Migne. Patrologia Latina Tomus CXVII.

Aimon (évêque d'Halberstadt).
Saeculum IX Haymonis Halberstatensis episcopi opera omnia ex variis editionibus ineunte saeculo sexto decimo Coloniae datis ad porclum
revocata et diligentissime emendata. Praemittuntur Ebbonis Rhemensis Hartmonii monachi .... 1852, 3 vol. gr. in-8 .
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

PATROLOGLE
CURSUS COMPLETUS
SIVE
BIBUÔTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMIC'A,
MMUM SS. PATRUM, DOGTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM

QUI
AB JEVO APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA
FLORUERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUMQILE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICÊTRADITIONS PER DUODECIMPRIORA
ECCLESIJË SPECULA,
JUXTAEDITIONES ACCURATISS1MAS,INTERSE CU31QUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTISCOLLATAS,
PERQI1AM DILIGENTER CASTIGATA;
DISSERTATIONIBUS,COHS1ENTARIISLECTIONIBUSQPE VARIANTIBUS CONTiNENTER ILLUSTRATA;
OMNIBUS OPERlBliSPOSTAMPL1SSIMAS EDITIONES QU.ETRIBUSNOVISS151IS SiECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECT1S, ACCTA;
I.NDIC1BUSPARTICULARIBUSANALYTICIS, SINGULOS SIVETOMOS, SIVEAUCTORES AL1CCJUSMOMENT1
SUBSEQUENT1RUS, UONATA;
CAFITUUS MITRAIPSl'HTEXTUM RITED1SPOS1TIS,NECNON ETTITULIS SINGULARUM PAGINARUMMARGINEU SUPKRIOREM
DISTINGUENTIBUSSUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, A6ÛRNATA;
OPERIBUSCUUDCBUS TUMAPOCRYPIIIS, ALIQUA VEROAUCTOR1TATE INORD1NEADTRAD1T10NEM
ECCLESIASTICAM POLLEN11BBS, AMPLIFICATA;
DUOBUS INDICIBUSGENERAL1BUS LOCUPLETATA : ALTERO SC1L1CET KERUM, QUOCONSULTO, QUIDQUl»
ONUSQUISQUE PATRl'MIN Ql'ODLUJETT1IF.MA SCRIPSERITUNOINTUITU CON5PIC1ATUR; ALTERO
SCRIPTURÊ SACREE, EX*Q&r-LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAJIPATRES
FT IN QUIBUSOPERUH SUORUM LOC1SSINGULOS SINGULORUU LIBROKUH
SCRIPTURÊ TEXTUS COMMENTATI SINT.
EDITIOACCURATISSIMA, CJÎTERISQUEOMNIBUS FACILEANTEPONENDA, SI PERPENDAMUR : CHARACTERUM N1TIDITAS,
CHARTEQUAL1TAS, 1NTEGR1TAS TEXTUS,PERFECTIO CORREGTIONIS, OPERL'M RECUSORUM TUM VARIETAS
TUMNUJIERUS, FORMA VOLUMIKUMPERQUAH COSIMODA SIBIOUEINTOTOOPERIS DECURSU CONSTANTJLB_^
PRETIIEXIGU1TAS,
SIMILIS, PRDISERTIMQUE ISTACOLLECTIO, UNA,METU0D1CA ETCHRONOLOGIFFLFT^/N.
SEXCENTORUJI FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE IIACTENUS HIC 1LLIGSPARSORUMA RÎ^^\
PR1MUM AUTEM IN NOSTRA ISIILLIOTHECA, EX OPERIBUS AN OMNESJETATES|, / * R& \^\
LOCOS,LINGUAS FORMASQUE TERTINENTIBUS, C0ADUNATC3UM. / -TZLY^#»\
SERIES SECUNDA,
IN t>UAPRODEUNTPATRES, DOCTORESSCRIPTORESQUE ECCLESIiELATINAU
A GRËUORIO.MAGNO AD I
INNOCENTIUM II.
\zj\
ACCURANTE J.-P. MIGNE, O
BIBLIOTB-ECS CLERI UNIVERS*!, \
SIVB \
CURSUUMCOMPLETORUM IN SINGULOSSCIENTI/E ECCLESUSTIC^ RAMOSED1TORE
FATROLOGIABINA ED1TIONETYPIS MANDATAEST, ALIA NEMPE LATINA,ALU GRvECO-LATINA.

VENEUNTMILLEFRANCISDUCENTAVOLUMINAEDITIONISLATINE ; OCTINGENTIS ET
— MERELATINAUNIVERSOSAUCTORESTUM OCCIDENTALES,
MILLETRECENTAGRjECO-LATINiE, TUM
ORIENTALESEQUIDEMAMPLECTITUR ; HI AUTEM,IN EA, SOLAVERSIONELATINADONANTUR,
PATROLOGLE TOMUS CXVIL
HAYMONIS TOMUS SECUNDUS.
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

IN VIADICTAD'AMBOISE, PROPE PORTAMLUTETkË PARtSïORUMVULGOD'ENFER NOMINATAM,
SEU I>ET1T-M0NTR0UGE.
1853
SPECULUM IX.
HAYMONIS
HALBERSTATENSIS EPISCOPI
OPERA OMNIA
BX VARIIS EDITIONIBUS INEUNTE S^CULO SEXTO DECIMO COLONISE DATIS

AD PRELTJM REVOCATA ET D1LIGENTISSIME EMENDATA.
PRJ-MITTUNTUR
EBBONIS RHEMENSIS, HARTMANNlMONACHI S. GALLI, ERMANRICl AUGIENSIS MONACHI,

ERCHAMBERTIFRISINGENSIS EPISCOPI, NITHARDI S. RICHARII ABBAT1S,
AMULONISEPISCOPI LUGDUNENSIS,
SCRIPT A SUPER SUNT.

QVm
ACCURANTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTHECJE CLERI UNIVERS*!,
SIVE
IN SINGULOSSCIENT1JÏECCLES1ASTIC-E
ÇCRSUUMCOMPLETORUM RAMOSED1TORE.
TOMUS SECUNDUS.
VENEUNT3 VOLUMINA21 FRANCISGALLICIS.
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

IN VIADICTAD'AMBOISE, PROPE PORTAMLUTETLE PAR1SI0RUMVULGOD'ENFER N0M1NATAM,
SEU PETIT-MONTROUGE.
1852
ELENCHUS
OPERUM QUJE IN.HOS TOMO CXVII CONTINENTUR.
HAYMO HALBERSTATENSIS EPISCOPDS.
(Operum primoe partis continuatio.)

Enarralio in duodecim prophetas minores. Col. 9
in Cantica canticorum. 295
— in D. Pauli Epistolas. 361
— in Apocalypsin. 937
MONITUM.
Noanullorum instar medii sévi auctorum, noster Haymo, cilans Scripluras, versus leviter immuta las,
Imo aliquolies obtruncatos in médium fréquenter adducit. Res ila evenit, sivc, memoriler et Bibliis procul
aboculis, ssepiusscripseril; sive ex Hebraeovcl Graco textu libros sacros interpretalus fuerit; sive tan-
dem versus suos hauserit ex veleri versione nobis incognila. Quidquid sit, de more nostro, scripta Haymonis,
sicut coelerorum, intégra reverenter servavimus, quoliescunque sensus manifeste erroneus non nobis ap-
paruit. Porro Monitum islud plane sufTicietne conlurbetur allentus et intelligcns lector, quando aliquid dis-
criminis in nostra editione cum Vulgata percipiet. Prsecedenti volumini necnon et prasenti sequentique
valeatihoec monitio.
Ex Upis MIGNE,au Petit-Monlrouge.

HAYMONIS
HALBERSTATENSISEPISCOPI
OPERUM PRIM/E PARTIS CONTINUATION
ENARRATIO
IN DUODECIM PROPHETAS MINORESa.
AD GANDIDUM LECTORÉM.
Sunt Inler prophetas postremos, duodccim vulg'o A dam verborum congcries, leclurienti sese prirnum'
minores propheta; appcllati, non tara argumento et offert, ita in eruendo sensu immensus labor et in ei-
vaticinii decûrsu quam eloculionis modulo et senten- rorem proclivis et lubricus, identidem ënarratoi i
iiarutn compage a majoribus différentes. Nain qua: impendet, ut personarum verba suhinde mutaniiir,
majores, concitatiore divini numinis (ut ita dicami) ut historise drdo cohfunditur, ut minje temperantur
cestrd slimulati, longo verboruûa ambitu, variis xni- consolationibus, ut sedationibus mitescunt ira ,• ut
gmalum figuris, et personarum crebris mutationibus medicamenlis verbëra deliniuhtur, ita senlentiarum',
effiiderunt, hoecquoque minores, quibus gratise pla- quae ad propht'lse scopum pertinent, difiicitis est ël
eidior inslinctus admisse crëditur, ànguslioribuspe- plena discriminis consarcinalio. Qu'are factum est,
riodis et per breviorës obsturitatum anfraetus'cOm- ut pauci in enarrandis prophçtis oleum et opéra
plexi sunt. Porro propheliam non humana mens impenderint, nonnulli etiam KVLT:TOI; yjpa-i (quod
suapte natura per humanam sapienliam depromit, dicitur) in illorum explanalionem pervolarinl. Apud
sed Spiritus sanctus (ut Sedulius ait) per gratiam Groecos Apollinaiium Laodicenum commentariolcs
loquenlis dictât. Est enim (si Suidam audiamus) pro- in prophetas reliquisse testaturB. Hieronymus, ve-
phetis peculiare , TOTITII ylSirron Ttapix'-t»ùîroùpôV rum ejuscemodi, utsensus magis tangant quod ex-
ni TOÛnïsOjXKTOf x&pni..Quo fit ut prophetas enar- plicent. Cuderunt quoque libros in prophetas Origë-
ràre nemo possit, nisi divino quodam aillatu exclie- nes et Didymus, sed talés ut B. Hîèronymi palalo
tur : perinde ac nemo propbetiam eloquitur, nisi non salisfaciant. Post Hieronymum. apud Latinos
Spiritus sancti inflammationecalescat. Apud Plalo- plerique hanc provinciam susceperunl, caeterum non'
nem Socrates dissent èvBovauuTuû agitari non solum B sequaii,neque éruditions et judicio, ncque auspicio
poêlas,.ut egregia carmina conliciant, sed eliam poe- et eventu. Inlër hos est Hafmô episcopus Halbersta-
tarum interprètes, ut recônditos seiisus aperiant, tensis; quem si quis cum aiiis conférai, admirabitur
liguratas Iocutiones commonstreiit, ordinem h'isto- viri sanctitatem , commendabit diligenliam, suscir
riarum digérant, et natura; miracula, vitse cullum, piet eruditionem, deosculabitur pictalem, olfaciet
morumqueornaroenta, fabularum (enociniis et inte- spiritum propheticum, quo imbulos esse oportet pro-
gumentis adumbrata, diligenler ac sedulo exponant. phetarum f'«-âSo-jçet enarratores. Quod ad histo'rise
Oui ergo fieri potes't, ut interpres sine Dei praecipuô veritatem.pertinet, sagaciter vestigavit ; quod ad
aillatu sit ëxplicalurus divinum oraculum, quod citra allegoriam , finnissimis Scripluraî. teslimoniis com-
pnesentis numinis impulsum propheta effari non po- munivil; quod ad ordinem pérlurbaluin,' clarissimà
luil'/Isaias testalur visiones esse verba ïibri signati : série illuslravil ; quod ad rcrum geslarum involucra,
queni si quisdederit scienti Hueras', dîxérilque : Lege, miro quodam artilîcio evolvit ; quod postremo ad
respondebit : Nonpossum. Signants est enim sin de- verborum tricas et .senlentiaruni nodos, docte sirnul
derit nescienli litleras, et dixerit : Lege, responde- et féliciter enodavit. Seerevit comminationes a con-
bit : Nescio litleras. Joannes se vidisse librum ait solationib'ns, cohsol'alioiVesdispescuit a revocation?-
scrîptuiii, intus et forissignatumsigillis septemquem biis,1disêriininavit ea quse duabus tribubus (hoe est,
nemo aperh-e, cujus signacula nemo solvere potirit. populo Judaico) impendebant, ab illis. quap deceni
Oséevoluminrssui obscuritatem agnoseens, seripsit : tribus,sive plebs lsraelitica.exspec'tabanf. Intërs'tiiixi't
Quis sapiens et inlelliget ista, intelligent et cogno- luculënter qua; ad corpus Christi vêru'm reTefûntûi*,
scet ea?Cuï succiuit Jferemiàs, dice'ns : Quis est vir incarnaiionem scilicet, nativiiatem, fugam in Êgy-
sapiens qui ihielligat hoc , et ad quem verbum orrs ^ ptum,pra;dicatioiiem,passionem, ascerisionem, etc.,
Domini liât, ut annumiet istud? Quod si prophétise ab iis quse de corpore Christi mystico proedicta sunt,'
librum signatum nemo solvit, nisi leo de tribu Juda, de Ecclesia, de vocaiione gentium, de insultu ha;rcf-
radix David , si prophetia Scriplurai propria iiiler- ticonim, de extremi judicii severitate, de beatorum:
pretatioiié (uiB. Pétri verbum est) non fit, si vohin- pramio,, de damnalorum .oelerno supplicio. Quem-
tate humana nunquam allala est prophetia, sed Spi- quem igilur non pudebit pigebitve isthme ex minori-
ritu sanclo inspirati krcuti sunt sancti Dei hommes, bus prophetis perdiscere, is hune librum' pârvo nu-
quis non videt quemadmodum imprimis arduum, sic mismate coèmat : et sordida pecuniola atWupetur (irt
quoque periculosum esse , in prophetas eluéubrare itle ait) trwfixsxTïif*aTIMK!)T«TOV. Valc.
commeniarîa? Nempe in quibus, ut inconcinna quse-
a Recudimus juxta edition'em Co'oniensem anni torpio, cive et bMilïOpoïaCoïoniensi, pridie Nouas'
1529. Ad calcem lïbrî legitur : i Colonise, apiidEu- Anguslas anni 1529, AdolpboRincho, Arnoldo Se-
diarium Ceivicornum, procurante M. Godefrido Hit- genio coss. » ...-.,.
PATHOL.CXVII.
il IIAYM0N1SHALBERSTAT. El'ISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 12
IN OSEE PROPHETAM.
CAPUT PRIMUM. A liquerunl fontom aquoe viva;, el foderunt sibi cister-

i Verbum Domini, quod factum est ad Osée, fîliùm ïias, cislernas dissipalas , qusecontinere non valent
Beeri in diebus Ozise, Joathan, Achaz, Ezechiae, re- aquas. > Hoc enim inter puteum et cisternas distat,
gum Juda, et in diebus Jéroboam filii Joas régis quod puteus perpétuas aquas habeat et de vivo fonte
Israël. » Verbum Domiui illud debemus intelligere> manantes ; cisterna vero externas et adventitias
de quo Joannes in exordio Evangelii sui dicit : i In aquas possideat atque lemporaneas. De hoc fonte
iprincipio erat Verbum. » Hoc Verbum non dicit fa* Propheta dicit : Silivit anima mea ad Deum fontem
-clum in sua natura, sed genitum a Deo Pâtre ante vivum. « In diebus Oz., Joa., Acb., Eze., regum
omnia ssecula. Quod ergo hic dicilur, t Factum est Juda. i Ozias ipse est qui alibi vocatur Azarias,
verbum Domini ad Osée, » ita inlelligendum est, Fa- qui regnavil in Hierusalem super duas tribus, qu;e
ctum est verbum Domini, id est ui sermo Dei Patris appellantur Juda, annis quinquaginta et duobus.
ficret, hoc est loqueretur, ad Osée. Loquendo aulem Gui successif in regnum Joatban , qui regna-
verbum Domini ad Osée, fecit illum deum et salva- vil annis sexcTecim.Post quem filius ejus Achai,
torem populi sui. Interpretalur enim Osée satvator, qui et ipse sexdecim annis regnavit, cujus undeciir.o
ut pote qui doclrina et exemplo sanclitalis, populum anno decem tribus duclse sunt in captivitatem in
ad quem miltebatur, salvum facere curabat. Quod B montes Medorum et Persarum a Salmanasar re-
autem idem Osée caeterique propheta? dii sunt nun- ge Chaldoeorum. Post Achaz regnavit filius ej;:s
cupali, ad quos hoc verbum factum est, Dominus in Ezechias annis viginti novem. Ex quo perspi
Evangelio manifestât : Si illos (inquit Dominus) cimm est (ut supra diximus) Osée el ante ca-
dicitis deos, ad quos sermo Dei factus est, etc. ptivilatem et post captivitatem prophetasse et ip-
Sicut ergo Deus loquendo hominibus facit illos sam ingruenlem captivitatem. In diebus Hier. fi.
deos, sic ipse Salvator facit ut et ipsi sint salvato- Joas. Hieroboam istum non debemus autumare
res. Dicunlur autem sancti dii et salvalores per priinum regem decem tribuum, qui filius fuisse Na-
gratiam, cum sit unus Salvator et Deus per natu- bat perbibetur, quia isle (sicut hic commemoralur)
ram. Ubinolandumqtiod hicnon dicilur : Factum est lilius fuit Joas, pronepos Jehu, qui interfecta Jezabel
verbum Domini in Osée, ue scilicet s'il sensus, quasi impiissima regina, el duobus regibus impiissimis,
per illum fiât sermo ad alium, sed » ad Osée, » Joram , scilicet filioAchab rege Samarioe, cum sep-
ut oslendatur ad illum proprie sermo conlerri, ad luaginla ejus fratribus, et Ocbozia rege Juda, pro-
quem dirigitur. Aliud est enim (ut B. Hieronymus niissum est quod regnarent filii ejus usque ad quar-
exponit) loqut Dominum in Osée, aliud ad Osée. lam generalionem. Qui tamen, quoniam reversi sunt
In Osée quippe non ipse loquilur Osée, sed per Osée C ad peccata regum filiorum Israël, cilo amiserunt
ad alios sermo dirigitur, sicut Propheia dicit in regnum.
psalmo : < Audiam quid loqualur in me Dominus « Principium loquendi Domino in Osée. > Hoec
Deus, quoniam loquetur pacem in plèbe sua. i Ubi verba dupliciler intelligi possunt, vel quia ist: pri-
oslenditur, quia per illum qui hoc loquebatur, aliis inum captivitas decem tribuum nunliala est, ante
Deus loqueretur. Ad Osée vero loquens, oslendit Isaiam videlicet, cseterosquequi tune temporales ei
proprie ad illum pertinere prophetam ea qua? sein propliclando fuerant; vel quia hoc verbum pri-
quuntùr, cum dicilur ci : « Vade, sume libi uxo- inum ei a Domino dictum est quod sequilur, de con-
rem, » eic. Prophelavit autem iisdem temporibus junctione mulieris meretricis. Unde slalim infertur:
quibus Isaias, Amos, Michacas,Joël, Abdias et Jo- « El dixit Dominus ad Osée : Vade , sumetibi uxo-
uas : quod ex nominibus regum manifeste probaUir, rem fornicationis, et fac lilios fornicationuin, quia
qui in tilulis eorumdem ponuntur prophetarum. fornicans rornicabilur terra a Domino, i Licel qui-
Unde intelligimus eum et ante captivitatem et post dam h;ecjuxta litieram acta contondant, excusantes
captivitatem prophetasse. Pradixit quippe captivi- prophetam a culpa fornicationis, ulpole qui Dei pra>-
tatem decem tribuum, quam visam poslea deflevit. n ceplis in hoc obedierit, nec allendentes quod Deus
c Filium Beeri. » Tradunl Hcbrsei, quod ubicunque niliil iujuslum, nihil turpe unqoam praecepit. Me-
neraina patrum vel avorum prophetarum ponuntur, liori tamen intelleclu juxta mysticos sensus acci-
ipsi quoque patres vel avi prophelse fuerint. Unde piendum est, sicut illud quod Ezechieli dictum est :
constat Beeri prophetam fuisse, cujus filius Osée < Dormies super latustuumsinistrumtrecentis nona-
fuisse referlur. Osée interpretalur ( ut diximus ) ginta diebus, et non te couvertes in laïus aliud , et
salvator, ideoque DominumChristum significat, qui ilerum dormies super la tus aliud dextrum quadra-
est vere Salvator niundi. Unde et Jésus dicilur, ad ginia diebus. >Illud quoque quod Jeremiae incaroeiff
quem périment ea qua? sequunlur. Unde Osée filius clauso prsecipitur, ut in vicinas génies populo Isiae-
Beeri dicilur, qui piiteus meus interpretalur. Ipse Htico inimicas pergatadEuphratem.et ibi ahscnndat
quoque Deus Pater per Prophetam dicit : c Me dere- lumbare quod possiderct, qui nec inter suos positu»
13 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 14
ad vendilionem sui agri exire potuil, sed eo pergens j\. rael fusus visitari dicitur, Judaeos significat, a qui-
quasi proditor et delator suorum civium, ab ipsis bus sanguis Christi fusus est, quem nomine Jezraeiis
captus et ligalus atque in carcerem collocatus est, pnelibavimus designari, cujus sanguis super eos visi-
maximeque cum jam ab hostibus Hierusalem ob- tatus est, quando a Romanis occisi et in orrinCSter-
sessa et undique vallata érat. Quantum aiilem ad ras abducti, usque hodié a propria terra exulëS
litteram pertinet, uxor fornicalionum est ; quaë existimt. « Et qùiescerè faciam rè'ghum dOmus
multorum patet libidini adultéra, qua; super virum Israël, et in îlia die conleram arcùm Israël iii valle
suum inducit alienum. Filii vero fornicalionum Jezrael. » Supra diximus Jezrael ciiitatem Puisse
sunt, qui de tali conjugio nascunlur. melropolhn decem tribuum , juxta quam est vallis
i Et abiit, et accepit Gomer filiam Debelaim, et nimiai vastitatis, qua? plus (|uam decem millium di-
concepit et peperit filium. > Quia hrcc omnia, ut stendilur passibus ; in bac commissocerlamine ab
superius dictum est, spirilualiter sunt accipienda, Assyriis coesusesl Israël decem tribuum; quorum
Osée, qui salvator'interpretatur, Dominum Jesum forlitudo hic nosnine arcus exprimitur. Juxta mysti-
Chrislum significat. Qui venions) per Incarnations cos vero sensus, omnes qui de Christo maie senliunt;
mysterium, accepit uxorem fornicalionum, plebcm, sicut ha;relici, qui recedentes a domq David; id est
scilicet Judaicam, qui Deum unum et verum félin- B 1 ab Ecclesia, Israelis nomine in hoc loco inlelliguhlur.
quendo, varia dxmonum porténta venerabatur. Ex In valle Jezrael, id esl in hiimilitate sëminrs Dei;
qua genuit filios fornicalionum, quia omnes oslendit conteruntur, quia t Pater non judical quemquain,'
esse sub peccalo. Unde bene uxor fornicalionum sed omnejudiciiim dédit Filio. »
Gomer dicitur, quod nomen interpretalur perfecla, i El concepit adhuc, et peperit filiam, el dixit ei :
sive consumjta , in malo videlicet opère, quod nulli Voca nomen ejus absquemisericon'.ia, quia non ad-
dubium est ad eamdem plebem perlinere. Ideoque dam ultra misericordiam domui Israël, sed oblivione
eliam congrue filiam Debelaim esse perhibelur, quae obliviscar eorum, et miserebor dbrnûi Juda', èi Èal-
to'upias interpretatur, quse semper suam sluduit vabo eos in Domino Deo suo, et non salvabo èos iri
sequi voluptatem. Quae genuit lilium, hoc est for- arcù et gladio, elin bello et in equisêlin eqailibus. >
tem populum in malum. Si vero hoc altius perscru- Ablala omni fortitudine a Judajis; nequaquam jairt
tari volentes, in bonam parlera voluerimus inter- masculino sexu nuncupantur, sed fëminino, quasi
prelari, filius ex génie Israelitica natus inlelligilur fragiles el imbecilles. Unde et bene filia nuncupa-
DominusJésus ChriSlus; quoniam qui sibi eamdem tur eadem plebs, quia fémineum habuit animum ;
plebem conjunxerat per divinitalem, nasci voluit quando Deum dereliquit; et pro Deo idôla vaha co-
ex ea per humanitatem. Cui sensui congruit imer- C 1ère côepit. Qua?absqué misericOrdiaest et oblivioni
prelalio nominis, quo idem vocari proecipitur filius; tradila, quoniam usque liodie Pcrsarum regibus ser-
nam Jezrael semen Dei interpretatur. Unde se- viunt, ël riunquam est eorum absotuta caplivilas.
quilur : Domusautem Juda cum duobus tribitbus sibi sociatis
« Et dixit Dominus àd eum : Voca nômên ejus misericordiam consecuta est, quando prop'tër èon-
Jezrael, quoniam adhuc modicum et visilabo san- fidentiam quam in Deo habuérunt, missns est angé-
gtiinem Jezrael super domum Jehu. > Jezrael inter- lus; et percussit exercitus Sennacherîb cenlum octo-
pretalur semen Dei. Quantum ad litteram attinel; ginta quoique millia. Et salvabo eos; inquit, in Do-
civilas fuil metropolis in regno decem tribuum in mino Deo suo, id est, in mea et Patris et Spiritus
qua inlerfectum legimus Nabolh, ob cujus sanguincnt sancti proteclione. Taie est ënïm hoc, quale illud :
vindicandum suscilalus est Jehu, qui delevit domum Pluit Dominus a Domino",id est Filius a Deo Pâtre.
Achaz et Jezraeiis. Verum quia ipse Jehu ultor san- Et non sal. eos in a; et g., et b. et in equis, id est;
guinis justi exsiitit, el filii ejus fecerunt malum in non in aliqua spe aut in fortitudine humana, velirt
conspectu Domini, sanguis Achaz super domum mnltitudine ëquitum, sed polius a Domino1 Deo1suo,'
illius fusus est, id est reversus, quando filii ejus qui mit'.ët a'ngelum suum ut interneraitôinnés' mrmi-
ducti sunt in captivitatem et inlerfecti. Et non post co'silloi'ûm. Si autem hoc ad eos refêrtur qui in ad-
multum tcmpus quieverunt pariter, id est cessave- tëntu Domini sunt reperti, réetë ip^siquoque filia, et
ruut et regnum et reges. Mortuo quippe Jéroboam, non filius nominantur, quia moHitiemstisevoluptatis
pronepote Jehu, sub quo propheiare coepil Osée, sub exsequentes, quando et sangûinem seminis'Dei im-
quo filius ejus Zacharias in regnum successit, quem precati sunt, « sanguîs ejus'super nos et super filios
sexto mense regni sui occidit Sellum de afia natus noslros. » Urrdëet absque niisericordia facti, traditi
stirpe. Statimque reges Assyrit Ceperunt Ruben et sunt Romanis, et eorum perpétua' servitule damnati
Gad, el dimidiam tribum Manasse, qui erant trans atqué oblivioni traditi. Dbmusautem Juda, quae'inler-
Jordanem, deinde Nephthalim, ad extremum omnes ptetatur coiifessio, id est, apostoli caeteriqiie vel
reliquas tribus. Fueruut a Zacharia usque ad Osée, credentes vel doctores, qui fi'dëm'nominisCbristrcon-
sub que omnes decem tribus in captivitatem Sunt fessi sunt, salvati sunt non in gladio et arcu; id est
duclae, anni tantura quadraginta novem. Quam ob non in aliquo humana auxilio';sed in DominoDéo suo/
causam hic dicitur : Adhuc mod. et v. san. Je. s. à. Christo videlicet qui eos per gratiam suam elegit.-
Jehu. Spiritualiter Jehu, per quem sanguis in Jez- Sed et nomine filise possumas accipere hsereticos;
15 HAYMOMS HALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I, - COMMENT.BIBL. 16
qui dogmata Vaniiatis sequentes, et perfectos ac \ eis : Non populus meus vos, • ut supra. Locum ubi
fortes divinaeScripturoe sensus dépravantes, emollire ista dicebantur, debemus intelligere Hierusalem, obi
conantes, traduntur diabolo, cujus aeierna damna- dicitur eis modo : «Non populus meus vos, » dicetur
tione sine ulla misericordia*preniantur, perpeluali- eis, Eilii Dei viventis, tempore DominicaeIncarna-
ter a Deo obliti. Dorous autem Juda, id est Ecclesia tionis. Quod implelum est in apoatolis caeterisque
catholica, quae fideliter sanctse Triuitalrs fidem infidelibus. c Quotquot enim, Ut Joannes dicit, credi-
separabili unitale confiletur, sâlvabltur in Domino derunt in Christum, dédit eis polestalem filios Dei
•Deo suo, non in exercllus mullitudine aut virium fieri. > Si autem ad JûdaeOsqui nunc sunt, volueri-
suartim fortitudine. mus ista referre, locus quo dicitur eis : Non po-
« Etablactavit eam quaeerat absque miseficordia. » pulus meus vos, tolus mundus accipitur, quia in
Qui ahlactalur, recedit a maire et parentis lacté omnibus genlibus nurtc Judaei, non Dei, sed diaboli
non vcscilur, sed alimenlis sustentatur alienis. Mos servi comprobantur. Cum autem per praedicalionem
quippe velerum fuit, ut 'in die ablactationis infan- Eliseet Enoch credidefint, ab omnibus genlibus filii
lum, id est a lacté separaiionls, facerent convivium Dei voeabunlur.
unirersis vicinis et amicis suis. Unde et mater Sa- i Et congregabunlur filii Juda et filii Israël pariter,
muelis, ascendente viro suo ad lemplum Domini, se " etponenl sibicaput unum. » PerJndam significantur
non ituram dixit donec ablactarelur infans, hoc esl, duae tribus illae conjuncise, tribus scilicet Benjamin,
doneç -ad eam venîret selalem qua enm a lacté mo- et tribus sacerdolalis, id est Levîlica ; propter tiï-
vere possel. Lac iir sacra Scriptura pro simplici in- bum enim Juda, ex qua reges quieisdem tribubus prae-
tellectu ponitur. Et Judaei quodammodo lacté alèban- fuere, ùuxerunt originem, ipsaeduaetribus etiam no-
tur, quandiu intra suam manebant legem, caeleras- mine Judoe censebantur. A majori autem parte decem
que legentes Scripturas. Postquam autem ducti sunt tribus nomen pristinilm Israelis retinenl.quïaet ante
in captivitatem, coeperunt pasci cibis gentilium el ffivisiôiiem decem tribuum et duarum, genefaliler
idolothyta comedere. Unde ad hanc raiserianï per- omnés hoc nomine vôcabantur. Qui ergodivisi erant,
venerunt, nt ipsum parum scientise quod habere vi- promillitur eis quod congfegandi sint in unum a
debantur, amilterent, ut neque etiam ipsam legis Domino. Siqûidem Dominicaeincârnationis tempore
superfiriem intelligant. i Et concepit et peperit fiet rêsurfeclîonis, tàm ëx decem qùam ex diiabus
tium, el dixit : Voca nomen ejus, Non populus meus; tribubus , qui reversi fuerant de caplivitale, mora •
quia vos non populus meus, et ego non ero vester bantur jn Judaea, ex quibus plurimi crediderunl in
Deus, Et erit numerus filiorum Israël quasi arena , Christum, de quibus hic dicitur : t Congregabunlur
tnaris, qua; sine mensura est, et non numerabilur. ' ' filii Juda et filii Israël simul, i hoc est ex duabus et
Et erit in loco ubi dicetur eis; Non populus meus dëéem tribubus credentes , convénienl iri unum
vos; dicetur eis, Filii Deiviventis. » Haecverba et ad Christiovile. «Et pdnent sibi caput ununl,» Dominum
eos possunt referri, qui lune temporis a regibus As- videlicet Jesum Christum, de quo Ezechiel dicit : Et
syriorum-comprehensi et in captivitatem sunt ducti, princeps unus in medio eorum, David sefvns meus.
et ad eos qui post advenlum Domini a Romanis sunt Vel per Israël possûnius intelligere gëntiles, per Ju-
per omnes gentes dispersi. llli quippe Deum per ido- dam Judoeoscredentes : sive per Israël baerelicos,
lorum culturam abjecerunt, isti autem per Filii Dei per Judam catholicos vir'Os. Qui omnes ad unitatem
ubnegationem et traditionem, quoniam non babentes fidei Christianae conversi, ponent sibimet caput
filium, non possunt babere palrem. Quam ob rem unum Jesum Christum. « Et ascéndent de terra, »
el Deus illos abjeçit, ne sint ejus populus, sed servi id est, de terrenis sensibus et hnmilitate litterae oc-
«ûlciantur diaboli, dicaturque eis : Quia vos non po- cidentis; et elèvalrantur ad spiritualem et vitalem iu-
pulus meus, et ego non ero vester Deus, sed indi- telligentiam, » quia tnagiius dies Jezrael. » Diem hic
gnos vos judicabo possessione mea et prasentia, pro univers» tempore a Domini nativitate usque ad
abjiciamque vos in perpetuum. Quod et de persOna rvlinem- s:Cculi positam noverimus, dé qua cantamus
haereticorum. potest accipi, qui Deum abjicienles in psalmis: « Haecest dies quam fecit Dominus.» Ma-
perversa de illo sentiendo, penitus ah eo repellun- gnus est hic dies, id est magnum est tëmpus, in quo
tur, ne cum eleclis dicere possint ; « Dominus pars credenlibus remissio peccatorum tribuituf, et jauua
haeredilalis meae*.» Et erit numerus filiorum Israël regni côelestis aperitur.-
ut supra. Licet ipsi Judoei vel tune pressi fuerint,
vel. nunc durissima premantur caplivitale, lamen CAPÛT H.
uomiuibusinnumerabilcssunt, de quibus Isaias dicit: ( Dicite frairibus vestris populus meus, et sorori
< Si fueril numéros filiorum Israël quasi arena ma- veslrae, misericordiam consecutae. » Si hoc adJudaeos
ris, reliquiae salvae fient. > Quod et in adventu Do- voluerimus sohimmodo reférrè, hortatur homines
mini implelum, el in fine saeculiveraciler implendum Judaeaene desperenl décem tribuum salulem , sed
.potest intelligi, quia postquam populus Israël fueril eam quotidie et sermone el voto et lilteris ad poeni-
dispersus in loto orbe, et oiiinem supputalionem vi- lenliam provocent, quia fratres eorum appellanlur et
cerit populi mulliluilo, lune habebil licentiam Israël, soror. Fralres, ex eo q*ioddicitur: <Populus meus ; »
qui bodie captivus est. i Ei.cril in loeo ubi dicelur sororjex eo quod appellaisn-1 misericordiam couse-
17 ENAKRAÏ10 IN OSEE PROPHETAM: *S
cuta. i Si hoc voliierimus referre ad génies, dicilur A; staluam eaiu (inquit) secundum diem nativitatis suu «
sicut olim in jEgyplo
eis, ut dicani in infidelitate caeleris manentibus : ul scilicet his careat omnibus,
« eam quasi solitudinem , et sta
Populus meus erunt, si in me credere voluerint, et manens. Et ponam
terram inviam. » Domus in solitu-
rejecta vetuslate, ad novitalena vitae iransire volue- luam eam velut
rint. Vel vos qui in me credilis, et fidem quam ha- dinem redigitur, quando dominum proprium amittit.
betis perfecte operibus decoralis, dicile reliquis cre- Et haec plebs in solitudinem redacta est, quando
dentibus: quia meus erunt populus, si in me credere Deus omnipotens propter peccata ejus recessit ab ea.
voluerint. et in fide qua vocati sunt permanserint, Unde Propheta dicit : Reliqui domum meam, dimisi
et eam,operibus ornare studuerint. Dicile etiam so- haeredilatem meam, etc. El in Evangelio ipse eis per
rori. vestrae, id est eidem plebi in Christum. cre- semelipsum minatur quod relicturus eos sit, di-
denti, quia misericordiam. consecuta est in me cens ; « Ecce relhiquelur vobis domus vestra deser
credens. ta. i Facta est quoque velut terra invia, quoniam
« Judicate matrem vestram, judicate, quia non perdito recto itinere fidei, perdidit Patrem Deum,
uxor mea, et ego non vir ejus. » Hoc apostolis cceter perdidit et Filium ejus qui dicit : i Ego sum via. »
lisque credentibus dicilur, ut judicent, id est re- < Et interficram eam siti, > id est inopia omnium
darguant matrem suam Syuagogam, quae de mere^ B bonorum, vel ea siti de qua propheta Joël dicit :
trice uxor effecta, pristinos non relinquit mores. Sed Mittam in eos famem et silim, non famem panis vel
rursum suam redarguant matrem, quia fornicala est sitimaquae, sed famem audiendi verbum Dei. Sive
cum. suis .amatoribus iterum. Et considsranda par aquam quae eis ablata est, possumus gratiam intelli-
tientia et clementia hujus viri, iterum adhorlantis gere Spiritus sancti de qua ipse in Evangelio loqui-
filios.suos ut suam redarguant matrem, quia ipsis tur, invitans omnes ad se, ut aquam accipiant ab illo
credcnlibus, illa in infidelitate permansit. Hoc im- banc : Qui sitit, inquiens, veniat ad me etbibat,
pletum est, tune, quando Petrus Judaeis lacrymanti- et flumina de ventre ejus fluent aquae vivae.Hxc au-
Lus dicebal : i Poenitentiamagite, et baptizelur unus- tem omuia et Judaeis aplantur Christum negantibus,
quisque vestrum, i etc. Ostendile ei, inquit, quia el baerelicis rectam fidem relinquenlibus, et varia
ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus. Quoniam dogmala errorum corde, verbo et opère sequentibus,
enim ipsa me repulit, et ego abjiciam eam ne sim qui nisi poenilenliam egerint, eispoliati omnibus vù--
vir ejus. Vir quippe Ecclesiae Christus est, de quo tulibus quas in Ecclcsia perceperunt, redigentur
haeretici dicunt eidem Ecclesiae.: Non esl vir in juxta diem nativitatis suoe,et effecti solitudo et terra
doino sua. « Auferat fornicationes suas a facie sua, invia, palienlur silim vel aridilalem sacrae Scripturae,
et adulteria sua de medio uberum suorum. i For- C ut etiam quod falso habere videbantur, in nihilum
nicatio vel adulterium in sacro eloquio dupliciler redigatur.
accipilur, et pro immunditia carnis, et pro idolola- i Et filiorum iliius non miserebor, quoniam filii
tria, de qua scriptum est : Perdes omnes qui forni-r fornicalionum sunt, quia fornicala est mater eorum. •
cantur abs te. Fornicatur quippe vel adulterium per- Quando egressi sunt Judaei de Êgypto, iratus Domi-
pétrât mulier, quae multorum palet libidini, vel-su- nus patribus eorum, interfecit eos m deserlo. Filio-
per virum suum inducit alienum. Etquia vir animas rum autem ipsorum misertus, etadvitameos réserva
Deus est, populus Israeliticus plurimis fornicationi- vit, et terram quam patribus eorum promiserat, de^
bus se subslraverat, quia reliclo omnipotente Deo, dit. Sed modo minatur non ita se facturum, dicens :
multorum portenta dsemonum venerabatur. Idcirco Filiorum iliius non miserebor, sed in caplivitatem
nunc dicitur : « Ut auferat fornicationes suas a facie simul cum patribus pergent, ibique. morientur, et
sua, i id est, culturam deorum removeai ab amore et terram nativitatis .suaenon videbunt ultra , quia filii
praesentia sua, quia multorum patebat libidini, deos fornicalionum sunt, hoc est in cullura idolorum sunt
omnium genlium colens. Auferal adulteria etiam sua nati. Qualem quippe fidem tenebant patres, taletn
de medio uberum suorum, hoc esl de corde, quo docebant filios. Unde et subdilnr : i Quia fornicata
inalum opus primura concipitur. Cor quippe inter est mater eorum. » Sicut enim viperam
vipera parit,
ubera est, de quo (ut Dominus manifestât) exeunt sic ealem plebs taies filios generavit qualis ipsa erat:
cogitationes malae. Et illi prius malum in corde co- t Confusa est, »id est obslupuit, et in admirationem
gitabant, et sic demum cogitationes in opus pravum versa , « quaeconcepit eos • el filios diaboli effecit:
prodire faciebant. Quapropter hortatur eam sermo < Quia dixit ; Vadam post amalores meos, qui dam
divinus, ut haecomnia a se removeat, ne propterper- panem milii et aquas meas, lanam meam et -Unum
pelrala scelera perdat buna divinitus sibi collata. meum, oleurn meum el potum meum. • Hocdixerunt
« Ne forte, > inquit, « exspoliem eam nudam, et Judaei, dum colerent dtVersarum genlium deos. <Va-
staluam eam secundum diem nativitatis suae. » Vestis dam (inquit) post amatores meos, i id est,fide-et di»
qua tegebatur eadem plebs, ùilelligLtur Dei auxilium, lectione sequar deos, vel imilabor génies, quarum
doctrina legis et prophetarum, el tulela angelorum. deos adoro, qui mihi dant panem et.aquam, etc.
Quaeomuia minatur Deus omnipotens se ei tôlière, Omnia enim bona, quae idem populus coelilus a Deo
nisi poenitentiam agat a perpetratis sceleribus, ul perceperat, a daemonibusse habere putabat, illisqu;
fiât nuda plenaque ignominia, veluli ohm fuit. Et lotum ascriliebat. Quod etiam loium spiritualiter a<i
19 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 20
«ospotest referri, qui negaverunt Filium.Dei>eligen-,JVhpnores appefunl mundi, sed ne ad has possint per-
tes sibi Barabbam sedjtipnis auclprem, et crucifigén- venire, diversjs adeo anguntur
Iribulationibus, ul
ies Dei Filium, omnium bonorum largitorem. Qua- velinl nolint saeculum
relinquant : et postpositis
proptpr confusi sunt, et non solum se, sed etiam curis temporalibus, quas adipisci nequaquam ad libi-
posteras suos pessima imprecatione multali sunt, tum suum valent, in monasterium
dicentes : « Sanguis ejus super nos et super filios prius contrislabantur quod non omnia confugiunt. Et qui
nostroà. » Possunt haecjuxta litteram in exposilione hâbebant, gaudent cpntenti esse cibo ei quae vellent
sua etiam super haereticis intelligi, qui cpnfundun- secundum veslimento,
Apostolum, el Deo in paupertate servire,
tur ; sed etiain filii eorum mala docliina generali, qui ante mundo et concupiscentiis ejus serviebant.
pariter cijrç]eis erubescunt. Qui quare confundanlur, « Et haec nescivit, quia dedi éi frumenium et vi-
uianifegjialur cum subjungilur, quia dixit: < Vadam num et oleum et argentum, et mulliplicavi ei aurum,
post amatores meos, > id est sequar varia dogniala quae fecerunl Baal. > Dictum est superius quod popu-
liaereticorutn, quorum panis est luclus perpetuns. lus lsraelilicus omnia bona temporalia quae a Deo
Aqua autem doctrina perversa et siulla, qua eliam perccperal idolis depiUavit, nesciens quod Deus
baplizalos interficmnt. Cu| aquae illa contraria est, omnipotens omnibus his abundare eum feçerit Unde
de qua scriptum est ; Aqua profunda ex pre viri. B J et relicto Deo, ex auro et argento quod ad ornatunt
Per lanam autem et linum, sirnulala eorum san- decoris acceperant, fecerunl sibi Baal idclum Sido-
clitas et mundifia exprimitur. Quos Dominus ca- niorum, quod Ezechiel propheta plenius in suo vo-
veudos admonens, dicit : « Quia venienl ad vos in lumine describit. Si autem spiritualité!' haec verLa
vestinienlis oyium, intrinsecûs autem sunt lupi ra- voluerimqs intelligere, per frumentum legem debe-
paces. J Per olcum vero adulatio eorum accipilur. KIUSaccipere, qua paseï debuerant ; per vinum, spi-
De quo Propheta dicit: Oleum autem peçcaloris non rilualem laeliîiam, quam non in temporalibus bonis,
jmpjnguet caput meum. Potus eliam illorum Scri- sed in Deo habere debuerant ; per oleu,m autem,
ptura sacra inlelligilur, quam illi maie inlelligendp sensus illiminalionem ; per argentum, niiorem elo-
iurbidam reddunt. quenliae, de qua scriptum es.t: • Argentum igné exa-
« Propler hpc ecce ego sepram viara tuam spinis, minatum, eloquia Domini eloquia casla ; J per au-
cl sepjam eam maceria, et semitas suas non inve- rum vero, praceplum dilectiouis Dei et proximi, iw
niel. » Per spinas vero, puncliones dolorum et du- quibus omnibus cum Deum glorificare debueril, dae-
rilia adversiialis exprimitur. Per murum autem ipones venerari maluerit quam Deum
pbslaeulum, ne quod quaerebat, invenire posset. Se- « Idcirco, » inquit Dominus, • converlar • a mea
piam (inquit) viam tuam spinis, id est, tuas aclipnes ''" scilicet clemenlia aderudelitatem, « et sumam fru-
durissimis implicabo laboribus, sepiarn etiam mace- mentum meum in tempore suo, et vinum meum in
ria, ut eliam ad- hoc quod vis nequeas peryenire. tempore suo. » Tempus harum frugum est, quando
Porrp, quqd çequitur, « et semitas suas non inve- ad maluritatem perduçloe colliguntur, et in cellariis
niet, » idem est sensus. Sed more variatur prophe- per tolum annum victum ministraturDs reconduntur.
licp sermo, ut de alia ad aliam repente transeat per- Sî autem tune temporis, instante videlicet maturi-
fonam. late, hominibus qui ea colligere debuerant, aufe-
i El sequetur amatores suos, > Assyrios vel Chal- runlur, gravissimo affliguntur moerore. Minalur au-
flaeos,quaerens ab eis auxilium pressa tribulaiione tem hoc se ablaturum a Judseis, ut per lotum an-
grayissima. « Et non apprehendet eos, » ad hoc ut num patjantur mopiam famis. Saepe enim Deus
auxilium sibi praebeat, quin eliam çomprehendetur propler peccata hominum, tempore messis et vin-
ab iliis, et captiva ducetur. « Et quaereleos, et non deniiae immittit tempestatem, et paratos ad colli-
jnveniel » sibi propilios. « Et dicet : Vadam et re- gendum fructus auferl. J Et liberabo lanam meam,
verlar ad yirum meum priorem. » Id est, redeam ad et linum meum, quae operiebant ignommiam ejus. »
peum omnipotenlem, qui me olim per dalam legem .n Falsp in quibusdam codicibus babeliir, librabo, unde
despondit, i Quia bene milii erat tune, » quandiu liberabo est legendum. Quasi enim soi) sua servitule
praeçeptis ejus obedivi. « Magisque nunc > quando hâbebant linum et lanam, cum ipsi essenl servi
propler idolpruni culturam variis affligor tribulatio- diaboli, idcirco dicit Deus : Liberabo linum meum
nibus, Ipsa siquidem plebs Israelilica soepeprosperis et lanam meam, ne ab iniquis possideantur domi-
ekla recedebat a Deo, idola colendo. Ilerum autem nis. Porro ignominia quam haec operiebant, idola
aiflicta calamilatibus, revertebalur ad Deum, qui eorum inlelliguntur, quorum aliprïa vario vesiimen-
Stiscilans eis Salvalorem, liberavit eos. Quaeverba et torum decorabant ornamento. Spiritualiter vesli-
generaliter et specialiler nobis congruunt, qui pros- menta ista s;gnificant Dei auxilium et angelorum
poritatibus eIali,non nunquam Dei praeceplis contra- ciislodiam, quae omnia auferl ab eis Deus, ut qui ex
imus. Iterum autem afQiciionibus attriti.ad nosmel- îiis non senserant dalorem, relicli in sua iniquitale
ijpsosreverlimur, et peçcasse nos recognoscimus, et tradanlur diabolo aeternaliter çruçiandi.
ad iliius confugimus misericordiam sub cujus pro- i El lune revelabo stultitiam ejus in oculis ama-
toctioBe nobis bene fuisse recôlimus. Sic plerumque torum iliius.» Stultiliam appellat idola, quae m tem-
|olet accidere his, qui in saticulo posili, divitias et ple posuerant : amatores autem Chaldaeos vel Assy-
ENARRATIO IN OSEE PIIOPHETAM. V&
~,
rios et Muniras appelle, cum quibus longo tempore ki Ecclesiaegrediunlur a Deo dereficli, eorum slultiii;v
Ulorum exslite-
pacera babuerant, in quorum oculis.stullilia Judaeo- revelatur his qui prius amalores
rum revelala est-,quai,do capia Hierusalem templo- ranl, et traditi besliae, id est diabolo,, ejus morsibus
que subverso, videutes jam dicti hostes imagines lacerati, perpeiua morte puniuntur.
Chérubin et idolum Baal, coeperunt dicere : Ecce Is- « Et visitabo super eam dies Baalim, quibus ac-
raélite, sicut omnes gentes, idola veneranlur, quam cendebat incensum, et ôrnabalur in aure sua et
ob rem merito snae iniquitatis nostrae subjiciunlur inoniU suo, et ibat post amalores suos, et mei
poteslati. t Et vir non eruet eam de manu mea. » obliviscebatur, dicil Dominus. » Servat adhuc per-
Hoc est, nullius vi aut fortitudine polerit liberari sonam mulieris meretricis, quae ornatur auro et
de manu mea, sed justo judicio Iradam eam hosti- gemmis ut placeat amaloribus suis, et quidquid pul-
bus, et in captivitatem duci faciam. chriludinis non habet per naturam, arte conquirit.
« Et cessare faciam omne gaudium ejus. i Hoc et Visitabo, inquit, super dies Baalim, id est, pro diebus
in illis implelum est, qui -:' Assyriis et Ghaldaeis quibus Baal coîuit, adducam super eam afflictionem
ducti sunt caplivi, ubi omnem perdiderant laelitiam: tribulationis. Hic enim in malum ponilur visitatio,
et post in illis qui a Domino audierant : « Auferelur pro anguslia scilicet tribulationis, inlerfeclionis et
a vobis regnum Dei. » et : «Relinquetur vobis domus B caplivitalis, quae propler idolorum cutturam vene-
vestra déserta. » « Solemnilatem ejus, neomeniam runt super Judaeos.Caeterumin bonum ponitur visi*
ejus, sabbatum ejus, et omnisfesta temporum ejus,» tatio, ut est illud: « Visitavitnosoriensexalto; » et ;
subauditur, cessare faciam. Cum dicit solemnitalem, Visita nos in salittari tuo. « Visitabo (inquit) super
unam pro omnibus ponit. Vel certe in hoc speciali eam, > haud dubium quin Judaeam, « dies Baalim, >
nomine vult intelligi festivitatem Paschae, quam illi quibus videlicet diebus accendebat incensum non
in memoriam sua; liberalionis honorifice celebrare Deo, sed daemonibus.Baal numéro singulari, Baalim
consueveranl. Neomeniam autem appellat iimova- vero plurali, masculino génère eadera idola nomi-
tionem lunae, quomodoilli in inilio singulorum men- nantur. Ubicunque enim in fine Hebraici sermonis
sium hujusmodi festivitatem cum gaudio colebant. im syllaba reperitur, numerus pluralis est generis
In sabbatis quoque vacabant olio et epulis. Hâbe- masculini. Ubi aulem oth, ut sabaoïh, numerus plu-
bant etiam et alias feslivitates, id est, Pentecosten, ralis est in génère feminino. Unde cherubim et sera-
tolemnitatem Tabernaculorum, et dedicationemtem- phim pluralis est numeri, generjs masculini ; sabaolh
pli, aliaque his similia, quae omnia ablala sunt ab autem, quod interpretalur milUiarvm, vel exerci-
illis, quando in caplivitale posili, nec praedictas JHum,sive virtulum, plurali numéro génère feminino.
feslivitates cum gaudio secundum ritum suum cele- J Ergo et Baalim masculino génère numéro sunt plu-
brare, nec olio vacare permittebanlur. Quae omnia ralia, licel quidam maie legant génère feminino.
ab illis ablala nunc spirilualiler celebrautur in Ec- Ornabatur autem plebs Judaica in auxe sua et monili
clesia. suo, ut placcret amaloribus suis, id est daemonibus;
« Et corrumpam vineam ejus, et ficum ejus, » quae ad hoc aures ornare debuerat, utspiritualia
grandine scilicet alque ariditate et gelu, ut nullam praecepla Dei corde conciperet ; et collum, ut aliis
habeat arborem frucliferam. Spirilualiler per yU ipsa praedicaret. Haecvero ideo gessit, quia sequendû
neam, laetiiiam cordis significat ; per ficum aulem, doemonesDei obbta est, qui ejus vir esse debuerat.
dulcedinem ac suavitalem debemus intelligere, quae Sedbaerelici immolabant Baalim incensum, quando
ablala sunt ab eis. Unde et in mcerore et in amari- perversa dogmata, quaeipsi sibi tanquam idola finxe-
tudine versantur, de quibus dixit : c Mercedes ha; runt, sequunlur. Ornant quoque après suas, quibus
uieaesunt, quasdederunt mihi amalores mei. » Red- verba audiunlur; et collum , quo proferuntur, ul
dit causam cur superius abstuleril eis bona dicta, efoquii venuslale illis quosceperint, placeant. Nam
eo quod dixit, i Mercedes hae meae sunt, » etc. Puta- et per moniba intelliguntur verba divina, de quibus
bal enim hoecsibi a daemonibus dari pro mercede, ,r. Ecclesiaedicilur : Collum tuum sicut nionilia, qusa
quia colebal idola. «Et ponam eam in saltum » ul non facerent, nisi Dei obliviscereniur.
jam non habeal arbores pomiferas, sed in solitudi- « Propler hoc, ecce ego lactabo eam, et adducam.
nem penilus redigalur. Quod ex parle quidcra ab eam in solitudinem. » Quia Dominus misericors est
Assyriis et Chaldaeis, plenius tamen completum et miseralor. Licel superius comminatus fueril
constat a Romanis, qui eorum terram deslruentes mala, tamen ne desperet eadem plebs, promittit Ci
redegerunt in solitudinem, ipsos quoque ultima salulem, dicens : « Propler hoc, » scilicet quia mise-
caplivitale exsides a sua terra reddiderunt. Hinc esl ricors sum, « lactabo eam, » id est Llandiar illi, ut.
quod sequitur, « et coinedel eam beslia agri, » hoc ad me revertatur. Unde est : « Pcenitenliam agile,
est, Romanorum exercitus. De hac beslia Psalmista appropinquabit enim regnum coelorum; »,et : « Ve-
dicit : Extenninavit eam aper de sylva. Vel certe nite ad me omnes
qui laboratis, » elc. « Et ducam
hanc besliam possumps intelligere diabolum, qui eam in solitudinem, » id est liberabo eam iterum de
eoscomedit, quando ad suam iraxil cnlturam, pro capiivitate, sicut prius eduxeram eam de jEgyptiaca
qua exterminium postea passi sunt. Quaede Judaeis servilute ; et sicut tune per solitudinem. deserti
djctasunl,possunt et dehaeriticisaccipi, qui dum de eduxi illos, protegens et ljberans eos ab pmni hosle,
23 HAYMOMSHALBERSTAT. EPISC. OIP PAUS. 1. - COMMENT.B1BL. ..*,.
sic faciam cum eos de terra caplivilatis eorum ad A 1 Achor ad aperiendam spem, > subaudiUm-
prbpripm reduxero nativitatis solum. «Et loquar ad « El canet ibi juxta dies juventulis suae,et \sa\a
cor éjus, » mollia scilicet verba et cpnsolatqria illi dies ascensionis suaede terra Êgypti. >Etiam nunc
proferam, ut tristiliam ejps gaudio releyem. Hoc hisloriae similitudinem conservât. In Exodo legilur,
enim significat loqui ad cor. Unde est : Locutus est quod submerso Pharaore etequilalu iliius in mari
Sichem ad cor Dinae; et Joseph, postquam a fralri- Rubro, filii Israël cecinerunt Domino canticum, di-
bus recognoscitur, loqui ad cor eorum dicilur. Tune centes : « Cantemus Domino, » etc. Quod lempus
hoc implelum est, quando Filius Dei, qui hic per juventulis iliius appellatur dies, eo quod lune idem
prophetam loquitur, in carne appareps dicit aposlp- populus in fide et religione cresceret Dei, nam ante
(is, iryimoomnibus discipulis suis ex ea génie in se idola colebant, id est vitulos Êgyptiorum. Unde
credentibus : Jam non dicam vos servos, sed amicos postea vilulum fabricali sunt, djeentes : « Isli sunt
meos; qupsetiani filios yocat, dicens : Filjoli, adhuc dii lui, Israël, » etc. El congrue dicilur : «Juxta dies
vobiscum sum. ascensionis suae de terra jEgypli, » quia jEgyplus
« El dabo ei vinitores ex eodem loco. >Quaesit haec in planilie, terra autem repromissionis est mon-
vinea, Isaias ostendil, qui dicit : Vinea Domini sa- luosa. Ideoque de îgypto in Judaeam pergentes,
baoth, domus Israël esl. El David: Vineamde -<Egy-B ' ascendere dicuntur, sicut et fréquenter eis a Domino
pio transtulisii. Huic vinitores dati sont, primum dicitur : Ego vos ascendere feci de terra Êgypti.
egredienli de Êgypto Moyses et Aaron, et céleri Sed jam mysterium videamus. iEgyptus, quaeinter-
qui tune temporis verbp et exemplo boni operalores pretatur tenebroevel vioeror, infidelilatem significat
fiamdfm excoluerant vineam, deindc regredienti de Judieorum, mare Rubrum baplismum, quod Domi-
captivitate Chaldaica Zorobabel, Jésus et Nehemias, nicae passionis fide consecratur ; Pharao et exercitus
alque Esdras, çaeterique prophelae, qui boni ejus ejus suhmersus in mari Rubro, diabolum signât et
çultores exstitere. Posl quoque in suo advenlu opti- originalia peccata, quaein baptismp submergiinlnr :
mos illi dédit vinitores, aposlolosvidelicet,qui omnes deserlum illud, per quod post mare Rubrum trans-
ex eodem loco fuerunt, hoc est ex eadem Israelilica ennles pasli sunt roanna el aqua de petra, et sic
plèbe. « Et vallem Achor ad aperiendam spem. » demum ad terram repromissionis pervenerunt, ty-
Hic necesse est ut veteris recordemur hisloriae. Le- pum praesentis vitae gessit, in qua fidèles percipiunt
gimus quippe in libro Jcsu Nave, quod cum filii naanna et aquam de petra, id est corpus el sangui-
Israël cepissent Hicrico, analhematizavit eam Josue, nem Chrisli, vel doclrinani divirii cloquii. Terra
omniaque quae erant in ea, quodque Achar filius autem repromissionis, coelestem significat patriam,
Charmi, videns quaedam inter spolia civitalis qua; ^J ad qwampost baplismum el laborem bujus vilae per-
sibi placita fuere, lulcrit de analhemale. Cumque venitur. Promittitur ergo Synagogac çredentium,
non possent filii Israël hoslibus resistere, consuluis- quia sicut tune credentes ex /Egyplo post iniorilum
sentque Dominum super hoc, et illo respondenle Pharaonis cecinerunl filii Israël carmen Domino, sic
quod dedili essent in hoc quod fecerat Achar, fecil ipsa de lenebris infidelitatis egressa, postncçem dia
eum Josue lapidari ab omnibus filiis Israël, locusque boliet viliorum compressionem,cum gaudio et laetilia
pccisipnis ejus vocatus est vallis Achor, hoc est Iransiet spiriluali ad coelcslempatriam, ubi est lerra
vallis çonlurbalionis, eo quod dixerit Josue : Quia yiyentfum. F.t recte de i'Egyptopergentes ascendere
conlurbasti nos , exturbet te Dominus in die- bac. dicuntur, quia lune bene ascendimus, quando a tey-
Post ciijus inlerfectionem aperta est filiis Israël spes renis ad coeleslia, a vitiis ad virlutes transiuigrave
victoriae fulurae, pergentesque ceperunt oppidum studemus.
(lai, iplerfeclis habitatoribus ejus ; el mperor eorum « Et erit in die illa, ait Dominus, vocabit me vir
jii gaudium yersus est, ibique spem sumpserunt ubi omnis, et non vocabit me ullra Baalim. Et auferain
fuerai desperalio. Sed quia hoc, ut dictum est, fa- nomen Baalim de ore ejus, et non recordabitur ultra
ctum constat fuisse, yideamus quid sibi velint verba nominis eorum. »De nomine Baalim juxta lilieram
prophelica, qui haec de fulprp vaticinatur, dicens : D boc dicendum est : Belus paler fuit Nini primi régis
« Et vallem Achor ad aperiendani spem. » Sciendum Assyriorum, qui ex nomine suo civilatem a se aedifi-
ergo, quia sicut lune postquaminlerfectus cslAchar, catam appellavit Ninum, quam Hebraei el nostri
Judaei sumpserunt spem vincepdi hosles, nec ea Niniyem vocant. Qui palrem suum Belum in deum
fruslrali sunt; sic nimirum postquam Hierusalein iransferens, simulacrum fecit, quod Bel voluil norpi-
destructa est a Romanis, lemplumque suçtensum, pari et ab omnibus adorari. Quo nomine a Babylp-
et ipsi Judaei interempli et in tolum mundum sunt niis vocatur, sicut in Daniele legitur : a Sidoniis
caplivati ; aposlolis caeterisque credentibus aperta autem et Phoenieibus Baal, ab Hebroeisvero Beelze-
est spes victoriae,quia totum mundum fidei Chrisli bub ob spurciliam et sordes immolaiilii cruoris vo-
subjugaverunt, quodque in umbra praeçesserat, id catur; id est, muscarum vir, sive babens muscas, et
est illud (empluai et omnium caeremoniarum pbser- quia in mullis colebatur locis, idcirco pluraliter
yatiopes in spiritualem verteruntinleliigentiam, sicut Baalim enuntiatur. Sed jam nunc videamus quid
,iiiBC agilur in Ecclesia a fidelibus. Et haec fuit !i:cc verba Domini significent, quibus de fitleli pc-
tpTum spes viclorise, de qua hic dicilur : i Et vallem pulo loquilur, dicens : Non voiabil me i;l:ra Baalim.
23 ,. ENARRAT10 IN OSEE PROPHETAM. 2(5
Baalim (ut diximus) idem est quod Baal, et inter- .A sabo te mihi in juslitia et judicio, el in misericordia,
pretatur Baal habens, Baalim vero liabensme. Unde et miseralionibus, el sponsabo te mihi in fide ; et
Hebraeaèet Syrx mulieres maritos suos hoc nomine scies quia ego Dominus. » Advertendum quod eam-
vocant, dicentes : Baal meus, hoc est habens me ; dem plebem 1er se promillit sponsaturum. Primo
et est sensus, habens me in conjugio. Est el aliud quippe eam despondit in Abraham, cui signaculum
nomen in eadem lingua sub eadem significatione, id circumeisionis dédit ut esset signum inter Deum et
est Is, quod similiter sonat vir. Unde et mulier ab semen iliius in perpetuum, vel etiam quando eam
eis Issa nominalur, quasi virago, eo quod a viro suo eduxit de Êgypte Secundo in monte Sinai, dans ei
sumpla sit. Quaeergo nolunt de suis dicere marilis legem. Unde et hic in secundo locp dicilur : Spon-
Baal, sive Baalim, dîcunt alio nomine Is meus, id est sabo te mihi in juslitia, id est in observatipne legis,
vir meus, scilicet habens me in conjugio. Quod ita- et in judicio mandatorum meoruni, ul et juste viye-
que hic dicit Dominus : < non vocabit me Baalim, > res et discretionem inter bonum et malum scires ; et
sed vocabit me vir meus, ita est intelligendum, quia nsisericordia et miseralionibus, ul si propter peccala
volens me oslendere suum virum, nequaquam voca- tua tradila fueris in captivitatem et poenitenliapi
bit me Baalim, quod bene dici poterat, sed vocabit egeris, iterum misericordiam consequàris. Terlio
me Is, id est vir meus. In tantum enim Deus odio B in adventum Filii Dei, unde et hic dicitur: « Et
habet nomina idolorum, ut nec recordari quidem sponsabo le mihi in fide, »sanctaevidelicet Trinitatis.
electos suos velit, nominum eorum, ideoque dicit de De qua desponsatione dicit Apostolus de Christo lo-
fideli populo : Non vocabit me ullra Baalim, propler quens : Desponsavi vos uni viro virginem castam
ambiguitaiem verbi, ne, dum aliud loquilur, aliud exhibere Chrislo. Et iterum de persona Chrisli lo-
recordetur, et virum nominans, idolum cogitet. quens, ait : Desponsavit sibi Ecclesiam non haben-
Unde et subditur : < Et auferam nomina Baalim » tem maculam neque rugam. Sed Synagoga ter a
de ore ejus, et non recordabitur ultra nominis Domino desponsala, omnem desponsationem irrilam
eorum. fecit. Unde quia desponsata in jEgypto primam
«Et percutiameum eisfoedusindie illa, cum beslia desponsationem non cuslodivit, et fornicata est ibi
agri, et cum volucre coeli, et cum reptili lerrae. » deos alienos colendo, rursum per legem et Scripiu-
Jam hic aperte describilur conjunclio Judscorum et ras sacras prophetarum Veteris Teslamenti assunii-
gentium in unitale lidei Christi, qui ante adventum tur, ut quasi sponsalibus secundis flrmata , jani ab
ejus dissidentes erant ab invicem. Unde et Judaei ansplexu non recederet. Tertio autem Jésus Chrislus
genliles a consorlip suo repellebanl ; postea aulem Filïus Dei et per gratiam sancti Evangelii eam co-
in unum Chrisli ovile convenienles, jam in una fide C pulare sibi voluit; sedpaucis credentibus , maxima
Dei omnipolenlis pacem et fraternam dileclioncm eorum par. collata sponsalia negligens, in infideli-
se gloriantur habere. Hinc Isaias eidem populo dicit : tate permansit, sicut bealus Stephanus eis impro-
Advena quondam tuus adjungetur libi, ut non jam perat, dicens : « Vos semper Spiritui sancto resti-
sit advena, sed recognoscalur frater. Nomine enim tistis, sicut et patres veslri. » Qui auteni receperunl
bestiarum, volucrum, et serpentium, gentiles ej:pri- fidem ejus, conjuncti sunt illi vinculo dilectionis,
muntur qui haec pro Deo colebant. Verum ab his credentes quod ipse Chrislus Deus esset, quem prius
expurgati, jam non his nominibus appellantur, sed negaverunt. Ex quibtfs fuerunt illi qui ad praedica-
bomines ralionabiles. Unde cum Petrus linteum ad lionem beaii Pétri una die quinque millia, et alia
se missum de coelovidisset, in quo besliae, volucres die tria millia crediderunt.
atque serpentes monstrabantur, et audiret se illa oc- « Et erit in die illa : Exaudiam, dicit Dominus, et
cidere et manducare debere, respondissetque : « Ab- exaudiam coelos, et illi exaudient terram, et terra
sit, Domine,quianunquam commune aut immundum exaudiet trilicum, et vinum, el oleum, et haecexau-
intravil in os meum, » dictum est ei : « Quod Deus dientJezrael. (Secundum litleramhocpolestintelligi
purificavit, tu ne communedixeris. » in his verbis : quaa bona lemporalia promittit Do-
« Et pharetram, et arcum, el gladium, etbellum minus his qui in se credunt. Spiritualiter coeli sunt
conteramde terra. » Id est.paccm el tranquillitalem aposloli, de quibus Psalmisla ait : « Coeli enarrant
summam dabo in terra, hoc est in Ecclesia. Licet gloriam Dei, etc. » Hi coeliexauditi sunt tempore
enim multabella crebrescantin terra, tamen in com- Dominicacincarnalionis, rogantes pro muliere Gha-
paralione iliius lemporis magna est pax in bomiui- nanoea,et pro socru Pétri. Isti coelinunc exaudiunt
bus, maxime inter electos, apud quos nullius discor- terram, id est bomines in Ecclesia habitantes, et
diaefomeslocuminvenit. De hoc tempore dicit Isaias : haec terra exaudit triticum, id est, profert simplicem
Non levabit gens contra genlem gladium, nec exer- doctrinam Veteris et Novi Teslamenti, ut impleatur
cebuntnr ullra ad praelium. « Et dormire eos faciam illud Dominicum : « Beatus illeservus quem consti-
fiducialiter, > id esl securos eos faciam in mea fide tuit Dominus super familiam suam, ut det illis in
et pace requiescere. Vel certe somnus iste intelligi- tempore tritici mensuram. » Exaudiet vinum, hoc est;
tur pausatio electorum , qui modo quiète dormiunt spiriiualem inlelligcnliam ita praebet, ut sua do-
in spe fulurae resurrectionis. ctrina laelificet corda audienlium. Secundum quali-
i El sponsabo te mibi-in sempiternum, et spon- tatem enim audilorum débet formaiï sermo docto-
27 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. . 58
rum. Exaudit quoque et oleum , quia in episcopis et A tu diligis illam mulierem, et tamen illa plus alium
prcsbyteris dat fidelibus gratiam Spiritus sancti. Et quam te diligit, sic Domipus summoampre filiosIsraël
hoc est coelum et terra, apostoli scilicet atque uni- diligit, sed ipsi epm spernentes c respiciunt ad deos
versalis Ecclesia. Et haec exaudient Jezrael, id est alienos, » hoc est venerantur et colunt eos, « et dili-
semen Verbi Dei perducent ad operationis effectum, gunt vinacia uvarum. > Vinacia appellat quae nos
ut faciat illud semen frucium ceniesimum, aliud acinos dicimus, id est, folliculos uvarum post ex-
sexagesimum , aliud tricesimum, Porro quod ser pressionem a' prelo projectos. Spirilualiler autem,.
qui lur : per haecvinacia daemones intelligunlur, qui quandiu
« Etseminabo eam in terris. »Ad apostolosspéciale in sua dignitate fuerunt, quodammodo uvae erant,
ter pertinel, qui ab Ilierusalem seminati sunt, ut hoc est, pinguedine Spiritus sancti-referti ; postquam
sua praedicationeet miraculis, lerram (hoc est corda vero superbientes contra Deum, similes ei fieri vo-
auditorum suorum) facerent fructificare. De quibus luerunt, evacuafi gralia Spiritus sancti, facli sunt
scriptum est: Isli sunt semen cui benedixitDominus. stériles, et veluii ad nihilum utiles, de coelo projecli
Nam ipsi apostoli et semen sunt, quia dispersi sunt sunt veteri siccilate marcentes, et nihil antiquae
per universum mundum, audientes a Domino, « eun- graUaepossidentes. Sic et Judaei ob infidelilatem a
les in mundum universum, > etc. Et ipsi sunt semina- B Deo derelicti, diligunt daemonesomni dulcediue bo-
torçs, juxia illud : « In omnem terram exivit sonus nitalis evacuatos. Sive pro vinacia possumus intel-
eorum, etc. »« Et miserebor ejus quae fuit absque ligere tradiliones scribarum et Pbarisaeorum, veri-
niisericordia, > hoc est Synagogaejam in me cre- lalis sensu prorsus vacuas et superstilione plenas ;
ilenlis, quaeprius dum per mulla daemonumportenta quas ipsi Judaei diligebant, relinquentes tradiliones
eiraret, eaque pro Deo adoraret, sine miserieprdia Dei propler tradiliones hominum.
erat. « Et fodi eam mihi quindecim argenteis, et coro
« Et dicam non populo meo : Populus meus es hordei, et dimidio coro hordei, et dixi ad eam. »
tu; et ipse dicetmilii : Dominus meus es tu.» Hoc Sepluaginta interprètes, sicut Leatus Hieronymus
est quod ipse fidelibus.suis de eodem populo dicit : dieil, pro eo quod nostra inlerprelalio habet « Fodi, »
Vos eslis qui permansislis mecum in tenlalionibus posuerunt < Conduxi, » quod ad mulierem ulique
meis,et ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater pertinel, quia ad hoc conducilur, ut marito fidem
meus regnum. Et ipse dicit : « Deus meus es lu, » servet, pec alio copulelur illo vivente. Cum autem
sicut et Petrus: « Tu es (inquiens) Chrislus Filius Dei dicit : Fodi eam mihi in mulierem, oslendit se vineam
vivi ; » et Thomas : «Dominus meus et Deus meus. > velle significare, quae (sicut propheta testalur) do-
Quaeverba et specialiler ad decem Iribus, et genera- ^ mus Irael est, de qua scriptum est : Vineam de
liier ad omnes Israelilas possunt rçferri, ad eos sci- 4îgypto translulisti. Fodilur ergo atque conducitur
licet qui crediderunt. haecmulier quindecim argenteis, et coro hordei, el
dimidio coro hordei, id esl quadraginta et quinque
CAPUT III.
niodiis, nam corus Iriginla modios habet, diraidius
« Et dixit Dominus ad me : Adhuc vade, et dilige vero corus quindecim. El bac mercede conducta,
mulierem dileclam amico et adulleram : sicut diligit audivil a Domino : « Dies multos exspeclabis me:
Dominusfilios Israël, et ipsi respiciunt ad deos alie- non fornicaberis, et non eris viro. » Hocest : nec ama-
nos, et diligunt vinacia uvarum. > Per bas duas mu- loribus turpiter te prostitues, nec mihi viro a quo
lieres, id est superiorem fornicariain, quaeappella- conducla es légitime eonjungeris, ac ne putes fac-
tur Gomer, el islam quaevocalur adultéra, debemus ial tibi injuriam; quia dixi: «Exspeclabis me,» paria
intelligere Israël et Judam, id est decem tribus, libi referam, quia « sed et ego exspectabo le.» Mys-
quae erant in Samaria sub rege Hicroboam, qui fuit tice, quindecim denarii ad quintum decimum diem
de Ephraim; et Juda, qui regnayil in Hierusalem de primi mensis, id est Nisan, quo Judaei egressi sunt
slirpe David. Has duas mulieres describit Ezechiel .. de JEgypto, percussis primogenilis jEgypliprum,per-
sub nomine duarum sororum, Oola videlicet et Ooli- tinent. Ipsa enim die, id est quinta décima luna,
ba. Quas si diligenlius vojuerimus dislinguere, per eduxit eos Dominusde /Egypto, el in suam conduxit
priorem, quae fornicaria appellalur, decem tribus : servilutem, liberans per occisionem agni ab illala
per seçundam, quae adultéra, Judam possumus in- plaga iEgypliis. Çoepilque eos erudire, constituons
telligere : cl tamen generaliler et per illam et per pro primogenitis filiorum suorum, qui plagam non
islam, pniversus populus Israeliticus (sicut in se- sensere communem, quinos argenleos siclos con-
quentibus quoque monstrabitur) polest accipi. Juxta ferri in donariis domusDei.Deindequadragesimoquin-
litteram ita est inlelligendum quod dicit, « Adhuc lo die, qui intelligilur in quadraginta quinque mo-
vade, etc. » Sensus est hic : Tuquidemeam diligis, diis hordei, pervenemnt ad monlem Sinai ; altéra
sed ipsa débita vicissiludipe non te diligit, quoniam autem die, praeceplum est Moysi ut se sapclificarenl
polius tuum negligens aniorepi adultéra est, quia per triduum, et a mulieribus abstinerent, et se pras-
àlleri viro copulatur, eumque plus quam le diligit. Ad pafent ad accipiendam legem ; iransaciisque tribus
quod autem ista perlineant, aperiturçum subdilur: diebus, quinquagesimo die Moyses Decalogumleg.i»
« Sicut diligit Dominus filios Israël, » id est, sicut accepit. Qui -ergo quadragesimo quinto die ad eui.n
pervenerunt locum in quo legem acceperunt, bene A signum el memoriam Dei expressam in cordibus no-
quadraginta quinque modiis hordei fuisse referunlur slris, juxta quod eidem decanlamus : < Signatum est
conducti. Quod autem sequitur : « Dies mullos ex- super nos lumen vulius tui, Domine. >
speclabis me, » ad praesens pertinet lempus, quo po- « Et post haec revertenlur filii Israël, et quaerent
pulus Judaeorum, qui quondam quindecim argenteis Dominum Deum suum, et David regem suum. » Post
et quadraginta quinque modiis hordei çonduclus, haec, jd est, postquam haec omnia impleta fuerinl,
post incamalionem Domini ejusdem videlicet spon- dum pleniludo genlium intraverit, reverlentur filii
si adventum viri sui exspectat, donec (ul Apostolus Israël per praedicalionem Eliae el Enoch, et quaerent
dicit) <plenitudo genliuminiroeat; et sic pmnislsrael DominumDeum suum, et David regem suum, id est
salvus fiât. » Quodvero dicit : « non forniçaberis, et Palrem et Filium ejus Jesum Christum, Filium ejus
non eris viro, J hoc ostendit quod interirn modo ido- unum Deum corde et ore et opère confitentes. « Et
lis non servit, nec lamen habet Deum, sed pi amalo- pavebunt ad Dominum, el ad bonum ejus in novis-
ribus et viro spoiiata est ; el quia virum non habet, simo dierum. » Spiritum videlicet sanctum, qui non
nec vescitur modo cibo hominum, id est, frumento, extra Palrem et Filium, spd simul cum Pâtre el Fi-
sed hordeo irratïonabilium jumentorum, quia vide- lio unus esl Deus. Dequo dicit discipulissuis: « Si vos,
licet spirilualem sensum vivificantem non capil, B \ cum sitis mali, noslis bona dare filiis vestris, quanlo
sed occidentem litteram sequitur. Quodque additur, magis Pater vester de coelp dabit Spiritual bonum
« sed et ego exspectabo te, » ad eos pertinet qui petentibus se '. >
exspectant ad hoc ut in fine saeculi credentes reci-
CAPUT IV;
pianlur ad amplexum Christi, quando ex Judaeis et
geiitibqs fiel unus grex, unum habens paslorem, qui « Audite verbum Domini, filii Israël, quia judicium
de se dicit : « Ego sum pastor bonus. » Domino cum baliitaloribus terrae. » Haecverba pro-
« Quia dies multos sedebunt filii Israël sine rege, prie ad eos pertinent, qui in adventu Filii Dei sunt
el sine principe, et sine saçrifiçip, et sine allari, et reperti, licel et juxta litteram eis possint aptari, qui
sine ephod, et sine iberaphim. » Judaei autem haec tune temporis in decem et duabus tribubus commo-
omnia ad septuagintaannos suaecaplivitatis referunt; rabantur, quibus et propheta hseeloquilur, oslendéns
sed melius esl, ut beatus Hieronymus dicit, deprae- non frustra iratum Deum, lam gravia comminari et
senti tempore, vel de ultima Judaeorum conversione inferre supplicia quae superius dicta sunt, ut scilicet
inielligi quaedicuntur. Jam enim in his verbis ea quae essent sine rege, caelerisque in quibus eatenus glo-
superius dicta sunt intelliguntur : quia dies mullos riaii fuerant. Sed quia erant sine yeritate, et sine
exspeclabis me, non forniçaberis. Modo namque se- (-<misericordia, et sine scienlia Dei, et maledictum, et
dent, hoc est habitant Judaei contracta, quia stalus mendacium, et homicidium,caeleraque piulia inur.da-
rectitudinem amiserunt, et snnt sine rege Christo, verant, idcirco Dei judicio justo, ab habilatoribus
(juiloquilur: i Ego autem constilutussum rexabeo, » ilKus terrae haec omnia ablala, ipsique captivilaii
«et sine principe, » id est, ipso Salvatpre, vel etiam sunt traditi, augentes peccata peccatis,etnovis vêlera
ponliflce et sacerdote, de quoscriptum est : « Principem cumulantes. Ul aulem diximus, niaxime ad eos re-
populi luinonmaledices. iSuntetiam « sinesacrificio, feruntnr, qui Deum in carne viderunt et audierunt,
el sine allari, » quia perdilo loco ubi templum et sed in eum credere noluerunt, sed ad eorum poste-
allare habuerantj de quo eis in lege proecipiebatur: ros. Dicilur namque eis : « Audite verbum Domini,
In loco quem elegeril Dominus, immolabitis ei, et filii Israël, » quia judicium Domino cum habilatori-
non in omni loco, nequaquam légales victimas offe- bus terrae, hoc est cum Judaeiss,emper terrena desi-
runt. « Et sine ephod. » Ephod proprie superhume- derantibus, quibus contrarii supt illi qui coelestes
rale vocatur, sed hic pro omni veslimento accipitur. appellanlur, qui se peregrinos et advenas in hac vita
Aliquandp aulem ponilur et pro lineis veslimentis, considérantes ad coelest|a tendunt. Cum bis habila-
sicut de Samuele legimus, quia indutus ephod lineo toribus terrae judicium agit, id est, damnalioni
erat. Theraphim proprie appellanlur (igurae et simu- aeterpaeeos tradi promittit. Quare autem hoc facial
lacra, qua; non possuni in pressenti lopo duntaxai, aperil, subjungens, « Non est enim yeritas, > sed
chérubin et séraphin, sive alia quae in templo orna- unusquisque cum proximo suo loquitur mendacium.
mcnla fieri jussa sunt, dici, sed hic pro omni orna- Vel non est verilas, quia ille qui de se difSt : «Ego sum
mento sacerdolali posituin noverimus. Haecomnia veritas, »non habitat in cordibus eoruni. «Et non est
poslquam perdiderunt Judaei,spirilualiler nobis data misericordia, » quia subditos perseqnunlur, et pu-
sunt in Ecclesia. Nos enim verum regem et saçerdo- pillo ac viduae non miserentur. Unde etiam nec ipsi
temhabemusChristum, qui « estsacenios in aeternum Christo peperçerunt, sed velutî canes rabidissimi
secundum ordinem Melchis^dech; » habemus sacrifi- cpntra eum ora sua aperuemnt, dicentes : « Reus est
ciumverum corporis et sanguinis Domini; habemus et mortis,» el: «Crucifige.crucifige.i «Etnonestscienria
ephod, hoc est veslimenlum innocentiae et simplici- Dei. » Hoc est, fides et cognilio nominis Dei non est
talis, facti ipsi sacerdoles et reges, juxta quod Petrus in cordibus eorum, qui terrena solumniodo sapiunt.
uicit : «Vos genus eleclum, regale sacerdolium, Vel certe scientia, id est sapientia Dei patris, qui de
gens sancfa. > Habemus et Iberaphim, hoc est se dicit per Salomonem : « Ego sapientia babilo in con-
51 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. I. - COMMENT.L'IBL. 32
silio, et eruililis intersum cogilalionibus. t El de quo ,\ lemporalium profundisquaestioiiibus desudanles..(Pi-
Aposlolus, « Christum inquit Dei virtulem et Dei sa- sces (inquit) maris congregabunlur, > subàuditur in
pienliam.» Nonhabitat in terra, hoc est, non requie? mqrtem. Unde et alia translalio habet : Pisces maris
scil in illorum mentibus, qui ab ejus fide sunt alieni. déficient.
De quibus adhuc sequitur. « Verumtamen uiiusquisque non judicet ; et non
« Maledictum, el mendacium, et bomicidium, el fur-r arguatur vir. > Provocaverat eos superius ad judi-
tuin, el adulterium inundaverunt. » Maledictum per- cium, ut cognoscerenl se ex veritate judicatos, et
linet ad eorum convicia et opprobria, qui contra non per potentiam Dei oppressos, sed propter pec-
Deum tumebant, dicentes : « Dsemoniumhabes, » et, cala praeterita hostibus tradilos. Verum quia dété-
« Samarilanus es, » et caetera talia. Mendacium ad riores effecti sunt, tantae erant imprudentiae, ut ne
hoc quoddixerunt : « Reus est mortis, » et, t Hic est convicti quidem verecundiam haberept. Prohibet a
vorator el potalor vini. » Homicidium ad hoc quod justis judicari injustos et argui, quia indigni sunt
ipsum morli tradiderunt et omnes prophetas, sicut çorreptioneip suscipere. Unusquisque (inquit) justus
ipse eis improperat dicens : Et vos impiété mensu- pon judicet injustum, et non arguatur vir iippius a
ram palrum veslrorum. « Ecce ego mitto ad vos pro- pio, quod ulique enormilate sceleruin i|>si impii et
phetas et sapientes et scribas,» etc. Et bealus Stepha- " injusti non merentur. « Populus enim tuus, sicut bi
nus : « Quem (inquit) prophetarum non sunt persecuti qui contradicunt sace.rdoti. » Et est sensus : Sicut ple-
patres veslri? Elocciderunl eos qui praenuntiabant becula inobediens est saeerdoti, cujus non vull obse-
<!eadvenlti Jusli, cujus vos nunc prodilores ethomi- qui mandatis, et sicuti, discipulus inobediens ma-
ciJae fuistis. » Furlum perlinel ad hoc, quod seipsos gistro, sic populus tuus conlradicit verbis oris mei,
et filios suos fprali sunt, dicentes : « Sanguis ejus et ideo non esl dignus vel a propheta, vel a quolibet
sqper nos et super filios nostros. » Vel quando ipsum redargui justo.
Christum emerunt furlim triginta argenleis. Adulte- « Et corrues hodie, et corruet etiam propheta le-
rium , ad immunditiam vel ad idololatriam. Haec cum. » Superius ad prophetam locutus est de populo,
omnia in Judaeis inundaverant, idest abundaverant. nunc autem ad ipsum populum, decem videlicet tri-
Per verbum enim inundationis, magniludinem scele- bus, verlit sermonem, dicens : « Corrpes hodie, «
rum oslendit. « Et sanguis sanguinem tetigit. » San- id esl in praesenti tempore, vel certe ip aperta luce,
guis sanguinem tangit, cum homicidium homipidio el in omnium oculis duceris in caplivilalem. < Et
(ungitur, et cumpeccatum peccalo augetur. Sangui- corruet etiam propheta tecum. » Duobus mpdis pos-
nis enim nomine peccatum designalur.,' ut est illud : sumus hic prophetam intelligere, vel falsum videli-
« Libéra me de sanguinibus. * " cet prophetam, quia aequivocum nomen est, vel
« Propter hoc lugebit terra, et infirmabitur omnis etiam prophelalem dignitatem, quia decem tribus
qui habilat in ea, in beslia agri, et in volucre coeli: post captivitatem non legimus habuisse prophetam.
sed et pisces maris congregabunlur. » Propter hoc Quandiu enim non sunt captae decem tribus, habue-
quia pro bonis operibus vilia superius dicta inunda- rupt Eliam prophetam el Elisaeum, coeterosque filios
verunt, lugebit terra. Terra lugere videtur quando prophetarum, qui prophetaverunt in Samaria. Et
inculla remanel, sublatis habitatoribus, et quae apica quidein duae tribus in ipsa caplivitale et postea ha-
suis laelosproferebat fructus, incipit vêpres procreare buere prophetas. Decem vero, postquam translata;
et spinas. Ideoque in hoc loco desolatio decem et sunt in Medoset in Persas, neminem referunlur ha-
duarum tribuum exprimilur, cum dicitur: « Lugebit buisse prophetam. Ideoque èis dicitur : « Corruet
terra. » Sive per terram ipsos Judaeos possumus in- eliam propheta tecum, » id est, dignitas prophetalis
telligere, lerram quaerentes, et terrena sapientes. a te peribit; vel falsi prophetae, qui vobis falsam pro-
Unde et slatim sequilur : « El infirmabitur omnis plieUam resolvebant, una vobiscum peribunt. « Et
qui habilat in ea, » hoc est, qui per amorem et de- nocte feci tacere matrem tuam. » Mater ipsa Ju-
siderium ibi manet, Comprehensi enim ab hostibus, „ daica plebs in generalitate appellalur. Filii hujus ma-
Iuxerunt et ipfirmati sunt, quoniam ea quae supimo tris vel singuli e populo, vel hi qui per oppida vil-
amore dilexerant, et in quibus gloriali fuerant, amit- lasque erant dispersi. In nocte ergo, id est, in tene-
tebant. « In beslia agri, et in volucre coeli. » Naturale bris çaptivitalis et moeroris et premenlis angustiae,
est, ut beatus Hieronymus dicit, ut si terra ab ha- feci tacere matrem tuam, quia non est ausa dolere
bitatoribus suis fuerit derelicta, bestiae quoque et malum suum coram hostibus.
aves ab ea deficiant. Altiori autem sensu, per be- « Coniicuit populus meus, eo quod non habueril
slias agri, féroces populos, et bestiali stoliditaie scienliam. » Hpc est, comprehensus ab hoslibus si-
pressos significat ; per volucres vero, superbos , et lentio tabuit, non audeps eis repugnare. Et redditur
elatos, ac levés possumus intelligere, quales erant causa cur sanctum sit ei, scilicet eo quod non babue-
ipsi Judaei, demeritorum dignitate jactanles, etalios rit scienliam legis Dei, et praecepta Dei non servave-
despicientes ; per pisces maris, ipsi non inconvenien- rit, ut illi s.erviret et idola conlemneret. Quia enim
icr accipiunlur qui in profunditate viliorum et in prius a laudibus Dei os clauserat, juste ad hanc deve-
tenebris peccatorum conversabantur. Sive per pisces, nit miseriam, ut nec malum suum interhosles deflere
philosopho5mundi intelligamns, in exquirendisrerum. auderet. « Quia lu scienliam repulisti, repellam (c.
53 ENARRAT10 IN OSEE. PROPHETAM. 5-i
ne sacerdotio fungaris mihi. » Repulit ipsa plebs A bant erecli in superbiam , vel etiam falsa adula-
scienliam, hoc est Deum, quando slullissima mente tione peccantes decipiebant, dicentes : Dimissa sunt
opus manuum suarum coepit adorare, Factoremque vobis peccata veslra. Sicque animas illorum suble-
coeli et terrae dcserens, vitulos aureos venerata esl vabànt, quoniam eorum verbis plus quam suae con-
in Dan et in Beihel, ideoque repuisa est, ne essent scientiaecrcdenles, cum peccalores essent, justos se
ex ea sacerdotes in domo Domini, sed polius in de- esse aeslimabant. Unde esl : « Popule meus, qui te
lubris idolorum. « El oblita es legis Dei tui,^» quae beatum dicunt, ipsi te decipiunt. >
prohibe! deos alienos adorare, « Obliviscar filiorum « Et erit sicut populus, sic sacerdos. » Id esl,
tuorum et ego, » tradens eos aelernaecaptivilati, nec quia aequaliler peccanl, aequaliter indignantis Dei
miserebor eorum, ut olim • miserlus sum patrum sentenliam sustinebunt. Sacerdotes autem isti, qui-
eorum in deserto. Qui enim ignorât, ignorabitur. bus aeque ut populo mala eventura a Domino prae-
Haecomnia possunt et ad haereticos referri, qui reli- dicuntur, non erant de tribu Levi, sed ex quacun-
querunt domum Davidet Jérusalem, id est Christum que tribu venientes implebant manum suam auro vel
et Ecclesiam. Et ideo aeterna nocte cooperli, conli- argenlo, dantes munera regibus decem tribuum; fie-
cescunt a Dei laudibus, sicut scriptum est : « In in- bant sacerdotes in templis idolorum. Sed et saccr-
ferno autem quis confitebitur tibi? » Et hoc prop B dos et pisclalus quilibet, qui mala aliorum sibi as-
lerea, quia non habuerunt scienliam Dei, id est sumit, eis adulando aequaliseffleitur, ideoque aeque
Christum, ut rectam fidem ejus crederenl. Unde et cum eis damnabitur. « Et visitabo super eum , > id
merito a Dominorepelluntur, ne sacerdotio fungan- esfsacerdoiem, « vias ejus. » Omnia videlicet opéra
tur ei. Sacerdotio ejus-, quia pierumque taies imma- ejus puniam, quia visitabo, hic pro afïlictione poni-
tura mOrie ab bac vita subtracli, aelernaliter pertur et tormento. < El cogitationes ejus ret'dam ci. »
eunt, ne vel ipsi indigne corpus et sanguinem Do- Quia non solum pro malis operibus, verum eliam pro
mini attrectantes, aliis sint offendiculum, vel mala pessimis cogitationibus , quibus ut lalia facerenl
sua doctrina causa perdilionis multis diu vivendo tractaverunt, poenas luent. De haercticis facilis in-
existant. Quorum etiam filii a Deo oblivisci dicun- telligenlia est, quod quauloplures fuerunt, tanto ma-
tur, id est, bi qui ab illorum perversa doctrina ge- gis délinquant Domino, et juxta suum numerum
nerati sunt, quia simul cum patribus perpeluse dam- mulliplicanl varia dogmala errorum quorum gloria,
nationi tradentur. id est, sapienliae cl Christianitatis dignitas in igno-
« Secundum multitudinem eorum, sic peccaverunt miniam commulatur, quando pro praeleritis peccalis
mihi. > Id est, quot bomines babuit Israël, tôt aras justo Dei judicio in errores varios labi permiltuntur,
instruxit daemonibus,in quorum victimis peccave- C pro quibus demum et acterni s suppliciis tradantur.
runt mihi. « Gloriam eorum in ignominiam commu- De quibus dicit Aposlolus : Tfadidit illos Deus in
tabo. »Gloriam eorum idolum appellat, in quo glo- reprobum sensum, ut faciant quae non conveniunt.
riabanlur, et in cujus veneralione ïaetabantur, quod Qui peccata populi comedunt, quando el placenlia
tune in ignominiam Commulatum est, quoniam pro loquuntur, et per dulces sermones decipiunt corda
ipso scelere simul cum ipso ducti sunt in captivi- credentium, et dévorant domosviduarum. Cum enim
tatem. viderint alios delinquentes, aiunt, nihil aliud quaerit
« Peccata populi mei comedent. » Dupliciter haec Deus, nisi fidei verilalem, quam si custodieritis, non
sententia intelligenda esl : Peccata populi sacerdo- curât quidagalis, maie intelligentes illud Dominicum :
tes comedent, id esl, sacrificia pro peccatis homi- « Qui crediderit el baptizalus fueril, salvus erit. »
num oblata. Ea quippe, vel quae tune offerebantur, D'unique haec dicunt, in iniquilatibus eorum suble-
vel nunc in temploDomini offeruhlur, in usus tranà- vabunt animas eorum, ut non solum non agant poe-
eunt sacerdotum. Unde et in canonibus dicitur, ut nitentiam nec humilientur , sed etiam gaudeanl in
laici de consecratis non coraedant. Sed et illi qui sceleribus suis, el erecta gradiantur cervice. Unde
eleemosynas aliorum comedunt, nisi digne pro eis u et populus et sacerdos, id est,- hi qui doeli sunt et
oraverint, Judaeissimiles Sunt. Qui vero digne pro h! qui docuerunt pari judicio conslringentur, cum
eis orant, operibus manuum suarum vivunt. Sive non modo pro factis, verum etiam pro cogitationibus
peccata populi sacerdotes comedunt, quia cum maie malis debitae poenaeillis redditaèsint.
agentibus adulanlur, eorum peccata sibi assumunt. «Et comedent, et non saturabunlur; » ides»»,
Qui enim allerius peccalis Coiisenliunt, participes mala opéra exercebunt, et non implebunlur : quia
eontmdem peccaminum fiunt; quoniam cum eos pec- luxuriosi et avari nunquam malilia sua saturabun-
care conspexerinl, non solum non arguunt, sed lau- lur. Econtrario autem : « Beati qui esuriunt et si-
dibus peccantes aitollunt. Unde subditur : « et ad ini- tiuntjuslitiam, quoniam ipsi saturabunlur. » Illi sci-
quitatem eorum sublevabunt animas eorum. » Dum licet de quibus Propheta dicit : « Edenl paupercs,
illi peccalis deservirenl, sacerdotes sublevabànt el salurabuntur. i Sicut enim juslitia saturai, sic
animas eorum, dicentes : Quoniam populus Dei estis, iniquitas substantiam non habens, vana comedei.tes
ex génère Abraham descendistis, propter iliius ami- fraude deludit, el uleros devorantium vacuos dere-
eiliam parcet vobis Deus, si peceaveritis ei. Quo- linquit, id est sensus: « Fornicati sunt, el non cessa-
rum verbts accipienies illi fiduciam,aiulacter peccaverunt. » Snbauditur foinicari, quia utres pervciso-
55 HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 5G
rum hominum in fornicatione deficiunt, et forni- A } Regum : Verumtamen excelsa non abslulit. Adhuc
candi desiderium non quiescit. Et quia non audie- enim populus immolabat in excelsis. Vel certe in
runt : « Peccasti, quiesce, < audient in die judicii : excelsis haecfccisse dicuntur, quia in solariis domo-
< Discedile a me, maledicti, in ignem aeternnra. » rum suarum adoràbant, et hoc ex consueludine, ut
Fornicatae sunt etiam decem tribus cum idolis sub reor, serpenlis in slipile elevaii. < Subtus quercum,
Jéroboam, filio Nabalh, et non cessaverunt postëa et populum, et térebinlhùm, » subaudilur sacrifica-
idola colère. Et hoc quarë? * Quia Dominum dere- bant, « quia bona èrat umbrà ejus. » Veritatem Ju-
liquerunt iri non cuslodiendo. Fornicalio, el vinum; et daei perdiderunt, et idcirco hoc faciebant. Praecepe-
ebrietas, auferunt cor. » Non cuslodiendo
1
illum, su- rat quippe Dominus in lege ne sacrificaretur nisi in
bauditur idola coluerunt; ideo quia dereliquerunt loco quem elegisset ; sed illi propter voluptates suas,
Dominum Deum suum, non valentes duobus dOminis ùt superius dictum est, in dclectabilibus lucorum et
servire simul, et hoc in bon cuslodiendo, subaudis monlium locis sacrificabant idolis, Sub umbra arbo-
mandata iliius; quibus juâserat : « Dominum Deum fum altaria facientes, quarum amoenitate allecli,
tuum addràbis, et illi soli Servies, J Fornicatio et vi- immunditiam suaecarnis excrcebant. Unde Dominus
num, etc.; Id est, sénsum et inlellectum hominis prohibueratplanlarinémusjuxta altare suum. «Ideo
subvcrtil; et est sensus : Sicut vinum el ebrietas; B ] fornicabuntuf filiaevesïrae. » Subaudilur cum alie-
qui nimium biberit, mentis suae impotent facit, ita nigcnis, vel Dominum etiam relinqucntes; idola co-
fornicalio Sive corporalis, sive spiritualis pervertit lent : « et sponsaeveslrae adulterae ërunt, » hoc est,
sensum, animumque débilitai, et de ralidnali homine ihorum proprium rclinquenles, alieriis se jungeut.
brutum eflicil animal,'ut lupanaria et libidinum « Non visitabo super filias vestras cum fuerint for-
lustra sectetur, lignaque et lapides deos pulet, ado- nicatae, et super sponsas vestras cum adtilterave-
rans opéra manuum suarum. rinl. » ForniCatiis fuerat Israël a Domino Deo suo
« Populus meus, > subaudilur quondam, < in ligno recedens, ideo fornicabanlur filix ejus et sponsae
suo intërrogavit, et baculus ejus annuntiavit ei. t abSque ulla vindictâ, suo scelèri relinquunlur, ut ex
Genus erat divinalionis, quod fiebat in ligno et ba- proprio dolore intelligant ddlorem Dei, qui intanlum
culis, quo futurarum rèrum captabantur auguria. îraïus est, ut nequaquam perçu liai delinquentes.
Unde in Ezechiele leg'uur, quod < pergenS Nabucho- « Non (inquit) visitabo supef filias vestras cum fue-
donosor contra Amon et Jérusalem; steterat in bi- rint fornicatae, et super sponsas vestras cum adulte-
vio, ubi inter coeteras divinalionès commiscuerit sa- raverint, » hoc est, non puniam cas pro sua fornica-
gittas, et inter caëtefas una exierit contra Jérusalem. » tione el adulterio, sed libère voluplatibus suis ser-
Forte similiter fecerunt isti; quaerëntesquid eis esset C < vire permitlam, ul vestra injuria meam cognoscalis,
ulilius, ulrum Deum ah idola colerenl? Et quia adeo nec mala illarum vindicaboynisi per ullimamcaplivi-
perversi erant; ut relicia vërilate mendacium seque- tateni. « Quoniam ipsi cunf merelrieibus conversa-
renlur, justo judicio reliai a Deo, per responsionem banlur, et cum effeminatis sacrificabant. » Reddit
baculi seducti sunt a diabolo. Unde sequitur : < Spi- causam quare se dicat non vindicalurnm iniquilatcs
ritus enim fornicalionum decepit eos; et fomicati filiarum atque uxorum populi Israël. Tanlus quippe
sunt a Deo suo ; > id est; per idololatriam recesse- fuit numerus filiorum Israël, ut esset ullio' desperans
runt a Deo Suo. Spiritus enim fornicalionum diabo- emendationem. « Cum meretricibus (inquil) convcr-
lus intelligitur, qui suadet hominibus ut a Deo recé- sabantur, et cum efleminalis sacrificabant, »et cum
dant, et se in simulacris ligneis et lapidibus vencren- mulieribus et cum viris turpitudincm exercebant in
tur. Principium quippe hujus fornicationis idolorum templis deorum suorum. « Et populus non inielli-
formatio. Sed el haeretici, quibus haeccongruere pos- jpns » subaudilur Deum vel peccalum suum, « va-
sunt, nunquam suis satiantur erfofibùs, nec cessant pulabit, > id est, per caplivitaiem plagis verberibus-
a fornicationis turpitudine ; immunditiam carnis opé- que atlrilus. Si super haercticîs isla voluerimus in-
râmes, et non cuslodientes legem caeterasque Scrip- ji lelligere, filiaevel sponsae illorum intelliguntur ani-
turas, Deum derelinquunt, insaniunl et inebriantur ; - inae, quas in errore genuerunt, et suis dogmalibws
et perdito mentis vigore, adorant idola quae de suo dësponsarunt. Istiusmodi indigni sunt correplioue
corde finxerunt, fornicationisque spiritum pos- Dei, quoniam omnis eorum cultus fornicalio est, et
sidenl. lurpes turpibus commiscentur. Et prôplerëa vapula-
« Sufter ëatpila monlinnï âacriftcabaht, et super bunt, ul aliquando per phtgas qui reliquerunt Domi-
colles accendeba ut ilrymiama. »Filii Israël sequendo num, resipiscant.
Voluptates Suas et desideria carnis, Deo derelicto, « Si fornicaris tu Israël, non delinqual sallem
spfetoque ejus templo, in montibus et in collibus Juda. » Israël in hoc loco, sicut saepe dictum esl,
sacrificabant Idolis, eisque thymiama (id esl, incen- decem tribus significat, Judas autem, Benjamin el
sum suavitatis) incendébant, ibique propler amoeni- sacerdolalein.id est, Leviticam, cum eadem tribu con-
tatem locorum comedebant, bibebant, dormrebant, junctas. Quam tribum nunc hortatnr prophelicus
et luxuriabantur, eademquc Ioca excelsa vocabant. sermo, ne Deum deserat per culluram idolorum, si
Ideo aiitem ista faciébaht, quoniam excelsum Deum cul fecerat Israei, id est decem tribus, adoraudo
non hâbebant. De quibus excelsis tegimus in actibus idola, quae fecerat eis Jéroboam, filius Nabalh. Si
57 ENARRAT10IN OSEE PROPHETAM. 38
fornicaris (inquit) lu Israël, qui cum meretricibus A et ibi in caplivitale laliludinis lerrae dispergeniur,
te miscuisti, ita ut quicunque impleret manum, vel ibique mullo tempore morabuntur. Allegorice
suam,vel régis, munera dando fieret idolorum sa- Israelis nomine haeretici appellanlur, Judas aulem
cerdos. Saltem tu Juda, qui possides Hierusalem , et vir quilibet ecclesiaslicus Deum confitens, qu'rbus
habes ex lege sacerdotes elLevitas, ac lemplum cum dicilur : Si fornicaris tu Israël, hoc esl, si tu, o hae-
legalibuscacremoniis,nnli delinquere ut eum imileris relice, a Deo recedis per falsdm doclrinam, non de-
idola colendo. « Et nolite ingredi in Galgala. > Gai- linqual Judas ; hoc est, vir ecclesiasticus non sequa-
gala locus est ubi filii Israël, iransilo Jordane, pt'i- lur dogmata tuae perversilatis: Et ne ingfediatur in
mum castra metatisunl;ibiquesecundacircumcisione Galgala , hoC est in cOnciliabuIa haerelicorum,
accepta) purgabant ibi idola, a quorum veneraiione ubi omnium peccata rcvelantur, el instar porcorum
nunc tribus Juda prohibelur; cum dicitur : « Nolite volutanlur in coeno vitlorum. Galgal enim revelatio
ascendere in Galgala, » subaudis ut ibi deos adorelis, interpretatur sive volulabrum. Nec ascendat in Belha-
sicut faciunt Israelitae, id esl decem tribus. « Et ne ven, hoc esl ad arrogantes falsorum dogmatum fin-
ascendatis in Belhaven. » Belhaven ipsa est Belhel, ctiones, quoniam non est ibi domus Dei, sed domus
quaeprius dicta est Belhel, hoc est domus Domini. idolorum. Prohibenlur etiam hujusmbdi deliciis ma-
Sed postquam idolorum cultus in ea exortus est* el il' culâli jurare in nomine Domini, Cujus majestalem
vituli ab Jéroboam ibi posili sunt, domus inulilis mala de ëo senlientes polluunt; qui sicut vacca lasci-
appellata est et domus idoli. Unde et Sepluaginlapro viens asylo percussa, afdenlibus diaboli sagitlis per-
Bethaven, domoon, id est domum inulilium ponunt, cussi sunt el legis nolitiam rëliqiiërunt , ideoque
quia videlicel ibi unus ex vituîis aureis positus fuerat pascenlur in lata et spâliosa via, quae ducit ad mor-
ab Jeroboâm. Nolite (inquit) ascendere in Belhaven lem.
ut ibi immolelis, quia jam non est ibi domus Dei, sed c Parliceps idolorum Ephraim. » Ephraim in hoc
domus idolorum. « Nequejuraverilis, vivit Dominus.» îoco appellanlur decem tribus post sëparationem a
Prohibenlur jurare in nomine Domini, qui cullores domo David ad Jeroboâm, qui de Iribu fuit Ephraim,
idolorum exstiierant, et laudibus daemonumos pol- cui Jacob benediclionem regni dederat. Inlerdam
lulum hâbebant. Non est enim speciosa laus in ore appellanlur et Joseph nOmine, propterea quia Joseph
peccatoriSi Nam prohibuerai Dominus in lege, ne paler fuil Ephraim. Ephraim ilaque, (hoc esl decem
jurarent Judaei per nomina idolorum vel alienorum, tribus) participes fuerunl idolorum , quia similes eis
per nomensuum jurareconcedens. Unusquisqueenim fuerant, quos manibus opérantes ni deos veneraban-
per quem jurât, aut amat, aut vëneralur. Unde ne ' tur. Sic enim Psalmisla ait: « Similes illis fiant qui
idola diligercnt aut venerarentur, probibiti sunt per faciunt èa, et omnes qui confidunt in eis. » « Dimitie
nomina idolorum jurare, ne forte eorum facta men- eum. » O Juda , subaudis , id est ne spernas verba
tione, illicerenlur ad amorem et culturam ePrum, prophetae, et ne sequaris impielatem Israël, qui ido-
sed babenies non.en Dei semper in ore, illum cole- lorum particeps et amiciis est, cujus cultus, religio et
ivnt el adorarent. Verum quia ipsi Judaeijam relicto cibus a tno convivio separalus. est, unde sequilur :
Deo colebanl idola, prohibenlur jurare : « Vivit Do- « SeparatUm est convivium ebfum, » id esl, sacri-
minus. » Quod juramenlum apud illos eratj sicut ficium idolorum a lùo scjunclum est, quia tu omni-
dicebat Elias : « Vivit Dominus* in cujus conspectu potent! Deo offers, illi aulcra daemonibus.« Fornica-
slo. » Et saepissimelegimus eos hoc usos fuisse jura- lionefornicati sunt. » Repclitio sermOnis, confirmaiio
mento. « Neque enim juraveritis : Vivit Dominus; > est ; quod laie est ac si diceret : Qrolidie fornican-
ac si dicerel : Nolo per os vestrum mei fieri mentio- lur ; et diUgunt fornicalionein suant, semperq.ue
ncm, quod idolorum pollulum est veneraiione. fornicationes fornicationibus augent. Primo quippe
i Quoniam sicul vacca lasciviens declinavit Israël :. idolum adoraverunt, quod fecerat eis Jéroboam,
mine pascel eos Dominus quasi agnum in lali- filius Nabalh, deinde omnium gentium deos. « Dile-
ludine. » Vacca lasciviens appellatur superba propler ~ xerunt afferre ignominiam proiectores ejus. » Pro-
nimiam crassitudinem, quae el jugum suscipere de- tectores Israelitici populi appellantur ieroboam et
trectat, et oeslro glimulata, Iramiiem rccti deser'tt céleri reges ejus, qui illos et erudire in via justiliac, et
sulci. Sic Israël (hoc est, deeem tribus) jugum leg's ab hostibus defendere debueranl.Islidilexerunt afferre
de cervice sua excussit, et dacmoniaco spirilû inci- ignominiam, hoc est, idololalriam, quorum aclu infelix
taia, latam viam arripuit voluptates suas sequendo, populus cullum suscepil idolorum, quique debuerant
de qua Dominus dicit : « Lata via est quae ducil ad duCtores existere eis in viam salulis, facti sunt duces
perditionem. » Nunc pascet eos ut Supra. Hic voi erroris et aelernaeperditionis.
prophetaeesl de eodem populo : et quia coeperalloqui « Ligavit cum spiritus in alis suis. » Spiritus et
de vacca lasciviente, serval melaphoram in reliquis* venins uno verbo apud Hebroeosèxprimuntur, quod
dum in lalitudine camporom, Deum dicit pasturum est Ruach. Spirilus aulem hic daemones significat,
Israelitas qnasi agnum. Nunc, inquit, hoc est inprae- qui ligaverunteos, baud dubiumquin et fegeset popu^
senli tempore, dum spiritus hos régit artus, me sci- Fum sibi subjectum ligaverin-l in alis suis, hoc es!
licet vivenle, pascel eos Dominus in lalitudine quasi in umbrationibus-eorum, ut mentis palerentur caeci-
agnum, id est, ducenlur ab Assyriis in captivitatem, tatem, ne quo vellenl libère possent ineedere..Ligavit
59 HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. I. — COMMENT.BlfîL. iO
uempe illum ipse spiritus, quando sibi conjunxit, et jA Domini sunt laudes credenlium, poenilenlia pecca-
ila univit, ut nondum jam colerel, sed illum jam in lorum.lacrymse orationum, de quibus scriptum est:
simulacris adoraret. « Et confundentur a sacrittciis « Sacrificium Deo spiritus contribulatus. » Sed sont
suis. » Hoc est, cum fuefint comprehensi ab hostibus, nonnulli qui, post lacrymas el poenitentiam peccato-
confundentur et erubescent, cognoscentes sibi hanc rum, ad jam perpetrala redeunt peccata. Hi.nimi-
poenam illalam propler sacrilîcia, quae idolis prius rum poenitenliam quam de pristinis peccalis exer-
immolabant. Altiori sensu, hoc et ad hsereticos réfé- cuerant, in profundum déclinant, quia pejores effi-
rendum, qui participes fuerunt idolorum, quando sua ciuntur. De qualibus scriptum est; < Canis reversus
varia dogmata colunt. Ideoque horlalur virum eccle- ad vomitum suum. » Juxta myslicos quoque sensus,
siaslicum propheia, ut dimitlat et contemnat eorum sacerdotes et principes haerelici inlelliguntur, po-
vesaniam, omnemque illorum spernât societatem, puli autem discipuli etsubjecti eorum; Increpanlur
quia sacrificium ipsorum a sacrificio fidelium est diet principes, et ad judicium deducunlur damnalio-
visum, dum non recte célébrant mysteria corporis et nis : quia qui debuerant esse doctores'populorum,
sanguinis Domini, atque idcirco fornicantur varios ceperunt per pravam doctrinam, induxeruntque eos
sequendo errores, et immundiliae carnis serviendo. in errorem. Iidem quoque haerelici expandunt rete
Diligùnique afferre ignominiam, hoc est, vanas et su- B super Thabor, qui interpretatur veniens lumen,
perlluas tradiliones auditoribus suis gaudent praebeie; quando suas in Ecclesia tendunt insidias, per qiue
quos spiritus, id est, diabolus, ligat, ne slabili pede dogmata perversa aves (id esl animas ad coelestia
in Ecclesia permaneant,sed « hac et illac omni vento volantes) capiunt. Viclimas enim déclinant in pro-
docirinae circumferanlur. »Qnivere in suis.sacrificiis fundum, qui suadent hominibus immolare daemoni-
Conf'undunlur,quia panis eorum, hoc est remunera- bus, dum eos affectando errores suos perlrahunt, ut
tio, perpetuus erit luetus. non resipiscant aliquando a malis, et se erigant ad
coeleslia. contuenda. « Et ego erudilor omnium eo-
CAPUT V. rum. » Ne desperarent populi et magistri eorum, hoc
est principes el sacerdotes, redire se posse ad vc-
» Audite hoc sacerdotes, et atiendite, domùs Is-
: niam, misericorditer se Dominus erudilorem omnium
raël, et domus régis auseullale quia judicium vo- eorum fore pronuntiat, dicens : « Et ego erudilor
bis est, quoniam laqueus facli eslis speculatione omnium eorum. » Ac si dicerel : Si poenitentiamagere
et rete expansum super Thabor. » Sacerdotes decem
voluerint, el diis quos hacienus coluerunt servira
tribuum alloquitur, et vocal reges eorum ad judi-
cessaverint; nedesperent : quia ego erudilor eorum
cium, non quod sint sacerdotes de tribu Levi, sed C docebo illos quid agere debeant, qui emendare, non
quoniam sacerdotes vocenlur a populo. Sed et Israël, puhire cupio : et salvare, non perdere quaero.
id esl populus, vocàlur ad judicium, nullusque ex- « Ego Ephraim scio, et Israël non est abscondilus
cipitur, ut et sacerdotes, et populus, ac reges, qui se- a me. » Nomine
Ephraim, cômprehendit Jéroboam,
duxerant populum et coiisliluerant illi taies sacer- filium
Nabath, et omnes ex eadem Iribu reges. Ego
dotes, simul audiant quid facerenl, et cïir inimicis etiam condidi populos régibus subjectos. Quia ergo
tradantur. Audite hoc omnes et aiiscultate, id est, mea sunt creatura, et omnia eorum intueor
opéra,
corporis aufe percipite, et mentis inteltectu retinete, non desperent, sed poenilentiam agant, et suscipiam
quia vobis judicium esl, id est, damnalio immihet" eos. « Quia fornicatus est nunc Ephraim. > Hoc esl,
merito vestrae iniquilalis , quoniam laqueus facli eorum in praesenti lempore a Dei cultu rece-
\ reges
eslis captivilalis et interfectionis. Ego quidem p'osni1
dentés, fornicari coeperunt vitulos aureos adorando,
vos speculatores et principes in populo, ul eum rë- « Et Israël contaminatus est. »
Quia fornicanle rege,
gerelis errantem. Vos autem facti eslis laqueus,' est secutus, paremque impietalem pari stu-
populus
ideoque jam non speculatores et principes, sed vena- dio compleverunt, ubi a superioribus jungendum, et
tores estiS appellatw Et sicut super montera Thabotr hoc
ego scio.
rete expanditur Pt aves capiantur, ita vestra1D «Non dabunt cogitationes suas ut convertantur ad
doctrina et exempta Cepistis populum, et ad mor- Deum
suum, quia spirilus fôrnicationum in medioeo-
tem duxisiis. Thabor autem mons est silus in1
rum, et Deum non cognoverunt. » Licel eruditorem
campeslribus Galikeae, rotundus atque sublimis.etex [ eorum se Dominusmisericorditer superius dixerit, ta-
omni parte aequaliter finitur. De quo in psalmo cani- men inientionem cordis illorum
cognoscens, subjun-
lur : « Thabor et Hermon in nomine tuo exsulta- : Non dabunt cogitationes suas ut convertanlur ad
git
liunl. » Deum suum, ut scilicet poenitentiam agant de malis
« Et victimas declinaslis in profundum. » Vicli- cogitationibus, ne perficiant opus malum quodcogita-
maein profundum declinantur qua? daemonibus of- verunt. El reddit causant, inquiens : Spiritus forni-
feruntur. Populus duarum tribuum victimas, quas3 calionum (id est, diabolus) in medio eorum. Et Deum
Deo omnipotenti offerebat, superius (ïdest ad coelos) ) non cognoverunt, id est, non intellexerunt ut eum
ascendere faciebat : Israël vero, quoniam idolis suaj colerent et digna veneratione adorarent. Quia ergo
immolabat sacrificia, descendere illa faciebat in pro- diabolus in eorum cordibus habitabat, ipse eos ex-
lundum, hoc est in infernum. Moraliler victimae e caccàveral, ne ad verum lumen possent redire, ul
-il ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. +2
Deumcognoscerent, id est, inielligerent eum solum ,\ accipiunlur, qui in idolorum sunt errore generali,
esse colendum. Sic enim dicitur de filiis Ileli : Porro sive quos per ignem ducenlcs idolis consecrarunt.
filii Heli filii Belial non cognoscebant Dominum. « Nunc devorabil eos mensis cum partibus suis. >
Principes quoque dogmatum perversorum (id est Quia, inquit, hoc fecerunl, non multo post tempore.
haereticos) et populum subjectum scit Deus, quia sed impraesentiarum advenientes hoslcs, Assyrii vi-
omnia eorum opéra et ipsas cogitationes occultas delicet alque Chaldaei, el devorabunt eos cum suis
considérât, nihitque est apud illos quod eum possit partibus, hoc est, cum suis possessinnibus, quas
latere. Et quia per pravam eorum doctrinauxsubje- sorte et funiculoncceperunl. Undeel LXX trausiu-
cti quoque ipsorum contaminait sunt, non dabunt lerunl : Devorabil eos rubigo cum hederis suis. El
suas cogitationes ul poeniten'.iamagant, el ad Deum est sensus : Per singulos menscs hosiis adventel, el
revertantur, quia spiritu fornicationis seducti smil, cuncta qu;e ad eos pertinent vastabit.ipsosque par-
qui in medio illorum versatur, ideoque Deum non lim interficiet, parlim in captivitatem ducet. Quod
cognoscunt. qualiter factum sit, historia libri Regum cl Parali-
« Etrespondebit arroganlia Israël in faciem ejuS. » pomenon demonslrat, quaeeumdem populumnon se-
Arrogantia, id est, superbia Israël fuit, qua tumens mel, nec bis, sedplnribus vicibus captivalum refert.
contra Deum, culturam ejus despexit, ul in crealoris B Sed haerelici suspicantur quod in multiludine sacri-
injuriant idola veneralus est. Haec arrogantia ejus ficiorumsuorum placent Deum, et Judas (id est ec
respondebit in faciem ejus, quando merilo iniquitatis clesiastici)quod faciendo cleemosynas peccata sua
propter idolorumculturam tradelur captivilati, ne redimant, in quibus permanent, cum omne sacrifi-
babeatur impunilus, sed humilielur ab hostibus ejus cium praetcriia, non praesenliascelera dclere soleal.
coniumacia. « El Israël et Ephraim ruent in iniquitaie Et utique laies Deum non inveniunt, qnia auferetur
sua, » hoc est, et populussubjectus el reges, qui eos et procul recedet ab eis. Praevaricantur aulem,
ad idolorum culturam inclinaverunt, pari ter cor- quando Dei negligunt prrecepta, et alienos générant
ruent et infirmabuntur, ut qui fortes erant in sce- filios per opéra diabolica. Ideoque quotidie et singu-
lere, infirmi cogantur redire ad Deum. « Ruet etiam latim damnantur cum suis partibus, hoc est, cum
Judas cum eis. > In his verbis oslendilur quod et malis quaeegerunt operibus ad interitum properan'
tribus Juda jam lune colebat idola, non enim hoc aeternaedamnationis.
solum, inquit, eveniet Israël et Ephraim, id esl, de- « Plangile buccina in Gabaa, tuba in Rama, ulu
cem tribubus et regibus earum, ul ducantur in capli- late in Belhaven. » Buccina ex cornu animanlis re
vi',atem, verumetiam Judas, id est, duaetribus quae curvo fit, tuba autem ex aère vel argenlo in lege
regnahanl in Hierusalem , sequentnr caplivorum G fieri praccipitur, concrepatque in bellis et in solem
vestigia, ul quorum imitali sunt scelera, patiantur nitatibus. Gabaa et Rama civitates sunt in tribu
et poenam. Sed et haereticis sua arrogantia in fa- Benjamin sibi vicinae.Haecest Gabaa, in qua natus
cieiu respoiidet, quando pro superbia qua semper se est Saul. Rama autem ipsa est, quam rex Israël co-
sciie aliiora jaclant, et magislri et discipuli simul nalus est necupare, sicut in Regum legilur, ut clau-
ci.irruent. Judas quoque, id est vir ecclesiastica deret exitum et introitum tribui Juda; et Benjamin.
doctrina inslituliis, <pjicorpore quidem, non mente, Porro Belhaven in iribu est Ephraim, quae ante vo-
in Ecclesia manet, et eamdemcum haereticishabet in caia est Belhel. Quia ergo praemiserat superius de-
en-ope scienliam, fruslraque nomen ecclesiaslicum cem tribuum et duarum captivitaiem , dicens :
couliieiur, ipsequoque cum haereticispuniendus est. « Nunc devorabil eos mensis cum partibus suis; »
< in gregibnssuis et in arnienlis suis vadent ad hsrtalur eos quasi jam instante vicina caplivitale, ut
quaerendumDominum,et non invenient. » Hoc tam resonenl buccinis et lubis, eohortantes se invicem
riedecem tribubus, quam cl duabus accipi poiesl. Et in communemluclum. Et est sensus: Nolitevestram
sensus esl : Cum pressi fuerint ab hostibus Israël captivitatem humili voce deflere, sed buccinis con-
el Ephraim et Judas, tune sera poenitenlia ducti va- ~ crepaie et inbis, ut omnes andiant qui in circuitu
dent ad quaerendumDominum in suis muneribus sunt. Cui sensui bene congruit, quod Gabaa collis,
gesticnles, eum oblalionibus placare, quem prius Rama excelsainterpretatur. Diciturergo eis : t Plan-
oflfenderantpraevaricationibus. Sed non invenient gile buccina in Gabaa, tuba in Rama, » id est ascen-
eum, quia, recedenlibus illis a cultu divino, ipse dite in montes et colles, celsaque voce deflele immi-
quoque ab eis recessil. Unde el subdilur, < ablaïus nenlem vobis captivitaiem. « Ululate etiam in Belha-
est ab eis. »Non ergo praesenlemeum sentienl adju- ven, » ubi est unus ex vitulis aureis, pro quorum
lorem, nec suis eum poterunt placare muneribus, venerationeniodo captivi iradentur habitalores ejus.
pracserlim cum Psalmista dical:Non suscipiam de Etpulchre addilur, « post tergum tuum Benjamin »
riomo tua vilulos; el : Nunquid manducabo carnes Ubi enim tribus finitur Benjamin, non procul est
taurorum, etc. haeccivilas condita in tribu Ephraim, in posteror»
i In Domino praevaricati sunt, > tune scilicet, scilicet parte ipsius Benjamin.
quando pro Deo idola venerati sunt, < quia filios « Ephraim in desolaîîonemerit in die correctio-
alienos genuerunt, » hoc est, juncti idolis, non Deo, ns. » In hoc loco Ephraim nomine tam reges de
ed daemonibusfilios genuerunt. Alieni quippe filii slirpe ejus proeedentes, quam et ipse dcceni tribuum
PATROL. CXVII. o
45 HAYMO.MSHALBERSTAT.El'ISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BHJL. U
populus designatur. Diem correpiionis appeilat tem- A cupabunt, per quos perfeetam super eos captivita-
pns quo traditi sunt hostibus propler peccata sua, iem el moriem abundanter iuducani, quia non suis
ut qui noluerunt Deo servire in prosperilate, cor- viribus, sed mea hoc facient indignaiione. Verbum
reptionem suslinerent hostium variis afflicli mise- enim etfusionis, largitatem et magnitudinem rei de
riis. Qua videlicet die facli sunt in desolationem et qua agilur, significat. Dicit quoque ad principes
reges et subjecti illorum, quando quibusdam inter- Juda, hoc est Ecclesiae,quod non debuerint exsul-
fectis, caeteris autem in caplivilatem abductis, terra tare.et reproborum perdilionem suam aeslimaresa-
eorum a suis culloribus vacua reaiansit. « In tribu- lutem, sed potius plangere quod illi pr-rierint, nie-
bus Israël ostendi fidem. » Sepliiaginta: In tribubus mores suae condilionis. Unde et Aposlolus admonet
Israël ostendi fidelia, et ponilur ibi praeleritum tem- viros ecclesiasticos, ne super fraelione Jmlaicoruni
pus pro fuluro, osiendi pro ostendam. Ac si diceret: glorientur ramorum, sed magis timeanl ne el ipsi
Cum venerint ea, quae priiis.locutus sum in prophe- fraganlur. Sed quia de intérim quidam gaudent re-
lis, ostendam.fidem, id esl, fideliaverba mea mani- proborum, el idcirco slare se pulant si aiii corruant,
. festabo et vera, quia quidquid de eorum loculus sum effundil super eos Dominusquasi aquam irarn suam,
perdilione, complebitur opère. Sed et haereliciin quia plerumque dum alii de aliorum lapsu laelaniur,
Gabaa et in Rama, id est, in tumore superbaescien- B ipsi in eadem incidunl mala, pro quibus aliis insul-
tiae morantur, dum excelsam se pulant habere sa- tabant, ac per hocirain Dei incurrunl. Tiansferunt
pienliam, ibique idola colunt, id est, falsa dogmata eliam Juda principes terminos, quos posuerunt pa-
quaede suo corde finxerunl, venerantur. Quapropier tres eorum, quando immutanl mendacio veritalem,
proecipitureis ul non silenlio malum suum legant, et aliud praedicantquam ab aposiolis acceperunt.
sed publiée cunctis manifestent. Et jubenlur ululare | « Caluinniam paliens Ephraim, fraclus judicio. »
in Betbaven, quae domus inulilis sonat, hoc est, in Populus Israeliticus adhuc in duritia cordis persé-
suis cordibus quae prius per reclam fidem erant vérons dicebal se fractum judicio, et inique opprimi
Belhel, id est domus Dei, sed jam per diversos er- ab hostibus, dicens: Quoniamnos ex génère Abraham
rores ùiulilia farta sunt, quibus b«ne eongniii, quod amiei Dei descemlimns, pejoiibus vobis, lioc es!, iiv-
Betbaven post lergnm Benjamin fuisse memora- circumeisis et idololatris, penitusque a Dei culiu
tur. Benjamin quippe interpretatur dexter, el signi- alienis Iradi non debuissemus. Calumuiam quippe
ficat sanctos ad dexleram, id esl, ad coeleslis regni appeilat affliclionemab hostibus ei illalam, quam
prosperilatem venluros, qui propter gaudia aeterna susiinerel, fracium se dicebal judicio, hoc est, in-
omnia praesentis viue commoda post dorsnm habenl, juste et sine aliqua culpa fatebatur se damna um.
quia cuncla poslponunt transeunlia, dicentes cum G Quamobrem, ut non sine causa cognosca.1se hoc su-
Apostolo: Unum est quod rétro obliviscenles, et in slinere, subditur, « quoniam coepitabirepost sorties.»
anleriora nos exiendentes, sequimur ad bravium su- Ac si diceret : Non idcirco traditi sunt Chahlais,
pernaevocationis. Haerelici vero post lergum Benja- quod justiores fuerint, qui eos oppresserunt, sed
min sunt, quia illa quae in pr.xsenti sunt vila, et quia Judaei,quondam populusmeus, me deserueiuni,
sancti despeclui habent, desideraliiliter appetunt, el et coeperunt abire post sordes, hoc est, post idola.
deleclabiliter seqnuntur, loiam spem suamin Irans- Unde sordibus et immundiliis comparantur, ideoque
iloriis rébus posilam habenles, et qui prius vide- juslam inferl sentenliam, ostemiens eos idcirco ca-
banlur esse Ephraim, id est uherlas, cum advenerit lumniam sustinere, et tradi pejoiibus, quia toepU
dies correpiionis, id est judicii, erunt in desolatio- Ephraim (hoc est Hieroboam) abire post i lola, et
nem, quando exsptdiali bonis omnibus, quibus pollere Deum dereliiiquere. Ipse enim aureos fabricavit vi-
videbantur, nudi el vaeui igni tradentur inexstingui- tulos, quos postea populus adoravit. Et de haereticis
bili. Tune etiam Dominus in damnatione illorum fi- manifeslus est sensus, quod sopbismalibus suis et
dem ostendet, id esl, verba sua fidelia et vera de- arle dialeclica oppresserint Ecclesiam. Sed cum hoc
monstrabit, cum hoc quod de illorum intérim ante fecerunt, non mundiiiam verae fidei, sed sordes se-
praedixerat, opère complevit. Quod non solum ad quunlur mendacii. Qui cum se damnatos viderinl
, haerelicos, sed ad omnes generaliler reprobos poiest cum diaboloet angelis ejus, videntur sibi caluinniam
non inconvenienter referri. pati, el in se fraclam esse judicii veritalem. Sed et
« Facli sunt principes Juda quasi assumentes ler- de omnibus reprobis sciendum est.
minum. » Qui fiere debuerant, et suum populumco- «El ego quasi linea Ephraim, et quasi puiredo
horlari, ut recédèrent ab idolorum cullura, et ne domui Juda. » Tinea comedit veslimentum, putredo
ipsi similia suslinerent, coeperunlgaudere, quod pa- aulem vel caries ligna consumil, estque in his ver-
teret sibi terra eorum ad possidendumlatins, et facli bis sensus : Sicut tinea consumil veslimentum, el
sunt quasi assumentes terminos Israe'is, transeun- puiredo vel caries ligmim, quod utrumque per spa-
tes fines suos, el in regnis quondam eorum, regnum tium fit temporis, ila ego el prius decem et postea
«uum et possessionem dilatare cupienles. Quam- duabus tribubus longo tempore poenitentiam lii-
obrem subditur : « Super eos effundamquasi aquam buens, eosque ad salutem provocans, damnalioni il-
Iram meam, » id est, super ipsos principes Juda ve- los tradam. Ubi nolandum quod tinea referlur ad
ulent Bahylonii, et ita eos quasi aquae impelus oc- Ephraim, puiredo autem ad domum Juda. Tinea
45 ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM i«
quippe celerius consumil veslimentum, quam pu- jA similiter dicilur ut Latine. Qua beslia (ut dicit bea-
iredo vel caries ljgmiin. Ac per hoc ostendilur prius tus Hieronymus) nihil esl velocius, ideoque jure Do-
faciam decem tribuum caplivilatem, deiude dua- minus adversuui Ephraim (id esl, contra decem tri-
rum : quoniam qui priores quoque dati sunt in ca- bus) loquens, dicit se fieri ut panifiera, propler ve-
ptivitatem, adverlendum eliam, quod cum lotuui locem videlicet captivitatem, quoniam non longO
Ephraim se tanquam tinea consumpturum prolesta- post tempore per Assyrios factus est eorum inter-
lur, de tribu Juda loquens ait : « Et ego quasi pu- itus. Contra Judam autem veltili leonem fulurum di-
tredo doiuui Ju;!a. » lu quibus verbis oslendit par- cit, qui fortissimus besliarum est; per quod ostendi-
tem quamdam se servalurum ex eis, quaepostea relur caplivilas eorum aliquanto post lemporetfulura,
versa est, ex qua Christus originem duxit, cui reper regnum Chaldaeorum fortissimum : comparât
promissio reposita est, dicente Jacob : « El ipse erit enim se Dominus bestiis in eorum damnalionem, ut
exspectatio genlium. » Punitis autem haereticis, qui quidquid saevius esl, cognoscanl in ejus indigna-
intelligunlur nomine Ephraim, etiam Judas, scilicet lione. « Ego capiam et vadam et tollam, et non erit
bi qui in Ecclesia permanent, el boereticorum vel qui eruat. » Quia dixeral se superius fulurum veluli
viiiis vel erroribus continentur, simili senlenliaesub- paniberam vel leonem, servat metaphoram in reli-
jacebunt, quia necesse erat, ul qui eorum imilanlur B 1 quis, dicendo : « Ego capiam, > subaudis per meos
actus, parem cum eis poenam sustineanl. minislros, neque in suis viribus ceperunt eos Cbal-
« Et vidit Ephraim languorem suum, et Judas daeivel Assyrii, sed Deus omnipotens propler ini-
vinculum suum, et abiit Ephraim ad Assur, el misit quiiates eorum comprebendel illos. Unde née ipsi
ad regem ullorem. > Inlelligens Ephraim (id esl de- etiam hostes parcere eis iralo Domino potuerunt.
cem tribuum reges) suum languorem, id est suam Ego, inquit, capiam, id est, comprebendi ab hosti-
infirmilalem, el Judas vinculum suum, hoc esl, co- bus faciam, et vadam cum eis, ut etiam in caplivi-
gnoscens sibi ideo imminere captivitaiem, quia so- tale posili, praesentiam meae vindiclaesuslineant, cui
ciatus erat decem tribubus in peccato, misil ad As- peccaverunt, el lollam eos de proprio solo, et non
sur, quia non a Deo, qui el peccalum et caplivilatem est qui eruai, hoc est, quia mea poteslate eripiai.
solvere paierai, sed a rege Assyriorum quaesivit Nemo enim de manu Dei quemquam eripere valet,
auxilium. Legimus in libro Regum quod sub rege nisi ipse qui tenetur-propria voluntale excidere vo-
Manahem, qui decem tribubus praefuit, Israël As- luerit, sicut lëcit Judas prodilor.
syriis dona transmisisset, ut eum a Daipascenis ho- « Vadens reverlar ad locum meum, donec deii-
stibus liberarel. Judas quoque sub rege Achaz misit ciatis et quaeralis faciem meam. » Locum Dei,
niunera Teglaiphalassar, ut liberarel euin de oppres- C( magnificeutiam et majestalem ejus debemus acci-
sione Phaceae régis Damasci. Sed licet eos tune sal- pere, sive ut haecverba specialiier ad Filium Dei re-
vaverinl de manu hoslium, ipsi poslea eos debel- feramus, per quem omnis dispensait propheliaj
laverunt, et facli sunt ultores injuriarum Dei, qui agitur, iocus ejus esl Deus Pater, juxta quod ipse
prius fuerant liberatores. Unde hic subditur : < Et ait; « Ego in.Patre, el Pater in me est. » «,Vadens,
ipse non polerit sanare vos, nec solvere a vobis vin- inquit, reverlar ad locum meum, » hoc est, cum tra-
culum. » Quia videlicet Deo adversante, nec a se- diti fuerilis hostibus, securus residebo in mea ma-
ipsis liberare eos poluerunt Assyrii, nec vinculum jestale, veleiiam in Paire, nec descendam ad vos
caplivilalis solvere. Juxta tropologiam Ephraim et ut paliar bumauos affeclus, quo scilicet irascar vo-
Judam possumus referre ad haerelicos et ecclesiasti- bis, aut etiam miserear oblitus malorum veslrorum ;
cos viros, qui cum suum viderint vinculum, hoc est, sed permittam vos quos antea prolegebam, hostibus
cum se viderint peccalis obnoxios, de quibus scri- subjacere, nullumque auxilium miseraiionis porri-
ptum esl : Funibus peccatorum unusquisque con- gam, donec deficiatis, el servilute cogenle quaeralis
stringitur, non Dei quaerunt, sed diaboli auxilium, faciem meam, poeiiitenliamagenles. Haereticisetiam
qui ultor est peccaiorum omnium, de quo scriptum et viris ecclesiaslicis peccanlibus Deus omnipotens
est : Ut deslruas inimicuni et ultorem. Et quia non D propter magnitudinem peccatorum suorum, cum sit
verum auxilialorem et judicem deprecantur, idcirco clemenlissimus, vertilur-in saeviliam ferarum, lollit-
permanere coguntur in doloribus suis, et in variis que ab eis praedam, hoc esl, discipulos illorum, quos
delictorum erroribus, nec poteril eos diabolus sa- de Ecclesia rapuerunl, ad rectam fidem redire facit,
nare, nec a vinculis peccaiorum eruere, cum justo nec esl qui erual, quia cujus cor ipse illuminaverit,
judicio Dei una cum eo perierim. nemo decipere poteril, dumque haecagit, a concilia-
« Quoniam ego quasi leaena Ephraim, et quasi bulis perversorum abscedit, et in Ecclesia commora-
calulus leonis domui Juda. » Sensus est : Licel pertur credentium, eosque despicit et aspernatur, donec
rexerint ad Assur, et miserait munera régi ultori ut tabescant in suis impietatibus, et defiçiaut in ini-
eos liberaret, tamen sanare eos non potuerunt, nec quitate sua, quaerentes praesenliamiUius, a quo fue-
solvere vinculum caplivilalis eorum. Ostendam enim rant derelicti, dicentes : <Illumina, Domine, faciem
q.rod me adversante, vanum silomnehumanum auxi- tuam, et salvi erimus. >
liurn. Ego enim quasi leaena Ephraim. Sepluaginta CAPUT VI.
pro leanm, pantberatn interprelali sunt, quae Grace <In iribulalione sua manu consurgenl ad pie. »
il KAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. -Jâ
Haecverba ex parte ad eos referri possunt qui, pressi A luis, nos pariter in illo surreximns, quorum resusci-
iribulalione captivitatis, coeperuntpoenitentiamagere laiionem sua resurreclione significavil, quoniam
cl requirere Deum, quem -absentera senliebanl ira- sicut ille resurrexit a mortuisper gloriam Patris, ita
lum. Et in mane, hoc est, in luce poenilentiac, diet nos resurgemus cum illo. Vel primum diem acci-
centes ad invicem ; « Venile, revertamur ad Domi- piamus, adventum Christi in humililale, secundum
num. > Generaliter haec verba aplantur omnibus in gloria, qua videbitur ab omnibus : tertium, quando
Chrislianis credentibus in Christum,.qui afilicti va- transacto judicio, eleclis ampliorem gloriam suaede-
riis tribulalionibus, orto eis lumiue verilatis, in ad- monslrabit claritalis : generalem enim omnium sarc-
venlu Christi mane, hoc est, in luce fidei consur- ctorum vivificationem cl resurrectionem ordinavtt
gentes de tenebris infidelitatis et erroris, coeperunt Deus Pater fieri per Filium ; vel nobis prima dies
se invicem horlari, dicentes : « Venile, revertamur est, quando renascimur per aquam baplismalis, et
ad Dominum. » Illi quippe, qui ex duabus tribubus gratiam Spiritus sancti, a tenebris ad lumen veni-
rie caplivitale sunt reversi, non contenti propria sa- mus, secundum illud Apostoli: « Fuistis aliquando
luie, hortantes se invicem, dicunt : Venite gressibus tenebrae, nunc autem lux in Domino. > Secunda in
amoris et fidei, revertamur ad Dominum, quem pec- requie animarum, terlia in resurrectione gènerali.
cando deseruimus, et a quo juslo judicio relicli su- B « Et vivemus in conspectu ejus, » quando (ul Joan-
mus. nesdicil) « videbimus eum siculi est. » Vel si
« Quia ipse cepit, » per Nabuchodonosor ducendo ad praesens tempus hoc referre volumus, iu con-
in captivitaiem ; unde supra dictum est : « Ego ca- spectu ejus vivimus, quia in ipso movemur et sumus.
piam : » « et sanabil nos, » a caplivitale revocando, «Sciemus sequemurque ut cognoscamos Dominum. »
ul pater filios; « perculiet, » nos flagellande variis Sciemus enim, id est, majeslaiem deitatis iliius co-
tribulationibus atque verberibus, «et curabil nos, » gnoscemus credentes, perspicientesque ejus Trini-
a vulneribus peccatorum, si post flagella dignam tatem in personis, el unitatem in majestate. Seque-
egerimus poenitentiam. Quod aulem subditur : mur illum ejus vestigia imilando, vel ad coelos
«Vivificabit nos post duos dies, » proprie ad cre- ascendendo. Unde subditur : « Ulcognoscamus Domi-
dentes référendum est, qui vocati et fide Christi num.» Quod veraciler tune implebilur, quando quod
illuminati, mutuo se provocant, ut ad Dominum re- nunc videmus per spéculum et in aenigmate, con-
vertamur, a cujus cullu olim recesserant, et varia templabimur facie ad faciem. Unde est : Haecest au-
ilfcmonumportenla colendo absentiam iliius merue- tem vita aeterna, ul cognoscant te solumverum Deum,
ranl. Quia (inquit) ipse cepit nos, quando Verbum et, quem misisti, Jesum Christum. « Quasi di-
caro factum est.HincPaulus: Semen (inquil) Abrahae C luculum praeparaïus est egressus ejus. » Dikrculum
apprehendit. El sanabil nos, quia coelestismedicus dicitur parva diei lux, qua oriente tenebrae noclis
post dolorem vulnerum et peccaiorum, plenam nobis fuganlur, el claritas diei apparere incipit. Esl ergo
saluiem dabit. Hinc Dominus paralyticum sanaturus, sensus : Sicut diluculo surgenle tenebrae noctis fu-
prius in anima purgai, deinde in corpore ab inflrmi- ganlur, -et lux diei aperitur, ita Christo in carne
tatis moleslia relevai. Perculiet nos, subaudis vario nascente lenebrae peccaiorum nostrorum dissipalae
modo, el post pereussionem curabit nos, juxta illud : sunt, el ortus est nobis sol jusliliae, qui uosiram il-
«,Quem diligit Dominus corripit. » Unde el ipse cui- luminans caecilatem, oculos mentis noslrae aperuit,
dam sanato ail : «Ecce sanus factns es, » etc. « Vi- et clarilalem coelestis palriae, luinenque verae scien-
"
vificabit nos post duos dies. » Frustra Hebraei (dicit tiae manifestavit. El pulehre eadem nativitas egres-
bealus Hieronymus) sommant sibi post circulum sus e0usappellalur, de qua Psalmista ait : « Et ipse
mille annorum salutein, cum salus credentium terlia lanquam sponsus procedens de lhalamo suo. » Tan-
die proroissa sit, quia Dominps ab inferis resurrexil. quam sponsus quippe de lhalamo processit, quando
Illi -quippe diem secundum referunt advenius sui de incorruplo virginis utero immaculatum corpus
Christi : diem vero sui tertium , adventus ad judi- assumpsit, et in carne natus apparuit. De cujus orlu
"
cium, que salvandi sunt. Sed cum haecdicunt, debent recle adhuc subditur. «Et véniel quasi imber nobis
rcspondere, quare primum accipiant. Qui enim se- temporaneus et serotinus terrae. > Quantum ad lillc-
cundum tertiumque accipiunt, primum se perdidisse ram ,'aemporaneum imbrem vocat pluviam, quae
lestantur, quia secundus et terlius sine primo esse jactis semiuibus a Deo dalur terrae Palaeslinorum,
non possunt. Cumque de primo respondere non po- qua infusa coalescunt semina; serotinam autem,
terunl, nos haecomnia referamus ad primum et se- quae ad maturitatem eosdem perdueit fructus. Si-
cundum Christi adventum, quibus impleta est salus quidem terra promissionis non ita fréquenter, veluli
credentium. Primum itaque 4M lempus diem acci- nostra, de coelo accipit pluviam, sed bis tantum in
piamus secundum adventum Christi. Post quem diem anno. Unde Dominus pollicetur per prophetam eidem
vivificabit nos per lidem, qui eramus inorlui per in- populo dicens : Dabo vobis pluviam lemporaneam el
fideHtatem : vel certe vivihcavil nos in spe resur- serotinam. Spirilualiler aulem Chrislus nobis esl
•
reclionis, juxta illud Apostoli Convivificavitnos, et imber temporaneus, quando fidei iliius fundamenta
consedere fecit in coelestibus in Cbrislo. «In die percipimus, qua radicati bonis operibus abundemus.
terih susçiiabii nos, » quia ipso résurgente a mor- Serotinus vero, quando paralis jam ad melendum
4$ ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. 5Û
frugibus, id est, completis bonis operibus abunde- A potius velle misericordiam, ut primum miserereniiir
mus, in horrea Dominicarecondemur. Vel nunc no- sibi, juxta illud : Fili, miserere animae luae pla-
bis imber est temporaneus, dum ex parle cognosci- çons Deo, deinde pauperibus, et scienliam rectaefidei
mus. Erit et serotinus, quando venerit quod perfe- cum sui cognitione, quam holoeausla, quia sine fldo
clmn est. Ergo Judaei qui non receperunt tempora- et misericordia impossibile est placere Deo.
neas, el absque pluviis messuere, fructus semen in « Ipsi aulem sicut Adam transgressi sunt paetnm
ullimo tempore non récipient. meum. » Ac si diceret : Ideo non potemnl purgari
« Quid faciam tibi, Ephraim? quid faciam libi, per sacrificia, sicut aesliinant, quia sicut Adam gu-
Juda? » Ac si diceret : Quomodo te sine dolore cordis slando pomum ligni vetiti, contempsit Dei praecc-
tradere potero hostibus, aut quod medicainen libi plum, ita isli iransgrediendo legem divinam, faciunt
imponam, ut te sanilati reslituam? « Misericordia contra Dei praeceptum, quo dixit eis : Non faciatis
vestra quasi nubes matulina, el quasi ros mane vobis deos alienos : etsicul ille perdidit paradisum,
pertransiens, » id est, sicut veniente sole, nubes ita et isti perdent terram, quam acceperant in b;v.-
quae tetTam noctem reddiderat perlransit, et ve- reditatem. « Ubi » hoc est, in Adam, sive etiam in
fuli mane consurgens ros orlo sole siccatur, ita illa paradiso, « praevaricali sunt in me, » juxta quod
misericordia, qua vobis misereri consueveram, per- JJ B Aposlolus ait : In quo-omnes peceaverunt. Quotidie
transiit, etiam vobis lempus captïvilalis imminet, etiam et eos qui intra Ecclesiam sunt, et peccanl,
cilo per Assyrios et Babylonios venturum. el qui extra Ecclesiam commorantur, ad poeniten-
« Propter hoc dolavi in prophetis. » Ne dicerent tiam Qoininus vocal, et ad misericordiam rectaeque
Judaei excusationem quaerentes : A pseudoprophelis fidei scienliam, dicens : « Misericordiam volo, » etc.
decepti sumus, pacem nobis promiltenlibus, ideoque Videntur enim laies oflërre Deo mimera, el sectari
peccaftmus, teslatur se Dominus prius prophetas humilitatem, el facere eleemosynam, quae sacrificia
interfecisse, ul ipsi eos o'ccisosa Domino intelli- vocarentur, si cum recliludine fidei etbona vnltin-
gentes, et qui fueranl ei causa erroris, interempli tate procédèrent. Sed cum et bi misericordiam, cl
verterentur in occasionem salutis. Hinc lëgimus hi reclam abjiciunt Dei scienliam, frustra se trun-
in libris Regum quadringentos quinquaginia pro- cato capile fidei caetera meinbra habere jac-lant;
phetas inlerfectos, et aliam innumerabilem mulli- Praevaricali enim sunt paclum Dei in Ecclesia,
tudinem ab Ilieu, qui subverlit domum Achab. sicut Adam in paradiso : ideoqtle quomodo ille a
Unde et subditur, « et occidi eos in verbo oris mei. > paradiso, ita isli projicienlur ab Ecclesia.
Os quippe Domini erat Elias , qui eos occidi « Galaad civitas operantium idolum. » Galaad -
jussit. Aliter : Propler hoc scilicet, quia inique agen- C nomen est civitatis vel montis, sed hic pro civitaiu
tibtis misericordia recessit ab eis ; dolavi, id est ponitur; est autem sita Iraus Jordanem in tribu Gaii.
dolandos esse praedixi per prophetas, sicut fuit . In hac urbe idolum primitus est consecralum, quia
Isaias, Jeremias, et caeteri ; ac verbis mois terribi- habilabatur a sacerdolibus. Erat enim et civiias
libus comminatus sum eis, ut qui clcmentem con- fugitivorum, sed quanto celebrior et majoris ei ni
temnebant limèrent offënsum. « Et occidi eos in aucloritalis, quia in partem sacerdotum l'ueral rie-
verbo oris mei, »ut ante peccalores verborum ter- legala, lanto principium idololalriae et maloriim
rore punirentur, quam caplivilas imminerel. Haec omnium fuit : et quia isli idola primum consôcia-
vero omnia ut juriieia mea, quibus le judicaturus runl, primi ab Assyriis capti, et in captiviiatenv
sum, quasi lux egredientitr, id esl, manifesta lient. sunl ducti. « Supplanlala sanguine. » Legimus in
Quia enim sa;pe vos redarguo, et impoenilentes exi- lihro Regum quod Ilieu iiuctus in regem in Ramolli
slitis , in aperla luce multisque naiionibus vi- Galaad deleverit, secundum Domini praeceptum,
('enlibus damnabimiui. Vel certe mea judicia quasi oninem domum Aebab , id est sepluaginia ejus
lux egredienlur, quia nullusdubi.'abit vos juste, quae filios, caelerosque illi con'sentienlesin malum. Qua-
patimini, fuisse perpessos. Possunt haeceadem verba propler ipsa civitas supplanlata (id est humiliata)
ad haereticos sive ad viros Juda referri, quos Do- " sanguine dicitur, vel etiam, quia vindicla sanguinis
minus provocat ad misericordiam, et reverli cupit quem fundebal, sicut in sequenlibus vijebimus,
ad salutein. Illis aulem impoenilcntibus nubes vel super eum venit.
ros, 'd est, prosperilas islius saeculi auferetur ab « Et quasi fauces virorum latronum. » Fauces
eis, sicut accidit illi diviti purpurato, qui omne quo virorum latronum sunt cavernae, caeteraque loca
fruilus esl, ul instar nubis vel roris transire cogno- abdila, in quibus absconsi praetereuntes exspoliant
vit, semperque haerelicorum prophetas Dominus et interlicinnt. Hujusmodibabitacula erant in eadem
interficil , dum aeterna eis supplicia commina- regione. Iricirco dicitur quod sit Galaad quasi fau-
tur. Quorum judicia manifesta fient, cum videnlibus ces latronum, quia sicut illi latentes denudabant
omnibus cum diabolo et angelis ejus damnabunlur. et inlerficiebant bomines , iia sacerdotes Galaad
« Quia misericordiam volui, el non sacrificium, insirliantes simplicitali populi, exspoliabant eos
et scientiam Dei plus quam holacaustum. » Judasi fide, et inlerficiebant mente. Quos avtem deeipen*
vario modo pecranles, pulabant se puigari per sa- non poterant , veslibus privabant , et corpor*
crificioruni oblaiiones ; sed Dominus ostendil se necabant. Et hoc est quod subditur, < partirrp*
SI HAYMONISHALBEHSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. —COMMENT. BIBL. ti
saeerdotum in via inierûcientium pergentes de! A subaudis, videbis. Implelum e»,thoc sub Cyro
rege
Sichein. i Sichem civitas est in confinio decemi Persarum, quando per manum Zorobabel et Jesu
tribuum et duarum, quaehodie Neapolis appellatur, atque Nehemia, reversi sunt Judaeiin terram suam,
unde transitus erat Israelilisin Hierusalem, ubi so-• videnlibus multis, quorum tempore eadem facta
lummodo licebat victimas immolari. Tribus ergo fuerat captivitas, qui videntes illorum reversionem
lemporibus, quibus secundum Iegis praecepium qui nati fuerant in Chaldaea,pariier cum ipsis re-
populus ad Dei templum ascendere debebat, sa- versi sunt. Nota aulem quod Judae caplivitas et re-
cerdotes idolorum ponebant in itineré latrones , gressio pariier propheletur,- de Israël autem nihil
qui insidiarenlirr pergentibus, ul magis vilulos au- dicitur, quia videlicet islis post septuaginla annos
reos in Dan et in Bethel quam Dominum adorarent reverlenlibus, illi perpeluo mansere captivi. In domo
in Hierusalem; et quos revocare non poterant, quoque haerelicorum horrendum apparet, quando
in eadem via inlerficiebant. Quorum saeerdotum dogmata prava sectando, maie de Christo senliuni,
particeps erat Galaad, quia sacerdoles iliius conjura- quorum etiam fornicationis errore populus ab eis
tionem et consensum fecerunt cum supradiclis, si- seductus sordidatur. Judae quoque, hoc est, viris
militerque per suos ministresinterficiebantpergenles ecclesiasticis praecipitur , ut préparent messem
in Hierusalem. Unde sequitur, « qpia scelus operati B seclionis, metendi propler peccata sua in die judicii,
sunt, » subaudis in inlerfectione scilicet illorum, sive ab eo qui in Apocalypsi Joannis habere falcemac.i-
in idololalria. Sed etnuncpravi doctores in via, hoc tam in manu sua dicilur. Hoc tamen non optanlis
est, in itinere praesentis vitae pergentibus in Hjeni- volo dicitur, sed praedicentis. Nam et isli si poeni-
salem coeleslera, tendunt insidias, necantque quos tentiam egerint, suam conversionem a malo ad bo-
possunt in Sichem, id est, in bonis operibus, revor num vidëbunt.
cando ad nequitiam suoeactionis prava doctrina vel CAPUT VII.
malo exemplo. Nam Sichem interpretatur humérus. « Cum sanare vellem Israël. » Subaudis, ab ido-
In bumeroiautem opus inlelligitur. Unde et delssa- lolalria, quam exercuerant in jEgyplo vel in deserto,
char tegimus, quod supposuerit humerum suum'ad quando confiaveninl caput viluli, dicentes : Isli sunt
operandum. dii lui, quia malui poenitentiam peccatoris qpam
« In domo Israël vidi horrendum. » Horror ali- mortem. « Revelata est iniquilas Ephr3im, » id est,
quando ponitur pro timoré, juxta quod scriptum est: idololalria Jéroboam , qui repenle super populum
Horrendum est incidere in manus Dei viventis; ali- Israeliticum rex constituais , vilulos aîireos feciî;
qnando pro squalore et re sordida ; unde est : Non « et malilia Samariae, » id esl, subjecli populi re-
horruisli virginis ulerum, hoc esl, sordidum non C velala est sequentis regem impium. « Quia operati
deputasti. Horrendum ilaque hoc in loco pro timoré sunt > et rex et populus « mendacium, » hoc est
ponilur idololalriae. Expavit enim propheta vide** idolum. Sicut enim contrarium est mendacium ve-
idolum, quod fecerant Israelitaerelicto Deo, ideoque ritati, ita idolum Deo. Vel certe in hoc mendacium
ait : In domo Israël, id est, in congregalione decem fecisse dicuntur, quia falso loquebanlur, dum pro-
tribuum vidi idololatriam. Quid enim borribilius slrali diis dicebant : Isli sunt dii lui, gloriam De»
quam decem tribus ad idolorum cnltum repente transferentes ad simulacra. « Et fur ingressus est
transgressas? « Ibi fornicationes Ephraim , conla- spolians, lalrunculus foris. » Hoc inter furem et
minatus est Israël. » Dictum est superius quod no- lalropem distatquod fur noctem quaerit, et lalenler
mine Ephraim Hieroboam intelligalur, primus sci- inique operalur , latro aulem aperle vim infcri.
•licet rex decem tribuum, Israelis autem, omne Furem aulem iu hoc loco vel lalronem, debemus
regnum iliius. Dicitur itaque ibi, hoc est, in domo intelligere Jéroboam, qui instar furis ingressus ad
Israël qua horrendum apparuit, fornicationes sunt domum Israël, furatus est eos Deo, et quasi la-
Ephraim, id est, Hieroboam"de tribu Ephraim, qui trunculus infelicem populum exspoliavit Dei pro-
Deum relinquens idola venerari coepit. Forhicatur tectione, el est sepsus : Cum vellem vêlera peccata
quippe bomo, quando Creatorem (qui est vir animae) D ] populi mei delere propter anliquam idololatriam,
deserens, adultero ( id est diabolo ) copulalur. Et Ephraim et Samaria nova idola repererunt. Sed et
fornicanie Jéroboam, contaminatus esl Israël, po- hoc diei polest, quod DominoSalvalore volente pec-
pulus videlicet illi subjectus, quia magna ex parte cata Ecclesiaetam Judaeorumquam genlium sanare,
commune nomén Israelis oblinuit. Unde el ad Judam subito surrexit Ephraim, hoc est uberlas falsorum
«ermo convertitur, cum prolinussubditur: dograalum, cui multi favenles operati sunt menda-
« Sed et Juda, pone messem tibi.» Et est sensus : cium contra Christum, et per eos ingressus est fur
Non te putes esse securum, quod Israël captivus el latro, hoc est diabolus in Ecclesiam. Sive furem
abducilur, tu quoque praepara tibi segetes ut me- et latronem ipsos inlelligaipus haereticos, de quibus
tanlur, id est, gênera filios qui suecidantur a Na- Dominus dicit : Qui non intrat per oslium in ovile
buchodonosof et esercilu ejus. Non multo enim post ovium, sed ascendit alimule, ille fur est et latro, etc.
tempore dnceris captivus in Babylonem, el messio- Omnes quo'.qnot venerunt ante me, fures sunt et la-
nis tuai ( hoc est inierfcctionis ) lempus adve- trones. Unde significanlerait, quod lalrunculus foris
niel. « Cum converlero caplivilatem populi mei, • exspoliet. Non enim possunt illos privare Chrisli
55 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. SI
veste, quos docuerint, nisi de Ecclesia foris eos eduxe- A tribus. Hic autem in malo ponitur, pro corruplione,
rint, cl in viadûctrinarum suarum ambularefecerint. . scilicet populi, per idolorum venerationem. Haere-
« Et ne forle dicant in cordibus suis, omnem ma- lici quoque pravam intentionem landiu celant,
Htiam eorum me recordalum, nunc circumdederunt veris falsa vêlantes, quousque subjecli libenter eorum
eos adinveniiones suae. » Ne forle (inquil) dicant in obtempèrent voluntati, et donec corda deceptorum
cordibus suis, pro veleribus peccatis nos punit, et intumescant fermento pravae doctrinae illorum de
patrum dclicla resolvimus, juxta illud: < Patres quo Dominus dicit : « Cavele a fermento Pharisseo-
«îostri comederunt uvam acerbam, et dentés filiorum. »
rum obstupuerunt. » Nunc, id est in praesenti, « Dies régis nostri. » Succensa tola populi massa
« circumdederunt eos adinveniiones SU:E,» hoc est, veneraiione vilulorum, coeperunt dicere ad fores
non pro dileclis patrum eos, sicut illi aeslimant, vel Jeroboani régis : Dies régis noslri, subaudilur iste
veteres iniquitates, sed pro praesenlibus puniam. est, et quem nobis feslivum nosier conslituit im-
Pulabant enim illi latere Deo suam iniquitatem, peralor, hune celebramus, in hoc gaudemtis-,.
cum procul dubio Deus omnia videat. Unde et subin hoc vilulos aureos adoramus. « Coeperunt
ditur : « Contra faciem meam faclae sunt, » id est, principes furerea vino. » Clamanle populo : lste est
ego semper mala illorum inlucor, quae me présente B \ dies quem nobis rex noster sacrum inslituit, prin-
faciunt, non verili faciem meam. Sed et mali quique cipes non solum non sunt iraii, qui debueranl esse
non lanlum propter peccala praeterila daninantur, rectores populi, sed insuper inlelligentiam sucemen-
sed quia antiquis operibus novaui quotidie addunt tis amiltentes, coeperunt furere a vino, hoc est,
impielalem, et cum Dominum celare se pulant, vi- •amenliam pâli luxuriae et idololalriae. t Extendit
tare ejus oculos non valent, quia scriptum est : manum suam cum illusoribus, quia applicuerunt
« Vulltis autem Domini super facicnles mala. » quasi clibanum cor suum, cum insidiarelur eis. »
«Inmalilia sua laelificaverunt regem, » praehenles Cum cerneret rex clamare populum quod praedi-
consensum régi Jéroboam, ut adorarent idola secun- xiinus, et principes eliam temulenlos el vino ido-
dum ejus volunlalem, « et in mendaciis suis »quibus lolalriae demersos, extendit manum suam cum
dicebant : Isli sunt dii lui. « Principes » subaudilur, illusoribus , hoc est, principibus qui illudebant
laelificaverunt : quia ipsi principes consenliebant pessime populo, el a Deo suo longe abducebant be- -
régi. Altendendum aulem, quia nunc exponit quod nedicendo, et gralias agendo, vel erroribus eorum
fecerunt coram facie ejus. Omnis quoquequiperverso consentiendo , quia videlicet applicuerant cor
operi deservit, vel maie de Christo sentit., sicut suum quasi clibanum, ut eos succenderel, et ido-
Arius et caaieri, regem (hoe esl, diaboluin) loeli- C i lolatriae flammisardere facerel. Idcirco enim applau-
ficat, et in mendaciis pravorum dogmalum prin- dendo gralias egit populo una cum principibus,
cipes, hoc est, satellites diaboli, qui principes diaboli quia inlellexit tolo nisu mentis ad errorum eos
lenebrarum vocanlur. Vable enim in peccalis noslris fuisse conversos. Et hoc cum insidiarelur eis, ne
gaudenl contraria; fortiludines. ascenderent ad lemplum Domini, sed vilulos quos
« Omnes adultérantes quasi clibanus succensus ipse fecerat colerent. Dolose quippe eosdem fabri-
a coquenle. » El hoc contra eos loquitur, qui in calus fuerat vitulos, ne forte populus Israël pergens
malitia sua laelificaverunt regem, el in mendaciis ad Dei lemplum Hierosolymis, sumpla occasione
suis principes. Omnes (inquit) adultérantes, id est, reconciliaretur régi Judae. « Tola nocte dormivil
a proprio viro Deo recedenles, quasi clibanus a co- coquens eos, mane ipse succensus quasi ignis llam-
quenle, quia sicul clibanus succendilur ut coqual mae. » Postquam ignem maliliaemisit in eorum cor-
panes, ita illi succensi sunt malitia Jéroboam , et dibus, et vidil eos furere, nullumque esse qui suae
igné idololalriae. « Quievil paululum civitas a com- resisleret volunlali, tola nocte dormivil, lioc est,
mistione fermenti, donec fermentaretur lotum. » securus jacuit, versatus in tenebris, coquens eos
Fabricalis quippe idolis, non vim fecit Jéroboam igné impietatis, mane aulem ipse succensus flam-
populo ut ea colerel, ne forte quibusdam causa Dei mis suorum scelerum, venit ad immolandum.
el religionis resisteniihus, cullura illorum evacua- « Omnes calefacli sunt quasi clibanus, » quia cum
reiur, ideoquepaululum quievil civitas, donec pro- jam non pnr insidias, sed impudenier a Dei cultu
pna volunlale populus régi consentiret, ut primum ad caeremonias idolorum transirent, omnes succensi
principes, deinde satellites illorum régi et princi- sunt malitia iniquilalis suae. « El devoraverunl ju-t
pibus faventes, ad ullimum omnis populus corrum- dices suos, » id est, eos qui noluerunt eis consenlire,.
peretur. El hoc esl quod dicit : Donec fermentaretur sed insuper redarguebajit, et interfecerunt.. Vel
lotum. Quae enim sponte fiunt, diu permanent : certe eos, qui ante judices illorum cxslilerant, spiV
quae autem necessitale, cilo solvunlur. Hoc consi- ritualiter inleremerunt trahendoad suam maliliam.
derans Jeroboain, maluit populum sponte subire Cum enim illi religiones Domini recordarentur ,
novam idolorum culturam, quam coactum. Fermen- videntes regem et principes omnemque populum
tum aulem elin bonam partem poniluret in mala n. idololalriaededilos, coeperuntdicere: Quidfaciemus?
In bonam, ul Dominus in Evangelio dicil, quod Ecce rex et principes ejus, omnisque populus deos
millier aereplo fermento abscondit. in farinai salis colit. Jam quia in medio illorum versamur, non
85 HAYMOMSHALBEl'.STAT. El'ISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. M
possumus «imilia non facere , ne forte exspoliali. A « Sed et cani effusi sunt in eo, et ipse ignoravit. >
omnibus rébus, etiam yitam amillamus. Dumque Cani hominiim aliquando in bonum ponuntur, ui est.
haec dicerent, etiam ipsi ad scelus idololalriae dé- illud Salomonis: « Cani sunt sensus hominis,et aelas
voluti sunt. « Omnes reges eorum ceciderunt. » sepectulis vila immacolata. > Hic autem in malum
Ab isto scilicet Jéroboam usque ad ultimum Jo- ponuntur, malitiam in eodem populo usque ad finem
siam, omnes reges fsraelitarum ceciderunt in ido- regni persévérasse monslrantes. Sed et cani (inquit)
lolatriam vel perditionem aeternam, et ambulave- efl'usi sunt in eo, hoc est, abunde in nequilia usque
runt in viis Hieroboam, filii Nabath, qui peccare ad senium et regni terminum permanserunt. Et ipse
fecit Israel.t Non est in eis qui clamel ad me, » id ignoravit finem regni sui, subaudis imminere.
est, nemo in regibus aut in subjectopopulo reperitur « Et humiliabitur superbia Israël in facie ejus. >
non in
qui clamel ad me, et relictis idolis ad Deum conver- Erexerat enim se Israël contra Dominum, et
latur. Haecomnia bealus Hieronymus ad hxreticos illo, sed in inulliludine sui fidebal exercitus. El quia
eorumque referldiscipulos, qui malitia diaboli (qui est « superbis Deus resislit, humilibus aulem dal gra-
rex super omnes iniquos) debriati, dies régis (hoc tiam, » dicit nunc per Prophetam : « Humiliabitur
est, cujusque praeposilorum suorum, verbi gratta, ,B superbia Israël, » hoc est, interficientur principes
Marcionis, Arii, atque Eunoraii, caeterorumque ) et exercitus ejus (in quibus gloriabalur) ab Assyriis
célébrant feslivos, Ecclesiam relinquentes, et ve- el Chaldaeis,et hoc non mullo post tempore, sed nunc
ritatera fidei conculcantes. Unde et bi qui caeleris et in praesenti. Hoc est enim quod ail : « In facie
» « Nonreversi sunt ad Dominum Deumsuum,
praesunt, applaudunt illis, eo quod videant corda illo- ejus.
rum nequilia referla, et vino iniquitalis infusa; de et nonquaesierunt cum in omnibus his. > Quod supe-
Salomon dicit : vinum non rius subobscure posuerat, dicens: « Ephraim factus
quo Principes bibant, ne-
obliviscantur Insaniuni etiam ex est subeinericius panis qui non reversalur, » nur.e
quando sapientiae. al
vino. De quo Moyses : « Furor (inquit) draçonum ponit man-festius : « Non sunt (inquit) reversi
eum
vinum eorum, » etc. Quod autem dicilur Jéroboam Dominum Deum suum, et non quaesierunt
ail Domi-
tola nocte dormisse, ostenditur per hoc, quia haere- iu omnibus his. » Quod si fuissent reversi
num Deum suum.audissenl ulique per Jeremiam lo-
lici dum in tenebris infidelitatis moraniur, lucem
: « Reverlimini ad me, et ego
veri solis non valent perspicere : nam et qui dor- quenieni Dominum
revertar ad vos. » Posl idola quippe ambulantes,
iniunt, nocte dormiunl, quia oppressus est sensus
non quaesierunt eum in omnibus his adversilalibus,
eorum. Horum corda calefieri noscuntur ira, avaritia,
ut in eum perfecte crederenl, et recle operareniur.
cseierisque vitiis, ipsique dévorant judices suos, hoc "| Ut autem ad haereticosvel impios ista referamus pr.i-
est, si qui possunt habere in animo virlutem, vel in populis cominiscetur, quando
sensus quibus mala discernuntnr a bonis, abstra- positos, Ephraim
ad sui similitudinem alios quilibet nequam praepo-
bunl ab illis, et omnes principes talium ceciderunt situs et similis eorurn efficilur, juxla quod
trahit,
in Dei praedestinatione, nec est inter eos qui clamet
supra diclum est : Erit sicut populus sic sacerdos.
ad Dominum, utinvocans nomen Domini salvus fiât.
Sive etiam Ephraim populis commiscetur, quia
« Ephraim in populis ipse commiscebatur. >
omnes haerelici nihil differunt ab errore genlilimu, ei
Ephraim non hic tanlummodo reges, ut superius, fuerat princeps quondam Ecclesiae,fil quasi panis
sed omnis populusdecem tribuum accipitur. Ephraim qui
subeinericius, ex omni parte cineribus peccatorum
ergo, id esl onme regnum decem tribuum, « commi- circumdatus, nec reverlilur ad Dominum, in incoepto
scebatur in populis, » hoc est, similis erat genlibus
permanens errore, cujus robur, hoc est, fortiiudinem
idola colenlibus. « Ephraim factus est subeinericius virtulum et
intelligentiae, daemones,Clvislianorum
panis, qui non reversalur. » Panis qui non reversa- pessimi hostes, auferunl.Ipse vero hoc nescit, dum
lur, ex omni parle plenus est sordibus. Talis factus sibi amicos putal, quos devoratores sentit. Sed et
esl Ephraim non agendo poeniieniiam, ideoque in- cani in eo cffuniluntur, dum slultilia cordis iliius
converlibilis manens, ex omni parte circumdalus est n
usque ad terminum vitaein eo persévérai. Sicul enim
cineribus peccaiorum. Quod si converti a suis iui-
jusii hominis cani sapienlia intëlligilur, sic inipii
qnilalibus vellet, purgari ulique poluisset. slultilia accipitur. Ipse aulem veluslalem suae igno-
< Comederunl aîieui robur ejus, et ipse nescivit. » rât
maliliae, de qua scriptum esl : Quod anliquaiur cl
Robur appeilat principes et fories quosque populi, senescil,
prope interitum esl. Quorum superbia cum
vel certe thésaurus in quibus confidebant. Alieni
quolidiea Christo bumilieliir, non agiinl poeniten-
ergo a Deo, vel etiam a gente Judaeorum, hoslcs sci- tiam, nec reverluntur ad Dominum. «Et factus est
licet ejus Chaldaeiatque Assyrii, comederunt robur Ephraim quasi columba seducta non habens cor. >
ejus, inlerliciendo principes, et bona illorum sibi Colomba in bonum accipitur, m Dominus in Evan-
vindicando, et quidquid virium habere poterat de- gelio dicit: « Eslote prudentes sicul serpentes, eisim-
vorando. Tanlaeque idem Ephraim fuit amentiae, ut plices sicut columbae, » ul nec aliis nocere possimus,
nesciret Deum suum, aut certe ignorareirausam pro nec ab aliis insidias paliamur, sed simplicilate el
qua fuisset devorantibus tradiliis, jiistmn se repu- prudenlia exhibeamus hoininem lemperamm, quia
tans. pruietitia sine simplicilate callidilas est, siinpliciias
5* ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 68
sine pmdentia slultilia est. Unde et in hoc loco co- A ; fera ru m vocaniur, ululalum luporum, et sonitum ir-
lumba stulliliam Judaici populi désignât, qui potins ralionabilium bestiarum imitantes. « Super trilicum
lisus est in homme quam in Deo, yEgypiuin invo- el vinum ruminabant. » Ruminare est revomere, quo-
cans, et ad Assyrios pergens. Qui enim auxilium modo animalia quod die comedunt, nocte ab inlimis
JEgypli petiit, qui ab lsaiaappellalurbaculusarundi- visceribus ad gutiur et fauces redire faciunt, sicquc
neus confractus, ab Assyriis abducitur captivus. Fa- subiilius ruininando, in venirem redire faciunt. Et
ctus est ergo Ephraim quasi columba seducla a dia- est sensus : Quia abundanlia omnium rerum hâbebant,
bolo, non habens cor, hoc est. iiiielligenliam meniis. quae in vino et tritico comprehcnditur, ideo corrue-
Noiandum autem quod non aquilae, accipilri, aut runt reeedentes a nie, quod etiam Ezechiel in Sorio-
corvo, vel cuilibet aliaeavi comparatur.sed columbae, mis et Gomorrhis factum esse commémorai. Inluen-
quae tanlae fragilitatis est, ut proprios non valeat dum aulem quia ut oslenderet eos jumenlorum simi-
itieri felus. Sic enim el isli comprehensi ab hostibus, les, non dixit comedebant, sed t ruminabant. » lu
non habuerunt vires se defendendi. « Jîgyplum in- hoc eliam ruminasse dicuntur, quia pabula divino-
vocabant, » subaudis in auxilium, vel deos illorum rum eloquiorum spiritualiter non intelligebant. < Re-
colendo. « Ad Assyrios abierunt, » non sponte, sed cesserunt a me, » cullum religionis meae spernendo,
caplivi, « et cum perfecti fuerint, expandam rete B ] et servituti diaboli se subdendo. « Et ego erudivi
meum super eos, » id esl, ut senliant quia mutantes eos, » id est, docui eos per Moysen, caeterosque fidè-
loca, meum non possunt vitare conspectum. Cum les. « Et confortavi brachia eorum, »hoc est, praebui
profecti fuerint in captivitatem, rete meum expan- forlitudinem ad bellandum, sicut factum est icmpo-
dam, hocest,polentiam meam super eos ostendam, ne ribus Josue et Machabacorum.« Et in me cogitave-
posaint libère redire ad lerram sicul pulant, donec runi malitiam, » ineam potenliam ad idola transfé-
ipse velim. i Quasi volucres coeli detraham eos, » id rantes, dicentesque non me esse Deum , sed vitulos
est, sicul avis ab altitudine coeli reli super aquas quos ipsi fecerunl. Nunquid aliqiiid possunt facere
expanso detrahitur, sic ab altitudine superbiae suoe aut nocere mihi? Sed quod solum agere polueruul,
deponam eos. « Caedam eos secundum auditionem contra me cogilaverimt mala.
coeluseorum. » El esl sensus: Sicul juncto consilio « Reversi sunt ul absque jugo essent, » id est, ul
omnes idola coluerunt, quae fabricanles consiliati prius anlequam vocarem eos per Abraham, deinde
suni omnes ut a me recédèrent, ita me irato omnes per Moysen et reliquos, absque jugo legisque notilia
pariier vaslabuntur, dum communiter eos percus- erant, cunciis nalionibus commiscebantur, ita nunc
sero a rege usque ad mendicum. Possumus et haec reversi sunt ad priorein stalum , ut absque jugo et
verba ad lempus Dominicae passionis referre , quia C ( Dei frenis irent prsecipiles sequendo suas voluptates.
sicut communi consilio traclaverunt de Domini i Facti sunt quasi arcus dolosus, > id esl, pravus,
morte, clamantes adPilalum, « Crucifige, crucifige retleciens in doniinum sagitlam.Ipsi quippe fortes a
eum, » sic pariier ab hostibus in soleinnitalepaschali Deo et extensi facli luerant.ut adversarios hostesque
comprehensi sunt, caesi, et inlerfecii. percutèrent, sed quos Deus extenderat contra inimi-
« Vaeeis, » id est, damnalio perpétua erit post cos, ipsi contra suum versi sunt Dominum, millen-
praesenlem tribulationem. « Quoniam recesserunt a tes adversus eum blasphemiae sagiitas. « Cadent in
me, » idola colendo, « vaslabuntur » ab hostibus gladio principes eorum a furore linguae suae. » Sicul
scilicet, et miseri erunt. «Quia praevaricati sunt in caput malilice fuerunt principes, qui infelicem popu-
me, » adorantes vitulos aureos, el meum praeceptum luin deceperunl, ita nunc ipsi vere primum confun-
transgredientes, quod dixi : Non facielis vobis deos damur propter furorem linguae suie, qui ainenles
alienos. « El ego redemi eos » de ,4£gypliaca servi- eflëcli, ausi sunt vitulos aureos vocaredeos, ut hoc
tule, cl eiluxiinexcelso brachio; « et ipsi loculi sunt facerent in terra repromissionis quod didieerant in
contra me mendacia » facienies idola el dicentes : .lEgyplo. Nam furor linguae eorum, amenlia et hla-
« Isti sunt dii lui, Israël, qui eduxerunl te de terra _. spbemiaeinlelliguntur. « Ista subsannalio eorum in
jEgypti. » terra .-Egypli, » id est, hoc quod modo faciunt sub-
« Et nonclamaverunt ad me in corde suo »quo idola sannando me et deridendo per culturam idolorum,
diligebant. « Sed ululabanl in cubilibus suis. »Voces non est nova res, quia quod fecerunt in Êgypto, el
luporum velcanum imitantes in laudibus daemonum. postea in deserlo,boc etiam nunc lenent. Ibi quippe
Ipsa enim carmina, quaedaemonialaudantescanebant, coeperunt idola colère, el usque nunc in eadem per-
ululalum Scriptura nuncupat. Amiseranl quippe ra- sévérant malitia. Spiritualiter vero per trilicum et
tionabilem aniuii inlelleclum, el similes facli sunt vinum possumus intelligere mysteria corporis et
besliis insensalis. De haereticis facilis est intelligen- sanguinis Chrisli, sive etiam Scripturam sacrani,
tia, quibus vaeimminet sempileriium, quoniam a Deo qua; in locis obscurioribus cibum, iu facilioribus
recesserunt, et praevaricali sunt mandata iliius, qui autem polum nobis praeslal. Super hoc trilicum vel
redemit eos sanguine suo. Ipsi enim loqmintur con- vinum haerelici corruunt, indigne corpus et sangui-
tra Deum mendacia, impia l'alsilalis dogmata com- nem Domini sumentes, el Scripturam divinam per-
pnnenles, non clamant ad Dominumin cordibus suis, verso iiitellcctu inlerpretanlcs. Legentes enim assi-
sed ululant scuiper iu suis conciliabiilis, quie lustra due, cl méditantes legem exterasque Scripluras, co-
R9 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 63
medere simulant, quod mâle intelligendo ruminant. A telligitur, de quo scriptum esl : « Nemo bonus nisi
Et hoc facientes recedunt a Domino, qui docuit eos soins Deus. » Projecit ilaque Israël bonum, hoc est,
In Ecclesia, et dédit eis fortiludinem, qua contra ad- Deum suum reliquit, et pro nihilo duxil : ideoque
versariosdimicarent. Ipsi vero cogilant contra Deum ctim clamaverit, non exaudiam eum propler falsum
maliiiam, impiissimas haeresesexslruentes, fiunlque nomen Israël, sed inimicus (hoc est, Assyrius, sive
similes genlibus, et ad nihilum redigunlur. Et taies eliam diabolus) persequelur eum, et coniprehendel,
verlunliir in arcum dolosum, dum suis sentenliis qui, me rege derelicto, peliernnt sibi regem, sicut
morlem sibi aelernam inferunl. Unde principes hae- habent reliquaegénies. Unde slalim subjungit :
relicoram propler insaniam linguaesuae, quia Domi- « Ipsi regnavernnt, et non ex me : principes exsli-
num blasphémant, sentenlia veri judicis feriunlur, lerunt, et non cognovi. » Si hoc ad primum regem
facientes eadem in falsi nominis Ecclesia , quae anle eorum Saul referre voluerimus, quseslio oritur cur
faciebanl dum in JEgyplo, hoc esl, in tenebris mo- Doniïmisdicat : Ipsi rcgnavcrunl, et non ex me, etc.,
rabantur infidelilalis cl ignoranliae. cum Dominus elegerit eum, et per sortem regem
constiluerit. Nam cl Samuel eo rege constiluto dixii :
CAPUT VIII. Certe vitlelis quem clegit Dominus. Unde et in domo
« In gulture tuo sit tuba. » Vox Dei est ad prophe- B abscondiium prodidit, et auriculam Samuelis anle
tam, cui praecipitur ut sic exallet vocem, qualenus ejus adventum revelavit. Sed sciendum quia Deus
lubae sit similis, ut plurimi eum audiant vociferan- omnipotens aliquando fieri pcrmillil quod non vult,
lem, quia plurimi peccaverunt. Denique quid eum sicut de ipsius eleclione faclum profeclo constat.
exallala voce oporteat dicere, staiim subjungit, di- Vidit quippe prona illorum corda ad eleclionem régis,
cens : « Quasi aquila super domum Domini. » Quo el ideo permisit fieri secundum quod petebant, contra
in loco aquila appellalur Nabucbodonosor, veniens suam volunlatem. Quod ex tonilno et coruscatione
adversus Hierusalem et Dei templum, quod in ea facta tempore afistivo contra consueludinem iliius
erat silum. Qui aquilaecomparalur propler nimiam terrae, aperte monslralur. Unde et Samuel sciens
velociiatem vel rapacitatem, quia imilatus esl vola- hoc Deum nolle, praedixit eis jus régis, qui duris-
lum aquilae raptim fcsliuantis ad praedam. Unde sima servilule erant ei subjiciendi, ut ad Dominum
Ezechiel parabolice de eo loquilur : Aquila grandis regem clementissimum revcrlerentur. Si autem ad
magnarum alarum, longo membrorum ductu venil Jéroboam, qui postea decem tribubus praefuil, et ad
ad Libanum. Ipsum quippe Dei templum, super quo caeterosprincipes qui ei in regno successerunl, isla
prophetae praecipitur annunliare adventum aquilae, rëlnlerimus, manifeste cognoscimus hoc contra Dei
Ezechiel appeilat Libanum. Unde et Zacbarias loqui- C ordinationem factum. Licet enim Deus propler pec-
lur, dicens : « Aperi, Lihane, portas tuas, el com- caluin Salomonis iratus regnum dividere voluerit,
edalignis cedros luos. » «Proeo quod transgressisunt tamen contra suam volunlatem populus Israël Jé-
foedus meum, et legem meam praevaricali sunt. » Et roboam elegil. Debuerat enim juxta praeceptumcon-
hic versus ad superiora perlinet, quo praecipitur sulere Deum, an vellet hoc ficri, et sic per sortent
prophetae ut excelsa voce clamet, quia aquila super eligere regem, non seenndum suam volunlalem.
domum Dei. Et est sensus: Quod libi dico, o pro- Nam et saepe fiunt necessariaecausa?, quae praeleriri
pheta, atque praecipioul in gulture tuo sit tuba, id nequeunt, sed tamen quia liomines non Dei volunla-
est magna voce annunlies venire regem Chaldaco- tem, sed suam in his attendue.!, graviter delinqunnt,
rum, non ob aliani causam hoc jubeo, nisi quod sicut, verbi gratia, de DominoSalvatore dicitur, quod
transgressi sunt foedusmeum faciendo idola, et legem oporteat tradi Filium hominis, mori, et sepeliri, et cae-
.meam praevaricali sunt, qua dixi : « Non facictis tera, ac postea inferlur: Vaeilli homini per quem tra-
vobis deos aurecs vel argenleos. » dendus sit. Neque enim in ejus morte nostram Judas
« Meinvocabunl, Deusmeus, cognovimuste, Israël.» nécessitaient, aut Dei consideravit volunlalem -, sed
Quando, inquit, captivilas evenerit, pressi an- polius suam seculus est cupidilaiem. Ideoque quod
"
guslia, necessilate cogenlc invocabunl me, poscenles Deusanle sacculaficri praeordinaverat,isle faciens pe-
auxilium el misericordiam, el dicent: « Cognovimus rênnimorledamnalusest. Ipsi ilaque regnavernnt, et
le, Israël, » id est nos qui appellamur Israël, et non ex me : principes exstiierunt, et non cognovi, id
servamus nomen antiquum Jacob, qui tiM placuil, esl non elegi eos, ideoque eos reprobo. Scire autem
scimus le alque cognoscimus, cl propler lui cognilio- Dei, eligere est : nescire autem, reprobare. « Anrnm
neni quam prae omnibus genlibus habemus, libéra sunm et argentum suum fecerunl sibi idola ut inler-
nos. irenl, » id est, quia his abundabant, negleclo Deo qui
« Projçcit Israël bonum , inimicus persequelur haecillisadornatum et deliciarum afiluenliamdederat,
cum. » liesponsio est Dei omnipolenlis a;l hoc, quod fecerunl sibi idola contra animamsuarn ulinlerirent,
ipsi dixeranl :.« Cognovimus le, Israël. » Et est sen- quia dii quos feceranl, causa morlis elperdilionis illis
sus : Quomodovocaniini nomine Israël, qui interpre- exstiierunt. Spirilualiler isla quaede Nabucbodonosor
i.alur vir videus Deum, eum projeeerilis bonum, hoc dicuntur, possunt referri ad diabolum, qui in ple-
est, Dominum Deum, a quo Jacob appellalns est rïsquf.locis Scripturaedivinaeaquila appellatur. Unde
Israël ? Bonumenim quod projeceMI Israël. Deus inest : Si exallflliis fnerisul aquila, indc dclrabam te,.
dicit Dominus. Haec aquila venit super haereticorum A quam speciem fecundae operalionis possunt habere.
conciliabula, quia quondam fuerantdomus Dei : et ideo Unde et subditur : « Quod et si fecerint, alieni com-
quia praevaricali sunt Dei legem, et sine causa in- edent eam, » id est, si habere praevaluerinl aliquam
vocant Deum verbis, a cujus nolitia longe distant potestatem ad tempus, vel si fecerint aliquod bonum,
operibus, qui eliam Deum projicienles per falsam alieni, hoc est Assyrii. haec omnia auferent, ve.
doctrinam, eligunt sibi reges contra Dei volunlalem, etiam aaemones, de quibus Dominus in Evangelio
principes scilicet et auclores perversorum dogma- loqnitur, quod jacta semina comederint volucres
tum, quod Deus neseit, quia ipsius noirtiam non me- coeli.
renlur. Qui aurum el argentum, id est quidquid « Devoratus est Israël, » ab hostibus, qui interfe-
babuerunt in nitore eloquentiae vel fulgore spiritua- cerunt, vel a daemonibus, qui omne bonum illorum
lium sensuum, perverse inlelligendo verlunt in idola, abstulerunt. « Nunc factus est in nalionibus, » hoc
quae de suo corde finxerunt ; et quia hoc fecerunt, esl, factus est similis genlibus idola colenlibus. Unde
idcirco perierunt. subjungitur, « quasi vas immundum. » Vas immun-
« Projectus est vitulus tuus, Samaria. » Samaria dum, quantum pertinet ad litteram, appeilat, quo ad
nomen est civiialis et provinciae ; ponilur autem hie suscipienda et projicienda stercora uli solemus. Taies
Samaria, qnae metropolis est decem tribuum, pro - ipsi erant stercoribus et sordibus idolorum macu-
omnibus civitatibus ejusdem regni. Neque enim in ali, facli vas non in honorent, sed potius in conlu-
Samaria viluli aurei erant, sed potius in Dan et in meliam, ideoque veiut immundi projecli sunt a Do-
Belhel, qui (sicut dictum esl) in Samaria compre- mino : quid enim immundius esse potesl daemoniaco
bendunlur. Unum autem vilulum pro duobus debe- spirilu? Ila'c omnia haereticis possunt aplari, qui
mus accipere, singularem numerum pro plurali po- inania sectanlur, et ideo vacui recèdent, et in carne
situm agnoscenles, quod saepissime fit in Scripturis. seminantes de carne mêlent turpitudinem corru-
Projectus esl (inquit) vitulus tuus, id est déstructura plionis, in quibus cum videatur culmus ecclesiastici
est lemplum idolorum ab Assyriis. Ipsi quoque viluli dogmalisslare, per hoc quod baptizali sunt, quodmy-
sunt projecli, el conflali, atque in caplivilatem de- sleria Chrisli célébrant, non faciet farinam,
« corporis
lati. Unde prolinus subditur, iratus est furor meus hoc est. non ad fruclum boni operis, quia
perveniet
in eis. » Quod vindicatus sum in eis, vel in vitubs omnis illorum aclio vacua est et nibili. Quod et si
scilicet, vel in eis qui eos adorabant. « Usquequo fecerint, alieni comedent eam, quia favoribus ho-
non poterunt eraendari ? »Ac si diceret : Quaeisla in- minum elali. omne bonum suum amiltent, ideoque
sania est, me dante locum poeniienliae,illos ad sani- _ in future fructu remuneralionis carebunt. Qui eliam
talem nolle converti ? Et exponendo quis fuerit isle ab hoslibus, id est daemonibus saepissime devorati,
vitulus, a cujus sordibus non poterunt emundari, fiunt vas immundum, et similes paganis existunt,
subjungit: eliam nomen Chrislianitatis amiltenles
« Quia ex Israël et ipse est. > Id est, non aliunde
vitulum acceperunt, ut alium Sidoniis Baal et Asla- « Quia ipsi ascenderunt ad Assur, » non sponle
rolb, Gamos Moabilis, Moloch ab Ammonitis, sed pergentes, sed potius invilae caplivilalis malum per-
illi el rex illorum Jéroboam fecerunt vilulum. ferentes. « Onager solitarius sibi Ephraim. » Onager
« Arlifex fecit illum, » hoc est, Jéroboam malitiae esl asinus sylveslris, qui non simililer ut oves pascua
inventor, vel cerle arlifex quilibet jussus ab illo, requirit domestica, sed sponte per diversa loca vagatur,
unde oslendilur, « quia non est Deus » quem manus et solilariam diligit habilationeht. Taies facli sunt Ju-
format arlificis, sed simulacrum. « Quam in aranea- daeirecedenies a Deo, pro libilo suo per diversa idola
runt telas erit vitulus Samariac, t id est, sicut lelae eurrentes, et varios deos sibi fabricantes, qui a Deo
aranearum venlo percussae dissolvuntur et annihi- derelicli, solitarii effecli sunt, de quibus adhuc subdi-
lantur, ita vitulus ejus redigetur ad nihilum. Unum tur, « munera dederunt amaloribus suis, » id est
autem vitulum, sicut et supra, pro duobus posuit. Assyriis, quibus quondam in amicitiam juncli fuerant,
« Quia venium seminabunt, et lurbinem mêlent. » D quod factum esl lemporibus Manahen, vel Osce régis,
Seminabunl posilum est pro eo, quod est semina- sicut supra dictum est.
verunt, fulurum scilicet pro praeterito, sicut saepe « Sed cl cum mercede conduxerunt nationes, »
fit in Scripturis. Venium (inquit) seminabunt, hoc subaudis, in auxilium sibi, quod supra oslensum
est, inania opéra facient, idolum fabricanles vacuum est, libi dicilur, quod abicril Ephraim ad Assur, et
penilus omni divinilate, et idcirco lurbinem me- niiseril ad regem uliorcm. « Nunc congregabo eos, »
tent, caplivilatem scilicet, tempeslatem, et mise- subaudis ad pugnain, scilicet ut cuncti pariter du-
riam. « Culmus stans non est in eis, germen non caniur captivi. < Et quiescent paulisper ab onere
farinam faciet. » Quando semina jacta corrumpun- régis et principum. » Quasi diceret : Hactenus ama-
lur vento, et medullam perdunt interiorcm, nequa- bant darc adversariis munera, quos diligebapt : nunc
quam possunt facere slipulae ut ex bis seminibus autem faciam eos cessare paulisper, ul quandiu
tantummodo possit effici farina. El est sensus : Sicut transierint in caplivilatem, non solvant stipendia
venlo corrnpio semina fruclum non reddunt, ila in etiam suis regibus et principibus, donec scilicet pe.--
eis fructiis boni-operis reperii:i non polisl, nec ali- veniant in Assyrios, ubi ncquaquaii veluli liberi iri-
63 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMEST. B!BL. C*
buta et stipendia dabunt, sed in ultimam servitulem A cata autem vindicat; idcirco ergo, quia post datant
redigentur. legem peccaverunt isli, dicitur nunc, id est in prae-
«.Quia multiplicavit Ephraim altaria ad peccan- senti tempore recordabilur iniquitales eorum, ad
• dum, factaesunt ei arae in delictum. » Ostendit cau- ulciscendum
scilicet, et peccata pristina visitabil per
sant cur patiantur captivitatem, et dcsinant paulis- flagella et tormentum miseriaeet caplivilalis. « Ipsi
per dare munera regibus el principibus, quia scilicet in jEgyptum converlentur. » Tripliciler hoc inlelligi
Ephraim, id est Jéroboam, vel certe omnis po- potesl. Conversi quippe sunt in yEgyptum, primum
pulus decem tribuum, mulliplicavit altaria, in quibus mente deos eorum colendo, deinde auxilium poslu-
peccalis peccata conjungerent. Ideoque potius pec- lando, non confisi in Dei protectione, ad ultimum,
caverunt, quia non solum in Dan aut in Belhel, sed cum Deus praeceperit eis ne ultra redirent ad -'Egy-
in montibus et lucis diversisque locis idola colebant. plnm, contempto Deo, etiam corpore reversi sunt in
Quae altaria (id est arae) versa sunt ei in deli- jEgyptum, et babitaverunt ibi.
ctum, quia quanlo plura fuerunt, tanlo magis ibi « El obliltts est Israël facloris sui, et aedificavit
peccaverunt. « Scribam ei multipliées leges meas, » delubra. » Israelis nomine (ut saepe dictum est) om-
Quia scilicet, pro nihilo ducunt legem, quam dederam nis populus intelligitur decem tribuum, a majori
eis per Moysen, idola colendo in diversis locis, cum " parte nomen pristinum relinens. Qui oblilus cultum
praeceperim ut in Hierusalem unum esset aliare, ad- Dei sui, in monlibus et collibus et sub nmbrosis ar-
hibebo ei multipliées leges, quibus corriganlur, sed boribus Baalim et Aslaroth aliaque idola coluit, el
rursus intendens illorum nequiliam subjungit, quia et aedificavitibi delubra, hoc est, lempia deorum con-
ipsae leges < quae velut aliéna; computatae sunt. » struxit. « Et Judas multiplicavit urbes immitas. »
Quasi diceret : Quia enim conlempserunt eam quam Nomine Judaeduae tribus aecipiunlur, Judas scilicet
anle susceperant, quid prodest ultra alias scribere ac Benjamin, cum tribu sacerdotali. Qui cum vidis-
leges ? senl Israelem a Dei amore recessisse, et visitata
« Hostias afférent, immolabunt carnes, et com- eorum peccala, non sunt conversi ad Dominum, sed
edent. » Hic ostenditur quod idcirco plura fecerint aedificaverunt sibi urbes munilas, quibus luerentur;
altaria, ut afferrent hostias el ibi varia immolaient sed nihil eis profuit, quia sicut bisloria Regum nar-
sacrificia, ubi venirem suum replerenl, non ut Do- rât, quadragesimo anno Ezechiae ascendit Senna-
mino placèrent. Quamobrem el subjungilur, i et cherib, et destrttxil omnes civilaies munilas, el cepit
Dominus non suscipiet eas. » Quia videlicet non ipsi, eas. Unde subjungitur : «•Et miltam ignem in civi-
sed potius daemonibus offerebanlur. Neque enim Do- tates ejus, et devorabit aedes ejus. » Ignis quippe
mino, sed suo ventrî immolaverunt eas et guituri. vocalur Sennacherib, qui civitates el aedes, hoc esl,
Omne enim studium suum in hoc hâbebant, ut ipsi domos tam publicas quam etiam privatas destruxit,
hostias comederent, non ut per eas Domino placè- et igné combussit. Qui si ad haereticos haec ut cae-
rent. Haerelici quoque multiplicant sibi allaria , tera retulerimiis, et iniquitales quae eis in baptis
quando veritatem deserentes, varia sibi componunt mate fucrant dimissae, et nova eis peccala quaepost
dogmata, non ad placandum Deum, sed ad irritan- baptismum egeriint, imputanlur, et vindicta eis red-
dum. Siquidem altare sanctae Ecclesiaeunum esl, ditur, eo quod ad ./Egyplum, hoc est ad tenebras infi
licet per diversa orbis terrarum loca mulla consiruan- delitatis, a quibus per confessionem Christi exierant,
lur altaria , sicut una ûdes, unum et baplisma sint reversi, obliviscenles Dei sui, et varia fingentes
secundum Pauli aposloli dogma. Quod dum haerelici delubra, hoc est, falsilalis dogmata. Judas quoque,
deserunt, gravius delictum incurrunt. Unde et legès id est vir ecclesiasticus, in malis operibus vel in
Dei non merentur accipere, quia eas quas accepe- sanctarum Scripturarum interpretalione perversa,
rant ante, conlempserunt, qui unam et veram Chri- aedificalsibi urbes munilas, non auxilio Dei, sed
sli corporis hosliam deserentes, varias immolant arlificis mendacio, dum scripturam maie intelligens,
viclimas, pro libito suo comedenies et consecrantes n testimoniis divinis suos nililur eonfirmare errores,
mysleria Christi. Unde quidquid fecerint, eleemosy- quos Dominus igné sui spiritus succendet, et ad ni-
nam scilicet, humililalem, pudicitiam caeteraque hilum deducet.
virlutum opéra exhibentes, pro nihilo a Deo ducun- CAPUT IX.
mr. Nec aliquid de hujusmodi sacrificiis Dominus
suscipiet, quia non Dei, sed suam in his gloriam « Noli laetari, Israël, noli exsultare sicut populi,
quaerunt. « Nunc recordabilur iniquitales eorum, et quia fornicalus es a Deotuo. » PopuU naiionum igno-
visitabil peccala eorum. » Interest aliquid inter ini- rantes Dei notitiam, et varia colenles daemonumpor-
et
quilatem et peccatum. Iniquitas enim est quidquid tenla, laelabantur ibi : quod videnles Israelitae ipsi
anle divinam committitur cognitionem. Peccatum quoque coeperunt gaudere in cultura deorum suorum,
vero, quod post legem perpetralur, quod eliam gra- eo quod similes essent gentibus, pillantes se pace
vius accipitur. Unde est : « Beati quorum remissae frui, velttti caeteraegénies. Idcirco dicilur ei : «-Noli
sunt iniquitales, et quorum tecia sunt peccata. » Et kelari, Israël, » quia recessisli a me. Non enim diu
qui in delielis permanent, iniqiiilates eorum Domi- pacem (ut aestimas) babebis, propter hoc quinimo
nus rétnrdalur, quas ante Ivgein commiseiant, pec- captivus duceris, ul peccala tua piiuianlur, qui
€5 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. 66
mihi servitutis censura impendere volens, factus es A comedebant usque ad septimum diem. Prima quippe
sicut populi qui ignorant nie, qui eliam in suis diis die flebani morluum, adhuc in eadem domo jacen-
laetanlur et gaudent. Noli ergo gaudere, quia forni- tem. Post cujus sepulturam lërelrum in medio po-
catus es a Deo tuo, et noli te pulare talem ut sunt nebalur, et quasi praesente morluo lamenlabanlur.
«aeteraegénies, quoniam aliter nesciens Deum, aliter Secundum banc ilaque consueludinem dicit pro-
aulem puntlur recedens a Deo. Servus aulein qui pheta : «Sacrificia eorum quasi panis lugentium,» elc.
scit volunlatem domini sui, el non facit eam, vapu- Et esl sensus : Sicuti ea quae in domo mortui erant,
labit multum. « Dilexisii mercedem super omîtes immuuda fiebant septeni diebus quibus lugebant
areas trilici. » Per areas et trilicum^ abundantiam mortuum, quisquis inde comedisset aut bibisset im-
omnium rerum inlelligamus, quibus idem populus mundus fiebat, sic illorum sacrificia, qui idolis im-
fruebalur, quaeomuia pulabal sibi esse data pro mer- molant, immmtda sunt, tam ipsa quant qui ea offe-
cerie, èo quod derelicto Deo coeperil idola colère. runl vel comedunt. « Quia panis eorum animae ipso-
Omnia enim quae a Deo perceperat, idolis depulabat, rum,» subaudis praeparatur, id est, ad hoc oiTeriint
quam ob rem justo Dei judicio haec omnia eis panent et caeiera idolis, ut inde salientur el gau-
auferri minanlur, cum subditur : rieant in pracsenli vita. Anima hic pro vita praesenti
« Area et lorcular non pascel eas, » id est, mit- B ponitur, sicut solel fieri in divino eloquio, unde est,
tam illis inopiam famis, ut in areis non invenialur Qui amai animant suam, petdel eam. « Non inirabit
trilicum, neque in lorcularibus vinum. Quod factum in domum Domini. » Quia videlicet non Domino of-
esse constat temporibus Elioeet Elisei, quando ma- ferlur, sed daemonibus. Sciendum aulem quia panis
ires, cogente famé, filiorum suorum cadaveribus pa- pro omni cibo et sacrificio ponitur. De haereticis fa-
scebanlur. «Et vinum mentielur eis, » id est defi- cilis esl intellectus, qui non habitant in domo Do-
ciet, nec eril in vineis aut lorcularibus, sicut puta- mini, hoc est, in Ecclesia fideiium, quae propler so-
banl, Dicilur et haereiicis ne gaudeanl, qui pulant lidilatem fidei saepe terra appellatur. Hinc Joannes
se similes esse genlibus, dum ab unilate Ecclesiae dicit : « Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis. »
recedunl, quoniam qui sine lege peccaverunt, sine El reverlentur in jEgypium, opéra infirielium imi-
lege peribunt, qui aulem posl Dei notiliam reces- tantes. Unde el inter Assyrios polluta comedunt,
serint a recla fide, gravius punientur. Qui etiam dum in societale daemontimvoluptalibus suis salian-
temporalibus bonis abondantes, area et torculari lur, nec libani Domino vinum, quia spirilualiler non
(corpore scilicet et sanguine Christi) non salianlur, laetanlur in ipso. Unde non placebunt ei, sed quae-
quia dum indigne comedunt, perpeluum luclum et cunque fecerint, immunda repulabnnlur. Nec in
anerna sibi tormenta praeparant. ^ domum Domini inlrare poterunt,
quia omne quod
« Non habiiabunt in terra Domini. > Non solum faciunt verletur in luclum : quia ad hoc bona ope-
penuriam famis patiemur in terra, quant a Domino rantur, ut verba praedicationis, quaepanis appellan-
:icceperunt, sed eliam in captivitaiem ducenlur, nec tur, suis auditôribus impendant, ut in praesenti gau-
possunt habilare in terra, quam suis sceleribus pol- deanl, exspolianles domos viduarum sua deceptione,
luerait. « Reversus est Ephraim in ./Egyptum. » quae comedenles contaminanlur : quia qui doctri-
Subaudis corde, vel, sicul supra dictum esl, deos eo- nam haereticorum suscipiunt, immundi fiunt. Hae-
rum colendo. Et in Assyriis pollulum cuntedit. » Sicut reticorum enim conciiiabula non domus Dei sunt,
enim in terra sua idololhyta comedcbanl, ita ducli sed spelunca latronum appellanlur.
in captivitaiem, in Assyriis sacrificiis dsemonum ve- • Quid facietis in die solemni, in die festivitalis
scebanlur : quae dum idolis offerebantur, polluta Domini ? » Diem solemnem vel festivitalis Domini,
fiebant. debemus intelligere vel captivitatis lempus et mise-
« Non libabunl Domino vinum, » sed daemonibus, riarum, quo vindictam de suis inimicis el hostibus
« et non placebunt ei. » Neque enim ipsi in Chaldaea exercuit. Licet enim omnes dies Domini sint, illa
posili Domino vinum libare poteranl, non habentes ^ tamen proprie ejus esse dicitur, quaevindictam reri-
lemplum vel altare, in quo haec facerent. « Sacri- dere cogilur. Cum veneril, inquil, dies captivitatis,
ficia eorum quasi panis lugenliura. O^nnes qui com- et saevissimus hoslis ingruerit, quae.in ea solemniias
édon! eum, conlamiuabuntur. » Apud Judaeos cum esl, quant ego habeo placabilem, quia me vindicat
pro morluo sacrificium offerebatur, quisquis inde de meis hostibus, et injuriae ponit modum, quid fa-
comedissel, immundus fiebat et ipse, el sacrificium cietis? Respondeie. Illis tacenlibus sibi ipserespon-
quod oblatum fuerat. Ipsum quippe sacrificium vo- det, imo quid sint facluri, divinis oculis intuelur.
calur panis lugenlium, propler hoc videlicet, quia Undesubjungitur : « Ecce enim profecti sunt a va-
pro morluo erat oblatum, in cujus morte lugebant stitale. » Quo in loco proeteritum pro futuro ponitur,
parentes. Aliter : Mos apud Judaeos fuit, mortuum usitato more sacrae Scriplurae. Profecti sunt scilicet,
per septera dies deflere. Quandiu autem hoc age- pro eo quod est proficiscentur, quia miseria et vasti-
batur lamenlum, quidquid in domo mortui per se- tate prementibus Assyriis atque Chaldaeis,capiosque
plem dies quibus eum deflebant, fiebat, immundum ligare cupienlibos, fugienl ad jEgyptum, ut possint
erat. El quisquis ex eadem domo comedisset, vel evaderemanushostium. Unde el subditur: «jEgyplits
aliquid langerel, iinmiimliis liebal. Unde el aliorsum congregabil eos, Meinphis sepelict eos. > Quo.i de
67 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 63
reliquis duarum tribuum est accipieudum, quae in- A libi futura erant adversa videre poluisti, nec eos qui
terfecit Godaliam cum Jeretnia contra Domini prae- per Spirilum sanclum edocti erant, et tibi ea praedi-
ceptum, fugientes Clialdaeosingressi sunt jEgyptum, cabant audisli, quos insuper insanos et ameutes
ubi postea inlerempli sunl a Nabucbodonosor, sicut vocasli. Dies quoque ultionis veniet reprobis, quando
liber ipsius prophetae testalur. Memphis aulem, cujus Domino veniente ad judicium , visitabuntur ad poe-
habilatores sepelierunt Judaeosibi inleremptos, civi- nam, et reddelur eis prout gesserant, qui dum
tas erat melropolis Êgypti anle Alexandriam. « De- viverent, Israelilas (hoc est, viros videnles Deum)
siderabilo argentum eorum, urtica haereditabit et se esse fatebanlur, quod non erant, non cognoscen-
lappa in labernaculis eorum. » Haec verba longam tes suant slultiliain, dieenies Dei Filium facluram,
significanl vastitalem, quia ubi erani quondam Do- Spirilum sanclum negantes; et rursum, alium Deum
mus pulcherrimae, ibi ortae sunl lappa; alque urlicae. bonum, alium mundi asserentes crealorem, quorum
Nam per argentum illud inlelligilur, quod argcnto insania multiplex est, quia et iniquitales quamplu-
einilur, villae videlicet atque agri, quos diulurna rimae.
vaslitas redegit in solitudinem. Dicilur et haereticis : « Speculalor Ephraim cum Deo meo, propheta la-
Cum veneril dies festivitalis Domini, hoc est, dies queus ruinas factus est super omnes vias ejus. » Vox
judicii, quando vitatti suis reddilurus est amicis, quid B prophetae : Speculalor Ephraim, subaudis est, cum
facielis? Ecce enim vaslali eslis ab hoslibus, id est Deo meo, id est ad hoc a Deo meo conslitutus est
daemonibus, qui vos omnibus exspoliaverunl virtuii- speculalor Jéroboam, qui nomine Ephraim inlelli-
bus, imitali cstis opéra infidelium, et caeteris eslis gilur, ul ipse et ejus sequaces reges speculatores es-
nationibus similes. Propler hoc ibi sepeliet vos sent populi Dei, et eis bona providerenl, ac secun-
Memphis, quaeinterpretatur ex ore, quia juxia sen- dum Dei volunlalem regercnl alque instrueretit eos.
tenlias el blasphemias oris vestii damtiabimini, et Speculatores quippe appellabantur redores et pro-
«
quod loculi eslis in suppliciis senlielis. Tuncque de- phetaeipsius populi. Unde et dicilur Ezecbieli : Spe-
siderabile argenti, id esl, quidquid habuistis in ni- culaiorem dedi le domui Israël. » lia ergo Jéro-
lore eloqueuliae et l'alsis dogmalibus urlica ha:redi- boam quasi speculalor el quasi propheta dalus est
tabil, hoc esu, perpeluum incendium possidebit, populo eum sequacibus suis, ul populum corrigèrent
quod vos aelerno ardore consuntet. El erit lappa in deliitqueniem, el ad rectum iler revocarenl. Sed qui
labernaculis suis, hoc esl, conscientia peccaiorum et eus erudire debuerat, factus est laqueus ruina; in
prisiiiiac conversaliouis, et cura; bujusmodi vos lor- omnibus suis aclionibus, quia per potentiain et pra-
quebunl. vam suasionem f'ecit eos idola colère : et qui debue-
« Venerunt dies visilalionis, venerunt dies retiï- C rai esse propheta ut populo Deiculturam osienderet,
bulionis. » Visitalio in hoc loco pro alïliclione et tor- ciocuiteos idololatriam. Unde hic subdilur : « Insa-
menlo ponilur. Alibi pouiiur in bono, ut esl : « Visi- nia > hoc est, idolum < in domo Dei ejus, > id est, in
lavil nos oriens ex alto. » « Venerunt (inquit) dies Belhel, ubi anlea fueral domus Dei. Ibi quippe vilu-
visitationis, » de quibus supra dixeral : < Quid facie- lum aureum adorandum consliluit.
tis in die solemtii el feslivilalis Domini? » Venerunt « Profunde peccaverunt, sicul in diebus Gabaa. >
dies relribulionis, ul qualia fecerunl, talia recipianl. Hic rcducil propheta ad memoriam scelus filiorum
«Sciio te, Israël, siulluin prophelaiu, insanum, virum Israël, quod quondam geslum esl in Gabaa, quando
spiritualem. » Populus Israelilicus veros Dei prophe- uxoreui Levilae reverlenlis de Bethléem illicito ne-
tas, insanos appellabal. Unde legimus quod dixerunt cavere concubilu, sicque in impiclatis baraihruni
principes in Ramolli Galaad ad Hieu : < Quid dixil suo tempore Israelilas dicit deinersos, ul vineam
libi iusanus isle? »quibus ille ail: « Noslis bominem, scelus quod olim fueral in Gabaa perpetratum. Pos-
el quid loculus sil. » Dicilur ergo : O Israël, nunc lua sumus et dies Gabaa accipere leuipus, quando pro
verba cognosce, qui prophetam libi vera dicentem Deo ibi elegerunl regem Saul de urbe Gabaa. Polius
clSpirilu sanclopropbelanlem, slultum et insanum " enim isli peccaverunt, quoniam illi lanlumiiiodo
vocabas. Scilo ilaque le sluiuiui, hoc est, sine in- Deum reliquerunl eligendo sibi regem bominem qui eis
telleclu, el eum quem vocabas prophetam insanum, doininaretur : isli autem et regem sibi elegerunl,
qui mea verba despexisti, el pulabas te esse virum Jéroboam videlicet filium Nabaih contra Dei vo-
vilulos quos
spiritualem, el prot'utura libi aestiinabas te videre lunlalem ; insuper a Deo recesserunt,
per Spiritual saiiciuui. Aliter : Scito le, Israël, siul- ipse fecerat adorando. « Recordabilur iniquitales
luin propheiam, quia tibi promitlebas pacem, et non eorum, >subaudis, quas nunc putabalur esse obblus,
veuil juxia tuam faisant aeslimalionem; scilo te « cl visitabil peccata eorum, » subaudis per captivi-
eliam propheiam esse insanum, qui mea verba de- tatem in morieui. Deus enim aliquando oblivioneut
vin-
spexisti, clputabaste esse virum spiritualem, et pro- non palilur, sed lune recordâri dicilur, quando
utura libi aesiimabas le videre per spirilum. « Pro- dictam peccaloribus reddere cognoscilur. Possunt et
fuerant Ecclesiae,
pler mullilud'mcm iniquilalis tuae el muliiludinent haec relërri ad eos qui pra;posili
amenliae. » Id esl, propter innumera peccata multam id est episcopi et presbyleri. Sed ipsi perversam
eliam iucurrisli ameiiliam, ul proprium amittens dociriimm docendo, f'acti sunt aliis laqueus perdi-
ilitcllcctum, nescires quid ageres. Unde nec ea quae UOIIIS.
63 ENARRATIOIN OSEE PROPKETAM. 7J
« Quasi vias [Al. uvas] in deserlo inveni Israël, A .< « Ephraim ut vidi, Tyrus eral fundata in pulchri-
quasi prima poma ficulueae. » Id est, cum omnes ludine. » Tyrus civitas erat nobilis el mullarum
génies deserlae essent a Deo, cujus nolitiam non divitiarum, in medio maris sila, et dicebatur em-
hâbebant, inveni populum Israël, quasi viam in so- porium, eo quod omnes ibi inveiiircnliir diviliaead
litudine, et sicut avide novi fructus invenli com- emendum, plurimisque civibus abundabat. Qua-
ednnlur, sic omnibus genlibus reliclis in deserto, propter Ephraim, id est decem tribus superbientes
hujusmodi elegi eos. Hoc esl enim quod subjungit, in inulliludine diviliarum et populorum similem se
« quasi prima poma ficulueae, » subaudis quaede- Tyro puiavit, fundala in pulchriludine, id tstin
lectabilis est et cum amore colligilur. « In cacu- honore et décore mullarum diviliarum. Et est sen-
mine ejus vidi patres eoriint. » Hoc est, in inilio sus : Tam pulcher eral (inquit) Ephraim, qui nunc
ijtsius populi gralia misericordiaemeae clegi Abra- deserlus est, et sic vallabaïur Dei auxilio, ul Tyrus
ham, Isaac, et Jacob, quia mihi placucriini, adhae- qui mari cingitur, el procellas ac turbines venlo-
rentes fide et bonis operibus. Videre quippe Dei, rum contemiiil : et sicut Tyrus undas adversum
taisereri esl. « Ipsi aulem inlraveruni ad Beelpbe- se insurgentes non curât , sic illi Dei proiecli
gor, > id est idolum Moabilarum, « et abalieiiati auxilio pro nihilo ducebanl omnes adversum se
sunl > id est, recesserunt. « In profusione, » sub- B 1 insurgentes. « Ephraim adducel ad interfeclorem
au.îis sui, < et facli sunl abominabiles, » hoc est, filios suos. » Interfeclorem inlelligamus Azaelein re-
abjectione digni. « Sicut ea quaedilexerunl, » juxta gem Syria;, qui Samariam longo tempore obsedil,
illud quod scriptum est in psalmo : < Similes illis quousque faute eogenle ad eum exireiit, arbitrâmes
fianl qui faciunt ea, et omnes qui coiifiiluiHin eis, > sibi otilius cum gladio subito perire, quant longa
ut non soium idololatrae.sed eliam iosa idola nun- inedia. Tropologice haerelici iniclliguntur Ephraim,
cupeniur. Ut aulem ad fidclem popuium isia refe- quaeveluti inslabiles et lascivi de Ecclesia receduni,
ramus, in deserto hujus saeculi, id esl cum omnis et gloriantur in mullitudine filiorum, quos per pra-
munriuslenerctur in peccato, el gentes ignorarent vum dogmasiLi générant, quibusque Dominuscom-
Deum, primum in apostolis et apostolicis viris inve- minalur, etiamsi enulriii fuerint puniendos, quo-
nit Dominuspopulum Chrislianuni mente Deun»vi- niam ex foruicatioue sunl geniti, ideo et patres abs-
denlem, et dulcissimiseorum saliatus est fructibus. que liberis reddunlur, duin simul disvipuli cum pra-
Sed haereliciqui sibi nomen Chrislianilatis usurpant, vis pereunt magistiis, de quibus et subdilur : « Vae
inlraveruni ad Beelpbegor, servienles libidini. eis cum recessero ab eis. » Simtilque replical qua-
Diflicile est enim,' ul beatus Hieronymus dicit, lis fuerit Ephraim, quando (inquil) eral in Ecclesia
baereticum reperire, qui diligai caslitalem, licet C | inter saeculi hujus lenlalionem, quasi Tyrus luiule-
eam soleat ore praeferre, quia aliud loquitur labiis, batur marinis fluclibus, et lamen nihil advetsi po;e-
aliud serval conscientia, et implet opère. Unde cl rat sustinere, quia habebat fundamentuni Christum,
abominabiles exislunt, facli immundi, sicul ea quae super quod domus aedilicatanon polest everii. Nunc
dilexerunl. autein filios suos educit ad inleifeclorem, hoc est,
« Ephraim quasi avis avolavit. » Hoc est, populus ad diabolum, qui auernaliler animas pravas jugulai.
decem tribuum velociler terram propriam amil- El pulchre dixit, « educit, » id est, de Ecclesia facit
lens, abiit in caplivilatem. Avent aillent appellavit cxlrabi foras. Moraliier filios Ephraim possumus di-
eum propheta, ul velocem in Babylonem transitant cere cogitationes pessinias, el contraria dogmata
demonslraret. «.Gloriaeorum a partu et ab utero et a veritali, quae omnia Dominus inlerlicil, nec pecca-
conceplu, >subaudisavolavit.Gloriabalurpopulusde- lores laies liberos habere palitur, quas aeleriialiler
cem tribuum in mulliliidiue filiorumel inulliludine dcrelim|uens, cum suis pravis dogmatibus et iniquis
exerciluuni, el in eo se majorera arbilratus est Juda cogiiaiionihiis punit. Unde est : lu illa die peiibunt
fratre suo, quia ipse decem tribubus, ille duobus prae- omnes cogilationes eorum.
fuii. Hâbebant ergo plurimos*filios,quibus gloriaba- « Da eis, Domine. Quid dabis eis? Da eis vulvam
tur, qui omnes captivi ducti sunl, aut etiam inlerfecli, "' sine liberis et ubera areitlia. » Ne his qua; Deus pro
et avolavit, hoc est, subito omnis eorum glorialio benedictionedediiinaleulamur.et in contrario quaeqne
qua in filiis gloriabantur, recessit. Unde el subdilur: ab eo data sunt converlamiir, cxpcriii ut auferantur
« Quod et si enutrierint filios suos, absque liberis a nobis. Denique eum nobis lingua data sit ad Deum
eos faciam in hominibus, » id est, si mulliludinem laudandum, et qua: bona sunt loquenda, si quis ea
liberorum congregaverinl, et liceniiam nulriendi abulalur in blasphcmiam, conira hune Psalmisla
babuerinl, nihil eis proderit, quia tradcniur neci, et deprecaiitr : « Muta fiant labia dolosa, > elc. Quia
faciam ut non glorientur in eis, quia videbunl illos ergo Ephraim gloriabatur iu utero el in conceplu et
inlerfici, et ab hostibus captivari, caeterisque nalio- partu, et in populorum mullitudine, pro quibus ela-
nibus in propagine filiorum laelanlibus, ipsi erunt tus in superbiam lumebat, cum potius deberel hu-
absque liberis. « Sed et vae eis, cum recessero "ab ntiliari et Deo gralias agere, qui eos mulliplicave-
«is.» Quiaenim ipsi recesserunt a me, et ego recédant rat, loquitur propheta ad Dominum, dicens : « Da
ab eis, luncque senlienl vae, hoc est damnationem eis, Domine, » sibique ipsi respondel. < Quid dabis
ieternam, cum omne meum perdiderint auxilium. eis? » El slaiim imprccamlo el provocando Deuiu
71 IIAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 72
adversus illos, subinfert : Da eis vulvam slcrilem et A I nequaquain facient, id est, filiosnon gericrabunt, vel
ubera arcnlia, ne scilicet habeant causas superbiae, bona opéra non habebunl. « Quod et si genuerint,
et in quo gloriari soient, in hoc confundanlur. Su- iiiterficiani amanlissima uleri eorum. » Id est, si
perbia enim in eis erat mulliludo filiorum, ideoque contigeril eos habere filioscontra meam volunlalem,
ail : Da eis vulvam sleriiem, ne scilicet génèrent fi- nihil eis proderit, quia interficiam nalos eorum,
lios, et da ubera arentia, ul, etiamsi genuerint, non quos admodum diligunt. Hoc est enim quod supra
habeant unde eos laclare possint. ail: Quod si enuirierinl filios, absque liberis eos fa-
« Omnes nequiliae eorum in Galgal, quia ibi cx- ciam.
osos habui eos.» In Galgal Sanl unclusestin regem, «Abjiciet eos Deus meus, quia non andierunt eum,
Samuele iram Dei populo nuntianle. Ibi (inquit) e.v- et erunt vagi in nalionibus. » Varias culluras per
osos habui eos, quia regem bominem ibi postulantes, diversa loea sequendo, quia noluerunt esse solidi in
a meo imperio recesserunt. Aliter : Legimus in li- unius veri veneraiione Dei. Possumus hoc generali-
bro Jesu Nave, quod in Galgal populus Israelilicus ter intelligere de omnibus Judaeis, quorum quia
secundo fuerit circumcisus, ubi eliam postea quasi principes a Domino recesserunt, movenles populum
causa religionis primum coeperunt colère idola, in ul eum ad morlem expeierent, ejecit eos de domo
quorum cullura omnia scelera commiserunt. Verum R I sua, et non addit ut diligat eos. Quorum radix per-
quia Galgal revelalio, sive volulabrum interpreta- cussa exsiccata est, quia cordis intelligentiam per-
tur, bene nequitiae bacrelicorum in Galgal esse di- diderunt, nec sano sensu Scripturam sacram intelli-
cuntur, eo quod manifeslanda opéra eorum, ipsiqne gunt, ideoque fruclum bonae operalionis non fa-
sint ad inlëros devolvendi. Ipsi enim veraciier odio ciunt. Quod et si fecerint, id est, si visi fuerint
digni sunt, quia contra Deum mendacia loquiinlur. Scripturam sanclam legemque meditari, et quasi
« Propter maliliam adinventionuin eorum. » ld amanlissimos filios aliquid scientiaeet doclrinae de
esl, propter idolorum culturam, quam ipsi maliliose suo protulerint, adversante Domino succidentur.
adversum me invenerunt, « de domo mea ejieiam Abjecit enim eos Deus omnium prophetarum, quia
eos, » id est, de Belhel, quae domus Dei dicitur. non audierunl eum, et vagi erant in nalionibus, non
Sive eliam domum Domini possumus intelligere coe- habentes altare, non aedem, non civitatem propriam.
lum, de quo ejccti sunl : quia déficientes corpore, in Unde et David in psalnto : Non occidas eos ne-
anima quoque aelernaliler pereunt. quando obliviscantur populi mei, disperge illos. elc.
« Non addam ut diligam eos. » Perspicuum est,
CAPUT X.
quod non addideril Dominus ut ultra eos diligerel,
unde usque hodie in caplivitale permanserunt. « Oui- G I « Vilis frondosa Israël, » subaudis fuit in sanclis,
nés principes eorum recedcntes, » subaudis snnt. quando abundavit bonis operibus. Unde esl: Vinea
Principes in hoc loco debemus intelligere reges de- Dominisabaolh domus Israël est. « Fruclus adaequa-
cem iribuum, qui omnes a Deo per idololatriam re- lus est ei. » Bonas enim propagines habens et fla-
cesserunt, nullusque ex eis ad Deum tolo corde con- gella fruclifera, mullos bolros aliulit, et uvarum
versus est. Possumus haec omnia referre ail Chrisli fecunditas ramorum magnitudinem coaequavit.Quia
tempora, et intelligere de duabus tribubus, quae in secundum multitudinem populorum abundavil bonis
adventu ejus ejeclae sunl de domo Dei, ne salvaren- operibus, in patriarebis, propbetis el caeleris bonis
lur, ut Israël, id est, ut populus Chrislianus salva- viris. Alia translalio habet : Vilis aquosa Israël,
relur. Hinc in Evangelio legimus quod fecerit Domi- quod in malam partem inlelligiinus, quia videlicet
nus flagellum de funicnlis, et ejecerit eos de lemplo, aquosa vilis, si a vinitore non fueril putala, tota in
quia domum Palris ejus fecerunt domum negotia- frondibus crescil, el bumorem quem debuerat in
lionis. vina mtitare, vana frondium et foliorum ambilione
« Percussus est Ephraim, » a Deo, qui tradidil eos dispcrdil, et istiusmodi vilis damnosa est agricolis.
hostibus, « radix illorum exsiccalaest, fruclum nequa- Talis fuit Israël, crescens in mullitudine populo-
quam facient. » Metaphoram sumii ab arbore, cujus " mm, et non reddens fructum agricolae Deo, quia
si radiées aruerinl, fruclum ferre non poteril : et si cum debuissel facere uvas, fecit labruscas. De qui-
paululum fecerit, stalim in ipso flore siccabitur. bus scriptum est : « Vinea Sodomorum vinea eo-
Quam autem Israelitarum radicem debemus intelli- rum. » Laborem enim suum non in bonis operibus,
gere, nisi bonos paires, ex quibus illi carnis sumpse- sed in abundanlia foliorum occupaverunl. « Secun-
runt originem? Et tamen quia îtoluerunl eorum fi- dum multitudinem fructus sui multiplicavit sibi alta-
dem tenere, atque exempta imitari, exsiccata est ria. » Id est, quoi fuerimt homines, lot habuerunl
radix illorum per hoc, quod illis subvenire non po- altaria : quaeenim prius fuerat abundans bonis ope-
luerunt, ul ab imminenti malo eos liberarent: vel ribus, postea abundantiam fructuum verlit in offen-
certe radicem Deum debemus accipere omnipoten- sant multitudinem, ut quanlo plures haberet popu-
tem, in quo f'uerant fundali, quique eos ul omnes los , tanlo plura aedificaret altaria. Unde subdit,
populos creaveral, protegebal, et crescere faciebat. «Juxta ubenatem terraesuaeexuberavit simulacris, »
Ihec ergo radix in illis exsiccata est, quia jam non id est, secundum quod terra illorum prac omnibus
eos proiegit alque défendit. Undesubditur : Fruclum terris fuit uberrima, sic prae omnibus genlibus fe-
ENARRAT10 IN OSEE PROPHETAM 74
73
cerunt ibi simulacra, id est imagines morluorum A \ eis sint ablati, subjungunl dicentes : « Non enim ti-
hominum aut animalium, inlantum ut eliam abun- muimus Dominum. » Acsi dicerent : Ideo perdidi-
dantiam terrae nimietas vinceret idolorum. Sic et mus regem hominem qui nos defendere debebat,
haerelici, dumessentin Ecclesia plantati, vocabanlur quia non limuimus regem verumDeum. « Et rex quid
vinea Domini, et afferebant uberrimos fructus : faciet nobis? >Sensus est : Si habuissemus hominem
postea vero recedentes a bono altari, id est ab uni- regem, quid faceret nobis? Id est quomodo nos de-
tate fidei, plures erroris sui aras exstruxerunt, et fendere posset, cum Deus omnipotens sit nobis offen-
juxta ubertatem terrae suae,id est juxta acumen sensus, cujus volunlati nemo resistere polest? Quasi di-
sus et vim ardentis ingenii, exuberaverunt simula- cerent : Nihil nobis prodesset si habuissemus regem.
cris. Ex profundissimo enim sensu reges et populi « Loquimini verba visionis inulilis. » Vox pro-
vitulos aureos adoraverunt, et habuerunt in impie- phetae sermo est Dei deridenlis eos qui sibi pa-
taie consensum, quem praevenit captivitas. Extre- cem et prosperitatem pollicebantur venturam. Lo-
mus enim rex decem tribuum fuit Osée, de quo scri- quimini (inquit) verba visionis inutilis, id est pro-
ptum est quod fecerit quidem malum in conspectu mittite vobis prospéra, et somniate somnia diversa,
Domini, sed non sicut reges qui fuerunt ante eum ; quae vobis cuncta salubria evenire pronuntient,
quia permisil eos (si vellent) ire in templum Do- B I sicut hactenus fecislis. Omnia quae vobis pro-
mini, quod erat in Hierosolymis. Sed quia data sibi spéra videbanlur, in contrarium sunt versa. Unde
licentia noluerunt ire in Hierusalem, nono anno Oseae subdilur : « et ferielis foedus,> non cum Peo, sed
venitSalmanasar, rex Assyriorum,elcepit populum potius cum inendacio, dicentes : Pax erit nobis. <Et
Israël, duxitque in Assyrios, et habitare fecit juxta germinabit quasi amaritudo judicium, >id est ipsum
flumen Gozan, in civitalibus Medorum. Quaeriautem mendacium in quo confidilis, .non pacatissimos fru-
polest cur sub pessimis regibus capli non fuerint, ctus vobis procreabit, quibus satiari possitis, sed
sed sub eo qui coeperat ex parte aliqua ad meliora vim amaritudinis, captivitatis scilicet, atque inter-
converti ? Ad quod dicendum, quod sub aliis regibus feclionis. « Super sulcos agri, » id est super terrena
excusabat se populus, et dicebat : Regum paremus corda vestra, de quibus malos fructus prolulistis,
imperiis, nec possumus resislere tyrannidi, ideo- secundum illud : < De corde exeunt cogitationes
que colimus vitulos quos adorare compellimur, et malae. » Discipuli quoque haereticorum, cum fuerint
ad templum Domini ascendere non possumus. In eorum conlrila mendacia, 6ero dicent : Non habe-
diebus autem Oseae, ab eodem rege praeceptum est, mus regem, id est magistros, qui nobis prius impe-
ne tanto studio colerentur viluli, sed qui veUet irei raveranl, et quibus decipientibus, Deum non lintui-
in Hierusalem, et in templo sacrificaret. Huic enimi C < mus. Et rex quid faciet nobis? Acsi dicerent : Quid
senteiitiaecontradixit populus, et hoc est quod nunc! nobis profuit eos sequi, quorum in necessitate non
dicit: sentimus auxilium? Haecdicent, quaerentes aliquas
<Divisumest cor eorum, > id est voluntas et sen- excusationes, ut non per se, sed per doctores suos
sus régis et populi. Ideoque nunc ait, jam nulla ex- errasse videantur. Unde et verba, el visiones haereli-
cusalione rémanente, « nunc inleribunt > et traden- coruminutilessunt.Elferientfoedus nequaquam cum
lur aeternaecaplivitati. Statira enim ut populus dis- Deo, sed cum amaritudinis judicio. De hoc judicio
sensit a rege, venit intérims et captivitas, quamt Dominusin Evangelio,quodquidam recipiant amplius
Osée. propheta non solum praedixit, ut dictum est,, judicium, quia cum dies judicii advenerit, qui in
sed etiam vidit, visamque deflevit. Ideoque ait: : sulcos agri cordis seminaveriui mendacium, mêlent
i Nunc, > id est in praesenti tempore, « ipse confrin- damnationem ; et qui seminaverint in lacrymis, in
get simulacra eorum, depopulabitur aras eorum. > » gaudio metent. Sequitur:
De Deo hoc dicitur omnipotente, non quod ipse hocc «Vaccas Bethaven coluerunt habitatores Sama-
fecerit propria manu, sed quod per Assyrios voluntass ria;. » Belhaven ipsa est Belhel, et interpretatur do-
ejus implela sit, in quibus depopulabitur, id esl de-- mus idoli, in qua posuit Jéroboam vitulum aureum
vaslabit et destruet aras eorum. Tlaereiicorura sen-- " quem fecerat, vaccas enim ipsos vitulos vocat irri-
sus inter se divisus est, dum varie de Christo sen-- sorie. Quasi diceret : Ad lantam enim miseriam
tiunt, ideoque inleribunt, id est perpetuo damna- devenit Israël, ut non solum vilulos, sed etiam vac-
buntur supplicio, dum ipse, id est Deus omnipotens,>, cas adoraret. Porro habitatores Samarise, omnes in-
simulacra et aras, id est varia dogmata, quaeipsi dee telliguntur habitatores decem tribuum, quarum me-
corde suo finxerunt, depopulalus fuerit. tropolis erat eadem civitas. « Quia Iuxit super eum
« Quia nunc dicent. » Nunc positum esl pro eo,», populus ejus. » Ut oslenderet per vaccas
Bethaven,
quod est tune, nono videlicet anno, cum captus fue-
!- vitulum debere intelligi qui erat in Bethel; non inlu-
rit Osée a Salmanasar, qui et ipse est Sennacherib,>, lit : Luxit super eos populus, sed super eo.
Populus
et posilus in carcere. Et postquam confregerit Do- i- autem ejus dicitur, quia ipsum vitulum aureum co-
minus simulacra Israël, dicent : < Non est rex no- )- lebat, qui tune ulique luxit, quando (sicut in se-
bis. » Qui nos videlicet defendat, quia videlicet rexx quentibus inveniraus) in munere delatus est
régi
et omnes principes nostri capti et interfecti sunt.t. ultori. « Et aeditui, » id esl sacerdotes «
ejus super
Dcnique causam exponendo, cur rex et principes ab
b eum >
exsultaverunt, eo uuod fraus ejus non est de-
PATROL.CXVII. 3
•M HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I — COMMENT.B1BL. 76
prcbensa : qui ( ut Hebraei tradunt) pro vitulis au- A super nie, sed super vos ipsas flele. Vel eliam iu
reis fecerunt aeneoset deauratos, in eodem reposue- die judicii dicent sanctis, qui propter culmina vir-
runt loco. Cum igitur tempore necessitatis lugerel tulum montes dicuntur : « Cadite super nos, » id
populus, eo quod eliam ipsi vituli a rege Israël Sen- est vestris precibus operite mala nostra ; etiam ad
nacherib essent direpli, exsultabant sacerdotes quod litteram designatur terror nimius peccatorum, qui
frans illorum noit posset argui et deprehendi. « In imminente die judicii, si possent, optarent effugere
gloria ejus. t Gloria ejus, id est populi, appellatur posse Dei praesentiam et interire temporaliter
ipse vitulus, in quo gloriabantur, eo quod aureos ha- quam perire aeternaliter.
berent vitulos. « Quia migrabit ab eo. > Ostendit < Ex diebus Gabaa peccavit Israël, > id est, ex eo
quare exsullavérint in gloria populi; quia migravit die quo illicito concubitu uxorem Levitae turpiter
(inquit) ab eo, id est a populo : unde subditur : atque crudeliter inlerfecit Benjamin in urbe Gabaa,
« Siquidem et ipse in Assur delatus est munus peccavit mihi populus, Israël vel eliam ex eo quo
régi ultori. » Sennacherib ipse est ullor, quia vindi- Deum, ne principalum habercl super eos, expellen-
eavk Dei injuriam adversus eos qui idola colebant les, elegerunl Saul in regem. « Ibi steterunt, » id
pro Deo.Nota quod ipse dicit miseriam, etdamnatio- est in ipsis peccatis perseveraverunt. « Non com-
nent populi exprimons, quia quod cbarius habere B prehendet eos in Gabaa praelium super filios iniqui-
videbantur etiam in munere dederunt. « Confusio . talis, > id est non ideo perierunt in Gabaa praelio,
Ephraim capiet eum, et confundetur Israël in volun- quia consurrexeruni contra filios iniquitatis, id est
tate sua. > Legimus in Regum voluinine Manahem contra Benjamin, et deleverunt eam, sed quia ho-
regem Israël, Phul régi Assyriorum, misisse mille minem sunt ulti, Dei vero injuriam non vindicave-
lalenta argenti, ut esset maints ejus cum eo, id est runt, permittentes idolum in domo MichasajiDebue-
ut ei praeberet auxilium. Inter quae nonnulli arbi- rant enim primum Dei exercere vindictam, subver-
trantur etiam vitulos, quos putabanl aureos, esse tentes Michaeamet domum ejus, et idolum ad nihi-
directes. Deprehensa autem fraus deauratorum vi- lum redigentes, et postea vindicare Levitae injuriant.
tulorum, régi Israël litteris indicatur, el unde eum Quia ergo ulti sunl hominem, non Deum, et hoc
placabilem sibi reddere volebant, inde offendunt, ipsum causa hominis plus fecerunl quam Dëi, cl
alque adversum se concitant, quibus munera mise- insuper sacrilegium in Deum suum vindicare nolue-
rant, aeslimantes non furto saeerdotum, sed fraude runt, comprehendet eos praelium.
régis atque consilio hoc esse peraclum. Cognoscens « Juxta desiderium meum corripiam eos, » id est
enim aereos esse vitulos, iratus est valde, aestimans tradam eos hostibus secundum volunlatem meam.
eos sibi voluisse illudere. Quam ob causam et ve- ^ « Et congregabunlur super eos populi, » Assy-
niens debellavit eos. Ideoque dicitur : < Confusio riorum videlicet mulliludines. « Cum corripientur
(id estperdilio) Ephraim capiet eum, et confundetur, propler duas iniquitales suas. > Duas iniquitates
id est erubescet, Israël in voluntate sua, » hoc est, possumus intelligere hoc, quod hominem vindica-
in consilio quo auxilium petiit ab alienigena. verunt, Dei négligentes injuriam. Sive duas iniqui-
« Transire fecit Samaria regem suum, quasi spu- tales fecerunt, quia primum peccaverunt in ido-
mam super faciem aquae, » id est, sicut spuma et lis Michaeae, secundo in vitulis Jéroboam, vel
bulla aquaecito solvitur, sic regnum decem tribuum certe duas iniquitales , duos intelligere vilulos Sa-
velociler finietur. Dictum esl enim supra quod Osée maria;, unum in Dan, alierura in Belhel. Vel certe
voluerit et jusserit, ut reverterenlur ad lemplum duas iniquitates perpetrarunl, quia Deum deseren-
Domini ; sed quia eum noluerunt audire ipsi habita- tes, idola coluerunt. De his duabus iniquitalibus
tores, fecerunt eum perire, sicuti transit et périt Jeremias ait : « Me dereliquerunt foutent aquae
spuma aquaetempore pluviae vel siccitatis. « Et riis- vivae, et fôderunt sibi lacus qui conlinere non pos-
perdenlur excelsa idoli. » De quibus saepe in libris suni aquas. » Haeduae iniquitates contra duo Deca-
Regum dicilur : Verumtamen populus immolabat ' logi erupere praecepta, in quibus Jieilur : Ego sunt
in excelsis. Quid autem sint ipsa excelsa idoli, ape- Dominus Deus tuus : et non erunt libi dii alieni
ritur cum subditur : « Peccatum Israël, » subaudis, coram me.
fueruitt excelsa eadem. Valde enim deliquerunl, « Ephraim vitula docla diligere trituram. » Con-
quando in montions et lucis cauerisque amoenis sueludo hic lerrae promissionis tangitur, ubi vitulae
locis, idola coluerunl, relicto Dei templo. « Lappa et cum caeteris aniraalibus fruges lerere consueverunt.
tribu lus ascendel super aras eorum. » Signum est Cum autem gravissimo labore faliganlur, soient pro-
nllimae solitudinis, dum lappa et tribulus in taber- dire ab area, iterum aulem diligentes aream, eo
naculis eorum ascenderunt propter longam desola- quod fruges in ea comedant (unde est: « Non alliga-
lionem. « Et dicent montibus : Cadite super nos : et bis os bovi trituranti »), sponte ad aream redeunl.
collibus : Operite nos. » Hoc non solum ad captivita- Igitur Ephraim similis est vaccaevel vitulae, quia di-
tem decem tribuum, sed etiam generaliter ad tem- dicit aream terere, el non solum didicit, vërum
pera Romanorum et ad lotum populum Judaeorum eliam anima consueludine coepit amare quod docla
referre possumus. Quod etiam Dominus manifestât, est, licet trituralio laborem inférât : sic et populus
qui ait in Evangelio : Filiae Hierusalem, nolite flere Israelilicus, licel fréquenter alDigerelur, et mulla
77 ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. 78
adversa pateretur propter idololatriam, tamen vo- A vobis novale, » id est novum tacite cor vestrum,
lunlaies suas et ingluviem ventris sequi desiderans, dicentes cum Psalmista : « Cor mundum créa in me,
ullro ad idola revertebatur. Moraliler hoc possumus Deus. » Quantum ad litteram, novale est ager, cum
rëferre ad illos qui ex saeculari habitu ad ntonasli- primum perscissus vomere fuerit. « Tempus autem
cam-coiiverUiiiturreligionein, et sponte ad exercen- requirendi Dominum, » subauditur tune erit, « cum
dum terrenum laborem redeunt. Cumque diulina àf- venerit qui docebit vos justitiam, » id est, tem-
flictione caloris el frigoris fatigantur, voluntarie pore Dominicaeincarnalionis et passionis, quando
tamen haecomnia perforant, quae antea fueranl ex- aperte manifeslabmilur omnia per quaejustificabun-
perti. tur fidèles. Unde est : « QuacrileDominumdum inve-
<Et ego transivi super pulchritudinem colli ejus.» niri polest. » Reddit enim causascur seminent, cur
Id est superbiain ejus, qua lorosa cervice jugum mêlant, cur laeta novaliaînnovent. Tempus (inquit)
meum non recepit, confringam. Transitus aulem, requirendi Dominumest, cum venerit Christus atque
maxime quando de Deo dicitur, semper plagas et Salvator, qui docebit vos justitiam, quant nunespe-
adversa significat. Denique et exterminator per ratis iu lege. « Finis enim legis Christus est ad
iEgyptum transissememoratur. Et est sensus : Quia justitiam omni operanli bonum. » Similiter praeci-
Ephraim non vult jugum legis recipere, ego transivi B ' pitur his qui ab Ecclesia séparait sunt, et falsum
super pulchritudinem colli ejus, et tumentes cervi- Chrislianorum nomen assumunt, ut agant poeniten-
cum toros jugo imposilo perdomui, unde subdilur : tiam, et ulrumque recipiant Testamentum : in Ve-
« Ascendam super Ephraim, » id est contra eum, teri justitiam semineut, in Novo misericordiam me-
ut discat contentiosa vacca atque lasciviens laborare tant ; ut innovent sibi novalia bonorum operum, ac
quod non vult. Vel jugum possumus intelligere dam- requirant Deum, qui docere eos polest veram justi-
nàtiones omnium genlium, quoniam promillil se Do- tiam.
minus removere a loco ejus, ut vel sic ad eum re- < Arastis impietatem, iniquitatem messuisiis. >
diret. Sensus est : Me horianle ut seminarelis in juslitia,
« Arabit Judas, confringet sibi sulcos Jacob. » Per et meterelis in ore misericordiae, ut me laetificaretis
Judam duas tribus accipe, quae cum vidissent Israël ex vestris laetis novalibus, vos contra arastis impie-
caplivari ab boslibus , coeperunl excolere corda tatem, id est cogitastis iniqua consilia, ut a me re-
sua, et semetipsos'tin Dei coarctare cultura. Per Ja- cederelis.Maxima est eniminiquiias a Deo reeedere,
cob eos lantum, qui ex decem tribubus sunt relicli, et pro Deoidola colère. Ideo iniquitatem messuisiis,
alque ad cullum verae religionis evocaii, ablata omni id est captivitatem et morlem propter peccala vestra
duritia cordis, coeperunt fructus facere honorum ^ vobis venire fecislis; de malo semine malas fruges
operum, de quibus in Isaia scriptum est quia misit recipere meruislis. « Comedistisfrugem mendacii, •
eis Ezechias libros, el adduxil illos in Hierusalem, id est, retributionem mendacii suscepistis. Somnia-
ut ibi adorarent Deum in lemplo ejus, poenitentiam batis vobis bona, et juste advenit vobis adversitas.
agentes pro cultu idolorum. Secundum anagogen hoc Sic et haerelici impietaiem arant, quando iniqua
diei polest, quod Ephraim, qui eruditus erat legemi docenl. Ideoque iniquilalem metent, et fruclum
Dei, ut tererel ;-r«am Scripturarum, et meditarettir mendacii comedent, quando pro meriio suae iniqui-
in ea die ac nocte, coepit abjicere jugum legis, et latis et mendacii damnabuntur. Quae enim semi-
contendere contra ecclesiasticos in subversione au- naverit homo, ha;c et metet. « Quia confisus es in
dientium. Unde Dominus elevalam cervicem, et sibii viis luis, » id esl in idolis, in quorum cultura am-
sublimia promitientem, vel jugo premet, vel ipsei bulasli. « In mullitudine forlium tuorum. » In re-
transiens, calcabit pedibus suis, et ascendet super gibus scilicet, atque principibus, non in Deo habens
eum, ut sciât se habere Deum. Judas autem, hoc! fiduciam, sed in ex-ereitus robore.
est vir ecclesiasiicus, arabit terrain, coepti sui in- « Consurget tumulttis in populo tuo, » id est so-^
ceptoopère perseverans. Jacob quoque, qui interpre-• ' nitus exercitus Assyriorum superveniet, quibus cla-
talur supplantator, vitiorum sulcos confringet, idi tnantibus «et omnes muniliones luae vaslabuntur, »
est glebas hisloriae et lilterae duritiam conteret ini et ea qua; munila et tuta arbilrabaris, patebunt
parles, el spiritualiter dividel, ut possint fruges red- hostibus. liinc in Isaia scriptum est, quia ascendit
dere spiriluales. Sennacherib, et cepit omnes civitates Judae munilas.
i Séminale vobis in veritatejustitiam. » Servat abi « Sicut vaslalus est Salmana a domo ejus, qui vin-
agricolissemel coeptamtranslationem. DixitEphraimi dicavit Baal in die praelii, maire super filios allisa,
vitulam doctam amare triturant, et se ascenderes sic fecil nobis Belhel a facie maliliae iniquitatem
super collum ejus, ut arare Judam, ac confringere; vestrarum. »Juriicum hisloria ad memoriam ducitur,
sulcos Jacob; nunc praccipil ut seminent in juslitia,, ubi legimus angelum Geiieoni apparaisse, qui dixit
id est, in ohservatione legalium praeceplorum. « Etl ei : « Vade in hac fortitudine tua, et liberabis Israël
metile in ore misericordia;, » id est in gratia Evan- de manu Madian. » Prius tamen hortatus est de-
gelii ; unde est : «Poenitentiam agite, etc. » El : « Be- slruere nemus et aras Baal, quam ob causant dictus
nefacite his qui oderunt vos. » Et : « Qui te perçus- est Jerobaal, eo quod ipse pater dixerit ei : « Utci--
sent in maxillam; praebe illi el aliam. » < Innovale; scatur se Baal de eo qui suffodit aram ejus. > Abiit
79 HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL 80
ergo ille cum trecentis viris, ferens secum Iampadas j^ « Sic abierunt a facie eorum, » id est taliter reces-
tagenarum, et interfecit exercitum Madianitarum, serunt cito ad doctrinam illorum vocati ab eis, ver-
qui ascendebant cum omnibus quae hâbebant, et ' tentes eis terga et mentis duriliam, quando dixe-
possidebat, atque devorabat cuncta quae ad Israël runt Aaron : Fac nobis deos qui nos praccedant.
pertinebant. Et est sensus : Sicut vastatus est Sal- Moysi enim huic nescimus quid factum sit, et pré-
mana, princeps Madianitarum, qui interfectus est a cédentes clamaverunt : < lsti sunt dii lui, Israël, et
domo, id est a familia Gedeonis, qui vindicavit, id caetera'.> « Baalim immolabant, et siraulacris sacri-
est, damnavit Baal, aram ejus destruendo in die ficabant. > Non enim eis suffecerat vocantes conte-
praelii, matre super filios allisa, sic faciet vobis mnere, nisi immolarent Baal tempore Achab, qui
Bethel, in qua vilulum posuistis aureum, a facie accepit idoluma Sidoniis, eo quod Jezabel, filiamré-
malitia: iniquitatum veslrarum, pro quibus hostibus gis Sidoniorum, duxerit. Baal autem ipse est Beel-
traditi peribilis. Quod autem dicit : « Matre super phegor. Simulacris etiam sacrificabant, non solum
filios allisa, > ad hoc pertinet, quod eadem historia in Dan et in Bethel idola colenles, sed etiam in mon-
dicit, quia postquam comprehendit Gedeon Zehee tibus et lucis caeterisquelocis amoenisvarias imagi-
et Salmana, principes Madianitarum, ait iUis: Qua- nes adorantes. De haereticis facilis intelligentia est,
les fuerunt viri quos occidislis in Thabor ? Cui B quorum rex, id est diabolus, vel quilibet haeresiar-
Salmana respondit : Similes tui fuerunt, et unus ches, instar diluculi transiet. Quos in infantia,
ex illis sicut filius régis. Quibusille ait : Si servassetis quando crediderunt et erant parvuli, atque Chri-
eos, nonocciderem vos, etc.; quousque concludens, stiano nomine censebantur, dilexit Deus, et vocavit
ait : Sicut fecit mulieres sine liberis gladius tuus, eos de tribulatione et tenebris Êgypli. Vocavit au-
sic mater tua erit sine liberis. Percussiique eum et tem apostolos et doclores Ecclesiae, a quibus vocati,
interfecit. Allisa est itaque mater super filios, quia recesserunt a facie eorum, et adoraverunt Beelphe-
nimio dolore confracta ex morte filiorum, vel certe gor, hoc est suis vitiis et libidini servientes, immo-
cum ipsis est pariter interempta : potuit enim fieri labant simulacris quae sibi finxerant. Singuli enim
ut ibi esset, et cum ipsis pariter alliderelur, quia, baerelicorum hâbebant deos suos, et quodeunque
sicut supradictum est, quod cum omnibus quae hâbe- simulaverint, quasi sculptile colunt et conflatile.
bant, ascendebant ad terram Israël « Et ego quasi nutritius Ephraim. » Narrât quo
CAPUT XL amore Israël dilexerit vocando ex jEgypto, secun-
« Sicuti mane transit, perlransit rex Israël, t Di- dum illud Deuleronomii : Portavit te DominusDeus
versis figuris explicat eurodem sensum, quod supra luus, ut solet homo gestare parvulum filium, etc.
dixerat : «Transire fecit Samaria regem suum quasi G «Portabam eos in brachiis nieis, i id est in forti-
spumam super faciem aquae. > Eamdem etenint rem tudine mea. Acsi diceret : Ego qui eram pater, fa-
sub alia ponit similitudine : sicut enim mane adve- ctus sum nutritius, et parvulum meum in ulnis meis
niente sole cito transit, ita pertransiit rex Israël ipse portabam, ne laederetur in solitudine, et ne vel
Osée, quia captus est ab hostibus. Est autem mane sestu in die, vel tenebris terreretur in nocte : in die
aurorae orlus, a fine noctis usque ad ortum solis. eram nubes, in nocte columna ignis. < Et nescierunt
< Quia puer Israël, et dilexi eum. > Exponit bénéfi- quod curarem eos, » id est cum peccassent, et fecis-
cia quae ipsi contulerat Deus. Puer (inquit) erat sent sibi caput vituli, dedi eis locum poenitenliae,et
Israël, idoia colens in jEgypto, et puerililer sapiens, ignoraverunt quod curare eos vellem, id est ntundare
et dilexi eum in patriarchis et reliquis sanctis. « Et ab idolis suis. « lu funiculis Adam traitant eos, >id
ex jËgypto vdcavi filium meum, » subaudis per est in affectu dilectionis quo Adam dilexi : quia sic-
Moysen. Sic enim ipse dixit Pharaoni : Haec dicit ut eum sanctum feci, ita et illos sanctificare volui
Dominus: Primogenitum meum dimille ut sacrificet et mundos reddere. Unde et subditur : < in vinculis
mihi in deserto. Et alibi, Primogenitus meus Israël. charilatis, i id est in summo affectu dilectionis.
Et iterum : Filios enutrivi et exaltavi. Quod si ad Unde. et in alia translatione babelur : In funiculis
Christum, qui est Filius Patris, ista referre volueri- hominum Iraham eos. Et est sensus : ea charilate
mus, ex iEgypto eam vocavit, quando (ut Matthaeus qua dilexi et astrinxi mihi Abraham, Isaac et caete-
ait) ad praeceptum angeli una cum matre virgine a ros sanctos, conjungara mihi el istos. <Et ero eis
Joseph reduclus est in terram Israël. Spiritualiter quasi exalians jugum super maxillas eorum, » id est
autem jEgyptus, quae tenebraedicitur, hune mundum auferam ab eis jugum legis, ut non pereant secun-
significat. Tune ergo Deus Filium suum ex jEgypto dum gravissimumpondus ejus, quo ait : « Qui fece-
vocavit, quando per ascensionis gloriam, ab hoc rit idolum, et qui immolaverit Moloch, morte rao-
mundo sublevalum in coelo collocavit. riatur. > Quia enim misericordiam potius quam vin-
«Vocaverunt eos. » Quia Israël licet singulariter dictam volo, jugum legis sublevabo, ne ponderi iliius
dicatur, pluraliter intelligitur, sicut populus el plebs. succumbant, vel jugum captivitatis et dominalionis
Recte a singulari transit ad pluralem : « Vocaverunt cunctarura per circuitum nationum auferam ab eis.
eos, id est Judaeosomnes, Moyses, et Aaron, et cae- « Et declinaviad eum ut vesceretur, > id est dedi ei
teri, ut sequerenlur eos egredientes de terra Mgy- escam manna in deserto ut pasceretur. Quod enim
pti, et ut Dei implerent jussionem et volunlatem. declinavi ad eum, ita est intelligendum : declinarc
feci ad eum cibos. Possumus et haec verba ad advcn- A j et Seboim, et reliquas civitates Sodomorum. No-
tum Dominicae incarnationis referre. Intantum tandum quod ubi contra duas tribus Dominus loqui-
(inquit) dilexi eos, et tam clemens pastor fui, ut tur per prophetas, non Adama ponitur et Seboim ,
morbidam ovem humeris meis ipse portarem. Ipsi sed Sodoma et Gomorrha. Unde in Isaia legimus,
vero ignoraverunt quod mea illos passione curarem, « Audite verbum Domini, principes Sodomorum :
et quia amalor sum hominum, traitèrent illos ad cre- percipite legem Domini Dei noslri, populus Goraor-
dendum vinculis charitalis, juxta iUud : Nemo venit rhae. » Et Dominus in Evangelio discipulis, « Tole-
ad Palrem nisi per me. Et arbitraii sunt jugum rabilius erit Sodomae et Gomorrhae quam civilati
meum levé esse gravissimum, et declinavi ad eos quae non receperit vos. » Et ad Jérusalem Ezechiel :
deserens régna coelorum, ut cum eis versarer « Justificata esl Sodoma ex te. » Quando autem de-
assumpta forma hominis; dedique eis cibum cor- cem loquilur tribubus, non Sodoma et Gomor-
poris mei. rha , sed caeterae ponuntur civitates illi subjectae,
« Non revertetur in terram iEgypti. » Populus propter hoc videlicet, quia licet decem majores es-
Israël sub Manahen,rege decem tribuum, voluit fu- sent numéro, praeininebant tamen duae dignilate
gere in .<Egyptuma facie Sennacherib auxilium ffagi- quadam lempli et sacerdotii. Ideoque gravius pec-
tans. Contra quem hic loquitur Dominus, dicens : B 1 caverunt quam decem , quae bis omnibus care-
< Non revertetur (inquit) in terram Êgypti, »ut sci- bant, et insuper ab Jérusalem longe erant rentoti.
licet habeant regem Pharaonem : « sed Assur ipse Simililer Sodoma el Gomorrha majores fuerunt in
rex ejus est, > id est Sennacherib, ac posthac erit scelere, quia nequitia borum caeleris principabatur.
rex ejus, quia captus in captivitatem ducetur, et Subjectae quoque secutae sunt, ideoque gravius erit
dominabitur iliius jure victoris. Quare autem talia illis. Similiter gravius erit duabus tribubus, quae
patiantur, aperitur cum subditur : « quoniam nolue- ~eliam in templo Domini coluerunt idola, quam de-
runt converti » per poenitentiam, confisi in homme cem. Servus enim qui scit volunlalem domini et
potiusquam in Deo. non facit, plagis vapulabit rauliis. Unde ecclesias-
« Coepit gladius iu civitatibus ejus, et consumet tici viri, si iisdem quibus et haerelici conlinentur
electos ejus. » Vide quantum pondus miseriarum, ut sceleribus, nequaquam Adamae et Seboim, quae infe-
non agri, vel possessiones, ac rura vastentur, sed riores sunt, sed Sodomaeet Gomorrhae, quae majo-
médias civitales hostis introeat. Coepit (inquit) gla- rant criminum sunt, cruciatibus subjacebunt. « Cou-,
dius in civitatibus ejus, subaudis interficere, « et versum est in me cor meum pariier, conturbala est
consumet electos ejûs, » principes videlicet, ac ro- poeniludo mea, » id est monstrala est mea voluntas
bustiores exercitus ejus, « et comedet capita eorum.» C paterno affectu, quia slatim ut loculus sum adver-
Quod ipsos significat principes, qui jure capitis cae- sum te malum, et crudelem proluli sententiam ,..le-
teros regunt. tigit me pietas vincente misericordia, veluli auste-
« Et populus meus pendebit ad reditum meum, » ritatem judicis pietas mitigat patris. Stalim ut
id est, cum tempus venerit captivitatis, et gladius loculus sum me Ephraim et Israël sicut Adama et
consumpseriî omnes bellatores iliius, nec poterit Seboim positurum, mea commota sunt viscera, et
aliquod invenire praesidium, tune plebs mea misera- poenituit me meum quondam populum delere perpe-
bilis sero poenitentiam agel, hostibus cuncta vastan- tuo. Sic enim loquitur hic Dominus : Veluli si quili-
lihus pendebit ad meum reditum, et suspirabit, ac bet veslrum quidam dicat : Occidam te, et stalim
converti captanit; sed non proderit, quia quondam poeniteittia ductus subjungat : Mea culpa, quia taliter
fuit populus.meus, nunc autem non. < Jugum autem, locutus sum adversum te.
imponetur ei simul, quod non auferelur. » Quia! « Non faciam furorem iras meae, > idest'da mea
usque hodie adhuc servi permanent in montibusj clementia non mutabor ut disperdam Ephraim, si
Persarum et Medoram. Potest hoc et ad temporai in me poenitentiam egerit. Unde sequitur, « Non
Romanorum referrt, quia tune Judaei ultima et per- TJ convertar, »«amea scilicet clementia ad crudelila-
pétua sunt captivitate damnati. teitt, « ut disperdam Ephraim, » id est populum
«Quomodo dabo te, Ephraim, protegam le, decem tribuum : non enim percutio ut disperdam in
Israël ? » id est non protectione dignus. More piii perpetuum, sed ut emendem. Crudelitas quippe
patris hic Dominus loquitur ad Israël. « Quomodoi mea poenilenliae et pieialis occasio est. « Quoniam
(hiquit) dabo te ?» id est quomodo polero le dare) Deus ego sum, el non homo, in medio tui sanctus. t
m captivitatem sine meo dolore ? quomodo te pro- Homo ad hoc percutit ut perdat, ad hoc irascitor
tegam , et quid tibi faciam, et qua arle te corri- ui vindicet, cujus judicium supplicium est. Deus
piam, et quomodo le meo auxilio denudabo sines aulem ad hoc corripit ut emendet, ad hoc flagellât
maximo cordis dolore? Hic enim loquitur quasii ut corripiat. Quod vero sequitur : In medio tui san-
pater pius. « Quomodo dabo te? ut Adama, » sub- ctus, taliter esl inlelligendum : Si poenitentiam agere
audis , dabo te ; « ponam le sicut Seboim, > id estt volueris, in medio tui ero, et habitabo tecum, et
licet non sine dolore, tamen tradam le, et redigamt salvabo te, « et non ingrediar civilatem. > Ad hoc
te in pulverem et in solitudinem vaslam, et deleboi scilicet ut puniam, sicut judices, quia non sum
usque ad cineres et fâvillas, sicut delevi Adamami unus de his quae in urbibus habitant, et bumanis
83 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. S-5
legibus vivunt. Judaei banc sentenliam ita intelli- A modum possint avolare de polestate daemonuin,
gunt : Si poenitentiam egeris, non ingrediar civita- ut collocenlur in domibus suis, hoc est m coele-
tem gentium, sed tecum morabor. Aliter : Duas slibus mansionibus, in sinu videlicet Abrahae, Isaac,
civitates saepe legimus, unam videlicet quam coepit el Jacob. Si autem ad haereticos specialiler hoc re-
'Cain, altérant Abel : una malQram est, altéra ju- ferre volumus, audita voce leonis, judicium dam-
storum. Non ergo ingredilur dicens civilaiem eam , nationis ejus comminantes, qui fuerant nati ex
quam parricida exstruxit, quae ex scelere fabricata amaris aquis haereticorum, assument pennas, et
est, sed in civitale Abel perpetuo manet. Possumus volabunt quasi avis, vel quasi columba de terra
havc eadem ad haereticos referre, deceptumque ab Assyriorum, id est dacmonum, vel de jEgypto, id
eis populum. Dicitur ergo haereticis quod, nisi poeni- est moerore tribulationis, a quibus liberati, habi-
tentiam egerint, ponantur sicut Adama et Seboim , tent in domibus suis, hoc est in fide Ecclesiae.
ut nullam spem habeant salutis. Rursumque clc- « Circumdedit me in negotiatione Ephraim, et in
meniissimus Pater dicit se mutare suam senten- dolo domus Israël, » id est negavit me Ephraim,
liam , et poenitere quod lalia sit locutus, ut illos hoc est, Jéroboam idola colens, et deitatis ho-
quoque ad poenitentiam et conversionein provocet. norent mihi non reddidit. Israël quoque deludere
Non faciam ( inquit ) in furore meo, non disperdam B voluit, faciens idola, quasi in ipsis esset aliquid
Eobraim, quantum, inquit, in me esl, quantum ego divinilatis. «Judas autem leslis descendit cum Deo el
cupio, si errorem verilate correxerit, si nie ma- cum sanclis fidelibus. » Tradunl Hebraei : quia, cum
gis antaverit quam principes haereseos. Deus enim egrederenlur filii Israël de iEgypto, et esset eis ex
ego sum, et non hbmo : lapsis manum porrigam, una parte mons altissimus, et ex alia mare Ru-
errantes ad salulem vocabo ; et quia sanclus sum, brum , ex lerlia vero hostes, et ita inclnsi trade-
propterea non ingrediar civitatupt conciliabula et rentur, caeleris tribubus dubitantibus, et in j£gy-
urbes haereticorum : foras exeuntes de urbibus suis plum redire volentibus, Judas (hoc est duae tri-
libenler recipio; in civitates illorum non ingrediar. bus qui habitant lemplum, legem, prophetas) te-
« Post Dominum ambulabunt. »Vox prophetae,acsi stis verborum Domini, cujus praeeepta servabat,
diceret : Quia lanta est misericordia Domini. ut descendit cum Deo , id est semetipsum humilians ,
etiam peccantibus veniam polliceaiiir, et prospéra Domini vesligia secu'tus est, el hoc cum sanclis
repromittat: « post Dominum ambulabunt, » id est fidelibus, hoc est cum eis qui in fine pertransie-
eum imitabuntur conversi ad illum. « Quasi leo ru- runt, vel certe cum patribus quorum opéra iraita-
giet, quia ipse rugiet, el formidabunt filii maris. > batur. Circumdant haerelici Dominum in mendacio,
Leo, quando famem palitur, magnum solet rugitum ^€ imo in negalione. Quidquid enim loqpuntur, negant»
emiltere; ad cujus vocem omnes besliae el volatilia imo mendacium est : et circutndanl enm in dolis,
pavent, stantque ftxo gradu. Domini ilaque rugilus id est in impielalë domus Israël, dum universa
fuit comminatio caplivilalis, quando ait : < Sicut quae simulant, artificioso sermone componuitt, et
Adama ponam te et sicut Seboim. > De quo et Anios impietatem contra Deum loquuntur. Judas autem,
dicit : Dominus de Sion rugiet, et de Jérusalem da- hoc est vir ecelesiasticus, non superbit, non infla-
bit vocem suam. Vel etiam rugitus iliius lerror in- lur tumore haeretico, sed humiliatur cum Deo, el
telligitur gentibus incussus, ut Judaeorum solvere- cum sanctorum eboro fidelis est. Sive testis fidelis
tur captivitas. Rugitus quoque iliius fuit, quando est et robustus, dum sedifical domum supra petram,
praesens in carne, ait : « Omnis arbor quae non fa- quae nulla tempestate quatialur.
cit fructum bonum excidelur, et in ignem mitte-
CAPUT Xlï.
tur. » Ad banc en'mt vocem, quando verus Ieoinfre-
muit, etiam falsus leo, qui est, juxta apostolum Pe- < Ephraim pascit venium, et sequitur aestum. >
Irum, adversarius nosler , illico conticuil. Rugiit Narrât bisloria Manaben, regem Israël, pace facta
etiam quando dixit : « Tune dicet rex bis qui a si- cum Assur, ab JEgypiiis auxilium postulasse. Hoc
nislris erunt : Discedite a me, maledicli, in ignem ' est, ilaque quod hic dicitur, Ephraim pascit ven-
aeternum. » Erit autem hic rugilus perfectus et aperium , hoc est vana spe decipitur, fidwciamponens in
tus, quando veniente eo ad judicium, non solum homine. Et sequitur aesluni, id est pergil ad jEgy-
bomines, sed angeli eliam pavebunt. Unde subditur : ptunt, quae in meridiana parle mundi sita esl.
« Et formitlabunt filii maris, » hoc est filii hujus « Tota die mendacium et vastilatem mulliplical. »
saeculi. Mare enim saepe praesens saccuhtin significat. Tola die, id est omni tempore, mendacium, id est
« Et avolabunt quasi avis ex jEgypto, et quasi idola et vastilatem calamitatis videlicet, et afflictto-
columba de terra Assyriorum : et collocabo eos in nis sibi multiplicat, et eversiouem suis urbibus prae-
domibus suis. » Judaei haec omnia adhuc ventura parat. « El foedus » videlicet « cum Assyriis iniit »
praestolaittur. Nos aulem quia jam transacta cogno- Manaben, sicut supradiclum est, qui misit eis, id
scimus, dicamus, quia de jEgypto el de Assyriis, est Assyriis munera, ut sibi eos foederarent. « Et
hoc est, ab oriente et occidente, aquilone et me- oleum in JEgyptitm ferebat.- » Postquam foedus cum
ridie, fidèles, ad fidem convolant Chrisli, simplici- Assyriis iniit, el sibi Sennacherib conjungere non
tatept et intiocentiam columba; imitantes, ut post- potuit, sed cpgnovil eum adversum se veuire, nj.i
sit munera Pliaraoni. Inter quae etiam ei oleum di-. A eam te. t Quam ob causant vocavit nomen loci iliius
rexit, quod clarissimum ac preiiosissimum nascitur Belhel, id est domus Dei. « El ibi locutus est no-
in Samaria, porro in M%ypio non reperitur. Tente- biscum » in pâtre scilicet nostro, dicens illi: « Ter-
mus haec eadem haereticis coaptare. Ephraim pascit rant in qua dormis, tibi dabo et semini tuo. »
ventum, id est suis operibus laetificat daemones. Et « Dominus Deus exerciluùm, Dominus memo-
sequitur aeslum,qui contrarius est floribus, et germi- riale ejus, » id esl hoc memoriale nominis siti dédit
nanlia cuncla disperdit. Unde et Septuaginla ventum illi ut dicerelur Israël, hoc est vir videns Deum.
urentem ponunt. Tota die mendacium, hoc esl fai- Quod nomen usque nunc retinent f.lii ejus. Ipse enim
sant doctrinam, el vastilatem, hoc est interilum sibi suo nomine quod ab angelo ei imposituin est, sem-
suisque multipbcat, diint proprio non est errore con- per nominis Dei recordatur, a quo el ila vocatur.
tenlus, sed mullos sibi discipulos vanilatis aggregat. « Et lu ad Dominum Deum tuum converteris. »
Foedus quoque cum Assyriis ineunt, id est cum Apostrophant facit Propheta ârl Judam : Cum haec
daemoiiibuspacem habent, quorum voluntati obse- ( inquit ) ila se habeant, tu, 6 Juda, converteris ad
quuntur : et oleum in Êgyptuin ferunt, quia cum Dominum Deum tuum, poenilentiam agendo el in
sint in tenebris erroris, scientiam Spiritus sancti se eum fidcliler credendo. Quod tune rhtpletum est,
habere nieniiuntur, quem non merenlur, qui extra B quando una die crediierunttria millia, alia quinque
Ecclesiam sunt. millia, et deinceps milita millia. « Misericordiam et
« Judicium ergo Domini cum Juda. » Captivitatis judicium custodi, et spera in Domino Deo tuo
scilicet et raiseriarum, quia decem tribubus pro semper. » Primum tibi miserere, juxta quod scri-
peccalis suis captivatis , non egit poenilentiam, ptum esl : Miserere animae luae placens Deo. Deinde
sed insuper pejus operatus est, inlantum, sicut etiam aliis niisoricordiam impendere stude, juxta
Ezechiel propheta manifestât, ut vinceret sorores illud : Facile vobis amicos de mammona iniqui-
suas sceleribus suis. « El visitatio, » id est magni - tatis, etc. Deinde eliam custodi judicium discre-
ludo tormentorum et flagella atque supplicia, « su- tionis inter honum et malum, Deum et diabolum :
per Jacob, » id est, super duas iribus, quae ex se- et cum u tiumque feceris, spera in Domino Deo tuo,
mine ejus orlae sunl. < Juxta vias ejus," et juxta ad- semper bonis operibus ad majora proficiendo. Pos-
inveniiones ejus reddet ei, » id est, qualia fecit, sumus haec eadem quae de Juda dicuntur referre ad
talia recipiet. Non enim fortuitu lanlum concidit, ecclesiasticum quemlibet virum, qui a Domino cor-
et humana concidit fragilitate, sed ïnquisivit, et ripitur, quod non sit pristinorum beneficïoram ejus
adinvenit in quibus peccaret mentor, sed quotidie peccala peccalis consociet;
« In utero supplantavit fratrem suum. » Veteris ^ quae sint etiam ipsa bénéficia exponit : Cum te ( in-
hic recordatur hisloriae, ut Dei misericordia erga quit ) nascentem Ecclesia parturiret, supplantasii
Jacob, et iUius duritia contra Deum cognoscatur, Esau, subaudis Judaeum sive gentilem populum,
quoniam, cum adhuc esset in utero Rebeccae, sup- ejus acceptis priinogenitis, et in fortitudine tua di-
plantavit fratrem suum Esau, non ulique fortitu- rectus es contra angelum , vel vincens malignos
dine propria, sed Dei dispositione, qui eum sibi spiritus, vel roboratus benedictionibus angeli et in-
fidelem putabat futurum palriarcham. « Et in forti- valuisti contra angelum, id est precibus tibi eum
tudine sua directus cum angelo. » Quando tuissus est esse fecisti adjuiorem, proevaleres etiam contra ho-
a paire suo in Mesopotamiam, vel quando ad tor- mines. Posiquam aulem habuisti victoriam, flevisti
rentem cum Jacob iota nocte angélus luctatus est, el rogasti angelum Domini, el peccalorumveterum
a quo benediclionem accipiens, audivit : Si contra recordatus, invenisti eum in Bethel, hoc est in domo
Deum fortis fuisti, quanto inagis contra homines Dei quod est Ecclesia, sive, secundum Sepluaginta,
praevalebis? in domo Oven, id est doloris, et lacrymarum, ac
« Et invalnit ad angelum : » Precibus impetrans poenitenlia;. El ul sciretnus quis sit isle Judas, ibi
ul sibi benedictionem daret. « Et confortatus est. » in inquil, hoc esl in Ecclesia loculus est nobiscupt,
Ipsius benedictione quem viceral, quando dictum id est nobis Chrislianis. Et ex eo tempore Christi
est illi : « Non vocaberis Jacob, sed Israël erit no- ceiisemur nomine, el ipso dirigenle corrigimur. Ila-
men lutrin. > « Flevil, et rogavit eum. » Quando que, o vir ecclesiastice, qui appellaris Judas et
dixit, « Non dimittam te nisi benedixeris mihi. » Ista contiiens, convertere quotidie per poenitenliam ad
enim est luctatio quam gessil cura angelo, precibus Deum luura; et si forle peccaveris, convertere ad
tenens ilhtm ut sibi benediceret, non viribus operis. Deum,tuum, queinadmodutn agebai Propheta da-
« In Bethel invenit eum. » Ordo praeposterus est. mans : Laboravi in geniilu meo. Serva etiam Dei
Prius enim palris matrisque acquiescens consilio, mandata; fac in aliis misericord;am , ut et ipse mi-
dum fugeret a facie fralris sui, angelum in Belhel, sericordiam consequaris. Spera,, quoque .in Domino
quando subiniltens lapidera capili, obdormivil ; ibi— Deo tuo semper, sive appropinqua Deo jugiter, in
que angelos Dei vidil ascendentes el descendenles, omni tempore in virtute proficiens, ac propinquans
et audivit Dominumsubnixum scalae, dicentem sibi: Deo tuo semper.
1 Jacob, Jacob, noli timere, ego sum Dominus Deus « Chanaan, in manu ejus statera dolosa. » Mo-
patrum tuorum : descende, eroque tecum, et redu- nuerat Judam superius ut converleretur ad Domi-
#
num Deum suum, et misericordiam atque judicium A Sen3us est : Te bêlante in scelere et gloriante in
servans, speraret in Domino Deo suo semper : nunc mullitudine divitiarum, intantum ut dîceres : « Dives
ad Ephraim, id est ad decem tribus sermo conver- effectus sum, inveni idolum mihi, » licet graviter
titur, quae Chanaan appellantur, non per naluram, peccares, ego Dominus Deus tuus, qui eduxi te de
sed per imitationem, juxta illud quod loquitur Da- terra jEgypti, quando serviebas Pharaoni, et aedift-
niel ad presbyterum, qui utique de semine Judae cabas de lulo et paleis civitates, adhuc tribuo tibi
erat : < Semen Chanaan, et non Juda, species de- locum poenitenliae; unde subditur : <Adhuc sedere te
cepit te. >Et in Ezechiele ad Hierusalemdictum legi- faciam in tabernaculis, sicut in diebus festivitalis. >
mus : < Pater tuus Amorraeus,et mater tua Cethaea.> Dies festivitalis scenopegiam vocat, quae seplimo a
Slateram dolosam inter Ephraim, contra illud : Sit Pascba mense celebratur, et in memoriamsuaeegres-
tibi oequusmodius, justusque sextarius. «Calumniam sionis de terra iEgypti, in tabernaculis habitabant
dilexit, » id est non solum habuit stateram iuiquam filii Israël. Sicut (inquit) eo tempore de iEgypto le
ac dolosam, sed etiam calumniam dilexit, id est libéravi, et in tabernaculis per quadraginta anttos
oppressionem pauperum, quos per potentiam exspo- habitare feci, sic et nunc faciam, educens te de
liavit. captivitate, ut in diebus eliam feslivitatisscenopegiae,
< Et dixit Ephraim : Verumtamen dives effectus " more patrum tuorum in tabernaculis sedeas, si lan-
sum. > Nunc manifestius ponit quis sit iste Cha- tum feceris quaepraecepi.
naan, id est decem tribus quae dixerunt : « Dives « Et locutus sum super prophetas, i id est per
effectus sum, > id est omnibus temporalibus bonis prophetas, ul per Moysen,perlsaiam, Jeremiam, el
abundo. Et est sensus : Non euro undecunque haec caeteros. < Et ego visionem multiplicavi. » Unde
mihi congregaverim, cum tamen habeam quod pos- Isaias : « Vidi Dominum sedenlem super solium
sideam. Hoc morbo laborant mulli, quia divitias excelsum. » Et Daniel : « Aspiciebam in visu noclis,
quas habent, patiperibus non crogant, nec pro his et ecce Filius hominis veniebat. » i Et in manibus
Beo -gralias agunt, de quibus scriptum est : Divitiae prophetarum assimilatus sum. » Ut Adam typunt
congregatae igni comburenlur. Non enim fiunl illis iliius tenuit, qui dorraiens ex suo latere formavit
redemptio, cum Scriptura dicat, « Redemptio animas Evam, ut Christus Ecclesiamin cruce, sicut Jonas ;
viri propriae divitiae, » et Dominus in Evangelio : unde Dominus: « Sicut fuit Jonas in ventre ceti ; >
< Facite vobis amicos de mammona iniquitatis. i sicut David qui stravit Goliam, sicut Isaac pro quo
« Inveni idolum mihi. » Ipsas divitias, quibus erat aries immolatus est, ad eos quoque qui haereticos
refectus, idolum appeilat. Sicut enim gulosis Deus „ sunt seculi, dicitur ut revertanlur ad Deum, qui ma-
venter est, ka et avaris aurum idolum est. Vel gis vult poenitentiampeccatoris quant mortem. Ipsum
certe veraciter hoc dicunt, quia idola pro Deocole- enim esse qui eos eduxerit de iEgypto, id est de
bant. tenebris et errore gentilium, credi oportet. Et ne
< Omnes labores mei non invenient mihi iniquita- forsitan peccati memorestardius revertanlur : Adhuc
tem quam peccavi. » Sensus est : Quidquidpeccavero, (inquit) sedere vos faciam in tabernaculis, sicut in
quia divitias habui, ab his qui meo auxilio indi- diebus festivitalis, ul quod fecit baptisma, hoc facial
gent, non mihi imputabitur. Quia enim bonis meis et poenitenlia, et habitent in tabernaculis Salvatoris,
indigent, non «te propeccatis meis accusabunt, quin hoc est in ecclesiis, de quibus dicilur : « Plantati in
potius laudabor ab illis, sicut scriptum est : Et qui domo Domini, in atriis domus Dei nostri florebunt.»
iniqua egerit, benedicetur. Haecenim duo, divitias Et ne putent haeresiarchas et principes erroris sui
scilicet et famulorum ambitio, accusatione carent. Denoculos Spiritu : Ego sum, inquit, qui loculus
Diviti enim plurimi sunt amici. Haecomnia haereticis sum ad prophelas, et non ad magislros vestros, et
aptantur, in quorum manu est statera dolosa : quia ego visiones multiplicavi, et in manu prophetarum
quoscunque possunt, fraudulenter decipiunt. Calum- eorum qui sunt in Ecclesiaconstituli, assimilatussum.
niam quoque diligunt, dura innocentes persequuntur, «Si Galaad idolum, ergo frustra errant in Galgal
et per potentiam opprimunt ; qui postquam alios de- bubus immolâmes. » Galaad et mons est, el civitas
ceperint, soient dicere : Divites facti sumus mullitu- juxta eumdem montent sita trans Jordanem in tribu
dine discipulorum qui nos sequuntur. Invenimus Gad, de qua superius legimus : < Civitas operantium
idolum nobis, idcirco vel maxime haeresescompo- idolum, supplantata sanguine. » Galgal vero in tribu
nunlur, ut dévorent domos viduaram, quae semper Juda prope Bethel, de qua supradictum est: « Omnis
discunt, et nunquam ad scientiam veritatis .perve- nequitia eorum in Galgal. > Quia ergo el decem
niunt. Et pulchre ait : c Inveni idolum mihi.» Omnia tribus, quae significantur per Galaad, et duae
enim haereticorum figmenla idola sunt, et ab impie- quae exprimunlur per Galgal, in iisdem locis idola
taie genlilium nihil différant; soient itaque dicere : colebant, recte dicitur : « Si Galaad idolum, »
Quidquid fecero, quidquid egero mihi non poterit etc., id est si decem tribus idola colunt, quaetemplo,
imputari. Habeoenim divitias meas, argumenta phi- sacerdolibus, et Dei religione carent, tamen tu, o
losophorum, habeo multitudinem populi, quam qui Juda, frustra Deum dereliquisti, et in Galgal idola
aspexerit non me arbitrabitur peccare. veneraris , cum habeas templum , sacerdotium, et
« Et ego Dominus Deus tuus ex terra Êgypii. » caetera
quae ad verum rilum pertinent. Porro boves,
I
vilulos appeilat. «Nam et altaria eorum quasi acervi jA suus, non quod eorum Dominus sit, sed quod quon-
super sulcos agri, » subauditur, remanebunt, et re- dam Dominus eorum fuit.
linquentur absque cultura, illis in captivitatem du- CAPUT XIII.
ctis, sicuti tumuU de lapidibus et arenis congre-
« Loquente Ephraim, horror invasit Israël, i Lo-
gali.
quente Ephraim, id est Jéroboam, filio Nabalh, de
»
« Fugit Jacob in regionem Syriae. Historiam
tribu Ephraim, et praecipienteut idola colerent, hor-
Geneseos tangere propheta videtur, loquens de fuga
ror, id est timor nimius invasit Israël, intanlum ut
Jacob, qui fugit ad Laban avunculum suum in regio- Deum derelinqueret, et idolis sacrificaret. Unde sub-
nem Syriae,de quo et supra dixeral : « In ulero sup- ditur : « Et in Baal, > idolo scilicet Sidonio-
deliquit
plantavit fratrem suum, et in fortitudine sua dire- rum, qui et ipse est Bel, « et mortuus est, » infideli-
ctus est cum angelo. » « Et servivit Israël; » boc est tate
perdens eum, qui dicit: « Ego sum vita. » Scri-
ipse Jacob, « in uxore, » id est propter uxorem, ptum est enim : « Anima quaepeccavetit ipsa mo-
Rachel scilicet, septem annis pascens oves avunculi rietur. »
sui. < Et in uxore servivit,» pro alia videlicet alios « Et nunc addtderuni ad peccandura. » Pec-
septem. B catum idololatriae peccato copulantes, « fecerunt-
« In propheta autem eduxit eum Dominus de que sibi conflalile, » id est vitulum, « de argenlo
jEgyplo, et in propheta servatus est. » Quia de Jacob suo, t ut scilicet haberent ipsi quoque suos vitu-
et Israël historiam texere coeperat, conjungit patri los, < quasi similitudinem idolorum. » Quia enim
filios, dicens : « In propheta eduxit eum Dominus rex habebat deos aureos, ipsi, id est populi sub-
de .Êgypte, » in Moysevidelicet, quo monente egressi jecti, secundum suam possibilitalem in similitudi-
sunl de terra -<Egypti.Vel certe, si altius haec volu- nem illorum fecerunl sibi deos argenteos. « Factura
mus inlelligere, Dominus, id esl Deus Pater, in pro- arlificum totum est, » id est opus hominis, non Dei.
pheta, id est in Christo, populum suum de tenebris < His ipsi dicunt : Immolale bomines, vitulos ad-
infidelitatis eduxit. Porro in propheta idem populus orantes. » Sicut verbi gratia fecit Manasses et multi
servatus est, quando pro peccalo viluli, Domini ira alii, de quibus scriptum est: lmmolaverunt filiossuos
saeviente, prostralus coram eo dixit : « Aut dimitte et filias suas daemonibus. Acsi aperte diceret : Vos,
eis, aut dele me de libro tuo, » etc., quousque cultores idolorum, quia hostiae non suppetunt, filios
responsum est ei : « Dimisi juxta verbum tuum. » et filias vestras idolavobiscum colentes, idest vitulis
Non errabit, qui supplantatorem Jacob et Israël immolate. Sin autem (ut quidam volunt) daemones
videntem Deum in typo Domini dixerit praecessisse, " loquunlur ad populum : « Immolale homines, » vilulos
et Rachel primo sterilem atque formosam, quam enim déférant. Oslenditur ingluvies eorum qui san -
plurimum dilexit Jacob, significare Ecclesiam : Liam guine victimarum aluntur et holocaustorum funto,
aulem lippientibus oculis atque fecundam, Synagogae quod, deficientibus hosliis, homines cupiunt immo-
sacramenta monstrare, et quod ipse credentium po- lari, quorum non solum intérim, sed et cruore lae-
pulum eduxeril de tenebris hujus saeculi, et ad tanlur.
lucidissima Jordanis fluenla, id est baptismum per- < Idcirco erunt quasi nubes malutina, el sicut ros
venerit. matuliuus pertransiens : sicut pulvis turbine raptus
«Ad iracundiam me provocavit Ephraim in amari- ex area, et sicut fumus de fumario. » Quia (inquit)
tudinibus suis. » Sensus est : Cum ego Ephraim, id est homines vitulis, imo uno vitulo immolaverunt, et
omnes decem tribus de Êgyptia servitute liberave- adoraverunt vitulos, idcirco erunt quasi nubes, etc.,
rint, mullaque bona illi concesserim, provocavit me, quae omnia videnlur ad tempus, et cito esse desinuitt.
qui sum natura dulcissimus, in suis amaritudinibus, id Nubes enim et ros sole advenienle fugantur et ex-
est fecit me amarum, et coegit reddere vindictam. siccantur ; pulvis quoque de area raptus, et fumus
« Et sanguis ejus super eum veniet, »id est ipse erit de fumario in tenues auras dissolvuntur. Unde est :
causa mortis ejus, id est propter peccatum suum Sicut déficit fumus, déficient. Et est sensus : sicul hae
ducelur captivus, et interficietur ab hostibus, se- quatuor subito dilabuntur, sic illi subito ducentur in
cundum quod David ad eum, qui se Saulem interfe- Assyrios. Unde supra dictum est : « Sicut mane per-
cisse nuntiabat, dicit : « Sanguis tuus super caput transit, ita pertransiit rex Israël. » Nubi autem roa-
tuum. » « El opprobrium ejus restituet ei Dominus tuiinae, et rori, el pulveri haerelici comparantur, de
Deus tuus, » id est vindictam blasphemiae qua dixi- quibus in Epistola calholica legimus : Hi sunt nubes
sli: « Isti sunt dii tui qii te eduxerunt de terra -lEgy- sine aquis. Habent enim speciem prophetarum et
pti, »faciet Dominus super te venire. Semper haere- nubium apostolicarum, ad quas Dei veritas perve-
tici clemeniissimum Dominum ad iracundiam provo- nil, sed non habent aquas, id est gratiam Spiritus
cant, et qui magis vult poenitentiam peccatoris quam sancti, de quo Dominus dicit : « Qui crédit in me,
morlem, duritia cordis sui punire compellunt. Et flumina de venire ejus fluent aquaevivae. »
sanguis eorum, quo et suum et multorum effuderunt « Ego autem Dominus Deus luusex terra/Egypti. i
sanguinem, veniet super eos, et opprobria quibus Do- Fui subauditur, ex quo eduxi te de Êgypto : « el
mino blasphemabant restituet eis Dpminus Deus Deum absque me nesçies, et prteter me nop est sal*
,91 HAYM0N1SHALBEKSifrT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIliL. i>2
valor. » Rçfert nunc quid praesliterit illis, educens suma m eos ibi quasi leo, beslia agri sciudel eos. »
eos de ^gypto per manum Moysi, quando ait illis : Acsi diceret : Tanlae iniquitalis suul, utetiam posili
Attende, ne forte comedas et salureris ; ne forle in caplivitale, saeviliani meam merilo senlianl.
obliviscarisDei tui, qui te edoxtt de terra JEgypti, etc. « Cotisitmaraergo eos ibi, » veluti leo praedam dévo-
Non enim alius Deus praeter me, et non est qui pos- rât, « beslia agri scindet eos, > Sennacherib scilicet,
sil salvare alius. vel diabolus in deserto hujus saeculihabilans. No-
« Ego cognovi te, » id est dilexi. Sicut enim ne- landuin quoi qui in Evangelio credentibus loquitur :
scire Dei, reprobare est, sic cognoscere, diligere « Venile, adme omnes qui laboratiset oiieralieslis, »
est, atque eligere. Unde et Moysi dicitur : Novi te etc., usque : « Omis meum levé est, » nunc per pro-
ex nomine, id est specialiter prae eaeleris elegi. « In pheiam incredulis et nolenlibus agere poenilentiam,
deserto in terra solituriinis, » subaudilur cognovi le, leaena, pardus, ursa et leo effieitur.
ubi scilicet nonerant messis vel vineae,nec eliam ar- « Perditio tua, Israël, tantummodo in me auxi-
bores frugiferae,sed rerum omnium penuria. lium tuum. » Id est lu ipse es causa perdilionU tua;.
« Juxta pascua sua adimpleli sunt, » id est licet Pro quo alia habet translatio : Pereas Israël, qui in
esse ibi indigenliam omnium bonorum, dedi illis tanlum impietatis descendisli profundum, ut solius
manna de coelo, aquarum fontes produxi de petra B Dei salvèris misericordia. In me est enim lanlum-
durissima. «El saturali clevaverunt cor suum, » id modo auxilium tuum, si poenitentiam egeris, non
esl in supcrbiam erexcrunt se repleti manna, carni- ex le.
bus, et potu spirituali. « Et oblili sunt mei, » cujus « Ubi est rex tuus? Maximenunc salvet te in om-
beneficiorum nieinores esse debebant, secundum il- nibus urbibus luis. » lronice ad eos divinus sermo
lud quod scriptum est : « Incrassalus est dileclus, proferlur, qui contra Dei volnntatem elegerunt sibi
et recalcitravit. » Neque enim per tantam ereini va- regem, de cujus fortitudine praesumenles,victores
3tilaieni, ubi non solum fruges, sed et arbores vi- se fore jactabant. Ubi est, inquit, rex tuus? Jéro-
neoeque,sed nec herba quidem gignitur, et nullaé boam scilicet, vel eliam Saul, de quo dicebas Sa-
aquae'ardorem tempérant solis, per quadraginta an- mueli : Constitue nobis regem, ut judicet nos. Cum-
nos poleral Israël ad terrant pervenire Jordanis, que ille contradiceret, respondebat : Nequaquam ,
nisi Dominus omnia praestilissel. Haereticosquoque sed erit rex nobis, et egredieiur anle nos, el pugna-
tduxil Dominus de tenebris infidelitalis, ubi servie- bit pro nobis. Do quo ergo promiseras tibi, qui d
bant Pharaoni et ducibus ejus, praecepitqueeis in Ec- tua bella bellarel, maxime nunc salvet te in omn.-
clesia, ut alium nescirent deum nisi eum, qui est bus urbibus luis, cum jam imminent Assyrii, etiam
Creator omnium populorum, et novit salvare quos fe- ^G ab imminente necessilate subveniat. Sed non habes
cil. Ipse cognovit el pavil in terra solituriinis,ul pos- regem hominem, quia me, quem projecisti, non ha-
sint dicere : Dominus pascit me, el nihil mihi dc- bes Deum. « El judices tui, » id est comités el cae-
erit. DeJitqueeis panent de coelo, quem in iEgypto teri principes, « de quibus dixisli : Da mihi regem et
coniederanl nunquam, el aquas de conséquente eos principes, » subaudilur : Ubisunt?
pelra; petra autem, juxta Aposlolum,erat Chrislus. « Dabo libi regem in furore meo, et auferam in
mea. » Dabo '
Impletique pane diviliarum Scripturarumetsaluraii, indignatione tibi regem, Saul videlicet,
elevaverunt contra Creatorem cor suum, el altérant in furore meo, intanlum ul in diebus messis plu-
sibi finxerunt deum, obliviscentes Dei, qui praeces- viam monstrarem contra naturam terrae repromis-
serat eis ul legis verba anle oculos religarent, et sionis, et auferam in indignatione mea Sedechiam,
in manibus haberenl, ne unquam obliviscerentur quem erutis oculis in Babylonem ducam. Aliter :
Dei sui. Dabo tibi regem, id est Jéroboam, in furore meo,
« Et ero eis quasi leaena, el sicul pardus in via As- et auferam in indignatione mea Osée, ultimum regem
syriorum. »Leaenaraptis caûlis fcrocior est omnibus decem tribuum.
bestiis, pardus quoque varius non minoris est saevi- < Colligala esl iniquitas Ephraim, > id est, quo-
tiae.Et est sensus : Cum traditi fuerint hostibus, et ' modo si ligetur quod in sacculo conservatur, el non
ducti in caplivilatem, ego, qui semper erga illos cle- périt ei qui ligalum est, sic omnis iniquitas qua in
mentissimus exsliti, ferocitatem omnium bestiarum Deum peccavit Ephraim, colligata est ei, et per-
advcrsus eos exerain. Unde protinus subditur : manet usque ad tempus captivitatis; unde subdi-
< Occurram eis quasi ursa raptis calulis, et dis- tur : « Absconditum peccalutu ejus. » Non Deo,
rumpam interiora jecoris eorum. » Aiunt qui de be- cui nuda et aperla sunt omnia, sed ipsi, qui usque
stiarum scripsere naluris inler omnes feras nihil ad tempus caplivilalis voluit recognoscere illud.
esse ursa saeviuscum perdideril calulos, vel indi- « Dolores parlurientis ventent ei. » Cum venerit
guerit cibis; et est senstis : Quia in corde adversum scilicet dies ullionis et captivitatis, et revelabitur
me saevienlescogitaverunt blaspbemias, el adversum ejus iniquitas el omnibus manifeslabilur, lune re-
me protu'erunt, converlar eis in omnes bestias, id pentiras doloribus concntieiur, veluti parturiens
est in omnem ferocitalem, et disperdam et conterant mulier aflligitur el ingemiscit. « Ipse filius non sa-
per Assyrios, atque interiora cordis eorum disrum- piens. > Filius Dei Ephraim fuit, juxta quodscripinm
pam, idesl vitalia cordis eorum auferam. « Et con- est : ( Filius primogenitus mihi Israël, > sed non sa-
93 ENARRATIO IN OSEE PROPHETAM. U
piens, quia verum non cognovit patrem Deum, pro A . more virilis seminis concepit; unde est : Quomodo
quo idola coluit. « Nunc enim non stabit incontri- fiel istud , quoniam virum non cognosco? Pulchre
tione filiorum, » id est, cum parturitionis dies et autem tant in Isaia quam in praesenti loco, flos sive
captivitatis advenerit, non poteril sustinere malum ventus ascendens dicitur, quia de humilitate carnis
el contrilionem filiorum sufferre, qui praesentibus ad excelsa conscendit, et nos secum ad Patrem (luxit,
patribus interlicientur; vel non stabunt, quia caplivi dicens in Evangelio : « Cum exaltatus fuero, omnia
ducentur. traitant-ad me. » « El siccabit venas ejus, » id est
« De manu mortis liberabo eos, de morte redi- peccata mortis ejus. Venas mortis peccata recte
mam eos. » Eis loquitur Deus omnipotens , quos sua inlelligimus, quibus per Christum siccatis, mors
gratia libérare dignalur. De manu, inquit, mortis quoque ipsa siccabilur. « Et desolabit fonteni ejus, »
liberabo, id est de opère peccali , quod ad mortem id est diabolum , de quo ipse ail : Nunc princeps
trahit : quia enim manu opus agitur, recle manus mttndi ejicietur foras. « Et ipse diripiet thesau-
peccali ipsum opus intelligilur, quo anima interfi- runi omnis vasis desiderabilis. > Quod dupliciler ac-
cilur. Unde scriptum esl : « Mors et vita in manibus cipilur : vasa enim desiderabilia sunt sancti, de
linguae; » vel certe manus peccali, intelligilur po- quibus Paulus dicil : « Habemus Ihesaurum islum
testas diaboli. De morte rcdimam eos, id est de B ] in vasis ficlilibtis; » vel certe : quos diabolus ve-
inferno liberabo omnes Judaeos et genliles creden- luti vasa in sélénium tenere desiderabat, ipse
tes; unde subditur: « Ero mors tua, o mors, ero Christus veniens ab ejus poleslate diripuit , et
morsus tuus , infcrne. » Mors iliius fuit, quia sua quasi vasa preliosissima secum perduxit in para-
morte mortem destruxit, quae iiullum suorum ibi (listl'll.
reliquit. Momordit aulem quando parlera (suos vi- CAPUT XIV.
delicet electos) libcravit, partent aulem reproborum i Pereal Samaria, quoniam ad amariludinem con-
i!ii dimisil. Nam ex eo quod mordemus, partent citavit Deum suum. » Saepe diximus decem tribus
cnnsumimus, partent relinquinitts ;-veJ mo.r.sci iu* spptritari Samuriaiu, a mûtropplL&imwia, qu?e ex
ferons, oiabohis fittelligilur, quem momordit Chri- nomine Augusti nunc vocatur Augusla, id est Se-
slus, ut poteslaiem amilteret, non taoeva penilus baslia. Cur aulem Samaria dicla sit civitas in Re-
esse desisteret. Inter mortem aulem et inferos hoc gum voluraine legimus. Loquitur ilaqtie propheta
interest : mors esl qua anima separatur a corpore ; hic non optalive, sed praedicando, dicens : « Pereal
infernus locus esl in quo animae recluduntur sive Samaria, quia ad amaritudinem concitavii Deum
ad refrigerium , sive in poenis pro qtialitate merito- suum, » cum esset dulcissinius colendo, eleoegerit
runt. « Consolalio abscoudita es.t ab oculis meis. » ^ eum peccantibus reddere viiidiclant, « ingladio, »
Videns clementissiraus Paler quod omnes morimur, subaudis Assyriorum. « Pereal : parvuli ejus clidan-
data senienlia in Adam , dicit : Consolalio abscou- lur ,» id est conleraniur ad terrant, « cl fetaecjusdi-
dita est ab oculis meis, pro eo quod omne genus scindantur, » id est praegnantes gladio disruinpan-
bumanum perire conspicio. Vel etiani propheta con- tur in mortem, quae omnia ei accidisse crciien-
siderans omnes mori, et in infernum riescenriere.seque dum est tempore captivitatis et angusliac, quando
ad eos venlurum esse praenoscens,dicit: « Consolalio suam patriam perdiderunt, el qui évaseront gla-
abscondita est ab oculis meis. » Et est sensus : Non dium in servilulem perpétuant sunt adducti.
valeo consolari ; nec quidquid meule concepero « Convertere, Israël, ad Dominum Deum tuum ,
dolorem meum possum miligare, dum considéra in- quoniam corruisti in iniquitaie lua. » Haec verba,
evitabilem nécessitaient mortis. quantum ad historiam pertinent, ad decem tribus
« Quia ipse inter fratres dividit. » Ipse. id est quae appellabantur Ephraim dicla sunt, quae riere-
infernus, dividit inter fratres, dura unum abhacvila liqueranl Dominum Deum suum, et adoraverunt
subtraclum recipil, alterum superslilem relinquit. vilulos quos fabricaverat Jéroboam. Spirilualiler
Quo in loco omnem intellige déesse charitatem, quod '« vero, referri possunt ad uniiniquemqiie peccatorem ,
el mater dividatur a filia, et paler a filio , et fraler qui recédons a Creatore suo, subriitse idolo, hoc est
a fralre. Ilaque quidquid fralernilatis unitatem di- omni inendacio, et sperat salvari ab Assur, id est
vidit et discordiam séminal, infernus merito appel- diabolo, qui est auctor mendacii, sicut et pater ejus.
laiur. Duos aulem fratres inler se morte divisos, Dicamus ergo breviter utrnmque, el sic hisiorialem
juxta historiam iliius temporis, quidam intelligunt intclligeniiani, et juxta spiritualem ad unumquem-
Judam et Israël, ut quod tune figurabatur in parle, que referendo. Superius prxdixil propheta decem
lune sentiatur in loto. « Adducet urenlem ventum tribubus ad quas loquebalur cahmilaies et aerum-
Dominus de deserto ascendentem. » Ventum uren- nas quae sibi imniinebant^ nujic alloquitur eas,
lem illum debemus intelligere de quo Habacuc di- hortaturque el dat consilium, qualiter deprecentur
cit : Deusab austro veniet, et sanclus de monte Pha- Dominum , postponendo idola , et convertendo ad
ran. Deus enim Paler adduxit venium urenlem , hoc Deum : « Convertere, Israël, ad Dominum Deum
est Filium suum, peccala lollenlem de deserto generis tuum, > ab iniquilale ad justitiam per confessionem
humani, in quo diabolus quaerens requiem, invenire peccatorum, et operalionein honorant operum, « quo-
pou potuerit; vel de ulero virginis, quae sine hu- niam corruisti in iniquilale lua, t fabrieando idobi
95 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL 98
et adorando daemonia. Corruisti per idololatriam,. A ut nos protegant, sed non sumus tuti et protecti ab
consurge per cultum et religionem Dei tui adimplen- eis. Nunc ergo jam non habemus fiduciam in homi-
dam. Sic uousquisque nostrum débet agere. Infir- ne, sed in te, qui es Deus noster, quia maledictus
mati sumus, et corruimus in peccatum : consurga- homo qui confidit in homine, et a Domino recedit
mus ad poenitentiam, facientes fructus dignos poe- cor ejus; et quod addit : « Super equos non ascende-
nitentiae, ut Joannes Baplista praecinit, et reverta- mus, > demonstrat quia confisi super jEgyptios
mur a nostris operibus pravis. sunt, qui velocissimos equos hâbebant. Et est sen-
< Tollile vobiscum verba, » o populi decem tri- sus : Super equos non aScendemus, hoc est non ha-
buum, < et converlimini ad Dominum, etdiciteei. » bemus ultra spem in iEgyptiis, sed in te erit refugium
Duo agit propheta : hortatur eos ad poenitentiam, et nostrum. AUegorice si volumus istnd intelligere,
de quo fundant orationes ad Dominum. Tollite, in- per Assur possumus accipere diabolum, per equum
quit, vobiscum verba, hoc est : Proferte preces et vero superbiam iliius. Si quis ergo nostrum fiduciam
deliclorum confessionem, et converlimini ad Domi- habuerit in Assur , placans eum muneribus , pessi-
num tam verbis quam operibus. Ille enim vere et mis scilicet operibus, quibus ipse delectatur, ut
veraciter converlitur a sua iniquitate ad bona opéra ascendat equum, hoc est super arrogantiam iliius,
peragenda, qui hoc quod crédit et corde lenet, prae- g eveniet ei hoc quod Dominus in Evangelio dicit :
dicat ore et implet opère. « Omnem aufer iniquita- « Omnis qui se exaltât, humiliabitur. » « Nec dice-
tem, et accipe bonum, et reddemus vitulos labiorum mus ultra, dii nostri opéra manuum nostrarum, »
nostrorum. i Talia débet unusquisque fidelium di- id est vitulos aureos, quos nos ipsi fecimus, ultra
cere : « Omnem aufer iniquitatem, > id est ab om- deos non aestimabimus,nec auxilium ab eis poslula-
nibus nos emunda peccalis, juxta illud: « Ab occul- bimus. « Quia ejus qui in te est misereberis po-
tis meis munda me. > Et accipe bonum, confessio- puli. » Hoc esl populi Israël, de quo dixeras : Filius
nem scilicet, precesque non fictas, et gratiarum p'rimogenitus meus Israël. Ejus, inquit, populi qui
actionem. Quod adjungit propheta : Reddemus vilu- in te est per fidem et poenitentiam, quoque quon-
los labiorum nostrorum, mirabiliter loquitur. Quisun- dam peccando a te recesserat, postquam per poe-
quam vitulos in labiis, nisi sunipta pars fuerit ad nitentiam fuerit reversus, misereberis ejus.
edendum? Non praecipit offerre vitulos et sacrificia, « Sanabo contritiones eprum, diligam eos spon-
victimasque quas solebanl Judaeiin templo offerre, tanée. » Quia dixerant per poenilentiam ad Deum
sèd per vilulos labiorum debemus intelligere laudes conversi : Omnem aufer iniquitatem, et accipe bo-
et gratiarum actiones, juxta illud Psalmistae: Immola num ; recognoscentes palrem quem reliquerant, re-
Deo sacrificium laudis, et redde Altissimo vota tua; C spondit Dominus : Sanabo contritiones eorum, id est
et illud : < Sacrificium Deo spiritus conlribulatus. » dimiltam eis peccata, quibus graviter fuerant con-
Sic et unusquisque nostrum vitulos, hoc est laudes, fracti et vulnerati. Diligam eos spontanée, hoc esl,
Deo omnipolenti reddit, cum confiteiur se credere voluutarie. « Quiaaversus estfuror meusab eis, »poe-
in Deum, Patrem ingenilum, Filium genitum, verum nilentiam illis agentibus.
Deum et hominem credens, Spirilum sanctum pro- « Ero quasi ros, et Israël germinabit quasi li-
cedenlem.' a Pâtre et Filio, Trinitatem in distantia lium. > Qui enim propter peccata irascebar eis, nunc
personarum, unitatem in Deilalis potenlia habere. propter meam clementiam miserebor. Et ero eis
Et hoc agetis, adimplet illud Apostoli : « Corde, in- quasi ros, quia aestumaestuanlis incendii et libidi-
quit, creditur ad justitiam, ore autem confessio fit; nis misericordia mea auferam ab eis ; ipsique germi-
ad salutem. > , nabunt ut lilium, quia abundabunt et crescent décore
« Assur non salvabit nos, super equos non ascen- virtutum, et odore bonae operationis. Unde Paulus :
demus. » Dicit beatus Hieronymus, quia traditio, « Christi bonus odor sumus Deo. > Germinanl enim,
Judaeorum est, quod temporibus Manahen, régis; imo Dorent electi ut lilium, Dominum Deum suum
Israël, miserit ipse rex Manahen et populus decem imitantes, qui dicit in Canticis canticorum : « Ego
tribuum mille lalenta argenti Phul régi Assyriorum,, D fins campi, et lilium convallium. > « Et erumpet ra-
ut esset manus ejus cum eis, et haberet pacem cumi dix ejus ut Libani, > id est voluntas bona ad effe-
eis, praeberetque auxilium ad resistendum iEgyptiis. ctuai bonae operationis ducetur. Libauus mous est,
Inter quae munera etiam illos duos vitulos misisse; cujus arbores excellentissimae, quantum ad auras
illi, quos sacerdotes eorum fecerant ex aère, et de- extendunt verlicem, tantum radicem in ima demer-
auraverant pro aureis quos Jéroboam fecerat, quo- gunt, ut nulla tempestate quatiantur, sed slabili mole
rum aurum ipsi sacerdotes popul» ignorante in suos consistant.
usus transtulerunt, fabricantes aeneosloco illorum ; « lbunt rami ejus, > id est proficiunt de virlutc in
de quibus vitulis Propheta superius dixit : Et ipse virtutem, < et erit quasi oliva gloria ejus. > Quia
(subauditur vitulus) iu Assur delatus est munus régi dixerunt : Et erumpet radix ejus quasi Libanus ; ne
ultori, ponens singularem numerum pro plurali ; putaremus eumdem eum loqui ex infructuosis arbo-
'deoque dixit Propheta, ex persona populi loquens : ribus sanctum virum, et conversum ad Dominum,
« Assur non salvabit nos. » Acsi diceret aliis ver- oliva: fructiferae comparât. Oleum autem misericor-
bis : Possumus spem nostrara super Assyrios ponere,, diam significat, quae per charilalem opérateur, et
97 ENARRATIOIN JOËL PROPHETAM. 98
omnibus bonis operibus. Ait ergo : « Erit quasi A sis, quiapoenilentiam agens meus esse coepisti, quid
oliva gloria ejus, » id est operibus misericordiae ultra vis colère idola ? < Ego exaudiam et dirigam
impinguabitur, ut accenso lumine in tenebris lu- eum poenilentiam agentem, et ad me clamantem. »
ceat, et aliis cxemplum bonae operationis tribuat. Dirigam eum, id est per rectam viam incedere fa-
« Et odor ejus ut Libani. » Libanus apud Graecos ciam; via autem Christus, per quem fit accessits ad
et Hebraeos et mons dicitur et thus. Hic autem pro Patrem. « Ego ut abietem virentem, > subauditur
thure ponitur : Sicut enim odore thuris, sic delecta- dedi eum, ut haberet viriditatem fidei et operatio-
mur et fama justi hominis. nis, et semper coeleslia mentis inluitu peteret. « Ex
«Convertentur sedentes in umbra ejus. » Illi scili- me fructus ejusinventus est, > id estomnis iliius ope-
cet, qui a Deo Pâtre peccando recesserant, conver- ratio, et Veteris et Novi Teslamenti observatio ex
tentur ad eum : et postquam conversi fuerint, acci- meo praecessit dono, sine quo nihil potestis facere.
pient conversionis suae praemium, ut sedeant sub Sciendum aulem quod saepe jam diximus, salulis
umbra, id est sub protectione iliius habitent, et pos- Israelis et reversions ad Deum et de caplivitate re-
sint dicere cum Ecclesia : Sub umbra iliius quam de- demptionem, non carnaliter accipi, ut Judaei som-
sideraveram sedi, et fructus ejus dulcis gulturi meo. niant, sed spiritualiter et verissime compleatur.
« Vivent tritico, et germinabunt quasi vinea. » Cum, B < Quis sapiens et inlelliget ista ; intelligens et
inquit, sederint sub umbra iliius, qui mortui fuerant sciet haec? » In his verbis, Propheta 'obscuritatem
vivent tritico, id est bonis operibus abundabunt, vel voluminis, et difficultatem ostendit explanationis.
corpore et sanguine Domini, vel certe tritico vivent, Quis nisi Christo docenle cognoscere, quid signifi-
quia per Christum, qui est verum frumcnlum, de cet Jezrael, quid soror ejus non misericordiam con-
morte ad vitam résurgent. Unde est : Nisi granum secuta, quid tertius frater ejus non populus, quid
frumenli cadens in terram mortuum fuerit, ipsiyn meretrix Osée conjuncta, et caetera quaenarrantur in
solum manet. Ipse quoque vinea est, qui in se cre- capile, vel quid ventus urens, etc., in fine? Harum ita-
dentes vino spirituali debriat. Unde Psalmista : Visi- que obscuritatem rerum considerans, ail : Quis sa-
tasli terram et inebriasli eam. Et ipse Dominus di- piens et intelliget ista? Si autem ipse qui scripsit
scipulis : Comeditë,amici, bibite et inebriamini, cha- vel difficile vel impossibile confitelur, quid nos fa-
rissimi. Quasi vinea ergo electi germinabunt, quia cere possumus, qui, lippienlibus oculis et peccato-
Dominum suum bonis operibus imitabuntur, juxta rum sordibus obscuratis, clarissimum jubar solis
quod ipse Dominusdicit : « Qui mihi ministrat, me non possumus intueri ? tum si dicerem illud quod
sequatur. > « Mcmoriale ejus sicut vinum Libani. » scriptum est : O profundum divitiarum sapientiae et
Vinum Libani possumus dicere mistum, et diversis C scienlioe Dei ! quam inscrutabilia sunt judicia ejus
pigmentiscondilum, utodorem habeatsuavissimum. et investigabiles viae ejus. « Quia reclaeviae Domini,
Etestsensus: sicutvinum pigmentatum suave fragrat et justi ambulabunt in eis. > Viae Domini mandata
hominibus, sic rnemoria justi hominis Domini opéra intelligunlur Veteris ac Novi Testamenii, in quibus
imitantis, suavis est et dulcis. Possumus et vinum justi ambulant, dum ea opère complent, dicentes ad
Libani illud intelligere, quod Domino offerebatur in Deum cum Psalmista : < Perfice gressus meos in sc-
templo, de quo ail^Zacharias : «Aperi, Libane, portas mitis tuis. » « Praevaricatores vero corruentin eis. »
tuas, »etc. Sicut enim deleclabatttr Deus omnipotens Praevaricatores, Judaei intelligunlur, haerelici, falsi-
in vino quod ei offerebatur, sic gaudet et laetatur ex que Chrisliani, qui mandata Domini transgrediup-
odoê fidelium,fidei, et bonorum operum de se red- tur. Qui in eis corruent, quoniam qui in lege pecca-
dentium famam. verunt, per legem judicabuntur. Et servus qui scit
< Ephraim, quid mihi ullra idola? > Subauditur voluntatem domini, et non facit, plagis vapulavil
Opponis. Et esl sensus : Cum tanla bona percepturus multis.
IN JOËL PROPHETAM.
Joël interpretatur incipiens. Iste ad Judaeam et I) «Auditehoc, senes.etauribuspercipite, omneshabi-

Hierusalem valicinium proferens, in principio sui tatores terrae. > Senes nonoetate, sed merito; habi-
voluminis post luctuosa convivia ad luctum provocat tatores vero terrae, qui terrenis operibus deprimun-
Hierusalem, excidiumque ejus praenunliat. Prophe- tur. Inter audire vero, et auribus percipere, magna
tai quoque vocationem gentium, et super congrega- distantia est. Presbyleri, hoc est spirituales, sacra-
tos credentes superventurum Spiritum sanctum. tius audiunt ; qui vero terram inhabitant, auribus
percipiunt, sed humilius. «*Si faclum est istud iu
CAPUT PRIMUM. diebus veslris, aut in diebus patrum vestrorum, su-
« Verbum Domini quod faclum est ad Joël filium per hoc filiis veslris narrale : el filii vestri filiis suis,
Phatuel. » Joël interpretatur fortis Dei. Phatuel, et filii eorum generationi alterae. » Quod dielurus
adapertio velsermo Domini. Verbum Dei, quod sem- sum, novit rnemoria : nova res novos audilores desi-
per fuit apud Patrem, ad Joël faclum est. derat. Vinum enim novum in utres novos mittitur.
9Q HAYM0N1SHALBERSfAT. ËPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. 100
In hac brevi senlentia omne gerius humanum con- JV dona, quae in populum Judaeorum, vel in caeleris
texuit. animabus per degenerem vitam a diabolo dissipata
« Residuum erucae comedit locusta, et residuum sunt.
locustae comedit brucbus, et residuum bruchi com- « Confusi sunt agricolae,ululaverant vinitores su-
edit rubigo. » Quid enim per erucam, quae loto cor- per frumenlo, vino, et hordeo, quia periil messis
pore in terram répit, nisi luxuria designatur? quid agri. » Agricolaevel vinitores angeli sunt, sive ma-
per locustam, quae saltibus evolat, nisi inanis gloria gistri alque doctores, qui, videnles animas sibi cré-
exprimitur ? quid per bruchum, cujus pêne lotum ditas carnalibus passionibus deservire, nunc plan-
corpus in venire colligitur, nisi edendi ingluvies fi- gunt. Messis humanum genus significat.
guratur? quid per rubiginem, quaedum tangit incen- «Vineaconfusa est, el ficuselanguil; malogranatum,
dit, nisi ira innuitur? Residuum ergo erucae locustst elpalma, et malum, cl omnia ligna agri aruerunt,
comedit, quia saepe, cum luxuriaevilium a mente re- quia confusum est gaudium a filiis hominum. > Vinea
cesserit, inanis gloria succedit, cum se quasi san- vel llcus id ipsum quod superius plebs Judaica.
clum ex castitate glorialur. Dum ergo vitia viliis Malogranatum et caetera ligna diversa significant
succedunt, agrum mentis alia pestis dévorât, dum charismatum dona, quae huntano generi ab adver-
alia relinquit. Item aliter : Assyrii sub Salmanasar, 'B sariis poteslalibus per vitia auferunlur.
Babylonii Judaeam sub Nabucbodonosor, Antiochus. «Accingite vos, etplangite, sacerdotes ; ululate, mi-
Syriae, et Vespasianus imperalor Romanorum vasta- nislri altaris. Ingredimini, cubate in sacco, minislri
verunt. Item aliter : Quatuor lise pestes quatuor si- Dei mëi, quoniam inleriit de domo Dei nostri sacri-
gnificant gênera viliorum, quibus humana; animae ficium et libatio. » Exhorlatio ad praeposilos Eccle-
perverluntur ; nam hi inetuunt, cupiuntquë, dolent- siae, ul per èruditionent populi sibi crediti, velut
que, gaudentque. propria déplorent. Domum Dei Ecclesiam dicit, vel
i Expergisciraini, ebrii, et Acte, et ululate omîtes animam ex qua munera Dei per vitae incuriam pe-
qui bibitis vinum in dulcedine, quoniam periitab ore rierunt.
veslro. » Ebrii vocati sunt qui, mundi hujus aptore « Sanclificatejejuniunt, vocale coetum, congregale
confisi, mala non senliiint quaepatiunlur. Quid est senes, omnes habitatores terrae in domumDei nostri,
ergo dicere : Expergisciraini, ebrii, el flete.nisi : Sôm- et clamale ad Dominum : Ah ah ah diei ! quia prope
nittm vestrae insensibililatis exculite, et in devasta- est dies Domini, el quasi vaslitas a potente veniet. »
tione cordis tôt sibi succedentibus viliorum pestibus, Hoc est : jejunium veslrum caeteris virtutibus adjun-
vigilanlibus lamentis obviate? ctum sanclificate. Senes et habitatores terrae, doclo-
« Gens enim ascendit super terrant meam fortis et u res et audilorcs dicit in Ecclesiam congregandosper
innumerabilis ; dentés ejus ut dentés leonis, et mo- fidem; dies Domini dicitur dies judicii.
lares ejus ul catuli leonis. » Gens enim forlis el in- i Nunquid non coram oculis veslris alimenta perie-
numerabilis daemonessignificat, quaenon super coe- runt, de domo Dei vestri hetïiia elexsultatio? » Cre*
lum, hoc est spirituales, sed super terrain, hoc est, scenlibus enim viliis atque peccatis, luctus succedit
super carnales ascendit. laetiliae;domus Dei Ecciesia intelligilur, vel anima.
« Posuit vineam meam in desertum, el ficum iCoinpulrueruntjumentainstercoresuo.» Jumenta
meam decorlicàvit : nudans spoliavit eam et proje- in stercore suo piilrescere est, homines carnales in
cit, albi facli sunt rami ejus. » Vinea populus Do- fetore luxuria; vilain finire. « Demolita sunt horrea,.
mini nuncupalur, ficus vero Israelilicam plebem si- dissipalaesunt apothecae, quoniam confusum est tri-
gnificat. Ficum diabolus decorlicàvit, quia eamdem ticum. » Horrea vel apothecx mentes significat
plebem Judaicam ab omni gloria'nudavit. Rami ejus ftdelium, in quibus frumentum justitiae et vinum
albi facli sunt, quia sacerdoles iliius alque doctores prudentiae recondi solilum eral.
forinseciis albi videnlur per hypocrisim. « Quidingemuit animal, mugierunt grèges armenti ?
« Plange quasi virgo accincla sacco, super virum, Quia non est pascuum eis, sed el
p grèges pecorua)
pubertalis tuae, » O infelix plebs, vel »
anima, quae disperierunt. Quod animal etarmenladixit, homines
sponso, id est Christo, velut sponso copulata fueras doctos doclrinam Dei ignorantes insinuàvil, pecqra
conjugio, el sluprata a daemonibus, adultéra effecta vero génies significant. Pascua defecerunt, quia ari^
es, plange quasi virgo, hoc est âge poeuilenliam. ditas verbi Dei cuncta possidel, et cessanlibus plu-
« Periit sacrificium et libalio de domo Domini ; viis ejus, omnia aruerunt. Grcges
disperierunt, quia
luxeruni sacerdotes minislri Domini. » Domum Do- pastores taies non sunt qui doceanl sanitalem.
mini plebem dicit Judaicam, sive animant, quae, ex « Ad te, Domine, clamabo, quia ignis. comedit
spoliala ab adversariis potestalibus, nuciata lit ab speciosa deseni, et flamma succendit omnia ligna
omni sacriflcio jusliliae. regionis, sed et bestiae agri, quasi area sitiens im-
« Depopulata est regio, luxit humus, quoniam de- brem, suspexerunt ad te, quoniam exsiccati sunt
vaslalum esl trilicum, confusum est vinum, et fontes aquarum, et ignis devoravit speciosa deseni. ».
elanguil oleum. » Hoc esl quod ait David : « Non esl Ignis, diabolus, desertum, mundus iste, speciosa
qui facial bonum, non est usque ad unum. > Trili- deserti, homines sive gloria hujus saeculi; ligna re-
cum, vinum, el oleum, charismatum significant gionis, gentes quae a diabolo consumptaesunt ; be-
101 ENARRATIOIN JOËL PROPHETAM. m
stiae agri génies dicuntur, quae post mala opéra ad A ; « Vir in viis suis gradietur, el non declinabit a
Deum conversoe, ejus misericordiam implorant. semitis suis. Unusquisque fratrem suum non coar
Fontes aquarum scienliam significant legis, quas in ctabit. Singuli in calle suo ambulabunt. Sed et per
populo Judaeorumper infidelitatem exsiccata est. fenestras carient, et non demolienlur. Urbem ingre-
dienlur, in muro current, domos conscendent. » In
CAPUT II. quibus enim diabolus juste acceperit poteslatem, in
• Canile tuba in Sion , ululate in monte sanclo his per sensus carnis velut per feneslras ingrediens,
meo, conturbentur omnes habilalores terrae; quia ainola quae inlrinsecus reperit, depraedatur. Si quis
venit dies Domini, quia prope est dies tenebrarum vero eum introire prohibeal, ejus aedificium boni
et caliginis, dies nubis el turbinis. » Clara vox operis demoliri non permittitur. « Per fenestras in-
Evangelica praedicatio, Sion vero Ecclesia vel anima ; trabunt quasi fur, » id est per sensus nostros occulte
habitatores terrae, homines dicit esse carnales, daemonesvelul fufes ingredieniur.
quos omnes terret, et ad poenitentiam provocat; dies « A facie ejus conlremuit terra, nioti sunt coeli,
judicii talis erit his qui passuri sunt poenas, quam sol et luna contenebrati sunt, et slellae retraxerunt
diei tenebrarum et caliginis ob daninalioneni repro- splendorem suum. » A facie hujus populi diabolici,
borum comparavit. Al vero, quia cuncta retroacla B 1 vel etiam Antichrisli contreinuit terra, hoc est pec-
tune judicii juslitia? patefacla erunt, ideo eam solis calores; moli sunt coeli, id est spiriluales. Sol et
luntini comparavit. « Quasi mane expausum super luna oblenebrati sunt, quia fides Christi et Ecclesiae
montes populus multus et forlis, similis ei non fuit in quorumdant corda sub Antichristo deficiet
a prtncipio, et post eum non erit usque in annos « Et Dominus dédit vocem suam ante faciem exer-
generationis et generalionis. » Populus multus et citus sui, quia multa sunt nimis castra ejns, quia
forlis, daemonum muililudinem et impiorum signifi- fortiaetfacientia verbum ejus. » Quia divina praedi-
cat, quae a pruteipio, hoc est ab Adam usque in catio prseibit Antichrisli advenlum. Castra daemo-
finem saeculicum in judicio fuerit exstincla, in aeler- num ideo castra Domini dicuntur, quia in omni ne-
num non erit, quia post euntdem diem judicii, cessitate tam ad probationcm juslorum, quant ad
ascensus atque descensus (sicut dicere voluit Ori- damnalionem reproborum ejusjuri deserviiinl. «Ma-
genes) non erit. gnus enim dies Domini, et terribilis valde, et quis
« Ante faciem ejus ignis vorans, et post eum ex- sustinebit eum ? » Quis, semper in Scripturis du-
urens flamma. »Ubicunqueeniin ille ingressus fuerit, pliciter intelligilur, id est aut nulltis, aut rarus.
exercilus daemonumstalim desertum facit, et omnium « Nunc ergo dicit Dominus : Converlimini ad me
virtutum exurit flores. « Quasi hortus volupflltis terra G in loto corde vesiro, in jejunio cl ffetu el planclu. »
coram eo, et post eum soliludo deserti, neque est Exhorlatio Domini humanum genus ad puenileniiam
qui effugiat eum. » Priusquam homo delinquat per provocans, in jejunio primo, quia fundamentum poe-
ejus suasionem, et esl sine peccalo, fit quasi hortus nilentiae jejunium est. Cornes autem jejunii, fletus et
paradisi : cum autem eum seinel ceperit et duxerit planclus.
in peccatum, facit eum solitudinem el desertum, ita « Et scindite corda vestra, et non vestimenla ve-
ut non sit, aut raro sit, qui ejus possit effugere dc- stra, et converlimini ad Dominum Deum veslrum,
cipulam. quia benignus el misericors est, paiienj et raultaemi-
« Quasi aspectus equorunt aspectus eorum , et sericordia;, pratslabilis super malitia. » Hoc adver-
quasi équités sic currunt. » Equus homo, eques dia- sum eos loquitur poenileutes, qui babilu poeniten-
bolus. Quasi aspectus equorunt, aspectus impiorum, tiam pollicentur, et corde non exhibent. Ne despe-
per quos diabolus persequitur juslos. Quadriga dia- ret peccator luagniludine viliorum, benignitas et mi-
boli quatuor sunl passiones, quas sub nomine pes- sericordia Domini illi pollicetur , quia peccantes non
tium in capite hujus libri describit. punit stalim, sed poenilenliaedat locum.
« Sicut sonitus quadrlgarum super capita montium _, «Quis scit si converlatur, et ignoscat, el reli-
exsilient, sicut sonitus flammaeignis devoranlis sti- quat post se benediclionein? Sacrificium et libameti
pula m, velut populus forlis praeparatus ad praelium. » Domino Deo noslro. » Inuniuscujusquepeccatumdii-
Stipula, levés et infrucluosi homines, igné diaboli bie veniam rcpromillil, ne negligenliorem facial pee-
consumpli. nitentem, el relinquat post se benedictionem. Primo
« A facie ejus cruciabuntur populi, omnes vullus benediclionein, quae expellit malediclioncm, deinde
redigenlur in ollam. »Cum populi coeperint cum ipso sacrificium et libamen , hoc est opéra bona quee pla-
inpoenam trahi, el eos coeperit habere diabolus in ceant Deo.
propria poleslate. « Canile tuba in Sion, sanctificate jejunium, vo-
« Sicut fortes current, quasi viri bellalorès ascen- cale coetunt, congregate populum : sanctificate Eccle-
dent murum. »Infelix illa civitas, hoc est anima, siam, coailunale senes, congregate parvulos etsugen-
quae a tali hosie capilur. In qua cum quisque in- tes ubera. » Iterum eadem repetit, ut vel doctrina;
gressus fuerit, super murum virtutum currens liben- frequenlis audilu converlanlur ad Deum. Congre-
ler insultât ; atque domum conscientiae cum intra- galio populi colleetio est in Ecclesia fidelium per
îcrii, si quid boni in ea invenerit, cuncta deperdat. Christum; setatutn diversilas discretiô est tneritoi
103" HAVMONIS^HALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 104.
rum. « tgrediatur sponsus de cubili suo et sponsa À A rotimtm , utriusque Teslamenti benedictionem oivi-
de lhalamo suo. Inlra vestibulum et altare plora- nilus is Christo collatam dicit.
bunt sacerdotes ministri Domini, et dicent. » Spon- «Et implebuntur areae frumento, et redundabunt
sus Christus de cubili suo, hoc est de sinu Patris, ad torcularia vino et oleo, » id est in Chrisio, vel in
publicum humani generis egressus. Sponsa caro ejus- principio regni spiritualis, areaeEcclesiaea creden-
dem Christi ex utero Mariaevirginis velut de thalamo tibus populis repletae, sive corda electorum variis
suo prodiens. Sponsus sermo divinus, sponsa anima virtulibus per imbrem gratiae Spiritus sancti redun-
fidelis. Sacerdotes ministri Domini, apostoli sunt, dantia.
pro delictis populi intervenientes. « Parce, Domine, < Et reddam vobis annos quos comedit locusta, et
parce', populo tuo, et ne des haereditatem tuam in bruchus, et rubigo, et eruca. Fortiludomea magna,
opprobrium, ut dominentur eis nationes. > Hoc est : quam misi in vos. > Quatuor hse pestes quatuor per-
ut milteret qui eam liberarel, et misit et pepercit turbaliones, per quas diabolus humanum genus dé-
populo suo; id est, in adventu Christi, remissionem vorât, significant, hoc est : cupiditatem et metum, lae-
largitus est peccatorum, ut non dominentur eis na- titiam atque tristitiam.
tiones, id est daemOnes.< Quare dicunt in populis : « Et coraedetis vescentes, et salurabimini, et lau-
Ubi est Deus eorum? Zelatus est Dominus terram B dabitis nomen Domini Dei vestri, qui fecit vobiscum
suam, et pepercit populo suo. » Zelare ideo dicitur, mirabilia. • Omnes enim qui legunl Scripturas car-
quia ubicunque zelus est, amoris indicium est. Re- naliter, sicut Judaei, et ad intelligentiam non perve-
sponsio Domini, pollicitatio ejus per libros legis pro- niunt spiritualem, isti sunt vescentes, et nunquam
phetarum. « Ecce ego mittam vobis frumentum, et ad saturilatem pervenientes. Et laudabitis nomen
vinum, et oleum, et replebimini in eis, et non dabo Domini Dei vestri, hoc est: si misericordiam Dei per
vos ultra opprobrium in genlibus. » Frumentum, intelligentiam spiritualem fuerilis consecuti. « Et
«Hhfistus, qui in Zacharia frumentum dicitur eleclo- non confundetur populus meus in sempiternum , et
rum; vinum, gratia Spiritus sancti ; oleum, chari- scietis, quia in medio Israël ego sum, » id est in me-
smata, quae a Christo per donum Spiritus sancti in dio videntium Deum ex fide. «Et ego Dominus Deus
corda electorum diffunduntur, hoc est : benedictione vester, et non est amplius, et non confundetur popu-
mea veterem maledictionem abstergam. lus meus in aeternum. » Ego sum Christus, et ego
< Et eum qui ab aquilone est, procul abjiciam a Dominus vester, idem ipse Christus, et amplius prae-
ter Christum.
vobis, et expellam eum in terram inviam et déser- « Et erit post haec, et effundam spirilum meum
tant. » Aquilonem diabolum dicit : terram inviam et
C super otmjem carnem, et prophetabunt filii veslri et
desertam, reprobos omîtes in quibus régnât appei-
filiaeveslrae. Senes vestri somma somniabunt, elju-
lat. « Faciem ejus contra mare orientale, et extre-
venes visiones videbunt. » Senes, prophetas, juve-
mum ejus ad mare novissimum. i Diabolus non ha-
bens faciem ad solem justitiae,- sed quocunque re- nes, apostolos appeilat.
< Sed et super servos meos et anciUas meas in
Spexerit, semper mare istius saeculirespicit. Orientale diebus illis effundam
autem et novissimum, principium ruinae ejus intel- spiritum meum. » Hoc secun-
dum historiam manifestissime dictum et implelum
ligilur. « Et ascendet fetor ejus, et ascendet pu- est. Servos
tredo ejus, quia superbe egit. » Cum idem diabolus meos, viros spiriluales atque doctores :
in fine tnundi anciUas vero, ecclesias, vel animas credentium
jugulalus fuerit, tune fetor ejus, hoc
dicit.
est qualis sit, omnibus apparebit.
<Et dabo prodigia in coelo et in terra, sanguinem,
«Noli timere, terra, exsulta et Uetare, quia magni- et ignem, et vaporem fumi. » Prodigia in coelo, hoc
ficavit Dominus ut faceret : nolite timere animalia est in sanctis ; et in terra , hoc est in peccaloribus
regionis, quia germinaveruht speciosa deserti. » Hoc se Dominus dare pollicelur. Et quid prodigia, nisi
est cogitationem suam, quam pro salule humani signa et perdilionem peccatorum, quae in adventu
generis disposuit, ut de eorum substantia Filius Dei " Spifilus sancti palefactae sunt?-In sanguineinlerfe-
carneto assumeret. Eam quam supra dixerat male- ctio animarum ; in igné calorem corporis, sive ira-
diclam, nunc dicit benedictione Dei reslaurari. Ani- cundiam cordis; in vapore fumi, cogitationes noxiae,
malia regionis, gentes quibus verba virtutem, id est quae in corde hominum aesluant, significantur. Se-
Christus, per Virginem germinavit. « Quia lignum cundum historiam et propheliam, in tempore passio-
atlulit fruclum suum , ficus et vinea dederunt virtu- ns Christi omnia haec compléta sunt.
tem suam. Et filii Sion, exsullale et laetamini in Do- « Sol convertetur in tenebras, et luna in sangui-
mino Deo vestro, qui dédit vobis doclorem justitiae, nem, antequam veuiat dies Domini niagnus et hor-
et descenderëfaciet ad vos imbrem matutiiium. > Li- ribilis. » Hocest : splendor quorumdam fidelium, ul-
gnum, Christus, ficus vero in persona accipitur Spi- lima tribulatione deficiens obscurabilur , et Ecclesia
ritus sancti ; vinea idem Christus in plèbe fidelium ; martyrum sanguine cruentabitur.
filii Sion, filii dicuntur Ecclesiaein speculatione fi- « Et erit, omnis quicunque invocaverit nomen Do-
dei constiluti ; doctor justitiae, Christus, Ecclesiae mini salvus erit. » Invocare el dicere
Dominum, non
Busea Deo Pâtre electus; imbrem malutinum et se- tantum voce, sed
opère comprobandum est et eue-
105 ENARRAT10 IN JOËL PROPHETAM. 105
ctu. « Quia in monte Sion et in Hrèrusalefn eril sal-. A possidebitis, iu conirarios vobis suscitabo, el filios
vatio, sicut dixit Dominus, et in residuis quos Domi- ac filias, hoc est discipulos vestros per Ecclesiae
nus vocaverit. » Moulent Sion ei Hierusalem, Ec- praedicalores in eorum subjectionem reducam. « Et
clesiam inlelligimus, in qua erit salvatio , sicut venundabunt eos Sabaeis genti longinquae, quia Do-
dixit. minus loculus est. » Saba inlerprelatur conversio,
Juda vero confessio. Sabaei ideo gens longinqua di-
CAPUT ni.
citur, quia sancti qui haereticis dominantur, in aeter-
« Quia ecce in diebus illis et in tempore illo cum num vivent.
convertero captivitaiem Juda et Hierusalem, > quae « Clamate hoc in genlibus, sanctificate bellum,
anlea non eral. Primi sunl sancti apostoli, vel cae- suscitaie robustos. » O vos principes, id est doctores,
teri ex circumcisione credentes, residui vero, ex clamate, qui vobis subjecti sunt, quia veniet dies
gentibus venientes. judicii. « Accédant et ascendant omnes viri bellato-
« Congregabb omnes gentes, et deducam eas in res. » Accédant pediles, ascendant équités. EquJ
valle Josaphat, et disceptabo cum eis ibi. > Josaphat enim homines impii, équités vero diabolus vel dae-
interpretatur Domini judicium. Hoc ergo est quod mones. Hi enim dicuntur viri bellalores, qui huma-
dicit : Quando misertus fuero eorum qui per confes- in num genus soient per vitia debellare.
sionem nominis mei censentur, tune omnes adversa- « Concidite aratra vestra in gladios, et ligones ve-
rios meos deducam in vallem judicii. Omnes gentes, stros in lanceas, infirmtis dicat, Quia fortis ego
aut omîtes désignât nationes incredulas, aut omnes sum. » Amovele (inquit Dominus), o vos dgemones,
daemonesdicit. « Superpopulomeoethaereditale mea universam pacent in sedilionem, et in bellum cuncti
Israël, quos disperserunt in nalionibus, et terram consurgite. « lnfirmus dicat quia fortis ego sum. »
meam diviserunt. » Hoc est, non eos opprimam in Dicere in Scripturis, facto opère consuptmare est.
die judicii, aut auctoritatem potenliie meaesentiant, Et cum omnia mala haec fecerilis, et omni virtule
sed ralione justitiae, aut etiam sua confessione di- ad pugnandum contra eleclos meos veneritis, tune
gnos se suppliciis esse cognoscant. in die judicii omnem virtutem vesiram prosternant.
« Et super populum meum miserunt soriem. » Hoc « Erumpite et venile, omnes gentes; de circuitu
esl, quod cerlalim in singulis regnare voluerunt. < Et congregamini. Ibi occumbere faciet Dominus robu-
posuerunl puerunt in proslibulo, et puellam vendide- stos tuos. » Hoc déclarât quod cum dies Domini ad-
runt pro vino ut biberent. » Hoc loco queritur de venial, et finis mundi appropinquel, Satan omnem
sortibus eorum, quod etiam robustissimum sexum, virtulem suam Antichrisli lemporibus effundal, et ad
aetalem quae poterat ad virtules crescere, suis inju- C tentandas et subveriendas animas vehemenlius pu-
stitiis eaerainaveruut, et anima quae erat forlissitna, gnet.
libidini et voluplatibus subjugata esl. « Consurgant et ascendant gentes in vallem Josa-
< Verum quid mihi et vobis, Tyrus et Sidon, et phat. » Isli autem non judicanlur in monlibus, non
omnes terminos Palaestinorum ? nunquid ullionem in campestribus, sed in profundum et deorsum, ul
reddilis mihi? > Tyrus tribulalio sive anguslia, Si- stalim judicii locus ipse pro poena sit. « Quia ibi se-
don vero venatio, hoc est daemones : Palaeslim, ca- debo ut judicem omnes gentes in circuitu. » Sedere
dentes polione. Quaeomnia de haereticis recte sen- Dei est babitum et potestatem judicandi ostendere.
tieitda sunt, per quos diabolus populum Dei de Ec- « Millile falces, quoniam inaluravit messis. » Hoc
clesia separavit, alque per eloquentiam suam quasi loquitur ad angelos : messores enim angeli sunl,
aurum et argentum, simplices quosque de Ecclesia messis vero populi sunt. Quodammodo angeli de sua
educentcs, filiis Graecorum„hoc esl genlilium , subi sublimilate descendunt, quando spscipiunt officia
peccalo venundanl. « Et si ulciscimini vos contra lortorum. « Venile et descendite, quia plénum est
me, cito velociter reddara vicissiludinem vobis super torcular : exubérant lorcularia, quia multiplicata est
caput vestrum. Argentum enim meum et aurum tu- malitia eorum. i Jam redundat mundus vel torcular
lislis, et desiderabilia mea et pulcherrima mea in- I) iniquiiatibus, jam ultra capere non potest maliliaiti
tulistis in delubra vestra, el filios Juda et filiosHie- humani generis.
rusalem vendiderunt filiis Gr:eciae,ut longe facerelis , «Populi, populi in valle concisionis, quia juxta
eos de finibus suis, > id est sub peccalo, <ul longe est dies Domini in valle concisionis. > Nequaquam
eos facerent ab Ecclesiaefide. » dixit judicium , ne vel dubiam senlcnliam facere vi-
< Ecce ego suscitabo illos de loco in quo vendidi- deretur, sed concisionem posuit, cui remanere nihil
slis eos, et convenant retribulionem vestram in ca- possit.
put vestrum. » Suscitabo quasi jacenles, qui de fun- « Sol el luna oblenebrati sunt, et stellae retraxe-
damento Ecclesiae evulsi sunt, in prislinum stalum runt splendorem suum. » Sol, Christus; luna, Ec-
fidei restaurabo, atque in caput vestrum, hoc est clesia. Stellae vero Chrisli retraxerunt splendorem
haereticorum qui eos seduxistis , ullionem resti- suum his qui cruciabunlur. Neque enim merebun-
tuant. lur, qui in poena ewint, lumen justilLe videre.
« Et vendant filios vestros et filias vestras in raa- « Et Dominus de Sion rugiet, et de Hierusalem da-
nibus filiorum Juda, » id est eos quos de Ecclesia bit vocem suam, ei movebpntur coelunt et terra, »
PATKOL.CXVII.
107 BAYMONIS HALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. - COMMENT.B1BL. 108
id est de Ecclesia sanetorum, sive de Hierusalem A < iEgyptus in desolatione erit, et Idumaeain deser"
coelesli. Quia enim rngilu leonis animalia cuncta tunt perditionis, pro eo quod inique egerint in filios
terrcntur, sic et vocem ejus omnes pavebunl. « Et Juda, et effuderint sanguinem innocentent in terra
Dominus spes populi sui, et fortiludo filiorum Israël. sua.» iEgyptus interpretatur tenebroe,hoc est dae-
Et scielis quia ego Dominus Deus vester, » hoc est mones vel peccata. Idumaeasanguinea , sive terrena,
credentium et fide Deum videntium. « Habitans in id est omnia terrena ad voluptatem carnis et san-
Sion iu monte sanclo meo. > Mons sanctus aut Hie- guinis pertinenlia, quae in die judicii desolabumur,
rusalem coeleslis intelligilur, aut cerle ipse Filius. eo quod per infinitam malitiara suam filios Eccle-
<El erit Hierusalem sancta, et alieni non transibunt siae in hoc saeculo deceperunt
per eam amplius. » Sive Hierusalem coelestis, sive
Ecclesia, jam in eanon habent amplius potestalem. « Et Judaea in aeternum habilabilur, el Hierusalem
Ipsi enim intelligunlur alieni. in gênera lionem et generationem. Et mundabo san-
« Et erit in die illa, slillabunt montes dulcedinem, guinem eorum, quem non mundaveram, et Dominus
et colles fluent lacté, et per omnes rivos Juda ibunt commorabilur in Sion. » Judaea, hoc est domus con-
aquae. » Montes el colles pro diversitate merilorum fessionis, habitabitur in perpetuum. Sed quia non
sanctos appeilat, dulcedinem vero eloquia Scriptura- B est innoxia in bac vita , sed aliquantis, licel levibus,
l'tiiti , rivos corda electorum. Aqua vero gratiam si- peccalis conlaminala est, ego cuncta mundabo per
gnificat Spiritus sancti. « Et fons de domo Domini multiludinem misericordia; meae, quae ipsi propriis
egredietur, el irrigabit torrenlem spinarum. » Fons, virtutibus non mundaverunt. Sion interpretalur spé-
divinitas Filii Dei patens, sive Spiritus sanctus : lor- cula. Ergo in sublime commorabilur Dominus , hoc
rens spinarum, peccata humani generis, quaeper gra- esl in Ecclesia, in qua et régnât in saecula.
tiam eorum aduruntur, in futurum purgala.
IN AMOS PROPHETAM.
Amos, qui interpretalur bonus, valicinavit ini quia omnes in Aaam ntoriuntur. Secundum pro eo
Samaria et Hierusalem, tria et quatuor scelera gen- quod insita naturae lege immemores ralionis non
lium sub totius mundi imagine describëns. Hic; intellexerunt. Terlium quoque eorum, qui dalae '^gi
adventum Chrisli sub Dominica voce ila prxdical: : _ non obediuut. Quartum inexpugnabilc eorum qui
i Ego firmans tonitruum, et creans Spirilum, et an- in Christum non crediderunt. Post scelera vero gen-
nunlians in hominibus Christum. >Reliqua autem quae lium, seplimo in loco Juda de praevaricatione legis,
de Amasia el Hieroboam, sive Israël loquitur, tropo- et octavo Israël de impietate, quam in Christo exer-
logice ad haereticos referenda sunt. euerunt, redarguit. Vel certe tria et quatuor scelera
sunt cogitare, consenlire, facere, et non poenitere :
CAPUT PRIMUM aut certe cogitare, loqui, agere, et peccatum suum
< Verba Amos, qui fuit in pastoralibus de Thecua, defendere. Primum peccatum esl cogitasse quod ma-
quee vidit super Israël in diebus Oziaerégis Juda, et lum est, secundo cogitationibus acquievisse, tertio
in diebus Hieroboam, filii Joas régis Israël, anle opère perpétrasse : quartum, post peccatum suum
duos annos terraemotus. »Amos interpretatur populus poenitentiam non egisse. Chazael interpretatur fa
avulsus, Ozias vero imperium, vel fortiludo Domini, dura Dei.
Hieroboam aulem indicatio, vel causa populi, sive • « Et conteram vecleny Damasci, et disperdam ha-
divisio populi, Joas Domini rnemoria, sive tempora- bitatorem de campo idoli, et lenentem sceplrum de
litas. Thecuevero, quae interpretatur tuba, vaticinia domo volnplatis, et transferetur populus Syriae in
significat prophetarum. ». Cirenem, dicit Dominus. » Damascus interpretatur
« Et dixit, Dominus de Sion rugiet, et de Hieru- sanguinem bibens, sive sanguinem probans, figura
salem dabit vocem suant. El luxerunt speciosa pa- hujus mundi.
storum, et exsiccalus est verlex Carmeli. » De Hie- « Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus
rusalem, ubi erat lemplum et Dei religio, unde Gazae,el super quatuor non convenant eum, eo quod
Christus ortus velut leo per Evangelicam praedica- transtulerint captivitatem perfectam, ut concluderen'
lionem dédit vocem. Speciosa pastorum, populus eam in Idumaeam, el miltam ignem in murum Gazae,
Judaeorum, verlex Carmeli, lemplum seu regnum, et devorabil aedes ejus, et disperdam babitalorem de
vel sacerdotium Judaeorum. Azoto, el lenentem sceplrum de Ascalone. El con"
« Haecdicit Dominus : Super tribus sceleribus Da- venant manum meam super Accaron, et peribunt
masci, et super quatuor non convenant eum, eo reliqui Philistinorum, dicit Dominus Deus. » Gaza
quod conlriverit in plaustris ferreis Galaad. Et init- interpretatur fortiludo ejus. « ILec dicit Dominus :
iant ignem in domo Chazael, et devorabit Dominus Super tribus sceleribus Tyri et super quatuor non
Benadab. » Tria et quatuor scelera genlium, quae convenant eum, eo quod concluseriitt caplivilatem
séries replicat, haecsunt : Primum ilaque scelus est, perfeclam in Idumaea, el non sinl recordati foederis
109 ENARRATIOIN AMOS PROPHETAM. 110
'ralrum. » Tyrus interpretatur tribulatio sive coan- A i est Christi electos, sive sensus spiriluales in divinis
gustans. Significat perversae doclrinae haereticorum libris per carnalem intellectum comminuunt, atque
dogmata, quaecapere nilitur veritalem, et conclu- in favillam redigunt.
dere eam in terrenis sensihus. « Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus
« Et raillant ignem in murum Tyri, et devorabil Juda, et super quatuor non convenant eum, eo quod
aedes ejus. • Ignem haereticorum impielaiem signifl- abjecerint legem Domini, et mandata ejus non custo-
care videtur, quae eorum significat congregaliones, dierint. Deceperunt enim eos idola sua, postquam
velut murum sive aedes, id est conscientias eorum abierant patres eorum. Et mittam ignem in Judam,
dévorât. Potesl et futuram significare.damnationem. et devorabit oedes Hierusalem. » Quod de Juda dici-
« Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus tur, refertur ad Ecclesiam , quaeest vera confessio.
Edom, et super quatuor non convertam eum, eo Et in eo arguitur quod legem Domini conlempseril,
quod persecutus sit in gladio fratrem suum, et vio- et ejus mandata non fecerit.
laverit misericordiam ejus, et lenuerit ultra furorem « Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus
suum, et indignalionem suam servaverit usque in Israël, et super quatuor non convertam cum, eo
finem. » Edom, qui interpretalur sanguineus sive *1 quod vendiderit pro argento justum, et pauperem
Urrenus, significat populum Judaeorum et haereticos]B pro calceamenlis; qui conterunt super pulverem
persequenles fratrem suum, hoc est Christum in terrae capita pauperum, et viam hutniliiim décli-
mëmbris suis. nant. > Hoc de Christo, quem Judaei vendiderunt
< Miliam ignem in Theman, et devorabit aedes argento, recle intelligendum est. Capita pauperum
Bosrae. > Mittet Dominus ignem in Theman, hoc est Judaei et haerelici super pulverem terraeconvertunt,
in déserta siccaque Judaea, ul otnni sensu lillerae quia sensus bumitium fidelium in lerreno inlelleclu
concidente, superaedificelurEcclesia Christi Domini comminuunt, et viam humilium illam , quam dixit :
fundamentis. « Ego sum via et veritas et vita, » déclinant, quia
« Haecdicit Dominus: Super tribus sceleribus filio- per eam ambulare contemnunt. i Et filins ac pater
rum Ammon, et super quatuor non convenant eum, ejus ierunt ad pucllam, ut violarent nomen sanctum
eo quod dissecuerit praegnantes Galaad, ad dilatan- meum. » Pater, populus Judaeorum ; filius vero po-
dum terminum suum.Et succendam ignem in murum pulus est Christianus. Ille aulem cum paire ad
Rabah, et devorabit aedesejus in ululalu in die belli, puellam ingredilur, qui veniens ad Ecclesiam, legem
et in turbine in die commolionis. Et ibit Melchomin cum Evangelio servare vult, ac per hoc committit
captivitatem, ipse et principes ejus simul, dicit Do- sluprum, et violât nomen Dei.
minus. » Galaad namque acervus testimonii interpre- tC « Et super vestimenlis pignoralis accubuerunt
tatur. Et quia cuncta simul congregatio Ecclesiae juxia omne allare, et vinum bibebant damnatorum
per confessionein servit teslimonio veritalis, non in domo Dei sui. » Tantus enim apud sacerdotes Ju-
incongrue per Galaad Ecclesia exprimitur, quaeopère daeorum erat contemptus in Deum, ut vestimenla
cunclorum fidelium de Deo quaesunt vera lesiantur. sua, in quibus dormierant, vel in quibus fornicaban-
Praegnantes autem vocantur animaequae intelleclum lur, juxta altare funibus terrae tenderent et facerent
Verbi ex divino amore concipiunt, si ad perfectum velamina, post quae fornicantes in lemplo nullus
tempus veniant, conceplam intelligentiam operis posset aspicere.
ostensionc pariturae. Seciierunt ergo praegnantes Ga- « Ego aulem exterminavi Arnorrhaenm a facie
laad-haerelici ad dilalandum terminum suum, quia eorum, cujus altitudo cedrorum, altitudo ejus, et
nimirnm mentes fidelium, quaejam aliquid de veri-... fortis ipse quasi quercus, et contrivi fructum ejus
(alis intellectu percipiunt, perversa praedicationc desuper, et radiées ejus subler. Ego sum qui ascen-
perimunt,et scientiaesibi nomen exlendtint, dum dere vos feci de terra Êgypli, et eduxi vos in de-
parvulorum corda jam de Verbi conceplione gravida, serto quadraginta annis,ut possiderelis terram Amor-
erroris giadio scindunt, et quasi doclrinae sibi opi- rhaei, et suscitavi de filiis vestris in prophetas, et de
nionem faciunt. D juvenibus vestris Nazarenos. Nunquid non ita est
filii Israël, dicit Dominus? Et propinabatis Nazaroeis
CAPUT II.
vinum, et prophetis mandabaiis dicentes : Ne pro-
« Haec dicit Dominus: Super tribus sceleribus; phetetis. > Hoc secundum historiam tempore illo im-
Moab, et super quatuor non convertam eum, eo quodI pletum est, quando extirpatis septem gentibus de
incenderit ossa régis ldumaeaeusque ad cineres, et terra Chananaeorum,populus Judaeorum sedibus po-
miliam ignem in Moab, et devorabit aedes Carioth,, liti sunt.
et morietur in sonitu Moab in clangore tuboe, ett « Ecce ego stridebo super vos, sicul stridét plau-
disperdamjudicem de medio ejus, et omnes prin-- strum onustum feno. » Quia enim fenum esl vita
cipes ejus interficiam cum eo , dicit Dominus. »> carnalium, sicut scriptum est : <Omniscaro fenum, •
Moab, qui interpretatur ex pâtre, hoc esl, diabolo. in eo quod Dominus vitam carnalium tolérât, more
Carioth vel Carialhiarim, vertitur in lingua nostra,, plaustri fenum se porlare testatur. Cui sub feni
villa sylvarum, quia Judxi vel haerelici, quorumi onere slridere, est pon:!cra et iniquitales peccantium
figurant Moabiste gestavit, ossa régis ldumaeae,hoc: conqneri.
'
111 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. 112
« Et peribil fuga a veloce, et forlis non obtinebit A Samariae, et videte insanias multas in medio ejus, el
virtulem suam, et robuslus non salvabit animam calumniam patientes in penetralibus ejus, et nescie-
suam, et lenens arcum non stabit, et velox pedibus runt facere rectum, dicit Dominus Deus, thesauri-
non salvabitur, et ascensor equi non salvabit ani- zanles iniquitatem et rapinas in aedibus suis. »
mam suant, et robustus corde inter fortes nudus Azotus interpretatur ignis, populum genlium exhor-
fugiet in die illa, dicit Dominus. > Hoc secundum tatur ut congregetur super populum Judaeorum, ut
hislor'ne fidem tune impletum est, quando ob meri- videat mala qux ipse fecit, ut ipse populus Judaeo-
tum peccaiorum Assyriis vel caeteris genlibus in di- rum juslas querimonias adversus Deum se habere
.reptionem sunt traditi. Generaliter vero super omnes non pulet, pro eo qupd illos tradidit in direptionem.
deliuqucnles hoc quod minatur, in die judicii ventu- Calumniam quoque paliuntur in penetralibus ejus,
rum est sive opprimunlur simplices quique credentium, dum
CAPUT 111. nomine veriiatis haerelici volunt mendacium, et
« Audite verbum quod loculus esl Dominus super omnino rectum facere nesciunl, quia perdiderunt
VTOS, filii Israël, super omni cognatione, quam eduxit tramitem veriiatis, nec credent in eum qui dicit:
«leterra Êgypti, dicens, tanlummodo vos cognovi,* « Ego sum verilas. >
.ex omnibus cognalionibus terrae, idcirco visitabo B « Propterea haec dicit Dominus Deus : Tribulabi-
super vos omnes iniquitales vestras. » Hoc non so- lur et circuietur terra, et delrahelur ex te fortiludo
lum de Judaeis, sed de omnibus eleclis, quos Deus tua, et diripientur aedeslux. » Haerelici quoque ter-
omitipolens, velul pater filios, in hac vita flagellât, rena sapientes, aut tribulabuntur in die judicii, et
senliendum est. omnis eorum fortiludo tenuabilur, et diripientur quae
« Nunquhi ambulabunt duo pariter, nisi con- habuerant de rapinis, ut liberenlur populi quos de-
veuerit illis? » Isti igitur duo qui sibi consentiunt, ccperanl. Aut certe per viros ecclesiaslicos quolidic
et in via Christi pariter ambulant, uterqite populus, tribulabuntur tesiimoniis Scripturaruhi, et delrahe-
hoc, est, ex circumeisione et praeputio intelligendi lur ex eis fortiludo syllogismorum et verborum acu-
sunt. > torum, quibus suum dogma firmaverant, ut qui rapli
« Nunquid rugiet leo in saltu, nisi habuerit prae- fueranl de Ecclesia, ad Ecclesiam revertanlur.
dara? Nunquid dabit catulus leonis vocem de cubili « Haecdicit Dominus, quomodo si eruat pastor de
suo, nisi aliquidcomprehenderit? » Leo, diabolus; ore leonis duo crura, aut exlremum auricube, sic
calulus leonis, mullitudo immundorum spirituum eruenlur filii Israël qui habitant in Samaria in plaga
capic'ntës praedam, animas videlicet reproborum, " Iectuli, et in Damasci grabaio. k Hoc secundumhi-
quaeunitatem fideiper discordiam amiilunl, ac secum storiam in Judaeis teraporibus vastalionis eorum im-
cas In baraibrum damnationis trahunt. pletum fuisse non dubium est : secundum vero tro-
« Nunquid cadet avis in laqueum terrae absque pologiam, de vocalione genlium senliendum esl,
aucu'pe?nunquid auferlur laqueus de terra antequam quas» paslor bonus, qui animamsuam pro ovibussuis
quid ceperil? » Laqueus terrae seu aucupis, diabolus ponit, » de ore leonis (hoc est diaboli) eruit : in
•intelligendus est, qui in lerrenis actibus seu per crura, doctores : in exlremum vero auriculae, audi-
discordiam unitatis, electos velut aves capit. lores significat.
« Si clanget tuba in civilale, et populus non ex- « Audile et contestamini in domo Jacob, dicit Do-
pavescet? Si erit malum in civilale, quod Dominus minus exerciluum, quia in die cum visilare coepero
«on fecit? » Quidquid enim in Scripturis sànclis, praevaricaliones Israël super eum, visitabo el super
tuba comminans : malum autem quod Dominus facit altaria Belhel, et ampulabunlur cornua altaris, el
in civilale, non conirariura est virluli, afllictionem cadent in terram, cf'perculiam domum hiemalem
autem et crucialus hontinum significat. cum domo aestiva, et peribunt domus eburneae, et
< Quia non faciet Dominus Deus verbum, nisi re- dissipabunlur oedesmultae, dicit Dominus. > Secun-
velaverii secrelum suum, ad servos suos prophetas. » p. dum hisloriam in Juda'is implelum esse credimus,
Non quod omnia revelet Deus prophetis, qua: in coelo secundum anagogen vero de haereticis senliendum
facturus est, vel ante jam fecit, sed ea lantum quae est, qui proelermisso allari Domini, quod est unilas
facturas sit in terris revelavit. fidei, plurima altaria sibi, non Deo construunt. Do-
«.Leo rugiel, quis non limebit? DominusDeus lo- mum vero hiemalem aut aestivam, atque Israël et
-entus est, quis non prophelabit? » Seio quemdam Judam, aut certe populum Judaeorum el haereticos
in suis scriptum -conimentariis reliquisse, leonem prsefigurat.
rugienlem diaboluni inlelligendum, el rugienlem his CAPUT IV.
qui perituri sunl. Deum autem qui loquilur per pro-
phetas, référendum esse ad Deum salvalorem, ut « Audite verbum hoc, vaccae pingues, quae eslis in
quoptodo illi in malam partem audiunt leonis rugi- ntonlc SamarKB,quae calumniam facilis egenis, et
lum, et capiuntur in morlem, sic sancti in bonam confringilis paPperes, quaedicilis doininis vestris :
parlent Deum praecipienteni audiant et salveniur. Afferte, el bibentus. Juravil DominusDeus in sancio
« Audituin facite in aedibus Azoti, et in aedibus suo, quia ecce dies venient siiper vos, et levabunt
lerrae iEgypli, el dicile : Congregaminisuper montes vos in contis, et reliqnias vestras in ollis fcrvenli-
113 ENARRAliO IN AMOS PROPHETAM. 11*
bus. » Vaccas pingues, principes Judaeorum sive A eruca, et non redislis ad me, dicil Dominus. » Ha-
diviles hujus mundi dicit. Spirilualiler vero Sama- bent haeretici borlos et vineas, vel olivela seu ficc-
ria, quae inierprelatur euslodia, superbiam signifi- ta, hoc est falsas virlutes, quas tamen eruca vel
cat haereticorum, qui se custodes praeceptorum Dei caeteraepestes diaboli absque dubio abrodunt atque
esse menliuntur. Quod vero ait, « Levabunl vos in consumunt.
contis, hislorialiter principibus Judaeorum accidil. « Nisi in vos mortem in terra Jïgypli, percussi in
Tropice vero, haereticos conjunctos viris ecclesiasli- gladio juvenes vestros, usque ad captivit.tein equo-
cis per divinas senlenlias figurai, aut certe futuram runt vestrorum, et ascendere feci putredinem ca-
damnalionem insinuât. slrorum vestrorum in nares vestras, et non retli-
« El per aperluras exibilis, aliera contra altérant, stis ad me, dicit Dominus. » Mitlit ergo Dominus
el projiciemini in Armon, dicit Dominus. » Secun- morlem in Jacob ut morlificemus membra noslra
dum hisloriam in Judaeislune adimplelumest, quando super terram. Equos quoque tradidit in caplivila-
in caplivilatem divisi abducli sunt. Spirilualiler tem, ne in praecipilia labanlur inferni, ut sua pec-
vero, haerelici ab unitate fidei recedentes, atque in cala cognoscant, et pulerc sentiant alque peccare
varias sectas adversum se divisi, per superbiam in désistant.
perdilionem projecli. " « Subverii vos sieut subverlit Dominus Sodoraam
« Venite ad Belhel, et impie agite ad Galgalam, el Gomorrham, el facli estis quasi lorris raptus de
el muliiplicale praevaricationem : et offerte mane incendio, el non redislis ad me, dicit Dominus. »
viclimas veslras, tribus diebus décimas vestras, Igitur Israël et cuncti haerelici, qui habent opéra
et sacrificate de fermenlalo laudem, el vocale vo- Sodomaeet Gomorrhae,subverluntur, et quasi lorris
luniarias oblaliones, et annuntiate. Sic enim volui- raptus de incendio liberanlur per gratiam Dei.
slis, filiilsracl, dicit Dominus. » Secundum hisloriam « Quapropier haec faciam libi, Israël. Postquam
ironice loquens contra Judaeos, ne ipsi scelera per- aulem haec fecero libi, praeparare in occursum Do-
pètrent , sed secundum eorum praevaricationem mini Dei tui Israël, quia ecce ego formans montes,
peccalis peccata cumulent, pro quibus alrocius pu- et creans venium, et annunlians homiiii eloquium
nianlur. Hierelici vero ad Bethel, hoc est ad do- suum, faciens malulinam nebulam, et gradiens super
mum Dei venientes, impie agunl, dum sacrificium excelsa terrae, Dominus cxercituum nomen ejus. »
qufcd soli Deo debetur, diabolo immolant, atque Postquam aulem (ait) fecero tibi quae me facturant,
caeleros ad impietalem suam annunliando provo- esse conlesior, praeparare ad invocandum Dominum-
cant, dum de fermento falsorum dogmalum favores Deum tuum, seu praeparare in occursum Dei lui.
Iioininem quaerunl. Spiritum vero quem hoc in loco dicit, non Spirilum
« Unde et ego dedi vobis stuporem denlium in
sanclum, ut haerelici suspicanlur, sed venium inlel-
cunctis urbibus veslris, et iiidigeiiliant panum in ligimus seu spiritum hominis. Postquam Christus
omnibus locis vestris, et non eslis reversi ad me, fuerit nunliatus, tune nobis lumen veriiatis aperi-
dicil Dominus: » Si quis enim comederit uvam acer- tur, non tamen ad perfeclum,. quia nunc ex parle
bani, quod significat iniquiialem, slupebunl dénies videmus, cl ex parte cognoscimus. Montes vero sive
ejus, ul non bene Scripturarum sanctarum teslimo- excelsa terrae apostolos dicil, vel omîtes viras spi-
niis abutalur, comedens eam iinmaluram et absque rituales, sub quibus Dominus gradilur. Malulinam
dulcedine. vero nebulam, aut incarnationem suam dicit, aut
« Ego quoque prohibui a vobis imbrem, cum ad- certe Evangelicam praedicalionem,quaeab infidelrhus
IIHC1resmenses superessent usque ad messem, et dura non creJitur, minime videlur.
plui super civitatem unam , et super civilalem alté-
rant non plui. Pars una comphila est, et pars su- CAPUT V.
pra quam non plui, aruil. El venerunt duaeel 1res « Audite verbum istud, quod ego levo super vos
civilales ad civitalem unam ut biberenl aquam, et planctum : domus Israël cecidit, non adjiciel ut re-
non sunl salia'lae, et non redislis ad me, dicil Domi- surgat. Virgo Israël projecta est in terrant suam,
nus. » Prohibel quoque Dominus a Judaeis et ab hae- non est qui suscilet eam. » Quantum ad or-
reticis pluvias spirituales, el omnem rorem divinse dinem litleroe pertinet, decem tribus quoeappella-
scienliac, et cognilionem sanclae Trinilatis. Pluil banlur Israël, ductae in caplivilatem, nequaquam ad
autem Dominus super civitalem unam veraeconfessio- terram suam postea sunl reversas. Figuraliter vero
nis Ecclesiam, el super altérant non pluil, quae est tam ipsos Judaeos, quam eliam quosdam peccatores
in haereiicorura conciliabulis. Duae el 1res civitates Ecclesiae redarguit, qui posi perpelratam Jnalitiam
ad unam pergunl civilalem, in qua aquae sunt abun- ad poenilenliam redire nolunt.
danler spei, fidei et charilatis : sed ideo non satian- « Quia haec dicil Dominus: Urbs de qua egredie-
lur, quia ad divinant gratiam requirendam: non baniur mille, relinqucntur in ea centum : et de qusv
voluntate, sed necessitale veniunl. egrediebanlur cenium, rellnqueniur in ea decem in
« Percussi vos in venlo urenle, el in auriigine domo Israël. » Hoc est quod ait Isaias : Si fuerit.
mulliludiuem horlorum vesirorum et vinearum ve- numerus filiorum Israël sicul ïrena maris, reliqiiiaa.
strarum. Olivela vestra el ficela vestra comedet convertentur ex eis.
« Quia haec dicit Dominus domui Israël : Quaerite A stis. Odile malum, et diligile bonum, el construite
me, et vivelis, et nolite quaerere Belhel, et in Gal- in porta judicium, si forte misereatur Dominus Deus
gala nolite intrare, et in Bersabee non iransibitis, exercituura reliquiis Joseph. » Si enim quaesierilis
(juia Galgala captiva ducetur,'el Bethel inuiilis eril.» hoiium, stalim repellilis malum. Bonum vero ipse
Nolite quaerere (inquit) Belhel, in qua erat vitulus Dominus est. Judicium vero in porta constituera est
aureus, et in Galgala idololalriae dedila nolite in- iniquilale repuisa veritatem recipere. Vel cette in
trare, et in Bersabee, hoc est ad puteum juramenti portis judicium constituere esl praesules ecclesïarum
non Uansibilis : ubi si quando errabat tribus Juda, iiilra sanclam Ecclesiam, quae est porta regni coe-
idola adorare consueverat. Iorum, vera discrelioneboni acmali populum docere.
« Quaerite Dominum, et vivite, ne forte combura- « Proplerea haec dicit Dominus Deus exerciluum
tur ut ignis domus Joseph, et devorabitur, et non dominator : In omnibus plateis planclus, et in cun-
erit qui exstinguat. Bethel, qui converlilis in absyn- clis quae foris sunt, dicetur, Vae, vae: et vocabunt
thium judicium, et justitiam in terra relinquitis. » agricolam ad luclum, et ad planctum eos qui sciunt
Isle est ignis, qui succenditur non ab alio aliquo, plangere, et in omnibus viis erit planclus, quia
sed ab ipsis peccatoribus, de quo alibi Dominus di- perliansibo in medio lui, dicit Dominus. » Vastatio-
cit : « Atnbulate in lumine ignis vestri, et in flamma B nem Judaeorum non solum in habilalionibus eorum,
quam succendistis. » sed et in cunclis quae foris erant venlura, prophe-
« Facienlein Arcturum et Orionem, el converlen- tavit. Qui enim in Ecclesia fuerint, non audient vae,
lein in mane lenebras, et diim in noctem mulan- sed poenarum est ultimum, sed si forte peccaverint,
tem, qui vocat aquas maris, et effundit eas super assumetur super eos lamentum. Agricolae, et qui
faciem terrae, Dominus nomen est ejus. » Secun- norunt plangere, ecelesiaslici viri sunt, qui anle
dum hisloriae veritalem Dominus , qui Creator est venlurum judicium peccalores ad poeiiilenliaut vo-
omnium, comminatur captivitatem fuluram super canl.
Saniariam, et depopulalionem super potens regnum « Vae desideraniibus diem Domini. Ad quid eam
affert. Arcturum vero et Orionem, Ecclesiam intel- vobis? Dies Domini isla, tenebraeet non lux. > Judaei
lige, sive omnes sanctos. In mane Dominus lenebras ut haerelici, sive plerique de Ecclesia, de justitia
convertit, cum populum genlium de infidelitalis fidentes, diem Domini, hoc est diem judicii, quasi
errore ad fidei lucem perduxit. Diem quoque in no- securi facinorum, desiderare profitenlur quem ti-
ctem mulavit, quia populum Judaeorum de propria mere debuerant.
juslitia praesumentem, in caecitale cordis sui dere- « Quomodo si fugiat homo a facie leonis, et oc-
liquit. C currat ei ursus, et ingredialur domum, et inniiaiur
« Qui subridet vasiitalem super robustum, et de- manu sua super parielem, et mordeat eum coluber.»
populalionem super polenlem affert. » Subridentem Leo, vel ursus, seu coluber, hoc in loco diabolus in-
Deum, irascenlem significat, quia et nos quando telligendus est. Domus quoque unicuique delin-
irascimur, interdum subridemus. quenii propria conscienlia est, in qua illi non est
« Qdio habuerunt in porta corripientem, et lo- bene.
quentem perfecle abominaii sunt. » Quae est porta, « Nunquid non tenebrae dies Domini, et non lux :
in qua propheta redarguit delinquentes, nisi janua et caligo, et non splendor in ea? Odi el projeci fe-
viliorum. Aul certe ipse propheta stat in porta, in stivitates vesiras, et non capiam odorem coetuum
initiisque virtutum, et odio habetur ab his quos vestrorum : quodsiobtuleritis mibiholocauslomataet
corripit. Qui enim non recipit prophetam, non reci- munera, non suscipiam, el votapinguium vestrorum
pil qui misit illum. Loqueniem vero perfecte, Chri- non suscipiam. Aufer a me tumullum carrainum
stum Dominum accipi non dubium est. luorum, et canlica lyrae luae non audiam, et revela-
< Idcirco pro eoquod diripiebalispauperem et prae- bitur quasi aqua judicium, et juslitia quasi torrens
dam electam lollebalis ab eo, domos quadro lapide forlis. » De Judaeorum viclimis el haerelicorum sa-
aedificabitiset non habitabilis in eis: vineas amantis- D crificiis, quae a Deo non approbanutr, dicit. Necnon
siraas planlabitis, et non bibelis vinum earum, quia et canlica Levitarum, quibus laudabant Deum, tu-
cognovi mulla scelera vestra, el fortia peccata vestra. » multum vocat, sonitumque confusum, similiter et
Pauperem, Christum intelligi in membris suis non haereticorum. Judicium Dei atquejuslitiam, quant de
absurdum est : hune haerelici per occultas insidias populo suo judicabit, patebil omnibus, el instar lor-
depraedari conantur. < Hostes justi accipientes mu- renlis fortissimi, quidquid arripuerit, secum trahit,
nus, et pauperes in porta deprimenles. Ideo pru- et si obsliterit, non patilur.
dens in tempore illo tacebit, quia tempus malum < Nunquid hostias el sacrificium oblulislis mihi in
est. » Hostes justi, omnes inimici Chrisli intelli- deserto quadraginta annis domus Israël? et portasiis
gunlur. Détériores vero omnium haerelici compro- tabcrnacula Molochidolo vestro, et imaginera ido-
bantur, qui in portis fidei humtles Ecclesiae dépri- lorum veslrorum , sidus Dei vestri, qua?feçislis vo-
mera conantur. bis. Et migrare vos faciam trans Damascum, dix't
« Quaerite bonum, et non malum, ut vivalis, et Dominus Deus exerciluum nomen ejus. » Peoulus
eril Dominus Deus exerciluum vobiscum, sicul dixt- Israeliiieus idololalriae cullura illcccbralus, et hoc
117 ENARRAT10 IN AMOS PROPHETAM. IIS
quod Deo offerebanl, quia non sponte, sed poenarum A sepeliant morluos suos. El ille qui foris est, et do-
metu coacti faciebant, pro non faclis reputabantur. mum non ingreditur, sed magis morluos foras ejicit,
Sidus vero stellam dicit, quaea Saracenis infidelibus imperal ei qui comburil morluos, el dissolvit in ci-
olim colebatur. neres, et eorum ossa comminuil, ut laceat, et pu-
rissimum Dei nomen morluo ore non maculel, « et
CAPUT VI. dicet ei : Tace, et non recorderis nominis Domini,
< Vaequi opulenli estis in Sion, et confidilis in quia ecce Dominus mandavit, el percutict domum
monte Samariae, optimales capita populorum, ingre- majorem in ruinis, et domum minorent in scis-
dienles pompalice domum Israël. > Opulentos in sionibus. » Domum magnam, et domum minorent,
Sion, principes Judaeorum dicit, sive haereticorum Judaicum populum significare pulant, cl Ecclesiam
magislros, de propria justitia praesumentes, quasi in ex genlibus congregalam. Quae Ecclesia si quando
monte Samariae fidentes. Hi sunt enim secundum peccaverit , et perculitur scissionibus haerelico-
aKam editionem, qui spernunl Sion, hoc est Eccle- rum, sicut populus Judaeorumconvulsus esl in rui-
siam Dei, dicit Dominus. nant.
« Transite in Chalaue, et videte, et ite inde in « Nunquid currere qucunl in pétris equi, aut
Emalh magnam, et descendite in Geth Palaeslino- B arari potest in bubalis? Quoniam converlistis in
rum, el ad optima quaequerégna horum. » Historia- amaritudiuem judicium, et fruclum justitiae in ab-
lilcr principes Judaeorum, sive Ecclesiae divites in- synlhium? » Cum enim silveslres boves sunt indo-
crepat, qui dissolute vivenles, latiores vias hujus mili propter feritalem, el nolunl terram vomere
mundi, per quas infidèles ambulant, qui hoc scindere, vos autem superbi atque elali, cum equi
quod David in cultu Dei fecit, ipsi ad volunlalem et et bubali naturam suam mutare non possint, mutastis
luxuriam faciunt. Ipsi enim separali sunt in diis Dei culturam, ut dulce amarum faceretis.
Moloch, hoc est in die judicii, a societale sancto- « Qui Iaetamini in nihilo, qui dicilis, nunquid non
rum. < Si latior est terminus eorum termino vestro, in fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua?
qui separali eslis in diem malum, el appropinqua- Ecce enim suscitabo super vos, domus Israël (dicil
slis solio iniquilatis, qui dormilis in lectis eburneis, Dominus Deus exerciluum) gentem, et conterét vos
et Iascivitis in slratis vestris, qui comcditis agnum ab introilu Emalh usque ad lorreittem deserli. >
de grege, et vilulos de medio armenti, qui canilis
ad vocem psalierii. Sicut David putaverunl se ha- CAPUT VII.
bere vasa cantici, bibenles in phialis vinum, et opli- _ « Haec oslendit mihi Dominus Deus. » Haec vox
tno unguento delihuti, et nihil patiebanlur super omnium superborum est, qui in fortitudine sua fisi,
conlritione Joseph. » Secundum tropologiam contra lemporalem polenliam, quam nonnisi a Deo acce-
haerelicos sermo propheticus dirigitur, qui separali pîssent, habere polerant, suaevirtuli magis quam
sunt in die malo, hoc est praesenti in tempore, sive Deo ascribunt. « El ecceficlor locusfaein principio
in die judicii, a consortio Ecclesiae, qui cantica sua, germinanlium serolini imbris, et ecce serotinus
hoc esl falsa praedicamenta Chrisli praedicationem post lonsorem gregis. Et factum est cum consum-
opinanlur. Hos enim exhortatur sermo divinus, ut massel comedere herbam terrae, et dixi : Domine
mente tractent universarum genlium philosophias, Deus, propilius esto, obsecro. Quis suscitabit Jacob,
el reperiant angustiores terminos eorum sanclarura quia parvulus est? » Fictor locuslae et crealorDeus
Scriplurarum ternirais. est. Haeveniunt in principio imbris serolini, hoc est
« Quapropltr nunc migrabunt in capite transmi- verno tempore quando cuncta virent. Has autem
granlium, et auferetur factio lascivientium. Juravit locustas innumerabilis bruchus sequebatur, qui vc-
DominusDeusinanima sua, dicil DominusDeus exer- niebalposlimbremserotinum,et appellabatur tonsor,
ciluum. Deteslor ego superbiam Jacob, et domus vel tonsura gregis, qui duos reges Assyriorum alque
ejus odi. » Secundum historiae veritatem de Judaeis j. exercitum Chaldacorum, qui Judaeorum genlem de-
dicit, qui in captivitatem transmigrali sunt. « Et populati sunt, significasse non dubium est. Aliter :
tradam civilatem cum habitatoribus suis. Quod si Gog rex locustarum, qui secundum Septuaginta in-
rcliqui fuerint decem viri in domo una, et ipsi mo- terprètes positus est, interpretatur teclum, superba
rienlur, el lollet eum propinquus suus, et comburet quaedam et arrogans fortiludo Antichrisli significa-
eum ut efferat ossa de domo, et dicet ei, qui in pe- tif, qui in fine mundi cum innumerabili infidelium
netralibus domus est : Nunquid adhuc est apud mullitudine veniens, velut in serolino, cunctam her-
te? et respondebit, finis est. » Secundum historiae bam terrae, hoc est omnia infirma et tenera humani
fidem eo lempore in populo Judaeorum implelum generis consumptura est. Unde et propheta pro po-
esse comperimus, quando Hierusalem a Romanis pulo Israël, quia parvulus est sensu, Deum i—'cr-
vastala est. Tropologice vero de haereticis intelligen- pellat, ut, mutata sentenlia, saltem reUquiaeex eis
dum est, in quorum conciliabulis si reliqui fuerint salvenltir.
decem viri, omnes morientur ea morte quae ducit ad « Misertus est autem Dominus super hoc. Non
lartarum. Justonim ossa sepelient propinqui et do- eril, dixil Dominus. Haec oslendit mihi Dominus
nieslici eorum, de quibus dicilur : Sine morluos ut Deus, et ecce vocabit judicium ad ignem Doniiimv
119 IIAYM0N1SIIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 120
Deus, el devorabit abyssum niuliam, et comedit A Ergo lu contra iinperatorem faeis, Augusti mandata
simtil partem, et dixi : Domine Deus, quiesce, obse- contemnis.
cro. Quis suscilabit Jacob, quia parvulus est? Miser- « Et respondit Amos, et dixit ad Amasiam : Non
tuâ est Dominus super hoc. Sed et istud non erit, sum prophela, et non sum filius prophetae, sed ar-
dixit Dominus Deus. Haec oslendit mihi Dominus mentarius ego sum, vellicans sycomoros, et lulit me
Deus. » Judicium quippe ad ignem vocatur, cum Dominus cum sequerer gregem , et dixit ad me :
justitiae senlentia adpoenam aeternaeconcremationis Vade, prophela ad populum meum Israël. » Syco-
ostenditur.et muliam abyssum dévorât, quia iniquas moros quidam ita disserunt, ut sycamina velint
atque incomprehensibiles hominum mentes concre- appellare, genus arborant quae in Palaestinanascun-
ntat, quaenunc coram hominibus eliam superborum tur in campestribus , et agrestes afférent fructus :
operum miraculis coruscant. Pars autem domus co- quaesi non vellicentur, amarrssimos cariculàsfaciunt,
medilur, quia illos quoque gehenna dévorât, qui et aquicelus corrumpitur. Nobis autem, quia soliludo
nunc se quasi in sanctis aclibus de electorum numéro in quam morabatur Amos nullam hujuscemodigignit
esse gloriantur. arborant, magis videtur rubos dicere, qui forant
« Et ecce Dominus stans super murum lilura, et mor«, et pastorum famem aepenuriam consolantnr.
in manu ejus traita caemeniarii.Et dixit Dominus B Sunt el alii qui sycomoros omnes frucluosas arbores
ad me : Quid tu vides, Amos? Et dixi : TruUam cae- significasse aslruunt.
menlarii. El dixit Dominus : Ecce ego ponam trul- « Et nunc audi verbum Domini : Tu dicis, non
lara iu medio populi mei Israël, non adjiciam ultra prophetabis super Israël, et non slillabis super do-
superinducere eum, et demoliëntur excelsa idoli, et mum idoli; propter hoc haec dicit Dominus Deus :
sanctificatiopes Israël desolabuntur, et consurgam su- Uxor tua in civilale fornicabitur, et filii tui et filiae
per domum Jéroboam in gladio. > Trulla caementarii luae in gladio carient, et humus tua funiculo melie-
significat Domini protectionem, quam populo suo tur, et tu in terra polluta morîeris, et Israël captivus
Israël, quasi a priori aedificioabslulit. Adamas vero migrabit de terra sua. » Hoc est quod apostolos
lapis durissimus et indomabilis atque indecorus, prae- Scriptura fecisse commémorai; quando denuntiave-
figurat Dominum atque Salvatorem nostrum, < qui runt eis scribae et Pharisaei, ne docerenl in nomine
cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est Jesu, et illi responderunt dicentes . « Obedire opor-
esse se aequalemDeo, sed semelipsum exinanivit fortet Deo magis quam hominibus, » quod etiam pro-
mant servi accipiens. > Hic slal super murum ada- phetam Amos fecisse cognoscimus. Amasias quoque,
manlinum, hoc est super incprruptum Ecclesiaeaedi- qui nunc glorialur in sacerdotii potestate, moriatur
ficium. C in terra quae polluta est idolis, ei non anle moriatur
< Et misit Amasias sacerdos Bethel ad Jéroboam nisi populum quem deceperat servienlem videat
regem Israël, dicens : Rebellavit contra le Amos in atque caplivum. Amasias, qui interpretatur robustus
medio domus Israël, non poteril terra sustinere uni- ac rigidus, eo quod rebellis sit et ferox, el ecrlesia-
versos sermones ejus. Haec enim dicil Amos : In sticum virum et vere prophetam vetet Dei proferre
gladio morietur Jéroboam, et Israël captivus migra- serraonem, eterrantem populum corrigera, arrogan-
bit de terra sua. Et dixit Amasias ad Amos : Qui tiam haereticorum praetendisse non dubium est.
vides, gradere, fuge in terram Juda, et comede ibi Horum hxrelicorum uxor, hoc est falsa Ecclesia,
panem, et ibi prophetabis, et in Belhel non adjicies palebit omnibus fidelibus esse plebs adultéra, el filii
ultra ut prophètes, quia sanctificaiio régis est, et ejus ac filiaequas maie genuerunt in errorem, Do-
domus regni est, » Omnia quae de Amasia et Jéro- mini indignatione vel certe propria impietate ferian-
boam et Israël in bac prophetia conlinenlur, tropolo- tur. Humus quoque iliius et universa possessio erit
gice ad haereticos transferepda sunl, quorum.sacer- pars daemonum, et ipsi morientur in terra polluta,
dps Amasias Solet aliquando miltere ad Jéroboam quae habitatorem Deum non habet.
regem haereticorum alque palronum, et sanctos viros CAPUT VIU.
ac praecones fidei açcusare apud eum, .et jubere D
« Haecoslendit mihi Dominus Deus, et ecce unci-
doctoribus ne praçdicent in Israël, ne contra régis nus Et dixit Dominus, Quid tu vides,
pomoram.
faciant volnntalem : quia Bethel, hoc est domus Dëi, Amos? et dixi,
Uncinumpomorum. »
el falsa Ecclesia sanctificaiio régis sit et domus
regni. Soient enim dicere : Imperalor nobis commu- dem (Hocin loco exemplaria omnia, quorum nobis q*i~
copia fuit, desideranl verba Haymonis, in capp.
picat, et si quis ei resliterit, stalim calumniatur. vin el ix.)
IN ABqiAM PROPHETAM.
Abdiam prophetam esse aiunt Hebraei, qui sub veruntgenua Baal, et de septem millibus erant quos
rege Samariae Achab cl impiissima regina Jezabel, Elias arguilur ignorasse, sepulcrumque ejus usque
pavil cciilum prophetas in specubus, qui non curva- hodie cum mausoleo Elisei prophétie cl Joannis Ba-
121 ENARRATIO IN ABDIAMPROPHETAM. 122
ptislaein Sebaste, quaeolim Samaria dicebatiir, cum A Cotnparatione enim caeterarum genlium in eircuilu
magna veneraiione habetur. Legitur quia centum suo babilanlium parvulus erat, sed in superbiam
prophetas paverat, accepit spirilum prophétise, et elevabatur, cum esset contemplibilis , id est valde
de duce exercitus fil dux Ecclesiae, et implelum est despicabilis. O Edom, inquit, cum minimus sis in-
iu illo quod Dominus ail : « Qui recipit prophetam in ler omnes in eircuilu nationes, et ad comparalio-
nomine prophetae, mercedem prophetae accipiel. » nem genlium caelerarura parvus ht numéro, ultra
Tune in Samaria parvum gregem paverat, nunc in vires erigeris in superbiam. Unde sequitur :
toto orbe Chrisli pascit Ecclesiam. «Superbia cordis tui extulil te, babilantem in scis-
suris petrae, exaltanlem solium tuum : qui dicis iu
CAPUT PRIMUM. corde tuo. » Terra Idumaeorumin auslrali parte erat
« Visio Abdiae.» Polest quaeri cur dicatur visio sila, ideoque ob minium solis caloretn, in cavernis
Abdiae, cum non legamus in sequentibus quod ali- terrae aut petrae habilabant. Et est sensus : Cum ha-
quid videril, sed audierit. Sciendum autem visionem bites in speluncis, aut in cavernis petrarum humilis
hic pro inlellectu poni, quia quod audivit, vidit, hoc atque pauperrimus, et excelsa aedificiorumlecia non
est intellexil more prophetarum. Sunt aulem tria possides, ob nimiam cordis duriliam, vel superbiam,
gênera visionum : una est corporalis, sicut in lapi- B solium tuum vel regnum luum , quasi omnipotens
dibus ; spirilualis, sicut in somnis videmus equos sis, exallare niteris, et dicis in corde tuo : < Quis
"
currere, homines bellare ; intelleclualis, qua loculi delrahet me in terram ? > id est nullus. Quis enim
sunt sancti prophetae. Inielligebant enim spirituali- aliquando pro raro, aliquando pro nullo ponitur, si-
ter quidquid Ioquebanlur. « Haec dicit Dominus cut hic, et sicut in psalmo : « Deus, quis similis erit
Deus ad Edom. » Edom ipse est Esau et Seir, simili- tibi ? »
ler regio iliius tribus nominibus nuncupatur. Dietits « Si exaltatus fueris ut aquila, et si inter sidéra po-
est enim Esau, ab esu lentis, quia propter rufum nis nidum tuum : inde detrabam te, dicit Dominus. >
lenticulaeciljtim vendidil primogenila. Nain Edom, Tu (inquit) superbia inlumescis, et ut aquila, quae
rufus interpretalur. Dicitur et Seir, id est pilosus, sublimius caeterisavibus volât in alium, suslolleris,
quia hispidus erat. Regio quoque iliius dicta est ila ut eliam ullra naturam possis altitudinem pene-
Idumaea,et Seir, el Teman. Hinc per Amos dicitur, irare, et ut eliam (plus dicam) inter sidéra posueris
« Super tribus sceleribus filiorumEdom, et super qua- nidum tuum, id esl liabitaculum, inde le ad terram
tuor non convenant eum ; »et perlsaiam, «Ad me cla- detrabam, ut illa se subito saepe in fundum maris
mât Seir, cuslos quid de nocle? » et per Jeremiam, dejicit de magna nubium altitudine. Aquilam enim
« Nunquid non est ultra sapienlia in Teman, » et re- C cunclis avibus allius volare, etiam hi qui de natura
liqua usque in finem propheiiae. Contra filios itaque avion) disputant, mémorise prodiderunt, (antique in-
Edom inimici eranl filii Israël, sicul olim fuerat pa- tuilus esse dicitur, ut cum super maria immobili
ter illorum fratri suo Jacob. Loquitur Propheta : penna feratnr, nec humanispateatobtulibus,de tanta
« Audilumaudivimus a Domino, el legatumad gen- sublimitale pisciculos videat natare, et cum juxta lit—
tes misit » Jungit se caeteris prophetis, qui spirilua- tus fuerint, tormenli instaf descendere, raptamque
liler divinam senlentiam enuntianlcontra Idumaeam. praedam pennis ad litlus detrahere. Haecquae adver-
Hebraice enim Edom, Graece Idumaea dicitur. Au- sus Edom proferunlur, spirilualiler ad haereticos
dilum, inquit, audivimus a Domino, ego scilicet et referri possunt, qui, cum sint parvuli et conlempti-
caeieri prophetae similes mei, qui contra Edom biles, in superbiam contra Ecclesiam exlolluntur,
scripseranl. Et legalum ad gentes missttm , id est confidentes in mysteriorum secrelis, quibus Domi-
Filium suum, qui ulique est Verbum Patris Dei, di- nus minatur, quia si exaltati fuerint elatione mentis
rexit ad Nabuchodonosor et exercitum ejus, ut ve- ad coelum, inde detrahat eos.
nirent adversum Idumaeos, et disperderet eos. De « Si fures introissent ad te, si latrones per no-
hoc legato Dominus per Aggacum loquitur, « Ho- ctem, quomodoconticuisses? » Quoddicil, hoc est : Si
vebo omnes génies, et veniet Desideratus cunclis fures et latrones, qui de nocte domos suffoderecon-
gentibus. » « Surgite, et consurgamus adversus eum sueverunt, et rapere quae in domibus sunt, introis-
in praelium. » Legatus qui ad gentes rnissus esl, haec sent ad te, et absconditi tenebris circuissent domus
loquitur: Surgile (inquit) qui dormitis, et nolite tuae angulos, quomodo tune conticuisses, sic subau-
gravent alque insolilam aestimare pugnam. Me enim dilur tacebis , cum venerit Nabuchodonosor cum
ltabebiiis primum in aeië. El ego princeps vester, Chaldaeis,cl Assyriis, et reliquisgenlibus, non audens
qui Jesu Filio Nave gladium lenens apparui, ideo- illis resislere. Comparatio esl dissimilium rerum.
que consurgamus adversus eum in praelium, quia « Nonne furali essenl sufncientiam sibi ? » id est
facilis erit Victoria. Sirailiter el Jeremias in visione nonne abstulisscnl quidquid.pulabant sibi posse suf-
contra Edom loquitur, « Audilum (inquit) audivi a ficere? « Si vindemialores introissent ad te, nun-
Domino, et legatus missus est ad gentes, » etc. quid sallem racemum reliquissent tibi ? > id est, si
« Ecce parvulum dedi le in gentibus : contempli- vindemialores inlroissent vineam tuam, et eam ho-
bilis lu es valde. » Simililcr et Jeremias , « Ecee Sliliter vastare cuperent, nunqnid sallem raeemum
parvulum dedi ic, contemptibilem inler homines. » reliquissent libi ? Quasi diceret : Procul dubio face-
125 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 124
rent, quia quamvis diligens eorum fuisset operalio, A lem) austrum, africum, meridiemque significant. El
tamen racemos vitibus foliisque celalos inter palmi- est sensus : Postquam supervenlenles audire coeperis
tes reliquissent. Isli aulem vindemialores Babylonii hostes, et coeperint tibi illudere, in quorum nunc
intelligunlur cum duce suo, qui, Dominojubenle, eam- pace confidis, pavebunt fortes regni lui, qui habi-
dem plebem vindemiantes inlerfecerunt, et spoliave- tant in meridie, ut intereat vir de monle Esau, qu.
runt, nihilque fuit absconditum, quod eos latere et pugnare pro civilate, et prudenler consilium dare
poluisset. ante consueverat.
Unde et admirando propheta subjungit : < Quomo- « Propter interfeclionem et iniquitatem in fra-
do scrutali sunl Esau, investigaverunt abscondita trem tuum Jacob. » Causant exponit, quare sapien-
ejus ? > Universa enim sécréta iliius et cavernas ac tes sint periluri de Idumaea, et prudentes de monte
foramina speluncarum in quibus habitabant, Chal- Esau, propler interfeclionem scilicet et impieta-
dsei lustraverunt, nihilque eis abscondere pottierunt. lem, quia interfecit, el inique egit contra fratrem
Quod mirant valde est, cum omnis auslralis illa regio suum Jacob, quando, Babyloniis vastanlibus Hierusa-
Idumaeorum in specubus habitatiunculas habeat, et lem, ipse socius eorum erat. Odium enim quod le-
propter nimios calores solis, quia meridiana pro- nuil Esau contra Jacob propler benediclionem, quam
vincia est, subterraneis tuguriis ulalur. B subripuit ei, tenuerunt et isti cum filiis suis in sem-
< Usque ad terminum emiserunt te. » Id est non pilernum. Dolebanl enim se perdidisse bona quaeJu-
aliqua solummodo pars regionis luae caplivata est daeiperceperant. Quam ob causant, quando Nabucho-
advenienle Nabuchodonosor, sed usque ad terminos donosor primum venit in Hierusalem, ChaldaeisBa-
regni tui pervenienles, ejecerant te exira solium tuum. byloniisque eam vastanlibus, junxerunt se illis, et
c Omnes viri foederis lui illuserunt tibi : invalue- cum eis pariier inlerfecerunt Judaeos : propter quod
runt adversum te viri pacis luae. > De Moabitis ac peccatum loquitur ad eos Dominus, dicens : « Ope-
Madianitis, caeterisque ejus vieillis loquitur, qui riel te confusio, el peribis in aeternum. > Confusi
ante erant cum eodem foederati, sed postea cum quippe sunl postea quam capli sunt ab hostibus, et
Assyriis juncti illuserunt eos, quibus quondam fue- perierunt in aeternum, quia perpétua sunl caplivitale
rant foederati, et invaluerunt adversus eos, in cap- damnaii.
tivilatem dureiiles, quibus olim fueranl paciûci in « In die cum slares adversus eum.» Id esl manifesta
praesidio urbiura suarum. « Qui comedunt tecum, caplivitale, quando Joachint caplus est el Daniel, cae-
ponent insidias super te. > Id est qui nunc tecum letique pueri in caplivilatem ducti sunl, primo sci-
tanta potiunlur pace et amicilia ut tecum panem licet adventu Nabuchodonosor in Hierusalem, cum
comedant, advenienlibus hostibus copulati, ponent Q ( slares adversus germanum •tuum. « Quando capie-
super te insidias, custodientes ne quis eorum qui ad bant alieni » a Deo et a progenie Judaeorum, « exer-
le pertinet, possit elfugere. « Non est prudentia in cilum ejus, el extranei ingrediebanlur portas ejus, >
eo. > Talis scilicet qualis esse debuerat, dura spe- id est civitatis Hierusalem. i El super Hierusalem, »
ra t in bis qui adversarii ejus futuri sunt. In hoc id est super praedain iliius, « miserunt sortem > ut
enim nullam Edom inesse dixit prudentiam, quia ejus' spolia sibi dividerent, quaerentes quid quis ca-
nescivit iUos hostes sibi praevidere futuros, cuin peret? « Tu quoque eras quasi unus ex eis. » Ideoque
quibus pacem habebat. ista tibi evenienl; quoniam, qui debueras esse tulor
« Nunquid non in die illa, dicit Dominus, perdant eorum atque auxiiialor, factus es interfeclor.
gapientes de Idumaea, et prudentiam de monte < Et non despicies in die fratris tui, in die pere-
Esau? » Id est, cum hostes fines tuos possidebunl.et grinationis ejus : et non laetaberis super filios Juda
omnes viri foederis lui illuserinl libi, et praevalue- in die perditionis eorum. > Minatur jam aperle ser-
rint contra le, perdam sapientes philosopbos de mo prophelicus Edom, quia cum inlerieril vir de
Idumaea. Edom enim Hebraice, Graece Idumaea monte Esau, et operueril eum aeierna confusio,
appellatur. Prudentiam quoque de monte Esau propler interfeclionem et impietatem fralris ejus,
auferam, ut callidilas stultitiae ejus dentonstre-1D nequaquam faciet quae fecit ante contra germanum
tur, possintque nullum invenire consilium, quo su- suum, ac si diceret . Cum venerit secunda et tertia
perveniens possinl elfugere malum. Bene autem de captivitas Judaeorum, non despicies eos, neque laeta-
monte prudentiam se tune dicit ablalurum, vel quia beris in die perditionis eorum, ut bac tenus, quia
urbs Idumaea in monte sita est, vel quia omnis illa jam leneris caplivus ab hostibus. Primum enim (si-
regio ad auslrum vergens proeruptis montibus édi- cut dictum esl) venit Nabuchodonosorin Hierusalem
ta sit. sub Joachint, quando Ezechiel cum eodem rege duc-
« Et limebunt fortes lui a meridie, ul intereat vir tus esl Babylonem; tertio sub Sedecia, quem eru-
de monte Esau. » Alia translalio habet, « pavebunt lis oculis in caveam caplivunt duxit :in secunda
ergo
pugiia ores tui de Teman. » Teman enim meridies in- vel terlia caplivitale Israelilarum non sunt loelati
terpretalur. Quomodo Esau tribus nominibus legi- Idumaei, quia jam tenebantur caplivi. Unde sequi-
mus appellatiim, ila et plaga regionis iliius, qua: ad tur : <et non magnificabis os tuum in die angustiae.>
auslrum vergit, tribus nominibus dicitur vocata, Dicens : < Exiitanile, csinanite, usque ad funria-
Darem, Teman, Negeb. Quaenomina (juxta Ezechîe- meittunt in ea, » sicut primum fecisli. Unde Psal.
125 ENARRATIOIN ABDLAMPROPHETAM. 120
inista imprecanlis voce loquitur, dicens : « Mentor A tes nihil esse dicil, quia ab invicem vastalae sunt
eslo, Domine, filiorum Edom in die Hierusalem. » atque absorptx. Tali enim circulo vindicta proces-
Duabusenim tribubus, quaeregnabant in Hierusalem, ' sit, quoniam sicut ldumaei interfecerunl Judxos, ita
et appellabantur Juda, a Chaldaeissecunda vel tertia ipsi interfecti sunt ab Assyriis et Chaldaeis, ipsi a
vice çaptis, non magnificaverunt ldumaei os suum, Médiset Persis, Perses ipsi a Macedonibus,Macerio-
quasi socii essenl victoruiii in fratris angustia. nes a Romanis, quorum regnum desiructum est im-
« Nequeingredieris portam populi mei in die rui- perio Christi.
naeeorum : neque despicies el lu in malis ejus in « In monte aulem Sion erit salvatio, et erit san-
die vastitalis iliius. >Id est nequaquam per portam ctus. » Compléta sunt verba propheliaehujus, quando
Hierusalem gloriabundus irfcedesin die vastitalis et post septuaginla annos sub Zorobabel, et Esdra, at-
ruinae populi mei, quia tu, manibus eorum tradilus, que Nehemia, quaetribus reversx sunl in Judaeam,
similia palieris. « El non emitieris adversus exerci- fuilque illis salvatio libertatis, et nions templi Do-
tum ejus in die vastitalis iliius, > ut olim exercitum mini fuit sanctus propler sacerdotes, sacrificia, obla-,
adversus eum misisli. tiones, el reliqua, quibus populus Dei cultu sancli-
« Neque slabis in exilibus, i id est in viis, « ut ficabalur. « Et possedit domus Jacob eos qui se pos-
inlerficias eos qui fugerint : el non concludes reli- B sederant, » Idumaeasubversa, et ab inimicis genli-
quos ejus » in carcerem, ac tradas eos dominis bus (cura quibus foeduscontra Jacob prius inieral)
suis, « in die tribulationis, » id est cum coeperint In- devorata, in monte Sion erit salvatio, et erunt. reli-
gère per notas sibi vias et diverlicula ad solitudi- quix, el domus Jacob reversa de caplivitale, possi-
nem, non stabis in bivio, nec venientes exspeclabis debit eos qui se haereditate possederant. Illis enim
in compilis, ut inlerficias eos qui fuerint liberati, revertenlibus, multi ex Médis et Persis eos sunt
aliosque comprehensos reducas, et vel ipse capias, secuti, quos possederant in religione et fidei so-
vel caplivitati hostium serves. cietale.
«Quoniamjuxia est dies Dominisuper omnes gen- « Et erit domus Jacob, » id est duse tribus cum
tes, » id est dies vindictaeDomini super omnes gen- tribu Levitica, « ignis, et domus Joseph, » id est
tes veniet, et est sensus : Cum omnes génies vindi- decem tribus, < flamma, et domus Esau stipula : »
ctam iraeDei senserint, et calicem ejus furoris bibe- sensus est, sicut ignis et flamma dévorât stipulant,
rint, nunquid tu quasi innocens relinqueris? Quasi sic duo régna duarum et decem videlicet tribuum, in
diceret : Noneris innocens, sed ntullo magis bibes ex unius sibi virgae juxia Ezechiel copulam foederalx,
bac vindicta omnium gentium; et Jeremias loquitur vastabunt ldumxam, et devorabunt eam. Nam per
sub metaphora calicis cunclis gentibus propinati : C Joseph decem tribus designantur, propter Josue ei
« Calix aureus Baliylon in manu Domini, inebrians Hieroboam. Cum duabus enim tribubus mulli quo-
omnes génies. » Universas quippe gentes, Herodoto que decem tribuum sunt reversi, qui pari cerlamine
'
leste, usque ad Proponlidem, Scythicumque mare et dimicarent contra Idumxos. Unde subditur : « et
Ionicumvel jEgaeum,Assyrii Babyloniiquesibi sub- succendentur in eis, et devorabunleos : et non erunt
jugaverunt. « Sicul fecisti, fiet libi. > Id est sicut reliquix domus Esau. >Nec unus solummodo de po-
interfecisli Judaeoshostis factus, sic et lu interficie- pulo remanebit, qui adversariorum eversionem viei-
ris ab hostibus. Unde subdilur : « relrihuiionem llis gentibus possit nunliare. Unde et Septuaginla
tuant convertel in caput tuum. > Qualia fecisti, talia dicunt: Nonerit frumentarius domus Esau. Eos en m
recipies. Sub hoc sensu et contra Babylonem Pro- quos nunc veredarios appellant, veteres frumenla-
phela imprecatur : < Filia Babylonis misera, beatus rios dixerant. Quare aulem hxc omnia fièrent, ma-
qui retribuet libi retributionem tuant, quam retri- nifeslatur, cum subditur : « quia Dominus Iocutus
buisti nobis. » esl, » cujus dixisse, fecisse est, appositum ad exer-
t Quomodoenim bibistis super montem sanctum citum Babylonium. Cuncta aulem hxc quaediximus.
meum Sion, bibent omnes gentes jugiter, » id est et qu<edicturi sumus, Judxi falsa sibi sommâmes,
quomodo cum Assyriis et Babyloniis laetalus es su- " ad lempora référant Antichrisli : et quidquid contra
per montera sanctum meum , ubi erat templum ldumxam inlerpreiati sumus, illi adversus Romanum
meum et allare holocaustorum, sic bibent, id est imperium sommant; quod tamen nos dicimus aut
lxtabunlur omnes gentes super te, quas tecum ha- juxta historiam sub Zorobabel esse faclum, aut
bes Babyloniisin praesidio: « et bibent, et absorbe- certe quolidic in Ecclesia mystice impleri. Quando
bunt, et erant quasi non sint. > Id est non solum autem faclum vel faciendum sil, ipse novit, qui pec
laelabunturin tua perdilione, sed eliam ila leinler- prophetas hxc mandavit.
ficiendoabsorbebunt, ut sint ldumxi quasi non sint. « Et hxreditabunl hi qui ad auslrum sunt, mon-
Vel certe quod dicit, erunt quasi non sint, ad omnes tent Esau : et qui iu campestribus, Philislhiim. » Re-
gentes refertur, de quibussupradictum est, DiesDomi- verso in regnum suum Juda, hi qui ad austrura sunt,
ni super omnes gentes. Quicunque ei non adhoerenl, id est riux tribus qux in auslrali parle terrae repro-
qui est, Ego sum, sic sunt, quasi non sint. Unde et missionis habitabant juxta divisioncm Jesu filii
iu Eslher legimus : « Ne tradas,Domine, sceplrum Nave, hxreditabunl montem Esau, ut non arceantur
luuin bis qui non sunt. » Vel certe ideo omnes gen- ctiain anguslis lerminis, sed eliam luontana possi-
127 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 128
deant, quaeEdom ante posséderai : et qui in eam- .^ qui interpretatur acervus teslimonii A est Judaeos
pestribus ex ipsis duabus tribubus habitàbant, in credentes, a quibus teslimonia legis accepimus et
Liade videlicet et monte Diospoli, atque Nicopoli prophetarum.
possidebunt quinque urbes Pbilislhiim, Gazam vi- « El iransmigralio exercitus hujus filiorum Israël,
delicet, Ascalonam, Azotum, Accaron, el Gelh, et omnia Chananxorum usque ad Sareplam, > id est
omnem illam plagam qux, juxta Aclus aposlolo- illi qui reversi fuerint ex decem tribubus de capli-
rum, Saronas yocatur, ut scilicet usque ad marilima vitale, omnia, subaudis Ioca, Chananxorum posside-
perveniant, et Philisiltiim suo imperio snbjugent, bunt usque ad Sareplam, id est, non solummodopos-
quos prius non habuerant subjugalos. < El posside- sidebunt qux ad mendient sunt, et ad occidentem,
bunt regionem Ephraim et regionem Samarix. » el ad septentrionem, Idumxos Cilicix, cl Palxsti-
Quht inlanlum dilalabitur terminus filiorum Israël, nos, el montem Esau, et Samariam, sed eliam con-
ut usque ad Ephraim pervenialur, non solum tra orienlem cunclis qux terrx Chananxorum suut,
regnum aliarPm genlium, sed etiam regnum decem imperabunt usque ad Sareptam Sidoniorum, ubi
tribuum, cujus caput Samaria, possideant hostes quondam Eliam pavil vidua. « El Iransmigralio Hie-
eorum. rusalem, qux in Bosphoro est, possidebit civitates
« Et Benjamin possidebit Galaad. » Galaad civitas B auslri. > In Bosphoro aulem dicit, in terminis vel
erat, vel mons in tribu Gad. Per hanc aulem civita- in finibus. Unde el Septuaginla Sapharad ponunt,
tem, vel montem, tola designatur Arabia, quaeprius quod terminusvel locns inlerprelatur, et est sensus :
vocabalur Galaad, et nunc Jerasa nuncupalur, quam Hi qui de ipsa Hierosolymorum melropoli civilale
tolam possedit Benjamin, cujus stalim ab Hierusa- Iranslali, in Saphara habitàbant, id esl in finibus
lem contra seplentrionëm lermini dilatantur, hoc Babyloniorum, reversi possidebunt civiiates auslri,
ulrum faclum sit, Deusviderit. Polest enim ex parle qux sunt in tribu Juda. Habitantes enim in urbe
per annos quingentos usque ad adventum Chrisli sua, ea qux urbi viciua sunt oblinebunt.
esse completum, quod quotidie in Ecclesia complé- <El ascendenl salvalorcs in moulent Sion. >Sicut
ter el conlirmalur, dum hi qui habitant in vero lu- fuit Zorobabel et carleri, ut quondam fuit Othoniel,
mine, campestria alque humilia inhabitent, disci- et cxlcri liberatorës, quos misit Dominus, usque ad
pufi videlicet ejus qui dicit : « Discite a me quia Saul, indeque usque ad Sedeciam, « judicare mon-
inilis sum et hitmilis corde. » Possident montem tent Esau. » Ascendenl enim de caplivitale,.ulju-
Esau et Pbilislhiim, per quos possumus genlium dicent alque discernant, quasi subjeclum et ser-
philosophos accipere, propter altiludinem eloquen- Vienlemsibi montera Esau, id est Idumxos pariter
tix ; regionem quoque Ephraim el Samarix possi- C cum terra sua : «.et eril Domino regnum, » subju-
debunt, per quem (u( in Osée sxpe legimus) hxre- galis, scilicet omnibus, Domino erit regnum, quia
lici figuranlur. Porro Benjamin, id est filius dexierx, ipse suos faciet regnare in diversis locis.
populns videlicet Christianùs, possidebit Galaad,
IN JOJXAM PROPHETAM.
Jouant tradunl Ilebrxi filium esse Sareptanoevi- Amalbi, dicens : Surge et vade in Niniven civil»
dnx, quem mortuum snscilavit Elias, quem cum lem grandem, elprxdica in ea: quia ascendit malitia
malri reddidisset, adoravit illa, et dixit : Nunc in ejus coram me. » Quoddicil : « ascendit malitia ejus
islo cognovi, quoniam vir Domini es, el verbum Do- cotant me, >vel secundum Septuaginla, clamor ma-
mini iu ore tuo verum est, el ob banc causant voca- lilix ejus coram me oslenditur, quia impudenler et
lum filiumAmalbi. Amalhi interpretalur veritas, et Sine ulla reverentia vel timoré peccabant. Taie est
ex eo quod Elias verum dixit, vocalus est filius ve- D quod de Sodomitisdicitur : « Clamor Sodomorumet
riiatis; cujus sepulcrum dicunt esse in Gelh, qux Gomorrhoeorumvenil ad nie. » Peccatum cum voce
esl in Ophir. Aliidicunt eum in Lidda, id esl Diospoli est peccatum occullum, peccatum cum clamore
el natum et condilum. Meminit hujus prophetx liber manifeslum et publierait.Myslice : Jonas, qui inter-
Tobix, ubi moriturus paler filio loquebalur. Prope pretatur columba, significat Christum simplicem el
est intérims Ninivx, non enim excidit verbum Do- mansuelum, super quem Spiritus sanctus in co-
mini. Primum enim ad prxdicalionem Jonx inlelli- lumba apparuit. Jonas eliam interpretatur dolens,
gimus Ninivjtasconversos poenitentiam egisse, el a quia doluit super perituram Hierusalem. Quodaulem
Domino veniam consecutos, postea vero ad mala Christum designel, ipse Dominus in Evangelio lesla-
pristina relapsos, juxta quod praediclum fuerat, lur, dicens : « Sicut fuit Jonas in ventre ceti iribus
fuisse subversos, régnante apud HebroeosJosia, apud diebus el tribus noclibus, ita erit Filius hominis in
MedosAstyage. cordeterrx iribus diebus el iribus noclibus. «Ipseest
CAPUT PRIMUM. filius Amalhi, id esl Dei, quia Deus verilas esU Mil-
El factum est verbum Domini ad Jonam filium lilur ad Niuivcu , qux pidclirn interpretatur, ntuti.
129 ENARRATIO IN JONAMPROPHETAM. îr.O
dum désignai, quo nihil pulchrius oculis carnalibus A rentur in Judxa, sicut in Evangelio legimus, lians-
aspicimus. Unde et Grxce ab ornalu nomen acce- ihal in parles Tyri et Sidonis, qua; sunt genliliura
pit. Cosmus enim mundus dicitur. Quia ergo Judxi urbes. Qux, quia in sortent Israël dislribulx fue-
Dei prxcepla contempserant, miltitur Jonas, id esl rant, recle per Joppen, (id est, speciosa) designan-
Christus adNiniven, id est ad gentes, ut lotus munlur. Venit ergo Dominus ad Tharsis, id est gaudii
dus credens in eum salvelur. Malitia Ninive qux ad contemplalionem, quia mundi contemplabatur salu-
Dominum ascendit, voluntas est prona semper ad tem, quant ante saecula prxdeslinaverat. Salus au-
malum, et maxime cultus idolorum quibus, relicto tem mundi gaudium ejus esl. Descendit aulem in
Creatore, mundus sludiosissime serviebat. Joppen, quia, vicina passione. salulem spcciosx gen-
« Et surrexit Jonas ut fugeret in Tharsis a facié lilitatis operabatur. Sed quia venit ad oves perditas
Domini. » Non invidens saluti Ninivilarum fugit, sed domus Israël, non vult dare panem filiorum cani-
nolens perire Judaeos genlem suam. Sciebat enim bus. Dat ergo naulum vecioribus, quos genliles pu-
quia poenitenlia genlium ruina esset Judxorum. tamus significare , id esl pignus sperandx salutis,
Prxterea videbat alios prophetas missos ad oves per- quatenus primum salvet Judxos ad qiios venerat,
ditas domus Israël, ut ad poenilentiam populum deinde salvet gentes quasi maris accolas. Unde et ad
provocarem, et ideo dolet se electum, ut mitteretuf B interiora descendisse et dormisse dicilur, sxvienie
ad Assyrios inimicos Israelis. Noverat etiam prophe- pelago, quasi negligens eos, quïa videbatur négligera
lico spiritu, quod, cum gentes cognilionem Dei reci- génies, quorum tamen salutém dormiens in cruce, et
perent, reprobaretur Israël. Quod ergo sciebat ali- ad infernum quasi ad navis intima descendens, per-
quando fulurum, verebatur ne suo tempore fieret, ficiebat.
atque ideo fugere voluit in Tharsis, sicut et Gain « Dominus autem misit ventum magnum in mare :
fugit a facie Domini. Josëphus Tharsis putat esse et facla esl tempestas magna in mari, et navis pe-
Tharsum Cilieiaecivilalem, de qua fuit Pàulus apo- riclitabatur conteri. » Putaverat Jonas prodesse sibi
slotus, unde et Tharsèpsis dictus est. Uebrxi autem si navem conscenderet et fugeret ; sed eContra et
Tharsis mare dicunt generaliter. Non ergo ad cerlum ipse, él navis propter eum pericliiabatur ut contë-
aliquem locum fugere volebat prophela, sed ascensa reretur. Qux enim, nolente Deo, pulantur prospéra,
navi quocunque posset festinare, non curans quo vertuntur in perniciem, el nihil adversante Deo se-
eum sors duceret. Fugilivus enim non eligit locum curum. Myslice : tempestas illa furorëm significat
quo fugiat, el quia legitur in psalmo : « Noms in Judxorum, qui eum exspeclabant ad mortem, cla-
Judxa Deus, in Israël magnum nomen ejus, > pula- mantes : «Crucifige, crucifige. »
bat se posse Deum fugere, qui tantum in Judxa no- G « El limuerunt naulx, et clamaverunt viri ad
tus erat. Postquam vero per tentpestalem Deum illic Deum suum : el miserunl vasa qux erant iu navi in
etiam maris agnovit, conliietur et dicit : « Hebrxus mare , ut alleviarelur ab eis. » Naulx, ignorâmes
ego sum, et Deum coeli ego liraeo, qui fecit mare unum et verum Deum, invocabanl deos, scienies
et aridam. > Myslice : Jonas noster, id est Christus, nihil fieri sine Dei providenlia. Ex quo intelligimlis
fugit in Tharsis, quia patriam suam, id est coelum, ab omni homine limeri et sentiri, licel falsis reli-
dimisit; et, assumpla carne, venit in mare hujus sx- gionibus ab uno et vero ad mullos deos abducantur.
culi, et intanlum dilexit populum de quo carnem Projiciunl vasa in mare : quod fit in summo peri-
assumpsit, ut non recusaret passionem, ne salvata culo, ut levior facta navis, facilius fluclibus super-
Ninive, id est gentili populo, Synagoga periret. feralur.
Unde el ad Patrem dicebat : < Paler, si possib'de « Et Jonas descendit ad interiora navis, et dor-
est, transeat a me calix iste ; » el in cruce positus, miebat sopore gravi. » Naulis turbalis, efsùos deos
pro his qui clamaverant: « Crucifige, crucifige, > ora- invocanlibus, Jonas securus el menle quieta pérsi-
bat dicens : « Pater, ignosce illis, non enim sciunt slebat, adeo ul dormiret. In quo palientiara viri for-
quid faciunt. > tis et inler prospéra, et inter adversa inconcusse
«. Et descendit in Joppen , et invenit navem eun- D stantis oslendit. Potest et hoc diei quod sciens se
tem in Tharsis. » Joppe portus est Judxx, ad quem fugere, non audet videre fluctus vindices fugx suae.
Hiram,rexTyri, in ralibus ligna de Libanp iransfere- Sive txdio affecius dormiebat, sicul et apostolos in
bat, a quo ad Hierusalem lerreno itinere perduce- paSsione Domini prx trislitia somno oppressos le-
bantur. Jonas ergo de monianis Judxx veniens ad gimus.
tnariiima et plana loça, recle dicitur descendisse. « Et accessit ad eum gubernalor, et dixit ci :
« Et dédit naulura eis, et descendit in eam, ut irel Quid lu sopore deprimeris ? Surge', invoca Deum
cum eis in Tharsis a facie Domini, > id esl merce- luum, si forte recogiiet Deus de nobis, el non perea-
dem subvectionis. Descendisse autem dicitur in namus. » Nalurale est unumqueinque in periculis de
vem, ul ostendalur, quia sicut fugilivus ad inte- alio plus.sperare. Unde giibernalor, qui alios conso-
riora navis pénétrât, lalebras quxrens. Interpreta- lari debuerat, excilal dormienlem Jouant, ul invoca-
tur Tharsis contemptatio gaudii, Joppe speciosa. ret Deum : et quorum erat commune periculum,
Myslice aulem Janas (id esl, Christus), reliclis mon- communis cssel oraiio. Tropologtce sighificat, ante-
ianis, descendit in Joppen, quia cum eum perseque- quam Christus paierclur, mullos deos adôratos a
151 HAYMONISBALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 132
genlibus, sed postquam Chrislus mortuus et lem- A , mea morte vivatis. Et adver-tenda estfugitivi magna-
pestas mundi sedala est, unusjam adoraïur Deus,, nimitas : non dissimulât, non negat, sed confessus
et ei spirituales victimas offeruntur. poenam ampleclitur, ne cxleri périrent propler se.
« Et dixit vir ad collegam suum : Venile et mit- Hxc omnia referamus myslice ad Dominum Chri-
tamus sortes. » Quia majorem solito videbant tem- stum, contra quem Judaica tempestas consurgebat
pestalem, intelligebant non naluraliier ea contigisse: in passione. Naulx qui eum quid facerent interro-
neque enim poterant ignorare raliones venlorum eti gabant, apostoli sunt, qui eum in passione deseren-
flucluum, qui tanto tempore navigabant, et ideoi tes, quodammodo in fluctibus dimiserunt, et quasi
tnissa sorte, quxrebant auclorem naufragii. QuodI loquitur Dominus. quia videt me mundus vobiscum
autem dicunt: < ut sciamus quare hoc malum sit no- navigare in Tharsis, hoc est ad conlemplationem
bis, » malum pro aifliclione et calamitate debemus gaudii, ut vos ad gaudium ubi ego sum perducam.
acCipere, secundum quod in Evangelio dicilur : « Suf- Idcirco sxvit et cupit me mors devorare, et nescit
ficit diei malilia sua; » et per Prophetam dicilur : quia, sicut piscis in bamo capilur, ila mea morte
« Si esl malum in civitate quod Dominusnon fecit. » moriatur. Tollite ergo me, et mitlile in mare. Vos
Aliter enim malum dicitur virtuli contrarium. « Et miuite. Non enim nos ipsi nobis morlem debemus
miseront sortes: et cecidit sors super Jonam. Et di-. B1 inferre, sed ab aliis illalam libenter sustinere.
xerunt ad eum : Indica nobis cujus causa malum « El remigabant viri ut reverterentur ad aridam,
istud sit nobis : quod est opus tuum? qux terra et non valebant : quia mare ibat, et intumescebat su-
tua et quo vadis? vel ex quo populo es tu ? » Quem per eos. » Etiam propheta jubente ut eum in mare
sors prodiderat, cogunt voce sua profileri. Interro- initièrent, non audebant in cultorem Dei manus im-
gatur persona , regio, itcr, civitas, ut ex bis co- miltere. Sed et myslice Judxis, qui Dei populus fue-
gnoscalur causa discriminis. rant, Christi morlem expelenlibus, gentes etiam
« Et dixit ad eos : Hebrxus ego sum, et Dominum eum mori nolebant. Quasi enim aridam remigare vo-"
Deum coeli ego timeo. > Hebrxus transitor interpre- lebant, pu tanles sine sacramento passionis mundum
talur. Nec dicit, Judxus, quo nomine vocari coepe- salvari posse, cum Jonx submersio, hoc est Chrisli
runt ex quo decem tribus a duabus divisx sunt, passio, navis (id est mundi) liberatio fuerit.
sed Hebrxus sum, peregrinus et advena, juxta,Psal- « Et clamaverunt ad Dominum, et dixerunt :
ntistam,qui de eodem populo dicit : « Transierunt de Quxsumus, Domine, ne pereamus in anima viri
gentein gentem. » Deum (inquit) coelitimeo, non deos istius, et ne des super nos sanguinem innocentera,
quos vos invocatis, qui salvare non possunt. « Qui ' quia tu, Domine, sicut voluisti, fecisti. > Tanquam
fecit mare, » in quo fugio ; « et aridam, » de qua fu- C dicerent : Nolumus, Domine, interficere prophetam
gio, id est eum timeo qui est factor universitatis. Ti- tuum, sed lu, Domine, sicut voluisti, fecisti. Volun-
mcbat autem Deumtimoré servili, a quo fugere vole- tas tua per manus nostras impletur. Non ergo des su-
bal. Potest etiam timor hic pro cultu accipi, Deum per nos sanguinem innoceniem. Nautarum ista vox
(inquit) coeli timeo, id est colo. Pilati videtur esse confessio, qui accepta aqua lavit
« Et timuerunt viri timoré magno, et dixeruni ad manus suas, et dixit : Innocens ego sum a sanguine
eum : Quid hoc fecisli? cognoverant enim viri, quod hujus. Hxc omnia voluntaie Patris fiebant, sicut in
a facie Domini fugeret, quia indicaverat eis Jonas, » psalrao dictum est : « Ut facerent volunlatem tuam,
Si fîmes Deum, cur fugis, cum scias te ejus non Deus meus, volui. »
posse effugere potentiam? Necobjurgant, sed inter- « Et lulerunt Jonam, et miserunl in mare. > To-
rogant, quia audierant Hebrxum esse, et Deum coeli lérant, inquit, id est quasi cum quodam obsequio et
colère, et ideo ab eo quasi a sanclo viro requirunt honore portantes, non précipitantes, miserunt in
tanti mali remedium. mare. « Et slelil mare a fervore suo. » Quasi in—
« Et dixerunt ad eum : Quid faciemus tibi, et venlo eo quem quxrebat, veluti cum quis fugitivum
cessabit mare a nobis? quia mare ibat, et intume- velocissimo cursu insequens, cum eum fuerit conse-
scebal. » Propter le, inquiunt, mare contra nos in- D * cutus, stat ac tenet quem apprehendcrit. Sed et my-
:
surgit, quia te fugienlem suscepimus. Quid ergo slice ante Domini passionem, mundus diversoruip
faciemus libi? an te interficiemus? Sed cullorem fluctibus errorum periclitabatur; at post ejus mor-
Dei malum est occidere. Quid ergo jubés fieri? Im- tem, tranquilla omnia cernimus, el secura unitatefi-
dei et agnitione veriiatis totus orbis exsullat.et qnasi
pera tu quid agamus, quo nobte Deum propitiemus,
Jona in mare tnisso, stat mare a fervore suo.
cujus iram per tempeslatem cognoscimus. Mare, in-
quit, ibat ad vindictam, persequens fugitivum pro- « Et limuerunt viri timoré magno Dominum, et
phetam. lntumescebat, hoc esl, in majores undas immolaverunt hostias Domino, et voverunt vota. >
suscitabatur, lanquam non differens Creatoris ul- Anle passionem Domini clamabant homines ad deos
lionem. suos, post passionem timent Dominum, el venerantur
« El dixit ad eos : Tollitc me, et nullité in mare, non parvo, sed magno timoré, juxta quod in lege
el cessabit mare a vobis : scio enim ego quod propler prxcipilur, ul ex tolo corde, et ex tola anima ti-
me tempestas grandis hxc venit super vos. » Contra meatur, et diligalur. Immolaverunt aul.om hostias,
me (inquil) tempeslas exsurgit, mittite me in mare, ut non pecudum, quas juxta litteram in fluctibus non
133 ENARRATIO IN JONAMPROPHETAM. 134
liabebant, sed hostias spiriluales, id est graliarum A foctu, secundum Apostolum qui dicil : « Accepistis
actiones et laudes. Immola (inquit Psalmista) Deo spiritum adoptionis filiorum , in quo çlamamus :
sacrificium laudis, et propheta : Omnem aufer ini- Abba, Pater. » Venlrem aulem itiferi, alvum celi
quitatem , et accipe bonum, el reddemus vitulos dixil, qux lanlx fuit magniludinis, ut instar ob-
labiorum nostrorum. tumesecret inferni. Possunt hxc referri allegorice
ad Christum, qui per David dicit : Liberasti ani-
CAPUT IL
mam meam ex inferno inferiori. Ipse enim fuit in
« Et prxparâvit Dominus piscem grandem ut de- inferno vivens, inter mortuos liber. « De ventre
glutiret Jonam. » Pro pisce grandi, Dominus in Evan- iiifori clamavi, et exaudisti vocem meam : et pro-
gelio celum dixit, ipsam rem brevius explicans. jecislî me in profundum, in corde maris, et flumen
Quod vero prxparâvit, vel ab initio coin eum conde- circumdedit me. » Patet juxta litteram, quod clau-
ret, Psalmista dîcenie : Draco isle quem formasti ; sus ventre celi in medio maris fuerit, et fluminibus
vel prxparâvit, id est juxta navim fecit venire, ut vallalus si'. Mystico vero sensu hoc dicit, quod
in suos sinus prxcipitem Jonam susciperet. Sed et per Psalmislam prxdiclum esl : « Infixus sum in
Dominus Deus Pater prxcepit inferno, qui est draco limo profundi, et non est substanlia. » Ad compa-
immanissimus, ut Jonam, idesl Christum, susciperet, raiionem enim coelestis habitalionis in qua sutnma
ignorans latenlem in esca carnis hamum divinitatis, pax régnât, de qua dicilur : Faclus est in pace
atque ideo quantum exsultavil in devoralione, tan- Iocus ejus, omnis terrena habitalio plena fluctibus
tum fuxit in vomilu, juxta Osée prophetiam : « Ero est et tempestatibus. Cor aulem maris infernum
mors lua, o mors, morsus tuus ero, inferne. » « Et désignât, pro quo Dominus dicit : « Cor terrae , >
erat Jonas in ventre piscis Iribus diebus et tribus quia, sicut in medio est animalis.ita infernus in
noclibus. » Hoc et in se impletum ipse Dominusex- lerrx medio esse perhibelur. Sive in corde maris
posuit. Illud quxri polest quomodo tribus diebus et Dominus se queritur projectum , id est in mediis
Iribus noclibus dicatur fuisse in corde terrx. Sed lentationibus, sed non sensit amaras aquas ; quia,
hoc synecdochicus accipere debemus, id est a ut Apostolus dicit : Tenlatus est per omnia pro
parle lotum, qui trapus usilatissimus esl in divinis similitudine absque peccalo. Nam non se aqua ma-
Scripturis. Siquidem Dominus parasceve hora sexta ris, sed flumine circumdalum dicil, hoc esl, dulci
crucifixus est, hora nona emisit spiritum, jam vero aqua : quia tenlari foris potuit, sed mentem ejus
sera deposilum est corpus ejus de cruce, et colloca- deleclatio peccati non momordit. Projectum autem
tum in monumento. Ibi jacuit nocte illa cum sese dicit, sicut et in psalmo percussum, et Apostolus
quenti die sabbati, et alia nocte sequentis diei domi- C a Pâtre tradilum asserit. « Omnes gurgites tui et
nici, sicque mane prima sabbati surrexit, ul Marcus fluclus tui super me transierunt. » Gurgites el flu-
lestatur. Triginta sex ergo horis jacuit in sepulcro. ctus, tentationes et percussiones sunt, qux nunr
Très autem dies compleni horas septuaginla duas. quam sine Dei permissione et volunlale contingunt.
Verum si compules parasceven , hoc est sexlam fe- Sed hi gurgites et fluctus non oppresserunt Chri-
riam, qua morluus est, pro una die ac nocte sabba- stum, sed super eum transierunt. Ipse vero omnes
tum cum sua nocte, itemque noctem qux diei domi- turbines, quibus vexabatur genus humanum, su-
nicx mancipatur, referamus ad exordium dominici slinuit el fregit, ut nos post eum securi naviga-
diei, quodammodo très dies esse videntur. Sed non remns.
absque magno mysterio hoc esse credendum esl. Si- « Et ego dixi: Abjectus sum a conspeclu oculo-
quidem triginta sex ad septuaginla duo simplum est rum tuorum. » Christus hoc dicit ex persona hu-
ad duplum. Et noslra quidem mors dupla est, quia manitaiis. Qui enim formam servi susceperat, ejus
in anima morimur per peccatum, et in corpore per eliam voce utitur, abjectum se dicens ab oculis
poenam. Christi autem mors simpla tanlum fuit, quia Patris. Ac si diceret : Quando eram tecum, o Paler,
in corpore tantum mori potuit, in anima vero nun- _et in tuo lumine eram lumen, tune non causabar
quam mortem admisit, quia nunquam peccavit. me abjectum. Postquam autem veni in profundum,
Et oravit Jonas ad Dominum Deum suum de et carne circumdatus sum , humanos patior af-
venire piscis, et dixit : » Receptus propheta in fectas, et abjectum me dico, ut bomines juste ab-
utero ceti, postquam se incolumem sensil, de Dei jeclos ad te reducam, quatenus ubi ego sum, et
misericordia non desperans, tolum se ad obsecran- ipsi sint mecum. « Verumtamen rursus videbo tem-
dum convertit, sciens Dominum maxime in tribu- plum sanctum luum. > Juxia lilteram hoc Jonas vel
lationibus adfulurum, sicut ipse viro justo promit- oplando dicit,vel cumquadainfiduciarepromillit sibi,
lit, « Cum ipso sum in tribulatione, ëripiam eum. » quod iterum Jérusalem sit reversurus, et lemplum
Et idem Propheta dicil : Domini visurus, juxta "tropologiam Dei Filius in
« Clamavi de tribulatione mea ad Dominum, et passionis ignominiam positus, rcpromillil sibi glo-
exaudivitme. »Quod de proeterito dicit: « Clamavi, i riam, quam semper in Paire et apud Palrem habuit.
hoc est : cum enim videret celum et tanlam mo- Unde et in Evangelio Patri dicebal, «Clarifica me,
lem corporis ejus, clamavil aquis cedenlibus, et Paler, claritate quam habui priusquam nuindiïs
voci locum danlibus. Vel clamavit loto cordis af- esset apud te. > Sive eliam cohabilationem Palris
133 HAYMONTSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. ~- COMMENT.B1BL. 130
ex optât, quia sicut Pater templum est Filii, il; A Sic et Psalmista : « Memor fui Dei, el delectatus
Filius lemplum est Patris. Ipse enira dicil : < Egi sum. » Ex quo discimus, cum déficit anima noslra
in Paire, et Pater in me est. » Et alibi : « Egi constiluta in aliqua tribulatione, vel cum Jt corporis
a Pâtre exivi et veni. » Et quia ipse Deus est e compage divellitur, debere nos Deum in rnemoria
homo,-postulat ex forma servi, pollicetur ex formi habere, et ad eum omnem cogitationem verlere,
Dei. qui corporis et animx est Deus. < Ut veniat ad te
«Circumdederunt me aqux usque ad anitnan oratio mea ad templum sanctum tuum. > Idcirco,
meam : abyssus vallavit me, pelagus coopérait capu inquit, Domini recordatus sum, ut oratio mea de
meum. > Abyssum dicit contrarias fortiludines, qua extremis montium ascendal ad templum sanctum
profundissimis inférai locis, id est tartaro, niait- tuum, id est ad coelum, quia licet ubique sit Deus,
cipatx sunt, ad qux loca limebant ire dxmones ibi tamen assistentibus sibi angelis xlerna fruitur
ragantes in Evangelio Dominum ne mitterentui bealiludine. Loquitur vero ut ponlifex, qui petit
in abyssum. Abyssus ilaque Christum vallavit, cuir ut preces populi per eum ad templum Dei ascen-
inferorum principes eum se in morte comprehen- dant. Sed et Redemptor noster in passione sua ro-
disse crediderunt. gabat, < Paler, si possibile esl, dicens, transeat a me
« Ad extrema montium descendi : terrx vectes B calix iste. > Et in cruce positus, « Pater, dimille illis,
eoncluserunt me in xternum. » Extrema montium. non enim sciunt quid faciunt. >
juxta litteram , profunda lerràrutn dicit, quibus *« Qui cuslodiunt vanitales frustra, misericordiam
quasi veclibus terrx globus Dei volunlaie suslen- tuam derelinquent. » Mira prophelx magnanimitas
tatur, sicul in psalmo dicilur : « Ego confirmavi coin venire lanlx beslix de humana fragililate di-
lumnas ejus. » Myslice : caput Domini anima esl sputai. Deus quippe natura misericors, paratus est
quae principatur corpori. Caput ergo ejus pelagus misereri omnibus. Nos aulem nosiro vilio ullro se
eooperuit, quando animam quam pro noslra salute offerentem perdimus clemenliam. Et attendendutn
suscepit, pondus tribulationis et mortis prxgra- quod non dixit, qui faciunt vanitates, nemo enim
vavit. Extrema enim montium, principes dicit inest qui non faciat vana, id est non peccet, quo-
ferorum , qui de coelis a libertale projecli, ope- niam universa vaniias omnis homo vivpns : sed
riebantur fluctibus suppliciorum, et abysso valla- dicit « custodiunt, » id est diligunt, et in affeclum
bantur, ad qux loca Redemploris anima descendit, cordis sui transeunt. Hi taies misericordiam suam,
non ut ibi teneretur, sed ut suos inde eriperet. id esl Deum, derelinquunt, de quo dicilur : < Mi-
ex- serator el misericors Dominus ; > et alibi : « Deus
Ipsi sunt et vectes terrx, quasi quxdam serx
iremi carceris et poenarum, volentes semper reti- ^ meus, misericordia mea. > Nec dicit, misericordia
nere animas quas sente! accepissent. His veclibus sua derelinquuntur, sed ipsi paralaut el ullro se
conclusus esl Dominus ; sed, sicut per lsaiam prx- offerentem relinquupt misericordiam. Quod specia-
dixerat, et portas xreas conlrivit, et vectes ferreos liter de Judxis dicitur, qui servantes vanitales, id est
confregit. Quod autem sequitur : <et sublevabis de vanissima Pharisxorum prxcepta, Deum, qui semper
corruptione vilam meam. » Ad Jonam ita refertpr, eis misertus esl, dereliquerunt.
qui cum debuerit in ventre celi corrumpi et di- < Ego aulem in voce laudis immolabo tibi : qux-
geri, et per venas piscis artusque diffundi, sospes cunque vovi, reddara pro salute mea Domino. » Spe
el inleger exierit. Unde et blandienlis affectu dicit : bona animaïus propheta, et jam de sua liheratione
« Domine Deus meus, > communem omnium Deum, securus, promitlit se gratiarum actiones immolatu-
suum et proprium vocans, quem tanti beneficii raa- rum, et vota omnia redditurum. Sed et Chrislus
gniludine specialiter Deum et Dominum senserat. Dominus pro vita noslra mortuus, cerms quod eum
Sed et myslice : anima Chrisli de corruptione sub- Deus Velocius suscitaret,, promittit exsullaulex in
levâtur, quia caro ejus non vidit corruptionem, id voce confessionis, seipsum Palri sacrificalurum.
est non est resolula tabo in sepulcro, juxta quod Pascha nostrum, inquit Apostolus, immolatus est
*
per Psalmtslam proedixerat, « Non dabis sanctum Christus. Ipse ponlifex, ipse ovis immolatur pro
tuum videre corruptionem. > Quod bealus Peints de omnibus, ut omne quod dédit ei Pater non pereal in
Christo interpretatur in Aclibus aposlolorum, « Qui xternum.
non vidit corruptionem, » citissima resurreclione « Et dixit Dominus pisci : et evomuit Jonam iu
glorificatus. Sed quxri polest quod alibi dicit : aridam. » Prxeipitur a Deo Paire magno ceto in-
Qux militas in carne mea, dum descendu in cor- ferno, ut restiluat Salvatorera terrx, id est solidx el
ruptionem ? Sed hic corruplio pro vuIncribus et immortali vilx,quia: « resurgens a mortuisjam non
plagis ponitur, quibus caro Christi effecta est : morilur, mors illi ultra non dontinabilur. > Quod au-
ac si diceret : Quid prodesl dum clavis affligor, tem dicilur < evomuit, > oslendit quod ex profundis
dum vulnerof, Si Judxi non salvantur ? Hic vera mortis recessibus, tanquamex intimis ceti vitalibus,
corruplio pro putrefaclione et resolutione ponitur. Chrislus vivens processerit.
«Cum angusliaretur in tne anima. mea, Domini CAPUT m.
recordatus sum. » Cum, inquit, nullum aliud spe-
ra rcui auxilium, recordatio Domini mihi saluti fuil. <El faclum est verbum Domini ad Jonam secundo,
157 ENARRATIO IN JONAMPROPHETAM. 158
dicens : Stfrge, vade ad Niniven civitalem magnam, A quod est palam, id est saccus. Talis victus, et lalis
et proedica in.ea prxdicationem quam ego loquor ad habilus poenitenlibtis convenit, et digne salis, ut qui
te. > Non increpatur, nec dicitur ei, Cur non fecisti Deum luxu et ambilione pretiosarum vestium offen-
quod praecepi? Suffeceral enim dttrissima naufragii derant, nunc jejunio et cilicioeum placent. Et major
et devorationis correclio. Neque enim servo post selas incipit, sequitur minor, quia nullus est absque
plagas imputatur quod fecit. Sed el myslice Dominus peccato, nec infans unius diei cujus vita .est super,
noster, qui missus, firerat ad salvandam Niniven, id terram.
est gentililatem , et quodammodo fugere volebat, «Et pervenit verbum ad regem Ninive, et surrexit
recusans passionem, et dicens : « Pater, si possibile de solio suo, et abjecit vestimenta sua a se, et irl-
est, transeat a me calix isle. > Nunc poslquam illi, , dutus est sacco, et sedit in cinere, et clamavit, et.
propter quos pati nolebat, chtmaverunt, « Crucifige, dixit ip Ninive ex ore régis etprincipum ejus,dicens:
«rucifigei > el, « Non habemus regem nisi Cxsarem,» Homines, et jumenta, et boves, etpecora non gusient
redditus de venire celi, idest, resuscitatus a mor- qnidquam, nec paseanlur, et aquam non bibanl; et
tuis, iterato dirigitur ad Niniven, ut prxdicel post operianlur saccis homines, et jumenta clament ad
resurrectionem, quod ei a Paire fuerat imperatum Deum in fortitudine, et copvertatur vir a via sua
ante passionem. Tolum autem hoc quod ei praeci- B mala, et ab iniquilale qux est in manibus eorum.
pitur, quod obedit, quod non vult, et itérant velle Quis scil si convertalur et ignoscat Deus, et rever-
«sogitur,ad formam servi référendum est. tatur a furore irx sux, et non peribimus? » Regem
« Et surrexit Jonas, et -abiii in Niniven juxta ver- Ninive pbilosophos gentdium debemus accipere, Pla-
bum Domini. » Surrexil, inquit, nullam fecit raoram, tonem, Arislotelem, exterosque, qui quasi reges
sed conliiiuo se ad obediendurn accinxit. «-El Ninive sunt hontinum, et eorum prxcepta sic observant,
erat civilas magna itinere dierum trium. » Ninive quasi oracula divina. Ad hos novissime pervenit
civitas a Nino Beli -filio, primo rege Assyriorum, verbum, quia novissimi et diffteilius cre.di lerunt.
condita est, quam ferunt tanti esse ambitus, ut Stultum enim putabant Deum bominem poluisse
trium dierum.possit itinere circuiri. Sed Jonas jam fieri, et mori. Verum et isli, licet tarde fidem Do-
"correctus, et naufragii quod perlulerat memor, iter mini, susceperunt, tamen deposilis ornamentis ver-,
irium dierum unius diei feslinalione complevit. Sunt borunt, et pompis dogmalum sxcularium, simplicem
qui pulant quod in terlia lantum parte cirilatis ei rusticam piscatorum doclrinam sequi coeperunt.
praedicavcrit, et sic ad omnes prxdicaiionis sermo Homines aulem et .jumenta intelligunlur tam ratio-
pervenerit. Et Dei Filius surrexit a mortuis, et in nabiles quam irrationalités, quia omne genus ho-
aposlolis perrexit ad Niniven, boc est, in omnes ntinum tam ralione utenlium, quam et eorum qui
mundi terminos itinere dierum trium, quia praecepit more brutorum vivebant ahimalium, ad poeniteniiam
ut baplizarenl gentes iu nomine. Patris, et Filii, et et ad fidem Christi conversum est. Vel induii supt
Spiritus sancli. Sed -hoc iter 4rium dierum una via sacco, id esl, luctu et moerore, quem sumebant do-
est, quia unus est Deus Pater et Filius el Spiritus lentes damna vitx prxterilx. Quod saccus pro luctu
sanctus. Unde -non in nominibus, sed in nomine por.alur, oslendit Psalmista dicens : « Conscidisti
TiïiiHalis, qux unus est Deus, sacramenlum ba- saccum meum, et circumdëdisti me lxlilia. > Sane
piismi persgiiur, non tam àb aposlolis quam a Do- juxta litteram, quod dubUanles dicunt, Quis scil si
mino, quem Jonas pnoefigurabat.El notandum quod, convertatur et ignoscat Deus, ideo ambiguë profé-
tribus diebus commemoralis, noctis nulla fit mentio, rant, ut dubii de salute forlius agant poeniteniiam ,
quia in sancla Trinitatc nihil est obscurum, nihil et magis provocent Deum ad misericordiam.
tenebrosum. « Et vidit Deus opéra eorum, quia conversi sunt
« Et coepit Jonas introire in civitalem itinere diei de via sua mala, et rnisertus est Deus. super mali-
unius, et clamavit, et dixit: Adhuc quadraginta tiam, quam locutus fuerat ul faceret eis, et non fit-
dies, et Ninive subverlelur. » Quadragenarius nu- U cit. >Sicut'tunc Assyrix urbi, id est Ninive, sicquo-
méros peccaioribus convenit in jejunio et in affli- tidie Deus omni mundo minatur interitum ad hoc,
ciione: unde et Moyses et Elias toi diebus jejunà- ut agant poenitentiam. Si enim convertalur mundus,
verunt, ipse Dominus yerus Jonas in mundum ad convertitui Dominus : et peccaioribus mulantibus
prxdicandom missus boc nobis jejunium consecra- vitam, inulabit sentenliam. Malitiam sane hic, sicul
vit. Altendendum quod dictum est, « clamavit. > et superius, pro afllictipne et suppliciis debemus
Taie et de Domino legimus, quia slans in teniplo accipere.
clamavit : < Si quis sitit, veniat el bibat. > Magnus
CAPUT IV.
clamor est omnis sermo Chrisli, quia magna an-
nuntiat. « Et afuiclus est Jonas affiiçlione magna, et iralus
« Et crediderunt viri Ninivitx in Domino, et prxest. > Videns subintrare plenitudinem genlium, et
dicaverunt jejunium, et vestiti sunt saccis a majore ïmpleri quod in Deuteronomio prxdictom fuerat,
usque ad minorent. > Major xtas credidit in Domi- « Ipsi me provocaverunt in eo qui non erat Deus, et
num , prxdicantes jejunium, et sacco vesliuntur. ego provocabo eos in eo qui non est populos, » de»'
Ante quod esl occultum, id est, jejunium, post illud sperat de salute Israelis, ideo dolet, et ideo tristatwr,
PATROL. CXV1I. 3
139 H.UMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. Utf
r.«n quod invlderet saluti gentium, sed quod pereal A hoc esl antequam coruscaule Evangelio mundus re-
Israël. Sed et Dominus noster ftevit super pereuntcm dimeretur, ei plebs Judaica reprobarëtur, Jonas no-
Hicriïsalem , el non vult darc panem filiorum cani- sler, id est Christus, sub umbra- erat, quia needum
bus, et aposlolis praecipitur primum ut prxdicenl veritas apparebat, sed in typo et figuris fiebant om-
Israël!. TriSlalUr ergo ad morlem, dolens perire po- nia. Seriebat autem dicitur in habilu judicis , quia
pulum pro quo passus est. sedere judicafttis, vel quia se humifiaveral, et
« Et oravitad Dominum, el dixit : Obsecro, Do- divinitatis majeslalém in quamdam contraxerat bre-
mine, nunquid non hoc est verbum meum, cum ad- vitalëm. Qui enim sedel, videtur stante brevior.
huc essem in terra mea? Propter hoc pneoccupavi ul Quod autem ait ut videret, ad hominis effeclum refe-
fngerem in Tharsis. Scio enim quia lu Deus clemens ramus. Nam ille omnia videt antequam fiant.
et misericors es, patiens et mullae miseralionis, « et « Et prxparâvit Dominus Deus hederam, et asce:v-
ignoscens super maliliam. > Partim orat Jonas, par- dit super caput Jonx, nt esset umbra super caput
fim conquerilur, dicens se fugere noluisse. Sed ab ejus, et ptotegeret eum, laboraverat enim. Et lxta-
obsecralione inc'piens, tempérait querelam suant. lus est Jotias super hedera lxlilia magna. > Hedcrx
Obsecro (inquit ), Domine, nunquid non hoc est ver- natura est, ut per terram errabundo flexu repat, et
bum meum, cuirt adhuc essem in terra mea? Scie- B sine adminîcltlis vel ferculis ad aliiora non conscen-
bam (inquit) misericordem, nolêbam le tructtlentum dal. Per hëderain vero infirmant, et suis viribus
cl crudclem nuntiare; et idcirco volui fugere. Sed et nihil valentëm, plebs Judaica polest signari, cito
Dominus Christus cum videret obslinalos Judxos in crescens, et omnia se facturant proriiittens qùx
suam ipsorum perdilionem , quasi diëebat ad Deum Deus prxcepit, sed cilius languescens, et prx-
Palrem : Nunquid non sciebam fulurum, videlicet ut cepta non implens. Hxc quondam Jonam, id
pcrirèt Israël, cum adhuc lecum essem Paler ? el per est Christum protegebal spe sux salvationis, et non
Isaiam dixeram, In vacpum laboravi sine causa, et pafvam èi lxliliam fàciëbal, sed cito percussa aruit;
vane fortiludinem meam censumpisL quia radicem firmamfidei non habebat, et quasi la-
< Et nunc, Domine, tollé; quxsù, animant mèam à bernaculum lecti, prxferens imaginera domorum
me, quia melius est mihi ntOrs quant vita. > Quia non habens fundantentum, de quo Isaias ait : Relin-
tinamgenlem Israël salvare non pôtui; môriar, et loquelur filia Sion ul umbraculum in vinea, quant
tus mundus salvahilur. bene locuslx in Evangelio désignasse creduniur,
« Et dixit Dominus : Putasne bene irasceris lu? » animal parvttm , de' terra quidem exsiliendo consur-
Iratus fuerat Jonas, vel quia videbatur apud Ninivî- gens, sed aïlius non valens volare, quia et Judaei
tas fuisse menlitus, vel quia întelligebal perilurum àudientes legem, dixerunt : Omnia qux prxceperit
Israël. Nec dicit Dominus, maie iratus es, ne vide- nobis Dominus Deus, faciemus, et obedienles ei eri-
rètur reprehendere contristatum ; nec rursum dicit, mus. Sed mox conversi sunt in arcum pravum, et
bene iratus es, ne sux sententix contrarius sit. In- non custodierunt testamentum Dei;
terrogat ergo ipsum causas moeforis sui ul respon- « Et paravit Deus vermem ascensu diluculi in
deat, aulsi tacuerit, Dei judicium suo silenlio com- crastinum, et pereussit hederam, et exaruit. » In
probet. psalmo qui insëribilur, « pro àssumpltone malulina,»
« Et egressus est Jonaâ de civitate, et sedit contra se Dominus vermem appeilat, dicens : « Ego aulem
orientent civitalis, et fecit sibi Unibfaculum, et sede- sum verrais et non homo. » Vermis namque sine
bat subler iUud in umbra j donec videret quid acci- semine de terra oritur; répit humilis, movetur sine
deret civilali. > Civitas quando in malo ponilur, fi- sonilu, el Christus de virgine terra natus esl, humi-
duciam terrenxspei et cupidifalismundanx désignât, lis inler probra, non reelamans in passione. ltaquê
Nam Caïn, qui mundum fratricidiocruentavit, pri- antequam orirelur sol, id est antequam resurgeret
fttuslegituraedificasse civitalem. Jonas ergoëgredilut Christus, virebal hedera, florebat Judxa. Postquam
de civitate, qui columba vel dolens dicilur, quia omnis « vero ille surrexit, el Ninive, id est mundus erroris
simplexet dolens pro peccalis Suis, alieiiumse facit umbram repttlit, veriiatis lumen recepit, paralus
a sxculi' cupiditalibùs, huilant'in vanilalibus sxculi vermis pereussit hederam Judaicx plebis*et exaruit
spem punit; sed habitât contra orientent.., veri solis Dei auxilio desliuïta. Hoc autem factum est in ascen-
or lum et respeclum exspeclans. Et habitat in umbia- sione diluculi, quia Christus mane prima sabbati
culo, hoc est in mentis sux custodia, quasi in taber- surrexit.
naculo requiescit, quid civilati Ninive conlingai « Et cum orlus fuisset sol, prxcepit Dominus
, (hoc est quid mundo futurum sit) conleniplandc vento calido et urenli, el pereussit sol super caput
prxslolans. De bac civitate Dominus per Osée dicil Jonx, et xstuabat. »Id est, etiam post Christi resur-
In medio tui sum sanctus, et non ingrediar civila reclionem el Judaeorum reprobationem, adhuc mens
tem. Et in Deuteronomio una fugilivoriim civitas Domini salvatoris desiderio salutis iliius xstuabat,
Ramoib dicitur, qux interpretatur visio moriis. Qu prxcipions apostolis et dicens : < Erilis mihi lestes
enim de Hierusalem ejicilur, qux est visio pacis, ha in Hierusalem et in omni Judxa et Samaria. » Und3
bitat in Ramolli, id est in visione moriis. Sed el my el ab Hierusalem prxdicalionis initium prxcepit
Kticeantequam Sol orirelur, exsiccateturqtie hedëra ficri, dicens : « Oporlebal pâli Christum et resur-
ii'i ENARRATIOIN MICILEAMPROPHETAM. 142
gère, et prxdrcari In nomine ejus poenileiitiam et ALmerctricibus, pristinam reciperent gratiam. Quod
remissionéra peccatorum in omnes génies, incipien- aulem ait Deus, « hedera sub una nocle nata esl, »
tibus ab Hierusalem. » « Et pelivit >Jonas « aiiimx nox tempos significat ante adventum Chrisli. Quod
sux ut inoreretur, et dixit : Melius est mihi mort vero subdilur, « el sub una nocle periit, » nox iterum
quant vivere. » In baptismale cum Israël, ut in lava- désignât tempus in quo Christum negaverunt,
•cro reciperent humorera , quem negando Christum quando eis verus Sol jusliiix occubuit.
perdiderani. Unde et Petrus inlerrôganlibus quid « Et ego, inquit, non parcam Ninive civilali ma-
agerent, dicebal : « Poenitentiam agite, et baptizeluf gnx. » Ninive civitas magna Ecclesia esl, ex univer-
unusquisque vestrum. t Quod vero diximus, in ba- silalc genlium congregata. Rêvera magna, quia
iplismo eum mofi voile, Apostoli est sentenlia, qui multo major est niulliiudo fidelium ex omnibus gen-
dicit: « Quiconquebap'ltznli sumus in Christo Jesu, in tibus, quam duodecim tribus Israël. Quod autem
morte ipsius baplizati sumus. » Quidam vermem el dicil, < in qua sunt plus quam centrait viginti millia
urentem ventum , Romanos inlelligunt, qui, post liominum, qui nesciunt quid sit inter dexteram et
Christi resurreelionem et ascensionent, lsraelem siuislïam suam, el jumenta mulla, » juxia litteram
peniius delcverunt. innocentent et siniplicem parvulomm et Iaclenlium
« Et dixitDominusad Jonam, Pulasnebëne irasceris '" monslrat gelaient, ut bine colligalur quanlus fuerit
te super hederam? Et dixit, Bene irascor ego usque numerus majoris xtalis, si lanlus fueril parvulo-
ad mortem. » Superius jam sarvato per poeniteniiam rum. Vel certe in ea civitate erat intmensa mulli-
Ninivilaram populo, iisricm verbis intefrogalus Jo- tudo, qux anle poeiiilenliam ignorabat quid esset
nas nihil respondit, licet videret non esse faclum inler bonum et malum. Boni enim per dexleram,
quod prxdixeral, sed Domini inlerrogaiionem suo hi.li accipiuntiir per sinislrant. Sed in Ecclesia sicut
silentib comprobavit. Sciebat enim Dominum cle- in magna domo sunt vasa et in honorent sunl, el in
menlissimum esse el mullx miserationis. Nunc au- conlumeliam , sunt carnales -, sunt et spirilales ,
tem cum in siccalione hederx intellexil Israelis re- estque ibi inlinilus jumenlortim numerus, hoc est,
pTobationem, audacissime respondit : Bene irascor irralioitabilium et venlri servienlium , qui prospe-
'ego usque ad morlem. Non enim Ninivitas sic sal- ctant lerram, nunquid coelumrespiciunt? De quali-
vare volui, ut Judxi périrent, nec sic volui lucrari bus dicit Psalmista, « Homo cum in honore esset,
alienos, ut perderem proprios. Juxta coeptam alle- non intellexil: comparalus est jumentis insipienti-
goriam in Jona intelligimus Christum, qui plangrt bns, el similis factus est illis. » Nec prxtereunditm
pereuntem Hierusalem, et plangil usque ad morlem quod in Ninive plus quam cenlum viginti millia lio-
POn suam, sed Judxorum, qui excxcali sunt, ut mimim fuisse dicuntur; qui numerus magnum in sa
gentium oculi vidèrent, mortui ut gentes \ivereitt, tonlinel mysierium : nam cenlum viginti fiunt, si ab
credentes in Filium Dei. ùno incipiens usque ad quindecim seqiienles nam-
« El dixit Dominus : Tu doles super hederam, in falifer numéros sibi semper adjieies, uni enim adde
quam non laborasti, neqne fecisti ul crescerel, quae duos, fiunt très : adde 1res, fiunt sex : adde quatuor,
sub una nocte nata est, et sub una nocte periit. » fiunt decem. Hoc si usque ad quindecim, servais
Non laboravit Jonas in hedera, nec Salvator lantum naluralis niimeri scie, fiai, cenlum viginti repe-
laboravit. in Judxis, quam in genlibus. Mox enim fienlur. Super lot credentes venit 'Spiritus sanelus
educli de jEgypio, projecerant idola, et pro parle in die Pentccosies. Qtiindenarius aulem numerus ex
servierunt Domino.Ai in genlium populo inulium septenafio el octonario constat. Septem enim el oclo,
laboravit : pro eis homo factus esl, cum cssel Deus : quindecim sunt, lot erant gradus iu templo Domini,
pro eis alapas, spula, spineam coronam moriemque lot etiam sunt psalmi quibus exslat litulus, <Canli-
stistinuil : ad inféras descendit, ut illi codant con- Cnm graduum. > Toi diebus Paulus cum aposlolis
sccndcrcnt. Unde fratre prodigo ad palrem raverso, fuisse, cl cum eis Evangeliura contulisse legilur.
indignatur fraler major, et querebatur patri dicens : Bene ergo niulliiudo Ecclesix lali prxfulget numéro,
Ecce tôt annis servio tibi, et nunquam dedisli mihi " in qoo Novi ac Veteris Testamenli mysleria et cen-
bxdum, ut cutn amicis meis epularer. Graviter enim tenaria qttadrala, ac millenarii cubita, id est solida
ferebat Israël quod gentes, dissipata substantia cum perfeclio declaratur.
IN MICHÎAM PilOPOETAM.
CAPUT PRIMUM. exspeclemus mysleria, qui in mediltillio et velut in

» Verbum Domini quod faclum est ad Michacam corde prophetici ordinis positus est. Fuit autem de
Moraslhilem, in diebus Joalham, Achaz. el Ezechix Moras.hi, qui est viculus Palxsiiunc. Inlerprelatur
regum Juda, quod vidit super Samariam et Hierusa- autem Moraslhi. hxrcs. Et pulchre Micbxas, qui
lem.» Micbxasprophela.qui interpretatur Quidquid, bnmilitas interpretatur, de spe bxreiiilalis nascilur,
vel Quis, quasi sive Huntiliias, sexlus esl in ordine qui enim bumililatis virtutem pro Deo tenere slu-
'duodecim prophetarum, atqné ideo profunda ejus duerit, hxres Dei et cohxres Christi esse roerebitur.
145 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.B1BL. 144
qui seipsum pro nobis humiliavit, quiqtte ad irai- A egressus est sermo a Domino. Descendit ergo et cal-
tan dam formant sux humililalis invitât nos, dicens : cat, non super humilem terram, id est, non super
f Discite a me, quia ntitis sum cl humilis corde, t eos qui deorsum sunt, sed super excelsa terrx, id
Hic prophela, comminalur Samarix iram Dei el est sancios, qui inlclligtint venienlis majeslalcm,
captivitaiem, inlerilimiquc populo Israël venturum quique licet sancti sint, commovebuntur tamen, id
Henunlial, quia, reliclo Deo, serviapt idolis. Locum est, timebun ejus prxsentiam. Valles autem, id est,
eliam nativitatis Chrisli aperlc dcnuntiat. Nolum est peccaUircs et qux sunt Dei non quxrentes, non po-
quod régnante Ezcchia lilio Achaz, dccetit iribus ab terunt ejus ferre prxsentiam, sed scindetur quidquid
Assyriis duclx sunt in caplivilatem, postea régnante in eis durant est, et instar aqux defluet. Ethoc erit
Sedechia, dux qux appellanlur Juda, cum suo rege propter impiclalem Jacob, id esl ltxreticorum, et
capte, et Hierusalem subversa esl. Ergo secundum propter peccatum Juda, id est, eorum qui in Eccleiia
ordinem caplivilalis prophelx .lilulus ponitur : Pri- posili, confileniur se nossc Deum, faclis autem ne-
mum (ut dictupi esl) capia esl Samaria melropolis negani. Juxta alium inlellectum, egressus est Domi-
decem iribuutn, postea Hierusalem melropolis Jndx. nus rie loco suo, dereliqnit Judxos, in quibus quon-
Ponitur aulem Samaria in lypo hxrclicorum, Hicru- dam habilaverat, propler peccatum quod in Cliri-
ïaleni iri figura Ecclesiae. B slum commiserunt, sicut eis ipse minatur. < Relip-
« Àudile, populi omnes, et alléndàt terra ci pleni- quclur vobis domus veslra déserta. » Calcavil super
tudo ejus, el sit Dbniinus Deus vôbis ih tesiem, Do- excelsa terrXj venit ad gentes, qux per ejus gratiam
Aiinitsde icmplo sanclo'suo. » Noiandum quod po- excelsx faclx sunt, et a terrenis suhlcvari nierue-
puli audirc, terra jubelur alieitdere. In populb, viros runt. Commoli sunt montes, id est, pliilosophorum
ccclesiasticos : in terra, hxrelicos, quorum est ter- dogmata, et regum poienlia perturbata, et con-
rena doctrina. Nam et Apostolus lixrcses inter ear- sumpla in eis omni impieiate crevil juslitia: deslru-
nis-opera commémorât. Et hi ergo qui in Ecclesia cla superbia, ereelaesl humilitas.
sinil, si audicrinl, et illi qui foris sunt, si ailende- « El ponant Sainariant quasi acervum lapiduni tu
fini, polerunl effugerc quod scr'mo.propheticus coiti- agro cum plantaliir vinea, et detrabam in vallem la-
mjliatur. Optai ergo propheta, ut sit eis Deus in pides ejus, et fuitriatnenla ejus rcvelabo. Et omnia
iesliinoniuni, non aliunde qux de leptplo sancia sçulplilia ejus concideulur, et omnes merceries ejus
suo, hoc esl, Ecclesia, per quam Deus lestirno- comburentur igné, el omnia idola ejus ponant in
niitmpeihibcl vcriUli, sive templum De»,ipSeFilius perriilioiicm, quia de mercedibus meretricis congre-
esl in quo habitat Pater, et cujus ore loquitur. gala sunl. » Quia primum peccavil Samaria, id est,
« QVia ecce Domipus egredictur de loco suo-,ci *-• ' decem tribus, el reliclo
templo Dei fecil sibi vitulos
<jcscendct, cl calcabit super excelsa terrx, et consu- aureos, ideo ipsa prima dcsiractaesl veuienlibus As-
•nçulur inoiiics sulilus eum, et vallcs scindentur sic- syriis. Ponam (inquit) Sainariant quasi acervum
ul cera aTacic ignis, sicut aqnx qux decurrunl in lapiduni. Quia civitas- Samaria iu monte sila est,
prxceps. In scelera Jacob omne islud, et in peccalis ptilchre in cumulesi.ipirium ponenda dicilur, ut non
domus Urael. Quod scelus Jacob? nonne Samaria? et laritum parieics et xdilicia, sed ipsa quoque fnnda-
q.nx excelsa Juda? nonne Jérusalem? » Locus Dei menia usque ad exlremum lapident subruatilur.
misericordia est, quia naluralilcr démens et pius Sçulplilia quoque el idola qux coluerain, el operum
est. Sed qui inilis est et misericors nobis pcccanii- divetsorum congeries, prxdicanlur igné comburen-
bus, cogilur quodamuiodo iitutarc nalurain suant. da. Quod vero dicil, « cl usque ad mereedem mère -
Egreditiir de loco suo, assurait personam crudelita- tricis reverientur, » hoc est, ut quomodo in terra
lis, qpain per niilurapi non habet. Desccnsus ejus sua ibrnicali sunt ctira idolis qux fecerunl, sic va-
est niajesïalis cjiis ad inferiora decursus. Super ex- riant ad aliara fornicationis terrain, id est, ad Assy-
celsa terrx calcaïe, csi poicnles terrx contépcre. rios, et ibi sirailiter 'idola adorent,
« El eonsuincutur inouïes subtus.cuni, el valles scin- « Super hoc plangant el ululabo, vadam spolia-
Uehliir. » In monlibus principes, ht vallibus siibje- lus et nudus. Faciam platicluni velut draconum, et.
çïos' popuToslnlcIligimus. Sicut (ihquiï) cera vicino luclum quasi strulliioupm, quia desperata est piaga
îgné tatieseil, el sicut aquxpidno 'curs'uîcraittur in éjûs, quia venit usque ad Judam; leligit-portant po-
prxccps, sic omnis impiorum supcfb'ia,"vc'nienlcDo- puli tiiei usque ad Hierusalem. » Hue usque de Sa-
mino, solvclur et deficict. Hoc aulem fiel propteP maria; narre prxdicil mala Judxj qux sïinîfl errore
scelera decem tribuum, quas vocat Jacob vel Sama- peccaverat. Assurait ergo prophela plangenlis af
riam el Israël, et propter prxvaricationem Juda. fn fectum. Faciam planctum quasi dracnniiin, ut supra.
decem enim tribubus melropolis eral Samaria, qux - Sicut draconcs cum ab eleplianlis vincunlur, terri-
hune Sebaste dicilur, et in Juda principabatur Jeru- bili sibilo personanf; ël sicut' slrutliio:.um aves, qux
Ralem. TropologicClocus Dei sancti sunt, de quibus ob brevitatem pennaruni longius volare non possunt,.
Tticit: «Inhàbitnbo in illis cl inanibulabo. » Ab his quando ova sua intniemores relinquunt in areniscri-
fcrgosanctis egradilur Dominus, non eos relinquens, eanda pedibus bestiarum, ctsi non perierînt, pro
ked per eos prxdicans et annunlians reprnboruin caulibus luclum faciunt, sic et ego (inquit prophe-
i'^heia, .jwaônun prarniia. Legimus enim quia ta) amissis filiis et in caplivilatem ductis, vadam
U5 SNARRATIO IN MIOLfAM PROPHETAM. 146
tpolialus et nudus. « Quia desperata est plaga ejus, > A enim interpretatur Ramolh. In ameriliidîne enim et
id est Samaria, et idem peccatum alque eadem instilla populus cum rege Ezechia morabatnr, Sen-'
poena qua subverterat Sainariant, teligit Judam, et nacherib eos obsidenle. « Quia descendit malum »
pervenit usque ad portant Hierusalem. Sicut enim Domino in portam Jérusalem. » Nam rex Assyrio-
Samaria subversa est ab Assyriis, ita Hierusalem rum, vastata Samaria, venit contra Hierusaicm,
subvertenda esl a Chaldaeis.Hxc omnia mystice re- quando el Rhapsaces missus de Lachis ad Ezechiam,
ferenda SHittad hxrelicos, quibus minalur Deus ut se traderet Assyriis, insultans Domino-et dicens :
subversionem ulilem, ul cum destrucla fuerint per Quid si posset liberare populum suum de manu As-
diversa eorum dogmata, et illo igné succensa de quo syriorum ? ~
Dominusdicit: «Ignem veni mitlere in terram, »plan- < Tumultus quadrigx, stuporis habitanti Lachis. »
ge ut errores suos, résolvant de pedibuscalceaineiila, Lachis civiias est Judx , quae prima a decem
boc est, morluorum opéra abjiciant. Maxime aulem tribubus accepit idola, el per eam pervenit idolola-
proplerea plangunt, quia errorem suum etiam ad lria usque ad Hierusalem. Et est sensus : O Lachis,
Judaeamfjioc est, ad viras calholicos) voluerunt in- et ad tepervenielequitatus et tumultus Assyriorum,
iroducere, sed non potuerunt. Pervenit enim ad por- qui te vertet in stuporem. « Principium peccali est
tas (id est, auras) populi Dei, sed civilalem non po- B. filiae Sion, quia, » subaudis in te, » invenla sunt
tuit penelrare, hoc est, mentent in fide solidalam scelera Israël >el per le quasi per portam impietas
•lion valuil decipere. decem tribuum migravil ad Hierusalem.
< In Gelh nolite annuntiare : lacrymis ne plorelis; « Propterea riabit emissarios super hxredilatem
In domo pulveris pulvere vos conspergile. > Gelh Gelh : domus mendacii in decepiionera regibus Is-
una est ex quinque civitalibus Philislinorum, de qua raël. » Non solum (inquit) super Lachis qoadrigae
/uit Goliath .Gethxus. Scimus autem quia Philisthxi venientet tumultus, sed et super Gelh, qux est mer.
inimici semper. erant Judxis. Dicil ergo propheta : tropolis Palxslinae. Emissarios autem vocat lalrun-
Nolite annuntiare in Gelh malum quod prxdico ven- culos, quos rex Assyriorum millebat iu Gelh, qu»
lurum, ne Ixlcnlur inimici vestri. « Lacrymis ne erat domus idololalria;, urbsque mendacii, qusequo .
plorelis, > licet pectus dolorem habeat, dissimulate in deceplionem fuerat regibus Israël.
-lletiimne gatiricant inimici vestri. « In domo pulve- « Adhuc hxredem adducam libi, qux habitas in
veris, >hoc esl, qux ruitura est, et in pulverem re- « Maresa, » id est in hxreditale. Harredem autem.
digenda. Ibi vos pulvere conspergile, non in plateis, vocat adventum bostium. Dicit ergo Deus per pro-
ne hostes vestri videant et Ixtenlur. phetam, quod ipse adducal Assyrios qui hxredilate
< El transite vobis habitatip pulchra, confusa et C possideant Gelh, eo quod fuerit in deceplionem re-
ignominia. » Pro pulchra, Septuaginla ipsum ver- gihus Israël. « Usque ad Odollam veniet gloria
bum Hebraicum posucranl, scaphir. Tara enim Syra Israël. » Odolla nobili-sima eral civitas inter urbes
quant Hebraica lingua scaphir pulchra dicilur, quo Judxorum, ad quam etiam dicit perventuram liosti-
nomine Samaria vocalur, quia in pulcherrimo et lilatem Assyriorum. Quidam codices habent, « Glo-
uberrimo loco sita erat. Dicitur ergo ad eam : O Sa- ria Israël, » ut sit sensus : Veniet illa captivitas de
maria pulchra el ferlilis, quia confusa es ignominia, Gelh usque Odollam, qux subaudis est civitas glpriac
sic transi, el sic perge in captivitatem, ut si polest Israël. Vel certe per ironiam accipiendum est, ul Mt
fieri, nec inimicus allophylus sentiat. « Non est sensus, Illud malum de Lachis et de Maresa et de
egressa qux habitai in exilu. > Et hic similiter ipsum Gelh perveniet OdpUam. Hic dislinguendum, et sic
verbum Hebraicum, id esl, senna. Senna enim in- ironice parum pressa voce inferendum, « Gloria,.,
terpretalur exitus, per quod significat captivitaiem est, » id est ignominia el dedecus est populi Israeli-
jam in egressu et in foribus esse. Quod autem dicit, tici. Hxc juxta litteram, videamus breviter quid my-,
< Non esl egressa, > significat quod non sua sponte sterii conlineant : Gelh interpretatur torcular. Si-
vel volunlale, sed coacta et nolens ducla est in ca- gnificat hxrelicos, qui se exiollebant, dicentes se ha-
"
ptivitaiem. « Planctum domus vicina accipiet ex vo- hère vinum Soreth, id est spiritualis et divinx sçi.en-
bis, qpx stetil sibimet. > Et hic ipsum verbum ha- tix, cum e contra vinum eorum (id est doctrina)
bet ur Hebrxum in Septuaginla, id est Azel. Ordo esset de vinea Sodomorum, et de suburbains Go-
est : Domus Azel accipiet ex vobis planctum. Azel morrhx. Ipsi sunt et domus pulvçris,. quia terrena
interpretatur vicina, sive ex latere. Domum ergo sapiunt, et cibus sunt serpenlis, id est diaboli, eut
Azel, domum Juda dicit, qux vicina eral Samarix, dictum est, Terrain cpmedes omnibus diebus. Hos,
et quasi ex latere, qux planctum accepit audita horlainr propheta, ne.se extollant, sed agant poe-
çlade Samarix, qux, subaudis domus Azel, stelit nilentiam dicens, < In domo pulveris, pulvere vos
sibimet, id est, caplivala Samaria, permansil in aspergitc, > ne cum tempus nltipnis adveneril, et
Statu regni sui, prolecla a Deo propler Ezechiam. domus qux vobis pulchra videbatur ceciderit, si-
« Quia infirntala est in bonum, » subaudis suum, mul perealis, et cassus labor vester risum videnli-
id est, quia humiliata est ad profeclum suum, quan- bus prxbeat. < Non est egressa quia habilat ip.
do Rbapsaçes blaspheroavU Deum vivenlem. « Qux. exilu, >id est Ecclesia qux habitai in exilu, in spe
fyabilal in Ramolli, » id est in aniariludinibus. Hoc. percipiendi regni coelestis, non est egressa ftnon^
Ul, HAYMONISIIALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 448
djvinarum Scripturarum, nec transgressa Patrum A glorientttr hxrëtici, veniet gloria Israël, jaclanlia
slatuta. « Planclus domus vicinx accipiet ex vobis. i hxreiicoruni usque Odollam, id est usque ad tesli-
Vicina domus est Ecclesia, in qua domo non suit moniiiui exhatislionis sux, id est usque ad judicium,
hxrëtici, sed vicini ci sunt. < Ex nobis (inqui quando exbaurieiti alque ebibeut mensuram operum
Apostolus) exierupl, sed non erant ex nobis. » Vi- suorum,
cina est ergo domus hxreticorum Ecclesiaa.fidelium « Decalvare et londere super filios delicianim tua*
sed super arenam posita, non habet funrianienlum rum, dilata calvitium tuum sicul aquila , quoniam
Et est sensus : O hxrëtici, qui tantiim vic'mi esli: capiivi ducti sunl ex te. > Hoc et specialitcr ad
Ecclesix, sed coptra eam semper erigimini, plangiu Samariaiti, id est decem iribus, el generaliler ad
vosmetipsos, quia ex vob'rs accipiet inimicus et ul- omnem populum Israël dicilur, qui captivus duclus
lor diabolus planctum, hoc est, vos eritis causa ve esl. Jtibelur ergo ul decalyeltir, sicut inos erat in
strx perditionis, et ex vobis diabolus, cui tradit lpctu facere, et tonrieantur, ac plorenl filios suos.
eslis, maleriem accipiet puniendi. Qux slelil sibù Et quomodo aquila çerto tempore amillit plumaî,
met, quia infirmata est in bonum suum, ad supe- suas, et tiuda alque imphimis remanel, sic Israel-de-
riora jiingendum est, ubi dicilur, « Non est egressa ponat omnem gioriaip, qua ante circumdabatur, et
qux habitat ip cxitu, qux slelil sjbiraet, > Ecclesia B, pbttigat lilios suos caplos ab hosiibus. Sed el hoc tem-
stelit sibimet, quia in veritate stabtlis permansjt pore videmus plebem Judaicam deçalvatam, et omnem
Infirmata est, id est afuicta diversis Iribulationibus, gratiam qua apte floruerat, penitiisabea recessisse..
sed hoc ilh in boiiura fuit, quia quo magis infifma- Myslice dicitur animx peccatrici : O anima, qux.
balur, eo amplius in fide roborabalur, secundttn; quondam fruebaris paradiso, et volabas ut aquila
Aposlolum qui dicil, Quando. infirmor, tune fbrlioi contemplando coeleslia, assume habitant poenilen-.
sum. Hinc Psalmista de eadem Ecclesia dicit, Ipfir- lis, et plange filios tuos, id est opéra qux gessisriv
mata est, lu vero perfecisii eam. Base ipsa Ecclesia quia captîvalasunt sub lege peccali.
habilat in Ramoih, id est in amariludinibus, qui:
pressa persecuiionis pondère, nil dulce habet it GAÇUT 11.
prxsentj. Descendit autem malum a Domino in por- « ¥oe qui cogitafis inutile, et operamini mahtm ia
tant Hierusalem, id est insidix haereticorum usqut Cubilibus vestris. In lucemalutina faciunt illud, quo-.
ad audilum Ecclesix. Sed Ecclesiam penetrare nor niant conira Deum est manus eorum. » Voe populo,
possunt, quia intrinsecussecontinet in custodiamen- Jndxonim, vx etiam omnibus qui cogitant inutile,
lis, el non egredilur foras ne violelur, sicut quondaiï hoc est, meditantur quomodo Deum offendanl, et
Ditia, de qua dicilur quia egressa est. ul videret mu- operanlur malum in cubilibus, id est disponunt maie,
lieras regionis iliius. A Domino aulem descetidert facere. Diffinilio autem vohmtatis pro effectu accipi-
malum dicitur, quia nil fit, nisi permillenle Domine tur operis. Quidquid m'ali. vero nocte tractaverint,
qui ad hoc in Ecclesia sipit esse hxrelicos, ut vei quasi differre non Hceat, mox ut lux matutina cla-
probenl, vel exerceant. Sequitur, « Tumultus qua- ruerit, festinant opère adimplere, nec considérant
drigx stuporis habitanli Lachis, > etc. Lachis. quia contra Dominum est maints eorum, eique répu-
qux ipterpretaiur deambulalio* ipsos signal hxreli- gnant. Sequitur propheta, exponens qux sint illa
cos Vagos, el per diversa errorum dogmata discur- qux cogitant et agunt, et dicit :
santes, quique circumferuntur omni venlo doctrinx, « Et concupierunt agros, el violenter lulerunt, el
dequibus. dicitur, Hi in curribus et hi in equis, eic. i dpmos rapuerunl ; et caluntniabantur virum et. do-
IK ergo principes exsliterunt peccali filiaeSion, quae mum ejus ; virant et hxreditatem ejus. » Hxc el tune
spécula interpretatur, quia omnis Ecelesix calami- fiebant, et modo (quod est dolendum) a-multis agun-
tas, omnis errer et peccatum ab hxrelicis praces- tur,. Unde mox jusla subsequitur uliio
sit. « propleraa dabo.emissarios super hxreditatem «Idcirco hxc dicit Dominus: Ecce ego cogito super
Gelh. i Eraissarii dxmones, vel visibiles inimici U familiam istant malum : unde non auferetis colla
sunt,qui justo Dei judicio mittunlur super -Gelh, qux Vêslra, et non ambulabilis superbi, quoniam tempus
torcular interpretalur, id est super hxrelicos, qui se pessimum est. » Quia (inqnil) vos cogilasiis inutile,
putant habere vinum purissimx veriiatis, sed sunl et ego cogilo super vos mahrm, non quod flagel.htni
domus mendacii, et decipiunt quoScunque possunt. Dei malum sit, sed quia suslincniibus malnni vide-
Quod aulem sequitur, < Adhuc hxredes adducetlibi, tur. Et laie eril malum, ul non possilis levare colla
qui habitent in Maresa. » Maresa, Latine bxredila- pressa pondère captivitatis.
lem sonat, significans eosqui ex hxredilale Chrisli «In die illa sumelur super vos paranoïa, et eanta-
/.hoc est, de socielalc Ecclesix) traducti fuerant ad biUtf caiilicum cum suavitate, diçeutiuni : Depopu-
Iioerelicos. Promillilur ergo«is, quod si converti vo- lalione devaslali sumus. > Hoc quasi camicum fre-
lueript, adducal eis Dominus hxredes,. sanctos docto- qnenlabilur, el loco proverbii assumelur. Quod au»
res, qui eos ab erroribus separatos, ad hoerediialem lent sequitur : « pars populi mei commiilala est, »
Dominiel Ecclesix perducant socielalem. « Usque ad templum significat, quod inter omîtes gentes san-
Odollam veniet gloria Israël. » Odolla interpretatur ciius erat, quod mulatum est in ruina. « Quomodo
lestimoninm hauslus vel exhmisfionis. Non ( inqnil) recedet a me, » subaudis Assyrius, «,cum reverfal'ip
I4ft ENARRATIO IN MICHÂM PROPHETAM. 130
qui reglones nostras dividat ? > Hxc quasi verba A rilati, convertislis in bellum, ut non redirent ediefa
sunl metuentis populi. Sennacherib enim rex Assy- magistrorum, ne suis doctoribus crederent. Sed et
riorum cum venirct adversum Hierusalem, audivit nobis moraliier prxcipilur, ne nos in hoc pulemus
de Tharacha rege jEthiopix dicentes : « Egressus placera Deo, si verba ejus in scriplis legamus. Tune
est ul pugnet contra le. » Tune recessit ab Hierusa- enim bona sunt verba Domini et prosunt legenlibus,
lem, ila tamen, quasi post vicloriam reversurus. si opère impleanlur, si cor et labia consentant. Tu-
Populus ergo qui eum recessisse cognoveral, dice- nica et pallium indumenta sunt fidei et virtutum,
bal : Quomodo dicilis, recedet a nobis Assyrius, dicente Apostolo : Induite vos sicut electi Dpi, sanr
qui mox revertetur ut agros nostros sorte distri- cli, et dilecti, visecra miscricordix, humilitaicro,
bualur? etc., vel eliam auxilium et protectio divina. Qpan
« Propter hoc non erit libi miltens fupiculum sor- omnia hxrëtici vel sacerdotes pravi a populo sibi
tis in coetu Domini. » Quia (inqnil) hxc fecisli qux credilo, maie vivenrio lollunt.
supradicta sunl, o familia Israël, supra quam ego « Mulieres populi mei ejecistis de domo deliciarum
malum cogilo, non habebis parlem in coetu Domini, suarum : a parvulis earum lulislis laudem meam in
hoc est, in hxredilate justorum. Polest hoc et ad perpetuum. » Non solum /.inqnil) ea fecislis qux
extremam caplivilatem, qux a Tito facla est, referri, B dixi, sed eliam matronas quondam delicatas, fecislis
quod ideo hxc omnia passi sunt, quia contra Deum ire captivas : vel etiam urbes desolaslis, fugalis vel
superbierunt, et Christum cruci adjudicaverunt. interfectis habilatoribus, quas per metaphoram mu-
Possunt bxc moraliier referri ad animam peccan- lieres vel filias appeilat. Desolalis ergo urbibus nul-
tem, qux in secreto cordis cogitai malum, et opère lus remansil, nec sallem parvulus remansit, qui
perficit. Idcirco Dominus cogitai super nos malum, psalmos et laudes Dei caneret.
.de quo non possumus levare cervices, et recli incer « Surgile » ergo « et île, » subaudis in caplivila-
dere, unde millunlur apostoli qui cum Jeremia plan- tem , « quia » subaudis in hac lerra, « non habelis
gant nos, et assumant super nos parabolam, et cum requiem : propter immunditiam ejus,» id est prop.er
Apostolo lugeant mullos ex bis qui peccaverunt, et scelera et impieiates, « corrampetur,» subaudis terr»
non egenint poenitentiam. Pars eliam populi Domini vestra, « pulredine pessima. » Non (inquit) brevis
divisa esl funiculo, cum anima; recedentes per dierit vestra captivitas, sed longo durabiÇtempore, et
versa vitia a dxmonibus dividuntur, et alius funi- corrumpelur pulredine pessima, id esl Babylonica
culum avarilix, alius luxurix lineam extendit in vel Romana caplivitale. Sed el moraliier mali prin-
hxreditatem Domini et agri sanclilatis, fragrantis cipes Ecclesix, mulieres (id est, animas«implices e{
virtutum odoribus, secundum quod Isaac dixit : Ecce C per se infirmas) malis suis exemplis de domibus
odor filii mei sicut odor agri pleni, traditi sunt régi suis (id esl de Ecclesia) ejiciunt, et raillunl in lene-
Assyriorum et Babylonioruni, id est diabolo. bras exteriores. Et idcirco ipsis quoque dicilur, ut
O Israël, < ne loquamini loquenles : Non stillalit surgant el cani, quia corrupti sunt pulredine pessi-
super islos, non comprehendet confusio, dicit domus ma, id estlonga peccandi çonsu.eludine,a corruptione
Jacob. Nunquid abbreviatus1 est spiritus Domini, aut animx el corporis,
taies sunt cogitationes ejus? > O domus Jacob, nolite « Ulinam non essem vir habens spirilum, el men-
vos decipere, prxsumenies nimium de misericordia dacium polius loquercr : slillabo libi in vinum et in
Dei, et nolite dicere quod adhuc multi dicunt, Deus ebrielatem : et eril super quem slillalur populus
bonus est et misericors, non veniet super nos ma- iste. » O popule Judaice, ad quos repromissiones
lum captivitatis, quod tiipemus. Qui enim omnibus faclxsunt, el ex quibus secundum carnem natus
copiosus est in misericordia, nobis eliam clemens esl Christus , non me pulelis volentem loqui, aut
erit, nec propler nos solos abbreviabitur bonilas sponte mea hxc vobis mala prxdicere. Utinam non
ejus. Non enim taies sunt cogitationes ejus, quales essem vir habens Spiritum sanctum, sed potius dx-
sunt hominum, ut sicut homo subilo concitelur in moniaco spirilu loquerer, et inter pseudoprophe-
"
furorem. Hxc quasi verba sunt illorum, quibus dici- tas repularer, et non essent vera qux dico, et non.
tur, Ne loquamini loquenles. venirent mala qux prxnunlio. Sed quia prophela
« Nonne verba mea bona sunt cum eo qui recle sum, et Spirilu sanclo loquor, slillabo libi in vi-;
gradilur? Et econtrario populus meus in adverssrium num, ul quasi vino meracissimo inebrieris sermont-
consurrexit. » Inlroducit respondentem Dominumel bns meis , et corruas. Me aulem stillanle, suscipiet
dicentem : Bonus sum, ut dicitis, el verba mea cle- populus iste gttttas prophetix mex, et velit nolil,
menliam sonant, sed ad eos qui recte una gradiun- suslinebit quod dico. Sed ne pulelis me lantunt
tnr. Sed vos non solum recte non agilis, sed e con- adversa prophetare, nuntiabo vobis prospéra. Inlro-
tra conlra me insurgitis, el tyrannico spirilu mihi ducit ergo ipsum Dominum loqucnlem , et bona
adversamini. Deinde commémorât ea qux faciebant, promitlenlem.
« desuper tunica pallium suslulistis, » id est spo- « Çongregalione congregabo Jacob. » Veniam
liastis vestimento vel divino auxilio, « el er:s qui (inquit) pe'r me, nascar de Virgine, et congregabci
t.impliciier iransibanl » et innocue « converlislis in Jacob, boc est, credentes ex Judxis colligam Bd
bldlum. i Sive eos qui aliorum acqniesccbani auclo- fidem meam. Sive alio sensu : Quia in humililatrt
«I HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 158
carnis mihi credere noluistis, veniam m consumma- A divrnatio, nec habeàt lumen, sed leneoras et erro-
tione sxculi in majeslate, et tune stillabo tibi, id est rem. Et cum non venerint qux promiserant, tune
propinabo vinum Spiritus sancti, vinum divini ser- occuntbat eis sol, et operiantur confusione, quia
monis quo apostoli die Pentecostes inebriatî sunt, scielur quod nonsit responsum Dei, sed fraus daemo-
et de quo per Psalmistam dicitur : Polasti nos vino num bomines decipere volentium.
eompunctionis. « Tolum te in unum conducam re- « Verumiamen ego repletus sum fortitudine Spi-
liquias Israël, pariter ponam illum quasi gregem in ritus Domini, judicio, et viriuie; nt annuntiem Ja-
ovili, quasi pecus in medio caularum, >hoc est, cre- cob scelus surira, et Israël peccatum suum. » De se
dentes ex ulroque populo pariter in ovili quietis nunc dicit propheta quia pseudoprophelis falsa vati-
xternx copulabo. « Tuniultuabuntur a mullitudine cinanlibus et operlis confusione, ipse sancii Spiritus
hominum. » Jam aperte oslendit de quibus ovibus vel insiinclu loquatur, et aimuntiet judicium Domini et
gregibus dixerit. Tumultuabunlur, id esl, vocifera- veritalem, nec pacem sicut illr prxdicet, ut mdrdeat
buniur, bonum pastorem laudantes, qui eos prxce- aliquid, sed annunliet Jacob scelus suum, et Israël
'dei-, et ilcrpandet anle eos. Ipse eos per se ducet peccatum suum,quia idola pro Deo coluerunt, et quia
ad se. Unde sequitur : Christum crucifixerunt. Possunt hxc referri ad do-
« Ascendet enim pandens iter ante eos ; d+vident B cloras pessimos, qui Dei populum adulando supplan-
et transibunt portam, et egredientur per eam : et tant , dicentes : Habe fidem, illa le salvabit ; noa
transibit rex eorum coram eis, et Dominus in ca- necesse est ut commenter vivas. Et hoc faciunt, ut
pite eorum, » subaudis princeps et prxmonstrator aceipiant commeda terrena, et ut eos dévorent, sive
eoeleslhtmpascuarum. accipiendo bona illorum, sive spiritualiter inleri-
ntendOanimas eorum. Super hujuscemodi propbeias
CAPUT III. oec'rdet Sol juslitix, et tuno confundentur, et ope-
< El dixi, Audite, principes Jacob,et duces domus rienlur vultus eorum confuskme,
Tsrael : Nunquid non vestrum est scire judicium, < Audite hxc, principes domus Jacob, et judices
qui odio habelis bonum et tlili-gilismalum? qui vio- domus Israël, qui abominamini judicium, et omni»
•lenicr (ûllilis peîles eorum desuper eis, et carnem recta perverlilis, qui xdificatis Sion in sanguinibus,
éonim desuper ossibus eorura, qui comederunt caret Hierusalem in iniquilale. "Principes ejus in mu-
sem populi mei, et pellem eorum desuper excoria- neribus judicabant, el sacerdotes ejus in mercerie
verunt, et ossa eorum confregerunl, et conciderunt docebant, et prophetae ejus in pecunia divinabant, et
sicut in lebele, et quasi carnem in medio ollae.Tune super Dominum requiescebant, dicentes : Nunquid
clamabunt ad Dominum, et non exaudiet eos, et C non Dominus in medio nostrum? Non véniel super
abscondel facient suam ab eis in lempore illo, sic- nos mala. > Quia superius adversum judices et pseu-
ut nequiler egerunl in adinventionibus suis. » Sub doprophelas comminatio processerat, nunc gênera-
metaphora Ieonum vel latronum describitur crudeli<- liter ad ipsos, et ad sacerdoies, et ad omaes qui sibi
tas principum Judxorum; qui spoliabant pauperes de Dei notilia blandiebanlur, sermo dirigitur, et
et inlerficiebant, et quasi ferx beslix carnes et ossa arguunlur quia non solum non faciunt, verum eliam
eorum conierebanl : et velut in olla carnes coquun- abominenlur judicium, et recia pervertant, quod
tur, sic in urbe Hierusalem innumeram plebem aflli- domos suas xdificent in sanguinibus, et civitalem
gebanl. Unde minatur eis malum captivitatis, vel Hierusalem in iniquilale el rapinJs videlicet pau-
Chaldaicx vel Romanx, et licet clament ad eum, perum, cxdibus insonlium, alque interfeclione san-
non eos exaudiet, sed restituet eis, sient ipsi ne- clorum : prxlerea quia principes accepiis muneribus
quiler egerunl in adinventionibus suis, hoc est, in judicent, et prophetx pro muneribus vaticinentur,
sceleribus, qux nova semper inveniebaiit. el graliam Dei vendant, el cum hxe omnia facerent,
« Hxc dicit Dominus ad prophetas qui seducunl requiescebant super Dominum, dicentes : Populus
populum meum, > qui mordenl deniibus suis, et Dei sumus, Dominus in medio nostrum est, non vt-
prxdicant pacem : et si quis non déderil in ore eo- " nient super nos mala. Pro his Omnibusminatur eis
rum quidpiam, sanclificant super eum prxliura. propheta, imo Dominus per propheiam, et dicil :
Prepterea nox vobis pro visioite erit, et tenebrx pro < Propler hoc causa vestri Sion quasi ager arabi-
divinatione, et occumbet super prophetas, et obte- tur, et Hierusalem quasi acervus lapiduni eril, et
nebrabilur super eos dies, el confundentur qui vi- mous lempli in excelsa silvarum. ».Docet quia tem-
dent vtsiones, et confundentur divini, « et operient plum Dei, quod prius aura el lapidibus pretiosis ful-
vulitts suos omnes, quia non esl responsum Dei. » gebat, in ruinas extremas deducendum sit. Hxc
Erant illo tempore pseudoprophetx in populo Israël, omnia conligerunt Judxis, propter ea qux supra di-
qii ut ab eis dona acciperent, prxdicabant pacem, cta sunt, et maxime propter effusionein Dominici
qux eis data non erat. Hoc est enim quod dicil : sanguinis. Possunt hxc moraliier referri ad Eccle-
.-«/nordent deniibus,» ut avidilalem accipicnluim siam. Ipsa est enim domus Jacob et domus Israël,
ostendat. Si quis vero nihil eis dedisset, quantvis esset Dicit ergo de perversis doctoribus et principibus seu
«inclus, prxitunliabanl iram Dei illi esse venturam. iudicibus Ecclesix, qui cum ipsi mala qux possint
;Undc dicit, quod s«rmo eorum nonsit prophetia, sed faciant, requiescunt super Dominum,, et vapa spo
156 ENARflAHO IN MICHÂM PROPHETAM. 154
prospéra sibi de ejus clementia pollieentur, dicentes : Ahastas spas in ligones. Non sumel gens,adversum
« Non venient super nos mala. » gentem gladium, et non discent ultra belligerare.
T Et sedebi.tvir subtus vineam suam, et subius ficum
CAPUT IV. suam, et non erit qui deterreat. » Omne (inquit) stu-
t Et erit: in novissimo dierum erit mons domus dium belligerandi eo veniente cessabit, et transie-
Domini, prxparatus in vertice montium, el sublimis retur ad pacem, tantaque erit requies, ut non solum
super colles, et fluenl ad eum populi, et properabunt in urbibus, sed et in viliis et agris sit summa secu-
génies tnultx, et dicent : Venile. » Quia principes ritas, Ita ul sedeat unusquisque sub vile sua, ut
Judxorum abominali sunt judicium, et xdilicàve- supra. < Quia os Domini exerciluum locutum est. »
runt Sion m sanguinibus, idcirco pro monle Sion Legamus bistorias, et inveniemus quia ante ad-
elevatus est mons Domini, id est Chrislus. Hic nions ventum Christi totus contra se pugnabat orbis ; fer-
oslensus est in novissimis diebus, hoc est, in fine vebanl omnia tant externis quant civilibus bellis,
sxculoram, quando in novissima sxculi xtate per nec quisquam impune de génie in geniem transira
hostiam saliilarem Salvator apparuit, qui lulit pec- polerat. Postquam vero in adventu suo rChristus
cala mundi. Prxparatus (inquit) erit, id est mani- Romanum imperium prxdicando Eyapgielium-prx-
festas, qui anle per tôt millia annorum occultas erat. B paravit aposlolicx prxdicalioni, pervius faclus est
Non solum aulem in montibus, sed et super verlices orbis. Tropologice concisio gladiorum et lancearum,
montium prxparatus erit. Montes quippe sunt pro- finis est irx et perseculipitis, qua prius increduli
phëtx sancti, qui licet omnia sancla et ad humanam contra sanctos prxdicalores saeviebant. Qux con-
saîulem perlïnenlia conscripserint, tamen ad com- versa sunt in ruralia instrumenta, ut conflatis con-
paralidnem hujus prophetix, in qua de Saïvatoris tumeliarum jaculis, fructus spirilales succrescerent.
adventu prophetaverunt," humilia sunt cxtera, et Hxc aulem fient, quia Dominus loculus esl, cujus
usque ad verlices montium non perlingenlia. Super omnia verba sunt vera, et cujus dixisse, fecisse est.
colles exaltatus est mons iste, quia omnium sancto- « Quia omîtes populi ainbulabunt, unusquisque in
rum gratiam, omne meritum supergressus est homo nomine Dei sui, nos aulem ambulabimus in nomine
a verbo Dei assumplus. Quia enim se humrliavit Dei nostri in xternum et ultra. » Cxteris (inquit)
usque ad mortem, exallavit pum Deus Paler, et do- genlibus cunctis post errorem suum, nos qui ascen-
navit illi nomen quod est super omne nomen. Ad diraus ad montera Domini, ambulabimus in nomine
hune montem congregabuntur, vel (ut Septuaginla Domini Dei nostri Jesu Christi, quia ipse verus
dicunt) Huent omnes gentes, et in morem fluviorum esl mous et Deus, et ex ejus nomine Çhrisliaiii vo-
innumetabiles poppli conveniept credenles. Vide- *-'camur,
utus jam ex omnibus genlibus, quas Romanorum « In die illa, > boc est, cura verus sol splendueril,
novit imperium, in Christum credidisse, et per fidem « dicit Dominus, congregabo claudicantem, et quant
ad hune montem confluxisse. Sed quid vcnienles di- ejeceram colligam, et quant alflixeram consolabor,
cunt? « Ascendamus ad montem Domini. » Opus est et ponant claudicantem in reliquias, et eam qux la-
ascensione, si volumus ad Christum venire, < el ad boraverat, in geniem rohusiam. » Hoc esl, plebem
domum Dei Jacob, » id est, Ecclesiam, qux est do- Judaicam contrilam, et recto gressu incedere non
mus Dei, secundum Aposlolum, columna et firma- valentem, et ejectam ac reprobatam. Congregabi-
menlum veriiatis. Deum autem Jacob Christum dilur aulem ad hoc, ut suscipialur et ponatuf in reli-
cit. Quare venianl, addutil : « et docebit nos vias quias et in gentem robuslam. Hoc est quod Isaias
suas, » per dociores et pastorgs, qui prxsident Ec- dicit, nisi Dominus sabaolh reliquissel nobis semen,
clesix, quos in Apocaly.psi Joannes angelos yocat, quasi Sodoma fuissemus, et sicut Gomorrha similes
sive per Scripturas, qux ostendunt viam Domini, id essemus. Hoc faclum est prxdicanlibtts aposlolis,
esl Christum, qui dicit : « Ego sum via, » < Et am- quando in Aclibus appslolorum legilur : Una die cre-
bulabimus in semitis ejus, > id est, sequemur et imi- _. diderunt tria millia, allera die quinque millia, et
labitnur aposlolos ejus, qui sunt serait» iliius, per deinceps mulla millia. Plenius aulem in fine sxculi
quos cred'imps in eum. > Quia de Sion, > boc est, de implebitur, quia cum plcniludo genlium intraverit,
primitiva Ecclesia, « exibit lex » spirilualis, hoc est, tune omnis Israël salvus erit. « El regnabil Domi-
evaugelica prxdicalio ad gentes. « Et verbum Do- nus super ecs, t id est super congregatos, « in monte
mini, » id est, Filius Dei Patris, qui est Verbum Sion, ». id est in Ecclesia, qux est in conlemplar
ejus, « de Hierusalem, » hoc est, de Judxa, de qua lione vitx spirilualis. < Ex hoc nunc et usque in xle*
carnem assumpsit. pum, i id esl a sxculo praesenti usque in fur
« Et judicabit inter populos multos. » Quia i Paler lurum,
non judical quemquam, sed omne judicium dédit « El tu, turris gregis ncbulosa, filia Sion, usque ad
Filio. > < Et corripiet génies fortes usque in longin- te veniet, el veniet polestas prima, regnum filiae
quum, i hoc est, sapientes et philosophes sxculi, Hierusalem. » Turrem gregis nebulosam, locum di-
quos comprehendit in astulia eorum. Judicat aulem cit, qui ob convcnliim paslorunt, adher (id est, tur-
populos, discernendo qui sint salute digni, qui in- ris gregis) dicitur. Distal aulem uno milliario a B*»
digni. < Et concident gladios suos in vomeres, et thlehem ad orientera. In hoc loco tribus pasigrjlmj
155 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 45C
angélus apparuit, et natum Deum nunliavit, quique A . populus duclus in captivitatem, post septuaginla an-
tbidem venerabiliter condili requiescunt. Turrim nos sub Jesu et Zorobabel et Esdra liberatus est cl
autem nebulosam dicit, propler obscuritatem my- reversus. Moraliier anima propler peccatum de ci-
Ster'iorumcoeleslium,qux ibi revelata sunt. Potestas vitate, (id esl Ecclesia) puisa, tradila inimico in
autem prima, virlutes sunt angelicx, qux « Gloria in inlerilum carnis, jubetur venire ad Babylonem, id
excelsis Deo, » exsultando concinebant, et ipsa est est, ad confusionem viliorum el dejectionis sux, ut
regnum filix Hierusalem, id est, supernx civitalis, postquam dignam egerit poeniteniiam, liberetnr a
ubi angelicx virtutes Deum sabaoïh speculantur. caplivitale peccali, et reversa ad patentant domum,
Allegorice turris nebusola, plebs estlsraelitica, sive mereatur recipi a clementissimo Paire. Sed et se-
templum Dei a Salomone construclum in Hierusalem. cundum beatum Gregorium sxpe conlingil ul anima,
De bac rurre dicit Isaias : Et xdificavit turrim in qux fiiia Sion vocatur, qux Deum debuerat conlem-
medio ejus, id est, vinex. Hxc turris, id est plebs plari, aliquo spirituali et occulto vitio (verbi gralia,
Judaica, quandiu habuit maceriam, id est angelo- superbix, invidix) devastetur. Quam misericors
' rum
prxsidia, et torcular, id est altare, nec diabolo Deus nonnunquam permittit cadere in apertum
pervia erat, pec nebulosa, sed civitas Dei, qux in carnis peccatum, et quasi ad Babylonem, id est
monte (hoc est in cclsitudine virtutum) sita latere B - ad confusionem venire, ut confusa foedilate aperli
non poterat. At postquam se sanguine Domini foe- criminis, liberelur a caplivitale vitii lalentis.
davit, nebulosa ac squalida appellalur. Ad hanc per- « Et nunc congregatoesunl super te génies mullx,
venit polestas prima, id est, videlicet Filius, qui qux dicunt : Lapidetur, et aspiciat in Sion oculus
loquitur in Apocalypsi, « Ego sum « et &>,initium et noster. » Vox prophelx : O Hierusalem, cui prxdico
finis, > et qui ex persona assumpti hominis dicit, imminentem caplivilatem, intérim donec illa veniat,
« Dominus possedit me inilio viarum suarum. » Qux jam congregatx sunt super le gentes mullx, quas
polestas est regnum filix Hierusalem. Venit ergo in quasi de adultéra muliere loquuntur et dicunt :
hune mundum potestas prima, ut faceret secundam Lapidetur, et aspiciat oculusnoster in Sion, hoc estt
potestatem. Non enim potest diei prima, nisi sit se- contra Sion, ul insullemus et eaudeamus in malis
cunda. Fecit ergo secundam potestatem in apostolos, ejus. Et hxc dicunt:
ut sicut appellanlur a luce Chrislo lux, et a pane vivoi « Ipsi autem non cognoverunt cogitationes Domi-
Christo vocentur panis, Paulo dicenle : « Unus panisi ni, et non intellexerunt consilium ejus, quia congre-
mulli sumus in Christo, » ila a prima poieslate po- gavit eos quasi fenum areoe. > Qui ideo fecit illas
testas et regnum vocentur. congregari, ut tu illas conteras quasi fenum et sti-
« Nunc quare moerore contraheiis? » Cum (inqnil)\ C pplatn arex.
ad te venlura sit prima polestas, quare moeroret « Surge » igitur « el tritura, filia Sion, quia cornu
contraheris et humiljaris? « Nunquid rex non estt tuum ponam ferreum, et upgulas tuas ponant xreas, ».
libi, aut consiliarius tuus periit, quia cômprehenditt hoc est, insuperabilem forliludinem. « Et » sic
te dolor sicut parlurienlem ? » Interroganrio con- «comminues populos multos, el interficies Domir.o
firmât juste eam dolere et moererc, quia rex ejus5 rapinas eorum, et fortiludinem eorum Dominouni-
Christus, qui el consiliarius et angélus magni conversx lerrx, » ut consecrenlur Domino Deo luo.
silii, pcriil ei, hoc est, crucifixus est ab illis, ett Tali enim sacrifiera delectalur Dominus: quod aulem
quantum in ipsis fuit, periit, et qui juxia Evange- cornu dicil et ungulas, metaphoricos accipiendum
licam parabolara hxredem ejpctum extra vineam oc- esl, ab hoslibus Irilurantibus. Moraliier congregan-
ciderunt, ipsi quoque ab exercilu Romano vaslatii lur adversus Ecclesiant Dei, mujliludincs spirilua-
sunt. Et sicut parluriens dojorem non potest effu- lium ncquiliarum, et insultant alque exprobrant
gere, sic ille populus imminens periculum et vasta- neces filiorum ejus, nescientes consilium Domini
tionem non poluil declinare. nec cogitationes ejus, quia ad hoc permittit eis prx-
« Doleet salage, fdia Sion, quasi parluriens, quiaj valere ad lempus, ut et illorum patienlia remunc-
nunc egredieris de civitate, cl habilabis in regione, D relur, el horum malitia puniatur. Congregat eos
et venies usque ad Babylonem : ibi liberaberis, ibii Dominus, ut conterantur, et eorum justa damna-
redimet te Dominusde manu ininiicorum luorum. j» tio proficiat in laudein Creaioris, el rapinx ac
Praecipitur filix Sion, id est, sxpc dictx plebi, utt fortiludo eorum in sacrifuium Domino conver-
doleatet egrediatur de civilale, et habilet in regio- ianlur.
ne, quia Dei est scntenlia ul pergatin caplivilalem,i CAPUT V.
nec polesl mulari judicium ejus. Monetur ergo utt « Nunc vaslaberis, filia lalronis : obsidionem po-
patienter sus'ineat, et usque ad Babylonem veniat,, suerunl super nos, in virga perculient maxillam ju-
sciens quia si forliler flagellumsuslinuerit, cito redi- di'cis Israël. » Proiniserant libi (inqnil prophela)
jnenda sit de manu inimicorum, ut cum fueril libe- quod Irilurares et comminueres omnes génies, qux
rala, possit dicere : « Ne lxlcris inimica mea superr adversum le congregatx eranl, et offerrCsrapinas
me quia cecidi, consurgam »; clcum Psalmista : «Non a co:him Domino Deo tuo. Sed quia hoc non modo
irt perpeluum irascetur Dominus, neque in xternumn fie!., sed cum plenitudo genlium inlrabil in fine s.e-
pflmniipabitur. »Palet autem juxta litteram, quod ille e culj, intérim vàslaris pro merilis luis. Unde jam
157 ENARRAT10 IN MICH.EAMPROPHETAM. iS8
non tevoco filiam meam, sed latronis, id est, dia- A sublimitate nominis Domini Dei sui. Et converten-
boli, qui semper esl params ad prxdandum. < Ob- lur, quia nunc magnificabitur usque ad terminos
Stdionem posuerunt super nos. » Vox est Dei Patris terrx. > Cum inquit pepereril pariens, el sol justitiae
Joquentis ad Filium el Spirilum sanclum, et mani- Chrislus totura mundum iinpleveril, lune ipse Do-
feste ostendilur Trinilas personarum. Olisidioncm minus, qui prius ut homo ambulavit, stabit, cum
posuerunt super Filium Dei Judxi, quando insidia- jam Deus ab omnibus credelur et adorahilur ; e'
bantur ei dicentes ; Magister, scimits quia verax es. pascet eos, id esl credentes, « in fortitudine Do-
Quasi enim obsidehant, qui capere cogilabant. Sed mini, hoc est, in divinitalis polcntia ; quique dicere
quia injuria Filii injuria esl PatriselSpiritus sancti, poterunt : Dominus pascit nie, et nihil mihi deerit.
idcirco pluraliter dicilur < super nos. > Quod Pascet eliam in sublimilate nominis Domini, juxta
vero sequitur : « lu virga percutienl maxillam judicis hoc quod vieinus passioni Denm Palrem oravit :
Israël, t hoc oslendit, quod arundine perculiebaul mi- « Paler sancle, serva eos in nomine tuo. » Et con-
lites caput Domini, qux Filii conlumelia redundabat vertentur ab amore quo Christum carnaliier dilt-
in totam Trinilatcm. Propler hxc ergo scelera non geliant, el incipient eum sicul Deum diligere. Sive
différant amplius ullionem, et nunc et in prxsenti convertentur, id est, spiritualia et selerna incipient
vaslaberis ab Assyriis vel Romanis. * pelere, qui antea terrena et lemporalia quxrebant.
« Et tu, BethlehentEphrala, parvulus es in milli- Quia magniûcalus est Chrislus usque ad exlre-
bus Juda, ex te mihi egredietur qui sit dominator mum terrx, et jam sonus ejus exivit in fines orbta
iu Israël. » Loquilur prophela ex persona Patris Dei, terrx
promitienlis incarnaiionein Filii sui, et designanlis « Et erit isle pax, Assyrius cum venerit in ter-
Ipcum nativitatis ejus. Et tu, Bclhlehem, qux ante ram nostram, et quando calcaverit in domibus
vocabaris Ephrala, et iptanlum es minima, uteom- noslris. » Cum venerit Assyrius, id est, diabolus
parata millibus Juda, vix paryus viculus habearis, ex super terram Ecclesix, et religionem eorum quos
hoc parvo oppiduloegredietur Christus, qui sit domi- pascit Dominus, voluerit devastare, et calcaverit
nator in Israël. Ac ne putelis eum lanlum esse de domos nostras, id esl, corpora animarum habila-
génère David, quoniam qu'idem ul verus homo cerni- cula ascenderit et depresserit, tune ipse, id est, Chri-
tar, « et egressus ejus ab ipilio a diebus xternitalis. » stus eril pax in nobis, quia tiulla Iribulalio, nulla
Ante sxcula ex mea subslanlia genilus est, quia « IP anguslia poterit electos separare a charitate ejus.
principio erat Verbum, et Verbum eral apud Deum, Exempli causa : Venerat Assyrius super terram Pauli,
el Deus erat Yerbum. » Bclhlehem interpretalur , et calcavit domum ejus, cum esset in laboribus
domus panis, quia ibi natus est panis qui de coelo " plurimis, in morlibus, et caeteris qux ipse commé-
descendit. Ephrala vertitur in furorem, quod pertinet morât. Sed quia in his omnibus superabat per eum
ad Herodem, qui cognito quod illusus esset a magis, qui riilexerai eum, et qui eral pax ejus a. «El susci-
iratus est valde. tabimus super eum septem paslores, el octo pri-
« Propler hoc dabit > Dominus t eos usque ad mates homines. » Inlroducitur enim Deus Paler lo-
tempus, in quo parluriens pariet, et reliquix fra- quens et bona promittens. « Suscilabimus (inquit)
trum ejus convertenlur ad filios Israël. » Ideo (in- ego et Filius el Spiritus sanctus super eum, » id
quit) dabit eos, id est, ludxos, et permiltet suum est Assyrium, septem pastores, id est, patriarchas
lenere dominium usque ad tempus quo virgo pariens et prophetas, qui septenarium legis, id est, sabbalum
novoordine pariet. Poslquam aulem pepererit,et natus servaverunl ; « et octo primates, » id est, observa*-
parvulus susceplx dispensalionis munus impleverit, tores Novi Teslamenti, qui ab aposlolis usque ad
populo Judxorum caplivo vel interfecto, reliquix hanc oetatemsuscitantpr a Domino in Ecclesia. Sep-
fratrum ejus, id est apostoli, qui sunt fralres Do- tenarius numerus pertinet ad Vêtus Testamenium
mini, convertentur ad pairiarcbariim et prophetarum propler sabbalum, oclonarius ad gratiam Novi Te-
fidem. Polest et sic intelligi : Dabit eos, id est, Ju- ] ) sl'amcnli propter Dominicain resurrectionem, qux
dxos permiltet umbrant sux legis observare usque oclava die facla et impleta est. Unde et Salomoit
ad tempus parientis, id esl, donec Ecclesia mater ait : « Da partes septem neenon et octo. »
gcntilem populum spiritualiter ad fidem generet, el « Etpascenl terram Assur in gladio, » subaudilur
ttonec sterilis pariât plurimos, el qux mullos haber serrponis Dei, de quo Apostolus : « Vivus esl seriro
tît filios, infirmelur : et subintranle plepiludine Dei el clïicax, el penetrabilior omni gladio ancipili,
geutium, tandem omnis Israël salvus fiet, lune reli- el pertingens usque ad divisionem animx et spiri-
quix fratrum ejus convertenlur ad filios Israël, et tus. » Hic gladius missus est ab eo, qui venit sepa-
prxdicante Elia, convertentur corda patrum ad fi- rare hominem adversus patrem suum, et filiam ad-
lios, et corda filiorum ad patres eorum, et novis- versus matrem suam, et reliqua. Pascent eliam «1er?
simus populus jungetur priori : et tune erunt vere ram Nemrod in lanceis ejus, et liberabit ab Assur,
ijlii Abrahx, credendo in eum quem vidit Abraham çum venerit in terram nostram, et cum calcaverit iq
et Ixtatusest. lerminis noslris, > id est, terram Assur, in qua re-
< Et stabit, et pascet in foriiludina Domini, in gnavit Nemrod robustas venalor coram Domino
* Videtur aliquid déesse.
459 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL 160
Nemrod interpretatur tenlalio déseendens, et dé- A liones (uas. » Auferam eliam curtus tuos et quadrï-
signai diabolum, qui de coeloper superbiam cecidit. gas, id est, scelera, in quibus quasi triumphans
Istius terram, id est, homines quos posséderai, pa- gloriabaris. Et disperdam civitates terrx tux, id est,
scent illi paslores et optimales , id est, prophetaeet confidenliam, quam in terrenis opibus habebas, et
aposloli. In lanceis, subaudis divinx prxdicalionis. cum Cain qui primus xdificavit civitalem in terra-,
Superato ilaque atque confosso Assyrio, et redacta spem tuam ponebas. Et auferam omnes munitiones
terra Nemrod in nihilum, -liberabil nos Dominus tuas, dévia scilicet et pompas sxculi, rbelorum fa-
Christus de manu Assur, qui venerat calcare terram cundiam , dialecticorum sophismala ; « et auferam
nostram. maleficia de manu lua, et divinationes, » subaudis
«Et reliquix erunt Jacob in genlibus in medio po- dxmoniacx, quibus riecepla eras, et alios decipie-
pulorum multorum, quasi ros a Domino, et quasi bas. <Non erunt in le ; > sive divinationem vocat
slillx super herbam. i Liberalis nobis ab Assur, imperitorum doctrinas, qui volunt docere qux ne-
qui dirigcns inlerpretatur, id est, a diabolo, qui om- sciunt, et quasi ea qux sunt incerla divinant et do-
nes sequaces suos dirigit ad perdilionem, erant re- cçnt pro Certis.
liquix Jacob, id est, apostoli, sive omnes primilivx < Et perire faciam sculptilia tua, » id est,* omnes
Ecclesix in medio populorum quasi ros a Domino B falsas prxsumpiiones et perversa dogmata. «El sta-
cadens, et rel'rigerans ardorem viliorum, quo omnes tuas tuas de medio lui, et non adorabis ultra opéra
génies exiircbaulur, etexstiliguens ignita jacula dia- manuum luarura, et cvellam lucos tuos de medio tui,
boli. Nam et caraino ardcnti, in quo 1res pueri missi et conterant civitates tuas, > id est, fais» religionis
fuerant, dicitur descendisse angélus, et fecisse mé- et observalionis siipersliiionera. Unde et in lege pro-
dium Curnacisquasi ventum roris fianiera. Hoc ergo hibetur plantari lucus in icmplo Domini. El civitates
dkil, quia doctrina appstolorum erit in medio om- maie construclas, quas paulo anle civitates terrae
nium genlium, quasi ros a Domino, et quasi slillx dixerat, minatur quod coulerat alque consumât. -
- i Et faciam ht furore et in indignatione ullionem
super herbam. Stillis enim qux de teclis cadutit, com-
paratur prxdicatio coelestis.'Quod autem dicitur, in omnibus genlibus, qux non audierunt. > Quia
< qux non exspeclat virum, cl non prxslolatur filios rorem sermonis mei recipere noluerunt, faciam in
bominum, > significat quod gentes ntillum exspecla- furore et ira ullionem in gentibus, qua: audire, id
bant doctoreiu vel pracdicatorem, qui eos infunderet est, obedire volueruni.
rare prxdicationis, et excoleret vomere doctrinae CAPUT VI.
spirilualis. «Auditequx Dominusloquitur : Surge, contende ju-
« El erant reliquix Jacob in gentibus in medio po- ^ dicio adversus montes, et audiant colles vocem tuam,
pulorunt muliorura, quasi leo in jumenlis silvarum, audiant montes judicium Domini. » Propheta loqui-
et quasi calulus leonis rugiens in gregibus pecorum, tur, et imperat ut audiamus qux Dominus loquitur.
qui cum transierit et conculcaveril et ceperit, non Montes per melaphoram potentes et diviles; colles
est qui eruat. Et exallabilur manus lua super hostes vero, subjeetôs et minus potentes appeilat. Deinde
tuos. > Leo Christus est, ut in Apocalypsi dicitur : ipse Dominus loquitur ad prophetam : « Surge, con-
« Vieil leo de tribu Juda. » Ipse esl et catulus leonis, tende judicio adversum montes, et audiant colles
de quo in Genesi sub persona Judx dicitur : « Catu- vocem tuam. » Rurstim prophela, sicut fuerat ei im-
lus leonis Juda, ad prxdam, fili mi, ascendisti. > Ipse peralum, loquitur ad moules eliam, < et forlia fun-
ergo qui est leo, dédit aposlolis, u: et ipsi sint leo- damenta terrx, » causamqtie.reridit, quare eos com-
nes, quando dixit eis ; < Ile, doceie omnes gentes, * pellat audire, « quia judicium Domini cum populo
etc. Et quompdo nemo potest résistera leoni, ita illi suo, et cum Israël dijudicabilur. > Possunt per
libérait de manu Assyriorum, aceeperunl potestatem montes el colles angeli significari, quibus rerum.
ul pelèrent jumenta, hoc est, homines irrationabiles, humanarum commissa esl procuralio. Nam Aposto-
verbi Dei ralione careutes. « Homo cum in honore lus angelos dicit administratoiios spiritus,- in mini-
esset, non intellexil, > etc. Rapient autem eos, non slerium misses propler eos qui hxreditatem capiunt
uldilanient, sed ut separept (hoc est, dividant) ab salutis. Contende (inqnil) judicio cum montibus, id
infidelibus : et niillus,eril persécuter qui eis possit est, angelis, ul si reperti fuerint non digne homines
résistera, et exallabilur manus Domini super eos, procurasse, lollaïur culpa a populo, et referatur ad
qui vel ipsum Dominum vel aposlolos.ejus alflixe- principes, vel ad me, qui taies hominibus prxposui.
rant. «Et omnes inimici lui interibupt, > non ut In Apocalypsilegimus quod angeli, id est prxpositi
perçant, sed ul ex inimiçis et infidelibus fiant amici Ecclesiarum, vel laudantur, vel viluperantur ex vita
«t fidèles. eorum quibus prxsunt. Deus ergo qui poterat, ut-
< Et erit in die illa, >quandoexallala fuerit manus poie Deus, pro sceleribus peccatoris populi supplicia
lua, o Israël, super hostes tuos, t auferam equos inferre, non vult exercera potentiam, sed justitiam,
luosdemediotui, » id est, oinnes lascivientes impetus el cogit populum Israël prxsenlihus angelis et omni
animi, de quibus dicilur : <Nolite fieri sicut equus creatura, ut dicat si quid habcal, ut secundum Psal-
et muhis. » i Et qua-îrigas tuas disperdam, et per-. misiam justificetur Deus in sermonibus suis, et vin-
pain civitates terrx lux, et deslruain omnes muni- cal cum jndicatur.
ICI ENARRATIO IN MICIIJEAMPROPHETAM. 16â
« Popule meus, quid feci tibi, et quid molcstus A in judicium, sed totum se convertit in preces; sed
libi fui, responde mihi, quia eduxi te de terra nec in ipsis precibus habet fiduciam, quia nihil est
jfcgypli, el de domo servienlium liberavi te, et quod digne Deo pro peccalispossit offerri. lmpossibile
iriisi ante faciem tuam Moysen, el Aaron, el Ma- est enim sanguine hircorum el vitulorumauferri pec-
riant. > Loquilur Deusad Israël, et eum ad judicium cata. « Nunquid dabo primogcnilum meum pro sce-
provocal, et dal llcehtiam adversum se disceptandi. lera meo? » Quod legilur in Regum libro fecisse
Qaid (inqtiil) feci quod Pbn debui, vel quid molcstus Moab,qui cura obsidercluraJudxis,ascendeiisniuruni
fui, laboribus te opprimendo? An bénéficiamea con- immolavit in omnium oculis filium suum. « Fruclum
lumelias esse arhiiraharis, dulens quod amiseris veniris mei pro peccalo animx mex. » Et sicul Je-
pepones et ollas iEgyptias? Ego te in manu font phthe offerens filiam pro temerario volo. Sed et nos
eduxi dé domo'scrviiutis, dedi tibi doctores, per quos agenles poenilentiam, sciamus nihil nos dignum dare
cognosceres volunlatem meam Et ne ista parva vi- posse ad placandunt Deum, sed solunimorio in san-
deantur, guine imniaculali et singularis Agni nos possesalvari,
« Popule meus, mémento, quxso, quid cogitaVerit si tamen imitemur ejus passionem, ul pro illo mori
Balach rex Moab,et quid responderil ei Balaam filius parali simus. Nam el Psalmista cura inlerrogasset :
Reor de Selim, usque ad Galgalam, ul cognosceres B « Quid rétribuant Domino? > ipse sibi respondit : Ca-
justitias Domini.> Selim locus est in erento, dictus licem salutaris accipiam, el nomen Domini invo-
1b àrbbribus qux ibi plurinix proveniunt. Sunl au- cabo. > Si enim ille qui Deus esl, pro nobis sine
Cbmsimiles arboti quant spinam albam vocamus. peccalo mortuus esl, et nos qui homines el pèccalores
Galgala anicm est locus în quo post mortem Moysi sumus, debemus parati semper esse ut pro illo mo-
circuiricisus est populus a Josue. Unde locus idem riamur.
vocatus CSlGalgala, id esl, collis prxputiorum. Per « Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid
cuncla (inquit) loca eremi vobiscum jam ambulavi, Dominus requirat a te. Ulique facere judicium, et
mulaus castra, et vos semper videos. De Selim, ubi dilig-re misericordiam. » Hoc non ta mum ad unius
fornicatus esl Israël cum Madianitis, usque ad Gal- gémis populum, sed gencraliler ad omnes.homines
gala, id est, donec regem habuislis Sanlem, qui dicilur : Quia dubitas, humanum genus, quod pro
prius in Galgalis unelus est, per lotum hoc iler, et peccalis luis possis placare Deum, dicam libi quid
per omne tempus non vos reliqui. Et cran vos me quxral Deus, ulique facere judicium, etc. Taie quid
semper blaspheinarells, ego non permisi ut vobis et Moyses in Deuteronontio dixit : Et nunc, Israël,
lnalétîiceret Balaam, imo feci ut vos e contrario he- quid DominusDeus tuus quxrit a te, nisi ul diligas
nedicerat. Hxc juxta litteram, qux etiam possunt 'C DominumDeum tuum, el ambules in viis ejus, et di-
moraliier ad nos referri, qui sumus in Ecclesia. Dis- ligas eam, etc. Deus quxril a nobis nostram ipsorant
putât ergo conlra nos Dominus, et arguit nos tra- salulem facere judicium, ut nihil absque consilio el
dendo pro nobis Filium suum in mortem. El misit ratione faciamus, drligere misericordiam, ut non
anfe faciem nostram Moysen, id est legem, et misit quasi ex necessilate aut compulsi faciamus miseri-
Aaron, qui interpretatur mons fortimdinis, id est cordiam, sed volenti animo, quia hilarcm datorem
Christum, qui est magnus sacerdos saeerdotum. Mi- diligit Deus. « Et solHciltrmambulare cum Deo, »ul
sit et Mariam, id esl, valicinia prophetarum, quando nunquam securi simus, sed semper exspectemus ad-
etiam Balach, qui interpretatur eligens, id est dia- ventum palrisfamilias, vel cène non declinare a-man-
bolus, qui omnes quxrit devorare, et est rex Moab, datisejus, sed sludiose seclari vesligia ejus. Qui enim
qui interpretatur ex paire omnium, scilicet quibus dicit se in Christo manere, débet sicut ille ambulavii
dicitur : « Vos ex paire diabolo eslis. > Quando, in- et ipse ambulare.
tjuam, Bahtch voluit vos-decipere per Balaam, qui « Vox Domini ad civilalem clamât, et salus eril
interpretatur 'vânus poptflus, et esl filius Beor, qui timenlibus nomen tuum. » Juxta historiam vox, id
poiesl inlerpreiari in peHe-,eos designans qui mor- est verba Michxx, propheta vaticinante. Ut sit sen-
tuis carnis operibus deriiti sunl, non eum permisit *) sus : Comminatio Domini contra Sainariant est, ut
Deus nocerë nobis, insuper nialedictionemBalaam, audiens populus Juda istorum supplicia, tiineaui, el
id est, vanr populi, convertit in benedictionem. Va- adipiscanlur salulem. Sed et peccatores quique li-
nus est enim populus genlilium, natus de eo qui in meuies supplicia,qux vident alios pati, illorum exem-
pelle est, hoc est, qui semper in suis voluptalibus pte corriguntur, et implelur in illis quod scriptum
permanent. Quorum maledicla et opprobria in bene- esl : Pesiilenie flagellaio, sapieniior erit slulius.
dictionem versa sunt, quia nunc gtorificanl quos « Audite, Iribus, el quis approbahit illud ? Adhuc
jftfrsequebanturet occidebant. ignis in domo impii, thesauri iuiquiialis, el mensura
• «Quid dignum offeram Domino? Curvem genu minor irx plena. » O decem tribus, qux vocamini
Deoexcelso? Nunquid offeram ei holocauslomataet Samaria, audite qux Dominuscontestalur. El quis
vilulos anniculos? Nunquid placari polest Dominus approbavit illud, iri est rarus, qui secundum ea quae
in millibus arietum, aut in multis millibus hircorum Dominus prxcipit, velit agere. Adhuc ignis, id est
pinguium? >Deus populumprovocaverat ad judicium, iniquitas in domo impii est, et thesauri ihtpiclatis
-sedille setens se peccasse, non vult intrare cum Deo sunl in domo régia. Deinde exsequilur per singula,
lb'5 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBLi 1G4
quibus malis illa vaslaretur. Mensura minor, id est, 1A Quia non a sponte offerenlibus accipiunt militera,
injuslilia, irx plena, id est iram Dei provocans. Sla- sed cogunt dare subjeclos. Judex ergo in reddendo
lera iniqua et diversa pondéra, ut in alio pondère est, quia sic alium judicat, quomodo ipse ab alio
vendant mcrcimonia, in aho entant; quodque est gra- judicalur, ut mulito favore lueanlur. « Et magnus
vius, hoc non pauperes necessilale, seddivilës agunt, loculus est desiderium animx sux. » Qui inter eos
plus pleni iniquilale quam rébus. Unde sequilur : magnus est, et in lege doclissimus, non Dei, sed.
« Nunquid justificabo stateram irapiam el sacelli suam loquitur voluntatetn. « El coniurbaverunl eam,»
pondéra dolosa? in quibus divites ejus replcli sunt id est urbem vel terrant, de qua dixit : Periit sanctus
iniquilale, cl habitantes in ea loquebanlur menda- de terra.
cium. » A diviliis subjungitur mendacium, quia ma- < Qui optimus ih Pis esl quasi paiiurus, > pungeiis.
nus assuetaCongrégare divitias, fraudulenlam possidct el.vulnerans appropinquantem sibi. « Et qui reclus^
linguant. Cum hxc el alia lacèrent principes vestri, quasi s'pina de sepe; > ut ibi sentialur dolor, ubi
nolui vos stalim delere, sed exspeclavi adhuc, et putabalur auxilium. « Dies speculaiionis lux, visila-
paulalim coepi percutera plagis, quasi ntonens ul vos/ tio tpa venit, nunc erit vaslitas eorum. Nolite credere
corrigerclis. Misiin vbs famem, silim, morbos, vasli- amico. » Diem speculaiionis, vastalionent dicit Sa^
lalem hoslrlem segelum, et yinearum sterilitatcm. B marias vel Hierusalem, quam prxdicit futuram.
Vos autem semper servitis idololalriae, et cuslodislis Ipsam vaslalionem vocat visiialioncm. Nune erit
cxremonias quas conSliluit Amri rex impiissunus, et yaslilas eorum, id esl habilalorum ; ergo nullius
omne opus domus Aclrab et Jezabel, et idcirco com- propheta; vocibus credatis, nec accommodelis aurcm
pulsus ut datent vos in sibilum, cl porlarelis oppro- blandiliis decipientiupt. Si enim in amicis et con-
brium populi mei, dum hosles insultarent, quod Dei sanguineis rara est fuies, quanlo magis in bis qui
populus caplus et superatus esset ab hostibus : nomen adulantes menliunlur ut aliquid acquirant? Noble
enim meum per vos blasphemalur. ergo credere amico, quia Achiiopbel meulitus est
« El lingua eôrum fraudulenta in ore ipsorum. Et amico suo David, el Judas tradidit Christum. « Et
ego ergo coepi le percutera perdilionc super peccatis nolite coniidere in duce, » sicut Sichimilx in Abi-
luis. Tu comedes, et non saluraberis, et humiliaiio meleclt, quem ipsi fecerunt regem, et ab eo inlcr-
tua in medio tui, et appréhendes, et non salvabis, et fecli sunt-.
quos salvaveris in gladio dabo. Tu seminabis, et non i Ab ca qùx dormit in si n'A tuo, custodi claustra
mêles ; tu calcabis. olivam, et non ungeris oleO, et oris tui, > ne paliaris quod Samson a Dalila. « Quia
musluin et non bibes vinum. El cuslodisti prxcepia filius conlumeliam facit palri, > sicut Absalom David-,
Amri, et omne opus domus Achab, et ambulasti in " concubinas patris incestans. « Filia consurgit adver-
voluplatibus eorum, ut darem le in perditionem, et sus matrem suam, > cujus rei quolidiana exempta
omnes habitantes in ea in sibilum , et opprobrium sunt. < Nurus contra socrum suam, » ut uxor Esan
populi mei porlabitis. » contra Rebeccam. « Inimici hominis domeslici » et
familiales « ejus, >Cum hxc ita sint, nolite credere,
CAPUT VII. o cives Samarix vel Hierusalem, falsis prophelis.
« Vaemihi, quia faclus sum sicut qui colligit ih < Ego autem > non habeo fiduciam in illorum
aulumno racemos vindemix. Non est botrus ad com- falsis promissiouibus, sed t ad Dominum aspiciam i
edendum, prxcoquas ficus desirieravit anima mea. > et ejus misericordiam. « Exspeclabo Deum salvalo-
Nunc prxdicit captivitatem et Judx et Israël, id est rem meum, > el certus sum quia <audiet me Dominus
decem tribuum el duarum, et plangit quod nullus sit Deus meus. Ne lxteris, inimica mea, super me, quia
justus in populo isto, qui possii résistera irx Dei. cecirii, consumant. Cum sedero in tenebris, Dominus
Frustra (inquit) loculus sum, prxdicens mala immi- lux mea est. Iram Domini poriabo, quoniam peccavi
netiiia, frustra volui ex perdila civitate aliquos con- ei, donec judicet causant meam, et facial judicium
vertere, et quasi rémanentes racemos jam vindemiatx - meum. Eilucet me in luceiu, videbo justitiam ejus,
vinex colligere. Et cum racemos non invenirem, et aspiciel me inimica mea, el operietur confusione,
volui sallem rmmaluras ficus, id est grossos fieorura qux dicit ad me : Ubi esl Dominus Deus tuus? Oculi
comedere, quia bonas maturas non inveniebam. mei videbunt in eam, nunc erit in conculcaiione ut
Quod laie est, veluti si quis dicat, quia panes non lulum plalearum. » Vox Hierusalem contra Babylo-
inveni, volui quisquilias et furfures manducare prx nem et capteras génies, qux exsullaveranl in raina
famis magniludine. Quam simililudinera ipse pro- ejus : O Babylon inimica mea, ne keleris, ne gaudeas
pheta exponit, dicens : super me, quia cecidi merilo meo. Postquam enim
« Periit sanctus de terra, et reclus in hominibus iram Domini porlavero, cousuigant, quia ille est
non esl. Omnes in sanguine insidianlur : vir fratrem lumen meum in tenebris Iribulalionum. Novi quod
suum venatur ad morlem, malum manuum suarum me sit duelurus de anguslia Deus meus, el oculi mei
dicunt bonum. » Non solum faciunt hxc mala, verum videbunt justitiam ejus, id est ullionem quam factu-
eliam defendunt, él ordine perverso quod bonum est ras est non longo post tempore, sed nunc el in prx-
dicunt malum, et quod est malum, dicunt bonum. senlia eorum erunt in conculcalionem, et devasla-
< Princeps postulat, etjudex in reddendo est. » bunlur a Médiscl Persis. Hue usque vox Hierusalem
1(Î5 EXARRA110 IN MICII&AMPROPHETAM. 10(1
sive prophetae, ex persona populi : nunc sermo diri-- A illorum. Sive illos qui ob tumorem séquestrant se a
gitur ad ipsam Hierusalem : socictale cxleroruni honiinum, ut.sancliorcs appa-
O Iliëruslilem, venerunt « dies, » id est icmpus5 reanl. Quod legimus plurimos fecisse genlilium, qui
« ul xdificenlur maccrix lux, » qua; fueranl de- détestantes commuiiionem humani generis, habiia-
slruclx a Chaldxis. banl in sallu viliorum, et conculcabanlur a besliis,
« In die illa, »id est in tempore, « longe Detlex, » id est dxinonibus. Cxlcrum sancti eremitx soli
id est proeceplum illorum, quo impcrabanl libi ut eranl, sed non habitàbant in sallu, sed in amoenitalc
serviras eis, et nequaquam Babyloniorum imperioi virtutum. Ergo hi qui soli sunt cl in sallu viliorum
subjacebis. « In die illa, > hoc est, in tempore quoi habitant, pascendi sunl el regendi in virga. Non
xdificabunlur macerix lux, « usque ad te veniet enim laies bonus pastor descrit, sed revoeat el cmen-
*
Assur, et usque ad civilales munilas, et a civitatibus dat. Unde sequitur :
munilis usque ad flumen, et ad mare de mari, cl ad « In medio Carmeli pascentur Basait et Galaad
moulent de monte, et erit terra in dcsolatiohem juxia dies antiquos, secundum diem egressionis lux
propter habitatores suos. » Id est, Assyrii fugienles de terra jEgypti, ostendam ei mirabilia. Videbunt
ventent etiam de civitatibus munilis quas descrue- génies, et confundentur super omni fortitudine sua. »
rant, usque ad flumen, id est usque ad Jordanem B Carmelusmons est fertilissimus, cl Carmelus dicilur
cl ad mare Mortuum, quod libi vicinum est, de Grxcc el Latine, Chcrntel Hebraice. Interpretatur.
mari Rubro ad moulent Sion , de monie, id esl de Carmelus cognilio circumeisionis, Basan confusio,
monlanis Persarum el Mcdoruin,ad quos prius Israël Galaad migralio leslimonii. lia populi genlilium,
translatas fueral. El erit terra Clialdxorunt desolala qui anlca sine pastore eranl, et vagabantur in sallu
a suis habilaloribus, « et propler fructum cogitatio- erroriSj transférai tur ad Carnieluin, id est ad cogni-
nraii eorum, » id est mala opéra, qux fructus sunt tionem verx circumeisionis, et servienl Domino in
tnalarum cogilalionum. Possunt hxc moraliier re- spirilu ; et intelligentes errorem suum confundentur
ferri ad animam lidelcm, qux esl Hierusalem, el in confusione ulili, qux adducit gloriam , quod sonat
qua esl lemplum Dei, vel qux est templum Dei, Basan. Cumque ita confusi fuerint pro peccalis suis,
qux cum pro peccalis suis vel a diabolo tenlari per- tune pascenlur iu Gaalad, quod interpretalur Irans-
miliitur, vel diversis tribulalionibus alteritur, non migralio leslimonii, id esl reverleiitur ad Ecclesiam,
débet desperare de misericordia, sed magis se con- ad quam legis veteris teslimonia transmigraverunt.
tra inimicos, id est dxmones érigera, qui noslris Hoc autem fiet secundum dies antiquos, de quibus el
insultant casibus, et dicere : « Consurgam, quia Moyses dicit : « Mémentodierum anliquorum, >elc.
Dominus lux mea esl; ipse me ducet de tenebris in 'G Illi aulem rccordabunlur dierum anliquorum, qui
lucein. » Omnisenim tribulaiio in prxsenli vîdelur non aspiciunl prxsenlia, sed qux sursum sunt, ubi
non esse gaudii, sed poslea fruclum pacalissimunt Chrislus est sedens in dextera Dei. Ostendet quoqutt
exercilalis redriet jusliiix. Cum ergo Dominus hoc eis mirabilia, < qux oculus non vidit, et auris non
fecerit, et nos e mullis iribulalionibus eruerit, vide- audivit, » Tune videbunt omnes gentes, qux quon-
bunt inimici animx mali spiritus Babylonis, id est dam afllixerant populum Dei, et confundentur s.uper
confusionis satellites, et erubescent, et erunt in omni fortitudine sua, qua prxvaluerunt adversu3
conculcationentet in conlemptura, gaudenlibus san- sa'nclos Dei. Sed liane confusionem habebunt boni,
clis el exsulianlibus in sua liberalione et illorum quia intelligent peccala sua. « Ponent manus super
jus ta damnalione. os, » nec ullam loquendi habebunt liberlatem. Manus
« Pasce populum tuum in virga tua gregem hx- autem dicuntur super os ponere, quia rnanus pro
reditalis lux. > Vox Dei Patris Ioquentis ad Filium opère ponitur, et pro suis malis operibus confusi
Dominumnostrum Jesuni Christum, qui est pastor laccbunt. E contra jusli manu os apcrtunl, quia ex
bonus, prxcipilurquë ei ut pascal populum in virga, bonis operibus accipiunt facultateni loquendi cum
et gregem hxreditalis sux. Distincte loquens osten- r Domino. « Aures » quoque t eorum surrix erunt, »
dit aliud esse populum, aliud gregem, quod el Psal- " quia noluerunt audire vocem Chrisli, sed surdos
mista facit, dicens: « Nos aulem populus tuus et aspiries obluraverunt aures, ne auriircnl vocem in—
oves pascux lux. » Et populus appellanlur ii qui canlanlis, id est sapienier prxdicanlis Chrisli, de
raiione uluntur et norunt discernera veritalem a quibus adhuc dicitur :
falsilate, oves vero simplices, qui necesse habent « Lingcnt pulverem sicut serpentes, velut replilia
régi a doctoribus. Cuni ergo dicit : « Pasce populum terrx perturbabuntur de xdihus suis. » Serpentes
et gregem hxreditalis lux, » oslendit el populum et super venlrem gradiunlur, et terram grariienles tra-
oves indigere virga, ut reganlur a Domino, sicut et hunt, ipsamque terram comedunt. Taies sunt re-
Moysi cum mitlerelur ad Pharaonem , dictum est : probi, terrena opéra facientes, cl terrain comcdunl,
Virgara Dei toiles in manu lua. quia lerrenis pascuntur illecebris. Super venlrem
« Habitantes solos in sallu. » Proplerea pascendi gradiunlur, quia venlri et gulx serviunl, coranique
sunt et regendi in virga, quia habitant soli in sallu, venter Deus esl. Et trahirai se ad diem ultionis justi
ubi inlelligintus eos qui séparant se ab Ecclesia, et judicii Dei. El lune turbabuntur de xdibus, vel in
habitant in sallu genlilium, et fruunlur amiciliis conclusionib'is, cum se conclusos el coarclaios vide
167 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 1C8
tint, et formidabunt non Dominum Deum suum, sed A Judaico populo, sicul genlibus misertus est. Deus
nostrum, quia necdum eum merenlur habere Deum. enim volens misericordiam, quia misericors est, et
« Dominum Deum nostrum desiderabunt, eilimebunt ideo revertetur miserendo eis quos abjecerat. Et
te. » Cum de terlia persona loqueretur, subito per projicil in profundum maris peccata nostra , ul jam
apostrophant convertit se ad Christum, et dieit : non apparea'nt.
« Timebunt te, » idcirco obmulescent, et cxtera pa- « Dabis veritaleni Jacob, misericordiam Abraham,
ticnlur qux dicta sunt, ut limeant te, o Christe, quia qux jurasti patribus noslris a diebus anliquis. »
inilium sapieulix timorDomini. Illam, inquit, veritalem,quam promisisti Jacob servo
« Quis, Deus, similis tui, qui aufers iniquitatem, tuo, et misericordiam quam pollîcitus es dilecto tup
et transis peccatum reliquiarum hxreditalis lux? » Abraham, dabis credenlibus in te ex utroque populo.
lfllelligens prophela ad hoc Dominumtrasoi genlibus, Nam per Jacob, qui supplantator dicilur, antiquus
ut eas ttwbaret el confunderet, et ut lurbaUs et Judxorum populus intelligilur, qui in Christum cre-
confusisparceret, et peccala auferret, donaretque dens supplaulavit infidelilatem. Illis ergo dabit ve-
salulem, admiratur el laudat bonitatem Dei, dicens: ritalem prxmiorum, qux eis polficilus est • per
« Quis, Deus, similis tui? » subaudis nidlus. « Qui Abraham, qui paler mullarum, subaudis genlium,
aufers iniquitatem et transis peccatum reliquiarum B interpretalur, niulliiudo genlium designatur, qux
hxreditalis lux? » Sicut quondam in Êgyplo exler- credendo in Christum factx sunt filii Abraham, qui-
ntinator angélus videns sanguinem in foribus Israeli- bus dabit misericordiam gratissime, et suo merito
tarum, penransivit, «t non eis nocuit. eas justiftcando a peccalis. Qux omnia jurasti, hoc
< Non immiltet ultra furorem suum, quoniam est immutabiliter promisisti patribus verx fidei,
volens misericordiam est. Revertetur et miserebitur quod videlicet ex tota hoininum mullitudine alios
nostri, Deponet iniquitates nostras, et projiciet in veritale, alios misericordia salvares. « Universae
profundum maris omnia peccala noslra, a idest non enim vix Domini, misericordia et veritas. »
in perpetuum irascetur, sed aliquando -miserebitur
m NÀHIÎM PROPHETAM.
Nahum prophela, sicut et Jonas, Milerilnm Ninivar C Assyriis; sive, alliori sensu, quod audiat gentiuim
civilalis magnx vatlcinatus est, et secundum suum sanciorum, quodque in fine sxculi digna adversariis
voeabuttim, quia Nahum consolator interpretalur, inférât supplicia. jEmulator vocatur zelans. Zelus
consolatur caplivilatem decem tribuum, quas jam autem aliquando in bonam partem ponitur, dicenie
translitérant Assyrii in Niniven , régnante in Judxa Paulo : JËmulamini charismata meliora ; et ipse
Ezecliia rage. Non enim erat parva consolalio tam Dominus iu psalnto : « Zelus domus lux comedit
his qui jam Assyriis serviebant, quant illis qui in me. » Zelatur enim Deus in salutera quos dignos
Judxa sub Ezecliia obsidebantur, ul audirent Assy- habet, ut quos non serval clementia, côrrigai castt-
rios inimicos suos « Gbaldxis capiendos. galio. Hinc ad Hierusalem, qux obslinata inlenlione
in peccalis permanebat, iralus Dominus loquitur
CAPUT PRIMUM.
per Ezechielem : « Zelus meus recessit a te, non
« OnusNinivx. Liber visionis Nahum Heicbesxi. » irascar tibi ultra. > Sequitur : « Ulciscens Dominus,
Onus apud prophetas grave pondus miseriarum, ubi- et habens furorem, ulciscens Dominus in hostes
cupque .ponitur, désignai quod eum coittra quem suos, et irascens ipse inimicis suis. > Dominus nul-
dicitur premat, nec sinat elevare cervicem. Quod lum moiurn aniiiii, nulluin polest recipere furorem,
aulem dicilur, Nahum Heicbesxi, viculus est in D qui in summa tranquillitate milis esl et serenus. Sec)
Galilxa, jam fundttus dirutus, -et vix xdificioram Tnelaphorice_dicitur hahere furorem, cum mala ul-
demohstrans vesligia. Quod enim quidam dicunt, ciscilur, quia sic sustineniibus videtur. Irascilur
eum Helchcsxum habuisse palrem, falsiira esl. Liber ergo Dominus, ut tollat a nobis quod Sibicontrarium
visionis de eo dicilur, quia non in exsta'si loqueba- est, el sublalis his qux sibi displicëPt, in anliquuin
tur, ul hxrëtici dixerunt, tanquam nesciens quid statum correcli homines redëant. Nàm scriptum est :
diceret-mere energuhtenorum, sed viriebat, id est « Flagellât omnem filium quëm recipit. >
iulelligebat cuncia qux Ioquebatur. Moraliier loqui- « Dominus paliens ël magnus fortitudine. > Quem
tur propheta in consolalione sanciorum de intérim supra zelantem et habere furorem dixerat, nunc
el fine mundi, quem désignât Ninive, qux interpre- patientera vocat:diu enim Assyriorum sustinuit pec-
talur pulchra vel speciosa. Et nihil videmuspulchrius cala, el sua longanimitale provocavit eoS ad poenilen-
ntundo, quatenus omnia caduca et mundana content- tiam. Sed quia conlempserunt bonitatem Dei, nequa-
nant, el ad diem judicii se parent. q'uamquasi innocentes inultos habere patitur. Hocet '
« Deus oemulalor, et ulciscens Dominus. » Laudat de nobis dicere juxta moraleln inlelleclum possu-
prophela Dominum, quod ullor sit populi sui de mus, quos benignitas Dei ad poeniteniiam exspec'ai.
IC9 ENARRATIOIN NAHUMPROPHETAM. 17C
Non €V'jC> conlemnamus divitias bonilatis ejus et A hominum, aut hic per poenitentiam, aut il. judicio
lo'iigaiiiuiilalis ejus, ne (quodabsit) thesaurizemus per districlam severitatem prosterttatur.
nobis iram in die irx et revelationis justi judicii Dei. < Ante faciem indignalionis ejus quis stabit? et
< Et mundans non faciet innocenlem. > Sic enim a quis resistet irx furoris ejus? > Subaudis aut rarus,
peccatis clemenler emundat, ut juste quod maie ges- aut nullus. Nullaenim erit anima, qux non paveat in
serunt puniat. Nam sicut nihil boni deserit quod non judicio Dei, cum astra quoque non sint munda in
remuneret, ita nihil peccati relinquit quod non da- conspeclu ejus : « Indignatio ejus effusa est ut ignis,
ntnet. Mundansergo facit innocenlem, quia per fla- et petrx dissolutx sunt ab eo. > Ad hoc effusa est
gella mundat, ne se arbitrelur innocentera ille quem indignatio ejus, ul petrx (hoc est, dura corda homi-
mundat. « Dominus in lempesiate et turbine vix num) contererentur, et solverentur ad poeniteniiam,
ejus, et nebulx pulvis pedum ejus. > Miraculorum, et inciperenl habere cor contritunt et humiliatum, et
quibus corda hominum veluli lurbinis terrore qua- efficerenlurDei sacrificium, quia sacrificium Deo est
liebantur, Septuaginlasignatius,« commotionent>pro spiritus contribulatus.
c turbine >posuerunt, ut ostenderenl commolasfuisse < BonusDominuset confortans in die tribulationis,
mentes bominum ad insolita et inaudita miracula. et scieus speranles in se. > Hoc ultimuni ànô XMVOÛ,
In pedibus Domini, adventus ejus ad judicium : ne- B id est communi, eliam ad superiora jungitur. Bonus
bulx et pulvis, occulta et inscrulabilia sunt Dei ju- est Dominussperatitibus, confortans speranles in se,
dicia, quibus orbem judicaturus est. Nebulx ergo et scieus sperantes in se. Cum enim coeperit irasci
pulvis sunt pedum Domini, quia qux nunc occulta gentibus, et polentissima régna vaslare, sciet eos qui
et densissima involuta sunt, tune fatiscent et resol- sui sunt, hoc est miserebitur illis. Scire enim Dei,
venlur in pulverem, ut pateant omnibus. eligere vel misereri est. Diemvero tribulationis, diem
< lncrepans mare, et exsiccans illud, et omnia flu- dicit judicii.
minaad desertumdeducens. >Juxta litteram describi- « Et in diluvio prxtereunte consummationein fa-
tur potenlia Dei, et ostendilur quia non pro magno ciet loci ejus, et inimicos ejus persequenlur lenebras.»
sit illi Assyrios delere, qui potest et elementa muiare. Deus natura bonus et ipsa esl bonitas, nec in finem
Potest et ad mundi finem referri, quia cum venerit irascelur ; sed etsi hominum malitia creverit, et
Dominusad judicium, siccabil mare et flumina,juxta omnis caro corruperit viam suam , inducet di-
illud: < Et mare jam non erit. > Alliori sensu, in- luvium, id est flagellum, non quod permaneat, sed
crepal Dominus mare, et exsiccat illud, vel omnem quod perlranseal. El ipse faciet consummaliotieinet
amaritudinem et salsugineminfidelitatis sua commu- fineut loci ejus, id est diluvii, ut pertranseat ira Do-
lationedestruxi't.Exsiccat flumina,id estfalsi nominis G mini, et sola appareat clementia. Potest hoe specia-
scienliam, exlolleutem se contra veritalem, ad ni- Ulerreferri ad Israël, quem cum hostes vastaverint,
hilura redigit. c lnfirntatus est Basan et Carmelus, et et totam terrain quasi diluvio inundaverint, finem fa-
Dos Libani elanguit. > Metaphorice, per infirmitatem cturas sit captivitatis, el eum ad sedes proprias re-
Basan et Carmeli, qux sunt regiones uberrimx, et ducturus, Assyrios vero inimicos sit afflicturus tene-
per Libanum montem, cedros, altissimas arbores, bris. Hoc ipsum et de sanctis, et de eorum persecuto-
ferentem, demonstratur quodgensAssyriorum, quon- ribus scienduin est, quod videlicet Deus postquam
dam polentissima, et plurimis nalionibus imperans, sanctos in prxsenli afflixerit, misereatur illorum in
Deo irascenle,populanda sit. Ad diem quoque novis- fuluro, persecutores vero appréhendant tenebrx,
simum ista possunt referri, quando potentes et nobi- quas elegerunt, ubi perpetuus « eril fletus et stridor
les et divitiis abundanies infirmabuntur et peribunt. denlium. >
Interpretatur autem Basan confusio sive ignominia, « Quid cogitatis contra Dominum? Consummatio-
Carmelus cogniliocircumeisionis.Innuit ergo quod nein ipse faciet. Non consurget duplextribulalio.»lle-
omnia qux confusione et ignominia digna sunt, in brxi juxta lilteram hune locum exponunt : O Judxi,
die judicii inlirraentur. Illi etiam quividentur habere quid cogitatis malum, quasi sic capiendoe sint duas
notiliam verx circumeisionis, et prxsumunt de D tribus, sicut captx sunt decem. Non consurget du-
scientiaDei legis, jactant quoque se dealbatos san- plex tribulalio, ut sic capiantur isti truomodoilli :
clilate et florenles virtulibus, quos désignai Libanus, quia Assyrii, qui modo quasi spinx se complecluntur,
qui interpretalur dealbalio, trepidabunt el langue- percutientur ab angelo Domini. Hoc faclum est quan-
scent, veniente Dominoad judicium. do una nocte pereussit ex eis angélus cenlum oclo-
« Montes commoti sunt ab eo, et colles desolati ginla quiuquc millia. Quod aulem sequitur : « Ex te
sunt. Etcontremuit terra a facie ejus, et orbis, el exibit cogilans conlra Dominum maliliam, >de Ra-
omnes habitantes in eo. > Potest simpliciter accipi psace voirait intelligi, quem misit rex Assyriorum ad
quod in consummationemundi et montes et coUes, blasphemandum Deum viventem. Sane hoc quod iu
veniente Domino,commoveantur.Si enim in passione Hebraicaveritale babetur : «Non consurget duplex tri-
ejus sol obscuralus est et terra tremuit, mullo magis bulalio, » Sepluagintaaperliiisquasiexponenles dixe-
cum in sua majestale venerit, turbabuntur et com- runt: « Nonj tuiicabitDominusbisin idipsum, » el sic
movcbunturomnia. Figurate vero, denuntiat quod usitatum versalurperoraomnium. Ait ergo prophela •*
omnis potentalas aut sublimitates montium, id esl <Quidcogitatis contra Dominum?» Marcionhxrelie us
PAIBOL. CXVI1. G
171 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BlBL. 172
duos deos adinvenit, unumVeterisTeslamenti malum, A liber Isaix déclarât, statim ut Sennacherib reversus
crudelem, et qui poeuis hominum delectelur : alium est Niniven, fugiens plagam quam angélus Domini
bonum Novi Teslamenti, quem dicunt consummatio- circa eum fecerat, interfectus est a filiis suis, cum
neni mundi facturum. Contra hos dicit prophela: adoraret in templo Nesroth deum suum. Et hoc est
«Quid cogitatis contra Dominum? » Ipse qui creavit quod sequitur : « de domoDei lui inlerficiam, > ut ibi
mundum, ejus quoque faciet consummationem.Ve- puniaris unde sperabas auxilium. < Sculptile et con-
rumtamen scilote quia non consurget duplex tribula- flalile ponant sepulcrum tuum, quia inhonoratus es,»
tio",nec bis judicabuntur, quia in illis quos prxsenstri- ut inter aras et idola ac pulvinaria, nefarius san-
bulàlio affligit, futuram damnationemconsurgere non guis tuus effundatur. Referamus hxc moraliier ad
sinit. Et peccaioribus idcirco Deus ad praesensinfert hxrelicos, quibus prxdicitur quod cum ea passi fue-
supplicia, ne in xternum pereant. rint qux dicla sunl, nequaquam animx deceplorum
« Quia sicut spinx se invicem complecluntur, sic ex eorum erroribus accipient nomina amplius, nec
convivium eorum pariier polantium. Consumenlur spargant ultra semina falsilatis. Et de domo Dei lui,
quasi stipula ariditate plena. >De haereticis spéciali- id est ecclesiis malignantium interficiam sculptile
ter loquitur, quorum convivium, id est societas et et confiatile, id est omnem pravi dogmalis idolola-
necessitudines amicitix sic sunl, quasi spinx se in- B triam. Si enim avaro pecuuia deus est, et guloso
vicem complectentes. Vel convivium eorum altare deus venter esl, ergo et hxreticis ipse suus error,
dicit et mensam Domini, quam illi se habere jaclant, quem confinxerunt de cordibus suis, idolum et
sed eorum sacramenla animam lacérant, sicul spinx sculptile potest diei.
corpora. Cum enim contra Dominum loquunlur, et « Ecce super montes pedes evangelizanlis et an-
vino erroris se inebriant, ulique pariter polant, et nuntiantis pacem: Célébra, Juda, feslivitates tuas,
idcirco consumuntur xlerno igni gehennx, quasi et redde vota tua, quia non adjiciel ullra ut pertrans-
stipula ariditate plena. eat in te, Belial universus interiit. >
« Et ex te exibit cogitans contra Dominummab-
tiant, mente perlractans prxvaricationem. » Aper- CAPUT II.
tissime omnes hxrelici conlra Dominum maliliam « Ascendit qui dispergat coram te, qui cuslodial
cogitant, cum Arius dicit Filium Dei creaturam esse, obsidionem. >Legimus in libro Paralipomenon quod,
non genitum ex substanlia Patris, sed factum. Sabel- obsidente Sennacherib Hierusalem, non potuerunt
lius dicit unatn in Trinitate personam; Manichxus Hierosolymitx primo mense (id esl Aprili) Pascha
Christum non verum, sed phantaslicum corpus ha- facere. Cxso autem exercilu ejus per angelum,"et
buisse délirai. C morte Sennacherib nunliata, secundo mense, id est
«Hxc dicil Dominus : Si perfecli fuerint, et ita Maio, fecerunt phase in lxlitia. Ail ergo propheta :
plures, sic quoque attondenlur, et perlransibit. » De O Juda, ne sis sollicitas, et ne limeas, quia inter-
Assyriis juxta litteram dicit : Quod si perfecti et fectus est hoslis tuus. Ecce venit libi nuntins, mon-
robusti fuerint, augeantur numéro cunctarum gentes et colles velocissime transcurrunt, et annuntiant
lium, sic quoque vastante angelo Dominiattondeàn- tibi pacem et liberalionem urbis de imperio Senna-
lur, id est minuantur, veluli capilli forcipe faciUime cherib. Ergo célébra feslivitates, redde vota gau-
prxcidunlur. Et pertransibit, subaudis Assur, hoc dens, quia salvavit te Dominus, et Belial lolus inter-
est, esse desinet, vel vaslato suo exercitu reverte- iit, id est omnis exercitus cum rege suo. Interpre-
tur in terrain suam. « Afllixi te, el non affligamte tatur autem Belial, absque jugo. Mysliceprxcipilur
ultra. » Subaudilur hoc tempore per hos hostes, a Ecclesix, quam diabolus gravissimo jugo idololatrix
quibus nunc obsideris. Nam sxpissime per• alios premebat, ul liberata per Domini passionem, célé-
postmoduro aflueti sunt. Unde adhuc additur brai feslivitates, et reddat Domino vota laudalio-
« Et tune conteram virgam ejus rie dorso tuo, et num cum angelis interemplo Belial; « qux enim
vincula tua disrampam, » id est omnem potestatem " communicatioChristi ad Belial? » Hoc ipsum dicen
quam habet, et in qua gloriatur, sive vincula qux dum esl, si quando Ecclesiam a perseculoribus et
prxparabat, ut caplos Iigarei. Alliore sensu, si per- adversariis libérât, ut celebret spiritualis lxtitix
fecti fuerint impii in malitia, et plures in numéro, festa, et votum graliarum reddat Domino. « Con-
attondenlur per mortem, et pertransibunt atque dé- templare viam, conforta lumbos, robora virtutem
ficient, ita ut non sint. Quod vero sequitur : Afllixi valde, quia reddidit Dominus superbiam Jacob, sic
te, ad Ecclesiam dicilur, proraittitque ei quod post superbiam Israël, quia vastatores dissipaverunt eos,
affliclioneraprxsentis vitx sequatur consolalio semel propagines eorum corruperunt, > Ad Niniven
. pilernx felicitatis. <Et prxcipiel super te Dominus, rursum prophetae sermo dirigitur, et dicilur ei :
et non seminabitur ex nomine tuo amplius. >O As- Absque dubio veniet Nabuchodonosor, qui te de-
sur, ne putes fortuitu evenire quod passurus es, prx- slruat. o Ninive, et agros tuos devastet. Quia igitur?
cipiel Dominus conlra te, quia ipso jubente susline- inevilabile tibi imminet bellum, prxdico libi, co;i-
bis mala quaeprxdicta sunt. <Nonseminabitur ex no - teraplare diligenter viam et iter per quod venturus
mine tuo, > id est nullus nascetur ex te, qui ex tuo esl tortor, et accinge. lumbos, robora el exhorlarc
vocelur nomine, el hxres ejus appellelur. Ut enim virtutem exercitus lui, quia sicut ultus est Dominus
173 ENARRAT10 IN NAHUMPROPHETAM. 174
Judam, id est duas tribus de superbia Sennacherib, A J urbes vel castella ei viculos, sive mulieres, qux
sic ulciscetur Israël, id est decem tribus, qux in Ni- captivx ducebantur. Quod vero dicil : « Gemenles
nive caplivx tenenlur. Hoc est enim quod dicit: Sicut ut columba;, » oslendit quod tantus erat terror, ut
reddidit Dominus superbiam Jacob, id est super- ne quidem in singultus vel gemilus prorumperet do-
biam quam exercuerant Assyrii conlra Jacob, id est lor, sed inter se tacite plangerent, imitantes gémi
Judam, sic reddel superbiam Israël, id est quam tum columbarum. Possunt hxc omnia ad finem
fecerunt ipsi Assyrii contra Israël, id est decem tri- mundi referri, quando inleribit omnis armatura dia-
bus. Myslico sensu , prxcipitur nobis ul contemple- boli. Tune allidentur currus in plateis, hoc est in
mur viam per quant ambulaturi sumus, hoc esl ut laits sxculi itineribus coarctati angustia lemporis et
oculunt mentis dirigamus in viam fidelem, per quant instantis judici 1. Aperienlur portx qux clausx
veniamus ad eum qui dicit : « Ego sum via. » Deinde erant, id est revelabuntur omnia qux latuerant.
videbitpur [(. jubemur] lenere lumbos, ut mortifi- Tune miles, id est diabolus princeps mundi hujus,
cemus in nobis omnes illicitos appetitus carnis. Ter- cura ancillis, id est Cum animabus sibi per peccatum
tio prxcipitur ut roboremus virtutem, quo possi- subditis, ad infernum captivus impelletur. Possunt
mus pugnare adversus riiabolum. quoque per ancillas in bonam partem accipi simpli-
« Clypeus foniuin ejus ignitus, viri exercitus' B ces animx et fidèles, qux ducentur gaudenles, et
ejus in coccineis, ignex habenx currus in die prx- columbino murmure confessionis Deum laudantes-
parationis ejus, et agitatores consopiti sunt, iniline- « Et Ninive quasi piseina aquarum aqux ejus, ipsi
ribus conturbati sunt. > Secundum historiam con- vero fugerunt. State, state, et non est qui reverla-
scribitur exercitus Cbaldxorum, veuiens conlra Ni- lur. » Oslendit quod captis minoribus civitatibus,
niven, el narralur pompa prxparantiura se in bel- quas supra filias vocaverat, ipsa Ninive tnetropolis,
lum. « Clypeus (inqnil) fortium ignitus, » id est qux tar»los habebat populos, ut aquis piscinx pos-
vibrans et quasi fulgurans.' « Viri in coccineis, » sint comparari, remansil expugnanda, et sine mili-
id est vestibus coloris coccinei, ut ipsa vestium simi- tate taniant habuerit multitudinem, dum nuUus es-
litudo terrorem ignis et sanguinis speciem prxsen- set qui hostibus resisteret. Et clamante ipsa civi-
laret. < Ignex habenx, > ob nimiara feslinaiioneiu tate, «State, slate, > portas claudite, murum conscen-
prxparanlium se m prxlium. < Agilatores consopiti dite, nuUus esset qui audirët, sed omnes terga ver-
sunt. » Non est (inquit) mirant, si tant velocitcr ve- terenl, et urbem ad prxdandam diraitterent. Di-
niuut, cum agilalores, id est rectores vel Israël vel citur ergo ad Babylonios, quia illi fugerunt, vos
Assyriorum consopiti sunt. Mislim enim sermo con- « Diripile argentum , diripile aurum , et non est
texilur : et nunc dicitur quod Israël passas sit, 'C finis diviliarum » et opum « ex omnibus vasis desi-
nunc quid Assyrii fecerint, n .ne quid Babylonii derabilibus, » qux lanto tempore congregatx sunt ;
contra Assyrios velinl agere. « Quadrigx ejus collisx . nec tantum illi sufhciebanl prxriari, quantum prxria
sunt in plateis. > Tanla (inquit) est mulliludo com- se diripientibus Offerebat. Mystice Ninive mundum
ntisli agminis, ut-quadrigx in plateis, dura viam diximus figurari, cujus aqux non maris, non flu-
nequeunl prx mullitudine reperire, inter se colli- minum, non fontium, sed aquis piscinx similes esse
riantur. < Aspectus eorum, > id est Babyloniorum, dicuntur, qux non habent aquas jugiter manantes,
< quasi.lampades,quasi fulgura discurrentia > ut anle sed pluviales, et brevi fine conclusas, quia hxteti-
solo visu adversarios lerreant quam mucrone fe- corura dogmata quasi de coelo lapsa, et extra fou-
riant. tent Ecclesix sunt, quamvis magna el coelestla vi-
« Recordabitur fortium suorum, ruent in ilineri- deaiiiur promittere. Ipsi fugerunt recedentes a Do-
bus suis. Velociter ascendenl muros ejus, et prsepa- mino, nec per poenitentiam redire volontés, licet eos
rabitur umbraculum. » Tune (inquit) recordabitur, horletur Dominus ad poenitentiam, et dicat : « Re-
populus Assyriorum fortium suorum, et quxret eos vertintini , filii , revertentes, et sanabo contritio-
qui jam in itineribus corruerunt. Velociler ascen- ,D nes vestras. » iîorum divitiae, hoc est scieniix glo.
dent murum Ninivx ad defendendum, et propter rialio diripictur et ad nihilum redigetur.
i Dissipata el scissa et dilacerala est, el cor ta-
longara obsidionem prxparabunt sibi iirabraculum
ad xstus pellendos. Descens, el dissolttlio geniculorum, et defeclio in
« Portx fluviorum aperlx sunt, et templum- ad cunclis renihus, et faciès omnium sicut nigredo
solum dirutum, el miles captivus ahductus esl, et ollx. » Sub figura mulieris dissipatx el dilaceratx,
ancillx ejus minabamur gemenles ul columbx, describilur qualis fueril Ninive tempore caplivilalis,
murmurantes in cordibus suis. » Quid (inquit pro- tabescens corde, dissolutis genibùs, et prx terroris
phela) fuit, quia hxc fecerunt, cum nulliis possil magnituriine faciès eorum pallore déformes, ollx
Dei resistere disposition!? Nam capla Ninive, aperlx combustx siniililudiiicm videbantur habere. Qux
sunt portx fluviorum, id est raullorum populorum, omnia juxta litteram licet in Ninive sint compléta,
quia illa civitas instar fluminupi habebal civium quando a Nabuchodonosor capla esl, tamen in fu-
multitudinem. Templum, regnum dicit, quod de- tnro judicio super impios ventura creduntur.
slruendum est. Miles captivus, omîtes generaliter < Ubi esl liabilaculuin leonuin, el pascua catulo-
<iui in Babylonem abducti sunt, anciUas, minores riiiit leonuin ? > Habitaculum leonum, Niniven di-
178 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS L— COMMENT.BIBL. 17C
cit, quondam aulam regiam, et in qua leones, id est, A corruent in corporibus suis. » Vel in sua înultitudine»
potentissimi et crudelissimi morati fuerant. « Ad dum inter se nimium constipantur, vel in cadaveri-
quam ivit leo, ut ingrederetur illuc catulus leonis. i bus interfectorum. « Propter multitudinem fornica-
Rex Babylonis Nabuchodonosor leo, et catulus leonis lionum meretricis speciosx et gratae et habenlis ina-
subregulus ejus. « Et non est qui exterreat, » qui ei leficia, qux vendidit gentes in fornicationibus suis,
résistât. et familias in maleficiis suis > Meretricem Niniven,
« Leo cepit sufficienter catulis suis, > id esl Na- vel propter idololatriam, vel quia omnium gentium
buchodonosor viclor jure cuncta possedit. « Et ne- erat emportant, et negotiationes vel merces earum
cavit leoenis suis, » id est urbibus suis, vel certe suscipiebant : et idcirco cum omnibus gentibus for-
uxoribus captivas in servttutem tradidit. « Et imple- nicabantur, et omnium gentium idolis serviebant.
vit prxda speluncas suas, et cubile suum rapina, » Et idcirco vocatur meretrix speciosa et grata et ha-
id est civitates et castella sua sive scrinia, aura, ar- bens maleficia. Studebant magicis artibus, et mul-
gento , omnique preliosa supelleclile complevit. tas gentes sub sua ditione tenebant. Altiori sensu,
Juxta tropologiam, cum Ninive vastata fuerit, hoc Ninive mundum désignât, in quo plurimus justoruni
est cum mundus qui in maligno positus est, perfunditur sanguis, in quo hxrëtici gladio lingux sux
transierit, dicent sancti exsultanles : Ubi est habi- B ; homines interficiunt. Audiuntur in eo voces flagello-
taculum leonum, id est dxmonum, et ubi pascua rum, quia multx tribulationes justorum. Ergo ca-
catulorum malignorum spirituum, qui rugientes ut dent in corporibus suis, cum per nimiam libidinem
rapiant, et quxrant a Deo escam sibi? Ad quam suam débilitant corp'ora, vel eliam in suis cadunt cor-
Niniven ivit leo, id est diabolus, et catulus leonis poribus, quia, ut ait Apostolus : < Qui fornicanlur, in
Antichristus, de quo Apostolus : « Adversarius vester corpus suum peccant. >Ibi cadunt, ibi damnationem
diabolos tanquam leo rugiens, > etc. Hune leonem oeternx mortis acquirunt.
ante adventum Christi non fuit qui exterreret, do- « Ecce ego ad te dicit Dominus exerciluum, et re-
nec supervenit fortior illo, et ahigavit fortem, et velabo pudenda lua in facie tua, et ostendam genti-
speluncas ejus, (id est abdita iiiferoruni) scruta- bus nuditatem tuam, et regibus ignominiam tuam,
nts est, et rapinas ejus (id est homines quos tene- et projiciam super te abominationes , et contumeliis
bat) ab ejus potestate eripuit. te afliciam, et ponam te in exemplum. » Adhuc Ni-
< Ecce ego ad te, dicit Dominus exerciluum, et nive comminatur Deus, quod ostendat gentibus
succendam usque ad fumum quadrigas tuas et ignominiam ejus, ut illi qui cum ea fornicati sunt,
leunculos tuos comedet gladius, et exterminabo de ipsi eam despiciant et contumeliis afliciant, sitque
terra praedam tuam, et non audietur ultra vox C ' omnibus in exemplum. Est autem
tuetaphora inu-
nuniiorum luorum. > O Ninive, hxc omnia quxprx- lieris adulterx, qux cum fuerit deprehensa, produ-
dicta sunt, non alio, sed me agente, patieris. <Ecce citur in médium, et ante omnium oculos damnatur,
ego ad te, » qui aclor sum horum omnium, succen- et fit exemplum exteris mulieribus. Hxc autem et
dam usque ad fumum, id est usque ad consumma- ad mundum tropologice referri possunt, cujus pu-
tionem : nam déficiente igné et ligno consumpto, denda in faciem Dominus revelabit, cum eum faciet
fumus remanet. Et catulos tuos, id est nubiles et videre errores suos. Ostendet eliam nuditatem ejus
subregulos tuos, devorabit gladius. Exterminabo de gentibus, ut intelligant quod condemnandus sit mun-
terra prxdam tuam, ut non ultra eam dévastes, nec dus isle, qui dum putatur teneti, fugit : et nuUi
tributa exigas. Hxc omnia qux ad Niniven dicun- amatorum fuient servat, sed cum miseras homines
tur, in judicio super diabolum et ejus complices deceperit, tradit eos xternoe perditioni.
ventùra sunt. « Et erit omnis qui viderit le, resiliel a te, et di-
cet : Vastata est Ninive. » Quicunque (inquit) vide-
CAPUT III. rit vastatam Niniven, et in exemplum omnibus po-
t Vx, civitas sanguinum, universa mendacii di-. j. si tam, resiliet ab ea, timens involvi in simili poena,
laceratione plena, non recedet a te rapina. » De- et miserans eam dicet : « Quis commovebit super te
scribitur potentia Ninive civitatis, et sub quadam caput? unde quxratn consolatorem tibi? » Quis tuus
lamentatione crudelitas ejus arguitur. Vx (inquit) erit consolalor, qux dum in tua fuisti prosperitale,
civitas sanguinum et homicidiorum, in qua nulla est nulli miserebaris, nec parabas tibi sociumin luctu, tan-
vetitas, sed omne mendacium, plena rapina et lace- quam semper felix, semper posses esse domina? Sed et
ratione proedarum, a qua nunquam rapina re- nos cum consideramus naturam mundi labilem, et om-
cessit. nem ejus gloriam velocissimo cursu transira, tune
« Vox flagelli, et vox impetus rotx, et equi Ire- resilimus ab eo, hoc est subtrahimus nos ab amore
menus, et quadrigx fervenlis, et equitis ascenden- ejus, odio habemus concupiscenlias ejus, qux mer-
tis, et micantis gladii, et fulgurantis hasts, et gunt in interitum, et ea qux sunt oelerna incipimus
multitudinis interfectx, et gravis ruinx. > Vocem desiderare.
pro sonitu posuit. Pulcherrima descriptio exercitus « Nunquid melior es ab Alexandria populorum,
ad praelium se prxparantis. « Nec est finis cadave- qux habitat in fluminibus? Aqux in circuitu ejus,
rum » eorum, quia in civitate prostrali erunt. « Et cujus divitiae mare. Aqux mûri ejus. » Aiumon iu-
177 ENARRATIOIN NAHUMPROPHETAM. 178
terpretatur populus Alexundrioe,describilurque situs A congregare ut bruchus, mulliplicare ut locusta. Plu-
ipsius Alexandrix. Hebraice enim Noma Alexandriai res fecisti negotiationes tuas, quam stellx sunt coeli.
dicitur. Loquitur ergo propheta ad Niniven : Nun- Bruchus expansus est, et avolavit; custodes tui quasi
quid melior es aut potenlior es populis Alexandrix, locustx, et parvuli tiii quasi locustx locustarum,
qux super Nilumet mare posita , hinc inde flumini- quxconsident in sepibus in die frigoris. Sol orlus
nibus ambitur ? t Aqux in circuitu ejus. > Ex una esl, et avolaverunt, et non est cognitus locus earuni
enim parte Nilo, ex alia lacu Mareotico, ex tertia ubi fuerint. » Adhuc ad Niniven sermo dirigitur.
mari cingitur. Non (inquit) mirum, si tam facilis est subversio tua,
< iEthiopia fortiludo ejus, et Êgyptus, et non est sicut excussio primitivarum ficorum, cum omnis po-
finis. Africa et Libyes fuerunt in auxilio tuo, sed et pulus tuus effeminatus sit, et nequeat résistera. Pan-
ipsa in transmigrationem ducta est in captivitatem. > dentur ergo portx, non amicis, sed inimicis. Vectes
Quid jEthiopia et jEgyplus et cxterx, quas descri- quibus claudebantur, ignis absumet. Quia ergo longa
bit, nationes in prxsidio fuerint Alexandrix, ipse erit obsidio, bauri tibi aquam, et cura ne potus de-
situs provinciarum oslendit. Sed et ipsa (inquit) in sit obsessis. Muni lurres tuas, intra in lutum, sub-
transmigrationem ducetur. « Parvuli ejus elisi sunt audis nudis pedibus, et calca, subaudis illud, subi-
in capite'omnium viarum, et super inclytos ejus mi- • gens, hoc est macerans et compingens: et cum inde
serunt sortent, et omnes optimales ejus confixi sunt feceris lateres, tene illos, et obstrue interrupta mu-
in compedibus.Et tu ergo inebriaberis, et eris despe- rorum. Prope est enim obsidio. Sed cum hxc om-
cta, et tu quoeresauxilium ab inimico. » Hxc descri- nia feceris, gaude operibus, et tam velociter, veluti
bit propheta, ostendensquxetquam crudelia victores bruchus dévorât herbam lerrx. Sed et cum immen-
victisfaciantmala: nulli xlali, nulli sexui, nulli par- sam bellalorum multitudinem congregaveris, ita ut
cant couditioni. Cum ergo hxc passura sit Alexan- brucho densissimo et locustis comparari possit, et
dria potentissima civitas, quid miraris, o Ninive, si cum in unum congesseris omnes thesauros et divi-
etiam tibi hxc ipsa evenerint ? Et tu ergo bibes de tias, qui non possunt numerari, sicut nec astra
eodem caUce, et ad tanlam venies ignominiam et coeli, sic in momento temporis amittes hxc omuia,
necessitatem, ut etiam ab hostibus tais postules sicut ;locusta et bruchus vel atelebos, sole inca-
auxilium. lescente avolant, nec reperiuntur. Très enim sunt
« Omnes munitiones tux sicut ficus cum grossis species locustarum, locusta major et volans,
suis, si concussxJuerint, cadent in os comedentis. > bruchus locusta sine alis, atelebos minimum
Omnia (inquit) firmamenta mûri tui, videlicet bella- r genus et slridulum, inter locustam et bruchum,
tores tui, sic erant sicut ficus primilivx, quas gros- modicis pennis reptans potius quam volans. Na-
sos vulgodicunt, qux concussa leviter ab arbore de- tura est omnium locustarum ut frigore torpeant,
fluunt, et cadunt in os comedentis, pari modo et tu volitent calore. ,Tropologice populus Ninive, sx-
facillime eapieris, nec multus in capiendo labor erit culares homines sunt, ila carnis passionibus et il-
mililibus. Hxc juxta litteram. Secundum allegoriam, lecebris evirati, ut mulieribus comparentur, et nihil
quia Ammon populi interpretantur, talis potest esse virile possideant. Quapropter aperientur portx eo-
sensus : Constderate populos Ecclesix, qui siti sunt rum, id est sensus corporis inimicis, id est daemoni-
super amnes propheticos, et habent in circuitu flu- bus. Habent vero quasi fortissimos vectes rationem
mina doctoram. Cujus initium a mari est, id est a et intellectum, quibus poterant oppilare sensum
lege Veteris Testament! amara, et quam nemo sine suum. Sed hos vectes consumet ignis, quia supe-
lege Chrisli potuit adimplere. Habet in defensione rantur ignitis diaboli jaculis. Unde prxcipitur tali-
iEthiopiam : t JElhiopia prxveniet manus ejus Deo bus, ut aquam sermonis divini hauriant. Aquam
(Psal. LXVII): » qux etiam per jEgyptum figuratur, enim profundam dicit Salomon ex ore viri, et ibi in-
quoniamin tenebris ante Christi scienTiamversabatur. venient aliquod salutis remedium. Jubetur quoque
Habet et populos Libyx arenosxetsterilis.ac solisar- U sumere lutum et subigere, et lateres conficere, ut
dora perustx, id est eosdem gentiles, qui primo sine meminerit se de luto cohfictum, mortalem sumpsisse
humore spirilualis gratix etlavacrobaptismalissqua- conditionem. Sed ipsum lutum aqua sermonis Dei
lebant. Cum hxc omnia habeat, nisi tamen cuslo- temperet, ut lateres conficiat quibus munitio con-
dierit omni diligentia suum cor, ipsa quoque ca- struatur, ne iterum hostis per portas possit ingredi,
ptiva ducetur, et parvuli ejus rudes in fide elidenlur, hoc est exemplis Scripturarum inslruatur, ut sciât
et prxcipitabuntur in peccatum, et hostes, id est diaboli résistera tentalionibus. Deinde jubetur ut
spirituales adversarii, prxclaras ejus virtutes anni- multiplicetur sicut bruchus, hoc esl crescat et au-
hilabunt. geatur numéro virtutum, ut sicut ante mulliplicabat
< Ecce populus tuus mulieres in medio tui. Ini- mundanas negotiationes, ita multitudinem peccato-
micis luis ad apertionem pandentur portx terrx rum exxquet mullitudine virtutum.
tux, devorabit ignis vectes tuos. Aquam propter ob- « Dormitaverunt pastores tui, rex Assur, sepe-
sidionem bauri libi, exstrue munitiones luas, intra lientur principes tui. Lalilavit populus tuus in mon-
in lutum et calca, subigens tene laterem. Ibi come- tibus, et non est qui congreget. > Cum (inquit) po-
det le ignis, peribis gladio, devorabit te ut bruchus : pulus tuus effeminatus, et quasi fragilis ut mulierc"
,79 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I, - COMMENT.BIBL. 180
fuerint, non mirum si riormierint pastoras lui, id est A sleterit, sed « transierit, » quia malitia Assyriorum
principes et subregnli tui. Et si edomiîi sunt vel in- et superbia eorum transitoria et caAtca eral, nec
terfecti, qui prtmi in acie stare debuerant, disper- semper poterat permanere. Tropologice hxc verba
sus est populus tuus ob timorem venientis Nabucho- ad mundi principem referri possunt. Qui quondam
donosor : interfectis enim principibus , reliqua mul- gloriabaltir : « In coelum conscendam, super astra
litndo imbellis dispersa est in montibus, et non est coeliexallabo solium meum, » cui etiam exprobrans
qui congreget fugienles, et ad resistendum cogat propheta, dicit : « Quomodo cecidisti de coelo, Luci-
exercitum. fer, qui mane oriebaris? » Dicitur ergo et per apo-
« Non estohscura contritio tua, pessima eslplaga strophant : O Assur, dormierunt pastores lui in ad-
tua, » id est non parva, et qux possit latere, qux a ventu Christi Domini, quia pascebant homines non
nullo medieorum possit curari. « Omnes qui audie- in salutem, sed ul saginatos omni imntunditia et
runt auditionem tuam, compresseront manum su- -iniquilale, avidius eos devwarent. Populus tuus,
per te. > Manifestant est quia quicunqtte audierint qui le quondam colebat, discessit a te, et cool'ngit
siibversam Niniven, et regem quondam potenlissi- ad montes, ad apostolorum et docloruut prsesidia.
munt prostratum , slupebunt attoniti tanlx rei ma- El nunc omnes insultant libi, qui a te decepti fue-
gnttudine, et compriment manus, ut soient facere B rant, quia aut nullus aut rarus est, quem non ali-
stupentes, vel certe prx gaudio insultantes rttinx quando deceperisj et super quem non transierit ma-
tux, plattdent manibus. Cur autem hoc, ostendit litia tua. Super quem eaira stat malitia, non potest
:subdens : « Quia super quem non transiit malitia insullare ei. Cum vero transierit malitia, et succes-
tua semper? > Idcirco (inquit) nullus potest super le seril bonitas, tune insullabuiil diabolo, et bonis ope-
dotera, et vulneri tuo dare lacrymas, quia nullus ribus quasi complosis manibus super eum concrepa-
-est super quem malitia tua non transierit. Nec dicit, bunl.
IN HABACUC PROPHETAM.
Habacuc propheta, qui apud Hebrxos Chabacuk iniquitatem videam et laborem, id est afflietionem,
dicitus., prophetavit jam Juda, id est duabus tribu- quam ab hostibus sustineo? Hue dicebal propheta
bus a Nabuchodonosor in caplivilatem ductis. Quod prx angustia mentis turbatus, el quasi dubitans
scire possumus ex libro Danielis, qui fuit unus ex C nihil fieri sine Dei providentia, veluti ignorans san-
captivilate Judx, ad quem cum in lacu positus es- ctos tribulalionibus probari et profteeve, sicul au-
set, hic prophela cum prandio de Judxa per ange- rum in igné proficit ad dàri talent. Sed et hoc po-
lum deportatus est. Interpretatur autem Chabacuk test diei, quia non ex persona sua, sed ex imper-
amplexans, sive amplexatio, quia amabilis Domini fectorum talia propheta dicat, qui ignorantes oc-
fuerit, vel qnia luctatus est cum Domino, el quasi culta Dei judicia, cum viderint malos extoili, bonos
quodam ceriamine eum auiplexus sit. Nullus enim premi, audent causari conlra Dominum, qui scil
prophetarum tam audacter ad disceptationem prx- quid, cui, vel quando coqveniat. Taie quid el
simtpsil Dominum provocare et dicere : « Usque- Psalmista déplorai, dicens : Ecce ipsi peccatores el
qno, Domine, clamabo, » etc. abundanles in saeculo, etc. Job quoque enumeralis
CAPUT PRIMUM. folicitatibus, quibus reprobi slipantur in mundo, ila
« Omis quod vidit Habacuc propheta.» Ubicunque conclusit : Ducunt in bonis dies suos, et in punclo
in prophetis omis ponilur, pondus ntiseriarum et ad inferna descendunt. < El factum est judicium et
aftlictio designalur. Attendendum autem qnod se- contradictio potenlior. Propter hoc lacerata est lex,
qaUuv : Quod vidit Habacuc propheta. Videbat, id et non pervenit usque ad finem judicium, quia im-
est intelligebat qux dicebal, non sicut Montanushx- P pitts prxvalet adversus jwslum, propterea egredietur
reticûs insanit, dicens ignorasse prophetas qux l«- judicium perversum. » Dolet prophela sive populus,
qtiebantur, et more insanientium dédisse eos sine ex cujus persona loquitur, quia non veritale, sed
inehte""SOnum. potentia adversum se judicatum sit, el nihil ex lege,
« Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies ? sed per vint omnia suslinuerint, unde ipsum judi-
vociferabor ad te vim paltens, et non Salvabis? » cium nullum finem habuerit. Finis enim judicii esl,
Loquitur propheta plenus dolore, et causatur contra judicare juste. Quare autem ista dixerit, oslendit
Dominum, cur lemplum sibi consecratum et civi- subdens : Quia irapius, id est Nabuchodonosor, prx-
talem Hierusalem, qux quondam specialiter eivitas valet adversus justum, id est Judam. Nechao impuis
Dei appellabatur, a Chaldaeispermiseril destrui, cur rex /Egypti, adversus sanctttm Josiaut. Daniel et
eliam populum ad se clamantem non exaudiat, et très pueri martyres servirait régi iniquissimo Nabu-
vociferantem propler Vim hostium non salvet. chodonos©$.Potest hoc et ad sanctos referri, qui qtie-
« Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem, runtur cur contra eos persecutore» prxvaleant, cur
videre prxdam el injustiliam contra me ? » Cur jndex impiissimus, acceplis muneribus, innoxium
(inquit) vixi, et ad hoc tempus perduclus sum, ut damnet, et remit absolvat.
181 ENARRATIO IN HARACUCPROPHETAM. 182
« Aspicite in genlibus, et videle, et admiratnini, i tabit aggerem ex lapidibuset terra, capiet eam, sub-
cl obstupescite, quia opus factura est in diebus ve- audis munitionem. « Tune mutahilur spiritus, s sub-
slris, quod nemo credel cum enarrabiiur. » Vox Do- audis ejus, hoc est in superbiam erigetur, credens
mini respondentjs contra hoc, quod propheta eau- se esse Deum. Unde et staluam auream erexit sibi,
satus fuerat innocenlem populum ab iptpiis supe- eamque omnes gentes adorare prxcepit. Et cum hoc
ratura. Hanc (inquit) iniquitatem, quam vos pulalis fecerit, pertransibit, id esl sensum humanum amit-
in solo Israël factam, cernite in aliis fieri genlibus. tet, et ejicietur ait hominibus, et post hxc corruet,
Non enim Judas tantum et Hierusalem Cbaldxis tra- id est esse desinet. « Hxc est fortiludo ejus doi
diti sunl, sed omnes per circuitum nationes. Diei) sui. » Hoc per ironiam legendum est, ut sit sensus.
eliam Nabuchodonosor tantam potestatem et virtu- Hxc esifortiturio quam dédit ei Bel deus suus. Talis
lem habiiurura, ut si quis dixerit, prx rei ntagnilu- enim fuit ejus fortitudo, qualis et Belis dei sui. Tro-
dine videatur incredibile. Quod vera illud opus sit, pologice^Chalrixi (qui doemonetinterpretantur) ma-
sstendit cum dicil : los désignant alios, per quos vindictam Deus exer-
<Quia ecce ego suscitabo Chaldxos, gentem ama- cet. immittii enim Deus indignationem et iram et
ram el velocem, ambulantem super latitudinem ter- tribulationem per angelos malos. Ipsi sunt gens
rx, ul possideal tabernacula non sua. B amara, quia nulli parcunl. Velox spiritualis natura;
i Horribilis et terribilis est : » Clialdxoruin gen- subtililaie, ambulans super latitudinem lerrx, hoc
tem fuisse pugnacissimam el robusiissimam testes esl per spatiosas sxculi vias. Ex senteiipso judicium
sunt Trogus et Pompeius a, et cxleri qui barbaras ejus egredietur, quia ad poenam secundum sua facla
historias conscripserunt. Nec contenta suis finibus, tradetur, el iliius potestati permilluntur impii, sicut
hue illucqne discurrens, vagabatur super altitudi- Philetus el Heiniogenes, quos Apostolus tradidit
nem terrx, rapto vivens et gladio, et possidens ur- Salanoe, ul discerent non blasphemare. « Nunquid
bes non suas. < Ex semetipsa judicium et onus ejus non tu a principio, Domine Deus meus, sancte meus,
egredietur. Leviores pardis equi ejus, et velociores et non moriemur? » Intelligens propheta ex verbis
lupis vesperlinis, et diffundentur équités ejus. Equi- respondenlis Domini, idcirco Nabuchodonosor contra
tés namque ejus de longe ventent, volabunt quasi Judam, vel diabolum contra justos accepisse polesta-
aquila feslinans ad coinedendum. Omnes ad prxdam tein juslo judicio : quod vero vivimus et ab eo inter-
venient. t Hoc est, ex sua gente principes el judices fecit non sumus, tux clemenlix esl. « Domine, in
constiluet, nec babebil satellites aliarum genlium. judicium posuisli eum » id est Nabuchodonosor, et
Vel certe ex ipsa judicium ejus egredietur, ut, sicut per ejus poteniiam juste judices, et corrigas pec-
fecit, sic recipiat, el sicut vastavit alios, sic ipsa J canles. Hoc est enim quod sequitur, « et fortem, ut
vastetur. Leviores, id est velociores pardis ëqui corriperes, fmtdasti eum » id est ad hoc taiitani et
ejus, quod est animal velocissimum, et pulchra va- tant solidam ci dedisti fortitudinem, ut per eum cor-
rielate dislinctum. Lupis quoque vesperlinis eorum riperes delinquenies. Ilxc autem, qux ad litteram
equos comparai, quia sxviores dicuntur nocte esse de Chaldaeis et rege eorum dicuntur, possunt etiam
vicina, diurna famé in rabiem concilati. Comparan- ad diabolum referri, quem Deus in judicio posuit, el
tur quoque aquilx, qux velocissime feslinat ad de- quasi carnifieein forlissimunt, ut per eum malos sup -
voranriunt. Sequitur : « Faciès eorum ventus uraiis, pliciis afficiat, bonos aulem afflictos probet.
et congregabit quasi arenam captivitatem, et « Mundi sunt oculi tui, ne videas malum, et re-
ipse de regibus triumphabit, et tyranni ridiculi spicere ad iniquitatem non poleris. »'Scio (inquit).
ejus erunt. Ipse super omnem munilionem ridebit, Domine, quoi! malum cl injustum non libenler aspi-
el comportabit aggerem, et capiet eam. Tune mu- cias, nec polest quisquam dubitare de juslitia tua.
labitur spiritus, et pertransibit, et corruet. » Quo- Verunitamen cur permittis Babyloniostanla agere, et
modo ad Ualuinurenlis venti cuncta marcescunt vi- ab impio Nabuchodonosor justum opprimi Israël.
rentia, ila ad aspeelum illorum omnia vastabuntur, !_ « Quare non respicis super inique agentes.et laces
tantusque erit numerus prxdoe et captivorum, ut dévorante impio justiorem se? » Justum aulem di-
arenae maris possit xquari, quod lamen per hyper- ciraus Israël, non quo perfecle juslus sit, sed quod
bolen accipiendum est. Ipse quoque, id est Nabucho* in comparatione oppriuientis impii juslus videatur
donosor, de regibus subaudis aliarum gentium trium- « Et faciès hominis quasi pisces maris, et quasi
» quos reptile non habens principem. » Sicul (inquit) pisces
phabit. « Et tyranni ridiculi ejus erunt,
triumphans ante suum currum prxcedere faciet, maris et irrationabilia jumenta el repiilia sine prin-
a fortioribus, el
lantxque erit superbix, ut naturam superare con- cipe sunt, et inlirraiora devorantur
tendat. Denique Nabuchodonosor, volens capere qui jus habet virium, dominalur in allerum, sic in-
fortitudine cuncla
Tyrum civitalem in maris medio sitam, jactis in ter homines nihil valet ratio, sed
mare immensis molibus, tantum comportavit agge- fiunt. Et cum lua providentia regantur omnia, non
Hoc
rem, ut pêne ipsum mare insulam faceret, ut in aquis possunt seire cur impius vincat, justus vincatur.
humanoe impa-
pédestre iter slatuerit. Ridebit (ail) super omnem autem dicit, non quod sic sentiat, sed
munilionem, quasi facillime capi possit, et compor- tienlix suscipit formam.
» Ex «no et eodem duos inducit scriptores
183 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL, 184
< Lotum in bamo subievabit, traxit illud in sagena jA cordibus nostris. > Et hoc ideo, quia adhuc visio
sua, et congregavit in rete suum. Super hoc Ixtabi- procul est, in tempore constituto, et cum finisrerum
tur et exsultabit, propterea immolabit sagenx sux, advenerit, probabitur vera fuisse visio. Manifeste
et sacrificabit reli suo, quia in ipsis incrassata est autem prophetia hxc de adventu Christi est, et
pars ejns.» Quia dixerat : Erunt homines sicut pisces quxstio illa soluta est, quam propheta fecerat, cur
maris, servat metaphoram piscium. Sicut (inquit) mali dominarentur, quia videlicet iniquitas tam diu
piscator millit hamuni, rete et sagettam, ut quod regnatura esset in mundo, et spirilualis Nabuchodo-
bamo capere non potuerit, reli comprehcndat : quod nosor homines quasi pisces capturas, donec ille per
autem rate evaserit, sagenis latioribus circumdetur; incarnationem veniat. « Si moram fecerit, exspecla
ita rex Babylonis cum cuncta vastaverit, et omnes illum, quia veniens veniet, et non tardabit. > Si
gentes bello et quasi dolis ceperit, gaudebit et sa- (inquit) pro ardore implendx visionis moram tibi
crificabit sagenx sux et reti suo, idolo videlicet facere visus fuerit ille qui veniet, noli desperare, sed
Belis, sive slatux aurex, quam statuit in campo exspecla patienter, quia veniens veniet, et non tar-
Duran, provincix Babylonis. Cui quasi pinguissimas dabit. « Ecce qui incredulus est, non erit recta anima
immolabit victimas, omnes videlicet nationes quas ejus in semelipso. Justus autem in fide sua vivet. >
vicerat, cogens ad cultum ejus. In ipsis enim idoUs B Si quis incredulus est hujus promissionis, et fluctuât,
incrassata est pars ejus, et per ea credidit se omnes dubitans venturum hoc quod vide! morari, non erit
habere divitias. « Et cibus ejus eleclus, propter hoc recta anima ejus, sed infidelitatis fortitudine depra-
ergo expandit sagenam suam, et semper inlerficere vabitur. Alia translatio dicit : Non placebit animas
génies non cessât, > id est principes et rages, quos mex, id est displicebit ntibi. Si autem ille displicet,
veluli magnos pisces cepit, et suo subjugavit impe- qui non crédit, ergo justus qui crediderit mex pro-
rio, et propterea non cessât impugnare et jugulare roissioni, vivet in fide sua.
omnes gentes. Juxta tropologiam, diabolusquem rex < Et quomodovinum decipit potantem, sic erit vir
Babylonis significat, misit Itanium , primumque ho- superbus, et non decorabilur, qui dilatavit quasi
minem traxit de. paradiso, et circumdedit eum sage- infernus animam suam, et ipse quasi mors non adint-
nis et multiplicibus fallaciis, et per eum omnes ho- plelur. Et congregabit ad se omnes gentes, et coa-
mines constituit peccatores. « Et cibus ejus ele- cervabit ad se omnes populos. Nunquid non omnes
clus, > quia dedignatur quosque viles et sxculares isti super eum parabolam suaient, et loquelaui
tentare, sanclos quoque et perfectos aggreditur, et aenigmalum ejus? Et dicetur, vx ei qui multiplicat
nunquam genus humanum persequi et decipere non sua. » Hic jam manifeste Nabuchodoitosorpro-
C uuntiatur intérims. Sicut
cessât. (inquit) vinum potantem
CAPUT II. inebriat, ut neque pes, neque mens suum teneat
« Super custodtam meam stabo, et figatngradum officium, sic vir superbus, vel generaliler omnes,
super munilionem, et contemplabor ut videam quid vel specialtter Nabuchodonosornon decorabilur, nec
dicatur mihi, et quid respondeam ad arguentem me. » volunlatem suam perducet ad efïectum. Quasi mors
Conquestus fuerat primo propheta, et responderat ei enim et inféras non satiatur occisis, et omnia ra-
Dominus dicens : « Aspicite in gentibus, » etc. Ad piens, nuUum sux avaritix finem ponit. « Usquequo
quam Domini respousîonemtemperavit quaestionem, et aggravât conlra se densum lutum? > Et specialiter
tauquam superioris dicti agens poenitentiam, et blatt- contra Nabucbodonosor, et generalker eontra oinnes
dieudo dicit : < Deus meus sancte meus, non nto- avaros sermo dirigitur. Omnis avarus non sua mul-
rieuiur, i nihilominus tamen idipsum, licet cum ve- tiplicat, quia divitix quas per fas et nefas coadunat,
neratione quadam, sciscitatus est. > Mundi sunt oculi cum eo perseverare nen possunt, sed ad alios pos-
tui, ut non videanl malum. Quare non respicis super sessores transeunt. Pulchra autem nimias divitias
inique agentes, etc. Nunc vero dicit exspectare se densum lutum appeUavit, quia animx sinceritatent
quid Dominus respondeat, ut quod dictum fuerat, " confundunt, et gravissimo iniquitalis pondère nten-
omnibus dicatur. « Super custodiam meam stabo, > tem prémuni.
hoc est, in sublimitate et celsitudine prophelix mex, « Nunquid non repente consurgent qui mordeant
ut videam post eversionem templi et civitalis, ac pote, et suscitabuntur lacérantes te, et eris in rapinam
puli captivitatem, quid sequatur. eis? Quia "tu spoliasti gentes multas, spoliabunt te
< Et respondit mihi Dominus, et dixit : Scribe vi- omnes qui reliqui fuerint de populis, propter sangui-
sum, et explana eum super tabulas, ut percurrat qui nem hominis et iniquitatem terrx, civitalis et om-
• legerit eum, quia adhuc visus procul, et apparebit nium habitantium in ea. > Medoset Persas insinuât,
in finem, et non menlielur. » Secundum quod Do- qui,contra Babyloniorumregnumconsurgentes,primo
minus per Isajam dixerat : < Adhuc te loquente, di- momorderunt, detrahentes luxurix eorum, postea
cant ecce adsunt, > nunc Dominus respondet.etprx- laceraverunl et discerpserunt, inlerfecto Baltbasar
cipit prophetaeut scribal visunt, id est prophetiam, et omnibus regni principibus dispersis. Tune fuit eis
el explanet eum, id est diligenler et manifeste scribal in rapinam vastalor totius orbis, et spoliatus est ab
in tabulis cordis, juxta Aposloluni, qui loquitur ad omnibus populis, qui ejus crudelilatem évadera po-
Corinlhios : « Epistola noslra vos eslis scripta in tuerunt. Hoc aulem véniel, ait, propter sanguinem
1HS ENARRATIO IN HABACUCPROPHETAM. 186
hominis, id est Judx, et iniquitatem terrx, subaudis A terra gloria Domini replebitur. In quibusdam codi-
Israëlcivitatis, id est Hierusalem, et omnes habitantes cibus lëgitur négative, Non sunt hxc a Domino exer-
in ea, omnem populum designans. Illud autem quod ciluum ; et est sensus : Talis xdificatio, qux fit in
supra positum est, « usquequo, » vel increpantis est sanguinibus et iniquitate, non est a Domino.
vox, vel ad prophetx affectant respicit, desiderantis «Vx qui potum dat amico suo, mittens fel suum et
citum malilix et superbix interitutm inebrians, ut aspiciat nuditatem ejus. i Tradunt
« Vx qui congregat avaritiam malam domui sux. Hebrxi hoc loco rem fabulosam magis quam veram :
ut sit in excelso nidus ejus, et liberari se putat de Sedecias (inquiunt) rex captas est a Nabuchodo-
manu mali. > Adhuc contra impittm regem loquitur, nosor in Reblatha, qux est Antiochia, et erulis
qui congregat avaritiam malam domui sux, nec in- oculis ductus est in Babylonem : ubi cum qnadam
telligit divitias ex malo quxsitas, causant sibi esse die convivium regifico luxu celebraret, jussit ibi Se-
ruinx ; siraulque arguitur superbix, quod ad avium decix dari poculum, quo venter potantis solverelur
similitudinem in excelso posuerit nidum suum, ar- in fluxum, sicque introductum, ante ora polanlium
bitrons posse se liberari de manu mali, id est nun- compulsum, in ventris stercore fuisse pollutum ; et
quam se venturum in hostium potestatem. Malam hoc est quod dicitur : « Vx qui potum dat ami-
autem dicit, avaritiam pecunix et diviliarum, quia B co, » etc. quod videlicet rex potentissimus quondam,
est et bona avarilia, id est cupiditas spiritualium ad tantum dedecus sit adductus. Unde minalur ei
diviliarum sapientix et scientix Dei, licet aut raro, Deus, quod ipse quoque bibiturus sit hujuscemodi
aut nunquam nomen avaritix in bono positum potionem. Sed melius hoc non de calhartica potione,
legatur. verum de malis qux passurus erat Nabuchodonosor,
« Cogitasli confusionem domui tux. »Dum (inquit) intelligimus. Calix enim vel potio in Scripturis pas-
ponis in excelso nidum tuum, nihil aliud egisti, nisi sioaeni vel afflictionem solet designare. Invehitur
cogitasli confusionem tibi et posteris tais, quia hxc ergo propheta contra regem impium, quod oblitus
sollicitudo finem habebit ignominiam. < Concidisli sux conditionis, et quasi ipse non esset homo, nec
populos multos, et peccavit, anima tua. Quia lapis posset pati qux aliis inferebal, inebriaret omnes ho-
de pariete clamavit, et lignum quod inter juncturas mines felle el amaritudine malorum, ut eorunï nudi-
xdificiorum est, respondebit. > In hoc (inquit) quod tatem (hoc est, ignominiam) aspiceret, ut ex illorum
plurimos occidisti, in tuam ipsius animam desxvisti, miseria suam exaggeraret potentiam. Est autem
et in tantam crudelitatem exarsisti, ut lapides de- tnetaphora ebrii hominis, qùod sicut ille nudalur,
slraclarum civitalum et ligna eversorum ac combu- ejusque ignominia conspicitur, ita Nabuchodonosor
storum parietum, contra tuam crudelitatem clama- C inebriaverit omnes calice furoris, cunctosquc spo-
rent. Lignum autem quod hiteT^rfCturas est, ilhid ftaîos dimiserit, et quondam gloriosos ad ultimam
historialiter désignât lignum, quod ad continendos radegerit servitulenu Hoc est eoim « jepletus est,. »
parietes, in medio structuras poni solet. Notandum subaudis araicus.
quod in LXX Interpretibus habetur, Scarabxus de « Ignominia pro gloria. Bibe tu quoque et eons»-
Ugnoclamabit, museam juxta litteram designans, qux pire, circumdabit te calix dexterx Domini, et vomi-
solet in juncturis parietum in hieme vel in tempe- tus ignominioe super gloriam tuant. » Quia (inquit)
state latere; ut sit sensus : Etiam muscx in forami- plurimos inebriasti, bibe tu quoque de calice Do-
nibus lignorum absconditx, contra tuam superbiam mini. Inebriaberis calice, id est suppliciis dexterx
et avaritiam clamabunt. Domini, et omnia qux absorbueras egeres, et de
« Vx qui xdificat civilatent in sanguinibus, et sublimi gloria ad extrema venies mala.
prxparat urbem in iniquilale. > Adhuc contra Nabu- « Quia iniquitas Libani operiet te. » Libattus pro
chodonosor sermo contexitur, eique dicilur :Vx templo ponitur, quod de lignis Libani xdiucatum
quod xdiûcaverit Babylonem in sanguinibus et mor- est. Hinc alius prophela dicit : « Aperi, Libane, por-
tibus, et moeniailiius in iniquilale construxerit. _ tas tuas. » Dicit ergo quod iniquitas'Libani, id est
< Nunquid non hxc, > subaudis qux dicuntur, « a eversio templi et vastatio sanctuarii, eum depopula-
Domino sunt exerciluum? » Non (inquit) attendalur bitur et vastabil. Servat autem metaphoram, quia
persona loquentis, ne ex utilitate personx putentur Libanum pro templo dixerat, ponit animalia pro
conlemnenda esse qux dicuntur. Domini enim sunt sacrificiis et hosliis, dicens: « Et vastitas anima-
verba qux a prophelis dicuntur. « Laborabunt enim lium, » id est devaslatio sacriliciorum qux in templo
populi in mullo igni, et gentes in vacuum, et défi- offerebantur, « deterrebit eos, » id est Babylonios,
cient. > Incensa Babylone, frustra laborabunt ut quia injuria templi et sacrificiorum, qux jam cessa-
exslinguant ignem, et nitentur in nihilum. Déficient verant offerri, deterruit eos et perdMit. « De san-
enim populi Chaldaici, et Iassabuntur, nec poterunt guinibus hominum, > id est propter interfectionem
semel accensum ignem exstinguere. hominum « et » propler « iniquitatem tèrrx » repro-
« Quia replebitur terra ut cognoscat gloriam Do- - missionis « et civitalis » Hierusalem. « Et omnium
mini , quasi aqux operientes mare. >Cum Babylon habitat)tium in ea. »Juxta tropologiam increpabanlur
ifuerit eversa, manifesta fiet omnibus polentia Dei, hxrelici, quod omîtes inebrient amaris et perversis
.etjsrcul aqux fundum maris contegunt, sic universa dogmalibus, riantes amico, id est socio in fide, po-
.187 HAYMONISHALBER8TAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 188
tuin non de fonte Siloa, id est missi, Christi vide- A j posilos, el forle fundatos, ut per eos judicenlur et
licet, quem Deus Pater in mundum misit, sed de rivo puniantur peccalores, nunc agit poenilentiam, et
jEgypli tenebrarum et moerorfs. Unde et ipse rivus plangit quod temere sit loculus, poscilque veniam
recle Sior, id est lurbidus et coenosus vocatur. Di- ignora» tix, et lfoc esl quod scribitur in titulo, « Pro
citur ergo illis, quod ipsi quoque pro gloria replendi ignoranliis. > Nam et David rogal Dominum, < De-
sint ignominia, cum eorum perversa doctrina fuerit licta juventutis mex et ignorantias mcas ne memi-
revelata, et Ecclesiastica censura damnala. Operiet neris. » Quidam pulant hoc quod dicitur, « Pro
aulem eos vastitas Libani. Libanus quippe grxce ignoranliis, > hoc ostendere quod propheta oret
thus dicitur. Thure vero munditia oralionis expri- Deum pro humanis erroribus et ignorantia, ut su-
mitur. Vastitas ergo Libani eos operiet, quia eorum blata erroris caligine, lux vera palescat
oratio, quod est spéciale Dei sacrificium, vertelur CAPUT III.
illis in damnationem, juxia quod Psalmista de'Juda < Domine, audivi auditionem tuam, el limtii. »
dixit : « Oratio ejus fiât in peccatum. > Auditionent dicit vocem quam intrinsecus in mente
« Quid prodest sculptile, quia sculpsit illud ficlor audiebat. Taie esl illud Isaix :.< Domine, quis cre-
suns, conflalile, et imaginent faisant, quia speravit didit auditui nostro? » et alibi, « Dominus Deus
in figmenlo ficlor ejus, nt faceret simulacra muta? » ]B aperuit mihi aurem. »« Domine, audivi auditionem'
Miralur prophela régis Nabuchodonosor stultiliam, tuam. » Audivi (inquit) aura mentis poenas, quas
quia jusserat fieristatuam auream, habens fiduciamin Nabuchodonosorvel diabolo, ejusqtie membris prx-
simulacra quod finxerat, cum ulique nihil ei pro- parssti, el quinquies vre illis xtenium eoniminatus
desse posset. Inter sculptile et conflalile hoc distat, es. < Et limui, » secrelissima judicia tua.
quia sculptile est ligni vel mannoris, conflalile vero « Domine, opus tuum, » subaudis audivi ; id est
melallorum, qux possunt solvi igné et conflari, quod mysterittm incarnationis tux. Opus enim Dei est, ut
non solum de idololalrh, sed et de hxreticis accipi beatus Augustinus dicit : Verbum caro factum. Quod
potest, quorum sculplilia sunt prava dogmata, qux etiam de resurrectione ejus potest accipi. Audivi
ipsi confingunl, et pro veritate venerantur et adorant (inquit) opus tuum, ut qui mori dignatus es pro
falsitatem. nobis, resurgas a mortuis. « In medio annorum vivi-
« Voequi dicit ligno : Expergiscere ; Surge, lapidi fica illud, » hoc est, in pleniludine temporis impie
taceuti. Nunquid ipse docere poteril? » Hoc genera- quod pollicitus es. Tu enim dixisti : Adhuc visus
liter adversus omnes dicilur qui idola venerantur. procul, el apparebil in finem. Ergo cum tempus
Vx enim xternum erit ei qui materiera ligni vel illud quod constitutum est a te, venerit, vivifica
lapidis, sive cujuscunque metalli pro deo colit, el (" illud opus tuum, ut non moriatur sermo tuus, sed
invocans dicit : < Expergiscere, » cum forma tanlum opère implealur. « In medio annorum notum faeies, i
sit inanimata. Nam eidos Grxce vel idea, forma di- Cum venerit tempus, et opéra promissa compleveris,
cilur : inde diminulive idolum, formula vocatur. tuac monstrabis vera esse qux pollicitus es. « Cum
Nunquid ipse lapis quem invocas, docere le poterit iratus fueris, misericordix recordaberis, » non quod
et prxdicere ventura? « Ecce iste cooperlus est aura Deus more humano in ira obliviscalur, et post iram
et argento. » Quasi oslendentis est: Ecce iste lapis misericordix recordelur,sed quod nobis in afllictione
quem adoras, o idololalra, cooperlus esl et oblilus positis, videtur oblivisci, cum non cito laborantibus
aura. < El omnis spiritus, » id est flatus vilalis, succurrit, sicut Psalmista in tribulatione dicit :
« non est in visceribus ejus, >id est idoli vel lapidis. i Usquequo, Domine, oblivisceris in finem? » Simul-
i Dominus autem, » quem veri adoratores adora- que consideranda est Dei clementia. Non dicit,
mus, « in templo sancto suo. Sileaf a facie ejus om- Postquam poenas irragaveris, sed « Cuut iratus fue-
nis lerra. >Non in manufacto subaudis templo, sed ris , misericordix recordaberis. » Non enim semper
vel in coelis, vel in iinoquoque sanciorum, juxta perçu lit, qui irascitur, sed tantummodo commina-
Apostolum dicentem : « An nescilis quoniam lem- tur. Taie est et illud ApostoU: « Revelatur ira Dei su-
plum Dei eslis, el Spiritus Dei habilat in vobis? » - per omnem impietatem hominum. » Revelatur dix-ii,
Sive < Dominus in templo sancto suo, > hoc est, non infertur : sed revelalur ul terreat, et correctis
Filius in Pâtre : vel« in templo suo, »in universilaie parcat. Alia translatio dicit : In medio duorum ani-
mundi cominens et regens omnia. < In ipso enim malium cognosceris. Qux duo animalia, Filium Dei
vivimus, movëmur, et sumus. » Est ergo Deus in et Spiritum sanctum cognoscimus. Qux eliam ani
munrio, non loco inclusus, sed sua majestale illoca- malia putantesse duo chérubin, qui inuluo se respi-
liter intplens omnia, currens per omnia, circuni- ciunt, el in medio sui habent oraculum sive propi-
pleclens omnia. tiatorium. Quidam duo animalia putant esse duos
« Oratio Habacuc prophelx pro ignoranliis. » Quia latrones, in quorum medio crueifixus et agnitus esl
supra temere causatus fuerat cum Domino, dicens: Dominus. Nonnulli duo animalia dicunt esse duo
«Usquequo,Domine,clamaboet nonexauriies,» et post Testamenta, Velus et Novum, qux animala et visa
pauca, « Quare non respicis super iniqua agentes ;•* sunt, el in quorum medio Christus agnoscilur. Plu-
audierat quoque Dominum respondeniem, et didi- res Moysen et Eliam intelligunt, inler quos Dominus
çerat Nabuchodonosor vel eliam diabolum ad hoc iu monte transfiguralus apparaît.
189 ENARRATIO IN HABACUCPROPHETAM. 190
« Deus ab austro veniet. » Sunt qui hoc quod di- A Cornua ergo in manibus erant, quia licel pateretur
citur, « Deus ab austro veniet, » Belhlehem velint pro nobis, potestatem regiam non aniisit, imo per
iutelligi, qux in australi parte sita est, et in qua ci- crucem suum dilalavit imperium. « Ante faciem ejus
vilale natus esl Chrislus. « Et sanclus de monte Pha- ibit mors. » Mors, diabolus auctor mortis, de quo
ran. » Pharan autem mons esl vicinus monii Sinai, Joannes : Et nomen illi mors. Ivit ergo mors ante
iu quo lex data esl. Inde dicilur venire Sanctus, quia pedes ejus quia mox eo baptizato in Jordane, occur-
per legem est coguilio Dei. Hoc juxta litteram. Vel rit illi, tentans illum post jejunium quadraginla die-
«Deus ab austro veniet, >id est a meridie, ab illis rum, antequam aut praedicaret aut miraculis se
videlicet qui sunt filii lucis et diei. A meridie ergo Deum proderet. Undë adhuc sequitur : « Egredie-
veniet Dominus, et .exspeclandus est iis qui sunt in tur diabolus ante pedes ejus, » quia exeunli de aquis
fervore dilectionis et fidei. Unde et in Canlicis can- obvius fuit. Alia translalio dicit : Egredietur Re-
ticorum sponsa inlerrogat : Indica mihi quem diligit scheph ante pedes ejus. Tradunt Hebrxi Rescbeph
anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie. « Et nomen esse dxmonis, qui principalum inter reliquos
sanctus de monte Pharan. » Pharan interpretatur os teneai, sicut el Beelzcbub. Hune dicunt in paradiso
videniis, et rêvera de ore, id est sermone eruditi viri serpentent intrasse, et per eum primum hominem
el videntis, id est inlelligenlis, quique plenus luce B decepisse. Unde et ex maledictione, qua a Domino
scientix, venit notitia Dei. (Diapsalma.) « Opérait condemnatus est, nomen aecepil. Rescbeph esim
coelos gloria ejus. » In naiivilaie enim Domini gloria interpretatur replans ventre. Dictum enim fuerat ser-
repletum et quasi opertum esl coelum, angelis pro- penti, imo diabolo qui eral in serpente : Supra
testantibus, « Gloriain excelsis Deo. » « Ellaudisejus pectus tuum gradieris. Egressus esl ergo diabolus
plena est terra, » quia pacem adventus ejus terris anle pedes Domini, quia inox ut baptizatusest, et ad
refudit, concinentibus angelis, «Et in terra pax ho- descensum columboevox Patris super eum intonuit,
îninibus bonx voluntalis. » Nolandum vero qnia commolus his diabolus, admit ut eum tentaret, vo-
cum dicilur, « Operuit coelosgloria ejus, »ostenditur lens probare utram esset Dei Filius.
minus esse quod operilur, eo quod operit. Ergo « Sletit, et mensus est terrain. » Stare, divinitatis
major est gloria quam coeli qui operiuntur. Possumus est, sicut iransire humanitatis. Slans ergo Domi-
quoque coelos intelligere sanctos, qui portant imagi- nus mensus est terram, quia potenlia divinitatis
nent supercoelestis, et enarrant gloriam Dei. Hos cuncta disponens, terram, id est corda terrenorum
ergo coelos operit, hoc est, illustrât gloria et maje- hominum mensus est, discernens et prxvidens qui
stas Dei. Landis ejus plena est terra, quia juxta vo- digni essent eligi, qui justo judicio reprobari. i Aspe-
cem Psalmislx : i Admirabile est nomen ejus in ct ( xil, et dissolvit génies. » Aspectus Domini est vis
universa terra, t divinx majestalis, qua cuncta prxvidet, locis ac
< Splendor ejus ul lux erit » qnia claritas mira- temporibus singula disponens. Aspexit ergo et dissol-
culorum ejus manifesta luce radiavit. Nec nos movit gentes, hoc est dissipavit ut non jam essent gén-
veat diversitas temporis; prxterilo enim tempore ies, sed renati per fidem et baplismum efticerentur
dicit: « Operuit coelosgloria ejus, » prxsenti, « Lau- filii Dei. < Et conlrili sunt montes sxculi. > Disso-
dis ejus plena est terra; » l'uturo vero, « Splendor lutis gentibus sxculi, monles contriti sunt, id est
ejus ut lux erit. > Divina quippe Scriptura nulla omnis dxmonum fracla poteslas, quos montes sxculi
temporis lege stringilur, qux supergredilur omne vocat ob lumorem elalionis. Sive montes sxculi,
lempus. « Cornua in manibus ejus, » hoc est vexilla principes el potentes hujus mundi dicit, qui contriti
et tropxa crucis. Et notaitdum quod cum manus sunt a duritia superbix sux, visa claritale miracu-
Domini in cornibus crucis aflixx sint, non dicit : loruni Christi. Montes aulem sxculi dicil, quia sunt
Manus Dominiin cornibus, sed « Cornua in manibus alii montes, qui non sunt sxculi,sancti videlicet apo-
ejus. » Ipsam enim crucem, imo ipsam mortem in stoli et viriapostolici, de quibus Psalmista : « Levavi
poleslate habuit, sicut ipse dicit : i Potestatem ha- _ oculosmeosiiinionles,etc.»Hi non sunt moules sxculi,
beo ponendî animam meam. » sed montes Dei, montes incaseali, hoc est gratia
« Ibi abscondila est fortitudo ejus. > Ibi, boc est spiriluali repleti.
in cornibus, abscondita est fortiludo ejus, et poten- « Incurvati sunt colles mundi ab itineribus xler-
tia divinilalis ejus, quia cum esset in forma Dei nitatis ejus. » Qui sunt montes, ipsi sunt et colles,
xqualis Deo, exinanivit seipsum, formam servi ac- potentes videlicet, el eorum suppares, quorumque
cipiens, et humilians se Patri usque ad mortem, superbiam ante adventum Christi nemo polerat hu-
mortem autem crucis. In cruce ergo abscondila est miliare. Contriti vero ei incurvati sunt ab itineribus
fortiludo ejus, quando dicebat : « Tristis est anima xleruitatisejus, id esl Dei, quia oelernitas divinita-
mea usque ad morlem. » Possumus quoque per cornua tis ejus ad nos venire dignata esl. Ilinera autem
regiam potestatem accipere. Mosenim Scripturarunr ejus sunt, de coelo in uterum virginis, de utero in
e3l cornu pro fortitudine el potestate ponere, ut prxsepe, de pvxsepi ad baptismum, rie baptismo ad
Psalmista : In le inimicos nostros ventilabimus crucem, de cruce in sepulcrum , de sepulcro
cornu. El mater sancti Samuelis : Dabit (inquil) im- iterum in coelum. Possunt etiam %l per montes
perium régi suo, et sublimabit cornu Christi sui. fortiores dxmones intelligi, qui in bxreticis et
apostalis sunt, et élevant se contra scientiam Dei : A irascitur Dominus, et est in illis furor ejus. Marc
colles vero, minoris potentix dxmones, qui sunt in vero sunt animx eorum qui circumferuntur omni
hominibus sxcularibus, de diviliis, fortitudine, for- vento doctrinx, el semper in imo sunt. In talibus est
mositale, nobilitate.cxterisque corporis bonis glorian- indignatio Domini, quod faveant perversis doctori-
tibus. Hi montes et colles in adventu Christi contriti bus, nondum tamen exardescit in illis furor, sed
et incurvati sunt, quia conversis talibus, et exem- exspectantur ut resipiscant ab erroribus suis. « Qui
plum humilitatis Christi suscipientibus, confusi sunt ascendens super equos tuos, et quadrigx tux salva-
dxmones, qui in eis erant, et contraria eorum for- tio. > Equi Dei sunt sanctorum animx, super quas
tiludo ad nihilum redacta est. ascendit Dominus ut eas possideat, et ab errorum
« Pro iniquitate vidi tentoria jEthiopix. » jEthio- deviis ad veritatis tramilem dirigat. Ex his equis
: « Ut jumentum factus sum
pes teterrimi sunt homines, qui feruntur draconuui erat ille qui dicebat
vesci carnibus, ideoque significant dxmones tétras apud le. > His equis et curribus vallatur Eliseus
malitia, quorum sunt potus dulcissimus, homines propheta, quos etiam metuenti puera suo oslendit.
serpentium animum babenles, et ad nocendum sem- Ail enim Scriptura libri Regum : « Quia aspexit, et
per paraît. jEthiopum tabernacula sunt ipsi homi- ecce mons plenus equis igneis, et quadrigx ignex in
nes, qui laborando pro acquirendis diviliis, efficiun- B eircuilu Elisei. > Et hoc notandum quod in tantis
tur tabernacula eorum ; quod prophela imo verbo millibus equorunt et curruum, nullus ascensor eo-
iniquitatis expressit sic : Omnis enim dives aut ipse rum cernitur. Ille enim erat auriga et rector, cui
iniquus est, aut hxres iniqui. Ait ergo propheta , Psalmisla canit : t Qui sedes super chérubin, mani-
Vidi, subaudis homines faclos tentoria yElhiôpiae festare. » Super hujuscemodi equos ascendit Deus,
pro iniquitate, id estcupidilate, qua nunquam cessant cl quadrigx ejus salvatio; vel, ut alia translatio di-
congregare divitias ; quas cum adepli fuerint, tra- cit, Equitalus tuus sanitas. Equitatus Dei justoram
dunt se luxurix„et voluptatibus, atque omni iniqui- omnium est multitudo, totius humani generis salva-
tati, sicque efiiciuntur bospitium dxmonum, qui de- tio, quia in sanclis equilans, totum lustravit et sal-
buerant esse templum Dei. « Turbabuntur pelles vavit orbem.
terrx Madian. » Quod dixit supra tentoria, nunc di- < Suscitans suscitabis arcum tuum ; > id est, quod
cit pelles ; et quod ./Ethiopes, hoc terram Madian.
promisisti in Veteri Teslamento, implebis in Novo.
Madian enim regio est vicina jElhiopiae. Interpreta- Nam
tur Madian ex judicio, subaudis in condemnatio- per arcum, qui duobus cornibus tendit, duo
Teslamenta intelligunlur. Unde sequitur et ostendit
nem. Turbabuntur ergo.pelles terrx Madian,. id est
homines qui se.ifocerunt habitacula dxmonuin, per P es. quid sit arcus : « Juramenta tribubus qux loculus
> Suscitabis (inquit) arcum, impleta juramenta,
et
injustitiam iniquitatem divitias et sxculi dignilates
qux locutus es tribubus Israël de adventu Filii tui.
acquirendo. Turbabuntur enim, quia conscientia
peccaiorum terrili, et metu xternarum poenarunt (Diapsalma.) « Fluvios scindes terrae ; viderunt te
exagitati, semper erunt in formidine, et severos et doluerunl montes. » Fluvii terrx sunt corda terre-
post mortem cruciatus quolidianopavore superstites norum hominum, qui prxdicanlibus aposlolis scissa
sustinebunt. sunt el aperta per poenilentiam, ut semen verbi Dei
« Nunquid in fluminibus iratus es, Domine, aut in reciperent. Nam et in passione Domini petrx scissx
fluminibus furor tuus, vel in mari indignatio tua? » sunt, ut dura gentium corda signarentur esse sein-
Interrogat propheta Dominum, el quasi dubitans lo- denda per fidem. Viderunt hoc montes, id est con-
quitur : O Domine, quando Jordanem fluvium rétro traria; forlitudines, et doluerunl invidentes genlium
converti fecisti, et quando mare divisisli, ul viam fa- saluli. Sive montes sunt excelsa régna terrarum, et
ceres populo tuo, nunquid in fluminibus iratus es, sublimes sxculi potestales. Viderunt crescere et
aut in mari fuit indignatio tua ? Non enim insensi- propagari fidem Christi, et doluerunt, alque gra-
bilia elementa quidquam offenderant ut tuam mere- vissimam contra sanctos persecutionera excitave-
rentur indignationem. Sicut ergo lune fecisli dirai--D runt. Unde sequitur : « gurges aquarura transiit. >
cans pro populo tuo, ila nunc ascendens equos tuos, Gurges aquarum valida tempestas persecutionis,
et corripiens arcum, salutem dabis populo tuo. Scien- transiit, id est conquievit, postquam montes, id
dum autem hona flumina esse et mala, mare quoque est sxculi potestales Christum agnoverunt. Sire
esse bonum et dulce, esse et pessimum et amaram. alio sensu : gurges aquarum, id est prxdicatio
In bona siguificatione ponitur fluvius, cum dicit aposlolorum, transiit, nuntiata per omnes mundi
Psalmista : < Fluminis intpetus lxtificat civitalem terminos. « Dedil abyssus vocem suam : » id est,
Dei ; i in mala vero, ul apud Ezechielem Pharao lo- profunda apostolorum prxdicatio per orbem tnso-
quitur : < Mea sunt flumina, et ego feci illa. > Mare nuit. « Altitudo manus suas levabit ; » id est virtus
quoque in bonam partem ponitur, ubi in psalmo di- divina miraculorum se operibus declaravit ; manus
citur : « Domini est terra et orbis terrarum. Ipse su- namque Ievare mira operari est. Aliter : « Dédit
per maria fundavit eum. i Mala ergo flumina sunt abyssus vocem suam; > id est inferus a Chrislo
dogmata hxreticorum, qux velut flumina currunt superatus, triumphatorem mortis laudavit. < Alti-
spumanti eloquenlia, et Auraitcontra veritalem. His tudo manum suam levavit ; » id est celsiludo ange-
193 ENARRATIOIN HABACUCPROPHETAM. 19*
lica quasi quodam plausu manum tripudians, Chri- A potestas innuitur. Ma.eoixit Deus sceptris ejus, id
stum laudavit. est impii, id est regno et potestati ejus. Irapium
« Sol et luna steterunt in habitaculo suo. > Juxta autem, secundum superioris prophetix traclatum,
litteram, ut Isidorus dicit, post diem judicii non id est, specialiter, juxta litteram, Nabuchodonosor,
occidet sol et luna infra terras descendendo, sed vel generaliter omnem populi Dei adversarium, seu
semper super terras parebunt; sol quidem in orien- ipsum diabolum possumus accipere. De quo adhuc
te , luna in occidente omni mundo conspicua, nec sequitur: «Capiti bellatoram ejus,» subaudis male-
sub terras descendent, ne inferis lumen suum osten- dixisti. Non solum ( inquit ) sceptris ejus, sed eliam
dant. Altiore sensu : « sol et luna steterunt in habi- ipsi capiti quod percusseras, maledixisti. Caput au-
taculo suo, » quia Christus, qui verus est sol, resur- tem bellatoram diabolus, persecutorum Ecclesix,
gens a morluis, habitaculum coeliconscendit ; luna quales fuerunt Nero, Domitianus, coeterique qui
vero, id est Ecclesia, in fide quam percepit, de- publicam persecutionem Ecclesix indixerunt. « Ve-
vote et inconcusse permansit. Quod apertius alia nientibus, » id est qui veniebant, « ut turbo, » sicut
translatio dicit : Elevatus sol in orttt suo, cl luna tempestas cum terrore nimio, « ad dispergendum
slelit in ordine suo. « In luce sagittarum tuarum me, » id est unitaiem sanctx Ecclesix. « Exsultalio
ibunt, in splendore fulgurantis hastx tux. » Ordo B eorum, > id est persecutorum « sicut ejus qui dé-
verborum est : Sagittx tux et hastx tux in luce et vorât pauperem in abscondito. » Quemadmodum
in splendore fulgurantis ibunt. Sagittx et haslx Dei, raptor exsultat, cum pauperem nullo videnle et
apostoli sunt, quia sicut sagittx et haslx refulgent auxilium ferente spoliât, ita persécuteras sancio-
et vulnerant, sic apostoli refulgebant miraculis, rum gaudebant, tanquam Deo non vidente et tie-
vulnerabant prxdicamentis, denuntiantes peccaio- sciente quos affligèrent. Potest hoc et de omni
ribus xterna supplicia. Aliter : « Sol et luna stete- perverso diei, qui cum impune peccat exsultat, pu-
runt in habitaculo suo. >ODeus! sol et luna, et omnis tans Deum se posse latere, et qux agit ignorare.
splendor signorum, quo prius illustrabas populum « Viam fecisti in mari equis tais. » Equi Dei sunt
tuum, jam malorum pondère et quodam tenebrarum apostoli exterique prxdicatores, quibus Deus viam
horrore cooperta erant; te autem apparente, slete- fecit in mari, hoc est in mundo, ut possent dis-
rant in habitaculo suo, hoc est, receperunt splen- currere per orbem. Neque enim ipsi sua virtute
dorem et virtutem suam. Ibunt itaque haud dubium ad tôt et tantas sxvas nationes potuissent prxdi-
populi fidèles in luce sagittarum tuarum, et in cando venire, nisi ille fecisset viam, diversitatem
splendore fulgurantis hastx tux; hoc est, arabula- gentium- sub uno Romanorum imperio conciliando.
bunt per iter hujus vitx in luce prxceplorum tuo- « In luto aquarum multarum; » id est in idololalria
rum, qux velut sagittx aut haslx vulnerant ad sa- mullarum gentium fecisti prxdicatoribus tuis viam ,
lulem, ad hoc terrent, ut emendent. ut eam spernerent et quasi lutum conculcaiidant
< In fremita conculcabis terram. » In terribili annunliarent.
prxdicatione apostolorum conculcabis terram, id « Audivi » non aure corporis, sed intellectu men-
est, conteres corda terrenorum hominum. « Et in tis. Et qux audivit ? Ea videlicet qux a Pâtre dicla
furore, >id est judicii comminatione. sunt Filio, de ejus nativitate et passione, qua mun-
« Obstupefacies gentes » régna terrena et omnem dum redempturus erat. « Et conturbatus est venter
mundi potestatem mirari faciès. Quia «egressus es, » meus ; > id est intellectus meus, cur videlicet ausus
o Deus Paler, « in salutem populi mi, in salutem fuerim reprehendere judicia Dei, cum etiam ipse
cum Christo tuo, > id est cum Filio tuo, quem prx Dei Filius, qui peccatum non habuit, tanta et tam
omnibus sanctis singularis gratix chrismate unxisti. indigna ab indignis sustinuerit. <A voce, > subaudis
Ut enim Apostolus ait : « Deus erat in Christo, mun- hujus audilionis, < contremuerunt labia mea > ut
dum reconcilians sibi. » « Percussisti caput de domo ultra jam non auderem loqui aut conqueri, quare
impii. » Caput, principem hujus mundi : domum ._ justi aflligantur in mundo. « Ingrcdiatur puiredo
ipsius, mundum sive animam peccatoris, in qua in ossibus meis, et subter me scateat > Certus
velul in suo requiescit hospitio. Percutitur ergo ca- jam propheta quod idcirco sancti adversis exercen-
put de domo impii, ut illo percusso, fiât domus tur in hac vita, ut ad veram requiem in alia perdu-
Dei et habitatio juslilix. « Denudasti fundamentum cantur, dicit libenter se velle pâli omnia contraria ;
usque ad coUum. » Omnes astulias et sécréta consi- optât se tentari et aflligi corporis infirmitate, sicut
lia iliius impii manifèstasti fidelibus usque ad col- Job, dicens : « Ingrediatur putredo in ossibus meis, »
lum , id est usque ad ipsum qui est caput et prin- ut non solum caro, sed etiam medullx ossium com-
ceps nequitix spiritualis, Antichrisli videlicet; quia putrescant. « Et subter me scateat, > hoc est, bul-
velut collum subjungitur capiti, ita iUe suppar est liat multitudine vermium. Perquod ostenditparalum
malitix diaboli, et quasi administrator deceplionis. se esse ad omnia gravissima et poslrema suppli-
Hinc Apostolus : Ut non circumveniamur a Salana, cia sustinenda. Et hoc quare? « Utrequiescam in
non enim ignoramus cogitationes ejus. die tribulationis ; > hoc est, in die judicii, quando
(Diapsalma.) «Maledixistisceplris ejus.» Sceplrum 'erit lalis tribulalio, qualis nunquam aniea fuit. Et
" «ut ascendain ad populum accinclum nostrum. >
gestatuen est regiuni, et ideo per sceptrum regia
m HAYMOMS HALBÊRSTAT. EPISG. ÔPP. PARS. 1. — COMMENT. B1BL. 196
Ordo est, « ut ascendant ad populum accinctum .jjt Operationis. i Abscidetur de ovili pecus ; » id est
nostrum, » Id est êxpeditum et prxparatum rési- " de Hierusalem, in qua velut pecus in ovili babitabal;
stera spirilualibus hostibus. abscidetur promiscua plebis multitudo, deleta a Tito
« Ficus enim non florebit. » Ficus Judaicam ple- et Vespasiano ferra, famé et caplivitale. < Et non
bem désignât, ad quam venit Dominus, quxrens in erit armentum in prxsepibus, » id est sacerdotes
ea fructum juslitix, jst non repêrit, statimque ei scribx et exteri principes, qui velut tauri pingues,
maledixit, dicens : « Nunquam ex te fructus oria- subjectis populis quasi gregibus prxerant, et velut
tur. » PMevidens ergo propheta Judxos in sua in plënis prxsepibus deliciabanlur. Non ergo erit
infidelitatepermansuros, dolore plenus dicit: « Ficus armentum in prxsepibus, quia subvërsa Hierusalem,
non florebit, > id estSynagoga infidelium Judxorum, omnis illa priucipum dignitas annullata est, et im-
florem fidei et fruetum boni operis non afferet/Et pletum quod Dominus dixerat : « Relinouetur vobis
hoc non de omnibus, sed de illis dixit qui excxcati domus vestra déserta. »
sunt, quorum maxima pars periit. Cum pleniludu « Ego autem in Domino gaudebo, et exsultabo in
genlium inlroierit, tune florebit hxc ficus, et omnis Deo Jesu meo. » Prxdicta perditione plebis el prin-
Israël salvus flet. « Et non erit germen in vineis. » cipum et totius civilatis, loquitur prophela ex sua et
Vineam plebem illam vocari, ex multis sancloe Scri- B apostolorum omniumque sanctorum persona . « Ego
pturx locis discimus, e quibus unus est, « Vineam (inquit) in Domino gaudebo, » non in diviliis, non
de /Egypto transtulisti. > Hxc vinea plantata lit in gloria hujus mundi, « el exsultabo in Deo Jesu
palriarchis, exculta nobililer in prophetis, acceptis- salutari meo. » Jésus enim salvator, sive salutaris
simum Deo fructum altulit, sed apparente Domino interprelatur, sed interpres mahtit ipsum Hebraicum
degeneravil : Et cum debuisset facere uvas, fecit verbum ponere, quia dulce et plénum gaudii nomen
labruscas : id est, cum debuisset credere in Christum, Jésus semper délectai audire.
qui ei.promissus et missus fuerat, econtra negavit < Deus Dominus fortiludo mea. » Omnis inea
éum, et ad mortem poposcit, dicens, « Non habemus virtus, omnis justitia Christus jst, qui est Deus
regem nisi Cxsarem, » et, « Crucifige, crucifige meus. « Et ponel pedes meos quasi cervorum. »
eum. » Hoc prxvidens propheta sanctus déplorât, Cervorum natura est ut plana et humilia deserant,
dicens : « Non erit germen in vineis ; » hoc est, radix et montium ardùa conscëndant, serpentes etiam
boni operis in Judaeis. « Mentietur opus olivx. > de cavernis flalu extrados occidant. Sic et sancti
Olivam Synagogam ttesignare, poterit agnoscere terrena el intima deserant, ad coelestia contendunl,
qui legeritPaulum aposlolum, dispulanlem de fractis et sua proedicatione a cordibus hominum serpentis
olivx ramis, et de oleaslro in bonam olivarn inserlo. 'J antiqui maliliam depellunt. Dicit ergo prophela,
Hujus olivx opus fuit unclio, quia in Veterl Testa- Deus Dominus ponet pedes meos, id est acliones
meiito reges et prophetx oleo visibili pngebantur. meas quasi cervorum, facienshte sua gratia caduca
Hanc unctionem cessaturam in advenlu Chrisli contemnere et xterna desiderare. « El super excelsa
prxnuntiat propheta, quomodo et Daniel dicit : mea deducet me victor in psalmis canentem. » De-
«Cum venerit Sanctus sanciorum, cessabit unelio. » ducet me super excelsa mea, id esl ad illam coele-
Vel ita : « Mentietur opus olivx, » id est, mentietur steni patriam, quia mihi et omnibus sanctis ante
plqbs Judaica, qux se promitlebat impleturam om- sxcula prxparata est. Ideo confidenter dico: « Super
nia qux Dominus prxcipiebat, dicens : Omnia quae excelsa mea. » Ipse autem deducet, quia hoc nou
prxcipit Dominus Deus noster faciemus, et obëdien- mea virtus, sed ejus est gratia. Deducet autem me
tes ei erimus. « Et arva non afférent cibum. » Hie- canentem victori, id esl Christo triumphatori mortis
rusalem terrenam arvorum, id estcamporum, nomine el diaboli. Deducet ergo me super excelsa, hoc est,
désignât. Qux enim in montibus sita eral, ei de ad bealam supernx civilatis frequentiam, qux ex
qua dictum fuerat : « Fundamenla ejus in montibus angelis et sanctis hominibus constat, ut illis arimix
sanctis,» poslquam Dei Filium recipere notait, _ tus alque conjunclus, canam viclori cum angelis,
burailis et câmpestris vocatur, de virtutum prolapsa « Gloria in excelsis Deo. > Canam et in psalmis
culmine. Arva ergo non afférent cibos, quia plebs panegyncis, cum psalmigrapho David concinens :
Judaica nullain jam frugem fidei vél bonx reddit « Domine, in virtute tua Ixtabitur rex. »
"
IN SOPHOMAM PROPHETAM.
Sophonias propheta, qui nonus est in ordine duo- CAPUT PRIMUM. .

decim prophetarum, interpretatur spécula, sive « Verbum Domini quod faclum est ad Sophoiiiam
arcanum Domini. Certiit captivitaiem urbis Hieru- filium Chusi, filii Godolix, filii Amarix, filii Ezecbix,
salem, cujus jam instabat eversio régnante Josia in Jiebus Josiae filii Aramon régis Judx. » Tradunt
rege juslissimo, sub quo et iste prophetavil. Alia- liebrxi, cujuscumque paler aul avus ponitur iu
rum genlium vastationem prxdicat, et diem judicii tilulo, ipsos quoque fuisse prophetas. Ergo hic
intonal. Sophonias ab avis et atavis prophetalistirpe gênera-1
197 ÈNARRATIO IN SOPHON1AMPROPHETAM. 198
lus est. Sophonias enim habuit patrem Chusi ,, A fuerunt ruinx impiorum negantium Christum et
avuin Godoliam, proavum Amariam, atavum Eze- nolentium recipere fidem ejus. < Et disperdam ho-
chiam. Interpretalur Sophonias (ut dictum est) spé- mines a facie terrx, dicil Dominus, et extendant
cula sive arcanum. Prophetx enim speculatores manum meam super Judam et super omnes habi-
erant, sicut ad Ezecbielem dicitur : « Speculatorem tatores Hierusalem. » Exlensio manuum gesluiu
dedi te domui Israël, t Arcana quoque Domini perculienlis oslendit. « Et disperdam de loco hoc
eis revelabantur, sicul in Amos dicitur : Non faciet ' reliquias Baal, » id est cultores ejus, qui pauci re-
Dominus verbum, nisi ante revelaverit servis suis manserant in Juda de cxde hostium. Ad tantam
prophelis. Hic ergo speculalor filius erat Chusi, namque inipietatem vénérant, ut in templo Dei
qui interpretalur humililas, vel JEthiops meus. staluam Baal ponerent, quant imaginent Ezechiel
Habebat autem avum Godoliam , qui dicitur ma- vocat idolum zeli, et in eodem sanctuario Deum et
gniiudo Domini ; proavum Amariam, qui sermo idola venerarenlur. « Et nomina xdiluorum cum
Domini interpretatur; atavum Ezechiam, qui ver- sacerdolibus. » jEdilui sunt janitores, ideslxdium
titur in fortitudinem Domini. Itaque de fonim- custodes, ipsi sunt Hebraice Nalhinei. Hic aulem
dine Domini nascitur sermo Domini, de sermone despective sacerdotes vocat xdiluos, quos a fano, id
Domini magnitudo Domini, de maguitudine Domini B est lemplo fanaticos dicimus. Et xdituos ergo et
generatar humilitas, quia quo magis aliquis ad sacerdotes quondam Dei minatur se disperdere.
virtutis perfoclionem conscenderit, eo amplius se « Et eos qui adoranl super tecla miiiliam coeli,
humiliabit, dicens cum prophela : < Humilialus sum et adorant etjurant in Domino, el jurant in Melchon. »
usquequaque, Domine, » etc. Confitebitur quoque Super tecta enim, id est in domatibus stantes,
se Dei iEthiopem, quia Cbusi JEthiops meus inter- soient et lunani et estera sidéra adorabant, et pariter
pretatur, id est, agnoscet se peccatorem, et dicet in nomine Domini, et in nomine Mclcho, qui inter-
cum Joanne apostolo : < Si dixerimus quia peccatum pretatur rex, jurabant.
non habemus, nosipsos seduciraus, » etc. Hic talis « Et qui averluntur de post tergum Domini, et
et tantus, bene dicilur fuisse in diebus Josix régis qui non quaesierunt Dominum, nec investigaverunt
sanctissimi, qui interpretalur elevatio Domini. Tem- èum, > subaudis disperdam; illos videlicet, qui dé-
pore ergo elevationis exslitil filius humilitatis, quia clinantes a cultura Domini, adoranl militiara coeli,
per humililatem élevamur ad coelestemclevationem. etjurant per nomina idolorum, et adorant Baal et
« Congregans congregabo omnia a facie lerroe, idolum Sidoniorum. Tropologfce Hierusalem Eccle-
dicit Dominus, congregans hominem et pecus, con- siam significat Domini, de qua in adventu suo dis-
gregans volatilecoeliet pisces maris.» Diu exspêcta-- C perdet omnem idololatriam el reliquias , Baalim,
veral Dominus peccanlem Judam sub malis regibus,, quod interpretatur in sublimioribus, id est vanant
et qnasi aliquam poterant habere excusationem, eti gloriam et pompant falsx admirationis; neenon
dicere : Volumus servira Domino, sed prohibemur at etiam eos, qui jurant in Domino, et in Melcho, id
regibus noslris. Unde dédit eis justissiinum regemi est illos qui Deo et sxculo se pulant posse servire,
Josiam,quieosexemplis et monitisvokiit reduceread1 cum econtra Dominus: « Nemo potest duobus domhis
cultura Dei,sed illi nibilominusin idololalria perman-- servire. » Et quia vertuntur de post tergum Domi-
serunt. Quapropter juste prophetalur de eis eversio> ni, id est qui ad mala opéra déclinantes, relinquunt
Hierusalem, et captivitas populi, ac vicloria Nabu- iter quo Dominum sequi debuerant. Potest etiam
chodonosor. « Congregans congregabo omnia. »Nont per tergum Domini, corporeus adventus ejus in-
(inquit) ultra ad poenitentiamexspeclabo, sed omniat teiligi, quo visibilis fuit, Sicut per ejus faciem di-
congregans consumant. Non homo, non pecus, nont vinitas qux a nulla creatura, ul est, videri potest,
volatilia aut pisces remanebunt, iram meam etiamt Unde et ad Moysen dictum est : «Esl locus apud me,
brûla sentient animalia; quia enim propter homi-- et stabis supra petram. Cumque transierit gloria
nem creata sunt omnia, jure interfeelis hominibusi mea, tollam manum meam, et videbia posteriora
sequitur soliludo el raritas besiiarum. « Et ruinx s mea. > De post tergum Domini recedunt, qui aut
impiorum erunt. »-Ad primum quoqtie Domini ad- eum incarnalum non credunl, aut ejus prxcepia
ventum haecipsa prophetia referri potest, quando ex: contemnunt.
Judxis et gentibus per fidem congregali sunt,> « Silete a facie Domini Dei, quiâ juxta est dies
quidam velut homines ratione utentes, alii quasii Domini. Sileat, revereatar, intremiscat. Diem
pecus simplices et inerudili, levés ut aves, curiosii Domini, juxta litteram, intelligimus tempus capti-
veluli pisces, qui maris profunda rimantur. < Et rui- vitatis et ultionis in populum Jhdaeoriim. Vel spi-
nx impiorum erunt. > Non tantum in ullimo judicio> ritualilër diem extremi judicii, non esl absurduirj
erunt ruinx impiorum, cum audierint, < Disceditei intelligere. « Quia prxparâvit Dominus hosliam,
a me, maledicti, in ignem xternum,» sed et in primo> sanctificavit vocalos suos. > Hostiam prxparatam,
jam adventu boc factum esl, quando venit Dominuss populum dicit, qui in tempore vindielx velut hostia
in ruinant, ut ruèrent qui maie stabant, et qui vi- mactandus erat. « Sandificavit vocalos suos, » quasi
vebaut peccato, morerentur et inciperent vivere? ad célèbre oonvivium invitatos. Sotebanl enim epu-
justitix. Sive sinipliciter in adventu Christi primot lum habentes sanctificari, id est ablui, et citllioriku*
vestibus indui. Vocalos ergo Nabuchodonosor et A < Ululate, habitatores Pilx, conticuu munis po-
Chaldxos debemus accipere, quos ipse vocabat ad pulus Chanaan. » Pilam hoc loco vas debemus acci-
punietidos peccatores ; nam et per Jeremiam servum pere , in quo frumenta pinsuntur, id est tunduntur,
suum dicit : « Vocavi(inquiens) Nabuchodonosor ser- et est producla pi syllaba. Nam aliud est pila pi
vum meum. » Quidam diem Domini, quando prxpa- correpta, spltxra videlicet pilorum, qua pueri lu-
râvit hostiam suam, de primo adventu ejus accipiunt, dunt. Pilam ergo appeilat Hierusalem, quasi eiiiin vi
quando singularis hoslia, id est verus agnus Christus et impetu frumenta feriente desuper pilo lunditur ;
immolatus est. Vpcatos et sanctificatos, apbstolos ita de porta piscium et de secunda alque de collibus
et eos qui per eos ad fidem venerunt, inlelligunt. proruens, decurret Chaldxorum vel Romanorum
« Et erit in die hostix Domini, visitabo super prin- exercitus, et comminuet omnia. Populum aulem
cipes et super filios régis. > Dies hostix Domini, Chanaan, populum Judxorum appeUat, quia impie-
tempus est Judaicx captivitatis, quando omnis po- tates Chananxorum agebant : nam et Daniel impu-
pulus erat immolandus ab hostibus ; tune visîtavit dicum senem semen Chanaan vocat. Venientibus
Dominus super principes et super filios régis Josix, ilaque hostibus, conticescént nimio metu, et suo-
quos omnes vel caplos constat fuisse, vel occisos. rum scelerum conscientia exagitati, nec sallem
Sive generaliter filios régis, stirpent regiam dicit. B Deum quem oflenderunt, invocare audebunt. « Dis-
« Et super omnes qui induli sunl veste peregrina, » perierunt omnes involuti argento ; » iUividelicet qui
id est exotica et preliosa, sive super eos, qui pro Dei divitiis conûdebanl, et se quasi involutos el circum-
cullu idola venerabantur. septos niutiis opibus xstimabant, et idcirco paupe-
« Et visitabo super omnem qui arroganter in- res despiciebant. Et notandum quod non futuro tem-
greditur super limen in die illa ; > id esl, qui quon- pore dixit : Conticescet Chanaan, aut disperibunt,
dam fastu etdignilatis supercilio, gradus sive limen sed de prxterito, « conticuit » et < disperierunt; »
templi conscendunt. In Hebraica veritate habetur : quia quod certissime venturum erat, quasi jam ve-
c Qui transibtinl limen ; > quod faciunt cultores veste nisse prxvidebat. Non aulem soli peribunt, qui in
dxmonis, qui limen templi iliius non calcant, sed suis divitiis glorianlur, sed ëliam qui inflanlur de
pertransibunt. <Qui comptent domum DominiDei sui dignitatibus sxculi, tument vana nobililate, pul-
iniquitate et dolo ; » id est divitiis iniquitate paratis. chritudine vel robora corporis, exterisque mundi
Tropologice hxrëtici peregrinis vestibus iitduunlur, vanilalibus exlollunlur.
qui relicta veste Christi, quamaccepimusinbaptismo, « Et erit in tempore illo scrutabor Hierusalem in
assumunt impietatem pro pietate, pro veritate menda- lucernis, et visitabo super viras defixos in fxcibus
"cium.
Ipsi quoque super limen arroganter ingrediun- G suis. » Cum ( inquit ) Chaldxi vel Romani veneritit
tur, qui spreta simplicilate fidei, Ecclesiam per erro- ceperintque Hierusalem, tune scrutabor cum lucerna
ns sui prxdicationem iniquitate et dolo complent. omnia loca civilatis, in quibus abscondi poterunt,
« Et erit in die illa, dicil Dominus, vox clamoris etiam cloacas et obscuras speluncas, ut nullus pos-
a porta piscium, et ululatus a secunda, et contritio sit elfugere. Hoc, qui subversionem a Romanis fa-
magna a collibus. > Portam piscium eam portam clam legerit, ita geslum inveniet. Visitabil eliam
secundum litteram dicit, qux vicinior erat mari, et super viras defixos in fxcibus suis, hoc est, qui in
ducebat Diospolim et Joppen. Quodque sequitur, corporibus confidunt. Despective enim fortiludinem
< Ululatus-a secunda, t portam dicit secundi mûri corporis fxces vocat. Sive defixos in fxcibus vocat
in eadem maris via. Secundam autem Hierusalem, peccalores, qui consuetudine peccandi, delixi sunt
etiam in libre Regum legimus : « Misit ad Ôldam in suis illecebris, nec ab eis poenitendo ablni volunt.
propheten uxorem Sellum, qux habitabat in Hieru- Hi laies, « qui dicunt in cordibus suis : Non faciet
salem in secunda. » Contritionem a collibus, per- bene Dominus, et non faciet maie, » idest, nec
lurbatiotiem désignât de monte Sion, et excelsiore bonis bona retribuet, nec malis mala rependet. Tro-
scilicet urbis parte, qua capta, facilior erat ad pologice autem in die illa, id est in consummatione
prona descensus. Tropologice per portam piscium, " mundi, scrulabitur Deus Hierusalem, id esl Eccle-
sensus oculorum exprimitur ; per secundam, sen- siam in lucerna -, hoc est in judicio Chrisli, qui ex
sus aurium. Per hos quippe duos sensus, videlicet huntanilale constat et divinitate, sicut lucerna ex
audiendi et videndi, maxime peccalores judicandi testa et lumine, per quem Deus Pater omne faciet
sunt, per quos peccali delectatio ad sensus reliquos judicium ; et visitabil super viras defixos in fxcibus
émanai. Eril enim contritio magna a collibus, quia suis, hoc est, ulciscetur in eis, quibus sua pec-
conteretur quidquid fuerat excelsum. Vox enim cata placuerunl, cum defenderent mala sua, blas-
Domini super omnem superbum et arrogantem, et, phemantes Deum, tanquam taies eos fecisset, et
humiliabitur. Sunl qui duas portas, baplismum inlel- toUentes providentiam Dei, ut nec bene facere pro-
ligunt et poenitentiam, et a prima porta vox clamo- desset, nec obessel maie facere. In lucerna ergo Do-
ris illorum erit, qui non servaverunt quod in bapti- minus Hierusalem scrutabitur, id est proferetoiunia
smo promiserunt, Ululatus a secunda, eorum qui abscondila in lucem. Neque tantum de operibPs; sed
nott egerunl poenitentiam de his quaepost baptismum etiam de otiosis sermonibus et de sublilissimis co-
commiserunt. gitationibus ratio fiel el vindicta.
901 ENARRATIO IN SOPHONIAMPROPHETAM. SOâ
« Et eril fortiludo eorum in direptionem, et do- A quilate et ntmia solliciludiiie quxsilx, non polerutii
mus eorum in desertum, et xdificabunt domos, et liberare dominos et possessores suos, quia ignis
non habitabunt : et planlabunt vineas, et non bi- irx Domini devorabit eos et omnem terram regni
bent vinum earum. » Manifeste de Judxis dicilur, illorum. Faciet autem Dominus consummalionem
quorum fortiludo et omnis exercitus captivitatis cum festinatione. Nam quadragesimo secundo anno
tempore iu direptionem dala est, et domus deslru- post passionem Domini possessa esl Hierusalem a
ctx, et agri et vinex vastalae. Nec prolongata est Romanis, el consummalio facta est cum festina-
ultio, nec ultra exspectavit paltenlia Dei, sed ve- tione. Sed et in mundi fine tribulabuntur impii ho-
Iociter restimit eis quod merebantur. Sed et juxta mines, id esl carnales et qui secundum hominem
tropologiam in die judicii omnis malorum fortiludo vixerunt, et ambulabunt ut exci, quia verum lu-
dabilur in direptionem. Qui xdificaverunt domos men perdiderunt. Quod vero sequitur : « Effundelur
non super petram, sed super arenam , nec planta- sanguis eorum sicut humus, » in die judicii non po-
verunt vineam electam, sed vineam Sodomorum et lerit effundi sanguis, cum jam erant immortalia
Gomorrhx. Talis ergo plantalio peribit. corpora. Ergo nomine sanguiuis illud debemus ac-
« Juxta est dies Domini magnus, juxta et velox cipere , quo vegetatur et vivit anima, fidem videli-
nimis. Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi for- B cet, spem, et charitatem, coeterasque virtutes, in,
lis. Dies irx dies illa, dies tribulationis et anguslix, quibus est vita animx. Qui ergo hune animx san-
dies calamitatis et miserix. > Juxta litteram omnia guinem fuderit, id est qui hominem malo exem-
hxc vel de Babylonica , vel de Romana caplivitale plo vel perversa doctrina necaverit fundetur, in die
dicuntur. Tune enim experli sunt diem amaram, judicii sanguis ejus, id est si quid vitale in bonis
qui Deum ad amaritudinem provocaveranl. Tribu- operibus videbatur habere, cogetur amitlere.
lati sunl ibi fortes et potentes, fuil dies illa dies
irx, quia sxpe quidem antea suslinuerant iram CAPUT H.
Dei, sed non in consummalione. Hxc autem ira fi- i Convenite, congregamiiii, gens non amabilis. »
nis eorum fuit, quia perdiderunt locum, regnum, Posl prxdicla mala qux passuri erapt, provocat
cl gentem, et in omnes mundi terminos dispersi propheta populum ad poenitentiam : Convenite, con-
sunt. Possunt hxc tropologice referri ad consura- gregamini in unionem charilatis, qui eralis dispersi
ntalionera sxculi, quando erit vox amara, qux di- peccalis. < Gens non amabilis, » id est indigna
rigetur ad eos qui in sinistris erunt, «Ile in ignem amore Dei.
xternum, » etc. Tribulabitur ibi fortis, quia etiam « Priusquam pariai visio quasi pulverem irans-
sancti pavore solvenlur, et virtutes coelorum move- C euntem diem, antequam veniat super vos ira furo-
bunlur. Erit quoque dies irx, tribulationis el an- ris Domini, > id est antequam impleantar qux prx-
guslix, quando plongent omnes génies, et nullus dicla sunt, qux ita facile venient, nisi poenitendo
erit eûugii locus, nullus alteri auxiliabitur. Erit prxveneritis, sicut levissime rapitur pulvis a vento.
« dies tenebrarum et caliginis, dies nebulx et tur- In quo considerandum quanta sit Dei clementia.
binis, > quod necesse est ut eos persequantur tene- Provocat ad misericordiam , ne faciat quod raina lus
brae, qui dum maie agerent, odio hâbebant lucem. est. Tropologice generalis est ad omnes exhortatio,
Eril < dies tubx et elangoris, » quod (ul Apostolus ut
congregentur in societalem Ecclesix, et prxve-
ail) fiet judicium in momenlo, in iclu oculi, in no- niant iram Dei per poenitentiam , ne eos dies judicii
vissinia tuba. > Hxc autem omnia erunt « super ci- imparalos inveniat.
vitates munilas, > id est super omnem mundi con- « Quxrite Dominum, omnes mansueli terrx , qui
fidenliam el prxsumplionem. < Et super angelos . judicium ejus eslis operati. » Vox prophetx ad san-
excelsos, » opéra videlicet perversa, et rectam Do- ctos dirigitur : O sancti et electi, qui prxcepta
mini viam decUuantia. Domini adimpletis, et in terra posili audistis vo-
< Et tribulabo homines, et ambulabunt ut exci, cem dicenlis : « Beati mites, quoniam ipsi possi-
" debunt terram, » et imitait estis
quia Domino peccaverunt, et effundelur sanguis ejus mansue-
eorum sicut humus, et corpus, sicut stercora , sed turiinem , et justitiam operati estis, quxrite Do-
et argentum eorum et aurum eorum non polerit li- minum amando et colendo illum. Et quasi inler-
berara eos in die irx furoris Domini. In igné zeli rogaretur, quis est iste Dominus, respondetur :
ejus devorabilur omnis terra, quia consuntmalio- « Quxrite justum, quxrite mansuetum, si quomodo
nem euro*feslinatione faciet cunclis habitantibus abscondarnini in die furoris Domini, » id est Chri-
terram. » Manilëslum est quod idcirco hxc omnia stum, cui omne judicium dédit Paler. Jubetur ergo
Hierusalem sustinuerit, quia peccaverunt Domino mansuelis ut quxrant mansuetum , ut quod minus
Christo, tradeudo eum morti. Tune ambulaverunt, est in illis, ab illo qui est virtutum omnium finis,
ut exci, ignorantes quid agerent ; et quia fuderant perficiatur. Sed et hoc dicendum, quod justis et
sanguinem prophetarum , et sanguinem ejus qui est mansuelis loquens, quasi dubitative dicit : Si forte
Dominus prophetarum, ideireo effusus est sanguis abscondarnini in die furoris Domini, quid fiel de pec-
eorum sicul humus, et corpora eorum jacuerunt caioribus?
insepulla velul stercora. Divitix quoque eorum ini- « Quia Gaza destructa erit, et Ascalon in deser-
PATROI.. CXVII. 7
203 HAYMON1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 204
tum. Azotum in meridie ejicient, et Acaron eradi- A pheta convertitur, et eis prxnuntiat mala ventura, eo
cabilur. > Tanta, inquit, erit fortiludo Chaldaici exer- quod Babyloniis auxilium prxbuerinl contra popu-
citus, ut etiam polenlissimas urbes Philislinorum, lum Dei, et cum eis civitatem templumque subrue-
qiioe nobis semper xquo certamine resliterunt, ea- rint, et insultantes caplis Judxis Deumblasphemave-
dem captivitas appréhendât. Myslice Gaza, qux rutit. Audivi opprobrium Moab. Hxc civitas est Ara-
interpretatur fortitudo ejus, eos désignât qui in btx, et nunc Areopolis, id est Martis civilas dici-
robore corporis confidunt, et in sxculari potenlia. lur. Et blasphemias filiorum Amon, qux et ipsa
Hiergo deslruenlur et ad ttihilum redigenlur. Asca- civitas Arabix, nunc Philadelphia vocatur. Uno
lon interpretatur ponderata, vel ignis homicida, aulem nomine et regio et civitas nuncupatur. « Et
peccatores insinuât, qui juxta mensuram crimi- magnificati sunt super terminos eorum » qui, ejectis
num judicabuntnr, et eadem mensura qua raensi ilUs, dilataverunt in terra eorum fines suos.
sunt remelietur eis , et qui arserunt desiderio ef- « Propterea vivo ego, dicil Dominus exerciluum
fuudendi sanguinis, et studio scandalizandi et ne- Deus Israël, quia Moab ut Sodoma erit, et filii Amon
candi animas. Hi iu desertum deducentur, ignibus quasi Gomorrha. > Hoc quomodo juxta litteram
gehennx traditi. Azotus, qux interpretatur ignis factum sit, exponi non polest. Neque enim hx ur-
-getteraiionis, eos désignât qui libéra in his incendio B bes sunt subversx sicut Sodoma et Gomorrha, ne-
-ardent. Hos ergo in meridie , id est aperta et clara que terra eorum sulphuris nubibus cxusta, et in
luce ejicient in lenebras exleriores, quando sancti cineres favillasque conversa est, sed adhuc urbes
plenam récipient claritatent. Acaron, qux dicitur inhabitantur, licet permulalis vocabulis, et regio
sierilitas vel eradicatio, eos typice désignât qui nul- excolitur. Ergo ad spiritualem sensum confugiendum
los boni operis fructus habenles, et mullos perversa est. Moab et Amon filii fuerunt Lot, de incestis nu-
doctrina avellunt ab amore Dei. Hi quoque eradica- ptiis generaii. Lot interpretatur declinans, Moab
buntur de terra viventium. ex pâtre, Amon populus meus. Per hos ergo desi-
« Vx qui habitalis funiculum maris, gens perdi- gnantur hxrëtici, et omnespravi dogmalis reperto-
lorum. » Quatuor magnis urbibus Palxstinx nouii- res, qui déclinantes a vero Pâtre Deo, facli sunl filii
nalis, nunc ad totam provinciam prophelicus sermo diaboli, et audiunt a Domino : < Vos ex paire diabolo
dirigitur, etprxdicitur quod et ipsi qui juxta mare estis, » et nec jam populus sunt Dei, nati in tene-
habitàbant vastandi sint. Quid vero sequitur, « Ver- brosa spelunca. Hi ergo insultant simplicitali Ec-
bum Domini super vos, Chanaan, terra Philislinorum, clesix, et magnificant se super terminos ejus , fa-
et disperdam te ila, ul non sit inhabitalor, > ostendit cientes contra hoc quod Salomon dicit : « Ne trans-
Philisthxos Chananxosesse,minaturque eis propheta C grediaris terminos quos posuerunt patres lui. »
quod ad tanlam venluri sint vastilatem, ut urbes His ergo sub quadam conlestatione minatur, quod
munilissimae in ovilia pastorum vertantur : sicut illx civitates subversx sunt corporaliler, sic
« Et erit funiculus maris requies pastorum et isli sunt subvertendi xlerna damnatione, et ignis,
caulx pecorura, et erit funiculus ejus qui remanse- sulphur, ac spiritus procellarum, sit pars calicis
rint de domo Juda, » id est Chanaan vel Philisthiim. eorum. Siccilas spinarum et acervi salis, et deser-
« Ibi pasceniur in domibus Ascalonis, ad vesperam tum usque in xternum. > Recte hxrëtici siccitas
requiescent. » Cumque filii Juda reversi fuerint spinarum vocantur, quia velut spinx lacérant sem-
de caplivitale sub Zorobabel et Jesu et Nehemia, per et discindunt unitatem Ecclesix, arescentes per
omnis terra Philistinorum, qui in caplivitale tene- impietatem suam, et ad nihil aliud apli quam ut iu
bantur, erit eorum possessio, et sic erit déserta, ignem mittanlur xternum. Ipsi quoque sunt acervi
ut pastores de reUquiis Judxorum in Ascalone no- salis, quia velut sal infatualum projiciuntur de Ec-
bilissima quondam urbe grèges suos post meridieui clesia, et ab omnibus conculcantur. Hos ergo « re-
faciant accumbera. Hoc autem fiet, « quia visilabit liquix populi mei diripienl illos, el residui gentis mex
eos Dominus Deus eorum, et avertet caplivilatem possidebunt eos, hoc eis eveniet pro superbia sua,
eorum. > Hoc juxia hisloriam : spiriluali vero sensu, " quia blasphemaverunt et magnificat! sunl super
civitates Philistinorum quarum prxnunlialur intér- populum Domini exerciluum. Horribilis Dominus
ims, superbiam genlilium désignant, juxta prxposi- super eos, et altenuabit omnes deos terrx, et adora-
tain nominum interpretationem. Hi sunt habitantes in bunt eum viri de loco suo, omnes insulx gentium. i
funiculo maris, quia diversis fluctibus erroruoi tun- Hoc est doctores et prxdicalores veritatis, qui et
duntur. Deslrucla ergo eorum superbia, domus Juda, faisant haereticorum scientiam deslruunt, et impia
hoc est vera Ecclesix confessio in eorum loca inci- dogmata diripinnt.
pit habitare, dum pro impielate succedit pietas, in- « Sed et vos /Ethiopes interfecti gladio meo eritis,
jusliliam extrudit justitia, superbiam humililas sibi etextendet manum suam super aquilonem, et per-
substernit. det Assur : et ponel tpeciosam in solitudinem et in
f Audivi opprobrium Moab et blasphemias filio- invium, et quasi desertum, et accub'abunt in medio
rum Amon, qux-exprobraverunt populo meo, »Prae- ejus grèges, omnes bestix genlium, et onocrotalus
dicta clade Palxstinorum, et exterminio civitalum et rrictus in liminibus ejus morabunlur. > Haseomnia
iUius terrx, nunc contra Moab et filios Amon pro- qux de Philisthiim et Moab et filiis Amon dicuntur.
'
205 ENARRATIO IN SOPHONIAMPROPHETAM. 206
Judxi ad Chtisli sui adventum référant, quem pulant A J ciet spiritu oris sui. Tune speciosa Ninive, ?d est
venturum in sxculi consummalione, et rursum ex- mundus cum principe suo peribit, ita ut nu!?,is ejus
slructurura Hierusalem, et liberaturum Judxos de miserealur. Nec abhorrai si speciosam dicaatus
potestate omnium genlium, eumque adorandum ab Ecclesiam, qux in fine mundi sub Antichrisli perae-
omnibus, juxta quod supra dictum : <Et adorabunt. culione, cum abundaverit iniquitas, et refnxerit
eum viri de loco suo, et omnes insulxgentium.» Nec charitas, ponelurin solitudinem, paucissimis rema-
solum supra dictas génies vicinas Judxis, sed eliam nentibus, qui se vere et non simulate fateanlur esse
./Ethtopes et Assyrios superandos ab illo, ipsam Christianos. Et tradetur besliis, et implebitur mon-
Ninivem in solitudinem redigendam, ita ul fiât habi- stris viliorum. Onoerotalus enim, qui amat solitudi-
tatio besliarum. Hoc est enim quod dicitur. Speciosa nem, eos désignât, qui se ab Ecclesia scindunt, et
redigetur in solitudinem, quia Ninivem Babylonem sua illi conventicula prxferunt, et slridorem sive
intelligit, maxime propter similitudinem monslrorum fragorem falsorum dogmatum magis quam vocem
onocrotali et ericii, qux Isaias propheta in Babylo- ediuit. Septuaginta pro onocrotalo « chamaeleon-
nia fuisse describit post ejus vaslalionem. Scienduui tem i posuerunt, quod est animal diversos mutans
vero onocrolalorum duo esse gênera, unum aqualile, per momenta colores, eos designans qui per diversa
aliud solitudinis. Dictus autem onoerotalus, quia B 1 vitia, nunc libidine, nunc avaritia, nunc enidelitate,
crotalon Grxci cymbalum vocant, et hxc avis, quia modo tristitia, modo inutili exsultatione mulantur.
voce caret, roslrum in modum cymbalorum reper- Ericius vero spinosum animal et limidum, et in
culiens, vocis similitudinem reddit. Et quod dicitur, spbxrara se colligens ne deprehendi possit f eos
< vox cantantis in fenestra, corvus in superliminari > innuit qui obsessi sunt sentibus peccaiorum, et ipsa
vel dxmones voirait inlelligi, vel variarum voces vo- peccata defendunt, nec uni quidem sua scelera conft-
lucrum, qux soient in deserlis urbibus morari, sicut teri volunt. Corvus immunda avis et lanians, dési-
ululx, bubones, e» siryges, cxteraqueperplura, qux gnai eos qui cum sint immundi viliis, aliis delra-
omnia indicia sunt soUtudinis. hunt, etloquuntur pacem cum proximo, mala autert
< Quoniam atienuabo robur ejus, » id est Ninive sunl in cordibus eorum.
vel Babylonis immintiam fortitudinem. « Hxc est
CAPUT III.
civitas gloriosa. » Vox prophetoe quasi insultantis ei
post ruinant, et dicentis : « Hxc est civitas gloriosa,» «Vxprovocatrix etredempta civitas, columba non
< habitans in conftdentia, qux dicebat in corde suo : audivit vocem, et non suscepit disciplinam. In Do-
Ego sum, et extra me non est alia amplius. » Quod mino non est conftsa, ad Deum suum non appropia-
non solumore locuta est, verum et in corde sic esse pu- G vit. » Post prxdictam diversarum genlium captivi-
tavït. « Quomodofacta est in desertum eubile bestix? tatem, revertitur propheta ad Judxos, et omnis ejus
Omnis qui transit per eam sibilabit, et movebit ma- sermo contra Hierusalem est. Vx (inquit), o civitas,
num suam. > Quod ergo in déserta civitate mons- quondam columba, per legem ad servandam inno-
truosx bestix dicuntur habitasse, aut ita fuit juxta centant generata, sxpe peccans, captivata et rursum
litteram, aut sub figura bestiarum mutari varietates redempla. Vx, civitas provocatrix, id est adamarilu-
nalionum indicanlur. Tropologice JElhiopes sunt dinem suis sceleribus perducens Deum, sive provo-
infidèles , qui nondum horrorem veteris hominis catrix, quia post acceptant pietatis notiliam ad im-
tanquam nigredinem deposuerunt. Comminatur ergo pietatem conversa est. Provocare enim Deum est
his qui nolunt ad meliora converti, et abluere nigre- sciendo peccare, Non audivit prxceptum Domini, et
dinem peccatorum, quod ejus gladio interficiendi correpta notait recipere disciplinam, nequë, cum
sint, gladio videlicet verbi Dei acutissimo, ut agen- malis premerelur, confisa esl in Domino. Et cum
les poeniteniiam sicut Ninivitx, moriatur in eis pec- Dominus dicat : « Ego sum Deus appropinquans, et
catum, el vivat juslitia. Et hoc quidem ipse Domi- non Deus de longe, > ipsa tamen notait ei appropin-
nus minatus est, nunc vero propheta loquitur de Deo quare.
per lertiam personam. « Et extendet manum suai» D ' i Principes ejus, in medio ejus quasi leones rit-
super aquilonem, et perdet Assur. » Aqùilo ventus gientes. » Describit propheta quales principes et ju-
est frigidissimus, qui et dexter vocatur. Significat dices sive sacerdotes habuerint. Principes (inquit)
autem diabolum, qui in eorum cordibus requiescit ejus quasi leones semper versabantur in prxdam, et
su quibus refrixit charitas, quem et sponsa vult ab proni erant ad effundendum sanguinem subjëctorum.
Ecclesix horto recédera, dicens : « Surge, aquilo, et « Judices ejus lupi vespere , non relinquebant in
veni, Ausler. » Dexter autem ab illis vocatur, qui mane, > non dimittentes aliis quod rapere possint.
ejus frigore delectanlur, cxlerum opère sinister est. Prophetx ejus vesani, » id est insanientes. « Viri
Postquam vero extenderit manum suam super aqui- infidèles, » quia loquebantur quasi ex ore Domini,
lonem, perdet Assur, qui dirigens, vel magis coar- sed omnia fatua et falsa proferebant : < sacerdotes
guens interpretalur, eumdem designans diabolum, ejus polluerunt sanclum, injuste egerunt contra le-
qui omnes Seqttacessuos ad morlem dirigit, quique gem » commiltentes sacrilegium in loco Sanctuârîi,
iUosquibus peccata suggerit, postea coafguil, et ab dicentes secundum legem facere, cum omnia agerent
eis poenasexigit. Hune ergo Dominus Jésus intêrfi- contra legem. Quia ergo illi egerunt injnsté
207 HAYMON1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. L— COMMENT.BIBL, 208
« Dominus justus in medio ejus, non faciet iniqui- A mx, ad bonam vitam praeparamur, resurgit iu no-
tatem, » sed restituet illi quod meretur. « Mane, bis Christus. Quia enim ipse caput, et omnes electi
mane », id est manifeste, « judicium suum dabit in membra ejus sunt, recle et commori et conresur-
lucem, et non abscondelur. Nescivit autem iniquus gère dicitur membris suis, sicul et consedere ei in
confusionem. » Et hxc fecit ut correpta civilas con- throno ejus, juxia quod in Apocalypsi promisil :
verteretur ad melius, sed Israël nescivit confusio- « Qui vicerit, faciam illum sedere in throno meo. »
nem. Et Apostolus : « Convivificavit el consedere nos fe-
« Disperdidi gentes, et disstpati sunt angult ca- cit in coelestibus. > Potest et sic accipi. « Exspecla
rum. Désertas feci vias eorurn, dum non est qui me in die resurrectionis mex, » hoc est, in tempore
transeat. Desolatx sunt civitates eorum, non réma- novissimi judicii, quando omnes résurgent, et ego
nente viro, neque ullo habitatore. T)ixi : Aitamen cum membris meis resurgenlibus resurgam, et tune
limebis me, suscipies disciplinam, et non peribit ha- congregabunlur gentes, et colligenlur régna, id est
bilaculum ejus, propler omnia in quibus visitavi poieslates sxculi, vel magistri perversorum dogma
eam. Yerumtanien dilttculo surgentes, corruperunt tu m.
omnes cogitationes suas. » Quia (inquit) per plagas « Et effundam super eas indignationem meam, el
non potui illos corrigera, votai sallem ul per bénéfi- B omnem iram furoris mei. » Super eos qui minus pec-
cia converterentur, et agerent poenitentiam. Disper- caverunt, effundilur indignatio Domini, qui desi-
didi ergo génies tibi, o Juda, contrarias, desolavi gnantur per génies. Qui vero potentes sunt in malo
civitates propter te, et vias earum feci invias, ut et hxresiarclix, super eos effunditur omnis ira furo-
nullus per cas transirai. El post hxc misi prophetas ris Domini. « In igné enim zeli mei devorabitur om
qui menèrent, et ad poenitentiam te provocarent. nis terra, » idest quidquid terrenum est,"et ad car-
Feci hxc omnia ut timeres me et susciperes disci- nis opéra pertinet. Ergo quod superius minatus est,
plinam. Quod si fecisses, non periret habiiaculum non est crudelilatis, sed misericordix, cum ad hoc
tuum, id est templum propler scelera qux gesseras. indignatio et furor effundilur, ut terra, id est pecca-
Hxc Domino faciente, illi quasi de industria et ex torum rubigo exuralur.
coutenlione mane surrexerunl, ut implerenl cogita- « Quia lune reddam populis labium electum, ut
tiones suas, qui festinare debuerant ut redirent ad vocent omnes in nomine Domini, et serviant ei hu-
Deum, e conlra festinaverunt ut malum quod menle mera uno. » Tum, inquit, id est cum deposuerint
conceperant, opéra agerent. Possunt hxc tropologice errores suos, reddam illis labium electum , id est an-
referri ad Ecclesiam, qux recle vocatur columba, tiquum confessionis mex eloquium. Hoc aulem erit,
*-
quia simplices et sine malitia habet fidèles. Sed quia cum secundum Aposlolum in nomine Jesu omne
intra eam sunt, qui confitenlur nosse se Deum, factis genu flectetur coeleslium,terreslrium, et infernorum,
autem negant, quales sunl hxrëtici el mali Chri- et omnis lingua confilealur quia Dominus Jésus est
sliani, ideo dicilur : « Hxc non audivit vocein Do- in gloria Dei Patris: hoc est enim : « Servianl ei
mini. » Cujus mali principes et judices, hoc est do- humero uno, > id est pari devotione jugum doinina-
ctores et magistri, assimilantur leonibus et lupis tionis ejus suave, et onus ejus levé suscipienles.
vesperlinis. Horum vias, id est pravas actiones dis- < Ullra flumina Êlhiopix inde supplices mei, filii
sipât Dominus, et urbes, id esl confidentiam quam dispersortint meorum defereni munus mihi. » Ordo
iu pravis dogmalibus habent, deslruet. Dabit eliam verborum est : O filia dispersorum meorum, ultra
judicium suum in lucem, finita nocte hujus sxculi. flumina Êthiopix défèrent munus. Filiam disperso-
Et non abscondelur cum exigera coeperit a servis rum vocal Synagogam, quondam filiam, quant jam
commissam pecuniam, et tune dissipabuntur anguli pêne in loto orbe disperserai. Est autem sensus :
eorum, id est pravx voluptates, a recto itinere décli- O Israël, o Synagoga quondam filia, nunc dispersa
nantes. Sed licet hxc facianl, tamen non recedit Do- el caplivata, licet xmulalione crucieris, et invideas
minus ab ea, sed admonet ut liraeant eum et susei- saluli gentium, tamen te nolente de yEibiopia (hoc
piant disciplinam. Verum quia juslus est, non pareil est, de gentiliiaie peccalis nigra el infidelitate lene-
peccanlibus, sed restituitquod nterentur. brosa) delërenl mihi munera. Et nunc regina Saba,
. « Quapropter exspecla me, dicit Dominus, in die id est genlium Ecclesia, véniel audire sapienliam
resurreclionis mex in fulurum, quia judicium meum veri Salomonis. Hinc el Psalmista : «yEibiopia prx-
ut congregem gentes, et colligam régna. » Judxi et veniet manus ejus Deo. » Flumina yElhiopix juxia
nostri judaizantes ad tempora Antichrisli hoc réfé- lilteratn Nilum dicit, qui in septem fluminadeduci-
rant. Putant enim ab illo coadunanda esse omnia lur. Spiritualiter flumina /Ethiopix populi sunl gen-
mundi régna, sed uno ejus imperio, et lune una, id tium , qui Domino victimas gratiarum et sacrificia
est Hebrxa lingua omnes homines locuturos, sicut fidei ac devoli pectorisdelulerunt,
anle diluvium fuit. Nos vero, bearum Ilieronymiint « In die », inquit, < illa, > id esl in tempore, cum
sequentes, ad tempora ista referamus Ecclesix. gentium crediderit multiludo, « non cotifunderis »
« Exspecla me (inquit) in die resurreclionis mex, > lu, o filia dispersorum meorum. < Super cunclis
,d esl praepara le ad tempus resurreclionis mex. adinventionibus tais, quibus prxvaricala es in me, *
Cum enim post peccala et vilia, qux sunt mors ani- eligendo Barabbam , et Dei Filium crucifitjeudo:
209 ENARRAT10 IN SOPHONIAMPROPHETAM. '210
« Quîa tune auferam de medio tui magniloquos su- A i medio nostrum habitante, non liraebimus malum
perbix lux, > id est Pharisxos et scribas, sive sacer- ultra.
dotes, magna contra Dominum loquenles. « Et non « In die illa dicetur Hierusalem : Noli timere. » In
adjicies exaltari amplius in monte sancto meo, > id die illa, hoc est in fine sxculi, dicetur ad Hierusa-
est in Ëcdesia fidelium, jactando le de generis nobili- lem liberam sanctorum matrem, vel ab angelis vel
tate et electione patrum. Hoc autem faclum est a Spirilu sanclo, » Noli timere. > Dicetur el. ad
quando post resnrrectionem Domini prxdicanlibus « Sion, » id esl ipsam Ecclesiam, Deum féliciter
aposlolis una die crediderunt tria millia, alia die speculantem : « Non dissolvantur manus tux. » quia
quinque millia, et deinceps multa millia, milita etiam nequaquam operaberis ultra quod te fecisse pee-
turba saeerdotum obediebat fidei. nitcat. Et unde ei lanta securilas, ostendit sub-
« Et derelinquam in medio mi populum pauperem dens :
el egenum, et sperabunt in nomine Domini reliquix « Dominus Deus tuus in medio lui, forlis ipse
Israël. » Cum abstulerit Dominus magniloquos su- salvabit > te. < Gaudebit super te in Ixtilia, > et
perbix de manu populi sui, derelinquenturpauperes < silebit » non reputans tibi peccala tua. « In di->
etegeni, apostoli videlicet illitterati homines,etnullis lectione lua, > id est, in charitale, qua te gratis
mundi opibus fulti, et ipsi sperabunt in nomine B 1 dilexit. « Et exsullabit super te in laude, » vel qua te
Domini.-Ipsi enim sunt reliquix Israel.de quibus laude dignam fecit, vel qua lu eum exsullando lau-
Isaias : « Reliquix salvx fient: » Hx reliquix « non dabis.
facient iniquitatem, nec loquenlur » conlra Domi- « Nugas qui a lege recesserant congregabo, » hoc
num « mendacium, et non invenietur in ore eorum est, inutiles et levés, qui legem prxvaricando a sinu
lingua dolosa, > ut aliud verbis promant, aliud corde tuo recesserant, congregabo. « Quia ex te erant,
machinentur : « quoniam ipsi pascentur > divini ut ullra non habeas super eis opprobrium, » et se-
verbi pabulo, et poterunt dicere cum Psalmista : cundum Apostolum non repulit Deus plebem suam
« Dominus pascit me, et nihil mihi deerit. » « Et ac- quam prxscivit. Hos ergo congregabo el reducam
cubabuni > secure, requiescent in paseuîs Ecclesix : ad le, liberans eos de poieslale dxmonum, ut non
« et non erit qux exterreat » : fide credentium supe- amplius de eorum perditione suslineas opprobrium.
rante omnem persecutorum soeviliam. Possunt hxc Sciendum nugas Hebrxum esse verbum, apud
et ad secundum referri Domini adventum, cum jam Lalinos usitalum. Unde scire possumus Hebroeant
evacuaverit omnem principatum et potestatem, et linguam matrem esse omnium linguarum.
cum novissime destructa fuerit inimica mors, quando « Ecce ego interficiam omnes qui afflixenint te in
clecli liheri ab omni corruptione et melu moriis, " tempore illo , et salvabo claudicantem, et eam qux
acetibabunt securi in pascuis beatx visionis Dei. éjecta fuerat, congregabo. » Aperta Spiritus sancti ;
< Lauda, filia Sion, jubila » lu, « Israël. Lxtare et consolalio ad Ecclesiam generaliter, V3lspecialiter ad
exsulia in omni corde, filia Hierusalem : » Filia Sion, unam quamque fidelem animant. Multi enim sunt qui
sancta est electorum Ecclesia, qux in spécula, hoc vel tolam Ecclesiam, vel sanctam quamque animam
est, in conlemplaiione Domini consislit. Hanc allo- improperanles et irridentes, cum vident aliquem
qniiur Spiritus sanctus, ut laudet et gralias agat régi virum sanctum qux mundi sunt spernere et coelestia..
Israël Chrisio Domino, qui eam redemit, quiquô appetere. Soient enim dicere : Insanus est, non sic.
factus est ei a Deojuslitia et sanctificaiio et redem- vivit ut nos, convenais hominum fugit, delicias
ptio. Ipsa etiamesl filia Hierusalem, qux videtVeram mundi spernit, et cxleraluijusmodi. Qui vero infidè-
pacem, quia Hierusalem visio pacis interpretalur. les sunt, exprobrant illi crucem Chrisli, et si in aU-
Et prxsens Ecclesia filia est iliius, qux sursum est qua eum viderint lentalione, dicitur quod et Tobiae
Hierusalem, qux c^t mater noslra. Monet ergo eam sancto propinqui dicebant : « Ubi sunt justitjx et
ut exsullet, non qualicunque exsultalione, sed in eleemosynx quas faciebas? » Pollicetur ergo Domk
omni corde. El causa subdilur quare lxlari debeat nus de talibus se facturum vindictam : « Ecce, In-,
etexsuliare : quiens, interficiam omnes qui afllixerunt te in lem-.
« ALstulit Dominus judicium tuum, avertit ini- pore illo, et salvabo claudicantem, » sive affiiclain
micos tuos rex Israël. » Hoc est damnationem,, Ecclesiam, vel fidelem animam, qux in prxsenti
quando remisil iniquitatem plebis sux, cum eami vila, diaboli vel membrorum ejus persecutione pres-
redemit prelioso sanguine suo. Pleni.us vero ablatu- sa, nulal inter procellas sxculi, cum tamen fixo
ras est in sxculi consummatione judicium ejus, cumi gradu el soUdo gressu fidei ambulet. Hanc ergo
eam rediraet de intérim , et corroborabit in miseri- claudicantem et aflliclam salvabit, et abjectam con-
cordia. Avertet quoque inimicos , id est omnes per- gregabit. Abjecta quippe esl Ecclesia, abjecla omnis
secutores, sive etiam turbas dxmonum, omniaque; fidelis anima apud sxculi amatores, ut saepissime
paci xiernx quietis contraria. « Dominus in medio> in psalmis sancii queruntur et dicunt : Nunc autem
tui, non timebis malum ullra. » Ipse enim dixit,, repulisli et confudisti nos. Nec mirum, cum ipse
« Inhàbitabo in illis, et inter illos ambulabo. » Etl quoque Dei Filius ex
parte humanitatis dicat Pair! .*
ipse Filius promiltit, dicens : Veniemus, et mansio- Tu vero repulisti et despexisti, distulisti Christum
nem apud eum faciemus. Illo ergo nobiscum et int tuum. « Et ponant eos in laudeni, et in nomen iu
211 IIAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 212
omni terra confusionis eorum, in tempore illo quo 1L ducet et suscipiet filios afUiclce,cum fuerint posili in
adducam vos, et in tempore quo congregabo vos. gloriam, et cum de eorum Victoria el iriumphis fue-
Dabo enim vos in nomen et in laudem omnibus po- rit gloriatus Dominus , sicut et de patienlia Job glo-
pulis terrx, cum convertero captivitatem vestram riabalur conlra diabolum. Tune videbunt esse felices,
coram oculis vestris , dicit Dominus. > Quos ponet quos iu praesenti putabant miseras. Tune cernent
in laudem et nomen , nisi filios abjectx et claudi- captivitatem eorum reduci in coelesteinHierusalem
eantis : Petrum videlicet, Paulum, et reliquos san- in gloriam xternam, se autem resurgere in confusio-
ctos, quorum nomina cum gloria roagnificantar per nem xternam.
ecdesias loto orbe diffusas. Hocautem fiel, cum ad
m AGGÛM PROPHETAM.
Aggxus prophela, festivus vel solemitis interpre- sedech sacerdotem magnum, dicens. » Salathiel iste,
talur ; vaticinalus est reslauratîonera templi Domini, JJ cujus filius dicilur fuisse Zorobabel, filius fuit Jecbo-
et coutritionem genlium, et mundi commolionem, nix régis, qui in Babylonem ductus est. Interpreta-
et sub figura Zorobabel, Christi prxdicit adventum. lur aulem Zorobabelfluxus adjacens, sive exposilus,
Fuit autem unus ex'illis qui nuper reversi fuerant vel orlus in Babyloue, sive princeps in Babylone.
de caplivitale Babylonis sub Zorobabel et Jesu sa- Significat Christum Jesum, qui xdilicavit templum
cerdote et Esdra, nondum rexdificata Hierusalem Deo Patri, de vivis lapidibus, hoc esl utriusque
nec templo Domini. Habitabat autem populus in leslamenti fidelibus., Ipse quasi fargissitme fluxus
domibus concavis et humilibus, quapropter ad eos veux exposilus esl nobis adbibendum. Sed ut hune
non fit sermo Domini. Indigni enim erant ul ad eos possimus bibere, a Deo^debemuspetere, quod innuit
fieret, qui nullant hâbebant curant templi rexdifi- Salathiel pater ejus, qui interpretalur petilio Dei.
c.tndi, humili et campeslri habitaiione contenti, et Hic natus est in Babylone, et Chrislus Dei Filius in
erant sub Dario Persarum rege, qui interpretatur confusione hujus mundi incarnatus apparuit, ut nos
generatio non facla, sive, qui fuerint, eos designans qui in caplivitale peccali tenebamur eriperet, et ad
qui carnis operibus et libidini serviunt. Talem repromissionis terram reduceret. Factus est sermo
gem merebatur habere populus qui sine templo Domini ad Zorobabel, factus est et ad Jesum sacer-
Dei erat, et non in monte Sion, sed dcorsum habi- G dotera magnum. Historialiter vero duo fuerunt ho-
•abat. mines, unus de tribu Juda et de stirpe regia, aller
CAPUT PRIMUM. de tribu sacerdotali. Myslice vero unum eumdemque
« In anno secundo Darii, régis > Persarum « in designavit Christum, qui est verus rex et magnus sa-
mense sexto, in die una mensis, factum est verbum cerdos, cujus typum secundum quod rex est, gerebat
Domini in manu Aggxi prophelx. » Binarius nume- Zorobabel : secundum quod sacerdos, typum ejus
rus frequentissime in malam ponitur significalio- portabat Jésus, qui erat filius Josedecb, id est, Do-
nem. Dividit enim primam unitatem, el idcirco co- minus justus. Deus.enim Paler juslus et sanctus
pulam conjugalem sive discordiam désignai, ht Gc- est, cujus est Filius Jésus Christus, Dominuset Sal-
nesi quoque cum in aliorum omnium dierum eon- vator noster.
summalione dicatur : Vidit ,Deus quod esset bonum * Hxc ait Dominus exerciluum, dicens : Populus
in secundi diei fine non habetur. In sexto quoque iste dieit : Nondum venit tempus domus Dominixdi-
mense nulla est legalis solemnitas, sicut in aliis, quo- ficand*. > Non hoc Zorobabel, nec Jésus sacerdos
niam servitutis opéra et labores désignât. Recle ergo magnus dieebat, sed populus qui de caplivitate re-
et in anno secundo Darii, et in sexto mense fit sermo versus, adbuc sub Dario eral. Sic Spiritualiter omnis
Dei ad Aggxum, propter supra dictas causas, quo- D qui servit voluptatibus carnis, non vull ultra intra
niam lemplum non hâbebant, el in concavis habità- sedem pectoris sui xdificare templum Domino pudi-
bant, et quia sub Dario carnis operibus serviebant. citix. Potest hoc et ad Judxos hujus temporis re-
Quia vero jam altare xdificalum erat, et fundamenla ferri, qui pro Christo Antichrislum exspeclant, et di-
templi jactata, idcirco m una die mensis,.factum est cunt nondum esse tempus Ecclesix, quia nondum
verbum Domini, ut illi relinquenles secundum an- venit Christus.
num Darii, reverterenlur ad unitatem Dei. Quod ve- « El factum est verbum Domini in manu Aggxî
ro dicitur, « Factum est verbum Domini in manui prophelx, dicens : Nunquid tempus vobis est ut ha-
Aggxi, >oslendit eum bona babuisse opéra, alque ini bitetis in domibus laquealis, et domus ista déserta? >
eis factis requtevisse verbum Dei. Aggxus interpre- Contra hoc quod populus dieebat, nondum venit
tatur festivus. Ex quo innuitur quia qui solemnitales> tempus domus Domini aedificandqe,proferiur re-
Domini non in fermento malitix et nequitix, sed iri sponsio Domini. Ergo neque tempus est ul vos habi-
azymis sinceritatis et veriiatis studet celebrare, hi<; lelis in composilis ej, ornalis domibus, qux non so-
lalis potest sermonem Dei recipere. < Ad Zorobabe1 lum ad usum sunt, sed ad delicias. Et dicitis non-
filium Salathiel dueem Iuda, et ad Jesum filium Jo dupt esse tempus ut mea domus xdilicetur, »u qua
S13 ENARRATIO IN AGGÊUMPROPHETAM. 814
fuerunt saneta sanciorum et Chérubin, qux nunc A nus, el inlulistis in domum, et exsufflavi illud. »
squalet soliludine, torretur xslu, perfunditar pîu- Dicant (inquit) aliud, quod vobis accidit. Cum jam
viis. metendi tempus inslaret, etfrumenta vos in mani-
« Et nunc, hxc dicit Dominus exercituura : ponile bus tenere putaretis, messuisiis vacuos culmos, et
corda vestra super vias vestras. » Quia (inquit) di- inanes stipulas sine granis congregaslis. Sed et hoc
citis : Nondum esl tempus xdificandx domus Do- quod de magnis acervis modicum fuerat electum,
mini ; considerate qux fecistis, et qux passi estis. cum intulissetis in domos vestras, efflavi illud, et ex
Omnis enim- labor vester nulluin potuit habere pro- mea virtute dispersum et ad nihilum redactum est.
ventum. Spiritualiter illi ad amplius respiciunt, et minora
« Serainastis multum, et intuUstis parum, » etmul- recipiunt, qui de suis operibus gloriantes, xternam
ttun minus quam severatis, collegistis. -Non tamett mercedem sibi falso a Domino pollicentur. « Quam
poteslis dicere : Ideo famem secutam, quod in exer- ob causam dicit Dominus exerciluum, quia domus
cenda terra agricola cessaverit. « Comedistis, et non mea déserta esl, et vos festtnalis unusquisque in
estis saliaii ; bibistis, et non estis inebriaU ; operui- domum suam. > Myslice illi in domum suam déserta
stis vos, et non estis calefacti. Et qui mercedes con- domo Dei festinant, qui mundanis cupiditatibus ca -
gregavit, misit eas in sacculum pertusum. > Non " pti, et terrenis actibus occupati, templum Dei cpn-
tamen potestis dicere voluntarium fuisse jejunium, Struere negligupt.
sed quia parvos fructus cougregavcratis in horrea. « Propter hoc, super vos prohibiti sunt coeline da-
Vinum bibistis, sed non tantum quod sufliceret ^1 rent rorem, et terra prohibita est ne daret germen
exhilaranda corda potanlium. Ipsum quoque vesli- suum. » Non solum (inquit) coeli pluviam non de-
mentum non potuit frigus pellere aut calefacere. Si derunt, sed nec rorem quidem matutinum, ut arenles
quis autem mercedes congregaverat, sive in nego- agii niodico sallem hnmore lemperarenlur, Typice,
tiatione, seu mercenaria marra, frustra laboravit, coeli sunt apostoli, raiem et pluviam doctrinx coe-
qnia omnes pecunix defluxerunt, veluti in pertusum lestis, terrx, id est audiiorum cordibus infunden-
sacculum miss». Spiritualiter ilUcorda super vias suas tes. Prohibiti sunt coeli ne darent rorem, quando
ponunt, qui absque judicio discretionis nihil faciunt, perfidis Judxis verbum salutis spernentibus prxce-
qui ante mentis oculos lucernam verbi Dei semper ptum esl aposlolis, ut, euntes in mundum universum,
habent. Multum autem seminat, sed parum colligit, prxdicarent genlibus.
qui in prxdicaiionis opère assidue laborat ; sed mi- « Et vocavi siccitatem super terram, et super
nimum ex audiiorum fide et operatione fructum per- _ montes, et super triticum, et super vinum, et super
cipit, dum eos verbo et exemplo scandaltzatos oslen- oleum, et quxcunque profert humus, el super homi-
dit. Comedit, et non saturatur ; bibit, et non in- nes, et super jumenta, et super omnem laborem ma-
ebriatur, qui recta qux novit, non operatur. Hinc nuum. »Vocatur siccitas primo superterram, deinde,
Salomon dicit : Juslus comedit, et replet animam
super omnia qux proferl humus, ad ullimum super
suam, venter aulem impiorum insaturabilis. Con- homines et super jumenta, quia, prxcedente famé,
gregatas vero mercedes in pertusum sacculum mittit, profecto super homines et jumenta mors venit, sic-
qui virtutum opéra propler ostentationem vanx glo- que idem gladius quxcunque manus hominum labo-
rix peragit, vel qui de rapinis eleemosynam indi- raverat, consumit.
gentibus tribuit. Operitur autem, et ex calore non « Et audivit Zorobabel, filius Salathiel, et Jésus,
fovetur, qui divinam sapientiam, qua ornetur et a filius Josedech, sacerdos magnus, et omnes reliquix
malitix frigore defendatur, accipit, sed tepide et populi vocem Domini Dei sui, et verba Aggxi pro-
desidiose eam exsequendo, caloris iliius gratia pri- phelx, sicut misit eum DominusDeuseorum adipsos,
vatur. et timuit populus a facie Domini. » Diligenter atten-
< Hxc dicit Dominus exerciluum : Ponite corda ve- dendum, quod non Zorobabel nec Jésus sacerdos
stra super vias vestras. Ascendite in montem, por- p. timuisse dicuntur, sed populus timuit a facie Domini,
tate lignum, et xdificate domum. > Considerate (in- uterque enim Christum significat, qui est rex et
quii) cuncta qux geritis, et relicta cura vestrarum sacerdos in duabus naluris Dei et hominis et una
domuum, ascendite in montem Libanum, proecidite persona. Audientibus ergo Zorobabel et Jesu magno
ligna, et xdificate domum meam. « Et acceptabilis sacerdote verba Domini, timuit sola mullitudo, qux
uiilii erit, et glorificabor, dicit Dominus. > Quid necdum in virum perfectpm evaserat, a facie Do-
autem ligna tantum, -non lapides jubet afferri, illud mini, id est indignatione ejus, quoniam vultus Domini
est quod Hebrxi dicunt, quia post incensum tem- super facientes mala.
plum parietes remanserant, et idcirco ligna tantum « Et dixit Aggxus, nunlius Domini de nuntiis Do-
ad conlignanda necessaria erant : Myslice, in mon- mini, populo dicens. > Ex hoc loco quidam sumpse-
tera ascendere, est altitudinera divinx contempla- runt errorem, putantes Aggxum angelum natura
liouis virtutum profectibus scandera, ac teslimonia fuisse, et quadam divina dispensatione humantm
Scriptararum quxrendo incidere, ut inde xdificetur corpus assumpsisse, propter hoc quod dicitur : Dixit
teinpluin acceplabile Domino. Aggxus, nunlius Domini. Hoc idem et de Malachia,
« Respexislis ad amplius, el ecce faclum est mi- et de Joanne Baplisla opinantur. Sed sciendum, na-
21G HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 216"
tara eos hommes fuisse, officio vero angelos, id est A eliam mense septimo et vicesima prima die mensis,
nuniios, qui populis Dei volunlalem annunliabant. iterum faclum est verbum Domini in manu Aggxi.
Hic ergo propheta nunlius dicitur, id esl angélus, Mensis seplimus tolus festivus erat atque solemni».
quoniam typum gestabat Domini Salvatoris, qui et Jura Raque fit sermo Domini ad Aggxum, id est
ipse raagni consilii angélus dicitur. Quod autem di- feslivum, in septimo (id est feslivo) mense-, et in vi-
cit : < Nunlius Domini de nunliis Domini, > laie est cesima prima die mensis, iptpletis scilicet tribus
ac si diceret, prophela de prophelis. « Ego vobiscum, hebdomadibus, et compléta myslerio Tiitiitatis. Ter
dicil Dominus. > Non hoc ad Zorobabel nec ad Jesum enim septem, /viginti unum sunl.
dicit, sed ad populum qui limuerat a facie Domini. « Quis in vobis est dereliclus, qui vidit domum
Illi enim in persona Christi accipiunlur, ut dictum islam in gloria sua prima? Et quid vos videtis banc
est, et cum eis alque in eis semper erat Dominus. nunc ? Nunquid non ita esl quasi non sit in oculis
Confortât ergo Dominus populum, dicens : « Ego vo- veslris? et nunc confortare, Zorobabel, dicit Domi-
biscum Sum, ego ero vester adjutor. » nus, et confortare, Jesu, filiJosedech, sacerdos magne,
« El suscitavit Dominus spiritum "Zorobabel, filii et confortare, omnis populus terrx, dicit Dominus
Salathiel, ducis Juda, et spiritum Jesu, filiiJosedech exerciluum , et facile quoniam ego vobiscum sum,
sacerdolis magni, et spiritum reliquorum de omni B dicit Dominus exercituum, verbum quod placui vo-
populo. » Suscilalur spiritus Zorobabel et spiritus biscum, cum egredereniini de terra iEgypti. > Cle-
Jesp, ul reguum etsacerdoliura xdificarentlemplunt. menlissime consolatur Dominus populum, qui prio-
Suscitalur spiritus reliqui populi, id est devotio ani- rem domum in sua gloria viderant, in cujus compa-
uii et voluntas, ut faceret qux prxceperat Dominus. ratione hxc videbatur quasi non esse. Nolite
< Et ingressi sunt, et f'aciebant opus in domo Domini (inquiens) desperare, nolite manus subroiitere,
ego
exerciluum Dei sui. »Tngressi sunt, quoniam foras enim sum vobiscum, ego omnipotens locutus sum,
exierant, id est suimet oblili eranl, sicut prodigus cujus dixisse fecisse estpet illa implebo qux vobiscum
filius, de quo dicitur quod in se reversus est, quando pepigi, cum vos de Êgyplo eduxi. « Et Spiritus
deçravit ad patrem redire. meus, » id est divinitas majestalis mex, sive Spi-
ritus sanctus, cujus est omnis consolalio, unde et
CAPUT II.
paracletus appellatur, « eril in medio vestrum. »
< In die vicesima et quarta mensis in sexto mense Est autem hic tota coropiemorala Trinilas. Paitr est
in anno secundo Darii régis. » Coeperunt xdilbOTe qui dicit : Ego sum vobiscum : FiUus, verbum quod
eodem anno, qui supra posilus est, et in eodem placui.vobiscum; Spiritus sanctus : Et spiritus (in-
mense, sed non in eadem die. Supra enim unus men- C ' quit) meus erit in medio vestrum. « Noliie timere,
sis, id estprimus ponitur, hic vero vicesimus quar- quia hxc dicit Dominus exerciluum : Adhuc unum
tus. Ex quo inlclligimus inter primum diem, quo modicum est, et ego eommovebo coelum et terram
Dominus locutus est per Aggxum, el vicesimum et mare et aridam, el movebo omnes gentes. »
quartum quo operari coeperunt, fuisse medios vi- Quando primum in monte Sina Teslamentura daba-
ghili duos dies. Apud Hebrxos viginti dux lilterx tur, movi coelum, qHando vobis de coelolocutus sum,
sunl. Per hoc ostendilur quoniam populus necesse movi terram, quando meam prxsentiam. caligo et
habebatdoceriet discere elementa sermonis Dei. My- tenebrx et turbo cernebant, et ut Psalmista ait :
slice, quandiu in hac vita sumus, quasi sub Dario «Deus : cura egredereris in conspeclu populilui, »et re-
vjvimus, quia caro répugnât spiritai, et spiritus. liqua, movimare Rubrum, quando divisi illqd, et viam
canti, et iu'sexto mense, in quo numéro perfecte prxbui populo transeunti. Movi et,aridam, quando
Deus omnia, et in secundo anno, in quo numéro con- circumduxi populum quadraginta annis per viam in-
stat sobolis reparaiio. Necesse est ergo ut timeamus viam et incubant atque aridam solitudinem. Ego
a facie Domini, el ingrediainur; et faciamus opéra. ilaque. qui tune illa feci, adhuc movebo ipsa ele-
Domini, id est ex virtutibus Domino iu nobis tem- menta, quod utique factum est in adventu Domini.
plum xdificemus. Vicesimus quarlus dies, qui nume- ' Nam tempore passionis iliius, motum esl coelum,
rum duplicatam habet duodenarium, désignât ex quando sol obscuratus est, et tenebrx factx sunl ab
ulcoque populo Judaico et gentili congregaudos fidè- hora sexta usque ad horam nouant ; terra mota est
les , et spirituale templum xdificaturos. Hoc quoque cum saxa finderenlur, sepulcra palescerenl, ipsa
dicehdum, quod Iriplicalus octonarius viginti qua- quoque terra tremeret, motum est mare prxsentis
tuor perficit: quia vero circumcisio, quxoctavadie sxculi, flatibus daemonumin seditionem concitalum,
fiebat, et spirilualis templi xdificalio, in fideconstat quando et draco interfoctus est, id est diabolus
sançtx Trinilalis. superatus, qui cubabat in mari bujus saeculi. Movit
« In septimo mense, vicesima prima » die « men- et aridam, squaUda et infructuosa corda genlilium.
sis, factum est verbum Domini in manu Aggqeipro- Oinni ergo universilate comtpola, molx sunt omnes
pbe££, dicens : Loqucread Zorobabel, filium Sala- génies prxdicanlibus aposlolis, quoniam in omnem
thiel.ducem Juda, el Jesum, filiumJosedech, sacerdo- terram exivit sonos eorum. « Et veniet desideratas
tera magnum, et ad reliquos populi, dicens- » Eodem cunclis genlibus, et implebo domum istant gloria, di-
quidentanno, quo ei supra, id esl secundo Darii, sed cit Dominus exerciluum. >Manifestant est adventum
217 ENARRATIO IN AGGXUM PROPHETAM. 218
Chrisli prxnuntiari, qu, desiderabatttr et exspecla- A . sona Domini, dicens : « Si tuleril homo carnem sancii-
batar, ut redimeret gentes, de quo Apostolus : « In ficatam. » Caro sanclificala dicebatur, caro hostix,
quem desiderant angeli prospicere. » Postquam qux immolabatur in allari, licet inter ipsas sanctifi-
ergo ille venit, impleta est gloria domus Domini, id eatas carnes esset magna diversitas, quod in Levilico
est Ecclesia, qux est domns Dei de vivis lapidibus pleniter dicitur. Immundus autem in anima diceba-
xdifieata. Si enim gloriosa fuit domus, qux xdificata tur, qui mortuum tangebat. Quandiu enim anima
est a servo, quantum dislat servus a Domino, tanto in corpore est, non est immundum humanum cor-
melior est domus, cui prxest Dominus, ab illa cui pus, qui babet animam ad imaginera el similitudinem
prxfuit servus. Dei faciam. Slalim vero ul anima corpus deseruerit,
«Meumest argentum, et meum est aurum, dicil Do- efltcitur corpus immundum, ulpote lerrenum et ex
minus exercîtaum. Magna erit gloria domus istius carnis vôluplale concretam. Hoc dicimus quantum
itovissimx plus quam primx, dicit Dominus exerci- ad natura m ; cxlerum sanciorum corpora, quorum
luum. » Ae si diceret : Nolite dubitare quod possim mors est preliosa, sanclâ sunt ex merilo inhabitatri-
implere quod promitto. Ego enim sum qui condidi cis sanclx animx. Interrogat vero prophela, si homo
omnia , in manu mea est argentum et aurum atque quicunque tuleril carnem sanctificalam, et ligaverit
omnes opes, ego omnia qux necessaria sunt in xdi- B eam in summilale vestimenli sui, el ipsa summitas
ficando vel ornando templum dabo. Juxta sensum veslimenti tetigerit panem, aut quemlibel alium ci-
mysticum, aurum est sensus et inlellectus spiritua-, bum, nunquid poterit sanclificari laclu veslimenti,
lis, qui in Scripturis latet, de quo Salomon ait : in quo sancta caro ligata est? « Respondentcs au-
« Thésaurus desiderabilis requiescit in ore sapientem sacerdotes, dixerunt : Non. » Rursum ponitur
tis. » Argenium vero clara eloquia Scripturarum, alia quxslio, et interrogat propheta.
unde Psalmista : « Eloquia Domini eloquia casla, « Et dixit Aggxus, si teligerit poilulus in anima, »
argentum, » et reliqua. His metallis ornatur Eccle- hoc est qui contacta mortui hominis immundus fa-
sia , et fit illustrior quam quondam fueril Synagoga. ctus est. «Ex omnibus bonis nunquid conlatninabimr?
« El in loco isto dabo pacem, dicil Dominus exerci- et responderunt sacerdoles, et dixerunt : j COntami-
tuuni. » Quia ad domum inclytam xdificandam nihil nabitur. > Et respondit Aggxus, et dixit: « Sic po-
magis scimus prodesse quam pacem, ideo ipsam pulus iste, et sic gens isla anle faciem meam, dicil
repromittit. Illa enim concessa, facilius cxtera bona Dominus, el sic omne opus manuum eôrum, et om-
sequentur. Sed allegorico sensu dat Dominus pacem niaque obtulerunt ibi, contaminata erunt. » De
in Ecclesia prxsenli, compressis maligni hostis insi- priori inlerrogalione tacens propheta, de secunda
diis, et miligalis viliorum bellis, in futuro vero da- " respondet, oslendens cur ista proposuerit. Qui enim
bit pacem veram et xternam. immundus est in anima, el morlicinum teligerit,
« In vicesima et quarta noni mensis in anno se- omne quod teligerit vel oblulerit, immundum erit.
cundo Darii régis, factum est verbum Domini ad Est autem sensus : O popule, qui altari tantum stru-
Aggxum propheiam, dicens : Hxc dicit Dominus cto, et adhuc domo mea diruta hostias offers in al-
exercituum : Interroga sacerdotes legem, dicens : Si tari , el pulas le his carnibus sanclificari, scilo non
tuleril homo carnem sanciificatam in ora vesliraenli tantum te sanclificari ex hosliis quas in templo meo
sui, et teligerit de summilale ejus panera aut pul- diruto offers, quam conlaminari omnia qux agis,
meiltum, aul vinum, aut oleum, aut omiienï cibum, propter hoc quod negligis domum meam, et tuas do-
nunquid sanctificabitur?» Nolanduraquod supra sem- mus diligenter exsiruis.
per dictant est : Faclum esl verbum Domini in manu « Et nunc, ponite corda vestra a die bac et supra,
Aggxi, » hic vero : « Factum est verbum Domini ad antequam ponerelur lapis super lapident in templo
Aggxum. » Supra enim quia munda habebat opéra, Domini, cum accederetis ad acervum viginti modio-
sed in corde nondum plenam perceperat sapienliam, rum, et fièrent decem, intraretisad torcular, ut ex-
et erant inlereos qui nolebanl xdificarelemplum Do- primeretis quinqtiaginla lagënas.et fiebant viginti. »
n
mino, ideo in manu ejus factura dicilur verbum Domi- O popule Israël, respice ad prxterilos dies, et ab bac
ni. Nunc quia fundamenla jam lentplijacta sunl, el jam vicesima quarta die noni mensis secundi anni Darii,
populus cum principibus facit opéra templi Domini, quidquid rétro gestum esl, considéra , et perpende
propterea ad Aggxum fit sermo Domini. Nono au- quanta rétro susiinueris, cum nondum oedificaretur
lem mense fit sermo, quia de immundilia populi lemplum, et quanta tibi evenerint prospéra ex quo
peccatoris locuturus est. Nunquam enim nonus nu- coepit eonslrui. Qux vero sint illa, ipse specialïter
merus iu bonam parlera ponitur in Scripturis divi- enumerat. Antequam coepissetis xdificare templum
tiis. Sed quoniam adhuc dabatur eis tempus agendx Domini, et accederelis ad acervum hordei vei fru-
poenitenlix, ideo vicesima quarta die ejusdem men- menti, in quo pulabatis vos posse habere viginti mo-
sis fit sermo Domini ad prophetam, in quo numéro dios, vix médian) parlem inveniebatis. Pari modo
duplicalur duodenarius, ubique sacratus numerus. cum venireiis ad torcular , et quinquaginta amphé-
« Interroga sacerdotes legem. » Eorum enim est ras vos exinde habituros xslimaretis, vix viginti
scire legem, et ipsi interrogali debenl respondere de amphoras reperiebalis. Cur hxc evenerint, oslendit.
lege. Interrogat ergo eos Aggxus propheta ex për- « Percussi, vos venlo urente et autugine et tjr.au-
«19 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. StO
dtne, omnia opéra manuum vestrarum, et non fuit A i etiam dicit : « In manu Aggxi, » sicut primo ; nec
in vobis qui reverteretur ad me, dicit Dominus. » « Ad Aggxum prophetam, » sicut in quarta visione,
Est autem vitrant frugum ab aureo colore dictum. sed tamen, « Ad Aggxum, » ideslad festa celebran-
Hxc, inquit, feci, ut sallem afflicti ad me rediretis, tem, qui jam non pncnuiiliat venturum, sed venien-
sed nec sit fuit ex vobis qui ad me reverleretur. tem demonstrat ut videat.
Ergo quandiu templum Domini déstructura fuit, et; < Loquerc ad Zorobabel, ducem Juda. » Ad somra
ejus xdificatii» differebaltir, omnia eis evenere con- Zorobabel jpbetùr prophela loqui, qui typum Chrisli
traria. At postquam templum rexdificare coeperunt, gerebat, quia typicum est quod dicitur, et ad mundi
prospéra fluxerunt omnia. Ex quo datur intelligi,. pertinet consummationem. Qux sint illa, consequen-
frustra quemlibet Domino offerre munera, et elee- ter ostenditur in online historix : « Ego movebo
mosynis vel oblationibus velle Deum placare, quan- coelum pariier et terram. » Soli Zorobabel, quem
diu non exstruit in se templum Domino. Prius enimi diximus gestare personam Christi, secundum assum-
seroetipsum débet aliquis facere templum Dei profi- plum hominem dicuntur qux futura sunt. Movebo
ctendo, et sic in altare fidei accepta Deo dona vale- (inquit) coelum et terram, id esl mulabo in melius,
bit offerre. ut sit coelum novum et terra nova. Sic enim prxterit
< Ponile corda vestra ex die ista et in fulurum a! S figura hujus muridi manenle substantia. Deinde se-
die vicesima et quarta noni mensis, a die qua fun- quitur :
damenta jacta sunt templi Domini, ponile super cor « Et subvenant solium regnorum, et conterai»
vestrum Nunquid jam semen in germine est, etl fortitudinem regni gentium, > id est destruam omnem
adhuc vi: ea et ficus et malogranatum et lignum! principatum et potestatem et virtutem, sive contra-
olivx non floruit? » Nonus mensis apud nos est No- rias forlitudines nequilix spirilualis, ut regni eorum
vember, qui a Marlio annum incipimus; apud He- deslructio prosit nonjolum genlibus, verum etiam
brxos autem, quorum primus, mensis est, Nisan, idI regibus qui eis imperHant. « Et subverlam quadri-
est Aprilis, December nonus habetur, quo mense se-. gam et ascensorem ejus, et descendent equi et as-
mina latent in terra, nec polest conjeetari utrum, censores eorum, > id est omne studium beUigeranrii,
sterilitas an fecunditas sequatur. Quia ergo nonus; quo sublalo sequitur pax. Hoc in Christo impletunt
mensis erat, interrogat propheta : « Nunquid jam se- Zacharias prophela manifeste ostendil, dicens de
men in germine est? > vel, ut alia translatio aperlius3 Christo : « Ecce rex tuus venit tibi mansuelus, ipse
dicit, in folliculo, hoc est in testa frumenti. Aut nun- pauper, ascendens super ptiltum asinx ; » statimque
quid et ficus cxteraque dederunt florem, ut ex flore> pi subjunxit : « Et disperdet curram de Ephraim, et
ubertas possit agnosci ? Ast ergo non alia ouara florumi equum de Hierusalem. > Consurget t vir in gladio
conjectura, sed propbelico spiritu proedico vobis fu- fratris sui. » Apostolus dicit : « Galeam salulis assu-
turam rerura omnium copiam, quia coepistis xdifi- mite, et gladium spiritus, quod est. verbum Dei. >
care templum Domini. Mystice vicesima quarta diess Gladius est igitur sermo doctrinx coelestis, rese-
noni mensis finem désignât malorum operum. Nonus3 cans et concidens omnia perversa dogmata. Hoc
enim numerus, ut supra dictum est, semper in maloy gladio separantur vir a fratre, filius a pâtre, filia
ponitur, quoniam deest illi imitas, qux adjecta im- a matre, nurus a.socru, et inimici hominis domeslici
plet denariam perfeclionem. Qui vero mala in seB ejus.
finiens, quasi in fine noni mensis domum Dominii « In die illa dicit Dominus exercituum, Assumam
xdificare (hoc est seipsum cultui divino dedicare)\ te, Zorobabel, fili, Salathiel serve meus, dicil Dominus,
coeperit, abundavil fructibus vinex, ficus, et olivx, etponam te quasi signaculum, quia le elegi, dicit
id est replebitur gratia et benedictione Patris ett . Dominus exerciluum. » Supra dictum est, Zorobabel
Filii et Spiritus sancti, spiritualem Ixtitiam, refe- typum tenere Christi. Servum eum vocat Paler,
ctionem, atque illuminationem sanctx Triaitaliss propler assumptam formam servi. Et Apostolus de
consecutus. Sed hxc, id est vinea, ficus et oliva, ibi\ rj eodem : Quia cum DeusPaler Filio subjecetit omnia,
invenientur, ubi fueral malogranatum, dicla sic ar- lune ipse Filius subjectus erit ei, qui sibi subjecit
bor, quoniam pomum ejus mullitudine granorumn omnia. In subjectis enim ei omnibus videbitur et
plénum esl, in compositis membranulis diversas ha- ipse subjectus. Cum ergo hoc fuerit implelum, as-
bens mansiunculas, qux uno puniceo conice conti- sume! eum Deus Pater, et ponet enm quasi signa-
nentur, unde et malum Punicum dicitur, et ideo dé- culum in manu sua. Ipse est enim imago Dei invi-
signât innutneram sanctorum populorum multitudi-j_ sibilis et forma sttbstanlix ejus. Hînc ipse Filius de
nem sub unius fidei societate, quasi intra uniusg se dicit : Hune enim Paler signavil, Deus. Ea quippe
corticis gremium adunatam. « Etdieistabenedicam.» , signamus, qux singulariter dilecla, salva esse vo-
« Et faclum est verbum Domini secundo ad
Aggxumn lumus. Hune ergo Paler signavit specialiter, hoc est
in vicesima et quarto mensis, dicens. » Notandum di- j_ elegit et singulari gratia donavit, secundum hu-
ligentissime quod factus dicitur sermo Domini se- ,_ manilalem, ul sicut erat verus bomo, verus esset
cundo, in eadem die qua et superius, id est vicesima a et Deus. Hoc signaculo sive annulo signât, qoicun-
quarta, non tamen nominatur nonus mensis, quo- (, que in eum.crédit, el per bona opéra ilU placerc
niam de adventu Christi et regno ejus omnia pro- ,_ contendit. Amen.
spéra et gaudii plena dicturus est prophela. Neque ic
«31 ENARRATIO IN ZACHARIAMPROPHETAM: SJJ
»— .— .. i ——- ,., —.,_. — -- - |
IN ZACHARIAM PROPHETAM.
Zacharias, filius Barachix, filius Addo, pêne ul- A tatur. Sed et omnis qui studet mentor esse Domi.ii,
limus duodecim prophetarum, synchronos, (id est recle filius dicitur Barachix, id est benediciionis
conlemporalis) fuit Aggxi, prophelx. Simul enim Domini. Et filius Addo, id est leslimonii Domini,
sub Dario secundo ejus regni anno prephelaverunt. quoniam qui Christum confessus fuerit coram homi-
Sed Zacharias in mense oclav -, qui est apud He- nibus, confitebiiur eum ipse coram Deo Pâtre, qui
brxos November, Aggxus vero sexto mense, qui est in coeiis.
nihilominus apud illos habetur September, prima «Jratus est Dominus super patres vestros iracun-
die mensis prophetare coepit, ac propterea deciraus dia magna, et dices ad eos : Hxc dicit DominusDeus
ille jure loco, iste vero undecimus constitutus est. exercituum : Convertimini ad me, ait Dominusexer-
Hic autem Darius filius fuil Hydaspis, quarto loco ciluum, et convertar ad vos, dicit Dominus exerci-
post Cyrum Persis et Médis imperans. Siquidem tuum, ne sitis sicut patres vestri, ad quos clama-
Cyrus Chaldxorum deslruxit imperium, et in Medos * haut prophelx priores, dicentes. » Quod iratus di-
el Persas translulit. Hic primo anno regni sui, se- citur, non est pulandum quod in eum ulla menlis
cundum quod Isaias prxdixerat, quinquaginla ferme perlurbatio cadat, sed per hoc innuitur dignos esse
millia captivoriim de Babylone remisit in Judxam. ira atque vindicta eos quibus hoe dicilur. Nec iratus
Vasa quoque templi Domini, qux Nabuchodonosor " ulciscitur, qui ad hoc corripit ul emendet. Unde et
lulerat, reddidit, et templum rexdificari jussil in sequitur, « Convertimini. > Nam si iratus est, cur
Hierusalem, sub Zorobabel et Jesu sacerdote magno. eos monet ut converlanlur ? Prxcepil ergo eis qui de
Hune Cyrum Thomyris, regina Massagetarum, inter- Babylone redierant, ul converlanlur, ne sustineant
fecit, ejusque caput in utrem plénum sanguine pro- filii quod suslinucrant patres. Dominus autem exer-
jecit, dicens : Bibe sanguinem, quem semper silisti ! ciluum , quod Hebraice dicilur sabaolb, vocatur
Huic successit in regnum Filius ejus Cambyses, cui quod sub se habet coelestis militix exercitus. Tam
successerunt duo fratres raagi : quibus interfaces, aulem Aggxus quam el Zacharias frequentissitne
Darius iste Hydaspis filius, rex Persarum consti- Dominum exercituum appellant, ut eis darent fidu-
tutus est. Cujus secundo anno Zacharias exorsus ciam, qui contra régis Persarum imperium, et con-
est prophetare. Ilaque a primo anno Cyri régis usque lra Cyrum frementes, templum Domini xdificabant.
ad secundum annum Darii, coinputantur anni qua- «Hxc dicit Dominus exercituum : Convertimini rie
draginta, in quibus aKïre lanlum exstrucuini fue- viis veslris malis, et de cogilaiionlbns veslris pes-
rat, et jacta templi fundamenta, vicinis nalionibus sirais, et non audierunt neque attenderunt ad me,
ex prxceplo Cambysx régis eos prohibentibus, ne dicit Dominus. Patres vestri ubi sunt et prophelx?
lemplum vel civitalem xdificarent. nunquid in sempilernum vivent? verumtamen verba
mea et légitima mea qux mandavi servis meis pro-
CAPUT PRIMUM.
phetis, nunquid non comprehenderunt patres ve-
< In mense octavo in anno secundo Darii régis fa- stros? Et conversi sunt, et dixerunt : Sicut» cogi-
ctum est verbum Domini ad Zachariam filium Bara- tavil Dominusexerciluum facere nobissecundum vias
chix filium Addo, prophetam. » Nota quod et Bara- noslras et secundum adinveniiones noslras, fecit no-
chix et Addo filius dicatur Zacharias. Constat au- . bis. ».Hxcex superiori pendent capilulo, ubi dicilur :
tem hune Addo illum esse qui (ul Regum liber in- « Nesilis sicut patres vestri, ad quos clamabant pro-
dical) missus ad Hieroboam regem pessimum, quan- phelx priores, dicentes : Hxc dicit Dominus exer-
do et altare dirutam esl, et manus régis aruit, rur- cituum : Convertimini a viis vestris, > etc. Ergo non
susque, orante viro Dei, restituta est. Juxta sensum Zacharias hoc ex sua persona dicit, sed ex prxce-
allegoricum oclavus mensis, qui est apud Hebrxos dentium prophetarum, qui clamabant ex voce Do-
November, inilium est hiemi.s, el nullam habet so- mini , dicentes : « Convertimini, » etc. Hoc clamavit
lemnitaiem. Quia enim populus adhuc non perfecle Isaias, Osée, Jeremias, exterique per ordinem, ut
de caplivitale reductus erat, needumque xdificatum n a malis operibus converterentur et pessimis cogi-
erat templum De», idcirco prophela in mense qui tationibus, sed indurati quasi desperantes non au-
nullam habet solemnilatem, nulldm lxlitiam, dicitur dierunt ; juxta quod et sanctus Daniel idipsum
prophetasse. Verumtamen recordabantur Domini, et confttetur, orans Dominum pro libéralione populi
hâbebant memoriam prioris lempU et religionis, sut.
quod oslendit Zacharias, qui interpretatur rnemoria « In die vicesima quarta undecimi mensis Sabat,
Domini. Ideo digni erant benedictione Domini, quod in anno secundo Darii régis, factum esl verbum Do-
est Barachias, qui benedictio Domini interpretatur, mini ad Zachariam filium Barachix, filium Addo,
hahenles testimonium devotionis sux, ipsum, cui prophetam. > Mensis undecimus Sabat apud nos Fe-
nuda et aperta sunt omnia Domini, quod démon- bruarius dicilur. Interpretatur autem Sabat virga
stratif in Addo, qui testimonium Domini inierpre- propler austeritalem et rigorem hiemaUs temporis»
225 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. 224
Vicesima quarta die, quando jam luna sublustris est A debant, non ad alium veniunt nisi ad virum qui
et prope deficiens. Quia igitur propheta Zacharias slabat inler myrteta, sive ad angelum. i Et dixerunt:
populo adhuc ex majori parle apud Assyrios exsu- Perambulavimus terram, et ecce omnis terra habi-
lanti'loquebatur, recte in secundo anno el undecimo lamr el quiescit. » Ac si diceret : Omnia régna lua
mense alque in vicesima quarta die mensis, jam dé- sunt et pacata, nec ulla premuntur anguslia.
ficiente luna , et tenebrarum horrore crescente, « Et respondit angélus Domini, et dixit: Domine
dicitur vaticinari ea qux sequunlUr. exercituum, usquequo lu non misereberis Hierusa-
« Vidi per noctem, et ecce vir ascendens super lein et urbium Juda, quibus iratus es ? Iste jam
equum rufum, et ipse slabat inler myrteia qux erant sepluagesimus aurais est. » Ex qua responsione ille
in profundo, et post eum equi rufi, varii et albi. » angélus qui interpellabat pro Israël, occasione ac-
Per noctem se vidisse dicit,non in die, sicutMoyses, cepta deprecandi Dominum pro populo, dixit : O
cum loquebalur Deus facie ad faciem, el sicut Isaias Domine, cum omnis terra secura habilelur, cur non
qui dicit : « Vidi Dominum sedentem super solium misereris Hierusalem el urbium Juda, maxime cum
excelsum, » quia adhuc populus in anguslia servi- secundum tua promissa tempus caplivilalis expletum
lutis quasi nocle tenebatur, et idcirco propheta ea sit?
qux pro eis videt, in nocte se vidisse dicit. Spiri- B « Et respondit Dominus angelo , qui loquebalur
tualiter nox in qua cernilur visio, obscuritatem in me, verba bona, > de futuroruin promissione ;
désignai mysticx visionis. Hinc Psalmista, « Posuit « verba consolatoria, » de prxsentium necessitale.
(haud dubium Deus) lenebras lalibulum suum, < Et Hoc juxta litteram. Allegorice, vir qui ascendit su-
ecce vir ascendens super equum rufum et ipsestabat per equum rufum, Dominus et Salvator est. Equus
inter myrtetaqux erant in profundo. » Equi ascenso- rufus mortalitalem nostrae carnis désignât, quam
rem rufi Hebrxi ad lilleram Michaelem archangelum pro nobis assumpsit, cui per Isaiam dicitur : «Quare
inlelliguiit. Rufus erat, quoniam ipse est ultor rubrum esl indumenlum tuum ? » Nolandum vero
iniquilalum iliius _populi, cui specialiter prxest. quod qui hic in equo rufo sedere describitur, in
« Myrteia qux eranl in profundo, » prophelas dicunt Apocalypsi Joannis in veste candida super equum
et sanctos, qui in medio captivi populi versabantur. candidum sedens apparuil. Qui enim rufus exslitit
« Equi vero rufi, varii, et albi, » qui virum, id est in passione, candidus fuit in resurreelione. Hinc
Michaelem sequebanlur, désignant régna, sive an- Ecclesia in Canlicis canlicorunt dicit, « Dileclus
gelos qui regnis ipsis prxsident, tamen ordine per- meus candidus el rubicunrius. » Myrteia qux erant
nuilalo. Et albi quidem désignant Medos et Persas, in profundo, inter qux vir stare describitur, angelicx
qui benigni fuerunt erga Judxos, el sub ipsis di- G potestales, qux ei eliam in carne posilo assistebant
missa captivitas, el templum inslauratum est. Equi eique minislrabant. Per eepiosrufos, varios et albos,
varii, Macedones, quorum alii pii erga Judxos ex- apostolos el aposlolicos viros debemus accipere, qui
stiierunt, alii persecutores eorum fuerunt. Equi rufi totum orbem prxdicando peragraverunt. Quorum
regnum significant Romanorum, crudele et sangui- alii rufi, quia martyrio coronati : alii varii, quoniam
narium, quod subvertit lemplum et geniem delevit. doctrina et opère ac diversa signorum varietale
Quidam eo ordine quo hic dicuntur, quatuor simul dislincli : alii albi, quia virginilatis candore et in-
régna inlelligunt : el equum quidem rufum, super legritale fidei, ac mundi cordis purilate prxclari.
quem vir sedebat, atque equos rufos qui eum seque- lli missi sunt a Domino, ul lotum raunduin evange-
banlur, dicunt Assyrios et Chaldxos, sangninartos lica prxdicalione complerent. Unde el ad Job Do-
et crudeles, quorum Assyrii decem tribus sub Sal- minus dicil, « Nunquid mittes fulgura, et ibunt, et
manasar duxere captivas, Chaldxi vero duas iribus reverlentia dicent tibi, Adsumus ? » Slabat vir inter
sub Nabuchodonosor inceusa Hierusalem, lemploque - myrteia, vel ut alia translatio dicil, inter montes,
subverso. Tertium et quartum varios et albos, Me- id est Christus discernebat inter utriusque voca-
dos pulant et Persas, quorum alii clémentes fuerunt, lionis populos, salvandorum et damnandorum. Unde
ul Cyrus et Darius alque Âssuerus, alii crudeles, ut " Apostolus : « Christi bonus odor sumus Deo in bis
Cambyses. qui pereunt, et in his qui salvi fiunt. » Quod vera
« Et dixi, Quid sunt isli, Domine mi ? et dixit ad angélus rogat ut miserealur Deus populo, quia jam
me angélus qui loquebatur in me : Ego ostendam sepluagesimus annus eral, significat quia Jérusalem,
tibi quid sint hxc. Et respondit vir qui stabat inter d esl Ecclesia nequaquam perfectam consequelur
myrteta, et dixit. » Equos videns diversi coloris, in- libertatem, priusquam verum sabbalum, id est re-
terrogat quid sint. Sciebat enim in equorum specie quies impleatur, quod sepluagesimus annus désignât,
aliud designari. Tune angélus qui in eo loquebalur, qui numerus denario per septenarium mulliplicato
protnisit se dicturum. Sed illo réticente, vir qui sta- perficitur; qux pax in prxsenli inchoat, cum a bellis
bat inter myrteta, quod ille inlerrogaverat, exposuit : viliorum quiescimus : perficietur autem in fuluro,
« Isti sunt quos misit Dominus ut perambulent ter- cum ad visionem Creatoris pervenerimus.
ram, » et sux eam subjiciant poieslaii. « El dixit ad me angélus qui loquebatur iu me :
« Et responderunt angelo Domini, qui slabat inter Clama dicens : Hxc dicit Dominus exercituum :
myrteia, » Deinde angeli qui regnis singulis prxsi- Zelatus sum Hierusalem et Sion zelo magno, et ira
225 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM. 226
magna ego irascor super gentes opulentas, quia ego A ccdontim, Romanorum. Cornua autem regni poten-
iratus sum parum, ipsi vero adjuverunt in malum. » tiam significare, usitalissimum est in sancta Scri-
Qux fuerunt verba bona et consolatoria , qux Do- plura, ut illud, < Sttblimabitcornu Christisui. > Item,
minus supra respondit, hic jubetur propheta cla- « Erexit cornu salutis nobis. » Hxc vero ventilave-
mara, Zelatussum Hierusalem non parvo, sedmagno runt sive disperserunt Judam, etc. Multa enim mala
zelo. Zelus hic pro furore et indignatione accipitur. ab his nationibus Judxi passi sunt, maxime ab An-
Et quia magna peccata commiserat Jérusalem et lioçho, cognomento Epipbane, id est super appa-
Sion, quia unum sunt, ideo magnam iram Dei in- rente, quoniam deum se voluil appellari. Ad ultimum
currerant. Sed nunc (inquit) irascar ira magna su- Romani lanla eos clade vastaverant, ul pcne per
per gentes opulentas, qux in longa pace quiescunt, singulos viras eos disperderent,-adeo ut nemo eorum
et bonis aflluunt omnibus, quas supra equi rufi, va- levaret caput, gravi malorum pondère pressus.
rii , et albi designabant. Causant quoque lantx irx < Et oslendit mihi Dominus quatuor fabros, et
exponit, dicens : « Quia ego iratus sum parum, illi dixi : Quid isli veniunl facere? Qui ait dicens : Hxc
vero adjuverunt in malum. » Deus enim tradidit Ju- sunt cornua qux ventilaverunt Judam per singulos
dxos gentibus ad corripiendum, quasi filium pxda- viras, el nemo eorum levavit caput suum, et vene-
gogo, illi nullam eis fecerunt misericordiam, sed B runt isti deierere ea, ut dejiciant cornua gentium,
omni in eos crudelitate sxvierunt. qux levaverunt cornu super terrain Juda, ut disper-
« Propterea hxc dicit Dominus : Reverlar ad Hie- gerenteam. » Quid sintfabri, et quid veniant facere,
rusalem in misericordiis, et domus mea xdificabitur ipse Dominus exponit, quos non ipse prophela vi-
in ea, ait Dominus exerciluum. » Sub Zorobabel et dit, sed ei Dominus ostendit, hos fabros intelligimus
Jesu. < Et perpendiculum, > id est linea cxmenta- angelos obedientes prxcepto Dei, et ad hoc venien-
riorum, « exlendetur super Hierusalem. » Spiritua- tes, ut quod gentes destruxerant, isti xdificarent.
liter Hierusalem est Ecclesia, pacem et concordiam Angeli vero venerunt deterere ea, id est obtuttdere
videns; ipsa est et Sion, quod in speculam verti- cornua el hebetare, ne posstnt amplius ventilare Ju-
tur, nec humilia vel terrena, sed coeleslia conlem- dam. Quidam codices habent, « déterrera ea, » id
plans. Qux si peccaverit, vel si ea charitas re- est in pavorem miliere cornua, ut, deposita crudeli-
frixerit, tradi* eam Dominus perseculoribus ad pur- tate, Chrislo colla submittant. Et hoc altendeudum
gandum, velut aurum aut argentum in conflatorio. quod singulariter dicit « Levaverunt cornu, > cum
Adversarii vero, quibus ad probandum tradita est, quatuor dixerit cornua, quia licel reges quatuor re-
addunt in malum, quia pro disciplina utuntur cru- gnorum non simul regnaverint, sed sibi vicissiut
delitate. Unde illis iram minatur, Ecclesix autem *-"suecesserint, unum tamen cornu levaverunt contra
sux pacem et misericordiam repromiltit, et perpen- populum Dei. Sane quod supra dixit prophela, le-
diculum sive fûniculum dicit extendendum in ea, id vasse se oculos ut videret qux ei ostendebaniur, in-
est mensuras et ordines singulorum qui sunt in Ec- dicat spirilualiler qux dicuntur intelligenda, juxta
clesia, suis locis et temporibus pro meritorum qua- quod Dominusin Evangelio: « Levate oculos vestras, »
li talibus distribuit. et videte quis creavil hxc. Cornua quatuor, nequi-
tix sunt spirituales, el contraria; fortitudines, qux
« Adhuc clama dicens : Hxc dicil Dominus exer-
contra Ecclesiam cornu gravissimx persecutionis
ciluum. Adhuc affluent civitates mex bonis, et cou- levant. De
solabitur adhuc Dominus Sion, et eliget adhuc Hie- colluctalioquibus Apostolus, « Non est (inquit) nobis
adversus carnem et sanguinem, sed
rusalem. » Jubetur propheta clamare non strepilu adversus
sed inlentione mentis. principes et potestales, adversus mundi
vocis, Civitates, inquit, mex, redores tenebrarum barum, » etc. Hxc cornua
qua-
quas nunc videtis igné Chaldxorum exuslas, adhuc tuor sub besliarum nominibus Psalmista describit,
abundabunt omnibus bonis, ut prxsenli felicitale
ila sanctum virum alloquens : « Super aspidem et
prxterila miseria consolentnr. Sed et myslice pro- .. basiliscum
mittunlur Ecclesix bona illa, de quibus Psalmisla 1 ambulabis, et conculcabis leonem etdra-
conem. » Diabolus enim dura conlra electos sxvit,
dicil: « Credo videre bona Domini in terra viven-
tiuni. > aspis est, quoniam occulle perculit : basiliscus, quo-
niam aliquando aperla venena invidix diffundit :
« Et levavi oculos meos et vidi, et ecce quatuor leo, quoniam persequitur innocentes : draco, quo-
cornua. Et dixi ad angelum qui loquebatur in me. niam quos potest impia voracitale déglutit. Possunt
Quid sunt hxc? El 'dixit ad me. Hxc sunl cornua per quatuor cornua, quatuor animi perturbationes
qux ventilaverunt Judam et Israël et Hierusalem. > inlelligi, dux ab opinatis bonis, et dux ab opinatis
Quatuor cornua, qux ventilaverunt Judam el Israël malis, gaudium scilicet et spes, metus et dolor. Con-
et Hierasalem, quatuor gentes esse ipse Dominus tra quas passiones sunt quatuor virtutes boni arti-
exponit, dicens : « Hxc sunt cornua, » etc. Daniel fices, prudenlia, juslitia, fortitudo, temperaniia. Hi
quoque sub figura lexnx et pardi, ursi et allerius fabri boni rexdificant, quidquid illa cornua de-
bestix, quam nominatim non exprimit, manifeste slruunt. Sed et sancti, qui has virtutes possidënt,
quatuor régna describit, id est Babyloniorum, Me- fabri spirituales sunt. Apostolus enim de se dicit,
dorum, ac Persarum, quorum unum fuit regnum Ma- « Ut sapiens architeetns fundamentum posui, » et
227 HAYMOMSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 228
ipse Dominus creator omnium, filius fabri diclus .A venlis coelidispersi vos, dicil Dominus. O Sion, fuge
est qux habitas apud filiam Babylonis. > Assyrii el
CAPUT II. Chaldxi qui populum Dei captivaverant, in aquilo-
« Et levavi oculos meos, el vidi, et ecce vir et in naliclimatesunt, et Jeremias propheta cum descri-
manu ejus funiculus mensorum et dixi : Quo tu va- beret ollam succensam a facie aquilonis, si.itim sub-
dis? et dixit ad me : Ut metiar Hierusalem, et videam junxil :Ab aquilone pandelur malum super universam
quanta sit latiludo ejus, et quanta longitudo ejus. > terrx faciem. Hortalurergo propheta, elnon semel,
Semper Scriptura prophelica post trislia Ixta sub- sed crebrius monet, damans ut fugiant de terra
jungit. Nam qui prius levavit oculos ut videret tri- aquilonis, ubi ex magna parte adhuc remanserant, '
slia in cornibus, nunc iterum levât oculos, ut videat et redeant ad sedes proprias. Spirilualiler prxci-
virum melienlem Hierusalem. Hic est ille vir, de pilur nobis, ut qui habilavimus in aquilone, vento
quo scriptum est: « Ecce vir oriens nomen ejus; » frigidissimo, boc est qui in tempore infidclilalis
el in Ezechielis libro describitur. Habens funiculum fuimus, non habentes fervorem divini caloris, qui-
el calamum in manu, ut metirelur civitalem Dei que in confusione viliorum versati sumus, ut fugia-
Hierusalem, cujus artifex et conditorest Deus. Hxc mus ad Sion, id est Ecclesiam Domini, et relinquen-
est sancta Ecclesia mater sanctorum, qux xdificari 1B tes terrena et humilia, ad celsitudinem contempla-
coepit in passione, et in resurrectione Domini, el tionis conscendamus, et in sublimita te spirilualium
quotidie xdificatur ut crescat in augmentant fidei. dogmatum consistamus.
Qni habet funiculum el calamum mensurx, quoniam « Quia bxc dicit Dominus exercituum, post glo-
ipse dispensât mensuras et mérita singulorum. Videt riam misit me ad gentes, qux exspoliaveruntvos. »
etiam quanta sit lalitudo charilatis in singulis, quan- Vox Domini est salvatoris, et dicit se a Deo Pâtre
ta longitudo spci et longanimitatis. niissum, non per id quod omnipotens esl et xqualis
« Et ecce angélus qui loquebatur in me, egredie- Palri, sed per id quod homo est, minor Paire. Unde
batur, et alius angélus egrediebatur in occursum et post gloriam se missum dicit, quam habuitcum
ejus, et dixit ad eum. Curre, loquere ad puerum apud Patrem esset, licet nunquam deseruerit Pa-
istum, dicens : Absque mura habitabilur Hierusalem trem. Hinc ipse Palri dicit. <Glorifica me, tu Paler,
prx mullitudine hominum etjumentorum in medio claritale quam habui priusquam mundus esset apud
ejus. i Angelum qui loquebatur in propheta, Hebrxi le. t Et Apostolus. : Qui cum m forma Dei esset, non
Michaelemadlitteram intelligunt, ul supra dictum esl : rapinam arbitrants est ut esset xqualis Deo. Missus
angelum qui venit in occursum ejus, Gabrielem au- est ergo Dei Filius post gloriam divinx majestaiis
tumant, qui lxtabundus dicit illi, ut currat et lo- C * ad génies, qux spoliaveruni populum Dei, ut essent
quatur prophelx, quantam rerum omnium abnn- eis prxdx, a quibus anle fuerant prxdali. < Qui
danliam habilura sit Hierusalem, qux tune virie- enim tetigeril vos, tangil pupillam oculi mei. »
balur ad cineres usque destrucla, quodque absque Taclum pro vexatione et injuria debemus accipere,
itHiro futura sit prx mullitudine hominum et jumën- juxta illud. < Nolite tangere christos meos. » Sancti
torum, et pacis mullitudine. Quare autem absque enim quasi oculi sunt Dei, quibus dicilur. < Vos lux
mura, paulo post ostendit, dicens : estis mundi. > Quos qui lxdit, sic est quasi pupil-
< Et ego ero eis, ait Dominus , mur'us ignis in lam Dei tangat, et clara luce velit illum privare.
circuitu ; et in gloria ero in medio ejus. > Hxc et de « Quia ecce ego levo manum meam super eos, et
Ecclesia spiritualiter diei possunt, qux est civitas erunl prxdx his qui serviebant sibi, el
cognoscetis
Dei, de qua Psalmista, « Gloriosa dicta sunt de le, quia Dominus exercituum misit me. > Et levavit
civitas Dei. » Hxc absque mura habitatur, non indi- Dominus manum suam tune, ut perculeret gentes,
gens mortali prxsidio, quoniam Dominus muras est et reduceret in Sion populum suum. Levât quotidie
ignis in circuitu ejus, et ipse in medio ejus est in potentiam, ut populum suum (hoc est Christianum)
gloria. Hxc civitas habet homines, habet et jumen- revocel per poenitentiam in Ecclesiam, percussis
ta, id est utrumque populum. Nam per homines " adversariis, id est spiritualibus hoslibus, qui illum
plebs Judaica designatur, qui in lege conversabart- impugnare non cessant,
tur, et quasi ratione utebantur habentes noliiiam « Lauda el lxtare, filia Sion, quia ecce ego venio
Dei. Gentiles vero qui Deum ignorabant, merito ju- et habitabo in medio lui, dicit Dominus. Et applica-
menta vocanlur. Nonnulli per homines, prudentes bunlur génies mullx ad Dominum in die illa, et
quosque et eruditos intelligunt : jumenta vero, erunt mihi in populum, et habilabo in medio tui, et
simplices qui sunt in Ecclesia, de quibus Psalmista, scies quia Dominus exercituum misit me ad te. Et
« Homines et jumenta salvabis, Domine. > Dominus possidebit Dominus Judam parlera suam in terra
ergo muras ignis est in circuitu Ecclesix, ut eam sanclificata, et eligel adhuc Hierusalem. » Adhuc
charitatis igné calefaciat, et Spirilu ferventem fa- ipse Dominus loquitur, et horlatur
populum de ca-
ciat, et ipse est in medio ejus gloria, sua illam prx- plivitale liberalum, ut gaudeal et exsultet. Sed et Ec-
senlia glorificans, qui in circuitu ab adversariis clesix prxcipitur, qux est filia Sion, id est
stipernse
quasi murus ignis eam défendit. < O, o fugile de iliius civitatis, qux ex angelis et sanctis constat ho-
terra aquilonis, dicit Dominus, quoniam in quatuor minibus, ut liberali de servitute diabolivgandeant,
229 ËNARRAT10 IN ZACHARIAMPROPHETAM. 230
quorum Dominus in medio ejus habile t, et mullx A < Et dixit, > subaudis angélus : < Ponite cidarim
gentes iu eum crediturx, juxta quod relicturus cor- sive milram mundam super caput ejus. Et posueruul
poraliter apostolos, dixit : < Ecce ego vobiscum sum cidarim mundam super caput ejus, et induerunt eum
omnibus diebus usque ad consummalionem sxculi. » vestibus. » Per cidarim, id est pileum sacerdotalem,
PoHicetur quoque quod ipse possideat Judam, id est dignilas intelligilur sacerdolii, ut, ablalis sordibus
populum se conftlentem, et ipse pars ejus in terra peccatorum, mundum haberet sacerdolium. Myslice
sanctificata, hoc est in Ecclesia, et cligat adhuc Jésus sacerdos magnus ille est, cui dicilur : « Tu es
Hierusalem, quos videbatur in persecutionibus ab- sacerdos in xternum. > Quem Dominus oslendit
jecisse. prophelx, quoniam per se videri non potest. Slabat
« Sileat omnis caro a facie Domini, quia consur- coram angelo Domini, hoc est ipse Dei el hominum
rexit de habitaculo sancto suo. » Ergo quia Dominus mediator, Deus et homo Christus. Ipse astat ante
possessurus est Judam partem suam, et electurus angelum, et ipse stabat ante se. In Christo divers»
Hierusalem, omnis caro, id est omne genus huma- sunt substanlix Dei et hominis in una persona.
num sileat, formidet, et prx pavore adventus ejus Indutus erat vestibus sordidis, quoniam peccata
conlicescat, quoniam consurrexit ad vindictam, ut nostra portavit. Stabat Satanas a dextris ejus, quia
unicuique pro suis merilis reddat. Consurgere enim B volens tenlatus est a diabolo, qui volebat probare
dicitur Deus, quando ad vindictam excitatur. Omnis ulrum esset Dei Filius, quem videbat post jejunium
autem caro, omnis tantum homo, non muta animan- esurire. Quod vero sequitur : « Increpet Dominus in
lia accipienda sunt, juxta illud : Ad te omnis caro te, Satan, » Filius Dominus dicit de Domino Pâtre,
véniel, id est omnis homo. non quod ipse non posset eum increpare, qui omnia
CAPUT III operatur sicut et Pater, sed propter naturx unita-
Et oslendit mihi Dominus Jesum sacerdotem tem , ut cum unus increpat, intelligatur alius incre-
magnum, slanlem coram angelo Domini, et Satan pare. Deus enim Pater et Filius idem sunt in sub-
slabat a dextris ejus, ul adversaretur. ei. » Hebrxi stantia, et tamen aller est Pater, et alter Filius in
juxta litteram hoc loco Jesum sacerdotem magnum persona. Ipse elegit Hierusalem, id est Ecclesiam.
filium Josedech intelligunt. Ad cujus dexteram sla- Torris autem erutns de igné, ipse Chrislus est per
bat Satan, id est adversarius ejus diabolus. Satan bumanitatem, qui in Babylone, id est in mundi con-
flebraice adversarius dicitur. Stabat aulem a dextris fusione non est adustus flamma alicujus peccali,
ejus ut adversaretur ei, id est ut accusarei, illum. A quoniam peccatum non fecit, nec dolus inventus est
dextris vero slabat, quoniam juslam accusalionem in ore ejus, sicut quondam rubus in mediis ignibus
habebat, eo quod ipse, sicut cxteri, alienigenam E non comburebatur. Erat autem Jésus indutus vesti-
-duxisset uxorem. bus sordidis, quia qui peccatum non fecit, pro nobis
« Et dixit Dominus ad Salan : Increpet Dominus peccatum faclus est, id est sacrificium pro peccato,
in te Satan, el increpet Dominus in le, qui elegit et ipse inftrmitales nostras tulit. Hxc sordida vesti-
Hierusalem. > Bis dicit Dominus, ut Patrem et Fi- menta ablala sunt ab eo, cum nostra peccata delevit.
lium insinuet, sicut alibi, « Pluit Dominus a Domino Idcirco enim sordidis indutus est vestibus, ut nos
ignem el sulphur super Sodoinara. » « Nunquid non holosericam mundam in baptismo reciperemus, et
iste lorris est erntus de igné. » Sensus est, cum dicatur nobis jam mundatis : Omni tempore sint
Dominus elegeril Hierusalem de cunclis urbibus Ju- vestimenta tua candida. Cidaris muiida super caput
da, non ei imputet peccata qux fecit, cur tu Jesum ejus, splendorem désignât divitiae majestatis ejus.
conaris accusando obruere, qui deBabylonica capli- « Caput enim Christi Deus. » Ipse enim Deus, ipse
vitale quasi torris semiuslus evasit. Torris aulem est et homo, ut in veste humanilas, in cidari divin»
semiustum est lignum, quem vulgo lilionem dicunt. majestatis intelligatur claritas. < Et angélus Domini
« Et Jésus eral indutus vestibus sordidis, et sta- stabat, et conlestàbatur angélus Domini Jesum, di-
bat ante faciem angeli. > Triplicem ob causam sor- ' cens : Hxc dicit Dominus exercituum : Si in viis
didis vestibus indutus fuisse dicitur, sive quia alieni- meis ambulaveris, et custodiam meam custodieris,
genam uxorem duxerat, sive propter populi peccala, lu quoque judicabis domum meam, et custodies alria
cui sacerdos prxerat, seu propler squalorem capti- mea. » Juxta tradilionem Hebrxorum ad litteram,
vitatis. angélus ante quem slabat Jésus, qui loquitur ad eum
« Qux respondit et ait ad eos qui slabant coram postquam exutus est sordidis vestibus, et indutus est
se. » Angélus anle quem stabat Jésus, prxcipit cxte- mutatoriis. Qux per se satis aperta sunt, nec egent
ris angelis ex persona Domini, dicens : < Auferte expositione. Juxta spiritualem vero sensum diflicilis
vestimenta sordida ab eo. » Cumque iUi quod impe- est interprxtatio, si hoc quod dicitur ad Jesum filium
ratum fuerat, opère complessent, < et angélus dixit Josedech, « Si in viis meis ambulaverilis, et custo-
ad eum : Ecce absluli a te iniquitatem tuam. > Hic diam meam custodierilis, » etc. Nolum est autem
oslendit qux fuerunt vestimenta sordida, « etindui quoniam Christus et Ecclesia sunt caput et membra.
te ututaloriis, > id est lsraelitam tibi uxorem con- Ergo accipiamus hoc ex parte membrorum , nam
junxi. Septuaginla pro mutatoriis, c poderem, > id quod illi dicitur, membris ejus ulique dicitur. Itaque
esl talarem lunicam transtulerunt. membris ejus promittiiur, quod si ambulant in viis
251 HAYMONISHALBERSTAT- EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 252
Domini, et cuslodiunt custodias, id esl prxcepla A , autem eleclus et honorificalus. Super hune lapident
ejus, judicent tlomum ejus qux est Ecclesia, de qua septem oculi sunt, quoniam super Chrislum seplem
Apostolus, Christus autem filius sicut in domo sua, dona Spiritus sancti requiescunt, qux enumerans
qux domus sumus nos. Idem quoque ad Timotheum, prophela Isaias dicit : « Requiescit super eum spiri-
Ut scias quomodo debeas in domo Dei conversari, tus Domini, spiritus sapienlix, el intellectus spiritus
qux est Ecclesia Dei viventis, columna et firma- consilii et fortitudinis, spiritus scientix et pielalis,
mentum veriiatis. Judicat ergo Jésus domum Dei pro et rêplevit eum spiritus limoris Domini. » « Ecce
meritis et verbis singulorum, alium conslituens su- ego cxlabo sculpluram ejus, ait Dominus exerci-
per decem civitates, alium super quinque, faciens luum , et auferam iniquitatem terrx iliius in die
alios doctores, alios pastores : aliis dans potestatem una. » Quia supra dixerat lapident, servat metapho-
faciendorum signoruht, alios faciens in corpore suo ram et dicit : « Ecce ego cxlabo sculpluram ejus, »
oculos, alios manus, alios pedes. « Et dabo libi am- id est lapidis. Manifestant est enim de Domini pas-
bulantes de bis qui nunc hic assistant. » Dédit Do- sione prophetari. Sculpluram lapidis vulnera dicit,
minus Deo Filio suo de angelorum numéro minislros, qux accepit in cruce. « Cxlabo, inquit, sculpluram
quoniam sanctos suos adhuc in carne positos, similes ejus, » id est faciam illum vulnerari clavis et lancea.
fecit angelis; unde Apostolus dieebat: Municipatus B Hoc enim Deus Paler fecit, qui pro nobis omnibus
noster in coeloest. Nam virginibus societas promit- tradidit illum ad mortem. Tune dimiltelur iniquitas
litur angelorum, Domino dicentë: « Non nubenl ne- terrx iliius. In passione enim dimissa est iniquitas,
que nubentur, sed erunt sicut angeli Dei in coelo. » et redonata juslitia in die una, de qua Psalmista:
De issistenlibus ergo dicil se eidaturum, quoniam illi < Hxc esl dies quam fecit Dominus. »
qui non fluctuant, sed stabiles el constantes sunt in «In die illa, dicit Dominus exercituum, vocabit
Ecclesia Dei, quales erant apostoli, qui cum Domino vir amicum suum subter vineam et subter ficum. »
slante perseverabant, merentur angelicx dignitatis A tempore enim passionis Christi coepit annunliari
socii fieri. Evangelium, vir apostolicus et perfectus, et qui potest
« Audi, Jésus sacerdos magne, tu et amici tui, jam ad aliiora conscendere, vocat amicum suum, id
qui habitant coram le, quia viri porlendentes sunt. esl credentes, vel cerle geniilem populum subter
Ecce enim ego adducam servum meum orientent. » vineam, id est Christum qui loquitur in Evangelio :
Hoc loco Jesum eum tantum juxia litteram accipi- Ego sum vilis vera, cujus fructus lxtificat cor ho-
mus, qui filius fuit Josedech, cui promittilur ad- minis. Et subier ficum , id est ad gloriam Spiritus
ventus Filii Dei. Cum enim superius hune Jesum sancti, cujus sunt poma dulcissima, ut sub tali
sacerdolem typum Christi dixerimus habere, nunc umbraculo xlerna pace quiescant. Hoc ipsum et
tantum eum juxta litteram accipimus, videamus Michxas propheta pêne ipsis verbis prxdixit : « In
nunc quid angélus in persona Dei loquens, huic Jesu die illa (inquiens) vocabit unusquisque proximum
dicat: « Audi, Jesu sacerdos magne, tu et amici suum et fratrem subier ficum et vineam, et non eril
tui, > id est prophetx exteri. Nam et Jésus propheta qui exlerreat. »
érat, quia Chrislum non verbis, sed nomine prxsi-
CAPUT IV.
gnabat et operibus. Prophela enim dicilur, non
solum qui de Christo vaticinatur verbis, sed eliam « Et reversus est angélus qui loquebatur in me,
ille qui eum figuris et symbolis désignât. Jubetur et suscilavit me quasi virum qui suscitalur de somno
ergo Jésus audire, jubentur eliam audire amici ejus, suo. » Quid est quod dicit: « Reversus est angélus?»
id est exteri prophetx, quod dicitur: «Ecce enim ego Quo enim abierat qui in propheta loquebatur ? Sed
adducam servum meum orientent. » sciendum quod quando humana fragilitas sux re-
« Quia ecce lapis, quem dedi coram Jesu, super linquitur imbecillitali, Deus angelorum auxilio ab-
lapident unum septem oculi sunt. » Hxc jubentur est ab homine. Propheta itaque magnx visionis
audire, quoniam viri portendentes sunt, hoc est, in siupore atlonilus, torpebat, et velut mente sopilus,
signum positum futurorum. Portendentes enim di- " verum lumen videre non poterat. Quapropier angé-
cuntur, qui futara portendunl, hoc est longe anle lus qui eum parumper sibi dimiserat, et quasi ab
pronuntiant. Ecce (inquit) ego adducam servum eo recesserat, reversus suscitavit eum, ut videret
meum orientent,» id est illum de quo dicitur : «Ecce quod ânlea clausis cordis oculis videre non polerat.
vir oriens nomen ejus; » et alibi : « Vobis limentibus Possumus quoque somnium prophelx in bonam par-
nomen meum orietur spl juslitix. » In Evangelio lera accipere, juxta quod Salomon ait : Si dor-
quoque : « Visitavit nos oriens ex alto illuminare mieris, non timebis : quiesces, et suavis erit somnus
his qui in tenebris et in umbra mortis sérient. > luus. Qui ergo a sxculi curis et perturbationibus
Servum autem meum dicit propheta, assumplam dormit, et potest dicere cum sponso : « Ego dor-
servi formant, ut illud : Ecce servus meus, suscipiam mio, et cor meum vigilat, » merelur ab angelo
eum. Ipse et lapis datas coram Jesu, id est pronun- suscitari, et augelica visione atque alloculione
liatus et promissus propheii3. Hic est lapis angu- perfrui.
laris, qui duos in se conjunxit parieles ex diverso « El dixit ad me : Quid tu vides ? et dixi : Vidi, et
ventenles, ab hominibus quidem reprobatus, a Deo ecce candelabrain aureum'totum, et lampas eju» su-
235 ENARRAT10 IN ZACHARIAMPROPHETAM. 254
per caput ipsius, el septem lucernx ejus super illud, jA legem, accipiunt, ut in dexlra oliva Evangeliuui, in
et septem infusoria lucernis, qux erant super caput sinislra oliva lex intelligatur. Magnus nions coram
iliius, et dux olivx super illud, una a dextris lara- Zorobabel, diabolus vel Antichrislus, qui se erigebat
padis, et una a sinislris ejus. Et respondi, et aio ad contra Zorobabel, de quo nascilurus erat Christus.
angelum, qui loquebatur in me, dicens : Quid sunt Ipsi quoque Christo in Evangelio ostensis mundi rt*
hxc, domine mi ? Et respondit angélus qui loqueba- gnis el honoribus, ausus esl dicere: < Hxc omnia libi
tur in me, cl dixit ad me: Nunquid nescis quid sunt dabo, si cadens adoraveris me. » Et ipse Dominus
haec? Et dixi : Non, domine mi. Et respondit et ait in Evangelio diabolum montera vocat, dicens : « Si
ad me, dicens : » In hoc loco Hebrxorum iraditio habuerilis fidem sicut granum sinapis, dicelis huic
lalis est : Candelabrum lotum solidum ex aura, le- monti, transi hinc, el transibit. » Sed hujus super-
gem dicunt; lampadem vero, id est flammam in bia complananda erat, et usque ad pulverem humi-
verlice candelabri lucentem, Chrislum, qui est caput lianda. Lapis primarius ille est, de quo Joannes :
legis, quique omnem mundum illuminât ; septem «In principio erat Verbum. » Quod vera sequitur,
luoernx super candelabrum, septem dona Spiritus « exxquabit gratiam graux ejus, »illud esl quod Apo-
sancti superius enumerata. Hx lucernx super can- sloRisait: Nos omnes de plenitudine ejus accepimus,
delabrum sunt, quia lex Spirilu sancto dictante con- B - gratiam pro gratia, gratiam Evangelii pro gratia le-
scripta est ; septem aulem infusoria, id est vascula gis, ut parem et xqualem gloriam accipiant et ex Is-
in quibus oleum est quod infunditur in lucernas, raël credentes, et ex gentibus ad lidem venienies.
qux lucent super candelabrum, hoc significare di- Hinc per Joannem dicilur : Lex për Moysen data est,
cunt, quod islx septem gratix ad homines de coelo gratia et verilas per Jesum Chrislum facia est.
per legem descendant, duas vera olivas qux erant < Et factum est verbum Domini ad me, dicens :
super candelabrum a dextris et a sinislris, inter quas Manus Zorobabel fundaverunt domum istam, et ma-
luoebat média Jampas, legem et prophetiam intelli- nus ejus perficient eam, et scielis quia Dominus
gunt. Cum ergo prophela quxrenti angelo quid vi- exerciluum misit me ad vos. » Hoc qui Esdratn pro-
derai, narrasset visionem, interrogat ipsum ange- phetam legerit, inventet quod scilicet templum a
lum quid signiûcaret ipsa visio. Rursus angélus in- Zorobabel fundatum sit, et usque ad sumtîia fastigia
terrogat eum : Nunquid ignoras quid sunt hxc ? quo perductam.
respondenle, Nescio, respondit jam angelbs edocens « Quis enim despexit dies parvos ? » Quis hic pro
visionem : « Hoc est verbum Domini ad Zorobabe raro accipitur. Hoc aulem référendum est ad regiam
dicens: Non in exercilu, nec in robore, sed in spirilu potestatem, quam tune temporis in Zorobabel adver-
f,
meo, dicit Dominus exerciluum, » reductum esse po- sarii despiciebant, et pro nihilo ducebant. Monet
pulum de caplivitale, el plenius reducendum , et ergo Zorobabel et Jesum atque omnem populum
adversarios eorum vaslandos. xdificanlem, ut non limeant adversarios, qui eos
< Quis lu, mons magne, coram Zorobabel in pla- xdificare prohibeant, sed potius audiant Dominum
iram ? > et populo Judxorum, nolens eos prosperari cohortanlem, et suum illis auxilium promitlenlem.
et templum rexdificari. In planum scilicet sternere,
Sequitur enim : « Et lxtabuntur, » id esl paucorum
el a lua superbia dejiccre, humiliatus sub pedibus dierum despectu, majori gaudio replebuntur. Po-
Israël. « El educct lapident primariunt , > id est test ita intelligi : Rarus est, qui parvos dies hujus
Christum, qui semper auxilio fuit populo Israël a sxculi despiciat, quoniam nimirum multi sunt, qui
sxculis. « Et exxquabit gratiam gratix ejus, t id hoc sxculo delectantur adeo, ut si possent, semper
est lapis. Quod esl aperte dicere : Gratiam ejus edu- hic vivere vellent. Cum ergo viderimus hujus sxcul,
xit de caplivitale, et exxquabit hanc illi gratix, quam amatores fulgere aura, purpura, gemmisque rutilare,
exercuit erga patres eorum, similem islis misericor- stipari ofliciis minisirorum , possumus hoc assumera
diam impendendo : hxc est Hebrxorum tradilio. Do- et dieere: Quis enim despexit dies parvos? Parvi
ctores vero ecclesiastici hune locum ila exponunt : j) enim sunt omnes dies prxsenlis vilx, quantumvis
Candelabrum lotum aureum sancla esl Ecclesia, qux longisstmo temporum spalio tendanlur. Unde et Ja-
in divitiis Scripturis sensum magis quam verba re- cob dieebat: « Dies mei parvi et maU. » « Et vide-
quirit. Lampas super candelabrum Dominum dési- bunt lapidem stamteum in manu Zorobabel. Septem
gnât Chrislum, qui illuminât Ecclesiam, quique de isti oculi Domini, qui discurrunt in universa terra, >
se dicit: « Nemoaccendil lucernam, et ponit eam sub id est auxilium Salvatoris, qui de Zorobabel slirpe
modio. » id est sub mensura legis, « sed super cande- nascilur. Lapis autem vocatur ob fortiludinem insu-
labrum, » id esl in Evangelii libertale> quo Ecclesiai perabilem. Quare aulem lapis stanneus ? Siamti
illuslralur. Lucernx septem et infusoria eorum ,, naluram dicunt, ut alia melalla defendat ab igné.
gratia est Spiritus sancti, per quam oleum miseri- Cum enim sint duriora per naturam xs, ferrum,
cordix divinx cunctarumque virtutum Ecclesia su-• exteraque, si absque slanno fornaci fuerint tradila,
scipit. Dux olivx, Moyses et Elias, qui in montes uruntur. Sic et angelorum et hominum fortiludo,
cum Dominoiransfigurato apparuerunl, et loqueban- si non habuerit divinum auxilium, fragilis el imbe-
tur ea qux passurus eral in Hierusalem. Nonnullii cillis est. Lapis ergo stanneus vocatur Christus, quia
duas olivas a dextris et a sinislris, Erangelium ett sicut stannum melalla mixta et adulterata dissociât,
PATROL. CXVII. 8
235 HAYMOMSIIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.B1BL. 256
ila et Dominus Salvator, de quo propheta dicil, Se- A latores pro volumine « falcem > dixerunt, habentem
debit conflans et emundans argentum honorant ope- ejusdem mensurx Iongitudincrn el laliludinem. Faix
rum, argentum el aurum ab xre plumboquë vilio- ista divini judicii severilalem désignai : sicut enim
rum secernit, ut purum aurum argentamque rema- faix cuncta suo'circuitu ambit exterius, inlerius in-
neant. ciriit, itaMivinx animadvcrsionis potentia univers
« Et respondi, et dixi ad eum : Quid sunt dux; forinsecus compleclitur , fnirinsecus dirimit et di-
olivx istx ad dexleram candelabri et ad sinistramt scernit, dijudicans opéra el cogitationes. « Quia om-
ejus ? et respondi secundo, et dixi ad eum : Quidl nis fur sicut ibi scriptum est judicabilur, et omnis
sunt dux spicx olivarum, qux sunl juxta duo rosirai jurans ex hoc simililer judicabilur. Educam illud,
aurea , in quibus sunt suflossoria ex aura? et ail adl dicil Dominus exerciluum, et veniet ad domum furis,
me dicens : Nunquid nescis quid sunt hxc ? et dixi, el ad domum jurantis in nomine meo mendaciler, et
Non, domine mi. Et dixit »ad me : « Isti sunt duo commorabilur in medio domus ejus, el consumet
filii olei, > splendoris, « qui assistant dominalori uni- eam et ligna ejus et lapides ejus. » Mulli sunt qui
vers»; terrx. » Interrogat propheta quid significent furtum et perjurium aut parva aut nulla pulant esse
dux olivx ad dexteram et sinistram candelabri. crimina, nec attendrait quod malediclio hujus volu-
Sed angélus qui in persona Domini loquebatur, no- B minis venire dicatur ad domum furis et mendaciler
tait ei respondere, sive quoniam de duabus olivisi juranlis in nomine Domini, et consumere et ligna el
supra audierat, ideo nunc non meretur audire re- lapides ejus, id est dura et gravia peccata iliius.
sponsum angeli, quia prius audita non retinet, sive Quid de gravioribus ergo peccalis erit, qualia sunt
etiam quia majora se scire volebal, confutalur silen- bomicidia, adulteria, cxteraque carnis opéra, si fur-
lio angeli, vel ut Hebrxi dicunt, non respondit ei, tum et perjurium tali poena plecluntur ?
quia non bene interrogaverat, nec totum quxsivit, « Et egressus est angélus qui loquebatur in me,
quod scire debebat •.nam de olivis inlerrogans, nihil el dixit ad me : Leva oculos'tuos, et vide, quid est
de spicis olivarum, nil de rostris aurais, aut de in- hoc quod egredilur ?Et dixi : Quidnam est? El ait:
fusoriis quxsierat. Spicas aulem olivarum, ipsas di- Hxc esl amphora egrediens ; et dixit. » Angélusqui
cil arbores, translata sermone, quod in modum spi- loquebatur in propheta, egressus ideo esl, ut aiiam
carunt rectx sint, el sicut spicx vallanlur aristis, visionem ei oslenderet. Praecepit ergo ut levet ocu-
sic islx quasi quodam vallo rainorum et foliorum ra- los ad magna coniemplanda, et vi !cal amphoram,
cle in altum surgani. Quidam duas spicas olivarum, itl est niensuram peccaiorum populi Israël consnm-
duo Testamenta intelliguntj Evangelium et legem, et ntalam alque plenani. Amphora enim, qux Hebraice
hos esse filios splendoris, qui assislunt dominalori Q dicitur epha vel ephi, pleniiudiiiem riesignat pecca-
universx carnis, alii sacerdolium et legem, nonnulli torum. Ipsi quoque amphorx nomen imponit angé-
Eliam et Enoch, quorum aller in prxpulio, aller in lus dicens : « Hic [hxc] est oculus eorum in uni-
circumcisione placuit Deo. versa terra, » id est ostensio omnium peccatorum.
Impleta enim peccatorum mensura, juxta quod Do-
CAPUT Y. minus ad Jurixos dicit : Impiété niensuram patrum
« Et conversus sum, et levavi oculos meos, et vestrorum, el in Genesi : Nondum compléta sunt
vidi, el ecce volumen volans. Et dixit ad me, quid peccala Amorrhxorum, restât ul sil oculus, id est
tu vides? El dixi : Ecce ego video volumen volans. oslensio et vindicta supervenienle jusla ira Dei. Sic
Longiludo ejus viginti cubitorum, et lalitudo ejus et delicta iliius populi lattieranl, cura nondum im-
decem cubiiorum. Et dixit ad me : Hxc est maledi- pleta e.senl. Jam vero ad.'mplela pandebanlur om-
ctio, quxegreditur super faciem omnis terrx » Con- nibus cl monstrabantur cunclis genlibus, qualcs
versus est propheta ab alia visione ad aliam, et a fuissent in terra sua.
lxtis et prosperis ad iristia mentis oculos exiulit. « Et ecce talenlum plumbi porlabatur, el ecce
Ne enim elevaretur cor ejus, quoniam omnia felicia mulier una sedens in medio amphorx. Et dixil :
et plena gaudii nuntiabat, videl el ea qux sunl iri- fj Hxc est impielas. Et projecit eam in medio am-
stia. Videl ergo volumen volans, in quo facta om- phorx, et misit massant plunilieant in os ejus. » Ut
nium descripta eranl, hoc volumen ulriusque tesla- aulem ipse angélus exponit, vocabatur impietas, id
menti naturam désignât. Per viginti cubitos longiiu- esl idololalria el negalio Dei. Talenlum plumbi mas-
dinis, Evangelium : per decem autem latitudinis, sant dicit. Porlabatur aulem vel suo impelu per
decalogus legis accipitur. Viginti autem ad decem, aerem, vel jussione Dei. Talenlum illud vel massa
duplum sunt ad simplum, quoniam in decalogis pec- plumbi signal gravissiinumpondus peccaiorum, quo
cata operum prohibenlur, in Evangelio autem cogi- populus ille pretncbalur. Angélusergo Dominiarre-
tationum peccala resecantur. Verbi gratia : lex pro- ptam mulierem projecit in médium amphorx, ut iu
bibet homiciriium, Evangelium iram ; adulterium pleniludine peccaiorum porlarelur in Babylonem,
danuiatur in lege, in Evangelio concupiscentia puni- ubi, sicul in sequenlibus Icgilnr, porlabatur, ibique
tur, quia qui videril mulierem ad conciipiscendum caplivilalis pondère premeretur ; et quoniam in suo
eam, etc. In lege retint facit rapina, in. Evangelio scelere gloriabalur, talenlum vel massant plumbi mi-
flantmis gebenJ c subdit teaacia. Septuaginla irans- sit angélus in os ejus, id est amphorx, ul impieia-
257 ENARRAT10 IN ZACHARIAMPROPHETAM. «3S
_
tem clauderel, et obturato ore nequaquam se ullra A t qui loquebatur in me : Quid sunl hxe, domine mi ?
jactaret in suo scelere, sed xlerno silentio conti- Et respondit angélus, et ail ad me. » Transit pro-
cesceret. pheta ad aliam visionem, et oculos cordis allius por-
« El levavi oculos meos el vidi, et ecce dux mu- rigit ac videl quatuor quaririgas egredientes de me-
lieres egredientes, et spiritus in alis earum. » Dux dio duorum montium, qui erant xrei et foriissimi,
mulieres sunt decem Iribus, qux dicuntur Israël, et et qui nulla possunt veluslale consumi. « In quadriga
dux qux vocanlur Juda. Decem iribus caplx sunl ab secunda equi nigri, » reges Persarum et Medorum
Assyriis, et dux a Ghaldxis. Spiritus in alis earum, morliferi propter Assueruin, quo régnante, ad peii-
potestales diaboli, qui vocatur in Evangelio immun- tionem Aman hostis Judxorum, idem rex omnem
dus spiritus, et de quo Salomon : Si spiritus polesta- gentein Judxorum ediclo publico morli arljudieavit.
tem habentis ascenderit super te, locum tuum ne di- « In quadriga terlia equi albi. »Macedones,sub quorum
miseris. Hoc ergo spirilu, quasi llatu venli raplatx rege Anliocho describitur Machabxorum Victoria.
istx mulieres, volalu céleri ad omne nefas fereban- «In quadriga quarta equi varii fortes.»Ideo varii, quia
tur. <Et hâbebant alas quasi alas milvi, > qux est Romanorum reges alii clémentes fuerunlerga Judxos,
avis rapacissima, et domeslicis avibus semper inut C. Claudius, alii perseculores eorum exstiierunt,
sidlans. Bene ergo hxc avis convenit islis muiieribus B ul C. Caligula, Ncro el Vespasianus. Quxrente ila-
Judae et Israeli, qux propler nimia peccala traditoe que propheta, quid significarent qux cernebat, angé-
sunl polesiati dxmonum, et ab eis in captivitatem lus respondit : « Isti sunl quathor venli coeli, » id
ductx. « Et levaverunt amphoram, » in qua erat est climala sive plagx, « qui egrediunlur ut slent
impietas, et massa plumbi inclusa. < Inler terram coram dominatare omnis terrx. » Nil criira régna
et coelum, el dixi ad angelum qui loquebatur in terrx absque Dei permissu et voiuntaie facere pos-
me. » Propheta vero jam non interrogat qux essent sunt.
mnlîeres : sciebat enim prophelico spirilu, nec quid « In qua » quadriga « erant equi nigri, egredie-
portent, quia angelo docente cognoverat, sed quo bantur in terram aquilonis, et albi egressi sunl post
•oorlenl, inquiens : « Quo islx deferunt amphoram ? eos, et varii egressi sunt ad lerram auslri. Qui ail-
el dixit ad me. » Respondit angélus : « Ut xdifice- lent erant robustissimi, exieruni el quxrebani ire et
tur ei domus in terra Sennaar, et slabiliatur, et po- discurrere per omnem terrain. Et dixit : lie et per-
nalur ibi super basim suam. > Sennaar campus est ambulale terram. Et perambulaverunl lerram. Et
Chaldxorum, in quo post diluvium filii Adam turrim vocavit me, et locutus esl ad me dicens. » Proiude
superbix xdificare conati sunt, sed a Domino con- prxtermillit propheta de quadriga prima, in qua
fusa est lingua qux omnibus una erat. Unde el ipsa C erant equi rufi, jam enim defecerat omne regnum
civitas Babylon, id est confusio, dicla est. Amphora Babyloniorum, et Mediac Persx omnem Asiam le-
ergo cura impielale deferebalur in Babylonem, ut nebant, sub quorum rege Dario hxc omnia Zacha-
ibi super basim, id est super sedem slabilem pona- rias conlemplalus est. Quadriga itaque, in qua erant
tur, ibique xlerna slalione ponatur. Sennaar inler- equi nigri, egredicbàntur ad aquilonem, ut ibi ju-
prelatur dentiura excussio, vel fetor eorum. Am- bente Domino Chaldxorum destruereiur imperium.
phora ilaque cum impielate ad lerram Sennaar de- Albi quoque posl eos egressi sunt, id est, Macedo- 1
fertur, et ibi ei locus stalionis paratur, quia diabo- nés secuti Medorum vesligia, ut régna Chaldxorum
lus auctor impieiatis in cordibus reproborum, quos suo subderenl imperio. Quarli, id est varii et fortes
impietas vel fetor libidinis possidet, requiescit. Quod Romani, exibant ad terrain auslri, et jubentur ire
vero Sennaar excussio dentium dicitur, significat et perambulare omnem terrain. Romanorum enim
quia reprobi excussos et perditos habent dentés, potenlia in quatuor mundi partibus suum dilatavii
quibus verba Dei molere, hoc est, medilari debue- imperium. Deinde ad propheiam conversus angélus,
rant, el ideo pereunt, quia cibum divini eloquii in dixil : « Ecce qui egrediunlur in lerram aquilonis,
venlrem memorix non transmitlunt. Juxta spiritua- requiescerc fecerunt spirilum meum iu terra aquilo-
lem sensum, hx dux mulieres hxrelicos et Judxos D nis. » De lerlia quadriga dicit, in qua erant equi
désignant, qui egrediunlur a facie Domini, et fe- albi, per quos figurabanlur Macedones, qui et ipsi
runtur incerto erroris spirilu, deleclanlurjurgiis et post nigros ad terrain aquilonis egrediebantur. Hi
coctentionibus. Hi etiam super se levant pondus im- ergo requiescere fecerunt spiritum Domini in terra
pietalis, et in Babylone(id est in confusione) xdifi- aquilonis, quia vindictam Dei impleverunl subverso
cant sibi domum. Medorum imperio. Nam Alexander, rex Maccdonum,
Darium Persarum et Medorum regem inlerfecil, et
CAPUT VI.
ejus regnum in Macedonestranslulit. Hi ergo requie»
tEt conversus sum, et levavi oculos meos, et vidi, scere fecerunt spirilum propheialem,Dei spiritum in
et ecce quatuor quadrigx egredientes de medio duo- terra aquilonis, quia vindictam exercueruni populi
runt montium, et montes, montes xrei. In quadriga Dei, et volunlatem ejus in illorum inlerilu comple-
prima equi rufi, et in quadriga secunda equi nigri, verunt. Grandis enim est consolalio eorum qui op-
elin quadriga terlia equi albi, et in quadriga quarta primuntur, si hoste; suos cito cognoverint perituros.
equi varii, fortes. Et responJi, el dixi ad angelum, Quidam spirilualiler per quatuor quadrigas quatuor
259 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 240
intelligunt Evangelia : per equos, electos Dei, in di- A si auditu audieritis vocem DominiDei vestri. » Repo-
versitale colorant diversas gralias possidentes. Quo- silis aulem coronis in templo Domini, et in xter-
rum alii sunt rufi marlyrio, alii nigri, squalore pcenam memoriam consecralis, venient de loto orbe
nitenlix fuscati, sive illi qui obscura Chrisli mysle- gentes, et aedificabuntin templo, et sc'etis quoniam
ria pénétrant. Scriptum est enim : «Posuit lenebras Dominus misit me ad vos. Videndum quod cum su-
lalibulum suum. > Alii albi, virginitatis candore ful- perius très posuerit viras, Holdai et Tobia et Idaia,
gentes, sive in baptismo mundati. Nonnullivarii for- nunc primum nomen inutalum est : pro Holdaienim
tes diversarum curalionum et virtutum gratiam ha- positum est Helem. Quartum est addiium, quod prius
bentes. Hoc autem quod dicitur, < Hi qui egrediun- non fuerat dictum, id est, Hen. Holdai interpretatur
lur in lerram aquilonis , requiescere fecerunt spiri- deprecalio Domini, Tobias bonu- Domini,Idaia notas
lum meum in terra aquilonis, » significat quia ad Domini,Hen gratia. Helemvero, quod pro Holdaia po-
prxdicationem evangelicam gentes qux erant in situm est, interpretalur somnium. Traduqt Hebrxi,
aquilone, hoc est, in frigore infidelitalis, et sub po- istos 1res, id esl Holdai, Tobia, et Idaia , esse très
leslate diaboli, qui dixit, < Ponam sedem meam ad pueros, Ananiant, Azariam, Misaelem, qui vene-
aquilonem, » erediderant, el in eis spiritus Domini runt de caplivitale, et hxc munera aurum et argen-
B tum in templo Domini obtulenint : quartum vero,
requîevit.
non est, id est Hen, Danielem dicunt
« El factum est verbum Domini ad me dicens : quod etsupra
esse, ipsum venisse cura munera ; idcirco- autem
Surae a transmigratione ab Holdai et a Tobia et ab Helem
tu in die illa et intrabis in domum positum esse pro Holdai, quod Helem somnium
Idaia, et venies ,
et interpretelur, ut ex interpretatione ostendatar Da-
Josix filii Sophonix, qui venerunt de Babylone, et 1res pueri qui in Babylone regalis somnii
sûmes aurum et argentum, et faciès coronas, et po- niel,
cognoverant. Josias aulem iste, ad quem
lies in capite Jesu filii Josedech sacerdotis magni, mysleria inlrare propheta jubetur, et in cujus gratiam a Se-
cl loqueris ad eum dicens : Hxc ait Dominus exerci-
translatoribus dicuntur esse coronx, eo
tuum dicens : Ecce vir oriens nomen ejus, et subier ' ptuaginla illum
apud servarenlur, xdituus, id est cuslos
eum orietur, el xdificabit templum Domino. >Ordo quod Domini templi erat. Hxc juxta litteram, sicul se habet
verborum confusus est. Est aulem talis conjunclio :
Hebrxorum iradilio. Spirilualiler jubetur propheta su-
Sume tibi ab Holdai et a Tobia et ab Idaia, qui vé- mere a
nérant de Babylone, et sûmes subaudis ab eis mu- transmigratione aurum et argentum. Trans-
nera qux afferuntur, aurum et argentum, et intra- migratiosunt populi Judxorum, id est populi Deum con-
fitentis, vitia et peccala, qux cum quis coepit
bis in domum Josix filii Sophonix, et faciès ibi co- ," et agere poenitentiam, et desiderare pa-
ronas auro argentoque distinctas, et unam ex eis relinquere
Jesum filium Josedech sacerdotem ma- triam, id est Hierusalem cceleslem, offert in templo
pones super Domini aurum et argentum, inlelleclu et sermonc
gnum, et loqueris ad eum : « Ecce vir oriens no-
Dominum confilendo. Ex hoc aura cl argento fiunt
men ejus, et subier eum orietur, > id est repente coronx in
Josix, qui interpretatur salvalus,
succrescel ex radice sna, el in similitudinem germi- et filius est templo salvationis Domini. Domus Ecclesia est,
nis pullulabit. Significat autem Zorobabel, qui ex in
huntili el captivo in ducem populi surrexit, et aedifi- visilationis qua est populus salvalus a Domino, qui esl filius
Domini. Visitavit enim Dominus eos qui
cavit templum Domino. Hoc est enim quod dicil :
maie xgrotabant, peccaiorum lunguore decubanles.
Et xdificabit templum Domino.
Imponuntur hx coronx Jesu filio Josedech sacerdoli
<Et ipse exslruel lemplum Domino, et ipse porta- magno, quod nobis a caplivitale diaboli liberalis,
bit gloriam, > idest altérant coronam. «Et sedebitet et proficientibus per singulas virtutes noslras Domi
dominabilur super solio suo. Et eritsacerdos super sonus coronatur, imo in nobis coronas ipse accipit.
lio suo, et consilium pacis erit inter illos duos. Et co- Recte autem filiusdicitur Josedech, qui interpretatur
ronxeruniHclenelTobixetldaixetHen. > Hucusque Dominusjustitiae, quod DeusPaler Domini Salvaloris
'
de Zorobabel : nunc iterum repetit de Jesu sacerdote, juste singulis pro suis meritis restituet. Unde confi-
de quo prius dixerat. Sed et ponlifex (inquit) Jésus denter dicebal Apostolus: « Reposila est mihi corona
sedebil in solio suo, hoc est, in throno sacerdolali, justitiae, » etc. Prxcipitur itaque prophetx, ut post-
et erit pax inter duos illos, hoc est, inter Zorobabel, quam imposuerit coronas super caput Jesu filii Jose-
qui de slirpe regia erat, el Jesum qui de Levilica dech sacerdolis magni, dicat ad eum : « Ecce vir
tribu descendent, ul sacerdolium et regnum pari- oriens nomen ejus. » Christus qui Jésus dicitur, qui
ter Dei populum regant, ipsasque coronas postquam salvavit mundum, nunc oriens vocatur, quia in diebus
impositx fuerint capiti Jesu filii Josedech, et capiti ejusorta est juslitia. < Et subter eum orietur, i subau-
Zorobabel filii Salathiel, consecrabis in templo no- dis niulliiudo credentium. < Et xdificabit lemplum
minibus eorum, a quibus oblatx sunt, id esl Helem Dominp, > id est Ecclesiam. « Et dominabitur super
et Tobix et Mai» et Hen, « Filio Sophonix raemo- solio suo, > quia cum venerit ad judicium, sedebit
riale in templo Domini. Et qui procul sunt, venient super sedem majestatis sux. < Et erit sacerdos su-
et xdrficabunt in templo Domini, et scietis quia Do- per solio suo, >quia ipse est rex, ipse ponlifex, et ipse
minus exercituum misit me ad vos. Erit autem hoe, sedebit tam in regali quam jn~ sacerdolali throno.
24! ENARRAT10IN ZACHARIAMPROPHETAM 212
i rusaient habitaretur, el essent opulenla, et ipsa et
« Et consiliumpacis eril interduos illos, » tttnecregale A
fastigium sacerdotalem déprimât dignitatem.nec sa- urbes in circuitu ejus, et ad austram el in campe-
cjrdolii dignitas regale fastigium , sed consentiat slribus habitaretur ? » Cum (inquit) adhuc slaret
ulrumque in unius Domini Jesu gloriam. Hiernsalem, el bonis omnibus ubique abundaret, et
summa pace frueretur, hxc ipsa qux ego nunc dico,
CAPUT VII. loquebantur ad vos priores prophetx. Qux aulem
i «Et faclum est in anno quarto Darii régis, factum essent illa, in sequentibus manifestalur.
est verbum Domini ad Zachariam in quarta noni « Et factum est verbum Domini ad Zachariam di-
mensis, qui est Casleu. Et miserunt ad domum Dei cens, Hxc ait Dominus exerciluum, dicens : Judi-
Sarasar et Rogommelech, et viri qui erant cum eo cium verum judicale, et misericordiam et niiseratio-
ad Jeprecandam faciem Domini, ut dicerent sacerdo- nes facile, unusquisque -cum fratre suo. Viduam et
libus domusDomini exercituum et prophetis loquen- pupillum et advenant el pauperem nolite ealuitiniari,
les. > Mensisnonus, qui apud Hebrxos dicilur Ca- et malum vir fratri suo non cogitel in corde suo. Et
sleu , apùd nos vocatur December. In cujus mensis noluerunt attendere, el averterunt scapulam receden-
quarta die miserunt ad templum Domini, quod jam tes, et auras suas aggravaverunt ne audirent, et cor
instauratum erat, ad Zorobabel et Jesum Sarasar et B I suum posuerunl ut adamantem, ne audirent legem et
Rogommelech, qui (ut Hebroei aulumant) principes verba, qux misit Dominus exercituum in spiritu suo
erant Persarum Dominum limenies.ulquiaaudierant per manum prophetarum priorum, el facla est indi-
instauratum templum, quxrerent a sacerdolibus el gnatio magna a Domino exerciluum. Et faclum est
prophetis, titrum secundum consueludinem pristi- sicut loculus est, et non audierant, sic clamabunt
nant (1ère deberent et jejunare, an luclum in Ixli- et non exaudiam, dicil Dominus exercituum. Et di-
liam et gaudium convertere. « Nunquid flendum spersi'eos per omnia régna qux nesciunt, et terra
mihi est in mense quinto?» Quinto mense, qui apud desolata est ab eis, eo quod non esset transiens et
Romanos vocatur Auguslus, subversa est Hierusalem revertens, et posuerunl terram desiderabilem in der
a Nabuchodonosor.Ob quam causant usque ad illud sertum. » Hxc sunt (inquit) qux mihi plus, placent
tempus jejunaverant, desolationem templi luctu et quam jejunium quinti et septimi mensis, qux quia
moerore consolantes. Nunc vero quoniam templumre- non fecistis, traditi estis captivilali et opprobrio.
structumvidcbant, cl causant non superesse tristitix, « Facile (inquit) misericordiam et ,miseralionem. »
inlerrogant utrum hoc nunc facere debeant. Et hoc Misericordiam facere est, eleemosynara paupe.ri ,
est quod dicit, «Nunquid sanctificate me dcbeo, sicut dare : miscrationes vera, debitoribus indulgere, qux
feci jam annis mullis?» Jejunium vocant'enim san- *C duo in propheta Isaia ita. dicuntur, « Frange esu-r
clificationem, quia in jejunio ab omnibus voluplati- rienli panent tuum. » Ecce misericordiam. Et paulo
bus abstinebant, el bonis operibus alque eleemosynis supra, « Dissolve colligationes impietatis, solve far
vacabanl. Unde et propheta dicit, < Sanctificate je- sciculos deprimentes : > ecce miseraliones. Ordo au-
junium. » Jejunium sanclificare est adjunctis aliis tem reclissimus est, ut judicium sequalur miseri-
bonis, a viliis abslinere. Postquam ergo interroga- cordia, maxime in fratres quos vel sanguinis vel
verunl Persarum principes per legatos quos mise- ejusdem fidei nobis jungit aflinilas. Nam quod in
rant, fit sermo Domini ad prophetam , împerans ut lege dicitur, < Non misereberis in judicio, > in ipso
loqualur ad omnem populum. Loquebatur etiam ad judicio non est illi miserendum, sed convicto et rea-
sacerdotes, quid debeant respondere. lum suum confitenti misericordia impendenda est.
«Et faclum est verbum Domini exerciluum ad me De viduis quoque et pupillis Dominus prxcepit.:
dicens : Loquere ad omnem populum terrx et ad Esto pupillis pater et pro viro mater eorum. Ad-
sacerdotes dicens, Cum jejunarelis et plangeretis in venx quoque et pauperi prxcipit calumniam non in-
quinto et in septimo mense per hos septuaginla an* ferendam, quia alterum peregrinatio humiliât, alté-
nos, nunquid jejunium jejunastis mihi ?» In quinto rant egestas. Cum hxc et alia prxceperit Dominus,
mense jejunabant, quia in illo subversa est Hierusa- D ' illi econlra fecerunt, et verterunt ad eum dorsa, et
lent a Chaldxis, septimo aulem, quia tune occisus recedentem, id est avertentem se scapulam, et aures
est Godolias, quem prxfecerat rex Babylonis terrx, aggravaverunt, sicut surdx aspides. Quapropler ad
el reliquix populi dispersx sunt. Dicit ergo Domi- magna peccata facla esl magna Dei indignatio, et
nus : Quid mihi proderat quod jejunabatis et plange- dispersi sunt per régna, qux antea nescierunt, As-
balis per septuaginla annos desolatipnis.Hierusalem, syriorum, Medorum et Persarum, et terra qux Hue-
cum non mihi, sed vobis jejunarelis ? bal lacté et melle, versa est in solitudinem. Possunt
Et conlra, « Et cum comedîslis et bibistis » in fe- et hxc referri ad eos qui in Ecclesia.posili de virtu-
siivitatibus vestris, « nunquid non vobis comedistis, tum copia superbiunt, nec Deo doclori gralias agunt,
el vobismelipsis bibistis? > Non enirn bis rébus pla- idcirco juslo Dei judicio permittuntur tentari a dia-
catur DeuS,sed bonis operibus, in judicio et juslitia bolo, el captivanlur sub lege peccali, et désolatur
et veritate. Esca autem nos non commendat Deo. terra eorum, id est, anima quondam Trinilatis ho-
« Nunquid hxc sunt verba, qux locutus esl Domi- spitium, et vertilur in desertum, derelicta a Deo in-
nus in manu proplielarunt priorum, cuni adhuc Ilie- babilalore.
Vi3 HAYMOMSHALBERSTAT. EPiSC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 2-il
CAPUT VH1. A nus exercituum. » Quia magna et pêne incredibilia
« Et lactum est verbum Domini exerciluum ad pramitlebantur Israeli, dubitare fortassis poierant
me dicens : Hxc dicit Dominus exercituum. > Lo- pro rerum magnitudine, idcirco nunc loquitur pro-
quere de Hierusalem quasi vir de adultéra uxore. pheta ex persona Domini. Si vobis, o reliquix po-
Deus enim dilexit plebem Israeliticam, eamque sibi puli mei, difficile videtur esse quod spondeo, nun-
casto amore dote fidei sociavit, sicut Ezechiel pro- quid mihi difficile erit qui omnipotens sum? Pari
pheta plenissime déclarât, qux postea reliclo Deo, modo impossibile videbalur sanctis, quando tempo-
fornicala est cum idolis diversarum gentium, prop- ribus persecutionis diversis niodis affligehatur Ec-
ler quod Ira lita in captivitatem, egil poenitentiam clesia, ul aliquando pax illis daretur. Sed nunc
dicens: Revertar ad virum meum priorem, quia reges mundi et principes Chrislo colla submiserunt,
bene erat mihi tune magis quant nunc. Quam mise- et ad tumulum piscatoris flecluntur genua impera-
ricors Deus suscipiens, cl non imputans peccata sua toris.
dicit : « Zelalus sum Sion zelo magno, et indigna- < Hxc dicit Dominus exerciluum : Ecce ego sal-
tione magna zelatus sum eam. Hxc dicit Dominus vabo populum meum de terra orienlis et cte lerra
exercituum : Reversus sum ad Sion, et habitabo in occasus solis, et adducam eos, et habilabunt in
medio Hierusalem, et vocabilur. Hierusalem civitas B medio Hiei usaient, et erunt mihi in populum, el ego
veriiatis, et nions Domini exercituum, nions sancti- ero eis in Deum in veritate et in juslitia. » Hxc lune
fitalus, » Quia (inquit) rcliquit me Sion, qux est impleta sunt ex parle su'o Zorobabel el Jesu ,
Hierusalem, el. secula est amalores plurimos, fit quando Dei populus reversus esl de caplivitale, et
ab illis deturpata est, zelalus sum zelo magno se- habilavit in Hierusalem, et vocatus est Dominus
cundum crirainum magnitudinem, quia ad tue re- Deus eorum, et nunc plenius implenlur sub Domino
versa est, agens poenilentiam, et ego reversus sum salvatore in Ecclesia, qux est vera Hierusalem,
ad eam majore clementia. Jîdifica mihi templum, cum ex omnibus mundi panibus veniunl ad fidem,
et habitabo in medio lui, el vocabilur civitas veriia- sicut et Dominus in Evangelio dicit : « Multi enim
tis, qux quondam vocabalur civilas mendacii. Voca- venient ab Oriente et Occidcntc, » etc. Quod vero
batur quoque mons sanclilicalus et mons Domini. dicit, « In veritate et juslitia, » boc désignât, quod
Spiritualiter possunt hxc referri ad animam, qux transeunle umbra et figura legis, succédai verilas
debuerat esse Hierusalem, idest visio pacis, et Sion, Evangelii.
id est spécula Deum contemplando, qux cum pec- « Hxc dicil Dominus exercituum : Confortentur
caverit, traditur in potestatem diaboli, et subditur manus vestrx, qui auditis in diebus his serraones
caplivitali viliorum ; si vero poeniluerit, et offen- ^ isios per os prophelarum, in die qua fundala est
sum Deum sibi propitiari studueril, revertetur ad domus Domini exercituum, ut templum xdilicare-
eam Deus, et erit mons sanclus et civitas Dei, et tur. » Quia jam videbant templum exslructum se-
habilabit in medio ejus, diceturque ad eam : « Ma- cundum quod id prophetx, id est Aggxus el Zacha-
gnus Dominus et Iaudabilis, » etc. rias, prxdixerant, nunc hortalur Dominus populum,
« Hxc dicil Dominus exercituum : Adhuc habila- ul priorum promissionum veritate, accommodent fi-
bunt senes et anus in plateis Hierusalem, et viri dem his qux in fulurum promiltunlur, et conforten-
baculus in manu ejus prx mullitudine dierum, et tur man.is, non limentes eos qui illos ab xdificatione
p'.atex civitalis complebuntur infanlibu3 et puellis imperiire volebant.
ludeniibus in plaleis ejus. » Me (inquit) habitante J Siquident anle dies illos merces hominum non
Hierusalem , tanla erit prosperitas et abundantia eral, nec merces jumenlorum, neque introeunti
pacis, ut nullo hosle rémanente usque ad ullimam neque exeunli erat pax prx iribulalione, et dimisi
seneclulent vivant homines in utroque sexu, el tre- omnes homines, unumquemque conlra proximum
inenles artus baculo sustentent prx dierum mullitu- suum. » Anlequam fuiidarctur et xdificaretur tem-
dine , plalex quoque ejus impleanlur ludentibus plum Domini, omnis iabor eorum irritas fuit, et
ptieris et puellis. Spirilualiler plalex, qux a lalitu- tant bomines quant jumenta in agriculture et in
dine dicuntur, sunt virlules, in quibus sancti spa- diversis operibus casso conatu fruslrabantur, nec
lianlur et fiducialiler agunt. Nam Psalmista lalum eral pax introeunti et egreriienti, cum ratas sedilio,
appeilat mapdalum Dei. In his plaleis sedent senes foris adversarii, eos conlurbarent. Sic el in Ecclesia
el anus, id esl perfreti quique et emeriti in virluti- factum est, quia priusquam lemplum Domini spiri-
bus. Seneçtus enim venerabilis est et raliqua. Re- lualiler fundarelur in homnibns, et antequam diee-
plebuntur pueris et puellis, id est qui rudimenla relur eis : « Vos estis lemplum Dei vivi, » railla erat
sermonis Dei percipiunt, qualibus dicit Joannes : merces hominum, id est eoruii qui rationales sunl,
Seribo vobis pueri, quia dimittunlur vobis peccala et jumenlorum irrationalium apud Deum. Postquam
veslrarpcr nomen ejus, el sic implebitur quod Psal- vero conversi sunl, et Deus in illis habitare coepit,
piista dicit, « Juvenes et virgines, » etc. audiunt ab Aposlolo : Unusquisque propriam merce-.
« Hxc dicit Dominus exercituum : Si difficilevi- dem accipiet secundum suum laborem.
riebitur in oculis reliquiarum populi huius in diebus « Nunc autem non juxia dies priores ego faciam
illis, nunquid in oculis meis difficileerit, dicit Domi- reliquiis populi hujus, dicit Dominus exercituum, sed
2;5 EN'ARRATIOIN ZACHARUM PROPHETAM. 245
semen pacis eril. Vinea dabit fruclum suum, el A gerenlur agricolae intrare urbem, et per hoc ali-
terra dabit germen suum, et coeli dabunt rorem quod dispendium sustinerenl, et tam urbani quam
suum, et possidere faciam reliquias populi hujus ruslici in introitu civilatis responsa judicum audi-
imiversa hxc. » Quia ut templum futtdatum est, rent, et sic ad propria redirent. Quod vèro dicit :
nequaquam faciam sicut prius feci huic populo affli- «Unusquisque malum,» duplici modo hic malum
gendo illum, sed dabo illis pacem, el famem pristini accipi polest, proaflliclionë el pro peccalo. Ille ergo
temporis futura abutidanlia compensabo. Sic et qui sanctus est, nec cogitet ut aliquem afiligat, nec
modo hxreticoram virgines , philosophorum ab- ut eum peccare faciat. « Et juramentum mendax ne
stinentia, Judxorum observalio, nullam habent mer- diligatis. » Cum dicit juramentum mendax, non pro-
cedem, quia quidquid boni faciunt, non in nomine hibe! verum jurare. In Evangelio autem penifus tol-
Domini faciunt, nec in seipsis domum conslruunt litur juramentum Domino dicente ".Ego dico vobis
Domini. Postquam vero conversi fuerint ad Deum, non jurare omnino. Qui enim non jurât, nunquam
et eruti «e caplivitale diaboli templum Domini in pejerat. « Omnia enim hxc sunt qux odi, dicit Do-
se xdificare coeperinl, orietur in eis multitudo pacis, minus. Et factum est verbum Domini exercituum ad
vinea qux loquitur in Evangelio, « Ego sum vitis me dicens : Hxc dicit Dominus exercituum : Jejunium
vera, » dabit fructum suum, terra quoque bona dabit B quarti, et jejunium quinli, et jejunium septimi, et
fructum suum centesimum, sexagesimum, Irigesi- jejunium decimi, erit domui Judae in gaudium et in
inum : coeU eliam dabunt rorem prxdicationis, de lxlitiam et in solemnilales praeclaras. Veritalem tan-
quibus scriptum est : < Coelienarrant gloriam Dei. » tum et pacem diligite. »Ad ea qux superius principes
Persarum per legatos interrogaverant, iitrtim mense
< Et erit, sicut eralis malediclioin genlibus domus quinto et septimo jejunare deberent, an post templi
Juda et domus Israël, sic salvabo vos et erilis bene- oedificaiionemfimrejejuniumetdeponere luctum, pro-
dictio. Nolite timere. Conforlentur manus vestrx, quia phela multis in medio positis, qux sequi etprosperare
hxc- éicit Dominus exerciluum : Sicut cogitavi ut deberent, respondet ex persona Christi. Jejunium
affligèrent vos, cum ad iracundiam me provocassent quarti, subau.iis mensis, et quinli et septimi, subaudis
patres vestri, et non sunt misertus, sic conversus co- imo xotvou,id esl a communi mensis. Quarlus mensis
gitavi in diebus islis, ul bene faciam Hierusalem el apud Hebrxos, apud nos dicitur Julius, m quo mense
domui Juda. » Aperlx promissiones et consolationes descendons Moyses de monte, cum videret populum
sunt Domini confortanlis populum suum. Domum ludentem anle vitulum aureum quem fecerant, pro-
Juda, duas iribus dicit, Judam el Benjamin ; domum jecit tabulas teslamenti, quas a Deo acceperat, et
aulem Israël, decem alias Iribus, quibus omnibus " confregit ad radiées montis, et idololatrarum viginti
misericordiam promiuii se prxstkurum. Qux con- tria millia prostrala sunt. Hoc ipso mense (ut in Je-
solatio potest ad Ecclesiam persecutionibus nffliclam remia legimus) mûri civitalis Hierusalem rupli sunt
referri qnod quiconque pro suis peccalis et ejiciun- a Chaldaeis.Propler hoc jejunaverunt Judxi semper
tur de Ecclesia, et caplivanlur a diabolo traditi Sa- mense quarto. Quintus mensis illorum apud nos vo-
lanx in interilum carnis, si egerint poenitentiam, catur Augustus. In hoc mense multa passi sunl Ju-
revertuntur in prislinum slatum, et videbunt pacem dxi adversa. Nam cum essent in deserto, hoc
Domini, et confessionis sux gloriam possidebunt. mense orla est sedilio propter exploralores, qui re-
« Nolite timere. Hxc sunt ergo verba qux facietis. versi murmurare fecerunt populum. Propter hoc
Loquimini veritalem unusquisque cum proximo iratus Dominus, prohibuil ne statim ingrederenlur
suo. Veritalem el judicium pacis judicate in portis terram repromissionis , sed per quadraginta annos
veslris, et unusquisque malum conlra amicum vagarentur in deserto, donec morerentur omîtes qui
suum ne cogitelis in cordibus vestris. » Quia a viginti annis et supra, egressi sunt de /Egypto,
(inquit) bona vobis promisi, ut mea permaneat pro- prxler Calepb et Josue. In hoc ipso mense a Nahu-
missio, facile qux prxcipio, loquimini veritalem cum _ chodonosor primo, et post multa sxcula a Romanis
proximo. Proximum, omnem hominem accipiamus, templum dirulum el incensum est, propter quas cau-
quia ex uno parente omnes generati sumus. Si enim sas gravissimum sibi singulis annis indixere'jeju-
solis carne proximis veritotem loqui prxcipimur, nium. Septimus mensis Hebrxorum a nobis appel-
ergo peregrinis el alienis licel mentiri? Veritalem et latur October, quo mense occisus est Godolias ab
judicium judicate in portis vestris, ut in judicio Ismael.ut supra memoratum est, et reliquix Judxo-
primo sit veritas et juslitia, deinde sequatur miseri- rum dispersx sunt. Hxc est causa jejunii septimi
cordia. Judicium enim pacis est, ut is qui judex est, mensis. Mensis riecimus illorum apud Romanos vo-
propositum habeat pacificare discordiam. Quod vero catur Januarius, quo mense Ezechiel prophela et
sequitur, « In portis,^> consuetudinis illorum fuit, cunclus populus caplivorum qui erant in Babylone,
ut in portis civitalis judices sérièrent, et causas sin- auriierunt quinto mense templum esse subversum.
gulorum discernèrent. Unde Psalmista dicit de san- Idcirco in hoc mense annis singulis jejunabant. Sen-
cto viro: «Nonconfundetur cum loquelur inimicis suis sus ergo talis esl : Dies jejuniorum quos haclenus
in porta; » et propheta: « Oderunl corripientem iu habtiisiis, bis lemporibus in luctu, sciatis conver-
porta. » Ideo autem in porta hoc faciebanl, ne co- icndos esse vobis in gaudium, me vobis prospéra
«7 HAYMONIS"HALBERSTAT. EI1SC. OPP. PARS I.— COMMENT.B1BL. 218
concedcnle, ila riuntaxat, si veritalem diligalis et. A prebendent Ecclesix , id est credenl incarna lionis
pacem. ejus myslcrium. Per fimbriam, qux est minima pars
« Hxc dicit Dopiinus exerciluum : Usquequo ve- vestis, humilitas incarnalionis ejus iitnuilur. Hanc
niant populi, el habitent in civitatibus mollis, cl va- letigit tnulier hxmorrousa, et sanata est. Hune ila-
riant habitatores unus ad alterum dicentes : Eamus que apprehendenl, cupienles ejus inhxrere vestigiis.
et deprecemur faciem Domini, el quxramus Domi- Omnes ergo qui censenlur nomine Cltristiano, el in
num exercituum. » Jejunia (inquit) prxdicta quarti mensuram ( ut dictum esl ) viri perfecli venerunt,
et quinti mensis verlentur in solemnitates prxclaras, comprehendunlur in decem hominibus, et hi appré-
in tantum ut civilales Judxx, qux prius dcserlx hendent fimbriam viri Judxi, id est imitatores stu-
fuerant, mulliiudiite civium repleantur, et una civi- dent esse Christi credendo fideliler incarnalionera
tas pergal ad alteram, et se nitituo cohortabuntur, iliius. Possumus quoque per fimbriam viri Judxi
. quia per hos septuaginla annos nullus fuit qui ve- Paulum apostolum specialiter accipere : nam fimbria
niret ad lemplum Domini, eo qupd vix Sion in luclu minima pars est vestis, el ipve de se dicit : < Ego
et soliludine essent, nunc pace reddila perganius sum miniums apostolorum, qui non sum diguus vo-
Hierusalem, ut eelebremus solemnitates, qux in lege cari apostolus. > Fimbria itaque viri Judxi Paulus
prxcipiuntur in anno fieri, el dicenie una civilale, " est apostolus Domini nostri. Hanc fimbriam appre-
respondebit altéra : «Vadam eliam ego,»quo tempore: hendunt decem homines, id est, rioclrinam ejus se-
« Et venient populi multi et gentes robuslae ad quuntur omnes in Chrislum credentes, juxta quod
quxrendum Dominum exercituum in Hierusalem, el ipse dicil : < Imitatores mei eslole. »
deprecandam faciem Domini, » et ut sacrificenl Do-
mino Deo, et deprecentur faciem ejus. Sed altiore CAPUT IX.
sensu faciès Domini, Filius est Dei Patris, per i lum « Onus verbi Domini in terra Hadracb et Damasci
enim quasi per faciem Pater Deus agnoscilur, sicut requiei ejus. » Hxc prophetia de constructione san-
ipse Filius dicil : « Manifeslavi nomen tuum homini- ctx Ecclesix est, qux lam ex Judxis quam ex gen-
bus. » Omnes ergo credentium populi confluunt ad tibus constat. Est autem ordo verborum : Onus enim
Ecclesiam, et ibi deprecantur Filium Dei laudis vi- pondus verbi Domini, aculi et mollis, aculi videlicet
ctimas Deo immolant. contra peccalores, mollis erga justos. Had enim He-
« Hxc dicil Dominusexercituum : .11diebus illis in braice acutum, rach molle dicilur, ergo pondus verbi
quibus appréhendent decem homines ex omnibus Dominipeccaioribusgravissimuii),mollejustis.Ii)terra
linguis genlium, et appréhendent fimbriam viri Ju- P Hadrach, Judxos intelligamus : per Damaseum, gén-
dxi, dicentes : Ibimus vobiscum, audivimus enim ies. Fit ergo omis verbi Domini in terra Hadrach, id
quoniam Deus vobiscum est. » Quamvis Judaei hoc ad est populo Judxorum, super quem et severitalera
ultima Antichrisli tempora référant, nos diciinus in Dominus exercuit et clemenliant, severilatem in illos
adventu Domini isla fuisse, quando ex Maria virgine qui credere noluerunt, clemenliant vero in eos qui
natus est. Decem enim isli homines Ecclesix sunt ab infidelitate ad fidem conversi sunt. Damasctis au-
per orbem diffusx. Nam denarius perfeetus est nu- tem requies Domini dicilur, quia in gentilitatis fide
merus, finis tesserxnumerorum. Iota quoque littera et devotione Dominus requievit, juxta quod per
apud Grxcos, a quo nomen Jesu inchoat, denarium lsaiam prxdiclum fueral de Christo : Antequam sciât
exprimil. Hos decem viras requisivit Dominus ab puer vocare patrem aut malrem suam, accipiet vir-
Abraham, si invenero ibi decem, non delebo urbem tutem Damasci el spolia Samarix. Recte autem Da-
propler decem. Has Ecclesias qux hic denario figu- mascus sartguinem bibens, vel sanguis cilicii inter-
rantur, Joannes in Apocalypsi seplenario numéro pretalur, quia genlililas primo per idololatriam
oslendit, dicens vidisse Filium hominis in medio can- cruentata, sanguine peccaiorum sauciabalur, poslea
delabrorum, id est Ecclesiarum, quas mystice sub sanguinem malitix cilicio poenitenlia; sluduit deter-
nominibus civitatum describit. In Isaia quoque diei- j|) gère. « Quia Dominus est oculus hominis et omnium
tur : Appréhendent septem mulieres virum unum in tribuum Israël. > Idcirco (inquit) domus Domini, id
dieUla. Apostolus quoque Paulus ad septem tantum est Ecclesia de utroque populo el de terra Hadrach
scribil Ecclesias, ad Romanos videlicet, ad Corin- et de Damasco construitur, quoniam Dominiest qui-
lliios, ad Galatas, ad Epbesios, ad Philippenscs, ad cunque vel de genlibus, vel de Judaeis respicit eum,
Colossenses, ad Thessalonicenses. Ecclesias ergo, credendo el sperando in illum. Oculusenim aspectus
quas illi seplenario numéro signaverunt, propler esl conlemplalionis.
dona sepliformis Spiritus, hic propheta Zacharias «Emalh quoque in ternirais ejus, cl Tyrus et Sidon,
denario exprimit numéro propter denariam perfe- assumpserunt quippe sibi sapienliam valde. El xdift-
clionem. Et appréhendent decem homines, id est cavit Tyrus munilionem suam, et coacervavit argen-
Ecclesix in virum perfeclum provectx, et ralionem tum quasi humum, et aunim ut lulum platearum.
spirilualis intelleclus habenles, appréhendent fim- Ecce Dominus possidebit eam, et perculiel in mari
brias viri Judxi, hoc est Domini Salvaloris, de quo fortiludinem ejus, et hxc igni devorabilur. » Emath
scriptum est : « Juda, telaudabunt fratres lui ; »et in civitas esl Syrix Coeles, quia ab Aniiocho Epiphane
psalmo : « Juda rex meus. » Hujus Judxi fimbriam ap- rcxdificata, Epiphania est nuncupala. Infcrprelatur
249 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM. 250
euim Emalb indignatio. El hxc igitur et Tyrus et. Astrata sil, lune sedebit separalor in Azoto, id est,
Sidon erant in terminis ejus, id est Damasci, sive Dominus Salvator, qui séparai frumentum a paleis,
in terminis terrx Hadrach, ut et ipsx cum illis cre- malos pisces a bonis, quique in judicio separabit oves
dant in Dominum Salvatorem, cui dicit propheta in ab hxdis. Sedebit autem in Azoto, ubi ignis spiritus
psalmo : « Postula a me et dabo tibi gentes, » etc. Dei gênerai filios adoplionis, ubi est ignis patruelis,
Emalh qux indignatio, et Tyrus qux anguslia, et id est ejusdem Domini nostri Jesu Christi, qui ex
Sidon qux venatio inutilis interpretatur, genlium nobis carnem assumera dignatus est, et de quo
populos désignant, qux primo ad prxdicationem no- Isaias : Cantabo, inquit, dilecto meocanlicum patrue-
minis Chrisli indignatx sunt, et in anguslia peccalis mei, vinex mex. Ibi quoque ignis mamillx, hoc
torum erant, et venabantur a diabolo, in cujus ty- est, desiderium et ardor sugendi lac doctrinx spiri-
pum prxcesserat Nemrolh robuslus venalor coram lualis. Nam duo ubera Ecclesix, duo sunt Testa-
Domino. Quod vero hx civitates vel magis gentes, menta, sicut sponsa indicat in Canticis canticorum :
quas significabant, promptissimx fuerint ad creden- •« Botrus Cypri dilectus meus mihi, inter ubera mea
dum, Dominus oslendit in Evangelio dicens : « Vx commorabilur. > «Et disperdam superbiam Philisti-
libi Corozaim, vaelibi Belhsaida, quia si in Tyro et norum, et auferam sanguinem ejus de ore ejus, et
'. abominaliones ejus de medio dentium ejus. Et relin-
Sidone factx fuissent virtutes qux in le factx sunt, B
olim poenitentiam egissent. » Assurapserunt ilaque quetur etiam ipse Deo nostra, et erit quasi dux iu
sapienliam valde, id est sopbismala et calliditales Juda. » Philistiim, qui inlerprelaniur cadenles po-
artis dialeclicx. Tyrus quoque xdificavit munitiones culo, eo quod de calice dxmoniorum inebriali cor-
suas, id est fortia argumenta, quibus quasi muro ruerunt. Hi ergo interpretanlur evocationes gentium,
quondam munila gentililas, a nullo posset veriiatis hoc est, blasphcmix, sive esus eorum qux idolis sunt
doctore superari. Coacervavit argentum, id esl rhe- immolata, ut"his ablatis relinqualur ipsa Deo nostra,
toricx facundix, et aurum sensuum moralium et el spreta multorum cura, unum tanlum Deum inci-
allegoriarum. Verum quam sint hxc vilia et con- piat adorare, sitque dux in Juda, ul prior populus,
lemnenda oslendit, cum argentum el aurum islud qui hic per Judam signalur, vertatur in caudam , et
comparai lulo plalearum. Hxc aulem congregabant, novissimus qui erat cauda, transeat in caput. < Et
ul munirent regnum idololatrix, et insuperabile Accaron » quondam sterilis et eradicala, id est, gen-
facerent. Dominus ergo possedit Tyrum et Sidonem, tililas sit. « Quasi Jebusxus, » id est, quasi Hieru?
cum earum percusseril fonitudinem, quant habent salera, qux civitas tribus nominibus diversis lempo-
in turbiilento mari hujus sxculi, et destruxerit om- ribus appellata est., Primo dicta est Salem, deinde a
nem sapienliam sxcularem, et aurum atque argen- (C Jebusxis possessa, vocala esl Jebus, sicque conjun-
tara earum excoxerit el purgaveril illo igné, de quo ciis duobus nominibus Jebus et Salem, dicta est Hie-
ipse in Evangelio dicit : « Ignem veni mittere in rusalem. Accaron erit quasi Jebusxus, quia gentes
terram, » etc. accipient gratiam, quam aliquando Hierosolymitx
« Videbit Ascalon et timebil, et Gaza, et dolebit babuerunt credentes in Deum. «Et circumdabo do-
nimis, elAccaron, quoniam confusu est spes ejus. Et mum meam, > id est Ecclesiam. < Ex his qui mili-
peribit rex de Gaza, el Ascalon non habitabilur. Et tant mihi euntes et revertentes, » id est angeli qui
sedebit separalor in Azoto. > Cum (inquit) viderit mihi deserviunt iu diversis ministeriis, propter eos
Ascalon, et Gaza, et Accaron, qux sunt civitates Phi- qui hxreditatem capiunt salulis, quorum prxsidio
listinorum, quod Emalh sit in terminis Damasci, vallatur Ecclesia, dicentePsahnisla : « Immittet angé-
el Tyrus et Sidon ad eam transierint, easque vide- lus Domini in circuitu timenlium eum. > « Et non
rint possessas a Domino, dolebunt ac timoré reple- transibil ullra super eos exactor, » id est diabolus,
buntur, quia videbunt spem quam in idolis posue- de quo Isaias : < Quomodo quievil exactor, cessavit
rant, esse confusam. Ascalon interpretatur ignis tributura? > « Quia nunc vidi in oculis meis, > id est,
ignobilis, sive ponderata; Gaza, forlis aut impe- videre feci prophetas meos. Ipsi enim 'Sunt oculi Do-
rium, Accaron autem, sierilis, sive eradicala; Azo- I) mini, per quos vidit, id est annunliavit vocalionent
tus, ignis generans, vel ignis patrui, vel ignis ma- genlium el Ecclesix securitalem.
millx. Jebusxus conculcalus, significat animas eo i Exsulta salis, filia Sion, jubila, filia Hierusalem,
modoa diabolodeceptas. Nam Ascalon, in qua anlea Ecce rex tuus veniet tibi justus et salvator, ipse pau-
fuerat diabolus, qui est ignis ignobilis, et ad mensu- et ascendens super asinum et super pullure
per
ram vel pondus pervenerat peccatorum, videlicet filium asinx. » Hxc
prophetia, ut Mallhxus evan -
genlium populus, timuit tali pavore perterrita. Gaza, gelista exponit, impleta est in Salvatore, quando ve-
qux forlis fuerat, et sibi imperium idololatrix pro- nit Hierusalem, sedens super pulluiit asinx, exceplus
raktebat, doluit nimis, agens poenitentiam priorum esl a lurbis cum ramis palmarum, divinas sibi laudes
scelerum. Accaron quoque sierilis, et.absque Dei no- acclamatibus. Dicilur ergo : «Exsulta salis, filia Sion,
litia, non habens spirituales filios, eradicala esl ab jubila, filia Hierusalem, » qux una est civitas. « Ecce
errore, quo quasi firma radice lenebalur. Cura ergo rex luus, » omnium vocibus prophetarum promissus,
hx civitates fuerint perlerrilx, quas diximus figu- « venit libi, » id est propter le, ul te liberet, « ju-
rare gentes, cl doluerint co quod spes earum fru- slus et salvator, » qui Hebraice dicitur Jésus, quo-
2*31 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1. — COMMENT.B1BL. 252
niam ipsc sulvum facict populum suum a peccalis A . Dei misericordia liberandi. Vos (inquil) qui nunc
eoriim. Ipse pauper, qui cum dives esset, pro nobis vineti eslis in lerribili carcere inferni, et solulionem
pauper fieri dignalus est. « Ascendit super asinam et inferni in adventu Chrisli speralis, convertiinini ad
pnllum filium asinaî, » super uiriimquc videlicet po- muniiionem, id est ad fiduciam divinoeproleclionis,
pulum. Nain per asinam synagoga intelligilur, quai et dicile curn Psalmista : r Eslo mihi in Deum pro-
gravissimum jiigtim legis sustinuerat. Pulkis aulem teçlorem. » Sive, converlimini ad niuniiionem, id
lascivus et liber genlium désignât populum, non est, recordamini paradisi quem nunc in spe habe-
habenlem rcctorem dorninum, nec frenuin legis. Su- tis, sed ex boc lempore in re illum possidebilis, ibi
per utrumque populum sedens Dominus ingredilur eril vobis munilio et secura tranquillilas, quando
Hierusalem, et de proesenti Ecclesia gubernat illos jam nullius hostis iniperium formidabilis. Hodie quo-
ad verse pacis risionem. que annuntians duplicia reddam tibi, id eslex hoc lem-
i Et disperiam quadrigam ex Ephraini, et equum pore quod ista annuntio, reddam tibi duplicia, ut
de Hierusalem, et dissipabilur arcus belli, et loque- pro Drevi tribulatione oeierna recipialis pru:inia.
lur paeem genlibus, et poteslas ejus a mari usque Namque, ut Apostolus dicit, t omne quoil in mundo
ad mare, et a fluminibus usque ad fines terra;, i est, momenlaneum est el tribulationis brève, supra
Vos Dei Patris, qui exsuliare jusserat filiam Sion, B ! modum in sublimitate oeternaeglorioe pondus opéra -
et jubilare filiam Hierusalem, adhuc loquitur dicens lur in nobis, non conlemplanlibus nobis quoe viden-
quid l'acturus sit. « Disperdam (inquil) quadrigam, i liir, sed quoe non videntur. Qsuevidentur, lempora-
id est nulla erunt prajlia omui mundo, in adventu Iia sunl : quoeaulem non videntur, xicrna. >
Chrisli paeificalo. Allegorice Ephraim, qui interpre- « Quoniam exlendi mihi Judam quasi arcum, im-
latur ubertas, hxreiicos désignât, qui gloriabaniur plevi terrain Ephraim. > Judas Chrislus est Domi-
in curribus, boc est, in superbia scienlioe suae. De nus, qui de regali tribu nalus est. Hune Deus Pater
quibus Psalmista : «Hi in curribusethi in equis.i etc. sibi quasi arcum extendit. quando illum narneni ex
Et alibi : « Filii Ephraim intendentes et miltentes virgine sumere voluit. Ipse est enim arcus, ipse sa-
arcum. » Disperdet quoque equum de Hierusalem, gitta, ipse et TOÇÔTWS-, id est sagittarius. Arcus qui-
iJ est omnem carnis superbiam et voluptatem, quoe dem sicut hic, « exlendi (inquil) mihi Judam quasi
designalur per equum. Unde Psalmista : « Nolite arcum ; i sagilla vero, sicut ipse per Jeremiam de
fieri sicut equus et mulus. i Tune quoque dissipa- Deo Paire loquitur : < Posuil me sicut sagillam
bilur arcus belli, id est orania praliorum instrumenta electam, in pharetra sua abscondit me : > sagitta-
cessabunt, pace in loto mundo florente. Vel dissipa- rius vero, sicut in Psalmo ei per David dicitur,
bilur arcus belli, ut jam non emiltantur ignila ja- C ^ i Sagitloe lua; acutae, populi sub le cadenl. » Hac
eu'a, quae camalium possint corda vulnerare. Lo- sagitta impletus est Ephraim, id est lixrelicorum
qiietur pacem genlibus, de quibus diclum est : coelus armalus conlra Dorninum, el paralus ad
« lpse eiït exspeclalio gentium. i His genlibus lo- bellum, ul ipse quoque sagillis Domini vuhierelur
queiur pacem factam inter Deura et homines per ad salutem, et dical cum Ecelesia : • Vulneraia
sanguinem suum. « Et poteslas ejus a mari usque ad cbàrilaie ego sum. »
mare. » Per lotum enim mundum poteslas ejus est, « Et suscilabo filios luos, Sion,super filios tuos,
et ubique Chrislus adoratur et colitur. Hinc Psal- Groecia, et ponam le quasi gladium fortium. » Si per
mista :«Dominabilur amari.i subaudis Indico, «usque Ephraim intelliguntur hsereiici, jure per filios Gra-
ad mare,» subaudis Oceanum, «et aflumine» Jordane, cia? magistri mundanae philosophise accipiuntnr. Im-
in quo baptizalus est, coepil proedicare « usque ad plevit ergo Dominus Ephraim sagillis, el suscilavil
leriTiinos orbis terra;. » filios Sion, id est filios Ecclesise super filios Gra>
« Tu quoque in sanguine testamenli lui emisisli corum, id est philosopltorum, quia prsedicanlibus
vinclos tuos de lacu, in quo non est aqua. » Nunc apostolis, omnes perversi dogmalis principes, omnis
facit propheta aposiropham, imo Deus loquitur ipse philosophorum assertio, qui maxime apud Alhenas
ad Christum Filium suum, et dicit : Tu quoque viguerunt , gladio suo verbi Dei deslrucla est,
eduxisli vinclos luos, id est sanctos, qui in vinculis imo per ipsum 'Christum qui est gladius Torlium,
tenebantur, de lacu in quo non est aqua, boc est, de quo Psalmista : « Accingere gladio tuo, » el
liberasti eos de inferno, in quo nulla est miserïcor- alius propheta : « Et vos jElhiopes, interfecli gladio
dia. Deniquein resurreclione Domini, mnlti sanclo- meo erilis; »et Apostolus : « Vivus est sermo Deiet
rnm qui in inferno vinculis originalis peccali tene- clïicax , et penetrabilior omni gladio ancipili. i
bantur, surrexerunt cum eo, et venernnt in sanclam « El Dominus Deus super eos videbitur, el exibit
civitniem, et apparueruut mullis. De boc sanguine ut fiilgnr jaculum ejus. Et Dominus Deus in tuba
teslamenli ipse in coena dixit aposlolis : « Hic est canet, et vadel in turbine auslri. » Cum (inquil)
calix Novi Teslamenli in meo sanguine, qui pro arcu et gladio Domini hoerelici el genlium sapienles
vobis fundetnr. i a filiis Sion interfecli fuerint, apparebit super eos
« Convcrlimici ad muniiionem, vineti spei, hodie gloria Domini; boc est enim quod dicit : Dominus
quoque annuntians dnplicia reddam tibi. i Rursum Deus super eos videbitur, et egredietur ul fulgur
ronversio fit sermonis ad nos, qui vineti eramus, et jaculum prsedicalionis ejus, coruscans splendore
2f,3 ENARRATIO IN ZACHARIAMPROPHETAM. £54
miraculorum. Hinc alius prophela dicit : t In luce A A CAPUT X.
sagillarum tuarum ibuiit, in splendore fulguranlis « Petite a Domino pluviam in lempore serotino, et
hastx. i Qui splendorel fulgura appellantur, et tuba Dominus faciet nives et pluviam imbris. Dabit eis
sive clangor, utquos splendor illustraverit, clangor singulis herbam in agro. > Hortatur Dominus cre-
luboe excitet ad audiendum, et talis possit dicere dentes in Christum ut pétant serolinnm pluviam,
cum prophela : «Dominus Deus aperuit mihi aurem.» boc est pleniliidinem gralise spiritualis in sseculi
Erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiam consuminalionem. Tune enim dabit Dominus nives
quasi magistrum. Videt eliam Dominus in turbine et pluviam imbris, quia quo rnagis affligelur Eccle-
austri, id est in molu eomminationis, qui idcirco sia, eo majori spe et cônsianlia roboraïur, et tune
nominalur supplicia, ut misereatur. Unde sequilur : singulis in agro pecloris virens herba virlulum suc-
« Dumînus exercituum proteget eos , i quos crescat, ut possini dicere cum Psalmista : c Domi-
sua comminaiione lerruerat. « Et devorabunt, et nus régit me, » etc.
subjicient lapidibus fuiidse, > filii Sion protecti a t Quia simulacra locuta sunt inutile, et divini
Domino, hoc est viri Ecclesiasiici, devorabunt, sub- viderunt mendacium , et somnialores frustra loculi
audis adversarios, qui intelligunlurper filiosGrsecioe, sunt, vane consolabanlur. Idcirco adducti sunt quasi
i el subjicient lapidibus fundse, » comminaiionibus B I grex, aûligenlur, quia non est eis pastor. i Hoc de
Scripturarum illos sibi subjicientes, et rolatu fundce, hsereticis dicilur, qui maxime in mundi tenhino
id est lestimoniis et exemplis divinorum eloquiorum, abundabunt. Ui enim sub nomine Chrisliano deci-
et inebriabunlur quasi vino plenissima Scriptura- piunt homines, allendentes spiritibus erroris et dae-
rum scientia, ad quam ebrielatem invitât nos Sa- moniorum , in hypocrisi loquentium mendacium,
pientia: « Comedile,amici,bibiteetinebriamini,cha- quique vane consolantur, quia sunt falsa quse sibi
rissimi. > Sicque placebit Deo eorum ebrietas, quasi suisque promiltunt ; et quia hsec faciunt, adducti et
libalio sacrifiai, el sicut cornua altaris, id est qua- caplivati sunt a diabolo, traditi Salanse in interilum
tuor anguli, quos semel in anno pontifex ingressus carnis, et affligunlur, quoniam non habent pastorem
in Sancta sanclorum cum sanguine digilo in san- Christum, quem falso habent, promitlunt. Hoecom-
guine inlinclo langebat. t El bibenles inebriabunlur nia absque eo loco ubi dicilur : c Exlendi mihi Judam
quasi a vino, et replebuntur ut phialae, el quasi quasi arcum; iinplevi terram Ephraim, > Hebroei ad
cornua allaris ; et salvabil eos Dominus Deus eorum tempora Machaboeorumducum.referai]t, qui vicerunt
in die illa ut grcgem populi sui, quia lapides sancli Macedones, et templum ab eihnicis sordidatum,
elevanlur super terram ejus. i Quia sancti lapides, post lriuni et semis annorum spalium mundaverunt.
id est electi quoque elevabuniur super terram ejus, ^ Quod vero dicilur : « Inebriabunlur quasi a vino,
levés et milluin penitus peccati pondus habentes, et replebuntur ut phialse, >ita exponunt : Hi qui cum
nec éxspectabunl ut ab oedificantibus subleventur, Juda Machaboeoerant, sic cum desperatione pugna-
sed ipsi elevabuniur, et festinabunl imponi in lun- bant, veluli ebril oblili suae salulis, nec de vila ullam
damento Chrisli, et contineri angulari lapide. De curamhabentes.sed desolavictoria.IHudquoquequod
bis lapidibus loquitur Pelrus: i Ad quem accedentes dicitur : i Quid bonum est, quid pulchrum, nisi fru-
lapidem vivuni, el ipsi lanquam lapides vivi super- mentum electorum el vinum, germinans virgines, » sic
a'dilicamini. > accipiunt : Idcirco Machabseilanla faciebant,et mor-
c Quid enim nonum ejus est, et quid pulchrum tem libenliio'.ine suscipiebanl, ut superalis hoslibus
ejus, nisi fnimenlum electorum, et vinum germinans mundaretu.' templum, legis prajcepta iterum serva-
virgines? » Frumenlum electorum et vinum germi- rentur,et erudilio Scripturarum germinaret virgines,
nans virgines, secundum sacraliorem sensum, Domi- id esl populos credeniium in unum Deum, et habe-
nus et Salvator est, qui de se dicit : < Nisi granumt rent rursus erudilos viros, qui frumentum divinoe
frumenti cadens in terram morluum fuerit, ipsum! legis comedere deberent, et idcirco pelèrent a Do-
solum manet. > De hoc frumenlo mola passionis, mino pluviam serolinam, ut quia jam defecerunt
confraclo et igné mortis decoclo, factus est nobis, propheta?., et mundus tendebat ad finem, tandem
illis
panis qui de coelo descendit, et dat vitam mundo. Ciiristus qui missus est, veniret et tribuerel
id est, impleret manifeste
Ipse quoque qui est panis, est el vinum quod laeli- nives et pluvias imbris,
ficat cor hominis. Hoc vinum bibitur ab illis ïirgi- quse a propbetis proedicta sunt.
nibus, quoesecundum Aposlolum sunl sancta; cor- « Super paslores iralus est furor meus, et super
visitavit Dominus exercituum
pore et spirilu, et inebriatae dicunt cum sponsa :; hircos visitabo, quia
i Inlroduxil me rex in cellam vinariam, et ordinavitt gegem suum domum Juda, et posuil eos quasi
in me charitatem. i Hoc vinunï germinat virgines, equum glorise sua; in bello. > Soepecontingit ut pro
el Iradattir ad-
quia quos amor Chrisli inebriat, omnia mundii peccalis pastorum populus affligalur
ohieclamenla spernunt, et quasi ebrii el insensibiles3 versariis. Nam David peccanle, multa millia Judaici
mundo fiunt, solum Christum diligunt el dicuntt populi pestilentia delcia sunt. Ilaque propheta dicil
cum Apostolo: « Itaqueex hocjamneminem novimuss Dorninumiwtum super paslores, sed iralus paslori-
bus visitai super hircos, id est super populum, quia
super terram. t
ipsi magislros in culpa sequuntur, el tamen poslea
255 HAY-M0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 250
cum peccalis ultionem fecerit, visitabit in bono gre- A lemporis, • elc. Nihilominus haecab Hebraeisad Ma-
gem suum, donuim Juda, id est eos qui Deum voce chabaeos referunlur, quod superalis hoslibus domus
et moribus confitentur. Et ponet eos quasi equum Juda, id est duce tribus, et domus Joseph, id est
gloriac, quia pFsesidebiteis, et reget illos, et in illis decem tribus salvabuniur, et sic gaudebunt quasi
mirabilis apparebit. De his equis propheta dicit : ebrii vino. Tune quoque sociabunlur duaeet decem
Qui ascendit super equos tuos, et equilatus tuus sa- tribus, quaesub Hieroboam ab invicem separatae fue-
nitas. rant. el tune erunt sicut fuerunt anlequam eos
« Ex ipso, i id est qui ponet eos quasi equum glo- Dominus projecisset. Filii quoque eorum videntes
riae sua;, erit t angulus, > id est perfectus aliquis triumphos parentum, lactahunliir in Domino.
qui velut lapis angularis conlinebit et conforlabit i Sibilabo eis, el congregabo illos, quia redemi
conslitutos in certamine. Et i ex ipso i erit t paxil- eos, et multiplicabo eos sicut antea fuerant mulli-
lus i humilis aliquis in Ecclesia, et lamen sua pa- plicati, et seminabo eos in populis. > Sacratiore
tienlia reliquos quasi extensum suslinens tabernacu- sensu sibilabit Dominus, id est signum faciel his qui
lum» Et i ex ipso arcus proelii, » id est praedicalor, peccalis fuerant dispersi, ul ad ipsum redeant. Et
jacula comminaiionis peccatoribus immiltens. < Et loquitur in Evangelio : t Venite ad me omnes qui la-
ex ipso egredietur omnis exaclor simul, i qui quasi B * boratis et ouerali estis. » Congregantur autem, quia
oogal nolentes, el exigat ut Christo subdantur. per- Dominus redemit eos pretioso sanguine suo. Mulli-
lerrili formidine judicii, cum audiunl quanta infide- plicantur, quia sicut antea fuerant muliiplicali, id
libus sint supplicia praeparata. est secundum quod ad Abraham diclum est : « In
« Et erunt quasi fortes, conculcantes lulum via- semine tuo benedicentur omnes gentes. » Et Aposto-
rum in praelio,et bellabunt, quia Dominus cum eis. > lus : « Quolquot ex fide sunt Abrahoe, bi filii sunt
Cum fueriiil pro Christo marlyrio coronali, et dixe- Abrahae.» Seminantur quoque in populis, ulin omni-
rint cuin Psalmista : Si consistant adversum me bus genlibus Christum armuniient, sicut ipse prsece-
castra, etc. Sed hoc locô Hebraeiexponunt, quod pit : i Euntes in mundum universum, proedicate
illa persecutio qua; Judaeisconligit sub Antiocho, per Evangelium omni creaturae. i
culpam contigerit magislrorum, et ideo visitaverit « Et de longe recordabuntur mei. i Quibus verbis
super hircos, id est populum , el iradiderit eos gen- gentes innuunlur, quae longe erant pra: infidelilale a
libus, postea visitaverit gregem suum domum Juda, Deo; de quibus Psalmista : « Reminiscenlur el con-
suscilando illis Judam Machabaeumet caeteros qui vertentur ad Dorninum,>et qui morluierantpeccatis.
quasi equus glorifiefuerunt. Quod vero dicilur : Ex 4 Et vivent cum filiis suis, » illis videlicet quos
ipso angulus et ex ipso paxillus, angulum interpre- C proedicandogenuerunt Chrislo. Talibus dicit Aposto-
lanlur regiam poiestalem , quod duos parietes con- lus :. < Tanquam parvulis in Chrislo, lac vobis polum
lineat; paxillam vero, sacerdotium. Ex ipso exactor, dedi, non escam. i
id est oniiies alia; minores dignilales, ut sil sensus ; « Et reverientur, et reducam eos de terra Êgy-
Nulla erit dignilas, quaenon illius, id est Juda; Ma- pli, i id est de lenebris ignoranlice, in quibus dia-
chabseidisponalur arbitrio. bolus régnât, i Et de Assyriis congregabo eos i de
« El confundentur ascensores equorum et confor- superbo sensu pravi dogmalis haoreticorum. t Et ad
tabo domum Juda, et domum Joseph salvabo. Et terram Galaad et Libani adducam eos. el non inve-
convertam eos,quia miserebor eorum, et erunt siculi nielur eis locus. > Galaad interpretatur testimomum
fuerunt quando non projeceram eos. Ego enim Do- Iransmigrationis, Libanus dealbatio. Reducuntur
minus Deus eorum exaudiam eos. » Haec quoque ergo ad terram Galaad, qui de carnalibus transeunt
juxta superiorem accipienda sunt intellectum, quando ad spiritualia, et de lerrenis ad coelestia.Adducuntur
et persecutionibus conforlabit Dominus marlyres ad terram Libani, qui deposita nigredine peccalo-
suos, et desperàtis praeslabit auxilium, tune confun- rum, dealbantur bapiismale, poslea educii de cor-
dentur ascensores equorum, id est superbi persecu- pore, dealbabuntur, accipientes immortalilalis can-
tores. Tune conforlabit domum Juda, id est confi- " didam stolam.
antes Dorninum, et domum Joseph, qui auclus sive < Et transibunl in maris fréta, et perentiet in
beatus interpretatur. mari {Inclus, et confundentur omnia profunda flu-
< Et erunt quasi fortes Ephraim, et laelabitur minis. Et humiliabitur superbia Assur, et sceplrum
cor eorum quasi a vino, et filii eorum videbunt et iEgypti recedet. Confortabo eos in Domino, et in
ketabuntur, et exsultabit cor eorum in Domino. » nomine ejus ambulabunt, dicit Dominus. > Juxta lit—
Ephraim, qui interpretatur ubertas, nt sint eo digni! teram tradilio Haebraeorumest, quod popnlus Ju-
nomine. Et laelabuntur cum biber'rnt vinum vitis daeorumcaptus ab Assyriis et aChaldaeis. non solum
verse, id est cum socii fucrint passionum Chrisli. in Medoset Persas, sive in Babylonem iratiitus est,
Filii quoque eorum, quibus loquitur Apostolus : «Fi- sed eliam in seplentrionalem plagam et in Bospho-
lioli mei, quos iterum parturio, » etc., el quibusi rum, et poslea ex parte inde vocatus, Dei eos respi-
Psalmista dicit : « Venite, filii, audile me. » Laeia- ' cienteclemenlia.Ethocestquodhicdicitur:«Trans-
bunliir, et cor eorum gaudebit in Domino, dicenless ibunt in maris freto, » id est in angusto mari Pro-
cum Aposlolo : t Non sunt condignaepassioncs hujus; pontidis, ubi angnslissimum. fretum Chalcedonem
257 ENARRATIO IN ZACHAR1AMPROPHETAM. 258
et Byzantium dividit, et percutiet Dominus in mari A pborice succidendum , id est Romanis pugnantibus
fluctus, vadens ante populum suum, et confundentur devastandum.
profunda fluviorum, ut quondam factum est, cum c Vox ululalus paslorum, quia vastata est magni-
mare Rubrum divisum est, et Jordanis siccatus est. ficentia eorum. » Quos supra cedros vel abietes sive
Tune humiliabitur superbia Assyriorum, et sceptrum quercus dixerat, nunc quasi exponens quid dixerit,
iEgypti tollelurab eis, liberalo Dei populo, et con- per aliam melaphoram vocat paslores, id est sacer-
fortabuntur in Domino, et in nomine ejus ambula- doles el principes eorum. Jam dicit audiri ululatum,
bunt, revertenles in terrain suam. Haecjuxta iradi- quoniam magnificentia el decus illorum, lemplum
lionem Hebraeorumdicta sint. Juxta sensum mysti- videlicet in quo maxime gloriabanlur, incensum et
cum, transimus et nos in angustum mare hujus sae- desiruclum sit.
culi, quod sanctis angustissimum et periculorum est < Vox rugilus leonum, quoniam vastata est super-
plénum : amatoribus aulem hujus saeculi latissimum bia Jordanis. » Quos superius arbores vel paslores
est, quia lata via est quae ducil ad morlem, arcta au- dixerat, nunc vocat leones, et sicut superius altitu-
tem est quae ducit ad vitam. In mari boc hujus dinem templi comparavit celsitudini montis Libani,
saeculianguslo et turbulento, primus transivit Re- quo nihil excelsius, nihilque condensius est in terra
"*
demptor noster, deinde secuti sunt eum apostoli, repromissionis, sic nunc rugitum leonum et super-
de quibus dicilur : Qui descendunt mare.in navibus, biam Jordanis jungit, quia in illa regione omnium
ipsi viderunt opéra Domini. Tune humiliabitur su- fluminum maximus est Jordanis, juxta quem mo-
perbia Assur, id est diaboli, et imperium iEgypli, rantur leones, sive ut ardorem sitis aqua fluminis
id est tenebrarum el aeriarum polestatum, recedet, relèvent, sive quia vicinum est desertum et vasta
cum novissima mors deslruetur, et ille qui babebat solitudo. Ait ergo propheta : « Vox rugilus leonum, »
mortis imperium, claudetur in gehennx carcerem. id est optimatum el principum , subaudis audila
Sancli vero confortabunlur in Domino, el dicent : est. « Quia vastata est superliia Jordanis, i hoc est,
<Foriitudo mea et laus mea. » Et ambulabunt ini dignitas templi deiela est. unde auxilium spera-
nomine ejus, id est in nomine Chrisli, a quo Chri- batur.
sliani vocantur, él sub dignilate hujus tituli ambula- « Haec dicil Dominus Deus meus : Pasce pecora
bunt de virtule in virtulem, donec videatur Deuss occisionis, quae qui possidebant, occidebant, et non
deorum in Sion. dolebant, et vendebant ea. >Vox Domini ad prophe-
tam. Nunc (inquit) intérim nutrialur grex et crescat,
CAPUT XI.
qui postea ab hoslibus capiatur. Quaepecora Romani
'
i Aperi, Libane, portas tuas, et comédat ignis ce-- ^ qui possidebant jure victorum, occidebant, et non
dros tuas. > Libanus mons est Pboenicis, ubi termi- dolebant, nec miserebantur, quae servabant ad
nus Judaeaecontra septenlrionem est. Sed hoc loco) vitam, vendebant, et Iaetabantur, « dicentes : Bene-
templum vocat Libanum, quod de lignis Libani con-- diclus Dominus, divites facti sumus. J Haecita gesta
struclumerat.Praedixitergo prophela quod templum,, esse qui historiam legerit, inveniet. Tropologice
quod noviter fuerat aedificatum a Zorobabel et Jesu,, possunt haec referri ad episcopos et presbyleros
destruendum esset a Vespasiano el Tito principibus3 Christianorum. Pascunt enim pecus occisionis mali
Romanorum. i Aperi (inquil), Libane, portas tuas,>» paslores, quorum negligentia périt grex Domini,
ut suscipias ingredientes hostes. Et quod dixeratt dum subjectos vident ire per abrupta vitiorum, et
Libamum, serval raetaphoram, subdens, et devorett non corrigunt, nec cmendant, dum metuunt amit-
ignis cedros tuas. Per cedros et abietes et quercuss tere commoda ternporalia, quae diligunt, sicque pa-
Basan el sallum nemorosum, principes et sacerdoless scunt eos non ad vitam, sed ad occisionem, neque
et populum significat Judoeorum. i Comedat (inquit)) possunt dicere cum Apostolo : < Quis scandalizatur,
ignis cedros tuas, » ut cuncta vel incendio vel hoslilii et ego non uror? i Vendunt quoque submissos
imperio vastentur, et tam duces quam populi consu-- 'n populos, cum ex illorum intérim sibi divilias parant,
mantur. favent peccantibus, laudantes eos praedas qui agunt
(Ulula, abies, quia cecidit cedrus, quoniamn de miseris, et iniquos benedicenles.
magnifia vastati sunt; ulutate, quercus Basan, quo- i- « El paslores eorum non parcebant eis, et ego non
niam succisus est saltus munitus. » Mutua (inquil) l) parcam ultra super habitantes terram, dicit Domi-
lamentatione sacerdoles et principes ac populus,, nus. i Quia (inquit) pastores non parcebant gregi,
vestrum plangite interilum, et quasi qusereres quidd sed ipsi primi devoraverunt populum meum, idcirco
significent cedri, quidve abietes et quercus, respon-i- et ego non parcam ultra super habitantes terram,
det, ostendensde hominibusse dicere, quoniam magni- i- subaudis Judaeam. Hoc enim juxta litteram de terra
fici vastali sunt. Basan confusio dicilur, quercus is Judaeorum, el non de omni orbe dicitur. Non (inquit)
vero Basan, homines dicit confusionis et ignominiae, ;, parcam ultra, sed continuo ulciscar, et tradam illos
quoniam succisus est saltus munilus. Saltum muni- i- hoslibus. Quod impletum est quadragesimo secundo
luin sive nemorosum, ipsum templum dicit, quod d anno post Dominicain passionem, quod lempus da-
inexpugnabili firmitale construclum fuerat a diversis
is tum fuerat illis ad agendam poenitentiam.
regibus, et ad ullimum ab Herode. Quod dicit meta- i- i Ecce ego tradam homines, unumqucmque ii
259 TIAYMONISHALBERSTAT. LP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 2110
manu proximi sni, et in manu régis sui, et concident ,A sternantur in deserto, et reliqui vorent, unusquisquo
terram, el non eruam'de manu eorum, et depascam carnem proximi sui. Vertantur (inquit) in sedilio-
pecus occisionis, prnpler hoc, o paupercs gregis. » nem, et instar bestiarum muluis morsibus lacera-
Dimittam (inquil) homines, ut mulua se caedeinter- buntur, nullusque lerram eorum repromiss'ouis
ficiant. Legamus Josephum, et invenicmus quod in introeat.
ipsa obsidione Hierusalem lanta inter Judaeos erat « Et luli virgam meam quae vocabalur decus, et
discordia et seditio, ut in 1res parles populus divide- abscidi eam. i Post assumplionem Israelis, haecenim
relur, et invicem contra se pugnarent. Et concident est secunda virga, quae appellabatur funiculus, lulit
(inquil) terrain Romani. Quod vero dicit, « régis Dominus primam virgam quae vocabatur décora, na-
sui, » tune quidem Judoeiregem non babebant, sed tioncs scilicet loiius orbis, quia relicto Deo secuta;
regem pro proiectore el principe posuit. Oslendil sunt idola, el ut Psalmista dicit : « Omnes declinave-
aulem quid sil illa desolatio reierna, cum dicit : «Non runt, » et quasi exponens quae essel haec virga,
eruam de manibus eorum, » id est Romanorum, pro- adjunxit : « L't îrrilum facerem foedus meum, quod
pterea quia Dei est sententia ut ita fiât. O pau- percussi cum omnibus populis, et in irritum dedu-
peres gregis, jusli de Israël, qui in Dorninum Deum ctum est in die illa, et cognoverunt sic paupere?
credidistis, subaudis audite et intelligile quae di- B gregis qui custodiunt mihi, quia verbum Doniin>
cuntur. est. i Mox enim ut Israël assumptus est, project?
« Et assumpsi mihi duas virgas, unam vocavi est mulliludo genlium, et irritum factiim est foedu«
decorem, et alterain vocavi funiculum, et pavi gre- quod inieram cum omnibus naiionibus, el cognove-
gem. > Creator el pastor Dominus Deus duas sibi runt sic pauperes gregis, id est ficieles ex Israël,
assumpsil virgas, id est duos populos. Primam vir- qui mea mandata custodiunt. Quia verbum Domini
gam bahuit, omne simul bominum genus sub Noe, est, hoc est voluntas ejus ul gentes abjiciautur e'
quam vocavit decorem, quia nuper inslauralo post Israël in Abraham eligalur.
diluvium mundo, needum homines sceleribus sor- « Et dixi ad eos : Si bonum csl in oculis vestris,
dueranl, et nihil jtislius quam universilatis crealo- aûerle mercedein meam ; et si non, quiescite. » Dixi
rem omnes aequaliler vocare, quos generavit xquali (inquit) ad eos, id est ad pauperes gregis Israelilici,
condilione ; alteram vocavit funiculum, eligendo postquam cognoverunt verbum esse Domini, quod
plebem Israeliticam sub Abraham. « Quando er.im videlicel volunîas essel Domini, ut omnibus genlibus
dividebal Allissimus gentes, » etc. i Et pavi (inquit) abjectis, et suis promissis erroribus, eligeretur nalio
gregem i sive Israël, sive omne genus hominum. Israël. « Si bonutn est in oculis vcslris, » id es1, si
« Et succidi paslores 1res in mense uno, et con- C vobis placet, liberum enim habet arbilrium eligciuli
tracta est anima mea in eis, siquidem anima eorum quod volueril, pro bac assumptiono qua abjeclaa
variavit in me, et dixi. i Très pastores, Moysen, et omnes génies, el vos in peculiarein mihi elegi popu-
Aaron, Mariamque sororem eorum debemus acci- lum, reddite mihi meicedem meam, id est mea pra>
pere, quorum Maria primo mense, qui apud illos cepta servaie. Sin aulem non vullis meo censeri
vocalur Nisan, apud Romanos Aprilis, morlua est nomine, neque facere quae praecepi, facile manifeste
in deserto Sin. In codeni mense, atque in eodem quae vullis. At illi tune quidem cum eis isla dice-
loco, Moyses et Aaron condemnali sunt, ne inlra- rentur, responderunl Moysi : « Omnia quoeproecepit
rent in lerram repromissionis, quia non sanctifica- nobis Dominus Deus nosler, faciemus. » In fine au-
verunt Dorninum ad Aquas contradictions. Sicque tem temporum pro omnibus qua; eis feci, liberans
succisi sunt 1res pastores uno mense, Maria prae- eos de servitute ^gypiiaca, et mihi eos in pecu-
senti morte, Moyses et Aaron sententia futurae mor- liarem assumais populum.
tis. «Et contracta est anima mea in eis,» id est indi- « El appenderunt mercedem meam, > dantes pro
gnxtione quadam tsediata est super très illos pasto- meo sanguine Judae iraditori « triginla argenleos, et
res, quos praeposueram gregi meo. Siquidem anima ûixit Dommus ad me, i Salvalor, cujus sunt verba
illorum variavit in me dubitando, quia non glorifi- D superiora, «projice illud ad statuarium, » id est ficlo-
caverunt me corara filiis Israël ad aquas contra- rem, vel figulum, quem Deum omnium ficlorem et
dictions. Si vero ad populum hoc referre volueri- plasmalorem accipimus, ut islius ficlorisjudicio mer-
mus, erit sensus : Idcirco indignatus sum , quia ani- ces reddita penderetur. Deinclecernens tam vili pretio
ma eorum, id est populi, variavit in me, flucluando triginla argenteoruminiindi Crealorem et Dorninum
inter me et idola, et diversis pugnando contra me appreliatum, per ironiam dixil : « Décorum pretium
modis. Quamobrem indignatus dixi : t Non pascam quo appreliatus surn ab eis. > Ac si cum quadam
vos; » et ad Moysen dixil: « Dimitte me utdeleam indignanlis irrisione diccret : Ecce quo prelio popu-
eos. » Iralus quidem erat, sed adhuc exspectabat, lus mens specialiter a me dilectus, quemque in filios
nain cum dicit, « ciimitte me, » provocal illum ad se adoptaveram, mevendendumjudicaverunl, « et tuli,»
rogandum, et oslendil se posse leneri. « Quod mo- Propheta inquit, « triginla argenleos, > et non de-
ritur, monatur : et quod succidjlur, t per mortem, posui eos, « sed projeci eos in domum Domini' ad
« succidatur, et reliqui dévorent, unusquisque car- siaïuariuin » hoc est, feci illud pretium a
prodilore
ncm proximi sui. » Omnium (inquil) corpora pro- deportare in domum Domini, el reddi sacerdotibus,
«61 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM. 2G-2
confilenti; ipso, «peccavitradens sangninem jusluni.» A super oculum ejus dextrum, ut omnis ejus scienlïa
Al illi noluerunl illud mittere in corbonam, boc est el inlellectus, de quo jactabat se, aelernis tenebris
in gazophylacium, sed emerunl ex eo agruni figuli in obscuretur. Poiest quoque gladius ille accipi, de quo
sepulturam pcregrinorum. Nos enim signabaniur in alibi dicilur : « Inebrialus est in coelogladius meus. •
hoc faclo, qui peregrini eramus a testamento Dei, Hic gladius, verbum scilicel Dei, penelrans omnia,
sed redempti prelioso Filii ejus sanguine in domo forlittidinem Aniichrisli niarcescere faciet, et ocu-
figuli crealoris et facioris omnium, in prelio san- lum ejus, id est aciem ejus menlis, qua se aculissimè
guinis Chrisli reqiiiescimus. putabat videre sacramenla Dei, perpétua caecitate
« Et praccidi virgam meam secundam, quae appel- damnabil.
labatur funiculos, ut dissolveremgermaniiaiem inter
Judam et Israël. » Postquam Dominus Iriginta ar- CAPUT XII.
genteis appreliatus est, el pretium in sepulturam « Omis verbi Domini super Israël. Dixit Dominus
peregiinorum, hoc est, genlium qux alienaeerant a extemlens coekim, el fundans lerram, cl fingensspi-
Dco, perfecit, praocidi (inquil Dominus) virgam se- rilum hominis in eo. Ecce ego ponam Hierusalem
cundam, id est plebem illam mihi dilectam repuli, siiperliminare crapulae omnibus populis in circuilu,
ut dissolverem germanilatem inter Judam et Israël, B sed et Juda erit in obsidione contra Hierusalem. Et
id est ex illo populo separarem credentes a non cre- erit in die illa, ponam Hierusalem lapident oneris
dentibus, apostolosvidelicet, el eos qui poenilenliam cunctis populis; omnes qui levabunl eum, concisione
egerant, qnos vocant Judam, separarem eos ab illis lacerabuntnr, et colligcnlur adversum eam omnia
qui clamaveruht, « crucifige, » et < non habetiius régna lerrae. » Extendit Dominus ccelum velut la-
regem nisi Caesarem, » quique in sua inûdeliiate bernaculum, cl secundum Psalmistam sicut pellem.
permanere elegerunt. Et hoc est quod dicit : « Nolile Sicut enim pellis corpus animalis undique ciicumdal,
arbilrari quia veni pacem miltere in terram, etc. » sic coelum suo ambiiu conlinel. Fundavit terrain,
< Et dixil Dominusad me : Adhuc sume libi vasa quae média el ima esl omnium elemenlomin, quia
pasloris stulii, quia ecce ego suscilabo pastorem in immobilem eam et in sua mole siantem consiituit.
terra, qui derelicta non visitabit, dispersum non Finxit spirilum hominis in eo, id est animam incor-
quacret, el conlritum non sanabit, et id quod slat pore hominis posuil, el ex duabus subslanliis anima;
non enutriet, et carnes pinguium comedet, et ungu- et corporis , unum animal compegit. Spiritus enim
las eorum dissolvel. » Pasior slultus et imperilsis hic pro anima ponitur. Isie itaqueiiniversitatis Crea-
Anticbrislus est, qui in consummatione saeculidicilur tor elDominus dicil, juxta litleram posilurum se Hie-
esse venturus. Vasa pasloris slulli habilum et caetera 'C rusalem superliminarc crapuke omnibus populis in
ejus insignia dicit, peram, baculuru, fislulam et circuilu, ul qui limen ejus altigerit, inebriclur et
sibilum, sicut Isaias, ut caplivilatem fuluram suo corruat, vel cliam ipsum superliminare corrual in
habitu oslcnderel, ambulavil iiudus et discalceatus, eum, qui cum altigerit. Sed et Judas captus ab
sic Zacharias babitum slulli pasloris jubelur assu- hoslibus, et in illorum transiens socielalem, obsessa
niere, ut eum quem venturum nunliabat, quasi ven- Hierusalem civilate sua , cogelur obsidere ipsam
turus esset oslenderet. Nam quia superius iralus bo- suam civilatem. Ponet quoque Dominus ipsam Hie-
nus pasior dixerat, « non pascam vos, » ideo praedi- rusalem lapidem oneris cunctis populis, quam qui
citur paslur slultus esse venturus, qui stultiliae levare voluerit, eoncisionelacerabilur.Moseslurbium
lanUe sit, ut in templo Dei sedeat, ostendens se PalaDSlina;(ut dicit bealus Hieronyinus) ul in castel-
tanquam sil Deus, quique non venil ul sanet, sed lis et vicis ponanlur rolundi lapides gravissimi pon-
ut perdat gregem Israël. Hune slulium paslorem deris, ad quos juvenes exerceri soient, et eos pro
suscipienl Judaei juslo Dei judicio, ul quia no- suarum virium levare qualilaie, aliusque ad genua,
luerunt credere verilali, credaut mendacio. Qualis alii ad umbilicum , quibusdam usque ad buiiieros et
aulem futurus sit aperlissime prophela descri- caput, nonnulli super verticem erectis junctisque
bit, ostendens eum per omnia contraria Christo ^ manibus exlollere, magnitudiiiem suarum virium boc
agere. modo probantes. Est ergo sensus : Ponam Hierusa-
« O pastor et idolum derelinqnens gregem, gladius lem quasi gravissimum lapidem cunctis genlibus, ut
super brachium ejus, el super oculum dexirum ejus. quasi ad ludum sublevandi lapidis, sic ad capiendain
Bruchium ejus ariditale siccabilur, eloculus dexter eam congregentur, et suam virlutem oslenclant. Sed
ejus tenebrescens obscurabilur. » Descriplo slullo necesse eril ut dum levalur lapis, id est dum oppu-
el pessimo paslôre, fit apostropha ad ipsum, riieitur- gnatur Hierusalem, ipso nisu et elevalionc scissuram
que : « O pasior el idolum. » Tarn enim sceleralum vel rasuram aliquam in levanlium corporibus dere-
eum oslendil, ut non ciiltorcm eum idoiorum , sed .linquat.
ipsum idolum eum voect, dum se vull ut Dçuin ab « In die illa, dicit Dominus, perculiam oinnent
omnibus adorari, qui derelinquit gregem devoran- equum in sluporem, et ascensorem ejus iuamentiam,
dum a bestiis, quem Dominus lanlo tempore cuslo- el super domum Juda aperiam oculos meos , cl
dierat. Gladius super brachium ejus, id est manifesta omnem equum populorum perculiam caccilale. »
oltia, ut omne robur et foi'liludo illius arescat. et In die illa, hoc est in tempore quo obsessa fucril
2G3 I1AYM0NISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 264
Hierusalem, ila ul Judas quoque obsidere eam coga- A derit pacem Ecclesiae, et liostes ejus in stuporem et
tur, percutiel Dominusomnes equos adversariorum. in amentiam verterit, erunt duces Ecclesiae sicut
« In sluporem, » id est, ut stupeanl omnes qui eos ignis in lignis, et sicut faces in feno excoquentes
viderintessepercussos ; sive, «percutiel in stuporem,» omne vitium, et ligna infructuosa, id est omnia per-
ut quasi stupidi el absque sensu efficiantur, et ascen- versa dogmala consumenlur, et devorabunt a dex-
sores eorum in amentia, hoc est tanta magniludine tris et a sinislris eos qui noluerunt médium virlulis
formidinis prementur, ut verianlur in amentiam. iter tenere. Omnis enim virius in meditullio est. A
Super domum Juda, qui contra suam civitatem dexlris aulem et sinistris sunt, qui aut plus sapiunt,
facere cogebant, aperiet Dominus oculos, id est aul minus quam oportet. Tune Ecclesia receplura est
respectum miseralionis, ut eos dignos faciat suo prislinam gloriam, et labernacula, id est convenins
aspeclu, et oculorum suorum illuslret lumine. Spi- fidelium, per lolum orbem inslaurabunlur, nec sibi
ritualiter equi, quando in malarn partem accipiuntur, tribuent magislri hanc gloriam, tanquam per eos pax
luxuriosos alque superbos désignant. Horum ascen- haecEcclesiae venerit, sed Dominoassignabilur omne
sores sunt dxmones, vel falsorum dogmatum ma- gaudium et prosperilas fidelium.
gistri, qui omnes vertenlur in stuporem et amen- < In die illa proleget Dominus habilatores Hieru-
tiam, ut convincantur nullam habuissc scientiam, et B " salem, et erit qui oflenderit ex eis in die illa quasi
oppriment eos palpabiles lenebros, sicut quondam David, et domus David quasi Dei, sicut angélus
Êgyptum. Super domum aulem Juda, id est confi- Domini in conspectu ejus [eorum|. » In illo (inquil)
tentes Doininiim, aperiet Dominus oculos suos, id tempore, cum Dominoauxilianie Juda vicloriam ob-
est miserebitur illi damanti ad se : Respice in me tinueril, proleget Dominus habilatores Hierusalem,
el miserere mei. qui obsidebanlur, et sic omnia mulabuntur in me-
r Et dicent duces Juda in corde suo : Corfortcntiir lius, ut qui offenderit ex eis Deum, el putatur vilis-
mihi habitalores Hierusalem in Domino exerciluum, simus, sit quasi David, id est quasi famiiia regia, et
Deoeorum. >Cum (inquit) aperuerit Dominus super Ju- qui de domo est regia, sil quasi de domo Dei, id
dam oculos suos, etmiserlus fueriteorum,tuncduces ; est sicut nunlius Domini in conspectu eorum qui eos
Juda qui erant in obsidione contra Hierusalem, coacli[ illo tempore videbunt. Altiori sensu, cum Dominus
at) hoslibus, facient vota in cordibus, quia loquii Ecclesiam suam de perseculorum manibus liberave-
libère non audebunt, ul super Hierusalem, quam! rit, hi qui in persecutione constantes exsliierunt,
dfesidenl, et ipse Judas vincat cum civibus suis. Tro- tam gloriosi apuo omnes erunt, ul qui miniums
pol'ogice duces Juda sunt aposloli, viri apostolici, , fuerit, et sicut homo qui verbo vel facto Deum of-
caeterique doctores, qui praesunt exercilibus Chrisli.. fenderit, sit in ordine magislrorum : magislri vero
lli nolunt habere alios auxiliatorcs, nisi babitatores5 sinl quasi domus Dei, et sicut angélus transformalus
Hierusalem, id est ortbodoxos el calholicos viros,f in evangelicam dignitatem.
cosque optant conforlari in Domino Deo suo. Dei i Et erit, in die illa queeram conterere omnes
his ducibus unus fuil Petrus, qui invenil Marcumi gentes, quae veniunt contra Hierusalem. » Quod
habitaiorem Hierusalem : Paulus quoque et ipse dusc dicit, quaerere se conterere omnes génies, in bonam
egregius babuit Timotheum, Titum , Lucam, veross partem accipiendum est. Conteril enim Dominus
Hierosolymitas, et cum eis orbem terraruin subdiditt non ad perdilionem, sed ad emendalionem, ut dési-
Christo. stant persequi Hierusalem, et ex hoslibus eflicianlur
« In die iLo ponam duces Juda sicut caniiuumn oves.
ignis in lignis, el sicul facem ignis in feno, et devo- « Et effundam super domum David, et super
rabunt ad dexteram et ad sinistram omnes populos s habitalores Hierusalem spiritum graliae et precum. »
in circuilu, el habilabilur Hierusalem rursum inn Per effusionis largitalem dantis ostendit, quia Deus
loco suo in Hierusalem, el salvabit Dominus laber- graliam Spiritus sancli tribuit, de qua Paulus dicit ••
nacula Juda, sicut in principio, ut non magnifiée e n • Charitas Dei diffusa est in cordibus noslris. » El
glorietur domus David, el gloria habitantium Hie- :- per alium prophetam dicilur : « Effundam de Spi-
rusalem contra Judam. » Cum inquit, duces in Juda,i, rilu meo super omnem carnem. » Et bene, cum
qui necessitate cum hostibus erant contra Hierusa- >- dixisset « spiritum gratiae, » addidit « precum, »
lem, haecvola fecerunt, lune ego Dominus lantam n quia quos Spiritus sanclus repleverit, ros stalim ad
eis dabo forliludinem, ut quasi ignis ligna, et sicut it adorandum accendil. Haecel in Chrisli resurreelione
fax fenum, sic dévorent omnes adversarios in cir- impieta sunt, et quolidie implenlur in Ecclesia.
cuilu, ut peracla Victoria habitetur rursus Hierusa- i- « Et aspicient ad me, quem confixerunt, el plan-
lem, el instaurentur labernacula Juda, id est cas- >- gent eum planctu quasi super unigenitum, el dole-
tella, vici et oppida quae vaslala fuerant, ut do-i- bunl super eum, ut doleri solet in morte primo-
mus Juda (id estfamilia regia, quae de David descen- genili. » Inlroducit prophela ipsum Dei Filium ma-
dunt) et inclyli ac potentes de Hierusalem non glo- i- nifeslissime de se loquenlem : < Aspicient ad me
rienlur contra Judam, tanquam suo imperio et con- i- quem confixerunt.-» Hoc autem et ad tempos Do-
siliis regatur, sed sciant quia Dominus sit rex eorum
n minicaepassionis, et ad diem novissimi judicii potest
alque Victoria. Juxta allegoriam, cum Dominus de- ;- referri. Domino enim in cruce posito, nulli dubium
<2G5 ENARRATIOIN ZACHAR1AMPROPHETAM. 2GG
quin pii quoque et fi.îeles eum aspiciebant, el A j dicii, cum Jésus Chrislus in majestate sua venerit,
maximo super eum movcbanlur viscerabiliier dolo- et sligmata passionis in corpore suo omnibus esten-
re; sed non injudicio aspicient ad eum in majestalis derit, ipsam quoque crucem manibus angelieis de-
suae gloria venienlem, quem confixerunt in cruce portatam ab omni mundo videri fecerit, erit plan-
clavis, et plangent ac dolebunt maximo planctu et ctus incomparabilis , plangenlibus omnibus quod
dolore, sicuti in morte unigeniti, cujus acerbo Dominus el Creator suus tanta et tam indigna pro
fnneri ingens a parenlibus luctus impenditur. Plan- indignis elpeccatoribussustinuerit. Erunt itaque ibi
gent itaque Judaei quasi super unigenito, vel, ut quatuor ordines plangentium : per familial» domus
Septuaginta Iranstulerunt, « primogenito. > Chrislus David, designalur ordo regalis et omnium saeculi
enim unigenilus est secundum proprietalem rialurae: dignilalum ; in hoc ordine quidam erunl justi et
per divinitaiem unicus Patris, per humanitatem electi, qui populum sibi commissuin, secundum Dei
unicus matris. Est et priraogenilus, quia, ut Joannes volunlalem/bene regere studuerunt, qui designantur
clicil : « Primogeuitus est ex rnorluis, et princeps per viros : per faniiliam domus Nathan, indicant ordo
regum terrae. » doctorum Ecclesiae. Nathan quippe prophela tempo-
« In die illa magnus erit planctus in Hierusalem, ribus David, el idcirco per eum doctores intelli-
sicut planctus Hadremmon, in campo Magcddom,et g1 guntur, quos apostolus Paulus propbelas vocat; in
.plangent terrae familiae, et familiae seorsum : fa- hoc quoque ordine alii sunl quasi viri, verbum Dei
miliae domus David seorsum , et mulieres eorum sincère proodicantes; Iii accipiuntur pei viros, alii ex
seorsum : familiaedomus Nathan seorsum, et mu- sua praedicatione laudem vel muneris mercedem ab
lieres eorum seorsum : familiaedomus Levi seorsum, homnibus, non a Deo quaerenles, qui signantur per
et mulieres eorum seorsum : familiaeSemei seorsum, mulieres : per faniiliam domus Levi, innuitur ordo
et mulieres eorum seorsum. » Hadremmon urbs est sacerdotalis, et omnis ecclesiaslicorum graduum
juxta Jezrael, quae nunc Maximianopolis dicilur, dignitas. Inter hos quoque similiter alii sunt Deo
sila in campo Mageddo, in quo occisus est Josias placenles, et viriliter in lucrandis animabus invigi-
rex juslissimus a Pbaraone Nechao, super quo Jere- lantes, alii quasi feminae enerviter vivenles, et
mias luclum maximum fecit, cujus eliam mcminit perditionem animarum minime curantes; per fanii-
in libro Lameniationum, dicens : « Spiritus oris liam domus Semei, designalur ordo laicalis; Semei
nostri Chrislus Dominus captus est in peccatis no- quoque in medio populi habilabat, et domus suae
slris, cui diximus: Sub umbra tua vivemus in genli- tamen curam gerebat, ideo per hune illi signantur
bus, » licet hoc, juxla spiritualem sensum, referatur qui saeculari degunt conversalione ; sed in hoc or-
ad Dorninumsalvalorem. Sicut igilur tune magnus C ( dine sunt boni qui appellanlur viri ; sunt et reprobi
fuit planctus in urbe Hadremmon , ita magnus qui mulieres dicuntur : sic lune in judicio singuli
planctusrevocabitur,occiso Salvalore,in Hierusalem. pro raerilorum qualilate distinclis stalionibus, alii
Quod vero sequilur : « plangent familiaeet familiae ad dexleram collocabuntur coronandi, alii statuen-
seorsum, » hoc inuuit quod in lempore tribulalionis lur ad sinislram damnandi. Omnes itaque plangent,
non debent, qui uxores habent, operi nupliarum sed justorum planctus vertetur in aeternam exsulta-
seivire. Nam et in Genesi legilur, quia impendenie tionem, reproborum autem in nunquam finiendam
diluvio dicitur ad Noe : Ingredere in arcam tu et plorationem.
filii tui, uxor tua et uxores filiorum tuorum ; primum
CAPUT XIII.
ponens patrem cum filiis, deinde separalim uxorem
patrs et uxores filiorum. Et nunc igilur separantur « In die illa eril fons patens domui David, et ha-
ab usoribus familia David, el familia domus Nathan, bitantibus Hierusalem, in ablulionem peccatoris et
et familia domus Levi, et familia domus Semei, ut menstrualae. » Fous iste patens domui David, se-
plangant unigenitum Christum, contra quem clama- cundum beatum Hieronymum, scienlia est Scriptu-
verunt, t Sanguis ejus super nos, et super filios rarum, qui fons patet domui David, omni Ecclesiae.
nostros. » In David quidem domus regia, hoc est D lpsa est enim domus David, quia in ea habitat manu
tribus Juda, accipitur ; in Nathan prophelia ; in fortis et visu desiderabilis. Hic est fons quem Eze-
Levi ordo sacerdolalis, quia de Levi stirpe orlum chiel propheta se vidisse dicit egredientem de
est sacerdolium illorum; in Semei doctores desi- templo,qui crevit in magnum fluvium, et perrexil ad
gnaniur ; quia tribus de qua fuit Semei doclrinae solitudincm genlium, ut illam irrigaret divinaescien-
et magisterii privilegium tenuil. Quod vero se- tiac fluentis. Hic fons palet in ablutioncm pecca-
quilur : toris et menstrualae, ut, percepia fide, renascamur
« Omnesfamiliae,reliquoefamiliae,et familiaeseor- in Christo, et in aquam baptismi noslra abluaiitur
sum, et mulieres eorum seorsum, > omnes reliquas delicta. Secundum beatum Gregorium, fons iste
familias o-uvovuptâJj comprehendit, qaae nullum ha- largissima est Dei misericordia, patens domui Da-
bent privilegiumdignilatis. Haecdicta sunt secundum vid, id est universae Ecclesiae; in ablulionem men-
quod ab Hebraeis exponuntur. Dicendum nunc quo- strualae, et ejus qui jam concupitum scelus opère
modo a docloribus Ecclesiaead diem judicii refe- perpetravit, quem vocal peccatorein, et eum qui
ranlur. In die (inquil) illa, hoc est in lempore ju- malum opus in animo ex deliberatione concepit, sed
TATROL,GXVII. 9
267 HWMONIS HALBEUSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT.B1BL. 2«8
nccdum ad rnVctum perduxit, quam vocavit men- A l cruci, velut pseudoprophelam, *t hoc est quod dixe-
struatam. Menstruala elenim el allerius carne non runt : « Nos legem habemus, et secundum legem
tangitur, et sua carne inquinatur. Talis est anima débet mori. > Lex enim non tantum illi quinque li-
passionibus vitiorum et voluntalis malae sordibus bri Moysi, sed et prophetae et psalmi lex dicuntur :
foedala. Omnibus ergo patet misericordia Dei. unde Dominus in Evangelio : « Nonne (inquit) scri-
« Et erit in die illa, dicit Dominus exercituum : plom est in lege vestra : Ego dixi, Dii eslis, > cum
Disperdam nomina idolorum de terra, et non me- hoc in psabnis scriplum sil? Respondebil ille : «el di-
morabunlur ultra, et pseudoprophelas el spiritum cet : His plagalus sum in domo eorum qui diligebant
inimundum auferam de terra.» In die illa, «un Chri- me. » Qua-responsionc lantam illo lempore oslendil
slus Ecclcsiam suam salvavcrit, disperdet nomina verilalis fuluram custodiam, ul nec ille qui suo vilio
idolorum de terra, sive quaemanu arlificis sculpta damnatus fuerat, audeat menliri, sed reete seper-
sunt, sive idola pravorum dogmaïuin, quaeab haerc- pessum omnia fateatur. Haec (inquit) vulnera vel ci-
licis conlicla sunt. Sicut enim fiunt idola manu arli- ealrices in domo parentum accepi, qui me diligebanl ;
ficis, ila hxrelicorum perversa doctrina in idolum condemnaLusnon odientium, sed amantium me ju-
vertitur, qui pro Christo adorant Anlichristum. Au- dicio.
fcret quoque prophelas falsos, id est idolorum sa- B I i Framca suseitare super pastorem menm,
cerdotes, quos c:hnici prophètas vel vales appcl- et super virum coboerenlem mihi, dicit Dominus
lant. Auferet et spiritum immundum, qui in im- exercituum : percute pastorem, et dispergenliir
mundorum cordibus requiescit, ut jam neniinem per oves : el converiam manum meam ad parvulos. >
fanalicos et divinos valeanl decipere. Framea,rhomphxa, id estgladins bis aculus, quam-
« El erit, cum prophetaverit quispiam ultra : di- vis quidam lanceam velinl accipere. Imperat ergo
rent ei pater ejus et mater ejus, qui genuerunt eum : Dominusframeae,ulsusciielur super pastorem, quoi»
Non vives, quia mendacium locutus es in nomine nullus dubitat esse Christum. Deus enim Pater pro-
Domini ; et configent eum paler ejus et mater ejus, pler nimiam cbarilalem qua genus humaoum di-
•genitores ejus, cum prophetaverit. » Cum hxc quae lexit, prxordinavit ante saccula per Filii mortem
supra dicta sunt implela fuerint, et nomina eorum mundum redimere, eliam in pleniiudine tempo-
dispersa, falsi quoqueprophetx et immundi spiritus, rum opus suae misericordix accélérât adimplcre.
qui per eos loquebantur, fuerint sublali, si quis ul- Praecipit itaque frameae sive gladio, quem vel pas-
tra ex persona Domini prophetare lenlaverit, conti- sions dolorem, vel mortem, vel cerle ipsam Judoeo-
nuo paler et mater obliti paierni et materni affeclus, rum malitiam possumus accipere, de qua ipse ad Pa-
ul Dei impleanl volunlalem, profèrent contra filium C tremloquitur : «Erueaframeaanimàmmeam.» Susci-
morlis sentenliam, nec exspeclabitur publicumjudi- talur haecframea super pastorem Christum prxcepio
cium, sed ipsorum propinquorum judicio damnabi- Patris,adquemdicilur: Quemtupercussisii, persecuti
tur, qui ausus fucril prophetare. sunt. Suscitatur et super virum cohaerenlemilli, idest
« Et erit : In die illa confundentur prophetx, unus- Deo Patri : filius enim semper cohaeret Palri, sicut
quisqne ex visione sua cum prophetaverit : nec ipse dicit : « Ego in Paire, et Pater in me est. >
operientur pallio saccino, ul menliantur. » Cum (in- Cohaeret aulem illi, non per conjunctionem, sed per
.juil) conviclus fucril ille talis prophela quod falsum ejusdem substanlix unitatem. Et notandum quod hic
loculus est in nomine Domini, îerum contrario Pater introducilur prxcipiens, m Evangelio vero Do-
exilu, confundelur ex falsa sua visione, nec operie- minus ipse loquens inducitur: «Perculiam pastorem,
tur pallio saccino. Hic enim erat habitus prophela- et dispergentur oves. » Poslquam ergo bonus pasior
rum : vesliebanlur cilicio, cum populo poenilentiam percussus est, et vir cohxrens Deo in cruce suspen-
annuntiabanl, sicut legimus fecisse Isaiam propbe- sus est, dispersaesunt oves aposloli, et si qui erant
tam. Ergopseudoprophela hune habitum non aude- credentium, tune verlil manum ad parvulos, quibus
bil assumere, el simulare se esse propbetam. dixerat : « Nolite limere, pusillus grex, » etc. Par-
< Seddicel > quod sequitur : « Non sum propheta, D * vuli erant aposloli, cxlerique Domini seclatores, qui
homo agricola ego sum : quoniam Adam exemplum simplices et innocentes el malilia parvuli, vel qui
meum ab adolescenlia mea. Et dicelur ei. > Homo adhuc ad comparationem infidelium, qui iniiumera-
(inquil) sum agricola, terram scindons vomcre,-el biles erant, paucissimi videbantur. Ad hos manum,
ïIIi subjaceo senteniiae, quae emissa est in Adam pec- id est operationem convertit, ut illos salvaret, el in
canlem, quando ei dixil Dominus, « In sudore vul- illis passionis suaeulililatem fruclumque perficeret.
tus lui, >etc. Cum se professus fueril prophetam non Unde sequitur :
esse, sed agricolam, inlerrogabit eum aliquis, et di- t Et erunt in omni terra, dicil Dominus : partes
cet : « Quid sunt plagae istx in medio manuum lua- dusein ea disperdenlur et déficient, el lerlia pars
rum? » Cur (inquit) confixus es clavis? Nam supra relinquetur in ca. » Dux parles sunt Judaeorumet
dicilur, quod genitores sui eum confixerant cum gentilium, quae pariter perierunt el defecerunt, et
prophelaret. Si ergo (ail) non es propheta, quod implelum est quod in psalmis diclum est : « Sal-
peccasli tu ut huic poenacsubjaceres ? Propler hoc vum me fac, Domine, quoniam defecil sancltis. »
fortassis Christum Dorninum Judxi adjudicaverunt Terlia autem pars esl hxc credentium tam ex Ju-
2€9 ENARRATIO IN ZACHARIAMPROPHETAM. 270
tlaeis quam ex genlibus populis reliclus vitse et sa-. A exsurgere, vel cum sanctos in tribulatione posilos
iuli. libérât, vel cum perseculores illorum justa ultione
« Et ducam terliam partem per ignem, et uram condemnat. Ait ergo Prophela, < Egredietur Domi-
•eossicut uritur argentum ; et probabo eos sicut pronus, i hoc est clemenliam suam et mansueludinem,
featur aurum. • lpsa (jnquit) tertia pars, qux relin- quam per aaturara habet, dimittendo peccata niani-
quelur in terra, ducelur per ignem tribulationis, et fesiabiu Cum enim ipse naturaliler dulcis sit, nostro
tenlabUur, alque affligetur;non utconsumantur.sed ut vitio fit amarus, quia nobis mala pro peccalis patien-
probentuT ut aurum et argentum, etpossint dicere tibus amarus esse videlur. Dominus qui semper
cum Psalmista; «Probasti nos, Deus,» etc. Siveducen- idem est, qui loquitur per Prophetam : « Ego sum
tur per ignem illum quem Dominus misit in terram, Deus, et non mutor, > nunc dicilur egredi et prx-
«Hde quo dickur : <Ille vos baptizabit in Spiritu sau- liari sicut in die cerlaminis, quando pro populo
cto et igné. » Ducentur itaque per.ignem Spiritus Israël dimicavit, et Pharaonem submersit. « Et sta-
sancli, ut quidquid m eis fragile est et fluidum are- buntpedes ejus. » Slare puguantis et adjuvantis est.
scat et soiidetur, ut nullis possit adversitalibas su- Stabunt itaque pedes Domini, iUis et pro illis pro
perari. < Ipse vocabit nomen meum, et ego exau- quibus pugnabal ; ambulat quoque et movelur, qui-
diam eum. Dicam : Populus meus es;et ipsedicet; B bus iralus est, sicul de Adam legimus, post cujus
Dominus Deus meus. » Cum ( inquit ) probali peccatum deambulabat Dominus ad auram post me-
fuerint parvuli, ad quos convertit manum suam ridiem. Slabat aulem non in valle, sed super mon-
Dominus, et per eos omnis nalionum turba credide- tera Olivarum, qui luminis, pacis, et misericordi*
rit, tune in se credentium populus vocabit, hoc est locus est, unde et a misericordia nomen accepii.Ipse
invocabit Christum nomine suo, quod est Jésus, id quoque mons est contra Hierusalem ad orientem, unde
«st Salvalor, quod sauclum nomen, quod vocalur oobis oritur sol jusliliae. Hinc propheta : t Vobis ti-
Jésus, salvator sit omnium saeculorum. Ipse eliam menlibus nomen meum orielur sol juslitix, el sa-
Deus ostendens placitam sibi eorum fidemet devo- utas in pennis ejus. » iste mons Olivarum Chrislus
tioncm, dicet : Tu es populus meus, quem noviex no- est consilus illis olivis, de quibus in psalmo dicilur :
mine, populusque respondebit: Dominus Deus meus. < Filii lui sicut novellx olivarum. > Ipse oriens
CAPUT XIV. splendor Patris. Sicul enim ipse est janua, et ipse
« Ecce dies veulent Domini, et dividentur spolia janitor, ipse via per quam venimus ad ipsum, sic
tua in medio lui ; et congregabo omnes gentes ad ipse qui stat, ipse mens super quem stat. « Et
Jérusalem in praelium, et capietur civitas, et vasta- scindetur inons Olivarnm ex média parte sui ad
buntur domus, et mulieres vielabuntur ; et egredie- C orientem et ad occidentem, praerupto grandi valdé,
tur média pars civitalis in captivilalem, et reliquum et separabitur médium monlis ad aquilonem, et mé-
dium ejus ad meridiem. » MonsOlivcti, quem dixi-
populi non auferelur ex urbe. » Postquam propheta
de passione Domini introduxit loquentem Deum Pa- mus Christum signiûcare, cum unus idemque sem-
trem, coHsequenter et de excidio Hierusalemex voce per sit, scindetur, hoc est divisionem faciet duorum
ejusdem Domini loqui incipit, ut ostendat subversio- populorum per média ; pars qux scindetur ad orien-
nein illam propler Dominicain necem evenisse. Dies tem Ecclesiam désignât, in quam plantalae sunt
aulem quos venturos coraminatur, tempus illud est de olivaede genlibus, quarum una loquitur : < Ego
quo Isaias dicit : Dies Demini indignalioneplenus, et autem sicut oliva, etc.; » alia pars média, qux scin-
irxfurorisqueadponendasgentesinsolitudinem.aper- detur ad occidentem, prxrupta grandi valle, circum-
lissime lenipusdicensullimx captivitaiis. Quod aulem cisionis est populus, occidentem sequens litleram.
dicit : Dividenlurspolia in medio urbis caplae,non so- Et non dicit simpliciler « scindetur, > sed addilur :
lum capietur Hierusalem, sed et cuncla nefaria in ea « prxrupta grandi valle, » hoc est magna perdilionts
perpetrabuniur. Vastabuntur domus habitatorum, et voragine ; de quo Michxas prophela : « Delraham in
mulieres violabuntur, ad majorera dolorem marito- valleui lapides ejus, » id est Hierusalem, « etfunda-
"
rum, qui suis uxoribus subvenire nonpoluerunt, quo menta ejus revelabo. » El separabitur médium raon-
nihil crudelius hoslilis immanilas agere potest. tis ad aquilonem, et médium ejus ad meridiem. Cum
< El egredietur Dominus, et prxliabitur contra mons Oliveli grandi voragine prxruplus fuerit, ita
gentes illas, sicut prxliatusest in die cerlaminis : et ut una pars voraginis ad aquilonem, altéra ad au-
stabunt pedes ejus in die illa super montera Oliva- strum respiciat, repente in ipsa voragine et prxru-
rum, qui-est contra Hierusalem ad orientem. » Cum pto, alia vorago rumpetur, el unam parlem separa-
audimus egredi vel slare Deum, sive aliquid taie, bit ad aquilonem, aliam ad auslrum, et fiet prxru-
non debemusin eo corpus aul aliquem molum cor- ptum quadrangulum, ut quadrifaria in quatuor
poralem cogitare. Deuseniin incorporeus est, de quo mundi plagas vorago illa tendatur.
Apostolus : Régi aulem sxculorum, etc. Et in Evan- < Et fugielisad vallem montium eorum, quoniam
gelio Dominus : « Deus (inquil) spirilus est. » Cum conjungelur vallis inoniium usque ad proximum. >
ergo Dominus in Scripturis stare vel ambulare, vel . Duo erant montes, videlicet mons lempli, et nions
cum membra humana habere describitur, pro causa- Sion, qui Dei montes vocabantur. Hoc est quod di-
rura varietate accipi débet. Egredi enim dicilur vel cit ; < Kugietis ad vallem montium eorum. > Quod
271 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 272
aulem sequitur: « Quoniam conjnngettir vallis mon- A que sancti cum co. Et erit in die îîla, non erit lux,
litim usque ad proximum, » oslendil quomodo vallis, sed frigus et gelu, et erit dies una qux nota est Do-
quxprxruptis hincinde monlibus scindilur, usque ad mino, non dies neque nox, et in tempore vesperi
montera templi, qui sanclus est, suain voraginem erit lux. > Cum Dominas venerit ad judiciurn, ut
traheU « Et fugietis sicut fugistis a facie lerrxmo- Joannes in Apocalypsi dicit : Ecce veniet cum niihi-
lus in diebusOziae régis Juda. » Tangit historiam bus, id est cum angelis ministris suis, et apostofis,
illiuslemporis, quando Ozias, rexJuda,quialio nomine el prophelis, in illa die adventus ejus non erit'lux,
dielus est Azarias, illicitum sacerdetium sibi vindi- sed frigus et gefu, refrigescente in omnibus cbari-
care conatus est, el ob hoc Iepra percussus, et de tate et calore fidei intepescente. Poslquam omnes
templo a saeerdolibus ejectus est ; ob quam impie- reprobi damnati frigus suum în inferno gehique
latem lerraemotus faclusest. Meminit hujus terrx- pnrtaverint, erit una dies perpétua sanclorum, non
motus Amos propheta in principio sui voluminîs, di- dies neque nox, nequaquam sibi vicissim nocle el
cens : < Verba Amos qui fuit in pasioralibus The- die succedentibus. Qux dies nota est Domino, quÎ3
cuoe, qux vidit super Israël, in diebus Ozix, régis Dominus dies omnium electorum, de quo Isaias di-
Juda, ante duos annos terrxmotus. » Hxc juxta He- cit : « Non erit solad lucendum per diem, nec spfen-
brxorum tradilionem ad liiteram, qux omnia illi B I dorlunx illnminabit le, sed Deus tuus erit libi in lu-
putant in adventu Chrisli implenda. Videndum nunc cem sempiternam. » Et Ps'almisia : t Meliorest dies
quid spiritualis doctorum Ecclesioeintelligenlia con- una, etc. » « El in tempore vesperi erit lux ; » cum
tineat : montem Oliveti diximus signiûcare Dorni- omnes reprobos vesper et lenebra obscuraverint,
num Christum ; cum ergo mons iste divisus fuerit ini erit lux sanclis clectis Dei. Illa ergo dies nota est
orienlem et occidentem, boc est cum gentes (qux Domino; non ergo potesl îgnorare quod ipse creavil.
,per orientem designantur) electoe,el Judxi (qui per- Cum aulem dicit : « Nota est Domino, » oslendil
occidentem inlelliguntur) fuerint reprobati, rursus; ignola esse hominibus ipsisque angelis, dicenie Do-
alia scissura fiet aquilonis partis et australis, ett mino : t De illa die nemo novit, neque angeli. »
aquilo jungetur occidenti, ausler orientali plagx so- « Et erit in die illa : Exibunt aquoevivx de Hieru-
ciabitur, et ad sinistram slabit circumcisio, ad1 salem ; médium earum ad mare orientale, et médium
dexleram populus Chrislianus. Nam per sinistram,, earum ad mare novissimum, in xslale et in byeme
aquilonem frigidissimum et glacialem venlum, dia-- -eriinl. Et erit Dominus rex super omiiem terram. »
bolus intelligilur, capul omnium reproborum, qui ad1 Mare orientale, juxta liiteram , mare Mortuum
sinistram collocandi sunt in judicio. Per austrum1 dicit, quod Grxce Xtpiq «o-a>«),Tov, id est lacus bilu-
vero dextrum, solis scmper luce et calore illu-- C I minis dieitur, a nobis Mortuum mare vocalur, quod
stratum, sancti iigurantur cbaritate ferventes, ett nibil in eo possit vivere. Mare aulem novissimum,
veri solis gratia refulgentes, qui ad dexleram judi- mare dieitur Tyrrhenum, quod ducit ad iEgyptmu,
cis slaluendi sunt. Uiuc sponsa in Ganlicis canlico-i- cl facit liltora Palxslinx. Hoc est quod dicit : Aquoe
rum dicit : « Surge, aquilo, et veni, ausler, » deside-- qux egredienlur vivx de Hierusalem, média pars
ransaquilonem frigidum, id est diabolum recedere,'., earum ibit -contra orientem, et cadet in mare Mûr-
et austrum, id est fervorem dilectionis, venire ; etit luum, in quoi Jordanis influit ; média alia pars
.per Habacuc dieitur : « Deus ab austro veniet. > decurret in mare occidentale, quod vocat novissi-
Cum ergo tanla fuerit divisio duorum populorum, i, mura, quia ibi finis est Judxx. In xstaie et byeme
et alii ad orientem-et austrum, alii ad aquilonem et >t erunt, ut nec gelu hyemis conslringantur, nec
occidentem fuerint separali, jubemur fugere ad val- l- oestalis nimio fervore siccenlur, sed semper pleno
lem montiumDei, hoc est ad duo Teslamenta, quo- »- alveo fluant. Clinique hoc factum fucril, erit Do-
jiiam vallis, id est voragoqux prima facta est utriusque
te minus rex super omnem terram. Juxta sensnm
montis, jungelur ad proximum, sive,ut Sepiuaginta la mysticum aqua: qux egrediuntur de Hierusalem,
transluierunt, ad domum Dei, paradisum videlicet, t, hoc est de Ecclesia, doctrina est Salvatoris ; dicit
et coelestemHierusalem. Quod vero supra posilum m " enim Prophela : « De Sion exibit lex, > eic. Harum
est : < Usque ad proximam, » significat juncta sibi bi média pars ibit aJ mare orientale, id est ad popu-
esse duo Teslamenta, sed non ita ut ununi sint per er lum Judxorum, qui primus lumen divinxcognilionis,
omnia, sed magis vicina. Multum enim ex veteri lege ge quasi orlum accepil in apostolis, et per eos ductus
amisimus, nec observamus in Novo, et sicut terrx-e- e.-t ad fidem ; médium aulem earum ibit ad mare
jnolus sub Ozia rege mortalium corda perierruil,il, novissimam, id est occidentale, hoc est ad gentinm
ita separatio duorum, orientis et occidentis, geu- n- naliones. Per lias autem plagas orienlis et occiden-
tium et Judxorum, et rursum credentium in vana tia lis, omnes mundi partes debemus accipere, in qui-
fuie socielas, quam designavit orientis et australislis bus aquac divinx scienlix dcrivalx sunt. Unde Do-
divisionis conjiuiclio, in sluporem. metumque con- rt- minus : « Multi, inquil, ab oriente el ab occidente
vertet animos, inscrutabilem. abyssum judiciorura m venient, et recumbent cum Abraham, » etc. Possu-
Dei admiranlium. Cum aulem hoc factum fuerit, et mus quoque per mare orientale et mare novissimum,
Judxi gentesque in uçum fyerint sociati, tune « et el utrumque Testamentum legis cl Evangelii accipere,
veniet Dominus Deus meus » ad judiciiim « omnes.- ;s.- quod necesse est ut Salvatoris-flumine, id est spiri-
2'5 EN'ARRATIOIN ZACHAR1AMPROPHETAM. 27J
tuali sensu, diilcescant, et amaritudinem deponanl A i qux est Hierusalem, de deserto consurget ad colles,
occideniis litterx. Hx aqux in xstate et hyeme et de collibus ad excelsa proficiendo de virtule in
erunt, quia nec in prosperitate, qux per oesiatcm, virtulem, nec hoc fine contenta, perveniet ad au-
neque in adversitale perseculiohis, qux per byemem stralem plagam, ubi fervor dileclionis et splendoris
designalur, docliinacoeleslis nianare desislil.Nolan- xlerni, divinx scilicet visionis socielas, de qua
ilum quod in Septuaginla non habclur in byeme, Psalmista : t Saliabor cum manifestabitur gloria
« seJ in vere et in a-slate erunt, » el idcirco aquns tua. » Rhemmon quoque interpretatur malogranatuni,
vivas quidam ad baplismum referunt, quod in vere qux est arbor, cujus pomumpulcherrimum, plénum
et ia xstate, id est in Pascha et in Pentecoste ge- granis qux conlinenlur diversis cellulis, quibusdam
iteraliler ab omni Ecclesia celebratur. « In die illa membranulis cortice puniceo. Fertur outem-fervores
erit Dominus unus, et erit nomen ejus unum : et slomachi sanare, et corruptum venlrem purgarc,
rtverieiur omnis terra usque ad deserlum, de celle omnibusque visreribus prodesse. Hxc speciositaspomi
Rhemmon ad austrum Hierusalem : et exallabitur, convenil Ecclesix in rubore verecundx pudicitix in
et habilabit in loco suo a porta Benjamin usque ad granorum ordine, gradus et membra lolius eccln-
locum porlx prioris, el usque ad porlam angulo- siaslici corporis per singula officia dislribula. De
iMim: et a lurre Ananehel usque ad lorcularia régis. B 1 colle aulem Rhemmon incipiunt fines Ecclesix, quia
Et liabilabunt iii ea, el anaihema non erit ampliiis, ab humililate et a minoribus inchoat, ut ordo eccle-
sed sedebit Hierusalem secura. » Hxc omnia de siasticus quibusdam profeclibiis conslrualur. Exal-
exslruclione Hierusalem terreux, et de aquariira labitur aulem incipiens a collibus, et habilabU ia
egressione, qux ad ulrumque defluant mare, Judoei loco suo in slatione perfections. De boc loco
et hxretici judaizaHles, quos Chiliaslas vocant, a Psalmista dicit: « In loco (inquil)-pascux ibi me
numéro mille annorum, quibus se pulanl cum collocavit. i Sequitur: t a porta Benjamin usque ad
Chrislo suo féliciter rcgnaluros in fine sxculi sibi locum portée prioris. » Benjamin interpretatur
repromitluut. Dicit enim quod cum Chrislo in Hieru- filius dexlrx, quia sancta Ecclesia a virtule incipil,
salem aurea et gemmala regnaverint, jam non sint quam significal dextera, et pervenit ad porlam
klola, nec diversa cullura, sed erit Dominus unus, priorem, id est fidem, ut per eam ingrediamur ad,
et ipse solus nominabilur, et omnis terra reverlelur reliquas virtules. Statim occurrit p'orta anguloRim,
ad anliquum statum, quando omnis terra inculla et! id est Chrislus lapis angularis, conlinens et conjun-
déserta erit. Ponunturque vocabula locorum, a quoi gens sibi duos parietes. Super hune lapidem oedifi-
loco usque ad locum Hierusalem xdificanda sit, canlur alii angulares lapides, aposloli videlicet el
'
videlicet décolle Rhemmon usque ad austrum Hic- 'J aposlolici viri, continentes reliquos angulos Eccle-
rusaient, el exallabitur in prislino a porta Benjamini six, quibus loquitur Paulus : 4 Estis cives sanclorum
usque ad porlam angulorum, et a turre AnanehelI el domeslici Dei, etc. > Êdificalur quoque Ecclesia
usque ad torcularia régis. « Et anaihema non erit, »> a turre Ananehel, qui inlerpretaïur gratissimus
id est nullus melus, nullus hoslium impeius, sed1 Dei, ûrmamentum videlicet fidei, spei, et charilalis,
sedebit secura et otiosa Hierusalem in pacc. ad quod se pervenisse gralulabatur Psalmista, di-
Anaihema aulem Grxcum est verbum, Latine alié- cens : « Deduxistime quia factus es spes mea, lurris
naiio dici potest. Tractus autem sermo a rébus, quas3 fortiludinis a facie inimici. > Qua turre nihil Deo
homines vola faciontes templis affigebant, el a se; gratins. Hinc pervenit xdificalio ad lorcularia régis,
aliéna faciebant, videlicet hcà TOÛ«vaTtOiviu,id estt in quibus exprimilur vindemia Chrisli, qux ipse
a sursum ponendo, vel suspendendo. Hxc iiii ad1 primus calcavit. Unde el per Isaiam dieitur : « Tor-
lillcram futura suspicantur, nos sensum inyslicum1 cular calcavi solus, » etc. In his lorcularibus cal-
perscrulemur, et qux illi de lerrena Hierusalem1 canlur botri niartyrum, quivestigia passionis Chrisit.
confingunt, inlerpretemur de superna el coelesti. sequuntur, et sieut ille pro eis animam posuit, sic
Cum enim fueTit Dominus Jésus rex super ouinem* rv ipsi pro ejus dilectione mortem subire non meluunt.
terram, cl nomen ejus unum, ut ipse solus invoce-- Cum ergo civilas Dei oedificatapervenerit ad régis
lur et colaïur Deus, omni falsa religione sublata,, Christi torcularia, jam non erit anaihema, id esl
impletumque fuerit quod Psalmista ad Dorninum 1 maledictio vel alienalio, sed erit Hierusalem secura
dicit : « Domine Dominusnosler, etc., » lune rever- alque confidens : « Benedictus enim vir qui confid.1,
lelur omnis lerra ad desertmn, id est gens Judxorum1 in Domino. »
incredula erit, sicut quondam fuerant génies quxe « Et hxc erit plaga qua percutiel Dominusomnes
vocantnr deserium, el noliliam Dei non iiabeui. gentes qux pugnaverunt contra Hierusalem : tabe-
Génies vero credenles in Christum locum illuin1 scet caro uniuscujusque stantis super pedes suos, et
Iiabebnnt apud Deum, quem quondam habueruull oculi ejus contabescent in foraniinibus suis, el liu-
Judxi. Hinc per Isaiaiu dicilur: « Converlctur Lil-a-- gua eorum contabescet in ore ipsorum. » Hic per-
nus in Chermcl, el Chermel in sallum reputabilur. » spicue ostenditur vana esse omnia qux Judxi de
Revertetur aulem de colle Rhemmon ad austrumn lerrena Hierusalem opinanlur. Nam Romani novis-
Hierusalem. Rhemmon inlerpretaïur excelsum, vel 1 sime pugnaverunt adversum Hierusalem eainque
malogranatuni, per quod significalur quod Ecclesia,, funditus deleveiunt, nec quidqnam taie passi sunt.
275 HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 276
Cxterum de persecutoribus Ecclesix, qui omni A Patrem, etFilium,et Spiritum sanctnmnoncredunt.
instanlia adversus eam pugnaverunt, dicere possu- Asini sunt immundi, non resistenles passionibus car-
mus, quia in eis eliara corporaliter hxc sxpissimei- nis suse. His omnibus utile est ut corruat in eis
impleta sunt : nam, ut taceamus de cruciatibus\ quod maie stabat, quatenus surgentes mansuetum in
quos in inferno post mortem suslinuerunt, etiam se soscipiant Deum, a quo indneantur in coelestem
in hac vita multorum carnes compulruerunt, oculi Hierusalem.
contabuerunt in suis foraminibus, lingua in puto- i Et omnes, qui reliqui fuerint de universis-genti-
rem et saniem dissolula est. Spiritualiler, qui stat bus qux venerunt contra Hierusalem, ascendent ab
super pedes suos, et dicit cum Psalmista : < Siatuit anno in annum, ut adorent regem Dorninum exer-
Dominus supra petram pedes. meos, > defluunl in cituum, et célèbrent feslivitalem labernaculorum. »-
eo carnalia vitia, ut orianlur spirituales virlutes. Festivitas tabernaculorum, qux Grxce scenopegia
Oculi, qui maie per concupiscenlias versabanlur, dieitur, agebalur in mense septimo, quinla deeima
cadunt ul meliores ponanlur, et dicat : i Ad te le- die mensis, in memoriam illius temporis quando i».
vavi oculos meos, qui habitas in coelis. » Lingua deserto, ubi non erant domus, in labernaculis hospir
blasphéma in Deum deficiet, ut renascalur qux labantur per quadraginla annos. Et nos myslice :
glorificel Deum. Ita probantur flagella Dei non esse B quandiu sumus in certamine, et novimus nos esse-
crudelitatis, sed jnisericordix, ut, cxstirpatis malis, peregrinos et bospiles super terram, babitamus in,
succrescant bona. labernaculis, confiientesquia < non habemushie ma-
<In die illa erit tumultus Domini magnus in eis:et nentern civitatem,. sed fuluram inquirimus, > et ad
apprebendet vir manum proximi sui, et conseretur eam tôt» corde suspirâmus, diceute? cum Psalmi-
manus ejus super manum proximi sui. >Hxc quai sta : «Heu mihi! quia incolatusmeu* prolongatus.
Judxi et jndaizantes bxretiei ad liiteram aecipiunt,. est. » Cum vero pervenerimus ad patriaui, et pote-,
iranseuntes referamus spiritualiler ad felicitatem rimus dicere : « Beali qui habitant in domo tua, >et t
Ecclesix, quod cum illi fuerint hostes subjecti, sus- «Uuampetii a Domino,hanc requiram,elc.,> tune cé-
cepta lîde Chrisli, fiât tumultus et mïralio omnium lébrare coeveniet feslivitalem labernaculorum, hoc
in tam subita rerum mutatione. Et tune appreben- est in merooria semper habere tempus libérationis.
det vir manum proximi SUi,conseretur manus cum nostrx, et xlernoe illius quielis, qux post sxculL
manu illius, ut dexteras mutux societatis sibi dent xtates nobis seplima tanquam in uno sabbato reproi-
in fide Christi, el quasi tirenes jurent permansuros millitur, sumentes nobis ramos ligni pulcherrimi,.
se in ejus cullu et religione. Quod autem sequitur : id est sapienliae,in marcescibilem virorem, in cujus.
i Sed et Judas pugnabil contra Hierusalem: >signî- C laude dieitur. i Lignum vitx est his. qui appréhen-
ficat quia mutlt ex his qui antea confitebantur no- deriiit eam. > Ramos quoque palmarura, in quibu&
men Chrisli, necessitate persecutionis coacti, facient signum victorix et prxmium continetur. Ramos-
contra Ecclesiam^qoamvfe in Sepluaginta kiterpre- etiam arboris densarum frondium, quem myrtuia
libusnonsit: i Pugnabit eontra Hierusalem,sed, pra- Judxi putant, ut mortifieenius in nobis incentiva vi-
paràbitur in Hierusalem, >ut sit sensus r quia con- tiorum, quod eliara signatur per salices.de lorrente,.
11tentes Dorninum prxparabuntur in Ecclesia, ut quas-similiter prsecipiraursumere. Nam fertur a me-
contra adVersarios ejus dimicent. Tune « et con'gre- dicis quod si quis forera salicis cum aqua mislnra
gabuntur divilix omnium genlium in eircuitu, > su- biberit, omnis in eo genuinus refrigeseat calor, et.
baudis in Ecclesia, t aurum, » hoc est sensus, e et venena libidinis siccentur, ut ultra non generel. Quï
argentum, »id est sermonis; « et vestes milita; sa- vero feslivitalem labernaculorum vult celebrare.de-
lis, » diversitas virlutum quibus decoratur Eccle- hujusmodi arboribus sibi umbracula faciat.
sia'. < Et erit : qui non ascenderit de fcimiuïsterrx ad
« Et sic erit ruina equi, etmuh\etcameli,et asini, Hierusalem, ul adoret regem Domiaum exereilu«m>
el omnium jumentorum, qux fuerint in castris illis, . non erit super eos imber. » Hierusalem coeleslisci-
sicut ruina hxc. >Omnia mala qux prius contra Ec- '" vitas est régis Domini noslri Jesu Christi, de qua
clesiam dimicabant, prxdicunlur cornière, ut bona Apostolus : Illa (inquil) quoesursnm est Hierusalem,
repente consargant. Qui prius. fuerat equus impa- libéra est, qux esl maler noslra. Ad hanc quicunque
tiens ad libidinem, corruit in eo luxuria, et surgit in vult venire, necesse est ascendere. Non enim in hu-
eo castitas, et ineipit habere sessorem Dorninum; miK loco, sed in exeeko monte sila est. De qua Do-
qui prius erant muli stériles, et filios bonorum minus, « Non potest civilas abscondi supra montera
operum non habenles, evertuntur, et progenerant posila. » Cives itaque Hierusalem ascendunt ut ad-
spiritualem sobolem, et dieitur eis : i Filii lui sicut orent regem Dorninumexercituum : qui vero non sunt
novellx olivarum. » Cameli, qui gravi gibbo pre- cives, sed de familiis eltribubus, qnale&suni Judxi
munlur, ruminant quidem, sed ungùlam non findunl, el hxretici, isli non ascenderunt, et ideireo non ve-
Hgnificant eos quos gravia peccata deprimunt. Le- nit super eos imber prxdicalionis apostolicx; de
guni Scripluras, sed qux ibi scripia sunl ncgligunl; quibus diclum est : « Nubibus mandabo ne pluant su-
désignant et Jndxos, qui legem Dei ruminant, hoc per eam imbrein. »
est mediianlnr, sed angiilam non dividunt, quia in « Quodet si l';!Biilia.'Egypii non ascwulerii.ot Bon
Î77 ÉNARRATIO IN MALACIUAMPROPHETAM. 278
veneril : nec super eos erit, sed erit ruina, qua per- A coram ailari. Et erit omnis lebes in Hierusalem el in
cutiel Dominus omnes gentes, qux non ascenderint Juda sauclificatus Domino exercituum. » Lebeies, id
ad celebrandara feslivilatem labernaculorum. » est ollx xreee, in quibus coquebantur carnes vicli-
jEgyplus, tenebrae,vel moeror inlerpretaïur. Qui ergo marum : erunt autem ita sanctx el veneratione di-
jEgypius est, hoc esl in tenebris ignoranlix Dei gnissimx, sicut phialx aurex, in quibus libaliones
vel scelerum constilutus, non polest ascendere ad el aromala Domino offerebantur. Per quod oslendi-
Hierusalem, non habens lumen prxvium, quod ditur quod omnis camalis iradilio et observatio Judxo-
cit : t Ambulate dum lucem babetis. » Non polest rum converlenda sit in spiriiualem, et virulentix
habere gaudium de spe futurorum. Ideo non ve- carnium succédant aromata spirilualis imelligentix.
niet super eum imber cêslis benedictiouis. De his pbialis dicit Joannes vidisse se viginti qua-
c Hoc erit peccalum Egypii, el hoc peccalum om- tuor seniores habentes cilharas et phialas plenas
nium genlium qux non ascenderint ad celebrandara odoramentorum, qux sunt .(inquil) oraliones sancto-
feslivilatem labernaculorum. > Ammonilarum, sci- rum, et in Canlieis canlicorum secundum Septua-
licet et MoabUarum, Assyriorum, Chaldxorura, cx- ginla : Dileclus meus descendit in horlum suum ad
terarumque gentium, per quas designantur qui eli- phialas aromalum, ul pascalur in horlis el lilia col-
gunt permanere in erroribus, cl noliint egredi de B ligat. Phialx namque aromalum receplacula sunt
terra sua, ul veniant ad societalem Ecclesix, et efli- sanclarum animarum, plena virlulum el mundarum
ciantur Israelitx, et cives coeleslis Hierusalem. oralionum aromalibus, de quibus quotidie Domino
«In die illa erit quod super frémira equi est,san- bonus odor dilfundiiur. Cum ergo lebeies conversx
clum Domino. > Hebrxi more suo juxla liiteram di- fuerint in phialas, et carnalia spiritualibus permut
cunt, quod postquam cum xquilale rex eorum vene- tala, tune omnis lebes consecratus erit Domino in
rit, el regnaverit in aurea Hierusalem, pace cuncta Hierusalem el in Juda, hoc esl in Ecclesia, qux est
«btinente, non erit opus equis aut equilatu,. sed visio pacis, et ubi sunt confiantes, boc est laudan-
frena et ornatus phalerarum ad cultum Domini irans- les Dorninum. < El venienl omnes immolantes, et
ferentair ;- el in eo quod dicilur : « super frenum sumenl ex eis, et coqnent in eis : et non erit merca-
equi, >omnem bellicum ornalum intelligamus. Se- tor ultra in domo Domini exercituum in die illo. >
cundum sensum mysticum, frenum disciplina coe- Cum (inquil) lebeies versi fuerint in phialas, et car-
leslis est magtsterii, qua insaniens libido et petulans nalis sensus in spirilualis intelligentix sublililatem
lascivia refrénatur; de qua Psalmista : «In ebamo et transierit, lune venienl omnes immolantes Domino,
freno maxillas eorum conslringe. > Hoc frenum in hoc est seipsos holocauslum acceplabile facientes. Et
ore equi ponitur, ut, reliclis errori anfractibus, recta C sumenl et coquent in eis carnes victimarum, ut
. gradiatur via, el mollia ad sedendum terga prxbeal quidquid in eis carneum et fluxiun esl, excoqualur
Salvalori. Talia ornamenta et taie frenum, auro et igné sancli Spiritus. Nam et in lege perhibemur car-
argento,. id esl sensu el eloquio decorala, sancta nes agni paschalis crudas comedere, hoc est Pascba
sunt Domino, et ejus cullui proprie censecrata. Sane cum Judxis carnaliier celebrare. Tune lanla ex pbia-
quod in libello invenlionis sanctx crucis legitur, hoc lis. exbibelur boni odoris fragrantia, ul nullus sit
tune implêlura fuisse, quando Helena AuguSla, ma- qui mercimonia in domo Dominiaudeat exercere, et
ter Constantin imperatoris, clavos Dominicx cru- vendere ibi boves et oves et columbas : timebunt
cis fieri salivares in freno equi régis jussit ; beatus enim ne sicul lune fecil flagellum de resticulis, et
Hieronymus pio quidem sensu, sed ridiculo dicit omnes ejecii de lemplo, sic nunc spiritualiter veniens
esse conficlum. nefarios mercaiores excludat a lemplo supernx Hie-
Et erunt lebeles in domo Domini quasi phialx rusalem.
IN MALACHIAM PROPHETAM.
Malachiara prophelam ullimum duodecim pro-1 ) prophetx. Sicut jam in prxcedenlibus diclum est,
phelarum, Hebrxi pulant esse- Esdram prophelam ubicunque onus ponitur in propbelis, pondus com-
et sacerdotem. Hic prophetavil eodem tempore quo minalionis sive adversitatis alicujus peccanlibus
et Aggaeuset Zacharias. Unde nec lempus ponitur indicit. Ergo et hic onus verbi Domini dieitur,
in titulo. Interpretatur angélus Domini, sive angélus quod grave quidem sit eis ad quos dicilur : habet
meus, quia tanlx fuit auctorilatis, ul quidquid dixis- lamen aliquid consolaiionis, quia non dicilur contra
set, ita crederetur velut ab angelo Domini diclum Israël, sed « ad Israël, » ut ad ea qux sequunlur,
fuisset. Uude nonnulii putaverunt eum natura annon contra populum Israël ventura dicanlur, sed ad
gelum de coelodescendisse carne indulum, ad com- illum, id est ut ea prxscire posset qux nuntiaban-
monefaciendum populum, qui nuper de caplivilate tnr ventura. Hic aulem Israël duas tribus Judam et
reversus erat. Benjamin deLemus accipere, ex quo enim decem
CAPUT PRIMUM. tribus in captivitalem ductx sunt, quo Israël voca-
« Onus veibi Dominiad Israël in manu Malachix i banlur, reliqux dirx tribus indifierenter Israël ap-
279 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 28J
pellari coeperunt. Quodvero dicilur: t In manu Ma- A fralres de una slii,pe generati, vitiorum alque virlu-
lachix, > manum posuit, quia bonis operibus tum figuram prxlendunt. Qux duo licel sint contra-
donum prophelix promerebalur. Qui enim lavât ria, ex uno cordis fonte proccdunl. Nam quia liberi
inter innocentes, et exculit manus ab omni rou- sumus arbitrii, pro nostra volunlale, aut ad vitia de-
nere, meretur spirilum accipere prophelix. At illi flectimus, aut ad virlules. Primo genilus est Esau,
quibus dicilur : « Manus vestrx sanguine plenx quia priora sunt vilia per infantiam, adolesceniiam
sunt, > in his, vel ad hos non fit sermo Domini. etjuvenlutem. Post nascitur Jacob, qui supplanlator
« Dilexi vos, dicit Dominus, et dixistis : In quo interpretatur, quia errores fragilioris aelalis xtas
dilexisli nos? Nonne fraler erat Esau Jacob, dicit firmior succedens corrigit et supplantât. Unde bene
Dominus, et dilexi Jacob, Esau autem odio babui? major fraler, hispidus et agreslis, venationi et silvis
Et posui Seir montes ejus in solitudinem, et hx- assuelus fuisse dicilur; minor, lenis et simplex, ha-
reditalem ejus in dracones deserii. Quod si dixerit bitasse domi perhibelur. Itaque sub nomine Esau
Idiimxa : Deslruclî sumus, sed revertentes xdificabi- Deus vilia odisse se asserit, non naturam, quam bo-
mus qux destrucla sunt : Hxc dicit Dominus exerci- nam fecit, el propterea fines ejus ponit in solitudi-
tuum : Isli xdificabunl, et ego destruam el vocabun- nem, ut omne malum exslirpelur, et vilia non
tur termini impielalis, et populus cui iralus est 6 succrescant. Quod si impudens nuililia ea qux sunt
Dominus usque in xlernum. Et oculi veslri videbunl, destructa rursus xdificare conelur, Dominus iterum
• et vos dicetis :
Magnificelur Dominus super termi- se ea deslruclurum profiielur. Quod lit duobus mo-
mim Israël. > Quia prxmiserat omis suppticiorum, dis, sive cum corriguntur peceaiores, sive cum per-
quod portare cogebantur, subjungit quare ista non tinaciter peccantes justa ultioue damnanlur.
merentur : dici, dilexi (inquit) vos, el subaudis ne- « Filius honorât palrem, et servus dorninum
quaquam vicem mihi dilectionis muluac rependistis. suum. Si ergo Pater ego sum, ubi est honor meus?
Ut enim se habet proverbtum : Amanlem non red- et si Dominus ego sum, ubi est limor meus, dicit
amare, araoris est impendia perdere ; quia diligenlem Dominus exercituum ? » Ac si dicerel : Licel prius-
se Dorninumnon dilexerant, minalur illis pcenam, quam renasceremini quasi filies vos in Jacob dilexe-
ni scnliant per lormenta qux noluerunt senlire per rim ; lanien eligile quo nomine me velilis appellare-,
bénéficia. Sane cum dicit prxteritotempore « dilexi,» id est aut Palrem, ant Dorninum. Si ergo Pater
negat se diligere in prxsenti, dum prxlerïtam consum, cur non delis debilum Patri honorem? Si Do-
filelur dileclionem. Cum ergo Dominus dixisset, minus, quare nie contemnitis? cur non sieut Do-
c Dilexi vos, » illi, ea lemeritate qua peccabant, re- rninum limetis? Hoc ad illos dicit qui, de caplivilate
spondcrunt : In quo dilexisti nos? tanquam oblili C nuper reversi, needum xdificato teniplo vel civi-
beneficiorum qux innumera illis prxsliteral. Quibus tate, in peccalis tamen prjstinis permanebant,
Dominas respondit: «Nonne fratererat Esau Jacob?* Deum nec timoré, nec amore vénérantes. Spi-
Ut (inquit) taceara cxlera, quomodovosnuperrimede ritualiler, vull Deus primo ut simus filii ejus, vo-
Babylonis caplivilate liberavi, ut hxc et alia prxler- lunlarie illi obsecundanles, et non timoré, sed
mitlam,altius repetam, et ab ipsa cor.ceplione veslra amore illi servienles. Quod si hoc esse nolumus,
ostendam, quomodo vos dilexerim ? Anlequam Be- vultutsaltem simus servi, timoré suppliciorum re-
becca Jacob el Esau pareret, in Jacob vos dilexi, in cedenles a malo, et bona faeientes. Ergo a filiis
Esau aulem Idumxos odio habui, et posui (inquit) quxrit Dominus honorem, a servis autem expetit
montes ejus, id est regionem Seir, in solitudinem, et timorem. « Principiura enim sapientioe timor Do-
urbes ejus désertas ab hominibus feci a draconibus mini, ut timoré incipienles, ad filiorum transeamus
et besliis possideri. Si aulem dixerit Edom, qui est amorem. « Ad vos, o sacerdoles, qui despicitis
Esau : Destructï sumus, sed iterum revertentes oedi- nomen meum, et dixislis : In quo despeximus no-
ficauimus urbes nostras, illi quidem xdificabunt, men luum ? Oflerlis super allare meum panem pol-
sed ego destruam. Odiuro et dileclio Dei non sunt, lutum, et dicilis, In quo pollnimus te? In eo quod
humano more cogitanda carnaliler. Sicut enim dicitis, mensa Domini despecta est. » Ad vos (in-
Deus omnes creavit, ita et diligit : miseretur enim quit) o sacerdoles, specialiter meus sermo dirigilur,
bominum, et nihil odit eorum qux fecit. Ergo odium qui nomen meum despicitis. dum meis sacrifiais de-
Dei îut ex prxscienlia nascitur futurorum, aut ex rogatis, et cum reversi de Babylone, debuissetis iota
operibus. Eos enim diligit Deus quos videt re- mente converti a prxterilis criminibus, jungilis
pugnaturos vitiis, et obediluros divinis prxce- contemptum sacrificiorum meoruin. Sed illi quasi
ptis. Illos vero dieitur odisse quos videt servire nescientes hxc, sciseilantur adhuc ab eo qui cuncla
peccalis, et destructa jam viiia iterum velle restruere. novit, In quô despicimus te? Respondit Dominus :0£-
Hxc secundum historiam ab Hebrxis diéunlur, qui fertis super allare meum panem pollutum, panes sci-
etiam per Idumxos Romanos volunt inlelligi, cru- licetpropositionis quos,juxta IraditionesHebrxorum,
delcs et sanguinarios, quia Edom rubeus vel san- ipsi sacerdotes serere, ipsi meterc, ipsi molere et
guineus interpretatur, quorum imperium in mundi coquere debent. Quod spernentes agere, sumebant
terniino sit destruendum, et ab ipsis totius orbis po- qualescunque panes, et super mensam Domini sab-
teslas transitura. Allegorico sensu, Esau et Jacob, balo ponebant : ibique usque ad aliud sabbalum
281 ENARRATiO IN MALACH1AMPROPHETAM. 282
servabantur, et dicebatur panis sanclus, de quo non A holocausta. Recipitis enim a populo décimas omnium
licebal edere nisi sacerdolibus. Ail ergo : « Offerlis frugum, et cxlera qux ex sacrificiis hostiarum vobis
super allare meum panem pollutum, » et dum mea lege decrela sunt. Proinde quia Deum in sacrificiis
sacrificia maie Iraclatis, me, cujus sunt sacramenta, offendilis debilia quxque offerendo, agite poeniten-
violatis. Quod vero sequitur : « In eo quod dicilis : tiam, et deprecamini vultum Domini, si quomodo
Mensa Domini despecta est, i polest sic exponi, misereatur vestri. Ex hoc loco colligimus gratiorem
quod illud allare quod feceranl reversi de oaplivitale, esse Deo servitutem qux imprxsentiarum mercedem
non erat ejus glorix, cujus fuerat anliquum, ideo- non recipil. Unde Apostolus gratis prxdicabat Evan-
que dicebant despeclam esse mensam Domini, tan- gelium, nocte et die laborans operando viclum ma-
quam religioni deesset sanclitas, cui deerat ambi- nibus, ut nulli essel oneri. « Non est mihi volunlas
tio, cum econtra Deus non altaris ornatum, sed in vobis, dicit Dominus eiercilunm, el munus non
offerenlis devotionem requirat. Sed et alliori sensu, suscipiam de manu veslra. » Manifesiissima est
increpat divinus sermo sacerdoles et ministres Ec- propbelia, nec eget profundiori expositione : loqui-
clesix, quod negligenter tractent divina mysteria, el tur aulem ad sacerdotes proprie, qui illicitas victi-
offerant super allare Domini panem pollutum, cuir mas offerebant, alque ideo voluntas Dei quem ex-
videlicet indigni ad altare accedunt, et polluta con- " acerbabant, non erat in eis, simul etiam docet car-
scienlia mundum sanguinem bibunt, et sacrosanclura nalibus illorum viclimis spirituales viclimas succes-
panem inquinato ore percipiunt; sicque fit, ul despi- suras, nec in una lanlum provincia Judxorum, sed
cialur mensa Domini, qux per se sancta est, pre omni loco offerri Deo mundam oblaiionem, hoc
ministrorum vililate. Sed alio intellectu, quandc est, sacrificium quod nunc frequenlal Ecclesia.
proedicator, qui spiritualem panem, id est doclrinam « Ab ortu enim solis usque ad occasum, magnum
populis dividere deberet, blanditur polentibus et di- est nomen meum in genlibus, et in omni loco sacri-
vilibus hujus sxculi, eaque loquitur qux illis pla- ficatur et offerlur nomini meo oblalio munda, quia
ceant, necpeccanles justa asperitate corripil, panem magnum est nomen meum in genlibus, dicit Domi»
utique doctrinx polluit, et ipsi Domino conlumeliani nus exercituum, et vos polluistis illud in eo quod di-
facit, dum mensam Scripturarum divinarum sxcu- cilis : Mensa Domini contaminala est, et quod su-
lari doctrinx, qux est mensa idolorum, putat esse perponitur conlemplibile est cum igni qui dévorât
siinilcm. illud. » Sicut jam supra breviter diclum est, popu-
< Si offeralis excum ad immolandum , nonne malus qui de caplivilate reversus fuerat, taulum altare
lum est? et si offeralis claudum el languidum, r fortuilis et impolitis lapidibus redilicaverat, sed quia
nonnemalum est? Offer illud duci luo, si placuerii templi ornamenta deerant, pulabant minorera esse
ei, aut si susceperit faciem tuam, dicit Dominus in eo cullum religionis. Loquitur ergo ad eos Domi-
exercituum. Et nunc deprecamini vullum Dei ul nus per prophetam : Pollutum putalis esse altare et
inisereatur vestri. De manu enim veslra factum esl holocausta ac viclimas qux superpoiuralur, nec
hoc, si quomodo suscipiat faciès vestras, dicit Domi- cognoscilis Dorninum non au ri vel argenti ornalum
nus exercituum. » Reversi de Babylone sacerdoles quxrere, neque mullitudinem victimaruin , sed
«ïïeteriqueminislri templi Domini offerebant in Do- mundam offerenlium voluntatem. Sane mensam hic
mini sacrificio illicilas viclimas, exca quoque e( non eam debemus pulare super quam panes,propo-
clauda et varia debililate confecla, conquerentes se sitions ponebantur, sed altare in quo sacrificia in-
de penuria et necessitate offerre hxc. Dicit ergo : Si ceudebanlur, quod innuiliir manifeste, cum dieitur :
hujusmodi munera oflerres duci tuo, nunquid non « Cum igni qui illud dévorât. » Neque enim panes il-
respueret illa? Ulique diceret factam sibi injuriara. los ignis assumebal, seda sacerdolibuscomedebanlur.
Qua igilur ratione offerlis Domino quod dare bo- Vel certe ita polest accipi quod dicilur : « Mensa
Diiaibus non audelis? Allegorice viclima Dei est bo- Domini contaminala est, » el quod supra ponitur
i,nm aliquod opus, oralio, eleemosyna, exteraque D conlemplibile, cum igné qui illud dévorai ; quid (in-
Deo suntgrala sacrificia. Verum si exca est viclima, quiunt) prodest, si oplima offeramus? Qualiacunque
-si animus offerentis non illustratus luce veritalis, id enim fuerint, igné consumenda sunt.
est, si non simplex est ejus inlentio qui offert, clauda < Et dixislis : Ecce de labore, et exsufflastis illud,
est oralionis vietima, qux duplici mente accedit ad dicit Dominus exercituum. Et intulistis de rapinis
precandum Deum, debilisque Christum non habet, claudum et languidum, et intulistis munus. Nunquid
qui est virtus et sapientia. Istiusmodi viclimx Si of- suscipiam illud de manu vestra, dicit Dominus exer-
ferantur, minime Deo placere possunt, quin polius cituum ? » Populus de Babylone reversus, cum ho-
reum faciunt offereutem. « Et nunc deprecamini vul- stias Domino offerret, coacti et tristes dicebant :
lum Domini, ut misereatur vestri, » ut supra. Ecce de labore noslro illud offerimus, prxdx su-
« Quis esl in vobis qui claudal ostia, et incendat mus hostimn, el quidquid habere poluimus, in longo
allare meum gratuito? » Sensus talis est : Nullus esl ilinere consumpsimus, qualiaeunque habemus offe-
in vobis qui gratuito, id est sine mercede, mini rimus. Hxc dicentes, exsufflabant sua sacrificia, id
serviat, non ponlifex, non sacerdos, sed neque ja- est exsufflatione digna faciebant. Quidam codices
nilor, el is qui ignem supponil altati ad cremanda habent, i exsufflastis me, » ut sit sensus : Non sa-
283 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 2M
crificio, sed mihi cui sacrificabalis, fecislis injuriam. A ejus, ut xterno sacerdolio mihi minislrarent. Tro-
Quamobrem non suscipiam illud. pologice, Omnes quidem homines, sed proecipuesa-
i Malediclus dolosus, qui habet in grege suo cerdotes Deus sanctos esse voluit, el nullam habere
masculum, et volum faciens immolai débile Domino, maculam; prxcepit eos babere brachium, sive ar-
quia Rex magnus ego, dicit Dominus exercituum, et mum dexlrum, id est ornalum bonorum operum.
nomen meum horribile in genlibus; > Suggillal eos Peclusculum bonx et innocenlis conscienlix, Ijn-
aperle, qui dixerunt : « Ecce de labore, » et osten- guam sanctx confessionis, venlriculum quoque' ju*
dil eos dolose obtcndere paupertalem, cura habcrent bentur accipere, ul nihil irilra se moriiferuiri, nihil
optima, et vota facientes offernnt vilia. Hxc ipsa veuenatum contineanl. Nam slomacbo coquuntur
quoque non de suo grege, sed de rapinis el fletibus cibi, et eorum succo corpus irrigalur. Idcirco per
miserofum. vcntriculum signalur coagulum charilatis, qua se
CAPUT H. invicem membra omnia fovent, non quxrendo qux
« Et nunc ad vos mand;Uum hoc, ô sacerdoles: sua sunt, sed qux alionmr. Si ergo contra fecerint
Si nolueritis andire, et si nolucritis ponere super sacerdoles, minatur Deusquod hxc omnia vertantur
cor, mdetis gloriam noinini meo, ail Dominus exer- in slercus, et assumât eos stercus illud, et deturpet
cituum, iniltam in vos egestalem. > Fecislis, inquit, B vultum animx, ul non possit se vullus extollere et
quod impium est, sed quia malo poeniléntiam quam dicere : « Vultum luuni, Domine, requiram, »etc. € Et
mortem peccatoris, si nolueritis me audire, ut dëtis dedi ei timorëm, el liinnit me, et s facie nominis
gloriam nomini meo, quod est et horribile et tre- mei pavebal. Lex veritalis fuit in ore ejus, et iniqui-
mendum in genlibus, videlicet ul poenileat vos lalia las non esl inventa in labiis ejus. In pace et in xqui-
egisse, mittam in vos veram egestalem, ut jam non tate ambulavit mecum , et mulios avertit ab ini-
raenliendo, sed coacti penuria, dicalis : « Ecce de quitate. » Ex persona Levi ore. divino iaudali, de-
labore. » « Et maledicam benedictionibus veslris, et scribitur officium saCerdotis, et qualis esse debeat.
maledicam illis, quoniam non posuislis super cor. » Pactum enim fuit Dei cum Levi palriarcha, ex Levi
His videlicet bonis qux nunc per meam benedict<o- pervenit ad Aaron et posieros ejus. Pactum autem
nèm possidetis, quoniam non posuislis Super cor, vilx non est jus, quod vobis et cunctis animantibus
hoc est noluislis audire et agere qux vobis dicta sunt. commune est, sed illius qui dicit : t Ego sum via,
Possumus tropologice malcdiclum dolosùm inlerpre- veritas, et vila, » et de qua Apostolus : < Vila nostra
tari populum Judxorum, qui cum haberent egreg um abscondita est cum. Christo in Deo. > Ipse eliam
masculum et immaculatum agnum Dorninum Salva- pax nostra est, secundum Aposiolum , « qui fecit
torem, el omnium propbetarum vocibus essent pra> C ulraque unum. » Dedi ei (inquil) timorem, qui est
monili, ut illum susciperent, et immolarenl, cre- inilium sapienlhr, et a facie nominis mei pavebal,
dendo venissê eum Dei Filium pro salute omnium, mentis habilum Iremore exagilali corporis osten-
hoc facère noluerunt, sed, reprobato Christo, elege- dens, juxta illud quod scriplum esl : Super quem re-
runt débile pecus et morbidum Barabban, qui ly- quiescet Spiritus meus, nisi 'super humilem et
pum prxfigurabàt Antichristi. Sed licet illi hoc fe- quielum, et Irementem sermones meos? Lex verita-
cerint, nomen tamen Chrisli horribile et veneran- lis fuit in ore ejus, hoc est, doclrina simplex, et
dum est in genlibus. nulla mendacii macula fuscata, et iniquitas non est
« Ecce ego projiciam vobis brachium, et disper- inventa in eo, quia illum unicum ponlificem imila-
gam super vultum vestrum stercus solemnilatum batur, de quo veraciter diclum est : « PecWtum non
vesirarum, et assumet vos secum. » Ad sacerdoles fecit, » etc.» In pace el in xquilate ambulavit me-
comminatio ista dirigilur, qui maie utebanlur cere- cum , » quo et ipse pacem haberet , et exteros
hioniis legalibus. Stercus autem solemnilatum de- pacificarel, ac nulliiis in judicîo personam accL
speclive sancliora dicit, qux pro munere secundum peret, etmultos avertit ab iniquitaie. Qui enim sa-
legem accipiebant, armum scilicet dexlrum, et pe- cerdos est, et non corripit delinquentes, perdit offi-
ctusculum, linguam et veritriculum, cxleraque qux " cium sacerdotis.
in Levitico jubentur accipere sacerdoles ex hosliis « Labia enim sacerdotis cuslodiunt scienliam, et
populi, qux nunc se abjicere, et in vullus eorurà se legem requirent ex ore ejus, quia angélus Domini
inittere contestatur, ut ostendat eos laies esse qua- exercituum est. » Non dixit profèrent aut loquentur,
lia sunt et illa qux offerunt. Et assumet vos se- sed « custodient, i ul impleant opère, et sic cxle-
cum, subaudis slercus vesirarum solemnilatum, ut ris qux agere debeant, verbo et exemplo prôponanl ;
faciès veslrx pulida etercoris commislione turpen- « el legem requirent ex'ore ejus, » id esl sacerdo-
lur. tis. Hoc et in Aggxo legimus : « Inlerroga sacerdo-
< Et scielis quia misi ad vos mandatum islud, ut les legem; » Ad sacerdotes disciplina perlinet, ut in-
essel pactum meum cum Levi, dicit Dominus exer- terrogalus de lege respondeat. Hinc Paulus ad Ti-
cituum : pactum meum fuit cum eo vilx et pacis. i tum formam describens sacerdotis, « ut polens sit
Iileo (inquil) ista vobis faciam, ut sciatis me esse (inquil) exhortari in doclrina sana et conlradicenlés
qui quondam elegi Levi palrem vestrum, et in Levi redarguerc. » Interpretatur Malachias angélus Do-
Aaron, ut essel pactum meum cum Levi et poslerisi mini, et omnis sacerdos anjelus Domini est, senue-
283 ENA AT10 IN MALACHIAMPROPHETAM. 28G
sler inlcr Deum et homines, Deique voluntatem po- A. i. sed in futurum minatur raaledictionem. Illos aulem
pulis annuntiat. qui prolapsi fuerant provocat ad peenitentiam, nec
« Vos autem recessistis de via, et scandalizastis ujlam facit excepiionem, sed sive doctor.sive disci-
plurimos in lege. lrrilum fecislis pactum Levi, di- pulus.sive popularis, sive offerens munus, id est sa-
cit Dominus exercituum. Propier quod et ego dedi cerdos, una maledicli sententia feriuntur, ut nulla
vos contemptibiles et liumiles omnibus populis, sic- sit in eis diversitas, in quibus par esl culpa.
ul'vnon servastis vias meas, et accepislis faciem in i Et hoc rnrsum fecislis : Operiebatis lacrymis
lege. » Ac si aperie diceret : Ego volui ut taies esse- altare Domini, fletu el mugilu, ita ut ultra non re-
lis, qualem descripsi fuisse palrem generis veslri spiciam ad sacrificium.nec accipiam placabile quid
Levi : vos autem econtra recessistis sive deelinastis de manu vestra; et dixistis : » Dereliclx uxores
de via quam oslendi vobis, et de qua alibi dicilur : a viris Israelilicoe,et in virorura suorum loris alié-
Hxc est via, ammilate in ea neque ad dexleram neque nas conjuges contemplantes, confugiebant ad Dei
ad sinistram. Scandalizant aulem plurimos in lege, solius auxilium, prostratoe cum lacrymis et gemitu
qui eos quos verbo inslruunt, et exemplo make con- anle ejus allare, tanquam causantes, quod talia Deus
versations errare faciunt. t lrrilum fecislis pactum fieri permilicret, cum ejus omnia regantiir provi-
meum cum Levi, » negligenter agendo qux ad offi- B " dentia. Dicit ergo quod sacriûcium sacerdotum, qui
cium pertinent sacerdotis. Quamobrem i et ego dedi ista commiserunt, non possit respicere, nec aliquid
vos contemptibiles, » ut pro honore el reverenlia de manu eorum accipere, impediluset vclul obrulus
quam vobis debebant, tanquam despecios vos abje- fletibus raiserorum. Sed illi superbe et tanquam ni-
ctosque calcarent. Ut enim" beatus Gregorius dicit, hil mali se scirent fecisse, interrogant, « quam ob
cujus vita despicitur, restai ut et prxdicalio con- causam > sacrificium de eorum manibus non possel
teranatur. Illud lanquam gravissimum ullimum po- accipere; quibus respondelur: « Quia Dominus testi-
nit, quod personas accipiunt, juslos pauperes despi- ficalus est inter le el uxorem pubertalis lux, quam tu
ciendo, superbos diviles suscipiendo. « Nunquid non despexisti,et hxc particeps tua, et uxor foederis lui.
pater unus omnium noslrum ? Nunquid non Deus Nonne unus fecit, et rcsiduum spiritus ejus est? Et
unus creavil nos? Quare ergo despicit unusquisque quid unus quxrit, nisi semen Dei? > Dicens :
«quam-
vestrum fratrem suum, violans pactum patrum ve- obrem diraillet homo palrem vel matrem suam, et
slrorura? » Sicut in Esdrx libro legitur, reversi de adhxrebit uxori sux. > Tali modo est particeps tua
Babylonica caplivilate, tam principes quam etiam et uxor foederis tui, qux de costa viri formata est, et
muhi ex sacerdolibus et Levilis abjecerunt uxores < residuuin spiritus ejus » est, id est viri, quod lama
Israelilici generis, qux senio vel paupertate seu la- 'C inter virum et uxorem conjunclio, ut una anima
bore longioris vix, et sexus fragililale confectx erant, videatur esse in duobus corporibus. « Et quid unus, »
debilitatemque et deformitatem contraxerant, et co- subaudis Deus, « quxrit nisi semen Dei? > Deus
pulaverunt sibi juvenculas florcntes formositate cor- (inquil) qui tanla illos affeelus necessiiudir.e con-
porum, vel nobilitate et diviliis excellentes. Hos junxit, semen Dei quxrit, ut filii Israeliticx stirpis
corripit propheta, provocat ut abjectis illis, quas sibi ex illis generentur. Cum ergo propter creationem
illicito malrimonio junxerant, illas quas maie abje- filiorum nuptix sunl institut», et liabeatis feenn-
cerant recipiant. Dicit ergo : Nunquid non paler unusi das conjuges, et possilis ex illis suscipere gaudium
omnium noslrum? filiorum, cur uxores pulchras quxritis, et légitimas
< Transgressus est Juda, et abominatio facla estt uxores abjicitis? Hortatur itaque nos ad poenilen-
in Israël et in Hierusalem, quia contaminavit Judas( tiam, dicens : < Cuslodile ergo spiritum veslrnm,
sanctificationem Domini quam dilexit, et habuit fiet uxorem adolescentioe tux noli despicere. » Qux
liam dei alieni. » Judam et Israël sive Hierusalem, primum tibi virginali malrimonio juncta est, sed
duas hic tantum tribus Judx el Benjamin debemus; perseveret lecum usque ad senectulem.
accipere cum sacerdotali, id est Levitica tribu. Hx. « Cum odio habueris, dimitie, dicit Dominus Deus
enim tantum reversx fuerant de caplivitate. Nam, D Israël. Operiet autem iniquitas vestimentum ejus,
decem Iribus adhuc ab Assyriis in caplivilate lene- dicit Dominus exercituum. » Hoc ex persona sacer-
banlur. «Judas ergo contaminavit sanctificationem,» dotum et Levitarum exterorumque, qui nolebant
semen electum a Deo, miscendo se alienigenis, et; rumpere illicila malrimonia, accipiendum est. Qui
iniquorum filias assuraendo in conjugium. Hoc quodI cum a prophela reprehenderenlur cur hoc fecissent,
sequitur: « El habuit filiam dei alieni, » accipiendo, respondebant : Deus prxcepit in lege. Si odio habue-
scilicet uxorem qux idola colebat, contra prxceptum, ris uxorem luam, dimitte eam. Cur autem hoc Do-
Dei, quo dicilur : « Non accipies filiam de slirpe» minus permiserit, Salvator exponit in Evangelio in-
Chanaan uxorem filio luo. > terrogantibus apostolis : « Si licel homini dimitiere
« Disperdet Dominus virum qui feceril hoc, ma- uxorem suam? » Cum hoc doctor bonus manifeste
gistrum et discipulum de labernaculis Jacob, ett ostendisset non debere dimitli, interrogaverunt de-
offerentera munus Domino exercituum. t Nota quod1 nuo: Quid (inquiunl) Moyses prxcepit ut daremr
non dicit : Qui fecit, sed fuluri temporis : i Quii libellusrepudii? Respondit Dominus : Ad duriliatn
fecerit. » Non enim lollit veniam peraeti sccleris, cordis vestri hoc pTxceptum, vel permissum est
287 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT.BIBL. 2S8
minus malum, ne majus peccalum, id est homici- A i sto in fine mundi sunt suscepluri. i Ecce venit,
dium veniret. « Si quis (inquit) legilimam dimiserit dicit Dominus exercituum, el quis polerit cogitare
uxorem, et aliam duxerit, excepta causa fornicatio- diem adventus ejus? Et quis stabil ad videnduin
ns, moechatur. > Et operiet iniquitas veslimentum eum ? > Ille de quo supra dixit : « Slatim veniet ad
ejus, id est carnem, qua anima induilur sicut ve- templum suum dominator, et angélus teslamenli. >
siimento corpus, ut in quo peccavit, in ipso punia- Ecce venit, nullamque faciel moram, et quis poteiit
uir. « Cuslodile spiritum vestrum, et nolite despi- cogitare cum quanta gloria et majestale veniurus
cere. » Quia (inquil) uxores non poteslis sine magno sit? Si nemo polest cogitare, quis poterit ferre?
peccato dimiuere, cuslodile animas vestras, et no- « Ipse enim quasi ignis confions, > exurens pecca-
lite despicere uxores, si pauperes, vel si aliqua sunt tores. Ignis enim in conspectu ejus ardebit, etc. Hoc
foeditate déformes. igné consumentur ligna, fenirm, stipula. Nec solum
« Laborare fecistis Dorninum in sernionibus ve- erit quasi ignis, sed eliara, « et quasi herba fullo-
stris, et dixislis : In quo eum fecimus laborare? In num, » qux Hebraice dicilur borilh, qua vestes ni-
eo cura dicerelis : Omnis qui facit malum, bonus est miuni sordibus infectx Iavantur. Illis enim qui gra-
in conspcclu Domini, et laies ei placent. Aut cerie viter peccaverunt, erit ignis conflans et exurens :
ubi est Deus judicii? » Reversus populus de caplivi- B' illis vero qui levia peccata commiserunt, erit herba
talc, cum videret cunclas per circuitum nationes, fullonum. Hinc per Isaiam dicilur : « Si ablueril
qux idolis serviebant, ipsosque hostes.et prxdalores Dominus sordes filiarum Sion , et sanguinem Hieru-
suos Chaldxos divitiis et prosperis gaudere succes- salem laverit de medio ejus spiritu judicii el spirilu
sibus, omniaque qux bona pulantur in sxculo pos- ardoris. » Qui enim habent sordes levium peccato-
sidere : se vero qui veri Dei cultores erant, egeslale rum, spirilu judicii purgabunlur ; qui vero sanguine,
et servilute opprimi, scandalizabatur, et dicebal hoe esl, gravibus criminibus infecli sunt, spirilu
non esse Dei providenliam, sed casu omnia fieri : ardoris exurentur ut purgentur.
quodque pejus est, malos dicebant placere Deo, bo- « Et sedebit conflans et emundans argentum, >hoc
nos displicere. Hoc David propheta plenius exsequi- est, intellecium et eloquium, ut quidquid mistum est
tflr, dicens se prope dubitasse, et prolapsum fuisse, stanno vel plumbo, camino Domini exuralur, el pu-
Cum videret pacem peccatorum, tandemque adjecit : rum aurum argentumque reraaneat. « Et purgabit
« Ergo sine causa juslificavi cor meum, etlavi inter filios Levi, et colabit eos quasi aurum, et quasi
innocentes manus meas. » Quo morbo genus buina- argentum , et erunt Domino offerentes sacrificia in
nura laborat, ethujusmodi déplorât querimoniam. justifia. » In filiis Levi omnes sacerdotalem inielli-
^
gimus ordincm, a quibus judicium ineipiet, quia
CAPUT III. scriplum est: « Tempus est ut incipiai judicium de
« Ecce ego mitlo angelum meum, et prxparabit domo Domini; » et alibi : « A sanctuario meo inci-
viam ante faciem meam. » Hanc prophetiam de pite. » Si aulem sacer ordo flammis purgandus est
Joanne Baptisla prxmissam e-.se ipse Dominus in et colandus, quid de cxleris dicendum est, quos
Evangelio exponil, dicens : « Hic est de quo scri- nullius commendat privilegium sanctitalis ?
ptura est : Ecce mitlo angelum meum ante faciem « Et placebit Domino sacrificium Juda et Jérusa-
liiam, et prîeparabit viam luam ante te. » Sed in lem, sicut dies sxculi, et sicul anni anliqui. » Cum
Evangelio Dei Patris vox est ad Filium loquentis : ( inquit ) filii Levi purgali fuerint, tune placebit
liic vero Chrislus loquitur de Joanne : Ecce ego (in- Domino sacrificium quod offertur pro Juda et Hieru-
quil) miltam angelum meum, qui prxparabit viam salem , id est pro his qui Dorninum confilenlur fa-
anle faciem meam. Prxmisit enim Salvalor Joannem ctis et verbis, quique pacem ejus mente conlem-
ante se in deserto prxdicare baptismum poenilentix.
plantur. Quod aulem sequitur : « Sicul dies sxcul:
Quod vero sequilur : « Et slatim veniet ad templum et sicut anni anliqui, » hoc significat quod sicut in
suum dominalor, quem vos quxrilis et angélus te-
n principio placuerunt Domino, sic post peccalum per
slamenli quem vos vullis. » lia de se Chrislus Do- poenilentiam purgali placere incipiant.
minus, quasi de alio loqui incipit, consuelo more <Et accedam ad vos in judicio, et ero testis ve-
Scrïpiurartim. Ipse est enim dominator, qui domi- lox maleficis et adulleris, et perjuris, et qui cahim-
naturomni creaturx, ipse angélus Testament! Novi, niantur mercedem mercenarii, viduas et pupilios,
ipse quxrendus et desiderandus ab omnibus , qui ab el opprimunt peregrinum, nec limueruni me, dicit
antiquis palribus semper exspectabatur. Prxparanle Dominus exercituum. » Terribile valde est, « acce-
ergo Joanne in cordibus homindm viam Domino, dam ad vos in judicio, et ero testis velox. » Ipse qui
slatim venit ad templum suum, id est ad Ecclcsiaïni
judex esl, eril et teslis, quia judicabit facla operum
suam dominator Dominus, sive ad singulorum cordai exlerius ; ipse teslis erit latentis conscientix maleu-
fidelium, quibus loquitur Aposlolus : « Templum Deii eis, adulteris et perjuris. Hxc crhnina occulte pa-
sanclum est quod eslis vos. > Hebrxi hoc quod diei- trala proferentur in médium. Sequunlur el illa qux
tur: « Mitto angelun. meum, > ad Eliam referunt. manifesta sunt : qui calumniantur mercedem mer-
Quod vero sequilur : « Statim veniet ad templum cenarii, cum dicat Dominus : « Merces mercenarii
doininalor, » Antrchristo coaplant, quem pro Chri- apud le omnino non mancal; >sed viduas el pupilios
289 ENARRATIOIN MALACHIAMPROPHETAM. 290
c ilumniantur, cum dicat prophela : « Non despiciet1A creditur) ac Nebemix, famés facta est gravissima ,
Dominus clamorera pupdli el viduam , cum effuderit ob quam pauperes qui eranl in populo, compulsi
loquelain gemitus, > etc. ; et oppriniiint pcregrinum , sunt vendere filiossuos et filias, sed et possessiones
cum Dominus specialiter prxcipiat : « Pcregrinum et suas omiiemque substantiam : denique dicebant,
advenam non conlristabis. » Altiore quoque sensu, sicut in libro Esdrx legitur: « Filii el filix nobis
peregrinum dicil caiechumenum, qui necdum civis mulli sunt niinis, et accipiamus in prelio eorum
effeci'isest supernx Hierusalem perbaptismum. Ncmo frumenlura, et comedamus et vivamus. > Alii di-
ergo puiet levia peccata perjurium vol fraudera, aut cebant: « Agros nostros el vineas et domos oppona-
calumniari viduam et pupillum, et opprimcrc pcre- mus, et accipiamus frumenlura in famé. » Illi vero
grinum, cum hoc Dominas raalcficiis el adullcrio qui habebant in borreis frumenta, noleliant Levitis
conjungat, el similes se judicaturum. reddere dçcimas, qui nullas habebant bxredilales,
« Ego enim Dominus, et non mulor. » Ne pula- sed primilix et decimx erant bxrcdilas eorum. Si
rcmns ejus niutari naturam, dum judicat, et ali- (inquil) homo polest atïigere Deum, id est frau-
quara irx vel furoris in se suscipere passionem, dare, vos me framlastis, quia minislris meis déci-
cum dixisset: « Accedam in judicio, » consequenler mas et primitias non redditis. Ego fraudem susti-
addidil : « Et non mulor. > Ipsi enim verissime di- B neo, cujus minislri Levitx coacti penuria templum
clum esl : «Tu autem , Dominé sabaolh , cum tran- deseruerunt. Sic aulem dicit se fraudari in his qui
quillitale judicas. » <Et vos, filii Jacob, el non estis sibi servirait, sicut se dicil visitari in bis qui sunt
consumpli. A diebus enim palrum vestrorum reces- in carcere, accipere cibum el potum in esurienti-
sistis a legitimis meis, et non cuslodislis. » Vos bus, cxteraque qux memoranlur in sex operibus
( inquit Dominus), o filii Levi, per maleficia et misericordix. Quod aulem dicilur: « Si affigit homo
adulteria cxteraque mala sxpe mulamini : ego Deum suum, » quamvis simplicilcr pro defraudat
vero, qui judex jnslus sum et cum tranquillilale vel supplantât accipi possit, tamen occultiore inlel-
judico omnia, nulla personarum varielate permir- lectu ad Domini passionem referri potest, ul sit
lor. Cum ergo nie scverum et justum judicem fa- sensus : Non mirum si me modo in minislris meis
tear, vos tamen , o filii Levi, non eslis consumpli, aulgilis, et quantum in vobis esl suspendilis, quia
licet sitis conflali igné iribulationum, nec per. fla- aliquando me in memelipso clavis affigetisin cruce.
gella a malisvestris emundati. Taie esl et illud quod Quia ergo non redditis décimas, quas per Moysen
per Jcrcmiam dicilur: «Frustra percussi filios ve- sacerdotibus cl Levitis jussi dare, idcirco vos ma-
slros, disciplinam non receperunt. » Nec hoc novum ledicti estis in famé el penuria, et propter hoc
est aut semei a vobis commissum, ut aliquam 'C famés ista vobis siiperinducla est. Vos enim me,
mereainini veniam , hxredilariam habetis impieta- et non ministres meos, configitis gens Iota ; et ut
tem a diebus patrum vestrorum , recedendo a legi- sciatis me irato vobis hoc evenisse, hortor et com-
timis el non custodiendo qux prxcepi. Hoc et de moneo ut inferatis décimas in horrea templi mei,
his qui sunt in Ecclesia conslituli dici polest : et unde minislri cibum habeant. Et probale me super
sunt filii Jacob supplantantes vitia, id est docto- hoc, si non aperuero vobis cataractas coeli, hoc
rum et magislrorum Ecclesix discipuli, qui nomine est, si non taniam copiam pluviarum vobis effun.do,
tenus in Ecclesia, sed non recedunt a viliis, nec ut credanlur fenestrx coeli apertx, el effundam su-
Custodiuntprxcepla Dei, falso nomen sibi Chrislianx per vos benedictionem usque ad abundanliaix
religionis assumunt. « Revertimini ad me, et rever- Verbo effusionis nimiam largilatem oslendil, et
lar ad vos, dicit Dominusexercituum. » Magna Dei increpabo pro vobis devorantem, id est locuslam,
clementia hortaliir coniemptores ul ad se rcdeant, erucam, vel rnbiginem, cxteraque qux noxia sunt
et se ad illos promitiit reversurûm. Sed illi non in- laboribus hominum, increpando, id est, nulu maje-
telligentes psccando se a Domino recessisse, impu- statis mex prohibebo a vobis, et non corrumpet fru-
denterinierrogant : «In quo revertemur? > qui nun- ctus lerrx veslrx, tanlaque erit vestra félicitas, ut
" cunctx
quam recessinius a te. Quibus Dominus respondit : per circuitum nationes mirenlur lerrx ve-
« Si afiligethomo Deum, quia vos configitis me et slrx fertilitatcm , et eritis terra desiderabilis , quia
dixislis : In quo configimus le? In decimis et in pri- omnes desiderabunl in ea habitare. Quod aulem de
mitiis et in penuria, vos maledicti cstis, et vos con- illorum decimis, hoc de Ecclesix populis dicere
figitis me gens lola. Inferle omnem dccimam in hor- possumus, quibus prxcipitur non solum ut décimas
reum, et sil cibus in domo mea, et probale me dent, sed ut etiam sua omnia pauperibus et Eccle-
super hoc, dicit Dominus, si non aperuero vobis six minislris largiantur. Sed si hoc facere nolue-
cataractas coelî, et effudero vobis benedictionem rint, saltem sicut Judxi aliquam partem sacerdo-
usque ad abundanliam , el increpabo pro vobis delibus et pauperibus tribuant, ne iralum Deum sen-
vorantem, et non corrumpet fructum lerrx veslrx, liant, sed potius experiantur ejus benignissimam
nec erit sterilis vinea in agro, dicit Dominus exer- largilatem.
ciluum, etbealos vos dicent omnes gentes. Eritis « Invaluerunt super me verba veslra, dicit Do-
enim vos terra desiderabilis, dicit Dominus exerci- minus, et dixistis: Quid loculi sumus contra le ?
tuum. : Temporibus Malachix ( qui et Esdras esse Dixislis, Vanus est qui servit Domino, et quod emo-
lumenlum, quia cuslodivimus prxcepla ejus? » Ul A dera talia, nedum loqui debuissent. <El allen.lii Do-
jam superius prxlibatum est, populus qui reversus minus, et audivil, et scriplus est liber monumcnli
fuerat de caplivilate, el habebat legem Dei in no- coram eolimenlibus Dorninumet cogilanlibus nomen
tilia, et videbalur observare legem, et reddere dé- ejus. »Hxc justis el limenlibus Dorninum inter se
cimas , et cxiera qux in lege jubentur implere, vi- confcrenlibus, attendit Dominus, et audivil, cujus
dens cuncfas per circuitum nationes rébus omnibus auditus xterna cognitio esl, cm non est aliud audire
abundare, se vero penuria el egeslate tabescere, quam videre. Totus est enim auris, lotus est ocu-
dicebat : Quid mihi prodest quod verum Deum colo, lus, et de toto se videt, de loto audit. Audivitergo,
ejus mandata cuslodio ? Unde Dominus per prophe- id est prxscivit, et ante omnia sxcula praeordina-
lam dicit: « Invaluerunt, » id est ingravala sunt vit. < El seriptus est liber monumenti, >id est me-
« verba veslra super me. » Sed illi, non intelligen- morix coram eo. Liber iste xterna memoria, in qua
tes gravissime se peccare in verbis blasphemix apud Deum sancii omnes allilulati alque prxdesti-
:
qux contra Dorninum proferebant, inlerrogant : nati sunt. De hoc libro in Apocalypsi dicilur Libiï
« Quid loculi sumus contra le? > Quibus respondet aperii sunt, et alius liber aperlus est, qui esl vitx.
Dominus : « Dixislis, Vanus est qux servit Deo, et . Libri aperti duo sunt Teslamenta, per qux singuli
quod emolumentum, » id est qux ulilitas, qui fru- B judicandi sunt. Liber vero aperlus, est memoria
clus, qux remuneratio, quia custodimus prxcepla eorum qux singuli gesserunt. Unde et bene in qui-
ejus ? Hxc loquebaulur, quia in prxsenli tantum busdam codicibus hâbetur : Qui est vitx uniuscujus-
mercedem pro Dei volebant servilute, et idcirco que. Hic ergo liber monumenli scriplus est timen-
nec in futuro eam merebantur iuvenire, nec dice- libus Deum, ut noverint quia cum dies judicii ad-
bant quod ail sanctus Tobias : < Filii sanctorum su- venerit,reddendxsuntblasphemiset impiispoenxet
mus, et aliam vitam exspectamus. » Addunl adhuc : limenlibus Deum prxmia. De hoc libro et Dominus
< Et quia ambulavimus trisles coram Domino exer- in Evangelio ait: « Gaudele quia nomina veslra
cituum? » Est enim trislitia religionis, cum simples scripla sunt in coelo. > Quid quasi exponens Psal-
quis et humilis incedit, sicut est confusio laudabi- mista dicil : «In memoria xlerna erit jusius. >
lis, de qua dieitur : < Est confusio adducens glo- < El erunl mihi, ait Dominus exercituum , in die
riam. » De tali trislitia dicit Psalmista : « Tota die qua ego facio in peculium, et parcam eis sicut par-
contristaïus ingrediebar. » eil vir filio suo seryienii sibi. El converlemini, et
« Ergo nunc beatos dicimus arrogantes, » id est videuitis quid sit inler juslum et impium, et inier
superbos, qui contra Deum hujuscemodi blasphe- nJ servientem Deoet non servienlem ei. » Erunt (inquit)
mias jaculari non liment. Cur aulem eos beatos vo- mihi in peculium, quia eligam eos non solum gene-
caverit, ostendit subdetis: « Siquidem xdificati sunt rali vocalione, qua omnes Chrisliani vocantur, sed
facientes impietalem, > id est in sxculi gloria, et etiam peculiari et propria, qua soli eleclt vocantur,
post scelera prosperis omnibus perfruunlur. « Et de qua Apostolus : « Quos autem vocavit, nos et
tenlaverunt Deum, » sive résilieront Deo, prxceptis juslificavit. » Qua eliam se vocatum asserit, di-
ejus contraria facientes. « Et salvi facii sunt > dum cens : « Paulus servus Chrisli Jesu, vocalus apo-
suam tantum salutem putant esse felicilalem prx- stolus. » Et parcam eis sicut paler homo filio ser-
senlis sxculi. Hxc qux juxta liiteram de Judxis di- vienti sibi, in quo. duplex est affectus, pielalis in
cuntur, possunt el de bxrelicis et de omnibus, qui filium, servilulis in famulum. Tune vos qui nunc bla-
de prxsentis vitx prosperitate superbiunt, non in- sphémantes, dicilis: « Quod emolumentum quia cu-
congrue accipi, qui in sua impielale proficiunt, et stodimus praecepta ejus? > el illorum eleclione, et
multos sui sceleris participes asciscunt. -veslra repulsione cognoscetis] quid inler juslum
« Tùnc loculi sunt timentes Dorninum, unusquis- et .impium , el inter servienlem Deo et non ser-
que cum proximo suo. » Sensus ille est : Blasphe- vientem.
mantibus, et judicia Dei ( qux nonnunquam oc- * CAPUT IV.
culta, semper autem justa sunt) reprehendenlibus,
tune timentes Deum ad invicem loculi sunt, subau- « Ecce enim dies veniet succensa quasi caminus,
diendum quod retributio bonorum et malorum non el erunt omnes superbi et omnes facientes impiela-
semper in prxsenli fiât sxculo, -sed reservetur in lera stipula, et inflammabit eos dies veniens, dicit
futuro, quod homovnon possit scire inscruiabilia Dominus exerciluum. » Dies hxc, tempus judicii uni-
judicia Dei, nec debeat de illius xquitate et justilia versalis esl, qux sanclis eril lux, peccatoribus au-
disputare. Hxc enim et hujusmodi sanclis convenit tem lenebrx, qux dies eril succensa quasi caminus,
ut loquantur. Unde non dixil quid sint loculi timen- ul omnes impii vertantur in stipulani, el xternisdiei
tes Deum, ut subintelligeremus ea locutos qux Scri cremenlur ardoribus. Cumque eos inflammaveril at-
plurarum vocibus conlinentur. Si vero secundum Se- que combusserit, « qux non derelinquet eis germen
ptùaginta interprètes legerimus : « Hxc loculi sunt et radicem. » Hoc de impiis dieitur, quid passuri
qui liment, » ironiews accipiendum, et pressa voce sint in die judicii. Sequilur, el dicit, quid econtrario
annuntiandum, «hxc qux diximus loculi sunt timen- timenlibus nomen Domini yenlurum sit.
tes, » id est non timentes Deyra, qui ne cogitare qui- « El orietur vobis limenlibus nomen meum sol
295 ENARRATIO IN MALACH1AMPROPHETAM. 294
justilix, el sanilas in pennis ejus, et egrediemini, A Dominus in Horeb, qui mons inlerpretaïur siccitas,
et salielis sicut vituli de armenlo, et calcabilis im- quia lex spiritualiler intellecta omnem viliorum ex-
pios cum fuerint cinis sub planta pedum vestrorum, ; coquit humorem. Loculus est aulem ad Israël prse-
in die qua ego facio, dicit Dominus exercituum. »Sol cepla et judicia, quia illis commitlendasunt mysleria
justilix Christus, cui Deus Pater dédit judicium, Scriplurarum, qui mundi cordis oculis Deum vi-
quique juste omnia judicabit, et necvitia neque vir- dere merenlur.
lutes laterepatietur. Orietur timenlibus Deum, oc- «JEcce ego mittam vobis Eliam prophelam, ante-
cidet autem et obscurabilur contemnentibus et bla- quam veniàt dies Domini magnus et horribilis, et
sphemanlibus eum; unde et damnali dicent, quod convertet cor palrum ad filios, et cor filiorum ad
scriptum est in libro Sapientix: « Lumen justilise paires eorum, ne forte veniam et perculiam terram
non luxit nobis, et sol non ortus est nobis. » In bu- analhemate. » Prxmonilo ut meminerit legis Moysi,
jus solis alis sanitas est, ul sanatos per poeniten- dicit se missurum Eliam, quia in Moyse lex, in
tiam protegat, et ad caulâs gregis sui reportet, Elia significatur prophetia. Unde et transfigûrato in
juxla quod in Deuleronomio scriptum esl: « Expan- monte Domino apparuerunt Moyses et Elias cum eo
dit alas suas, » etc. Tune egredientur qui in sxculi loquentes, quia tam lex quam omnis prophelarum
hujns earcere clausi tenebantur, et salient quasi B chorus, Christi prxnuntiaverunt advenlum. Igilur
vituli de armenlo, placentes Deo victimx, renovati anlequam dies judicii veniat, mittet Dominus Eliam,
et nilidi, squalore morlalitatis abjecto. Vel, sicut alia jjui interpretatur Deus meus Dominos, el est Thes-
edilio dicit, vituli soluti a vincùlis, a quibus libe- biles de oppido Thesbi, quod interpretatur : conver-
rari ciipiebat Apostolus, dicens : « Cupio dissolvi et sio. Quorum? Videlicet prophelarum, qui nos quo-
esse cum Christo. » Nec tali jucunditate conlenti, tidie ad conversionem et poenilenliam hortantur, ut
calcabunl impios cum fuerint cinis sub piaula pe- convertalur cor palrum ad filios, id est fidem quam
dum eonira, juxta quod Apostolus precaïur : « Deus habuit Abraham, Isaac et Jacob, et exteri palriar-
conteret Salanam sub pedibus vestris velociter. » chx inspirent, et insinuent filiis prophelicis leclio-
Cafcabunt aulem non msultando perdition! eorum, nibus, qualenus quod illi crediderunl de Chrislo im-
sed juslo Dei judicio concordando, et nulla ad eos plcndum, lu credant impletum. Sive « cor palrum, t
compassione animum flectendo. Nam sancli in com- id esl menlem Dei dicit, qux fuit in palribus, trans-
paraiione divinx raajestalis, se cinerem recogno- fundat in filios adoptionis, et cor filiorum convertat
scunt. Unde Abraham : « Loquar (inquit) ad Dorni- ad patres, ut ex genlibus et Judxis credentes Palri,
num meum, cum sim pul\ is et cinis. »At superbi, in Chrislo fide et religione consentant. Nisi enim
quorum princeps dicebat: «Ascendam super aliilu- C spiritualis prophelix intelligenlia cor palrum ad
dinem nubium, similis ero Altissimo, > delrahentirr filios, et Cor filiorum ad patres eorum. tali modo con-
in lacum inferni, et erunt vere cinis sub sanclo- verlerit, veniens Dominus percutiel terram analhe-
rum pedibus. mate, hoc est, xternx maledictionis alienalione,qua
i « Mementote legis Moysi servi mei, quia mandavi dicturus est his qux a sinistris erunt : « Discedile a
ei in Horeb ad omnem Israël prxcepla et judicia. i me, maledicti, in ignem xternum. » Non solum au-
Horeb mons est in Sina, ubi Moyses accepit legem tem co'ium se dicit analhemate percussurum, id est,
digilo Dei scriptam in labulis lapideis. Cnm (inquil) eos qui coelestemhabent conversa lionem, sed terram,
scialis pro cerlo venturum diem judicii, quando su- id est terrena sapientes, et terrenis operibus in-
perborum radicem et germen flamma comburet, ti- hiantes. Hxc de Elia diximus, seculi doctores, quan-
menlibus aulem orielur sol jusiilix, oporiet ut re- quam mulli sint eliam nostrorum qui credunt eum
cordemini legis, quam per Moysen vobis dedi, et ea ad liiteram venturum, et restilurum omnia, ac mor-
qux ibi percipiunlur opère impleatis. Sed et nobis tis debitum persoluturum. Cxlerum Dominus inter-
prxcipiturut recordemur spirilualis et divinx legis, rogâtus dé adventu Elioe ab apostolis, respondit :
eaque non carnaliter, sed spiritualiler impleamus. « Elias jam venit, el non cognoverunt eum, sed fe-
Aposlolus enim dicit quia lex spiritualis esl. Psal- D cerunt in eum qnxcunque voluerunt, » Joannem in
misia quoque spiritualem ostendit esse legem, di- Elia volens intelligi ; unde subsecutus adjunxit : Si
cens : « Révéla oculos meos, et considerabo rairabi- vullis recipere, Joannes ipse est Elias qui veuturus
Iia de lege tua. > Hanc spiritualem legem dédit est.
HAYMONIS
HALBERSTATENSIS EPISCOPI
GOlfflMTARIUH IM CANTICA MCORUM.
(Ex editioneColoniensianni 1529.)
Saldmon, inspiratus divinp Spirilu, composuit A litalis sibi conscix sunt, eo amplius Christum dili-
iiirac libellum de nuptiis Christi et Ecclesix, etquc- gunt. Vox Ecclesix :
damiuodp epilhalamium fecit Chrisli et Ecclesix, id « Tralie me post te, curremus. » Hic est permu-
esl eaiilfcum super Ihalamos. Unde et Cantica can-: talip personx. Nam hactenus locuta est Synagoga,
licorum vpcav.it hune libellum, quia omnia cantica )iic,incipit loqui Ecclesia de genlibus : « Trahe me
superexcellit. Sicut enim dicilur rex regum, et Do- post le, curremus. » Quia (inquit) meam infirmitalem
minus dorainantium, et soleranitas solemnilatum, sic cognosco, et video me nihil meis viribus boni posse
dicuniur Cantica çanticorum ob excellentiam et.di- agerfij lua gratia irahe me ad lui imitaiioncm, vel
gnjlatein. Est autem in hoc obscurissimus iste liber, etiam,cum coelum ascenderis, trahe me post le. «In-
quia nulla> ibi personx commemorantur, et quasi Iroduxil me rex in ccllaria sua. » Hic loquitur de
cotuico slylo comppsitus est. • Christo sponso suo ad animas fidèles. Ccllaria Dei
sunt xterna beaiitudo, et supernx patrix gaudia, in
CAPUT PR1MUM. qua introducta est jam Ecclesia per fidem cl spem,
« Oseuletur me osculo oris sui. »Desideranlis vox quandoque introducelur per rem. t Exsuliabimus et
es'i Synagogx adventum Christi..Quasi diceret : To- lxlabimur in te. » De donis (inquil) luis exsuliabimus
lies mihi adventum suum proraisit per prophetas, B et lxtabimur. Sed quia scimus hoc non npstri esse
veniat ergo jam, et oseuletur me osculo oris sui, id meriti, in te, non in nobis exsuliabimus : hoc esl
est per se ipsum mihi lojruatur. « Quia meliora sunt quod Apostolus ait : « Qui gloriatur, in Domino glo-
ubera lua vino. t Repente ad ipsum, cujus desiderio rietur. > « Memorcs uberum luorum super vinum, »
uagrabal, verba convertens, subdil : « Quia meliora id est, memores gralix lux el misericordix lux, qua
suui ubera tua, »etc. Per ubera Christi, dulcedo Evan- salvali sumus. Ubera enim sunl ipsa gralia, qua sal-
gelii inlelligitur, quia eo veluti lacté nulritur infan- vali sumus. Recordanles eliam quia lu auslerilalem
tia credentium. Vinum aulem auslerilalem legis si- legis uberibus doctrinx evangelicx lemperare digna-
gnificat ; sed ubera Christi meliora sunt vino, quia lus es. « Recti diligunt le. » Illi (inquit) qui recti
dulcedo Evangelii melior est austeritate legis. In lege corde sunt, diligunt te, id est, illi qui nihil suis me-
enim nulla reservatur poenitenlia, sed prxcipitur ut rilis tribuunt, sed omnia lux gralix députant. Nul-
qui peccat occidatur : Evangelium aulem dicil : lus enim te diligit nisi reclus, et nullus est reclus
« Nplo mortem peccaloris, > etc. nisi qui te diligit. Ecclesia de suis pressuris :
« Fragrantia unguenlis oplimis. i Unguenta sunt « Nigra sum, sed formosa, filix Hierusalem. » Hic
dona Spiritus sancli, vel eliam opiniones virtutum, rursus loquitur Ecclesia ad sanclas animas : Nigra
de quibus. Apostolus : < Chrisli bonus odor sumus. » C sum, quia persecutiones patior, sed formosa sum vir-
« Qleum effusum nomen tuum. > Nomén tuum, o lutibus, o filix Hierusalem, id est animx fidèles.
Cbrisle, effusum est. Chrisma Grxce, Latine unctio, Nigra sum, id esl, defohnis persecutionibus et xru-
unde Chrislus : nomen Chrisli ab unctione vocalum mnis quas sustineo, sed formosa sum décore virtu-
est%So(et enim Spiritus sanclus olei nomine appel- tum. Quomodo autem nigra sit, et quomodo formosa,
lari, juxta quod Psalmista ait : « Unxil le Deus luus ostendit cum subdit : « Sicut labernacula Cedar, sic-
oleo, > id est Spirilu sauclo. Hoc oleum effusum est, ul pelles Saloinonis. > Ita enim distinguitur : Nigra
ijuandohxc gralia, quam Chrislus singulariter habuit, sum sicul taberûacula Cedar, formosa sicut pelles
data esl omnibus eleclis : unde et a Chrislo Chri- Salomonis. Cedar filius Ismaelis fuit, qui interpreta-
stian dicuntur, participa) nominis Chrisli. El bene tur tenebrx. Ismaelitx vero semper in labernaculis
non sli 11aluni, sed effusum oleum dieitur, quia abun- habilare solili sunl, el non habent domos. Dicit ergo
danter hxc gralia omnibus data esl lide'mChristi re- Ecclesia se nigram esse sk."l labernacula Cedar,
colentibus. « Ideo adolescentulx dilexerunt te. > propter persecutiones quas patiebaïur a filiis lene-
Adolescentulx dicuntur animx electorum , quia in brarum, quod inlerpretaïur Cedar. Hinc Psalmista
baptismo reliquerunt sordes veleris hominis, et re- dicit : « Habilavi cum babilantibus Cedar, » id est,
novatx sunt in Christo. Bene auterg feminino génère D conversatus sum inler persecutores et peccatores in-
dicuniur, quia animx sanclorum quo majnris fragi- fidelilate nSgros. Formosam vero dicit se sicut pelles,
297 ENARRATIO IN CANTICAÇANTICORUM. 298
id esl laoernacula Saiomonis, qui pacilîcus interpre- A persecutionibus, obsecrat sponsum suum ut ei dicat.
tatur, quoniam digna erat visilalione el consolalione in quorum menlibus requiescat. Nam cubare sponsi.
sicut ipse dicit : « Super quem re
sponsi sui Chrisli inler anguslias. Et sicut laberna- requiescere est,
cula ex pellibus mortuorura fiunt animalium, ita Ec- quiescit spiritus meus, > etc. Ne enim sancti xstu
clesia , tabernaculum videlicet Dei, ex his construitui tenlalionis arescant, ipse in eorum cordibus cubai et
qui seipsos cum viliis et concupiscenliis morlificant. requiescit, alque ab omni fervore tenlalionum et
« Nolite me considerarequod fusca sim, quia déco- persecutionum prolegit. Quare hoc ? t Ne vagari in-
loravit me sol. » O animx fidèles et devotoe Deo, cipiam post greges sodalium tuorura. » Grèges soda-
« nolite me considerare quod fusca sim, » id esl quod lium appellat conventicula bxreticorum, qui sodales
tribulationibus alîiciar, quod persecutionibus oppri- Christi sunt, quia et ipsi greges suos pascunt. Et est
inar, « quia decoloravit me sol, » id est perseculionis sensus : O sponse, indica mihi sanctos et electos
fervor meum splendorem quodammodo obfuscavit. tuos, ne forte offendam et incurram in hxreticos,
Ac si dicerel : Interiorem pulchriludinem meam co- putans te me ibi posse invenire. Hune versum ma-
gitaie, et illara altendite, non illam quam forispati ie hxretici distinguebant, tanquam sponsa interro-
Nolite defi- garei : Ubi pascas, ubi cubes ? el ipse responderet :
videpr. Taie est quod et Apostolus dicit:
cere in tribulationibus meis pro vobis, qux est glo- B In meridie cubo el in australi parte.
ria veslra. Non enim sunt condignx passiones, etc. « Si ignoras te, o pulcbra inter mulieres, egredero
Soi autem in Scripturis mullos habel sensus. Ali- et abi post vestigia gregum. > Vox sponsi ad spon-
quando significat ipsum Dei medialorem et hominum; sam suam Ecclesiam : Ac si diceret : Tu quereris te
onde scriptum esl : < Vobis limenlibus nomen meum quasi a me dereliclam, et persecutionum fervoribus
orielur sol justilix, » id esl Cbristus. Significat Ec- denigratam, nec considéras quod pulchra sis inter
clesiam sicut David dixil : < Fulgebunt justi sicul mulieres, id est non attendis virlutum spirilualium
sol. > Aliquando fervorem perseculionis, sicut hic, pulchriludinem, qua prx exteris decoraris, licet ten-
et in Evangelio, ubi dicilur de seminc quod cccidit talionibus denigreris. Si ignoras ergo te, id est si
supra petram, et orto sole exxstuavit. Quod ipse banc dignitalem et formositatem tuam non recogno-
Dominus aperit exponens : Facta aulem perseculionc scis, egredere de meo consortio, el abi post vestigia
propler verbum, scandalizanlur. «Filii matris mese gregum ; hoc est, sequere et imitare doctrinam er-
pugnaverunt contra me, » etc., usque, « Non cuslo- rantium hxrelicorum, qui contempto vero pastore
divi. » Unde coeperit hxc persecutio, ostendit cum unius gregis, multos sibi coacervaverunt greges. « Et
subdit : «Filii matris meoe pugnaverunt,«etc.Vox esl pasce hxdos luos, » id est peccalores et erroneos
primilivx Ecclesix. Synagoga mater est, cul per Pro- C auditores juxta labernacula paslorum, id est secun-
phelam dicilur :« Etvocaberiscivilas fidelis et mater dum dogmata hsbrelicorum. Unus enim pastorest
cîvilalum, fifia Sion. »Hujus filii sunt Judxi, qui pu- Chrislus, qui unum habet gregem, id est unitatem
gnaverunt conlra Ecclesiam prirailivam, quando ex- calholicx Ecclesix. Paslores vero multi sunt hxre-
citaverunl persecutionem contra credentes, et omnes tici, qui gregem deceplorum hominum sibi aggregant,
dispèrsi sunt per regiones Samarix. « Posueruntme quos diabolo pascunt : de quibus et Psalmista : < Sic-
cuslodem in vineis. i Vinea una fuit primam Eccle- ul oves in inTerno positi sunt. > Qves vocantur in
sia Hierosolyrais, sed ob Judaicam persecutionem hoc loco niali, non propler simplicitatem vel inno-
dispersis credenlibus omnibus, multx vinex factx cenliam, sed propler bebeludinein, quia nesciunt
sunt, id est multx Ecclesiae constructx per univer- resistere pravx doctrinx, sed omnia qux sibi impo-
sum munduni. Dicil ergo Ecclesia primitiva : « Po- nuntur a pravis doctoribus, sustinent non bona pa-
suerunt me (scilicet aposloli et doctores) cuslodem, » tiehtia.
id est ut esseracustos ecclesiarum. Unde et in Grxco t Equitatui meo assimilavi te, arnica mea, in cur-
bene dicilur : « Disseminali sunt, >ubi nos legimus, rîbus Pharaonis. > Equilalum suum appellat exer-
«dispèrsi sunt. >Ad hoc enim divinilus dispèrsi sunt, jv ciium filiorum Israël, videlicet sexcenla millia, qui
ut plures Ecclesix fièrent per universura mundum. egressi suntdc/Egypto, et Iransierunt mare Rubrum.
« Vineam meam, > id est unain illam Ecclesiam qux Equilalum aulem suum, illam multitudinem dicit,
in Hierosolyrais fuit, non custodivi. Hoc non ad vo- quia sicul auriga currui proeest, ita Deus plebi prae-
tum neque ad menlem est référendum, sed ad locum. eral, prolcgens illam et defendens, et ad terram rc-
« Non custodivi, >subaudis ut essel ibi ubi coepit. promissionis inlroducens. Huic summo equitatui as-
< lhdica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, similavit amicam suam, quoniam sicut ille populus
irai cubes in meridie. »Vox Ecclesix esl ad sponsum per mare Rubrum salvalus est Pharaone dénierso,
suum Christum : O sponse.quem diligit anima mea, id ita Ecclesia genlium per baptisraum de diaboli ser-
est quem tota mentis intenlione diligo, indica mihi ubi vilio libéra ta, el ad veram repromissionis lerram et
pascas, id est ubi oves tuas pascere facias ; ipse est evangelicam liberlalem introducla est, sicque quas
«Mm pasior bonus, sicut ipse dicit in Evangelio. erat ancilla viliorum facta est arnica Christi, emun-
« Indica mihi ubi pascas el ubi cubes, > id est requie- dala et abluta per baplismum a sordibus pecca-
scas, et hoc in meridie, id est in fervore persecutorum.
lionis vel tenlalionis. Laborans enim Ecclesia in « Pulchrx sunt genx lux sicut turturis. » Turturis
PiTROL. CXVI». 10
399- iHAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BUîL. 500
nalura est, ul si casu conjugem perdiderit, aliuiu A Dei. Sed sicut dictum est, sanctilas magis a tem-
ultra non requirat. Turturi ergo assimilalur Ecclesia, pore iucarnalionis Christi excrevit, et tune quo-
quia ex quo Chrislus mundum prxsentia corporali dammodo nardus Ecclesix, id est odor virtutum for-
deseruit, et coelos petiit, Ecclesia in ejus amore te- tius dédit odorem suum. Juxta liiteram, nardus
nacissime persévérât, nec recipit ullum adulterinum herba est aromatica, crassa el fragili radiée, foiio-
amatorem, quia contemnit mundum, et solius sponsi que parvo et denso, cujus cacumina in aristas se
sui pulchriludinem mente conlemnlatur. Genis au- spargunt. Hoc unguento Maria Magdalene pedes et
tem turluris gênas Ecclesix comparât, quia in genis caput Domini perunxisse in Evangelio legilur in
maxillx verecundia apparet ; et per boc pudor el domo Simonis.
verecundia Ecclesix oslenditur, quiaerubescitaliquid « Fasciculus myrrhx dileclus meus mihi : >
foedum et quod sponso suo displiceat perpetrare. Et Myrrha 'species est aroraalica , qua morluorora
est sensus : Noli timere ne vageris per greges soda- corpora condiunlur. Hoc loco passio Christi et se-
lium meorum, quia tanto te amoris mei pudore, et pullura designantur : nam deposilum corpus Domini
tanta verecundia donavi, ut certus sim te me non de cruce a Nicodemo et Joseph, myrrha et aloe con-
posse deserere, vel âd alienos deflectere. < Collum ditum est, et involulum linteis cum aromatihus, ac
tuum sicut monilia. >Per collum Ecclesix doclores B gepullurx tradilum. Dicit ergo Ecclesia sponsa ejus :
saucti designantur, nam per collum cibi reficiendo « Fasciculus myrrhx dilectus meus mihi »factus est,
corpori ministrantur. Sermones eliam, quibus ar- quia propler me raortuus est et sepullus est. « Inler
cana inentiuni designantur, per colli fistulam egre- ubera mea commorabilur. » Nemo dubilat locum
diunlur. Sic doctores sancii et cibum nobis saluta- cordis inler ubera esse. Dicit ergo : « Inler ubera mea
ris doctrinx ministrant, et eliam sécréta Scriptura- commorabitur. » Id est cordis mei memoria xierna-
rum nobis manifestant. Hoc ergo collum Ecclesix liter habebilur, et nunquam tanlorum ejus benefi-
quasi monile est, quia castx doclrinx gemmis et vir- ciorum obliviscar : sed sive in prosperis sive in ad-
tutum ornamentis sancti doctores décorant. Monile versis, recordaborejusquime dilexil, elmorluus est.
enim ornamenlura est virginum vel malronarum. « Botrus Cypri dilectus meus mihi in vineis En-
< Murenulas aureas faciemus tibi, vermiculalas gaddi. » Cyprus insula est ubi viles nobiles esse fe-
argenlo. » Murenulx juxta Iitterara ornamentum sunt runtur, maximos botros procréantes. Engaddi locus
colli virginalis et puellaris, videlicet virgulx auri sirailiter esse fertur, habens arbusculas liquorem
pgrplexx, intermixlis nonnunquam pulchra varie- balsarai desudantes. Loquilur ergo sponsa de resur-
tatè sublilissimis argenli filis, el boc est quod dicit, reclione Chrisli sui sponsi : « Botrus Cypri dileclus
< vermiculalas argenlo, >id est in modum vermium C meus mihi. > Ac si dicerel : Sponsus meus, qui
lerrenorum, quos lumbricos dicunt, distinclas. Mu- mortis ama'ritudinem pro me gustavit, et fasciculus
renulx autem dicuntur a simililudine piscis marini, mihi quasi myrrhx fuit, m resurreclione sua faclus
qui murena vocatur. Mystice, murenulx sunt perest mihi botrus Cypri, quando me gaudio sux résur-
plexa Scripturarum dogmata, et diversis sanclorum rections lxtificavit. Vinum enim lxlificat cor ho-
Palrum sententiis inler se conjuncla. Aurum quippe minis ; et hoc in vineis Engaddi, quia ex sua resur-
claritatem significat sensus spirilalis, argenlum vero reclione quasi suavissimo balsami odore per univer-
nitorein eloquii désignât. Murenulas ergo aureas sum mundum redoluit, el fragranliara sux fidei laie
sponsus sponsx sux facit, cum Chrislus Ecclesiam dispersit. Engaddi aulem fons haedi inlerpretaïur,
suam doctrinis sanctorum Patrum sensu et eloquio per quod significatur baptisma, el sacrificium in quo
fulgenlibus instruit, alque ad illorum fidem et vir- peccata omnia abluuntur ; ha?du?namque peccalores
tule m imilandam accendit.Nolandum quod pluraliter significat. Baptismus ergo fons est haedi, quia pec-
dicit : < Faciemus tibi, > quasi enim Chrislus se calores suscepit, sed iramaculaios et mundatos ab
p'ersonis doctorum conjungit, per quos ipsx mure- omnibus peccalis reddit.
nulx concatenantur, ul illius Ecclesia exornetur. « Ecce tu pulchra es, arnica mea. » Vox sponsi
« Dum essel rex in accubitu suo. » Vox sponsx Christi ad sponsam suam Ecclesiam. « Ecce lu pul-
regem sponsum suum Christum dicit, qui per divi- ,. dira es : > Bis eam repetit esse pulchram propler
îiilatera suam omnia régit, et eliam secundum hu- perfectionem operis et raunditiam mentis. « Ecce lu
inanitatem de regia Davidis siirpe natus est. Accu- pulchra es, » id est in bonis operibus perfecta es,
bitus régis fuit incarnatio ejus. Accumbere enim est sancte et pie et juste vivendo, secundum Aposlolum.
recubare vel rediscurabere. Et lune Christus accu- « Ecce tu pulchra es, >mundum et simplicem cordis
buit, quando pro nostra redemplione se usque ad habens intentionem, quia non propler terrena com-
suscipiendam naturam noslram inclinavil. Et lune, moda vel mundi gloriam, solummodo Ecclesiis Dei
< nardus mea odorem suum dédit, > quia virtus Ec- placens bona operaris. < Oculi lui columbarum : >
clesix magis enituit. Cuin enim considérât Deum pro Columba simplicissima avis est, et per hanc, sinipli-
se hominera factum, amplius ad spiritualium virtu- citas atque innocenlia Ecclesix figuralur ; quasi
tuin sludium et amorem sui Conditoris accendilur. enim oculos columbarum babet, quia ab omni fi-
Nardus enim fragranliara virtulum spiritualium dé- ctione et simulalione se immunem cuslodit. Vel
signât. Eranl quidam ante incarnalionem sancti eliam oculos columbarum habet, quia scientiam divi-
301 ENARRATiO IN CANTICACANT1CORUM. 505
narum Scripturarum caslo et simplici intuilu inlel- j4 dixit : « Discile a me quia niitis sum et humilia
ligit, spiriluales et divinos sensus in ea requirens ; corde. >Polest et hoc quod dicit, « Ego sum fios
nam quoniam Spiritus sanctus in speciccolumbx ap- campi , > ad incarnationem referri. Campus enim
paruit, recte doctrina coeleslis in oculis columboe non aratur, non scindilur, non ullo vpmere prosul-
intelligilur. catur. Dicit ergo : « Ego sum flos campi : » id esl il-
« Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. » Ac lius virginis. Non ergo ruris, sed campi florein se
si dicerel : Tu quidem me pulchram in opère el co- vocal, quia virginex carnis fruclusest, secundum va-
giiatione esse dicis, sed ego omnem hanc pulchrilu- ticinium Isaix :« Egredietur Virga de radice Jesse. »
dinem a te me credo habere el cognosco. Tu enim Lilium convallium est idem Christus, hoc est, Ulius
es pulcher el decorus, lu es fons totius boni, et humilium parenlum. Convalles enim Inimités et pa-
quidquid boni habeo, tua gralia habeo Pulcher au- rentes ejus significant. Veniens enim Dei Filius in
lem et decorus dieitur, quia et divinitalis perpe- mundum, non solum homo fieri dignalus est, sed
tuilate, et eliam susceplx liumanitatis dignilate mi- eliam pauper homo pro nobis : nec divites, sed pau-
rabilis esl. « Lectulus nosler Ûoridus. > Leclulus est peres elegit habere parentes, ut particeps factus
qualiscunque tranquillilas, vel requies prxsenlis paupertaiis noslrx, divitiarum et-glorixsux nos par-
vitx. Nam quasi in bcllo est Ecclesia, dum pro ]B ticipes faceret.
Christo diversa tolérât cerlamina, quasi vero in « Sicul lilium inler spinas, sic arnica mea inler
leciulo requiescil, cum aliquaulula pace sibi con- filias. >Videns sponsam suam ad requiem feslinare,
cessa fruitur. Sed hic lectulus floridus esl, hoc est, et labores fugere, ac per quietem prxsenlis temporis
varietale virtutum quasi vernantibus floribus dis- ad xternam beatiludinera lendere, se per pressuras
lineta esl requies Ecclesix. Tune enim liberius con- et labores hujus sxculi illueperveniredebere: « Sicut
templation divinx. insislit, lune jejunia, vigilias et (inquil) lilium inter spinas, sic arnica mea inter
caetera bonorum operum liberius exsequitur. filias. » Spinx, qux pungunt et lacérant, significant
« Tigna domorum nostraTum cedrina, laquearia perverses quosque vel intra Ecclesiam, vel extra
jiostra cypressina. i Domus Ecclesix -sunl conveu- Ecclesiam. El est sensus : Sic tibi vivendum est, et
ticula per lotuui orbem diffusa. Tigna vero et la- sic parata esse debes contra omnia adversa, sicut
quearia sunt ipsx personx fidelium, ex quibus lilium inter spinas est el tamen florere et gratum
Ecclesia constat. Sed atiendendum quod tigna ad odorem ex se emiltere non cessât, sic amiea mea
muuimenlura sunl domus, laquearia ad ornalum. inter filias ; quia non solum ab bis qui exira Eccle-
Ideoque per tigna designantur doctores, quorum siam sunt, mala pale ri s, veruru eliam ab illis qui
doctrina fulcitur et sustentalur Ecclesia : pei la- C I regenerati per baplismum in filiationem Dei venisse
quearia vero, sancti simplicitate gaudenles, qui suis videntur. Et nota quod se superius sponsus lilium
vir'tutibus exornant Ecclesiam, non autem doctrina appellavit convallium , nunc sponsam suam dicit
munirait. Et hoc atiendendum quod laquearia lignis quasi liliiun inler spinas , quia ipse qui vere est
aflixa sunl, sic et vila fidelium in Ecclesia e docto- lilium, per gratiam facil Ecclesiam suam esse lilium,
ribus pendel, quia illorum doctrina instruitur et candidam videlicel-viitutilius, vel ab omni vitiôrum
roboratur. Bene aulem tigna cedrina et laquearia labe immunem.
cypressina^licunlur. Nam utrxque arbores impulri- < Sicut malus inter ligna silvarum , sic dilectus
bilis naturx sunt, sanctos désignantes, qui iinmar- meus inter filios. > Nunc sponsa laudala a sponso,
cescibili desiderio flagrant amore sui Condiloris, et vicem ei reddii, et dicit qualis quoque ipse sit.
coniemptis transitoriis ad xterna feslinaut. Cedrus « Sicul malus, > inquil, etc. Sicul malus pulchrilu-
eliam serpenles odore suo fugat, sic sancti doctores dinem iiabet pomorura , et gratum odorem inler
dxmoiies vel hxreticos fragrantia doctrinx sux agrestia ligna silvarum, ita et medialor Dei et ho-
repellunt. minum homo Christus Jésus speciali refulget gralia
inter filios, id esl inler electos. Ipse enim Dei Filins
CAPUT II. D per naturam, reliqui elecli per gratiam potesiale ab,
< Ego Doscarapi ellilium convallium. » Postquam unico Filio Dei ut sint filii Dei. Hinc Joannes : « Vi-
sponsa qualem domum ipsa et sponsus ejus habeant dimus gloriam ejus gloriam quasi Unigenili a Pâtre.»
ostendit, ipsequoque sponsus de se qualis sit osten- Non qualemcunque.sed quasi Unigenili a Patrc.« Sub
dit dicens : « Ego Dos caropi, » etc., videlicet quia uniDra illius quem desiderabam sedi ;» quia in ejus
odorem niex virtutis per latitudinem totius mundi protectionc confido, et ab eo inter adversa gubernari
dilfundo. Ego Dos, id est Deus mundi. Sicut enim spero. Umbra enim Chrisli prolectio est divinilalis,
campus floribus adornaturet vernat, ita lotus mun- quia electos tuelur el défendit. « Et frnclus ejus
dus Chrisli fide et notitia decoratur. Sum eliam dulcis gulturi meo » ; id esl divinilalis contemplatie,
liliura convallium, quia illis mentibus prxcipue meam qua nié saliari confido : hoc est enim sauctorum
gratiam tribuo, qux nullam in se spem habenles, exspectalio, hoc prxmiura el satictas, visio Condilo-
mihi se kuraili devotione subraillunt. Convalles; ris sui. Desiderat ergo umbram Conditorissui Eccle-
significant menles humiles, quarum lilium Chrislus: sia, qi ia prolectionem illius exoptai inter prxsenlis
est, <|iiiapiilcbriludo humilium menti uni ipse esl qui vilx adversa.» Fruclus illius dulcis gulturi meo esl, »
505 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.B1BL. 304
quia exspeclo perfrui specie visionis illius, et saliari A vosque camporum, ne suscitetis neque evigilare fa-
dulcedine cbaritalis illius. ciatis dilectam, donec ipsa velit. > Yox sponsi adju-
« Introduxil me rex in cellam vinariam, ordinavit rantis filias Hierusalem, id est arnicas xlernis desi-
in me charitalem. > Cella vinaria est Ecclesia, in deriis intentas, et visionem pacis reqoirentes, ne
qua est vinum evangelicx doctrinx. In hanc ergo quiescentem suam animam suscitent et inquiètent.
cellam arnica sponsi introducitur, quando ex omnibus < Aojuro vos, > etc.; boc est, animam divinx con-
genlibus in unam Ecclesiam fidèles adunantur. Or- templalioni deditam, orationibus vel leciionibus
dinavit (inquit) in me charitalem. Inter omnes pri- divinis occupalam, inquielare et ad exteriora opéra
matuni tenet charilas, quia in ipsa subsistit Ecclesia. suscitare ne velitis ; « donec ipsa velit, > hoc est
Charitas ergo in Ecclesia ordinalur, quia non temere donec, expleto contemplations tempore, admonente
nec confuse., sed ordinale tenenda est. Deus enim corporis fragilitate, ipsa velit suscilari a somno in-
diligendus -est super omnia loto corde, tota anima, terna? quietis et ad temporalia agenda procedere.
lotis viribus, omni mente. Proximus diligendus est Videamus aulem per quid adjuret filias Hierusalem,
denique sicut se unusquisque diligit. Nam confira- per capreas videlicet cervosque camporum. Câpre»
dere vult charitatem, quxprosimi charitalem Dei et cervimunda animalia sunt, serpenlibus et venenis
dilectioni prxponit. De quibus Dominus in Evange- B inimica. Significant virtutes sanctorum, qux mun-
lio : « Qui amat palrem wit matrem plus quam me, ditia spiritual! refulgent, et venena fraudis diabolicx
non est me dignus.-i Vel eliam « ordinavit in me non solum cavent, sed ctiam insectantur, et ad ni-
charitatem, > id est, ipse prior me dilexit.deinde qua- hilum redigunt. Et est sensus : Adjuro vos, filix
liter eum diligere deberem docuit. Unde ipse dicit: Hierusalem, per virtutes vestras, quas divina gralia
« Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. >.Et Joannes vobis collatas gaudelis, ut animam contemplation
dicit : « Diligamus Deum, quoniam ipse prioi dilexit mex deditam non inquieletis, donec contemplations
nos. i hora ûnita, ipsa aliud quid agere velit.
« Fulcite me floribus, slipate me malis, quia amore " « Vox dilecli
mei, » vox Ecclesix. « Vox dilecli
langueo. i Postquam Ecclesia vel anima Deo dilecia mei, i subaudis hxc est. Lxlabu'uda enim Ecclesia
in se charitatem ordinalam dixit, qualiter velit re- quod tantum diligatur a sponso, ut eliam filias Hie-
quiescere, vel in quo lecto cum dilecto sponso suo rusalem pro illa adjuret, ut non eam requiescenlem
pausare, oslendil dicens : « Fulcite me floribus, >etc. inquiètent, dicit : Hxc est vox dilecli mei pro me lo-
Alloquitur animas jam perfecle divino amori inhx- quentis. Quem desiderans videre dilectum, sed non
rentes. Per flores, initia sanctx conversations intel- valens, annectit : « Ecce iste venit saliens in monti-
iigunlur : per mala vero, perfecla bonorum operum C bus, transiliens colles. » Montes et colles intelligun-
exempta. Et est sensus : O sanctx animx, qux dile- tur perfecti quique sanctx conversations, sublimiter
ctioni Conditoris vestri inhxrelis, fulcite me bono- a terrenis sublevati, elquasi camporum planitiem mê-
rum operum exemplis, et qualiter in exordio virtutum lions vitx meritis excedentes. De his montibus Isaias
vel in profectu, vel in perfeclione bonorum operum dicit :<Erit mons domusDominiprxparalus in vertice
vixerhis oslendite, quia amore langueo. Tune enim montrant, et elevabitur super colles. > Loquitur ergo
anima amore Dei languet, quando «jus dilectioni sponsa de dilecto suo : « Ecce iste venit saliens in
nihil prxponit, imo quasi ad sxcularia opéra lan- montibus, et transiliens colles; » hoc est, eliam se-
guida el imbecillis eflicilur, nihilque eam détectât cundum humanitaiem omnium sanctorum excellen-
nisi meditatio coelestiura et conlemplatio Conditoris liam, omnem contemplations divinx purilatem exce-
sui. dens. Nec slare in monlibus, sed transilire dicilur,
< Lxva ejus sub capite meo, et dextera illius am- quia etsi ad horam perinlernam inspiraiionem cor
plexabilur me. » Cum (inquit) in tali lecto jacuero, sanctorum visitât, subito tamen recedit, ut eos in sui
lxva ejus, id est sponsi, erit sub capite meo. Per dileclionem accendat. Polest eliam ad incarnalionem
Ixvain, prxsenlis temporis prosperilas, vel etiara Chrisli referri, qui veniens quosdam salius dédit,
dona Dei iutelligunlur, qux sanclis in prxsenli con- " quia de coelovenit in uterum Virginis, de utero Vir.
ferunlur ; per dexleram vero, coeleslis palrix beati- ginis in prxsepe, de prxsepi in baplismum, de
tudo accipitur. Lxva ergo sponsi sub capite sponsx, baptismo in crucem, de cruce ad sepulcrum, de se-
quia hxc omnia dona ad hoc percipit Ecclesia , ut pulcro ad coelum. Hinc Psalmista : « Exsultavit ut
per hxc discat suspirare ad xterna. Dextera vero gigas ad currendum, » etc.
sponsi eam amplexalur, quia iota intentio Ecclesiae < Similis est dilectus meus caprex hinnuloqua
vel animx fidelis hxc est, ul ad xternam beatiludi- cervorum. > Caprex et cervi, quamvis in sua nalura
nem quandoque perveniat, et spe sui Conditoris gau- mulla habeant qux allegoricis sensibus convemant,
deat. Et bene lxva prius sub capite, post sponsi boc habent tamen singulare, quod in planioribns non
dextera eam amplectitur, quia ad amplexus xternx morantur, sed in arduis et excelsis locis quosdam
beatitudinis non poierit pervenire, nisi hic mysierio- saltus dare soient. Recte ergo bis assimilalur Chri-
rnm coelestiura et donorura divinorum sludeat esse stus, propler sublilem contemplationem, et quia
par'.iceps. nullo întellectu divinilalis ejus majestas comprehendi
« Adjuro vos, dix Hierusalem, per capreas cer- potesl. Non autem cervis, sed capreis assimilalur,
505 ENARRATiO IN CANTICACANT1CORUM. 506
minoribus videlicetaniraanlibus, propler humililalem A tempore debent sancti prxdicalores divinx con-
incarnations sux, quia non solum homo fieri, sed templationi insistere, et menlem suam coelestiquiele
humilis homo fieri dignatus est. Hinnulo aulem cer- obleclari ; alio vero tempore per charitatem debent
vorura similis dicilur, quia secundum humanitatera curam proximorum agere, et eis bonorum operum
de cervis, hoc est, de palriarchis duxit originem; vel exempla prxbere, ac divinx contemptalîonis doclri-
ctiam propler varietaiem virlutum et innocenliam, nam impendere.
hinnulo cervorura comparalur. « En ipse stat post « Jam enim hieras transiit, imber abi il et reces-
parieiem noslrum. > Paries, mortalis nostra conditio sit. > Hiemis et imbris nomine, asperitas infideli-
appellatur, quia quodammodo inter nos et Deum tatis exprirailur, qux lotum mundum tenebat usqué
quasi crassus quidam paries constitutus, non per- ad advenlum Christi. Dicit ergo sponsus : < Surge,
miliil nos ejus conlemplalioneperfrui. Namque pri- arnica mea, et veni, quia hiems transiit, >sole justi-
mus homo ita conditus est, ut visione et alloquiô Dei lix apparente, et imber infidelkatis recessit, ac se-
frueretur; sed poslquam peccavit, appositus est qui- renitas verx fidei in mundum resplendwt. Taie est
dam paries, ipsa videlicet morlalitas, qua prxgrava- quod Apostolus ait : « Nox prxeessit, dies autem
mur. Nanr (ut Sapiens dicit) < corpus quod corrum- appropinquavil.' >
pitur aggravât animam, et deprimit terrena inhabi- B « Flores apparuerunt in terra nostra, tempus pu-
tatio sensum mulla cogitantem. » Sponsum ergo lationis advenit. > Finita bieme et imbre flores ap-
suum, quem superius capreis vel hinnulis cervorum paruerunt, décor videlicet virtutum et pudiciti», e*
comparavit, nunc dicil post suum parieiem slare, transeunte asperitate infidelitatis, verna fidei suc-
quia Chrislus aliquando vicinus fit, cum se quantum cessit temperies. < Tempus putationis venit, » hoc
humana mens capere polest, contemplari permittit ; est purgationis sanctorum. Pulatio enim vinearum
aliquando vero elongaïur, et quasi caprea vel cervus sanctorum significat purgationem, qux in Chrislo
quibusdam saltibus effugit. Quia ergo paries opposi- et per Christum est ; de quo ipse : < Ego sum vitis,
lus erat inter nos et ipsum, nec videre illum potera- vos palmites. » < Vox turturis audita est in terra
mus, dignatus est in ipso pariele facere fenestras et nostra. > Hoc est vox prxdicanlium apostolorum.
cancellos, per quos utcunque senliri utcunque per- Turtur enim avis est ; et quoniam in excelsis semper
spiei possit. Unde et sequilur : « respiciens per fe- arboribus morari solel el nidificare, apostolos vel
nestras , prospiciens per cancellos. > Quasi enim fe- exteros doctores significat, qui possunt dicere : « No-
nestrx et cancelli in pariete fiant, cum ipse sua stra conversatio in coelisest. » Quod etiam gemitum
gralia se contemplari permittit, licet in speculo et pro cantu babel, sanctorum ploratum significat, qui
senigmaie. Polest et hoc quod dicit, « Ipse stat post C suos ad fletum et lamenta hortantur, dicentes :
parieiem noslrum, > ad humanitatem ejus referri ; « Miseri estote et lugete, » vel, < luctus vesler in
quasi enim post parietem noslrum stetit, cum car- gaudium convertetur. » Vox turturis audita est in
nem noslram sibi apposuit, in qua divinilas ejus terra nostra ; id est vox prxdicantium apostolorum,
latoit. Quod vero sequitur : « respiciens per fene- in terra nostra, hoc est in Ecclesia.De qua Psalmista :
stras, prospiciens per cancellos, » boc ad divinitatem « Dominiest terra et plenitudo ejus. >
ejus refertur. Ult enim qui per fenestras vel cancel- « Ficus prolulit grossos suos. i Ficus Synagogam ,
los inluetur, cuncta qux foris agunlur videt, et ipse significat, grossi autem dicuntur primitivx et im-
a itemine videtur, et omnia scrutatur, ipse investi- maturx ficus, inhabiles ad edendum, qui ad pulsum-
gari et comprehendi non polest. venti facile cadunt. Voce turturis insonante, ficus.
« Et dilectus meus loquitur mihi, » ad prxdican- prolulit grossos suos, quia apostolis prxdicantibus
dum hortalur me, dicens: < Surge, propera, arnica emerserunt multi de Synagoga Judxorum, qui irr
mea, columba mea, formosa mea, el veni. » Vox Christum crederent, et tamen legem carnaliter ob-
sponsi ad publics opérations studia provocantis. servare vellent, magisque auetoritate legis delecta-
< Surge, propera, arnica mea, » per fidera etdileclio- rentur quam dulcedine Evangelii, volenles circum-
nem ; « columba mea, > per innocenliam et simpli- cisionem, sabbalum et alia legis prxcepta juxta lii-
citatera; « formosa > per virlutum pulchriludinem, teram observare. De quibus Apostolus dicit : ><£mii-
festina « et veni. » Ac si diceret : Surge de strato tuo lantur vos non bene, sed volunt vos circumeidi, ut
illo dulcissimo, hoc est de quiele, in qua soli mihi in carne vestra glorientur. « Vinex florentes de-
placere in psalmis, hymnis et oralionibus desideras, derunt odorem. > Poslquam vox turturis audita est,
festina « et veni, » id est festina ad utilitatem proxi- postquam ficus prolulit grossos suos,-vinex florentes
morum, ut illos quoque per prxdicationis ofOcium dederunt odorem ; quia raultitudo Ecclesiarum per
et bonorum operum exemplo tui imilatores facias, latitudinem orbis diffusa est, qux flores virlutum et
et ad salutem perducas. Et notandum quod superius odorem bonx opinionis late de se spargerent.
tflias Hierusalem adjurabat ne excitarent neque evi- < Surge, propera, arnica mea, speciosa mea, et ve-
gilare facerent dilectam : hic vero ipse eam suscitât ni. » Noli (inquit), sponsa mea,quam mihi perfidein
et surgere ad laborem hortalur, quia omnia tempus et dileclionem amicam feci, otioso lempore lente-
babent, et omni rci tempus est sub coelo, tempus scere, sed surge et veni, et exempla virtutum foris
contcmolalionis,tempus eliam aclionis.' Alio enira proximis oslende.
397 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BD3L. 50«J
< Columba mea, in fpraminibus petrx. > Si pelra A modo dicit singulariter, « vinea nostra floruif, »
esl Chrislus, juxta quod Aposlolus ait, < Pelra au- quia ex mullis Ecclesiis una est elecla Ecclesia.
tem erat Chrislus, » foramina pelrx sunt vulnera «Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pascitur in-
qux pro salule n»stra in cruce suscepit, fixurx viter lilia, donec aspiret dies, et inclinentur umbrx. »
delicet clavorum cl lancex percussura. In his ergo Vox sponsx, « dilectus meus mihi, » subaudis socic-
foraminibus columba, id est Ecclesia, moratur, quia tur vinculo charitatis et amoris, el ego illi conjungar
lolam spem salulis sux in passione sui Redemploris el consocier vicissitudinc mulux difeclionis. Et < di
consliluit Ibi ab insidiis malignorum spirituum leclus meus, » subaudis det verba exhortations et
quasi a raplu accipilris secura delitescit ; ibi nidi- divinx promissions, « et ego, » subaudis oslendam
ficat, id esl fétus bonorum operum congerit. « In illi faciem meam. Vel etiam dileclus meus dignelur
caverua macerix. > Macerix ex siccis lapidibus ad mihi conjungi glulino charitatis, et ego illi conjun-
muniinenta vinearum soient fieri, ad repellendas gar vinculo dignx obedienlix, oblemperansprxceplis
vulpes vel cxleras nocivas bestiolas. Per maceriam ejus qui pascitur inter lilia, hoc esl delcctalur et
ergo significalur coelestiumcustodia virlutum, ange- jucundalur inler candidas et odoriferas virlutes san-
licum videlicet praesidium, sicut Isaias de Domini ctorum. El notaudura quod superius < lilium > sin-
vinea ait : « Et maceriam circumdedit, et circumfodit 'R gulariler dicilur, hic vero pluraliler « lilia, » quia
vineam. > In caverna ergo macerix moratur, quia multx sunt virtutes sanctorum, una tamen (ides est,
prxsidio angelorum undique circumdalur, et a lenet una ebaritas, quibus prxcipue Deus delcctalur.
tationibus diabolicustoditur. < Oslende mihi faciem Sive etiam, <pascitur inler lilia, »boc est suavissime
luara, sonet vox tua in auribus meis, quia vox tua deleclaïur inler virgineos choros. Candor enim lilio-
dulcis, et faciès tua décora. > Tu (inquil) dilecta rura recle mundilix virginali coinparalur. « Donec
mea, qux in lecto contemplationis dulcissime quie- aspiret dies, > hoc est donec Iranseanlnubila prx-
scis, veni et oslende mihi faciem tuam ; id esl a se-. senlis vitx, et appareat dies, boc est vénal clarilas
creto quielis egredere ad publicam aclionem, et pul- seropilernx beatitudinis. Et est sensus, Dileclus
chriludinem bonorum operum luorum aliis ad exem- meus mihi prxstat auxiliura, et ego illi dignam prx-
ptant demonstra. < Oslende mihi, > dicit : quasi enim beo obedienliara, qui virlutibus sanctorum delccta-
Deo faciem suam oslendil Ecclesia, cum proxitnis lur, quousque transeursa nocte prxsenlis vitx, in
ad ulilitatem et profeclum per virlutum opéra, quan- qua per spéculum el xnigraa cernilur, appareat dies
tam intrinsecus babeal pulchriludinem, demonslrat. supernx clarilalis, ul faeie ad faciem videatur.
Hoc est quod Dominus dicil in Evangelio, « Videant « Revertcre, similis esto, dilecle mi, caprex aut
' -<
opéra veslra bona, et g'oriûcent Palrem veslrum qui hinnulo cervorum super montes Belhel. > Vox Eccle-
in coelis esl. > « Sonet vox tua in auribus meis. > six sponsi sui speciem desideraniis. O dilecle mi,
Vox videlicet prxdicationis vel divinx laudis, qua qui de lecto meo me surgere prxcipis, et ut libi fa-
alios facias proficere. In auribus enim Domini vox ciem meam ostendam horlaris, revertere, hoc est
Ecclesix sonal, cum per prxdicalionem ex multorum clarilàlem divinilalis lux me speculari permille, et
conversione delcctalur Deus. Bêne autem dicit : hoc quod mihiperfectepromittisin alia vila, beali-
« Oslende mihi faciem tuam, >et vox tua non aliéna ; tudinem videlicet tuam, in hac adhuc peregrinatione
tuam videlicet faciem mihi oslende, quam in ba- inesaliemin figura et aenigmalehabere permitte.» Si-
ptismo libi dedi, quando mnndavi te ab omni pec- milisesto caprex aul hinnulo cervorum super moules
çato. « Vox tua, dicit, in auribus meis sonet, » ut Belhel. >Jam dictum esl superius quod caprex cam-
ex sincera inlenlione dileclionis mex procédât, ut pos despiciunt, et ad alla monlium enituntur. Chri-
non propler aliud prxdices nisi propter me. stus ergo capreis coinparalur, quia secundum carnem
resurgens a mortnis, coelorumalla peliil; hinnulus
« Capite nobis vulpes parvulas, qux demolinntur vero cervorum vocalur, hoc est films anliquorum
vineas, nam vinea nostra floruil. »Vox sponsi prxci-, '. palrum. Cervi enim sunt palriarchx et prophetx,
pientis sponsx sux et filiabus Hierusalem, sanclis de quibus Chrislus carnis duxit originem. Fertur
videlicet doctoribus vel animabus fidelibus. < Capite hinnulus hanc habere naturara, ut fervente sole
(inquit) nobis vulpes parvulas. » Vulpes est dolosum opaca el urabrosa loca requirat, in quibus ab xstu
animal et fraudulenlura, in cavernis et specubus ha- prolegatur ; sic et Christus in eorum mentibus re-
bitans, nec recto, sed tortuoso incedens itinere: quiescit, qui rore Spiritus sancti ab xstibus carna-
ideoque désignai hxrelicos vel schismaticos, qui delium voluptatum lemperaotur. Ac si diceret : O di-
moliuntur vineas, hoe est Ecclesiam Dei,plebem vi- lecle, revertere, hoc est sxpius me tua visilatione
delicet fidelium, lacerare et decipere non cessant. illustrando lxlifica, qui per carnem quam assum-
Prxcipil ergii ut parvulas vulpes capiant, id est, ut psisli, jara coelorum sublimia penelrasli. Montes
hxreticara pravilatem in ipso inilio debellare el de- aulem Belhel mentes sanctorum significant, a ter-
siruere non cessent, ne robusta facta forlius impu- renis per superna desideria elevalas. Nam Belliel
gnet. « Nam vinea nostra floruil, > id est Ecclesia domus consurgens, vel domus vigiliaiuni, vigiles
per universura mundum flores virlutum emisit. Et mentes sanctorum significat, qux ad desideranda
nota ouia cum superius vineas pluraliler dixerit, superna cpnsurguni, el ad ea percipienda invigilaut.
J09 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 31»
oàbenles m se Deum habitâtorem, qui dicil per Pro- ^ eum, nec dimitiam donec inlroducam illum in do-
phelam : « Inhabilabo in illis el inambulabo. » Su- mum matris mex et in cubiculum genitricis mex ; i
per ergo montes Bethel dilectus similis est caprex boc est, ardentissima fide et devolione illi inlixsi.
vel hinnulo cervorum, quia illas visitare dignalur « Nec dimittam, » sed in ejus amore et fide perseve-
qox domus Dei esse sludent. rabo, < donec inlroducam cum in domum matris
mex, et in cubiculum genitricis mex ; » hoc est,
CAPUT m. donec illum Synagogx, qux esl mater mea spiritaa-
«In lectulo meo per noctes quxsivi quem diligit liter, prxdicem, et eam quoque ad ejus fidem
anima mea, quxsivi illum, et non inveni. > Vox perducam. Hoc fiet in die judicii, quando (ut ait
Ecclesix de genlibus congregatx. In lectulo (inquit) Apostolus)« pleniludo gentium introierit, tune omnis
meo cum adhuc in infidelilalis et ignorantix tenebris Israël salvus fiel. > Tantum ergo sibi de charitale
positaessem, quxsivi quem diligit anima mea. Molli sponsi sui Ecclesia promitlit,ut eliara se credat
enim philosophorumDeum ignorantes, studio tamen Synagogam posse convertere. Quod autem dicit>
summo illum requirebant, per creaturam Creatorem < Donecintroducam illum, i non est putandum quod
cognoscere volentes ; sicut Plato, qui in Timxo tune relictura sit illum, cum in cubiculum matris
multa de anima dispulavit, et sicut Aristoteles, So- B introduxerit, sed Donec pro sempiterno ponitur, id
crates etcaeteri^qui omne vitx sux tempus in sludiis est semper illi inhxrebo, semper in ejus fide et dile-
exquirendx véniitis expendebant. « Quxsivi illum, clione perseverabo Taie est in psalmo : lia « oculi
et non inveni. >Non enim per mundanara sapientiam nostri ad DorninumDeum nostrnm donec misereatur
Deus cngnosci potuit. nostri. » Nunquid poslquam nostri miserlus fuerit,
« Surgam et_circuibo civitatem, per vicos et non erunt oculi ad eum? Utique erunt.
plateas quxram quem diligit anima mea. Quxsivi il- « Adjuro vos, filix Hierusalem, per capreas cervos-
lum, et noninveni. >Exsurgara inde de strato corporis que camporum, ne suscitetis neque evigilare facialis
. et carnalis deleclationis, el circuibo civitatem hujus dileclam, quoadusque ipsa velit. > Bis repelilur
mundi, maria ac terras peragrando. « Per vicos et iste versiculus : nam jam superius dictum est, sed
plateas quxram quem diligit anima mea, » hoc est, supra ad Ecclesiam primitivam de Judxis collectam
per lala itinera gradientes hujus sxculi, et suis vo- pertinet, hic vero ad Ecclesiamde genlibus congre-
luplaiibus deditos aspiciam, si forte in illis dilecti gatam, et amoris vinculo Christo copulatam. Una
mei vestigia aspiciam. Hoc cum de raultis dici pos- enim eademque cura est Deo de sanctis, qui vel in.
sit, prxcipue lamen in illo eunucho impletum est cireumeisione, vel etiam tempore baptismatis, coru» '
qui a finibus lerrx venit Deum coeli Hierosolymis ij scante gratia Evangelii, illi placuerunt. Quia vero •
adorare, quem Philippus invenit, eique Christum in iste versiculus superius expositus est, jam videndum
prophetia Isaix ostendit. Hoc quoque in Cornelio est quare veluli dormienlem inducat Ecclesiam,
adiraplelum est, qui adhuc paganus et ignorans unde et adjurât filias Hierusalem, ne eam excitent,
Deum, eleemosynas faciebal, et orationibus vacabat,. cum paulo superius non dormienlem vel quiescentera,
quem Petrus cum domo sua baplizavit. Et erat ad- sed studio laboriosjssimx inquisitionis insislentem,
huc difficultas inventionis, et dicit : < Quxsivi, et qua sponsum inquirebat, introducat. Si ergo requi-
non inveni. > rebat sponsum, quomodo requiescebat? Sëd dulcis-
« Invenerunt me vigiles, qui custodiunt civita- simus et suavissimus somnus est Christum quserere.
tem. i Vigiles sunt sancti et cxteri doctores Eccle- Dormit ergo Ecclesia, et Christum quxrit, dormit,
six, qui civitatem, id est sanclam Ecclesiam, custo- videlicet a desideriis terrenis, ab actibus sxculi; vi-,
diunt, et ab insidiis infidelium hostium defendunt gdat aulem et requirit sponsum, quia ejus contenu
Quos interrogat, < Nura quem diligit anima mea plationi inhxret, eum solum desiderat, ad illum
vîdistis? » Quasi vigiles Ecclesia interrogat, cum - pervenire contenait. Adjurât ergo sponsus filias
intenta aure eorum prxdicationera percipit. Hierusalem, animas videlicet desideriis supernx pa-
< Paululum cum pertransissem eos, inveni quem D trix inhxrentes, ne illam excitent ab hoc somno
diligit anima mea. > Pertransire vigiles est eorum suavissimx quielis et contemplationis donec ipsa
dicta et doclrinam diligenter perscrutari. Solemus velit. Somnus autem merito mors appellatur, quia
namque dicere : Transcurri librum legens , vel per- sicut dormiens a visibilibus oculos claudit, et invisi-
transivi. Cura (inquil) penransissem eos, inveni bilia contemplatur, ita is qui divinx contemplation
quem diligit anima mea. Quia cum sollicita medita- insisiil, quasi alienus est et dormit exterioribus, sola
lione dicta vel scripta sanctorum requirimus, slatim spirituaiia et coelesliliavidet. Nec mirum si amor
dilectum inveuimus, quia Dorninum in eorum do- somnus vocatur, cum in sequentibus mors amor ap-
gmale reperiinus. Polest et sic intelligi : Cura per- pelletur : « Fortis est ut mors dilectio. » Cum aulem
transissem eos, inveni quem diligit anima mea, hoc dicit : < Donec ipsa velit, i ostendit Ecclesiam de
est, cum intellexissem Christum omnem sublimila- genlibus voluntarie se prxparaturam et ad labores
tera et gratiam superare, lune inveni quem diligit et persecutiones pro Christo perferendas.
anima mea, hoc est, lune vere intellexi quantum < Qux est ista qux ascendit per deserlura sicut,
ipse a coelerorumsanctorum meritis distel. « Tenui virgula fumr ex aromatibus myrrhx et thurie M uni-
versi pulveris pigmenlarii? » Vox filiarum Hieru- A ditur cum subditur : «En lectulum Salomonis, » etc.
salem, id est sanctorum primitivx Ecclesix admiran- Lectus Salomonis, quamvis superna illius coelesïîs
tiura pulchriludinem Ecclesix de genlibus congre- bealîtudinis requies accipi possit, in qua Deus cum
galx. <Qux est (inquiunt) isla ? »Qux, id esl qualis. suis sanclis requiescil, piobabilius tamen prxsens
Quanta laude et admiratione digna, qux non circum- accipilur, in qua sancli Dei sopitis tumullibus vjlio-
cisionemundala,necadhucbaplismosanetificala,jam rum, amplexu Salomonis, id est veri pacifici dele-
currit ad Deum? « Ascendit (inquit) perdesertum. » ctanlur. Unde et Psalmista de Chrislo dicit : < Factus
Hoc dicilur ad imilationem priscx plebis Judaicx, esl in pace locus ejus, et habilatio ejus in Sion. >
qux liberata de &gyplia servitute, per deserlum Lectulum ergo Salomonis, id est Ecclesiam Christi,
mari Rubro transito, venit ad terrain reproraissionis. sexaginta fories ambiunt ex fortissimis Israël. Per
Sic et Ecclesia per desertum nalionum ascendebat, sexaginla fortes, ordo electorum intelligilur, qui vel
jam de iEgypto (hoc est, de confiisione idololatrix) prxdicando Ecclesiam muniunt, vel contemplando
liberata, et Pharaone, id est diabolo submerso, ut ad illam supernam bealitudinem pervenire deside-
coelesli manna pascereltir, et veram terram repro- rant. Sexagenarius aulem numerus ex senario et
raissionis ingrederelur.< Ascendit (inquit)» ad montes denario constat. Sexies enim déni, vel decies sent,
virtutum, vel eliam ad ipsum virtutibus sublevala, B sexaginta fiunt. Senarius vero perfeclionem significat
qui in psalmo dicit : « Levavi oculos meos in mon- operis, quia sex diebus perfecit Deus opéra sua :
tes, > etc., et alibi : « Ad te levavi oculos meos, qui denarius vero remunerationera et p/aernium, quod in
habitas in coelis. » Montes ipsi sunt patriarchx, pro- fine eleclis dabilur. Unde et hi qui in vineam véné-
phetx, apostoli et cxteri sancti Dei, qui merilo rant, denarium leguntur accepisse. Sexaginta ergo
virlutum appellanlur montes. Primo enim ad mon- fortes significant (ut diclum esl) sanctos doctores,
tes, id est ad sanctos sublevat oculos Ecclesia vel fories et anirao constantes. Additurvero : « Ex for-
anima fidelis, quia illorum doctrinam actusque con- tissimis Israël. > Omnes in Christum credentes, el
sidérai, illorum exemplo et iutercessione muniri Christum diligentes, Israël (id est, vir videns Deum)
gaudet. Poslea proficiens, ad ipsum quoque qui fecit appellanlur. Forlissimi vero Israël sunl qui Ecclesiam
montes, audet cordis aspectum dirigere , et dicit : tueri prxdicando, et ab incursibus dxmonum vel
« Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis, > id impugnaiione hxrelicoruin defendere noverunl. Hi
est gratanler requiescis in sanclis. < Sicul (inquit) ergo ambiunt lectulum Salomonis, quia illis com-
virgula fumi ex aromatibus myrrhx et Ihuris.tFumus missa esl Ecclesia, et ab illis vigilanti cura est cu-
ex igné nascitur, et mox altiora aeris expetit, donec stodienda. « Omnes tenentes gladios, et ad bella
aspectibus intuentium subtrahalur. Fumas igilur doctissimi ; > tenenl enim gladium spiritualem verbi
significat sanctum desideriura igné divini amoris per- Dei, de quo Apostolus : « Et galeam (inquil) salutis
fusum. Nec absurde fumi comparantur virgulx, quia assumke, et gladium Spiritus, quod est verbum Dei. >
sancta Ecclesia vel anima Deum amans, gracilis est Ad beUa vero sunt doctissimi, quia neeesse est ut
et delicata, disciplinis Spiritus sancti attenuata, noa spirilualis praelii arte inslrueli sint qui adversus
habens grossitudinem carnalium desideriorum. Sive principatus ei polestates , adversus mundi redores
virgulx fumi non sparso fumo comparantur, propler tenebrarutn harunt, contra spirituaJia nequitix in
unitatem Ecclesix, qux in Christo unum est. Unde coelestibus bella gerunt. Yersulissimus enim ille est
vero essel ille fùmus, ostendit cum subdit : < Myrrhx hostis, et tanla subtililate spirilualis naturx,qui
et Ihuris et universi pulveris pigmentarii. » Myrrha eliam temporis longxvitate doelissimus, contra quem
condiuntur morluorum corpora, thus vero adolelur sancli bella suscipiunt. « Uniuscujusque ensis super
in sacrifiera Dei : ideoque per myrrham carnis raor- fémur suum propler timorés nocturnos. > Per fé-
tificatio designalur, per thus mundilia oraiionum mur propagalio sobolis accipilur. Super fémur ergo
exprimitur. Virgulx ergo fumi, myrrhx et thuris enses babent, quia timoré Dei omnes comprimunlur.
Ecclesia assimilatur, quia sancti mortificatione car- p. et coercenl motus carnalis voluplalis. El hoc « pro-
nis sux, et orationibus mundo ac simplici corde pler timorés nocturaos. » id est propler occultas
perfusis, Deo placere student. « El universi (inquit) insidias maligni hostis, qui in nocte hujus sxculi
pulveris pigmentarii, >id est congerie omnium vir- sanclis maxime qui in Ecclesia,prééminent, iusldia-
tutum. Non autem intégra fuisse aromata, sed in tur, ut illis deceptis lectulum Salomonis, id est re-
pulverem redacta dicuntur, quia sanctorum actiones quiem sanctorum, foedarepossit. Et nolandum quod
bic vero super
magna discretionc considerandx sunt, et tanquam superius lenere gladios dicuniur,
cribro subtilissimo consideralionis evenlilandx, ne fémur ensem habere. Gladiosenim tenenl, ut adver-
quid forte in illis aut inconveniens existât, aut per sariis résistant, hxreticos et omnes sanx fidei con-
femur ergo enses
ipsas virtutes adversarius milleformis surripiat, qui tradicenles confodiant. Super
callidus per bona etiam consuevit nocere. habent, ut suimet curam gérant, ut fluxus carnalium
' «
En lectulum Salomonis, sexaginta fortes am- voluptalum reprimant, ne aliis prxdicanles ipsi
biunt ex fortissimis Israël, omnes tenentes gladios, reprobi efliciantur.
et ad bella doctissimi. Uniuscujusque ensis super < Ferculum fecit sibi vex Salomon de lignis Li-
fenïur suum. » Quo hxc dilecta ascenderit, osten- bani. > Quod superius per lectum Salomonis, hoc
313 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM 314
nnhç designalur. per ferculum , sancta videlicet A Vox Ecclesix invitantis animas fidelium ad intuen-
Ecclesia, in oua velut in lecto requiescunt sancti dum quam mirabilis et specfosus sil sponsus ejus.
Dei, et velut in lecto discumbunt ad epulas xternae Filix namque Sion Ecclesix sunt, qux el filix <3unt
satielatis. De lignis Libani fecit Salomon ferculum. Hierusalem, sanctx videlicet animx supernx illius
Libanus mons est Pboenicis, cujus arbores et proce- civitalis cives, qux et perpétua cum angelis pace
ritate et pulchritudine et durabilitale carteris prx- frmmtur, et per contemplationem gloriam Domini
eminent, ideoque significant sanctos virtutum spe speculantur. Egredimini (inquit) o filix Sion, hoc
fulgentes et ad xterna festinantes. Libanus enim est exite de turbulenta hujus sxculi conversatione,
candidalio inlerpretaïur, ut dealbalio. Ligna ergo ul mente expedita eum quem diligilis contemplari
Libani sunt sancti candidati et dealbati in baptismo, possilis. Et videte (inquit) regem Salomonem, hoc
el exornati orna? virtutum pulchritudine. est, verum pacificum Christum, « in diademate quo
< Columnas ejus fecit argenlcas. > Per columnas coronavit eum mater sua. » Ac si diceret : Conside-
doctores ejusdem Ecclesix signifieantur, qui eam raie Christum pro vobis carne indulum, quam car-
verbo et exemplo sustinent ac roborant. Unde in Acti- nem de carne Virginis matris sux assumpsit. Dia-
bus apostolorum : c Jacobus, et Joannes, et Cephas, dema namque vocat carnem, quam Christus assum-
qui videbanlurcolumnxesse. » Hx columnx sunt ar- B psit pro nobis, in qua mortuus destruxit imperium
genté», quia nitore coelestis eloquii refulgent. « Elo- mortis, in qua etiam resurgendi nobis spem contulit.
quia enim Domini casta, » etc. < Reclinalorium au- De hoc diademate Aposlolus ait : Vidimus Jesum
reum, ascensum purpureum. » Per reclinalorium per passionem gloria et honore coronatum. Mater
aureum, requies xterna accipilur, qux sanclis in vero sua eum coronasse dieitur, quia virgo Maria
Ecclesia repromittitur, ad quam tamen ascensus est illi de sua carne carnis materiem prxbuit. « In die
purpureus. Purpureus ascensus est passîo Chrisli, desponsionis ejus, > hoc est, in lempore incarnatio-
quia purpura colorem sanguinis imitatur. Ascensu ns, quando sibi Ecclesiam conjunxit non habentem
ergo purpureo ad reclinalorium pervenitur, quia illi maculam aut rugam, vel quando Deus honorai con-
ad xternarum epularum discubilura et ad supernx junctus est. < Et in die Ixlitix cordis ejus. i Lxtitia
quietis requiem veniunl, qui in prxsenli passionem enim et gaudium Christi, saluset redemplio humani
Redemptoris sui digne venerari et imitari salagunt. generis est, juxta quod in Evangelio multos ad fidem
« Media charilate conslravit propler filias Hieru- snam cernens confluere, in illa (inquit evangelista)
salem. i Media charilate conslravit, quia omnibus hora exsultavit, et dixit : « Confileor libi, Pater
fidelibus suam charitatem Chrislus commendavit, coeli et terrx, quia abscondisli hxc a sapienlibus et
paliendo pro nobis, et requiem nobis prxparando, 2 prudenlibus, et revelasti ea parvnlis. » Et in Evan-
juxta qnod Apostolus dicit: Commendat aulem Deus gelica parabola inventa ove , convocavit amicos,
suam charitalem in nobis, quoniam cum adhuc pec- dicens : « Congratulamini mihi. > Potest boc et sim-
calores essemus, pro nobis Filiam suum in mortem pliciter totum ad passionem Christi referri juxta lii-
Iradidit. Aliter : Per columnas argenteas, apostoli et teram. Prxvidens etiam Salomon in spirilu passio-
aposlolici viri designantur; per reclinalorium ao- nem Christi, longe ante prxmonebat filiam Sion,
reum, doctorum ordo, qui cum ineffabilia xternx id est plebem Israeliticam, « Egredimini, > inquiens,
vitx repromittunt, utique nos suaviier requiescere « et videte regem Salomonem, » id est Christum ,
faciunt. Et hoc reclinalorium bene aureum dieitur, « in diademate, > id est in spinea corona, « quo
quia ineffabileest illud prxmium quod sancli exspe- coronavit eum mater sua, > Synagoga, < in die
clant In rébus enim caducis nihil pretiosius est auro. desponsionis ejus, > quando videlicet sibi conjunxit
Per ascensum vero purpureum, ordo signatur mar- Ecclesiam ; « el in die loetitix cordis ejus, > quo
redimi mundum de
tyrum, qui passionem Christi imitati, pro illo suum gaudebat per suam passionem
hoc est, exile
sanguinem fuderunt. Sed quid nos faciemus, dicit diabolica potestate. Egredimini ergo,
beatus Gregorius, qui nullius merili sumus? Non de lenebris infidelilalis, et videte" (hoc est, mente
inler doctores, non inler martyres locum nos habere D intelligile) quia ille qui ut homo palilur, verus est
videmur. Sequitur : « Media charilate conslravit. i Deus : vel etiam egredimini extra porlam civilatis
Rabeamus ergo charilalem, qua média hujus ferculi veslrx, ut eum in Golgotba monte crucifixum vi-
constrata sunt, qux et idcirco latum mandatum vo- deatis.
catur, quia omnibus suis observatoribus xternam CAPUT IV.
salulem parât. Hanc eflicaciler teneamus, et per
hanc salvabimur. Et hoc propler filias Hierusalem, < Quam pulchra es, arnica nea, quam pulchra
hoc est, propler animas simplices, et nullius sibi esel décora. > Vox Chrisli. Bis repelit, «quam pul-
virtutis conscias, qux quanto magis fragililalis sibi chra es, » in opère videlicet et prxdieatvone. In
sunt conscix, lanlo amplius Salvalorem et Redem- opère, quia nihil foedum, nihil oculis meis indignum
ptorem suum diligere salagunt. agis ; in prxdicatiône, quia ad considerandum incar-
< Egrediraini et videte, filix Sion, regem Salomo- nations meae myslerium, etiam sodales tuas Hieru-
nem in diademalc, quo coronavit eum mater sua in salem invitare non cessas. « Oculi tui columbarum. »
die desponsionis illius cl in die Ixlitîx cordis ejus. » Pcrocule-s intelligitur acunieii seusuura spiritualium.
315 HAYMONISHALBERS'lA'l. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 5Ni
quibus divina et sempilerna contemplatur Ecclesia.ÀA ablui, ne illotus sudor corpori adbxrescat", et sca-
Columbx aulem oculi Ecclesix comparantur propler biem generet. Tonsi enim sunt sancti doctores et
spirilualcm graliam, quia Spiritus sanctus in specie magislri Ecclesix, qui et lavacro baptismi abluti
columbx apparuit. Sequitur : < Absque eo quod in- sont; el vellera, id est facullales et substantias
trinsecus latcl; » id esl absque supernx illius rétri- suas pro Christo aroiserunt. Omnibus quidem fideli-
butions gloria quam in fine sxculi es perceptura, bus convenit quod dicil : « Qux ascenderunt de la-
quant etsi in prxsenli per fidem contempleris, lalet vacro, » nullus enim sine lavacro baptismi fidelis
tamen intrinsecus : nec enim in prxsenli videri po- esse potest. Non autem omnibus lonsio convenit,
test, sed in futuro perficielur. « Capilli tui sicul gre- quia non omnes ita sunt perfecli, ut sua pro Christo
ges caprarum, qux ascenderunt de monte Galaad. » valeant amitlere, sed illis specialiter hoc congruit
Per capillos Ecclesix, subtiles Ecclesix cogilationes qui secundum verbum Domini vendrait omnia sua,
accipiuntur, quibus lemporalia plerumque disponun- et dam pauperibus, et nudi alque expedili sequuu-
tur. Comparantur vero gregibus caprarum, quia hxc tur Christum. Taies ergo sunl dentés Ecclesix san-
animalia munda sunl, el in rupibus sive in excelsis ctx, id est prxdicalores et magislri ejus, oves per
Iocis resupina pascunlur;quia cogilationes sanctorum innocenliam abluti baplismo, volunlaria pauperlate
etsi pro corporali necessitate in temporalibus fiunt, B 1 et rerum sponsioue gaudentes. Sequilur: « Omnes
tamen ab xlernôrum intcntione non discedunt, et in gcmellis felibus, el slerilis non est iÉter eas. > Quia
ipsa eliam cura, quam necessitati corporex impen- geraina charilate et dileclione Dei etéprpximiprxemi-
dunt, quasi coelum semper intuentur. Possumus nent, et hanc observari docent, vel eliam quia fidem
eliam per oculos, doctores Ecclesix el prxdicalores et operalionem prxdicant. Et slerilis non est in eis,
accipere, qui in corpore, cui caput Chrislus est, nullus videlicet alienus bonis operibus.
summum locum tenenl, et coelesliaacspirilualiaprx < Sicut villa coccinea labia tua, et eloquium tuum
cxteris membris vident. Per capillos vero, innurae- dulce. » Per labia Ecclesix sancti prxdicalores ac-
rara rauliitudinem simplicium fidelium, inlaicali or- cipiuntur qui et per dentés figurantur. Coccus
dine constilutorum, qux etsi minus vident spiritua- aulem sanguinis vel ignis habet speciera. Labia
lia, sua lamen mulliludine et numerosilate magnum ergo Ecclesix (id est sancli prxdicalores) viltx
decus prxslant Ecclesix. Et bene gregibus compa- epecinex comparantur, quia passionem Chrisli
rantur caprarum. Capra peccatoribus convenu, per assidue prxdicant, qui pro noslra redemplione san-
quod plèbes fidelium aclionibus sxculi dedilx, qux guinem suum fudit, sive viltx coccinea.'assimilanlur,
sine peccalo agi non possunt, inlelliguntur. Bene quia prxdicalores ardent dileclione, diligentes eos
autem sequilur : < Qux ascenderunt de monte Ga- 'C quibus verba impendunt, et eliam a quibus mala
laad. t Galaad acervus teslimonii interpretatur juxta patiuntur. Ad hoc etiam perlinet, quoJ Spiritus
liiteram, ideo quia cum Jacob redirel de Mesopota- sanctus in linguis igneis apparuit, quia loquentes et
inia, persecutus est eum Laban, et die lertia reperit ardentes fecit appstolos, ardentes dileclione, lo-
eum, ibique in testimonium raului foederis acervum quentes prxdicalione. Et bene villa coccinea dici-
lapidum erexerunt. Myslice, acervus teslimonii Chri- lur. Vitta enim capillos ligat et constringit, et
stu est, in quo mullitudo coitsislit omnium sancto- sancli doctores sua prxdicalione ad uiiilateni fidei
rum, qui sunt lapides vivi, adhérentes illi vero la- et dilectionis muliitudinem fidelium in Ecclesia
ptdi de quo Peirus dicil : « Ad quem accedentes la- nectunt, et in unum decorem redigunt. Possunt
pidem vivura, el ipsi tanquam lapides vivi superxdi- etiam per capillos subtiles cogilationes mentis accipi.
ficamini. » Greges ergo caprarum de monie Galaad Vilta ergo coccinea crines ligamus, quando cogita-
ascenderunt, quia sanctorum raultiludines ad excelsa tiones nostras disciplina limoris Dei conslringimus
virtutum conscendunt, et Christi doclrinam ac proe- et coercemus. « El eloquium tuum dulce. » Dulce
çepta in omnibus sequi salagunt. esl eloquium Ecclesix, cum sancli doclores vel
« Dentés tui sicut greges lonsarum ovium, qux passionem sui Redemptoris ad memoriam reducunt,
ascenderunt de lavacro. » Sicut per ^capillos Eccle- et prxdicant quantum Deus hominem dilexerit, vel
six innumerabilis mullitudo simplicium fidelium in- etiam cum coeleslia prxmia auditoribus annuntiant.
lelliguntur, iia el per dentés Ecclesix doctores in- « Sicut fragmen uiali Punici, ita genx tu», absque
lelliguntur : dentibus enim cibos commolimus. Et eo quod intrinsecus lalet. » Per gênas superius
sancti doctores bene denlibus conformanlur, quia diximus Ecclesiam figurari. Nam cum verecunda-
spiriluales cibos, quos simplices capere nequeunt, mur, rubor sanguinis in genis effunditur. Malum
ipsi quodamraodo exponendo comminuunt. Deus Ec- autem Punicum rubicundum h.;bet corlicem, inle-
clesix prxcipue erat Peirus, cui diclum est in virius vero raullitudine granorum plénum est : unde
sione : « Surge, occide et manduca. »Ac si dicerclur : et malum granatura vocatur. Per fragmen ergo
Eos quos ad fidem convertis, occide ab eo quod, mali Punici, memoria ejusdem passionis Dominicx
sunt, ut desinant esse pcccalores ; et manduca, hoc accipilur, qux et in cocco superius figuralur. Solet
est transforma in corpus Ecclesix. Bene aulem hii enim una res diversis exprimi figuris. Genx ergo
dentés ovibus lonsis et lavacro lotis comparantur. Ecclesix fragmini mali Punici comparantur, quia
Soient enim oves post lonsionem currenti aquai sancti doctores venerabiliter agunt memoriam pas-
317 ENARRATIO IN CANTICACANTICORUM. 518
sionis Redemptoris sui, nec erubescunt crucem ejus, A demonstrant ; dentés sunt, quia cibos divinarum
imo gloriantur, dicentes cum Aposlolo : < Mihi au- Scripiurarum molunl et cororainuunt ut mandi pos-
tem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri. Jesu sint ; collum sunt, quia caput el membra, hoc est
Chrisli ; » et alibi Apostolus ad discipulum suum Cbrislum et Ecclesiam, conjungunt. Ipsi ergo docto-
scribens : « Noli (inquit) erubescere crucem Chrisli, res sunt et ubera Ecclesix, quia parvulos et simpli-
neque me vinctum ejus. > Bene aulem genx non in- ces fidèles lacté verbi Dei nulriunt, juxta quod
tégra raalo Punico, sed fragmini comparantur. Ma- Apostolus simplicioribus loquens, dicil : <Non polui
lum entra Punicum cum frangilur, exlerius rubor, vobis loqui tanquam spiritualibus, sed quasi carnali-
inlerius candor apparet. Sic et sancli prxdicalores bus el parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non
cum passionem Chrisli annunliant, quasi rubor est escam. > El bene non absolute ubera, sed cum ad-
exlerius; cum vero quanta militas nostrx rédemptio- ditamento dicit, < duo ubera, > cum femina neque
ns inde provenerit, et quod homo per passionem plus neque minus habeat quam duo ubera, quia ni-
Chrisli non solum a peccatis justificari, sed eliam mirum sancti doctores parvulos ex utroque populo,
quod divinum consortium raeruerit, demonstrant, Judaico videlicet et genlili, lacle verbi Dei nulriunt.
quasi candidum est quod intrinsecus lalet. Possunt Namet Paulus de seipso dicit : « Qui operalus esl Pe-
eliara per gênas Ecclesix martyres figurari, qui ru- Q Iro in aposlolalu circumcisionis, operalus est el mihi
bicundi sunl effusione sanguinis sui veluli malum inter gentes. » Et apte duo ubera, sicut duo hinnuli
Punicum. Sed fracto raalo Punico, candor inlerius gemelli caprex esse dicuntur, quia videlicet fétus
apparet, quia post mortem miraculis coruscant. sunl et filii Salvatoris nostri Jesu Christi, qui supe-
«Sicut turris David collum tuum, qux xdificala est rius per capreas designatus esl : hxc enim animalia
cum propugnaculis. » Collum sanclx Ecclesix prx- et acutissime vident, et niraia velocitate altiora con-
dicatores sancli et. doctores ejus sunt. Iidem enim scendunt. Sic et Christi doclores qux agenda sunt
hic designantur per collum, qui superius per oculos el ipsi vident, et aliis raonstrant, et'despeclis lerre-
vel per dentés ; sancli videlicet prxdicalores, qui nis ad superna nilunlur. < Qui pascunlur in liliis, »
veluli colla acceplos verbi cibos nulriendo corpori hoc est, delectantur purissiiras et nitidissimis sen-
transmiltunt, et vocem prxdicationis divinx audito- sibus Scripturarum.
ribus proferunt. Vel etiam sancli doctores per col- « Donec aspiret dies, » boc esl, dies illa xterna
lum signantur, quia sicut per collum caput et cae- veuiat, quara desiderabat Psalmista,dicens : <Melior
tera membra corpori conjungunlur, ita sancti docto- estdiesuna in atriistuis super millia ; >< el inclinen-
res quasi mediatores sunt inter Christum et reli- lur umbrx, » hoc est, transeant nioerores et pertur-
qnos quos inslruunt fidèles, et quasi Christum cor-1 ] bationes bujus sxculi. « Donec aspiret dies, » idest
pori suo, id est Ecclesix conjungunt. Hoc autem orialur dies. Apparebit enim dies, id est orielur,
collum turri David comparatur. David, qui inter- quando verus ille sol juslitix, id est Christus, appa-
prelatur manu forfis vel visu desiderabilis, Christum rebit ; et lune inclinabunlur umbrx, hoc est, omnia
significat. El iota quidem Ecclesia, civilas David, nubila moeroris et tenebrx prxsenlis sxculi pertran-
id est magni régis Chrisli est, qui est manu forlis, sibunt. Sed et si ipsam liiteram veliinus aspicere,
quoiiiam diabolum devicit, juxta quod Psalmista pulchre expressit ortum diei et noctis. Nam nox
dicil : « Dominus forlis et polens, Dominus polens in nihil est aliud nisi umbra terrx, qux sole descen-
pnfcKo.> Est et visu desiderabilis, quia (ut Aposto- dent consurgit. Sole autem iterum super terras
lus dicil) in eum desiderant angeli prospicere. Tur- ascendente, inclinanlur umbrx, id est cadit nox.
ris aulem civitalis hujus illi sunt qui vel scienlia Pascunlur ergo jn liliis donec aspiret dies et incli-
vel operationisperfeclionccxteris prxeminent.» Qux nentur umbrx, quia sanctorum doctorum in prx-
xdificala est cum propugnaculis. > Propugnacula senli tantum vila necessaria est prxdicalio et do-
sunl sanclarum Scripturarum divinarum sacramenla, clrina : nam iu alia vita, postquam apparuerit xter-
de quibus veluli jacula procedunt, quibus adversa- na dies el Imita fuerit nox prxsentis sxculi, non
iix repellunlur poleslales. « Mille clypei pendent ex ) necesse erit doceri aliquem, quia omnes, revclata
ea, omnis armatura fortium. > Mille clypei intelli- facie, gloriam Domini coniemplabunlur. Unde et Do-
guntur innumera defensionis divinx prxsidia, qui- minus per Prophelam dicit : Non docebit vir fratrera
bus sancta vallaïur et defenditur Ecclesia. « Omnis suum dicens, Cognosce Dorninum; omnes enim
armatura fortium, > id esl inslructio vel sanclx ope- cognoscenl me a minirao usque ad maximum. < Va-
rationis vel divinx prxdicationis. Et bene collum dam ad monlem myrrhx et ad collera Ihuris. > In
Ecclesix, hoc esl, prxdicalores et doctores turri myrrha, carnis mortificalio, vel passionum pro
Davidcomparantur, quia semper quasi in bello sunl, Christp lolerantia ; in tbure vero, sanclarum oralio-
pro defensionesanctx Ecclesix pugnanles. num devolio accipilur. Mons ergo myrrhx el collis.
« Duo ubera lua sicut duo hinnuli caprex ge- Ihuris mentes sanctorum sunt, excelsx per con-
melli. » Duo ubera Ecclesix eosdem significant san- templationein. Promittit ergo sponsus se ad montera
clos doctores. Nec niirum quod una eademque res myrrha; venturum, et ad collera tburis, quia illa}
diversis figuratur modis. Sancli enim doctores oculi mentes sua visitatione visilare dignalur, qux mem-
sunt. quia vitx vias quas ingrcdi debeant, subjectis bra sua cum vitiiset concupiscentes moriiucant,
319 HAYMONISIIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 520
qux etiam seipsas per sanclarum orationum studia jk Maligni enim spiritus leones vocantur propler su-
gratum Deo sacrificium faciunt. perbiam, pardi propter ferocitatem, vel etiam pro-
Tola pulchra es, arnica mea, et macula non est in pler mille artes nocendi, quia pardus varium animal
te. > Vox sponsi ad amicam suam sponsam. • Tota est. De his ergo montibus coronatur Ecdesia, quan-
pulchra es. > Omni (inquil) ex parle nullam recipis do principes sxculi ad fidem Chrisli convertuntur,
maculam neque rugam. Non enim soli doctores vel et non solum propter suas virtutes, sed etiam prop-
perfecti quique pulchri sunt ante oculos Dei, qui ter talium conversationem et salulem remuneratur
summa scienlia et conlemplatione prxeminent, sed Ecclesia. Potest et hoc in prxsenli accipi : Nam co-
eliam simplices quique fidèles, qui recta fide et bo- ronatur Ecclesia de vertice horum monliirm, quando
nis operibus exornantur, pulchri in oculis sponsi ha- subjectis principibus catholicx fidei, Ecclesia, qux
benlur. Nam ut Psalmista dicit, « bcnedixit omnibus antea premebatur, coronatur et gloriatur in Christo,
qui liment Dorninum, pusillis cum majoribus ; > ideo sicut factum est tempore Constantin, quando illo
dicit : « Tola pulchra es, i non pars tua. Hoc ideo converso mirabiliter glonficata esl Ecclesia. Coro-
dicimus, non quod aliquis in prxsenli vita sine pec- natur et de cubilibus leonum, et montibus pardo-
caio esse possit, cum scriptum sit: «Nemo est super rum, quando superbos et quosque sxvos ac dolosos
terram sine peccalo, nec infans unius diei ; > sed 1B convertit, et pro illorum quoque conversione xterna
ideo.quia fides perfecta et coelesledesiderium omnem prxmia recipit.
abstergit maculam levions peccati : non enim de « Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa, vulne-
gravibus nunc ratio est, qux qui commitlunt, jam rasli cor meum. > Sponsam et sororem suam, san-
sponsa Christi non sunt, nec ullam habent particu- ctani dicit Ecclesiam, qux et sponsa est, quia eam
lam hujus saneUe pulchritudinis. Hinc est quod sibi Chrislus incarnatus despondit, eamque einunda-
Joannes dicit,:.: Qui nains est ex Deo, non peeeat, tam sordibus peccalorum, dote Spiritus sancti sibi
subaudis peccalo *d mortem, non quod levi peccato conjunxit. Soror vero est, quia propter eam incar-
quis careat, sine quo vita ista non ducitur. Tota natus, fraler ejus fieri dignatus est, sicut resnrgens
ergo pulchra est Ecclesia, in quantum se castam et a mortuis dixit mulieribus : « Ile, nuntiate fratribus
immunem ab omni peccato cuslodit. Si quando au- meis. > Cum ergo dicit vulneratum se cor habere,
tem levi peccato fuscatur, cila poenitudine et fide magniludinem amoris expressit, quo sanctam suam
recta ad coelesledesiderium in ea prisca pulchriludo diligit Ecclesiam. Affirmât autem hoc ileranset in-
reparatur. culcans, « Vulnerasti cor meum, » ut tali itéralione
f Veni de Libano, sponsa mea, veni de Libano, quantum Ecclesiam suam diligit, ostendat. Qua au-
veni. > Libanus mons est Phoenicis. Interpretatur' " tem re vulneratum sit, subjungendo demonstrat :
autem ex Hebrxo dealbatio vel candidatio, ex Grxco <In uno oculorum tuorum, et in uno crine colli tui. »
autem thus interpreutur. Unde et supra, ubi loqui- Per oculos Ecclesia?, superius spiriluales sensus vel
tur: « Vadam ad montem myrrhx el ad colles ihu- doctores sanctos accipiendos esse diximus. Per cri-
ris, » collishabetur Libani. Vocat ergo sponsus spon- nes vero, multiludines subjeclarum plebium, quibus
sam suam candidatam baptismale, dealbalam nito- sancta decoratur Ecclesia. Et est sensus : Cum tola
re omnium virtutum, flagranlem studio sanclarum sis pulchra, o Ecclesia, et cum te ob multa diligam,
orationum. Vocat eam ut veniat, id est ut in virtu- prxcipue tamen nitor spiritualium sensuum et docio-
tibus proficiat. Non solum vocat Deus animam, rura tuorum sincerilas me détectât; simplicilas etiam
quando eam a vinculis carnis exulam ad coelestia subjeclarum plebium, qux pie et fideliter verbis do-
prxmia ducit, sed eliam per internam inspirationem ctorum obtempérant. Bene autem cum superius
ut in virtutibus proficiat hortalur. Quot enim in vir- pluraliler dixit oculos et capillos, hic singulariter
tutibus sancli proficiunt, quasi tôt passibus ad Deum dicit in uno oculo et in uno crine, ut per hoc unilas
lendunt, et tertio dicit, < veni, > quia vult eam per- sanctorum doctorum exprimatur. Unilas est enim
fectam esse in cogilatione, locutioue et opère. Vel coelestisdoclrinx, quam subjectis impendunt. « Unus
vocat eam primo, ul ad se veniat per fidem ; vocat enim Dominus, ut Apostolus dicit, una fides, unum
secundo, ut dignam coelesliumprxmiorum retribu- baplisma, » neenon et una devolio subjectorum fi-
tionem jam liberata a corpore accipiat ; vocat tertio, delium. Polesl et hoc quod dicit, < vulnerasti cor
ut in die generalis resurrectionis jam sumpto cor- meum, » de passione Chrisli accipi : > Vulnerasti cor
pore, duplici slola perpetuo ornala gaudeat. « Coro- meum, id est tuo amore fecisli ut ego in cruce vul-
naberis de capile Amanam, de verlice Sanir el Her- nerarer. Notandum vero quod dicit, « in uno crine
mon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum. » colli tui : > Per collum enim diximus doctores signi-
Amana ipsum dicunt esse montera Cilicix Amanum, ficari, et crinis Ecclesix collo adhxret, quo sub-
qui et Taurus appellatur. Sanir vero et Hermon jectx plèbes a sanctis docloribus nutriuntur, et
meutes sunt Judxx, in quibus leones el pardi ferun- eorum sanx doclrinx inhxrent, ac secundumiiloruin
tur habitare. Per hos aulem montes, sxculi potes- prxcepla vivere salagunt.
tates, reges videlicet et principes, inlelligunlur, qui < Quam pulchrx sunt mammx lux, soror mea
veluti montes in superbia extollunlnr, et malignis sponsa. » Per mammas superius eosdem doctores
spiritibus quasi leônibus et pardis cubilia prxbent. diximusfigurari, qu' et p«roculos designantur; nain
321 ENARRAT10IN CANTICACANTICORUM. 323
sancli doctores maiimix sunt, id est simplici do- ^ emittens, qui bis in anno colligilur, in aulumnp et
clrina humiles nulriunt; oculi sunt, cum summa vere. In aulumnali colleclione prxparantur arbores,
quxque et coelesliaprxdicant. Ait ergo : « Quam incisis corlicibus flagrantissirao oesialis ardore, ac
pulchrx sunt mammx lux, soror mea sponsa ; id est, sic prosiliente spuma pingui, qux concreta densatur,
quam pulchri sunt doctores tui, quoniam sermo illo- ubi nalura loci poscat, tegele palmea excipienle.
rum et eloquioprxeminel, et pondère sensuum pre- Quod in arbore hxsit, ferro depectitur, ideoque vi-
tiosus est. < Pulchriora sunt ubera tua vino. » Hic detur corticeum esse purissimum, id est candidum
versiculus jam superius expositus est, ubi dicilur : thus. Secunda vindemia est vere, ad eam hieme in-
< Meliora sunt ubera tua vino. > Et hoc notandum cisis corlicibus, rubrum hoc exil, nec comparandum
quod Ecclesia superius ubera sponsi sui laudavit di- priori. Creditur et novellx arboris candidius esse,
cens : < Meliorasunl ubera tua vino, > nunc vero sed veleris odoratius. Quod ex eo rolunditale gultx
vicissim sponsus sponsx sux ubera extollit, ut per pependit, masculum vocamus ; gultam concussu eli-
hoc unilas Chrisli et Ecclesix commendetur. Chri- sam, mannam vocamus.
stus enim caput est, et Ecclesia corpus ejus : prx-
cellit enim inilium prxdicationis evangelicx legalem « Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus con-
seulenliam. « Et odor unguentorum tuorum super clusus, fons signalus. » Sororem et sponsam suam
omnia aromata. > Unguenta Ecclesix sunt doclrina Ecclesiam dicit, quam ex ancilla sororem sibi esse
coeleslis charismala, vel eliam faraa virtutum, qux conslituit, et dote Spiritus sancti pigneratam sibi
de Ecclesia fragrat ; aromata vero intelliguutur lé- sponsam effecit. Hxc ergo Ecclesia bonus est, quia
virtutum germina profert, qux in con-
gales observaiiones. Super aromata ergo est odor spiritualium
aromalum vocabulis designalur. Con-
unguentorum Ecclesix, quia fama evangelicx per- sequenlibus
ieviionis transcendit omnem laudem legalis obser- clusus vero horlusest iste, quia sancla.Ecclesia Re-
vations. demptoris Domini sui adjutorio munita est, el prx-
< Favus distillans labia tua, sponsa. > Favus est sidio angelicarura virtutum vallala, nullis maligno-
mei in cera. Meiaulem in cera esl spirilualis inlelli- rum spiriluuin patet insidiis. Hxc ipsa Ecclesia est
in liltera. Labia Ecclesix favus distillans fons signalus. Fons ideo, quia doctrinx coeleslis
geulia ergo omnes in Christo credentes a
vocantur, quia sancli doctores, qui per labia desi- fluenlis maiiat, quibus
et veritalis scientia potat. Signalus
gnantur, spirilualia documenta proférant instruen- peccalis lavât,
dis fidelibus. Nec solum favus, sed etiam distillans vero fons est iste, quia evangelicx veritalis signacu-
vocantur Ecclesix labia. Distillai enim favus, ctim lo mumlus esl, ita ut neque hxrelici, neque maligni
raeilis copia exuberans jam non polest cereis cap- p, spiritus fidem catholicam violare aut irrumpere va-
sulis conliueri. Recte ergo divina Scriplura favus leaitt. Hic hortus, vel hic fons (id est Ecclesia) pri-
distillans vocatur, quia mullipliciler intelligilur et mum in parvo Judxx locello plantatus vel exorlus
variis seusibus exponilur, nunc juxta liiteram, nunc est, deinde per universum mundum disseminala
areolas suas vel rivulos suos emisit.
juxta allegoriam,nunc juxta moralitatem, nunc juxta. prxdicatione,
Unde sequitur :
anagogen , id est superiorem sensum. « Mei et lac
sub lingua tua. > Lac parvulis convenit, ideoqueper < Emissiones lux paradisus malorum Punicorum
lac designalur siiuplex doclrina, qua inilium creden- cum pomorum fructibus. >Emissiones Ecclesix (ul
tium imbuilur; mei vero, quod de rore coeliconfici diclum est ) increinenta sunl fidei et disseminatio
creditur, coelestemel spiritualem doclrinam signifi- prxdicationis. Qux emissiones paradisus sunl. Para-
cat, qux perfeclis el inslructis convenit. Sub lingua disus Grxce, hortus Latine, quia illa prituiliva Ec-
ergo Ecclesix mei el lac esl, quia aliquando coeleslia clesia, qux in Judxa quasi hortus fuit, per univer-
mysieria perfeclis, aliquando rudibus plana el sim- sum mundum multos hortos, id est Ecclesias emisit.
plicia aiiniiuiiant. « Et odor veslimentorum tuorum Mala aulem Punica, qux rubicundum habent.corli-
sicul odor ihuris. > Vesiimenta Ecclesix sunt bono- cem, eos significant qui non solum generali baplismo
rum operum oruamenia, juxta quod Joannes in Apo- D sanclificali sunl, verura eliara proprio sanguine in
calypsi dicil : «Byssinumeiiimjustificatior.es sancto- passione baplizati, martyres effectisunt. Fruclus ve-
rum sunU>Eiin Job dicilur: <Jusliliaindulus sum,et ro pomorum opéra significant virtutum, sive eos
indni me sicul ornamenloet diademate, judicio meo. > qui ipsas virtutes opère exercent. Emissiones ergo
Thure aulem diximus sanclarum orationum mundi- Ecclesix paradisus malorum Punicorum fuerunt,
liam. designari. Yesliinenla ergo Ecclesix ihuri quia priniura locum in Ecclesia post aposlolos mar-
comparantur, quia omnia opéra Ecclesix quasi ora- tyres obtinerunt, qui ipsam Domini passionem pa-
tiones sunt. In cunctis enim qux agit semper Dorni- liendo irailari sluduerunt, quamvis generaliler omnis
num deprecatur, et tali modo implelur illud quod mullitudo paradisus malorum Punicorum possil ac-
Dominus dicit : < Oportct semper orare. > Nec sem- cipi, qui mala Punica sunl, quia passionem sui Re-
per ante Dorninumhoc aliter iinpleri polest, nisi tola demploris semper in memoria relinent. El sicut ma-
nostra vila et conversatio talis sit ut in conspectu lum Punicum intra unum corlicem multitudincm
oratio depuletur. Thus arbor est Arabix, cor- continet granorum, ita in Ecclesia mullitudo fide-
tice el folio lauro similis, succuin amygdaloemodo liuminira fidemDominica;passions conlinelur. Hine
323 IIAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 324
A.postolusdicil : « Quolquot baptizali eslis in Chrislo A
. laquearia nostra cypressina, » quia videlicet sancti
Jesu, in morte ipsius baptizali eslis. i doctores prxdicalione sua Ecclesiam muniunt. Cum
< Cypri cum nardo, nardus et crocus, fistula el fistula ergo et cinnamomo universa ligna Libani in
cinnamornum cum universis lignis Libani. > Cyprus horto Ecclesix memorantur, quia sive humiles et
arbor est aromalica, semen simile coriandri ha- patientes, sive perfecti quique doclores eamdem fi-
bens, id est album et sublucidum, quod oleo coqui- dem habent in Ecclesia, el eamdem beatiiudinem
tur, el inde exprimitur, quod cyprus vocatur, unde exspeclant. « Myrrha et aloe cum omnibus priinis
regium ungucntum paratur. Legimus in Exodo quod unguenlis. » Myrrha arbor est cujus succus stacle
;nanna erat quasi semen album coriandri. Cyprus dieitur, tantae virtutis, ut quidquid de eo laelum
ergo et manna unam habent signiûcaiioncm. Signi- fuerit, ab omni pulredine et vermibus servetur il-
ficant enim gratiam coelestem, tanquam manna de lxsum. Aloe arbor est suavissimi odoris, adeo ut
cCeleslibus venieniem. Cyprus ergo in borto Eccle- vice thymiamatis altaribus adoleatur. Habet vero
six nascilur, cum fidèles quique docenlur graliam succum amarissimum, resistenlem putredini et ver-
coelestem omnibus prxferre, et per illam salutem mibus. Hinc et in passione Domini Nicodemus de-
sperare. Nemo enim suis virtulibus, sed sola gralia lulisse dieitur mixturam myrrhx et aloes quasi li-
Dei salvari potcst. Nardus lypus est Domiuicx pas- B i bras centum. Per has ergo arbores designalur car-
sinnis. Unde et Maria nardo pislica caput et pedes nis conlinenlia et caslimonia. Nam putredo luxu-
Jesu unxit. Nardus ergo in horlo Ecclesix est, cura riam solet designare, juxla quod Propheta de qui-
sancti quique memoriam Dominicx passionis vene- busdam dicit : « Compulruerunt jumenla in sier-
rantur, eique gralias agunt, quod intanlura eos di- core suo. » In horto ergo Ecclesix sunt myrrhx et
Iexerit, ut pro eorum salute el liberatione mortem aloe, hoc est, mentes coelestes et omnis corruptio-
susciperet. « 'Nardus et crocus. » Crocus aurosi cons immunes, audientes ab Aposlolo: « Pacem seela-
loris lrabet florem, ideoque significat charitatem. mini cum omnibus el caslimoniam, sine qua nemo
Sicut enim aurum inler omnia melalla pretiosius videbit Deum. > « Cum omnibus primis unguenlis.)
est, ita chantas inler omnes virtutes primatum te- Prima unguenta quid melius quam charitas inlelli-
nd, dicente Apostolo : « Nunc autem mancnt fides, guntur? de qua Apostolus dicit : « Adhuc excellen-
spes, charitas, major autem his est chantas. > Cum liorem viam vobis- demonslro,» ac deinde : « Si lin
nardo ergo crocus in horto Ecclesix nascitur, cum guis (inquil) hominum Ioquar elangelorum, charita-
membra Christi, hoc esl, fidèles quique charitalem tem aulem non habeam, nihil mihi prodest. » Post
Dei et proximi eflicaciter tenere sludent. Crocus au- myrrham et aloen bene prima unguenta ponunlur,
lem ferlur ignitas febres relïigerare, sic vera chari- 'C quia post carnis conlinentiam succedit vera chari-
las ardorem coiicupiscenlix sxcularis réfrigérât, et tas qux Deus est, quia Deus super omnia diligitur.
dileclionein Dei et proximi in meule accendit.» Fi- Neque eniin ilii qui mundana dilectione tcneniur,
stula et cinnamornum. > Fistula brevis esl arbus- hoc est qui voluptatibus et illecebris adhuc delectan-
cula, qux et casia vocatur, cortice purpureo. Signi- tur, hujus charitatis participes esse possunt.
ficat sanctos in Ecclesia, humililale et palientia « Fons horloruin , puteus aquarum vivenlium ,
prxcipuos, pauperes videlicet spirilu, quorum est qux fluunt impetu de Libano. > Fons hortorum ipsa
regnum coelorum. Purpureus aulem cortex significat est primiliva Ecclesia, qux veritalis scieniia hortos,
simililudinem passionis Chrisli, quam illi qui in id est Ecclesias per universum mundum dissemina-
vera humililale fundanlur, in corde semper relinen- tas irrigat, ipsa est et puteus aquarum vivenlium,
tes imitari salagunt. Cinnamoraum el ipsa brevis quia scienlia veritalis, qux est Ecclesia, in quibus-
esl arbuscula, sed niirsc viriulis et odoris, ideoque dam quasi fons est ubi patet, in quibusdam quasi
profeclum désignant humiiitalis, qux et per fistu- puteus ubi lalet, et ad liquidum ubi percipi non po-
lam dcsiganlur. Fistula ergo el cinnamornum in Ec- lest. Nam inler fontem et puteum hoc dislat quod
clesia sunt, cum sancti Dei bumilitalem el patien- fons et in imo et in superficie lerrx dicilur esse,
liam el in corde veraciter tenenl, et foris aliis osten- puleus vero semper est in imo. Ecclesia ergo fons
dunt. Quod aulem fistula rubicundum habet corli- est et puteus, quia mysleria Dei in quibusdam ve-
cem, cinnamornum vero cinercum habet colorem, luli fons facile capiuntur, in quibusdam vero cum
significat quia sancli Dei quanlo plus memores pas- diflicultate lanquam aqux puleo exlrahuntur. Aqux
sionis Redemploris sui, lanlo in oculis suis viliores viventes ipsa mysteria designantur Scripturarum,
el despectiores sunt, ditenles cum Abraham : « Lo- quia in se coelestem habent virlutem. At contra
quar ad Dorninum meum, quamvis sim cinis et pul- cislernx vocantur, id est collectiones aquarum, do-
vis; » el cum Job : « Idcirco me reprehendo, et ago cumenta hxrelicorum, de quibus Dominus per Pr
poenitentiam in favilla el cinere. » « Cura universis phelam : « Me dereliquerunt fontem aqux vivx, e
lignis Libani. > Ligna Libani pulchritudine el pro- foderunt sibi cisternas, cisternas dissipalas, qu
cërila te ac robore prexminent, ideoque significant conlinere non valent aquas. » Hx fluentes aqux
doclores et perfeclos quosque in Ecclesia, de qui- fluunl impetu de Libano, hoc est, manant de Eccl
bus superius domus Ecclesix lcgitur facta, dicente sia, qux abluta est et candidata bapiismate et boni
eademEeclesia : Tigna domoruin noslrarum cedrina, operibus, quod Libanus inlerpretaïur. De hoc Li
328 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 326
bano (hoc est, de Ecclesia) fluunl (hoc est, ema- A j perfectos quoque prxmiis coelestibus douera. « Mes-
nanl) aqux doclrinarum coelestiura, et hoc cum sui myrrham meam cum aromatibus meis. > Per
impetu, id est cum quadam virtule, qua omnia niyrrbam designantur illi qui marlyrio vitam finie-
hxrelicorum figmenta deslruanlur el subverlantur. runt, vel eliara carnem suam cum viliis el concu-
Hinc. et Psalmista : « Fluminis impelus IxtiGcat ci- piscentes crucifixerunt. Aromata vero sunt opéra
vitatem Dei, > id esl virtus divinorura eloquiorum, sanclarum virtutum, bonx opinionis odoribus fra
« Surge, Aquilo, et veni, Ausler, perila horiuni grantia. Melil ergo Dominus myrrham cum aroma-
meum, el Huant aromata illius. > Enùmeratis Ec- tibus suis, quando sanctos martyres, vel reliquos
clesix virtulibus sub nomine aromatum, sciens Do- electos bonis operibus insignes, ab bac vila falce
minus, qui est sponsus et rederaptor Ecclesix, ipsam raorlis prxcidil, alque ad maluritatem bonorum
Ecclesiam persecutionibus mulliplicandain, subse- operum perductos, in horrea supernx patriae recon-
quenler ipsam quodammodo jubet venire persecu- dit. « Comedi favum meum cura nielle meo, bibi vi-
tionem, non prxcipiendo, sed permitlendo. < Surge num meum cum lacle meo. » Per favum et vinum
(inquil), Aquilo, et veni Ausler.» Per Aquilonem et sancti prxdicalores figurantur ; per mei vero et lac,
Austrum, fiatus persecutionum el periurbaiionum boni audiiores. Favus enim sunt prxdicalores, qui
înielligunlur, contra Ecclesiam sxvieulium- Aquilo B 1 arcana et intima Scripturarum mysteria quasi mclla
quidem frigidissimus venius est, Auster calidns. El de favis producunt, el prxdicando aliis manifestant.
ideo per Aquilonem tcrrores et minx designantur, .Meivero boni audiiores, quia dulcedinem verbi Dei
per Austrum blandimenlorum decipulx. Quibus duo- attente suscipere eaqué deleUabililer pasci stu-
bus modis probalur Ecclesia, lerroribus videlicet et denl. Vinum sunl ipsi prxdicalores, quod et favus,
blandimeniis. Quod autem dicil : <Surge, Aquilo, et quia fortia sacramenla Scripturarum annunliant.
veni, Ausler, » non imperat malis, nec cogit eos ad Lac vero sunl infirrai quique audiiores, quibus
mala facienda, sed permittit, el facuitalem illis aperla mysteria quasi lac convemunl. Cura ergo ho-
dai, ul possint sxvire contra Ecclesiam, qua tenus rum omnium bona inicnlione Redemptor pascitur et
per illorum maliliam Ecclesia probetur, et illi gra- delectalur, et sic quasi favum cum nielle comedit, et
vius punianlur : novit enim Dominus malis homi- vinum cura lacté bibit. Possumus hoc eliam ad mor-
num bona quxdam facere, sed ipsam persecutionem tem electorum referre, quos Dominus comedit, cum
in polestale sua habet, ut non lai>tum sxvianl quan- ad xiernam vilain per mortem vocat, et corpori suo
tum voirait. Unde scriptum est : « Qui facit venlis (hoc est, societati electorum in illa jam coelesli fe-
pondus, > quia videlicet flalibus persecutionum mo- licitale Ixtanlium) conjungit. Quod si hoc de morte
dum imponiiquemdam, juxta quod Apostolus dicit : C ( sanctorum accipimus, debemus in vino eos accipere,
< Faciet cum tenlatione eliam provenlura ut possilis quorum animx jam coelesti felicitategloriantur : in
suslinere. » « Perfla (inquil) horlum meum, » boc favo vero eos qui jam corpore et anima in illa beati-
est, Ecclesiam meam, <el Quant aromata illius, » hoc tudine gaudent, quales sunt illi qui cum Domino
est, fragrantia virtutum, et odor bonorum operum surrexerunl. < Comedite, amici, et bibile, et in-
ex illa procédât. Quo enim acerbius Ecclesia con- ebriamini, charissirai. > Non solum Dominus profectu
culitur, eo majorem virlutum odorem ex se emittit. sanctorum gaudet, verum eliam nos hortalur ul illo-
rum virtulibus gaudeamus et ilios imiteraur : < Cora-
CAPUT V. edile (inquiens), amici, » hoc est, fidèles mei, qui
« Veniat dileclus meus in horlum suum, ut cora- amici mei eslis faciendo qux jubeo , charissirai mei
edat fructum pomorum suorum. » Audiens Ecclesia estis, perfeela me animi charilate diligendo. Com-
persecutionem vocari, tanquam se prxparans contra edite ergo, inquit, et bibile, id est sanctorum bonis
adversa , dicil : « Venial dileclus meus in horlum aclibus cougaudele, cl illos vobis ad imitanduin
suum, > hoc est, Chrislus sponsus meus venial, proponite. Notandum vero quod dicil, « Bibile et
quem loto corde diligo, ad Ecclesiam suam, ut co- inebriamini ; » Ebrielas aliquando iu Scripturis pro
mcdal fruclum pomorum suorura, hoc est, délecte- D 1 salurilaie ponitur, sicut de fratribus Joseph diclum
lur alque pascatur bonis operibus fidelium suorum. est: « Biberunt el inebriali sunl coram eo, » et Psal-
Nam cibus Domini bona nostra opéra sunt, sicut mista: « Visilasli lerram, eiinebriasticain, > id esl,
ipse fidem Samarilariorum vel genlium intuens, dixit satiasti et replesli. Hortalur ergo nos ul non solum
discipulis suis : « Ego cibum habeo manducare quem comedaraus et bibamus, verum eliam saluremur,
vos nescilis.» < Veni in horlum meum, soror mea quia sunt quidam qui comedunt et non saluranlur,
sponsa. »Desideranli Ecclesix ul ad se venial spon- quia videlicet deleclabililer prxdicalionem divinam
sus, respondet se jara hoc fecisse. Ego jam veni, audiunl, sed negligenter obliviscuntur, nec ad effe-
nam non esl imperanlis < veni, » sed praelerili tem,- clum boni operis quod audierinl perducunt. Come-
poris indicalivum. O soror mea sponsa, jam veni in dunt aulem et saluranlur qui verba vitx qux au-
horlum meum, jam visitavi Ecclesiam meam, sed el diunl, in inlernis sensibus recondunt, et opère ira-
«jiiolidievisilo, el virlutum illius pomis pascor, al- pière salagunt ; de quibus Psalmista dicil : « E.lenl
que odore fruor. Venio ad eâm, ul crranles corri- pauperes el salurauunlur. » Si vero ('il superius
Kara. infirmantes roborem. dubios confirmera, et dictum est) de morte sanctorum hoc acceperimus,
527 HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I.—COMMENT. B1BL. 528
amici et charissïmi ipsi sunt angetici spiritus, quos jA Dominus ostendit in Evangelio : < Et qui in tecto
»
jubet Dominus congratulari eleclis suis, cura ab hac est, non descendat tollere tunicam suam. Quod
vita ad xternx bealitudinis requiem transferuntur, est aperte dicere : Qui in subtimi contemplationis
ut tollat tunicam
juxla quod in evangelica parabola legitur : < Con- arce consistit, non descendat
id est ut iterum occupalionibus sxculi impli-
gratulamini mihi, quia inveni ovem meam qux pe- suam,
rierat. > cetur. Timet ergo Ecclesia, vel anima quxque san-
« Ego dormio, et cor meum vigilat. i Vox Eccle- cta , hac tunica exui, et in contemplalione sui Con-
ditoris requiescens, iterum reindui et sxcularibus
six, « Ego dormio, » quia àliquanlula pace largiente
sponso meo requiesco , nec laies palior pressuras, negotiis occupari. < Lavi pedes meos, quomodo
>
quales primitiva Ecclesia ; et ideo cor meum vigi- inquinabo illos? Lavi pedes meos, hoc est, acliones
lat, quia securius concessa mihi pace amori sponsi quibus nunquara pulverem tangere, hoc est, lerrena
mei inhxreo, et ad illum oculos cordis mei intendo. agere consueveram, dignis poenitentix fletibus ablui,
Sed quia hoc tempus non esl requiei, sed polius la- adeo ut nihil nunc nisi divina me libeat cogitare.
boris et certaminis, rursns sponsus Ecclesiam ad la- < Quomodo inquinabo illos? > kl est, quomodo fieri
bores excitât, et ad prxdicationis certamen horta- ' potest, ut iterum ad cogitauda cadnea et lerrena
lur. < Vox dilecli mei pulsanlis. > Puisât dilectus, B redeam qux nunc ex occupalo et libero corde, di-
cum Christus fidèles suos ad profcctum virtutum vino fruor contuitu?
borlatur : sive puisât, cum eos ut proximos prxdi- « Dilectus meus misit manum suam per foramen,
cando lucrcnlur admonet. Est et tertia pulsatio, et Tenter meus iutremuit ad taclum ejus. i Dileclus
qua puisai electos suos Dominus, cum per oegritu- manum per foramen miltit, et venlrem tangit, cum
dinis raolesliara esse mortem vicinam désignât. De interna conditor inspiratione cor visitai, et ad pro-
qua pulsatione in Evangelio dieitur : Ut cum vene- fectum virtutum accendit, seu etiam cum nos ad
rit et pulsaverit, confestim aperianl ei. Sed hoc loco memoriam operum suorum revorat, ut cogilemus
pulsare dicilur hoc est, Ecclesiam ad opus prxdica- quia cum Deus essel, pro nobis homo fieri dignalus
lioms instigare. < Aperi mihi, soror mea, arnica est, ut terrena nostra suscipiens, coelestes nos face-
mea, columba mea, imraaculata mea. > « Aperi mihi, ret, et moriendo pro nobis , vitam xternam nobis
soror mea. » Spror.-quia cohxres es-regni-mer fecta : donaret. Quod cum fit, venter inlremuit, quia cum
«arnica mea, > quia de jugo servitulis liberata arcana lalia cogitare incipimus, cordis nostri arcana se
veritalis mex cognovisli : < columba mea, > quia spi- conculiunt, dum stupère incipimus, quanta digna-
ritus mei dote es sanctificala : «imraaculata mea, »quia tione hxc Conditor pro nobis agere dignatus est. Nam
effusione mei sanguinis ab omni peccatorum macula C quod venter cor significet, oslendil Propheta, di-
purgala es.« Aperi mihi,» hoc est, de quiele et otio dicens : « Ventrera meum, venlrem meum dolco. »
lectx libi contemplationis egredere ad opus prxdica- Quod quid esset ostendit, dicens : < Sensus cordis
tionis. « Quia caput meum plénum est rore, et cin- mei dissipati sunt. >
cinni mei guttis noclium. » Caput Ecclesix (ut Apo- i Surrexi ut aperirem dilecto meo. > Aperimus
stolus dicit) Christus est, cincinni vero sunt intimx dilecto, non solum cum adventum ejus suscipimus,
cogilationes sanctorum, qux non laxe et dissolute verum etiam cum atiis prxdicamus, et eos qui per
fluunt, sed vinculo limoris et amoris Dei colliganlur. malitiam pectus clauserant, nostra prxdicalione
Ros vero el guttx noctium hoc loco tenebrosas et conversos , facimus ut ipsi quoque januam cordis
infidelilate plenas , frigidasque meules désignant. Christo aperiant. Bene autem primo dicilur, « Sur-
Caput ergo sponsi plénum est rore, cum sxculares rexi, i deinde, « ut aperirem dilecto. > Qui enhn
quique a charilate Dei torpescunt, el juxla quod Do- prxdicando aliorum corda Chrislo vult aperire, prius
minus dicil, abundanle peccato refrigescit charitas. débet surgere, hoc est-ad studium bonorum operum
Et cum taies sanctos Dei coelestia méditantes per- erigi, et opère implere quod prxdicat, ne forte aliis
sequuntur el odiunl, quasi cincinni sponsi pleni sunt prxdicans ipse reprobus efliciatur. Hinc et Lucas de
gtittis noctium. Cum ergo laies multiplicanlur, el B Domino dicit : « Qux coepit Jésus facere et docere. »
gravant Ecclesiam, tune sponsus admonet sponsam Prius dicit « facere, deinde docere. » « Manus mex
suam ul surgat et operi prxdicationis insistât. distillaverunt myrrham, et digili mei pleni myrrha
« Exspoliavi me tunica mea, quomodo induar probalissiraa. » Per manus quibus operamur, ipsa
illa ? » Provocata Ecclesia a sponso suo ad oflicium operalio designalur ; per digilos vero discretio
prxdicationis, respondet : < Exspoliavi me tunica operationis, quia in nullo membro tanlx sunt di-
mea, quomodo induar illa? >Exui me curis et occu- stincliones articulorum, quanta; in digitis. Manus
pationibus hujus sxculi, sine quibus oflicium prx- Ecclesix myrrham stillant, cum prxdicalores ejus
dicationis aut vix aut nullatenus agitur : el quomodo continentix et mortification carnis sux operam
fieri potest ut iterum ad ea qux deserui revertar? 1 dant, dicentes cum Apostolo : « Castigo corpus
Nam qui se ad.oflicium prxdicationis adaptât susci- meum, et in serviraient redigo. > Sive cun pro
piendum, débet quoque lemporalia subditis provi- Chrislo mori parati sunt, sicut Joannes dicit : < Si
dère, qux sine magna sollicitudine agi non possunt. Christus pro nobis animam suam posuit, et nos de-
Quod aulem tunica sollicitudines et curas significet, bemus pro fralribus animas poncre. > Digili vero
54a< ENARRATIO IN CANTICA CANT1CORUM. 350
sunt pleni myrrha probatissiraa, cura ipsum opus A qui civitatem Dei (id est Ecclesiam) circumeunt,
mortifications subtililer discernimus , utrum pro pervigilem ejus curain agenles, quo illam el ab.ad-
inluitu supernx raercedis fiai, an pro laudibus sx- versariis lueanlur, et verbo suo vel exemplo ad coe-
culi. Qui enim pro humanis favoribus jejunat, vel leslia desideria accendant. Inveniunt ergo sponsam
abstinenlix sive continentix operibus insislit, in dilectum quxrenlem, cum sancli doclores animam
manibus quidem myrrham habel, sed in digitis non coeleslibusdesideriis intentam , vel présentes ver-
habet, quia non discernit quare hoc facial. De qua- bo , vel absentes Scripturis suis inslituunt et in-
libus Dominusdicit : « Receperunt mercedem suam. » formant. « Percusserunt, inquil, et vulneraverunt
Sive. manus sponsx distillant myrrham, cum operi- rne. » Verbum Dei gladius esl, dicente Apostolo :
bus sanctx Ecclesix, castimonioe vel sanclx conti- « Vivus est sermo Dei et efficax , et penetrabilior
nentix seipsos aptant. omni gladio ancipili, et perlingens usque ad divi-
« Pessulum ostii mei aperui dilecto meo, al ille sionem animx ac spiritus.
|Hoc gladio sponsa per-
declinaverat atque transierat. » Pessulum ostii ape- 'cUtitur et vulneratur, quando proe;!icatoris sermo
rit, cum Ecclesia vel fidelis quxque anima cor adde Deo loquitur, et auditores veluli quodam spiculo
venienli Conditori pandit. « At illo declinaverat at- cOmpunclionis et amoris Iransfodii. « Tiilerunl pal-
que transierat. » Plerumque enim cum spiritualia B " Iium meum mihi. > Hoc hic pallium, quod superius
quxque traclare volumus, quanto subtilius intendi- tunica intelligitur, ubi dicilur : t Exspoliavi me
mus, tanio acies cordis reverberalur. Unde Salo- tunica mea, » tegmine videlicet soecularium desi-
mon dicil : « Dixi, sapiens efficiar, el ipsa longius, deriorum : quod custodes auferunt, quia quidquid
recessit a me. » Psalmista quoque dicit : « Acce- de amore prxsenlis sxculi in menle alicujus re-
det homo ad cor allum, et exallabitur Deus. » Quanto, manserit, totum sancti doctores auferunt, et eam
enim quisque magis ad contemplationem divinam! solummodo sponsum Christum diligere faciunt. Hi
purificalione carnis cor sustollit, tanlo altius quodI laies possunt dicere cum Apostolo : « Mihi mundus
quxrebatcsse invenil. Dicit ergo : < Ille declinaveratt . crucifixus est, et ego mundo. » t Custodes muro-
atque transierat, » quia nemo eum in prxsenli vita, rum. > Mûri civitatis sunt sancti doctores Ecclesix.
sicuti est comprehendere potest. « Anima inea li- Custodes aulem murorum illi sunt qui etiam eos
quefacta est, ut dileclus locutus est. » Quanto (in- instruunt, qui aliis quoque pnedicare possunt, qiia-
quil) vicinius adventum sponsi mei persensi adj lis erat Paulus, qui Tiraothetim , Tilum ,»muros
tactum secretx inspirations, lanto magis quidquidj utique hujus civitatis, instruebat et custodiebat,
in me erat frigidum, incaluit, ita ul nihil jam libeatt hoc est exhorlabatur ad perfectionera boni ope-
nisi in lacrymas resolvi. Loquitur enim sponsus, C * ris.
CWBinterna sui inspiratione Chrisli sanclara ani- « Adjuro vos, filix Hierusalem , si inveneritis di-
mam inspiral, eique coeleste desiderium suggerit, lectum meum, ut nuntietis ei quia amore langueo. »
et iia eo Ioquenle liquefil, quia quo magis coele- Filix Hierusalem sunt animx fidèles, qux vel ad-
stibus afflatur desideriis, eo amplius lerrenis emori- hucin prxsenli peregrinantur,vel eliam Chrislo fruun-
tur, et quasi insensibilis mundo efficilur, solumque„ tur. Filix Hierusalem , id est filix illius supernx
coelesli desiderio vivit. Hoc est quod eliam per pro- civitatis in qua est summa pax et félicitas divinx
phelam dicilur : Quis cxcus nisi servus meus?, contemplationis. Sed hoc loco filias Hierusalem ani-
Quis surdus, nisi ad quem nuntios meos msi? « Qux- mas debemus accipere Deum desiderantes , sed ad-
sivi, et non inveni illum. Vocavi, et non responditt bue in hac peregrinatione versantes. Adjurai ergo
mihi. > Ingeminat iterum causam doloris sui. Om- sponsa filias Hierusalem, ut nuntient sponso quia
nibus quidem se pie quxrentibus adest Dominus s amore languet, cum anima fidelisfidèles alios Deum
semper, se invocantilvus resporidet, id esl ad salu- desiderantes adjurât, ut Chrislo insinuent, eique
tem exaudit, sed plerumque fidelem animam se desi- nuntient suo illam amore leneri. Bene autem se
derantem, et ad se venire cupienlem non exaudit, , amore languere dicit : quanto enim magis superna
ad hoc ut ita se ei in prxsenli ostendal, sicul se in„ D desiderare coeperil, lanlo erga ea qux mundi
sunl,
futunira ostensurum promiltil, vel eliam non re-,. languescit. Nec mimm si laies languere dicuniur,
spondet, id est non exaudit, ad hoc ut libito suo0 cum Apostolus eos morluos dicat : t Mortui (in-
sanctus quisque vinculis corporis exualur, et liber,r quiens) eslis, et vila veslra abscondila est cum Chri-
amptexibus sponsi sui demulceatur. Nam quando0 sto. » Ita ergo adjurant! sponsx respondent filioe
Apostolus dicebat : < Cupio dissolvi et esse cum n Hierusalem.
Chrislo, » quasi quxrebat inhaerere sponso suo, et;t « Qualis est dileclus mus ex dilecto, o piilcher-
vocabat illum desiderio mentis, sed tanien non re-.. rima mulierum? qualis est dileclus Unis ex dilecto,
spondebat illi, quia non slatim de corpore eum libe- >. quia sic adjurasti nos? » Hoc tune fit quando quis
rabat, sed adhuc laboribus exerceri, et utililalibus iS fidelis fratrem fidelem alloquitur, et invicem sibi
Ecclesix insudare permittebat. coelestium desideriorum verba suggérant, quibus se
« Invcnerunt me custodes qui circumeunt civita- !- ad supernorum amorem accendunt. Lidica mihi, in-
tem, percusserunt me, et vulneraverunt nie. » Vigi- i- quit, jam desideranti, jam ad visionem Conditoris
les qui custodiunt civitatem , sancli sunt doclores, s, mei pervenire cnpienii, qualis esl dilectus trais, hoc
PATROL. CXVIJ 11
est qualiter Christus amari debeat. Jam dudum, A elatis palmarum comparantur, quia fidelium multi-
inquit, illum limere coepi, sed jam charitate timorem tudines et virore fidei gaudent, et ad xterna desi-
expelïenle, opto audire'verba quibus ad amorem deranda extollunlur, atque dulcedinem supetnx
illius accendar. Tu ergo qux illum jam amore qux- suavilatis dégustant, quam quanto magis percipiunt,
ris, ejusque amore langues, die mihi qualis est di- tanto magis in oculis suis peccatores sibi et contem-
leclus tuus ex dilecto. Dilectus ex dileclo, Filius est ptibiles esse videntur. Unde sequilur : « Nigrx quasi
ex Pâtre, sicul est Deus de Deo, 'lumen de lumine. corvus. > Comx enim sponsi nigrx sunt quasi cor-
Vel etiam « dilectus tuus ex dileclo, » Christus est vus, quia fidelium multiludines sux fragililatis sibi
ex ea parte, qua diligendus est, non ex ea qua li- conscix sunt, et nihil se boni ex se habere nove-
mendus. Nam limere magis imperfectorum est, quos runt. Vel eliam « elalx palmarum » sunt in speet
timor a peccalis revocat, amare vero perfecto- Victoria : « nigrx vero quasi corvus, » quasi despe-
rum. Jam ergo interrogeât qualis sit dilectus ex cti et contemptibiles sunt pressuris hujus sxculi.
dileclo, id est qualiler Christus amari debeat, vel Elatx palmarum sunt sancti, quia per gratiam Dei
qualis sit erga illos qui illum tantum amare nove- ad coelestis victorix palraam tendunt ; nigrx vero
irunt. quasi corvus, quia per se infirmos et peccatores
«.Dilectus meus candidus et rubicundus , eleclus B I se esse cognoscunt. Possunt eliam comx sponsi
ex millibus. » Vox respondenlis Ecclesix : « Dile- angelicx virtutes accipi, qux Deo specialiler inhx-
ctus meus candidus et rubicundus : » candidus vir- reni, sicut comx capiti, eumque a vicino conlem-
ginilale, rubicundus passione. Candidus, quia sine plantur. Qux bene elalis comparantur, quia nun-
peccato ; nam sine peccato est conversatus : « pec- quam a status sui rectitudine inclinantur, sed in
calum enim non fecit, nec inventtis est dolus in dignilate oflicii sui immaculale permanent, qux
ore ejus. » « Rubicundus, » quia « lavit nos a pec- quanto magis clariiatem sui conditoris contemplan-
calis nostris in sanguine suo. « Electus ex millitur, eo amplius quam' utile sit omne creatum, in ejus
bus. » Singulari enim gralia homo Christus in om- comparalione aspiciunt, et ideo nigrx quasi corvus
ni humani generis massa refulsit, quia per illum esse dicuniur.
proposuit Deus salvare genus humanum, et ipse « Oculi ejus sicut columbx super rivulos aqua-
est mediator Dei et hominum Jésus Christus; de rum, qux lacle sunt lolx. > Oculi ejus dona sunt Spi-
quo Psalmista: « Non est qui faciat bonura,non ritus sancli. Quod ostendit Joannes in Apocalypsi,
est usque ad unum. > Et Salomon : « Virum de mille dicens : « Vidi agnum tanquam occisum, habentem
unum reperi, » id est Christum, et ipse in psalmo : cornua seplem et oculos septem, qui sunt sep tem
« Singulariter sum ego donec trauseam. » « Ele- (C spiritus Dei missi in omnem lerram. » Liide^t
-dus ergo ex millibus, » quia ex omni mullitudine bene columbis super rivulos aquarum comparantur,
sanctorum solus dignus fuit audire : t Hic est filius quia Spiritus sanctus puris et sinceris menlibus de-
meus dilectus, in quo mihi complacui. > leclatur. Non enim super stagna vel paludes, sed
< Caput ejus aurum optimum. > Caput sponsi super rivulos aquarum columbx résident, quia (ut
Deus est, juxta quod Apostolus dicit, « Caput Chri- diclum esl) Spiritus sanctus castas et mundas men-
sli Deus, » quod auro optimo coinparalur, quia sic- tes sibi babitaculum facit. « Qux lacté sunt lotoe, »
ut aurum omnibus melallis pretiosius est, ita Deus quia (ut diclum esl) Spiritus sanctus lactis nomine,
oranipotens a se factis bonis prxcellit et superemi- id est Dei gratia intelligitur, qux per Spiritum san-
net. Unde Dominus : « Nemo bonus nisi solus Deus.» clum Ecclesix tribuitur, et qua veluli lacté parvuli,
Caput ergo sponsi aurum optimum est, quia Dei ita Ecclesia nutritur. Possumus per oculos sponsi
bonitas est ineffabilis, omnium rerum bonilatem doctores accipere, qui columbis comparantur propter
Iranscendens, quia nihil bonum, nisi participatione ; innocenliam et simplicilatem. Hx columbx super
hujus summi boni. « Comx ejus sicut elatx palma- rivulos résident, ut adventum accipilris a longe
rura. > Comx sponsi sunl multitudines fidelium , per• prospiciant et prxcaveant, sic et sancti doclores aqua
fidem et dileclionem Deo adhxrentes , qux elalis; D J baptismatis perfusi, nitore castilatis el sanclimonix
palmarum comparantur. Elalx palmarum sunt ramii dcalbali sunt, « et résident juxta fluenta plenissima >
prodiictiores et excellenlipres, inlerdum aureosii hoc est juxta Scripturarum exuberantem scientiam.
isolons, crispantes, el semper ad excelsa tendentes, Si quid vero putamus dislare inter rivulos et
et nunquam virorem suum amiilenles. Taies ergo» fluenla plenissima, dicendum est, per rivulos Vêle-
dicit comas sponsi sui Ecclesia, crispas videlicet ell ris Teslamenli Scripluras designari : per fluenta
rutilas. Nonnulli dicunt elatas palmarum, speciemi plenissima, copiosam sancti Evangelii Scripiuram
arboris esse aromalicx, quam Latine abietem sives accipi. Istx ergo columbx et super rivulos aqua-
spatas vocant. Nam Grxce abies èlàm dieitur. Estt rum sunt, et juxta fluenta plenissima résident, quia
autem species hxc apta conficiendis unguenlis. Abie- sancli doctores assidue tam Veteris Veslamenti quam
tem vero hic non magnam illam arborera, qux estt Novi mysteria perscrutanlur.
navigiis et domibus apta, sed ( ut diximus ) speciemi « Genx illius sicul. areolx aromalum, consilx a
aromalicx arboris debemus accipere : hxc juxtaÎ pigmentariis. > Genx sponsi, modesta Chrisli pietas,
itleram de elatis palmarum Comx ergo sponsii vel severitas, sive habitus vullus illius accipilur.
S53 ENARRATIO IN CANTICACANTICORUM. 534
Genx enim illius erant, cum exsultaret in spiritu, A fecit, nec dolus inventus esl in eo ullus. Fragilita-
ut Evangelium dicit, vel cum fleret super mortuum lem quidem carnis assumpsit, sed tamen totius pec-
Lazarum, vel coin doleret super perituram Hierusa- cati immunis fuit, sicut serpcns xneus a Moyse in
lem, et plura id genus. Hx genx sponsi areolis aro- deserto exallalus, figuram quidem serpenlis habuit,
malum comparantur* sicut enim areolx aromalum sed malitia veneni caruit. « Distinctus sapphiris. >
oplime compositx et ordinalx aspectum intuenlium Sappbirus lapis est, coeli sereni habens colorem ,_
délectant, eisque odoris sui gratiam propinant, ita unde in visione Domini dieitur : « Et videront Deum
Christi mansuetudo et absentes faraa, et prxsentes Israël, sub pedibus ejus quasi opus lapidis sapphiri,
re ipsa detectabat, et ad sui dileciionem provocabat. et quasi coelumcum serenum esl. » Per sappbiros
Hx areolx a pigmentariis consilx sunt. Pigmentarii ergo opéra divinx majeslalis inlelliguntur, qux in
sunl prophetx vel apostoli, quorum alteri hxc om- carne perficiunlur. Venter ergo .sponsi distinctus
nia futurs, alteri jam facta descripserunt. « Labia erat sapphiris, quia humanitas Chrisli coeleslibus
illius lilia distillantia myrrham primam. > Per la- virtulibus refulgebat. Nec plenus dieitur esse sapphi-
bia sponsi, Verba Domini nostri accipiuntur, qux ris,'sed « distinctus, » ila videlicet, ut inter sap-
liliis comparantur, quia caudoris oelerni prxmia an- pbiros appareret eboris candor, quia sic Dominus
nnnliant: distillant myrrham primam, quia per! g operabatur ea qux divinilalis erant, ut nihilominiis
carnis morlificationem ad hxc perveniendum do- perliceret ea qux erant humanilalis, el non relin-
cent. Vel eliam liliis labia Domini comparantur, queret ea qux erant divinitatis. Dislincla est enim
quia castilalis illa et mundilix opéra docent. Distil- operalio in Christo divinitatis el humanilalis. Nam
lant primam myrrham, quia quxcunque adversa pa- quod esuriebat, quod sitiebat, quod flebal, quod las-
tienter perferenda insinuant. Labia Domini lilia sabatur, quod ad ultimum cruciligi et mori poterat,
erant, cum docens in monte diceret : « Beati pau- humanilalis opéra erant : quod vero mortuos susci-
peres spiritu, beali mites, beati miséricordes, beati labat, quod omnibus infirmanlibus succurrebat,
mundo corde. » Distillant myrrham primam, cum quod seipsum a raortuis resuscitabat, evidentissima
post hxc subjungeret: « Beali qui persecutionem erant opéra divinitatis.
patiunlur propter jusiitiam. » « Crura illius coluranx marmorex, qux fundatas
« Manus ejus lornaliles aurex. » In manibus nam- sunt super bases aureas. » Crura sponsi itinera sunt
que sponsi, digne operatio Salvatoris accipilur. Si- Salvatoris, quibus homo lieri et ad nos venire digna-
cut enim quis lorao facile operatur, nec régula ulla tus est. Qux recle columnis marmoreis comparantur,
indiget, sic operalio Salvatoris facilis erat: quid- quia nihil marmore forlius, nihil columna rectius.
quid enim volebat, illico perficiebat, quia « dixit et Et crura sponsi columnx marmorex sunt, quia om-
facta sunt ; » et de quo Evangelista, < Erat quasi in nia ilinera Domini et fortia el recta sunl. De ejus
potestale habens sermonem. » Aurex enim erant, forliludine dicit Psalmista : « Exsultavit ut gigas ad
quia operatio illius divinilalis peragebatur polenlia : currendam viam , a summo coelo egressio ejus. »
nam in auro divinilas figu/alur, quia sicut aurum De recliludine alibi : « Justus Dominus et juslilias
cxtera melallaanlecellit, el preliosius est, ita divi- dilexit, xquilatem viditvultusejus ; » et, « Universx
nilas suis omnibus operibus ineffabili modo prxcel- vix Dominimisericordia el veritas. »Hxc crura su-
lit. < Plenx hyacinlhis. > Hyacinthus lapis esl aerii per bases aureas fundata sunt, quia omnia qux per
coloris. Quid ergo in hyacinlhis, nisi spes et desi- Christum vel in Chrislo agenda erant, divinilalis
derium coelesleaccipilur ? Et manus Domini plenx consilio ante mundi constitutionem prxordinala et
sunt hyacinthis, quia omnis ejus operatio nos ad prxfinita sunt. Aurum enim quod (ul sxpe diclum
spem et desiderium supernorum excilat. Hyacinthus esl) splendidius et pretiosius est cxleris metallis, di-
esl etiam flos aromaticus, coloris purpurei bonique vin! consilii sincerissiraum secrelum significat. De
odoris. Minus Domini plenx sunt hyacinlhis, quia in basibus enira aureis columnx marmorex procedunl,
eruce clavis perforât», et rubore sui sanguinis quasi n quia ab initio sxculi prxordinala est incarnalio, na-
colore purpureo respersx sunt. Sed superior expo- tivitas, passio, et resurreclio Salvatoris, cxteraque
sitio de hyacintho lapide, melius hic convenit. In mysteria quibus humanum genus redimeretur. Unde
alia translatione < lapis > babetur. Dicuntur enim et Prophela laudans Deum dicebat : Domine Deus
manus ejus lornaliles, plenx tbarsis. Tharsis lapis meus, honorificabo te, laudes dicam nomini tuo qui
esl quem nos cbalcedoniura dicimus. « Venler ejus facis mirabiles res : consilium tuum anliquum ve-
eburneus. > In membris humani corporis nihil ven- rum fiât. « Species ejus ut Libani, electus ut cedri. »
tre fragilius, nihil tenerius : ideoque per venlrem Libanus Phoenicis est mons, terminus Judx» con-
fragilitas assumptx humanilalis in Christo accipilur. tra septenlrionem, et est excelsior cxleris montibus.
Ebur aulem est os elephantis, quod animal dicunt Arbores illius monlis et procerilate et specie ac ro-
esse caslissimum, et naturx frigidissimx : unde et bore exierarum sylvarum ligna prxcellunt. Sicut
a dracone, qui calidx nalurx est, vehementer ap- (inquit) Libanus cxleris montibus Judxx lerrx pra>
petilur. Venter ergo sponsi eburneus est, quia as- cclsior est, ita Redemptor nosler speciosior est om-
-sumpla humauilas Redemploris, nullam corru- nibus electis, quia speciosus est forma prx filiis ho-
ptionem, nullam labera admisil. Peccalum enim non minum. Et sicul pulchrior est et orocerior cxierii
35S HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. o5G
arboribus, lia et ille gratia divinitatis prxcellit om-ÀA CAPUT VI.
nés ab initio sxculi sanctos. < Dilectus meus descendit in horlum suum ad
areolam aromalis, ut pasealur in horlis, et lilia
« Gullur illius suavissimum. > Superius per labia » Jam supra docti sumus qui sit horlus
colligat.
sponsi, verbaejus intellecla sunt, nunc per guttur Christi, sancta videlicet Ecclesia, de qua superius
îpsorum verborum interior dulcedo significalur, qua diclum est : « Horlus conclusus soror mea sponsa. t
inlelleclus noster reficilur. Unde et Psalmista : «Gu- Descendit Christus in horlum suum ad areo-
» (inquit)
stale el -videte quoniam suavis est Dominus. Et lam,
Domini facile quem ipse prxparavit et excoluit, quem virtu-
multi quidem verba intelligere pos- tum germinibus consevit, quem sua gratia illustra-
sunt, sed pauci sunt qui dulcedinem illorum valeant vit, quem muro sux custodix ab incursu maligno-
penetrare ; hoc est qui praxepta Dei ex amore et rum spirituum défendit. Et bene in hortum suum
desiderio studeant adimplere. « Et totus desidera- descendisse nam in horto sepeliri voluit, et .
dieitur,
bilis. » Ac si dicerel : Quid per singula membra ejus
? Totus est desiderabilis primura Marix Magdalenx in horto apparuit, inique
describendo immoror spon- Ecclesix consecravit. Descen-
sus meus. Totus, inquit, quia perfectus Deus, per- quodammodoprimilias
disse dicilur, quando de superioribus et coeleslibus
feclus homo. Totus ergo desiderabilis est, quia an- ; sedibus in hortum descendit, quem ipse humili loco
B
gelos et electos quosque ad suum accendit deside- plantavit : sed ad hoc ipse descendit, ul horlus (id
rium, juxta quod Apostolus dicit : « In quem desi- est Ecclesia) ejus ad ipsum ascenderet. Unde et in
dérant angeli prospicere, » et quo vicinius accipilur, de horto, id est Ecclesia sua, dicit :
sequenlibus
hoc majori desiderio ad se aspiciendirm provocat In- « est ista qux ascendit per deserlnm ? » «Ad
el iste est amicus Qux
mentes. « Talis est dileclus meus, areolam (inquit) aromatis. » Per areolam anima cujus-
tneus, filix Hierusalem. > Dilectus, quia per fidem et que fidelis inleliigitur, qux disciplina coelesti exculta
tharitatem illi ihhxreo : amicus vero, quia me de et
amicam suam el secre- diligenler composita, ac laterum parililateexqua-
vinculo peccali redemptam, drala est. « Ut pasealur (inquit) in hortis, » id est
torum suorum consciam facere dignatus esl. Quem ut piis sanctorum laboribus deleclelur. Ipse enim
quanto nlugquisque diKgit, tanlo amicitia ejusdignior bonis noslris pascitur, in tantum, ut in paupere ipse
relicialur. «Et lilia (inquit) colligat, » hoc est, ut san-
« Quo abiil dileclus tuus, o pulcherrima mulie- ctas animas virtulismalurilate ad perfeclum candorem
rum? » Vox est filiarum Hierusalem, id est Eccle- perduclas, ab boc mundo ad se colligat et secum in x-
siarum, sive etiam animarum sanclarum. Nam lernabealiludinegauderefaciat.Lilia enim sanctx sunt
C
sponsa Chrisli Ecclesia est, filix Hierusalem ipsa animx, virtutum studiis et bonis operibus candidalx.
Ecclesia esl, qux ex singulis fidelium anirnabus « Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi, qui
constat. Aiunt ergo : «Quoabiit dileclus tuus, o pul- pascitur inter lilia. > « Ego dileclo meo, > subaudi-
cherrima mulierura? Quo decltnavit dileclus tuus? tur, gratiam pastionum prxparo ; « et dileclus meus
etquxremus eum lecum.» Adjuraverateniin superius mihi, » gratiam perfectlonis, vel prxmium xternx
ipsa sponsa filias Hierusalem, ut nunliarent sponso remûnerationis prxslabit. Sive, « ego dilecto meo »
quod amore ejus langueret ; interrogaverant eaedem in meipsa mamsionemparo, et dilectus meus mihi,
filix Hierusalem, qualis esset sponsus, et illa conse- quia ipse in ine habitat, et me in se habilare facit, sicut
quenler formam sponsi sui exposuerat ; nunc inter- ipse in Evangelio dicit, « Ego in vobis, et vos in me. »
rogant ipsx filix Hierusalem quo abierit sponsus « Pulchra es, arnica mea, suavis et décora sicut
ille, ut quxrant eum cum ea : hoc faciunt sanctx Hierusalem. > Quxrebat Ecclesia sponsum suum
animx, quando ad invicem de xterna salule collo- tanquam absentem, sed ille ut se semper prxsenlem
quuntur, flagrantes amore Christi, et ejus aspectum oslenderet, eique de se colloquenti seque desideranli
desiderantes; sive eum diligenter invesligant, in semper adesse demonslraret, cito respondet : « Pul-
quorum maxime cordibus Christus requiescit, ut chra es, arnica mea, suavis et décora sicut Hierusa-
eorum exeraplo et conversatione xdificenlur. Notan- " lem. » Pulchra es, quia maculam et rugara non ha-
dum-autem quod dieitur, Quo abiit, vel « quo decli- bes peccati, sed omni uitore virtutum vernas. «Arnica
navit dilectus tuus? > Quasi enim ad tempus déclinât mea, » Ecclesia vel anima quxque fidelis. « Suavis
dum quoerilur, ut majus ad se quxrendum deside- et décora sicut Hierusalem. » Hierusalem, qux visio
rium excitet. Ad hoc enim plerumque differt vota pacis inlerpretaïur, illam supernam civitatem dési-
et oraliones sanctorum, ut ardentius eum desiderare gnai, in qua est vera pax et félicitas; quia ibi sic
incipiant, sicut el quondam Marix se quxrenti non gaurient sancti de munere, ut non sit quod doleant
sta tira se ostendit, sed in specie horlulani apparens, de corruptione. Ergo Ecclesia, qux adhuc in terris
tandem quod ipse qui quxrebatur esset, ostendit. est, vel anima quxque fidelis, ad simililudinem illius
Exaiidit ergo Christus semper electos suos, sed Hierusalem suavis est et décora, quia illam pacem
semper quasi déclinât, cum non slatim postdata in quantum potestimilatur. Sequilur: « terribilis ut
cencedit. Bene autem dieitur, « quxremus tecum, » castrorum acies ordinata. » Terribilis est Ecclesia
nam qui sine Ecclesia Christum qiuerit, errare et maliguis spirilibus , el est ordinata ut caslrorum
faligari potest, proficere non potest. aeics, cum videlicet unusquisque fidelis ordiucm
&57 ENARRATIOIN CANTICACANTiCORUM. 338
suum el vocationem suam recte cuslodit. Très enim A i tur ut quicunque per ignorantiam peccaverit, et
sunt ordincs Ecclesix : doclorum, conlinenlium, et cognoveril realuni suum, offerat pro delicto suo ca-
conjugatorum ; qux speeies in iribus viris illis de- pram in holocausium. Capilli ergo Ecclesix gregi
monstratx sunt, Noe, Daniel et Job. Noe enim qui caprarum comparantur, quia-sancti, qui sunt mem-
inter fluctus arcam rexit, sanctos doctores signifi- bra Ecclesix, omnes reatus cogitations sux perdi-
cat; Daniel, cxlebs et caslus, conlinenlium ordinem gnam poenitentiam et per lacrymas justx compun-
significat; Job, qui uxorem habuit et filios, ordinem clionis delere satagunt. Bene autem de monie Ga-
conjugatorum exprimit. Ergo Ecclesia ordinata est laad apparaisse dicuntur. Galaad inlerpretaïur acer-
sicut acies castrorura, quia unnsquisque ordo Eccle- vus teslimonii. Ideoque per Galaad mens sanctorum
six velut in acie contra hosles malignorum spirituum designalur, qui sunt acervus teslimonii, quoniam
consislit, dum sancti doctores proedicalioni et do- omnia qux s:eculi sunt negligere, et solum Deum
ctrinx operara impendunt. Continentes, qux mundi desiderare evidenlissimis attestatur indiciis. Potest
sunt contemnentes, tantum qux Dei sunt cogitant, eliam per Galaad ipse Dominus et Rederaptor nosler
et libéra a terrenis occupalionibus mente, soli Deo inlelligi. Galaad enim et montis et civitatis nomen
vacant. Conjugati eleemosynis et cxteris aclualis est. De monte ergo Galaad grex caprarum apparuit,
vitx operibus bonis insislunt, sicque utuntur mundo, B « quia Ecclesia super Christum est fundala, sicut ipse
ut qux Dei sunt non deserant. Hxc ergo ordinaiis- dicit : « Non polest civilas abscondi supra montera
sima dispositio Ecclesix terribilis est immundis posita. > Ipse est acervus teslimonii, quia multiludo
spiritibus, velut acies castrorum ad bellum ordinata. prophelarum et pairiarcharum gestis et scriplis ei
Sive pulchra est Ecclesia et décora sicut Hierusalem lestimoniuin perhibent.
in virtulibus; terribilis vero ut castrorum acies ordi- « Dentés tui sicut greges ovium, qux ascenderunt
nata, quia imperium suum et potestatem proferre de lavacro, omnes gemellis felibus, et slerilis non
non cessât usque ad lerminos totius orbis. Sive ter- est in eis. » Per dentés Ecclesix firma sermonum
ribilis est ut castrorum acies ordinata, quia sic uni- ejus slabililas inlelligilur. Qui bene gregi ovium
taie charitatis connexa est et conjuncta, ut nulla comparantur qux de lavacro ascenderunt, quia
vi maligni hostis, nulla peste discordix possit pene- verba Ecclesix nihil nisi innocenliam et raansuetu-
trari : nihil enim sic lerret malignos spiritus quo- dinem sonanl, nihilque in se foeduin, nihil lurpe vel
modo charitas. immiyidum retinent, sed lavacro sincerilalis el pu-
« Averle oculos luos a me, quia ipsi me avolare ritatis lavanlur, audientes ab Apostolo : « Sermo
fecerunt.» Ac si diceret : Ego quidem dedi tibi ocu- malus ex ore vcslro non procédât. > Bene autem
los columbinos, quibus me intueri et arcana Scri- C ( omnes gemellis felibus esse dicuntur, quia sermo
pturarum acutissime penetrare valeres; sed cave ne sanclorum nihil aliud sonat nec loquitur, nisi quod
illos ad me videndum modo inlendere velis, quia ad dilect'onem Dei et proximi pertinel. Solummodo
dum in prxsenli vivis, non potes : « Non enim vide- enim ea sancti loqui debent, qux ad perpetuam cor-
bit me homo et vivel. > Cum autem vinculis carnis porum et anbiarum pertineant sanitalem.
absolula ad me veneris, tune me aperta visione vi- « Sicut cortex mali punici, sic genx lux absque
debis, et implebitur quod in Evangelio promitlitur : occullis luis. » (n genis diximus superius sanclorum
« Qui autem diligit me, diligetur a Pâtre meo, et caslam verecundiam figurari ; in corticemali punici,
ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. » Quod mysteriura passionis Christi, audienles a Paulo apo-
aulem dicilur, « Quia ipsi me avolare fecerunt, >non stolo : Noli erubescere Crucem- Christi, neque me
est putandum quod Deus quxrentes se deserat, et vinclum ejus. Et hxc quidem magna sunt, qux in
ab illis recédai, cura ipse prxcipiat : « Quxrite et aperlo sunt; maxiraa vero sunt illa qux sunl intrin-
invenietis, » sed ita potius accipiendum, quia quanto secus, boc est qux in futuro sanclis réservai! tur.
amplius quisque divinitatem majestatis Dei perscru- « Sexaginta sunt reginx, et oclaginta concubinx,
lari voluerit, eo amplius inlelligit quam imperscru- et adoleseentularum non est numéros. » Reginx sunl
tabilis atque incomprehensibilis sit. Et hoc est quod 'D doctores sanclx Ecclesix, qui rnerito fidei et scien-
Psalmista dicit : « Accedel homo ad cor altum, et tix thoro régis xlerni propinquant, et spiriluales
exaltabitur Deus. » Ac si diceret : Licet homo ad Deo filios pariunt. Sexagenarius numerus ex dena-
videndum Deum cor sublevet, exallabitur, quia rio et senario perficilur. Denarius enim per senarium
quanlus sit comprebendi non potest. « Capilli lui mulliplicalus, in sexagenarium consurgil. Et denario
sicut grex caprarum, qux apparuerunl de Galaad. t significantur divina proecepta, propter decalogum le-
Hi versiculi superius expositi sunt, sed non pigeât gis; senarius vero pro perfectione ponitur, quia sex
iterato exponere, quos non pîguit Spiritum sanctum diebus perl'ecit Deus opéra sua. Reginx ergo sexa-
repetere. Ideo enim bis islos versiculos posait, ut ginta esse dicuniur, quia eos significant, ut diximus,
cerlissimum et stabile teneremus quod sub repeti- qui perfectione scientix et operis pollent, et propler
tione confirmari audiremus. Capilli Ecclesix san- solum amorem Conditoris sui et intuitum supernx
ctx, multipliées sunt subtilium cogitationum varie- rémunérations prxdicant.. Hic eliam numerus, id
tates. Et bene comparantur gregi caprarum, nam est sexagenarius, ex duodenario quinquies duclo
cann peceatoris figura est. Unde et in loge praeci- cnnOcilur. Nam quinquies duodèm, vel duodecics
quini, sexaginta fiunl. Reginx ergo sexaginta esse A sonis, calholicam (id est universalem) Ecclesiam
dicuntur, quia illos significant qui in Ecclesia con- conficil.
s tiluli, quinque sui corporis sensus juxla instilulionem « Qux est ista, qux progredilur quasi aurora con-
duodecira apostolorum caste disponere novcrunt. surgens? » Vox est Synagogx. In fine siquidem sx-
Concubin* eos significant qui non sincère Christum culi cum plebs Judaica ad prxdieationem Elise et
prxdicant, sed propter lucra temporalia vel propler Enoch conversa fuerit ad Christum, ipsa quoque
laudes populares. Nam et islx sunt reginx, et ante admirabitur, dicens : Qux esl ista? id est quanta et
thorum régis per scientiam accedunt, et filios spiri- qualis est Ecclesia qux progredilur? hoc esl, proficit
tuales générant, sed a corona xterni regni alienx de virlute in virtutem. Non enim slare, sed progredi
exsistunl.Elbeneoctogenarionumerocomprehendun- dicilur Ecclesia, quia non in uno loco conlenla, sed
tur, nam hic numerus ex denario et oclonario confi- loliira mundum coelesli prxdicatione occupavit.
citur. Octogenarius vero in raalo accipilur aliquando, Quasi aurora progredilur, quia transaclis tenebris
propter qualernarinm, quo mulliplieato consistit. infidelilatis , lumen veritalis habere oslendil. « Pul-
Quaternarius enim temporalia quxque et prxsenlia chra ut luna. > Lunam ferunt physici a sole illumi-
significat, propter quatuor mundi climata, vel qua- nari. Et Ecclesia pulchra est ul luna, quia charilate
tuor anni tempora. Recte ergo concubinx istx oclo- B sponsi sui Chrisli illurainalur, et ejus gralia resplen-
ginta esse dicuntur, quia (ut diclum esl) propter sola deL Sive pulchra est ut luna in prasenti vila, ubi
temporalia et visibilia prxdicant, et spiritualia mi- aliquando concessa sibi pace el securitate crescit,
uus curant. De talibus Apostolus dicebat : « Sunt aliquando adversilalibus oblrita decrescit. « Elecla
quidam Christum annunlianles non sincère, > etc., ut sol, » in alia vila, ubi perpetuo resplendebit
donec dicit : « In hoc gaudeo, sed et gaudebo. » gaudio de visione Conditoris sui. Sive elecla est ut
« Adoleseentularum non est numerus. » Adolescen- sol, quia illum verum imitari nititur, de quo scri-
tulx sunl animx jam in Christo regeneratx, qux ptum est : « Vobis limenlibus nomen meum orietur
deposita primi hominis vetustaie, in Chrislo reno- sol justilix. > Hune solein imitalur vivendo in hu-
vatx sunt, needum tamen sunt nobiles, needum mililale et justilia et pieiate. « Terribilis ul castro-
thoro régis aplx, quia needum ad perfeclionem rum acies ordinata. >Terribilis aeriis lempeslalibus,
Christum prxdicandi pervenerunt. Quarum non est ordinala ul castrorum acies, id esl charitatis unitate
numerus, quia infinitus est numerus animariim in unita , ut nullis tentalionibus penetrari valeat.
Chrislo credentium, nec ab ullo homine com- < Descendi ad horlum nucum. »Laudata Ecclesia a
prehendi potest. Cxterura Deo numerali sunt omnes Synogoga, respondet : « Descendiad hortum nucura.»
electi. Nam apud quem etiam stellarum numerus ^ Hortus nucum est vita prxsens. Nam sicut in nuce
comprehensus est, ignorari non polest electorum tegraen quidem durissimum videtur, sed nucleus la-
numerus. let, ita in prxsenli vila noslrx conscientix clausx
« Una est columba mea, perfecta mea, » hoc est suSt, et non apparent, donec fracla tesla corporis.
una catbolica per universum mundum diffusa Eccle- manifestentur. Descendit ergo ad hortum nucum
sia, qux ex reginis el adolescentibus constans, etiam Ecclesia, quando per doctores suos vitam singulorum
concubinas habet, hoc est, quosdam qui nomine te- considérât. Unde sequitur : « ul viderem poma con-
nus Christian vel doclores dicuniur. Una est ergo vallium. » Poma convallium sunt virtutes, qux hu-
Ecclesia, quia scissuram et schismala non recipit, mililale condiumur. « Descendi (inquil) ad hortum,
sed sicut unus est Deus, una fides, unum baplisma, ut viderem poma convallium, > id est uteonsidera-
ita una est generalis Ecclesia : qux recte et columba rem sanctos, excellentia quidem virlutum prxditos,
voealur, quia Spiritus sancti dote, qui in specie co- sed bumilitate depressos. < Et inspicerem si floruis-
lumbx apparuit, Christo sponsala et sanctificala set vinea. > Hoc est ut considerarem qui in studio
est. « Una est matri sux, elecla genitrici sux. » sanclarum virlutum profitèrent. « El germinassent
Maler nostra illa est coeleslis Hierusalem, de qua _ mala punica. » Hoc est ut eos quoque perquirerem,
Apostolus dicit : « Illa aulem qux sursum esl Hieru- qui jam apti sunt ad imitandam passionem Christi.
salem, libéra est, qux esl mater nostra. » Hxc ergo Nam mala punica, ut sxpe dictum est, mysterium
Ecclesia una est matri sux, quia ad exemplura illius passionis Christi significant. Considérât ergo Eccle-
Ecclesix, qux jam Christo fruitur, ipsa in hac pe- sia per prxlalos suos, qui in virtulibus, vel qui jam
regrinalione instituilur et informatur, atque ad illam perfecli sunt, ut imitantes passionem Christi, pro
bealiludinem, in qua cum Chrislo.régnai, pervenire illo quoque idonei sint sanguinem fundere, quales
nititur. « Viderunl illam filix, et beatissimam prxerant illi quibus Apostolus dicebat : < Vobis datum
dicaverunt reginx et concubinx, et laudaverunt esl, non solum ut credalis in Christum, sed ut pro
eam. « Quas superius adolescentulas , hic filias ap- illo paliamini. >
pellat. Reginas vero et concubinas in hoc loco ut « Nescivi. » Vox est Synagogx. Qux videns lan-
superius intelligamus. Filix ergo, reginx et concu- lara Ecclesix gratiam inspecta veritate Evangelii,
binx prxdicant Ecclesiam et laudant, quia universi- dolet quod antea non eognoverit fidem Christi, el
las fidelium calholicam admiratur Ecclesiam. Ipsa quasi excusans se quod tarde conversa sit, dicit :
o:iim Ecclesia, qux ex mullis fidelium constat per- Nescivi, o sponsa Chrisli Ecclesia. Nescivi, id est non
3M ENARRAT10 IN CANTICACANTICORUM. 542
cognovi tantara gratiam et tanta dona spiritualium A \ est in palrum prxcedentium exemplis. Calceamenta
virlutum libi a sponso tuo collala. < Anima mea con- enim ex mortuis fiunt animalibus. Et calceamenta
lurbavit me propler quadrigas Aminadab. > Gonlur- Ecclesix sunt Patrum prxcedentium exempla, quibus
bata (inquil) sum nimia anirai sollicitudine, propter gressus habet munitos, ut securius eum imitando et
tam subilam Evangclii prxdicationem. Sciebamenira sine offensione gradialur. « Filia principis. > Alia
legem et prophetas divinitus datos, et ideo cum su- translalio, « filiaAminadab >dicit. Aminadab (ut. su-
bito vidissem prxdicari Evangelium, conturbata sum perius dictum est) populi mei spontaneus dieitur, qui
propter quadrigas Aminadab. Aminadab abnepos recte figuram Christi tenet; nam Ecclesia et filia est
fuit Judx, per quem generalio Christi contexilur. el sponsa. Filia, quia ejus sanguine redempla, ejus
Interpretatur Aminadab populi mei spontaneus, baptismale regenerala : sponsa, quia dote Spirilu*
quia cum essel Deus, sponte factus est homo ; cum sancli illi est conjuncla. « Juncturx feminum tuorum
esset conditor et creator, sola benignitale sua faclus sicut monilia qux fabricata sunt manu arlificis. i In
est portio populi sui. Et est sensus : Conturbata (in- feminibus vel in femoribus solet sacra Scriptu'a ge-
quil) sum propler subilam Evangelii prxdicationem, nerationis propaginem designare. UndedeJacoklegi-
qux veluli velocssimx quadrigx, lolura subito mus : « Omnes animx qux egressx sunt de femore
mundum pervolavil. El bene banc prxdicationem IB Jacob. » Femina ergo Ecclesix sunt spiritualis gene-
non currus, sed quadrigas appellat, quia Evangelii ralio credentis populi per verbum prxdicationis et
prxdicatio quatuor evangelistarum aucloriiale con- lavacrum regenerationis. Juncturx feminumest con-
sistit, et quatuor Evangelia quasi quadrigx sunt junctio duorum populorum in una fide, judaici et
Novi Teslamenli, cui prxsidet auriga ipse Chrislus gentilis. Et bene hx juncturx monilibus comparan-
temperans et disponens ipse cursum Evangeliorum. tur, quia fides utriusque populi maxime in operibus
« Revertere, revertere, Sunamitis. » Vox esl Ec- raanifestalur. Nam < fides sine operibus morlua est.»
clesix, Synagogam ad fidem invilanlis : « Revertere, Fabricata autem sunt manu artificis, hoc est Dei
revertere, Sunamitis. » Revertere , o Synagoga ab omnipotenlis, cujus munere virtus boni operis cre-
infidelilate ad fidem, revertere ab odio ad dileclio- dentibus iribuitur. Hic est ille arlifex, de quo Pau-
nem. Sunamitis interpretatur captiva vel despecta. "lus dicebat, quando memoriam Abrahx pal ria relise
Talis erat Synagoga ante adventum Christi, captiva faciebat : Exspeclabat enim manenlem civilalem,
videlicet vinculo diaboli, et despecta a Deo, quia cujus conditor et artifex Deus est.
Christum ad salulem suam missura non cognovit. < Urabilicus tuus crater lornalilis, nunquara indi-
« Revertere, revertere, ut inluearaur le, > id est ut gens poculis. i Umbilicus frigidissima pars est cor-
pulchriludinem tux castilatis aspiciamus. CZ poris , et ideo per umbilicum fragililatern nostrx
mortalitatis debemus accipere. Craler vero est calix
CAPUT VII.
major, ansas bine inde habens. Umbilicus ergo Ec-
« Quid videbisin Sunamite nisi choros castrorum?» clesix, crater est lornalilis, quia quanlo magis do-
Vox est sponsi. Qui audiens invitari Synagogam a clores Ecclesix sux fragilitatis meminerint, lanlo
sponsa sua Ecclesia ad fidem, dicit : « Quid videbis magis verbo prxdicationis insistunt, ul eleemosynam
in Sunamite nisi choros castrorum? > Ac si diceret : verbi Dei prxbenles, ipsi misericordiam a Deo con-
Tu quidem o sponsa doles de perditione Synagogx, sequanlur. Et bene crater lornalilis dicilur. Torno
el quod tarde ad fidem veniat, sed adest tempus quo enim facilius operamur, per quod significatur facili-
converlatur, et lune nibil videbis in ea nisi choros tas erogandi verbum vel eleemosynam dandi. Non
caslrorum, id est nisi charitatis concordiam el s la- enim morose, nec hxsitando eleemosyna danda est,
bile robur fidei, quo pro defensionemex fideipugna- juxta quod Salomon dicit : < Nedixeris amico tuo:
bit. Nam chori canenlium sunt, castra vero mili- Vade el revertere, cras dabo tibi, pum slatim possis
tum pugnanlium. (n Sunamite ergo chori castrorum dare. » Quod eliam torno fit,noneget exlerius ad-
videbunlur, quia conversa Synagoga et concorditer hibita régula vel linea, sed inerrate ex seipso perfici-
Christum prxdicabitcum Ecclesia, et pro fide Chri- ID tur. Umbilicus ergo Ecclesix crater est lornalilis,
sli usque ad mortem pugnabit. < Quam pulchri sunt quia quicunque vel prxdicat, vel eleemosynam dal,
gressus tui! > Ab hoc loco incipit sponsus exponere pro sola dilectione et supernx mercedis cxspectalionc
laudes sponsx sux. Et notandura quod a gressibus hoc facere débet. Nam quicunque vel prxdicat, vel
incipit ejus pulchriludinem texere, et in ore laudes proximis miseretur pro remuneralione lemporali vel
ejus finit, sicut superius ab oculis coeperat. Hoc au- laude, craler est, sed non lornatilis. Et hic craler
lem fecit vel ad pulchriludinem carminis variandam, nunquara indiget poculis, quia prxdicatoribus nun-
vel etiam quia sic mysleriis aptissimum est. « Quam quara deest prxdicatio verbi Dei, quia ipse quem
pulchri (inquit) sunt gressus lui ! » Vidil Ecclesiam prxdicant, pocula scientix et virtulera conslantix il-
non otiose in uno loco stautem, sed veloci prxdica- lis subrainistrat. Unde et Psalmista : Dominus dabit
lione totum mundum peragrantem, ideoque a gres- verbum evangelizanlibus virtule raulla.
sibus coepiteam laudare. Gressus enim Ecclesix sunt « Venter tuus sicut acervus tritici vallalus liliis. »
velox prxdicatio apostolorum, per quos in omnem Eadem fragilitas qux per umbilicum designala «si,
terram Evangelium insonuit. « In calceamentis, » id ostenditur hoc loco per ventrem, quia venter nulla
513 HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. SU
ossium drmitale premilur. Bene ergo venter Eccte j\ muniunt. « Oculi tui sicut piscinx in Hesebon, qu»
sue acervo tritici comparatur, quia sancti quique sunt in porta filix multi ludinis. » Id esl, ipsi doclo-
quanto magis memores sunt snx fragililatis, eo stu- res, qui per collum designali sunt, designantur et
diosius ad proferendos bonorum operum fruclus per oculos. Ipsi enim oculi universo corpori Ecclesix
insislunt. El recte non copiam trilici, sed acervum provident, et iler quod ingredi debeant, ostendunt.
tritici dicil, ut per hoc significet incrementa virtu- Hi oculi Ecclesix comparantur piscinis Hesebon iu
lum, qux veluti acervus ab inferioribus ad superiora porta civitatis, quia sancli doctores populos in Chrr-
crescendo conscendunl. Nam sicut acervus inferio- slum credentes vitali lavacro abluunl, et salutaris
ribus Ista aroplitudine spatialur, superius vero qua- doctrinx polu reficiunl. Filia aulem mulliludinis
dam brevilate contrahilur et acuminatur, ila in Ec- vocatur Hesebon juxta liiteram, ob multiludinem
clesia multi sunt qui indulgentius vivunt, pauci vero confluentium inibi populorum. Sic et sancta Eccle-
«rai summx perfectioni insislunt. Plures enim inve- sia recte dieitur filia mulliludinis, quia numerosita-
niuntur qui de bonis suis eleemosynam faciunt, lera quotidie colligit genlium. Hesebon autem inter-
quam qui sua pro Deo relinquuivt. Hic acervus liliis pretatur cingulum moeroris. Oculi ergo Eeclesix
vallatus dieitur, quia sancti bona qux faciunt, pro piscinis Hesebon comparantur, quia sancli docto-
desiderio supernx claritatis et candoris agunl. Nam 13 res, neglectis caducis sxculi gaudiis, cingulo m«e-
per lilia coelestis illa claritas designatur. Potest etiara roris se constringunt, quia caste et sobrie viventes
per venlrem Ecclesix divinitus fons baptismatis in hoc sxculo, et pro suis erralibus deflent, quale-
accipi, quo fidèles in novam creaturam regeneran- nus in prxsenli lugentes, ad vera xternaque possint
tur. Hic ergo venter acervo tritici vallato liliis com- pervenire gaudia. In porta aulem Hesebon hx piscinx
paratur, quia regenerati fonte baptismatis, docentur esse dicuniur, quia nullus Ecclesiam ingredi valet,
b nis insudare operibus, et ad intuendam supernae nisi prius aqua baptismatis abluatur, et nisi fonte
claritatis gloriam semper inhiare. salutaris doclrinx potetur. Hoc etiam significabat
' « Duo ubera tua sicut duo hinnuli
gemellicaprex. i labrum xneum, quod Salomon in porlicu templi
Ubera Ecclesix, sicut jam superius dietum est, san- posuerat, ul sacerdoles ingressuri templum, el ho»
ctos doctores significant, qui parvulos quosque (hoc slias immolaluri, ibi corpora abluerent.
est, nuper in Christo regeneratos) laetc apertioris et « Nasus tuus sicut lurris Libani, qux respiert
facilioris doctrinx instruunt. Bene autem duo ubera contra Damascum. > Quia naso fetores et bonos
dicuntur, quia de duobus populis, judaico videlicet et odores discernimus, recte per nasum Ecclesix iiden
gentili, fidèles congregantur, et lacté spirilualis do- ' sancli doclores inielligunlur. Ipsi enim sagaciter
clrinx aluntur. Hxc duo ubera sicut duo hinnuli j discernere noverunt inter fragililalem calholicx fidei
caprex gemelli esse dicuniur. Duo hinnuli sunt duo doctrinam et leliferum hxrelici corporis feiorem.
Teslamenta, quibus eorunidem doclorum omnis prx- Nam et in divinis cliarismalibiis, qux per Spiriluis
dicatio subsistit, quorum Teslamenlorum unus est sanclumdistribuuntur, dicilur: Alii dalur per Spiri-
auctor et promulgator Christus, juxta quod Salomon tum discretio spirituum. Nasus ergo Ecclesix turri
dicit : Verba sapientium quasi slimuli, el quasi clavi Libani comparatur, quia sancti doclores et summum
in allum defixi, qux data sunt a pastore uno, Chrislo locum in Ecclesia lenent, ac veluli in Libano monte
videlicet. Caprea enim recte Christum significat, consislunt, et défendrait Ecclesiam a malignorum
quia et intuitu et velocitate cxleris animantibus spirituum incursibus. Hxc lurris contra Damascum
prxeminel, et mundum est animal ungulam dividens esse dieitur. Damascus metropolis civilas esl Syrix,
et ruminans. Taies enim sunt membra Chrisli, do- qux quondam conlra filios Israël, ulpote fortîssimos
ctores videlicet, intuitu scienlix insignes, et ea velo- el crudelissimos reges habens, dimicabat. Inlerpre-
cilale lerrena déférentes, alque ad coeleslia fesli- taïur autem Damascus, sanguinis potus, vel san-
nantes. Dividens ungulam, id est habens boni et guinis oculus. Ferunt ibi Abel interfectum, ideoque
mali discretionem ; et ruminans, hoc est sedula significat potestates hujus sxculi, qux sanguinis po-
memoria prxcepta Dei medilans. tum siliunt, quia voluptalibus et illecebris carnis et
« Collum tuum sicut lurris eburnea. > Doclores sanguinis deleclantur. Significat eliara aerias pote-
sancli, qui designanlur per ubera, ipsi designantur states , qux animarum noslrarum cruorera siliunt.
et per collum. Nam per arterias colli vox egreditur, Conlra Damascum ergo est hxc lurris, quia hxc
et colli ministerio exteris membris vilalia alimenta Ecclesia semper diabolo et membris illius, adjulorio
rainistranlur. Sic sancti doctores el verba vitx po- Christi inunita, resistit.
pulis annuniiant, et alimento doctrinx coelestis eos « Caput tuum ut Carmelus. » Capul ergo Ecclesix
nulriunt. Collum ergo Ecclesix turri ehurnex com- principalitas mentis fidelium inlelligitur : nam sicut
paratur, quia sancli doctores ejusdem Ecclesix el capite membra reguntur cxlera, Ha mente cogila-
pulchriludinem et robur prxstant. Pulcbritudineni tiones disponuntur. Bene aulem caput Ecclesix Car-
quidem, qux per candorem eboris designalur, caste melo comparatur. Carmelus enim, qui et Carmel
cl sincère vivendo. Robur vero prxstant, qnod dicilur, interpretatur cognftio vel scichtia circumei-
significalur per lurriiu, quando eamdem Ecclesiam sionis. Ergo caput Ecclesix Carmelo assimilalur,
contra t nlationcs diaboli vel iinpelus hxreticoruin quia novit circiimctsionem aliquando corporalitcr
343 ENARRAT10 IN CANTICACANT1CORUM. 546
'
celebralam, nunc se spiritualiler observare debere, A rilo illa qux talis est, sponso suo Christo charissi-
juxta quod Prophela dicit : « Circumcidimini Domino ma esse dicilur.
in cordibus vestris. » Hanc sentenliam circumci- < Sialura tua assimilata est palmx. t Statura Eccle-
sionis non habuerunt Judxi, ideoque reprehenduntur six est perfecla ejus rectiludo. Neque enim ad vilia
a bealo Stephano prolomartyre dicente : « Dura incurvatur, sed recta el immnbilis persistit. Unde
cervice et incircumcisis cordibus et auribus, semper Psalmista exspectanlium voce dicebat : <Incurvatus
Spirilui sancto restitistis. » In libro quoque Regum sum et hurailiatus usquequaque. • Et propheta sub
legilur quod Elias in montera Carmeli ascenderit, et specie Hierusalem peccanii animx de malignis spi-
ibi orando aridam terram coelestibus pluviis irriga- rilibus dicit : « Quia humiliaverunt le, et dixerunl
veril, post longam trium annorum elsemis siccitatem. animx tux', Incurvare ut transeamus. > At conlra
Quxhistoriapulchram redolet allegoriam. Nain Elias, sancta Ecclesia recta stat, nec unquam incurvari
qui interpretatur Deus meus Dominus, Christum consentit, audiens ab Apostolo : < Vigilale, slale in
significat. Qui cum sit Deus et Dominus omnium et fide, viriliter agiCeet confortamini, el omnia veslra
totius creaturx, specialiter suus, id est proprius, est incharitate fiant. >El Dominus liliis Israël loquitur :
Deus et DominusEcclesix. Hic in Carmelura ascen- « Ego sum Dominus Deus vester, qui eripùi vos de
dit, quando per gratiam suam mentes fidelium suo- iB ergastulo Ê^yptiorum, ut incederelis recte. » Sta-
mm conscendit, el per eos arenti mundo gratiarum tura ergo Ecclesix palmx assimilalur, qux in om-
suarum pluvias tribuit. Recie ergo (ut diclum est) nibus qux agit semper in memoria supernam retinet
caput Ecclesix Carmelo monti comparatur, quia remuneralionem. Palma enim victricem ornât ma-
mens sanctorum conversatione sublimis est, et num, et ideo significat prxmium illud quod viclo-
Christo in se ascensum prxbet per profeclura vir- ribus sanclis in coelestibus esl dandum. < Et ubera
lutum. tua bolris. > Ubera Ecclesix (ut superius dictum est)
« Et comx capitis tui ut purpura régis vincta ca- sunt doclores sancti, qui lacté simplicis doclrinx
nalibus. » Si per caput Ecclesix mens accipilur, regeneratos in Christo nulriunt. Sed hxc ubera
per comas capitis cogilationes mentis debemus ac- bolris assimilanlur, quando iidem doctores perfeclis
cipere, qux assidue de illa prodeunt. Purpureus ve- perfecliora denuntiant, sicut Apostolus loquens
ro color, qui sanguinis habet speciem, mysterium simplicioribus, dicebat: «Non polui vobis loqui
Dominicx passionis significat. Juxla liiteram quod . tanquam spirilualibus , sed tanquam carnalibus ;
dicit, < purpura régis vincta canalibus, » significat tanquam parvulis iii Christo lac polum vobis dedi,
lanam jam purpureo colore confectam et needum non escain. > Ecce ubera lactis plena. Qux ubera
in fila deduclam, sed adhuc in canalibus conslitu- (C in bolros sunt versa, cum diceret : « Nos prxdica-
tara, quas Grxci tUtia. vocant, in quibus sanguis mus Christum Dei virtuiem et Dei sapientiam, et lo-
conchyliorum solet defluere, et lanam in purpureum quimur sapientiam inter perfectos. »
vertere colorem. Mystice canales islx humilitatem < Dixi, ascendant in palmam, appréhendant frti-
sanctorum significant, in quibus xlerni régis pur- ctus ejus. > Ul ostenderetur omnis hxc excellenlia
pura lingitur, cura sancti quique humilitatem sui et magniludo donorum Ecclesix de Dei gratia venire,
Redemploris iraitando, passionum-illius conformes inlroducitur idem sponsus dicens : < Ascendam in
fieri salagunt, quatenus in purpurx dignitatem ver- palmam. > Quasi diceret : Inde habes ubera ad nu-
tantur ; id est, laborantes pro Christo, mereantur re- triendos parvulos, unde habes bolros, quibus per-
gnare cum Christo. Vincta autem hxc purpura esse feclioribus perfecliorem propines doclrinam, quia
dicilur, quia sanclorum prxcordia fixa sunt et sta- ego mea gratia in te ascendi, el hanc tibi perfeetionem
bilita in timoré et amore Redemploris sui, nec un- concessi. < Ascendam (inquil) in palmam.» Palma
quam a charilate ejus separari possunt. Ecclesiam significat, vel etiam animam cujuscunque
« Quam pulchra es et quam décora, charissima, fidelis, qui memor est Domini Dei sui qui dicit :
in deliciis. » Quam pulchra es, scilicet in fuie, et Confidite, ego vici mundum. Ipsa quoque omnium
décora in operalione, charissima in deliciis. Supra 'D vitioramet iniquitalis victrix essé studet. Beneaulem
diclum est de Ecclesia : « Pulchra ul luna, elecla ut in palmam hic ascëndisse dicilur, cum superius in
sol, terribilis ut castrorum acies ordinata ; > hic horlum descendisse legatur. Dixit enim Ecclesia :
vero dieitur, < Pulchra et décora, charissima in « Dileclus meus descendit in horlum suum. > Idem
deliciis; > qux quasi contraria esse videntur. Nam est horlus quod el palma, videlicet una eadem-
ordinatara esse velut castrorum aciem, et esse in que Ecclesia. Sed in eam Dominus descendit, et
deliciis, répugnât, quia delicix forlitudinem militum ad eam ascendit. Descendit in eam, copiam sux gra-
soient enervare. Sed sancta Ecclesia utrumque agit. lix illi de coelestibus mitlendo ; ascendil ad illam,
Ordinata est velut castrorum acies, quia inlidelibus dona sua in ea incrementando, eamque quibusdam
bxreticis resislit, et malignos spiritus sua sancli- profeclibus veluli quibusdam gradibus ad celsiora
taie et perfectione lerret. In deliciis etiam est, quia sublevando. Sed et hoc de nalura palmx est scien-
suavitatem supernx dulcedinis assidue palato mentis dum, quod in inferioribus aspera est, in superio-
dégustai, et inter pressuras hujus sxculi illas adi- bus pulcberrima décore foliorùm et pulchritudine
pisci desiderat et continue Hlis saliari. Unde me- frucluuin. Sic et sancta Ecclesia in inferioribus
347 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMENT.BIBL. 548
asperitatem laborum et passionum sustinet pro Clin • A quam ad potum perlinet. Namsancti doclores vinum
sto : in superioribus vero, hoc est in coelestibus, pul- spirituale ruminant, quando prxcepla evangelica.
chriludinem el suavilatem exspectat prxmiorum. Po- diligenler exquirunl, et crebra medilatione inve-
test et per palmam arbor Dominicx crucis exprimi, sligant alque invicem conférant.
in quam Redemplor noster pro humani generis re- «.Ego dilecto meo, el ad me conversio ejus. >
dempiione ascendit, et in qua hoslem humani gene- « Ego dileclo meo, > subaudis obsequium justilix et
ris superavit. Ait ergo : « Dixi, ascendam in pal- devolionis impendo : illi, et non alteri fidem et ser-
mam ; » id est, per meos prophetas locutus sum, et vitulem meam promilto. « Et ad me conversio ejus, »
promisi me ad passionem venturum, et meam Ec- ut me in prxsenli inter labores et xrumnas hujus
clesiam redempturum. « Apprehendam (inquit) fru- vitx tueatur, et in futuro ad gaudia viix coelestis
clus ejus ; > id est fructus bonorum operum et la- inducat. Potest etiam hxc esse vox Synagogx ex
borum, quibus Ecclesia desudat reraunerando ; vel persona sanctorum Palrum, adventum Christi desi-
etiam secundum meum sensum, quo per palmam deranlium. Ac si diceret : Scio (inquit) illum sp'tri-
crux inlelligitur. « Apprehendam fructus, » id est, tuali prxsentia mihi semper adesse, et ideo ego
implelo iriumpho passionis, veniam ad gloriam ré- dilecto meo omni devotione famulari cupio, sed
surrections, el aposlolis meis spiritualia dona con- B tandem « ad me conversio ejus, » quia oplo ut tan-
cédant. « Et erant ubera tua sicul bolri vinex. > dem, sicut promisit, in mea substanlia mihi appareat.
Hoc superius jam expositum esl : nam ubera Ec- Nam dixerat supra sponsus: «Ascendamin palmam;»
clesix doclores sunt, cum parvulos simplici doclrina id est, promiserat se in carne venturum , et pro
nulriunt; sed bolri vinex efiiciuntur, cum perfe- humano génère passurum , et inde gratulabunda
clioribus subiimia quxque annunliant. Nam beatus dicebat, « Ego dileclo meo, et ad me fit conversio
Paulus uno codemque tempore ubera et bolros ha- ejus; » id est, credo illum borainem venturum,
buit, quando de Chrislo loquens dixit : « Quorum et in mea subslantia hominem mundo manifeslan-
patres, et ex quibus Christus. > Ecce ubera, id est dum.
simplex de Christo prxdicatio. Sed hxc ubera in « Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, com-
suavissimum et forlissimum vinum conversa sunt, moremur in villis. > Ejusdem Synagogx vox est,
cum subjunxit: Qui est Deus benedictus in sxcula. « Veni, dilecle mi, > id est, appare per assumplum
Et odor oris lui sicut malorum. Guttur tuum hominem. Taie est et illud Psalmistx, « Excita
sicut vinum optimum. » Os et odor Ecclesix, est potentiam tuam et veni ; > et Isaix, <Ulinam dirura-
prxsens ejus prxdicatio, qux fama vel scripio ad peres coelos, et venires. > « Egrediamur in agrum. »
absentes ejus pervenit. Guttur vero est vox ipsa iG Ager, mundus isie est. « Egrediamur (inquil) in
prxdicaloris, qux in prxsenli auditur. Odor ergo agrum, > id est, prxdicemus mundo. «Commoreraur
oris Ecclesix odoribus malorum comparatur, quia in villis, > hoc esl, ipsis quoque paganis fidem tuam
ipsa fama prxdicationis plena est suavitaiis et gra- annunliemus. Nemo nescit paganos a villa dictos,
tix. Gutlur vero vino oplimo assimilalur, quia ipsa quia TrctyofGrxce, villa dieitur Latine. Inde pagani
vox prxdicantium magnam in se virtulem audito- dicli, quia longe sunt a civilate Dei. Potest el vox
ribus ostendebat. Quod vero malorum odor in no- Ecclesix esse, « Veni, dilecte mi. » Ac si diceret :
vitate est, vini vero in vetustate, significat prxdi- Jam myslerio ascensionis assumptum hominem ad
cationem Ecclesix et in sui novitate, et etiam in coelos sublevasti, sed veni,, divinx majestalis prx-
sui perfectione omnem habere suavilatem et gra- sentia me sxpius visitando. < Egrediamur in agrum.»
tiam. « Dignum dilecto meo ad polandum, labiisque Eodem sensu quo et superius, Prxdicemus tux in-
et denlibus illius ruminandura. » Vox Ecclesix est. carnations fidem mundo. « Coramoremur in villis; •
Qux audiens se laudari a sponso, gratulabunda id est, etiam ignorantibus te paganis tuam fidem an-
respondet: «'Dignum dilecto meo ad polandum. > nuntieraus, nec in transitu, sed coramoremur ibi,
Ac si diceret: Spons"6 meus gutlur meum vino op- donec illos ex paganis catholicos, ex alienis libi pro-
tirao comparavit, e».illud vinum dignum est ad po- p prios faciamus.
landum ipso dilecto meo, hoc est prxdicatio evan- < Mane surgamus ad vineas. > Mane exorlus est
gelica, quam in ore meo posuit, per ipsum, et non novx gralix, quando videlicet, transeunlibus tene-
per alium annuntiari débet in mundo. Neque enim bris infidelitalis, Evangelium mundo coepilprxdicari.
per alium decebat mysteria regni coelestis prxdicari « Videamus si floruil vinea. » Hoc est, inspiciamus-
in mundo, quam per mcdialorem Dei et hominum. Ecclesiam, si jam prima fidei rudiraeula suscepit.
« fct larais (inquil) et denlibus illius ruminandura. » « Si flores fructus parturiunl. > Inspiciamus etiam
Labia et dentés sponsi, ul supra diclum est, do- si flores parluriunt fruetum, id est, si illi qui jam in.
clores sancti sunl. Illud ergo vinum optimum ru- Chrislum crediderunt, idonei sunt ad bene operan-
niinandum est labiis et denlibus sponsi, quia prx- dum. Nam flores emiltit Ecclesia, cum primuin fidè-
dicatio evangelica a docloribus iraclaiida el expo- les ad fidemveniunt. Flores vero fructus parluriunt,
nenda est. Nec .absurdum est, quod cum vinum cum jam ipsa fide et dileclione bene operatur,' ne-
potetur, et non ruminetur, hic tamen dieitur labiis ipsa fides oliosa sit, vel mortua sine operibus ; nam,
et denlibus niminandum , quod magis ad cibum ut Jacobus dicit, « fides sine operibus mortua est. >
kl9 ENARRATIOIN CANTICA CANTICORUM. 5S0
i Si floruerunl mala punica. » Mala punica (ut su- A et vêlera juslorum personx intelligi, qui vel in
ira dictnm esl) rubicundum vel sanguineura habent Veieri vel in Novo Testamento fuerunt. Dicit ergo
:orticem, et ideo significant passionem Domini, vel Ecclesia, Servavi libi nova et vêlera, id est, justos
nembrorum ipsius. Dicit ergo, « Si floruerunl mala qui in Veteri Testamento prxcesserunt, vel in Novo
liraica, > hoc est, si sancti qui jam fide et opère subseculi sunl, tibi servavi, ut per le laborum suo-
lerfecti sunt, idonei eliam sint imitari passionem rum prxmia perciperent. Nullus enim justorum re-
Christiet pati pro illo. Mala punica eranl illi quibus giram coelorum inlrare valuit, nisi per Christum;
iposlolus dicebat : < Vobis datum est non solum quia ipse primus ascendit, et sequentibus suis mem-
rasse, verum eliam ut pro illo paliamini. » « Ibi dabo bris coelum aperuit.
ibi ubera mea. » Ubera Ecclesix doctores sunt, qui
ideles priraum ad fidem erudiunt. Cum (inquil) ad CAPUT VIII.
ineas exierimus, ibi dabo tibi, o sponse, ubera < Quis mihi dei te fralrem meum sugentem ubera
nea , hoc est libi filios generabo. Unde adhuc matris mex ?» Ex his verbis intelligitur totum hoc
ubdilur: carraen divinum esse et spirituale, et nihil in se
« Mandragorx dederunt odorem in portis nostris. > quod juxta liiteram intelligi possit, habere. Qux
iandragora herba esl aromatica, cujus radix simi- B I enim unquam amatrix hoc optavit ut is quem diligit,
itudinem babet humani corporis. Poma ejus optinii parvulus efliciatur, et ejus fraler, et in infanlent
uni odoris, in simililudinera porai Maliani °, quod versus sugat ubera matris sux? Est ergo vox illius
osiri lerrx malum vocant. Hxc herba rébus medi- Ecclesix, qux adventum Chrisli prxcessil, quam
inalibus aplissima est. Nam ferunt eos qui incom- Synagogam ( id est congregaiionera ) appellaraus.
iodo vigiliarum laborant, baustu hujus pomi rele- « Quis (inquit) mihi det te fralrem meum sugenlem
ari, et posse dorai ire. Item ferunt eos qui ob curam ubera matris mex? > El esl sensus, Tu qui modo es
ecandi sunt, si exteriorem hujus pomi corticem in sinu Patris, quis det ut homo~efliciaris, et parti-
iberinl, non senlire seciionem vel adustionem b. ceps ac consors raex nalurx exsisiens, fraler meus
Jux omnia si quis mystice disquirere voluerit, spi- appelions ? Nam ipse se fralrem apostolorum vocare
iluales sensus et Ecclesix convenientes ibi invcniel. dignatus est, dicens per Psalraistara : < Narrabo no-
>icitergo, <Mandragorx dederunt odorem in portis men tuum fratribus meis. > Et post resurrectionem
ostris. > Portx Ecclesix sunt aposloli et eorum mulieribus, < lie, inquit, nunliale fratribus meis. >
uccessores, quia nemo civitatem Dei (id est Eccle^ « Sugentem ubera mairis mex, » inquit, hoc esl,
iam) intrat, nisi per sanctos doclores aqua baptis- implentem omnia qux nalurx humaine conveniunl,
latis regeneralus el vilali doclrina inslructus fuerit. C excepto peccato. Nam mater Synagogx in hoc loco
le his portis Psalmista dicebat : < Diligit Dominus ipsa humana nalura inlelligilur, de qua ipsa Sy-
ortas Sion super omnia labernacula Jacob. » Man- nagoga exorla est. « Sugenlem (inquil) ubera matris
ragorx autem fragranliara virtulura désignant. In, mex, » id est, susiinentem omnia qux humana:
ortis ergo Ecclesix mandragorx odorem dederunt, fragilitati competunt. « Ut inveniam te foris. » Hoc
uando aposloli vel successores eorum famara sua- est, ut hominem factura in aperlo videam. Quasi
issimx opinionis et odorem virlulum longe lateque. enim intus erat Deus, cum jam in sinu majestalis
parserunt. Ideoque invitât sponsum suum ut veniat,t paternx laleret, sed foris inventus est, quando
uia jam nomen ejus longe lateque per apostolosi homo facius sobolem vilem se hominibus prxbuil,
nnunlialur, et odor prxdicationis Christi longe; et incomprehensibilis voluit comprehendi. « Et deo-
ileque dispergitur. « Omnia poma nova et vêlera, sculer te. » Et deosculer te, inquil, id est, mani-
ilecle mi, servavi tibi. » Id est, prxcepta vel pro- festa te aspiciam visione, quem nunc tantum in
H9saVeteris Teslamenti et Novi servavi tibi, o) fidei teneo osculo, quod initio hujus carminis
Recte mi. Sciebat enim omnia qux in Veieri Tesla- optavit, dicens : « Oseuletur me osculo orisi sui, »
îento annunliata sunt, non nisi per Christum et inj id est, per semelipsum jam veniat ut mihi appa-
"
ïbristo posse compleri. Ideoque dicebat, Tibi ser-. reat. Quasi enim per prophetas osculabaïur Ec-
avi poma nova el vêlera, hoc est, te exspecto, utl clesiam dileclus, cum adventum suum per eos
er te impleantur in NovoTestamenlo qux prxdictaa Tepromitteret. Optât ergo ut per seipsum veniens
unt in Veteri. Unde et in passione sua jam pendenss illam oseuletur, hoc esl in carne sua prxsentiam
Acruce, cum guslasset acetum, dixit : «Consumma- exhibeat. <Et jam me nemo despiciat. » Quasi enim
um est. » Et post resurrectionem apostolis : Necesses despecta erat ante Synagoga quam Christus veni-
st impleri omnia qux scripla sunt in lege et pro- ret, quia jam legalibus observaiionilius dedi ta, sub
hetis et psalmis de me. Possunt eliam poma novaa typo et figura, et non in veritate adventum Chrisli
« Poma Matiana Romx maximo in honore fuisse,:, Plinius lib. xv,
cap. 14; quem ex equestri ordine,
dvecta e quodam pago, in Alpibus silo prope Aqui- Augusli amicum, et ar boni m serendarum studiosis-
eiam, testatur Aihenxus lib. m, cap. 7. Et hincc simum fuisse tradit lib. xn, cap. 2. EDIT.
nemorantur veleribus non semei., ut Columellx J; b EX his patel, ut tradunt etiam alii,
ibro v, cap. 10,19, et Macrob. lib. », cap. 15, ubi jam medio
)i xvo cbirurgos in exseclione rnembrorura vel cau-
le diversis malorum et pirorum generibus agit; ea-i- Icrisalion c vulnerum somniferis plaularum succis,
|ue a Caio vel Cneo Matio nomen habere indicat u patientera sopire solitos, sic doloris inscium. .Enir.
Sol HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. - COMMENT.BUiL. 55!
prxdicabat. At postquam Jésus apparuit, et adven- J\. corticem sanguinei coloris, et ideo (ut sxpe dictun
tus sui gratia mundum lustravit, jam nemo despexit est) figurant tenet Dominicx passionis. Muslus enin
eam, quinimo terribilis ut castrorum acies hostibus malorum granalorum est dilectio sanclorum mar
suis fuit, quia per universum mundum Christum tyruro, qui iutantum Deum dilexerunt, ut pro ilfc
prxdicavit, el mundanum imperium sibi subdidit. mori non dubilarent. El bene mustum dicilur, noi
Nec mirum videri débet si nunc Ecclesiam Syna- aliud quodlibet poculum , quia mustum fervenlis-
gogam dicimus. Una est enim Ecclesia in prxce- simum est, ita ut in nimio fervore omnem sordeu
dentibus et in sequentibusPalribus. ex se excoquat et purget. Dabit ergo Ecclesia di
« Apprehendam te, et ducam te in domum matris lecto mustum granatorum suorum, id est,, ostende
mex. » O dilecte, per fidem et charitatem libi adin passiouibus sanclorum martyrum quanta chari
hxrendo, ducam le in domum matris mex. Mater late Chrislus diligatur.
Ecclesix, hoc loco coelestis Hierusalem intelligittir, « Lxva ejus sub capite meo, et dextera illiu
de qua Paulus dicit : Illa autem qux sursum est araplexabitur me. » Per lxvara (ut beatus Gre
Hierusalem, libéra est, qux est mater nostra. «Ducam gorius dicil) omnia prospéra prxsenlis vilx acei
te (inquil) in domum matris mex, » id est, prosequar piunlur; per dexleram vero futura beata vita ii
te revertenlem in coelum, post actum incarnations 1I) coelis accipilur. Lxvara ergo sponsi Ecclesia sui
tux et passionis mysterium. Ducam autem le, in- capile habet et dexiera ejus illam amplexatur
quil, pro eo quod est, deducam et prosequar, quia quia quxcunque prospéra prxsenlis sxculi blan
ascendentein Dominum in coelos apostoli oculis diunlur, pro nihilo députât, cuncla qux temporalité
deduxerunl, et quousque eum nubes suscepit, pio arrident despicit ; et dum ad solain supernx beali
aspeclu proseculi sunt, donec angeli assistentes ludinis visionem tendit, illam solummodo amplexar
dixerunt : « Viri Galilxi, quid stalis aspicientes in desideral.
coelum? Hic Jésus qui assumptus est a vobis in « Adjuro vos, filix Hierusalem, ne susciletis, ne
coelum, sic veniet quemadmodura vidistis eum eun que evigilare faciatis dilectam donec ipsa velit.
tem in coelum. » < Ibi me docebis. » Hoc ad supe- Habet Ecclesia quosdam in se qui baptismo Chris)
riora refertur, ubi dicilur : « Inveniam le foris. » sunt renati, et nomine Chrislianilatis tilulati, mo
Cum (inquil) le foris invenero, hoc est, cum te in ribus tamen et conversatione sxculo servirait, e
assumpla carne aspexero , ibi docebis me, quia Ecclesiam suavissima sopitam quiète inquielare
ad omnia qux iulerrogare voluero, respondebis. atque ad perferendos tumultus excilare nituntur
Nam ssepe eliam volentes inlerrog'are apostolos Do- Hi ergo propter gratiam raysteriorum Christi, quf
minus prxveniebat, eosque inslruebat. Polest et ad IC perceperunt, filix Hierusalem appellanlur in ho
hune locum jungi, ubi dicil : « Ducam le in domum loco, cum lamen moribus contraria aganl. Et ad
matris mex, ibi me docebis. • Cum (inquil) coelo jurât eos sponsus ne suscitent vel evigilare facian
recepius fueris, et me quoque in coelum lecum as- dilectam, hoc est, ne illam in somno dulcissime
sumpseris, ibi me docebis, et in omnem veillaient quielis positam, hoc est, in contemplalione su
induces, quod impossibile est homini in prxsinli Conditoris sua inquieludine excitent, et ad sollici
vita posse conseqni ; hinc est quod Dominus re- tudines et curas sxculi evigilare compellant. < Do
promitlit apostolis, dicens: « Venit hora, cum jam nec ipsa velit ; » hoc est, donec peraclo oflici
non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Paire debilx servitutis, qua in psalmis, hymnis, e
annunliabo vobis. > Ergo ibi nie docebis, id est, te canlibus spiritualibus Deo famulalur, admoneatu
et Palrem mihi aperla visione revelabis, hoc est, ilerum cura corporex fragililalis ad usum sxcul
divinitalem tuam mihi facie ad faciem ostendes. redire.
« Et dabo tibi poculum ex vino condilo. » Per vi- « Qux est ista qux ascendit de deserto, delicH
num fervor charitatis et dileclionis intelligilur. affluais, iunixa super dileelum meum ? » Vox Syna
Dabo (inquil) tibi vinum, hoc est, ostendam quam gogx, admirantis Ecclesiam de genlibus congrega
ferventissima charilate te diligam. Et hoc vinum " lam. Qux est, inquit, id est qualis est, quanl
non simplex erit, sed condilum, bonis videlicet ope- merili, qux ascendit de deserto? Derelicta eniu
ribus et virtutibus. Nam amor Dei, sicut beatus fuerat a Deo per idololatriara et veritalis ignoran
Gregorius dicit, nunquara est otiosus, operalur ma- liant. Asccndebal ergo virlutum gradibus de deserto
gna si est. Si enim operari renuit, amor non est. hoc est de errore inlidelitalis, in quo ad tempus de
Vinum enim condilum esl dilectio cum operatione. relicta fuerat. « Deliciis affluons, > id est virlutibu
Unde et Dominus in Evangelio : « Si quis diligit me, abundans. « Innixa (inquil) super dileelum meum,
sermonem meum servabit. » Probalio dilectionis id est, fiducialiter agens in Christo, et omnes vir
cxhibilio est operis. « Et rauslum malorum grana- tuies suas et cuncta bona ad ejus gratiam referens
tomm meorum. » Malum granalum idem est quod seiebat se nihil suis viribus boni implere posse
el malum Punicum. Dicilur autem malum grana- ideoque cum Aposlolo dicens : < Gralia Dei sum ii
lum , eo quod mullitudine granorum sit plénum. quod sum. > Et notandura quod dicit, Super dilectun
Malum Punicum, eo quod in Africa plurimum meum. Nam Synagoga solara puiabat se haber
abondât- Punica enim ipsa est Africa. Habet aulem cognitionem Dei, cxleris genlibus in ignorant!
>5S ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. JS4
leslitutis. «Nolus enim, » ut ait Psalmista, < in Judxs A inferus xmulatio. » Nam si. ut infernus eos quos
)eus, in Israël magnum nomen ejus. > Sed iia rai- seinol recipit nunquam rcsliiuit, sed semper re-
anti respondet Synagogx ipsius sponsus et dilectus tinet, ita verus Christi amor quem semei acceperit,
|uod sequilur. nunquam dimillit ; unde Apostolus dicit : « Quis nos
< Sub arbore malosusci lavi le. »Arborera malum, separàbit a charitate Chrisli? tribulatio? an an-
xucem Dominicain debemus accipere, de qua ar- gustia? an perseculio ? an famés ? an nuditas? an
tore suscilala esl Synagoga, quia ipsa a prxvari- periculum? an gladius ? > Sed et dilectio Chrisli hoc
alione originalis peccati et potestate diaboli per loco potest accipi, cujus dilectio forlis fuit ul mors,
rucem Chrisli redempla est, ibi suscilala est qux quia in tantum dilexit nos, ut pro nobis immorlalis
>eccatis raortua erat. Et bene arborent mali dicit. mortem susciperet. Dura fuit xmulatio ejus ut in-
Nam, ut supra diclum est, huic arbori Christum ferus, quia inferus nescit misereri aut a poenis mi-
omparavit, dicens : « Sicut malum inter ligna silva- serorum miligaii, sic et Christi dilectio non potuit
um, sic dilectus meus inter filios. » < Ibi corrupta a misericordia cessare, aut ullis improhitalihus
;st mater tua, ibi violata est genitrix tua. » Maire m persecuiorum reraoveri ab amore humani generis.
st genitricem Synagogx, majorem et principalio- Quidam hoc quod dicilur, < Dura est ut inferus
em Judaicxplebis patrem dicit, quales erant Scribx B xmulatio, » ad Synagogam proprie référant, qux
H Pharisxi, qui Christum Pilato tradiderunt, qui gentes xmulabatur, et invidebal saluti eorum. Monet
eliquam plebem tanquam mater et genitrix regere ergo Christus hoc dicens, ut ab invidia cesset, et
iebebant et erudire, et quales erant illi qui sua- saluti Ecclesix congaudeat. « Lampades ejus, lam-
lenlibus illis principibus, improbe acelamabant : pades ignis atque flammarum. » Id est, dileclionis
i Crucilige, crucifige eura. » Hxc ergo mater Syna- lampades sunt lampades ignis atque flammarum.
gogx sub arbore malo corrupta est et violata, Lampades dileclionis prxcordia sunt sanclorum,
quando se suosque posteras crudeli maledictione in quibus veluli in vasis dilectio habitat. Hx ergo
constrinxit, dicens : « Sanguis ejus super nos et lampades, lampades quidem sunt ignis, quia in corde
super filios noslros ; >'nam et isti sub cruce Chrisli ardent per araorem ; lampades vero flammarum,
srant, licet non fide et devotione, tamen crudeles qiria exlerius lucent per operationem.
rindicix sibi el suis posleris imprecalione. « Aqux" multx non poterunt exslinguere chari-
« Pone me ut signaculum super cor tuum, ut tatem, nec flumina obruent illam. > Aqux et flu-
signacuhim super biachium tuum. » Quia ( inquit) mina sunt violentx persecuiorum rainx, vel eliasn
sub arbore malo suscilavi te, hoc est, quia pas- blandimenta, quibus sanctos a charitate Deiseparare
sione mea in cruce te redemi, pone nie ut signaculum C nituniur. De quibus Dominus in Evangelio dicit, de
super cor tuum, hoc est, habeto me semper in me- viro qui xdificavil domum suam supra pelram :
moria, et ne obliviscaris mei, quanta pro tua sainte « Vcnerunlflumina, flaverunt venti, etimpegerunt in
pertulerim. Pone me (inquk) ut signaculum super domum illam,et non cecidil : fundata enim erat su-
cor tuum per fidem, pone me ut signaculum super pra pertram.î « Aqux ergo multx non poterunt exslin-
cor tuum per dignam operationem. Nam et nos quan- guere charitatem, »quia nulla tribulatio, nulla angustia
do aliquid in memoria habere volumus, signaculum sanctos a charitate Deiseparare valebit. « Sidederit
digilo vel bràchio iroponere solemus, ut illo admo- homo omnem substanliam doinus sux pro dileclione,
nili, illius rei cujus curant habemus recorderaur. quasi nihil despicieteam. > Hic versiculus non eget
Et nos ut signaculum super cor el brachium Chri- exposilione. Nam nullius mundi subslanlix, nullx
stum ponere debemus, ut ejus memoriam semper opes comparalione dileclionis aliquid sunt. Lcgimus
habeamus, el ul recte in illum credentes, fidemipsam quidem sanctos sua dimisissepro amore Christi, sed
bonis operibus exornemus. Quod si fecerimus, ipse tamen nihil sibi videbantur dimilterq in compara-
quoque nos velut signaculum assumet, et nostri re- lione charitatis Christi, quem amabant. Unde Apo-
cbrdabitur, juxla quod Zorobabel duci Judxx re- stolus cum non solum lerrenam substanliam, sed
promiltit : « Et ponam le sicut signaculum in con- et palernas tradiliones dimitteret pro Chrislo, di-
spectu meo. » Nam si nos beneficîorum ejus obliti cebat : « Hxc omnia conlemno et arbitrer ut ster-
fuerimus, nec ei dignas graliarum actioncs reiule- cora, ut Chrislum lucrifaciam, » id est, ut amorem
îimus, ipse quoque nostri obliviscelur, sicut de illius acquirain.
impio rege Jechonia filioJoachim dieitur : < Si fuerit « Soror nostra parva esl, et ubera non habet.
annulus dexter in manu mea, inde evellam eum. > Quid faciemus sorori nostrx in die quando albr-
< Quia forlis est ut mors dilectio, dura ut inferus quenda est? » Vox dilecli Synagogam alloqucnlis
xmulatio. » Dilectio Chrisli forlis est ut mors. pro Ecclesia gentium. « Soror nostra, > inquit, id
Sicut enim mors animam a corpore séparât, et jam est genlium Ecclesia, « parva est, et ubéra non
nihil concupiscere , nihil in prxsenli vita hoinini habet; > et magna dignalione communicalo cum
licel ambire, ita dilectio Chrisli quem vere perva- Synagoga nomine dicit, « Soror nestra : » quia
serit, lotirai huic sxculo morlificat, et quasi insen- enim ex Judxis carnem assumpsit, ideo sit quasi Sy-
sibilem reddit, solumque pro Christo vivais, mundo nagogxconteraperat et exa;quat. « Parva .rst (inquil)
morluusest. Idem sensus est cura dicit : « Dura ut SOrorrrosll'il. î S!~nt alicujus liomini3 ritas ileseri-
555 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 55'
bitur, sic et xtas describilur Ecclesix. Parva enim .A sum, quia de vivis et electis lapidibus (hoc es
erat Ecclesia adhuc de genlibus congregata, sub sanclis) xdificata sum ; < et ubera mea sicut lurris,
ipsis Domini et apostolorum lemporibus, quia et quia laies intra me contineo, qui vice uberum alio:
parvitate credentium parva exsislebai; et ubera nee- nutrire possunt spirituali doctrina, et vice turri:
dum babebat, id est neqnaquam prxdicando spi- possunt alios defendere et munire, quique sicu
riluaîes Deo filios generare valebat. Dicit ergo quasi turres in nturo eininent, sic merilo doclrinx e
consiliuni Synagogx requirens, « Quid faciemus so- conversations inter reliquos membra mea prxcel
rori nostra; in die quando alloquenda est? »Allocutio lunl. Hoc autem non meis merilis, neque liberlati
Ecclesix est vel cum intrinsecus occulta inspiratione, mei arbilrii habeo, sed dono et gratia sponsi mei
vel exterius aperia prxdicalione admonet Deus ani- < Ex quo facta sum coram eo quasi pacem repe
mam cujusque fidelis. Et est sensus : Quando per riens. » Id est, ex quo ille sanguinem suum pro rat
apostolos meos alloquar Ecclesiam de genlibus con- fudil, et repropiliando mihi Deum Patrem, dissoivi
gregatam, quid faciemus? quomodo illi prxcepta inimicilias qux erant inler Deum et hominem,
coelesliacorarailleinus? Ulrum videlicetrainima qux- mihiqoe coeleslia pacificavit. Ex quo ergo han<
que prxcepta illi commitleraus, an quo major ef- pacem reperi, murus esse et ubera vice turrium
ficiatur, perfectiora ilii secreiorura coelestiura my- B merui.
steria trademus ? Nam Deus omnipotens pro mai- « Vinea fuit pacifico, » id est dilecto meo,"qui
sur a et capacilate mentis humanx tempérât ver- est verus pacificus, quia per eum pacificala sunt
bum prxdicationis, considerans vires et capacita- omnia qux sunt in coelis et in terra. Unde, et a
lent auditoris. Sed Synagoga tacente, ipse sponsus Propheta Pater fuluri sxculi, princeps pacis appella-
pro ea respondit : tur, in cujus veri pacifici lypo Salomon pacificus,
« Si muras esl, xdificemus super eum propugna- auctor hujus carminis prxcessit. Huic ergo fuit
cula a-'gentea ; si oslium est, compingamus illud vinea, id esl sancta Ecclesia. « In ea qux habet po-
tabulis cedrinis. > Si (inquit) soror nostra est mu- pulos. >Roc dicil ut se de Ecclesia genlium, non
rus, xdificemus super eum propugnacnla argenlea. de Synagoga, oslenderct canere. Nain Synagoga
Ac si dicat : Cum coeperint aposloli mei prxdicare unius genlis fuit tanlum. Ecclesia vero habet popu-
Ecclesix de genlibus congregatx, si taies fuerint los, quia omnes génies inlra capacissimum suum
audiiores qui inerito perfectionis muras appellari gremium capit et recipit. « Tradidit eam custc-
possint, dum videlicet vel nalurali ingenio prxdili, dibus. > Cuslodes hujus vinex (id est sanctx Eccle-
vel philosophica eruditione prxstanles, quasi alios six) sunt prophetx, aposloli aposlolorumque suc-
defendere et munire possint vice mûri, xdificemus C cessores. Sive etiam custodes hujus sxculi sunt an-
super hune talent raurum propugnacula argenlea, id gelicx virtutes, qux ab incursibus lentationum et
est, addamus illis eloquia divinarum Scripturarum. dxmonum Ecclesiam custodiunt. < Vir aflert pro
Nam, ut Psalmista dicit : < Eloquia Domini eloquia fructu ejus mille argenteos. > Viros, fortes dicil et
casta, argentum igné examinatuoi. > Si vero laies perfectos, nam vir a virtute dicilur. Fructus Ec-
fuerint auditores qui nequaquam hoslibus resislere clesix est coelestis vilx remuneralio, pro qua san-
possint, nec tela conlra venientia repellere, sed cta Ecclesia in prxsenli laborare non cessât. Mille
fuerint vel oslium ut simplicia annuntiantes possiat autem argentei, quos pro fruclu vir aflert, signifi-
aliquos in Ecclesia et ad fidem adducere, quales cant omnia qux in hoc mundo possideri possunt.
sunt sacerdoles minoris gradus, qui baplizando in Millenarius enim numerus pro summa perfectione
Ecclesia, et divinis mysteriis iniliando homines in et plenitudine ponitur. Vir ergo pro fruclu hujus
Ecclesiam inlroducunl, compingamus illud oslium vinex mille argenteos aflert, quia sancti omnia su»
labuiis cedrinis ; id est, proponamus eis exempla relinquunt, et pauperibus erogant, ut fruclum hujus
nracedentium palrum, qui, veluti cedri, imputri- vinex (hoc est, supernam mercedem) consequantur.
bilia videlicet ligna, id est iramarcescibilia opéra Taie est illud quod Dominus in Evangelio dicit :
habent, et veluli tabulx scientix et charitatis lali- B*< Simile est regnum coelorum thesauro abscondito
tudine diffusi sunt. Latiludo enim tabularum laiilu- in agro, quem qui invenit homo, abscondil, et prx
dinem cordis vel Scientix significat, dicente Psal- gaudio illius vadit, et vendit omnia qux habet, et
mista : < Viam mandatorunt tuorum cucurri, cum emil agrum illum. »
dilatares cor meum. > His ergo cedrinis labuiis, (id « Vinea mea coram me est. > Vox sponsi. Tu
es't sanclorum exemplis) compingamus illud oslium, (inquil) dicis quia vineam meam tradidi custodi-
ut videlicet illorum imitanda exempla aliis Eccle- bus, tamen vinea semper coram me est, quia litet
siam introeundi veluli oslium januara aperiant. eam cusiodibus meis corainiserim, ego tamen semper
« Ego muras, el ubera mea sicut lurris. » Vox curam illius habeo, nec pro illa semper sollicitus
Ecclesix. Qux cum audisset pro sua saluie consu- esse desisto, sed sum cum illa usque ad consumma-
lentem dileelum suum, ipsa Ixla respondit : « Ego lionera sxculi. « Milletui pacifici, el ducenli his qui
sum murus, et ubera mea sicut lurris. > Ego (in- custodiunt fructus ejus. > Mille lui, subauditur ar-
quil) murus, ego supra firraam pelram fundala sum, gentei, quos pro vinex dedisti fruclu, pacifici libi
et glutine divinx charitatis solidala. Sive murus sunt. Quasi diceret : O anima fidelis, noli dubia
357 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 358
esse pro xterna raercede, pro qua omnia tua de- A J audiat vocem ejus, illa vero hortatur sponsum suum
disti, quia raille argentei pacifici sunt tibi, id est, ul fugiat. Sed magna est mysterii consequentia.
manet te certa illa remuneratio, et verum inde fru- Nam quia superius prxdicla fuerat Chrisli nativi-
ctum consecutura es. Et ducenli, subaudis argentei, tas, cum dixil : « Quis dei le fralrem meum sugen-
pacifici sunt his qui custodiunt fructus meos. Sicut tem ubera. » Prxdicla enim fuerat ejus passio, ubi
per millenarium pleni ludo perfectionis, sic et per dictum est : < Sub arbore malo suscitavi te, » nunc
centenarium sumraa perfeclio designalur, quia cen- consequenler hortatur sponsum ul fugiat, hoc est
lenarius de lxva in dexleram transfertur. Ducenli velocissime per ascensionem ad Patrcm redeat. Et
ergo argentei, qui est duplicatas centenarius, signifi- est sensus : Jubés me prxdicare? vis vocem meam
cant eos qui doclrina et sancta operalione perfecii audire? fuge, dilecle mi, id est, irapleto incarna-
sunt, qui juste et pie vivendo semelipsos custo- tions lux et passionis mysterio, reveriere ad coe-
diunt, et eliam prxdicando alios convertunt. His lum, ut non jam le sicul hominem, sed sicul Deum
-ergo talibus ducenli argentei sunt pacifici, quia super omnia cogitare incipiam. Tune enim audies
duplicata in coelis eis manet remuneratio. De quali- vocem meam, quia lune le liberius omni mundo prx-
bus per Danielera dicilur : < Et qui ad justiliam dicabo. Et hoc est quod Dominus in Evangelio di-
erudiunt multos, fulgebunt quasi stellx in perpétuas B 1 cit : « Ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut
xlernitales. » Hos enim Apostolus dupliciler jubet ego vadam. > Expediebat enim apostolis et omni
honorari, dicens : « Presbyleri qui in nobis sunt, Ecclesix ut Christus rediret, et prxsenliam corpo-
duplici honore digni habeantur, maxime qui prx- ralem absentaret, quia dum in corpore prxsens erat,
sunt vobis, et laborant in verbo. » non polerant eum spiritu aliter amare, non poterant
« Qux habitas in hortis, amici auscultant, fac eum quem hominem cernebant, ut Deum invisibi-
me audire vocein tuam. » Vox dilecli sponsam allo- lem el ubique prxsenlem cogitare. At poslquam
quentis : O Ecclesia, qux habitas in horlis, id est, ipse coelosascendit, coepilcura Ecclesia spiritualiler
qux excolendis virlutum germinibus insislis. Hortus diligere, et sic jam Deum cogitare et prxdicare.
etenim ipsa Ecclesia est, quam (ut superius diclum Et hoc esl quod Aposlolus dicit : « Et si noveramus
esl) crebro se promitlit invisere. Ecclesia ergo in Christum secundum carnem, sed nunc jam non no-
horlis habitat, quia plantaria virtutum assidue nu- vimus. » Ergo, dilecle mi, si vis ita me te prxdi-
trit, nec transilorie modicum recessura, ibi lugu- care, fuge (id est recède) ad coeleslia, et qui fuisti
rium ponit, sed fixa statione habitat. « Fac me, in- cpmprehensibilis per humanilatem, eflkere incom-
quit, audire vocem tuam, > id est, prxdica quibus prehensibilis per divinitalem, verumtamen ne me
vales Evangelium, prxcepta mex legis simul et < C in prxsenli sine tua visitatione deseras, sed dignaro
promissum coelestium prxmïorum annunlia. Hoc me crebra tua visitatione requirere, mihique te
enim mihi jucundum et delectabile est, ut audiam sxpius videndum prxbere. Et hoc est quod dicit :
vocem tuam, hoc est ut audiam te verba salutis i Similis esto caprex hinnuloque cervorum super
aHernx annuntianlem. Sed « amici auscultant, » montes aromatum. »Sicut (inquit) caprex et hinnuli
id est, angelici spiritus vocem tuam audire déle- cervorum indomila aniraalia humanum consortium
stant, quos tibi amicos feci effusione sanguinis mei, rerugiunt, et tamen crebrius in montibus videntur,
quosque adjutores et protectores contra malignos sic et tu post tuam ascensionem, licet invistbilis,
spiritus inslilui. Sive amici, id est, justorum spiri- dignare mihi tamen sxpius dono tux gratix appa-
tus auscultant, quos de tuo çoetu ad me in coelestia rere, et hoc super montes aromalum. Montes-aro-
.assumpsi. Ipsi enim de tua prxdicalione et fratrum matum sancli Dei sunt, excellenlia sanclx conver-
salute congaudent. Respondel confeslim ipsa sponsa sations coelo proximi, et odore ac fama virlutum
dilecto suo : longe lateque fragrantes. Hinc Apostolus de so
« Fuge, dilecte mi, et assimilare caprex hinnu suique similibus dicit : « Nostra conversatio in coelis
loque cervorum super montes aromatum. » Mira est. » Et alibi : « Chrisli bonus odor sumus in
responsio. lnvitatur ad prxdicandum, et ut sponsus D omni loco. »
HAYMONIS
HALBERSTÂTENSISEPISCOPI
IN DIVI PAULI EPISTOLAS
EXPOSITIO
(Juxla editionemprincipem,arino1519Argentoralidatant *.)
OTTOMARUS LUSCINIUS
JUR1S PONTIFICII DOCTOR
SIXTO HERMANNI, parocho Divi ThomoeArgenlinensis, S. D.
Si votis proficeremus, alque eo polissimum quis- .A omnis litleraturx expertes, tum vero horura etiam
que promoveretur quo maxime vellet, nura aliud in qui lilulis inanibus doctoris gloriantur, dictu mirum
desiderio mortalium videris cxleris anleferri, Sixle, quantam zizanix vim in semenlem Chrisli consper-
litieris et integritale spectabilis, quam quod tu veluli gere. Fallor si non mille supersiiliones, mille prxsti-
unicum scopen plelii Chrislianx etiam atque etiam gias et totidein anilium fabularum tlclirameiiia in-
proponis, repctis, inculcas ; nempe bonorum oiimium venias", qux sensim in Chrislianam religionem
amuentiam, et absoluiam quamdam felioiiaiem ? Id irrepserinl, non tain aliam ob causant quam quia
est sane quod jamdudum indagarunl philosophorum divinas illas Iilteras vel prorsns non allingimus , vel
diversx familix , quanquam paulo remissius, idcst forie l'rigidius aut minori sedulilale, fervore, ac cura
quod nemo omnium non maximopere concupiscat, quam par erat. Scatenl nostro xvo passim iuex-
nemo non opiet esse quam prxsentissinium. Sèd hausta quadam colluvie quxstionum omnia, faclio-
longe secus evenit alque cogilamus fulurum, ardua nes sophislicarumarguiiarum lam iinmcnso tanquam
ducit ad hoc ipsum via quod est summum, nulli vario examine eruperunt, ut suramo etiam ingenio
sponte ac prxter mérita offertur quando sudorem prxditis salis facliim videalur si post innumeros
etiam virluli, cran et ethnicus quispiara allingere exanllatos labores vel sero tandem Thomistx nomen,
polest, Deus proposuerit. Ad summum igilur istuc Scotistx aut Occanistx sibi liceat vindicare, Atque
conscendere haudquaquam possimus nisi eum lollem interea quis est qui in lege Domini dies meditetur
qui sumraus est teqeamus. Ipse est qui viara sese ad noctesque? Cum ne aliud quidem dici possit ad bea-
summa enilcnlibus adfuturum palam pollicetur, ut tiludinem assequendani compendiosius et ad veram
sciremus qua foret eundum. Ipse est qui veritatem g sapientiam indagandam expedilius perducere. Jure
se esse monstravit, ne errore quopiam per ambages igitur optimo, nisi malis nostris veliraus longius
a recta deflecieremus. Ipse est postremo qui vitam deleclan, cogimur, Sixle amicissirae , jam tandem
sese obtulit ne ambigeremus quo esset contenden- resipiscere, el conlemptis parum sinceris rivulis,
dum. Sponsorem igilur veracent alque adeo ipsam imo omni prorsus ex parte lurbidis, ad fonlanam
verilalera sectemur oportet, cui vel soli conjuncla purilatem, quo propius fieri poterit, accedere ; ad
sunt omnia. Alqui in primis hxsito num alibi magis veteres, inquam , illos graves ac solides scripiores
spiret viva et longe simillima hujus bealitalis imago qui profunda xternx sapientix sensa ex Scriplurx
quam in arcanis litieris, qux Spiritu Dei conceptx arcanx penelralibus, patente meatu nobis eruerunt;
sunt et verissime aniraantur, in quibus perpeluo nos atque ulinam pari studio lenerentur omnes, videres
sermone alloquilur, docet et solalur Deus. Nam nisi enim Chrislo non tam nomine nobiscum quant votis,
me fallat opinio, jamdudum Aristolelicis conclama- verbo et opère convenire. Habent enim hoc quodam-
tum est eliam decretis, Talem esse quemquam qua- modo sibi conjunctunt fxculenlx disciplinx, ut con-
lem sua ipsius dicta factaque indicarent. Alque id lagione.sua non parum èfficianl moribus. Cxterum,
quidem nisi libris e sacris discere nobis licerel quid dum omnes ejiisce farina?,ul dicilur, doclores excuti-
gessisset aut qux dogmata posteris sanxissel Serva- mus, commoduin nobis Hayraonem tua opéra suppe-
tor nosler Christus, felicilatis summx prxco, imo dilasli, qui Pauli aposloli verba, seu malis, cura
vero ipsa perfecta félicitas, dispcream , si non jam- divo Hicronymo, tonilrua dicere, ea diligenlia rae-
dudum in erroris chaos prolapsi fuissemus. Quan- lilur, ea trulina expendit, ea facilitate aperit, ut si
quam ne sic quidem omnino absil labendi pcriciilum, "_ etiam nonnihil ei defuisse videalur (quis est enim
ubi videas vulgus hominum, tum eorum qui sunl qui in re tara immensa non alicubi vacillet), seduli-
» Tilulus sic se habet : Doctissimi Haymonis Saxo- Becl civem Argenlinensem, anno 1519. In fronte ope-
nis, episcopi Halberstaltensis, in divi Pauli Epislolas ris hxc nota legilur receniiori manu scripta : Opus
cum brevis tum perlucida Expositio, nuper Argento- rarutn, teste Th. Bartlwlino de Morbis Biblicis,
rali stanneis calamis primum excusa. Sequilur : Ma. cap. 24, p. 84; Th. Honerto in Proleg. ad Epist. ad
iliero. Gebuilerii ad lectoremteirasliclion : Rom., p. 21 ; Dan. Gerdesio, in Florilegio librorum
Mystlcadivini pernnsceredogmata Pauli rariorum, p. 161, seqq. Esl verohoeceduio proesertim
(Juiciipit, liunc lihruuicomparetatque légat. memorabiiis ob epislotam Otlomari Luscinii, juris
liu<tenus oliseurisensuset uMiigmala quasque ponsi/icii doctoris qua ad epistolam dedicaloriam édi-
Luce magisclara nunc resoluia pilent. tons, Sixli Hermanni, respondet, et in qua vivum
Ad calcem libri : Excnssum Argentinoeper Rcnalum veritalis Chrislianoe testimonial» exhibetur
3G1 EXPOSITIO IN EPP. S. PAL'LI. — IN EPiST. AD ROM. 362
i«icm tamen et sommant diligenliam defuisse homini A non potest suos professores. Nos coelestem hanc
baudquaquam dicere queas. Eat igilur luis auspiciis alimoniam vegeiandis animis accoinmodalam crebro
in Iucem Haymo nosler, et cum plerisque aliis deh'ustahinius, ac veluli raunda animalia ruminabi-
prisci xvi doctoribus hoc sxculo renascatur. Faces- mus, ul Deo auctore ex conversatione nostra vero»
sant sophislicx spinx eliamnum acutx, delitescant nos xslimet, theologos quisquis nobis convixerit, et
pênes suos asserlores verborum nunquam finienda islis qui sola umbra glorianlur suos inanes titnios
certamina , quando omnis contentio quo a charitate ceu personalis traoegdiarum regibus rclinquemnê.
longius abesl, a Chrislo nimirum aberit quant lon- Vale, oplime Sixte, el Otlomarum luum (ita ut la-
gissime. Refloreant prisca simul cum moribus siu- cis) dilige. Argentorati. Kalendarum Dccerobrisj
dia, profani eslo quidquid pios ac sanctos rëddere anno redditx salmis 15J8.
SIXTUS HÈRMANNÎ
AKTIUMMAGISTER
ConsultissimoOTTOMAROLLSC1NIOjufi's pontifiai doctori,S. D.
Quas ad me super Haymonis Paulinarura epistola- B circa recentiorçs iheosophos quxstionibus insu-
rum fidelissimi expositoris prxconio, eximie doclor, dantes omnino éliminandos, ac de ponte quasi deji-
dedisti Hueras non cilra maximum animi mei re- ciendos , arbitrer minime, verum omnes ingenii
creamen diligentius pellegi, quod cum docte, Cum nervos vetuslioribus prxterilis doctoribus illuc dura'-
erudite, pénates Chrislianx tbeologix subire peten- taxal extendissime, ipsa sloliditale slullius quis non
libus semilani el quidem compendiosara proposueris judicabii? Quocirca in hoc theologico studio ut ne-
liaud ternere notando quos anliquioribus Ecclesix quid nimis item, et nequid minus aga'lur prôspi-
doctoribus poslhabitis, cavillatorix quxsliones plus ciendum. Prodeat igitur Haymo nosler in lucem,
xquo délectant, quibus ad decrepilam ferme xlalu- auspicatissima alite tuo episiolio adornatus, quem lé
lam Stentorea (ul aiunl) voce inter se digladianlur. patrono ab omni livoris raordacitate tutum iri dubi-
Noninficior schnlaslicam illam llieologiam pro inge- tamus nequaquâm. Perge pra;terea, excellentissimé
niorum exercitio lillerariis arcliigymnasiis necessa- vir, musis luis humanioribus, poliliori quoque litle-
riam; verum omnera vitxcursùm, classicis et avilis ratura, probos ac doctos viros immorlales reddere;
sacrarum litterarunt scriptoribus sprelis, cidem con- meque amicorum tuorum raiionario trabali, ut di-
tention dedicàsse veluli ridiculum cuique nasum eitur, clavo inligere, quem votis luis vicissimisemper
babenli damnandum censeo. In omni, ut nosli, offendes paratissimum. Vale. Argehtora'll, ldibus
actione cum excessustum defeclus fugiendi sunt ; quo- Marliis, anno Domini 1519;
m EPISTOLAM AD ROMANOS.
ÀRGUMENTUM. C gentiles prxferebant se nihilominus Judxis, impro-'

Â Corintho civilate inetropoli Achaix regionis perantes eis mortem Filii Dei, simulque proleslabai:-
scripsit apostolus Paulus Romanis banc Epistolani; lur se idolis obsequium veneralionis minime exbi-
quos non ipse, non Peirus, non quilibet apostolorum buisse si legis prxcepta aut prophelarum oracula
duodecim primum instruxil, sed quidam Judxorum habuissent. Omnibus his igitur prxbuit Se Paulus
credentium, qui ab Hierosolymis Romam venienles, apostolus médium, omnes illorum contentiones
ubi princeps orbis residebat, cui erant ipsi subjecti, deslruens, qux in prologo hujus Episioloenarranlur:
fidem quam apud Hieiosolymam didicerant Roma- et quasi bonus coiicionalor exlénta manu illos allo-
nis evangelizaverunt. Causa autem scribendi hanc quens, omnes ad uiiam conenrdiam adduxit, osten-
Epistolam, hxc probalur exstilisse : orta est autem dens nullum eorum suis meritis esse salvalum, sed
contentio inter Judxos credentes et gentiles etiam per gratiam Jesu Christi, quia omnes Judxi et genti-
ad fldera concurrentes : Judxi siquidem credënics, les sub peccato tenebantur;
propter sanctos patres a quibus nriginem ducebant,
et propter legem quam soli inter exteras génies ac- PROLOGUS.
eeperant, despiciebant gentiles venienles ad fidem, Epistola, Grxco vocabulo, Latine dieitur sùpet-
ul pote idololalrix superstition hactenus deditos, D missd vel addita, sicut epigramma, id est super-
dicentes propter observationeni legis cui servieranl, scriptio, etepitaphium super sepulcrum. Epiquidciif
meruisse gratiam Chrisli lidcmque Evangelii. Econlra sonnl, super, stota vero, missa. Epistolx autem ist;rl
PiTlîOL. CXVJI. 12
5Ô5 HAYMONISHALBEBSTAT. EPiSC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 361
idcirco dicuntur supermissoe vel additx, eo quod A qui, Deo prxcipiente alque volente, per Moysen
super Velus Testamentum el gratiam Evangelii, ubi missus est, aliique quamplurimi, qui electione po-
perfecl.i salus consistit, ab apostolo sint raissx cre- puli pro vitx merilis Deo volenle electi sunt. Volun-
dentibus, ad resecanda prxsentia alque orienlia tas enim populi plerumque volunlas Dei est. Ter-
vilia :'et ut si quis transgressus fuerit Evangelium, lium, quod ab homine est tantummodo, et non a
liic inveniat medicinam salutis : qualenus vindictam Deo, cum favore hominum aliquis eligilur, non
Evangelii possit effugere, redditur illi per dignam pro bona conversatione, neque causa religionis, sed
poenilentiam. Sunt supermissx non dignitatis causa nobilitalis parentelx : seu cum quis pretio subro-
quod superexcellanl, sed ad complelionem illorum galur in sarcerdolii dignilatem : de quorum numéro
poslea scripix. Epislola autem ista non illum ordi- dicit uni beatus Ambrosius episcopus : Nisi centrait
nem lenet in corporc Epistolarum quo scripla est, solidos dédisses, hodie episcopus non esses. De isto-
sed causa dignitatis Romanorum , qui lune lemporis rum eliam numéro erant illi de quibus dicilur in
universis genlibus imperabant, primaluni obtiuuil. libro Regum (J Reg. xn), qui lemporibus Jéro-
Hoc aulem factum est non ab Apostolo, sed politis boam implebant manus suas et fiebant sacerdoles
ab illo qui omnes ejus Epistolas sub uno cor, ore idolorum. De istis ergo talibus dicit Dominus per
curavit colligerc. Noiaudum autem quod sicut Moy- B prophelam : Ipsi rtgnaverunt, sed non ex me : prin-
ses legislalor Israelilico populo a Pharaone liberalo cipes exstilerunl, el non cognovi(Ose. vin). Quartum
decem prxcepta legis tradidit (Exod. xxix), iia quoque genus est aposiolorum, quod neque a Deo,
aposlolus Paulus credentibus in Christum, el a Pha- neque per hominem sit, sed a semelipso tantum
raone spirilali erulis, decem Epistolas scripsit. constat, ul sunt pseudoprophetx et pseudoaposloli,
Nam quatuor reliquas ad discipulos misil, duas dicentes : Hxc dicit Dominus, cum Dominus non
videlicet Timoiheo, unam Tito, unam Philemoni. miseril eos. Sciendum esl autem inter hos omnes,
Pauli. Paulus, ut Ilieronymus dicil, a primo spolio quosdam tantx dignitatis esse, ut cl aposlolus et
quod sanctx Ecclesix contulit, a Paulo videlicet prophelix sublimenlur honore, ut fuit Moyses, Isaias,
Sergio proconsule, quem apud Cyprum convertit Joannes quoque Baplista, de quo dieitur : Ecce ego
(Act. xiii), hoc nomen sibi iniposuit; ut sicut Par- mitlo angelum meum ante faciem tuam, qui proepa-
thicus, qui Partiras superavit, et Germanicus, qui rabit viam tuam ante le (Marc, i), ex quibus fuerant
Germaniam vicit, quilibet dux Romanorum diclnis et apostoli, qui prxmia electorum et tormenla re-
jst, sic ab eo principe quem prius superavit sit ap- proboruin suis audiloribus prxdixerunt, quodani
pellatus Paulus. Beatus vero Augustinus dicit mo- G honore prophelix insignili. Ad Romanos. Romanes
iicum inlerprelari Paulum, id est liumilem. Unde appellat hic Apostolus, qui ex Judxis gentibus cre-
ipse dicit : Ego sum minimus omnium apostolorum deitles in parlibus Italix habilabant. Inlerprelantur
(I Cor. xv). Dicilur et apolyspaulys [«TTO TÔÇ«aû).«;] aulem Romani sublimes sive louantes, quia illo lem-
secundum quosdam, id est a cessatione perseculio- pore quo Apostolus hanc Epistolant eis misit, cunctis
nis : vel certe, ut quidam dicunt, binomius fuisse genlibus principabantur. Ideoque subliraiores cranl
intelligilur, ut plurimi inveniuntur duobus nomini- omnibus populis, et intonabant prxcepta publica
bus vocati, sicut Ozias qui et Azarias in Veieri et privata, eorumque fama in omnium hominum
Testamento; in Novo vero Mallhxus, qui et Levi. resonabat ore.
Unde in Actibus apostolorum legitur : Saulus, qui
CAPUT PRIMUM.
et Paulus invalescebat et confundebat Judxos. Vel
eliam more sanctorum, coramunicationem meruit Paulus servus Jesu Christi. De nomine Apostoli
nominis, ul Abraham et Jacob, et Simon qui el jam superius diclum est : sed quxrendum est cura
Petrus vocatus esl a Domino, ut qui persécuter Dominus dicat : Jam non dicam vos servos, sed
vocalus est Saulus, id est infernalis, post prxdicalor amicos meos (Joan. xv), quare Apostolus se servirai
effectus diccretur Paulus, id est humilis Chrisli . appellet. Ad quod dicendum duo gênera esse servi-
discipu'.usAposloli. At:oslolus Grxce, Latine dieitur tulis : unum videlicet timoris, altérant araoris. Est
missus. Et iste audivit a Domino : Longe railtam te quidem servitus timoris, qua tiraet servus dorninum
;\d génies (Act.xxn). Apostolorum autem gênera sunt suum, limais ab eo fiagellari si per omnia ejus vo-
quatuor. Primum est quod nec ab hominibus fit nec lunlali non obedierit. Et est servitus amoris fiiia-
per hominem, sed a Deo lantuinmoJo, de quorum lionisque, qua servit bonus filius patri, timens ejus
numéro fuerunt Moyses, Isaias aliique quamplu offensant, quo scilicet génère servilutis vocat se
rimi prophelarum, duodecim quoque aposloli, qui Apostolus servum Jesu Chrisli. De qua et ipse Do
quamvis ab homine Christo essent missi, tamen ipse minus ait : Cum fecerilis omnia quoe prmeepta sunl
homo erat et verus Deus. Moysi ergo diclum est : vobis, dicite, Servi inutiles sumus (Luc. xvn). Hoc est
Mitlam te ad Pharaonem (Exod. ni). Isaix quoque : non servus timoris et poenx, sed servus amoris et
Quem mitlam ? et quis ibit nobis? El ille : Ecce ego, filiaiionis, quo, ad instar filii, non vult oflendere
mille me, et Dominus : \ade ad populum istum Christum Jesu. Hoc nomen est ab angelo humanilali
(ha. vi). Secundum quidem quod a Deo est, sed impositum, dicente ad Mariant : Vocabis nomen ejus
per hominem : de quorum numéro exstilit Josue, Jesum (l.uc. i; Isa.\u; Malih. i). Jésus enim Lalira/
363 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AI) ROM. 565
eloquio sakator vel salu'.aris interpretatur. Cujus .A electorum, damnaiionem reproborum. Ad ista om-
nominis elymologiam exponens angélus, dixit : Ipse nia prxdicanda segregatus est Apostolus. Sequilur :
enim salvum faciet populum suum a peccalis eorum. Quod ante promiserai per prophelas suos. Sicut
Si vero nomen divinitatis illius requiris, Verbum promisil Deus Pater per prophelas Fiiium suum ad
Patris vocalur. Chrislus, Groece,Latine dicilur un- saiulem humani generis in mundum esse venturum,
ctus, Hebraicemessias : siquidem unctus est ipse non> sic promisil et sanClum Evangelium. Notandûm quod
oleo visibili, sed ôleo invisibili, plcnitudine videlicet quia cum dixissel per prophelas, slatim subintulit
Spiritus sancli. De qua unclione dicit Psalmista : suos ; prophetx enim nomejj commune est, et acci-
Vnxit le Deus, Deus tuus olêo CoetilioeXPsal.XLIV); pilur aliquando pro bono, aliquando pro raalo. Nam
Aliis fuit olim adjectivum l'.oc nomen, sàcerdolibus sicut fuerunt in Veieri Testamento prophetx boni,
videlicet, rcgibiis et prophelis, sed Jesu fartum est qui Spirilu sanclo affiati muîta mysteria sibi divi-
proprium : Vocatusaposlolus. Est vocatio generalisj nilus ostensa prxdixerunt, ita fuerunt et fâlsi dicen-
de qua dicilur : Multi sunt vocali, pauci Vero elecli tes : ilxc dicit Dominus, cum Dominus non miserit
(Malth. xx). Et est specialis, de qua idem ail Apo- eos. Unde et perlsaiam dicilur.: Et prophela loquens
stolus quodam loco : Quos vocavit, lias et jusîificavit mendacium ipse esl cauda (Isa. ix). Non ergo per isto-
(Rom. vin), secundum qiiam voealus est Paulus B rum ora promisil Evangelium, sed potius per illorum
aposlolus, id esl missus. Nolamlum autem idcirco quos ipse in veritate misit. Unde per Jerëmiam di-
nomen aposloialus ab Apostolo in omnibus esse cit : Disponam, inquiens, domui Israël et domui Juda
positum Epislolis, ut majoris honoris et dignitatis Teslamenlum Novum (1er. xxxi), id esl Evangelium.
essent ejus Epislolx apud audiiores. Segregatus, id Et iterum : Feriam, inquit, vobiscum pactum sem-
est elecitls ad Evangelium prxdicàndum. Vel Segre- pilërnum (Ibid.). Psalmista quoque, qui legem Mn-
gatus, id est a grege separatus, a exteris videlice1 saicara habebat, exorabat dicens : Legem Evangelii
«iiscipulis,non meule sed corpore, quia cor unum et constitue mihi (Psal. cxviu). In Scripturis sanclis dé
animam unam hahebat cum exteris. Segregatus est Filio suo. Sunt scripturx non sanctx, ut sunt dicta
corpore ab aliis, Spiritu sanclo prxcipiente : Segre- • pliilosophorum , Platonis seu Aristolelis, carmina
gnte mihi Barnnbam et Paulum (Act. xni), et destr poetarum, Homeri seu Virgilii, aliorumque poela-
natus est genlibus lolius orbis prxdicator. Verbi rum gentiliura. Scripturx vero sanctx appellanlur
gratia : Sicut homo extendit brachium ad operan- lex et prophetx atque psalmi.quia sancllficant obscr-
dum , et tamen non idcirco prxcidilur a reliquo valiones suas, probibendo vilia et commendando
corpore, ita Paulus apostolus deslinatus est quidem ' virtutes. Qux Scripturx sanclx vel Evangelium Te
genlibus ad prxdicàndum, sed tamen non ideo sepa- J Filio Patris, id est de Chrislo sunt, quia illum anncii
ralus est a cxleris aposlolis mente et desiderio. Et . liant. Multi quidem sunt filii Dei secundum adop
cim reliqui apostoli singulis in locis prxdicasscnt, tionem, de quibus Joannes dicit s Quia quotquot re--
et singula régna tenuissent, verbi gralia : Andreaï ceperum eum, dédit eis polestatem filios Dei fieri
Achaiam, Thomas Indiam, Mallhxtis jElhiopiam, (Joan. i), sed unus esl proprius naturalisque Domi-
ille omnibus geniibus et omnibus regnis proedicator nus Jésus Christus; de quo ipse Paler : Hic est, in-
exstitît; unde ipse dieil : Qui operalus est Pe:ro in quit, Filius meus charissimus (Malih. m). El de quo
apostolatum circumeisionis, operalus est et mihi Apostolus : qui faclus est ei, inquit, id est a Deo
inler gentes (Gui. n). Quod taie est ac si a'.iis verbis Paire Filius, ex semine David secundum cament.
diceret : Qui Petrum constitua magistrum J;ulxo- Dominus Jésus ex duabus subslantiis, divina scilicet
mm, me quoque magistrum vomit prxlicere omni- et humana, id est in unilate personx subsistais,
bus genlibus. In Evangelium Dei. MarcUs dicit, JJIJ- verus Deus esl el verus homo ; secundum quod Deus
tiv.m Evangelii Jesu Christi, isle econtra Evange- est, non est faclus, sed genitus, quia non est crea-
lium Dei Patris esse affirmât. Quare fil ista diver- tura; sccuiidiiiii aillent carnem* factus ex seminë
sitas?Quia, ut Filius ait, omnia Patris sua sunt, " David j qui fuit de tribu Juda. De cujus progenie
et sua Patris; ideoque unum Evangelium continu- ' descendit bealissiraa virgo Maria, ex cujus semine
niter possident, id est bonum nuniium. Nam siCut formata est caro Doniinica, opere Spiritus sanc'i
una substantia est Patris et Filii, una poteslas, una in utero virginali. Unde salis convenienler dicit
deltas, ita unum Evangelium est Patris el Fiiii. Apostolus, quia factus esl Deo Patri ex semine David
Quid ergo esl Evangelium? Bonum nuntium, ut secundum carnem, qui erat Dominus et creator David
diximus. El quod est melius nuniium quam omni- secundum divinitatem;
potenlem Deum Trinitatem habere in personis, imi- Qui proedeslinalus esl, id est prxordinalus et prx-
taient in subslantia ; Palrem ingenilum, Fiiium nni- linitus, Filius Dei in virtute; subauditur divinilalis
genitum, Spiritum sanctum procedentem abulroque, et in polenlia Verbi, a quo assumptus est ipse homo
annunliare nativitatein quOque Chrisli secundum in unitalc personx. Origines dicit : Qui deslinaluS
divinitatem ante sxcula, secundum humanitalein in est Filius Dei, dicens deslinari illum posse qui est*
fine temporum, miracula illius, passionem, resur- prxdestinari qui non est. Al vero secundum beatum
rectionem, ascensionem ad coelos, adventum illius Augustiiiiim melius est dicendum : Qui proedeslina*
ad judicium, resurrectionem gêneraient, gloriam tus est Filius Dei, quia non de Verbo loquitur his
567 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B13L. 36S
-
Apostolus, sed de homlnè, "qui non erat anlequant A lur quia sicut suant resurrectionem procuravit, iia
factus esset. Humanitas enim qux non erat aniea, quoque multorum morluorum corpora et animas
illa est prxdeslinata et prxfinita, sive prxordinala, pariter resuscitavit secum, tain illorum de quibus
sine suis meritis, ut Filius Dei esset, assumpta a dieitur : Multa corpora sanctorum qui dormietant
Verbo in Virtule divinitatis, el in polenlia Verbi et surrexerunt (Matth. xxvu), quam eliam omnium
nnita illi in unllate personx, secundum Spiritum ' eleclorum. Ex quorum ergo resurrectione morluo-
sanctificalionis. Spiritus sanctifications appellatur rum apparaît Chrislus verus Filius Dei esse, Jesu
hic Spiritus sanctus, tjuia sanctilatem prxstat an- Chrisli, id est illorum qui ad se pertinebant, quos
gelis et bominibus justis qui eliam formavît, vlvifi- ipse resuscilat ad vitam et de quibus idem Aposlolus
caVitet sanclificavit ipsum hominem in utero virgi- dicit, ut sit ipse primogenilus in mullis fratribus
ttali, ex semine virginis sine semine viri. Consideran- (Rom. viii). Nam de resurreciione reproborum nihil
iltim est autem quia non fuit ei Spiritus sanctus pro hic dicilur. Potest et ila conjungi : Paulus servus
semine, nec dicimus illum palrem esse huinanilatis, vocatus apostolus ex resurrectione morluorum Jesu
ne dicantur esse duo patres, quod omninottefas est Chrisli. Omnes quidem apostoli anle Domini passio-
dicere : non enim omne quod nascitur ex nobis nem sunl vocali ab ipso : Paulus vero post resur-
utique filius nosler esl. Verbi gratia : capillus nasci- B recifonem ejus.
tur de capite, et tamen non ideo filius capitis recte Per quem accepimus gratiam el apostolatum ad
dieitur. Pediculi ex nobis quoque nascuntur, ei ta- obediendum fidei in omnibus genlibus pro nomine
- raen filii nostri nequaquam dicuntur. Ita ergo el ille
ejus. Gratia dieitur gratis data. Et gratiam hic de-
homo assumptus a Verbo, de Spiritu sanclo con- bemus intelligere (idem et reniissionera peccatorum
ceptus, idest opère Spiritus sancli formatus esl, sed vel palientiam omnium lahorum, pro qua remune-
tamen non est filius Spiritus sancli. Jungalur ergo Tabimur in fulurum, qux omnia nullis prxcedenlj-
ita beato Augusiino docenle. Qui prxdestinalus esl bus meritis gratis data sunt cunctis fidelibus, sicut
Filius Dei in virtule divinilalis et polentia Verbi, ex lisdem egreglus prxdicator dicit : Gralia sali» (acii
resurreciione morluorum, primus resurgere el pri- eslis (Ephes. n). Apostolatus vero nomine debemus
eras coelospenetrare. Deslrueto enim raortis irape- intelligere legationem prxdicationis, qnam ipsi soli
rio, ipse priraus omnium morluorum eleclorum re- aposloli eorumque sequaces acceperunl qui siraililcr
siirrexit, juxla quod Joanncs de illo dicit : Qui est post illos oflicium prxdicationis tenuerunt. Et ne
primogenilus morluorum, et princeps regum terrx, quis putarel quod in una génie lantummodo Israeli-
el primitix dormicniitim Christus (Apoc. i); et sicut tica accepissent legationem prxdicationis, dicil in
primus resurrexil, ita el priraus coelos penetravii, Z omnibus genlibus ad obediendum fidei, acccpisxe
dans fidelibus suis post se adilum ingrediendi. Ali- illos apostolatum, id est ul omnes gentes obediam
ter, secundum beatum Ambrosium, inerito dicit il- lidei Evangelicx et Christi, quod unum est. Fides
lum prxdestinaium esse Fiiium Dei ex resurrectione, aillera dicilur eo quod liât quod promiltitur. Constat
sive post resurrectionem, quia tune paluil verus aulem inter Deum cl boulines. Verbi gralia : Tem-
Filius Dei esse, quando in morte illius multa miia- pore baptismatis profilemur nos credere in Deum
cula accidenlia compulerunl dicere : Vere Filius Palrem, et Dorninum Jesuni Christum, et in Spiri-
Dei erat iste (Matth. xxvii). Siquidem anlequant tum sanclum, abrcnunliare quoqbe diabolo el om-
suspeiiderelur in ligno pro salute generis humani et nibus pompis ejus, omnibusque operibus ejus. Si
moreretur, inultaque ntiracula licreni in passione ergo boe observamus, fidei obediinus : sin autem,
illius, qux Evangelium narrai, a paucis cognosce- infidelilatis redarguiiiiur. Fides igilur est, ut dixi-
balur Filins Dei esse, inlanliim ut aposloli quoque, mus, conl'essio sanctx Trinilalis cl solidum funda-
dum comprehenderelur, relicto eo, fugerent. Sed mentura religionis, qua veraciter eredimus id quod
poslquam sol obscuiatus esl in morle ejus, terra nequaquam videre valemus. Si aulem quod eredi-
-tremuit, monuinenla aperla sunt, vélum quoque, mus jam vidcinus, fides jam non est habenda, sed
J
templi scissum esl, et resurrexit, cognitus esl esse cognilio. Nolandunique, quia pro nomine Chrisli, id
verus Filius Dei, sive eliam quando post resurrec- est vice nominis ejus dicil se accepisse apostolatum.
tionem ascensioHCmque suam misit aposlolis Sjiiri- Sic enim ail eis Dominus : Sicul misit me Pater, et
lum sanclum, quo iiruammali coepcrunl loqui om- ego mitlo vos (Joan. xx), id est sicut misit me Paler
nium genlium linguis magnalia Dei, lune poiius in nomine suo, ita el ego vos vice nominis mei milto
alias
cognitus est esse verus Filius Dei, ab bis videlicet ad prxdicationem. Unde et iisdcm Apostolus
de quibus Lucas dicit quod una die credideruni tria dicit, pro Christo, id est vice Chrisli legalione fun-
miHia, altéra die quinque millia (Act. n). Digna gimur. Itemquc, Obsecramur pro Chrislo, reconcilia-
autem cousideralione ani.madvertcndum est, quia mini Deo (Il Cor. v).
: non dixit Aposlolus absolute : Qui proedeslinatusest In quibus, subaudis genlibus eslis cl vos, Romx
Filius Dei in virtule ex resurrectione morluorum, habitantes Judxi cl gentiles, vocati Jesu Christi, id
sed adhuc addidit aliquid, dicens, ex resurrectione est ab illo vocati eslis per nos ut in eum credalis, vel
morluorum Jesu Chrisli, hoc est tantuinmodo clecto- etiam in hoc vocati estis illius, quia ab illo nome:*
'
tum ad se periinenlium ; simulque nobis dentonslra- Chrislianilalis pronieiuislis.
3C9 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EP1ST. AD ROM. 570
Ommbusqui sunt Romoe,dilectis Dei vocalis san- X mundo. A lolo parlera ace.ipe : neque enim toliis
clis. DileclisDei dicit, id est eleclis ad fidem et gra- mundus illorum fidem annunliabal, sed per plures
tiam. Quod autem dicit vocalis sanclis, sic videntur mundi partes divulgabatur novamfidemEvangelii eos
hxc verba sonare, quod jam sancli essent quando percepisse, ut pote qui tune temporis pêne omnibus
vocati sunt, sed non convenir Qui enim erant pec- genlibus dominabanlur. Abillis qui Romain veniebanl,
catores et justissimi, vocati sunt sancti, id est ad- indeque ad propria rependebant eorum fides mullrs
hoc electi et vocati sunt, ut essent sanctificati per -annunliabalur genlibus. Fides dicilur eo quod fiai,
baptismunt. Taie est et illud, quod in canlico Za- quod sicut proraitlitur, ila debeat intpleri : sin aur
charix patris Joannis Baptistx. Visilavit, inquit, el lein non fuerit adimplela, jam non est fides.
fecit redemptionemplebis siiai (Luc. i). Non enim in- Testis enim mihi est Deus. Videtur contra Domi-
venit illam esse plebem suam, sed visilando et redi- nicura prxceptum jurare aposlolus quo dicilur : No-
itiendo suam fecit esse. Nolandiim aulem quia ini- lite jurare omnino. Sed quia verilaiera jurare, ue-
lium hujus Epistolx longo circuilu distenditur, ac cessitale compellente, non est peccare, ut ab Augusto
per hoc ejus dislinctio solerler est consideranda : si- dicilur. Coaclus Apostolus ut crederelur ei ab audi-
mulque considerandum salutaliones Epislolarum sub toribus, dum jurât non peccat. Tutius laraen est non
tertiis personis consistere. Legatur ergo per com- B jurare, quia qui nunquara jurât, nunquam perjuriiim
mata ac sub dislinclionibus : Paulus servus Christi perpétrât. Cui servio in spiritu meo. Non ail adoro,
Jesu, etc., usque, In quibus estis el vos voeali Jesu sed servio. Sunt quidam qui corpwe et voce Deum
Christi, ibique ponalur média dislinctio, deinde in- aut homines ficte adorant, sed non spiritu, id est
feratur, Omnibusqui sunt Romoe,vocalis sanctis, ibi- mentis affectu. Plus est ergo dicere, cui servioin spi-
que fiât plena dislinctio, et subaudialur tertia per- ritu quam adoro : quia hic inlelligilur servilium amo-
sona, saluiem optât. Nam quod sequitur, Gralia vo- ris et inlegrx dileclionis. In Evangelio Filii ejus, id
bis, extra salutalionein est, quia secunda persona est est prxdicalione Christi, Evangelium, ut diximus,
ad quam débet post salutalionein primam loqui. bonum nuntium sonat. Dicil enim : Poenilentiam
Gralia vobis et pax a Deo Pâtre nostro et Domino agile, appropinquabit regnum coelorum (Matth. m).
Jesu Chrislo, subaudis sit. Gralia vobis, id est fides Prxdicare quoque conceptionem et nalivitatem Chri-
et salus qua remilluntur peccala tempore baptisma- sli et reliqua, dispensatipnis ejus mysteria evangcli-
tis, et pax qua reconciliainur DeoPalri per sangui- zare est. Quod, sine intermissione memoriam vestri
nem Filii sui. Quidam ita volunl intelligere distincte, facio, semper in oralionibus meis. Sine intermissione
ut dicatur gralia vobis a Deo Paire, qui gratis misit dicil, quia omni die, omni nocle oralioni incombais,
Fiiium, et pax a Domino Jesu Chrislo, cujus pas- G eorum memoriam faciebat. Nam aliter hxc verba
sione recoinilianiur tain-Deo quant angelis ; sed me- stare non valent, quia comedebat, dormiebat. Homo
lius utrumque a DeoPaire dalum inlelligilur, utrum- siquidem mortalis erat adhuc Apostolus, ideoque
que a Filio, quia gralia et pax a Paire et Filio xqua- morlalis indige.bat operari, çomedere atque dormire.
liler conferlur. Spiritus sancti vero personam idcirco His enim omnibus indiget homo morlali legmine in-
relicuit, quia in donis suis eum comprehendit, id dutus. In hoc vero quia oralioni installai, in semel-
est in gratia el pace. Ait enim Veritas Samaritanx ipso primum opère prxtendebat, quQdipse alibi sui.s
raulieri : Si sçires donum Dei (Joan. iv), id esl Spi- auditoribus exhortando prxceperat : Sine intermis.-
ritum sanclum. Quia enim per eum divinitus honp- sione, inquiens, orale. Obsecrans, si quomodo tandem
i-antur electi, ideo, ut diximus, in donis inlelligilur. aliquando prosperum iter habeam in voluntale Dei
Gratia enim, id esl remissio peccalorum, quam veniendi ad vos (I Thess. v). Si quomodo, id esl si
percipjunl credentes in lavacro baptismatis, et pax aliquoinodo, tandem, ad ullimum vel vix. Bene dicil
per quam reconcilialioneni nierenlur, xqualiter a obsecrans si aliquo modo prosperum iter habeam in
tola Trinilalc prxslanlur. voluntale Dei veniendiad vos, quoniam sunl quidam
Primum quidemgratins ago Deo meo pro omnibus qui Dei permissione, non volunlale, prosperum iter
tobis. Hue usque salutatio : post salutalionein vero videntur accipere ad malum, si quando homicidium
sequitur stalira lexlus Epistolx. Beatus Aposlolus in aut aliquod festinent scelus perpetrare. Sed Aposto-
exordio sux Epistolx a gratiarunt exorsus est aclus omnia prospéra qux sine voluntale Dei veniuui
tione, adimpleor utique mandatis suis quod dixit nibili pendil, el pro nihilo députât. Nam aliter pro-
alibi : In omnibus gratins ngile (I Thess. v). Gratins, sperum iler se posse habere non pulabat, nisi voliin-
inquil, ago, id est laudes refero Deo meo pro vobis, las Dei, qux omnia novit., et in omnibus nos prx-
Bene autem addil meo, quia cran omnium rerum venit bonis, prxçcdii el fovet, illuç cura duçeret, ubi
niras sit Deus per natnram, eo quod sit creator om- fruclum aliquem haberet.
nium, illis proprie tamen per gratiam Deus dicilur Desidero enim videre vos. Ideo dicit desiderare se
esse, quod merilo lidei et justilix ejus cultores esse venire ad illos, ut illos ad amorem suum excitaret,
probantur, sicut bealo Paulo aliisque Christi fideli- ul et ipsi desiderarent illmn. Desiderabai aulem illos
bus. Hinc dieitur : Ego sum Deus Abraham, Deus videre, ut aliquid gratix prxtiicatioius et miraculo-
tsaae, et DeusJacob (Exod. n), per gratiam et vilx rum illis largiretur, sicut sequentia manifestant. De-
meritum. Quia (idefsveslra annuntialur in universo sidero, inquit, videre vos : ul aliquid gralia; spiritalii
371 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. 1. — COMMENT.BII'.L. 372
hnparllar vobis.ad çonfirmandos vos, ut confirmera k fectos (I Cor. n). Insipientibus debilor erat, ul se
fidem vestram doctrina et prxdicalione alque raira- cundum capacilaiem illorum eis verbum rayslerio-
culorum virtute, supplcamque meo adventu si quid rum comrailteret, quibus ipse dicebat : Non polui
minus habetis in fide, vel etiam ut doceam vos per- vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus
fectam charitatem habere, ne ab invicem dissideatis (7 Cor. ni). Insipientibus vero debilor erat in hoc,
el discordiam habealis, sicul nunc audio. ul illorum insipientiam patienter ferrel.
Id est simul consolari in vobis per eam qua; invicem
Ita, quod in me promplum est, id est manifestum
est fidem vestram atque meam. Consolanlur magislri est, et vobis qui Romoeeslis, evangelizare. Ordo ver-
de profectu discipulorum, quando sciliçet stabiliraen- borum est, pariterque sensus. Quia sapienlibus el
lum fidei reperiunt in illis : econtra consolantur disci- insipientibus debitor sum, vobis quoque qui Romx
puli dum adventu magistrorum cumulalur illis gralia estis : raulto proraptior est mea volunlas ad evange-
Spiritus sancti, vel dum suam scientiam et fidem lizaudum : el sicut de fide omnium gentium, ila
magistrorum scienlix aut fidei concprdarc el com- çtiam de profectu veslrx fidei opto magnus subli-
parlicipare intelligunt. misque fulgere.
Nolo aulem vos ignorare, fratres, quia soepepropo- ]} Non erubesco enim Evangelium, subaudis prxdi
tui ventre ad vos, id est et volui et proposui, et prohi- care. Quidam credebant in FiHuni Dei el verecunda-
bilus sum usque adhuc. Prohibitus est Paulus a Deo banlur prxdicare quod natus esset ex femina, quod
ne antea Romani veniret quam genlibus circa Hie- crucifixus, quasi nolentes injuriant facere Dei Filio,
rosolymam posilis, sacrum adminislraret Evange- sed hoc non erubescebat Paulus qui dicebat : Non
lium. Deinde vero per Macedoniam Asiamque mino- erubesco Evangelium prxdicare, ac si diceret alii.-
rent prxdicando Illyricura veniens, qux est prima verbis : Non erubesco Fiiium Dei prxdicare in fine
pars Europx, tandem juxla animi sui votum perveni- lemporum natum, quem scio ante sxcula xqualem
ret Roraara. Cum ergo dixisset Aposlolus sxpe se de- Palri genilum. Non erubesco mortuum prxdicare,
stinasse yenire ad .illos, poterat aliquis illorum ei quem scio superata morte tertia surrexisse die,
obviare inierrogando ac dicere : O béate Apostole, deinde coelos pénétrasse. Et quasi aliquis diceret,
cur disposuisli venire ad nos peccatores? Ad hxc quare non erubescis Evangelium? ait : Virtus enim
itle, «t aliquem fructum habeam in vobis, sicut et in Dei est. Evangelium in salulem omni credenii, Judao
coeterisgenlibus, id est ut mercedem xlernam spiri- primum et Groeco. Virtus enim Dei est, Evangelium
talis gratix habeam in vobis de meo labore, sicut et in salutem omni homini credenli, quia per illam
in coeterisgentibut. C fidem et operationem quam Evangelium annunlial.
Groecisac barbaris, sapienlibus el insipientibus dé- decrevil salvare genus humanum. Prxferuntur mode
bitât sum. Sapientes appellat Judxos et Grxcos, a Judxi Grxcis, vel quia ante illos leges divinas Ira
: vel quia enutrili in lege, cile
quibus omnis sapienlia divina, et omnis philosopbia manasque habuere
mundana exordium sumpsit, insipientes vero et bar- per cognitionem legis pervenerunt anie illos ad fidem
Domi:
oaros, alias génies, sicut sunt Teutonici, Britones, Evangelii, videlicet quando post ascensionem
crediderunl ex eis
aliique qui illorum comparatione indocli et quasi sine nicam prxdicantibus aposlolis
liiteris eranl. Nam sicut ab Hebrxis acceperunt La- una die tria millia, altéra quinque millia et deinceps.
tini omnem divinam Scripturam, ita et a Grxcis om- mu.Uamillia. Sive etiam in hoc prxfert Judxos Grx-
nem philosophiam sxcularem. Et cum in sapienlia cis, quia ipsi aposloli a quibus Grxci doclrinam
dorèrent, se quidem sapientes, omnes vero reliquas fidemqueEvangelii quasi a magislris percipiebanl na
nomine Judxi,
gentes barbaras vocabant.Quorumsuperbiamconfun- lura Judxi erant. Nolandum autem
dit Apostolus, dum in sequentibus prxponit eis Ju- omnes Judxos credentes debere intelligi, et nomine
dxos. Sed considerandum est quid açceperit Aposto- Grxci, omîtes gentiles debere cornprehendi,
lus , ut horam debilor essel, id est sapienlium et
n Juslitia enim Dei in eo, id est Evangelio, ret>e/uf«r
insipientium. Nam ab ipsis non acceperat aliquid. ex fide in fidem. Juslitia Dei, id est justificalio qua
Adeo hoc donum acceperat, ut omnium genlium lin- justificat in se credentes, in Evangelio manifestalur
guis loquerelur, quibus cisdem gentibus fidem Chri- dura dicilur . Qui credideril el baplizatus fuerit, sal-
sti, ut pote debilor, prxdicare debebat : vel certe in vus, id est juslus, er'u (Matth. xvi). Hxc est juslitia,
hoc erat debilor omnibus genlibus, quia, sicut bea- qua omnes credentes dqno Patris et Filii ac Spiritus
tus Augustinus ail in expositiane Epistolx ad Ephe- sancti jusiificantur. Qux idcirco juslitia Dei dieitur,
sios, prx omnibus aposlolis sapientiam divinam per- quia eam imparliendo fidelibus, justos eos reddit, et
cepit. Et quare hoc, nisi ut omnibus principihus, hoc ex fide, subaudis legis, in fidem sancti Evangelii,
pmnibusquc philosophis per sapientiam sibi dalam si ad Judxos referas. Quia enim in lege unius Dei
résistera possel. Unde et Dominus ail de illo ad Ana- noliliam et fi.Iem habuerunt, sicul dicilur in Exodo,
nîam : Vas etectionismihi est ut portet nomen meum quod crediderunl Dominoet Moysi servç ejus (Exod.
coram regibus et gent\bus (Act. ix). Sapienlibus de- xiv), facilius ex fideet cognitione unius Dei ad Evan-
bilor erat ut eis profunda et alla mysteria panderet, gelium transeunles, fidem sanctx Trimlatis perec-
ijçitt ipse dixit alibi : Sapientiam loquimur inter per- perunt. Commur.iter oirnes credentes a fide verbo-
S73 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 571
mm Iransient quandoque ad fidem reram, quia j { sicul fertur ab Hebrxis de Melcbisedech,quia consi-
juxla quod promittii Evangelium fideliter cxhibelur derata fabrica mundi, unum Deum excellenlem
spei prxmiorum,. quando quod modo tcnemus in creaturis esse dixit : et ideo excellenliora, id est
fide el in spe, tune possidebimus in re, juxta quod panem et vinum Deo obtulit vero. Deus enim illis
beatus Joannes dicil : Charissimi Filii Dei sumus m revelavii. Sive enim per naturale ingenium et ratio-
spe, et nondum apparuit quod erimus in re. Scimus ns donum atque acumen studii, sive per occul-
autem quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, tara inspirationem revelavii Deus eis, quia non hoc
quoniam videbimus eum sicuti esl (I Joan. m). Sicut esl Creator quod crealura, quia Creator esl Deus,
scriptum est :Jus!us aulem ex fide vivit. Ad hoc exem- creatura vero est factura Dei.
plum in oraculo Habacuc prophetx. continelur. Ex fide Invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea
igitur qux concipitur corde et proferlur ore, et bonis quoefacta sunt, intellecla conspiciuntur. Quod est di-
operibus exornatur, vivit justus vita xterna. Fides cere : Invisibilia sacramenta omnipotentis Dei a
aulem sine operibus mortua est (Jac. n). crealura mundi, id est ab homine maximeque a
Revelalur enim ira Dei de coelosuper omnem im- philosophis genlium, per ea qux facta sunt visibi-
pietatem et injustitiam hominum. Ira Dei appellalur lia, intellecta sive percepta et cognila conspiciuntur,
islo in loco ullio diei judicii, et vindicla divina, 1" non oculis corporeis, sed oculis mentis intelligunlur.
quam omnibus reprobis inferet Dominus in die illa Per ea enim qux facta sunt ejus sacra invisibilia :
dicens illis : Ile in ignem oelernum(Matth. xxv). Qux sempiterna quoque ejus virtus et divinitas. Subaudis
vindicta divina de coelo manifestabilur, quia inde per ea qux facia sunt visibilia conspiciuntur mente,
veniet Dominus ad judicium, sicut ipse per seipsum ab illis philosophis. Ita ul sint inexcusabiles. Virtus
dicit : Filius hominisveniet ut reddat unicuique secun- Dei esl qux cuncta creala gubernat : divinitas vero,
dum opéra sua (Matth. xvi), vel certe vindicta divina qux universa replet : ideoque Deus omnipotens per
de coelo raanifestatur, hoc est de Ecclesia per tubain naturale ingenium, et per ea qux facta sunt visibi-
Evangelii : quia ea qux de die judicii et Domini ad- lia, dédit philosophis multa cognoscere de divinitate
ventu diximus, ibi continenlur. Coeli enim nomine sua, ut illi adorantes idola, creaturam videlicet pro
Ecclesia censetur. Sicul ipsa Veritas dicit : Simile Creatore, inexcusabiles sint, et non possint dicere
est regnum coelorumdecem virginibus (Matth. xxv). In quia Deum ignoraverinl. Virtus enim Dei qux sem-
Apocalypsi quoque Joannis raullis in locis coeli no- piterna est, et divinitas qux nihilmniuus xterna est,
mine designalur. Polest et absolute intelligi, quod ex conjecluris creaturx ostendilur.
dieitur de coelomanifeslari divinam vindiclam, hoc
-i Quia cum coguovissent Deum per nalurale inge-
est de Evangelio de quo Dominus dicit : Simile est '
nium vel per creaturam invisibilem, non sicul Deum
regnum coelorum fermento, quod mutier abscondit in
glorijicaverunt aut gralias egerunt ; sed evauuerunl
farinoe salis tribus, donecfermentaretur tolum (Matth. in
divina cogitalionibus suis, id est vani facti sunt a sua
xm). Revelabitur, inquit, vindicta, super om-
nem impietatem et injustitiam. Impietas idololatriam sapientia propler suam superbiam, et ad pristinos
ut : redierunt errores, ascribentes sibi facultatem a Deo
significat, habetur in Zacharia Impietas sedebit
datx sapienlia;, et obscuralum esl cor eorum insi-
super talentum plumbi. Injusiitia est qua contra Do-
rninum et proximum quis injuste agit, et est sensus: piens : Deum non glorificaverunt, sive non honora-
Vindicta quam Dominus in Evangelio comminalur, verunt, quia majeslatem illius non publiée prxdica-
illum
venit super omnes idololalras et peccalorcs. Sequi- verunt, neque docueruntnon solum esse colendura,
idolis. Gralias egerunt, id est laudes
tur : eorum qui veritatem Dei in injusiitia delinent. abjectis
non retulerunt illi pro demonstralione summi et in-
Simplex verilas, Deus invisibilis cl incoramutabilis visibilis boni. Cor quoque illorum quod illuminalura
est, cujus religionem in injusiitia detinuerunt, qui esl per naturale
cultum soli Deo dignum creaturis corruplibilibus im- ingenium et per gratiam Dei, posl-
Dei quam coeperunt idola et crealuram adorare pro
pendendunt judicarunt. Veritatem in injusiitia D Creatore, obscuratum est per ignoranliam. Quid
detinebant, qui veri Dei religionem atque honorem cuira détenus et obscurius quam
in attribue- serpentes pro vero
injuste crealurx, quantum ipsis erat, Deo coli ?
bant, dicentes lapidi : Deus meus es, et ligno : Tu
me genuisli. Dicentesenim se esse sapientes a semetipsis slulli
Quia quod notum est Dei manifestum est in illis. facti sunt in boc, cum ab illis non esset sapientia, a
Hinc jam contra philosophos istius sxculi ex maxima se ipsis eam se habere putaverunt. Quod enim con-
tulii illis divina gralia gratis, abstulit ulique dum
parle loquitur Apostolus et est sensus : Idcirco ira essent
Dei omnipotentis veniet super reprobos, raaximeque ingrati.
super philosophos, quia quod nolum est proprie Dei Et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in si-
esl esse, scilicet quia ipse solus sic verus, verus mililudinem imaginis corruptibilis hominis, et volu-
Creator omnium rerum, manifestum est illis. Ex crum, et quadrupedum, et serpenlium, Omnis crea-
pulchritudine enim visibilium operum cognitio opi- tura qux mutari potest in melius aut in déterras
fteis et majestas innoluit philosophis, quia tam spe- corruptibilis est. Verbi gralia : Homo corruptibilis
ciosx creaturx speciosiorem haberent Creatorem, est quia corrumpitur per senectutem, per infirraila-
373 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BISL. 376
tein : ad exlreraum eliam quando per mortem redi- A mendacium commutaverunt, iradidit. illos Deus, i<'
gitur in pulverem : Deus verp oranipotens, qui noni est tradi permisit, vel ire in passiones et flagitia
potes.t mutari, aut ip melius aut in delerius, sedI ignominix. Ignominia dicilur quasi qui sine nomine
semper idem et xqualis manet, incorruptibilis solus• dignitatis. Inde dieitur ignominiosus qui desinit ha-
existit. Cujus gloriam el culturam, qux soli conve- bere dignitatis nomen , quando deprehenditur in
nit ei qui Deus est, mutaverunt homines in simili- aliquo çrimine : sieut ignobilis, sine bono nomine,
ludinent aliorura hominum, ut Assyrii, qui simula - el infamis sine bona fama, quales erant illi de qui-
crura Beli patris Nini régis pro Deo colebanl ; et bus subjungilur :
Babylonii idipsura, quem vocabant Bel, Sydonii Nam fominoeeorum immutaveruntnaturatem usum,
Baal, Judxi Beelzebub, et Pbilisthxi Zebet : et in eum usum
non solum in sjniililudinem hominis morlui et cor- qui est conlra naturam. Similiter autem
mascùli relicto naturali usu feminoe,exarserunl in de-
ruptibilis, sed eliam in similitudinem volucrum, sideriis mis tnasculiin mascutos
sicuti Romani qui colebant ànserem, et Êgyptii qui tes. turpitudinem opéran-
Id esl naturalis usus est ut vir et millier in
colebant accipitrem. In similitudinem quoque qua-
unum concubitum coeanl : contra naturam vero est,
drupedum, sicut yEgyptii qui colebant apira, hoc ut raasculus masculum polluât, et millier muliereni.
est vaccam albam. In similitudinem eliam serpentium,
Si quis, relicta conjuge, cum alia concubuerit, turpi-
sicut Babylonii qui colebant draconem, et jEgyptii tudinem quidem operatur et peccat, sed non contra
qui colebant crocodilum, qui est serpens aquaticus, naturam. Qui vero cum ipsa conjuge aliter quant
natans in aqua ul piscis, pasçens in terra ul bos. débet concubuerit, id est in alio membro quant de
Propter quod, id est quia cullum et religionem cet, contra naturam turpitudinem operatur, et gra
Dei falsis imaginibus tradiderunt, et noluerunt ei vissimum scelus
perpétrât, et mercedem quam
gralias referre pro collalis sibi divinilus donis; in semetipsis récipientes, id esl quia primum
tradidil illos Deus in desideria cordis eorum in im- oportuit
Deum cognoscentes non honoraverant, juslo Dei
munditiam^ id est tradi permisit a seipsis, vel ire judicio mercedem mutuam receperunt sui erroris.
secundum desideria cordis eorum in immumliliam, ut non servarent sibi
honorem, traditi passionibus
nt conlumeliis, id est turpitudiuibus libidinura, offi-
turpissimis. Sive eliara mercedem xternx damna
ciant sive deturpent corpora sua in semetipsis. Idcirco tionis
receperunt, quam promeruerunl pro talibus
permisit eos ire in desideria cordis eorum, ut gra- operibus : de qua idem egregius prxdicalor alias
vius punirentur. Quomodo permiserit illos Deus se- dicit : mors esl (Rom.
Stipendium, inquiens, peccati
cundum desideria"deleciationum suarum in sequen-
libus plenius refertur.
Qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium, Et sicut non probaverunt, id est non elegerunt
et eoluerunl el servierunt creaturoe poliusquam nec dilexerunt, Deum habere in nolitia, tradidit illos
Crealori, qui est benedictus insoecula. Verilatem Dei Deus, id est ire permisit, in reprobum sensum ut
in mendacium commutaverunt, id est cultura et re- facianl ea quoenon conveniunt, hoc esl qux el divinx
ligionem vpri Dei in idelolatriani. Veritas enim est et humanx prohibent leges. Illi dicuniur Deum ha-
Deus, mendacium vero idolum ; aliter : Veritas quippe bere iu nolitia, qui cura semper tanquam prxsenlem
creala a Deo est, ideoque ipsa creatura non est Ve- liment : et dura considérant ejus prxsenliam ubi.-
ritas, quam ipsi in mendacium converterunt, dicen- que esse, peccare non audenl. Illi autem dicuntur.
tes solem et lunam aliasque crealuras deos esse, illum non habere in nolitia, qui nolunl considérait:
illius esse ubique, ul sine timoré libe-
pro nihilo députantes Deum qui est benedictus in prxsenliam
sxcula. Verilatem Dei in menefacium commutave- rius pecçent.
runt, quando veram ereaturam a Deo factam per Replelos omni iniquilate. Iniquilas esl, qux et
mendacium dicebant esse quod non erat. Solem et- anomia dieitur, quidquid conlra legera Dei fil. Nain
enim et lunam dicebant mendaçiter deos esse, de- nomos lex, anomia vero quasi sine lege : el dicilur
"
negantes quod erant : quia non sunt à\i, sed iniquilas mentis acgrbitas, dura malum corde conci-
solummodo crealurx in veritate. Créature quippe a pi.tur. Pecca.tu.niesl perpeiratio mali. Iniquilas au-
Deo facta vera creatura est, sed non est eaveritas tem et peccalum ita dislinguunlur, quia iniquilas
qux Deus est, quia deus non est : qui est benedictus ad mentis acerbi latent sive duritiam refertur, ut
m sxcula. Si ergo ille est benedictus Deus in sx- diximus i peccalum aulem ad probpsionem corporis
cula, illi utique qui cullum et religionem ejus idolis malitia. Malilia aulem est fraus aut aslulia, quando
impendebanl, erant înaledicti in sxcula, et tempo- videlicet a\jud corde gerit,ur e.l aliud ore proferlur,
rales, id est defectum el corruptibilitatem patientes : cogitalio proferlur. CogUalip.pravx mentis malitia
juxta qupd psaratus dicit de illis: Erit tempus eorum dieitur, Malitix volura vel opus malignilas appella-
ia soecula (PsuL LXXX),quod est dicere : Defectus tur. Fornicutione. Fornicatio aulem a fornicibus, id
eorum manebit in sxcula, quia semper corrurapen- esl arcuatis domibug dicilur, qux fornices appella-
tur ab igné et vermibus. Sequitur : bautur, ubi public» merelrices proslernebaniur,
Prôpterea tradidil illos Deus in passionesignomi- Fornicator siquidem est, cujus corpus publicum ej
nloe.Prôpterea, inquil, quia veri Dei religionem in vulgare esl. Avaritia. Avaritia est cupidilas rerum.
377 EXP031T10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 573
inexplebilis, vel adulteiiutn : et esl in hoc loco non A celsitudinis appelitor, el qui prxccllcre vult alios.
solum ad pecuniam, sed etiam ad coiluiii référen- Unde Grxco vocabulo liyperephanos, id est super
dum. Nequitia. Nequiliâ est superbia vel audacîa appareils vocatur. Elalos. Ela tus qui effertur srpra
peccati. Unde dieitur : Ego novi nequitiam eorum. mensuram suam, vel qui majorant institutis non
Plenosinvidia. Invidus dicilur plenus invidia, qui al- acquiescil. Inventons malorum, qui inulla mala ad-
terius felicitate torquetur, et scinditur in duplicem inveniunt, sicut illi eranl, de quibus hactenus dixi-
passionem : cum aut quod ipse est, alipm esse non mus. P-arentibus non obedienles. Parenlibus terrenis
vult, aut alium videns esse meliorem, dolet se non non obtempérant, qui vero Deo Patri non obedienles
esse consimilem. Inter invidiam aulem et zelum hoc existunl. *
distat, quia zelus vel xmulatio qux unum sunt, ali- Insipienles sunt stulli et falui, a sale sapienlix
quando in bonam partem ponitur, ut ibi : Zelus Do- immunes. Incompositi, id est inordinali lascivique :
mini exercituum faciet hoc (IV Reg. xix); ponitur et qui omnia sua inordinale et lasciviose pcragiinl.
in malam partem, sicut de Joseph legitur, quod Omnisenim insipiens, incomposiliis, inordinatus est.
xinulantes sive zelantes cum fralres sui, id esl invi- Sine a/feclione, id est sine dileclione Dei et proximi.
dentes illi, vendiderunt illum (Gen, xxxvn). Invidia Est affectio qux ponitur pro afflielione, ut in Evan-
vero semper in malam partem ponilur. Homicidio. B gelio ubi dicilur, quod sejrvosconlumeliis affectos, id
Homicidium dicilur ab homine et coedoverbo, inde esl afflicios, occiderunl (Matth, xxn), et est affectio
dicilur homicida hominem cxdens. Recte autem qux ponitur pro dileclione, ul in prxsenti loco,
post invidiam subsequilur homicidium stalim, quia Absque foedere,hoc est amicilia el pace. Sine miseri
ex invidia procedil homicidium, verbi gralia : Dia- çordia. Sunl qui nec sui nec aliorum niiserentur ;
bolus cernens hominem ad hoc factum ut locum glo- primum enim necesse esl ni nobis misericordiam
rix acciperet, quem ille superbiendo perdiderat, in- impendamus, deinde vero aliis. Unde dicit Salo-
vidia duclus inlerfecit illum in anima (Gen. m). mon : Eili, miserere animât tuoe plaçais Deo (Ecçl,.
Simililer Cain invidia commotus contra fralrem xxx). .
suum Abel, quia respexisset Dominus ad illum, in- Qui cum cognovissenljusliliam Dei, non intellexe-
flaramando munera ejus, ad ipsum vero non rerunt quoniam qui lalia agunt digni sunt morte :
.spexisset nec ad munera ejus inflanimando, inlerfe- Omne quod turpe est, Deo displiccl. Et philosophi,
cit illum (Ibid.). Conleniione. Contentio est ubi non licel mala agerenl, tamen in hoc erant consenlientes
ratione aliquid, sed animi perlinacia defendilur : justilix Dei, quia in aliis ipsa vitia reprehendebant.
vel ubi non veritas quxritur, sed animosilas, id est ,_Juslitia quippe Dei est, qux odit ac detestatur vilia,
J et docet virlutes. Quam justiliam illi cognoverunl,
superbia faligalur. Loqui contra alteram sine aliqua
utiiitate conlentio maxima potest dici. Dolo. Inter qui vilia Deo displicere inlellexerunt ; et tamen in
dolorem et dolum hoc disat, quia dolor ad infirmi- hoc ignorare dicuniur, quia non intellexerunt, quo-
alem corporis periinel, dolus vero est mentis calli- niam qui lalia agunt, qualia ipsi agebant, digni sunt
'ditas, dictus ab eo quod deludat verbis ficlis. Inter morte xternx damnations, el quasi non inlellexe-
dolum autem et insidias et fraudem hoc inlerest, runt, dum sine timoré peccaverunt; non solum qui
quia dolus anùno fit, insidix loco sive zelo, fraus ea façiunt, subaudis digni sont morte, sed eliam qui
vero circa fidem mutuam. Malignilate, Malignilas est consenliunl fqcientibus. Qui façit peccalum çt non
malitix opus qux et malevolenlia potest dici. Su- consentit, dignus est morte. Qui non facit et con-
surrones. Susurro de sono Iocutionis nomen aecepit, sentit in subditis non puniendo, dignus est morte.
quia non in facie alieni, sed in aure loquitur, detra- Qui autem faciunt et consentiunt, illi duplici morte
h'endo : et est onomatopoeia, nomen de sono fa- dign: sunt.
ctum. CAPUT II.
Detraclores. Quidam codices habent detractato-
res, sed falso scriplum est. Delraclio est aliorum Propler quod, quia non solum ille dignus est morte.
bene gesta opéra vel in malum malitiose mutare, qui facit peccalum, sed etiam qui consentit, inex-
vel invidendo fallaci fraude diminuere : cum autem. cusabilises,o homo omnis, quijudicas. Hic non tan-
mala dicuntur, qux bona sunt, aut parva boua, qux tum genliiem queralibet, sed et Judxam alloquitur,
magna sunt. Detrabere enim dieitur, qui alicui ali- et omnes gencraliier prxlalos. Judxos ideo alloqui-
quid subtrahere comprobatui; et diminuere. Deo tur, quia illi reprehendebant et danraabant gentiles
idibiles, qui Dei odium incurrunl. Contumeliosos. quasi idololalras el peccatores, gloriantes se ad gra-
Conturaeliosidicuniur qui veloces sunt in verborum tiam Evangelii propter observantiam legis meruisse
injuriis et aliis, aut verbis aut factis injuriant faciunt; pervenire. Prxlatos autem, quia [n aliis peccatuni
verbis sçilicel conviciando, aut aliquid improperan- judicant et reprehendunt, intelligentes esse pecca-
do : factis vero flagellando. Unde legimus de apo- lum, et in se non damnant, cura faciant idipsum.
slolis, quia flagellati in concilio ibanl gaudenies, Sic etiam iniclligcndura est de omnibus qui aliorum
quoniam digni habili sunt pro nomine Jesu conlume- vilia reprehendunt, et in se eadein non entendant
liam pâli (Act. v), id est flagellalionem, el contume- fil quo enim judicas alterum, teipsum condemnas.
h. m, et opprebrium. Superbos. Stipcrbus est perversx Hoc ita esl intclligcndum : Si reprehendis et judicas
379 HAYMONISHALBERSTAT. EPiSC OPP. PARS 1. — COMMENT.B1BL. 380
alium. et lemetipsum ab his vitiis, a quibus illum A I boni operis niddo laborant aut vivrait, quxrenlibus
reprehendis, observas et ab aliis teipsum libéras : si viiam xternam, id est judicium Dei exspeclanlibus
vero en opéra impies aut majora a quibus repre- qui de bono suo non modo, sed in futuro mercedem
hendis fralrem luura, in quo illum judicas, teipsum quxrunt, gloriam et incorruptionem dabit in die
damnas, quia qui alium judicas quandoque judica- judicii. Gloriam claritatis dabit eis, qua fulgebunt
bêris, et recte, quia ea facis qux judicas. sicut sol in regno Patris sui; honorem quoque, quo
Scimus enim quoniam judicium Dei est secundum filii Dei erant, sicul dicit beatus Joannes ; Charis-
veritatem ; id est sine personarum acceptione, in eos simi, filii Dei sumus , et nonditm apparuit quod
qui talia^gunl, hoc est qui lalia faciunt, qualia in erimus. Scimus autem quia cum apparuerit, similes
aliis reprehendunt. In prxsenti sxculo attendunt ei erimus, et videbimus eum siculi est (I Joan. ni).
homines personas polentum, divilum, propinquorura Incorruptionem quoque dabit illis, id est immorlali-
in judicio : sed Dei judicium in hoc verum est, quia tatem, quia erunt omnes electi incommutabiles in
ipse qui rex est non attendit personas, sed vitx me- anima, et incorruptibiles in corpore. His autem qui
ritum. ex conlenlione, subaudis sunl, id est qui Dei judi-
cium et qui acquiescunt verilati, id
Exislimas autem hoc, o homo omnis, qui judicas , esl reprehenduni, vel Christo, credunt aulem iniquitati,
eos qui talia agunt, et facis ea, quia tu effugies ju- B hocEvangelio
esl mendacio, comique malo, vel etiam diabolo
dicium Dei ? An divitias bonitatis ejus, et patientioe,
voluntalem implendo, ira, id est judicium Dei
et tonganimitatis contemnis? Ignoras quoniam beni- ejus
veniet, et indignalia, hoc est vindicta sive severilas
gnitas Dei, id est valde bona pietas Dei, ad poeniten- damnationis.
tiam te adducit. Ad Judxos quidem loquitur specia-
liler, qui reprehendebant et damnabant gentiles quasi Tribulatio quoque venit eis de reatu conscientix
idololatras, sicut jam supra diximus ; se autem pro- et consideratione peccaii, el anguslia de sera poeni-
raeruisse hoc dicebant, ulad fidem Christi venirenl; tenlia. Hxc aulem omnia venienl in omnem animam
generaliter vero omnes alloquitur, tara Judxos quam hominis operanlis malum, Judoei primum el Groeci.
gentiles. Et est sensus : Si servus aut subjeclus In omnem animam dicit, hoc est in totura homineni,
tuus non valet eflugerc judicium tuum, o homo, hu- a parte totura intelligens ; frequens enim Aposloli
mana tantummodo sapiens, quomodo tu poteris effu- loculio est, ut esl illud : Descendit Jacob in Mgy-
gere judicium omnipotentis Dei ? Divitix bonitatis plura in animabus sepluaginla (Gen. XLVI; Deut. x) :
Dei sunt, quibus universum mundum quotidie pec- vel etiam in animam dicit, quia primum peccalum
cantera non slatim punit, exspectans illum ad poeni- (_ concipitur in animo cogitando, ac deinde perpetra-
tentiam; sed insuper illi benigna largitate solem et tur opère. Sed limenduni, nimisque formidandum
pluviam largilur, quas plerumque homines contem- esl quia dicit : In omnem animam hominis operanlis
nunt sive despiciunt, dum ei gralias non referunt, malum, hxc esse ventura. Nulli enim pareil Deus :
Palientia est qua per superbiam et procacitatem pec- non angelo, non aroico, Peccavil siquidem angélus,
cantes non slatim punit. Longanimitas est, qux alibiI et projeclus esl de coelestisede. Peccavil item homo,
suslentatio sive suslinentia vocatur, qua per inlir- et ipse expulsus est a para,Ksi gaudiis. Peccavil
mitalem et fragilitatem, et non deliberalo animo, Moyses ad aquas contradictions, ideoque non est in-
peccantes diu portât, exspectans illos ad poeniten- gressus terram repromissionis. Idcirco autem Ju-
liam. dxus gentili in culpa antefertur, quia ipsi qui legem
Secundum aulem duritiam tuam el impoenitenscor ante Moysi habuerunt, gravius peccaverunt, legem
naluralem el legem scriptara prxvaricando. In gloria
thesaurizas, id est réservas el mulliplicas libi, iram
in die iroe, hoc est vindictam in die judicii et revelar vero non causa honoris prxferlur Judxus gentili, sed
tionis jusli judicii Dei, qui reddet unicuique secundumi credulilatis tempore.
opéra sua, bonis bona, malis mala. Dies irxet reve- Gloria autem, qua fulgebunt jusli in regno Dei
làlionis sive manifestations judicii, ipsum judicium, D sicut sol : el honor quo erunt filii Dei, et pax, id
et manifestatio judicis omnipotentis Dei inlelligilur. est remissio peccatorum, sive reconcilialio qua re-
Cor durum et impoenitens in Scripturis divinis di- conciliamur Deo Patri, omni operanti bonum, subaudi
cilur, cum' mens humana velut cera frigore inique venit. Judoeo primum et Groecoquia primilix Ecclesix
talis obstricta, signaculum divinx majeslalis non re- ex Judxis fuerunt.
cipit, illud scilicet, quod Dominus in anima nos ha- Non esl enim. personarum acetptio apud Deum.
bere docet, dicens : Sancti eslote, quia et ego san- Tune esset personarum acceplio sive dislinctio
apud
çlus sum (Lev. xix). Et de quo Psalmista : Signaiumi Deum, si propter Abraham Judxos eligeret et gen-
est, inquit, super nos lumen vullus lui, Domine is tiles diu idola colentes abjiceret : vel si remunc-
{Psal. iv). raret Judxuin bene vivenlera, et negligeret gen-
His quidem qui secundum patientiam boni operis, tilem recle credentem el recte operantem,
gloriam et honorem et incorruptionem quoerunt, vi-- Quicunque enim sine lege vel Moysi, vel Evangelii
tam oeternam. Ordo verborum, et est sensus cumn peccaverunt, sicut pagani, sine lege peribunt, quia
fubauditione ; His quidem qui secundum palienliamn non requi relur ab illis lex; peribunl taineut quia
3SI . EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 583
legem naturalem spreverimt, et Evangelium recipcre A . id te dico Habentem formam scientioeet veritatis in
noluerunt : et quicunque in lege Moysi peccaverunt lege, id est siraililudinem quidem habentem scientix,
positi, per legemjudicabuntur, quoniam sunt prx- sed nonveritatem prudenlix, quia Christo non*credis.
varicati. Ad infidelemJudxum loquitur qui gloriatur quasi :n
Non enimaudiiores legisjusli sunt apud Deum, sed cognitione Dei unius et in circumeisione, et probat
fadores legisjuslificabuntur. Hoc est jusli habebun- uliliora in lege Moysi.
lur, et justi apparebunt, sicul ille volebat, de quo Et pulat se esse ducem coecorum, id est gentium
dieitur : Volent autem justificare semelipsum (Luc. qux erant excx in infidelilate ignorantix et peccalis,
x), id est volens justum apparere. Qui audit legem, sicut et illi fuerunt olim qmbus idem aposlolus lo-
et non implel prxcepta ejus, non justificabitur so- quitur : Fuistis aliquando tenebroe, nunc aulem lux
lummodo propler auditum ; qui vero est auditor legis in Domino, bene dicit quia probat uliliora in lege
el factor, ulique ille justificabitur per legem. Moysi. In lege aulem naturali utilia sunl qux dicit :
Cumenim génies quoelegem non habent, natura- Quod tibi non vis fieri, alii ne feceris, sed in lege
erant utiliora, quia ibi est cognitio Dei , in
[iter ad quoe legis sunl faciunt; ejusmodi legem non scripta
hubentes, ipsi sibi sunl lex, qui oslendunt opus legis B Evangelio autem utillima. Gentiles enim quodam-
modo utilia
scriptum in cordibus suis. Hoc dupliciter intelligi dxi vero cognoscebant per naturalem legem, Ju-
polest. Cum gentes qux legem scriptam non habent, per legem naturalem et per legem Moysi
faciunt ea qux lex scripta prxcipit illis quibus data scriptam utiliora, fidèlesaulem in Novo Testamenlo
est, ipsi inique oslendunt se habere scriptam natu- utillima cognoscunt, quia habent fidem sanctx Tri
ralem legem in cordibus, el ipsi sibi sunt lex : quia nitalis.
illa faciunt qux lex docet, licel illis non sit data. Qui ergo alium doces, leipsum quare non doces?
Verbi gralia : Saraceni qui neque legem Moysi,neque Hoc increpalive est legendum et cum subauditione
Evangelii habent, dura naturaliter servant legem, hujusmodi. O Judxe, qui alium doces, teipsum quare
ne homicidium faciant, neque adullerium perpè- non doces? Qui proedicas non furandum, quare fu-
trent, cxlera qcx lex in se scripta continet, ipsi sibi raris bona allerius, vel eliara qui prxdicas legem,
sunt lex, quoniam per opéra qux faciunt, scriptam quare furaris de lege spiritalem intelligentiam ?
legem in cordibus suis oslendunt, Lex dicit : Non Qui dicis non moechandum,quare moecharis?Moe-
occides. Is qui legem non accepit, si non ocçidit, chus est adulter, et non solum ille dieitur moechus
ipse sibi est lex. Aliter : Cum gentes qux legem qui uxorem allerius violât, sed et ille qui cullum. et
soli Deo convenit, quantum in se
Moysi non habent, per doctrinam Evangelii imbuli, ,^ religionem qux
naturaliter ea faciunt qux lex Moysiprxcepit, ipsi sibi esl, falsis superstitionibus Iribuit. El est sensus :
sunt lex : quia habent eamdem legem Moysiscriptam Qui dicis allerius uxorem non debere adullerari,
in cordibus suis inspiralione omnipotentis Dei. Tesli- quare adulteraris? vel eliam quid dicis Deo debere,
monium illis reddente conscienliaipsorum, et inter se seivire quare deservis viliis?
invicemcogitationumaccusanlium,aut eliam defenden- Qui abotninaris, id esl respuis vel odio habes
lium : El quando boc ? In die cum judicabil Dominus idola, quare fncis sacrilegium? Légère sive sublegerc,
occulta hominum secundumEvangeliummeum, id est est furari. Inde sacrilegium dicilur sacrarum rerum
secundumquodego annunlio vobis« per Christum Je- furtum. Verbi gralia : Quisquis de lliesauro Ecclesix
sum.»Per illum judicaturus est DeusPater mundum vel de substanlia Deo famulanlium aliquid occulle
sicut ipse dixit: Paler nonjudical quemquam,sed omne abslrahit, sacrilegium perpétrât. Spiritualiler vero
judicium dédit Filio (Joan. v). Sicut stylo imprirai- sacrilegium est sacrorum veiborum prxvaricalio.
tur nota in cera , sic quxdam notx malarum aut Qui in lege gloriaris, quare per proevaricationem
bonarum cogitationum liguntur in mente et con- legis Deum inhonoras ? Deus inhonoralur, dum vo-
scienlia nostra, qux aulaccusabiint, aut certe défen- luntas et jussio illius cajeatur et pro nihilo ducilur
dent nos in die judicii, quando non solum aperta, sed i Sic dicilur inbonorari rex vel quxlibel poteslas ,
etiam qux modo sunt nobis occulta judicabunlur. dum epislola illius non observalur, prxceplumque
In hoc ergo teslimonium nobis perhibebil conscien- ejus non ciistodilur. Nomen enim Dei per vos bla-
lia nostra , quia inanifeslabit nobis utrum plura sphentalur inter gentes, sicut scriptum est in Isaia .
peccala sint an bona opéra, et utrum vêlera an nova, Caplivalus est populus Israël in Assyrios et in Baby-
utrum deleta per poeiiitentiam an novjs sceleribus lonem exterasque génies. Nomen Dei per illos bla-
cumulala. sphemabatur quod dicebant liostcs illorum cum irri-
sione : Ecce Deum colebatis, qui non valuit vos
Si aulem tu Judoeus cognominaris, subaudis a liberare de quem
manibus npstris, vere idola nostra vi-
Juda palriarçha. El requiescisin lege. Illam legen- ctricia fuerunt Dei vestri.
Simililer, quandodeprxJa-
do, medilando, et secundum tuam faisant doctrinam tur sancta Ecclesia ab
hoslibus, et quando illi qui
inlelligendo, et gloriaris in Deo, hoc est in unius Dei nomen sancliiatis deberent habere maie vivrait,
nolitia.
blasphematur nomen Dei, quia dicunt Judxi atquo
Et nosti voluntatemejus, per ipsam legem, et pro- pagani : Ecce populus Domini, ecce
apparet quales
kas uliliora inzlruciut per legem, et extera usque ad servos habet Jésus veslcr.
383 H.VVMONIS* HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT B1BL. 581
Circumcisio quidem prodest si legem observes.In A sionera carnalem legem prxvaricaris? Utique dam-
hoc loco non esl sequendus Claudius, sed polius nabil te, sicut diximus, quia ille spiritualem inlel-
Arabrosius. IJujusraodi circumcisionem hoc in loco ligentiain in lege serulando requirit : tu semper
pro ipso génère gentis accipe, hoc est pro génère carnàli intellectu requiris, superficiem tantummodo
Abrahx a quo ille populus originem carnis trahit, a legendo.
quo etiam ipsa circumcisio cxordium sumpsit. Hanc Non enim qui in manifesto Judoeus est, subaudis
enim habet Aposlolus consuetudinem, ut Judxos placel Deo ; neque circumcisio quoein manifesto el in
circumcisionem, gentes aulem prxputium appelle!. carne esl, placet Deo.
Et est sensus : O Judxe, tune prodest libi quod dp Sed qui in abscondilo, id est qui in corde Judoeus
génère Abrahx es et de gensre circumeisionis,3 quo est placet Deo. Et circumcisio cordis in spirilu, non
ipsa circumcisio exordium sumpsit, si legem spiri- littera, subaudis placel Deo, cujus, subaudis Judxi,
tualiler intelligens credis in Christum, cui lex tesli- laus non ex hominibus, sed ex Deo est. Carnalis cir-
monium perhibet, et si circumcisionem non carnali- cumcisio qux manifesta alque secundum litteram
ler, sed spiritualiler observas. Aljoquin non prodest explanalio, velexspolialio carnis esl, illa laudatur
esse de génère Abrahx, sed magis obest tibi. Pro- ab omnibus Judxis. Circumcisio vero cordis, qux fit
mitiens enim lex Christum, dicit per Jacob : Non B in spiritum, est ablalio infideliialis et susceplio fidei
deficiet princeps ex Juda, tieque dux de femore ejus, Christi, alque exspoliatio vitiorum. Et est sensus :
dfinecveniat qui mitten/lus est, et ipse erit exspectalio Qui tanlummodo génère et nomine est Judxus, et
genlium (Gen. xux), el per ipsum legislatorem pro- circumcisionem carnaliler observât, non placet Deo,
phelam suscitabit Dominus vobis de fratribus veslris, neque meretur lau;lari ab illo : quanquam ab homi-
tanquam me ipsum audietis juxta omuia qux dixerit nibus laudelur; qui vero in occulio, in corde est
vobis.De circumeisione.quoque spiriluali, in diebus, Judxus, id est confilens Christum, el in corde esl
inquit, novissimis circuraçidel Dominus cor tuum el circumeisus ab omni infidelitate et ab omni mala
non carnem tuant. voluntale et cogitatione, placel Deo el meretur lau-
Si autem proevaricatorlegis sis, id esl, si non credis dari a Deo, audiens ab illo : Euge, bone serve et fide-
in Christum quem lex promiitit, et si circumcisio- lis, inlra in gaudium Dominitui (Matifi. xxv).
nem spiritualiler non servas.
CAPUT III.
Circumcisiotua proeputiumfacta est, id est talis es
et non Quid ergo amplius est Judoeo. Subaudis quant gen-
qualis gentilis qui legem habet, quia qui de-
circumcisionem. Aut quoe ulilitas cir-
bueras esse Judxus credendo in Christum, et legem tili propter
similis efleclus es CAcumeisionis ? Multum per omnem modum, id est per
spiritualiler implcndo gentili, multas causas, Primum quidem. In hoc subaudis
in
ideoque gentili tatera reputaberis. Unde dicit Do-
illis, quia crédita sunt illis eloquia Dei.
minus per prophetam : Chermel in sallum reputa- profuit Erant apud Romanos Judxi et gentiles in Cltrislum
in
bilur (Isa. XXXII), circumcisio videlicet genlili-
credentes, sed plus habuerunl Judxi ante Domini
laleni.
adventum quant gentiles, quia illis crédita sunt eloquia
Si igilur proeputiumlegis.justifias cusloîat, nonne Dei. Et est sensus : Quid boni percepit Judxus pro-
proeputiumilliug in circumcisionemrepulabitur? Sen- pler circumcisionem plusquam gentilis, aut qux
sus isjc est : Si gentilis quilibcl legem custodiat cre- major ulilitas est Judxo circumeiso quam gentili
deqdo in Christum , circumcisionem spiritualiler ob- incircumeiso? Multum per omnes causas profuit illi,
servando, cxteraque qux lex prxcipit spiriluali quia meruit legem accipere, manna suscipere de
inlelligentiacuslodiendo, nunquid gentilitas illius non coelo,in terrant inlrareomnibus meliorem, regnum et
repulabitur in circumcisionem? Utique quod verus sacerdotium possidere. Unde dicit Apostolus : Quid
ille Judxus erit, id est confilens Christum. Unde primum profuil eis quod legem et proplieliam me-
prophela dicit : Convertetur Libanus in Chermel ruerunt accipere ?
(ha. xxix), id est gentililas in cirçunicisionent ve- D Quid enim, subaudis noçuit, si quidam illorum non
ram. Libanus enim dealbatio dicilur, Chermel vero crediderunl ? Nunquid incredulitas illorum fidem Dei
scienlia veroe circumeisionis. Libanus ergo in Cher- evacuavit?Absit. Hoc tripliciterpotesl intelligi. Quid,
mel conversus esl, quando gentililas dealbata in ba- inquil, noçuit Jocue, el Caleph, aliisque qui terrain
ptismale locum oblipuit Judxprum, scientiam vera? repromissionis mernerunt accipere , si sexcenia
circuracisionis habens. millia non crediderunl, sed perieranl propler suam
Et judicabit id quod ex natura est proeputium,legis incredulilatem? Nunquid incredulitas et perditio illo-
censummans, id est perficiens, qui per litteram et cir- rum fidem Dei, id esl repromissionem Deievacuavit,
cumcisionemproevaricatorlegis es. Prxvaricator legis aut inanem fecit quod dixil Abrahx : Terram islam
est qui Christum non crédit. Et superioribus ista libi dabo et seniini tuo ? Nihil eis noçuit, quia ipsi
pendent, et est sensus : Nunquid ille qui naturaliter non sunt fruslraii promissione Dei. Aliter : si qui-
gentilis est, et legem consummat, sive perficit el ob- dam illorum non crediderunt, sed morlui sunt in
servât, non judicabit te comparatione, sed melioris deserto, nunquid mors illorum promissionem Dei
«acti quia per litteralem inlclligentiam el circumei- inanem fecit, quam pr,QraisitAbrahx, dicens de Glitir.
S83 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 386
slo : In seminetuo benedkentur omnes gentes (Gen. A . laudari. Subjungit ergo el dicit : Nunquid iniquilas
xxvi) ? Nonne quia rcmanserunt ex ipsis de quorum est apud Deum qui \nferl iram, id est vindictam.
progenie postmodum Christus natus est. Aliter : Et est sensus : Si nostra iniquilas et mendacium
Quamvis mullitudo Judxorum in adventu Christi Deum laudabilem facit, et si quanto amplius peeca-
non crediderit, tamen non est evacuaiura quod pro- mus tanlo ei placet, et co amplius ipse solus justus
inissum fuerat David : De fruclu veniris lui ponam et verax apparet , nunquid iniquus est Deus infe-
super sedem tuam (Psat. cxxxi), quia super creden- rendo vindictam pro malis qux ille vult ut faciamus;
tes ex Judxis sedem principatus accepit Chrislus. secundum quod stullissimi dicunt : Omnino si ille
Sed neque illud evacuaiura est quod promisit per vult ut peccemus, sicul quidam slullorum dicunt,
prophelas : Si fuerit numerus filiorum Israël quasi quod nefas est insuper cogitare quando damnant ho-
arena maris, reliquioesalvi fient. minem peccalorem : iniquus est, quia injuste judicat ;
Esl aulem Deus verax, omnis autem homo mendax. potius enim deberet illum honorare, cujus iniquilas
Deus autem verax est, quia quod promisit illis dare illum laudabilem facit. Sed quia hoc verum non esl,
terram repromissionis opère coniplevit. Simililer subdit Apostolus :
quod promisit Abrahx de Christo quod in semine Secundum hominem dico , id est, secundum intel-
ejus benedicendx forent omnes génies, et quod pro- B Iiger'iani carnalis hominis, qui nilboni cogitare valet.
misit David de fruclu lumbi ejus sessurum regem AddL adhuc : Absit. Hoc jungendunt esl ad superiora,
super sedem regni ejus, et per alium prophelam de ùbi dixit : Nunquid iniquus est Deus qui ihfert vin >
salute reliquiaram tolum compluvit. Omnis aulem dictant? Absit, subaudis hoc quod aliquis fidelium
homo conlrailicens prornissionibus Dei, mendax est; cogitet : quia Deus iniquus sit, et quia nostra ini-
vel omnis homo in quantum a seipso est, mendax quilas faciat illum laudabilem.«
est; in quantum verax, a Deo. Alioquin quomodojudicabit Deus hune mundum ?
Sicut scriptum esl : Ut juslificeris in sermonibûs îd est, si Deus hoc vult ut nos injusli simus, quare
luis, et vineas cum judicaris. Juslificeris, id est judicabit homines qui quando peccant ejus volunla-
justus prxdiceris, et verax in luis prornissionibus et tent adimplent el quorum iniquilas illum laudabilem
verax explendo illas, dum judicaris a populis. David, facit.
postquani factus est adulter et homicida, uxorem Si enim verilas Dei in meo mendacio abundavit in
L'rix accipiendo, et illum gladio filiorum Amon in- gloriam ipsius, quid adhuc tanquam el ego peccator
lerficiendô, dicebant multi : Vacua eûlcielur promis- judicor ? Et est sensus : Si Deus in meo mendacio
sio omnipotentis Dei, qux facta est ad David, quod verax apparet, et dûm ego meniior ipse solus verus
ex semine illius essel Chrislus nascilurus, quia non C esse prxdicatur, quare damnai et judicat me tan-
convenit Christum nasci de homicida et adultéra; quam peccalorem? Hxc vciba non dicuntur affir-
sed falsum erit quod sibi pollicitum asserebal. Quod mando, sed potius denegando; nec débet hoc aliqu's
si et Christus de ejus semine fuerit natus , injustum pro veritate accipere, quod Deus, qui naturaliter et
alque indignum erit ut de malefieo et peccatore ho- essenlialiter justus est, misericors et verax, nostro
mine origineni ducal. Qni e conlra cOnfiletiir pecca- peccato, nostro' mendacio crescat in l.ludem el justi-
lum suum, dicens humiliter : Tibi soli peCcavi, quia tiam , quia non placet ei quandoque peecamus et
rex sum, et malum coram te feci (Psal. L), et depre- Rienlimur.
calur ut Deus quod promisit opère corapleat, con- Et non prxdieamtis sicut blaspltcmamur, subaudis
tradicentesqne mendaees ostëndat. Aliter : Juslifi- ab infidelibus, et sicut aiuni, nos quidam infideliuni
ceris indulgentiam peceali dando ad le conversis dicere, faciamus mala ut veniant bônn : quorum dam-
sicut proraillis, et vineas reniitiendo peccata dum na io justa est. Quidam simplicium minusque per-
judicaris non posse dimillere. fecii , audientes prxdicationem Pauli et aliorum
Si autem iniquilas nostra justitiam Dei commendal, apostolorum qua dicebant : Ubi abundavit iniquilas
quid dicemus? Eranl quidam minus perfecii qui di- superabundavit gratia (qux sententiola in subsequen-
cebant ideo velle Deum ut nos peccemus, ul ipse tibus exponenda est), ubi debuerunl accipere Salulcm
solus comparatione rtoslri justus appareret dum pec- el vitam , ibi acceperunt damnationem : non recte
catum nobis dimiitercl, et quia misericors sit paie- intelligentes ilhid, dicebant enim : Faciamus mala,
laceret : ideo eliam velle eum ut nos mentiamur, ut sicut apostoli nostri prxdicant, quia quanio amplius
ipse solus verax invenialur. OJiodsi ita esset, injuste majora crimina commiserinras, tanio amplius ma-
damnareinur ab illo qui malo nostro creseeret, raa- jora bona percipiemus et majorera gloriam ; quia
gnusque ûeret. Contra illos laies loquitur Apostolus, Deus vult ul peccemus, ul per hoc babeat quod di-
personam slulli hominis assumais siniulque sapien- .mitiat; ac per hec justus ci misericors appareal.
lis, et perversam illorum senlenliam destruil. Si, Contra laies prolulit Aposlolus hanc sententiam :
inquil, iniquilas nostra el iKendacium Dei justitiam Quidam dieuiil quod nos ista dicamits ; sed non
et sancti talent atque verilatem commendal^ id est lau- sumus taies quales >iciinur et blasphemaniur, heqae
dabilem facit, quid dicemus? Coramendalio aliquando docemus illa qux nos dicunt docere; quorum dam-
pro laude ponitur, ul in hoc loco. Et alibi idem Apo- natio esljuslasi illi in talibus permanserint, ul per
titolus ait Eqo debui a vobis commendari, id est wiala sperent accipere bona et insuper quia menda-
387 HAYMONISHALBERSTAT. EPiSC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. 388
ciuin de nobis sentiunl. Nos aulem non debemus di- A . nenum quodammodo erroris et suasionis, dum lo-
cere : Faciamus mala ut veniant bona ; sed fecimus quendo et blandiendo inieriiciebanl suos audiiores
mala el veuerunt nobis bona per gratiam Dei; et in anima, et non solum in alios, sed eliam adversus
mine faciamus bona ut veniant meliora. Chrislum crudelissima exstilil eorum malitia. Sub
Quid igilur? Proeceltimuseos? Nequaquam. Revei-- labiis autem dicil, id est corde : ubi concipiunUir
tilur iterum ad superiora : ubi dicit quod est amplius semina malilioe et blasphemarum, ac postraodum
JudXo quttiit Grxco. Quid igilur? Proecellimus eos? proferuntur ore juxta quod Verilas dicit : De corde,
id est nunquam excellenliores sumus nos Judxi gen- inquiens, exeunt cogilationesmaloe (Matth. xv), etc.
tilibus. Nequaquam : quia non est personarum ac- Quorum os maledictioneet amaritudine plénum est.
ceptio apud Deum ; sed in omni génie qui timel Deum Os Judxorum plénum malediclionis, infidelitatis,
acceptus esl illi (Acl. x). perversxque doclrinx erat, quahdo dicebant de Chri-
Causait enim sumus Judoeot et Groecos,id est cau- sto : Doemoniumhabet (Matth. xi), et quando male-
sant ostendimus eis, et diximus omnes Judxos et dicebanl exco * dicenles : Tu discipulus illius sis
gentiles sub peccato esse, quia Judxi prxvaricando (Joan. ix ), qui el fabri filius est et Samaritanus
legem naturalem et scriptam, et gentiles naturalem (Matth. xin; Joan. xi), etc. Talia, quibus verbis pro-
transgrediendo, inventi sunt peccatores. vocabaht-Deum ad amariludiiiem. Vel certe ut araa-
Sicul scriptum est ; Qùia non esl justus quisquam, ritudinem referamus ad Domini passionem, os
subaudis a se, vel in omnibus malis hominibirs : Ju- Judxorum replelum fuit amaritudine, quando cla-
dxi s et gentibus* non est justus quisquam. Taie est maverunt dicentes : Crucifige, crucifige eum : reus
et illud : îestimonium ejus nemo accepitj cum multi est morlis (Joan. xix ; Maith. xxvi);
electorum acceperint, reproborum vero nemo. Velocespedes fuerunt eorum ad effendenaum san-
Non est intelligéns Deum : non est qui requirat guinem, quia semper fuerunt prompti ad eflunden-
illum. Ille intelligil et requirilDeum, qnij volunlalem dum sanguinem prophetarum et justorum. El non
illius sciens, studel placere Deo. solum occiderunt servos, sicut Isaiam, Ezechielem,
Omnes, Judxi cl gentiles, declinaverunt, id est Jeremiam atque Zachariantj sed eliam prophelarum
recesserunt a Deo volunlalem ejus non faciendo; Dorninum. Ergo quia hoc fecerunt, venit super eos
simul inutiles facii sunt) id esl nihil facti sunl, crea- Contrilio, id est afflictio a Romanis; quam pcrlu-
turam adorantes pro Creatore. Non est qui faciat lerunt in corporibus. Et infelicilas in viis eorum, id
bonum aliquodet non peccel, non esl usque ad unum, est miseria quam sustinuerunt in corpore et anima ,
id est prxter Chrislum, vel usque al Christum. Sic „ pro viis, id est actionibus suis malis.
enim soliti sumus dicere : Ager ille pertingit usque Et viam pacis non cognoverunt, id est mediatoreni
ad mare; Quo dicto non comprehendimus mare, quia Dei et hominum, qui pacem altulit mundo, el dixil '
non inlral in mare, sed locum perlingentem usque Ego sum via (Joan. xxiv), non cognoverunt ad hoc
ad mare. Non est ergo qui facial bonum usque ad Ut in eum crederent, ignorantes eum ad hoc venisse
Christum, id est quousque ad illum veniat credendo* ut per suam passionem reconciliaret illos Deo Palri.
per quem diilur fides et facultas operandi bonum. Vel pacis viam dicit j id est aclionem justam non
Nisi enim ad Chrislum veniat credendo in illum, elegerunt, ut agerent condignam poenilentiam per
aliter bonum opus iraplere non valet, ul esl agen- quam pacificamnr Deo Palri, juxla quod Dominus
dum. dicil : Poenitenliam agite : appropinquabil vobis re-
Sepiilcrum patens est gUtlttr eorum. Hoe de Judxis gnum coelorum(Maltlu lii).
proprie intelligitur : quaravis et de philosophis possit Non est limor Dei ante oculos eorum. Timorem
accipi. Sepulcrum ad hoc palet, ul morluorum cor- Dei prx oculis mentis semper habet, qui Deum et
pora suscipiat. Taies sunt qui suis erroribtis et sua- Dominum suum prxsentem considérât esse et nl:i-
sionibus alios decipiunt, et alios ad malum deglu- quej et dum prxsenliam illius recolit, peccare me-
tiunl : interficienles eos in anima sicut scribx et Dluit, ideoque nequaquam illum offemiit. Sed quia
Pharisa;i et philosophi genlium, quorum ora et fau- Judxi istum timorem ante oculos non habueruiii,
tes ad hoc patebant, ut simpliciores quosque sua ideo offenderunt.
prava doctrina inlerficerent. Aliter : sepulcrum qui- Scimus autem quoniam quoecunque lex loquitur t
Iibct païens existit, qui malum aperlis indiciis co- his qui in lege sunl loquitur. Lex generalker appel-
gitando mëditatur , ac deinde in prxsentia sine latur Velus Testamentura; aliquando tamen in tri.i
aliquo melu aut verecundia operatur. dividilur, ulin Evangelio, ubi Dominus dicit : Necesse
Linguis suis doloseagebant. Doloseagebani Judxi, est impleri omnia quoe scripta sunt in lege Moysi, et
quando volebant Dorninum callide suis sermonihus prophetis, et Psalmis de me (Luc. Xxiv). Aliquam!>
decipere dicentes : Magister, scimus quia verax es Vero in duo, ut ibi i Lex et prophetoeusque ad Joan-
(Matth. xxii), etc. nem (Luc. xvi), id est usque ad Christum, cui Joannes
\ener\um aspidum sub labiis eorum. Aspis mor- testimonium perhibet. Nonnuriquam Psalmi lex vo
dendo infiindit venenum, quod pene omnibus venenis canlur. Sicut Dominus dixit : In lege veslra scriptum
acr-rbius est : ita Judxi mordendo infundebant ve- est : Ego dixi : DU estis (Joan. x). Et alibi : Sed ut im
589 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 390
pleatur sermo qui in lege eorum scriptus. est : Quiai A reatur : tamen apud Deum salis justus non est, dum
odio habuerunt me gratis (Joan. xv). Ita et hic legemi bonum prxccplum ejus ex necessilate, et non ex
appellat Apostolus Psalmos, in quibus prxdictura i amore probatur implere. Dum ergo non justificatur
fuerat de Judxis : Dixit insipiens, id est populusi coram Deo, licet Videalur coram humano oculo, tamen
Judxorum videns Christum prxsentem in carne, , in conspectu divinx majestalis ejus -, minus justus
Non est Deus (Psal. LU).Ergo Apostolus, ut ostende- habetur. Hic autem quxritur : Nunquid Moyses, Jo-
ret ea qux superius dixit de Psalmo proprie ad Ju- sue, David aliique quamplures ex lege non fuerunt
dxos perlinere, qui gloriabanlur de nobilitate gene- justiGcali? Fuerant quidem justi, sed non ex operi-
ris, et vilx meritis, quasi Christum ipsi non occide- bus legis. Unde Petrus apostolus : Quid, inquit, ten
rint vel damnaverint ; sed observatores essent legisi talis Deum, imponere jugum legis super cervices fra-
mandalorum, propter qux omnia se volebant genlibus trum credentium, quod neque nos, nequepatres nostri
prxponere, dixit : Scimus autem quoniam quoecunque porlare potuimus? Sed per gratiam Domini Jesucredi-
lex, id est Psalmi isto in loco, loquitur, his qui in mus salvari, quemadmodum et illi (Act. xv). Sicut
lege sunt loquitur, id est Judxis legem habenlibus ; ergo nos salvamur modo per gratiam Dei in fide Do-
ideoque non debent gloriari Judxi in sua juslitia, mini nostri Jesu Chrisli ; sic et illi salvabanlur per
nec prxferre se gentibus ; sed potius se reos intelli- B eamdem gratiam , per eamdem fidem, quia crede-
gentes, subdere se debent Deo, cujus gratia sunt bant in Fiiium Dei quem exspectabant Salvatorem,
vocati, sicut et gentes qui rêvera prxvaricatores quem nos jam accepimus propiliatorem. Et quare
existunt scriptx et naluralis legis. Ac si dicerel Apo- non justificabantur ex operibus legis? Quoniam ira-
stolus : O Judxi, nolite gloriari, nolite vos extollere possibile erat sanguine bircorum auferri peccalum ,
adversus gentiles, quia isla qux dixi de Psalmo, ad etquisquis operatur justitiam elîn ea confidit, con-
vos specialiter pertinent. Vobis enim loquitur lex tra Deum tumendo superbit. Lex enim non venit
quibus specialiter data est. peccalum tollere, sed ostendere et punire.
Per legem enim cognitio peccati. Niftiqùid anle le-
Ut omne os obstrualur, et subditus fiât omnis mun-
? Et si peccatunt non
dusDeo. Ac si dicerel aliis verbis : Idcirco dixit lex gem cognoscebatur peccatum
licet injuste , missus
Psafmorum, quia non est justus quisquam, non est cognoscebatur, quare Joseph,
est in carcerem? non est accusatus de cri-
qui facial bonum, ut omne os Judxorum el gentilium mine : et fratres Nunquid non
claudatur, ne quis possit gloriari se suis esse salva- ejus nunquid cognoscebantpecca-
:
tum merilis, non gralia Dei, quoniam omnes inventi tum, quando dixerunt Merito hoec palimur, qu':a
in noslrum (Gen. xi.n)? Cognosco-
sunt peccatores, et gratia Dei sunt salvali, non suis peecavimus fralrem
merilis. Subditus débet esse omnis mundus Deo, G batur ergo peccatum, sed quantum malum esset, et
reilum suum agnoscendo, et medicinam salulis qux- quam vindictam juste expeleret ignorabatur. Igilur
et major cognitio peccati est quam anio
rendo. Lex itaque Judxorum est proprie, sed exien- per legem lex dicit : Non occides, non adullerinm
dilur quoque ad gentiles, quasi ad alienos, quia ipsi legem, quia
dixerunt idola colentes : Non est Deus, scilicet prx- faciès, et cognitio pêne ipsius peccati per legem
ter illos quos coliraus et veneramur. ostenditur, qux monslrat quomodo peccalum puniri
debeat, dicendo : Si quis hoc vel hoc fecerit, occi-
Quia ex operibuslegis non justificabitur omnis caro datur. Potest et ita intelligi, quia erant quxdam
coram illo. Lex Moysi bifariam dividitur, quoniam in mala qux non cognoscebantur peccatum esse, sicut
mysteriisetprxceptis continetur. Secundum mysteria concupiscentia erat, de qua idem Apostolus ait :
etsacraraenla cessavit adveniente Christo, quia finis Nam concupiscentiam nesciebam peccalum esse, nisi
sive complelio legis est Chrislus. Secundum prx- lex diceret : Non concupisces.
cepta autem adhuc manet, quia servandum est : Hune autem, id est in Domini adventu, et in prx-
Non adorabis deos alienos ; honora palrem tuum et senti tempore juslitia Dei manifeslata esl sine lege.
malrem, cl cxlera prxceplorum dicta. Ergo ex ope- Juslitia Dei in prxsenli lempore sine lege mani-
ribus legis, id est ex circumcisione carnali et sab- D festata est : non ea solummodo qua ipsejustus est,
bati cuslodia, et viclimis legalibus non juslificabiiur aut qua justificelur qui esscnlialiter ipsa juslitia esl,
post Domini advenlum omnis caro , id est omnis sed qua induit impium, quando iiiisericorditer do
homo, vel omnis carnaliter vivens, el carnaliler ea infideli facit fidelem, de adultéra el fornicatore ïacit
observans, quia omnia Christo adveniente velut um- casluin et continentem, de injusto et peccaiore facit
bra cessaverunt.
juslum etaniatorem virtutum. Qux juslitia in Chri-
Lex enim et prophetoeusque ad Joannem (Luc. xvi). slo est révéla la, et dala sine lege, id esl sine obser-
Aliter legis opus est : Honora palrem et malrém. Et valione legali, quia nulli lex secundum mysteria el sa-
alibi dieitur : Qui maleâixerit palri vel matri, merle crifiera iraditur jam observanria ; sed dicit : Qui
morialur. Si quis hxc prxcepta propler poenara quam crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. xvi^.
rainatur et vindictam, vel parentes honoraveril, vel Hoc est justus erit. Possumus etiam ipsam jusliiirm
non occideril, el non propter amorem Dei et justi- Dei Patris, id est Fiiium intelligere a quo et per
tiam hxc potius observaverit, hominibus quidem quem justificamur, quia sine observalione legis per
justus videtur, dum non commillit unde occidi me- opéra deilatis manifestaïus esl Filius Dei esse.
391 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.- COMMENT.BIBL. 592
Teslificala a lege et prophelis. Juslitia baptismatis, A et quando vitiis et idolis coepit servirc. Hxc autem!
qua justificamur, per legem testificatur,dura dicilur: captivilas soluta est, dum animus ad Deum rediit,
In novissimis diebus circuincidet Dominuscor tuum, et se infirinum, illum vero medlcum intellexit; per-
id est auferet peecata tua, et juslificabit le per fectaque rederaptio in effusiorie sanguis Christi
baptismum (Deut. xxx). Testificatur et per prophe- patuit.
las, dum dicilur : Ipse iniquitates nostras porlabit, Quemproposait DeusPater propilialorem per fidem
et peccala nostra ipse tollel (Isa. LUI). Et alibi : in sanguine ipsius. Fiiiumsuum proposuit Deus Paler,
Effundam super vos aquam mundam, el mundabimini id esl decrevil et prxfinivii propilialorem et recon-
ab omnibusinquinanienlis vestris (Ezech. xxxvi). Ipse ciliritorem , ut ipse nobis propitium fafceret Deum
quoque Chrislus juslitia) nostra testimonium, habet Palrem et placabilem per fidem passionis sux, vel in
a lege et prophelis. promptu anle oculos omnium posuit, ut omnes sal-
Juslitia autem Dei, id esl juslificalio qua justifica- varet in se credentes, quia dum in eurit credimus,
mur a Déo super omnes Judxos et gentiles credenles et ejus sanguinem pro nobis fusiirn cbnfileraur, sine
venit. Per fidem Jesu Chrisli, qua credimus illum quo juslificari non possnntus, ex integro justificami'.r.
Fiiium Dei esse Patris, redilque causant quare dixe- Ad oslensionem juslilioe suoe, subaudis àb inferiori-
rit : Super omnes qui credunt justitiam Dei venluram, B bus. In hoc lempore, id est in ho'vissintaxtale. Jusli-
tia in hoc loco duplici modo polest intelligi: videlicet
cum prolinus subdit : Non est enim dislinctio, id est
nulla esl différai lia inter Judxos et gentiles, quia ut vel ipse Chrislus qui justilicat nos, vel juslitia qua
Judxi poccalores sunt inventi; ita et gentiles» Unde justiûcat Deus Paler credenles in FiliUm suum.
Ostendit ergo manifeste Deus Pater justitiam stiam,
sequilur : id est Fiiium suum, vel quia nos juslificat in eflu-
Omnesenim peccaverunt el egenl gloria Dei, id est sione sanguinis Filii sui in hoc lempore, id est ab
indulgenlia et venia peccatorum indigent omnes, adventu illius usque in fincm sxculi, quia nisi nos
lam Judxi quam gentiles : pro qua glorificandus jiislificare voluisset, ad moileni Fiiium suum
pro
est Deus. nobis non tradidissel, qui non fecerat ullum pecca-
Justificati gratis per gratiam ipsius : per rcdemplio- tum. Proposuit eliam illum venire et pati propter
ncm, quoeest in ChristoJesu. Gratis dicit, id est sine remissionem proecedentium delictorum, id est origi-
ullis prxcedentibus meritis. Verbi gralia. Qui ad nalium qua; ex parenlibus trahimus antequant na-
baptismum venit, nihil unquam boni fecit, baplizalur, scaraur, vel omnium peccatorum qux commitliraus
stalimque justificatur. Ecce gratis juslificalur per anle baptismum.
gratiam, id est per domum Dei : et hoc per redem- ^ In suslehlatione Dei, id est ad patienliam Dei
ptionem quoe est in Christo Jesiii non in operibus manifestandam, quia cum peccamus non statint
legis. Rederaptio nostra qua sumus redempli, et punimur; sed ejus patienlia alque sufferenlia ad
per quam justificamur, passio Christi est qux, juncta poenitenliam exspeclamur. Qux sustentatio nisi a
baplismo,juslificat hominemper fidem: etposlmodum Deo essel, in primo homine finis hominum per ju-
per poenitenliam. lia enim illa duo irailuo sunl con- dicium fuisset.
juncta, ul unum sine altero hominem non possit Ad osten ionem juslitioe suoe m hoc lempore, sub-
jiislilîcare. Nam neque fides Dominicx passionis sine audis novisSimo, id esl ad hoc prxfinivii propilia-
aqua baptismatis hominem inundal, nisi forle in lorem fieri nobis Fiiium
: suum, ut suam justitiam
marlyrio quod pro baptismale accipilur neque oslenderet per illum , et misericordiam qua nos ex-
aquam baptismi sine fide Dominicx passionis purifi- speclat ad
care hominem valet. Jungantur ergo siniul sicque poenitenliam.
a Ut ipse sit justus. Justus est qui qux prômïllit,
prxslabunt perfectam redeinplionem , perfeclamque
inundaiionem. Itaque neque Judxus, neque gentilis tribuit. Ita et Deus Paler promisit nobis Fiiium
suis juslificalur operibus, cum ulcrque sil proe- suum, et in eo justilicàtionem : quod utique adini-
varicator sux legis : Judxus videlicet naturalis et D plcvit, mitlcns illum in mundum per incarnalionis
scriplx; gentilis autem naturalis. Sed redemptione niyslerium, cujus passiouis fide justificamur, abluti
Et jUstificanseum
qua Christus nos redeniit suo sanguine et iide; et aqua baptismatis. Unde sequilur:
ex fide est Jesu Christi, hoc est quenilibet homi-
aqua baptismatis, qua quisque reualus, si slatim qui
obierit, salvabitur in vita : si aulem vixerit, débet nem fidem Jesu Christi habenieiu : non tamen per
ornare fidem operibus, quia fides sine operibus opéra legis juslificat illum , sed per fidem Jesu
mortua est. Noiahduin vero quod dicit per redeni- Christi, quoniam absque ejus fide non valemus justî-
ficari.
ptionem quoe est in Chrislo Jesu. Nain per redem-
plionem caplivi redimunlur qui ab hoslibus capti- Ubi ergo est gloriatio tua? Éxclusa est. Judxum
vatur. Quomodo ergo homo captivai i poluit, cum alloquituret confirmât, quia non valet quisquam per
Deusubique sil? Sed captivatus est animo a diabolo, opéra legis juslificari. Ac si dical : O Judxe, qui in
quando diabolo se subdidit prxvaricando legem Dei, luis operibus gloriaris, vide justificationes sine lide
« Hxc redundarc videntur.
395 EXPOSITIOIN EPP. S.#A«L1. — IN EPIST. AD ROM. 394
Dei esse non posse.'Quare? Quia exclusa et- procul A statuimus nos sanctam esse, quia a Deo data est,
abjecla est lex justifications sacrificiorum in qua qux observanda fuit suis temporibus, sed jam ces-
gloriabaris. Per quam legem exclusa est ? Interrogat savit in mysteriis, manet tamen in prxceptis; vel
iterum Judxum ut consideret per quam legem ex- statuimus eam per fidem, quia quidquid illa promisit
clusa est lex in qua gloriabatur. Interrogat etiam de Christo, nos confirmamusverum et completum
adhuc. Factotum ? id est nunquid per legem faclo- esse : et credimus in illum quem illa promisit. Sicut
rura exclusa est, ul alia lex pro ipsa data sit, qux est illud : Prophelam suscitabit vobis Deus de fra-
similiter moribus carnalibus constat. Non, sed per tribus vestris (Deut. ix). Et iterum : IVcmdeficiet
legem fidei, id est non per legem factorum exclusa princeps ex Juda donec veniat qui mittendus est, et
est, sed per legem fidei et Novum Testamentum. ipse erit exspectatio gentium (Gen. XLIX), in quem
Simulque notandum quoniam non jubet Deus ut modo gentes credunt.
carnaliter circumcidamur, sed ut fide recla bapti- CAPUT IV.
zemur, ubi gratis cuncta dimiltuntur peccata. Quid dicemus ergo invenisseAbraham palrem no-
Dum enim dixit : Poenitentiam agile, appropinquabit strum secundumcarnem: id est quid boni promeruit
enim regnumcoelorum(Matth. m). Non ait : Servate- Abraham propter circumcisionem carnalem? Nihil.
legem carnaliter. B Quia needum erat circumeisus quando placuit Deo,
ArbitramuT,id est judicamus, definimus sive testi- et audire meruit : Exi de terra tua, et faciam te in
licamur, justificari hominem per fidem Chrisli, in gentem magnam (Gen. xii ), et quod magis fuit de
baptismale, sine operibus legis, id est sine carnalibus Christo : In semine tuo benedicentur omnes gentes
observationibus. Arbilrari est proprie judicare vel {Gen. xxii).
teslificari. Unde arbitri dicuntur judices et testes. Si enim Abraham ex operibusjuslificatus est, habet
Duobus modis juslificatur homo per fidem Christi. gloriam , sed non apud Deum. Quidam codices ha-
Verbi gratia. Si fuerit sine operibus bonis ante bent «x operibus legis, sedfalse scriptum est. Non
baptismum : in ipso baptismate juslificatur, aut enim lex adhuc data erat, nisi forte ita sit intelli-
etiam post baptismum sine legis operibus : qux jam gendum ut dicatur, ex operibus legis poslea datx. Et
non sunt observanda, justus habelur, si tamen prxest sensus : Si Abraham ex operibus suis justifica-
cepta divina custodierit. Judxis gloriantibus et ditus sine fide et sine gratia Dei se prxveniente, ha-
cenlibus, Deus verus et unus Judxorum tantum Deus bet quidem gloriam et laudem apud se in prxsenli
est, quibus dédit legem, et quibus dieitur : Notus et apud homines, eo quod justus fuerit ipse, apud
in Judoea Deus, ait Apostolus. Deum vero non est laudabilis neque erit futurum.
An JudoeorumDeus tantum : Nonne et genlium G Quare? Quia sine fide impossibile esl placere J)eo
Deus est, id est nunquid Judxos solos creavit, ut de (Hebr. xi). In se ergo et apud homines habuisset
illis tantummodo curam gerat? Imo et gentium, id Abraham gloriam et laudem pro suis operibus, si
est multo magis gentium Deus est, videlicet quia justificatus fuisset sine fide suis operibus, sicut ille
multi crediderunt Deo, et placuerunt ex gentilibus pharisxus gloriabatur, qui cum publicano in tem-
antequam Judxi in Abraham fuissent electi et in plum ascenderat. Fuil opus Abrahx circumcisio.
sortent Dei assumpti, sicut Abel, Noe, Sera, Job et Fuit utique ob signum ntagnx fidei sux ; sed tamen
amickejus, aliique quam plures quos Scriptura com- antequam circumeideretur, anle a Deo electus est,
mémorât, vel quos etiam reticet, sive in hoc multo ideoque non ex operibus justificatus est, sed per
magis Deus gentium est, quoniam multoplures cre- fidem. Unde Scriptura non commémorât opéra ejus,
dant fn eum ex gentibus quam ex Judxis. Nam sed fidem. Sequitur :
quod ipse sit Deus genlium Jereraias manifestât Quid Scriptura dicit ? Credidit Abraham Deo, obe-
dicens: Quis non timebitte, oRex gentium? (Jsr, x») diens prxceptis illius , quia exivit de terra sua, et
Quoniam quidem unus Deus est qui justificat cir- de promissions Isaaç et Christi «redidit quod ei
cumcisionemex fide et non ex operibus vocatos, dixit Deus : In semine tuo benedicentur omnes
videlicet ex Judxis qui circumeisi appellanlur, pro- génies. Et quia credidit Deo repulatum est ei ad justi-
pter Abraham qui primus accepit eam, de cujus tiam, id est ad remissionem peccatorum, quia per
stirpe illi descenderunt. ipsam fidem qua credidit, justus effectus est, et post-
Et proeputiumper fidem, id est credenles ex genli- modum circumcisionem accepit in signum sux justi-
bus qui a Judxis prxputium vocabantur. Quod dicit lix qua justificatus fuerat per fidem.
ex fide, idem est et per fidem, quia Apostolus sxpe Ei autem qui operatur, merces non imputatur se-
mutât proposiliones in uno sensu. Legemergo prx- cundum gratiam, sed secundumdebitum. Ex humana
ceptorum, subaudis qux dicit : Diliges Dorninum consueludine sumit exeraplum, quando operantibus
Deum tuum ; et : Audi, Israël, Deus unus est, de- secundum meritum damus mercedem, et nullam no-
struimus per fidem, et per Novum Testamentum. bis agunt gratiam : non operantibus vero si damus
Absit. Prxcavet in hoc loco Apostolus xslimalîonem aliquod beneficium, non merces, sed gralia : id-
Judxorum. Sed legem, subaudis prxceplorum, sta- eoque gratiamur ab illis. Et est sensus : Si Abraham
luimus, id est confirmaraus, et laudamus, et a Deo propter opéra sua posset justificari sine gralia Dei
datant dicimus, vel eliara omnein legem generalitçr se prxvenienle, et sine fide, qux etiam gratis ill •
PATBOL. CXVII. 13
595 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP.PARS 1. - COMMENT.B1BL. 396
data est, non esset ei prxmium justifications gratis A stinuerunt, in ipso martyrio dimissa sunt illis, quo-
illi dalum, sed debitum esset : vel si alii Judxi suis niam poenitentiamcorporalem susceperunt.
operibus fuissent justificatl, non essent unde refer- Beatitudo ergo fuec, de qua Psalmista dicit, in cir-
rentur Deo gralix, atque ideo superflua, id est sine cumcisionetantum manet, an etiam in proepulio?u\
causa esset Chrisli passio. Ei autem subaudis gentili, esl pertinet solummodo ad Judxos qux circumcisio
qui non operatur opéra legis, credenti autem in eum, appellatur, an eliam ad gentiles qui prxputium di-
id est in Deum : qui juslificat impium, non per opéra, cilur. IBa beatitudo qua peccata sine operibus legis
sed per fidem, et sine prxcedentibus merilis, ex dimittunlur gratis in baptismate, et per poenilentiani
impio et peccatore facit pium et juslum, reputatur fi- alque marlyriura, tara ad Judxos ad fidem venien-
des ejus ad justitiam, id est ad remissionera, secun- les, quam ad gentiles pertinet : qua gratia Abraham,
dum propositum gratioeDei, hoc" est decrelum justi- licet non esset baptizalus, per fidem tamen cum es-
lix et misericordix Dei, non secundum meritum set in prxputio justificatus est. Unde subdit Aposlo-
quid decrevit gratis peccala dimittere. Hoc intelli- lus : Dicimus aulem quia reputata est fides Abrahoe
gendum est de genlilibus qui ante fidem nulla ha- ad justitiam, non circumcisio, id est hoc affirmainus
buere opéra legis, et tamen sicut Judxi conversi nos apgfetoli,quia non propter circumcisionem car-
luslificantur per fidem Christi sine operibus legis, ita B nalem, sed propter fidem quant habuit, qua credidit
cl isti. Et bene dicit, secundum propositum sive de- Deo, meruit justificari.
crelum gralix Dei, quia anle mundi constiiutionem, Quomodo ergo Abrahx reputata est? fides ad jus-
cum homo adhuc non esset, decrevit Deus Pater titiam, in circumcisione an in proepulio? hoc esl re-
cura Filio suo salvare genus humanum, nullis prxce- putata est ei fides ad justitiam, poslquam est cireum-
dentibus meritis, unde idem Apostolus alias dicit : cisus : an cura esset in gentilitate incircumcisus.
Sicut elegit nos in ipso ante mundi constitulionem Ipse sibi Apostolus respondet : Non in circumcisione,
(Ephes. i), volens ergo Apostolus oslendere justi- sed in proepulio,id est non poslquam circumcisionem
tiam, id esl juslificationem qua justificamur homi- accepit reputata est ei fides ad justitiam, sed cum
nes, sine operibus legis et meritis suis : testimonium adhuc essel in prxputio, id est in gentilitate, quia
psalmi proponit, in quo prxdicabalur quod in ad- needum état circumcisus, ideoque antea est justifi-
ventu Chrisli, et gentiles fuie essent salvandi. Ait catus per fidem, quam esset circumcisus.
enim : Sicut et David dieit bealiludinem hominis, su- Et signumaccepitcircumeisionis,signaculumjusiitioe
baudis describens cui horaini Deus accepta fert justi- fidei,quoeest in proepulio.Ne dicerent Judxi superflue
tiam sive juslincationem sine operibus legis. Quod circumeisumesse Abraham, si periliam non estjusti-
autem dicit accepto fert, adverbialiler dicil ; accepio C ficatus, ostendit illam circumcisionem signum esse
fert, id est libenter tribuil : vel jungendum ita cum justilix, non augmentum, ut significaret justitiam
subauditione, cui accepto a se, id est eleclo et dile- Christi, qux est ex fide. Signnm esl quando i» hoc
cto iribuit illi ad justitiam. Dicimus et tertio modo. quod videtur aliud inlelligilur, sieut Dominus mam-
Inusitatus enim raodus est locutionis, cni Deus ac- festat, dicens : Generatio hoee signum quoerit,et si-
cepto fert justitiam, id est cui Deus acceptant dat gnum non dabitur ei, nisi signum Jonoe prophetoe
justitiam, vel acceptabilem habet sine operibus legis. (Matth. xn). Sicut fuit Jonas in ventre ceti tribus
Beati quorum remissoesunt iniquitales, id est om- diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in
nia peccata in baptismate, et quorum tecta sunt pec- corde terrx. Ecce quod siguabat Jonas voralus, ila
cala per poenitentiam posl baptismum. Res lecta et quoque circumcisio Abrahx fidem illius significabat
cooperta non videtur, et nos tune tegimus peccata, quam habebat in corde, et qua nierait juslificari.
quando malis bona opéra jusiitix superponimus, Hxc circumcisio est exspoliatio infidelilatis et vilio-
poenitenliam videlicet prxlerilis agendo dignam, et rum abolilio. Distat vero inter signum et signacu-
alia non perpelrando. Hoc aulem distat inter iniqui- lum quod signum aliud est, et aliud significat : sigaa-
tatem et peccatum, ut quidam dicunl auclores, quod culum autem quod alicui rei adhuc imprimitur ul
iniquitas sit ante legem, peccalum post legem, vel lateat, quousque ab illo reseretur a quo imprimitur,
iniquilas sit cogitationum, peccalum sit opertum. ila et illa circumcisio significabat justitiam fidei qux
Quidam eliam dicunt iniquitalem esse quod contra erat in Abraham : el lalebal ibi signacuh» vera cir-
legem coraraitiitiir, peccalum quod contra naturam cumcisio, qua Chrislus, qui ex ejus génère erat na-
et conscienliam : sed hidiflerenter unum pro allero sciturus per baptismi gratiam, suos fidèles erat a
sxpe ponitur. cunctis sordibus peccatorum circumeisurus, in die
Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum. quoquejudicii ab omni mortalitatis fragilitate et cor-
Misericors Deus neque in baptismale deleta imputa- ruplionis fxce est eraundaturus. In hoc etiam quia
bit, neque poenitentia, recta si permanseril in fide, oetava die fiebat, significabat Dominicainresurrectio-
vel potesl hoc intelligi de martyribus qui in suo san- nem, qux oclava die celebrala esl. Nam et ipse
guine baptizali, in ipso martyrio cuncta eis dirait- Christus significabatar in cullello pétri no quo cir-
tuntur peccata : vel certe de his potest accipi qui post cumcisio palrabalnr. Fuit prxlerea signum Judxis
baptismum multa comraiserunl peccata, sed veniente circumcisio data, quo cognosceretur eorum genus ut
occasione dum pro Chrisli nomine raartvriura su- permistione non confunderetnr, dnm inter gentes
307 EXPOSITIO IN EPP. S. PÀULI. — IN EPIST. AD ROM. 398
militas habitarent, vel cura inler gentes mullas ca- A sto omnia possidet, cui diclum est a Paire. Postula a
ptivi ducerenlur, et ignoraretur quod de génère me, et dabo tibi gentes hoereditatem tuam (Psal. il).
Abrahx descenderet Chrislus, ac tandiu mansit in Si enim qui ex lege sunt, hi sunt hoeredes, exina-
lypo et figura, quousque veraciter compleretur ad- nita esl fides, abolila, id est deleta, esl promissio, id
veniente Cbristo, remoto signaculo sub quo lalebat, esl, qui Judxi qui ex circumcisione, el qui legem
id est eadem circumcisione carnali pcnitus ablaïa. habent , hxredes sunt tanlummodo promissions
Erat etiam in signum eisdem Judxis, ut quando in Abrahx de Christo, et non eliam gentiles, evacuata
prxliis cum aliis sternebantur, et nudi relinqueban- sive annihilala est fides qua ipse credebat Deo, et
tur, ex circumeisionis signo nolari, sepullurx man- abolila, delela est promissio de Christo. Et est sen-
darentur. Signum ergo accepit circumeisionis ob bu- sus : Si solummodo vos Judxi circumeisi hxredes
jusmodi causas (ut diximus) ; qux circumcisio signa- promissions Deieslis, ut vos vullis, non implevilDeus
culum fuit justilix fidei qux in prxputio est, quia promissionem suam quam dédit Abrahx, ut paler
anle est justificatus per fidem quam circumeideretur. esset muliarum gentium. Et si ita est, jam videbitur
Juslitia eliam fidei dicilur quia primum fidem ha- Deo frustra credidisse. Non est ergo data promissio
buit, et per eam justitiam proraeruit quia justifica- Abrahx per legem, sed per fidem. Quare?
tus et mundalus esl ab omnibus peccalis. Nam in B Lex enim iram operatur, id est vindictam Dei. Lex
gentilitate sive in prxputio positus, fide est justifi- non dédit illam promissionem «Abrahx, sed vindi-
catus. Et reddit causant quare hoc scilicet, ut sit pa- ctam operatur, dum dicil : Dentem pro dente. Et
ler omnium credentium per proeputium. Per fidem qui occident, occidatur. Ubi non est lex, nec proeva-
quant habuit iu prxputio, paler est omnium creden- riceris, subaudis tanta, vel non ita imputalur. Hoc
tium tant Judxorum quam gentium. Nam carne pa- dupliciter intelligi polest : ubi non est lex naturalis,
ler est Judxorum non credentium, fide autem om- non esl tanta prxvaricalio ejusdem legis. Verbi gra-
nium credentium Judxorum et gentium, quoniam lia : Quandiu infanlibus non viget inlclligenlia aut
fidem qua credidit Abraham Deum omnipotentem intellectus naturalis legis discernendi inler bonum
esse et Trinitatent habere in personis, et unitatera et malum, licet percutiant palrem, verberent ma-
in substantia, ipsam quasi ex hxreditale paterna re- trem, maledicant pareniibus, non.est tanta prxva-
tinenl credenles. Et quare sunt omnes credentes ricatio, nec ila imputalur eis sicut postmodum, ubi
filii Abrahx per fidem? ut repuletur eadem fides et venerint ad legilinios annos, et ubi coeperit vigere
illis ad justitiam, sive ad juslificationem, sicut rein illis naturalis intellectus. Aliter : Ubi non esl lex
pulala est Abrahx dum esset adhuc in gentilitate. Moysi, licet peccet aliquis, non esl tanla prxvari-
Sicut enim Abraham antequam circumeideretur fi- £ calio, nec ita imputalur ei qui non habet ipsam le-
dem habuit qua paler est credentium, et poslea gegem si peccaverit, quia non exislit prxvaricaior
nuii îsaac, ex quo paler est Judxorum, sic potius ejus, sicul ille cui dala est ad observandum : ideo-
paler est spiritualium quam carnalium, et ita factum que ubi prxcepta legis, ubi prxvaricationis occasio
est ut sit paler genlium per fidem. el ubi prxvaricalio, ubi major ira Dei el vindicta in
Et sitpater circumeisionis, id est Judxorum cre- prxvaricalorcm. Potest el tertio intelligi : ubi non
dentium el non credentium per carnem, non his tan- est lex Evangelii, sicut in paganis, non est prxvari-
tum qui sunt ex circumcisione,sed el his qui sectan- calio tanta, tamen non ideo immunes a vindicta
tur vestigia fidei, quoeest in proepulio patris nostri Dei erani : quia per creaturam polerant cognoscere
Abrahoe.Ac si diceret aliis verbis : Non illis tantum Crealorem.
Judxis Abraham est paler, vel repulalur fides Abra- Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit pro-
hx ad juslificationem, qui descenderunl de progenie missio omni sernini Abrahoe. Sensus igilur iste est :
illius poslquam circumcisionem accepit, sed èl his Quia non est tanta prxvaricalio in genlibus ubi non
geutilibus qui iinitantur exempta fidei, qux est in prxest lex Moysi,quanta in Judxis, ideo ex fide et per iî-
putio patris nostri Abrahx. Nam illis est Abraham dem justificantur omnes Judxi,*sive gentiles cred'en-
paler, et illis repulalur fides ejus ad justificalionem D tes, et per fidem sunt hxredes, non per legem ul
qui imilanturexeinpla fideiillius qux data est ei, cum secundum gratiam quam gratis promisit : non se-
a lhuc essel in gentilitate qux prxpu'lium appellalur. cundum merilum, neque secundum legem firma sit
"ionenim per legem promissio Abrahoe aut sernini promissio, quam promisit Deus omni sernini Abra-
ejus, id esl Chrislo data est, ut Imres essel mundi, hx, non solum ex Judxis, sed eliara ex genlibus.
sed per justitidm fidei quam habuit antequam circum- Qux est ista promissio? Benedicentur, inquit, in te
eideretur, et anteqUam illam promissionem accipe- omnes gentes (Gen. xxn), patremque muliatum gen-
ret. Ideo autem per legem non esl facta vel data tium posui te (Gen. xvn). Unde sequitur : Non enim
promissio Abrahx, qua diclum est illi : Patrem mul- ei qui ex lege est solum, sedet eiqui ex fide est Abra-
tarum genlium posui te, ei in semine tuo benedicen- hoe,qui est pater omnium nostrum. Sensus iste est:
tur omnes génies(Gen. xxii), quia non erat adhuc lex promissio qux facta est ad Abraham de Christo,
qux post quadringentos et triginta àiinos data est. quia in semine ejus benedicentur oranes gentes, non
Abraham ergo in Chrislo hxres est mundi, quia omnes ei Judxo lirmata esl solummodo ista promissio, qui
credenles per fidem filiiL.untAbrahx, et ipse ïn Chri- ex lege circuracisionis descendit, sed eliam gentili
399 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP, PARS I. — COMMENT.BIBL. 400
lirmata est, qui ex fide filius est Abrahx qui est pa- A dum est autem quatuor existere causas (ut beatus
ter omnium credentium. dicit Ambrosius) qux reddunt feminas stériles, vide-
Sicut scriptum est, in lege Moysi : Quia palrem licet aut quod semen virile non pervenit usque ad
multarum genlium posui te, ante Deum cui credidisti locum conceptionis, aut quia mulier non valet illud
(Gen.xvii). Hic percutitur Judxorum superbia, qui se relinere, aut quia non habet vigorem coquendi illud,
gloriantur de progenie Abrahx descendisse. Non aut quia ambo senes simul conveniunt et senectute
enim ait patrem unius gentis Israeliticx conslitui gravantur, secundum quod dictum est ei : Sic erit
le, se'd patrem omnium gentium per fidem constilui semen tuum, sicut sielloecoeli et arena maris. Semen
te. Per carnem enim pater Judxorum est, per fidem Abrahx in hoc loco inlelligilur tam mullitudo Ju-
autem omnium gentium. Et recte addidit Apostolus dxorum, quorum pater per carnem est et per fidem,
ex sua interpretatione : Ante Deum cui credidisti, id quam etiam omnium gentium multitudo, quorum
est coram Deo cui credidisti in corde. Multi enim pater solummodo est per fidem. Et diclum est hoc
sunt qui videntur credere in Deum, sed non credunt hyperbolicos, per tropum scilicet fidem excedentera.
ante Deum. Illi autem non credunt ante Deum, qui Licet enim prx multitudine non possit numerari
confitentur se credere Deum verbis, sed aliud corde ab hominibus semen Abrahx, Deo tamen numerabile
retinent. Illi vero anle Deum credunt, qui tota ani- n est. Notandumque per stellas et arenam secundum
ma, toto corde, tota virtute illum diligunt, ut Abra- quemdam doctorem inlelligeuduin esse generaliler
ham, et qui potius in interiori homine in conspectu omne semen Abrahx credentes videlicet ex genlibus
Dei fidem servant : quam in ostentatione hominum : et ex Judxis, omnemque Israelem, et secundum
sicut est carnis circumcisio : qui vivificat mortuos alium per stellas, electos solummodo intelligendos
per fidem et gratiam suâm, id est gentiles et omîtes ex utroque populo; per arenam vero omnes Judxos
qui mortui sunt per infidelitatem in peccatis. Sic infidèles et incredulos, pondère peccatorum gra-
enim vivit justus per fidem, ita moritur peccalor vâtos. Et non inconvenienter per stellas qux coelo
per incredulitalem, vel certe dixit vivificat sub prx- adhxrent : suaque claritate mundum illuminant,
senti tempore , pro futuro viviflcabit. Ipse enim designantur electi, qui semper coeleslia appetunt,
suscitabit sive viviflcabit mortuos in die judicii, si- dicentes cum Apostolo : Nostra conversalio in coelis
cut in Evangelio dicit : Véniel hora quando omnes est (Philipp. m), raundumque verbis et exemplis
qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei, et irrideant : per arenam vero qux ponderosa est et
procèdent, qui bona fecerunt in resurrectionem viloe slerilis, reprobi, qui pondère peccatorum gravati,
(Joan. v). Et vocat ea quoe non sunt, tanquam ea quoe stériles exislunt a bono opère.
sunt. Deus omnipotens solus habet essentialiter esse, C Et non infirmatus est in fide. Ille infirmatur fide,
et qui adhxrent ei per fidem et dilectionem, illi uti- qui dubitat, nec crédit prornissionibus Dei. Sed
que habent esse ab illo, et illi sunt sicut ipse dixil : Abraham audiens a Deo, patrem multarum gentium
Ego sum Deus Abraham, et Deus lsaac, et Deus Ja- posui te, et, Secundum hoc tempus veniam eritque
cob (Exod. m). E conlra illi qui non adhxrent, cora- Saroe filius (Rom. ix). Licet contra naturx usum
paratione ejus quasi non sunt. Unde Isaias propheta videretur esse quod prorailtebatur, non tamen esl
dixit: Omnesgentesquasi non sint, sic sunt coram eo,et infirmatus fide, quia non dubitavit in promissione.
quasi nihilwmet inane reputatoesunt ei (Isa. XL). Igitur Nihil enim fides considérât naturx, quia in his qux
secundum hune sensum dicit Apostolus modo. Ergo promillil Deus, facile servit natura suo auctori. Nec-
sicut vocavit Abraham qui erat, quia Deo adhxrebat . consideravit corpus suum emortuum ad procreandos
per fidem, dicens : Exi de terra tua et de cognatione filios, cum jam fere centum esset annorum, quia cen-
tua (Gen. xn), sic vocat ea qux non sunt, id est sic lenarius erat, et emorluam vulvam Saroe non consi-
vocat gentiles infidèles ad fidem ut habeant esse illi deravit. Emortuos dicit Abraham et Saram in pro-
adhxrendo : qui antea non erant, illi non adhxrendo. pagandis liliis propter annorum multitudinem jam
Qui contra spem in spem credidit, ui fieret paler desperatos. Abraham namque eentenarius erat, cl
multarum gentium pet fidem. Contra spem desperatx JJ Sara nouagenaria, quando promisit Deus, inquiens
sobolis, credidit in spem sperandx sobolis, vel cerle per Evangelium. Secundum hoc tempus veniam et erit
contra spem naturx in spemgratix et potentix Dei cre- Saroe filius. Emorlua enim erat vulva Sarx : quia
didit. Contra spem enim naturx erat, ut vetula pare- jaraprxoesserat tempus pariendi, et jam desierant fieri
ret,qux adolescensetjuvencula slerilis permanserat. Sarx muliebria, id est jam desierat menstruum pâli,
Nam natura est, ut juvenis junclus juvenculx ubi maxime consislit vigor conceptionis,quod ubi ces-
generet, similiter senex junctus juvenculx, naturale saverit in feminis, transit tempusgenerandi filios. Sed
est ut generet, sicut Abraham senex et Agar juven- Abraham non attendit ad naturxusum, sed ad Dei po-
cula, ex quibus natus est Ismael. Contra spem vero tentiam, credulus ejus prornissionibus unde sequitur.
naturx est, ut senex cum vetula mistus generet. Sed In repromissione etiam Dei non hxsilavit dilli-
Abraham non atlendit ad consuetudinem naturalem, dentia, sed confortatus est fide, dans gloriam Deo.
quod non posset ex se et Sara jam velulis filius pro- In repromissione Dei (de qua supra diximus) sive de
créai'!, sed in spem polentix Dei credidit, quia om- lsaac, seu de Christo, non hxsilavit diflidentia, sive
nipptentent noverat eum qui promisit. Considerau- non dubitavit incredulilate, sed confortatus est fide
404 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM.• 404
de prornissionibus, dans gloriam Deo prornissionibus A À per Dorninum noslrum Jesum Chrislum. Cura Judxi
illius gralias referendo quasi de acceptis beneficiis, et génies inler se disceplarent, et illi de anliqux
intelligens solius Dei esse munus et gratiam, ubi legis operibus, hi vero de nova Christi vocatione
humanx fecunditalis naturx usus cessaverat. prxsumplive gloriarentur, pertraclata et elucidata
Plenissime sive certissime sciens quia quoecunque causa, quia nemo eorum ex merito suo esset justifi-
promisit Deus, polens est facere : ideo subaudis quia catus, sed omnes per gratiam quam fidem infundit et
credidit Dei de prornissionibus, reputatum est illi ad veritatem ostendit, et quia nec genus, nec circum-
justitiam. Non est autem scriptum tantum prapter cisio faciat filios Abrahx, sed fides recta qua claruit
ipsum, quia reputatum est illi ad justitiam, sed et Abraham, a Deo illuminatus et prxventus statim
propter nott, quibus repulabitur credentibus in eum subjunxit Aposlolus: Justificati igilur ex fide, et non
qui suscilavit Jesum Christum a mortuis. Non est ex operibus legis, neque per aliquod meritum no-
(inquit) tantum propter hoc scripta fides Abrahx ut stram quod prxcesserat fidem, pacem habeamus ad
ipse legeret, qui olim- fuerat defunctus, quando Deum Palrem, per médiatorem Dorninum nostram
Moysesista scribebat, sed propter nos et profectum Jesum Chrislum, cujus passione reconciliali sumus
noslrum, ut imitaremor fidem illius, quibus repu- Deo Palri, sicut angeli in ejus nativitate cantaverunt :
tatur fides ejus ad justitiam credentibus in eum, id B 1 Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonoe
est in Deum Patrem, qui suscitavit Jesum Chrislum voluntatis (Luc. n). Tune enim pacem habentus apud
a mortuis, id est a sepulcro,.qui proprius locus est Deura, si inter nos pacem et concordiain fraternam
mortuorum, vel certe ab inferno. Si ila perfeote cre- tenemus. Ac si diceret : Jam quia reconciliati sumus
diderimus Christum a mortuis resurrexisse, quomodo per sanguinem Filii Dei, et pacem habemus apud
ille credidit corpus Sarx emortuum posse ad con- Deum Patrem, simus et nos inler nos pacem haben-
cipiendum vivifieari, et crediderimus Deum Patrem, tes, non prxsumentes in aliquo de nobis, cum omnia
qui Christum suscitavit a mortuis, reputabitur nobis ex fide Dei habeamus :
fides nostra ad justiffcationem, quia repromissionera Per quem habemus accessum per fidem in gratiam
accipiemusomnium peccatorum, DeusPater suscitavit istdm in qua stamus. Per Chrislum (inquit) nos paci-
Fiiium suum[a mortuis et ipse etiam Filius suscitavit ficavit Deo Patri, per illum utique accessu.m et in-
semetipsum, etut etiam altius dicamus, tola Trinitas troitum habemus, per fidem illius in gratia ista in
suscitavit illum hominem assumptum a verbo Dei. qua stamus, credendo in Patrem et Fiiium et Spiri-
Qui tradilus est propter delicta nostra, et resu-r- tum sanclum. Gratiam appellat in hoc loco fidem per
rexit propter juslificationem nostram. Multis modis quam pleni tudinem justifications percepimus gratis
traditus legitur Dominus Jésus Christus. Nam ira- C ' a Deo tempore baptismatis, et insuper quidquid do-
didit illum Deus Paler, sicut dicit Aposlolus. Qui norum habemus spiritualium, nomine gratix islo in
proprio, inquiens, Filio suo non pepercit, sed pro loco comprehendit. In qua vel ad quam gratiam, in-
nobis omnibus tradidit illum (Rom. vin). Tradidit troitum vel accessum habemus per ipsum qui ante
ipse Filius seipsum, sicut egregius prxdicator dicit eramus longe, quia ipse est ostium sicut dixit : Ego
in prxsenli loco, et alias ubi loquitur : Qui dilexit sum ostium (Joan. x), et nemo venit ad Patrem nisi
me, et tradidil semetipsumpro me (Gai. n). Tradi- per me (Joan. xtv). In qua gratia, id est fide justifica-
derunt illum dxmones, qui persuaserunt Judx ut tions et indulgenlia peccatorum slare debemus, in
traderet illum, unde dicit Evangelista, quia intrâvit . bonis scilicet operibus viriliter laborando, qui anlea
jsatanas in cor Judx ut traderet illum (Joan. xm), et jacebamus in luto et fetore vitiorum, gloriamur in spe
Apostolus manifestât, dicens de dxmonibus : Si glorioe filiorum Dei. In prxseuti sxculo filii Dei
enim cognovissent, nunquam Dorninum gloria; cruci- sumus in spe, in altéra autem vila erimus in re, si
fixissent (I Cor. n). Tradidit illum Judas propter in bonis operibus arliculus mortis nos invenerit,
triginla argenteos. Tradiderunt eum Judxi Pilalo. unde dicit Joannes : Charissimi, filii Dei sumus in spe,
Pilatus quoque illum tradidit militibus, qui cruci- i et nondum apparuit quid erimus in re (/ Joan. m).
fixeront eum. Sed inter hxc omnia digna considera- Non solum autem, subaudis gloriamur in spe glo-
lione perpendendum est, quia quod Deus Pater et rix filiorum Dei, sed et gloriamur in tribulationibus,
Filius fecerunt causa dileclionis et misericordix, hoc id est angustiis et adversitatibus persecutionum
pro
Judas causa cupiditatis, dxmones vero et, Judxi at- Chrislo : scientes quod tribulatio et afflictio palientiam
que Pilatus causa invidix. Traditus est propler de- operatur in electis qui patienter adversa hujus sxculi
licta nostra, et resurrexit propler juslificationem no- perferunt. Patienlia a
paliendo, id est a feriendo
stram, ut credentes eum passum propter salutem dicilur, et est patienlia quando corpus el animus
nostram, et resurrexisse in veritate a mortuis, per timoré et affliclione tormentorura ferilur, sed vin-
hanc fidem mereamur justificari. In traditione Christi dicta non pelilur. Per hanc sancti martyres viceruiit
ineffabilis misericordia exstitit, in resurreciione persecutionem et sxvitiam lyrannorum, non red-
quoque incomprehensibilis polentia deitatis demon- dentes vicera, sed patientiam sive tolerantiam ser-
strata est, etc. vantes.
CAPUT V. Patienlia autem probationem, meritorum et fidei,
Justificati igilur ex Me, pacem habeamus ad Deum sicut probati sunt sancti martyres, et sicut probatu
403 HAVMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. iûi
est Job, non deficiens in irihulatione. Est etiam pro- A inortuum, tripliciter accipi potesl : beatus si quidem
batio, honestas morum el laudabilitas actionum, Ambrosius hoc modo dicit : Morluus esl secundum
unde probus dieitur laude dignus : probnlio vero ope- tempus, quia parvo et brevi tempore poluit leueri
ratur spem, vitx xternx. Spes est exspectalio futu- a morte : tertia enim die resurrexil. AlU^r; Secun-
rarum bonorum. Qui ergo inter iribulationes et dum tempus morluus est, id est lune quando tolus
adversa per patienliam probabiles exislunt in fide, imindus sub peccalo tenebatur. De quo lempore dicil
illi securi de prxmiis, futuram beatitudinem exspe- Apostolus alibi : Poslquam venit plenitudo temporis,
ctant. misit Deus Fiiium suum. nalum ex muliere, factum
Spes autem non confundit. Spes sive exspeclatjo sub lege (Galat. iv). El Deus Paler ad Filjum per pro-
futurorum bonorum omnem confusionem et vere- phelam : Tempore inquit, accepto exaudivi te (Isa.
cundiam hujus sxculi expellit. Spes ergo non con- XLIX).Potesl eliam lerlio modo intelligi, quia mor-
fundit, id est qui probatus esl in fide bonisque tuus est secundum tempus, id est corporaliier, in
operibus, et spem habel xlernorum prxmiorum, corpore, non in anima : quia peccatum non fecil,
non erubescit quidquid adversi in hoc sxculo susli- nec invenlus est dolus in ore ejus. Tempus enim
nuerit, securus de prxmio. El quare hoc? quia cha- dicilur esse, ubi aliqua varielas esl, verbi gratia :
ritas Dei qua nos diligit Deus, vel qua diligimus B } Ubi sol orilur sol etoccidit, ubi luna augmenlum
Deum, diffusa esl in cordibus nostris tempore bapti- vel decrementum capit, tempus dicilur esse : ubi
smatis, et lempore manus impositions per Spiritum etiam ver transit in xstatent, xstas quoque in au-
sanctum qui datus est nobis non per meritum no- lurauum mulatur, aulumnus nihilominus in hieraeni.
slrum. Verbum effusionis sive diftusionis largitatem Mortuus est Christus secundum tempus, id est seerai-
munerura significat, sicul in Joël habetur: Effundam dum carnem, qux rautabilis est et variation subja-
de spiritu meo super omnem carnem (Joël. n). Sive cet, morluus est temporaliter : nam ubi xlefnitas
ergo charitas qua diligimus Deum in nobis sil, pro est, tempus esse non polest.
cujus amore patienter omnia adversa sustinenius : Via; enim pro justo quis moritur, nam pro bono
sive qua diligimus proximum, vel quidquid boni in forsiian quis audeal mori? Subaudis aut nullus, aut
nobis habetur, non per meritum noslrum, sed per rarus. Quis enim, pro nullo, aul pro raro sxpissirae
gratiam Dei, Spiritu sancto coopérante, nobis tribui- ponilur : pro nullo accipitur, ut in psalmis, Deus,
tur : ideoque perceptis quibus volunlali illius oblem- Quis simitis eril tibi ? (Psal. LXXXII.)Id est nuWus.
perare debemus, habentes inter nos pacem quam Pro raro, ut hic, el alibi ubi dicilur: Quis sapiens et
ipse comniendavit discipulis, dicens : Pacem reliitquo inlelligel ista? (Psal. cvi.)Raroinvenitur. Et est sen-
vobis (Joan- xiv). Ipsa eliara spes per Spiritum san- C ( sus : Yix potest aliquis inveniii, qui non solum pro
ctum nobis dalur, qui facit nos credere quod pro- impiis, sed nec ore pro justis el bonis audeal mori.
initlit. Nec enim confundil nos spes quoniam amplius El cura raro invenialur qui pro justo et bono audeat
dabit quam sperainus nos, gaudia videlicet palrix mori, Chrislus pro impiis morluus est. Inter juslum
coelestis. el bonum hoc distat, quia justus sil studio et exer-
Ut quid enim Christus, cum adhuc infirmi essemus cilalione virlutum : sic sancli martyres; bonus vero
secundum tempus, pro impiis morluus est. Ut quid in innocentia, sicut sunl parvuli qui inundaiitur in
enim Christus, cum adhuc infirmi essemus, id est baptismate. Potest eliam el pro uno accipi jusius et
peccatores secundum tempus pro impiis, id est irre- bonus.
ligiosis morluus est nisi ut abundanliam et plenitu- Commendat autem Deus suam charitalem in nobis,
dinem sux charitatis nobis commendarel, sicul quoniam cum adhuc peccatores essemus, id est anle-
sequenlia nobis manifestant. Infirmus esl omnis pec- quant essemus justificati per fidem, secundum tempus
cator et omnis infidelis, forlis vero justus et fidelis Chrislus pro nobis mortuus est. Ad quid commendat
alque cognoscens Deum. Pielas est cultus et religio Deus suant charitatem in nobis? Ul illam imilemur
Dei, a qua dicilu» pius, id est religiostis. E conlra eo modo quo superius diximus. Multo magis igilur
impielas, est irreligiosilas a qua venit impius, id "justificati nunc per sanguinem ipsius, satvi erimus
est irreligiosus. Tanta fuit charitas Chrisli, ut non ab ira per ipsum. Si cum peccatores essemus, Chri-
solum pro illis qui comparalione reproborura re- slus pro nobis dignalus est mori, multo magis jam
ligiosi erant, sed eliam pro impiis morerelur quos remissionem peccatorum habentes in sanguine pas-
postea per fidem suam justos fecit. Islam charitalem sionis ejus, et justificati per fidem salvi erimus per
nobis coramendavil, ul illam imitaremur, sicut disci- Chrislum ab ira, id est viwlicia diei judicii qux ven-
pulis dixil, quando lavit pedes eorum. Exemplum tura est reprobis. Licet aulem leganras plerisque in
(iuquiens) dedi vobis, ut qualia vobis facio, lalia fa- locis omnipotentem Deum iram habere, non debe-
cialis (Joun. xm), id est sicut ego vobis lavi pedes, mus putarequod in illum cadalullaperturbatio, quia
ita el vos alla ulrum : et sicut ego pro vobis animam ipse semper idem manet juxla quod Psalmista dicil :
meam non dubilo ponere, ila et vos non dubitelis, Tu semper idem ipse es (Psal. ci), sed ira illius ap-
neque pro me, neque pro fratribus, si nécessitas pellatur vindicta et ullio ipsius, quam ille sine aliqua
fuerit causa amoris mei animas ponere. Quod vero mutabilitale exercet, secundum quod ei sapienlissi-
dicit Apostolus Chrislum secundum tempus esse mus orator dicil : Tu aulem, Domine Sabaoth , cum
tranquillitalejudicas ($ap. xn). In hoc loco proponit A modi : Sicut per Adam peccalum et mors intravit,
sibi beatus Auguslinus quxstionem, dicens : Si ita per Christum justificatio et vita xterna venit.
inquit, in sanguine passionis Filii Dei accepimus Prôpterea, inquit Aposlolus, reconciliati sumus Deo,
remissionem peccatorum, non necesse est ut bapti- quia sicut per unum hominem Adam in hune mun-
zemur : et si in baptismale accepimus remissionem, dum, id est in universitatera generis humani (prxter
et mundamurab omnibussordibus vitiorum, quid ne- Christum qui de superjiis esl) peccalum intravit, el
cesse fuit Christum pati? Quant quxstionem ita disper peccalum mors venit, ita et in omnes homiues
solvil : Ista duo , passio videlicet Chrisli et bapti- mors corporis el animx pertransiil, sicut in illum
sions, ita sunt conjuncta, ut neque baplisraus possit primum, in quo omnes peccaverunl ita per Doniinura
lavare a peccalis, et perfectura hominem reddere" nostram Jesum Christum justificatio intravit, cl per
sine fide passionis Christi, quia sine fide irapossibile justifteaiionem vita futura. Sensus talis est : Sicut
est placere Deo : neque fides passionis Christi possit per Adam peccatum inlravit in genus humanum et
•emissionera peccalorum dare sine gratia baptisma- mors, et per omnes transiit, sic per Christum venit
tis, nisi in sanguine martyrii sui fuerit baplizalus, justificatio et vita. In ipso quoque omnes peccave-
quia Dominusdixit : Nisi quis renalus fuerit ex aqua runt, qui in lumbis ejus erant, sicut Levi in lurabis
et Spiritu sanclo, non potesl introire in regnum Dei B erat patris, quando decimatus est (Hebr. vu). Et
(Joan. Hi). Si enim,cum inimici essemus, réconciliait congrue dicit primum intrasse peccatum ac .deinde
sumusDeo per mortem Filii ejus, multo magis recon- per peccatum subintrasse mortem, quia slatim ut
ciliati salvi erimus in vita ipsius. Si, inquit, cura peccavil, morlalis factus est, sicut ei Deus ante prx-
inimici essemus, id est peccatores, reconciliati su- dixerat : In quacunque die, inquiens, comederis ex
mus Deo Palri per mortem Filii ejus, multo magis eo, morle moiieris. Peccavit concupiscendo atque
quam meruimus reconciliati et in araicitiam con- comedendo, et morlalis factus est in peccando.
versi, salvi erimus in vita ipsius, id est in vita Usquead legemenim peccalumerat in mundo. Non
ipsius Christi, qui est vila, et in quo vitam xternam dicil usque ad tempus, quo data est lex, sed usque
habiluri sumus. Illi reconcilianturqui inimici sunt ad ad terminum finiendx legis. Sic enim solliciti sumus
invicem. Quomodo ergo exstitit nobis omnipolens dicere. Regnaverunt Huni usque ad Altalem [F. Atti-
Deus iratus et iniinicus, cura de illo dicatur, quod lam] regem, id est usque ad mortem Allale régis. Us-
nihil odit eorum qux fecit. Sciendum quod non na- que ad tempus, id est usque ad finem legis et inilium
turam nostram, quam ipse fecit sanciam et bonam, gralix, peccatum originale et actuale fuit in mundo.
odio habebat, sed vilia et peccala qux ipsi nobis Per gratiam aulem Jesu Christi non solum originalia,
altraximus. Quapropler quadam juslitia Dei tradili r sed etiam actualia deserla sunl. Peccalum autem non
sumus diabolo, quandiu sub peccato fuitnus. Sicut imputât utur cum lex non essel. Hoc iripliciter intel-
legitur, poslquam meruit homo audire : Terra es, ligi potest. Quandiu lex naturalis non est in homine
et in lerram ibis, hoc esl totus terrenus eflectus es sicut in parvulis, quidquid agat parvulus, non impu-
et idcirco ntorieris. Dictum est et diabolo in ser- talur esse peccalum, quia nescit quid sit bonum aut
pente: Terrant comedes, id est peccatores devorabis. malum. Aliter : Antequam lex daretur, non agnosce-
Ablatis autem vitiis et peccalis, per passionem Filii batur peccatum tam grave malum esse, sicul per
ejus recpnciliati sumus in id quod ante fuimus. Unde legem oslensum est. Vel aliter : Cum lex deesset,
dicit Apostolus: Si, inquiens, cum inimici Dei esse- non imputabalur, id est ignorabatur qua poena di-
mus aclibus, non natura, per mortem Christi salvali gnum essel peccatum, quousque ipsa lex dixit : Qui
sumus, quanto magis in ejus glorificabimur vila, si hoc vel illud fecerit, morle moriatur. Sed regnavit
eam imitati fueriinus. mors ab Adam usque ad Moysen,etiam in eos qui
Non solum autem, sed et gloriamur in Deo per non peccaveruntin similitudinemproevaricationisAdoe.
Dorninumnoslrum Jesum Christum, per quem nunc Id est mors idem est quod peccatum, ideo dicit re-
accepimusreconciliatiouem.Non solum, inquit, salvi U gnasse mortem, quia universum tenuit orbem tam
erimus, et dabilnr nobis vita xterna, sed et gloriamur «tors peccati, quam mors corporis. Quod dicit usque
in Deo Pâtre sive in cognilione Dei, quant habemus ad Moysen ila est inlelligendum ut jam diximus, id
per Dorninum noslrum Jesum Chrislum, cujus pas- est usque ad finem legis et inilium gralix. Per
siope nunc reconciliatiouemaccepimus. Nunc, inquit, Moysenenim inlelligilur lex, sicut dicilur in Evan-
recpnciliati sumus Deo Palri, id est in tempore gelio ad divitem : Habent Moysen, id est legem. Et
advenlus Chrisli, sicut emni verbo Palri sumus alibi : lncipicns a Moyse (Luc. xxvn), hoc est a
creati, juxla quod Joannes dicit : Omnia per ipsum lege. Regnavil, inquit, mors animx in tolo mundo,
facta tant, et sine ipso factum est nihil (Joan. i), ila ex quo primus non peccavit usque ad finem legis
quoque et ab illo sumus redempli et Deo Palri re- Moysi et cxordiuin Ëvaugelii, non solum in alios,
. conciliali. sed etiam in illos qui non sponte neque scienler
Prôpterea sicut per unum hominem in hune mun- peccaverunt, sicut parvuli erant, qui originalibus
dum peccatum intravit, et per peccalum mors, el ila peccatis tenebantur obnoxii. Illi in similitudinem
tu omneshominesmors perlransiit, in quo omnes pec- prxvaricationis Adx peccant, qui scienler et volun-
çaveruni. Defectus dictionis isto in loco est hujus- larie peccant, sicul ille cui dixit Deus: Ex omni ligno
407 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 408
paradisi comede,de ligno autem scientix boni et mali A unum peccantem, id est per Adam, venit mors : ita.
ne comedas, etc. (Gen. n). Ille vero in similitudinem et donum gratix venit per Christum. Nam judicium
Adx non peccat, qui nequelegemnaturalem habet, ne- quidem ex uno in eondemnationem, gralia autem ex
que cum studio peccat. Qui est forma futuri. Hoc mullis delictis in juslificationem. Judicium, sive da-
iripliciler potest intelligi : Adam qui peccatum attulit mnatio, ex uno homine,Adam, vel uno peccato origi-
mundo, exemplar sive forma est futuri Adx, id est nali venit in eondemnationem omnium hominum :
Chrisli, quia sicut ex virgine terra ille factus est, ita gratia autem Christi qua nobis gratis dimiltuntur
Christus ex virgine Maria natus est. Vel a contraria peccata, in juslificationem fidelium venit ex multis
parle, aliter accipitur caput peccati, aliter caput ju- delictis qux post originale peccatum addita sunt.
stilix : quia sicut Adam peccatum attulit et mortem, Et est sensus : Damnalio venit ex'uno homine, vel
ita Christus justificationem et vitam. Aliter : Si sic uno peccato originali, in eondemnationem generis
dixerimus, qui est forma futuris, ut quidam codices humani, gratia aulem Christi venit in juslificationem
habent, erit sensus : Exemplar est futuris posteris electorum ex multis delictis, id est ad hoc venit, ut
suis in peccato, quia sicut ille peccator et mortalis non solum ab illo uno originali, sed etiam ab omni-
exslitit, ila omnes posteri ejus peccatores et mor- bus actualibus nos justificaret : ideoque aliter venit
tales nati sunt et nascuntur quolidie, transducto ori- B peccatum, aliter gratia. Considerandum, quia cura
ginali peccato in posteras, ut beatus Augustinus dicit, dicit judicium venire ex uno homine in eondemna-
pèr concupiscenliam coitus, sed per gratiam Do- tionem, loquitur contra Pelagianos, qui negant ori-
mini nostri Jesu Christi liberantur a peccatis et morte ginale peccatum trahi ab infanlibus quando nascun-
xterna: sicut enim nullus homo exlra Adam, id est tur, dicentes : quia non per originem illud peccatum
exlra progeniem illius, ita nullus extra peccalum trahitur, sed per imitalionem, quod omnino falsum
illius prxler Christum. est. Si enim ita esset, ut illi délirant, nequaquam
Sed non sicut delictum, Adx, ita el donum juslifi- Dominus expresse in Evangelio diceret : Si quis non
cationis, hoc est majus fuit donum Christi, quo nobis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sanclo, non inttabit
remissio peccatorum venit, quam peccatum Adx, per in regnum coelorum (Joan. ni). In Veteri quoque
quod venit mors. Et plus prxvaluit juslitia Christi Testamento nequaquam diceret : Masculus cujus
in justificando, quam peccatum Adx in occidendo : caro circumeisa non fuerit, peribit de populo suo,
quoniam in his qui per Christum redimuntur, tem- quia pactum meum irritum fecit (Gen. xvii), non per
poraliter valet forma mortis ex Adam : forma autem se, sed in paire suo Adam in paradiso.
vilx valebit in xternum perChristum. Si enim unius Si enim unius hominis delicto mors regnavit per
hominis, Adx, delicto multi, id est electi, mortui sunt C unum, multo magis abundanlia gratioedonationis et
temporaliter, multo magis gratia Dei, qua nobis di- justitioe accipientes in vitam regnabunt per unum Je-
mittunlur peccala, et donum Spiritus sancti in gralia sum Christum. Et est sensus : Si pro delicto unius
unius hominisJesu Christi in plures abundavit. Multi hominis Adx, quod per unum hominem Adam venit,
et plures ad electos referuntur, nec est comparatio, mors corporis et animx regnavit temporaliter, et ad
quod dicit plures, quia plures sunt reprobi qui dam- tempus in electis multo magis regnabunt illi in vita
nabuntur, quam sint justi qui salvabuntur, sed abso- xterna, accipientes per Jesum Christum abundan-
lute positum est. Jungatur et hoc modo : Si propter tiam, id est pleniludinem gralix, qua dimiltuntur
unius hominis delictum Adx, non solum reprobi et peccata, et plenitudinem dominationis, id est dona
nimium peccatores, sed etiam electi mortui sunt Spiritus sancti qux electis donanlur, quando illis da-
temporaliter corpore, non anima, multo magis abun- tur per Spiritum sermo sapientix, et extera dona
davit et crevit gralia Dei, et donum per gratiam Jesu singulis dividuntur, accipientes etiam plenitudinem
Chrisli in plures, id est in electos, in hoc enim plus, justilix, id esl omnes virtutes, ut post baptismi gra-
sive multo magis abundavit gratia, id est remissio tiam juste sancteque vivamus. Si enim moriuntur
peccatorum in electos, quam peccatum : quia non electi temporaliter propter originale peccatum, la-
solum illud peccatum priginale, propter quod in u men per gratiam Christi accipiunt vitam sempiler-
mortem animx el corporis ruimus, sed etiam omnia nam, ubi regnabunt cum ipso.
actualia abstulit in electis, et insuper donavit vitam Igitur sicut per unius delictum in omneshomines
sine fine mansuram. in eondemnationemmortis, sic per unius justitiam in
Et non sicut per unum peccatum, subaudis origi- omnes homines in juslificationem vitoe, id est sicut
nale, venit mors, ita et donum, subaudis gratix ve- per unius hominis delictum in omnes homines ge
nit, quod est dicere : Aliter atque ad aliud venit neraliter in eondemnationemvenit mors et pecca-
peccatum Adx, et aliter atque ad aliud venit donum tum, sic et per unius hominis justitiam, id est Chri-
Christi. Peccatum enim Adx venit per inobedien- sti, in omnes homines electos et prxdeslinalos ad
liam ut mortem afferret : donum autem gralix Chri- vitam xlernam venit gratia in justificationem vitx.
sti venit per obedienliam : qua obediens fuit Deo Sicut enim per inobedientiamunius hominis,Adx,
Patri ut non solum originale, sed etiam omnia peccatores constiluti sunt multi, id est omne genus
actualia auferret. Quid delictum fuerit per unum humanum, quod in lnrabis Adx erat, ita per uniut
peccantem, ita erit inlelligendum. Et non sicut per hominis obedienliam, id est Christi, qua fuit ohe-
409 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 4l(»
diens Patri usque ad mortem j-justi constituentur A, quia quo amplius peccamus, eo majorera gratiam
multi, non tamen omnes. apud Deum habemus. Nos aulem aliter debemus
Lex aulem tubintravit, ut abundaret delictum. dicere : Fecimus mala : et venerunt bona sine no-
Judxi ignorabant ad quid acceperant legem, et pu- stris meritis per gratiam Christi. Faciamus modo
tabant se per circumcisionem et per carnales ob- bona, ut veniant nobis bona, attendenies quod dicit
servationes salvari posse sine gratia Domini nostri Apostolus ex persona fidelium loquens, qui se a
Jesu Chrisli. Unde Apostolus volens eis ostendere, peccatis servant : Nunquid permanebimus in pec-
quia lex non est data ut peccata auferret, sed de- cato ? Hoc est : nunquid semper peccabimus, ut
monslraret, ait : Lex aulem subintravit, id est subito gratia Dei in hoc abundet ut plus habeat quod vobis
intravit ,ut abundaret delictum. Quomodo abundat dimittat, et crescat nobis dimittendo , sicut qui-
delictum per legem ? Dupliciter : vel quia dum prxdam carnalium dicunt, absit ? Non fiât illud : ut
cepit, dicens : Ne adulterium facias ; non concupiscas semper in peccatis permanemus. Hoc autem digna
rem proximi tui ( Exod. xx ), exardescit animus ad consideratione perpendendum est, quia idcirco ista
libidinem et ad concupiscentiam, qui ante nesciebat contra dicit Aposlolus : ne aliquis infidelium dicere
quod concupiscentia hujusmodi peccatum esset, aut possit : quod asseral ipse peccandum esse, ut gra-
taie. Vel dum transgressor fit legis et crescit deli- B lia Dei abundaret. Qui enim mortui sumus peccato,
ctum in vindictam, quia majori poena cl vindicta tempore baptismatis, quomodo adhuc vivemus in
dignus est, qui scienter contra legis prxcepta pec- illo ? id est si omnia peccata nobis dimissa sunt in
cat , quam qui non habens legem ignoranter delin- baptismo, quare obedimus vitiis et suggeslionibus
quit. Ubi autem abundavit peccalum, superabundavit carnis? IUe morluus est peccato, qui non habet pec-
ei gratia. Originali peccato quod ad omnes pervenit catum , cui deleta sunt omnia peccata in baptismo :
addita sunt actualia, et abundavit sive excrevit de- e contra ille vivit peccato, qui obedit delectationibus
lictum. Sed ubi delictum abundavit et crevit per peccati et suggeslionibus pravx volunlalis. Docet
actualia peccata et contemptum legis, superabunda- autem Aposlolus ut poslquam in baptismate accepi-
vit gratia Christi, qux non solum peccatum origi- mus remissionem peccatorum, abstineamus a car-
nale , sed eliam actuale abslulit, largiens insuper nalibus peccatis : et in quantum humana fragililas
pia benignitate vitam sine fine mansuram. valet, nosmetipsos restringaraus per Dei gratiam a
Ut sicut regnavit peccatum in mortem, ita et gra- delectationibus carnis et pravis cogitalionibus.
tia regnet per justitiam in vitam oeternam, per Jesum An ignoralis, fratres, quia quicunque baptizali su-
Chrislum Dorninum noslrum. Ac si diceret : Sicut mus in Christo Jesu, in morte ipsius baplizati su-
" mus ? Beatus aposlolus myslice et sublilissime islo
regnavit ac tenuit principatum originale peccatum,
et insuper actuale electis est ut in mortem eos tra- in loco loquitur, et vult ostendere quomodo rayste-
heret ad tempus, ila et gralia qua dimittunlur pec- rium Lmortis, sepulturx et resurrectionis Christi
cata, regnet in electis per justitiam eorum in vitam ad baptismum nostram pertineat, et dicit : Nun-
xlernam illosintromittendo per adjutorium Jesu Chri- quid ignoratis, o Romani, myslerium mortis Chri-
sli. In hoc enim major est gratia Chrisli qux nobis sli , sepufturx ac resurrectionis, quomodo conveniat
data est quam peccatum Adx : et magis nobis profuit, mysterio baptismatis? Cerle, ut puto, ignoralis : et
quam illud noçuit : quia peccalum Adx facit nos ad si ignoratis, ego vobis pandara. Sed quxstio oritur
tempus mori: gralia autem Christi dimiuit nobis in hoc loco, cum prxcipiat Dominus aposlolis in
non solum originale, sed eliam actuale peccalum, Evangelio in nomine sanctx Trinitalis baptizare cre-
faciens nos insuper vivere in vitam xlernam, etc. denles , cur Aposlolus in hoc loco solummodo perso-
nam Christi assumai dicens : Quicunquebaplizati su-
CAPUT VI. mus in Chrislo Jesu, in morte ipsius baplizati sumus,
Quid ergo dicemus ? Permanebimus in peccato, ut qux hoc modo solvitur, quia Apostolus in hoc loco
gratia abundet ? Absit. Hxc ad superiora pertinent, _ non tantum rationem et inslilutionem describere
ubi dicit Apostolus : Et non, sicut aiunt nos quidem baptismi disposuit, quantum mysterium mortis Chri-
dicere , faciamus mala, ut veniant bona ; et illud : sli et ubi de morte erat aliquid loculurus, indignum
Ubi abundavit peccalum, superabundavit et gralia. duxit personam Patris el Spirilus sancli ponere, qux
Quidam enim gentiliiim ; ubi audierant prxdicatio- carnem non suscepit, neque mortem, sed personam
nem Pauli, aliorum apostolorum : ubi debuerant tantummodo Filii qux carnem assumpsit, et pro no-
accipere vitam, ibi acceperunt mortem, non intelli- bis mortua est. Nonenim conveniebatul diceret : Qui-
gentes sensum prxdicationis eorum. Unde dicebant cunque baplizati sumus in nomine Patris, et F'ilii,
apostolos prxdicare, quia quanlo homo amplius et Spiritus sancli, in morte ipsius baplizati sumus.
peccaret, tanlo magis Deo placeret : et ubi major Iterum quxrendum est quomodo baptizali sumus in
esset culpa, ibi major esset gralia Dei : ut dum morle Chrisli, Christo mortuo in cruce pro peccatis
omnes essent nimium peccatores, ipse solus appa- nostris, qui est caput omnium electorum, omnes
reret justus : et quo majora peccata et plura di- electi qui sunt membra ejus, commorlui sunt pec-
mitteret, eo plus misericors esse laudaretur. Qua' -* cato capiti suo Christo, verbi gralia : Sicut ablalo
propter dicebant ; Faciamus mala, ut veniant bona : et absciso capite cujuslibet animantis. commoriun-
il! HAYMONISHALBERSTA1. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 412
lui- omnia membra, ita morluo Christo commortui A i omnibus pompis ejus, et omnibus operibus ejus, mo-
sunl in illo omnes electi et baptizali in ejus pas- rimur peccalo, sieut Christus morluus est in cruce,
sioiie. Passio etenim illius baptismus nosler fuit. Christus de cruce positus est in sepulcro, et nos
Ille quidem mortuus esl corpore, et nos peccato, post confessionem sanctx Trinitatis consepelimur ei
quia ipse pro peccaloribus morluus est, et noslrum in cognato, id est simul nato terrx eleraento, hoc
peccalum in sua morte occidit. Aliter : In morte ip- est in aqua. Resurrexit ipse terlia die vivus, et nos
sius baptizali sumus, id est in fide passionis et post ternam mersionem resurgeraus de morte pec-
mortis ejus quia per fidem passionis Chrisli et ba- catorum ad vitam, ul Deo vivamus in sanctitate et
ptismi gratiam abluimur a peccatis. Ista enim duo boniiate exierisque virtutibus. Ascendit ad coelos,
ila conjuncla sunt, ul neque passio Chrisli sine ba- et nos post illum ascendemus, si in novitaie vitx
yiVismoneque baptismus sine fide passionis Chrisli, ambulaverimus : et quasi dicerel aliquis Apostolo :
nos possit salvare. Dicamusel aliter : In morte ipsius Ad quid sumus consepulli Christo ? subjunxit : Ut
baplizati sumus, id est ad excmplum el figurant quomodo surrexit Christus a mortuis per gloriam Pu-
mortis ejus ut illi commoreremur peccato, sicul tris, ila et nos in novitate vitoeambulemus. A mortuis
mortuus est ipse corpore, vel ad exempluni mortis surrexit Christus, id est a sepulcro quod proprie
ejus, eo modo quo in sequentibus dicendum est. Inter B 1 locus esl mortuorum sive ab inferno. Per gloriam
hxc considerandum est quatuor esse gênera baplis- autem Dei Patris dicit surrexisse Chrislum, id est
inalum. Unum tantum in aqtiis, sicul fuit baptis- per divinitatis virtulem, ut glorificaretur Deus Pater
mum Joannis quod remissionem peccatorum non in ejus suscitatione, sicut ipse loquens ad Patrem di-
dédit ; aliud in igné vel Spirilu , quo baplizati sunt xit : Paler, clarifica nomen tuum (Joan. xu), id esl
aposloli in die Penlecosies : et de quo Dominus di- suscita Fiiium tuum , ut mea suscitatione glorifi-
xit : Vosautem baplizabiminiSpirilu sanclo (Act. i), ceris. Potest etiam intelligi, quod ipse Filius poten-
quia eo die in igné apparuit super aposlolos ; lertia deitalis suscitaverit semetipsum, qui est gloria
liuni est in aqua et Spiritu, in que sancti apostoli Patris, sicut ei dicit in psalmo : Exsurge, gloria mea,
baptizabatit, Domino prxcipiente : quod genus ba- exsurge, psallerium (Psal. LVI), id est chorus om-
ptismatis sancta Ecclesia modo retinet ; quarlum est nium virtutum. Cui Filius, Exsurgam diluculo (lbid.).
in sanguinis effusione, quo baplizalus est ipse Do- Ipse quoque Filius dicit de SHÏ suscilatione loquens
minus omnesque sancti martyres : de quo eliam ad Judxos, Solvite templum hoc, et post Iriduum
Dominus ait filiis Zebedxi : Poteslis haptizari ba- suscitabo illud, ila enim intelligendum est, ut sicut
ptismate quod ego baptizari habeo (Marc, x) ? id est tota trinitas creavit illum hominem, ita tola trinitas
poteslis efTusionemsanguinis vestri sustinere : quo- 'C suscitavit illum, quia opéra totius Trinilalis inse-
rum unus, scilicet Jacobus eo baptismale baplizalus parabilia sunt. Prxcipit ergo Apostolus, ut sicut
est, decollatus ab Hcrode. Sed et boc quoque no- Christus surgens a mortuis jara non moritur, ita el
tandum est, quia in baptismate tria sunt corporalia nos in novitate vitoe ambulemus, hoc est sicut novi
alque visibilia, et tria incorporalia alque invisibilia. effecti sumus in baptismo, ita semper novi et im-
Tria sunt visibilia : sacerdos videlicet, corpus bapti- maculali vivamus : ambulantes de virtule in virtu-
zandum et aqua. Tria invisibilia : fides, et anima lem. Novitas enim vitx est, post baptismum crimi-
qux abluitur a peccatis, et Spiritus, quo coopérante nalia peccata non coramiltere, et a levibusin quantum
remissio peccatorum dalur. Forlassis eliara quxret possibile est temperare, qua novitate innovantur
aliquis quare in aqua solummodo, et non aliquando quolidie electi, dum proficiunt in virtutibus, et lau-
in vino baptismus consecretur? Cui respondet beatus datur omnipotensDeus in illorum operibus, sicut Deus
Ambrosius, idcirco îiniformiler boc fieri in aqua, dicit : Videantur opéra veslra bona, et glorificentPa-
ul intelligalur, quia sicut aqua sordes corporis aut trem vestrum qui in coelisest ( Matth. v).
veslimcnli abluit, ila illud baplisma maculas ani- Si enim complantali facti sumus similitudinimortis
mx sordesque vitiorum emundando abstergit. ejus, id est Christi, simul et resurrectionis erimus,
Consepullienim sumus cum illo per baptismum in " subaudis complantali, id est conjuncli el conformes.
mortem, subaudis peccati et vitiorum. Quomodo Quidam codices habent resurrectionis genilivum vi-
possumus viventes in carne consepeliri Chrislo? delicet casum, sed melius est, ut doctores dicunt,
Si mpriemur peccalo, sicul ille morluus eslin cruce, dicere per dativum resurrectioni, quia verbum com-
et baptizamur in nomine sanclx Trinitalis, conse- plantali ei, superioribus jungilur : arbor complanta-
pelimur ei ; si aut vivimus peccato, nequaquam pos- tur arbori cum inseritur, et Chrislus arbor est per
sumus consepeliri ei. Consideremus ergo quomodo sirailitudineii), de qua dicit Salomon in persona sa-
moriamur peccalo , et consepeliamur el conresusci- pienlis, qux esl Christus : Lignum vitoe est his qui
lenuir Chrislo, et quomodo concordet mysierium apprehenderint eam (Prov. ni). Ipse est eliam arbor
mortis, sepulturx et resurrectionis ejus baplismali vitx qua; est planlala in medio paradisi, hoc esl m
nostro : Christus, poslquam morluus est in cruce , medio Ecclesix. Idcirco autem arbori comparalur,
de cruce posilus est in sepulcro : de sepulcro lerlia quia sicut arbor pascil et urabram proosiat, ita Chri-
die victor resurrexit. Siiniliter et nos venienles ad stus pascit angelos spiriluali cibo, sua videlicet con-
foulera baptismatis, dum abreuuntiamus diabolo et templatione, homines vero cognilionesua, protegens
413. EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EP1ST. AD ROM. 414
uirosque ab omni adversitate ; generaliter aillent A put est omnium eleclorum et omnium virlutum,
pascit et reûcil totum mundum cibo corpprali. omnesque electi, et omnes virtutes sunt corpus ejus,
Mors etiam ejus arbor potest intelligi, quia sicut ar- ita diabolos caput est omnium reproborum omnium-
bor ad bpc plantatur ut fructum afferat plantatori, .que vitiorum, omnesque reprobi et omnia vilia cor-
ita mors Christi ad hoc celebrata esl in cruce, ut pus illius sunt, et ad hoc delata est vila et conversa-
fructum salutis elredemptionis afferrel mundo. Qux- tio veteris hominis Adx semei in baptismo : ut
ritur quare dixerit Apostolus, complantali sumus deslruatur universitas vitiorum, qux est corpus dia-
similitudini mortis ejus, id est Christi, et non sira- boli : ut ultra non serviamus diabolo; aliter secun-
pliciter coroplanlati sumus morti ejus. Mors enim dum origenem corpus peccati potest appellari uni-
Christi in hoc loco dupliciter polest intelligi, tara versitas vitiorum, qux faciunt unum corpus quo-
spiritalis videlicet quam corporalis. Similitudini mor- dammodo peccati : singula autem vilia membra sunt
tis ejus corporalis complantaraur, quando sicut ille universilalis : quam prxcipit Apostolus desirai per
raortuus est corpore pro peccaioribus nos morimur abolilionem, id est per deletionem cessationis. Bene
peccatp. b) hoc enim est similitude, quia ille raor- aillent dicit Apostolus semei mortuum esse veie-
l'iiis est corpore, nos vitiis. Aliter : Similitudini rem hominem, ut admoneat nos caverc criminalia
mortis ejus spiritalis complantamtir, quando mori- B " peccala : quia sicut Christus semei morluus est, et
mur criminalibus peccatis. Ille enim in veritate jam non moritur, ita et nos si semei morlui sumus pec-
mortuus est peccalo, qui nunquam peccavit. Cui cato in baptismale, non possumus iterum baplizari.
verilati non possumus complanlari et cnnjungi, Qui enim morluus est, subaudis peccato in bap-
quia quandiu sumus in hoc morlali corpore, ex lolo tismo, justificatus est a peccato, id est alienus ef-
carere peccatis levioribus non possumus, sicut di- fectus est ab omnibus peccalis : quapropler débet se
ci t'Joannes; Si dixerimus, inquiens, quiapeccalumnon cusiodire, ne iterum polluât se criminalibus peccatis,
luibemusnosipsos seducimus,et veritasin nobis non est quia non polerit iterum justificari per baptismum.
(Joan. i). Tune cuira similitudinem mortis ejus assu- Si autem mortui sumus cum Christo, lempore bap-
niinius spirilualis, quando ejus auxilio frcli crimi- tismatis peccato, eo modo quo superiorsermo lexuit,
nalia peccata 11011 commillinius, et sic coraplanta- credimus quia simul etiam vivemus cum Christo in
mur in prxsenli sxculo similitudini mortis ejus, coelo post gêneraient resurrectionem. Scientes quod
!:r.n corporalis quant spiritualis, ul sicut ijle mor- Christus resurgens a mortuis, id est a sepulcro, quod
luus esl corpore , et mortuus est omnibus peccatis : proprie locus est morluorum, vel ab inferno, jam
quia nuuquam peccavit, moriamur cl nos omni- rC non moritur, mors illi ultra non dominnbilur. Hoc la-
bus peccatis criminalibus, erimus ulique coniplax- borat Apostolus in hoc loco, ut osleudat credenti-
t ai et conjuncti res«rrectioui ejus in gloria, et cum bus, quia si semei remissionem peccatorum accepe-
non posse eos iterum baplizari, sicut Chrislus
apparuerit, similes ei erimus, quoniam tidebimus rint,
mmsicuti eut (Joan. ni). non potiiit mori nisi semei. Et sicut Christus surgens
Mac scientesquia vêtus homo noster simul cruci- a niorliiis jam non moritur, ita et nos semper de-
fixus est, ul destrualur corpus peccati, et ultra non bemus vivere virtutibus, quia anima qux peccaverit,
icniamus peccato. Velerera hominem, ut dicil beatus criminali peccalo morietur. Quod aulem dicit,
Angusiinus. voluerunt quidam intelligere corpus, mors illi ultra non dominnbilur, mortem inlelligere
i ovum vero animam : sed non convenil illud, quia possumus diipliciler, sive morlern corporalem alque
corpus exterior homo a plerisque nppellatur, inte- leraporalem, qux ad tempus dominala est ei,
rior vero anima. Hocvero in loco veierem hominem ipso periniileiile, sive diabolum qui ei etiam quodam
vocal vitam et conversaiionein veteris hominis Adx, modo dimissus esl doniinari per ministros suos
qii.i" crucifixa, id est morlna, occisa est semei in ipso permiltente. Intravit autem diabolos in cor Ju->
baptismale. Quicunque enim originali adhuc el dx utlraderet Christum (Luc. xxn). Ipse etiam siiasil
actualibus peccalis tenetur obnoxius qux Adam per- D n Judxis et Pilalo, ut eum crucifigerent. Quod diabolus
petravit, vel eliam phiribus, vêtus homo esl et te- mors appellalur qui mortem atlnlit mundo, ostendit
quax Adx, quia vitam et coitversationem ejus imiia- Joannes inquiens : Et nomen illi mors (Apoc. vi).
lur. Ad quid ergo raor(4ia esl et deleta illa conversa- Quod enim mortuus, subaudis Christus, peccalo
lio, qux yetus homo dicilur? Ut destrualur corpus morluus est semei, iste versiculus ita dislinguendus
peccati, Corpus noslrum corpus peccati esl, quia uos est ut primum dicatur quod enim mortuus est, ac
trahit ad peccatum per suggestionem carnis el con- deinde subsequatur, peccalo mortuus est semei, id est
cupiscenliam pravam. Quod corpus non ila prxcipil semper mortuus fuit peccato, quia nunquam pecca-
Apostolus deslrui ul amiihiletnr, sed ut quiescal ab vit. Solus Chrislus semei mortuus est peccalo,
opère peccati. Tune enim quasi destruitur, dura re- id est semper, quia nunquam peccavit. Aliter. : Quod
frenalur et retrahilur a peccalo et mala voluntale, Chrislus mortuus est corporaliter, semei mortuus est
quam desideral adimplere, nec permittiliir servi re peccalo nostro, non amplius, ila et nos semei mo-
peccato. Aliter : Peccalum enim hic possumus in- rimur in baptismale. Possumus tamen posl baptis-
telligere diabolura, qui est auclor peccati, corpus mum, si peccavei'iraiis, mori peccato, et per dignam
vero ejus universitatem vitiorum. Sicut Christus ca- poenilcnliam resurgere : quod autem vivit, vivit Z)co,
415 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. - 41C
Christus,dum morluus esset in cruce, el scpultus in A parate, vosDeo tanquam ex mortuis viventes,elmem-
monumento, videbatur non vivere, sed quid fecit ?? bra veslraexhibete arma justitioe Deo. Id est, ut sint
Intravit in domum forlis, id est descendit in infer- Deo arma omnium virtulura mililando ei. Si omnia
num, abslulit diabolo illos quos lenebat electos, et! qux superius diximus de membris nostris prxter-
potestatem etiam quam habebat in hoc mundo illii mittimus, et in Dei servitio illa occupaverimus, ut
abstulit, sicque quadragesimo die resurrectionis suxs inclinemus aures ad audienda verba Dei, aperiamus
ascendens in coelum, vivit xlernaliter Deo,.id est; oculos ad scrutanda eloquia divina et ad pauperera
in gloria paternx majestalis. respiciendum : aperiamus os ad enarranda magnalia
Ita et vos existimate vos mortuos quidem esse pec- Dei, exlendamus manus ad eleemosynam, dirigamus
cato, lempore baptismatis, viventes aulem Deo. Me- pedes ad pacem, bonum odorem de his omnibus
lius habetur in Grxco, ut in Origene legitur : Cogi- reddentes, tune membra nostra arma omnium virtu-
latevos mortuos peccalo, viventes aulem Deo; et tum erunt, et militabunt Deo. Quod aulem dicil tan-
e|t sensus : Sicut ille qui crucifixus est, nihil aliud quam ex mortuis viventes, sensus est : Sicut illi qui
cogitai, nisi tanlummodo misericoidiam Dei exoret : Domino résurgente surrexerunt, de quibus dicit
qualenus ejus spiritum dignetur susciperc, sicut et Evangelista : Multa corpora sanctorum surrexerunt
Dominus dixit ad Palrem : In manus tuas commendo B (Mallh. xxvii), vivunt quidem, sed neque concupi-
spiritum meum (Luc. xxm): ita et vos, si quando vescentes neque peccare appelunt, ita et vos cogitate
nit mala concupiscentia, et delectatio prava inflam- mortuos quidem esse peccato et vivite Deo, décli-
mat vos ad libidinem et ad cxtera mala patranda, nantes a peccatis criminalibus.
cogitate et ad memoriam reducile, quia in baptis- Peccatum enim vobis non dominabitur, subaudis si
mate mortui estis omnibus peccatis : ubi recepistis hxc feceritis, sed utinam vobis peccatum non donii-
remissionem peccatorum, et lalia cogitantes vivite nelur : ubi dominatur peccatum, ibi perficilur. Do-
Deo, id est sapientix, prudentix, caslitati, cxte- minatur enim homini quando obedit desideriis ejus.
risque virtutibus. Quicunque enim vivit Deo, omni- Non enim estis sub lege,sed sub gratia. Non estis, in-
bus virtutibus vivit qux in Deo sunt. quit, sub lege Moysi, qux punit et damnât pecca-
Non ergo regnet peccalum in vestro mortali cor- tores, sed sub gralia Christi, id est sub remissione
pore, ul obediatisconcupiscentiisejus. Jam quia mor- peccaloruin : et quia remissionem peccatorum jam
tui estis peccalo in baptismate, et vivilis Deo, ca- perceptam habelis, non debetis peccare.
vele ne regnet peccatum in veslro mortali corpore, Quid ergo ? Peccabimus quia non sumus sub lege,
id est quandiu in prxsenli sxculo estis. Non dicit Moysi, qux peccatores punit, sed sub gratia ? qux
Apostolus non sit peccatum in vestro mortali cor- (j C peccatum dimittit. Poterat aliquis dicere, jam quia
pore, sed non regnet. Quandiu sumus in hoc mor- ^' .sub lege, non sumus qux poenam infert peccantibus,
tali corpore, ad integrum carere peccatis non possu- satis possumus peccare, quia quidquid deliquerimus
mus. De quibus ergo peccalis dicit? De homicidio, dimittetur nobis larga pietate per gratiam Chrisli :
de adulterio et de exteris criminalibus viliis, qux a ad hxc Apostolus, non aflirmando dicit, sed dene-
regno Dei nos séparant, non de levioribus, sicut est gando : Nunquid ergo semper.peccabimus, eo quod
peccatum cogitationis et concupiscenlix. Et quo- lex deest cujus poena constringamur ? Absit, ut sem-
modo non régnai peccalum in nostro mortali cor- per peccemus, quia gratia ita vull nos vivere, ut
pore si statim ut pulsaverit nos consentimus, et obe- criminalia peccata non adraittamus.
diraus delectationi ejus, quia subjaceamus ei ? AHnescitis, id esl, nunquid ignoratis, quoniam cui
Sed neque exhibealis, id est prxparelis, membra exhibelis vos servos ad obediendum, servi eslis ejus
veslra arma iniquilatis peccato. Iniquitas est quid- cui obeditis, sive sitis servi, peccati ad mortem
quid contra legem agilur, ideoque per iniquitatem xternam, [sive obeditionis Chrisli ad justitiam. Si
debemus intelligere omnia vitia. Membra corporis serviraus virtutibus et Deo, servi sumus virlutum et
nostri ad hoc facla sunt, et sensus nostri corporis ad Dei : si vero servirons viliis et diabolo, servi sumus
hoc nobis dali sunt, ul nobis necessaria procurent D vitiorum et diaboli.
el Deo militent. Si autem inclinamus aures ad au- Gratias aulemDeo quod fuistis servi peccati. Fuislis
diendam delraclionem de proximo, et ad delectanda quidem, sed jam non estis. Beferens Apostolus gra-
verba oliosa, et ad carmina raeretricum, si aperi- tias Deo de fide, bonisque operibus illorum, laudai
ntus oculos ad concupiscendam mulierem, si malum illos, sicut et illos de quibus dicebat : Fuistis ali-
odorem, id est malam famam ex nobis diflundimus : quando tenebroe,nunc autem lux in Domino(Ephes.v).
si delectamur in odoribus raeretricum, si os aperi- Obedislis autem ex corde in eam formant doctrina:
raus ad loquendara blasphemiam in Deum vel proxi- in quam tradili eslis. Obedistis, inquiens, Deo in ea
mum : si extendimus manus ad rapinam, si diligi- forma doctrinx, id est in doctrina Christianitalis,
mus gressus pedum ad effundendunt sanguinem, in doctrina ecclesiaslica, in qua docti sive vocati et
tune membra nostra exhibemus ad hoc, ut sint arma assignati eslis Deo.
militantia peccalo et diabolo, qui est auctor mortis Liberati autem a peccalo, id est ab omnibus viliis
oniniumque vitiorum, hoc est prxparamus illa ut et ab omnibus peccatis in baptismo ; servi facti eslis
militent peccato et diabolo. Sed exhibete, id est prx- justitioe, id est omnium virtutum. Sicut nomine pec-
cati intelliguntur omnia vitia, ila nomine justilix jA Nam finis illorum mors esl. Romani anlequant ad
omnes virtutes. fidem Domini venirent, omnibus viliis oranibusque
Humanum dico propler infirmitatem carnis vestroe. turpitudinibus serviebant, quod eliam lurpe est di-
Quid est quod dicit Apostolus : Humanum dico? hoc cere, qux ab Apostolo in hac Epistola jam sunt su-
est levé, et ad complendum facile, ac si diceret aliis perius commemorata. Venientes autem ad fidem
verbis : Quia carnales adhuc eslis, nec poteslis erubescebant ac verecundabantur, non solum faclo,
propter fragilitatem carnis majora prxcepta ferre et sed etiam in recordatione eorum, unde volens eos
implere, idcirco levia prxcepta vobis comrailtam. «onfirmare, ne ad illa reverterentur, aiebat : Dicitc
Quid enim tam facile, ut Origenés dicit, quid tam mihi quem fructum, id est quid boni conseculi estis
levé quam ut sit homo tam promptus ad justitiam et vel quam remunerationem bonam habuislis in illis
voluntatem Dei complendam , sicuti et ad mala immunditiis quas perpetrastis antequam ad fidem
opéra solet esse promptus ubique ? Multo magis si- veniretis, in quarum recordatione et memoria nunc
quidem levius potest virtutibus deservire, quam vi- erubescitis et verecundamini? Nam finis, id est con-
tiis : et Dei voluntatem adimplere, quam diaboli. summatio illorum peccatorum, mors xierna est.
Videamus quomodo et dicamus pauca ex- pluribus. Quando homo in peccatis criminalibus moritur, et
Est quilibet lalro, et quilibet alius juslitia propria B terminum vitx facit, finis peccatorum mors est illi :
vivens, non de rapina. Dum latro cruciatur gelu et quia mortem xternam inde accipit. De lalibus dicit
frigore, et superfluis meditationibus per dies et no- Propheta : Computruerunt jumenta in stercore suo
ctes torquetur, volvens animo et exspectans in agro (Joël. i). Jumenta appellanlur homines qui irralio-
quomodo furtura perficiat, justus securus epulalur nabiliter vivrait, sine honestate morum et conver-
in die de laboribus suis, et quiète noctis cura secu- sations. Jumenta quippe putrescere est in stercore,
ritate delectatur, et dormiente isto somno gratis- in fetore luxurix, et turpitudinibus vitiorum vitam
simo, plerumque ille qui gelu frigoris et inedia fa- finira.
mis torquetur, occiditur ab his quibus vim inferre Nunc vero tiberati a peccato, servi autem facti Deo,
moliebatur. Similiter qui adulterium perpétrât, li- habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem
raet supervenire maritum et interfici ab illo, timet vero vitam oeternam. Nunc, inquit, liberati a peccato
etiam vicinos propler famam volantem. Econtra per passionem Christi, per aquam naptismatis, servi
castus et amator proprii connubii cum securilate autem facti Deo, qui antea eratis servi diaboli, ha-
firma servat caslitatem suam : vel eliam secure betis fructum operum vestrorum in sanctificationem,
cum optata quieleamplectitur proprium connubium, quia opus vestrum sanclum, sanctificationem vobis
quapropter subjungit Apostolus : Sicut enim exhi- ^ procurât : finem vero vitam xternam, id est pro-
buistis, inquit, id est prxparaslis, membra veslra pter consummationem operum vestrorum fiabebitis
servire immunditioe,id est libidini, fornicationi, ira- vitam xternam : qux vobis dabitur pro perseveran-
pudicitix, et iniquitati ad iniquitatem, subaudis tia vestra.
perpetrandam : Ita nunc exhibete membra vestra ser- Stipendia enim peccati, id est remuneratio pecca-
vire justitioe omiiibusque virlulibus in sanctificatio- torum, mors, xterna es't. Non tamen de omnibus
nem, videlicetut sancti esse possilis, secundum quod peccalis intelligendum est, sed de criminalibus pec-
Deus prxcipit : Sancti eslote quia et ego sanctus sum catis, de quibus dicit Joannes : Est peccatum ad mor-
(Levit. xi). Per iniquitatem debemus intelligere tem, non pro hoc dico ut quis roget(I Joan. v). Sli-
omnia peccata, quia quidquid contra legem Dei agi- pendium dicilur a slipite pendenda, id est a sub-
tur iniquilas nuncupatur. Per justitiam vero omnes slantia ponderanda. Antiquitus enim potius ponde-y.
virtutes, et est sensus : Sicut vos prxparaslis ante- rabatur pecunia quam numerabatur. Unde militibus
quam ad fidem vocati essetis, ut servirelis omnibus pro vita régis et libertate patrix militantibus sli-
immunditiis oranibusque vitiis, ila nunc in fide jam pendium, hoc esl subslanlia et remuneratio ex pu-
consistenles prxparate membra vestra et omnes blico xrario conferebalur : et sicut illis remunera-
sensus corporis vestri, quomodo serviatis omnibus tionis causa slipendiuin dabatur, ita militantibus
virtutibus. diabolo dabitur mors, sive xierna damnalionis pro
Cumenimserviessetis peccati liberi fuistis justitioe, rerauneratione. Gratia autem Dei vita oeterna in
id est alieni fuistis a justilia. Sicut qui servit pec- Christo Jesu. Quid est quod loquens de remunera-
cato et diabolo, ejus servus est cujus voluntatem tione peccati, stipendium nominavit ipsam remune-
adimplet : sic qui servit justilix servus est justitix rationem, el de remuneratione electorum dixit ter-
et Dei. Qui enim servit furto et adulterio, servus est tiam Dei? Ideo, quia illi qui militant, propriam
furti et aduilerii. Sed et hoc sciendura , quia sicut mercedem accipiunt, quidquid autem electi habent,
servum esse justitix laudabile.est, libérant vero tolum a gralia Dei accipiunt, sive fidem, sive chari-
esse a juslitia non est laudabile : ila servum esse talem, seu aliquod bonum opus habeant, et insuper
peccati delestandum est, libérant autem a peccato, pro gratia isla fideiet bonorum operum gratis acci-
laudandunt. pient a Deo vilain xternam per adjulorium Jesu
Quem ergo fructum habuislis lune in illis, subaudis: Christi, sine quo nihil boni habere possumus
immunditiis peccatorum, in quibus tune erubesrilis ?
CAPUT VII. A tim ut puisât hominem perficit : moritur vero quanav
Anignoratis, fratres ? id esl nunquid ignoralis qux mens non obedit ejus suggestion et delectationi.
ego dicturus sum : scienlibus enim legemloquor, quia Igitur viventeviro vocabitur uxor adultéra si fuerit
lex in homine dominatur quanto tempore vivit. Cora- cum alio viro. Hoc simpliciter intelligendum est, et
paratio est in hoc loco, el in sequentibus a lege hu- es modo quo et illud in Evangelio. Omnis qui dïmi-
mana tendens ad divinam legem, sive a lege Moysi serit uxorem, et alteram duxerit, moechatur, excepta
ad legem Evangelii genlibus Judxisque loquebatur causa fornicationis : et qui dimissam a viro duxerit,
Apostolus habilantibus Romx, ex quibus Judxi le- moechatur (Matth. v) : et qui dimittit, si alleram ac-
gem divinam sciebant, Romani quoque ab Alhe- cipil, et qui dimissx copulaverit se, uterque adulte-
niensibus leges sibi mulaverunt, quorum rex Pho- rium perpétrai. Potest tamen non convenienter re-
roneus leges humanas composuerat, ideo dixit le- ferri ad plebem Israeliticam sicut et superiora.
gem scientibus : De lege loquor, qux hanc habet Quandiu lex vixil, id est, quandiu observari debuit
consuetudinem,ulunicuiquehominidominetur quanto a Judxis, si quis Judxorum reliquit illam, elcultuin
tempore ipse homo vivit. Verbi gralia : Romanus Dei veri, el se copulavit errori gentilium adorando
quanto lempore vivit, sub doininio Romanx legis idola, adulter fuit. Unde etiam ipsa plebs mereirix
coitsistil, Gallus et Hispanus simililer, Judxus el B appellalur, dicenle Ezechiele : Prôpterea, mereirix,
Christianus, monachus et ca.nonicus, quanto tem- audi verbum Domini (Ezech. xvi). Si aulem mortuus
pore vivunt, sub dominio legis sux vivunt. fuerit vir ejus, liberataesta legeviri,ut nonsit adultéra,
Nam quoesub viro esl mulier, vivente viro, alligata si fuerit cum altero viro. Ad liiteram salis patent :
est legi, id est poteslali viri : si aulem mortuus fueril Si aulem morluus fuerit vir ejus, id est, si mortua
vir ejus, soluta est a lege viri, secundum legem fuerint peccata et vitia carnis, qux soient plerum-
Moysi et Evangelii, necnon secundum leges huma- que dominari animx, liberata est a lege viri, id est
nas ista est consuetudo, ut vivente viro, sub ejus Moysi, qux landiu dominabatur bomini, quandiu
potestate sil mulier? mortuo vero illo, solvitur a peccabat : et non erit adultéra , si fuerit cum alio
poteslate illius, et potest cui vult nubere. Vel ali- viro, id est cum Christo, et sub Evangelio. Ani-
ter : Si acceperit Gallicus homo uxorem Romanam ma enim qux liberata esl a peccatis, Christo debel
génère, quandiu vixerit yir ejus, sub ea lege vivet adhxrere.
qua vir ejus, et per eam respondebit interrogata in Itaque, fratres mei el vos mortificati estis legi per
publico : mortuo aulem viro, reverielur ad propriara corpus Christi. Debuerat dicere , Mortua est lex vo-
legem, et deinceps non vivet sub lege viri : prx- bis, sed ne scandalizaret Judxos, quibus ista scri-
terea digna consideralione perpendendum est duos C bebat, raaluit dicere : Mortificati eslis legi, quia non
viros in hoc loco spiritualiler ab Apostolo introduci, habet quod puniat in vobis. Si enim dixisset : Mortua
et unam raulierera. Unus autem vir lex inlelligilur est lex, conîrisiarentur et scandalizareniur eo quod
Moysi, qux sicut vir super uxorem, ila illa tenebat diceret illam abolitam et raorluam. Illi enim morti-
Dorninum super Israeliticara plebem : aller vero vir ficati sunl legi in quibus nihil habet quod punial.
accipilur peccatum, quod plerumque dominatur Cum dicit : Per corpus Christi mortificati estis legi,
animx. Mulieris autem nomine, vel specialiter de quo corpore loquitur ? Nam corpus Chrisli est
unaniquamque animam, vel generaliter totam ple- quod assumpsil in utero virginali : corpus Chrisli
bem Israeliticam vult intelligi, quod in sequentibus est tota Ecclesia fidelium : corpus Christi esl, quod
distincte singulis in locis manifeslabitur. Nam cum consecratur in Ecclesia quolidie. Apparet ergo de
dicil Apostolus : Quoe sub viro esl mulier, per virum illo corpore dixisse Apostolum, quod assumpsit in
vult intelligi legem Moysi, per mulierem autem spe- utero virginali. Per corpus suum ergo Christus nos
cialiter quamlibel animam, vel generaliter plebem liberavit a lege, id esl, per passionem corporis sui
Israeliticara, ut diximus, qux sub lege Moysi con- dédit nobis remissionem peccatorum : ut jam non si-
s'istebat. Quod vero subjungit, vivente viro alligata . mus subjecti legi, si peccare desistimus : Ut sitis
v vos alterius, id est Chrisli,
est legi, per virum hic vult intelligi passiones carnis, qui ex mortuis resurre-
id est vilia, qux quandiu vivunt in homine, alliga- xit : ul fruclificetis Deo : Ideo, inquit, redempli eslis
tus esl legi Moysi, qux dicit : Si quis hoc vel illud passione Christi : ideo accepislis remissionem pec-
fecerit, morte moriatur, et est sensus : Anima vel catorum, ul jam non sitis subjecti legi, sed Chrislo,
plebs qux sub viro esl, id esl sub lege Moysi c«n- ut fruclificetis Deo. Ille fruclificat Deo qui animas
sistit, vivente viro, id esl regnanlibus in illa passio- ei mulliplical, et qui acquirit eas verbo et exemplo ci
nibus et delectationibus et vitiis carnis, subjacet le- quibuscunque modis.
gis Moysi vindiclx qux data est jmpiis et peccato- Cumenim essemusin carne, passiones peccatorum,
ribus. Si aulem morluus fuerit vir ejus, id esl si quoeper legemerant, operabanlur in membris noslris
inorlua fuerint peccata in anima et vitia carnis, so- ul fructificareni morti. Cum enim essemus, inquil, in
luta esl a lege viri, id est non est jam subjecta legi carne, id est in spe rerum carnalium posili el in con-
Mosaicx, quia nihil habet quod ei debeat : lex cupiscentiis carnalibus, passiones peccatorum, adul-
enim non est posita justis, sed peccaloribus et im- teriura videlicet, rapina, homicidium, qux per legem
piis. Vivil el régnât peccatum in anima quando sta- erant cognitx hominibus, et qux per legem cogno-
scebantur esse peccata, operabanlur in membris no- A primo homini : consideransque legem, invenit quo-
stris vitia et peccata, ut fruclificarent morti, boc modo per transgressionem ejus posset illum damnare
est, ut mortem xlernara itobis' acquirerent. Sicut quem antea damnaverat per originale peccatum :
enim qui servit virtulibus , fructifïcat vitx xternx, et accepta occasione, per transgressionem legis
quia vitam xternam acquirit : ita qui servit viliis inflammavit illum, non solum aà concupiscentiam
mortem xternam sibi acquirit. Stipendiuin enim et libidinis, sed omnium vitiorum, ut per concupiscen-
remuneratio peccatimors xierna est (Rom. vi). tiam fieret prxvaricalor legis. Nain hoc habet pro-
Nunc autem soluti sumus, per passionem Chrisli prium per transgressionem humanx mentis infirmi-
et per baptismum, a lege mortis, id est a lege Moysi, tas, ut difficilius observari possint probibila. Sine
qux mortem inferebat peccatoribus, in qua -destine- enim lege nalurali, vel Moysi, peccatum ^ntortuum
bamur, subaudis anlequant pèr Chrislum solvere- erat, id est latebat, ignorabatur, non apparebat.
raur : ila ul serviamus in novitate spiritus et iton in Antequam lex naturalis et inteltectus incipiat vigere
vetustatelitteroe.In vetuslale litterx servit qui Cir- in parvulis, aliisque bommibus, licet percutiant
cumcisionemet sabbatura carnaliter serval, et qui per patrem et matrem, et maledicant parentibus, non
carnalera observaiitiain legis putat se salvari posse. peccant. Postquam autem ad legitimos arnios intelli-
Ille vero servit in novitate spiritus, qui circumci- B gentix pervenerint, si aliquid taie feeerint peccant,
sionem spiritualiler servat, et circumcidit cor suum et vindictam recipiunt. Similiter antequam lex
ab omnibus viliis, et quiescîl, a praVo opère, et Moysi data esset, erant quxdam peccata qux
cxtera qux lex docet spirilualiter intelligit et ad- ignorabantur peccata esse, qux commissa non lantx
implet. gravitudhtis erant : vel etiam si cogtfoseebanlur
Quid ergo dicemus? Lex peccâlUm est? Absit , esse peccata, latebat qua poena digna essent.
ul lex qux peccata prohfbet causa peccati nobis -Ego autem vivebam sine lege aliquando. Sffponit
data sit. Judex quidem est peccatorum, et docet pro omnibus, et est sensus : aliquando, id est, ante-
quid sit appetendum et quid vîtandum, non est ta- quam legem cognoscerem vivereme arbitrabar recte,
men operalrix peccati, riéque causa mortis est illis cum pêne omnibus viliis deservirem. Sed cum ve-
qui peccant. Verbi gralia : Sicut raedicus qui homi- nisset mandatum legis "Moysi dicens : Si quis hoc
nem prohibe! abslinere A cibis morliferis et a vel illud feceril morle moriatur, peccatum revixit.
succo venenatx herbx, si ille comedèrit aut biberit Illud dieitur reviviscere quod jam vixit. Et peccalum
conlra prxcepturnmedici, et mortuus fuerit, «on id- in primo quidem homine vixil qui scienler peccavit;
circo est medicus causa mortis illius cui prohibuit, et in Cain qui dixit : Major est iniquitas mea quam
sed ipse sibi est causa mortis qui comedit de prohi- C ut veniam merear (Gen. iv); sed in filiis ejus mor-
bais : ita lex qux prohibebat peccata, dicens : tuum est qui ad tantum pervenerunt errorera ut non
Si quis hoc vel illud fecerit, morte moriatur, pec- puiarent esse peccalum quod erat peccatum. Adve-
cantibuset ea facienlibus qux-ipsa prohibebat, non niente aulem lege Moysi revixit ouod coeperal non
erat causa mortis, sed ipsi qui transgressores exi- vivCre quando latebat.
slebant, erant sibi causa sux damnations. Sed pec- Ego autem mortuus svm, id est dignum me morte
calum non cognovi nisi per legem, id est, poenam intelkxi : postqaam accepi legem et transgressus
et vindictam peccati non cognovi, nisi per legem sum eam : et inventum est mihi mandatum quod erat
qux punit peccata, vel eliara quxdam maia operà ad vitam, hocesse ad mortem. Sensus hujusmodi est :
non cognoscebaili quia peccalum essent, usquequô Illud mandatum quod mihi ad hoc datum est, ut ob-
lex venit. Erant enim quxdam peccata, qux non servatum et custoditum proficeret ad vitam xter-
putabanlur ânte legem esse peccata, sicut erat pec- nam, neglectum perdrait ad mortem xternam. Et
catum concopiscenlix de quo ipse subjungit : nam ita factum est ut quod mihi pro bono datum est,
concupiscentiam libidinis, aliaruraqué malarum re- meo vitio mularelur in malum.
rum nesciebam,subaudis peccatum esse, nisi lex di- Nam peccalum, id est diabolos auctor peccati, oc-
cerel : Non concupisces. Per concupiscentiam enim D casione accepta per mandatum legis, eo modo quo
intelliguntur et alia quamplura peccalâ qux ante superius diximus, seduxit me, et decepit me dulce-
legem ignorabantur esse peccata vel qua poenadigna dine peccati et concupiscenlix, ut ea implerem a
essent. quibus lex prohibe!, et per illud mandatum, hoc
Occasioneautem accepta , peccatum per mandatum est, per transgressionem mandati, occidit me in
legis, operatum est in me omnem concupiscentiam. Ex anima.
persona Judxorum loquitur Aposlolus poenilenliam Itaque lex quidem sancta et mandatum sanclum, et
agentium : vel ex pèrsona uniuscujusque hominis juslum el bonum. Unum mandatum accipe pro om-
poenitenliam agenlis. Nam quando ista Ioquebalur, nibus mandatis. Lex sancta, jusla et bona esl :
gralia baptismatis justificatus erat. Peccati autem quia sanclitalem , justitiam, bonitatem prxdicat, et
nomine in islo loco beatus Ambrosius vult intelligi observatores suos sanctos, justos et bonos facit.
diabolum, qui est auctor peccati. Videns enim Quod ergo bonum est mihi faetum eu mors? id
diabolus quia per observantiam legis rcdditurus est, mandatant legis quod per se bonum est, si ob-
esset homo ad veniam, invidii iterum ei, sicut et servetur, mihi factura est mors? Abiit, ut illud sit
423 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PABS I. — COMMENT.BU»!,: 424
mihi causa mortis. Non enim me occidit illud man- A gère universitalem vitiorum, qux omnia per conçu"
datum legis quod per se bonum est, sed ego me oc- piscenliam explenlur. Nullum enim peccatum per-
cidi, et causa mex mortis fui transgrediendo illud. ficitur sine concupiscentia. Verbi gratia : Qui facit
Sed peccatum ut appareat peccatum, per bonum homicidium, concupiscit illum occidere, cui vim
mandatum legis, operatum estmihimortem. Peccatum infert : sic de exteris vitiis intelligendum. Non enim
in hoc loco inlelligilur diabolus secundum beatum quod volohoc ago, sed quod odi malum illud facio.
Ambrosium, sicut et in superioribus. Non ergo mihi Quid volebat Apostolus? Volebat non concupiscere,"
lex mortem operata est, sed diabolus, ut appareret et tamen concupiscebat.
' Si autem quod nolo illud facio, id est concupisco,
peccatum, id est, inimicus humani generis esse, per
transgressionem boni mandaii operatus est mihi consentielegi quoniam bona est. Licet concupisceret
mortem : quia ad mortem me traxit. Aliter secun- per fragilitatem carnis, tamen quia mente nolebat
dum beatum Augustinum : Peccatum quod ante concupiscere, concordabat legi dicenti : Non con-
legem latebat, et ignorabatur esse peccatum, ut ap- eupisces.
pareret quid esset, per transgressionem legis duxit Nunc autem, subaudis gratia Dei confortatus,
me ad mortem : quia majori poena dignus fui, si jam non ego operor illud desiderium peccati, neque
peccavi postquam legem cognovi, quia scienter pec- B concupisco affecta mentis, sed quod habitat in me
cavi : ut fiât supra modum peccalispeccatumper man- peccatum, id est mala consuetudo peccandi quant
datum legis. Erat ante datant legem Moysimagnum traxi ex Adam, operatur in me concupiscentiam..
peccalum originale et actuale, quo cognoscebatur Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne
transgression naturalis legis, sed istud peccatum mea, bonum. Cum dicit,non habitat in me.totum po-
exerevitper prxvaricationem scriptx legis,,qux di- suit pro parte, sicut et Mariain Evangelio : Tulerunt,
cit (Exod. xx) : Non occides , non coneupisces, etc. inquiens, Dorninummeum (Joan. xx), id est, corpus
Et cum dicit : Ut fiât supra modum, ostendit quem- Domini mei ; sed subjungens : hoc est in carne mea,
dam modum et mensuram esse peccati. Unde Domi- exposuit ipse quid esset quod dicit : Non habitat in
nus dicit ad Abraham (Gen. xv) : Needum compléta me aliquod bonum, et separavit aflectum mentis
sunt peccata Amorrhxorum; et ad Judxos : Impiété a desideriis carnis in qua nihil est boni : quia sem-
mensuram patrum vestrorum (Matth. xxiu). Omnem per delectatur carnalia opéra perficere.
ergo mensuram peccati qux erat ante legem, trans- Nam velle adjacet mihi, id est, inest mihi velle, et
ceu'dit prxvaricatio mandati legis. Et taie est ac voluntas est mentis, ut non concupiscam mal uni
si diceret : Ideo diabolus seduxit hominem per dul- quod non velim : perficereautem bonum non invenio,
cedinem peccati, ut fiât per transgressionem man- C quia non possum non concupiscere. Perfeclum bonum
dati supra modum peccans peccatum, id.est, déte- est non solum non perficere, sed nec concupiscere.
rras el maximum peccatum, velut beatus Hierony- Non enim quod volo bonumhoc facio, quia uollem
uius dicit : peccalum peccatius. concupiscere , et concupisco; Sed quod nolo malum
Scimus enim quia lex spiritalis est ; ego autem car- hoc ago, quia concupisco.
nalis sum, venundatussub peccato. Ex persona generis Si autem quod nolo illud facio, id est si concupisco
humani loquitur hic Apostolus, et in sequentibus : et deleclor in carnalibus desideriis, jam non ego ope-
vel etiam ex persona cujuscunque hominis poeni- ror illud desiderium rationabilitale mentis et inten-
tentiam agentis, et ex toto corde ad Dorninum con- tione, sed quod habitat in me peccalum, id est mala
vertentis. Lex enim Moysi spiritalis est, quia spiritu consuetudo peccandi.
alia prxcepta habet, ea docens qux ad salutem ani- Invenio igitur legemmihi volenti faeere bonum, ut
mx pertinent vel etiam spiritalis dieitur, quia spiri- non concupiscamquoniammihimalum adjacet,consue-
taliter se vult intelligi a nobis. Ego autem carnalis tudo videlicet iprava et concupiscentia peccati. Ordo
sum, id est morlalis sum adhuc, ideoque in carna- verborum est : mihi volenti facere bonum, invenio le-
libus desideriis et concupiscentes spem pono, ve- gem bonara et utilem, ac si diceret aliis verbis :
nundatus sub peccato. Primus homo, accepta dul- D Quia delectalio carnis et suggestio diaboli.impellunt
cedine vetiti pomi, vendidit semetipsum diabolo in me ad malum, volenti mihi facere bonum invenio
servum, cum liber esset, et omnis qui concupiscen- legem Moysi qux prxcipit declinare mala et facere
tia carnali delectatur : et dulcedine peccati fruitur bona.
diabolo et peccato se vendit cui sesupponit. Condelector enim legi Dei secundum interiorem
Quod enim operor, non intelligo. Personam duo- hominem,id est secundum rationabililatem mentis.
rum hominum assumit in his verbis Apostolus, Lex dicit : Non coneupisces, et ego condelector illi,
interioris videlicet, id est mentis, et exlerioris, id quia nolo concupiscere, ideoque quod Ulam déle-
est carnis. Quid operabatur Apostolus? Concupisce- ctât, delectat et me.
bat contra legis prxceptum : quam concupiscentiam Videoautem aliam legem in membris nteis, repu-
non inlelligebat, id est, non approbabat, non elige- gnantem legi mentis meoe, id est rationabililali et
bat, neque perficere optabat. Notandum autem intentioni mentis, el caplivanlem me in lege peccati,
raulla hic loqui Aposlolum ex persona generis hu- id est, caplivare volentem in lege malx consuetu-
mani de concupiscentia, per quam debemus inlelli- ' diras, quoeest in membris meis. Legem membroium
appellat onus pondusque morlalitatis, quia corpus A taie manent, nihil est damnationis ut morti xternx
nostrum adhuc mortale irahil nos quotidie ad con- subjaceant.
cupiscentiam malam et consuetudinem pravani. Lex Lex enim, spiritus vitoein Christo Jesu, liberavii
enim membrorum corporis est concupiscere, sicut me a lege peccati et mortis. Legem appellat gratiam
lex mentis non concupiscere. Alio modo, secundum Spiritus sancli, qui spirilus vitx ideo appellatur,
beatum Gregorium : Alia lex qux est in membris, quiaquoscunque repleveril, vivere facit in virtutibus,
repugnans legi mentis, inlelligilur lilillatio carnis, et dimittendo peccata, perducil ad vitam xternam,
id est promotio ad libidinera : vel cerle omnis con- Lex enim spiritus vitx, id est gratia Spiritus sancli,
cupiscentia mala. qux vivificatnos in anima lempore baptismatis, libe-
Injelix ego homo,quis me liberabit de corporemor- ravii me a consuetudine peccati, per quant perveni-
tis hujus ? Gratia Dei per Jesum Christum Dorninum tur ad damnationem mortis xternx. Aliter : legem
nostrum. Ex persona generis humani loquitur, sicut in hoc loco gratiam sancti Evangelii possumus ac-
et superius ; vel ex persona illorum qui recedunt a cipere, quam per Spiritum sanctum didicintus, ubi
peccatis , et ex toto corde desiderant Deo servira, nobis vita repromillitur xterna ; vel lex spiritus,
sed impugnanlur a concupiscentiis carnis et delecta- fides intelligitur qux Spirilus sancli esse dieitur.
tionibus corporis ; ideoque desiderant liberari a cor- B quia ab illo et per illum conceditur. Nemo enim
pore mortali et corruplibili, per quod trahunlur ad dicit : Dominus Jésus, nisi in Spirilu sancto (I Cor.
concupiscentiam. Sed non omnes homines libera- xn), el fides vita est, quia ad vitam xternam nos
buntur ab hoc corpore corruptionis. Reprobi enim ducit.
licet recipiantcorpora iraraorlalia, tamen non ideo Nam quod impossibileerat legi, in quoinfirmabulw
liberabuntur a corruplione, quia corruptibilia errait per carnem:Deus fiiium suummittensin similitudinem
et poterunt corrumpi a verraibus et igné : ut sicut carnis peccati. Impossibile erat legi ut hominem ju-
propriis delectationibus servierunt, et voluptalibus stificaret, et mundaret a peccalis, et ut januam pa-
in corpore et anima, ita corpore et anima poenas trix coelestis aperiret, quod gratia Evangelii per
xternas luant : electi autem liberabunlur in die ju- passionem Domini Salvatoris et aquam baptismatis
dicii ab omni faecepeccati, et morlalitatis, atque cor- credentibus prxstat. Et in hoc erat ei impossibile
ruptionis, quia récipient corpora immortalia et in- istud facere, in quo infirraabalur per carnem, hoc
cofruptibilia, in anima quoque incommutabililatem, est per carnales observantias, et per observationem
nec poterunt ultra concupiscere aut aliquid mali carnalem illorum qui carnaliter ea intelligébant,
cogitare, sed in Dei omnipotentis contemplalione alque carnaliter vivebant. Impossibile enim erat
erunt inlenti, et hoc per gratiam Dei Patris et adju- C sanguine hircorum mundari peccata , quia lex non
torium Domininostri Jesu Christi, per quem omnia venil tollere peccata, sed ostendere. In hoc infirma
bona habemus. Aliter : corpus mortis possumus eral, quia neque hominem se carnaliter observantem,
intelligere universitatem vitiorum, sicut jam supra neque ea deslruentera qux ipsa prxcipiebat, justi-
dictum est : unum quodque peccatum per se raeni- ficare poterat, ideoque infirmabatur per carnem,
brum est, universilas vero peccatorum corpus ap- quia a nullo mortaliura secundum carnem impleri
pellatur. Quod idcirco corpus mortis dicilur, quia poterat. Unde beatus Peirus dicit : Quid tentatis
mortem xternam infert. De quo corpore mortis, id Deum, imponere jugum legis super cervicesfratrum
esl universitate omnium peccatorum, exorabat Apo- quod nequenos, nequepatres nostri portare poluimus ?
stolus liberari. Igilur ego ipse mente servio legi Dei, (Ad. xv). Vel in hoc infirmabatur per carnem, qua
carne aulem legi peccati. Rationabilitate mentis et propter concupiscentias carnis nemiueni justificabat
intentione servio legi Dei, consentiendo ei, dura volo Sicut enim medicus in ea parte est infirraus in qua
concupiscentix carnali subjacere, carne autem legi non potest exco lumen reddere, aliisque infirmis
peccati, id est consuetudini malx, quia concupisco. sanitatem prxbere, ita lex in ea parle erat infirma,
In quantum malignus spiritus suggerit et caro déle- in qua non poterat hominem mundare a criminalibus
ctât, homo legi peccati servit : in quantum, vero cou- D peccatis, sed Deus Pater mittens Fiiium suum ad
tradicit mens his, legi Dei servire conlendit. salvandum genus humanum, qux missio nihil aliud
est quam illius incarnatio, quod lex non poterat con-
CAPUT VUI. ferre contulit ipse. Quare autem dicil : in similitu-
Nihil ergo nunc damnalionis est his qui sunt in dinem carnis peccati illum missum, cura in veritate
Christo Jesu, qui non secundum edrnem ambulant. credendum sit eum verum corpus assumpsisse ex
Hinc datur nobis intelligi, quia se ponit pro omnibus carne et ossibus ? Corpus nostrum et caro nostra
fidelibus. Qui ergo mente serviunt legi Dei, licet caro peccati est, quia libitudinoso usu procreatur ;
concupiscant carne, nihil damnationis est illis, quia ideoque cum peccato concipitur, cum peccalo origi-
non ambulant secundum carnem, id esl secundum nali nascitur : et in hoc sxculo sine peccato non
carnalia desideria non vivunl ; vel certe in illis qui potest conversari. Corpus vero Christi non libitudi-
jam de corpore mortis sunt liberati, id est qui ab noso usu maris et feminx est procreatum, sed opère
uitversilate omnium peccatorum tempore baptisma- Spirilus sancti de semine mulieris sine semine vi-
tis per Dei gratiam sunt exuti, et in eadem sancti- rili ; ideoque sine peccalo conceplus, sine peccalo
PATROL.CXVII. 14
427 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 428
est natus, et sine peccato ab hoc mundo transivit : A bona prxsentis vitx omni aviditate desiderantur, et
et in hoc fuit caro illius in similitudinem carais pec- adversa pro Christi nomine desiderantur , bona
cati : quia veram carnem habuit sed sine peccato, xternx vitx pro nibilo habentur. Prudenlia autem
quod nos non habemus. Et de peccato damnavit pec- spiritus, vita, et pax : prudentia spiritus, id est ra-
calum in carne. Licet diflicilis videatur iste versi- tionabilitas mentis : est malum pro malo non red-
culus, sensus tamen iste est : peccatum appellat dere ; amicos in Deo et inimicos propter Deum dili-
Apostolus in hoc loco carnem Christi, non quia pec- gere ; orare pro persequentibus et calumnianlibus,
cati maculam habuerit, sed quia pro peccaloribus juxta quod Evangelium prxcipit ; cuncta temporalia
oblata est, sicut idem Apostolus alias dicit : Eum, ac iransitoria spernere ; gaudia palrix coelestis toto
id est Chrislum, Deus Pater pro nobis peccatum nisu mentis appetere. Prudenlia enim mentis in
fecit (// Cor. v), id est hosliam pro peccalis. Sic prxsenli pacem habet, non reddendo malum pro
enim hostia appellabatur pro peccato in Veteri Te- inalo, et in fuluro vitam xternam meretur.
stamento (Lev. i), maxime in septuaginta interpre- Quoniam sapientia carnis inimica est Deo. Quod
tibus, ubi dieitur : Posuit manum suam super caput superius dixit prudentiam carnis, modo appellat sa-
peccati, id est super caput hostix qux offerebatur pientiam carnis. Sapienlia autem carnalis hominis
pro peccalo. De peccato damnavit peccatum in carne }5 et raundana est in rébus caducis spem ponere, et ea
-sua, id est de carne sua, qux fuit hoslia pro pec- operari qux superius diximus. Legi enim Dei, id
cato, damnavit peccatum humani generis, non pec- est legi Evangelii, qux dicit : Malum pro malo non
Cando per carnem. Dnplicitef enim damnavit, sive reddas, non est subjecla sapientia carnalis. Quare ?
occidit et morlificavit peccatum generis humani, vel quia non potesl; et quitrenon polest? quia non vult,
quia tibn pèCcavit in carne sua, vel etiara mortCfi- timens amiltere bona len.poralia. Dum enim malum
caodo illifd in cruce. Taie est hoc quasi quis de pro malo reddunt, odienles invicem, Evangelio cou-
barbaris victoriam sumat de barbaris, et de Gothis trarii existant, quod inimicos prxcipit diligi.
vincat Gothos. Qui aulem in carne sunl, id est qui secundum
Ut justificatio legis impleretur in nobis. Id est, carnalia desideria vivunt, et in spe carnalium bo-
ul per passionem ejus redempli, et per baptismum ab norum sunt posili, Deo placere non possunt ; subau-
omnibus peccatis liberati, per Spiritum quoque san- dis quandiu in talibus manent.
clum roborali, opéra legis spiritualiler intplere pos- Vos autem, o Romani, in carne non eslis, id est
sentus, per cujus impletionem possumus justificari. in carnalibus desideriis : quia jam morlificastis mem-
Qui non secundum carnem ambulamus, id est secun- bra vestra cum viliis et concupiscentiis ; sed in spt-
dum carnalia desideria vivimus, sed seeundum Spi-1J rilu eslis, id est in spiritalibus rébus, et spiritualia
ritum sanctum, hoc est secundum quod Spiritus san- quxrilis : si tamen Spirilus Dei habitat m vobis, hoc
cius docet el prxcipit : vel certe idcirco damnavit est, si Spiritus sanctus habitat in vobis, lune utique
Deus hostia faclus pro peccato peccalum generis spiritaliter vivitis. Si quis autem spiritum Christi non
humani, seu diabolum, qui esl auctor peccati, ut habet, hic non est, ejus. Spiritus sanctus communis
juslitia quant lex prxfigurabat in sacrificiis suis, in spiritus est Patris et Filii. Quomodo polest cognosci
agira scilicet, ariete, columba, et turture, comple- si Spiritus sanctus habitat in nobis per operationem
relur in nobis per Christum in ejus passione, quem bonam et veram, quia Spiritus sanctus disciplinx
illa significahant. effugiet fictum. Quicunque Christi opéra imitatur,
Qui enim secundum carnem sunt, id est qui car- ut oret pro persequentibus et calumnianlibus, utique
naliter vivunt, et carnalibus delectalionihus fruun- spiritum ejus habet in se habitantera, id esl Spiri-
tur, quoecarnis sunt sapiunt, hoc est carnalia et tem- tum sanclum, qui est titulus possessions ejus, quia
poralia solummodo requirùnt, non curantes de spi- queracunque repleveril ad corpus Christi faeil per-
rilalibus : qui vero secundum spiritum vivunt, id est tinere : qui vero Christum non imitatur, nec spi-
secundum quod ipse docet et ejus voluntasest vivunt : ritum ejus habet, non pertinet ad Patrem illius.
^ Si autem Christus in vobis esl, corpus quidem mor-
quoesunt spiritus sentiunt, id est spirilalia sectanttir,
gaudia palrix coelestis quxrentes. Aliter : homo ex tuum esl, id est morlale et moriluruui, propler pec-
duabus substantiis consislit, ex carne videlicet et catum Adx, et propter actualia poslmodum com-
anima. Si actus carnis superaverint afleclum mentis, missa : spirilus vero, id est anima, vivit apud Deum
carnalia el temporalia lune homo requirit : si vero per fidem propter justificationem fidei et baptismatis.
affectas spiritus sive mentis superaverit actus car- Per anlicipationem dicit corpus mortuura esse, pro
nis, tuhc spirilalia sectalur. eo quod debuit dicere, morlale el corruptibile. Hoc
Nam prudentia carnis mors esl. Prudentia vero aulem sciendum est, quia non propter terrenam fra-
carnis sive carnalis est malum pro malo reddere, gilitatem corpus nostrum morlale est, sed propler
carnalia desideria sëctari, qux si quis impleverit, peccatum.
mortem xternam sibi acquirit. Pltilosophi definie- Quod si spirilus ejus, id est Patris, qui suscitavit
runt prudentiam esse bona temporalia appetere, et Jesum Christum a mortuis, habitat in vobis, per fi-
mala temporalia cavere; quxprudenlia, quia carnalis dem, per charitalem, per spem, sicut dieitur per
est, idcirco gênerai mortem xternam, quoniam dum Prophetam : Inhabilabo in illis ; qui suscitavit Jesum.
Christum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora A diclatara et scriptam , qux eos eogebat per timorem
vestra in die judicii, ut ultra non sint raorlalia, pro- ad observanliam sui, minans et dicens : Si quis hoc
pter inhabitantem Spiritum ejus in vobis, in quo in- vel illud fecerit, morle moriatur. Ipse eliam Spiritus
venerit Deus Pater in prxsenli sxculo habitantent sanctus, quem illi acceperunt quando data est lex,
Spiritum sauctum : utique potenlia Divinitatis, qua cogebal eos ut legem obscrvarent. Et quia tune acce-
Christum suscitavit, suscitabit et illum in die ju- perant isti a patiïbus suis Spiritum sanclum et le-
dicii ad gloriam, dans ei imraorlalitatem et incor- gem , ideo dicil Apostolus : Non accepistis iterum
ruplibilitatem in corpore, et incommutabilitalem in spiritum servitutis, qui vos cogal per timorem ad
anima. Passio elenini Christi a morte animx libe- servitiuni omnipotentis Dei, sed accepistis gratiam
ravit nos in prxsenli sxculo, sed mors corporis Evangelii, ubi non cogilur aliquis venire ad fidem
usque ad gêneraient resurrectionem omnibus xqua- Christi timoré. Accepistis quoque spiritum adoniio-
liter evcniet. nis sive eleclionis filiorum Dei, qui vos in partem
Ergo, fratres, debitoressumus non carni, ut secun- Dei vocavit ad libertatem, ut jam non sitis serviemet
dum carnem vivamus. Debilor est qui alicui aliquid Deo timoré servili, sed amore ac timoré filiationis,
débet. Non idcirco creati sumus ab omnipotente quo servit bonus filius palri, timens eum offendere.
Deo ut secundum carnem, id est secundum desideria B Quod vero subdit, in quo Spiritu sancto clamamus :
carnis vivamus, quia non sumus carni debilores, sed Abba (Paler) taie est, ac si dicerel : Per quem Spi-
Deo, ut spiritualiler conversemus, cuncla transitoria ritum sanclum edocti el illurainati clamamus : Abba
et caduca pro nihilo dicentes, et Deo débitant no- (Paler) ; nisi enim Spiritum sanclum tempore baptis-
strum reddentes. Quid ergo accepimus ab illo ut ei matis accepissemus, nequaquam auderemus Deum
debilores essemus ? Quidquid boni habemus. Cum omnipotentem faclorem nostrum Patrem clamare,
enim non essemus, ab illo de nihilo conditi sumus, dicentes in oratione Dominica : Paler noster, qui es
et cum nostro vitio perdili essemus-,ab ipso redempti in coelis(Matth. vi). Nemoenim paganorum hoc prx-
sumus, donante nobis pariler bona temporalia, et sumil dicere. Abba Syrura est et Hebrxum; Pater,
promittente xterna. Et quomodo possumus ei debi- Grxcum el Latinum. Prxvidens ergo Apostolusutros-
tum reddere ? Serviendo voluntali illius, obtentpe- que populos ad fidem colligendos, posuit duo nomina
rando mandatis ejus, et quidquid boni habemus, sub unasignificatione, ut illi qui credunt ex Hebrxis
non nostris meritis, sed illius gratix impulando. et Syris dicant : Abba, miserere nostri ; • qui ex
Si enim secundum carnem vixerelis, id est, si car- Grxcis aliisque omnibus gentibus credunt, dicant :
nales concupiscentias et deleclaliones secundum ap- Pater. Taie quid in Evangelio Marci habelur, dicens,
petitura Carnalium desideriorum opère impleveritis, G Domino : Abba (Pater), si possibile est, transeat a me
nioriemim morle xierna. Quid est secundum carnem enlix isle (Matth. xxvi)
vivere? Carnalia opéra exercera, adulleriura videli- Ipse enim Spiril us sanctus leslimonium reddit spi-
cet, homicidium, furtum, el cxlera talia. Si aulem ritni nostro, quod sumus filii Dei. Si quando opéra
spiritu, id est gratia sancli Spirilus, facta cumis bona agimus Deo servientes, Spiritus sanctus, qui
morlificaverilis, vivetis vila xterna. Videamus pri- habitat in nobis, perhibet nobis leslimonium in corde
mum qux sint opéra vel facta carnis, ex aliis verbis per occultara inspirationem sine sirepitu vocis, quia
Aposloli : Manifesta autem sunl opéra carnis; qux filii Dei sumus effeeti in baptismate, non per natu-
Sunt fornicalio, immunditia, luxuria ei cxlera lalia raat, sed per adoptionem, el quia, talia faciendo, per-
qux sequuntur. Et quid dicit de fruclu et operibus severabimits in ejus filiatione.
Spirilus sancti? Fructus, inquiens, Spiritus est cha- Si aulem filii, et hoeredes.Servus non meretur ac-
ritas, gaudium, pax (Gai.v), et cxtera lalia. Quomodo , cipere hxrediiatem , filius accipil: et nos, si'filii Dei
ergo possumus mortificare per gratiam sancli Spiri- sumus , hxrediiatem merebimur accipere. Hoc quo-
s.us opéra carnis? Hoc modo; verbi gratia : vivit in que consideranduiri, quia hxreditas in morte patris
nobis et régnai superbia, accipientes a sanclo Spi- confirmatur secundum humanas leges. Quam ergo
ritu humilitatem , simus humiles, et sic mortrficabi- hxrediiatem poterit Deus Pater dare nobis , qui non
mus superbiam ; vivit in nobis libido, accipientes a potest mori? Seipsum ulique dabit, ul sicut est ira-
Spiritu sancto castitatem, simus casti, et sic poteri- mortaliselincorruptibilis, ita et nos simus imntorta-
mus mortificare libidinem. Si, inquit, secundum Jes,elincorruptibiles,atqueincommutabiles, ihesauri
Deum vivendo voluptates carnis et desideria carnalia quoque sapienlixetscientix divinitatis sux. Hoere-
exstinxeritis, beati eritis in vita xterna. Quicunque des quidem Dei, cohoeredesautem Christi. Hxredes
enim Spiritu Dei agunlur, id est reguntur et ducun- Dei Patris erimus, ut diximus: sed considérerons
tur ad donum, hi Alii Dei sunt, non per naturam, quomodo simus hxredes Chrisli. Hoeredes igilur
sed per adoptionem Christi jam ex parle sumus, quia pergens ad passio-
Non enim accepistisspiritum servilutis iterum in ti- nem, reliquit nobis possessionem pacis ecclesiasticx,
moré, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei, inquiens : Pacem relinquo vobis, pacem meam do vo-
in quo clamamus : Abba (Paler). Judxi quibus ista bis (Joan. xiv). Qni ! pliira dicam? Omnia qux ipse
scrîbchat Apostolus acceperant a pntribus suis spiri- in prxsenli s-vc.do, sive in prxJic tione, sive in rai-
tum servitutis in timoré, idest legem a Spiritu sancto raculis operalus est, omnia nobis reliquit ad eretlen-
431 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. ^- COMMENT.B1BL. 432
dum et tenendum , Evangelii quoque Testamentum, Ahxdis, dicens juslis : Venite, benedictiPatris mei
qux omnia in morle sua confirmavit. Cohxredes (Matth. xxv), tune revelabitur qui sint filiiDei in re.
etiam ejus erimus post gêneraient resurrectionem, Quod autem dicit, Exspectatio creaturx, siveexspe-
quando erimus immortales, incorruplibilesque incor- ctatio nostra revelalionem filiorum Dei exspectat, sic
pore, atque incomraulabiles in anima, sicul et ipse. videntur hxc verba sonate, quasi aliud sit crealura,
In gloria quoque similes ei erimus, quoniam videbi- atque aliud Filius Dei, cum unum sit. Sic denique
111us eum sicuti est, velut Joannes dicit : Charissimi, solili sunt homines dicere, videntes in prxsentia sui
filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus, sci- multos colores per diversa vasa ordinalos : exspecta-
nus aulem quia, cum appurnerit, similes ei erimus tio vel expressio istorum colorant nianifestalionem
(I Joan. m). Et ipse Dominus ad Palrem (Joan. xn) : imagiuis exspectat, cum non sil aliud imago, et
Paler, volo ut ubi sum ego, ibi sit et minislcr meus. aliud colores.
Sicut enim Christus habitat in dextera Patris , id est Vanitati enim creatura subjecta est non volens, sed
in magniludine paternx majeslatis, ila erimus et nos propler eum, qui subjecit eam in spe. In hoc loco el
ei cohxredes, quia fulgebimus sicut ipse fulsil in eliam subsequentibus, ubi dicil Apostolus quod
monte ; et non solum in gloria erimus ei cohxredes, omnis crealura ingemiscit, reprehendit beatus Augu-
sed etiam in potestate, sicut ipse dixit aposlolis : B stinus aculissime Origenem, quare in hoc nomine
Cumsederit Filius hominis in sede majeslatis suoe, se- quod est crealura, comprehenderit non solum be-
debitis et vos super sedes duodecim,judicanles duode- stias, sed etiam solem, cxteraque sidéra et angelos
cim tribus Israël (Matth. xix). Quid plura dicant? pariter cura homine, dicens omnia vanitati subjecta
Quicunque filius Dei effleitur et hxres, quxcunque esse, et, quod raajus est, ingemiscere in suo cursu et
Dei sunt, utique et ipse merebitur accipere. Ista operatione. Sed, licet omnis creatura qux potest
ehim omnia cum securilale exspectare possumus, si mutari in melius aut deterius, sicut sancti angeli
fecerimus quod sequilur : si tamen compalimur, su- quondam potuerunt, licet modo non possint illi qui
baudis Christo, ut glorificemur cum illo. Quod est di- Deo adhxrent, aut qui polest a lxlitiain Iristitiani
cere : lune merebimur cohxredes Chrisli esse in converti, ut homo velexterx omnium rerunt crea-
gloria, si talia patiinur pro amore nominis ejus, ne- turx, coraparatioiie omnipotentis Dei qui semper
cessitale ingruenle, qualia ipse pro nobis pertulit, idem est, vanitas sint, sicut dicit Ecclesiastes,
imitantes ejus passionem el dilectionem; juxla quod Vanitas vanilalum, et omnia vanitas (Eccie. t) : la-
Peirus dicit : Christus passus est pro nobis, vobis raen non ideo omnis ingemiscit, sicut angeli Deo ad-
relinquens exemplum, ul sequamini vestigia ejus. hxrentes, quia jam immutabiles sunt effecti, sicut
(I Petr. n.) C Ezechieli (Ezech. i) monslratum est in cryslallo quod
Existtmo enim quod non sint candignoepassiones erat super capila animalium, et sicut illa qux irra-
hujus temporis ad futuram gloriam quoe revelabitur lionabilis esl, vel anima caret. Quapropter creaturx
in nobis. Si quilibet hominum omnia prxcepta Ve- nomine debemus intelligere bominera qui cura omni-
teris et Novi Teslamenti poluisset impleré, et omnia bus creaturis quamdara coramunionera habei, quia
gênera tormentorum despicere, carceres videlicet, omnis creatura in tria dividitur : aut enim est cor-
aculeos, ungulas, ustulationes, lapidaliones, cru- poralis , qux potest moveri et volvi perloca; aut
cifixiones, frixiones in sarlagine per multa curri- est animalis, qux anima vivificatur; aut esl spiri-
cula leniporum , nequaquam esset dignus gloria fu- tualis, ul angeli qui ratione ulunlur. Homo ergo in
lura quam percepturi sunt electi. Quxrit aliquis, hoc quoi corpus habet conjungilur corporalibus
quare? Ideo utique quia isla temporalia sunt, illa creaturis per animam, anima vegetanlibus, per ra-
xierna. Qux erit illa gloria? quia fulgebunt electi lionem qua discernit inler bonum et malum, spiri-
sicut sol in regno Patris sui, et errait sicut angeli talibus. Quod beatus Gregorius aliis verbis, sed eo-
Dei, cémentes prxsentissimum Dei vultum ; juxta dem sensu ila exponit dicens : Habet homo, inquil,
quod Joannes dicit ; Scimus quoniam, cum appartie- _ esse cum lapidibus, vivere cum arboribus, sentire et
nt, similes ei erimus , quoniam videbimuseum sicuti vivere cura aniraalibus; intelligere, id est rationabi-
esl (I Joan. m). litalem habere, cura angelis.- Creatura enim id est
Namexspectatio creaturoerevelalionem filiorumDei omnis homo vivens in carne, vanitati, id estmula-
exspectat. Creaturam in hoc loco appellat hominem, bilitali, mortalitali, corruption subditus est, non
qui uierito creaturaappellalur, quia vitio suo imagi- volens, quia sponte quidem peccavit in paradiso,
nent amisilel siniililudinem omnipotentis Dei, quam sed non sponte neque volens subjectus est morlali-
habebai in anima. Ista ergo crealura, id est omnis lati et poenx. Verbi gratia : sicut lalro qui sponle
homo fidelis, nianifestalionem filiorum Dei exspectat, commitlil furtum, sed non sponte suspenditur, et li-
ut appareat quod promissura est, quando ipsa rema- cet ipse nollet, lamen subjectus est vanitati propter
nileslabitur qui sint filii Dei, quod modo tenemus in eum, idest propler juslum omnipotentis Dei judi-
spe : Ecclesia si quidem in prxsenti permista est cium, qui subjecit eum in spe libéra tionis et venix.
bonis et malis, omnesque Christum clamant, et non Nam in hoc ostenditur Deus omitipolens esse justus,
apparet qui sint filii Dei futuri in re. Cura autem quia ejus peccalum non dimisit impunitum, et in hoc
Christus venerit ad judicium, etseparaverit agnos ab prxdicatar esse misericors, quia npn statim illum
penitus damnavit et occidit, sed reservavit ad poe- A Spiritus sancli acceperunt in prxdicalione, ut om-
nitentiam, dans ei venix spem etliberationis, regres- nium gentium linguis loquerentur, in miraculis quo-
sionisque in gradura pristinum ut exspectet illud que quibus prx omnibus mortalibus abundantes glo-
quod in sequentibus dieitur. riosi exstiterunt. Legitur enim in Actibus apostolorum
Quia et ipsa creatura, id est quilibet homo electus, quod ponebanl infirmos et mortuos in plateis, ut
liberabitur in die judicii, a serviluie corruplionis, in venienle Petro saltera umbra illius veniret super illos
libertatem glorioefiliorum Dei. Homo in prxsenli sx- et sanarentur. Beatum quoque Andream legimus uno
culo sub servitule corruplionis et mortalitatis est die triginla et eo amplius mortuos suscitasse. Primi-
positus, quia subjacet mutabilitati et vitiis ; liberabi- tix siquidem appellantur optima quxque et chariora,
tur autem in die judicii ab omni fxce mortalitatis et sicut in lege habetur : Offeres primilias auri et ar-
peccati, quando morlale corpus acceperit immortali- genti tui Domino, id est oplima et chariora. Re
talera, et corruptibile hoc incorruptionem, et transi- enim vera ita dignum erat, ut per quorum minisle-
bit in libertatem glorix filiorum Dei, quia erit similis rium doctrina evangelica, et fides Dominicaper qua.
Chrislo in gloria, et in libertalem filialionis adoptivx, drifidura orbem diffamanda erat, majora dona Spi-
de qua ait DominusJudxis . Si vos Filius liberaverit, ritus sancti acciperent. Aliter : Non solum, inquit,
vere liberi estis (Joan. vm). Potest etiam differentia B alii ingemiscunt, sed eliam nos qui primitias spiritus
esse in hoc loco inter Crealorem et creaturam ; nam nostri, id est qui ralionabilitateni el devolionena
paulo superius ubi dixit : Exspectalio creaturx fi- mentis noslrx Deo jam habemus oblatas in holo-
liorum Dei revelationem exspectat, fidèles tanlum- causlùm : quod igné dileclionis Dei et proximi ardet,
ntodo possunt intelligi, qui jam credebant, hic vero de quo igné Dominus ait : Ignem veni millere in
ubi dicit : Ipsa creatura liberabitur a servitute cor- terram, et quid volo nisi ut ardeat ? ( Luc. xii.) Nun-
ruplionis, infidèles intelligi possunt, qui needum quid primilias mentis sux idem Apostolus non ita-
temporibus apostolorum crediderant, prxdestinali bebat Deo oblatas, qui dicebat : Mente servio legi
tamen erant ad vitam, unde et postea credide- Dei, carne aulem legi peccati (Rom. vu). Apostolus
runt. elenira ralionabilitate mentis et intentione serviebat
Scimus enim quod omnis creatura, id est omnis legi Dei, consentiendo ei in hoc quia nolebat concu-
homo, ingemiscit et parlurit usque adhuc, In hoc loco, piscentix carnali subjacere : carne aulem legi pec-
ut dicit beatus Augustinus, non est Origenes sequen- cati, id est consuetudini malx qua concupiscebat.
dus, neque sequaces ejus qui omnem creaturam rar Exspectantes adoptionem filiorum Dei, redemptionem
tionabilem et irralionabilem, corporalem et incor- corporis nostri. Quxstio oritur in hoc loco : cum
poraient comprehendunt. Non enim omnis crealura " Aposlolus in superioribus locis hujus Epislolx dicat ;
ingemiscit, ut illi voirait; sed homo, qui cum omni Ipse Spirilus leslimonium reddit spirilui nostro quod
creatura quamdam comraunionem habet, eo modo sumus filii Dei; et alibi : Chrislus nos redemit de
quo paulo superius dixit: Omnis, inquit, creatura, maledicto legis (Galal.iu), quare modo dixerit ex-
id est omnis homo ingemiscit, alïligilur, Irislalur in spectare nos adoptionem, sive electionem filiorum
dolore, in famé et siti, in frigore et nudilate, in car- Dei, et redemptionem corporis nostri, id est lotius
ceribus et parlurit; sive (quod melius habelur in Ecclesix, qux est corpus Christi? Quxstio hxc in se-
Grxco) dolet in multis angustiis usque adhuc, id est quentibus solvilur, ubi dicit Apostolus :
usque ad dicm judicii; et quandiu dicilur adhuc, vel Spe enim salvi facti sumus. In spe quidem jam filii
quandiu dicilur hodie, semper subjacebit crealura Dei sumus omnes credentes, et Tedempti passiona
humana angustiis et doloribus ; illi aulem qui jam ré- Chrisli ; sed adhuc exspectamus ut quod modo sa-
gnant cum Deo, et quolidie transeuiit ad requiem uras et tenemus in spe, quandoque simus et possi-
sempiternam, poslquam ab hujus sxculi xruntnis deamus in re. Omnes quidem credentes fidem habe-
liberantur, non ingemiscunt. mus quod simus filii Dei, et simus rederapli sanguine;
Non solum autem illa, subaudis creatura, id est, passionis ejus, sed nonproderit aliis passio ejus, nisi
non solum credentes et non credentes ingemiscunt electis qui et filii Dei erant sicut Joannes dicit : Cha-
et dolent in prxsenti vila, sed et nosipsi, subaudis rissimi, filii Dei sumus modo in spe, et nondum ap-
apostoli, qui perfeelionis fidei sumus, primilias svi- paruit quid erimus in re (I Joan. m). Scimus aulem
ritus habentes, dolemus, et ipsi inlra nos geratmus quia, cum apparueril, similesei erimus, quoniam vi-
in corde et mente, suslinenles carceres, penuriam, debimus eum sicuti esl (Ibid.). Spe enim salvi faclL
egestates, multasque angusiias et afflicliones. Bene sumus ; siculi fides est credere ea qux non videmus,
et convenienter dicit : Non solum alii ingemiscunt, ita spes est exspectalio futurorum bonorum. Per
sed et nos ipsi aposloli primilias Spirilus sancli ha- passionem enim Christi rederapli sumus in spe,
bentes, quia sicut illos primos elegit Deus, ita primi per baptismum aulem accipiraus remissionem pec-
accipere meruerunt Spirilum sanctum in die resur- catorum, el filii Dei sumus in spe, non in re, quiai
rectionis, quando dixit eis : Accipile Spiritum san- needum apparet quales futuri sumus. Spes autem qua;
ctum (Joan. xx). Die quoque Penlecostes, quando videtur non esl spes, quasi dicerel : Illa res qux vide-
in linguis igneis venit super eos Spiritus sanctus ; tur non est spes ; nam quod videt quis, quid sperat ?
vel etiam primilias Spirilus dixit, id esl majora dona Illud quod videmus non speramus. Verbi gralia : vi-
435 HAYMONiSHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 436
deo te in prxsentia mea slare, non le spero ventu- A nostri. Deo ergo loquitur sine strepilu vocis cum no-
rum. bis tacere videtur, quia et videt cum non videatur, et
Si autem quod non videmus speramus, per patiën- hxc petit qux scit Deo Palri placere et nobis pro-
tium exspectamus, id est, non deftcimus. Inler spem desse : unius enim volunlatis esl ipse el Paler.
et rem média est patienlia, quia per paticnliam qua Scimus autem quoniam diligenlibus Deum omnia
sancti sustinent adversa hujus sxculi, non quxrentes coopernntur in bonum, his qui secundum propositum
in prxsenli mercedem, sperant se pervenire ad glo- vocati sunl sancti. Illi qui diligunt Deum, qui man-
riam xternam. data ejus custodiunt et servant, sicut Dominus dicit :
Similiter el Spirilus adjuvat infirmilalem noslram. Si quis diligit me, sermonem meum servabit (Joan.
Id est, sicut spes et patienlia adjuvant et sustinent xiv); hoc dicit quia diligentes Deum, et mandata
infirmitatem mentis nostrx, ita et Spirilus sanctus. ejus servantes, et qui secundum propositum sive prx-
Infirmilas autem animx est plerumque illa pelere destinationem omnipotentis Dei ad hoc vocati sunl,
qux nobis non conveniunl, sicut sequentia manife- ut sancle vivendo sancti sint : si quando aliquid
stant : nam quid oremus sicul oportet nescimus. Ple- inepie atque imperite conlra suam iiiililatem pe-
rumque dum volunius bona nobis petere, contraria lunt, sicul. et Paulus et filii Zehedxi, Deus omnipo-
el adversa petimus ; si nobis illa concederentur, sic- B lens cooperatur illis in bonum aut non dando quod
ut bealus Paulus contraria sibi petebat, quando pe- pelunt, aut etiam mulando aliud pro ipso quod pe-
tebat ferri a se spiritum tenlalionis et infirmita- lunt; neque imputât illis in peccatum, sed ea tribuit
tein. Si enim exaudirelur, forsitan revelalionum qux danda sunt Deum amantibus. Bene autem dicit
magniludine se exlollerel, et caderet in lapsum. Sic coopernntur, quia operantur illi qui petunt, cooperatur
etiam plerumque posili in prosperitale, peliraus Deus oninipotcns, implendo qux ad salulem illorum
illam nobis conservai'!, qux si semper nobis maneret, pertinent.
forsitan amore sui implicaret animiim nostrum. Si- Nam quos proescivit,subaudis esse créditants, et
militer, quando sumus posili in infirmitatc, causa in sua fide permansuros, illos et proedestinavit, sive
probalionis aut emendationis iinploramns liberari : prxlinivit et ordinavit conformes fieri imàginis Filii
qux si a nobis lollereliir, fortasse ad peccata prislina sui, id est similes fieri in gloria humanilalis Filii sui,
reverteremur aut remissius in bono opère laborare- qui reformavit corpus humilitatis nostrx, ut idem
mus. Ideoque nescimus orare sicut oportel, nisi Spi- Aposlolus alibi dicit : Configuratum corpori claritatis
rilu sancto docenle, sed ipse Spirilus sanctus postulat suoe(Philip, m). Licet enim in potenlia divinitatis
pro nobis gemilibus inenarrabilibus. Dicit beatus Ara- non simus xquales illi, tamen in gloria, el in immor-
brosius, ipiia si quando fidèles aliquid pelunt conlra 'G lalitate, el incorruptione erimus similes ei, quoniam
salulem suam per ignoranliam, non per jaclanliain, videbimuseumsicuti est (Uoan. ni) : vel certe ad hoc
Spirilus sanctus, qui unius subslanlix esl cura Pâtre prxdcslinavit eos conformes fieri imàginis Filii sui,
el Filio, inlerponit se in medio inler nos ci Deum ut sicut Christus peccatum non fecit, nec invenlus est
Palrem, et postulat pro nobis qua; utilia sunt, non dolus in ore ejus (I Petr. xxn), ita et illi qui fratres
cum impulsu aeris, neque cum sonilu, vel slrepitu voirait existera Domini Jesu Chrisli, non habeant
vocis, sed inenarrabiliier, sicut convenit ejus divini- volunlalem peccandi. Ut sil ipse primogenilus in mul-
lali, qux xqualis el consubstantialis esl Deo Palri-; tis fratribus. Omnis unigenitus potesl dici primoge-
el plerumque ea qux nos peliraus nobis contraria, nilus, non tamen omnis primogenilus dici potest
ipse mutai in melius, non dando quod peliraus. Po- unigenitus. Quicunque enim primus aperitvulvam ma-
slulare etiam dieitur pro nobis, secundum alios do- tris nascendo, nec habet alios fratres sequaces, et
clores, ac gemere,quia quosciinquegratia sua replet, primogenitus est, et unigenitus : qui vero primus
postulantes facit et gemenles pro suis realibus el alio- egreditur ab utero niaterno et habet postmodum fra-
rum ; vel quia diflerunlur a regno; qui.gemilus bene tres sequenles, solummodo primogenilus est. Filius
inenarrabiles dicuntur, quia nemo potest enarrarc autem Dei, Redemptor videlicet humani generis, si
"
quanlx compunctiones in cordibus fiilelium sint, vel digna consideratione perpendimus, tara secundum
quanta remuneralione digni sunl coram Deo. divinitatem, quam secundum humanitalem, et uni-
. Qui aulemscrukitur corda, scit quiddesideret Spi- genilus prxdicandus est el primogenilus. Unigenitus
rilus, quia secundum Deum postulai pro sanclis. Deus quidem est secundum divinitatem , quia in natura
Pater cum Filio suo, qui omnia arcana cordium et divinilalis non habel alios fratres ; primogenitus vero
secretorum, non solum hominum, sed el angelorum est, quia ante omnem creaturam non faclus, sed ge-
pénétrai scil quid desideret Spiritiissaiicliis,babitans nitus esl, sicut per Salomonem dicit : Ego sapienlia
in cordibus fidelium suorum, quia unius scientix ex ore Altissimi prodivi, primogenita ante omnem
sont, vel quid nos desiderare facial. Postulat quoque creaturam (Eccl. xxiv). Secundum humanitalem au-
secundum Deum pro sanctis, quoniam ea facit nos lem unigenitus quidem polest dici beaix Marix, et
postulare qux et Deo placeant et nobis utilia sint, primogenitus in multis fralribusadoptivis, quia ipse
ita ut dicamus posili in oratione : Deus xierue,qui abs- primus surrexit a mortuis, priraus ascendit ad coelos.
condiiorum et futurorum es cognilor, sicul scis no- Isti sunt fratres, de quibus ipse dixil ad Mariant:
bis necessariura esse et sicut tibi placel, miserere Vade ad fratres meos, et die eis (Joan. xx). Fralres
enim illius dicuniur omîtes fidèles in boc, quia homo A J ter sustinuit. Nolandum aulem quia hxc sententia se-
fieri dignalus est. Sed is qui frater nosler est secun- cundum beatum Auguslinum per iiilerrogaiionera et
dum carnem, ipse Dominus Deus nosler est secun- pencontalionein legi débet; et sicut ipse dicit, per-
dum divinitatem. contationi multa possunt responderi, interrogation
Quos autem proedeslinavit, sive prxfinivit secum autem aut affirmative débet responderi etiam aut
regnaturos in xterna beatitudine, lios et vocavit per négative; non pronuntiabilur ergo ita ut post per
se et per apostolos suos. Vocat quoque modo usque contentionem qua dicimus, 471115 accusabit adversus
ad finem judicii, et quos vocavit per gratiam suam electos Dei? illud quod sequitur, Deus qui justificat,
ut permanerenl in gloria secum, hos et justificavit enuntietur sono interrogantis,ut tacite respondealur,
per passionem suam, per baptismum et fidem exor- Non. Simililer illud quod sequitur, quis esl qui con-
natam bonis operibus, et justificabil usque ad finem demnet? percontando legendum est, ut subinferalur
sxculi. Quos aulem justificavit, illos el glorificavit. interrogando Christus Jésus qui morluus est, imo qui
Prxierito tempore utitur. Apostolus in hoc loco pro et resurrexit, et subintelligalu'r tacite, non. Et est
fuluro, in hoc quod dicit glorificavit, morera sacrsé sensus : Nunquid Chrislus, qui mortuus esl pro nobis
Scripturx tenens, qux sic solet narrare ratura et resurrexit, 111nobis vitam donaret, condemnabit
quasi prxterita. Illos enim quos vocavit, et juslifi- B 1 nos? Non utique, sed salvabit. Hoc vero quod sequi-
mil in prxsenli sxculo, hos glorificavit in die judi- tur, quis est ad dexleram Patris, qui etiam interpellât
rii : sicut idem Apostolus alias dicit : Cum Christus pro nobis, non jam interrogando, sed potius aflir-
apparuerit, tune et vos apparebilis cum illo in gloria mando pronuntiandum est. Quis est ad dexleram Dei,
(Colos. m). id esl in pleniludine et magniludine palernx ma-
Quid ergo dicemus ad hoec? subaudis qux modo jeslatis, qui eliam interpellât pro nobis Deum Palrem
diximus de vocatione, justificalione, et glorifiea- non voce, sed miseralione, dum quolidie hominem
lione, id est quam gratiarum aclionetn reddemus illi, quem assumpsit, et gravissimum genus mortis quod
qui gratis uuliisque meritis prxcedentibus antequara pro nobis sustinuit, vultui palerno offert, ut nostri
essemus nos, prxdestinavit regnaturos secum, ae misereatur.
postea vocavit et justificavit, ad ullimum etiam el Quis ergo nos separabil a charilate Chrisli? Ad su-
glorificabit. Taie est et illud Psalmistx : Quid retri- periora pertinet, ubi ait : JVonsunl condignoepassio-
buam Dominopro omnibus quoe retribuil mihi (Psal. nes hujus temporis ad fuiuram gloriam, quia omne
cxv)-* Polest et intelligi : Quid prxdestinationi Dei quod in prxsenli est, comparatione futurx glorix
conlradicere possumus, si omnes non prxdestinamur momenlaneum est : ideoque alloquitur Romanos ne
adhuc ut regnemus cum illo? Si Deus pro nobis, (C deficerent in tribulationibus : Videte Petrum, consi-
suhamtis est, vel pugilat qui prjîiîesliiiît, justificat derale Paulum ; ante poluil Nero illos occidere
et glorificat, quis, contra nos valet pugnare? Nul- quam a charitate Christi sejraigere; Stephanus lapi-
lus : neque diabolus, neque Nero, sive quilibet per- dibus ohruius, Louretiliits iistuialus, non potueruU a
sécuter. Chrislo separari • quoniam ita erant mente Deo co-
Qui etiam proprio Filio suo non pepercit, id est a pulati, ut insensibiles essent ad omnia loleranda
morte non servavit, sed pro nobis omnibus prxdesti- tormenta. Nunquid nos separabit tribulatio, an an-,
natis ad vilam xternam tradidit illum. Et ipse Pater gustia? Angustia dieitur omnis nécessitas, omnis-
tradidit Fiiium, quia tradi permisil, multisque moque indigentia : persecutio autem est vis mali. Nam
dis est ipse Filius traditus. Hoc verbum quod est persequi est aperte vim inferre. Periculum ? Pericu-
parcere aliquando significat dimittere, ul illud in lum in mullis rébus et in insidiis accipilur. Gladius?
Virgilio : Parce metu, Cytherea, id est dimitte me- Gladius vero potest significare quxlibet gênera sup-
um ; aliquando significat servare, sicut hic, qui pro- pliciorum. Famés el nuditas? Non poterant eos se-
fio Filio suo non pepercit : unde apes parex vocan- parare, quia habebant panem verum Christum, qui
tr, id est servalrices, quia servant sua mella. Quo- eos spiritaliter pascebat et vestiebat, sicut alibi Apo-
nido non eliam cum illo omnia nobis donavit ? Hoc " slolus ait : Quotquot in Christo baptizali estis, Chri-
ifaxime ad apostolos refertur, quibus ait Veritas : stum induistis (Gai. ni).
Cum sederit Filius hominis in sede majeslatis suoe, se- Quia propter te morlificamur tota die. Vox marty-
ebitiset vossuper duodecimsedes (Matth. xix) : potest rum ad Christum. Tota die «iicit, id est omni lempore
•ferri et ad omnes prxdeslinatos, qui in capite suo quandiu viviraus : quia qui perseveraverit usque in
C<-istoomnia possident, qux ipse possidet. Cum finem, coronabitur (Matth. x). Non enim sufficituno
el1aomnis creatura longe incomparabiliter distet a1. die pro Christo tribulationent pati, sed omni lempore,
F"'Dei, per quem facta sunt omnia (Joan. i), sii si necesse fuerit. Mstimati sumus sicut ovesoccisionis
Dev.pater in tantum nos dilexit, ut pro nobis tra- qux occiduntur sine reluctatione. Sicut oves non
der^llurn, utique poierit in nobis ista implere. reluctantur cum ad mortem ducuntur, ita el nos non
QuiccusabitadversuselectosDei?idesl : quissumet reluctemur, dura occisioni paramur.
accusvonemadversus electos Dei? Diabolus accusât Sed in his omnibus tribulationibus tormentisque
eleeiosgl, sicut accusavit beatum Job, sed meritum1 posili superamus et vinciraus propter eum qui dilexit
auxil, n, minuit, quia vir juslus, ejus adversa patien- nos, id est propter Christum qui nos dilexit usque ad
mortem, quia pro nobis est morluus, et qui nobis A crediderant erant Judxi credentes, quibus ista scrr
dixit : Nolite limere eos qui occidunt corpus, animam 'bebat : et quia erant qui dicerent Paulum non dili-
aulem non possunt occidere(Matth. x). gere genlem suam, eo quod evangelizaret gentibus,
Certus enim sum quia neque mors, qux injungilur juramento obligat asserens se diligere el amaregen-
corpori, poterit nos separare a charitate Chrisli. tem suam, unde et subjungit : Testimonium perki-
Non dixit opinor, sed certus sunt ; neque vita, sub- bentemihi conscienlia mea in Spirilu sancto, quoniam
audis prxsens qux in longinquum abnegationibus trislitia est mihi magna, etconlinuus dolor cordi meo.
Christi promiititur, et esl sensus : Si minatus fuerit Non dicit modica et parva tristitia mihi est, auttem-
mihi Nero mortem omnibus crudeliorem, aut vitam poraneus dolor subito accidens, subitoque recedens,
in prxsenli sxculo omnibus feliciorem, non poterit sed testatur magnam tristiliam et assiduura dolorem
me separare a fide Christi sed neque alios coaposto- sibi inesse pro fratribus suis, qui Fiiium Deiad se mis-
los meos ; neque angeli, subaudis maligni, qui trans- sura, non solum noluerunt suscipere, sed insuper de-
figurant se in angelos lucis; vel secundum illud : clamaverunt eum dignum morte, dicentes ad Pila-
Si angélus de coeloevangelizelvobis proeterquod nos tum : Crucifige, crucifige eum (Luc. xxix), reus est
evangelizamus, anaihema sit (Gai. i). Et est sensus : mortis. Quod dicit in Spiritu sancto, vel per Spiritum
Etsi angélus de coelo vellet me separare a charitate B sanctum, jurât sicut per Christum, id est Spiritum
Christi, quod fieri non potest, non posset me sepa- sanctum qui erat in mente illius, testera adhibet con-
rare. Neque principatus, id est contrarix potestales scientix sux, ipsa conscienlia testimonium sibi per-
dxmonum, qux aliis principantur, de quibus ipse hibente, quod nimium doleret de perditione fratrura
dicit in Epistola ad Ephesios ( cap. vi) : Non est no- suorum.
bis colluclatio adversus carnem et sanguinem, sed ad- Optabamenim,pro eo quodopto,eç/oanaihema esse
versus principes et potestales, adversus mundi redo- a Christo pro fratribus meis, qui sunl cognati mei se-
res tenebrarum harum. Nequevirlutes, contrarix dx- cundum carnem, qui sunt Jsraeliloe, id est de progenie
monum, qux sub ipsis principibus consistant. Ne- Israël. Unde venit tara subi a mutalio in animo
que inslanlia, id est prxsentia bona qux promittun- Apostoli ut optaret anaihema esse a Christo, quod
tur credentibus, vel mala quoeminanlur. Neque fu- in plerisque locispro separatione ponitur, cum paulo
lura, subaudis bona vel mala istius sxculi. Neque superius dixerit nullo modo se posse a charitate
eortitudo, id esl diabolus princeps dxmonum de quo Christi separari? Considerandumest quia anathema
dicilur : Cum forlis armalus custodil atrium suum varias habet significationes: ponitur enim pro sepa-
{Luc. xi). Neque allitudo, id est aslrologia. Neque ratione, sicut in ediclo Justiniani imperatoris dici-
profundum, id esl necromantia, qux inferiora in- C tur, et ubi ait idem Aposlolus : Si angélus de coelo
ferni scrutatur, per qux duo mulli avertebantur a evangelizelvobis proeterquamquod nos evangelizamus
fide. Et est sensus : Etiamsi omnes aslrologi et ma- vobis, anaihema sit (Gai. i), id est a Deo separatus.
thematici, hoc est astrorum conspectores, qui se fa- Ponitur et pro maledictione, ut in Canonibus habe-
lentur rationem siderura penetrare et cursus, vene- tur sxpissime : Si quis hoc velillud fecerit, anathema
rint contra nos; vel etiam illi qui pernecromantiam, sit, id esl raaledicius. Ponitur pro occisione corpo-
id est mortuorum resiiscilaiionent, animas ab infe- rali, ut hic, quod taie est ac diceret : Oplabam ego
ris revocant, sicut mulier illa pythonissa revocavit interfici a Christo corpore, et hoc est quod dicit se-
animam Samuelis, nequaquam poterunt nos sepa- cundum carnem. Poterat aliquis dicere : O béate
rare a charitate Christi ; neque creatura alia, id est Apostole, quare optabas inierfici secundum carnem?
si aliqua creatura est sursum, aut deorsum, prxter Ad hoc subintulitipse":Utfratresmei,qui sunl cognati
istasquas dixi, nec ipsa poterit nos separarem aliam mei secundum carnem, salvi fièrent, et viverent
parlera. Vel secundum Gregorium, alia creatura in- mente Deo. Dicendo vero, qui sunt cognati mei se-
telligitur hic homo qui se potest a charitate Dei secundum carnem, ostendit non esse illos sibi cogna-
parare maie vivendo. Et esl sensus • Neque alia tos integritate fidei, et devotionementis. Imitatus es
crealura quant nos ipsi poterit nos separare a chari- " autem Apostolus in hoc loco charitatem et factun.
late Dei, quoeest in Chrislo Jesu ; nos tum possumus Moysi legislaloris : cui cum dixisset Dominus : De-
nos separare ab ea maie vivendo. Menles enim san- scende, peccavitpopulus tuus, et dimitte me utdeleam
clorum ita sunt Deo, qui summus spiritus esl, per eos, et faciam te in gentem magnam (Exod. xxxn),
charitalem conjunclx, ut inter illas el Deum nulla ait, nimia charitate ductus : Aut dimitte eis han
crealura sit média : quia quiadbxret Deo unus spi- noxam, aut dele me de libro tuo (Ibid.). Vidensqi
ritus est. Dominus ejus charitatem erga populum, ait : iV«
delebo te de libro meo, sed dimisi juxta verbum lu*
CAPUT IX.
(Num. xiv). Ita et Apostolus volens magis Chi^°
Veritatemdico in Christo Jesu, id esl per Chri- placere, hoc loquebatur charitate cogenle de o1
slum, non mentior. Necessilale cogenle sxpe jura- sione corporis sui, cum nullo modo optaret mtis
bat Aposlolus, non agens contra Domini prxceptum, affectu separari a Chrislo.
et quia dicturus erat rem per.e incredibilem, ideo Quorum adopiioet filiorum, id est eleclio ir°m»
iurav't necessitatecogente. Nam inter Romanos qui clectio filiorum esl, quia ex ipsis adoptali so fi,"f
et ipse populus vocabatur Filius Dei. Unde dicilur A tuo benedicentur omnes gentes, id est non qui
ad Pharaonem : Filius meus primogenilus Israël filii carnis, hi filii Dei, sed qui filii sunt pro-
'
(Exod. iv), et per Isaiam : Filios genui el exaltavi missionis, oestimantur in semine. Licet Judxi in in-
(Isa. i), gloria erat illis, quod de omnibus genlibus fidelitaie permanentes, filii sunt Abrahx per natu-
in peculiarem Dei plebem sunt electi. Illis eliam est ram carnis, quia de prosapia illius descenderunt, ta-
Testamentum Vêtus datum : vel (sicut quidam co- men non sunt ideo filii Dei, quoniam dégénères sunt
dic'es habent) Teslamenta, Vêtus scilicet et Novum, a fide et operibus Abrahx, neque perlinel ad eos
si voluerinl credere, Testamentum enim Novum da- aliquid ex dono benediclionis spiritalis, qux facta est
tum est illis, ut a servitute legis transirent ad liber- ad Abraham de Christo et raultiludine credentium.
tatem gralix Chrisli. Et legislatio, id esl datio ad Gentiles vero qui sunt filii promissions, repulanlnr
eos pertinet, quia lex per Moysen eis data est. Et in semine Abrahx, id est in Chrislo, quoniam fidem
obsequium, cultus videlicet divinx religionis, qui est el opéra Abrahx imitantur. Promissions aulem fi-
illis traditus. Promissa quoque Christo et de redem- lii appellanlur gentiles, propter promissionem scili-
plione ipsorum : et vita xterna illis data sunt, ut cet qux facta est de eis ad Abraham, cui dicilur : 7n
quidquid promissum est patribus, compleretur in semine tuo benedicenturomnes gentes. In figura igi-
filiis. B tur gentilis populi prxcessit lsaac. Quapropler licet
Quorum patres, subaudis fuerunt Abraham, lsaac noncredantomnes Judxi, tamen verum est quod pro-
et Jacob, ex quibus patribus, vel Judxis est Christus missum est Abrahx: in lsaac vocabilur tibi semen, id
natus secundum carnem, non secundum divinitatem, est in his qui tibi promittuntur filii futuri : sicut
qui est super omniaDeus benedictus in soecula. Chri- promissum est lsaac : ponitque exemplum.
stus, Deusel homo est : et secundum quod homo est, Promissionis, inquit, verbum hoc est. Secundum
ex ipsis carnem assumpsil • et inter omnia fuit : se- tempus hoc veniam : per angelum scilicet veniam, id
cundum quod Deus est, a Deo Pâtre ante sxcula ge- est apparebo. Et erit Saroe filius. Igitur sicut lsaac
nitus, est supra omnia potentia Divinitatis. Noian- per promissionem qua dicilur : in lsaac vocabilur
dum autem, quia cum esset locutus de abjectione tibi semen, sic gentilis populus sectando fidemet ve-
parentum suorum, non murmurando, neque repre- stigia Abrahx, per promissionem qux facta est ad
hendendo judicium Dei lalia prosecutus est, sed po- illum, benediclionis gratiam consequi meretur.
tius benedixit illum, pro certo sciens justo judicio Non solum autem illi, sed et Rebecca ex uno con-
cnncta ab illo moderari ac disponi, unde et subdil : cubitu habens lsaac patris nostri. Ordo verborum
Non autem quod ezciderit verbum Dei ; et est est pariterque sensuum : Non solum illi duo filii
sensus : Quamvis mullitudo Judxorum paren- C Abrahx lsaac et Ismael figurant tenuerunt duorum
tum meorum infidelitatis errore remansisset, no- populorum, fidelium et infidelium, verumetiam Re-
lens in Christum credere, non ïamen ideo dico quod becca lypum credentium et reproborum gessit in
evanuerit, aut annullata sit promissio Dei, qux fa- duobus filiis sitis, Jacob etEsan,.habens illos ex uno
cta est ad Abraham, quod in semine ejus benedicen- concubilu patris nostri lsaac. Nec vacat quod ait :
tur omnes génies (Gen. xn), quoniam in illis est Ex uno concubilu. Ne forte enim dicere posset Ja-
adimpleta qui crediderunt, tam ex Judxis qui ex cob : Quando me genuit pater meus, boni animi et
genlibus, et qui adhuc credituri sunt. Non enim om- bonx voluntatis erat, quando vero fralrem meum
nes qui ex Israël sunt hi sunt Israelitoe, Jacob et Esau genuit, malx voluntatis erat, ideoque bonitas
Israël nomina unius hominis fuerunt. Non aulem ejus per semen illius diffusa est in me, malitia ail-
omnes qui ex stirpe illius descenderunt, omnes viri lent in fralrem meum. Aut etiam, ne aliquis homi-
Israeliix sunt, id est videntes Deum mente, quia num ita dicere posset, ait Apostolus, ex uno con-
mente et fide Deum non cernunt. Itaque Israël in cubitu genitos esse illos duos : ostendens ex vocan-
spiritalera et carnalem dividitur. Judxi credentes, tis dono unum dilectam, alterura ex justo judicio
filii sunt Israël et Abrahx secundum carnem, et se- odio habitant. Nam omnes ab Adx descendenles pro-
cundum fidem non credentes vero : etsi sunt carne " sapia filii nascuntur peccati, ideoque damnatione
filii Israël, sed non tamen Spirilu. Gentiles aulem, digni. Si qui vero liberantur, bonitas et gratia Dei
licet carne non sint filii Israël, tamen fide et mente est, et non eorum retributio raerilorum.
sunt filii Israël et Abrahx, quia Deum mente con- Cum nali nondum fuissent, illi duo Jacob el Esau,
terapian tur aut aliquid egissent boniaut mali, ul secundumele-
Neque qui semensunt Aoranoe omnes filii, sed de ctionem operum illorum propositum seu prxordina-
solo lsaac diclum est : In lsaac vocabilur tibi semen. tio Dei maneret non ex operibus illorum qux nulla
Ismael quidem ex semine Abrahx fuit, et tamen non erant, sed ex vacante diclum est ei, quia major ser-
coinpuiatur ejus filius esse. Et sicut non omnes fi-. viet minori. Ex vocante dicil, id est ex dono omnipo-
lii Abrahx secundum carnem, ejus dicuntur filii, sed tentis Dei qui illos vocavit, dictant est Rebeccx,
semen ejus in lsaac stabilitur : ila modo non omnes quod Esau major natu servitutis obsequium minori
qui ex ejus slirpe per lsaac descenderunt, ejus filii esset redditurus (Gen. xxv), hoc est Jacob. Et ila
reputanlur, sed qui habent fidem ejus, et credunt evenii. Nam sicut in libris Regum llegitur :
iu Christum, de quo prxdiclunt est : In semine lemporibus David et Salomonis aliorumque regum
servivit lsraeli usque ad illud lempus, quando (sicut jA et perfeclio operis a Deo eis datur ? Cui responden-
in eodem volumine legitur) prxparavil se Edom ne dum esl idcirco electos dignos esse remuneratione,
esset sub Juda, quod utique prxdictura ei fuerat ab quia statim ut sentirait se a Dei gratia prxveniri,
lsaac paire suo. Veniet,inquit, tempus cum exculies lotis nisibus laborant voluntali illius obsecundando
jugum illius de cervice tua (Gen. xxvn). Quis homi- obedire.
num potest enarrare quare Deus omnipotens elege- Dicit enim Scriptura Pharaoni. Non Scriplura per
iit Jacob anlequam nasceretur, et reprobaverit Esau se loquitur, sed alius per eam, sicut hic loquitur
cum nec ille nec iste bonum aliquid vel malum poterat Deus : Quia in hoc ipsum excitavit le, id est duri-
implere, nisi quia in islo, id est in Jacob, gratiam tiara cordis tui propler hoc aliis nianifestavi, ul
suam et misericordiam exhibuit, et in Esau juslum osiendam in te virtutem meam, sive potentiara , ut
judicium suum implevit. Nam cum Rebecca jam ha- annuntietur nomen meum, id est divinilalis mex,
beret conceptuin in utero, et iret ut Dorainum con- in universa terra. Ita modo sit. In universa enim
suleret, aul per Melchisedechsacerdolem Dei summi, terra , el per quadrifidum orbem annuntiatur no-
aut per alium quemlibet, per quem Deus tune tempo- men divinilalis ejus , quia pêne ubique liber Exo-
ris responsa dabat, diclum «st ci ex vocante Deo : dus rccilalur : Antequam excilaretur Pharao dé-
Duo filii in utero tuo sunt et duo populi, majorque 1fi cem plagis a Deo quasi dorraiebat , et excitalus
serviet minori ; ergo sicut non fuit propositum Deo : cujus malitix essel cor ejus hominibus ignoranti-
el prxdestinalio secundum eleclionem boni meriti bus manifestatiim est, unde dicit Dominus : Excilavi
Jacob, ila et elcclio gentium non fuit secundum te pulsando decem plagis, id est nianifestavi raali-
eleclionem meritorum, sed secundum gratiam et tiam cordis tui, qux me non latebat; unde excilatus
prxdestinalionem Dei. Quapropter quare Jacob sine ait : Deum ignoro, el Israël non dimiltam (Exod. v).
operibus bonis electus sit, Esau vero abs malis ope- Et quia pro sua malitia ignorabat Deum, induravit
ribus odio habitas, soli Dec nolum est qui omnia Deus cor illius (Exod. xiv) , id est non emollivit,
novit antequam fiant : cujus judicia semper jusla merilis ejus boc exigentibus. Sed quxrit aliquis
sunt quare perdiderit Deus aul Pharaônem cura exercitu
Sicul scriptum est in Malachia propheta : Jacob suo, aul Sodomitas, aul eos qui in diluvio perie-
dilexi, Esau odio habui. Cum dicit Scriptura : Nihil runt? Cui respondendura est, quia eorum malitia
odisti eorum qux fecisti : et quia vidil Deus cuncta jam erat consummata excedens modum peccandi :
qux fecil, el erani valde bona, quxstio orilur quare et ideo justo Dei judicio erat punienda. Sic unus-
dicitui odio habere Esau. Qux ita solvitur, quia non quisque peccalor divinitas punilur modo, fine pecca-
odit naturam quam fecit : sed peccatum et vitium " lorum compléta; de quo ait Dominus ad Abraham :
quod non fecil, Jacob autem dilexit sua raisericor- Non sunt compléta peccata Amorrhxorum (Gen. xv),
dia gratuita. Esau odio habuit justo judicio : et cum el ad Judxos : Impiété mensuram palrum vestrorum
ambo originali peccato maculati essent, quod unum (Matth. xxii). Verum , quia Deus manifestavit ma-
dilexit : ejus misericordia fuit, quod vero reproba- liliain Pharaonis, cor illius non emolliendo, non in
vil alterum, juslum judicium ejus exstilit. Deum reflectitur, qui malum non operatur, sed ipsi
Quid ergo dicemus? Nunquidiniquilas apud Deum? Pharaoni malum suum quod fecit, proprie depifta-
Subaudis quia Jacob per misericordiam suam ditur. Verbi gratia, sicut si fuerint duo vasa, iraiim
lexit, et Esau justo suo judicio reprobavit, et qui balsanto plénum, aliud stercore, si quis ea agitaverit
unum diligit, alterum odit. Absitut ipse iniquus di- vel ventilaverit, non est auctor odoris vel feloris, sic
catur. Deus qui letigit suis plagis Pharaônem, non est au-
Moysienim dicit : Misereborcui misereor, el mise- ctor -malitix ejus. Ob duas causas autem percussus
ricordiam proeslabo, cui miserebor. Orflo iste est : est Pharaon cura suo exercitu, et in mari submer-
Cujus misereor, vocando eum ad fuient meam mise- sus, videlicet ut eorum malitia puniretur qux erat
rebor, fidem meam illi dando ut credatin me, et cu- mulliplicala, et Israelilicis lerror incuterelur, quo
jus fuero misertus, ut credat in me misericordiam limèrent peccare, ne similia paterentur, scientes
prxstabo illi, injuste vivat, el misericors sit, perse- iniquitatem a Deo damnari. Dicit enim : ut osiendam
verelque in bonis operibus pro quibus prxmium ac- in te virlulem meam, scilicet per signa et supplicia,
cipiat. et ut annuntietur nomen meum in universa terra.
Igilur non volenlis, subaudis est voluntas, neque Ubique enim Deus magnus prxdicatur , qui Pharaô-
currentis cursus, sed miserenlis est Dei misericordia nem cura curribus el equitibus suis submersil in
ut dcl homini bonum velle, facere, perseverare. Non mare.
suiïîcit sola bona voluntas hominis, nisi eliara per- Ergo subaudis, si volentis non est voluntas : ne-
veniat cum misericordia Dei ad hoc, ut det illi bo- que currentis cursus, sed miserentis Dei est mise-
num velle, el bonum idipsum perficere , juxta quod ricordia : cujus vult miseretur, sicut Israelitis, quos
Psalmista dicil : Misericordia ejus proevenietme, et eripuit non eorum meritis, sed respecta sux pieta-
misericordia ejus subsequetur me (Psal. LXIH).Sed tis. Neque enim Israelitx in Êgypto aliquod bonum
hic fortasse quxrit aliquis : Ut quid remunerantur fecerant pro quo liberari meruerint, et quem vult
electi, vel quid prxraii merentur, si et voluntas bona, indurat, id est indurari permittil, el in durilia sud
i!5 - EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 440
deserit, sicut Pharaonent et exercilum ejus. Hoc A ricordix sux ; vocavit et nos de sxculo inaligno, id
quod Deus misericordia sua plagas suspendebat in est vasa raisericordix sux. Omîtes homines post
Pharaone, indurabat cor ejus. prxvaricaiionem Adx peccatores nascuntur, et
Dicis itaque mihi : Quid adhuc querilur? id est damnatione digni, atque secundum meritum suum
quid adhuc causatur humana fragilitas, quod Deus debuerant omnes perire. Quod vero pauci salvari
cujus vult miseretur, et quem vult indurat. Volun- merentur, qui de vasis irx in vasa raisericordix
tuti enim ejus quid resistil ? Quod quorumdant mise- transferuntur, ideo fit ut misericordia appareat
retur, bonitas et gralia ejus est, quod quosdam dam- aiicloris in bis qui a morte xterna liberanlur, et
nât, juslum suum judicium ostendit, quia omnes su- quod plures sunl qui pereunt remanendo in vasis
mus filii irx, antequam renascamur ex aqua et Spi- irx, peccatis pmepedientibus,indiciuin est merilo om-
ritu sancto (Joan. ni). nes debuisse perire, ac per hoc justum judicium se-
O homo, lu quis es qui respondeas Deo ? Hominem cundum merila manet in eis. Verum quia Judxi ex-
vocat humana lantummodo sapientem et Dei judi- cludebant gentiles a fide Christi, dicentes eos non
cium reprehendere nitentem. Nunquid dicit figmen- posse salvari, subdit Apostolus : non solum ex Ju-
lum, id est vas ex lulo fictum, ei qui se finxit. Quid doeis,vocavil ad fidem suam, sed etiam ex gentibus.
me fecisti sic? id est quid me fecisti sic in hanc par- B Sicut in Osée dicil : Vocabo non plebem meam, id
vitatem, vel ad hoc vile ministcrium? est gentes , plebem meam , ut sint plebs mea : hoc
Annon habet potestatem figulus luli, ex eadem secundum beatum Hieronymum, secundum beatum
massa facere aliud quidem vas in honorem, quo mi- Augiistiniiin vero potest et de Judxis intelligi qui
nislretur cibus ve! polus qui transeat in usus régis ; facti sunt non plebs Dei, quando recesserunt a
aliud vero in contumeliam? id est, in vile oflicium, Deo , el respuerunt Christum dicentes : Nescimus
videlicet ad opus coquinx , ubi coquunlur carnes. unde sit (Joan. îx). Sicut habemus in psalmo : Filii
Sic omnipotens Deus figulus humani generis, ex alieni menlili sunt mihi (Psal. xvn). Qui postmodum
massa peccati et perdilionis, id esl ex massa hu- facti sunt plebs Christi, quando una die erediderunt
mani generis habet poteslatem aliud vas in honorem iria millia , altéra die quinque millia, et deinceps
facere, id est unum ad hoc creare, ut ipse honore- mulla millia (Act. n), et non misericordiam consecu-
tarin illo, et honoreteiim vocando ad fidem suam, lam, in iiifidelitale inanendo , misericordiam conse-
et salvando ad vitam ; aliud vero in contumeliam, culam, effectam fidelem.
id est reprobos, propter ncquitiam suam justo judicio El erit in loco, ubi diclum est eis : Non plebs mea
pcrdere. Ex corrupia enim massa , omnia corrupta vos, ibi vocabuntur filii Dei vivi. Genlibus infidelitate
sunt vasa. Si aulem ingcnio artis sux figulus qux- C depressis, dicebatur eis a Deo por prophelas, quod
dam ex illis excoquendo per ignem a vilio niassx non essent plebs ejus : quoniam licet per condilio-
purilicaverit, nunquid in his inagnificari non po- nem creatura Dei essent, non erant tamen plebs
lest? Quodautem quxdam inipurificata dimillil, non ejus por gratiam. Postqua»i aulem ad fidem véné-
redarguendus est quia in sua potestate subsistit. rant in loco, id est in loto mundo, ubi dicebatur eis
Sua enim est massa. antequam in Deum erederent : Non plebs mea vos,
Quod si Deusvolensosiendere hum el netam facere ibi modo vocantur filii Dei vivi, non per naturam,
polentiam suam, sustinuit in multa patienlia vasa sed per adoptionem. Quotquot autem, ait Evangeli-
iroeapta in inleritum ; subaudis, tu quis es qui re- sta, crediderunl in eum, dédit eis potestatem filios
spondeas Deo? Volens Deusostendere irant, id est Dei fieri (Joan. i). Et bene dicit, Dei vivi, ad distin-
vindictam suam in Pharaonent et yEgyptios, in Sodo- ctionem morluorum deorum, quos ipsi antea cole-
milas_et diluvio perditos, et notant facere potentiam bant. Potest intelligi simililer et de Judxis, uuo
suam liberando Hebrxos, sustinuit in multa patien- apertum est.
lia vasa irx, id est jEgyptios per plagas exspeclando Isaias autem clamai pro Israël, id est causa Israe-
ad poenilentiam, quas non pariter effudit. Apta enim lis, si fuerit numerus filiorum Israël, tanquam arena
in inleritum appellat Êgyptios, ^jui se prxparave- " maris, reliquioesalvoefient. Sicut hominibus incogni-
rant atque aplaveranl xlernx perditioni maie vitos esl arenx maris numerus, ita et prx multitudine
vendo. Ad hxc poterat aliquis Apostolo objicere : sui, iniiumerabilis factus est populus Israeliticus.
Ut quid perdidit illos, et salvavit Judxos ? Cui ille Quibus sic multiplicatis, el oneribus peccatorum
obviât respondendo, dicens : prxgravalis, reliquix salvx tantum factx sunt, id
Ut ostenderetdivitias glorioesuoe,quious glorifice- est apostoli et exteri qui erediderunt ex eis.
tur, in vasa misericordioe,id esl Hebrxos, quos proe- Verbum enim consummans, id est perficiens, et
paravit in gloriam suant, ut in eis glorificelur et perfeclionem continens , et abbrevians in oequitate:
laudetar, qui eripiens illos de yEgypto, inimicis eo- quia verbum breviatum faciel Dominussuper terram.
rum interfectis, mare Rubrum transduxil, et repro- Tribus modis inlelligitur verbum perficiens omnia,
niissionis terram tradidit. et abbreviatuni in veritate , verbum brevialum esl,
Quos et vocavit, id est quos vocavit ad fidem suam, de quo dicit Do niniis : Diliges DorninumDeum tuum
sicut et nos apostolos aliosqiie credentes ex eadem ex loto corde tuo, el ex lola anima tua, et ex tota mente
plèbe: Vocavit quoque illos de .flSgyptogratia mise- tua, et proximum tuum sicut teipsum (Deut. vi). In
447 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. Ui
bis duobus mandatis, tola lex pendet etproplteix. tA Christum, qui idcirco lapis offensionis vocatur, quia
Vel verbum breviatum potest intelligi symbolum mox ut nalus est, offenderunt in eum Herodes et
apostolorum ubi fides contineiur^qux per diversa Judxi , necantes pro eo parvulos (Mallh. xtv) :
volnmina prxdicatur , seu quatuor libri Evangelii deinde (sicul Evangelium narrai) scandalizabantur in
comparalione legis et prophetaram. Verbum bre- eo : et multi discipulorum, ejus audientes verbum,
vialum polest dici et perfeclionem continens. scandalizati sunl, et jam non arabulabant Cum illo,
Et sicut proedixit Isaias : Nisi Dominus sabaolh et insuper in passione ejus discipuli relicto eo fu-
reliquisset nobis semen, apostolis scilicet, qui semi- gerunt (Matth. xxvi) : omnis qui crédit in eum, id
nati sunt per universum orbem, ntissi a Christo, et est in Christum, qui unius essentix esl cum Pâtre
fructum multiplicaverunt credentium animaruni, et Spiritu sancto, et prxcepta illius custodierit, non
quasi Sodoma fuissemus el quasi Gomorrha similes confundelur, id est non etubescet in sententia qua
facti essemus. Nisi aposloli qui exstiterunt semen damnabuntur reprobi et infidèles, audientes ah illo:
totius messis credentium, seminati a Domino per Ite, matedicti, in ignem oelernnm, sed polius Ixla-
universum orbem, credidissent in illum, sicut Sodo- bitur, audiens ab illo cura electis exteris : Venite,
uiilx et Gomorrilhx uno perierunt inlerilu et mo- benedicliPatris mei, percipite regnum quod vobispa-
rnento (Gen. xiv), ita omnes Judxi uno tempore in- B rulum esl ab origine mundi (Mallh. xxv). Et quia po-
fidelilalis peccato perditi fuissent. Aposiolorum terat aliquis objicere Apostolo quare non oras pro
enim doctrinx multi poslmodum erediderunt ex Ju- incredulis tux gentis, vel etiam ne superbirenl gen
dxis qui périssent, nisi aposlolicura semen mansis- tiles el despicerent Judxos, subdit Aposlolus •
set. Aliter Ambrosius hoc semen intelligit Christum
CAPUT X.
qui nisi a Paire servatus fuisset périssent Judxi,
périssent apostoli qui relicto eo fugerunt, perissemus Fratres, qui mecum in Chrislum credilis, voluntas
et nos. quidem cordis mei, et obsecralio ad Deum, fit pro
Quid ergo dicemus? Hoc dicemus, quod gentesquoe illis in salulem, pro Judxis scilicet incredulis, ul sal-
non sectabanlur justitiam, legis circumcisionem vide- ventur : ubi demonstrat, quoniam si ex operibus le-
licet, olium sabbali, victimas légales, apprehende- gis quis poluisset justificari, et pro illis mereretur
runt justitiam, fidei Evangelicx; unde subdit : justi- ad fidem Christi pervenire, omnes illi vocati essent
tiam autem, dico apprehendisse gentes, quoe ex fide et salvali, gentiles aulem qui legem ignorabanl, a
est ; quia fides Chrisli justificat credentes : dura in sainte fuissent alieni. Salus ergo gratis a Deoda-
ea baptizanlur, et fructus justitix ac fidei operan- tai', et non ab homine meretur, id est fides Chrisli
tur, vel certe, justitiam, possumus hic alio modo in- C qua salvaraur.
telligere Christum, qui factus est nobis justilia et Testimonium enim perhibeo illis, quod oemulnlionem
redemptio a Deo Pâtre, sicut Apostolus alias ait quidem Dei, id est zelum amoris Dei, habent, sicut et
(Ephes. i), quia per illum justificat Deus Pater ego ante conversionem habebant, sed non secundum
omnipotens omnes in se credenles. Hanc justitiam scienliam Dei. Slultum esl enim legem per servum
apprehenderunt gentes, non loco ei appropinquando, dalam venerari, et Evangelium quod datum est per
sed fide credendo, quoniam fide acceditur ad eam ; Dorninum persequi. Slullinn est eliam Palrem con-
unde et appellalur juslitia ex fide. fileri, et Fiiium negare. lu hoc siquidem Judxi
Israël vero sectando legem justitioe, id est, obser- scientiam Dei non habebant, quia ila volebant ad-
vantiam legalem per quam se juslificari posse puta- bxrere legi per servum datx, ut gratiam respuerent
bat sine fide Christi, in legemjustitioe, id esl in le- Evangelii a Domino datam, et persequeralo Fiiium,
gem Evangelii ubi justifleatur homo per fidem Chri- Deo Palri se placere putarent. Hoc autem dicilur
sti, non pervenit. Legem autem justilix non imme- de illis qui ignoranlia lenebanliir, de quibus Veritas
rilo dicimus observantiam designare legis Moysi, ait : Venit hora ut omnis qui inlerficil vos, arbilretur
quia qui suo tempore eam custodiebant jusli puta- se obsequiumproestare Deo (Joan. xvi). Sic et Peirus
bantur : sicut ete contra non cuslodientes velut inju- u ail : Scio (inquit), fratres, quia per ignoranliam fecislis
sli damnabanlur. malum hoc (Act. m). Dum enim multi Judxorum
Quare ? Subaudis non pervenit Israël in legem ju- apostolos Christi persequerentur, arbitrabantur se
slilix, quia non ex fide Christi volait salvari, sed per hoc placere Deo. Al contra multi scientes nega-
quasi ex operibus legis : offenderunt enim in lapidem verunt Christum, sicut Scribx et Pharisxi,
offensionis, id est in Chrislum nolenies in eum cre- Ignorantes enim Dei justitiam, non qua ipse ju-
dere, sed dixerunt : Non habemus regem nisi Coesa- stus esl essentialiler, sed Chrislum cujus fide justi-
rem ; crucifige (Joan. xix) istum. Qui lapis bene ficamur cum bonis operibus, et justitiam suam volen-
appellalur, propter firmilalem fidei. Et sicut esl lates statuere, legem scilicet, per quam se pulaban';
pis salulis et firmamenti illis qui erediderunt in posse juslificari sine gratia Christi, justitioe Dei non
eum, ila est lapis offensionis hit qui eum respuunt. sunt subjecti. Nolentcs se subdere fidei Christi et
Sicut scriptum est in Isaia : Ecce pono in Sion la- Evangelio ejus. Etcnim quia legis operibus nemo
pidem offensionis, et pelram scandali. Quod ila esl perfectejuslifica!;atur, misit Deus Fiiium suum qiw
ac si diceret : Ecce mittam in populum Judxorum prxcepta justitix, qux Evangelia vocantur nobis Ira-
didit, et in ipso perfectionem justitix nobis exhibuit, A fuluro prxdixil, Paulus apostoras verba ejus ad Cltri"
cujus fidei gralia perfectionem consequi merereraur. stuni relulit, afferens illum boc dixisse per Moysen,
Et quia Judxi justitiam suam quxsierunt statuera, qui est justilia vera. Quibus verbis instruit nos, ne
id est legis justitiam sibi putaverunt suûicere, justi- dicamus in corde nostro, et pulemus Christum lo-
lix Dei, id est Christo el fidei illius alque Evange- calem esse, ut in aliquo loco coniineatur, sed po-
licx doctrinx noluerunt colla submiltere. tius credamus illum secundum divinitatis plenitudi-
Finis enim Legis, Christus esl, ad justitiam omni nem ubique esse, ac per omnia diffusum cum Paire
crcdenli. Est frais qui pro consumplione accipilur, et Spirilu sancto, juxla quod Deus Pater per Jerc-
sicut tune, quando dicimus : Finila est coena, id est miampropbetain dicit: Coelumet terram egoimpleo
consumpla esl ; etiam quandoque pro consumma- (Jer. xxm). Ideoque enim non concluditur loco, quia
tioneet perfectione, sicut tune quando dicimus :Finila in eo consislit omnis locus. Prxsidendo siquidem
est tela, hoc est perfecta et consummata. Secun- suslinetomnia, sustinendo prxsidet, implendocircum-
dum hune sensum dicilur Chrislus finis esse legis, dat, circumdando implet. In verbis ergo AposloR
non consumptio, sed completio et consummatio legis sensus hujusmodi est : Ne dixeris in corde tuo, o
et Prophetarura, ad justitiam omni credenti. Comple- quicunque es, quis ascendet in coelum? id est, non
tio legis et prophetarum ipse est, quia omnia qux g credas Christum localem esse, ul credas illum post
Lex et prophetx verbis etmysteriis de ipso prxdixe- ascensionem ila esse in coelo, ut non sit in terra :
rant, per semetipsum complevit. Unde pendens in aut ila esse deorsum in abysso apud inferos, ut le
cruce, ait : Consummalumest (Joan. xix). Quod qui sursura positum ignoret, sed crede illum ubique
crédit et confiletur justificatur, si tamen opéra esse prxsentem secundum divinitatem, sicut de eo
digna fide fecerit. Hoc aulem distat inter officiumet dicilur : Sapienlia attingit a fine ubique ad finem
finem."Quod oflicium est ipsa res qux agilur ; finis fortiler, et disponit omniasuaviter(Sap. vin). Ne dixe-
vero, ipsum propler quod agilur. Oflicium, lex et ris ergo, o homo, quis ascendet in coelum, ut inde
propheix, finis Christus, propter quem omnia ilia Christum deducat mihi, qui me doceat, saltem in
prxcesserunt. corde noli dicere hoc, quia hic est Christus et ubi
Moyses enim ille scripsit, quoniam justitiam quoe que. Nanvin terra erat et dicebat: Nemo ascendit
ex lege est qui fecerit homo , vivet in ea : subaudis in coelum,nisi Filius hominis qui est in coelo(Joan.
juslitia. Vel, sicut quidam codices habent : vivet ;n m), quomodo non magis cura sit in coelo, est et in
eis, subaudis mandatis el prxceptis. Legem posuit terra ? Aut quis descendet in abyssum ? subdit Apo-
pro operibus Legis, id esl circumcisione, olio sab- slolus ex suo : Hoc est Christum ex mortuis- revo-
biîi, cxlerisque legalibus operibus. Juslitia qux ex IC care ; simililer et supra : hoc est Christum dedu-
lege esl, vivere hominem in se faciebat, quia non cere. Non necesse habes ab inferis Chrislum vocare,
inierficiebalur. Prxmiura ergo illius justitix nihil quem ubique prxsenlem debes agnoscere, unde dicit
aliud erat quant vita prxsens qux non tollebalur. ipsa Scriptura Deuteronoraii : Prope esl verbum in
Vivet in ea dicit, id est raorlem prxsentem evadet : ore tuo et in corde luo (Dent. xxx). Verbum hic sirn-
Si quis vero spiritualiler eaqux lex prxcipit imple- pliciter possumus intelligere, Si volumus verbum le-
verit, licet in prxsenli tempore non reraunerelur, gis, quod illi in ore habebant assidue illud legendo,
in futuro tamen rémunérations causa vilain xter- in corde quoque jugiter meditando, ac memorix
nam, id est prxsenlissimum omnipotentis Dei vul- comraendando. Altiori autem sensu verbum istud
tum accipiet. est, de quo Joannes ait : In principio erat Verbum,
Quoe autem ex fide est justilia, sic dicit. Justitiam et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum
liic appellat Christum, qui per passionem suam et (Joan. t). Ergo quia Deus erat Verbum, prope erat
fideiu, juslificat in se credenles. Ista justilia Chri- in ore ei in corde illorum, utpole quod omnia re-
slus, qui est Verbum Dei Palris, sic dicit in Deulero- plet. Nam Jteatus Hieronymus dicit: Sicut vestis lo-
nomio per Moysen, quia ipse loquebatur per ora tum corpus hinc inde circumdat, ita Christus electos
prophelarum. Ne dixeris in corde tuo quis ascendetin D suosundique circumdando aniplectilur, imo amplius,
coelum? id est Chrislum deducere, aut quis descende! quoniam vestis lanlummodo exlrinsecus corpus cir-
in abyssum ? hoc est Christum ex mortuis revocare. cumdat, adhxrendo illi Christus vero est exterius in
Hxc verba sunt partira Moysi, parlim Aposloli. ore per confessionera , inlerius in corde per creduli-
Quando Moyses dédit Judxis legem, uixit eis : Ne talem, sicut hic dicilur, et alias, ubi dicit idem Apo-
dixeris in corde tuo, id est ne fingas in mente tua, stolus : In interiori homine habitare Christum per
quis ibil in coelum, ut inde mihi alïerat Dei manda- fidem in cordibus vestris (Ephes. m). Hoc est Ver-
tant ? Aut quis descende! in abyssum, ut inde mihi bum fidei quod proedicamus, nos aposloli. Hoc est
alïerat illud mandatum? Non esl necesse ut hoc la- Verbum, inquit, Filius, videlicet Dei Patris, in
liter quxras, quia : quem, secundum prxdicationem nostram, credere
Prope est verbum,id est mandatum legis. In ore oporiet.
tuo et in corde tuo, et in prxsenlia lua scriptum, vel Quia si confitearis in ore tuo Dorninum Jesum, et
eliara ipse Deus in corde luo et in ore docebit le, credideris in corde tuo quod Deus illum suscitavit a
Verum quia Moyses prophela exslitit, et multa de mortuis, salvus eris. id est. salulem consequeriç
xternam : ila tamen, ut justitix secteris opéra, quia A «Hnon audierunt : Audierunl aura corporis, sed non
non oporlel servum Dei nianere oliosuni. aura mentis, quas Dominus requirebal, inquiens :
Corde enim creditur ad justitiam, ore autem confes- Qui habet aures audiendi audiat (Luc. vm). Insuper
sio fit ad salulem. Prosequitur diligenlius quod supe- et averlerunt aures suas ne audirenl verba ejus,
rius de fide leligeral. Fides in corde locanda est, qux quando illo clamante in lemplo et dicenle : Si quis
Deum trinitalem habere in personis,el unitalem in silit, veniat ad me et bibat (Joan. vu), noluerunt ad
omnipolenlia majeslatis credat, filiunique huma- eum venire credendo. Ideoque non audierunt, quia
nalum : el secundum Evangelium ûrmiier teneal non fuerunt obedienles. Quomodoautem audient sine
genus humanum sanguine illius redemplum, et ea proedicanie? Hic ostendit, se suique similes coapo-
qua; circa liuinanitatem ejus sunt facta, deilice ex- stolos el prxdicalores ad prxdicàndum Judxi* esse
hibila non hxsilel. In ore eliara confessio débet niissos a Christo, quorum ministerio docerentur :
esse : quia fides cordis promenda esl officio oris. Illa sed illi persecuii sunl eos, expellentes eos a se, sicut
enim confessio fit ad salulem, si tamen exornala in Aclibusaposloloruni legitur, ubi et narraturquem-
fuerit bonis operibus per spatiuiu vilx. Nain aliter admodum eis Paulus dixerit : Vobisquidem oportebat
fuies sine operibus raorlua est (Jac. u). Non dicit de primum loqui verbum Dei : sed quia reptllitis illud,
salute corporis, qua poliuntur eliara qui non conlî- B ecceconvertimur ad gen'.es (Act. xiu). Hinc est quod
tentor Deum, sed de salule inlerioris hominis, id est subdit .
animx qux salvalurcoiilcssione verx fidei non tem- Quomodo aulem prxdicabunt eis prxdicalores
poraliter, sedxternalilcr, quoniam salushujusconfcs- verbum vitx, nisi millantur ? Et est sensus : Ipsi oc-
eionis sempiternalis est. ciderunt prxdicalores quosdam ad se niissos, sicut
Dicil enim Scriptura lsaix prophetx : Omnis qui Jacobum fralrem Joannis, et Slephanum : reliquos
crediderit in illum, id est in Christum, ea fidé vero flagellantes a se expulertint. Quodaulem dicit:
qux per dilecliouein operatur, non confundelur. Quomodo prxdicabunl, nisi millantur? ita polest
Quicunque crediderit in Chrislum sicuti creden- uno modo intelligi : Nequaquam nos aposloli ad
dum est, non eruhescel cura incredulis in die oflicium prxdicationis accédera potuissemus, nisi
judicii, quibus ipse judex dicet : Ile in ignem oeter- gralia Dei (qua protegimnr) admoniti, directi fuisse-
num (Mallh. xxv), sed potius gaudebil, cum ab eo nius, primura Judxis verbum vitx annunliare, deinde
in quem crediderit remunerabitur, aggregalus nu- genlibus : Ideoque Judxi excusabiles non erunt rie
méro et collegio electorum et Deum confilenlium. adventu Filii Dei, quia apostolos ad salulem sui di-
Hoc exemptant valet conlra Judxos, qui gentiles a reclos a suis finibus pepulerunl. Potest et ita non
Ikle Chrisli putabant secernendos, unde el subdit : G inconvenienter accipi . Quomodo, inquit, prxdica-
Non enim est dislinctio, subaudis in islo exemplo bunt ipsi prxdicalores eis verbum vitx, qui expulsi
quod posui. Quorum non est dislinctio sive sepa- sunt ali eis, nisi ilerum mitlanlur? Affirmai quoque
ratio? Jucloeiet Groeci; quia de ulrisque dicilur : exemplo prophelico, qualiter prxdicalores evange-
Omnis homo qui crediderit in illum, sive Judxus, lizare voluerunt eis bona, sed noluerunt eis credere,
sive gentilis, non contandetur. Nam idem Dominus nisi pauci, sicut scriptum esl in Isaia propheta :
omnium, dives in omnes qui invocant illum, id est Quam speciosipedesevangelizantium pacem, evangc-
Dominus qui est Creator et Dominus Judxorum, ipse lizantium bona. Apostolorum pedes speciosi fuerunt,
est Creator et Dominus gentium, id est omnium ho- quia Domino sunt abluti. Pedes quoque in sacra
rainuni. Dives aulem idcirco' dicilur, in omnes qui Scriptura aliquando bonas actiones significant, sicut
invocant illum, quia polest omnes in se credenles a Zachnrias pater Joannis Baptislx oslendil, dicens :
prxsentibus tribulationibus eruere, et ad vitam Visitavilnos oriens ex alto. Iltuminare his qui in tene-
xicrnam perducere, reddens eis prxmium a se pro- bris et in umbrdmortis sedent : ad dirigendos pedes
missum. Vel ideo dicilur dives, quia polens est nostros, id est actiones nostras, in viampacis (Luc.n).
gentiles exaudire et salvare , sicut et Judxos, quia Aliquando significant pedes verbum prxdicationis,
personarum acceplio non est apud illum : nec sic ul illud : Subjecit populos nobis, el génies sub pedibus
iniendit uni; ul se deneget alteri. Ergo si vox nostra nostris (Psal. XLVI) . Apostoli pacem prxdicaverunt
ad omnes qui audiunt xqualiter venit, et lamen una secundum mouita Domini, dicentes : In quamcunque
est, multo magis omnipotens Deus exaudire omîtes domum inlraveritis, primum offerte pacem,dicentes;
niisericorditer polest, nec dum unum audit allerius Pax huic domui (Matth. x). Evangelizaverunt bona,
precum obliviscitur : quapropler subinfert: futuri scilicet regni prxmia qux oculus non vidit,
Omnis enim quicunque invocaveritnomen Domini, nec auris audivil, nec in cor hominis ascendit. El de
sutvus erit. Quicunque invocaverit nomen Domini quibus dicit Psalmista : Credo videre bona Domini in
sicul invocari débet, scilicet fide, ore, opère, hic terra vivenlium (Psal. LVI). Bona quoque annuntia-
salvus erit. rerunt, fidem sanclx Trinitalis, myslerium Incar-
Quomodo ergo mvocabunt, subaudis Judxi Chri- nations Christi, passionem, resurrectionem, ascen-
slum, in quem non crediderunl ? Et idcirco non sal- sionem ejus, adventum quoque ad judicium, gloriam
viinlur, quia non invocant. Aul quomodo credenl ei eleclorum, damnationem reproboriun.
quemnon audierunl? Ergo aiidierunl Judxi Christum, Sed non omnesobediunt Evangelio. Licel apostoli
bona evangelizassent patrix coelestis, laraen nor A est, inquiens : Hierusalem, in medio gentium posui
omnes Judxi, neque omnes gentiles obedienles ex- eam (Ezech. v). Sed fortasse quxrit aliquis quare
sliterunl lune temporis Evangelicx prxdicationi, sed Deus omnipolens illam plebem in medio omnium
neque adhuc obediunl omnes. Isaias enim dicit : Do- genlium decrevcrii collocare? Cui respondendum est
mine, quis credidit audilui nostro ? Hoc loco Isaias ideo hoc factura esse, ul quia ipsa ex omnibus gen-
in persona loquitur apostolorum, eodem enim Spirilu tibus solam cogniiionem veri Dei habebat, et legem
fuit repletus, quo et apostoli. Animadvertendum au- scriplara suo cultu et religione provocaret alias ad
tem, quia in sacra Scriptura aliquando quis pro cullum Dei omnipotentis, sicut plurimos gentilium
nullo, aliquando pro raro ponitur. Pro nullo, ut esl legimus ad Judaismum transiisse : vel idcirco, ut si
illud. Quoniam quis in nubibus oequabilur Domino ipsa plebs legem Dei servaret, ab omnibus in circuilu
(PSO(.LXXXVIII)? id est nullus. Pro raro, ut hic : Pauci suo honorarelur ac timerelur, sicut factura est tempo-
enim inventi sunt qui erediderunt ex Judxis auditui ribus David et Salomonis, quando omnes reges in
apostolorum. Qui idcirco audilus illorum dicilur, circuilu suo positi, ei munera railtebant : vel si a
quia intrinsecus in mente, Domino inspirante, audita lege et cultura Dei recederet, ab hoslibus affligere-
spiritali audiebanl, quid exlrinsecus voce corporali tur ac depopularclur, quod sxpissime actum esl
ad salulem audilorùm proferre debuissent. Unde el B (/ Reg. xiv). Quarla quoque exstitit causa, ut quia
Paulus alias ait : An experiinentum quoerilisejus qui Christus ex eadem plèbe erat nasciturus, et genus
in me loquitur Chrislus (I Cor. xin)? Et David qui- humanum re.deinpluras,el mulla miracula in irarado
dem dicit : Audiam quid loqualur in me Dominus posilus patralurus ibi hxc agerentur, unde fama
Deus (Psal. LXXXIV) ? Ab hoc audilu apostolorum, id ejus ad omnes génies citius posset trausvolare. Rc-
est a prxdicalione illorum sublraxerunt se Judxi, vertamur iterum ad superiora. Igilur in omnem
renuentes- in Christum credere. terram exivit sonus prxdicationis apostolorum, et
Ergo fides ex auditu. Primum audit quis prxdica in fines orbis terrx verba eorum, quia pêne ante
torem loqui quomodo debeai credere, deinde accipit defecil eis terra quam lingua. In hoc aulem exem-
fidem. Audilus aulem per verbum Chrisli ; quod prx- plo , per terram inlcliigere possumus terrenos
dicalur ab apostolis et doctoribus verbum Christi homines, qui tantum sonum, id est, famam prxdica-
est : quia non alia prxdicant, quam qux in Evange- tionis et simplicia raonila perceperunt : Per fines
lio conlinentur, quod ab ore Christi est prolaturo : terrx, philosophos et artibus liberalibus eruditos,
Vel, qux ;pse Chrislus révélât eis in corde, el loqui- qui verba scrulati sunt prxdicationis Evangelicx, ut
tur per ora illorum. Ad hxc poterant Judxi dicere, Augustinus fuit et Cyprianus.
licel falso : Non audivimus verbum Christi per ora Sed dico : Nunquid Israël non cognovit? Id est,
apostolorum-, conlra quos Apostolus subjungit : si prxdicatio apostolorum ad omnes gentes pervenil,
Sed dico : Nunquid non audierunt ? Subaudis Judxi quanto magis ad Judxos, apud quos seminari ceepit,
verbum prxdicationis apostolorum : Respondet ipse prxsertim cum ipsi sint omnium gentium mediterra-
Aposlolus sibi, el affirmât quia audierunt. Et quidem, nei. Vel aliter : Nunquid Israël non cognovit pri-
ecce aflirmatio, et liic est distinguendum. Sensus mum? Cognovit inique in apostolis et apostolicis vi-
enim hujusmodi est : Nunquid non audierunt Judxi ris. Primus Moyses dicit : Ego ad oemulationem vos
verbum Christi? Et quidem, id est certissime, in ve- adducam in non gentem. iEmulatio qux Grxco vo-
ritate dico, quia audierunt, sed credere contempse- cabulo zelus appellalur, non uniformiter, neque sub
runl. Poterat aliquis ad hxc dicere : Apostoli reces- uno sensu semper accipitur. Nam ponitur pro iniita-
serunt ai) eis, et quomodo poluerunt audire? Asse- tione, pro studio, pro amore, pro invidentia, sicut
rit quoque Apostolus exemplo prophetico, et dicit : hic. Hoc autem Moyses ex persona omnipotentis Dei
Quomodopotuit esse ut non audirent : In omnemter- contra Judxos loquitur, qui ad xraiilationera et invi-
ram exivit sonus eorum, et in fines orbis terroe verba diam ducti sunl contra non gentem, id est conlra
eorum. Dixerat supra idem Psalmista : Non sum lo- n, populum ex gentibus credentem, cui semper invi-
queloeneque sermones, quorum non audiantur voces dent, dum vident eum in ipsum credere quem ipsi
eorum (Psal. xvm). Si secundum linguas omnium occiderunt, sicut in Actibus apostolorum refertur :
gentium et sermones audilx sunl voces apostolorum Quod videntesJudoei tiirbas genlium credentium, re-
in ipsis genlibus, quanto magis apud Judxos , ipsa pleli sunt zelo, et contradicebant his quoea Paulo di-
lingua eorum Hebrxa audila est? Si enim ab Hieru- cebantur (Act. xiu).. Ante Domini adventum genus
salem in quatuor climala mundi Evangelium divul- humanum in Judxos dividebalur et gentes, sed gen-
gatum est, quomodoipsis Judxis, a quibus prxdica- tes per enormitalein malorum, ita Iranscenderant
tio ejusdem Evangelii exordium sumpsit, non esl conditions sux modum, ut etiam gentis nomine non
prxdicatum? maxime cura et ipsi mediterranei sint. mentissent appellari, sed canes, dicente Domino in
Quod enim Hierusalem in medio terrarum sit posila, Evangelio : Non est bonumsumere panem filiorum,et
sicul umbilicus ventris, testatur Psalmista, dicens : miltere canibus (Matth. xv). Unde non gens diceban-
Deus autem, rex nosler ante soecula, operalus esl sa- tur, quia ralione amissa irrationabilitalem sectaban-
lulem in medio terroe (Psal. LXXH),id est in Hieru- tur. Verum cum poslmodum credidissent tam aposlo-
salem. Et per Ezechielem Dominus loquitur : Ista lis prxdicantibus quam eorum successoribus, Judoei
4S5 HAÏMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. 456
contra eosexcitali sunl el inflammati invidix facibus. A neficia largissime tribuit. Nam mortuos illorum su-
Exponens ergo Aposlolus quod dixerat, non gentem, scitavit : diversas infirmilates morborum curavit,
inferl : In gentem insipientem, id est, idola pro Deo esurienles et famelicos panibus suis pavit, multaque
vero colentem, iniram vosmitiam, subaudis conlra innumerabilia bona eis impendit, quibus semper illi
hanc gentem insipientem. Qux cum fuisse! usque ad contradixerunt dicentes de illo : In Beelzebub prin-
adventum Christi insipiens, ejus fide potila, facta cipe doemoniorumejicit doemonia (Matth. xii), et :
est sapiens. Contra quam jam credentem in iram Non est hic homo a Deo, quia sabbatum non cu-
mitluntur Judxi, non quod Deusxmulationem et iram stodit (Joan. ix). Sive etiam manus expandit, dum
in illis operetur, sed quod bénéficia sua qux Judxis eas in cruce affigi permisit. Est quoque consuetudo
displicuerunt, ad se conversis gentibus largiatur. patrum ut expandantbrachia quibus carissimos filios
Potest et quod dicit, in non gentem, aliter intelligi : amplexentur, et in gremium suum collocent : sic Do-
Gentiles increduli anle perceptam fidem gens voca- minus Judxos amplexari voluit, et in sinu sux cha-
bantur : percepta autem gratia fidei, non jam gens ritatis trahere, dicens : Poenitentiam agite, appro-
vocantur, sed Dei populus et plebs appellanlur, di- pinquabit enim regnum coelorum (Mallh. iv), sed illi
cente Domino per Psalmisiam : Populus quem non semper studuerunt contradicere, dicentes : Nesci-
cognoviservivit mihi (Psal. xvn). Unde alibi Aposto- B mus hune unde sit (Joan. ix). Solet etiam nutrix ex-
lus : Scitis, inquit, quia cum génies essetis, ad simu- lenderemanus, ut delectatus is qui nutritur veniendo
lacramulaproutducebamini,eralis,euntes (ICor. XII). ad eam discat arabulare : et populus Israelilicus ad-
Quod laie est ac si diceret : Fuistis quondam gentes, modum claudus erat, quia gressus bonx opérations
sed jam non eslis gentes. In hanc ergo non gentem jam non habebat, ad quam Dominus quodammodo
irascuntur Judxi invidia ducti. manus expandil ut ad se veniret dum dixit : Venite
Isaias autem audel et dicit : Non sine ralione hoc ad me, omnes qui laboratis et onerati eslis, et ego refi-
verbum quod est audet, posuit Aposlolus. Isaias ciam vos (Matth. xi). Sed ille, neglectisejus donorum
spirilu praphetico repletus, sciebat se conlemnen- beneficiis, gressus rétro in infidelitatem retrorsit,
dum a Judxis, et etiam serra lignea secandura, et CAPUT XI.
tamen audet, id est audacter dicit ex persona Chri- Dico ergo : Nunquid repulit Deus populum suum :
sti, non formidans Judaeos rebelles : Inventus sum a subaudis ex lolo, Absit. Nam et ego Israelila sum,
non quoerentibusme, palam apparuihis qui me non inex semine Abraham, de tribu Benjamin, qui non sum
terrogabc.nl. Gentilibus non quxrentibus Christum, repulsus, sed cum aliis per fidem Christi salvatus.
qui neque legis, neque prophetarum aliquod habe- Si enim ex tolo repulisset populum suum Israël, nie
bant documentant, sive promissionem, de eo ipse ap- C non salvaret, qui de eorum prosapia originem duco.
paruit. Ille apparere dicilur, qui non separatur, sed Non repulit Deus plebem suam quam proescivil.
subito et insperate venit, sicut apparuit Dominus Prxscientia prxdestinationem prxcedit, et non om-
Abrahx cum non speraretur, et sicul apparuit an- nia qux prxsciuntur, prxdestinantur : verumtamen
gélus Zacharix : sic Dominus Jésus apparuit genti- qux prxdestinantur, omnia prxsciuntur. Hoc autem
bus, prxdicantibus apostolis, et coruscantibus mira- in loco, prxscientia pro prxdeslinatione accipilur,
culis, cum non exspectaretur ab illis. Nam quod per quod ostendit nulluni, sive ex Judxis sive ex
ipse in apostolis apparuerit gentibus, leslatur suis genlibus prxdestinatum, esse repulsum. Prxsciun-
sermonibus. Ecce ego vobiscumsum omnibus diebus tur enim bona et mala a Deo, prxdestinantur aulem
usque ad consummationemsoeculi(Mallh. xxix). Per solummodo bona. Et hoc distat inter prxdestinatio-
doctrinam enim coelestem,et per miraculorum signa, nem et gratiam : quia prxdestinalio est prxparatio
qux apostoli operabantur, apparuit Chrislus genli- gratix, gratia aulem jam ipsa donatio munerum gra-
bus, quoniam ipse cooperabalur eis et loquebatur tuita. An nescitis, id est nunquid ignoralis, quid di-
per ora illorum.DicitnamqueEvangelium, quod profecil Scriptura in Elia, quemadmodum interpellât Deum
cti prxdicaverunt ubique Dominocoopérante et sermo- adversum Israël : Conlra eos videlicet, qui ex decem
nem confirmante, sequentibus signis. Sequilur : El his " tribubus propter idololatriam inierfecerunt cullores
qui me non interrogabant. Sxpe legilur Deus omni- unius Dei veri.
polens a sanclis interrogatus, sicut a Moyse, Abra- Domine, prophetas luos occiderunt. Hoc in Iibris
ham, Sarauele et exteris, al gentiles non interro- Regum (111 Reg. xvn, II Par. xvn) plenius narra-
gabant Deum : sed eonsulebant idola et dxmonia. tur, quomodo Achab et Jezabel cum sibi favenlibus
Ad Israël autem dicit idem Isaias ex persona prophetas Domini occiderunt : altaria tua
suffode-
Chrisli : Tota die expandi manus meas ad populum runt decem tribus, apud quos talia fiebant, qui vitu-
non credentem, sed contradicentem mihi. Tolumi los aureos in Dan et in Belhel a Jéroboam ad ado-
diem appellat tolum tempus Dominicx prxdicationis i randos acceperant,allariaHierosolymitani templi non
usque ad passionem illius. Qui videlicet marais suas; suffoderant, et idcirco intelligimus quod in ipsis de-
ad eumdem populum exlendit, quia munera benefi- cem tribubus. Licet quidam altaria diis gentium
ciorum suorum largissima bonilate exhibuit. Expan- xdificarent, erant tamen qui Deo xdificabant, et ibi
sio enim manuum, donationem munerum désignât. immolabant, non audientes ire in Jérusalem propler
Et ille dicilur manus expandere, quiposcenlibus be- reges Israël idololatras, qui illos a templo Dei arce-
bant. Horum altaria, Deum' scilicet colenlium, illi qui A Quid ergo ? subaudis dicendura est. Hoc proculdu-
idola colebani, suffodisse ac funditus evertisse intel- bio quod quoerebat Israël, hoc non est consecutus :
tiguntur. El ego reliclus sum solus. Sic enim eivide- electio autem consecula est. Quid quxrebat Israël?
balur quPd ipse soius rentansissel ex omnibus pro- Opéra legis perficere sine gratia Christi, et ex ipsis
phelis Domini prx magniludinestragiset inlerfectio- operibus justificari sine gralia Chrisli, et sine
nis, qua sxviebatur in Dei culiores ; el quoerunt fide Evangelii, quod idcirco non est consecutus,
animam meam. Sic enim rainala fuerat ei Jezabel quia neque opéra legis valuit iraplere sine gra-
impiissima. Hatc fucianl mihi dii, et hoecaddant, si tia Chrisli, neque justificari sine fide illius. Hoc
non posuero crus animam Elix sicul animant unius tamen de illis inlelligendum est qui ad fidem Chri-
ex istis (111 Reg. xix). sli noluerunt transira. De transeunlibus vero ad.
Sed quid dicil illi respônsum divinum? Reliqui mihi Christum subinfertur : Electio aulem consecula esl,
seplem millia virornm, qui non curvaverunt genua ante idest illi qui electi sunl ex eadem plèbe. Quod supra
Baal. Cum essel in spelunca qux est in monte Oreb, appellavit reliquias, nunc eleclionem vocat : et sicut
hoc divinum respônsum accepit; nec ail : Relicta in prxcedenlibus circumcisio pro Judxis, sic et hic
sunt mihi, sed : Ego reliqui el reservavi mihi seplem electio pro electis accipilur, qui conseculi sunt ju-
millia virornni qui, aliis ad idololalriam iranseunti- B E slificationem per fideni, quacrediderint in Christum,
bus, non curvaveranl genua anle Baal, qui erat quamvis et electio ad credentes gentiles etiam pos-
deus Acbab el Jezabelis : qui recte viri appellantur, sit referri, qui unum eflecli sunt cum Judxis fideli-
eo quod viriliter idola spreverint.-Septem aulem bus. Taie est et illud Psalmislx : Justus Dominus et
ista millia illorum, qui non adoraverunt idola, multa justitias dilexit (Psal. x), idest justos, ainalores justi-
significant millia illorum quos Deus dono gratix lix : coeleri vero excoecati sunt tenebris infidelilatis.
sux servavit : ne curvareiit genua sua ante Baal, in Sicnt enim ille qui fidem habet in luce dicilur con-
Dan el Belhel, aul in aliquo delubro idolorum. Sic sistera, ita qui infidelis est in tenebris ignoranlix
enim quinque prudentes virgines significant omnes manet. Unde idem egregius prxdicaior credentibus
justos integritatem fidei habentes, et impru- dicit : Fuistis enim aliquando tenebroe, nunc autem
dentes injustes ; quinque. eliam fratres divitis, qui tux in Domino (Ephes. v).
torquebalur apud inferos : omnes Judxos incredu- Sicul scriptum est : Dedil illis Deus spiritum eom-
los ; sic seplem millia illorum significant omnes qui punctionis, oculosut non videanl, el aures ut non au-
idola non adoraverunt. Septenarius etenim nume- diant, usque in hodiernum diem. Hxc verba partira
rus plerisque in locis sacralus esj., et ponitur sx- sunt Aposloli, partim Isaix prophetx. Quod dicit :
prssimepro uhiversilale : sicut in. psalmo, ubi dicit C Dédit illis Deus spiritum compunctinnis, Aposloli
Psalmista Domino : Seplies in die laudem dicam tibi verba sunt; qux autem sequuntur- Isaix prophetx.
(Psal. cxvm) : quid enim sit seplies in die tandem Spiritus corapunctioiiis aliquando in boitant partent
dicant libi, exposuit cura dixit : Benedicam Do- accipilur, aliquando vero in contrariam. In bono ac-
mino in omni lempore (Psal. xxxv ). Joannes cipilur, sicut in Acltbus apostolorum legitur, quod
quoque in Apocalypsi sua (Apoc. i), seplem ecclesiis audientes Judxi prxdicationem apostolorum, com-
scribit, qux generaliter omnes ecclesias significant. puncti sunt corde, el dixerunt ad apostolos : Quid
Sic ergo et in hoc tempore, id est in Domini ad- faciemus, viri fratres (Act. JI)? In contrariam vera
ventu et apostolorum prxdicalione, reliquioe salvoe partent accipilur, ut in islo loco : Dedil illis Deus,
factoe sunt, de quibus supra diclum est : Si fuerit id est habere permisit, sicut tradidit et induravil, pro
numerus filiorum Israël sicut arena maris, reliquix eo quod est tradi et indurari permisit. Spiritum ail-
salvx fient.' Sicul leraporibus Elix , dono gratix lent corapunclionis appellat mentent invidentix, qua
Dei, multi reservati sunt ne adorarent idola, sic inviderunt et invident adhuc saluti gentium. Ali-
leraporibus apostolorum, multi ex Judxis secundum quando enim spiritus pro anima ponitur, ut in Evan-
eleclioirem gratix Deisalvali sunt veniendo ad fidem, gelio habetur de Domino, quod inclinalo caphe emi-
qui et reliquix appellantur. Et considerandura D 1 sit spiritum (Joan. xix) : aliquando promenle, iilhic:
quia secundum'èlectionem gralix Dei, id èsl secun- Et anima esl qua vivificatar corpus ; spiritus vero
dum prxdestinaiionis donum, salvx faclx sunl, non ipsa ratio, qua inter bonum et malum, verum et fal-
secundum mérita operum ipsorum ; unde dicit in sum discernimus, elnon est aliud mens, atque aliud
Epistola ad Ephesiiis : Sicul elegit nos, inquil, anle ratio. Spirilus autem compiinctionis idcirco appel-
mundi constilutionem in ipso, id est in Chrislo, ul es- lalur mens invidenlix, quoniam plerumque dum eer-
semus sancli et immaculaii (Epkes. t). nunt homines felicitalem allerius, torquenturel affli-
Si autem gratia salvi facti sunt illi qui erediderunt guntur inde Intantura ut eliara invidendo prorum-
ex Judxis, jam non fuit illud ex operibus legis, per pant in lacrymas. Ad exaggerandum
ergo invidiam
qux putabanl se juslificari posse illi qui in infideli- qua torquenlur Judxi de.salule gentium, dixit habere
late reraanserunt : atioqùin gratia jam non est gralia. illos spiritum compuncliouis. Aliter : spiritum com-
Hoc est : si aliter salvi facti sunt, quod non polest ponctions malignum spiritum, qui est
spiritus per-
fieri nisi gratia Dei, ergo ipsa gratia jam non erit ditions, possumus intelligere, qui Dei
contemptores
gratia, sed meriium. in suam potestatem suscipit. Bonus ergo Deus, exi-
PATKOL.CXV1I. 15
genlibus culpis Judxorum, permisit eis habere spi- A Obscurenlur oculi eorum ne videant; el dorsi.ui
ritu m perditionis, qui eos périmai in anima, sicut et eorum semper incurva. Hxc verba non optantis volo,
de philosophis genlium dicilur, quod Iradidcrit illos sed prxdicenlis officio dicuniur. Obscurenlur oculi
Deus in reprobum sensum : oculos ut non videant. cordis eorum, id esl intelleclus eorum, ut non inlel-
Oculis quidem corporis videront Judxi Dorninum, ligant Chrislum Fiiium Dei esse ; et dorsum eorum
et mulla miraeula ab eo fieri; sed quia immoderate semper incurva : sicul qui grave onus portai incur-
terrenis negotiis intendebanl, oculis fidelitalis et vaiur in terram , ita quodaramodo peccator qui
amoris nequaquam meruerunl illum cernera. El au- pondère peccatorum premilur, incurvalur ; sicut
res ùt non audiant, subaudi permisit eis habere. Au- Psalmista déplorât, dicens : Iniquilales meoe super-
dierunt Christum auribus carnis, sed non audierunt gressoesunt caput meum (Psal. xxxvn).
auribus cordis, quas Dominus requirebat, cura dice- Dico ergo : Nunquid sic offenderunt Judxi ut
ret : Qui habet aures audiendi, audiat (Luc. vin). codèrent? subaudis solummodo, ut eorum casus ni-
Cxcilas igitur'el surditas atque mens invidenlix us- hil profueril. Absit. El esl sensus : non offenderunt
que in hodiernum diem in Judxis manet, quia dum Deura Judxi solummodo propter hoc ul ipsi caderent,
nolunl obedire Evangelio, ad hoc ut in Chrislum sed "ut mullitudo genlium in eorum locum surgerel,
credant, livore invidix succensi, semper invident B et magnam militaient casus illorum nobis prxslaret;
saluti genlium. unde sequilur : Sed illorum delicto salus est genlibus,
Fiat mensa eorum in laqueum. Ad mensam soient ul illos oemulenlur.Ac si diceret aliis verbis : In illo-
tractare impii de nece innocenium, sicul Herodes de rum delicto salus gentibus est procurata, quia nisi
obtruncalione beali Joannis : et Holofernes spurcis- Judxi périssent, nequaquam gentes salvarentur. De-
simus de vjolatione Judith ( Jud. xn, xv). Soient lictum dicilur quasi derclicliim, et delictum fit in
etiam eos vocare ad îiiensam, ut dolo illos inlerli- cogitatione, peccalum vero in operatione. Dicilur et
ciânt : sicul Absalon inlerfecit fralrem suum Ammon delictum quando non adiinpletur Dei mandatum ,
(// Reg. xm). Sic Judxi inlelliguntur super mensas peccatum vero quando fit quod prohibitura esl. Sed
suas tractasse de nece innocenlis Chrisli, ideoque Apostolus indiffereiiler ponil delictum pro peccalo.
permensam debenius intelligere collalionesverborum Delictum ergo Judxorum mors Christi fuit, et cor
illorum, quas agebanl super mensam de Chrislo ; unde impceiiilcns cum iufidelilaie, cujus morte gentiles
dicit Prophela : Fiai mensa coram, id esl collalio sunt redempti et sacro baptismale abluti, quos de-
verborum Judxorum in laqueum, ut illaqueentur et bent Judxi xmulari, id esl irailari in fide, ut creden-
involvanlur ; sive decipianlur ullione iniquilaiis tes sicut illi credunt, salvi fiant.
mensx sux in caplionem quoque, ut ipsi capianlur : <G Quod si delictum eofum divilioesunl mundi. Propler
fiât illis eliam in scandalum, hoc est in ruinant, vel delictum Judxorum quod commiserunl in Fiiium
offensionem; sive in rixara, quatenus offensam om- Dei, et propterinlidelilatem illorum, dilata est raul-
nipotentis Dei incurrentes, ruinani paliantur damna- liludo gentium divitiis legis, prophetarum, psalino-
tionis; et inter se rixas geranl et conlentiones. rura, el gralia fidei, quia absiulit eis Dominus omnia
Scandalum siquidem Grxcum est, et sonat in Lalino isia, et tradidil genlibus in se credentibus, sicul in
sermone offensam, ruinam, vel rixam : pro offensione Evangelio minatus esl eis, dicens : Auferelur a vobis
enim et ruina ponitur, ubi Dominus dicit : Voequi regnum Dei, et. dabitur genii facienli fructus ejus
scandalizaveril unum de pusillis istis (Matth. xvm), (Matth. xxi). Magnx el incompeusabiles fuerunl di-
id est qui offenderit, vel ruere fecerit : pro rixa au- vitix Judxorum, qux loiuin dilaverunt mundum : el
tem, sicut illo in loco ubi dicit Evangelista : Quod au- Si diminulio eorum divilioe genlium, quanto magis
dilo Pharisxi verbo scandalizati sunt (Ibid. xv), id est flenitudo eorum? Diminulio hic propaucilale acci-
rixaii : hic aulem sub utroqué sensu accipi polest. pilur el parvo numéro ; diminulio aulem infidelium
Et in retributionem , inquit, ut qualia fecerunt in Judxorum , aposloli fuerunt aliique credentes ex
Chrislum talia reiribuanlur illis, et utrique ila con- eadem plèbe, et est sensus : si paucilas qux ex Ju-
ligit. Verbi gralia, voluerunt Chrisli nomen delere 'D dxis credidit lanlam salulem attulit gentibus, ut
<le lerra, nomen eorum deletura est ut jam non *i- pêne in omnes génies Evangelium per illos prxdica-
cantur populus Domini; interfecerunt Chrislum, in- lum sit, quanto magis prodesset, si omîtes credidis-
terfecli sunt et ipsi gladio Romanorum. Signiflcatur sent? Multo magis prodesset, quia per omnes gentes
et sacra Scriptura per mensam, qux data est Judxis jam essel Evangelium prxdicatum ab illis. Aposloli
in lege et prophelis, sicut Psalmista ostendit, dicens : enim aliique credenles ex Judxis divilix sunl.gen-
Parasti in conspectu meo mensam ( Psal. xi ), cujus lium, quia per illorum minislerium acccperuul fiJeiu
iufelligenliam quia non recte scrutati sunt Judxi, cognilionemque divinarum Scriplurarum, ubi notilia
facta'est eis ipsa mensa in laqueum, et in cxlera qux Deiest; et ipsi ordinaverunl genlibusepiscopos, pres-
supra memorata sunt, nolenies in Christum credere, bytères, diaconos, et exteros ordines ecclesiaslicos,
cui omnis illa Scriptura testimonium perhibebat : el cl, ut amplius dicam, quidquid boni habemus (gratia
quoniam ad mortem contra auctoritatem illius Scri- Dei coopérante ac largiente) per illorum minislerium
pturx tradiderunl Chrislum, illala est éis retribuiio, accepimus.
secundum meritum illorum. Vobisenim dico gentibus: Quandiu quidemego sum
iR« EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 402
ex fermenta farina dignoscitur. Hic autem delibatio
gentium apostolus, minislerium meum Iwnorificabo. j\
Cum cxleri aposloli singulis in locis sibi destinalis sanctos significat apostolos, massa vero paires san-
el re-
prxdicassent, Paulus aposlolus pêne omnibus genti- ctos, Abraham, lsaac, Jacob, Davd, Isaiam,
bus prxdicavit, quia a Domino audivit : Longe mit- liqoos, èx quorum progenie apostoli descenderunt.
tam le ad génies (Act. xxn). Qua de causa Ipse pro- •Ergo si apostoli sancli, et paires quorum fidem ipsi
exstitit sicut alio loco tesla- aposloli asseculiet iniiiati sunt, sancli fuerunt, po-
prie Aposlolus genlium,
test el prxposlero ordine non inconvenienlius dici :
tur, dicens : Qui operalus est Petro in apostolatum si
circumeisionis, operatusestet mihiinler génies(Gal. n) ; massa sancla in patribus, ergo et delibatio-simi-
hoc est : qui Petrum construit principem Judxorum, liier sancla in apostolis exterisque credentibus, qui
me etiam constituit ut sim prïnceps et apostolus om- fidem patrum veraciter habuerunt. Et si radix s«n-
nium gentium. Bene aulem dicit : Minislerium meum cta, et rumi. Llipsum appellat modo radicem quod
nonorificabo, id esl prxdicationem in opus vertara. superius .massant : et idem significant rami quod
Tune etenim prxdicalor minislerium suum honorifi- delibatio. Paires videlicet Yeteris Teslamenli sunt
oal, quando secundum illud quod prxdicat vivere massa et radix, quia de illorum prosapia sumpla est
studet, ul quod prxdicat ore, honorai et confirmet delibatio et processerunt rami, id est aposloli. Sicut
Dono exemplo bonisque operibus. Aliter : Ministe- n] ergo radix bona bonum succura diffundit per ramos
rium meum honorifteabo, hoc esl : gratiam Evangelii ubi sunt fructus boni saporis, ita apostoli, qui origi-
non solum genlibus, quibus delegatus sum aposto- nem duxerunt a sanclis patribus et eorum fidem
lus, prxdicabo, sed etiam Judxis imperliri curabo. imilali sunt, sancli et boni fuerunt. Jam superius in
Honor magistrorum numerositas est audilorura : hac Epislola alteram massant posuerat.qua signiûca-
Si quo modoad oemulalionemprovocemcarnem meam, tur mortalilas el peccatum Adx, et ex qua fnuit qux-
el salvos faciam aliquos ex illis. Si quo modo ad xmit- dam vasa in honorem per misericordiam gralix Dei :
lalionem provocem carnem, hoc est : idcirco raini- quxdam vero justo Dei judicio in contumeliam. Hic
slerram meum honorificabo, ut aliquo modo ad irai- vero massa in bono accipilur. Potest et per radicem
tandum me provocem Judxos ex quibus carnem intelligi Chrislus, per ramos autem apostoli aliique
sumpsi, el me intilando salvenlur, sicul et ego sal- credentes : quia, sicut a radice emittitur succus in
vus effeclus sum, etsi non omnes, saliem vel paucos ramos ut vivant, ila et in. Chrislo vivunt omnes cre-
ex eis salvos faciam. dentes, ab illo omne bonum accipientes, cujus et
Si enim amissioeorum reconciliatioest mundi : quoe membra sunt.
assumplio, subaudis erit, nisi vita ex mortuis ? Sen- Quod si aliqui ex ramis frticti snnt in infidelitale
sus hujusmodi est : Si amissio Judxorum, qua dere- C < remanendo, lu aulem cum oleasler esses, tolus scili-
licli sunt a Deo propter infidelitatem, gentium re- cet paganus, insertus es in illis, id est in locum illo-
conciliatio fuit, quibus Deus anle adventum Filii rum successisli, etsocius faclus es radicis, id est fidei
sui quodammodo iralus erai, quanto magis assum- sanctorum palrum, et pinguedinis olivoe, gratix. vi-
ptio illorum, qua assumunlur ad fidem, prxslabil ele- delicet sancti Spirilus : noli gloriari neque extolli
ctis vitam ex mortuis? Stalira enim ul illi coepérinl adversus ramos in infidelitale manentes. Nam illi
vivere Deo per fidem, qui antea mortui eranl in in- sancti patres Spiritum sanctum habuerunt;. unde et
fideliiate, advenit dies judicii, el résurgent omnes de uncti Dei appellabantur, sicul est illud : Nolite lan-
pulvere terrx, vivepique omnes electi in vita xierna gera chrislôs meos (Psal. civ), quod de Abraham,
sentper cum Chrislo. Profuit eienim genlibus ad fi- lsaac et cxleris intelligendum est. Aliter: per ra-
dem amissio eorum, proderit el assumplio, quoniam dicem iterum alio modo possumus intell
gère Chri-
vila xterna dabitur electis ex mortuis. Alio modo, slum, ul sil sensus : Socius radicis, id est Christi, et
assumptionis nomine aposloli possunt intelligi, qui pinguedinis olivoe, gratix videlicet Spiritus sancti,
fidelibus genlibus vila exslilerunt. Qux, inquit, as- factus es, ne extollaris in snperbiam, ne amittas
sumplio est, nisi vita ex mortuis? id est : quid aliud graijam qux data est tibi. Gentiles alloquilur App-
sunt assurapli et electi a Deo ex eadem plèbe, sicut D stolus, et loquitur omnibus quasi uni. Ramos fraclps
ego et Petrus et reliqui credenles, qui vos etiam (ut diximus) appellat Judxos in infidelitate manentes,
assumpsimus ad fidem Chrisli, viventes per vitam qui a radice, id est a fide palriarcharuni vel a Chri-
Chrisli ex mortuis Judxis infidelibus? Si enim illi sto recesserunt : oleastrum aulem gentiles qui infru
sua morte infidelitalis réconciliatiohem prxstiterunt craosi anle Domini adventum erant, agrestera vitam
mundo, nos qui in infidclilale mortui non sumus, ad ducèntes, et est sensus : O gentilis, si vides aliquos
vitam aliorum quasi vivi ex mortuis servati sumus. Judxorum a gratia Christi alienos exsisteré, et a fide
Quod si delibatio sancta esl et massa. Delibatio patriarcliarum, et te in locum illorum erse, socium-
est degustatio quxdam, sive primitix alicujus rei. que factura fidei palrum, et Chrisli, atque
gratix
Verbi gralia : quando particula accipilur ex massa Spiritus sancti, noli despicere illos, neque extollaris,
conspersx farinx, et prxgustàtur cujus saporis sit hé forte amittas gratiam qux data est tibi gratis.
reliqua. Nam naturale est ut omnis resqtix unius Quod si gloriaris contra eos qirï lapsVsunt, attende
subslanlix «st, divisa per partes, in eadem perma* (filia non tu radicem poria^sed radix
/«'.'Quasi dice-
neal natura, et Unius saporis et quafitàtis sit: sicut ret : Si vis'extolli, audi unde burailîéris' : non
portai
lu radicem, id est nihil patribus sanclis, qui te prx- A gratiam Dei separalus es a paganismo, et ab his
wsserunt; sed tadix te poriat, quia eorum fide sal- qui ab exordio sui diversis erroribus a Deo sunt
varis ; tu enim accepisii ab eis, illi non acceperunt separati, et contra consueludinem inserius es in
a le. Aliler : Non portas radicem, id est Christum, bonam olivam, hoc est in fidem prxcedentium pa-
cui nihil ex luo iribuis; sed ipse te portai a quo trum, qui pinguedinem sancli Spiritus habuerunt,
habes quidquid .boni habes, el insuper ab illo ha- quanto magis Judxi secundum naturam inserentur
ltes esse. sux olivx, fidei videlicet palrum suorum. Quod dicit
Dices ergo mihi, o gentilis : fracti sunt rami, in- conlra naturam inserlum esse raraura oleaslri in
creduli scilicet Judxi abjecli sunt, ut ego gentilis olivam, more humano loquitur, quia naturale esl ut
inserar in locum illorum. Bene , subaudis dicis, surculutn bonx arboris inseramus in trunco raalx,
quia ila est, sed attende qirid sequitur : propter in- non surculum malx in bono trunco, et hoc insertio
credulilatem fracti sunt rami ; quia noluerunt Judxi dieitur. Deus autem, conditor el creator omnium re-
in Christum credere, lapsi sunt in mortem damna- ntra el nalurarum, nihil conlra nalurara facit.
tionis, fracti a gralia Dei : tu autem fide Chrisli Nolo enim vos ignorare, fratres, mysterium hoc.
sias, non luis meritis. Ideoque noli gloriari ; noli Mysterium est res occulta, et secrelum aliquod in se
alium sapere, id est nofi superbire, sed lime cadere : B conlinens. Alloquilur ergo gentiles credentes ut
Dei enim benefrciiim est, quod vocatus es, non tuum consistèrent qua de causa salvi facti sint, suis me-
meritum. Juxta quod idem egregius prxdicalor alias rilis, an gralia Dei, et Judxi abjecti, el dicil : Oc-
dicit : Gratia salvi facti eslis, et hoc non ex vobis; cultant et secretum Dei judicium, quantum homo
Dei enim donum est, non ex operibus, ut ne quis penetrare polest, nolo vos laleat, quare Judxos
gtorietur (Ephes. n). quondam populum peeuliaiem abjecerit, et gentes
Si enim Deus nuturalibus ramis non pepercit, ne peccatriccs per fidem sibi copnaverit, el cujtrs rei
Naturales ramos Ju- gralia hoc admonueril perpendere, subinfert et di-
forte nec libi parcat. appellat
sanclis et Deo dileclis cit : ut non sitis vobis ipsis sapientes, id est ut non
dxos, qui ex patribus origi- dicentes vos propriis meritis fore salva-
ncra traxefunt, et esl sensus : O gentilis, considéra superbiatis, hoc
si Deus Judxis non qui a sanclis l»s, ac per alios despic'iatis. Sibi enim sapiens
quia pepercit,
dicilur, qui donum quod habet, non Dei gralix,
patribus originem duxerunt, et ex quorum génie sed suis meritis et studio
députai', qui autem secun-
ipse earnem assumpsit, mullo magis nec tibi parcet, dum Deum sapiens est, in beneficiis Dei non in-
si a fide Dei recesseris, qui oleaster eras, vel si in
Judxum. sultât abjectis, sed cura timoré gralias agit uiiseri-
superbix fastu le clevaveris despiciendo C cordis largiloris. Aliter : sibi fit sapiens qui quem-
Vide ergo bonitatem el severitalem Dei. Severus libet peccalorem despicit, cum potius ex conside-
judex dieitur qui in nullam partent suum judicium ralione peccaloris humiliari convenial : quia omnes
flectil, sed per rectitudinem incedit. Severilas vero sumus unius nalurx, licet non ejusdein gratix.
Ipse
dicilur judicium, quo nulli adulatur, sed juste omne ergo Apostolus demonstrabit de quo rayslerio
Bonitas et miseri- loqui-
judicat. autem, piefas gratix tur : quia coecitusex parte contigit in Israël, Recle
cordix qua bona'prxslantur hominibus, in eos qui- dicit, ex
id est parle contigit excitas, et non ex tolo, quia
dem Judxos qui ceciderunt, severitalem, ceciderunt. Cxcitas vero contigit in Israël
: in te aulem bonitas reliquix
justissimum judicium, exercuil non corporis, qux fit amisso luntine oculorum, sed
tem Dei, hoc est gratiam pie talis, monstrabil, n
id esl in fide recta : cordis, qux fit tenebris infidelilalis. In his ergo
permanseris in bonitate, alioquin diclis Apostoli, quod mysterium sit in
iapsu Judxo-
el tu excideris, id est, si a fide recesseris, penilus rum dicimus, sed ex qua profunditaie consilii De
peribis. Distat aulem inter frangi et excidi, quia veniat cum ipso Paulo ignoramus : etsi ipse sciebat,
fractus ramus potest utcunque arbori sux resoli- non tamen maiiifestavit. Dicit enim :
nullaienus. Et notanduin Judxos quia excitas
dari, excisus quia ex parle contigit in Israël : donec pleniiudo gentium
dixit fractos, qui prxdicante Elia et Enoch, solida- ]* intraret; et sic omnis Israël sulvus fieret. Plenitudi-
bunlur in fide Chrisli : gentiles aulem,si a fide Chri- nem aulem genlium, non conversionera omnium
sli recesserint, penilus abscindendos a gralia Dei, accipimus ; sed niullituduiera earum
unde : qux aul jam
ac deinde perdendos; sequilur divina prxdcstinatione collecta est, aul in futuro
Sed et illi, subaudis Judxi, si non permanserint colligetur. Pleniiudo vero hxc non ad numer uni
in incredulilate, inserentur fidei Christi et fidei cunclorura pertinet, sed ad numerura a Deo prxfi-
•
palriarcharum ; potens est enim Deus iterum inserere nitum. Corruerunt itaque Judxi ut surgerenl gén-
illos lidei Christi. ies. Quis hoc mysterium valel penetrare ? cur Deus
Nam si tu ex naturali proecisus es oleastro, et mullitudinein gentium spreverii pêne ab exordio
conlra naturam inserius es in bonam olivam, quanto mundi, a lempore sciliçel quo confusum est labium
magis hi qui secundum naturam inserentur suoe uuiversx lerrx ; el Judxos tanin m sibi peculiares
olivoe.Genlilem alloquilur snperbientem contra ra- fecerit, qui per lineam Beber descenderunt'; itenun-
mos qui fracti sunt, et qui glorialur quasi suis meque génies in suo adventu collegerit, et Judxos in
rilis merueril salvari, et djcit : Si lu, o gentilis, per fine mundi recipiendos abjecerit? Quis, iuqtiam,
465 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM, 4(16
tam subtHera di?posiiionem divinam investigare A niam excmplar justilix et fidei prxcedentium pa-
sufliciet? lrum illi qui credunt veraeiler lenent.
Veniet ex Sion qui eripial et avertat impietatem Sine poenitentia enim sunt dona et vocatioDei. Poe-
a Jacob. Sion ipsa est Hierusalem, de qua Micheas nilentia enim pro mutalione accipilur nonnunquàin
ait : De Sion exibil lex, et Verbum Domini de in sacra Scriptura, sicut habes Domino dicenle ad
Hierusalem (Mich. iv). Salvator etenim, nascendo Samuelem : Poenitet me regem fecisse Saul super
ex plèbe Israelitica, juxta quod Isaias olim prophela Israël : unge fiiium Isai (I Reg. xiv, xvi). Dum prx-
cecinerat, dicens : Ecce virgo coneipiet, el pariet cipit ungi fiiium Isai, ostendit se immutare dispo-
fiiium (Isa. vu), véniel de Sion, sive de Hierusalem. sitionem facti sui, ideoque dicit : Poenitet me. Et
Ponendo vero membra sua in cruce, propriumque alibi : Juravit Dominus, et non poenitebiteum (Psal.
sanguraem funde'ndo,et lavacrum baptismatis dando, cvt), id esl, non mulabilur voluntas ejus. Verra» quod
eripuit tam génies quam et iilas reliquias/qux ex dicit dona et vocatio Dei, inlelligilur ordine prx,-
Israël crediderunl, quod ante nemo facere prxva- postero. Primum enim vocat Deus ad fidem suam
lcbat, avertit niltiieminus impietales a Jacob, ab - secundum eleclionem gratix, poslmodum vero con-
his videlicet qui erediderunt ex Judxis in primo fert dona Spiritus sancli et prxmia vitx ; igitur sine
adventu illius ; avertet quoque pleniter et ab his B mutatione suai dona et vocatio Dei in, his de qui-
qui, suscepta gentium multiludine, convertenlur et bus. supra lectum est : Quos proedesiinavit, hos et
salvabuntur, sicHt scriptum est : Ipse redimet Israël vocavit (Rom. vin), non in his de quibus dieitur :
ex omnibus iniquitatibus suis (Psal. cxxix) ; et cura Multi sunl vocati, sed pauci electi (Matth. xx).
pleniiudo gentium inlravertt, tune omnis Israël Aliter : sine poenitentia sunl dona et vocatio Dei in
salvus fiet. illis qui ad fidem Dei ventant. Verbi gratia : voca-
Et hoc illis a me testamentum, subaudis dabitur, tdr quis ex paganismo, baplizalur, et ab omni reatu
sive éomplebilur, per quod aliquando promissio de- absolvitur : quid boni fecit ut- vocarelur, élut do-
signalur et Evangelium. Et.potest hic utrumque in- num remissions omnium culparum consequerelur?
telligi ; promissio videlicet regni coelorum, el Evan- Neque enim jejunavit : neque in eleemosynis, vel an-
gelium in quo ipsa promissio conlinelur, dicenle norum çorapulatione in poenitentia culpas delevit.
Domino : Poemteuiiam agile, appropinquabil regnum Dicamus el aperlius : nascitur quis cunr originali
eoelomm (Mallh. iv). De hac lestamenio dicluraest peccalo ; addit deiucepS multa actualia : si credi-
per propbetam : Feriani, inquit, cura eis pactum derit, vocatus est; baptizatus, slatim ab hac vila
novum, et testameutuin novum scribara in cordibus subirabitur; accipit dona perennis vitx : ecce dona
eorum. Sequitur : Cum <ibsluleropeccata eorum. His C et vocatio Dei sine poenitentia.
verbis demonslral - quod, licet quorumdam creden- > Sicut enim et vos.aliquando non credidislis Deo,
tium ex eis peccata sint ablala, in fine tamen sxculi nunc autem misericordiam consectlli eslis propter
per baptismi gratiam plenius aitferentur. illorum increduli.tatem; ita et isti nunc non eredide-
Secundum Evangelium quidem inimici Dei propter runt in vestram misericordiam, ut et ipsi misericor-
vos. Non ait secundum legem, quam pro viribus diam. consequantur, Misericordiam appellat isto in
suis Judxi xinulabanlnr, sed secundum Evangelium loco Apostolus fidem, gratiam baptismatis, remissio-
quod ipsi contemnebant, ubi narratur qualiter Domi- nem peccatorum, et donum Spiritus sancli, pariler-
irain raorli tradiderinl.. Ergo quantum altinet ad que recouciliationem, qua reconciliati sunt gentiles
Evangelium, quod Judxi non recipiunt, inimici sunt Deo : et insuper quidquid boni post'Domini adven-
Chrisli et ejusdem Evangelii. Hanc inimicitiam id- tum gratis a Deo perceperunt, ostendens quia
circo Jndxi incurrerunt, ut gentes credere possent ; sicut gentiles in primo Domini adventu misericor-
et hoc est-quod dicit. Propter vos, p gentiles, ut vos diam Dei sunt conseculi, ita et Judxi consequentur,
rrederetis, inimici Dei-facti sunt Judxi secundum appropinquante secundo advenlu, per prxdieationein
Evangelium, id esl secundum quod Evangelium lo- Elix et Enoch : juxta quod idem egregius prxdica-
quitur. Siquidem in Evangelio refeitur qualiter lor alias loquitur, dicens : Cum pleniiudo genlium
impii Judxi peregerunt necem Christi, propter intraverit, tune omnis Israël salvus fiet. Sicut vos,
quam incurrerunt inimicitiam Dei, quod quia in infi- inquit, vos gentiles, aliquando non credidistis Deo,
delitate permanserunt. Secundum autem eleclionem, nunc autem in Domini adventum per prxdicatio-
charissimi propter paires. Non sic inlelligendum est nem apostolorum misericordiam omnipotentis Dei
et qui appelbniur inimici Dei, ipsi sinl et charissimi, conseculi estis propter Judxorum incredulitalent,
prxserlim cum Judxi una gens sinl, qux dividitur in quorum loco credendo subintrastis ; ita et ipsi
in credentes et non credenles. Igitur Judxi alieni a Judxi nunc non erediderunt in vestram misericor-
fide Chrisli inimici sunt Dei : charissimi vero illi, diam, qux vobis a Deo data est, id est in isto tem-
qui per eleclionem, sive prxdestinationem Dei, sunt pore quando vos misericordiam conseculi estis, vel
justificati : de qua dicilur : Qui eiegit nos in ipso in veslra misericordia dicil, hoc est, ut vos miseri-
ante mundi constilutionem, ut essemus sancli et im- cordiam consequi poluisselis. Casus etenim illorum,
màeulati (Ephes. i) : qui propler paires, id est salus fuit genlium. Poieral aliquis dicere : Quare
Abraham et exteros, charissimi nuncupantur, quo- non erediderunt Judxi in primo Domini advenlu?
Ad hxc Apostolus: Ut génies, inquit,misericordiam A fide veniiur ad boiâopéra agenda, non ab operibus ad
consequerenlur, et ipsi postmoduin in fine sxculi fidem : nisi enim Cornélius fidem primum habuisset,
eonsequantur, si enim in primo Domini adventu prxventus ab inspiraiione divina, nequaquam bona
credidissent; ex legis operibus se juslificatos pula- opéra habuissei. Sed, sicul beatus Gregorius dicit,
rent; in fine vero sxculi cum crediderenl, miseri- prxventus est a Deo ul haberet fidem unius Dei-
cordiam consecutos se non dubilabunt. Unde sub- talis, non lamen in Trinilatem personarum in Deo
dit : esse cognovit, quoadiisque Peirus ad eum est missus.
Conclusit Deus omnia, id est omnium hominum Unusquisque autem Deo fidem et opéra sua tribuit,
gênera, in incredulilate, id est concludi permisit quando ejus gralia prxventus crédit in eum, et bona
intra incredulilatem, ut omnium misereatur. Con- opéra exercendo studet voluniati ejus placera. Quo-
clusos esse ostendit tam Judxos quant gentiles sub niam ex ipso, id esl ex parle sunt omnia, quia ait
peccato ineredulilatis ; Judxos quidem legem natii- ipso originem sumpsernnt; el per ipsum, id est per
ralem «t scriptam destruendo, gentiles vero nalu- Fiiium, sunt omnia, quia per illum omnia facla sunl;
ralera legem calcando. Sed ut clarior fieret ejus et in ipso, id est in Spiritu sancto, sunt omnia, quia
gralia qua dimiltunliir peccala bis ila conclusis , in illo consistant : ecce Triniias personarum. Quod
placuit ei tune abolendis peccatis hominum, sacra- B vero subdit : Ipsi gloria, trium personarum una et
meritum remissions afferre quando nemo poterat singularis subslantia declaratur, sicut et Isaias etiam
de suis meritis gloriari. Increduli siquidem fuerunt dicit se audisse dicere Serapbim : Sanctus, sanctus,
gentiles, sed miserieordiam Dei ab eo vocati, con- sanctus Dominus Deus sabaoth (Isa. vi). Ter dicit de
seculi sunl. Sunt modo et Judxi increduli, sed personis sanctus, et una lanlummodo vice de ma-
miserebitur eorum. Quare lamen multiiudinem gen- jestate Dominus. Simililer et Psalmisla : Benedicat
tium tanto tempore abjecerit Deus, Judxos vero nos Deus Pater, benedicat Deus Filius, benedicatnos
dîiexerit, el poslmodum in adventu suo gentibus ad Deus Spiritus sanctus, el meluant eum omnes fines
se collèctis Judxos abjecerit? solus ipse novil qui terroe (Psal. LXVI) ; quod vero ait, ex ipso Deo Pâtre
conspicit omnia. Considcrans Apnslolus tantas esse sunt omnia, atiendendum est, quod non dixil de ipso,
divitias bonitatis Dei, el tantum opus divinx sapien- aliud est entra ex ipso, aliud de ipso. Omne enim
tix, cum non potuisset hoc comprehendere, subito quod est ex ipso non esl de ipso ; sed quod est de
in interioribus oculis cordis, stupore simul alque ipso, hoc utique et ex ipso. Verbi gralia : Filius ex
pavore perculsus, exclamavit et dixit : Paire esl, quia ab illo originem accepit, et de ipso,
O allitudo diviliarum sapiemioe et scièntioe Dei! quia de ejus subslantia est. Domus vero qux xdi-
Alliludo, subliraitalera et profûndilatem significat ; C ficalur ex lignis vel lapidibus, ex ipso homine esl a
sapienlia' accipilur in divinis rébus, scienlia in quo fil, et a quo originem habet ; sed non est de
humanis : sublimis ergo et profunda est abundanlia ipso, id est de ejus subslantia. Deus igitur crealor
sapientix divinarum humanarumque reruni apud omnium, spirilus est invisibitis alque immutabilis ;
Deum, qui solus sicuti sunt omnia intuetur, et ad creatura vero omnis raulabilis esl. Ergo non de im-
cujus nolitiam omnis sensus nosler retunditur, Quam raulabili subslantia ejus creala sunt omnia, sed ab
incomprehensibilia sunl judicia ejus! quibus angelos immulabili Deitate cuitcla sunl ex nihilo fae:a : ac
et homines judicat, seu Judxos alque gentiles, ex prôpterea ex ipso Pâtre sunt, qui ab illo originem
quibus nunc istos elegit, nunc illos abjecit : et ducunt.
quam invesligabilesvioeejus ! quibus a genlibus ad CAPUT XII.
Judxos, et a Judxis ad génies transiit, et qui-
bus iterum a gentibus ad Judxos transiturus est; Obsecro itaque vos, fratres, per misericordiam Dei,
vel per vias, possumus accipere actiones Dei qui- ut exhibeatiscorpora vestra hosliam viventem,sanctam,
bus omnia operalus est, qux utique investigabiles Deo placentem, rationabile obsequium vestrum. Quia
sont. supra dixerat Aposlolus , conclusit Deus omnia in
Quis enim cognovit sensum Domini? ià est intel- u incredulilate, ut omnium misereatur, ostendens quod
lectus ejus profûndilatem quis penetravil ? aut quis sive Judxi credentes, sive gentiles, non suis merilis,
consiliarius ejus fuit ? Patris consiliarius unigeniliis sed misericordia el gratia Dei salvali sunt ; obsecrat
Filius ejus est qui et Angélus magni consilii appella- eos modo, et omnes credentes per eamdem miseri-
lur* sed ex hominibus et angelis nullus ejus fuit cordiam, qua redempti sunl sanguine Chrisli, et
consiliarius. Aut quis prior dedil illi, subaudis fidem lempore baptismatis ab omnibus sordibus abluti, ut
suam aut aliquod bonum opus, antequam ab ejus exhibeant corpora sua hosliam viventem, et dicil :
gralia prxveniretur, et relribuetur ei ? merces a Obsecro vos per misericordiam Dei ; ac si diceret :
Domino, ex hoc quod fidem suam prior ei dédit. Non per potenliam raagislerialem vobis irapero,
Quidam voluerunl contra hoc intelligere centurio- qua sum vester raagisler et aposlolus, sed obse-
nem Cornelhtra, bonis suis merilis exigentibus, a cro et deprecor quasi socius, quapropter el fra-
Deo accepisse fidem quasi causa remuneralionis, tres eos appellat, non carne, sed fide, recolens illud
propler eleemosynas scilicet el oraiiones quibus in- quod Salvalor fidelibus dixit : Omnes vos fratres
slahal. Qui idcirco ignoranler locuti sunt, quoniam a eslis, quia unus est Paler vester, qui estincoelit (Matth.
469 4 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 470
xxm). Hoc inquit : Obsecro per misericordiam Dei, A haberet flguraliva sacrificia longe antequam veniret,
qua salvaii estis, ut exhibealis corpora vestra hosliam ut per illa lypica facilius perveniret ad istud verum.
vivement, quod erant apud Bomanos Judxi cre- Sive eliam lerlia causa myslerii fuit, ut illa offerren*
dentes qui viclimas et hoslias légales Deo Hieroso- tur sacrificia lypica, quatenus islud sacrificium
lymis in lemplo obluleranl : hos hortalur ut jam prxfiguraretiir quod quotidie in Ecclesia pro sainte
son boves, non hircos, non arielcs, sed semelipsos fidelium offerlur.
lostias Deo spiritales immolent. Siquidem quando Et noliteconformait huic soeculo.Per sxculum hic
ista scribebat Aposlolus, adhuc templum Hieroso- non debemus intelligere prxsentem vitam, qux sem-
lymis slabat, et needum erat subversum a Romanis. per annis, leraporibus, diebus, noclibus, horis, al-
Hostia igilur et immolalur et viva est, quando homo que momentis volvitur, sed homines per carnalem
ab hac vila non déficit, et carnalibus viliis se occi- conversationein sxculo deditos, paganos videlicel,
dit, raortificando membra sua cum peccatis et con- Judxos, hxrclicos, falsosque Chrislianos, quibus
cupisceniiis. Verbi gratia ; fuit superbus., efficilur non debemus assitnilari et consociari, ne eorùra
Ituraîlis; fuit luxuriosus, eflicilur castus; fuit gulo- viliis inquinemur et nostris. Nolite, inquit, confor-
sus , efficilur teraperatus , appetitor parcimonix raari huic sxculo, id est, nolite similes fieri amato-
exislens, omnisque frugalita lis. Sic vivit homo vir- B ribus hujus sxculi, qui virtutes despiciunt, et vilia
tutibus, et moritur viliis. Hoslix appellabantur in sectanlur ; sed reformamini in novitate sensus vestri,
Veieri Testamento animalia, qux adducebantur ad per studium leclionis et medilationis Veteris Tesla-
oslium domus Domini, ibique sacerdolibus trade- menli et Novi. Quotidie sensus nosler el intellectas
banlur; victimx vero dicebantur a vinciendo, eo innovatur et reformatur dum profieimus, et magis ac
quod funibus et reslibus vincla animalia ad sacrifi- magis in sapienlia crescimus, ea de Deo intelli-
cium adducebantur. Quanlum vero ad paganorum gendo qux antea ignorabanras. Reformatur eliam
pertinet rilum, hostia dicebatur sacrificium quod in novitate sensus nosler, dum proficit in nobis opus
offerebatur idolis, quando contra hostes dimicaiidum bonum, quia quanto inlelleclus in effectum operibus
erat : viclima vero dicebatur sacrificium, quod, Vi- vertitur, tanto amplius innovatur. Dicamus apertius :
ctoria polita, diis pro graiiarum actione offerebatur. erat quis in liliera legis posilus, non penetrabal in-
Sanciam : corpora nostra fieri debent hostia san- teriora : transiit ad Evangelium : didicit quod lex
cta, quia templum sunt Spiritus sancli, juxla quod spiritaliter debeat intelligi, alque ila reformatas est
dicilur alibi : Templum Dei sanclum est, quod eslis in novitate sensus sui, dura amissis tenebris carnalis
vos (I Cor. m). Et rursus : Nescitis quia membra iniclligentix ad fractura transiit spiritalis allegorix.
veslra templum sunt Spiritus sancli? (I Cor. vi.) G Sic intelligendum et de his qui, sprelis viliis, ad vir-
Oporiet ergo sancta esse corpora, qux Dei sunt ha- tutes transeunt, et dum proficiunt de virtute in vir-
bilacula. Deo placement, id est a viliis et peccalis tulem, quotidie iratovantur : ul probetis quoe'sit vo-
separatam, quia qui viliis se sublrahil el virtulibus luntas Dei: qui sacras Scripturas sxculo legit, ille
irabuitur, Deo utique placet. Raliona'bile sil obse- invenit qux sit voluntas Dei, id est quid Deo phjc»
quium vestrum. Obsequium proprie dicitur-obedien- ceat, quidve displiceat, vel quomodo voirailas ejus
tia, ab eo verbo quod esl obsequor, sed hic ab Apo- impleri possit. In omnibus etenim actionibus noslris
slolo pro cullu divinx religionis ponitur, quod olim debemus perpendere utrum Deo accepta sint opéra
apud Judxos quodamraodo irralionabile luit, quando qux agimus annon : bona, et beneplacens, el perfecta.
putabanl invisibili et incorporeo Deo per corporales Bona voluntas Dei est quia bona desideral semper ;
viclimas et sanguinolentes se posse placere, et a beneplacens , quia omnia bona placila sunt ei ; per-
peccatis mundari. Neque enim ad rationem pertinet fecta, quia nihil duplicitatis placet ei, sed ea qux
ut r.tionabilis crealura, qux esl homo, irralionabilia sincero animo franl. Aliter : bona in fide, benepla-
pro se oflerat. llaque raiionabilis culius est ut Deo, cens in spe futurorum bonorum, perfecta in chari-
qui est spiritus, mens hominis offeratur, mortificata taie, id est in Dei dileclione et proximi. Hxc enim
a viliis, Quandocunqueenira vilia carnis et récidiva utria volunlalem Dei perficiunt. Sive aliter : bona
peccata in nobis morlificamus, virlutibusque poilc- voluntas Dei est in conjugalis, beneplacens in viduis,
inus, hostia viva atque raiionabilis efiieimur. Sed for- perfecta in virginibus. Hi très ordines, si secundum
lasse quxrit aliquis : Quare Deus oranipoleus légales volunlalem Dei et virtuium tramitem processerint,
bostias victimasque sibi prxceperit oflerri, si ipse prxraiis voluntatis Dei donabuntur.
per illa sacrificia offerentibus placabilis non redde- Dico enim per gratiam quoedata est mihi, omnibus
batur, adeo ut peccata eis indulgeret? Cui respon- qui sunt inler vos: Non plus saperequam oporiet sapere,
dendum esl, pb duas prxcipue causas hoc a Deo prx- sed sapere ad sobrietatem. Gratiam in hoc .loco, se-
ceptum esse : vel .quia proni erant animi Judxorum cundum beatum Ambrosium, sapientiam debemus
ad idola.colenda, atque ideo lolerabilius erat Deo a accipere, qux Paulo gratis data est sine suis merilis
se creata sibi oflerri quam dxmonibus, vel quia ve- in seientia Veteris et Novi Teslamenli, et, in lin-
rum sacrificium fulurum erat in mundo, Dominus guis omnium gentium. Dicit enira beatus Augustinus
videlicet Jésus Christus, qui sua immolalione abslu- in.quodara serraone suo : Divinitas ila procuratum
lit peccalum mundi, quod ontnino dignum erat ut esse Aposiolo, ut quia omnibus genlibus erat prxdi-
471 HAVMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS L—COMMENT. BIBL. 472
ealurus, majorera sapientiam prx omnibus aposto-1A nostrum non débet invadere allerius minisleriuirt.
lis haberet, ul omnibus philosophis gentium et sim- Et tamen sicul oculi vident loto corpori, el aures
plicibus esset sulnciens. Unde el Peirus in Epistola audiunl, et os loquitur, el maints cooper nlur suo
sua laudat illum, dicens : Sicut, inquit, frater nosler corpori, sic debent agere et spirilalia membra Ec-
Paulus prxdicat in omnibus ecclesiis secundum sa- clesix. Oculi sunt qui aliis minislrant spirilale lumen
pientiam sibi a Deo datant (// Pelr. m). Quod aulem sicut doclores : aures, boni audiiores, qui verba
dicit, omnibus qui sunt inler vos, simpliciler et potest magislrorum humililer audiunl; nares, qui scicn-
intelligi, ut dicatur : Omnibusdico qui sunt inler vos, tiam discernerai! inter feloras vitiorum el odores
et altiori inteUecta, ut illos alloquatar qui per fidem virlutum ohlinent; os, qui alios emdiunt ; manus,
Deo adhxrebanl qui semper habet esse, Deus enira qui aliis minislrant necessaria sicut smrt eleemo-
solus est quia ipse substantialiter habet esse, sicut ad synarii boni; pedes, qui pro sanguine innoxio libe-
Moysendicit (Exod. ut) : Ego sum qui sum, el Ego rando, et ad infirme* vîsitandos currunt. Hxc sibi
sum Deus Abraham, elc. Quicunque ergo illi adhx- invicem prospicere el rainistrare debent. Quapropter
renl, illi sunt, sicul et qui non adhxrent, non sunl : el infert Aposlohis : singuli aulem aller allerius
ergo qui sont dicit, id est qui per fidem qux per membra; quia umisquisque jnxta gratiam sibi divi-
dileclionem operatur Deo copulantur. Et quid dico ? " nilus collatam alios juvare débet, ut sint sibi in-
Hoc utique dico et prxcipio, non plus sapere quam vicem membra, et in spiritalibus, et in leinpora-
oporiet sapere, id est non snperbire. Hocdicil contra libns.
gentiles lumentes, qui insulubaut Judxis. tanquam Habentesautem donntionessecundum gratiam, qme
ramis fraciis. Plus enim quam oporiet sapit, qui data est nobis, différentes.In hoc loco defeclus di-
propler allerius miseriam se exlollit, curn potius ctionis est, quapropter necesse est ut subaudiatur
bumiUari debeat, ne el ipse cadat. Dicendum et aliquid ad complelionem sensus. Dicalur ilaque
propler eos qui, sanara doctrinam non secianies, boe modo : Sumus igitur nos habentes donaiiones
quxdam falsitalis dogmata componunt, quibus sim- secundum gratiam qux data est nobis a Deo, diffé-
plicium animos corrumpunt, non plus sapere quant rentes et ab invicem distantes, sicul el membra cor-
opoitet sapere. Oporiet denique ut viam prxceden- poris. Verbi gralia : oeulus non esl auris, nec auris
tium dociorum imilelur et ingenium prxsentium oculos : sic sunt in Ecclesia qui sunt oculi, el non
uiagislrorura ,, adimplens quod dicit Sapientia : Ne sunt aures , sunt aures et non sunt oculi : sunt do-
transgvediaris terminas quos posuerunt patres tui clores, sunt auditores, sunl eleemosynarii, el exteri
(Prov. xx»), sed sapere ad sobrielatem, kl est ad ordines in quibus divisa est gralia. Gralia dicilur
temperantiam. Sobrie namque sapit, qui agnoscit gratis data, et quidquid habent fidèles donorurh et
quid ipse sit, el sicut coram Deo in Chrislo loquitur. donalionum gratia Dei est, quia sine suis meritis
Hoc prxceplum trangressi sunt omnes bxretici. illud pereepernnt : sire prophetium, subaudis quis
Et unicuique, subaudis, dico sic debere sapere, sicut habel : sive ralionem fidei habet illam, quia fides
Deus divisitmensuram fidei; in fide namque ntensura hoc promeruil. Si enira non credidissemiis, prophe-
est, quantum ad noslram eapaciiatein atlinel, quia tix spiritum nequaquam accepissentus. Legitur tAct.
alios plus, alins minus crédit. Majorent enira fidem xi) Agabus prophelasse post Domini ascensionem,
babuerunt apostoli montes transfereitdo, quam nrs et quatuor filix Philippi. Ipsi etiam apostoli pro-
habeamus. Sive inlelligilur hxc mensura in donis phetx fuerunt, quia futura prxmia eleclorum et
fidei quia habentibus fidem, alii datur sermo sa- poenas reproborum prxdicabant suis aiiditoribus.
pientix, alii sermo scientix (/ Cor. xn), etc. Et hu- Alio modo, prophetiam'hic pro doclrina possumus
jtismodi ntensura secundum ralionem fidei dalur, accipere, ul sit sensus : sive propheliam, id est
quoniam non nisi fidem tenentibus tribuitur. lntel- doctrinam, quis habet secundum ralionem fidei, dis-
ligitur et fidem mjnisieriis ecclesiasticis, qux secun- pense! illam, née plus sapiat quam oporiet sapere.
dum modum suum debent peragi, et non ullra lici- _ Ralionem autem fidei, veritatem catholicx fidei, di-
tura usurpari. Verbi gratia : Presbyter es, non usur- cil, secundum quant débet quilibet doclor dispensera
pes episcopi minislerium; diaconus es, noli tibi prxdicationem suam, ne forte a veritale deviel :
vindicare aliquid ex ofliciopresbyteri. Sic de cxleris she minislerium,subaudis quis habet, in ministrando,
rainisteriis et gradibus intelligendum est. non plus sapiat quam oporiet sapere. In ministériel
Sicut enim membra multa habemusin uno corpore, etenim gratis a Deo sibi collât©, nemo snperbire
omnia autem membra non eumdemactum habent, ila débet, id est non plus sapere quam oporiet sapere.
multi unum corpus sumus in Christo. Sicut in uno Habes quod ministres pauperibus et orphanis, noli
corpora mulla membra unum corpus faciunt, ila snperbire, qoia gratis tibi a Deo datum est. Potest
mullitudo fidelium conjuncta per fidem et dileclio- el de ministerio ecclesiaslico intelligi, de quo nemo
nem capili suo, quod est Chrislus, unum corpus su- débet superbire, licet sit episcopus, licet presbyter,
mus cura illo. Verum membra corporis nostri pro- aut pater monaslerii conslitutus, sed magis débet se
pria habent officia, ut oculi videndi, aures audiendi, humiliare, attendais illud quod dicilur (Luc. xiv) :
et reJiqua similiter. Et sicul unum membrum alle- Omnis qui se humiliai, exallabitur, et quanto magnus
rius menibri non usurpai oflicium, sic umisquisque es, humilia le in omnibus : sive qui docet in do-
*7* EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. AD ROM. 471
«-frisa, subaudis qux illi a Deo gratis data est, non A qui parva tribuil ac temporalia, reeeplunis esl ma-
débet plus sapere quam oporiet sapere. Hxc au- xima prxmia et xierna ; quoniam eleemosyna qux
lem dqctrina in Veieri el Novo Testamento intelli-, pauperi largilur in lerra, a Dominorecipitur in coelo,
gi lur. sicut beatus Ambrosius dicit : Ipse idemque dictu-
Qui exhortatur, in exhorlando, subaudis non débet rus est electis in die judicii : Quandiu uni ex his
plus sapere quam oportel sapere, quia non oporiet minimismeis fecislis, mihi fecislis (Matth. xxv). Al
inde superbire. Hoc autem animadvertendum, huc- qui de mercede xternx rétributions dubitat, in hi-
usque subaudlendura esse a superioribus hujus larilato cordis eleemosynas' non erogat. Non enim
Epislolx : Non plus sapere quant oporiet sapere. prodest quod porrigit, quia el hic amiltil quod tri-
Exhoriatio est species prxdicationis et doctrinx, et buil, et in futuro prxmium vel mercedem non re-
maxime ad dolenlem et desperantem respiclt. Verbi cipiei.
gralia : Sunl multi doclores qui sapienlia divina- Dilectio sine simulatione, subaudis adimplenda
rum Scripturarum pollentes pariterque efoquenlia est. Omnis dilectio qux secundum Deum non est,
verborum florentes, tola die alloquunlur populum, et pro Dei amore non agitur, siuralatio el fictio vp-
disputantes de recliludine fidei, de appelilu virlu- canda est. Ideoque qui fralrem diligere dicilur, si
tum, et exsecratione vitiorum, de felicilate per- " non correxil cum eum errare viderk, simulatam
pétra regni, et perdîtione inferni : et prolelaloser- charitatem erga proximum habere convincilur.
mor,e pêne usque ad solis occubitum, exemptant Odientes malum, id est diabohim et membra illius,
consolalionis lapsis minime proférant. Intérim vero alque omne peccatum sitis odientes. Notandum au-
dum audit aliquis ex circumslantibus poenas in- tem, odium hic in bonam parlent accipiendum, quo-
ferni, qux ab illis minanlur his qui criminalibus niam est et odium malum quo odimus fralrem no-
delictis tenentur obnoxii, et recotil se atiquod fa- strum ; adhoerenles bono, id est Deo, qui est sum -
cinus gravissimum perpétrasse, homicidium vi- muni bonum, et membris ejus atque justilix, orani-
delicet, adulleriiira, aut aliquid horum : ob imina- busque virtutibus ; charitate fralernitatis invicem
nitaiem sceleris sui trislitia dcsperaiionis perfun- diligentes, id esl cum charilate fralernitatis silis
ditur, quia non audivit verbum consolations a vos allerulrum diligentes, quia unus est Paler ve-
prxdicaloribus ; quem si invenerlt quilibet simplex ster, qui in coelis esl. Omnes enim qui unam fidem
prxdicator, slatim perconlando perquiri ab eo cujus habent et uno baptismale sunt abluti, ita se invicem
rei causa trisletur, moestusque incedat : et comperta diligere secundum Deum debent, veluli fralres ex
causa consolatur illum verbis simplicibus, quibus ._ uno matris utero egressi ; honore invicem proevenien-
valet, simulque hortalur ne desperet de venia sa- tes, id esl : iuvicera honorem vobis impendile, prx-
lulis, dans pari ter exempla consolaloria, ac dicens: lati subjectis,-subjecti prxlatis, quia humilitatis vir-
Quid in desperalionis malum laberis ? Considéra (si tus, eliam etbnicis plaeet.
mavis) misericordias Domini quantx sint, de quibus Solliciludinenon sitis pigri, id est, in cura subdi-
Psalmista dicit : Misericordia Domini super omnia tor uni non silis desides et torpentes, ne forte cum
opéra <?jus.Nunquid David non erat rex et prophela, serve inutili damnemini, qui, ligatis mauibus et pe-
quando simul patravit adutlerium cum homicidio? dibus, missus est in tenebras- El non solum qui
et lamen veniam meruit. Nunquid Peirus poslquam prxest, verum eliam omnis subjectus, studiosus et
electus est a Domino, non negavit illum ter dicens: velox débet esse ad omne opus bonum ; spirilu fer-i
iVonnori illum (Mallh, xxvi)? el lamen pius Domi- ventes, id est caktrem et fervorera Spiritus sancli
nus poslea prxfecit illum Ecclesix sux. Nunquid et babealis, vel spiritu, id est mente, non sitis te-
latro non meruit audire : Hodie meeum eris, in pa- pidi in dileclione Dei et proximi, ne forte audialis:
radiso (Luc. xxv)? Talibus verbis exhorlaturus il- Quia nec frigidus es, nec calidus, insipiam le evomere
lum alloquens qui in desperalionera ruerai, In spem ex ore meo (Apoc. ni). De huju3 ignis fervore, dicit
venix sisiit. Ecce quomodo exhorlalio species j-rvDominusin Evangelio.: Ignem veni miltere in terram
est prxdicationis. Qui tribuil in simplicitate, id est, (Luc. xn), etc. Dominoservienles, non diviliis neque
qui eleemosynam pauperibus largilur, et doctrinam vitiis, sive delectationibus. Illi Domino servirait qui
inscio, ideo facial, ul Deo et non homlnibus pla- ejus prxcepta servant. Spe gaudenies, spes esl exspe-
ceat, et est subaudiendum : Ita qui tribuit, in sim- ctalio fulurorum bonorum. Inde dicit Aposlolus
plicitate tribuat. Qui proeest in solliciludine , sub- modo : Spe sive exspeclatioue prxmiorum coele-
audis débet prxessc, ut sibi coramissos non ne- lestiwn sitis gnudentes eliara in augusliis ; in trib u-
gligat. Hxc solliciludo, id est magna cura, circa latione, vobis illala a persecutoribus, silis patientes'
animas maxime débet esse. Qui miseretur, subaudis id est in animosilate non reluctantes, et non req ui-
pauperis, cibum esurienti porrigendo, et potum si- rentes prxmium in prxsenli; oralioni instantes,
lienti, veslimenlum algenli, et testum vaganti, in quia quod humants auxiliis neque noslris viribus
hilaritate et gaudio mentis hoc faciat, quia hila- obtinere et agere non possumus,.necesse est ut ora-
rant datorem diligit Deus.Cura gaudioelenim mentis tionibus a Deo impetremus, sicut de Daniel et spciis
cleempsyna danda est, et misericordia prxslanda. ejus legimus.
Sccurus sil de mercède qui huic operi insislit, quia Necessitatibus sanclorum communicantes. Non
47S HAYMONISHALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 470
dixit, sanclis eleemosynam prxbete aut facile, sed A quibus omnibus Dominus dicit : Beati qui lugent,
honesliori verbo usus esl : Veslra bona sanclis quoniam ipsi consolabuntur (Matth. in).
participate. Eo tempore quo Aposlolus ista scribe* ldipsum invicemsenlientes. Hic sermo aperlius ha-
bat, credentes suis, facullatibus privabanlur; unde betur in Grxco. Est autem sensus : Sic sentite de
laudando dicit, in Epistola ad Hebrxos, Judxis cre- alio sicul de vobis, id est, sicut vobis bona oplatis,
dentibus : El rapinam bonorum vestrorum cum sic et aliis ; et sicut vosipsos diligitis, sic alios di-
gaudio suscepislis (Hebr. x). Ideoque illOs qui fa- ligite ; vel, ita xstimale vos diligi a fratre veluli a
cultalihus propriis adhuc non erani privati horta- vobismetipsis. JVOHalta sapientes, id est superba,
batur Aposlolus, ut exspolialis pro Christi nomine sed humilibus consentientes, ul et vos burailes ex-
siibsidia temporalia adminislrarent, illorum indi- hibealis. Discite a me, inquit Dominus, quia r.iitis
gentiam suam putanies, bonis temporalibus cum eis sum et humilis corde (Mallh. xi). Humilibus aulem
in commune ulenies. Dei etenim dona communia consentit, qui cum humilibus se humiliât, non pr.efe-
non debent fieri privala. Hospitalitatem sectantes. rens se illis, sed socians et exspectans quod Dominus
Non dixit, Hospitales eslote, vel hospiialilalera promisil : Omnisqui sehumiliat, exallabitur (Luc. xiv).
sequimini, sed dixil : Hospitalitatem seclamini. Quicunque enim humilitatem veram habent, utique
Plus enim dixit; sequilur namque hospitalitatem, B eamdem humililalem in aliis veneranlur. Nolite
qui rogantes suscipit : sectatur vero qui eliam esse prudentes apud vosmelipsos. Apud se prudens
non rogantes cogit et quxrit, ne forte in vicis el est, et non apud Deum, qui sapientiam quam habet
plaleis extra tectum reraaneanl. Magna etenim vir- non Auclpri omnis sapienlix depulat, sed sibi suis-
.lus est hospi tali tas, per quam multi placuerunt Deo. que merilis et ingeniis, sive studiis suis. Quo vilio
Angelis hospilio.susceplis, sicul Abraham etLolh, et deprehendunlur laborasse philosophi gentium, de
alii multi. quibus dicil idem Apostolus in exordio hujus Epi-
Benedicile persequentwus vçs, id est, henedicite stolx : Qui cum cognovissent Deum, non sicut Deum
evanuerunt in cogilalionibus suis
illos, el bene loquimini cum illis qui vobis vira in- glorificaverunt, sed
férant; benedicile, et nolite maledicere, id est malum (Rom. i), id est, vani facti sunt, non référantes Deo
dicere. Verbi gralia : Deirahere alieni aut blasphe- gralias de collato sibi dono sine suis meritis. Aliler :
mare, vel contumeliam facere, maledicere est. Quasi Apud se sapiens vel prudens est, qui cum sit slul-
dicat : Licel ipsi maie l'oquantur de vobis, dicentes tus , sapienlem se pulat esse, et glorialur in se,
vos magos esse et discipulos seductoris hominis, quia speralscire quod neseil. Vel eliam tertio modo :
nolite ideo illis maledicere, sed patienter ferle il- Prudens apud se esse dieitur, qui vindictam expe-
lorum opprobria Quod apostolus in semetipso ini- lendo suas injurias ulciscitur, quod sequens versus
indica t :
plebat, hoc utique suis auditoribus implere prx-
Nulli malum pro malo reddenles. Multi putanl non
cipiebat. Dicil enim alibi : Maledicimur, el benedi-
cimus (I Cor. îv). esse peccalum si quis accepta injuria se ulciscitur,
et vindictam iterum sumit. Quod si ita essel, ne-
Gaudere cum gaudenlibus sludelole. Non prxcipit quaquam Aposlolus talia prxciperet ; ac prôpterea
gauderecum his qui gaudenlde Iransiloriiset caducis dicunt aliqui, etiam plerumque majus esse deliclnm,
rébus, sed cum his qui gandent quod nomina eorum si malum quis pro malo reddideril : quoniam polest
scripta sunl in coelis.Neque enim quibuscumque gau- fieri ut qui prius malum intulit, quod peccatum aut
diis Christianprum gaudia socianda sunt; nec qui- malum esset ignoraverit ; ille vero qui vindictam
buscunque fletibus lacrymx nostrx jungendx sunt. expelit, et vicem reddit, quod malum fuerit, slatim
Verbi gratia : si videmus gaudere aliquos super ostendit. Unde potest ita intelligi, quod malum infer-
quxstumpecunix, aulpossessionum latiludinem, non re alteri culpa est : reddere vero malum pro malo,
debemus congratulari illis,- quia istorum gaudia pecctium est. Et dum dicit Apostolus nnlli malum
Inclus sequuntur et lacrymx. Unde Dominus non esse reddendiini, fidelem qui videtur esse et infide-
solus de lalibus, sed eliam de hoc adinonuit Apo- lem tangit; fideli ideo, quia frater est ;-el infideli,
stolus non esse gaudendum quod dxmonia eis sub- ullucrari possit. Providences bona non solum coram
jecta erant, sed potius de hoc quod nomina eorum Deo, sed etiam coram omnibus hominibus. Coram Deo
scripta essent in coelo, et est sensus : Si viderilis bona sibi providet, qui inlimo cordis ei qui sécréta
hominem digna opéra agenlem, qux raereamur iptuetur placere siudet, el illum non cogitalione, non
scribi in coelis, de illius salute congaudetote. Flere verbo, non opère vult offendere, nec offendit quan-
cum flenlibus curate : non cura his qui logent et tum valet. Providet el eprara omnibus hominibus
défient amissionem rcrunt temporalium, sed po- bona, qui verbo et moribus, oranique conversatione
tius cum his qui sua aut proximoram défient pec- in omni vita sua pro viribus suis, inquanlum valel,
cata, sicut Samuel deflebat Saul, eo quod recessisset irreprehensibilem se prxbet.
Dominus ab eo ; et Paulus mullos Corinlhiorum, qui Si fieri potest quodinvobis est, id est quod vestrx con-
post foriricaiionem non egerant poenitentiam. Sive gruil religioni, cumomnibushominibuspaceii habentes.
eliam cum his Ingère prxcipit, qui lugent quod dif- Remdifucilera diclurus.prxmisil, dicens : Si fieri po-
fcriura regno coelorum, securi jam de prxntio, de lest, quia vix aut nullalenus fieri potesl, ut pax cura
omnibus hominibus servetur. Nam si pagannm in- A hune virum? cor ei tanla mala inluli, qui mihi lot
crepaveris, teque contempseril, non vult tecum bona contulii? Sine causa ergo infestas ei exstiti :
habere pacem. Similiterde Judxointelligendura alque Quapropter, quia tam bénigne el patienter erga me
bxretico. Dicamus el aliter : El quilibet prxlatus agit, incipiam illum diligere ul chai issimum fralrem,
increp.iisuljeclosdelinquentes. Dura enim eis displi- quem hacienus persequebar ut hoslem. Si autem ei
cet increpatio prxlali, pacem cum illis habere non cibum et polum iribuit, idcirco boc fecerit, juxta
potest; et cum ita sit, uuusquisque animum suum quod quidam voluerunt intelligere, ut carbones ignis,
servet pacalum et quielum, habens in secum illis id est poenas inferni, ei prxparel, dura ejus beneficiis
pacem, diligendo eos, quia Dominus omnium auctor honoratus eum non dilexeril; jam hoc non est chari-
est, licet viliis se ab illo separenl. Hoc loco, et in tas, ideoque melius est ila intelligi, ut supra diximus
sequentibus, prohibe! conientiones et lites, quibus in primo de ardore charitatis. Quod vero dicit, super
maxime pax violalur. caputj recte per caput mens, id est ralionabililas ac
Non vosmetipsosdefendenles-,charissimi. Hoc du- principalilas animx accipilur : quia sicut omnia
pliciler est iritelligendum: uno modo de àdversariis membra regunlur a capite, ila cogitationes et volun-
nostris, hxrelicis vidtlicel, falsis fralribns : qui in tates mente disponunlur.
nos pleruiriqite sxviunt, de quibus non debemus nos B Noli vinci a malo. Noli, inquit, vinci a malo, id
defendere, vindictam expeiendo ; alio vero modo ut est ab aliquo vilio, noii ab ira, non ab odio, non ab
si fuerit quis infiilelium conlra nos excitalus pro injusiitia. Sive, noli vinci a malo, id est diabolo, a
nomine Christi, aul causa alicujus jurgii, verbis con- quo vinceris dum contra inimicum tuum iracundia
tradicioriis,proui ratio dictai parcamus, ut mansueli accenderis, quia ad suam voluntatem te trahit. Ali-
et liumiles etappareamus, imitantes Dorninum, qui ter: Si tuas injurias ulcisci volueris, a malo vinceris,
pauca coram Pilato respondil. Sed date locum iroe : quia ei qui tibi malum fecit, similis efliceris : quando-
Duobusmodis locum damus irx ; vel cum' refrenamus cunque enim diabolo vel vilio alicui obedimur, vin-
animum ne vindictam expetaraus ; vel cum de loco cimurab illo. Dum malum pro malo reddimus, ab illo
ad locum fngimus. Date, inquil, locum ÎTX, idest, vincimur qui nobis injuriant fecit, et cui vicem red-
eos qui contra vos irali sxviunt, permittite vobis no- dimus, quia nos similes sibi facit. Si autem commo-
cere, quia patienlia veslra remuuerabilitr, et eorum tum animum refrenamus ut vindictam proximo non
sxvilia punielur. Vel, date locum irx, id est, nolile inferamus, tune victores exsislimus, et de peccalo ad
vos vindicare, sed fugile de loco ad locum , juxta salulem acquirendo,-fratrem Iriiraiphamus. Sed rince
quod Dominus prxcipit dicens ; Si vos fuerint perse- in bono malum. Vince in bono malum, id esl in Deo
culiin civitate una, fugile in aliam (Matth. xix). ^ diabcilum. Vince in bono malum, in patienlia supera
Quod autem dicit : Date locum iras, hxc ira vel illius inimicum et adversarium tuum, prxbendo ei cibum
inlelligilur qui sxvit, vel futuri judicis qui in se- et polum, veslimentum et calcearaenlum ; dura enim
quentibus loquitur p"r exemplum propheticum. Scri- luis beneficiis provocas illum ad hoc ut te incipiat
ptum esl enim : M.lii vindictam, subaudis reservale, diligere eo modo quo superius diximus, qiiodammodo
el ego rétribuant, vohis qui patienter lulislis prxmia superas illum. Vel vince in bono malum, id est in
et coronam; et Ulis qui-malum iiitulerunt, vindictam virtulibus vince et supera vitia et peccata, accipiendo
poenamra gehennx. Quia enim homo in vindicta mo- ex eis palmam viclorix.
dum excedit, nec potest se vindicare cum tranquil-
litate mentis, idcirco oranipotens Deus prxcipit sibi. CAPUT XIII.
vindictam reservari, ut ipse qui irarautabilis est judi- Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit.
cet illos, el qui non movelur ad iram, juxta quod ei In -exordio sanclx Ecclesix ex omnibus conditioiii-
eximius oralor Salomon dicit : Tu aulem, Domine, bus veni.ebanl ad fidem, et ne servi, ancillx, seu qui-
.cum tranquillitaie judicas omnia (Sap. xn). Hujus libet subjecti-dicerent, quod ipsi qui conseculi erant
eienim judicis juslum est judicium , quoniam non libertatem omnium peccatorum, et filii Dei eflecti,
excedit modum, nec perlurbalur in suo judicio. indignum essel ut servirent sxculi potestatibus, dixit
Sed si esurierit inimicus tuus, ciba illum : si silil^ Apostolus : Omnis anima, id est omnis homo, liber.
potum da illi. Si boc feceris, tune pro malo rerides et servus, fidelis et infidelis, potestatibus sublimio-
bona, et accipies.magna prxmia. Hoc enim faciens, ribus subditus sil. Omnis anima dicit, pro eo quod
carbones ignis congères super caput ejus. Carbones est omnis homo. In sacra enim Scriptura, fréquenter
ignis appellat in hoc loco fervorem chariialis Dei et sola anima tolum hominem significat, sicul hic, et.
proximi, de qus fervore Dominus dicit : Ignem veni in Genesi, ubi dicilur : Quod iiigrcssus est Jacob in
«m'itèrein terram (Luc. xn). Si hxc feceris, inquit, jEgyptum in animabus septuaginta (Gen. XLVI); et
qux superius diximus, cibum videlicet et polum in Actibus apostolorum : Eramus, inquit, in navi
iniraico ntiiiislrando, carbones ignis, id esl ardorem animoeducentoeseptuaginta sex (Act. xxvn). Potesta-
charitatis, pones super capul ejus, id est super, tibus sublimioribus dicit, legibus et p.incipibus,
mentem èjus; quatenus tais beneficiis delectatus, tribunis, ceniurionibus, dominis, oranibusque prxla-
incipiat diligere te, quem antea exosum babebat, in^ lis. Hoc et Peirus prxcipit (I Pelr. u) : Subdili, in-
tantum ut dical : Quid est quod hactenns cgi contra quicus, eslole omni ltumanx creaturx, id esl omni-
bus hominibus, vobis prxposilis, el hoc propter A Sive bona sit ila poteslas, seu mala, quicunque ei
Deum, sive propler amorem Domini. Inquantum resistil subirahendo servilium ab ea, denegando tri-
quippe homo non oflendii Deum, obsequi et obedire butum , el honorent non prxbendo qiiem ei débet
débet celsioribus. Nam homo constat ex anima et prxbere, Deiordinationi resistil el disposilioni, cujus
corpora: et in anima quidem débet servare inviola- ordinations illi principanlur. Quidam, ntale sentien-
lara fidem Deo, in corpore vero débet servira sibi les, bas polestales inlerpielati sunt dxmones, de qui-
dorainaniibus secundum servitutem prxsenlis vilx. bus m Epistola ad Ephesios dicilur : Non est nobis
Verum si conlra fidei propositum videril sibi irape- colluctaiio adversus carnem et sanguinem, sed adver-
rari a principibus hujus sxculi, sive potestatibus, vel sus principes et potestales (Ephes. vt). Sed iste sensus
dominis, tune pro fide usque ad mortem salagal la- valde est superfliras, quia in nullo debemus subdi
borare, ne; quod majus est, animant videlicet perdat : dxmonibus. Qui aulem resislunt potestatibus, regi-
quoniam licel illa poteslas interficial corpus gladio, bus videlicet el principibus, et dominis suis, ipsi sibi
animam autem non polesl occidere. iVon est enim. damnalionem aequirunl. Pro qualitate enim culpoe
poteslas nisi a Deo. Omnis poteslas, sive major* sive.. aequirunl sibi vindictam , quia iralx illx polestales
minor, qux hominibus prxslaiur., aut ex volunlate dura subdili eis parera contemnunt, aut occidunt
Dei, aul ex permissione consiiluia esl, sicut dieitur B eos, aul in carcerem mittuni, aut eliam in exsiliuin
per Salomonem (f'rot>. vin) : Per me reges.régnant, dirigunl. Si quxsierit aliquis, cur Dominus danma-
et principes docuerunl justitiam. Si autant quxriraus verit servum, aut princeps subjectum? respopde,.Re-
quare hx potestales ordinatx sint, id dicendum, sistebat mihi, et idcirco vindictam accepi ex illo.
quod genus humanum bestiale eff'eclum, helhimo Considerandum aulem , quia non de damnaiione
more contra se coepit sa;vire, intantura, ul primi xterna loquitur Apostolus,.sed de corporali, eo modo
pareniis filius in fralrem consurgens, inlerfecerit quo diclum habemus.
eum. Besuarum enim est et hominis discerpere, et Nam principes non sunl timori boni operis, sed mali,
se invicem lacerare atque devorare. Verbi gratia : id est, non sunt ad hoc constituti ut timorem incu-
Léo dévorai hominem et ursum , ursus et lupus dé- liant bene laborantibusetbonooperi insisienlibus, sed
vorant homines, boves, elov.es. Hac de causa omni- inalefacienlibuset servira nolentibus. Nam ad hoc suut
potens Deus bestialibus hominibus principes prxpo- constituti, ut bene laborantes laudent el adjuvenl,
smt, ul eorum tei-rore acerbilas animorura illorum maie vèro facientes damnent. Sed si quis bonum fa-
reprimereiur. Sunl etiam pisces alios deglutientes, cit, non timet polestatem : qui veramalura tiinet, ab
quos imiiabunlur homines in alios sxvientes, quoea damna tur; unde subdit Aposlolus : Vis autem non
rum tcinerilas principum formidine sedata est. QuoeC timere potestatem? bonum fac, et habebis laudem ex
autem sunt, subaudis potestales super alios a Deo illa. Non dicit laudabil le illa poteslas, quia mukx
onlii atx, sive qux sunt jnra potestatum , a Deo polestales sunl, qux in subdi lis magis malum quam
ordinutoesunt. Potestales etenim vel jura poteslaiura bonum diligunt, sed habebis laudem ex illa potes ta le,
qux in mundo principanlur, a Deo coiislitutx sunt, id est, ipsa erit occasio ut laude dignus sis, quia si
sicut jam supra diximus. Unde Dominus dixit Pilato : luo exemplo ad fidem vel justilix opéra fuerit per-
Non h.ibères in me potestatem, nisi libi datum esset ducta, laudaberis tam ab illa, quam etiam ab aliis,
desuper (Joan. xix). Quibus verbis indicalur, quod et apud Deum quoque laude dignus eris. Aliter c si
sive bona poteslas, ut David, seu mala fuerit, ul Nero, poteslas illa usque ad morlem poenis. te alflixerit,
non est nisi aut volente aut permiltenle Deo. Hoc aut in aliquo contraria.exsliterit, ut quoque légitime
autem totura idcirco prosequitar Aposlolus, ut pote- decerlando morlem aul aliquam injuriam patienier
statibus subdili sint, quia nonnulji.(sicut jam dixi- pertuleris, habebis ex illa laudem , id est, ipsa prx-
mus) ail fidem venienles, pristinum obsequium et bebii occasionera ut tu lauderis : quia percipies pro
serviiiurn, quasi liheri effecli, dominis et principibus persecutionibus ejus libi irrogalis perpétuant beaii-
suisnolebanl reddere, cum Dominus Jésus non vene- ludinem, et laudaberis apud Deum et homines. Con-
rit condiliones mutarè, sed animas in xternum vi- sideremus Laurentium qui pro Christi nomine acer-
cturas salvare. Dicebant enim Romani credentes i rirae esl ustulatus. Non missel laude dignus perfecle
Nos quidtvinis legibùs parenius, el Deo servimus, non inventas, nisi a suo perseculore fuisset ustulatus ;
debemus servira nec honorem prxbere Neroni, aliis- ideoque ipsa poteslas fuit occasio tandis ejus. Sic de
que potestatibus terrenis. Quapropter Aposlolus talia exteris sanclis marlyribus esl inielljgendum, et de
scripsit eis. Poterat namque scandalum nasci domi- omnibus qui injuste damiiantur.
nis et principibus, si s-rvi el subjecti eorani Chri- Dei enim minister esl libi in bonum, Dei enim mi-
stian effecli, a servilio illorum efficerentur alieni. No- nislerest, id est, a Deo constituais est ad bonum
ceret quoque Ecclesix, dum non perntittereiituralii tuum, ut suo timoré el adjuiorio custodiat et lueatur
credere, cum magis raeliores debeant domini servos te, ne interficiaris ab inimico tuo, et tuam substan-
suosrecipere, fidelesChrisii effectos. Hoc el ipsa Veri- liam non diripiant alii. Aliter : Sunt multi qui nolunl
tas per semetipsam prxcipit, dicens : Redditeergo quoe agere malum, sed liment potestatem mundanam, et
sunt CoesarisCoesari,etquoesunt DeiDeo (Matlh.xxu). causa hujus timoris non percipiiint quod cnpiunl.
Itaque qui resistit poteslali, Dei ordinationi resistil. Ergo ad bonum illorum ne faciant malum, polestales
484 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 4S2
illx prxpositx sunt, quia quo amplius homo malum i\ Siquidem Romulus conditor el auctor Romx, in très
facit, eo amplius poenas suslinebit majores. Si au- parles populum sibi subjectum divisit rationabili
lem maie feceris, lime; id est, non levé feras potesta- dislribulione : in senalores videlicet, qux et consules
tem limere : poterit enira le damnare inventa occa- vocabantur, in milites el agricolas, et unicuique
sione. Non enim sine causa gladium portai. Per gla- parti principera unum conslituit, qui tribunus dice-
dium inlelligilur vindicta. Non sine causa gladium batur, eo quod uni ex tribus parlibus prxesset.
portât, id esl, non sine causa ulcisçendi potestatem Census vero quia subditis exigebalur. Cui vectigal,
habet. Sunt itempe quxdam enorraia flagiiia, qux vecligal. Vectigal esl tribulum fiscale, el dicilur a
potius per mundi judices quam per anlisliies et re- vehendo, eo quod accipialur de veclis, id est, de
dores Ecclesiaruni judicaulur; sicut cura quis inler- eporlalis mercibns ; eut timorem, timorem,debelis, ut
licit poittificem aposiolicum, episcopum sive presby- dominis, reddile illi ; eut honorem, honorent,debelis,
teruin, sive diaconura. Hujusmodi reos reges et reddile illi, non solum in conquiescendo et bumi-
principes mundi damnant. Ergo non sine causa gla- liando, sed etiara munera dando.
dium portai, qui lalia scelera judicat. Sunl eliara Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis.
maxime constituti propter la troues, homicidas, raplo- Sic omnibus servitutis veslrx obsequia el débita red-
res, ul illos damnent, el alios suo timoré coinpesccre IBdite, ul nemini quiilquara pro quo vobis irascalur,
faciant. Undesubdilur : Dei enim minister est,vindex debeatis, nisi ui invicem diligatis. Reddile débitant
in iram, id esl iu viudiclam, et qui malum facit. et obsequium, quod omnibus potestatibus et princi-
Ideoque necessitatesubdili estote. Hoc esl, quia pibus persolvere debelis, id est, eos qui nolis prx-
illi vobis Dei minislri sunt in bonum, obedite illis, posili sunt, diligere debelis. Hoc debituin charitatis
ut cum eis pacem habere possitis ; vel necessitate quandiu in prxsenli sxculo vivilur, dehelur, in fu-
subdili estote, quia ulciscenlur se de vobis, si eorum turo quoque sine pondère plenius firmabiliir. Qui
poiestaii conlradixeriiis. Ad hoc enim a Deo est prx- enim diligit proximum, legemint,levit. Proximus isie
posilus ut itenefacienles justeque vivenies sua pro- non lanlum propinquus cognalione aul aliqua aflini-
lectione muniemlo defendat, vindiciam vero inférât tale, sed eliam omnis homo inlelligilur, quem clilï—
peccauiihus, sibique resistentibus. Quapropter sub- gendo, legem Moysi intplemus, quia quod Moyses
dilur : non solum propler iram, sive vindictam qua protubet per legem : Non occides, non udulierabis,
«insurgent in vos, sed el propter conscienliam, id est, et cxlera lalia, si dileclionem habemus contra proxi-
propter menlera quam debelis habere mundam in mum non aghous. Si enim proximum diligis sicut
dileclione ejus cui subdili eslis, maxime profiter hoc teipsum, non occides illum, quia noir vis occidi : no»
"
quia a Deoconslilulus est, cujus ordinationi reluclari pollues uxorem ejus, quia tuant ab illo adulierari
non debelis. Verbi gralia : Es subditus illi timens non vis, sic el de cxleris inlelligenduin est. El ul
damiium temporale, dura servis ad oculum : esto abundet justilia noslra Super justitiam scribaium
subditus M'opterconscienliam mentis, ut in ipsa con- et Pharisxorum cxlera ruinque Judxorum, inimicos
scienlia quant Dominus inluetur, non babeas illum eliam noslros debemus diligere propler Dei amorein ;
odio cui prxslas obsequium, sed tua mens pe ibibeat et licel ab illis persecutionem suslineaulus, non la-
libi leslimonium quod ex corde djligas illum. men debemus diligere et amare in illis vitia, sed
Ideo enimet iributa proeslalis. Subaudis quia a Deo naturam, adimplenles quod Veritas prxcipit: Diligite
prxposili sunt vobis, vel quia défendrait vos ab ho- inimicos veslros, el orale pro persequentibus vos
slibus , el suo timoré conslringunt inimicos veslros, (Matth. v). Sed quxrilur cur Dominus dic.il in dile-
ne iiilerficiaminiab illis, neque veslra bona diripiant, clione Dei'el proximi toiam legem consistera: quare
vel etiam ne in vos suam vindictam exerceant, si in dicat Aposlolus in sola dileclione proximi legem
aliquo rebelles meritis : et eorum iram patiainini, inipleri ? Quod hoc modo solvîttir, quia in dileclione
sicut passi sunl Judxi, qui noluerunt Romanis tri- proximi, consistil et dilectio Dei. Neque enim proxi-
bulum da're. Undeet sequitur : Minislri enim Dei sunl, _ mus sine Deo, nec Deus sine proximo pot si diligi. Vol
iu hoc ipsum servienles. Subaudis ut vos défendant, ideo eliam in dileclione proximi lolam legem dicit
reos puniant, tribulum a vobis recipianl. Sic et Joan- impleri, quia in dileclione Dei non sic facile possu-
nes Baptista milrlibus quxrenlibus quid agere debemus probari, utrum Deum diliganuis annôn , sicut
rent, respondit : Neminemconçutiatis, nemini calum- in dileclione proximi. Verbi gralia: Dura malum pro
niam faciatis,sed contenti estote slipendiis vestris malo non reddo, dum peccanti in me fralri dimilto,
(Luc. in); Ubi notanduin est, quia non dixil : No- cum colligo vagum ad hospilium, dum hilari mente
lite militare, quia milites a Deo constitùunlur, ùt ab et vullu eleemosynam impendere satago, dura oro
eis palrix sibi coramissx lueanlur. pro persequentibus, apparet utique in his el talibusi
Reddile ergo omnibus débita, id est consuelum ob- quia diligo proximum : et dum diligo proximum,
sequium ; sicut Dominus ait : Reddile quoesunt Coe- ostendo me diligere et Deum, cujus uiandatis obtem-
saris Goetari, et quoesunt Dei Deo (Mallh. xxn) : cui péra. Hoc enim mandatum habemus a Deo, ul qui
tribulum, debelis reddere, reddite ei tribulum, sicut diligit Deum, diligal proximum suum; quia per di-
el ipse Conditor pro se et Pelro didrachina (Matik. leclionem proximi pervenilur ad dileclionem Dei, el
tvn). Tribulum dicil a tribunis, et tribuni a tribus. per dileclionem Dei ad proximi dileclionem perve-
nitur. Quamvis enira dilectio Dei major sit dijraiiale, A
, cognitio sanctx Trinilatis, et splendor virtutum,
tamen dilectio proximi prior erit in operatione. Qui quoniam dum Iranseunt quotidie per mortem corpo-
enim non diligit fralrem suum, inquil Joannes. quem ris ab xrumnis hujus sxculi, in luceni supernx cla-
videt, Deum, quem non videt, quomodo polest dili- ritatis colligunlur; vel etiam, per noclem possumus
gere? (I Joan. iv.) Intelligamus et per proximum, intelligere omne spalium prxsenlis vilx usque ad
illum Samaritanum qui fecit misericordiam cum finem sxculi. Per diem vero, vitam xternam, cujus
saucio vulnerato a lalronibus, id esl Christum, qui claritatis comparattone vila prxsens non incongrue
nobis factus esl proxiinus per assumptionem carnis. nox appellalur, quia vita prxsens semper in dolore
Ergo qui hune diligit, legem charitatis adimplel et versatur et tristitia, non habens perpeluilatem : illa
legem Moysi, quia nihil conlra voluntatem ejus facit. vero gaudiis sine fine mansuris florebit, nihil trisli-
Et si quod est aliud mandatum, subaudis prxier ista lix arimittens; qux lune plenissime manifeslabiiur,
quxenumeravimus, de adullerio videlicet, homicidio, cura Dominus de judicio in regnum Iransierit. Ergo
fornicalione, falso leslimonio, et concupiscentia , in quia jam appropinquat, Abjiciamus opéra tenebra-
hoc verbo, id est dileclione Christi, instauraïur, id rum, id est adulterium, homicidium, fornicationera,
esl redintegratur, vel adimplelur : Diliges proximum et cxlera talia, qux a regno coelorum séparant, et
tuum sicul teipsum. > 1 ad tenebras perpétuas operalorem suum irahunt.
B
Dilectio proximi malum non operatur. Non solum Qux eliara merilo opéra tenebrartim vocantur, eo
non operatur, verum etiam malum non cogitât de quod in tenebris perniaxime exerccaiilur, juxla quod
proximo. Pleniiudo ergo legis, Mosaicx alque Evan- Dominus manifestât, dicens : Omnis qui facil malum,
gelii, dilectio est Dei et proximi. Ubi charilas est, odit lucem (Joan. m). Et induamur arma lucis.
quid esl quod possit déesse ; et ubi charilas non est, Arma lucis sunt fides, spes, charitas, pax, patienlia,
quid potest prodesse ? Quapropter appetenda est diet exierx virtutes, qux nos ad lucem xierna; beati-
lectio Dei et proximi, et suinmis viribus tenenda. tudinis perducunl; q.;x non immerito arma appellan-
Nam dilectio dicilur eo quod duos liget, Deum videlur, quia nos défendrait ab improbilaie raaliguorum
licet et hominem conjungat, vel unumquemque proxi- spirituum. Abjicimus ergo opéra lenebrarum, quando
mum cum alio. exspoliamur viliis, el induimur virtutibus. Induamur
Hoc scientes, quia liera esl jam nos de somno sur- igitur arma lucis, hoc est, undique muniamus nos
gere. Mos esl sacrx Scripturx, horam sxpissime pro omnibus virtutibus, ut simus prolecti el luli conlra
lempore ponere, sicut et diem. Qux esl ergo ista adversa diaboli. Et quomodo debeanius illa arma
hora, de qua Aposlolus loquitur ? Tempus est non indui el his virtulibus exornari, Aposlolus déclarât,
'
legis, sed Evangelicx prxdicationis, sed videlicet C subnectens :
xlas, finisque sxculi, in qua sumus jam positi, de Sic, id est, lali modo induiraini arma lucis, ul in
quo idem Apostolus alias dicil : Ecce nunc tempus die, hoc esl in clarilale virlutum, honesteambulemus.
acceptabile (Il Cor. vi). Dicit Apostolus Romanis et Qui in die ambulat, bonesle arabulat, quia non of-
omnibus ererientibus, etiam needum credentibus. fendit pedem suum ad lapidem, non cadit, non im-
Hoc scientes, inquiens, id esl, hoc scimus scientes, pingit sicul ille qui in nocte ambulal. Nos aulem,
quia hora est sive tempus, jam nos de somno pigritix secundum hoc moiiitiim Aposloli, honeste el sine
et desidix surgere, de somno quoque infidelilalis el offensione fidei et gratix sive scienlix ambulare de-
vitiorum atque ignorantix. De.hoc somno prxcipit bemus. Non in çomessationibus. Coniessatio dieitur
eliam nos Propheta expergisci, dicens : Expergisci- mensx collalio, sive mensx allerualio. Sunl enira
mini, ebrii (Joël. i). Et quare dicil, jam tempus est convivia qux celebranlur alternaiim, et prxparanlur
surfera ? Ille surgit, qui jacebal, el nos si haclenus a sociis per dies et vices. Sunl eliara alia convivia,
jaciiimus in-.viliis, el lorporc vitiorum, surgamus.ad qux ex comraunione prxparanlur, quando unus af-
bona opéra agenda, el laboremus viriliter studiose- fert panem, alius carnes, alius vinum, atque alius
que. Poterat aliquis objicere Paulo : Cur prxcipis aliud, et idcirco comessaliones, hoc est, mensx col-
nos jam de spmno surgere ? Ad hxc ille reddens laliones, appellanlur. Vocantur quoque exdera co-
causant. JVu»«enim, inquit, propior est nostra sains, inessationes turpia et inhonesla convivia, quia sicut
quam cum credimus. Qux est ista salus? Vila xterna, omnes propriis cLbis uta;Uur et comraunibns, ita
gaudiura sine fine, raansurura, beatitudo perpétua eliara pra.libilu suo unusquisque quidquid scurrili-
quant soli electi cum angelis possessuri sont, ista talis el otiositalis sibi placet loquitur. Non in ebrie-
beatitudo et salus xterna propior est modo nobis tatibus. Briatn génère masculino dicimus calicem
quam eo tempore quando credidimus, quoniam dum apium potaiioni, a quo dieitur ebrieias, qux est ni.
finis mundi inagis ac magis appropinquat, vita fulura mia potatio vini. Non in cubilibus. Cubilia proprie
et salus xterna magis ac magis feslinat. sunt lecli sive lustra ferarum dicta a foeriiscubila-
Nox proecessit,dies autem appropinquavit. Nox est tionibus, quibus assimilantiir lecli illorum qui cum
excitas infidelilalis, nox esl ignorantia.nox est etiam meretricibus in lupanaribus eoeunt : et impudiciliis.
conversalio lenebrosa in peccatis. Ista nox quotidie Impiuliciiia est inverecundia et irreligiositas, sive
prxceditin electis,; et ad vitam alternant prxdesli- turpis alque irralionabiliscoilus. Generaliter omnis
ualis appropinquat dies, iliuminalio videlicet fidei, libido, ei inconlinenlia, vel immundilia, impudJcitia
appellalur. Operalorcs vero dicuntur impudici, rave- Amiral,
, coinquinal hominsm (Mallh. xv.); et illud
recundi, atque irreligiosi. iVonin contenlione. Con- Aposloli : Omnia munda mundis (Tit. j); et in Ge-
tentio esl altercalio sive controversia, qux plerumque nesi : Vidit Deus cuncta quoefeceral, el erant, valde
ex qitxstionibus Scripturarum solet oriri, utvidea* bona (Gen. t). Qui' taliler sunl firati in Dde, debent
tur quis aliquid sapientix habere, dura alium vicerit assumera iu affectant charitatis et in dileclionem
sua pulsationc, el maxime ex re nullius ulilitaiis suant Jiidxura, qui puiat suillara carnem, lepori-
nascitur. Ideo vero vitanda est, quia rixam gênerai, nara, anguillinam, immundam esse, et cxlera a
de qua proceditodiunt, et de odio enormilas mali : quibus lex prohibe!, ei qux ille anle gratiam fidei
et oemulalione.Xmulatio varias habet signïficationes : qtiasi communia, id est mun la, dicebat'. Istui» lamen
Significat enim imitalionein, significat studium, si- prxcipit Aposlolus assumera in dileclionem. Assu-
gnificat et invidiam, qua quis allerius felicitate tor- mite, inquit, illum lalem Judxum in.affeclum charita-
quetur, ut in hoc loco. Unde etxmulus dicilur imi- tis el nolite dijudicare illum in cogilationibusvestris,
lator, dicilur studiosus et invîdus. neque contendaiis cum illo, licel quxdam immunda
Sed induimini Dorninum Jesum Chrislum. Sensus pulans nolit inanducare.
ex superioribus pendet, ubi prxcipit sic indui arma Alius enim crédit se manducare omnia. Alius, id
lucis, ut in die honesle ambulemus :. Nolite, inquit, B est gentilis. firmus in fide, crédit omnia munda esse
ambulare, id est vivere in comessationibus et reli- mundis hominibus. Qui aulem infirmus est, olus
quis viliis, sed induimini DorninumJesum Chrislum.. manducel. Judxus qui infirmus in fide, qui quasdara
Sed quxstio orilur, quomodo possimus induere Do- carnes abominatur, dura non vult eas comedere, olus,
rninum Jesum Chrislum , qui quadragesimo die re- id estherbam honorant, et quidquid cordi ejus placel,
surrectionis sux coelorumalliludinem penetravit, ubi boc sumat. Tu autem noli illum dijudicare. Per olus,
sedere nunc creditur in plenitudine paternx majesla- omniagenera herba rum designantur, apta comeslioni.
tis? Christus ergo ipse est sapientia, ipse est inslan- Dicil beatus Hieronymus : Qui infirmus esl impetu
lia, ipse est pax, el reliqux virtutes in ipso sunt: libidinis, abstineat a carnibus et vino, quibus Hbido
Chrislum Raque induit, qui omnes virtutes quas scit excilatiir, et olus manducel, id est viles cibos et
. in illo esse, inquanlmn valet cum Dei adjulorio illas aridos(quibus frenaturelrestringilurfluxiislihirirais)
assurait, juxla quod alias Aposlolus dicit : Quolquot edere discal. Crassitudo enim cambrai, et deliciosx
in Christo baplizatieslis, Christum induislis (Gai. ni); epnlx, provocant carnem corporis ad libidinem.
id esl, omnes virlules lune induislis : quia ab omni- Is, id est gentilis, qui manducat indifferenler omnes
bus peccalis mundali eslis. Similiier et in hoc loco cibos, non manducantem Judxum non spernai, in
inlelligendiint est : Induimini, inquit, Dorninum animo suo, quasi minus juslum ; et qui non man-
Jesum Christum, id est omnes virlules quas scitis ducat omnia, ul Judxus, manducantem omnia , gen-
in ipso esse, ul ipse sil decus alque oruamentura tilem videlicet, non judicet neque reprebendat quasi
Vestrum. El carnis curant ne feceritis in desideriis. reum et peccalorem. Utrosque enim, Judxos el gen-
Non ail, necessîtaiem carnis ne feceritis; quia ne- tiles, altérais instruit senieniiis, Polest el spirilaliter
cesse est-ul manducemus, bibamus, dorraiamus, intelligi secundum beatum. Gregorium : Qui mandu-
veslramur. Hoc quia necessarium est, non prohibuit; cat, inquit, id est qui medj.lando et scrulanlo.sa-
sed carnis curant in desideriis, id est malum, utpote cram Scriplurara penetrare valet, non manducantem,
àdulleriuin , crapulam, ebrieiaiem , usum quoque idest illum qui non valet penetrare, non despiciat
balnearum ultra quam expédiât, et cxlera qux desi-. neque spernat. Econtra qui non manducat, id est.
dcral misera caro, ne perficialis ail; el non dixil, qui non intelligi! nec valet penei rare, profûndilatem
Ne cogitetis, quoniam'impossibile est cessare penitus divinarum Scripturarum, illum qui inielligitel sa-
a cogilatione delectalionum. Sed hoc considerandum piens est, non contristet neque despiciat : Deus enim
quia quod prohibuit in desideriis concessit in neces- illum,- .subaudis gentilern manducantem omnia, as-
silatibus. Adhiben 'a est etenim cura carni in ne- sumpsit ad fidem suam quem perfecle riocuit, ut nil
cessitatîbns : in deliciis vero et luxuria alque omni puiel iinniundum esse mundis hominibus.
concupiscentia, penitus excludenda. . Tu quis.es qui judicas alvenumservum ? Et esl sen
sus: Si Deusillum gentilern assumpsit ad (idem.suam
CAPUT XIV. pi omnia manducel, tu quis es, qui illum de çorae-'
Jnfirmum autem in fide assumite, subaudis in af- slione sua reprehendis ? Polest tamen ei hxc senten-
fecta charitatis, nonin disceplationibuscogitationum; tia ad Judxum in fide assuinplum referri. secundum
id est, non iit dijudicalionibus sive in contenlionibus. quod sequeiitia manifestant ut dicatiir : Deus asstira-
Infirmus-est in lide, qui in aliqua parte fidei dubilat, psit Judxum ad fidem suam, licet ille quxdam im-
nec créditperfecle sicut credendura est. Infidelis est munda adhuc pulet et rejiciat, lu quis es, o gentilis
loto, qui nihil fidei habet. Firmus autem est in fide fidelis, qui judicas alienura servum: Judxn m sci-
existens, qui in ea nihil dubilat. Ergo infirmus est licet servum Chrisli per fidem? Suo Domino stat,
in fide Judxus qui noviter ad fidem veniens, non Subaudis si perfectas est in fide, aut cadii Domino
putal omnes cibos mundos; firmus vero in fide est suo, si in ea dubilat. Domino suo slal Jiidxùsl si
gentilis, qui illud serval Evangelii : Non quod in os perfcçtus est, et si omnia crédit munda, quia in
487 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 488
fide Domini sui-stat. Si aulem cadit, non credens A sensu abundet. Qui : magna intelligil et sublimis, ob-
omnia munda, non tibi cadii, o gentilis, qui non po- serve! Illa, et abundet bonis operibus ; et qui subli-
tes eum relevare, sed suo Domino quem offend.it, mia divinorum sacramentorum arcana capere non
qui polens est eum erigere et solidare in fide. Nam valet, ea qux veraciter crédit et intelligil, humili-
cadere sponte possumus, sed surgere, nisi a Deo ter et dévoie Domino serviendo, adimpleal abun-
erigamur, nequimus. Stabit autem, id est, perficie- dando bonis operibus. In suo sensu abundabat Cy-
lur et siabilielur in fide. Quare? Polens est enim prianus, quando semei mergebal in baptismale par-
Deus, cui cecidit, stuiuere illum, et in racla fidefir- vulos ; quia quod inlelligebat, sludiose adratplebat,
mare. Verbi gratia : venit modo Judxus ad baplis* bonis operibus abundando, licel in hoc facto nescius
mura, transit ad gratiam Evangelii, nunquam com- delinqueret. Sed quia bonis operibus abundabat,
edit carnem suillam, aut anguillam, neque nauprx- poslea correplus a Domino, abundavit alliori sensu,
dam, abstinet adhuc quasi a carne imraunda, adhuc ter illos mergendo. Non est ergo de hxrelico intelli-
novellus Christiamis est. Hx talis, dum per inter- gendum, aul de prava doclrina, ut unusquisque ma-
valla leinporum perfectius erudilur, dura discit quod gis ac magis abundet in errorc suo.
nihil sil immunduni, quod a fidelibus cum gratiarmn Oui sapit diem, id est, qui eligit per omne tera-
aciione siimitur, ecce slaluilur a Deo et Domino B pus abstinendum, Dominosapit, id esl Dominocon-
suo cui cecidil pulans aliquid iramundum, ecce in sentit, quia placet illi ejus abstinentia. Aliter : Qui
fide firmatur. sapit diem, id esl, qui judicat peccalorem per poeni-
Nam alius judicat diem inter diem. Ille judicat, tentiam posse salvari, nec desperal de salute illius,
id est discernit, et diflerentiam facil inler diem et Domino sapit, id esl. Dominoconcordat in bac parte,
diem, qui altérais diebus a carne vel vino abstinet, qui peccatores non slatim punil ul peccant, sed ex-
altérais non abstinet, verbi gralia : Sunt modo multi, spectat ad poenitenliam. Ergo qui non judicat et
qui in secunda, et quarta, et sexta feria, a carne damnât peccalorem, sed crédit illum omni die posse
el vino abstinent : ter lia, quinia, et seplima coin- venire ad veniam per Domini misericordiam, Do-
eilunl carnem, et vino indigent; alius judicat. Id est, mino sapit, quia cum Domino non concordat qui
decemil et eligil omnem diem, in abstinentia carnis dixit : In quacunque die peccator conversusfuerit ad
vel vini, sicut eremitx, et multi moiiachorum. Ali- me, salvabilur (Ezech. xSxm). Dura ergo peccator
ter : Diera raiei diem judicat, qui q-iasdam sentcn- nop desperat, cum Domino sapit, qui peccalorem
lias Veteris et Novi Teslamenli intelligil, qnasdam exspeciat, et eum qui hodie videtur iujnsius, fieri
penetrare non valet. Omnem autem diem judicat, possejuslum non desperal, cum Domino intelligit et
qui ex intégra Velus el Novum Testamentum iniel- 'f- concordat. Et qui manducat, subaudis omnia ut
lig'ti. Non immerilo ergo sacra Scriptura per diem gentilis, Domino manducat, propter hoc subdilur :
inlelligilur, quia sicut ignorantia est cxcjlas, ita Gralias enim agit Deo, videlicel, quia omnia crédit
cognitio sanclx Trinitalis qux in Veteri et Novo esse munda, et omnia licet ei edere. Domino enim
Testamento continelur, lux el illuminalio cordis est. manducal, qui de perceptis ab eo beneficiis gratias
Tertio modo diera inter diem judicat, qui tantum de refert. Et qui non manducat omnia, sicut Judxus, sa"
prxseuti examinât et dijudicat, verbi gratia : Vi- licet minus adhuc perfectus in fide, Dominonon man-
del quis hominem bene facieniem vel maie. Quem ducat : hoc est, Dominus absliucl, quia pro amore
cernit bonis operibus intentant, judicat eum propler omnipotentis Dei, absiinens est a cibis, a quibus
justitiam prxsentem bonum, et quem videt malis ipse prxcepit abstiiiendum esse, et gralias agit D. o,
Operibus (tcdhum, judicat eum propter injustitiam pro eo quod dedil illi virlulem abslinenlix, et no-
suam malum. Si aulem ille qui hodie bonus esl, cras tiliara per legem a quibus abstinere deberel. Noian-
malum fecerit, judicat illum malum esse quem an- duin aulem ab ulroque gralia rum aCliouem referri
tea- laudaverat, el si ille qui hodie malus est, decli- omnipotent! Deo: Gentilis enim gralias refert illi pro
naverit a malis et pura mente Deo servira cxperit, libertaie vescendi omnia ; Judxus vero pro fruclu
judicat eum juslum ; isle talis diem inter diem judi- abslinenlix, lied in bac parle qua abstinet minus
cai, quia secundum varietalera temporis et mutatio- perfectas sit.
nem vitx, ntulal judicium sux senlentix. Qui autem IVernoenimnoslrum sibi vivit, et nemosibi moritur.
judicat omnem diem, Deus omnipotens intelligitur, Hoc spiritualiler inlelligilur, qnamvis et ad liiteram
qui novit qualis quisque sit in prxsenli, in prxierilo, possit dici : Nullusenim nostrum sibi viyit, quia non
et in futuro : quia omnia sunt ei prxsenlia, et ipse habet a se vitam; et nullus sibi moritur, quia non ha-
potesl eûm qui hodie fecit malum, cras facere bo- bet in potestate quando vivat, et quando moriatur.
num. Unusquisquein suo sensu abundet. Non dicit Sed dum dixit : Nemo nostrum, id esl fideliumpi r-
indicativo modo abundat, sed imperativo abundet. feclorum, ad altiorem nostrum excilavit sensum.
El est sensus : Secundum quod unicuique homini Chrislus Dominus nosler semei morluus esl pro
concessum est Intelligere, abundet in suo judicio, id peccalo, quia nullum fecit peccalum, et nos ad
est, qui intelligil a carne abstinendum, abstineat : exemplum mortis ejus-semei mortui sumus peccalo,
el qui non intelligil, id est, qui non vull ahstinere, purgati ab omnibus deliciis in baptismale, reuem-
aut non polest, comedal. Aliter : Unusquisque in suo pli Christi sanguine. Non ergo nobis morUnur pec-
489 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 4sW
calo in baptismale, sed Chrislo, dum non in nostra A / mali, perfecli et imperfecti, gentiles el Judxi, stabi-
poteslaie ablulionem consequimur, sed per passio- musante tribunal Chrisli. Tribunal est sedes judicis,
nem et baptismum, alque per fidem illius a! luimur. qux in celso loco collocalur, quo judex ex omnibus
El nemo sibi vivit, subaudis virtutibus, sed Christo, possit videri, et ipse accusantes et accusatus ex
qui resurgens a mortuis, jam non moritur, mors illi eminenli loco possit inlueri. lia et Dominus Jésus
U.lra non dominabilur (Rom. vi). Ad cujus exem- quasi in tribunali sedebit, quia et ab omnibus vide-
ptant , poslquam de fonte baptismatis surgimus, bitur, et ab ipso omnium conscienlix et causx diju-
mori peccando nullalenus debemus. Mori autem dicabuntur aptissimë, et est sensus : Vos qui ad
peccando dixit : quia anima qux peccaveril ipsa mo- invicem fratres judicatis, quantum in vobis est Deo
rie tur. auferlis suam polentiam.
Sire enim tivimus, virtutibus et vita spirituali, Scriptum esl enim : Vivo ego, dicit Dominus. Hoc
Domino l'tuimtis: quia abstinendo a peccalis post proprie juramenlum Dei est in Veteri Testamento,
baptismum, exemplar resurrectionis ejus attendi- si dici fas est, sicut Amen in Novo. Ipse enim pro-
mus, poslquam ipse jam non niorilur, qualenus ad prie vivit et vila esl, quia mutari non potest, cujus
coelum pariler cum illo ascendamus ; sive morimnr, comparatione mortuum est quidquid mutari potest,
subaudis peccato tempore baptismatis, Domino mo- IB quoniam nulla crealura est qux a se habet vitam.
rinur : quia ut ei placeamus, ad similitudinem illius Quoniam mihi flectetur omne genu, el omnis lingua
qui nunquam peccavil, per (idem et rederaptionem confitebitur Deo. Quomodo ergo angeli, qui sunt spi-
sanguinis ejus ab originalibus el aclualibus peccalis rilus, flectent Deo genu ? Per flexionem genuum
in baptismale mundamur. Sive ergo vivimus, sive subjectionem debemus intelligere, quia in judicio
morimur, Domini sumus, subaudis servi, quia in po- omnia Christo subdentur. Flectetur ergo Deo omna
leslale illius consisiimus. Possunt hxc verba ex genu, dum omnis creatura subjicietur illi. Omnis
mariyrum persona intelligi dicta et omnium perfe- quoque lingua hominum confitebitur Deo, dum lau-
ctorum, qui non sibi vivunt, quia non volunlalem dabilDëum Patrem per Fiiium, quod de electis tantum
suam quxrunt adiniplere, sed Domini, dum per dile- sentitur. Nain de impiis dieitur quia, Non est spe-
clionem quod aliis expedil, faciunt. Quod autem non ciosa laus in ore peccatoris (Eccl. xv). Angeli aulem
sibi moriunlur morte lemporali, in qua sibi non eo modo quo sunt incorporai, laudant et laudabunt
conceduittur neque reliuquunlur, sed a Deo assu- Deurn. Vox enim angelorum in laudem Creatoris,
muntur; seu etiam sibi non moriuntur morte spiri- ipsa est adntiratio inlimx contemplationis.
tali, peccatis videlieet, quibus moriuntur, dum per Itaque unusquisque nostrum pro se ralionem reddet
Spiritum sanctum et aquam regenerantur, hoc *- G.Deo. Et esl sensus : O Judxi et gentiles, qui nos jan»
aperle innuitur, quia non debent otio lorpere, sed invicemjudicatis, cur Deijudicium vestro judicio prx-
Dei et proximi dileclione semper fervere. Martyres venilis, et ejus potestatem quantum in vobis est,
quoque non sibi moriebantur, sed Domino, quia non temere usurpalis? Hoc vobis sufficiat, quod unus-
propter suam malitiam perimebanlur, sed pro Dei quisque pro se ralionem est redditurus, non solum
nolitia et confessione fidei, dicente ipso Domino : operum et sermonum, sed etiam cogitationum.
Beati eritis cum ejecerint nomen vestrum tanquam ma- Non ergo amplius invicem judicemus, subaudis
lum propter Fiiium hominis (Luc. vi). cum futurum Dei judicium minime ignoramus. Hoc
In hoc enim Christus mortuus est, et resurrexit, dicilur de occultis, non de aperlis ; sed hoc judicate
vel morte caruis, vel morle peccati, quia nunquam magis, ne ponatis offendiculum fratri vel scandalum,
peccavit, ul el vivorum et morluorum dominetur, id id est, hoc maxime cavete, el magis decernite, ne
esl ut eorum dominerai', qui vivunt jam virtutibus, quis vestra raalo verbo, aut perverso exemplo scan-
gratia Dei abluti a peccatis, et illorum qui quotidie dalizetur et ofl'endalur ; vel hoc statuite, ne causa
moriunlur peccalo , ad hoc ut vivant similiter vir- carnalium ciborran offensioitem fratribus minus per-
tulibus, in novitate vitx ambulando. fectis generetis.
Tu aulem, Judxe, quid judicas fralrem tuum ? Scio et confido in DominoJesu, quia nihil commune
gentilern manducantem omnia. Aul tu, gentilis, per ipsum creatum est. Judxi cibos ex lege sibi per-
quare spernis, et despicis, fralrem tuum ? Judxum inissos dicebant lantummodo mundos, quibus aulem
infirmura adhuc in fide, et iiolentera raanducare om- gentes couimuniler utebantur, communes, id esl in
nia, cum idem Paulus alibi dicat : Nescitis quia an- mundo appellabant, sicut et Peirus ait : Commune
gelos judicabimus, quanto magis soecularia (I Cor. non manducavi (Act. xiv), idest immundum. Inde di-
vi) ; el iterum ipse judicando : Qui talia agunt re- cit Aposlolus : Scio, inquiens, et credo in Domino
gnum Dei non consequentur (Gai. v), cur hic pro- Jesu, sive per Dorainum Jesum, qui mihi hoemani-
hibel ne judicemus ? Sciendum quod de aperlis rea- festavit, quia per ipsum nihil est immundum crea-
tibus libéra poteslas nobis judicandi conceditur, sic- tura, sed omnia munda ab eo facta sunt, sicut scri-
ut de homicidio, adullerio publico, atque furlo. De ptum est : Vidit Deus cuncta quoe fecerat, et erant
occultis vero qux possunt bono et raalo animo fieri, valde bona (Gen. i). Nisi ei, forte Judxo, vel alio
interdicitur nobis judicare, quia horura judicium cuilibel, qui exislimat aliquod alimenlum commune,
Deo est reservandum. Omnes enim, id est boni et id est immundum, e&se, illi commune est, quia ira.
PATROL. CXVII. 16
491 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 49?
mundum videlur ei hoc secundum ejus sensum, non A qux ad xdificaiionem nostram et fratriiin pertinent,
secundum Deum, qui omnia fecit munda. ul verbo et exemplo, omnique conversatione nostra
Si enim propter cibum, quem ille immundum pil- ' xdificelur in nobis templum Dei xdificalione fidei
lai, et lu suades ei ut comedat, conlrislatur fraler cuslodila, ut fratres adhuc infirmi in firie per nos
tuus, Judxus infirmus adhuc infidelis , jam non se- xdificenliir.
cundum charitatem ambulas, id est non habes chari- Noli propter escam destruere opus Dei. Opus Dei
tatem : quia non diligis fralrem tuum sicul te. No'i inlelligilur homo corpore et anima a Deo faclus.
cibo tuo illum perdere, dando occasionem offen- Islud opus lune destruitur quando scandalizatur,
dendi et scandalizandi, pro quo Chrislus mortuus est. quia iracunduiti efficilur, quod omnino Deo displicei.
Tune enim illum perdis, cum animum illius scanda- Opus Dei etiam inlelligilur charilas, quant Deus in
îizas : quia oflendit Deum, dura conlra te irascilur, nobis operatur, vel per quam opus nostram illi of-
qui es proxiraus ejus. fertur, qux lune deslruiiur, cum frater a nobis
Non ergo blasphemetur bonum nostrum. Bonum scandalizalur. Omnia quidem alimenta a Deo créa la,
hic vel charitatem possumus intelligere , quia debe- per se et in sua nalura, munda sunt ; sed malum esl
mus proximum diligere; vel fidem, qua credimus homini gentili, qui per offendiculummanducat. Qui
omnia esse munda, et qua habemus libertatem man- jB autem ideo manducat indifferenter omnia, ut fra-
ducandi omnia. Non ergo blasphemetur nequerepre- lrem suum Judxum scandalizet infirraum adhuc in
hendalur charilas nostra, ut infirmo fralri Judxo fide. culpam peccati et offendiculisibi altrahi t.
non exhibealur vel non blasphemetur fides et cre- Bonum esl, tibi, o gentilis, non manducare carnem,
dulitas, qua liberlalein accepimus comedendi omnia. et non bibere vinum, neque aliquid taie, in quo frater
Tune blasphematur liberlas nostra, quando cogimus mus
Judxus aut infirnialur, in fide.
eos qui aliquid immundum putant, nobiscum com- Infirmatur in scandalizalur,
eilere ipsi quod horrent. Nobis ista liberlas bonura fide, dum suades illi ul comedal cibos
imraundos esse députai : vel dura contrislas
est, quia omnia munda sunt mundis hominibus. Et quos eum ex hoc, quod in prxsentia illius cibos comedis
erant omnia valdebona, bonum est Scripturx con- ille abominatur. Manducare carnem et bibere
cordari. Noli tamen cogère Judxum ad manducan- quos
nec bonum est, nec malum, sed médium.
dura hoc quod spernit, sed neque coraedas illud co- vinum,
Simililer non manducare carnem et non bibere vi-
ram eo, ne tua liberlas blasphemetur ab illo.
Non est enim regnum Dei esca, et polus, sed jusli- edunt num, médium est : quia multi sunl isli qui cora-
carnem et bibunt vinum cura sobrietale. Et
el et
tia, pax, gaudium Spiritu in sancto. Et esl sen-
, multi sunt paganorum atque hxreticorum maxirae-
sus : Slultura salis est de non manducandis et de (J
raanducandis nos disputare, de his videlicet qux in que hypocrilarum, qui non manducant carnem ne-
. regno coelorumnon erunt necessaria : cum potius que bibunt vinum ; e' lamen non ideo juslificanlur.
Tamen melius est abslinere a carnalibus et vino iu
debearaus de juslitia et pace et gaudio spiritali tra- Judxi credenlis, quam in aliquo illum
clare. Juslitia erit in regno coelorum, quia qui prxsentia scandalizare. Potest et generaliter de omnibus in-
modo justilix opéra exercent, illi inlrabunt in re-
coelorum. Pax erit ibi et in telligi qui causa abslinenlix vel jejuniorum scandali-
gnum gaudium Spiri- zant : vel certe qui causa gulusitatis ; aut
lu sancto, id est illi qui modo per Spiritum san- etiamplurimos
ctum illuminati pacem sectanlur, et gaudia palrix qui simplici animo diebus privatis carnibus
vescunlur : unde offensionein générant,
coelestis loto nisu mentis quxrunt, gaudenles in bonura esset non plurimis
comedere, quia minus caule hoc
prxsenli de et
spiriluali gaudio spe palrix coelestis. •
peragunt.
Aliter : Justilia in illo regno erit, quia nullus ibi al-
teri nocebit. Erit ibi pax, id est plena concordia, Tu fidemhabes? pênes temelipsumhabe, et coram
quant habebunt electi cum Deo et angelis : erit gau- Deo. Non de fide sanctx Trinitalis hic loquitur, sed
dium ineffabile de visione omnipotentis Dei. In his de fide qua credimus omnia esse munda, juxta quod
quoeunque inodo possumus debemus alios imitari I) supra diximus. Gentilern alloquitur : O gentilis, ha-
et superare. bes fidem pênes lemetipsum, id est credis in corde
Qui enim in hoc servit Christo, id est in juslitia, luo omnia esse munda, el ad manducandum licita :
et pace, et gaudio spiritali in gratia Spiritus sancti, habe illam coram Deo in corde, non in ostenlalione
quem per lias virtutes habet habitalorem, placetDeo, verborum et jaclantia, ne alium scandalizes, dicens
el probatus est hominibus, atque laudabilis el laude te habere potestatem omnia comedendi.
dignus, quia non solum Deo placet, sed etiam homi- Beatus, est ille gentilis, qui non judicat, neque re-
nibus. prehendit, semetipsum,subaudis, quia fralrem suutn
Itaque quoepacis sunl seclemur, id est qux amo- Judauim non scandalizavit, in eo quod probat omnia
rem fraternum conservant, diligenter et sludiosc esse munda. Beatus dieitur esse in hac parte genti-
quxramus, sicut supra de hospitalitate diclum esl : lis, cujus conscienlia non reprehendil illum quoi
Hospitalitatem sectantes, et quoeoedificationissunt, in- fratrent suum Judxum scandalizaverit, ut illum
vicem custodiamus, boc est, deponamusomnem con- cogérai ad manducandum carnes quas ille detesta-
lenlionem de re nullius utililalis, et custodiamus balur, sêd neque in prxsentia ilMuscomederit ali-
i93 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — LN EP1ST. AD ROM. 494
quid quod ille abhorrerai, licel ipse omnia probaret A j rum, ut habeamus ubi possiraus excinpluin fidei bo-
et cognoscerel esse munda. norumque operum sumere, et ubi possiraus cogno-
Qui aulem discernit, id est qui judicat el facit dif- scere quibus operibus placatur Deus et quibus ad
férencias inter cibos mundos et immundos, posl- vindictam provocatur, videlicel quomodo appelendx
quam ad fidem venit, sicut Judxus, si manducave- virlules et respuenda vitia, et qualiler patientes in
rit, damnatus est ; quia non ex fide. Hoc est quia infide et spe esse debeamus. Quid enira profuit Ab-
fideliter agit, non credens omnia munda esse. Hoc rahx quod scripsit Moyses illum fuisse obedienlem,
dicit, si quilibet gentilis ad fidem veniens cognoverit et quod laudavil illum Deo placuisse ? Quxcunque,
omnia esse munda, et postmodum fecerit differcn- inquit, scripta sunt iu Lege, Prophelis, et Psalmis,
tiam wtter cibum et cibum, dicens alios mundos et reliquis scripiuris, ad noslram doctrinam scripta
aliosque immundos, si manducaverit poslea ex illis sunt, ul nos inde doceamur qui ad fidem venimusv
cibis quos immundos reputavit, damnalionera sibi Quomodo ? Ul per patienliam prxcedentium palrum
acquirit, quia non agit fideliler dubitans in fide, et edocii, patienter adversa hujus sxculi perferamus, et
ea comedit qux immunda dicebat aliis comedenli- per consolationem Scripturarum spem habeamus, id
bus, el quod non sinl omnia munda a Deo facta. est exspeclalionem fulurorura bonorum teneamus.
Omne aulem, subaudis quod ad manducandum per- B 1 Videantusquomodo perliueant ad nostrum doctrinam
tinet, et quod non ex fide, id est quod non creditur ea qux scripta sunt in divinis Libris. Dum legimus
esse mundum a Deo factum, si manducaverit, pec- populum Israël de Êgypto egresstim, per mare Ru-
calum est ; quia quod immundum dixit, boc mandu- brum transductum, Pharaone el jEgyptiis submer-
cavit. sis, aquam eis de pelra datam, manna de coelolar-
CAPUT XV. gilum, et posl multa prxlia qux conlra hosles viri-
liierperegerunt, terram repromissionis ingressunt,
Debemus autem nos, ego videlieet, el coaposloli debemus inde et doceri et docere, ut per Êgyptum
mei, aliique credentes, firmiores in fide, quia credi- inlelligamus hune mundum ; per mare Rubrum, ba-
mus esse omnia munda , imbecillilales infirmorum ptismum, qui consecratur rubore sanguinis Christi ;
susiinere, id est, infirrailates fidei illorum susiinere per Pharaonent, diabolum ; per jËgyplios,originalia
qui adhuc non credunt omnia esse munda et ad peccata el actualia, qux in baptismale pereunt ; per
manducandum licita ; et non noois placere, suadendo petram, Chrislum ; per aquam , doctrinam illius de
scilicet illis vesci communibus, vel coram eis edere qua ipse dicit : Si quis sidt, veniat et bibat (Joan.
illos cibos quos ipsi abhorrent. vu), sive mysterium redemptionis alque ablulionis
'
Unusquisque vestrum proximo suo placeat in bo- C nostrx ; per manna veto, corpus illius quod quoti-
num, ad oedificationem,fidei, ut verbo et exemplo die suniilur a fidelibus in Ecclesia ; per prxlia qux
vestro, oinniumque conversalione xdiûcenlur illi in. illi sustinuerunt, ceriamina et bella qux habemus
fide qui adhuc infirmi sunl. adversus dxmones: posl quorum debellationem, si
Etenim Christus non sibi placuit, solummodo, sed recte in fide permanserimus, merebimur pervenira
Patri, de quo ipse dicil : Quoeplacita sunt ei facio ad patriam coelestem : qux significatur per terram
semper (Joan. vm), et bonis hominibus, sicut scri- repromissionis, de qua Psalmista ait : Credo videre
ptam est : lmproperia, id est convitia, maledicliones, bona Domini in terra vivenlium (Psal. xxvn). Hanc
Llasphemix, detractiones, improperanlium libi, o Pa- terram, id est solidilatem xternx palrix, nonnisi
ler, ceciderunt super me : vox Chrisli ad Patrem de veri Israelilx accipiunt. Iterum dura legimus fidem
improperiis Judxorum. Quando ejus improperabant el obedienliam beati Abrahx et patienliam, quomodo
Filio dicentes (Joan. \iu) : Samarilanus es, et doemo- adversa hujus sxculi pertulit, quando per multorum
nium habes, el cxlera ; talia Deo Patri inipropera- annorum curricula peregrinatus esl in terra aliéna ,
banl qui eral in Filio, sed ipsa improperia super et quomodo obedivit verbisDei, quando voluit fiiium
Chrislum ceciderunt, quia usque ad mortem perse- „ unigenilum immolare, non dubitans de proraissione,
cuti sunt illum. Bene ergo dicit Aposlolus : Christus quia dixit ei Deus : In lsaac vocabilur tibi semen
sibi non placuit, quia ipse non quxsivil sua, sed Pa- (Gen. xxi), debemus fidem illius imilari. oui filii
tris et nostra, sicut ipse dixit : Non veni facere vo- ejusdicimur, per fidemel patienliam et obedienliam,
luntatem meam, sed ejus qui misit me. Simililer non déficientes in tribulationibus. Simililer dura le-
nos non debemus nobis placere, neque propriam vo- gimus beatum Job graviter esse percussum et fla-
luntatem quxrere, sed Dei et fratrum. gellaium, in lantum ut filiis et filiabus omnique sub-
Quoecunqueenim scripta sunt, ad nostram doctri- slantia privalus, in sterquilinio sederet lesta saniem
nam scripta sunl, ul per patienliam et consolationem radens, qui quondam erat utpoie potentissimus re-
Scripturarum spem habeamus. Jungit se ApOslolus gum , et quomodo omnia adversa patienlissime sus-
omnibus credentibus, et vult ostendere omnia qux in tinuerit, pro qua iterum mentit sanitatem recipere,
diviuis Libris scripta sunt non propter illos esse et omnia duplicata qux amiserat, et insuper futura
scripta, quorum gesta et facta ibi narrantur, quia prxmia, debemus ex hoc magnam consolationem
illi non erast ea lecturi, quia oliin mortui quiesce- recipere : el si forte aliquando talia evenérint no-
bani, sed eliam propler nostram salulem et fuluro- bis, deberaus ista ad memoriam reducere : el paiien-
493 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 4Ë6
Mx ejus imilatores existera, dicentes cura illo : Sicut A invicem, sicut et Christus suscepit vos in honorem
Domino placuit, ila factum est ; sit nomen Domini Dei. Ad ea qux paulo superius dixit Aposlolus, de
benediclum (Job. n). Talia et his similia sedulo infirmis adbuc fratribus in fide loquens, et diffe-
animo revolvenles, debemus spem firniam lenere, rentia ciboruni quos prxcepit suscipi in affeclum
exspectantes gaudia futurorum bonorum. charitatis cum tranquillilale, inquiens : Infirinuni
Deus autem patientioe et solalii det vobis idipsum autem in fide assurnite, pertinent isla prxsentia, cl
sapere in alterutrum secundumJesum Christum. More est sensus : Propler hoc lalia dico ul suscipialis in
palriarcharum dat modo benedictionem Aposlolus charitatis affeclum fratres adhuc infirmos in fide,
Romanis. Verbi gralia : Sicut lsaac benedixii filiis neque scandalizetis eos suadenles eis ut comedant
suis Esau et Jacob, et poslmodum Jacob duodecim cibos quos ipsi detestanlur quasi immundos, et ila
palriarcbas ; et Moyses duodecim tribus filiorum suscipiie illos cum charilate, sicut et Christus
Israël. Sicut autem dieitur Deus justitix, eo quod suscepit vos ad fidem suam in honorem Dei Palris,
ipse justitiam tribuat omnibus qui merentur jusli- ut Deus Paler laudetur per vos. Si ergo Christus
ficari, et in illorum cordibus habilet : sic dieitur dignatus est recipere ad fidem suant Judxos bla-
Deus patientix, quia ipse tribuil palientiam, et in sphemalores, et vos gentiles idololatras, omnique
illorum cordibus habitat, qui inter adversa palien- '.B immunditia replelos, atque a cognitione Dei alienos,
«ara servant. Simililer dicilur et Deus solalii, quia multo magis nos debemus non despicere fralrem
pse solalium prxstal in se confidentibus, atque in nostrum infirraum in fide, neque in aliquo contri-
iTIoruracordibus babitare dignatur qui aliis consola- stare aut scandalizare, sed potius in affeclum chari-
tionem impendere sludenl : vel qui in aliorum pa- tatis debemus eum colligere. Ideo ergo dicit nos
tienlia consolationem accipiunt, in adversilaiibus susceptos in honorem Dei Palris, ut Deus Pater per
constituti. Deus autem, inquil, patientix et solalii, nos et per bona nostra opéra glorificeiur et laudetur
det vobis idipsum sapere in alterutrum, ut unum cum Filio suo, qui dixit in Evangelio discipulis el
sentialis de fide, spe, et charilate : et quod unus omnibus in se crediluris : Sic luceat lux veslra coram
crédit, hoc speret alium credere, et quod in se est hominibus, ut videant opéra veslra bona, el glorificent
boni, hoc in alio, vel idipsum det vobis sapere ; ut Patrem vestrum, qui in coelisest (Mallh. v).
sicut sibi unusquisque, sic proximo velit, id est quod Dico enim Jesum Christum ministrum fuisse cir-
sibi vult evenire, hoc oplel proximo suo ; et sicut cumemonis propler veritatem Dei, ad confirmandas
diligit illum, ita credat se diligi ab illo. Et bene ad- promissionespalrum. Circumcisio Luhoc loco duplici
didit, secundum Jesum Christum, id est secundum inlelligeiilia accipi potest, videlicet tam carnalis
quod vdluntas est Jesu Christi, quia multi senliunl iQ quant spiritalis, quoniam ulriusque rainister exslitil
unum et videntur se diligere, sed non secundum Dominus in se suscipiendo, et aliis minisirando.
Jesum Christum. Verbi gratia : sicut sunt hxretici, Circumeisionis enim carnalis min'isier exslitil, quia
qui non sentirait in se erroris, quod et in aliis hxre- antequam venirci in mundum per Incarnations my-
ticis : el sicut sunt illi, qui non causa amoris Dei sterium , ipse qui est Verbum Palris, rainisiravit
diligunt alios, sed propter bénéficia temporalia qux illam dando et prxcipiendo ut observarelur, quia
ab illis captant, vel quia in malitia concordant cum ipse qui loquebalur per angelum ad sanctos patres,
eis. sicut in libris propheticis sxpissime manifeslalur,
Ut unanimes, id esl uno intelleclu , alque uno con- ubi dicilur : Os , sive verbum Domini loeutum esl,
sensu, vel una fide, et uno ore, id esl rata confes- vcnie'ns in carne etiam minisler exslilit circumei-
slone, honorificetis Deum et Patrem Domini nostri sionis, quia illam in semelipso suscepit, non ut illam
Jesu Christi. Deusomnipotens Pater, Pater esl Domini prxciperet servari et custodiri post suum adventum,
nostri Jesu Christi, tam secundum divinilalera in sed ut ostenderel legera sanclam esse, juslam, et
qua genuit illum coxternum sibi et consubslanlialem bonam. Nam mittens apostolos Dominus ad prxdi-
rsitle oninia sxcula , quam secundum humanilatem càndum non dixil : Ite, prxdicaie circumcisionem
qua creavit illum in fine lemporunt in utero virgi- D servandam omnibus genlibus, sed: Ile, proedicate
nali. Deus vero est solummodo hominis assumpti a Evangelium omni crealuroe (Marc, xvi), et baptizale
Verbo, hoc esl secundum humanitalem; unde ipse in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Iloc
dixil Marix post resurrectionis gloriam : Vade ad quidem de circumcisione carnali diclum est, sed
fratres meos, et die eis : Ascendoad Palrem meum et melius, id esl alliori sensu de circumcisione spiri-
Palrem vestrum,Deum meum et Deum vestrum (Joan. tali inlelligendum, id est de gratia baptismatis. Cir-
xx). Quem lune glorificamus sive laudanius, quando cumcisio spiritalis qux est? Exspolialio utique vitio-
ejus fidem sincerissimam tenentes iu corde omnique rum qux fil per baptismum, cujus minister exstitit
inlelleclu, confiiemur eum ore verum Deum esse, ipse Dominus in se suscipiendo et aliis dando. Susce-
et fidem quam habemus bonis operibus exornamus, pit enira baptismum quando baptizalus est a Joanne
juxla quoi! ipsa Veritas admonet, dicens: Videant Baplista ; ministravit aulem poslmodum, quia bapti-
opéra vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui zavit apostolos, aliosqiie ad se per fidem accedenies,
in coelisest (Matlh. v). juxla quod Evangelium narrai, dicens : Quia Jésus
Propler quod, subaudis decus honoris, suscipiie baptizabalet discipuli ejus. Mittens quoque Apostolos
497 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD BOM. 498
ad prxdicationis oQîcium per quadrifidum orbem, A j nomini tuo cantabo, id est nomen Deitalis lux
indixit eis, dicens : Ite, docete omnes gentes, bapti- laudabo.
zanles eos in nominesanctx Trinitalis (Mallh. xxvm). Et iterum dicil Scriptura in Deuteronomio : Loe-
Ecce quomodo fuit Dominus Jésus minisler circum- tamini, génies, cum plèbe ejus. Moyses legislator
eisionis spiritalis. Possumus etiam ei hoc veraciter extendens oculum prophelix ad tempus vocalionis
dicere, quia quotidie administrât ipse eamdem cir- gentium, alloquilur eas horlando ut bradent Deum
cumcisionem dimittendo peccata in baptismate. Palrem cum plèbe Israelilica : qux olim plebs ejus
Ministerium etenim lingendi corpora tradidit suis sola ex omnibus genlibus vocabalur : O gentes cre-
fidelibus, poiestalem diraittendi peccata sibi proprie dentes in Fiiium Dei, per cujus passionem estis re-
reservavit, sicut Joannes prxcursor ejus de eo dicit demplx, et per cujus baptismum mundatx et expiatx
turbis : Ipse vos baplizabit in Spirilu sancto et igni estis ab omnibus peccalis, sociantes vos in affecta
(Matth. tu). El itérant : Ego, inquit Joannes, nescie- charitatis credentibus ex Israël, Ixlamini lxtilia
bam eum quod sibi esset servaturus potestatem spiritali.
baptizandi, nullique traditurus, sed qui misit me Et iterum : Laudate, omnes gentes, Dorninum : et
baptizare, ille mihi dixit : Super quem videris Spiri- magnificate eum, omnes populi. Chorus apostolorum
tum deseendentemet manentem super eum, hic est B ] alloquilur mullitudiiiem gentium ad fidem Christi et
qui baptizal (Joan. i). Apostolo dicente Chrislum baptismi gratiam concurrentem ; et prsecipit ut
Jesum minislrum fuisse circuracisionis spiritalis po- laudes gratiarum référant Domino corde, ore, et
terat aliquis ei objicere : Cujus rei gralia exslitil opère : cujus gralia sunt redemplx ; cujus miseri-
ipse minisler circumeisionis? Ad hxc Aposlolus : cordia ab omnibus reatibus sunt expiatx. In hoc vero
Propter veritatem, inquit, Dei Palris, ad confir- quod subdit : Magnificate eum, omnes populi, Judxos
mandas proraissiones palrum , id est ut confirmaret hortatur ut gaudeant de salute genlium, inquiens:
Deus Paler proraissiones suas, quas locutus est ad Et vos, omnes populi, id est omnes Judxi, magni-
sanclos patres de salute genlium , dicens Abrahx : ficate Deum, id esl magnum prxdicate propter salu-
In seminetuo benedicenturomnes gentes (Gen. xxvi), lem fralrum vestrorum gentilium et propter inefla-
sive ut verax apparerel complendo proraissiones quas bilia magnalia qux vobis contulit a diebus antiquis :
patres proraiserant de salute genlium, et qux prx- référantes genlibus quanta et qualia vobis libentis-
dixerant de eadem circumcisione spiritali. Nisi enim sime prxstitit.
per gratiam baptismatis mundarenlur gentiles et per El rursus Isaias ait (Isa. xi)." Erit radix Jesse; et
fidem Domini Salvatoris, nequaquam in filiationein qui exsurget regere gentes : in eum gentes sperabunt.
Abrahx transirent. nequaquam eliam esset coraple- C ( Jesse ipse est IsaL, pater David régis, de cujus pro-
tura quod dicit Moyses (Deut. xxx) : In novissimis sapia orlus esl Chrislus secundum carnem per Ma-
diebus circumeidetDominus cor tuum, et non carnem riant virginem. Hoc quod dicit : Erit radix Jesse,
tuam, id esl mundabil illud ab infidelitale orani- dupliciler intelligi potest hoc modo : Jesse ipse est
busque peccatis per. baptismum; illud quoque Ezc- radix, David vero filius ejus ipse est arbor. Maria
chielis prophetx, dicenlis : Effundam super vos virgo, ipsa est ramus ejusdera arboris ; flos.vero
aquam mundam (Ezech. xxxvi), aquam videlicet rami islius, Christus, qui dicit ad Ecclesiam in Caii-
baptismatis. ticis canlicorum : Ego flos campi (Cant. n). Radix
ergo hujus flosculi, id est Christi, Jesse fuit, quia
Géniesautem super misericordiam, id est de mise- sicut flos ex radice arboris processionem habet, ila
ricordia, honorare Deum, subaudis debent, quia et Chrislus secundum caméra ex Jesse originem
gratis, sine ullis meritis prxcedentibus, vocati sunl ad traxit. Alliori autem intellectu, radix Jesse Christus
fidem, gratisque acceperunt remissionem omnium est, Verbum scilicet Dei Palris, quod inter cxlera
peccatorum per spiritalem circumcisionem ; per qux creavit^ Jesse quoque creator exstitit : Omnia
gratiam videlicet baptismatis, non per circumci- enim per ipsum facta sunl, et sine ipso faclum est
sionem carnalem : Cui enira plus dimittilur, plus D 1 nihil (Joan. i). Qui ergo. secundum carnem ex Jesse
débet diligere (Luc.vu). Sicut scriptum est : Prôpterea originem duxit, ipse quoque secundum diyinitalem
confilebor libi in genlibus, Domine, et nomini tuo radix et creator Jesse exstitit. Jesse interpretatur
cantabo. Psalmista loquitur ex persona Filii Dei, Esl mihi. Est, verbum substanlivum est. Quod vero
Deo Patri gralias referenlis, propler obedienliam dicilur : Erit radix, simililer erit, ab eodem verbo
gentium ad fidem venieotium. Quomodo ergo laudat substantivo venit, et ponitur pro futuro tempore.
et glorificat Filius Deum Patrem, qui xqualis est ei Quicuuque ergo in eum crédit, qui dixit ad Moysen :
in omnibus? In genlibus utique credentibus laudat Qui est, misit me ad vos (Exod. in), ille. veraciter
illum. Quandocunque enim génies bradant et glori- polest dicere : Est mihi, id est credo in eum qui
licant Deum Palrem, Filius Dei laudat illum per semper esl, et ipse est mihi Deus et erit. Sed quxri
ora el opéra gentium, cujus sanguine redemplx potest, quare dixerit Propheta : Erit radix Jesse, et
1
sunt. Ideoque dicil : Prôpterea, quia populos mullos non potius : erit radix Booz vel Obed, cum et ipsi
et gentes mihi subjugasli per fidem, confilebor libi, justi exsliterint, et patres Isai? Ad quod dicendum
Domine paler, et glorificabo te per ipsas gentes, et est, ideo dixisse Prophetam : Eril radix Je?sc, et non
radix Booz vel Obed, ul ostenderet Dorninum Chri- jA rael comptèrent in gentibus. Sancliftcans Evangelium
stuin Jesum de progenie regali eliam secundum car- Dei, id est sanclum esse demonstrans, prxdicando
nem descendere, qui anle sxcula genitus est a Deo illud)sine errore et mendacio, sancleque vivendo ,
Paire, Rege regum, et Domino dorainantium. No- et rairaculis virtutum testificando, gloriam propriam
taudumque quia quod dixit : Erit radix Jesse, sub non quxrendo, neque pro lucris temporalibus hxc
verbo futuri lemporis loquens, ad nativitalem Chrisli et omnia, sed pro remuneralione xlernx vilx agen-
humanam respexil, qux adhuc fulura erat quando do. Ille sanctificat Evangelium , sive sanclum de-
ista prxdixit. Dicalur itaque hoc modo : Erit Jesse monslral, qui absque errore el mendacio illud prx-
radix Christi secundum humanitalem, et ipse Chri- dicat, el quod prxdicat ore, confirmât rairaculis : ex-
slus qui exsurget nascendo per virginem, vel a mor- ornat sancta conversalione, et qui non quxrit suam
tuis resurgendo regere génies, in eo gentes spera- laudem, sed Dei ; ut fiât oblalio genlium accepta, id
liunl. Chrislus igitur régit et gubernat gentes, in se est, ut génies offeranlur Deo per ine in graliarum
credenles, et ipse défendit illas ab insidiis et infesta- actione, et sit ipsa oblalio amabilis ei, et sancti-
tionibus dxmonum , omniuraque adversariorura , ficata per baptismum, per passionem Chrisli, el per
quoniam ipsi in eo sperant. fidem, in Spiritu sancto, id esl per gratiam Spiritus
Deus autem spei repleut vos omni gaudio el pace B 1 sancli. Pontificura est doctrinx, prxdicationis opé-
iw credendo. Ex hoc quod Isaias prophela dixit de rant dare, et illorum est sacrificium offerre Deo,
Christo : In co gentes sperabunt, sumpsit Apostolus Nam sicul in Veieri Testamento pontifex sive sacer-
occasionem ut diceret illis hanc benedictionem : dos hosliam et oblalionera quam offerebat Deo, stu-
Deus aillent spei, qui tribuit spem futurorum bono- diose providebat ul absque macula esset, ila et qui
rum in se credentibus, repleat vos omni gaudio spi- Evangelium annuntianl providere debenl ut, neque
ritali et pace, id est concordia, amore fraterno in in prxdicalione, neque in doctrina, seu magislerio,
se credendo; credenles in eum qui vos per sangui- aliqua culpa nascalur, ut sicut iilx hostix Deo erant
nem suum pacificavil Deo Patri, sitis et ipsi invicem acceptx, ila sint el audiiores illorum in sacrificium
concordes el pacifici, qui hactenus fuistis invicem Dei transeunles, imitantes ipsi prxdicalores egre-
dissidentes : ut abundelis in spe el virtule Spirilus gium dootorem et magistrum gentium, qui illos
sancti, id est ut per virlulem Spirilus sancti, plenam quos Deo sua prxdicalione et ministerio in fide
habeatis spem xlernx rémunérations, ejusque dono obtulerat, oplabat ut sine macula gravioris peccati
atque auxilio sublevati, virlutera totius bonitatis permanentes accepti essent Deo.
adipisci mercamini, Habeo igilur gloriam, prxparalam, in Chrislo Jesu
Certus sum autem, fratres, mei, el ego ipse de vobis, C ad Deum ; acsi diceret : Per virtutes qux sunt in
quoniam pleni eslis dileclione Dei el proximi, repleli Christo Jesu quas ego ampleclor, habeo gloriam
omni scienlia, ila ut possilis alterutrum monere, id prxparalam mihi, el honorem maximum apud Deum
est invicem vos casligare et corripere. Perfectas in Palrem.
fide blande alloquilur. Non enim audeo aliquid loqui eorum, verborum,
Audacius aulem scripsi vobis, fratres, ex parle. Au- quoe per me non effteil Christus, verbo et factis, id
dacius, licel sit comparaiivus gradus, in hoc lamen est, non audeo alia loqui et prxdicare, nisi qux
loco pro positive ponitur, quod est audacter, id est Christus inspiral mihi in corde. Quidquid enim
eum audacia el securilate. Ideoque addidit, ex operabalur, quidquid loquebalur, lolum Christus per
parte, quia multa sciebat ipse in corde, qux non eum efficiebat sicut ipse alias dicit : An experi-
Christus
proferebat ore, et qux illi non poterant capere, ex mentum quoeritis ejus qui in me loquitur
quibus partem seribebat eis ; vel eliam idcirco dixit, (II Cor. xin)? In obedientiam gentium verbo et
ex parte, quia jam legerant ipsi epistolas ejus, quas factis : hoc est idcirco insto ego verbo prxdicatio-
aliis ecclesiis deslinaverat ; et qux ibi non legerant nis, et faclis miraculorum, ut gentes obedianl Evan-
ex parte, in hac inferre studuit. Unde et subditur : gelio.
Tanquam in memoriamvobis reducens, subaudis jam D In virtule signorum el prodigiorum, in virtule
légisse mea dicta in quibusdam epislolis meis : quod Spirilus suncii. Signa appellantur multis in lotis, in
taie est, acsi aliis verbis diceret : Dum reduxi ad quibus cum sit aliquid mirabile, indicalur quoque
memoriam legisse vos jam mea dicta, pauciora vobis per ca aliquid futurum, sicut in sanatione filii reguli
scripsi, el hoc propler gratiam quoe data est mihi a oslensum est, Domino dicenle : A'i'stsigna el prodi-
Deo, ni sim minisler Jesu Chrisli genlibus. Gratiam gia videritis, non creditis (Joan. iv). Per hoc enim
hic appellat sapientiam, quam prx omnibus aposto- quod viso miraculo sanilatis in filio illius, perpauci
lis accipere meruit, ut beatus Augustinus dicil. Po- erediderunt, pater videlicet illius cum suis, signifi-
lest et de ministerio aposlolalus intelligi, quod ei cabalur quod paucitas Judxoram creditura esset in
gratis a Deo collalum esl. Scripsi vobis, inquit, Deum. Ecce signum quod ulrumque in se'coiilinet,
pauca ex pluribus, qux in corde meo firma haben- quiddara scilicet miraculi, et quiddam futuri. Al
tar propler gratiam sapientix, qux mihi a Domino vero prodigia dicuniur quasi porodigia, vel perro-
ad hoc dala est, ut ilfam pro capacilate auditorum dicenlia , eo quod aliquid in fulurum lanluinmodo
éxpenderem ; sive eliam ut ministerium aposlolalus ostendanl, quasi digilo ostendo. Signa aulem et
KM fiXPOSJTIO LNEPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ;.„>_'. 508
prodigia prû uno accipiuntur hoc loco, miracula vi- J\. liam proedicandi non babebant, ut ad praeilicandas
delicet, «raseper virlutem Spiritus sancti operaban- gentes possent ire, erant in Jérusalem vacantes jU-
tur. Ha at ab Jérusalem per circuitum usque ad Illy- giter oraiionibus ac jejuniis, quibus apostoli de sin-
ricum, quaeest provincia in initio Europae, repleverim gulis provinciis et locis in quibus prsedicabant r
Evangelium Christi, subaadis omnes génies et pro- quidquid pecuniarum, auri, argenti, veslimentoruirt
vincias. Ulyricum provincia est, utdiximus. Est au- accipiebant, eis mitlere satagebani, maxime lamen
tem finis Asisc, et principium Europae. Paulus, qui plurimis gentibus prxdicabat. Unde di-
Sic aulem proedicaviEvangelium hoc. Quo modo? eu nt doctores, quia aliquando amplius quam très
Non ubi nominatut est CJiristus, a praîdicaloribus, aut quinque modios argenti eis mitlobal.
sive ubi in eum jara crederent, ne super alienum Probavcrunt enim Macedonia et Achaia, id est,
fundamentum oedificarem. Non praîdicavi, inquit, sanctum et bonum visum est illis, collationem ali-
ubi jara Christus esset prsedicatus et crederetur, quam facere, munerum, in pauperes sanctorum, qui
sed ubi penitus ignorabatur, ne super aliorum praesunt in Jérusalem. Macedonia et Achaias quae et
dicationem et (idem pouerem meam. Apostolus ergo Achaîia vocatur, a qua et populi-ejus Aehoeidicun-
Ipse jacebat fundamenta fidei, et ipse erigebat pa- tur, provinciae sunt nobilissim» Groecorum sibi ad-
rieles. Illis utique preedicabat, de quibus olim prae- 1" jacenles : quas Apostolus ecclesiis replevit,
dictura erat, quoniam, Quibus non est annuntiatum, Placuit enim eis ; et debilores sunt eorum. Quid
a prophelis, de eo, id est de Chrislo, videbunt, illum
et non acceperunt Macedoneset Achaici sive Acbseia san-
per fidem, qui audierunt, praedicantem eum, ctis
de eo intelligent, per pradicalionem apostolorum. qui erant Jérusalem, ut eorum debitores essenl?
Tribus modis erant debitores eorum : vel quia eos
Propter quod, subaudis opus praedicalionis , et in fide prsecesserant qui ab apostolis et prsedicalori-
impediebar plurimum ab sedilicatione verbi, venire bus erudiebanlur, vel quia ipsorum
ad vos, o Romani, et prohibitus sum usque adhuc. doctrina exemplo et
Non impediebatur a Satana, sed ab utilitate praedi- proficiebanl; vel quia etiam unius fidei
erant, et unum Patrem Deum habenles, fratres
calionis, ut primum Ecclesias fundarel Asiae,post- erant in fide. Omnes enim fratres
ad Chrisliani, qui
modum esteras pergeret nationes. stoet in fide, debitores sibi sunt, ut aller allerius
Nune veto ulterius locum non habens, vacuum ad
onera portent. Polest Û. quarto modo intelligi, in
prxdicandum, in hit tegionibus, cupiditatem autem hoc eos existere debilores
habens veniendiad vos ex mullis jam proecedenlibus eorum, quia illi die aç
nocte pro salule illorum orationibus insistebanl, ut
annis, eum in Hispaniam proficiscicoepero,spero quod fides Christi in eis roboraretur.
proeleriensvideamvos, et a vobisdeducar Mue, si vo- p
bis primum ex parte fruitus fuero. Videtur hoc in Nam si eorum spiritualium bonorum participes
Achaia positus dicere, apud Corinlhum civilalem facti sunt genliles, debenl et in carnalibus ministrare
erant participes eorum, quibus et
ejusdem provincia;, quse utique Achaia vicina et eis. Iisdem modis
«ohxrens est Macedonia;, in quibus locis degens, debilores, et est sensus : Jam quia in spiritalibus
eum singula quseque peragrasset, Evangelium prav rébus illi pi restant islis supplemenlum, et quod in
dicans in his dunlaxat finibus, in quibus Christus se non habent, habent in illis, justum est ut in tenir
nondum fuerat praedicalus, in agnilione Dei in uni- poralibus beneficiis eis subveniant.
\ersa replesset ; désignât jam adesse temptis quo Hoc igiiur opus minislrauonis eum consummavero,
desiderium sunm debeat adimplere, videndo vide- id est eum perfecero et assignaveroeis fructum hune,
lieel eos qui Romae morabanlur. Bene autem his collationem videlicel munerum , quam eis millunt
quos nondum secundum carnem viderat, et ad quos per me fidèles, proficiscar per vosin Hispaniam. Con-
itondum in corpore advenerat, praesenliam sui et grue aulem dicit proficisciper Romamin Hispaniam,
retardationem pollicelur. Desiderabilius enim susci- quia eunlibus de Achaia in Hispaniam, in medio
pimusbona, qusecilo meruiraus auferenda, securius ilinere Roma habetur.
vero negligimus, ifuod nos diulius possidere crédi- Seio autem quoniam veniens ad vos, in abundanlia
tons. Frui, est eum délectation* et gaudio aliquid benedktionis EvangeliiChristi veniam. Spiritu prophe-
possidere, vel amplecti et videre. tico afflalus, talia eum securitale dicebat. Quod au-
Nnne igiiur, subaudis anlequam ad vos veniam, tem dicit, in abundanlia benedictionis Evangelii
proficiscar in Jérusalem ministrare sanctis. Sanctos Christi veniam, taie est, quale et illud quod in exor-
appellat illos, qui pro Christi amore oinnia sua ve- dio hujus Epistolaedixit : Desidero, inquiens, venire
liqucrant, aut vendiderant, et prelium illonini ad ad vos, ut aliquid gralioespiritalis impartiar vobis, ad
pedes apostolorum allulen'nl (Act. iv), vel illos qui,, confirmaiidos'vos(Rom. î). In abundanlia benediclio-
depraedati fuerant a Judoeis non-credenlibus, quos nis Evangelii veniam , id est plenitudine virlulum,
laudat inquiens inEpisloIa ad Hebraeos: Et rapinam ut mea prxdicalione quod minus babelis, in fide,
bonorum vestrorumeum gaudio suscepislis (Hebr. x). percipialis ex virlute miraculorum, quae apud vos
De islis etiam dicit Isaias : Et qui secessit a malo, operabor, roboremini in eadem fide, ut majorent
eorum proedoepatuil (ha. LIX).Isti omnes qui pro- graiiam Christi in meo advenlu percipere mereâ-
prij reliquerant, vel exspoliati fueranl, qui scieii- mini. Sic etenim fecit-, quia veniens quod illis de-
«03 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. Ol'P. PARS I. — C« MEN.. BIBL. 504
erut in fide, in charilate, et in caeterisrébus spirita- A
À quo negotio, sive ex oppressione aliorum, sive ex
libus, suo adventu supplevit. prsediorum vel mancipiorum ratione, Romam con-
Obsecro ergo vos, fratres Romani, per Dominum currebat, ubi erat imperator, et judices causaruin.
Jesum, et per charitatem Spiritus sancli, per dileclio- Potuit ergo fieri ut Phoebe matrona ob hujusmodi
nem quam debelis habere erga Deum et proxiiuuin, causam lune deveniret Romam; quapropler prsece-
quaoper Spirilum sanctum daiur, fidelibus, ut adju- pil Paulus credentibus, ut ei in omni negolio auxi-
velis me in oralionibus veslrisad Deum, id est apud lium ferrent, sive in vestibus, sive in victu, vel ali-
Deum, ut libérer ab infidelibus, qui sunt in Judoea, et quo subsidio lemporali. Reddilque causam quare
obsequii mei, id est ministerii vel obedienliae méat*, lalia praecipial. Etenim ipsa quoque asliiil, idest
oblalio accepta pal in Jérusalem sanctis, ni veniam ministravit alque auxilium prsebuil mullis, et milii
ad vos in gaudio per voluntatem Dei, ehrefrigerer vo- ipsi.
biscum. Ule quserit refrigerari, qui calore solis uri- Salutale Priscam et Aquilam adjulores meosin
tur, vel qui pugnando et luctando calefit alque las- Christo Jesu, in proedicalionevideiicet et aliis ope-
salur. Et bealus Apostolus forliler pugnabat contra lilius, qui pro anima meu, id est pro vila mea ut
philosophos, contra Judaeos, contra haerelicos, ideo- illam servareni, suas cerviecs supposueruni, peri-
que desiderabal ad tempus tam corpore quam spi- B 1 culose opponentes. Prisca ipsa est quae et Priscilla
ritu requiescere. Unde ipse dicil quodam loco : Si appcllalur in Actions apostolorum, et erat Judnea
ad bestias pugnavi Ephesi (I Cor. xv). Bestias appel- génère, uxor Aquiloe Judaci, qui quodam lempore»
lat philosophos et hxrelicns. ldco aulem exorabat, dum Judaeivellent Aposloluni inierlicereapud Corin-
ut Romani suis oralionibus ei subvcnircnl quia lime- tliiim, isti se in medio opposueruiil et liberaveruiU
bat comprehendi, dum veniret Hierosolymam , ab eum. Unde et subdit : quibus non solus ego Panlus
infidelibus Jndoeis,et rclrudi in carcerem, vel occidi, grattas ago, pro hoc facto, sed et cunctoeEcclesioe
ei non posset neque sanctis déferre mimera et obla- genlium, quibus ergo proesum, quia per meain prae-
tionem suam, neque postmodum venire Romam, dicaiionem ad /idem venerunt. lsle est ergo Aquila
eicut in desiderio habebat. Hinc deculitur ponlifi- cl Priscilla uxor ejus apud quos manebal Paulus
cum superbia et pralalorum atque principum et po- Corinlhi positus, quia ejusdem arlis labori insiste-
tentium hujus saiculi, qui dedignanlur exorare sub- bant, cui et Paulus structuras videiicet tabernacu-
jeclos suos, quatenus pro eis preces oralionesque loi'iim, quae et seenofactoria ars appellalur. Sutores
fundanl. Si enim ille qui et apostolus et pontifex etenim erant, et snebanl ex pellibus sive linleamini-
erat omnium genlium, omnique gralia Spirilii sancti bus tabernacula el papiliones, in quibus maxime
repletus, non est dedignatus auxilium subjectorum ^ Saraceni habitant, vcndebantque ea quae opera-
expetere in oralionibus, quanto magis isti qui pleni lianlur, indeque vivebant. De his ergo italegitur in
sunt rapacilale, superbia, omnique nefario actu non Aclibus apostolorum : Post hoec aulem descendens
debenl dedignarf? Itaque imilandus est omnibus vi- Paulus ab Alhenis, venit Corinthum (Act. xvui), et
ribus. invento ibi quodam Jud.TO,nomine Aquila, Ponlico
Deits autem pacis sit eum omnibus vobis. Amen. génère, qui nuper veneral ab Ilalia, et Priscilla
Deus pacis intelligilur sancla Trinilas, cujus misc- uxore ejus, eo quod proeeepisselCLaudiusimperator
ricordia reconciliatum est genus humanum, et cujus discedere omnes Judoeosab urbe Roma, eo quod se-
dono, pax et concordia datur cunclis fidelibus. El diliosi essenl, adh;esil eis , et quia ejusdem arlis
salis pulcbrc in paee finivil, duobus populis in erant, manebant in unum, et operabanlur simuk
concordiam revocalis, ostendens quia non nisi in Erant enim artifices tabernaculorum, ut dixiinus,
pacificis Deus pacis (qui pacem prastat) possit ha- id est sutores componenles tabernacula ex pellibus
bita re. seu corlinis lintcis. Sed quacsliobic orilur. Cum in
Actibus apostolorum dicatur sicul Paulo superius
CAPUT XVI.
ostensum est, quod apud Corinthum simul hospila-
Commendo aulem vobis Phoebensororem nostratn, " hanlur Paulus, Aquila el Prisca, quare in hac Epi-
non carne, sed commuiiem in fide, quoeest in mini- slola a Coriiilho eis verba salutaloria scribebat,
sterio Ecclesioe,quoi est in Cencltris, ul eam suscipia- quasi Roma; degenlibus ? Quoeita solvilur, quod
lis in Domino digne sanctis, hoc est, sicut convenit pulsis Judaeis ex urbe per pneceptum Claudii ,
sanclis, sire, ut quidam codices habent, digne satis, Corinthum isti duo venerint, rursusque redilila
id est abunde et humane; et assistatis ei, id est auxi- libertale rcdeuudi in morte Cxsaiïs, reversi sunt
liamini, et subsidium proebete,in quoeunque negolio, Romam, ubi eos Apostolus nunc salulat. Horuin
sive causa, indiguerit vestri, auxilii. Cenchrae porlus etiam domesticos el vernaculos salulat, quos et
est Corintbi, ubi eral Ecclesia fidelium, cui mini- Ecclesiam appellat, dicens : Et domesticam eorum
strabat Phoebe nobilissima matrona victum et vesii- ecclesiam, subaudis saluto.
inenluui, uipole fidelissima in fide Christi. Ergo SalulateEph(enelumdileciummibi,quiesiprimiiivus
lune temporis, quando Apostolus istam scribebal EcclesioeAsioe.Hic Ephaenclusvidetur prirous credi-
Epistolam, Romani omnibus genlibus imperabant,et disse ex Asia, unde et primitivum Asia; illumvocal.
si (luis nobilimn piwcipuam habefral cansam ex ali- sive quia primus omnium credidii, seu etiam quia
505 EXPOS1TIOIN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD ROM. 500
magna; dignilalis alquoe nobilitalis erat. Mcirco ,A num missarumque celebralionem, post oratiorlcs
aulem meniioncm istius fecit, ut ostenderet nobiles osculo dilectionis suscipiant se invieem.
etiam ad fidc:n venire, ac per hoc invitaret primos Rogo autem, vos, fratres, ut observetis eos qui
Romanorum ad fitlcm. dissensiones faciunt, id est, declinate ab illis qui
Salutate Mariant,quoe multumlaboravilin Domino, discordias et rixas movent inter vos. Contra pseudo-
oflicium scilicet proedicationis feminis sui serus aposlolos et Judoeos non recte credentes loquilur
impendendo per domos. Nam in ecclesia non doce- isla.
bant mulieres, sed viri : quia ipse Apostolus prohî- Hujuscemodi enim : subaudis domines, qui dissen-
buural hoc, dicens : Mulieres in ecclesiis laceant siones générant inter vos discurrendo de domo in
(l Cor. xiv). dotnum, adulantes et laudantes quosdam, aliis veto
Salutate Andronicum el Juniam, cognatos et con- detrahentes, et concilanles unum adversus alterum
captivos meos, qui sunt nobiles in apostotis, qui et per detractiones, non serviunl Christo, sed suo ven-
unie me (uerunt in Christo. Potest lieri ut secundum tri : quia Weo adulanliir aliis, et detrahentes aliis
carnein isii cognaii fuerinl Apostoli, Judaeiquesimi- sunt, ut possint suum ventrem implere : et per
liter exislentes, et sunt exsuies effecli propria; sedis dulces sermones el benedictiones seducunt corda in-
ob graliam fidei, sicut et Paulus quando appellavit B nocentium. Ad hoc, inquit, proedicànt, et dulces
Caesarem.Credideruntautem a nie illtim in Cbristum, sermones adulalionis et benediclionis proferunt, ut
et nobiles habili sunt in aposlolis, id est apud apo- corda simplicium fràtrum seducere possint, et inno-
slolos duodecim, de quibus et illud inlelligere pos- cenliam eorum auferre valeant.
sumus, quod fortassis ex illis sepluaginta duobus Vestra enim obedientia, qua obedistis Evangelio
aposlolis fuerint el ipsi nobiles. venienles ad fulem., in omnem locum veslrae po-
Salutate eos qui sunt ex Arisloboli domo. lste lestatis dhulgaia est; hoc est quod in principio
Arislobolus congregator intelligitur fuisse fratrum hujus Epislolae dixil : Gralias ago Deo meo, quia
in Christo credentium, cujus faclum sic probat, ut fides vestra annunliatur in universomundo (Rom. 1).
ejus discipulos sua salutatione dignos ducat. Gnudeo igiiur in vobis, o Romani, quia credidistis
Salutate Appellem probum in Christo. Licet qui- sicut el ego. Sed votovossnpientesessein bono,ni quid-
dam facianl ex hoc,duo nomina propria, dicenles quid sapilis et intelligilis, totum opère studeatis
ila : Salutate Apellemet Probum ; non est illud, sed implere; simplices aulem in malo, ul vitia el omnla
unum nomen est proprium eum adjectivo. Salutate, qiise mala sunt vilelis et contemnetis. Siinile est
inquil, Appellera probum, id est probatum in fide, hoc illi diclo, quod ad Corinthios scribil, dicens :
el laude dignum : probum etenim dicimus probàlum 'C Matilin parvuli eslote; sensu autem, perfecli estote
et laudabilem. (/ Cor. xiv) ; ac si dieerel aliis verbis : Bonum sa-
Salutate eos qui sunt ex Narcissi domo. Isle Nar- pile facieudo, mahim ignorale vilandb, et ita in
cissus, ut in aliis codicibus invenilur, presbyler erat vobis iinplebitur quod subditur :
tune temporis Deus autem pacis, quia pacem amat et pacem
Salutate Rufum elettum in Domino, id est pro- tribuil suis, conterai Salanam sub pedibus vestris
niolum ad sacerdolium, H matrem ejus atque meam, velociler. Salanas in, lingua nostra interpretalur
per adoptionem amoris. Haecmillier magna religione adversarius, et polest in hoc loco significare diabo-
pollebal : quae apud Apostilum hoc donum prome- lumet Neronem, quiChrislianis adversabanlur. Pbs-
merat, ut mater apud illjm vocarelur. Non enim sumus eliam et omnia adversa per hoc nomen in-
pulandum est, in islis silutationibus inaniler fieri lelligere quoe animoe lendenti ad Deum resistunt et
persingidos quosque laudis et salulationis differen- adversantur, quae exorat Aposlolus conlcri et
liam. Qui enim scit quia Christus loquilur in Paulo, subjici polestali illorum. Deus pacis, cui pax placet,
certus est quod pro viloemerito, alius quidem probus conterat hoc quod conirarium est paci, et dissen-
dicilur ab eo, alius charissimus, alius laborans in siones operatur. Quod autem dicit, sub pedibus, vel
Domino, alius electus, ut hic Rufus (de quo nunc " simpliciter accipiendum est sub poteslate, vel etiam
sermo esl) electus in Domino saliilatiir, el mater in brevi tempore et velociler.
illitis mater Apostoli dicilur, causa suimnac di!e- Salulat vos Timolheus adjutor meus in proedica-
ctionis. tione, el Luchis, et Jason, et Sosipater, cognati mei.
Salutate invieem in osculo suncto, id est in osculo Tîmolheuni adjutoreni suum dicit, omnesque simul
non ficlo, vel subdolo, quali osculo tradidit Judas cognatos appellat. Et quidem de Timotheo plenis-
Salvalorem ; vel quali osculantur incesti alios siuie fertur in Actibus apostolorum (Act. xvi) quod
causa immundiliae, quod oseniuni non caslum vo- fueril ex Derben, filius mulieris viduoefidelis, paire
caïur, sed columbinum, et est .sensus : Jam quia gentili. Ipse quoque Aposlolus dicit, quod propierea
ego non sum proesens,ut vos possim omnes osculari, rogaverit eum manere Ephesi, ut denuntiaret qui-
osculamini vos invieem, niel amoris causa, cuni busdam ne aliter docerenl, neque allendercnl fabu-
neceperitis hanc epistolam. Ex hoc loco aliisque 1Uet genealogiis infinitis. Luiiuni autem quidam
similibus, mos iradilus est Ecclesiae, ut convenien- ipsum perhibenl Lucam esse qui Evangelium Actus-
tes fidèles in eedesia ad aiciiendum verbum divi- que apostolorum scripsit. Beatus enim 'Aposlolus
non curât de proprietatibus nominum, pro eo quod A j Ecce Trinitas, sed nonnisi a paucis intelligebatur.
soleant nomina interdum etiam secundum patriam Quid dicit Christus? Cum venerit Paraclelus, quem
declinalionem,.interdum etiam secundum Groecam ego miltam vobis a Pâtre meo (Joan. xv) ; et alibi :
Romanamque proferri. Jason ipse est cujus men- Baplizate omnes génies in nomine Palris, et Filii,
tionem liber Actuum apostolorum facit. Sosipater el Spiritus sancti ( Matth. xxvm ). De nativilale
ipse fuit filius Pyrrhi Beroeensis. quoque illius dixit Isaias propbela : Ecce Virgo con-
Salulat vos Caius , hospes meus. Isle est Caius cipiet et pariet filium (Isa. vu). Natus est Christus
concaplivus, qui baplizalus est ab Aposlelo, sicut de Yirgine, patefecit mysterium prophéties; Scri-
dicit in Epistola ad Corinlhios : Grattas ago Deo pturoe. De sepultura etiam illius dicit idem Propbela :
tneo quod neminem veslrum baplizavi, nisi Crispum Erit sepulcrum ejus gloriosum (Isa. xi). Sepultus
et Caium (I Cor. i). est Christus, patefactum est illud mysterium quod
Salulo vos ego Terlius, qui scripsi epistolam hanc lalebal. Quid plura? Surgens a morluis, aperuit
in Domino. Terlius, proprium nomen est scriptoris discipulis sensum ut intelligerent Scripiuras. Illis
credenlis, qui Aposlolo dictante hanc scripsil epi- intellectis el cognilis, cognoverunt mysterium jam
stolam, cui concessit Aposlolus suo nomine plebem esse complelum cl manifestum, quod antea lalebat.
Romanam salutare, et vocalur Terlius nomine, non B ] Concordanlibus enim et adimplelis in Christo de
numéro. conceplione, nalivilale, morte, atque ascensione
Salulat vos Eraslus, arcarius civitalit. Erastus mysleriis, et coeteris prophelicis annunlialionibus?
arcarius erat civitatis Corinlhiorum, id est prin- iiulla rcmanel jam dubitatio quin per propbela s pa-
ceps vel dispensalor qui prgeerat arcoe ubi pone- tefactum sit mysterium, a saeculis et temporibus
banlur census régis Iributorum el vecligalium. oelernis occultum. Secundum proeceplumoelerniDei,
Quod aulem addidit : et Quartus, frater, proprium quia proecepit Filius Dei qui unius subslantioe est
est nomen sicut et Terlius. cum Paire et Spirilu sanclo, dicens : Euntes in
Gratia Domini noslri Jesu Christi eum omnibus munduni : proedicate Evangelium omni creaturoe, et
vobis. Amen. Gratia dicilur gratis data ; el nomine baptizate omnes génies in nomine Palris, et Filii,
gralioe debemus intelligere quidquid boni gratis et Spiritus sancti; ad obedilionemfidei in omnibus
accipiunt elecli a Deo, fidem videiicet, spem, cha- gentibus, id est, ut omnes génies obediant fidei et
rilalem, remissionemque peccalorum. Evangelioejus. Quod ergo dixit : El honor et gloria
Ei autem honor in soeculasxculorum, qui potens in soecula, manifesiare voluil, subjungens :
est confirmare in fide perfecla et in omni bono, Soli sapienti Deo cognilo per Jesum Christum,
juxla Evangelium meum, videiicet ut sic silis con- 'C id est Patri, el Filio, et Spiritui sanclo, qui unius
firmati sicut monet Evangelium quod proedico, ut substantioe sunt, et qui in Trinitale unus est Deus.
de eo nihil vobis desit. Quod autem subdit : et lileo aulem dixit cognilo per Jesum Christum, quia
proedicationemJesu Christi, ipsum est quod Evange- per illum est cognitus et manifestalus Deus Pater et
lium , quia Christus illud prxdicavit, secundum Spiritus sanctus, mysterium videiicet Trinilatis.
revelalionem mysterii temporibus oelernistacili, id est Sapiens autem Deus non ex accidenti vel accidenli
abscondili. ,/Eierna tempora, iniellige soecula im- dono, sicut Salomon, aut aliquis hominum, sed es-
mensa quoe proecesserunt mundi exordium, a cujus scntialiter dicilur sapiens el est, quia nihil est ei
exordio homine crealo potuit revelari mysterium aliud esse quam sapientem esse; nec sapientem
sanclse Trinilatis, et mysterium Dominicoe incar- esse quam esse. Finis hujus Episloloe in Groeco
nalionis, passionis et caetera talia; sed noluit tam apertior habelur, in quo scripto est Epistola. Nam
venerabile mysterium omnipotens Pater nisi paucis quod dicit : ei honor et gloria, et postea addidit :
innolescere, proeserlimeum homo, neglecto Deo, se cui, cum sufficeret quod praemissum babebal : ei
loinm diabolo concesserit. Igiiur a temporibus oeler- gloria, inusitato nostroe loculionis génère ususest;
nis quoe precesserunl creaiionem mundi, et, ut ila et quod dixit : in soecula soeculorum, morem sacra;
dicamus, ex quo mundus coepitesse, tacitum occul- v Scripturoe lenuit, et iinmensitatem lemporum per
tumque fuit mysterium sanclse Trinilatis, quod hoc voluit designare, et laie est acsi diceret : in
nunc, in adventu Christi, patefactum est, ab ipso omnia fulura saecula, honor et gloria sit omnipo-
Christo, per Scripiuras prophelarum, qui de illo tenli Deo. Amen aulem ideirco supposuit (quod est
myslerio aliquando aperlis , aliquando obscuris juramenlum vel attirniatio in lingua Hebraea, Latine
propheiaverunt sermonibus , verbi gratia : Dixit autem sonat verum), ut confirmarel omnia vera
Moyses (Gen. i) : In principio creavil Deus coeluvi esse, quoe per totum lextum hujus episloloe ab eo
cl terram, et Spiritus Dei (erebatur super tiquas. scripla sunt.
IN EPISTOLAM I AD CORINTHIOS.
ARGUMENTUM. Paulus, venit Corinthum, quoeest melropolis çivilas

Proeceplo Domini Salvatoris admonilus Apostolus Açhaiçe, provincioe Groecorum, ubi moralus est
509 EXPOSIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 510
auno integro el mensibus sex; ibique constanter .A cum omnibus, subaudis sacerdolibus, qui tnvocant
proedicavit Evangelium, tantum ut pêne omnes ejus- nomen Domini, vel cum omnibus Judaeis creden-
dem civitatis habitatores ad lidem Christi conver- tibus, cum eis babitantibus, in omni loco ipsorum et
tcret. Sed poslquam ipse discessil ab eis, multi noslro , subaudis salutem optamus. In omni loco
illorum seducti sunt a Judxis et pseudoaposiolis. ipsorum, id est ubicunque illi fuerint, qui apud illos
Quod audiens Aposlolus, scripsit eis hanc Episto- sunt et apud nos, salutem optamus cum eis.
lam ab Epheso, et misit per Timotheum, volens eos Gratia vobis sit, id est fides, remissio peccatorum
ad fidem Christi revocare, quia ad tempus ab ea re- et pax, qua reconciliamur Deo Palri per passionem
cesserant, et reliquos confirmare. Christi, a Deo Paire, et DominoJesu Christo. Spi-
ritus Sancti persona in donis suis aceipitur, in re-
CAPUT PRIMUM. missione videiicet peccatorum et pace, quia Dominus
Paulus vocatus aposlolus Jesu Christi per volunta- discipulis promisit, inquiens : Vos autem baptizabi-
tem Dei, subauditur Palris. De nomine Pauli, in mini in Spiritu sancto (Luc. m). Gralias ago Deo meo,
Epistola ad Romanos, prout nielius cognoscere po- id est gratias vel laudes refero Deo meo, semper
luimus, auclorilate doctorum dicere studuimus, et pro.vobis. Cum dixit Aposlolus: Gralias ago Deo, id
quomodo ipse vocatus sit apostolus. In hoc autem B est laudes, non sine causa addidit meo. Cum enim
quod dicit : vocatus aposlolus Jesu Christi per volun- omnium creaturarum unus sit per naluram atque po-
taiem Dei Patris, oslendit unam volunlatem esse tentiam, eo quod sit Creator omnium illorum, tamcn
Palris et Filii. Sicnt enim unius substanlioe, unius proprie dicitur Deus esse, qui merilo fidei el jusliliae
majeslalis atque potentioe sunt Pater et Filius, ila ejus cultores esse probantur, sicut beati Pauli alio-
unius voluntatis existunt, et qui vocantur a Filio, rumque apostolorum. Hinc, dicilur : Ego sum Deus
vocantur a Paire. Sicut Paulus per Filium vocatus Abraham, Deus lsaac, el Deus Jacob (Exod. m), per
est, ita a Deo Paire apostolus, id est missus et lega- graliam et viloe meritum. Et quare dicitur se gralias
tus, quia legatione Evangelii funclus est. Quibus ver- agere Deo semper pro salute illorum, cum nemo ho-
bis perçu lit pseudoaposlolos, necnon et Judoeos,qui niinum semper possit inlenlus esse oralionibus aut
dicebant illum non esse a Deo vocalum Apostolum. gratiarum aciionibus. Nam sicut in scripturis Palrum
Et Sosthenes, fraier in fide, et in proedicatione, legimus, Aposlolus ab hora prima usque ad quintam
non lamen apostolus. Quare interponebat Aposlolus operimanuuminsislebat; ab hora aulem quinla usque
nomina discipulorum suoriim in suis Epistolis ? addeciinàm proedicalioni operam dabat; post deci-
Ob duas causas : sive ut majoris aucloritatis essent, mam vero iterum, procurabat pauperum peregrino-
secundum quod Dominus dixit : In ore duorum vel 'C rumque hospilalitalem, suique corporisnécessitalem ;
trium leslium stabit omne verbum (Malth. xvm), ne per noclem vero oralioni inlenlissime insudabat.
aliquis diceret, quia unius mendacio ista excogitata Igiiur propler nimiam assiduitatem, qua per singulos
suui; sive ut compleret quod ipse docebat, dicens dies et noctes Deo gratias referebat, tam pro Corin-
in quodam loco : Si cui revelalum fueril aliquid tbiis quam pro omnibus quos Christo acquisierat,
sedenti, priorlaceat (I Cor. xiv). Nam quando dictabat dixit se gralias Deo semper referre pro illis : in gratia
Epislolas, discipuli ejus aderanl in proesentia, et si Dei, subaudi Palris, id est pro remissione peccato-
forte alicui illorum aliter aut alia revelala essent rum, quoedata est vobis, subaudi gratis a Deo Pâtre,
per Spirilum sanclum quam ipse dicebat, quia idem in Christo Jesu, hoc est per fidem Christi Jesu. Illis
Spiritus sancius eral in discipulis, qui et in magi- enim lantummodo largitur Deus Pater graliam snam,
stro, sicut ab illo dicebalur, ila ponebal in ordi id esl remissionem peccalorum, quos videiicet vera^
nein, non invidens bonus magisier discipulis; et citer cognoscil credere in Filium suum ; gratia dici-
insuper nomen illius in exordio cum suo ponebat, tur gratis data. Et non immerito remissio peccato-
quia quamdam parlent ihi habebat. rum et fides gralia Dei appellanlur, quia quidquid
EcclesioeDei, quoe est Corinthi. Generaliter ad donorum habemus Dei gralia est : quoniam gratis
oranem Ecclesiam, id est multitudinem Corinlhiorum, ** nobis tribuitur nullis proecedenlibusmerilis.
scribit, quia carehaut illi adhuc episcopo cui specia- Quod in omnibus divites facli eslis in illo, hoc est
liler scriheret. Sanctificalis in Christo Jesu, id est per in Christo. In quibus rébus illi erant divites effecti ?
fidem Christi Jesu, per passionem ejus, per aquam iu fide-, in doclrina, in diversilate linguarum, in
baptismatis. Vocatis sanctis. Non ideo vocati sunlCo- efficacia miraculorum. Istoe sunt divitioe spirilalcs
rinlhii ad Christum per Paulum quod sancli essent, quibus dilanlur eleelt. In omni verbo, id est in do-
sed ut sanctificarentur sancteque viverenl. Cum clrina Novi Testamenli ; et in omni scientia, subaudis
omnibus qui invocant nomen Domini nostri Jesu Veteris et Novi Testamenli, vel, ut ita dicamus, in
Christi. Sacerdotum est invocare Dominum pro sa- omni sapienlia et scientia, sive in intelleciu Veteris et
lule populi, ut de ipsis dicilur in Veleri Tcslamento : Novi Testamenli.
Vos invocabilis nomen meum, el ego benedicam eis Sicut teslimoniumChristi confirmatum est in vobis.
(Num. vi). El in Psalmo : tloyses et Aaron in sacer- Testimonium Christi appellat Evangelium. in quo
dotibus ejus; Samuel inter eos oui invocant nomen rfarrantur lestimonia nativitatis Christi, miraculo-
ejus (Psal. LXXXVIU). Hoc dupliciter potesl inlelligi : rum quoque necnon et passionis, rcsurreclionisqu^
5H IIAÏMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 51
ejus, el ascensionis ad coelos, et adventus illius ad AÀ Qui et confirmait vos, id est roborabit io su
judicium. Quoeteslimonia Christus ante passionem fide et in bonis operibus, usque in finem, id est usqu
suam proedixit, et omnia in morte sua confirinavit. ad diem morlis vestroe, vel usque ad diem judicii
Videamus unum leslinioniiim ex mullis, et conside- sine crimine. Non dicil sine peccato, sed sine crimine
remus quomodo illud proedixit, el quomodo confir- id est sine capiiali peccalo, quod a regno coelorun
niavil; longe ante passionem suam, dixit discipulis : séparât. Nam nullus homo est super terram qui fa
Ecce ascendimus Ilierosolymam et consummabuntur ciat boniim et non peccet, aut in verbo, aut in cogi
omnia quoescripta sunl per prophetas de Filio homi- lalione. Unde et Joannes ait : Si dixerimus qui
nis, etc., usque dum ait , et die lerlia resurget peccalum non habemus, nosipsosseducimus, et verita
Luc. xvm). Sic omnia, illo venienle Ilierosolymam, in nobis non est (I Joan. i). Quod aulem dicit: con
compléta sunt, quia iraditus est gi'nlibus, Pilato sci- firmahil vos usque in finem, hoc exposuit, subne
iieet, el miliiibus ejus illusus est, occisus, el die ctens : In die adventus Domini noslri Jesu Christi
terlia resurrexii. Unde dicil Apostolus: Sicul lesli- quando ipse véniel reddere unicuique secundun
moniuni Christi, id est Evangelium, confirmalum est opéra sua. Duoe aulem, sunt vocationes : una es
in vobis, hoc est, credilum est a vobis, et confirma- quoe fil singulis hominibus, quando ab bac vila pe
lum in veslris cordibus, quia omnia credilis vera g] morlem corporis transeunt vocati a Domino: aller
esse quoe ibi conlinentur. lia ut nihil'vobis desit in erit gerieralisin die judicii, quando omnes, lain boni
utla gralia, id est neque in fide, neque in doclrina, quam mali, ad judicium vocabunlur; et quos in isla
neque in diversitate linguarum, neque in virtute mi- prima vocalione invenerit Deus omnipotens bene
raculorum. Qnoestiooritur in hoc loco : si Corinlhii laborantes, illos utique in secunda non vocabit ad
divites erant facli in omni verbo et in omni scienlia, hoc ut damnet cum reprobis, qui audiluri sunt : lie,
et si tanla gralia eranl repleii, ut nihil eis deesset maledicli, in ignem oeternum,sed potins ul rémunè-
gratioe, sicut in sequentibus dicilur, quare apostolus re! cum eleclis, quibus diclurus est : Venite, bene-
in subsequentibus hujus epistola; locis dicat illos dicti Palris met, percipile regnum vobis paratum ab
contenliosos esse, et insuper addat, ad verecundiam origine mundi (Matth. xxv). In omnibus enim verax
veslram dico ? Quoe hoc modo solvitur : Sicut in apparebit, sicul sequentia manifestabunt.
omnibus ecclesiis duo sunt gênera hominum, bono- Fidelis Deus, per quem vocati estis in socielalem
rum scilicet et malorum, ita apud Coriulhios lune Filii ejus Jesu Christi. Fidelis Pater dicitur, quia
temporis erant. Primum ergo, Aposlolus a laudibus verax est el complelor sui sermonis. Promisit enim
coepit et gratiarum aclione, alloquens eos qui in ûde Abrahoedaturum se illi terram peregrinationis suae,
bonisque operibus perfecti erant, abondâmes divi- £< et quod in semine ejus benedicendoeessenl omnes
tiis spiritalibus, ut ipsi semper in melius profice- génies, id est in Christo, complevitque illud sicul
icnt, sicque postmodum forliter coepil redarguere modo cernimus. Promisit nobis per Filium suum re-
illos qui in fide errabant, dissensionesqne semina- gnum coelorum; verax apparebit utique quia dabit
banl, more perilissimi medici agens, qui vulnus se- illud nobis, si permanserimus in fide ejus. Sociela-
candum videns, sed iPgrumtimidum esse eonspicie: s, lem hic, secundum Ambrosiam, frateniitaiem debe-
diu palpât sana membra, subiloque perculit : more mus accipere. Fidelis, inquil, Deus Paler et verax
etiam arietis, qui primum humilialo capite incedit, est, qui dabit omnia bona pairioecoelestis, per quem
sed postmodum forliter ferit. Primum enim laudavit Deum Patrem vocati estis in socielalem, id est in
bouos, el deinde percussit malos. Verecundoeetenim fralernilalem Filii ejus Jesu Christi, ut simus fratres
mentes, nisi fuerint palpr.mlo reprehensoe, ita ut ex Jesu Christi et filii ejus, non pernaluram, sed per
aliis rébus audianl quod in consolalionem sumant, adoplionem. Per Filium suum vocavit nos ad fidem
per increpationem durain prolinus ad desperaiionem suam, ut sit ipse nobis Pater, et simus nos fratres
cadunt. Exspectantibus revelalionem Domini noslri Filii ejus. Quicunque enim in Deum veraciter crédit,
Jesu Christi. Revelalio manifcslatio est, Christus ejusque voluntati obtempérât, ipse utique frater Do-
ergo modo absconditus est quodammodo, et non ap- D J1 mini noslri Jesu Christi est, non per naturam, sed
paret, quia non videlur a nobis nisi mente. Yidebi- per graliam adoptionis, sicut ipse dicit in Evangelio :
tur autem in die judicii, quando se manifestabit Quicunque fecerit voluntalem Palris mei, qui in coelis
omnibus hominibus lam eleclis quam reprobis, sicut est, ipse meus frater, soror, et mater est (Matth. vu);
dicit Seriplura, imo Propheta per Scripluram : Vide- et ad mulieres post resurreclionem : Ite, inquit,
bit omnis caro salutare Dei, et lune dabit eleclis nuntiale fratribus meis (Matth. xxvm).
gloriam quam eis promisit, et vitam sine fine man- Obsecroautem vos, fratres, per nomenDomininoslri
stiram; unde Aposlolus alias : Mortui, inqtiit, Jesu Christi, ut idipsum dicalis omnes, et non tint in
eslis peccalo el vila vestra abscondita est cum vobis schismala. Hactenus laudavit illos qui perman-
Christo in Deo. Cum aulem Christus appa,ruerit serunt veraciter in fide, amodo vero ex hoc loco inci-
vila vestra , lune et vos apparebilis cum ipso in pit redarguere illos, qui divisiones (quoe schismala
gloria (Col. m), quia eritis sicut angeli Dei in Groeceappellanlur) seminabanl, dicentes se potins
coelo , et quod majus est : Similcs ci etimus, filios hominum a quibus baplizabanlur, sicut se-
quoniam videbimus eum sicuti est ( II Joau. m ). qiLcuiii manifestant, quaro filios Dei. Quapropler
13 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD COR. 514
icit eis Aposlolus : Obsecro vos, fratres, per nomen A \ dum est, sed suspensa voce. Christus quodam modo
mini Salvaloris, per quod salvati estis, ut idipsum dicilur divisus esse , quando honorem et gloriam
dicalis omnes, subaudis quod ego dixi superius, ejus, quam sibi proprie ipse relinuit, hoeretici inter
filii Dei estis, non dicentes vos filios alicujus se patiuntur dividentes ejus baptismum. Similiier
quia Chrislum , quando aliqui dice-
ominis, sed Dei. Sitis autem perfecti in eodem sensu hoereticidividebanl
t in eadem scientia, quod unum est; id est in eodem banl illuin verum corpus non babuisse, sicut Mani-
intelleciu manete, quem me accepislis et dicile vos choei: quidam non babuisse animam, ut Apolliua-
filios esse Dei, sicut dicebatis quando a vobis disce- risloe, quidam minorem Paire, ut Arius. Nunquid
Paulus pro vobis crucifixus est ? subaudis non, el est
ebam corde.
id est relalum est enim milti de vo- sensus : in illius nomine debelis baplizari, et in illius
Significatum, debelis credere vos posse salvari, qui pro
met, ab his qui sunt Chloes, quia conlen- baptismale
bis, fratres est. Aut in nomine Pauli baptizati
tiones sunt inter vos. Chloes locus est, et laie est vobis' crucifixus
eslis? Hic ponit se Aposlolus pro omnibus illis, in
acsi diceret : ab his qui sunt Antiochioe, aut ali-
cujus nomine se dicebant esse baplizalos, ideoque a
quid taie. se coepit, ne forte dicerent illi hoeretici: Idcirco
Ego quidem sum Pauli, subaudis filius, vel bapti- Paulus talia prohibet ne aliquis dical se noslro ba-
smale baplizatus. Apud Corinlhios emerserant huere- B "
tici post discessum Apostoli ; maxime hi qui ex cir- ptismale baplizatum, et noslnun filium esse, ipse sibi
cumcisione erant Judoei credentes, qui quoscunque vendicet omnem honorem.
Gratias ago Deo meo, quod neminem vestrum bapli-
baplizabant suos esse dicebant filios, baplizantes eos
in nomine suo, et illi qui ab eis baptizabantur gau- zavi, nisi Crispum et Caium, qui fuerunt primilioe
debanl suos appellari lilios esse illorum a quibus Achaioe.Baplizavil quidem Paulus lànquain minisler,
non ; et idcirco ipse gralula-
baptizati fueranl ; credenles vero, qui erant fidem baturtanquam ipsa potestas
el doclrinani Apostoli lenenles, dicebant : Ego sum quod pluriinos illorum non baptizaveral ut,
error sub hac re coeperatoriri, si ipse plurimos
Christi, quod utique bene dicebant, quia sic est quia
dicendum. Similiier factum est qiiodam lempore, baptizasset, miilto magis ex ejus nomine aTTgerelur
et dicerent : Ego sum Pauli.
quando exsurrexerunl Donalus et Novalianus, hoere- error,
tici, qui quoscunquepoterant ab Ecclesia expellebant, Baptizavi aulem et Stephanoe domum. Nobilis ma-
iteruinque rebaplizabant, el dicebant suos esse filios: trona Slcphana exslilit, cujus familiam baplizavit
et illi gaudebanl se appellari Donalistas et Nova- Aposlolus. Utruin vero ipsam baptizaverit an in inli-
tianos. Ergo Apostolus, ut comperil talia geri apud l_* , delitate permanserit ignoralur.
Corinlhios, scripsil eis ista quoedicunlur hic, crro- Non enim misit me Christus baptizare, sed evange-
rem illorum oslendens, sed nomina auctormn no» lizare. Magis electus est Aposlolus ut evangelizaret
prodens. Maluitenim in suam el in aliorum fidelium quam baplizaret : quia plus est evangeiizare quam
doctorum personani ista transferre, quam illos pro- baptizare. Omnis enim qui evangelizat polest et
dere, ne détériores efficerentur. Si enim ita essel ut• baptizare ; sed non omnis qui baptizat idoneus est
illi volebanl, ut omnes a quo baptizabantur illius es- et evangeiizare. In episcopo omnium ordinum digni-
sent filii, quasi ejus baptismale baptizati, quot essent las est. Caput est enim caelerorum membrorum;
baplizalores, lot essent baptismal a, cum unum sit• et Apostolus qui pontifex erat, omnes gradus ec-
baplisma Christi, sicut unus Deus et una fides. Do- cJesiasticos habebal. Ideoquê el baptizare et evange-
minus Jésus ministerium quidem tingendi corporai lizare polerat, sed maxime proedicationi insislebat,
dedil suis fidelibus, graliam autem baplizandi, id estt sicut alii apostoli. Discipuli vero ejus baplizabant,
peccalam dimiltendi nulli iribuit, sed sibi proprie; sicut Iegimus (Acl. x), quod Pelro veuiente ad do-
minuit, sicul Joannes dicit de eo turbis (Joan. 1) : mum Cornelii, postquam cecidit Spiritus sanctus su-
Ipse vos baplizabil in Spiritu sancto, et iterum : Et( per omnem domum ejus, proecepit eos Pelrus a suis
ego, inquit Joannes, nesciebam eum, id est, nescie- D discipulis baptizari. In primordio etenim fidei om-
bam quod polestatem baplizandi sibi esset reserva- îtes baplizabant, et non solum viii.sedeiiamfeininoe,
lurus, sed qui misit me baptizare, Deus Pater vide- si quando nécessitas imntinebai. Sed ne tantum mi-
iicet, Me mihi dixit : Super quem videris Spirilumi nisterium vilesceret, aut non recle a simplicioribus
descendentem, el manenlem super eum, hic est quit impleretur, crescente numéro fidelium per universas
baptizat in Spiritu sancto. Intantum ergo relinuitt civitales cl villas, decrelum est a sanctis patribus,
sibi Christus polestatem baplizandi, ut sicut dimit- ut episcopi tanium et presbyteri baptizarent, et si
tuntur ei omnia peccala, qui a sanclo et innocentee nécessitas fuerit, diacones. Non in sapienlia verbi,
viro tingitur in aqua, ila et illi qui a peccatore ett subaudis misit me Christus evangeiizare, ut non eva-
scelerato, tantum in nomine sanctoeTrinilatis illud1 cuetur crux Christi, id est, ut non annihiletur passio
fiât. Meritum enim vitae baplizanlis sive agentis,, crucilixi Christi. Hoereticiet philosophi proedicabant
nec prodest nec obest in hac parle illi qui hapli- in sapienlia verbi, hoc est cullo et polilo sermonc,
zatur. ut placèrent suis audiloribus, et ipsi apparerent
Divisus est Cnnstus, suoaudis, si ita est ut dici- docti : vel etiam in sapienlia verbi proedicabant,
tis. Non affirmative neque inlerrogative hoc legen- quia ea quoemundtis, id est amatores hujus mundi
et philosopbi humanoe sapientioe, siulla putant, non A A Nam quia non cognovitmundus, id est amatore
proedicabant illi. Verbi gralia : Christi nativitatem ex mundi et philosophi, per sapientiam suam munda-
Virgine, moriem, el resurreclionem, quoeomnia illi nam Deum Patrem, in Dei sapienlia, id est in Filio,
denegabant, dicenies non posse aliquid gigni, nisi ex qui est sapientia Dei Palris ; placuil Deo, subauditur
commislioneallerius seniinis : et Deum, qui spiritus Patri, per stultitiam proedicationis, id est per proedi-
est, non esse hontinem factura, 'neque Filium Dei cationem Evangelii, quam illi stultitiam dicebant,
mori pptuisse, sed quando voluit apparuit, et quando salvos facere credentes. Sensus hujusmodi est : quia
noluit recessit, neque resurrexit, quia non mortuus sapientes istius soeculi,confidentes in sua sapientia
est. Ista omnia pbilosophi et hoeretici, quia per hu- humana, noluerunt credere in Christum, qui est sa
manam sapientiam penetrare non poierant, dicebant pienlia Dei, neque in illo etiam noluerunt cogno-
ntendacium esse, et annihilabant passionem Christi. scere Deum Patrem, vel quia noluerunl credere ver
Sed Aposlolus proedicabat simplicibus verbis Chri- esse quoe in sapientia Dei erant, id est Evangelio,
stum esse nalum de Virgine, mortuum et resur- permisit eos Deus perire in sua incredulitate, elpla-
rexisse, ut audilores ejus inielligere possent quoe cuit ei per illam proedicationemquam illi putaban
loquebatur. Quicunque enim fidem Chrisii verbis esse stultitiam, salvos facere illos qui credere vo
vult exornare, non Dei gloriam, sed propriam quoe- B Iuerunt.
rit. Quoniam et Judoei signa pelunt, in hoc quod cre
Verbum enim crucis pereuntibus quidem slullitia dunt Deo omnia possibilia esse, quoerunt sempe
est ; his autem qui suivi fiunt, id est nobis, virlus Dei signa quomodo illud factum sit, de quo sermo agi-
est. Quid esl quod dicit verbum crucis ? Crux quoe tur. Sic fecit Abraham, quando dixil ad Deum (Gen.
inanimala et insensibilis res est, quon:odo potesl lo- xv) : In quo scire potero quod dalurus es mihi ter-
qui verbum Dei? Verbum crucis dixit, id esl Evan- rain hanc in possessionem, sic Gedeon et alii plu-
gelium et proedicaiionem crucilixi Christi : in infi- rimi. El Groecisapientiam, subaudis humanam, quoe-
delilale namque manenlibus et non intelligentibus runt, id est philosophiam. Quja seplem libérales
viriulem Dei et sapientiam, slultitia esl Filium Dei arles apud illos proecipue viguerunt, ideo pro nihilo
dicere crucifixum ; credentibus vero et fidem haben- ducunt sinsplicem doclrinam fidelium.
tibusquod per passionem sunt redempti, virlus Dei Nos aulrrï oroedicamusChristum crucifixum : Ju-
est ipsa passio, quia per itlam merentur salvari. doeis quiden scandalum, id est fixant et contentio-
Scriptum esl enim, in Isaia (Isa. xxix) : Perdant nem, genlibns autem stultitiam. Aposlolis proedican-
sapientiam sapientium, et prudentiam prudenlium re- libus mysleria humanilalis Filii Dei, videiicet quo-
*
'-'
probabo. Modo sapientiam quam ipse Deus dat, per- motlo natus est ex Virgine,quontodo miracula multa
dit sive reprobat, sed hiimanain quam ipsi bomines fecit, quomodo JudoeiChristum crucifixerunt inno-
sibi adinveniunt Deo permittenle, dialecticam vide- centem, et quomodo ipse resurgens ascendit ad cce-
iicet, coeierasque arles per quas sperant sapientes los, scandalizabanlur Judoei, id esl, rixabantur sive
esse, illam ad nihilum deducil, et stullam esse ma- contendebanl, dicenies nullo modo esse veruni ul
nifestat- virgo pareret, ut ipsi Dei Filium interfecissent, sed
Vbi sapiens? ubi scriba? Hoc ad Judoeorum sa magnum quemdam a cujus discipulis dicunt inventa
pienles, scribas videlicel elPharisoeos, pertinet, ubi esse illa, quoe in Evangelio de ejus resurrectione el
inquisilor vel conquisitor hujus soeculi? Hoc ad phi- ascensione referunlur, quoe omnia denegant vera
losophos pertinet gentium, qui de sapienlia cunqui- esse. Dicunt inter coelera : Chrislus, quem dicitis
rebant et de coeteris occullis et abditis rébus, et de vos jam venisse per Virginem, nondum venit, quia
naluriscrealurarum, et maxime ad aslrologos, qui nobis promissus est : nec nascetur ex Virgine, sed
cursu et moderatione diiodecim signorum, solis quo- David resurget, et ipse erit nosler Messias. Similiier
que et lunoe, et quinque planelarum, dixerunl omnia philosophis genlium slultum visum est ut Filius Dei,
quoe in terris aguntur consistere, et Deum non eu- JJ ^ qui est auctor vitoe, pro hominibus moreretur : el
rare de his quoein terris aguntur, neque de homini- dum ea audiebant proedicari de Christo, quoe ratio
bus, neque de animantibus. De his ergo dicit Aposlo» mundana et philosophorum sapientia peneirare non
lus : Ubi sunt modo sapientes et scribx Judoeorum? poterat, constricti stultitiam esse illud dicebant.
et ubi sunt philosophi gentium et astrologi ? In Ec- Ipsi enim dicebant virginem non posse sine seraine
clesia nullum habent locum. Nonne stultam fecit viri parère, el resurreclionem negabant. Ipsis auleut
Deus sapientiam hujus mundi ? id est : nunquid non Judoeis vocatis, subaudis ad fidem Christi, et Groecis
fecit, id est demonsiravit Deus stullam esse sapien- id est geniilibus similiier proedestinalis ad vilam el
tiam amalorum mundi et philosophram , dura com- credere volenlibus, Christum Dei viriulem et Det
pte vit opère quod illi denegabant? Utique illi nega- sapientiam, subaudis praedicamus esse. Christus vir-
bant posse aliquid gigni, nisi eommistione maris et tus Dei est Palris, quia per illum Deus Paler omnia
feminoe.Deus aulem omnipoleiis ostendit sapientiam fecit, ipse est etiam sapienlia ejus, quoe dicit per Sa-
illorum non esse veram, dum Filium suum constituit lomonëm : Ego sapienlia ex ore Allissimi prodii
nasci ex virgine, sic eliam resuscitavit eum a mor- primogenila (Eccl. xxiv) ; et de qua Psalmista ad
tuis, licet illi negarent resurreclionem. Deum Patrem : Omnia, inquil, in sapienlia [ecisli
517 EXP0SIT10 IN EPP. S. PALL1. — IN EP1ST. I. AD COR. 518
(Psal. cm), id esl per Filium. Ipse enim recte dici- A elegcril infirma mundi et non forlia, manifestât ex
lur Sapienlia et Verbum Palris, quia per illum Deus parle, dum subdil :
Pater scmetipsum manifestavit hominibus ; verbi Ut non glorielur omnis caro, id est omnis homo,
gralia : sicut homo per verbum suum manifestât vo- in conspectuejus. Sapientes el polentes non possunt
luntatem suam. Unde ipse Filius dicit in Evangelio : gloriari, quia non sunt ab eo vocati propter suam
Pater, manifestavi nomen tuum hominibus (Joan, sapientiam aut divilias : nec habent sapientiam divi-
xvn) nam et divilias spirituales. Apcstoli non possunt glo-
stullum ab riari, quia gratis quidquid habent, sine suis merilis a
Quia quod stullum est Dei, id est quod Deo perceperunl ; el non possunt gloriari propter
hominibus pulatur, sapientius esl hominibus; id est,
sapientiam suam et divilias se esse eleclos.
humanam sapientiam iranscendit, et esl sensus :
Ex ipso autem vos estis in Christo Jesu. Ex ipso,
Quod hommes slultum pulanl esse, ul Deus omnipo- id est Deo Paire, eslis,
quia ab ipso creali eslis :
lens Paler Filium suum ad passiones, ad mortem vel ex estis in Christo, id est, ex Deo Paire
omnem ipso
perferendam milleret in mundum, sapien- faclum esl ut in Christum credereiis, eifirmi silis in
tiam philosophicam transcendil; et quia penelrari fide Christi Jesu.
Proposilum enim et dispositio Dei
ab ipsis non potest, stullum dicunt esse, et nolunt B Patris fuit, ut per Christum veritatem et misericor-
credere, non quia vere sluliuin est, sed sapientius diam ejus cognosceremus. Qui, subaudis Jésus Chri-
omni sapienlia mundana ; et quod infirmum est Dei, stus. est nobis sapienlia a Deo Pâtre. Non de-
illi et dicunt factus
fortius est hominibus, idest quod putant bemus pueriliter inlelligere Filium Dei secundum
iitfirmum esse, quod Filius Dei potuissel mori, for- divinitatem esse faclum, sed genitum a Deo Paire
tius esl omnibus hominibus, et omnium fortitudine ante omnia
? mortem soecula, licet secundum 'humanitatem
gigantum. Quomodo quia quam giganles faclus sit in utero
evadere non potuerunt, infirmalas crucifixi Christi sed ita est virginali opère Spiritus sancti ;
inlelligeniVm : Factus est nobis sapien-
superavit. Quamobrem infirmum Dei, quod illi di-
id est, factus est ut nobis esset sapienlia, el nos
cunt esse infirmum, non est infirmum, quia infiimi- tia, faceret sapienies. Taie quid in Psalmo habetur :
tas Christi magna vicloria est. Superavit enim ilia-
Factus est mihi Dominus in refugium (Psal. xcxin),
bolum, superavit mortem.
quod nihil est aliud nisi, faclus est, min illo refu-
Vïdele,id est considerate, et in vobis ipsisprobate, gium baberemus. Et in propbeticis libris : Faclum
enim vocalionemveslram,subaudisqua vocati eslis ad esl Verbum Domini ad Joël et ad Osée, id est, faclum
fidemChristi, quia nonmulli sapientes, subaudis a Deo, est ut loquerelur Verbum Domini ad Joël : Verbum
vocatisunt ad fidemproedicandam,et Evangelium, et C etenim Domininon estactum, sed genitum. Dicamus
caetera usque ad id quod sequitur : Sed quoeslulta et aliter : Faclus est nobis sapientia a Deo Paire, id
sunt mundi, elegil Deus ul confundat sapientes, id est est, ille qui est genilus anle omnia soecula, faclus est
piscatores, et pauperes, atque idiolas, quos potentes homo, ut nos faceret sapientes. Simili modo faclus
hujus soeculiet philosophi slultos deputabant, et pro est nobis. Et justitia, quia nos justificat, et sanclifi-
nihilo ducebanl : et infirma mundi elegil Deus, ut catio, quia sanctos nos facit, et sanclificat nos per
ccnfundaifortta : id est ut mendaces ostendat, et eru- baplismum, et redemptio, quoniam sanguine suo nos
bescere faciat philosophos et potentes hujus soeculi. redemit. Et hoc quare?
Apostolos appellat infirma mundi, vel quia slulti vi- Ut quemadmodumscriptum est, subaudis in Jere-
debantur sapientibus hujus soeculi,et infirmi sensu mia, Qui glorialur , in Domino glorielur. In Domino,
alque intellectu mundano ; vel propter infirmi- et non in se glorialur, qui bonum omne quod habet
talem Filii Dei quem proedicabant. Videamus quo- a Deo peperisse faletur sine suo merito, ideoque
modo per ista infirma mundi ostendebat mendaces, non quoeril gloriam propria m et laudein, sed illius a
potentes, et fortes hujus soeculi,et quomodofaciebat quo quidquid habet accepit.
eos erubescere ; proedicantihus aposlolis mysteria
huraanitalis Filii Dei, dum a philosophis contradice- D CAPUT II.
renlur omnia quasi mendacia, proecipiebantapostoli El ego, cum venissemad vos, fratres, veni non in
afferri morluos duos, sive quinque, vel eliam am- sublimilulesermonis, id esl in facundia eloquentioe,aut
plius ; et dum eos per invocationem Filii Dei cruci- sapientioemundanoe, quia nihil vobis per humanam
fixi suscitabant, apparebanl philosophi et polentes sapientiam polito sermone proedicavi : Annunlians
mundi mendaces, et illi veraces. Et ignobilia mundi, vobis testimonium Chtisli. Tesliraonium Christi est
'
id est, quoesine nomine dignilalis erant, ei conlem- Evangelium, quia ibi sunt leslimonia incarnalionis
ptibilia, id est despicabilia, elegil Deus, apostolos vi- ejus, passionis, mortis, resurrectionis ascensionis-
deiicet, qui despectui habebantur, et ea quoe non que ad coelos, el adventus ad judicium.
sunt, subaudis elegit eosdem scilicet apostolos qui Non enim judicavi me scire aliquid inter vos, nisi
nullius dignilalis vel ulilitalis a philosophis et po- Jesum Christum, et hune crucifixum. Quod nihil
tënlibus hujus soeculividebanlur esse, ut ea quoe aliud est quam : Nihil vobis aliud proedicavi, nisi
sunt destruerel, id esl ut illorum sapientiam evacua- Jesum Chrislum crucifixum. Quoesliooritur in hoc
ret, qui apud se aliquid videbanlur esse. Et quare loco. Cum in subsequenlibus dicat : Tradidi enim
vobis in priniis quod et accepi quoniam Christus A far. Quomodo desiruunlur philosophi et potentes
niorluus esl pro peccalis noslris ; et quia resur- hujus soeculi? Per moriem corporis rediguntur in
réxil lertia die, loquens de mysleriis humanilalis pulverem, et destruilur, sive annihilatur eorum sa-
ejus, quare modo dicat non alia se praedicasse, nisi pienlia. Destructus esl Plalo, el Arisioteles per
Jesum Christum crucifixum, id esl passionem ejus? mortem, et eorum sapienlia in Ecclesia pro nihilo
Quoe hoc modo solvilur : Quia in hoc quod dicit ducilur ; vel eliam tune destruebanlur illi eorumque
Christum Jesum crucifixum, comprehendit omnia sapientia, dum quod illi per humanam sapienliam
mysleria pertinentia ad hunianilaleut ejus. 111eenim edocti, dicebant nullo modo posse fieri, Deus omni-
cruciligitur, qui aille nascilur; ille morilur, qui potens per aposlolos ostendebal verum esse; verbi
cruciligitur; ille sepelilur, qui morilur; ille resur- gralia : negabant illi quod Filius Dei esset nalus
git, qui niortuus fuerat; ac si diceret aliis verbis : ex virgine sine semine viri, eo quod humana nalura
Quia vos idonei non eralis ad capienda alla mysle- hoc non admilleret; dum per invocalionem ejusdem
ria Divinilalis Christi, licet mulla sapienlia in me Filii Dei apostoli morluos suscitabant, evacuaba-
esset, judicavi sive slatui, et decrevi in animo meo tur et destruebatur eorum sapienlia, et ipsi slulli
ea lantummodo mysleria vobis proedicare, quoe ad reputabanlur. Si ergo apostoli sapientiam huma-
humanitalent Jesu Christi pertinent, et quoe vos pe- B nam non loquebantur, quid proedicabanl ? Hoc Apo-
nelrare posselis. slolus exponit :
El ego in infirmitate, subaudis corporis, et timoré Sed loquimur, inquiens, Dei sapienliam, quoeabs-
mentis, et iremore multo membrorum fui apud voy, condila est in myslerio, id est in obscuriiaie inlelli-
o Corinlhii ! Forsilan veniens Apostolus Corinthum, genlioe. Sapienliam hic duobus modis possumus in-
infirmatus est corpore, et limebal minium, ne in leiligere : Evangelium Christi videiicet, ubi inerra-
ipsa infirmilate posilus inlerlicereiur a psûudoapo- bilis sapientia latet ; vel, quod melius esl, sapien-
stolis, quibus contraria proedjcabat ; el limebal ne liam siibstanlialem, quoe est Verbum Dei Palris,
Corinlhii, ab ips-is pseudoapostolis decepli, recédè- quoe loquilur per sapienliam : Ego sapienlia ex ore
rent a rectiludine fidei quam ab ipso perceperant. Altissimi prodii primogenita (Eccli. xxiv). Istam ergo
Vel aliier : in infirmitate sensus fuit apud illos, quia sapientiam loquebantur apostoli, quia ipsa loqueba-
quodannnodo infirma videbalur ejus sapientia dum tur per illorum or», et ipsani proedicabanl illi. Sed
propter infirmitalem auditorum, el lardilaiem sensus si abscondilaerat, quomodo loquebantur illam? phi-
eorum non manifeslabatur plenissime ; in limore losophis utique el potenlibus hujus soeculierat abs-
etiam et iremore erat limens inlerfici (ul diximus) comtila, el illis erat ntauifeslata per seipsam. Unde
ab hoereticiset pseudoapostolis •C sequilur : Quant sapienliam, id est Christum, proe-
Sermo meus et proediculio mea, subaudis fuit, desànavii beus Paier secundum humaiiilalem, unie
non in persuasibilibus hunianoe sapientioe verbis ; id soeculain gloriam nostram , id esl ad glorifieationem
esl non philosophica el cullo sernione proedicavivo- nostrum, qui eieduimus per illuin redenipli el mun-
bis Christum, ut vos decipereni et deluderem per ob- daii a peccalis, ul glorificari mereamur adhuc. lguur
scuritatem verborum, sicut philosophi faciunt, sed ante omnia soecula proedeslinavit Deus Pater ho-
in ostensione Spiritus el virlulis, id est in exhibilione minem assumenduin a Verbo, ut esset verus Filius
miraculorum, quoeper viriulem Spiritu sancti ope- Dei, et nos per illùm glorificaremur. Unde Apostolus
rabar, coufirmabam meam senleitliam vel proedica- in Epistola ad Roniaiios ail : Qui proedeslinulus esl
lionem, quia quod docebam et proedicabam verbis, Filius Dei in virlute (Rom. î). Sequilur :
miraculis roborabam, el oslendcbam vera esse . Quam sapientiam itemo prinçipum hujus soeculi
quod philosophi vestri et pseudoapostoli non pote- cognovit. Principes hujus soeculi dupliciter iiitelli-
rant agere, Hoc aulem idcirco faciebain, ut fides gendi sunt in hoc loco : principes hujus soeculi, id
vestra non sit in sapientia hominum, humana lantum- esl Octavianus, Tiberius, Herodes, Pilalus, scriboe,
modo sapicnlium, sed in virlute Dei, hoc est in vir- _, ell'harisoei, sacerdolesque Judoeorum, non cognove-
tule miraculorum probelur. runt Chrisium esse Filium Dei, quia videates illuni
Sapientiam aulem divinam loquimur inter perfectos bominem esse, videnleseum faligari, siiire, esurire,
in fide el sensu, qui valent eam capere. Perfectos nou putabanl esse Deum : unde Peirus : Scio, in-
hic appellal aposlolos aliosque credentes, qui intau- quit, fratres, quia per ignoranliam hoc fecislis, sicut
tiiin etiam profecerant in fide, ul socii essenl et ad- el principes veslri (Act. m). Quid ergo : si per igno-
julores in officioproedicationis, sicut erat Tiinoiheus, ranliam servi occiderunt Filium Dei, nunquid im-
Titus, Sosihenes, aliquando quamplurimi, el est munes sunt apostoli? Absil ul peccatum eis nou *
sensus : Nos quidem habemus sapientiam divinam, ascribatur, quia per opéra miraculorum puteraut
sed vos non potestis eam capere neque tune potera- cognoscere operalorem, quoniam, nisi Filius Dei es-
lis, quia adhuc parvuli probamini esse in sensu. set, nequaquam talia facere possel quoe nenio aine
Sapienliam vero non hujus soeculi, id est, mundanara euin alius fecit. Unde ipse dicit : Si non venissemet
sapientiam non loquimur, qua utuniur amalores loculus fuissent eis, el opéra non fecissem in eis,
hujus soeculi, neque sapientiam prinçipum hujus soe- quoenemoalius fecit, peccalum incredulilalis non ha-
culi loquimur, id esl philosophorum, qui deslruun- bereni (Joan. xv). Et quid sequitur : Nunc, inquit.
Mi ÈSPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD COR. bVZ
èscnsationem non habeni de peccalo suo. El quam-1A pauca dicta nobis sufficiant (enentibus flrmlssiitie,
vis Deum esse itescirent, tamen, quia rem impiam quia si doemones Christum esse Filium Dei cogno-
faciebant et injustam, innocentem damnantes, nou vissent, qui Dominus glorioeest majestalis per quem
erant nescii, ideoque rei tenentur. Alio modo : prin- Deus Pater glorificatur, nequaquam ad crucifigen-
cipes hujus soeculipossumus intelligere aereas po- dum eum Judoeos ac milites Romanorum compelle-
lestates, doemonesvideiicet per hune aerem diseur- rent. Ipsi enim illum crucifixerunt qui ad crucifi-
rentes, de quibus ipse dicit in Epistola ad Ephesios : gendum suaserunt, et ipsi principes Judoeorum et
Non est nobis colluctatio adversus carnem et sangui- milites nequaquam illorum suasionibus obedirent
nem, sed adversus principes et potestaies tenebrarum ad hoc ut crucifigèrent, s'i Filium Dei esse veraciter
hurum, contra spirilalia nequilioein coelestibus(Epltes. crederent;
vi) : de quorum principe Dominus ait (Joan. xn, Sed, sicitt scriptttm est in Isaia : Quod oculus cor*
xiv) : Nunc princeps hujus mundi eiieietur foras ; poris non vidit, quia non est corpus neque color ;
et, Venil princeps mundi hujus, in me nihil invenit. nec auris corporis audivit, quia non est sonus ; née
Quamvis enim Marcus evangclisla dicat de doemoni- in cor hontmls humana sapientis ascendit, quia cor,
bus (Marc, i) : Sciebani], iitquil, illum esse Christum - id est intellecius hominis, illuc débet ascendere;
et ipsa dxmonia, subaudis dicunt : scimus quia lu B I quoeproeparavil Deus his qui diligunt eum, id est, qui
es Filius Dei ; tamen non veraciter poterant credere eum non offendunt corde, verbo, el opère*
illum esse Filium Dei, videntes illum iterum post Nobis aulem, aposlolis et credentibus in se, re-
facta miracula esurire, sitire, faligari. Sciebani qui- velavit Deus per Spirilum suum, id est Spiritum
dem illum esse promissun. in lege, sed nesciebant sanctum, quod non revelavït doemonibus, neque
quod polestatem, quam in hoc mundo lenebant, per philosophis humana sapienlibus. Spiritus enim sa.n-
illum essent amissuri el quod tantoe polentioe esset ctus qui est in nobis omnia scrutalur, id est, Omnia
futu rus. Quapropter subjungit Aposlolus de titroque sécréta investigat, et non solum sécréta cordium,
ordine prinçipum. sed eliam profunda, subaudis mysteria Dei, et proe-
Si enim cognovissent, subaudis principes hujus scientiam illius, quia unius substamioeest cum Paire
soeculi, illum esse Filium Dei, nunquam Dominum etFilio.
glorioe crucifixissent. Dominus giorioe Verbum Dei Quis enim "scithominuni quoesurit in corde hominisi
Palris esl, per quod glorificatur Deus Pater, quia nisi spiritus hominis, qui in ipso est ? subaudis nulj
per illud omnia fecit. Sed quoerendum esl studio- lus. Est sensus : sicut quoein homine sunt nemo scit,
sissime, si gloria Dei Patris Verbum ejus est : qdo nisi spiritus hominis, qui in ipso est, ita el quoeDei
modo ipse Dominus glorioe qui spiritus esl, poluit C t sunt nemo cognovil, nisi
Spiritus Dei, et cui idem
erucifigi ? Christus Filius Dei ex duabus substanliis Spiritus sanctus revelare dignatur.
consislit, divina scilicet et humana in unitate per- Nos autém, aposloli et credenles, non spiritum
sonoe. Divinitas ergo. Verbi quoe genila est a Deo hujus mundi accepimus, id est spirilum divinationis
Pâtre ante omnia soecula, a lempore conceplionis et spiritum pylhonicum, sed Spiritum qui ex Deo esl,
illius hominis quem assumpsit in utero virginali, in id est Spirilum sanctum, el in doclrina Spiritus lo-
eedem homine plenissime mansit, el eadem gloria quimur, id est simplici» sermon!, et sicut
Spiritus
et potestas, quoeerat in Verbo, coepit habitare in sanctus nos docet interius, cum' miraculorum vir-
homine, et factus est ipse homo gloria Dei Patris, tule, spiritalibus viris qui possunt penetrare qua;
sicut ei Deus Paier dicit : Exsurgs, gloria mea 'de dicimus, spirilalia mysteria comparantes. Quod tune
sepulcro (Psal. LVI).Et non soluin gloria Dei Palris fit, quando capaciorihus divina commiltuntur my-
est ipse homo, sed etiam Deus esl. Si enim Ver- steria.
bum caro factum est, id est, si Deus homo factus est, Animalis aulem homo non péreipit ea quoe sunt
inique et homo Deus factus est. El tamen hoc est Spiritus Dei, id est, quid gratioeCrux Christi conférai
diligentissime attendeniluni, quia licet Judoeiet prin- credentibus? Animalis homo dicitur, qui Spiritut»
cipes hujus soeculiDeum persequërentur, tamen in Dei non habet, qui licet ratione a pécore distet,
forma servi crucifixus est ipse, quia erat Dominus tamen ipsa ratione non behe utiiifr, quia non putal
glorioe, el Divinitas impassibilis mansit. Videamus aliquid esse post monem. sed secundum ritum ani-
ex hoc aliquam simililudinem. Rutilante sole, el ex malium versatuf. Ideôqde animalis dlctus est ab
clara lampade fundente lumen, radius et splendor anima, Carnalis à carne, eo quod totus ex anima
ejus illustrai et perfundit arbdrem; dum ergo ad- constet et carne. Stultitià est enim illiui, subaudis
îunt eamdem arborem homines cum securibus inci- quod audit de mysleriis Dei ; et non potêst intelligere,
dendam, nunquid erigéndô et deponendo secures in- quia spirilaliter examirialuf, id est, discutitur et
cidiml radios solis, licet arborem incidant? Sic uli- dijudicatur. Et quia homo nOn polest intelligere
4ue sicut impassibilis manet radius solis, licet sem- quod audit, née vult credere, a spiritalibus vîris
per videaiûr,- feril insuper arborem quam illustrât; dijudicatur et condemnatu'r. PhilosOptii iimntranai
ita illiH»-'divinitas, quoeomnia implet, impassibilis sapientes, el hoeretici apud Corinlhios degentes",if»
mansit, qjtanWÏsille quem replebai in cruce passio- facilius animos audiloruiu pervertere possent, 'et a)
nem nfTerrét."'Multa possenl ex hoc dici, sed isla rectitudinis statu deficere, sua prava dogmata hii-i
PlTItOL. CXVIL 17
523 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIÎîL. 524
nesto sermone poliebant. Ideoque dixit parumper A se comparaiione Christi, et ipse exponit quid
superius : Non loquimur nos in verbisdoclis humanoe sint :
sapientioe. Dicebant enim cullo sermone quod hu- Ministri, inquit, ejus cui credidistis: ideoque non
mana natura non reciperet ul Deus incomprebcn- possumusdimilterepeccata in baptismale, quod Chri-
sibilis et incorporeus homo fieri posset, et nec esse stus proprie sibi relinuit. Ille minislrat qui recie
crcdibile ul virgo hominem sine virili semine con- proedicat, et unicuique sicut convenil minislrat, sicut
ciperet, aut post partum virgo esse posset, nec poss« Dominusminislerium dédit.
fieri ut homo post morlem de pulvere terroe resur- Ego plantavi, proedicando vobis fidem, Apollo ri-
gat, et alia luculentissimo sermone proferebant : gnvit, id est baplizavit et linxit corpora : sed Deus
el ut hoc credatur stullum esse dicebanl, ideo quia incremenlum, id est augmentum, dédit mihi proedi-
ipsi per humanam sapientiam penetrare non va- cmli, et Apollo riganti, quia ego fidem exterius
lebant. proedicavi, Deus firmavil eam in cordibus audien-
Spiritalis aulem vir dijudicat omnia, id est discer- tium, et mullipliGavit nunierum credenliuin : el
nit et probat omnia quoe audit, videt, el cogitai : Apollo linxit corpora, sed Deus peccata dimisit.
quid sit verum et falsum, quid sit bonum et malum, Deus omnia ex se el a se habel, nos aulem et ex illo
et cognoscit vera esse quoe proedicamus, vel dis- B et ab illo.
cernit omnia gênera hominum carnalium : ipse au- llaque neque qui plantât, id est proedicat, neque
lem a nemine judicatur, id est, neque a spirilalibus qui rigat, id esl baptizat, est aliquid comparaiione
viris sui siinilibus, neque a Deodamnalur vel repre- Dei : quia non potest fidem infundere, neque pec-
hendilur. cata dimitlere, si Deus auxilium non dederit.
Quis enim cognovtt sensum Domini? aut quis in- Qui aulem plantât et qui rigat, unum sunt, id est
ttruxit eum ?id est, quis hominum potest intelligere unius Dei ministri et servi sunt et unius natura,
et penetrare inielleclum et sapientiam Domini quo quia homo isle et homo ille in personis quidem duo
omnia fecit ? quis, subaudis homo, instruat, et do- sunt, sed in natura el officio unum. Unusquisque
ceal, sive corrigat ipsum Doniinum, el dicat: Hoc aulem proprium mercedemaccipiel secundum laborem
et illud non bene fecisti, ita debes corrigere istud, et SÏJUW»,id est, qui proedicatmajorem, et qui baptizat
ila meliorare illud ? subaudis nullus. lnsuper magni- minorera. Similiier inlelligilur de omnibus homini-
ficabit el laudabil sensum et intelleclum Domini bus, quia unusquisque secundum qualitatem laboris
Clique potentiam, si cognoveril ab illo omnia esse accipiet quantitatem muneris.
fada, dicens eum sapienler cuncla fecisse. Nos au- Dei enim sumus adjulores. In Groecomelius ha-
temsensum Christi habemus, id est, intelleclum Chri- G betur : Dei operis participes sumus. Deus operalur
sti habentus, et seniimus vera de illo per Spirilum fidem in proedicatione, el solvit peccata in bapti-
sanctum illuminali, qui omnia novit cum Paire et smale, cujus operis participes et adjutores sunt qui
Filio ; et est seusus : ideo quia nemo potesl pene- proedicant, et baptizandorum corpora mergunt. Dei
trare intellectum et sapienliam Dei, nisi ipso do- agricullura eslis. Ager esl hic niundus, id est ejus
uante, idcirco nemo débet dubitare quin isla vera habitatores, quorum corda excolil per proedicalores
sinl quoe dicimus de nativilate et humanilate Chri- suos. Nam sicut ager vomere el figone excolitur a
sti, quia nos Spiritum sancluni habemus, cullore, ita vomere praedicationis excoluntur corda
auditorum, ul semenlum fidei el proedicalionis reci-
CAPCT III. piant, et fractura bonorum operum reddant. Dei
El ego, fratres, non potui vobis loqui quesi spiri- oedificatioeslis, quia ipse vos in sua fide per no-
lalibus , larditate sensus vestri , non mei proepe- stram proedicalionem a>dificat, ut ipsum in corde
dilus. retineatis.
Nondum enim poteratis, subaudis mysterium Di- Secundum graliam Dei, id est secundum sapien-
vinitalis Christi capere. Ne illi dicerent : modo pos- liam, quoedata esl mihi proe omnibus aposlolis. Ul
sumus, subdidit : Nec nunc quidem potestis : in fu- D sapiens architeclus fundamenlum posui. Archileclus
turum tamen Deo douante poteritis. Ideoque quia dicilur princeps in structura domus ; sapiens archi-
non poteratis capere, addo : Lac vobis polum dedi, leclus est, qui ejus a quo inslructus est, voluntalem
non escam, id est, siinplicem doclrinam de humani- et auclorilatem imilatur, sicut fecil Paulus Christi
late Cbrisli, non sol'ulumcibum de ilivinitale Christi doclrinam imitando, non alia proedicans quam quoe
et myslcrio Trinilatis. ab ipso percipiebai, et in mente videbat; vel, sapiens
Cum enim sil inter vos zeliiset contentio, zelus, id arebitectusest qui super arenam fundamenlum non
est invidia et contentio de variis baptismatibus. ponil suum, ne sit infirmum, ne super vacuam ter-
Cum dicit unus : Ego quidem sum Pauli baptis- ram : similiier Paulus, ut sapiens architeclus, funda-
male baptizatus, et ejus filius sum ; alius autem : menlum posuit, quia Corinlhiis ipse primum proe-
Ego Apollo; nonnehomines eslis? id est : nonne car- dicavit. Nullus enim ante ipsum fundauieutum fidei
naliler sapitis ? Fidelium apostolorum nomina pro in illis locaverat : alius autem, bonus aul malus
falsorum ponit ob causam supra memoratara. Quid oedificator vel operalor, vident, et consideret quid
est Avollo? auid vero Paulus ? subaudis nihil per superoedificet, ut secundum firmitaicm fidei sive
521 EXPOSITIO IN EPP; S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 5>0
fuiiàameuti procédant parieles, id est bona opéra.. A lignum, stipulam, levia pcccala, sicut est oliosus
Fundamenlum enim aliud nemopoiest ponere, proe- sermo, risus inhonestus, et coetera talia. Per plum-
ter id quod posilum est, quod est Christus Jésus. bum vero, et ferrum, alque slannum, quoe sancti
Fundamentura appellat in hoc loco fidem Christi doctores addunt, gravia et immanissima peccata,
Jesu, quoebono fundamento comparalur ; quia sicut quoea regno calorum séparant. Igiiur sicul aurum,
in domo primum fundamenlum ponitur, ac deinde cl argentum, et lapides preliosi igné probaiitur, et
parietes eriguntur , ila primum fides collocanda est tamen non consumuntur, ita in die judicii qui ha-
in cordibus auditnrum, ac deinde bona opéra debent buerint bona opéra et bonam proedicaiioncm, licet
surgendo apparere : et sicut domus sine fundamento per ignem Iranseant, tamen nullam poenam neque
si fuerit, vel si fundanientum infirmum et non so- loesuramsuslinebunt : qui vero habuerint levia pcc-
lidunt habuerit, non potest subsistere, ul non cor- cala, transeundo per ignem expiabuntur, quia,' con-
ruat impulsa a venlis et imbribus : ita opéra non sumentur ibi sicut fenum vel stipula, sive ul ligna
possunt esse bona neque Deo accepta sine fide per- comburenlur ab igné, tamen ipsi non remanehunt
fecta, quia sine fide impossibile esl Deo placere ; et in igné, sed mandali et probali ascendent ad Domi
sicut domus firmum fundamenlum habens immola num. At qui habuerint gravia peccata, quoe a regno
pennanet, ila quicunque veram sincerissimamque B coelorum séparant, et quoe Aposlolus commémorât
fideai habuerit, inler adversa et prospéra hujus soe- alibi, inquiens: Adulteriu.n, fornicationem, ethomi-
culi fîrmiier permanebit, quia juslus ex fide vivit cidium, et coetera talia ; sicut ferrum et plumbum
(Rom. 1). Sed sicut fundamenlum sine structura pa- sive stannum liquefiunt quidem, sed non deficiunt
rielum nihil ulilitalis habet, ila quicunque fidem sine per ignem, ita illi pondère peccatorum gravati, re-
operibus habere videtur, non ideo perfectus habe- manebunl in igné, et sustinebunl poenas non défi-
bilur, quia fides sine operibus morlua est (Jac. n). cientes. Dies enim Dominideclarabit, id est, dies ju-
Quapropter exornanda est bonis operibus, ul quod dicii et vindictoe Domini manifesiabit omnia opéra
corde credimus, confiteamur ore, et bona opéra hominum, quia in igné revelabitur, id est cura igné
seciando sludeamus decorare. Fundamenlum ergo demonstrabitur ipsa dies. Tradunt doctores, quod
aliud nemo philosophorum , nemo pseudoaposto- quantum spatium aeris occupavit aqua in diluvio,
Iorum, nemo hoereticorumpotest ponere proeter id quoeomnes montes transcendit, et (ut philosophi de-
quod positum est, quod est Christus Jésus : quia finiunt) usque ad circulum lunoe pervenit, tanlum
alium deum nemo potest proedicare, quam illum spatium occupabit ignis in die judicii. In quo pro-
quem nos proedicamus, neque aliam fidem quam il- babunlur elecli sicut aurum, et quorumdam levia
lam quam annuntiamus, el quoein cordibus vestris C peccata consumentur, impiisibi remanentibus. Dicit
est, id est fides Christi Jesu : bene aulem dicit Chri- enim beatus Ephroemquia tantus lerror invadet om-
stum Jesum fundamentum esse, quia quicunque nes in die illa et bonos el malos, dum viderint in-
fidem ejus habent, in illorum ulique cordibus habitat fertium ardentem, et Dominum Jesum cum maje-
ipse. Ideoque nemo potest aliud fundamentum ponere slate et gloria venientem ad judicium, ut si immor-
in cordibus fidelium quarn fundamentumfidei Chri- tales jam non essent effecti, iterum morerentur.
sti : quoniam si aliam fidem coeperit proedicare, a Quo timoré etiam levia peccata sanclorum ptirga-
fidelibus non rccipietur ; et si quis illius doclrinam buntur, sicut dicitur : Videnles autem angeli pur-
t errorem susceperit, jam non erit fundamenlum, gabunlur. Angeli hic appellanlur elecli. Et uuius-
d potius deslruclio domus. cujusque opus quale sit, utrum bonum an ma'lum,
Si quis autem superoedificatsapra fundamenlum ignis ille probnbit.
toc, id est supra fidem Christi, aurum, id est do- Si cujus opus manserit quod super fidei funda-
trinam sanctam et reclunt sensum, argentum, id mentum oedificavit,mercedem oeternoeretribulionis
st eloquia divina, de quibus dicit Psalmista : Elo- accipiet. De illis modo loquilur , qui oedificanlsuper
uia Domini, eloquia casta argentum igné exami- fidei fundamentumbona opéra, quoe designantur per
tatum (Psal. si), et lapides pretiosos, id est diversa D aurum et lapides, sive argentum, quoe manebunl,
enera virtulum, quoniam sicut lapides boni inso- quia non c insumentur ab igné, sed potius probabun-
ubiles sunt ab igné, ita cl illa oelernaliler perma- lur sicut pnobalur aurum.
ent, nec consumentur ab igné die judicii. Si quis Si cujus opus arserit in îgne qui levia peccata ha-
ulem superoedificatligna, fenum, stipulant, id est buerit, quoevelut stipula consumentur, detrimentum
ravam doclrinam et mala opéra. Uniuscujusque patietur, id est poenas sustinebit dum coeperint illas
pus manifesium erit in die judicii. Sicul ergo probari et consumi, licet ipseperierit, sicut sequen-
er aurum sensum perfeclum, per argentum elo- lia manifestant, Ipse autem salvus erit ; sic tamen
uia incorrupla , per lapides pretiosos qui ab quasi per ignem, subaudis transiens, et ab igné pur-
gne non liquefiunt, virtules intelligimus, ila gatus et expiatus. Nam et in hac vita elecli adver-
er ligna, fenum, ac stipulam, prava doctrina et sitatibus el infirmitatibus probabunlur in niodum
îala operatio accipi poiest. Aliter : per aurum, et auri et argenti ab igné, sicut très pueri et sancti
rgenlum, et lapides pretiosos, possumus intelligere martyres, necnon etiam et beatus Job. Qi» vero le-
na opéra virtutesque proeclaras : per fenum vero, via peccala allrahunt, purgantur ab illis qui a tribu-
527 Il-YMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 528
lalionibus inCentiuniurin hocisoecnlo, vel posl mor- A illam velilis ponere; sive mors, subaudis vestra est,
tem in igné purgatorio, vel alia afflictione, oralioni- ut si vultis pro Deo moriamini temporaliter, et vi-
busque hominum expianlur. Tamen quod sine illi— Valis oeternalitcr; sive proesenlia, subaudis bona et
cilo a more non habuerunl, utique sine urenle dolore commoda vestra sunt, ut pauperibus ea distribuaiis,
non perdent. Qui vero plumbum coacervant sibi, a quibus reeipi mereamini ,*el de coetero vivatis et
plerumque in hoc soeculo incipiunt cruciari et vesliamini ; sive futura gaudhfrestra sunt, ut bene
ex parte pâli quoe in futurum plenius passuri conversantes in hoc soeculo,ad ea possidenda quan-
sunt. doque perveniatis.
Nescitis quia templum Dei eslis? iil esl habilatio Omnia enim quoe dixi et quoe facta sunt, vestra
Spiritus sancti, et quod Spiritus Dei habitai in vobis? sun', id est, ad vestram dignitatem el militaient
A tempore baplismalis incipil hahitare in nobis Spi- creaia sunt.
ritus sanctus, et templum illius sunt omnes angeli Vos autem Christi semper esse servi debelis duo-
et omnes jusli. bus modis : vel quia per illum qui est Verbum Dei
Si quis aulem templumDei vivlaverit, id est, si quis Patris, cum non esselis, creati estis : vel cum per-
seipsum corripuerit peccando, vel alios prava do- diti esselis, per illum redempti estis. Christus autem
clrina, sicul pseudoapostoli, vel quemlibet pravo suo B Dei, subaudis Filius est, et ab illo habet esse, tam
exemplo, disperdet illum Deus de numéro fidelium secundum D.vinitatem, quant secundum humaniia-
suorum et coetu eleelorum, sicut latro vel homi- tem, qui ante omnia soeculaab illo est genilus, et Ai
cfda-, sive quilibet reus a bonis sententia judicis illo' habet originent, et in fine lemporum secundum
dividitur, et malus loitorum in carcerent miltilur. humanitaiem ab illo factus est.
Templum enim Dei, id est templum Spiritus san-
cti, Patris et Filii , sanctum esl, quod eslis vos : CAPUT IV.
ideo non debelis illud violare. Fidèles alloquilur, Sic nos exislimelhomout ministros Christiet dispen-
in quibus Deus per fidem et dilectionem habitat. saioresmysieriorumDei. Corinthii,postquamper proe-
Nemovos seducal, id est, nemo falsorum hominum dicationem Apostoli venerunl ad fidem, quidam illo-
blandiendo decipiat vos. Si quis videtur inter vos sarum, seducti a pseudoapostolis, non senliebant de illo
piens esse in hoc soeculo,id esl.apud soeculareshomi- quantum dignum erat, quasi non lanloe dignitatis et
nes, slultus fiât, stullam depuians temporalem sa- gratioe esseï, eo -quoda Dominoper proesentiamcar-
pienliam, depoiial illam, m sit sapiens apud Deum nis non esset vocatus , quanla? Petrus aliique apo-
in futurum. Hoc dupliciter poiest intelligi et dislin- stoli qui eum sunt secuti, el ejus proedicalionemau-
£ui hoc modo : si quis vult veram sapientiam ha- C dicrunl. DiceDant etiam illum seduciorem et falsoe
ltère, hic, distingue in hoc soeculo,stultus fiât, id est doctrinoeproedicatorem, honorantes amplius pseudo-
hoc credat de Christo, quod sapienlibus hujus soe- apostolos seductores suos, qui eis blande loqueban-
culi stultum videlur. Aliler : si quis videtur sapiens tur quam illum qui, veritalem proedicans,eorum villa
esse in hoc soeculo, el subinferendum stultus fiai, ut redarguehat. Quod ul Apostolo manifeslalum est,
sit sapiens apud Deum, qui potuit agere quod hu- inter coelera ista scripsit, quoehic dicuntur, oslen-
mana sapienlia denegabat. dens hoc debere intelligi de se et sentiri, quod Deus
Sapientia enim hujus mundi slullilia est apud illum ad aposlolalus dignilatem elegerat, inquiens :
Deum. Sapientia hujus mundi est qua negainr Sic nos, me, et Barnabam, et Soslheaen existimet
Deus absque conjuge Filium genuisse. Scriptum est homo, Coriniltius, vel alius quilibet, ut minislros
enim in Job (cap. v), in verbis Eliphaz : Compre- Christi ; ac si diceret aliis verbis : Nolite, o Corin-
hendam, id est mendaces ostendam, sapientes, phi- thii, nos despieere ac spernere, eo quod nos a Do-
losophos videiicet, in astutia eorum , cum Filium mino non sumus vocali cum Pelro aiiisque aposlo-
meum ex virgine nasci fecero. lis, quia non alia proedicamus,ego et Barnabas,
Nemo itaque vestrum, o Corinlhii, glorielur in ho- quam quoeilli proedicant, ei qui illos in terra positu
minibus, ut illius nomine se velil appellari a quo ba- D adhuc morlalis vocavit, atque ad gratiam apostola
ptizatus est, sicut Donatisloea Donalo , Apollina- lus âccersivit, el eadem mihi revelavit de coelo,
risloe et Manichoei. quoeillos docuit in terra. Nec rogo ut me et Barna
Omnia enim vestra sunt, si vos Dei estis, omnia hant similes Christo exislimetis, sed ut ministro
Dei vestra sunt : quoe omnia ? sive Paulus, subaudis Christi, qui vobis Evangelium e us ministravimus
minister vester esl, sive Cephas, minister vesler est, Minister Christi est qui proeceptum illius servand
non Dominus. Forsitan veniens Romam Pelrus, per iniilatur illum,. sicut ipse dixit : Qui mihi minislrat
Corinlhios transilum fecit, sive mundus, subaudis me sequalur (Joan. xu). Ille etiam minister Christ
vester est, quia propter vos faclus est, ul utamini est qui ejus Evangeliumpraedicando aliis minislra'
bene his quoe in mundo habentur, et ul credatis il- sicut Paulus, qui et servabat, vel proedicabat, e
lum per verbum Dei esse factum; sive vila, subaudis minislrabat. Christo etiam minislrat qui bon
pwesens, in qua oporiel bonum operari, vestra est, lemporalia pro amore ejus pauperibus erogat, quoi
si ila vivitis ut Deo placcâtis. Vel, vestra est, in hoc idem Aposlolus adimplebal ; non de alienis paupere
tfuia in vestra esl potestate, utrum pro Dei nomine sustenlando, sed de hoc quod labore manuuiit ac.
523 EXP0S1T10 IN EPP. S. PAULI. — IN triST. I AD COR. 550
quirebat. Quod aulem sequilur : Et dispensatores A j dispensatores sunt per quorum minislemim perve-
mysteriorum Dei : et, ut quidam codices habent, mi- nilur ad.oeternam salutem ;. seuVquoerilura Deo in-
nisteriorum Dei, melius esl dicere mysieriorum Dei, ter dispensatores inproesenti, ut fidelis quis invenia-
quia si dixerimus minisleriorum, eril sensus quasi iur, videiicet. ut quod proedicat ore, operibus exor-
lantunnnodo ad dLponendos et ordinandos gradus nct.
ecclesiaslicos sint vocati, episcopos videiicet, pre- Mihi autem pro minimo est ut a vobis judicer, aut
sbyleros, diaconos, coeterosqueordines, qui et mini- ab humano die. Pseudoapostoli alque philosophi et
steria ecclesiaslica appellantur. Cum vero dicimus, quidam Corinlhiorura seducli ab illis, dijudicabant
dispensatores mysteriorum, intelligimus illius ele- seu deridebaniPaulum, eo quod non disereparcl a proe-
ctos ad dispensanda suis auditeribus mysleria et dicalione Pétri aliorumque apostolorum, simplieiter
jacramenta Veteris Novique Testamenli, quamvis et et rustice proedicans, dicenies : Si Pelrus, Andréas,
crdines Ecclesioe,sicut alii apostoli, ila et ipsi ordi- Jacobus el Joannes, qui piscatores fuerunt, rustice
naverint. Dispensatores ergo fuerunt, quia sicut ali- proedicabant, et non scholastiee, non est adeo mr-
quis palerfamilias elegit dispensaiorem in domo sua, rum; quare aulem Paulus, imitator illorum, rustice, et
qui conservis suis secundum suam voluntalem sin- non philosophice,sive dialectice dispulet, qui doclor
gulis illorum bona sua distribuât,, quibusdam ant- B 1 legis exstilit, hoc mirum est. Non esl ergo aliud,
plius, quibusdam minus, et quibusdam hora tertia, nisi quia magus et seductor est, ul qui ante non po-
quibusdam nona (Malth. xx) : sic Christus elegil tuit persequendo Chrislianos perdere, saltem sedu-
Paulum, et reliquos qui mysteria Evangelii sui se- cendo sua proedicationefalsa decipiai, fingens se so-
cundum qualilatem auditorum distribuèrent, perfe- cium esse Pétri aliorumque apostolorum. Aliter enim
ctis videl cet et qui capacioris sensus inlellectusque proedicat exlerius, atque aliter agit inierius in oc-
erant,.alla ac profunda mysteria de Divinitate omni- culto. Sed Apostolus, non curans de eorum detraciio-
potentis Dei committerent, simplicioribus vero sira- nibus et irrisionibus, sciens pro certo quia nihil no-
pliciora quoe capere possent, quod utrumque idem cent homini aliéna verba quem propria non maculai
egregius proedicaloragebat, sicul ipse dixit : Sapien- conscientia, subintulit, inquiens : Mihi, inquil, pro
liam (inquil) loquimur inter perfectos (I Cor. H). Et minimo est, id est, pro nihilo duco, et non est mihi
quid dicit eisdein Corinlhiis in hac epistola ? Tan- cura si judicer, id est si detrahar el irridear a vobis,
quam parvulis in Christo, lac polum dtdi vobis, non vel damner quia legibus divinis debueratis uti, aut
escam. Islorum mysteriorum divinorum dispensalor ab humano die, id est ab illis qui humanis legibus
erat isle, ideoquese hoc volebal haberi a suis audilo- uluntur, et humanis laudibus et favoribus delectan-
ribusquod eral,id esl minister Christi el dispensator C ' tur, loquenles et pra;dicanles philosophice, ut ab
sacramentorum ejus, in quo non verba tantum, sed omnibus laudentur : quia neque conlra leges divi-
virlus fulgehat. lias, neque canlra hiimanas aliquid perpelro. Huma-
Hic jam quoeriturinter dispensatores, ut fidelis quis nas leges vel laudes diei comparât, quia, illi haben-
inveniaiur. Licel quidam hune versiculum interrogatur et videnlur clari et jucundi qui in illis edocti sunt,
tive velint légère, tamen secundum bealum Augusti- et qui ab hominibus exlolhinlur. Sed neque me ipsum
num potius est affirmativelegendus : sicut sequens ma- judico, id est, neque nieipsum reprebendo in aliquo
nifeslabit sensus : Hic, id estinproesenti soeculo,quoe- contra leges divinas aul humanas egisse, quia nulli
rilur et consideratur a Deo , ut fidelis dispensator vitio subjaceo. Quare :
quis inveniaiur inter dispensatores alios, sicut ego Nihil enim, subaudis mali, mihi cotiseras sum, id
sum et Barnabas. Pseudo igiiur aposloli qui vos est, nullius criminis malum in nie recognosco, posl-
decipiunt non sunt fidèles dispensatores : quoniam a quam. per graliam Christi expiatus sum ab omnibus
fideetdoclrina Christi discordant. Nam in hoc erant peccatis origiiialibus el aclualibus. Et est sensus :
infidèles dispensatores, quia adulierabant verbum Dei si ego meipsum irreprehensibileni invenio qui rae-
et fraudabant. Paulus aulem fidelis dispensator erat, .» , lius meipsum novi quam vos, quomodo poteslis di-
quia sîcut ex Deo coram Deo loquebatur. Ille etenim judicare conscientiam meam, quomodo poteslis exa-
fidelis dispensator (Evangelii est qui non alia proe- minare quo animo et inlentione facip quidquid facio,
dicat quam quoe in Evangelio habenlur, sine er- maxime cum nemo sciât honiinuui
quoesunt in ho-
rore videiicet et mendacio, et qui non quoerit suam mine , nisi spiritus hominis qui in ipso est ? Félix
glorianj ut ipse laudetur ab audiloribus suis, sed ul conscientia quoe ita secure de se audet loqui. Et ne
Deus glorificetur per illos : et qui non pro lucris videretur Aposlolus proesumptive.ac, superbe talia fa-
temporalihus, et ut ventrem suum impleat proedica- leri, subjuuxit : sed non in hocjustificatus sum, sub-
lioni insislit, sed ut a Dominoproemium sui laboris audis apud, me vel apud Deum, au si diceret aliis
percipiat. Igiiur si Evangelium per malos non dis- verbis: Licet ego in me nihil mali nihilque repre-
peusaretur, nequaquam Dominus diceret : Quoedi- hensione dignum inveniam, ul quidam mihi detra-
cunt bona, facile : el quoefaciunt mala, facere nolite bant injuste,
quidam extullant suis favoribus : tamen
(Matth. xxm). Kursus, si per bonos non dispensare- non ideo justificatus sum apud me, neque justifica-
lur, nequaquam Aposlolus alibi diceret : Imitalores tuiti esse credo per hoc apud Deum, quia nescio
uiei estole, sicut et ego Chritii (I Cor. xi). Multi ergo ujnmi olaceanl ei quoe
ago, aut qualiter ea accipial,
53! HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 532
qui melius cognoscit quid sit in me quam ego, quo-, A manifestabit, denudabil, revelabit abscondita, su-
niam et si in maximis operibus peccatorum non deli- baudis opéra, tenebrarum quoe ad tenebras perpétuas
qui, sallem in cogilalionibus deliqui et peccavi. Me- dncunt hominem, vel abscondita opéra tenebrarum
lius quidem ego memetipsum cognosco quam vos dicit quoe in occulto fiunt a bonis et malis : et non
qui me dijudicatis et detrahilis, et melius Deus quam solim opéra revelabit, sed etiam manifestabitet con-
ego. Unde et sequitur : Qui autem judicat nu, Do- silia cordium bonorum et malorum. Cui ergo reve-
minus est. Non ideo bona est conscientia mea, quia labit opéra et cogitationes, sive consilia cordium ?
laudat me aliquis ; neque ideo mala, si vos illam diju- Secundum quod beatus Augustinus dicit, singulis
dicatis. Quid enim judicalis vel damnalis quod non eleclis manifestabit opéra et cogilaliones omnium
videlis? Ille débet alium reprehendere, qui aliquid electorum : nec erit quod suis non aperiat amicis,
reprehensibile in co videt, quod ejus oculos offen- et abscondat alienis, ubi nullus eril alienus. Simi-
dit. Vos autem, nolite me judicare et detrahere quasi liier credendum est omnia opéra et consilia re-
seduclorem et rusticum, aliudque oslentanlem proborum palere ad coiilumeliam et verecuudiam
cxterius, et aliud operanlem inlerius, quia Dominus illorum : nam modo quandiu non vides cor meum
judicat me,id est, discernil et probat causam meam et non video cor tuum, nox esl. Non enim scimus
et considérât aclus meos, qui novit non solura de B mortales corda morlalium ; lux aulem per quam
operibus, sed etiam de cogilalionibus judicare Quan- manifestabuntur isia omnia ipse Deus est, qui esl
lum enim possunt bomines de alio judicare, plus vera lux : videamus quid subjungat Aposlolus, et
homo ulique de seipso : sed Deus plus de homine, tune, inquiens, cum Dominus manifestaverit omnia
quam de se homo. Tanta profunditas est in homine, opéra abscondita et cordium consilia, juxla quod
ut lateat plerumque ipsum hominem in quo est, dicitur per Prophelain : Ecce ego ad hoc veni, ul
quanta profundilas infirmitalis lalebat in Petro , opéra et cogitationes congregem singulorum , laus
quando quid intus in se agcrelur nesciebat, et se erit unicuique a Deo. Non omnium hominum laus
cum Domino, vel pro Domino, moriturum temere erit, sed unicuique bona opéra, et consilia, seu co-
promiltebat. Nam hoc illi Christus proenunliabal gitationes habenti, quoniam lune laudabilur justus
quod ipse in se ignorabat. audiehs a Domino : Enge, serve bone el fidelis, intra
Itaque, subaudis qui nescitis quid sit in homine, ingaudium Domini lui (MaM/i.xxin), et: Venite, bene-
et Dominus esl qui discernit et judicat me, nolite dicti Patris met, percipite regnum vobis paralum
mile tempus judicare, quoadusque veniat Dominus (MaM/i.xxv).Vituperabiturquoque injuslus accipiens
ad judicium. De aperlis rébus quoecognosci possunt senlenliam : Mitlite eum in tenebras exteriores, et, Ile,
quo animo fiant, permittitur nobis judicare, verbi maledicti, in ignem oeternum (Ibid.). A qua male-
gralia : sicut est homicidiura, adulterium publicum, diclione qui fuerint alieni el exclusi, felices regna-
fornicatio et coetera talia. Cujus auclorem criminis bunt cum Deo.
non aliter permittitur nobis damnare, secundum au- Hoec aulem, fratres, id est nomina falsorum apo-
ctoritatem sanetorum Palrum, nisi aut confessus, stolorum, iransfiguravi, id est trànsluli in me et
aui convielus fuerit teslibus. De his vero de quibus Apollopropter vos, videiicet ne vos ad invidiam et
dubium et incertum est quo animo fiant: sicut est de delractionem provocarem, ul in nobis discalis, sub-
abstinentia et jejunio, quando plerique hominum a'.idis hnmilitatem, ne, supra quam scriptum est ,
dicunt se non posse abstinere a vino et carnibus, et unns adversus alterum infleturpro alio. Concatenalio
quod non possint jejunare, non est nostrum judi- est hujusmodi,uta nobis discatishumilitatem, ne in-
care : quia possunt et bono animo et malo fieri : fletur, id est ne superbia unus adversus allerum pro
sicut et de cogitalionibus et de his quoe in occulto alio supra quam scriptum est, id est sicul jam supra
ne
fiimj, quoe, licet dicanlur, non tamen per approba- scriptum est, quod non debealis agere, videiicet
lionent patent, sed deberaus Domini judicio reser- unus Donatisla infletur pro alio, id est pro Do-
vare, quia si quis de his judicat quoe incerta ha- .'r. nato, a quo baptizatus est, adversus alterum, id
beutur, omnipotenli Deo, quantum in se est, co- "est Novalianum, dicens se a sanctiore homine et
nalur auferre judicium, Plerumque tamen noslra meliori baptismate esse baptizatum ; et itérant No-
credulitas in his fallitur.Pertinet aulem ad nos, neper- valianus contra Donaiislam pro alio : pro Novalo
nieiosa opinione fallamur : ut quia non possumus videiicet, a quo est baptizatus, dicens sanctius esse
hominum indagare conscienliam, de rébus incognitis baplismum Novaii cujus baptismate ipse est bapti-
sum baptizatus
judicium temere non proferamus : hoc est, ut ille zatus: Meliori (inquit) baptismate
vel ille homo. utrum sit impudicuspudicusve nescia- quam lu, quia melior est Novalus Donato.
ituis, odio habeamus impudicitiam, et pudicitiam Quis enim te discernit ? subaudis fidelem esse ab
te fecit me-
diiigamus ; tamen proesumpluose sentenliam non infideli, doctum ab indocto, id esl, quis
proferamus, neque aliorum criminum narralores liorem illo cui non donavit quod libi donavil?Vel
simus. Et si illum vel illum injustum esse justumve quis fecit le meliorem, o Donalista, quam sit No-
nescimus, amemus justifiant injustitiam detestando, vatianus, donando libi virtutes quas ille non habet?
{ion tamen judicium proferendo quoadusque veniat Dédit tibi hoc donum Donalus, an Deus? Utique
dans uni quod
Hotuinus ad judicium : qui et illuminabit, id est Deus donis suis Ct gratia hoc facit,
5^3 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAUL,!. — IN EP1ST. I AD COR. 534
habet aller. Quid autem habes donorum divinorum A Et laboramus opérantes manibusnostris. Laborabat
quod non accepisli? subaudis a Deo. Paulus scenofacloria arte a prima hora usque ad quin-
Jam salurati estis, subaudis divinis mysteriis, jam lam, et a quinta proedicalionis usque ad décimant
divites facli eslis in omni verbo, et doctrina, et insistebat : quoniam nolebat a Corintbiis aliquid
aoundanlia bonorum operum ; sine nobis regnatis, accipere, neque ab aliis auditoribus, ul libère pos-
securi de proemio. Ironice est legendum hoc, et per set eorum vilia redarguere el corripere. Maie-
contrarium, quia non erant illi qui seducti fuerant dicimur, id esl blaspliemamur ab infidelibus, quasi
a pseudoapostolis, saturali divinis mysteriis, ne- magi, malefici, atque sacrilegi, et benedicimus proe-
que divites, neque regnabant sine illis. Hoc autem dicando illis Christum.
quod sequilur oplative atque affirmative est profe- Blaspliemamur quasi seductores , obsectatnus ,
rendum ; et utinam regnetis modo ut et nos vobiscum subaudis ut libère audiant doctrinam Domini, quam
regnemus; illi in proesenti soeculorégnant cum Deo, illi deteslanlur velut blasphemiam ; petimusque ut
qui talia opéra agunl, pro quibus jam securi sunt dent nobis locum reddendoe ralionis, quo manifeste
de proemio aeiernoe vitae, et qui cum Deo regnaturi probemur non esse taies quales blaspliemamur/
sunt, sicut apostoli el sancli martyres. Facli sumus omnium peripsema, id est despéclissimi
Pulo enim quod Deus nos apostolos, me et Barna- " et vilissimi omnium. Peripsema esl proprie limalura
bam, Sosthenen et reliquos, qui vobis proedicavimus, et rasura oeris, aut alicujus metalli, vel purgamentum
novissimososiendit tanquam morti destinalos, id est, pomt, sive quisquilioedomus.
quando misit nos ad proedicaintum vobis Evange- Non ut confundam vos, hoec scribo, id est, non ut
lium, morti destinavit, quoniam vestra incredulitas verectHidarivos faciam, sed ut filios meoscharissimos
et ferocitas non inlerficiet. Ideo dixit novissimos, moneo quid agere in exemplum Patris debealis, vel
quia post duodecim apostolorum vocationem, et post indico vobis qualia perferam, ut et vos similia non
Domini ascensionem, ipsi vocati sunt et elecli quia dubitetis sustinere pro Christo.
speclaculum, id est ridiculum, sive irrisio, vel, pro Nam si decemmilliapoedagogorumhabeatis in Chri-
miraculo facli sumus mundo el angelis, videiicet in sto, id est in doctrina fidei Christi, sed non multos
raundis spiiïlibus et raalis, el hominibus, qui gau- patres poteslis habere. Poedagogidicuntur eo quod
dent de malis atque lormenlis quoe palimur pro pedibus agant, id est duclent, sive ducant pueros,
vobis. Spectaculum dicitur a spectando, id est vi- iidem sunt et pedisequi. Pater prius générât filium,
dendo, conlemplando; quod et thealrum dici potest; postmodum vero poedagogocommittil ad instruen-
erat enim locus in civitatibus, ubi exercebanlur joca dum : et cum multos possit habere poedagogos,non
regalia, et ubi decollabantur rei et plerumque in- lamen nisi unum patrem. Sic Paulus per proedica-
nocentes , ut erant sancti martyres, ad quem con- lionis fidem genuerat Christo Corinlhios. Sed post
lluebat omnis populus ad videndum ea quoeibi age- discessum ejus, acceperunl mmlos poedagogos, non
bantur. solum bonos, sed etiam malos, pseudo videiicet
Nos siulli propter Christum, sicut vos pulalis, aposlolos. Quapropler ipse dicit : Licet multos ma-
quia non contradicimus mala inferentibus, et malum gislros et doctores habeant, tamen non possunt ha-
pro malo non reddimus; vosaulem prudentes in Chri- bere plures paires, videiicet nisi illum qui primum
10,sicut vobis videtur : quia sic vultisesseChrisliani, eis fidem proedicavit.
ut prudentiam mundi non amittatis, et magna vultis Ideo misi ad vos Timollieum, qui est filius meus
seniire de Christo infirma denegantes. Nos infirmi, charissimus el fidelis in Domino. Lalenter eos per-
quia nostras injurias non vindicamus ; vos autem for- cutit, et in laude ipsius viluperal illos, quasi dicat :
tes, qui viribus propriis resistendum putaiis ; vos Vos non eslis fidèles. Qui vos commonefacial vias
nobiles, de nobililate generis gloriantes ; nos igno- meas, id est, qui vos commoneal et dcuuntiet et quid
b'dcs, ul vos pulalis. Hoec omnia per contrarium agatur circa me, et quoe proedicoopère compleo, et
intelligi debentel ironice proferenda sunt : quoniam p. qualiter vivo, idipsum in Ecclesia proedico, quoniam
quod videtur denegarc, hoc affirmât: et boedenegat, in omnibus oequfditerdoceo. Tanquam non venlurus
quod alïïrmare videtur, quasi diceret : Nos pruden- $im ad vos, sic inflati estis superbiendo. Dicebant
tes, vos stulti ; nos forles, qui adversa hujus mundi enim Corinlhii : Cognoscit se Paulus rusticanum
sustinemuspro Christo, vos infirmi qui talia et similia esse nostri comparaiione, et ideo non venit ad nos,
non audelis sustinere; nos nobiles de génère patriar- nec nobis curoe est, quoniam habemus nostros phi-
charum descendentes, vosjgnobiles, id est sine nomi- losophos. Peccalores nos pulat esse, ideoque dedi-
ne dignitatis, de génère gentilium idola colcntium. gnalur venire ad nos, nec nobis curoeest, quoniam
Usqueinhanc horam, idest usque ad proesens tem- habemus nostros apostolos : facial quod vult. Qua-
pus, etesurimus longara famem,el nuditatem,etpenu- propter subjunxit Aposlolus :
riara. Paulus perlulit, qui juvenis vocatus usque ad Veniamautem ad vos cito, si Dominus voluerit, sed
senectutem in his perduravlt ; Et colaphis coedimur, modo non dimillam Ephesum ut ad vos veniam,
id esl pugnis, quibus omnia gênera tormentorum quia majus lucrum hic acquiro Deo quam apud vos.
désignât ; et instabiles sumus, qui pellebantur de Cura autem venero, et cognoscam, non sermonemeo-
locoin locura, effugabanlur de civitate in civilalein. rum, subaudis tantura, qui inflali sunt, sed virlutem.
id est, cum venero, nonconsiderabo sermonem eorum A . agere posset diabolo tradere ad vexandum in cor-
pompaticum, qui modo superbiunt, sed virtutem, id pore, sicut istum, necnon Hermogenem el Philelum,
est vitoemeritum et-rationem veritatis, quomodo crede quibus ipse dicit : Quos iradidi, inquiens, Satanoe,
dant, vel quas virtutes miraculorum possunt operari, ut discant non blasphemare (I Tim. î). Ejiciebat enim
qui ila inflantur. illum talem ab Ecclesia et ab omni societate, et
-. Non enim in sermone pompalico alque polito est sic diabolos per imperium et permissionera illius
itegnum Dei, id est non consistil in sermone sermo itiiiiium gravi infirmitate vexabat illum, putans se
-jtraedicationis el Evangelii, quod regnum coelorum animam illius per talia posse auferre, sed piissimus
appellatur, eo quod suos observatores ad regnum proedicator in anima non dabat ei polestatem, ut
.Deir.perducat, sed in virlute boni operis consistil : illum amentem redderet, vel exslingueret.
ii]ufa>in regno coelorumnon régnant verba, sed facta : Non est bona gloriatio vestra, o Corinthii, qui glo-
/velyrjn,virlute miraculorum consislit, quando quod riamini in peccalo illius, putantes vos comparaiione
proedicàtur verbis, miraculis confirmatur. illius meliores esse. NescUis quia modicum fermen-
Quid vultis? o Gorinthii, vultis ut in virga veniavt tum totam massam corrumpit? Fermentuiii hic duo-
ad vos? id est vindicta vitiorum vestrorum, et in se- bus modis possumus intelligere : pravani videiicet
verilate correptionis, sicut Moyses in jEgyplum, g; doclrinam, et peccatorem hominem. Sicut modicum
quod signifieabalur per virgam quam ferebat : an fermentum omnem massam farinoe conspersant cor-
vultis ut in charitate, sive dileclione, et spiritu man- rumpit, et ad suum acorem trahit, ita mala doctrina
sueludinis veniam? id est in lenitate mentis,et humi- vel unus peccalor homo lolam congregationem Ec-
lilate, atque tranquillitate, et est sensus : Si vultis ut clesioesolel corrumpere suo malo exemple Et om
in virga non veniam, manebilis incorrepti ; sin au- nés qui possent eum corripere el non corripiunt, uti-
tem in animo pacifico et lenitate mentis, corrigile que similes ei efficiunlur in poena. Sive prava do-
vos et emendate agentes poeniienliam. ctrina seu malus et indisciplinans peccator qui non
CAPUT V vult se emendare, ab Ecclesia débet expelli.
Auditur inter vos fornicatio ialis quatis nec inter Expurgale velus fermentum. Proecipit egregius
gentes, id est inter paganos, ita ut uxorem palris sui proedicalor Corinlhiis fornicatorem, qui uxorem pa-
aliquis habeal, novercam videiicet suam. tris acceperat, a suo conventu expeMere, quem ille
Et vos inflali estis,idest in superbiamelevali super- jam traditum habebat diabolo ad purgandum, qua-
bitis, et non magis luclumhabuistis pro hoc se. 1ère, si- lenus quo suadente peccavit, eo vexante purgare-
cut Samuel lugebat super Saul, et est sensus : Cum tur : et dum videret se ejectum in proesenti soeculoa
debuissetis lugere peccalum illius, et a vestro con- (C coetu fidelium, erubesceret de reatu suo, metuens si-
sorlio hujusmodi separare, magis in superbiam estis miliier ejici in futuro a socielale sanclorura. Ideoque
elevati, quia intuilu illius scelesti, pulalis vos magni hoc jussit Apostolus, ut per proesentem tribulationeoi
inerili esse, et sanctiores illo apparere. et miseriam evaderet poenas ignis oeterni, et spiri-
Ego quidem absens corpore, pressens autem Spiri- tus ejus salvus ficret in die Domini : Expurgale, in-
tu, subaudis sancto, qui replet omnia, ut beatus quit, vêtus fermentum, id est fornicatorem qui in-
Ambrosius dicit : Tanta gratia erat concessa Paulo, cestum perpetravit, uxorem palris accipiendo. Quem
ut ubicunque esset, per Spirilum sanctum cogno- idcirco velus fermentum appcllal, quia in conversa-
çceret quid alibi gereretur ab his quibus evangeli- tione et peccalo veteris hominis Ad» adhuc erat
«averat. Jam judicavi eum qui sic operaïus esl, ut positus qui primus peccavit. Omne enim peccatum
proesens,id est, illum qui uxorem patris accepit,jam ad velerem hominem pertinel. Ponitur etiam fer-
judicavi quasi proesens sim corpore. mentum aliquando pro bona doctrina, aliquando
In nomine Domini nostri Jesu Christi, id est vice pro mala. Pro bona ponitur, ut in Evangelio secun-
illius cujus legalione fungor, congregatis vobiset meo dum Mallhoeum, ail Dominus : Simile esl regnum coe-
Spiritu, id esl Spirilu sanclo, cum virlute Domini lorum fermenlo, quod acceptum mulier abscondil in
Jesu, id est cum senlentia Domini Jesu quoe in me 1D farinoe salis tribus, donec fermentalum est totum
est. Ecce très personoe: Spiritus sancti videiicet, et (Matth. xiu). Fermentum hic appellat fervorem dile-
Domini Jesu, alque illorum in quorum numéro omne ctionis Dei et proximi, et cognitionem sanctoeTrini-
judicium agitur et roborat'ur, juxla quod Dominus latis, quoe fervet in cordibus fidelium, et conlinetur in
dicit : In ore duorum vel trium testium stet omne doctrina evangelica. Mulier isla quoeaccepit fermen-
verbum (Matth. xvm). Ab his tribus personis jam tum, sancla Ecclesia esl, quoedilectionemDeiet proxi-
judicatum habebat Apostolus tradere hujusmodi homi cognitionemque sanctoe Trinilatis proedicavit
minem Satanoein inleritum carnis, sive in afflictionem, Asioe,Europoeet Africoe,donec fermentaretur totum,
et ut vexaretur a diabolo in corpore gravi oegritu- id est, donec per quadrifidum orbem istara proedica-
dine, non tamen amentem neque phreneticum illuin tionera spargeret, et ex omnibus genlibus ad fidem
redderet, ul spiritus, id est anima illius, salvus sit in Cbrisli traheret. Ponitur et pro mala doctrina et
die Domini nostri Jesu Christi, id est judicii. Dicit mala conversatione, ut idem Redemptor noster ait :
heatus Augustinus quia hoec potestas et gratia data Caveleaulem a fermenlo Pharisoeorum (Matth. xvi),
W'?.tApostolo, ut peccanles et poeniienliam nolenles id est a mala illorum doctrina : et cavete a fermenta
537 EXPOS1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPÎST. I AD COR. 538
Herodis, id est ab homicidio et adullerio illius. Sic A nent, hoc est, ad mentem. Sed Aposlolus non curans
in hoc loco ponitur cum additamcnto pro conserva- deproprietate verborum,unumretulit ad exleriorem,
tione veteris hominis, et pro mala doctrina : quia ad interiorem allerum, nara malilia est malevolen-
erant apud Corinthios pseudoapostoli, qui pravam tia sive mala volunlas. Hic autem pro mala opéra-
doctrinam seminabanl inter illos, quam proecepit tione ponilur. Nequitia est superbia vel audacia ad
Apostolus spernere. Ut silis nova conspersio) sicut malum, sive mala cogilalio, el est sensus : Non epu-
eslis azymi. Fermentum, Groeco vocabulo dicilur lemur neque loetemur in vetuslate peccali, neque in
zyma, inde Latine vocalur azymus panis, id est non conversatione veteris hominis, neque in perpetra-
mistus, sine azyma, id esl fermenlo, et est sensus : lione mali operis, aut maloevoluntalis,aut in super-
Ideo, inquit, proecipio expurgare vêtus fermentum a bia vel audacia mentis ad malum, sicut soient ama-
vobis, ut in novitate viloe permanealis, sicut eslis lores hujus soeculiagere, nui loelantur cum malefe-
azymi. Id est, sicut novi effecti eslis ab omnibus cerint, et exsullanl in rébus pessimis. Sed in azymis
peccalis originalibus et aclualibus in baptismale, sinceritalis et veritalis, subaudis epulemur et loete-
nianentes sine zyma, id esl sine peccalo, in quan- mur. Sinceris maleria esl quoe naturam suam per-
tum humana fragililas cum Dei adjutorio valet. Ete- fecte servat, et nulla corruptione interius fucata aut
mrç»pascha nostrum immolalus est Christu;. Pascha B corrupia, semper in melius proficil non in pejus. El
appellatur festivilas, quam celebrabant Judoei per nos tune sumus sinceri, quando omnia in simplici-
singulos annos ob memoriam egressionis suoe de lale el puritale mentis agimus, semper in melius
terra jEgypti, et agnus qui immolabalur in eaoem proficientes, vel malum pro malo non reddentes,
festîvitale appellabatur pascha, sicut discipulorum sive aliis offendiculum per malum exemplum non
verbis ostendilur, qui dicunt Domino : Ubi vis pare- générantes. Et nos in azymis sinceritalis et veritalis
mus libi comedere pascha (Matth. xxvi)? id est epulamur, quando omnia in integrilale et purilale
agnum. Secundum hune morem loquilur Apostolus, mentis agimus el sine corruptione, non duplieilate
el hic, inquiens, Etenim pascha nostrum Christus est vel simulalione aliquid agentes, aut pro humana
immolalus, ac si diceret : Vultis scire quid sit pa- laude lucrisque temporalibus, sed pro reinuneralione
scha? Christus immolatus. Non est nobis immolatus patrioecoeleslis et ut Deo soli plaeeamus.
agnus legalis vel lypicus, sed verus agnus, qui tollit Scripsivobis in epistola, ne commisceamini forni-
peccata mundi, esl pro nobis immolalus in ara cru- cariis, id estne similes illis efficiamini, vel ne velilis
cis, de quo Joannes ait : Ecce agnus Dei, ecce qui interesse illorum societaii. Miserai eisApostolus par-
tollit peccata mundi (Joun. t). Istius agni carnes quo" vara epistolam, ne commiscerentur fornicariis tali-
tidie immolantur in Ecclesia, el comeduntur a fide- (" bus, qualis erat ille qui uxorem patris habebat. Sed
libus. Illi qui comederunt carnes lypici agni, trans- Corinlhii maie inlellexerant hoc, putanles quod do
itum fecerunt de jEgyplo in terrain repromissio- infidelibus genlibus diceret, non de fidelibus. Ideo-
nis, et nos similiier transire debemus de lenebris que repetit ista, et corrigil eos, inquiens : Non uti-
infidelitalis ad virtuies, et de servilute diaboli ad que fornicariis hujus mundi, id est non dixi vel scri-
libertatem Christi, et de morte ad vilam. Illi septem psi de fornicariis hujus mundi, paganis videiicet, sed
diebus celebrabant feslivilatem paschalem, el nos de illis qui sunt in1er vos. Alioquin debueratis de hoc
nunç septem diebus celebramus pascha, si per omne mundo exisse,id est,si paganis iterum commisceremini
lempus vitoenostroe quod seplem diebus volvilur, ad paganismuiii transeundo, melius vobis erat ab
transitant facimus a vitiis ad virtuies. hac vita transisse, quam illis misceri. Aliter : Alio-
ltaque epulemur. Alia editio habet : Raque feslivi- quin debueralis de hoc mundo exisse, id est, si inla-
tatera celebremus. Et nos quibus immolatus esl libus peccalis permanere vultis, melius esset vobis
agnus verus Christus, celebremus festivitatem, id mori et exire a corpore. Commiscetur fornicario
est gaudeamus, et exsultemus, et loetemur loetitia quis, aut fornicando, aut-etiam illi in aliquo famu-
spiritali. Non in fermenlo veleri, subaudis epulemur, . latu cibi et potus vel colloquio favendo, vel non in-
vel simus. Legimus in Exodo.quod quando filii Israël crepando. Idcirco autem melius esl ab hac vita exire,
egressi sunt de Êgyplo, non detulerunt inde fer- quam in peccalis manere, quia qiianlo amplius vivit
menlatam farinant, sed tantuinmodo conspersam. in illis, tanlo majorent poenam sibi acquirit.
Cogentibus enim jEgypiiis ne moram facerent egre- Si is qui frater nominatur, inter vos, id est fidelis
diendi, reliquerunt ibi fermentum'. jEgyptus quoe dicitur esse , esl fornicator, eum hujusmodi, id est,
interpretalur lenebroe, significal tenebras infidelita- cum tali, nec cibum sumere. Quid enim mihi est.de
lis : fermentum signilicat peccaluni. Et nos jEgy- his qui foris sunt, judicare ? Id est, quid pertinet ad
plura relinquimus et fermentum peccati, quando per me, judicare de his qui foris sunt, de paganis vide-
fidem deserimus infidelilalein, et relinquimus pec- iicet, qui extra Ecclesiam sunt? Nonne, de his qui
catum, transeunles per aquam baptismalis ad ter- intus sunt, in Ecclesia, vos judicatis ? sive discernitis,
ram repromissionis. Fermentum ergo vêtus appellat id est nonne vos potestis salis discernere, cum qui-
vetusiatem peccati et conversationem veteris homi- bus debeatis commisceri ex bis qui in Ecclesia sunt.
nis. Neque in fermenlo malilioe et nequitioe. Malilia Nam eos qui foris sunt, id est paganos et infidèles,
et nequitia proprie ad interiorem hominem perti- Dominus judicubil, quoniam qui non crédit, ja:n
5-30 I1AYMON1SHALBERSTAT. EPISC» OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 540
judicalus est. Auferte malum ex vobis ipsis., id est, A djees, ideoque illi qui aliquod negotium habebant
qui malum opus fecit, a vestra societate expellile, Chrisliani, necessitate cogente, quia non habebant
ne ejus miseria alii vilienlur. Vel, quidquid mali in judices utiles sibi, pergebant ad judices paganorum,
vobis est, auferte a vobis, etc. qui in circuilu suo erant. Secundum hune sensum,
CAPUT VI. non dicit affirmative hoc, sed ironice proecipit quod
Audet aliquis veslrum habens, o Corinthii, nego- illi agebant, quod et sequenlia manifestant. Soecu-
tium, quod dicuntur quasi nec oliosi, id est causam laria, inquit, judicia si habuerilis, illos qui nec pos-
et accusationem adversus alterum fralretn fidelem, sunt neque sciunt discernere illa, illos consliiuite
apud iniquos, id est paganos, judicari, id est, judi- ad judicandum.
cium accipere, et non apud sancios, id est fidèles? Ad verecundiam vestram dico, quia non dé-
Quidam Gorinthiorum credentium, sed non rectevi- biterais ila agere. Quasi diceret : Non imperalive
ventium, habentes accusationem el judicium adver- hoc proecipio, sed ironice et denegando, quia licet
sus aliquera frairem fidelem, ibant ad judices paga- vos ita agalis, non debuistis taliter agere, sed de-
nos el infidèles, ut illorum judicio damnaretur et bueralis taies consliluere,qui aliorum causas discer-
judicaretur ille contra quem falso aut veraciter nere et dijudicare scirent : et quorum personoe ho-
causam habebant, Iucranles eos munerihus, quate- B norabiles essent : ut non esset necesse aliquem pro-
nus falso aut veraciter illum dijudicarent. Qui ju- pter hoc ad genlilium judicem transire. Igiiur nolite
dices iniqui appellantur : vel quia alieni erant a constituere ampUus contemplibiles. Secundum Gre-
Deo, vel etiam quia leges divinas hominibus con- gorium contemplibiles possumus intelligere soecuia-
cessas, fréquenter accipientes munera cum adula- res homincs, huraanarunt legum scienliam haben-
tione, aut spernebant aut falsa interpretalione au- tes, in personis quoque bonorabiles, qui, compara-
ctorilalem illarum legum idolis suis deputabant di- iione illorum qui divinas leges intelligunt, et myste-
cenies : sic el sic dicil ille Deus meus in lege, quant ria sanctoe Trinilatis pénétrant, contemplibiles sunt
nobis suis cultoribus tradidit. Quapropter, quia Co- et simplices, licet ipsi fidèles sint. Et est secundum
rinlhii hoc faciebant, redarguit eos Apostolus, in- hune sensum affirmative legendum : Quia taies con-
quiens : Audet aliquis veslrum hoc facere? Omnino stituendi sunt, et a canonibus filii Ecclesioeappellan-
non debuit lanta proesumptio esse in nobis, ut ali- tur; et taies debuerant illi constituere; unde et
quis dimillens fidèles, causa judicii iret ad infidèles subditur : Ad verecundiam vestram dico, quia etiam
judicari fratrem suum ab illis. me non proecipienle hoc facere debuissetis. Ideoque
An nescitis quoniam sancli de hoc mundo judica- laies proecipit constilui, quia illi qui altari debent
bunt, id est, nescitis quod sancti amalores hujus C deservire, et divina eloquia meditari, et populis ver-
mundi judicabunt ex exemplo fidei suoe, et compa- bum proedicalionis exhibere, a soecularibusnegoliis
raiione melioris facli, non polcstale sicut judices et judiciis alienos se debent reddere. Sic non est in-
soeculi.Et si in vobis, id est, per vos et vestràm ter vos, id est, nunquid non est inter vos, sapiens
comparationem, judicabilur mundus, amatores vide- quisquam qui possitjudicare in'.er fratrem suum? sed
iicet mundi, indigni eslis qui de minimis judicelis? frater fidelis cum fratre iideli contenait, subaudis
Hoc quidem non affirmative, sed potius increpative certe est. Et hoc interrogative atque increpative est
et interrogative legendum est. Est autem sensus legendum. Quem superius appellavit, secundum Gre-
hujusmodi : Si comparaiione vestri damnabuntur gorium, contemplibilem, sive simplicem in divinis
soecuiaresboulines et mundi amalores, indigni eslis, legibus cooperaiione doctorum et proedicalorum,
id est indignos vos judicatis, ut de minimis judiciis modo appellat sapientem in humanis legibus, quem
vel causis judicelis, de equo videiicet ablato et ali- proecipit constilui. Secundum Auguslinum aulem,
quo furto, subaudis non eslis indigni, ea videiicet quia illi despicabiles constituebant, dixit iste : Nun-
judicare quoe mundi sunt. quid non esl aliquis sapiens inter vos qui possit
Nescitis quoniam angelos judicabimus? Malignos constilui, ut fratres inter se non contondant? et
videiicet spiritus, eodem modo quo et munduni : quod pejus esl, hoc etiam apud iniideles faciunt, du-
Quanio magis soecularia! id est, amalores soeculi.Hi plicantque peccalunt, el quod liliganl, el quod in
q.ii, Dei auxilio freli, obedienliam et humililalem proesenlia infideliumliliganl, a quibus blasphematur
servarunt comparaiione sui judicabunt malignos nomen Chrislianilalis.
spiritus, qui per superbiam ceciderunt. Jam quidem omnino deltclum, id est offensio et
Soecularia igiiur judicia si habuerilis, id est, ad peccatum, est in vobis, quod judicia habetis inter vos,
corpus pertinenlia sive corporea, ut est de veste quia accusalio lilem, lis discordiam, discordia odium
furata, vel equo, aut aliquid taie, contemplibilesqui générât. Ne forte illi dicerent, omnino hoc peccatum
sunt in Ecclesia, illos consliiuitead judicandum. Hoc non est, si mea requiro, ideo Apostolusdixil : In ve-
dupliciter poiest intelligi. Secundum Auguslinum ritate dico, delictum est in vobis, quia contra proe-
contemplibiles appellat simplices, qui nec notiliam ceplum Dominiagitis, qui dixit: Si quis auferl quoetua
divins legis neque humanoe habebant, neque pru- sunt, ne répétas (Luc. vi), et nobis pacem suam com-
dentiam discernendi in negotiis et quorum personoe mendavit. Quare non magis injuriam accipilis ? id est,
despicabiles habebantur, quos illi constituerant ju- quare non magis damnuni sustinetis, ut proeceptum.
541 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD COR 542
Domini custodiatis. Quare non magis franaem patt- \ Jésus Christus lanlummodo animant suserperet,
mini ? quam vos aliis fraudera faciatis, vel injurias membra ejus non essent nisi anima? nostroe. Qui vero
inferatis : Sed vos non solum repetitis vestra, sed et corpus suscepit,per quod etiam nobis est caput,
etiam injuriam aliis facitis, percutiendo illos, et frau- qui ex anima et corpore constamus, profeclo et mem-
dotis; el hoc, subaudis facitis, fralribus vestris in bra illius sunt corpora nostra. Totlens ergo membra
fide, cum quibus pacem habere debueratis. Christi, faciam membra meretricis? Absit, quia mem-
An nescitis quia iniqui, id est peccatores, regnum bra quoe meretrici adhoerent et copulanlur, desinunt
Dei non possidebunt? Noliie errare, id est, a recti- esse membra Christi
tudinis via declinare. Errabant Corinlhii, qui uno An nescitis quoniam qui adhoeretmeretrici, in coitu,
-vitionon credebant hominem separari a regno Dei, unum corpus eflicitur? et per naturam, et per ma-
nisi omnibus fuisset implîcalus. Ideo subdit, comme- culant peccati unum efficiunlur. Per naturam ma-
morando quoe vilia singula regno Dei séparant, di- sculus et mulier unum corpus sunt, quia mulier de
cens : Neque fornicarii, subaudis regnum Dei possi- viro sumpta est : per maculant vero peccati, concum-
debunt , nisi poenitenliam dignam in hoc soeculo bendo simul, in ipso amplexu coitus unurn corpus
positi egerinl secundum quantilatem peccati, el elec- (iiint, sicut et ille qui légitima? uxori copulalur. Ye)
mosynis illud redimerint : vel nisi poeniienliam agen- B etiam qui adhoeret meretrici, unum corpus efficilur,
tes mors illos invenerit, ut post mortem hoc quod quia similis ei elïïciturper peccatum. Erunt enim, in-
deest de poenitenlia, in locis purgaloriis deleatur, et quit, duo in carne una, in personis : vel quia ex viri
per oraliones bonorum hominum, et per oblalionem corpore facla est mulier, vel etiam simul concum-
sacrificiorum. Dicit eliam beatus Grcgorius, quia bendo unum corpus efiiciuntur.
aliter oraliones el oblaliones obtinere non poterunt Qui aulem adhoeretDomino, unus spiritus est. Spi-
bonorum operum, nisi ille pro quo offerunlur, illud ritus sanctus per se Deus est, et mens hominis : sive
in hoc soeculoposilusbona inlenlione promeruerit, et spiritus cum spiritualitcr vivit, et volunlatem Dei
eleemosynis, ut si lempus ei esset concessum , illa adimplet per fidem et dilectionem adhoerendosummo
plangeret, etalia plangendo non commilteret. Spiritui, elïieitur cum eo unus spiritus
Omnia mihi licent, id esl, omnia gênera ciborum Fugile fornicationem. Non dixit, pugnate contra
licitum est mihi sumere, quia omne quod intrat in fornicationcm, sed fugile. Cum enim multa sunt vitia
os, non coinquinat hominem (Matth. xv), etc : Vidil contra quoe pugnare debeamus, verbi gratia, sicut
Deus cuncta quoefecerat, et erant valde bona (Gen. t). contra ebriet.tlem et gulositalem, abstinendoa nimia
Omnia quoque munda mundis (Tit. î) ; sed non omnia potatione vini, et perceptione ciborum, similique
expédiant, id est non omnia sunt utilia, quia quoedam ^ modo contra alia , contra fornicationem non proeci-
6unt venenata, et usn horrida : vel non expediunt pitur nobis pugnare, sed fugere, quia nullo modo
propter scandalum fratrum , quia melius est non melius vitari potest. Debemus enim fugere locum et
manducare, quam fratrem scandalizare. Omnia mihi declinare personas, quibus facile fornicalio siiggeri-
itcent, subaudis quoe permissa sunt aposlolis a Do- lur, et quoerere muliiludineni bonorum hominum,
mino Jesu, ut qui Evangelium proedicant, de Evan- quorum reverentia timeamus fornicationem pérpe-
gelio sumplus accipisnt, ab bis quibus proedicant: trare, licel concupiscenlia nobis suggérât. Omneenim
sed ego sub nullius reiigar poleslale, id est nullius peccatum, quodeunque fecerit homo, extra corpus est;
poteslali me subdam. Beatus Aposlolus noluit se qui autem fornicalur in corpus suum peccat. Quoeslio
subdi Corinihiis, aliquod munus ex eis accipiens, ut oritur in hoc loco : Cum Dominus dicat : De corde
omnia vilia libère redarguere posset, ne causa ven- exeunt cogitationes mala?, adulterium, fornicalio,
tris vigor cvangelicoeveritalis torpesceret, et ne oc- homicidium, furlum, coeteraque talia et cum nullum
casionem pseudoapostolis daret exspoliaiidi domos, peccatum fiât nisi corpore deleclanle et anima con-
essetque Evangelium vénale. sentiente, quare Apostolus dicat omnia peccata extra
Esca ventri, subaudis modo servit, et venter servit corpus esse, solumque peccatum fornicationis in
escis; Deusaulemet hune, subaudis ventrcm.deslruct corpore consislerc ? Quoehoc modo solvilur, quia ad
per mortem,cum cessaveritoffieiumedendi,elredactus exaggerandunt lantunt malum, hoc dixil Apostolus,
fueril in ptilverem, et hanc, subaudis escam, destruet, quoniam comparaiione islius peccati, omnia peccata
cum homiues nasci desierint. Corpus autem hominis, quasi extra corpus sunt. Dum enim facit furlum,
non fornicalioni, subaudis débet servire, sed Domino, homicidium, aut aliquid laie, dum illud agit, aliud
et Dominus corpori, subaudis immortalitatem dabit. potest cogitare, verbi gralia : Vult facere furlum,
Deusvero Pater et Dominum suscitavit, etvere Fi- cogiiat se poenitenliam aclurum : profert falsunt tesli-
lius suscitavit semelipsum , et nos suscitabil, Deus Pa- monium, forsitan de poenitenlia quam agere débet,
ler cum Filio, per viriulem suam. cogitât. Dum autem fornicalur, ita proeomnibus pec-
Nescitis quoniam corpora vestra membra sunt Chri- calis iota mens absorbelur in coitu, totumque ani-
sti? Generaliler Iota Ecclesia esl corpus Christi, quia mum voluptas corporis ila facit caplivum atque ser-
ipse esl caput et princeps ejus secundum humanita- vum sibi, ut lotus sit botno carneus nihil valens
tem, eo quod homo faetus est propter nos, singuli cogitare, propter quod delectaiione corporis agit.
aulem elecli membra sunt ejus. Si ergo Dominus An nescitis quoniam membra vestra lempluia sunt
543 HAVM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL 54 i
Spiritus sancti qui in vobisest?a tempore baptismatis, .A in viri poteslale est. Similiter vir sui corporis, id esl
quem habelis a Deo et non estis vestri? Superius dixit, sui verendi sive genitalis membri, non habet potestz-
templum Dei, hic Spiritus sancti, quia in substantia lem, ut mulieri prohibeat coitura, sed in mulieris po-
idem est Spiritus sanctus quod et Deus. El in quo testale est. Sic sibi sunt invieem debitores, et quod
habitat Spiritus sanctus, habitat Pater, habitat et majus est, servi, ut una debeat esse voluntas in lege
Filius : quia sicut sunt unius substantia?, uniusque natura?. Dies fesli, diesque purgationis, et ipsa ratio
Deitatis, ita inseparabiks sunt. Quandocunque ani- conceptus et parlus juxta logent cessari his debere
mus et delectatio trahit nos ad libidinem, vel ad ali- monstrantur.
quod vitium, debemus considerare quod non sumus Nolite fraudare invieem, id esl nolite vos subtra-
nostri, neque noslroe potestatis, sed Christi servi here ab invieem, ne forte discessio generet fornica-
sumus, cujus voluntali obedire debemus, cujus san- tionem, nisi forte ex consensu, id est communi vo-
guine redempti sumus, sicut sequentia manifestant. lunlate et consilio, ut vacetis orationi ad tempus.
Pulsatur corpus delectatione, vult anima consentire, Oinni quidem tempore orandura est nobis, oralicnique
débet rationabilitas anima; ad se redire ac dicere : insistere debemus, sed tune acceptior est Deo noslra
Quid cogitas? qnid oesluaris? quo vis ire ? Nones tuoe oratio, quando mundo corde et corpore proferlur.
potestatis, sed Christi servus es, qui te redemil pre- B Cum enim quis eliam concessa nontangit, oslendit
liosissimo sanguine suo a diaboli caplivitaie : utquid se velle accipere quod precatur. Et iterum reverti-
Uerum vis caplivari a diabolo, et ejus potestati subdi, mini in idipsum, id esl ad licilum coitum. Consilium
qui tibi in primo parente omnem gloriam abstulil? dal conjugatis, ul post dies orationis ad usum natu-
Dum talia coeperit cogitare, omnipotenlis Dei gralia ralem reverlaniur,.exponens causamquare Iwcpra?-
troiectus evadel laqueos incetilivoe delectalionis. cipiat : Ne tentel, inquit, vos Satanas, siye diabolus,
•
Empli enim estis pretio.magno, non auro, neque propter incontinentiam vestram ; videiicet ne uno
argento, sed sanguine Christi. Ille qui emitur sive subtrahente, aliter fornicetur, el Satanas locuw ten-
redirai tur,capiivus teitetur, et servus est illius a quo tandi inveniat.
redimilur. Sic genus huraanum caplivum tenebatur Hoc autem dico secundumindulgentiam, non secun-
a diabolo, servusque erat diaboli, quoniam accipien- dumimperium, quia non proecipio,sed permillo. Volo
do dulcedinem pomi veliti, vendidit semelipsum illi. enim omnes homines esse sicul meipsum, id est, si
Redemptus vero sanguine Christi, illius servus. est, fieri posset, vellem omîtes homines esse sicut ego
ejusque voluntali obtemperare débet. sum, et amare virginitatem sicut ego amo. Sed quia
Glorificate et portale Deum in corpore vestro. Ille non potest fieri, concedo secundum indulgentiam
Deum glorificat, qui mandata illius servando, alios *- infirmis, qui se non possunt conlinere, non tamen
ad laudem Dei excitât, juxta quod Dominus ail : Vi- proecipioperfeclis secundum imperlumv quia omîtes
deant opéra vestra bona, et glorificenl Patrem- veslrum homines vellem me in omnibus iraitari, el in iuiegri-
(Matth. y). Deum eliam portât, qui ejus notifiant laie corporis permanere, quia scio quantum valeal
proeceptaque in menle gerendo, operibusque im- casiitas apud Deum, alius quidem sicul virgo ma-
plendo, sancte yivit et juste, secundum quod Domi- neat, alius vero sic, ut sit cum conjuge.
nus proecipit : Sancti eslote quia et ego sanctus sum Melius est enim nubere quam an. Non dixit ideo
(Le», xi). Quicunque ergo sancte vivendo sanctus est, comparalivo modo melius esl nubere quam uri, quasi
Deum portai in mente sua, ad cujus imaginent est bonum sit uri, ideoque est melius nubere, sed con-
factus in anima. suetudinem secutus esl. Solemus enim dicere : Me-
CAPUT VII. lius esl lucrum facere quam damnum. Melius est
De quibus autem scripsislis mihi, subaudis per ve- unum oculum babere quam nullum. Melius est uno
Stras lilteras, bonumesl homini mulieremnon tangere, pedé innili, et ex aUera parle baculo sustentari,
sive non accipere. Pseudoapostolis dicentibus ad Co- quam fractis cruribus repère. Sic melius est nubere
rinlhios : Non debetis mulieribus. adhoerere, qui p et uxorem ducere, quam uri, quod est proprie, ca-
mundi Deo servitis, sed qui credilis in Christum, lore corporis cogente, libidinem explere, et quocuii-
vestras uxores debelis dimillere, scripserunt apostolo que modo nefas perpetrare
Corintbii super hac re utrum deberent uxoribus ad- IIis autem qui malrimoniojuncti sunt, id est uxori
hoerere in coitu necne. Quibus Apostolus rcspondit: légitima;, quoe conjunctio matrimonium dicitur a
Bonum quidem esse ab uxore abstinere, sed melius matrona, eo quod sit mater filiorum, proecipio non
esse accipere, quam cum alterius perpetrare adulte- ego, ex mea sententia, sed'Dominus in Evangelio,
rium aut aliquo modo fornicalionem. uxorem,a viro non discedere, excepta causa fornica-
Uxori vir debilum reddat, similiter aulem el uxor lionis.
vivo, id est non se subtrahant ab invieem a coitu : Quod si discesserit, causa fornicationis, innupta
volente viro concumbere, locum det et licentiam maneat aut viro suo reconcilielur. Nam coeteris ego
mulier. Similiter et vir serviet mulieri, reddens ei dico, non Dominus. Loculus est superius cum innu-
debitum concumbendi, illa volente ptis et viduis atque conjugatis fidelibus, modo dicil
Mulier sui corporis, id est sui geni.alis membri, coeteris, id est permistis infidelibus cum fidelibus.
polestatem non habet, ut prohibeat viro soilum, sed Quare dicil, ego dico, non Dominus? Nunquid Dû-
543 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD C.OH. 546
minus non loquebatur per eum? Utique. Sed ideo A t liaiione pellis genilalis membri loquitur, sed circum-
dixit se dicere, et non Dominum, quia hoc proeceptum cisum appellat liberum ab uxore, et proepulialum,
non continetur in Evangelio dictum a Domino, sicul uxorem habentem. Circumcisus, inquit, vocatus est
illud superius, quod non debeat vir dimittere uxorem quis, id est, non habens uxorem , non'adducat proe-
suam nisi causa fornicationis.Si cuis frâler fidelis ha- putium, id est non ducat uxorem, ut non sit proe-
betuxorem infidelem, sivenon credentem, ethoecxwor putiatus, sed alienus a conjugio. In proeputioaliquis
consentit habitare cum illo, id est, si nomini Chri- vocatus esl?iii est non habens uxorem, non circum- '
sliano non delrabit, non dimiltat illam : quia ac- cidalur, id esl, non relinquat uxorem suam, nisi illa
cidere solebat, ut viro credente mulier infidelis per- forte casla permanere decreverit.
sisteret, et plerumque uxore credente, vir infidelis Circumcisio nihil est, id est, casiitas sine bonis
maneret. Ideo talia proecepit Apostolus, ut si nomini operibus nihil esl, et insuper fides sine operibus
Chrisliano non detraheret, non dimittcret aliquis oiiosa est, et proeputium nihil est, id est conjugium
sociam suam. absque opère bono. Si fuerit quis circumcisus, id
Sanclificatus est enim vir infidelis per mulierem est castus, sive coelibatus, quod est sine uxore, ca-
fidelem. Jam hoc eveneral in mullis post Domini ruerilque bonis operibus, nihil ei prodest sua casti-
ascensionem, ul per mulierem fidelem , sanclificatus B las. Si etiam fuerit conjugalus, et non habuerit bona
esset vir infidelis credendo in Christum, illius proedi- opéra, conjugium illius nec prodest, nec obest ei.
catione et bono exemplo, quoede superba facta -erat Sed observalio mandatorum Dei, prodest.
humilis et subjecla viro, el per virum fidelem, mu- Unusquisque in qua vocatione vocatus est, ad fi-
lier infidelis salvata est similiter quondam. Alioquin dem, in ea permaneat, sive cum uxore, sive sine
filii veslri immundi essenl : nunc autem sancti sunt, uxore.
id est, si ambo infidèles esselis, vel ille qui fidelis -Servus, subaudis uxoris, vocatus es, cujus volun-
faclus est, ilerum reverleretur ad paganismum tati servire et parère debes, non sit libi curoe,. noli
propter illum qui noluit credere, utique filii vos deficere neque dimiltere eam : quia non ideo amit-
imilarentur : vel etiam si fidelis dimitterel socium iés regnum Dei, licet conjugalus sis, si ita servie-
suum infidelem, essentque separali ab invieem, filii ris uxori, ut non displiceas Crealori, sed et si potes
forsilan immundi essenl, quia idolis deservirent, liber fieri, subaudis uxore, id est si tua conjux obie-
pâtre infideli, vel matre infideli adhortanle, et im- rit, aut etiam in caslitate manere elegerit, magis
mundi essenl etiam ex cibis quos comederent idolis utere, subaudis ista libertate, ut consenlias ei, et
consecratis. Nunc aulem dum simul morantur fide- aliam noli accipere.
lis cum infideli, forsilan filii illorum fidelem imi- G ' Qui enim in Domino, id esl ut in Domino crede-
lantur, et sancti sunt. ret, vocatus est servus, subaudis uxoris, liberlus est
Quod si infidelis, vir aut'mulier, a socio fideli Domini, id est liberatus esl a peccati jugo, et quam-
discedit, nolens credere, discedal, id est, liberam dam libertatulara habet a Domino, ut serviat uxori,
habeat potestatem discedendi : tamen fidelis non ita ut non displiceat Crealori. Similiter qui liber vo-
projiciat illum a se, neque propter illum discedat catus est, id est sine uxore, servus est Christi, id
a fide. Non enim serviluli subjeclus est frater aut est, non débet se occupare servilio terreno et uxorio,
soror in ejusmodi, id est in tali facto, id est : infi- sed ex toto débet servire Domino, quoniam majus
delis, si non vult nianere cum fideli, ille qui fidelis servitium requiritur ei a Domino quam conjugato.
non est ita subjeclus illi ul debeat illum sequi, ne- Pretio empti eslis, id est sanguine Christi, nolite
que subjectus est culpoepropter hoc si ille discedit : fieri servi hominum , id est servi uxorura. Illi servi
In pace enim, id est, ad concordiam vocavit vos efficiuntur hominum qui propler uxorem deserunt
Deus. Idcirco si vult discedere infidelis qui blasphé- Crealorem, et ei displicent immoderale servienles
mai nomen Domini, recédai ut pacem possit habere uxori. Tant charo ergo pretio empli sumus, ut nullo
fidelis, id est, non oporlet litigare cum eo qui dis- alio redimi possemus, nisi sanguine Filii Dei. Qua-
cedit. Unde enim scis, mulier aut n'r, si unus al- " propter sicut ille qui emilur, magis servire débet illi
terum salvuin faciet, nisi. sicut unicuique, viro et a quo emilur, ut aliquando vicem reddat emptori,
mulieri, divisit, sive disposuil, Dominus, subaudis ila et nos omni studio atque inslantia servire debe-
lempora credendi, ut primum credat vir deinde mil- mus Christo a quo empli sumus.
lier, aut primum mulier, deinde vir. Unumquemqtu Unusquisque frater, id est fidelis, in quo vocatus
sicut vocavit Dominus ad fidem, ita ambulet, ila est ul crederet, in hoc permaneat : videiicet si cum
maneat, id est, si habes uxorem, tene eam : si non uxore vocatus est, non dimiltat illam ; si liber ab
habes , ducere non compelleris. uxore, si se potest continere, ulatur illa libertate.
Circumcisusaliquis vocatus est ? non adducat proe- De virginibus proeceptumDomini non habeo; quia
putium. Quid est quod loquens Apostolus de uxori- Dominus virginilalem laudavil; non tamen proecepit,
bus atque conjugatis, sic subito, transivit ad circum- ne videretur nuplias damnare, sed dixit : Sunt eu-
cisionem atque proepulium ? Et quomodo potest ad- nuchi qui seipsos caslraverunt propter regnum coelo-
duci proeputiumquod proecisum est?Nolandum in rum (Matth. xtx), alque subinlulit : Qui potest
hoc loco quia non de circumeisione, id est exspo- capere capiat (Ibid.). Consilium aulem do quod
547 HAYMONISIÏALDEUSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 5Ï8
non displiceat aliis, tanquam misericordiam consecutus A non gaudenl, quia sic gaudenl in lemporalibus bo- .
a Domino, ut sim fidelis, subaudis consiliator, et ido- nis, ut semper tonnent* perpétua considèrent, et
neus in dandis salutaribus consiliis. Paulus aposto- seternum Dei judicium timeant ; et qui emunl, tan-
lus consilialor Dei erat, quia Spiritum Dei habebat, quam non possidentes. Emil aliquis proedia lerre-
sicut ipse alias dieit : Puto autem quod et ego Spi- na, boves , servos , et ancillas , sed quasi non pos-
rilum Dei habeam. Idcirco dicit : Gratiam el miseri- sidet, dum repente ab hoc soeculotransit per mor-
cordiam consecutus sum, ut sim fidelis consilialor tem corporis. Ali1er : Emunl multi bona temporalia,
Dei, ideoque consilium meum non debeo vobis atque ad usum suum aliorumque proeparant quoe
abscondere in hoc soeculo necessaria sunt, sed quasi non pos-
Existimo ergo hoc bonum esse, id est virginilatcm sidenl, dura sic adhoerent lerrenis, ut non amiliaul
servare, propter inslanlcm necessitatem : Instantem oelerna, caula consideralione proevidenlesquia luve
sive proesenlem necessitatem appellat tribulationem omnia in proximo felicturi sint, semperque suant
et angusliam quam sustinent conjugati, et maxime in lerrenis et Iransiloriis rebus et possessionibus
conjugaioe, fasiidium viiSelicclin concipiendo, dolo- non ponunt.
rem in parluriendo, quo dolore plerumque soient Et qui uiunlur hoc modo , tanquam non utanlur.
mulieres inori, curani multam el laborem in alen- " Multi ulunlur bonis hujus soeculi, sicut reges et
dis et contuendis filiis, trisliliam de oegrotalione et principes, sed quasi non utuntur, dum insperate mu-
morte eorum, maximeque si omnibus filiis fuerit nus et concupiscenliam ejus relinqiiunl per mortem
orbala, de amissione quoque conjugis. Similiier corporis. Multi etiam utunlur his quoe in hoc modo
eliam labores et dolores sustinet vir de amissione sunt, sicut boni reges el principes divitesque , ut
filiorum et morte uxoris, a quibus omnibus sunt illi fuit Abraham, Job et David , qui propter dignitatem
liberi, qui virginitatem servant, imilanles illam honoris et principatus quam obtinent, non possunt
vitam qua? post mortem eril. Quapropler subdit his non uli, sed quasi non utuntur, dum non fiunt
Apostolus, quoniam bonum est homini sic esse, id servi diviliarum, neque perniiilunt hoec eadem sua?
est in integritate corporis vivere, virginitatem ser- menti dominari, cogitantes cuncta transitoria esse.
vare, ut possit esse liber ab his necessilaiibus. Proeterit enim figura hujus mundi, id est transibit
Quod vero sequilur, figura et species mundi per ignem, remanebit sub-
Tribulationem lamen carnis habebant hujusmodi : stantia renovata per ignem et ineliora, ad hoc ut in
illi laies, videiicet qui malrimonio copulantur, quod açternum maneal juxta quod Salomon dicil : Terra
supra appellavit necessitatem instantem, hoc in hoc '-' in oeternumstabit (Eccle. i).
loco appellavit tribulationem. Ego aulem vobis parco ; Volo aulem vos sine solliciludine esse, id est sine
et est sensus : Snadeo vobis, et consilium do ut casti multa et superflua cura , quam habent conjugati.
sitis, volens vos servare ne in tribulationem carnis Qui cum uxore esl, divisus est, quoniam ex parie
incidalis. Aliter : Ego vobis parco, id est dimitto, servit conjugi, ex parte Domino.
vel consentio accedere vos ad hanc tribulalioncra Et mulier innupla el virgo, quod unum est, cogitât
carnis, si non vullis integriialcm corporis servare. ul sit sancta corpore el spiritu, id est inente. Ideo
Tempus subaudis vila? nostroe, brève est, quia in addidit, mente sive spiritu , quia multoe sunt qua?
brevi finielur, itjeoque non est populus Dei ila pro- habent iniegrilatem corporis, sed non sunt virgincs
pagandus generalione carnali, sicul hactenus a prin- mente, quoniam si possent, jam nupsissent.
cipio mundi, sed est jam rcgeneralione colligeiidus. Iloec ad utilitaiem vestram dico, quoniam sanctum
Reliquum esl, id est hoc remanet, vel hoc superest, est apud Deum , et levé in hoc soeculo in virginilaie
ut et qui habent uxorcs modo , tanquam non habentes permanere, non ut laqueum vobis injkiam, id est,
sint. Uxorem namque habet, sed quasi non habet, qui ideo ista non dico, ut oelernam perditionem vobis
hodie videtur illam habere, sed crastina die moritur, immittam , sed ad id quod honeslum est, subauriis
et desinit postmodum uxorem habere : ideoque dé- „ provocans. Virginitatem servare honeslum est, ergo
bet in proesenli soeculo fuluram vilam imilari, in omne honestum sanctum, ideoque virginitas sancla,
qua erunt electi similes angelis Dei. Aliter, uxorem honcsla et Deo accepta est.
habet, sed quasi non habel, qui sic scit débita car- Si quis aulem exislimat et putat turpem se vid-ri ;ib
nis exsolvere, ut lamen per eam mundo tola mente aliis, super virgine sua, eo quod s'il superadulla, id
non cogatur inhoerere, videiicet sic reddens lebilum esl eo quod ad nubiles annos perveneril, timet illam
uxori, ut non displiceat Crealori. Foniicari cum aliquo servorum suorum , nec potest
Et qui fient tanquam non fientes, sinl. Flet quili- illam servare virginem, quod vult facial, id esl liadat
bet amissione proxintorum, el miserias hujus soe- illam cuicunque vult : non peccat virgo si nubat, si
culi, sua quoque et aliorum peccata : sed quasi non dormierit, id est si morluus fuerit vir ejus, nubat
tlet, qui cùnsolalionem habet in spe coelestisremune- mulier cui vult, lantum in Domino, id est, fideli se
raiionis, ut impleatur quod Dominus dixit : Demi inisceal viro.
qui lugenl, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. v ), Bealtor autem erit, si sic permanserit secundum
el qui gaudenl tanquam non gaudentes. Multi sunt meum consilium, id est si in castilale et vjduilale
qui gaudent de lemporalibus commodis ; sed quasi permanserit.
549 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN ÉP1ST. I AD COR. 550
CAPUT VIII. A hoc etiam homines idola colentes nihil sunt, quia
De his autem cibis el potibus quoe idolis immolan- omnis creatura quoe non adhoeret ei qui semper ha-
lur, subaudis scripsislis mihi. Inter coetera quoe Co- bet esse, nihil est sicut propheta dicit : Omnes gén-
rinlhii Aposlolo scripserunt per Epistolam, etiam su- ies idola colentes, sic sunt quasi non sint, et quasi ni-
per hoc scripserunt utrum debereut omnia comedere hil, el inane repulatoe sunt ei (Isa. XL). Idola quoque
necne, et ulrum essent omnia munda, quia quidam propterea nihil sunt, quia facit homo formam ha-
illorum, habentes scienliam cunctaesse a Deo creala beniem caput hominis ex una parte, caput bovis ex
bona, manducabant in templis idolorum, et scanda- alia parte, caput leonis ex lerlia, capul aquiloequar-
lizabant simpliciores fratres, qui dicebant : Nisi ta , reliquura corpus serpentinum , pedes equinos ,
iste, qui majoris scienlioe est quant ego, sciret aliquod nihil est, quia Deus aliquam crealuram talent
quid numinis et deilatis esse in hoc idolo el in car- non fecit.
uibus ei consecralis, nequaquam in idolo, id est in Nam elsi sunt qui vocantur a paganis dii in coelo,
lemplo idolis consecralo residens, carnes aliosque ut Salurntts , Jupiter, Mercurius, aut cerle a Clui-
cibos , et in vinum idolis consecralum sumeret. De stianis ut angeli et sancli nuncupative, et non sub-
hoc multa diclurus est hic Apostolus. Scimus quo- stantialiter; sive in terra, a paganis, ut Neplunus,
niam omnes scienliam habemus , subaudis omnia " Plulo, aut certe jusli homines, siquidem sunt dii
esse munda per naturam ; sed invocatio illorum et multi, paganis vel Christianis nuncupalive, ut Moy-
consecratio qua illis consecratur, facit ea immunda. ses, cui dictum est : Constilui te deum Pharaonis
Scientia subaudis, qua credimusomnia munda mun- (Exod. vu), et de quibus dicitur : Ego dixi, dii eslis
dis, et omnia sanctificari per invocationem nominis (Psal. LXXXI).
Christi, inflat, id esl per superbia? tumorem mentem Nobis tamen apostolis aliisque fidelibus, unus est
élevât : Cliarilas vero oedificat, id est dilectio fra- Deus Paler, substantialiter, ex quo omnia constant,
terna, qua consulimus fratribus simplicioribus, qua- et a quo originem cuncla sumpserunt, et nos in Mo ,
tenus eos in aliquibus non scandalizemus , oedifica- subsisiimus, sive in illum, quasi inlra illum subsisti-"
lionem habel. In qua virlute, id est charitate, etiam mus, quia omnis creatura inlra illum consistil, et
alioe virtuies comprehenduntur, palientia videiicet, ipse est extra omnia et inlra omnia, et unus Domi-
humilitas, cordisque simplicitas. Sicut enim vinum, nus Jésus Christus, cum Pâtre et Spiritu sanclo, per
non temperalura admisiione alicujus dulcedinis, quem Dominum Jesum omnia facta sunt, subau-
aut etiam aquoe, mentem élevai, et sicut omnia dis, et nos per ipsum, creali sumus et redempti.
mera et pura non ita deleclanlur sicul commista : Sed non in omnibus est scientia, subaudis ista, ut
C
sic scientia divina vel humana non est ulilis, quia credant unum verum Deum soluni modo esse, qui
mentem in superbiam élevai, nisi temperala fuerit Irinitatem habet in personis, et unitatem in substan-
diieclione proximi, humilitale quoque, patientia at- tia. Quidam autem conscientia usque nunc in idolis
que simplicitate. Tune aulem scieniia magna est el quasi idolothytum, id est idolis datunt et consecra-
sibi ulilis si charitate humilielur cum qua eliam lum, manducant, et conscientia ipsorum cum sit infir-
amplius crescit. ma, polluilur, quoniam dum firmiores in fide vide-
Si quis autem existimat se scire aliquid, id est om- rint recumbere idolo, et comedere idolothyta, aliquid
nia munda esse, el quod licila fidelibus sint ad uten- numirîis et religiosunt putant esse in idolis. Et in
dum, nondum cognovit quemadmodum oporleat eum hoc est illorum conscientia infirma, vel quia pulan-
scire, id esl nondum considérât quod expedit tes omnia esse munda, comedunt idolothyla, vel quia
cliani mullis licilis abslinere propter scandalum fra- aliquid numinis credunt esse in idolis.
irum. Esca autem nos non commendai Deo, subaudis
Si quis autem diligit Deum el causa charilatis quam credimus mundam, id est, non facit nos ac-
scienliam mitigat, hic cognitus est ab eo, id est hic ceptables Deo, et Iaudabiles apud illum, neque enim
est electus ab eo. de sacrificiis idolo-
n si non manducaverimus, subaudis
De escis aulem quoeidolis immoiantur, scimus quia rum, deficiemus, ut alios cibos non babeamus, quos
nihil esl idolumin mundo. Idos GroeceLatine dicitur possumus manducare, neque si manducaverimus car-
spi'cies vel forma, inde diminutive idolum, id est for- nes idolis consecralas, abundabimus, subaudis ut
mula ex aliquo métallo, aut ex lignis, sive lapidibus. aliorum ciborum refectionem non quoeramus.
Ideo ergo idolum nihil est, quia videtur imaginera Videteautem ne forte hoeclicenlia vestra qua cre-
hominis habere, et non est homo : videtur imaginent dilis omnia munda mundis, et per invocationem no-
alicujus bestioe habere , et non est beslia : videtur minis Christi omnia sanclificari, offendiculum fiât
aures, oculos, nares et os habere, sed ideo nihil est, infirmis in fide, ut credant aliquid deitatis esse in
quia non videt, non audit, non olfacil, non loquilur. idolo et comedant propter hoc carnes illi conse-
Dicitur homo esse, non est homo: dicitur Deus esse, cralas.
non esl Deus; ideoque nihil est, quia quod dicilur Si quis enim viderit eum quod habet scienliam, id
esse non est; adoralores quoque cultoresque ejus, est qui perfectus est in fide, et crédit orauia munda,
atque cibi qui illis consecrantur, nihil sunt, quia il- in idolio recumbentem, id est, recumbendo mandu-
lius cukura et consecratio facit eos nihil esse. Ex care. Sic peccalis in fratres, dum comedilis .coraru
5.il -IIAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BÎCL. 552
illis carnes idolis consecratas, recurabentes in A Nunquid non habemus, ego el Barnabas, potestatem
idolio. manducamli el bibendi? subaudis ex officioproedica-
Si esca scandalizat fratrem meum, quemlibet ere- lionis, et a vobis accipiendi quoe necessaria sunt,
denlem simplicem et adhuc infirmum in fide, non secundum quod nobis Dominus potestatem dédit, si-
manducabo carnem idolisconsccratam in oeternum,ne cut et aliis aposlolis
fratrem meum scandalizem. Erant quidam apud Co- Nunquid non habemus, ego et Barnabas, polesta-
rinlhios, qui, scienliam hahentes omnia munda esse, tem sororem mulierculam, id est quamlibet fidelem.
comedebant cibos idolis consecratos, et provoca- circumduccndi, id est de loco ad locum ducendi, ul
bant simplices et infirmos in fide ad similia -,qui ministret nobis sicul et coeteriapostoli et fratres Do-
dicebant : Nisi isti qui prudenliam et scienliam ha- mini, faciunt, Jacobus videiicet et Joannes Zebedoei
bent, scirent deilatem esse in his idolis, nequaquam filii et materteroe Domini nec non etiam Jacobus Al-
hoc agerent. Manducabo ergo el ego ut consecrer phoeus,et Judas, et Joseph filii similiier materteroe
per has carnes. Econtra erant alii perfectiores, Domini nec non etiam et Cephas? qui et Petrus. Ce-
qui, licet scirent omnia esse munda a Deo facta, phas Hebroeumest et Syrum, Petrus Groecumet La-
nolebant carnes idolothylas comedere, quia scie- linunt : Simon Groecumesl. Quidam non intelligentes
bani illas per invocaiionem doemoniorum esse im- " proprietatem Groecoelinguoe, fefellit eos ainbiguilas
mundas, et ne scandalizarent fratrem suum provo- verbi Groeci, in hoc quod dicit sororem mulierem,
cando eum ad comedendum, dicebant ista quoeApo- quasi uxores habuerint apostoli quas secum duce-
slolus ex persona illorum loquitur : Ante, inquit, rent, nam gyne ulrumque significat et uxorem et
moriar famé, quam ut fralrem meum scandalizem mulierem. Unde gyneceumappellalur locus ubi plu-
manducando carnes idolothylas. El non solum abs- rimoerésident mulieres. Fidèles enim mulieres ba-
tinebo ab illis, sed etiam ab omnibus pro quibus bentes terrenam subsiantiam, ibanl cum Petro aliis-
ille poiest scandalizari. Potest tamen ex persona que aDostolis Judoeorum, ministranles eis de sub-
Apostoli esse dictum, ul Apostolus ex se talia dice- stantia sua quoenecessaria erant sicul Maria Magda-
ret, provocans eos ad charilalem. lene, et Martha, alioequemulieres quoesecutoe erant
CAPUT IX. Dominum de Galiloea, sequebantur illum ministran-
Non sum liber ? Verba irascentis sunt, et quod tes ei, quod bealus Paulus apostolus non faciebai,
videtur negare , confirmât. Sunt aulem increpative qui genlibus proedicavit, licet poiestalem haberel :
legenda : Non sum liber? Sum utique. Liber erat tamen non ducebat mulieres secum, ne scandalum
Apostolus secundum carnis prosapiam, ut pale de „u orirelur apud génies, quarum magislri et proeposili
génère patriarcharum descendens: liber quoque erat hanc consueludincm non habebant.
ab omni debilo ipsorum, quia nihil ab eis acceperat. Quis miles militai pro vila régis, pro defensione
Non sum Aposlolus? Dicehatur a quibusdam Juckcis palrioe, suis slipendiis unquam? id est propriis sub-
non credentibus, et insuper a Corinlhiis seduclis a stantiis, subaudis nullus. Tamen ego milito meis
falsis aposlolis, quod Paulus non esset apostolus , co slipendiis, labore manuum mearum victura et vesli-
quod Christum non viderit quos increpat Apostolus, lum acquirens. Quis plantât vineam, et [ructus ejus,
inquiens : Nunquid non sum Apostolus a Chrislo id est racemos, non edit? VincaApostoli, erant Corin-
missus? Sunt utique, quia ipse mihi dixit : Longe lhii, quos plantaverat ipse in fide Chrisli, sed fructum
mitlam le ad génies (Act. xxn). Nonne Dominum
ejus non suscepit ; sumplus videiicet unde viverel.
Jesum vidi? Utique vidi illum dum pergerem Da-
Nunquid secundumhominemhoecdico? id est, nun-
in
mascum, el poslea templo. Nonne opus meum, id
quid secundum humanuin intelleclum, et ex proprio
esl, operalio et planlatio inea, vos estis in Domino?
sensu ista loquor?
Eslis omnino
Et si aliis, subaudis genlibus et Judoeis, non sum Non alligabis os bovi triturant!, id est os proedi-
catoris alienum a mercede non faciès. Recle ergo
Aposlolus, sed tamen vobis, Corinlhiis, sum, aposto- ^ vo-
lus, quos in spatio unius anni et sex mensibus, ad proedicatores bobus comparaniur, quia sicut illi
lidem Chrisli mca proedicalione adduxi. Non sohun mere exarant terram, ila proedicatores vomere sive
Dei excolunt corda anditorum, ut ferant
ergo Corinlhiis eral apostolus, sed pêne omnibus ligone verbi
oeternoe.Nunquid de bobus cura est
genlibus, sicut ipse dixit : Qui operatus esl Pelro in fruclus salutis
circumeisionis, est et mihi inter Deo? Esl utique Deo cura de bobus, qui omnium
apostolalum operatus
sicul ei dicilur : Nihn odisti
génies (Gai. n) : Nam signaculum, id est signum et quoe fecit curam habet, Et non solum de bobus,
indicium, aposlolalus mei vos eslis et vestra creduli- eorum quoefecisti (Sap. xi).
cura esl illi, sicut in
las, qui per nieam proedicalionem credidislis in Do- verum eliam de passeribus
mino. Evangelio ostendilur, ubi dicilur pascere illos (Luc.
Mea defensioapud eos qui me inlerrogant, subaudis xn). Sed non enrabat ita de bobus, ut inter proecepta
ulrum sim apostolus neene, hac est, quia vos eslis quoehomini dédit ad salutem sui, proeciperet curam
mei in Domino, el per hoc de- bovis habere. Nec enim necesse est per scriptam
signum aposlolalus
fendor esse apostolus. Vos enim estis defensio mea legem monere hominem, quomodo bovi suo con-
sulat.
quibus Evangelium proedicavi.
553 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. -- IN EPIST. I AD COR. 554
Quoniamdébet in spe, subaudis fruclus percipiendi, A nibus quoerebat in proesenti, limens audire in die
qui arat arare. judicii : Recepisli mercedem tuant, si laborasti. Va:
Si nos vobis spirilalia, subaudis bona, seminavi- enim mihi est, id est indigenlia me opprimet, et pe-
mus, proedicandogratiam videiicet fidei et doctrinoe, nuriam famis sustinebo, si non evangelizavero.Non
magnum est, si nos vestra carnalia melamus? id est, ex sua persona talia dicit, sed potius ex illorum qui
ut a vobis accipiamus temporalia, quibus conluli- idcirco proedicabant quia non habebant unde vive-
mus oeterna?Non hoc magnum esl increpative legen- rent nisi ex proedicatione,ideoque favebant suis au-
dum est, sed interrogative. ditoribus.
Si alii, id est pseudoapostoli, potestatis veslroe, Si enim volens sive sponte hoc ago, id est, si non
hoc est facultatif vestroe bonorumque temporalium, proedicavero propter sumplus camales, et admini-
participes sunt, quare non potius nos? subaudis, de- stra vero Evangelium sine mercede temporali, merce-
bemus parlicipare bonis vestris, qui sacra monila dem habeo paratam a Christo, remunerationem vi-
Evangelii vobis proetjicamus. Verum omnia incom- deiicet oeternam, auditurus ab ipso : Inlra in gau-'
moda suslinemus ego et Barnabas, sitim videiicet, dium Domini lui.
faraem, nuditalem omnemque indigcnliam, ne quod Quoe est ergo merces mea? Interrogat] Apostolus
offendiculttmd'emusEvangelio Chrisli, id est, ne dica- B seipsum quoesit merces proedicationis ejus in proe-
lur de nobis, quod causa quoestus et curoe teropo- senti, et dicit, jarn inquiens : Volo sportle proedicare
ralLspolius proedicemusEvangelium, quam causa sa- Evangelium, quoe est merces mea in proesenti? Et
lmis animarum et remuneralionis oeternoe,habeatque respondet ipse sibi, aut alicui inlerroganli quoe est
Evangelium vénale. merces tua? Hoecest merces mea in proesenti et in-
Nescitis quoniam qui in sacrario, id est in templo tenlio, ut Evangeliumproedicansfidelibus, omnibus
idolorura, operantur, excoriando viclimas et conque- que audire volentibus, sine sumptu ponam Evange-
rendo, quoede sacrario sunt edunt ? id est de his vilium, subaudis in cordibus eorum, ut non abular,
vrait quoeibi offerunlur, et quoepertinent ad sacra- sive non ular potestale mea in Evangelio quam cum
rium, et qui altari, subaudis Dei, deserviunt in lege, aliis aposlolis habeo, id est ne accipiam aliquid ab
id est Veteri Tesiamento, cum altari participant. Si auditoribus, quoniam magna merces mihi reservatur
quando holocaustum offerebatur in altari domus Do- a Christo.
mini, lolum animal sibi vindicabat altare; si quando Nam cum liber essem, non solum secundum natu-
vero victimoealiaque sacrilicia ofierebantur, partira ram , utpole de génère palriarcharum descendens,
cremabanlur in altari, parlini sumebant servitores verum eliam ex omnibusnegotiis hominum, nihil ab eis
in suos usus. G accipiendo, omnium, subaudis hominum, me servum
Ita et Dominus ordinavit, id esl disposuit et pote-, feci supportando omnes, veluti bonus procurator,
slalera dedil. subaudi supportât infirmos, maxime vos, o Corin-
Ego autem licet potestatem baberem de Evangelio thii! per meam palientiam. Feci autem hoc non calli-
vivere, nu//o horum quoe superius dixi usus sum, ditaiis astulia, sed compatientis affeclu, ut pluret
quia nullos sumplus a vobis accepi, ul Evangelium lucrifacerem Christo.
non facerem vénale, et vos libère possem redarguere. Et faclus sum Judoeis tanquam Judoeus, subaudis
Non autem scripsi hoec ut ita fiant in me. Poterant legis observator, adhuc londendo caput in Cenchris,
illi dicere : Vere ideo Apostolus talia scripsit nobis, qua? est portus Corinthi, offerendô munera in lem-
ut quod anlea non accepit a nobis, modo accipiat, plo Hierosolymis, secundum quod in Aclibus apo-
ut deruus ei quaenecessaria sunt. Ad hoecille : Non slolorum habetur, quando purificalus ascendit in tem-
ideo, inquit, ista dico, ut quod hactenus non feci, plum (Act. xxi), et circumeidendo Timotheum pro-
nunc facere incipiam, sed ut vos ad charitatem propter Judoeos, ut Judoeos lucrarer Christo, a culiura
vocem. Bonum est enim mihi magis non mori famé, videlicel legis, ad gratiam perducendo Evangelii.
silî, nuditale, quam ut gloriam meam, quam spero " His qui sub lege sunt, id est a Samaritanis, quin-
me receplurum pro mercede proedicationis,quis eva- que liLros legis habentibus, veniens ad illos faclus
cuet sive deslruat, dando mihi munera. Tune enim sum eis quasi sub lege essem, id est quasi ca mali ter
gloria illius evacuaretur-, si mercedem acchpiens in Iegi servirem, cum ipse non essem sub lege Moysi
proesenti, non speraret mercedem aliam accipere in animo, sed sub gratia Evangelii, ut eos qui sub lege
futurum, nec redargueret delinquentes. erant lucrifacerem. Feci autem hocnonsimulandi ver-
Nam etsi evangelizavero,subaudis solummodo,prop- sutia,sedcorapatiendi misericordia. His qui sine lege
ter hoc, ut propter assiduitalem proedicationis mer- erant,id est genlilibus, faclus sum, tanquam sine lege
cedem in proesenti accipiam, et laudem ab homini- essem; conseniiendogenliliumphilosophis apud Alhe-
bus, non est mihi gloria, subaudis oeterna in futuro : nas, unum Deum esse qui cuncla fecerat, et animas
nécessitas enim, subaudis manducandi, bibendi, vc- imraorlales esse, et homines ab uno Deo principium
Bliendi, mihi incumbit. Ideoque proedico, quoniam sumpsisse, visus est eis quasi unus ex ipsis, licet
unde vivant, aliunde non habeo. Hoecin quibusdam idola non adoraret, paulatimque trahebat eos ad illa
fichant, sicut in pseudoapostolis, sed in Paulo non quoeminus credebant, suadens ut in eum crederent,
erat, qui-neque mercedem, neque laudem ab homi- per quem omnia fada sunt, id est in Filium
PATROL.CXV11. 18
553 HAYM0NI5 IIALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIRL. 55G
Faclus sum infirmis, Judoeis et gentibus in sensu A . perveniendo ad bravium, accipiebal soins reraunera-
el intelleclu, qui magna non poterant capere, infir- lionem suoevictorioe. In nostro aulem cursu, omnes
mus, comparando el cooequando me illorum infirmi- qui bene currerint, proemium sui laboris percipienl,
tali el pusillanimitali, ul infirmos sensu el inlellectu nec dolebunl se incassum cucurrisse, cum omnes
lucrifacerem talia proedicando,quoe eorum capacila- qui pervenerint, remunerationem acceperint. Ille
li congruebant,et quoeipsi capere polerant, omnibus vero unus significat numerura eleelorum, qui com-
subaudis genlibus Judoeisqucomnia superius dicta. paratione reproborum parvissimus erit, licet in se
Faclus sum infirmas videiicet infirmis, JndoeusJu- fil perfeclus. Unde Dominus dicil : Multi sunt vocati,
doeis, Samarilanus Samaritains, qui reproniissionem panel vero electi (Matth. xx); quasi diceret : Multi
de Christo exspeclabant, gentilibus genlilis, Ht om- incipiunt currere, sed anle deficiunt et lassescunt
nes salvos facerem proedicando illis verbum Dei. quam pcrveniaittad bravium. paucique sunt qui per-
Omnia aulem facio propter Evangelium, id esl proveniunt ad |)almam victorioe. Significat enim unus
pter Christum cui Evangelium leslimonium pcrhibel, ille, unilalem sancloe Ecclesioequoeest corpus Chri-
ut parliceps ejus, id est particeps Evangelii, efficiar. sti. Quicunque etenim unitati Ecclesioefuie bonisque
Sic videnlur hoecverba sonare, et sic loquilur Apo- operibus rlquc persevèranlia jungunlur, illi perve-
slolus, quasi Evangelium ralionis capax sil, ac si B nienl ad palniam. De qua unitale dicil Dominus :
diceret : Ul parliceps Evangelii efficiar, id est ut Nemo ascendil in coelum, nici qui descendit de coelo,
proemia quoe in Evangelio promitluntur, in regno Filius hominis qui esl in coelo(Joan. m), cum cor-
coelorum consequi merear. pore videiicet suo, quod esl Ecclesia.
Nescilis quod hi qui in sladio enrrunt, omnes qui- Sic curritc, o fidèles in fide, recte creJendo et
dem cumin', sed unus accipil bravium? Volens et bene vivendo, «t comprehendatis palmam perennis
desiderans egregius proedicator, Corinlhios omnes- remuneralionis. Sollicite ac virililer vult Aposlolus
que fidèles provocare ad cursum bona? operalionis ut curramus, quia magna est prontissio ad quam
quaienus forliter insudando perlîngere ad bravium tendimus.
oeiernoevocationis mercantur. Dat inde comparalio- Omnis enim qui in agone, id est in cerlaminc et
nem, cujus exemplo accedainus ad victoriam oeter- pugna, conlendit sive desudat, ab omnibus se abstinet
nam capiandam, inquiens : Nescitis quod hi qui in quoe contraria sunt cursui illius. Illi juvenes qui se
sladio currunt, etc. Fuit quodam tempore gigas qui- ad cursum proeparabant ab omnibus escis el polibus,
dam nomine Hercules, apud Groecos foriissimus, omnibusque rébus abstinebanl, quoe impedire pote-
omnique virlute corporis roboreus, agilitale quoque rant cursum illorum. Nec solum animi a comestione,
seu velocllate pedum in cursu velocissimus alque C el superllua potalionc corpus refrenabanl, sed etiam
pernicissimus, qui uno anhclilu curril, atque (ul ita laminas plumbeas noclibus ponebaut circa lumbos,
die'.mus) pervolavit cenlum viginli qiiinque passus : ne fluxumlibidinis per somnum palereiitur, quoniam
sicque subdil uno in loco, quod spatium sui cursus libido nimium débilitât corpus; et si illi omnes ita se
sladium appellavit, a stando : et est oclava pars mil- proeparabant, cum scirent unum coronandum , et illi
liarii. Inde postmodum inolevit inos apud Groecoset solummodo repromissum bravium qui prior venirel,
consuetudo diulurna, ut ex singulis urhibus, caslel- licet omnes post illum ad euindem locuni pervertis-
lis, oppidis, necnon et viilulis, juvenes se proeparent, sent, quanlo magis nobis est abstinendum ab omnibus
quaienus advenienie feslivilale deorum, possenl cur- quoecursum nostrum impedire possunt, cum omnibus
rere ad illud sladium, quod mensurabalur cenlum nobis promissa sit sains oeterna? Si quoerimus ergo
viginli quinque passibus. Post cujus melam poneba- a quibus rébus debeamus abstinere, el quoecursum
tur aurum vel argentum, aut equus sive pallium, aut nostrum incipiendo superent et rclrahant a pro-
aliquod proeinium, quod bravium Groeco vocabulo misso bravio, interrogemus AposioIum,et ipse nobis
dicebalur, Latine vero palma victorioeappellari poiest demonstrabit illo in loco, ubi dicit : Manifesta aulem
vel coronn, cunclisque aslaulibus. viris el mulicri- sunt opéra carnis : adulterium videiicet, fornicalio,
bus, ad spectaculum illud currebanl omnes : sed immunditia, luxuria (Gai. v). Ista el bis similia con-
unus qui prior currebat, accipiebal bravium, coeteris traria sunt nostro cursui. Et illi quidem, qui currunt
in vanum currenlibus; quia nihil uliiiiatis proestahat inlra sladium, ideo currunt ul cormplibilemcoronam
eis suus cursus, nisi risum et cachinnum populis acc'tpiant, nos autem ideo currimus inlra mêlas fidei
excilabant, sibi aulem verecundiam magnant. Alliori noslra?, ut coronam incorruptam accipiamus. Quod
vero inlelUgcniia, per sladium, per quod illi curre- superius appellavit bravium Groecovocabulo, nunc
banl, debemus intelligere fidem noslram inlra cujus vocal Latine soronam; illorum corona etremunera-
inetam currerc jubemnr ab exordio fidei nostroe us- tio corruptihilis erat, id esl lemporalis, quia cum
que ad icrmiiiuin hujtls vitoe,quousque pervenianms tempore transibat. Verbi gralia : accipiehant aurum,
ad bravium repromissum, de quo Dominus dicil: argentum, quod corruptible erat, quia de terra
Qtii perseveraverit usque in finem, hic satvus erit sumebalur, et in terram revertebatur. Accipiehant
(Matlh. xxvt). Hoc tamen distat inter illorum cursum vestes , quoevetustate et lineis consumebaniur. Ac-
el nostrum, quod ibi omnes qui ad hoc erant parali cipiehant equum , qui corrumpebatur per mortem,
currebanl, sed unus qui proecoeteris currebat, prior et consumplus a vermibus, in pulverem transibat,
657 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. 1 AD COR. 55?
Dabatur eis corona terrenis et marcescibilibus flori- A Apostolus alias ait : Spiritu ambulate, et deslderia
bus conserta, sed quasi ventus transibat. Nostra carnis sive corporis ne perficialis (Gai. v). Ex cujus
aulem corona el remuneratio incorruplibilis est quoe rei causa Apostolus corpus suum domabat, refrenans
nulla immulalione corruntpetur. Nec erit adornata illud a pravis delectationibus, proiinus manifestât
marcescibilibus floribus nostra corona, sed in mo- subdens, ne forle, inquit, cum aliisproedicaverim,ipse
dum regalis diadfemalisoeternis genimis conserta, in reprobus efficiar. Probus dicitur laudc dignus et ap-
oeternum spiritualiter nobis servabitur. Nostra ergo probatus, unde contra improbus laude indignus di-
corona et remuneratio ipse Deus omnipotens erit, citur, et non probatus. Sic dicet Dominus reprobis :
et contemplalio tolius Trinilatis, videnles Deum si- Nescio vos (Matth. xxxv), id est, non approbo ad
cuti est, in quo habebimus vitam sine fine mansuram, meam parlent pcrtinere, vel non approbo vos dignos
omnemquebeatitudinem atque satietaiem ; quoniam laude esse. Timens igiiur Aposlolus reprobari et
videnles fulgidum erimus fulgidi, videnles beatum indignus laude apparere, dicebat : Ideo castigo cor-
erimus beali, videntes immortalem erimus immorta- pus meum, el suhjicio serviluti, ne forte alii perci-
les, felicesque per omnia soecula.Quapropter debemus piant palmam victorioe proedicatione mea edocti, et
currere credendo, sperando, desiderando; corpus ego ipse alienus existam a laude et proemio reraune-
casligando, eleemosynis insudando, ambulando de B rationis, audiens a Domino : Recep:sli mercedem
virlute m viriulem, donec videatur a nobis Deus tuam, ne forte etiam aliis curatis, ipse remaneam in
deorum in Sien (Psal. LXXXIII). Nec debemus despe- vulnere.
rare de proemiopromisso sicut Apostolus non despe-
CAPUT X.
rabat, cnm diceret :
Ego igiiur sic cutro, infra terminos fidei bene vi- Nolo enim vos ignorare fratres, subaudis myste-
veudo, non quasi in incertum, quia non dubito de rium hoc quod vobis ex parle narrabo» quoniam pa-
remunefatione ccrluin habens quid sit mihi promis- tres nostri, Judoei videiicet de quorum progenie ori-
suitr. Illi qui currebant in sladio, in incerlum curre- ginem duco, omnes sub nube fuerunt, quoepraseede-
banl, quia non erant securi de proemio. Sed ut nos bal eos desuper per diem, et omnes mare transierunt,
certi simus de remuneratione, exempli causa ponit quia mortem evaserunt.
se Apostolus in médium, quatenus illum Imilemur: Et omnes in Moyse, id est per Moysen ductorem,
Sic pugno , non quasi aerem verberans-, elevando et baplizali sunt in nube et in mari, id est a morte sunt
deponendo gladium, velut slultus miles qui non po- liberati. Quantum ad veritatem historiée pertinet,
situs contra hostem verberal aerem, agitando et bra- Judoei egredientes de Êgypto, sub nube fuerunt,
chram et gladium, volens apparere proelialor. Paulus C quia nubes per diem gradiebalur sive ferebatur super
ergo pugnabat contra aereas poteslates, de quibus eos (Num. ix). Aliiori autem sensu, secundum
loquitur in Epistola ad Ephesios ; pugnabat contra Ambrosiurn, sub nube fuerunt, quia omnia quoege-
philosophos, et magos, et bestiales homines, de sta sunt illis in obscuritate et in figura facta sunt.
quibus in Epistola prima dicit ad Corinlhios : Si ad In hoc vero, quia nubetecti sunt, adversariis suis
beslias pugnavi Ephesi (I Cor. xv). Pugnabat au- jEgy'pliis, quando nubes se interposuit inter illos et
tem non materiali gladio, sed proedicando, miracula Êgyplios,et aquoefuerunt a dexleris et a sinistris; et
faciendo, orando, jejunando, bonis operibus insi- postmodum protecti sunt per diem ab ipsa nube a
stendo. Ille proedicaloryerberat aerem, qui sine effe- calore solis, dum a morte proesenti liberati sunt,
ctu proedicationisproedicat, videiicet verba tantura- baplizali dicunlur fuisse per Moysen in nube quoe
modo proferens, non operibus exornans, qui aliud erat post ipsos et in mari per cujus médium trans-
proedicat atque aliud agit, et hoc quod proedicat, ierunt. Sive etiam in hoc dicunlur baptizati per
ntiraculis et exemplis non roborat; Apostolus autem Moysen in nube et in mari, quia omnia quoe facla
aerem non verberabat, quia in vanum verba non sunt illis in figura, nobis eveniunt in veritate. Nam
proferebat, complens et roborans opère quod proe- j. sicut illi per Moysenducem ex Êgypto liberati sunt,
dicabal ore. et morlem evaserunt per nubem et mare, ita et nos
Sed castigo corpus meum, subaudis in labore et per Christum et per graliam sancli Spiritus in
oerumna, in famé et siti, in jejuniis elvigiliis, mullis baptismale a morte originalis peccati et actualis U-
cseteris lalibus, et inservilutem redigo, id est servum berabimur: Moyses enim Christum significat, nubes
illud facio mihi ul, quod proedico verbis non de- Spirilum sanctum, mare Rubrum (per quod illi
struam operibus, sed potius serviam verbis et exem- Iranseimdo a morte sunt liberati) baptisma significat,
plis his quibus proedico. Casligare corpus est mul- quod ruborc sanguinis Chrisli consecralur, per quod
lis tribulalionibus quoe superius enumeravimus, nos a morte oeterna liberamur.
aflligere; esl illa eidare quoead vitam oeternam pro- El omnes eamdemescamspiritalemmanducaverunt,
ficiunt, non ad Iuxum. Serviluli vero subducilur, el omnes eumdem polum spirilalem biberunl. Manna
dura non suam delectalionem perficit, sed volunta- quod de coelo, id est de islo aère eis datum est, et
tem spirilns, id est rationabilitalis aniraoe. Sic débet aquam quoede petra fluxit, dicit spiritalia esse ; vel
unusquisque fidelium agere, casligando videiicet quia spiritaliter inlelligenda sunt : significabant
corpus suum, et serviluli subjiciendo, implens quod enim corpus et sanguinem Domini quod modo con-
559 IIAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. —COMMENT, BIRL. 5«0
secratur et percipitur in Ecclesia, vel quia non jA spiritali consequenle bibebanl illi , quia ubicunque
mundana lege et consueludine paraia sunt, sed vir- deficiebut eis humanum auxilium , aderat Christus,
tule Dei sine coinmislione elemenlorum, aqua; vide- proestans sulfragium, cujus polenlia (qui est Verbum
iicet et farinoe. Ad lempus videiicet creat.t esl illa Dei Palris) liberati sunt de terra Êgypli,et in ter-
esca atque eis data, el aqua similiier non consuelu- ram reproraissionis iulroducti. Ideoque dicilur, con-
dine mundana, sed virlute spiritalt omnipolentis séquentes eos, quia subveniebat eis. Nec enim pelra
Dei, eis profluxit ex pelra. Idcirco et ille panis an- aquam dédit illam una vice, sed Chrislus per polen-
gelorumdiclus est, quia virlute omnipolentis Dei qua tiam suam. Nolandum ab Aposlolo omnia isia idcirco»
angeli vjvunt et subsisiunt sine-labore àliquo, ea vir- esse dicla, ne quis sibi in baptismale confidal, aul in
nue creams est ille cibus, et appositus est eis sine esca et polu spiritali, ut Deum putel sibi parcere si
aliquo labore illorum. Hoc etiam significans, quia de peccaverit criminaliter, nisi poenitenlia digna hoc
coelis venturus erat Christus, spiriutalis panis, qui promerucril. Quapropter omnibus est vigilandura et
spirilualiler pasceret. Unde et manna prima feria, laborandunt, quoniam lempus vita? nostra? brevissi-
sive prima sabbati, quoenunc ob revercnliam Domi- roum est.
nicoe resurrectionis dies Dominiea vocatur,'primum Sed non in phiribns eorum beneplacilum est Deo.
venit decoelo ad saltiriialem populi. Bibebanl aulem IB Quoniam mulli propter infidelilalem morlui sunt in»
de spiritalt, subaudis pelra, conséquente eos eadem eremo, non intelligentes benclicium Dei, quadra-
pelra. Judoei et quidam simplicium doctoruni ex hoc ginla'videlicct millia.
loco fabulose disputant, volontés affirmare quod Hoec aulem omnia quoedicimns de nube, mari,
posiquam Moyses pcrcussit virga bis silicem, popu- Moysi, esca, polu et pelra, in figura fada sunt no-
lusque'bibit ac jumenta , Semper seGuta sit eos illa stri, kl esl nosira? verilalis; quibus in vcritale con-
petra, et ubicunque figebant tentoria, volvebatur in • tigerunt et raa-nentmodo.,quia in exemphim illorum
médium caslrorum, nullo hominum impellente, educli sumus de iEgyplo, de orrore videiicet hujus
emi liens largissimos rivulos ad satietaiem populi et mundi. Ulnon simus concupisceniesmalorum, subau-
jumentorum. Dictml autem landiu hoc faclum essa dis ciborura cl viiiorum, sicut et illi, id esl Isracliloe,
in
per quadragifila annos, usque dum venirent terra concupierunt, carnes et pepones, et ea quoe in JEgy-
Madian, ubi foderunl puteos, invenerunl aquam dul- pto babuerunl in usum coutcdeiuli. Ista in snperiori-
cem salis abundeque. Quidam etiam somniando fin- bus Apostoli verbis pendent, ubi dicit omnia quoe
gunt quod lantoe parvilalis fuerit ille lapis, ut Maria Judoeis conligerunt in nosira «figura proecessisse,
soror Moysi ferret illum in peelore suo per illam va- sicul et sequentia manifestant, cl in nosira m salulein
stam soliludinem. Sed illi qui talia confiiigunt, di- C-*scripta esse, ut non simus concupiscentes malorum
camlubi, el quando vel quomodo secundum litleram ciborum viliorumque. Quoestio est, cum Judoeimul-
implelum sit, quod secundum Septuagtnla interprètes tiludineni animalium et pecorum secum haberent,
in caittico Moysi habelur: Quia suxerunl mei de pe- quare dcsiderarcnl carnes, et quare non coraederent
lra , oleumqHe de firma pelra, et tune proeberidus carnes animalium?-Quoehoc modo solvilur, quia non
assensus quod secula sil eos petra? At cum nusquam desiderabanl illi carnes pecorum, sed carnes aviu.it
in •Veteri -Teslamento hoc faclum reperiri polerit, concupiebant, quibus solili fuerant vesci in Êgyplo.
submittant vocem et inclinent aurem ut spiritaliter Nilus enim fluvius, inlittoribus suis el paluslribus lo-
ista penetrare valeant, quoniam litleram in his sequi cis mulla gênera avium habet, et talia qualia non ha-
non possunt. Nam, sicut doctores tradunt, Oreb pe- bentur in circuitu aliorum fltiminum. Fugiamus ergo
tra quam Moysesperçussit, mons est lapideus, cujus concupiscenliam malam, et pugnemus contra eam in
latus percussil Moyses. Quapropter melius est ut quantum valemus, quia (ut beatus Augustinus dicil)
spiritaliter ista intelligamus, sicqt et superiora. et in nobis quoque experimento probare possumus,
Unde et Aposlolus spirilalem appellat eamdem pe- quia per concupiscenliam malam omnia mala fuini
tram quia spiritaliter est inlelligenda. Significat atque palrantur. Concupiscenliam aulen malam ideo
enim Christum, sicut sequentia manifestant : Pelra dixi, quia est et concupisccntia bona, de qua dicit
autem, inquit, erat Christus. Non dixit, pelra signi- Salomon : FM, çoncupisoe sapienliam (Eccl. 1). Et
licabat Christum, sed tanquam in verilale esset pe- Psalmisla : Concupivit anima mea desiderare juslifi-
tra Christus, cum nliqueper substanliam non esset, caiiones tuas (Psal. cxvin). Concupiscenlia autem
sed per significationem. Similiter loquens de duobus mala est, quoesuggeril nobis ul concupiscamuscibos
filiis Abrahoe, non dixil, hoec signilicant duo Testa- illicites et ultra modtim, ut faciainus homicidium,
ments, sed : Hoec sunt duo Testamenla. Christus furtum, ut perpetremus adullerium, el coetera hujus-
ntotli. Ideoque Aposlolus volens nos sollicilos red-
ergo per significationem propter firuiitatem est pe-
lra , non per substanliam ; et aqua illa quoe flue- dere, donat nobis exemphim illorum Judoeorum, qui
et
Ital ex petra significabat doctrinain Chrisli el gra- per concupiscenliam offenderunl Deum in eremo,
liam Spirilus sancti, de qua ipse in Evangelio : Qui perierunl.
silil, veniat ad me et bibal (Joan. vu), elc.-Spiritalis Neque idololalroeefficiamini,sicut quidam illorum.
adorabant ad montent Sinai.
quoque et conséquent peirapdicilur, quia -ChrîstHm.' Subaudis qui vilulnm
subsequentem" sprriVflîilérsfgiiificâb'at.fié qua petra Quemadmodumscriptum esl, in Exodo: Idos Groece,
5SI EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 562
dicitur species sive forma, inde diminutive dicilur À qui erant in Bloyse, sicut ipse MoyscSdicit : Nos
idolum formula ex aliqtio métallo, sive ex lapidibus quid sumus? Non contra nos est murmur veslrum,
vel ignis. Lalria quoque Groecovocabulo dicitur ser- sed contra Dominum (Exod. xvi). Christus enim qui
vitus, <iua?omnipotent! Deosoli eompetii. Ex quibus est VerbumPalris ipse erat in Moyse,el ipseloquebatur
Ttominibuscomponitur el dicilur idololatra, ille qui per os ejus. Et quando lenlabant Moysen, el quando
Itonorem et servilutem quam omnipolenti Deo murmurabant contra illum, conlra Deum murmu-
soli débet exhibere, idoiis impendil. Unde et ido- rabant. Sed quid Contigii illis? Et a serpentibuspe-
lolalria ipsa rcs esl, Sedit populus mnndncare et rierunt ignitis, qui ulrumque faciebant, et morde-
èibere, et resurrtxerunt Itidere. Velcreni itisloriam bant, mordendo quoque venenum iniundebant. Re-
hic laugit Aposlolus : Egressi filii Israël de Êgyplo ducit ergo ad meraoriam talia Apostolus et comnio-
dum pervenissent ad Sinai montent, Moyse ascen- nët, ne nos in eatlem causa inventi iradannir dia-
dente moulera ad Deum, et morante atëquanlis die- bolo, cujus figuram serpentes habebant.
bus y convenerunt ad Aaron , petentes ut faceret Neque murmuraveritis, subaudis contra Deum,
eis deos, qui illos procédèrent, dicenies : Fac deos neque contra proelatos et redores. Sicut quidam
qui pracedant nos. Moysi enim, qui ednxit nos de illorum murmuraverunt. Dalban videiicet et Abiron,
j£<t)yplo,uescimusquid accident (Exod. xxxii). Tune B sociique eorum, contra Moysen et Aaron. El pe-
sicut historia narrai, accipiens Aaron ab eis armil- rierunt ab exlerminatore, Deo vel igne. Dalban
las et inaurcs, fecit inde vilulum conflatilcm, quem enim et Abiron cum omni domo sua 'exterminai!
colebanl Êgyptii, stalimqne oedificanles aras anle snnl de superficielerrac a Deo, quia proecipienteDeo,
illum, immolaverunleiltoslias, dicentes : Ii sunt dii vives deglulivit eos terra; fuerunlquc ante scpulii
lui, Israël, etc. Completoque sacrificio, sederunl ad quam mortui, quoniam sicul Scriplura narrai, vivi
Hianducandumet bibendum, ac postmodumsurrexe- descenderunt in infernum ; socii vero illorum, qui
runi- ludere ad diversa joca et ad choros, el insuper in ipsa conspiralione similes exstiterunt, ab igne.
coeperunt fornieari. Quapropter mulliludo illorum coelesti exterminai'! sunt. Murmurare autem est
interfecta est a fralribus suis, jubcnle Moyseel Do- plerumque falso ad invieem de proeposilisalque rc^
mino volente. Quod faclum ideo replicat Apostolus, ctoribus queri et causari. Pie: unique eliam solet
ut non crederent Corinlhii se immunes esse ab hoc murmur fieri justa ex causa, quando proelati non
crimine,qui in idolio epulabantnr. Idololatra quoque simpliciter recteque erga subditos incedunt. Tamen
est omnis avarus qui nummum quasi Deum colit, quoeunque modo nascalur el fiai, malum est; et vas
limens illum amillere. iHi quo excitanle provenit, utrum sit proelalus an
Neque fornicemur, sicul quidam ex ipsis fornicali C subjeclus. Dicit enim beatus Atigustinus quia in
sunt, subaudis cura Madianilis, el ceciderumuna die nulla alia causa ita offenderunlJudoeiDeum in ere-
viginli tria millia. Hoc in terra Madian factura est, mo, sicut in niufilturatione, quoniam semper mur-
el hoc retribulum est illis quando se cura Madiani- muratores exsliterunt. Quapropter cavendum est
lis commaculaverunt, adorantes primum idoh anle omni modo ab hujuscemodi vilio, ne similia nobis
ostia doltiorum illarunt. Nam Balaam ariolus filius eveniant.
Beor, cernens animos Jiidoeorum pronos ad libidi- Hoecaulem omnia, superius dicta de serpenlibus et
nem, et proclivos ad idola colenda, seduclus et ca- de igne, qui eos devoravit in figura conlingebant
ptus amorepecuftiaruni dedilBalac régi Moabitarum Mis. Videamus quomodo serpentes igniti quibus illi
alque Madianitarum consilium, ut consiitueret tradili snnl, in figura fuerunt ; et serpens oeneus,
puellas juveneulas et merelrices in domorum osliis, qui suspehsus est a Moyse: q:ioequi aspiciebant,
comptas-ornamenlo-merelricio, et ante ostia domo- sanabaninr (Num. xxi). Serpentes illi qui mordendo
rum idola el aras, ut venienles Israeliloe, caperen- venenum infundebanl, doemones significabant, qui
tur amore illarum, et coirent cum illis, ita lamen, suggerendo nobis venenum morliferoe delectationis
ut primum adorarent idola : quo facto, cognovit infundunt. Quibus eliam tradimur, si serpentera
ipse iram Dei contra illos excitandanu Unde faclum " oeneumin ligno pendenlem non aspiciamus, id est
est ut viginli tria millia ab igné coelesticonsumeren- Christum. Serpens oeneusqui simililudinem serpen-
tur, et pêne omnes périssent-, nisi Phinees zelatus tis habebat, sed tamen venenum non habebat, quem
xelo Dii, confodisset euspide virum Hebroeumcum qui aspiciebant, morlem temporalem a morsibus
Madianitkle scorlo in locis genilalibus, cujus rci serpeiitium evadebant. Christum significat serpens,
causa quievit ira Dei a populo. Nolandum quoque sicut ipse dixit : Sicut Moysesexallavit serpententin
quia non solum illi dicunlur esse fornicatores, qui deserlo, ita exallari oportet Filium hominis, ul omnis
quoeunque modo libidinemsuam expient, sed etiam qui crédit in eum non pereat (Joan. m). Similitu-
illi qui per alia vilia a Deo recedunt, de quibus dicit dinem ergo serpentis habuit ille serpens, sed veneno
Psalmisla ; Perdes omnes qui fornicanlur abs te caruil, quia Christussimililudinemquidemcarnis pec-
(Psal. LXXVII), id est, qui recedunt a te. . cati habuit, sed peccati veneno caruit. Perhoc enim
Neque leulemus Christum, sicul quidam illorum quod oeneusfuit, significat oeternitatem Christi, quia
tentaverunt, subaudis Moysen, qui Christi figurant a?5 durabile metallum est. Suspensus est in ligno,
gerebat. Vel eliam ipsum Christum tentaverunt, et Christus ia crucis palibulo. Qui illum aspiciebat
5G3 ILVYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 564
sanabatur a morsibus et veneno serpentum ; quo- .A cloriam, sicut proebuit beato Job, Pelro quoque, in
niara quicunque Christi passionem cum reverenlia cruce et Androeoe,Laurenlio quoque super craticu-
ad memoriam reducunt et aspiciunt illum, ad hoc lam, mullisquc aliis marlyribus. Quis enim hominum
st mortifieent corpora sua cumviliis elconcupiscen- posset credere quod homo morlalis talia posset susti-
tiis, salvantur a suggeslionibus doemonum,et veneno nere, quoesustinuit Laurenlius per adjutoriura Dei ?
pravoe delectationis, et insuper a morte oeterna. Quapropter, dura taies et hujusmodi nobis tenlalio-
Ignis vero ille qui devoravit murmuraiores, signifi- nes afflictionesqueprovenitmt, debemus ista ad me-
cat ignem oeternum, qui devorabit omnes similia moriam reducere, omnemquespem nostram in Deum
agentes. Scripta sunt aulem ad correptionem no- jaclare, ut ipse nobis fackit provenlum evenire, ci*
siram, id est, ad emendationem et meliorationëm tius liberando, aut eliam viclorioe tolcrantiam proe-
nostram, ut nos per talia corrigamur. In quos fines bendo.
soecutorumdevenerunt. In nos fines soeculorumdeve- Ut prudentibns loquor, vos ipsi judkatet \d est di-
nerunt, quia jam nos in fine soeculipositi sumus, in scernile, quod dico : utrum verum cî bonum dicam,
iiltima scilicel oetate. Non sunt propter illos scripta neene.
ul ipsi legerent, qui talia agenles talia meruerunt Calix benediclionis,cui benedicimusnonne commn-
"
recipere, qui jam olim morlui erant, sed pro nostra nicalio sanguinis Christi esl? Idcirco primum cali-
salute et ulililale, ut si in timoré et in servilio Dei cèra nominavit, quia postea de pane plus erat dispu-
manserimus gloriara illis promissam accipiamus, laturus. Calix autem benediclionis dicitur, qui bene-
terram videiicet repromissionis, quoe significat eoe- dicitur a sacerdotibus in altari ; appellalur et ipse
lestem palriam. Sique minus aut. aliter egerimus, calix communicalio, quasi participatio, quia omnes
geminabuntur nobis poenoeillorum, quoniam major communicant ex illo, partemque sumunt ex san-
notilia legis plus facil hominem réuni. guine Domini quem conlinet in se. Et panis quem
Itaque qui se existimat slare, in rectiludine fidei, frangimus, in altari, nonne participatio corporis Do-
bonisque operibus, et in scientia, qua crédit omnia mini est ? Ulique. Primum consecralur et bened'ei-
esse munda, videal ne cadat, in superbiam, aut in tur a sacerdotibus et Spiritu sanclo, et deinde fran-
scandalum fralris. Islo in loco facile ac specialiler gitur cum jam licet panis videatur, in verilale cor-
perculit eos, qui proesumenles de sua scientia, qua pus Chrisli est. Ex quo panequicunque communicant,
1icilum esse putant omnia edere, quia omnia munda corpus Chrisli edunt.
sunt mundis, recumbebant in idoliis, et edebaat Quoniam unus panis, subaudis Christi, et unum eor-
carnes idolothylas, unde scandalizabantur infirmio- pus Christi mulii sumus , qui comedimus illum pa-
res fratres, qui videntes illos talia agere, putabant ** nom, caro quam Verbum Dei Palris assumpsil in
aliquid numinis esse et deitalis in idolis, atque in utero virginali in unitale sua? personoe, et panis qui
ciois illis consecratis. Generaliter aulem ad omnes consecratur in Ecclesia, unum corpus Christi sunt.
pertinet quod dicit : Qui stat in fide et bonis operi- Sicut enim illa caro corpus Christi est, ila iste pa-
bus, videat ne cadat. nis transit in corpus Christi, nec sunt duo corpora,
Tentatio vos non appréhendai, nisi humana, id est, sed unum corpus. Divinilalis enim pleniludo quafc
quoe opère non perficilur. Tentalio humana est fuit in illo, replet et islum panera, el ipsa divinitas
malum cogitare, et in corde tentationes mullas per- Verbi quoe iraplet coelumel terram, et omnia quoe
peti. Diabolica vero tentatio est certamine tentalio- in eis sunt,. ipsa replet corpus Chrisli, quod a muliis
nis in opère superari et malum perficere. Concu- sacerdotibus per universum orbem sanclificalur, et
piscere mulierem humana tentatio est' : adulleriura facit unum corpus Chrisli esse : et sicut ille panis.
vero sive fornicationem perpetrare diabolicum est. et sangnis in corpus Chrisli transeunt, ila omnes
Sic de coeterisviliis intelligendum. Fidelis. aulem qui in Ecclesia digne comedunt illud, unum corpus
Deus est, qui non palietur vos tentari supra id quod Chrisli sunt, sicul ipse dicit : Qui manducat camem
poicstis, subaudis sustinere. Fidelis dicitur Deus meam et bibit meum sanguinem in me manet, et ego
esse, quoniam quidquid promisit fidelibus suis, in eo (Joan. vi). Tamen illa caro quam assumpsit, et
opère complevit; complet quoque quotidie, et com- iste panis, omnisque Ecclesia, non faciunt tri»
plebil. Promisit diligentibus se régna coeleslia: com- corpora Christi, sed unum corpus ; et sicut qui cor-
plebil illud, quia dabit eis. Ideoque non pcrrailtit pori et sanguini Domini communicant, unum corpus
eos tentari supra id quod humana fragililas potest cum eo efficiuntur : sic el qui communicant scien-
ferre. Sed faciel cum tenlalione eliam proventum, ler de idololhytis unum cum diabolo corpus existunt ;
id est auxilium, ul possilis sustinere; id est, illud fa- omnesque qui de uno pane, id est de uno corpore
ciel pervenire, quod potest humana ferre fragilitas, Chrisli, et de eodem uno calice, sive sanguine, parli-
videiicet a tenlalione et tribulalione citius liberando, cipamus, id est parles accipimus, unum corpus Chri-
sicut legimus faclum de beato Abraham, quando li- sti elficimur.
beraïus de urbe Chaldoeorum,necnon de tribus pueris Vtdete, inquit, id est, considerale, Israël secun-
in camino, et de Daniele, quandomissus estin lacum. dum camem, id est, quia carnaliter vivit, et carnalcs-
leonum, et de innumerabili mulliludine marlyrum, hostias adhuc offert. Tune temporis quando Aposlo-
aut eliam in tenlalione tolcrantiam proebendo el vi- lus ista loquebatur,adhuc erat templumHierosolymis,
553 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD COR. 566
in quo offerebalIsraël carnaliter vivons hostias Deo. A dicitur a ntaclando, eo quod ibi m-actanlur carnes.
Carnalem autem illum appellat. quia legem carnali- . Ideo autem Apostolus prohibuit, ul non inlerroga-
ter volebal observare ; vel ad differentiam Israël rent aliquid de carnibus, ulrum consecrala? essent
s;,iritalis, qui jam veteres umbras non sequebatur, idolis neene, quia si inlerrogarent, diceret ille in-
ex cujus numéro cral idem Aposlolus. Vult autem sultando et deridendo qui inlerrogatus fuerat :
ostendere Corinlhiis, quia sicul illi erant socii et Omnes isloe carnes quas cernilis in macello, idolis
participes allaris, qui comedebant ea quoe in altari dedicaloe sunt. Si aliquis fidelium hoec audiens
offerebantur, ila et isti Corinlhii comedentes carnes poslea emeret, deriderel eum ille paganus in sua
idolothylas, socii erant doentoniorunt.Unde et sequi- mente et conscientia, dicens : Ecce, quid fecil ille
lur : Nonne qui edunt hoslias, subaudis victimarum ChrislUimis, qui nie prohibebat offerre idolis victi-
in lege, participes sunt allaris? Sunt utique. lia et mas quasi malum, modo émit carnes consecralas
vos qui edilis in idolio carnes idolis consecralas, idolis, et comedil ul sanclas. Nisi aliquid numinis in
participes estis idodorum. idolis cognoscerel, nequaquam hoc ageret. Quan-
Quid ergo ? dico quod idolis immolatum sit aliquid, diu talia videro eum facienlem, non traitsibo ad
mil quod idolum sit aliqu:d ? Non hoc dico quod ali- Christian ismuni.
quid sit, quia idolum nihil est, et quod ei offertur B Si quis infidelium vocat vos, ad ceenam, et vullis
nihil est. Quidquid in illo non esl, vel illi non adhoe- ire, subaudis ad domum ejus. Non proecepit ire, nec
rel qui habet esse, itibil est. In hoc idolum nihil est, prohibuit, sed proestilit licenliam. Coena voeulur a
quia habet imaginent hominis, sed non esl homo, communione vescentiuin, quasi, commune convi-
quia neque sensum neque molum habet : vel quia vium, et communis esca sive refeclio. Koivdvdi-
dicilur deus, el non esl deus; dicilur Hercules esse, cunt Groecicommune. Unde et communicantes di-
sed non est. El sicul idolum nihil est, ila quod illi cunlur, eo quod communiter, id est pariter, come-
immolalur nihil est. debant. Apud veteres enim consueludo erat luira
Nolo aulem vos sqcios fieri doenwniorum. Tune nona coenare, non in abscondilo, sed in propalulo,
fiebanl socii doemoniorum, quando comedebant ido- ne singularilas luxuriant gignerel.
lolhyla, et quando volunlalem illorum implebant. Si quis aulem dixerit : Hoc immolatumesl idolis,
Non potesliscalicem, id est sanguinem, Domini bi- id esl idolis est cousecratum, nolite manducare
bere, subaudis recte sicut bibendus est, et calicem propter conscienliamatlerius qui judicavit et cifcuni-
doemoniorum,id est, corporis Domini participes esse, stanliiim, ne vos derideanl, sicul supra dicliini est.
reele, et niensoedoemoniorum,qui idolis libatis. Non Ut quid enim libertus mea, qua credo omnia esse
poteslis- mensoedoemoniorum cibos comedere. Sicul G munda, judicatur, id est reprehenditur, ab aliéna
non poteslis recte duobus dominis servire, sic non conscienlia, id est : si ego ntanduco omnia, quid per-
poieslis utrumque recte agere, et diabolo servire, et tinet ad aliquem ul me reprehendat, vel quid nocet
Christo placere, et corpus ejus digne sumere. ejus repreltcnsio ?
An oemulamurDominum? jungit se Corinlhiis, et Si ergo cum gralia, subaudis Dei, participo, sive
loquilur ex persona illorum qui dieehanl : Nunquid manduco, quid blasphemor pro eo quod gralias ago
non imilamur Dominum? In hoc ergo quod pergimus Deo? Ex persona illorum loquilur, qui talia dicebant,
ad exempla idolorum, el comedimus ibi cum infide- quasi subjungeret Apostolus : Non debelis hoc di-
libus, quos volumus lucrari ad Christum, imilamur cere, licet sanctificelis illud quod sumitis signaculo
Dominum, qui ad domos puhlicanorum el peccato- crucis, et invocalione iiouiinis Domini : lamen non
rum veuiebat, ut occasionem baberet docendi. Nun- ideo debelis comedere, quia blaspbematur exindo
quid forliores illo sumus? Quasi diceret : Nunquid nomen Domini, el vos blasphcinaniini.
forliores illo eslis in hac parle? Non eslis. In hoc Omnia in gloriam Dei facile, id est in invocalione
volebanl forliores esse Christo, quia volehant agere nominis Dei, et cum honestale, ul Deus glorificelur
quod ipse non fecit. Illi enim ibant ad domos paga- _ per vos. Legimus quodam loco, quod cum quo-
iiorum, Christum uon legimus perrexisse ad domum dam lempore quidam humuitcio pro nimia tristilia
alicujus genlilis. Omnia, subaudis alimenta, mihi li- voluisset se laquco suspenderc, et dixisset : Deus,
cet edere secundum naturam, sed non omnia expe- adjuva me, quod verbum semper in usu habebat,
diunl, id est, non omnia sunt ulilia. aslitit beatus Paulus aposlolus, inquiens : Infelix,
Omnia mihi licent, sed non omnia oedificant, alios temetipsum illaqueare vis et nomen Domini invocaro
in fide, sed polius deslruunt simplices per scanda-- proesumis? Sed illud quia invocasti, eslo liber ab
lura. hac tristilia el morle proesenti, quia omnia prospéra
Nemo quod suum est tanlummodo quoeral, in hac libi succèdent.
parte comedendo omnia, sed quod alterius, id est Sine offensione, id esl sine scandalo cl reprehen-
quod simplicioribus prodest : sicut Christus non sionc, estole Judoeis, qui idola exsecranttir, el genli-
quoesivitsua, sed nosira. bus, fidelibus et eliam infidelibus : Sicut el ego per
Omne quod in macello, id est in mercato, venit, omnia, subaudis quoe facio, omnibus ptaceo. Cum
sive venditur, manducale, nihil inlerroganles propter Aposlolus alias dicat : Si hominibus placèrent, Chrisli
conscientiam illius quem inlerrogaverilis. Macellum servus non essem (Gai. 1), queerendum est quare
507 HAÏMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 5C8
modo hic dicat se omnibus per omnia placere? Ad A profluxit : gloria quoque Dei est, quia gloriffcatur
quod dicendu'm, quia ubi dicit, si hominibus place- Devis per hoe quod hominem rationabilem fecit.
rem, homines ibi voluit intelligi hoereticos, Judoeos Ideoque non débet velare caput, ut oslendat non esse
hicredulos, paganos et persecutores. Hic autem ubi subditum mulieri, sed poleslatem habere super eam.
dicit, omnibus se placere, subaudlendum est bonis et Mulier autem subjecta est viro, sicut sequentia ma-
religiosis viris. Si hominibus, inquil, infîdelibus pla- nifestant : Mulier aulem gloria viri est, quia ex ipso
cerem, Neroni scilicet, hoeretieis, JudoeisincreduHs, facta est : vel quia subjecta est ei, et in hoc gloriam
et persecutoribus, Chrisli servus non essem, quia habet vir.
Christum negassem. Tamen licet illis non placeam, Nonenim vir, primus Adam, ex muliereest, factus,
hominibus tamen bonis et religiosis placeo : Non sed mulier ex viro. Etenim non est creatus vir, Adam,
quoerens quod mihi soit utile est, quia non aecipio a propter mulierem , quia needum erat mûrier creata,
vobis victum et vestimentum, sed quodmuiiis, ut sui- sed mulier propter virum, id est ad auxiKum viri.
vi fiant. Sicut Christus non quoesivk sua, quia pro Ideo, subaudis ut recognoscat se mulier sub viri
se flagellatus non est, consputus, passus et morluus, esse potestate, débet mulier velamen habere super ca-
nec quoesivit sua, sed nostra : ita Paulus non erat put suum propter angelos. Angélus Groece, Latine
propria salute conientus , quia non quoerebat quod " dicitur nunlhis; quo vocabulo vult ostendere Aposlo-
soli sibi utile erat, sed quod aliis, suslinens pro lus, episcopos, sacerdoles, omnesque ordines alta-
aliorum salute libenter multa adversa et probra. ris, qui angeli debent esse annuntiando populis quid
debeant petere et quid vitare. Propler islos angelos
CAPUT XL debent mulieres stanles in ecclesia velata habere ca-
Imitât ores mei estote, sicut et ego Chrisli; id est, pila, ne respiciens aliquis illorum ad popurarn, ca-
sicut ego imitator Christi sum, non quoerens solum- piatur ad amorem pulchriludine illarum. Dicamus
modo quod mihi utile est, sed quod alteri : ita el vos et aliterjuxta Augustinum, et hoc quod dicit, vir non
meknkamini. Sieul enim Deus Pater misit Christum, debel velare caput, quoniam imago est Dei, mulier
tit apostoli ejus essenl imitatores, ita Christus misit autem débet velare caput propler angelos : virum
nobis apostolos ul eorum imitatores simus. in hoc loco, uno modo possumus intelligere quem-
Laudo aulem vos, fratres, quod per omnia mei me- libet proedicalorem, spirilalem, et viriliter agentent;
mores estis. Ironice ista dicit ; et quod videtur alfir- eujus caput esl ipsa ejus sapienlia; quia sicul ea-
nia-re, increpat et denegat, quasi diceret : Non laudo put régit coetera membra, ita illa régit mentem.
vos, quia non estis mei memores, neque tenelis Istud caput, scilicet sapientiam non débet velare vir
proecepla quoe tradidi vobis. proedicator talis, quia non débet celare illam et
Volo autem vos scire quod omnis viri caput Chri- abscondere, sed aliis manifestare, docendo, proedi-
stus est. Qmitis viri caput est Christus, id est prin- cando, bonisque operibus insistendo débet se imita-
ceps et origo, quia ab illo qui esl Verbum Dei Patris, bilem proebere. Per mulierem autem debemus intel-
creatus est; et non solum secundum divinilatem, ligere quemlibet in Ecclesia muliebriter et stulte
ged elian» secundum quod homo esl, et carnem agenlem. Cujus caput est ipsa ejus ignorantia et
nostram assumpsit, caput el princeps est omnibus slultilia, quant non débet aliis in propatulo mani-
hominibus. C«;n«f aulem mulieris, id est initium et festare, ne se imitabilem reddat, sed débet iHam
princeps mulieris, vir est, quia de Costa ejus facta légère , et ad angelos (qui et viri appeHantur), id
est, et ejus potestali subjecta. Caput vero Chrisli, id est ad proedicatores referre, ut illorum exhortation»
est origo et principium illius, Deus Pater est, quia et doctrina salvari possit ; vel débet suam insipien-
ob illo habet originem et principium, tant secundum tiam et ignorantiam velare propler proedicatores,
divinitalem quam secundum humanitatem. quia illis se débet humiliare. Aliler : Homo ex cor-
Omnis vir, in Ecclesia, orans aut prophetans, id pore, anima et mente eonsislit, quoe et rationabililas
est docens prophelas vel explanans, velalo capile, de- D anima; dicilur. Cum unum sit anima el mens, divi-
animant quoevivificat corpus, et mentem
turpat, id esl dehonestat, caput suum : vel orans, id damus hic
eslDominicam oralionem dicens, prophetans, idest quoe regil animam, quia facit differenliam inter bo-
symbolum apostolorum rccitans, ubi propbelatur num et malum, inler vitia et virtuies. Per virum ire
adventus Chrisli ad judicium. Si non velatur mulier, hoc loco debemus intelligere secundum Augustinum,
id est, si non vult operire caput suum linleo, ton- rationahililatem anima? nostra?,. id est uienlem quoe
deatur. Quare proecepit hoc Aposlolus? quia mala imago-Dei est ; quia sicut Deusscit differenliam inter
consueludo erat lune temporis, quia nolebant capil- bonum et malum, ita et mens pro modulosuo. Cujus
los ligare et caput cooperire. Et ne ipsa profluxio viri caput, id est mentis sive ralionabilitalis, quod
capillorum provocet homines ad amorem libidinis, unum esl, ipsa bona ejus intenlio est, quam non
ideo proecepit velare capillos et ligare. débet velare ; quia non débet illam refrenare a con-
Vir quidem non débet velare caput, quoniam imago lemplatione Dei, sed quanlo amplius de Deo intelli-
el gloria Dei esl. Homo imago est Dei, quia sicut ab git, tanto amplius débet illam permillere, ut se
uno Deo omnia originem suntpserunt, el ab illo facta elevet adconlemplalionemDei, donec perveniat ad
*unt, ita ab uno homine Adam omne genus humanum hoc ut quod modo videt in spe et in spécula, quan-
569 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 570
doque videat in re, contemplans Deum sicuti est. AL annis quinta feria ante diem Paschoe, conveniebanl
Per mulierem possumus inlelligere auimam, cujus omîtes ad Ecclesiam, ac nobiles quique et potentes
caput est intentio, qua plerumque intendit terrenis ré- divitesque veniebant, et deferebant singuli panent
bus ultra modnm. Quod caput, id est quam intentio- et vinum, et dabant sacerdoli, unde consecraret
nem debemus velare, quia debemus illam refrenare, corpus et sanguinem Domini. Conseeralis aulem
ne ultra modum in terrenis rébus se occupe!. Anima mysteriis a sacerdote Domini, unusquisque quod
enim quoevivificat corpus, plerumque ea desidérat detuleral accipiebal desuper altari : sumebatque ta-
ultra quam necesse sit, in quibus deleclatur corpus cite cum suis, ut supervenientes non invenirent
quod lerrena quoerit. quod ederent, et unde coromiinicarent ; aut etiam
Verumlamenneque vir sine muliere, subaudis crea- deferebat omne quod allulcrat ad domum suam, ut
tus est in proesenlia Dei, neque mulier sine viro, cum suis illud sumeret. Oh cujus rei causam magna?
subaudis crealaest, in Domino, id est per Dominum. dissensiones inler illos erant, quas seminaveraiil
Nam sicut mulier, Eva, de viro, id est de costa pseudoaposloli, ila ut cum una benedielione omnium
Adoe, ita et vir, Cain, per hiulierem exstilil. Omnia " oblationes consecrata? essent, singuli suas accipien-
autem, subaudis gênera hominum, ex Deo creala les, qua? communes debuerant esse,maximam vere-
sunt, videiicet Adam, Eva et Cain; vel omnia, id IB cundiam inferrenl his qui, ut assolct, non attule-
est corpora virorum et corpora mulierum, anima? rant, licet haberent : aut bis eliam qui non habe-
videiicet virorum ac mulierum. bant quod afferrent. Hoc aulem faeiebanl multi,
Vos ipsi judicate, id est, discernite quoe diclqrus postquam ab aliis cihi Crapulali erant. Istainque
sum. acceptionem Eucharistioe, Dominicain coenam voca-
Mulieri pro velamine, id est pro ornamento, dati vit Aposlolus uno modo. Aliter : Soliti quoque erant
sunl capilli. convenire eodem die ad Ecclesiam omnes divites,
Si quis aulem videtur contenliosus esse, ut dicat, polentes et nobiles, et proeparare sibi in Ecclesia et
ego sum Pauli, ego Apollo, nec vull nostris admo- in foribus Ecclesioe atque atriis illius epulas et con-
nitionibus parère, nos, Judoei credentes et apostoli, vivia, et crapulari et inebriari usque ad vesperam
talent consueludinem non habemus, ut conlendamus, manducanl.es et bibentes in conspeclu pauperum et
quia lex iram et contentionem prohibe!, neque Ec- egenorum, qui non habebant unde sibi proepararent
clesia Dei, quoeEvangelium habet. similia, nihil accipiebant ab illis divilibus et poten»
Hoc aulem proecipio non lauduns, subaudis quod tibus, sed proesiolabantur jejuni lempus cum vere-
conlenditis. illis divilibus et polenlibus
'" cundia, quo placeret
Primum quidem couvenienlibusvobisin ecclesiam, benediei corpus Chrisli a sacerdotibus unde com-
el conventum fidelium in Dominicis diebus, audio, municarent. Impleti aulem illi divites omnibus cibis
ab his qui sunl Chloens, scissuras, id esl dissen- et potibus usque ad vomitum, accipiebant ad ulti-
siones et discordias, essç inter vos, el ex parte mum sacramenia corporis el sanguinis Chrisli, di-
credo, ila esse ut audio. cenies : Sic iradidit Christus discipulis suis nostris
Nam oporlel, id est, necesse est, hoereses esse, ut doctoribus et magistris corpus et sanguinem suum
et qui sunl, inter vos, probali, in fide bonisque ope- post aliorum ciborum pereeptionem, et sic nos vo-
ribus, manifesti fiant, et appareant eliam qui sint lumus illud sumere. Quod audiens Aposlolus, scripsit
imperfecli et dupliccs. Sic Dominus dicit in Evan- eis inler coetera ista quoein proesenli haLenlur, vo-
gelio : Necesse est ut ventant scandala (Matth. lens eos convenire, inquiens : Convcnicntibus vobis
xvm), id est, non potest aliter esse. Et rêvera main unum in Ecclesia, jam non est Dominicam coe-
gnant utililalem proestiterunt hoereses sanctoe Eccle- nam manducare, id est non est vobis licilum Domi-
sioe, non per se, sed dum doctores excilaverunt, qui nicam coenam laliter manducare, qualiter vos
quasi dormierunt. Nequaquam enim tantam copiam Tivanducalis. Coenam aulem Dominicam dupliciler
librorum haberct sancla Ecclesia, et tantam cogni- . possumus inlelligere appellatam esse ab Apostolo,
tionem de Deo, nisi hoereses exortoe essent, a quibus vel pereeptionem videiicet Eucharistioe, de qua sin-
excitatus est Hieronymus, Augustinus, Hilarius, guli sibi vindicabanl partes proprias, quas attule-
Gregorius, aliique sancti doclores, qui mulla con- rant, aliis non communicanlibus, aut eliam eamdem
scripserunt conira hoerelicos. Eueharistiain post alios cibos suraenles. Vel alio
Concenientibus vobis in unum, jam non est Domi- modo, coenam Domini appellat illas proeparationes
nicam coenammanducare. Coena Dominica dicla est, conviviorum et epularum, quas sine charitate sume-
eo quod ipso die Salvator cum discipulis coena- bant, non danles inde pauperibus. Sacramentum
verit, complens Yeleris Testamenti pascha, el mysle- igiiur corporis Christi a communione coena appella-
rium corporis et sanguinis suis tradens aposlolis. tur, quia commune débet esse omnibus fidelibus et
Corinlhii (qui et Âchaici vel Achoei) venientes ad juslis. Uno enim pane universitas Ecclesioedesigna-
fidem Christi per proedicationem apostoli Paruli, a tur. Per id enim quod unum sumus, de uno pane
quo inter coetera quoeDominus fecit, eliam sacra- omnes nos sumere oportet. Licet enim a multis par»
menlura coena?Dominica? perceperant, post disces- libus deferalur ille panis, et a multis sacerdotibus
sum illius in memoriam. coenoeDominica?singulis per universuin orbenatconsecrelur, divinitas lamen
571 HAÏMONIS IIALBERSTAT. EP1SC. OrP. PARS I, — COMMENT.BIBL. 572
quoe replei omnia, replet et illud,-fucilque ut sit ,\ Quid dicam vobis? o Corinlhii, id est, quid possum
unum Chrisli corpus, onraesque qui di^ne perci- vobis dicere proe nimio dolore? Laudo vos, subaudis
piunt illud, unura corpus Chrisli faciunl non duo, in hoc quod bonum agilis in quibusdam rébus; in hoc
quia ipse dixil : Qui manducat camem meam, et bibii lamen non laudo, vosque Ecclesiam Dei despicabilem
meum sanguinem, in me manel, el ego in eo (Joan. facitis, et taliler jam ebrii, corpus Domini percipilis,
vi). Quicunque ergo coenam Domini vult imitari el faciès pauperum confundilis.
percipiendo corpus illius, vel eliam percipiendo alios Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis,
cibos, communiler débet ea uti : quia coena Domini id est mysterium corporis et sanguinis Domini,
omnibus recumbenlibus communis fuit, non solum quomodo deheatis sumere sieut mihi revelavil, i!a
bonis, sed etiam proditori Judoe. Sed non immcrilo tradidi vobis. lusnper etiam quid significat illud
quoeril aliquis, quare Salvalor nosler, post coenam sacramenlum, sicut in sequentibus dicturus est,
corporis et sanguinis sui, sacramenta aposlolis tra- quando pergebat Damascttm, et coecatus est. Vel
diderit, vel unde processcrit ista consueludo univer- tune manifestavit ei Dominus hoc inler coetera. Vel
salis Ecclesioe, ul jejuni doceamur eadem 'sacra- quando posilus est in exslasi menlis, dum esseï in
nicnta pcrcipere, cum apostolijam coenali ea perce- templo. Ac sic demum tradidit Corinlhiis, quando
perint, et Dominus hoc ita non ordinaverit, sicut B moratus est apud eos anno uno et mensihus sex,
modo tenelur? Cui respondendum esl, ideo lune quoniam Dominus Jésus in qua nocle Iradebatur, id
coenalos communicasse apostolos quia necesse erat est, ipsa nocte qua erat tradendus a Juda, accepit
pascha illud typicura anlea consummare, et sic ad panent et gratias agens fregil el dixit discipulis suis.
veri paschoe sacramenta transiré. Ideo quoque Do- Finilis solemniis veteris paschoe, quoein commemo-
minus per se non constiluit jejunos accipere nos sa- rationem anliqnoe liberalionis populi Dei de JEgyplo
cramenta Eucbarislioe, ul haberenl euis apostoli agebanlur omnibus annis, iransiit slatim ad noviim
honorem aliquid ordinandi in saacta Ecclesia, qui pascha, sicul supra diximus, quod in memoriam
post ejus ascensionem a sanclo Spiritu edocii, ordi- suoepassionis et nostroe redcmplionis, Ecclesioesua?
naverunt in honorera lanli lamque lerribilis sacra- relinquit frequenlandum. Fregil ipse panera quem
menti, primo nos jejunos Dominica?passionis parli- discipulis porrexerat, ut ostenderet corporis sui
cipàlione muitiri, primoque spiritalibus epulis inle- fraclionera et passionem, sine sua sponte non ven-
Tius exteriusque sacrari, ac deinde lerrenis dapibus turam, sicul ipse anlea dixerat : Potestatem habeo
el vilibus escis corpus refici.cum gratiarura aclione ponendi animant meam.
el cum lemperanlia alque sobrielate. Accipileet manducate : hoc est corpus meum quod
Unusquisque enim suam coenamproesumitad man- pro vobisiradetur. Sicut caro Chrisli quam assumpsit
ducandum. Et hoc similiier duplici modo intelligi in utero virginali, verum corpus ejus est, et pro
poiest, ul intelligalur coena sacramenlum Eucha- nosira salute occisum, ita panis quem Christus tra-
ristioe, quod illi singuli sibi vindicabant, vel illa didit discipulis suis omnibusque proedestinatis ad
proeparatio convivioruui, quam utramque illi ul pro- vilam oelernam, el quem quotidie consecranl sacer-
priam manducabant, non communicantes exinde dotes in Ecclesia cum virlute divinilalis, qua? illum
pauperibus. Diximus superius breviter, coenamvo- replel panent verum , corpus Chrisli est, nec sunl
cari a communione vesccntiiim quasi commune con- duo corpora illa caro quant assumpsil, et iste panis,
vivium, communemque escam atque refeclionent. sed unum verum corpus faciunt Chrisli : intanlum
KOIVOV quippe Grxci dicunt commune. Unde et com- ut dum ille frangiuir et eomeditur, Christus iinmo-
municantes dicunlur, quod communiler sive pariler lelur et comedaïur, et tamen inleger maneal ctvivus.
conièdant. Apud veteres enim consueludo erat, hora El sicut illud corpus quod in cruce deposuil pro
nona coenare, non in abscondito, sed in propatulo, nosira sainte et redemplione est immolatum, ita
ne singularitas luxuriam gignerel. El alius quidem, quotidie ad noslram salutem et redemptionem isle
veslrum, esurit, ille videiicet qui paupertatepremente _ panis Deo offertur, qui licet panis videalur, corpus
caret pane triticeo et vino quod déférât ad conse- est Christi, Dominus enim el Redemptor nosler,
crandum, unde communicetur, vel unde proeparet consulens nostroe fragililali, quia cognovil nos fra-
sibi convivium. Alius aulem, dives quilibet et po- giles esse ad peccandum , iradidit nolis hoc sacra-
tens, ebrius est, el crapulalus tam ex aliis cibîs menlum, ut quia ipse jara non poiest niori, et nos
quam etiam ex sacramentis corporis et sanguinis quotidie peccamus, babeamus verum sacrificiuiii quo
Domini. possimus expiari. Ideoque quia unum corpus faciunt
1 Nunquid domos non habetis, o Corinlhii, ad manet pro nosira redemplione offerunlur, dixil : Hoc est
ducandum et bibendum,communes cibos? Aut Eccle- corpus meum quod pro vobis iradetur, et addidit : L'oc
siam Dei contemnilis, id est despicabilem facitis, et facile, id est corpus hoc sanclificate in meam cem-
pro nihilo ducitis, parantes vobis lurpia convivia in memorationem, videiicet passionis mea?, veslroeque
ea, et confundilis eos, id est verecundari facitis, qui redempiionis, quia ego vos redemi sanguine meo.
non habent? alimenta, ex quibus consecretur corpus Relinquens Dominus hoc sacramenlum salutiferum
Chrisli et sangtiis, vel unde sibi proeparcnt coenam omnibus infidelibus, ul illi);! infiêrel cordibus et
iii ipsa Ecclesia, sicut vos qui diviliis abundalis. memorioe eorum, more cujvsciinque hominis egit,
573 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. hïl
qui appropinquans morti aliqued munus preliosum A traditum est a sanctisPatribus, vel qui nullam dif-
dimillit alicui amico, dicens : Habe hoc cum omni ferenliam crédit inter illud corpus Christi, el reli-
diligenlia pênes le in memoriam mei, ut quotiescun- quos cibos, vel qui gravioribus crirainibus comma-
que illud videris, recorderis mei. Qui amicus admil- culatus proesumil illud sumere. Qui taliter, ut dixi-
tens munus illud amici sui charissimi, si eum loto mus, illud comedit el bibit indigne, illud sumil, ideo-
corde dilexil, non potest non eondolere ei et tristari que poenas inde exsolvet. Aposlolus igiiur exponit
de morte amici, quotiescunque munus sibi dimissum quomodo debemus illud percipere.
conspicit. Similiter nos quotiescunque accedimus ad Probet aulem seipsumhomo, et sic de pane Mo edat,
consecrandunt, vel percipiendum sacramenlum mu- id estde corpore Domini, et de calice bibat, id est de
neris oelerni, quod nobis Dominus passurus in . sanguine Domini. Probet se, id esl discutiat se, et
memoriam sui dimisit lenendum, cum timoré et utrum dignus sit neene, et probabilem se reddat, ne
cumpunclione cordis, omnique reverentia debemus forte unde alii sumunt remedium accipiat ille judi-
accedere, recolentes quanto amore dilexit nos, qui cium etdamnationem, indigne illud percipiens, sicut
pro nobis seipsum obtulit ut nos rediraeret. fecit Judas proditor. Nam cum alii apostoli sumpsis-
Similiter et calicem,subaudis tradidit eis, postquam sentiHudterribilesacramentumad remedium et salu-
coenavit,dicens : Hic calix Novum Teslamenlum est B tem suam,ille qui indignus erat tanto mysterio.accepii
in meo sanguine, id est calix quem vobis trado, illud ad damnalionem suam : quia quem diabolos
Novum Teslamenlum significat, ut Fulgentius dicil, ante tenebatper'suggeslioncm et tcntalionem, poslea
vel Novum Testaraentum confirmai in meo sanguine, renuit ad possidendum plenius, ut nihil aliud posset
sive per meum sanguinem. Calicem Novi Testamenli cogitare aut facere, nisi quod ejus voluntas erat.
dicit ad distinctioneni Yeieris Testamenli, quod con- Dicit enim evangelista, quia posl buccellam sta tint
firmatum est sanguine hircorum el taurorum, sicut inlroivit in eum satanas, ul malum quod illo insli-
habelur in Exodo, dicente Moysead populum quando gnnle traclaverat, eo concitanle.perficeret.
collegit sanguinem hircorum in calice vel palena, et Qui enim manducal el bibit indigne, sicul supra
aspersit eumdem populum. Hic est sanguis Testa- diximus, judicium sibi manducal et bibil, id esl ad
menli quod mandavit ad vos Dominus, id est : Hic damnalionem suam illud sumil, non dijndicans cor-
sanguis est testis verborum et promissionum Dei ad pus Domini, id esl non discernons a reliquis cibis.
vos, et testis verborum veslrorum quod promisislis Cum timoré el iremore debemus accedere ad illud
esse vos obedienles illi. Similiier Novum Tesiamen- sacramenlum lerrihile, ut sciai mens rcvercnliam
tum, id est Evangelium, ubi continentur promissio- se debere proeslarc ci ad cuius corpus suinenduni
nes nostroe redemptionis et patria? coelestis, conflr- G acccdil.
matum est sanguine passionis Christi qui quotidie Ideo, subaudis quia indigne proesumilis pcrcîocrc
celehratur in Ecclesia. Omne enim testamentum in salulifcrum sacramenlum, idcirco sunt inler vos, o
morte confirmatur lesialoris : quod aulem addidit, Corinlhii, multi infirmi, id est langucntes cl imbecil-
hoc facile, sive sanctificale quotiescunquebiberitis in les, idest febricitantes, el dormiuiit mutii, non soniuo
meam commemorationem, idem sensus est, ul de pacis el quieiis, sed morte damnationis, id esl ntor-
corpore supra dictum est. tui sunl morte oeterna propler hoc peccatum. Volens
Quotiescunqueenim manducabitis panent hune, et denionsirarc quia qui corpus Domiiiicum indigne
calicem bibelis, mortem Domini annunliabilis donec percipiunl, judicium inde sumunt et damnalionem ;
veniat ipse ad judicium. Duobus modis annunliamus ostendil quosdam apud Corinlhios vindiciain in proe-
mortem Dominijam esse celebratam pro nosira re- senti jam percepisse, qui iitconsidcralo et i/reve-
demplione vel ipsum mysleriuin celebrando, ubi renter illud acceperanl quia febribuset infiriuiiatibus
ilcramus passionem illius vel eliam proedicandoaliis, multis correpli sunl, cl quidam ctiani mortui, ut
quod utrumque agere debemus, et sumendo et proe- illorum excmplo ca;lcri disccrcnl nondebere indigne
dicando. Hoc quoque sciendum esl, quia caro noslri n et negligcnler corpus Domini sumere.
Salvatoris pro salute nostri corporis, sanguis vero Quod si nosmetipsosdijudicaremus, id esl discule-
pro anima nosira fusus est, quia sedes anima; in san- remus cl examinaremus vitam nostram utrum dignt
guine consislit. In cujus memoriam corpus el san- essemus neenc, et nosnielipsi errores nostros corri-
guinem illius sumimus, quoniam ipse ut totum geremus, non utique judicaremur, id est non damiia-
hominem salvum faceret et redimeret, sanguinem remur a Christo, neque in hoc soeculo,neque in fu-
suum lundi permisit. -turo.
l'.aque quicunquemanducaverit panent hune, et bi- Dum judicamur autem, non in paucis, in illis vide-
berii calicem, id est sanguinem Domini indigne, id iicet qui infirmanlur et fcbricitanl in hoc proesenlî
est quicunque sanguinem et corpus Domini sumpse- et in illis etiam qui moriuntur, a Domino corripi-
rii indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini, mur, ei flagellamur corpore per illos ul ipso limore-
id est poenasoeternasinde exsolvet, nisi poenitenlia perterriti , non damnemur oelernaliler cum hoe
digna hoc expiaverit, aliisque bonis operibus. In- mundo, id est cum infidelibus et amaloribus hujus.
digne dicit, id est ordine non observalo, videiicet mundi. Nihil enim dislat ab infideli, qui irreverenler
qui aliter mysterium illud célébrai vel sumil, quam cum omnibus peccalis ciiiiiinalibus comntaculalus»
575 HAYMONISBALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT.BIBL. 57f»
ad niensam Domini preesumit acce îere, sed potius jA et coapostolos ejus spernere non debere sua? saliitis
deterior esl illo, et majori poena dignus, quia melius amalores.
estviam veritalis non cognoscere, quam post agni- Ideo, subaudis quia Deum cognovislis, el qnia de
lionem relrorsum ahire. spirilualibus mysteriis nolo vos ignorantes reddere,
Itaque, fratres mei, cum convenilisad manducan- notant vobis facio, quod nemoin Spiritu Dei loqucns,
dutn corpus et sanguinem Chrisli in Ecclesia, invi- id esl nemo Spirilum sanctum habens, et per Spiri-
eem exspeclale, ul multorum oblatîo simul celebre- tum sanctum loqnens, qui linguas infantium facit di-
lur, et omnes communiler ex uno pane communicc- scrias, dicit analhema Jesu. In decretis Justiniani im-
tis : quia illa oblatio unus panis esl, ci communis peratoris, analhema separalus a Deo vocalur. Legi-
débet esse omnibus. lur et in'canonibuspromalediclione. Legitur et pro
Si quis esurit, domi manducet, id est qui impa- occisionc, sicut ipse Apostolus ail in Epistola ad Ro-
tiens est nec vult jejunare cum céleris, domi ter- manos (c. vu) : Optabam ego-analhema esse pro fralri-
reno pane vescalur, ut non in judicium conveniatis, bus, id est, optabam inierfici pro eis secundum ear-
id est ne corpus Chrisli reprcbcnsibililer percipiatis ncra. Ponilur et pro abominalione, hic vero pro se-
ad dainnalionem vestram. Coetera aillent, subaudis paraiione ponilur. Itaque nullus Spiritu Dei affla-
quoe restant inordinata, cum vtnero disponanu B
' tus dicil ipsi Jesu : Tu es analhema, id est separalus
a Deo Paire et Spiritu saitcto, et aliqua parle infe-
CAPUT XII. rior. Hoc quidam boereticorum vesani insaniendo
De spirilualibus autem, subaudis mysteriis, nolo vos dicere non liniuerunl: idcirco analhemaie, iil est
ignorare, jralres, id esl nolo vos ignorantes reddere. séparatione a Deo, Ecclesia perculsi sunt. Et nemo
Scitis aulem quoniam cum génies esselis. Reducitur poiest dicere Dominus Jésus, nisi in Spirilu sanclo.
ab Aposlolo Corinlhiis vila? prislinoe conversatlo in In sacra Scriplura dicere aliquando pro simplici ser-
noliiiam, ut ex ejus consideratione crescant in no- mone accipi'.ur, ul esl non omnis qui dicit mihi. Do-
vara convcrsaiioiieni, quoniam sicul gcnlilcs viven- mine,Domine, intrabilinregnum coelorum(Matth.\u).
tes fervebanl in ntendacio et errorc, quia illa cul- Aliquando pro ipsa re et facto, sicut ait Ezechias
tura nihil erat, sic jam Christiani effecti, divinis rex ad Isaiara : Non fuit verbum, id est res, in domo
proeccplis cum fervoreanimi debebant obsequi. Gén- mea quod non os'.enderimeis (Isa. xxxix). Sic el in
ies aulem sive genliles appellanlur, qui ab errorc hoc loco pro re et facto ponitur. Nemo, inquil, po-
pairiim suorum in quo nascuniur, in religione mc- test dicere, id est corde et ore con-fileri,et digna
lioris viloenon commutanlur. Unde et gens quoe sic opéra fidei exercere, Jesum diligere, et Dominum
manel ul genita est vocalur : hi sunt pagani, qui ad " asserere, nisi Spiritus sancti gratia fuerit inlrinse-
divinum cullum non accedunt, quos gentes nirac cus edoclus. "Nam ille dicit Jesum Dominum esse,
appellat, non quod lune temporis pagani essent qui crédit eum Palri et Spiritui sancto cooequalem
quando ista dicebat, sed quod ante noliiiam fidei et coomnipotenlem, et hune confitelur, servando
fuerant. Hoc est quod ait, quoniam cum gentes esse- proecepta illius quibus vera dileclio comprobalur.
lis, el (subaudilur) jam non estis. Legitur el gens Dicemus et hoc ipsum breviler cum conclusione :
in bono, sicut est, non lanlum pro génie, sed ut fi- Nemo potest dicere, Dominus Jésus, subaudis, sicut
lios Dei congregaret in unum (Joan. xi). Ad simula- est dicendus corde, ore et opéré, nisi per Spirilum
cra muta proul ducebamini, eunles, subaudis eratis. sanctum fuerit illuminaius.
Simulacra (quoesimulando dicunlur, eo quod simu- Divisiones vero graliarum sunl, subaudis, non me-
lent hominem et non sit horno, equum et non sit ritorum, idem aulem Spiritus sanctus manel semper
cquus, coeleraque hujusmodi) idcirco muta appel- unus in omnibus cl individuus. Notandum quod non
lantur, quia (ut Psalmista ail) os habent, el non lo- ait, divisiones meritorum sunt, sed gratiarum, quia
quenlur : oculos, et non videbunl (Psal. cxxxm). Ne- dona Deigratis dantur, non humanismeritis Iribuun-
que enim est spiritus in ore ipsorum. Si quod au- ~ 1 tur. Unde ad Romanos ait : Quis prior dédit illi, id
lem verbum ab idolis auditur, doemonunidecepiioni esl Deo, fidem suam aut aliquid, et relribuettir ei
et non simulacrorum sensibilitati ascribilur. Ad hoec (Rom. xi)? Spiritus namque sanctus in seipso unus
adoranda lam a doemonibusquam ab aruspicibus et idemque manel, id eslimniensus, indivisus, insepara-
philosophis insipientibus impellcbanlur, et est sen- biliscumPatreelFilio, sed dona illius divisasunt, quia
sus : Sicut cum génies esselis, doemonum templa non omnibus oequaliter conferuntur. Unde falendum
isine reluciatione, prout ducebamini, frequenlabalis," est quia cum Deusper divinitatispotenliam unique sit,
sic modo dum agimini Spiritu sanclo secundum sa- non tamen ubique est per inhahitalionis graliam, et in
nam doclrinam, ad Ecclesiam Dei accedite, el proe- quibus habitat per graliam, non oequaliterhabii al. Si-
ceplis salmiferis cum omni bumilitale obtemperare cut ergo mare immensum est, et advenientes secun-
conlendile. Et quod dicit, prout ducebamini, osten- dum capacilalemvasorunt suorum eidifl'erenliamhau-
dit eos tantam veneralionem exhibuisse simulacris, riunt, et non exinanitur mare, neque evacuatur ; et
ut eorum cultum nequaquam abhorrèrent a quibus- sicut etiam ex una lucerna plures accendunlur, ipsa
cunqu'c horlarenlur, vel monerentur, et ducerenlur tamen non decrescit : sic Spiritus sanctus, cum sit
perônis, ila et conversos Deum diligere admonet, immensus, distribuit ipse juslis gratiam suam se
577 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. 1 AD COR. 578
cundum quod ipsi videtur : ipse tamen omnipolens A sitiones leguntur et intelliguntur, et secundum eas
in imniensilate sua persévérât, et quantum vult, et Vêtus Teslamenlum aut Novum tradilur. Est eliam
cui vult, et quando vult, et quomodo vult: dat et ni- sapienlia, qua abslinet quis a pravo opère, scientia
hil minus babet, quia exlra se nulli erogat. Et divi- vero, quando a prava cogilatione. Itaque sive sapien-
siones ministrationum sunt. Verbi gratia : ut in epi- liam divinarum, sive scienliam humanarum rerum
scopis, preshyleris, diaconibus, coeterisque ordini- habeamus , non ex nobis ipsis, sed ex dantis sancti
bus, qui Spiritu sancto dislribuente Ecclesioemini- Spirilus gralia percipimus. Quod vero dicit, secundum
stri constiluunlur, non per propriam hominis deli- eumdem Spirilum, nihil est aliud nisi quasi diceret :
beralionem, sed per Spirilus sancti efiicientiara ; Alii dalur sermo scientia? secundum volunlatem
idem autem Dominus, subaudis nianct indivisus in ejusdem Spirilus sancli, vel per eumdem Spiritum.
omnibus. Alteri , subauditur datur, fides in eodem Spiritu,
El divisiones operalionum sunt, quia alius opera- id est per eumdem Spirilum. Dominus loquilur in
tur per Spiritum sanctum maxima, alius mediocria, Evangelio de persona Patris. Hoc esl opus Dei, ut
abus vero niinima. Idem vero Deus, qui operalur credatis In eum quem misit ille. Et Apostolus
omnia in omnibus. Quem superius appellavit Spiri- fidem dicil dari per Spiritum sanclum. Unde dalur
lum, modo vocal Dominum el Deum, et ter idem di- B intelligi, quia quod dat Pater per Spirilum sanctum,
cendo manifestât se loqui de Spiritu sanclo, sed dat el ipse Spiritus sanclus cum Pâtre et Filio, quia
non séparai inde Palrem et Filium, quia quorum unius est potestatis et operationis cum illis : fides
una esl virlus naluroe, et substantia una, horum una ergo qua credimus in Deum, el a Paire et a Filio et
esl operalio indivisa , qui videiicet Deus, operalur a Spiritu sancto datur, nec est in homine nalurali-
omnia bona in omnibus. Quibus verbis lollilur hu- ter, sed a Deo dalur : quoniam si esset, omnes
mana arroganlia, cum sine Spiritu sanclo nec ma- haberenl fidem. Alii gralia sanitatum in uno Spi-
gna, nec minima bona operari possit nosira fragi- ritu. De gralia sanilalum dicit,qua sanantur infirmi
lisas. Atiius monct Apostolus in Trinitale nullos fa- Tel oegri.
eiendos gradns , dum primum ponil Spirilum san- Alii operatio virtutum, in ejiciendis doemonihus et
etuni; secundo Dominum Christum, tertio Deum Pa- patrandis; alii miraculis : alii propltelia, qua Spiritu
trem, qui unus Deus dislribuil dona sua, manens in sancto repletus, fulura proedicit, vel propbela rum
se indivisus. libres exponil; alii discretio spiriluum, ul noverit
Unicuique autem , subaudis fidelium, datur mani- quis loqualur ex Spiritu sanclo , vel quis ex spirilu
feslatio Spiritus ad uiililatem, et illius videiicet, qui humano, sive maligno : sicut loquebaïur puella quoe
percipil donum Spiritus sancti, et aliornnt, qui aut C magnum qnoestum proestabat dominis suis, de qua
ab illo eriidiuntur, aut exemplo illius in melioren» Paulus spiritum pythonicum expulil : et sicut loque-
vitam insiruuniur, el in Dei laudem excilantur, sicut bantur ntagi el incanlatores. Alii gênera linguarum,
Dominusmonct : Luceat lux vestra coram hominibus id esl varietates sermonuni, ut aposlolis el creden-
(Matth. v), elc. Manifestalio vero Spiritus sancli tibus in exordio fidei. Alii inlerpretalio sermonum, ut
ipsum ejus donum intelligitur, quod ipsi bomini Hieronymo qui divinas Scripiuras ex Uebroeoin Lali-
manifestât daium esse ad utililatem suam, ut recte num transtubt.
crcdal, sancle vivat, et ut alii ex eo ulililalem per- Hoec autem omnia quoe enumeravimus el eliam
cipianl. Sive manifcslalio Spiritus idcirco dicilur, plura quant enumeravimus, operalur unus alque idem
in
quia ubicunque per dona sua fuerit, illico per opera- Spirilus, ad utililatem scilicet lotius Ecclesioe,
tionem justilioe mattifestatur. Hinc scriptum est : quo intelligitur Pater et Filius, quia inseparabilis
Ignem veni mitlere in terram, el quid volo nisi ut ar- est eorum operalio, dividens singulis clectorum dona
dent (Luc. XII)? sua, non tamen ipse divisus, prout vult, quia omni-
Alii quidem per Spirilum sanclum dalur sermo sa- polens esl.
pienlioe. Modo incipil exponere divisiones graliarum Sicut enim corpus unum esl,'et habet muta mem-
et ministrationum quoe per Spiritum sanctum dan- ^ bra, elc. Usque ita el Christus : subaudis, cum Ec-
tur. Intelligitur, sapientia in vitandis malis et appe- clesia unum corpus est. His verbis docet non deberi
tendis bonis, scientia vero in disponendis ordinan- inflari qiioelibetadversus alterum, quia etsi non ma-
disque humanis. Etenim fundos sive agros cxcolere, gnum , lamen parvum est Ecclesioe membrum. Et
domum prudenlcr oedificare, familiam compelenler sicut omnia membra, sive sint magna, sive parvar
ordinare, ad scienliam videlur perlinere. Aliter, sa- sive honesta, sive inhonesta, corpus huraanuin for-
pienlia pertinet ad cognitionent oelernam qua credi- mant , ila homines diversi meriti unam Ecclesiam
mus Deum trinitatem habere in personis, imitaient oedificant,et unum corpus'Christi faciunl. Cum Chri-
in substantia ; scientia vero humanarum rerum, si- sto enim qui est caput Ecclesioe,ipsa Ecclesia intelli-
cut -supra diximus. Sive sapienlia esl, secundum gitur, quoeest corpus ejus. Etenim in uno Spiritu,
Gregorium, quando quis Veteris Testamenli et Novi subaudis, sanclo, de quo scriptum est : Ipse vos ba-
legil volumina, et intelligil, et ad utililatem aliorum plizabit in Spiritu sanclo el igne (Malth. m); et :
exponit, sicut Hieronymus, Auguslinus, Hilarius et Nisi quis renalus fuerit ex aqua et Spiritu sanclo
ipso Gregorius; scientia vero quando illorum expo- (Joan. ni). Omnesnosin unum corpus baptizati sumus,
579 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP, PARS I. — COMMENT.BIBL. 580
id est, ad hoc baptizati sumus ut essemus unum cor- A . abundantiorem circumdamus. Ignobiliora membra
pus euro capite nostro Christo, et omnes in uno Spi- quibus abundantiorem honorem circumdamus, sunt
ritu poiati sumus. Quasi diceret : Potionali sumus, manus et pedes, quibus ornamenta calceamenlorum
vel unum Spirilum polavimus : quia tempore ba- armillarumque adhibemus ; et quoe inhonesla tunt
plismatis omnesunum Spirilum sanclum accepimus. nosira, abundantiorem honestatem habent. Inhonesla
Nam et corpus non unum est membrum, sed multa, nosira sunt verenda, quoe verecundamur videri nu-
quia unum membrum non facit corpus, sed multa da, quibus abundantiorem honestatem proebemus
simul nervis conglulinata : sic omnes credentes, diversorum colorum veslibus.
sive sint sublimes vita? merito, sive parvi, unum Honesta autem nostra, id est oculi, nares et coe-
corpus efficiunt, conglulinante eos virtule Spirilus tera talia, nullius egenl ornamenli : sed Deus lem-
sancli. peravit, id est fabricavil, corpus, tribuendo honorem
Si dixerit pes : Quoniam von sum manus,,non sum e» membro cui deerat, subaudis honor, abundantio-
de corpore, num ideo non esl de corpore?Interrogative rem tribuendo, id est exlrinsecus adbibuit membro
esl legendum, et subaudiendum ulique de corpore honorem, per additamenlum veslium et ornamenlo-
est. Caput corporis sui, id est Ecclesioe,Christus est. rum, quoniam non habel insitum per naturoe decus.
Oculi hujus corporis, apostoli sunl intelligendi, de a Ut non sit schisma, id est divisio, in corpore, qui-
quibus dicilur : Pulchriores sunt oculi ejus vino
busdam membris pulchris, quibusdam manentibus
(Gen. XLIX) , sed el proedicatores qui sibi aliisque
fidèles inhoneslis, sed sit corpus jam totum honestum, tara
spiritualia provident; aures sunt audilores;
habent inler odores vir- natura, quam ornamentorura gratia, sed in idipsum,
nares, qui vint discrelionis id est allerulrum, per invieem sollicita sint membra,
tutum feloresque viiiorum; os, qui divina eloquia sicut oculus loti corpori videt, et pes toli corpori
aliis éructant, id est doctores; manus, qui operanlur elc.
unde alii vivant; pedes, qui in negoliis soecularibus ambulat,
ad utililatem coelerorum discurrunt. Si dixerit lalis Vos autem estis corpus Christi, et membra de
membro. Sicut de humero procedit cubitus, manus
pes, non sum manus, quia non habeo quod Iribuam,
vel non possum operari unde aliis viclum iribuam, et digiti, et de coxa tibia?, pedes el articuli, sicut
sunt sumpia membra de membro, id est pendenles
proplerea non sum de corpore Chrisli, non ideo esl de
corpore? Subaudis ulique est de corpore Christi. Sic ex sibi proelatis.
intelligendum de aure el oculo, quoniam licet dicat Primum posuil Deus apostolos in Ecclesia, qui
bonus- auditor : Non sum oculus , id est proedicator, vice Chrisli positi sunt in Ecclesia, sicut ait Aposta-
et propterea non sumde corpore Christi, non ideo non te lus : Obsecramus per Christum, id est vice Chrisli
erit : sed erit de corpore Chrisli. Membrum erit reconciliamini Deo. Horum vice subrogati sunt epi-
Ecclesioe. scopi. Sed apostoli ex proeceptoDomini compelleban-
Nunc autem posuil Deus membra, unumquodque tur iransire de regno in regnum : episcopi vero suis
eorum in corpore sicut voluil, quibus verbis tollit in Ecclesiis auctoritale canonica residere jubenlur
proesumptionem, ne quis donum Dei putet suum ine- oh utililatem sibi commissorum ; propltetas vocal qui
ritum. Quisquis enim in Ecclesia est oculus, a Deo, fulura proedicunt, sicut Agabus et ipsi apostoli, sive
et non a se, faclus est oculus. Sic et de coeteris qui prpphelarum dicla edisserunt ; doctores, qui par-
intelligendum membris. Hinc enim ait : Quid enim vulos erudiunt; virtuies, qui doemonesejiciunt, alia-r
habes quod non accepisli (I Cor. iv)? que miracula faeiunl; gralias curationum, qui infir-
Quod si essent omnia, subaudis membra, unum mos sanilali reslituunt; opilulationes, qui verbis aut
membrum, ubi corpus, subaudis esset, quod non uno faclis auxilianlur aliis ; gubernaliones, sicul in proe-
membro , sed varietate membrorum constat. Et si latis et regibus, episcopis aut ducibus; gênera lin-
omnes essent auris aui oculus, id est audilores lan- guarum, sicut in exordio fidei.
tum aut proedicatores, quomodo esset Ecclesioep. Nunquid omnesinterpretaniur? Scripturas, ut Hie-
corpus, cum non conslaret membrorum variela- ronyraus.
libus? Mmulamini autem charismata meliora, quibus
Non potest autem dicere oculus mnnui : Opéra tua verbis ostendil Aposlolus bona esse supradicla, id
non indigeo, quoniam proedicator quilibet viclu eget est propheliam, doclrinam , ejectionem doemonum,
ex labore illorum qui designanlur per manus, aut elc. Sed ista quoe subsequuntur, meliora sunt,
iterum caput pedibus: Non eslis mihi necessarii, el ille quantum ad utililatem eleelorum allinet : quia per
qui proeesl subdilis, non poiest dicere in tcmporali illa superius posila lantum Dei demonstratur polen-
discursu suis subdilis, cum eorum opéra indigeat : lia, per cujus nominis viriulem el invocationem
Non estis mihi necessarii. fiunt. Per hoecaulem, id est charilalem, fidem, et
Sed mutto magis quoe videnlur membra corporis spem hominis juslitia constat. Gloriabantur Corin-
infirmiora esse, sicul pedes sunt el manus, quoe vili- lhii quasi summara juslitia? haberent, eo quod qui-
fcus quibusque ministeriis deserviunt, necessaria dam illorum doemoniaejicerent, gratiam curationum
sunt : quia pro loto corpore operantur; et quoeputa- infirmis impartirent; sed ostendit Aposlolus meliora
tnus ignobiliora esse membra corporis. his honorem déesse, et idcirco perfectos nondum esse, atque ideo
581 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD COR. 582
horialur eos, dicens : jEmulamini eharismata me- A , tur. Qui vero charilatis proeceptum exercet, juvanle
Hora, id est dona graliarum meliora : nam superius se Deo operatur.
proemissa possunl habere mali cum bonis, sicut Ju- Et si habuero prophetiam, videiicet ut futura proe-
das apostolus fuit : Caiphas, sicut el Balaam, cum dicant, sicut Balaam qui prophelavit de Chrislo :
esset malus, prophelavit. Multi in die judicii dicturi Oiietur Stella ex Jacob, cl exsurget hoc de Israël
sunt : Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, (iVum.xxiv); et noverim mysleria omnia, id est, sé-
el in nomine tuo mullas virlules fecimus, et doemo- créta Veteris et Novi Teslamenli, et omnem scien-
nia ejecimus (Mallh. vu)? sed audituri sunt : Amen liam, ideslnotitiam tam divinarum quam humanarum
dico vobis, nesciovos (Mallh. xxv). Et adhuc excellen- rerum, et si habuero omnem fidem, id esl, perfeclam
tiorem viam vobis demonstro. Per quam intelligitur et integram, quoe a Domino grano sinapis compa-
charitas, in quo proecepto universa lex pendel et pro- ratur, non propler modicilalem, sed propter fervo-
phetoe(Matth. XXII).Quoenobis via efficitur, quia per rem : quia trilum manifestât cujus sit vigoris. Sic
eam ad patriam coelestem pervenitur. Cujus magni- el fides trila adversitalibus oslendit cujus sit forli-
ludinem amodo incipit exponere, inquiens :, ludinis. lia ut montes transférant, de loco ad locum,
vel doemones a patienlibus ejiciam; si cbarilalem,\A
CAPUT xm.
B est, si-dilectionem Dei et proxirai non habuero, nihil
Si linguis hominum loqnar et angelorum, charita- sum, id est, nihil ulililalis mihi proestabit. Intelligi-
tem autem non habenm : inulilis sum. Hoecverba ex tur quod quidam Corinthiorum per invocationem Dei
superioribus apostoli verbis pendent, ubi dicit : JEmu- hoc agebant, et propterea quasi perfeclos se pulabant.
lamini charismala meliora (I Cor. xn), etc. Si linguis Sed exhortatur ad id quod est proecipuunt, id esl, ad
omnium hominum loquar, sepluaginla scilicet dua- Cbarilalem.
bus, quoe divisoesunt in oedificalione turris, el si Elsi distribuera in cibospauperum omnes facultales
linguis etiam angelorum loquar et cbarilalem non meas, juxta proeceptum Domini, dicenlis : Si vis per-
habeam, dilectionem videiicet Dei et proxirai, nihil feclus esse, vade et vende omnia quoe habes, et da
sum. Quoi dicit loqui angelorum linguis, inlelli- pauperibus (Mallh. xix) ; et si iradidero corpus meum
gitur ad exaggerandum hoc quod volebat oslendere, ita ul ardenm, sicut Laurenlius est uslulalus, et
posuisse charilatis scilicet vim : siquidem angeli nec hoc non fecero causa dilectioitis, Dei videiicet et
linguatn nec palatum vel dentés habent, ulpote proxirai, nihilmihi prodest. Se ponit Aposlolus pro
Spirilus, quibus verba forment. Quando vero appa- omnibus.
rent hominibus, sumptis corporibus aeriis, secun- Charitas paliens est. Quomodo poiest charitas pa-
dum eorum linguam loquunlur quibus apparent: nam < C tiens esse quoe virlus esl ? Sic videtur loqui, quasi
loqui illorum ad Deum nihil est aliud quant in proesén- de re animant habenii. Nam charitas virlus est qua?
tia ejus esse; et Deum loqui ad illos nihil aliud est per se non patitur, ideoque paliens per se non est.
quam proesenlia vultus sui qua fruuntur, altendentes Quapropter per charilatem debemus intelligere ho-
quid velit illis manifeslare ; ipsorum vox in laude con- minem charilatem habentem. Ilaque qui habet eha-
diloris, ipsa est admiratïo inlimoe contemplalionis. rilatcm paliens est, tolerando adversa, quia per
Inter se quoque angeli loquunlur ineffabililer, sed tribulationes novit pervenire ad gaudia regni. Beni-
eorum ad invieem colloculio, bona? voluntalis est gna est, id est valde bona, quia non solum non red-
concordalio, nec esl necesse ut ibi sonent verba, dit malum pro bono, sed insuper bonum pro malo,
ubi in Dei conlemplatione omnium angelorum con- eibando inimicum et potando. Charitas non oemnla-
cors est volunias bona. Inde ergo Aposlolus dicit : tur. Superius ait : JEmulamini charismala meliora,
Si linguis eliam angelorum loqui possem, nihil mihi id est, oemulari studete : hic aulem dicit, JEmula-
prodesset sine charitate. Possunt intelligi et per mini, id est persequimini ; ibi accipitur in bono, hic
angelos, scholaslissime loquentes, qui liberalibus aulem in malo. Non oemulalur dicit, id est, nulli
arlibus inslrucli, polilis disserunt verbis qua? no- invidet, aliéna felicitate non torquetur. Non agit
runt : per homines vero, simpliciter loquentes. Sive " perperam, id esl, non agit aliquid perverse. Quidquid
ergo simpliciter quis disputet, quod multi quoerunt, exlra rectiludinem fit, quia pravum est, perperam
quia ibi omnium oedilicalioesse potest, sive libera- dici poiest adverbialiler. Non inflatur, id est non
liter, quod multi ambiuttt, charilatem aulem non exlollilur, el in superbiam non erigitur.
habeat, fit velut oes sonans aut cymbalum tinniens, Non esl ambitiosa. Ambireesldesiderare, el omnis
quoniam sicut oes sonat aut cymbalum, nihil eis qui charitate est plenus non desiderat neque cupil
prodest, quia nullam utililatem sibi proestant, sic est polestatem super alios exercere, quia major coeteris
homo qui loquilur linguis absque charitate. Bevera non vult apparere. Non quoerilquoe sua sunt, id est,
sicut oessonat, et sibi nihil confert, juvat aulem, id quod sibi solummodo utile est, sed aliis. Vel certes
esl deleclat audientes, ita iingua charitate privata. paliens est, non quoerit quoe sua sunt, ideslvin-
JES quoque et cymbalum non a se sonant, nisi ab diclam, quia inimicis lalionem non reddit. Quoestio
aliquo tanganlur, aut alicujus rei impulsione com- in hoc loco orimr : Cum Joannes dicat : Deus cha-
moveanlur. Sic el qui linguis loquilur non a se lo- ritas est (I Joan. iv), quare Apostolus dicit : Charitas
rjuitnr, sed potenlia Spiritus sancli per eum loqui- non quoeril qua' sua sunl ? quoe Iripliciter intelligi
583 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. 584
potesi. Aliter enim Intelligenda est charitas sccun- A , Ex parte enim cognoscimus, non ex tolo, de Deo
dum Joannis verba, aliter secundum Pauli. Charitas et de bealiludine sanctorum, et ex parle propheta-
secundam Joannem, ipse Deus intelligitur, qui cba- mus. Quia quod ex parte scimus, etiam ex parte
rilalem infundit in cordibus fidelium , juxta quod prophetamus.
Apostolus ait : Charitas Dei diffusa est in cordibus Cum autem venerit quod perfeclum est, id est quod
noslris per Spirilum sanctum qui datus est nobis lolum est et integrum, quando revelata facie, ipsum
(Rom. y). Secundum Paulum vero, per "charilatem Deum contemplabuntur elecli sicuti est, quasi exi-
intelligitur homo charilatem habens, qui non quoerit nanielur et. annihilabitur, quod ex parle esl, sicut ait
solummodo quoe sua sunt, et quod sibi utile est, sed Joannes : Charissimi, filii Dei sumus, el nondum
quod aliis. Unde etiam ipse Deus, qui charitas est, apparuit quod erimus. Scimus aulem quia cum appa-
non quoerit quoe sua sunt, quia veniens in mundum rueril, similes ei erimus ; quoniam videbimus eum
per incarnalionis mysterium non quoesivit quoe sua sicuti est (I Joan. m).
erant, id est non quoesivitjustos, sed peccatores, qui Cum essem parvulus, loquebar ut parvulus. Com-
su*b diaboli imperio tenebantur, unde ipse dicit : paralioncm dal naturalis incremenli, et adhibetur
Non veni vocare justos, sed peccatores (Luc. v). Di- exemplum humanum, quo ostendil scienliam quam
camus et tertio modo : Charitas, id est, ipse Deus B 1 habemus in proesenti, esse quasi infantiam et fu-
veniens in mundum, non quoesivit quoe sua erant. ,luram, esse quasi virile robur quod habiturum sit
Quid erat suum ? Ut ab omni creatura adoraretur, perfectam abundanliam. Cum essem, inquit, parvu-
glorificaretur, venerarelur, sicut Deus Creator om- lus, loquebar ut parvulus, balhulicndo et imperfecta
nium. Sed ipse non quoesivit ista quoe sua erant et verba promendo ; sapiebam ut parvulus, levia scilicet
sibi compelebant, quia non quoesivit honorem , non et inconvenienlia ; cogitabam ut parvulus, de locis
regnum, non timorem ab hominibus, sed quoeerant scilicel et risui habilibus. Quando autem factus sum
lalronum, homicidarum, atque maleficorum homi- vir, et coepi sapere perfeclius, evacuavi, id est con-
num, spula videiicet, eolaphos, alapas, irrisiones, tempsi quoeerant parvuli, quia quoeantea expelebam,
verbera, crucem et mortem. Et sicut ipse non quoe- abhorrere coepi. In hac ergo vita parvuli sumus ad
sivit quoesua erant, ita et nos non debemus quoererc comparalionem futuroevitoe: quia sicut vila hoecim-
nostra, sed quoesunt aliorum. iVon irrilalur, id est, perfecta est, ita et scientia.
cliamsi loesa fuerit, Ron provocatur ad iracundiaiu Videmus nunc per spéculum in oenigmale,lune au-
sive furorem; non cogilur ad vindictam, ul malum tem facie ad faciem. Ad hoc tendit proemissa compa-
pro malo reddat. Non cogitai malum, id est non solum ralio, sicuti quis videt per spéculum vuJtum suum,
r on facit, sed nec cogitai ut alii noceatur. (C et inde discedens obliviscitur qualis fuerit, sic et
Non gaudet super iniquilate, sed polius tristalur, nos de Deo et vita futura parum quid perspicimus.
ea.» viderit quemlibet per aliquod scelus ruere ; Et hoc in oenigmale, id est in obscurilale, quia cum
conjaudet aulem veritati, id est operibus justilioe, vel simus carnei, ea quoe sola spirilalia sunt, ad liqui-
eliam illi qui in veritale et non fiete fidelis est. dum capere nequimus. Tune aulem, id est in fuluro,
Omnia suffert, subaudis adversa patienter, omnia facie ad faciem, id est proesentes proesenlem Deum
crédit <t"uoeconlinentur in Veleri Testamenlo et Novo, videbimus. Nunc cognosco ex parte Deum : tune
vel qua?promittuntur electis in fuluro regno a Deo, autem cognoscam ex loto, sicut et cognitus sum,
vera crédit esse. Idcirco omnia sperat quia nisi cre- modo a Deo qui interius exteriusque lolum me novit.
deret, non speraret. Siquidem spes est futurorum Et sciendum quia sicut non semper pro oequalilale
bonorum exspectatio, quorum consideratione omnia ponilur. Aliter enim cognoscimur a Deo, et aliter
adversa sustinet. cognoscimus eum : quia ille cognoscit cuncta ut
Charitas nunquam excidil, id est ab homine se Deus, nos cognoscimus illum ut creatura per ejus
habenli nunquam labitur, nunquam cadil ; sive pro- donum ; verumtamen sicut ille novit nos ex toto, sic
phetioeevacuabuntur : prophelia est quoe de fuluro et nos ex tolo cognoscemus illum. Ille cognovit nos
loquilur. Quod cum venerit, non erit jam necesse ut " ut Deum decet, nos cognoscemus illum ut gloriûcata?
prophetelur. Ponatur unum exemplum pro omnibus. creatura? conveniet. Nunc aulem manent fides, spes,
Prophetatur Christus ad judicium venlurus : eo vc- charitas : tria hoec. Hoe 1res virlules modo juncta?
nienle non erit necesse ut hoecprophetia recitelur sunt adinvicem, et ita in hujus vitoe tempore copu-
amplius : sic de coeteris intelligendum. Sive linguoe lanlur, ut una sine altéra slare non possit. Qui enim
cessabunt, quoniam sicut anle lurrim Babel una erat crédit in Deum, sperat quoe ab ipso promittuntur se
lingua Hebroea, sicut quidam pulant doclores, ex- perceplurunt, et quo magis sperat, eo magis crédit
plelo judicio, ipsa remanebit una. Rêvera in multis- in illum et ideo habet charilatem ; quia diligil eum
linguis varie tas est, et ubi est varielas, ibi dissensio. et proximum. Ea enim quoe credimus esse nobis
In sanctorum regno non erit dissensio, ergo nec promissa, eliam nos accepluros speramus. His vero
Jinguarum varielas. Sive scientia destruelur; proesens deleclali, amplius in charilale fervemus. Veraciter
scientia quoe ex parle nunc habelur, cum pleniluJo enim credere non possumus, nisi ea quoepromissa
scienlioevenerit, eo quod sit imperfecla, destruelur sunt spereinus, nec poterimus sustinere promissa,
id esl in melius commulahilur. si desil fidei fidelitas Arma. Nec aderit fruclus spei,
585 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 586
vel stabilitas fidei, nisi fuerit perfecta charitas Chri- A defecerint. Ipsa autem et hinc necessaria est, ut
sli in nobis, quoe et fidem ut proecedat adjuvet, et omnia bona, summum bonum, id est charilatem ,
spera exspeclatione corroboret. Major autem his, habenlibus prosint. Ipsa etiam perfecta permanebit,
subaudis virtutibus, fide videiicet ac spe, charitas cum omnes persévérantes in se, ad visiooem Dei
est. Nimirum Filius Dei charitate, id est dilectione, perduxerit. Coeterumprophetia et mysterium om-
et non nostris meritis, homo factus est et Redemptor nium notitia vel scientia, nec non et ipsa fides, et
mundi : qui dilexit nos, et tradidit semetipsum pro coetera talia, qua? non solum perfectioni fidelium,
nobis oblalionem et hostiam Deo in odorem suavi- sed etiam fragilitati necessaria judicantur, in illa
talis. Per hanc Deus Pater inisit eumdem Filium perfectione sanctorum quo in charitate radicati ten-
suum in mundum, hanc Spiritus sanctus infundit dunt, proevenientibus necessaria esse non poterunt,
cordibus electorum. Fides namque est, qua Deum cum illis incomparabiliter meliora ac perfectiora
trinitalem habere in personis, et unitatem in sub- successerint, quia nec prophetia ibi opus erit, cum
stantia credimus, mysleria quoque incarnationis et ad illud quod futurum promittebat impleta perduxe-
passionis Filii Dei. Spes vero est exspectatio futu- rit; nec scientia, quoevelut lucerna quoedamin hujus
rorum bonorum, quoenec dum aspeximus, nec con- soeculinocte fidèles illuminât, cum in illius vita? die
secuti in re sumus. Charitas, qua Deum proximum- B perpetuo sol vivus effulserit. Nec mysteriorum no-
que diligimus. Cum Deum, in quo sunt proemiaquoe titia, aul ipsa fides necessaria erit, quando ad ea
proestolantur elecli, facie ad faciem viderint, nihil quoe per mysterium signiûcabantur et credebantur
remanebit quod de futuris credant, aut ultra sperent. ex fide perfectio Christiana pervenerit. Charitas vero
Diligent vero per charitatem datorem omnium bo- hic quidem necessaria est, quoe nos séparât a dia-
norum operum : diligent et proximum gaudentes de bolo, purificat a peccato, réconciliât Deo ; sed ibi
illis, sicut et de seipsis. Ideo ergo charitas major perfecta erit, cum perfectos Deo, a quo est eis donata,
est fide ac spe, quia, illis cessantibus ac deficientibus, conjunxerit. Adhuc Apostolus, laudem divina?chari-
ipsa remanebit. In proesenti soeculocum ipsis est, et tatis amplificans, adjungit, inquiens : Si distribuero in
ipsa sola in oeternumperseverabit. Ipsa sola perducet cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero
nos ad Christum, ipsa sola fruetur gaudio sempiterno. corpus meum, ita ut ardeam, charitatem aulem non
et proeseniissimovullu omnipolentis Dei, etc habuero, nihil mihi prodest (Ibid). Nec quidem im-
merito. Si enim non quid, sed propter quid faciamus,
SERMO ET TRACTATIO SUPERIORUM.
in illa ultima cxaminatione quoerendum est, eleemo-
Jam qualis et quanta sit charitas, non pedum via, synoe, vel tradilio corporis proprii in mortem, quid
sed morum, Apostolo docente, discamus. Si linguis, proderunt non habenlibus charitatem? Ipsa ergo ha-
inquit, hominumloquar et angelorum(I Cor.xm), etc. benda est, ipsa est sectanda, sine qua nec eleemosyna?
Hominum et angelorum linguis, inanem facundiam nec mortificatio sive occisio corporis, nec illa omnia
quorumdam hominum significatam debemus acci- superius dicta, vel alia quamvis bona perducunt ali-
pere, quoe omnia quoecunque voluerint, accurate quos ad salutem, quia quoelibetactio bona vel passio, si
quidem atque eloquenter enuntiant. Sed quamvis ex fide, qua?per dilectionem operatur, non exsliterint,
ornate copioseque disserant, tamen docendi officium nobis prodesse non potuerant. Quapropter nil eis pec-
vanitate placendi magis quam cousulendi charitate cati damnabilis remanere poterit, nec deerit aliquid
suscipiunt, non ul alios doceant, sed ut se doclos boni, quibus charitas omnis inquinamenti mundatio,
ostendant : nec ut profectum, sed ut plausum a suis et bonorum omnium mater adfuerit. Quoniam qui-
auditoribus quoerant : si totam scientia; diligentiam dem Charitas paliens est, benigna est, non oemulalur,
transférant mendaces ad linguam, et studiosius ve- non agit perperam, non inflatur, non est ambitiosa,
lint eloquentiam curare quam vitam, supercilio vana? non quoeritquoesua sunt, omnia suffert, omnia cré-
loquacitalis elaii, dicta sua magis cupiant laudari dit, omnia sperat, omnia suslinet (Ibid), eis in qui-
quam fieri : nec sint de sanclitate operis, sed de ser- TVbus fuerit, omnia ista quoebabel impartit. Et quid
monis elucubrali venustale solliciti. Nunquid merito illis esse potest in hac vita perfeclius, qui tantis
taies oeramentosonanti aut linnienli cymbalo com- abundant, charitate in se régnante, virtutibus? Me-
parantur qui in modum tinnientis oeramcnli vel cym- rito proinde quando videmus aliquos patientioe mole
baii proeclara quoequemagis appetunt sonare quam fundatos, inconcussum peclus soevientibusmalis oppo-
facere: vel erubescunt a seipsis, aliter vivendo nere, abundanlia sanctoe benignitatis locupletatos,
quam proedicant discrepare ? Qui ut quoquo modo bonum suum velle cum omnibus habere commune,
turpitudinem sua?conversatiouis obnubilent, honesta non aliquibus ardentis invidia? facibus coqui, non
proedicare non cessant : non ut audilores sui eorum agere perperam, sed simpliciter cum omnibus quibus
proedicalione proficiant, sed ut et ipsi videantur cu- débet unitas charilatis exhiberi ; nullo faslu perni-
rare qua?proedicant. Sed videamus quoehis anneclat ciosa? vanitatis inflari ; nihil eorum qua? sunt aliéna
Apostolus : Si habuero, inquit, prophetiam, et noverim crimine cupidilatis ambire : quoesunt sua, pioe com-
mysteria omnia (Ibid), etc. Non hoc ita dicitur quasi munionisbono non quoerere; nulli malum, quibuslibet
aliqua bona sine charitate aliqui habere non possint, irritatus injuriis, cogitare ; non super alicujus ini-
sed quia nihil prosint habenlibus ea, si a charitate quitate, sed de veritate \Al. virlule| gaudere : om-
PATKOL. GXVII. 19
587 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.B1BL. 588
nés inquletos vel inquietudines fundala ahimi tran- A lionem accipiat ex ejus interpretalione. Si inlerpre-
quillitate sufferre : post banc vitam divinitus poenas tari potest ille qui loquitur linguis , non erit minor
comminalas credere non metuendo, promissa pra?- illo qui explanat prophelas , quia et ipse similiter
mia sperare gaudendo, revelationem filiorum Dei Ecclesiam oedificat. Hoc enim majus est quod om-
desiderare, fortiter sustinendo : quando ergo vide- nibus prodest.
ntus ista et his similia bona aliquos posse, noveri- Nunc aulem, fratres , si veneroad vos linguis lo-
mus non Ors maguiludine Virtulis sua? posse quod quens, quid prodero vobis? subaudis si locutus fucro
volunt ârde#.ter el faciunt, sed beneficioillius chari- lingua incognila, nisi vobis loquar aut in revelatione,
talis, quoe non est ex nobis, sed diffusa est in cordi- id est interpretatione manifesloque sermone, aut in
bus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis scientia, aut in prophetia,aut in doctrina. Hoec qua
(Rom. v). tuor unum significant.
Tamen quoe sine anima sunt vocemdantia, tivt ti-
CAPUT XIV.
bia, sive cithara, id est rota, nisi dislinctionemsoni-
Sectaminiautem charitatem, id esl persequimini. luum dederint, ut secundum aCumenaut gravitaient
Hoc verbum continuationem rei significat, sicut et vocis sonilus dislribuatur, quomodo scietur id quod
ibi : Hospitalitatemseclanles (Rom. xn). JEmulamini B canilur, aut quod cilharizatur ? De instruments mti-
spiritulia, subaudis dona, id est imilamini, studetole sicis hoc dicit, quia sicut sonilus cithara? et tibia?in-
inquirere dona spirilalia, quoeper Spiritum sanctum suavis est, nisi distincte personaverit, ita vox proe-
danlur, ut virtuies operemini linguis loquendo, doe- dicaloris sive doctoris nullam utililatem proestat, ne-
mones ejiciendo, sed magis oemulaminiel diligiie ut que délectai audientes, si non intellexerint quoelo-
prophetelis, kl est, ut aperte prophelas coeterosque quilur.
libros Veteris et Novi Testamenli exponatis. Hoc Etenim si incertam vocemdei tuba, quis parabit te
quisquis agit propheta est, quoniam per cbarilalem ad bellum? Fuit mos apud Judoeos,ut in iniliis men-
qua consulil coeteris, liabeljSpirilum sanclum, qui sium clangerenl lubis, et in soleuinilale labernacu-
locutus est in prophetis. lorum. Unde etfeslivitaslubarum appellatur, sicut ail
Qui enim loquilur lingua, subaudis incognila et Psalmista : Buccinate in neomeniatuba in insigni die
peregrina, vel in obscuritate sermonis, non homini- solemnilalisvestra (Psal. LXXX). Erai etiam mos ut
bus loquilur, quia non intelligitur quod ab eo dici- imminente hello lubis buccinarent, et erat in sonilu
tur, sed Deo, qui novit omnes liitguas, et super no- differenlia, quando ad bellum, el quando invitabant
vit non prolatas. Nemo enim audit, id esl, nemo ad diem festum. Si ergo confuse quis tubas audisset
astantium intelligit quoe ille loquilur. Spiritus enim, 'C insonare, ad quid debuisset se prxparare quomodo
sanctus subaudis, loquilur mysleria, id est occulta, poterat scire? sic doclore lingua incognila loquente,
per illum hominem in quo babilat, cui periliam et aut in obscuritate, quomodo audilor poleril inlelli-
notitiam illius lingua; contulit : audienles autem gere ? ac si diceret : Sicut cum vox tuba?incerla
quod non norunt illam linguam latent eadem my- fuerit, utrum solemnilatisvox sit an belli nemo dis-
steria. cernit , ila et vos', si coeperilis loqui variis linguis,
Nam qui prophetat, id est qui prophelas aliasque ignorabunt audilores vestram proedicationein.Vester
scripturas aperlo sermone docet, hominibusloquitur autem sermo intelligi débet, ut possit ad spiritale
ad oedificationeminlellectus, quia inlelligunt qua? bellum Chrisli milites proeparare.
proferuntur a doclore, et solutionem quoeslionum Erilis enim in aéra, id est inaniter, loquentes.
addiscunt, et exhorlalionem, quia exhoriatur alios Tarn multa, utpuia gênera linguarum sunl, id est,
utdesiderium habeantexplanandi, el possint aliis ex- quot gênera sunt linguarum, in hoc mundo ; el nihil
ponere, et consolationem, quam accipiunl in lingua sine voceesl, id est, sic erit audilori, si lingua ei in-
sibi cognita, unde alii exlolluntur in ignota. cognila loculi fueritis, qua.-i omnes linguas pro eia-
Qui loquitur lingua, subaudis incognila aliis, aut tis, quia sicut quod omnibus ei loquerelur, non pro-
in obscuritate sermonis, semetipsumoeâificat, et non desset, sic el vos nihil prodeslis una aut duahus lin-
alios, quia ipse tanlummodo intelligit quid loaualur: guis incognilis loquentes. In quibus linguis nihil sine
qui autem prophelat, manifeste loquens prophelas voce est, et tamen illarum vox non capiiur ab illù
explanando, Ecclesiam Dei oedi/ical, id est conveu • qui notitiam linguoe non habent. Ideoque inaniter
tum fidelium. Ne dicerent Corinlhii : Invides nobis, profertur sermo qui non intelligilur.
apostole Paule, loqui linguis; subdit idem Apo- Si ergo nesciero viriulem, sive intelleclum, vocis,
stolus : auditoe, ero ei, cui loquar, barbants, et qui loquilur
Volo autem vos omnes loquilinguis, subaudis va- mihi, barbarus. Verbi gralia : Ego sum Groecus,lu He-
riis, magis autem volo ul prophetelis, id est ut dicta broeus, si libi loqui eoepero Groece, videbor barba-
sacrarum Scripturaruin obscura in lucem producalis rus : similiter et te loquente mihi Hebraice, videbe-
aperte explanando. Nam major est qui prophelat, id ris barbarus. Aliter : Profero symbolura Groece,
est qui aperle docet exponendo prophelas, quamqui quia sic reperi illud scriptum, et sum Lalinus, non
loquitur linguis, nisi forte interpretctur piano sermone Groecus, barbarus tibi sum. Itérant si lu Groeciser-
hoc quod loquitur in alia lingua, ut Ecclesia oedifica- monis aliquid didicisti, el coeperis similiier loqui,
889 EXPOSITIO EN EPP. S. PAULI. - IN EPiST. I AD COR. 590
qui primum videbar libi barbarus, cerno te quasi Jk audis incognila aliis, velin obscuritate sermonis. Sim-
barbarum mihi. pliciter accipe : Malo, inquit, sic quinque verba pro-
Sic et vos, quoniam oemutatoresestis spiriluum, id ferre in conventu fidelium, ut intelligatur ab aliis,
est, quia studium habetis spiritualium donorum ad quam decem millia sine profectu aliorum. Ulilius di-
oedificalionemEcclesioe,qumrile, ipsa dona Spiritus cit paucis verbis in apertione sermonis ktqui, quod
sancti babere, ut abunéetis, fructificantes aliis, quo- omnes inlelligunt, quam prolixam oralionem habere
niam qui loquitur lingua, subaudis obscura et iuco- in obscuro.
gnita, oret ut interpreietur, id est, oret Deum, ut det Nolite pueri effici sensibus. Puerilis est sensu, id
illi viriulem interpretandi, ut quod loquitur in una est puerililer agit, qui obscuro et polilo sermone
lingua, possit exponere aliis in alia. propter jactantiam loqui quoerit : sed malitia par-
Nam si orem lingua, subaudis incognita, et in vuli estote, id est, alieni sitis a malitia, sicuti sunt
obscuritate sermonis, spiritus meus orat, mens autem parvuli. Sensibus aulem perfecli estote. Sensu perfe-
mea sine fructu est, id est vis anima? meoe, id est, ctus est, qui sic alterius utilitalent, sicut suam,
ipsa anima quoe viviftcat corpus profert verbum. quoerit.
Intellectus aulem animoe meoe sine aliqua ntililate In aliis linguis et labiis aliis loquar populo huit :
est, quoniam non intelligo qua? dico. QuOd per spi- B unum significat quod dicit linguis et labiis. Hoc in
rilum intelligatur anima, ostendit evangelista in- Isaia? libro (Isa. xxvm), qui nunc lex appellatur,
quiens de Domine : Inclinato capite, emisit spiritum scriptum esl, et hoec prophetia super Novo Tesia-
(Jean, xix), id est animant. Manifeslum est, igno- mento proedicta est. In lege Moysi peccantes variis
rare animum nostram sive intellectum, si lingua Io- modis puniebanlur ex proeceptoDomini, Atia lingua
quatur quod nescit, sicut assolent Lalini homines loquitur Deus in Evangelio, quia peecatores non
Groececantare, oblectâti sono verborum, nescientes proecipit occidi, sed ad poeniienliam boita tur, di-
lamen quid dicant. Quoecantilena sine fructu intel- cens : Poenitenliam agite (Matth. m), et reliqua. Ibi
ligentia? est, quem non habere potest qui ignorât commendabat circumciskmem, in Evangelio bapii-
qua? loquatur. smunt, dicens (Mallh. xxvm) : Ite, baplizale omnes
Quid ergo mihi esl ? subaudis faciendum, vel quid gente ; ibi Sabbatum, his diem Dominicum, et otium
est utile et necessarium. Orabo spiritu, id est, lo- a peccalis : ibi sacrificia pecorum, hic corporis et
quar anima, orabo et mente, id est loquar intelfe- sanguinis sui mysterium. Et née sic exaudient, in-
ctu : quia illa sunt dieenda, qua? et proferantur uti- creduli Judoei Dominum, id esl, non obedierunt illi.
liter et intelliganlur manifeste. Vel aliter, secundum proecedentem disputationôm
C&terumsi benedixeris spiritu, quis supplet locum 'C Apostoli : Die pentecostes venit Spiritus sanctus su-
idioloe,id est, si Spiritu sancto illuminatus bene do- per credentes in Hierusalem, et coeperuntloqui variit
cueris, et bene locutus fueris audientibus in lingua linguis, prout Spiritus sanctus datai eloquiiUis. Ad-
incognila, quis supplebit : vel quis adimplebit locum erant Judoei ex omni nalione quoe sub coelo est, et
illius qui le audit et nou intelligit verba tua ? Idios qui proedeslinati erant, versi in admirationeoi, ere-
dicilur proprias : unde dicitur idiota, propriam lin" diderunl in Christum et salvi facii sunt. Coeteri vero,
guam tantummodo sciées, in qua natus et nutritus licet tam mira audirent, noluerunt Christo credere
est. Si igitur talis astiterit tibi, dum aut mysterium per apostolos ejus linguis loquentes.
missoesolemniler célébras, aut sermonem facis, aut Linguoein signum sunl, id est, in miraculum mut,
eliam benedictionem tribuis : quomododicet : Amen, non fidelibus qui sciunt nihil Deo impossibile esse,
super tuam benedictionem? cum nescit quid dicas ; id sed infidelibus, qui de Dei polenlia dubitant- Verbi
esl, quomodo respondebit verbum conlirmatorium gratia : Paulus loquebalur omnibus linguis, non pro-
quod dicitur Amen, cum ille tantum lingua?propria? pter se, sed propter incredulos divcrsarum gentium,
peritus, ignoret quod lu barbara illa loquaris ? Non quos Christo Uicrari volebat. Prophotioe autem, id
aderit alius pro illo, sciens quid lu dicas, respon- est Scripiurarum exposiliones, non infidelibus sunt,
deat : Amen, id esl, verum esl quod tu dixisli, vel qui non audiunt Scripturas, sed fidelibus, qui diii-
fiai ila. Nescit quippe ubi sermonis clausula hnialur, gunt eas,
quoniam quid dicas nescit. Si ergo conveniat universa Ecclesia in liaient, et
Tu quidem bene gratias agis, subaudis Deo, in omnes linguis toquantur, et singuli sua lingua, inlrent
lingua tibi nota, sed aller non oedificatur , qui ne- aulem idioloe, id esl propria lingua contenti, et in-
scit quid dicas. Et ne dicerent Corinlhii de Apostolo, trent infidèles, sive pagani, nonne dicent : Quid insa-
quod ipse non habet varietatem linguarum, non vult nitis ? id esl, quid in amenliani vel in phrenesira
ut nos habearaus, subjunxit : versi estis? Et hoc ideo, quia omnes loquimini
Gratias ago Deo quod ommum-xestrum lingua lo- confuse, et quod dicilis non inlelligunt.
quar. Quinque sunt diûemilia? Groeca?linguoe, sicut Si aulem omnes prophetent, id est Scripiuras pro-
in Prisciani dictis prudeiis lector invenire potest. phelarum explanant, inlret aulem quis infidelis vel
Omnes bas noverat Apostolus et pluies alias. In idiota, ruslica tantum lingua conientus, eonvincitnr
ecclesia volo quinque verba meo sensu loaui, ul et alio* ab omnibus, subaudis infidelis esse aut idiota, dijudi-
instruam, quam deum millia verborumin lingua, sub- catur ab omnibus, *et quod nisi poeniientiam agat,
591 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. S9S
domnanaus sit ; occulta cordis ejus manifesta fiant, A illi fuerit revelalum qui sedet in cathedra, aliter
id est cogitationes pravoe et vilia, qua? illos proedi- quam expositor loquatur, aut alicui horum qui se-
catores putat latere : quia dum ipsi disputant con- deitt in subselliis vel in pavimento, taceat qui antea
tra vitia, manifesta sunt ab ipso, quia dicit: In ve- Ioquebatur.
ritate ista omnia cognosco in me esse. Sic refert Potestis enim omnes per singulos prophelare, ul
beatus Augustinus quodam loco, quod aliquando omnesdiscant, et omnes exhortenlur. Sicut doctores
dum faceret sermonem ad populum, inlroivit quidam non oequali perilia imbuti sunt, ita et audilores
scelestus homo, stalimque se non altendente, sermo quadam inoequalitale capacitatis diûerri probantur.
suus versus est contra illius hominis vitia. Ille aulem Ideoque perfecle docti, perfectos auditores in sensu
considérons se pontifici a Deo revelalum, conversus doceant: minus docti, minus capaces instruant. Sic
est, et pcenitens salutem obtinuit. Sic et invita san- singuli possunt prophetare, id est docere per sin-
cti CoesariiArelatensis episcopi legitur, quod Spiritus gulos, ut unus post unum loquatur, et sic per or-
sanclus ita sermonem ejus dispouebat, ut omnium dinem proedicatio ab omnibus expleatur.
conscientias verbis suis concuteret, quasi sibi eas Spirilus prophetarum prophelis subjeclus est. Spi-
omnes audilores indicassent autproemanibushaberet ritus sanctus qui locutus est per Isaiam, Jeremiam,
scriptas. Et cadens in faciem , infidelis vel idiota, B et reliquos prophetas Veleris Testamenli, per pro-
humilians se, adorabit Deum, pronuntians quod vere phelas quoque Novi Testamenti, sicut fuerunt apo-
Deus in vobis sit, qui etiam suam conscientiam re- stoli et explanatores prophetarum, qui prophetoe non
velavit vobis. immerito appellantur, illis omnibus Spirilus sanclus
Unusquisque veslrum psalmum habet, de quo dé- subjeclus est quodammodo, quoniam non cogit subito
bet disputare ; doclrinam habet, id est exposilionem in vocem prorumpere, sicut malignus spiritus ener-
librorum ; apocalypsim habet, id est revelationem a gumenos et arreptilios, sed eorum potestati tribuit
Deo sibi in corde manifestatam, per quam valet in- quando loquantur, et quando sileant. Verbi gratia :
telligere divinas Scripturas ; linguam habet, quam Propheta, id est proedicator quilibet, vult sermonem
proférât, et interpretationem, dicens : Sic dicitur ad populum facere, veluti Hieronymus alicujus pro-
iste sermo in illa lingua, et sic resolvitur in nostra. pheta? librum exponere ; adest ei Spirilus ut instruat
Sive lingua, videiicet ignota, quis loquilur, secun- et loquatur per illum ut coeperit loqui, non tamen
dum duos, subaudis fiât illa allocutio, aut ut mul- illico ut tetigerit librum, facit eum erumpere in
tum très, id est aut quod multum est, secundum vocem velut phreneticum. Et bene idem Spiritus
très fiât, et per partes, subaudis loquanlur non simul, sanctus, qui fuit olim in prophelis, dicitur esse in
ne videantur esse ameutes, si omnes coeperint, et iC explanatoribus illorum, quoniam aliter non valus-
unus interpretetur, id est unus sit interpres, qui ex- sent explanare verba Spiritus sancli, neque in Iucem
ponat et interpretetur illorum linguam obscuram, producere obscuritatem illorum. Aliter : Si lege-
vel etiam ideo praîcipit loqui per partes, ut inter- rimus in plurali numéro, spiritus prophetarum pro-
pres possit interpretari per singulos : et est sensus : phelis subjecti sunt, necesse est ul' inlelligamus per
In conventu unus, aut duo vel très loquanlur, nec spiritum dona Spiritus sancli, id est linguas, vir-
ipsi simul sed per partes : ita ut quod unusquisque tuies, ejecliones doemonum,sapientiam, consilium,
loquilur, ab interprète manifestari possit astan- et reliqua. Hoecautem dona sic sunt electis subdila,
tibus. ut quando voirait exerceant illa : et quando volunt,
Si autem non fuerit interpres, taceat, subaudis relineant quasi occulta. His verbis datur intelligi,
doctor qui habet linguam incognitam, sibi autem lo- quod, licet multi simul doctores sint, qui noverunt
quatur et Deo, orando et legendo : quia ipsi cuncla per Spiritum sanctum quid loqui debeant, non tamen
nota sunt linguarum verba. Prophetoe, id est expla- ita ab ipso Spiritu sancto impelluntur, ut uno lo-
naiores, aut duo aut très dicant, sive loquanlur, quia quente, tacere alii non valeant.
in ore duorum vel triura testium stabit omne ver- Non enim dissensionis est Deus, sed pacis, quia
bum; coeterivero, subaudis propheta? et doctores, ^D Deus pacem, et non dissensionem docttit. Quando
sive explanatores prophetarum, dijudieent, si quid unus adversus alterum tumens, illo adhuc loquenle,
amplius aut minus loqui necesse sit, et discernant loqui tentabat, dissensionem faciebat : et Deo cxse-
etiam utrum secundum veritatem fidei illi do- crabile erat. Sicut et in omnibus eccletiis, sic, su-
ceant. baudis et vos, doceo, ut unus vel duo, aut certe lies
Quod si alii sedenti revelalum fuerit a sanclo Spi- in conventu doceant : et partes, ut unus interpre-
ritu aliter quam ille dicat, aut aliud, prior qui lo- tetur : et si interpres defuerit, taceant.
quebatur, taceat ad horam. Secundum morem Ju- Mulieres in ecclesia taceant, ne seminent errorem,
doeorumloquilur, qui hoc ordine residebant in syn- sicut Eva prima mulier fecit (Gen. n) ; sed subdiioe
agogis suis, videiicet ut scriba? et Pharisoei docto- debent esseviris : quia mulier de viro sumpla est,
resque legis sederent in cathedris : qui minoris di- non vir de muliere : et quia per eam vir seductus
gnitatis erant, in subselliis et in scamnis. Vulgaris est. Sicut et tex dicit, id est Deus per Genesimin-
veropopulus et simplices quique in pavimento et quiens : Sub viri potestate eris (Gen. m).
super mattas residebant. Inde dicit Apostolus : Si An a vobis, o Corinlhii, verbum Dei procmit l
595 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD COR. 594
subaudis ad alios. Inflabantur Corinthii, quasi exem- Averam? Non est ita, quia vera vos docui et non
plo illorum coetera?gentes invitoe credidissent in falsa, veramque fidem, et credulitatem. Ergo qua
Christum, et ab illis esset diffamatum. Ideo ait Apo- ratione proedicaverim vobis, si tenetis, nisi quod
stolus : An a vobis verbum Dei, id est fides Christi frustra credidistis ignoro. Frustra crédit, qui ab ipsa
vel ejus Evangelium, processit ad alias gentes? ln- fide postmodum recedit. Jam in sequentibus ex-
flaramabantur etiam in hoc, quasi solis illis salus ponit quid proedicaverit.
quoe in Christo est per patriarchas et prophètes fuis- Tradidi enim vobis in primis,id est in exordio mea?
set promissa : et hoc est quod dicit : aut in vos solos proedicationis, quod et accepi, subaudis a Christo,
pervenit ? verbum Dei. quoniam Christus mortuus est pro peccalis nostris,
Si quis videtur propheta esse, id est sapiens doctor secundum Scripturas. Scripturas Veteris Testaraenti
et explanator Scripturarum. aut spiritalis, id est. memorat, quoe futuram passionem Christi cecine-
qui spirilalia capere possit, cognoscal quoe scribo, runt. Dicit enim Isaias : Sicut ovis ad occisionemdu-
quia Dominimandata sunl, id est, intelligat et appro- cetur, et sicut agnus non aperiel os suum (ha. LUI).
bet quia Domini est mandalum. Pseudoapostoli a Et quia sepultus est, subaudis secundum Scripturas,
seipsis et a diabolo loquebantur, apostolus autem dabit, inquit propheta, impios Judoeospro sepultura,
Paulus et reliqui Dei mandata proferebant. Ideoque B et divilem pro morte sua ( Ibid. ) ; et iterum :
his verbis tangit eos qui pro lucris temporalibus Erit, inquit, sepulerum ejus gloriosum (Isa. xi).
et desideriis hominum non divina, sed terrena do- Mortuum enim eum nulli dubium est et sepultura.
cebant. Et quia resurrexit tertia die secundum Scripturas,
Si quis autem ignorât, subaudis hoec mandata viviûcabit nos post duos dies, in tertia suscitabit
Domini, ignorabitur; id est, si quis répudiât, vel non nos ; et quia visus est Cephoe.Cephas Syrum est et
approbat hoec mandata Domini, repudiabitur, nec Hebroeum, Petrus Groecumet Latinum. Licet certum
approbabitur a Domino in die judicii. locum non definiant Evangelisloe ubi apparuerit ei,
Itaque, fratres, mei in fide, oemulamini,id est, stu- tamen credendum est, quia apparuerit ei. Et post
detote et diligite prophetare, id est Scripturam inter- hoec undecim : octava videiicet die resurrectionis
pretari, et aperte exponere, etiam si quis vult vel suoe, quando cum aliis erat Thomas.
potest linguis loqui, nolite prohibere, tantum ut ha- Deinde visus esl plus quam quingentis fratribus
beat interprètent. Omnia aulem honeste fiant in vo- simul, id est credentibus. Hoc quoque verum est,
bis, id est cum décore. licet evangelista? non commémorent. Ex quibus
multi manent, in corpore, usque adhuc, subaudis
CAPUT XV. " quos si vullis interrogare poteslis ; quidam autem
Nolum autem vobis facio, fratres, id est, ad me- dormierunt, id est morlui sunt, quod ideo dicit, quia
moriam vobis reduco, Evangelium quod proedicavi facilius poterunt suscitari a Christo de somno mor-
vobis, quod et accepislis, in quo et statis, per quod et tis, quam quis a socio suo de somno lectuli. Deinde
salvamini. Fuerat Apostolus apud Corinlhios per visus est Jacobo, qui spoponderat in coena Domini
unum annum et sex menses, proedicans illis Evan- non se manducaturum aut bibiturum donec videret
gelium ; sed, post ejus discessum, introierunt in eos Christum a mortuis suscitatum. Deinde aposlolis
pseudoapostoli, qui negabant Christum ex virgine omnibus, in monte ubi constituerai eos ire, et quando
natum, passum, a mortuis suscitatum : negabant coelospetiit. Novissimeaulem omnium, tanquam abor-
quoque resurreclionem gêneraient futuram. Idcirco tivo visus est et mihi. Abortivus est, qui sine legi-
compulsus Apostolus récapitulât quoe illos proesens timo tempore nascendi nascitur : extra tempos vi-
docuerat. Unde dicit : Notum vobis facio Evange- deiicet congruum, aut antequam debeat nasci, aut
lium quod accepislis, sive suscepistis a me : vel ac- post. Ut Julius Coesarfuit abortivus qui post legili-
ceptant habuistis, in quo et statis. In unaquaque mum tenipus cum coesarie natus est, secto matris
plèbe fideli duo sunt populi : perfecti, et imperfecli ; utero : sic et Apostolus abortivus quodammodo exsti-
sed hic perfectos in fide alloquitur. Iterum contra tit, quia post tenipus nalus esl in Christo, quia non
imperfectos subjungit : Qua ratione proedicaverim ab illo vocatus est cum adhuc esset in carne, sed
vobis, si tenelis, nisi frustra credidislis. Lilteratura cum jamin dextera\Palris esset collocatus; vel abor-
hujus versiculi minus quiddam sensus videtur ha- tivus est, quia sicut de vita abortivi desperatur, sic
bere, quia pulchrius sonat in Groeco. Notandumque et de vita Pauli desperabalur a fidelibus, quando
illud interrogative atque increpative esse legendum. eos persequebatur. Qui utique perpetuam incurris-
Igiiur dicatur ila : Quid utilitatis accepislis in hoc, set mortem, nisi ei a Chrislo fuisset subventum.
quod proedicavivobis, si modo decepti a pseudoapo- Yisus est aulem ei de coelo post non parvum lem-
stolis aliter lenctis, nisi quia frustra sive inaniter pus ascensionis suoe, quando coecatus esl in via dum
credidistis, in hoc quod a fide recessistis? Dicit ergo: pergeret Damascum (Act. ix), el postea oranti in
Qua ratione sive qua utilitate proedicaverim vobis templo,
verbum fidei, si tenetis, subaudis modo aliter quam Ego enim sum minimus apostolorum. Causa nu-
tune audistis, nisi quia frustra credidistis ? An me militatis hoc dicit, sicut et Matthoeus, qui vocat so
proedicante adepti eslis fidem superfluam, et non publicanum. Vel etiam minimus est tempore et vo
395 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC, OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. 59H
catione, quia ultimus est vocatus. Maximus autem jA luxurianlur , crapulantur , inebrianlur , loetantur
labore, dignitate et proedicatione, sicut ipse in se- eliam cum malefecerinl et exsuliant in rébus pes-
quentibus manifestai, ubi dicit : Abnndantius si- simis. Nos econtra, qui in Christum credimus, jeju-
quidem omnibus illis laboravi. namus, vigilamus, ab uxoribus abst'meinus, ab illi-
Gralia aulem Dei sum id quod sum, id est, credo citis cavemus, multa adversa et incommoda pro
quod sum aposlolus et proedicator Evangelii, lolum Christo susiinemus. Sed sancti in hac vita sperant
esl I ei gralia. Et ejus gratia in me vacua non fuit. in Christo, credentes se mundatos ab ipso a peccatis
Per liberum arbitrium cooperalus est gratia? Dei. suis, et in alia sperant resurrectionem beatiludi-
Ipsa tamen gratia proevenit eum ut vellet, et subse- nemque perennem : et sic firmanlur in hac spe,
cuia est, ut posset implere quod volebal, et in hoc quasi jam totum illud possideant in re.
quod voluntatem suam junxit voluntali Dei, ide« JViiwcautem, id esl in hac oetale in qua sumus,
dignus est remuneratione. Abundantius autem om- Christus resurrexit amorluis, primilioedormienlium.
nibus illis laboravi, quia illi solis Judoeis et singulis Primilias dormienlium dicil Christum quia ipse
provinciis proedicaverunt. Paulus aulem et Judoeis caput est omnium eleclorum, ipse primus propria
et Genlibus proedicavit, pêne universum mundum virlute, et ad hoc ut jam non moriatur, resurrexit
perambulans, aut per se, aut per epistolas suas. Vel 1 a mortuis. Quoniam quidem per unum hominem,
eliam in hoc plus illis laboravit, quia illi ex proe- Adam, mors anima?et corporis venit, et per unum
dicalione victuni secundum Evangelium accipiebant; hominem,Christum, resurrectio morluorum, bonorum
Paulus vero non esl usus hac potestale, sed labore malorumque.
manuum suarum vivebal. Vel plus laboravit, quia Unusquisqueaulem in suo ordine. Né dicerent illi,
illi Judoeis (qui habebant Scripiuras quibus vitia et forsitan dicebant : Quare jusli qui ante Christum
damnabaniur, et virluies augebantur) proedicave- mortui sunt, ante eum non resurrexernnt? Quia
runt, et faclis miraculis, facilis doctrina suspicie- per cujus viriulem quidam illorum surrexerunt et
batur illorum, quia illi cognitionem unius Dei ha- omnes homines surrecturi sunt. Primilioedebuil esse
bebant : Paulus vero genlibus, vilia virlutesque ne- dormienlium, id est primus debuit resurgere, sicul
scienlibus. Illi Judoeis prophetiara de Christo haben- et fecit : deinde omnes in suo ordine, subaudis, aut
libus proedicahanl, cui concordaient quoede Christo jam resurrexerunt aut resurrecturi sunt, post Chri-
proedicabauiur. Paulus genlibus niillam de Christo stum videiicet, qui resurrexit primus. Deinde hi qui
prophetiara habenlibus. Non ego autem, subaudis sunt Christi, in adventu ejus. Quidam codiceshabent :
solus laboravi, sed gralia Dei mecum.Si autem Chri- _ Deinde qui sunt Christi, qui in adventu ejus credi-
stus proedicatur in miraculis, et in auditoribus deruitl. Sed falso scriptum est. Deinde, inquit, hi qui
corda eorum langendo et illuslrando ad credendum, sunt Ghrisli, résurgent in adventu ejus cum venerit
et mihi verbum proedicationisminislrando. ad judicium. Chrisli sunt, qui in eum credunt, et
Sive enim ego, sive illi, subaudis alii apostoli, sic erediderunt ante adventum-ejus.
proedicavimus, subaudis sicut supra commemo- Deinde finis, subaudis erit mundi; finis namque
ravi, quod Christus mortuus surrexit, coelos ascen- mundi, resurrectio eril, cum tradiderit regnum Deo
dit, etc. et Patri. Deus Pater omnia iradidit Filio, sicul ipse
Intenimur autem et falsi testes Dei, id est pro Deo ait : Omnia tradila sunt mihi a Pâtre meo (Mallh.
teslimonium ferentes, invenimur falsi : quoniam te- xi). Et Paulus dicil, quod tune sit finis mundi ven-
stimonium diximus adversus Deum quod suscitaveril lurus, cura tradiderit regnum Filius Patri suo, qui
Christum, quem non suscitavit, subaudis, ul quidam est Deus. Sed quia islud regnum sic Filio a Pâtre,
dicunt, si mortui non resnryunl. In his locis, syllo- et Patri a Filio iradilur, ut comniKtiiter ab ul roque
gismis dialeclicis titilur Aposlolus, et videiur negarc possidealur, dicenduin breviter, quod Paler bomini
quod confirmât. Non sunt enim falsi testes aposloli, Filio a Verbo sunipto, omnia tradiderit, ut sicut in
quia et Christus surrexit, et mortui résurgent. Et si n Filio divinitas el humanitas una esl persona, sic una
ita est, ut quidam vestrum dicunt, adhuc estis in sil et possessio. Illi enim homini lune cuncta ira-
peccatis vestris, quia baplizali in fide morlis Chrisli didit, quando ab unigenilo suo suscipi voluil. Idem
et resurreclionis fuislis, ut remissionem acciperetis Filius in fine regnum Deo et Patri tradet, ci'tm ele-
peccatorum. Ergo non credentes Christum resurre- clos suos quos suo sanguine acquisivit, ad contem
xisse, in peccalis suis manebant, quia baptisraus plationent eognitionemque Dei Palris perduxerit,
non prodest, nisi in fide Christi. ostendens ejus regnanlem Deum Palrem cum seipso
Ergo et qui dormierunt in Christo, id esl creden- et Spiritu sanclo. Et tune aperte scient, quomodo
tes ex vobis in Christum, quia jam mortui sunl, DeusPaler cum unigenilo suo et Spiritu sanclo.re-
perierunt, subaudis si ila est ut vos putatis. Dene- gnet sine fine immensus el omnipoteus : el quomodo
gando talia dicit, loquens dialectice trinilas est in personis, et imitas in substantia divi-
Si in hac vita tantum in Christo sperantes sumus, nilatis. Vel cerie tradet Filius regnum Deo el Patri,
subaudis el non in alia quoe eril post resurrectio- omnes videiicet electos, quia ipse videbilur in forma
nem, miserabiliores, sive niiseriores, sumus omnibus hominis in judicio, damnatisque jusla senleiilia
hominibus, infidelibus : quia illi hac vita fruuntur, reprobis, omnes secum electos paterno vullui exfai-
597 EXPOSITIO'IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD COR. 5&8
bebit, «t qui hominem judieem viderunt munda A subjecta Filio, sed multi mm attendunt ad hoc, neque
eonscieqlia, divinitatem Patris et Filii et Spiritus considérant quod sub ejus potestate pressi sint qua-
sancti contemplentur. Cum evaataverit omnem prin- dam ignoranlia, in die vero judicii nullus hoc igno-
eipaium, subaudis, tune erit finis. Principanfur in rabit. Tune et ipse Filius subjectus erit Deo Patri,
divinis spiritibus, archangeli angelis, sicut ipso caput videiicet cum corpore suo, quod est Ecelesia,
nomine deciarantur, et reliqua pandunt ordinum unde dicitur alibi : Si ergo vos Christi, ergo semen
nomina. Principantur et homines hominibus, sed Abrahae estis, id est unius Christi estis, vel unus
unus tune eril princeps, Deus trinilas : quia cessabit Christus estis. Ut sit Deus omnia in omnibus, id est
omnis creatura potesias in angelis et hominibus. in omnibus eleclis erit Deus omnia, quia erit salietas
Cessabit timor, regnabit intégra charitas : nec jam illorum etloelitia, gaudium et exsultatio et vila, sicut
eril inler proesidenles et subditos iilla dissensio, ac ipse per propbetam ait : Ero illis Deus (Levit, xxv),
propierea bonorum spirituum et juslorum omnium id est ero illis unde Salientur, unde loetentur : quia
princeps unus Deus erit, implelo quod scriptum est : ita dubitabuntur proesenlia Dei, et ita implebuntur
El regnabit Dominus solus in die illa. Unde et se- omnes elecli omnibus bonis oinnibusque virtutibus,
quilur : ul in ipso omnia bona possideant singuli. Erit enim
Oportet aulem illum regnare donec ponat omnes g Deus lune in unoquoque patientia, sicut fuit in Job ;
inimicos sub pedibusejus. Donec, aliquando ponilur obedientia, ut in Abraham; mansuetudo, in Moyse;
pro ul, sicul in Psalrno ubi dicilur< Ita oculi nostri virginilas, in Daniele ; sapienlia , ut in Salomone ;
ad DominumDeum nostrum, donec misereatur nostri et reliqua dona quoe modo divisa sunt eleclis, tune
(Psal. cxxii), id est ut miserealur nostri. Ponilur possidebunt omnia singuli.
eliam donec, pro et, ut in Evangelio de Maria et Alioqui, id est si mortui non résurgent, quid fa-
Joseph dicilur : Et non cognoscebat eam donec pe- cient qui baplizantur pro mortuis? Erant quidam apud
perit, id est, et peperit filium suum primogenitum Corinlhios qui non credebant resurrectionem, et
(Matth. î). Ponitur pro semper et conlinualione erant alii qui credebant illos resurrecluros qui
temporis, ut m isio loco : et est sensus : Oportet baptizati moriebantur; illos autem qui sine baptismo
Filium regnare donee ponat Deus Pater omnes ini- rooriebanlur, credebant aut non resurgere, aut maie
micos sub pedibus ejus; quod est dicere: Filius resurgere. Si quis islorum propinquus sine baptismi
semper regnabit, quia Deus Paler semper subjiciet gralia migrasset de mundo, vivus aliquis in nomine
inimicos sub pedibus ejus. Si per caput Christi di- illius baptizaba tur :et putabanlquodmorluo baplimus
vinitas ejus intelligitur, sicut Aposlolus ait : Caput vivi prodesset. Quod factum commémorai Apostolus,
Christi Deus (1 Cor. xi), per pedes non incongrue in- H non ut probet quod hujusmodi aliquid prodesset
telligitur humanilas ejus, quoevelut pedes visa est morluo, sed ut ejus exemple non credenlibus resur-
objecta. Sed ei duobus modis inimici sive infidèles rectionem suadeat et ostendat : quia si illi resur-
subjiciuntur, videiicet dum aut conversi inspirante reclionem non crederent, nequaquam vivos pro
Deo credtmt in Christum humanitus passum, mor- mortuis baptizarent ; et est sensus : O Corinlhii, si
tuum, ah biferis per resurrectionis gloriara elapsum, resurreclio non proecessit in Christo et in quibus-
aut etiam m sua duritia perdurantes, judieem eum dam qui resurrexerunt cum illo, nec futura est
ihscenl, saltem in die judicii, bonorum maloruraque, generaliter in omnibus, quid est hoc quod apud vos
a quo justo judicio damna ri se conspicient in poenis vivi baplizantur pro mortuis? Quod faciebant, ut
suppliclorum. diximus, ob duas causas : vel quia non putabant
Novissime autem inimica destruetur mors, quia resurrecluros, nisi baptizatos; vel quia credebant
postquam resurrexerinl omnes, in ipsa resurreclione non esse féliciter posl resurrectionem victuros, nisi
destruetur mors inimica, post cujus destruclionem, baptizatos sicut veritas se habet. Ut quid et nos apo-
nullam inimiciliam proesentisvila?palietur humanum stoli periclitamur, id est pericula patimur omnihora î
genns. Ubi enim vita erit oeterna, nullunt locum ob- in famé, et siti, et reliquis angusliis
tinebit mors. Omnia autem subjecit Deus Pater sub Quotidie morior per vestram gloriam, fratret. Jurât
pedibus ejus, id est sub pedibus Filii. Omnia subjecit Apostolus ut magis ei credatur ab auditoribus suis,
quoe fuerunt et erunt, inimica et arnica, terrena et et dicit : Juro ego per vestram gloriam, quam non
spirilalia, sive coeleslia subjecit polestati illius, vos habituri eslis, sed per eam quam ego labore
'
Cum autem dicat, subaudis Psalmista David. qui) ego laboravi, in vobis habiturus sum, et si quo*
Omnia subjecta sunt ei, sine dubio, proeter eum tidie moriebalur, quomodo vivebat ? Quotidie, inquit,
qui subjecit ei omnia : quia non Pater Filio, sed morior, id est pericula morlis suslineo. Si autem
Filius débet .esse subditus Patri, secundum quod dixerimus : Quotidie, inquit, morior pro vestra gloria,
homo est, qam secundum divinitatem, uqius po- sicut quidam codices habent, dicendum est, quia
tenlia?, unius deitalis est cum Paire, sicuti unius ipse propierea pericula morlis sustinebat, ut illi in
essentia?est cum illo. regno oeterna? beatitudinis glorificarentur, et est
Cum autem subjecta illi fuerint omnia, id est Filio, sensus ad superiora respiciens : Etiamsi vos proficere
lune et ipse Filius subjectus erit ei, id est Deo Patri, non vultis, ego tamen mercedem laboris habeo, unde
qui tibi subjecit omnia. Sunt quidem modo cuncta et dicit ; Per illam gloriam juro, quam habeo in
599 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. «00
Christo Jesu. oecurus el fixus in spe, talia loque- Apotentia omnipolentis Dei vivificatur, et producit
batur, quasi jam habens quod in future adepturus multa grana ex se. Quibus verbis ostendere vult
erat. mortua corpora rursus reparari ad vitam. Et gra-
Si secundum hominem ad bestias pugnavi Ephesi, num quod seminas, non corpus quod futurum est se-
id est, si secundum quod homo pugnare potest, vel minas, sed nudum granum. Ibi roanifestatur quod
quantum homo ferre potest, quid milii prodest, si Deus qui sua polentia purum granum et nudum ab
mortui non resurgunt ? Bestias in hoc loco appellat aristis et culmo resuscilat in radiées, in culmum,
homines bestiali more viventes, qui sedilionem po- stipulas, spicas, grana et arislas : ipse quoque non
pularem adversum eum provocaverunt apud Ephe- nuda, sed immortalitate et incorruptione vestila, sua
sum propler Dianoe idolum, cujus culturam proedi- virtute, sanctorum resuscitabit corpora propriis
cabat Apostolus destruendam (Act. xix). Omnis labor spiritibus animata. Et sicut non aliud, sed granum
sanctorum ad hoc tendit, ut resurrectionis gloriam quod seminatur, de terra pullulabit, sic non in alieno,
mereantur percipere. Manducemus et bibamus, cras sed in proprio resurget unusquisque hominum cor-
enim moriemur. Hoecvox desperantium Judoeorum pore, sicut Job ait : In carne mea videboDeum (Job.
fuit, imminente captivitate sub Sennacherib et Na- xix), quem visurus sum ego ipse, et non alius.
buchodonosor, et hoc est testimonium ab Isaia pro- B Non omnis caro eadem caro, sed alia hominum,
latum. Positi enim in arliculo morlis aiebant : Man- alia pecorum, id est omnis caro non est una et si-
ducemus et bibamus : quia cras moriemur (Isa. xxii). milis caro. Omnis quidem caro, quatuor elementorum
Quod Apostolus refert ad illos, qui de resurreclione admistione formatur, sed una ex origine diversa ca-
dubilabant. Et si ita est, inquit, ut vos pulalis : piunt loca, ut volucres aerem, homines terram, pi-
videiicet si resurrectio futura non est, manducemus sces aquoefluenta. Ergo sicut unumquodque animal
modo et bibamus, quia cras moriemur : et postmodum proprium habet corpus, nec habere potest alterius,
nihil mali patiemur. Et rêvera si resurrectio mortuo- ita unusquisque homo suum, non alterius resumet
rum non esset, manducandum et bibendum esset. corpus in die judicii. Et quemadmodum ex una im-
Nolite seduci, id est nolite decipi a pseudoaposto- pensa diversa est caro animantium, ita unius carnis
lis, qui denegant resurrectionem : neque a diabolo, homines diversi erunt dignitate in resurrectione, ut
qui vos vult decipere. Corrumpunt mores bonos collo- talis unusquisque appareat, qualis fuerit merilus.
quia prava. His verbis ostendit Apostolus, confabu- Et corpora coelestia sunt, et corpora lerrestria.
lationes malorum hominum el Iascivientium evertere Corpora coelestia sunt volatilium, lerrestria homi-
posse bonum propositum. Assiduitas enim pravi col- num et animalium terram colentium. Vel, corpora
loquii vitiat mentem. Ac per hoc cavendum est a C coelestia, sol, luna, stelloe,quoecorporea sunt, ulpole
talibus, quia vitam bonam et honestos atque vere- ignea. Nam et videtur alia coelestiumgloria, id est
cundos mores corrumpunt et dépravant colloquia dignitas vel charitas ; alia terrestrium, in suo statu.
mala, quoniam depravatio bonorum, allocutio est Stella enim a Stella differt claritate, magnitudine,
malorum. velocitale. Alia clarilas solis, alia lunoe, etc. Sicut
Evigilate juste, et nolite peccare. Quidam codices sol et luna ac stelloecum sint unius generis, merito
habent : Evigilate, justi, quasi illos proeciperet evigi ; tamen dissimiles erunt in gloria, sicut ipse mani-
lare qui justi sunl, sed falso scriptum est : quia qui festât, subdens: Sic erit et resurrectio mortworum,
justi sunt non indigent admoneri ut evigilent a somno quoniam cum multoesint mansiones in domo Palris,
infidelitatis, et a torpore erroris. Adverbialiler enim et pro diversitate meritorum erit retributio coelestium
dixit, Evigilate juste, qui estis in somno erroris et proemiorum : non quod alibi iste, alibi ille sit remu-
infidelitatis, non eredentes resurreclionem, et nolite nerandus, sed sicut sol et luna ac stelloe omnes dif-
peccare, ut, juste in bonis operibus conversantes, férentes a se claritate, in uno sunt coelo, ita diffé-
possilis ad gloriam resurgere. Ignorantiam enim Dei rentes electi meritis, omnes uno coronabuntur iu
quidam habent, id est, quidam vestrum ignorantiam regno. Seminatur, id est sepeHlur corpus in corru-
habent verborum Dei, quibus dicitur in Evangelio : ptione, quia corruntpitur a vermibus, et scatet atque
Veniet hora quando omnes qui in monumenlis sunt putrescit; surget in corruptione, quia postmodum
audient vocem Filii Dei, et procèdent (Joan. v), et nullo labore vel corruptione corrumpetur.
coetera. Ad reverenliam, id est ad utilitatem vestram, Seminatur in ignobililate, id est sepelitur in igno-
vobis loquor, ut Deum limealis, et timendo ametis. minia ; surget in gloria , id est in corruptione et in
Cassiodorus dicit quod reverentia est limor mislus impassibilitate. Ignobilis dicitur, quasi sine nomine.
amori. Mortuum enim est sine nomine, quia jam non est
Sed dicet aliquis, vestrum, subaudis dubitans de homo, sed cadaver, quod a cadendo dicitur. Vel
resurreclione. Quomodo résurgent mortui? Quali ignobilis, id est sine dignilalis nomine. Quid enim
autem corpore venient? subaudis ad judicium. ignobilius carne mortua? vel quid iterum gloriosius
Insipiens lu, quod seminas in terra, non vivificatur, in creaturis surgente ea et incorruplelam perci-
nisi prius moriatur. Physica ratione utitur exemplo piente? Seminatur in infirmitate, qui a se non potest
de grano alicujus sentiras, quod morilur in terra movere : quoniam immobile redditum est; surget in
iniando serciinalur,quialacteumefhcitur quod postea , virtute, subaudis Dei, vel in virlute qua ultra non
«M EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD COR. 602
possit mori, quia vivet virtute oeternitatis angeli- A resurrectio, et coetera talia quoe.ipse patravit, posi-
coe. tus in mundo per proesenliam carnis : doctrina quo-
Seminatur corpus animale, quod anima habuit; que ejus et miracula ejus coelestia fuerunt.
surget corpus spiritale. Sicul animale corpus non Qualis terrenus, Adam ; laies et terreni, homines,
est anima, sed corpus, ita et spiritale corpus , non id est mortales peccatores ; et qualis coelestis Adam
spirilum debemus putare sed corpus. Nam electo- id est Christus, taies et coelestes, qui ad Christum
rum corpora, nt ait Gregorius papa, in illa resur- pertinent, immortales videiicet, et sine peccato. Et
rectione erunt palpabilia per veritatem natura?, sic- hoc sunt modo in spe, in resurrectione aulem erunt
ul Dominicum corpus fuit post resurreclionem '. in re.
quiaveram carnem habebnnt, sed subtiliora erunt Sicut portavimus imaginem terreni hominis, id est
per effeclum divina?potentioe. Non erunt spiritus ut peccatum et mortalitatem , portemus et. imaginem
palpari et videri non possint, sed in hoc erunt spiri- coelestis,in fide et spe, in novitate vita? ambulantes,
talia ; quia sicut spiritus, id est anima nostra non et spem resurrectionis habentes
potest mori, non indiget cibo et potu, ita et illa Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. In
immortalia erunt, nec indigebunt cibo aut potu, Scripturis aliquando caro recipitur secundum na«
ideoque dicit : Seminatur corpus, id est sepelitur ; B turam, ut : Hoc nunc os ex ossibus mets, et caro de
quia velut granum viriditate resurrectionis donabi- carne mea (Gen. H). Aliquando secundum corruptio-
tur. Si est corpus animale modo in hac vita, est el nem et mortalitatem sive fragilitatem, ut ibi : Re-
spiritale, id est erit spiritale in alia vita, quod non cordatus est quia caro sunt (Psal. LXXVII),id est
poterit mori : sicut est jam in Christo ; et erit ita fragiles et miseri. Aliquando secundum culpam et
spiritale corpus, ut supra diximus. proevarieationeni. In hoc vero loco accipilur tam
Factus est primus homoAdam in animam viventem. secundum corrupiionem, quam-secundum culpam,
Hoc scriptum est in Genesi. Quod Yero sequitur, sicut Deus dicitur lentare electos, secundum illud :
nevtsstmasAdam in spirilum vivificanlem, hoc Apo- Tentât vos Dominus Deus vester. 'Et sicut dicitur,
stolus addidit de suo. Adam factus est in animam Deus neminem tentât, ita potest dici : Caro possi-
viventem, id est animalis factus est, et corpus ejus debit regnum Dei, et caro non possidebit regnum
aniraatum est, ita ut si peccaret, sicut et fecit, Dei. Igitur in eleclis regnum Dei possidebit caro et
mori potuisset, ideoque mortalis exstitit. Novissi- sanguis per veritatem natura?, et non possidebit caro
mus Adam, id est Christus, in spiritum vivifican- regnum Dei per corruptionem et mortalitatem, quia
lem fuit,- quoniam spiritus, quem inclinato capile immortales erunt et incorruptibiles ; vel eliam, caro
entisit, in resurreclione corpus ejus vivificavit. Ergo C et sanguis per culpam non possidebit, quia nulla
animale corpus fuit in Adam, id est mortale : in erit ibi culpa vel proevaricatio. Itaque caro, id esl
Chrislo vero spiritale, quod per resurrectionem est mortalitas, et sanguis, id est corruptio, vel homo
glorificatum. Sed intuendum est quare Christus aut carnalibus desideriis deditus, regnum Dei non pos-
novissimus Adam aut secundus dicalur, cum multi sidebit, et tamen caro et sanguis regnum Dei possi-
inler Adam (de quo non est ambiguum quin primus debunt in glorificata veritate natura?. Neque cor-
sit) et inler Christum fuerint. Ad quod dicendum, , ruplio incorruplelam, sive incorruptibilem, possidebit,
quia videiicet in Adam peccatore, qui omnes pecca- id est resurrectionem non possidebit corruptio ali-
tores genuit, comprehenduntur omnes peccatores qua, quia non erit jam in resuscifalis ad vitam mor-
usque ad Christum. Christus autem sine peccato talitas et corruptio.
suos fidèles in baptismate absque peccato facit esse, Ecce mysterium vobis dico, id est secretum et oc-
quoniam chirographum mortis penitus tollit. Itaque cultum quod latet infidèles, vel quod hactenus latuil
secundus vel novissimus Adam recle dicitur, non vos. Nam mysterium Groecumest, quod Latine dici-
ordine sed facli imitatione ; quoniam donec ad tur secretum et occultum. Omnes quidem resurge-
Christum per fidem ac baptismum transeas, ad primus, id est boni et mali ; sed non omnes immutabi •
mum Adam pertines, deinceps vero ad secundum " mur, subaudis ad gloriam, id est non glorificabimur
Adam, qui proevaricationes primi remiltat. Nam et omnes. Illi enim non glorificabunlur, qui velut sol
tu primus es Adam usquequo baptizeris : secundus, fulgebunt in regno Patris sui.
cum baplizaris. In momento. .Momenlum est minimum atque an-
Sed non prias quod spiritale est, sed quod animale gustissimum tempus, vocatum a motu sidetum et
esl, deinde quod spiritale esl, quoniam primus homo stellarum, per quod significatur brevissimum tempo-
est mortalis, postmodum vero efficitur immorlalis. ris spatium ; est enim extremitas hora? in brevibus
Primus homo, Adam, de terra terrenus; secundus intervallis cum aliquid sibi cedit atque succedit; in
homo, Christus, de coelo coelestis. Unde ipse ait : ictu oculi. Ictus oculi est quod palpebra icit, id est per-
Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, çulit oculum, vel (quod melius vult Auguslinus) ne
Filius hominis, qui est in coelo(Joan. m). Non ipse tailla mora fiât in judicio, ictus oculi intelligitur,
homo per se de coelo descendit, sed in divinitate ta- quo solis splendore subito, ut vix cogitari possit,
men, cum qua una est persona. Coelestis autem ideo feritur oculus ; in novissima tuba, id est in voce an-
vocalur, quia coelestisfuit ejus incarnatio, nativitas. gelica, ouoniam Dominus in jussu Dei Patris, et in
605 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SG. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. «04
tuba, id est in proeconiis angelorum descendet de j^ vires ministral peccalo lex accendendo hominem ad
coelo. Non est enim intelligendum quod tubam cor- peccatum dum prohibet. Naturale namque est hu-
poralem accipial angélus, vel ipse judex vocem manoe fragilitati, ut omne quod plus prohibetur ar-
einiltat humanam, sed vox angelorum tuba appella- dentius concupiscatur. Vel virtus peccati est lex :
tur propter magnitudinem, unde dicitur in Psalmo. quia per legem quanlumcunque sit unumquodque
Ascendit Deus in jjibilalionem, et Dominus in voce peccatum cognoscilur. Qui enim sine lege peccat,
tuboe (Psal. XLVI).Tuba igitur ibi intelligitur vox videtur ei, quasi impune peccet : cum autem ad le-
angelorum quoe insonuit, dicens : Hic Jésus qui as- gem transicril, si ultra peccaverit, quanta virlus
su mptus est a vobis in coelum, sic veniet quemad- peccati, id esl quanta magniiudo peccati sil agno-
modum vidistis eum euntem in coelum. Vel in tuba scit.
dicil, id est in manifestatione, juxta illud : Cum fa- Deoautem gratias, quoeaedit nobis vicloriam, sub-
cis eleemosynam, noli tuba canere ante le (Mntih. vi), audis mortis in spe, per Dominum nostrum Jesum
id est noli facere in manifestatione. Canet enim, Christum. Laudat Apostolus, DeumPalrem e persona
subaudis angélus, tuba, sive cum tuba, id esl ittso- sanctorum, quod vicloriam morlis el resurrectionis
nabil vox angelica, et mortui résurgent incorrupti, donum jam habent in spe.
id est integri corpore, sine diminulione menibro- B Itnque, fratres mei, fide dilecti; id esl valde amabi-
ruin et iraittoriales, et nos fidèles immuiabimnr, les, siabiles, sive firmi, eslote et immobiles ne mo-
subaudis in melius ad gloriam, quia oelernoevitoeim- veamini a recliludine fidei deceptione corruptoruut :
niorlalitate glorificahitnur. abundanles, sive crescentes in omni opère Domini
Oportet enim corruplibite hoc, subaudis corpus, in- semper, id esl in proeceptis justilioe omni temuore
duere incorruplionem ; id esl, quia resurrectio in proficite, etc. -
veritale fulura esl, oportet ut corruptio lollatur, et
CAPUT XVI.
incorrtiptio detur.
Cum autem mortale hoc induerit immortalitatem, De collectis autem quoe fiunt in sanctos. Paulus ei
quasi langendo el digilo demonstrando corpus suum, reliqui apostoli apud eos quos docebaut, curam
hoc dieebat Aposlolus. Hoc mortale dicit, quoniam semper sanclorum gerebant, qui erant Hierosolymis,
non aliud quam quod deposuero, recipiam corpus. et suis substanliis exspoliali ab incredulis propler
Tune fiel sermo qui scripius esl, subaudis in Osée, hoc quod reli|uerant tradiliones patruni, et credide-
secundum Sepluaginla. Absorpla est mors in Victoria, rant in Crucifixum. Ideo proecipiebant apostoli, ut
id est in gloria el virtute resurrectionis. Sicut par- diebus Dominicis in unum confluentes unusquisque
vissima gutia aqua? in ignem validum projecta absor- ^ quod sibi viderelur daret ad opus illorum, el colli-
betur, ila ut non ultra videalur, sic mors absorbebi- gebantur sumplus per singulas ecclesias, Ut poslea
tur et deglutielur in Victoria el virtute resurrectio- collecli millerenlur eis. Sicul ordinavi in Ecclesiis
nis, ul ultra jara non senlietur. Nam consumplio Galalioe, id esl apud Galalas, ita et vos facile : per
mortis gloria erit resurrectionis. unam sabbati unusquisque vestrum apud se reopant
Ubi est,mors, Victoria tua ? Vox sanctorumrestisci- recondens quod ei bene placuerit, ul non cum venero,
tatorum insuitanlium morti. Ubi est (inquiuiil) tune collectoefiant. Unam sabbali appellat diem Do-
Victoria lua, o mors, qua genus humanuni libi subjeci- minicam, quia apud Judoeos una sabbali, vel una
sti, qua etiam Filio Dei horaini facto doroinari vo- sabbatorum, vel prima sabbati vocahattir, qui nunc
luisli ; el esl sensus : Ne glorieris ultra, quoniam nos ob reverenliam Dominica? resurrectionis, Dominions
jam resurreximus, quiluamaniariludineniquandoque appellatur. In quo proecepit omnem plehem conve-
scitsimus. El quid libi profuit, o mors maligna, nire ad ecclesiam, et congregare illos singulos prout
quod gloriabaris? Ecce qui per te transierunt re- voluerunt ad opus illorum qui erant Hierosolymis,
giiahunt in oelerna vila felices cura Christo qui te et hoc apud se unumquemque reponere quasi in
superavit. Ubi e/.t, mors, stimulus tuus ? Sic videntur _ thesauro : ut, veniente Apostolo, haberent omnia
hoecverba sonare, quasi de morle stimulus procé- proeparata quoe volebant mitlere : quoniam quod
dât. Sed quia iste stimulus peccatum est, dalur in- paulaiim colligitur, nec grave est, et invenilur mul-
telligi quod mors de stimulo, id est de peccato pro- tum. Ideo autem proecepit ad ecclesiam hoc déferre :
cessif. Nam primus homo, nisi ueccassel, mori utique quod volebal unusquisque dare, ut dum ille diceret:
non posset. Peccavit, et ideo mortem anima? et Hoc volo mitlere sanctis qui sunt Hierosolymis de
corporis incurrit. Nec vero dicitur morli : O mors, porlione mea, alii islius bono exhortarenttir ad ea-
ubi est peccatum pro quo mundo damnabaris? sed dem facienda. Et lamen ne a malis ministris dépér-
ubi esl stimulus tuus? Unde aperiens quid stiniuluin irent illa dona, si apud ecclesiam ea dimillerent,
appellaverit, subdil : Stimulus autem morlis pecca- proecepit ut secum referrent et tuto in loco depone-
tum est. Id est stimulus qui mortem facit, peccatum rent, quoadusque ipse veniret.
est. El recte peccatum stimulus appellatur : quo- Cum autem proesensfuero, quos probaveritis, id est
niam velut stimulus carnem, sic peccatum pungit et quos idoneos judicaverilis, vel laudabiles oslenderi-
vulnerat animam el corpus. Virtus vero, id est fortis ; et est isto in loco média distinctio, ac poslea
libido peccati lex, subaudis est : quia quodammodo mot subinferendum. Hos raillant per epistola», sub-
B05 EXPOSITIO IN EPP. S. PAU1I. — IN EP1ST. Il AD COR. M
audis meas atque vestras laudatorias de vestra bona A , sunt primilioe Achaioe,quoniam priitti çi-ediderunt es
vohintate, vel commendatorias, quibus eos apud fi- Achoeis,et ordinaverunt se ul ministrarent sanctis
dèles in Hierusalem commendabo, ut suscipiantur qui sunt Hierosolymis. Obsecro aulem ut el vos sub'
eum pace. dili sitis ejusmodi, id est, imitatores silis ministrantes
Quod si âignum fuerit ut ego eam ; id est si magna sanctis; et omni coopetanti et laboranli, subaudis si»
fuerit peeunia, ut ego possint cura honore illam ferre tis auddili sive imitatores.
qui sum apostolus et episcopus, roecum ibunt. Nolo Gaudeo aulem itt proesentia Stéphanie et Fortunati
enimvosmodoin iransitu videre, quoniam multi erant et Açlmici. Dalur intelligi, quod hi 1res, Stephana
corrigenda In illis, quoe in transitu non poterant videiicet, Foriunalus, necnon et Achaicus, expielo
eorrigi, ideo hoc dicit : Permanebo autem Ephesi omni ininisierio suo apud sanclos Hierosolymis,
usque ad Pentecosten. Non de Penlecoste Judoeorum .venerunt ad Paulum anlequain redissent Corinthum.
dicit ut putatur, sed Chrislianorum, quando Spiritus Nain Corinlhii erant génère, in quorum proesentia
sanctus venit super ntultitudinem credentium. loetalus est Apostolus. Quoniam id quod vobis de-
Ostium enim mihi apertum esl magnum et evidens; vrai, ipsi suppleverunt, ubi datur intelligi quod mj-
id est, multa corda hominum parata sunl ad creden- nislraverunl Àpostolo ex sua substantia, quod alii
dum, et jam manifesta sunt quia de illorum fide B Corinlhii quibus hoec scribebat non egerant, unde
non rfubitalur; et adversarii multi, subaudis qui mihi ait, Quod vobis deerat, ipsi suppleverunt, videiicet
adversanlur pro suis propinquis el amicis quos Chri- niinistrando mihi.
sto conjnnxi. Refecerunt enim et meum spirilum utique famé,
Si venerit ad vos Timotheus, qui hanc Epistolam siti, et laboribus faligalum; et vestrum, qui Uetali
vobis portabit, videle ut sine timoré sit apud vos. estis audienies, quod mihi ministrarent vice om-
Forsilan fuerat apud illos jam cum timoré, quia nium veslrum. Cognosciteergomi ejusmodi sunt ; id
pseudoapostoli excilabant perseculionem pagano- est, diligite et nolale atque imilamini laies viros : vel
ru m contra fidèles. Opus enim Domini operalur tient cognoscite, id esl subditi estole illis cum humilitale,
et ego, id est doclrinam et miraculorum viriulem ad qui lalia agunt.
salutem animarum vestrarum. Salutant vos Ecclesioeomnes Asice,id est, salutem
Ne quis ergo illum spernat, quia forsitan jam illum vobis optant; quasi dical : lias Eoclcsias imitari
spreverant. debetis, quoe mihi et sanclis qui sunt in Hierusalem,
De Apollo autem fralre notion vobis facio, fratres. minislranl de suis subsianliis,
Hic episcopus Corinthiorum a Paulo fuerat ordina- Salutant vos (mires omnes. Hic tangit omnes ad-
tus, sed ut illi coeperunt dicere : Ego sum Pauli, Gjutores suos; salutate invieem in osculo tancto, id
ego Apollo, ego vero Cephae, cum non potuisset eos est caslo et vero.
sedare, reliclis illis abiil Ephesum ad apostolum Salulalio mea manu PauH. Alius hanc Epistolam
Paulum; quem cum poslea rogaret Aposlolus, sicut scripseral, sicut et alias: sed ipsé Apostolus pro-
hic dicilur, ut redirel Corinthum , noluil, quia in- pria manu in Une hoc addidit
correptos eos adhuc sciehat. Véniel aulem, cum ei Si quis non amat Dominum .etum sit annlhema.
vacuum fuerit, id est cum vos emendalos esse au- Analhema Groecosermone dicitur perditus vol cou»
ilierit. demnatus, id est alieitqs et separalus a Deo. Et sub-
Vigilate. Vigilat, qui ad aspectum veri luminis, infert maranatha, quod magis est Syrura quam
mentis oculos apertos tenel ; vigilal, qui servat ope- Hebroeum, tameisi ex confinio utrarumque lingua-
rando quod crédit; stale in fide, ne succumbatis derum, aliquid et Hebroeum sonet. Inierpretalur au-
cepli ab infidelibus, ut possilis audire cum Moyse: tem : Dominus nosler venit; ut sit sensus : Analhe-
Tu autem hic tta mecum (Deut. v). Viriliter agUe, ma , id esl perditio, eis in adventu Domini qui
nec molliter, neque muliebriter, sed firmiler pu- eum non amant, aut venisse aut venturum esse non
gnate conlra diaboli tentamonla. Confortamini, sub- .' credunl.
audis in Domino, non in veslris mcritis, neque in Gratia Domini nostri Jesu Christi vobiscum; id est
vestra virtute. fides, remissio peccatorum, el cuncta Dei dona quoe
Omnia vestra in charitate fiant, id est dilectione gratis dantur fidelibus.
Dei et proximi, non duplici animo, neque causa ina- Charitas mea cum omnibus vobis; id est, ea dile-
nis glorioe. clioiie qua vos diligo, diligite vos invieem, et ea cha-
iVosfis domum Stephanar et Fortunati. Stephana riiale qua Deum diligo, diligalis eum. Amen, id est,
nobilis quoedam erat matrona, cujus familia facia fiai quod opto ; vel, vera sim omnia superius a me
erat Ecclesia, similiier et domus Fortunati. Quoniam dicta.
IN EPISTOLAM II AD COMNTHIOS.
ARGUMENTUM. eos seductos esse a pseudoapostolis, discordias qua

Apostolo rooedente a Corinlhiis, cum audisset que habere, scripsit eis priorem Epislokn) ûi qua
607 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. G08
forliter redarguit illos qui dissensiones inter fratres A quoefacta est in Asia. Si dividimus mundumper très
seminabant, et eos qui cum illo societalem habe- partes, invenimus medielatem totius mundi esse
bant, necnon. et illum qui uxorem patris acceperat, Asiam, aliam vero medielatem tenere inter Euro-
quem proecipit ejici a consorlio omnium, tradens il- para et Africam. Si vero quadripartite illum divise-
lum Satanoead cruciandum ; in qua tradidit eis mys- rimus, erunt partes ejus Europa et Africa : Asia ma-
terium corporis et sanguinis Domini, et quod debe- jor, et Asia minor, in qua multas tribulationes pro-
rent illud sumere, et quod deberent viri et mulieres tulit Apostolus; dicta est autem generaliler omnis
in ecclesia stare. De resurreclione quoque instituit Asia, Asia major, et Asia minor, a rouliere quadam
illos, et de multis aliis rébus. Poslquam vero cogno- quoe totius regni orienlis imperium tenuit, quod a
vit eos poeniienliam egisse de suis erroribus, illum suo nomine vocavit Asiam. Ab Indico mari usque
quoque a suo consortio exclusisse qui incestum pa- ad Brilannicum omnes illoeinsulse,Asiana?vocantur.
iraverat, uxorem patris accipiens, scripsit eis a Ut ergo Corinthii qui perseculionem suslinebant ab
Troade hanc Epistolam laudatoriam et consoiato- infidelibus, non deficerent, dat eis Apostolus semet-
riaui, in qua dicit illos misericordiam invenisse et ipsum in exemplum, dicens : Nolo ut ignoretis tri-
revocat illum miserrimum, quem antea tradiderat bulationes quas nos sustinemus, ut nostro exemplo
Satanoe, réconciliai» illum Ecclesioe, borlalurqueBB roboremini. Quid enim mirura si discipuli verberan-
illos semper proflcere ad meliora. tur cum magistri decollenlur, crucifigantur, et lapi-
dentur? Quam supra modum gravati sumus et supra
CAPUT PRIMUM. viriulem. Cum idem Apostolus in Epistola prima
Paulus apostolus Jesu Christi. Et hoc jam salis dicat : Fidelis Deus qui non patietur vos tentari su-
in superioribus dictum est. Per volunlatem Dei. Pa- pra id quod poteslis, quoerenduraest quare hic dicat
tris et totius Trinitatis, quoniam sicut una substantia supra modum se esse gravatum? Ad quod dicendum,
Trinitalis est et indivisa majestas, ila et insepara- quia licet supra modum sint gravati, id est ultra
bilis voluntas. Et Timotheùs, frater in fide, sive humanum modum, el ultra quam humana fragililas
socius in proedicatione, non tamen oequalisin digni- sua virtute potest sufferre, non tamen ultra divinam
tate. Ecclesioe Dei quoe est Corinthi. Forsitan non virtutem, qua? eis tolerantiam sustinendi et virtu-
habebant adhuc proelatuni episcopum, ideo omni tera superandi tribuit, ita, inquit, sumus gravati,
Ecclesia? dirigit. ul toederet nos eliam vivere. Toedium est anxietas
Benedictus Deus, subaudis Paler Creator omnium animi : aliquando pro aggravatione ponitur, ali-
rerum, qui est Pater Domini nostri Jesu Christi, tara quando pro odio, ut hic. Intantum (inquiens) sumus
secundum divinitatem, quam secundum humanita- C gravati pressuris, ut odio haberemus vitam proesen-
lem. Aliter : Benedictus Deus Filius, qui erat in tera, et vellemus potius mori quant vivere ; sed ipsi
principio Verbum apud Patrem, qui esl Pater in nobismetipsis responsum mortis habuimus ut non
Domini noslri Jesu Christi, id est hominis a se simus fidentes in nobis, sed in Deo qui suscitât mor-
assumpti. Totius enim Trinitatis opère creatus est tuos. Quod potest mors loqui et responsum dare?
ille homo. Tamen considerandum quia dividimus Nos inquit, ipsi habuimus in nobisipsis responsum
personas, sed non distinguimus subslantias. A bene- mortis, id est ipsa mors et tribulatio atque angustia
dictionibus et laudibus inchoavit Apostolus more drcebat nobis in corde, dum crucjaremur : Nolite
patriarcharum, sanctorumque Patrum : quod ubi confidere in vobis, sed in Deo quoniam non poteslis
invenitur, ea qua? sequuntur prospère succedunt. vestra virlute aut aliorum hominum vincere hos cru-
Pater misericordiarum, subaudis sit benedictus qui ciatus. Ponite in Deo ûduciani el spem vestram, el
secundum multiludinem errorum et criminum ve- ipse qui suscitât morluos, poterit utique vos eruere :
slrorum, largitus est vobis poenitenliam.agentibus sic enim videbatur illis quasi de morluis ad vitam
multipliées misericordias, indulgendo vobis com- revocarentur. Adjuvanlibus vobisin oratione pro no-
missa scelera, et Deus totius consolationis, subaudis _ bis, subaudis facta, ut eripiamur et nos de angustiis
sit benedictus. Recte Deus totius consolationis ap- TJ " hujus mundi, ni ex multarum personis facierum
ejus
pcllatur, quia quicunque consolari merentur ab illo, quoein nobis est donationis, per multos gratioeagun-
et per illum consolantur. Ut possimus et ipsi conso- tur pro nobis. Ecce confusa sentenlia. Imperilus
lari eos qui in omni pressura sunt. Ideo consolatur enim fuit Apostolus sermone, sed non scientia, sicul
nos Apostolus, liberando de afflictionibuspersecuto- ipse de seipso dicit. Istius versiculi ista est conslru-
rum, ut nos iterum nostro verbo et exemplo conso- ctio : Ideo per vestras oraliones liberabit et eruet a
lemur illos qui in omni pressura et angustia sunt. pressuris perseculorum ut ex multis personis facie-
Et quomodo? Per exhorlationem qua exhortamur, rum, id est homibum, aganlur Deo gratioe pro nobis
id est docemur, liberandi, et ipsi a Deo. Exhortatio per multos homines ejus donationis quoe donatio in
species est doctrina;. Yerbl-gratia : Cum aut verbo nobis est ; sensus autem iste est : Idcirco Deus nos
simplici, aut exemplo suo vel aliorum consolamur liberabit per vestras orationes, ut cum nos fuerimus
aliquem ne desperet de salute, sed sit securus de liberati, referantur ei gratioe a multis hominibus,
venia. quibus profuimus et prosumus, alque prodesse pos-
Nolo vot ignçrare, fratres, de tribulations nostra sumus, quod vos exaudierit pro nobis liberando nos-
609 EXPOS1TIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. Il AD COR. 610
Quod enim dicit multarum facierum, hoc est, quod .\ rat accipere a divilibus et principibus, quod promit-
dicit ex personis. Donationis autem ejus dicit gra- tit alicui, implere differt, non servans suum promis-
tiam qua illi liberati sunt. sum, ut sit apud me est et non? id est, ut promittam
Nam gloria nosira, id est honor et magnificentia me venire, et non veniam : et videar veritatem lo-
nostra, hoec est; Quoe? testimonium conscienlioeno- qui, et menliar? Minime.
stroe, quia conscientia nostra, id est mens nostra Fidelis aulem Deus, id est verax est, quia quid-
perhibet nobis testimonium quod recte credimus, quid promitlit, opère implet ; el ipse qui est verax,
bene docemus, sancte vivimus, et quod in simplici- ipse cognovit, quia sermo noster qui fuit apud nos,
tate cordis et sinceritate Dei, id est in verilate, et quando vobis proedicavimus,vel qui fit modo de meo
non duplici animo, neque in sapienlia carnali, con- adventu ad vos, non est in illo, subaudis sermone
versati sumus in hoc mundo, sed in gralia Dei, id est el non, id est veritas et mendacium, aut muta-
est in sapientia quoe gratis a Deo nobis data est. bilitas aliqua, ut verum viderer loqui, et non esset
Pseudoapostoli conversabantur duplici corde, quia verum ; sed est in illo sermone ; est, hoc est : veritas
aliter docebant atque aliter vivebant. Vel quia po- ibi est ; quia in veritate locutus sum ; quasi diceret:
tius pro lucris temporalibus proedicationi insiste- Idcirco aura mendacii non moveor, quia lenitatis
bant, quam pro amore Dei et salute aliorum. Philo- 8 vitio non succumbo.
sophi quoque proedicabantin carnali sapientia, id est Dei enim Filius est, subaudis Jésus Christus, qui
philosophice, et fucato sermone, volentes apparere in vobis proedicatus est per me, et Sylvanum, et Ti-
sapientes : vel in hoc, quia Christum negabant pas- molheum. Sylvanus ipse est Sylas et Syleas, sicut
sunt, mortuum, atque a mortuis resurrexisse ; abun- ' Lucius ipse est Lucas. Quare ergo ponitur Sylvanus
danlius autem ad vos, in simplicitale conversatus ante Timotheum? Quia anle electus est ad fidem,
sum : quia cum ab aliis ecclesiis aliquid accepissem. et conjunclus ad proedicationis oflicium a Paulo
a vobis nihil accepi, ne occasionem falsis apostolis apostolo quam Timolheus. Ideo, inquit, quia Jésus
darein accipiendi munera, et ut vos liberius repre- Christus Filius Dei est, non fuit in illo, id est iu
hendere possem. Christo, est et non, id est mutabilitas aliqua, aut
Non enim alia scribimus vobis modo quàm quoe veritas cum mendacio; sed est, id est veritas, in
legistis in priori Epistola, et cognovislis, in vita mea illo fuit; sicut ipse dixil : Ego sum veritas (Joan.
atque pra?dicatione,quod usque in finem vitoenostroe, xiv).
vel die judicii, cognoscetisquoe scripsimus, et quoe Quotquot enim promissiones Dei, Palris sunt facta?
proedicavimus vobis; sicut et cognovislisnos ex parte, , per prophelas de nativitale Christi, passione, morte,
non per omnia, quoniam non omnià poluimus vobis * resurreclione atque ascensione ejus, de salute quo-
ministrare et manifestare quoe inlelligebamus de que genitum, in illo est, id est, in Christo adimpleloe
Deo, quia adhuc parvuli eralis sensu ; gloria vestra sunt veraciter, qui semper esse habet, et in illo est
sumus, quia vos gloriari poteslis, quod sanclos et veritas promissionum. Unde ipse dicit pendens in
veridicos proedicatores habelis, sicul et vos gloria cruce : Consummatum esl (Joan. xix), id est, com-
nosira eritis in die Domini, id est in die judicii, pléta sunt omnia quoede me proedicla erant. Ideo el
quando coronam oelernoeremuneralionis pro vobis per ipsum Amen Deo ad gloriam nostram. Ideo quia
recipiemus. iu Christo adimpleloe sunt veraciter illoepromissio-
JSt hac confidentia, sive spe, securus de vobis, nes per ipsum, id est per Christum, amen, id est
volui prius venire ad vos, quando priorem Epistolam Deo Patri veritas tribuenda est ad gloriam nostram,
direxi vobis, ut secundam gratiam haberetis. Ha- quia sumus ejus apostoli et ministri. Alii addiderunt
buistis unam graliam, quando primum ad vos veni, ante amen, dicimus amen, quod non videtur de
dum cito venistis ad fidem ; et debui iterum venire texlu, sed de glossa. Quomodo aulem ad gloriam
ut vos castigarem et corriperem, «t et vosmetipsos ipsarum tribuenda est veritas per Christum DeoPa-
entendantes, haberetis secundum graliam. Sed ideo .' .. Iri ? Quia quod Christus in se complevit, et ipse
non veni, quia timui, si venirem, quod non possem proedicavit, et apostolis tradidit, et illis prxdicanli-
vos ita corripere per meam proesentiam, ne forte bus Deus Pater miracula faciendo, ostendebat ve-
impatientes esselis, sicut verbis per epistolas levius rum esse quod ipse promiserat, et quod illi proedi-
adraonendo. cabant, et in hoc gloria erat illorum.
Cum ergo hoc voluissem, id est cum ad vos venire Qui autem confirmât nos Judoeos in Christo vobis-
voluissem, dum non veni, nunquid levilaleusus sum? cum; id est in fide Christi et conjungit in uno lapide
Levitale dicitur uti, qui quod permitlit verbis, non angulari duos populos, et qui unsit nos, gratia Spi-
explet operibus. Et Apostolus tune levitate usus es- ritus sancti, id est qui dédit nobis remissionem
set, si promitteret se venire, et promissum suum peccatorum per graliam Spiritus sancti, Deus ,
non expleret. Sed dum non promisit, quamvis vellet, subaudis est verus. In Veleri Testamento sacerdotes
non lamen usus est levitate. Aut quoecogito, secun- et reges ungebantur oleo visibili. In Novo autem om-
dum camem cogito? id est carnaliter et humane. nes fidèles uuguntur non tantum oleo visibili quan-
Secundum cannent cogitât, qui pro amiciliis et hono- lum invisibili gralia videiicet sancli Spiritus in bapti-
i ihus prinçipum et pro lucris temporalibus qua? spe- smale ; et per manus impositionem, fiuutque regc»
611 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL , 612
animarum, et sacerdotes populorum, ut sanctificent A darguit eos fortiter, et proecepit illum qui inceslum
eos, juxta quod Petrus dicit : Vos autem genus ele- palraverat, a consortio omnium excludere. Cujus
Ctum, regale sacerdotium, gens sancla (I Pelr. n), qui verbis illi obedientes fuerunt, egerunlqtie poeniten-
et signavit nos, id esl qui assignavit nos, dando si- liam, et illum a se sequestraverunt. Quod ut Apo-
gnum suum nobis. Dura enim dixit Christus : Sicut stolus agnovit, valde loetatus est, reducit tamen eis
me misit Paler, et ego milto vos (Jonn. vi), signum ad memoriam qualiter eos deflebat, et alloquitur
suum in eis posuil, et derftt pignus spiritus in cordi- illos adhuc, inquiens : non ut contristemini, subaudis
bus nostris. Pignus est proprie quod propter rem hoecscriho modo, qui poenitenliam habuistis, sed ut
créditant datur, ut dura illa reddila fuerit, istud reci- scialis quant charilatem habeam abundanlius in vo-
pialur. Sed hic Aposlolus polius pro arrha posuil, bis , subaudis poslquam audivi vos poenilentiam
quoe Deo datur, ut certus sil de promisso, et quod egisse.
minus deesl, compleatur. Nos ergo arrham sive pi- Si quis autem contrtstavtl me, subaudis sive ille
gnus accepimus, graliam videiicet sancti Spirilus in qui uxorem patris accepit, seu illi qui ad vilia pri-
baptismale, ul securitalent et cerlitudinem de pro- stina redierunt, non me contrislavit, subaudis solum,
missione oeiernoepalrioe babeamus. Testent Deumin- sed ex parte, subaudis contristavil vos, qui condo-
vocoin animam meam, id est, si mentiar, illum in- B luislis super illorum realibus, el qui mihi estis in
voco contra animam meam , quod parcens vobis charitate uniti. Sequilur : ut non onerem omnes vos.
non veni ultra Corinthum, id est, ne vobis onerî Onerare esl omis el pondus aliquod imponere. Sen-
essem, et vos contristarem meo adventu, peperci sus iste est : Non reprehendi ideo delinquenles, ne-
vobis ne venirem Corinthum, ultra, id esl post- que excommunicavi in priori epistola, ut vos one-
quam a vobis recessi. Non quasi dominnmur fidei rarem ea correptione, qui perfecle conversamini,
veslroe, sicut imperatores, quia unius fidei jam su- neque eliam ideo recilo talia, ut vos onerem modo
mus vos et nos, sed adjutores sumus gaudii veslri, excommunicando et redarguèndo, sed ut illi corrjj-
id est gaudemus in fide bonisque operibus. Nam gerentur qui a via rectitudinis deviaverunt.
fide statis, el idcirco non dominamur vobis. Sic de- Suflicil illi, fornicatori, qui ejusmodi est, videiicet
bent proelali agere; quos vident concordare sibi in qui uxorem patris accepit, objurgatio hoec, id est
bona conversatione non debent se illis proeferre, sed correplio et redargutio, quoefit à pturibus, id esl,
cooequare. Quos autem a via rectitudinis vident dc- sufficit illi ad poenilentiam correptio et objurgatio
viare, in illos debent auclorilalem et poienliaiti suoe generalis, et quod a consortio omnium veslrum ex-
proeposituroeostendere, quod utrumque Pelrus oslen- ' clusus est. Nam in priori epistola proecepit illum
dit in Cornelio et Anauia, humilians se erga Corne- " ejici a societaie fidelium, inquiens : Expurgale ve-
liuut : et solo verbo Ananiam cum uxore perdens. lus fermentum (I Cor. 1), illum peccatorem qui uxo-
rem palris accepit, expellite et ejicite a vestro con-
CAPUT IL sortio ; et ne in desperationem delaheretur si semper
Si enim ego vos contrislo, et quis est qui me (oelifi- exclusus esset a socieiate fidelium, réconciliât illum
cet, nisi ille qui conlristalur ex me? id est, si ego con- hoc modo cognoscens illum esse pnrgatum : diabolo
trislo aliqiiem vestrum forliter redarguèndo, et elenim suggerenle peccavit, et eo flagellante purga-
acriter corripiendo, quis est qui me loelificet, nisi lus esl, quando Iraditus est potesiali illius. Ita ul
ille qui contrislatur per meam admonilionem de econlrario magis donetis, id est, tune sufficietei ob-
realu suo promovendo ad poenilentiam ? Dum enim jurgatio quoe facta est illi ab omnibus vobis, si econ-
ille contrislatur de peccalo suo, el agit poenilentiam, lrario indulgealis ei quod deliquit, et eonsolemini
tune me loelilicat. Sic unusquisque proedicalor et eum, ne forte, subaudis exclusus a vobis, abundan-
proelalils, quo amplius videt contrislari subjeclos de liori irislilia absorbeulur qui ejusmodi esl, id esl, ne
realu suo, el lugere poeniienliam agendo, eo am- forte in desperalionera cadens suffocel se laqueo vel
plius loetittcaittr cerius de salute illorum. tradat se voluptalibus hujus soeculi, dicens inlra se :
Ne iristiiiam super tristitiam hnbeam. Modo qui- Jam quia a socielaie fidelium in proesenti et in fuluro
dem alidiens vos variis erroribus implicatos, habeo ero exclusus, inseram me omnibus delectationibus
tristitiam, sed si vènero ad vos et incorrepios vos et voluptalibus. Indulgete ei, et consolamini eum,
invenero, tune habeo iristiiiam super tristitiam, ideo- ne desperet de venia et salute
que vos nioneo ul corrigalis. Propter quod, subaudis ne forte ahsorbeatur a
Nam ex multa Iribulaiione et anguslia cordis, quod nimia Irislilia, el labatur in desperationem , obsecro
unum est, scripsi vobis priorem epistolam per mulias vos, o Corinlhii, ut confirmais in illum charitatem,
lacrymas, id est, pêne quot syllabas dictabam vel recipiendo illum in vestram societatem et cororou-
scribebant, quasi lot lacrymas fundebam. Audiens nionem.
Aposlolus quosdam Corinlhiorum ad pristina vilia Ideo enim et scripsi vobis, subaudis ista de rece-
redisse, et ad fornicationem, et poenitenliam non plione illius fratris," ut cognoscamexperimenlum ve-
egisse, insuper quemdam illorum accepisse uxorem strum , id est, ul probem an in omnibus obedientes
palris, nimiam tristitiam habuit, et multuin deflenat sitis, quoevobis proecepero. Jam superius obedientes
eos. Unde et priorem epistolam eis misii in qua re- illi fuerant, quando illum a suo collegio expuleruul,
613 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. H AD COR. 614
et quando proecepitut viri non velato capile slarent ; A contradictores, philosophos videiicet, raagos, et alios
in ecclesia, mulieres velato, et volebat adhuc pro- piuri mos, nec polerat ipse solus utrUmqueagere, et
bare obedientiam illorum in hoc , ut revocarent philosophis resislere, et voléntibus credere verbum
ejectum. salmis proedicare. Si aulem Tilum invenisset ibi
Cui aulem aliquid donaslis et ego. Paulo apostolo sicuti sperabal, ipse utique resisteret adversariis,
moranie apud eos, cuidara peccanli dimiserunl quod et Titus proedicarel simplicioribus qui desiderabant
deliquerat, et ipse Aposlolus ne viderctur ab illo- credere. Apparuil quoque ei in eodem loco vir Ma-
rum unione sejungi, induisit etiam ipse illi. Unde cedo, dicens : Transiens in Maeedoniam adjuva nos
dicit modo : Cui aulem donaslis, sive indulsistis, (Act. xvi), qui a doctoribus angélus bonus ejusdem
quando apud vos eram, et ego similiter donavi et ingentis proepositus fuisse creditur.
dulsi. Consueludoesl dicendi, donavit mihi pecca- Deo aulem, subaudis Patri, gralias rcferimus, qui
tum, id est induisit. Volens ergo Apostolus provo- semper triumphat nos, id est, qui facit nos semper
care illos ad reconcilialionem ejecti, et ul ei dimit- triumphare, et victoriam habere, in Christo Jesu, id
terent, vult ostendere ut sicut ipse induisit peccanli est, per Christum Jesum infidelitatem destruerido,
quando illi dimiserunt, sic et illi indulgeant dum et fidem in cordibus credenlium planlando, et inli-
ipse indulget. Quapropter subdit : Nam el ego quod B " delibus efficiens fidèles, et odorem nolHioesuoemani-
donavi, sive indulsi illi, si quid donavi propter vos, festât per nos in omni loco, tara in Judoeis quam in
qui volebatis ei dimiltere, indulsi el ego in persona genlibus. Odorem in hoc loco appellat cogniliouem
Christi, hoc est vice Chrisli, qui nobis aposlolis de- sanctoe Trinilatis. Arontata igiiur et unguenta cum
dit polestatem ligandi et solvendi. Non leviter dabat alibi sint, alibi odorem reddum, sic apostolis proedi»
indulgentiamApostolus delinquentibus, nisi illi quem cantibus fidem sanctoe Trinitatis, et nolilia divinka-
videbat a Christo esse solulura, cujus poenitentia actis omnipolentis Dei, cum ipsa divinitas non videre-
cepta erat Deo. Ul non circumveniamur, id est deci- tur, uipole quoeinvisibilis esl, dum per proedicatio-
piatnur, â Satana. Ideo, inquit, proecipiovobis ut in- nem apostolorum recipiebant fidemejus, odorem quo-
dulgeafis fratri peccanti, sicut et ego indnlgeo, ne dammodo et cognitionein divinitatis illius percipie-
decipiam'ur a Sàtana qui desiderat discordias gene- h'àtif.quia Chrisli bonus odor sumus Deo in hit qui
rare. Plerumque dum unus vûlt misericordiam ex- pereunt, i et in his qui suivi fiunt. Legimus in Genesi,
hiberi fratri peccanti, dimiltendo ei quod deliquit et 'quod Noe offerente sacrificium post diluvii ccssatio-
réconciliare conventui fidelium, alius diabolo sua- nem, ] odoralus est Dominus odorem suavilatis in-
dente non vult indulgere permanens in durilia sui tanlum utbenediceret illi et filiis ejus. Non debemus
cordis. Unde soepesoient oriri discordia? et rixa?in- C ergo pueriliter inlelligere quod Deus, qui spiritus
ter illos qui dissident et discordant in judicio. Non esl, in odore et fumo caruium delectelur : sed hiten-
enim ignoramus cogitationes ejus, id est, astutias, lioneut illius boni viri sancta appellat Scripiura odo-
dolos et fraudes diaboli non ignoramus, sed scimus. rem suavilalis, qua delectalus est Deus. Similiier
Cum venissemautem Troadem. Troas civitas est in hoc loco intelligendum studium et bonam vokiu-
Groecorum, quoe Troja olim vocata est; et ponilur lalem intentioneinque odorem appellatum. Christi,
improprie : Phrygia enim provincia est Groecorum. inquit, bonus odor sumus Deo , id est, in Ghrisluiii
Troja regio est in ipsa Phrygia.; civitas vero appel- credentes, et a Christo educli, proedicando myste-
"lala esl IKum, sicut in Virgilio habetur : Cecidiique rium incarnalionis ejus, passionis, resurrectionis,
sUperbum/ffilm. Plerumque ponilur nomen regionis ascensionis, niysleriuin*quoque sancia? Trinilatis ;
pro eivitate, et appellatur Troja. Propter Evangelium bonus odor sumus illius, quia boitant fainant ejus ac
Christi, id est ad proedicandumEvangeliumChristi, totius Trinilatis gloriam proedicamus, Deo subaudis
et osliummihi aperium esset in Domino, id est, multa Patri placentes, talia faciendo. Et notaudum quod
corda hominum parata per Dominum ad credendum, suljungal : lu his, i, quii, qui salvi fiunt nosira pra?-
non hnbiti requiem in spiritu meo, id est in animo n dicaiione, el in bis qui pereunt bonus odor sumus
meo, eo quod non invenerim Titium, fratrem meum ; Chrisli, Deo Palri placentes; quia sicut placei Deo no-
sed valefacient eU, id est, salulans eos, profeclus strum bonum studium, quod impendimusbis qui sal-
sum in Mncedoninmprovinciam aliam Groecorum. vanlur.sk placetetiam illudquod impendimusItis qui
Dicil beatus Hieronymus : Quia non invenit fislulam pereunt, quoniam nostra volunlas lalis est, ut velle-
suam Aposlolus, id est Tilum inlerpretem suum, mus omnes (si possemus) salvare : ideoque delecta-
ideoTecessit. Sed quoeslioesl in hoc loco : Si Apo- tur odore nostroe inientionis. Sive ergo in his qui
stolus omnium ge itiuiti linguis poleral loqui, sicut salvaniur, sive iu his qui pereunt, bonus odor erant
ipse dicil in priori epistola : Gratiat ago Deo quod apostoli Deo Palri placentes, quia sinceriler et sine
tmnivm vestrum linguis loqnor (I Cor. xiv), quare adulatione proedicabant. .
recesserit a Troade quod scilicet Titus ahesset, ma- Aliis quidem sumus odor mortis inmortetn, illis vi-
xime cum multa corda essent parata illi ad cre- deiicet quibus proedicamus,si coiitemnunt credere :
ttetidum? Quoehoc modo solvilur, quia dum venis- ••aliis autem odor vitoein vitam, illis qui audiunt et
set Troadem, licet multa corda invenisset parata ad credunt. Cum una esset proedicalio apostolorum ,
credendum, invenit tamen multos adversarkts et quant impeudebani omnibus et yoleotibus ciadeie,
615 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. —COMMENT. B1BL. 616
et non voléntibus, quibusdam erat ipsa proedicalio \ nobis testimonium laudis perhibeant. Exponit ergo
gustus et odor mortis ad mortem oetcmam , potius causam quare non indigeat, inquiens :
quam ad proesentem, quam habemus communiler Epistola nostra vos estis, scripta in cordibus nostris.
cum animalibus et pecoribus, quia oeternaliter inde Epistola signum est salutis, quia salutem mittentis
damnabanlur, quod nolebant obedire verbis Evange- continet, et de illius salute loquilur, cui miltilur.
lii ; quibusdam autem erat odor et gustus vitoead vi- Epistola, inquit, nostra vos estis, Corinlhii, scripta
tam oeternam percipiendam, qui per illam salvaban- in cordibus nostris, quia de vestra salute die no-
lur. Sicul enim credentes per illam salvi fichant, ita ctuque meditamur et cogitamus, et ipsa intenlio
increduli damnabantur, quia inexcusabiles erant. nostri cordis perhibet vobis testimonium laudis, quoe
Et ad hoec, subaudis discernenda, quis tam idoneus. epistola, scitur et legitur ab omnibus hominibus,
et aplus proedicator est, ut possit discernere qui id est ab omnibus hominibus scitur et legitur, non
sint ejus proedicatione salvandi atque damnandi? oculis corporeis, sed mente intelligitur illa epistola,
Nullus. Ideoque omnibus impendendus est sermo id est, hoc quod de vestra salute semper cogita-
proedicationis. mus.
Non enim sumus nos apostoli sicut plurimi aaul- Manifestati quoniam epistola eslis Christi. Ex sti-
lerantes verbum Dei. Hic percutit pseudoapostolos. B perioribus pendent : Vos-qui estis Epistola nosira
Sicut enim adulter non causa amoris filiorum adul- scripta in cordibus , vos estis manifestati aliis
eratalterius uxorem, sed causa suoelibidinis cxplen- quod nostra proedicatione ad fidem venistis, quo-
doe,ita falsi apostoli adulterabant verbum Dei, quia niam epistola estis Chrisli. Minislrata a nobis, et
non ideo proedicabant ut filios spirilales Deo acqui- scripta, non atramento, sed spiritu Dei vivi. Illud
rerent, quia falso proedicabant, neque pro remune- quod atramento scribilur oblitlerari sive deleri
ratione coelestis palrioe, sed pro lucris temporalibus, potest, fides autem quoea Spiritu sancto scribitur,
et favoribus humanis. In hoc etiam adulterabant qui semper vivit, oeterna est, quia sicut ille Spiritus
verbum Dei, quia non recte neque veraciter illud oeternus esl, ita illa fides oeterna est. Manifestati
docebant, dicenies Christum non esse mortuum, eslis, inquit, quod nostra proedicatione credidistis,
neque a mortuis surrexisse. Apostoli aulem non quoniam epistola eslis Christi, id est fidem illius
adulterabant, quia spirilales filios Deo acquirere habetis, a quo dicimini Christiani : qua? fides a
desiderabant, et non pro lucris temporalibus, sed pro nobis est ministrata, quia fides ex auditu est (Rom.
proemio oeterna?bealitudinis proedicationi insisteittes, x), et a Spiritu sancto est scripla in cordibus ve-
neque pro favore et laude humana rectissime proe- slris, quia aliis datur fides in eodem spiritu. Non
dieantes, sicut idem Apostolus subdit, sed ex C est scripta illa fides in tabulis lapideis sicut lex
sincérilate, inquit, proedicamus, id est ex puritate et Moysi, sed in tabulis cordis carnalibus. Proevidens
veritaté; sed sicut ex Deo, id est ex Spiritu sancto omnipotens Deus duritiam cordis Judoeorum, eam-
accepimus, ita proedicamus quia unius substantia? dem legem quam eis dabat, in lapide scripsit, ut
existens cum Pâtre et Filio unus est Deus, coram per lapidem duritia cordis illorum designaretur.
Deo subaudis loquimur, id est, sic proedicamus quasi Per tabulas ergo lapideas debemus intelligere dura
in proesentia Dei semper simus positi, et ipse sit corda hominum et insensibilia, in quibus non scri-
noster adjutor. Rêvera enim ipse ubique proesens bitur fides Chrisli, quia nulla proedicatione, nullis
adest. In Christo Jesu loquimur, id esl ad honorem terroribus emolliri possunt. Per hoc vero quod dicit :
et gloriam. Christi Jesu. Sed in tabulis cordis carnalibus, debemus intelligere
CAPUT HI. cor molle et sensibile, quod sentit et flectitur ad
Incipimus iterum nosmetipsos commendare? Id mollitiem, et intelligit quod dicitur, recipit et con-
esl laudare. Nunquid non se et alios jam laudavit tinet, in quibus scribilur epistola Christi, id esl fides
paulo superius? Fecil utique et superius, et iterum in Spirilu sancto.
islo in loco atque in sequentibus. Sed cum sapien- Fiduciam autem lalem habemus per Christum
tia dicat per Salomonem : Laudet le alienus, et " ad Deum. In hac lectione vult Apostolus differen-
non os tuum (Prov. xxvii), quare se laudabit Apo- liam et distantiam facere inter Moysenlegislatorem
slolus? Nimirum idcirco ut Corinlhios ab amore et Christum datorem Evangelii, inler legem et
pseudoaposlolorum retraheret ad suum amorem, Evangelium, inter doctores legis et Evangelii : et
aliorumque veridicorum apostolorum. Aut nunquid ostendit quia quanla dislanlia est inter Moysen et
egemus sicut quidam commendatitiis epistolis<?Id est Christum, tanla distantia est inter legem et Evan-
laudatiliis, quoe ab aliis genlibus el Ecclesiis, ad vos gelium, et inter doclores legis et Evangelii; demon-
ntiltantur, aut a vobis ad alias, quoe vobis testimo- slrat quoque quia nihil sumus, nisi Domini roiseri-
nium laudis et sanctilalis perhibeant, sicut quidam, cordia et gralia regamur. Fiduciam, inquit, id esl
subaudis faciunt, pseudo videiicet apostoli et Judoei, audaciam et fidem lalem habemus per Christum Do-
qui accipiunt a scriDis et Pbarisoeis pontificibusque minum nostrum, cujus passione redempti et recon-
Judoeorum epistolas laudalitias, ut pro sanctis et ciliati sumus ad Deum, id est apud Deum Patrem,
religiosis a Proedicatoribus habeantur ? Non indi- qualem ego dicturus et scriplurus sum in sequen-
gauius vestra laude, neque epistolis laudatiliis qua? tibus.
617 EXP0S1T10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 618
Non quod sufficienles simus cogilare aliquid a A bratica : quicunque voluerit eamclem legem carna-
nobis, quasi ex nobis, sed sufficienlia nostra ex Deo liter observare, morielur iu anima quia anima quoe
est. Hic destruit omnemônfidentiam liberi arhilrii, peccaverit morielur. Unde el idem Apostolus in
per quod multi putant se posse bonum aliquod agere epistola ad Galalas, ait : Vere dico vobis, quia si cir-
sine gratia Dei; et idcirco ista omnia ait, ut oslen- cumeidamini, Christus nihil vobis proierk (Galat. v),
dat nihil boni sua viriuie et prudenlia cogilare et scimus quia quibus Christus non prod st, mortui
au l facere. Dicit ergo : Non habemus talem fiduciam sunt in anima. Qui vero spiritaliter voluerit eanidem
vel audaciam, quod simus sufficienles, id est, quod legem servare , circumeidendo se spiritaliter in
possimus cogitare a nobis aliquid boni de vestra sa- baptismale, ubi esl vera exspolialio viliorum, ob-
lute vel nostra, quasi ex nobis aliquid boni vobis fu- servando sahbatum, id esl quiescendo a pravo
turum sit sine gratia Dei, sed sufficienliaex abundan- opère, et omnipolenti Deo spirilales hoslias ofleren-
lia nostra exDeo est, qui dat velle posse, id est, non do, seipsum quoque mortificando cura vitiis et con-
solum non valemus bonum aliquod perficere sine cupiscentes, ille vivit el vivet in oeterna vita. Inde di-
Dei misericordia et gratia proecedente et subséquente cit Aposlolus : Lillera occidit in anima modo, id est
sed nec cogitare. Dei enim gralia nos proevenit, ut litleralis inlelligentia legis : spirilus aulem vivificat,
velimus, et ipsa nossubsequitur, ul possimus. Unde B id est spirilalis inlelligentia vitam oelernam proestat.
exorabal Psalmisla dicens : Misericordia ejus proeve- Quod si minisiralio mortis, id est, si lex quoe mi-
niet me (Psal. LVIH),et Misericordia tua subsequetur nistra erat morlis, sicut modo diximus, deformata
me (Psal.xxn). Si enim non valemus cogilare, quo- vel scripta lilteris in lapidibus fuit, subaudis Moysi
modo polerimus perlicere? in gloria, ex claritate vullus, ila ut nou possent
Qui, subaudis Deus, fecit nos idoneos, id est aplos inlendere filii Israël in faciem ejus propler gloriam
et congruos, minislros iVotii Testamenli, non littera, vultus ejus, quoe gloria vel clarilas evacualur, quo-
sed spiritu, idest, non fecit nos minislros in lillera modo non magis rainistratio spiritus, id est doctrina
legis, ut proedicaremus circumcisionem carnaliter et proedicalio spirilalis Evangelii erit in gloria ?
observandain, aul sabbati oliuni, aut neomeniarum suis ministratoribus et observatoribus. Isto in loco
vel sacrificiorum ritum celebrandum, sed in spiri- vult ostendere , quoe distanlia sit inter legem et
tali inlelligentia Evangelii, quod spiritaliter in- Evangelium, et Moysen et doctores Evangelii, sicut
telligendum est : et cujus observatio Spiritum san- jam supra diximus. Legimus in Exodo (Exod. ni, tv),
clum iribuit tempore baplismalis. Quod aulem dicit quod Moyse descendenle de monte, faciès ejus erat
i Joneos minislros se aliosque aposlolos fuisse, ita cornuta ex consortio sermonis Dei, id est radios
accipe : idoneus minisier est proprie coiigruus et C quosdam emiltehat splendoris sicul sol, inlanlum
utilis, alque illi rei aplus de qua sermo agilur. ut non possent intendere filii Israël in faciem ejus,
Littera enim occidit, spiritus autem vivificat. Duobus sed quando egrediebalur ad populum, ponebal vela-
médis est intelligendum. Littera legisMosaica?occidit men super faciem suam. Sed quoeril forle aliquis :
hominem corporaliter, jubendo, el non juvando. Duin Quare illi gloriam et clarilalem mortalis hominis
enim dicit lex : Non occides, non adullerium faciès; non poterant intendere? Cui respondendum est,
qui occiderit, velqui adullerium aul laie aliquid per- quia Moyses sanctus et juslus erat, ideo coruscabat,
pétrant, reus erit judicio, id est occidetur, igni cre- suumque splendorem ipse poterat ferre : illi autem
mabitur, lapidibusobruclur, in patibulo suspendetur, qui peccatores erant et increduli, non fuerunt digni
et non juvat quo implealur procul dubio ipsa occidit contemplari splendorem ejus. Sensus igiiur iste esl :
hominem, quoejudicium dat ut occidalur, licet ipsa Si Moyses tantam clarilalem habuit in vuliu, quando
non sit causa mortis ejus. Spirilus autem vivificat. legem dédit populo, quoe ministra eral mortis, quia
Evangelium quod spiritaliter intelligitur, et quod mortem minabalur, quanto majorent gloriam habe-
Spirilum sanclum proestat, non solum non occidit bunt ministri Evangelii, qui virlutera et juslitiam
hominem in proesenti, sed insuper vivificat, id est minisirant, quoe vitam oelernam proeslant? mulio
vitam oelernam proestat. Nusquam enim Evange- D majorera gloriam et clarilalem habebunt : quia cam-
lium jubet occidi hominem, sed provocat post dem claritatem habebunt, quam oslendit Dominus
culpam ad poenilentiam,proraiUens vitam oelernam: in monte tribus discipulis, quando visi sunl cum eo
Pmnilenliam (inquit) agile, appropinquabit regnum Moyses et Elias in majestate el claritate. Videbunt
coelorum (Matth. m). Aliter. Anle Domini adveulum enim oculis corporeis gloriam claritaleinqueclarifi-
erant quoedamopéra legis, quoe a levioribus peccalis cata? humanilatis Filii Dei, ul beatus Léo dicit, ip-
mundabanl suos observalores, verbi gralia : sicul sique eamdem gloriam habebunt, gloriam vero Divi-
circumeisio, quoeoriginale peccatum tollebat, quam- nitatis et totius Trinitalis mente conlemplabunlm
vis alitum patrioe coeleslis non reseraret, et sicut solummodo : quia Deus spirilus est, id esl, spirilu
eranl multa alia, pro quibus offerebantur holocau- débet videri. Dicit enim beatus Léo in expositione
sta (Levit. xn), el de quibus dicebalur : Si quis hoc illius Evangelii, illam clarilalem et gloriam non
vel illud fecerit, offeret arielem aut aliquid laie, et fuisse divinilatis Filii Dei gloriam, sed humanilatis.
mundahilur. Post Domini autem adveulum, in quo Alioquin quomodo esset verum quod dixit ad Moysen
compléta sunt inverilate omnia illa figurativa etum- (Exod. xn) : Non videbil me homo et vivet : quando
PATROL. CXV1I. 20
619 IIAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 620
ille dixit : Ostende mihi teipsum, id est, invisibilita- A gelii quoe datur ministratoribus ejus et observato-
lem tuant? Altiori igiiur inlelleclu Moyses, qui poribus, major est gloria legis quoe splcnduil in facie
nebat velamen super faciem suam, ne intenderent Moysi, quia illa fuit temporalis, et a quoeunque
in eum filii Israël, significat ipsam legem, sicut'in ferri potuit el videri, ista aulem oelerna erit, nec
Evangelio Dominus testatur dixisse Abraham ad potuil ferri ab aposlolis quando a Domino oslensa
divitem : Habent Moysen (Luc. xvt), id est legem. esl in monte, quia stalim lapsi sunl in terram velut
Velamen'illud significat intelligenlîam liiteralem et mortui. Quapropter laborandum est omnibus ut
historicum sensum, quo obumbralur ipsa lex, infi- ohservatores simus Evangelii : quaienus ad illam
delitas quoque et ignoranlia cordis Judoeorum.Vela- gloriam digni simus perlingere quam proniittit.
men ergo quod ponebal super faciem suam Moyses, Nam nec glorificatum est quod claruit-in hac parle
non sincbat illos cernere gloriam vullus ejus, quia propter excetlenlem gloriam. In bac parte dicit in
inûdelitas, ignoranlia, et peccatum eorum, litteralis Moyse (Exod. ni), vel quod narrât in hac parle
quoque inlelligentia, et historiens sensus non per- lihri Exodi de splendore vultus illius, excelienlcm
millebat illos penetrare el intelligere gloriam spiri- gloriam appellat, qua Dominus glorificatus est in
lalis intelligcnlioe, quoe lalebat in lege. Quod vero monte, ex qua glorificandi sunt omnes elecli, et est
dicil gloriam et clarilalem Moysi evacuatam, dicit, B sensus : Illud quod splenduit in facie Moysi, non est
quantum ad litleram pertinet : quia Moyse moriuo, glorificatum, id esl, non fuit gloria vera, quia evacuari
faciès ejus quoe ante splendoris radios emitlebat, in potuit per mortem illius : nec fuit glnriosuin com-
pallorem versa est. Altiori autem sensu et sublimiori paratione islius glorioe,quoe oelernaliler manebit, et
secundum Auguslinum : Gloria legis quoe videbatur multo amplior erit. In hoc enim quod nulli profuit
esse in feslivitatibus et operibus, evacuataest, adve- gloria vultus ejus, quasi non fuit gloria, quia non
nienle Christo, quem illa significabat : vel etiam habuit fructum glorioe. Aliter : Quod dicit in hac
pars spirilalis inlelligentia?, quoe a quibusdam inlel- parte, quasi in islam parlera, id est quod claruit et
ligebalur, sicul a Moyse, Josue, Samuel, David splenduit in Moyse, non est glorificalum in hac
coelerisquetalihus, advenienle Christo, in quo com- parte, id est quantum ad islam parlera glorioeEvan-
pléta est el a quo manifeslala esl aposlolis ex loto. gelii pertinet, non est gloriostim propler istara glo-
Stalim ut venil plenitudo, evae.tialumest illud quod riam majorera.
ex parle erat, non ut cessaret penitus, et periret Si enim quod evacuatur, per gloriam est, multo
ipsa inlelligentia spiritalisf, sed ut in melius profice- magis quod manel in oeiernum, in gloria est, id esl,
ret, alque augmentum caperet. Verbi gralia : Sicut si lex quoe evacuari poluil, in gloria fuit Moysi
evacuatur infanlia et pueritia, adveniente adolescen- C suisque observaloribus, mullo magis Evangelium,
tia, et adveniente juvenlute evacuatur adolescenlia, quod manet in oeiernum, in gloria esl suis niinislra-
dum in melius proficit. In Evangelio aillent non fit loribus et occultoribus. Quantum enim inler imagi-
ita, quia Evangeliumspiritaliter intelligitur ex loto, nera distat et veritatem, tantum dislal inler gloriam
nec evacuatur, quia oeiernumest. Si ergo illi qui vullus Moysi et gloriam Christi, cui similes erunt
legem operibus implerunt, ex parte spiritaliter in- omnes elecli in gloria.
lellexerunt : quoe evacuata est. tantam gloriam ha- Ilabenles igiiur talent spem, videndi et percipiendi
buerunt in proesenti soeculo, ut terram repromis- gloriam, non talem qualis fuit in vultu Moysi, sed
sionis acciperent victoresque poslmodum suorum eain quam viderunl très apostoli iu monte révélante
bostium exsislerent, quanto amplioiem oblinëbunt se Domino, multa fiducia ulimur in proedicatione,
isti qui spiritaliter legem et Evangelium inlelligunt, securi de proemio.
observant, proedicant, et docenl, quod nunquam El non sicut Moysesponebal velamensuper faciem
evacuatur? suam, ut non intenderent in eum, sic ponel Christus
iVmn si minislrnlio damnntionis gloria est, mullo in Evangelio legis velamen, quod velamen legis
magis abundat ministerium juslitioe in gloria. Repe- evacuatur, id est, non ponil Christus velamen inlelli-
tîlio est superiorum mulalo sermone. Nam si mi- genlia? litteralis in Evangelio et obscurilatem, ut
nistralio damnationis gloria est, id est, si lex quoe non possint fidèlesgloriam spirilalis intelligentioepe-
ministra erat damnationis et morlis, tantam glo- netrare sicut Moyses ponebal, ne in gloriam vultus
riam proestilit Moysi suo ministratori et coeteris ejus intenderent, quod velamen significat obscuri-
suis observatoribtis, multo magis abundat ministe- tateni cl obumbrationem legis, quod evacualur
rium juslitioe, id est Evangelium quod justificat ho- quando a Chrislo revelalur el spiritabler eadem lex
mines, abundat in gloria oelerna. Evangelium ergo intelligitur : vel non ita occullabit Chrislus gloriam
ministerium justilioe est, quia per illud ministratur suam eleclis, sicut Moyses occultabat faciem suam,
nobis justitia, salus, el vita oelerna tempore bapti- ponendo velamen super faciem suam, quod velamen
smalis, sicut Dominusdicil apostolis (Matth. xxvm) : evacuatur : pro eo quod evacualum est, quando
Ite, docete omnes génies, id est, minislrate illis Moyses morluus esl.
Evangelium. Qui crediderit et baptizatus fuerit, sal- Sed obtusi sunt sensus eorum, iil esl, liccl velamen,
vus eril salute oeterna : quia mundabitur ab omnibus quod significat obscurilatem legis, evacualum sil a
peccatis : et efficielur justus. Gloria denique Evan- Christo, et in Evangelio non sit velamen, lamen
6.21 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. Il AD COR. 622
non ideo pcnelranl Judoei gloriam spirilalis iiiielli- A A spem cémentes. Inter speculam et spéculum hoc
geiilioequoe in lege lalet, qua obtusi et reverberati inlerest, quia spécula est turris in civitatibus, et
sunt sensus illorum infidelilaiis perfidia et ignoran- locus unde speculatur a longe ex qua parle super-
lia, quia noiunl in Christum credere : sed semper veniant hostes : spéculum vero esl, ubi contemplan
litleram sequi voirait. Usque in hodiernum enim soient homines imagines vultusque suos et aliorum,
diem idipsum velamen, id est ipsa obscurilas el igno- de quo hic dicilur : Spéculum ergo nostrum, mens
ranlia, iu leciione Veteris Testamenli manel, subau- nostra est : quia sicut in speculo conlemplaïur imago
dis apud Judoeosincredulos, non revelalum, subaudis et umbra, ita nos in proesenti mente videmus el con-
ab illis, quia infidelitas et peccata réverbérant sen- templamur illam gloriam, quam percepluri sumus
sum eorum, nec valent per se penetrare illam : in re.
quoniam in Christo evacualur, id est, per fidem In eamdem imaginem transformamur a claritate
Chrisli auferetur velamen ignoranlia? , non per in clarilalem. In Groeco habetur, ut beatus Augusli-
eorum scienliam, nec revelabilur illis nisi credant. nus dicit, a forma in formant transducimur : Homo,
Sed usque in hodiernum diem cum legitur a Judoeis sicut iu Genesi habetur (Gen. i), ad imaginent Dei
incredulis Moyses, id est, lex quoeper Moysen data factus est, sanclus, juslus, immortalis, et incor-
est, velamenest posilumsuper cor eorum, id est, igno- B ruplibilis : quam imaginem et formant peccando
ranlia el excilas intelligenlia? est in cordibus Ju- amisit, et cecidit in formara mortalitalis, corrupiio-
doeorum, ne valeant penetrare spiritalcm inlelligen- nis, el injustilioe. Ab ista ergo imagine juslitioe et
tiam legis, quoeobscura illis el occulta erat, quous- forma transformamur et transducimur jam in spe
que iu Christum credendo denudetur eis a Chrislo. et fide in eamdem ipsam imaginem et formam quam
Cum aulem conversus fuerit ad Deum, subaudis perdidimus, a forma videiicet crealionis ad formant
ille populus ut credat in Christum, auferetur vela- juslificationis : a forma mortalitalis et corruptionis,
men, id est obscurilas de lege per Christum, el per ad formam immorlalilalis : a forma filiationis, qua
graliam sancli Spirilus, qui tempore baplismalis in- filii Dei modo sumus in spe, ad formam contempla-
cipit nostri habitator esse. tionis et visionis : a forma obscura ad forman luci-
Dominus autem spiritus est. Ubi autem spirilus dam, de qua Joannes ait (/ Joan. m) : Filii Dei
Domini, ibi libcrlas. Nemo qui fidem sanctoeTrini- sumus in spe, et nondum apparuil quid erimus in re.
tatis habet, dubitat Spirilum sanctum Deum esse, Ab ista obscura forma transducemur ad lucidam,
quia tertia persona est Trinilatis, et tamen non sunt quando similes Deo erimus : quoniam videbimuseum
très Domini, sed unus Dominus : et scitur ab omni- sicuti est. A claritate quoque spei transformamur ad
bus fidelibus, Spiritu sanclo dictante, legem et C clarilalem speciei, et a clarilale fidei ad claritatem
Evangelium esse conscriptum, ideoque Spirilus rei, ut quod modo tenemus in spe, et credimus nos
sanclus Dominus est legis et Evangelii, nec esl illi adepluros, quandoque possideamus in re. El bene
aliquid occullum in lege et Evangelio. Ipso quoque cum dixisset, transformamur a clarilale spei in cla-
Spiritu sanclo coopérante, per fidem Dominica? ritatem speciei et rei, tanquam a Domini Spiritu,
passionis liberamur in anima ab omnibus peccatis, ut ostenderet lalem gloriam dari, quoe sublimilaii
de qua libertate dicit Dominus in Evangelio : Si vosi congruat dantis. Moysi enim gloria et clarilas, nec
Filius liberaverit, vere tiberi erilis (Joan. vin). Per tanla fuit quanta Christi in moule, nec perennis.
ipsum eliam datur fidelibus facullas intelligeudii Tantum enim Deus concessit fidelibus suis, ut Spi-
divinas Scripiuras. Spirilus ergo sanclus Dominusi ritum sanclum det eis pignus illius glorioequant pro-
esl Scripturoelegis et Evangelii : ideoque. nihil latett misit. Sicut enim qui pignus vel arrham accipit,- se-
eum ex his quoeibi conlinentur, neque velamen ali- curus est de pretio quod remanet ex promisso, ita
cujus obscuritatis et dubietalis opponitur ei, sed1 fidèles qui tempore baplismalis Spiritum sanclum
magis ipse révélât quoe ibi latent, sicut sequentiai pro pignore et arrha accipiunl, securi sunt de pro-
manifestant. Ubi aulem spirilus Domini est, ibii missionibus palrioe coeleslis, quia ab illo transfor-
libellas est anima;, el facullas intelligeudi Velusi B manlur in spe ad illam gloriam.
Teslamenlum et Novum, id est, quemeunque re- CAPUT IV.
pleverit Spirilus sanctus per fidem Domini nostrii Ideo habenleshanc administralionem,subaudis spei,
Jesu Christi, ille habel libertalem anima; et faculta- idest, habenles fiduciam et spem transformandi, quoe
tem disculere ohscuriiatcs legis, et graliam Evan- spes et fiducia a Spiritu sancto nobis ministralur
gelii penetrare. juxta quod misericordiam consecuti sumus, non se-
Nos vero omnes, subaudis apostoli et Judoei cre- cundum meritum noslruin non defteimus, inter
dentes, omnesque qui libertalem anima; et facilita- adversa hujus soeculi, sed multa fiducia utimur, in
ient divinoe legis conseculi sumus, revelala faciee proedicatione, forliter tolérantes omnia incommoda,
cordis, id est, manifeslo iniellectu mentis per fidemi securi de proemio et gloria : sed abdicamus occulta
Christi et inlelligentiam Scriplurarum, gloriam Do- dedecoris, id est, respuimus et abjicimus omnia tur-
mini quam oslendit tribus discipulis, et quant per- pia a corde, ore, el opère nostro, q.tioemaxime in
cepluri sunt omnes elecli sumus nos spéculâmes, idi occulto soient fieri, non ambulantes in astutia, id est
est, contemplantes in speculo nienlis per fidem ett in callidilate hujus soeculi.Astutia dicitur ab hasta,
625 HAY.M0N1SIIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 621
id est acumine, eo quod nimium sit acuta ad deci- iV nobis in facie Christi Jesu. Ordo esl : Deus qui
piendos homines. Neque adultérantes verbum Dei, dixit : Fiat lux, cum adhuc tenehroe essenl, et facla
sicut pseudoapostoli multis modis, sed in manifesta- esl lux, illuxit cordibus nostris lumen fideiet do-
tione veritalis, subaudis proedicamus verbum Dei, ctrina? in facie Chrisli, id esl in proesenlia Dei, cl
non fucato sermone, neque philosophico, sed sim- per proesenliam Chrisli ad illuminationem et demon-
plici, ut simplices quique possint illud inlelligere; 3lrationem scienlioedivinitalis suoe. Per proesenliam
commendantes nosmelipsos ad omnem conscientiam e.-goChrisli manifesiala est cognitio Dei Palris at-
hominum, id est laudabiles nos facienlcs ad omnes que totius Trinitalis, sicut ipse Chrislus dixil :
homines sancle vivendo, bene proedicando; eoram Pater, manifestavi nomen tuum hominibus quos de-
Deo, id esl, in proesenliaDei, cui placet quod agimus : disti mihi (Joan. xvi), non illud quo Deus diceris,
vel coram Deo, quia sicul ab illo nobis datur, ita sed quo Paler vocaris.
proedicamus in proesenlia illius quem cognoscimus Habemus autem thesaurum islum in vasis fictili-
nobis adesse proesentem : polerat aliquis dicere, bus, thesaurum hic dicilur theca el reposilio auri.
quomodo proedicalis in manifestatione, cum omnes Thesaurum aulem appellat Aposlolus islo in loco
non inlelligant quoe dicilis neque credant? Ah hoec sacramentum cognitionis sanctoe Trinilatis, et my-
subjunxil Apostolus : 1B steriuni incarnalionis Filii Dei : quia, sicut thésaurus
Quod si operlum est Evangelium nostrum, id in occulto et secreto ponilur loco, ila istud myste-
est, si clausunt est et obscurum ut non intelligatur, rium in cordibus illorum erat recondilum. Vasa fi-
in his qui pereunt, est operlum; quasi dicat: His qui ctilia vocal corpora fragilia, quoe ex limo terra? facta
pereunt in infidelitale, illis est opertuin, quia non sunt, et variis passionihus et infirrailalibus subja-
inspiratur eis a Spiritu sanclo, neque volunt cre- cent, l'ami, sili, nudiiali, coelerisque lalibus ; ul su-
dere : volenlibus auicm credere, manifestum est. blimitas sit virlulis Dei in nobis, et non ex nobis, id
Audiebant siquidem omnes proedicalioneraapostolo- est, ut altiludo viriulis Dei annuniietur per nos el
rum, sed illis qui volebant credere, manifestabalur : appareat, quia non esl ex nobis, neque illa sapien-
illis vero qui in infidelitale permar.ebant occulla- lia, neque virtus miraculorum, sed ex Deo, quoeper
batur. nos lamen ministratur, ac si diceret aliis verbis :
In quibus Deus hujus soeculiexcoecavit mentes in- Thesaurum gratioe spirilalis quod proedicamus, el
„ fideHum. Quidam boereticorum, et Marcion, aliique quod signa miraculorum facimus iu corpore fragili
pseudoapostoli hune versum maie dislinguentes, hajulamus, et quod eliam fréquenter dum alios sa-
Deum hujus soeculidicebant esse appellalum in hoc nanius ipsi infirmantur, subjaccules fanti, sili, ut
loco diabolum, de quo dicilur : Omnes dii genlium C quod faciraus, non nostra virlute, vel nostris merilis,
doemonia(Psal. xcv) ; licet enim dii appellantur, non sed sublimitas potentia? Dei esse inlelliganlur.
sunt dii. lia ergo esl dislinguendus, ut primum dî- In omnibusmodis et locis tribulationem diversam
catur. In quibus, id est in illis qui pereunt, Deus ve- patimur, sed non angusliamur : id est, licel tribula-
rus : et deinde iiifra, cxcoecavil nienles infideliura liones cl anguslias suslineamus, lamen non ita con-
hujus soeculi, cum non illuminavit, sicut induravil stringimur sive angusliamur, ut cedamus loco a
cor Pharaonis cura non emollivit, ut non fulgeat proedicatione, el cessemus a noslro proposilio. Apo-
illuminalio Evangelii in illis, id est fides et doctrina riamur, id est conjiciaraur, et iraproperia susline-
Eva<tgeliiet gloria Chrisli. Quod Evangelium glsria mus, vel quod melius est, quasi pauperes abjicimur;
Christi est, quia ibi narrantur nalivitas ejus divina sed nondestituimur, id est, non derelinquimiir a Deo,
ef humana, virtus miraculorum, passio, resurrectio, sed posilis in paupertate el inopia, adest nobis pa-
ascensio ad coelos, adventus ad judicium, qui, Chri- slor Deus. Apros Groeco vocabulo Laiinc dicilur
stus, imago est Dei Palris, id esl similis ei in omni- pauper, inde aporiare, proprie quasi pauperem ab-
bus secundum divinilalem. jicere.
Non enim nosmelipsos dicamus, sedJesunt Chrr- Semper mortificationem Jesu in corpore noslro
"
slum Dominumnostrum, i lest, nonquoerimusnosiraïaa circumferentes, sive portantes, id est, semper sumus
laudem, non lucra lemporalia, sed gloriam et ho- mortificanles membra nosira cum vitiis et concupi-
norem Chrisli proedicamus et quoerimus, et ut ab scentes, ut et vita Jesu, qua ipse modo vivit immor-
illo remuneremiir. Ille enim seipsum proedicat, qui talis in corporibus nostris marrifestelur post gênera-
a culto sermone loquitur, et veritatem Evangelii ient resurrectionem, aliter Christus sicul pascilnr et
quoeril fucare, ut proedicetur ipse sapiens esse el vescitur iu suis, sicut dicet eleclis : Quandhi his
laudetur.ct qui potius pro lucris lemporalibus proe- minimis meis fecistis, mihi fecislis (Mallh. xxv), ita
dicalioni insislit, quam pro vila oeterna. occidilur et mortificalur atque flagellatur et perse-
Quoniam Deus qui dixit, subaudis in principîo quilur in suis. Nonne in Slephano persequebaïur el
crealurarum, de tenebris lucem spleùdescere, dicens lapidabalur, quando dicit: Saule, Saule, quid me
cura adhuc lenebra? essent super faciem ahyssi, Fiat persequeris? (Act. ix.) Sic dixit etiam Petro : Venio
Inx, et facta est lux (Gen. i), ipse illuxit in cordibus Romam iterunt crucifigi in te. Semper , inquil,
nostris, lumen fidei et doctrina?, qui tenehroe anlea mortifiîaiionein Jesu in corpore noslro sumus cir-
eramus, ad illuminalionent sc>eniioeclari'atis Dei in cumferentes sive portâmes, id esl semper morlifica-
625 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 626
lur Jésus in nobis et occidilur, ut sicul ipse in nobis AV oeiernumglorioepondusoperalur in nobis. Momenlum,
modo occiditur, et nos pro ipso, ila eliam ipse vivat brevissimum est spatium temporis diclum a celer-
in nobis, el nos vivamus in illo. Et sicut ipse jam rimo siderunt motu. Sensus el ordo verborum iste
non morilur, sed semper vivit, ila el nos post est : Omne tormenium iribnlationis nosiroe quoe in
resurrectionem vivamus immortales et incorrupti- proesenli esl, momenlaneum, sive brevissimum et
biles. levé ad tolerandum, operalur in nobis oeiernum
Semper enim nos, qui vivimusin proesenti soeculo pondus glorioe, id est magn'nudinem glorioein subli-
fide bonisque operibus, in mortem tradimur propler ntilale palria? coelestis, supra modum el supra om-
Jesum, id est, pericula mortis sustinemus propter nem rnensuram : quia non potesi comprehendi quan-
nomen et fidem Chrisli quant proedicamusut et vita lilas illius glorioe, neque îneitsurari tempore : quia
Jesu, qua ipse jam vivit, manifeslelur in carne no- sine fine el sine termino erit oelernaliter pernianens,
sira mortali, ul vila qua Christus resurrexit a mor- non contemplnnlibus nobis quoe videntur, sed quoe
tuis, et qua modo vivit, huic nostroe morlalitati non videntur, id est, non consideranlibus nobis et at-
proesletur immortalilas et incorruplio, ut post resur- lendenlibus honores, divilias, et lucra tcinporatia
reclionem promissam non timeamus mori. quoevidentur et nobis promilluntur ab amaloribus
Ergo mors in nobis operalur, subaudis quod suum B ] hujus soeculi, sed gaudia palrioe coelestis, quoenon
est, quia semper morlificat nos per mullas tribula- videnlur oculis corporeis, illa consideramus. Prie-
liones et anguslias, rita aulem, id est, fides qua ju- rai aliquis dicere : Quare non consideralis ista tem-
slus vivit, in vobis operalur quod suum est, et tra- poralia? Ad hoec Apostolus subilit : Quoe enim viden-
hit ad vitam oelernam, el est sensus : Propter vilam tur lemporalia sunt, et transitoria : quoeaulem noirvi-
oelernam quam nos vobis proedicamus, et fidem quam denlur, nisi per fidem, oeterna sunt,. ideoque illa
vobis minislramus, morimur et inlerficimur, quoti- poslponimus, et ita amplcciimur quoemansura sunl.
die pericula morlis sustinendo. CAPUT V.
Habemus aulem nos apostoli coelerique credentes, Scimus enim quoniam si lerreslris domus nosira hu-
eumdem spirilum Dei, subaudis quem ltabuerunt pa- jus habilationis dissolvatur, id esl, si corpus nostrum
ires Veleris Testamenli : quia quod illi proedixerunt terrenum, mortale el corruplibile in quo anima
de Christo implendum, nos credimus jam adimple- nosira habitat, dissolvatur per-xgriludinem, per tri-
lum. Similiier de salule genlium, scientes quoniam bulaliones maximas, el per mortem redigalur in
Deus Paler qui suscitavitJesum, el nos cum Jesu su- pulverem ; quod oedificationemhabeamus ex Deo : sive
scitabit, in die judicii, id est per viriulem Jesu, et _ a Deo, domum non manufaclam, sed oelernam in
constitue! vobiscum,in gloria oelerna. '
coelis.Quod dicit oedificationem,hoc appellat domum
Omnia enim, subaudis adversa hujus soeculi,pro- non manufaclam, corpus videiicet mortale, quod
pter vos susiinemus, o genliles, quia vobis fidem et non fiel manu, id est complexione maris el femina;,
vilam oelernam proedicamus: ut gralia abundans per sicuti istud, sed in virlulc omnipolentis Dei repara-
multos in gratiarum aclione, abundet in gloriam Dei. biiur, ut sit immortale et oeiernum, el sil in coelo
Graliam aboudantem appellat magnant sapienliam semper; et est ordo atque sensus: Si mortale hoc
divinam, quoe gratis illis dala esl. Ordo est iste : corpus, ubi modo habitai anima, dissoluluin fuerit
Ideo adversa hujus soeculipropter vos sustinemus, per mortem, scimus et certi sumus quod a Deo ha-
ut magna sapienlia divina quoenobis gratis dala esl, beamus in coelis oelernam oedificalioneni,et domum
abundet per miilios credenles in gloriam : et laudem non manufaclam : corpus videiicet immortale, vir-
Dei cura gratiarum aclione, videiicet ul plurimi cre- lule Dei reparaîtrai.
denles per nostram doclrinam, gralias et laudes ré- Nam et in hoc, subaudis corpore mortali, pos'ui,
férant Deo. Quidam codices habenl, ut sapientia ingemiscimus, id est, cum gemitit poslulamus absolvi
divina abundet per mullas graliarum actiones in lau- ab hoc corpore mortali, cupienies superindui habila-
dem Dei, quod non discrepat a sensu. r. lionem nostram quoe de coeloesl, id est, immortale
Propler quod, subaudis ul sapienlia divina abun- corpus cupienies recipere. Quod ideo de coelodicilur
det per multos credentes in laudem Dei, non defici- esse, quia coelesteerit et in coelis hahilabit. super-
'mus inter pericula mortis a fide. Sed licel is qui indui autem , id est super animam , sicul modo islo
\oris est noslerhomo corrumpatur, tamen is qui inlus mortali est anima vestita.
est renovalur de die in diem. Homo exterior appella- Si tamen vestili, subaudis a Christo, et non nudi
tur corpus, inlerior vero anima. Licel aulem ex inveniamur, ab illo, el est sensus : Tune recipiemus
duabus suhslanliis et naluris constet homo, tamen corpus immortale ad gloriam, cl lune eril coeleslesi
non sunt duo homines, anima el corpus, sed unus in die morlis nostroe vel in die judicii fucrimus
homo. Homo qui foris est, corpus videiicet, quanlo vestili Christo, ut ipse sit nobiscum, el non fucrimus
amplius corrumpitur lormenlis et iribulalionibus, invenli nudi ab illo, et ab ejus proieclione alieni.
eo amplius renovalur interior, id est purgalior exsi- Omnes enim electi Christo sunt vestili, quia ipse est
slil anima. eorum proleclio, sicut Apostolus dicit : Quolquol in
Id enim quod in proesenti est momenlaneumet levé: Christo baptizati estis, Christum induislis (Gai. m),
tribulationis nostroe, supra modum in sublimitate id est, Christum habetis prolectorem.
Nam et qui sumus in labernaculo islo, id est in A J nocentes, et ul ipsi etiam videri possini ab omnibus.
corpore mortali, quasi viatores in papilionibus, inge- Pro magnitudine ergo potestatis et judicis, magni-
miscimus, id est, dolemus gravati, famé, siti, nudi- tudo iribunalis et judicii oestimanda esl : quia illa
tate, aliisque periculis eoquod nolumus exspoliari poteslas oeterna ita apparebil exeelsa super coelum
ah hoc corpore mortali, sed volumus supervestiri im- et terram, ut ab omnibus possit videri, bonis scilicet
inorlalilale, non intervenienle morte, ut absorbeatur ac reprobis, utvideant in quem pupugerunt; ut ré-
quod mortale est, a vila, id est ut illud quod mortale férât, id est reportet sive recipiat unusquisque pro-
in nobis et corruptibile, deglulialur ab immortalilaie pria corporis, subaudis mérita, prout gessit, sive bo-
cl vila mansura, sicut consumitur parvissima gutla num sivemalum. Cum mulla et maxima peccata ge-
aqua?, avidi ignis projecta in maximum incendium, rantur solo animo, sicut odium, invidia, superbia,
ac si diceret : Ideo ingemiscimus in hoc corpore et illud quod dixit insipiens in corde suo : Non est
mortali, quod gravatur variis angustiis, quia si Deus (Psal. xm), quare dicit de bis solummodo
posset fieri, nollemus mori, sed vellemus ut ipsa hominem judicandum quoecorpore operatus esl, vi-
mors in nobis deficeret, et reciperemus in proesenti deiicet de homicidio, adulterio, el coeleris lalibus ?
soeculoimmortalilalem ut nunquam moreremur;sed Quod ergo dicit ut recipiat propria mérita corporis,
nullo modo fiet illud in proesenli soeculo. 1 sic est intelligendum, ul recipiat propria mérita quoe
B
Qui aulem efficil nos in hoc ipsum, qui perficiet gessit eo tempore quo in corpore fuit, ul per corpus
immortales in alia vita, Deus, est omnipoiens, qui intelligatur corporis lempus. Ex hoc quoque loco
dedii nobis, in se credentibus, pignus Spiritus san- proposuit bealo Augustino quoeslionem Paulinus No-
cli , id est vadium dedil nobis tempore baplismalis, lanus episcopus, quid prodessent hontini morluo
graliam Spiritus sancti, ut securi simus de promissa oraliones et eleomosynoe, quoe post mortem illius a
gloria hrcredilaliti. Si enim lantum est pignus, parentibus et amicis pro remedio animi impleniur,
quanta erit hoeredilas et complelio promissionis ? si homo tanlummodo propria mérita est recepturus,
Audenles igiiur semper, id est audaciara habe- quoe eo tempore gessit quo in corpore fuit? Cui
mus, elausi sumus dicere habere nos pignus Spirilus respondit beatus Auguslinus nullo modo prodesse
sancti et sumus scientes quoniam dum sumus in hoc ea quoe posl mortem fiunt a parentibus illi qui jam
corpore mortali, peregrinamur a Domino, id est, longe morluus est, nisi in hac vita posilus, bona intenlione
sumus a Domino. Cum idem Aposlolus dicat alibi, et voluntale atque inchoalione hoc promeruerit, ut
confirmans senlentiam enjusdam genlilis, quoniam illa accepta sint Deo, quoepost ejus exitum celebrnn-
in ipso, id est in Deo vivimus,movemuret sumus (Act. tur a parentibus. Huic etiam sententioe concordans
xvii) ; et cum Deus ubique sit, et etiam omnis locus ^* beatus Gregorius, dicil : Sciendum quia saltem de
in ipso sit, unde cl ubique proesens est, quare dicit minimis nihil quisque purgalionis post mortem ob-
modo nos longe esse a Domino? Nimirum ideo talia tinebit, nisi in hac vita posilus hoc promerealur, ut
dicil, quia proprius locus omnipolenlis Dei coelum illic veniam possit assequi. Tria aulem sunt qua?
dicitur, ibique semper videlur ab angelis sanclis et prosunt post morlem, ul beatus Augustinus dicit in
hominibus juslis : el quia hic posili ubi non videtur libro Enchiridion, jejunia videiicet, eleemosynoe, et
ipse neque gloria oeterna? bealitudinis, longe ab illo orationes, quoeautem pro valde bonis aguntur, gra-
dicimur esse, el peregrinari ab illa gloria. tiarum actiones sunt pro non valde bonis : et pro
Per fidem enim ambulamus, el non per specietn, non valde malis, qui in purgatione aliqua sunl posili,
id esl, per fidem et spem lendiraus ad palriam coe- propitiationes sunt et purgaliones pro valde malis
lestem, et non per speciem neque per rem, quia non- et oelernaliler damnatis, et si nulla sunt adjumenta
ilum videmus quod erimus. morluorum, qualescunque vivorum consolationes
Audemus autem, subaudis dicere, et bonam volun- sunt. Quibus autem ista prosunt, aut ad hoc prosunt
laiem habemus magis peregrinari a corpore, el proe- ut fiai illis plena remissio: aut ut tolerahilior fiai
sentes esse ad Deum. In anima subaudis, quam proe- , damnatio ipsa. Milissima sane omnium poena eril,
sentes esse in corpore : el absentes esse in anima a qui proelerpeccalum quod originale iraxerunl, nulluni
Deo, id est magis desideramusjam esse in proesenlia insuper addiderunt : et in coeteris qui addiderunl,
Dei, alieni a corpore islo mortali, quam esse in hoc unusquisque tanto ibi tolerabiliorem habehit dam-
corpore mortali, ubi manenles longe sumus a Deicon- nationem, quanlo hic minorem gessit iniquitalem.
teinplalione. Scientesergo limorem Domini, non quo ipse limet,
Et ideo quia banc voluntatem habemus, contendi- sed quo timendus est, et quo terrebuntur omnes in
mus et laboramus placere illi, sive absentes simus, die judicii, hominibus suademus declinare a malo, el
manenles in corpore mortali, suie proesenlesin anima : facere bonum, ul possint evadere Dei vindictam. Deo
quia qui hic posilus placet Deo, illic non displi- aulem manifesli sumus : spero aulem in conscienliis
cet ei. vestris, o Corinlhii, manifeslos nos esse, id est ipsoe
Omnes enim nos manifestati et proesentari oportet conscientia?veslroetestimonium nobis peiitibent, quia
anle tribunal Christi. Tribunal sedes exeelsa estju- recle credimus, sancte vivimus, el bene proedicamus,
dicuin et proesidum, qui danles judicia populis, in Deo aulem manifesli suiiius. Nunc revertitur ad ea
cxcclso loco résident, ut possint videre reos el in- unde el superius loculus esl, scilicet quod falsi Apo-
629 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — ïN EP1ST. II AD COR. 630
sloli dijudicaban.veros, el dicebant Paulum elBarna- A sed ei qui pro omnibus morluus est, el resurrexit. Ille
bam seduclores, volontés eis proeferre non solum Pé- vivit Christo, qui non quoerit suam utililatem so-
trirai aliosqueaposlolos,sed etiam seipsos.ac si dice- lummodo, sed aliorum : et qui pro fratribus non du-
ret bealus Paulus : Illis qui nobis delrabunt, incognili bitat mori : sicul Christus non quoesivit sua, sed
sumus quia nesciunt quales sumus. nosira : quia pro omnibus morluus est, et est sensus :
Non iterum nos commendamusvobis, id est, non Qui Christus innocenter pro omnibus morluus est :
laudamus nos iterum vobis, quasi aliquid ulilitalis ego aliique apostoli non debemus cessare fralrihus
in ea laude habeamus, sed occasionemdantus vobis impendere hoc quod ab illo accepimus : et eliam si
gloriandi pro nobis, ul habealis ad eos qui in facie nécessitas fuerit, animas pro salute illoram po-
glorianlur, et non in corde, id est, ul habealis unde nere.
gloriari possilis ad falsos apostolos, habere nos bo- Itaque nos ex hoc neminem novimus secundum
nos et veraces aposlolos, id est proedicatores. In facie camem. Perfectos Cormthiorum alloquitur. Sel
gloriahanlur pseudoapostoli sive in proesentia mul- nunquid illi quando ista loquebalur, non erant in car
torum, et non in corde : quia, non habenles unde ne?Erant utique, sed ita est intelligendum : Ex hoct
possent gloriari in corde, laudabanl se esse apud id esl ex quo vocati estis ad fidem, neminem ve-
alios quod non erant. Elecli enim in corde glorianlur, jj strum perfeclorum novimus secundum spem carna-
et non in facie : quia, cognoscenles se placere Deo, liuin cl lemporalium rerum vivere, sed in spe coe-
gaudenl in animo, et lamen non requirunt laudari lestium proemiorum. El si cognovimusChristum se-
in proesentia: ne forte bonum quod habent, per va- cundum camem , subaudis înorlaleni fuisse el cor-
nam gloriam amitlanl. ruplibilem : sed nunc jam non novimus, subaudis
Sive enim mente excedimus, id est, si contra men- illum mortalem et corruptibilem , sed iinmorlalent
tent noslram agimus, aliter proedicando,atque aliler et incorruplihilem, el est sensus : Ideo non estis
vivendo,vel si superbe nos laudamus; Deo, subaudis positi in spe rerum carnalium et temporalium, quia
relinquendi sumus el reservandi, et non aliquo ve- in spe et fide jam eslis fmmortales et incorruptihi-
slrum judicandi : sive sobrii sumus, id est, si habe- les securi de proemio. Si qua ergo nova crealumest,
mus sanam doclrinam, vel si sobrii vivimus el tem- id est novus populus per fidem et per aquam rege-
porale, proedicamusvobis, subaudis prosumus. neralionis , tietera trnnsierunt, illis, id est, lex Ve-
Charitas enim Chrisli urget nos, id esl charitas teris Testamenli in sacrifiais , circumeisione, sab-
Chrisli qua nos diligimus , contpellit nos talia di- bali olio, coelerisque talibus. Ecce facta sunt omnia
cere, scilicel ut nos laudemus vobis, volontés vos re- nova, in Evangelio, circumeisio, videiicet spirilalis,
vocare ab ainore pseudoaposlolorum ad amorem C quoe fil in baptismale, ubi esl vera exspolialio pec-
Chrisli et nostrum : exislimanles hoc , el cerltim catorum. Similiter de coeteris intelligendum : vel,
tenenles, quoniam si unus, id esl Christus, pro omni- votera Iransierunt, infidelilas, peccatum, et coetera
bus morlutis est, ergo omîtes mortui sunt, qui ejus quoead veterem hominem Adam pertinent : él facta
advenlumproecesseruntclscculi sunt, el pro omnibus sunl nova, fides videiicet,jusiiiia, obedientia, chari-
mortuus est Clirisius. Omne genus humanum pro- tas, coeteroequevirilités ad novum hominem, id esl
pter peecalum originale quod traxit ex Adam , cl in Christum, pertinentes. Aliler : si qua nova creatura
corpore et in anima morluum est, quia diclum est est, id est novus populus, vêlera Iransierunt illis
Ailoe: In quacunquedie comederisex eo, morte mo- jara in spe, mortalitas videiicet et corruptio, et facta
rieris (Gen. 11).Morluus est illo die quando conie- sunt nova similiier in spe immortalilas el incorru-
dit : in anima el in corpore faclus est mortalis, quia plio; vel, usus est proelerilo pro fuluro, pro eo quod
postmodum mortuus est. Sicut ergo nullus homo -esl, votera transibunt, cl fient omnia nova , juxta
extra Adoeprogeniem est, ila nullus extra peccatum quod Joannes dicil : Erunt omnia nova.
esl illius el mortem, proelcr unum Christum. Venit Omnia uttlem, subaudis gênera innovalionis, ex
ergo Christus sine peccato nascens, sine peccato Deo Pâtre nobis proccdunl qui roconciliavit nos sibi
cenversans in mundo, innocenter mortuus est pro D per Christum, id est per passionem Chrisli, cl dédit
omnibus proedeslinatis ad vitam et ut Prosper di- nobis apostolis ministerium reconciliationis. Illi re-
cil, el Joannes Chrysostomus, aliique doctores, li- coiiciliaiilur, qui anlea inimici erant. Et nos inimici
cel omnes non credant, et etiam omnes credentes eramus Deo Palri, non per naturam quam ipse fecit
non salvenlur, ille fecit quod suum erat, pro omni- sanclam cl bonam, sed per viliuni quod nos addidi-
bus moriens. Verbi gralia : Sicut medicus quilibet mus. Ablalo ergo peccato quod nos addidimus, per
componens potionem conlra omnes infirrailates , sanguinem Chrisli reformata esl natura ul fuerat
veniat in civitatem quamdam, et dicat omnibus : creala, et réconciliai"!sumus Deo Patri. Christus
Quicunque ex hac potione biberil, salvus erit a qua- ergo procurans nobis reconciliationem per suant
ennque infirmilale tenelur : cl qui bibit, sanalur : passionem, rediit ad Deum Patrem unde vencral.
clsi omnes nolentes bihere non sanantur, ille tamen Sed ne, impcrfeclum sive infectuni remaneret quod
omnibus illis allulilpolioncm, et fecil quod ad se nobis procuraverat, minislerium reconcilialionis de-
pertinebat. Ideo autem morluus esl Christus pro om- dit suis apostolis, ut ipsi nobis annuntiarent re-
nibus , m et qui vhiini in fide, jam non sibi vivant: ricmplos esse sanguine Christi el sua proedicatione
651 UAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 632
reconciliareiii nos. Sicut enim ipse dixit : Sicut mi- A oculorum , dum ei reducil ad memotiara bealunt
sit me Pnler, el ego mitlo vos (Joan. vi) : ite, docele Tobiam, et consolalionêmei ex hoc aliquam proestai,
omnes gentes(Matth. xxvm). exhortatio est. Dum videt eliam aliuin dolore nimio
Quoniam Deus Paler eral in Christo mundum ré- conslringi propter peccata sua , et pêne in despera-
concilions sibi per illum. Deus Pater in Filio erat, tionem lapsum, si verbo aut exemplo consolalionêm
et Filius in Pâtre, sicut idem Filius ait : Ego el Paler proebet, ne desperet de venia aut salule dans ei
unum sumus (Joan. x). Et, Ego in Paire, et Paler in exemplum Mariam meretricem , cui Dominus omnia
me est (Joan. xiv). Aliler ergo erat in Christo, at- peccata dimisit (Luc. vu), et lalronem in crucerqui
que aliler fuit in prophelis et aposlolis per quos Io- ad unam vocem meruit audire : Hodie meeumeris in
quebalur. In illis erat per gratiam, in Christo erat paradiso (Luc. xxm), exhortatio bona et cousolatio
per unitalem substantia?, quia unum sunl : mundum est. Dicamus et aliler : Sicut posilo aliquo in certa-
reconciliavit sibi per Christum , id est, omnes proe- mine singulari cum suo inimico, dura ei dicil ali-
deslinalos ad vitam oeternam, non reputans illis, id quis ex circumstanlibus, Pugna forliter, noli dubi-
est credentibus , peccata ipsorum, posiquara ad fi- tare , noli deficere, vicloriam oblinebis, exhorlaiio-
dem venerunt : quia quales anlea fuerant non at- nem ei pra?betel audaciam : sic qui posilum in cer-
tendit, sed quales futuri eranl; et posuit in nobis B lamine bonoe operalionis contra diabolum et vitia
verbum réconciliations, id est doclrinam Evan- carnis, aimonet ne deficiat neque cesset a coeplo
gelii. opère, exhorlalionem bonam proebei. Unde dieit
Pro Christo ergo (egaiioncfungimur, id est, vice Apostolus modo alloquens Corinlhios, et in illis om-
Christi missalico fungimur, tanquam Deoexhortante nes fidèles: Horlamur vos nostra proedicatione no-
per nos , subaudis homines ad credendum. Obsecra- slroque exemplo, omnibusque modis, ne in vaeuum
mus pro Christo, id est, viceChristi reconciliaminiDeo sive inane et inulililer graliam Dei recipialis, omnia
Palri per fidem et justifiant, auferenles a vobis om- bona qua? generi humano dantur, gratia Dei dicitur,
ne peccatum quod a Deo vos séparai. quia gratis ei conceduntur. Gralia quippe Dei esl,
Eum, id est Christum, qui non noveral peccatum, habere fidem, spem, cbarilalem, sapientiam divinam
Deus Pater, pro-nobis peccatum fecil, id est bostiara vel humanam, et bona temporalia. Islam ergo Dei
pro peccato-.Sic enim appellatur hostia pro peccato, graliam in vacuum recipil, qui veniens ad fidem, et
maxime in Septuaginla inlerprelibus , qui soliti remissionem peccatorum in baptismale percipiens,
sunt dicere : Ponet enim manum suam super caput Dei proeceplis -inobeliens exsislit, non adhibendo
peccati (Levit. i), id est, super caput hostia?pro pec- sludiuni, ul possit Dei proecepta ipso adjuvanle im-
calo. Sed quoesliooritur in hoc loco. Quomodoju- < C plere, quoniam fidessine operibus morlua est el inauis
dicet Deus et vindicet in homine peecalum , si ipse (Jac. n). In vacuum quoque bona lemporalia gratis
peecalum non novit? Quoe ita solvitur, quia novil a Deo data percipit, qui illa hilari mente pauperi-
per sapientiam peecalum esse malum, sed non no- bus pro Dei amore erogare non studcl. Ul ergo
vit experientiam, ul aliquando peccaret; verbi gra- non longius protelemus sermonem, dicamus unum
tia , sic dicinius : Joannes evangelisla quando scri- ex mullis, quomodo gralia Dei in vacuum recipia-
psit suum Evangelium, novit menliri, id esl, novit tur, Dominus dicit iu Evangelio discipulis : Ile, do-
mendaciuni per sapientiam, sed non novit per volun- celeomnesgentes fidem sanctoeTrinitatis, baptizaitles
latem ut vellet ntentiri, neque per experientiam eos, et docemes servare omnia quaxunque mandavi
quando illud scripsil. Ideo fecit DeusPater hosliam vobis (Mallh. xxvm). Quicunque ad fidem venit, et
pro peccato Chrislnm : Ht nos efficeremur jusiitia non serval ea quoein lege et Evangelio coiilinenlur,
Dei in ipso, id est, ut elficeremur justi per misericor- in vacuum gratiam Dei recipil.
diam Dei Patris in ipso, id esl per Christum, vol in Ail enim : Tempore acceplo exaudivi te : et in die
ipso, id est, in corpore Christi conjuncti, adjuvantes salutis adjttvi le. Hoc Isaias prophela protnlil ex
autem vos nostra proedicationeet exemplo. persona Dei Palris loquenlis ad Filium : Tempusac-
B ceplum Deo Palri, et dies salutis humani fceneris,
CAPUT VI.
lempus fuit passionis Chrisli in quo Deus Paler de-
Horlamur vos ne in vacuum gratiam Dei recipialis. crevil, disposuit, proedeslinavit per passionem Filii
Exhortatio species est doctrina?, dum quilibet verbo sui salvare ac redimere genus humanom : islo tem-
aul exemplo consolalionêm proestat alicui ; verbi pore acceplo DeusPater exaudivitFilium suum, quia
gralia : videt aliquis nostrum fratrem suum in moe- quidquid oravit Filius pro salule generis humani
rore et Irislilia posilum propter amissionem filio- lolum impelravil. Legimus enim in Evangelio Joan-
rum el uxoris, aul propter damnum temporalium nis quod appropinquans passioni, oravil dicens: Pa-
rerum, dum ei reducil ad memoriam el in exem- ler, quos dedisti mihi, volo ul ubi ego sum el illi sint
plum, quanta et qualia susiinuit beatus Job patienter, mecum, ul videant clarilalem meam (Joan. xvn). Si
et quomodo postmodum nierait propter paiienliam quis vero de aposlolis hoc lanlummodo diclum as-
suant omnia recipere in duplum : ista lalis consola- seril, attendat quod ipse alias dicil : Non pro his
lio el admonilio, exhortatio est dicenda. Videt etiam rogo tantum, sed et pro eis qui crediluri sunl per ver-
aliqucm conlristari et dolere propler amissumlumen bum eorum in me (Ibid). Exaudivit quoque illum de
635 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD COR. 054
sua oralione, quando oravil dicens : Paler, clarifica A muni, sepelial moriuura, et in his omnibus non
Filium tuum. Et venit vox de coelo,damans : Et cla- quoerai laudem humanam, sed Dei graliam : non ho-
rificavi, subaudis tempore baplismalis et in monte minibus placere, sed Dei proeccplis obedire. Hoec
coram discipulis : et clarificabo tertia die a mortuis quicunque fecerit, Deo ministrabit, et merebitur ab
suscilando. Et non solum pro aliis exauditus est, sed illo audire cum eleclis : Quandiu fecistis uni ex
etiam pro suis persecutoribus pro quibus oravil pen- his minimis meis, mihi fecistis (Mallh. xxv). In mulla
densin cruce : Paler, dimitte Mis, quia nesciunt quod palientia. Patienlia esl, non deficere inter adversa
faciunt (Lue. xxiu). Multa enim millia posi ejus hujus soeculi : quam habuerunt sancti martyres.
ascensionem ex his proedicalionemapostolorum cre- Non in parva, inquit, neque in modica patienlia,
diderunt. Audivil quoque illum in die salutis generis sed in mulla exhibeamus nosmelipsos sicut Dei mi-
humani, quia lerlia die devicto morlis imperio, eum nislros. Palientia quoque est patienter ferre delin-
a mortuis revocavil. Sicut reUilimus ista ad caput quenles, sicut beatus Aposlolus -suslinebai Corin-
omnium eleclorum, id est ad Christum, refera mus thios : qui, poslquam ad fidem vénérant, ad vitia
ea et ad membra ipsius. Tenipus acceplum quo prislina sunt.reversi, quos aliquando viande, ali-
exandiri possumus, et dies in qua salutem nobis quando improbe corripuit, quousque revocavil eos
oelernam procurare valemus, ab exordio DominicoeB iulfidem. Inlribulationibus, subaudis simus in mulla
proedicationisest, sed maxime ab ejus resurreclione patienlia, el exhibeamus nos sicut Dei minislros.
usque ad diem judicii quo lempore per bona opéra In tribulationibus dicit, id esl in famé, sili, nudilate,
possumus acceplabiles esse Deo Palri, et placere illi, aHisque affliclionibus. In necessilatibus. Nécessitas
atque exaudiri ab illo. De quo lempore eliam Apo- dicilur eo quod in nece sit posita, id est in perieulo
stolus subdit : Ecce nunc lempus acceptabile, ecce morlis, ubi proecipit Apostolus patientiam servare
mine dies salutis. Tenipus acceplabile ad poeniten- in angustiis. Omnis indigentia et inopia, angustia
liam agendam vita proesensesl usque ad diem judicii, vocalur.
quoeappeHamr et dies salutis, in qua nobis salutem In plagis, in carceribtts. Soepe plagis virgamm et
oeternam possumus promereri, quoniam apta est gladiorum coesusest Aposlolus, soepe etiam in car-
ad eperandum. De qua die dicit Dominus : Ambulale ceribus retrusus est pro Christi nomine, ubi non
dum lucem habelis (Joan. xn). Huie diei succedit cessavit donum Dei proedicare, contempla sua sa-
nox, tenebra? scilicet oeternoe damnationis, in qua lute; Admonet autem cum mulla patienlia, si néces-
nemo poiesl operari sicut Dominusdicit : Venilnox sitas fuerit talia pâli pro araore Chrisli et salute
in qua nemopolerit operari (Joan. ix). Et idem Apo- fralrum nostrorum, qualia ipse sustinuit usque ad
slolus : Dum lempus habemus, operemurquod bonum " decollationem./nsedittonifcus simus in multa patien-
est (Gai. vi). Modo enim non possumus ad indul- lia. Sediliones proprie ad cives pertinent, et sunt
gentiam proficere peccatores , modo valemus ob- lumultus el conturbaliones sive conlenliones. In la-
liitere veniam : quia secundum quod propheta dicit : boribus. Paulus aposlolus non solum lahorabat in
lit inferno nemo coiifidebilur Deo ad veniam (Psal. proedicatione, sed eliam in labore manraim desuda-
vi). Erit enim poenitenlia, sed sera et tarda. bat : unde sibi viclum et veslilum acquirebat in la-
Nemini danles ullam offensionem.Offensioproprie bore scilicet scenofactoria? arlis, ne gravis esset suis
est scandalum, ruina, vel impedilio pedis : sed in audiloribus, si ah eis aliquid acciperct, certus hoc
hoc loco pro occasione maxime ponitur : Simus, sibi proficere apud Deum. In vigiliis simus dediti.
inquit, nemini dantes ullam offensionem, id est oc- Ipse non solum die non cessabal a labore nec re-
casionem peccandi aul in verbo, aut in pravoeopera- quiescebat, sed etiam tantum erat sollicilus circa
lionis exemplo, vel neminem scandalizemus in ali- olficium sibi deligaium, ul nec nocle cessaret aut a
quo sermone vel facio ; ut non vituperelur ministe- proedicatione, aut ah alio opère ; unde legimus in
rium nostrum. Ex persona sua loquilur Aposlolus Aelibus apostolorum, quia usque ad mediam noclem
omniumque proedicalorum,jungens se cum Corin- n. suum sermonemprolraxil (A«t.xx), quandoEulycbus,
lhiis. Ministerium proedicalorum viluperalur atque qui inlerpretalur ainens, de lertio coenaculo cecidit,
contemnitur : si quod proedicantverbis agendum, de- eo quod negligens esset in studio audiendi ver-
struunt operibus, aliud videiicet proedicantes in bum Dei. In jejuniis simus patientes. Aliquando
publico, et aliud agentes in occullo : bona docentes volunlarie, aliquando invitus jejunabat, et ne venlris
in propalulo, turpia inconclavi opérantes. causa inclinarelur, Deo gratias agebat. Sicut enim
Sed in omnibus, subaudis nostris aelibus et verbis, medicina archiatri, id est summi medici, necessaria
exhibeamusel proeparemusnos sicut Dei minislros. est vulneribus : ita anima? nostroe necessaria sunt
Dei minister est, qui Deomilitai et Deo servit verbo jejunia.
doctrina? et fruclu bona? operalionis. Quicunque In castilale mentis et corporis. Casiitas corporis
enim Dei minister vult esse, Deo débet in omnibus est, immaculate et impollute^custodiri ab omni libi-
ministrare, ul in omnibus quoeagit cognoscatur veri dinis delectatione. Casiitas mentis, integrilas est
Dei esse cultor, verbi gratia, ut doceat inscium, pa- fidei quia illa vera est casiitas quoenec mente pol-
scal esurientent, polet silienlem, vesliat nudum, luitur. Vel etiam in castilale dicit, id esl in sinceri-
calcfacial algcntcm,colligal vaganlem, visilct infir- tale et inlegritale verbi De) simus dediti, ul non
fi33 HAYMON'ISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 63tf
adullcremus verbum Dei, non quoerenles gloriam A patienter sicut ministri Dei, ut neque favore et
propriam, sed Dei : non pro lucris temporalibus proe- laude fidelium elevemur, neque detraclione infide-
dicalioni insistenles, sed pro remuneratione oeterna : lium dejiciamur. Aliler : Per gloriam sapienlia? di-
non proedicantes alia in puhlico, et alia agonies; vinoe, et gloriam virlulum sive miraculorum, et per
cianculum, el sacrant Scripturam non interprétantesi ignobililatem flagellorum, despeclionum, et carce-
perverse. In scienlia Veteris Testamenli et Novi runi patienter incedantus per infamiam el bonam fa-
simus occupali, non in simulatione, neque in hu- mam. Infamia est mala fama ; bona vero fama, bona
mana sapienlia, quoeinflal hominem sine charitale. est opinio etlaus. Et quod superius dixit, per gloriam
In longanimitate. Longanimitas est longa animi per- el ignobilitalem, hoc repelivil explanando, inquiens :
severantia, et patienlia in adversis hujus soeculi.In Per infamiam el bonam famam patienter incedamus,
suavilale, ut nulli non solum factis, sed eliam nec habenles cusiodiam virlulum a dexlris el a siuistris,
verbis nostris amaritudinem generemus. In Spiritu credentes plus nobisipsis de nobis quid simus, quam
sancto., id est, laies nos exhibeamus, ul templum si- aliorum verbis. Ut seductoreset veraces. Modo expo-
mus sancli Spirilus. In charitale non pela. Charitas nit superiora. Ab infidelibus dicehantur esse sedu-
ficta est, quando quis videns fratrem suum in ne- ctores, magi et malcfici : a fidelibus vero, propler
cessitale posilum derelinquit eum, quem anlea pro- B sanam doclrinam el viriulem miraculorum, non so-
fiiebatur se loto nisu menlis diligere. Ficla quoque-. lura veraces et jusli, sed eliam dii habebantur, sicul
charitas esl, quando quis videns fralrem suum pec- legimus in Aelibus aposlolormn (Act. xiv), quando ei
care, non corripit eum causa adulalionis. Firma et Barnabe coronas delulerunt, dicenies: Diisunt in
vero charitas esl, si diligimus proximum ut nosmel- effigie hominum latentes. El quid niirura si apostoli
ipsos et cui tempore prosperilalis adhoerere vide- el servi seductores appellati sunt, cum ipse Dominus
bamur, tempore persecutionis illum non derelinqui- el magister omnium seduclor sit appellalus, diccii-
inus. De charilalc dicit aposlolus Joannes : Charis- libus Judoeispost mortem ejus ad Pilatuni : Domine,
simi, non diligamus solummodoverbo et lingua, sed recordali sumus quia seduclor ille dixit adhuc vivent.'
opère et verilatc. Post 1resdies resurgam (Mallh. xxvii). Ul seductores
In verbo veritalis. Simus occupali, id esl in do- apud infidèles, et veraces apud credentes incedamus
ctrina Evangelii, vel certe in verbo veritalis, ut ve- patienter, prolecli undique nrmis virlulum, sicul
rilalem loquamur cum proximis nostris. In virtute qui ignoli incredulis et cogniii credentibus, id osi
Dei ponamus spem nostram, non in nostra audacia inter illos qui non cognoscunt conversalionem
aut alicujus hominis polenlia, quia mnlediclushomo nostram, nec valent penetrare doctrinam nostram,
qui confidilin homine (Jer. xvn). Vel, in virlute Dei C et inter illos a quibus cognoscimur esse veri cul-
dicil, id est, ut non nostris meritis deputemus, si tores Dei incedamus palientissinie rounili armis ju-
quid boni ngiimis, sed virlute Dei : quo adjuvante slitioe :
omnia bona implere valeamus. Per arma juslilioe a Quasi marientes, et ecce vivimus. Quasi morieban-
dexlris et a siuistris, id est, per arma virlulum inee- tur sancti apostoli el martyres, cum per multa lor-
damus in prosperis cl in adversis. Arma ergo, id est nieula el cruciamenla pêne usque ad morlem afili-
custodiara virlulum a dexlris habet, cujus aiiimum gebanlur. Sed dum ila essent iu periculo mortis
prospéra hujus sa:culinon élevant in superbiam, ne- constiluti et in desperalione vitoe, per flagella, ver-
que emolliunt. A siuistris quoque arma habel, quem bera,et lapidaliones subilo virtute Dei roborali con-
adversa non dejiciunl, neque frangunt. Paulus igiiur fortabanlur, et quasi ex mortuis vilam recipiebant.
a dexlris el a siuistris arma portabat, alque seeurus Sic legimus de bcalo Paulo, quia cum Lislris tandiu
in medio incedebat cum lalia dicerel, quia et in esset, flagellalus et lapidibus obrulus, per plaleas
prosneris erai bumilis, el in adversis fortissimus. quoque civitalis Iraclus quousque quasi mortuus re-
Semper ergo adesscdébetmenlibus nostris in adversi- linqueretur : nocte eadem uanscurrcnle diluculo
late fiducia, cl spes certa, el in prosperilate limor, coepil in Derben verbum Dei publiée proedicare. Illi
ne aul adversa in desperationem nos perirahant. D " enim qui deeollabantur, quasi moriebantur dum al)
(sicut Cain et Judam prodiloreiu), aul prospéra ani- hoc soeculolransibanl,sed illa mors tempora'is erat,
inuin in tumorem superbia; cxtollant, el in sui fidu- oui succedehat vila perpétua. Ul casiigali, verberi-
cia decipiant, sicut et Nabuchodonosor, quando dibus et verbis, sed non mortificali. Quando flagella-
xil: Nonne hoecesl illa Babylon quant oedificavi? baiilur sancti apostoli et martyres, easligabal qui-
(Dan. iv.) dem illos Deus, ne se cxlollercnt propter raaximam
Per gloriam el iguobililatem. Sicut nohilis dicilur graliam sibi concessain, sed non pcrmillebal eos
nominabilis, ila ignobilis sine dignilalis nomine. mori usque ad lempus quo ei placebat. Casligalio-
Sancli apostoli apud fidèles gloriosi habebantur, et neni ' quippe in hoc loeo pro flagellaiione possumus
laudabautur ah illis veraces esse, sancli et justi : inlelligere, sicul legimus Pilalum dixisse de Domino.
apud infidèles vero ignobiles el sine aliqua laude. Casligatum, inquiens, illum dimiliam (Luc. xxm).
Unde dicit Aposlolus : Per gloriam fidelium,el ignô- Quasi tristes, semper aulem gaudentes apostoli el
bilitalem infidcliuni : vel, inler illos a quibus gloriosi sancli martyres , dum lacryntabanlur inter flagella
dicimur, cl inler illos a quibus ignobiles, incedantus et crucialus lerribiles, tristes videbanlur esse in
vullu, sed gaudebant in corde, securi. de spe coe- A proedicalionis arma et virlutem miraculorum subjii-
lestium proemiorum, scienles quia non sunt condi- gaverant.
gnoe passiones hujus temporis ad fuluram gloriam, In possessoribus etenim omnia possidebant pos-
quoe revelabitur in illis : et quoniam Irislilia illo- sessorum. Sicut enim quidam dux Romanorum Tar-
rum vertenda erat in gaudium oeternum. Elecli quid- quintus nomine respondil legatis cnjusdam genlis,
quid tribulalionis el perseculionis sustinent, quasi aurum voléntibus dare pro pace ac libertate, Roma-
est illis, id est tanquam non sit, quia si coeduntur nos potius velle aurum possidenlibus imperare,
virgis, si excoriantur, et etiam si occiduntur, om- quam aurum habere aut possidere, ila sancti apo-
nia quasi sunt : quia transiloria sunl et temporalia. stoli magis désiderabanl possessôres divitiarum per
Véniel autem verum illorum, id est gaudium oeter- fidem et doclrinam Chrisli possidere, quam aliquid
num et vila sine fine mansura. Sicut enim ille qui proprium habere. Possumus etiam dicere quia in'
scrainat, expergefaclus solet dicere : Quasi videbam hoc soeculoapostoli quasi nihil habenles erant, sed
homines oequitare, quasi videbam anle me mullas in capite suo Christo omnia possidebant, juxta quod
epulas appositas, alque totum dicit, quasi, non est idem Apostolus in Epistola ad Romanos dicit de Deo
ibi veritas, sed sicut timbra Iransierunt, ita in om- Paire : Qui etiam Filium suum pro omnibus nobis
nibus quoe sancti in hoc soeculo patiuntur, quasi B tradidit, quomodo eliam cum illo non omnia nobis
est, quia iransilivum est. Videbanlur enim inter donavit ? ( Rom. vin. ) Simus ergo et nos tanquam
supplicia mori, videbanlur iristari secundum fragi- nihil habenles in hoc soeculo, non ponendo spem in
lilalem, sed quasi erat ibi, quia menie gaudebant. transitoriis rébus et caducis.
Et si moriebantur ad tenipus, subito transibat illo- Possidemus enim omnia cum Christo, insuper el
rum mors in vitam oeternam. Reprobis autem, qui ipsum cum Deo Paire et Spiritu sancto possidebi-
toiam spem suam in terrenis rébus ac transiloriis mus. Nam sicut dicit Salomon, qui fidelis est, totus
ponunt, nec tendunt ad oeterna gaudia, sed in pro- roundus divitiarum illius est, quia non appelil ea
speritale felicilateque hujus soeculi loetantur, vi- quoe in mundo sunt, cognoscens procul dubio quia
detur quod verum teneant, sed non est verum, quia mundus transibit et concupiscenlia ejus, et in hoc
transilivum et temporale est ; et cum ab hac vita quod non appétit nec quoerit habere nisi quod habet,
transierint, nihil invenient ex bis quoe hic quasi quasi omnia possidet. Nemo enim plus habet quam
vera visa sunt illis, juxla quod Psalmisla dicit : qui nullo indiget ; et tamen cum diviies multa ha-
Dormierunt somnum suum, el nihil invenerunt om- beant, multis indigent quia plus desiderant habere
nes viri divitiarum in manibus suis ( Psal. LXXV ). quam hahent. Ille aulem nullo indiget, qui proeter
Transibil ergo istorum quasi verum, sed non eral C necessaria victus, vestimenii et calceamenti, non re-
verum, et veniet illorum voe, hoc est oeiernum quirit, contenlus his quoe habet. In bis ergo omni-
supplicium. Sicul egentes simus, multos autem locU- bus imitemur sanctos apostolos, doctores et patro-
pletantes. Quasi egenies videbanlur diviliis hujus nos nostros, sicut filii boni imitanlur bonos paires,
soeculi, sed abundabant diviliis spiritalitms in proe- ut inler adversa et prospéra patienter incedamus,
dicatione et miraculis, ex quibus locupletabant exhibenles nos sicut Dei minislros, quoniam si par-
alios. Vel rêvera egentes videbanlur substantia tem- ticipes fuerimus illorum actuum in hoc soeculo, eri-
"
porali, sed multos locupleles reddebant, sicut san- musuiiqueconsortesillorum oelernorum proemiorum.
ctos qui eranl Hierosolymis, qui pro Christo omnia Os nostrum palet ad vos, o Corinlhii, cor nostrum
sua reliquerant, vel a Judoeis exspoliati fueranl, dilatatum est. Id est voluntas mentis nostroe et in-
eo quod in mortuum hominem credidissent, quos^ lentio cordis. Proedicatio quoque oris nostri patet,
alloquilur in Epistola ad Hebroeos : Rapinam, in- el aperia est jam ad proedicandum, et prompla ad
quiens, bonorum vestrorum cum gaudio suscepislis vos docendum. Illius os patet et apertum est ad proe-
( Hebr. xn ), et de quibus Isaias : Qui recessit, in- dicandum, cujus voluntas est perfecta, proedicatio
quit, ab iniquilale et malo, proedoepaluit (lsai. LIX). sancla, conversatio bona. Cujus vero voluntas est
Istos ergo ditabant el locupletabant,apostoli, quia " torluosa, conversatio ac vila prava, licet aliquid
ex omnibus locis ubicunque proedicabant, ministra- inlelligentia? videatur habere, deficiunt ei verba
bant eis quoenecessaria erant. Unde idem Apostolus cum sensu, ideo quod non patet illius os ad proedi-
in Epistola ad Romanos : Nunc, inquit, proficiscar candum , quia timet in aliis redarguere quod cogno-
in Hierusalemministrare sanctis (Rom. xv). Tanquam . scit in se ab aliis intelligi.
nihil habenles, et omnia possidenles. Tanquam nihil Non angusliamini in nobis, angusiiamini aulem in
habentes erant, quia nihil proprium habebant. Om- visceribus veslrts ; et est sensus : 0 Corinlhii, si
nia aulem possidebant, quia erant illis omnia com- sensum anguslum habetis el striclum, ut non pos-
munia (Act. H, iv ). Sic debent et monachi esse sitis recipere laliludinem mysteriorum divinorum,
tanquam nihil habentes proprium, el omnia possi- nolite nobis hoc reputare, quoniam non consistil
denles communiler. Vel tanquam nihil habebant, hoc in nobis, qui vobis ministrare debemus, sed in
quia non habebant proedia, non aurum, nec argen- vobis qui debelis accipere. Non quidem multa vobis
tum , non servos, aul ancillas, et tamen omnia pos- possumus dicere, cl voluntatem propriam ad hoc
sidebant isla in possessoribus eorum, quos sibi per habemus, sed inlellcctus vester el voluntas constrin--
639 IIAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. MO
gitur in visceribus, id est in interioribus cordis. Axix), elc. Non ergo hoc proecepit Apostolus, ul
Eamdem aulem habenles remunerationem, para- corpore recédèrent ex tolo ab eis qui increduli ad-
lara subaudis, quain et nos, quia eamdem fidem ha- huc erant in medio eorum, sed potius ut mente se-
belis, dilatamini et vos, idest extendiie sensum et pararent se ab illis. Exile, inquit, de medio pagano-
intelleclum vestrum, ne proe angustia sensus non rum, sed si non polestis corpore, vel saliem men-
possilis peneirare et recipere mysteria divina. te: el separamini ab eis volunlate, el immundum
Nolite jugum ducere cum infidelibus. In jugo duo hominem nolite langere. Immundum hominem tati-
animalia conjunguntiir et cooequantur. Jugum vero git, qui peccalorem imitalur. Et si hoc fecerilis, in-
hic debemus intelligere jugum diaboli, et polesta- quit Aposlolus, recipiam vos in omnem familiarila-
tem quant habet super fidèles, ac si diceret : Nolite tem, et Dominus recipiet vos in oeteruam beatilu-
;uscipcre jugum diaboli neque oequari infidelibus aut dinem.
conjungi, ne similes illis cfficiamini. Quoeenim par- CAPUT VII.
ticipatio juslitioe cum iniquitate ? id est, quoesocielas
justo homini jusliliam babenli cum injuslo homine Has igiiur habentes promissiones, charissimi,
et pagano ? Nulla. Quoe socielas luci, id est fideli, quas supra diximus quod sumus filii Dei, el ipse est
cum tenebris, id est infideli ? Nulla. Ista est lux,' B Pater nosler, mundemus nos ab omni inquinamenio
et ista? sunt tenehroe de quibus idem Aposlolus carnis et spiritus. Non dixit simpliciter, mundeimis
dicit : Fuislis aliquando tenebroe, id est infidè- nos ab inquinamenio, sed ab omni inquinamenio
les , nunc autem lux in Domino ( Ephes. y ), id est carnis cl spirilus. Carnis inquinamenlum est forni-
fidèles. calio, adullerium, homicidium , et coelera vitia quoe-
Quoe aulem conventio Christi ad Belial. Belial in- corpore perficiuntur : spirilus vero, id est, mentis
pretalur absque jugo, significans diabolum qui ju- inquinamenlum, est ira, invidia, superbia, mala
gum omnipolentis Dei de collo suo excussit. Dicilur voluntas, et coelera mala quoe in animo cogilanlur;
et in libro Samuelis : Qui dixerunt viri Belial, id perficientessanclificalionemin timoréDei. Sanctifica-
est absque jugo Dei. Qua?conventio, sive quoeso- tionem in timoré, id est per limorem Dei perficit,
cielas Christi ad diabolum ? Nulla. qui ab omni inquinamenio carnis et spirilus niundal
Qui autem consensus temploDei cum idolis ? id est, seinelipsura.
quem consensum debent habere fidèles qui templum Capite nos, id est intelligile quoe dicintus, vel
Dei sunt, cum idololalris qui sunt templa doemonum. capaces eslole sermonis noslri, vel intitamini nos.
Nullum.Tn hoc loco perculit eos qui recumbentes iu Neminem vestrum loesimusverbo aul exemplo, sive
idolis, comedebant carnes idolothylas, qui debue- C * neminem veslrum exspoliavimus nosira adulatione :
rant esse fidèles el templum Dei. Vos enim eslis tem- neminem corrupimus, pravo sensu aul exemplo :
plum Dei vivi, non deoruin qui non vivrait. Deus vi- neminem circumvenimus,in negolio, ut evacuaremus
vus dicilur, ad dislinclionem illorum deorum , qui sacculos vestros. Quasi diceret : Quod nos non feci-
non vivrait, licel dicantur dii. Sicut dicit Deus, per mus, fecerunt pseudoapostoli, ideoque non recte
Jeremiam : lnhabilabo in illis, per fidem et dilectio- agitis proeponentesillos nobis.
nem per graliam meam, et inambulabo inter eos. Dei Non ad condemnalionemvestram dico, id est, non
Filius qui ista locutus est de credentibus eleclis, ad viluperalionem vestram me laudo aliosque apo-
inter homines ambulavit, sicut dicitur, quoniam su- stolos , sed ad correctionem. Vel, non vos abjicio
per terram visus est, et cum hominus conversatus talia dicendo, sed ut vos corrigalis admoneo. Proe-
est, el ipse habilavit in nobis, sicut Joannes dicit: diximus enim in priori Epistola quod in cordibus.
Verbumeuro faclum est, et habilavit in nobis(Joan. i), nostris eslis, sive in volunlate nosira, ad commor'un-
et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus pecudum in proesenli vita, ad convivendumin futura glo-
liaris, sicut olim fuit Israël. ria, id esl, tanlo amore el desiderio erg.t vos duci-
Propter quod exile de medio eorum. Hoc Isaias " mur, ut, si fieri possel, marlyrium in hoc soeculoper
propheta proedixit longe ante caplivilalem Babylo- mulla supplicia pro Christi nomine nobiscum susli-
nicatu quod Aposlolus ad Corinlhios retulit. Dicit neretis, ut coronam et proemiummartyrii nobiscum
enim propheta ex persona Dei, alloquens Judoeos reciperelis.
de caplivilate revcrlentes post sepluaginta annos : Mulla mihi fiducia est apud vos, subaudis ideo talia
Propler quod, quia populus meus estis, exile de loquor, sperans vos mihi obedientes esse : super-
medio Chaldoeorum, m separemini ab eis, et im- abundo.gaudio in omni tribulalione nosira, id est, au-
mundum ne teligeritis, id esl idolum, quo nihil est diens correctionem vestram et bonam coitversalio-
immundius, ne adoraverilis. Et ego recipiam vos, nem, ila sum gaudio repletus, m licet in carcere et
in terram repromissionis. Referamus el hoc ad vinculis lenerer coustrictus, nihil doloris sentirent.
Corinlhios, et videamus quomodo poterant illi qui Nam et cum venissemusin Macedoniam, nullam
crediderant relinquere uxores el liberos suos om- requiemhabuit caro nostra; sed quod caro non habuit,
nemque substanliam, qui adhuc imperfecli erant, spiritus habuit qui deleclatur inler adversa. Mace-
nec poleranl implere quod Dominus dicit : Si vis donia est regio Achaia;, in quam cum venissent
perfeelus esse, vende omnia quoe habes (Mallh. Paulus el Silas, et coepissentproedicare et miracula
t!/.i EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. II AD COR. 612
facere, puelia quoedamhabens spirilum pylhonicum,i, A i tus Augustinus quod licet ista conjunctio causalis,
quoe non modicum quoeslum proesiabat dominiss sed, in hoc loco plénum sensum non reddat, lamen
suis divinando, incedendo per plateas, clamabat di- apud Groecosoptime resonat. In omnibus, quoe vobis
COBS: O cives, viri isti servi Dei excelsi sunt (Act. !.. proecepi,exhibuislis el proeparastis vos inconlaminalos
xvi). Cujus miserius Paulus, fugavit malignum spi-- esse negolio, id esl inipollutos esse a meo proeceplo,
ritum ab ea. Videnles autem domini ejus, quia exivitit quia obedistis mihi. Tune enim discipulus impollu-
spes quoeslus illorum, concitaverunt sedilionem nonn tum se reddit a proeceplo magislri, quando obedit
ntodicam in Paulum et Silam, inlantum ut cum diuu jussioni illius. Si vero inobediens exslilerit in aliquo,
flagellati essent, miltereniur in iina carceris. Et indee et si ab omnibus alienus culpis exsislit, tamen ex
subjungit : Non habuit, inquiens, requiem caro no- i- inobedientia maculatur. Aliler : In hoc proljalis vos
sira ; sed omnem tribulationem passi sumus. Foris,Î, immunes esse a culpa aliorum, quia illorum errorera
subaudis erant, pugnoe,inlus timorés. Pugna? erantit forliter corripuistis. Conlaminatus enim , auclorita-
foris in corpore, dum sustinebant verbera et flagella, i, tem non habet in alios vindicare
inlus timorés in animo, limentes ne passione eorumn Igiiur elsi scripsi vobis priorem Epistolam, non
scandalizali hi qui crediderant, a fide recédèrent.t. propter eum solummodo scripsi, qui fecit injuriam,
Aliter : Foris, id est, extra carcerem in publico erantit BI omnibus vobis, accipiendo uxorem patris, vel propter
pugnoe contra credentes, qui impugnabanlur ab infi- i- illos qui fraudera fecerunt fratribus; serf ad mani-
delibus, intus in carcere erant timorés, ubi erantit festandam sollicitudinem nostram quam pro vobis
apostoli vincti quia limebant inierfici a persécuta» i. habemus. Ideoque subdit : Ideo consolali sumus de
ribus. vestra emendatione et obedienlia atque receptione
Referens nobis vestrum desiderium, quo desidera-L- Tili.
balis vosemendare, vel quo desiderabatis nos videre ; Viscera ejus, id est Titi, abundanlius in vobissunt.
veslrum fletum, quo deflelis illos qui a fide recesse-.- Quidquid inlra corium conlinetur, viscus appellari
runt; vestram oemulalionem pro me, id est vestrumn poiest. Filii quoque viscera dicunlur. Ponunlur etiam
amorem erga me, quo succensi forliter defenderee pro nimioe dileciionis affectu, sicut in hoc loco.
voluistis proedicationem meam veram esse, et falsos is Viscera ejus, id est nimia dileclio el affeclus chari-
aposlolos a vobis rcpulistis : ita ut magis gauderem., i talis erga vos amplius abundavit
subaudis de vestra correctione, quam tristarer dee Gaudeo quod in omnibus confido in vobis, subaudis
vinculis meis. quia obedientes eritis mihi.
Non quia contrislaii estis, subaudis accipientes
CAPUT VIII.
epistolam , ideo gaudeo, contristati enim eslis secun-I c£
dum Deum. Ille contrislatur secundum Deum, quiii Notum autem facimus vobis gratiam Dei, id est
Deum per poeniteiîliam sibi placari desiderat. Ut inn fidem coeleraque talia, quoe gratis dantur fidelibus,
nullo detrimenlum patiamini ex nobis, id esl in nullo o quoegralia data est EcclesioeMacedonioe,et quod in
eorum quoevobis imperamus damnum habealis : quiaa multo experimenlo tribulaiionis , subaudis nostroeet
si contrislavimus vos per epistolam, multum prodeslil suoe, abundanlia gaudii ipsorum fuit, et ullissima,
vobis. sive profundissima, pauperlas illorum abundavit, et
Quoeenim secundum Deum Irislilia est, id est, quii excrevit, in diviliis simplicitatis eorum. Beatus Apo-
Deo placere desidcral, poenitenliam operalur in sa- slolus cognoscens Corinlhios avaros esse ej. tenacisr
lutem siabilem, id est in vitam oelernam. Soeculi li simos, proponit eis in exemplum charitatem et bonam
autem irislilia, id est quoepro amissione rerum tem- voluntalem Macedonum, quam habuerunt erga sanclos
poralium est, vel pro aliquo dolore temporalis rei,i, qui erant Hierosolymis. Cum enim nimiunt essent
mortem operalur, subaudis oelernam, id est damna-i- pauperes illi Macedonesanlequam venirent ad fidem,
tionem anima? : plerumque eliam mortem corporiss credendo in Christum, excrevil illorum magna pau-
quod in multis experlum habetur. perlas in mullas divilias, quia ex eadera paupertaie
Ecce enim hoc ipsum, id est ipsa tristitia, secundum
nD I quam habebant stalim ut credidertinl, decreverunt
Dêum conlristari vos,quantam sollicitudinem, id est,t sanctis mittere necessaria, qui erant Hierosolymis,
quantam curam operalur, ne denuo in peccata simi- i- el hoc simpliciter, id esl bona volunlate et inientione
lia cadaiis. Ubi enim sollicitudo est, non est sorano- fecerunt. De eleetnosyna ergo et donalione quam
lenlia, securilas, vel inertia; sed defensionem, sub-i- volebat Apostolus ut Corinlhii milterent illis qui
audis operalur, ut vos possitis defendere ab infesta - erant Hierosolymis, multa loculurus est in sequen-
lione doemonum; sed indignaiionem, quia indignaturr tibus.
homo sibimelipsi dum peccat : qui bonam curamn Quia secundum viriulem testimonium illis reddo, et
habet, indignatur eliam contra peccames, vel alio- i- supra viriulem voluntarii fuerunt. Ordo perturba lus
rum indignaliones patienter suslinet; sed timorem n et proeposterus : Testimonium illis reddo, Macedo-
Dei operalur sed desiderium patria? coelestis; sed d nihus videiicet, quia supra viriulem suam volunlarii
oemulalionem,id est amorem Dei, studium bonum,i, fuerunl, id est plus voluerimt quant possent, et so-
el irailationem bonorum operum, sed vindictam in n cunduni viriulem possibililalis suoedederunl.
seipso, quia seipsum causa delicti affligit. Dicit bea- Cum mulla exhorlatione obsecrantes nos, subaudis
645 HAYM0N1SALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. Uï
ut acciperemus ab eis graliam, id est donalioncm A rum refectio gaudeat, et domesîica sufficienlia non
quant illi gratis dabant, et communicationemminisie- laboret. Notandum ut hic distinclio sit, ubi dicit,
rii quod fit in sanctos, qui sunt Hierosolymis. sed ex oequalitate : In proesenli tempore, id est in
Et non sicut speravimus, sed semelipsosdederuni, hac vita, veslra abundantia illorum inopiam sup-
id est, non fecerunt sicut timuimus, quando primum pléai, ut el illorum abundanlia, quoe spirilalis est, in
nos posuerunt in carcerem : sperare enim hic posuit jejuniis et orationibus, tiesfroeinopioesil supplemen-
pro timoré sicut et in Virgilio habetur : tum, id est, ut quod minus babetis in rébus spiri-
Hune ego si potui tantumsperare dolorem, lalibus, in ipsis habeatis et quod illi non habent in
vos eis ministretis, ut fiât oequalilas
pro eo quod est timere : primum dederunt se Do- lemporalibus,
mino, veniendo ad fidem, et corrigendo errores suos, inter vos et illos, danles vos illis quod non habent,
deinde nobis, subdendo se noslro magisterio, ila, et ipsi vobis quod non habetis, vos illi temporalia,
subaudi dederunt se ex loto Domino, et nobis subdili el ipsi vobis oeterna.
fuerunl : ut rogaremus Titum, quando illum ad vos Qui mullum, subaudis collegit, non abundavit : el
ntisimus, ul perficeret in vobis graliam islam, largi- qui modicum, collegit, non minoravit. Hoc secundum
lalis et eteemosynoe,ut sponie miltatis fratribus qui litleram dictum est de manna. Nam cum proecepis-
sunt Hierosolymis bona temporalia, sicut isti gra- B set Dominus per singula capita plénum gomor col-
tis et sponte mitlunt. igi, quoe est mensura 1res sextarios conlinens,
Non quasi imperans dico, subaudis talia, sed per quidam collegerunt plus, quidam minus. Sed cum
alioriim sollicitudinem etiam vestroecltaritatis inge- proeparassenl sibi cibos in mortario cum pistillo, et
iiium bonum comprobans,id esl, ut per istorum indul- ille qui plus collegerat, et qui minus, unam men-
gentiam approbare possim bonum ingenium veslroe suram postmodum reperierunt, plénum Scilicet go-
charilatis, ut si isti tanla niiserunt qui pauperes mor. Spiritaliter autem hic vult ostendere, quia si
sunt, vos plura millalis. sunt duo homines, unus dives, el alter pauper, licet
Scilis enim araliam Domini nostri Jesu Christi, dives multa possideat, et distribuât plura pauperibus
quam vobis contulit. Omnia bona quoe humano ge- quam pauper, non tamen superat illius eleemosyna
neri dala sunt, gratia Dei est, quoniam cum dives pauperis largilatem, sed plerumque donum parvum
esset, secundum divinitatem, possidens omnia cum pauperis magis est acceptunt Deo, quam divitis
Paire, propter vos, el omnes credentes, egenus factus magnum, quia pauper de viclu suo iribuit, dives ex
est, et pauper, inlanlum ut non haberel, quod habent his quibus superabundat. Quod comprobavit Do-
vulpes, ul illius inopia vos divites essetis, in coelo : *-"minus in Evangelio quando videns multa in gazo-
et faclus esl homo, ut nos faceret deos, juxla quod phylacium a divilibus, et vidiia Deo diminuta, quod
est quadrans, id esl quarla pars denarii, dixit (Luc.
per Psalmislam dicit : Ego dixi : Dii eslis (Psal.
LXXXI). xxi) : Vidua hoecplus quam omnes misit, quia illi
Et consilium in hoc do, subaudis ut ejus pauperta- multa sibi retinuerunl, illa vero lolum suum viclum
tem imitemini. Hoc enim vobisutile est, subaudis misit, nihil sibi relinens : Cor namque, et non sub-
facere quod dico, qui non solum facere, sed et velle stanliam pensât Deus, nec perpendil quantum in
coepistisab anno priore, sive ab anno proeterito. Erant ejus munere, sed ex quanlo amore proferatur.
aliqui apud illos qui volunlalem quidem habuerunt Quoniam exhorlationem quidem suscepil, a me
aliquid mitlere fralribus Ilierosolymam, sed nihil quant vobis minislravit.
inde fecerunt. Erant et alii qui aliquid inde fecerunt, Misimus cum Mo, id est cura Tito, fratrem cujus
sed ad effectum non perduxerunt. Quos omnes hor- laus est in Evangelio per omnes ecclcsias. Lucas qui
tatur modo dicens : Hocvobis utile est facere qui velle et Lucius lacilo hic nomine intelligitur, qui jam
coepislis, et qui ex parte fecistis. Evangelium conscriptum habebat mirilice , quod
Nunc vero et facto perficite, id est, opère adimplete. legebatur per omnes ecclesias, et insuper Acius
Si enim voluntas prompta et parata ad dandum D apostolorum, quo labore ab omnibus fidelibus lau-
esl, secundum id accepta est quod habet, subaudis et dem habebat.
dat, non secundum id quod non habet, quia non valet Non solum autem laudabalur per omnes eccle-
illud dare quod non habet, licet velit. Hoc quidem sias, serf et ordinalus esl cornes ac socius nostroe
apud homines est, coeterum apud Deum ipsa volun- peregrinalionis.
tas bona remuneratur. Délitantes el cavenles hoc ne quis vos vitu-
Non enim, subaudis ideo talia proecipio, ut aliis peret et reprehendat in hac pleniiudine, sub-
sit remissio, id est, abundanlia et refrigerium, sed audis doctrina? et miraculorum , quoeminislratur a
ex oequalitate, subaudis hoc debelis facere, verbi nobis, videiicet ne quis posset dicere : Bene qui-
gratia : Qui habet cenlum solidos, quinquaginla dem proedicatPaulus, Barnabas, Timotheus, sociique
secum retineat, quinquaginta raillât his qui sunt eorum et millia miracula per virlutem Domini per-
Hierosolymis. Vel ex oequatilate, ul aliquid mittat ficiunt, sed in hoc non bene agunl, quia non ha-
illis, et aliquid retineat ad suos suorumque usus. bent curam sanctorum pauperum qui sunt Hieroso-
Hilarem siquidem dalorem benevolentia decet, quoe! lymis, sicut alii apostoli habent, et sicul Paulo proe-
sic suam temperet largitatem ut de illa et paupe- ceptum esl et Barnaba? ab apostolis, quando ad
645 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD COR. • 646
gentes missi sunt. Unde idem aposlolus alias dicil : A servalrices, eo quod servant sua niella. In hoc au-
Constitueront, inquiens, apostoli, ut nos, ego et lem loco per hoc quod dixit adverbialiter parce,
Barnabas in gentes operam daremus proedicandi voliiit significare avarum hominem, cui extorquetur
lanlum ut pauperum memores essemus. cum violentia ul aliquid Iargiatur. Ergo qui parce
Providentes bona non solum coram Deo, sed eliam seminat, parce et melel, id esl qui parum tribuil
eoram hominibus. Aposlolus Paulus aliique bona pauperi, parum accipiol mercedis, sicut ad lilleram
eorum coram Deo providebant, quia in omnibus quoe ille qui parum seminat; parum colligit. Et qui se-
agebant, Deo placere quoerehant. Providebant et minat in benediclionibus, id est qui largitur eleento-
coram Corinlhiis, quia taies fratres ad eos dirige- synam pauperi cum bencvolcniia, bonaque tempo-
bant ad reeipiendas donalionès, quoe raittendoe erant ralia dislribuit ex sincerilale mentis, ut neque lau-
sanctis Hierosolymam qui sua pro Christo similiter dem humanam exinde requirat, neque illum cui
reliquerant, nec erant cupidi divitiarum, aut ama- aliquid tribuil, velit per hoc subditura sibi facere ;
lores terrenarum rerum, ne forte occasionem inve- de benediclionibusel melel, hoc esl, de bona volun-
nirent Corinlhii dicendi : Nos multa misimus, sed tate mentis accipiel mercedem oelerna? bealiludinis.
illi quos ad nos dixerit, furati sunt ea, cum déliras- Ille in benediclione seminat, qui bona volunlate sub
sent illa augere. Aliter. Coram Deo, ut diximus, B spe oeternoeremunerationis hoc agit.
bona providet, qui Deo placere desiderat : et coram Unusquisque prout deslinavit in corde suo, non ex
hominibus, qui sine querela incidit ne sit nimis ju- tristilia aut ex necessilate, id est quantum disposuit
slus, sed apud omnes in omni vita sua et conversa- in animo suo dare Deo, el pauperibus, lanlum tri-
lione irreprebensibifis habeatur. buat, quia melius est non promitiere corde aut verbo
Misimus cum illis, cum Tito scilicet et Lucio, quam promissum non adimplére. Docet aulem Apo-
fratrem nostrum, subaudis Apollo qui vobiscum jam slolus loeto animo eamdem eleemosynam vel votum
diu moratus est, quem probavimus sollicitant esse, perficere quia ex omnibus bis qui inférant aliquid,
subaudis pro vobis postquam a vobis recessit pro- hune elegit Deus cui relribuaiur qui devoto corde
pler quorumdam malam conversalioneni et duriliam hoc operalur. Unde proecipit non ex trislitia, in-
morum : nunc aulem mullo sotliciliorem, subaudis quiens, animi hoc facial aliquis veslrum, aut ex ne-
probavimus illum esse pro vobis, quia audivil vos cessilate, id est coactus aut invitus, et non spon-
esse correctos el emendatos. Islo in loco est distin- taneo desiderio. Ex tristilia hoc adimplet et ex ne-
guendum et poslea ad alia transeundum. Confiden- cessilate, qui non sperat se mercedem recipere : sed
tia, subaudis mihi est, multa in vos. propler proesenlem pudorem et verecundiam invitus
Sivepro Tito, qui est sociusmeus in proedicatione,et C hoc agit, ne aliis hoc agenlibus ipse avarus et lurpis
in vos adjulor docendo sicul el ego, sive fratres nostri videatur : ideoque ex hoc non fruelur mercede
aposioli, subaudis adjulores vestri, mihi retulerunt oeterna. Dicit enim bealus Augustinus, quia si panera
correctionem vestram el convcrsationem sanclara. dederis tristis, et panera et meritum perdis : quo-
In Mos, id est in Tilum, Lucam et Apollo, oslen- niam quod in proesenlitribuis amittis, et in fuluro mer-
dite charitatem vestram in faciem ccclesiarum, id esl cede carebis. La;lo vero animo eleemosynam erogat
in proesentia fidelium. pauperi, qui certus est de remuneralione oelerno-
CAPUT IX. rum proemiorum, quem dédit ei Dominus apud quem
Nam de ministerio quod fit in sanclos, ex abun- Ihesaurizat. Ililarem enim dntorem diligit Deus. III-
dnnti, id esl ex superfluo, mihi est scribere vobis. laris débet esse qui Domino foeneratur : el ille pla-
Quoniam Achaia, id est pars Achaioe,parata est ab ce! Deo, qui quod tribuit poslmodum non dolet quasi
anno proelerilo, illi videiicet, qui exira Corinthum amissum, sed quasi de duplicato gaudel.
metropolim civitalem habitant. Polens esl enim Deus omnem gratiam abundare
Ul non dicamus vos in hac substantia. Defeclus factre in vobis, ul in omnibus semper omnem suffi-
dictionis et senteniioein hoc loco est non modicus et cienliam et abundanliam habenles, abundelis in omni
" opère bono. Nolite, inquit, diffidere neque desperare
hujusmodi : Ut non dicamus vos in hac substantia,
subaudis carnali et lemporali, minus fecisse, qui in de remuneratione, si hilari animo eleemosynam im-
omnibus perfecii estis, bona voluntaie florentes. penditis, quia polens est Deus omnem gratiam abun-
Necessarium exislimavi rogare fratres, Titum videii- dare facere in vobis, scilicet ut in proesenlia abun-
cet el Silam, et Apollo, ni proeveniant,subaudis nos, delis fide, spe, charitale, scientia divina, omnique
ad vos. Sic subaudis : Dale illam donalionem, quasi be- substantia lemporali : el insuper in fuluro oelernam
nedictionem, id est benevolenliam ex charitate, non félicitaient tribuere. Hoc enim erit abundare in omni
quasi avariliam, id est non avare, sed sponle date. opère bono, si sibi relinet quod sullicit ad suam
Qui parce séminal, parce-el melel. Parce aliquando suorumque explendam necessitatem, et coelera in
pro dimilie ponitur, ut illud Virgilii : usus sanctorum vel pauperum impendat.
Parce melu, Cytherea, Sicut scriptum est in Psalmo de quolibet juslo
id est dimitte raelum : aliquando pro servare, ut eleemosynas danli, et curam pauperum agenli : Di-
ibi : Hic canere incipiam quanta experientia sit spersit, dédit pauperibus,justilia ejus manel m oeier-
paras apibus. Parcoe enim dicunlur apes, quasi num (Psn/.ciii),juslitiam hic appellat largitalem sub-
647 HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 648
stanlioe temporalis vel mercedem ejusdem subslanlioe V dicatores sumus. Ea inlenlione et simplicilate debe'
distribula? quoelargitas bene jusiitia appellatur : quia homo eleemosynam impendere, ut non quoerat illum
sibi subjecluni facere cui tribuit, neque laudem ab
jtislum esl, ut sicut terra omnibus hominibus com-
muniler a Deo data est ad possidendum, et sicut hominibus quoerere.
calor solis et humor pluviarum omnibus communiler Glorificantes Deum in obedientia confessionis ve-
tribuitur a Deo, ita etiam quoe in terra Dei dono stroe. Ohedientia confessionemproeslat homini quando
nascunlur, communiler dispensentur et communiler impletur : quia licet homo taceat cui imperatur, in
utanlur; el hoecesl jusiitia, ut quia Deus illud gratis hoc quod obedit, opus ejus ostendil, et confiletur il-
dat, rétribuât ex eo et homo, cui deest. Notandum lum esse valde obedientem ; verbi gralia : Proeci-
quod dicilur de viro sancto, quia dispersit et divisit pitur alicui ire lanlum in ambone, licel ipse nihil
pauperibus substanliam sibi a Deo datam, ac dédit responderit ei, et tamen ierit cantalum, ipsa canii-
pauperibus qui non habent quod ei redderenl in proe- lena perhibet ei testimonium obedienlioe, et confi-
senti, el non divilibus hujus soeculi, a quibus spe- letur illum valde esse obedientem. In Evangelio
raret eadem iterum aut plura recipere : et quoniam quoque Chrisli glorificate Deum quia Evangelium
usus est proeceplo Domini dicenlis : Facile vobis hoc proecipit : Facile vobis amicos de mammona ini-
amicos de mammona iniquitalis (Luc. xvi), idcirco î quilalis, et in simplicilate cordis vestri, subaudis
jusiitia ejus, id est merces largilatis ejus et relri- glorificate Deum. De qua simplicilate paulo supra
butio ipsius juslitioe manet in oeiernum, quia ibi po- diximus,
suit divilias suas, et ibi thesaurizavit, ubi fures non El in ipsorum obsecralione pro vobis quibus elee-
effodiunl, nec furanlur. synam proesliteritis, glorificate Deum, quia illi
Qui autem administrât semen seminanli, et panem obsecrabunl et laudabunt Deum pro vobis.
ad manducandum proestabil, et multiplicabil semen CAPUT X.
vestrum, et augebit incremenla frugum justitioe ve- Rogo aulem, subaudis ut corrigalis, vos, ne proe-
slroe. Hoc dnpliciter intelligi potest, et juxta litleram sens audeam, subaudis vos redarguere per eam con-
el juxta spirilalent inlclligenliam. Oranipoiens Deus fidenliam, id est aucloritatera, qua exislimor audere
qui administrât homini semen ad scminandum, si in quosdam, subaudis qui peccaverunt, qui arbitran-
eleemosynoefuerit deditus, ipse proestabil ei panem tur nos tanquam secundum camem ambulemus, id
ad manducandum ex semine, et multiplicabit semina est, tanquam carnaiiter vivamus, el carnalia proe-
ejus in terra, ut qui seminavit quinque modios, col- cepta debemus.
ligat quinquaginta ; qui decem, colligal cenlum. Et i In carne enim ambulantes, id est, in corpore vitam
multiplicabil augmenta frugum jusiitia? vestroe, id ' ' ducenles non secundumcamem militamus, id est non
est subslanlioe vestroe, quoe bene jusiitia appellatur. carnaliler vivimus, sed spiritaliter. Spiritualiter
Aliler : Deus qui administrai homini semen ad semi- enim vivit el militât qui facil quod placet Deo; car-
nandum, id est substanliam temporalem unde elee- naliler aulem vivit et secundum carnem militai, qui
mosyiiain possit erogare ; ipse ulique ei proestabil desideriis carnis obtempérât.
in fuluro panera ad manducandum, oelernam sci- Nam arma mililioenostroe, quibus militamus con-
licet saiietatem, quoe eril visio proesentissimi vullus tra philosophos et conlra da;mones, non sunt carna-
omnipolentis Dei. De quo pane dicit Dominusin Evan- lia, sicul estlorica, galea, mucro, hasla, gladius,
gelio : Beatus qui manducubit panem in regno Dei clypeus, et coeteratalia, sed potenlia Dei. Quidam co-
(Luc. xiv). El Psalmista de eadera salielate : Satia- dices habent, poientia Dei, quidam polenlia Deo quod
bor, inquit, dum manifeslabitur animoe gloria tua utrumqueaccipi potest hoc modo : Arma nosira, quoe
(Psal. xvi). Et non solum ibi proeslabit oelernam sunt arma carnalia, velut singulariier dicamus. Non
satietalem, sed hic multiplicabil substanliam ejus, est gladius noster carnalis, sed potenlia Dei, ipsa
sicut supra diximus, ul habeat unde valcat eleemo- esl gladius noster, quia per viriulem et potentiam
synam largiorem impendere pro qua augehitur illi ' illius superainus doemones et malignos homines.
augmenlum , id esl merces et retributio juslitioe Aliter : Arma nosira sunt carnalia , id est infirma et
ejus. Ergo quia omnia bona quoe habemus Dei sunl, corruplibilia atque flexibilia, scilicet potenlia Dei
el semina et nascenlia : et Dei nulrescunt, pullulant sunt nosira arma, id est, possibilia sunt et fortia ad
et mulliplicanlur ad usus hominum, el ipse proecepit pugnandum per Deum. Arma ergo apostolorum qui-
de his communicare eis qui indigent, debemus dare bus mililabant contra philosophos, verbum proedi-
ista temporalia ul mereamur accipere oelerna : sicut calionis eral de quo alibi dicitur : Et gladius spiri-
plurimi sanctorum fecerunt-, inter quos parlem tus quod est verbum Dei (Ephes. vi). Virtus quoque
beatoe remuneralionis beatissiraus martyr Chrisli miraculorum gladius eral illorum. Contra doemones
Laurenlius obtinel, qui verus dispensator lempora- vero oralione, jejuniis el vigiliis pugnabant ad de-
liuin divitiarum exislens, meruit possidere ccelesles slruclionem munhionum, subaudis doemonum el pbi-
cl oeternas alque immarcessibjles coronas. losophorum, et sumus nos his paraii, deslruentes
Ut in omnibus locupletali et divites effecli abun- consilia philosophorum, el consilia doemonum, qui
delis in omnem simpliciintem, quoe simplieitas oy- inspirabant in cordibus persecutorum perseculionem
ratur Deo gratiarum aciionem per nos, qui ejus proe- contra nos excilari, et deslruenles omnem alliludi-
«49 EXPOSITIO IN ÊPP. S. PAULI.'— IN EPIST. II AD COR. 650
nem, id est omnem superbiam, extollentemte adver- A tur in sensu. Verum est quoque quod ipse dixit : Et
tut scienliam Dei et sumus nos rédigeâtes in captivi- si imperitus sura sermone, sed non scientia.
tatem omnem intelleclum hominum in obsequiuni Qui glorialur, in Domino glorielur. Beatus Apo-
Christi, id est in culturam et religionem ejus. Ista slolus sciens omnia bona nos a Deo habere quoecun-
captivilas in bonam partem est accipienda. Diabolus que habere possumus, sive in natura, quia ab illo
ergo persuasione captivavit primum hominem, facli sumus, sive in inslilulo, sive in omni conversa-
quando illum sibi subdidit, et postea omne genus tione sancta in fide, in spe, in charitale, in bonis
ejus in tantum, ut idola ei suaderet adorare pro Deo operibus, in jusiitia, in timoré Dei, totumque esse
vero. Sed ipsam captivitatem humani generis quam ex illius donis sine aliquo nostro merilo, abstulit
diabolus captivaverat ad mortem, apostoli per arma gloriam humanam et superbiam, qua se dicunt multi
proedicationis et virtutem miraculorum captivabant a se suisque meritis habere quod habent, et dicit :
ad Christum et ad vitam oelernam. Nam sicul quili- Qui glorialur in fide, in proedicatione, in virtute mi-
bet imperalor terrenus armât milites suos, ut per raculorum aut in aliquobono quod habet, nonin se glo-
illos subjuget sibi régna, regiones, et provincias ; ita rielur , sed in Domino, id est ad gloriam Dei totum
Christus armavit milites suos apostolos spiritalibus referai, et de illius gratioe repulet a quo accepit il-
armis, et per illos subdidit sibi pêne omnes gentes. B lud. Ut ergo essemus, Dèi misericordia est. Ergo si
Et sumus nos habentes in promplu, id est in mani- omnino nihil eramus anlequara essemus, nihil pro-
festa voluntate ulcisci omnem inobedientiam, cum meruimus apud Deum ul essemus. Fecit nos ul esse-
impleta fuerit vestra obedientia. Hoc ila est distin- mus, et non fecit nos ipse ut boni essemus. Dedilipse
guendum et postea quod sequitur inferendum. Et po- nobis ut simus, et potuit alius dare ut boni simus.
iest dupliciter intelligi, id est ut dicalur, hanc volun- Si ipse dédit ut simus, et alius dédit ut boni simus,
talem habemus, ut ulciscatur vestra inobedientia melior est ille qui mihi dédit ut bonus sim, quam
quam hactenus habuistis per obedientiam bonam. ille qui mihi dédit ut sim. Porro quia nemo in mise-
Tune enim vindicatur et ulciscitur inobedientia ricordia largior, quam ille a quo accepiraus ut esse-
quando ei superponitur obedientia. Aliter : Hanc vo- mus , ab illo accepimus ut boni essemus ; quapro-
lunlatera, inquit, habemus, ut cum vos impleveritis pter omnes debemus cum Psalmista dicere : Deut
vestram obedientiam qui perfecliores etbonoevolun- meut, misericordia mea (Psal. LVIII).
tatis estis, nobisque in omnibus obeditis : tune ul- Nonenim qui seipsumcommendat,itleprobatus est;
ciscatur illorum inobedientia per nos, qui dedignati sed quem Deuscommendal.Commendatio plerumque
sunt vobiscum aliquid miltere sanctis, qui sunt in pro laude ponitur, sicul in isto loco, et alibi ubi di-
'
Hierosolymis, ut essent participes vestrorum mu- C cit idem Apostolus : Ego debui a vobis commendari
nerum. (II Cor, xn), id est laudari, et non commendamus
Quoe secundum faciem sunt, videte, id est quoe in nos vobis, id est non laudamus nos apud vos. Pro-
proesentia dicunlur a nobis in superioribus et inferio- batus autem idem est et probus et laudabilis, sive
ribus vos intelligite et perpendite. laude dignus. iVoii,inquit Aposlolus,gui seipsum com-
Ut autem non exislimer, subaudis a vobis tanquam mendal et laudat apud homines, ille probatut est,
terrere vosvolens, per Epistolat istas, quoniam qui- sive laude dignus est, quia vanam gloriam patitur :
dem Episloloe,inquiunt, graves sunt in correctionem serfquem Deus commendat, id est laudabilem reddit,
et fortet in observalione ; proesentiaautem corporis, ille laude esl dignus.
id est forma illius in proesentia posita, infirma sive
CAPUT XI.
destituta est, et sermo illius contemptibilis sive de-
spicabilis. Ex persona quorumdam loquitur, qui talia Vtinam sustinerelis modicumquid insipientioemeoe.
dicebant de illo, et ideo dicit, quoniam quidem, in- Venientibus pseudo-apostolis ad Corinlhios post dis-
quiunt, illi. cessum Apostoli, et dicentibus Apostolum non esse
Non enim quasi non habentes potestatem perlm- a Deo missum, quia non fuerat a Christo vocatus
gendi ad vos, in proedicatione superexstendimus nos D ante ejus ascensionem, nec ab illo edoclus, insuper et
proedicandousque ad vos : usque ad vos enim perveni- contraria proedicaret proedicationi aliorum apostolo-
mus proedicandoEvangelium Chrisli ab Hierusalem. rum, quos ntagnos aposlolos vocabanl, averterunt
Habemus etiam spem in abundanlia fidei vestroe, plurimos ab amore Apostoli, quos ad amorem suum
etiam in illa, subaudis loca, evangeiizare quoe ultra traxerunt, dicenies se esse missos a magnis aposto-
vos sunt, non tamen habemus spem neque voluntalis, a Petro, Andréa, Jacobo, coeterisque apostolis.
tera gloriari in aliéna régula, id est in his qui per Apostolus ergo volens eos iterum ab amore eorum
alterius proedicationentcrediderunt, et regulam sive separare, et ad suum revocare, qui fidem Christi pri-
rectitudinent fidei perceperunt, neque in his locis mus in illorum cordibus infixerat, laudabat se coactus
quaeproeparata sunt ab aliis , volumus gloriari, ne verbis, sed non corde neque sensu, quia sciebat se
super aliennm fundamenlum xdificare videamur. nihil proficere propter laudem humanam, nisi tan-
Isla sentenlia, licet iota sit in Latino sermone con- tum ut illi ab ejus proedicatione non recédèrent, et
fjsa et concatenata, ac multa desint in subauditioni- quia apud homines stullum et insipientia est ut
bus, tamen apud Groecosplenior et manifestior habe- aliquis se laudet maxime cum Salomon dicat : Lau,-
PATROL. CXVU. 21
m HAYMOJWSHALBEBfiïfc?. EPISC. 0PP. PAR» I. -r COMMENT.BffiL. fflft
dei te ademt, et mut «s luum ; extraneut, et non labia A quia non pro mercede oeterna, neque pro salute au»
tua (Prov. xxvis). Volens se Jaudare ifse ob causam ditorunt proedicatkrai insislebant, sed pro lucris
supradictam, ne daret aliis occasionem laudandi di- temporalibus, ut illos exspoliare possent, et pro
xil : fftMtamstuCt'MrttMpetieBter,O Corinlhii, madi-r laude humana diceote» Apostolura non esse verum
eum quidinsipi*ntioemeoe,iieg,tmodieam insipienlia» proedicatorem, eo quod a Domino per proesenliam
meam quod me laudo, ted et euppotiaie me, id est carnis non fuerat vocatus, et talia dicebant, volontés
suslinele insipienliam meam in bac parte taudis» eos ab amore Apostoli ad amorem suum retrahere,
quasi diceret : Si vultis patienter sustinere Vôrba quod et fecerunt, -plu rimos simpliciuro decipientes,
mea, dicam : et si non vultis, utique non ideo ouiil- quos Aposlolus ironicos alloquilur, dicens : Libenter
lam dicere quod in animo deliberatum hafoeo. Ei ' suffertis insipientes, cum sitis ipsi sapientes. Quan-
hoc quare ? quam etenim quidam hune versiçulom Ua exponaot.
JEmulor enim vos Det oemulaitone. Jïraulari est Ut sit sensus, quasi eos veraciter appellet, dicens sa-
invidere, imitari, amare, et studium habere, sed in pientes : aiiror, cum sitis ipsi sapientes, quare susti-
hoc loco pro «more ponitur. jEmulor mm vos Dei ncatis libenter insipientes, sed beatus Auguslinus
oemulalione,ié. est amo vos Dei amore. aliter exponit, deslruens hune sensum et ironicos
Deipondi enim vos uni viro virginem PMtam ex- S inteUigens eos appellalos esse sapientes. Cum sitis,
hibere Christo. Paulus apostolus desponsavj*Corin- inquit, o Corinlhii, insipientes, pillantes vos esse sa.
lhios, non sibi, sed Christo per pra?dicatione» suam, pientes, non est rairuni si patienter suslinelis insi-
et fidem, sicut Moysesdesponsasilin Êgypte-plehem pientes pseudoaposlolos.
Israeliticam non sibi, sed Deo (Exod. m). Unde et Sustinetis enim , si quis vos in tervUutem redigii.
proeceptum est ei ut tolleret calceamenta de pedi- Judoeiqui vénérant a Judoea, qui utrumque volebant
bus suis. Signum ergo desponsationis et anuulus quo agere, et judaizare, el Evangelium observare, vole-
despondit sive desponsavit ApostolusCorinlhios Chri- haut credentes in servilutem redigere legis, ut ob-
st©, fides fuit Domini Salvaloris, quam ministravit servareat sabbati olium, et irent Hierosoiymamof-
eis. Unde dicit : Despondi enim vos uni viro Christo ferre légales hostias, et maxime ut circumeisionem
exltibere volens vos virginem caslam, id est ut pra?- observarent, dicentes nullo modo posse eos salvari
paretis vos virginem casiam illi, servantesinlegritatem sine circumeisione, proecipue cum hoc non solum sit
fidei. Virginitas enim ista potius est mentis inte- legis proeceptum, sed longe ante legem ferailiari al-
grilas quam corporis. Si ergo altendimus virginita- locutione dixerit Deus ad Abraham : Maseulus cujus
tem corporis, mullo plures sunt in Ecclesia virgines proepuliicaro circumeisanon fuerit, peribit anima tjus
meute quam corpore ; el multa? sunt ex his quoe in- C de populo suo (Gen. xvii). In hanc ergo servilutem
tegrilatem corporis adhuc habent, qua?mente et de- legis cl impedimenlum carnis, volebant JudoeiCorin-
siderio jam nupserunt. Quapropter melius est uni- lhios redigere, quibus ipse dicit : Sustinetis enim, id
verealem Ecclesiam =(qua?constat ex utroque sex» est patienter «uiertis, si quis vos in seryitulem legis
et ex utroque ordine) virginem castam esse appeUa- vult redigere.
tam, qua? et sponsa est Christi, de qua Joannes ait : Si quis dévorai, subaudis substanliam vestram,
Qui habet sponsam sponsus est (Joan. m) Quicunque sustinetis. Pseudo-apostoli suis adulaiionibus el lau-
ergo ht Ecclesia iiHegritalem fidei habet quant bonis dibus exspoliabantiiies quos decipiehanjtet in convi-
operibus exoruat, virgo casta est, et si non corpore, vJis piurimis diripiebant illorum bona, erantque illi
lamen mente : ideoque sponsa est Chrisli. Qui vero contenli devorari ces suas a suis deceptoribus.
virginitatem utramque, Deopropiliante, caste inviola- - Si quis accipit, ac «i dicat : Si quis rapit vestra
teque servaverit, sicul plurimi sanctorum fecerunt bona a vobis, et aocipit -sibi, patienter sustinetis.
ex utroqué sexu, illi utique palmam obtinebunt Unde et aves rapacissimoe, quoeLatioo -vocabuloac-
quant nemo conjugatorum possidebit. Et si sexus fe- cipitres vocantur, Groecoeharpioe, id est rapières ap-
mineus, qui tantum est fragilis et proclivis, hoc . peHantur, eo quod sibi accipiant, et aliis rapiant, at-
'
observât, quanto magis illi quia virtute viri nun- que hoc modo accipere est aliquid dolo capere. Si quis
cupanlur. extollitur in superbiam. Extollentia est superbia. Hos,
Timeo aulem ne sicut serpens Evam seduxit astutia inquit Apostolus, patienter sustinetis, qui se extol-
tua, id est ne sicufciiiabolusindulus serpentem, se- lunt de scientia legis, quod in superbiam erigunlur
duxit mulierem sua calliditate, et per muherem de- de nobilitale generis. Quod aulem sequkur : Si quis
ceplt virum, ita modo corrumpanlur sensus vestri a in faciem vos eoedU.Hic est distinguendum, et p%stea
pseudo-apostolis,qui sunt ministri diabofi,etexcidant. subinferendum tecunàum ignobilitatem dico, et ibi
Libenter suiferiis insipientes, cum sitis ipsi sapien- similiter distinguendum. Nam lieet per se singula?
tes. Appstolo transeunte a Corinlhiis ad arias natio- sententioesub distinclione profevanlur, tamen cum
nes,corruperunt eos pseudo-apostolia Judoeisvenien- dixit : S»quis ht faciem vos coedit,exposuit quid esset
tes, qui in hoc appellantur insipientes, quia et cir- in faciem coedere, cum subjunxit : Seoundtm ignebi-
cumcisionem volebant observare, et sabbati otium, litatem dico. In faciem enim coedere, est improperare
coeteraqueproeceptacarnalia legis, et Evangelii gra- aKcui ignobilitatem generis, sicut Judoeiinroropera-
tiam tenere. In hoc quoque insipientes vocantur, bant Corinthiis ignobiles esse génère, quoram pa-
8S5 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. B AD COR. 65*
très semper idololatra?fuerunt, doemones et lapides .4 Htbroei sunt illi et ego sum Hebroeus. Hebroei di-
pro Deo vénérantes, se aulem proeferebant, jactanles cunlur ab Heber patriarcha suo. Inde dicit Apo-
se quod de génère patriarcharum et prophelarum ori- stolus : Glorianlur illi de nobilitate carnis quod He-
ginem ducerent, de quorum stirpe Christus secundum broei sunt, et ego similiter Hebroeus sum. Israélites
carnem nalus esset. Magna siquidem slultitia est et tunt illi de génère Jacob palriarcha?, qui et Israël
ignobilitas, aliquem per regenerationem aqua? et est appellatus. Et ego vere Israelila sum, quia Deum
Spiritus sancli Filium Dei effectum, jactare aliquid mente conlemplor. Semen Abrahoesunt, amici Dei,
de nobilitate generis, maxime cum Dominus dicat et ego. Similiier ministri Chrisli sunt, illi, et ego.
omnes nos fratres esse, quamvis aliqui hune versicu- Minister Christi dicilur, quisquis Evangelium proe-
lum ita exponant, quasi ad Apostolum perlineat, ut dicat. Ut minus sapiens dico, plus ego : subaudis sum
sit sensus. Ignobilem rem ago quod aliquid de nobi- minister Chrisli quam illi : quia ego plus omnibus
litate generis me extollo, non convenit iste sensus, laboro : et quidquid proedico, operibus exorno. Illi.
quia nondum pervenit ad illum locum ubi di- vero, licet in quibusdam rébus bene videantur proe-
clurus est se de génère patriarcharum esse, sed eo dicare, tamen non sunt veri ministri Christi, quoniam
modo estintelligendus.utdiximus.Etne forte aliquis quod proedicantore, destruunt operibus. In hoc autem
pularet, quod pugnis, aut aliquo modo in faciem B appellat se minus sapieitlem esse, quam debebat,
corporis diceret eos coedi, ideo tabler loctilus est. quia se laudabai dicens se plus esse ministrum Chri-
Si quis, inquiens, in faciem, id est in proesentiara sti, quam illos : et eo modo quo se dixit supra in
coedit, improperando aliquid de ignobililale generis, insipientia agere, eo nunc minus sapere. In labori-
patienter sustinetis, et proeferlis illos nobis. Secun- bus-plurimis, subaudis servio Christo, et est sensus:
dum nobilitatem autem generis dico, vos in faciem In hoc apparet plus me esse ministrum Christi quam
sive in proesenliam coedi, non pugnis, quasi nos in- illos, quia licel illi qui se mihi proeferunt semper in
firmi fuêrimus in hac parte, subaudis generis, sic aliquo laboraverint, lamen plus ego laboravi, quia
proeferunt se nobis illi, et sic pro nihilo ducimur a plurimis laboribus die noctuque deservio. Tradunt
vobis. De se loquens Aposlolus et sui causa, subin- sancti doctores, quod Apostolus a mane vel a pullo-
troducit personam Barnaboe socii sui, qui ex eodem rum canlu usque ad quintam horam Iabori manuum
geneTe Judaico erat. Ita ergo proeferebant se falsi insislebat, unde victum acqitireret, et exinde usque
«postoli ex Judoeisapostolo Paulo el Barnaboe, quasi ad decimam horam publiée dispulabat : plerumque
de nohiliori génère orti essent quam illi, et quasi de tamen et in noclem protendebat sermonem (Act. xx),
dispari génère nati essenl illi duo, ita despiciebant sicut lune fecit quando Eulychus somno gravatus,
eos. Inde dicit Aposlolus : Quasi nos infirmi et igno- <^ ceci dit de solario per fenestram, in carceribus abun-
biles simus ignobilitate generis, sic se proeferunt danlius, subaudis suis inclusus quam illi, et est sen-
nobis : et ila eliam a vobis proeferuntur nobis, sed sus : El si illi fuerunt in carcere quos vos extollitis,
rêvera illi sunt potius infirmi in hac parle generis o Corinlhii, ego plus quam illi. In plagis supra mo-
qua se glorianlur : quia dicentes filios se esse Abraha? dum, subaudis afflictus sum. Soepeplagatus est Apo-
secundum carnem, non sunt veraciter filii Abraha?» slolus a Judoeis et gentibus, et soepevirgis coesus,,et
per fidem et operationem, quoniam non sunt imita- Si illi, inquit, plagali sunl, ego amplius. Quoeslioest
tores ejus. Nos autem sumus firmi et nobiles, quia in hoc loco : Cum Apostolus alibi dicat : Fidelis
exislcnles filii Abraha? secundum carnem, sumus et Deus qui non patielur vos tentari super id quod po-
per imitationem fidei et operationis. Et iste versicu- teslis, sed faciet cum tenlalione eliam proventum, ut
lus per se est proferendus et dislinguendus. In quo, possiiis sustinere (I Cor. x), quare bie dical supra
subaudis negolio, <JTB»'S audet, subaudis gloriari; in moilunt in plagis esse afflicium? quoe ita solvilur :
insipientia dico, audeo et ego gloriari; ac si diceret quia multa suslinuit ipse supra modum humanum,
aliis verbis : Audeni illi gloriari in nobilitate gene- et supra virtutem humanoe fragilitatis, sed non supra
ris, licel insipienier dicam, audeo et ego gloriari de ." virtutem divinam, ideoque potuit ea sustinere et
nobilitate generis. Ideo autem ait, In insipientia dico, superare, quia virlus omnipolentis Dei administra-
quia stullum videtur, quantum ad homines pertinet, bat ei fortitudinem sufferendi. In mortibus fréquen-
ut in insipientia aliquis semetipsi leslimoniuin laudis ter, subaudis fui posilus. Et si soepe fuit in mortibus,
ex aliquo perhibeal. Apostolus lamen non erat insi- quomodo vivebat? In mortibus dixil, pro eo quod est
piens, quia non sponte hoc agebal, sed coactus : nein periculis mortis et in desperatione vitoe.
que pro laude humana, sed ut Corinthios sua laude A Judoeis quinquies, quadragenas, subaudis plagas,
ad amorem suum retraheret ab amore pseudoapo- una minus accepi. Proeceptum erant in Deuterono-
slolorum, vel in insipientia dicit se audere gloriari mio, ut quem delinquentem judices verberabant, ita
de nobilitate generis, ut illorum gloriam evacuet modum vindicloe temperarent, ut plagarum numéros
qui se jactabant quod filii essent Abraha;, quia in- quadragenarium numeruro minime transceaderet,
sipienter agebant. lmprudentera etiam se pronunliat, ne foede coram eis frater eorum laceratus jaceret.
et insipienier agere in hoc quod se laudat, ne iU} 4Jwodego per quinque vices facturai est, hic summa-
prudentes viderentur in hac parte ac nobiles, qui tim tangtt Apostolus : Nam quinquies ûagellatus a
se exloilebant de nobilitate generis. Judoeis, accepit plagas triginla novem secundum le--
655 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. - COMMENT.B1BL. 65C
gem Moysi, quasi transgressor ejusdem legis ( Act. A vestigiis incessit, sed post modum dubitans cecidit
x\i). Refert autem beatus Beda librum delatum esse inter fluctus : sicque postea a Domino elevalus, et ad
a Roma per Chidonium orientalium angelorum anli- terram est perductus, significat semetipsum qui du-
stitem in quo erant omnes labores, passiones, et bitavit quando negavit, sed a Domino relevatus est
poena?Apostoli depictoe per loca opportuna, inter ad fidem, et significat omnes martyres omnesque
quoe omnia erat depictus Apostolus quasi denudatus justos, qui in primordio fidei fortiler incedunt, pro
jaceret in terra, et super astabat ei tortor quadrifi- nihilo députantes soevitiampersecutorum; sed poslea
dum habens flagellum in manu, sed unam e fidibus ingruente tempestate gravissima perseculionis, du-
in manu sua relentam, très reliquas ad feriendum bitant in aliquo ; sed Domini gratia protecti suble-
habebat exlentas. Si enim qualernis fidibus percute- vantur, ne penitus cadant in desperationem et vin-
ret decies, quadraginta plagas faceret. Si vero unde- canlur a procellis atque ad terram electorum per-
cies feriret, quadraginta quatuor ictus implerel. Vel ducuntur.
si nonies feriret quaternis fidibus, et décima vice
ternis, una minus quadraginta plagas daret. In itineribus soepe, periculis fluminum, subaudis
Ter virgis coesussum : hoc a genlibus passus est. fui. Iterum convertit se ad alia pericula memoranda,
Hoecautem in Actibus apostolorum non omnia repe- JJ volens se ostendere vexantem secundum carnem
Tiunlur : quoniam nec in eis Epistolis omnia conti- pro Christo in terra et mari, et mullo plura se susti-
nenlur, quoe in eadem historia habentur. Invenimus nuisse, quam pseudoapostolos. Soient lempore hie-
tamen ibi, quia cum venisset in parles Macedonia?, inis et pluviarum transgredi flumina alveos suos, et
et esset in civilate Colonia, jussus est virgis coedi: nimium inlolerabile proebere iter vianlibus : quia
et alia vice jussit tribunus eum genlilium indroduci ergo Apostolus hiemali tempore solitus erat transire
in castra, et flagellari, ac torqueri flagris. Semel lade loco in locum per pedes , soepe incurrebat flumi-
pidatus sum. Lapidalus est Lystris, civilate Macedo- num pericula. Periculis latronum soepeintérim. Pseu-
nia;, pro puella de qua ejecit spirilum divinationis, doapostoli et Judoeiincreduli immittebanl ei lalrones
quoemagnum quoestumproestabat dorainis suis. Ter ut quia ipsi nec potcrant, nec audebanl eum publiée
naufragium feci. Naufragium dicilur navis fracla : et interficere, ab illorum ministris inlerficeretur. Pe-
quod dicit, ter naufragium feci, sic videntur verba riculis ex génère. Sustinuit ipse pericula a Judoeis
sonare, quasi ipse fecisset illud naufragium, sed sen- fratribus suis secundum carnem, qui dolebant quod
sus est, ter naufragium feci, id est ter naufragium derelicla lege ad Evangelium se converleret. Unde
pertuli. Qui ergo soepissime navigio vehebatur per legimus quia quadara vice Ananias princeps sacerdo-
mare, non est uiirum si loties naufragium passus C lum proecepit aslanlibus sibi perculere os ejus (Act.
est. Nocte ac die in profundo maris fui. Licet qui- XXIII),et longum est enarrare quolies hoc faclum
dam dicant Apostolum non esse in mare demersum, est. Periculis ex genlibus. A philosophis gentium et
ibique in profundo aquarum negent nocte ac die principibus mulla incommoda passus est propter
mansisse, tenenda est tamen certa sanctorum Palrum mysterium incarnalionis Filii Dei, passionis, resur-
traditio, quia in veritate casu prolapsus est in pro- rectionis, ascensionisque ad coelos, et propler unius
funduin maris, ubi circumseptus fluctibus die simul Dei culluram quam proedicabat. Pericutis in civilate.
«t nocte, post, Deo gubernante, liber ad terram re- Soepe inlerfuit, quod longum est enarrare. Periculit
diit. Nunquid ergo ipse qui in exitu filiorum Israël in solitudine. Pericula in- solitudine sustinuit a Ju-
de terra jEgypti mare divisit in divisiones, et poslea doeis, quando factis insidiis voluerunt eum occidere
Jordanem et torrentem Arnon (Exod. xiv), qui etiam in via : vel eliam periculis in solitudine inlerfuit,
servavit Jonam in ventre ceti (Jon. n), et Petro mare quia diabolus invidens ei non solum per homines mi-
calcabile proebuit (Matth. xiv), non potuit etiam minislros suos eum persequebatur, sed eliam beslias
litera suum egregium proedicalorem Paulum in pro- ferocissimas contra eum excilabal, ne auderet de
fundo maris servare, ut neque a circumpositis proe- loco ad locurn transire. Periculis in mari. Non
focari aquis, neque a belluis marinis devorari po- D solum quando ter naufragium perlulit, et quando
luerit? Polens ulique potuit, ideoque fecit. Denique lapsus in mare, ubi fuit inter medios fluctus die ac
non est amplius mirandum Petrum super undas nocte, et illoesuspermansit, verum etiam sxpissime
maris non infusis vestigiis ambulasse, quam Pau- pericula in mari sustinuit. Unde quadam vice impe-
lum nocte ac die in profundo maris illoesumcusto- gerunt navem ad littus, quando prora fixa manebat
ditum esse. Mystice vero per Paulum qui nocte ac immobilis : puppis vero solvebatur a vi maris; et
die in profundo maris fuit, et tamen Domino se pro- . quando milites volebant omnes custodias occidere,
tegenle ad terras liber pervenit, intelligunlur illi ne quis posset natatu pervenire ad littus. Sed centurio
justi qui de profunditale periculorum el perturba- hoc prohibuit propler Apostolum, volens eum ser-
tionura soeculi a Domino quotidie educuntur, sed vare (Act. XXVII).Periculis in falsis fratribus. Soepe
plenius in die judicii liberabuntur, atque ad littus interfuit. Falsi fratres hi sunt, de quibus dicit in
oeternoesoliditatis perducentur : quia positi inter flu- Epistola ad Galatas (cap. n), quia subintroierunt falsi
ctus hujus soeculi, non dubitaverunt in fide de mise- fratres explorare libertalem nostram. Hi enim parlim
ricordia Dei. Petrus vero qui primum non infusis Chrisliani erant, partim Judoei, in neulro tanieu
i
657 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. - IN EPIST. II AD COR. 65U
perfecli : qui zelo legis et circumcisionis Apostolo A tura? considerans Apostolus, quoe nimia? fragilitatis
invidentes, insidias ei proelendebsm. est, dicit se uri ut consultât talibus compatiens in-
In labore et oerumna. JErumna est miseria et mo- firmitati eorum, nec condemnat hujusmodi talia
estia. Potest esse Iabor sine oerumna, id est sine sustinentes ; sed coramonet in humilitate sermonis,
molestia el miseria, atque sine aliquo toedio: et ideo dicens se similia pati, ut si ille qui tantam gratiam
addidit xnirana, ut laborem Apostoli ostenderet esse consecutus erat adhuc desideria carnis patiebalur,
non sine molestia et affliclione. Soient autem homi- et magisler gentium erat, non desperarent illi qui
nés laborare in hortis, in viridariis cum delectatione infirmions gratioe adhuc erant, si talia paterentur ;
causa exercitandi, sicut legimus de proloplasto : quia sed spe promissi proemii repugnarent stimulis car-
posuit eum Deus in paradiso ut operaretur et custo- nis, sicut ille repugnabat, ne qui eorum hoecab illo
diret illum (Gen. n). Iste enim labor sine aliqua mo- audiebant, desideriis carnis vicli in desperationem
lestia erat. In vigiliis multis. Aliquando sponte et laberentur. Plus enim est uri quam scandalizari ; ac s
voluntarie vigilabat, aliquando non sponte, sed ex diceret : Patitur aliquis et affligitur a desiderio et;
necessitate, quia posilus in pressura et angustia, nimio ardore concupiscenlioe, et ego non solum affli-
necesse erat ut vigilaret Dei implorans auxilium : gor, sed eliam, quod estmajus, uror, et quodam-
sicut quando posilus in carcere , cum Sila hymnos B modo incendor. Nimiam enim concupiscenliam car-
Deo canlabat, quando cuslos carceris splendorem nis patiebatur, quando dicebat : Infelix ego homo, id
videns iu carcere et ostium aperlum volebat se in— esl miser ego, quis me liberabit de corpore mortis
terficere, putans omnes victos fugisse, sed hoc Apo- hujus? (Rom. vu.) Et illud : Video aliam legem in
stolus prohibuit (Act. xvi). In famé et siti. Perse- membris meis, repugnantemlegi mentis meoeet capti-
quebalur a Judoeisde loco in locum, et ideo famem vum nie ducentem (Ibid), id est captivarc volentent
sxpissime patiebalur per inopiam et sitim. Injeju- in lege peccati, quoeest in membris meis. Nos igitur
niis multis. Mulla fuerunt ejus jejunia quoesustinuit, si volumus coronari cum Paulo apostolo, certemus
aliquando volens, aliquando nolens. In frigore et viriliier, sicut ipse certavit, quatenus omnia oblecta-
nuditate. Maximum frigus et maximam penuriam menta vincamus : quia non potest coronari nisi qui
propter nudilatera tune sustinuit, dum duceretur légitime certaverit.
navigio Romam, eo quod appellasset Coesarem Si gloriari oportet quoeinfirmilatis meoesunt, sub-
quando exeuntes e navi, venerunt in insulam Mi- audis in his, gloriabor. Oporlebat illum utique gloriari
tilènam ubi cum congregasset sarmenlorum multilu- el enumerare suas passiones non pro se ut ille ali-
dinem ut se calefacerel, vipera a calore ignis proce- quid exinde cresceret apud Deum, sed pro illorum
dens invasit manum ejus (Act. xxvu). <2 salute quos volebat ab amore falsorum apostolorum
Proeter illa quoeextrinsecus sunt, id est proeter illa ad suum revocare, et ut se eliam aliis in exemplum
pericula quoein corpore suslineo, inslanlia mea quo- proeberet et imiiabilem. Infirmitatis autem nomine
tidiana, id est perseverantia mea ; et solliciludo om- comprehenduniur omnia incommoda et persecutio-
nium Eeclesiarum. Quia longum erat enarrare omnia nes atque passiones quas pro Christo libenti animo
pericula, et omnes anguslias et tribulaliones quas pertulit, et est sensus : Si gloriari volunt hi qui vos
passus fuerat, conclusit, dicens : Proeter illa quoe ex- seducunt et relrahunt ab amore meo, mihi detra-
trinsecus in corpore sustineo, perseverantia mea est hendo, in his glorienturin quibus et ego glorior, licel
semper sollicitudinem habere de omnibus Ecclesiis invitus et provocalus. Manifeslum esl autem non
quibus proedicavi. Timebal enim ne forte quibus posse illos gloriari in infirmitalibus et passionibus
proedicaverat a falsis aposlolis deciperentur, vel quas pro Christi amore et pro mercede oeterna, et
eliam ne propter nimias tribulaliones quas videbant pro salute fratrum, suslinuerint, ac tantum gloria-
et audiebant Apostolum pati, deficerent a fide. tur de nobilitate generis quod filii sunt Abraha?, de
Quis infirmatur, et ego non infirmor. Propter ni- qua ego nolo gloriari, quanquam ex eodem génère
miara dilectionemin tantum compaliebatur infirmis, originem ducam. Quoerunt nonnulli cum Deus per
ut etiam ipse videretur infirmari, illorum infirmita- ' -*Salomonem dixerit : Laudet te alienus el non os tuum
lem suam reputans, more medici et procuratoris in- (Prov. xxvu), quare justi atque perfecli viri aliquan-
firmi agens, qui videns oegrum tristari et dolere, do bona et virtuies narrent, quas divinitus percepe-
particeps est ejus doloris moerorisque. Quis scanda- runt, verbi gralia : Sicut beatus Job quoque qui di-
Uzatur : et ego non uror? Quantum ad hune locum xil : Pes fui claudo el paler orphanorum, causamqut
pertinet, scandalizari est carnis pati desiderium, et quam nesciebam diligentissime investigabam (Job.
conlrislari atque affligi calore corporis et ardore vi- xxix), coeteraquehujusmodi ; et David : Si reddidi
tiorum accendi. Uri similiter est calore libidinis retribuentibus mihi mala (Psalm. vu), id est non red-
totiusque corporis ardore oestuari Scandalizatur ergo didi. Apostolus quoque isto in loco multipliciter.
aliquis, quando non sponte illectus pulchritudine Quibus respondeadum est, quod perfecli dum virtu-
mulieris, aut proprioe carnis calore, provocatur ad ies proprias proedicant, et se apud homines bradant,
libidinem perpetrandam : sed dum invitus et improe- non idcirco hoc faciunt ut ipsi apud homines sua
medilatus hoc agit, scandalizatur sibi et irascitur oslensione aliquid proficiant, sed ul eos quibus proe-
atque contrislatur. Hanc infirmilatem humana? na- dicant exemplo suo ad vitam trahant. In hoc quoque
«59 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 600
omnipolentis Dei sunt imitatores, qui laudes suas A Et per fenestram, inquit, in sporta dimissus sum
hominibus loquitur, quatenus ab hominibus agnosca- per murum, et sic e/fugi manus ejus. Sporla vas est
tur. Nam Deus qui nos prohibet per Scripturam dicens: ex junco et palntarum foliis contextum in quo deor-
Laudét te alienus et non os tuum : ipse per Scripturas sum cum funibus dimissus est per murum a fratribus
sacras laudes suas loquitur, dicens ad Moysen: Ego fidelibus. Quoeslioesl in hoc loco quare Apostolus de
sum Deus omnipotens, el nomen meum Adonaînon in- Damasco fugerit, qui dicebat : Ego non solum altigari
dicavi eis (Exod. vi) ; et per Isaiam : Ante me non est in Hierusalem, sed el mori pro nomine Domini Jesu
formatus Deus, et post me non erit (Isa. XLHI),quare paratus sum (Act. xxi); quoe hoc modo solvenda est :
ergo facit ipse quod prohibet? Nimirum si virtutes quia non ideo fugit ut martyrium horreret accipere,
suas et ntiracula ipse lacerct, nequaquam eum ullus sed maluitcarapum cerlarainis quoerere,el latiludinem
cognosceret. Si nullus eum agnosceret, nullus ama- gentium petere, quam inlra claustra civitalis leneri, et
ret. Si nullus amaret, nullus ad vitam rediret; unde occidi, ubi perpauci erant credentes, qui ejus mar-
per Psalmistam de eo dicitur: Viriulem operum suo- tyrio corroborarentur et informarcnlur, ut similia
rum annunliabit populo suo : Ut dei illis hoeredilalem pati non diibitarent. Quod poslea implevit ipse dum
gentium,opéra manuumejus veritas et judicium (Psal. martyrium sustinendo plurimos ad hoc informavit.
ex). Yirlutes ergo suas annuntiat non ut laudibus B Implevit ergo proeceptum Domini dicenlis : Cum vos
suis ipse proficiat, aul indigeat, sed dum suam nobis persecuti fuerinl in civilate ista, fugite in aliam (Matth.
magniludinem narrât, nostram ad se imperitiam x). Et-rêvera servavit pariter exemplum martyrii et
sublevat. Justi itaque cum virtuies suas proedicant, utililatem proedicationis suoe quam postea implevit.
reprehensibiles non sunt, quia dum vitam suam refe- Hujus ergo exemplo erudimur adversariorum pugnam
runt, aliorum animas ad vitam quoerunl. De quibus et conslanter appetere, et prudenter aliquando de-
tamen sciendum est, quia nunquam Jiona sua dete- clinare.
gunt, nisi eos aut proximorum utilitas, aut certe CAPUT xn.
nimia nécessitas cogat, sicut tune Apostolum coegit,
unde ipse dixit : Si gloriari oportet, et rêvera oporte* Si gloriari oportet, non expedit quidem. Si gloriari
bat. Ergo si gloriandum est Christiano, in humililale me oportet propter salutem aliorum et necessitatem
est gloriandum. supradictam, qua compellor, in hoc possum gloriari,
Deus et Pater Domini noslri Jesu Christi scit quia quia evasi manus persequentium, tamen non expedit,
non mentior. Diclurus rem pêne incredibilem quod id est non est mihi necesse ut glorier : quia non elegi
Judoeiincreduli contra eum principes genlium conci- superbiam et jaclaiiliam, sed humililatem
tasseut.regnaque lerra? contra eum insurrexerint ni- " Veniam autem ad visiones et revelaiiones Domini,
hilque ei nocuerint, Deum testera invocal, ut fa- subaudis de quibus potero gloriari. Visiones et reve-
cilius credatur. Ideoque talia commémorai, ut osten- laiiones Domini dicit, quod unum est, quas eiostendit
dat quanta dislanlia est inter veros aposlolos qui Dominus. Nunc in sequenlibus diclurus est quo sit
lania pro Dei amore sustinebant, quoereittes salutem elevalus, ut per boc possimus inlelligere quanta et
audilorum, el pseudoaposlolos qui audilores suosex- qualia ei ostensa el dicta sunt : ne sicut pseudoapo-
spoliabant, non quoerentes salutem illorum. stolis aliisque incredulis videbatur, minor coeteris
Damasci proepositusgentis Aretoe régis custodiebat apostolis in gralia credereiur, quamvis novissimus
civitalem Damascenorum ut me comprehenderet. Da- sit vocatus, et Dominum proesenlem in carne nou
niascus civitas est metropolis Syrioe, quam oedificavit viderit.
Daraascus Eliezer, servus Abraha;, et inlerprelalur Scio hominem in Christo ante annos quatuordecim
Damascus sanguinem bibens, quod bene convettit sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit,
illi loco, quia ibi effusus est sanguis Abel. Illa au- raptum hominem usque ad' lerlium coelum.Moset irsi-
tem quoe hic dicuntur de Apostolo, in exordio fidei lata consueludo est scriptorum, qui nobis sacras lit—
ejus facta sunt, quando coecatusa Domino in itinere teras ministranl ut quando ab aliquo eorum narratur
produclus est Damascum, ubi mansit diebus tribus ''hisloria cum ad seipsum venerit, sic de se tanquam de
non bibens neque manducans. Poslea vero baptiza- alio loquatur; sicut fecit Moyses qui dixit : Erat
tus, el acceplo pane confortatus, introivit stalim iu autem Moyses vir milissimus super omnem terram
Synagogam Judoeorum et coepit publiée proedicare (Num. xn); et Job : Virerai in terra Hus nomine Job
nomen Domini Jesu. Quod videnles Judoei succensi (Job. i); sic beatus Matthoeus,cum in textu narralio-
suntzelo, et quoerebant.occasionemquomodo eum per- nis suoe venisset ad seipsum, vidit, inquit, publica-
derent ; sed dum per se minime hoc auderent agere, nura nomine Matthoeum(Mallh. ix), non dixit, vidit
adierunt proepositum civilalis super hac re : qua- me, sed sic se insérait ordini narrationis suoe, cum
tenus illius auxilio et permisso valerent illum occi- venisset ad seipsum lanquam rerum gestarum scri-
dere. Qui volens placere Judoeis, el sirenuus inofficio ptor, non tanquam suipsius proedicator. lnusitatius
sibi credilo apparere, proecepit custodiri undique tamen beatus Apostolus non in historia, ubi rerutu
civilatem ne ullomodo vivus effugere poluisset ; sed gestarum suscipitur explicanda narralio ; sed in
Dei auxilio procurante effugit eo modo quo sequentia Epistola hoc fecit, sicut isto in loco apparet ubi lo-
manifestant, quitur de se causa humilitalis quasi de alio, iuquieus»
661 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. R AD COR. 662
Scio hominemin Christo manenlem ante annos qua- i^ rali esse potest, unde absentes homines recordamur,
tuordecim raptum usque ad terlium coelum'.Ex quo et in tériebris éa quoevidéihus irhagîrialiler cernimus,
Apostolusraptus est usque ad lertiUrhccèlUmusque ad insuper et sômnia : intellectualis némpe nec corpo-
istud tempus quo ista conscripsit quatuordecim anni rali indiget, bec spiritali. Intellectu namque née
completi sunt, unde liquido apparet, quia magna né- Corpus videmus, nec imaginent corporis. Per hune
cessitas coïttflulit illum patefacere quod per tôt quippe videtur jusiitia, charitas, îpsé Déus, ipsâ
annos iri inlirao cordis arcano celaverat. Igitur dé mens hominis, quoenullum habet corpds, nullam so-
his verbis Apostoli,diversi diversa sentirait, quorum lidilaterh corporis. Quapropter ista Visio intelle-
opiniones huic foco perlongum est inserere, et ad ctualis transcendit et proecedit illas duas proemissas,
proesensnarrare, nisi tantummodo pauca ex pluribus. corporalem scilicet ac spirilàlcm. Quôd probare poS-
Jtilianus Pomerius, vir sanoepTiidentioe,primant coe- Sumns ex voluntine Danielis propheta?, itbi legimus,
lum dicil isto in loco appellalum esse aerium, a quO quia cum Balthasar efsularëlur el polaret opipare
aves coeli vocantur : secundum sidereum, ubi conli- sive splendidc in vasis templi Domini quoeasporta-
nenlur duodecim signa coeferaque astra, proeter verat Nabuchodonosor avus ejus de Jérusalem, vidit
Septem planetas, quod"et firmamentum appellatur : articulos manus scribentis in pariete aula? regioe.
terlium intëHigit spirituale sive mentale, ubi angeli B Vidit corporali visione, continuoque per corporis sen-
et anima?'antctorom in contemplalione Dei sunt po- sum imago rei côrporaliter facloe, spiritui ejus im-
silse, contemplantes super se Deum otnnipotentem ,- pressa est : atque ad alia dura se verleret, licet côr-
qui omni creatura; proesidet: ita tamen proesidet ut poraliter illa non cerneret, sed spiritali visione et
in prxsidendo omnia suslineat, suslinendo circumdet, memoria videret, videbat in spiritu, id est in anima,
Circumdando impleat. Secundum illius intelleclum et non intelligebat quid significaret : quia non pleni-
ad istud tertium coelum mentale raptus est Aposto- ter habebat intellectualera visionem, licet aliquid
lus. Et in hoc quidem bene sensit. Sed secundum' inde haberet. Unde apparet quia-suon in omnibus
beatuni Auguslinum adhuc necesse est ad altiora hominibus viget. Intelligebat signum esse quod vide-
conscendere, et profundiora scrutari, qui in eluci- bat, id habens ex mentis oflicio, id est ex intellecluali
dandis quoestionibusomnes doclores post Apostolos' visione : et quia requirebat quid significaret, eiiaiu
proecellit. Quia erga Apostolus non humanas, neque' ipsam inquisilionem utique mentis inlellectus agebat.
angelicas visiones dicit se enarrare,1iltius ista inqui- Quo non comperto, Daniel accessit : el quia intelle-
renda sunt. Tria igiiur gênera esse visionum manî- ctualcm visionem habebat, spiritu prophelico mente
festum est. Est visio corporalis quoecorporefs oculis illustrata, perturbato régi quid illo signo portendere-
fit, qua videmus coelum et terram atque omnia '" tur apertiit. Ipse potius propheta per hoc genus quod
visibifia el coTporea.Et est visio spirilalis, qua ea mentis est proprium, potuit intelligere ac dicere
qoaî videmus et audimus in proesenti, meftw- quid significaret, quam ille qui in signum factura
ria rëedudinres: el ea quoe audivimus vel VidïitruSitt côrporaliter viderat, et ejus imaginem in spiritu co-
proeterito, modo quasi proesentia cernimus. Et cum gllando cernebat, nec aliquid intellectu nosse poterat
ailcubi sint a nobis posita ea quoevidimUs eorpdraii- nisi signum esse, et quid significaret ut inlelligeret
ler, nunc absentés quasi proesenlia cernimus ; v'éfDf inquirere. Très igitur coeli non absurde possunt in-
gralia : Sum modo pef praséntiam corporis Roma?, telligi tria gênera visionum, de quibus hactenus
ei cerno ita Carlhaginerd quant dudum vidi quasi iri locutï sumus ita tamen ut perprimam visionem inlel j
proesentia mea sit posità, cum longe sim ab illa' liganius quidquid infra ambitum siderei coeli con-
remotns. Quoeduo gëtierà visionum communiai sunt lineiur pariter cum ipso, quod et firmamentum ap-
nobis cum pecornSiïset avftras, qua? vident per cor- ^pellatur : Per secundum coelum spiritale, ubi an-
pus, et eorum quoe videntur imaginatitet1 spiritus gëlica natura et animoesanctorum in contemplation©
informantur. Unde et pecora' pfaessépiiïrëcôghoscùnt, Dei sunt positoe. Per tertium vero coelum intel-
et aves ad nidoS suos revoh-mt. Nisi enim païtéra ligitur jam intellectualis visio et rationalis, qua in-
spirilalis Visionis, M est mëmoria? haberëht, q'iioe telligendo conspicitur charitas, pax, gaudium, Ion>
constat sotummodoin anima, nequaquam recedenles ganimitas , bonilas, benignttas, fides, modestia,
ave* a iîdis suis recoTdaréntar ilftorurn: hëq'uë ani- continenlia, coeleraque hujus modi quibus propitt-
raalia recognoscerent praèsëpia. Est et terliâ visio quatur Deo, et qua ipse Deus videtur, ex quo om-
intellectualis, qua?nihil esc âfiud nisi rationabilitas et nia , per quem omnia t in quo omnia. Ad quam, id
excellentiaanima?,per quam ea qu* côrporaliter vide- est intellectualem visionem, qua? designatur per
mus et imaginalifer in rtrenroria retinemlis, iriiellé- tertium coelum, raptus et élevalus est apostolus
clu discernimus. Intellectu rgitur dïscei'nintûs quod* Paulus, ubi, id est in intelleetuali visione, non solum
illud sit corpus, illud Similltudb corporis, et plerum- ea quoe in spiritali coelo sunt intelligendo vidit, sad
que quid significet. Hanc hïtelleclualem visionem eliam ipsam Dei substantiam, Yerbum Domini, per
nullatenus pecora aut volaliîiâ habent : quia nec se- quod facta sunt omnia, in charitate Spiritus sancti,
ipsa inlelligunt, nec illa quoeoculis cernunl. Postremo non per corpus, non per simililudinem corporis, sed
corporalis visio sine spiritali esse non potest, quoe sicut est ipsa Veritas, contemplatus est in hac vita,
eti n anima soluinmodo. Spirilalis vero sine eorpo- videiicet quod Deus omnipotens Irinilas sit in per-
sonis et unîlas in substantia : sicut videndus est ab A nibus electis. Quoe visio tam evidens tamque
omnibus sanctis post generalem resurrectionem. manifesta fuit, ut ipse Apostolus se profiteatur ne-
Quoestio vero non modica isto in loco oritur,. quo- scire, utrum quando raptus est in tertium coelum,
modo ipsa Dei substanlia a quibusdam in hac vita in corpore fuerit, quomodo est anima in corpore,
-
posilis videri potuerit, propler illud quod dictum est cum corpus vivere dicitur, sive vigilantis, sive dor-
ad Moysen (Exod. xx), nemo potest faciem meam, mientis, sive in exstasi a sensibus corporis alienata,
id est invisibilitatem meam, videre et vivere : et an omnino de corpore exierit, ut mortuum corpus
propler illud, Deum nemo hominum vidit unquam in jaceret, donec peracta illa demonstratione mem-
mortali vita ex toto positus : Quoe ita solvitur, quia bris mortuis anima redderetur : et non quasi dor-
potest humana meus, id est inteilectus et rationabi- miens evigilaret aut exstasi alienatus, denuo rediret
lilas anima? divinitus rapi ex hac vita ad angelicam in sensus, sed mortuus omnino revivisceret.
vitam antequam per istam communem mortem Et scio hujusmodi hominem, sive in corpore siveex-
carne solvatur, sicut credendum de beato Apostolo, tra corpus, nescio, Deus scit, quoniam raptus est in
ubi a Deo facta est ab hujus vitoe sensibus, quoedam paradisum, et audivit arcana verba quoe non licet ho-
intenlionis aversio. Tarn evidens tamque manifesta mini loqui. Bis raptum se dicit Apostolus. : primum
fuit eadeni visio intellectualis, ut sive in corpore, D ad tertium coelum,postea in paradisum, non in illum
sive exlra corpus fuerit, id est utrum sicut solet in paradisum terrenum, ubi quondam fuit protopla-
vehemenliori exstasi vel excessu ab hac vita mens stus, sed in coeleslem paradisum. Nam paradisus in-
in illam vitam fuerit alienata, manente corporis vin- terpretatur horlus deticiarum, et significat beatiludi-
culo, anima videiicet in corpore, an omnino talis re- nem eleclorum, coeleslem scilicet requiem, ad quam
solutio facta fuerit, qualis in plena morte contingit, raptum se dicit Aposlolus eomodo quo ad terlium coe-
anima recedenle ipse se nescire profiteatur : Quapro- lum,audivit arcana verba, id est occulta, sécréta atque
pter nec nobis est quoerendum nec contra illud aga- ineffabilia, quoe non licel homini loqui. Inler ipsos
musquod dicitur (Ecc/i.m) :Aliiora tene scrulalus fue- spirilales viros coeleslem vilam ducentes, sunt utique
ris. lia fitut et illud verum sit quod dicitur : Nemopoiest alii aliis capaciores, atque meliores in tantum ut ad
faciem meam videre et viveçe, quia necesse esl ab ea pervenerint quoe non licet eis aliis loqui. De ta-
hac vita abslrahi mente sive inlelieclu, quando in libus erat Apost»lus, qui audivit in paradiso ineffabi-
illius inëffabilitatem visionis assumitur. Et non fit lia verba, quoenon licet homini loqui, id est, aut ille
incredibile quibusdam sanctis nondum ila ex tolo qui audivit non potesi ea aliis narrare propter inëf-
defunctis, ut sepelienda cadavera remanerent, etiam fabilitatem illorum, aut non permittitur ei, aut si
istam excellentiam visionis fuisse concessam. Q tanta? dignitalis est ut permiltatur ei loqui, et possit
aliis narrare, illis qui audiunt non licet ea loqui,
SBPEBIORUM EPILOGUS.
quia non valent ea capere ob magniludinem myste-
Très coeli significant tria gênera visionum quaruM riorum.
prima est corporalis, qua videmus coelum et terra», Pro hujusmodi, subaudis visionibus Jei niauife-
coeteraque corporea et visibilia : Secunda spiritalis stissimis, gloriabor, loelabor, gaudebo et exsultabo,
qua? fit in anima sine intellectu, cum imagines eo- pro me autem, id est pro mea extollenlia et laude vel
rum quoe videmus, memoria recondimus, et in tene- pro meis meritis, nihil gloriabor, quia gratia Dei
bris ea quoe vidimus imaginaliter cernimus : insu- sum id quod sum, nisi in infirmitatibus meis. Infir-
pêr et somnia et oedificiaet homines quos dudum vi- mitatis nomine comprehendit omnia incommoda et
dimus, sic spiritali visione videmus in anima quasi passiones quas suslinebat pro Christi nomine, in qui-
proesenles sint nobis. Istoe dnoe visiones communes bus ipse gloriabatur.
sunl nobis cum pecoribus et volatilibus, quoeet cor- Nam et si voluero g.onart, subaudis propter meri-
pora vident et loca propria recognoscunt. Sic pecora tum quod habeo apud Deum, non ero insipiens, illud
agnoscunt proesepiasua et aves ad nidos suos re- narrando. Quare? Veritatem enim dicam. Hoc dicit,
deunt quia recordantur illorum. Est et tertia visio D quia si meritum suum profiteatur quod habet apud
intellectualis, quam nullatenus habent pecora et vo- Deum, non erit imprudens, quia veritatem loquilur.
latilia, sed angeli et homines ratione utenles. Unde Ergo si quis pro utilitate et oediftcationealiorum
inteilectus, id est ratio; tamen non in omnibus ho- bonum sibi divinitus concessum cum humilitatc nar-
minibus oequaliter viget. Intellectu aulem sine ra- rai, non agit insipienter, quia veritatem loquitur.
tione discernimus, quod illud sit corpus, illud simi- Qui vero bonum quod habet, propter jaclantiam aliis
litudo corporis, et per hanc visionem videtur justi- proedicat, deputans illud suis meritis , vel quod
fia, charitas, ipse Deus. Ad istam ergo visionem in- non habet dicit se habere, insipiens et nimium est
tellectualem, quoe est tertia, et quoedesignatur per imprudens; quia mendacium loquitur : Parco au-
tertium coelum, quoeetiam transcendit sua excellen- tem, id est dimilto narrare gloriam meam et meri-
tia duas proemissas, ita raptus et elevatus esl divini- tum alque gratiam, ne quis me existimet supra id
tus Apostolus, ut Deum non per corpus, non per si- quod videt in me, aul audit aliquid ex me. Nolebat
militudinem corporis, sed sicut est ipsa Veritas cer- Aposlolus narrare gratiam sibi largitam, quia nole-
neret : et sicut videndus est post hanc vitam ab orabat major apparere et sanclior quam erat. Inde dicit :
Idcirco nolo gloriari, et dimitto omnem gratiam mihi. A diamus quid ei dixerit Dominus, sive per angelum,
concessam, ne quis putet me meliorem sanctioremquei sb>ein corde, aut alia revelatione. Sufficit libi gra- '
esse supra id quod videt in mea conversatione : aut; tia mea. Gratia isto in loco intelligitur quidquid do-
supra id quod audit ex me ab aliis. norum gratis datum est apostolo Paulo, videiicet
El ne magniludo revelationum extollat me, subau- quod de coelo vocatus est, quod fidem accepit ut
dis in superbiam, datus est mtU, a Domino, stimulus crederet, quod remissionem omnium peccatorum
carnis meoe,angélus Satanoe qui me colaphizet. Qui- in baptismate percepit, quod ad gratiam aposlola-
dam dicunt Apostolum dolore capilis laborasse, quilus et proedicationem gentium electus est, quod sa-
dam a diabolo de ardore libidinis tentari et affligi, pientiam proe omnibus apostolis a Deo percepit, et
quod venus est. Ne uigo iu superbia? tumorem ex- quod ad visiones et revelationes Domini ad terlium
tolleretur, permissus est tentari a diabolo de ardorei coelum raptus esl, necnon quod verba ineffabilia au-
libidinis, quam appellat stiroulum carnis. Ut enimi divit in paradiso, de ista gratia dixit ei Dominus :
dicunt doctores, stimulus proprie lumoris et libi- Sufficittibi gratia mea. Ideo noli orare pro stimulo
dinis est, ipsumque stimulum carnis a quo punge- carnis, ne forte in superbiam labaris. Nam virtus in
batur el accendebatur, vocal angelum Satanoe, id est; infirmitate perficitur. Virtus, id est perfeclio virtu-
nuntium diaboli, quia a diabolo immittebalur ei illa B tum, in infirmitate carnis et labore atque tentatione
talis stimulatio concupiscentioe. At quandocun- perficitur, si ipsa infirmilas patienter sustinetur, et
que Aposlolus paiiebatur illam stimulationem, scie- contra tentationem concupiscentioe viriliter pugna-
bal illam a diabolo sibi immitli. Sed Dominus qui tur. Libenter igiiur gloriabor in infirmitatibus meis,
permiltebat eum colaphizari, id est affligi et tribuat inhabitet in me virtus Christi. Postquam cognovit
lari a tentatione diaboli, ne in superbiam erigere- prodesse sibi quod nocere putabat, responsumque
tur, cognoscendo suam fragilitatem, ipse utique cu- accepit a Domino quod perfeclio vila? omniuitique
slodiebat eum ne in vitium libidinis caderet. Unde virtutum in infirmitate perficitur, libenter se dicit
apparet, quia per venenum fugabat venenum. Vene- gloriari, id est gaudere et loetari in suis infirmitati-
no libidinis et tentatione carnis fugabat ab illo vene- bus, id est in suis passionibus quas pro Christo su-
num superbioe. Dédit namque ei Dominus anlidotum slinebat, ut in eo dignaretur habitare virtus et gra-
lyriacum, quod de serpente conficitur, qui vocalur tia, sive perfectio omnium donorum Christi. Ergo
Tyrus, sive Tyriacus, a quo et tyriacum appellatur, quia aliler perfectionem virtutum habere non possu-
et fugat venenum aliud. A quo tentabatur de libidine, mus, nisi tcnlamenta el oblectamenta carnis patien-
ab illo sanabatur a vilio superbioe, quia a Domino ter suslinuerimus, pugnando tamen contra vitia cer-
' temus cum Aposlolo, ut in nobis habitet virlus
acceperat contra venenum superbioe anlidotum ty- C
riacum, quod gustatum venenum pellit. Erudire et gratia donorum Christi, pariterque cum illo coro-
quippe volens Dominus electos suos, et cuslodire in nemur in coelestiregno.
humilitate virtutum permittit eos tenlari soepe, sicut Propter quod, subaudis ut inhabitet in me virlus
egregium proedicatorem a diabolo permisit tentari, Christi, placeo mihi in infirmitatibus meis, non in
ne magnitudine revelationum extolli potuisset : ip- prosperilale el divitiishujus soeculi, sed in coniume-
samque tentalionem sic disponit, ut qui elati perire liis, id est flagellationibus vel opprobriis, non in bo-
polerant in humilitatis gradu consistentes, a perdi- noribus soeculi, sed in necessitatibus, non in epulis
tione et proecipitationeserventur. Quapropter si quis vel otio, sed in perseiutionibus, non in salutationibus,
tentatiouein aliquam sustinet, non débet desperare sed in angustiis, non in jactanlia elationis, et hoc
neque deficere, sed cum Dei adjutorio decertare ut pro Christo patior, non pro aliquo crimine. Cum enim
vincat. infirmor, subaudis in corpore, tune polens sum, sub-
Propler quod, subaudis impedimentum libidinis, audis in anima. Unde caro atteritur, affiigitur, et in-
ter Dominum rogavi ut discederet a me stimulus car- flrmatur, inde anima roboratur et crescit.
nis, sive angélus Satanoe. Quoeripotest isto in loco, . Factus sum insipiens, subaudis mea mérita et vir-
-cum Dominus dicat per prophetam (Isa. LVIII) de: tûtes proprias narrando, sed tamen vos me coegistis
quolibet electo : Adhuc te clamante dtcam : Ecce ad- ad hoc, quos ab amore falsorum apostolorum ad no-
sum ; et in Evangelio (Joan. xiv) : Omnia quoecun- strum voluireducere. Insipientem se dicit, sed ulique
que petieritis in nomine meo fiel vobis, quare exi- non est insipiens, quia vera locutus est : et licet pro
mius apostolorum, orans liberari a tentatione diaboli salute aliorum coactus stras virlutes narraret, tamen
et stimulatione carnis, non sit exauditus ? Sed scien- de humilitatis gradu non cecidit. Ego enim debui a
dum est, quia ideo non est exauditus, quia non pe- vobis commendari, id est Iaudari : Nihil enim minus
tebat in nomine Jesu, id est quod ad salutem suam fui in proedicatione, in virtute miraculorum, ab his
pertinebat. Nesciebat enim petere pro se quod sibi . qui sunt supra modum apostoli, id est a Petro, Ja-
utile erat, sicut alias ipse dicit : Nam quid oremus si- cobo et aliis proedecessoribus meis, qui a meis de-
cut oportet nescimus (Rom. vm). Si ergo esset exau- tractoribus dicunlur supra modum meum esse magni
ditus, ut ab illo recederet tentatio diaboli, concupi- apostoli. Tametsi nihil sum, id est quamvis nihil
scenliaque carnis pote rat evenire ut cilo in super- sim comparaiione illorum, signa tamen apostolatus
biam extolleretur. Et ne nimium contristaretur, au- mei, id est miracula, facla sunt a me super vos, sive
667 HAYMONlSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS i - COMMENT.B1BL. 66g
in vobis, quia mortuos vestros suscitavi, et infirmos A gat in jejuniis et fletibus propter vestram incorrectio»
eu ravi, nem. Apostolus non habebat peccata propria quoede»,
Quid minus habûïstis proe coeteris Ecclesiis, nisi fleret, et ideo aliorum defiebat.
quod non gravavi vos ? nihil accipiens a vobis. Do- CAPUT XIII.
nnle, id est indulgele mihi hanc injuriam, si injuria
dicenda est. Ironice loquilur. Re enim. vera injuria Ecce tertio venio ad vos, primum per memetipsum,
non erat, sed consideratio. deinde duabus vicibus per Epislolas meas, «t in ore
Ecce tertio hoc paralus sum venire ad vos. Quoeri duorum vel Irium lestium stel omne verbum. Très
potest : Cum non legamus illum venisse ad eos nisi testes comparât tribus suis adventibus. Sicul in
tantummodd iina vice, quando moralus est apud eos lege aut tribus lestibus defendebat se aliquis aut tri-
anno uno el dimidio, neque posteaquam ab eis dibus lestibus convincebalur. lia isti aul tertio adventu
scessit, sicut ipse in priori epistola dicit, quia, lestor illius correcti etemendati laudati sunt:aut si incor-
Deum, non veni Corinthum poslquam a vobis re- recti manserunt, acrius reprehettsi ab Apostolo, vin-
cessi, parcens vobis, id est ,ne vobis oneri essem, dictara perceperunt.
quare modo dicat se tertio venire? Sciendum est An experimentum quoeritisejus qui trime loquilur
quia per proesenliam carnis una vice tantummodo B Christus , qui in vobisnon infirmalur, ééapotens est
venit, quando eis proedicavit : secundo per priorem in vobis? ac si diceret : Nunquid quoeritis probatio-
Epistolam venit, non per semetipsum. Tertio per nem Christi qui in me loquitur utrum valeat pec-
islam secondant Epistolam dicit se venire : quasi cata vestra punire per me, qui in vobis non est im-
enim in Epistolis suis veniebat ipse. Et non ero gra- potens miraculis et virtutibus fâtiendis? Utique po-
vis vobis, id est nihil accipiam a vobis. Non quoero iest.
vestra, sed vos, id est vestram salulem. Nam etsi crucifixus est Christus ex infirmilate, car-
Ego libenlissime impendam, subaudis vobis omnis, sed vivit ex virtute Dei, id est in divinilate sua
nia quoe mea sunt in proedicatione, in miraculis, manel impassibilis.
et superimpendar, id esl morti me iradam pro anima- iVcm ei nos, aposloli, infirmi sumus in Mo, id est
bus vestris, licet plus vos diligens minus diligar, sub- tribulaliones el angusiias sustinemus propter illum,
audis a vobis. serf vivimus cum eo ex virtute Dei in vobis, id est
Sed esto. Ego vosnon gravavi. Esto proprie adver- propter vos quibus proedicamus. Vivimus jam cum
bium est concedenlis, et ponitur pro si : islo au- illo in spe per virlutem ' Dei quoe est in nobis, vel
tem in loco hune obtinet sensum : Sed eslo, id est si propter vos speramus vilam habere cum Chrislo
minus diligar a vobis, ego tamen vos non gravavi in G Oraintts outem non ut nos probali appareamus, sed
aliquo. Sed cum essem, inquit, astutus, dolo vos ut vos quod bonkm est faciatis, nos autem ut reprobi
cepi? Increpative atque interrogative est legendum : simus. Probus sive probatus apparet judex, quando
Cum essem, inquit, callidus et ingeniosus, dolo et invenit quod puniat in subjectis, per quod ostendat
fraude vos cepi ad fidem Christi ? Non, sed per pra?- suam potestatem. Tune vero videtur reprobus,
dicationem verara et virtutem miraculorum adduxi quando non invenit quod vindicet, ubi suam osten-
vos ad fidem coopérante Christo. dat auctoritatem, et probet judicium, ac si diceret :
Olim pulalis quod excusemus nos apud vos, subau- Non oramus ut in vobis aliquid invemamus ad punien-
dis non facimus, quia non est necesse : Hoc dupli- dum, sed vos quod bonum' est facientes, nos reprobi
ciler intelligi potest. Nunquid a proelerito lempore inveniamur in hac parte, non invenienles ubi osten-
dubitalis do nobis, arbitrantes nos ideo talia loqui, damus nostram poteslalem.
quasi non simpliciter agamus erga vos et idcirco nos Non possumus aliquid adversus veritatem, sed pro
excusemus? Non loquimur ideo talia ut nos excuse- veritate, id est non possumus nostram potestatem
mus quia simpliciter incedimus. Aliter : Olim puta- oslendere centra hominem veritatem babentem, sed
lis quod excusemus nos apud vos, et est sensus : A pro veritate decerlamus.
" Gaudemus quoniam nos infirmi sumus, non cor-
proeterilo lempore cognoscitis conversationem no-
stram et proedicationem, et ideo non indigemus ut pore, sed potestale, quia tune est judex quasi infir-
nos excusemus. Coram Deo, Pâtre, in Chrislo loqui- mus, dum suam potestatem non poiest ostendere :
mur, id est, honorem Christi quoerentes. Teslifica- et tune subjecti sunt potentes, quando non liment
lur illis ad satisfaciendum, quia vera dicit: Testis est judicem.
inihi Deus Pater et Christus, cujus honorem quoero, Gralia Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei,
quia simpliciter incedo erga vos. Omnia autem, su- et communicatio, id est societas et conjunctio, Spi-
baudis incommoda, sustinemus propler vos. Ne iterum ritus sancti cum omnibus vobis, subaudis sit. Amen,
cum venero, humiliet me Deus apud vos, id esl affli- fiât, ut diximus, etc.
S69 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD GALAT. 670
IN EPISTOLAM AD GALATAS.
ARGUMENTUM. A tant dicit : Ipsi veniebant et ego non miltebara eos

Primo qnoerendumest in exordio hujus Episloloe (/er.'xxin). Omnes quolquot venerunt fures sunt tt
nnde Galatoesint appellàti : Rex Bilhynioe, quoe est latrones. Quarlum genus est quod neque a Deo, ne-
hominem fit, sed a seipso, ut sunt pseudo-
provincia Groecioe, habens bellum contra hostos que per et
suos, misit ad Gallos circa mare habitantes, pro- prophetoe pseudoapostoli, qui dicunt : Hoec dicit
ntiliens ut si venirent in auxilium ejus, pacto bello Dominus, cum Dominus non miscrit eos. Sciendum
et potita Victoria, regnum divideret cum eis. Qui eliam, quia inter ipsos prophelas quidam lantoe di-
cura venissent et Victoria polili essent, regnum cum gnitatis sunl, ut propbela? et apostoli sint, ut Moy-
eis divisit ut promiserat, appellalique sunt primum ses, Isaias, Joannes Baplisla, et apostoli : quidam
vero solummodo prophetoe sint. El quia erant apud
Gallogroeci,hoc est Galli misli Groecis, parsque re-
Galatas quidam Judoei qui dicebant beatum Paulum
gni quam ipsi tenuerant appellala est Gallogroecia,id
est Galli commoranles in Groecia. Poslea autem (ut non esse verum apostolum Chrisli, neque doclorem
eo quod a Christo non fuerat vocatus et
sapienlioribus videtur) appellàti sunt Galatoe a can- veritalis,
dore corporis : nam Groecelac y«Xadicitur. Unde et doctus sicut alii apostoli, idcirco volens Apostolus
candida zona coeli quoeLaline lacteus, circulus voca- Galatas confirmare in doctrina sua, et se verum apo-
hir, Groeceymïagiaçnuncupalur, ut Marlianus asse- B slolunt ostendere et pra;dicatorent Christi, dixit se
verat. Sunt ergo strenuissimi bellatores , sed stulti non ah homine mortali in terris esse doclum et
et facile a proposilo mentis recedentes. Unde cum conslitutum, sed ab omnipotenii Deo de coelis, non
accepissent verbum proedicationis ab Apostolo, et quod neget Christum verum hominem, sed jara im-
Apostolus ab eis ad alios iransiret, seducti sunt a mortalem effecium. Qui ergo docuit Pelrum per
falsis apostolis et a Judoeis, qui volebant eos scctari proesentiam suam in terris adhuc mortalis, ipse do-
circumcisionem et sacrificia legalia, dicenies : Licet cuit Paulum jam immortalis de coelo, et ideo dicit :
JVo»ab hominibus, subaudis conslilutus sum,ut Mat-
baplizali sitis et in Christum credalis, lamen aliler
non poteslis salvari per passionem Chrisli, nisi cir- thias, qui sorte ab apostolis est electus, neque per
cumeidamini et legalia sacrificia offeralis : quod hominem, subaudis jam inortalem, serf per Jesum
audiens Aposlolus, scripsit eis ab Epheso hanc Epi- Christum et Deum Patrem, quia una est oporatio
stolam. Patris et Filii. Et ut ostenderet unius esse dignita-
tis illas duas personas, proeposuil personam Filii Dei
CAPUT PRIMUM.
Patris personoe , parilerque Arianorura destruit er-
Paulus. Quod nomen suum in omnibus Epislolis •rorem, qui dicunt Filium crealuram esse, ideoque
'
proeponit in titulo : auctorilalis causa id egit sicut " minorem Paire. Qui suscitavit eum a mortuis. Deus
reges et principes hujus soeculisoient agere. Aposlo- Pater tertia die Filium suum a mortuis suscitavit, et
lus : dignitatis nomen et Groecumest, licel quidam ipse Filius potestate Verbi a quo assumptus est,
dicant Hebroeum illud esse. Apostolorum gênera seipsum suscitavit : et qui mecum sunt fratres omnes,
quatuor sunl : Primum est quod neque ab homini- id estomnescondiscipuli et credentes, eadem sentien-
bus, neque per hominem, sed a Deo tanlummodo : les de circuracisione. Quid est quod in aliis Epislolis
de quorum numéro fuerunt Moyses, Isaias, Jeremias, quorumdam discipulorum siiorum nomina ponit, et
- aliique prophetoequamplurinii, licet non omnes : et hic specialiter non.quemlibet, sed generaliter omnes
apostoli etiam, qui quamvis ah homine Christo es- comprehendit? Ideo hoc egit ul majoris auctorilatis
sent missi, tamen ipse homo erat,'el verus Deus. esset ejus Epistola, vel ut demonstraret omnes con-
Secundum, quod a Deo quidem est, sed per homi- dolentes de illorum seduclione, et quod omnes oequa-
nem, de quorum numéro fuerat Josue, qui Deo vo- liter sentirent de circumeisione quod non deberent
lonté per Moysen missus est, et alii multi qui ele- circumeidi, neque sacrificia legalia offerre. Quid esl
clione populipro vitoemerilis Deo volente eligunlur, etiam quod in hac Epistola, episcoporum, presbyte-
quia voluntas Dei aliquando voluntas populi est.. _. roruni, diaconorura nientionem non facit sicul in
Terlium, quando ab homine tanlummodo et non a aliis? quia needum habebant episcopos ordinalos,
Deo cum favore hominum aliquis eligilur non pro neque alios redores : ideoque seduci facilius potue-
bona conversatioue, vel quando pretio subrogatur runl.
in sacerdotium, de quibus dicebat beatus Arabro- Gratia vobis et pax, quare conciliamur Domino,
sius : O episcope, certe nisi cenlum solidos dédisses, qui pro peccalis nostris tradidil se morti, ut eripe-
hodie episcopus non fuisses. De quibus etiam in li- rei nos de proesentisoeculonequam. Soeculum dicilur
bre Regum dicitur (III Reg. xm) : Temporibus Jéro- a sequendo, quia semper sequitur et in se revolvi-
boam quicunque implebat manum suam muneribus , tur. Soeculum ergo non potest esse nequam neque
jiebat sacerdos idolorum. Ideoque isti taies inter malum, quia semper servat ordinem suum et cursum
eos sunt repulaudi, de quibus Dominus per prophe- secundum disposilionem Dei, aliernantibus diebus
ac noclibus : sed sicut dicitur mala domus, non quod'1A faceret. Tune suaderet Apostolus Deo aliquid novi
mala sit per se, sed quod malos habeat habitatores,, facere, si circumeisionem ipse primus destrueret.
ita soeculum vel lempus dicitur malum esse, noni Sed quia Christus legem implendo evacuavit illam,
quod malum sit, sed quod pessimos et malos homi- ideo non suadebat Apostolus Deo, sed quoe ostendit
nes in se habeat. Et bene addidit secundum volunta- ipse debere servare, illa dicebat. Si adhuc homi-
lem Dei Patris, quia voluntas Dei Patris fuit, ut Fi- nibus placerem, id est si placerem Judoeisa quibus
lius per passionem suam genus humanum repararet. ortus sum permanendo in judaismo, vel hominibus
Amen. Amen Hebroeum est, et est confirmatio Epi- malis, ut hoereticis, Chrisli servus non essem. Hoc
stoloe. Sonat ergo Amen, vere , sive fideliter ett débet unusquisque proedicator altendere, ut Chri-
fiât. sium et proedicationem ejus quoerat placere audilo-
Miror quod sic tam ctto transferimini. Mirari ses ribus suis, non seipsum. Si vero utrumque poiest
dicit Apostolus quare tam cito poluerint solis verbiss fieri, ut et Deus diligalur et ipse bonum est. Quod
a veritate Evangelii seduci, et a libertate in servitu- si Christus non placet eis, nec ipse placabilera se
lem redigi, et quod ab Evangelio Chrisli quod eisi proebere débet illis.
tradidit, potuerunt mutari et transferri in aliudI Nolum vobis facio, fratres, Evangelium quod evan-
Evangelium, id est in aliam doctrinam. Quod non est B 1 gelizatum est a me, id est proedicatum et probatum,
aliud, subaudi Evangelium, propter illud quod proe- quia non esl secundum hominem , id est secundum
dicavi. Evangelium autem dicitur bona annunliatio; traditionem scribarum et pharisoeorura. Evange-
et si aliqua doctrina est quam per se Dominus, aut lium quod secundum hominem dicilur esse non est
per aliquem non dederit, jam nec Evangelium dici Evangelium. Omnis enim homo mendax, et quidquid
potest, sed error. Transferimini, id est transduci- invenitur in homine veritalis non est ab homine,
mini vel seducimini ab eo, id est a Deo Pâtre, qui sed a Deo per hominem.
vos vocavit in gratiam, id est in remissionem pec- Neque enim egoab homineaccepi illud, id est ab ali-
catorum , quam nobis Deus Pater gratis dédit, sive quo apostolorum ; et si accepi a Domino Jesu Chri-
per passionem Filii sui, sive per baptismum, in aliud sto de coelo, jam iramortalis erat. Inter accipere et
Evangelium. discere Evangelium, hoc inlerest : quod accepit
Aliud evangelium non est, nisi Christi. Traditio Evangelium cui primum insinuatur, et fidem ejus
ergo Judoeorumet doctrina qua dicebant debere cir- accipit : discil vero, qui ea quoein eo per oenigmata
curacisionem servare, et coetera quoelex proecipit in et parabolas a Domino prolata sunt, Deo révélan-
mysteriis error est, postquam Chrislus venit. Nisi te, vel homine docente penetrare valet, sed per reve-
sunt, id est sed sunt aliqui qui vos conlurbant, id ^( lalionem Jesu Christi, id est manifestatione didiq
est commovent a rectiludine fidei, et valant conver- Evangelium. De qua revelatione dicit? Tradunt
tere, volunt quidem mutare Evangelium Christi a doctores plenitudinem evangelicoe doctrina? per ilftid
spirilalibus ad carnalia, sed non valent, quia firmis- triduum, Spirilu sancto révélante, Paulum didicisse,
simum et verum est. Evangelium enim si rautatum quando mansit in Damasco tribus diebus non videns
fuerit, non erit jara Evangelium. Et licet aliqui pos- lucera solis neque diei, sed neque manducans neque
sint mutari a reciitudine Evangelii, semper Evange- bibens. Vel eliam tune accepit, quando (sicut ipse
lium immulàbile manet. dicit) quadam die cum esset in templo, in exstasi
Sed licet nos, id est ego et apostoli Chrisli, Pe- positus est.
trus el alii, aut angélus de coelo,Michael, aut Ga- Audistis enim conversalionemmeam, quomodo vi-
briel , evangelizel vobis proeterquam, id est proeter vebam sine querela in lege, ut mihi videbatur,
hoc Evangelium, anathema sit. Anathema varias ha- quando adhoerebamlegi et circumeisionem servabam
bet significationes. Aliquando ponitur pro occisione, et sabbatum, et coetera quoe lex proecipit, propter
ut idem Apostolus alibi dicit : Optabam ego analhema quod Christum non cognoscebam : quoniam supra
fieri pro fratribus meis (Rom. ix), id est : cupiebara ~_. modum, id est plus omnibus Judoeis, persequebar Ec-
occidi côrporaliter pro eis ; aliquando pro maledi- clesiam Dei, id est credentes in Christum, et expu-
ctione, ut in canonibus habetur : Si quis hoc vel gnabam illam, id est valde pugnabam contra illam,
illud fecerit, analhema, id est maledictus sit ; alio et proficiebam in judaismo supra multos coetaneos
loco pro separatione, ut hic. meos, id est super omnes cooevos,et qui meoe oetatis
Sicut proedixi,subaudis proesens, ila modo absens, erant. Proficiebam ego in doctrina legis secundum
vel sicut proedixi paulo superius in proecedenti ver- traditionem Pharisoeorum, de quorum génère ortus
siculo, ita nunc iterum dico, proeter quod accepislis eram, et nullus poterat cooequari mihi in studio le-
subaudis a me. ctionis atque quoestionum, sed neque in persecu-
Medo enim hominibussuadeo an Deo? Sensus talis tiane Cbristianoruin, ila poterat crescere pro statu
est : Suadeo, id est hortor modo homines credere Synagogoe. In génère meo, id est génère Pharisoeo-
in Chrisium, et perseverare in fide ejus, an suadeo rum, abundantius, id esl amplius, oemulator, id est
Deo aliquid novi facere, cui omnia patent proeterita imitalor et studiosus.mslens ad statuendam Syuago-
atque futura? Hominibus suadebat in Christum cre- gam, paternarum mearum tradilionum, id est Phari-
dere, Deo vero non suadebat ut aliquid novi soeorura. .
675 ••- EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD GALAT. 67*
Cum autem placuit ei qui me, id est qui me fecit A ipse Apostolus ostendit alibi, ubi loquitur de Agar et
nasci ex utero materno, vel qui me in proesentia sua Sara (Gai. iv) : Hoec enim, inquit, sunt duo Testa-
tegregavit, et separavit ex utero matris meoe,ad proe- menta, et Sina mons est in Arabia. Damascus vero,
dicationem Evangelii sui, vel ex utero matris, id est qua? interpreiatur sanguinem bibensvel effundens,
ex consortio Synagogoeme abstraxit, et vocavitper quia ibi interfectus est Abel a Cain, ubi postea oedi-
graliam suam, id est, per misericordiam suam ad ficavit servus Abraha? illam civitatem, vocans eam de
Evangelium suum proedicandum, ut revelaret Filium nomine suo Damascum, significat Novum Testamen-
suum in me, id est per me genlibus. Ut evangetiza- tum ubi continelur passio Chrisli. Abiit ergo Apo-
rem illum in gentibuscontinuo, id esl cum placuisset stolus in Arabiam, quia scrutatus legem et prophe-
Deo Patri ut revelaret Filium suum per me in gen- tas, ibi invenit Christum promissum, non tamen da-
tibus , non acquievicarni et sanguini, id est non con- tum. Reversus est Damascum, quia transiit ad
sens! in judaismo manere : vel non acquievi carni et Evangelium, ubi Christum jam passum invenit, et
sanguini, id est Scribis et Pharisoeisde quibus ortus credidit in eum.
sum, licet aliquis apostolos velit intelligi, quod fal- Diebus quindecim. Quindenarius numerus perti-
sum est. Beatus Hieronymus ita hune versiculum net ad Velus Teslamenlum et Novum, propter se-
dividit secundum istum sensum. Petrus aliique apo- -î ptenarium numerum et octonarium ; septenarius ad
sloli, postquam vocati sunt a Domino, non slatim Velus Testamentum refertur propter sabbatum,
profecti sunt proedicare, sed neque post resurrectio- octonarius ad Novum, propter Dominicam resurre-
nem ejus, usque quo Spiritum sanctum acceperunt, ctionem, quoeoctava die celebratur. Et quia Aposlo-
ideoque quasi multam moram fecerunt. Paulus vero, lus doctrina Veteris et Novi Teslamenti replelus
Btatim ut baptizatus est, sine aliqua mora ingressus erat, ideo non indiguit amplius manere cum Petro,
Synagogam Judoeorum, coepit publiée proedicare. Po- nisi quindecim diebus.
test tamen el ad sequentia jungi, quod dicit conti- Et iterum reversus sum Damascum, etc., usque
nuo ; sed melius est ila ut diximus, ut revelaret Fi- marisi apud eum diebus quindecim. Abiit in Arabiam;
]ium suum in me, id est per me. Aliter : Verbum de Arabia reversus est Damascum, et expleto Irien-
Dei Patris, id est Filius, cum Deo Pâtre et Spiritu nio in Arabia et Damasco, venit Hierosolymam al-
sancto coelumet terram continet, et omnia implet. téra vice videre Petrum, non causa discendi, sed
Non est enim locus quem non impleat per plenitudi- causa coramendaudoe charilatis, et ut humilitatis
nem potenlia; suoe, ac per hoc quod ubique est per formam proeberet aliis dum honorem proeslitisset
potenliam Divinitatis et omnia loca implet, erat priori apostolo. Ex hoc apparet cum non causa di-
eliam in Paulo licet a Paulo non sciretur. Quando l l scendi venisse, quia in tam paucis diebus non pote-
ergo Filii sui fidem dédit ei, lune utique Filium rat doceri, et quia poterat aliquis etiam dicere :
suum manifestavit ei, et ipse Filius ibi erat, ubi ipse Ecquid si non didicit a Petro, didicit ab aliis ? Huic
revelavit. Sicut, verbi gratia, in utero virginis Maria? objectioni Apostolus subjunxil :
ubi erat, ibi carnem assumpsit. Alium aulem apostolorum vidi neminem, nisi Ja-
Neque veni Rierosolymam. Quoestio est : quare cobum fratrem Domini, filium scilicet MarioeCleo-
dicat se non venisse Hierosolymam, nisi post très phoe, materteroe Domini, quoegenuit de Alphoeo.
annos, cum in Actibus apostolorum legatur quia, Ecce coram Deo, quia non mentior, id est digna
postquam baptizatus est, coepitproedicare in Synago- sunt conspectui Dei, quia vera sunt.
gis Judoeorum, insurrexerunt contra eum Judoei, ob Deinde veni in partes Syrioe provincia?, et Cilicioe,
quorum persecutionem venit Hierosolymam? Qua? subaudis palria;, ubi est et Tarsus, civitas Pauli.
quoestioita solvenda est : Non veni, inquit, Hieroso- "Venit Apostolus in Syriam quoe interpreiatur ele-
lymam ad aposlolosgratia visilandi eos, neque causa vata, ut humiliaret illam ad Chrislum ; venit ad Ci-
discendi, sicut nec hic habetur, sed causa persecu- liciam quoeinterpreiatur assumptio lamenlabilis, ut
lionis veni Hierosolymam, sicut ad aliam quamlibet ' illam assumeret ad fidem Christi, et eam doceret ha-
civilatem irem, si in meo itinere esset, verbi gratia, ) bitum poenitentioeet lamenti.
ut in Samariam aut in Bethléem. De qua vice dicit Eram autem ignotus facie Ecclesiis Judoeoe, etc.
Lucas in Actibus apostolorum, ad anteeessoresmeos Ignotus quidem erat facie, sed nomine et fama erat
apostolos, veni, subaudis neque causa discendi, ne- notus. Jam enim per quatuordecim annos Evange-
que visitandi eos ista vice ; serf abii in Arabiam, de lium proedicabat. Non ideo dicit pluraliter ecclesiis,
Hierusalera subaudis fugerat. Dicit bealus Hierony- quod Judoei et génies misli essent, sed tanta erat
mus : Quid mihi prodest si audio Paulum abiisse in muliitudo Judoeorum credentium, ut plures eccle-
Arabiam, et reversum inde Damascum, si nescio sias facerent, quoniam qui persequebalur nos, id est
quid ibi fecerit ? Forsilan probibilus est a Spiritu credentes in Christum, aliquando, subaudis quando
sancto ibi verbum loqui, sicut in Asia : ideoque non erat in judaismo, nunc evangelizat fidem quam ali-
dixit Scriptura quid ibi fecerit; sed si perpendimus quando expugnabat, id est contra quam valde pugna-
interpreialionem nominum ilus et reditus illius, bat. Et in me clarificabant Deum , juxta illud :
aliquanlulum utilitatis invenire poterimus. Quod au- Ut videant opéra vestra bona (Matth. v), et qui de
tem per Arabiam inlelligamus Vêtus Teslamenlum, persecutore fecelat proedicatorem (I Tim. i).
— COMMENT.BIBL 676
«75 ÎHAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.
CAPUT II. iV esse, qui considerarent utrum Apostolos illorum ti-
moré perterrilus circumeideret Titum.
Deinde post annos quatuordecim ascendi Hieroso- Introierunl explorare libertalem nostram quam ha-
lymam iterum. Juncti 1res anni superiores cum his bemus in Christo Jesu. Liberlas maxima est in Chri-
quatuordecim fiunt septemdecim. Ex quo colligitur sto Jesu, id esl in fide Evangelii, quia per fidem Do-
quoniam decimus septimus annus proedicalionis suoe, mini Salvaloris liberi efficimur in baptismate, non
quando tertia vice venit Hierosolymam. Sed quoe solum a peccatis, sed a servitio etiam legis.
causa exstitil illum venire Hierosolymam? Seditio Neque ad horam cessimus, id est non consensimus
erat inter Judoeos credentes et gentiles ; dicebant eis vel ad lempus, ne serviluti legis subjiceremur,
.enim Judoei: Estis baptizati, et creditis in Christum, ut fides Evangelii, quam vobis proedicavimusmaneat
non poteslis salvari aliter, nisi circumcidamini et semper in vobis, et non circumcidamini.
legem observetis. Ideo ul banc seditionem corapesce- Ab his aulem qui videbanlur. Ab his, id est Petro,
ret, révélante sibi Spiritu sanclo, venit Hierosoly- et Jacobo, et Joanne, qui videbanlur aliquid essea
mam, cum Barnaba. Barnabas eral Judoeuset cir- semetipsis, sicut supra diximus, quales aliquando
cumcisus, Titus gentilis et in circumcisus. Ideo ergo fuerint, antequam per adventum Spiritus sancli corro-
cura islis duohus asGcndil, ul si apostoli aliique Ju- ]B borarentur, non pertinet ad me ut dicam, sed hoc so-
doeidicerent illum non recle proedicare in genlibus, lummodo dieam, quia nihil mea interest, hoc est :
isiorum lestimonio tucretur, dum dicerent illi : Vere nulla distantia inter me et illos est; et hoc ideo,
sicut vos proedicalis, ila el magisler nosler : et sic quia non esl Deus accepior personarum. Fuit Paulus
sentit in omni fide sicut et vos. Ideo dicil : et con- persecutor Christianorum, Peints negavit postquam
tuti cum illis Evangelium, ne videreUir ab aliis ali- ab illo doctus est. Joannes el Jacobus tempore pas-
quid accepissc. Nam inter se conferro, et docere, ac sionis , reliclo eo, fugeriint cum aliis apostolis. Qui
discere hoc inleresl, quia conferunt cooequalcs, do- videbanlur aliquid esse, id est Petrus, Jacobus et
cent et discunt superiores et inferiorcs. Contuli cum Joannes, nihil mihi conlulerunt, sed e contra, subau-
illis, hoc est cum Petro, Joanne et Jacobo. Seorsum dis ego contuli illis; vel aliter : cum putassenl ali-
aulem cum Mis qui videbanlur aliquid esse, in Petro qui reprehensores mei esse, non solum reprehenso-
aliisque apostolis locutus sunt, non in conventu Ju- res non fuerunt, sed etiam Iaudatores et fautores
daici populi, sed separalim. Quare seorsura? quia exsiilerunl meoeproedicalionis. Ita dividunt el distin-
multa sciebal illo quoe generalis mulliludo non po- guunt Aiiguslinus et Hieronymus hune versiculum
leral capere : vel seorsum, ne dum prohiberel peni- cura tali subauditione : cum vidissent, subaudis a
tus circuincisioueni, pcrseculioncm Judoeorumcon- (•>siibsequcniibus, Jacobus et Joannes, qui videbanlur
Ira se excilaret. Videbanlur , inquit, aliquid esse aliquid esse, quod ila datum, id est concessum est
a semetipsis. Videbanlur enim doclrinam habere a se mihi Evangelium proeputii, id est genlium, stcut
el virtutem, sed neque doclrinam neque virtuies, ne- Pelro credilum est Evangelium, circumeisionis,hoc
que boni aliquid habebant a se, neque a suis meri- est Judoeorum.
tis : ideo licel populo viderentur aliquid esse, nihil El cum cognovissent gratiam quoe data est mihi,
eranl. Ne forte in vacuum currerem , aut cucurris- dexteras socieialis mihi dederunt et Barnaboe. Coetera
sem? Licet videatur durum, tamen beatus llicrony- per parenthesim dicta sunt sicut Petro circumeisio-
mus hune vorsuin interrogative dicil esse legendum, nis; hanc autem habet consuetudinem Apostolus, ut
quia hujuscemodi sensus esl : Nunquid ideo contuli circumeisionem Judoeoset gentiles proeputiumappel-
cum illis seorsum quod limèrent ab illis reprehendi, le!. Qui enim operatus est Petro in apostolatum cir-
'
quasi mea doctrina non esset vera, et illorum robo- cumeisionis, operatus est mihi inter gentes, et est sen-
ratione indigeret, aul quasi inaniter currerem proe- sus : Qui Pelrum magistrum et principem fecit esse
dicando de loco ad locum ? Non ; sed potius ut illi a omnium Judoeorum credentium, me eliam in proedi-
me alla et profunda mysteria audirent, quod minus cationis offieio proeposuit omnibus genlibus. Dicit
capaces non poterant capere, et non possent dicere ' beatus Augustinus quodam loco healo Apostolo ma-
Galatis : Noble credere Paulo, quia mendacimn proe- jorera sapienliam proe omnibus apostolis concessam
dicat; aliud enim apud nos proedicat vel docet, esse, et hoc ideo, ut quia ipse omnibus gentibus et
aliud apud vos : apud vos proedicat circumeisionem philosophis proedicalurus erat, omnibus genlibus et
non observandara , apud nos circ.umcidit Titum. philosophis ejus proedicatio sufficere posset. Sed di-
Unde Aposlolus volens eos confirmare in ;fide, et a cet aliquis in isto loco : Nunquid ergo Petrus ma-
circuracisione ducere, dixil : Si Titus, cum esset gister Judoeorum, si viderel aliquem gentilem velle
mecura, non est compulsus ab aposlolis circumeidi, converti ad fidem, non suscipiebat eum, nisi circura-
neque minis, et terroribus, ac mullitudine Judoeo- cideretur, aut Paulus magister gentium suscipiebat
rum, quare vos seducimini solummodo verbis? aliquem Judoeorumcircumeisum? Ulique Petrus susci-
Sed neque Titus, qui mecum erai cv.messet gentilis, piebat gentilem, non cogens eum circumeidi, ut
tompulsus est circumeidi. Cum venisset Apostolus Cornelium, et Paulus non respuebat Judoeumpropter
Hierosolymam, Judoeicuriositatis causa submiserunt circumeisionem. sed fantummodo légales observa-
viras in secreto loco, de quibus non poterat suspicio tiones docebat non esse observandas carnaKler. Qui
677 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD GALAT, 678
videbanlur columnoeesse. Dicit beatus Augusiinus : A mundali per baptismum, nequaquam nos quasi im-
Columnoevidebanlur esse illi, sed non erant. Sed vi- mundos reputaret : melius est ergo ut circumeida-
deamus qua? sint solidissima?columnoe. Salomnn di- mur. Si lu cum sis Judoeus. Judoeuserat Petrus na-
cit : Sapientia, quoeesl Verbum Dei Patris, oedifica- tura, et gentiliter vivebat non adorando idola, sed
vit sibi domum, in utero videiicet virginali excidit non credens salvari posse per circumeisionem, sed
columnas septem(Prov. jx), id est septem Ecclesias, per bapiismum, sicut et gentiles sajvabautur non per
ad quas scripsit Joannes in Apocalypsi sua (cap. i); çircumGisionem, sed per baptismum.
quoe septem Ecclesioevel columnoefaciunt unam Ec- Nos natura Judoei sumus, et non e* gentibus pec-
clesiam et unam columnam, de qua dicit Apostolus catores, quia gentiles peccatores appeUabantur, et
Tiniotheo : Ut scias, inquit, quomodo oporteat te in est sensus : O Pelre, si nos qui Judsei naluraliler su-
domo Dei conversari, quoeest columna et firmamen- mus, justificaii non sumus per legem, quare cogis
tum (I Tim. ni). Si ergo isti columnoenon fuerant, geutes judaizare, non verbo, sed opère, ut credant
quid est quod Dominus dicil : Qui viceril, faciam illum se salvari non posse per baptismum sine circumei-
columnam in lemplo meo (Apoc. m)? Ut ergo dicit sione. Nos scimus quia non justificatur homo per
Apostolus et beatus Augusiinus assenlit, columnoe observantiam legalium mandaiorum ; ex operibus le-
a semetipsis non erant, licet viderentur a simplici- g gis dicit, id est per oblationem sacrificiorum carna-
bus a se esse quod non erant, et coluuinoeerant a lium, per observaiionem mandaiorum, per circum-
Domino solidala?sine suis meritis, et fundatores Ec- eisionem non juslificabitur omnis homo, idest nullus
clesioe erant et sustentatores. Dexteras dederunt justificabitur.
mihi. Quod dicit dexteras societatis dederunt mihi et Quod si quoerentes,nos qui natura sumus Judoei,
Barnaboe,nihil esl aliud nisi in suam socielalem rece- justificaii in Chrislo, id est in fide Chrisli, in baptis-
perunt nos et familiarilatera. Traclura eslhoca nego- mate, invenli sumus peccatores dum véniraus ad bap-
tiatoribus, qui causa negotialionis venieiites ad exle- tismum. Nunquid Chrisius fecit nos peccatores ut
ras regiones, in prirais ut ibi adveneriiil, ad eos proe- peccata haberejnus, el inveniret in nobis quod mun-
feclusloci et homines accedunlibi habitantes, elinter- darel ?Absit. Sed quia lex non poterat nos justificare,
rogant illum qui proeest s : Pacificusiieestingressus ideo venimus ad Christum, ut credentes in eum
tuus? Et ille : Pacifiais. Tune inuluo dant sibi dexte- juslificemur.
ras manus, et allernaliin se osculanlur, ac deinceps Si enim quod destrttxi hoc iterum reoedifico,proeva-
cum pace negolium suum expient, libère incedentes, rtcalorem me consliluo. Id est, si circumeisionem
et cum securilate in judicium illorum. Sic eliam et quant proedicavidiniillendam iterum proedico obser-
illi cura Apostolo fecerunt pacem, ut ille et Barna- (Hvandam esse, transgressorem me facio, tam legis Mo-
bas inler génies proedicarent, ipsi aulem inler Ju- saicoe, quam Evangelii, quia si circurocisio poterat
doeos. justificare, imo quod illam destruxi iransgressor
Tantum subaudis proeceperunt nobis, ut pauperum exslili : el si postquam veni ad Evangelium, iterum
illorum memoresessemus , qui propter Christum sua redii ad carnalem legem, similiter proevaricator ex-
reliqueraut, vel qui spoliali fuerant a Judoeis, ut Ni- slili. Et nolandum quia contra Pelrum ista loqueba-
codemus el alii. Quod etiam sollicilus fui hoc ipsum tur, qui cogebat gentes circumeidere non verbo, sed
facere, mittens eis quoe necessaria erant, a genlibus opère, subtrahendo se ab illis, cura el ipse circumei-
fidelibus munuscula accipiens. sionem proedicaveral non observantiam.
G'MH»autem venissetCephas Antiochiam, in faciem, Ego enim per legem, subaudis Evangelii, mortuus
id est proesenliam, restiti ei, quia reprehensibilis sum legi Moysi, id esl nihil illi debeo, quia non sum
trat, id esl reprehensione dignus. subjectus ei; vel per legem spiritaliter inlellectam
Pi lus enim quam venirent quidam, subaudis Ju- mortuus sum legi carnali, quia carnali 1er illam non
doeorum,ab Jacobo, id est ab Hierosolymis, ubi eral observo. Ut Deo vivam per fidem et justitiam.
Jacobusconstitulus episcopus credentibus ab Aposlo- Chrislo confixus sum cruci, id est confixus sum in
lis, cum genlibusedebal : cum autem venissent, sub- D cruce Christi, quia peccata mea in cruce illius affixa
trahebat se et segregabat, liment eos qui ex circum- sunt, id esl deleta el morlificata.
cisiont erant, hoc est.timens reprehendi ab illis. Vivoautem jam non ego- Vivebat quidem substan-
Sed cum vidissem quod non recte ambularent. Non tialiler, sed non vivebat in illo malilia, sed jusiitia.
ecte ambulabant, quia segregabant se a gentibus Esxlinctus et mortuus erat in illo soevissimusperse-
piasi immundis, eo quod non essent circumeisi. culor, et vivebat in îllo piissimus proedicator.
Dix» Cephoecoram omnibus. Ideo publice eum re- Vivit vero, sive régnât in me Christus per fidem et
larguit, quia ipse publice peccavit, ut et ejus cor- per omnes virtuies.
eplione coetericorroborarentur in fide. Publicaenim Non abjicio gratiam Dei, id est non repello fidem
;ulpa publica eget casligatione coram omnibus, ut Chrisli, Evangelium et remissionem peccatorum :
n canonibus habetur. Quomodo génies cogis ju- quoeomnia nobis gratis data sunt. Si enim per legem
daizare? Non cogebat eos circumeidi verbis, sed justilia, id est si lex poterat juslificare, Christus
operibus, per hoc quod se ab illis segregabat. Pole- sine causa mortuus est, et ejus passio nec profuil,
rani eniiu gentiles dicere : Si essemus salvati et nec qbfuit.
679 HAYMONIS'HALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS. I. - COMMENT." BIBL. 680
CAPUT HI. A dicto sunt, id est qui per legem pulant se joslificari,
O tnsensati Galatoe. Unaquoeque gens suam pro- sub malediclione legis sunt, quia non possunt omnia
prietalem in conversalione et moribus habet. Unde implere quoe ibi conlinentur. Unde Pelrus Judoeis:
Galatis proprium esl ut, licet féroces sint, siut etiam Cur, inquit, tentalis imponere nobisjugum, quod ne-
stolidi sive stulti, facileque transferri possint de una que nos, neque patres noslri porlare potuimus. Sub
re ad aliam : quis vos fascinavit? id est quis vobis no- quo maledicto sunt? sub illo : Maledictusomnis, el coe-
cuit, vel qui vos decepit? Fascinari dicuntur pueri, tera. Lex autem non est ex fide, fides est ea cre-
et parva animalia, pullique avium, hominum visu et dere et sperare quoe non videntur ; lex ergo non
incantatione. Ante quorum oculos Christus Jésus complebatur fide, sed opère : Evangelium aulem
proescriptus est, in vobis crucifixus. Ante illorum completur fide magis quam operibus, quia sola fides
oculos erat Christus Jésus cruxifixus proescriptus, salval. Quiconque ergo faciebat ea proeceptaquoelex
quia illi non solum quatuor libros Evangelii habe- proecipiebat, vivebat in illis, quia protelabatur ei
bant, ubi passio Christi conlinetur compléta, sed proesens vila usque ad stalulum finem a Deo : qui
etiam libros Veteris Testamenli Groecosermone se- vero transgressor erat legis jubebatur interfici, di-
cundum septuaginta Interprètes habebant, in quibus cente lege : Qui hoc vel illud fecerit occidatur.
pronuntiabatur et proedicabatur passio Christi, iu B Christus nos redemit de maledicto legis. De quo
quibus quasi ante oculos ipsorum erat Christus cru- maledicto ? de illo quod diclum est ad Adam : In qua-
cifixus. cunque die comederisex eo, morte morieris (Gen. n).
Sic stulti estis, ut cum spiritu coeperilis,nunc carne De hoc maledicto, id est de hac morte redemit nos,
consummemini. Id est cum spirilualiler coepissetis revocando ad vilam : quia morte sua simpla duplara
conversari, vel cum per Spiritum sanclum coepisse- nostram destruxit ; et quomodo? factus pro nobis
tis loqui variis linguis, nunc carnali observalione malediclum. Non est ipse faclus maledictus, sicut
deficiatis, poslponenles omnia spirilalia, et trans- beatus Ambrosius dicit, ut peccatum haberet, sed
eiinles ad carnales observationes, id est ad circum- factus est malediclum, id est hostia pro maledictis
sionem carnis et ad legalia sacrificia. Aliter : in et peccaloribus, pro nobis videiicet, qui sub maledicto
primordio fidei, omnes credentes in Christum acci- primi hominiselsub morte lenebamur. Vel,ut beatus
piebant Spirilum sanclum, sicut modo, et insuper Augusiinus dicil : Factus est maledictio, id est faclus
accipiebant diversitalem linguarum per quod osten- est mortalis, sicut et nos, licet sine peccato esset.
debatur eos habere Spirilum sanclum. Quod nullo Quia scriptum est : Maledictus omnis qui pendet in
exemplo melius probari potest quam illo quod in ligno. Eulicus hoc modo exponit hune versiculum:
Actibus apostolorum dicitur : quod cum dixisset C Malediolus omnis nocens qui culpa sua et peccato
Paulus quibusdam baptizatis, qui baptizati erant in suo pendet in ligno ; qui vero innocens est, si injuste
Joannis baplismale.si Spiritum sanclum accepistis cre- suspensus fuerit, non ideo maledictus erit. Quid ergo
dentes? responderunl: Sed neque si Spiritussanctus est si Mardochoeusinnocenter suspensus esset in ligno,
in nobis audivimus, quia non possumus omnibus lin- quod ei Aman paraverat, nunquid malediclus esset
guis loqui. Et cum baptizasset eos in nomine Jesu, ideo? minime. Ita Christus, licet malediclum illud
coeperunt loqui variis linguis, et isti Galatoenon ac- suslineret, id est passionem et cruciatum, et peccata
cëperunl Spiritum sanctum et diversitalem lingua- nostra assumeret, tamen non ideo fuit maledictus
rum ex operibus legis : sed quia crediderunt in neque peccator, quia sic accepit ipse peccata no-
Christum, audienies ab Apostolo fidem Domini proe- stra, non ut haberet, sed ut deleret. Vel etiam quan-
dicari. Ex auditu fidei dicil, quia audit homo quid tum Judoeis videbatur, maledictus erat, id esl pec-
credere debeat, et interrogatur ad fontem quomodo cator,
credat, et sic baptizatur. Fratres, secundum hominem dico, id est secundum
Tanta passi estis sine causa? Multa mala passi humanam consueludinem, et secundum humanam
fuerant a Judoeiset a persecutoribus pro fide Christi, legem, tamen hominis confirmatumteslamenlumnemo
eo quod nolebant circumeisionem servare. Si tamen D spernit. Testamentum dicitur a testibus, quorum
sine causa. Si affirmativa conjunctio est, id est cerle nomina ibi scribunlur, et a quibus illud confirmatur
sine causa patimini, si iterum ad carnalium desideria teslamenlum, vel charta, sive scriptum quod*paler
et circumeisionem servandam reverlimini. facit de suis rébus filiis suis, quid unusquisque
Qui ergo tribuil vobis spirilum, subaudis sanctum, post mortem ejus possideat de hoereditale palerna.
et operalur virtutes in vobis, subaudis miraculorum et Quod teslamenlum nemo despicit, ut aliler illud
linguarum. Ex operibus legis, subaudis hoc facit, an comprehendal et dividat, neque aliter ordinal, nisi
ex auditu fidei? subaudis : non propter observantiam ut pater vivens ordinavit.
legis hoc proestilit nobis, sed propler fidem; quia Abrahoe dicloe sunt promissionet et semini ejut.
per fidem justificaii placemus Deo. Dicit singulari numéro, Abrahoedicta est promissio
Igitur qui ex fide sunt benedicentur cum fideli el semini ejus; sed quia mulla? promissiones ad eum
Abraham, id est qui fidem Abrahoehabent benedi- facta? sunt, tam de terra promissionis quam eliam
ctionem Abraha? consequentur. de DominoJesu Christo, ideo dixit pluraliier: Abrahoe
Quicunque enim ex operibus legis sunt, sub male- dicloe sunt promissioneset semini ejus. Videamuset
681 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. - IN EHST. AD GALAT. 682
eousideremus qua? sint illa? promissiones, si forte A stamenlum hic appellat promissionem, quoefacta est
inveniamus aliquid de nobis genlibus ei promissum. ad Abraham, quod in semine ejus, hoc est in Chrislo,
Prima proraissio facta est quando eum vocavit Do- benedicendoe essenl omnes gentes. Quomodo istud
minus, promitlens ul si egrederetur de terra sua, teslamenlum vel ista proraissio est confirmata? na-
futurus essel in genlem magnam dicens : Exi de tus esl Christus ex virgine Maria de semine Abrahoe;
terra tua et de cognatione tua; el vade in terram proedicavil in soeculo,miracula fecit ; redemit genus
quam monslraverolibi, et faciam te in genlemmagnam; huiuaitum sua passione; misit diseipulos suos proe-
deinde dixit ei : Benedicensbenedicum tibi, el mulli- dicare et baptizare, el complelum est quod promisit
pltcabo le, etc.; et rursum : In semine tuo benedi- Abrahoe quando apostoli profecti proedicaverunl
cenlur omnes gentes; et : Patrem mullarum genlium ubique, ipso coopérante, intantum ut in omnem ter-
posui le (Gen.xn).Quod autem subjungitur, et semini ram sonus eorum procederet, el in fines orbis terra?
ejus, subaudis dicloe sunt promissiones ; quamvis nominis ejus fama divulgaretur, tune in semine
Apostolus specialiter semen AbrahoeChristum intel- Abrahoe, id esl in Christo, benedictoe sunt omnes
ligat, possumus tamen simplici modo seinen illius gentes, eo modo quo superius diximus, et proraissio
accipere Isaac, filium «jus, et Jacob, nepolem ejus, ejus impieta est.
ad quos eliam repromissiones legimus faclas. Nam le- B f Lex quoepost quadringentos et iriginla annos facla
gilur in Genesi quod, dormiente Jacob, quodam loco est, vel data in monte Sina, non fecit irritum, sub-
apparuerit ei Deus, dicens : Terram in qua dormis audis lestamentum , ad evacuundam vel ad de-
tibi dabo et semini tuo. Dicamus modo et secundum struendam promissionem Abrahoe. Irrita res esl
Apostolum : Abrahoe, inquit, dicloe sunt promissio- inanis et vacua ; verbi gratia : sicul soient folliculi
nes et semini ejus, id est Chrislo. Quoe sunt illoepro- esse grani frumenti,'aut ciceris, sive alicujus legu-
missiones, quoe dicloe sunt Christo vel in Christo? minis vel seminis ; lex ergo quoe data filiis Israël
quod in illo benedicenda?essent omnes gentes, juxta post faciam promissionem ad Abraham, non fecit
quod jam diximus, inquit :In semine tuo benedicentur vacuum et inaite illud lestamentum, ut illa promissio
omnes génies. Semen ergo AbrahoeChristus est, quia evacuaretur. De hoc numéro quadringentorura et
Abraham genuit Isaac, Jacob, Jacob autem Juda, de triginla annorura, vario modo doctores disputant, et
cujus tribu et progenie assumpsit carnem Dominus per longas ambages circuilum illum colligentes ; sed
in utero virginal! beat* Maria?, et processit velut nos omnia illa succincte perstringentes, compendioso
sponsus de thalamo suo. Sed quoeri potest quare utamur exilu, computantes ipsos annos. A vocatione
omnes gentes dicantur benedictoe in Chrislo, cum Abrahoe de terra Chahteorum usque ad ingressum
adhuc omnes gentes non credant in cura, el nulli C ( Jacob in Êgyptum computantur ducenti quindecim :
dubium sit alium non mereri benedici, nisi qui fidem iterum ab ingressu Jacob in terram .Êgypliusque ad
ejus habet? Quod duobus modis potest solvi : Potest exilum filiorunt Israël ex ea, computanlur similiter
enim synechdochicos accipi, hoc est a tolo pars, quia 1: anni ducenti quindecim; qui simul juncli complent
licet omnes non credant, tamen ex omnibus gentibus numerum quadringentorura triginla annorum, post
fidem ejus habent : vel omnes qui merentur bene- ' quos data est lex, ex quo repromissio facla est ad
diclicHiem, in Chrislo benedicuntur. Subneclit ergo Abraham. Dicendiim etiam est quomodo illud intel-
Apostolus, et dicil : Non dicit, subaudis Abrahoe ligendum sit quod loquitur ad Abraham Deus in
dicloe sunl promissiones, et seminibus ejus, sed sin-;; Genesi: Scito proenoscensquod peregrinum eril semen
gulari numéro dicilur semini. Non dicit Scriplura : tuum in terra non sua, et affiigent\eos,ntaleque tracla-
In seminibus luis benedicentur omnes génies, sed in bunl annis quadringentis (Gen.xv). Non enim possu-
semine tuo, ut de Christo intelligantus diclum. Si mus invenire quomodoper quadringentos annos sint
enim dixisset pluraliler seminibus, fortasse diceret affiieti, maleque tractati. Narrât namque Scriptura
aliquis conlendendo de David et de aliis Judoeis essei quia post morlera Joseph surrexit rex iu Mgyplo qui
diclum. Quodamloco, bealus Hieronymus, qui omnesi iguorabat Joseph, el coepit affligere filios Israël.'Sed
•
scripturas sacras Veteris et Novi Testamenli sensuiDsciendum est quia quod dixit, Peregrinum erit
et memoria peragitabat, dicit : Nusquam potuit in- semen tuum in terra non sua, ad omne lempus qua-
venire semina plurali numéro posita, quando de! dringenlorum annorum est référendum, quo Abra-
propagatione filiorunt res agilur. Si vero ad semen- ham , Isaac et Jacob in terra non sua peregrini et
tera frucluum pertinet, invenitur pluraliler posilum,, advenoefuerunt, filiique eorum post eos longo tem-
ul in Genesi habetur : Proecepit, inquiens, Josephi pore. Quod autem suhjungit, Serviluli eos subji-
jEgyptiis, ut acciperent semina, et seminarent, ne! cient, maleque tractabunt annis quadringentis, ad
forte terra redigerelur in nihilum (Gen. XLVH). extremam partem et ad ultimum quadringentorum
Hoc autem teslamenlum, id est illud promissumi annorum est référendum, in quo illi affiieti sunt a
quod fuerat factum ad Abraham, dico ego confirma- morte Joseph, usque ad egressionem illorum de
lum a Deo. Hune versiculum vario modo in suiss jEgyptiaca servitute.
scripiuris distinguunt doctores. Quidam enim faciuntt Nam si ex lege hoereditas,jam non ex promissione,
perfectam distinclionem, ubi dicitur a Deo; quidami hoc est : si per legem data esset Abraha? hoereditas
veromediam! quod utrumque convenire potest. Te- terra; reprontissionis, quant possedil in filiis suis,
PATBOL. CXVII. 22
683 HAYMONISHALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 684
vel hoereditas totius mundi, quam possedil in Christo, A officium. Licet enim ipse nobis mediator sit per hu-
qui de semine ejus nalus est, jam non esset repro- manitatem, tamen non est abruptus a natura pater-
1
inissio illa datio, sed lex. Hoereditaiem lotius mundi nitalis divina?. Sed ipse qui est verus Deus et verus
Abraham in Christo possidel; Abrahoeautem non per homo in una natura semper, ipse manel oequalis
legem donavil Deus hoeredilatem lotius mundi, serf Palri in natura et polestate divinilalis.
per repromissionem datum est semen, quod est Chri- Lex ergo adversus promissa Dei, id est nunquid
stus, in quo benedicuntur omnes gentes. ergo lex contraria est promissioni omnipolentis Dei,
Quid igiiur lex ? Bealus Augusiinus, exponens hanc quoefacta est ad Abraham de Chrislo, quod in semine
epistolam ad Galatas primum ita dislinxil : Quid ejus benedicenda? essent omîtes gentes? Absit. Non
igitur? sed postea relogens ea quoe diclavcrat, cor- fiât istud ul aliquis credat legem contrariant esse
rexit suum errorem in lihro Retraclalionum , alque huic promissioni ut illam evacuaret. Si enim data
ita distingui proecepit : Quid igiiur lex, id est ut quid esset lex quoe possel vivificare, id est justificare.
venit lex? aut quid promit? vel quare dala est, si Anima quandiu non peccat, vivit Deo : cum vero
Abrahoehoereditas per reproniissionem data est? Ad criminibus se implicat, morilur. Lex illa Mosaica
hoecsibi respondit ipse Apostolus, inquiens : Propler non poterat hominem ab bac morte suscilare, quia
transgressiones posila est quoadusque veniret semen, B oslendebal peccata, non tamen lollebat. Impossibile
id est Christus, cui Chrislo, vel semini, promiserat, quidem erat sanguine hircorum auferri peccata.
subaudis quod in ipso benedic'endoeessent omnes Quod si posset vivificare hominem et januas aperire
gentes. Transgredi, est ultra ire et proevaricari; ideo regiti.'uere ex lege esset justifia, hoc est putareiur
ergo dala est lex post rcpromissioiiem, ul homines esse exclusa proraissio. Si enim lex posset nos mun-
contpesceret el probiberet a peccalis, qui proni dare el justificare, quid esset necesse Christum ve-
erant ad transgredienda proecepla omnipotentis Dei ntre? Sed quia illa hoc non valuil, ideo adventus
el naiuralem legem. Siaiim enim ut egressus est po- Christi nobis necessarius fuit.
pulus de ergastulo ./Egyptiorum, antequam transiret Serf conclusii Scriptura legis omnia gênera homi-
mare, inurmuravil, rursumque transito mari mur- num et omnes Judoeos sub peccalo, id est ostendit
nutravil; atque dura pervenissent ad montent Sina, quod nullus esset qui illam posset implere. Dicebat
postquam aceeperunl decem proecepla, caput bovis enim lex : Non occides, non adullerabis, non faciès
quem adorabanl vEgyptii coluerunl, el inclinali sunt hoc vel illud : quia si feceris, morte anima? moriens.
ante illud. Pro talibus ergo et hujusmodi iransgressio- Proedicebat isla cavenda : sed si coniinitterenlur, non
nibus data est lex, ul probiberet talia, Deo minante tollebal; et dura aliquis illa perpetrabal, ostendebat
mortem illis. Ordinata per angelos, hoc est disposila, G illum lex esse peccalorem. Si ergo oslendebal pec-
et descripla, alque diclata esl ipsa lex per angelum. cata et non lollebat, nunquid erat auctor sceleris
Per subjectam siquidem creaturam loquebalur Deus et culpa? peccantium? minime. Verbi gratia : sic
ad Moysen, hoc est per angelum, sicut Siephanus eral ipsa lex sicul quidam rex, vel quoelibet raaje-
in Actibus apostolorum dicit Judoeis: Hic est Moyses stas lerrena, quoe statuit et proponil legem et edi-
qui fuit in Ecclesioesolitudine cum angelo, qui locutus ctum, ul si quis hoc vel illud fecerit, aut in carcereut
est ei in monte Sinai (Act.yn). In manu Mediatoris, id delur, aut capite truncetur. Transgredilur aliquis
esl inpoteslate Verbi Dei, hoc estFiliiDei, qui postea edictum illud et ponilur in carcerein, nunquid rex
assuniendo carnem, nobis raedialor faclus esl. Nisi auctor est suoeculpoe?quod si inde liberatur, gratia
enim hominem assumerel, mediator nobis alio modo et pielas est régis. Et lex ostendebat peccata et
esse non posset. Sed assuniendo carnem nostroe fra- prohibebat, non tamen lollebat; ut promissio ex fide
gilitalis , nobis factus est mediator, assistens nunc Jesu Chrisli, quoe facta est ad Abraham, darelur
vullui Dei pro nobis, et per illum nostras preces credentibus, ut in nomine ejus benedicerenlur omnes
dirigimus adDeum Patrem. Quidam voluerunt inter- génies, et in fide ipsius juslificarentur, esselque
pretari in hoc loco mediatorera Moysen, propler gratia el indulgenlia illius, ut quos lex non poterat
hoc quod ipse dixit : Ego sequester et mediator fui " salvare, ipse redimeret, et qui per legis opéra non
inler Deum et vos in lempore illo. Sed melius est, eramus digni salvari, justificaiionem oer ejus fidem
secundum beatum Augustinum, ul modo superiori obtineremus, etc.
intelligamus, referentes ad illum Christum, cujus
CAPUT IV.
dispositione ipsa lex dala est per angelorum ministe-
rium. Sicut potestate ejus proedicla sunt oracula Quanto tempore hoeres parvulus est. Secundum
prophetarum, qui dicebant verbum Domini quod consuetudinem humanoe legis loquitur hic Apostolus.
factum esl ad Joël, aut Isaiara : ita ejus dispositione Soient enim patres moriluri filiossuos parvulos quos
conscripta est lex. hoeredes relinquunt commiiiere sub tutoribus et
i; Mediator aulem unius, subaudis Palris, non poiest actoribus, usque ad illud terapus quo ipsi possint res
esse, sed inter duas, aut inter plures, ut ipse sit proprias regere, hoc est, secundum legem Romanam,
médius : Deus aulem unus est. Hoc ideo addidit Apo- usque ad vicesimura quintum annum. Ipsi etiam
stolus, ne quis pularet Christum ab unilate divina; tutores cum consilio scabinorum in generali malo
natura? penilus esse divisum, quia mediatoris suscepit debent eligi. Quandiu autem sub illorum tutela est
EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD GALAT. '
685 68C
parvulus, nihil distat a servo, licet dominus serve- j i facientem : Abba Pater, subaudis, miserere mei. Abba
rum et filius régis, aul comitis, sive alicujus principis Hebroeumest et Sy-rum, Pater, Groecumet Latinum.
sit, quia sicut servus flagellatur, flagellator et ille Itaque qui habet spirilum Christi non est servus,
plerumque eliam a servo. Tutores sunt defensores subaudis peccali; serf filius, subaudis Dei, quod si
rerum causidici el advocali. Quod autem dicilur hic filius, subaudis Dei, hoeres,subaudis vitoeoelernoe,id
acioribus, quidam doctores dicunt melius esse au- est non suo merito, sed gralia Dei per quem est re-
ctorihus isto in loco, quia auctor ipse est tutor sive . dempius.
advocalus : aclor vero est patronus, nutritor, qui Estote sicut ego,quia et ego, subaudis fui, sicul vos.
more paterno nulrit illum, et ad tutorem pertinet ErantGalala? infidèles et peccatores alienati a Deo ut
defendere et disponere res pueri, victumque et ve- fuitquondam el Aposlolusquando persequebatur Ec-
stimentum ministrare : ad auclorem vero disciplina clesiam Dei, sed jam Dei gralia fidelis erat el justi-
et honestas morum et conversationis. Similiter Judoei, ficatus. Estote vos perfecli in fide, sicut et ego sum
quandiu fuerant parvuli sensu, sub tutoribus acto- modo, et nolite desperare de venia, quia et ego quon-
ribusque fuerunt, usquequo venit dispositum tcmpus dam fui infidelis et peccator, sicut vos estis modo et
a Deo Pâtre, quando misit eis Filium suum : tutores eo amplius. Obsecro vos, fratres, subaudis patienler
vero illorum fuerunl reges el principes, ul David et !ï me audiatis ; nihil me loesistis, subaudis quando pri-
Zorohabel, quia defendebanl hoeredilatem : actores mum vobis Evangelium proedicavi, el sicut tune me
vero sacerdotes et prophetoe, qui eos erudiebant nihil loesistisel patienter audistis, ila et nunc no-
secundum legem, et cogebant etiam a Dei cultura lite me loedere, sed cum patienlia audite quod diclu-
non recedere, si aliquis adorare vellet idola. rus sum.
Ita ei nos cumessemusparvuli, sub démentis mundi Testimonium enim perhibeo vobis, quia si fieri
eramus servienles. Elemenla dicunlur quasi eleva- potuisset, sine vestro dispendio, oculos vestros eruis-
menta : eo quod ex illis omnia corporalia el visibilia selis et dedisselis mihi, id est : si fieri potuisset ut
elevata sunt. Quod vero dicitur hic, s«f> elementis oculis corporis possem majora de Deo cognoscere,
mundi eramus servienles, quantum ad Judoeos peret arcana mysteriorum ejus luraiue corporis amplius
tinet, dupliciter poiest intelligi : ad primum intel- penetrare, oculos vestros eruissetis et dedisselis mihi,
leclum elemenla vocantur lex et prophetoe, quia sicut lanta charitate erga me fruenles eralis, et in tantum
elementa initium et fundamentum sunl omnium desiderahatis audire verbum Dei per me.
corporalium, ita lex et prophetia initium et funda- Filioli mei, quos iterum parlurio, donec formelur
menlum sunt omnium divinorum eloquiorum. Sic Christus in vobis. Parturire est parère velle. Beatus
eliam in epistola ad Hebroeos elementa appellat le- " Apostolus jam peperal Galatas in fide per Evange-
geui : sub lege vero et prophetia erant servienles. lium, sicut ipse dixil : Per Evangelium ego vos genui
Aliter : sub elementis etiam serviebant, quia sub (I Cor. n), sed illi recesserunt a fide et secuti sunt
observalionis solis et lunoe degebant, célébrantes pseudoapostolos ; dolensque Aposlolus de eorum mi-
neomenias aliasque festivilales. Notandum aulem seria, et volens eos revocare ad fidem Christi, par-
quia non dixit : elementis serviehamus, sed sub ele- turiebai illos, id est parère volebat iterum verbo et
mentis eramus, id est sub observalione legis el pro- exemplo, unde et dicit : Filioli mei, quos iterum parère
phetia?, vel sub temporum observalione, cursum et volo mea proedicatione in fide Christi, sicut jam du-
oelaiem lunoealtendentes; nam sol el luna elemenla dum vos parlurivi, quando ad fidem vos adduxi donec
sunt : gentiles autem erant elementis servienles. formelur fides Chrisli in vobis. Tune enim Christus
At ubi venit pleniludo temporis, id est proefinitum in nobis forntaïus est, quando a nobis ila creditur
lempus a Deo Paire, finiente quinta oelate , et in- sicut débet credi.
choaiite sexla, misit Deus Filium suum faclum ex Scriptum est enim quoniam Abraham duos filios
muliere, id est ex semine mulieris opère Spirilus habuit. Non sine causa Apostolus ad memoriam re-
sancli creatum. Quidam volunl dicere natura, sed _ duxit factum Abrahoe. Judoei namque in hoc maxime
melius faclum ex inufiere propter hoereticos, qui gloriabantur, quia filii Abrahoe eranl secundum car-
ducunt ut ingressus est virginem, stalim exiit. Fa- nem : unde cum Dominusdixisset eisin Evangelium :
clum sub lege. Factus est sub lege, quia oclavo die Si vos Filius liberaverit, vereliberi eritis (Joan. vin),
est circumcisus : quadragesiitio die sunt pro eo le- responderunt illi : Nos filii Abrahoesumus, et nemini
galia munera oblata, et hoc ideo ut demonstraret tervivimus unquam. (Ibid) Ergo Aposlolus volons
legem esse sanclam, juslara el bonam : vel ut eos Galatas sollicitos reddere, ne potuissenl seduci a
redimerelqui sub lege erant, id est qui subjecti erant Judoeis, qui circumeisionem docebant observare, et
legi, peccatores non valentes per eam mundari; ut sacrificia legalia oflerre, dicenies : Non poleslis sal-
adoplionem, id est eleclionem filiorum, subaudis vari per p ssionein Chrisli, nec per bapiismtim, nisi
Dei, quam perdidimus in Adam reciperemus. Quo- circunicidatnini et legalia sacrificia offeratis, oslett-
niam autem eslis filii Dei adoplivi, non naturales, dit eis quomodo Abraham non per observationem
misit Deus Spiritum Filii sui. Spiritus sanctus com- legis meruit justificari, et amicus Dei appellari, sed
inunis est Patris et Filii, el quando mitlitur a Pâtre, propter fidem sincerissimam, operalionemque pro-
millilur et a Filio. Clamantem , id est clamare nos batissimam.
Sed qui de ancilla, id esl Ismael qui de Agar se- ,Vomnis, inquit, qui non permanserit in his omnibus'
cundum carnem natus esl, id est secundum humana; (Deut. xxvm). El dum hujuscemodi mandalis strin-
consuetudinis usum. Dicit beatus Augusiinus quia gebatur quodammodo servus erat. Sara aulem libéra,
consueludo humana? naturoe est ut senex junctus ju-: quoefiliumliberum genuit, significat gratiam NoviTes-
venculoe in coilu filios procreet : econtra senex et. tamenli quoegenuit populum Christianumliberatum in
vetula copulati, nalurale est ut désistant parère. Si baptismale, non solum ab originalibus et aclualibus
vero juvenis, cum veterana mistus fuerit, dicit etiam. peccatis, sed etiam ab omni serviliolegis,qui hoeredita-
illos posse propagare filios, licet illud rarissimoein usu tem Christi, hoc est patriam Christi hoeredilabit. Ha-
habeatur. Secundum hune modum et naturalemcon-: buit aulem et Abraham duos alios filios de Cethur?.,
suetudinerh quam primo diximus, ut si senexjunctus sit quant HebroeiAgar dicunt esse, sed tamen illi non fuo
juvenculoe, possit juvencula gencrare, dicil Apostolus runldigniad hoereditatempalernain adniilti. Similiter
Ismaeleninaiumesse. Qui aulem de Miera, idest Isaac in sancla Ecclesia sunt multi qui renascuntur in banîls -
de Sara, per repromissionem, subaudis Dei nalus est, mate,et qui filii videntur esse Abrahoe; sed,quia opé-
quoe facta est ad Abraham, non secundum consuelu- ra non habent Abrahoe, sequendo varios errores, di-
dinein humanam. Sed quoestioorilur in isto loco, qua- • versaque schismala,etvariis criminibusse iinplicart,
re Arjoslolus Isaac solummodo per repromissionem ". B non merebun tur cum eleclis hoeredilate pairia? re-
dicat nalum essé, cura legamus etiam de Ismaele pro- lestis frui. De islis talibus dicit Joannes evangelista :
missionem faciam esse. Nam legimus in libro Gene- De nobis exierunt, sed non erant ex nobis (I Joan. w).
seos (Gen. xvi), quia cura esset Agar in deserto Sur, Hoec, inquit, sunt duo leslamenla. Teslamenlum
apparuit ei angélus Domini inquiens : Agar, ancilla dicilur a teslaloribus. Teslamenlum vero vêtus ha-
Sàrai, unde venis et quo vadis? Quoe respondit : A fa. buit testatores, angelos, et Moysen, aliosque \uo-
de Sarai dominoemeoeego fugio. Cui angélus : Rever- phetas : Teslantentum autem novum, habuit unum
tere, inquit, et humiliare sub manu illius. El rursum: verissimum Dominum Jesum Christum, apostolos ,
ministerio per qiiadrifidum orbem est divul-
Mulliplicans, inquit, multiplicabo semen tuum. Ecce quorum
paries filium, et vocabis nomen ejus Ismael. Hic erit galum. Unum, subaudis teslamenlum dalum est, in
monte Sina gênerons, subaudis Judaicam plebem in
férus homo. Manus ejus contra omnes , et manus
omnium contra eum. Ad hoc dicendum est, quia servilutem ; quoeest Agar, hoc est, quoe significalur
quando ista promissio facta est, Ismael jam erat con- per Agar. Lex per doctores Synagogoegenerabal po-
ceptus. Promissio vero quoede Isaac facla est, ante- pulum in servilutem sibi.
quam conciperelur dala est Abrahoe, sicut ex verbis Sina enim nions est in Arabia, provincia, qui con-
(
angeli possumus probare, dicentis ad Abraham : C junctus est ei quoe nunc esl Jérusalem, hoc est con-
Secundum hoc tempus veniam, et erit Saroe filius terminus terra? repromissionis, in qua est Jérusalem,
(Gen. xvin). Unde apparet Isaac, non secundum na- et, ipsa Jérusalem, servit cum filiis suis, id est sacer-
turam humana? consuetudinis esse natum, sed per dotibus et doctoribus qui in Jérusalem maxime habi-
repromissionem ex longoevopaire et velula maire :' tabant, cum subjectis suis oranipolenli Deo sub ser-
et quod majus est, slerili, Deo opérante, natus esl. vitule legali. Arabia, provincia est multas gentes et
Quoeper allegoriam sunl dicta, id est quoe superius regiones in se conlinens, Ammonitas videiicet, Moa-
dicta sunt de Agar et Sara. De Ismael quoque et bilas, Philisihoeos, Idumoeosel alias quamplures. In
Isaac spiritaliter sunt dicta , et spiritali indigent qua provincia est Sina mons, lantoe magniludinis et
exposilione. Hanc habet consuetudinem bealus Pau-' longitudinis, ut conlerminus sit terroe repromissio-
lus, ut spirilalem intelligenliam allegoriam appellet. nis, sicut sunt, verbi gralia, montes qui cingunl Ita-
Megoria autem proprie ad grammaticos pertinet. liam, et dividunt ab aliis regnis. Et omnia quoesupe-
Est enim iropus quo aliud significatur quod dicilur; rius proemisil Aposlolus, ideo lexuit ul ad hoc per-
el quoe hic dicta sunl, allegorice intelligenda sunt, venirei quod modo dicil de Sina monte, qui est vici-
ut sequentia manifestant. Hoec,inquit, sunt duo testa- . nus terroe Judoeorum, ulosienderet Judoeosnon solum
meuta, id est illa quoesupra memorala sunl, signifi- per legem quant acceperunt, servos esse, sed etiam
cant duo leslamenla. Nam quantum ad sensum per- ex vicinitaie locorum, et quia nions illis adhoerebat,
linet lilteroe, Agar el Sara duoemulieres fuerunt, et in quo legem servitulis acceperunt.
Ismael et Isaac duo homines. Quantum autem ad Illa aulem quoe sursum est Jérusalem. Jérusalem
spirilalem intelleclum allinet, Agar ancilla, quoe quoeinterpreiatur visio pacis, significat sanclam Ec-
hiium genuil in servitule, significat legem quoege- clesiam Deum mente videntem , quoe constat ex an-
nuit el habuit Judaicum populum sub servitulis jugo. gelis el hominibus, quoe partira jam régnai cum
In quo ergo fuil Judaicus populus servus? In hoc uli- Chrislo, parlim autem adhuc peregrinalur a Deo in
que, quia cogebalur servire, legi, circumeisionem terris. Sed de illa quoe jam cum Chrislo régnai iu
servare, legalia sacrificia offerre, et coetera innurae- angelis et hominibus juslis, parlim in corpore, par-
rabilia custodire, quoe impune non poterant trans- tira in anima, non est dubium quin sursum sit in
gredi. Non solum autem corporali vindictoe trans- coelesti beatitudine. De ista aulem qua? idhuc pere-
gressor subjacebal, sed etiam maledictioni subji- grinalur in terris, quoerendum esl quo-uodo sursum
ciebatur, quoeet ipsa lege continebalur : Maledictus sit. Sursum dicitur esse, quia licet r-'rpore inhabi-
689 EXP0S1T10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPJST. AD GALAT. : 690
tel terram, -mente tamen inhabitat coelum, dicens A dicente Domino ad Abraham : In seminetuo benedi-
' cum
Apostolo : Nostra autem conversatio in coelisest centur omnes gentes (Gen. xxn), et sicut Isaac se-
(Philip, m), et semper coelestiaopéra agit, id est illa cundum promissionem natus est, ita nos filii sumus
per quoe ad coeleste regnum possit pertingere. Quoe promissionis.
etiam bene mater nostra dicilur, quia aposloli et mar- . Serf quomodo tune is qui secundum carnem natus
lyres, sanctique proedicatores,qui nos proecesserunt, fuerat, etc. Alloquilur Aposlolus Galatas ut se custo-
ipsi nos genuerunt in fide Chrisli sua doctrina, et drant a Judoeis, ne possint ab eis seduci : O Galatoe,
suis scriplis alque exemplis. De qua generalione cavete et décimale a Judoeis : quoniam sicut Ismael
dicit Apostolus Corinthiis : Per Evangelium ego vos qui secundum humana? consuetudinis usum natus
genui (I Cor. iv). erat, eodem modo quo superius diximus, persequeba-
Scriptum esl enim : Loetare,sterilis, quoenon paris, tur lune Isaac, qui secundum spirilalem repromis-
etc. Hoc testimonium in Isaia nobilissimo propheta- sionem datus fuerat Abrahoe,t'ta et nunc persequitur
rum habetur. Quod dupliciler poiest intelligi. Dicit judaicus populus, qui designatur per Ismaelem natum
ergo Ecclesioede genlibus quoediu et longo tempore de ancilla, populum Christianum et alios qui de-
sterilis mansit a bono opère, et Deo filios non gene- signantur per Isaac natum de libéra, ul ad servitti-
ravit, hoc est a destructione turris Babel, quoenunc B tem illos legis inclinent. De ludo puerorum Ismael
est Babylon usque ad adventum Domini. Ibi enim et Isaac, Judoei varia disserunt. Quidam enim di-
divisum est labium universa?terroe, et tantumntodo cunt, quia volebat quodam génère ludi provocare ad
Dei cognitio in sola domo Hebroeorummansit. Dica- sallum, tenais perticam in manu, ubi oplabat eum ita
lur ergo : Loetare, id est gaude et exsulta, o Ecclesia debilitari, ut indignus fieret honore priniogeniti et
de genlibus, quoe antea sterilis eras, et quoe Deo hoeredilate paterna. Quidam etiam dicunt, quia vo-
filios non pariebas, erumpe in gaudium, et clama lebat ei. suadere quibusdam turpitudinibus misceri,
proe nimia jucundilaie, quoenon pariebas, quia plu- pro quo notabiliset despectui haberetur palri et ma-
res filii Deo accepti libi erunt quam Synagogoe,quoe tri, et ut diximus, indignus fieret honore primoge-
quondam habuit Deum omnipolentem verum pro- nili. Sciebat enim se nullo modo posse pertingere ad
teclorem sui, vel quoe modo glorialur, et putat se hoereditatem patentant et dignitatem primogeniti,
habere verum Deum, cum illum amissum habeat utpote qui ex ancilla erat, licet primogenitus foret,
postquam dixit, non habemus regem nisi Coesarem nisi illum ita vituperabilem redderent aul in corpore,
(Joan. xix). Dicamuset altius juxla beatum Augusti- aut in levitate mentis, ut palri et matri pro nihilo
num, referentes ista ad Ecclesiam, quoe jara régnât ducerei ur. Sed quidquid illud fuerit, plane apparet,
cum Christo in coelis, quoe sterilis appellatur, non a C ( illum ludum non simplicem fuisse,' pro quo mater
bono opère et laude Creatoris sui, sed carnali pro- indignata ; proecepitpariter malrem cum filio, a do-
pagaiione : propter peccatum enim venit mors, quoe mo et consortio filii liberi ejici. Beatus eliam Aposlo-
nihil aliud est nisi dissolulio clcmenlorum, et pro- tus, doctus ad pedes Gamalielis, legis doctoris, qui
pler mortem venit successio filioruin. In proesentii omnem scienliam legis et prophetarum quoe tune
siquidem vila necesse est ut procreentur filii carna-. temporis penclrari poterat, intellexit, similiter illum
les, qui palribus mortuis vel moriluris succédantt ludum non simplicem esse sciebat, quem appellavit
in hoereditatem: in illa autent bealiludine ubi nemo> persecutionem. Volebat enim eum levem et scurri-
morilur, non est necesse ut fiât successio filiorunti lent facere, ae dignitate privari, et se sublimari.
per propagationera carnis. Quapropter appellaturr: , Sed quid dicit Scriptum? Ejice ancillam et filium
sterilis, et dicitur ei congaudendo voce prophetica : ejus. Quantum ad litleram pertinet, ob hujusmodi
Loelare, o Ecclesia, sterilis a carnali procrealione, - causam quam diximus, proecepit eam niaicr ejici :
quoe non paris filios carnales cum dolore et nimiaa quantum vero ad spiritalem inlelligenliam atlinet,
anxietale, quia plures filii desertoequondam genlili- quandiu Judoei ancilloe filii volunt esse, el filium
tatisvenient libi, quam ex Synagoga quoe olim ha- Iiberoe persequi, hoc est, quandiu legi volunt esse
buit Deum omnipotenlemvirum, vel quoe modo glo-. D subjecti in circumeisioneet sacrificiis legalihus, non
riatur se habere. Omnibusenim patet plures ex gen- credentes se per passionem Chrisli posse salvari, et
libus transire ad gloriam sempilernam quam ex Ju-. _: quandiu nos voirait persequi qui jam sumus liberi
doeis. Similiter in proesenti Ecclesia plures habet,t effecli ab hoeredilate Ecclesioerepellcndi sunt. Non
filios fidèles ex genlilitate quam de Synagoga. Per, Ti enim hoeres eril filius ancilloe cum filio Iiberoe.Hoc
omnes enim pêne civitates et regiones, vicos. quoquee est, filius peccati et maloeconcupiscentioe,quoepoiest
el villulas gentiles clamant se credere in Christum,i , intelligi per ancillam, filius carnalis legis, qui legem
Judoeorumautem rarus aut nullus invenitur qui cre-,. , carnaliler observare nilitur, non erit hoeres in hoe-
dere in Christum confitealur. redilate patria? coelestis cum filiis liberis, qui liberi
Nos autem, fratres, secundum Isaac promissionsiS: efficiunlur in baptismate, non solum ab originalibus
filii sumus. Jungit se Aposlolus Galalis credentibus,;, peccatis, sed eliam ab omni servilio legis.
et dicit : Nos aulem, fratres, id est ego et vos, secun-i
t-: Itaque, fratres, non sumus ancilloefilii, sed Iiberoe.
dura Isaac promissions filii sumus, hoc est : Sicut it' ld est, non sumus jam legis filii, quoesuos observa-
nos qui in Christum credimus, filii Abrahoe sumus, '
5, tores servos facit, sed filii novoegratioe et filii Evan-
691 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 692
gelii per baptismum et per dona Spirilus sancti, ,\ non valeH per se aliquid implore, si defuerit spiritus,
quoe acccpimus tam in baptismate quam per impo- lamen quandiu a spirilu vivificatur, semper contraria
sitionem nianuum episcoporum, el per comntunio- videtur spirilui, id est rationabilitali mentis. Qua-
nem corporis et sanguinis Domini cui parlicipamus, propter dicit Aposlolus : Caro concupiscil, elc. Quo-
et illa libertate sumus liberi, qua Christus nos libera- modo concupiscil caro adversus spirilum audiamus.
vit, per passionem suam et per baptismi gratiam. Caro desideral semper repleri cihis, inebriari, luvu-
Omnis enim qui fidem Abrahoe habet, et imitator riare, in omni delectalione manere, quoerenssemper
operinn Abrahoe existit, ulique filius est Abrahoe, quod suum est. Ecce quomodo caro concupiscil ad-
non per natur.im, sed per imitalionem, sicut alias versus spirilum. E contra spirilus concupiscil adver-
Apostolus dicit : Si ergo vos Christi, ergo semen sus carnem, quia ille deleclatur jejuniis, abstinenlia,
Abrahoe eslis (Galat. m). Qui vero fidem quam ha- castilale et his quoecarni contraria sunt. Sed sequen-
bet, bonis operibus non exornat, nimirum non re- dus est semper spiritus, quia ille quoerit per quod
pulahiiur inler filios Abrahoe, neque accipiet hoere- anima vivit Deo. Similiter possumus et de Spirilu
ditatent coeleslem cum illis. Quapropter laboramlum sancto dicere. Dum enim carnalis deleclatio deside-
est omnibus nobis, ul fidem quam habemus exsecu- ral transgredi proecepta Dei, adversus Spirilum
tione bonorum operum studeamus decorare, veri 'B sanctum concupiscil, etdum Spiritus sanctus prohibet
imitatores illius effecli- In lege et prophelis atque in Evangelio quoecaro desi-
derat, adversus illam concupiscil. Undesubdil Apo-
CAPUT V, stolus : Hoec,inquiens, id est caro et spiritus sibi in-
iDicoautem in Chrislo : Spirilu ambulate, et desideria vieemadversantur, etc. Sic sibi invieem contraria sunt
carnis non perfidelis. De hac lectione diversi docto- caro et spirilus, ut quod vult caro, non consenliat spi-
res non oequaliter sentirait, dicenies quidam de spirilus : el quod spirilus, non consenliat caro, quia caro
ritu hominis loculum esse hic Apostolum, sicut Cas- dclectat servire viliis, spiritus aulem virtutibus.
sianus, vir prudenlissimus, in Collalionihus Patruin, Quod si ducimini spiritu. Id est, si ralionabiliter
quidam de Spiritu sancto, ut beatus Augusiinus. Quod vivilis et conversamini, non estis subjecti legi, et
utruraque non incongrue, neque conlra recliludinem non est vobis necessaria lex, quia lex non est juslis
fidei accipi potest. Dicamus igitur, juxta Cassianum : posita, sed impiis et peccaloribus. Aliler : Si spirilu
Spirilu ambulate, id est Spiritu ducente vivite. Quid ducimini, id est si Spirilu sanclo giibernamini, et si
est ergo spirilus hominis? Principalilas anintoe,quoe secundum quod Spirilus sanclus docet in Scripluris
et ralionabilitas mentis appellatur, per quam possu- sanctis vivilis, non eslis subditi legi, sed alieni
mus cognoscere quid debeamus appetere, el quid ' estis ab ea, nihil ei debentes.
vilare. Si (inquil) spiritu vixeritis, hoc esl, si juxta Manifesta autem sunt opéra carnis, quoesunt. Om-
rationabililatem et intelleclum mentis vixerilis, desi- nibus in Chrislum credentibus, maximeque illis
deria carnis, id est desideria carnalis hominis et qui spirilalem vilain seclantur, in tantum nota sunt,
concupiscentioe mala?ac desideria deleclaiionis pra- ut etiam ab illis se alienos reddant, scientes quia
va? non perficietis. Quoe sint desideria carnis, in mortem générant. Fornicalio dicitur a fornicibus,
subsequenlibus manifeslabiliir. Dicamus et aliter, hoc est a locis theatralibus et lupanaribus, quoe
sequentes sensum l.eali Augusiini. Nolum habetur fornicibus, idest arcubus, sunt constructa, quoeel si
apud erudilos, Spiritu sancto dictante atque révé- arenaria tune appellabantur, in quibus erant mere-
lante (qui unius subslanlioe est cura Paire et Filio), trices, cum quibus commisechantur spttrcissimi qui-
Scripiuras sacras conscriptas esse, el omnia divina que. Fornicari autem est cura puellis liberis, cum
eloquia et proecepta quoe in lege el prophelis et viduis nondum Deo sacratis coire. Immundilia, im-
Evangelii gralia coiiliiieiilur, ab illo dala esse. Id- pudicitia, luxuria, potest appellari quoeunque modo
circo dicil Apostolus : Spirilu ambulate, id est sicut fiât. Luxuria vero est noxius humor superahundans.
Spiritus sanctus docet ac proecipit in divinis Scriptu- " Idolorum servitus est idololatria, quoe tune tein-
ris, ila vivite el conversamini, ambulantes et crescen- ' poris erat pêne in omnibus gentibus. Possumus et
les de virlute in virtutem, de fide ad spem, de spe ad per hoc quod dicit, idolorum servitus, altiori sensu
cbarilalem, «le charitale ad operalionent perfectam. avariliant intelligere. Unde in Epistola ad Colossenses
Quod si hoefeceritis, desideria carnalis concupiscen- veneficiasunl maleficia, hoc esl maléfice arles, per
tioe non perficietis.Quid esl quod dicil Apostolus ? quoe cogiinlur soepe miseri amare et amari. Unde
Caro concupiscil adversus spiritum, spiritus autem dicunlur veneficia, quasi veneno infecta. Inimicilioe
adversus carnem. Nunquid potest caro aliquid con- sunt maloevolnnlates. Comenlionessoepeex superbia
cupisccrc, si dcfiicril spiritus? Non. Quod probari procednnl quia volunt contendere de quoestionibus
potesl ex corporihus mortuis. Postquam enim spiri- divinarum Scripturarum alque eliam humanarum,
tum exhalaverint, non solum concupiscere non va- ut dum illi victores existiiut, glorificentur. jEmulatio
lent, sed eliam aliquod membrorum per se movere est invidia, de qua legitur, quod oemulantes, hoc est,
non possunt. Carnem ergo appellat hominem, qui invidentes Joseph fratres sui, vendiderunt illum. Ira
carnalia tantum et corporalia quoerit, carnalem quo- est grandis commotio animi. Et hoc distat inter
que cousuetudinem el deleclationem. Licel enim caro iraium ac iracundura, quia iralus pro tempore est,
693 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIS'I. AD GALAT. 694
iracundus vero facile irascilur, el semper pronus est Ai Bonitas est bona voluntas. Renignilas esl voluntas
ad irascendum. Rixoesunt lites et contenliones quoe promplissima morihus et dulci eloquio teraperala,
plerumque sine causa exsurgunt. Dissensioest discor- invitans non solum benevolos ad se diligendos, sed
dia quoe solct oriri inter marituin et uxorem, inter insuper illos qui contrarii videbanlur esse. Unde
fratres quoque a'qne contubernales vel commili- dicitur benignus, quasi valde nimisque bonus. Fides
tones. Sectoesunt divisiones. Idem sunt et hoereses. est qua credimus Deum omnipotentem trinilalem
Dicuntur aulem vel a secando, id est dividendo, habere in personis, unilalem in subslanlia : el qua
eo quod dividant se a communione aliorum sicut speramus et credimus ea quoe needum videmus. II-
hoeretici faciebant, qui ah Ecclesia?unitate se segre- larum enim rerum quas videmus, neque est fides,
gabant, de quibus Joannes dicit : A nobis exierunt, neque spes, sed illarum quoe needum visoe sunt a
sed non erant ex nobis (I Joan. n). Vel eliam a se- nobis; verbi gratia : credimus DominumJesum pas-
quendo dicunlur sectoe, sicul hoereses ab eligendo, sum esse, resurrexisse a mortuis, et ascendisse ad
vel hoerendoex eo quod ex multis erroribus unum coelos, venturum ad judicium reddere unicuique
eligant, et illum sequanlur. secundum quod nlerelur. Fides esl et credulitas,
Imidioe. Invidia in geminam scindilur passionem, qua speramus ea quoe non cernimus oculis corporis.
cum aut is qui in honore esl, videns alium attente j> I Modeslia, esl mansueludo et lcnilas mentis, quoe
atlendere, invidet ei ne ad eumdem pervenire pos- loesa non facile irascilur. Conlinenlia est abstinen-
sit honorem : aut cura aliquis alterius felicitate tia qua se cohibet homo a coilu, et mulier vidua
torquetur, videns illum superiorem se. Ebrietas. similiter ab omnibus illecebris. Casiitas vero preprie
Briam génère niasculino dicimus calicem aplum virginum esl, unde dicitur castilas quasi caslralus.
poiioni vini. Comessatio dicilur mensoe collatio sive Et hoc est inter conlinentiara et castitatem , quia
mensa? alternatio. Sunt enim convivia quoecelebran- conlinenlia potest esse conjugatorum, viduarum et
lur alternatim et proeparanlur a sociis per dies et viduorum alque virginum : caslilas vero virginum
vices ; sunt alia quoe ex communicalione proeparan- proprie est.
lur, quando unus affert panem, alius vinum, alius Adversus hujusmodi non est lex, id est hujusmodi
aliud. Quoe idcirco appellantur comessationes, hoc hominibus talia operantihus non esl lex contraria
est mensoe collaliones, quia sicut omnes propriis neque illis necessaria : etenim alieni sunt ab ea.
uluniur cihis et communibus, ila eliam pro libitu Quare non est lex illis necessaria, aut contraria?
suo unusquisque quidquid scurrililalis et oliosilalis dicit illa : Non adulterabis, non occides. Illi non so-
ei placet loquilur, ideo vocantur turpia convivia. lum hoc non faciunl, sed etiam castilalem servant,
Et his similia, subaudis peccata, opéra sunt carnis, C et custodiunt se non solum ab homicidio, sed insuper
quoe opéra proedico vobis modo sicul proedixi. Ubi inimicos suos diligunt. Qui autem sunt Christi, id
proedixit? Non regnel peecalum in vestro mortali cor- est qui pertinent ad sortem Christi, vitia et concu-
pore (Rom. vi), quoniam qui talia, subaudis opéra piscenlias malas in carne sua mortificaverunt. Quoi
aguni, regnum Dei non consequentur. Non dixit : Qui enim peccata a nobis expellimus, lot vitia in nobis
talia egerunl, sed qui talia agunt, id est qui in tali- semper occidimus : et carnem crucifigimus et mor-
bus permanent usque ad diem morlis suoe, vitam lificamus, quando deleclationi pravoe et voluntali
oelernam non possidebunt. Sic et Dominus dicet in perversoe non consentimus.
die judicii reprobis : Discedite a me, qui operamini
iniquiiatem (Mallh. vu), non qui operati estis, sed CAPUT VI.
qui in peccalis vitam finistis. Si spirilu vivimus, spiritu et ambulemus. Hic de
Fructus aulem spirilus est charitas. Charitas Groe- Spirilu sancto loquitur : Si, inquit, spirilu vivimus,
cum est, et interpreiatur in Latina lingua dilectio. hoc est, si per Spiritum sanctum vitam habemus,
Dicilur aulem dilectio, eo quod duos liget, Deum et per quam vivimus Deo, spiritaliter debemus con-
hominem, vel duos proximos. Quoe merito in nu- versari et vivere, ambulantes devirtulein virtutem,
méro virtutum primalum tenet, quia ipsa ligat ca?- P 4 virtutes sectando, vilia respuendo. Vila anima? fides
teras virtuies. Est autem charitas, amor et dilectio est, qua credimus Deum omnipotentem : et sicul
qua diligunlur Deus el proximus et iniraicus etiam corpus vivit anima, ita anima vivit fide, juxta quod
pfopier Deum. Gaudium est exbilaratio cordis, et per prophelant Dominus dicil : Justus autem meus ex
hoc distat inter gaudium et loeliliam, quia gaudium fide vivit (Habac. n). Quod si sublraxerit se, non pla-
nimia est exsultalio cordis et corporis : loetitiavero cebit anima? meoe. Quoefides per Spiritum sanclum
est mediocriler, et fit solumniodo in corde. Pax est nobis lribuitur,qui est unius substantia?cum DeoPaire
quies et tranquillilas sive lenitas mentis, a qua Salo- et Filio : et non sola fides ab illo nobis dalur,
ition nomen accepit, id est pacificus, eo quod in eliam quidquid boni habemus ab illo nobis adnu'r
diebus ejus quies esset data. Longanimitas est per- nistratur.
severantia in bono opère, et tolerantia inter adversa : Non efficiamurinanis glorioecupidi. Quoeest inanis
unusquisque enim fidelis longanimis débet esse, ut gloria?Lausiramana, favor terrenus, de qua dicit Çhri-
perveniai ad proemium promissum, juxla quod Do- slus : Si gloriam ab hominibus quoero,gloria mea nihil
minus ait : Qui perseveraverit usque in finem, etc. esl (Joan. vin). Quoe recte inanis gloria dicitur, quia
695 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 69C
vacua est ab omni utilitate. Esl lamen gloria ulilis, de Aponderis,
t et sunt onera peccatorum, de quibus dicit
qua Dominus dicit : Qui me glorificaveril, glorificabo Psalmista : Quoniam iniquitales meoe supergressoe
cum (IReg. n). Qui sunt ergo cupidi inanis elterrena? sunt caput meum, el sicul anus grave (Psal. xxxvn),
glorioe?Qui per hoc quod agunt non quoerunt Deo etc. De quo onere et hic dicitur; et est sensus : Si
placere, neque mercedem oelerna?remunerationis ab vis patienter portari et sustineri si peccas, et cura
eo recipere, sed gloriam et laudem lemporalem, de qui- moderatione corripi, porta similiter patienter fra-
bus dicit Dominus: Omnia opéra sua faciuntulglorifi- trem tuum, si peccaveril. Potest et aliter intelligi
cenlur ab hominibus (Mallh. xxiu). Isti taies audient secundum sensum beati Hieronyrai : Aller alterius
in die julicii : Recepislis mercedem vestram (Matth. onera portate, hoc est, qui abundas diviliis bonisque
vi), quia multi sunt, qui non solum pro bono quoerunt temporalibus, sustenta fratrem pauperem. Verbi
laudari, sed etiam pro malo : el non solum ab aliis, gratia : habeo sororem pauperrimam cujus pauper-
s :d insuper ipsi se exlollunt et glorianlur de virtu- tas omis meum est, proebendo ei victum et calcea-
tibus. Perfecta autem et plena esl gloria, ut homo mentum, sustento onusejus. Habeouxorem quia non
pro bono quod agit, omnipotenti Deo desideret in possum esse conlinens; sed egestate nimia preinor :
corde placere, el ab illo mercedem exspeclet, et lu qui, Deo donante, conlinens es et bonis tempora-
gaudeat in corde quod placeat Crealori suo, et ita B ] lihus abundas, porta onus meum. Vide comparaiio-
agal bonum quod operalur ut opus sit in publico, ncm cervorum in Epistola ad Colossenses quam
et intenlio in occulio. Qui hoc facit, ille non est beatus Augusiinus ex hoc donal. Quia et si in auima-
cupidus inanis glorioe. Invieem provocantes vos ad fibus ratione non utentibus illud sil, quanto magis
iracundiam, ad lites, ad conlcnliones, invieem inin hominibus débet fieri? Si,inquit, hoc fecerilis, ad-
videnles vobis. Erant ex Galalis quidam seducli a implebitis legem Chrisli, hoc est, pactum Chrisli quod
pseudoapostolis et a Judoeis, conlcndentes de genea- ipse dédit discipulis suis, dicens : Hoc est proeceptum
logiis et quoestionibus legis. Ex quibus quidam di- meum, ut diligatis invieem (Joan. xv) ; el mandalum
cebant : Melior est circuracisio quant baplismus. Et novum do vobis, ut diligatis invieem (Joan. xm).
e contra alii : Melior est baplismus quant circura- Nam si quis exislimat se aliquid esse, cum nihil
cisio : liera alii dicebant : Meliorest allegoria quam sit, hoc esl, qui confidens in suis virtutibus et me-
hisloria : quia allegoria, id esl spirilalis inlelligen- ritis, dedignatur onus fratris portare, casligando
tia vivificat, littera occidit. Et e contra alii dicebant : cum suavilate et adraonilione dulci, cran sit ipse ni-
Melior est hisloria, ubi verilas continetur, quam al- hil apud Deum et quia ejus opéra Deo non placent,
legoria vana et umbralica. ipse se seducit et decipit. Ideo autem dicitur nihil
Fratres, et si proeoccupatus fuerit homo in aliquo C ' esse, quia non adhoeret illi qui substantialiter habet
deliclo. Proeocctipare est proevenire; unde in psalmo esse, et qui nostroe fragililati condolens, pro nobis
canilur, proeoccupemus,id est proeveniamus, faciem humiliari dignatus est, cum Deus esset. Omnis
ejus in confessione(Psal. xciv), peccatorum nostro- enim creatura quoe non adhoeret illi qui semper
rum. Proeoccupatur ergo homo in peccalo, quando habet esse, nihil est.
subilo et insperato peccat, quod ante non fuerat Opus aulem suum probet unusquisque, hoc est, con-
proemeJitaïus. Quando vero proemedilalur quomodo sideret quid boni habeal factum, et sic in corde suo
perpetret homicidium, adullerium, aut aliquid laie, gaudeat, eo quod placeat Crealori suo, et non quoe-
non esl proeoccupatio, sed proemedilalio el perpe- rat alterius laudem.
tralio sceleris : el aliter reprehendendus est ille qui Unusquisque enim onus suum porlabit. Contraria
insperato peccal, quod ante proemoditalus non fuerat, videntur hoec verba superioribus, ubi dixit : Aller
id esl proeventus a peccato, et aliter ille, qui diu illud alterius onera portate. Sed sciendum quia pertinent
est proenteditatus. Ille enim corripiendus est cum le- illa ad lempus proesentis vitoe, ista vero ad diem
nitate mentis, ne labalur in desperationem : isle vero mortis, vel generaliler ad diem judicii, et est sensus :
acriori indiget casligalione. El bene addidit homo, , Qualia fecerit unusquisque, talia recipiet : si bona
quia fragilis est et caducus, citoque labensad culpam, D fecerit, bona recipiet, si mala, damnalionem oeler-
ot maxime ille qui simplicilatem habet sine astutia. nam recipiet. Et notandum, quia onus in bonam et
Vos qui spirilales eslis, qui ducilis vitam spirilalem, malam partent in hoc loco poiest accipi, quia ad
et sollicili estis in fide et in doctrina, illos qui proe- •electos et reprobos pertinet. Onus sanctorum erit
occupaniur et simpliciores sunt, insfnit'teet corripite magnitudo glorioe: onus reoroborum ineffabilis mi-
leni affectu et cura suavitale mentis, promittenles seria et crucialus.
eis'veniam, ne forte in lapsum desperationis ruant, Communicet autem is qui catechitalur verbo Dei,
considérant teipsum, quia hdmo fragilis natura? es, ei qui se catechizat, in omnibus bonis, id est discipu-
sicut et ille, ideoque potes tentari et proeveniri a pec- lùs vel quilibet auditor qui instruitur et docelur
cato sicut et ille : et dum consideraveris te posse verbo doclrinoe, communicet vel administrel magi-
tenlari, el in peccatum ruere, sicuti velles corripi, stro vel proedicalori in omnibus bonis qui se instruit
si talia ageres, etcastigari cum lenitate mentis, ita et docet. Audilores et discipulos admonet, ut docto-,
corripe el admone illum. ribns suis a quibus accipiunt verbum vitoeel fidei,
Aller alterius onera portate. Sunt onera alicujus impendere sludeant bona temporalia, hoc est victum
«97 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD GALAT. 690
et veslimenlum quia dignus est operarius mercede A quant in doctrina verbi. Omnibus enim hominibus
sua : quia Dominus ordinavit de Evangelio vivere misericordia impendenda est, et doctrina fidei iniU
qui Evangelium annuntiant. Possumus et per verbum tandopatrem nostrum,qui solemsuumoriri facilsuper
intelligere et devolionis fructum, et rem boni operis bonosetmalos (Matth. v). Maximeautemaddomesticot
et studii, ut illud Moysi : Quomodopalam factum est fidei oportet bonum operari. Domestici dicunlur a
verbum islud (Exod. n) ? Ut referamus hoc ad disci- domo, qui in una domo nutriuntur et conversantur.
pulum, communicet aulem, id est placabilem se Ad omnes quidem bonum debemus operari, hoc esl,
facial studio, et fructu devolionis discipulus, vel qui ad hoerelicos, ad paganos, sed maxime ad illos qui
catechizatur magistro qui se instituit bonis, et doci- in una domo, id est in unitate Ecclesioenobiscum
bilem et obedientem in omnibus bonis quoe Deo non sunt, et qui eamdem fidem habent, et proecipue
displicent. Poterat aliquis discipulorum dicere : Non ad illos qui iter rectitudinis nobis ostendunl verbo
habeo quod impendam magistro : quia ager meus, et exemplo.
id est annona mea siccilate aruit, vinea mea gran- Videte, qualibus litteris scripsi vobis mea manu.
dine consumpta est, oves peslilentia correpta? sunt, In fineomnium epistolarum suarum Apostolus nomen
sues sagina tumescente mortuoe sunt. Sed ul Aposlo- suum Hebraicis liiteris scribebat, ne a pseudoapo-
lus omnem occasionem excluderet, dixil : B stolis ejus dicta corrumperentur : in hac veroepislola,
. Nolite errare, Deus non irridetur. Hoc est : nolite sicut tradunt doctores, ab hoc loco usque ad finem
mentiri, quia homo, potest mendacium suscipere, propria manu scripsit, ut eos ad fidem Chrisli plenius
Deus vero non poiest: et Deus qui omnia secrela traheret, dum vidèrent ejus amorem erga se.
cordium pénétrât, non potest falli. Dicis, o auditor enim placere volunt in came, M cogunt
Quicunque
quicunque es, non posset te sumptus ministrare ma- vos circumeidi, id est qui volunt placere in carnali
gistro tuo, premenie té nimia egeslate : noli te circumeisione scribis et pharisoeis suis minislris,
decipere quasi fallere possisDeum, sed unde tu vivis, illi cogebant, circumeidere gentiles, et hoc ideo ut
inde sustenta et magistrum, quia si non habes ex perseculionem crucis Christi non paterentur. Nam
proesenti anno fruges, habes ex proeterito, potes etiam Octaviânus, Caius, aliique imperatores decreverant,
impelrare mutuo a vicinis de future ut ubicunque essent Judoei, suis legibus uterentur,
' Quoeenim seminaverit homo, hoecet metet, hoc est, et Judoei
qui legem et Evangelium volebant tenere,
qualia fecerit, talia recipiet.' Duos agros habemus, idcirco se circumeidebant, ne propter nomen Christi
corpus et spiritum. Si seminavimus in came, id est persequerenlur, dicenies se Judoeosesse, et circum-
si carnalia opéra egerimus, et carnalia desideria se- -, cisos, el legem cuslodire. Sed ideo non custodiebant,
culi fuerintus, de ipsa carne metemus corruplionem, u
quia erant homicidoe,adulteri, invidi, cupidi, aliisque
hoc est, damnalionem accipiemus, et trademur iu vitiis pleni. Ut in carne vestra glorienlur. Gloriabantur
die judicii poenis inferni, ubi corripiemur a vermihus Judoei, dicentes : Tôt genliles heri coegi ad circumei-
et igni perpetuo. Si vero seminaverimus in spirilu, sionem, tôt hodie.
hoc est, si spirilalia opéra impleverimus el proeceptis Mihi autem absit gloriari. Nolo gloriari in diviliis
sancti Spirilus obedientes fuerimus, de spiritu, spiri-
hujus mundi el dignitalibus, sed in cruce Christi, id
talibus operibus, Spiritu sancto donanle, vitam oeler-
est passione illius quoe in cruce est celebrata, glo-
nam accipiemus.
riabor, unde est mea redemplio et salvatio. Vel in
Bonum autem facientes non deficiamus, id est a
cruce Christi gloriabor, id est, ex hoc gloriabor si
bono opère quod inchoavimus, non cessemus, sed in imilari passionem Christi, ut qualia ipse
hoc perseveremus, ut salulem consequamur quam poluero
sustinuit pro me, talia sustineam pro nomine ejus.
Dominus promisit, inquiens: Qui perseveraverit usque Per subaudis crucem vel Christum. Dicit bea-
hic enim quem,
in finem, salvus erit (Mallh. xxiv). Tempore tus Hieronymus quia crux masculini generis esl apud
tuo, id est lempore congruo et opporluno, metemus, Groecos,et interpres bujus Epistoloeeumdem articu-
hoc est, mercedem nostri laboris accipiemus, non lum et
0 ejusdem generis iranslulit in l.atinum quem
déficientes, a percipienda mercede operis. Modo est invenit in Groeco. Potest et referri ad Christum, vel
tempos seuiinandi, hoc est, bonum operandi : in die pro amore passionis ejus. Mortuus est mihi mundus
autem judicii vel in die mortis erit tempus messionis et
ego mundo, quia nec quoero nec diligo ea quoe
et colleclionis. Illa nunquam deficiet collectio, quia sunt in mundo, nec mundus, id est amalor hujus
illa vita sine lermino manet, annisque volvenlibus mundi
quoerit vel diligit me: Verbi gralia : sicut
illa semper juvenescit et pollct. sunt duo mortui, ex quibus nullus tangit vel diligit
Ergo dum tempus habemus, operemur bonum ad altemm.
.tmnes. Tempus seminandi et operandi virtuies, proe-
In Chrislo Jesu neque circumeisio aliquid valet,
sens vila est, quia post istam non erit lempus vel spa-
an incircumeisus, nec
tium poenitenlia;alque salutis. De hoc lempore dicit id est utrum sit circumcisus
prodest, nec obesl in fide Christi, tantum ut per
Aposlolus alibi : Ecce nunc tempus acceplabile, ecce non credat se posse salvari.
nunc dies salutis (II Cor. vi). In islo tempore debe- .illam circumeisionem
mus operari bonum ad omnes homines, ad fratres, Si vero hoc crédit, lune obest.
ad hoereticos, adpaganos, tam in eleemosynoe officio : Super Israël Dei, non super Israël carnalem, sej.
499 HAYM0N1S HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 700
jSiiper omnes génies veros Israelilas, qui Deum ,A servi fugitivi vinciri comprehensi a dominis suis. Et
mente vident. beatus Aposlolus sligmala sive notas ferebal, qua}
Nemo mihi molestus sit, id est nemo mihi quoeslio- pro Chrislo sustinuerat, quia adhuc plagoevirgaruin
nesmoveat de circumcisione el sacrificiis legalibus, et laceraticntim in corpore ejus apparebant, et quo»
quia multum traclavi de his omnibus soepevobiscum. modo caleras fuerat astrictus et per plaleas ira-
Ego enixi stigmata Jesu in corpore meo porlo. Stig- ctus, etc.
ntata sunt nota? servilium poenarum, quibus soient
IN EPISTOLAM AD EPHESIOS.
ARGUMENTUM. recle semetipsum nominat apostolum, quia a Domino

B missus est, dicente ipso ad eum : Ecce ego minant
Ephesus civitas est Asia; et Groecia?,cujus habita-
tores Ephesii norainanlur a nomine suoe civitatis te longe in regiones etgenles (Act.xxn). Hoc etiam no-
men aposlolalus, dignitatis causa posuit, ul majoris
quam incolunt. Hi acceplo verbo veritalis ab Apo-
stolo perstilerunl in fide, nec receperunt falsos honoris essenl ejus Epistoloeapud audilores. Aposto-
lorum autem gênera sunt quatuor : Primum est
aposlolos sicut et Galatoeet alii. Ad hos ergo cum
venisset Apostolus mansit cum eis anno uno et mcn- quod neque ab hominibus esl, neque per hominem,
sibns scx, inslanler proedicans verbum Evangelii, et sed a Deo tanlummodo : de quorum numéro fuerunt
conforians in fide credentes. Eranl aulem misli in Moyses et Isaias, aliique quamplurimi propbela? et
eaiem civilate magi et philosophi, judoei et gentiles, apostoli : qui quamvis ab homine Chrislo essent
contra quos Aposlolus viriliter pugnavil pro verilate missi, tamen ipse homo erat et verus Deus. Moysi
dielum est : Mitlam te ad Pharaonem (Exod. ni) ; et
Evangelii quasi ad bestias, sicut alibi dicit : Si ad
bestias pugnavi Ephesi, quid mihi prodest si mortui Isaia? (Isa. vi) : Quem mitlam? et quis ibit nobis?
non resurgunt ? (I Cor. xv.) Ipsos ergo appellavit Et ille : Ecce ego, mille me. Et Dominus : Vade
bestias propter soevitiam et propler bestiales mo- (inquit) ad populum (Exod. xix) istura. Secundum
res. Ephesus interpreiatur voluntas in ea, et ubi genus a Deo est, sed per hominem, de quorum
numéro fuit Josue, qui Deo proecipiente per
quondam ira omnipolentis Dei fuerat propler idolo-
lalriam atque maleficîa, ibi per proedicalionemApo- Moysen missus est, aliique quamplurimi, qui elecli
vocibus populi pro meritis vitoe Deo volenle elecli
stoli, voluntas Dei omnipolentis requievit. Sed et
hoc sciendum, quia hanc Epistolam de Roma, posi- Q sunt, quia voluntas populi aliquando voluntas Dei
ttts in carcere, per Tychicum Diaconem misit eis : et est. Terlium genus est quod ab homine lantummodo
omnibus difficilior sicut cor et non a Deo, cura favore hominum aliquis eligitur,
pêne Epistolis est, quia
in medio ventris, ita ista in medio corpore Epislola- non pro bona conversatione, neque causa religionis,
runt consislit. sed prelio subrogatur in sacerdotii dignitalera : de
CAPUT PRIMUM. quorum numéro dicit uni beatus Amhrosius : O epi-
scope, vere nisi cenlum solidos dédisses, hodie epi-
Paulus. Multi quoerunt quare Apostolus, qui ante scopus non esses. De istorum etiara numéro erant
Saulus vocabaturquam ad fidem veniret, poslea Pau- illi de
lus sit appellalus. Ex qua quoeslioiic diversa est bus Jéroboam quibus dicilur in libro Regum, quia tempori-
auclorilas Patrum. Beatus Hieronymus dicit, quia cerdoles idolorum implebant manus suas, el fiebant sa-
a primo spolio quod abslitlit diabolo, et altulit Ec- (Ul Reg. xm). Quartiim genus
est, quod neque a Deo, neque per hominem, sed a"
clesioe, Paulus sit appellatus a Paulo Sergio, scilicet ut sunt pseudoprophetoe et pseudo-
viro prudenti, quem Chrislo acquisivit. Dicit eliam semelipso fit,
dicunt : Hoec dicil Dominus, cura Do-
beatus Hieronymus quia humilitatis causa appellavit apostoli, qui
minus non miserii eos. Sciendum eliam, quia inter
se Paulum, quasi modicum. Nam paulum sive pau-
D istos omnes sunl quidam lanloe dignitatis, ul et pro-
lulunt, modicum dicimus, ut in Virgilio habetur de
phetoe et apostoli sint, ul Moyses, Jeremias, Isaias,
AchoemenidefugientePolyphemum : Joannes Bapiista, quo dicitur : Ecce ego mitio ange-
Atque proculpaulumconspectuterritus haesit. lum meum anle faciem luam (Marc), ex quibus
Paulum enim pro paululum posuil. Sic et ipse fuerunt apostoli, qui proemia electornm, et mala re-
Apostolus alibi ail : Mihi omnium minimo da- proborum suis proedixerunt audilorihus : quidam
ta esl gralia ( Ephes. m ), et : Ego sum minimus vero solummodo prophetoe officio funguntur Jesu
Apostolorum (I Cor. xv). Quidam eliam dicunt Chrisli. Jésus nomen esl hominis assumpti a verbo, sic-
illum fuisse binomimn, ut Claudius, quod au- ut ad Mariant angélus ail : Vocabilur nomenejus Jésus
ctoritale Patrum non roboralur. Aucloritatis au- (Luc. u) ; Christus vero nomen esl dignitatis. A
tem causa nomen suum posuit in omnibus Episto- chrismale enim, id est ab unctione dicilur Christus.
lis suis, proeterquam ad HebrxoS, veluti soient fa- Nam sicul apud Romanos diadema et purpura reges
cere hoc modo reges : Nern imperator Senecoesuo facit, ita anliqiio tempore apud Judoeosunclio cliri-
salutem. Aposlolus. Hoc nomen Groecum esl, licet smaiis reges el sacerdotes faciebal : et per illam
tiuidain dicant Hebroeum et interpreiatur missus. Et uneiionem visibilem, ijivisibilera merebanlur ac«i-
701 EXPOS1TIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 702
père graliam Spiritus sancli ; verbi gratia : sicul in A qui est pater Domini noslri Jesu Chrisli, hoc est,
baptismale modo accipiunt credentes Spiritus sancli hominis a se assumpli. Homo siquidem assnmplus
dona. Christus vero non est unctus oleo visibili, sed a Verbo totius Trinilatis operalione formatus est in
pleniludine Spiritus^ sancli replelus, de quo dicit utero virginali. Et hoc attendendum, quia a laudibus
Psalmista : Unxil le Deus, Deus tuus, oleo toeliiioe et benediclionibus inchoat Apostolus, sicut solili
(Psalm. XLIV).Paulus ergo apostolus est Jesu Chri- sunt agere sancli Patres, et benedixit Deum, a quo
sti, quia ab illo est electus, et ab illo est missus. omnia quoe benedici merentur, benedicuntur. Qui
Per voluntatemDei, subaudis Palris. Ideo aulem dicit benedixit nos in omni benedictionespirituall in coele-
per voluntatem Dei Palris, quia voluntas una est stibus in Chrislo. Cum dixil, in omni benedictione,
Palris el Filii. Omnis salutalio Epislolarum islarum quid necesse fuit addere, spiri'nali vel in coeleslibus,
poiest eliam média distinciid in hoc loco esse, ubi vel in Chrislo ? Quia est benedictio lemporalis, non
dixit in Christo Jesu, ut quidam simplicium dicunt, in coelestibus sive in Chrislo, et terrena. Benedictio
et poslea subinferri, gralia vobis : sed melius et temporalis est turba liliorum, famulorum alque an-
congruentius est perfectam distinclionein ibi ponere. cillarum : Benediclio lerrena, divitiarum exuberan-
Et cum subaiidilione saluiem dicit, ac deinde aliura lia et frugum. Quoe etiam benedictio usque ad ani-
versum incipere, Gratia vobiset pax : quia quod di- B mantia pervenit, sicul legitur in Genesi, quod bene-
cil omnifeiissanclis qui sunt Ephesi, saluiem optai, dixit Deus omni crealuroe, dicens : Crescile et multipli-
tertia persona est, quam requirit omnis salulalio : camini, et replète terram (Gen. t). Benedictio vero
et quod subneclit, Gratia vobis, jara secunda per- spiritualis et oeterna, el fides, spes, charitas, coete-
sona est, ad quam debitus convertitur postea saluia- roequevirtutes. In coelestibusvero subnexum est, quasi
lionis sermo : quare aulem dicil, cumomnibus sanclis de coelestibus : quia omne datum optimumet omne do-
et lidelibus? Quia non omnes fidèles sancti sunl. Sunt num perfeclum, desursum est (Jac. i). Addidit etiam
enim catechumeni fidèles, quia credunt in verum quasi per Christum : quia quidquid boni habemus,
Deum, sed quia nondum sunt baplizali, non sunt non nostris meritis, sed per illum et ab illo habemus.
sancti. Ideo addidit in Christo Jesu, quia sunt mulli Sed quoeslio oritur, quare dixerit in omni benedi-
qui sunt fidèles, sed non in Christo Jesu : sicul sunt ctione spiriluali, cum nullus hominum possit habere
servi, qui non ideo sunt fidèles dominis suis, ut in proesenti soeculoomîtes benedictiones, id est vir-
graliam Jesu Chrisli hivernant, sed gratiam domino- tuies sive omnia bona Spirilus sancti, usquequo illud
ru m suorunt, et quia liment fl.sgellari ab illis. Illis implealur quod alibi idem Apostolus ait : Cum tra-
ergo Apostolus optât salutem qua sanelificali sunt in diderit regnum Deo Patri, tune eril Deus omnia in
baptismale, et fidèles sunt iu Chrislo Jesu, hoc est G omnibus (I Cor. xv). Nam in proesenti soeculo dona
fidem habent Jesu Chrisli : et fidem quam habent, Spirilus sancti singulis dividunlur, non tamen omnia
bonis operibus exornant. singulis dantur, quia alii dalur per Spiritum sermo
Gratia vobis, subaudis sit, id est fides, salus et sapienlia?, alii sermo scientia?, etc., usque dum sub-
remissio peccatorum, quoe vobis gratis dala est in jungilur : Hoec omnia operalur unus atque idem Spi-
baptismale ; et pax, qua reconciliati sumus Deo per rilus, dividens singulis proul vult? (1 Cor. xn.) Quoe
passionem Filii ejus a Deo Pâtre et Domino Jesu quoeslio Iripliciter solvilur : vel quia quod unusquis-
Christo. Quidam volunt dicere : Gratia vobis a Deo que in se habet, in generalilate habet, charitale fra-
Paire, qui gratis misil nobis Filium suum, et pax a lernilalis hoc faciente. Verbi gratia : quia unus
Domino Jesu Chrislo per cujus passionem pacificati habet charitatem, alius castilalem, alius abslinen-
sumus Deo et angelis ; sed ulrumque possumus re- tiain, alius mansuetudinem, alius sapienliam; vel
ferre ad uiramque personam,ut dicamus hoc modo: quia in omni benedictione quam habemus, ab illo
Gralia vobis et pax a Deo Pâtre, et gralia et pax a beiiedieimur; vel tertio modo potest esse proeteritum
Domino Jesu Christo. Videtur tamen quibusdam per- tempus pro futuro, ut sit sensus : Qui benedicet nos
sonam Spiritus sancli proetermisisse Apostolum, sed post gêneraient resurrectionem, iuontni benedictione
"
subtiliter inspicienlibus paiebit nihilominus totius spiriluali. Sequilur :
Trinilatis menlionem fecisse. In eo enim quod dixit, Sicul elegit nos in ipso ante mundi conslitulionem,
Gralia t'oiis.comprehenditpersonam Spirilus sancti, ut essemus sancli et immaculati in conspeclu ejus in
quia gratiam, hoc est remissionem omnium pecca- charitate. Ex siiperioribus isla pendent. Sic, inquit,
torum, per donum sancli Spiritus accepimus : sive benedixit nos, sicut elegit, hoc est proedestinavit et
ubi una persona Trinitatis ponitur, ibi tota Trinitas proeordinavit in ipso, hoc est in Chrislo. Omnipo-
intelligitur, quia sicut inseparabilis est substantia tens ergo Paler anle omnem creaturam, spirilualem
divinitalis, ita inseparabilis est virtus operalionis. videiicet atque corporalem, proedestinavit omnes
Benedictus Deus et Paler Domini nostri Jesu credentes in Christo, ut ipse sit caput omnium in se
Christi. Hoc dupliciier poiest accipi : Benedictus,. credenliuni, el omnes credentes sint ejus membra,
inquit, Deus, crealor omnium rerum, qui est Paler et hoc ideo, ul essemus sancti el immaculati in
Domini nostri Jesu Christi et qui illum genuit anle conspectu Dei Patris in charitale et dileclione, qua
omnia soecula in nalura divinitalis. Aliler : Benedi- diligitur Deus el proximus, vel etiam in ea charitale,
ctus Deus Filius, qui erat in principio Verbum, et qua ipse dilexit nos, in ipsa nos proedestinavit. Qui
in tantum dilexit nos, ul Filium suum unigenitum ï\ remissionem peccatorum per Spiritum sanctum nobis
daret pro nobis, sicut etiam Joannes dicit : Sic daret, sed eliam mysteria cognilionis suoe nobis
Deusdilexit mundum, ut unigenitumFilium suum daret revelaret, quoe in Novo et Veleri Testamento con-
pro mundo (Joan. m). Hoc aulem distat inter imma- tinenlur, in omni sapientia divina et humana vi-
cula tum el sanctum : quia immaculatus est puer vel sibilium et invisibiliura rerum, el in omni prudenlia
aliquis hominum, quando ab omnibus maculis visibilium morlaliumque rerum. Nam sapienlia esl,
peccatorum mundatur in baptismo : sanctus vero ut quidam dicunl.cognitio divinarum humanarumque
efficilur labore et studio, tradendo corpus suum va- rerum, visibilium el invisibilium, rnorlalium cl
riis tormentis pro Christi nomine, sicut sancli mar- immorlalium : prudentia vero visibilium el huma-
tyres fecerunt, sive morlilicando cum viiiis et concu- narum atque transitoriarum. Aliler : Sapienlia est
piscenliis. Vel ideo nos elegit, ut sancli et imma- cognitio sanctoe trinitatis; prudenlia vero visibilium
culati essemus quod nondum eramus, cum dixit : rerum , elemenlorumque eognitio , ul cognoscat
Sicul elegit nos, id estproeordinavit sua dispositione, homo mundum a Deo esse factura, quando ei placuit,
quia futurum erat ut in Christum crederemus, qui et quomodo ei visum est; ut cognoscat eliam cursum
proedestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum siderum, quantum humana; fragililali perniillitur,
Christum in ipsum, secundum proposilum volunlatis 1B ordinemque lemporum, el quomodo facta sunt isla,
suoe. Proedestinare est proeordinare et proefinire, et ad quem finem tendant.
quando illud quod facluri sumus, longe anle proefi-, Ut nolum faceret nobis, Deus Pater, sacramenlum
nintus in corde, quando et quomodo illud opère voluntatis suoe, secundum beneplacitum ejus quod
impleamus. Adoptio autem sive oplio dicilur eleclio. proposait in eo, id est in Christo. Sacramenlum est
Unde dicimus optimum, hoc est eleetum. Sic ergo res sécréta, id est mysterium, hoc est aliquid oc-
Deus Pater proefntivit, et statuil in volunlate et di- cultum. Quod fuit istud sacraraentum quod nobis
spositione sua, ut nos in electionem filiorum ejus manifestavit Deus Pater? Mysterium nalivitalis Chri-
reciperemur per Jesum Christum in ipsum, hoc est, sti, passionis atque resurrectionis ejus, nostroeque
ul in ipsum Jesum Christum credentes, filii Dei efli- redemptionis. Volunlas enim Dei Patris fuit quam
ceremur per graliam, qui non eramus per naturam. proposuit, sive disposuit vel decrevit in Christo sive
Secundum proposilum voluntatis suoe, id est secun- per Christum implere, ut nos per adventum Filii sui
dum quod disposuit in voluntate sua, in laudem glo- redimeremur. Hoec ergo sacramenta volunlatis suoe
rioe gratioe suoe, in qua graiificavit nos in dilectione nobis manifestavit Deus Paler per incarnalionem
Filii sui : Deo dicit gloriam et gratiam. Gloria au- Filii sui, secundum quod ei benepiacuit, et seotttt-
lem referenda est ad redemplionem nostram, qua - dura quod ipse in eo decrevit, et quando hoc faclum
nos redemit : gratia aulem ad redemplionem pecca- sit manifestavit dicens : in dispensalione, hoc est, in
torum, quam nobis gratis dédit in baptismo per dispositione vel ordinatione plenitudinis lemporum
fidem passionis suoe, et per gratiam sancti Spiritus. proefinivitipse DeusPater instaurare omniainChristo,
Elegit itaque nos in electionem filiorum per Jesum sive per Christum. Dicil bealus Hieronymus quia
Christum In laudem glorioe et gratioe suoe, ut ipse p'roe nimio amore quo Apostolus Christum diligebat,
laudelur et gralificetur ab omni creatura rationa- soepe extraordinarie nominis ejus mentionem ponë*-
bili. In qua subaudis gralia, graiificavit nos, hoc est bal, sicut el ipse Aposlolus de seipso dicit : Imperilus
gratis redemit et dédit remissionem peccatorum : fui sermone, sednonsciemia (II Cor. xi). Restaurareest
et sic postmodum gratos et acceplos nos fecit sibi, ad instarprioris status aliquant rem quoelapsa fuerat
et hoc per passionem dilecli Filii sui. Dicit beatus revocare. Restauravit ergo Deus Pater per Filium
Hieronymus, quia in Groecosermone non habetur, suum omnia quoe in coelo et in terra sunt, quando
Filio suo, sed tantummodo absolute : dilecio ut angi licam naturam et humanam reparavit. Quoe in
ostendatur dilectus esse omni crealura? rationabili. coelosunt reparavit, quando angelorum numeruro,
lia autem dicilur a gratia gratificare, sicut a jusiitia n qui quondam imminutus fuerat ex lapsu angeli, per
justificare. reparationem generis humani complevit, et eis Ioe-
In quo, id est Chrislo, vel per Christum, habemus tiliam reddidit, quant amiserunt peccante homine.
omnes redemplionem sive liberationem de morte Ea quoe in terra sunt reparavit, quando genus bu-
ad vitam, per sanguinem passionis ejus, et remissio- manum, quod in mortem ruerai peccando, ipse
nem peccatorum, in baptismale, per fidem passionis sua passione sua redimendo, de morte revocavit ad
ejus, sicut Joannes dicil : Qui dilexit nos, inquiens, vilam. Aliler : Per coelum possumus inlelligere
et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. Judoeos, qui coelestia mandata acceperant; per
i), hoc est per passionem suam et per fidem ; secun- terram vero gentiles qui solummodo lerrena cogi-
dum divilias gratioe suoe, subaudis, habemus nos re- tabanl alque quoerebant, el pro Deo idola colebant.
demptionem et remissionem peccatorum, quoe, su- Reparavit ergo Deus Paler omnia quoein coeloet quoe
baudis gratia, superabutidavit, id est supercrevit, in terra sunt per passionem Filii sui, quando hoc quod
in nobis in omni savienlia et prudenlia. Divitioe periit in Judoeisin infidelitale manentibus, ex mul-
«n-atioeejus sunt misericordia eipielas, quoein tan- litudine genlium venientium ad fidem complevit, et
tum crevit in nobis, ut non solum redimeret et hoc in dispensalione pleniludinis lemporum fecit, id
705 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 706'
esl in oetate soeculi sexta, quam Deus ipse decre- }\ lio complealur. Unde dicitur arrha a re complenda,
verat et slatuerat. De hac plenitudine lemporum pro qua datur. Ipse ergo Spiritus sanctus credenti-
dicil alibi idem Apos'olus : Postquam venit plenitudo bus est arrha, quia ab illo operationem miraculorum
lemporum, id est sexla oetas, misit Deus'Filium accipiunt, aliasque virtuies, spem videiicet, fidem et
suam (Ga/.iv).Et quod dicit hicpluraliter temporum, charitatem, interprelalionein sermonum coeteraque
et alibi singulariter, lempus unum idemque esl. hujusmodi. El si in proesentilaniam gloriam habea-
j In quo, id est in Chrislo sive pér Christum, sorte mus ab illo, cum adhuc arrham leneamus, non aliud
sive electione vocati sumus, subaudis ad vilam oeler- quid pulandum est quanta; dignitatis erimus, cum
nam, proedestinaii,sive proeordinati secundum propo- nobis in oelerna felicilate complebilur quod modo
silum ejus, id esl secundum disposilionem Dei Pa- deest, in qua sine fine proesentia Dei fruituri sumus?
lris, qui omnia operatus est secundum consilium Et nolandum quia in redemplionem acquisitionis no-
voluntatis suoe, hoc est secundum quod ipse vult stroe, et laudem glorioe Chrisli habemus nos arrham
el ordinal. Ideoque suntus proedestinaii sive proeor- Spiritus sancli, quia per illum acquirimur Deo, re-:
dinati ad vilam oeternam, ut simus in laudem glorioe dempti sanguine ipsius, id est Chrisli, et baplizali in
ejus, subaudis nos Judoei qui anle speravimus in fide ejus, ut ipse Deus omnipotens laudelur et glo-
Christo, hoc est, ut laudelur et glorificetur ipse ab > B rificelur.
omnibus. El laudelur non solum ex salule gen- Propterea, subaudis quia vos arrham Spirilus san-
lium, sed etiam ex nostra, cum fuerimus justificaii cti babelis, acquisili eslis Deo, et ego audiens. fidem
per baptismum et per fidem passionis ejus, qui non vestram, quoein DominoJesu, id est quam babelis in
poleramus jnstificari per legem, quoe neminem ad fideet rft/ectionemChristi, quam babelis in omnessan-
perfectum adduxii. Sciendum quia ipse nostra laude ctos, hoc est in omnes sanctificatos in baptismale.
non eget, sed nos egemus ul illum laudando per-' Non cesso gratias agent pro vobis, subaudis Deo,
veuiamus ad gratiam illius. Verbi gralia : sicut sol ' memoriam faciens vestri in oralionibus meis, primum
non eget nostro aspeclu, ut nos claritatein ejus vi-' pro me, deinde pro vobis, ul Deus Domini nostri
deamus et splendorem, sic nos indigemus illius Jesu Christi, id est Deus Pater qui est Deus, assum-
calore el illuminalione, ut ab illo illurainemur et pto homine a Verbo, et Pater glorioe, id est Pater
caleamiis. Verbi, dei vobis Spirilum sapienlioe et revelalionit
In quo, id est in Christo sive per Christum, el vos, sive manifestationis, in agnilione ejut, hoc est,'
subaudis Ephesii, cum audissetis verbum veritalis, in cognilionem Dei Patris. Quare dixit, non cesso
hoc est, Evangelium salutis veslroe,subaudis, recepi- pro vobis gralias referre Deo? Nunquid semper po-
stis fidem ejus, in quo, id est in Christo credentes C terat insistere laudibus et oralionibus ? Non, sed
signait, id est sigillali vel assignai! estis Spiritu pro-' propter maximam assiduitatent dixit talia. Ideo au-
missionis sanclo, id est per Spiritum sanctum, qui ' lem diximus Deum Palrem Deum esse hominis as-,
promissus est a Domino apostolis, et per quem nos sumptia Verbo quia in veritate ila habelur, sicut ipse.
habemus promissionem vitoe in baptismo. Assignali ex parte humanilatis loquitur in passione, J>eus,Deut
ergo sumus Deo per Spiritum sanclum , quem per-: ' meus, quare me dereliquisti (Mallh. xxvu); et resur-
cepimus in baptismo, quia signaculura simililudinis gens a mortuis, dixit Maria?: Ascendo ad Patrem
Dei, quod perdidimus peccanie primo parente nostro, meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum ve-
illud recipimus in baptismo, hoc est innocentiani et' strum (Joan. xx). Paler aulem glorioe est , id est
sanctitaleni anima;, in qua homo factus est ad imagi-: Pater Verbi, quia ipse Filius gloria appellatur, di-,
item et simililudinem Dei : non enim in corpore fuit cente Paire ad eum : Exsurge, gloria mea, exsurge
illa simililudo el imago, sed in anima. Habemus si- •' psalterium (Psal. LVI),id esl chorus omnium virlu-
quidem innocentiani animoe recopiant, purgali ab ' lum. Per illum enim glorificatus est Deus Paler..
omni labe peccati, el immortalitaieni in corpore jam Illuminalos oculos cordis vestri, subaudis et det
tenemus in spe. Qui, subaudis Spirilus sanctus, est n vobis, ut scialis quoesit spes vocalionisa subsequen-
pignus hoeredilatisnostroein redemplionemacquisitio- libus in sanctis, hoc esl ut habeatis spem percipiendi
nis. Dicit beatus Hieronymus in explanalione hujus vitam oelernam. Sequilur, et omnia tub pedibus ejus
Ëpistoloe,quia melius est dicere, qui est arrha hoe- tubjecit. Quoeomnia ? scilicet gênera hominum, et
redilatis nostroe quam pignus : quia ita habetur in : omnia quoein terra sunt et in coeloconlinentur. Quoe-
Groeco.Interpres enim qui hanc Epistolam translulit slio orilur in hoc loco cum Psalmista dicat, omnia
de Groecosermone in Latinunt, non intelligens pro- subjecta esse poteslali Filii Dei, sicut el in hoc loco
prielalein verbi, pro arrha translulit pignus. Aliud dicitur, quare Aposlolus in Epistola ad Hebroeosdicat,
siquidem est pignus, aliud arrha : pignus est vadium needumvidemussubjecta omnia ei?(Heb. n.)Quoe quoe-
sive vadimonium, quod ideo dalur ut recipiatur, et ast.o hoc modo solvitur, quia dua?sunt subjectiones,
soient hoc dare homines, quorum pecora inveniun- voluntaria sive spontanea, etcoaclivasive polestaliva.
tur ht aliorum segetibus, aut vineis, aut cui aliquod De voluntariaigilursubjectione dicil Aposlolus ad He-
damiiuui commitlunt ; arrha aulem est quam soient broeos needum esse subjecta omnia ei, per fidem et
negotialores dare illis a quibus aliquid entrait, quoe voluniaiera : quia needum omnes gentes crediderunt
ideodatur non ut recipiatur, sed ut quod de esl ex pre- in eum. De coacliva vero sive polestaliva subjectione
707 . HAYMONISHALBERSTAT. EI1SC. OPP. PARS I.— COMMENT.BIBL. 708
dicit Psalmisla, omnia subjecta esse ei, quia per po- 1A dieudi causa hoc dixit, et taie est quale et illud :
lentiam, velint nolint, Judoei atque pagani cl da?mo- Fttistis aliquando lenebroe, nunc autem lux in Do-
nes subjecli sunt ei : quia doemonesper invocationem mino (Ephes. y). Sequilur : lu quibus, subaudis de-
noininis ejus fugantur ab obsessis corporibus , et pa- liclis el peccatis, et nos omnes, subaudis Judoei,
gani illo permillentealiorum régna et terrasinvadunl. aliquando coitversati sumus in desideriis carnis
Et ipsum, id est Christum dédit Dons Paler, caput, hoc noslroe, id est in carnalibus concupiscenliis et ler-
esiprincipem, super omnem Ecclesiam quoeest corpus renis voliipiatibus, facienles voluntatem carnis et co-
ipsius, subaudis quoeconstat ex angelis et hominibus gilaiionum, hoc est, quod cogitabamus corde imple-
jfistis; Christus ergo caput sive princeps est Eccle- baraus opère, adullerium videiicet, fornicationem,
sioe, quia sicut a capite reguniur membra, et a spi- furlum, etc., el eramus natura filii iroe frliique vin-
rilu vivificatur corpus, ita el a Chrislo reguniur ota- dictoe, sicul ei coeleri subaudis homines. Non debe-
nés elecli el vivilicanlur : et sicul corpus constat ex mus pulare quod natura humana a Deo mala sit
ossibus el carnalibus el forlihus atque infirmis mem- creata elcondita, quia bona, sancta et immortalis
bris, et tamen omnia a spiritu vivificanlur, ita Eccle- facta est, sed vilio suo corrupta et dopravata est.
sia'coniinet in se fortes in fide et in bono opère, pec- Ad imaginent et simililudinem Dei faclus est homo
catores quoque qui sunt infirmi in fide et in virtuti- B in anima, non iu corpore ; sed peccando perdidit
bus : quos tamen omnes vivificavit Christus, qui est imaginem quam habebat in sanctitato et in inno-
caput illorum, dum eos ad fidem vocat. Et plenitndo centia, et simililudinem quam habebat in immorla-
ejus, qui omnia in omnibus adimpletur. Subaudilio- lilate. Ipse autem homo non genuil Filium ad illam
neshujusiiiodi hic sunt necessaria?: QuoeEcclesia quoe siniilitudinem, qua ipse factus est, sed ad imaginem
est corpus Christi, pleniludo ejus, subaudis est, id el simililudinem suam quam ipse jam habebat, hoc
est, pleniludo corporis Cbri-li, qua? per omnia gê- esl peccalorem et morlalem sicut ipse eral. Dum
nera hominum in omnibus gentibus hominum adim- ergo peccatores et mortales nati sumus ex primis
pletur , hoc est augetur. Dum enim quotidie ex parentibus nostris, qui siniiles nobis jam erant ef-
singulis genlibus ad fidem Chrisli per baplisntum fecti, quasi natura sive naturaliler eramus filii vin-
concurrit, quotidie corpus illius augetur. Verbi gra- dicte, quia propler proevaricationem mandaiorum
tia : sicut de quolibet rege dicilur, quia dura ad Dei, qua proevaricali sumus in parentibus nostris,
Deum exercitus et populi diversarum gentium con- vindictam nterehamur accipere.
Deus autem qui dives est, hoc est abundans et
fluunt, augetur.
^ mulliplex, non solum potenlia et virtute, sed in
CAPUT H. C
a misericordia
propler nimiam, sive ntaximam chari-
Jït vos, subaudis Ephesii, cum esselis mortui deli- taiem et dilectionem suam qua nos dilexit, cum
ctis et peccatis vestris, in quibus aliquando ambu- essemus mortui peccatis, eo modo quo superius dixi-
lastis secundumsoeculummundi hujus, id est secun- mus.Coramunicavit, id est simul vivificavitnos Christo
dum desid«ria amalorum hujus mundi, secundum iu baptismale per fidem passionis Filii sui : ut sicul
principem potestatis aeris hujus, hoc est voluntatem ille resurgens a mortuis, jam non morilur (Rom. vi),
diaboli : quia in ealigine hujus aeris servalur cru- sic nos a peccalo résurgentes vivamusvirtutibus. Cujus
ciandus, spiritus, id est diabolus qucin superius ap- subaudis Chrisli, gralia salvati eslis, o Ephesii, non
pellavit principem, qui nunc operalur in filios diffi- veslris meritis, et conresuscitavit el consedere fecit
dentioe,id esl, qui suant volunialem operalur in filiis in coelestibusin Christo, id est per Jesum Christum.
diffidenlke, hoc est in paganis cl hoerelicis atque Hoc dupliciler poiest intelligi. Conresuscitavit, id
Judoeis, qui fidem reclam et perfeclam non habent. est simul resuscilavit cum Chrislo in baptismo,
Hoc dislat inler delicluin et peecalum, quia deli- quando, verbi gratia, desccndiinus in fontein, et
clnm perpelramiis quando ea oinillimus quoenobis a mortui -sumus peccato ibi, sicut Christus mortuus
Deo proecipiuntur implere, ut est illud : Diliges, -r p. esl in cruce, et deposiius est iu sepulcrunt, et nos
proximum tuum sicul letpsum (Mallh. xix). Quando resurrexintus de morte ad vitam, de iramundilia ad
illum non diligiuius, et non honorainiis pareilles, innocentiani , procedenles de fonte purificati et
tune deliiiquimus. Uudc dicilur deliclum, quasi dere- niundali ab omnibus peccatis sicut Christus resur-
lictuin. Peccatum vero est, quando illud perfici- rexit de sepulcro, et consedemus jam in coelesti-
tur, a quo Deus proecepit observait; verbi gralia, bus per fidem et spem, juxta quod promisit aposto-
sicut est : Non occides, non adulterubis (Dcul. v),clc. lis, dicens : Vos, inquit, sedebilis super sedes duo-
Aliler : Delicluin esl in cogilatione, peccatum decim(Mallh. xix). Nam quando Aposlolusista loque-
in operatione. Judoei ergo et gentiles mortui erant batur, in carcere erat posilus, et tamen cum fiducia
déliais et peccalis, quia anima quoe peccaverit, lalia dicebat : possumus et aliter inlelligere, acci-
ipsa morielur, non per subslauliani, sed peccato, pientes proelerilum tempus pro futuro, hoc modo :
propter quod recedit a Deo qui est vita animoe.Namsic- Conresuscitavit nos Deus Pater per polenliain verbi
ut moriiurcorpusrecedenleanima, ila morilur anima sui, in die jud.cii, et consedere faciet in coelestibus
recedenle Deo. Quod aulem dicit in quibus, subau- per Christum Jesum. Ineffabilis est ista dilectio,
dis delictis et peccalis, aliquando ambulaslis, Jblan- quia Deus Paler non solum pro justis, sed eliatu
709 EXPOSIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 710
pro peccatoribus, et quod majus est pro rebellibus A , Judoeis appellabantur proeputium, qui sunt peccato-
dignatus est mitlere Filium suum, ut ostenderet, pro res et alieni a Doo. Bene autem et circumeisio dici-
eo quod esl ut oslendat in soecuiis supenenienlibus tur esse el manufacta, quia in uno soluminodo cor-
abundantes divilias gralioe suoesuper nos, qui in eum poris membro illa circumeisio fiebal manuum ope-
credimus, in boniiaie sive in pietate, in Christo Jesu, ralione : nosira vero circumeisio non fit in exspo-
hoc est per Christum. Soeculadicunlur eo quod se- liatione unius membri solummodo, sed in tolo cor-
quantur et in se revolvanlur. Ideo autem dicit, in pore et in omnibus corporis sensibus, quoniam
soecuiis supervenientibus sive futuris, quia multa circumeidimiis vitia in nobis el delectatioues carnis
soecula et multa lempora erunt post diem judicii et concupiscentias pravas, exspolianlos nos ab om-
i'.tque iuitumerabilia, licet conlinuala sit dies. Non nibus peccatis dcleclalionum alque operationum.
oniin sol occasum patielur, juxta illud : Non occidet Sequilur, oui eratis illo lempore, anlequam credere-
tibi ultra sol tuus. Istoesunt ergo divitioequas oslen- lis, sine Chrislo, hoc est sine ftile Christi, vel sine
det super nos, quas oculus non vidit, nec auris au- promissioue de Chrislo, alienali a conversalione Is-
divit, nec in cor hominis ascendcrunt (I Cor. n), hoc raël, id est cxlranci el alieni a conversalione Judoeo-
esl gaudia oelerna?vitoesine fine mansura, quoelune rum, quia non servabatis circumeisionem, neque
'
ostendentur nobis per Christum in soecuiis venluris, B sabbalum, neque sacrificia legalia offerebatis, et lio-
quia in proesenti soeculonon possunt videri. spiles testamentorum, subaudis eratis. Hospes dicilur
Gralia enim, subaudis Dei, salvaii eslis de morte quasi oslii pes , eo quod quando suscipiebanlur
ad vitam per fidem in baptismale, non veslris meri- in domum, ponebal dominus domus, et qui suscipie-
tis, et hoc, subaudis quod salvati eslis et fidem ba- balur, pedem supra osliuin : et dalis dexlris, jurabat
belis nonest ex vobis, Dei enim domum est, ut salvi quod pacifiaisesselëjusingressusîgenlilesergo Irans-
silis et fidemhabealis. Unde Dominus dicit : Hoc est euntesadjudaismum, quamvis circtiiiiciderentur, et
opus Dei, ul credalis in eum (Joan. vi). Si opus Dei legalia offerrent sacrificia, tamen non ideo repu laban-
esl, non est ex nobis. A nobis siquideiu neque fidem, lur ul cives, sed proselyti appellabantur et advenoe,
neque salutem habemus, neque aliquid boni : qua Deus el quasi bospites habebantur : ideoque dicil Aposlo-
operutur in nobis el velle el perficere (Phil. n). Quia lus quia hospiles el advenoeel proselyti erant testa-
soient plerique dicere : propter bona opéra mea veni mcnlorum Dei, non habenles spem promissions vitoe
ad fidem, ideo subjungit Apostolus, non ex operibus, oelernoe,vel illius promissionis quoe facla esl ad Ab-
subaudis accepislis fidem, ut ne quis glorielur, sed raham, quod in semine ejus, id est in Christo benedi-
per gratiam Dei. Prius proecedilfides, deinde subse- cendoe essenl omnes génies (Gen. xxn). Quamvis
qiiitur operalio. Soient eliam illi qui ex operibus G enim illa promissio facla esset de eis, tamen illi non
suis gloriantur. Cornelium ceiilurionem in exemplum habebant spem quod possent pervenire ad socielalem
trahere, dicenies quia propler bona opéra quoe Judoeorum, quia non habebant legem et prophelas,
babebal, meruit accipere fidem instiiictus a Petro. in quibus ipsa promissio continebatur; et sine vero
QuiLus respondendum est quod Cornélius centurio Deo, subaudis eratis, non habentes cognilionem ejus,
erat Judoeorum, habens cogiiilionent el notitiam quia dii quos colebant non eranl dii, sed doemones
unius Dei : a quo sperabat ipse et credebal pro et opéra manuum hominum (Psal. cxm).
suis bonis operibus se esse remuneraiidura : el quia Nunc aulem in Christo Jesu, id est per Christum
aliquid fideihabebat jam perceptum quant exornabat Jesum, sive in lidc Jesu Christi, vos gentiles, qui
bonis operibus, nteruil inslrui a Petro, de cogni- eratis aliquando longe, subaudis a Deo non loco, sed
lii.ne lotius Trinitatis, et baplizari bapiismi sacra- inerito, facli eslis prope in sanguine Chrisli, hoc est
îuenlo, sine quo nemo poiest mundari a peccatis. in fide passionis Chrisli,
Ipsius enim sumus factura, hoc est ipso Chrislo ad- Ipse enim Christus est pax, id est, reconciliatio
juvante effecli sumus boni et facli innocentes, créait nostra, quia nos rcconciliavil Deo per sanguin.:iii
sive renovati in bonis operibus, in Christo Jesu, passionis suoe. Et quia ulraque subaudis gênera ho-
iii est per Christum Jesum, sive per fidem Chrisli " minuni, Judoeorum scilicet ac genlium, fecil unum,
Jesu, quoesubaudisbona opéra, proeparavilDeus ul m subaudis ovile, et unum corpus in unitate Ecclesioe
illis ambulemus, proficiendo de virlule in viriulem. el fidei, sicul ipse promisit in Evangelio : Et fiel, in-
Non de illa factura loquilur hic, qua in principio fa- quiens, unum ovile et unus pastor (Joan. x), et sol-
cli sumus ut essemus, sed de illa qua cum mali vens, id est destruens et evacuans, in carne sua, id
essemus, boni effecli sumus ipso opérante. est in passione sua, médium parietem macerioe, hoc
Propler quod subaudis, quia renovati estis in bo- est inimicitias, subaudis quoeeranl inter duos po-
nis operibus, memores eslote sive mementote quia pulos.
aliquando, id est antequam ad fidem veniretis vos, Legem mandatorum in decretis evacuans, id est, in
génies eratis in came, id est in carnali conversalione, proeceplis et statutis Evangelii evacuans legem, ut
qui dicebaminiproeputiumâb ea, subaudis génie, quoe duos, subaudis populos, coudai, sive perfieiat vel
dicilur a vobis nrcumctsio manufacta in carne. Judoei oedificetin semelipso, id est in unitale fidei suoe.Mé-
propter circumeisionem a gentibus appcllabanlur dium parietem appellat in hoc loco legalia proecepla,
circtuucisio : et gentes, quia incircumeisi erant, a circumeisionem, scilicet observationein sabbatorum,
7H HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 712
feslivilatent neomeniarum et sacrificiorum, quoe di- A illius sunl fundali el stabiliti, sicul ipse dixit : Supra
videbant duos populos, Judoeos et genliles , veluti hanc pelram, id esl super me oedificaboEcclesiam
paries dividil ac séparai duos homines, sive duas meam (Matth. xvi), quoe constat ex angelis et homi-
res. El quod dixit parietem, hoc exposuit, cum dixit nibus justis. Omnis enim qui fidem Chrisli habet, su-
iiiimicitias et legem mandaiorum, quod propter legem per ipsum est fundalus, ipso summo angulari lapide
el observantiam ejus eranl iniraicilioeel conlenlioiies Chrislo Jesu. Quomodo esl Christus et fundamenlum
inter duos populos: quoniam Judoei depulabant genti- el summus lapis? Per hoc quod ab illo incipitur
les quasi immundos. Sed illum parietem sive inimici- fides, et in ipso, et ab illo perficitur atque completur
tiam vel legem mandaiorum destruxit ipse in pas- ipsa fides ideoque omnes elecli in ipso sunt fundati.
sione sua, quando pro omnibus i.mitolalus est, sic Ipse enim dixit, pro eo quod est in ipso. Angularis
vocans genliles ad fidem el redimens veluti Ju- etiam dicitur, quia sicul angularis lapis duosparieles
doeos, et insuper in decrelis Evangelii evacuavit jungil, ila Christus duos populos in unitate fidei suoe
legem in mysteriis : quia non proecepil neque Judoeo conjungendo continet.
neque genlili offerre sacrificium et circumeidi, post- In quo Christo omnis oedificatio Ecclesioe conslru-
qrxim ipse passus est, qui proefigurabalur in illis cla et oedificalacrescit in templum sanctum in Do-
sacrifiais, in unum novum hominem, id est in seipso o mino. In quo Chrislo, quia quotidie ex omnibus gen-
faciens pacem. Quomodofaclus est ipse novus homo ? libus ad fidem Christi veniunt, fides crescit in ipsa
In hoc quod homo factus est, natus ex virgine, sine Ecclesia, quoe est templum Christi, sicut alibi di-
semine virili, et conversatus est in mundo sine cilur : Templum Dei sanclum est, quod estis vos
peccalo, quod nemo nec antea nec postea fecil, ut (I Cor. ni).' Licet eniiii omnipolens Deus per divini-
reconciliarel Deo Patri ambos populos per crucem, talis poientiam ubique sil, lamen aliter habitat in
hoc est per passionem crucis suoe, in uno corpore, id eleclis, alque aliler in reprobis.
est in una Ecclesia, in una fide, in una societate : In quo Christo, id esl in cujus fide et vos cooedi-
vel in uno corpore, ut omnes ex Judoeiset gentibus ficamini in habitaculum Dei, ul silis templum Dei
credentes, unum corpus ejus sint, interficiens et vivi crescendo de virlute in virtutem : et hoc in
deslruens vel evacuans, inimicitiam in semelipso. Spirilu sancto, id est per gratiam Spiritus sancti.
Quam inimicitiam dexlruxil? Illam quoe erat inter CAPUT Ul.
et
Judoeos gentiles propter circumeisionem et sacri-
ficia legalia, tune in semetipso evacuavit, quando ffiyus rei gratia, id est propierea quia vos estis
passionem suslinendo, quoe erant in mysteriis, im- cives sanclorura et super Christum estis fundati,
"
plevit in veritaie, et post non proecepit offerri vel ego Paulus vinctus sum Christi Jesu pro vobis gen-
observari. tibus. Vinctus sum dicit calenis el aslriclus pro fide
Et veniens in mundum per incarnationis myste- Christi ei pro vobis gentibus, quibus proedicoveruum
rium, evangelizavitper angelos, per se et apostolos salutis : vël, vinctus amore Christi, pro vobis gen-
pacem vobis gentibus, qui longe fuistis, a Deo, non libus teneor in carcere ; et est sensus : Si voluissem
loco, sed merilo, et pacem his, id est Judoeisqui erant permanere in judaismo, et a proedicatione nominis
prope ner cognitionem ejus quam habebant, quoniam Christi quiescere, possem esse dives, et magisler sy-
per ipsum Christum habemus nos ambo populi acces- nagogarum appellari. Sed quia Christum proedico
sum ad Patrem in uno spiritu, subaudis confilenles. vobis, nunc aslriclus teneor in egestale positus, si
Vel renali per Christum accedimus ad Deum Patrem, iamen audislis dispensalianem sive administra tionem
quia ipse est mediator per quod homo et Deus est gratioeDei quoe data est mihi in vobis, id est in ve-
(/ Tim. n). Et per illum noslras preces ad Deum stram militaient. Si tamen islo in loco polius esl
Patrem dirigimus, et per illum inlroducimur in con- affirraaliva conjunclio quam dubitaliva, et nihil aliud
spectu illius, sicul ille dixil : Nemo venit ad Patrem esl nisi dicere : Certe audislis officium proedicalionis
nisi per me (Joan. xiv). Fratres, jam non estis hospi- . meoe,quod dalura est mihi per gratiam Dei ad vestram
tes et advenoe,vel proselyti, vel alieni a consortio utilitatem. Quoniam secundum revelationem Dei no-
Judoeorum, vos genliles, sicut quondam fuistis, eo ium mihi faclum esl sacramenlum, sive mysterium,
modo quo superius paululuni diximus, serf estis cives sicul supra in hac Epistola scripsi vobis in brevi,
sanctorum, patriarcharum, prophetarum aliorumque prout possit s inlelligere prudentiam meam in my-
juslorum, el domestici Dei. Cives dicunlur ab una slerio Chrisli, legentes dicta mea. Idcirco hoec Epi*
civilate et communione, domestici a domo, quia in' stola omnibus Epislolis pêne difficilior habetur, quia
una domo conversantur. Ergo genliles socii sunt et obliuet in se magna et occulta mysteria, brevique
cives sanctorum, et domestici Dei : quia ad unam sermone comprehensa. De quo sacraménlo sive my-
civilatem coeleslem Hierusalem pervenire conten- sterio dicat, quod ei per revelationem Dei manife*
dunt, ei in una domo quoeest Ecclesia Dei, commo- stalum esl Paulo in sequentibus pandilur, hoc est
rantur quod génies in societatem Judoeorumessent veniura?
Superoedificati super funaamentum apostolorum et sine aliqua differentia. Unde el sequitur : Quod,
prophetarum. Fundamenlum apostolorum et prophe- subaudis sacramentum sive mysterium mihi revela-
tarum omniumque fidelium Christus est, quia in fide lum est. Nunquid non revelalum eslpatriarchis et pro-
"
7»b EXP0S1T10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. *1I4
phetis? «tique. RTisenin solummodoest revelalum in A slantia est inter Judoeoset genliles in gratia Dei. Qua?
Spiritu, hoc est per Spirilum sanclum, qui filii Dei omnia sacramentum recle appellanlur, quia anle
erant per adoptioncm, sicut et Paulus, non illis qui Christi advenluin occulia et secrela fuerunt. Sed si
filii et amatores hujus mundi erant. Aliler : Aliis investigabiles sunt ipsoe divitioe, quomodo Aposlolus
generationibus filiis hominum, id est patriarchis et missus est cas evangeiizare ? Nam invesligabilis res
prophelis atque aliis hominibus, non est ad liquidum est, quoenon poiest invesligari cl comprebendi. Quoe
ita manifestatum mysterium fidei gentium, sicul apo- dupliciter poiest solvi : Investigabiles siqnidem anle
stolis et prophelis Novi Testamenli, ut fuit Agabus : Domini advenlum fuerunt, quia nullus eas potuit ail
quorum proedicationead fidemvenerunt. Quod potest liquidum cognoscere ; sed quoe erant ante investiga-
probari ex hoc quod Dominus ait apostolis : Mullx biles, Domino veniente, vesligabiles et comprehen-
reges et prophetoevoluerunt videre quoe vos videtis, sibiles facla?sunt. Aliter: in sua natura investigabiles
et non viderunt (Matth. xm). Majoris enim sapien- sunt, per gratiam autem et revelationem sancti Spi-
tioefuerunt apostoli quam patriarchoe : quia quod ritus hominibus fidelibus vesligabiles sunt. Verbi
illi videront a longe in spirilu, viderunt isli et mente gratia : statua quam non potuit Nabuchodonosor
et oculis corporeis. Siqnidem Judoei nullo modo po- intelligere quid proefiguraret, per revelaiionent sancli
terant credere gentes venturas esse in societalem B Spiritus Danieli vesligabilis et comprehensibilis fuit,
suam, sed dicebant illis qui proselyti fiebant: Vitam qui interpretalor ejus exslitit. Data est etiam gratia
oelernam quidem percipietis, sed non tantoe digni- Apostolo illuminare per fidem omnes qui voluissent
tatis erilis in gloria quantoe nos. Quid ergo manife- credere, quia sicuti ille qui infidelis et incredulus
statum est apostolis ? esse gentes cohoeredesJudoeis est, in lenebris moratur, ita qui fidelis et credulus
in prima coelesti,in gloria oelerna,et concorporales,id exsistit in Iuce quiescit; et non solum illuminare, sed
est, simul corpus Christi esse, vel in uno corpore et evangeiizare quoesit dispensalio, id est distributio
Ecclesioesociari, et comparticipes promissionis ejus vel ministralio, sacramenti ubsconditi in Deo, qui
in Christo, id est consortes esse promissionis Dei omnia creavil. Idem modo appellat sacramentum
Patris, quod in semine Abrahoebenedicentur omnes quod superius divitias, mysterium incarnalionis Filii
gentes. Dei, fidem et salutem gentium, et gaudia vitoeoeternoe
Mihi omnium sanctorum minimo data est gratia quod a soecuiis, sive ab initio, absconditura fuit in
hoecevangeiizare, sive proedicare in gentibus invesli- Deovero qui creavil omnia. Notandum quia non dicit
gabiles divilias Chrisli, et illuminare omnes. Quare Deo fuit absconditura, sed in Deo usquequo ipse per
dicit modo : Mihi minimo omnium apostolorum data semetipsum manifeslare designatus est. Unde appel-
est gratia, cum alibi dicat : Plus omnibus laboravi ? C latur sacramenlum, quod est res sécréta et occulta,
Utrumque verum est : et unum référendum est ad antequara in publicum deducatur.
laborem, quod dicit : Plus omnibus laboravi ; aliud Ut innolcscal, hoc est, manifesta et nota fiât,
ad tempus vocationis suoe. Plus enim omnibus apo- multiformis sapientia Dei, et principibus et polesla-
stolis laboravit, quia cum coeteri in locis sibi distri- tibus in coelestibusper Ecclesiam. Multiformis sa-
butis proedicarent.ille non solum Judoeisproedicavit, pienlia Dei dicilur, quasi multiplex et mullas species
sed eliam omnibus gentibus quibus conslitulus est et formas habens. Videamus quomodo mulliformis
magisler et proedicator (I Cor. xvi). Minimo autem sit. Filius Dei natus est de virgine sine virili semine,
quod dicit, taie est, ac si diceret, novissimo et ul- vagiebat in proesepio ut infans, sed ab angelis glori-
timo. Novissimusenim apostolorum ipse vocatus est ficabalur ut Deus in coelo; ab Herode quoerebatur
ad gratiam Evangelii, quia illi ante passionem a Do- interfici ut homo, sed a magis Stella ducente quoe-
mino, hic vero post ejus ascensionem, de coelovo- rebatur adorari ni Deus ; mortuus est ut homo, re-
catus esl. Evangeiizare, est bona annuntiare, quia surrexit per potenliam Deitatis. Besurgens a morluis
Evangelium est bonum nunlium. Evangelizat ergo, apparuit discipulis in habitu hominis, sed Spiritum
non solum qui Evangelium proedicat Chrisli ore pro- sanctum dédit eis ut Deus. Ecce qualiter multiformis
lalum, sed qui bona annunliat, et gaudia patrioe v est sapienlia Dei. Ut ergo isla multiplex sapientia Dei
coelestis promittit, quoein lege el prophelis et psal- manifestaretur principibus et potestatibus in coele-
mis, dictisque sanctorum Patrum continenlur. Quoe slibus, quas beatus Hieronymus angelicas virtutes
sunl ista?divilia?Christi investigabiles, ad quas mis- vult intelligi in coelo résidentes, Filius Dei veniens
sus est Apostolusevangeiizare in gentibus ? Nimirum in mundum revelavit eam aposlolis suis. Et per Ec-
illa?, de quibus idem Aposlolus alibi dicit : Quod clesiam, hoc est, in Ecclesia proedicantibus aposlolis
oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis manifestavit angelicis virtutibus. Dixil namque bea-
ascendit, quoeproeparavit Deus diligentibus se (I Cor. tus Hieronymus, quod quoedam angelicoedignitales
u), hoc est, gaudia patrioe coelestis, vita sine fine erant, quoemysteria superius memorata ad purum
mansura. Quod ergo hoc loco dicit divilias, in sub- non intellexerunt, donec compléta est passio Chrisli,
sequenlibus appellavit sacramenlum, ideoque per el apostolis proedicantibus per omnes gentes coepis-
divitias non incongrue mysteria incarnalionis et- sent proedicatione sua genliles trahere ad fidem.
passionis Christi possumus intelligere, redemptionem Quod probari potest ex hoc quod angeli admirando
generis humani et fidem gentium, et quo nulla di- dixerunt, illo ascendente ad coelospropria virtule :
PATROt. CXVH. 23
WS HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS L — COMMENT.B1BL. 716
Quis est iste qui venit de Edom (Isa. i.xm), hoc est, A possit Christus habitare per fidem in inleriori ho-
de cruento et sanguinolento mundo ? Et in Psalmis : mine, hoc est, in cordibus vestris. Licet enim om-
Quis est iste rex glorioe(Psal. xxiu) ? Illis enim qui nipolens Deus per potentiam divinitalis suoeubique
majoris dignitatis sunt et per quorum minislerium sit, tamen in illis specialiler dicilur habitare qui
illa mandata sunl, cognita fuerunt, utpote consi- fidem ejus habent.
linriis et nunliis : illis vero qui minoris dignilalis In charitate radicali et fundati, ut possitis com-
sunt, potest esse ut ex parle incognila essent, et hoc prehenderein vobismetipsiscum omnibus sanctis, quoe
manifestai. sit lalitudo , tongitudo, sublimitas et profundum. Ex
Secundum proefinilionem, vel proeordinationem superioribus ista pendent : Ideo etiam submillc
sive proedeslinalionein soeculorum, quod unum est ; sensus cordis mei ad Deum, ut sitis in charitaU
quam proefinilionemfecit, sive implevit in Chrislo Je- radicali, sicul arbor plantata radicitus firmalur in
su , id est per Christum Jesum. Sicut ergo Deus Pa- terra ul habeat humorem, et a vento facile non era-
ler proeordinavit ante omnia soecula, sic complevit dicetur, et non solum radicali, sed et fundati in ipsa
et manifestavit mulliformem sapientiam suam per charitate, quasi super solidissimam petram, ut pos-
Christum. Propter quod, subaudis, quia fidem in sitis inlelligere quoe sit lalitudo charilatis. Latitudo
Christo habetis et accessum ad Deum Patrem per B charilatis esl qua diligitur Deus, et non solum ami-
ipsum, obsecrovos ne deficialis intribulaiionibusmeis cus, sedetiam inimicus. De quomandato dicit Psalrai-
pro vobis, id est, ne recedatis a fide Chrisli, dura me sla : Latum mandalum tuum nimis (Psal. cxvin).
videtis tribulari pro vobis, quoe tribulatio est gloria Longitudo charilatis est perseverantia in bonis ope-
vestra. Convenientius diceret, quoe tribulaliones sunt ribus. Longanimitas etiam sive longitudo charilatis
gloria vestra. Pro illis ergo Apostolus tribulabatur, est ab initio fidei usque ad finem spei, usque dum
quia dura illis proedicabat verbum, comprebendeba- perveniamus ad illud, ut quod modo tenemus in spe,
tur a persecutoribus. Sed ejus tribulatio gloria illo- lune possideamus in re, patienter pro Dei amore
rum erat, qui conforlabanlur in fide, et per passio- adversa soeculi hujus tolérantes. Sublimitas sive
nem suam acquirebant gloriam oelernam. aliitudo charilatis est, ul pro omnibus nostris bonis
Hujus rei gralia, id est propierea ne vos recedalis operibus tam pro lalitudine charilatis quam palien-
a fide Chrisli, fleclo ego genua mea ad Patrem Do- tia , Ionganiraitate, perseverantia in bonis operibus,
mini nostri Jesu Christi. Sicut sunt exleriores oculi sublimitatem patrioe coelestis quoeramus, sperames
corporis et exteriora genua, coeleraque membra, ita nos a Deo remunerandos. Profundum aulem sive
etiam dicuntur esse et interiora. Unde hic Aposlolus occultum charitatis est, ut omnia bona quoehabemus
non loquitur de exterioribus genibus. Per genua ergo - de alto Dei dono et inspiralionem nobis venire cre-
debemus inlelligere tanturomodo submissum et hu- damus. Hoecaulem omnia in cruce vel in charitate
miliatum sensum menlis. Fleclo, inquit, genua mea, Christi possumus comprehendere.
id est, submitto et humilio sensum cordis mei, orando Scire etiam superemineniem tcienlioe charitatem
Deum pro vobis. Quod sequilur, ad Patrem Domini Christi. Det vobis etiam inlelligere charitatem Chri-
nostri Jesu Christi, iu Groeco sermone non habetur, sti supereminentem scientia? humana? , hoc est,
nisi tantummodo ad Patrem, ut intelligatur absolute det vobis scienliam quaienus possitis intelligere
Creator esse omnium rerum. Quod vero in Lalinis quanta sit charitas Christi qui pro nobis morluus
codicibus additum est, Domini nostri Jesu Christi, est, qua? charitas transcendit et excedit omnem
bene convenit, quia illi est proprie et naluraliter scientiam humanam, et non solum humanam,
paler, nobis autem adoptivus. Sequilur : sed etiam divinam quam hominibus largitur. Et
Ex quo, Deo Pâtre, omnis paternilas in coeloet in- quomodo possimus illam scire , si supereminens
terra nominalur. Sicut in proesenti soeculo.habemus est scientia qua?omnibus tribuitur ? Hoc debemus
quos appellamus patres, et sunt a quibus appellanmr scire, quia ignoramus illam : quis enim hominum
patres, ita et in illo collegio sanctorum spirituum \ mortalium valet comprehendere quanta charitas fuit
sunt qui alios diligunl archangelos vocare patres, in Deo Pâtre, qui pro nobis unicum Filium non so-
sicut prxlatos, verbi gralia : angeli diligunt archan- lum incarnari, sed etiam mori permisil ? Sequilur :
gelos appellare patres, sic de coeterisvirtutibus intel- Ut impleamini in omnem plenitudinem Dei. Idcirco,
ligendum. Ideo dixit, ex quo omnis paternitas in inquit, exoro scire vos charilatem Christi, ut im-
coeloel in terra nominalur, quia et angeli in coeloet pleamini virtutibus, et mereamini annumerari nu-
homines in terra ab illo exordium sumpserunt, et méro fidelium ex quibus quotidie corpus Chrisli int-
ab illa qui est Paler omnium rerum acceperunt ut plelur. Plenitudo enim corporis Christi est Ecclesia,
patres aliorum vocarentur. quoequotidie ex omnibus genlibus impletur
Ut det vobis secundum divilias glorioesuoe virlute Ei autem qui potent est omnia facere superabun-
corroborari \pe_rSpirilum sanctum ejus in inleriori douter quam petimus aut tntelligimut secundumvir-
homine, Christumhabilare per fidem in cordibus ve- tutem quoeoperalur in nobis, ipsi gloria in Ecclesia et
strit. Idcirco, inquit, ego flectogenua mea ad Patrem in Christo Jesu in omnes generationes soeculisoeculo-
Domini nostri, ul ipse det vobis virtutem secundum rum. Amen. Ei aulem, id est Deo Patri qui potest
\argitatem gloria?sua?, ut sitis corroborai! in fide, et omnia facere qua?vobis sunt necessaria superabun-
m EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 71s
danter quam petimus, id est qui potest omnia nobis A J Unus est Dominus omnium creaturarum, una fide»
tribuere plus quam petere sciamus, et petere proesu- débet esse in omnibus credentibus, quibus unum
ntamus, et hoc secundum virtulem divinitalis poten- baptisma est. Licet alii majorem, alii minorent fidem
tioesuoe: quoevirlus divinitalis operalur in nobis habeant, qui majora el minora de Deo inteiligunt,
mi racola, fidem, virlutes et doclrinam, sit gloria in tamen in hoc dicilur esse una fides, quia unum Deum
Ecclesia et in Chrislo Jesu. In Ecclesia est gloria Dei credunt irinitatem habere in personis, el unilalem
Patris, quia multitudo fidelium glorifient et laudat in substantia. Unum est baptisma, quia omnes oequa-
Deum Patrem in omnibus quoe agit. Per illam etiam liter per nniversuni orbem baplizantur, qui signa-
glorificainr : juxta quod Dominus dicit : Videant cnlum fidei percipiunt.
opéra vestra bona , et glorificent Patrem vestrum Unus est Deus omnium creaturarum, et paler om-
(Matth. y). In Christo quoque Jesu est gloria Dei Pa- nium rerum, id est creator, qui, subaudis Paler,
tris, quia omnia quoe ipse Filius operatus est, ad super omnes crealuras excellit, el per omnia est
tandem et gloriam ejus relulit, dicens : Pater in me Filius, quia omnia per ipsum facta sunt (Joan. i) et
manens ipse facit opéra (Joan. xv). In omnes genera- reparata, et in omnibus nobis, subaudis esl Spirilus
liones sit Deo Patri gloria, id esl, in présentes et sanctus, qui in cordibus fidelium diffusus est, et in
futuras : vel in gencraliones genlium, et generalio- B omnibus crealuris, juxia illud : Spiritus Domini re-
ncs Judoeorum in omnia fulura soecula. Amen. plevit orbem terrarum (Snp. i).
CAPUT IV. Unicuique autem nostrum data est gralia secun-
Obsecroitaque vos ego vinctus in Domino, ut digne dum mensuram donationis Chrisli. Loquilur in hoc
ambuletis vocatione qua vocati eslis. Obsecro, id est loco Apostolus ex persona sua aliorumque apostolo-
deprocor vos ego vinctus in Domino, ul digne ambu- rum, vel omnium credcnlium. Data esl gratia, fides
letis et sancte vivalis illa vocatione qua vocati eslis et remissio peccatorum et redemptio, et quidquid
in baptismate. Eslis vocali ut sancli esselis et imma- boni habemus. Gratia aulem dicitur gratis dala. Et
culati, sancte et immacula te conversamini, ambulantes hoecomnia gratuilo munere omnipolentis Dei largita
de virlute in viriulem. Quod autem dicil, ego vinctus, sunt nobis secundum mensuram donationis Chrisli :
duplici modo intelligi poiest : vel vinctus calcnis et donalioneiit vol donum Patris el Filii debemus intel-
posilus in carcere in Domino, id est pro Domino, sive ligere in hoc loco Spirilum sanclum, de quo Domi-
pro amore Domini; vel vinctus, id esl aslriclus amore nus dicil in Evangelio mulieri Samaritanoe : Si scires
dileclionis erga vos propter Deum ctim omni humili- donum Dei (Joan. iv), id est Spiritum sanctum, etc-
tateet consuetudine; subaudis, ambulate et conversa- Cura vero dicit : dala est secundum mensuram ilona-
mini digne. " tionis Chrisli, sic videntur verba hoecsonare,
quasi
Cum palientia supportantes vos invieem in chari- Spiritus sanctus mensuram habeat et mensurabilis
tate. Humilis dicilur huini acclivis. Mansuetudo est sit. Sed quomodo potest mensurabilis esse, de quo
lenitas et tranquillitas animi. Ambulate, inquit, et dicitur : Spirilus Domini replevit orbem terrarum ?
conversamini cum omni humilitate el mansueludinc Notandum ergo quia sicut Deus Paler iminensurabilis
mentis, supportantes vos invieem in charitale vel in esl qui dicit, Coelum et terram ego impleo (Jer.
dileclione Dei et proximi, juxia illud : Alter alterius XXIM ) ; et Filius immensurabilis esl, qui est sa-
onera porlale, imitantes îialuram servorum ; verbi pientia Dei Palris quoe allingil a fine usque ad finem
gralia : qui dives est opibus hujus soeculi, supporta forliter : ila Spiritus sanctus immensurabilis est :
illum qui pauper est in substantia proesenti et dives quia sunl très personoe, ideoque banc mensuram
spirilualibus virtutibus : et econtra, ille qui sanctus donationis ad nostram capacilalem referre debemus,
est sua sanctilate el suis precibus sustineal peccato- quia juxta quod nos capere valemus, ex donis Spiri-
rcm ; vel qui dives est, sustineat sua eleeraosyna lus sancti datur mensura. Verbi gratia : mare im-
pauperern. Sollicili, id esl studiosi, cauti et atlenti mensurabile est in longitudine, profunditate, laliln-
sitis semper. Servare unilalem spiritus , ul unum n dine sui et mulliludine aquarum ; et sicul incola?
sapiatis de Chrislo, ul unam fidem babeatis; et non venientes ad illud, aquam secundum mensuram vas-
sint in vobis schismala alque hoereses, et hoc agile culorum suorum unusquisque déportât, alius plus,
in vinculo pacis, id est in dilectione Dei et proximi, alius minus, et tamen mareimmensurabile manel, ita
sive in concordia fralernitalis. Dileclio etenim vin- et nos secundum mensuram nostroecapacitatis ex do-
culum recte appellatur, quia duos ligat et conjungit, nis Spiritus sancli accipimus, et ipse in sua naturf
Deum videiicet et hominem, vel duos proximos. immensurabilis manet.
Unum corpus Chrisli vos estis, et unus Spiritus Propter quod, subaudis quia unicuique data gralia
sanclus habitat in vobis, sicut vocali eslis in una spe secundum mensuram donationis Christi, alii major,
vocationis veslroe,sicut sancti vocali eslis, uniti in alii minor, dicit Psalmista : Ascendens Christus in
baptismale, secundum illud : Sancti estote, quia ego altnm, captivam duxit caplivilalem; dedil dona homi-
sanctus sum (Lev. xi), ideo sancte vivere debelis. nibus. Quidam doctor hoc modo hune versieulurn
Bene autem dicit, in una spe vocationis vocali eslis, cxplanal, quod a veritate non discrepat, et app'-ihtt
quia omîtes fidèles unam spem habent perveniondi diabolum captivilalem : quia genus hunianri:ii de
ad oalriam coeleslem. parariiso cap'ivnvii. Ascendens Chrisitis in alium, id
719 HAYMONÏSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 7S0
est in crucem , juxta quod et ipse ait ; Cum exalta- A cognitionem dédit, suaque gralia illos implevit*
veritis Filium hominis (Joan. vm), etc., lunccaptivi- Et ipse dédit quosdamquidem apostolos, ut fuerunt
tatem, id est diabolum duxil captivum, et captivavit duodecim, et sepluaginta duo discipuli, quosdam
illum auferendo ab illo potestatem quam tenebat in prophelas, ut Agabus et alii Anliocheni, et quatuor
hoc mundo, juxta illud : Nunc princeps hujus mundi filioePhilippi, alios vero evangelistns, ut fuit Lucas
ejicietur foras (Joan. xn). Sed quid fecit postmo- et Marcus, Joannes quoque et Maitlioeus,qui et apo-
dum? Tertia die resurgens, dona Spirilus sancli dédit stoli fuerunt, alios autem pastores et doctores ad
discipulis insufllans, et dicens : Accipite Spiritum consummationem, id esl ad perfectioneni sanctorum,
sanclum (Joan. xxix). Aliler : Ascendens Christus in ut illi, qui proedestinati sunt ad gloriam oeternam,
altum, id est in coelum quadragesimo die resurre- illorum proedicatione et exemplis perficerentur. Fue-
ctionis suoe, captivam duxil captivilalera , quando runt in primordio fidei, evangelistoe, prophetoe, pa-
naturam humanam quoede paradiso fuerat a diabolo stores quoque et doctores : sunt el modo in Ecclesia.
captivata, ipse iterum captivavit de polestale diaboli Quicunque bona annunliat, evangelista est ; quicun-
abstrahendo illam, el ad coelestia revocando, ac que gaudia eleclorum, pcenasque reproborum suis
postmodum decimo die ascensionis suoe dédit dona auditoribus annuntiai, propheta esl. De nomine vero
sancli Spirilus discipulis. Quoeri aulem poiest cum B pastorum et dociorum interrogaïus beatus Augusii-
superius dixerit singulari numéro, Data est gratia nus a Paulino, respondit unum esse paslorem et
secundum mensuram donationis suoe, quare modo doclorem. Paslor enim non poiest esse, nisi habeat
dicat plurali numéro: Dédit dona hominibus? Ad doclrinam qua pascat gregein sibi commissum. Quia
quod dicendum , quia licet Spirilus sanclus singulari si caruerit doctrina, licet nomen habeat pasloris,
numéro donum vel donalio appelletur, tamen secun- caret tamen officio. Pastores aulem el doctores
dum qualitatera meritorum tribuuntur dona ejusdem Ecclesioe, quod unum est, sunt episcopi, presbyteri,
Spiritus sancti; unde Aposlolus (I Cor. xn)-: Alii aliique redores et ministri Ecclesioe, qui tandiu
(inquit), datur per Spirilum sermo sapientioe, alii constituti sunt in opus ministerii et in oedificationem
sermo scientioe,etc., usque dum subjungit : Hoecom- corporis Christi, donec occurramus omnes in virum
nia operalur unus atque idem Spiritus, dividens sin- perfeclum, et in unilalem fidei et agnitionis Filii
gulis prout vult. Dei. Ideo constituti sunt pastores et doctores ut cor-
Quod aulem ascendit, quid est nisi quia et descen- pus Chrisli oedificenl,quod est Ecclesia, quoequotidie
dit primum in inferiores parles terroe? Inlerrogabat oedificalur ex numéro credentium venientium ad fi-
Apostolus semelipsum, et dixit : Quid esl quod dixi, dem, ul habeamus vilam post resurreclionem, et
ascendil? Quomodo poiest Deus ascendere, qui ubi- G omnes oequaliter Deum cognoscamus. In proesenti
que esl? Cerle nihil est aliud nisi quia et descendit. siquidem soeculo sicut est diversitasscienlioe, ita est
El primum descendit in inferiores partes terroe ad diversa fides : quia alius plus, alius minus de Deo
infernum, ac deinde in coelum ascendit. Ergo non intelligit, et secundum quod intelligit et cognoscit de
secundum divinitatem, quoe omnia implet, ascendit divinitate omnipotenlis Dei, habet et fidem. Post
ipse neque descendit : sed secundum humanilatem. resurrectionem aulem jam non erit diversitas fidei,
In anima quidem sola descendit ad infernum, et ite- quia sicut omnes oequaliter Deum videbunt, ita
rum in corpore et anima ascendit super omnes coelos. oequalem fidem habebunt. Erit enim Deus omnia in
Notandum quia per hoc quod dicit : Descendit ad omnibus(I Cor.xy).In virum perfeclum, in mensuram
inferiores parles lerroe, oslendit infernum infra ter- oetatis plenitudinis Chrisli. Ex superioribus ista pen-
ram esse : unde dicitur infernus, quod sit inferior dent. Ipse (inquit) dedil pastores qui oedificentcorpus
terra, vel infra terram. illius, donec occurramus omnes post resurrectionem
Qui descendit, subaudis ad inferiores partes terroe, gêneraient in virum perfeclum. Quidam hoc modo
ipse est el qui ascenditsuper omnescoelos,idest Chrislus, illud inlelligunt, quod in generali resurreclione om-
ut adimpleret omnia, id est oracula legis et propheta- . nes in eadem oetate résurgent, in qua Christus resur-
rum quoe de se erant scripta ; vel omnia, id est quas- - * rexit, cujuscunque eliam oetatis fuerint.et in nomine
dam dispensaliones, quas ipse cum Paire disposue- virorum comprehendunlur et mulieres. Quod dicit in
rat, et quas ipse solus cum illo sciebat. Vel eliam ut virum perfectum , licet contra fidem non sit, tamen
impleret omnia coelestia et lerrestria de sua cogni- hoc melius est ut aliter inlelligamus. Virum perfe-
tione et revelatione divinitalis suoe, quoe omnia anle ctum appellat Christum cum omni corpore suo, quod
illius adventum quasi vacua erant ad comparatio- non eril perfeclum quousque omnes elecli complean-
nem illam, quam poslmodum de ejus divinilate lur. Complelo aulem numéro electorum.occurremus
cognoverunt. Coelestia impleta sunt, quia erant quoeomnes in virum perfectum, id est omnes elecli occur-
dam angelicoe potestates, quoe mysteria nalivilatis renl capiti suo Chrislo, ut jara postmodum unus sit
Christi, passionis et resurrectionis , ascensionisque vir, Christus et Ecclesia, perfeclus et integer. El in
ad coelos, ad liquidum non cognoverunt, quousque mensuram oetatis plenitudinis Christi. Sicuti homo
impleta sunt. Unde admirando dicitur in psalmo : per oeiales singulas crescit, donec perfectus sit vir,
Quis est iste rex glorioe? Terrestria quoque implevit, sic quotidie crescit utique ad diem judicii Christus,
quia in hominibus qui Deum ignorabant, suam non in se, sed in nobis, qui sumus corpus ejus. Com-
721 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 72-2
plela autem mensura oetatis, id est perfeclo et inté- A novus homo et secundum Deum creatus. Conéeptus
gra numéro electorum ex quibus pleniludo corporis est in utero virginali opère Spiritus sancli, ex se-
impletur, obviabimus ei mine mulieris, sine semine vin : hoc novum fuit,
Ut jam, id est post resurrectionem in qua Christus miracula fecit quoe nemo alius fecit, conversatu.t
erit perfectus, non simus, subaudis sensu, parvuli est sine peccato in hoc mundo, est verus Deus eî
fluctuantes, hue illucque vaganles, nunc ad illud vi- verus homo, resurrexit a mortuis, et hoec omnia
tium, nunc ad istud cadentes, et circumferumur omni nova fuerunt et sunt. Secundum Deum creatus in
vento docirinoe. Quantum ad proesentem sapientiam jusiitia, quia justus est : el in sanctitate veritalis,
pertinet, beatus apostolus non erat parvulus sensu, quia justus et verus esl : et non solum justus, san-
quia sapienlior erat cunctis ntorlalibus ; quantum ctus et verus est, sed insuper ipsa justitia, ipsa
vero ad illam perfeclionem attinet sapienlia;, quam veritas et sanclitas. Quod ergo dicit, Induite novum
habituri sunt sancli post resurrectionem, parvulus hominem, taie est ac si diceret : Induite Dominum
erat sensu et intellectu imperfectus. Quod vero di- Jesum Christum, id est, conversationem novi ho-
cit , Neque circumferamur omni vento docirinoe, minis el omnes virlutes, quas inlelligitis in Christo
venium docirinoe appellat dialecticam et sapientiam esse. Quicunque enim assurait justitiam, sanclita-
mundanam, quoenullius ulilitalis est, a qua circum- JJ tem, veritatem, sapienliam, charitatem, et omnes
ferimur et pulsamur, quia plerumque seducimur per virtuies quas in Christo cognoscil esse, Christum
illam, putantes ea esse vera quoe sunt falsa. Et isti ulique induit.
Ephesii dialeclici erant, per quam seducebant simpli- Propter quod déponentes omne mendacium, loqui-
ces, facientes ea putare vera quoe erant falsa suis mini veritatem unusquisque cum proximo suo, quia
fictionibus et astutiis. Unde et sequitur : lu nequitia, omne mendacium a diabolo est, qui est raendax el
id est in malitia, hominum et astutia illorum circum- paler mendacii. Quicunque filii verilatis sunl, debent
venimur ad circumvenlionem erroris. Dicit beatus deponere el abjicere omne mendacium, dolositatem
Hieronymus : Quid prodest jugiter dialeclicoe arli et duplicilatent, et loqui veritatem de animo puro
insislere, et syllabas iamborum componere in di- cura omni homine, non solum Christiano, verum
versa carmina, ubi nulla veritas est, sed seduclio et eliam pagano et hoeretico: quia omnes sunt proximi
error hominum? In proesenti quidem soeculo poiest noslri. Et quare debemus loqui veritatem cum
illud esse, sed post resurrectionem cessabit. proximo? Quoniam sumus invieem membra. Est au-
Renovaminispiritu mentis vestroe,et induite novum tem Christus caput, membra illius sunt elecli. Et
hominem, qui secundum Deum creatus est in jusiitia sicut membra corporis noslri sunt sibi invieem ne-
et sanclilate verilatis. Hoecverba Apostoli ex supe- C cessaria, et sibi invieem ministrant, ila membra
rioribus pendent. Nam loquitur ad Ephesios. Depo- Christi debent sibi invieem ministrare quoe sunt
nile vos, inquiens, secundum pristinam conversatio- necessaria; verbi gralia : necessarii sunt oculi
nem veterem hominem, qui corrumpilur secundum manui ac pedi, et manus et pes oculo, ideoque mi-
desideria erroris, ac deinde subdit : Renovamini au- nislrat oculus manui ac pedi lumen, ntanus aulem
tem spirilu menlis vestroe. Pristina conversatio abslergit illum cl lavât a sordibus : sic in Ecclesia
peccatum est, et in .peccalis manere : velus autem sancla proedicator quilibet ministrare débet lumen
homo conversatio veteris hominis Adoe. Quicunque scientia? et proedicalionisaliis, quoe sunl manus et
enim in peccalo manet conversationem veteris ho- pedes, id est qui sunt eleemosynarii, et qui cur-
minis habet. Qui homo, id esl conversatio illa, cor- runt ad sepeliendum niorluura, et qui activas vila?
rumpilur et depravatur secundum desideria errorum sunl dediti. Econlra aulem illi debent de sua sub-
etviliorum. Renovamini igituwpiritu menlis vestroe. stantia susientareoculum,id est proedicatorem,pra?-
Spiritum et mentem, pro uno debemus accipere, benles ei cibuui et potum, et ministranles coetera
secundum beatum Augustinum, id est pro ratio- quoe necessaria sunl illi : hoc faciendo, erunt sibi
nabilitate menlis. Duoesunt autem renovaliones : invieem membra. Sequitur :
una subilanea, quoe fit in baptismate, in qua reno- D Irascimini et nolite peccare. Dupliciler possumus
va mur ab omnibus peccalis originalibus et actuali- hoc inlelligere : Si quando peccatis, et a via rectitu-
bus. Altéra, quoefil per spatium temporis, el per assi- dinis diabolo suadenle recedilis, irascimini vobis-
duitalem lectionis, et per operalionem bonorum ope- metipsis et indignamini, ne talia amplius facialis,
mm,de qua hic dicilur. Dumenim animusea quotidie castigando corpus vestrum vigiliis et jejuniis. Ali-
per studium lectionis de Deo intelligit quoe anlea ter : etsi, inquit, irascimini, nolite perficere. Pcr-
ignorabal, et dum proficit quotidie de virtute in vir- millit quidem irasci, quod humanam est; sed pro-
tutem, quotidie innovatur; taie est ergo ac si dice- hibet vindictam expetere, quod jam non est huma-
ret : Eslis renovati in bapiismate, renovamini quo- num, quia Ira viri justitiam Dei non operalur (Jac.
tidie per studium lectionis, ea de Deo intelligendo i). Sol non occidat super iracundiam vestram. Simi-
quoe ante vos latebant, el crescendo de virtute in liter et hoc duplici modo poiest intelligi : Dicamus
viriulem. El induite novum hominem : novum ho- simpliciter, Sol non occidat super iracundiam ve-
minem appellavit novi hominis conversaiionein vel stram, id est, si commoti fuerilis ad tenipus adver-
ipsum Dominum Jesum. Videamus quomodo sit ipse sus proxintum, ante solis occasum recouciliamini,
et recédât ira a vobis. Aliler : Sol appellatur Chri-,A Deum omnipotentem, secundum quod
ipse vobis
stus in Scripturis sacris, ut ibi : Vobis timenlibut adjutorium bona? voluntatis et operalionis proestite-
nomen meum,orietur Soljuslitioe (Malac. îv). Qui sol ril. Patrem autem dico non per naturam, sed per
juslitioe plerumque propler iram quoe vindictara ex- adoptionem. Sequitur :
petit et propler discordiam occidit nobis, id est re- Et ambulate, id est vivite, conversamini et cre-
cedit a nobis, sicut occidit falsis prophelis, de qui- scite, in dileclione Dei et proximi, sicut et Christus
bus dicilur : Occidit sol eis cum adhuc esset média dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis obla-
dies (Jer. xv). Sol non occidat super iracundiam ttonem et hostiam Deo in odorem suavilatis. Magna et
veslram, id est, cavele ne propler vestram iram et miranda et inenarrabilis dilectio ut unicus Filius
propter vestrum peccatum recédât sol justitioe, id Dei semetipsum traderet morti, Dominus pro servis,
est Christus, a vobis. Creator pro creatura. Sicut ergo ille pro nobis ani-
Nolite locum dare diabolo, id est, nolite vindictanr mam suam posuit, ita et nos, si nécessitas fuerit,
expetere, neque irasci ultra modum, ne recédât sol pro ejus nomine animas ponere debemus : et non so-
a volis Christus, advenialque diabolus princeps telum pro nomine ejus, sed etiam pro fratribus no-
nebrarum. Quandocunque enim peccamus, locum stris, propter amorem nominis ejus. Quod vero dicit
damus diabolo in nobis. B Apostolus , qui se tradidit in odorem suavitalis,
Qui furabatur bona aliorum, jam non furetur, vel licet legamus in Genesi (Gen. vin), quod odoratus
qui furabatur verba et doclrinam Evangelii per hoe- est Dominus odorem suavitalis in sacrificio, quod ei
reticam pravilatent, sicut falsi prophetoe de quibus obtulit Noè egressus de arca, non debemus putare
dicitur : Qui furabantur sibi verba, dicentes : Hoec quod omnipotens Deus, qui spiritus est, fumo et
dicit Dominus, cum Dominus non miserit eos, jam odore carnalium delectetur, sed odorem suavilatis
non furetur, sed recédai ab errore suo. Magis antem debemus inlelligere inlentionem bona? voluntatis et
laboret, operando manibus suis quod bonum est, ut aflëctum mentis, quibus Deus delectalur: ila et in
habeat unde iribuat necessitatem palienti. Ille qui hoc loco Apostolus intentionem mentis" et affectura
anlea furabatur, non solum débet a furto cessare, sincerissimoe dilectionis qua Dei Filius nos dilexit,
sed debei operari manibus suis, ut habeal unde sus- odorem suavitalis appellat : quia ntullum in his de-
tente! alios, iiiopiam patientes. leclalus esl Deus Pater, et quasi multa aromala in
Nolite conlristare Spirilum sanctum Dei in vobis, conspeclu ejus efferbuerunt. Ipsedonique fuit oblatio,
in quo signati el sigillati estis, et designaii Deo in et hoslia, ipso sacerdos et sacriûcator, qui semet-
die redemptionis, hoc est, Noble per mala opéra Spi- ipsum obtulit Deo Palri in altare crucis pro nobis.
ritum sanctum fugare a vobis, qui habiiator esse C I Fornicalio autem et omnis immunditia, aut ava-
coepit vestri in die redemptionis, id esl in die bapti- ritia, nec nominelur in vobis, sicut decet sanclos. For-
smalis. Sicut enim contrislatur homo quando de nicalio dicilur a fornicibus, id est, a locis lupana-
propria domo expellilur quam ipse sibi oedificavit ut ribus et theatralibus, quoe fornicibus, id est, ar-
quiele ibi habitarel, sic Spiritus sanclus contrislari cubus sunt constructa, quoe et arenaria appellantur,
dicitur, quando de homine quem sibi mundavit in in quibus erant merelrices, c.umquibus miscebantur
baptismale, per prava opéra ejicitur. Aliter : Nolite spurcissimi quique. Fornicari aulem est cum puellis
conlristare Spiritum sanclum Dei, id est : spirilales liberis et cum viduis needum Deo sacratis. lmmun-
homines, in quibus Spiritus sanclus habitat, nolite ditia omnis inconlinentia ad libidinem perlinens,
conlristare per vestra mala opéra. Siqnidem spiri- quoeunque modo fiât immunditia et irapudicilia
lales viri, si quando vident alios peccare, et a via atque luxuria appellari potest. Avarilia in hoc loco
rectitudinis deviare, conlristantur de illorum mise- dupliciter poiest intelligi : potest siquidem pro amore
ria, et condolent de aliis ulpote de se. pecuniarum accipi, potest et pro adulterio quod et
alibi ab Apostolo negotium appellatur, ubi dicit viris
CAPUT V. et uxoribus : Nolite fraudare invieem (1 Cor. vu),
Estote imitatores Dei sicut filii charissimi. Hor- " neque circumveniat aliquis in negolio , id est in adul-
latur Apostolus Ephesios ut sint imitatores Dei, sicut terio, fratrem suum (I Thess. iv). Proecepit autem
filii charissimi. Imilari autem est sequi. Imitatio Apostolus ut ista quoe diximus, non solum non sint
autem est quoedamimaginatio ; verbi gratia, quando in nobis, sed nec nominentur, quia sifuerint, nomi-
discipulus conatur imitari magistriim in aliquo nabuntur. Si vero soepiusnominata fuerint nisi pro
opère. Quomodo ergo possumus imitari Deum omni- oedificaiione, facilius declinabit animus ad ea. Cor-
potentem ? Videamus. Est ille sapiens, prudens, mi- rumpunt enim mores bonos cotloquia mata. Estoie
sericors, justus et verus : simus et nos secundum aulem sicut decet sanctos. Quid decet sanctos ? Ho-
modulum nostroe capacitatis sapientes, prudentes, nestatem morum servare, virtuies appelere, vilia
simus justi et veraces et miséricordes, diligentes cavere. Aut lurpitudo. Turpitudo est quando nimis
amicos in Deo, et inimicos propter Deum. Sicut, motus carnis nostroe inflammanlur ad libidinem, sed
inquit, filius charissimus imitatur patrem bonum in plerumque propter mortem Dei, et tiraorera poena-
omni conversalione morum et lenitate mentis atque ruin refrenantur. Aut stultiloquium. Slulliloquium
honestate vita?, ita et vos iroitamirii Patrem veslrum esl otiosus sermo et nullius utilitatis, quando reli-
725 EXPOSITIO'IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD EPHES. 726
dis proficuis et ulilibus rébus, de inanibus et inutili- i liam qua torquebuntur graviter, erit et extrinsecus
bus tracfatur. Aut scurrilitas,quoe ad rem non pertinet, verrais et ignis a quibus cruciabuntur durissime. Ina-
sed magis gratiarum actio. Scurrililas est joculari- nia enim verba et seductoria loquuntur, qui dicunt :
tas, quoe risum solet movere. Hoc autem dislat Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc.
inter stultiloquium et scurrilitalem, quod stultilo- xvi) ; si et mala opéra agat, quod omnino mendacissi-
quiura nullius ulililatis est nihilque in se sapienlia? ntum est. Propter hoecenim, id est propter fornica-
habet : scurrilitas vero plerumque ab ore sapien- tionem, immunditiam et avariliam, venit ira Dei in
tium procedit, et constat quadam urbanitale, ul filios diffideniioe,sive diaboli, id est in illos qui pe-
illud Virgilii : rierunt in diluvio et postmodum in Sodomis aliisque
Qui BaviumDOO odit, amet lua carmina, Maevi: civitalibus. Illi quidem qui in diluvio perierunt, pro-
Atque idemjungal vulpes,etmulgeat hircos ; pierea perierunt quia contra proeceptum Domini
coeteraque lalia quoe nihil in se mali habent, nisi plures uxores acceperunt, et carnes comederunt.
lantummodo quia otiosa sunl, et ad rem perfectam Leviori poena quodararaodo perierunt quam Sodo-
non pertinent, sed magis sunt gratiarum actio, id mitoe, qui in igne succensi sunt, quia non plures
est ideo proferuntur scurrililates, ut graves apud uxores acceperunt, sed insuper contra naluralem
auditores prolatio sit. Ideoque proecipit Aposlolus ea î usura fornicabanlur. Diabolus autem diffidentia ap-
cavere, quia de omnibus verbis otiosis reddituri pellatur, quia homines dilBdere et in desperationem
sunl homines rationem. Potest et hoc aliler intelligi cadere facit.
quod dicit, sed magis gratiarum actio. Non sint in Nolite ergo efficiparticipes, id esl, nolite illos imi-
vobis ista quoediximus, sed nec nominenlur, sed sit tari, quia si fueritis socii in opère, eritis et in
in vobis magis gratiarum actio, ut gralias Deo refe- poena.
rentes in omnibus quoe agitis et quoe habelis , vel Eratis enim aliquando lenebroe,nunc autem lux in
sitis vos gratiosi et accepli Deo el hominibus. Domino (Ephes. v), id est eralis peccatores et igno-
Hoc enim scitote intelligentesquod omnis fornicalor, rantes Deuni anlequam ad fidem venirelis, et filii
aut immundus, aut avarus, quod esl idolorum servitus, diaboli principis lenebrarum ; modo estis justificaii
non habet hoereditatemin regno Chrisli et Dei. Supe- per fidem, per baptismum, el filii Dei per adoptio-
rius jam diximus de his viliis, nunc videamus quare nem, qui dixit : Ego sum lux mundi (Joan. vin).
dicat avariliam simulacrorum servilutem. In hoc Quapropter ut filii lucis ambulate, hoc est ut filii vi-
ergo dicilur esse avaritia simulacrorum servitus, toe, et conversamini sancte et immaculate , ambu-
quia sicut ille servit diabolo, qui omnipotentis Dei lantes de virlute in viriulem (Psal. LXXXIH). Quanta
culturam et religionem quoe illi soli convenit, et sin- ' J distantia esl inter lucem et tenebras, lanla dislantia
gulare nomen ut solus Deus vocetur, quantum in se est inter lumen fidei et cognitionis Dei, bonorum-
esl illi auferl et doeraonibusimpcndit, ita et ille ser- que operuni, et inler tenebras infidelitatis et igno-
vit diabolo, qui omnipotentis Dei communia, quoe rantioe atque peccati.
omnibus hominibus communiler data sunl, in pro- Fructus enim lucis, id esl operalio bonoeconversa-
prios sibi usus maie usurpât. Aliler : recte etiam lionis et fidei, in omni bonitate, et justitia, et veritate
avaritia idololatria? comparatur, quia dum'metallis vivere, ut qui fidem hahet, lumenque cognitionis
auri et argenti, de quibus simulacra fiunt, homines Dei, omnia bona opéra secletur , juste vivat, vera
immoderate serviunt, et denarios constiluunt, in qui- loquatur ad proximum, altendens quod Apostolus
bus imagines Gunt imperatorum, aurum et argentum subdit : Probantes quid sit beneplacitum Deo. Sicut
pro Deo venerantur, quia servi sunt diviliarum. Vel trapezita, id est monelarius, probat metalla , pon-
lertio modo, avariliam idololatria? ideo comparavit, dère , puritate et tinnitu, ita debemus nos opéra
ut nihil illa scelestius demonstraret. Radix enim nostra probare. Debemus illa probare pondère, con.
omnium malorum est avaritia. El nolandum quia sidérantes quanta et quant magna sint. Puritate,
loquens de lurpitudine, stulliloquio et scurrilitale, uirum pure et simplici animo, bonaque intentions
non subjungit quod talia facienles possessuri non es- * fiant : tinnilu, utrum bonam faraam de se reddant.
senl regnum Christi, sicut de fornicatione, immiin- Omnia, subaudis opéra, quoearguuntur, id est quae
ditia et avaritia. Quo facio ostendit quidem illa esse reprehenduntur a bonis et sanctis hominibus in nia-
peccatum, ista vero magis, eo quod séparant a regno lis; a lumine, id est ab illis qui filii lucis sunt, ma-
Christi. Regnum autem Christi et Dei Patris dixit quia nifestantur, non esse bona. Quandiu enim mala
sicut una est substantia Palris et Filii et Spirilus san- opéra non reprehenduntur a bonis, videntur esse
cti, ita est una poteslas, una trinitas, unum regnum, bona malis : cum vero boni cceperint ea reprehen-
Nemo vos seducat inanibus verbis. Inania verba dere, ostenduntur non esse bona. Omne enim quod
loquuntur, id est, quoenullius ulililatis sunt, qui di- manifestatur lumen est, id est omne malum opus
cunt apud inferos aliam poenam non sustineri, nisi quod manifestatur per confessionem sive per poeni-
conscientia propria lorqueri, non aitendentes quod lentiam, lumen est. Lumen jam incipit esse, quia
dicit Isaias in fine sui vôluminis de reprobis : Ver- bonum est ut peccata per confessionem et poenilen-
mis eorum non morielur, et ignis non exstinguetur. tiam manifestentur.
(Isa. v.) Erit enim ibi poena inlra suam conscien- Propter quod dicit : Quis est qui dicit? dicit
727 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 7i8
beatus Hieronymus, quia neque in Veteri Tcsla- A plerea, inquiens, quia dies mali sunt, in quibus
mento, neque in Evangelio iste versiculus inveniiï multa mala fiunt, nolite fieri imprudentes, sive non
potest, nisi tantummodo in islo loco, nisi et ab hoc considérantes , sed estote intelligentes quoesit volun-
loco exempli causa sit alibi posilus a docloribus. tas Dei, id esl quid placeat Deo, et in quibus operi
Sed cura dictaret Apostolus hanc Epistolam, subito bus voluntas Dei implealur.
Spirilus per eum locutus est hoc, sicut et alia Et nolite inebriari vino, in quo est luxuria, sed
multa , ideoque ait : Propter quod, id est quia omne impleamini Spiritu sanclo. Per luxuriant debemus
quod manifestatur per confessionem, jam incipit inlelligere omnia vitia quoe per ebrietaiem soient
lumen esse, dicil Spiritus sanclus, subaudis per me. evenire, quia, ul quidam doctor dicit, ebrielas nul-
Surge, qui dormis et exsurge a mortuis, el illuminalum vitium excusât. Sed nolandum quia sicut illi
bit le Christus. Dorntire dicilur et mortuus esse qui replentur vino, replentur inverecundia, impa-
qui in peccato jacet, quia anima quoe peccaverit tientia, luxuria, impudicilia , superbia, coelerisque
ipsa morielur. Surge de viliis ad virtuies, qui dor- vitiis : ila illi qui replentur Spiritu sancto, re-
mis modo in peccalis, exsurge a mortuis ad vitam, plentur castilale, humilitate, mansueludine, coele-
de peccalo ad bona opéra, el proebebit tibi Christus risque virtutibus, loquentes vobismetipsisin psalmis
lumen fidei et cognitionis suoe,lumenque bona? opé- B et hymnis el canticis spirilualibus. Nobismetipsis in
rations. psalmis loquimur, quando alternaiim canimus psal-
Fratres, videle quomodo caule ambulelis, non quasi mos. Psalmi dicuntur a psallendo, qui in psalmis,
insipientes, sed ut sapientes. Alloquitur Apostolus id est in psalterio inveniuntur. Hymnus Groece, La-
Ephesios, el in illis omnes homines , hortalurque tine eloquio sonat laus Dei. Hymnus autem si com-
ul caule et considerate vivant sicut sapientes, el non ponitur et non canlatur, non est hymnus : si compo-
sicul insipientes.- Fratres aulem illos vocat in fide nitur et canlalur, sed non in laudem Dei, non est
el iu societate dilectionis, quia unum Patrem omni- hymnus. Hymnos autem Lalinos, Ambrosius el Hi-
polentera Deum omnes habemus : non per naluram larius, clarissimi viri, coraposuerunl proecipue.Bene
sed per adoplionem. Videle, fratres, id est conside- autem , cum dixit canlicis, subjunxit spirilualibus,
rale quomodo caule ambulelis et ordinale vivatis et quia sunt canlica quoe non sunt spirilalia neque in
conversamini in medio nationis pravoe et perversoe, laudem Dei canianlur, sicut sunl cantica soecularium
non quasi insipientes, id est infidèles qui non habent hominum. Cantica autem spiritalia sunt quoe compo-
sapienliam veram in se Christum habilaiitem, sed suerunt prophetoe afflati Spiritu sancto et repleti, ut
ul sapientes fidèles qui sapienliam subslanlialem in sunt canlica Moysi et Anna?et Debboroe,el Isaioe, et
vobis babelis. Quanta enim dislanlia est inler lumen ^ Ezechia?, coeterorumque prophetarum. Hoc veto
et tenebras, inter fidelem el infidelem , tanta diffe- dislat inler canticum et psalmum, quia canlicum ore
renlia esl inler sapientem et insipienlem, quia lumen solummodo proferturet decanlalur; psalmus autem,
et sapienlia non polesi esse in eo, nisi fidem omni- addito quodam instrumente musicoeartis, id est psal-
potentis Dei habeat. terio. Contantes et psallenles in>cordibusvestris Do-
Redimenles tempus,quoniam dies mali sunt. Quomo- mino. Ideo dixit in cordibus vestris, quia multi sunt
do tempus malum : quod secundum dispositionem Dei qui cantant ore, quorum mens non concordat voci,
semper volvilur mensibus, diebus et noctibus, horis, et qui magis aitendunt ad sonoritatem vocis, utaudi-
momentisque currentibus? Sicut enim dicitur mala toribus placeant, quam considèrent mente quid di-
esse domus, quoemalos habitatores habel : ita dicunt. Illi vero caillant in corde, quorum mens con-
cunlur mali dies, in quibus mala fiunt a malis ho- cordat voci, juxta illud beali Benedicli : Sic stemus
minibus. Quid est quod dicit, redimenles tempus? ad psallendum, ut mens nostra concorda voci no-
Id est, vestrum illud facite; verbi gralia : alii ven- stroe, gratiasagentes semper pro omnibus innomineDo-
drait illud, mala operando ad malum suum, vos re- mini nostri Jesu Christo Deo et Palri. Pro omnibus be-
dimile illud a vobis, talia opéra faciendo, pro quibus „ neficiis nobis a Deo datis, vel pro omnibus pro-
remunerationem capiatis. Quicunque enim hoc facit speris et adversis debemus gratias agere Deo Patri,
quod sibi utile est, tempus redimit sibi et acquirit, qui omnibus creaturis est Deus Paler, id est creator
quia suum illud facit, et in suam salutem illud oc- et factor. Et quomodo? In nomine Domini noslri
cupai. Jesu Christi, dicenies ei : Gratias tibi referimus,
Propierea, subaudis quia dies mali sunt, nolite Domine, sancle Paler, qui nos per Filium tuum fecisli
fieri imprudentes, sed intelligentes quoe sit voluntas et redemisti, et viam patrioe coelestis aperuisti. El
Dei. Prudens dicitur quasi porro videns, qui a longe ideo in nomine Domini nostri Jesu Christi gratias
considérai quem finem sua opéra habilura sint : et referre debemus Deo el Patri, quia per illum qui
qui scit quid debeat appetere, et quid vitare ; et qui mediator est noster, preces et sacrificia offerimus
considérât quoe placeant, aul quoe displiceant Deo. nostra, et transmillimus ad Deum Patrem, dicenies :
Econlra ille qui inconsiderate et improvide omnia Suscipe, Domine, preces populi lui
per Dominum
agit et qui non considérât ad quem finem opéra nostrum Jesum Christum.
sua deducat, et quid placeat voluntali Dei, appella- Subjecti invieemin limore Christi. Sicut audilores
tur imprudens et stultus. Unde dicit Apostolus ; Pro- et subjecti suis proelalis subdili sunt causa obedien-
729 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD EPHES. 750
lia?et reverentia?, sic debent eliam proelaii humiliare A j et solet esse rugalum, id esl plicalunt et duplicatum
se erga subjeclos, inquantum vident illos oequales per loca. Est el aliud vestimentum, quod neque ma-
sibi in virtutibus et viloemeritis : inquantum aulem culant neque rugam habet, ut est linteum bene exten-
vident illos erigi in superbiam conlra se, et vilia sum. Post resurrectionem siquidera Ecclesia sine ma-
seclari, debent officium suoe proeposilura?ostendere, cula est el ruga, quia erit sine peccato, et exiensa
et forliter redarguere et inçrepare, quod probari in conlemplalione omnipotentis Dei sicut linteum.
potest ex faclis apostoli Pétri. Qui cum vidisset Cor- Nemo carnem suam odio habuit, sed nutrit et fovet
nelium cenlurionem cum omni domo sua humililer eam, sicut et Christus Ecclesiam. Hoc dupliciter po-
Se velle adorare, econlra ille humiliavit se illi, di- test intelligi, ul sit sensus,: Sicut carnem suam odio
cens : Surge, nam et ego homo sum (Act. x). Ubi au- nemo habet, sic eliam suam uxorem nemo débet
tem vidit Ananiam et Saphiram a via veritalis rece- odio habere, quia de corpore ejus facla est. Aliter :
dere, et viliis subjacere, potentiam sui officii et carnem posuil hic pro uxore, quoeest ex viri corpore
proeposilura? ostendit, solo verbo illos interficiens sumpta. Nemo enim carnem suam odio habuit, id
(Act. y). Sed ista omnia in limore Chrisli sunt agen- est nemo uxorem suant odio débet habere : sed débet
da, id est pro amore Dei, non causa adulalionis, nec illam nulrire el fovere, sicut Christus tant corporali-
patrocinationis, quod quidam faciunl ut possint inve- B ter quam spiritualiter fovet et nutrit Ecclesiam.
nire graliam proelaii, et ut liberius quoeeos délectant Membra enim sumus corporis ejus. Sicut generaliler
operenlur. omnis Ecclesia corpus esl Chrisli, ila singuli electo-
Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit rum membra sunl corporis ejus, id esl menibra Ec-
Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea, ut illam sancti- clesioe.Non illius corporis membra sumus quod ipse
ficaret. Sicut Christus dilexit sponsam suam Eccle- assumpsit in utero virginali, sed membra Ecclesia?
siam, intantum ut seipsum traderet Judoeis pro ea quoeest corpus ejus. Alius est enim in Ecclesia ocu-
ut eam sanctificaret, id est, ut sanctam faceret per lus, sicut quilibet proedicator : alius auris, ul bonus
fidem suam, per bapiisrai sacramenlum, per remis- audilor : alius minus, qui est eleemosynator : alius
sionem peccatorum, ita et vir débet uxorem suant pes, qui curam infirmorum et môrtuorum gerit : De
diligere, et casiam custodire, ut sit sancla : et si came ejus et de ossibus-ejus sumus nos. Duplici in-..
nécessitas evenerit, debel pro illa animam suam po- lelligentia accipi potest. De carne et ossibus ejus su-
nere. Sequitur ergo de Ecclesia, mundans eam lava- mus, quia sicut nos constamus ex carne et ossibus,
cro aquoe, id est lavacro baplismalis, in verbo vitoe, ila et ille verum corpus habet ex carne et ossibus.
idest in sanclilicatione sui numinis, per quam sancti- Aliter : in Ecclesia sunt fortes iu fide, in opère, in
ficalionem accepit homo vilam oeternam. Post abre- *-'proedicatione, qui désignai!tur per ossa, ul fuerunt
nunlialionem enim diaboli, sanctiGcat illum sacer- apostoli, martyres, et modo episcopi el proelaii ; et
dos, dicens : Baptizo le in nomine Palris, et Filii, et sunt infirmi, qui désignante- per carnem, qui in-
Sprilus sancti. Et quare hoc fecit Christus? Quare digent sustentari a fortibus, sicut caro ab ossibus.
mundavit, et quare quotidie mundat in lavacro bapti- Qui fortes et infirmi sicuti membra ejus dicuntur,
smi per invocationem sui nominis? Ut exhiberet ipse ila etiain recte ossa et caro illius appellanlur.
tibi gloriosam Ecclesiam, non habentem peccali ma- Propler hoc, id esl, propler hanc dilectionem quam
culam aut rugam duplicitatis mente, aut aliquid hu- débet habere vir cum uxore, relinquet homo patrem
jusmodi, id est aliquid vitii; serf ut sit sancta et et matrem suam, et adhoerebituxori suoe, et erunt duo
immaculata. In proesenti quidem soeculo, uno modo incarne una. Quantum ad litteram pertinet, ila fit:
potest dici et esse Ecclesia gloriosa, videiicet quia Relinquit homo patrem etmatrem et conjungit se sua?
reges et principes hujus soeculihabet subjectos, et uxori, et sunt duo in carne una, id est de una carne.
continet insediversos ordines et gradus, tamen sine Vel etiam relinquit in illa conjunclione concubilus,
macula peccati et ruga non poiest esse, quia multi quando simul miscentur, in carne una sunt : spiri-
sunt in ea poenitentes. Et si dixerimus quia pecca- tualiter autem potest referri ad Christum et ad Ec-
tum non habemus, nosipsos seducimus, et veritas in clesiam, qui propler Ecclesioe dilectionem reliquit
nobis non esl (Joan. i), elc. Non esl homo super Deum Palrem, per hoc quod non in forma divinita-
terrain, qui faciat bonum, et non peccel (III Reg.vin). lis, quoe oequalis est Patri, apparuit, sed semet-
Quapropter melius est ut referamus hoec verba ad ipsum exinanivit, et adhoesit uxori suoe sanctoe Ec-
generalera resurrectionem, quando erit gloriosa, quia clesioe dilectione, et carne quam assumpsit, et Sunt
fulgebit sicut sol in regno Patris sui, et erit sine ma- ' modo duo Christus et Ecclesia in carne una : quia de
eula peccali, et sine ruga duplicitatis : quia incor- una carne sunt, et Christus verus est homo, per se ve-
ruplibilis erit in corpore, et, incommutabilis in ani- rum corpus hominis, et Ecclesia similiter. Hoecautem
ma. Per hoc etiam quod dicil sine macula et ruga, primo vates Adam de Christo et Ecclesia prophelavit.
oslentlit eliam Ecclesiam veslimentum esse Christi, Sacramenlum hoc, subaudis quod dixi modo, ma-
juxta quod ei Paler dicit per prophetam : Vivoego, gnum est. Sunt sacramenta majora, sunt et minora.
dicil Dominus, quia omnibus his velut veslimenlo ve- Ut ergo Aposlolus oslenderet lam secundum litte-
tiieris (Isa. xux). Veslimentum enim quoddam solet ram, quam secundum spi rituaient sensum, hoec de-
habere maculas et qua&dantnotas ex aliqua tinclione, bere intelligi, ideo subjunxit : Sacramentum sive
751 HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 752
mysterium hoc quod ego dixi, propler quod relin-1 A est nobis colluctatio adversus illos solummodo, sed
quithomo palrem et inalrem,etc., magnum est, quia adversus doemones qui principantur malis homini-
pertinet ad Christum et ad Ecclesiam : unde eliam bus, et potestaiem exercent super illos, regunl illos
subdit : Ego aulem dico in Chrislo et in Ecclesia, polius ad malum quant ad bonum, ipsique appel-
subaudis id esse coraplelum. lantur spirilalia, subaudis doemonia. Nequitioe, hoc
est malitioe, qui morantur in hoc aère. Coelinomine
CAPUT VI.
appellatur aer in Scripturis sanctis, unde el aves
Fratres, de coeteroconforlamini in Domino et in coeli dicunlur. Qui, ut prophetoedixerunt et ut docto-
potenlia virlutis ejus. Post specialia proecepta quibus res etiam noslri opinanlur, ita plenus est doemoni-
admonuit Aposlolus viros et mulieres, patres et filios, bus et malignis spirilibus, siculi radius solis miiui-
dominos et servos, subjunxit illis ista generalia non tissimus atomis, id est pulvisculis individuis. Con-
solum ad Ephesios , quibus miltebat banc Epislolam, tra hos ergo pugnandum est nobis polius quam con-
sed ad omnem sexum et ad omnem conditionem et tra homines constantes ex carne et sanguine, quia
dixit : De coetero, id est deinceps, et proeter illa quoe quidquid mali contra nos homines machinantur, ab
superius diximus, fralres mei in fide et dilectione, illis suggeritur, et si superavimus illos qui sunt
et qui unum Deum omnipolentein habemus, confor- B i principes mililioe, et quorum inslinclu vitia carnis
tamini in Domino, et in fide illius, et in potentia virlu- nostroe contra nos soeviunt, tune facile superare po-
tis ejus. Nolite confidere in vestra forliludine, neque . lerimus omnes minislros illius, verbi gratia, sicut
in meritis vesiris, neque in polenlia prinçipum hu- superato principe, exercitus facile fugatur. Quod
jus soeculi, sed in Domino et in polenlia virtulis ejus probari polesl ex libro Judith, quo narrante, diciraus
confortamini. quia liolofcrneprincipe mililioeinieremplo, miillitudo
Induite vos armaturam Dei, ut possitis stare ad- exerciluuuiiii l'ugamversa est, et a Judoeisfacillinieest
versus insidias diaboli. In hoc nomine quod est ar- superala (Judith x). Sed quoerenduin est quomodo
ntatura comprehenduntur oniuia ^sa bellica, Iorica pugnare possumus conira doemones, qui spirilus
videiicet, galea, sculum, .lancea, tela, coeteraque sunt? Nonne omnibus patet contra spiritum armis
instrumenta armorum; spiriialiler autem quod de- materialibus non posse pugnare, quia spirilus sunt
bemus inlelligere per armaturam Doi? Dominum invisibiles? Quapropter necesse esl ut arma spirila-
Jesum Christum cujus prolectione defendunlur om- lia formentur, videiicet supra inemorata, et decerle-
nes elecli, et quam indunt, juxta quod idem Aposlo- mus eo modo quo legimus (Gen. xxxn) luclalum esse
lus alias dixit : Qnolquot in Chrislo baptizati estis, Jacob cum angelo, orando, jejunando, vigilando,
Christum induislis (Gai. ni). Tune enim induunt G coelerisque bonis operibus insislendo, ul sicut ille
electi Christum, quando virtuies quoe in Christo meruit ab angelo sanclo benedici, cum quo lucta-
sunl, per adjutorium illius assumunt. Quod ergo di- batur orando, ila el nos, superalo diabolo, a Do-
cit : Induite armaturam Dei, laie est ac si diceret : mino benedici mereamur. Coeterum quoeri potest,
lnduile Dominum Jesum Christum, id est omnes vir- ubi acceperit Apostolus, ul doemones et malignos
tuies quas scitis in illo esse, in vobis assumite, verbi spiritus principes et polestates ac redores tene-
gralia : Et ille justus, verus, paliens, castus, man- brarum harum, id est hominum infidelium ap-
suetus, appellalus est agiras , el leo, et vitulus : in- pellaret, Deum ignorantium et peccatorum, de
duit vos justitiam, veritatem, palienliara, charita- quorum numéro fuerant illi quibus quondam dice-
tem, caslitalem, mansuetudinem : estole agnus, id bat : Fuistis aliquando tenebroe (Ephes. V), id est
est miles : leo, fortes in fide et bono opère contra infidèles et peccatores, Deum ignorâmes? Ad quod
diabolum : estote et vitulus, raortificanies vosinet- dicendum, quia ex libro Danielis illud accepit, ubi
ipsos cum viliis et concupiscentiis, ut possitis stare legitur : Principes Groecorum et principes Persarum
adversus insidias diaboli. Multis modis insidialur (Dan. x); ex libro quoque Ezechielis ubi dicilur ad
nobis diabolus. Denique insidialur nobis per malas principem Tyri : Tu signacuium simililudinis in pa-
suggestiones, insidialur per vitia carnis nostroe et ** radiso Dei fuisti (Ezech. xxvm) : et coetera quoe ibi
incenliva malarum deleclalionum : insidialur per dicunlur de hoc et de principibus aliarum genlium,
minislros suos, per hoerelicos videiicet et falsos fra- jfigypliorum videiicet, Assyriorum, Idumoeorum.
tres, atque paganos : sed contra hos omnes debe- Nam principes illi, id est doemones, intelligunlur
mus nos viriliter pugnare, ne possimus superari. illis gentibus proepositi. Sicut enim unusquisque
Poterat aliquis dicere : O Paule, quare proeeipis nos fidelium habel sibi angelum delegatum ad custo
omnem armaluram Dei induere? Ad hoec ille sub- diam sui : ila et pagani habent malos qui eis prin-
junxit, quia nobis, inquiens, non esl colluctatio ad- cipantur permissione Dei, et sicut Michael proepo-
versus carnem et sanguinem, sed adversus principes et situs est genli Judoeorum vel Christianorum, de quo
poteslales, adversusmundi redores tenebrarum harum, dicitur : Et nemo est adjutor meus nisi Michaelprin-
contra spirilalia nequitioe in coelestibus. Carnem et ceps vester {Dan. x); ita habent et gentes in infideli-
sanguinem appellat in isto loco Apostolus omnes qui tale manenles malos principes. Dicamus el allius :
constant ex carne et sanguine a quibus plerumque, Apostolus replelus gralia Dei cognovit per Spiritum
«uaaenle diabolo, impugnantur, et dicit ; Quia non sanctum, quia sicut boni reges Israelitarum signifl-
753 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD. PHILIPP. 754
cabant Dominum Jesum et principes qui sunt in . ^ libus : vel etiam quia propler observantiam Evangelii
Ecclesia, verbi gralia, qualis fuit David qui interpre- meremur reconciliari Deo.
iatur manu fortis sive desiderabilis, aliique quam- In omnibus, subaudis discipulis et certaminibus,
plurimi : et sicut populus Israël signiûcabat popu- sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia lela ne-
lum credentium qui sunt veri Israelitoe, ita mali re- quissimi ignea exstinguere. Quidquid missile est vèl
ges et principes cum suis gentibus, qui contra popu- jacitur, telum poiest appellari : proprie tainejt illud
lum Dei pugnabanl, ut fuerunt reges Ismaelitarum, quod in longum protenditur, ut lancea. Nam lelon
Assyriorum, et Idumoeorum, el Philisthinorum, si- dicunt Groeci longum, unde muslela dicitur mus
gnificabant doemones, qui principantur paganis et longus. Sicul ergo scutum se tenentëm protegit et
hoerelicis, qui Ecclesiam Dei semper impugnant. tela repellit, ila fides hominem munit, et ab eo dia-
Propterea, subaudis quia non est nobis colluctatio boli jaeula et infestationes repellit, ila tamen si fuerit
adversus carnem el sanguinem, sed adversus principes; bonis operibus adornata. Tela denique diaboli ignea
accipile armaturam Dei, illam quam supra diximus, appellat suggestionem pravam, quoenos incendit ad
id est, omnes virtuies, ut possilis resistere in die malo, mala opéra agenda, el quoeexslinguiliir per virtutem
et in omnibus perfecti stare, id est : in omnibus pro- fidei. El galeam salutis assumite. Galea in capile po-
speris et adversis perseverate lîrmi in fide bonisque B nilur, oranesque corporis sensus munit et prolegit,
operibus. Diemmalum appellat proesenstempus, non visum videiicet in oculis; audilum in auribus, gustum
quod per se sit malum, sed quia multa mala in eo in ore, olfactum in naribus, laclum in loto corpore.
fiant. Vel etiam diem malum dicit, diem judicii, in Quid debemus ergo inlelligere per galeam, quoe, ut
quo omnes mali damnabuntur. diximus, omnes sensus corporis protegit? Dominum
State ergo succincti lumbos vestros in veritatem. Jesum Chrislum et prolectionem illius ; per caput
Lumbos succingimus, cum luxuriam refrenamus. vero mentent, quia sicut capite reguntur membra,
State, inquit, in fide, in bono opère, et restringite ila cogitationes mente disponuntur. Ponamus igiiur
lumbos a luxuria, ubi maxime viget, el hoc in veri- galeam in capite, id est prolectionem Christi recon-
tate facite, non in mendacio, neque per hypocrisim, <!amus in secrcto menlis nostroe, habentes in illo
neque ut laudem hominum capiatis ; vel in veritate fiduciam, non in nobismetipsis, et ipse tuebilur
dicit, quasi pro amore nominis Christi, qui est veri- omnes sensus nostros, ne a diabolo hoste antiquo
tas. lnduli loricam juslitioe. Recte jusiitia loricoe possint vulnerari; et gladium spiritus, quod est ver-
comparatur, quia sicut lorica multis circulis con- bum Dei, subaudis assumite. Gladius Spirilus sancli
texitur, ita justitia multis virtulibus constat. Aliter : intelligitur verbum Dei, ut Aposlolus ait, id est
jusiitia etenim loricoe potest comparari, quia sicut C docirina et scientia divinarum Scripturarum, quoe
lorica peclus munit, venlrem stringit, femora prole- per Spiritum sanctum nobis tribuilur. Idcirco aillent
git, ita justitia superfluas cogitationes quoein peclore gladius appellatur, quia sicuti gladio fuganlur hosles,
versari soient, repellit, ingluviem venlris slringit, ita per cognitionem divinarum Scripturarum possu-
luxuriam quoque comprimit. mus fugare omnes insidias et omnia machinameitlâ
El calceali pedes, subaudis sint vobis, t'n proepara- diaboli, appelendo illa quoe Scriptura docet, et
tioriem Evangelii pacis; et est sensus : Sicut ille. qui vilando quoe prohibet : et non solum doemonesper
calceatos habet pedes, serpentes spernil, spinasque ejus cognitionem et adjulorium Dei possumus su-
omnemque asperitatemvitoe pronihuoducit,ilaetvos perare, sed eliam auclorilale illius hoerelicos con-
diabolum serpentera anliquum, spinas quoque, id est vincere, et errorem illorum destruere.
punctiones passionum, omnemque asperitalem vitoe Gratia, id est fides et remissio peccatorum, sit
hujus contemnile, et liberi ad proedicalionero Evan- vobis in incorruplione, id est in inlegritate cum omni-
gelii incedite. Aliter : per calceamenta quoe ex mor- bus qui diliuunt Dominum Jesum Christum. Aliter :
' luis animalibus fiunl, debemus inlelligere dicta et
Gratia, id est fides et remissio peccatorum, socielas
exempla sanctorum patrum proecedenlium. Calceatos oelerna sit vobis cum omnibus sanctis in ïncorru-
ergo pedes habemus, cum dictis et exemplis proece- D ptione, hoc est in generali resurrectione, ubi acci-
dentium patrum muniti, securi ad proedicandum plent omnes electi incorruptiônem in corpore etim-
Evangelium pacis accedimus. Evangelium autem morlalilalem in anima, fulgentes sicut sol in regno
pacis dicitur, quia ibi coulinetur pax quam Christus Palris sui, cum quo felices in soeculasxculorum ma-
apostolis commendavit, et in apostolis omnibus fide- nebunl. Amen.
IN EPISTOLAM PAULI AD PHILIPPENSES.
ARGUMENTUM. ter autem omnis terra Groecorum Groecia vocalur a

Philippenses sunt Macedones, id est Groeci.Groecia Groecorege, ut Servais dicit : Hi Philippenses post-
ëniin a diversis regibus diversa nomina sorti ta est. quam acceperunt verbum proedicationis ab Apostolo,
Vocatur enim Macedonia a Macedonerege, et Mma- fortes in fide fuerunt nec receperunt falsos aposto
Ù'm «b iEmatho, et Thessalia a Thessalo - geherali- lus, sicut in argumento ostenditur,
735 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. I.—COMMENT. BIBL. 736
CAPUT PRIMUM. A nant, non est necesse cura moerore orare, sed gra"
Paulus. Quare posuit nomen suum in priitiordio lias Deo reddere : pro his vero qui labuntur, cum
Epistoloe? Ul majoris auctoritalis esset Epistola. gemilu et moerore est orandum.
Sic namque solili sunt agere reges et principes. Super communicatione vestra, id est, de commu-
Quare non servavit morem suum, ponendo nomen nione quam habelis nobiscum, vel quia recepislis
aposlolalus sui in Epistola hac, sicut in omnibus, proe- Evangelium et parlicipastis fidei ejus : vel eliam de
ter in illa ad Hebroeos? In qua ideo proelerraisit, ne communione et participalionc, qua nobis parlicipa-
militas lectionis differretur. Philippenses ergo, ut stis in proedicatione, quia proedicalis jam sicut et
diximus, postquam per illum crediderunl, non du- nos, a primo die, id est a priraordio fidei, fratres
bitaverunl quin ipse essel Aposlolus et magister gen- confidimus in Domino Jesu, quia qui coepil in vobis
lium, ideoque non fuit necesse ut eis scribens, apo- opus bonum, id esl Chrislus qui dedil vobis inilium
stolum se nominaret. Corinthii vero, seducli a falsis fidei et bona? conversalionis, dabit et perseveran-
prophelis, recesserunl a fide, et dubitaverunl illum tiam usque in diem morlis, vel usque ad diem ju-
esse apostolum a Deo electum et missura , dicen- dicii per successionent.
ies : Vere Paulus non vidil Christum in carne, ne- Sicut est mihi juslum, id estjuslum est mihi hoc
que ejus doctrina est vera. A quo necesse duxit se B intelligere de vobis, quia permanebitis in fide Chrisli,
apostolum nominare , inquiens ; Paulus apostolus et ideo debeo gaudere et hoc senlire, id est intellige-
non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum re, eo quod habeam vos ,in corde et in vinculis meis,
Christum et Deum Patrem (Galat. i). Sciendum subaudis vestri reminiscor.
etiam beato Paulo revelaitint esse per visum quod Testis est mihi Deus quomodo vos cupiam in visce-
Pbilippcnsibus verbum Dei deheret proedicare. Nam ribus Jesu Chrisli. Viscera dicuntur filii : et viscus
apparuit ci, ut legimus in Aelibus apostolorum (cap. dicitur quidquid intra corium est. Ideo duobus modis
xvi), vir Macedo, deprecans eum et dicens : Trans- intelligitur. Cupio, inquiens, omnes vos filios Dei
iens in Macedoniam, adjuva nos. Qui vir angélus Dei esse, vel cupio ut ipse sit templum vestram, et vos
fuisse creditur illi genti posilus a Deo. Et Timotheus. communicantes corpori et sanguini ejus maneatis in
Quare inierponebat noinina discipulorum in Epislo- illo.
lis suis? Ut majoris auctoritatis essenl, secundum Et hoc oro ut charitas vestra, et. coetera, id est,
quod Dominus dixit : In ore duorum vel trium te- sicul fuies habet inilium, habet incremenliim et
slium stel omne verbum (Deut. xxvu), et ne aliquis perfectionem, ila charilas. Oro, inquit, ul non so-
diceret, in mendacio ista excogilata sont, vel etiam lum in Deum et proximum, sed etiam ad inimicos
complebal ipse Apostolus quod docueral dicens : Si '^ extendalur charilas veslra , in scientia, subaudis
cui revelatum fuerit sedenti aliquid, prior taceat (I legis, et in omni sensu, id est doctrina Evangelii, ut
Cor. xiv). Nam quando dictabat Epislolas , omnes probetis, id est intelligalis majora de Deo, ut sitis
discipuli ejus aderant : et si alicui illorum alia reve- sinceri, id est perfecli in Deo, et fide, el in omni bo-
lata essent, quoe ipse non dicebat, aut aliter quant nilate. Sinceris materia esl solida et firma, quoenul'
dicebat, quia idem Spiritus sanctus erat in discipulis, lius rei varietale maculalur, ila débet et fides solida
qui el in magistro : sicuti ab illo dicebalur, ita po- esse. Sine offensa, id est , sine offensione, in diem
nebal ille in ordinem, non invidens bonus magister judicii, repleti fructu juslitioe, id est, sitis repleli
suis discipulis, et insuper nomen illius ponebat in omnibus virtutibus, de quibus dicit Aposlolus : Fru-
exordio cum suo, quia partem ejus habehal. Servus. ctus aulem Spiritus est gaudium, pax (Gai. v), etc.
Sicuti gloriahalur aliquis consulum servirai se esse In gloriam el laudem Dei, ul glorificelur Deus in vo-
imperatoris, ut Andromachus servus Octaviani, ita bis et Dominus Jésus laudelur, per quem omnia
et Apostolus, ut ejus Epistola firraior esset, dicebat bona habomus.
se servum esse Christi, omnibus sanclis, id est om- Scire autem vos volo , fratres, quia quoe circa me
nibus sanclificaiis in baptismate, el in ea sanctifi- sunt, magis ad profeclum v'enerunt Evangelii. Sciens
calione manenlibus, qui sunt Philippis cum episce- '" beatus Apostolus Philippenses contristari de suis tri-
pis, id est cum presbyteris : quia una civitas non bulationibus el condolere de suis infirmiiatibus, ne
potest habere plures episcopos. Philippis est civitas illi deficerenl in fide, audientes eum talia pâli, scri-
Groecioe,quam oedificavit Philippus pater adoptivus bebat eis dicens : Scio quidem vos compati afflictio-
Alexandri, vocans eam nomine suo Philippis ; el dia- nibus meis, sed innolescere vobis volo quia quoe
eonibus, subaudis sit salus et remissio peccatorum. circa me sunt, vincula videiicet, carcer et cippus,
Gratias ago Deo meo in omni memoria vestri, id magis ad profeclum, id est, ad utililatem et augmen-
est, in memoria fidei vestroe, in qua solide perma- tum sunt Evangelii, quant ad contrarielatem. Ita ut
netis, gralias reddo Deo, vel memor vestri semper vincula mea in Christo, id est, quoe non pro aliquo
in meis orationibus gralias ago illi, qui vos confir- alio crimine sustineo, sed propler Christum , mani-
mai semper in fide. festa fièrent in omni proetorio el in coeteris omnibus
Cum gaudio, subaudis spiritali, deprecalionem fa- locis. Proetor dicilur a proeeundo el quasi proeceplor,
ciens, non cum moerore. Pro illis qui in fide persé- quia proecepta dat populo. Proeloriunt autem dicilur
vérant et fidem quam tcnenl, bonis operibus exor- quasi proeceptorium, eo quod ibi proelores sive pra?-
737 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD PHILIPP. 738
ceptores et pra?recti sedeant ad discutienda quoedam iA
j moveor in tristilia ? Sive per occasionem, id est, per
eiproecepta danda. Veniente ergo beato Apostolo Ro- invidiam et non sincère, sive per veritatem, id est
mam, vinclo pro Chrisli nomine, cum esset retru- bonam voluntatem et charilatem , et in hoc gaudeo,
sus in carcerem, in domo imperatoris, et coepisset t idest quia Christi nomen per bonam voluntatem et
docere, infirmos curare, multa miracula patrare, , ex charitale proedicatur, serf et gaudebo, subaudis
ntulli crediderunt in tanlum , sicut beatus Hiero- propter hoc : quia illis non invideo.
nymus dicit, ut domum perseculoris Neronis eccle- Scio enim quia proveniet mihi hoc ad salutem. Hoc
siam faceret Redemptoris. Tune manifestatum estt enim proveniet mihi ad salutem, id est ad vitam
in omni proelorio, id est, imperatori, omnibusques oeternam, quod sustineo pro Christi nomine : vel
consulibus et principibus, et in omnibus locis pro- quia illis mala non opto qui mihi invident : et mihi
pler Christum illum talia sustinere. Et plures e fra- tribulationem excitant, Et subministrationem Spirilus
tribus, id est ex credentibus in Domino, id est, per' Jesu Christi, id est auxilium ministranle et proebente
JJominum, confidentes in vinculis meis, id est exem- mihi Christo et Spiritu sanclo.
plo vinculorum meorum conforiaii, cum vidissenti Secundum exspedalionem et spemmeam. Exspeclalio
talia pati beatum Apostolum, omni formidine mor- et ?spes unum est : quia spes est exspeetatio fuluro-
tis repuisa, exemplo vinculorum ejus conforiaii at-- B I rum bonorum. Et beatus Aposlolus certus erat quod
que corroborati, coopérant audacius verbum Dei mercedem erat accepturus oelerna? relribuiionis :
proedicare sine timoré. propter hoc quod sustinebat pro Christo, et de hoc
Quidam quidem et propter invidiam et contentio- etiam exspeclabat mercedem, quia -suis invidis per-
nem, quidam aulem et propter bonam voluntatem. Hi seciitoribus bona optabat. Quia in nullo confundar,
quatuor modi qui sequunlur in duas species, sicuti id est, in nullo horum quoeilli agunt, ut mihi perse-
doctoribus videtur possunt redigi : Prima videiicet cutionem majorent ingérant : vel quoe sustinebo :
et ullima species pro una compulala, duoe vero me- jam positus in vinculis non erubesco. Sed in omni
dioesimiliier pro una. Sed tenleraus per singulas sti- fiducia, id est in omni fide mea, sicut semper, et nunc
lum trahere. Quod dicit primum quidem propter in- magnificabitur Christus in corpore meo, sive pervilam,
vidiam et contentionem , subaudis Christum annun- sive per mortem. Si tormenta sustinuero, omnes
tiant unum esse. Erant quidam ex Judoeiscreden- qui audierint, dicent, Magnusest iste Deus, pro cu-
tibus atque gentibus qui invidentes bealo Apostolo jus nomine servi ejus non timent mori.
quod ipse dicebatur soltîs magister gentium et proe- Mihi aulem vivere Christus, id est, si vixero, Chri-
dicator , dicebant : Nunquid Paulus solus dicilur stus mihi vita est : vel si vixero, per proedicationem
magister genlium? Nos doclrinam habemus, proedi- C meam corpus ejus angebo. Et mori lucrum. Si
cabimus sicut et ille, ut appellemur magislri gen- sub poenis mortuus fuero, maximum lucrum est
tium. Et hoc agebant, quia volebant contendere cum mihi, et magis ac magis proedicabitur. Vel lucrum
illo. Secunda species esl : Quidam propter bonam est mihi mori, quia, si mortuus fuero, maximum
voluntatem, id est, bonam intentionem, cupientes lucrum percepturus sum, id est vitam oelernam.
salvare alios sicut et ipsi salvali erant. Tertia spe- Viverein carne , hic mihi fruclus est operis, quia
cies est : Quidanf ex charitate, subaudis qua dilige- quo amplius vixero, mercedem meam augebo. Et
bant Deum, cupiebant alios salvare, et ex charitale quid eligam ignoro, id est, utrum mortem appetam,
qua diligebant Apostolum, volontés ei adjulorium in an adhuc in carne manere optem. Est autem sic
proedicatione proebere. Quarta species est : Quidam distinguendum. Et quid eligam ignoro, cum Christo
ex conlentione, non sincère. Sincera res est solida esse, multo magis melius. Cum dixit mullo magis
et ftrma. El erant quidam qui proedicabant non sin- melius esse dissolvi et cum Chrislo esse, et subdit
cère, id est, non pura conscientia, quia propler permanere in carne necessarium, ostendit quid magis
commoda proesenlis vitoe, et propler lucra tempora- eligat, el bonum quidem esse manere hic, sed melius
lia proedicatiouiinsislebanl, ut ila a subjectis cibiim et optimum manere cum Christo.
et veslimentum acciperent, dicenies : Dominus ordi- Et hoc confidens scio, quia manebo, id est, confido
navit qui Evangelium annuntiant, de Evangelio vivere et credo, quia manebo quandiu Domino placueril,
(I Cor. ix).Et propter coriteniionis occasionem non et permanebo, id est, usque ad perfectionem et cor-
cessabat Apostoluspositus in carcere, sed etiam disci- roborationem fidei vestroe manebo omnibus vobit ad
pulos suos per totum orbem mittebat proedicare. profeclum vestrum , id est ad utililatem, et gaudium
Volebant quidam ut occideretur, ut dum ille occi- fidei, id est, ut ego et vos gaudeamus de vestra fide.
sus esset, liberius possent illi exspoliare suos audi- Ut gratulatio vestra, id est, ut gaudium vestrum,
lores. abundet in Chrislo Jesu in me per meum adventum
Scientes quoniam in defensione Evangelii positus iterum ad vos. Gratulari est congaudere et gratias
sum, id est in ea defensione quam paulo superius referre, et est sensus : Ut vos, inqnit, gaudeatis
diximus. iVon sincère, id est non pura intenlione, de meo adventu et gralias referatis Deo, qui vobis
existimantfs se pressuram, idesl persecutionem majo- me incolumem reddidit liberatum a vinculis.
rera, suscilare vinculis meis. Tantum, id est tanlummodo, digne in Evangelio
Quid enim, id esl : Quare contristor , aut quare Chrisli conversamini, id est, vivite et perseverate.
.739 HAYMOMSHA-LBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 740
Digne in Evangelio conversari est Christum secun- jA.quoerere, sed aliorum. Utilitas enim multorum
dum quod Evangelium docet, credere, docere, se- multis prodest ; unius vero, tantum uni prodest.
cundum ejus proecepla vivere et quoe promiltit spe- Serf et ea quoe aliorum, id est, quoe ad multorum
rare, el ex mandalis ejus omnia agere. Ut sive cum utililatem pertinent quoerere debemus.
venero et videra vos, subaudis gaudeam de vestra Hoc enim sentile in vobis, hoc est, intelligite et
fide. Quia statis, perseveratis, solidi eslis, in uno sapile et complète in vobis, quod intelligilis h;
Spiritu, in una voluntate. Unde in Actibus aposto- Christo esse complelum, quod et in Christo Jesu,
lorum Lucas dicit, Mulliludinis credenlium erat cor id est, sicut Christus non quoesivitsua, sed nosira :
unum et anima una (Act. iv), id est una voluntas, ita nos non solummodo nostra quoeramus, sed alio-
una fides. Unanimes, id est in uno spirilu, collabo- rum. Qui cum in forma Dei esset, id est, in oequa-
rantes, id est, simul laborantes in fide Evangelii, litate paternoe Divinitalis, consubstanlialis et co-
bene vivendo, recte credendo et docendo. oequalisin omnibus illi, non rapinam arbitratus estesse
Et in nullo terreamini, facto vel negolio. Terrea- se oequalem Deo. Rapina est quando quilibet homo
mini dicit, id est pavëalis minas et errores hoere- alienam rem per violentiam sibi usurpât, quoe illi
l,icorum, paganorum , falsorura Christianorum, quia non competit. Et Dominus J.esus rapinam non fe-
allliclio qua vos tribulanl, ad damnationem est illis, B; cerat, quando dixit se parem esse Deo Palri el oequa-
et vobis ad proemia oelerna? remunerationis. Quoe, lem dicendo, Ego et Pater unum sumus ( Joan. x ).
subaudis afflictio et tribulatio veslra, illis est ad Nisi in veritate esset Filius Dei, oequalis illi non
damnalionem. Et hoc illis a Deo fieladdainnationcm, esset in omnibus. Proecursor vero illius quando
et vobis ad saluiem. Aliter : Hoc, inquit, a Deo, sub- dixit, Non sum Christus ( Joan. i ), inlerrogatus a
audis concessum est vobis , uipro ejus nomine la- scribis el Pltarisoeiset populo, si dixissel, Ego sum
lia patiendo perseverare possitis, ut palmani martyrii Christus, rapinam fecisset. Simon ergo magus rapi-
oblineatis, quod non concedit nisi amaloribus suis, nam fecit, quando, cum esset filius diaboli, dixil (Act.
quos ipse amare se facit. Sed ul eliam pro illo pa- vm) : Ego sum filius Dei, ego sum paraclelus, ego
tiamini, id esl pro illo patiendo perseveranliam ha- sum filius Dei. Sed semetipsum exinanivit, id est,
bealis el postea patinant oblineatis. Idem certamen humiliavit, et quasi conlraxit et minoravit. Exina-
habentes, id est agonein contra hoereticos , paganos niiio esl, quando res magna et incomprehensibilis,
falsosque Christianos, Si nécessitas fuerit, susti- in parva formula coinprehenditur. Verbi gratia : Si
nealis qualia suslinui apud vos , quando verberalus quilibet artifex totius mundi machinam, et quoein
sum pro muliere pylhonissa, a qua spiritum mali- mundo habentur, homines, beslias, volucres, mon-
gnilalis exclusi, quoemagnum quoestumproestabat C tes, arbores, civilales, ftumina, pisces, iu parvis-
dominis suis. sima formula ad comparalionem magniludinis mundi
voluerit comprehendere in pictura vel cera, illud
CAPUT IL est exinanilio. Similiier Verbum Dei Patris, quod
Et nunc audislis de me, subaudis quoe suslineo ubique est per invisibilitalem Divinitalis suoe, quan-
Romoeposilus. do in parva forma hominis dignatus est apparere
Impiété gaudium meum ut idem sapiatis, id est, visibilis, quasi semetipsum exinanivit et humiliavit,
quod sapimus in fide, in opère, in doctrina, vel atque (ut ila dicam ) quodammodo conlraxit. Est
unam voluntatem habeatis, eamdem charitatem ha- enim supra omnia, exira omnia, infra omnia, et
bentes, unanimes , id est, unius volunlatis, idipsum quidquid est, intra ipsum est. Verbi gralia : sicut
seniienies, id est, sapientes quod nos sapimus : vel beatus Augusiinus dicit, dans simililudinem ex
quod intelligilis de fide sanctoe Trinitatis, qui sa- spongia, et mari, comparans spongiam mundo posi-
pienliores eslis, facile ni vestro studio et proedica- tain in medio maris, et comparans mare Divinitati :
tione minus capaces idipsum sapiant. Sicut, inquit, spongia posita in medio maris et flu-
Nihil per contentionem. Omnem hic prohibet con- minum, undique habet aquam, supra, inlra, un-
tenlioneui, et volunlariam el necessariara. Conten- ** dique et per médias lalebras penetratur, ita mundus
tiosi eranl apud Philippenses, qui conlendebant de comparaiione Divinitalis quasi nihil est, et ila cir-
quoeslionibuslegis, el de genealogiis : hoc ideo, ut cumdat el pénétrât Divinitas omnia, sicut mare
dum alios superabanl, ipsi gloriosi apparerent. Ne- spongiam. Formam servi accipiens, id est, in veri-
que per inanem gloriam, id est vanam, sed in humi- tate hominem suscipiens. In simililudinemhominum
litate superiores sibi invieemarbitrantes. Omnes enim factus. Hic similitudo pro ipsa verilale ponilur, id
debemus nobis meliores et superiores existimare : et est, verus homo factus, quia Verbum caro factum est
si videamus aliquem aliquo vilio mancipalum esse, (Joan. i) id est, Deushomofactus est. Et habitu inven-
et tamen aliqua virtute pollere, propter unam virtu- tus ul homo. Multis modis habitum dicimus. Est au-
tem quam habet, debemus nobis illum proeferre : et tem habilus accidens nobis, qui mutât illum cui
si non videamus in illo aliquam virtutem, poiest ta- accidit, sed non, mulalur : sicut est sapienlia qua?
men habere aliquod bonum quod nos lateat. mutât hominem quem de stulto vel slolidoâcit esse
Non quoe sua sunl singuli considérantes. Non so- sapientem , sed ipsa non mulalur. Est habilus se-
lummodo sua çommoda et suant utililatem debent cundo modo qui mutât hominem et mulalur, sicul
741 .EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD PHILIPP. 742
est cibus, qui de exilitate alque languore mutât nos A Itaque, charissimi mei, in fide et dileclione, sicut
in robur et valeludinera, et tamen ipse mulalur semper obedislis, subaudis Domino et mihi, non ut in
comestus a-nobis. Esl habilus tertio modo, qui nec proesentia mei tantum, id est sicut semper obedien-
mutât nec mulalur sicuti annulus posilus in digito, tes fuistis in proesentia mea, cum apud vos essem,
qui modus rarissime invenitur. Quarlus modus est, serf multo magis obedite nunc verbis nostris in ab-
cum ea , quoe accidunt, nec mutant, nec mutantur, senlia. Multi sunt enim qui in proesenlia obedienles
sed tamen aliam speciem et formam accipiunt, sic- sunt, et in absenlia inobedienles exsislunt, sicut
ut vestis quoe aliam speciem habet complexa sive servi qui ad oculum serviunt. Cum melu, subaudis,
complicata, quam induta. Qui modus congruit buic cordis, el iremore , subaudis corporis, vestram salu-
coniparaiioni. Nam sicut vestis cum induitur adhoe- tem operamini, id esl, vitam oelernam proeparale
ret quidem corpori, sed non mutalur a sua natura, vobis.
ul semper veslis non permaneat, licet aliam spe- Deus esl enim qui in vobis operalur. Ne videretur
ciem et majorent honorem assumai quam antea ha- Deum a nostra sainte excludere, el quasi sine Dei
buisset, ila Verbum Dei Palris assumendo homi- auxilio salvari possimus, subjunxit : Deus est enim
nem, non est mulatirat in hominem, neque ipse qui in vobis operalur, etc. Omne ergo bonum quod
homo assumptus esl a Verbo, muialus est in Verbo, B habemus, tam bona voluntas, quod bona operatio,
licet aliam speciem assumpsisset in hoc quia ma- non est a nobis, sed a Deo. Sed quoeslio esl : Si
joris honoris et dignitatis cxslilit quam aliquis ho- ipse dat voluntatem el possihilitaiem , qua mercede
minum, quia speciosus fuil forma proefiliis hominum digni sumus? Proevenit nos siquidem-gralia Dei et
(Psal. XLIV). misericordia, et nos debemusobedire voluntali illius,
Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad el ipse postmodum dat possibililatem. Debemus ergo
mortem. Faclus obediens Deo Patri, cujus voluntas nos obtemperando obsecundare ei, et dum jungi-
fuit ut redimeret genus humanum, et non solum mus voluiilalem nostram et obsequium voluntali et
Patri, verum eliam et ma tri, ut in Evangelio habe- possibilitati illius, laudandus est ille qui proevenit,
tur, quia venit Nazareth, el erat subditus illis (Luc. et qui possibililatem proestat alque perseveraitliara,
n ). Mortem autem crucis. Ideo crucifixerunl eum , ut nos digni simus mercede oelerna. Et velle, id
quia omnibus mortibus soevior est mors crucis, est, bonam volunlatent habere, et perficere, pra
propter longum crucialum. Si enim gladio trans- bona voluniale, id est ut semper quod bonum est
verberasseitt eum, cilo finirettir, vel, sic placuit velimus.
ei, ut quia per lignum peccavit homo, per lignum Omnia aulem -facile sine murmurationibus, sub-
redinieretur. C audis bona, quoe Evangelium proecipit, sine mur-
Propter quod, subaudis lormentum, vel propterea murationibus , .id est, ne dicatis : Gravia nkniuni
quia obediens fuit Deo Palri, Deus Pater exaltavit sunt quoe Deus proecipit. Sine hoesitationibus, id est
illum, hominem assumpium a Verbo, tertia die a dubilalionihus : id est, ne dubiletis in fide, nec de
mortuis suscitando, et quadragesinio die ad coelos his quoeEvangelium promitlit.
sublevando, vel supra omnia consliluendo , et do- Ut silis sine querela. Id esl sine reprehensione ; et
nnvil illi nomen, quod est super omne nomen. Quod simplices sicut filii Dei. Sicul Deus simplex est, ita
nomen dédit illi ? Ut Filius Dei vocarelur et esset, filii ejus puro et siir.plici corde debent incedere. Sine
qui Filius hominis eral, secundum quod in die ba- reprehensione. Id est, sine crimine in medio nalionis
ptismatis innotuil palerna vox, inquiens : Hic est pravoe el perversoe, inler quos lucelis. Quando Apo-
Filius meus dileclus ( Matth. m ). Similiier in mon- stolus ista scribebai Philippensibus, needum adhuc
te. Vel eliam nomen dédit illi quod est super omne renaii omnes eranl neque fidèles, sed multi erant
nomen, ut Jésus vocarelur, id esl salvator. Licel infidèles et hoeretici falsique Christiani. Inler quos
enim legainus homines in Genesi, el angelos in omnes lucelis. Optabat Apostolus ita illos qui fidèles
libro beali Job, filios Dei appellatos esse, tamen erant vivere, ul sicut sol fugat tenebras, et luna ca?-
nullus illorum appellatus est salvator : neque Filius leraque sidéra illuminant noclem, ila illi lucendo
Dei proprie, sed abusive, quia nemo illorum poluit fide, opère, et doclrina, lenebras erroris et nebulas
genus humanum salvare, nisi ille solus. Ut in no- infidelitatis suo exemplo et doclrina de cordibus in-
mine Jesu, id est in invocalione nominis Jesu, omne fidelium fugarent. Sicut luminaria. Sol, luna el coe-
yenuflectatur, id est omnia gênera hominum subjecta lera asira. In mundo. Vel in hac vita.
»untei, coelestium,id est angelicarum virtutum, ler- Verbumvitoecontinentes. Id est fidem rectam qua
\;eslrium, id est hominum et creaturarum, et infer- vivit justus ; vel, illius Verbi memoriam, de quo dici-
aorum, id est doemonumet animai uni quoein inferno lur : In principio eral Verbum (Joan. i). Arf gloriari
habitant. Aliter : Omnia coelestia et omnia sub ter- meam in die Christi. Quia vobis proemiumerit, si ita
lis, quoe in inferno esse dicunlur, ejus judicio et vixeritis, et mihi gloria in die judicii, qui verbum
nului et imperio serviunt. Et omnis lingua confitea- vitoevobis minislravi. Quia non in vacuum cucurri.
lur, id est omnis homo confiteatur quia Dominus Subaudis de loco ad locum proedicando. Neque in
Jésus in gloria est Dei Patris, in oequalitate pote- vacuum laboravi corporeoe linguoe instantia. Et hoc
statis et natura Divinitalis. ad gloriam meam.
745 HAVMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 744
Serf et si immolor. Id est interficior a Nerone., H bitabat utrum decollandus esset a Nerone, aul di-
Nero ipse fuit sacerdos Pétri et Pauli, quia ipse mittendus liber de carcere, ideoque dixit : Cum
mactavit eos: maclavit quidem, sed non obtulit, cognovero quid mihi evenerit. Si de carcere inco-
quia ipsi seipsos obtulerunt. Supra sacriftcium. Gau- lumis exiero, miltam eum ad vos.
deo. Quia vos obtuli sacrificium Deo. Et super obse- Confido autem in Domino quoniam el ipse cito ve-
quium fidei vestroe.El supra cultum fidei et religionis niam ad vos. Sciendum tamen quia postmodum ipse
quem vos docui. Bealus Paulus qui Philippenses ab non venit ad eos.
infidelitale liberavit, et in baptismale a peccatis pur- Necessarium autem existimavi Epaphroditum mit-
gando sanctificavit, ipse utique obtulit eos et sacrifi- lere ad vos. Quia Timotheum non possunt mitlere
cium ejus ipsi fuerunt. Obsequium eliam appellat quousque cognoscam quoecirca me sunt, puto neces-
cultum el religionera, ul alibi : Rationabile sit obse- sarium esse vobis miltere Epaphroditum : qui Epa-
quium vestrum (Rom. xn), et esl sensus : Et si (in- phras appellatur alio loco, sicut Lucius, Lucas. Apo-
quit) inlerficior a Nerone, non sentio poenas, neque slolus enim non curabat de proprietate nominiim.
pertimesco mortem, congaudens omnibus vobis, pro- Cooperalorem, id est simul laboranlem in proedica-
pterea quia vos sacrificium obtuli Deo, et quia vos tione. Et socium sive commililonem, in castris Dei
dôcui religionem fidei. B pro fide. Veslrum autem Apostolum, vel qui ad vos a
Idipsum autem et vos gaudete. Id est, sicut ego me mitlitur, vel quem vos de vestris elegislis in
gaudeo de vestra fide, ita et vos congaudete de meo apostolum mittendo illum ad me. Et ministrum ne-
proemio quod percepturus sum pro vobis. cessitatis meoe, et desiderii qui mihi jam posito in
Spero autem in Domino Jesu Chrislo Timotheum, carcere minislrat quoe necessaria sunl, et insuper
etc. Timotheus erat discipulus Aposioli, omni fide proedicalioni insislit. Apostolum autem illum vocal,
atque doctrina atque operibus bonis adornatus, et quia ab illo missus est. Omnis enim qui miltitur
per hoc Apostolo admodum charus, in tantum ut Apostolus vocalur.
unanimis dicatur esse illi, idest, unius volunlatis. Propierea quod audieralis illum infirmatum : nam et
Habebat tamen et alios eodem affeclu diligentes, ut infirmatus est usque ad mortem, sed Deus misertus est
erat Titus, Lucas, Clemens et alii ; sed quando hanc ejus, subaudis quia revocavil eum de faucibus mortis
Epistolam misit illis, non habebat secum de perfe- ad vitam. Non solum autem-ejus, subaudis misertus
ctioribus nisi islum : omnes enim erant causa proeest, verum eliam mei misertus esl. Quare ? ne tristi-
dicationis dispersi per diversa loca, ideoque dicit tiam mortis ejus super tristitiam infirmitatis ejus
neminem habere se in proesenti lamen unanimeni. haberem. Beatus Apostolus dolebal de infirmitate
Vel poterat esse ut Timotheus plus omnibus disci- Ç Epaphroditi. Sed si ille ab hac luce migrasset, super
pulis ejus Philippenses diligeret. Cito. Id est, in tristitiam infirmitatis haberet iristiiiam mortis ejus.
proximo. Me mitlere ad vos, ut et ego bono animo Vel quia ipse in vinculis aslrictus tenebalur, si con-
sim. Id est tranquillo et securo animo siin. Cognilis tigisset Epaphroditum mori, qui ei necessaria procu-
quoe circa vos sunt. Id est, dum cognoveroper illum rabat, super tristitiam vinculorum haberet tristitiam
quoe circa vos aguntur, tam in fide quam in conver- de morte illius.
satione. Ut viso eo iterum gaudeatis. Gaudium Apostoli
Neminem enim habeo. Subaudis modo apud me. gaudium erat Philippensium, sicut tristitia ejus tristitia
Qui sincera, id est pura et firma, affeclione pro vobis illorum : similiier Irislilia Philippensium tristitia erat
sollicitus sit. Et ea volunlas quoe erat in Apostolo Apostoli, et loetilia illorum loetitia illius : sicut ipse
erga Philippenses, erat et in Timolheo. Ideo dicit : dixerat : Gaudete cum gaudentibus, et flete cum flen-
Neminem habeo tam unanimem, qui eamdem mentem tibus (Rom. vu), et ego sine tristitia sim, subaudis
gerat erga vos, et pro vobis ila sollicitus sit. Ideo- cum cognovero vos loetificatosillius proesentia : et cum
que ille mittendus est, qui et mihi est cbarissimus ; per illum agnovero quoe circa vos aguntur.
et curam de vobis maximam gerit. Omnes enim quoe Excipite itaque illum cum gaudio in Domino,et ejus-
sua sunt, subaudis commoda, quoerunt, non quoesunt p modi cum honore habetote, id est, non solum qui ve-
Jesu Chrisli. Modo oslendil quare alii qui cum illo ster apostolus est cum gaudio spiriluali suscipile,
erant, non eranl ei ita conjuncti sicut iste. Omnes sed omnes qui eamdem fidem habent, et bonis ope-
enim sua commoda quoerunt aut quietera, nolentes ribus insislunt, sicut ille. Quoniam propter opus Chri-
tribulari pro aliorum salule, nisi ut ab eis lucra sti usque ad mortem accessit, id est, propter chari-
temporalia recipiant, non curantes de remuneratione tatem et proedicationem Evangelii usque ad mortem
oelerna. accessit, subaudis proedicando et mihi ministrando
Experimentum, id est probamentum, ejus cogno- contra jussa prinçipum. Tradens animam suam, sub*
scite, quia sicut patri filius mecum servivit in Evan- audis periculo mortis, ut implerel id quod ex vobit
gelio. Non mihi, inquit, servivit, sed mecum servivit deeral erga meum obsequium. Philippenses qui ab
Christo in Evangelii proedicatione. Servivit tamen et Apostolo verbum proedicationis audierunt, per
beato Apostolo quod salvati sunl si facultas eis adfuisset, et longitudo
Hune ergo spero me miltere ad vos, mox ut videro terra? non obstitisset, ipsi debuerant ei omnia subsi-
quoe circa-me sunt. Positus Apostolus in vinculis du- dia temporalia proehere et ministrare. Quod ergo
7tè EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD PHILIPP. 746
illi implere nequiverunt, soins Epaphroditus vice A quens Ecclesiam Dei. Fui, inquit, doctor legis , et
illorum contra proecepta imperatoris adhoesililli in propter studium et amorem Synagoga?,quam vole-
carcere, et procuravit illi victum el veslimentum, et bam statuere, persequebar Ecclesiam Dei. iEmulus
insuper socius fuit proedicationis. Hic ergo tradidit dicitur, invidus et imitator, et studiosus, sed in hoc
animam suam periculo morlis, quia contra proece- loco pro studioso ponitur. Bealus ergo Aposlolus
ptum imperatoris accessit ad illum, ut diximus, et studiosus oemulatorfuil in lege, volens Synagogam
in hoc quod ei ministravit, implevit quod ex eis slaluere, et Ecclesiam Dei deslruere persequendo
deerat, quia quod illi dehuerant agere, ipse fecit si- sanctos^Secundum illam justitiam quoein lege est. Si
cul Aposlolus déclarât. Ut impleret quod ex vobis aliqua justitia modo in lege est, conversatus,subaudis
deerat, id est quod vos non poleratis implere impe- vixi sine crimine et sine reprehensione, ut mihi vi-
diente longitudine terrarum, ipse pro vobis implevit. suin est et aliis : quia circumcisus sum octavo die,
et quadragesimo die per me legalia munera sunl oblala,
CAPUT ni. et festivitales, et sabbata observavi, et coeteraomnia
De coetero, id est deinceps, et proeter illa quoesu- quoelex proecipit.
perius dicia sunt, fratres mei in fide gaudete in Do- Sed quoemihi fuerunt lucra, hoc est, quoepulabant
mino, non in rébus lemporalibus et lerrenis atque ca- g quod mihi proeslarent magnum quoeslum el proe-
ducis. Eadem vobis, id est, ea quoe docui proesens, mium hsec omnia intellexi mihi futura ad damnum,
quia vobis et mihi est necessarium, me non piget si ea carnali 1erobservarem propter Christum, id est,
tcribere, sed videre ne vûbis pigrum sit ea légère et postquam in Christum credidi vel propter fidem illius
implere. quant teneo, credo omnia illa ad damnum et dispen-
Videte canes, id est cavcte et declinate. Canes ap- dium esse illorum , qui ea observaverint, et propter
pelât Judoeos, et malos operarios eosdem appellat hoc Evangelium Christi, secundum cujus doclrinam
circumeisionem, quia consueludo ejus est Judoeos debemus vivere, quod supereminet alque transcendit
appellare circumeisionem, et gentiles proeputium. sua dignitate et veritate omnem scripturam divino-
Ideo ergo appellat eos canes, quia sicul canis latrat rum eloquiorum.
ac deinde mordet, ita illi loquendo oblatrabant, et Verumtamenexislimo omnia, subaudis legalia proe-
seducendo aspere mordebant. Mali operarii erant, cepta, detrimenlum, id est damnum, esse suis audito-
quia maie suadebanl eis operari, dicenies : Non poribus propler çminenlem scienliam, id est propter
teslis salvari per baptismum, nisi circumeidamini, Evangelium, propler quem, id est propter Christum
sicut lex proecipit (Act. xv), quia scriptum est : Ma- vel propler fidem ejus, omnia quoe lex proecipitcar-
sculus cujus caro circumeisa non fuerit, peribit anima C naliler observare , quasi damlium duxi, et pro nihilo
illius de populo suo, quia paclùm meum irrilum fecit deputo, ul Christum mihi lucrer, et acquiram, et
(Gen. xvn). inveniar in illo, id est in fide ejus perfeclus, non hu-
Nos enim sumus circumeisio. Nos, id est omnes bensmeam justitiam quoeex lege est, Sed illam quoeest
recie credentes, sumus spiriluali 1er circumeisi, qui ex fide Jesu Chrisli. Justitia quoein lege erat, justi-
spirilu Deo servimus, id est spiritualiter et non car- tia hominis dicebatur, quia manibus operabatur, vi-
naliter : vel etiam qui mente Deo servimus, sicut in deiicet in circumeisione et oblalione munerum. Islam
Evangelio habetur : Spirilus est Deus, et eos qui ado- justiliam respuebat Apostolus, et nolebat eam am-
rant eum, in spirilu, id esl in mente, oportet adorare plius habere, sed polius desiderabat inveniri in justi-
(Joan. iv). Et gloriamur in Christo Jesu, id est in fide tia fidei et Evangelii, quoenon esl hominis jusiitia ,.
Jesu Chrisli, et non in carne fiduciam habentes, id est sed Dei, quia spiritaliter in baptismale fit et in ntenie.
carnali circumeisione, quia nos habemus omnes sen- Quoeex Deo est justitia, subaudis dico, in fide ad
sus corporis circumeisos. Quanquam ego habeam cognoscendum illum, quia per fidem quoebonis ope-
confidenliamel in carne, idest, habere possem incar- ribus adornatur, cognoscitur Deus : Resurrectionis
nai! circumeisione, si aliqua ibi esset fiducia. ejusvirlutem, subaudis cognoscendam. Quoeest virlus
Si quis autem alius, subaudis vestrum genlilium, D resurrectionis? Ut sicut Christus morluus et resur-
videtur confiderein came, ego magis. Diceret aliquis : rexit, el jam non moritur, ila et nos moriamur in
Non es circumcisus neque injussus circumeidi, ideo fonte baplismalis peccalo, et resurgamus ad vitam ,
talia proecipis? Ad hoec ille : Non ideo, inquit, talia et semper in novilale vitoe ambulemus. Et hoecvir-
proecipio,id esl, ideo proecipionon circumeidi, quasi lus per fidem cognoscitur, et per fidem ejus perveni-
ego non sim circumcisus, et possim in gloria mea lur ad societatem passionUm Chrisli, quia nisi fidem
confidere plus quam aliquis vestrum genlilium, si baberentus nequaquam passionem ejus imitaremur.
essel in ea aliqua fiducia et justitia, postquam Chri- Debemus aulem imilari illam , ponendo animas no-
stus venit : sed quia non esl ibi aliqua glorialio, stras pro illo, si nécessitas fuerit, vel etiam in nobis-
nolo ut circumeidamini a Judoeis. Ex génère Israël, ipsis debemus mortificare vilia et peccata. Confi-
subaudis natus sum, de tribu Benjamin, quod nemo gurais sum morii ejus, id est imitator sum morlis
vestrum est. HebroeusexHebroeis, subaudis natus de ejus et passionis illius. Si quo modo, id est si aliquo
tribu Benjamin : secundum legem pharisoeus, id est modo occurram ad resurrectionem, subaudis electo-
docior legis Mosaicoe,secundum oemulalionemperse- rum. Ista resurrectio non erit omnium rcsurgonliuin,
PATROL.CXVII. ™
747 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 7W
sed tanlummodo electorum , quia licet omnes in A arbitramur esse ad comparationem fideliumetminus
momento resurgant justi et impii in die judicii, soli intelligenlium hoc sapiamus.quia non sumus porfecti
tantum justi occurrunt Domino, in acra deportati ab ad illam comparationem quam percepluri sumus in die
angelis, sicut alibi idem Apostolus ait : Rapiemur ob- judicii. Et si quid aliter senlilis, velsapilisdehocquod
viam Christo in aéra (I Thess. iv). Impii vero mane- diximus, et hoc non ex vobis, sed Deus illud manife-
bunl in terra quousque percipient illam terribilem stabit. Beatus Beda loquens quodam loco ex dictis Apo-
scntentiam judicis: Ile, maledicli, in ignem oeiernum stoli ait : Unusquisque in suo sensu abundetelsi aliud
(Matth. xxv). Quoeesl, id est, qua?fulura est ex mor- quid sapitis, et hoc vobis Deus revelabit. Quid ergo:
tuis in die judicii. Si hoerelicusest débet in suo sensu abundare? Mi-
. Non quod jam acceperim, id est nonideo talia dico nime. Non de hoeretico loquor, sed de Cltrisiiano.
de resurreclione quod jam perfeclionem acceperim, Unusquisque, inquit, fidelis in suo sensu abundet,
quia non sum adhuc perfectus, aut eliam justificatus id est, quod crédit opère impleal slndealque abun-
perfeclns sim. Quantum ad sapienliam illam pertinet, dare virtutibus : et si quid âllud sapil qnod contra
quoe mortalibus hominibus datur, beatus Aposlolus fidem fît, propter bona opéra quoehabet, revelabit
sapientissimus omnium hominum erat, qui tune illi Deus, ut illud corrigat, sicut fecit Cypriano Car-
temporis in carne morabantur : quantum vero ad B thaginensi episcopo, qui unam mersionem lantum-
illam perfeclionem pertinet quam recepturi sunt modo dabat baptizandis, ignoranler hoc agens. Sed
sancti post gêneraient resurreclionem, perfeclissi- quia bonis operibus inserviebat, et quod intelligebat
mus non erat, quia videmusnunc in oenigmale,tune opère implebat, meruit revelaiionem percipere a
aulem facie ad faciem (I Cor. xm), qtiia videbimus Domino, ut trinam mersionem daret baplizandis.
Deum stcttft"est (I Joan. m). Sequor aulem , id est Ad quod pervenimus, id esl in fide ad quant per-
imilabor Christum, si quo modo comprehendam,sub- veni ego, docente Domino et vos me proedicante, iu
audis perfectionem, in quo et comprehensus sum. ea maneamus ambulantes de virlute in virtutem, «t
Omnes elecli proedestinaii ad vitam oeternamin pas- idem sapiamus, subaudis de Christo, id esl unam fi-
sionc Domini sunt comprehensi, quia per illam sunt dem habeamus, et permaneamus in régula, id esl in
redempli non solum qui post resurrectionem ejus rectiiudine fidei.
salvandi erant et purgandi per baptismum, sed eliam Fratres, imitatores mei estote. Imilalio esfcujus-
oirmes justi qui proecesserunl ejus adventum. Sed que rei quoedam cognilio : imitari est sequi, el est
dicil aliquis : Si ego comprehensus sum in passione sensus : Si Christum non poteslis imitari et sequi,
ejus, id estredemptus, et baptismale purgalus, quare saltem me imilamini discipulunt ejus in fide, in ope-
non habeo modo in proesenti perfeclionem fidei , C re , in doclrina : ut sicul ego credo, operor, doceo,
sapienlia?atque juslitioe?Cui respondëndum est, quia ka el vos credalis, operemini, docealis. Et observale
baplismi renovationem polluisti maie vivendo, non eos. Hoc verbum, quod esl observare, varias habel
poteris illam perfeclionem ohllneré, quousque iterum significationes. Aliquando significat declinare et
mnndatus per paeniteittiam venias ad illum qui te cavere, ut ibi, observale eos qui dissensiones ei of-
in baptismate mundavil. it-ndicula faciunt, id esl décimale ah ois. Aliquando
Fratres, ego non arbitror me comprehendisse, su- insidias rnoliri, ut ibi : El ipsi observabaul, id est
baudis perfeclionem, quia in proesenli soeculonon insidias tendebant. Aliquando imitari, ul hic, obser-
possumus esse perfecli. Unum aulem, subaudis ver- vale, id est imilamini laie , qui formam docirinoeno
bum dicam, quoe quidem rétro sunt obliviscens. Quoe stroe habent, qui ila credunl, vivraitet docenl, qui ita
sunt illa quoerétro sunt? Omnia temporalia et trans- ambulant, id est qui ila vivrait sicuiet ego, sicut habe-
itoria, proedia, divilioe, et commoda proesenlis vitoe. fis formam nostram, id esl formant docirinoenostroe.
Quoeideo dicunlur esse rétro, quia cum ab hac vila Multi enim ambulant, il est non rode vi-
transierimus per mortem carnis, omnia post nos vunl, sicut pseudoaposloli, cpws soepedicebamvo-
refinquemus. Ad ea quoe sum priora exlendens me. bis, id est, quos soepe proedicabant vobis cavendos
Quoesunt priora ? Proemia et gaudia patrioe coelestis, JD esse, cum apud vos essem proesens. Nunc autem et
quoenobis futura sunl et sine fide mansura. Aliter flens dico. Imitanda esl charilas Aposloli, qui etiam
beatus Aposlolus omnia bona quoein hoc soeculoha- inimicos crucis Christi deflebat : sicul Samuel ini-
bebat perfecta, ad comparationem oeternorum prô micum suum Saul; et sicul idem Aposlolus Corin-
nihilo depnlabat, et sic quotidie vivebat quasi sem- lhios alibi, qui posl fornicalioneni non egerunl poe-
per insipiens, ideoque dixit : Ohliviscor proelerilo- nitenliam. Inimicos crucis Chrisli flens dico, ut de-
rum, desiderans semper ad alia tendere. clinelis ab illis, quorum finis, id est mors proesenlis
Ad deslinalum persequor, id est ad promissum vitoe, interitus, est illis, id est perdilio oelerna : quia
lendo, ad bravium, id est ad coronam supernoe reut ab hac vita transierint, tradentur poenissempiter-
rannerationis in Chrislo Jesu, id est per Christum nis. Inimicos crucis Chrisli appellat Judoeoset alios
Jesum. infidèles, qui dicebant non posse hominem salvari
Quicunque ergo perfecli sumus, ad comparationem per fidem Dominica; passionis sine circumeisione.
aliorum, hoc sentiamus,subaudis, quia non sumusper- Quorum Deus venier est, subaudis ah illis declinale.
fecti. Quicunque sumus perfecli, id esl, qui perfecli Quorum Deus venter est? Illorum qui ideo proedi-
749 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD PH1LIPP. 750
mea
cant, ul venlrem suum possint implere. Et gloria in in Epistola mea non nominavi, quoniam elsi in
coufusione ipsorum, id est, in verecundo et pudendo Epislola non eslis scripti, in libro tamen vitoe conti-
membro genilali, quia glorianlur se circuntcisos nemini, quia mei adjutores estis. Iste est liber vita?
esse. Qui lerrena sapiunt, id esl, qui legem non spi- de quo Dominus dicit : Gaudete quod nomina vestra
ritaliter, sed terrene inlelligunt: vel qui carnalem scripta sunt in coelis(Luc.x), id est in libro vita?, id
circumeisionem in se et in aliis observare volunt. est in memoria omnipolentis Dei.
Nosira autem conversatio in coelis est. Jungit se Gaudete in Dominosemper. Vos qui non gaudelis
coeteris sanclis, qui terrain corpore, coelum verO in temporalibus rébus, negotiis terrenis, caducis, et
mente inhabitant. Unde, id est de coelis, etiam Sal- transitoriis, gaudete in Domino, in fide, in ore, in
valorem exspectamus, subaudis venturum ad judi- opère : mente, et corpore.
cium, qui reformabit, id esl renovando formabit, Modestia, id est mansuetudo et humilitas, vestra
corpus humiliiatis noslroe. Corpus nostrum corpus nota sit omnibus hominibus, fidelibus et infidelibus,
humilitatis est, quod per mortem in pulverem et hoereticis falsisque fratribus. Fidelibus nota sit, ut
termes humiliari potest. Islud corpus primum for- vestro exemplo coroborentur in omni bonitate, imi-
mavii in utero materno, sed iterum reformabit illud tatores vestri facli, ut vos mercedem recipiatis. In-
per gloriam resurrectionis. Configuratum, id est B fidelibus nota sit, ut videnles veslram religionem et
assimilalum corpori claritatis suoe, id est in gloria et bonam conversationem, non possint infamare ve-
immorlalitate : quia illam clarilalem habebunt cor- stram fidem et nomen Domini salvatoris, sed potius
pora sanctorum posi diem judicii, quant habuit cor- vestro exemplo revocentur ab errore. Dominus, prope
pus Christi clarificalum in monte, quia similes ange- est omnibus videiicet qui recte credunt, juste vivunt,
lis erimus et poterat aliquis dicere : Quomodo pote- bene docenl el cor immaculatum habenl : vel prope
ril corpora nostra reformarc, quoe a vermibus erunt est, ut vos ab hac vila abslrahat permorlem carnis :
corrupla, el in pulverem redacta? Ad hoec beatus vel prope est, ut ad judicium veniat.
Aposlolus : Secundum illam, inquit, polestatem qua Nihil solticili sitis de mundanis terrenisque rébus.
semetipsum tertia die resuscitavit, el qua sibi potuit Sollicitudo est superflua cura. Sed justi non debent
omnia subjicere, corpora eliam nostra in die judicii superfluam curam habere de rébus transitoriis, sed
reformabit ad clarilalem suam. Operationem qua in Domino omnem spem ponere, juxta quod Psal-
possit, id est, potest vel potuit, subjicere sibi omnia. misla ail : Jacta super Dominumcuram luam, et ipse te
enutriet (Psal. uv) : Serf in omni oratione et obse-
CAPUT IV. craiione cum gratiarum aclione. Oralio esl pro pra?-
Itaque, fratres mei in fide, charissimi in dilectione, C teritis excessibus et déliais, obsecralio pro adipi-
et desideralissimi opère vel affeclu, gaudium meum, scendis futuris, gratiarum aclio pro collatis benefi-
subaudis in proesenli. ciis. Ideo debemus oinnipotenti Deo gratias referre
Et corona mea, subaudis in fuluro, quia vos Deo probeneficiiscollalis, ut cum de perceplis muneribus
acquisivi, sic stale, id est sic perseverate in fide, in non inveniamur ingrali, do percipiendis non juôice-
mur indigni. Pelitiones vestroeinnotescam apud Deum.
opère, in doctrina, sicut a me audistis et vidistis.
Evodtam Togoet Syntychen deprecor, idipsum sa- Nolite, inquit, superfluam curam assumere pro tem-
pere in Domino, subaudis quod nos sapimus, ego poralibus rébus, sed peliliones vestroe innolescant
aliique fidèles, qui ila sapiunt et credunt perfecte apud Deum, id est nota? fiant Deo per ministerium
sicut et ego. Sapienles et religiosa? mulieres erant angelorum. Si ergo omnipotens Deus omnia non so-
apud Philippenses quoeproedicabant domi in suo sexu : lum proeterita el proesenlia, sed eliam futura cogno-
parvulos eliam et parvulas docebant, non tamen in scit, et non solum opéra, sed eliam cogitationes
ecclesia, quia idem Apostolus hoc proecipit ut mu- discernit, et tolus ubique est, quid necesse esl ut per
lieres in Ecclesia taceant. ministerium angelorumrenuntientur ei quoeagimus?
Et te, Germane compar. Germanus cornes erat ip- Non ergo ideo illi minliant, quod illum aliquid laleat,
sius in fide, in officioproedicationis, et tamen dives : D juxia quod Salomon ait : Tu soins nosti corda filio-
ideoque proecepit ut ipse qui abundabat opibus, vel rum hominum, sed ut officium et ministerium suum
eliam in proedicatione adjuvaret illas. Compar, adimpleant, quia nuntii sunt.
cornes in fide et officio. Adjuva illas, subaudis supra Et pax Dei quoeexsuperat omnem sensum. Exsu-
memoratas, quoe mecum laboraverunt, subaudis do- perat, id est transcendit omnem sensum el angelo-
centes in suo sexu. Cum Clémente. Clemens philoso- rum et hominum, non lamen Dei. De qua pace lo-
phos fuit, sed poslea discipulus apostolorum Pétri et quitur? Qua reconciliali sumus Deo per passionem
Pauli factus, proefuitEcclesioe Roma?proesul, et pro Filiiejus. Ante advenlumsiquidem Domini longe era-
Chrisli nomine in mare esl proecipitalus. Et coeteris mus a Deo, et discordes eramus lam Deo quam an-
adjuloribus meis. Ne Philippenses dure acciperent, gelis, sed per passionem Filii Dei reconciliali sumus
quod illorum nomina in hac epistola non contine- Deo. Isla reconciliatio necesse est ut semper nos
renlur, ideo subjunxit : Et coeteris adjuloribus meis, custodiat. Exsuperat autem omnem sensum proeler
quorum nomina sunt in libro vitoe, et est sensus : sensum Domini, quia nemo angelorum, nemo homi-
O Philippenses, nolite graviter ferre quod omîtes vos num potest penetrare mysterium passionis Filii Dei
751 HAYM0N1SHALliERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 752
et noslraî rcconcilialionis, et quanta fuerit charitas A sustinere : scio et abundare, id est in abundantia
iu illo : quia cum Deus csset, pro vobis liomo fieri temperans esse, ne corrumpar ab ea. In omnibus
dignalus est. Cuslodiat corda veslra el intelligentias insliiulus sum, et satiari, id est abundare, et esurire,
vesiras. Cor et intelleclus pro uno est accipiendum. id est penuriam pâli.
In Christo Jesu, id est per Jesum Chrislum, vel in Omnia possum in eo qui me confortai. Ne vide-
tide Jesu .Christi. rettir sibimelipsi liïbuere hoc quasi suis viribus
De coetéro,fràtres, proeler illa supôrius memorata, poluisset in penuria paliens esse, et in abundantia
quoecunquesunt vetâ, quoecunquepiïdica, quoecunque temperans, ait : Omnia aulem isla in eo possum
jusla, quoecunquesanela, quoecunque amabilia, id est implere qui me confortât, -id est in Christo, qui
oninia quse in Evangelio Iiabentur cogitale, et cogi- mihi possibilitalem tribuil.
tando opère impiété, quia illa sunt vera. Omnia Verumlamen bene fecislis, communicantes tribu-
vera sunt pudica et casta, quia al) omni mendacio lalioni meoe, id est, quamvis ego -nullo indigeam,
sunt, inviolata et incorrupta. Illa sunt justa et san- beue fecislis vos, charitalis offlcium iu me adim-
ela, quse sanctilatem et jusliliam docent. Quoecun- .plenles, compaliendo passionibus meis, et miilendo
que sunt bonoefamoe, id est, quoe bonam famam nos mihi quoe erant necessaria.
faciunt habere, omnia ista cogitate et perficite. Si- B Scitis autem, elc, usque, profectus sum a Mace-
qua virtus, subaudis fidei, operationis, doclrinoe, et donia. Macedonia provincia est Grsecorum, dicta a
unde laudari D'être.potest, illa Deo applicale, non Macedone, et Thessalonica eivilas est a Thessalo
vestris meiïlrs. rege dicta. In hoc ergo quod iaudal Philippenses,
Quoeaudhtis, subaudis périmeras nostras, vel a qui ei neeessaria miserunl, viluperabat alios qui
meipso, et vidhlh, in opère, hoec agite : et Deus ei nullum obsequium praîbuerunt. In ralione dati et
pacis erilvobiscum, boc est, Deus qui est paler pacis, accepli. Quidquid accipitur vel datur ralio inde po-
id est, Domininoslri Jesu Christi qui estpax nostra, test esse. Ratio dati est quia scit dalor quod dal,
qui fecit utraque unum. aut quantum dat, aut cui dat, ulrum aurum, an
Gavisussum autetn inDomitto vehementer, quoniam vestimenlura det, libram auri, aut eqdum. Ralio
tandem aliquando, etc. In principio prsedicationis accepli est, quia scit ille qui accipit meialluin ali-
Aposloli, quando Pbilippenses crediderunt, mavi- quid aut veslimentum, quantum accipit, et a quo
niam buiuaiiitalem ,proebuerunt ei, mimstranles ci accipit ; el est sensus : Ex omnibus de quibus potest
laclo anirao quse necessaria erant; sed cuiu coepis- esse ratio dati et accepti, non minisiravcrunt mihi,
senl persecutionem pâli a suis civibus infidelibus, et quia ipsi nihil dederunt, et ego nibil accepi
tribulari a persecutoribus, cessaverunl a minislra- ^ Non qutero dalitm, subaudis laiilimimodo , sed
tiOne : nequeenim polerant in seditione ac perseen- requiro fructum, id esl benevolenliam et benignila-
tione posili, offieium charitalis ita implero, sicut tem animi, abundantem in oratione veslra, id esl ad
lempore pacis. Cum vero reddita esset illis Iran- militaient veslram: Quidam eodices habent : Abun-
quillilas Domino suffragante, reversi sunt adpri- dantem in oratione veslra. Oratio Aposloli, oralio
siinam conversationcm, coeperuntque ministrare Philippensiûin eral, quia pro illis orabat. El quando
Aposlolo aliisque sanclis quse necessaria erant. quilibet oral pro aliquo, si vila illias munda fuerit,
Quapropler congaudet Apostolus illorum bonitati, pro quo oratur, subleval orationem deprecantis, ut
et dicil : Gavisus sum valde, quoniam tandem, id a-Deo exaadialur-, sicut e contra vita raala ejus pro
est ad ulliraum, aut vis aliquando refloruislis, idest quo oratur jmpedit orationem illius qui pro ipso
florem virtutun», protultslis, reversi ad priorem con- Oral. Unde dicil Dominus Seremiae: Noli otare pro
versationem et consuetudinem. -Floruislis, id est populo hoc, quia non exaudiam te (Jer. vu). Ergo
florem bonae operationis protulislis, id est affectum beati Pauli oratio quampro illis fundebat, bona vils
dilectionis erga me exbibere coepislis, sicut ante illorum sublevabatur. Unde dicit : Non requiro tan-
exhibebatis. Occupait autem-eralis, subaudis in per- tummodo dat uni, sed requiro benevolenliam et be-
secutione civium. Excusât eos modq, dicens : ln* nignitatem abundantem in oratione veslra, id est ut
dulgeo vobis si ad tempus illud omisistis, quia de- veslra voluntatesublevet oralio, quant pro vobis fundo.
tenii eratis in persecutione iiiimicorum. Uabeo autetn omnia, et abundo. Ille omnia habet
Non quasi propter penuriam, id est indigentiam, qui nullo indigel, qui proeler neces aria nihil requi-
hoc dico; egoenimdidici in quibus sum, sufficiemesse, rit. Repletus sum, inquit, subaudis omni abundan-
id est, ego scio in quibus possum sufficienliam ha- tia, acceplis ab Epaplirodilo, subaudis muneribus,
bere, quia scio indigentiam patienter ferre, et abun- quoe, subaudis muncra, misislis mihi. Miserant illi
dantiam cum temperantia disponere. Mulli sunt qui Philippenses aut aurum, aut argenlutn, aut vesli-
positi in paupertate, nesciunt eam patienter ferre : menta, per Epaphroditum, in quibus ille multum
et sunt multiqui positi in abundantia, nesciunt tem- lielatus el gralulalus est, non tain pro sua quam pro
peranliani habere, sed comedunt et bibunt ultra mo- aliorum necessilate. In odoremsuavilatis. Odor sua-
dum, et utuntur bis quibus abundant intemperate : . vilatis est apud Deum, inienlio bona el voltinlas
quorum numéro eral Apostolus alienus. promplissima offerenlis, de qua legimus in Geuesi,
, Scio et humiliari, id est scio penuriam patienter quia odoratas est odorem suavilatis. Dominus,
755 EXPOSITiO IN EPP. S. PAL'LI. — IN EP1ST. AD COL. 754
quando Noe obXulit sacrificium Deo, egressus de A Satutale omnem sanctum, id est onincm sanclifi
arca. Non enim est putandum quod Dominus omni- catum in baptismale, vel qui sine crimine, et sin*
potens sacrificio victimarum et fumo carnium aique graviori peccato florent. Maxime autem qui de Coe-
nidore pinguedinis delecletur, sed intcnlione bona et saris domo sunt. Quare addidit : Maxime aulem illos
volunlale promptissima oflerentis. Si enim fumo et qui de Csesaris domo sunt? ut illos Philippenses
nidore carniura delectaretur, nequaquam diceret acueret et insligarct ad (idem servandam, el bonis
per prophetam : Sacriflcia veslra odivit anima operibus laboranduin, quasi diceret ; 0 Philippen-
n>ea. ses, allendile : si illi qui apparitores sunt impera-
Deusautem meus intfileal omnedesiderium vestrum. toris, et ei semper assistere debenl in palalio illi us,
Taie desiderium babebanl Philippenses, ut socii et veniunt ad fidem pro nihilo députantes iram impera-
comparlicipes merentur fieri beali Aposloli, et est toris*,et virililer in fide et doctrina laborant, quanlo
sensus : Concédât, prsesletque Deus meus, ut sicut magis vos. debetis ferventi animo fidem servare,
participes estjs passionis mese et condoletis tribular bonis operibus insistere, qui longe ab aula regali
tionibus meis, ila silis participes proemiorum meo- remoti estis, neque terremini .jussu malignorum
rum, et congaudeatis loelilioemeoe. Et qualiler fiet principum. Nam inanente Apostolo in carcere in
i$tud ? Secundum divitias suas in gtoria oelerna. QuoeB domo imperatons, multi ex domo Coesarisveniebant
sunt illae divilioe? Quas oculus non vidit, nec auris ad eum : et docti ab illo, baplizàbantur in tanlum
audivil, nec in cor hominis ascenderunt, id est, ut (jain diximus) domum persecutoris faccrenl Ec-
gaudia seterna et proemia sine fine mansura. Et hoc clesiam R demploris.
in Christo Jesu, hoc est, per Chrislum Jesuni. Gretia Domini, id esl fldes vel salus, et redemplio
Deo aulem et Patri noslro, id est sanctoe Trinitali alque remissio peccalorum maneat cum spiritu
quoeunus Deus est, maneal hônor in ssecula soeculo- vestro, id est in corde vestro et mente : quia si man-
rum, id est per omnia fulura soecula. serit in menle, manebit et in corde, etc.
-
IN EPISTOLAM AD COLOSSENSES.
CAPLT PRIMUM; nem, allerum ad conflictum hoslium. Laboro, in-

ad proedicationein, certando contra hostes Chri-
ifyslerium quod abscondilum fuit a soeculisel ge- r quit.
nerationibus. Mysterium incarnationis passionisque sti, et hoc non meis viribus, neque mea virluie, sed
Filii Dei et redemplionis generis humani abscondi- secundum quod ipsemihi opem tribuit.
lum fuit ab inilio mundi sapientibus hujus soeculi, CAPUT II
palriarçhis aulem et prophetis aliisque quamplurimis
jusiis palefactum est. Voloenim vos scire, o Colossenses, quatem sollici-
Quod est Cliristus, in vobis spes glorioe. Chrislus tudinem habeam pro vobis. Solliciludo esl maxima
esl spes glorioeelectorum, quia quicunque firrniter cura. Bealus ergo Apostolus eamdem solliciludinem
in eum credunt, sperant se accepluros vitam oeler- et studium gerebat de illis qui docebanlur ab ejus
nam, el gloriam quam ipsepromisit. discipulis, et ad quos ipse miltebat epislolas, Iicet
Corripientes omnem hominem. Omnem hominem ipse eos corpore non vidissel, quam habebat ex bis
debemus hic intelligere Judoeumet genlilem, domi- quos proprio ore docebat. Ideo aulem lalia loque-
iiumetservum, dilem etpauperem, omnemquesexum balur blandiendo, ut illorum animos mulceret, et
et condilionem, quibus proeceptum est aposlolis proe- Epislolam ejus recipcrenl. El pro his qui sunt Lao-
dicare. Sed quod dicit : Corripientes omnem hominem, dicioe.Laodicia esl civilas Groeciie.Inslrucli. Id est
perlinel ad ingralos et superbos ; et quod dicit, do- D firmati et docti. In charitate. Id esl in dilectione Dei
centes, perlinel ad bumiles et subjectos. In omni et proximi, in agnilionem mysterii Dei, id est in co-
sapientia. 1:1est in (ide sanctoe Trinilalis, in qua gnitione sancloe Trinilalis, el fideDomini salvatoris,
esl omnis sapientia. Perfeclum in Christo Jesu. Hoc credentes eum pro saluie.nostra venisse in carnem.
est in fide Jesu Christi, secundum quod in proe- In quo sunt omnestliesauri sapienlioe et scienlioe.
senti soeculopotest quilibet electus perfectus esse. Sapientia referlur ad humanam rem, scientia ad di-
In prsesenti elenim soeculo nemo potest esse per- vinam : el in Christo Jesu est sapientia, qualiler
fectus ad comparationem oetcrnoeperfeclionis. Unde temporalia et huinana dispenset, et qtiomodo divina
idem Apostolus alibi : Quolquoi.perfecli sumus, hoc ordinet. Vel sapienliam in humanis, et in divinis
sapimus (Philipp. m), quia subaudis non sumusperfe- sçientiam abscondit quia non omnibus patent. Aute
cti. Quod enim nunc videmus in senigmate et tenemus Domini adventum, nomen Domini Palris incognilum
in spe, lune possidebimus in re, quoniam videbimus fuit cunctis rétro gencrationibus, non illud nomeii
eum siculi est (/ Joan. m). quod Deus, sed quod Pater vocalur, siciil ipse Fililis
in quo et laboro, certando. Duo dicit laborcm et ait: Pater, manifestait nomen tuum (Joan. xvn).
eertameii, ex quibus unum rcferlur ad proedicalio- Hoc autem dico, subaudis ut silis firmati in cliari-
755 HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 756
taie, ut nemo vos decipiat in sublilitale, id est in A } tis. Poteslates autem sunt per quas sancti ejiciunt
tenuilale sermonum, et in callidilale, vel in syllo- doemones de obsessis corporibus • principatus qui
gismis. Quidam codices babent in sublimitate, quod principantur aliis ordtnibus.
idipsum est in alliludine. In quo , id est in Christo, circumeisi estis, id est
Nam etsi corpore absens sum, sed spiritu vob'.s- mundati ab omnibus peccatis in baptismale Christi,
cum sum, gaudens de fide veslra et videns ordinem non circumeisione manufacta qua ipse circumeisus
vestrum, id est, révélante Spiritu sanclo qui in me esl oclava die secundum morem Judoeorum.Illa pe-
esl, cognosco omnia quoecirca vos aguniur in fide, tra fiebat, et ista mundatio per Christum, qui est pe-
bonisque operibus, quasi proesens sim in corpore. tra.
Dicit namque beatus Hieronymus quodam loco, tan- ConsepuUiei, id est sepulti simul in baptismate ei
tam ei gratiam datam esse ut cuncta cognosceret, in quo, id est in Christo, et resurrexislis a peccalo et
quoe cirça illos agebalur, quos vel ipse vel discipuli viliis per fidem. Quomodo sumus conseputli ei?
ejus docuerunt. Et firmamenlum ejus. Firmamentum Verbi gratia : Mortuus est in cruce Chrislus, posilus
fidei Christi appellat firmam perfectamque fidem, est in sepulcrum, de sepulcro vivus surrexit, etjam
quoe operibus bonis ordinatur. non moritur. Similiier et nos quando interrogante
Sicut ergo accepistis, id est acceptum habuislis, in B I sacerdote juxla fontem stantes, arbrenuntîamHSdia-
ipso, id est in fide ipsius, ambulate radicali. Quod bolo et omnibus pompis ejus, quasi Umc morimur,
dicit radicati, id est oedificali in Christo, et confir- cum vero in fontem descendimus, quasi tune.in se-
mait in fide illius, unum et hoc est, ut fidem quam pulcro sepelimur : et cum de fonte eximus mundati,
habelis bonis operibus exornelis. Sicut et didicislis, lune quasi resurgimus. Sed cavendum est, ut sicut
subaudis a discipulis nostris, ubundantes, hoc est in Christus jam non moritur ita et nos non moriamur
fide illius, in graliarum actione, id est semper red- in pecèato. Per fidem operationis Dei. Yirtus Divi-
denies illi graliarum aclionem ex omnibus quoeha- nitatis quoe terlia die Christum resuscitavit, ipsa
bctls. operatur in nobis fidem.
Videte nequis vos decipiat per philosophiam,id est El vos cum essetis mortui in delictis, et proepulio
Ir.iinanam sapientiam et inanem fallaciam, per„quam carnis veslroe.Delicta el proeputium pro uno, id est
falluutur homiues. ProeviilebalApostolus qui erant pro carnalibus peccatis, vel delicta ad transgressa*
pbilosophi genlium, insuper el Judoeorum, qui vo- nem post peccala pacta donans, id est indulgens.
lebant C.olossenses per sul.liinitatem humanoe sa- Delens quod adversus tios erat chirographum de-,
pieniioe a fide separare. Dicebant enijn quia siçut creti quod erat contrarium nobis. Chirographum dici-
nihil est corporeum quod possit gignere per se ali- '-' *- tur manuscriplio. Nam
%tip manus, ypcf-Ascripiu-
quod corpus sine, commislione corporalis rei quoe ra. Decrctum autem vocal legem et statutum quod
est femina, ita femina non potest gignere sine com- Deus proecepit Adoe, dicens : Ex omni Hgnoparadisi
mislione viri. El hoc dicchanl, allcndenlcs ad ra- comede, etc. Usque morte morieris (Gen. n). Pec-
turant elemenlorum, non ad polentiam divinilatis, catum ergo quod primus parens noster commisit, in
quoenaluraui elemenlorum potest mutare. N.aturam quo omnes peccavimus, mortalesque effecti sumus,
autem dixi, id est ordinem. Nam imtura est, utom- appellat modo chirographum decreti, quia in me-
nis creatura Çrcalori suo obleinperei. Sic eliam di- mo'ria omnipotentis Dei mansit scriplum, usque dum
cebant quia si beata Maria virgo cor.cepit, et virgo Filins Dei veniret qui illud daret:Unde dicitur a Deo
peperit, tamen post partum virgo non fuit, ldeoque in psalmis in cantico Moysi: Nonne hoeceondila sunt
illos alloquilur, ne ab bis deciperentur. Quia in apud me et signala in thesauris meis (Deul. xxxn) ?
ipso, id est in Christo, inhabilal omnis plenitudodivi- Permanum enim intelligitur operalio, et quando ex-
nitalis corporaliler. Non idço dicit corporaliler, quod temlit manum, ut contingeret lignum vetilum, quasi
ipsa divinitas eit corpus, licet qiixdam subslantia tune scripsit chirographum decreli, id est manu-
Bilviva, sed corporaliler postiilpio eo quod est ve- _n scriptionem quod tune ageret contra Dei decrelum :
raciter, substanljaliter, pleniler. Aliter enim habitat Quod chirographum contra nos erat, quia omnes tra-
in singulis eleclorum, aliter in Christo, quia illis hebat ad mortem el nemo poterat juslificari quoad-
datur spiritus ad mensuiam, in illo aulem pleniter. usque per Dominumdeletum est. Quomodo ergo de-
ilabitavil enim in Salomone per sapientiam, in Da- levit illud? Innocenter et sine peccalo vivendo in
niele per castifatem, in prophetis per sanctitalem, mundo, vel, innocenter in cruce moriens pro pecca-
in Moyseper. mansuetudinein, in Christo vero per loribus. Jpsumque, subaudis chirographum vel pec-
omnem virtutem el innocentiam. Aliter : Corpora- catum, lulh de medio, affigensillud enici, quia sicut
liler, id est sicut intemplo suo, quia habitalio tolius diximus, lunccrucifixit illud, id est oecidit in semet-
divinitatis corpus Christi fuit. Plus enim habilav.it ipso, quando sine peccalo vixit, vel quando inno-
in illo, quam in templo Judoeorum. cens pro peccatoribus mortuus est. Alia translatio
Et eslis in illo, id est Christo, repleli vel per illum habet : Exspolians se carne moriendo in cruce, et
estis repleli fide, qui est caput, id est principium et exemplavil, id est exemplum dedii innocenter fi-
initium : quia ipse lenet principatum super omnia vendo, triumphans de principalibus ac polestalibus
roeleslia et terrestria. Omnis principatus et potesla- lenebrarum. Et ipsumlulit de medio, subau lis no-
7:i7 EXPO&mO.îN EPP. S. PAUL!. — IN EPIST. AD COL. 758
strortim, quia lactjis mediator noster abstulit peccala A
j quo tolum corpus eubministralur, id esl mulliludo
nostra quoequasi in medio erant quando.nos separa- sançlornm angelorum et. inultiUido hominum au-
bant a Deo. gmenlalur. Et conslruitur per nexus, id est copula-
Exspoliansprincipatus, id est doemoniacaspolesta' tiones et connexiones et conjunctiones, crescitque
tes>exspoliavit animabus hominum mortuorum, et sive augelur in augmentumDei. Sicut ergo corpus
polestalem de hoc mundo-auferendo, et poteslates conslruitur ex raullis membris multisque compagi-
iraduxit, id est superavit cum fiducia, palam trium- bus, ita ex multis genlibus, multisque provinciis ac
pltans illos in semetipso, quia per se vixit innocen- multis generibus hominum augmenialur et crescil,
ter, ei palam est crucifixus. Triumphans,devincens, quando quolidie numerus fidelium crescit.
superans in semetipso iistlem modis quibus diximus. Si morlui estis cum Christo, subaudis lempore
Nemo ergo vosjudicet, id est nullius judicium at- baplismalis, ab elementishujus mundi, id est errori-
tendais in hac parle : ut abslineatis ab bis quoe bus pompisque, quid.adhue tanquamviventesin mundo,
Deusniam'avil. Nam non quod intrat in os, coinquinai subaudis id inundo, decernitis, id est cur discretio-
hominem (Malih. xv). In cibo aut in polu, aut in nem facitis inter cibos. Aliter : Si mortui estis ab
parie dieifesii, dicentes alios dies feslos. esse. Dies elementis hujus mundi : elementa mundi sunt omnia
ducunt et sabbala observant quiescendo a.viliis, et.'" corporalia et visibilia et transitoria. Quando vero
transeundo de viliis ad virlutes... genliles Deum ignoraverunt, elementis mundi ser-
Quoesunt umbra futuroruns, subaudis omnia supe- vierunt quia illis serviebant et ea adorabant. Vetiien-
rius dicla de cibo et polu, q.ioe in lege habentur, tes autem ad fidem.mortui sunl elementis hujus
JMnbroesunt aliaruui rer.mii quoe in Christo et in mundi,. id esterroribus et superstilionibus, sive va-
Ecclesiacomplétasunl, et complenlur. Corpus autem riis et vanis. culturis , abrenuntiantes diabolo et
Christi-, id est veritas et corpus illarum rertim. vel omnibus pompis ejus atque erroribus ejus. Possumus
nmbrarum, Chrislus esl et Ecclesia. Erant enim Ju- autem et per elementa mundi inlelligcrc legem quoe
daci qui voluerunt simul observare.legem et Evarige- proecipiebat discretionem facere inter pecus et pe-
lium, et ipsi suadebant Colossensibus similia agere, cus, et inler cibos et cibos. Sed poslqiiam Dominus
hoc est, in circumcisione, in celebratione feslivila- dixit : Non quod intrat in os, coinquinat hominem
tum tegalium. Dicebantenim : Estis baplizali, de^ (Matlh. xv), statim omnis illa discrelio cessavit.
belis circumcidi, communicastis jam corpori et san-. Unde dicit Apostolus lam Judoeisquam genlibus : Si
guini Domini,debetis sacrificia legalia offerre, come- mortui estis cum Christo ab elementis, id est erro-
dere debetis quoelex proecipU, et absiinere ab bis , ribus atque pompis et vanis religionibus lempore
-quoeprohibel: et si ceciderit mus in puteum, non ^ baplismalis , quid adhuc discretionem facitis cibo-
debetis bibere. Sed ut ab illis non sedueerenlur, scri- rum, cum Deusomnia munila esse dixerit ?
bebat Apostolus eis talia, quia in Domini adventu Ne tetigeritis, neque gxistaverilis, neque contrecla-
omnia mundala sunt, et cessavit lex in mysteriis. verilis. Hoec vox illorum est qui dicebant : Ne teti-
Nemo vosseducut, vel scparel a fide, volens, sub- geritis, ne conlrectaveritis mortuuin, neque scabel-
audis vos, in humilitate, subaudis sensus docipere. lum ubi sedit mulier menstruata, quia immundi eri-
Humilis dieitur humi acclivus. Volens vos decipere tis, neque gustaverilis carnem suillam neque lepo-
in humilitate, id est humili sensu et humili doclrina rinam, quia immunda esl, et coelera talia.
quoeulililatem non liahei, sicut esl in diiferentiaci- Quoeomnia, subaudis quoelex concedit seu prohi-
liorum et de ohservaiione. El rcligione angelorum, bet, sunt in interitum ipso usu, id est ipsa consuetu-
id est in cullura angelorum. Erant pbilosoplii gen- dine edendi iu interitum sui vadunt, quia in stercus
lium et aliqui Judoeorum qui dicebant : Sicut sunt redigunlur omnia stalim ut comesta fuerint. Quoe
quatuor elementa, ita sunt quatuor angeli, qui prav sunt quidem ralionem habenlia sapienlioe, subaudis
S'.mtsingulis eleincntis. 11i ergo dicebant ad illos qui mundanse,secundum proeceptaet doctrinal hominum,
crediderant volentcs apparere religiosi : quia ex qua-. id est secundum tradilionem Scribarum et Phari-
luor elementisconstatis, debelis.angelis illis qui proe-"soeorum, et secundum illos qui causa infirmitalis
sunt elementis aliquam ruliuram et sacrificiaofferre. nolunt ea comedere, dicenles : Nolo comedere car-
Sed quia nihil erat, quod dicebant, subjunxit Apo- nem suillam quia melancholicus sum, neque anguil-
stolus : Qnoenon vida, subaudis docens, ambulans, lam. Sed isla sapientia non secundum Deum , quia
frustra, inflalus sensu earnit suoe,id est, de suo er- non perlinel ad religionem in supentitione el humi
rorc el mendacio ambulans inflalus. Ex hoc enim litate, subaudis quoe est etiaiit in superslilione, id
quod videbatur aliquid scire, superbiebat in mente, est varia religione et superfluo timoré : hoc est enim
pneferens humilitalem in vullu. Vel,sicul alia edilio superslitio, subaudis humilis sensus. Supcrfluus
babet, quoenon vidit inculcans, id esl replicans fru- timor esl vana religio atque humilis sensus, ea nolle
stra. Licet enim illam religionem falsam vidisscnl a comedere, et dicere immunda , quoeDeus sanctifica-
quibusdam edebrari, tanien ipsos angelos non vide- vil : nisi causa abslinentioealiquis se ab his obser-
ront, neque ea quoe docebant. vel, sicul et a vino. Quoesunt eliam non ad parcen-
Et non lenens caput, id esl non adhoerens capili, dum corpori, id est non ad conservandamsanitalcm
id est Christo, qui est caput omnium sanclorum. Ex corporis : quia dum non vult comedere quoe habet
759 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.-COMMENT. BIBL, 169
et appétit quod non habet, dicens : Noli comedere A aufert, el doemonibusimpendit, ita et ille servit dia-
hoc, quia immundum est, sed si haberem carnem bolo, qui bona omnipoteniis Dei communia, quse
arietinam, iUam comederem, infirmatur et debilita- omnibus hominibus communiter data sunt, in pro-
tur qui talibus escis susientatur. Quoe sunl etiam, prios usurpât usus. Recte etiam avaritia idololatri»
non in honore atiquo, sed ad saturitalem carnis, id comparatur, quia dum melallis, auri el argenti, de
esl nullum majorem honorent prxstat a ries corpori quibus simulacra fiunl,homines immoderate serviunr,
quam lepus proeslaret, si eum comederet, tantura- aurum pro Deo veneranlur (Exod. xx) : quia servi
modo ut venter repleatur. sunt divitiarum. Vel tertio modo avaritiam idolola-
trioe comparavit, ut nihil scelestius demonslraret.
CAPUT III, Radix enim malorum est avaritia, ideoque monet
Fratres si consutrexistis cum Christo, id est de illam omni ratione fugiendam.
morte ad vitam lempore baptismatis, quoe sursum Propter quoefacinora, id est superius dicta, venit
sunt sapite , id est gaudia patrioe coeleslis. Christus ira Dei super filios qui perierunt in diluvio et in So-
est sursum habilans in plenitudine paternoe majesla- doma aliisque civitatibus, et super filios incredulitàtis,
tis, et ubi est, illuc debemus anhelare : et quoesur- id est super illa sexcenta millia quoein deserto mor-
sum sunl sapere, id est perpendere et intelligere, et 8 tua sunt, incredulitatem cordis habenles, in quibus,
in his animum ponere, non in his quoe supra terratn subaudis peccatis, el vos ambulaslis atiquando cum
sunt transitoria. viveretis, peccato ante fldem, et essetis mortui Deo,
Mortui enim estis. Mortui estis peccato tempore sed nuncjam non ambulatis :
baptismatis, sicut paulo supra diximus.,et vita vestra, Nunc aulem deponite et vos omnia, subaudis supe-
id est bealitudo, absconditaest cum Christo in Deo, rius dicta, vel ea quoe sequuntur : iram, quia ira
Vita enim vestra et bealitudo Christus est, sicut ipse viri, juslitiam Dei non operatur ; indignalionem, id
dixit : Hoecest vita oelerna, ut cognoscanlte, et quem est noMle indignari minoribus, si reprehendimini ah
misisli Jesum Chrislum {Joan. xvn). Ideo ubi ille est, illis. Malitiam. Malilia est mala voluntas. Btasphe-
ibi es.1vita et heatiludo noslra abscondita, non ut miam, id est derisionem in Deum et proximum ; tur-
nobis denegetùr vel occultelur, sed ut potius con- pem sermonem, id est oliosum verbum vel joçulare
servetur nobis ad salulem. de ore vestro, subaudis deponite.
Cum Christus apparueril vita vestra, subaudis in Nolile menliri invicem: Omne mendacium a dia-
judicio gloriosus et fulgidus , tune et vos apparebitis bolo est : quia ipse mendax esl, et paler ejus, ideo-
cum ipso in gloria, gloriosi et fulgidi, sicut ipse pro- que filii veritatis veritatem debenl loqui cum proxi-
misit. C mis, exspoliantesvos veteremhominem.Veterem ho-
Morlificate ergo membra vestra, id est malos usus minem appellat hic Veleris hominis conversalionem
membrorum. In Epistola ad Corinthios muUitudinem et vitam. Quoeest conversalio veteris hominis? inft-
peccalorum appellat Apostolus, corpus, dicens.ita m delitas, inobedientia, concupiscentia mala, rapina,
destruatur corpuspeeçati(Rom-vi). Sicut enim mulla adulterium, homicidium, et coeleratalia. Quousque
membrafaciunt unumcorpus, ita mullapeccata faciunt ergo renovelur in baptismale regeneralionis : sem-
unum corpus , id est unam summam ; et est sensus : per in veluslate erit, quia originalibus peccatis et
Morlificate membra, id est malos usus membrorum, actualibus lenelur obnoxius. Sed débet baplizari et
et ma'.am consuetudinempeccandi per efficientem, id induere novum hominem, id est novam menlem, et
quod eflicilur, ostendens. Neque praecipit ut morti- novam novi hominis conversalionem. Quoeest eon-
licemus gladio maleriali corpus nostrum et membra versaiio novi hominis ? Virtutes sectari, et omnia
noslra, sed peccata. Tune enim morlificamusmem- bona in se habere. Et ne pulareraus quod hominem
bra noslra, cum desistimus peccare : et quot peccata exleriorem pi-oeciperelrenovari ad alicujus rei si-
in nobis morlificamus, quasi tôt membra occidimus, militudinem, subjunxit : Eum hominem, inquit, proe-
quoesunt super ierram, id est quandiu eslis in raundo. cipio renovari, qui renovatur in agnitionem Dei se-
Fornicalionem. Fornicarii sunl cum puellis liberis , D cundum imaginent ejus qui creavit eum, id est homi-
aut cumjumento, aut aliquid lalet Adulterare vero est, nem inleriorem : anima et mens quoe ad imaginera
alterius torum violare , id est cum alterius uxore, Dei facta est, sancla, justa et ralionabilis et im-
aut cum Deo sacrata, quoe Dei uxor est. Libidinem. mortalitas. Homo aulem exterior, id est corpus,
Omnis incontinentia libiiloappellatur.CoricufJtscend'am non est ad imaginem Dei factus, quia Deus spirilus
malam. Ideo dicil concupiscenliamma/am, quia esl et est. Duoeaulem sunt renovationes, una moinenta-
concupiscentia bona de qua dieitur : Fili, concupisce nea, quoe fit in baptismale, altéra quoe fit quotidie,
sapientiam, serva mandatum ; et: Cupio dissolvi, et quando pro sludium legendi Scripturas sacras ea
esse eu ni Christo. Concupiscentia mala est, appetere sludel intelligere de Deo, quoe anlea ignorabat, ex
mala. Elavaritiamquoe estsimulaerorumservitus.Quo- quo quotidie mens renovatur. Potest fieri etiam ter-
modo est simulacroruin servilus, avaritia? Ideo,quia tia renovatio post lapsum per poenitentiam, in agni-
sicut ille servit diabolo, qui omnipoteniis Dei cultu- tionem, id est ad coguitionem, secundum imaginem
ram et religionem, quoe illi soli convenit, el singu- ejus qui creavit eum, quia homo ad imaginem Dei
|are nomen ut Deus voectur, quantum in se est, illi faclus est.
K» EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD COL. 762
Ubi non est genttlis et Sudoeus. Ubi, id est in A . in omni sapientia, in omni doctrina Evangelii, et in
mente hominis ubi est imago Dei, non proejudicatur fide sanctoe Trinilalis, docentes el commonentesvos-
apud Deum sexus vel conditio, aut genus, aut pro- metipsos. Vos qui sapienliores estis, docete alios et
vincia, id est nulla distanlia est hominum apud commonete, atque exhorlamini vos invicem, in
Deum, quia in anima non est sexus, nisi tantum- psalmis, subaudis Davidicis, et hymnis, trium puero-
modo sola bona conversatio cum fide recta requiri- rum et sanctorum, in gratia contantes, id est semper
tur ; barbant et Scylha. Plus est nobis Scytha alie- reddite Deo gratias, ita ut quod ore canitis, corde
nus quam barbants. Barbarus siquidem nobis potest inlelligatis, et mens concordet voci.
esse quilibet cujus linguam igooramus : Scylha au- Omne quodeunque facitis in verbo, id esl in do-
tem dieitur a Scythia provincia, quoe est remota ad ctrina, aut in opère, subaudisaliquo, in nomine Do-
septentrionem, fulgoribus rigens, moribus barbara, mini nostri Jesu Christi, in omnibus semper dicile :
sed omnia et in omnibus Christus. Ideo non est ulla Deusinadjutorium meumintende (Psa/.LXix),et sem-
differenlia, quia omnia, subaudis gênera hominum fi- per nomen Domini invocate ; gratias agentes Deo et
delium, Christum babent caput, et in omnibus illis Patriper ipsum, id est per Christum : quia ipse est
"est Christus. mediator noster et in fide ejus salvamur.
Sancli dilecti unum est. Viscera misericordioe, id B < Mulieres, subditoeestote viris, sicut oporlel, in Do-
est misericordem voluntatem. Viscera dicunlur filii. mino. Mulier, propter culpam, subditaest viro, sicut
Viscus etiam significat singuiariter promplissimam oporlel, in Domino, sicut proecipit Dominusin Genesi :
et bonam voluntatem ; benignilatem, id est magnam Sub viri poleslate eris, et ipse dominabitur lui (Gen.
et bonam voluntatem ; modestiam, id est mansuelu- m). In primordio siquidem fidei erant mulloe mulie-
dinem ; patientiam, subaudis in tolerandis adversis. res, quoe se causa religionis abstinebant a consorlio
Supportantes invicem. Supporlare nos proecipit marilorum, quas modo alloquitur Apostolus specia-
Apostolus invicem secundum illud : Aller alterius liler, ne proplerea quia a coilu virorum se abstine-
onera portate. Verbi gratia : Ille qui continens est, bant, résistèrent vjris, rebellarent, sive repugnarent.
et est sine uxore el filas , et abundat diviliis bonis- Sicut enim sancta Ecclesia subjecta est sponso et
que temporalibus, débet illum qui incontinens est et viro suo Christo, ita débet esse unaquoeque mulier.
habet uxorem et filios, sustentare si nécessitas fue- Erant etiam mulli viri, qui similiter abstinebant a
rit. Sic de coeteris necessilatibus inlelligendum imi- coitu vel qui cum aliis mulieribus coibant, et verbe-
lando cervos, qui transeuntes per aliquod fretum ad rabant uxores suas, ne illae similiter cum aliis age-
tpsulam, aut ultra fluvium, sustentantur et suppor- rent, nec aliquid auderent murniurare contra eos,
tantur ad invicem, mentum ponens sequens super 'G quos similiter alloquitur.
çlunes prions, et lassato qui prior incedebat, dat Viri, diligite uxores vestras, et nolite amari esse ad
locum ut transeat, et ipse ponat iterum mentum su- illas, id est si sustinetis ad tempus a coitu causa re-
per dunes ultimi ; et donantes, id est indulgentes, ligionis vel quia cum aliis concubitis, nolite eas pro-
si quis advenus aliquem habet quoerelam,id est veram pterea ad amariludinem provocare. Sed quoestio
causationem. Verbi gratia : Abstulit mihi aliquis hic oritur, quare Apostolus uxorem diligendam prse-
equum meum, dum recordabor quod Dominus dixil : dicet : cum Dominus dicat : Qui... nonodit...uxorem...
Si quis abstulerit quoe tua sunt, ne repelas, debeo non potest meus esse discipulus ? (Luc. xiv.) Quoehoc
ei dimittere, sic de omni re et commisso. Sicut Do- modo solvitur, utquanlum nobis pater et maier, frater
minus donavit vobis, ita et vos. Sicut Christus qui atque uxor per cognalionem carnis proximi sunt,
cum non haberet quod ei dimitteretur, dimisit no- diiigamus eos, et in quantum nobis adversarios in
bis omnia peccata in baptismale, ita et nos dimit- via Dei cognoscimus esse, odiendo malum eorum,
lamas proximo in nos peccanti, qui habemus quodI et fugiendo nesciamus.
nobis dimittatur et a Deo el a proximo. Filii-, obedite parentibus , id est patri et matri,
Super omnia autem hoecsuperius dicta, charitatem per omnia, subaudis quoe Deo- placent. Si aulem
kabete, quod est vineulum perfectionis. Vinculumi " proeceperint vobis homicidium, furlum , rapinam,
enim perfectionis est charitas, quia per illam omnia aut aliquid taie perpetrare, nolile obedire illis. Hoc
bona liganlur ne perçant : sic homo pro dileclionei enim placilum est in
Domino, subaudis ut obediatis
Dei et proximi omnia agit : unde dieitur dilectio, eis. Patres, nolite ad iracundiam
provocare filios
quia duos homines ligat, vel hominem et Deum ; in vestros, ut non pusillo animo fiant, id est ut non
qua, subaudis pace vel charitate, vocali estis in uno1 exasperati a vobis fiant iracundi, id est levés ad
corpore, ut unum corpus Christi silis, et grati estote,i irascendum, sed vestro exemplo discant esse
id est gratiosi estote et accepti tam Deo quam liorni- tientes. pa-
nibus. Servi, obedite dominis per omnia, subaudis quae
Et verbum Christi, id est evangelica doctrina, ha- Deo non
displicent. Servi non sunl per naturam,
bitel in vobis, id est in corde, ore, et opère vestro,, sed per
culpam et propter peccatum, sicul Chanaan,
et pax Christi exsullet, ita cliam vos, in quantum hu- filius Cham.
Propter peccatum enim venit captivitas,
uiana fragililas potest servare, sine peccali maculai et per captivitatem servilus. Unde illi
qui servaban-
oianentes, uthabcatis in vobis Spirittun sanctum, lur ab hostibus, a servando dicti sunl servi, et rnan
763 HAYM0.M3 HALBKRSTAT. EPiSC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 7tU
cipia quasi manu capta, quia manibus capiebanlur ; A . vendo el reele loquendo lucrantes. Tempus enim sibi
non ad oculum senientes. Ille ad oculum servit, qui rediiiiit, qui suam ulilitalem in illo operatur.
aliud in secreto agit, et in proesentia Domini servi- Sermo vesler semper in gralia sale sit condilus, id
liurn explet quolibet modo : absente autem illo, non est, ut semper gratiam et ulilitalem proestel audito-
curât de ulilitate illius ; sed in simplicitate. cordis, ribus, et gratiosus sit omnibus : et sicut sal condi-
id est non duplici animo , neque mala voluntate, mentum proestat omnibus escis, ita et ille cunctorum
sicut Domino, et non hominibus. Servus qui pro Dei mentes condiat, zit sciatis quomodo oporteat vos
amore Domino carnaliter servit, sperans se inde unicuique respondere, id esl quomodo hoerelico, quo-
mercedem recepturum a Deo, illud servitium non modo Clirisliano, ut si vos interrogaverit hoeielicns,
homini, sed Deo impendit : ideoquc mercedem licet quomodo respondeatis, voscredere in Deum Palrem,
ab illo non recipiat proesentem, tamen non débet se ctFilium, et Spiiitum sanctuni, et his tribus trini-
a servitio subtrahere; retribulionem oelerntehoeredi- tatem habere in personis, et unitalem in substantia,
tatis, id est oeternam retributionem. Domino Christo et Dominum Jesum Chrislum, verum Deum et verum
servite, licet hominibus lemporale servitium exhibea» liQniijiem esse : similiter et. Christiano est respon-
lis, tamen pro amore Christi illud impiété. dendum.
Qui enim injuriam facit, id est si Dominus injuste B Quoecirca me sunl viiicuht, carcerque, omnia nota
alïligit servum, et non reddit ci dignatn mercedem, faciel vobis.Tycliicus. Iste proedicalor erat Colossen-
(lamnalionem inde suscipiet. El si servus fuerit si.um, charissimus,, subaudis ia fide, qttia.unius fidei
furtivus, et de servitio Domini se in aliquo subtra- sumus, minisler, subaudis Evangfiliiproedicalione et
xeriî, etiam inde damnabiliir. Ne servi dicant : Nos conservus in labore, quia simul laboramus in proedi-
qui servi sumus non merebimur venire ad gloriatn calione, et consolentur consolalione corda vestra, id
«anctormn : dicit Apostolus : Non est personarnm esl suo adventu et meo exemplo, ut non deficialis in
accepiio apud Deum, id est, si. dominus maie ege- fide, sed potius consolidemini, ut si nécessitas fue-
rit, el servus bene, dominus damnabitur, el servus rit, talia suslinere possilis, qualia el ego suslinco
glorificabilur. cum Onesimo charissimo. Hic ostenditur Philome-i
nem Colossensem fuisse dominum Onesimi et ipsum
CAPUT IV. Onesimum ; nota faciel vobis, subaudis Tychicus et
Domini, quod justum esl et oequum, semis proe~ Qnesimus,
slaie, id esl nolile tenere eos ut servos, sed eslolo Salulat vos Arisiarchus. Arislarcbus discipulus fuit
eis ut patres : quia, inde appéllati sunt palresfaini- beali Pauli et cornes in proedicalione, concaptivus
lias quidam, quod omnes ia domo sua oequaliamore C meus, id est qui in vinculis leneltir sicut et.ego pro
diligebanl ut filios, ita et servos. Chrisli nomine, et Marcus. Isle est pro quo dissensio
Oraiioni inslate vigilantes. Ille vigilat in oratione, facla esl inler Paulum et Barnabam, sicul in Actis
el in graliis, Deo.reddeudis, qui non cum lempore aposlolorum legilur qui recessit a bealo.Paulo de
neque cum desidia illud implet, sed cum hihirilale. qupdam conflictu, quem habuil cum perseculoribus :
Si enim ab homine non polest impelrari hoc quod et ul quidam dieunt, ipse scripsit Evangelium, quia
pelitur, si cum. desidia illud agilur, qnanto magis a licet cum beato Paulo fuisset, fuit et cum beato Pe-
Deo? tro. ConsobrinusBarnaboe. Consobrini dicuntur quasi
Orantes simul el pro nobis , subaudis, qui verbum sororii, quia de singulis sororibus nascuntur. Ideo
viloe adminisiravinnts, ut Dçus aperiat nobis ostium dicit consobrinum illum esse, ul majoris honoris ha-
verbi, id est, ut corda, et; sensum auditorum nostro- berelur apud illos propter Raniabam , et nisi dixis-
rum aperiat, ut ea quoe loquimur, et quoeab ore no- set, suscipile illum, nequaquam. atuleretit suscipere
slro emillimus, ad corda et ad sensum eorum pos- illum : quia jam audieraut illum ab eo discessisse.
sint inlrare, el intelligani quoe docemus. Taie quid Emendatus et correctus ilerum socialus est ei, dt
legimus in Aciîbus aposlolorum de muliere nomine quo, subaudis Marco, mandata accepistis, id est scri-
Lydia, purpuraria civitalis cujus Dominus aperuit. D ptum, quia jam redeunt ad nos. IU sali sunt superius
cor, ut intelligerel ea quoe a Paulo dicebantur. Ail- memorati, qui .sunt ex circumeisione, id est ex Ju-
ler : ut aperiat nobis ostium sermonis, id est sensus> doeis.
et intelligentiam divinorum eloquiorum , ut promplii Ipsi sunt audilores mei in regno Dei, hoc est in
simus ad loquendum mysleria incarnalionis Chrislii proedicalioneEvangelii, quod observatores suos per-
et divinitalis, propter quod, subaudis Evangelium,, ducil ad regnum Dei. Ul sielis perfecti, subaudis iu
ita ut oportet me loqui, id est ut sciam cui et quid ett fide, el pleni bonis operibus.
quando, vel quantum debeam loqui. Qui sunl Laodkioe, quoeest civilas Groecioe,Iliera-
In sapientia ambulate ad eos, id est in fide sanctoc! polis esl civitas Gracia;.
Trinilalis, ubi est omnis sapientia, el bona conver- Salulat vos Lucas medicus. Isle esl Lucas qui
salione ibi \ivite et conversamini ad eos qui forisi Evangelium scripsit, et Aclus aposlolorum; qni fuit
sunl, id esl ad paganos, boerelicos, el falsos Chri- génère Syrus; et Demas. Ilic ad tempus discessil ab
slianos, ut non possint vos reprehendere, redimentes; illo, sed emendatus rediit.
tempus, id est vcsîrnm facientes, et vobis bene vi- Salulate fratres qui sunt Laodkioe. Salulare est sa-
762 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. '— IN EPIST. I. AD TIIESS. 76o
lutem optare; et Nympham. Nympha nobilis erat A Salutalio mea munu Pauli, quod est sinnum i:i
quoedammatrona, in cujus domo multitude erat lide- omni epistola mea. Memoresestote vinculorum meo-
lium. rum, id est accipite me in exemplura, ut sicut ego
Et cum tecta fuerit apud vos Epislola, facile ut et non timeo pro Christi nomine vincula et carceres
in Laodicensiumecclesia legalur. Et epislolam islam suslinere, ita nec vos limealis, si necesse fuerii.
quam Colossensibus dixerit, ideo proecipit legi in Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vo-
ecclesia Laodicensium, el eam quoeerat Laodicen- biscum. Amen. Gratia dieitur gratis data : el gralia
sium ideo proecipit Colossensibus legi, quia licet per- estqua accepimus remissionem peccatorum in bapti-
parva sit, et in canone non babcalur, aliquid tamen smale, el esl sensus : Gralia Filii Dei et salus ac
ulilitatis habet. remissio peccatorum maneal semper vohiscum.
Dicite Archippo. Archippus episcopus eral illorum, Amen.
Vide minislerium tuum, id e>t custodi el intellige
subaudis episcopatum.
JN EPISTOLAMI AD THESSALONICENSES.
ARGUMENTUM. B num danlur, et exspeelationem advcnlus Domini ad

Macedoniaprovincia est Groecorum in qua est ci- judicium. Ante Deum, id est coram Deo Pâtre:
vitas metropolisThessalonica, quoepostquam a Paulo quia in proesentia et in conspectu Dei Palris judicabit
Filius munduin.
spostolo fidem percepit, licet multa pericula susti- Scientes autem, subaudis sumus, electionem ve-
nuiss.enla suis civibus non credentfbus et a pseudo-
a Deo estis electi ante conslitulionem
apostolis vol'.iissentseduci, nullo modo,tamen a vestram, qua
riiate fidei recesscrunt. Hos collaudat Apostolus, mundi, quia Evangeliumnoslrum non fuit in sermone,
sive in verbo, tunlum, sed in virlute et in Spiritu
scribens. eis ab Athenis per Timotheum, etc.
sanclo, id est in virlute miraculorum, quoe per Spi-
CAPUT PRIMUM. ritum sancluin operali sumus, et in plenitudine multa
Paulus el Silvanuset TimothcusEcclesioeThessalo- doclrinoeel bonorum operum. Scilis quales fuerimus
nicensium salutem. Nomen suum suorumque ponit in vobis, id est humiles fuimus, propter vos, ul vos
in exordio episloloeob causas in aliis epistolis mc- potuissemus Deo lucrari, et facti estis imitatores no-
moralas. Generalilcr omni Ecclesioe scribit, quia stri el Domini, quia qualia sustinuil Dominus, et nos
forsilan lune lemporis non habebanl episcopum sibi propinquis nosli'is Judoeis, lalia et vos suslinuistis
Ordinatum. Licet apud Judoeosnomen Synagogoeet C patienter, excipkntes verbum fidei et doctrina; in Iri-
Ecclesioehabebatur in usu, sicut legilur in libro Re- bulatione multa cum gaudio Spirilus sancti, quia
gum quia benedixit Salomon omni Ecclesioe Israël, Spirilus sanctus, qui erat in vobis, faciebat vos gau-
tamen aposloli maluerunt in suis epistolis Ecclesioe dere inler tomien ta perseculionum : ita ut facti sitis
nomen inserere quam Synagogoe,propter interprela- forma et exemplum fidei et doclrinoe omnibus cre-
tionem nominum. Ecclesia namque inlerprelatur denlibus in Achaia et Macedonia duabus provin-
convocatio, quoe non potest fieri nisi ex rationabili ciis.
créa tura : Synagoga aulem, quoe inlerprelatur con- A vobis enim diffamalus esl sermo Dei. Dlftamatio
gregatio, potest consislere ex irratio.nabili et inani- maxime pro viluperatione poniltir et in contrariant
mala, sicut congregalur grex ovium , congregantur partem. Sed Apostolus non curans de proprietale
lapiJes. Et ut ipsos ostenderet gentiles credcnles verborum, cum debuit dicere, a vobis manifestatus
amplius esse ralionabiles quam Juda>osinfidèles, qui et divulgatus est sermo Dei, dixit diffamants. Non
hoc nomine Ecclesioemaxime utunlur. est necessequidquam loqui vobis, subaudis, quia vos
Gratias agimus Deo, id est laudes referimus iili, estis Dei proedicatores effecti. In omni loco, subau-
semper pro omnibus vobis. El non solum pro Thes- dis vobis vicino, elc.
sabnicensibus, sed el pro omnibus qti proedicatio- CAPUT H.
nem eorum receperunt.
Memoresoperis fidei vestroe. Duo conjungit, opus Exhortatio noslra, id esl doclrina noslra, non fuit
et fidem, quoe perfectum hominem reddunt. Fides deerrore, id est de mendacio, neque de immunditia,
namque bonis operibus adornala placet Deo.: quoe quia non fuimus luxuriosi, neque in dolo, id est
vero sine operibus est, mortua el inanis esl. Et su- fraude, astutia ; nec in hypocri.-i, id est simulationc,
stinenlioespeiDomini nostri. Sustinenlia est exspecta- ut vos exspoliareiuus.
lio. Unde dicimus in Psalmis (Psal. xxiv) : Etenim Ita loquimur, non quasi hominibus,subaudis malis,
qui tesuslinent, id est qui te exspectant, non confun- placenles : ille quoerit hominibus placere, qui adu-
denlur. Sustinenliani spei Domini nostri appellat ex- latur et favet aliorum peccatis, sed apostoli non
spectationem fulurorum bonorum, quoe per Domi- hoc faciebant alicui, sed publiée increpabant.
Neque in occasione avaritioe proedicavimus, aut JA vano, remanere Alhenis,etmisimus ad vosTimolheum.
propier cupidilalem proedicaremus vobis. Ipsi enim scitis quod in hoc posili sumus, subau-
Tanquam si nutrix foveal filiossuos, subaudis non dis a Deo, ut persecutiones et tribulaiiones istius.
alienos, ita diligimus vos. Soient mulieres luxuriosoe soeculipatienier sufferamus, qualenus per ista tem-
divites et incontinentes commitlere filios suos aliis poralia perveniaraus ad gaudia oeterna.
mulieribus ad nulriendum, quoe licet pabulum eis
ministrent, tamen non eo affectu diligunt illos ut CAPUT IV,
proprios, sed ut mercedem temporalem accipiant. Itogamus voset obsecramus in Domino Jesu. Post-
Pseudo ergo aposloli non affectu nialerno diligebant quam laudavit Apostolus Thessalonicenses de perse-
eos, sed ul lucra temporal ia ab eis açciperent. Apo- veraniia fidei, quam tenuerunt, non recipientes fal-
stolus autem Paulus sociique ejus non ut nnlrix sos apostolos, coepiteos éxhorlari, ut semper in me-
aliéna diligebant illos, sed ut mater unicum filium lius proficerent, bonisque operibus fidem exomar
fovet affectu ihaterno, ita ipse diligebat eos, quia rent, inquiens : Rogamus et obsecramus. Hanc ha-
ipse primus genuit eos in fide Christi. bet Apostolus consuetudinem, ut verba sua dupli-.
Memoresestis, fratres, laboris nostri et faligalionis. cet ac triplicet unum sensum habentia, sicut in hoc
Laborabat Apostolus in proedicalione et opère ma- B I loco. Quod enim esl rogare in hoc loco, hoc est et,
nuum eo modo quo soepediximus. Et quare laboravit obsecrare : et quod dixit in DominoJesu, taie est ac-
ipse? Ut non esset otiosus. Omnis oliosus in deside- si diceret, per Dominum Jesum. Taie quid invenitur
riisest : et ut ipse prava desideria vitare posset, in epislola ad Hebroeos: Locutus esl nojbis in Filio.,
labore manuum insistebat. (Hebr. i), id est. per Filium- Ut quemadmodumacce-,
Cum accepissetis verbum auditus Dei, aecepistis pistis a nobis, audiendo et inlelligendo a me et Sil-
illud, non ut verbum hominum. Verbum prsedicatio- vano quomodo oporteat vos ambulare, id est viverc,
nis quod Apostolus proedicabat, a Deo audierat. Et et cursum hujus vitoein bonis operibus perducereT
sic perceperunt illud Thessalonicenses, quasi ab ipso et placere Deo, fidem quam habetis. bonis operis
Christo audirent per proesentiam. exornando, sicul et ambulatis, vivilis et conversa-
Quia eadem passi estis a conlribulibus vestrisquoeet mini modo, ut abundetis magis, scilicet magis ac
ipsi a Judoeis. Contribuas dicuntur qui ex una tribu niagis crescatis in fide et bonis operibus. Ille enim
sunt. Crescenie igilur fide Domini in Judoea, perse- placel Deo, qui fidem rectam quam habet exsecu-
cutionem susiinebant credentes ab incredulis, Ru- tione virîutum décorât. Et ille bene abundat qui,
benitoea Rubenilis, Gadditoea Gadditis, similiter ex crescente oetateiidei in se, studel etiam abundare in
omnibus tribubus : ita et Thessalonicenses creden- C * sanctis operibus, et in studio virîutum.
tes a non credentibus suis contribulibus, id est suis Scitis enim quoeproecèptadederim vobisper Domi-
. civibus et vicinis persequebantur. num Jesum, id est in Domino Jesu per me loquente.
' Ul
jmpleant, subaudis ipsi Judsei, peccata sua. Ex* Quoefuerunt illa pracepta quoe dédit eis? Proecepla,
pleio tempore quadragesimi anni, quod Dominus de- fidei fuerunt et conversalionis Christianoe, in quibus,
dit Judoeis ad poenilentiam, post passionem suam exhortatus. est eos servire Deo vivo et vero, et ex-r
illis nolenlibus credere compléta sunt peccata co- speclare Filium ejus de coelisad judicium, quem su-
rum, de qua completione dixit eis Dominus : Impiété scitavit Deus Pater. Jesum diço qui eripuit nos per.
inensuram patrum vestrorum : quando autem Apo- passionem suam et. per gratiam suam ab ira Ven-
stolus ista loquebalur, adhuc slabat Jérusalem et tura.
templum : ideoque needum erant compléta peccata IIoec est enimvoluntasDeisanclificatio vestra, iâ est.,
eorum quoecompléta sunt advenienlibus Romanis., lioecest voluntas Dei ut sanctilicelisvos eomodo, quo
Unde enim sequitur : Pervenil enim ira Dei, id est sequentia manifestant, videlicet ut abstineatis vos a
vindicta Dei super illos usque in finem. Vindiciam Dei fornicaiione. Fornicalio islo loco tripliciter potest
appellat advenlum Romanorum : quando perdili _ inlelligi. Fornicari est per culturam idolorum
sunt famé, pestilenlia, gladio, captivitate. Quoe vin- a Deo recedere, et idola pro Deo. vero colere.De
dicta manebit super illos usque in finem soeculi, qua fornicaiione dicit Psalmista : Perdes om-
quia semper erunt captivi. Vel si dixerimus, proeve- nes qui fornicanlur abs le (Psal. LXXII).Et illud :
nit sive anlevenit illos ira Dei, sicut quidam codices Fornicatus est Israël cum genlibus, id est idola.
habent, erit sensus : Proevenit eos vindicta Dei in hoc coluit. Et est alio modo fornicatio quando homo
soeculo,quoepermanebit usque in finem. Quoeideirco amorem terrenarum rerum, fifiorum videlicet, pos-
dieitur proevenire illos, quia vindictam futurijudicii, sessionum, divitiarum, proeponit amori omnipoten-
in qua sclernaliter damnabuntur proevenit ista icin- iis Dei, et recedit a Deo per talia, qui vir animoe
poralis. est. Tertio est fornicatio corporalis, qua quis coit
Désolait a vobis ore, id est, sermone, colloculione cum meretricibus, vel quoeunque modo Iibidincm
familiari, aspectu, id est proescntia corporis, sed non suam explet.
corde, id est affectu dilcelionis. Ut sciât unusquisque veslrumsuum vas, idesl corpus
CAPUT III. suum et corpus uxoris suoe.possirferefnsanc/i^ca/ione,
Platuit nobis solis, subaudis mihi et Siloe vel Sil- idestin caslilale, et honore. Tune honorât quisque
769 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD THESS. 770
corpus suum, et corpus uxoris suoe,quando abslinet a A et impudicitia, et quoeunque modo aliquis semet-
coilu : quia corpus caslum servando, ejus oralio ca- ipsum polluai. Sanclilicatio aulem ista constat in
stior et accepiior est Deo. Non in passione desiderii. orationibus, in jejuniis, in elemosynis, in hospitali-
Passio desiderii est quando homo velut equus el mu- tale, in charitate, coelerisque virtutibus. Beatus Apo-
lus, qui sunt sine intellectu, proeceps fertur ad libidi- stcrlusmore sanclorum Palrum volebat sanelilicare
nero, nec frenat ardorem libidinis, respectu el li- Thessalonicenses, sicut legimus quod Moyseslegis-
more omnipoteniis Dei. Sicut gentes quoe iqnorant lator, daturus legem, sanctificavit populum , id est
Deum. Génies quoe ignorant Deum fornicalriees monuit ut sancte vivcnles et mundi manentes, digni
sunt, et nimium libidini deditoe, ulpoie non baben- essent audire voeem Domini, etpercipere ejus proe-
tes cognitionem Dei, sicut sunt Mauri, Vandali, et cepta, dicens : Sanctificamini, lavate vestimenta ve-
maxime Sarraceni, intantum ut plurimi illorum slra, abslinele ab uxorrbus veslris. Si ergo Deus
sexaginla et eo amplius uxores babeant, et est sen- illos vocavit in sanctificaiionem, quantÔ magis nos
sus : Cavete el observate ne nimium et immodcrate quos redemit sanguine suo, et mundavit per bapti-
libidini servientes, efliciamini similes genlibus, qui srai gratiam, in sanctificaiionem vocavit, quatenus
Deum caslitalis amatorem ignorant, et cum eis dam- digne possimus accedere ad sacramentum corpoiïs
neniini, el mnllo amplius, quia servus qui scit vo- B.et sanguinisejus? Similiter beatus Job mittebat per sin-
luntatem Domiiri sui, el non facit vapulabit multis : gulos dies ad filios suos, qui forsilan uxoris extra
et melius esl viam verilatis non cognoscere, quam domum ejus habitabant, et sanclificabat eos, id est
postea retrorsum abire. monebateos sancte vivere, quatenus illorum sacrifi-
Et ne quis supergrediatur, neque circumveniat in. cia et vota accepta essent. Samuel quoque cum ve-
negotio fralrem suum. Bcatus Apostolus sociique nisset ungere David in regnum, vocavit Isai el filios
ejus proedicabantatque suadcbant suis audiloribus, ejus ad sacrificium et sanctificavit eos, id est monuit
Jicbtis festis et diebus jejuniornm abslinere ex con- ul laies se proepararent, quatenus digni essent lanlo
sensu ab omni coilu, quod et mtriti faciebant obe- honore, quorum frater a Deo in regnum eral ele-
dienlesproeceptis et monitionibtts ejus. Et ne forsi- ctus. Sic quotidie nos sanctificanl aposloli et
tan aliquis post devotam conlincnliam instigante sancti doctores suis diclis admonendo ul sancte vi-
diabolo provocaretur ad coitum illis diebus quibus vamus, quatenus digni simus non solum Christiani
iiabcbant devolum, ait Apostolus : El ne quis vestrum vocari, sed et filii Dei, et ut Deus omnipolcns di-
supergrediatur, neque circumveniat in negotio isto gnelur in nobis habitare.
coitus, id est ne aliquo circumvenlione violentiam Itaquequi hoec, subaudis verba, spernil, despieil,
'
uiferat aliquis pari suo, volenli votum servare, pro- ^ el conlemnil, non hominem spernil, id est non me
vocando eum ad coitum, sed ex consensu ab omni despicit, sed Deum, cujus verba recilo, et qui loqui-
coitu abslineant, sicul devoverunt, quia melius est tur per os mcuin.
non vovere, quam volum non implore. Cum enim Nolumus ignorare vos de dormienlibus, ut non con-
omni lempore oratio munda placeat Deo, lune est ac- tristemini, sicut et coeteriqui spem non habent. Philo-
cepiior et graliosior apud Deum -quando iniindo sophi et genliles infidèles non credenles resurreclio-
corde et corpore fundilur, diebus scilicet jejunio- nem , mullos ex hoc decipiebant, neganles resurre-
Tum. Unde Dominus ait per prophetam : Egrediatur clionem, et faciebant conlrislari et dolere de morte
sponsus de cubiti suo, et sponsa de llialamo suo propinquorum. Et non solum infidèles, sed etiam
{Joël, il), sponsum et sponsam in hoc loco conjuga- multi fidelium apud Macedones et Thessalonicenses
los debemus intelligere. Dicit enim beatus Hierony- contristabanlur de morte parenlum, non credenles
mus, quia frustra assumitur poenilentia in voce et eos resurrecluros. Pagani ergo et infidèles merito
liabitu, nisi etiam abslinealur a delectalione carnis conlristabantur de morte suorum, quia per morlem
cl coitus. Potest et de omni negotio et mercimonio lemporalem perveniebant ad oeternam. Al vero cre-
iutelligi, ul nemo debeat fraudem facere fralri, ne- dentés et infidèles, merito contristabanlur super re-
que circumvenire illum. Quoniam vindexest Dominus cessu fidelium , quia per morlem teuiporalem
de his omnibus.Non solum de fornicaiione el publica perveniebant ad vitam oeternam. Quapropter volens
turpiludine, sed etiam de transgressione omnis boni eos Apostolus cerlificare de resurrectione, et conso-
proposili, verbi gratia, sicul de illis qui faciunt vo- lari super morte propinquorum, ail: Nolo vos
tum, ut ex consensu abslineant a coilu lempore je- ignorantes reddere de dormienlibus, quia resurre-
junii et postmodum non adimplent promissum. Sicut cluri sunt, ut non contristémini super morte eorum,
proediximusvobis, subaudis proesentes, et teslificaii sicut infidèles qui non habent spem resurgendi.
sumus, ita erit Dominus vindex de omnibus. Si enim credimus quod Jésus mortuus est et resur-
Non enim vocavilnos Deus, ad fidem suam el gra- rexit, ita el DeusPater eos qui dormierunlper Jesum,
tiam, et ad patriam coeleslem, in immundiliam, ul adducet cum eo. Miram rem ait Apostolus. Christum
immunditioe serviamus, sed in sanctificaiionem, ut qui jam vivit, et resurgens a morluis jam non mori-
sancte vivamus, sancli simus, imitantes eum qui tur, dicit fuisse mortuum, et electos mortuos appel-
dixit : Sancli estote, quia ego sanclussum (Lev.xi). lat dormientes. Christum ergo appellat mortuum, ol
Immunditioenomine inlelligilur omnis inconlinentia dum audimus et scimns illum fuisse mortuum et re-
771 H.iYMONIS IIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 772
surrexisse, nos quoqne speremus resurrecturos per t\ (Malth. xxv) ; et : Exsurgile de sepulcris vestris,
virtulem divinilalis ejus. Eleclos vocat dormientes, occurrite ad judicium Redemplori vestro. Ista vox
quoniam nemo hominum tam facile potest socium qua omnes resuscitabuntur bene potest appellari
suum excitare a soinno, quam facile omnes suscita- tuba. Alio modo tuba pro manifestalione ponilur, ut
ounlur a semno morlis. Quod autem dicit, quia Deus in Evangelio ait Dominus : Cum facis eleemosyaam,
Pater eos qui dormierunt per Jesum, adducet.cum eo, noli tuba cancre ante le (Mallh. vi), id esl noli mani-
d est cum Jesu, ad judicium, taie estac si diceret : feste facere, ne lauderis ab hominibus sicut hypo-
Qui dormierunt in Jesu, illi nempe venient cum crite. In tuba ergo Dei descendet Dominus de coelo,
Christo in gloria ad judicium, qui mortui sunt ante id est manifeste véniel ad judicium, ut ab omnibus
ejus adventum, et poslea in fide passionis ejus, et possil videri, secundum illud : Videbit omnis caro
qui signo crucis sunl munili, alque sacramento cor- salutare Dei (Luc. ni). Licet ergo quidam pueriliter
poris et sanguinis ejus die morlis munili, credentes intellexerint, quod dictum est in Joël propheta :Ju-
suam salutem ibi contineri. Dicit beatus Auguslïnus dicium Domini véniel in valle Josapbat, quasi in illa
merito pro illis post morlem offerri sacrificium Deo, valle judicalurus sit omnes gentes, non est ita intel-
el corpus Domini consecrarl, qui positi in soeculo, ligendum, quoniam non pro loco, sed pro inierpre-
devotissime illud perceperunt. B tatione illud nomen posuit ibi prophela. Josaphat
Hoc enim vobis dicimus in verbo Domini, id est in namque interpretatur vallis judicii, et Domini ad-
sensu Domini, quia Deus omnipolens loquiturper ventus ad judicium in valle erit reprobis, quia ele-
os noslrum,(/i(î'a nos qui vivimus,fjui residui sumusin clis elevatis ad superna cum Domino, illi remane-
«dventumDomini, non proeveniemuseos qui dormierunt bunt in imis et in inferioribus inferni partibus. Di-
in Chrislo, moilo supra diclo. Sic videnlur hoec canuis et tertio modo secundum beatum Ambrosium,
verba Aposloli sonare quod Apostolus suo lempore hoc quod dicil in tuba Dei descendet de coelo. Le~
demonstraveril diem judicii venliirum. Unde et gimus quod Moyses legislator Domino proecipienle
Thessalonicenseslegenteshaneepistolam, pulaverunt fecerit tubas argenteas et poslea Salomon in templo
lempore Aposloli diem judicii vcnlurum. Quapropter Domini, quibus concrepabant in solemnitatibus et in
alfoquitur et exhortatur eos in secunda epislola, in- proeliis, sicut faclnm est quando mûri Jéricho cor-
quiens : Nolite terreri per epislolam quasi inslet dies ruerunt, et poslea a Gedeone, et sicut de solemni-
Domini. Considerandum est ergo, quod ex persoaa tatibus dicit Psalmista : Buccinale in neomenia tuba
eleclorum loquitur, qui vivi in corpore inveniendi (Psal. LXXX).Recte ergo Dominus in tuba dieitur
sunl in adventu Domini, qui residui dicuntur esse venire ad judicium, quia ipse ad hoc veniet, ut quasi
G
patriarcharum, prophetarlim, apos'.olorum, omniuia- in praelio debellet adversarios suos, Judaeos, paga-
que sanctorum qui eos proecesserunt per spalia lem- nos, hxreticos, falsos Chrislianos, el vicloriam suniat
porum etproecedunt modo atque proecedentusque ad ex eis, dicens illis : Ile in ignem oelernum ; et ad hoc
diem judicii, ad requiem aniinarum, quia post illos eliam ut remuneret eleclos suos introducendo illos
relicti erunt. Tam velox ergo erit et celerrima resur- ad solemnilatem oeternai glorioeet felicilalis.
rectio mortuorum electortim ut illi qui in corpore Deinde nos qui vivimus, qui relinquimur, simul
vivi inventi fuerint et super lerram , non poluerint rapiemur cum illis in nubibus obviam Christo in
proevenire eos, eundo obviam Domino in aéra , qui aéra, et sic semper cum Domino erimus. Ex persona
in«pulvere terroe jacebant. illorum loquitur, sicut et superius, qui vivi inveniendi
Quoniam ipse Dominus Jésus in jussu, id est in sunt, qui dieuni : Simul rapiemur cum illis, subaudis
jussione Dei Palris descendet de coelo, et in voce qui nos proecesserunt ad requiem animarum, sed
archangeli el in tuba Dei descendet de coelo,et mor- tune pariler veniemus obviam Domino. Hoc verbum
tui qui in Christo sunt, mortui eo modo quo supra quod est rapere, pro velocilale soepe ponilur. Et in
dixiinus, résurgent primi. Idcirco dicit, in jussu, hoc loco nimiam velocitatem resurrectionis et diem
quia, jubente et disponente Deo Paire, véniel Filius _ judicii désignât, de qua supra jam diximus. Nam
ad judicium. Per unum archangelum debemus juxta sicut Deus iu momento cuncla fecit, ila in momenlo
Aiiguslinum, intelligere omnes virlules angelicas, cuncta dijudicabit. Cum dicit : Rapiemur ab angelis
quia angeli personabunt vocibus eo venienle. Per cum illis qui nos proecesserunt obviam Domino in
tubam autem inlelligilur uno modo magna vox an- aéra, oslendit quia non descendet Dominus ad ter-
gelorum et sonus, de quibus Malthoeusait : Millet ras, sed in altitudine istius aeris sedebil ad judican-
Filius hominis angelos suos cum tuba et voce magna duin, et cum addit : Et sic, id est cum corpore et
(Mallh. xxiv). Quod per tubam intelligatur vox an- anima immortales effecti, erimus semper cum Do-
gelorum, oslendit Psalmista loquens de Domini as- mino, non debemus putare quod in acre cum Do-
censione : Ascendit Deus in jubilo, et Dominus in mino simus regnaluri, quia finito judicio, reverietur
voce tuboe (Psal. XLVI). Sicut enim ibi tubam ap- cum omnibus electis ad bealiludinem oeternam, de
pellat voccm angelorum dicenlium : Viri Galiloei, qua descendit ad judicium. Si electi qui vivi reperli
quid admiramini aspicientes in coelum (Act. i), etc., fuerint, rapienlur in aéra obviam Domino ab an-
ita in hoc loco, vocem angelorum luboe comparât gelis, quoerendum est quomodo complectitur quod
dicenlium : Ecce sponsus venit, exile obviam illi dictum est a Deo primo I.omini Adoe, et in ipso
775 EXP0S1TI0 IN EI'P. S. PAULI. - IN EP1ST. I AD THESS. IU
omni semini ejus : Terra es, et in terram ibis, cumi A . post mortem ejus, gaudebunl per illos quadraginta
illi morlem experti non fuerint? Quoehoc modo sol- quinque dies, ducenles*uxoreset convivia celebran-
vilur secundumbealum Augustinum. Homo de lerrai tes, et jocos diversi generis exercentes, ac dicentes :
facins est in corpore, et antequam inspiraret Dominuss Licet princeps noslcr sit mortuus, modo nos habebi-
iu faciem ejus spiraculum vitoe, id est antequami mus pacem ei securilatem. Et cum talia dixerint,
daret ei animam, illud corpus terra erat, et eleclii subito veniet eis subilaneus inleritus.
qui vivi reperli fuerint, in ipso raplu dum angelicisi Vos autem non es'.is in tenebris infidelilalis. Qui
manibus poriabuntur subito morientur, subiloque; enim dormiunl, et quiescunt in peccatis, nocle dor-
résurgent : et dum anima in ipso raplu exierit ai miunt, id est in peccalis et vitiis quiescunt et jacent.
corpore, remanebil corpus terra, sed tamen brevis- Induit loricam fidei el charitalis, et galeam spei el
siraum spatium tenebit ipsa mors, in tanium ut nec; satutis, id est habemus fidem in Deum charilatem
cogitari nec perpendi possit. in Deum et proximum, spem et exspectationem futu-
Itaque consolaminivos invicem,o Thessalonicenses, rorum bonorum in capile : quia de coelisveniet nobis
de resurrectione, in verbis islis, et nolite dolere super salus : et his armis munili, securi et liberi erimus
morte parenlum. iu adventu Domini.
]
B Non posuit nos Deus in tram, id est non ideo nos
CAPUT V.
posuit Deus in fide sua, in Ecclesia et cognilione
De temporibus, subaudis diei judicii, el momenlis, sua, ut in nobis suam vindictam exèrceal, sed in
utrum oeslate an byemc, vere an autumno veuiat, acquisilionem salutis pasuit nos, r.t salulcm nobis
vel qua bora diei vel noclis, non indigetisul scribamus inveniremus per fidemJesu Chrisli, iil siée vigilemus,
vobis. Quare ? Ipsi enim diligenter scitis, quia (lies id est vivamus in hoc soeculo;sire dormiamus, id est
Dcmini sicut fur in nocle, ita venict, id est, sicut fur moriamur in corpore, simul cum illo, id est cum
subito et insperate intenvpesla nocle venit dormicnle Christo, vivamus in anima et iu spe resurreclionis.
domino domus, ita insperale veniet dies judicii et Propter quod, id est propler illa quoesuperius
Dominiadvenlus. Dominus requisitus post resurre- diximus de resurrectione, consolamini vos invicem.
ciionem de die illa, de regno videlicet electorum, ab Rogamus vos ut noveritis eos, id est dilîgalis, hono-
apostolis dicentibus: Domine,si in lempore hoc resti- relis, et necessaria eis minislieiis : qui luborant inler
tues regnum Israël, ail : Non est vesirum vosse tem- vos, in proedicalione et doclrina.
pora velmomenla (Act. i), et ante passionem suam Rogamus vos, compile inquietos , consolaminipu-
deeademdie ait: De die illa, inquiens, nemo scit, sillanimes. Apud Thessalonicenses erant quidam
neque angeli qui sunt in coelo,neque Filius, nisi Pa- C ( vagi, el ut ita dicamus, gyrovagi olïose vivenles, et
ter solus (Matth. xxiv). Ergo si Pater novit, ulique non laborantes manibus suis unde viverent, nequo
et Filius novit, qui unius substantioe est cum eo. oralionibus aut psalmodiis vacantes, sed circuibant
Sed idcirco dieitur Filius ignorare, quia discipulos domos aliorum, atque peragrabant de loco ad locuir,
ignorantes reliquit. quoerentes unde vivere possent, cujus rei causa
Cumenim dixerint, subaudis reprobi, pax et secu~ mullos inqiiictabant. Vel etiam inquietos vocal su-
ritas, lune repentinus illis superveniet iiiterilus, id perbos, qui causa superbioe alios inquietabant. Ite-
esl subitanea perdilio diei judicii, sicut dolor esl in rum erant alii pusillanimes et timidi, qui bonum
utero habenti. subaudis partum , et non effugient. limebant inchoare, ne forte non possent illud ad
Sicut mulier proegnans imminente tribulalione et effectum perducere : vel si inchoabanl, non libère
persecutione, non valet effugere persequenlium insi- illud agebant, sed verecundabaniur ex hoc in proe-
dias, ita el illi non polerunt effugere, de quibus ait sentia aliorum ipsique pusillanimes erant, quia ad-
Dominus: Voeproegnanlibus et nutrientibus in illis versa hujus soeculi patienter ferre non volebant
diebus (Marc. xm). Sicut in verbis Danielis prophetoe ciloque scandalizabantur in verbo et facto aliorum.
invenimus, régnante Antichrislo et minislris ejus Inquietos ergo, id est vagabundos, oliosos et insta-
tribus annis et dimidio, et interfectis ab illo Elia et **biles, vel superbos qui alios molesiabant, proecipit
Enoch sicut in Apocalypsi babetur, quo tempore erit Apostolus corripi a proelatis et magistris, quatenus
perseculio talis, qualis non fuit anlea nec poslea désistèrent ab oliositate quoeest inimica animoe, et
subsequetur, inlerficielur ipse Anlichrislus, et ma- deponerent superbiam radicem omnium viliorum.
xima pars membrorum ejus a Michaele, ul beatus Pusillanimes aulem proecipitconsolaii blandius, ut
Gregorius dicit, et ut beatus Paulus dicit : Dominus per exhortationem et consolalionem proepositorum
Jésus intcrficiel eum spirilu oris sui, id esl in verbo roborarentur in omnibus bonis. Suscipile, subaudis
suo et virlute sua. Quod ulrumque verum potest in ofliciuin charitalis, infirmos in fide, in corpore.
esse : quia si Michael illum interfecerit, non sua, Patientes estote ad omnes. Modo admonet proelalos
sed Dei virlus eril et jussio. Post morlem autem ejus ut subjectorum improbilatem et impatienliam pa-
rcmauebunt quadraginta quinque dies, in quibus tienter feranl, dum in aliquo contra eos murmurant.
nuilia erit pax, ut in illis elecli qui aliquid liluba- Soient enim inquieti et immodesii seu impatienles,
vemnt in persecutione, peenitenliam agant et sal- quando corripiuntur a proelatis, insurgere contra
ventur, ministri autem Antichrisli qui retnanseruut eos, cl impatienter ferre illorum correpliot\em, r.o-
lentes ab eis corripi, sed suam voluntatem implere. A nihil poteslis facere (Joan. xv). Hoecest, inquit, vo-
Quorum animosilatem debent proelali ad tempus luntas Dei, ut malum pro malo non reddalis : bonum
sustinere, et ilerum lempore opportune et congruo semper sectemini, sine inlermissione orelis, ut gau-
cum consilio et auxilio emcndare. deatis in Domino, et in omnibus ei gratias refe-
Videte, id est cavete, ne quis vestrum malum pro ratis.
malo alkui reddat. Hoc vult ostendere Apostolus isto Spirilum nolite exstinguere. Dicamus hoc secun-
in loco, ut non solum malum pro bono non debeamus dum Ambrosii sensum : Spiritum nolite exstinguere,
reddere, sed nec malum pro malo. Quatuor modis id esl si aliquem ad horam Spirilus sanctus reple-
reddilur, aut bonum pro bono, aut malum pro malo. verit sua gralia, ut possit inlerpretari divinas Seri-
Bonum pro malo reddilur, sicul Redemplor noster pturas, et divina mysteria loqui, nolite eum prohi-
nobis qui morlui et perdili eramus, atque propter bere quin loqualur et doceal : quia Deus qui os asinoe
peccata a Deo alieni, quando per passionem suam aperuit, quoe seni non aperit révélât soepc juniori
et baplismi gratiam nos rcdemit. Bonum pro bono, quod melius est. Aliter secundum Auguslinum :
sicut in die judicii dabit electis, dicens eis : Quia Spiritus sanctus qui unius substantioe est cum Paire
esurivi et dedistis mihi manducare, percipile regnum el Filio in sua nalura, non potest exstingui, sed per
vobis paratum (Matlh. xxv). Malum pro bono red- B Vilium noslrum exslinguimus illum in nobis, dum
dilur, sicut Judas et Judoei Domino reddiderunt. illum a nobis excludimus peccando. Spirilus sanclus,
Unde ipse dixit eis per Zachariam propbelam : Si inquit, disciplinoeeffugiet fictum. Dum ergo Iradi-
bonum est in oculis vestris, offerte mercedem meam, mus corpus nostrum libidini, el conjungimus illud
el est sensus : Infirmos vestros curavi, leprosos meretrici, quod lempore baptismi et manus imposi-
mundavi, mortuos suscilavi, esurientes pavi, date tionis factuni est templum sancti Spirilus, excludi-
mihi ex hoc mercedem, si dignum el bonum est : mus illum a nobis, et fugamus, et quantum est in
el appenderunt mercedem meam triginta argenteos nobis, ul Auguslinus dicit, exstinctores sumus ejus.
(Zach. xi). Malum pro malo reddet Dominus reprobis Sed ne hoc agamus, ait Apostolus, Spiritum sanclum
in die judicii, dicens eis : Quia esurivi et non dedistis qui in vobis coepit habitare lempore baplismalis,
mihi manducare, ite in ignem oeternum(Matlh. xxv). nolite fugare a vobis neque exslingualis illum in
Quapropler non debemus Vindiclam expetere , ut vobis peccando et tradendo corpus vestrum diversis
reddamus malum pro malo, quia non possnmus hoc turpitudinibus quod templûm ejus débet esse.
tranquilla mente agere, sed debemus illi reservare Prophetias nolite spernere, id est, si aliquis valet
qui semper idem et oequalis manet : et qui dixit : ' explanare dicta prophetarum, sicul Hieronymus coe-
Mihi vindiclam reservalc et ego rétribuant (Rom.xn), C terique doctores ad oedificalionem auditorum loqui
illis supplicia, Vobisautem proemia. Malum siquidem et proedicare : nolite illum despicere, nolite contem-
pro'malo'reddere non est bonum , malum vero pro nere, sed humililer aitendite quoe docet.
bono, valde nimiumque malum est. Semper quod Omnia aulem probate ; quod bonum est lenete, hoc
bonum est sectamini, id est imitamini et perfidie in est, atlendite omnia quoeille loquitur. Probate utrum
invicem, sive allerutrum, et in omnes, hoc esl, non dicta illius et verba conveniunl diclis Evangelii, di-
solum in credenles, sed etiam in non credenles, quia clis prophetarum, el dictis aposlolorum. Quod si
fralres sumus omnes secundum carnem. probaveritis non discrepare a sensu sanclorum pa-
Semper gaudete. Non in divitiis caducis et tempo- trum verba illius, quod bonum est lenele corde, et
ralibus bonoribus, sed in Domino gaudete, et bonis opère perfidie.
operibus : et quia filii Dei eslis. Ab omni specie mala abstinete vos, id est ab omni
Sine intermissione orale. Quis hominum mortalium re mala, et cogitatione prava, et opère perverso
potest semper oralioni insistere ? Aut ergo lotum abslinete vos.
tempus pro parle posuit Apostolus, ut dicat illum Ipse autem Deus pacis, id esl Dominus Jésus, qui
semper orare, qui canonicas horas observât, secun- . pacem reliquit discipulis suis, et in omnibus nobis
dum morem cl consucludinem sanctorum Patrum : dicens : Pacem relinquo vobis (Joan. xiv), et qui
aut.etiam illum, qui semper de Deo cogitât, et Deo etiam nos pacificavit et reconciliavit Deo Palri per
placere desiderat. Quandiu enim quis bene cogitât, passionem suam, ipse sanclificet vos per omnia, id est
et bonum desiderat, semper orat. Nam quidquid boni sanclos faciat in omnibus quoe cogitalis et opère
justus agit,ad orationem esl référendum, et nunquam perficilis ; ut integer spirilus vester el anima et corpus
desinet orare, nisi desierit justus esse. sine querela in adventu Domini nostri Jesu Christi
In omnibus gratias agile, id est in fide, spe, cha- servelur. Quod dicit ulinlegerspirilusvester etanima
ritate, coelerisque bonis operibus, et in prosperis, et et corpus servelur, duplicilcr possumus intelligere.
in adversis semper gratias et laudes agite Deo, quia Homo constat ex corpore et anima et spirilu, ta-
neque prospéra nisi eo donante, neque adversa nisi men in eo non sunt 1res substantioe, sicut Didymus
eo permiltente evenient. Hoecenim est voluntas Dei contendit, nec est tertius in substantia hominis spi-
in omnibus in Christo Jesu, id est per Christum Je- ritus, sed spirilus ipse esl anima, unde dieitur in
sum, a quo omnia bona nobis donantur, et sine quo Evangelio : Inclinalo capile emisit spiritum (Joan. xix),
nihil boni agere valemus, sicut ipse dixil : Sine me et ideirco appellatur anima spirilus, eo quod spirila-
777 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULl. —IN EPIST. II AD THESS. 778
lis naluroe esl, vel quod spirel in bomine : anima jV tium et doemoniacum.Sic in islo loco potest intel-
vero dicta esl eo quod ad vivificandum animet cor- ligi pro gralia sua quoenobis datur tempore baptisma-
pus, et ad videndum corpori data sit. Ita etiam ratis, qua mundamur ab omnibus inquinamentis vitio-
tionabililas et excellcntia animoequa sapimus, et rum, quam oral Aposlolus ul intégra, et inçorrupla,
discernirour ab aliis creaturis, spirilus appellari solet, atque immaculata maneat in nobis, ne nostro vitio et
sicut oslenditur ibi : Benedkite spirilus et animoeju- immundiliacorrumpatur, aut minualur, vel fugatur a
storum Domino (Dan. m), tamen quia spirilus et nobis. Si enim mala vila aut cogilalio incidit, non
anima unum sunt, inde apparel quia corpore inec- esl jam intégra ipsa gralia, quia desêrit hominem
dimus anima vivimus, spiritu intelligimus el sapi- obnoxium peccatis; nam dum ea agit hoino quoeodit
mus. De quospiritu sive ralionabililale animoe, quoe Spirilus sanctus, recedil ab eo ejus gratia ex loto,
ralionabililas etiam mens appellatur, loquitur hie aut minuilur illi qui peccat. Deus, inquit, pacis
Apostolus cum ait : Ul inleger spirilus vester et sanctificel vos per omnia, id esl tolum hominem, ut
anima, e:c. Oral ergo Apostolus ûl spirilus, id est gralia Spirilus sancli, quam percepistis lempore ba-
ralionabililas noslra, intégra, et inçorrupla, atque in- plismalis, non recédât a vobis, sed intégra maneat
violala permaneat : et anima et corpus similiter vobis, et anima inçorrupla sit, corpusque immacu- •
inçorrupla et immaculata permaneant usque in diem ;B latum, el lotus Iiomo mundatus inleger servelur sine
morlis noslroe, vel in diem judicii, sicut ab omnibus querela. Non dicit sine peccato, quia non est homo
>ordibus peccatorum mundati sumus lempore ba- qui faciat bonum el non peccet, et in multis offendi-
plismalis; quia ergo potest corpus mundum esse, et mus omnes (Jac. in). Si enim dixerimus, quia pecca-
inimaac spirilus inquinari per malum cogitatum et tum non habemus, verilasin nobisnon est (I Joan. i).
desiderium^, ideo dicit 4olum in homine mundum Fidelis est, id esl verax in promissionibus suis,
^9sedebere. Aliter : Spirilus sanctus soepeponilur qui vocavitvos ad fidem el gratiam suam ; qui etiam
pro gralia et Jours suis, sicut in epistola prima ad faciel, subaudis id quod promisit. Fidelem dicit Deum
Cerinthios : Spirilus, inquit, prophetarum prophetis in promissionibus suis, ut securi de proemio recie
lubjeclus est (I Cor. xiv), id est dona Spirilus san- conversenlur.
cli, quia non cogunl hominem loqui sicul arrepli-
W EPISTOLAM II AD THESSALONICENSES.
ARGUMENTUM. C Gloriemur in tribulalionibus qu,assustinetis in exem-

G
Thessalonicenses accipienles priorem epistolam, plum justi judicii Dei. Sicut ex verbis Prosperi
cum pervenissent lëgendo ad illum locum ubi loqui- aliorumque doclorum colligere possumus, nihil agi-
tur Apostolus ex persona eleelorum , qui in die lur in hoc niundo, nisi aut Deo faciente, aut ipso,
Sancti ergo martyres aliique fidèles,
judicii inveniendi sunt vivi, inquiens : Deinde-nos permiitenie.
Deo perniitlente, multa pericula et adversa in hoc
qui vivimus,qui relinquimur, simul rapiemur cumillis mundo ad exemplum jusii judicii Def patiebanlur,
obviam Christoin aéra (IThess. iv), conlurbali sunt,
in
nimiumque perlerrili, putanles Aposlolumlia esse quoniam ipsis ostendebalur quia si illi qui dilecti
locutum , quasi suo lempore et illorum venlurus Deo erant talia patiebanlur, multo ampliora et gra-
essel Dominus ad judicium, et limebant illi niitti viora reprobi et inimici illius in die justi judicii Dei
cum diabolo in carcerem aelerni suppltcii, eo quod, suscipient. Juslum Dei judicium dicit, quia tune ju-
tarde venienles ad fidem, imperfecti essent. Qua- dicabil Deus orbem lerroein oequilaie.
Si tamen juslum esl apud Deum relribuere malis
propler Aposlolus,ut comperit illos Superhoc trislari,
scripsit eis islam epistolam secundam, in qua signi- mala, et bonis bona. Si tamen conjunctio causalis in
licavit eis nondum imminere diem judicii suo lem- hoc loco non pro dubitalione ponilur, sed pro aflîr-
pore, el oslendit eis quod anlea destruendum esset D I malione, quasi diceret : Quoniamjuslum est Deoita
In revelatione, id est in manifestatione, Do-
regnum Romanorum, tamen occulte et obscure. agere.
Neque enim audebat aperle scribere de abolitione mini Jesu de coelovenicnlis ad judicium , cum ange-
regni Romani, ne forte in credenles perseculionem Usvirlutis ejus, sicut ipse dixil : Cum veneril Filius
excitaret. Denuntiat etiam advenlum Antichristi et liominis, et omnes angeli cum eo (Mallh. xxv), el in
interfeclionem ejus. Tevelalione Domini Jesu dantis vindiclam reprobis,
in flamma ignis his qui non noverunl Deum, id est
CAPUT PR1MUM. paganis, et qui non obediunt Evangelio, hoercticis
Voulus et Silvanus. Idem est initium, idemquei videlicet, et falsis Chrislianis, atque Judoeis. Bene
sensus quera in priori exposuimns. in flamma ignis dicil daturum Dominum vindiclam
Supercrescil fides vestra. Fides augmento eget; reprobis, quia ignis proecedeleum, tanlum spalium
unde aposloli dicunt Domino: Adauge nobis fidemi aeris oc.cupans, quantum occupavilaqua in diluvio,
(Luc. XVH).Et quidam alius : Credo, Domine,adjuvai qui ardebit terrain et crassitudinem aeris, et purga-
infidelilatem meam (Marc. ix). bil electos; reprobi aulem audienles a Domino : lie
PATROL. CXVII. 25
779 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 780
in ignem oeternum (Matlh. xxv), involventur ab isto i deos gentium : Herculem videlicet, Apollinem,Jovem,
igné, et trahentur ad supplicia inferni. qui falso dicuntur dii, et supra omnes electos qui
ut Moyses,qui dieitur :
Qui reprobi dabunt poenas oeternas in inleritu. nuncupative vocantur dii,
Dabuni poenas aliis, sed sibi dabunt el infèrent : quia Ecce conslilui te deum Pharaonis (Exod. vu); et in
mala fecerunt pro quibus talia redpient. Dare etiam lege : Dits ne detrahas (Exod. xxn), id est sacerdo-
aliquando ponilur pro suslinere, sicul in Virgilio : tibus ; et : Ego dixi : Dii estis (Psal. LXXXI).Igitur
super omnes istos extollet se Antichrislus, et majo-
dat
Et pro purpureopoenas Scyllaeapillo, rem se dicet omnibus istïs, et non solum super illos,
id est suslinct poenas, ita et hi dabunt poenas, id est sed etiam (quod majus esl) supra omne quod colitur,
sustinebunt. id est supra sanclara Trinilaiem, quoe solummodo
Cum venerit glorificari in sanctis ejus, id est clarus colenda et adoranda est ab omni creatura. lia se
apparere eiset blandus, reprobis autem terribilis et extollet ut in templo Dei sedeat, ostendens se tan-
saevùs. Quia credilum est testimonium nostrum super quam sit deus. Hoc dupliciter potest intelligi : Na-
vos, id est quia receptum et credilum est Evange- scetur Anlichristus in Babylone de tribu Dan, juxla
liinn et proedicatid nOstra in nobis et a vobis, in die quod Jacob dicit : Fiat Dan coluberin via, cérastes
illo, id est propter illum diem, ut Evangelium per- 3 insemita (Gen. XLIX).Et cum venerit Hierosolymam ,
hibeat vobis testimonium credulilatis in die illo, et circumeidet se, dicensJudoeis: Ego sum Christus vobis
recipiatis mercedem oeternam. In quo, Subaudis ne- prorriissus ; lune confluent ad eum omnes Judoei, et
gotio, oramus, vel ad hoc oramus semper pro và- rcoedificabunl lemplum, quod est desiructum a Ro-
bi*, etc. manis, sedebilque ibi, dicens se esse Christum. Vel
CAPUT H. etiam in templo Dei, id est in Ecclesia sedebit,
Rogamus vos, fralres, per adventum Domini nostri ostendens se tanquam sit Deus. Nam sicul in Chri-
Jesu Chrisli et noslroecongregationisin ipsum. Duos sto omnis plenitudo divinilalis requievit, ila in illo
Domini advenlus legimus, primum in humililale, bomine qui Anlichristus appellalur, eo quod sit con-
secundum in potenlia, quando véniel ad judicium, lrarius Chrislo, plenitudo malitioe et omnis ini-
de quo hic ratio- agitur. Congregalionem suam ap- quitaiis habitabit, quia in ipso erit caput omnium
pellat mulliludinem electorum, vel quoe cum eo nialorum diabolus, qui est rex super omnes filios
veniet, vel quoe ei obviabit ad judicium. In ipsum superbioe. His verbis demonslravit Apostolus Thes-
dicit quasi in ipso, quia in Christo sunt omnes elecli, salonicensibus, non prius venlurum Dominum ad
ul.pote membra adboerenlesilli. Rogamus vos, fratres-, judicium, qui regni humani defectio fieret, quod jam
per adventum Domini Jesu, ad judicium, et per ad- nos implelum videmus, et Anlichristum apparere in
ventum nostroe congregationis in ipsum , id est imindo qui interficiel Christi martyres.
Omnium sanclorum qui in ipso consislunt, «t non Non retinelis quod cum adhuc issem apud vos, hoec
cilo moveamini, id est ut non cito conlurbemini, dicebam vobis? de adventu Antichrisli et de die ju-
neque terreamini, quasi inslet dies Domini, neque dicii.
per spiritum, id est si aliquis se dixeril admonitum Et nunc quid detineat scitis, ul revelelur in suo
a Spiritu sanclo quod dies judicii immineat, nolite lempore. Dicit : Scitis quid detineat et non demon-
illi credere, neque terreamini ejus verbis, neque per strat quid. Quod nihil melius ibi intelligitur voluisse
termonem, id est per traclalum. Si aliquis explanator significare quam déslructionem regni Romanorum
Cl traclalor prophetiarum vobis dixeril : Collegi sen- de qua obscure hic loculus est, ne forte aliquis Ro-
sum prophetoe Isaioe,et Danielis, aliorumque prophe- manorum legerel banc epislolam, et excitaret conlra
tarum, etproevideo diem judicii imniinere, et Chri- se aliosque Christianos persecutionem illorum, qui
stum venire ad judicium, nolite ideo terreri. Neque se putabanl semper regnaturos in toto mundo. Vos
per epistolam lariquam per "nos missam. Si aliquis scitis, inquit, quid delineat illum Anlichristum, et
pseudôapostolùs hoc finxerit, nolite ei credère. r» quid morelur illum, quia needum destruclum est
Quoniam nisi venerit discessioprimum, ut disce- regnum Romanorum, nec recesserunt omnes gentes
dant omnia régna a regno et imperio Romanorum : ab illis. Ut revelelur, sive manifesletur ipse Anli-
et revelalus, sive manifestatus, fuerit homo peccati. christus, fi! suo lempore, id esteongruo tempore et a
Anlichristus videlicet, qui licet homo sit, fons la- Deo disposito, postquam omnia régna discesserint a
men erit omnium peccatorum. Et filius perdiiiouis, Romano imperio.
id est filius diaboli, non per naturam, sed per imi- Nam mysleriuminiquitalis jam operatur. Mysteriiira
talionem. Qui ideoappellaturperdilio, quia per illum Grxce, Latino vocabulo dicilur aliquid occultum et
venit perditio, et ipse perdidit humanum genus. secretum. Myslerium ergo iniquitalis appeHat inter-
Qui adversatur, id est conlrarius est Christo om- feclionem sanctorum martyrum et persecutionem,
hibusque membris ejus, et extollitur, sive erigitur quam inferebat Nero et principes ejus fidelibus
in superbiam supra omne quod dieitur Deus , aut Christi. Qua' ideo appellalur myslerium, quia quod
quod colitur; non est verum quod ait : Quod dieitur diabolus operatus est manifeste per Anliclirisiiim ,
Deus, aut quod colitur. Extollet se Anlichristus su- inlerlicienJo sanctos martyres Eliam et Enoch,
pra omne quod dieitur deus , id esl supra omnes aliosque plurimos, hoc operatur jam occulte per
781 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. II AD TIIES5. 7S2
membra "sua, Neronem 3C principes ejus, interficiens A qui nesciunt quid agant. In omni virlute, signis et
per illos principes, martyres apostolos. Islud mysle- prodigiis mendacibus, subaudis erit advenlus Anti-
rium iniquitalis coeplum est a Nerone, qui occulte christi. Signa et prodigia pro uno accipiunlur. In
instigaEie paire suo diabolo, zelo idolorum interfecit signis ergo et prodigiis mendacibus operabitur, quia
sanclos maTlyres, et pervenit usque ad Dioclelianum videbit morluos suscitare, et alia multa signa facere,
et Julianum aposlatam, qui plurinsos sanctorum pere- sed mendacia erunt el a verilate aliéna, quia per
merunt. Sicul ergo Christus, qui est caput omnium magicam artem et phanlasiam deludet homines, si-
electorum , longe ante suum adventum, occulte et cut et Simon magus delusit illum qui, putans eum
per myslerium proefiguralus est, sicut in morte Abel, occidere, arietem dccollavit pro eo. Vel etiam in
et immolatione Isaac, et in David rege, qui Goliam signis et prodigiis mendacibus erit advenlus ejus,
interfecit.,qui diabolum significabat, quem Christus in quia per signa et prodigia falsa quoe videbilur ope-
sua morte et passione debellavit, ila diabolus qui in rari, tradet homines ad mendaciumcolendum, id
Anlichrislo erit, in membris suis, malis, scilicet est ad semelipsum, qui est mendax et pater ejus.
regibus, proefiguralusest occulle el per myslerium. Et omni seductione sive deceplione iniquitatis erit
Tanlumut quitenel nunc, teneal, donec de medio fiât. iiis qui pereunt, id est Judoeis et paganis, eo quod
Id est hoc solummodo restât, ul Nero, qui nunc lenet B charitatem verilalis non receperunt ut salvi fièrent,
imperium lotus orbis, landiu teneal illud, donec de id est spiritum Chrisli qui dixit: Ego sum veritas
medio mundi toUalur poleslas Romanorum. In Nerone {Joan. xvi), per quem Spiritum sanctum infunditur
coniprehendil omnes imperalores Romanos qui post dileclio Dei et proximi in cordibus noslris. Ueo quia
illum imperii sceptra tenuerunt. ideo dicit : Donec neque Christum neque Spiritum sanctum voluerunt
de medio tollalur, quia undique ex omnibus gen- recipere, mittet illis Deus operationem erroris, id est
libus confluebanl Romam, et quasi in medio mundi permillet ad eos venire Anlichristum operatorem
eral, habens in circuilu suo onmes gentes; vel mendacii. Plus est quod dixit operationem, quam
quidquid inlra initium et fines conlinetur, médium operatorem, quia ipsam rem millet eis, id esfip-
potest diei. sum mendacium et palremomnis malitioeet iniqui-
Et nunc. Subaudis cum ablata fuerit potestas a talis. Ul credanl mendacio, id est diabolo, ut judi-
Romano imperio, revelabitur, sive manifestai lur centur, sive damnentur, omnes qui non crediderunt
ille iniquus, Anlichristus, quem DominusJésus imer- veritati, Christo, sed consenserunt iniquiiali, diabolo,
ficietspiritu oris sut, sive Dominus Jésus interfecerit quod elegerit nos apostolos primilias in salutem om-
illum poientia jussionis suoe,sive Michael inteifece- nium gentium. Apostoli primilioe fuerunt, quia pri-
rileum, virlute Domini Jesu occidelur, non virlute " mi crediderunt. In acquisilionemglorioeDomini Jesu,
Micbaelis. Occidelur aulem (sicut doclores tradunl) id est ut vos acquisiti ad fidem noslra proedicalione,
in monle Oliveti in Babylone et solio suo, illo in loco augmentum faciatis corpori Christi, <el glorificelur
coutra quem Dominus ascendit in coelos. Quod vero per vos alque laudelur juxla illud : Videant opéra
dicit Aposlolus : Tune revelabitur ille iniquus post- vestra bona, el glorificent Palrem vestrum qui in coelit
quam fuerit destructum Romanum imperium , non est (Matlh. v).
est ita inlelligendum, quod stalitn dixeril illum ven- Deus Pater qui intantum dilexil nos, ut Filium
lurum, sed primum illud deslruendum, ac deinde suum pro nobis daret, et dédit consolalionem oeier-
Anlichristum venturum, lempore a Deo disposilo. naro.promiliendo nobis regnum coelorum, et spem bo-
Et illuslralione, sive clarilate adventus sui destruet nam, exspectationem futurorum bonorum, in gratia
Dominus Jésus eum, id est Anlichristum. sua, non in merito nostro, exhortetur, id est doceat
Cujus est adventus secundum operationem Satanoe. corda noslra.
Hoc ad ipsam diem judicii perlinet, quando destrue-
CAPUT m.
lur ipse Anlichristus cum omnibus membris suis.
Audient enim a Domino : lie in ignem oeternum. De coeteroorale pro nobis, ut sermo Dei currat, ab
Nolandum quia non slalim veniet Dominus ad judi- ore nostro ad aures vestras, et ab auribus ad cor,
cium, ubi fuerit Antichiïslus inlerfectus , sed (sicut sicque vertatur in operationem. Ut liberemur ab itn-
ex libro Danielis intelligimus) post morlem illius portunis, qui non slant in portu quielis.
concedentur electis ad peeuitentiam dies quadraginta Dominus autem dirigat corda vestra.ide&t: si quid
quinque. Quanlulumcunque vero spatium temporis fortiludinis in vobis habelur, augeat, et faciat vos
sit usqucquo Dominus veniet, penilus ignoratur. per rectitudinem vitoe ambulare, et rectos gressus
Quodque dicit : Cujus adventus eral secundum ope- figere in bono opère. In charilate Deiel proximi, et
ralionem Satanoe, inlelligendum est quia quidquid patienlia Christi, ut patientes silis inter adversa hu-
operabitur, diabolo instiganle et coopérante, impie- jus soeculi, sicut Christus perlulil patienter oppro-
bit, qui ex toto illum possidebit, tamen non amillet bria, irrisiones, flagella, crucem : vel (sicul quidam
sensum, ut ignoranter dicat se nescire Deum, neque codices habent) in exspeelatione Chrisli, ut exspe-
vexabilur a diabolo, sicut phrenetici : quia-, si ita ctetis Chrisli adventum ad judicium.
esset, nequaquam peccatum haberet quidquid age- Gratis panem non manducavimus, id est sine la- .
ret ; sicut illi non habent qui pbrenesim patiuntur, bore.
Si quis non obedit verbo, subaudis nostro aut ve- A omni episiola. In fine omnium epistolarum ilebraicis
stro, ut non sit oliosus, per epistolam, subaudis ve- littcris et Graecosermone nomen suutn scribebat, ne
siram, hune hotate nobis, et nos aspere increpabi- illud quod sequiturab aliquo pseudoaposlolorumpo-
mus illum. tuisset corrumpi. Ita scribo. Quomodo : Gralia Do-
Salutatio mea manu Puuli, quod est signum in mini nostri Jesu Chrisli cum omnibus.Amen.
IN EPISTOLAM I AD T1MOTHEUM.
•ARGUMENTUM. stiones. Ex quibus panca de pluribus dicamus : Tra-

Timotheus filius fuit mulieris viduoe, pâtre gen- diiio illorum est in exordio duas mulieres esse fa-
tili Grsecoprocreatus. Quoemater, dum vellet cir- ctas, Evam, et alleram.ex quibus dicunt multos
cumeidere secundum proeceplum legis, paler pro- filios esse nalos, quod nusqtiam sacra Scriplura
hibuil, qui erat incircumeisus, ul pote genlilis. Tra- narrât. Taies etiam erant illi, dtf quibus dicit Domt-
dilus aulem lilleris , erudiius esl lam divinis Scri- nus (Malth. xv; Marc, vu) : Voevobis, Pharisoei et
pluris quam liberalibus arlibus : sôciatusque beato Seribaj, qui supponilis tradiliones vestras mandalis
Paulo, faelus esl ei cornes in proedicalione: ac po- Dei, dicenles palri Corban, id est donura velmunus
slea ab illo ordinatus et conslilulus episcopus. Ciii quodeunque ex melibi proderit, et multa his si.
Aposlolus direxit liane epistolam , inslruens eum de milia. Similiter de genealogiis proponebant quoeslio-
ordinalione episcopalus, diaconii, omnisque ecclesia- nem, quoi annis vrxerit Mathusalem, lleber, Noe
sticoe disciplinaset ordinis : et quomodo deberet do- coeteriquepaires ; et quid fecerint, et quomodo vel
cere populum. quando : unde-proponunt quoeslionem, si Salomon
duodecimo anno oetalis suoeunelus est in regem, et
CAPUT PRIMUM. quadraginta annis regnavit, et Roboam, filius ejus,
Paulus ApostolusChrisli Jesu secundum imperium quadragesimo similiter anno oelalissuoesuscepit re-
Dei, id est secundum jus'sionem et voluntatem Dei gnum, quomodo Salomon duodenis poluerit filium
Patris Salvatoris nostri et secundum jussiohem C/(ii- procreare? Quoe tradiliones et genealogioe nullam
stiJesu spei noslroe,sàltllem réfert ad Deum Patrem, oedificationemDei proeslant, quoeest in fide, id est
et spem noslram ad Cbristunl : quia Déus Paler de- p quoe ad fidem Dei perlinel. JEdificatio Dei est,
dit nobissalulem per Filium suum quem dignalus est quando quis ea loquitur quoe aliquid ulililalis ha-
miltere nobis, et per Spiritum sanctum, quem nobis bent, per quoeproeparat et sedificat Deo templum in
tribuit lempore baptismatis, et tempore manuum Cordibnsauditorura ; sed figmenta Judoeorum quse
imposilionis. Per Chrislum autem habemus spem, memoriler récitant nulliusutilitalis sont. Dicit enim
id est exspectalionein fulurorum bonorum ; quia beatus Hieronymus : Qnid mihi prodest scire quoi
sicut ille resurrexit a mortuis et ascendit ad ccelos, a"nnisVixerifMalhusalem, Noe, Sem, aliique patres?
ita nos speramus resurreelionem vobis profaturam nihil. Sic inlelligendum est de fielionibus illorum,
per ipsum, et ad gloriam oeternoebeaiitudiuis ascen- a quibus Apostolus-proecipiteis per Timolheum ut
suros. Timotheodilecto filio in spiritu, in doctrina, désistant.
in fide, non carne. Gralia, qua gratis dimilliinlur Finis enim proecepliesl charilas. Finis est termi-
peccata, et misericordia et pax-, qua reconciliamur nus, finis est consumplio qu'a consumilur cibus, ut
Deo Pairi. Misericordiam niediam interposuil, ut ultra non sit quod erat: unde dicimus : Finiius est
cslcnderet quia gralia, et pax per misericordiam cibus. Finis eliain est completio, perfectio, consum-
Dei nobis confertur : non per meritum nostrum. malio , qua consummatur tela : unde dicimus :
-Sicutrogavi le ut remancres Ephesi, quoeesl civi- •Q Finila esl tela, id est, texendo perfecla est et con-
tas melropolis Asioe,cum item in Macèdoniam,pro- summata. Sic finis proecepli, sive proeceptorumper-
vinciam Groecorum, ut denunliàres quisbusda'm, id fectio et completio esl charilas. Tolam enim magni-
est Judoeisjudaizanlibus, et non recte credeiilibus, ludincm el latiludinem divinor.um eloquiorum se-
ne aliter dteerent, subaudis, quam nos docemus, cura possidel charilas, qua diligimusDeum etproxi-
nequeintenderenl fabuïis et genealogiis inierminatis, mum. Omnis igilur proecepli finis sive completio
id est generationibus quoe terminum non habent : charilas est, id est ad ebaritatem refertur omne
quoefabuloeet genealogioe,quoeslionèsproeslansmagis proeceptum, quia qui Deum diligit, non peccat :
quam oedificationemDei, quoeest in fide. De Judoeis et qui proximum amat ul seipsum , non delinquit :
loquilur, qui proeter Pentateuchum et'prophelas, quia non adultérât uxorem ejus, quoniam non vult
aliasque scripluras, habent qtiasdàm tradiliones, suam adultérai! ; non occidil alium , quia non vult
non scriptas, sed inemorioecoinmendalas ex tradi- occidi : sic de coeleris iinlelligendum esl proeceptis.
lione palrum, quas Apostolus fabulas, id esl ficlio- El ipsa charilas de corde puro débet esse non de ficlo,
nes et cogilaliohes appellat, quoenullain utilitatem el conscientiabona el fide non ficta. Conscientia soepe
habent in se, nisi contenliones générant et qux- poniturprospe, sicut in hoc loco. Charîtas ergo de
735 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. I AD TIM. 786
spe bona débet procedere, quia ideo débet Deum et jA utique, quia nisi esset divinus, nequaquam poluisset
proximum diligere, ut oelerna proemia se speret peccatores salvos facere. Sed humanum illum dixit
exinde recepturum. De fide etiam non ficta, ut quod alio modo, quia Verbum caro faclum est, et habila-
crédit et intelligit, opère perficiat. Nam fides ficta vit in nobis; vel fidelis sermo est, id est verus et
£st quoeconfitetur ore, sed non tenelu'r corde, ne- dignus esl, ut ab omnibus acceptus habeatur, quia
que exornalur operibus, quam mulli habent, de qui- Christus Jésus venit peccalores salvos facere : sicut
bus dicilur : Confilentur se nosse Deum, factis au- ipse dixit : Non veni vocare iuslos, sed peccatores
lem negant. Fides vero vera est quoe tenelur corde, (Matth. ix), ad poenitenliam, et venit Fiiius hominis
i»rofîtetur ore, perficelur opère. sabfarequod perierat. Sed quoerendum est quaro
A quibus subaudis virlulibus, id est a char itaie, dicat Apostolus : Quorum primus ego sum. Nunquid
spe bona, et fide noji ficta, aberrantes quidam Ju- ante. eum non fuit peccator Cain ? Nunquid ante eum
doeorum conversi sunt in vaniloquium, loquentes non fuerunt peccatores Sodoiniioeet Judoei, qui cnr-
ea quoe vana sunt, nulbjmque ulilitalem in se ba- cifixerunt Dominum? Vel nunquid illum primum
benlia. venit vocare et salvare? Nunquid ante eum non est
Volentes esse legis doclores, non intelligentes ea vocatus et salvatus Petrus, aliique aposloli, mulli-
sicut inlelligenda sunt, neque quoe loquuntur, neque B ] que credentes ? Sunt utique. Notandum quia sicut
de quibus affirmant. Judoei si quando de prava et dieitur primus in bono inter alios, ila etiam et pri-
falsa opinione sua, et de fabulis et tradilionibus suis mus inler alios in malo : et ponilur aliquando pro
vanis reprehendi et convinci coeperint, ad defendcn" ordine vel dignilale. Sed in hoc loco Apostolus causa
dum id quod loevissima tcmeritatc et cogitalione, humililalis primum se dixit, quasi pejorem aliis, aut
necnon el aperlissima falsitale, dixerunt eosdem pessimum omnium. Sic enim soliti sumus riieere,
libros suos, unde id probant proferre conantur : vel verbi gratia : Transit rex aut quxlibet potestas per
etiam memoriter, qnoead testimonium valere arbi- quemdam locum, et invenit lurbam latropum, ot
trantur, multa verba inde pronunliant, non intelli- dicit : Quis est primus in vobis, adducile illum, id
gentes sicut inlelligenda sunt, neque quoe loquun- est quis est primus ad malum, adducatur, cujus
tur, neque testimonia quoe profecunt, de quibus âuctorkale alii latrocinium exercent. Sic etiam dum
volunt aflirmare suam falsitatem.ponenlcs incongrua invenit aliquis artifices laboranles, dicit : Quis est
exempta. hic primus? Non inlerrogat quis prior sit oelate,
Scimusautem quia bona lex esl, si quis ea légitime sed quis prior sit arle; sicut ille prior est in arte,
ulalur. Ille ulitur légitime lege qui intelligit quare ita latro primus esl in iniquilale. Et be'atus Aposto-
sit data, videlicet ad reparandam et roborandam C I lus hoc modo de se dicit causa humililalis :' Quorum
uaturalem legem, quam genus humanum jam con- primus ego sum, id est dp illorum peccatorum, quos
culcatam habebat, et qui intelligit quandiu observai! venit Christus salvare, ego sum pessimus. Re enim
debuit, in figura scilicct usque ad Chrisli adventum, vera multum erat imbutus, iniquitate, qui Chrislum
et qui ea quoein lege proecipiuntur carnaliter et in jam in coelo sedentem persequebatur in terra in
figura post Domini adventum spiritaliter intelligit: membris suis.
et jam non in figura, sed in veritale adimplet, vide- Sed ideo misericordiam conseculus sum , ut in me
licet ut circumcidat se, id est exspoliet per bapti- primum ostenderet Christus Jésus omnem polentiam
smum et per poenilentiam ab omnibus peccatis, et fVulg,, paiientiam] ad informationem, sive ad exem-
celebret sabbatum spiritaliter, quiescendo a pravo plum eorum qui crediluri sunt illi in vitam oefernamg
opère, et proecepla moralia teneal. Qui tabler utitur Quare sit misericordiam conseculus, exponil causas :
lege, bona est illi lex. Christus, inquit, daturus veniam conversis ad se pec-
Sciens hoc quia justo non esl lexposita, id est ju- catoribus, exlendit charilalem suam usque ad inimicos
slificalo per fidem et gratiam baplismalis, et legem suos, me primum elegilacrioreminimicum,quem curn
volenti implere non est lex. posita, id est imposila sanaret, ne meincoeteris desperaret, egit Dominus
ut supra illum sit. In illam enim est potius, et cum D more peritissimi medici qui veniens ad illum locum
ipsa quam sub illa, quia amicus legis est. Unde si ubi antea ignotus erat, et ubi plurimi infirmi sunl,
omnes jusii essent, nequaquam esset lex data. Sed quemeunque graviori infirmiiale laborantem, et in
juslis et peccatoribus data est lex, ut illi ejus timoré desperatione positum invenit, illum assumit primum
desinant peccare; plagiants, subaudis posita est lex : ad curandum, ut in illo ostendat periliam suoearlis,
jdagiarii sunt seductores, qui homines seducendo • et ut alii infirmi videnies, illum sanalum qui gra-
furanlur et vendunt. viori. morbo .gravahalur, non desperent de salute,
Fidelis sermo el omni acccptione dignus, quia sed unusquisqueillo in loco dicat proxin-io suo : Vade
Christus Jésus venil peccalores salvos facere, quorum ad illum medicum, securus esto, sanabit le; sic Do-
primus ego sum. In Groecohabetur humanus sermo, minus Jésus Christus verus medicus, oslendit in
id est jucundus, gratus. et acceptus. Quid enim ju- beato Paulo gratiain suoe medicinoe, id esl miseri-
cundius, quid gratins vel acceptais , quam audire cordiam suoe pietatis, sanando illum a languore in-
quia Christus Jésus venil peccalores salvos facere? fidelitalis et morbo viliorum, ut in illo ostenderet
Si ergo esl humanus, nunquid est et divinus? Est quia si illius miserUt'i est, qui ejus fuit perssr
787 HAYMONISHALBERSTAT. EPiSC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 783
cutor in sanctis martyribus, ulique et aliis mi-AA fidem naufragavenint, id est nudi et alieni a veri-
serebitur. tate fidei remanserunt vel etiam perierunt.
Régi autem soeculorum immortali, invisibili, sali Ex quibus, id est ex his qui a veritate fidei reces-
Deo honor el gloria in soecula soeculorum. Quidam serunt, est Hymenoeuset Alexander, quos tradidi S«-
regem soeculorum in hoc loco intelligunt Deum Pa- tanoe ul discanl non blasphemare. Alexander quidem
lrem, pro eo quod ait Apostolus invisibili, dicentes fuit faber oerarius, veniens ad fidem Chrisli, sed
in Deo illnmappellalum esse ab Aposlolo invisibilem, poslea reversus est ad aposlasiam suam, qui postea
quod ejus persona in Veleri Testamento per aliquam erat apud Alhenas faciens oedesDianoe, quando com-
subjeclam creaturam et simililudinem non fuerit movit totam civitatem contra Aposlolnm. Unde ipse
ostensa, sed Filii, sicut ostensa est Isaioe, qui vidit dicit in epistola sua ad Timotheum : Alexander oera-
illum in habitu regnanlis sedere, el Danieli qui rius multa mala mihi oslendit (II Tim. iv). Multi
dixit (Dan. vu) : Aspiciebam in visu noclis, et ecee ergo fuerunt qui a fuie recesserunt, ex quibus fuit
Filius hominis venil, et data est ei polestas. Quos Simon magns, et Hymenoeus,alque Alexander, quos
beatus Auguslmus reprehendit, affirmans regem soe- duos tradiilit Apostolus diabolo ad vexandum et pu-
culorum invisibilem sanctam Trinilatem appellatam niendiim , quo suadenle et insiiganle a fide recesse-
esse, Palrem videlicet, el Filium, acSpirilum san- B " runt, et nomen omnipoteniis Dei blasphemabant, ne
clum, quoe irinitas personarum imitaient Deitalis alii audercnt similiter facere. Nam tantoe poiestalis
facii, quoeest unusDeus, et sicut est Pater invisibilis, eral Apostolus, tantamque gratiam habebat, ut reee^.
ita Filius invisibilis, et Spirilus,sanctus invisibilis, dentés a fide solo verbo traderet diabolo.
quia Deus spirilus est. Illi ergo qui dicunt personam
Patris non esse ostensam in Veteri Testamento, at- CAPUT H.
tendant quid dicat Daniel : Aspiciebam, inquit, et Obsecro igitur primo omnium fieri obsecralionçs,.
ecce Antiquus dierum sedit (Ibid.). Quapropler rex oraliones, poslulationes, graliarum actiones, pro om-
soeculorum sancta Trinilas est, quoeest unus el ve- nibus hominibus, pro rcgibus, el omnibus qui in subli-
rus Deus, immorlalis, immulabilis et invisibilis in tnilale constituli sunl. Bcalus Apostolus dirigens hoec
sua substantia. Pater igilur, el Filius, et Spirilus verba Timolhco, in illo iradidil omnibus episcopisct
sanctus, unus Deus rex est soeculorumproeterilorum presbyleris, omnique Ecclesioe formam quomodo
el fulurorum ; homo vero assumptus a Verbo ex eo deberent missarum solemnia celebrare, et pro omni-
tempore rex esl fulurorum ex quo assumptus est a bus hominibus orare; quam formam vel exemplum
Verbo; nam proeteritorum soeculorum non fuit rex omnis Ecclesia modo retinet. Nam obsecrationes
ille homo quia non erat. Soli Deo, id esl sanctoe Tri- G^ sunt quidquid proecedit in missarum solemniis, usque
nitati honor, laus, jubilalio, et gloria in omnia soe- ad illum locum ubi incipit sacerdos consecrare my-
cula soeculorumsit. sieria corporis et sanguinis Domini, inquiens • Te
igitur, clementissime Pater, peiimus... Oraliones
Hoc proeceptum, superius dictum , quia Christus sunt
quas fundit sacerdos in consecratione Eucha-
Jésus venit peccatores salvos facere, vel etiam hoc ristioeusque ad fraclionem
corporis Domini, videlicet
proeceptum commendotibi quod dicturus sum, filiTi- quando partieulam quamdam sacerdos in calicem
molhee, secundum proecedentes in le prophctias , ut ponil, Poslulationes sunt benedicliones episcopales,
milites in illis bonam militiam. Prophetias proeceden- quas dicil
episcopus super populum, invocans nomen
tes appellat intelligentiam prophetarum , quam ha- Dei
super illum, quod tractum est ex Veleri Testa-
bebat Timolheus antequam ordinatus esset episco- mento. Per
Moysen namque dixit Dominus sacenlo-
pus : Commendo, inquit, tibi hoc proeceptum, sub- libus : Invocabilis nomen meum super filios Israël et
audis intelligentiam prophetarum, quoeproeccssilin
ego benedicameis (Num. vi). Gratiarum actiones sunt
re antequam episcopus ordinatus a me, ut milites, laudes
quas communicalo populo refert sacerdos
id est certes in illis propheliis bonam militiam, id Deo Palri,
qui dignatus est mysteria corporis et
est pugnam, docendo te et alios quod proedicas ore D I sanguinis Filii sui dare eis ad salutem et redemptio-
perficiendo opère: nam mililia dicilur pugna, el minem. Et ne forte diceret aliquis : Non debenv.s
les pognalor. orare pro regibus infidelibus et judicibus ac ducibus,
Habens fidem, subaudis rectam, et conscientiam bo- quia pagani sunt, proecepit Apostolus pro omnibus
nam, id est bonam spem, quoe intelligitur per con- hominibus orare, eodem Spiritu sancto afilatus, quo
seienliam, sicut paulo superius proediximus. Ille ergo et Jeremias propheta, qui misit epistolam Judoeis
habet bonam spem qui talia opéra agit pro quibus qui erant in Babylone ut orarent pro vita régis
.sperat se proemia oeterna pcrcepturum. Quam, sub- Nabucbodonosorfiliorumqueejus, et pro pace civita-
audis fidem vel spem, repellenles quidam, circa fi- lisad quam ducti erant caplivi, inquiens (Jer. xxix):
dem naufragaverunl. Naufragium dicilur navis fracia; Ideo debelis orare pro eis, quia in pace illorum erit
et sicut ille nudalur a substantia sua quam babc- pax veslra. Similiter et Apostolus reddit causas
bat in navi qui naufragium patitur, et insuper ipse quare talia proecipiat : Ut tranquillam et quielam, id
péril, iia qui repellunt fidem nudanlur a veritate fi- est pacificam,vitam agamus in omni pietaie el casti-
dei, et pereunt insuper oeterna perdiiione. Circa tate. Pielas est cullus et religio omnipotentis Dei.
789 EÎP0S1T1Q IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. I AD T1M. 790 .
Ideo ergo orandum, est servis Dei pro régis vita et A Trinilalis venire, quoe est summa et substanlialis
pace regni, ut ipsi libérais possint dedili esse cullui veritas.
et religioni Dei, quia plerumque dum hostes'fugani Unus enim Deus, Pater, el Filius, ac Spirilus san-
servos Dei a propriis sedibus, et desoeviunt bella el ctus , unus mediator Dei et hominum homo Christus
sediliones per régna, non possunt in cultura Dei ess< Jésus. Dominus Jésus in una persona verus Deus et
intcnii per omnia sicut lempore pacis. Pietas eliarr verus homo est ; si solummodo Deus esset, non po-
est misericordia quam debemus impendere pauperi- terat esse mediator noster : quia ipse in natura Di-
bus et indigenlibus. Si ergo deproedamur ab hosti- vinitatis, unius substantioe est cum Pâtre. Econlra, si
bus, non possumus opus misericordioe exercere solummodo homo purus esset, nequaquam mediator
quia non valet misericordiam impendere alteri, qu esset inter nos et Deum Palrem, quia peccator esset
non habet unde miseriani suam vel semetipsun et similis nobis omnibus. Accepit ergo humanitalem
sustenlet. Sed ut habeamus unde eleemosynam tri- noslram qui Deus erat : et per hoc quia sine peccato
buamus, orandum est pro vita régis ac principum, conceptus, natus, et conversatus est, Deus verus et
et pro pace regni, et ul agamus vilain noslram, ic homo exislens, innocenter pro nobis mortuus, faclns
esl ducamus in omni castitate corporis. Tempow est mediator noster, quia nemo est Deus et homo,
pacis utcunque et cura minima difficullate servari B nisi ipse solus, nam mediator non potest esse nisi
poiest castitas, quando vero deproedalur regnum s inter duas partes. Est autem mediator malus qui
proedonibus et hoslibus, nequaquam poiest servari, générât discordias inter duos ; bonus vero mediator
quia Domini qui deproedali sunt captivos, expleni gênerai et procurât pacem, sicut Dominus Jésus
voluntatem suam et immundiliam cum eis ul libet, inter nos et Deum Palrem.
nec valent resistere. Quapropter orandum est prc Qui dédit redemplionem pro omnibus, subaudis
salute et vita fidelium regum et principum, ut longe electis. Quam redemplionem? semetipsum. Qui dédit
et
tempore conservati, pacem habeant el regnum, el etiam testimonium, subaudis resurrectionis noslra;
magis ac magis proficiant in melius. Pro infelicibus ascensionis ad bealitudinem oeternam, lemporibus
resurrexil et ascendit ad
quoque orandum est, ut resipiscant ab infidelilale, el suis , id est lempore quo
transeant ad fidem. coelos. Testimonium resurreelionisdedil, quia sicut
ipse mortuus est, et terlia die resurrexit, atqua
Hoc enim bonum est coram Salvatore nostro Deo, postmodum ad coelos ascendit, iia nos çredimus ra-
subaudis ut pro omnibus hominibus oremus, qui vull surgere in die judicii, atque ad gaudia coeleslis
omneshomines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis regni Iransire, sicut ipse promisit.
twiire.-Cum Psalmista dicat: Omnia quoecunquevoluii G In quo lestimonio, id esl in spe resurreclionis ,
Dominus fecil (Psal. cxni); et Aposlolus : Qui vull positus sum ego proedicator, ut illam annunlicm.
omnes homines salvos fieri, quoerendum est quart Volo ergo viros orare in omni loco. Si Aposlolus
omnes homines non salvenlur? Ad quod dicenduin, vult, Déus vult qui habitat in eo; quia vas eleclionis.
quia verum est quod Psalmila dicit. Quia ipse dixit e, est ille. Ne forte putarent aliqui non esse orandum
fada sunt (Psal. xxxn) , similiter omnes homines nisi lantummodo in Ecclesia, ait Apostolus : Yolo
vult salvare qui salvantur, et qui per misericordian: homines orare in omni loco : in agris, in silvis, in
quoerunt salvari. Tolum enim pro parte posuit Apo- domibus , in ilinere. Tamen non proecipit orare in
stolus, sicut el in Evangelio, ubi dicit Dominus : S turpibus locis, sicul est sterquilinium, neque in
exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me (Joan. publicis locis , in foro videlicet, aut in plateis, nisi
xn). Nonenim omnes homines traxit, aut trahit ad se, causa ilineris, ut in ilinere sit positus, ne reprehen-
sed omnia, subaudis electa, et ex omnibus generibu; datur ille talis cum Pharisoeis, quibus Dominus ail :
et genlibus, et ex omni sexu el conditione a regibui Voevobis, Pharisoei hypocritoe, qui oralis in angulis.
v.sque ad mendicum, a perfectis usque ad pnerun platearum. Levantes ad coslum puras. manus ab ho-
vel infantem unius diei. Nemo tamen potest salvari micidio, a rapina, a furto, a perjiirio, sine ira et
nisi quem Dominus vult, quia ipse cujus vult mise- ilisceptatione, id est discordia.
retur (Rom.ix). Si enim omnes homines in sua perdi- Similiter volo et mulieres orare in habitu ornato,
iione mansissent, rectum Dei judicium esset; sed ul non ornato auro, vel geniniis aut margarilis, sed
ejus misericordia et potentia oslenderetur, quia ipsf ornato dicit, id est congruo sibi.; quia nullus est.
poletis est omnes homines salvare, in illis qui pe- plus congruus quam caodidus, sicut est sindon, sed
reunt oslendit suum rectum judicium et in his qui quod decet mulieres, subaudis illud indumenlum ha-
salvantur suam misericordiam. Proevenit enim nos beant , promillenles pielalem per bona opéra, id est
ejus gralia ut velimus, débet noslra voluntas volun- oslendenles religionem et cultum Dei se tenere per
tali illius concordare, et lune ipse dabit posse, bona opéra.
atque ex hoc quod ejus voluntati jungimus nostrau Mulier in silenlio discal, subaudis quod ignor.it,
voluntatem, digni sumus remuneratione. Tamer cum omni subjeclione, non in ecclesia, neque cum
tolum illius gratioe esl retribuendum quidquid bon superbia, sed in domo.
agimus. Qui vult, inquit, omnes homines salvos fieri, Docere aulem mulieri non permitto. In suo sexu
subaudis qui salvantur, et ad agnilioiieni saneto permitlilur mulier docere in domo sua, el pueros
etiam in ecclesia aulem prohibelur. Et hoc quare ? A biam, et dicat : Indigebat Ecclesia mea sapientia vel
quia subjecta débet esse viro, quia de corpore ejus meoauxilio, ideo me ad fidem adduxit, el sup:r se
fada est ; vel etiam idcirco non permillitur ei docere, constituit.
quia fragilior est sexu quam vir, et cavendum ne, Oportel eliam illum et lestimnnium bonum habere
sicut Eva per serpentem seducta morlem atlulit ab his qui foris sunt, id est ab hoe'relicisel paganîs,
mundo, ila etiam facile ad errorem lapsa, alios ad qui extra Ecclesiam sunt débet habere bonum lesli-
eumdem errorem pertrahat. monium, sicut de beato Basilio legimus
Adam non est seductus, subaudis primus, per ser- Similiter diaconos, subaudis oporlel esse pudicos.
pentent : mulier aulem seducta, subaudis prima, in Quare tacuit de proesbyteris ? quia, in online episco-
proevaricatione fuit, id est proevaricationis poenoe pali compreheuduntur proesbyteris..Omnis enim epi-
subjacuit. scopus proesbyterest, el tamen non omnis proesbyler
Salvabilur autem, subaudis mulier, per filiorum episcopus est; non turpe lucrum sectantes, turpe
generalionem, si permanseril eadem mulier in lucrum est, per usuramet quasdam inventiones lucia
fide perfecta et ditectioneDei et proximi ac sancti- temporalia cumulare.
ficatione, ut proeler virum per proprium alle- Habenles myslerium fidei in conscientia bona. My-
rum non cognoscat, cum sobrielate sive cum iB steriuin dicilur res occulta, et myslerium fidei ap-
lemperantia. Salvabilur mulier per filiorum genera- pellat, hic ipsam fidem qua credimus in Deum, quoe
tionem, id esl per bona opéra, si habuerit charita- occulta est, quia non videlur nisi in corde. Conscien-
tem, misericordiam, hospitalitatem, coeleraque talia, tiam bonam dicit spem bonam , ul per bona opéra
quoe beatus Gregorius intelligi vult per filios. Aliter : sperent percipere proemia oelerna. Habenles mysle-
nunquid salvabilur millier amplius, si permanserit in rium fidei, id est fidem perfeclam in spe bona.
casiilate? Ulique ; sed si genuerit filios, et eos in fide Similiter mulieres oportel esse- pudicas. Quidam
et religione omnipotcntis Dei educaverit, atque ad voluerunt hic
intelligere diaconissas, sed non est
perfectionem bonoeviloeperduxcrit: si quid deliquit, illud, ul bealus Auguslinus dicit.
salvabilur pro labore quem illis impendere studuit.
Fidelis sermo id est verax, sive proeccdens sive Scias quomodooporleat le in domo Dei conversari,
est ecclesiaDei vivi, columna et firmamenlum ve-
subsequens, vel humanus sermo, ul in Groecoliabe- quoe ritatis. Ecclesia, et columna, et firmamenlum veri-
tur, id est jucundus, gratus et acceptus. talis appellatur, quod unum est propler firmitalcm
CAPUT 111. fidei, et quia doctrinis coeleslibuseL dlvinis miracu-
Si quis episcopalum desiderat, bonum opus deside-(lé lis firmata est.
rat. Opus non dignilalem , laborem non honorent ; El manifeste magnum esl pietalis sacramentum ,
ideo débet aliquis episcopalum desiderarc, ut aliis quod manifestum est in carne, justificatumesl in spi-
doctrinam verbi Dei annunliet, ut bonum exem- ritu. Sacramentum dicilur occullares, idem est et my-
plum oslendat: et si nécessitas fuerit, ul primus ad sterium,sive myslicum aliquod. Sacramentum autem
palmam mariyrii currat. isto in loco appellat Apostolus Verbum Dei Patris,
Oporlet episcopumirreprehensibilemesse, id esl sine quod in nalura Divinilatis in qua quod oequaleest
crimine el capitali peccato. Non dixit sine peccato, Patri invisibile manel. Sacramentum vero pielatis
quia non est homo super terrain qui faciat bonum dicil, id est rcligionis et veroe culturoe, quia illi soli
et non peccet; ornatum moribus, et virlulibus, atque compelil religio sancta, et illum convenit venerari.
doctrina, non auro redimilis vestibus aut castoriis ; Islud magnum sacramentum pielatis manifeste est,
pudicum, id est castum ab omni immundilia ; hospi- id est manifestalum esl in Ecclesia, în cordibus fide-
talem, laicus aut quilibet ecclesiasticus, si duos aut lium, quod Filius Dei est. Et hoc est quod subjungil :
très pauperes hospilio colligil, hospitalitatis oflicium quod manifestalum est in carne, id est istud sacra-
implet : episcopus vero, si omnes non receperit, . mentum quod in nalura Diviuitalis non poterat vi-
inhospitalis reputalur; percussorem, ut non sit pugil, deri, visibile factum est per carnem et per doctrinam
sicut judices islius soeculi : vel si percussus fuerit, coelestem, et per miracula divina. Unde dieitur in
non reddat vicem, vel eliam pravo suo exemplo aut Evangelio : Hoc fecil inhium signorum Jésus, et ma-
doctrina perversa, non perculiat animos subjcctorum; nifeslavil gloriam suam (Joan. H). Justificatum est
noncupidum, morbo cupiditalis pênes omnes laboret istud sacramentum in spiritu, id est justum apparuit
unius uxoris virum, id est antequam ordinelur unam esse per pleniludinem Divinilatis, quoe eral in illo,
uxorem débet habere, ut non sit bigamus aut triga- et quoecustodivil eum a peccato. Apparuit ange.lis,
miis ; postea vero penîlus abslinere débet. id est aposlolis el proedicatoribusper carnein et mi-
Suo; domui bene proeposilum, id est suoefamilioe racula, proedicatuniesl genlibus ab aposlolis quando
antequam ordinet; non neophylum, id est novellum profecti proedicaverunt ubique, credilum est in
conversum, id est noviter venientem ad fidem, vel mundo, id est ab habitaloribus mundi credilum est
noviter deserenlem militiam soecularem, ne insuper- quod ipse esset Verbum Dei, assumptum esl in gloria
biam elatus, in judicium incidat diaboli, id est ia paiernoe majeslalis. Ordo proeposterus est : apparuit
damnalionein , in quam diatolus incidit per super- enim aposlolis, ae deinde assumptum est ad dexi&-
795 EXP0S1TK) IN EPP. S. PALL1. —IN EP1ST. I AD TIM. 791
ramPatris.etsicpostmodum proedicatum esl ab apo- A tem tuam nemo possit spernere. Es juveuis oetate,
slolis, et creditum est a genlibus. sis senex mente et moribus.
•Noli negligeregratiam qui in le est, quoedata e&t
CAPUT IV. tibi per propheliam cum imposilionemanuuni presby-
Spirilus aulem manifeste dicit, subaudis per me ; ten'.Graliam appellat hic fidem, et sapienliam, alque
laie est ac si diceret : Hoec dicit Spiritus sanclus remissionem peccatorum, el gratiam episcopatus,
per me, quia in novissimistemporibus, id est in hac quoeper propheliam data est illi, quia prophetioe
novissima oetatein qua modo sumus, discedenl qui- spiritu révélante cognovil beatus Paulus Timotheum
dam a fide, atlendentesspirilibus erroris , id est doe- dignum esse episcopall honore.
monibu.sin errorem illos trahenlibus. Idem esl quod
subriit : et atlendentesdoctrinis doemoniorumin hy- CAPUT V.
pocrisi loquenliummendacium, id est in simulalione Seniorem ne increpaveris, quia soient senes dure
verilatis. Doemonesenim loquuntur per hora hoere- accipere, quando increpantur a junioribus. Sed di-
tfcorum simulate, quasi vera sit eorum proedicatio: cit beatus Gregorius, quia licet Apostolus dicat :
et caulerialam habenliumsuam conscienliam.Cautère Seniorem ne increpaveris, senior tamen stullus vehe-
vel caulerium esl ferramentum medici, a quo cor- B monter est increpandus, etc.
rumpilur et urilur cutis et caro hominis; et sicut Viduas honora, quoevere viduoesunt, id est talem
cauterio cutis et caro.corrumpilur, ita illorum mens quoescxagiula annorum est et fuit unius viri uxor,
qui a fide recedunt corrupla est prava doctrina et et quoedesolala est a liliis, et filiabus, omnique sub-
parverso opère, el hoc est quod dicit Apostolus : stantia. Honor aulem hic pro dono et muneribus ac-
Corruptam habenles menlem. cipilur.
Proliibentium nubere, idest nnptias celebrare, di- iVfliit vidua quoe in déliais est vivens corpore ,
cenles nupiias a diabolo esse invelas, non recolen- morlua est iu anima apud Deum, licet apud homines
tes neque inlelligentes quod dixit Dominus primis videlur vivere.
hominibus : Crescileet mulliplicamini (Gen. i), et : Si quis fidelis vel si qua vidua suorum filiorum,
Propter hoc reiinquel homo patrem et matrem, et el maxime domeslicorumqui in domo ejus sunt, cu-
adhoerebil uxori suoe (Gen. 11). In his locis notavit ram non habet, ut illos doceal recle vivere el con-
Apostolus per Spiritum sanctum hoereticos qui post versari, fidemnegavit per mala opéra, el est infideli
discessum eius fuerunt, Marcion videlicet, Hebion, delerior ; quia melius est viam verilatis non cogno-
Clierinthuni, Manem, coelerosqueperversi dogmatis scere quam poslea deviare.
dociorcs. C Vidua eligalur, subaudis ad sustentandum de sub-
Ineptas autem, id est non aptas et non congruas slanlia Ecelesioe non minus sexaginta annorum, id
fidei, et aniles fabulas devila. Anilesfabulasappf.ll.it est sexagenaria.
deliramenta, quoesoient anus et veluloe mulierculoe Cum enim luxurialoe fuerint iltoc adolescenliorcs
excogilare el narrare juvenculis. Exerce teipsum viduoenubere voluntin Christo, id est in fide Christi,
ad pietatem, id esl exlende ad cultum et religionem et fidelem Chrislianum accipere in maritum. Soient
oninipoleiitis Dei, et ad misericordiam. multoemulieres niorluis viris suis promiltere Deo
Nam corporalis exercitatio ad modjcum, id esl ad viduitatem, caslilalem, el accipere velanien super
aliquid utiiis est. Verum est quia exercilalio cor- caput suum, postea vero miscent se servis suis, el
poralis quoe lit in aliquo opère, levamen proesta.t aliis et fornicaloribus, alque ad ultimum in Chris'.o
corpori; aliter : corporalis exercilalio quoe fit in volunt nubere, id est ajiquem Chrislianum acci-
jejunio, in vigiliis, id esl abstinenlia, in refrenatione pere, dicentes: Quia non possum me conlinere, nu-
corporis, parum prodest illi qui habet unde faciat bam alicui Christiano fideli. Istam talem juvenculam
eleemosynam pauperi.el relinet illam. Pietas aulem, proecipit Aposlolus devitare, habenles damnalioneth,
id est misericordioeopus,ad omnia utiiis est, promis- quia.primam fidem el promissionem, quam Deo pro-
sionem habens vitoe proesenlis, quoe nunc est el fur D miserunt permanere in viduiiate, irritam fecerunl ac-
turoe etiam vitoe.Qui eleemosynam impendere pau- cipientes postea maritum.
peri curai, el in proesenti minislrat ei Deus tempo- Volo nullam occasionemdare adversario, idest volo
ralia subsidia, et in fuluro vilam oeternam, et hoc ut occasionem non dent diabolo gralia sive causa,
est quod dicit : Promissionem habens proesentis vitoe maledicti ut maledicantur el blasphemenlur ab illis.
et fuluroe. Si qua fidelis mulier habet viduas filias aut neples
Qui est Salvalor omnium hominum maxime fide- subministretillis quoenecessaria sunt.
lium. Sicul omnipotens Deus crealor est omnium Qui bene proesuntproesbyleri,duplici honore digni
crealurariim, ita etiam salvator, quia ipscsalvat illam habeantur. Duplicem honorem proecipitcxhiberi proe-
in hoc soeculo. Maxime tamen fidelium salvator sbyteris, in salulalionibus videlicet, ut humilient se
esl, quos salval in hoc soeculoet in fuluro. illis subjecti, et exhibendis donis subsidiisque lem-
Nemo adolescenliamtuam conlemnal. Adolcscenlia poralibns.
et jirvenlus pro uno accipiuntur. El Timolheus ju- Sineproejudicionihil facias in aliam parlem decli-
re.TJsjam erat, ideo dicit : Talem le proebe, ul oeta- nando, id est nihil f.icias nisi prius tuo judlcio et
795 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 7S6
discretione examines, et discernas utrum laciendum l ^ Scnpluram per malam inlerpreialionem ; sus^kiones
sit nec ne. maloe ad invicem, quia unus suspicatur alium non
Manus cito nemini imposueris, donec proebes vitam recte intelligere conflktationes hominum mentecorru-
Hliuset fidem, utrum rectam fidemteneat atque doctri- plorum, quia confligendo inter se de quoestionibus,
nam illius ut possit populum docere. Sine bis tribus corrumpunt hominum mentes, et illi taies a veritate
nullus est ordinandus episcopus aut presbyler, id privati sunt, id est longe separati sunt, existimantium
est sine fide calholica, conversatione bona, el doctri- quoeslumsive lucrum temporale esse pietatem sive
na sana. proedicationem, id est qui ideo proedicant ul lucrum
Neque communicaveris peccatis alienis. Peccatis temporale possint accipere ab auditoribus.
communicat episcopus, id est parliceps est peccato- Est aulem quoestusmagnus, pietas cum sufficienlia.
rum alicuj.us, quando cognoscit aliquem veraciter Ac si diceret : Vis scire, o Timothee , quod sit lu-
criminosum esse, vel audit malam famam illius, et crum magnum seu quoestus? Pielas, id est fides et
ordinal illum episcopum vel presbyterum. Si vero cognilio sanctoe Trinilalis est lucrum magnum cum
ignorât peccata illius, nec audit illius malain famam, suffiçientia, quando homo non desiderat plus ha-
neque videt illum confessum aut convictum testibus, " bere quam necesse est ad corporis. necessitatem im-
Iicel sitpeccalorqui ordinatur, non est episcopus par-. 1 plendam.
.ticeps peccatorum ejus. Nam qui divites volunt jier-iincidunt in tenlaliones
Noli adlnic aquam bibere, sed modico vino utere diversas, quia diu noctuque cogitant quomodo pos-
propter stomachum tuum, et fréquentes tuas infirmita- sint ditari, et incidunt etiam in laqueum, id esl iu
les. Soient homines qui cum vino nutrili sunt, infir- damnationem diaboli.
mai! quando abstinent a vino, quia quasi nalura est Radix sive inilium omnium malorum est cupidi-
illis vinum bibere. Similiter de coelerisrébus cum tas, id est amor pecuniarum et honoris : quoe et
quibus homo nuiritus est, el quoe in usu liabuit: si avaritia nominalur, quia omnia mala de illa proce-
quando ab illis abstinet, debilitatur corpus, et non dunt. Videamus quomodo? verbi gralia : Volo adnl-
valet explere ila divinum oflicium, et Dei servilio terium perpetrare, occido virum muliéris, el hoc
esse dedilus. Quapropler ne Timolhens nimium abs- cupiditas agit; volo abundare diviliis, aufero equum
tjnendo a vino infirmaretur amplius, et non posset alicujus, et exspolio alios, et in hoc cupiditas est ;
poslmodum divino operi insistere, proecipit ei Apo- similiter de coeleris vitiis intelligendum est. Sed
stolus modico vino uii, quoniam si vinum cum lem- quoestio est in hoc loco: quare dicat Apostolus:
- pcraniia et sobrieialc quis biberit, levamen proeslat _, Radix omnium malorum est cupiditas sive avaritia ?
"
corpori. Sed quid est quod palrem Ptiblii dyssenleria cum sapientia dicat : inilium sive radix omnis
laboranlem solo verbo. sanavit Apostolus, et discipu- peccati superbia : quomodo ergo e"rit ulrumque et
lum suum Timolheuin non sanavit, nisi lantumniodo avaritia radix peccati, et superbia inilium peccaii.
medicinam quodammodo oslendit, per quam possil Ulrumque verum esl, quia ista duo conjuncta sunt,
aliquid corpus allevare? Pater Publii quia infidelis elunmri sine aliero nequaquam sit. Avarilia elcniin
erat, necesse habebal sanari per miraculnm, ut per non solum diviliarum est, sed allitudinis et digni-
sanilalem corporis sibi proeslitam perveniret ad sani- tatis. Omnis riamque superbus ideo se extollil ut
lalem animoe: Timotheus vero qui fidelis erat, non major appareat aliis, el avarus ideo congregat divi-
indigebat sanari per miraculum, quia fidelissimus tiàs ut allior et polentior sit aliis in dignilate, et
erat. proecellat eos in multiludine diviliarum; quam, su-
baudis cupiditatem sive avariliam, quidam appe-
CAPUT VI,
tentes, id est ultra modum quoerenles, erravernnt a
Si quis aliter docet, subaudis quam nos proediça- fide, etc.
mus, non debere servos fidèles servire dominis infi- Appréhende vitam oeternam, recte docendo el
delibus ; el non acquiescitsanis sive veris sermonibus p. bene vivendo, ad quam percipiendam vocalus es et
Domini nostri Jesu Chrisli, el ei eliam doclrinoenon confessus bonam confessionemcoram multis testibus.
acquiescil, quoesecundum pietatem, id est secundum Appréhende vitam. oeternam. Timotheus quando
religionem est, subaudis de vita. In hoc loco Judoeos baplizatus est, lanloe oetalis erat, ut inlerrogaïus
notai, qui dicebant non temere servum in servilio utrum crederet Deum omnipotenlem, et quomodo
teneri nisi sex annis, secundum legis proeceptum. crederet, ipse ore proprio confilerelur se cre-
Sed dicil bealus Auguslinus quia illud spiritaliter dere.
est intelligendum, magnumque mystcrium in se con- Proecipiotibi coram Deo Paire qui vivificat omnia,
linet, quod illi carnaliter observabant, et dicit omni subaudis quoe vivificantur, et coram Christo Jesu,
lempore quo vixerit servus, debere dominis suis ser- qui testimonium reddidit sub Pontio Pilato, bonam
vire, nisi ab eis libertatem promeruerit. confessionem. Quod fuit illud testimonium, sive illa
Superbus est ille lalis qui aliter docet nihil boni confessio? quod unum est, iglud Pilato inlerrogaiite,
Dciens,sed languens in animo circa quoestioneset pu- ulrum ipse esset rex Judoeorum? ait : Tu dicis:
gnas verborum, qiiod unum est. Ex quibus quoestio- Eece testimonium. Similiter quando dixit: Ego testi-
nibus oriuntHTblasphemioe,quia blasphémât sacrant monium perhibeo vcritali. Et quid proecipioti'ji?
797 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPI ST. II AD TIM. 798
jii serves mandatant libi a me commendalum, sine A rum. Divitioehujus soeculiincerloe sunl quia transito-
macula, irrépréhensible usque in adventum Domini rioe sunt, quam plerumque amiltet illas homo anle
nostri Jesu Christi, id est usquequo ab illo voceris mortem, ex tolo autem in ipsa morte. Ideoque
per morlem corporis, vel usque ad diem judicii ser- nemo débet spem suam in illis ponere, sed in Deo,
vet unusquisque fidelium hoc mandatum , quod subaudis débet sperare, qui proestut nobis omnia
supra libi commendavi, quem, subaudis adventum abunde ad frucndum, id est qui omnia bona nobis
Domini noslri Jesu Christi, suis lemporibus, id est administrât, quoe possumus. ita disponere in proe-
congruis et disposilis, ostendel beatus et solus po'.ens senli, ut in fuluro fruainur remuneralione eorum.
Rex rcgum et Dominus dominantium. Bealum el so- Proecipe etiam illis bene agere, videlicet ut bene
lum poteniem Regemque regum ac Dominum domi- aganl, communicare, id est mortales se recogitare et
.nanlium debemus intelligere hic sanclam Trinita- socios esse aliis hominibus in fragililale, et lliesau-
lem, Palrem videlicet, Filium, ac Spiritum san- rizare sibi fundamentum bonum in futurum, id est
ctum, unum Deum omnipolenlem, qui adventum divilias sibi proeparare in fulurum, faciendo ami-
hominis assumpti a Verbo ostendit congruis lem- cos de mammona iniquitalis, juxla quod Dominus
poribus, qui solus habet immortalilatem, id est imait: Thesaurizate vobis thesauros in coelo : ubi esl
mulabilitalem. Angeli et animoe hominum immorta- B thésaurus tuus, ibi est et cor luum. 0 Timothee, de-
les sunt, sed comparatione omnipoteniis Dei, cujus posilum, sive commendalum cusladi, id est gra-
immutabilitas neque inilium, neque finem habet, isti tiam fideiet sapientia; doctrinam quam tibi commen-
immortales non sunl quia eorum iinmorlalitas ex davi devitans, sive declinans profanas, id est irreligio •
lempore coepit esse. Vel ut amplius dicamus, in hoc sas novitales vocum. Sunt enim novitates vociini
quod mulari poluerunt angeli et animoe, quasi im- non profanoe, sed religiosoe, sicut legimus quod in
mortales non fuerunt. Quando enim angélus pecca- Anliochia primum Christiani appellati sunt, et sicut
vit, in superbiam erigens se, cujus rei causa mu talus sancli Patres in synodo novum quoddam nomen
est de bono in malum, quasi in morlem cecidit, adinvenerunt homonsion, id est unius substaniioe :
quia mulari potuit ; similiter homo, quando pec- quod in lola série divinarum Scripturarum ante non
cando mulal.usde bono in malum in morlem corpo- esl inventiim. Istoe taies novitates vocum non sunt
ris el animoe cecidit, ideoque solus omnipotens contra religionem, sed religiosoe, quia ad religionem
Deus et immorlalis inaiiet in oe.lernum,et lucem ha^ pertinent. Econtra sunt novitates vocum profanoe,
bitat inaccessibilem. Deus omnipotens lux est sub- quas adinvenerunt hoeretici, a quibus proecepit Apo-
slantialis, quia illuminât omnem hominem ; sed si stolus declinare Tinioibeum. Et devila etiam oppo-
inaccessibilis est, quare dicit Psalmista : Accedite C si(tones,idcslquoesliones scientioefalsi nominis, id est
ad eum el illuminabimini (Psal. xxm)? In hoc ergo est quoesliones Judoeorum, quas soient opponere, quoe
inaccessibilis, quia nemo potest accedere ad eum, videntur quoestiones esse scientioe, sed falso nomen
nisi a Deo altrahatur. Qui vero a Deo attrahilur, illi scientioe habent, quia non est ibi scientia quam,
est accessibilis, quem nullus vidit hominum, subau- scientiam falsi nominis quidam promittentes, id est
dis corporeis oculis, sed nec videre poiest, sicuti ostendentes, tanquam vera scientia sit circa fidem
est corporeis oculis, videtur tamen ex parle men- exciderunl, id est a veritate fidei alieni pejerunl.
is inluitu. Divilibus hujus soeculi proecipe non Gralia Dei tecum, subaudis sit. Amen, id esl liai
sublime sapere, id est non superbire, neque in quod oro, vel verum est quod bactenus dixi, etc.
superbiam erigi, neque sp;rare in incerto divilia-
IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM.
ARGUMENTUM. P Christum datur, quia in illo consistit, sicut ipse di-

Secundam Epistolam Timolheo scripsit ab urbe e cit: Ego sum via, veritas et vita (Joan.xw); et:
carcere de exhortalione martyrii, et quid fulurum Hoecest vita oeternaut cognoscant te, et quem misisti
sit temporibus novissimis, et sua passione ; el ut Jesum Christum, unum el verum Deum (Joan. xvn),
perseverarel in ofïiciisrectoeproedicationis, et sancl» Timolheo charissimo filio, in Groecohabelur ger-
operatione, etc. manissimo fratri ; gratias ago Deo meo, eni servio a
CAPUT PRIMUM. progeniloribus, sive a palribus meis, in conscientia
Paulus apostolus. Cujus Apostolus ? Christi Jesu para, id est in mente pura ab omni fictione et si-
per voluntatem Dei Patris, secundum promissionem mulatione, quod sine inlermissione habeam lui me--
vitoe quoe est in Christo Jesu. Deus omnipotens Pa- moriam. Quidam codices habent : quam sine inler-
ler ad hoc voluit eiigi per Filium suum Paiilum apo- missione, sed melius est dicere quod legimus in Ge-
stolum, ut per illum annuntiaret promissionem viioe nesi (cap. xiv), quod Abraham reverlenle a coe;!e
3'iernoe, quoeest in Christo Jesu, id est quoe dalur quatuor regum, occurreril ei Melchisedecli, sacerdos
per fu'em Christi Jesu eleclis. Vita enim xterna per Dei suhimi, et obtuleril ci panemel vinum, cui Abia
bam dédit décimas de proedis omnium hoslium ; A . est forliludinis, ut constanler annunliemur verbum
el dicit idem Paulus aposlolus in epislola ad He- fidei el dilectionis, ul diligamus Deum et proximum ;
broeos, quod Levi, qui décimas accepit a fratribus et sobrietatis, ul in omnibus sobrie et temporale
suis, ipse decimatus est in proavo suo Abraham. Ad- agamus.
hue enim in lumbis erat Abralwe,quandodecimasde- Noli itaque erubescere testimonium Domini nostrt.
dit Melcbisedech 6acerdoli. Unde considerandum Erant quidam illo tempore qui erubescebant dicere
est, quia sicut Levi in proavo suo decimatus est, ita Chrislum esse hominem verum, et mortuum, et pas-
Apostolus in Abraham, Isaac, et Jacob, aliisque patri- sum : quidam eliam negabant illum natum esse de
bus Deo servivit. El hoc est quod dicit : Gratias ago virgine, et resurrexisse a mortuis. Quapropter allo-
Deo meo cui servio a progenitoribus meis. Hocautem quitur Timotheuui, inquiens : Nolite verecundari
ideo dicit ut oslendat eamdem fidem habuisse ut testimonium proeberc Christo, quia nalus est de vir-
veleres patres qui Domini adventum proecesserunt, gine, quod passus est, quod mortuus est, quod re-
quam habebat ipse aliique aposloli, et ab illis patri- surrexit, atque ascendit ad ccelos, ubi sedel nunc in
bus descendit ad apostolos, et ab aliis ad nos, sicut gloria patenta. Sed neque me vinclum ejus erubescas
et a nobis descendit ad illos qui fuluri sunt. Refert aut despicias, quia non causa furti. aut. homicidii
autem gratias Deo, quo donanle semper erat me- B teneor astrictus vinculis, sed pro veritate. Set colla-
ntor discipuli sui Timothei, nec poterat illius obli* bora Evangelio. Laboro ego, collabora tu mecum,
visci ; vel eliam in hoc referebat ei gratias, quia secundumvirtutem Dei, qui nos liberavit a morte et
serviebat illi a progenitoribus suis, desiderans te vi- vocavit vocalione sua sancta. Hic jungit se omnibus
dere ul gaudio reptear de tuo adventu, memor la- Apostplis.,quia Domino sunt vocali. Nam sicul Pe-
crymarum tuarum quas fudisti a me recedendo. trus, Andréas, Jacobus et Joannes a Domino vocali
Quando Apostolus ista sciebat, Timothus erat ultra sunt, quibus dixit : Venite posl me, faciam vos pisca-
mare, et ipse jacebat in carcere constrictus catenis tores hominum (Marc, i), ita apostolus Paulus voca-
et cippo : ideoque tanlum desiderabat illum, ut in tus est de coelo, dicenle Domino: Saule, Saule, quid
illo haberêt aliquam consolationem. Nam quando ab me persequeris ? (Act. ix.) Ista ergo vocatio sancta
illo discessit Timolheus, amarissimas *fudit lacry- fuit quia per illam sanctificali sunt non secundum
mas. Recordalionem accipiens, sive habens ejus fidei opéra noslra, id est mérita noslra vocavit nos, sed
quoeest in te non ficta, quia bonis operibus illam secundum propositum suum., id est, secundum quod
exornas, quoe fides habitavit primum in avia tua ipse definivit et proedesliiiavjt, vocavit nos , el se-
Loideel in maire tua Eunice. Genealogiam Timothei cundum gratiam quoe data est nobis in Christo Jesu,
ad memoriam reducebat Apostolus, ul ostenderet ^ ante tempora soecularia. Terqpora^soeçulariadebemus
amorem suum quem habebat non solum erga illum, hic intelligere tempora et soecula quoeex ep lem-
sed eliam erga parentes ejus, quorum memoriam pore esse coeperunt, quo mundus factus est, et dies.
habebat; certus sum aulem quod et in te, subaudis et nox. Nam anlea non erant soeculaneque tempora,
habitat eadem fuies. quousque venit vicissiludo diei elnoclis, et mutabi-
Propter quam causant, quia fidem veram habes, lilas temporis, sed quasi oevumerat. Igitur ante om-
admoneo le ut resuscites gratiam Dei, quoe est in te nia soeculaet tempora, data est aposlolis gratia in
per impositionem manuum mearum. Quia Timotheus proedçstinalione Deitquod aposloli Christi essent fu-
mansuetissimus eral el nimioe patienlioe, hortatur luri, et omnes etiam elecli a Deo predestinau sunl in
illum Apostolus quatenus forliter consistai in proe- Christo ante inilium mundi, sicut in epislola ad
dicalionis officio, et forliter redarguat négligentes, Ephesios dicilur : Qui proedesl'iiavit nos in ipso, id
inquiens : Ideo admoneo te ut evigilare facias in le esl in Christo anlc mundi conslitutionem ; de qua
gratiam Dei, ut sine timoré proedices, et corripia§ proedeslinalione dicit Dominus in Evangelio : Clari-
peccanies. Gratiam aulem Dei appellat fidem, do- fica me, lu Paler, apud temelipsum elarilate quam
ctrinam, et' operationem, quoeomnia gratis danlur., _ habui in proedeslinalione, priusquam mundus esset
Non enim dédit nobis Deus spiritum timoris, sed - (Joan. xvn). Manjfestala est aulem, subaudis eadem
virluiis- Duo sunt timorés, unus bonus, aller malus : gralia, nuu.c in uilima oetate, per jlluniinationem
malus limor est qui a diabolo immiltilur, quem habuij, Salvaloris. nostri Jesu Chrisli, id est per doctrinam
Petrus quando Dominum negavit, et de quo dicil, et miracula illius qui lux est, et qui illuminai-om-
Dominus : Nolite limere eos qui occjdunl corpus nem hominem (Joan. i). Ostensa est et manifesta la
(Mallh. x) ; bonus autem linior a Deo datur, quem illi gralia in mundo, quoe est proedeslinala ante
dicit Isaias super Dominum requievisse. Et requie- exordium mundi, qui, deslruxit quidem morlem, re-
scet, inquiens, super eum- spirilus timoris Domini surgendo a morluis et eleclos suos de morte revo-
(Isa. xi), et de quo Dominus in Evangelio : Timete, cando ; illuminavit autern vitam et incorruptionemper
inquit, eum qui potest aninutm et corpus perdere. De Evangelium, id est yilam oeternam, et incorruptio-
malo ergo timoré, per quem quis discedil a fide, dinem, alque immorlalitatem quam habet in se, ex quo
cit Apostolus hic : Non dédit nobis spiritum timoris, resurrexit a mortuis, quia resurgens a morluis, jam
ut limeamus perseculores hujus soeculi,el cesserons non moritur. Vel oslendit et manifeslavit, sive illu-
propter hoc a proedicalione, sed spiritum virtutis, id minât per proedicationem Evangelii, quoniam sicut
8C1 EXPOSITIO IN EPP. S. PAILI. — IN ÉPiST. II ÀD TIM. 802
ille vivit, ita speramns nos resurgere et vivere sine A
Vlegilurin Genesi : Pluit Dominus Filius a Domino
fine féliciter cum illo, in quo, subaudis Evangelio, Paire. Quanta Ephesi ministravit, idem Onesiphorus
positus el conslilutus sum ego proedicalor. non'solum mihi et libi, verum etiam aliis fidelibus;
Ob quam causam, subaudis quia ego conslilutus tu melius nosli, subaudis quam alius.
sum proedicalor Evangelii, etiam hoec patior, sed
CAPUt II.
non confundor,'\d est non erubesco. Quid patieba-
liir Aposlolus? perseculiones, flagella, carceres, Tu vero, fili mi, confortare in gratia Dei vel in
vincula, cippum, famem, sitim, et coetera talia in- sapientia Dei, quoe esl in Christo Jesu, el quoe au-
commoda. Scio enim cui credidi, id est Christo, disti a me per mullos lestes, sive quoe audivisti co-
ideoque non confundor inter lormcnla, et certus ram multis teslibus, hoeccommenda fidelibus homi-
sum quia potens esl depositum meum servare in nibus , qui idonei erunt el alios docere. Illis débet
illum diem. Depositum posuil per commendalum, coinmilli proedicatio divina qui apti sunl illi officio
et quid Aposlolus habebat commendalum Christo ? in omni conversatione sua, videlicet ut quod proe-
salutem suam habebat apud illum commissam; inde dicant ore, confirment operibus.
dicit : Certus sum quia Christus cui credidi, po- Nemo militons Deo implkal se negoliis seculari-
tens est servare salutem meam in illum diem, id B g bus, quia nemo potest duobus dominis servire ( Luc.
est in diem judicii, quia salutem in spe et in fide xvi ), Deo et soeculo.Ssecularia negolia sunt, per
illius collocavi. usuras et adulationes Iucra teniporalia acquirere,
Formam habens, id est exemplum sanorum verbo- sicut faciunt illi qui regibus et comilibus ideo ser-
rum quoeame audisti. Sana verba sunt sive sana doc- viunt, ut ab eis teniporalia accipiant bénéficia. A
trina, quando hoc quod proedicaturoperibus implelur. lalibus debent se cuslodire episcopi, qui ( ut cano-
Bonum depositum custodi per Spiritum sanctum nes dicunt ) proedicationi debent semper insislcre et
qui habitat in nobis, id esl doctrinam et operatio- orationibus. Et non solum episcopi, sed etiam omnis
nem quam tibi conimendavi, custodi per virtutem ordo ecclesiasticus débet se inquanlum valet ab bis
Spirilus sancli, qui est in nobis ; vel depositum immunem reddere : ideoque débet qui Deo militât
quod acccpisti per Spiritum sanctum cuslodi. ab his se removere, ut ei placeat Deo, cui se proba-
Scis quia aversi sunt, id est recesserunl a me om- vit; id est cui se devovit lempore baplismalis.
nes qui in Asia sunl. Si Aposlolus intérim proedica- Laboranlem agricolam oportel primum de [ruclibus
vitin Asia, donec omnes Asiani crederenl, sicul in sui laboris percipere. Quantum ad lilteram perlinel,
Actibus aposlolorum Lucas dixit, quare hic dicit dignum est ut agricola et vinitor primum fruclus
Apostolus a se omnes recessisse? Et ibi ergo et hic Ç-<sui laboris dégustent : altiori autem sensu, ager-est
tolum pro parte positum est. Crediderunt ergo om- hic mundus vel Ecclesia ; agricole et vinilorcs sunt
nes Asiani elecli et proedeslinali, recesserunl omnes proedicatores, qui ligore verbi Dei excolunt corda
reprobi et non proedeslinati-, ex quibus esl Phygelus auditorum; qui debent fruclus sui laboris, id est
el Hermogenes. Aller fuit Phygelus, et aller fuit viclum, et calreamentum, et veslimentum accipere
Philetus, et tamen uterque apos,tata Phygelus et ab auditoribus suis, qui dignus est operarius mer-
Hermogenes socii fuerunt, de quibus hic Jjj:.'.ir, cede sua. Et primum debent illi suam necessilatem
el Philetus similiter et Hymenoeus, de quibus in iniplerc ex bis quoe accipiunt, et sic postmoduir.
subsequenlibus sermo habebilur. Phygelus ergo et aliis de his quoesupersunl minislrare. Fortasse quoe-
Hermogenes adhoeseruntnon simpliciter beato Apo- rit aliquis quare Aposlolus, qui labore manuum
stolo, sed ut explorarent ejus proedicationem et suarum vivebat, talia proeceperit Timolheo, videlicet
conversalionem, et reprehendercnl eum ; sed cum ut acciperel ab auditoribus suis ea quoe necessaria
hoc non poluissent, recesserunl ab illo , quia non sibi erant ? Cui respondendum est Timolbeum bonoe
eranl rectoefidei. voluntatis atque intentionis fuisse ; et quia ipse scie-
Del misericordiamDominus Onesiphori domui, id bat bealum Apostolum labore nianunm suarum vi-
est familioeillius. Isle Onesiphorus Asianus fidelis D) vere, nibilque accipere a subjeclis, volebal iir.ilari
erat affeclus per proedicationem Aposloli. Qui cum magislrum ; sed non volebal operari, gravalus in-
sui causa venisset Romain ad imperaiorem, ut pôle firmitate slomacbi. Quapropter scripsit ei Aposto-
quia nobilissimus erat magnoequedignitatis, requi- lus quatenus acciperel a subjeclis subsidia, consu-
sivit ubi esset Apostolus ; et cum reperisset illum lens infirmitati illius. Unde el subidit : Intellige quoe
esse in carcere, non est dedignalus ad illum venire, idico, subaudis quia ad te pertinent. Dabit enim libi
sed consolalus est illum , et proebuit ei quoe neces- Dominus inlellectum, non solum in hic, sed eliam in
saria erant. Inde dicit Aposlolus : soepeme refrige- omnibus.
i
ravit, suo colloquio el consolationc, et calenam meam Memor esto Dominum Jesum resurrexisse a mor-
non erubuit. i
tuis, ex semine David, id est de progenie David : se-
Det itli Deus Paler invenire misericordiam in illa cundum Evangelium meum, id est secundum proedi-
die a Domino, subaudis Filio, id est in die adven- cationem meam. Non oporlet Timolheum, ita scri-
lus Filii Dei ad judicium , det illi Deus Paler mise- bebat Apostolus, ut ipse ignoraret, sed propter
ricordiam invenire. Taie est hoc quale et illud quod h.xrelicos quos pervidit fuluros, qui dictur-i erant
805 HAYMONÏSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 804
Chrislum non resurrexisse a morluis, neque nalum ^ bruni occupât, et plerumque lotum corpus morlifi-
de virgine. Si enim de virgine natus non est, utique cat, quia magis ac magis servit, id est crescit, car*
nccdeseminc, idest de progenie David descendit. Sëd nemque comedit, ita sermo hoerelicorum vitam
veritate roboratum illum de semine mulieris esse animoecomedit, id est fidem comedit et morlificat
natum sine semine viri, et tamen virgo permansit. ipsam animam suo errore : et sicut cancer serpit,
In quo Evangelio laboro usque ad vincula quasi id est crescit de membro iu membrum, ita error
maie opérons, id est quasi lalro aut homicida : sed crescit de uno transeundo in plurimos. Ex quibus
verbum Dei non est alligalum, id est licet ego sim hoereticis vaniloquia sive inaniloquia habenlibus est
alligatus corpore, tamen verbum Dei non est alliga- Hymenoeuset Philetus, qui a veritale fidei excide-
lum ; quia semper proedicopositus in vinculis. runt, sive ceciderunt, dicentes resurrectionem jam
Ideo, subaudis quia verbum Dei non esl alligalum, factam. Duoe resurrecliones a Dominosunt prolaloe
omnia incommoda suslineo propter eleclos , id est el a nobis crédit* : prima esl quoe fit in anima et in
propter Illos qui electi cl proedeslinali sunt ut salutem fide, quando homo qui mortuus est in infidelitale,
consequantur. in inobedientia , in injustitia, omnibusque peccatis,
Nam si commortui sumus, et convivemus, id est si venit ad baptismum, el per fidem qua crédit in Deum
morimur peccatis in bapiismate, sicul Christus mor- B omnipotentem, el per graliam baplismalis resurgit
tuus est came sine peccalo, vivemus utique cum illo ad fidem et obedienliam. De qua resurrectione dicit
vita oelerna, si in bonis operibus permanserimus.ct Dominus : Venit hora, et nunc est quando mortui au-
supervivemus in spe. dienl vocem Filii Dei; el qui audierint, id est qui
Si sustinebimus, subaudis tribulationes et passiones obedierint, vivent (Joan. v). Altéra esl generalis
pro Christo in hoc soeculo, sicut ipse suslinuit pro corporum quid erit in die judicii, de qua eliam ait
nobis, et conregnabimus cum illo in oelerna bealilu- Dominus : Venilhora in qua omnes qui in monumentit
dine; si negaverimus, subaudis illum coram homini- sunl audient vocemFilii Dei, et procèdent (Ibid.).
bus, et ille negabil nos, sicul ipse dixit : Qui negaverit De illa resurrectione quoe fil in anima et in fide lo-
me coram hominibus, negabo eum coram Paire meo quitur hic Aposlolus quam Hymenoeus el Philetus
(Matlh. x). dicebant jam esse. El nunquid verum non dicebant?
Si non credimus illum, subaudis Filium Dei esse Verum utique, neque proter hoc reprehendunlur ab
el verum Deum, ille fidelis manet, id est verus Deus Aposiolo ; sed propterea quia islam solummodo con-
manel. Sicut Deus omnipotens non egel noslra laude, fiiebantur, alieram quoeerit in corpore denegantes.
sic eliam si adhoeremus illi non crescit, neque re- Omnes enim secloe quoe suum errorem hominibus
cesserimus decrescit, quia semper manet idem. C inserere proesumpserunl, non negaverunt islam men-
Négare seipsum non potest, id est negare seipsum tium resurrectionem , ut beatus Auguslinus dicit,
non vult quod non sit Deus, ut bealus Auguslinus di- sed corporum, ne dicerent eis : Si non resurget
cil : nec enim decet Deum ut semetipsum neget. anima, quare mihi talia loqueris ? Quid in me facere
Hoeccommone,testificans coram Deo, idestleslem vis ? Si non facis ex détériore meliorem, quare mihi
Deum invocans. Noli verbis conlendere, subaudis ne- loqueris ? Multi tamen carnis resurrectionem nega-
que cum genlibus neque cum Judoeis ; ad nihil enim verunt, sicut Hymenoeuset Philetus, qui a fide et
utile est conlendere, nisi ad subversionemsive ad de- socielale beati Pauli recedentes seminabant errorem
cepiionem audienlium. Soepe dum conlendunt ho- hujusmodi : Quicunque baplizatus est jam resur-
mines de quoeslionibusScriplurarum, maxime illi qui rexit in anima. Non est necesse ut limeat aliquis,
sapientes videulur esse decipiunt corda auditorum quia non erit resurreclio corporum.
simplicium, quia plcrumque talia proferunt quoe Sed firmum fundamenlum Dei stat, habens signa-
contra salutem sunt et contra veritalem, non cu- culum hoc. Quasi diceret aliquis : Et quis polerit
rantes nisi lanlummodo ut vindicant. Altamen si resislere eis, Philelo scilicet et Hymenoeo? Ideo
aliquid disputaudum est de Scripluris divinis, inter subjecit statim : Firmum aulem fundamenlum Dei
sapientes polius collalio est habenda cum ratione, " stat. Firmum fuiidamentumDei appellat fidemDrmam
quam conteniio cum furore. qua credimus Deum omnipotentem, sicut credendum
Sollicite, id est sludiose, cura leipsum probabilem, est, et qua credimus resurreelionem animarum in
id est probatum et laudabilem, exhibere Deo opera- proesenti et corporum in future-. Islud fundamen-
rium inconfusibilem, sive irreprehensmilem, recte lum stat in cordibus fidelium habens hoc signacu-
tractanlem et cum veritate cxponenlem verbum ve- lum, subaudis quod sequilur : Novit Dominus qui
rttatis. sunl ejus. Ista est impressio sigilli, quia novit, id est
Profana autem, id est irreligiosa et verilati con- elegil Dominus illos qui ad ejus hoeredilalem perti-
traria, et naniloquia quoe nullam ulilitalem habent, nent. Et hoc est signaculum fidei, quia aliis rece-
devita et fuge. Mullum enim proficiunt ad impietatem, denlibus a fide, illi qui electi sunt, nullo modo pos-
id est mullum proevalent ad irreligiositatem vanilo- sunt seduci. Nam Dei cognoscere, eligere est. Et si
quia, et sermo eorum, id est sermo hoerelicorum ut ila est, id est si Dominus eligit illos qui sunt ejus,
cancer serpit. Sicut niorbus qui appellalur cancer, discedat ab iniquitate, id est ab hominibus iniquis,
quando nascitur in membro hominis, tolum memet si non valet corpore, sallem même. Vel etiam ab
805 EXPOSITiO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. Il AD TIW. 806
omni iniquitâte et errore recédât omnis electus qui A sum amal qui sibimetipsi placet, qui desideria et
nominal nomen Domini, sicut nominandum esl, voluntates proprias implet, non Dei : nec poiest
corde videlicet, ore el opère. dicere cum Petro veraciter: Tu scis quia amo le
In magna aulem domo non solum sunl vasa àurea (Joan. xxi). Nain ille Deum amat qui non quoerit
et argentea, sed et lignea el ficlitia. Quantum ad lil- suam voluntatem, sed Dei. Paulus aposiolus pro-
leram ailinel : in magna domo régis, aut alicujus pheta erat, ideoque prophetavit quoe modo sunt in
hominis magni sunt vasa aurea el argentea in hono- ecclesia, et quoe adhuc fulura sunt. Qui enim hoc
rera in quibus ipse comedit et polal : sunt lignea et animo pascunt oves Chrisli, ut suas velint esse, non
fic'.ilia in contumeliam ubi concoquunlur carnes et Christi, se convincuntur amare, non Chrislum. Et
defertur aliquid. Aliiori autem sensu, ista magna erunt cupidi, id est amatores pecuniarum; elati, vo-
domus sancta Ecclesia est, quoe lanloe inagniludinis lenles aliis dominai!; superbi, gloriantes de hono-
est ut ab oriente usque ad occidentem, a meridie ribus quos a subjeclis accipiunt; blasphemi, Deum
usque ad septentrionem prolendatur. In qua sunt blasphémantes per hoereses; parentibus non obedien-
vasa aurea et argentea, elecli : sunt lignea et fictilia, tes, id est palribus spirilalibus vel eliam patri et
reprobi. Per aurum intelligunlur illi qui spiritatem malri ; ingrali, beneficiis Dei, vel malum pro malo
sensum habent, per argeiitum minoris dignitatis qui B reddentes; scelesti, palrem et malrem non hono-
habent eloquium et sermonem. Isli sunt in honorem, rantes, modum peccati transcendentes, vel interfi-
quia ad honorem et gloriam palrioe coelestis sublèva- cienles animas suas et aliénas; sine affectione, id est
luulur : lignea el fictilia sunt reprobi, qui demer- sine dilectione, non compatientes infirmis; crimina-
gmilur in supplicium damnalionis. tores, id est delraclores, famam sancloruin niacularo
Si quis ergo se emundaverit ab islis, subaudis conantes; incontinentes, id est cupidilales pessimas
hoerclicis el erroribus, erit vas in honorem. Juvenilia non refrénantes; immites, id est soevi, lites géné-
aulem desideria, id esl adulterium, immundiliam, rantes; sine benignitale, id esl sine benevolenlia,
luxuriam , furtùm , rapinam , venaiionem, vagabtin- nescienles nequevolentes subvenire aliis; proditores,
dilaiem.omnemque lasciviam, devitaet fuge. Sectare, id esl facta bonorum hominum, quoeoccultanda sunt,
id est ampleclere jusiitiam, ut recte vivas : ac si inimicis indicanles et manifestantes : quia non est
diceret : in locum juvenilium desideriorum insère homo qui faciat bonum et non peccet; protervi, id
islas virtutes. est procaces, verecundiam humanam inverecunda
Stulias autem quoesiionesJudoeorum, hoereticorum excogitationë perturbantes ; voluptatum amatores
atque gentilium, et quoesunt sine disciplina, id est ' ihagis quam Dei, id est spirilalibus gaudiis kelitias
sine aliqua utilitate, devila, quia générant liles, lites C temporales anteponenles, et desideria carnis perlî-
vero générant odium. cientes. Hoec omnia vitia ex illa radice pullulant
Servum autem Domini oportel docibilem esse. quod sunt homines seipsos amantes.
Quantum ad proprielatem verborum perlinel, hoc Habenles quidem speciempielatis, id est exemplum
distat inler docilem et docibilem, quia dôcilis est rëligionis, virtutem autem ejus abnegantes. Virlus
qui alios poiest docere : docibilis qui facile potest religionis sive pielatis est finis sive completio proe-
doceri ; unde dicilur : Erunt omnes docibiles Deo cepli, id est charilas de corde pnro et conscientia
(Joan. vi), id esl facile docebuntur a Deo. Sed Apo- bona, et fide non ficta, id est charilas cum fide, et
stolus non curans de proprietate verborum, videlur spe, et cum exseeulione bonorum operum.
in hoc loco docibilem posuisse pro docili : quia Exhisenim, subaudis hoerclicis, sunl qui pénétrant
episcopus docilis débet esse, id est alios débet do- domos, et captivas ducunl muherculas oneralas pec-
cere. catis. Proevidil Spiritu sanclo repletus Aposlolus
Cum modeslia corripientem eos qui resistunt veri- Manichoeosboereticos fuluros et alios, el loquitur de
tali, ne forte det illis Deus poenitenliam, subaudis de fuluro quasi de proesenti. Manichoeicuini ingredie-
pristinis erroribus el peccatis, ad agno'scendamveri- n bantur in domos mulierum et decipieiiant cas, et
lalem. Hic sermo quo dicil ne forte, vel sicut qui- hoc maxime apud Persidem. Inde dicit Apostolus :
dam codices habent, ne quando det illis Deus peeni- Erunt, inquiens, quidam qui penetrabunt mulierum
lentiam, pro si forte ponebatur onliquilus, sed modo domos, et ducenl mulierculas captivas a sensu rectoe
inusitalus habetur. Corripientem, inquit, eos cum fidei ad pravum sensum oneralas peccatis. Quoedu-
moilestia, si forte det illis Deus poenitenliam. Et cuntur lariis desideriis alque erroribus ; semper di-
resipiscanla diaboli laqueis, id est ut recédant ab er- scenles,et nunquam ad scien'.iamverilatis pervenieules.
roribus diaboli, quibus illaqueali lenentur et inci- Sludium videnlur habere, sed non perveniunt ad
piant ilerum sapere veritatem. Nam resipiscere est hoc ut discernant inter veritatem et mendacium,
quasi resapere. A quo, id est a diabolo, capti le- inter bonum et malum.
nentur ad ipsius diaboli voluntatem peragendam. Quemadmodum autem Jannes et Nombres rer.liie-
runt Moysi, ita et hi resistunt verilati. Aniniosilas
CAPUT III. hoerelicorurn semper inquiéta est. Quos magi Plia-
In novissimisdiebus, id est in ullima oetate, erunt raonis haberent conatus demonstral Apostolus Jan-
homines seipsosamantes, subaudis, non Deum. Seip- nes el Mambres duo fratres fuerunt i-nagi, quorum
807 HAYMONISIIALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL, 808
nomina Apostolus non invenit in divinis libris, sed A Opus (ac evangelistoe.Opus evangelisloeest docere
in apocryphis, id est in occullis, qui ab omnibus non et operari, sicut legimus de Christo, quia coepitJé-
sunt legendi, quia inter.vera multa coiilineniur falsa. sus facere et docere (Act. i). Qui ergo bonum ali-
Isli ergo duo magi resliterunt.Moysi, quando et quoil denuntiat, sed ipse idipsum opus non implet
virgas suas converlerunt in dracones, sicut Moyses quod docel, evangeiisla quidem appellari potest, sed
suam, el-aquain in sanguinem. Sed cum perventura opus evangelisloenon facit. Minisleriumluum impie.
cssét ad terllum signum, id est ad cymphes, ibi Ministerium illius erat alios docere, ut eo recedenle
defecerunt, dicenies : Digitus Dei hic est. Sublato a corpore, remaneret aliquis qui in ejus locum sub-
enim signo a terra, sublata est et eoriim magica rogari poluisset, et est sensus : Tempus meoepas-
maleficentia. El bene eliam a tertio signo superali sionis jam imminet, in proximo est et luus reces-
sunt, quia virtule Spirilus sancti, qui tcriia persona sus. Sicut ergo le docui, ut remaneret post me qui
est Trinilatis, illorum maleficentia est vicia, Ho- minislerium meum impleret, sic et tu alios inslrue
mines dico erunt corrupti mente reprobi circa fidem, qui libi succédant; el quasi ei diceret Timotheus :
id est non probi, sed ultra non poterunt, subaudis Quare mihi -proecipis ut minislerium meum im-
resislere, si adhibita fuerit verilas. Sic faclum est pleam? subjunxit, inquiens :
stalim ullioerelici in concilium verorum doclorum B Ego enim jam delibor, et tempus meoeresolutionis
vénérant, et cum illis coeperunt habere narrationem instat, sive imminet. Libare dicimus degustare, et
ultra non potuerunl superare suis erroribus alios, fundere, vel immolare : inde componitur : delibo, de-
sicul Elvidius superalus a beato Hieronymo, et alii bas, et delibor, delibaris, hic aulem pro sacrilica-
lioeretici ab aliis veris docloribus. tione et immolalione ponilur, ac si diceret : Ego
Tu aulem assecutus es meam doctrinam etinstitu- enim jam immolor. Sacerdos Pétri et Pauli exstilit
tionem, quod idipsnm est. Instituo autem dieitur Nero, sed ejus immolalio non est rcpulata ad gra-
quasi intusstatuo. 'El assecutus es eliam.proposiluin tiam, mors aulem illorum gratissimum sacrificium
meum bene Vivendi. fuit Deo;
Omîtes qui volunt pie, id est religiose ac juste, Bonum cerlamem tertavi, id est bene pugnavi,
vivere in Christo Jesu, persecutionempatienlur aut a cursum consummavi. Sicul ille qui in sladio curre-
diabolo, aut a malis hominibus, vel eliam a suis bat, perveniens ad locum deslinalum, bravium sibi
ipsis membris. promissum accipiebat, sic beatus Apostolus inter me-
Omnis. scriplura divinitus inspirata, id est a Deo tasfidei currens, pervenit ad coronani sui laboris.
data, utiiis est ad docendum alios, ad redargitendum Unde ipse dicit : Fidem sevvavi. . .
'
négligentes, ad corripiendum volenles in roalilia per- C Inreliquo, sive de reliquo vel de coetero, reposila
manere, ad erudiendum in justilia, ut perfectus sit est mihi el reservala apud Deum, corona jusiitioe
homo Dei, ad omne opus bonum inslruclus. quam reddet mihi Dominus in illa die, id est in die
CAPUT IV. judicii, juslusjudex. Sic loquitur de die judicii ab-
Tesliftcor coram Deo et Christo Jesu, qui judicattf- solule, quasi de re omnibus nota. Re enim vera
rus et vivoset morluos, per adventum ipsius et regnum omnibus cerla et nota débet esse illa dies, et ab
ejus, proedica verbum Evangelii : Insta in admoni- omnibus exspectanda. Non solum autem mihi, sub-
lione opportune volenlibns et in porlu quielis con- audis reddet coronam, sed et his qui dtligunt adven-
sistenlibus, importune nolenlibus : argue peccanles, tum ejus. Illi diligunt adventum ejus qui securi de
obsecra bene laborantes ut in melius proficiant, in- proemio sperant se remunerari ab illo. Sicut rex
crepa illos qui nolunt corrigere se in omni patienlia quilibel aut imperalor alicui suorum principum co-
et doctrina. Quid est quod ad Titum scribens proece- ronam Iribuebal antiquitus victoriam reporlanti ab
pit illi, inquiens increpa cum omni imperio, et ad hostibns-, iia Dominus suis vicloribus et militibus
Timotbeum similiter epistolam dirigens dicit, in- proemia oelerna et bravia sine fine mansura do-
crepa cum omni patienlia, nisi qnia medicus erat f. nabit.
amborum ? Nam Titus nimioe erat patienlioe, ideo- Dénias me reliquit diligens hoc soeculum magis
que proecepit ei et insligavit ad hoc ut increparet quam Deum, et abil Thessalonkam. Isle adhxsit
cum omni imperio, ne forte propter suam mansue- bealo Aposloloper multum tempus, sed cum tem-
tùdincm non corriperet delinquenles. Timotheus au- pus persecutionis advenissel, recessit ab illo, factns-
lem quia acrioris animi erat, necesse habebat ad- que est aposlala.
monere, ut cum omni patienlia increparet delin- Crescens in Galatiam*Isle exstilit fidelis, el causa
quenles, ne farte ultra modum dure increpans, in proedicaiionis abiit ad alias naliones, Aposlolo ve-
desperalionem aliquem pusillanimem poneret. lenle : similiter et Titus.
Ad sua desideria coacervabunl sibi magistros, id Marcuni assume, el adhuc tecum. Est enim mihi
est verilatis magistros contemnentes, coiigregabnnt utiiis in ministerio proedicaiionis. Iste esl Mardis
sibi magistros qui illa loquantur quoeipsi desideran t, et evangeiisla, qui cum Pelro et Paulo multo lempore
ad voluntatem ipsorum pertinent. Prurientes auribus. roansit, aliquando morans apud Pelrum, aliquando
Prurireest scalpere; illi pruriunt auribus qui semper apud Paulum.
aures habent intentas ad hoc ut aliquid novi audiant. Pennlam quam reliqui Troade apud C-erpum, ve-
809 EXPOS1T10IN EPP. S. FAILI. — IN EP1ST. AD TIT. 810
nkns affer lecum, et libros, quos ibi dimisi, maxime \. In prinui mea defensione nemo mihi affmt. Defcn-
autem membranas defer, ubi scribam meas cpislolas. sionem in hoc loco appellat persecutionem alque
Penula vcslis eral cousularis, qua indiiebanlur con- pressurant, quam sustinuil quando in primordio suoe
sules Romani quando ingrediebanlur in curiam. Sed fidei missus est cum Barnaba a Spiritu sanclo ad
forte quoeret aliquis quomodo vel unde accident proedicandum. Quam persecutionem bene vocal de-
hoe genus veslimenli beato Aposlolo? Cui respon- fensioneni, quia tribiilatio (emporalis defendet ele-
dendum esl : Roinanos aille adventum Domini hune clos in die judicii a pasnis inférai. Omnes me dereli-
habuisse morem sive consueludincm, quando mo- querunt : non illis imputetur. Non oral pro Alexan-
narchiam totius orhis sibi acquircbanl, ut quoecun- dre qui iuvidenlia fralernilatem oppugnando peeca-
que gens eis cum pace cl coronis occurrisset, da- vcral, sed pro his orat qui non abruperant amorcm,
rent ei libenatem, inlanluin ut fralrcs eorum dicc- sed timoré succubuerant ut eis ignoscalur. Quapro-
renlur, civesque Romani appellarentur, dabantque pler inlercsl multum cum post agnitionem Dei quis-
eis poteslatem oedilicandi curiam et habere consu- quam oppugnat fraternitatem, el adversus ipsam
les, sicut et illi habebant. Paler igitur Pauli de graliam qua reconciliatus esl Deo, invidenlioe fa-
Giscali oppido lerroe repromissionis fuit, ubi natus cibus agilalur.
Iranslaïus esl in Tarsinn Cilicioe. Quodam lempore B Dominus aulem mihi astitit, ut audiant omnes
venienlibus Romanis per Ciliciam occurril eis ipse génies verbum proedicaiionisde ore nieo.e* tiberatus
cum aliis Tarscn ibus, utpotc qui nobilis inter illos sum de ore leonis, id est de insidiis diaboli, de quo
habebatur : excepit eos cum pace. Tune Romani dicit Pelrus : Adversarius vesler diabolus laAquam
dederunt eis libenatem supradictam, et poteslatem leo rugiens circuit, quoerensquem devoret (I Petr. v):
aedificandi curiam, vestesque induere consulares, ut Vel eliam leonem appellat Nerbnem, de cujus mani-
penulali intrarenl in curiam more Romanorum, ibi- bus liberavil cum Dominus quando venit Romain,
que paler beati Pauli penulam accipere nierait adduclus ab his qui proeeranl Judoeoe, ob hoc quia
causa dignitatis. Post cujus morlem Aposlolus ob Coesarem appellavit. Nam cum venisset Itomam,
memoriam ejus recordaiionis, banc veslem sibi re- duobus annis mansit in libéra custodia, et in sûo
linuit. conductii, cl postea transivil ad alias naliones quas
Alexander oerarius mulla mala mihi oslendit. Isle erant in circuitu Romoe. Nam quando isla scribe-
esl Alexander de quo jam supradiximus, qui rever- bal, in libéra custodia erat: et quia stalim ut ad-
sus est ad apostasiam. Et quia erat arlifex, fabrica- diictus esl, non est inlerfeclus ideirco dicit se li-
bat oedesDianoeapud Alhcnas, unde et ipse coinnio- beratum.
vil omnem civilalem contra Aposlolum; resistens C Dominus Jésus Christus cum spiritu tuo, sit. Domi-
forliter proedicalioni ejus. Reddet ei Dominus se- nus Jésus Christus, Deus et homo esl, ideo orat
cundum opéra ejus. Non ail : Reddat oplalivo modo, Aposlolus, ut Verbum Dei Palris, Dominus videlieeu
sed reddet indicalivo, quod verbum proenunliantis Jésus, sit cum spiritu illius. Et si fuerit cum spiri-
est, non-impiecanlis. Sic dicil et de illa hypocrisi tu, erit et cum corpore. Gralia vobiscum, id est
Judoeorum, cui eversionem iinminere cernebal: Per- remissio peccatorum et recoucilialio Dei Palris om-
culiel te Deus, paries dealbate (Act. xxm). Propheloe niaque bona quoe divinitus gratis largiunlur, sint
namque soient maxime figura imprecantis fulura vobiscum. Amen. Id est fiât, vel vera sint quoe hac-
proedicere, sicut figura proeleriti lemporis ea quoe leuus scripsi, etc.
venlura erant, soepececinerunt.
IN EPISTOLAM AD TITUM.
ARGUMENTUM. I) noster aposlolis suis dixerit (Joan. xv). Jam non di-
Transiens Aposlolus a Creta insula ad alias na- cam vos servos, sed amicos meos, quoeripoiest quare
liones et civiialum incolas, reliquit Tilum discipu- egregius proedicator et magister genlium servum se
lum suum Cretoevice sua ut haberent nuper ad fidem postmodum vocaveril? Sed si bene perpenderimus,
venientes proleclorem, ne forte Judoeorum garrtili- duo esse gênera servitulis, sicul et timoris, procul
late, aul hoerelicorum lalralu, a statu rectoe fidei dubio luce clarius patebit, quia non exstilit contra-
subverterentur. Sed ut illum solliciliorem redderet, rius verbis Dominicis. Si quidem servitus timoris
proesertimcum castigalio seu hortatio magislrorum est, qua timet servus Dominum suum, et'ancilla do-'
sludiosorum studiosiores efliciat discipuios, commo- minam suam, timentes ab eis flagellari : servitus
nefacit eum et instruit ad plénum de conslilulionc autem amoris est, qua limel bonus filius pat rem
presbyterii et de spirilali conversatione, et de hoere- suum, metuens animum ejus ollendere in aliquo,
licis vitandis qui Judaicis fabulis créditnt, scribeus, ei atque hoereditate privari. De scrvitulc ergo i.la quoe
a Nicopoli civitale. perlinel ad timorem poenarein, dicit aposlolis quia
CAPUT PRIMUM jam non dicain vos servos timoris, sed amoris. De illa
Paulus servus Dei. Cum Dominus ac Redempto1' viro quoe pcrliiiet a-J amorém filiorum, loquitur
I'ATROL.b.VVII. 20
.811 HAYMONISHALBEIISTAT. EPISC. OPP. PARS. I. - COMMENT.B1BL. 812
alibi dicens : Cum feceritis omnia quoeproeceptasnn t A religione veri Dei et sr.hite animoe non disputant-
vobis, dicile, Servi inutiles sumus, quod debuimu,i Geometria quoque et arilhmelica simulqiie el nm-
facere fecimus (Luc. xvn). Et Psalmista : Timor Do sica, quoenumeroruin sublilitate cnnsislunl, agnitio-
mini sanctus permanent in soeculum soeculi (Psal nem verilatis in se quidem habent, sed non esl illa
xvm). Hune namque timorem habent et sancli an- scientia pielatis agnilio. Ut ergo Aposlolus oslende-
geli, qucm.profeclo habuerunt aposloli per advcnimri ret se agnitionem illius verilatis habere, qnsc secun-
Spirilus sancli, per quem diffusaest charilas in cor- dum pietatem est, ideirco provide ista protulil. Se-
dibus eorum, quem et nos summopere debemus lia quilur :
1ère. Quoerieliam poiest, quid sit quod in Epïsloh In spem vitoeoeternoe.Fides eleclorum et agnilio
ad Romanos servum se Jesu Chrisli vocat, hic auten i verîtalis, quoesecundum pietatem est, in spem vitoe
servum Dei Palris : nam cum dicil Paulus, servusi oeternoeremunerationis posita esl : quia quicunque
Dei, nomine Dei, persona Palris accipilur. Ad quod fidem rectam habet atqne agnitionem omnipotentis
dicendum, quia ul demonslrarel in tribus personis Dei, quam pie el rcligiose vivendo exornat, utique
unarn essenliam unamque deitatem, alque unam po- spem oeternoeremunerationis possidet. Neque enim
tentiam esse, aperte ibi servum se dixit Jesu Chri- aliquis valet habere fidem agnilionemque verilatis,
sti, et hic Dei Palris : quoniam sicut illoetrès per- B si defuerit spes eerla. Quam promisit, qui non meit-
sonnerégnant el dominantur omni crealuroe, ita in- titur. D'eus, ante tempora soecularia.Cerlum omnibus
separabiliter omnem servum sibi devotum possi- fidelibus est, quia omnis homo mendax, solus autem
dent : ac per hoc quiconque servus est Christi ini- Deus verax, qui potest cuncta implere quoepromisit.
que servus est Patris ac Spirilus sancli. Apostoltes Ipse ergo qui non mcnlitur, quia summa verilas esl,
autem Jesu Christi dixit : Sicut servitus Aposloli in- ipse promisit fidelibus suis vitam oeternamante tem-
differenlerad lolam Trinitatera referlur, ita quoque pora soecularia..Soeculariadicuntur a sequendo, quod
apostolalus ejus in commune ad lolam Trinitaiem in se resolvantur : Varrone leste. Soecula autem
est referendus. Tola enim Trinitas elegit illum ad compulanlur ex eo quo maleries informis per species
proedicaiionis gratiam, dicens ad apostolos : Segre- discreta est, et ex quo Deus dixit : Fiat lux, et fada
gate mihi Paulum et Barnabam in opus quod assttm- est lux (Gen. i). Ex eo enim ccepil varielas temporis
psi eos (Act. XIII).At vero considerate discrevit ser- et vicissiludo horarum parilerque dierum in seincl
vitutem ab apostolatu, quoniam non omnis qui ser- resolvi : ant-a vero, ul doclores dicunt, non erat
vus, statim et Aposlolus, sed quicunque apostolus, tempus sed oevum, quod solummodo esse habebat.
utique et servus. Secundum fidem eleclorum Dei. Nam inter tempus et oevumhoc dislal, quia oevum
Eleclos hic accipere debemus illos de quibus Domi- ^ slabile est, tempus vero mulabile. Sed si hominibus
nus dicit : Non vos me elegislis, sed ego elegi vos promisit vitam oeternam , quod omnino non dubiur.i
{Joan. xv), el de quibus idem egregius proedicalor, est, quomodo promisit illis qui needum erant créait
Qui elegit nos in Christo ante mundi conslilulionem ante tempora soecularia, nisi quia in ejus oeternitate
(Ephes. i) eos videlicet, qui non lanuini vocali, sed inin proescienlia et proedeslinalione jam fixum erat
super elecli sunt ad gloriam sempiternam, secundum quod congruo tempore fulurum eral. Quamvis igitur
quorum eleclorum fidemPaulus Chrisli Jesu aposlo- humana divinis ex lolo non sint comparanda, dica-
lus est, quia ad rectitudiucm fidei quam ipsi aposloli mus aliquid sub exemplo, ut tueidius comprehenda-
tenuerunt, missus esl ipse genlibus proedicarc. Et lur quod dicilur : Quilibet hominum eupidus fini,
agnitionem verilatis quoe secundum pietatem est. Ex mullo anlequam habeat illum, procurai domos, fa-
superioribus pendet hoc modo : Aposlolus Jesu Chri- miliani, possessiones proediorum,disponens in animo
sli secundum fidem eleclorum Dei, cl secundum suo omnia illa dare filio, needum adhuc nato : ita et
agnitionem verilatis, quoe veillas secundum piela- omnipotens Deus in proescienlia el proedeslinalione
teni est. Verilas est Christus, qui dixit : Ego sum sua promisit fidelibus atque electis suis ante CNmii»
via, verilas, et vita (Joan. vu) : secundum cujus agni- |v tempora vitam oeternam dandam. Sequitur :
tionem Paulus aposlolus oflicium implevit, imo se- Manifeslavitaulem temporibus suis verbum suum
cundum agnitionem lotius Trinilalis, quoe suimna i» proedicalione,quoecrédita esl mihi secundum proe-
verilas est. In hoc enim secundum agnitionem veri- ceptum Salvatoris nostri Dei. Verbum Dei Palris, Fi-
latis Apostolus exsiilii, quia agnovil omnipotentem lius esl, de quo Joan nés : In principio, inquiens,
Deum trinitalem habere in personis, et imitaient in erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus
substantia deitaiis. El hoecagnilia verilatis, bene se- erat Verbum (Joan. i). Istud Verbumquod in nalura
cundum pielalera (hoc est cultum et religionem Dei) Deilalis invisibile erat, manifeslavit Deus Pater per
dieitur constare, quoniam ea docet, el ea amando humanam naturam, in qua homo faclus, visibilis.
amplectilur, quoe ad religionem veri Dei pertinent. mundo apparuit lemporibus suis, id est congruis el
Est namque verilas carens ptetate, sicul in libcrali- ab illo disposilis, de quibus idem Apostolus alias di-
bus arlibus. Grammalica enim atque dialeclica, ve- cit : Postquam venit plenitudotemporis, misit Deus
ritatem recte.loquendi habent, et inter falsa et vera Filium suum (Gai. iv), etc. Vita ergo oeterna quant
syllogismorum argumentatione dijudicat, sed tamen promisit DeusPater eteclis ante omnia soecula, Ver-
agoitionem pielatis minime in se hâtent, -dum de bum illius est, quod de seipso dixit : Ego.sum via,
815 EVPOSITIO IN EPP: S. PAULI. — IN EP;ST, AD PHILEM. 811
veritas et vita (Joan. vi). Et qui Frlium promere-. A aulem Deusnon alins iniclligitur quam Filius. Ipse
lur habere qui est vila, habet utique Palrem enim cum Paire el Spiritu sancto unus el verus Sal-
cum Spiritu sancto, quoe Iota Trinitas una vita vator et Deus est.
oelerna esl, sicut ipse Dominus ait : Hoecesl vila Tito, dilecto filio. Filium suum eum vocal doctri-
oelerna,ut cognoscant le, et quemmisisli Jesum Chri- na, exemplo, erudilione, atque disciplina, non ta-
stum (Joan. xvn), cum Spiritu sancto unum el ve- men nalura. Eodem modo Titus filius ejus erat quo
rum Deumesse. Vitam igitur oeternam, quam pro- el Corinthii, quibus ipse dicebat : Per Evangelium
misit ante omnia soecula, id esl Verbum suum, ma- egovos genui (I Cor. iv). Nam ipse ad fidem Chrisli
nifeslavit Deus Pater temporibus suis, eo modo quo eum adduxerat. Secundum communem fidem. Nou
dictum est. Manifeslavit quoque nobis, quoniam vi- secundum omnium credenlium fidem Tiius filius
dimus illum prxsentem in proedicalione sive perfdo- ejus eral, quoniam non omnium fides perfecta est.
clrinam Pauli aposloli, quoecrédita elcommemlata est Sed secundum communem fidem dicit, hoc esl se-
ei secundum proeceptum Salvatoris nostri Dei, qui cundum suam et illorum, quorum fides perfectissima
dixil Aposlolis : Segregate mihi Paulum et Barnabam eral. Gratia el pax a DeoPaire nostro el Chrislo Jesu
in opus ad quod assumpsi eos (Act. xm). Salvator Salvalore nostro. Amen
IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM.
ARGUMENTUM. B gio, aut aliqua culpa proinerentur milli in carce-

Beato Apostoloproedicalione evangelica inlouante rem, vinculisque asiringi : qui vero pro veritate
in Asia, credidit inter coeteros quidam vir nobilis, fidei vinculantur, dubium non esl quin vincti Christi
nomine Philemon, divina gralia illuslratus, et ba- Jesu existant, sicul Paulus aliique aposloli, qui glo-
ptizalus est in sacro ac vivilico fonte. Aposlolo au- riabantur vincti Christi Jesu appeilari. Digni enim ha*
lem degredienle ab illis parlibus, non esl prosecu- bili erant pro nomine Jesu cOntumeliaspâli (Aet. v).
îus eum Philemon, sed remansil in propria regione, Dicit ergo se vinclum Jesu Christi, ut nullo modo au-
ministrans de suis facultalibus fidelibus. Dives enim deret inexplelumdimiltere neqnedenegarequod miles
eral, abundans multis opibus. Habebat lanien ser- lanti régis rogabat. Et Timotheus frater. Timotheus
vum nomine Onesimum, adhuc infidelem, qui eum coepiscopus ejus erat ab illo ordinatus, ideoque fra-
ter in fide. Ponit aulem cum nomine suo nomen
fugiens, furatus est bona ejus. Et quia Dominus il-
lius magnae potestalis erat alque nobilitatis, limcns coepiscopi sui, ut majoris auctorilatis esset ejus
comprehendi ab illo multisque tormenlis afllci, ul Epislola. Poiest et aliter inlelligi : Quandocunque
pôle cui non parvum dispendium intulerat, transiit Aposlolus Epislolas suas dielabai, erant in circuitti
mare, et a Groeciavenit Romam ; ibique reperiens ejus discipuli consedenles, et si alicui aliquid relalitm
Apostolum relrusum in carcerem pro fidein Christo, C essel, ita ponebat in corpore Epistoloeut pote sua
accessit a(l eum, quoniam agnoscebatur ab illo : sic- verba, recogitans quia soepeDominusjuniori révélât
que ab Aposlolo inslruclus credidil, et baplizalus quod melius est. Quapropler quia particeps erat illius
minislrabai ei: Et quia Aposlolus proedicabat servos Epistoloe,ponebat nomen illius ut suum.
debere esse subdilos dominis suis, duxit indigniim Philemoni dilecto et adjutori nostro, el Appioeso-
servum alterius sine volunlate domini sui secum rori charissimoe. In Groeconon habetur dilectus, sed
relinere. Quapropler dimisit illum ad dominum diligibilis. Non enim dilectus potest diei qui diligitur,
suum, scribens ei faroiliares lilieras de carcere per et non diligit, neque est dignus dileclionc. Diligibilis
eumdem servum, quatenus susciperet illum cum af- autem qui et diligitur et diligit, dignusque est dile-
fectu dileclionis, non infcrens poenas pro bonis ab ctione : quod isli Philemoni satis congruit. Ipse
illo sublatis : cujus Epistoloeprincipium illud est. enim dignus erat dileclione, ideoque diligebatur al»
Apostolo, diligens et ipse Apostolum. Adjulorem eum
CAPUT UN1CUM. vocal, quia opère proedicaiionis collaborabat illis, et-
Paulus vinctus Jesu Christi. De nomine Aposloli adminislralione facullalum suarum subveniebat fide-
soepius in aliis Epistolis disputatum est. Nunc videa- libus. Appia quam vocat sororem charissimani reli-
mus quare in exordio hujus Epistoloe,vinctum Chrisli " glosa femina creditur fuisse. Quam causa dignila-
Jesu se dicat, et nomen apostolatus reticeal, quod in tis sororem appellat in fide, non quod rêvera soror
aliis solite ponere consuevit. Plus ergo videlur di- ejus exstiterit in carne. Fuit autem aut rêvera con-
cere vocans se vinclum Chrisli Jesu quam apostolum : jux Philemonis, aut eliam soror natu-ra. Inserilur
quoniam mulli fuerunt qui dixerunt se esse apostolosi nomen illius in médium inter duos viros aposlolicos.
Christi, dum proedicarcnl, qui noluerunt esse vincti inier cooperalorem videlicet Pauli, Philemonem, et
Jesu Chrisli, refugienles tomienlum passionis. Non conimililoncm ejus Arcbippum, ut lali ex ulroque la-
tamen omnis vinctus Christi Jesu vinctus diei po- terc fulla comilatu, non videatur ordinem sexus ha-
test, quoniam mulli sunt qui latrocinio, aut sacrile- bere , sed merili. Hic aulem Archippus arbilrandu»
813 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS l. — COMMENT.BIBL. 816
esl-cum Paulo et Timotheo contra adversarios pro A Gralias ago Deo meo, id est landes refera illi cum
Chrisli nomine aliquando dimicasse et victor exsti- graliarum acliOne pro sainte lira.
tisse. Quapropler nunc commilito illorum nnncupa- Audiens chantaient tuam el fidem quant liabes in
tur, sive quod in eodem certamine belloque Victor Domino Jesu et in omîtes sanclos. Philemon qui
exslîtérit, sive quod adhue commilîtaret illis in prar- tanta laude tîigntts erat apud Apnsiolnm , hauil
dicatione assidua. Et Ecclesioequoeest in domo tua. dubium qnin cbaritalem haberet erga Deum et pro-
Philcmone ad fidem veniente, eredidit uxor îltius ximiim, fidem quoque haberet in Domino Jesu cre-
et Irberi et maxima pars scrvorum illius ; quibus dendo m eum et in omnes Sanclos, imitaior fidei il-
omnibus Apostolus verba salulatoria dirigil, et quia lorum exisiendo. lile fcniui fiûefti ci charitalem
plurcs erant, Ecclesioe nomine designavit illos. Ec- habcl m Deum et in omnes sanctos, qui ipsam cba-
clesia siquidem Lalino vocabulo dicilur convocàtio ritalem et frdem in operationem vertit. Sequitur : Ul
fidelium. Ut ergo prutareliir cerlius non ad Ar- rommUnicaliofidei tuoe, subaudis quas comnnmicas
cbippi, sèd ad Philemonis référendum esse perso- et participas fidei apostolicoe,evidens fiai in agni-
nam, aperte patefecil, dicens : Quoein domo tua eft, lione omnis operis boniin Ghristo Jesu. Potest ergo ex
o Philemon ! superïoribus ita conjungi : Gralias ago Deo meo, au-
Gralia vobis et pax a Deo Pâtre nostro et Domino R diens charitalem tuam et fidem quam habes in Do-
Jesu Christo , snhaudis sit. In omnibus Epistolis mino Jesu el in omnes sanctos, semperque memo-
oequale principium ponit, gratiam eis et pacem riam tui facio in oralionibus meis, ut participait
optans quibus scribit. Gratia aulem est fides et re- fidei qua participas fidei apostolicoe, evidens seu
missio peccatorum, quam gratis conscquimiir in manifesta fiât omne bonum in se habere. Commii-
baptismo. Pax vero qua reconCiliamur Deo Patri et nicatio siquidem bic pro parlicipatione fidei aposto-
angelis. Potest quidem'el ita intelligi, ut ad Deum licoeaccipilur, cui ille participabat : quanquam el ad
Patrem referaïur quod dicit, Gralia vobisa DeoPaire commitnionem possit referri, qua participabat fide-
nostro, et pax ad Dominum Jesum Christum, qui per libus de facukatibus suis.
sanguinem passionis suoefactus est nobis pax et rc- Gaudium enim magnum habui et contolationemin
eoncilialio; sed quia uiîâ est Palris Filiique nalura, charitate tua, quia viscera sanctorttm requieveruntper
melius est ut simul ad ulrumque referamus et gra- te, fraler. In carcere erat beatus Apostolus, ibique
tiam et pacem, sieut aliis Epistolis meminimus ple- famam Philemonis audiebat, quia maximum refrige^
nius exposuisse. Persona vero Spirilus sancli in dé- rium proestabat sanclis in Iribnlalione positts. Unde
nis suis intelligitur, vel ubi una persona Trinilalis et ptenius inculcat quare dixerit, Gralias ago De»
' " meo, memoriam lui faciens in orationibus meis. Di-
auditur, ibi iota Trinilas inlcmgitur.
. Gratias ag» Deomeo sempermemoriamtui faciensht gmim siquidem erat gratias agere Deo raeo pro clta-
oralionibus meis. llaclenus Paulus et Timotheus Phi- ritate illius, qui interne cordis affecta-et profonde,
lemoni, Appioeet Archippo pariter scripserunt, ta- animos sanclorum preces suscipiendo refrigeraverat.
men in sequenlibus approbalur Apostolum lantum- Viscera siquidem aliquando ponuntur pro filiis, ali-
niodo ad Philemonem scribere, el unum eum- Hno quando pro interno et immenso dilectionis affectu»
sermocinari. Hune eliam morem in aliis Epistolis ejus hic autem pro utroque aceipi possunl. Viscera*,in-
invenire possumus, ut cumplures iu proefattoneponuri- quit, sanclorum requieverunt per le, fraler, i.l est
tur postea per tolum corpus Episloloeunus disputans filii sanclorum in tribulalione et egeslate positi, re-
in'ducalur. Quod,autem ait, Gratias ago Deo meo, frigerium acceperunt in consolatione tua, et in snb-
semper memoriam lui faciens in oralionibus meis, ministvatione, qua eis ministrasti, sive interni sen-
i|a accipiendum est, ut semper gratias agerel Deo sus et magni affectus sanclorum requieverunt per
pro illorum sainte, quos Domino acquisicrat semper- lo. Magnum elenim refrigerium habent in iribula-
que illorum memoriam ageret in orationibus, quate- lione et egeslate positi, dum aliquem repèrerint
nus in fide reela bonisque operibus persévéraient. consolantem , quod «perte invenitur impfesse istc-
Nec mirum si ille qui alios horlalur, dicens: In omni- ^ Philemon.
bus gratias agite, et sine inletmissioneorate{I Thess.y), I ropter quod, subaudis quia inlerni affectus re-
ipse etiam hoc opère primum implevcrit. Et notan- quieverunt per te, mullam fiduciam habens m Chn
dum quia cum dixisset, gratias ago Deo, stalim sub- slo Jesu imperandi tibi quod ad rem pertinet, hoc esl,
inlulil meo, quoniam cum omnipotens Deus omnium ad ulihtalëm tuam. Propler charitalem'magis obse-
communiier Deus sit, tamen illorum specialiter di- cro, cum sis talis, ul Paulus senex, nunc aulem vin-
cilur Deus esse, qui per fidem et vit» merilum eum ctus Jesu Christi. Idcirco loties se repolit vinclum
venerantur el colunl, ut Abraham, Isaac, et Jacob, de Chrisli Jesu esse, ul illum in fide perféetissimum
quibtts ipse dicebat Moysi : Ego sum Deus Abraham, redderet, nec desperarel si in eum aliqua contrarie-
Deus Isaac, et Deus Jacob (Exod. m), per fidem vitas prorumperet, sive eliam quia illi aliter subvenire
delicet reclam vitoeque merilum : et quia beatus non poteral positis in iribnlalione, saliem quod ob-
Apostolus fidem constaniissimam habebat, per quam secrabat pro servo facilius impetraret: Polerat au- -
sciebat Deum sibi placabilem fore, vitoequemerilum, tem illi imperare sicut ipse manifestai, ut pote Apo*
quod rton ignorahatillum delectari,cum liduciadixit: stohis subieclo, pncserlim cuius studio ad ûdem ve-
817 ,ITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD PIHLEM. 818
neral : seil quia maximam charitalem habebat erga ii minum, ut possel domino suo r^rodesse. dum ab eo
omnes sanctos, nialuil obsecrarc quam imperarc. fuerit remissus : qui prodesse non poleral si leuerc-
Nec enim eral necesse ut ex auclorilalc aposlolica tur, domino ignorante neque volenlc. Quo loco quoe-
ei impcrarcl. In hoc au!em quod dicil, cum sis lalis, runt nonnulli, quare omnipotens Deusnon creaverit
ni Paulus senex, oslendit illum cooevumsibi, ac per Adam ila-ut non possel peccare. Quibus responden-
hoc quasi honorabilius alloquitur illum , quam si dum est, quia si talem fecisset cum, ul non posset
essei junior oetate. peccare, bonum illius non esset perfeclum, quod
Obsecro le pro meo fitio, quem genui in vinculis, proemiummererclur, sed necessarium, neque eliam
Qnesimo. Volens impetrare quod poslulabal, jam non liberum arbilrium haberel.' Creavit enim hominem
pro servo Philemonis, sed pro suo filio precalur, ut ad imaginem et similitudinem suam, jl sicut ipse
dnm audit illum ab Aposlolo filium vocari, magis volunlale esl bonus, non necessitate, ila et homo
diligat illum ul fralrem, quam lormenlis afliciat pro volunlale esset bonus, non necessitate.
fuga el furlo ut servum. Genuerat aulem illum in Forsitan ideo discessil ad horama te, ut oeternum
vinculis positus, non carne, sed proedicalione, sicut Ulum reciperes, jam non sicut servum, sed pro servo
et Coriiithios, quibus dicebal : Per Evangelium ego charissimum fralrem. Pulchre adverbium dubitati-
vos genui (I Cor. iv). In vinculis enim tenebatur, B vum addens forsitan, sententiam lemperavit; occulta
quando ad illum venit Ouesimus, qui tibi aliquando quippe Dei judicia sunt, et temerarium est quasi de
inulilis fuit, nunc aulem et mihi et tibi utiiis : inulilis certo pronunliare quod dubium est. Caute ergo
aulem exstilit Onesimus domino suo Philemoni, et timide, el non fixo gradu loculus est, ne viderelur
quando non solum de servitio illius fuga se snblra- omnibus servis occasionem fugiendi dare, ul proedi-
xit, sed insupcr illius bona furalus est. Tibi, inquit, calorum discipuli fièrent. £uod aulem dixit, ad ho-
solï inulilis, non coeleris, nunc cconlrario ulilitatis ram, pro tempore posuit. Omne enim tempus proe-
compensalione qua et ipsi dominoet Paulo utiiis esl sentis vitoead comparationem oeternitalis, aut nihil
coelerisque , per Paulum plus charitalis meretur esl, aut brevissima hora. Ut oeternum, inquit, illum
quant odii aille mériterai. Domino suo in hoc erat reciperes. Nullus dominus oeternum servum poiest
jam utiiis, quia serviebal Apostolo pro domino suo, habere, quoniam ulerque illorum et coudilio ulrius-
quod utique dominus ejus débiterai agere, si proesens que morte finilur. Onesimusveroquiper fidemChristi
esset. Apostolo in hoc eral inulilis, quia illo in car- faclus est oelcrnus oelerno Philemoni, quia et ipse iu
cere posilo, vinculisque detenio, ministrabat ei, Chrislum crediderat, spiritu liberlalis acceplo, jam
proul in temporalibus, et insuper in spirilalibus, dé- non servus, sed fraler in fide coepit esse, de servo
ferons lilleras Aposloli hue illucque. C fraler charissimus el fraler oeternus; unde el Aposlo-
Tu autem iilum al viscera mea suscipe. Viscera, lus dicil : ul oeternumillum reciperes, hoc est oelerna-
sicul jam diximus, significanl internum cordis affe- lîler cum Christo regnaturum : et non sicul servum,
ctum, et plcnam ex animo volunlalcn: : cum tolum sed plus servo, id est magis quam servum, charissi-
quidquid in nobis esl suscipitur a roganlc : aliquando mum scilicel fralrem. Plus enim ad nos perlinel fra-
tamen inlelliguntur et filii. Suscipe, inquit, illum ut ler in affectu charitalis quam servus. Habent et quir
mea viscera, hoc est ul filium nieuni charissimum^ dam codices ul pro servo charissimum fralrem reci-
vel in illo suscipe internum affeclum dileclionis peres. Quod ulrumque accipi potest : quoniam
mea.1. quando fugit, servus erat, adhuc infidelisexistens :
Quem ego volueram mecum retinere, ut pro te quando vero reversus esl, jam fraler erat in fide fi-
mihi minislrarel in vinculis Evangelii. Idcirco lifium delis effeclus. Et ul Philemon non dedignarelur il-
suum el filiumvinculorum el minislnmi Evangelii in lum vice fralris lenere, addidii et maxime mihi, sub-
vinculis constiliiii loties replical, ul Philemon pru- audis charissimus fraler est, quanto magis libi el in
dens dispensalor lantum in proefalione laudalus non carne el in spiritu; et esl sensus : Si mihi charissimus
auderet negare, ne suis laudibus viderelur indignus. esl, quanto magis tibi et in carne et in spiritu débet
Ut pro le, inquit, mihi minislrarel, quia si fieri D esse charus? Mihi quidem spiritu est conjunclus pro-
posscl, lu debueras mihi in vinculis posilo mini- pter unitatem fidei ; tibi aulem et in fide, et in spi-
slrare. ritu, el in carne débet esse charus, quia ad le perli-
Sine consilioaulem tuo nihil volui facere, hoc est,. nel. Fide enim esl fraler luus, carne autem et con-
nolui eum sine luo consensu retinere, uti ne velut ex dilione servus luus : quapropler magis a le diligi dé-
necessitate bonum tuum esset, sed voluntarium. Po- bet. Siquidem quando eratei subjeclus in carne, non
lerat quidem Apostolus sine volunlale Philemonis eral ei juuclus in Domino, nunc autem et in carne
0 .esimum sibi in minislerium retinere : sed si hoc et iu Domino. Ex quo collïgilur servum qui credide-
sine volunlale ejus fecisset, bonum quidem eral rit in Christum duplici domino suo lege constringi,
ejus, sed non voluntarium : quod aulem non esset ul ei et in carnis necessitate jungatur ad tempus, et
volmilarium : oslenderetur non esse ex loto bonum. in oeternum spiritu copuletur.
Nihil quippe perfeclum bonum est nisi quod ullro- Si ergo habes me socium, in fide suscipe illum
neum est. Ex quo Aposloli consideranda est pru- sicut me, quasi diceret : Si me vis habere socium,
denlia, qui idcirco fugitivum servum icmillil ad do- habélo et Onesimum, quem ego cl consortem et
socium habeo. Quem si notueris habere ul fralrem A quoniam et super id quod dico, faciès. Qui proesumil
et socium, attende quia el me habere non pote- de illo quem rogalurus esl, ipsa quodam modo prx-
ris. sumptione proedical, ne ei negare liceat quod roga-
Si autem aliquid nocuit aut débet tibi, hoc mihi tur.
imputa. Ego autem Paulus scripsi mea manu, ego Simul autem el para mihi hospitinm. Spero enim
reddam. Ego, inquam, qui alias epislolas meas non per oraliones veslras donari me vobis. Idcirco proeci-
scribo, sed diclo, causa amoris tui ul oblinere pos- pit sibi hospilium parari, ut audiens eum ad se ven-
sim quod poslulo, scripsi islam tibi : ego reddam turuni Philemon indulgeat, et dum eum exspectat,
quod Onesimus furto rapuit. Hujus rcsponsionis facilius faciat quod rogatus est. Et quia ubicunque
Epislola ista leslis est : quam non solito more dicia- Apostolus eral, mulliludo ad eum confiuebai, ne-
vi, sed manu mea scripsi, unde poterat ei reddere cesse erat ut magnam domum haberet, et quoe re-
quod Onesimus abstulerat, siquidem in carcere te- mola esset a circo , a theairo et a spectaculo , ubi
nebatur ? Qui ergo divitiis temporalibus pro Christi lascivi discurrentes, lurpia quoequeseclabantur.
amore carebat, securus erat posse ei recoinpensare Satutat le Epaphras concaplivusmeus in Christo Je-
ex dono diviliarum coeleslium. Ego, inquit, reddam su. Isle Epaphras proedicalor Evangelii existens, ad-
tibi oblentu mearum precum thesauros indehcientes. B hoerehat beato Aposlolo, el forlassis cum illo flierai
JNolimorulas facere in indulgendo Onesimo : securus caplivus duclus de Ilierosolymis Romain, vel certe
eslo de proemk). Ut non dicam libi quod et teipsum tune cum illo lenebatur in carcere. Marcus ipse est
mihi debes. Si hoc, inquit, feceris quod peto : lune qui Evangelium scripsit. Demas ipse est de quo alib1
non dicam tibi quod et lu omnia tua mei debes et in dicil : Demas mè dercliquit, Lucas ipse est scriplor
poteslale mea debes consistere. Propter sermonem Evangelii, Acluumque aposlolorum, de quo et in alio
enim Chrisli quem libi evangelizavi, et quod Chri- loco dicit : Misimus cum illo fratrem, cujus taus esl
tianum filiumque Dei te effeci, teipsum mihi debes. in Evangelio (II Cor. vin). Et sicut aposloli de pis-
Et si lu meus es, non solum Onesimus, sed etiam catoribus piscium, facti sunt piscatores hominum,
omnia lua mea sunt, et ad me pertinent. Poteram, ita hic de medico corporum, in medicum conversus
ïnquit, eo uli ut meo, s«à voluntati tuoe relinquo, ut, est animarum. Quoliescunque enim dicta illius le-
mercedem babeas ignoscendo. guntur medicinam proestant intelligenlibus.
lia, fraler, subauditur fac ul populo : ego te fruar Gralia Domini nostri Jesu Chrisli cum spiritu ve-
ia Domino. Frui est cum deleclalione uli et possi- stro. Amen. Gralia hic accipilur fides, remissio pec-
«lere, unde dicilur in lege : Si non feceris quoe libi catorum, et donum Spiritus sancli, quoe orat Apo-
jjerccpia sunt, generabis filios , et non frueris illis, C siolus esse cum spiritu illorum quibus isla scribebat.
boc est cum delectatione non videbis illos : quoniam Per spiritum autem , sive animam sive etiam ralio-
captivi ducentur coram te. Ego, inquit, fruar te in nabilitalem possumus intelligere. Cum enim in anima
Domino , hoc est delectabar in dileclione tua. Re- sive rationabililale gralia divina fuerit, tolum ho-
fice viscera mea in Domino, id est filium meum One- minem replet faciens eum spiritalem, ul adhoereat
simum, vel internum amoreui et aflectum dilectionis Domino menle el corpore, el impleatur illud quod
meoe. scriptum est : Qui adhoeret Domino, unus spirilus
Confidens in obedientia tua scripsi tibi : sciens est (I Cor. vi).
IN EPISTOLAM AD HEBRÔS.
PRiEFATIO. ejus oemulinomen illius in prima fronle legenles, dé-

In primordiis hujus Episloloedicendum est, quse fi dignarentur eam recipere, si'cquemilitasleciionis dif-
causa exsliterit, cur apostolus Paulus morem suam ferrelur. Nomen autem aposlolatus idcirco non po-
in hac Epislola non servaverit, videlicet ut vel vo- suit, quoniam ipse apostolus genlium conslilutus, si
cabulum nominis sui, vel ordinis describeret dignila- nomine aposlolatus sui proelitularel Epistolam ad
tem. Hoec igitur causa exstilit quod nomine suo non eos direclam, vocans se. apostolum , viderelur illis
tilulavil eam, quia Judoeis scribebat suis fratribus, fortasse quod se vellet apostolo proefërre Pelro, qui
quibus odiosus eral, eo quod circumeisionem et sab- princeps illorum erat a Dominoordinatus, sicut idem
balum et sacrificia, coeleraque quoe lex proecipit ob- egregius proedicalor alio in loco dicit : Qui operatus est
servanda, ipse doceret noa debere carnalilcr obser- Pelro, inquiens, in apostolatum circumeisionis, operar
vari post Domini passionem. Nam illi qui credide- tus esl et mihi inter génies(Galat. n). Forlassis eliam
rant Judoei, contendebant ulrumque teneri, baptizari dicerenl : Quid est quod Paulus, doclor genlium,
scilicet secundum gratiam Evangelii, el circumeidi, proefert se aposlolis nostris Pelro et Jacobo?Scri-
sabbatum quoque observare secundum legis proece- bal suis genlibus, non indigemus ut scribat nobis.
ptum. Quapropler si posuisset nomen suum Apo- Habemus enim aposlolos nobis a Dominoconslilutos,.
slolus in exordio hujus Episloloe,poterat evenire ut qui nos abunde possunt docere. Quo faclo oslendit
82l EXP0S1T1O IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD HJJBRÔS. S22
se non ignorare illorum superbiam, parilerque suam j\ Teslamenli, multis vero loculionibus, multisque qua-
exhibuit humilitaiem. Simili modo eliam et aposlolus lilalibus loculus est eis, quia non semper unifoiim-
Joannescausa ejusdem ralionis et humililalis, nomen lersecrelasua eis revelavil. Aliquando enim aperle et
suum in Epislola sua proelermisit. Vel certe, ul di- per angelum loculus est eis ul Abrahoe cui dixit :
cunt quidam, quod proplerea quia Christum in hac Secundum hoc lempus veniam , erilque Saroe filius
erat Epislola noniinaturus apostolum, dicens : Habe- (Gen. xvm) ; Moysi quoque proeceptalegalia dando,
mus pontilicem el apostolum confessionis nosiroe Je- Non occides, non adultcrabis (Deut. v), coeleraque
sum juslum, noluerit nomen apostolatus sui in pri- hujus modi ; Lolh quoque de Sodomiseum educendo
inordio hujus Epistoloe nominare. Non enim con- (Gen. xn), aliisque quampluribus. Aliquando vero
grtium duxit, ut ubi Christum diclurus erat aposto- obscure, et per oenigmala, el per ignem, ut Moysi,
lum, inibi eliam se apostolum nominaret, maxime- cui dixit : Ego sum qui sum. Hoecdkes filiis Israet :
qne in liiulo , ne cuilibet videretur se proeferre Qui est, misil me ad vos (Exod. ni). Aliquando in
Christo, sed maluil tacilo nomine de figuris legis eos habitu militis, ut Josue : Aliquando in corde, ul
inslruere, et ad verilatem quoe Christus esl,'perdu- David, quod dicebat : Audiam quidloquaturin me Do-
cere. ilaoc aulem Epistolam quidam dicunt esse minus Deus (Psal. LXXXIV) , coelerisque prophetis.
Barnaboeaposloli, quidam Lucoe, quidam démentis, B Aliquando per somnium , sicut Daniel , quod
dicenles quoniam si Pauli esset, ipse utique more so- genus prophelioe est : iVovisst'meaulem, id est in
lito sicut in aliis, ita etiam nomen suum in ista proe- fine temponim locutus est nob's aposlolis suis, coele-
poneret. Sed si Pauli non erit, quia ejus nomine non risque credenlibus per Filium suum, et esl sensus :
esl lilulala, ergo nec Barnaboe, nec Lucoe, neque Patribus noslris, utpote servis, locutus est olim per
CIcmentis, aut alicujus erit, eo quod nullius nomine servos suos angelos, et per conservos illorum pro-
liluiatur. Cm ergo illorum ascribenda esl ? Uliqtie phetas, novissime autem diebus istis ullimoe oelatis,
egregio proedicatori : quippe quoe ex lucido sensu et loculus est nobis aposlolis, omnibusque aliis fide-
génère locutionis comprobalur illius esse, quanquam libus per Filium, utpote filiis. Nam quanta distaiitia
subtiliori atque apertiori stylo comprehensa sit om- est inter graliam Evangelii, quoeper Filium data est,
nibus ejus Epistolis. Nam fertur Apostolus banc He- et legem quoe per servum administrai est : lanla
boeis missam Hebroeo sermone eam conscripsisse, differenlia est inter ministres et auditorcs legis,
in quo ipse peritissimus exstilit, cum reliquas Groeco quoniam servi ad servos missi sunt, et inter promis-
sermone scripserit. Post discessum vero Apo- sionem et graliam, quoeper Filium data est filiis, ac
sloli, Lucas evangeiisla Groecosermone eam compre- poslmodum per filios filiis administrai. Sequitur :
hendit. ex quo poslmodum translata est in Latinam "' quem consliluil hoeredemuniversorum. Hoeresdicilur
linguam sicut el reliquoe. ab hero, id est domino, eo quod libéra potestate in
hoercditate paterna dominelur. Constitua ergo Deus
CAPUT PRIMUM.
Pater Filium suum hoeredem universorum, hoc est
Mullifariam multisque modis olim Deus toquens pa- (otius mundi, seu omnium crealurarum, non lantum
tribus in prophetis, novissimediebus istis locutus esl secundum divinitatem, qua cooetemus est Patri et
nobis in Filio. Omnis inienlio beati Aposloli in hac cooequalisesl illi in omnipolenlia deilatis, et in qua
Epistola esl, ul Judoeoscognalos suos, qui et Helrroei oeternalitcr ipse possidet omnia cum Paire, sed po-
ab Heber appellantur, in quo assumpii sunt a lege tins secundum humanitatem assumptam a verbo,
Moysi transire facial ad gratiam Evangelii, abobser- conslilutus est ille dominus et hoeres super omnem
valione carnali ad'spirilalem : simulque cminenliam crealuram, sicut illi Deus Pater promisit, dicens :
gratise quse per Filium data est fidelibus, discernit a Postula a me, et dabo tibi génies hoeredilatemtuam el
legalibus umbris, quoe angelicis niiiiistrationibiis possessionemtuant lerminos terroe [Psal. n). Et ipse
exhibitoe fuerunt. Unde et primum ponit prophetas Filius resurgens a mortuis, sic loquitur ex persona
diversis modis variisque loculionibus patribus fuisse humanitalis : Data est mihi, inquiens, omnis potestas
loculos dicens : Mullifariam, id esl multis loculioni- in coeloet in terra (Matth. xxvui). Non ergo dividi-
bus : multisque modis, hoc est, multis qualilatibus : mus personas, sed distinguimus naluras. Unde anim-
olim, id est in praelerilo videlicet lempore loquens advertendum est solerti indagine : Apostolum in
Deus Paler per prophetas patribus noslris. Deinde hac Epislola, nunc de substantia humanitalis loqui,
ul ostenderet quanta differenlia esset gratioe inter nunc vero de substantia deitatis. Nam quod dixit
illos el patres illorum, subjunxit : Novissimis diebus illum constitution esse a Deo Pâtre hoeredemomnium
istis ultiraoeoetatis, locutus esl nobis per Filium. Di- crealurarum, ad humaniialem illius retulit: Vole'ns
cendo autem : Locutus esl in prophetis et in Filio lan- autem discrelionem facere inter divinilatis nalurani
lumdetn valet, quasi diceret : Per prophetas et per et humanitalis ejus, et ostendere quid proprie perti-
Filium : quia in proeposilio pro alia proepositione net et ad unamquamque naturam.subintulil, dicens :
per accipilur : sicut multis in locis Epistoloe ejus Perquem fecit et soecula.Soeculadicuntur a sequendo,
itivenilur his proepositionibusindifferenier uti. Consi- eo quod se sequanlur, in semelipsa revertendo ac
deremusergo,quomodo multis loculionibus, multisque redeundo. Hic aulem per soecula debemus intelligere
qualilalibus loculus sil Deus Pater patribus Veleris omnia quoefada sunt in lempore Ut ergo ostende-
825 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 82i
rel Aposlolus eumdem novissimis diebus venisse in (Vbernare mundum quam créasse. Nam in creando ex
mundum, ac lemporaliter hoeredilaiem percepisse, nihilo substantioe rerum productse' sunt, in guber-
qui anle omnia soecula erat cum Paire, dixit : Per nando veto ea quoe facta sunt, ne ad nihilum re-
quem fecit Deus Pater omnia quoe in lempore facta deani, conlinenlur. Ergo dum hoecomnia reguniur,-
sunt. Nam quod evangeiisla Joannes dicit : Omnia et ad invicem sibi repugnaniia coaptanlur, magnum
per ipsum faeta sunl, et sine ipso faclum est nihil et admirabile virtulis Dei judicium declaralur. Post
(Joan. i), hoc Apostolus significavit, dicendo': Per tanlam divinoe majestatis in Filio claritalem, ad
quem fecit el soecula,referais hoc ad divinitatem ejus. humilia incarnalionis ejus descendit, parilerque
Deinde vero quibusdam gradibus ascensionum dé- discernil naluram divinilatis alque humanilalis,
ganter ulens, peivenit ad id quod omnibus his majus dicens : Purgalionem peccatorum faciens. Namqiiod
est, et insonuit, dicens : Qui cum sil splendor glorioe, dixit, portons omnia gubernatione sua, et regimilifj
et figura substantioe ejus. Deus Pater lux est, sicut virtutis suoe, ad divihilalem rendit : quod vero sub-
idem Apostolus ait, loquens de Filio : Qui habet, in- didil, purgalionem peccatorum faciens, ad humani-
quit, lucem inaccessibilem, et Filius lux est, et Spiri- tatem ejus proprie pertinet. Quomodo fecit purga-
lus sanctus lux (/ Tint, vi), ita el Paler splendor, et tionem peccatorum? Per redemplionem utique
Filius splendor, et Spirilus sanctus splendor. Sed î passionis suoe, et per aquam baptismatis, juxta
quomodo lux nascitur ex luce, et splendor procédai quod Joannes iu Apocalypsi sua dicil : Lavil nos a
de splendore, non crescente numéro, impossibile esl peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. i). Sedct ad
definire. Idcirco autem appellalur Filius splendor dexlèram majestatis in excelsis. Considerandus est
Palris,quia sicul in igné tria sunl inseparabilia, ignis ordo verborum. Primum siquidem perhibuit purga-
videlicet, calor, et splendor, el lanien splendore lionem peccatorum Dominum sua passione nobis
osicndilur nobis ignis et calor, licet liumana non sint procurasse, ac deinde dixit illum sedere ad dexlè-
comparanda divini», ita nalura Palris et Filii et ram majesialis in excelsis. Nam Christus primum
Spirilus sancli inseparabili 1er conjuncta et unila est, nos redemit sanguine passionis suoe, et sic poslmo-
et per verbum suum quasi per splendorem dignatus dum alliludinem coelorum penetravil, ubi nunc ad
est semetipsum oslendere, et insuper myslerium lo- dexlèram Palris sedet. Sedere autem illius pro ha-
tius Trinilalis, dicenle ipso Filio : Ego et Pater unum bitare et esse ponilur isto in loco, sicul et dexteia
tumus (Joan. x) ; et ilerum : Baplhate omnes génies pro honore el dignitate summa. Nam non esl pu-
in nomine Palris et Filii et Spirilus sancli (Mallh. landum quod omnipotens Pater, qui spirilus est
xxvin). Mirabili igitur modo Apostolus unam sub- t' incircumscriptus, omnia replens, dexlèram aut sini-
stantiam deilalis Palris el Filii oslendit, ul duas slrara babeat : sicul et nos habemus aut quod ita
personas aperiret in gloria et splendore. Per splen- sedeat in dexlera illius Filius ejus, sicut soient filii
dorem quippe, unilaiem declaravit esseniioecum Deo regum sedere juxta palrem, apposilo sibi solio.:
Pâtre : in nomine autem glorioe, personam Dei Pa- sed sicut diximus, dexlera pro gloria el dignilatis
lris expressit : in splendore autem, personam Filii. honore accipilur. Siquidem ei Paler a dextris esse
Et sic est Filius splendor de splendore, sicut lux de scribilur Chrisli, ut in psalmo babelur : Dominus a
luce, Deus de Deo, lumen de lumine, principium de dextris tuis, confregit in die iroe suoe reges(Psal.
principio. Sequilur-: et figura substantioeejus. Quan- cix). Anibo ergo a dextris sunt, quia nihil est in di-
tum ad homines perlinet, aliud esl figura, aliud est vinilale sinistrum : quia unum est cum Deo jam in
substantia, quia dum pingilur imago el figura alicu- gloria homo assumplus a Verbo, et quadragesimo
jus hominis in pariete, non est illud figura, quod est die exaltalus ad cceleslia. Quid esl ergo, sedet ad
substantia. Aposlolus autem lîguram in hoc loco dexlèram majestatis ? nisi ut dïcalur, habitai in ple-
pro ipsa substantia et pro oequalilale esseniioe niludtne paternoemajestatis. Et cum dicit, in excelsis,
illum hominem super omnem creaturam
posuit,et quod hic dixil.figuram, alias dixit formam, oslendit
. et cxallalum esse. Unde el se-
inquiens : Qui cum in forma Dei esset, non rapinam angelicam humanam
arbitrants est esse se oequalem Deo, sed semetipsum quilur :
exinanivit, formant servi accipiens (Philip, H). Forma Tanlo melior angelit effeclus, quanto différentes
enim illic, et figura hic, unam déclarant oequalita- proe illis nomen hasredilavit. Faclum aulem vel cf-
tem esseniioe,Christus ergo splendor Patris est, et fi- fectum, pro susceptum debemus hic accipere,. tan-
gura substantioe ejus, quia per illum Pater manife- quam diceret : Tanlo melius atque honorabilius proe
status, sicut ipse dicit : Paler, manifeslavi nomen angelis a Deo Pâtre susceplus est in gloria maje-
tuum hominibus {Joan. xvn), et oequalisest illi in sialis, quanto proe illis differentius alque excellen-
substantia deilalis. Sequilur, porlansque omnia lius nomen filialinnis hoeredilavit. Nam quanta di-
verbo virtulis suoe. Dicendo portant, facilitatem con- stanlia est inter nomen filii et servi, lanto ille ma-
linendi voluit exprimera : posuilque portant pro eo joris dignitatis est proe aRgelis, quoniam ille Creator,
quod est gubernans et regens. Verbum igitur Dei secundum divinitalem dico, illi creaturoe. Ipse quo-
Palris omnia quoe fecit verbo virtutis suoeportai, que homo in hoc est major omnibus angelis omni-
ho* est polenlia virtutis suoe, el verbo jussionis suoe que creatura, quia polcsias quoeerat in Verbo ante
omnia gubernal et régit. Non enim minus est gu- omnia soecula, requievit in illo lioniinc assumpto a
8.5 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 826
Verbo ex lempore concepiionis. Quapropter illi A quoque unigenilus esl bealoe Marioe,quia post ill'im,
sunt minisiri et famuli, sicut in ejus lenlatione et alios non geniiil, sicul caltimnialur Iidviditis dénie
passione, in resurrectione quoque et ascensione rie- viperino. Primogenilus est.secundum divinilatis es-
claratumcst. Ille autem Filius proprius ei hoeresex- senliam, sicut per Salomonem leslalur, dicens : Ego
stitil, quod nobis il Aposlolus innuit, dum sul'jimgil : sapientia ex ore Aliissimi, prodivi primogenilà ante
Cui enim dixit aliquando angelorum : Filius meus omnemcrealuram (Eccli. xxiv). Secundum humani-
es lu, ego hodie genui te? subaudis, nulli angelorum. latem quoque primogenilus est in multis fratribus
hoc dictum est. Hoc de Verbo Dei intelligendum esl, adopiivis, de quibus ipse dicil Marioe : Vade ad
quod cooeternumet consubslanlialc esl Deo Palri, fralres meos el die eis (Joan. xx). Quod aulem dicit
non de qualibel crealura, licet legamus in libro Job Aposlelns, cum iterum inlroducit Deus primogeni-
angelos appellatos esse filios Dei : iu Genesi quoque turn Filium suum in mundum, sic videniur hoec
filios Seth : quod inique quando fil, abusive fit. verba sonare, quasi jam altéra vice inlroducliis es-
Quando ergo dixil ei : Filius meus es tu? Tempore sel. Sel quomodo hoc sit intelligendum, evangeiisla
baplismalis et in monte quando inlonuil vox patenta Joannes ex parte manifestai, dicens : In mundo eral,
coelilus, dicens : Hic est Filius meusdilectus (Mallh. et mundus per ipsum factus est, el mundus eum non
xvn). Et in hoc quod dicit, Filius meus es tu, ma- B cognovit (Joan. i). Verbum ergo Dei Palris per
nifestai ex ipsa sua esscntia illum esse genitum. quod omnia facta sunt unius esseniioe exislens cum
Notandumqiie quia non dixil, ante omnia soecula DeoPâtre el Spirilu sancto, ubique esl cl omnia im-
genui le, vel in proelerilolempore, sed hodie, inquit, plet : quia cingendo implet omnia, implendo cingit,
gentil le, quod est adverbium proescnlis temporis. gubernando proesidet, proesidendognbernal. El quia
In Deo enim nec proeterila transeunl nec fuîura in mundo erat, ubi carnem assumpsil, el tamen
succeJuni, sed omnia tempora simul ci juncta sunt, inaccessible erat noslris aspeclibus, quia non vi-
quia omnia proesenlia habet ; el est sensus : Sicut debalur : ipsam assumpiionem carnis appellat alte-
ego semper oeternus sum, neque inilium, neque rum introitum. Dum enim qui invisibilis erat hu-
finem habens, ila te semper Filium cooelerniimmihi manis aspeclibus, assumpla carne, visibilem se proe-
habeo. Taie est et istud, quod alibi dicit : Ante In- buit quasi ilerum inlroducliis e>:l.Noianduinque quia
ciferum genui le (Psal. cix), id est ante angelicam quod Apostolus introilum nominal, hoc in Evangelio
creaiiiram, et ante omnia soecula. Et rursum : Ego ipsa Veritas exilum vocal, dicens : Exivi a Paire, et
illi ero in palrem, et ipse erit mihi in filium. Videsne veni in mundum (Joan. xxvi). Merilo ergo exilum
quomodo disceruit geminam naturam in Christo? vocat incarnationis suoe assumpiionem, manifcsla-
Nam quod dixit paulo superius, hodie genui le, ad di- '" tionemque, quia non foris eranius a Deo cxpulsi
vinilatis relulit naturam : al vero quod subinlulit, extra aulain paradisi cl palaliiim régis oeterni positi
ego ero illi in palrem, ad humanilalis essenliam in carcere hujus mundi, et in auxilio rclegati. Verbi
refert sine aliqua dubitatione. Unde et congrue gralia, sicut excluduntur ab aula regia, régis offen-
verbo fuluri temporis usus est, dicens, ero. Quoniam sam incurrenles, et destinantur in exsilium alque
Deus Pater quando dixit ad David (7/ Reg. vu) : in carcerem claudunlur : sed sicut bonus mediator
Cum dormieris cum patribus luis, suscitabo semcu volens eis veniam impetrare, non eos primum intro-
luum, quod egredielur de luinbis luis, el firmabo ducil in aulam régis, sed ipse foras egredilur, ibique
Ibronum ejus super ihronum luum, ipscquc eril cum eis miscet sermocinandi negotium, sicque cor-
mihi filius, et ego ero illi in palrem, futurum erat reclos et casiigalos inlroducit eos in conspeclum
adhuc ut Verbum Dei Palris assumeret hominem ex régis : eo modo Dominus Jésus exivit ad nos. Nam
ulero virginali in unilale pcrsonoe suoe, qui Filius egressus esl ad nos a conspectu paternoe majestatis
Dei in veritate essel, non adoptivus, sed proprius. carnem assumendo, visibileinque proebcndo, et col-
Hoecaulem senteniia et ad superiora poiest respi- locutus esl nobiscum proecepla régis oelerni, sicque
cere, ut ila legalur sub inlerrogatione rursum cui n nos suis proedicationibus cl niiraculis correclos el
angelorum dixit : Ego ero illi in palrem ? et subau- castigalos, alque sua fide coiifirmalos, suaque pas-
dilur nulli ; vel certe absolute et affirmative hoc sione a peccatis emundalos, inlroduxil in aulam et
modo, rursum de illo dicil Deus Pater : Ego ero illi in conspeclum paternoe majestatis, quando ascen-
in palrem. dendo ad coelos patefecit nobis adilum regni coele-
Et cum itentm inlroducit primogeniturn in orbem slis. Dicendo aulem inlroducit eum in orbem lerroe,
lerroe dicit : Et adorent eum omnes angeli Dei. hoc siguificat, cum ei commitlit orbem terroe, et
Omnis unigenilus potest diei primogenilus, eo quoi cum manifestai illum Dominum esse lotius mundi.
primus aperiat vulvam matris, non tamen omnis Tune enim possedit orbem, cum ab universis est
primogenilus unigenilus, quia habet alios fralres agnilus Dominus tolius orbis. Hoc autem non de
sequentes se. Dominus aulem Jésus tam secundum substantia Verbi, sel de essenlia hominis accipe
divinitalem quam secundum bumanilalcm, et unige- dictum. Quoi'que sequilur, el adorent eum omnes
iiitus cl primogenilus diei polesl. Unigenilus est se- angeli Dei, talc esl ac si diceret, omnes angeli mei
cundum divinitalcin, quia in nalura divinilatis non el ipsius, quia per eum sunt facti. Tune ergo ado-
habcl fralres scquctilcs se. Secu::dum bumanilalcm laveriinl cum, quando ualivilatcm illius annunlia
verum, el quando illo esurienle accesserunt et mi- A A lege liumana proeeipitur, ut non delur judicium nisi
nistravcrunt ei, sive quando sepulcrum ejus custo- sedendo. Quapropler non incongrue per sedem possu-
dierunt, quotidie quoque adorant eum, quia jussioni mus intelligere judiciumquodprocedit a sede. Istud est
illius obtempérant. Sed nunquid solis angelis proe- judicium, de quo ipse Filius dicit : Pater non judieat
cepil Deus Pater illum adorare? Non, quin polius quemquam, sed omne judicium dédit Filio (Joan. y),
omni creaturoe. et de quo Psalmista ad DeumPalrem : Deus,judicium
Et ad angelos quidem dicit : Qui facit angelos suos luum régi da (Psal.j.xxi), id esl Christo. Thronus
spirilus, et ministros suos flammam ignis. Quod dicit, ergo Dei in soeculumsoeculimanebit, quia judicium
et ad angelos quidem Deus Pater, vel Scriplura di- novissimum quod dabit eleclis, dicens eis : Venite,
vina, talc est ac si diceret de angelis, ad ponens pro benedkti, percipileregnumvobisparalum (Matlh. xxv);
de. Non enim serval Aposlolus ordinem sive sensum et reprobis dicit : Ile in ignem oeternum (Ibid.),
proeposilionum,et est sensus : Ipse quem proecipiun- oelerna discrelione slabit inter utrosque, eo lestante
lur angeli adorare, de ipsis suis spiritibus quolies- in Evangelio ac dicente : Tune ibunt hi in supplicium
cunque vult facit angelos. Ministros etiam suos facit oeternum,justi aulem in vitamoeternam. (Ibid.) Quod
flammam ignis: quia qui in conspectu illiusassislunt, vero sequilur, Virga oequitalis virga regni tui, per
in amore suo incendenles et infiammanics reddit, B I virgam oequitalis intelligitur rectiludo senlentioe et
juxta quod alibi dicilur, in quem desiderant angeli judicii illius, sive poleslas regni jusla, quoe virga
prospicere.Nam quod dixit, qui facit angelossuos spi- régit justos in justiiia , el perculit impios juste et
rilus , proepostero ordine protulit. Débiterai enim recte, sine aliqua personarum acceplione, cunctos
dicere, qui facit spirilus suos angelos. Sciendum est gubernans et judicans.
aulem quod angélus nomen est ofiicii non naliiroe, Dilexisli justitiam et odisti iniquilatem. Ista est
qui semper quidem sunt spirilus, sed nequaquam virga recta, ut diligatur juslilia, et odio habealur
jure semper vocanlur angeli, nisi quando millunlur. iniquitas. Nemo enim perfecle potest diligere justi-
Angelis ctcnim Groecovocabulo, Latino dicilur nun- tiam , nisi odio habueril iniquitatem. Iniquitas au-
tius. Si quoerisnomen naluroe, spiritus est : si ofiicii, tem quoe et anomia nominalur, intelligitur quidquid
angélus esl. Ex eo quod subsislit, spirilus est, et ex contra legem divinam fil. Verilatis eteniin ainor
eo quod mittitur, angélus. Verbi gralia, sicut homo odium est falsitalis. Et quia Dominus dilexit justi-
nomen est naluroe, miles autem nomen est officii. tiam, quia non peccavit, et odio habuit iniquilatem,
Dicalur et alio modo : Angeli et minislri Dei omni- quid proemii nieruerit percipere exponit, dicens:
poteniis sunt sacerdotes el pradali Ecclesioe, juxta Propterea unxil te Deus, Deus luus oleo exsultationis
quod Malachias dicil (c. n) : Labia sucerdoliscusto- ^' proe parlicipibus tuis. Psalmisla alloquitur Filium
diunt scienliam, el legem requirunt ex ore ejus, quia Dei, et dicil : 0 Deus, unxil te Deus Pater oleo ex-
angélus Domini exerciiuum est. Sacerdotes ergo Ec- sultationis. proplerea quia odio habuisti iniquilatem,
clesioespirilus sunl, quando gaudia palrioe cceleslis et dilexisli justitiam. Non ergo est intelligendum
suis auditoribus annunliant, dicenles : Poeniienliam quoi Filius Dei, secundum naturam divinilatis, in
tgite : appropinquabit enim regnum <oelorum(Mallh. qua oequalisest Palri, possit Deum habere, quia ipse
,iu); et Fulgebunl justi sicut sol (Matlh. xm); et Erunt cum Paire el Spiritu sancto verus esl Deus. Secun-
sicut angeli Dei in coelo(Matlh. xxii). Flamma vero dum aulem quod homo est, Deum Palrem habet
ignis sunt, quando lerrorem ignis gehennoesuis au- Deum,quia ab illo est faclus, ideoque dicil Psalmisla:
ditoribus minanlur, dicenles : Omnis arbor non fa- Unxit te Deus, Deus luus oleo (Psal. XLIV).Unclus
.ciens fruclum bonum excidelur et in ignem milleiur esl Christus non oleo visibili, sed pleniludine Spiri-
'(Matlh. m). lus sancli, qui die bapiismi in specie columboesuper
Ad Filium autem, subaudis dicil Psalmista : 7/iro- eum requievit, nec ex lempore baptismatis solum-
ntis luus Deus in soeculum soeculi, virga oequitalis, modo plenitudo Spirilus sancli in eo mansil : sed
virga regni lui. Inluere quomodo et cum quanta clari- tn polius ex lempore conceplionis, juxta quod lsaias
taie discernât angelicam creaturam a Filio qui cuncla loquitur, dicens : Requiescel super eum spirilus Do-
creavit. Thronus Groece,Latine dieitur sedes regia, mini, spiritus sapientioeel inlelleclus, spirilus consilii
sicul el solium. Per ihronum autem uno modo pos- et forliludinis, spirilus scientioeet pielatis, replebitque
sumus intelligere regnum, per sceplrum autem quod eum spirilus timoris Domini (Isa. xi). Oleo aulem
est virga aurea, polestas intelligitur regni. Dicit cxsullalionis scu loelilioedicil illum unctum , quia
ergo Psalmista loquens ad Filium Dei : 0 Deus, re- Christus qui nunqiiam peccavit, nunquam trisliliam
gnum luum et potestas imperii lui in soeculumsoe- habuit ex recordatione peccaii. Quid esl enim oleo
culi manebit! Taie quid el Gabriel dicil ad Mariam : loelilioeungi, nisi peccaii maculant non habere ?
lpte regnabil in domo Jacob in oeternum,et regni ejut Sanclorum ctenim conscientia lune magis ac magis
non erit finis (Luc. i). Istud esl regnum, de quo turboe hilarescil, alque in loetiliaminagis prorumpit, quando
clamabant benediclum quod venit regnum palrisi nulla percati gravioris recordatione mordetur. Spi-
nostri David; et de quo ipse DominusPilato : Regnumi rilus quidem sanctus qui requievit in Christo, cuslo-
meum non est de hoc mundi (Joan. xvm). Aliter: divit illum, et sine peccalo conciperetur, sine pec-
Thronus sive sedes judicanlitmi solctcsse, Unde et ini cato nasoerelur, el sine peccaii macula ab hoc mundo
829 EXPOSITIOIN El P. S. PAILI. — IN EPIST. AD HEBR. 850
transircl,juxla quod de illoscriplum est (Psa/. xxxi). A ante fueril facta quam coelum? quoe ita solvitur.
Peccatum non fecit, nec iiivenlus est dolus in ore quod ille proeposuil coelum lerroe, isle supposuit, id-
ejus. Sed quid est quod de illo dicit Psalmisla : circo faclum est, ul osienderelur simul illa duo esse
Unxil te Deut, Deut luut oleo exsullationis proeparti- facta, sed quod divina polcslas simul fecit, humana
cipibut luis (Ptal. XLIV)? Qui sunt ergo ejus parti- vox simul nequivit proferre, quapropler necesse erat
cipes ? In Veteri quidem Testamento fuerunt pa- unum ante allcrum dicerc.
illardise participes Chrisli in hac unclione, quia Ipsi peribunt, tu autem permanebis. Positus est hic
cum non essent oleo visibili uncti, sed dono Spiritus pluralis numerus pro singulari sicul multis aliis in
sancli repleli, appellabantur Chrisli, id esl uncti, locis divinoeScripluroe. Non enim de firmamento hoc
juxta quod in psalmo scriptum est, dicenlc Domino inlelligendum est, ubi sidéra conlineiilur, neque de
de Abraham, Isaac et Jacob ad Abimelech, et ad coelo oeihereo, per quod cursus seplem planetarum
cetérffs reges Paloeslinorum: Nolite tungere Christos aguniur, sed de islo coelo aereo, a quo et aves coeli
mtos (Psal. civ). Fuerunt quoque reges, sacerdotes dicuntur, polius accipiendum esl : in die ergo judicii
el propheloeparticipes illius, quia ad illos spccialiler peribit istud coelum aereum unde anbclilum allra-
unclio pertinebal, per quam donum Spirilus sancli himus et remillimus, non ut penilus desinat esse a
merebantur accipere. Nam legimus Saulem unciuin B sua nalura, sed mulabitur ab hac specie in melio-
a Samuele, et David, Salomon quoque unctus esl in rem, et ab hac densilate in sublilitatem cl clarilatem
Sinn : Sacerdotes uiigebanlur, sicut unctus esl Aaron oelheris. Unde el Apostolus in alio loco dicil : Proe-
a Moy.-e,dicenle sibi Domino : Unges Aaron et filios terit figura hujus mundi (I Cor. vu). Si figura proe-
ejus mihi in sacerdotes jure perpeluo (Exod. xxx). leril, substantia remanebit. Nam, quantum spatium
Propheloe nihilominus ungebanlur, sicut unctus ab occupavil aqua lempore diluvii, ila ul aliior esset
Elia est Elisoeus,cui dixit Dominus : Unge Elisoeum quimlecimciibilis super omnes montes sub omni coelo,
prophelam pro te. Isti 1res ordines Dominum proesi- et, ut quidam dicuni, periingens usque ad circulum
gnabant, qui est verus rex, sacerdos, atque propheta. lunoe, lantum spatium tenebil ignis in die judicii,
In Novo autem Testamento participes sunt illius comitans Domini advcnlum, juxta quod Psalmisla
aposloli, martyres, confessores, alque omnes qui per (licit (Psal. xevi) : Ignis ante ipsumproeccdelqui con-
gratiam baptismatis abliiuulur, et Spiritus sancli .sumet omnia nubila, omnemque densilalem istius
donum consequuntur, el a Christo Christiani dicun- aeris, eriique coelum novum el terra nova. De bac
lur. Christus ergo proe omnibus parlicipibus suis imnmtalione et Dominus in Evangelio loquitur di-
unctus est oleo loelilioe, quia omnes ad mensuram cens: Coelumel terra transibunt (Mallh. xxiv). Trans-
accipiunt Spirilum sanclum, ipse autem non ad " ibnnt quidem ab hac figura et specie in melius
mensuram accepit, sed ad plenitudinem secundum per innovalionem, et permanebunt in substantia pro-
illud. Nonenim ad mensuram dat DeusPater Spiritum pria, et omnes ut veslimentumvelerascenl. Veslimen-
Filio suo, sed in ipso habitat omnis plenitudo divini- tum hic debemus accipere corpus humanum, quod
latis corporaliler(Col. n). consumitur longoevilate temporis et dolore infirmi-
Et tu in principio. Domine, terram fundasli, et latis, ac redigitur in pulverem. Sicut ergo corpus
opéra manuum luarum sunt coeli. Post humanilalis humanum velerascil quidem, el in pulverem redigi-
Filii Dei excellenliam, convertit se ilerum ad arter- tur, sed in die judicii per resurrectionem innovabi-
nitaiem ejus divinilatis, dicens : Tu, inquit, Domi- lur : ita istud coelum aereum proe nimia longoevilate
ne, in principio crealurarum lerram fundasli. Ubi quodammodojam velerascil, sed in die judicii per
ergo fundavit lerram ? Si recte perpendimus, vide- inflammalioncm ignis innovabilur et velut amictum
bimus quia nulu et disposilione divina siibsislit muiabis eos, et mtttabunlur. Amiclus dicilur ab ami-
fundata super nihili nisi in semelipsa. El quod dicit, cienJo, id esl a circumdando. Bene ergo coelumami-
Opéra manuum tiiarum sunl coeli, non estpulandum ciui coirparalur quo circumdamur, quoniam sicut
quod Verbum Dei Palris, quod incorporeum esl, amictus humanum corpus hinc inde cingil, ila coelum
-manibus operelur, quia non habet lincamcnla cor- ex omni parle cingil lerram, sequa lance libralum.
poris in nalura divinilatis, sicut nos habemus. Opéra Unde et pelli animanlis alio in loco comparatur, di-
ergo manuum ejus, virlutem jussionis ejus debemus cenle Psalmisla : Extendens coelumsicul pellem(Ps.
accipere, quoniam verbo el potenlia virtulis ejus cm). Muiabis, inquit, coelumsicut amictum, ac si di-
suoeqiie jussionis quoecunque vult operatur, juxta re! : Sicul amiclus facile plicalur si fuerit extensus,
quod Psalmisla dicil : Ipse dixil, el facta sunl ; ipse rursusque plicalus lcviler exiendilur : et si fuerit
mandavil, et creala sunt (Psal. xxxu). Virlute igitur surdibus coinqiiinalus, facile potest mundari, ita
Verbi Dei coelumet terra subsistunt, quia virlute coelum a te facile est extensum alque composilum,
jussionis ejus omnia facta sunt, et sine ipso faclum sirque facililato incomprehensibili in die judicii mu-
esl nihil (Joan. i). Sed cum Moyses in principio Gc- iabis ab hac figura el specie in meliorem : el ut
neseos coelum dicat primum faclum, ac deinde ler- ostenderet jam deinde facta Domini sub oeternitate
ram, sic dicens : In principio fecit Deus coelumet ter- mansiira, addidil : Et mulabunlur, quasi diceret :
ram (Gen. i), quoeslio oritur, quare Psalmista pri- Postquam mulali fuerint, in ea novitale permane-
mum ponit lerram, ac deinde coelum, quasi terra bunt, nunquam ad hoc corruplilile rediluri. Tu au
831 HAYMONISHÀLBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIIJL. 852
lent idem ipse es, el anni tui non déficient. Ecce diffe- A ligendum est ergo quoi omnipotens Deus qui Spi-
renlia inler creaturam lemporalem faclam el crea- ritus esl incircumscriptus omnia implel, et ubiqiiei
torem in sua oelernitale oequaliter manenlem. In lotus est. Quapropler angelicus spiritus, qui incir-
omnipotentem clenim Deum non cadil proeleritum cumscriptus est, quoeunque mittatur, inlra Deum
vel fulurum, ne([iie aliqua mutabililas, sed omnia enrrit, Deumquc semper proesenlem habet, ideoque
suulei proesenlia, semperque est immulabilis : unde ipsi qui miltunlur, ipsi etiam el assislunl ei, vel certe
Psalmista oeiernilatem elimmutabililatem Verbi Dei ideo omnesmitli dicuntur quia sicut DidymusGroecus
subtili consideralione perpendens, subslanlivo verbo in libro de Spiritu sancto ait : Ex omnibus ordinibus
proesenlistemporis usus esl, loquens de illo. Coelum, coelestium dignilalum miltunlur, sicut Gabrielem,
inquit, el terra mulabunlur, lu aulem idem ipse es Michaelem archangelos legimus missos in voluminc
modo qui eras ante omnia soecula,et anni tui, id est Danielis, Raphaelem quoque ad Tobiam ; unus eliam
a'icrniias tua non deficiet. Ipse ergô qui semper legilur de Séraphin missus ad Isaiam, quando cal-
habet esse, dicit de semetipso ad Moysen: Ego sum culo tetigil os cl labia ejus ; et sicut fréquenter angeli
qui sum. IIoec dices filiis Israël : Qui est misil me ad leguntur ad sanctos missi. Generaliter aulem, sicut
vos (Exod. ni). Quapropler omnis creatura raiiona- doclores dicunt, unicuique fidelium ab ortu nalivi-
bilis, qua: per se mutabilis est ac temporalis, S'im- " talis, vel a lempore baptismatis dalur a Deo angélus
mopere laborare débet, quatenus ei pbssit conjnngi ad sui custodiam el qui ei suadeat bona agere. Unde
cl adhoerere, qui semper idem manet. Aposlolus hic dicit : Missi sunt, inquiens, in mini-
Ad quem autem angelorum dix'it aliquando : Sedea slerinm salulis proptereleclosqui hoereditafempatrioe
dextris meis quoadusqne ponnm inimkos luos scabel- coelestis sunt percepturi : In hoc ergo loco : siculi
lum peditm luorum ? Poslqijam aulem niajeslalem dixinius, omnes niiliunlur, cjusdemque dignitatis
divinoe;e:crnilalis oslendit in Filio esse, iterum con- sunt qui milluntiir, cujus el qui assislunl, vel cerle
vertit beatus Aposlolus sermonem ad glôrifiralionem quia omnes ejusdem voluntalis sunt, et dum illi qui
ejus humililalis, dicens : Ad quem angelorum dixit semper assistunl, consenliunl cum eis qui miltunlur,
aliquando : Sede a dextris meis ? subaudis ad nulhim. quodammodo in illis omnes assistunt, omnesque
Nulli enim archangelorum , nulli dominalionum aut miltunlur ; et esl sensus : Quid mirum si unico Filio
virîutum sivé principaluiim banc gloriam concessil Dei minislerium suum exhibent angeli, cum eliam
Deus Paler, ul ei diceret : Sede a dextris meis, hoc noslroe salulis minislros eos constet esse effeclos?
est, habita elquiesce meciim in pleniludine niex ma- Quapropler nemini illorum dixit : Sede a dexlrit meis.
jestatis. Viclori aulem Filio el lolius mundi per in- CAPUT II.
carnalionis suoe dispensalionem Iriiimphàlori, post "" Propterea abundanlius oportet observare nos ea
resurrectionis gloriam quadragesimo die dicit ei : quoeaudivimus, ne forte tupèreffluamut. Propterea,
Laborasti in passione, laborasti in redemplione ge- inquit, quia Filius Dei excellenlior est omnibus an-
neris burnani, quiesce mecum in gloria, quoadusqne gelis, qui nobis Evangelium suum dédit, vel cerle
ponam inimkos tuos, ul sint scabellum pedum luorum quia angelos nobis minislrat, qui Deo semper re-
(Ps. cix). Quoadusqne vel donec, non significal finem nuntiant opéra nostra, licet ipse ubique sit, abundan-
alicujus temporis isio in loco, sel proiiifinilo et lius alque plenius oporlet nos observare ea quse au-
scmpilerno posilum esl, quasi diceret aliis verbis : divimus a Christo in Evangelio, et ab aposlolis ejus
Tu semper habita in pleniludine majestatis meoe, quam in lege solebamus, quoeper servum data esl.Et
quia ego subjiciam oeternitali luoe iiiimicos luos Ju- quare abundanlius? ne forte superefflnamus, id est
doeos, aliosque incredulos. Pedes clenim Domini, ne forte pereamus et a salute excidamus, vel ne
slabiiilatem oeiernilalis ejus désignant, ubi ille lan- forte evanescamus iranscunlcs in perdilionem more
quain in vesligiis firmis virlute oamipoicuiioe suoe fluminis decurrenlis in mare, dum sensus nostri per
consislit. Possumus el per pedes non incongrue my- inania quoeque discurrunl. Jungit auiem personam
slerium incarnalionis ejus accipere. (lis aulem pe- r»suam illis more suo agens. Et quare abundanlius?
dibus, oeiernilalis videlicet illius, seu fidei ac polen- Reddit causam, dum in sequentibus verbis explicat,
lioe incarnalionis ejus, duobus modis quotidie sub- dicens : Si enimqui per angelosdiclus est sermo,factus
jiciiiiitur ininiici illius, dum videlicet viliorum alque est firmus, et omnis proevarkalio et inobedienlia acce-
infidelilalis contrarielale derelicla, sponle se sub- pit jus tam mercedis relribulionem, quomodonos ef-
jiciunl illi ad salutem, ul sub illo lueanlur, vel certe fugiemut si tanlum neglexerimut talutem? Sermo le-
dum uolenies in eum crederc, coacli subjiciuiUur gis el prophciarum per angelos diclus"est ad paires
illi, et calcanlur domiuio poteslalis ejus. Sequilur : noslros : quia per subjeclam creaturam loculus esl
Nonne omnes sunt administralorii spiritus, in mi- Moysiet prophetis, juxta quod beatus Stephanus iu
nislerium missi propter eos qui hoereditalemcapiunt conlenlione sua manifestât, dicens de Moyse : Hic
saluiis ? Si omnes spirilus coelcsiiumvirîutum mitlun- est Moyses qui fuit cum angelo, qui loqucbalur ei in
lurad salutem credenliuin.quideslquod Danieldicil: monte Sina. Faclusque est firmus, id esl verus idem
Milita milliumministrabant ei,cl deciesmilliescentena sermo per angelum dictus, quoniam sicut ibi proedi-
millla assislebanl ei (Cap. x) ? Quomodo enim omnes ctum esl, ila omnia evenerunt, sive bona sive mala,
nùtlunlur, si decics cciilcna uiiliia ci assislunl? Intcl- omnisque proevariçaliosive transgressio leg:s, atque
853 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD IIEBR. 831
inobedienlia contra iHuni sermonem patrala accepit A vero subjungil, Spirilus sanc i dislribulionibus, af-
justam retribiHiouis mercedem, judicium scilicel ftuenliam significat graliarum, quam non habiieruut
oeternoedaninàlionis, sicul illis conligit, qui murmu- paires Veteris Testament!, quoe fuit data poslquaiii
rando inobedientes exsiilerunl. Notandum autem glorificalus esl Dominus Jésus, leste evangeiisla, qui
quia cum merces iu bonam parlent maxime accipia- dicit : Nondum erat Spirilus dalus, quia nondum fue-
lur, hic-pro malo posuit Apostolus more solilo, non rat Jésus glorificalus (Joan. vu). Istoesunl distributio-
curans de proprielalihus verborum, sed indifferenter nes seu divisioncs quas Apostolus alio in loco comme-
unum pro altero poiiens, sicut hic mercedem in moral, dicens : Aliidalur / er Spiritum sermo sapien-
malo, et alibi captivilatein in bono, ubi dicit (// tioe, alii sermo scientioe(I Cor. xu), etc., quoe in se-
Cor. x) : In captivilatein, redigile omnem sensum ad qnenlibus enumerat, usque dum subjungil : Hoecom-
obediendum Christo. Facit ergo Aposlolus compara- nia operatur unus atque idem Spirilus, dividens singu-
lioncm a sermone legis qui per angelum dictus, ad lis prout vull (Ibid.); unde el hic dicit, secundum
graliam Evangelii per Filium datam, et dicit : Si suam voluntatem. Divinoeenim volunlali atque consi-
enim sermo legis per angelum diclus, verus est in lio 'cuncta iribuit, ne quis in suis merilisconfit'eret.
omnibus quoe promisit bonis, vel quoe minatus est Ipse enim Spiritus sanctus novit quid cuique prosit,
malis, quanlo magis erit firmus sermo Evangelii da- B vel quid cuique sit commoduin.
tus per Filium? Et si illi qui inobedientes exsiilerunl Non enim angelis subjecit Deus orbem lerroe fntu-
legi, damnalionem oeterni judicii non poluerunt éva- rum, de quo loqnimur. Ad ea quoesuperius dixil Deum
dé re, quomodo nos effugiemus vindiclam Dei, si tan- Palrem dixisse Filio : Sede a dextris meit donec po-
tant neglexerimus salutem, fidem scilicel Evangelii nam inimicot luos scabellum pedum tuorum (Psal.
vitamque oeternam tain magnam, utpote per Filium cix), pertinet hoc quod modo didt. Orbem aulem
nobis annunliatam atque promissent? Subaudis, fulurum appellat homines habitantes in orbe, de qui-
nullo modo. His verbis manifestât Aposlolus non bus lune temporis futurum erat ut in Christum cre-
fuisse lanlam salulem in lege, quanta est in Evan- dercnl, vel de quorum salute proedictum est a pro-
gelio. Lex enim promiltebat lerram, dicens : Si vo- phetis quod fultira esset. Non, inquit, angelis subje-
lueiïtis et au'.ierilis nie, bona lerroe comedelis : cit Deus Paler orbem crediturum de quo loquimur,
Evangelium aulem promitlil coelum, dicens : Poeni- dicendo ex persona Dei Palris ad Filium, ponant
tenliam agile, appropinquabil enim regnum coelorum inimkos luos scabellum pedum luorum, sed Filio
(Matlh. m). Illa proeslabat vindiclam de lerrenis suo tradidit illum, cui ipse dicil in psalmo : Postula
bostibus, istud proestal de spiritalibus; illa promilte- a me, el dabo tibi génies hoereditatemtuam (Psal. n).
bat viiam lougsevainlemporalem : Evangelium con- IG Unde el ipse Filius congraiulans sibi iradilum or-
cedil viiam sine fine maiisuram. Quoe, subaudis sa- bem crediturum, dicit : Ego autem conslilutus sum,
las, cum accepissel inilium enarrari per Dominum, rex. ab eo (Ps. n), id est a Deo Paire.
ab eis qui audierunt, in nobis confirmata est. Salus - Testants est autem in quodam loco quis dicens:
ergo quoein Evangelio continetur, a Domino accepit Quia nomma prophetarum relicet iu hac Epislola,
inilium enarrandi, quia ipse primum annuntiavit eam quorum tesiimonia ponit, non causa invidioe, aut
per seipsum, dicens : Poenitenliam agile, appropin- abscoudentis affectu hoc agit, sed narrantis volo et
quabil enim regnum coelorum; et, Qui crediderit et oslcndenlis iuluilu, Hebroeosmultam habere scieu-.
baptizalut fuerit, salvuserit (Marc. xvi). Deinde vero liam diviliarum Scriplurarum, quibus ista scribebat,
confirmata est, hoc est crédita est ab eis qui audie- in tantum ut nec opus haberet nomen ponere dicen-
runt eam, ab aposlolis videlicet qui cum Domino tis. Hoc ergo teslimonium ex Psallcrio Davidico
fuerunt, el successoribus eorum : vel cerle confir- suinplttm, est qualiler loquitur ad Deum Palrem :
mata, i-dest consolidata est et perfeela in nobis ab Quid est homo? Suppresse et cum despeclu pronun-'
eis qui ab ipso Domino perceperiint eam, quia salus. tiandum esl islud, quid esl homo ? subaudis fragilis,
quoeper Spiritum sanctum nobis data est, permanet roorlalis, caducus et sequax Adoe,qui in veteri pec—.
in oeternum. Causa humililalis suam jungit perso- D calo originali pronilate est deviclus. Quod memores
nam cum eis, dicens : In nobis confirmata est ab eis ejus ? subaudis ita ut misericordia}tuoedoua largiaris,
qui audierunt. Ad hoecpoterat aliquis dircre : Quo- tua est gratia, non illius merilum. Hominis memor
modo confirmata est ab eis? Cui ille: Contestante est Dominus, quando ei peccata dimittil gratuita mi-
Deo signis et porlenlis el variis virlulibus, et Spirilus sericordia, et misericordioe suoedoua largitur. Se-
sancli dislribulionibus secundum suam voluntatem. quilur, Aut Filius hominis, subaudis quid esl? Hoc
Confirmata est, inquit, in nobis, eadem salus ab eis quidem doclores referunt ad Christum, qui in Evan-
qui audierunt, contestante Deo, id est simul testimo- gelio ssepissime filium hominis, id est filium Marioe
nium perhibenie eorum doclrinoe ac proedicationi : se vocal, ac proplerea sub inlerrogalione sursum
non voce, sed virtute, sed exhibitione miraculorum erigenda est vox, el est sensus : Quid promeruit Hle
et varietale linguarum, quia si dicebat aliquis apo- homo assumptus a Verbo, ut Filius Dei fierei?Quod-
slolorum morluo aut inlirmo : Surge, eslo vivus aut que sequilur, quoniam visitas eum, ad genus huma-
sanus, statim surgebat incolumis. Signa autem, et num refertur, de quo paulo superius sub nomine ho-
prodigia, et virlules pro uno hic accipiuntur. Quod minis dictum est, quid est homo; et est sensus:-
835 HAYMONiSHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIP.L. 836
Quoniam visitas genus humanum per Filium luum, \ adorel, et hoc esl quod ipse post resurreclionis glo-
etperpetuo largiris bénéficia, non esl merilum illius, riain appareils dlscipulis suis dixil eis : Data est mihi
sed tua gratia, ideoque subsislil, quia a te visitatnr. omnis potestus in coeloel in terra (Matlh. XXTHI).In
Visitatio ad medicum et oegrolum perlinel. Nam vi- eo enim quod omnia ei subjecit, nihil dimitit non sub'
silalionis ollicium dieitur medicus implere, quando jeclnm ei. In eo, id esl in hoc dono vel facto, qnod ei
ad infirmum quempiam ingredilur. Et genus huma- omnia subjecit, nec cccleslia videtur excepisse, nec
num, quod infirmum et hmguidum erat, Deus Pa- terrestria, ut diceret proeler angelicam creaturam :
ler tune visilavil, quando misit Filium suum, qui sed ila conclusit, dicens : Omnia subjecit ei. Nunc
Verbum caro faclum est et habitavil in nobit (Joan. i) : aulem needum videmut omnia subjecta ei. Quid est
de411a visitalione dicit eliam Zacharias paler beati quod beatus Apostolus loquitur, nam cum dixisset,
Joannis Baptistoe: Visilavil nos Oriens ex alto (Luc. 1), omnia subjecta esse Christo, slaiim subintulil, di-
quidam doctores hoc quod dicit : Quid est homoquod cens : Nunc autem needum videmus omnia subjecta
memor es ejus, aut Filius hominis, quoniam vititas ei ? si omnia sunt ei subjecta, quomodo non sunt
eum? tolum referunl ad genus humanum, hoc vero subjecta? Intelligendumestergo hoc modo ut superius
quod sequilur, referunt concorditer ad Chrislum. ubi dixil : Nihil dimisit non suhjeclum ei, ut intelli-
Minuisti eum paulo minus ab angelis. Per morlem B gamus universalcm subjeclionem et volunlariam,
corporis et opprobria passionis, minoreni fecit Deus scilicel per fidem, et necessariam, qua cogitur omnis
Pater Filium suum angelis, qui secundum divinila- crealura subjecta esse suo Crealori. Hic vero ubi di-
tem oequalis ei erat in omnipolenlia deilalis, quia cilur , Needum videmus omnia subjecla ei, lantum-
angeli immortaleseï inipassibiles exislunt. Minoralus modo de voluntaria subjectione accipere debemus :
est aulem non necessilaie, sed spontanea volunlale, qui per fidem constat qua in eum credere nolunt.
sicut idem Aposlolus alias ait : Qui cum in forma Quia enim tune temporis quando Apostolus ista lo-
Dei esset, non rapmam arbitratus est esse se oequa- quebatur, Evangelii needum proedicalio per lolum
lem Deo, sed semetipsumexinanivit, formant serviacci- îrundum divulgata eral, needumque omnes proede-
piens, faclusque est obedient Palri usque ad morlem, siinali ad viiam credeùant, recte dixil: Needum sunl
morlem autem crucit (Philip. 11). Ex ea enim parle ei omnia subjecta, et non solum tune, sed etiam ad-
qua mori potuit Creator angelorum, minor factus est huc omnes proedcstinaii non credunt.
angelis. Bene autem dixit paulo ininus el si mortale Eum aulem qui modicum quam angeli minoratus
corpus assumpsil : peccaii tamen maculam nonhaluii ; est, videmusJesum propter passionem morlis gloria et
gloria et honore coronasti eum. Psalmista loquitur ad honorecoroiialum. Hic aperle manifestai quia gloria el
Deum Patrem de humilitate et exallatione Filii Dei, C honor Christi crux ejus fui1, pro qua modicumminora-
dicens : Minuisti, inquit, Filium luum paulo minus ab tus est ab angelis moriendo pro noslra salute. Unde
angelis, dum eum inortalem creasti, sed quia ille et Aposlolus alibi cum dixisset, factus obediensest
obediens libi exslitil usque ad morlem, gloria et ho- Patri usque ad morlem, morlem aulem crucit, statim
nore coronasti eum. Taie est illud quod Aposlolus di- subsecutus esl, dicens : Propter quod el Deus exalta-
cil in alio loco: Propter quod et Deusex<dlavilillum, et vit illum, el dédit illi nomen quod esl super omne no-
donavit illi nomen quod est super omne ncmen, ul in men, etc. Sic etiam ipse Dominus provocabat apo-
nomine Jesu omne genu flectatur, coelesliunt, lerre- stolos dicens : ut giorificetur Filius hominis. Sed si
strium, et infernorum. (Ibid.) Gloria ergo coronavil ille qui Dominus est ea quoepro servis passus est
illum Deus Paler in resurrectione, honore aulem in gloriam vocal, multo magis tu homo quoepro Do-
ascensione quando quadragesimo die resurreclionis mino pateris, libi ad gloriam sempiternam perlinere
suoeexallavil illum super omnem creaturam. Aliter: non dubilare debes. Eum, inquit, Jesum videmus co-
Gloria coronalus est in inulliludine credenlium, vi- ronatum non oculis corporeis, sed oculis mentis : dum
delicet cum post resurreclionis iriumphum, eredu- sedet in plenitudinepalernoemajeslalis, ut gralia Dei
lilalem lolius mundi in hoc quod homo est accepit, pro omnibus guttarel morlem. Gralia Dei Palris ap-
honore aulem in confessione paternoe majestatis, D pellatur Filius, eo quod nobis a Deo Pâtre gratis sit
hoc est in eo quod in pleniludine paternoe glorioe dalus, et quod gratis pro nobis morlem sustinuil.
habitat ; et contlituisti eum super opéra manuum tua- Non enim debebalur nobis nostro merito, ut Filius
rum. Per hoc quod homo factus esl, conslilutus esl a Dei pro nobis gustaret morlem, sed ineffabilis
Deo Paire super opéra jussionis ejus, supra cccleslia gratia hoc fecit. Quod aulem dicil pro omnibus illum
videlicet, terrestria, el infernalia, qui secundum divi- gustasse morlem, quidam doctores ila absolule in-
nilatis polenliam, sicut cum Deo Paire oiniiia crea- telligunt ul dicatur pro omnibus pro quibus gustavit,
veral, ila cum illo omnia possidebat. Dicendo enim, id est pro eleclis ad vitam oeternamproedeslinalis. At
Contlituisti eum super opéra manuum tuarum, omnis vero quidam ila gencraliter accipiunl, ut dicatur
crealura monslratur subjecta esse illi, quia sicul pro omnibus fidelibus alque infidelibus morlem
potcslale Verbi omnia creala sunt, ita ille homo gustasse, dicenles : Ipse quidem pro omnibus mor-
assumptus a Verbo cum Verbo passidet cuncla. tuus esl, licel omnes non salvenlur. Et si omnes non
Omnia snbjecitti sub pedibus ejus, id esl oeler- credunt, ille lanien quod suum erat fecit. Unde
nitaii illius el poleslnli, ut omnis crealura illum beatus Piosper banc ponit simililudinem Î Esl qoili-
857 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. - IN EP1ST. AD HEUR. «38
bel medieorurti perilissimus qui veniens in civilatem A dis quia el ipse et nos ex uno Deo Paire sumus, li-
populosam ubi mulli infirmi habenlur, tempérât po- cet discrète, non confunditur fralres vocare eos, qui
lionem conlra omnia gênera infirmilalum, et con- Sunl filii adoplivi, dicens : Nunliabo nomen luum fra-
vocat omnes, dicens : Venile, omnes populi qui tribut meis. Cum dicit, non erubescit fralres eo»
variis infirmitatibus laboratis, et bibite ex hac po- vocare, oslendit nos esse eamdem frateriiitatcm no-
tione, quam causa salulis veslroe proeparavi : spondeo strse humanilalis, sed in misericordia ejus multa, et
vobis cum oblestalione, quod si quis biberit ex ea humilitate maxima qui nos fralres elegit sibi : hoc
medelam slatim consequetnr. Qui credunt verbis quoque prophetico affirmât lestimonio ne quasi no-
illius, accedunt, bibunt et sanantur: qui vero renuunt vum putaretur, el non multo ante proediclum. Ait
bibere, non sanantur, sed in sua infirmitate contabe- enim : Nunliabo nomen luum fratribus meit. Post
scunl. Quantum ergo ad medici devolionem perlinel, sacram passionem et Venerandam resurrectionem,
pro omniumillorum sainte potionem lemperavit, licel promitlit se gloriam divinilatis paternoe, et nomen
aliis non prosit, nisi his qui ex ea biberunt, ita el ejus quo paler dicebatiir tolo orbe divulgaturum.
Christus, quantum in se fuit, pro omnibus mortuus Nunliabo dicit, id est narra ri faciam a proedicalori-
esl, quanquam non prosit ejus passio nisi solum- bus meis mihi a te datis. Nam resurgens a mortuis
modo his qui in eum crederevoluerunt. Simulque no- B dicil niulieribus : Ite, nunliate fratribus meis (Mallh.
tandum quia non dixit Apostolus, subjacuit morli, xxvm) ; et ad Mariam : Vade ad fratres meos (Joan.
sed proprie guslavit morlem, per quod velocitalem x), et die eis. Fralres aulem dicuntur et qui diligunt
resurreclionis voluit ostendere. Brevi etenim tempore et qui diliguniur; addil vero : In medio ecclesioelau-
a morte poluil teneri, ul ea devicla, confeslim Vi- dabo le. In medio Ecclesioe,hoc esl in coeiu fidelium
ctor resurgeret. laudavil DeumPalrem Filius quandoapostolis reversis
Decebat enim eum propter quem omnia, et per quem a proedicalione dixit : Confiteor tibi, Paler, Domine
omnia, qui multot filios in gloriam adduxeral, aucto- coeliet lerroe, id est laudo el glorifico te, quia abscon-
rem salulis eorum contummari per passionem. Dece- disti hoeca sapientibus et prudentibus, el revelatii ea
bat, inquit, eum auctorem, scilicet sahitis eorum, per parvulis (Luc. x). Ipse quoque quotidie in medio
passionem consummari, id est perficere omnium sa- EcclesioeIaudat Deum Palrem, dum fidèles quique
luiem per passionem Chrisli, qui est auctor salulis ejus passione et resurrectione redempti, ejnsque bap-
omnium credentium, et qui ante passionem suam tismale abluti, indefessas laudes Deo Palri réfé-
multos filios adoptivos adduxerat in gloriam fidei, rant corde, ore et opère : his enim tribus modis lau-
spei et charitalis, qui certain spem habebant gaudia dandus est Deus. Et iterum : Ego ero fidens in eum,
patrise coelestis et oeterni regni hoerediiatem se posse C hoc est in Deum Palrem. Vox esl Filii Dei de Deo
percipere; vel cerle per passionem decebai eum per- Paire ex parle humanilalis loquenlis. Nam homo sû-
ficere omnia quoede illo proedictaeranl. Unde ipse di- sceplus a verbo, lolam confidentiam suam in Deum
xit pendens in cruce: Contummalum ett (Joan. xix). Palrem posilam habebat, unde dicebat: Paler, clari-
Propter quem omnia, id est per morlem ejus reslaurata fica Filium luum (Joan. XII).Et pro fidelibussuis sup-
sunt omnia coelestiaet terrestria : homo scilicet redem- plicans aiebal : Paler, volo ul ubi ego sum, et isti
ptus et numerus angelorum redinlegratus. Per quem sint mecum (Joan. xvn). Quos etiam exhorlans ul
omnia, subaudis facta sunt, juxta quod Joannes di- confiilenliam haberent, dixit : Confidite, ego vici
cit, omnia per ipsum facta sunl (Joan. i). Videsne mundum (Joan. xvi).
quantum est in medio nostri, nobisque conjunclus Et iterum : Ecce ego et pueri met quos dédit mihi
esl? Ipse Filius et nos filii, ille proprius et nos Deus. Hoecduo teslimonia sumpla sunt ex oraculo
adoptivi : sed ille salvat et nos salvamur. Vides Isaioe propheloe loquentis in persona Filii Dei. Isli
quomodo nos conjungit et discernit ? Nam cum di- aulem sunt pueri, sancti videlicet aposloli, quibus
cit, multot filios adduxit in gloriam, hic conjunxil : Dominus ail : Pueri, nunquid pnlttienlarium habelis
cum vero addit, auclorem salutis eorum, hic dis- (Joan. xxi)? Qui bene pueri voeantur propter inno-
cernit. D centiam el humilitatem, de qualibus ipsa Veritas
Qui enim sanclificat et qui sanclifieanlur, ex uno dicit : Sinite parvulos venire ad me, talium est enim
omnes. Quis est qui sanclificat ? Christus per fidem regnum coelorum(Matlh. xix).
passionis suoe et per donum baplismalis. Qui sunt Quia ergo pueri communicaveruntcarni et sanguini :
qui sanclifieanlur ? Omnes credenles qui sancli- et ipse similiter partkipavil eisdem. Hoc de aposlolis,
fieanlur fide passionis Chrisli et gralia baptismi. omnibusque fidelibus dictum est, quia per hoc fra-
Sed qui sanclificat Christus, et nos qui sanclifiea- tres fuerunt Domini, quia verum corpus et sangui-
nlur, ex uno Deo Paire omnes sumus, quia ab illo nem habuit, sicut et illi habuerunt. Quo loco conlun-
omnia originem acceperunt. Unus est. enim Deus, oilur Manicboeuscum suis,qui ausus est dicere Deum
per quem et a quo omnia. Sed aliter ille, aliter verum corpus non habuisse, cum Aposlolus dicat,
nos. Ille quasi proprius Filius potest sanclificare, quia assumendo carnem parliceps exstilit illorum,
nos vero quasi adoplalivi ab illo sanctificamur. Al- Sicut enim illi pueri, el nos carne et sanguine, con-
lamen unum habemus Palrem in coelis, ille pro- stamus : sic et Christus participavit carni et san-
prium, nos adoplivum. Propter quam causant, subau- guini , homo factus, et sicut Christus communicavit
859 I1AYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. B1BL. 850
noslroesulslanlioe per assumpiionem hominis, sic el A ; nullo suadeiile, sel superhienlo corruil. Homo quo-
nos participes ejussiirnus per assiimpiioneni corporis que , quia corpus habebat, inandiicare indigebat :
et sanguinis ejus. Quare aulem communicaverit diabolus aulem, quia spiritus esl, lolus inexcusabiiis
Christus carni el saiiguini , in sequenlibus manifes- est. Fuit et ténia causa, videlicet quia homo needum
tât, dicens : Ut per morlem désintérêt eum qui habe- perveiicral ad locum ubi.oeternaliier cum Deo regna-
bat morlis imperium, id esl diabolum, el liberarel eos turiis eral, sed in paradiso lerreno morabalur, de
qui timoré morlis per lolam vitam erant obnoxii serri- quo transferendns erat in coelum complelo numéro
tuti. Admirabile, quiddam hic deinonstrat Aposlolus, eleclorum : diabolus auieni in calo jam erat collo-
ostendens diabolum per hoc dcvicliun a Christo, per catus, n( misericors fierel el fidelis pontifex ad Deum,
quod potcstalem tenebat in mundo. Arma quoefuerunt ul repropitiaret delicta populi. Misericors dicilur a
illi qnondam forlia adversum mundum, hoc esl mors, misera corde, videlicet quia miseriam siislinet et co-
perea illum Christus percussil, sicut David abstracio gnoscil per experinienlum miiereri. Ilaque non fuit
David Golioegladio, in eo caput illius ampulavil in alia causa illum per omnia fraliïbus assimilai i, nisi
quo quondam viclor ille solebat fieri. Quia ergo dia- ut misericordiam nobis proesiaret nos redimendo, et
bolus, per morlem hominis in mundo piïncipalum fidelis fieret verusque et potens ponlifex ad Deum
proesumpserat, per morlem Chrisli lemporalem vinci B Palrem interpellando pro nobis, noslrisque propilia-
debebal. Quapropler parlicipavit Chrislus carni el rct peccatis. Hoecenim hujus miserandoe dispensa-
sanguini, ul mori poluisset ad tempus, sicque dum tionis causa fuit : vidit quippe humanum genus
morlmis est, qui peccatum non fecerat, deslruxit humo intenlum, peccatorum vinculis ligatum, et nii-
diabolum qui peccatum altulerat, per quod mors in sertus est ejus sicut fidelis ponlifex, reconcilians nos
orbem vencral. Sive etiam in hoc destruxit diabolum Deo Palri, et recônciliando purgans. Minislerium
et morlem, quia semper mortuus est peccalo, dum elenim sacerdolis atque ponlificis est filelcm esse,
non peccavit. Destruclo autem imperio diaboli, libc- ut possit eos quorum sacerdos esl Hberare a peccatis.
ravit eleclos suos, qui timoré morlis per tolam vitam Ponlifex (fhoque dicilur eo quod ponlem, id est viam
suam quandiu vivebftnt in hoc soeculo, obnoxii, id proebeat suis sequacibus suo bono exemplo, ila et
est debili etastricii erant servi iuli morlis et diaboli. Dominus ponlem fecit nobis, id est bonam viam
In hoc enim liniebant morlem , quia servi erant oslendit, cum diceret: Discite a me quia mitis sum et
morlis, dum omnes morli subjacebanl. humilis corde (Matlh. xi). Ponlem eliam nobis fccil,
Nusquam enim angelos npprehendil , sed semen quando aperuit nobis januam regni coeleslis. Ubi
Abrahoeapprehendit. Quod superius dixerat, pueros modo consislit, Deum Palrem inlerpellans pro nobis.
communicasse carni et sanguini, et quia Chrislus 'G In eo in quo passus esl ipse et lentatus, potens est
parlicipaverit eis, exsequilur amplius hune sensum, eis qui teniantur auxiliari. In eo, inquit, in bo-
volens oslendere unde parliciparet eis, et dicil : Nus- uline in quo lentatus esl ipse a diabolo, sed non
quam, id est in nullo loco, neque in coelo, neque in superatus, et passus a ministris illius, potens est
terra angelicam creaturam assumpsil, sed corpus vinclos liberare, lenlalosque adjuvare ne vincantur:
humanum de semine Abrahoe assumpsit. Quibus ver- quia lentaliones nostras et passiones, non solum
bis favet illis blandiendo, quod semen illorum as- sicul Deus cognoscit, sed etiam sicut homo experi-
sumpserit. Quia ergo homo rediuiciidus erat morte menlo probavil, ac propterea non solum per hoc
Filii Dei, non angélus, idcirco non angelicam natu- quod Deus est potest nobis auxiliari, sed iusuper
ram assumpsit, quoe morlem non poiest pâli, sed per hoc quod homo est, quoniam ejusdem poteslalis
humanam in qua mori poluisset. Nec angelis tanla est homo assumptus a verbo, cujus erat et idem
est dignitas collata, ut in una persona eorum naluroe verbum.
Filius Dei conjungeretur -.quam dignilalem et hono-
rem bnmana; naluroe divina gratia contribuit, ut CAPUT III.
Deus et homo una essel persona. Et quare dixit ap- Unde, fralres sancli, vocalionit coeleslisparticipes,
prehendit, quod perlinel ad fugienleni, quia nos considerate apostolum et ponlificem confessionis no-
quasi recedentes a se, el longe fugientes inseculus slroe Jesum qui fidelis est ei qui fecit illum, skut et
apprehendit. Moyses in omni domo ejus.
. Unde debuit per omnia fratribus assimilan. Pro Fralres eos vocal lam carne quam spiritu, qui ex
hac, inquit, ralione, quia non assumpsil angelicam eodein génère erant, eamdemque fidem habebanl;
naUiram, sed human;un de semine Abrahoe, debuil sanctos quia sanclificali fuerant fide passionis Chri-
per omnia assimilai! fratribus. Quid est per omnia ? sti et aqua baptismatis, qui participes erant coeleslis
id estnatus est, educatus, crevit, esuriil, passus est vocalionis, hoc est palrioecoeleslis, ad quam Dominus
ac mortuus, ul per omnia isla similis esset fratribus, omnes vocal, dicens: Venue ad meomnes qui laborali»
qui hujusmodi condilioni subjecli sunt el connexi. el onerali estis, et ego reficiam vos (Mallh. xi). Con-
Sed forlasse quoerilaliquis, quare homo sil reparalus siderate apostolum et ponlificem fidei noslroeJesum.
polius quam angélus lapsus? Cui respondendum est, Apostolus Groece,Latine dicilur missus. El Dominus
hominem non tantum deliquisse, quantum diabolum. Jésus apostolus noster est, quia gratis a Deo Pâtre
Ille enim diabolo suadcnlc peccavit, diabolus vero nobis missus est, sicut ipse tcslalur, dicens : Non sum
841 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD HEBR. 842
missusnisi ad ovesperditas domus Israël, el sicut misit À solito illis. Domus, inquit, Dei sumus, si fiduciam,
me Pater et egomiltovos (Mallh. xv; Joan. xx).Unde id est fidem rectam et gloriam spei noslroe firmam
et idem egregius proedicalor alio in loco dicil : Misit retinuerimus usque ad finem morlis noslroe, vel
DeusFilium suum factum ex mtiliere (Gai. îv). Ponlifex usque ad diem judicii. Gloria spei noslroe est, qua
autem confessionisnoslroeest, quia confessionem fidei gloriaraur nos in spe jam esse filios Dei, et quod
noslroeprsetendit ante Deum Palrem qui fidelisest ei, modo lenemus in spe, credimus nos possessuros in
idest DeoPatri qui fecit illum, juxta quod alibi dicilur, re. Bona enim quoe nobis promissa sunt, in hac poe-
quia factus esl ei ex semineDavid secundum carnem. nali vita habere nequaquam possumus, quamobrem
Notandum autem de humanitalis essenlia hoc esse habentes fidem rectam, spem certam, exspectemus
dictum in qua ipse fidelis fuit Deo Patri, obediens patienter proemia nobis a Domino promissa. Sequi-
ei usque ad mortem(Phil.n). Nonnefidéliserai DeoPa- lur : Quapropter, dicit Spirilus, hodie si vocem ejus
tri, quando omnia quoeagebat, non suoeglorioereputa- audieritis, nolite obdurare corda vestra,etc., usque ad
bat, sed Palri dicens : Pater in me manens ipsefacit ti introibunt in requiem meam. De spe paulo superius
opéra? Sicut et Moyses, inquit, fidelis erat in omni locutus fuerat beatus Apostolus, quod oporleat spi-
domo ejus. Domum Dei hic populum debemus intel- rare ea quoe fulura sunt, et dat inde testimonium
ligere, plebem sdlicet Israeliticam.cui Moysesproe- B propheticum sub comparatione quodammodo illi per-
posiuis erat a Deo, de qua domo dicit Isaias : Vinea ierunt, qui desperaverunt de polenlia Dei, et quid
Domini sabaolh domus Itrael esl, et iterum exhor- promeruerunt pauci qui sub spe certa promissis Dei
tando : Bornas Jacob, venite et ambulemus in lumine crediderunt. Quia ergo obscure beatus Aposlolus
Dei (Is. u, v). In qua domo Moyses fidelis fuit, id est locutus esl, necesse est replicare hostiam Veteris
dévolus et bonoevoluntatis, defCndens ea quoe Dei Testamenli, ut manifeslior fiât oralio. Eductus po-
erant, sibique non usurpans gloriam Dei pulus Israeliticus de JEgyplia servitute in signis et
Ampliorit enim glorioeisle proe Moyse dignus habi- mirabilibus Domini, cum multam viam deserli per-
tus est, quanto amplioremhonorem habet domus qui ambulassent, pasli a Domino manna, aqua de pelra
fabricavït illam. Hoc in loco aut erit hypallage in potali, ejusque protectione tulati, consilium inierunt
sensu, aut satis necessaria subaudilio supporetur omnes mittere de singulis tribubus principes specu-
hoc modo. Tauto raajoris glorioeChristus proeMoyse lalores, qui deberent speculari atque considerare
dignus inventus est, quanto majorem honorem ha- terram a Domino sibi promissam. Qui pergentes
bet, subaudis Dominus domus qui fabricavit eamdem luslraverunt lerram ; reversique sunt post spatium
domum, sive lanto majori gloria Chrislus proe Moyse quadraginta dierumadmulliludinem.nuntiantes, ler-
'
dignus inventus est, quanto majorem honorem habet C ram ferlilissimam, magnorumque frucluum procrea-
fabricator a domo, quam ipse fabricavit. Redditque tricem, sed habere urbes munilas, virosque inexpu-
causam quare majoris glorioe sit fabricator domus gnabiles esse in ea, utpote de stirpe Enachim, hoc
quam domus ab eo fabriçala. est giganlum. Israelitoe vero ingrali et insensati,
Omnis namque domus fabricatur ab aliquo. Qui quos oportebat recordari tantorum Dei beneficio-
autem omnia creavit, Deus, subaudis est. Hic factorum, quomodo eos clausos in medio tanli exercitus
rem a factura discernit, utriusque domus auctorem jEgyptiorum eripuerit de periculis, fluviorumque
Deum esse inlelligi volens, et populi scilicet lsraeli- fontes de petra sine defectu donaverit, manna tri-
tici, et genlilis. bueril, aliaque innumerabilia bénéficia eis contulerit,
Et Moysetquidem fidelis erat, hoc est, dévolus et nec Deo crediderunt, desperantes de ejus polenlia,
bonoevoluntatis in tota domo ejus, tanquam famulus nec horum aliquid remémora ti sunt, sed timoré despe-
in testimoniumeorum, subaudis verborum, quoe di- rabili perterriti.munnurando dixerunt: Utinam non
cendo erant; Christus 'aulem tanquam filius in domo introducat nos Dominusin lerram illam, reverlamur
sua habitat, ordinans et disponens illam. Quanta dif- in Êgyplum. Deus igiluriratus quod sic cito oblili
ferenlia est inter famulura quem paterfamilias proe- . fuissent beneficiorum ac mirabilium ejus, jura vit
'
ponit domui suoe, et filium quem derelinquit hoerc- quo'd non esset iniratura generalio illa in requiem
dem, tanta distantia esl inter Moysen et Christum. et patriam olim patribus promissam, sicque illa sex-
Moyses enim fidelis et dévolus famulus fuit in domo centa millia quoeegressa sunt de iEgypto perierunt,
Dei omnipoteniis, hoc est in plèbe Israelitica in proeter duos tanlummodo : Caleph videlicet filium
testimonium eorum verborum , qtfce per illum di- Jepbonse, et Josue filium Nun, qui sedilionem populi
cenda erant ad populum, quoniam testis erat ver- compescere nisi sunt, creduli promissionibus Do-
borum Domini ad populum, itenmique populi ad mini. Notandum autem 1res requies ab Aposlolo in
Deum ; Chrislus vero libère ordinat domum suam, hac Epislola commémorai! : unam sabbali, qua re-
hoc est Ecclesiam suam, tanquam filius boeredi- quievit Deus ab operibus suis ; secundam in Pate-
latem paternam. De qua domo subjungil Aposto- siina, in quam ingressi Israelitoe requieluri erant a
lus, dicens : Quoe domus sumus nos, ti fiduciam el miseria et laboribus multis ; tertiam quoque quse
gloriam tpei utque ad finem firmam retineamus. Hor- ' vera esl requies, regnum videlicet coelorum, ad
tatur iterum Apostolus Hebroeos fortiter stare in quam quos pervenire contigerit, plenissime re-
fide, et perseverare in bono opère, jungens se more quiesccnt a laboribus oeruinnisque hujus soeculi, de
PATROL. CXVII. 27
845 HAYM0N1SHALBERSTAT. El'iSu. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 844
qua hic Aposlolus prophelando spiritaliter loquitur, A nullo mo !o potest placari ; ita omnipotens Deus of-
dicens : Quapropler, subaudis quiadomusDei sumus, fensas, id est valde el implacabiliter iratus luil illis
si fidem reclam et gloriam spei firmam retinueri- sexcentis miljibus qui perieruni in deserlo. Et dixil
nius, nolite obdurare corda vestra, ne similia patia- ad Moysen et Aaron, vel etiam ad Josue : Semperht
mini, qualia progenilores vestri passi sunt privati errant corde. Multis modis castigavit eos Dominus
requie promissa. Hortabatur his verbis Aposlolus Deus omnipotens, sed illi semper corde erraveruut,
Hebroeos,ut non essent infidèleset increduli, neperde- a via veritalis et rectiludiuis déviantes. Quiconque
rent requiem oeternam sibi a Domino promissam, enim vuluntali Dei non obsecundat, errât a recti-
sicut perdidermit patres eornm requiem tcmporalem. tudine juslitise. Ipsi vero non cognoverunlvias meas.
Nolite, inquit, hodie obdurare corda vestra, sicut, Non cognoverunl dicit, hoc est non approbaverunt,
subaudis, obduraverunl paires vestri in exerceba- nec elegerunl actiones meas et proecepia mea; vel
lione, in amaricatione, quando me ad amaritudine'm non cognoverunl, quia noluerunt ad hoc cognoscere
provocaverint secundumdiem lentationis eorum in ut tenerent et observarenl-illa. Quibus juraviin ira
deterto, ubi tentaverunt me patres vestri multis mo- mea , si introibunt in requiem meam. Si, aliquando
lis, dicentes : Nunquid polerit Deus parare niensam ponilur pro affirmatione, aliquando pro dubitalione,
in deserlo? Et nunquid polerit nos introducere in B aliquando pro negalione, ut in proesenti loco pro
terrain patribus promissam? Quod autem dicit hodie, non, et in Psahuo dicente Prophela : Si reddidi re-
non loquitur jam Psalmista ad illos qui mortui sunt tribuentibus mihi mala (Psal. vu), id est, non red-
in deserlo murmurando contra Dominum, et incre- didi. Ordo verborum esl : Non introibunt in requiem
duli existendo, sed polius ad illos qui dominicoeproe- meam, sicutjuravi in ira mea, noe est in vindicta
dicaiionis tempore fuerunt, aposlolorumque, el usque mea. Ira enim Dei vindicta est illius. Loqui Deum,
ad finem soeculifuluri sunt. Hodie, inquit, id est magnum est :-jurare vero, nums metuenduin. Cum
in die Novi Testamenti, vel omni tempore quandiu enim omnis sermo illius pro juramento accipi de-
dicelur hodie : Nolite obdurare corda veslra. Hodie beat, quoniam semper verus est, dicilur aliquando
namque pro sempiierno ponilur, id est, donec mun- jurare ad exaggerandam vim rei, el ut terrorem
dus et vita prsesens manet. Sequilur : Probaverunl et incutial auditoribus. Sic dicilur et irasci more hu-
viderunt opéra mea quadraginta annis. Quod dicit, inano, cum semper ipse idem maneat, quatenus dum
probaverunl opéra el inirabilia mea, non esl ila in- audivimus illum iralum, metuamus peccare. Quod
telligendum, ul dicatur probaverunt, id est etegerunt autem dicit, non introibunt in requiem meam,
causant graliarum actionum, sed polius probatio hoec hic (sicut supra dictum esl) geminam requiem de-
ad curiositatem est referenda et tentationem. Pro- Cbemus intelligere; unam terram repromissam Abra-
baverunt, inquit, opéra mea, hoô est curiosilalis hoe, quam illi perdiderunt propter infidelitalem
causa exquisierunt tentantes utrum Omnipotens es- suam : alteram vero, vitam oeternam de qua Apo-
sem. Sed quid factnm est? viderunt illa per quadra- stolus spirilualiter loquitur, dicens : In qua non
ginta annos, et permanserunt ingrati. Potest quod introibunt Judseiin infidelitâle manenies.
dicil quadraginta annis, et ad sequenlia jungi. Qua- Videte, fralres, ne forte sit in aliquo vestrum cor
dragenarius aulem numerus mysticus in divina malum incredulilalis, discedendi a Deo vivo. Horla-
Scriptura habelur : Quadraginta diebus Dominus in tur ilerum Aposlolus eos blandiendo, vocans eos
deserlo jejunavit, ut triumpharel de illo, per quem fralres, cl dans consilium quomotlo inlraxe posshit
illi quadraginta annis murmuraverunt in eremo in requiem verain. Fratres mei carne, fralres ètiam
contra Dominum, consummataque tota gloria Victo- fide, videte, id esl cavete, summaque diligentia
ria? in passione et resurrectione, quadraginta diebus atlendile, ne forte sit in aliquo vestrum voluntas
fuit cum discipulis antequam coelorum allitudinem non bona, et cor malum incredulilalis discedendi
penelraret. Primis vero diebus quadraginta tenta- a Deo vivo, sicut fuit in illis qui erraverunt in
tionem hujus soeculioslendit, posterioribus quadra- deserlo adoràndo idola, et pereatis, sicut illi pe-
'
ginta diebus consolationem, qua consolandi sunt riorunt.
in palria. Corpus enim ejus, id est Ecclesia, necesse Sed exhortamini vosmettpsosper tingulot dies, dô-
esl nt tentationes p.iliatur in prsesenli soeculo(Matlh. me hodie eognominatur, ut non obduretnr quit ex
xvm), ut poslmodum pervenire possit ad gaudia pa- vobis fallacia peccaii. Quia illis Judaas scribebat, qui
trioecoelestis. Tamen et in proesenti non deest ille jam crediderant et inter quos taies erant qui alios
Consolalor, qui dixit : Ecce ego vobiscumtum omni- in fide, spe, bonisque operibus exhprlari poierant,
bus diebus, usque ad consummationemsoeculi(Mallh. ideo tabler loquitur : Exhortamini, inquiens, vos
xxvni)'; Sequltur : invicem, el corrigile vosraetipsos per singulos dies,
Propter quod, subaudis quia tentaverunt me causa donec bodie cognominalur ; id est, omni lempore
curiosilalis, et opéra mea quadraginta annis proba- proesentis vitoe in quo est spatium poenitendi. Si
verunt, infensus fui génération! huit. Plus est diei quisquam peccaverit, non desperet de venia quandiu
offensum sive infensum quam dicere iralum, quo- vivit, nec obduretur aliquis vestrum fallatia peccaii;
niam fjui irascitur facile potest ab ira removeri : id est, desperaiione decipiente peccato infideiitalis,
qui vero infensus sive oftensus fuerit, aut vix aut quasi per poenitenliam non possit promereri indul-
845 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 846
genliam. Ille enim qui salis perfecte non crédit, so- jfc Quibus autem infensus est quadraginta annis ? non-
letplerumqueiii desperalionem rnere, reddilquecau- ne illis qui j eccaverunt, quorum caduvera prostrata
sam, quare nemo debeat desperare de venia dicens: sunt in deserto ? Quibus autem juravil non introire in
Participes enim Christi effeetisumus. Christo par- requiem suam nisi illis qui increduli fuerunt ? Id est,
ticipamur et conjungimur, utpote unum cum illo illis qui dubilaverunt quod poluisset eos Domi-
exisienles. Si quidem in hoc parlicipamur illi, quia nus inducere in lerram repromissionis. Et vide-
ipse caput nosirum, et nos membra illius, cohoere- mus, id esl intelligimus, quoniam non potuerunt in-
des et concorporales illi, secundum spirilalem homi- trare in requiem ipsius illa sexcenta millia propter in-
nem qui crealus est in ipso. In eo eliam participa- credulitatem
mur illi, quia corpus el sanguinem ejus suinimns ad
CAPUT IV.
redemplionem nostri, quapropler non est desperan-
dum. Si tamen inilium substantioe usque ad finem Timeamus ergo ne forte relicta pollkitatione inlro-
firmum retineamus , dum diciiur : Hodie si vocem ejus eundi in requiemipsius, exislimelur aliquis ex vobis
avdieriiis, nolite obdurare corda vestra contra Deum déesse. Timeamus, inquit, perdilionem illorum, ju-
in infidelitate, quemadmodum in illa exacerbalione, stumque judicium Dei, qui reddet unicuique secun-
subaudis obduraverunt paires vesiri corda sua. lui- iB dum opéra sua, ne forte relicta et neglecia pollicila-
tiuin substantioe Christi dicil fidem Chrisli, per quam lione fidei, quam Deo dedimus in baptismale intro-
subsislimus rt renati sumus, quia ipse esl funda- cundi in requiem palrioe coeleslis, et reverlamur
înentum omnium virtulum. El bene subslaniiam eam iterum ad opéra infidelilatis, quoeabdicavimus co-
vocal, quia sicul corpusaninia subsislit et vivificalur, ram multis testibus. Polelt et de illa pollicitalione
ita anima fide subsislit in Domino et vivificalur, inielligi, quam Dominus promisit nobis dicens : Di-
ac sine fide quasi nihil est. Unde dicit per prophe- scile a me quia mitis sum el humilis corde et iilve-
tam (Habac. n) : Justus autem meus ex fide vivit. nielis requiem animabus veslris (Matth. xi). Et ipse
El idem egregius proedicalor : Sine fide, inquit, im- ergo nobis illam requiem promisit et nos spopoudi-
possibile est placere Deo (Hebr. xi). Substantia aillent mus nos intraturos in eam lempore baplismalis.
Christi appellalur fides, vel quia ab illo dalur, vel Quamobreni lai,orale , ne exislimelur aliquis ex vo-
cerle quia ipse per eam habitat iu cordibtis fidei um ; bis déesse ab illo regno, hoc est, ne aliquis vestrum
juxta quod idem Apostolus alias dicit , oplando in minus dignus invenialur inlroeundi in requiem Dei.
interiore homine, habitare Chrislum per fidem in cor- Loquitur Aposlolus more viaiorum proficiscenlium
dibusveslris (Ephes. ni). Tune ergo veraeiler Chrisli de una regione in aliam, quibus solet dicere is qui
participes sumus, si fidem ejus usque ad finem morlis '2 omnibus dicit : Videle ne quis vestrum in ilinere
noslroe, vel usque ad diem judicii firmam retinue- remaneat, ut simul omnes pervenire possimus quo
riinus omni videlicet tempore, quandiu dieitur lendimus ; sed etsi cujus jumentum proe lassiludine
nobis per prophetam • Hodie si vocemejus audieritis, defeceril, sublevale invicem ejus sarcinas, ne forte
nolite obdurare corda vestra. ob hoc in via remaneat. Elecli enim in proesenti soe-
Quidam enim andientes exacerbaverunt, sed non culo, quasi in via sunt tendenles adpatriam; sel ne
omnes, qui profecti sunt ab jEgypto per Moysen. aliquis remaneat, qui non possit pervenire ad patriam
Illius historioe tacite mentionem facit, quando rever- coelesiem , simplices quique et infirmi sublevaudi
sis exploraloribus dixerunt murmurando (JVum. sunt opère et auxilio fortium, juxta illud : Aller
xiv) : Uiinam non introducat nos Dominus in terram alterius onera portale (Gai. vi).
illam ; Josue aulem et Caleb glorificaverunt Deum Eienim et nobis nuntialum est, quemadmodum et
dicenles ad omnem mcltiliidinem : Potens est Do- illis. More solilo jungit se Judoeis qui tune temporis
minus inlroducere nos ad lerram illam. Quidam ergo erant, et dicit : Etenim omnibus nobis Judaiis nun-
audientes verbum Dei de promissione et sermone tialum esl ut inlremus in requiem patrioe coeleslis
exploratorum, ad amariludinem provocaverunt eum quemadmodum el illis qui egressi sunl ex jËgypto,
ob incredulHalis et desperalionis malum, sexcenta ^V nuntialum esl ut intrarcul in requiem lerroe repro-
videlicet millia, quorum corpora prostrata sunt in missionis ; nobis tamen per Filium, illis autem per
deserto ; sed tamen non exacerbaverunt eum omnes famulum. Sed non profuit sermo auditus non admi-
qui profecti sunl ex jEgypto : quoniam Josue et slus fidei ex his quoe audierunt. Sêrino quem audie-
Caleb ex tanla multitudine glorificaverunt illum, runt illa sexcenta millia per Moysen de requie
unde et meruerunt lerram repromissionis non solum lerroe Paleslinoe, non profuit illis, quia non fuit ad-
possidére, sed etiam aliis per sortem dividere. misiuset conjunctus fidei, et contemperalus fide ex
Quare aulem Aposlolus hoc prosequaiur sensus est : his promissionibus quas audierunt. Tune enim pro-
Audierunt illi omnes verbum Dei de promissione desset eis sermo audilus si credidissent, quoniam
terroe repromissionis, sicut et nos audivimus de pa- tune esset contemperatus fuie. Quoniam vero non
tria coelesli; sed, quid profuit illis sermo audilus? crediderunt, non fuit conjunctus fidei, ideoque ni-
Nolite ergo putare quod ex audilu tantum proeiiica- hil eis profuit quod audierunt, quoniam in eam in-
tionis iuiroiliis sit in requiem Déi, nisi alhibita trare non meruerunt. Post hoec verba-cxhorlalîonis
fuerit fii'es de corde puro. subjunxil Aposlolus' dicens :
dictum esl : Hodie si vocemejus
Ingrediemur enim in requiem ejus qui credidimus ; V.temporis, sicut supra
nolite obdurare corda vestra. Ordo verbo-
quemadmodum dixit : Sicut juravi in ira mea, si in- audieritis,
troibunt in requiem meam. Isto in loco ad completio- rum est : Post lantum temporis quo illi murmurave-
nem sensus, necesse est aliquid adjicere. Ingredie- runt, et mortui sunt in deserlo, lerminavit, hoc est
mur (inquit) in requiem palrise coeleslis, a Deo no- slatuit et definivit Spiritus sanctus iterum quemdam
bis promissam subaudis, ne forte dicalur nobis si diem; tempus videlicet Novi Teslamenti, dicendo
iucrediili fuerimus, quemadmodum dixil illis qui per David : Hodie, sicut supra diclum est, ubi Apo-
non inlroierunt, si introibunt, id est, non introibunt stolus ex persona prophetae loculus est : Hodie si
in requiem meam. Quibus verbis hortatur omnes vocem ejus audieritis etc., quasi diceret aliis verbis,
intrare in requiem Domini, ne forte nobis dicatur ob 0 Judoei concives mei , nolite pulare quod islud
infidelitalem quod illis diclum est. Nam sicut cer- quod David dixit : Hodie si vocem ejus audieritis, no-
tum est quod increduli non introibunt, sic cerlum lite obdurare corda vestra, ad illud tempus pertineat
fixumque habelur quod creduli introibunt. Et qui- quo illi murmuraverunt in deserto, vel quod causa
dem operibus ab inslilulione mundi perfectis, id est salulis illorum dixeril, qui jam mortui erant : quo-
ornalu mundi perfeclo. niam ad aliud tempus perlinet, ad tempus videlicet
Dixit quodam loco de die septtma sic : Et requie- B Novi Testamenli. A die enim niurmuralionis eorum
vit Deus die seplima ab omnibus operibus suis. In Ge- in deserlo, mullum tempus esl usque ad David et
nesi dixit Deus per Moysen istud (Gen. n). His verusque ad nos, quibus David ista proloquebalur. Cou-
bis vult Aposlolus oslendere, aliam esse requiem siderandnmque simul diem pro lempore Dominici
nieliorem ad quam vocali sumus, quam fuerit illa adventus, Novique Testamenli accipiendum, et quid
in Paloestina, ad quam Judoei vocali sunt ; nec dicit dicit in David, laie est quasi per David. Mutavit
nos intraluros in illam quoe fuit in Paloestina, sed enim propositionem more solilo. Poiest et ila inlel-
oslendit illos non intrasse propter duritiam cordis ligi quod dicit : Terminât diem quemdam, hoc est,
sui, nec in Paloestinam, uec in requiem coelestem. lerminum et finem imponit Spirilus sanctus proete-
Dicit ergo de prima requie sic : Requievit Deus die rito tempori, quod fuit a die niurmuralionis illorum,
seplima ab omnibus operibus suis. Requievit quidem et dat inilium alteri tempori, dicendo per David,
a conditione novarum crealurarum, sed non requie- Hodie, etc. Sequilur:
vit a gubernalkme eorum quoe fecerat-, et ut quoti- Nam si eis Jésus filius Nave, ductor populi Israe-
die ex ipsis etiam nova producat. Unde Veritas in litici, proeslitissetrequiem, subaudis veram, nunquam
Evangelio Judoeis dicit : Pater meus usquemodo de alia requie loqueretur David, posthac die, id est
operatur et ego operor (Joan. v). Non enim plus est " deinceps, postquam illam adepli essent. Hic oslendit
Deo mundum ex nihilo creare, quam faclum guber- tertiam quamdain requiem de qua David dixil, Ho-
nare. Proemissa ergo prima requie seplimi diei, in die, etc., non illam significans, ad quam Jésus filius
qua requievit Deus, subjunxit secundam quoe pro- Nave populum iulroduxit, sed aliam quamdain multo
missa est populo Dei dicens : De illa quidem quo- excellenliorem, ad quam non typicus Jésus, sed ver
dam loco ita dixit Deus per Moysen, et in isto loco rus inlroducit quotidie eos qui sunt ejus. Si enim Jé-
rursum dicit : Si introibunt in requiem meam. Si sus filius Nave veram proeslitisset requiem populo,
vero conjunctio, sicut jam supra dictum est, pro af- cujus ductor exstitit, nequaquam de alja requie lo-
firmatione pro dubilalione et pro negalione accipi queretur David postea. Cerlum est enim quia fulu-
poiest. Superius namque pro negalione duobus in rum est quosdam accipere, quoeper illam significala
locis posilaest; ubi ait jurasse Deum propler incre- est, quoe fuit in Paloestina.
dulitatem illorum, si introibunt in requiem meam, Itaque, subaudis quia Jésus filiusNave nonproestitit
id est non introibunt : hic vero pro afflrmalione po- veram requiem populo cui proeerat, relinquitur, id
test accipi, sub alio sensu, sicut Joannes Chrysosto- esl reservatur in fulurum, sabbatismus populo Dei.
nnis aliique doctores exponunt, quasi diceret : Si Veram requiem patrioe coelestis sabbatismum vocat,
introibunt in requiem meam, subaudis bene babe- " alludens ad nomen, quoniam Judoei requiem sabba-
bunt, et hoc de requie quoe fuit in Paloestina accipe. tismum dicebant. Requies ergo coeleslis sabbali po-
Unde protinus additur : pulo Dei credenli veraciter reservatur in fulurum,
Quoniam ergo superest quosdam iniroire in eam, vita scilicet oelerna, quoeproecellit sabbatum legis :
el hi quibus prioribus annuntiatum est, non inlroie- quoniam in illo requiescebant lantum corpora, in
runt propter incredulilatem, ideo dicit : Quoniam su- ista aulem animoepopuli Dei. Unde sequilur :
perest vel restai quosdam intrasse in requiem lerroe Qui enim ingressus est in requiem ipsius, hoc est,
promissiouis , et quia pauci intraverunt in eam re- Dei omnipoteniis, quoe est vila oelerna, etiam ipte
quiem quoefuit in Paloestina, il est duo tantum Ca- requievit ab operibus tuis, terrenis omnibusque labo-
leb et Josue, ex omnibus illis qui de Êgypto exie- ribus, sicut a suis Deus, requievit die seplima. Re-
runt, hi, id est sexaginta millia quibus prioribus quies Dei perfectio operutn illius intelligenda est,
aimuiiliaium est, non intraverunt in eam, sed cada- videlicet dum sexto diefinita primordiali rerum crea-
vera eoruui prostrata in deserto. Iterum terminal tione, in seplimo cessavil a creatione novarum re-
di$m quemdam hodie in David dicendo, post tantum rum. Per illam vero requiem Dei, quoe est oelerna,
849 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD HËBR. 850
studiose provocat nos ut ad requiem oeternoeA j piti, hoc est ex utraque parte acuto, quia gladius
beatitudinis illam, quam sabbalismum appellat, tolis materialis utraque parte acutus membra quidem di-
nisibus anhelemus. Quisquis ergo islud Dei sabba- videre potest a corpore et penetrare sécréta carnis,
tuni intraverit, requiescet perpetuo ab omni labore adeo ut animam a corpore'faciat exire, ipsumque
et opère, sicut Deus requievit a creatione novarum corpus in niortem redigat, sed tamen ipsam non
rerum. potest dividere minutatim, neque sécréta ejus pe-
Festinemus ergo ingredi in illam requiem ut ne in netrare. Unde Dominus dicit : Nolite timere eos qui
idipsumquit incidal incredulitatis exemplum. Magna occidunt corpus, animam autem non postunt occidere
quidem res et salutaris est fides, quoniam sine hac (Matlh. x). Sequitur : Pertingens idem sermo Dei
non est salvari possibile alicui, sicut scriptum est : usque ad divisionem animoe ac spirilus, compagum
Sine fide impossibile est placere Deo (Hebr. xi), quoque et medullarum, et discretor cogilalionum el
Quisquis Deo non crédit, non salvatur ; sed ad salu- intentionum cordis. Anima vivimus, spiritu, id est
tem non sufficit sola fides. Necèssarium est etenim rationabilitate intelligimus. Vita nobis carnalis cum
cooperari per dilectionem fidei, et conversari digne bestiis communis, ratio spiritalis cum angelis. Et
Deo, quia fides sine operibus morlua est. Proinde sunt quoedam peccata quoe pertinent specialius ad
Apostolus, considerans felicitatem perpetuoe viloe,.lB corpus quam ad spiritum : ut est houiicidium, forni-
hortatiir dicens : Festinemus fide recla, operatione catio, adulterium, fur [uni, sacrilegium, et coelera
sancta introire in illam requiem palrioe coeleslis no- talia, quoe actu corporis perpétrai]tur. Iterum sunt
bis promissam, ne aliquis nostrumincidat in idipsum alia quoe pertinent specialius ad spiritum quam ad
incredulilalis exemplum el desperationis, in quod , corpus, ut est odium, ira, dolositas, invidia, coetera-
illi ceciderunl. Festinemus, inquit, quoniam non que hujusmodi quoe sine actu corporis constant. Et
stiflicit sola fides, sed débet addi et vila fidei con- quia corpus anima vivificalur, non incongrue per
digna. Sufiîcienier enim exemplo parentum noslro- animam possumus intelligere peccata corporalia :
rum docemur, ne in idipsum infidelitalis exemplum per spiritum vero peccata spiritalia, quoe in secreto
incidentes, in quod illi ceciderunl, talia patiamur, mentis versantur. Iterum per compages debemus
qualia illi passi surit. intelligere cogitationes quoe sibi invicem compagi-
Vivus enim est sermo Dei, et efficax, et penelrabilior nantur et conjunguntur, dum una alleram subsequi-
omni gladio ancipili. Apostolo dicente et hortante, tur : per meduUas vero subtiles intentiones, et hoc
festinemus ingredi in requiem patrise coeleslis, fideet est quod subjungil, discretor cogitationum et inten-
operatione, ne aliquis nostrum incidat in idipsum in- tionum cordis, cogitationes referens ad compages,
fidelitalis exemplum, in quod illi ceciderunt, et eve- C ' intentiones ad medullas. lia autem jungendus est isle
niant nobis talia qualia illis evenerunt ; qui prostrati versiculus : Vivus est sermo Dei et eflicax et pene-
sunt in deserto, polerant illi Judoei respondere : trabilior omni gladio ancipili, et pertingens usque
Nequaquam nobis talia evenient, quia non habemus ad divisionem animoe et divisionem spirilus, et per-
prophetas et judices, per quorum ora nobis loquatur tingens usque ad divisionem compagum et divisio-
Dominus, sicut illi habuerunt : ideo quidquid egeri- nem medullarum, et discretor est cogitationum et
mus, excusabiles erimus. Ad hoec Apostolus volens intentionum cordis. Sermo ergo Dei Patris intantum
ostendere eumdem habere nos judicem quem illi est eflicax et penetrabilior omni gladio ancipiti, ut
habuerunt, qui illos propter incredulitatem damna- discernât inler opéra carnis et.opera spiritus, inter
vit, dixit, Non est ita : Vivus est enim sermo Dei et carnalia peccata et spiritalia, inter cogitationes bo-
eflicax. Sermo Dei Patris et Verbum Filius est, qui nas malasve, et intentiones bonas vel nialas. Poiest
polenlialiterinterfecit illa sexcenta millia in deserto etenim cogitatio utcunque bona esse, et intentio
ob infidelitatem, quia ei noluerunt credere. Hic est mala. Verbi gratia, ut sub comparatione loquamur :
sermo qui nunquam moritur, sed semper idem ma- Est quoedam vidua, cujus possessio hsereditaria a
net, juxta quod Psalmista dicit : Tu autem idem ipse fortiore invaditur, accedens aulem ad judicem legis-
es, el anni tui, id est anni seternitalis tuoe, non défi- " que doclorem, deprecatur quatenus suscipiat ejus '
cient (Psal. ci). Hic est sermo qui de seipso dicit : causam silque ei in auxilium, quatenus oblinere hoe-
Si quis sermonemmeum servaverit, morlem non vide- reditatem sibi abstractam possit, promittens ei, aut
bit in oeternum (Joan. vin). Si enim illi istum ser- centum solidos aut etiam non modicam parlem hoe-
monem Dei servassent recte credendo et bene viven- reditatis ejusdem. Qui judex ingrediens ecclesiam
do, viverent utique temporali et oelerna vita, ter- Dei, prosternit se in faciem, orans et dicens : Deus
ramque repromissionis intrarent. Similiter et nos si oeterne, qui omnia juste judicas, et qui dixisti, judicate
servaverimus sermonem ejus vivemus, requiemque pupillos, defendite viduam (IV Esd. n),proebe mihi ho-
coelestemintrabimus. Istesermo Dei Patris, qui sem- die auxilium, quatenus causam hujus viduseobtinere
per vivit cum Deo Pâtre, el per quem Paler omnia possim. Hoecdicens, cogitatio quidem et verba bona
judicat, efficax est, hoc est ad 'operandum facilis, sunt, sed intentio nequam : quoniam nisi vidua ali-
quia sine labore operatur : Ipse enim dixit, et facta quid promisisset quod ille speraret se accepturum,
sunl ; et : Omnia quoecunquevpluit, fecit (Psal. cxxxiv, nequaquam causam illius suscepisset. Hanc subtilita-
CXLVIII). Penelrabilior quoque est omni gladio anci- lem cogilalionum et intentionum cordis discernit et
851 HAYMOMSHAiBERSTAT. EPISC- OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 852
dijudicat sermo Dei, considerans quo animo vel quo.A Multi ponlifices ignorant eos qui in tribulatione sunt
desiderio quisque servial.in corde ; tamque pénétra- consliluti, neque quoesit tribulalio in quolibet sciunt.
bilis est sermo Dei, et ejus intuitus, ul omnia nostra Impossibile est quippe eum aflliciiones affliclorumsci-
quoe agi mus vel cogitamus certius àb illo quam a re, qui experimenium afUictionisnon habuit, et sensi-
nobis ipsis cognoscantur. Illum ergo habeamus sem- biliter omnia non sustinuit. Ponlifex autem noster
per in testimonium actuum noslrorum, cogitalio- competenler omnia sustinuit quoe fuerunt illala hu-
numque vel intentionum noslrarum, quem judicem manoemiserioe post peccatum primi hominis, et lune
habiluri sumus. Timeamus ejus proesenliam, cujus ; in interiora velarainis ad thronum paternoe majestatis
scienliam nullalenus effugere valeraus. Unde sequi- ascendit. Unde et sequilur : Tematum autem habe-
lur : : mus pontificem per omnia tentamenla pro similitu-
iVonest uila crealura, invisibilis in conspectu ejus. . dine, subaudis carnis peccati, absque peccato. Tenla-
Neque angelica crealura, neque humana invisibilis tus quidem esl Christus mollis modis per omnia len-
est in conspectu ejus. Omnia autem nuda, id est ma- tamenta, sed non est superatus in lentationibus,
nifesta, et aperta sunt oculis ejus, hoc est, proesen- quin polius probatus Victor gloriosus exstilit. Tenta-
tioe illius. Quomodo ergo poiest illi aliqua res in- _ menta autem quibus tenlatus est, hoec fuerunt :
"
cognila esse a quo omnia facta sunl? Nec mirum si: Esuries, silis, tehlatio diaboli, persecutio plurimo-
tolus unique totam suam cognoscat creaturam. Hinc rum, spula, accusationes, calumnioe, repulsio a pro-
maxime terruit Apostolus Judoeos, dicens : Omnia pria gente, ad ullimum enteifixio. Tentatus esl si-
nuda et aperta esse oculis ejus, ad quem nobissermo. quidem his modis pro similitudine carnis absque
Quis est ad quem nobis sermo ? ad quem nisi Filium, peccalo. Sed cum in veritate Christus veram carnem
cui ipsi reddiluri sumus rationem actuum noslrorum habuisset, quare dicit pro similitudine carnis absque
simulque cogilalionum et intentionum. peccato illum esse tenlatum ? In hoc enim, quia ho-
Habenles ergo ponlificem magnum, qui penetravit mo factus est, veram carnem habuit : in hoc vero
eoelos, Jesum Filium Dei, teneamus spei nostra? con- quia peccati carnem non habuit, absque peccato simi-
fessionem, id est fidem nominis ejus. Paululum in su- tlitudinem carnis nostroehabuit, quoeestcaro peccaii.
periprihus de divinitale Filii Dei disserens dixit Nam peccatum non fecit, nec inventas est dolus in ore
omnia nuda esse et aperta oculis ejus. Nunc aulem ipsius{/ Petr. n). Quod si peccatum habere poluisset,
quia de carne loquitur, et de ponlificatu illius -haberet utique jam non similitudinem carnis peceati,
disputât, qui semetipsum oblulil in ara crucis causa sed proprietaiem carnis peccati. Caro enim nostra,
nostroe salulis. Ipse*enim ponlifex sive sacerdos, _ caro peccaii est, quia cum peccalo concipimnr, cum
ipse et sacriûcium. Ponlifex namque dicilur eo quod peccato nascimur ; illius aulëm caro non fuit caro
ponlem et viam proebeat populo. Et ipse Dominus peccaii, sed mundilioe et casiitatis atque innocen-
viam rectiludinis nobis exhibuitper quam ambulare •lioe : quia sine peccato nains esl, concepiusque,
debemus, dicens nobis : Discile a me quia milis sum et sine peccato ab hoc mundo transiit. Quapropler
et humilis torde (Matlh. xi). Et ponlem ad pa- non est tenlatus in carne peccaii, ut peccatum face-
triam coelestem perveniendi proeslitil sanguine pas- ret, sed in similitudine carnis peccati, ut absque
sionis suoe, et per undam baptismatis : vel quia ipse peccato maneret.
primus coelospenetravit. Ergo Moyses ductor populi, Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratioeejus,
cui promissa est requies transitoria, non iniravit in •ut misericordiam consequamur et gratiam inveniamus
requiem, quam soepius populo promisit. Isle vero Anauxilio opportuno. Quia pontificem habemus qui
noster sacerdos melioris promissionis sponsor, fa- scit compati infirmitalibus nostris, per hoc quod
ciens viam credentibus in se, primus intravit in re- similia sustinuit, et poiest adjuvare per hoc quod
quiem populo sibi credito promissam. Unde et Deus est, quia jam penetravit propria virtule altilu-
magnum pontificem eum appellat, qui habet sempi- •dinem coelorum, hortalur Apostolus accedere nos ad
ternum sacerdotium, semper vivens ad interpellant 'p thronum ejus cum fiducia, et dicit : Adeamus mente
dum pro nobis. Sic enim dixit de illo angélus ad Ma- et contemplatione, per fidem quoque bonis operibus
riam : Hic erit magnus et Filius Altissimi vocabitur êxornatam, ad thronum gratioe, hoc est ad sedem
(LucÀ). Ostendens etiam illum esse Filium Dei, dixit Filii Dei, qui nobis gratis datus est a Deo Paire :
Jesum Filium Dei, quod nusquam de Moysedicere et qui sedens in pleniludine paternoemajestatis, gratis
voluit, sed polius eum famulum ejus dixit. Sequitur : poiest dimittere nobis peccata nostra. Gratia namque
Non enim habemus pontificem qui non possit com- Dei Filius illius appellatur, nobis gratis datus, juxta
pati sive condolere infirmitalibus noslris. Hoc est di- quod idem Apostolus in hac eadem epistola mani-
cere : Non ignorât quoenostra sunt ; venit enim per festât dicens (Hebr. n) : Gralia Dei pro omnibus
viam humanoe conditionis per omnia sine peccato. gnstavit mortein. Et quare debeamus accedere ad
Quapropler non solum per hoc quod Deus esl et thronum ejus fide etdevolione, subsequitur, inquiens :
omnia novit, cognoscit infirmitatem fragilitatis no- Ut misericordiam consequamur, id est remissionem
slroe et potest misererj, verum etiam per hoc quod peccatorum et gratiam dononim Spiritus sancti, sive
homo est nostri particeps factus in fragilitale carnis induigentiam inveniamus in auxilio opportuno, id
«èsque peccato, et cognoscit et indulgere v;let. est in proesenti soeculo.Nunc enim opportuuum lent-
853 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD HEBR. 854
pus est auxilii et misericordioe ipsius, de quo idem-,A sive nostri temporis, magis perlinel quam ad Chri-
Aposlolus alias dicit : Ecce nunc tempus accepta- stum, qui peccatum non fecit. Potest et illud quod
bile, ecce nunc dies salulis (II Cor. vi) ; et de quo dixit, quoniam elipse circumdatus est infirmitate, re-'
propheta : Tempore, inquit, acceplo exaudivi te ferri ad sacerdotes legis, sive noslros, ila ut infir-
(Isa. XLIX).Cui enim in proesenti soeculomisericor- milas accipialur pro peccato : el quia ipsi circumdati
diam proestat, dimitlendo ei peccata, et gralia dono- sunt infirmitate carnis, hoc est peccato, indigent ut
rum spirilalium replet, illum utique in fuluro regno pro populo, ita et proseofïerre. His verbis ostcndere
secum regnarepromittit. Et quia ponlifex noster est voluit Aposlolus quod sit pontifex, et demonslrare
sedens in throno glorioepaternoe, omnia tribuit quoe quoe perlincant ad pontificem, el quid sit ejus mi-
nobis ad salutem provenire certissimum est. nislerium , et quoe sinl signa pontificatus, vi.felicet
ut offerat dona el sacrificia pro peccatis, sciens con-
CAPUT V. dolere his qui ignorant et errant. At deinde dispu-
Omnis namque pontifex ex hominibus assumptus, tare aggressus est, quomodo quis ad sacerdolium ac-
pro hominibus constituitur in his quoe pertinent ad cedere debeal, dicens :
Deum ut offerat dona el sacrificia pro peccatis, qui JVecquisquam sumet sibi nonorem sacerdolii, sed
possit condolerehis qui ignorant et errant, quoniam et B qui vocalur a Deo tanquam Aaron, subaudis vocalus
ipse circumdalus est infirmiiale; et propterea débet esl signo floremis virgoe, sive signo incendii illorum,
quemadmodumet pro populo, ita etiam pro semetipso qui ejus ponlificatui invidentes, dignilalein sacer-
offerre pro peccatis. In his verbis quoedam ponit dolii affectandoinvadere moliebanlur. His enim duo-
Apostolus communia Cbrislo et sacerdolibus legis, bus signis ostensis, demonslratus est sacerdos a
quoedam vero altiora pertinentia proprie ad Chri- Deo eleclus. Confundit autem ac percutit bcalus
stum : et iterum quoedam humiliora pertinentia so- Apostolus sacerdotes cupidos honoris, el sacerdotii
lummodo ad sacerdotes veleris legis. Nam quod avidos, qui sponte immiltunt se et ingerunt ad uiini-
ait, omnis ponlifex ex hominibus assumptus, sicut- sierium sacerdotale, non vocalione Dei vel vo-
Aaron el Christus, pro hominibus consiiluilur in his lunlale , sed potius intervenu! niunerum : quia
officiis quoe ad Deum pertinent, orando pro illorum non pro salute populi, sed pro ambitione soeculihoc
salute, hoc commune esl Christo et illis sacerdoli- agunl.
bus. Ponlificis enim officiiim est inter Deum stare Sic et Chrislus non semetipsum clarificavil ut pon-
et populum, et Deum deprecari pro populi delictis. tifex fieret, sed ille qui loculus est ad eum : Filius
HocetChrislus per hoc quod et homo etDeusestfecil, meus es tu ; ego hodie genui te. Glorifico, honorifico,
seipsum offerens pro peccalis nostris, semper vivent < C clarifico, tria quidem sunt verba, sed unum sensum
ad interpellandum Deuni Palrem pro nobis (Heb. vu). habenlia : quod uno verbo Groece concluditur, di-
Semel quidem ex hominibus assuraplus, semper pro cendo iSoiaai : unde in iuterprelum varietate aliter
hominibus interpellât. Ilerum quod dicil, ut offerat atque aliter in Latino posilum habetur. Nam quod
doua et sacrificia pro peccalis, ex parte commune in Evangelio evangeiisla dicit Dominum dixisse : Si
est, el ex parte minime, atque dissimile. Nam in hoc ego glorificomeipsum,gloria mea nihil esl (Joan. vin),
quod Chrislus sacrificium oblulit pro populi delictis, bic Apostolus clarificalionem nominavit. Chrislus
quod el illi agebanl quoedam communio est : sed ergo semetipsum non clarificavit, id est non glorifi-
in hoc quod ille pro se non oblulit, sicul illi pro suis cavit, ut a semetipso ponlifex fieret, pontificalusque
delictis hostias offerebanl, jam non est communio. honorera haberet, quia non erai'a seipso. El hoc est
Inhocquoquedissimilimdoexistit, quia illi irrationa- quod ipse in Evangelio dicit: Non veni a meipso, sed
biliaofferebantsacrificia, boves scilicet,arietes,hircos, ille me misit (Joan. vu). El iterum : Ego gloriam
et coeteratalia ; Christus vero rationabile animal pro meam non quoero, est qui glorifiait me, Pater meus
tolius mundi saline oblulit, hoc est, seipsum, qui (Joan. vin). Sicut ergo a seipso non venit, quia a
est agnus immaculalus, juxta quod Joannes, dicit : seipso non erat, suamque gloriam non quoerebat,
Ecce agnus Dei, ecce qui lollit peccata mundi D ita senielipsam non darificavit, ut ponlificalus ho-
(Joan. i). Reliqua quoe jam sequuntur, non sunt norem a seipso haberet, sed a Pâtre clarificatus est,
communia. Etenim quod dicil, qui possit condolere qui locutus est ad eum die baplismalis, dicens : Hic
his qui ignorant el errant, hoc est qui ignoranter esl Filius meus dilectus, in quo mihi complacui
peccant et errant : quoniam et ipse tircumdalus est (Matlh. m). Quoe clarificalio sive glorificatio multo
infirmitate carnis, in qua tentari poluit per omnia ante per prophetam, Spiritu sancto inspirante, prse-
pro similitudine carnis peccati absque peccato. Hic dicta esl, loqueniem in persona Filii Dei, et dicen-
jam excellentia est pertinens ad Chrislum, de qua tem : Dominus dixil ad me, Filius meus es lu, ego
paulo superius plenius disseruimus. Per hoc enim hodie genui te (Psal. n). Et quia omnipotenli Deo
quod similia passus est, polens est compati ; et per omnia futura, quasi jam proelerita aut proesentia
hoc quod Deus est, in utraque substantia polens est sunt, quod ei post baptismum dicturus, quasi jam
misererî. Quod vero adjunxit, et propterea débet dictum habebat. Quapropler merilo proelerito tem-
quemadmodum et pro populo, ita etiam pro semet- pore usus est, inquiens : Dominus dixil ad me. No-
ipso offerre pro peccatis, hoc ad sacerdotes légales, mine aulem Domini Deum Palrem intelligere debe-
mus. Et ut in Christo unam personam esse creda- A j in divina Scriptura, et de ejus sacerdolio, ita Chri-
mus , adjecit : Ego hodie genui te ; hoc est dicere : stus semel semetipsum obtulit immolandum pro nobis.
Ego semper et oeternaliler manens, semper te habeo Sequitur : *
Filium cooeternum mihi. Hodie namque, adverbium Qui in diebus carnis suoe, preces supplkationesque
est proesentis temporis, quod proprie Deo competit. ad eum qui possit illum salvum facere a morte, cum
Sequilur : ctamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro
Quemadmodumet in alio loco dicil : Tu es sacerdos sua reverentia. Hoc non de Melchisedech dicit Apo-
in oeternum secundum ordinem Melchisedech.Ex su- stolus, sed deChrislo, volens certius exprimera quod
periori versiculo ista pendent, ubi dicil Apostolus, pontifex noster egisset in suo vero sacerdotio. Quid
quia Christus non semetipsum clarificavit ut ponti- esl : In diebus carnis suoe? Hoc est, quandiu habi-
fex fieret, sed Deus Paler qni loculus esl ei, Filius tavil in corpore mortali, preces, supplicationesque
meus es tu, ipse clarificavit eum, quemadmodum et cum clamore valido et lacrymis offerens ad eum,
in alio loco dicit ipse ad Filium : Tu es sacerdos in hoc est ad Deum Palrem. Dies carnis Domini nostri,
oeternum, etc. Considerandum aulem Christum non dies sunl in quibus carnem assumpsit, in quibus
esse sacerdotem secundum id quod genitus est a Deo lentatus est et passus, et in quibus mortale corpus
Paire ante omnia soecula,cooelernus gignenti et con- !B inhabitavit. Omnia autem quoe ipse egit in carne,
substautialis verus Deus manens apud Patrem, sed preces, supplicationesque fuerunt pro peccalis hu-
secundum hoc quod nalus est ex utero virginali in mani generis. Sacra vero sanguinis ejus effusio cla-
fine temporum homo factus, necnon propter victi- mor fuit validus, in quo exauditus est a Deo Paire
mam quam pro nobis oblulit a nobis acceptam, car- pro sua reverentia, hoc est voluntaria obedienlia, et
nem videlicet ac sanguinem suum. Sed quare secun- perfeclissima charitate. Nonne cum lacrymis preces
dum ordinem Melchisedech, et non secundum ordi- fundebat, dicens : Trislis est anima mea usque ad mor-
nem Aaron, dicatur existere sacerdos, diversoecausoe lem (Matlh. xxvi; Marc, xiv) ; et: Pater, si fieri potest,
exislunt. Et prima quidem est, quia Melchisedech transfer calicent islum a me? (Marc, xiv; Luc.xxn.) Et
secundum legalia mandata non fuit sacerdos, sed se- quia volunlarieobediensfuitDeoPatri usque admor-
cundum cujusdam singularis sacerdotii dignitatem, tein,exaudivi 1 illum Deus Pater die tertia eum susci-
panent offerens Deo el vinum, et non brutorum ani- tando, juxta quod Psalmisla dicit : Non dabis sanctum
malium sanguinem. In cujus ordine sacerdotii Chri- tuum videre corruptionem (Psal. xv). Dieitur autem
stus factus est sacerdos, non temporalis, sed seter- fudisse preces supplicationesque non timoré mortis,
nus : nec offerens viclimas légales, sed instar illius, quamsponte suscipiebal, sed potius causa nostroesalu-
panem et vinum, carnem videlicet ac sanguinem G ' tis.volunlatempaternoedispensalionisproeposuilvolun-
suum, de quibus ipse dixit : Caro mea vere est cibus, tali carnis suoe,ut veram ostenderet in seipso naturam
el sanguis meus vere est polus (Joan. vi). Ista quoque humanitalis nostroe.Notandum aulem, quia reverentia
duo munera, panem videlicet et vinum, commisit secundum Cassiodorum duplici modo accipitur : ali-
Ecclesioesuoein memoriam sui offerenda ; unde patet quando pro amore, aliquando pro timoré ; hic vero
sacrificium pecudum périsse, quod fuit ordinis Aaron pro summa ponilur charitate, qua Filius Dei nos
et illud manerepotius, quod fuit ordinis Melchisedech: dilexit, et pro summa obedienlia, qua fuit obediens
quia et Christus illud corroboravit, et Ecclesioesuoe Patri usque ad mortem.
tenendum reliquit. Secunda autem causa est, quia Et quidem cum esset Filius Dei, didicil ex hit quoe
Melchisedech rex et sacerdos fuit, unctusque fuit non passus est obedientiam, et contummatus, factus est
oleo visibili sicut sacerdotes legis, sed oleo Spiritus omnibus obtemperanlibus sibi causa salulis oeternoe,
sancti. Et Christus hac gemina dignitale insignitus appellatus a Deo pontifexjuxta ordinem Melchisedech.
manet. Nam quod regiam dignilalem possideat, ipse Cuiri esset, inquit, Filius Dei in veritale, didicil obe-
manifestât dum dicit : Ego aulem conslilutus sum rex dientiam ex his opprobriis et torraentis quoepassus
ab eo (Ps. n), id est a Deo Pâtre. Et post resurrectio- est, hanc voluntariam jam exhibuit Patri obedien-
nem suam dixit : Data est mihi omnis potestas in " tiam, expertus illa ex parte humanilalis. Hanc obe-
coelo et in terra (Mallh. xxvm). Psalmista quoque dientiam quam hic didicisse dicit Apostolus Filium
dicit ad Deum Patrem : Deus, judicium luum régi da Dei, hoc est voluntarie suscepisse, alio loco osten-
(Psal. LXXI).Quod vero sacerdos existai, satis patet, dit, ubi dicit : Cum in forma Dei esset, semetipsum
quoniam seipsum obtulit in ara crucis pro nobis , et exinanivit, formam tervi accipient, faclutque obediens
nunc interpellât Deum Patrem pro nostra salute. Patri usque ad mortem (Phil. H). In eo vero quod
Quod etiam unctus sit non oleo visibili, sed plenilu- ait : Et consummatus, id est perfectus in sacerdotio,
dine Spiritus sancti, Psalmista nobis innuit, dicens omnique obedientia factus est omnibus oblempe-
ad ipsum : ODeus, unxit te Deus, Deus luus, oleo loe- rantibus sibi causa salutis oeternoe,ostendit quan-
titioe proe consorlibus luis (Psal. xuv), hoc est, pletum lucrum sit ejus passio, ejus obedientia, quoe
niludine Spiritus sancli. Tertia quoque causa esl, omnibus credenlibus sufficil ad salutem oetemaui.
quare secundum ordinem Melchisedech, et non se- Sequitur :
cundum ordinem Aaron Chrislus dicatur sacerdos, •De quo, id esl non de Melchisedech,sed de
Christo,
videlicet quia sicut de Melchisedech semel legitur grandis nobis sermoel in interprelabilis ad dkendum,
quoniam imbeciltetfacti estis ad audiendnm. Illa diffi- A nec scit ita ut expedit, discretionem facere inter
cultas interpretandi sermonem quem de Filio incar- bonum et malum, reddilque causam quare : Parvu-
nato instituil, non fuit in ejus ignorantia cui revelata lus est enim, subaudis sensu et intelleclu. Perfeclo-
sunt mysteria a soeculisabscondita, sed potius in illorum autem hominum est solidus cibus, id est qui per-
rum tarditale, qui imbecilles, id est infirmi in fide, et feclos habent sensus, illorum est alta et obscura
fragiles sensu ad intelligendum profunda mysteria sentira mysteria de Divinitate omnipoteniis Dei ;
fuorunt, qui etiam pro tempore magistri debuerant unde et sequitur : Eorum, dico esse solidum cibum,
esse, unde et ipse reddit causam dicens : Quoniam qui pro consuetudinelectionis exercitatos habent sen-
imbecilles facti estis ad audiendum, ac deinde sub- sus, hoc est studiis litterarum extensos, ad discretio-
jungil : nem boni ac mali, neenon ad discretionem verilatis
Etenim cum deberelis magistri esse propter tempus, achoerelicoe pravitalis. Sicut enim parvulus inter
subaudis quo pêne ab initio legem habuislis et pro- cibum et cibum discernera neseil, et soepein innoxiis
phetas, rursum indigetis ut doceamini a me, aliisque sumendis cibis periclitatur si non prohibeatur a
aposlolis, quoetint elementaexordii sermonum Dei, et seniore, ita indoctus quisque qui discretionem do-
facti estis quibus lacté opus sit, non solido cibo. Ad ctrinarum nescit, facile decipilur atque in via er-
eos loquitur qui diu moranles in lege, exercitalum B roris periclitatur. Quapropler dicit, quia omnis qui
sensum debuerant habere de advenlu Christi per lactis est particeps, expers est sermonis jnstiiioe :
dicta legis et prophetarum, per graliam quoque quoe quod enim in lacté et solido cibo, hoc in indocto et
per eum credenlibus allala est. Qui certe cum de- sapiente differt. Sicut lac parvulis congruit, et soli-
buissent magistri esse geniilium propter tempus dus cibus oetate perfectis, ita indoctis humilis sermo,
proeteritum, in quo omnia superius memorala ha- et sapientibus arcanum myslerium nosse convenit :
buerunt, rursum indigebant ut docerentur ab illo qui exercitatos habent sensus studio lectionis. Ex
coeterisque apostolis quoe sint elemenla sermonum usu quidem lectionis et frequenti meditatione divi-
Dei. Elemenla dicuntur quasi elevamenla, eo quod liarum Scripturarum, efficiiinlur sensus nostri exer-
ex ipsis cselera originem sumant, initia videlicet et citati et exlensi ad majora inlelligenda : unde Psal-
fundamenta creaturarum. A quibusdam eliam dieun- misla bealum esse virum dicit, qui... in lege Domini
turelimenta per id est quasi fabricamenta,abeoquod meditatur die ac nocte (Psal. i).
esl elimo elimas, quasi ex eis fabricata sint omnia.
Hic autem elimenta sive elementa duobus modis CAPUT VI.
possumus intelligere, id esl ul ipsos characteres et Quapropter intermittentes inchoationit Chrisli ser-
pronuntiationes litterarum, a quibus exordium su- C monem, ad perfectiora feramur. Quapropter, quia
munt sermones vel certe ipsa initia et fundamenta exercitatos sensus decet nos habere in lege Domini,
fidei. Quasi diceret : Hoc indigetis ut doceamini quoe intermittenles sermonem inchoationis Chrisli ad
sint elementa litterarum vel initia fidei, cum debe- profunda et alta mysteria Deitalis ejus ducamur.
relis profunditatem mysteriorum inlelligendo scru- Sermonem inchoationis Christi vocat inilium fidei,
tari, et perfecti esse in fide. Facti estis, inquit, inslructionem videlicet de nativitate Chrisli de
quasi infantes, quibus lacté opus sit, id esl simplici passione, de resurrectione, atque ascensione ejus,
et rudi doctrina, non solido cibo, id est perfecta do- et gralia baptismatis. Sicut enim eum qui litte-
ctrina profundisque sermonibus vel mysteriis. Bea- ris est imbuendus, elementa litterarum oportet
tus Aposlolus hanc habet consuetudinem, ut simpli- primum audire, sic et Christianus débet his in-
cem doctrinam lactis nomine designet, perfectam strui primo omnium, et poslmodum ad mysteria
autem, solidumcibum appellet; unde dicit Corinthiis Divinilatis venire. Non rursum jacientes fundamen-
adhuc minus perfectis (/ Cor. m) : Lac vobis potum lum poenitentioeab operibus mortuis, el fidei, funda-
dedi, non escam, quia needum poteslis, capere. Lac menlum, subaudis non rursum jacientes, ad Deum.
ergo simplids doclrinoeest incarnatio Filii Dei, pas- Fundamentum poenitentioe vocat unde primum in-
sio, mors, resurrectio illius, ascensio in coelos: soli- strui débet qui baplizandus est, si lamen ad oelatem
dus vero cibus perfecti sermonis est mysterium intelligibileni pervertit, hoc est ul credat Dominum
Trinilalis, quomodo Filius cooeternus sit Patrii quo- Jesum Chrislum genitum ex Deo Pâtre ante omnia
modo Spiritus sanctus procédât ab utroque, et quo- soecula, natum de Maria virgine in fine lemporutn
modo 1res sint in personis, et unus in substantia pro salute generis huinani, sine semine viri ; pas-
Deitalis. Sed qui non potest intelligere quod evange- sum, mortuum, resurrexisse tertia die, ascendisse
iisla ait : Verbumcaro factum est, quomodo polerit ad coelos, venturum ad judicium ut reddat unicui-
ad altiludinem sermonis ejus pervenire, ubi ait : que secundum opéra sua, resurrectionem corporum et
In principioeral Verbum?et Verbumerat apud Deum, immutabilitatein animarum, bonos in gloria, malos
el Deus erat Verbum(Joan. i). Sequilur : in poenis manere, omnipotentem Deum trinitatem ha.
Omnisenim qui lactis est particeps, id est simpli- bere in personis, unitatem in substantia. Postquam ista
cis tantum doclrinoe, expers est sermonis justitioe, omnia confessus fuerit se credere, débet confiteri
hoc est, alienus est a discretione perfectoe juslitioe, peccata sua, sicque injnngenda est ei poenitentia aut
quia nondum potest penetrare arcana mysterioriiui quadraginta, aut yiginti, aut septem dierum, sicut
in passionibus sanclorum legimus, ac deinde debel A muni, inox subinlulit dicens : Impossibile est enim
baptizari, abreuunlians diabolo et omnibus pompis eos qui semel sunl itluminati, subaudis per gratiam
ejus.omnibusque operibus ejus. Baptizaïus vero dé- sancti Spirilus in baptismale fidei, guslaverunt eliam
bet plenius instrui de Divinilate, ul credal Patrem donum coelesle, hoc est, remissionem peccatorum
unigenitum Filiûmque genilum, Spiritum sanctum perceperunt in baptismale, sive communicaverunt
nec genilum nec ingenitum, sed ab utroque proce- corpori et sanguini Domini post bapiismum, et parti-
denteni : régula quoque vivendi secundum doctri- cipesfacti sunt Spiritus sancli, in dislrihulione scili-
nal» evangelicam alque apostolicam qua debeat cet donorum, guslaverunt nihilominus bonum Dei
agere bona, et vilare mala. Quia ergo Judoei quibus verbum, id est doctrinam evangelicam inlcllexeruiit,
Apostolus ila scribebat jam baptizati erant, jamque virtutesque soeculi veniun, id est glorificalionem re-
fundamenlum superius descriptum perceperant, surreclionis, vitamque fuluram ; et prolapsi sunl a
hortatur illos ad ista majora tendere, el opus non fide Chrisli, negando illum, aut etiam ad criminalia
esse ut iterum illud fundamenlum poenilentioe et peccata prolapsi, renovari ilerum ad poenitenliam,
fidei ad Deum jacialur in illis. Idcirco aulem funda- hoc est, novos fieri per poenitenliam, subaudis a su-
menlum poenitentioeid vocat, quia, sicul dictum est, perioribus, impossibile est. Impossibile est, inquit,
baptizandis poenitentia prius injungebalur. Unde in B iterum renovari posse eos per poeniienliam el per
Actibus aposlolorum beatus Pelrus dicil Judoeisad baptismum, qui poslquam omnia quoesuperius rae-
fidem conciirrentibus : Poenitenliam agite el bapti- morata sunl perceperunt, prolapsi sunt ad immun-
zetur unusquisque vestrum (Act. n). Fundamentum ditiam criminalium peccatorum aut eliam ad infide-
quoque fidei ad Deum est, quia fides qua accedimus lilatem. Non dixit difficile est, sed impossibile. Quo.l
ad Deum, fundamenlum est omnium virtntum. Non enim difficile est, utcunque potest agi. Impossibile
débet esse, inquit, necesse ut iterum jaciamus fun- vero est quod nullo modo fieri poiest. Quid ergo ?
damentum poenitentioeab operibus mortuis, et fun- Exclusa esl poenitentia post bapiismum el venia de-
damenlum fidei, per quam accedit ad Deum quod lictorum ? Absit. Duo siquidem gênera sunl poeni-
in vobis jaclum esl antequam ad baplismi gratiam tentioe, unum quidem ante bapiismum, quod et proe-
venissetis. Poeniienliam ab operibus mortuis agere paratio baplismi potest appellari, de quo superius
est ipsa opéra mala per poeniienliam delere, quoe diximus quia injungitur illis qui instruuntur, ante-
animam morlilicabant. Opéra namque morlis sunt quam ad bapiismum perveniant, quod beatus Apo-
peccata. Nam sicut anima vivificalur fide aliisque vir- slolus hic exchulit dicens, non posse ilerum réno-
lulibus, ila infidelilale morilur et peccatis. Sequitur; vai! per poenitenliam, quatenus poenitentia peracla
JVon rursum jacientes fundamenlum baptisma- " iterum bapiizentur : Allerum aulem genus poenilen-
tum doclrinoe-Fundamentum baplismatum doctrinoe tioeest quo post baptismum dclenlur peccala quoe
est inslilutio el doctrina baplismalis, videlicet quid beatus Aposlolus minime exdudit. Terret ergo om-
conlineat in se baptisma, et quid conférât ad fidem nes ut timeant. post baplismi graliam gravioribus
accedenlibus. Sed quod dixit plurali numéro bapli- peccalis se iniplicare, quia non polesl fieri secumia
smatum fundamentum, pro varie talc accipienlium vice renovatio per lavacrum baplismalis. Nam sicut
posuit, non quod plura baptismata debeant intelligi, Christus semel mortuus-, et semel resurgens, jam
sed unum : quia sicut unus est Deus, et una est non moritur (Rom. vi), ila semel gratia baplismalis
fides, ila unum baptisma. lmpcsitionis manuum agenda est, nec potest itérai!, nisi dubium fuerit,
fundamentum non debemus rursus facere. Imposi- utrumnam quis captus ab hostibus sit bapt.HïtiiS.
tionem manuum appellat confirmaiionem per quam Benovari aulem dixit novnm fieri,, JSuvum autem
plenissime creditur accipiendus Spiritus sanctus, fieri hominem sacii L-aplismatisest, de quo Propheta
quoi post bapiismum .ni co.ifiimalioïieiii unitatis iu dicit ; Renoeabilur ul aquiloejuvenlus tua (Psal. en).
.Ecclesia a pontificibus fieri solet. His igitur perfecte Impossibile est, inquam, ilerum renovari posse ali-
in Ecclesia perceptis, fides resurreclionis el judicii .r, quem per poenitenliam quoe fit aille baptismum ad
futuri habenda est. Unde subjungit Apostolus, di- hoc ut iterum baplizelur poenitentia expleta. Qui ea
cens : Ac resurreclionis mortuorum et judicii oeterni quoesupra commemorata sunt perceperunt, virlules-
fundamenlum non debelis jacere, ut iterum instrua- que soeculiventuri gustavernnt. Quod dicit, guslave-
niini de fide generalis resurreclionis el judicii quod runt virtutes soeculiventuri, taie est, ac si diceret :
dabilur justis pariter et injuslis, quasi jam non sitis Si cognoverunl quod in resurrectione venturi soeculi
de his instructi. Notandumque ad omnia semper sunt elecli sicut angeli Dei in coelo: et quod justi ful-
subaudieudum esse et non rursum jacientes funda- gebunt sicut sol in regnoPatris eorum (Mallh. xn, xin),
menlum. nullo modo possunt iterum ita renovari per poeniien-
Et hoc faciemus, si quidem permiserit Deus, hoc liam, etper baptismum iteralum si peccaverint crimi-
est, et ad majora vos ducemus, et de his omnibus nale peccatum, sicut in primo baptismale novi effecli
quoeenumeravimus, plenissime docebinius vos , ut sunt. Erant enim qui volebant baptismum iterare di-
non sil ilerum necesse ex tolo et a capite ponere centes : Quidquid peccavero non est mihi curoe, quo-
fundamenlum. Ne vero nullalenus quis secundum niam proecipiam me baplizare rursus, et renovabor
vel terlium exUtimarel post peccala fieri bapiis- lolus sicut prius. Quod Apostolus denegat ex tolo
36i EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 862
nullo modo posse fieri. El quia virtus baptismatis A rel : Non quidem quandiu spatium pccnilendi habet
in cruce el sepultura Chrisli maxime constat, malediclioni proxima esl, sed si permanserit in ini-
proinde subjunxit. quilale sua, combuslioni oeterni supplicii subjacebit.
Rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei et Hoecenim combustio non erit nisi bis qui usque in
ostenlui habenles. Tamen non ideo denegatur poeni- finem viloesuoe permanscriiit in peccalis suis : quia
lenlia, quia licet non rcnoventur in baptismale, in quacunque die conversus fuerit peceaior, vila
iterum indulgentiam tamen valebunt accipere per vivet, et non morietur. Postquam sufficienler incre-
confessionempeccatorum, per humilitatem, per poe- pavit eos, terrait ac percussil, blandiendo ilerum
niienliam, per eleemosynam si habelur facilitas, et alloquitur eos, ne desperatos redderet ; sed tamen
si dimiserint fratribus in se peccantibus. Qui iterum neque in omnibus adulatur, neque in omnibus per-
baptizari volunt, quantum in se esl, Christum quo- culit. Dicit ergo :
que iterum crucifigere volunt et derisioni habere, Confidimnsaulem de vobis, dilectissimi, meliora et
hoc est enim illum ostenlui habere. Sed non po- viciniora saluti, tamelsi ila loquimur. Quia non habuit
iest fieri, quoniam sicul Christus semel -mortuus unde eos ad proesenslaudaret, laudat eos de spe fu-
esl in carne in cruce, ila et nos semel mori possu- turorum quam habebat de illis, quasi diceret : Non
mus in baptismale peccalo. B dicimus hoc veluti pulanles vos spinis plenos, sed
Terra enim soepesuper se venientembibens imbrem, timentes ne taies efliciamini. Melius est enim vos
et generans herbam opporlunam illis a quibus coliiur, verbis lerreri, quam de rébus dolealis. Opiima quoe-
accipit benedictionema Deo. Hoc paradigmale arguit que opéra de vobis confidimns, vestroequesaluli pro-
Judoeos qui soepe biherunt imbrem coeleslis do- ficua : quamvis ila loquamur. Nam quod superius
clrinoe, sed nunquam germina fidei bonorumque ope- diximiisde reproba terra et comlmsiionibiis proxima,
rum protulerunl. Ponit aulem primum comparatio- non de vobis hoc diximus , quia meliora de vobis
nem de bona terra, ac deinde de mala. Terra, in- credimus. Reduxit quoque eis proeterila bona opéra
quit, bibens imbrem, id estsanc'oe el bonoevolun- illorum in memoriam, et quatenus ex proeieritis pos-
tatis anima accipiens gratiam Spiritus sancti, im- sel adducere ad bona qnoeque, ideo subjunxit ;
I remque divinorum eloquiorum el generans herbam Non enim injuslus est Deus, ul obliviscalur ope-
opporlunam, hoc est virtutes bonas, fidemque per- ris vestri et dileclionit, quam oslendislis in nomine
fectam proferens suis proedicatoribus, a quibus ex- ejus. qui ministrastis sanctis et ministratis. Ecce quo-
colilur, sive sibimetipsi accipit benedictionem vitoe modo recreavil animos eorum el reforniavit : .proete-
oeternoe,vel abundanliam virlulum, et referl fru- rila bona opéra ad menlcm revocans ; quia in oni-
clus leicesimos, sexagesimos , pariterque ceiitesi- C ' nipolentem Deum oblivio non cadit, ideo non obli-
mos. Nihil enim opporlunius fide perfccta fidelium viscilur operum el laborum fidelium suorum, el in
Dei cum vila opiima. Proferens ergo Aposlolus hoc hoc esl justus, quia rémunérât eleclos suos pro se
exemplum de anima florente in virlutibus, Deique laboranles. Si enim oblivisceretur operum illorum,
benedictione digna, mox subjunxit aliud paradigma nec eos remuncraret, ulcunque injuslus putaretur,
de illa quoe suam negligit salutem, dum fréquenter quod omniiio nefas esl dicere. Unde Apostolus :
imbrem coeleslisdoclrinoepossit suseipere : Non, inquit, injuslus est Deus, ul obliviscalur opeiis
Proferens autem spinas ac tribulos, reproba esl et laborisque vestri, et dilectionis quam oslendislis
malédiction!proxima. Per spinas ac tribulos pnn- pro amore nominis ejus in invicem et in omnes, qui
ctiones peccatorum possumus intelligere, quibus ministrastis sanctis, et adhuc secundum vestrum
ptingitur anima , de quibus Dominus dixit Adoe: posse minijtralis. De illis sanctis dicit, qui venientes
Terra tua spinas ac tribulos germinabit tibi (Gen. m), ad fidem Chrisli, exspoliali sunl ab aliis Judoeis,
i ! est, caro tua punctiones peccatorum et aculeos quos liudat in hac Epislola, dicens : Rapinam bono-
vitiorum proferet tibi. Sive per spinas et tribulos, rum veslrorum cum gaudio suscepistis (Hebr. x) : et
curas superfluas, sollicitudinesque istius soeculi de- de quibus Isaias longe anle proedixerat : Et qui re-
bemus accipere, de quibus Dominus in Evangelio D cessit, inquiens, a malo Judoeorum proedoepatuit
dicit : Curoe istius soeculi et sollicitudines divilia- (Isa. MX). Istis talibus exspoliatis, hi qui non fue-
rum suffocant verbum, ila ut infructuosum reddatur rant exspoliali, proul poterant ministrabant. Quare
(Matth. xm). Anima igitur proferens puncliones vero quantumve desiderium haberet de salule eo-
peccatorum, eurisque soeculiet solliciludinibus divi- rum , sequenlibus verbis ex parte exprimil, dir
liarum occupata, reproba esl, hoc est, laude in- cens :
digna et malediclioni proxima. Notandumque quia Cuphnus aulem unumquemque vestrum eamdem
non dixit, maledicla est, sed malediclioni proxima. ostendere sollkitudinem, subaudis quam rétro ha-
Quandiu enim reservatur ad poenitenliam quasi non buistis, ad expletionemspei usque in finem viloeve-
esl maledicla: sin vero poenitenliam noluerit agere, slroe, sive diei judicii, ut non segnes efliciamini, hoc
jam maledicla erit. Unde et sequitur, cujus con- est pigri et desides in bono opère el in mandatis Dei
tummatio, id est finis illius animoein pravo opère et perficiendis. Desideranius, inquit, -vos non tantum
perseverautia in malo usque ad exilum vitoe, in com- circa verba, sed eliam in virlutibus conversari, non
busiionem, subaudis ignis oeterni erit. Quasi dice- quasi proeterila opéra vestra culpantes, sed ut de
865 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. 1.— COMMENT.BIBL. £64
futuris sol.liciti silis ndnionentes ; hoc est, qualess A
i homo mendax (Psal. cxv), quanto magis Deijura-
fuistis primum, laies cupimus el modo esse et in fu- menlo credi débet, qui est verilas, et qui nec falli
turum. Et non dixit volo, quod est auctoritalis di- potest nec mentiri, et cui insuper sine juramento
vin*, sed quod erat paternoe dileclionis, hoc est : credi oporlel! Homines, inquit, per majorem sui
cupimus ununiquemque vestrum eamdem erga fra- jurant, hoc est, per Deum, qui est eorum Creator.
lres semper ostcndere dilectionem quam olim ha- Juramenlum quoque esl finis omnis contentionis
buislis ad completionem spei in oeternam resurre- eorum ad confirmationem, quia per juramenlum
ctionein : expletio enim spei esl adeplio rerum quass credendum est, nec debel poslmodum querela fieri
nos consecuturos spcranius. Verum imitatores eo- juramento completo, sed finis conleulionis débet esse
rum, subaudis cupimus vos esse, qui fide et patien-. juramenlum sub confirmalione.
lia hoeredilabuntpromissiones. Hortalur ilerum eoss In quo, subaudis juramento, vel proplerea quia
ut fide non ficta el patienlia perfecta exspectent pro- confirmatio rei jnramentum est, volens Deus osten-
missiones Dei, et hoeredilalem quam sanctis suis3 dere abundanlius immobililatemconsiliisui hoeredibus
promisit. Quod duplicitcr accipi potest, scilicet ull pollicitationis, id est patribus sive promissionis hoe-
referalur ad pairiarchas el sanctos Veteris Testa- redibus, inierposuit jusjurandum, ul per duas res
menli, qui multas promissiones acceperunt de Chri-. gI immobiles, quibus impossibile est Deum menliri,
sjo, et de hoereditate lerroe repromissionis : qui fidemi fortissimum solalium habeamus, id est firmiter.illi
habenles perfectam, qua crediderunt Deum implere; credamus, qui confugimus credendo ad lenendampro-
posse quoe promisit, et patientiam solidissimam,t posilam spem, hoc est ad accipiendara promissam
qua non in se, sed in filiis suis promissiones exspe- remissionem vel remunerationem. Duas res ininio-
ctaverunt implendas, meruerunt amici Dei esse, ett biles hic debemus accipere promissionem Dei de
in filiis suis easdem promissiones hoereditare. Potestt Christo, qua dixit : In semine tuo benedkenlur omnes
et ad apostolos aliosque sanctos referri, qui perr gentes, et jusjurandum illius quod dixit : Per memet-
fidemet palienliam meruerunt consequi, ethoeredilare; ipsum juravi tibi. Promissio enim illius esl immo-
promissiones oelernoe benedictionis a Domino sibi[ bilis, quia non poluit mulari, et juramenlum illius
omnibusque fidelibus promissas. veridicum est. Quidam enim unam rem immobilem
Abrahoenamquepromiltens Deus, quoniam neminemi inlelligi volunt promissionem et juramenlum illius :
habuit majorem per quem jurarel, juravit per semet- altérant autem completionem ipsius rei. Propositam
ipsum , dicens : Nisi benedieens benedicam tibi, etl vero spem, dicit veritatem rerum gestarum, promis-
multiplkans multiplicabo le. Ut firmius corroborarett sionem videlicet patrioe coelestis, ad quam perci-
ea quoesuperius dixerat de sanctis quod hoeredita-. C piendam confugimus per fidem.
bunt promissiones Dei fide et patientia, idcirco «iti— Quam spem sicv.i anchoram habemusanimoelutam
lurexemplis. Sed mira esl sapientia ejus : Aliquando, ac firmam. Sicut anchora projecta a navi non per-
enim laudibus extollendo blandilur eis, aliquando, millil eam circumferri neque periclitari, licet venli
terroribus terret. Nam in superioribus lerret eos, commoveant eam, sed jactata firmiter tenet navein
ne infidèles essent, et minus creduli promissionibus5 inter procellas et fluclus, ita fides spe fulurorum
Dei, nunc autem exemplis hortatur ad patientiam et[ bonorum roborata , firmal menlem noslram inter
fidem ut indubitanter credant, non solum Deo di- prospéra hujus soeculietadversa, et inlroducit nos in
cenle, verum etiam jurante per semetipsum. Si pro- speciem rerum, quam modofide et spe tenemus. Ideo-
mitlente Deo iniquum est non credere, quam impinnii que addit Apostolus dicens : Et incedcnlem usque ad
esl Deo jurante fidemnon accommodare ! Juravit au- interiora velaminis. lntcriora velaminis vocat sécréta
tem Deus Paler Abrahoeper semetipsum, quia ne- regni coelorum et gaudia patrioe coelestis. Vélum
minem habuit majorem per quem juraret, dicens :. enim quod erat ante sancta sanclorum, significal
Nisi benedieens benedicam te, eic. Itepetilio verbii coelum; quoe vero erant intra vélum, sécréta sunt
confirmatio est rei. Nisi in hoc loco affirmative po- regni coelorum. Spes autem interiora velaminis pe-
nitur pro certe sive fpro quia, et est sensus : Certe, D netrat, dum per mentis contemplalionem futura bona
semper benedicam te in filiis tuis semperque multi- conspicit, dum coelestia proemia absque ulla dubita-
plicabo te. lione crédit sibi provenire, sperat, amat, operibusque
Et sic longanimiter ferens adeptus ett repromissio- oslendit quod credat et quid speret. Si hanc spem
nem, hoc est diu per patientiam credendo suslinens. non habuerimus, utique submergemur, non tantum
conseculus est promissionem in filiis suis de lerra, in spiritalibus, verum etiam in carnalibus, sicut sub-
repromissionis, quam ei promisit, dicens : Terrant, mergetur navis non habens jaclalam anchoram.
hanc tibi dabo el filiis tuis (Gen. xm), et insuper pro- Sed si voci Propheloe obaudierimus dicenii : Jacta
missionem de Christo, de quo ait : In semine tuo, super Dominum curam tuam, et ipse te enutriet (Psal.
benedkenlur omnes gentes (Gen. xxn). Sequitur : LIV), tune nostra spes fixa in inleriora velaminis
Homines enim per majorem sui jurant : et omnis: nulla infidelitate mergi polerit. Sequitur :
controversioeeorum finis ad confirmationemest jura- Ubi proecursorpro nobis iniroivit Jésus, ponlifex
mentum. Q;asi diceret : Si hominibus in futurumi factus, el conslilutus a DeoPaire in oeternum,secundum
creditur, de quibus per Prophetam dieitur, Omnisi ordinem Melchisedech.Ut firmiorem nobis spem adde-
865 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD 1IEBR. 866
ret, ideo hoc de Christo subjunxit. Prsccursor aulem tA Dan, non in via reversionis habuii Jérusalem, sed
dieitur a proeeundo et proecftrrendo, et est alicujus polius Salem oppidum sûpra memoratum. Primum
proecursor, sicul Joannes Chrisli. Considerandum quidem qui interpretatur rex justitioe, deinde rex
aulem, quia non dicit simpliciter, introivit Jésus in Salem quod est rex pacis, sine paire, sine maire,
interiora velaminis, sed cum additamento, dicens : sine genealogia, neque inilium dierum, neque fi-
Ubi proecursor pro nobis introivit, veluli absque nem habens vitoe. Soepe beatus Apostolus Melchi-
dubio nos oporteat prosequi proecursorem noslrum. sedech in lypum Domini salvatoris inlroducit.
Proecursorem vero et conséquentes, in eadem via Quamvis enim pêne omnes sancli et patriarchoe
esse convenit, Christus itaque resurgens a morluis, et propheloe prioris temporis, in aliqua re figurant
proecucurrit nos ad allitudinem coelorum, faclusque Christi expresserint, lamen Melchisedech specia-
est nobis proecursor, aperiendo nobis coelum, et lius, qui non fuit de génère Judoeorum, in typo
gaudia patrioe coelestis reddendo. Si ergo volumus proecessit sacerdotium Filii Dei, de quo Deus Pater
siibsequi proecursorem nostrum, debemus sicut ille, dicit in Psalmo : Tu es sacerdos in oeternum secun-
et ipsi ambulare. Hoc autem ad naturam humanilalis dum ordinem Melchisedech(Psal. cix). Ordinem au-
Filii Dei referlur, in qua semetipsum obtulit Deo tem ejus multis modis inlerprelari possumus, sicut
Palri in ara crucis sacrificium salutis noslroe. Quare B
' jam supradiclum esl, scilicet quod solus rex fuerit et
Christus secundum ordinem Melchisedech dicatur sacerdos, et ante circumeisionem functus sacerdotio
existera sacerdos, salis aperte, ut reor, paulo supe- ut non gentes a Judoeis, sed Judoei a geutibus sacer-
rius ostensum est. Sed quod dixit introisse illum in dotium acciperent, neque unctus oleo visibili, ut
interiora velaminis, more pontificum Judoeorum lo- mosaica proecepta conslituunt, sed oleo exsultalionis
quitur, qui semel in anno ingrebiebantur intra vélum fideique purilale, neque carnis et sanguinis viclimas
in Sancta sanclorum oraturi in templo pro populo, immolaverit, sed pane et vino simplici puroque sa-
sic et Christus sécréta regni coelorum penelrans, orat crificio Christi dedicaverit sacerdotium, sed primum
assidue pro salute fidelium suorum. (ut aposlolus dicit) in hoc assimilatur Filio Dei, quia
CAPUT VIL interprelalur rex justitioe : Melchon etenim sive
Hic enim Melchisedech rex Salem, sacerdos Dei Melchiregem sonat; Sedech verojuslus sivejusiilia.Et
summi, subaudis fuit, qui obviavilAbrahoe regresso quis est verus rex justitioe, nisi Chrislus, qui dicit
a coederegum, et benedixil ei, cui el décimas omnium in Psalmo : Ego autem constitulut sum rex ab eo
divisit Abraham. Tradunt Hebroeiipsum Sem primo- (Psal. n). Ipse enim jusle et recte régit et gubernat
genitum Noe, filium qui ep tempore quo nalus est, G electos suos, justitioe amatores effectos, deinde autem
Abraham, habueritannos oetatis ducentos nonaginta assimilatur Filio Dei, per hoc quod dieitur rex pa-
duos, eoque tempore quo mortuus est Abraham, cis, quod perlinel ad Chrislum. Salem inlerprelatur
habuerit annos quingentos sexaginla quinque, et ita pax, Chrislus igitur nos juslificat, qui est rex justi-
supervixerit Abraham annis tringinta quinque. tioe, et ipse pacificat omnia quoein coelis et quoe in
Quibus expletis, facti sunt omnes dies vitoe suoe terra sunt, qui nascendo et moriendo et resurgendo
sexcenli anni. Nec esse mirum, si Abrahoeobviam atque ascendendo pacem atlulit mundo, qui secun-
processerit, eique panem et vinum obtulerit, quod dum Divinilateni sine initio et sine fine rex est
abnepoli suo jure paternitatis debebat, et benedi- oelernoPatri cooeternus,quamvis ex lemporali maire
xerit ei, decimasque proedoeatque viclorioeab eo temporalis esset. Sicut enim istius Melchisedechnon
acceperit, sicul sacerdos summi Dei excelsi non fal- legimus inilium vel finem in Scriptura sacra, sic non
sorum deorum et idolorum, qui fuit eliam rex Salem. novimus Filii Dei inilium vel finem, quia non habet
Salem autem (sicut beatus Hieronymus dicit) non aliquid horuin in nalura Deitalis, el in hoc esl simi-
est putanda Jérusalem, ul Josephus hisloriographus, litude, quod nec illius, nec islius initium legilur vel
noslrorumque arbilranlur pluri mi, sed juxta oppi- finis : illius quidem, quia non est scriptum, islius
dum est Scylhopolim quoe usque hodie appellalur i_ aulem, quia omnino non est. Neque enim sub quo
Salem sive'Salim, de quo (lesle beato Hieronymo) nalus est Melchisedech legitur, neque quando mor-
in Evangelio legilur : Erat autem Joannes baptizans tuus est narratur, sed subito iniroducitur, sicul et
in JEnnon, juxta Salim, quia aquoe mulloe erant ibi Helias.Nec omnino credendum est quod Melchisedech
(Joan. m). Idcirco autem fit isla varietas nominum, sine pâtre, aut sine maire esset, cum Christus quo-
quia Hebroeimultis in locis per consonantes solumque secundum utramque naturam, et patrem habue-
modo scribunl, sublractis vocalibus, atque ila secun- rit et niatrem, sed propterea hoc dicilur de illo, quia
dum arbitrium Iegentis proriunliatur, non uno sem- subito iniroducitur in divina Scriptura, sicut diximus,
De quo
per eodemque modo. Oslendilur autem in eodem et genealogia illius non commemoralur.
om-
oppido palatium Melchisedech, ex magnitudine rui- etiam dieitur quod assimilatus Filio Dei, in his
narum ostendensveleris operisexcellenliam, ad quam nibus superioribus dictis, manet sacerdosin oeternum,
civitalem sive oppidum legilur eliam Jacob descen- non in se, sed in Chrislo. Nam Melchisedechmortuus
disse, qui fuit in terra Chanaan regionis Siehem (Gen. est, sed figura ejus oeternaliler in Christo manet.
xxix). Considerandum quoque, quod Abraham de Similitudo aulem hic non pro oequalitate ponilur
coedehostium reverlens, quos perseculus est usque sed pro figura.
Intuemini aulem quantus sit hic , cui décimas dédit A quam a meliore benediclionem percepit. Proinde
de proecipuis Abraham patnarchn. Convertit sermo- major ac melior est lypus Chrisli, quam illius qui
nem suum ad eos qui gloriamur se filiosesse Abrahoe promissiones de Christo habebat.
et nobililaiein geiicris ab illo dtieere se jaclaut. Unde Et hic quidem morientes homines décimas acci-
in Evangelio Domino eum proeponere conabaiilur, piunt, ibi autem conletiatur, quia vivit. Hic, inquit,
eum diccrenl : Nunquid tu major es Paire nostro hoc est in proesenti sa'culo vel in templo quod adhuc
Abraham? (Joan. îv.) Ul ergo illorum conmnderet slahat, morientes homines, filii videlicet Levi, qui
superbiam, Aposlolus dixit : Intuemini el atlcndile moriales ac moribundi sunt, décimas accipiunt, ibi
diligenler quanlus fuerit hic Melchisedech sacerdos aulem, id est in alia vila, vel loco ubi dieitur de
Dei summi, cui décimas dédit Abraham palriarcha Christo : Tu es sacerdos in oeternum,-conleslalur
., de proecipuis, id est de meliori! us spoliis. Quibus Deus Pater cum juramento, quia vivii Christus.
verbis vult ostendere, majoris dignilatis et honoris Unde dicit Psalmista : Juravit Dominus et non poe-
fuisse Melchisedech quam Abraham,, ac per hoc ma- nitebil eum, lu es sacerdos in oeternum secundum
jus et sanclius fore sacerdotium Chrisli quam Judoeo- ordinem Melchisedech(Psal. cix).
rum, quasi diceret : Quem vos excellenliorem om- Et ul lia dictum sit, per Abraham el Levi qui deci-
nibus hominibus oestimalis, hic décimas oblulit B mas accepit, in filiis suis, vel accepit hactenus a
Melchisedech, qui in figura Chrisli proecessit. fratribus suis, decimatus est a Melchisedech, adhuc
Et quidem de filiis Levi sacerdotium accipienles, enim in lumbis, hoc est propagine serainis, palris
mandatum habent décimas sumere a populo secundum eral Levi quando obviavil ei Melchisedech. Quomodo
legem, id esl, a fratribus suis, quunquam el ipsi exie- dicit Levi decimatum a Melchisedech, cum nondum
riui de lumbis Abrahoe. Tanta est, inquit, excellenlia nalus esset, proesertim cum et filius fuit naturalis
sacerdotii, ut eliam ipsi qui eumdem habucrant pro- Jacob? Ulique non est in se decimatus, sed in
genilorem, el ab uno pâtre desccnderant : propter Abraham , de cujus progeuie descendit. Quando
exceilentioe merilum quo meliores erant fratribus enim Abraham décimas obtulit Melchisedech, in illo
suis, utpote Aaron, qui inter vivos et morluos slans, omnes filii ejus dederunt : quapropler dicit Apo-
ira m Domini placavil, sacerdotii diguiialem adipisci slolus, quia Levi qui décimas accepit in filiis suis a
niererenlur, ac propterea nisi Melchisedech majoris fratribus suis, decimatus est per Abraham sive in
dignilatis esset quam Abraham, nequaquam Abra- Abraham. Quibus verbis declaralur, quia nisi sa-
ham alienigenoedécimas dedisset, sicut Aaron ma- cerlotiuin Melchisedech qui in figura sacerdotii
joris meriti fuit quam fratres illius reliquarum tri- Christi proecessit, majoris dignilatis esset, nequa-
buiim. Dicil ergo, et quidem de filiis Levi acci- quam Abraham omnesque filii ejus ab illo decimali
pienles sacerdotium, sicut accepit Aaron et filii ejus, essent. Dum enim sacerdotium a sacerdotio decima-
mandatum et proeceptum habenl secundum legem Uw, majoris dignilatis unum altero ostenditur.
sumere décimas a populo, quasi meliores illis, el Si ergo consummatio per sacerdotium Levitkum
hoc a fratribus suis, cum unum eumdemque baiiuis- erat (populus enim sub ipso legem accepit), quid adhuc
scnl progenilorem, juxta quod Apostolus manifestât, necessarium fuit secundum ordinem Melchisedech
dicens : Quanquam et ipsi fratres Levi exierint de alium exsurgere sacerdotem et non secundum ordinem
lumbis Abrahoe Aaron diei? Truntlato enim sacerdotio, necesseesl ut
Cujus autem generatio, id est Melchisedech, non et legis translatio fiât. Hinc incipit jam plenius dif-
annumeratur in eis' id est in filiis Levi, décimas ferenlias Novi Testamenli ostendere dicens, si con-
sumpsit ab Abraham, et hune, id est Abraham, qui summalio, id est perfectio vitoealque juslificaiionis,
hnbebat repromissîones de Filio Dei, benedixit ille per sacerdotium Leviticum fuit, quid necesse fuit
Melchisedech. Hic oslendit incircumeisum sacerdo- alium exsurgere sacerdolem secundum ordinem
lem, circumeiso sacerdole mullo esse sublimiorem. Melchisedech? Nam quia Aaron primum post legem
Quomodo ergo hoc ostenditur? Utique, quia ipse ry datant sacerdolem fuisse de tribu Levi, nulli dubium
Levi ex quo sacerdotale genus ortum est, decimatus est, i;!eo sacerdotium quo funcius e^t Levilicuin
esta Melchisedech in lumbisprogeniloris sui, jam- nominavil sacerdotium, vel cerle, quia ipse Levi in
que erat Abraham circumeisus, jauique promissio- filiis suis junctus est ipso sacerdotio. Nam abnepo-
nem a Deo acceperat quod in semine ejus beneli- tes illius susceperunt illud, Moyses scilicel et Aaron,
centur omnes gentes, quando benediclus est a Mel- cum reliquis fralribus suis ex eadem tribu.'Nam
chisedech sacerdole incircumeiso, dans ei décimas Levi genuit Caath, Caath vero Am-ram, Amram
lolius proedoe.Benedieens aulem eum Melchisedech, autem genuit Moysen et Aaron. Ideoque dicit popu-
dixit (Gen. xiv) : Benediclus Abraham Deo excelso, lum sub ipso sacerdotio legem accepisse, quia
quo protegenie, hoslesiii manu ejus prostrali sunt, Moyses el Aaron principes erant illis lemporibuS
et alia quoesequuntur in eodem loco. in populo ; qui ipsam legem adminislraverunt de
Sine ulla enim contradictione quod minus esta me- tribu sacerdotali exeunles. Ergo sacerdotio Levilico
liore benedkitur. Quasi diceret : Omnibus luce cla- mullo melior est ordo sacerdotii Melchisedech, qui
vius -videtiir, quod minor a majore benedicilur. typtim gerebat sacerdolis noslri : nequaquam enim
Inde Abraham quasi minor a Mclclrisedech lan- dixisset secundum ordinem Melchisedech. si illud
sacerdotium Aaron melius esset, sub quo populus A bus, in discrelione ciborum, dierum ac teraporuni,
Judoeorumlegem accepit. Si autem saceriiolium legis dicens : Mane extra castra, lava corpus luum : oii .
iranslatum esl a,l Christum secundum ordinem hoc vel illud, absline ab bis cibis, observa ista tem-
Melchisedech, necesse esl ul et legis translatio fiai, pora, ca:leraque bis similia, quoe omnia morte fi-
hoc est, a lege Moysi necesse est transire al legem nienda erant ; Christi aulem sacerloliiim spiritale
Evaigelii. Neque enim polesl sacerdos sine lege et est, et secundum virlutem viloe insolubilis, id esl
sine Testamento esse et sine proecepiis. Siamois ni- secundum polenliam viloe indeficienlis, quoe nullo
sibus laborabat Apostolus ut a lege Moysi faceret inlervenienle morlis metii solvi polerit. Habet enim
eos transire ad legem Evangelii, a carnalibus ad Christus in se vilain insolubilem, quia quamvis ad
spirituaba. tempus mortuus esset in carne, tamen vivit in
In quo enim hoec dicuntur, de alia tribu est, de oeternum divinilate, et insuper humanitale : post-
qua nullut allart proeslo fuit. Manifestum esl enim quam victor a morluis resurrexil, unde Deus Pater
quod ex Judas ortus sit Dominns noster, in qua tribu conleslatur jurando, quia vivit, dicens per Psalmi-
nihil de sacerdolibus Moyses loculus esl. In quo slam : Tu es sacerdos in oeternum.
enim ait, hoecdicuntur, id esl, de quo hic dicuntur, Reprobalio quidem fit proecedenlismandati, hoc est
quod est sacerdos in oelernum, Dominum signifi- B legis Moysi propter infirmilatem ejus el inutilitatem.
cans Salvalorem.de alia tribu esl, quam sacerdotali, In11rmitalem utique in hoc habebat lex : quia opé-
de illa videlicet de qua nulius altari proeslo fuit,'hoc rantes non valebat adjuvare, inulililatem vero in
est, de tribu Juda. Non enim ordine lantummolo, hoc, quia nemini regnum coelorum valebat aperire.
neque Testamento vel proeceptis, mulatum est, sed Unde sequitiir : Nihil enim ad perfeclum adduxit
etiam tribu. El quomodo translation est sacerdo- lex. Quid enim, nihil profuit lex? profuil quidem ali-
tium de tribu in tribum, de sacerdotali videlicet ad quid corpora mundando, peccala levia relaxando;
regalem, ut eadem ipsa sit el regalis et sacerdotalis sed nihil ad hoc profuit, ut perfectos facere po-
in Christo, qui esl rex et sacerdos? Inluere mysle- tuisset servientes in ea, quoniam graviora peccala
rium. Primo fuit regale sacerdotium in Melchisedech, non tollebai, nec januam regni coelestis alicui ape-
secundum conseqiienliam hujus sermonis, secundo riebal. Quapropter reprobata est, ut gratioe darelur
autem fuit sacerdotium solummodo sacerdotale in Iocus, in qua perfectio constat ; utiiis quidem fuit
Aaron, tertio autem fuit ilerum regale sacerdotium fidem habenlibus in Christo, non illis qui lolam
in Christo, sicut et primo. Unde et Ecclesia modo spem suam in ejus Carnalibus observatioiiibus pone-
regale sacerdotium habet, dicente Pelro : Vos enim bant. Inlroductio vero metioris spei, subaudis esl
'
geuixeleetuKi, régale saeerdo'.mn (1 Pelr. n; Matlk, C modo in gratia, per quam spem proximamusad Deum
xxvm). Tribus ergo Juda ex qua Dominus orlus est lîal-uil quidem lex speni, sed non talem quale-tngra-
per virginem Mariam, cum semper regia esset, et tia proeslitil. Spei-abaul enim beneplacenles le-
nunquam sacerlolalis, in Christo fuit ulrumque et gemque custodienles possidere lerram el juxla illud :
regalis et sacerdotalis, iranslato ex toto sacerdotio Si volueritis bona lerroe comedetis, nihilque oerum-
a tribu Levi, quoeauiea sacerdotalis erat. . nosum patri prospère vivere, sicul diclum esl : Qui
Et amplius adhuc manifestum est, si secundum fecerit ea vivel. Hic autem speramus : quia pla-
ordinem Melchisedechexsurgat alius sacerdos qui non çantes et Evangclica proeeepta custodienles, non
secundum legem mandait carnalis factus est, sed se- terrain possidebimus, sed coelum; insuper eliam
cundum virltttem vitoe insolubilis. Conleslatur enim quod coelo mullo melius est, speramus proximi Deo
Deus Pater loquens ad Filium quoniam tu es sacer- consistera, ad ipsum paternuin solium pervenire et
dos in oeternum secundum ordinem Melchisedech. ministrare ei cum sanclis angelis, juxta quod Salva-
Defectus diclionis isto in loco habetur salis neces- tor ail in Evangelio : Fulgebunt justi sicul sol in
sarius, quapropter nunc dicatur ita : Et amplius regno Patris sui, eruntque sicut angeli Dei in coelo
adhuc manifestum est, subaudis, destructum esse (Matlh. XIII, 13). Hoc vero sacerdotium, per quod
sacerdoiium legis, per hoc quod Christus non se- "banc gloriam possessuri sumus, non est sinejure-
cundum ordinem Aaron dieitur sacerdos esse in jurando, ut firmam Dei promissionem credamus.
oeternum,sed secundum ordinem Melchisedech; qua- Unde Aposlolus subdit : Et quantum est, subaudis
propter hoc : quia de tribu Levi non fuit. Quod enim firmum, istud saccrJoliunvChristi de quo loquimur,
diei, si secundum ordinem Melcbiseilcchexsurgeret utique multura est, quia non sine jurejurando fir-
abus sacerdos, non dubitative loquitur, sed affir- matum est. Alii quidem sine jurejurando facti sunt
mative, qu-asidiceret : Amplius adhuc per hoc de- sacerdotes ul Aaron filiique ejus, quibus Deus non
monslratiir destructum esse sacerdotium legis, quia juravit quod essent sacerdotes in oeternum secun-
secundum ordinem Melchisedech surrexit Christus ditm ordinem legis, Aie autem, id esl Christus cum
alius sacerdos, qui non secundum carnalis mandali jurejurando sacerdos factus est per eum, hoc est per
legem factus est sacerdos sicul Aaron. Legem car- Deum patrem qui dixil ad illum : Juravit Dominuset
nalis mandati vocat, quia ex maxima parte carnalis non poenilcbiteum, id est non mulabit juramenlum
erat, carnalia proecipiens: in circumeisione, in mim- suum, quoniam lu es sacerdos in oelernum secundum
datione corporis, in hosliis et oblationibuscariiali- ordinem Melchisedech. In tantum melioris Tetla-
871 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I.— COMMENT.B1BL. 87Î
menti sponsor sjve promissor factus ett Jésus,- sci-. A peccato natus, et sine peccato ab hoc mundo trans-
licet in quantum cum jurejurando Dei Patris suum ivit, quoniam peccatum non fecit, nec dolut inventus
sacerdotium tenet. In quantum sacerdotium Christi, ett in ore ejus. Faclut autem est excelsior coelis,
quod juramento Dei est sancitum, sua dignitate quando quadragesima die admirandoe suse resurre-
proecellit sacerdotium legis veleris, in tantum prse- clionis super omnes coelos, el super omnes ordines
cellit etiam gralia Evangelii legem Moysi. coelestium spiriiuum elevalus est ad consessum pa-
Et alii quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco lernoe majestatis, ubi sedet nunc in pleniludine ho-
quod morte prohiberenlurpermanere, hic autem, id est noris et glorise. Polesl et ita intelligi quod dicit :
Chrislus cui Paler dixit cum jejurando, Tu es sacer- Talit dkebat ut nobit estet pontifex, quasi diceret :
dos in sclernum, eo quod maneat in oelernum,tempi~ Judoeivelut servi per limorem legis Deo servientes,
ternum habet tacerdotium. Duas ponit hic differen- légales ponlifices habuerunt, sibi conservos mortales
lias, beatus Apostolus, quia sacerdos nosler'non ac peccalores, qui pro semetipsis similiter indigebant
habet finem sicut sacerdos legis , et quia cum jure- offerre, nos aulem quibus.dicluin est : Jam non di-
jurando suum sacerdotium possessurus est. Quia cam vot servos, sed amicos meos (Joan. xv), et qui
enim sacerdotes legis mortales erant, plures facti filii Dei sumus serviendo illi amore filiationis, decet
sunt sacerdotes in ipsa lege, sicut Aaron et filii B ut habeamus pontificem immortalem, segregatum
ejus, iddrco quod morte proeventi prohiberentur a peccatoribus. Sequitur : Qui non habet quotidie né-
permanere in sacesdotio. Morluisenim patribus, suc- cessitâtem, quemadmodumtacerdotes legit, prius pro
cedebant filii in locum ipsorum ; Jésus autem solus, suit delictis hotliat offerre, deinde pro populi. Hoc
quia immortalis est, sempiternum habet sacerdo- enim fecit semel teipsum offerendo Dominus nosler
tium, nec ullum habere polerit subsequentem, eo Jésus Christus. Quid fecit? Utique oblulit sacrifi-
quod ipse maneat in oeternum. Sequitur : Unde et cium non pro suis dileclis, sed pro noslris, et semel
salvare in perpetuumpolett accedentesper semetipsum hoc fecit non amplius, quia temel mortuut pro pecca-
ad Deum, semper vivent ad interpellandum pro nobis; tis nostris, jam non moritur, mors Uli ultra non do-
unde, inquit, quia Chrislus in oeternum manet, et minabitur (Rom. vi, 9). Magnitudinem sacrifie»
sempiternum habet sacerdotium , semper interpellât Chrisli hic oslendit, quod- semel oblalum, tantum
pro nobis semperque potest salvare. Quia vero qui- proevaluit, quantum omnia sacrificia legalia non va-
dam codices habent, accedens per Semetipsum ad luerunt. Unum enim fuit, et semel oblalum, et suffi-
Deum, quidam vero plurali numéro accedentes, cil in sempiiernum ad tolleuda omnia peccata cre-
ulrumque recipi potest. Christus ergo ponlifex no- " deniium. Ponlifices autem Judoeorum peccatores
ster, non per alium pontificem majorem se accedil erant, fil ideo necesse habebant pro suis delictis
ad Deum Patrem, sed per semetipsum, ideoquepo- hoslias offerre, et ideo sacrificia illa hominem justi-
test salvare in se credenles. Poiest et ita intel- ficare non polerant, quia inconveniens erat, ut pro
ligi quod dicit, salvare in perpetuum potest acce- bomine rationali irraiionale animal offerretur. Quoe-
dentes per semetipsum ad Deum. Nos qui puri rebatur ponlifex sine peccato, et hoslia rationabilis,
homines sumus, per illum accedimus ad Deum Pa- nec inveniebatur ; inventus esl autem unus sine
lrem , quia Mediator noster existens assistit vultui peccato Deus et homo, et obtulit seipsum rationabile
Dei pro nobis, dirigens per illum preces noslras sacrificium pro salute hoipinis rationalis. Lex enim
ad Deum Patrem. Unde et sacerdotes Eeclesioealtari homines conslituit tacerdotes infirmilatem habenlet.
assistentes dicunt : Suscipe, Domine, sancte Pater, Dicit enim Dominus ad Moysen in lege : Unges
preces populi tui per Dominum noslrum Jesum Aaron et filios ejus mihi in sacerdotes (Exod. xxx,
Chrislum Filium luum. Et quia temper vivit, semper 30); sed quia illi infirmitatem, hoc est, peccata ha-
interpellant pro nobis. Alii vero pontiûces qui non bebant quibus infirmabatur illorum anima, necesse
semper erunt, non semper interpellant; interpellât habebant ut pro populi, ita etiam pro suis delictis
autem pro nobis per hoc quod naturam assumpsil hu- hostias offerrent. Isle autem tam polens est, ut non
manam, quam assidue oslendit vultui Dei pro nobis, indigeret pro se offerre , sed insuper semel oblato
ul misereatur secundum utramque subslanliani. Ta- suoecarnis sacrificio, omnium saluti sufficeret. Sermo
lit enim dicebat ut nobit esset pontifex sanctus, inno- autem juritjurandi, qui pott legemest, Filium in oeter-
cent, impollulus, segregatut a peccatoribus, el excel- num perfeclum , subaudis oslendit, sive perfeclum
sior coelisfactus. Non eramus digni, nec promereba- constituit sacerdolem non infirmitate gravatum, si-
mur talem habere ponlificem, sed necesse erat nobis cut lex conslituit suos.Post legem factus est sermo Dei
ut talem haberemus ponlificem, qui esset sanctus in Palris ad David de Christo cum jurejurando ubi diei-
interiori bomine innocens manibus, impollulus tur : Juravit Dominuset non poenitebit eum, etc..
corpore, segregalus a peccatoribus, id est ab omni ponit hic amplius Filii nomen ad dislinctionem ser-
peccato immunis et a conversalione peccatorum sé- vorum qui fuerunt in lege, qui servi inûrmi fuerunt,
parants. In hoc enim fuit seperatus a peccatoribus, sive quia peccatores, sive quia mortales erant, Filium
quia alii homines cum peccalo concipiuutur et na- vero perfeclum oslendit quia semper vivit. el sem-
scunlur, atque ab hoc soeculo cum peccalo trans- per sine peccato est.
euiit, hic aulem sine peccalo est conceptus, sine
873 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EI'IST. AD HEBR. 874
CAPUT VIII. iA quia carie el veluslate consumptum est, nec semper
Capitulum autem tuper ea quoedicuntur, hoc est, durare poluit, ideoque labernacuium verum coelum
repetitio super ea quoedicuntur de Christo. Quo di- vocat, quoniam in oelernum stabit, nullaque velu-
clo significat aliquid summum et magnum et quasi state cousumelur. Polesl et altiori sensu inlelligi, ut
per recapitulaiionein proecedenlis disputalionis ad tabernaculum verum accipiantur animoejustorum ,
rem ipsam deducil audilorem. Talent habemus ponti- quibus ipse Filius Dei gaudia palrioe coelestisadmini-
ficem qualem subaudis superius diximus, sanctum strât, et in quibus ipse habilare dignalur, juxla quod
videlicet, iiinocenlem , impollulum segregatum a perprophetam dicilur: lnhabitabo in illis et inambu-
peccatoribus et qualem adhuc diciuri sumus in se- labo (II Cor. vi, 16). Et Apostolus : In inleriore ho-
quenlibus, qui consedit in dexlera sedis ntagnitudinis mine habilare Chrislum per fidem in cordibus veslris
in coelis,sanclorum minister, et labernaculi veri quod (Eph. m, 17). El : Templi.mDei sanctum esl, quod
fixit Deus el non homo. Sedem magniludinis in coelis estis vos (1 Cor. ni, 17). Omnis enim pontijex ad of-
debemus accipere pleniludinem paternoe majestatis, ferenda munera constituilur, unde necesseest el Ituic
in qua Filius Dei sedet, quoe eliam designatur per habere aliquid quod offerat. Non enim potesl esse
dexlèram Necest puerililcr accipiendum, quod Deus sacerdos nisi habeat quod offerat. Ponlifices vero
Paler dexieram aut sinislram habeat, qui spirilus B '. veleres sacerdotii secundum proeceptum legis mu-
est omnia implens, ul ila sedeat Filius in dexlera nera et hoslias pro suis et pro populi offerebant de-
illius, sicut solet Filius sedere juxta Patrem suum lictis. Chrislus vera, cum in sempiierna divinilatis
regem ; sed sicut diximus, pleniludinem majestatis, suoe nalura non haberet quod offerret, sumpsil ex
summaraque gloriam bealiludinis et prosperiiatis de- nobis quod pro nobis offerret, id est carnem huma-
bemus per dexlèram intelligere, in qua Filius Dei nam, seipsum videlicet quem obtulit in ara crucis.
. sedet. Sedere autem Filii pro habilare ponilur. Pon- Quidergo tam aplum immolalioniquam caro rationalis
lifex ergo noster qui consedit in summa gloria pa- pro rationali ? El quid tam mundum pro iminundis
ternoe majestatis, in coelis sanclorum minister esl. quam carnem sine ulla contagioue offerre? El quo-
Quod duobus potest modis accipi : veniens quippe niam quatuor in omni sacrilicio consideranda sunl :
Dominusin mundum, per incarnalionis exhibilio- videlicet cui offerat, a quo offeralur, quod offeratur,
nem, ministravit sanclis aposlolis aliisque fidelibus, pro quibus offeralur, hoecetiam possumus hic repe-
et eliam qui adhuc fuluri sunt, panem refectionis rire salis elcganier. Quia enim nulli sacrificium de-
verbi spirilalis, et polum doclrinoe evangelicoe, di- belurnisi soli vero Deo, ponlifex nosler mundam
cens : Si quis silit, veniat ad me et bibal (Joan. vu, hosliam pro nobis Deo Patri obtulit, idem existens
57), et : Venitead me omnes qui laboralis et onerat' C sacerdos et sacrificium. Offert eliam sacrificium Deo
etlit, el egoreficiam vot (Mallh. xi, 28). Ministravit Palri acceptum per Ecclesiam suam. Dum enim nos
illis eliam documenlum fidei et graliam baptismatis, offerinius sacrainenla corporis ejus, ipse offert. Si
et insuper quod majus fuit sacramentum redemptio- ergo esset super terrant, subaudis sacerdos lerrenus
nis per passionem suam et cognitionem mysleriorum secundum ordinem Aaron, nec esset sacerdos, secun-
in lege el prophetis, ac poslea sua ascensione mini- dum ordinem Melchisedech, cum essent sacerdotes
stravit nobis adilum patrioe coelestis. Ecce quod et Levilici generis qui oferrent secundum legem mu-
quid ministravit eleclis suis apparens mundo. Di- nera, qui exemplari et umbroedeserviunl coeleslium,
catur et aliter : Sanclorum minister erit in fulurum, sicul responsum est Moysicum consummasselac per-
quando semetipsum minislrabil illis ut cognoscanl fecissel labernacuium oraculi. Si esset lerrenus pon-
eum cuin Paire et Spiritu sancto, siculi esl, scili- lifex super lerram, sicutAarou, vel aliquis secundum
cet cum tradideril regnum suum Deo el Palri. Unde ejus ordinem immorlalis et sine peccato, qui suis
in Evangelio de se sub persona palrisfamilias lo- sacrifi. iis poluisset niundare genus humanum, per-
quens dicit : Amen dico vobis quod proecinget se, et fectumqiie reddere, non essel ulique sacerdos se-
faciel illos discumbere, et transiens minislrabil illis. cundum ordinem Melchisedech in oelernum, quia
(Luc. xu, 57.) Transireenini dicilur, quia eleclos suos salis essent qui olferrent legalia munera. Sed quia
de judicio ad regnum transira faciet, vel a contem- Aaron et filii ejus morlales eranlet peccalores, qua-
plalione humanitalis ad cognitionem divinilatis suoe. propter non polerani genus humanum perfeclum
Minislrabil illis cum se et Palrem cum Spirilu san- reddere, ideo venit Christus sine peccalo, qui in
cto eis monslrabii ; nam cibus et vila illorum visio oeternumsuum sacerdotium lenerel, suoque sacri-
sanctoe Trinilalis erit, sicut ipse dicit ad Patrem : ficio genus humanum perfeclissime mundarei, non
Hoec esl vila oelerna, ut cognoscanl te cum Spiritu talis quales fuerunt illi qui exemplari et umbroede-
sancto, et Jesum Chrislum quem misisli unum et serviunt coeleslium. Exemplar est figura et simili-'
verum Deum. Tabernaculi quoque veri minisler est tudo per quod alia ostenditur, sicul imago expressa
quod conslituit sive composuit Deusel non homo, id in pariele, exemplar esl el figura veri hominis. Sa-
est coeli quod ipse nobis administrât ul claritale si-. cerdotes igitur Judoeorumexemplari, id est figura; et
derum iJius illuslremur. Tabernaculum etenim quod -umbroecoeleslium mysleriorum deserviebanl, quia
Beseleel composuit in deserto, sive quod a Salomone omnia illa simililudiues et figura erant islorum quoe
faclum est in terra repromissionis, non fuit verum in Ecclesiamodo in veritate aguntur. Coelestiaauietti
ràTRoi.. cxvn. 28
mysteria dicil spiritalia, quod observatores suos in A ferens iterumque populi ad Deum, ita et Chrislus
veritate ad coeleslia ducunt. Nonne coelesiealtare verba Dei Patris nobis retulil, ilerumque nostra re-
est fides noslra, in qua offerimus quotidie oraliones fert ad Deum. Transiens Apostolus a sacerdole et
nostrasDeo? Vide (inquit), omnia facito secundum sacrificio, tune demum testamenti differentiam facit,
exemplar quod tibi ostensum est in monte. Quoniam dicens : Nam si illud prius teslamentum culpa vacc.s-
audilus nosler minus aplus esse videlur ad disci- set, non utique secundi testamenli locus inquireretur,
plinant percipiendam quam visus, non enim in animo • hoc est, si aliud teslamentum legis peccata posset
cominendamus quoe audimus, quomodo illa quoeipso auferre, ut observatores sui inculpabiles essent, non
visu percipimus, ideo non solum auditu, verum etiam secundi testamenli locus nunc inquireretur. Sed
visu oemonslratum est Moysi a Domino in monte quia illud non fuit perfeclum, illo sublato, inventus
tabernaculum : quod facturas erat coopérante Bese- est locus aptus secundi testamenli, sicut vitupérant
leel. Unde dicit ei : Vide ut omnia facias secundum eos, id esl non approbans dignos laude, deit per
illam similitudinem quoe libi in monte ostensa esl. prophelam : Ecce dies venient, dicit Dominus; et con-
Quod aulem dicit, intelligendum est tam de taberna- summabosuper domum Israël, et super domumJuda
culi conslruclione vasorumque ejus, quam de sacri teslamentum novum ; non secundum teslamentum
ficiis et hostiis quoeibi oblaturi essent. B quod feci cum patribus eorum in die qua apprehendi
Nunc aulem melius sortilus esl ministerium, sacer- manum illorum ut educerem eos de terra jEgypti :
dotii videlicet dignitalem, quanto et melioris testa- quoniam ipsi non permanservnt in testamento meo, et
menli mediator est, quod in melioribus repromissio- ego neglexi eos, ait Dominus Deus. Ecce dies Novi
nibus sancilum est, hoc est firmatum, slatutura et Testamenti, et ullimoe soeculioetalis venient, dicit
eorroboratum : Vides, inquil, quanto melior est isla Dominus, et consummabo, id est perficiam super do-
celebralio illa quoe nunc temporis agebatur. Siqui- mum Israël et super domum Juda Teslamentum No-
dem illa exemplar et figura, ista vcritas est, sicut vum. Quantum ad lilleram pertinet, per domum
in Evangelio dieitur: Lex per Moysendata est, gra- Israël deeem tribus intelliguntur, quoe separaverunt
tin el veritas per Jesum Chrislum facta esl (Joan. i, se a domo David temporibus Jéroboam : per domum
17). Nunc, hoc est, in hac novissima mundi oetate, aulem Juda, duoetribus Juda et Benjamin cum tribu
lanto melius ministerium sacerdotii sortilus est Chri- sacerdotali, quoe adhoeserunt domui David. Altiori
slus, quam fuisset illud légale, quanto et melioris autem intellectu per ulramque domum debemus in-
testamenli est mediator. Quanlo meliora sunt coele- telligere omnes tam ex Judoeis quam ex genlibus
slia lerrenis, oelerna temporalibus, tanlo melioris credentes, qui Deum recte confitendo (quod inter-
testamenli dator el mediator est Jésus, et tanlo me- C pretalur Judas) veri Israelitoe sunl, hoc est, Deum
lioribus promissionibus confirmatum esl istud. Te- mente vilenies, quibus Dominus perfecit atque com-
stameniura etenim Velus lerrena ac temporalia pro- plevil NovumTeslamentum, graliam scilicel Evange-
utittebat, dicens : Si volueritiset audieritis me, bona lii. Testamentum autem Novum dieitur ad differen-
terroe comedetis (Is. i, 19). Et : Observa quoeproeci- tiam Veleris. Utveroallius dicamus, Velus Tesla-
pio libi, ut sis longoevussuper lerram (Exod. xx, 12), mentum ob hoc dicilur, eo quoi homineminvetustaie
coeteraque his similia, promittens temporalia atque peccati posilum, novum reddere non valebat : at
terrena. Novumvero quod per Christum dalum est, vero Novum Testamentum dictum esl, eoquod vete-
promittit ac tribuit coeleslia et oelerna, vilamque rem hominem, id est peccato veleris hominis Adse
perfectam per gratiam baptismatis, el fidem Domi- commaculatuni, novum efficial in baptismale per fi-
nicoe passionis, remissionem videlicet omnium pec- dem Dominical passionis, quod non est simile Testa-
catorum. Dicitnamqueevangelista: Poenitenliamagite, mento Veteri, quod fecit cum patribus eorum : quia
appropinquabit enim regnum coelorum(Mallh. m, 2). illud terrena prouiitlebat ac temporalia, et proecipie-
Et : Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus etit bat carnalia, istud vero oeterna et coeleslia promillit
(Marc, xvi, 16). Et : Quia erunt electi sicut angeli proecipiens spiriiualia. Quod vero dicit : In die qua
Deiin coelo (Marc, xn, 25). Et insuper quod majus B apprehendi manum illorum, ut eos ducerem de terra
est, quod dicilur in Evangelio Joannis. Quolquot, in- JEgypli (Jer. xxxi, 32), magnam familiarilalem suam
quil, receperunt eum, dédit eis poteslatemfilios Dei omnipotens Deus oslendit, quam exhibuit illi populo.
fieri (Joan. xi, 12). More enim mulierum loquitur sermo divinus, quoe
Ecce quomodo melioris testamenli mediatoret dalor appréhendera soient parvulorum inamis, et plerum-
esl Christus, et quomodo melioribus promissionibus que ad se conducere, plerumque etiam hue illucque
confirmalum esl. In hoc quoque melius sacerdotium suslentando ne labantur, ul pote Grmosgressus non
sortilus est, quia illud temporale fuit, istud est oeler- habenles adhuc. Si omnipotens Deus, cum ille po-
num ; illud non poterat hominem juslificare nec re- pulus puerilis ac parvulus esset : quia neque gres-
gnum coelorumsuis observatoribus reserare; istud sus bonoe operationis habebat, neque fortiludinem
vero perfecte justificat hominem, stalimque ei re- qua se posset exsolvere a jugo opprimemium, teten-
gnum coelorum aperit. Mediator autem testamenli dil manum suam ei, magnum videlicet auxilium pie-
appellatur Dominus, quia sicut Moysesmediator fuit tatis suoe, et extraxit eum de fornace ferrea, trahens
inter Deum et populum, verba Dei ad populum re- ad cognitionem suam el amplius amore eum dili-
877 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 878
gens gratissimo, simulque deducens per deserli va- i- A anno post Dominicam ascensionem Evangelium scri-
stitatem, introduxit in terram omnibus meliorem. n. psit, quomodo posset tanta de divinilate illius pro-
Sed quia non permanserunt in testamenlo ejus, id ferre, quoeipse Dominus eis protulii maxime ea no-
est non observaverunt quoe proecepit in testamenlo lo cte qua comprehensus est? Nos autem partim in
sno, neglexit eos, hoc est dimisit eos ire secundum m cordibus, plenius autem in membranis scriptum ha-
desideria cordis sui, juxta quod Psalmista dicit (Psat.
il. bemus ab illis nobis relictum ut in illis meditando
i.xxx, 13). Notandum autem quia cum dixisset et exerceamur. Quod aulem subjungit, Non docebit
sermo divinus : Perliciam testamentum novum, non )n unusquisque proximum suum et unusquisque fra-
secundum illud quod pepigi cum patribus eorum, ne ie trem suum, dicens : Cognosce Dominum, non ad proe-
forte Judoei possent oblatrando diccre illud testa- a- sens tempus référendum est, ubi invicem docemur,
mentum desiruendum esse de quo dixit ad Abraham m sed (sicut dicit beatus Auguslinus) dum loqueretur
Deus : In semine tuo benedkenlur omnes gentes (Gen. n. prophela Jeremias de primo Domini advenlù , subito
xxvi, 4), districte manifeslavit de quo loqueretur, ir, convertit oculum mentis ad secundum, postquam
cum subinlulil, dicens : In die qua apprehendi ma- a- nemo docebit proximum suum ut cognoscat Deum,
num illorum ut educerem eos de terra Êgypti. De )e quoniam electi positi in ejus contemplalione vide-
lege enim dixit hoc, quam quinquagesimo die egres- s- BI bunt et cognoscent eum sicuti est. Nam in proesenti
sionis illorum de terra Êgypti, datam esse constat al (sicut diximus) docemur in invicem. Poslea etiam
in monte Sinai, in qua non permanserunt patres ÎS peccatorum illorum non erit naemor, quoniam oin-
eorum, sed fecerunt vilulum conflatibilem in Ôreb, o, nés exspoliati ab omni fece mortalitatis et corru-
el adoraverunl illum. Nam illud quod pepigit cum m ptionis corporis, et mutabilitate alque peccalo, re-
Abraham, in Christo completum est in quo benedi- i- surrectionis gloria douati fulgebunt sicut angeli Dei
centur omnes gentes. in coelis.
Quia hoc est testamentum quod disponam domut ui Dicendoautem novumveteravit prius. Simiens Apo-
Israël, scilicet credentibus, poil diet Mot, dicit Domi-
t- slolus fiduciam et auciorilatem ex diclis prophéti-
nus, dabo leges meas in mente eorum, et in cordibus es eis, ubi dieitur : Consummabo Testamentum Novum
eorum superscribam eas : et ero eis in Deum, et ipsi si super domnm Israël, oslendit verus jam liquidais
erunt milti in populum : et non docebit unusquisque te esse finiendum. Dicendo autem, Consummabo No-
proximum suum, el unusquisque fralrem suum, di- i- vum Teslamentum, ostendit in vetustalem redigi,
cens : CognosceDominum, quoniam omnes cognoscent ut sive velustum efïici illud quod erat prius, unde sub-
me a majore usque àd minorem eorum, quia propiliut is jungil: Quod autem anliqualur el senescit, propein-
ero iniquilalibus eorum, el peccatorum eorum non re- s- C teritum est, quasi diceret : Quia sermo divinus perhoc
eordabor amplius. Magna distanlia est inter legem m quod dixit Testamentum Novum futurum, et vetu-
et legem, inter scripluram et scripturam, inter do- >- stum esse prius , dalur intelligi quia, si anliqua»
ctores legis doctoresque Evangelii, inter lilleram et et tur, et velustum est prius testamentum, in proximo est
gratiam spiritalis inlelligentioe. Nam littera legis is ul intereal, finemque recipiai. Hoc vero iiitelligen-
seripta est in tabulis lapideis, gratia aulem spirita- i- dum est non de proeceptis vitoeac morum, in quibus
lis inlelligentioe data est fidelibus per Spiritum san-i- lex manet concordans cum Evangelio, sed de man-
ctum per quem charilas Dei diffusa est in cordibus îs dalis sacrificiorum carnalium, in quibus adveniente
fidelium. Hoc autem quod dicit, Dabo leges rneas in in Christo quem figurabant, finem acceplura erat
mente eorum, et in cordibus eorum superscribamn lex.
cas, specialiter ad sanctos apostolos perlinet, qui "
CAPUT IX.
graliam Novi Testamenli non habuerunt scriptam inn
tabulis lapideis, neque in membranis, sed in mente le Habuit quidem et prius justificationet culturoe et
et in cordibus suis divinitus exaratam habuerunt.t. sanctum soeculare. Prius quidem teslamentum habuit
Primum quidem ante Dominicain passionem quando, >, justificationes culturoe, quia per divinum cullum ju-
sicut Malthoeusnarrai, ascendit iu montent, ibiquee stificabantur homines a Ievioribus culpis : habuit et
cum illis illum prolixum sermonem habuit, ubi in- i- sanctum soeculare, in quo soeculi homines, hoc est
stilutio totius perfectoe vitoe continetur. Secundoo genliles ad judaismum iranseuntes recipiebat. Pale-
vero post resurrectionem suam quando, sicul Lucas is bat enim non solum Judoeis, sed eliam gentilibus.
testatur, aperuil illis sensum ut intelligerent omnia a Sanctum ergo soecularevocat locum atriorum, ubi
quoescripla erant in lege Moysi el prophetis et psalmis
is genliles stabanl ad adoranduin post Judoeos. Taber-
de ipso (Luc. xxiv, 45); deinde vero decimo die ie naculum enim faclum est primum, in quo candelabra,
ascensionis suoe, adveniente Spiritu sancto in lin- !_ el mensa quoe,subaudis mensa vel propositio panum,
guis igneis super eos, revelavit eis ut cognoscerent ,[ dieitur sancta. Non de illo labernaculo disputaturus
quidquid mortalibus de Deo scicndum erat. Quo- ,. est hic Aposlolus, quod Moyses fecit in eremo. Ubi
modo enim possenl evangelisloe tanla miracula et ;t tantumniodo unum candelabrum fuit, sed de templo
verba coeleslia post ejus ascensionem scribere, nisi si quod postea Salomon oedificavit iu Ilierusalem, ubi
ea in tabulis cordis divinitus exarata haberent ? et ;t fuerunt plura candelabra. Unde quod dicit primum,
prxcipue beatus Joannes , qui sexagesimo quinlo ,o non est référendum ad tempus, se<lpolius ad locum.
<879 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 880
Dividil enim illud leniplum Salomonis bcalus Apo- A sanclorum, oraturus pro populo, el Dominus noster
slolus in duo tabernacula : el primum quidem la- pontifex cum sanguine passionis suoe, eadem pas-
bernacuium appellat illam parlent lempli ubi erant srone peracia, reserato coelo, Sancta sanclorum pe-
candelabra et mensa, super quam ponebantur duo- netravit, ubi assidue Deum palrem exorat pro nobis.
deciin panes calidi, sex hinc, et sex inde, et super In Sancla sanclorum erat Ihuribulum, quia Chrislus
panes duoepalinoeaureoe, plenoethure : una hinc, et in secrelis palrioe coeleslis consislil per quem ora-
altéra inde, eratqtie ibi a sabbalo usque ad sabbalum, tiones nostras ad Deum Patrem dirigimus. Arca
et erat ibi al lare au réuni, ubi offerébalur incen- testamenli circumtecla ex omni parte auro, caro
sum thymiamalis mane et vespere, cum qua parte est Domini nostri Salvatoris, qui auclor esl ulrius-
lempli comprehendit allare holocaustornm, quod erat que testamenti, et qui interius plenus erat Divi-
sub divo anle fores templum Domini, iu quod ta- nilate, et exterius refulgebat virtule miraculorum
bernaculum licite ingrediebanlurquotidie sacerdotes, verborumque coeleslium. In auro enim solet cla-
-et reliqui minislri ; secundum autem tabernaculum ritas sermonis designari, sicut Sapientia dicit :
vult intelligi Sancta sanclorum, illam videlicet par- Concupisce sapienliam sicut aurum. Urna aurea
tent templi quoe dividebalur pariete viginii cubilo- habens manna, Christus esl, in quo manna Divi-
*rnm et vélo, quod pendebat anle parietem ubi in- B nitatis est, qui dixit : Ego sum panis vivus qui de
irinsecus eral arca Moysi, conlinens in se tabulas coelodescendi (Joan. vi, 41). Virga Aaron quoe
-legis et urnam auream, in qua erat manna, virga fronduerat, sacerdotii dignilas est, quoe semper
qnoque Aaron quoe fronduerat. Ipsa autem arca floret in Christo,. sive polenlia imperialis. Duoela-
piano schemale erat facta , ideoque super ipsam buloe testamenti in arca duo sunt leslamenia con-
«rat tabula aurea quoe appellabalur propitialorium, sistenlia in Christo. Sequilur, super quoe erant, id
co quod inde loqueretur Dominus Moysi et sacer- est super arcam, duo chérubin glorioe obumbrantia
-dolibus, el super ipsam arcam erant duo chérubin propitiatorium. Duo chérubin tegentia arcam , quoe
-quse alis suis obumbrabant tabulam propilialorii, inlerprçlanlur plenitudo scientioe, duo sunt tesla-
versisque vultibus respiciebant in propitialorium, menla, in quibus plenitudo est scientioe.quselegunt
.-In istud secundum labernacuium, hoc est Sancla Christum, qui est propilialio pro peccalis noslris, quia
sanclorum, nemo ingredi audebai, nisi solus ponti- in divina Scriptura lalel: de quibus, omnibus sub-
lex semel in anno, qui accepto sanguine in vasculo audis quid mysterii in se habeat, non est modo
'ngrediebalur inlus oraturus pro populo, seplima dicendum per singula. Forlassis ideo reticuit, quia
Jscima videlicet die seplimi mensis a festivilate mullis sermonibus opus habebat, sive quia needum
C
;paschali, quoe dies appellabalur quidem propilia- erant. capaces omnia capere.
-liouis, in crastinum aulem sequebatur feslivilas Hit vero ita compotttit et ordinalis, quse diximus
tabcruaculorum. Spiritualiler aulem illud primum esse tam in primo tabernaculo quam in secundo,
tabernaculum ubi sacerdotes licite ingrediebanlur, hoc est in Sanctis sanclorum , in priori quidem
siatum proesenlisEcclesioesignificat, ubi sunt plura tabernaculo, hoc est in illa parle lempli in qua al-
candelabra , sancli videlicet proedicatores, qui lare incensi erat, et anle cujus eliam fores erat
sibi et aliis lucent verbo et exemplis, vel etiam ubi allare holocauslorum, semper inlroibant tacerdotes
sunl dona Spiritus sancti, quibus fidelium corda tacrificiorum officia consommantes. Non est ila in-
jlluminantnr, qui per fidem in Ecclesia consislunt. telligendum quod in templo super allare incensi
Et de mensa , divina videlicet Scriptura , de qua hoslias offerrent aul ubi perficerenl sacrificia vicli-
Psalmisla dicit : Parasli in conspectu meo mentant. maruBi, sed polius sacrificiorum officia possumus
(Psal. xxn, 5). Est et proposilio panum in mensa, accipere- incensum, ad quod offerenriumsemper in-
Inlelleclus videlicet sacroe Scripturoe, quo quotidie grediebanlur sacerdotes mane el vespere, sive con-
reficlunlur animoe fidelium. Possumus et per panem summalo el perfeclo sacrifido ante templum, in
-intelligere corpus el sanguinem Domini, quod in j, allai! holocauslorum, semper ingrediebanlur in
.Ecclesia conseoralur. templum cum incenso. Poiest et tertio modo in-
-Post velamenlumaulem secundum laoernaculum, telligi, ut (sicut superius diximus) cum templo
subaudis est, quod dieitur Sancta sanclorum, au- allare etiam holocauslorum comprehenderit, ac per
reum habens Ihuribulum et arcam testamenlicircum- hoc a parle totum voluerii comprehendere. Ulrum-
tectam ex omni parle aura, in qua urna aurea habens que lamen pro vero accipi poiest. In secundoau-
manna, et virga Aaron quoe fronduerat, et labuloe tem semel in anno solus ponlifex-non sine sanguine
lettamenti. De his singulis quomodo et qualiler quem oflert pro sua et populi ignoranlia. Secun-
essent ordinala, secundum litteram paulo superius dum autem tabernaculum in quod solus pontifex
ilucidatum est, quapropler spiritualia mysteria vi- cum sanguine ingrediebatur, significat interiora pa-
deamus. Vélum post quod eral tabernaculum, quod trioecoelestis; ille vero pontifex significat Chrislum,
appellabalur Sancla sanclorum, causa suoe digni- qui semel ingressus esl Sancla sanclorum intra vé-
latis, sicut el Cantica canticorum, significat coelum, lum, compléta passione sua, ul assistât nunc vultui
post quod sunt interiora. patrioe coeleslis. Elevalo Dei pro nobis orans, non pro suis, sed pro noslris
vélo, ingrediebatur pontifex cum sanguine in Sancta delictis, nisi forte dicatur orare pro suis, propler
ooi rxpnsmn IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD HEBR. 882
communionem quam habef cum corpore suo, quod A clrinam hoerelicorum nihilominus debemus acci-
est Ecclesia : unde dicit in passione : Deus, Deusmeus, pere. De baplismatibus vero Judoeorum plenius in
ttt quid me dereliquisti ? longe a salute mea verba Evangelio Marci legitur, ubi viliiperabant Pharissei
deliclorum meorum (Psai. xxi, 1). Quoe sunt enim Dominumet discipulos ejus non lotis manibus man-
verba delictorum nisi corporis ejus quod nos sumus? ducare (Marc, vu, 2). Omnes enim lavationes illo-
Ipse enim peccatum non fecit, nec dolus invenins rum nomine baplismatum designantnr. Aliquando
est in ore ejus (I Pelr. u, 22), hoc significante Spi- aulem manus solummodo lavant, aliquando pedes<
ritu sancto nondum propatalam esse sanclorum viam, aliquando totum corpus quando aut aliquid im-
id est, hoc significante Spiritu sancto ad Moysen, mundum contingunt, aut etiam si ad mortuum ac-
nondum venisse Chrislum qui semel cum sanguine cedunt. Sed frustra lavant manus corpusque totum,
passionis suoe ingrederetur coelormn sécréta, quasi dum contemnunt fonte Salvatoris ablui. Nam quoi
diceret aliis veibis : Ideo solus ponlifex cum sanguine propheta dicil : Lavamiui, mundi estote, et munda-
intrabat semel in Sancta sanclorum , ut discamus mini qui ferlis vasa Domini (Isa. i, 16), illi solum-
quia coeleste regnum inaccessibili erat adhuc morta- modo carnaliter intelligebant, cum potius de lava-
libus, quoadusqne venirel Christus qui, expleta pas- tione baplismalis Chrisli et munditia operum dictum
sione sua, aperiret nobis januain patrioecoelestis, rese- B sit. Isla omnia imposita erant usque ad tempus cor-
rato vélo, id est coelo. Nondum enim erat manife- rertionis, hoc est usque ad tempus Dominici adven-
slata sanclorum via ingrediendi in palriam coelestem, tus. Postea vero immulala sunt a Christo in melius,
sive non manifesta via inlelligentioe, quia ignora- quia dum carnaliter observabanttir, mundiliam cor-
bant homines quid significarenl illa mysteria. Nec pu- poris adimplebant ; dum vero spiritaliter coeperunt
teinus illuc nos non posse ingredi quo pontifex noster observari, mundiliam animoepailler coeperunt opé-
prior ingressus est, ipse namque dicit ad Patrem: rai!.
Pater, volout ubi ego sum, et isti sint mecum (Joan. Christus autem assistent pontifex fulurorum bono-
xvn, 24), et alibi, ubi sum ego, illic el minister meut rum, per amplius et perfeclius tabernaculum non ma-
erit (Joan. xn, 26). El quia adhuc templum slabat nufactum, id est non hujus crealionis. Pontifex Ju-
quando Aposlolus isla loquebalur, et munera lega- doeorum qui semel in anno cum sanguine inlroibat
lia, quamvis sine causa ibi offerebanlur, ideo sub- inlra vélum in Sancta sanclorum oraturus pro po-
junxit, dicens : Adhuc priore tabernaculo kabente pulo Christum significabat sicul jam mukis in locis
ttalum quoe, subaudis res, parabola est, hoc est déclaration est, qui cum sanguine passionis suoere-
figura et siinililudo temporis instan:is sive proesen- serato coelo ingressus est secrela patrioe coeleslis,
tis. Quod enim agebatur in templo tune temporis, 'G ubi nunc assislil vu'lui Dei Palris, orans pro nobis.
figura erat el simililudo islius verilatis, quoe jam Ponlifex aulem fulurorum bonorum duobus modis
in Ecclesia complelur. Sequilur, juxta quam, sub- appellalur : futura enim bona quoe nobis ipse admi-
audis parabolam sive figuram, munera et hostioe nistravit, fuerunt verba coeleslia, passio illius, rc-
offeruntur, adhuc ibi a sacerdolibus, quoe, munera surrectio, baplismus, remissio peccatorum, per-
vel hostioe, non possunt perfeclum facere servien- fectaque juslificatio, quoe idcirco futura bona appel-
tem juxta conscienliam. Conscientia dicilur cor- labantur, vel quia mysteriis proefigtirata sunl, vel
dis scienlia per quam intelligitur mens hominis; il- eliam quia proedicta sunt in divtnis oraculis. Altiori
la, inquit, munera carnalia non polerant perfeclum autem inlellectu futura bona possumus accipere gau-
reddere servienlem in lege, juxta perfeelionein men- dia palrioe coelestis, quoe nobis per Christum admi-
tis, quia non valebant mentem justificare dum non nistrata sunt. Unde et pontifex appellalur, eo quod
lollebant graviora peccata. Neminem enim ad per- poteslatem, id est viam jusiitioe, viamque ad palriam
feclum adduxit lex. Sed in quibus ex maxima parte coelestem ascendendo nobis exhibueril. Alia trans-.
nmndatio legis constabat, subsequenter oslendit, in- latio habet, Christus adveniens ponlifex fulurorum,
quiens solummodoin cibis et potibus et variis baptis- bonorum. Nisi enim advenisset, nequaquam hoecfu-
matrbus el juslitiis carnis, subaudis videbatur per- 0 lura bona nobis admiuislrassel, neque assisteret
feclum facere servienlem, usque ad tempus coneeth- vultui Dei Palris pro nobis. Nolandumque quia non
nis, id est meliorationis et emendaiionis, imposiiis dixit simpliciter Aposlolus illum assistera, sed per
islis scilicet justitiis carnis. Hoejustifia? ci'rnales in tabernaculum, usus eliam comparalivo gradu, di-
differenlia ciborum et potuum, ac variorum baplrs- cens : Per amplius et perfeclius. Taberiiaoulum au-
matum sive lavationum usque ad tempus Dominici tem per quod assistit Deo Patri, humanitas illius
adventus imposiloe fuerunt, sicut el reliqua quoe esl quoniam nisi homo fieret, nequaquam DeoPatri
agebanlur in figura; Domino autem advenienie cor- assistera posset. Tabernaculum ergo corporis Domi-
recte sunl, hoc est emendatoeac in melius mutatoe. nici amplius est tabernaculo Moysi, tabernaculo
Nam per munda animalia quoelex proecepil ut edan- quoque Satomonis, quia illa manibus carnalium ho-
tur, significanlur munda opéra; per immunda vero minum facta sunt, hoc vero intra ulerum virgiuis,
animalia, immunda opéra intelliguntur, a quibus sine semine virili, lotius Trinitalis opère effigiatmti
abstinciidum est. Per potus vero mundos, doctrinam est. Sive in hoc est amplius et majus illis taberna-
ecclcsiasticorum virorum, per immundos vero, do- culis, quia divinitus Verbi, quoe tota non potesi
883 HAYMONTSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 884
comprehendi tabernaculo manufacto, in illo homini A datur. Qui enim tetigerit picem, inquinab'ttur ab ea :
plenissime requiescit. Perfeclius sivesanctiusin ho< lamen per fidem Dominicoe passionis mumlabilur,
est illis labernaculis, quia cum neutrum illorun hoc esl, si per poeniienliam et graliam baplismalis
sibi minislrantes sanctificare perfectosque facen quis fuerit abiutus ah operibus morluis, si eadem
posset, istud vero tabernaculum ad se accedente! iterum atligerit, conlaminabilur. Sequilur : Ad ser-
et a peccatis mundare, et perfectos facere potest viendum Deo vivent!. Hic aperlissime ostenditur.
Quod dixit, non manufactum, exposuit ipse, dicens quia opéra morlua habenles non possent servira
Id est non hujus creationis cujus nos sumus, quis vivo et vero Deo, quia illi mortui sunt et falsi. Si
non fuit semine virili concrelum. Isle est lapis quem enim qui mortuum aut aliquod immundum lange-
vidit Daniel abscisum de monte sine manibus, hoc bal, non oporiebal eum intrare in templum, quanto
est de populo Judoeorum, nalum sine semine virili el inagis quis opéra morlua habens, non polerit in-
coilu masculino. trare in coelum.
Neque per sanguinem hircorum aut vilulorum sed Et ideo Novi Testamentimediator est, ul morte in-
per proprium sanguinem semel introivit in sancta tercedente, sive intervenienle in redemplionem ea-
oelerna fedemptione inventa, non cum sanguine lega- rumdem proevaricalionum,quoeerant sub priori lesta-
lium animalium, a quo perfecta juslificatio non po- B mento repromissionemaccipiant qui vocalisunt oeieruoe
terat dail : sed cum sanguine passionis suoe introi- hoereditatis: ubi enim testamentum esl, mors necesse
vit in palriam coelestem quo sanguine omnes sunt est intercédât, seu interveniat testatoris. Testamentum
redempti, perfecleque justificali non temporali, sed enim in morluis confirmalum est, alioquin, id est ali-
oelerna redemplione. De hac redemptione dieitur ter, nondum valet firmum esse testamentum, dum
për Zachariam patrem beati Joannis : Visitai!/ nos et Vivitille qui tettatus est. Leges humanas hic videlur
fecit redemplionemplebis suoe(Luc. i). Redemptio au^ Apostolus tangere, quoe soient teslamentum quod
tem ad captivos pertinet, et nos caplivi eramus, aller alteri de hsereditate sua facit, infirmum facere,
captivai! a diabolo in primo parente nostro. quousque testator ipsius testamenti morte interve-
Si enim tanguit hircorum el taurorum, et cinit vi- nienle discesserit : mortuo vero illo lestalore qui
tuloe aspersut, inquinatos sanclificat ad emundatio- testamentum fecit, omnino jam firmum manet. In
nem carnis, quanto magis tanguis Christi, qui per hune modum testamentum vitoeoeternoequod a Chri-
Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum sto accepimus non aliter nobis firmum manere po-
Deo , emundabil conscientiam noslram ab operibut terat, nisi ipse morte sua"illud roborasset. Tanlum
mortuis, ad serviendum Deo vivent)? Si sanguis ani- eniin erat peccatum noslrum, ut aliter non poluis-
malium irralionabilium poterat mundare conscien- senius redimi et salvari nisi unigenitns Dei Filius
tiam noslram secundum carnem, et, sicut tune tem- pro nobis morerelur. Et quia ad illud consequendum
poris videbatur, sanctificabatur si quis immundus quod ille promiserat indigni eramus, ipse nobis
aspersus fuissel illo sanguine: mullo magis sanguis morte sua mediator factus est, ut per mortem suam
Christi poterat mundare animam nostram et plenis- indebitara illam quoe nobis debebatur auferret. Et
sime jnslificare. Sed ne quis putaret plenam justifi- quia fortassis poterant mulli minus perfecti dubilare
cationem et emundationem provenire aspersione il- de promissionibus Domini, maxime ex eo quoi mor-
lius sanguinis legalis, subinlulit Apostolus carnis tuus est quasi infirmus, beatus Aposlolus ponit
emundationem secundum legem per illum dari; exempta ex comrouni consuetiidine legum humana-
quasi dicat : Sanclificalur quidem caro et mundatur rum, ostendens quia non viventibus lestatoribus,
propter legis proeceptum, sed lamen anima non ex- sed morienlibus firmanlur testamenta, forlitudinem-
pialur. Addidit quoque differenlioe causam, per que accipiunl. Quandiu enim vivit testator, poiest
quam demonstravit illum sanguinem animalium non immutare sententiam suam, et alios atque alios
esse immaculaluni, dicens de Christo : Qui per Spi- hoeredes adducere in hoereditalem suam. Quapropler
ritum sanctum semelipsum obtulit immaculatum volens Apostolus firmum esse testamentum, quod
Deo. Spiritus sanctus, qui replevit illum hominem Christus nobis dimisit, dicens : Ideo, inquiens, Chri-
in utero virginaii, cuslodivit eum ut absque peccato slus Novi Testamenli mediator est, ut morte sua in-
ab hoc mundo transirai, esselque immaculatum sa- tervenienle in. redemplionem illarum proevaricalio-
crificium in odorem suavitatis Deo Patri. Emunda- num , quoe non poterant auferri et deleri in priori
liit conscientiam nostram, idestmentem noslram ab testamenlo deleloe sunt autem per ejus passionem,
operibus mortuis. Opéra inorlua sunl peccala, quoe ut repromissionem oeternoehoereditatis accipiant illi
-animam occidunt. Sicul enim anima vivit virluti- qui vocati sunt oelerna vocalione. Nam non loquitur
bus, quoeopéra viloe appellanlur, ila moritur vitiis hic de generali vocalione de qua Dominus ait : Mulli
et peccatis, simulque trabilur ad mortem oeiernoeper- sunt. vocati, sed pauci electi (Matlh. xx), sed illa de
ditiouis. Et bene dixit ab operibus mortuis : si quis qua idem egregius proedicator loquens, ait de ele-
enim in lege tangebal mortuum, polluebatur, ta- clis Dei quos proescivit, hos et proedestinavit et
men aspersione sanguinis poslea mundabatur. Simi- quos proedestinavit, hos et vocavit, et quos vocavit,
liter qui imilalus fuerit opus mortuoeanimoe,inqui- illos et justilicavit, et quos jusiificavit, illos et ma-
batur : lamen per fidem Dominicoe passionis niun- gnificavit. Tilulum aulem oeiernoe hxrcditatis ex
835 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI. — IN EPiST. AD 11EBR. 88F
parte in proesenti soeculo jam possidemus nobis a A cens. : Inhabilabo in illis, et inambulabo. Et de qui-
Domino dalum, Evangelium videlicet illius, quod ob- bus Aposlolus alibi dicit : Templum enim Dei san-
servatores suos seternaliter cum Deo facit vivere, ctum est quod estis vos (I Cor. m). Vasa vero di~
subministrans graliam Spirilus sancli, remissionem -versa, fidèles sunt in Ecclesia, diversa officiaha-
peccatorum, cognitionem suam et pacem quam nobis benles. Quidam etenim sunt vasa proedicaiionis si-
reliquit pergens ad passionem suam. Pacem, inquit, cut Aposlolus, de quo Dominusad Ananiam ait : Vat
relinifuovobis (Joan. xiv). lstum quidem litulum hoe- eteclionismihi isle (Act. ix). Quidam vero diversos
reditatis quasi arrham in proesenti habemus, sed gradus ac varia officiahabent, quoeidem egregiusproe-
perfeclius nobis supplebilur, cum erit Deus omnia in dicalor commemorans, ait (/ Cor. xn) : Alii dalnr
omnibus , cum tradiderit Christus regnum Deo per Spiritum sermo sapienlioe,alii sermo scientioe,
Palri, cum fuerimus perducli ad gaudia patrioe coe- alii prophetia, alii gralia sanitalum, et alii atque alii
leslis, in qua fuluri sunl elecli sicut angeli Dei diversa dona habent quoe singulis dividit Spiritus
m coelovidentes Deum sicuti esl : et hoeceritperfecta sanctus prout vult. Tabernaculum ergo el omnia'
hoeredilaselectorum , quam Chrislus in morte sua vasa illius sanguine aspergunlur, quia universalis
.tonfimiavit. Ecclesia cum omnibus sibi ministranlibus sanguine
Unde, hoc est, quia teslamentum in mortuis con- B passionis Christi mundalur.. Sequilur : Et omnia
finnalur, nec primum quidem testamentum sine pêne in sanguine mùndantur secundumlegem, et sine
ianguine dedkalum est, id est confirmalum et conse- sanguinis effusionenon fit remissio. Quare dixit pêne
:ratum. in sanguine mundari omnia secundum legem? Quo-
Leclo enim omni mandalo legis a Moyse universo niam illis non erat perfccta mundatio, neque perfe-
jopulo, accipiens sanguinem vitulorum et hircorum cla remissio : corpora enim quantum ad legem perti-
cum aqua el lana coccinea et hyssopo,ipsum quoque nent mundabantur aspersione sive effusione sangui-
iibrum et omnem populum aspersil dicens. Omnia nis animalium, Ieviaque peccala relaxabanlur : sed
ista in figura agebantur. Nam vilulus ille, qui plein hoc quod majora crimina non lollebat, jieque
rumque hoslia sacerdotis erat, Chrislum significa- perfeclum hominem reddebat non erat perfecla mun-
bat, qui verus sacerdos existens, vitulum.hoc est datio. Perfecta autem mundalio et remissio in san-
semetipsum obtulit Deo Palri in ara crucis. Isle est guine Chrisli cousislit, qui pro nobis effusus esl in
vilulus quem pius paler mactavit pro reversione remissionem peccatorum, sine cujus sanguinis effu-
filii prodigi. Hircus quoque qui pro peccalo offereba- sione nemo redimitur.
tur eumdem Christum significabat, qui pro peccato- Necesseest ergo exemplaria quidem coelesliumhis
ribus oblalus est, juxta quod idem aposlolus alias G sacrificiis et aspersionibus mundari. Ipsa autem coe-
ait : Eum qui non noverat peccatum, DeusPater pro leslia, melioribus hostiis mundanlur quam istis. Sa-
nobis peccatum fecit, hoc est hostiam pro peccato. crificia legalia, exemplaria, id esl.figuram et simili-
Quod enim Velus Testamentum sanguine respersum tudinem vocat : ista autem quoe modo in Ecclesia
est ad confirmalionein, similiter et populus, typice in veritate celebranlur, coelesliaappellat, id esl spi-
6ignilicabat sanguine passionis Chrisli Novum Te- " ritalia, quoniam spiritualia sunt, et spiritualiier
slamentum confirmandum, et populum credentem agenda ; sive coeleslia, eo quod illos qui in verilate
mundandum : aqua autem qua populus aspergeba- ea célébrant, ad coeleslia perducant. Exemplaria, in-
tur, aqua est baptismatis qua fidèles perfunduntur. quit, coeleslium mysleriorum ac rerum quoe in lege-
Lana coccinea charilatem Chrisli qui pro nobis pas- agebantur in figura istorum, quoemodo in Ecclesia
sus est, et de qua alibi dicilur: Sic Deus dilexit mun- complenlur, necesse erat mundari talibus sacrificiis
dum, ul Filium suum unigenitum daret pro mundo. typicis, et aspersionibus figurativis, quia non hnbe-
llyssopus herba est humilis in pelra nascens, per bantur vera ipsa aul coeleslia, id esl spiritalia quoe
quam humililas designatur Christi et fortitudo, qua in verilate modo in Ecclesia celebranlur, melioribus
interiora nostra purganlur. Nam hujus herboegénère, hostiis mundanlur quam islis legalibus, sanguine vi-
pulmonum vilia purgari soient. Poiest et perhyso- " dclicet passionis Christi ; nam quia quserebanlur
pum poenitenliaaccipi, quoefortiter peracta interiora vera sacrificia, quibus perfecle poluisscnt homines
vilia mentis purgat. mundari, nec inveniebantiir, necesse fuit tam diu
Hic sanguis testamentiquod mandavil ad vos Deus; manere illa, quousque vera advenirent.
ac si diceret : Hoecest confirmatio hujus testamenti Non enim in manufactis Sanctis Jésus inlroUlexem-
quod mandavil ad vos Deus. lste sanguis proefigura- plaria verorum, sed in ipsum coelum, ut appareat
bat illum sanguinem qui de lalere Christi in cruce nunc vultui Dei pro nobis. Non introivit, inquit, Jé-
inanavit. Hoc sanguine Christus et nos aspersit, et sus in manufac'ls sanctis, subaudis quoesunt exem-
teslamentum suum confirmavil, sicut ipse dixit: Hic plaria verorum. Manufacla appellat Sancla sanclo-
esl tanguis Novi Testamenti in remissionempeccato- rum, quoe primum manibus Beseleel facta sunt in
rum (Marc. xiv). ercmo, et postea similiter manibus operatorum in
Etiam tabernaculum et omnia vasa mysterii, san- templo Salomonis, in quo non introiit Jésus, sed in
guine similiteraspersil. Tabernaculum illi ïnlelligendi ipsum coelum, quod non esl, manibus hominum fa-
sunt, do quibus per prophetam Deus loquitur, diclum, sed jussione et volunlale Verbi Dei exlensi tt
887 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. —COMMENT. BIBL. 888
Igitur illa fuerunt exemplaria et figuroe vero- A sine peccato apparebit exspectantibus te in salutem,
rum, quia ista vera. Sancta sanclorum proefigura- taie est ac si diceret: Primum quidem ille apparuit
bant quoe Christus semel iniroiit. Introire autem di- per hosliam suam, hoc esl per corpus mortale, quod
cimus Jesum secundum id quod homo est. Nam fuit hostia pro peccato, secundo autem apparebit sine
secundum id quod Deus est, ubiqne est, et om- hostia pro peccato, quia jam non erit hoslia pro pec-
nia implet, nec in inanufaclis hominum iniroiit sed calo, sicut prius fuit. Non enim polerit deinceps
in ipsum coelum, jussione Dei creatum. Nec banc mori. Sicut enim unusquisque nostrum post mortem
solam differentiam oslendit, sed etiam pontificem recipit juxta opéra sua : ita Christus devicta morte,
proximum primum faclorem, ut appareat, inquit, et adeptoregno, secundo apparebit exspectantibus se
vultui Dei pro nobis, hoc est, ut seipsum exhibeat in salutem, ul juste vindicet suos, qui juste passus
potenlioe paternoe nobisque illum propilium reddat. est ab alienis. Melior est hoec apparilio exspectanti-
Unde Joannes dicit : Advocatumhabemus apud Pa- bus se in salutem, quam communis visio de qua
trem Jesum juslum, et ipse est propitialio pro peccatis dieitur : Vibebiteum omnis oculus, et qui eumpupu-
notlrit (Joan. n). Neque enim ut soepeofferat semet- gerunt(Apoc. i). Hoc esl ergo secundo apparere sine
ipsum , quemadmodum ponlifex intrat in Sancta san- peccato jam non videri-in simililudinem carnis pec-
clorum per singulos annos in sanguine alieno; alioquin B cati, sed nec aliorum peccata portantem in corpore
oportebat eum fréquenter pâli ab origine mundi. Non suo super lignum, sieut in primo adventu fecit, nec
est Christus ad hoc ingressus in Sancla sanclorum, intervenire amplius pro peccatis, sed vùidictara
ni soepesemetipsum offerat quemadmodum pontifex exercera in peccantes.
Judoeorum ingrediebatur in Sancta sanclorum per
singulos annos, neque cum sanguine alieno, sed cum CAPUT X.
suo, quoniam ipse qui sacerdos esl et sacrificium, Umbram enim habens lex fulurorum bonorum non
semel seipsum oblulit in ara crucis : ac vero resur- ipsam imaginem rerum per singulos annos eisdent ipsis
gens a mortuis' jam non moritur, mors illi ultra non hostiis quas offerunl indesinenter, nunquam potest ac-
dominabitur (Rom. vi) : nec esl necesse ut amplius cedentes perfectosfacere. Ordoverborum est : Habens
morialur, quoniam ad salutem omnium creden- lex umbram fiHuroruin bonorum non ipsam imagi-
tium salis sufficit una passio ejus. nem rerum, nunquam poiest accedentes ad se per-
Alioquin. hoc est si aliter esset, ut semel passus fectos facere eisdem ipsis hostiis quas offerunl inde-
non prodesset omnibus, soepius oporteret eum cru- sinenter per singulos annos. Futura bona duobus
cifigi ab origine mundi, hoc est, quoi fuerunt elecli modis inlelligenda sunt, videlicet vel sacramehla
et quoi fnturi sunl pro singulis mori illum oporteret, C quoe in veritate in Christo et in Ecclesia compléta
si eos redimere vellet : sed noluil nisi lantum semel sunl, quoe futura erant ul venirenl, vel eliam gaudia
mori, quia una morte illius redemplio façla est. palrioecoeleslis. Umbram autem vocal figuram el si-
Nunc autem semel in consummatione, hoc est in mililudinem, imaginem autem pro verilate ponit.
fine toeculorum,in novissima oetate, ad destructionem Mullifariam igitur sacramenla Chrisli et Ecclesioe
peccati per hosliamsuam apparuit, hoc esl per corpus per figuram oslendebat, donec veniret ipsa Veritas
suum quod fecit bostiam pro peccato. Semel, inquit,1J Christus, qui interiorem ejusdem figura sensum data
in fine soeculorum ad hoc apparuit, ut per hosliam gratia Spirilus sancli Ecclesioe suoe palefaceret, si-
suam destrueret peccatum. Merito tune apparuit, mtilque moriendo in cruce, omnia illa sacramenla
quando multa erant peccata, ut ostenderet divi- revelaret. Nunquam autem potnil accedentes ad se
lias gratia! sure. Si enim in prineipio fierai, forlassis perfecte mundare eisdem ipsis hostiis quas semper
nullus crederet et hoc semel in consummatione soe- offerebantipsi sacerdotes per singulos annos. Easdem
culorum, per proprium sanguinem, non per alienum. enim ipsas hostias irrationabiles offerebant omnibus
Et quemadmodumtialulum esthominibussemelmori, annis, arieles videlicet, boves, hircos, lurtiires , et
post hoc autem judicium : sic et Christus semel obla- columbas. Sequitur : Alioquin cessassent offerri, idée
lus est ad mullorum exhaurienda peccata; secundo quod nullam Itaberent ultra conscientiampeccati, cul-
sine peccatoapparebit exspectanlibutse in salutem. Sic- tores illius semel mundati ; sed in ipsis commemoratio
ut hominibus staiulum et decretum est, ut non pos- peccatorum per singulos annos fit. Alioquin, hoc est
sint mori nisi semel, postea autem accipiant judi- si ab omnibus essent liberati peccatis, cessassent
cium, hoc esl prout unusquisque gessit in corpore offerri illoe hostioeeo quod nullam haberent ultra
sive bonum, sive malum : sic et Christus semel conscientiam, id est memoriam et recordationem
«hiatus est a semetipso ad multocum tollenda pec- peccatorum illorum a quibus cultures illius semel
cata, nec potest amplius mori, sed nec indigemus. mundati essent. Sed quia hoc non potuit fieri, et
Notandum autem ad multorum tollenda peccata illum nunquam poluerunt majora et criminalia peccata
esse oblalum, et non omnium, quia non omnes cre- illis sacrificiis mundari ; fit per singulos annos com-
diluri gunt. Taie est quod et ipse Dominus aposlolis memoratio peccatorum in ipsis hostiis ; verbi gratia:
ait : Hic ett sanguis meut novi"testamenti, qui pro Siobtulisset quis proesenti anno hostias pro peccato
vobis et pro multis effundetur in remittionem pecca- adullerii, sut sacrilegii, aut parricidii, necesse erat,
larum (Matth. xxvi). Quod autem sequilur : secundo ul omnibus annis id ageret, quoniam non poleralper-
889 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 890
fecie expiari ab illo.piaculo. Proinde accusatio pec- A feclamque mundaiionem, e' forma magis fuisse, nec
catorum fuit quoîl fiébat, non solulio ; accusatio infir- esse acceptabiles Deo, quoniam ab inilio non placue-
milatis, non virtulis ostensio. In eo enim quod semper runt ei. Non est pulandum quod omnipotens Deus
offerebantur, redargutio peccatorum erat : in eo au- nidore carnium et concrematione animalium unquarn
lem quod semper necessaria, redarguiio infirmiialis delectatus fuerit, licet legatur oloratus esse odorem
ejusdem sacrificii. Propter hoc, inquit, impelravil suavilatis, sed fideet desiderio offerentis, unde et per
semper offerri propter infirmilatem, quia non pote- Hieremiam dicit : Holocaustomata veslra non sunt
ral perfecte mundare, el ut memoria et redargutio mihi accepta, et vktimoe veslroenon placuerunt mihi
peccatorum fieret. Quid ergo dicendum esl? Nun- (Hier, vi), et per Isaiam : Ne offeratis (inquit) ultra
quid et sacerdoles noslri quotidie idem non agunt sacrificium mihi, incensum abominalio est mihi
dum offerunl assidue sacrificium ? Offerunl quidem, Qui maclat bovem, quasi qui excerebret canem ( Isa.
sed ad recordationem facienles rnortis ejus. El quia i; LXVI).Sed quoestio hinc potest oriri non modica,
nos quotidie peccamus, quotidie indigemus munda- quare imperaverit ut offerri debuissent, si illi non
ri. Et quia ille non poiest jam mori, dedil nobis hoc placuerunt, nec voluntatis illius fuil? Quoe gemina
sacramentum corporis el sanguinis sui, ut sicut pas- . soluiione poiest solvi. Considerans Deus omnipotens
sio illius redemplio el ablulio fuit mundi, ita etiam B animos Judoeorum pronos ad idola colenda, et ritum
ista oblalio, redemplio et mundalio sit omnibus in genlium imilandum, imperavil eis multa et gravia
vestra fide oflerentibus, bonamque intentionem ha- sacrificia offerre, ne oliosi sine sacrificiis sedentes,
bentibus. In hoc enim differl ab illo veteri sacrificio in cuilum deoruni alienorum, cum vidissenl alios
soepiusrepelilo islud noslrum quod similiter repeti- offerre, inciderent, maluiique sibi offerri a se creata,
lur, quia islud est verilas, illud figura, illud perfe- quam idolis, doemoniorumque ponenlis, imposuit-
clum reddil hominem, illud minime, el islud non que illis in servilulem, non in jusiificationem, quia
causa infirmiialis suoerepelitur : quod non possit non esl ejus voluntas lalia offerri- lali modo el egre-
perfectam conferre salutem, sed in conimemoralio- gius proedicalor, ut pôle crealura Crealorem sequens
nem passionis Chrisli, sicul ipse dixit : Hoc facile, suis in diclis peregit, dicens : Volo omnes homines
inquiens, in meam commemoralionem (Luc. xxiv) : esse sicul meipsum (I Cor. vu), id est castos el conti-
el una est hoechoslia non multoe sicut illoe erant. nentes; et iterum : Volo (inquil) juvenes nubere, fi-
Quomodo una est et non mulioe, cum et a multis et lios procreare (I Tim. v), propter fornicalionem el
diversis in locis diversisque temporibus offeralur? adulteriiim. Ecce duas volunlates conslituit, sed la-
Altenlissime ergo animadvenendum esl quia divi- men nonsunt ejus amboe.Primum dicens :Voloomnes
nitas Verbi Dei, quoe una eslel omnia replet, et tola ^ ho;niiies esse in coniinenlia sicut meipsum , volun-
ubique est, ipsa faeil ul non sint plura sacrificia , tatem suam expressil. Secundo vero , Volo juvenes
sed unum sacrificium, licet a multis offeratur, ul sit nubere ; indigenlise causa laliter loculus est propter
unum corpus Chrisli cum illo quod suscepil in ulero fragililatem carnis. Similiier non erat voluntas om-
virginali , non multa corpora. Hoec nunc quidem nipolenlis Dei lalia sacrificia ofl'erri, sed propler
aliud magnum, aliud minus, aliud hodie, aliud cras hnmililaiem illorum proecepit. Unde superius dixil,
offerimus semper : sed idipsum sequam magniiudi- quia non solum non voluit, sed nec desideravit.
nem habens. Proinde unum est hoc sacrificium Potest et ila resolvi, ul quia fulurum erat verum
Christi, non diversa, sicut illorum erant. Nam si sacrificium per Chrislum in Ecclesia, proeceperil
aliter esset, quoniam in multis locis offerlur, mulli typica et figurativa sacrificia, proecedere. Et rêvera
essent Chrisli : unus ergo Christus ubique est, et hic ita necesse erat ut, sicut verbis proenunliabalur, ila
plenusexisiens, el illic plenus, unum corpus ubique etiam el mysleriis proesignarelur, quatenus a figura
habens : et sicut qui ubique offerlur unum corpus cilius transirent ad verilaiem. Sed quia illi non pla-
est non multa corpora : ila eliam el unum sacrifi- cuerunt illa sacrificia advenit ilerum, de quo.Apo-
cium. Sequilur : Impossibile enim est sanguine tau- stolus ail : Ideo, inquil, quia impossibile erat san-
rorum el hircorum auj'erri peccata. Quoeratio esse po- guine hircorum auferri peccala, et quia non place-
terat ul ralionabilis homo sanguine irrationabilis banl Deo talia sacrificia, ingrediens mundum non
animalis mundareliir ? Quapropter elsi leviora pec- dubium estquin Christus dical : Iugressio aulem isla
cata per illa sacrificia purgabantur, corpusque înun- nihil est aliud nisi missio ejus, ac participalio ejus,
dabalur, quantum ad legem pertinet, tamen impos- videlicet humanilalis. Quando enim qui ubique proe-
sibile eral, criminalia et graviora peccata illis sacri- sens eral, sed lamen invisibilis, factus poslea homo
fiais mundari. Unde neininein ad perfeclum adduxit visibilis, mundo apparuit, quodammodo ubi erat
lex. illuc ingressus esl. Et quid dicit Deo Patri : Hosliam,
Ideo ingrédient mundum dicil : Hosliam et obla- inquil, et oblationem noluisti, corpus aulem aptasti
lionem noluisti, corpus autem aptasti mihi. Holo- sive perfecisli mihi : illud tibi offeram sacrificium
caustomata pro peccalo non tibi placuerunt, lune dixi: accepluni. Holocaustomata pro peccalo non tibi pla-
Ecce venio. In capite libri scriplum est de me, ut fa- cuerunt, lune dixi : Ecce venio per incarnalionis my-
ciam, Deus, voluntatem tuam. Anieriores hostioe slerium, ut meo sacrificio redimam genus huma-
osiendunliir bis verbis inutiles esse ad integram per- num. HolocausHimdiccbalur co quod tolum tréma
. retur in altari quasi totum "incensum. Nam holon A gitur humililas Christi : at vero sedere, signum est
dieitur lotum, causlum vero, incensum. Sed si ho- judicantis et dominanlis, et ul ei ininistretur, per
locaustomata pro peccalo ei non placebant, quoeri quod ostenditur exaltalio el gloria Filii Dei, qui hu-
potest quomodo mundabanlur. Ad quod responden- milis quidem apparuit, nunc autem exaltatus super
dum est : quia fide et poenilentia digna mundaban- omnem creaturam, habitai in pleniludine paternoe
lur, sicut mundalus est David a peccato adullerii majestatis, exspectans et considerans tempus dereli-
atque homicidii. Perfecta autem mundalio in Christi quo, quando judicet orbem lerroe. Et cujus rei causa
adventu data esl. In capile libri scriptum est de me : fiât subjectio exponit, dicens : Ut ponantur inimki
ul faciam, Deus, voluntatem tuam. De hujus libri ejus tcabellum pedum ejus. Inimici ejus sunt Judoei,
capite diverse a doctoribus dispulatur. Quidam hoereticiet falsi chrisliani, omnes infidèles qui sub-
enim inlelligunl hic inilium Genesis (cap. i), ubi jiciendi sunt potestali illius : hic enim el necessaria
scriptum est, quod in principio, id est in Filio fece- polesl subjectio intelligi, quoepertinet ad reprobos, in
rit Deus coelum et terrain ; quidam primum psal- nequilia permanentes, et voluntaria, quoe pertinet
mum , quem quidam référant ad Chrislum, qui- ad electos, qui deserentes viam nequilioe, sponte se
dam ad querolibet electum, in quo dicilur: In lege subdunt Chrisli per fidem. Illi sacerdotes Judoeorum,
Domini voluntas ejus (Psal. i). Sed quia in his nihit B militas quotidie offerendo hostias, non poterant au-
de morte Chrisli proefiguralur, de qua Apostolus ferre peccala : Chrislus autem semel semeiipsum
sermonem per tolum hune locum habet, melius vi- offerens, absiulit peccala mundi, et sedet nunc
detur intelligi de Levilici libri initio dictum, qui in gloria Dei Patris.
liber cum totus de sacrificiis et hostiis conlineatur, Una enim oblalione consummdvitin sempiternum
primum sacrificium de vilulo proecepit offerri, di- %anctificatos,id est semel se offerens perfectos fecit
cens : Si quis ex vobis hosliam offert Domino de sanctificalos in sempiternum.
pecoribus, masculum immaculatum offerat, hoc est, Conleslatur aulem nos el Spiritus sanctus. Post-
vitulum de bobus, sive de armento. Vilulus isle de quam enim dixil : Hoc aulem teslamentum quod lesta-
bobus assumptus, atque in sacrificium oblatus, bor ad illos post. dies illos, dicit Dominus, dabo leges
Chrislus est de génère patriarcharum orlus, ac pro meas in cordibus eorum, et in mentibus eorum super-
salute gencris humani immolaliis. Dicit ergo Chri- scribam eas, et peccatorum et iniquilatnm eorum jam
stus ad Patrem : Quia sacrificia irrationabiliurn ani- non recordabor amplius. Conleslatur, inquil, r.os,
malium tibi non placent, eo quod perfeele hominem et Spiritus sanctus, id est leslimonio suo verba no-
mundare non possunt, ecce venio in mundum per stra confirmât, non solum per Ps;lmistam,sed eliam
incarnalionis myslerium. In capile etenim libri Le- *• per prophetam, quia illoehostioejam non sunt effe-
vilici scriptum est de me, ut faciam voluntatem tuam, rendoe. In sequenlibus verbis defectus senientioe est
hoc est, ut moriar pro sainte generis humani. Vo- satis necessarius, quapropter dicalur ila : Poslquam
luntas enim Dei Palris fuit, ut Filius sua passione enim dixit omnipotens Deus per prophetam J re-
genus humanum redimeret. Unde ipse Filius appro- miam : Hoc aulem testamentum quod testabor ad illos.
pinquans suoe pissioni dixil (Joan. xiv) : Sed ul post dies illos, dicit Dominus : dabo leges meas in
cognoscat mundus quia diligo Patrem : et sicut man- cordibus eorum et in mentibus eorum superscribam
datum dédit mihi Pater, sic facio. Surgite, eamus eas, slalim subinlulit : El peccatorum eorum non
hinc ad psssionem. Superius dicens : Quia hostias, memorabor amplius, ostendens jam non fore dein-
el oblaliones, et holocaustomata pro peccato noluisti, ceps necessarias hostias figuralivas, quod etiaai
nec placita sunl tibi, quoesecundum legem offerunlur, Aposlolus manifestât, dum subdil : Ubi autem ho-
tune dixi : Ecce veniout faciam, Deus, voluntatem runt peccatorum remissio jam non est necessaria
tuam : aufen primum, subaudis testamentum : dum oblalio pro peccato. Nam poslquam hoc testamen-
ejus oblaliones respuit, ul sequens teslamentum tum adimpletum est quod Deus per prophetam pro-
statuât, id est stare et permanere faciat. «1 mitlebat, slatim illoehostioefinem acceperunt, quia
'
In qua volunlale Dei Patris quam Filius adimple- venienle verilate umbra discessit. Notandum aulem,
vit, sanctificati sumus in baptismate per oblationem quia ubi recordalio peccatorum non est, quoe in
corporis Jesu Chrisli semel. Quod dicit, sente/, taie baptismale per fidem Dominicoepassionis dimiilun-
est ac si diceret : Sanctificati sumus in baptismale tur, jam non est necessaria oblalio legis pro pec-
per passionem, quam Christus celebravit semel. calo,
Et omnis quidem sacerdos legis proesloest altari Habenles itaque, fratres, fiduciam in introitu
quotidie ministrans et easdem soepeofferenshostias, sanctorum, in sanguine Christi, quam initiavit nobis
quoenunquam vossunt auferre peccata, subaudis cri- viam novam, et vivenlemper velamen, id est, carnem
minalia atque capi talia. suam , et sacerdolem magnum super domum Dei.
Hic autem haud dubium quin Christus unam pro Haclenus oslendit pontificis et hostiarum, taberna-
peccalis offerens hosliam in sempiternum tedel in culi quoque et testamenli et repromissionis dislan-
dexlera Dei, de coeteroexspectansdonec ponantur ini- liam, multamqiie differentiam: nunc invitando bot-
mici ejus scabellum pedum ejut. Ministrare sive of- tatur accedere ad ea quoeper Chrislum in verilate
ferre, signum est niinislrationis, per quod inlelli- nobis advenerunt, dans aucioritatem de magnopon-
893 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 894
tifice, dicens : Proplerea (inquit) plus habemus fidu- jVcorda habenles a peccalis et volunlale mala, siioni-
ciam per sanguinem Chrisli mundari, quam illi qui que oslendit quia non fide sola, sed etiam vita cum
carnaliler hoslias offerebant, quia hoslia nostra virlutibus quoetilur, quoniam fides sine operibus mor-
vera et rationabilis esl. lu lantum enim majorem tua est (Jac. 11).Judoei corpora mundabanl, nos con-
fiduciam habemus in ingressu coslorum per sangui- scieutiani. Et abluli, inquit, corpus, id esl ablution cor-
nem Christi, in quantum magis cohoeredeseffecti su- pus habenles aqua munda, hoc esl aqua baptismatis.
mus. Nullusautem ad dona Spiritus sancti pervenire Idcirco autem dicit corpus aqua baptismatis abluen-
valebit nisi per fidem sive fiduciam, id est per viam dum, quia dum corpus abluitur, aqua Spiritu sancto
novam et vivenlem quam iniliavit nobis Christus, sanctificatur anima.
hocest inilium utendi dédit : viam vero novam dicit Teneamus spei noslroeconfessionemindeclinabilem.
fidem novam, quse per Christum data est, sive exem- Fidelis enim esl qui repromisit. Confessionem spei
plum humilitatis, per quod ipse perrexit, huniilians indeclinabililer lenemus, si non desperamus de pa-
semetipsum usque ad mortem. Possumus, et novam tria ceelesli, et de omnibus quoe nobis promisit Domi-
viam accipere aditum patrioe coelestis nobis per nus, vel si firmiter ea observamus quoeprofessi su-
Chrislum reseratum, qui idcirco nova via appellamus in baplismate. Sicut enim fidelis el verus remu-
lur, quoniam nulli antea gressibilis fuit. Dicendo B nerator est Christus, in promissionibus suis, ita fidè-
autem novam, conatur ostendere cuncta majora les nos esse vult in promissis nostris quoe vovimus
nova nos habere. Siquidem nunc aperta est nobis tempore baplismalis, diabolo videlicet contradicere
via (idei, per quam plenissimam juslificationem ac- Christoque servira.
cipimus, el aperloe sunt nobis portoe coeli, quod ne^ Consideremus invicem in provocalionem charitalis
mini aniea concedebatur. Yiventem quoque appel- et bonorum operum, hoc est consideremus diligenter
Iavil eam," hoc est semper manentem seu semper inter nos, et quemeunque viderimus majorem chari-
patenlem, quoniam et fides recta oeternaliter mane- tatem habere, et operibus melioribus intenlum, pro-
bit et porta coeli semper patebil. Iniliavit autem vocemur illius exemplo, quatenus eum summopeie
banc viam nobis Christus, idest dedicavil cl con- imitemur, et in eum inlendamus, et diligamus : ex
finnavit seu initium utendi dédit, per velamen, id dilectione quippe bona opéra procedunt. Quapropler
est per carnem suam idemque primo secavit illam magnum bonum est dilectio , nullumque bonum,
viam asceiilendo ad palriam coelestem, et ipsa prima quod non per charitalem fiai : quia pleniludo legis
inilium nobis dédit ulendi. Caro autem Dominica est charilas.
non incongrue velaminis nomine designalur, quia Non deserentes collectionem nostram, id est con-
sicut vélum celabat arcam et ea quoe intra illud gregalionem fidelium, sicut est consueludinis quibus-
erant, ita intra illam divinilatis Verbi Dei latebat, dam, sed consolantes, subaudis vos invicem. In hoc
et^sicut per velamen perveniebatur ad interiora ila loco non solum admonuit, sed etiam culpavit et ter-
per humanitatem pervenitur ad divinilatis cognitio- rait unitalem charitalis scindentes. Erant enim
nem. Sacerdos autem magnus super domum Dei, Chri- mulli qui conlurbabant congregationem fidelium,
stus intelligitur, qui est a Deo Taire conslilutus super quasi non possent inler illos habitare causa suoesan-
Ecclesiam,juxta quod ipse dicil : Ego autetn conslilutus ctitatis, et deserebant collectionem illorum habitan-
sum rex ab eo super Sion montent sanctum ejus tes soli, ut Deo liberius viderentur vacare.Isli laies
(Psal. H). Sequitur : Accedamus cum vero corde in typo superbioe dislenli despiciebant reliquos et dis-
pleniludine fidei, aspersi corda a conscientia mala, rumpebant chariiatem. Quod Aposlolus ulrumque
et abluli corpus aqua munda. Ex superioribus ista et admonet el terrel, horians non deserere societa-
pendent, ubi dixit Apostolus : Habenles ilaque, tem fidelium, sed polius consolari simpliciores, et
fratres , fiduciam in ingressu sanctorum per sangui- suo exemplo conforlare. Si enim tantum valet socle-
nem Christi, aceedamus ad eum cum vero corde. Quid tas fidelium, ut ubi duo vel 1res congregali sunl in
esset in vero corde accedere ad Chrislum expo- _ nomine Salvaloris,,ipse sit in medio eorum : multo
suil, subjungens, in pleniludine fidei, ut credamus magis ubi plures sunt fidelium Chrislus eis semper
resurrectionem generalem fuluram ; quasi diceret : proesensaderit. Sequilur : Et tanlo magis,semper sub-
Jam quia fiduciam habemus ingredi in palriam coe- audis seclamini chariiatem, vosque invicem conso-
lestem , non debemus hoesilare quod quorumdam sit lamini, quanto viderilis appropinquare diemjudicii, in
resurreclio, quorumdam vero non, sed vera fidei dequo singulorurn mérita examiiiabuntur, vel etiam
bemus credere omnes homines resurrecturos quos- extremum diem viloe nostroe. Dicit enim alio in
dam ad gloriam, quosdam autem ad peenam. Nam loco : Nihil solliciti silis, Dominus prope esl (Philip.
si quis de hoc hoesilat, non habet veram plenam- IV).
que fidem. Potest el aliter intelligi : Plena fides est Voluntarte enimpeccanlibus nobis postacceptam no-
quse concipitur corde, confiietur ore et operibus bo- litiam verilatis, id est post notitiam veroe fidei, gra-
nis exornatur. Hac fide accedendum est ad Deum, tioequebaptismatis, jam non relinquilur pro peccalis
quicutique vult introituiu patrioe coelestis sibi resera- hostia.Sponle peccantibus nobis et délibérale poslquam
ri. Necesse est eliam ut sint aspersi corda a con- aecepim'us agnitionem ver* fidei, et poslquam mun-
scieiitia mala, id est mundati per corda sive mundala dati sumus in baplismate, non reservatur nobis ultra
895 IIAYMONISHALBIîRSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. B1BL. b9G
hostia pro peccalo, quoepro nobis offerantur.sicni in A per Filium data quam lex per servum administrai,
veleri lege donatum est, hoslias soepius offerre pro lanto majora merebilur supplicia, qui Christum con-
peccalis. Neque enim Christus qui esl hostia no- culcaverit. Sed quomodo possumus illum conculcare
slra, iterum immolandus est pro peccalis noslris : qui in dextera Dei Patris sedet, elevatus super omnes
hoc enim semel factum, et secundo opus non esl, ctelos? Dum enim proecepta illius pro nihilo ducimus,
sed magis omis esl post acceptam gratiam perma • dedignantes ea implere, tune utique eum conculca-
nere in fide recta, et mundiliâ bonorum operum. mus. Sicut enim ea quoeconeulcamus pro nihilo du-
Mundatus es in baptismale, liberalus es a criminibus cimus, el liullius honoris, sic et qui libère peccant,
omnibusque peccalis, factusquc es Filius Dei. Si ad absque timoré et absque poenitenlia, Chrislum con-
primum vomilum reversus fueris, gravissimum le culcant, sive contemnunt, alque despiciunl, eumque
exspectat judicium, sicut sequenlia manifestant, nisi judicem fulurum minime formidant. Vel cerle Chri-
per dignam poenitenliam revocatus fueris. His au- stum conculcat, quieunque corpus illius indigne
tem verbis non poenitentiam excludit, neque propi- percipit. Sive (ut lertio modo dicamus) Chrislum
tiationem quoe sit per pcenilenlioe medicamenlum, conculcat, qui maie vivendo de tabernaculo cordis
sed secundum lavacrum baplismi excludit. Non sui eum expellit, qui dixit : Inhabitabo in illis et
enim ita esl inimicus salulis noslroe, ut diceret, non B in ambulabo (Levit. xxvi). Sanguinem quoque testa-
est ultra poenitentia, neque peccatorum remissio, menli pollutum ducit, sive, ut in Gregorio habeiur,
sed hostia, inquit, ullra non est, hoc est, crux ultra communem sive immundum, qui sanguinem passionis
non esl secunda ut iterum Chrislus crucifigatur, ile- Christi pro nihilo ducit, quo Testamentum Novum
rumque nos baptizemur. Nam sicul Christus semel confirmatum est, quo ipse etiam sanclificatus est
mortuus est, et jam non moritur, ila nos semel bapti- lempore baplismalis. Alio enim modo nihilominus
zati in lide morlis ejus et sepulturoe, sicut Aposlolus sanguinem testamenli pollutum ducere, "est mysle-
alias dicil, cônsepulti cum illo per bapiismum in mor- rium sanguinis Chrisli indigne percipere, nullamque
tem jam non possumusrebaplizari. differenliam inter illum et reliquos potus facere, cum
Terribilis aulem quoedamexspeclaliojudicii et ignis in illo sanclificalus sit lempore baplismalis, el possit
amulatio quoeconsumptura est adversarios. jEinulatio eliam quotidie sanclificari, si digne perceperit eum.
aliquando pro imitalione ponilur, aliquando pro in- De talibus dicit Apostolus : Qui manducal et bibit
videnlia : hic aulem pro consumptioue el vindicta indigne, judicium sibi manducat el bibit, non dijudi-
accipilur. Terrel ergo Aposlolus omnes, ut metuant cans corpus et sanguinem Domini (I Cor. xi), sive
post baplismi lavacrum ad vilia relabi, quia non discernens a reliquis cibis el polibus, spiritui quo-
possunl rebaplizari. Terret etiam ul si peccaverint, C que gratioe, id est, Spiritui sancto contumeliam facit,
poeniienliam slatini sludeant agere dignam, quoniam qui de tabernaculo cordis sui maie vivendo, illum
quieunque poenitenlioe medicamenlum neglexerit, ejicit, vel qui non crédit quod per illum in Ecclesia fit
vindicla el consumplio ignis oeterni devorabit eum. remissio peccatorum, vel cerle qui blasphémai illum
Quapropter unusquisque ad poenitentioedum tempus opéra ejus denegando, et diabolo tribuendo. Unde
habet medicamenlum confiigiat, ne igni tradatur Dominus dicit : Qui blasphemaveril in Spiritum, non
seierno. remitletur ei neque in hoc soeculo, neque in fuluro
Irritant quis faciens legem Moysi, sine ulla misera- ( Matlh. xu ). Qui idcirco spirilus gratioe vocalur
tione duobus vel tribus testibus, subaudis convictus, vel quia per illum nobis gratis dimitluntur pec-
moritur. cata , vel cerle quia illo distribuenie dividunlur
Quanto magis pulatit détériora mereri supplicia, gratioe donorum spirilualiura fidelibus, quas Apo-
qui Filium Dei conculcaverit et sanguinem testamenli slolus commémorât, dicens : Et alii quidem per Spi-
pollutum duxeril in quo sanclificalus Kest,et spiritni ritum datur sermo sapientioe, alii sermo scientioe
gratioe contumelium fecerit ? Lex Moysi dicilur, vel (I Cor. xu), et coelera, usque dum concludit, dicens :
quia per Moysen populo data, vel quia Moysi data Hoec aulem omnia operatur unus atque idem Spirilus,
est a Domino, sicut et nos solili sumus dicere in ora- dividens singulis prout vult. (Ibid.)
tione Dominica ad Deum : Panem noslrum quolidia- Scimus enim qui dixit : Mihi vindiclam et ego re-
num da nobis hodie (Luc. xi), non quod noster ante tribuam. Loquitur omnipotens Deus per Prophetam :
fuerit, sed cum ab illo datur, noster efficilur. Incutit Mihi injuriam et contumeliam facientibus vindiclam
autem Apostolus lerrorem Chrislianis, sumens com- reddam et retribuam eis juxta quod nierentur (Deut.'
parationem a lege Moysi,quam si quis transgressus XXXII; Boni. xu). Et ilerum : Quiajudicabil Dominus
fuisset, irrilam eam el inanem faciens, duobus vel populum suum.V>6inimicis suis hoc diclum est: Ego
tribus testibus convictus, sine ulla miseralione et retribuam eis, qui maie faciunt, non de his qui maie
venia a judicibus dijudicalns, confestim occidebalur. patiuntur, de bis videlicet qui negligenler vivunt, et
Dicit ergo : Si ille, inquiens, qui legem, quoeper ser- per poenitenliam se purgare nolunt ; sed cum maie fa-
vum data est, transgressus fuerat, sine ulla misera- ciunt, secure ad mensam Dominicain accedunl. Po-
tione occidebatur, quanlo magis majora supplicia pulum autem quem Dominus judicare dieitur, dupli-
sustinebit, qui Filium Dei conculcaverit? Utique citer possumus intelligere, et ad electnm scilicel po-
quanto major est Chrislus Moyse, et gralia Evangelii ouluni referre cl ad reorobtim. Judicabil enim Do-
897 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD HEBR. 8U8
minus populum suum, hoc est, separabit plcbem A meliis el Iribulatiouibus sunl diversis afllicti, quod
suam el discerne! bonos a malis, fidèles ab infide- genus humanum gravius sustinel in conspectu pluri-
libus. Quod si ad reprobos relalum fuerit, judicare moi'uni aliquid inhonestum , aut verbis aut faclis :
pro damnare accipiendum erit; populus aulem Do- sive eliam quia posilis in carceribus compatieban-
mini appellalur non per graliam, sed per créât lur, viclumque ac veslimenlum prout polerant sub-
tionem. ' ministrabant. Unde facti erant eorum socii
quoniam
Horrendum est inciderein manus Dei vivenlis. In- mercedem et retributionem quam proecipiet proedi-
cidit in manus Domini, qui judicium hominis contre- calor verilatis pro Christi nomine positus in carcere
miscil et judicium Dei parvi pendit. Incidil quoque in aliisque tormentis afflictus, eamdem recepturus est
manus Domini, id est in poteslatem et judicium ille, qui ei subsidium proebet ne deficiat in tribula-
omnipoteniis Dei, quisquis post peccatum contemnit tionibus, sicut ipsa Veritas promisit, dicens : Qui
poenitenliam agere. Quieunque ergo peccator est, si recipit prophetam in nomine propheloemercedem pro-
non pasnittierit de peccalis suis, incidet in horren- pheloeaccipiet (Matlh. x). Notandiimque quia non
dum et valde exlimen-.tum judicium ,omnipoteniis dixil simpliciter tribulationibus afflictos, sed eliam
Dei, qui reddel unicuique secundum opéra sua. augmentum fecit, dicens : Speelaculum facii eslis.
Rememoraminiaulem prhtinos dies in quibus illu- B Cum enim quis secrète exprobratur, constiltatur
minait magnum cerlamensustinuistis passionum. Op- quidem, sed mullo amplius si publiée, et in con-
tiini mcdicorum cum vulnus secuerinl, el per inci- spectu mullorum. Genus enim humanum sicut valde
sioneni augmentum doloris fecerint, solalium et deleclalurlaude publica, facile caplivalur opprobriis
remedium illi loco adhibenl, ubi dolor inesl, et peF- aperte sibi illatis. Quod illi ea exhibueruni quoe
tnrbatam refovent animam. Poslquam aulem recrea- enumeravimus apertius jam ostendit, dum sequilur.
verint illum , alteram jam non adjiciunl sectionem , Nam et vinclis compassi eslis, et rapinam bonorum
quin eliam illa quoesecta sunt, medicaminibus milio- veslrorum cum gaudio suscepislis. Mirabiliier laudat
ribus et valenlibus miligare student, sic et Aposto- eos in fide, quoniam si fidem non haberenl meliora
lus isto in loco more illorum egit. Poslquam enim se recepluros pro hac substantia subtracla, non cum
concussit animos eorum , et compunxil mentione gaudio suscepissent rapinam ejus. Quandiu enim
gehennoe, aflirmans omnino disperiluros qui gratioe promissum est eis, compassi sunl aliis exspolialis ,
Dei faciunt injuriam aliquomodo, el hoc ex lege aUpie aliis in carcere posilis : exspoliali vero cum
Moysi,aliisque testimoniis edocens, et dicens me- gaudio susceperuni rapinam et damnum sibi illalum,
tuendum esse incidere in manus Dei vivenlis, proti- credenles se meliora recepluros. Unde subdit :
nns ne mullo limore in desperaiionem ruèrent, £ Cognoscentesvos habere meliorem et manentem tub-
consolatur eos per laudiim blandimenta et exhorta- stantiam; quasi diceret : Videntes divilias spiritales
tiones, reducens eis ad memoriam proeterila illorum vobis pro his lemporalibus profuluras, sustinuistis
bona opéra. Rememoramini, inquit, prislinos dies cum gaudio rapinam bonorum temporalium. Hoc au-
in quibus illuminali per fidem, et confirmati per tem tolum faclum fuit aposlolicum opus, et dignum
gratiam divinam , magnum cerlamen sustinuistis , ac fortibusanimabus,ut flageliisgauderent, sicul in Ac-
si dicerel : Quando introducli estis in lidcm, quando tibus aposlolorum dicilur: Eûmes aulem a conspectu
in initio fidei eraiis, tanlam forliludinem demonstra- consilii ibant gaudentes, quoniam diqni habili sunt
stis, ut magnum cerlamen passionum sustinerelis contumeliam pati pro nomine Jesu (Acl. v). El ut
pro Chrisli nomine a contribulibus vestris; Judoei demonstraret islam lemporalem subslanliain non
enim credentes quidam exspoliali sunt ab aliis non esse semper mansuram, ideo dixit illos meliorem
credenlibus, quidam vero non : illi vero qui non habere substantiam el manentem, prout dicerel for-
fuerant exspoliali subministrabant aliis de facultali- mam substantialem atque perpeluam quoeperire non
bns suis. Quapropter cum hoc agnovissenl infidèles, possit, sicul ista terrena périt.
multa mala inlulerunt ulrisque. Unde non dixil Apo- Nolite itaque amiltere coiifidentiam veslram quoe
slolus sîmpliciler cerlamen sustinuisse eos, sed. magnam habet remunerationem, id est nolite deficere
addidit magnum, nec dixit tentationes. sed pas- in tribulationibus, quia magna est remuneralio. Ap-
siones. parat autem quia magnam confidentiam habebant ad
Et in altero quidem, facto vel opère, opprobriiset Deum, quam ne amillerent inslanlissime eos horia-
tribulationibus, spectacutum facti estis : in altero au- lur. Facilius enim intégra conservalur, quam amissa
tem socii taliler conversanlium effecli. Ex parle, in- recuperatur. Quapropter quod lenelur et formidi-
quil , opprobriis, id est conlumeliis et irrisionibus nem habet, necesse est ut forliludinem habeat. Nihil,
seu tribulationibus speelaculum facti estis, hoc est, inquit, vobis necessarium est, nisi ul sletis firmiler
publiée in conspectu mullorum irrisi ; et ex parle in fide vestra , el permancatis in fortiludine vestra
altéra effecli eslis socii in compassione taliter con- quoe magnam habet remunerationem apud Deum.
versanlium, aposlolorum videlicel et eorum qui sunl Patienlia enim vobis necessaria est, ut voluntatem
exspoliali propriis facultalibus et verberibus afllicti, Dei facientes reporietis promissionem. 0 quam magna
atque in carcerem relrusi. Duobus modis oslendit remunerationis el consolalionis fiducia, veluli si quis
eos oene laborasse, scilicet vel quia publiée contu- ad aihletam ac certatorem hoc diceret, qui cunrlos
899 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. BOO
superasset, nullumque relictum haberet qui sibi de- A credere quoe non videntur et dum ea credimus in
certare posset. Verbi gratia, dum ille diceret : Jam veritate aut fuisse, aut esse, aut futura esse, quoenon
quia omnes superavi nullusque superest qui mecum videmus, ipsa fides facit ea subsistera in corde no-
certet, da mihi coronam, poterat illi quilibet dicere : stro, quasi ante oculos corporis. In rébus autem quse
Susline parumper usque dum venial arbiler, aut videnlur neque credulitas diei poiest, neque incre-
etiam rex qui tibi bravium reddat pro Victoria tua. duiitas , sed potius agnilio dicenda est. At vero files
Quod si ille athleta impatienter ferret, non tolerans est, ila animura firmum esse de his quoe non vi-
sitim alque oesluationes, dicens : Aut date quoi me- dentur, sicut de his quoe jam videnlur, et dum hoc
rui, aul recedam , dicerelur illi : Patienter susline fit, fides facit ea subsislere in nobis credenda. Verbi
hanc morulam, in proximo est ut veniat imperalor, gralia , ul ex mullis saltem paucis ulamur exemplis :
qui tibi reddet proemium. Isto modo et Apostolus resurrectio generalis needum facia est : et cum
hortatur eos ne deficerent in laboribus, sed patienter needum sit in substantia, spes facit eam subsislere
exspectarent Domini adventum. Patienlia, inquit, in anima noalra, quasi proe oculis eam habeamus.
vobis necessaria est, hoc est, unum opus habelis, Hoc esl quod dixil, fidem esse substanliam illarum
videlicet ut perseveretis in agone, donec recipiatis rerum quoesperanlur needuinque videnlur. El si ar-
coronam dignam labore vestro, non enim qui coepit g gumentuni est eadem fide rerum quoe needum appa-
coronabitur, sed qui perseveraverit in ceriamine rent, quid est quoi eam jam volunt videra? Arguera
usque in finem, hic salvus erit. In patienlia, inquit dicebant antiqui ostendere : a quo venit argumen-
Dominus, possidebitis animas vesiras. Reportetis, lum, quasi ostensio el proemonstcalio fulurarum re-
inquit, promissionem, id est accipiatis gloriam scm- rum , et illarum rerum quoe non videnlur. Est autem
piternoe bealitudinis. proprie argumentum, ratio quoerei dubioefacit fidem.
Adhuc enim modicum aliquantulum, qui venlurut Profeclo ergo liquet, quia fides illarum rerum argu-
ett veniet, et non tardabit. Qui venturus esl veniet, et mentum esl, quoe apparere non possunl. Quoeenim
non tardabit, haud duhium quin Christum significet. apparent, jam fidem non habent, sicut superius dixi-
Consolalur eos tanquam parum sit temporis usque mus, sed agnilioneni. Dum ergo vidit Thomas (Joan.
dum veniet. Non modica enim consolatio est laboris, xx), dum palpavit, cur ei dicilur : Quia vidisti me,
cito sperare judicem et remuneratorem, constanliam credidisti? Sed aliud vidit, aliud credidit. A morlali
certaminis remuneratorum. enim bomine Divinilas videri non potuil. Hominem
Justus autem meus ex fide vivit. Quod si subtraxe- quippe vidit, et Deum confessus est, dicens : Domi-
ril se, non placebit animoe meoe. Hoc prophelicum nus meus el Deus meus. Videndo ergo credidit quia
testimonium intulit Apostolus ad exhortationem fidei 'u considerando verum hominem, Deum quem videra
in acquisitionem animoe. Sicut vita corporis anima, non poterat exclamavit.
ila vita animoe fides est, quoe videlicet concipitur In hac enim fide testimonium justitioe consecuiisunt
corde , confitelur ore , exornatur opère , quoniam senes. Senes hic debemus inlelligere patres Veteris
fides sine operibus morlua est. A qua fide si quis Testamenli, patriarchas videlicet, prophetas, alios-
subtràxeril se, non placebit voluntaii Dei. Non est que justos qui in fide quam crediderunt Deo ejus pie
enim putandum quod Deus Pater aut Spiritus san- promissionibus, teslimonium laudis alque justitioe
ctus, aut Filius in natura divinilatis habeat animam, promeruerunl. Unde Abraham qui credidit Deo, re-
sed more humano loquens divina Scriptura, nobis putatum est ad justitiam, el amicus Dei appellalus
consulendo voluntatem illius animoe vocabulcexpri- est. Hoecaulem fides ita est accipienda, ut credat in
mil. Considerandum autem , quia sicut displicebit corde, confileatur ore, exornetur operibus. Ille enim
qui hoesitaverit, ita placebit Deo qui crediderit, vi- veraciter crédit, qui exercet operando quod crédit.
vens in fide sua recla. Laborastis, inquit, in ceria- Quod contra de his qui fidem nomine tenus relinenl,
mine, exspeciate beatam spem. Nolite dubitare quoe- Paulus dicit : Confilenlur se nosse Deum, factis au-
rere quoesperalis : quia juslus ex fide vivit. lem negant.
Nos autem non sumus subtraclionis filii in perdi- ' " Fide intelligimus aplata esse soeculaverbo Dei, ut
tionem, sed fidei in acquisitionem animoe.Non sumus, ex invisibitibus visibilia fièrent. Quia enim quidam
inquit, ego et vos filii illorum paganorum atque gen- Hebroeorum adhuc débiles erant et a fide quidem
tilium, qui se subtrahunt a vita fidei et luce sempi- inilium sumpserant, ex passionibus autem lribula-
lerna ad perdilionem animarum suarum, sed sumus tionum pusillanimes efficiebanlur, minusve patienter
filii patriarcharum, qui in fideprobali sunt, et in fide mala sibi irrogata ferebant, hortatur eos Aposlolus
perfecti fuerunt ut acquirerent sibi suas animas ad primo ex seipso, dicens : Rememoramini pristinot
salutem et insuper aliorum suo exemplo. dies, deinde ex Scriptura divina dicente, quia justus
ex fide vivit, deinde autem ex rationibus, ostendens
CAPUT XL fidem esse substanliam rerum non apparentium.
Est autem fides sperandarum substantia rerum, ar- Nunc vero ex progenitoribus incipit loqui, mirabiii-
gumenlum non apparentium. Ordo verborum : Esl au- ter eos in exemplum ponens, quia sicut illi omnes
tem fides substantia sperandarum rerum, argumen- per fidem salvati sunt, ita el nos omnes per fidem
tum videlicet rerum non apparentium. Fides esl ea salvamur. Cum enim invenerit anima in eisdem pas-
«01 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 902
sionibus socium, requiescil ac respirât.. Hoc in fide, A sive quod ignis descendit de coelo,ut in Theouotione
hoc in tribulatione qualicunque solel accidere. Valde legilur, quia inflammavit Dominus super Abel et su-
enim est fragile genus humanum nimiumque hoesi- per munera ejus, seu per illam sententiam qua a
tans in cogitatione; quapropler necessaria est con- Domino in Evangelio esl laudalus comprobalusque
solatio ex proecedenliumfide et patienlia. Apostolus est esse justus. Sic enim dixil Dominusin Evangelio
ergo ex p:itribus eos quidem hortatur, sad primo ex (Luc. xi) : Amen dico vobis, requiretur omnis tanguit
communi inilio, dicens: Manifestumest, quia non juslorùm qui effusus esl super terrant a sanguine Abel
ex sianlibus quoesunt Deus hoecfecit, sed ex invisi- justi usque ad sanguinem Zucharioe filii Barachioe.
bilibus visihilia, ex non exisienlibus existentia. Ra- Per illam eliam hosliam adhuc loquitur jam defun-
tiocinando hoc invenire non possumus quomodo fectus, ul dieitur : Sanguis Abel clamât ad me de terra
cerit ex nihilo omnia, vel ex invisibilibus visibilia, (Gen. iv), sive adhuc loquitur, hoc est, licel inlere-
quia non eramus quando facta sunt. Unde ergo cer- meril eum corpore, tamen ejus gloriam non poluit
lum habetur? Utique manifestum est, quod fidei res interimere cum eo. Dum enim gloria illius in tolo
esl ista credere. Fide quippe credimus aptata esse, mundo proedicatur, dum ejus laus in ore omnium
id esl, perfecla seu facla, soecula, quia non ex visi- versatur, dum eum omnesadmiranlur, quotidie adhuc
bilibus, sed ex invisibilibus facla sunt quoevidentur. B licet defunctus loquitur : qui enim alios>suo exem-
Invisibilia autem hic possumus inlelligére informem plo admonet ut justi sint, aliquo modo loquitur.
materiam de qua dieitur in exordio Genesis : In prin- Fide Henoch translalus est ne videret morlem, et
cipio fecit Deus coelumet lerram. In coeli aulem no- non inveniebatur, quia transtulit illum Deus. Henoch
mine non est inlelligendum istud coelum corporale, per fidem placuit Deo, quoefuit bonis operibus exor-
quod appellatur firmamenlum, sed angelica nalura, nala, credens se omnino per illam placera Deo. Qua-
ccelique spiritales : per lerram vero intelligitur in- propler translalus est in paradisum terrenum, unde
formis materies, de qua facla sunt postmodum om- quondam ejectus fuerat Adam : videlicet ne experi-
nia corporalia, quoe lune quodammodo invisibila retur mortem temporalem, donec tempus a Deo con-
erant, quando lenebroeeranl super faciem abyssi. Ex slitutum percurrat. Quo habilu vero vel quo statu
invisibili autem materia facta sunt visibilia, quando modoexistât in paradiso, non esl nosirum inquirere.
per species el formas divisa et discreta sunt omnia. Hoc lamen credendum esl, quia sine aliqua molestia,
Potest et alio modo intelligi, quod dicit ex invisibi- et sine aliquo dolore aut labore quiescil in illo para-
libus visibilia fieri. Invisibilité!-mundus antequam diso : et sicut ille vivit sine aliqua impugnalione car-
formaretur in Dei sapientia erat, qui tamen per ex- nis, sine aliqua molestia, ila nisi homo primum pec-
plelionem operis visibilis factus est humanis obiuti- C cassel, complelo omnium numéro eleclorum, a pa-
bus. Quod autem dicit, soecula perfecla esse Verbo radiso lerreno transferretur ad paradisum coelestem.
Dei, per soeculadebemus intelligere omnia quoefacla Ul aulem transferretur, causa fuit quod placuit Deo:
sunt in tempore, sive soeculaVerbi Dei Palris, juxla sed ut placerai Deo, causa fuit ejus fides. Nisi enin»
quod Joannes dicit : Omnia per ipsum facla sunt crederet quod reddilurus esset ei Deus mercedem,
(Joan. i) : soeculaautem, ut OvidiusNaso dicit, di- quomodo placerai ei? Ante translalionem enim testi-
cuntur a sequendo, eo quod sese sequantur, atque monium habuit placuisse Deo, dicenle Scriptura quia
in se revolvantur, teste Varrone : soeculaautem ex ambulavit Henoch cum Deo, obtemperans volurtati
eo diei possunt, ex quo varietas coepit esse tem- ejus.
poris. Sine fide enim impossibileest placere Deo. Crede-
Fide plurimam hosliam Abel quam Coin obtulit bat Henoch, quia si quis crediderit esse Deum, et
Deo, per quam testimoniumconseculusest esse justus, ad eum accesserit, retribulionem haberet. Quia
testimoniumperhibente muneribut ejus Deo, et per il- ergo fides fundamentum est omnium bonorum , idée
lam defunctus adhuc loquitur. Primum ponit eum sine fide nemo potest Deo placere, credere enim
qui mala passus est, et hoc a fratre, proprium illo- oporlet accedentemad Deum quia est, et iniquiren-
rum ponens exemplum. Etenim eadem passi illi fue- tibus se remunerator sit. Quieunque ad Deum acce-
rant a contribulibus suis. Quapropler horlatur eos, dit credendo, credere oportel illum quia Deus est,
ni sicut ille injuste occisus est a fratre, et non recu- hoc est, semper habet esse, juxta quod ipse dixit
savit persecutionem, ita et illi non recusarent si in- ad Moysen(Exod. m) : Ego sum qui sum. El : Qui
juste paterenlur a contribulibus fratribusque suis. est misit me ad vos. Credere eliam débet, quia in-
Prarimum quippe, id est majorem hosliam Abel ob- quirentibus se per bona opéra, juxta quod Psal-
lulit Deo quam Cain, non quod illa hostia in rébus mista dicit, Quoerile Dominum, et confirmamini
carnalibus major exslitisset, sed quidquid melius ( Psal. civ ), oelernus et verus remunerator sit.
habuit Abel per fidem Deo benevolo animo prolulil, Fide el Noe, responsoacceplo de his quoe adhuc
et exinde ei sua multiplicata fuerunt, el inlelligimus non videbantur, hoc est, de imbribus, meluens apta-
ipsum per hoc placuisse Deo. Fide namque hoc fe- vil arcam in salutem domus suoe, per quam, subau-
cit, quia credidit hoecquoebona volunlale offerebat, dis fidem, damnavit mundum, comparalione scilicet
Deo placera et se reraunerandum credebat ab eo. melioris fidei el facti ; et justitioe quoeper fidem est,
Testimonium quoque Deoperhibente muneribus ejus, hoeresesl instilutus. Fide credidit Deo quod induciu-
rus esset aquas super lerram, dicenle sibi illo A grinantem, et nihil turbabalur. Quanquam enim ad
( Gen. vi ) : Finis universoecarnis venil coram me, et ipsum diclum esset, quia tibi dabo et semini tuo,
inducam aquam super eos : fac libi arcam de lignis non persemen tibi,sed tibi el semini tuo, tamen neque
levigalis et coelera quoe sequunlur : el ideo salvatus ipse, nequelsaac, neque Jacob potiti sunt hac promis-
est cum omni domo sua, hoc esl, familia sua. Per- sione, sed successio illorum.-El quia quando obe-
feclum autem operis aut ralionis experimenlum, divil Deo, exiens de terra sua, non vocabalur Abra-
nihil in hac causa profecit. Nubebanl, inquil, alii, ham , sed Abram. Ideo consideraie, dixil Apostolus :
ut ait Dominus in Evangelio, et aer serenus erat, Fide qui vocatur nunc Abraham, tune aulem voca-
signa quoque millia apparebant diluvii : verumtamen balur Abram, moratus est in terra repromissionis
ille timuit, alque per fidem de bis quoe needum vi- quasi in aliéna. Primum quidem vocabalur ille
debanlur metuens, construxit arcam in salutem Abram, deinde vero Abraham.
familioe suoe, per quam fidem damnavit mundum Exspectabat enim fundamenta habentem civitatem,
comparatione fidei suoe, quam mundus habere no- cujus artifex et conditor Deus. Civitas superna fun-
tait. Oslendit enim eos dignos hoc supplicio, qui damenta habere dicilur propler stabililatem et fir-
neque per centuin annorum spatia illius arcoe con- milalcm sui. In qua qui semel locum invenerit,
struciione corrigi voluerunt. Per fidem quoque non B nunquam poterit exhoeredilari neque evelli. Ideo,
per legem hoeres justitioe est instituais, dum ipse inquit, illi fide morati sunt in terra repromissionis
solds fidem palruin tenuit, quam ab illo coeleri di- quasi in aliéna, quia repromissiones in terra faclas
dicerunt. Hoeres aulem regni coelorum vel hoeres non atlendebanl, sed fuluram quietem quoerebant.
mundi dicilur, quia de semine suo fuit reparalio Ostenderunt enim seipsos majoribus esse dignos,
mundi, el ex hoc apparuil justus, quia credidit Deo. idcirco non permisit eos accipere isla, quia majora
Fide qui vocatur nunc Abraham obedivitin locum dare volebat.
exire, quem acceplurus erat in hoereditatem, et exivit Fide et ipsa Sara slerilis virlulem in conceplione
nesciens quo iret, quasi diceret, et ipse Abraham seminis accepit, eliam proeter tempus oetatis genera-
per fidem placuit Deo : slalim enim ul ei dixit Deus : vit, quoniam fidelem credidit qui repromiserat. Quoe-
Exi de terra tua, et vade in lerram quam monstravero slio hic orilur quare dicat fide accepisse Saram
tibi, daboque illam libi et semini tuo ( Gen. xu ) , virtuiem concipiendi, cum ab angelo reprehensa
credidit Deo, et exivit in locum in quem ei proece- sit, cur riserit causa infidelilalis ? Risus enim ille
perat, nesciens quo abiret. lgnolus enim ei erat etiamsi gaudii et plenoe fidei non.fuit, risus autem
locus ethabitalio illius lerroe : et in quantum ambu- Abrahoe et gaudii et plenoe fidei sunt. Quoe ita sol-
lavit per fidem ambnlavit. Sive nesciens quo iret, <-* vilur : Quia elsi primum dubitavit, poslmodum
quoniam quem imilarelur non habebat. lamen verbis angeli solidain est in fide, et évacuata
Fide moratus est in terra repromissionis tanquam dubilalionis causa, inlroducla esl fides. Virlulem
in aliéna in casulis ab inhabitando cum Isaac et Ja- in conceptione seminis accepit, quia jam morlifi-
cob cohoeredibus repromissionis ejusdem. Casula <li- cata erat oetate et slerilis. Duplex enim erat proe-
minutivum est a casa, id est domo, hic aulem pro clusio : Una temporis, senuerat quippe jam; alia
tentoriis labernaculisque positum est, in quibus vero ex nalura, slerilis enim erat; sed ad susci-
Abraham cum Isaac et Jacob habitavit more piendum et retinendum semen accepit virlulem.
vialorum et peregriiiorum, docens eos fidem Dei, Mulieres namque ex duabus proecipue rébus stériles
utpote cohoeredes promissionis suoe. Ea enimpromis- esse soient, sive quia in vulva caloris virtuiem non
sio quoe facta est ad Abraham, facta esl ad Isaac et habent, qua excoquanlsemen, quod et in seneclule
Jacob, omnesque qui simul cohoeredessunt in repro- evenil cum deficiunt muliebria; sive quando vulva
missionibus Abrahoe.Abrahoe namque dictum est : concludilur eliam in juvenluie, ut non perveniat
Jn te benedkenlur omnes gentes lerroe ( Gen. xxn ) ; semen ad loca conceptionis. Contra quoedédit Deus
el in Isaac vocabiiur libi temen (Gen. xxi). Ad Isaac virlulem : hoc esl, contra slerilitatem, stabililatem
autem inquit : Comptais Deus juramenlum quod spo~' et seneetulem. Ad locum etenim conceptionis satis
pondi Abrahoe palri tuo, multiplicabo semen luum pervenit semen : et poslquam pervenit, dédit partus
sicut ttellas coeli, daboque posieris luis universas soliditaiem mulieri. Factumque est ut fidei solidi-
regiones lias ( Gen. xxvi ). Ad Jacob quoque dixil : lale uleri insolida conforlarentur, et omnia possi-
Ego Deus omnipotens. Crescere et multiplicari ex le bilia fièrent credenli.
génies faciam, daboque tibi lerram quam dedi Abra- Propter quod et ab uno orli sunt et hoc emortuo,
ham el Isaac ( Gen. xxxv ). Ecce quomodo omnes tanquam sidéra coeliin multitudine facti sunt, et sicut
cohoeredes sunl in repromissionibus Abrahoe. Nolan- arena quoeesl ad oram maris, innumerabilis. Propler
dum autem quia fides Abrahoe duplicalur pro ma- hoc, inquit,quia uterque veram fidem habuit, Abra-
gnitudine lidei. Unde et caput fidei dicilur. Nam ham videlicet et Sara, ab uno corpore Abrahoe et
sicul fide exivit de terra sua, nesciens quo irai, Saroe orti sunt innumerabiles populi. His verbis vo-
sic fide mansil et demoratus est in terra sua quasi in luit ostendere, quia non solum Isaac genuit Sara,
aliéna. Vidit filium ibi ut peregrinum habilanlem, verum etiam plures quam aliqua fecundarum mulie-
vidit nepolem, vidit seipsum in aliéna terra pere- rum. Unum aulem corpus dicit habere illos duos.
— "
905 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. IN EPIST. AD HEBR. 906
propter hoc quod in Genesi dieitur, quia erunt duo A In hoc vero quia plcnain promissionem patrioe coele-
in carne una (Gen. n). Addidit quoque adhuc, et slis non sunt conseculi, quasi non perceperunt pro-
hoc, inquiens, corpore emortuo nati sunt non vila missiones, de longe tamen aspiciebant promissiones,
morlua, sed semine. Senex enim homo semen qui- quas veniens Dominus Christus proedicavil, dicens :
dem jam fundere poiest : sed tamen soliditate se- Quoniam si quisdiiniserit domumaut fratres, aut so-
minis caret, ut filios procreare possit, nisi forte de rores, aut palrem, aut matrem propter me, cenlupluni
adolescentula, ut alii fuerunt. Sicut sidéra, inquit, accipkt, et vitam oeternam possidebit (Matlh. xix).
coeli vel arena maris. Hyperbolice hoc dictum est. Istam promissionem non sunt consecuti illi anle
Per sidéra autem coeli, boni intelligendi sunt ex Domini adventum, licet omnia sua reliquissent, sicut
utraque populo filii Abrahoeper fidem, at vero per et apostoli : sive etiam promissiones de Domini ad-
arenam maris reprobi accipiuntur ex Judaico populo ventunon sunt consecuti, quoniam, licet eis promis-
filii Abrahoeper carnem, qui terrena semper quoe- sus esset, lamen non viderunt eum prsesenlem in
rtntes, pondère peccatorum gravanlur. Et si homini- mundo. Salutabant quoque easdem promissiones, id
bus stelloecoeli, sive arena maris vel etiam illi qui est oplahant et desiderabanl, sicut Dominus ait in
designati sunt per hoc, innumerabiles sunt, Deo au- Evangelio : Mulli reges et propheloevoluerunt videre
tem cui omnia patent numerabiles existunt. B quoevos videtis, et non viderunt, el audire quoeauditis,
Juxta fidem, id est cum fide, defuncli sunt omnes et non audierunt (Luc. x). Ex metaphora navigan-
isli, non aeceptis repromissionibus : sed a longe eas tium dixit salutantes, quia a longe pro.spicienles de-
aspicienlet, salutanles, el confitenles quia peregrini et sideratas civitates antequam ingrediantur eas, salu-
bospites sunl super terram. Qui enim hoec dicunt, talione proeveniunt, easque sibi familiales effieiunt.
scilicet : quia peregrini sunt super lerram, signifi- Aspiciebant autem in fide istas promissiones, salva-
cant se palriam inquirere. Et tiquidem illius terroe bant desiderio, et confitebantur sermone quod pere-
meminissent de qua exierant, ad hoc ut vellent re- grini essent, juxta quod Psalmisla dicit, quoniam
verli, habebant utique tempus revertendi : nunc autem, peregrinus sum apud te, sicut omnes patres mei
quia nolunt reverli ad eam de qua exierunt, sed mo- (Psal, xxxvm). Peregrinus a peregre, id est a longe
rantur in aliéna quasi peregrini, meliorem appetunt, proficiscendo dictus est. Peragrare enim peranibu-
id ett coelettem.Duo quoedam hic dignum est quoe- lare dicimus. Nam qui in tabernaenlis habilabant,
rere. Cum enim supradixisset, translalus est He- qui sepulcra pecuniis emebant, certumque est quo-
noch ne Videret morlem, et non inveniebatur,hic di- niam peregrini erant, in tantum ut etiam ubi suos
cit, quia secundum fidem mortui sunt omnes isti.Et sepelirent non haberent. Quapropter prima virtus
cum iterum dixisset, non accepisse eos reproiirissio- C eslperegrinum esse mundi hujus et hospitem,- nihil-
nes, sed a longe aspexisse, superius dixit de Abel, que habere commune cum regibus hujus soeculi,sed
quia testimonium consecutus est quod esset justus : removeri «b eis sicut peregrinus
et de Henoch, quia translatus est. De Noe quoque Ideo non confundilur, id esl non erubescit, Deus
quia salvatus est de condemnatione mundi, de Abra- vocari Deus illorum. Paravitenim illis civilalem. Ideo,
ham, eliam Isaac et Jacob, nulli dubium quin plu- inquil, quia illi Deo crediderunt, nihilque de terre-
rimaspromissiones tam de Christo quam de. terra nis sibi proesumpserunt, ad hoc ut in illis spem suam
repromissionis acceperunt? Quoe duo bujusmodi so- ponerent, idcirco non erubescit omnipotens Deus
inlione egent. Quod primum dixit, omnes isli mor- vocari Deus illorum. Sic enim ipse dicil : Ego sum
tui sunt cum fide, ila est intelligendum : quod orr.- Deus Abraham, Deus Isaac, et DeusJacob (Deut. ni),
nes illi mortui sunt, proeter solum Henoch, quem per fidem videlicet vitoeque meritum. Sicut enim
novimus esse translatum. Quod vero subintulit, non glorificatur quando benignorum et oplimorum homi-
accepisse eos repromissiones, manifestum est, quia num Deus vocatur et colentium virtuiem, sic econ-
in quibusdam rébus acceperunt, in quibusdam mi- trario confundilur el erubescit in actis nefandorum
nime. Accepit siquidem Henoch ne videret mortem, si invocalur ab illis. Unde dicit per prophetam : Per
accepit Noe ut salvarelur, acceperunt cl alii plurin.i. vos nomen meum blasphematur inter gentes (Isai. ni).
Sed hoecquidem erant illis libamina quoedam, erant Illi autem ila erant clari virlutibus et confidentia
et primoedegustationes futurorum, non plenitudo re- pleni, ut non confunderetur, sed potins glorificare-
promissionum. Deus enim non solum quoe futura tur, cum illorum vocaretur Deus. Dicilur autem ge-
sunt nobis largitur, sed eliam quoe hujus vitoe sunt neraliter Deus terroe et Deus coeli, siquidem et Deus
necessaria proeslat, sicut discipulis suis dicebat : genlium, et non solum genlium, sed eliam totius
Trimum quoeriteregnum Dei et justitiam ejus, et hoec: mundi, eo quod ipse omnia condidit. Sanctorjum
omnia, temporalia vitoe, inquantum expediunt, adji- vero illorum non sic dieitur Deus solummodo per
cientur vobit (Mallh. vi).Tn hoc enim quia, in proe- creationem, sed sicut amicus, dieitur et nunc Do-
senti soeculoex parte laudem justitioe promeruerunt, minus Dens Christianorum. Paravit, inquit, illis ci-
nec cum impiis perierunt locupletesque fueruntt vilatem Jérusalem, scilicet coelestem, ideoque non
bonis temporalibns, licet peregrini essent, ut pote le-- dédit illis in proesenti soeculohoereditalem, vel etiam
gilur de Abraham, quia erat dives in argento et auro,, ideo non erubescit vocari Deus illorum, quia securo,
aliquas degustationes promissionum perceperunt. proedestinavit illos regnare in ccelesti civilate,
PATROL. CXVII. 29
Fide obtulit Abraham Isaac cum tentarelur et uni- j^ quem tu percussisti, hoc est, percuti permisisli, per-
Et Deus Pater per Zacha-
genitumofferebat,in quosusceperal repromissiones, aa seculi sunt (Psal. LXVHI).
Percutiam paslorem (Mallh. xxvi), id est,
quem diclum est quia in Isaac vocabitur libi semen, riam :
arbitrant quia et a mortuis suscitare potens est Deus. percuti permittam. Ignis quoque quem ferebat, calor
Quid est quod beatus Jacobus in epislola sua men- et fervor summoe dilectionis illius esl, qua nos dili-
lionem Abrahoe faciens laudat eum suramopere ex git, de qua dieitur : Sic Deus dilexit mundum, ut Uni"
operibus suis; beatus vero apostolus non opéra il- genilum suum daret pro mundo (Joan. ni). Nam sicut
lius, sed (idem attentissime commendat? Recte igi- Abraham unicum et dileclum filium suum Deo vi-
tur beatus Jacobus ex operibus eum laudat, quem ctimam obtulit, ila Deus Pater unigenilum Filium
sciebat eliam fide perfeclum, quoniam illis scribebat pro nobis omnibus tradidit. Isaac aulëm ipse sibi
qui fidem quidem videbantur habere, sed eamdem ligna gestabat quibus erat imponendus, quia et
fidem bonis operibus non exornabant. At vero beatus Chrislus portabat in humeris lignum crucis in quo
Paulus, qui illis scribebat qui opéra bona legis vi- crucifigendus erat. Aries significat carnem Chrisli.
debantur habere, sed fidem perfectam non habebant, Isaac' oblatus est, et non interfeelus, sed aries tan-
jure fidem Abrahoe atlentius commémorai, quatenus tum, quia Christus in passione oblatus est, sed di-
sluderent eum imitai!, vel certe ut ostenderet quia B vinitas illius impassibilis mansit
Fide et de fuluris benedixit Isaac Jacob et Etau.
qui filii Abrahoe volunt esse, necesse est fidem et
opéra habeant, merito unus ex fide, aller nihilomi- Fide de futuris benedixit eis, quia juxta quod eis
nus laudavit eum ex operibus. Fide, inquit, obtulit imprecatus est, ita postea omnia illius evenire cre-
Abraham Isaac cum tentaretur, licet non haberet didit, et quoe futura illis erant, ea benedicendo opta-
filium liberum nisi illum, et in illo percepisset pro- vit. Potest et aliter intelligi. De futuris mysteriis
missiones quod multarum gentiurn esset futurus pa- benedixit eis, quia Jacob figuram Chrisli sive populi
ter, tamen non fuit ideo inobediens Deo; et quan- Christiani gestabat : Esau vero Judaici.
: Fide Jacob moriens singulos filiorum Joseph bene-
quam contraria iterum audiret, dicente sibi Deo
Offer Isaac filium tuum mihi (Gen. xxu), a quo jam dixit, et adoravit fasligium virgoe ejus. Legimus in
audierat : Quia in Isaac vocabitur tibi semen (Gen. Genesi (cap. XLVIII),quod atuiiens Joseph oegrotare
xxi), non hoesilavit de promissionibus, credens quia palrem suum venit ad eum, el obtulit ci duos filios
a mortuis posset illum suscilare Deus, et ex eo mul- suos, Ephraim et Manassen ad benedicendum,qui fi-
tiludinem populorum mulliplicare. Quapropter filium dem habens omnia illis evenire juxta quod illis a
mox offerre voluit, quia a Deo hune continuo resu- Deo inspiralus optasset, benedixit eos. Idcirco aulem
scitandum esse credebal. Sed ne posset quisquam G dicilur singulos illorum benedixisse, quia super
dicere quia habebat alterum filium ex quo sperabat ulrumque propriam benedictionem fudil, posuilque
confidens minorem ante majorem, quoniam proevidebatres ita fu-
Tepromissionem implendam, propterea
obtulit istum, dicit Aposlolus : Eliam unigenilum ob- luras. Quodque sequitur, et adoravit fasligium virgoe
tulit ipse Abraham, qui repromissiones de illo perce- ejus, id est virgoeJoseph, dupliciter intelligi potest.
perat. Quare ergo tentavit illum Deus? Nunquid Spiritu siquidem prophelico afllatus Jacob, cognovit
illum in fide et proba- designari per virgam illam Joseph, regnum Christi :
ignorabat forlem esse virum
bilem? Sciebat utique. Tentavii autem illum non ut per fasligium vero, id est summitatem virgoepolen-
et mani- tiam et honorem regni Chrisli, de qua Psalmisla
ipse cognoscerel, sed ut aliis demonslraret,
festant ejus forliludinem faceret, sicut ostendit ipse, ait. : Virga recta est virga regni tui (Psal. xuv).
dicens : Nunc cognovi quod timeas Dominum (Gen. Ergo non virgam adoravit pro Deo secundum ri lum
timeas Do- gentilium qui idola colebant, sed in vir?a Chri-
xxn), id est, alios cognoscere feci quod Parabola
minum. Unde eum et in parabola accepit. slum, cujus regnum et potenliam proevidebat proe-
Groecovocabulo, Latine dieitur similitudo sive figura. figurari in illa. Quantum vero ad litteram pertinet;
Accepit eum in parabola de morte ab eo qui dixit " forlassis secundum consuetudinem illius temporis
ei : JVeextendas manum tuam super puerum (Gen. adoravit virgam Joseph, quem videbal Dominumesse
est. Occisus est toiius lerroe iEgypti, ea, scilicet ratione qua Esther
xxn), quia ariete ecciso iste salvatus
Isaac quantum ad voluntatem pertinet patris, deinde legilur adorasse virgam Assueri (Estlk.V).
redonavit illum Deus patriarchoe in parabola, id est, Fide Joseph moriens de profeclione filiorum Israël
in figura et similitudine passionis Christi, In simili- memoratus est, et de ossibus suit mandavil. De pro-
tudine enim erant omnia quoe tune agebantur in feclione filiorum Israël locutus est, credens omnia
Abraham, quoe pro nobis verus Abraham, Deus vi- vera esse quoe promiserat Deus patribus eorunit
delicet Paler et creator omnium gentiurn, in fine proecipue quod dixerat ad Abraham : Scito proeno-
soeculi agere disposuerat; Abraham siquidem figu- sçent quia peregrinum erit semen tuum in terra aliéna'
ram Dei Patris gestabat, Isaac vero figuram Christi. maleque tractabunt illud annis quadringentit ; verunA
Abraham siquidem portabat, ut Scriptura dicit, tamen gentem cui servierint judicabo ego, dicit Domi-
ignem et gladium, quia Deus Pater gladium passio- nus, et posihoecrevertenlur in terram palrum suo-
nis portavil quodammodo, quando eum occidi per- rum (Gen.xv) : nequaquam ergo de suisossibus manda-
misit, unde dicit Filius in psalmo ad eum : Quoniam -. ret Joseph, nisi plena fide speraret reditum eorum iu
lerram repromissionis. Dicit enim eis visitans : Visi- A proeposito, noluit admirari JÉgypliaci regni pulchri-
tabit vosDominuspostdiesmultos : efferte ossameahinc tudinem, magis eligens cum populo Dei affligi quam
vobiscum(Gen.h). Et non solum tribus Joseph ossa pa- temporalispeccatoris habere jucunditatem. Peccatum
tris sui deportaverunt secum per desertum in lerram namque deputavit, si maneret in aula régis, Ioetilia
repromissionis, sed etiam reliquoe tribus : omnium temporali fruens, suosque fratres in tribulatione re-
patriarcharum ossa secum detulerunt, sepelieruntque linqueret. Non affligi, inquam, cum aliis peccalum.
ea in Sichem, quoeevenit in possessionem tribus Jo- esse judicavit. Si igitur ille nova affligi acriter cum
seph. Nam Abraham, Isaac et Jacob in spelunca du- aliis peccatum esse judicavit, quantum cumulum
plici Mamhroevel Arbeoe,quam Abraham emerat a peccati habituri sunt, qui congregaiionem fidelium
filiis Helh , sepulti sunt cum Sara etRebecca et Lia, deserunl? Vos, inquit, pro vobisipsis patimini, ille
ubi et Adam cum Eva sepultus quiescebal. Forlassis aulem non solum pro se solo, aspiciens in remune-
vero quoerit aliquis-quse causa exslilerit, ut omnes ralionem, sed etiam pro aliis hoc elegit, ut majorem
illi sancli patres in terra repromissionis maluerint mercedem reciperet, ultroque se projecit in tanla
sepeliri quam alio in loco ? Cui respondendum est, pericula, cum ei liceret pie vivere , et soecularibus
non curam gerenrlo sepulcrorum hoc agebant, sed bonis perfrui. Majores, inquit, divitias oeslimansihe-
polius quia per Spiritum sanclum proevidebant Do- B sauro jEgyptiorum improperium Chrisli. Imprope-
minum in ea terra gémis humanum redemplurum, rium Christi dicil, quia pro Christo sustinuit Moyses
ibique resurrecturum summocum desiderio ibicon- improperium, qui unius esseniioesecundum divinita-
sepeliri oplabant, quatenus eo résurgente, pariterque tem cum Pâtre est : Sive improperium Christi dicit,
cum eo resurgerent. Nos aulem non-debemus pusil- hoc esl quale Chrislus sustinuit a suis propinquis.
lanimes fieri iibicunque sepeliamur, cum phirimo- Sicut enim Christus improperium sustinuit a suis
rum martyrum nesciamus ubi eorum corpora gloriose quos venerat redimere, quando ei dixeruul: Doemo-
nium habes (Joan. viu),elc, mala ei intuleriuit
jaceant hiimana.
Fide iîoyses nalus, occuttatus est mensibustribus a usque ad passionem : ita et Moyses improperium su-
parentibv.s suis , eo quod vidissent elegantem infantem stinuit a fratribus suis, quos volebatliberare : dicehat
et non timuerunt régit edictum. Non sua (ideoccultatns enim ei unus ex eis : Quis te conslituit principem aut
est Moysesqui adhuc fari non polerat : sed fide pa- judicem super nos ? num inlerficere me vis sicut iu -
renlum suorum, palris scilicet ac malris, qui fidem terfecisti heri /Egyptium ? (Exod. n.) Similiter quando
habenles quod omnipotens Deus possel eum liberare quilibct a domesticis, vel ab eis quibus beneficiiim
et custodire, custodiennit illum tribus mensibus, proestitil, improperium sustinet, improperium Chrisli
deinde vero cum non potuissent eum celare propler 'G sustinet. Aspiciebat, inquit, in remunerationem
vagilusipsius, posueruntin fiscellam sirpeam, posue- suam, et tolius populi. Ita quando quisque adversi ali-
runtque incarecto flumïnis. Edictum enim hujiismodi quid palitur, débet reducere ad memoriam quam
régis erat, ut omnes pueri in fluviumjactarentur. Sed remunerationem a Domino exinde sit recepturus.
quid est quoil dicit, non timuisse hos régis edictum? Fide rcliquil vEgyptum, non veritus animositatem
Si non timuerunt, quare cuslodierunl? In hoc ergo régis : invisibilemenim tanquam proesentem sustinuit.
timuerunt, quia non sunt ausi retinere eum : in hoc Legimus in Exodo, quia cum Moysi dictum esset-a
vero quasi non timuerunt, quia non projecerunt illum quodam Hebroeo qui faciebat injuriant fratri, quem
in apertnm fluvium, sed in fiscella posuerunt eum, Moyses voluit increpare : Nunquid inlerficere ul me
sicque immiserunt carecto fluminis, habenles spem vis sicul interfecisli/tert /Egyptium?-Fngii Moyses in
alque fiduciam quod omnipotens Deus cusiodiret il- verbo isto, eo quod Pbarao audilo hoc quoereret
lum, quapropter ac si non timuissent, ita reputatum eum inlerficere : sed cum manifestum sit fugisse
est illis. Unde ergo isli speraverunt salvare puerum, illum in Madian, quid esl quod beatus Apostolus
nisi per fidem? Viderunt, inquit,elegantem infantem. dicit : Non veritus animositatem régis? Si enim non
Siquidem ab ortu nativitatis magna fuit illi infusa .n timuit, quare fugit? Quod ergo fugit fidei fuit, cre-
gratia venustatis, non nalura hoc opérante, quod na- dens liberari a Deo et proetendit exterius timorem
tus est honestns infantulus : sed gratioe divinoedono cum inlerius mtllum haberet melum, ideoque sic ei
quoeetiam barbaram illam mulierem ./Egyptiam, fi- repulatur, quasi non limuissel. Idcirco enim noluit
liam videlicet Pharaonis, ad hoc excitavit, ut amaret ibimanere, ne causas jactantioe viderelur se in aper-
eum, ut sumeret et nutriret. tum periculum proecipitare, ac tentare Dominum
Fide Moysesgrandis factus, negavit se esse filium Deum suum, quod omnino diabolicum est. Sancli
filioePharaonis, magis eligensaffligi cum populo Dei, etenim viri quandiu habent quod faciant, Deum ten-
quam temporalis peccaii habere jucunditatem, majores tare non debent, sed debent imitari Dominum suum,
divilias oeslimansihesauro JEgypliorum improperium qui fréquenter locum dédit Judoeis, audientes quod
Chrisli. Aspkiebat enim in remunerationem. Tanquam ipse prsecepit, dicens : Cum vos persecuti fuerint in
si diceret ad eos quibus hoec scribebat : Nullus ve- civitate una, fugite in aliam (Mallh. x). Fuga ergo
strum dimisit aulam regalem amplam et clarcm, ne- Moysi tola exlerior fuit : quoniam maxime de Dei
que régies thesauros, sicut Moyses fedt, qui non so- auxilio fidebat. Unie Aposlolus dicit invisibilem,
lum conienipsit, sed etiam abnegavit. Coeloquippe inquiens : Deum tanquam proesentem s-istiiiuit, quod
911 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BD3L. 914
est dicere : Ita erat fisus de Dei adjutorio et ita sem- A tem. Non enim tubarum sonitus murorum saxa deje-
per de ejus proteclione securus erat, tanquam omni-- cit, sed fides qua illi crediderunt Deo, dejecit illos.
potentem Deum qui natura est invisibilis, semper Legimus quod Domino proecipienle, Josue proecepit
proesenlem aspiceret. arcam Dei porlari per seplem dies in circuitu Hieri-
Fide celebravitPascha et sanguinis effusionem, ne cho ac personare tubis. Septimo aulem die cum in-
qui vastabat primitiva, tangeret eos. Fide qua Moyses crepuissent tubis , corruerunt mûri Hiericho quod
credidit per illum sanguinem salvandum esse popu- a magno myslerio non vacal. Hiericho quoe inter-
lum, celebravit Pascha et sanguinis effusionem quo pretatur luna, speciem hujus mundi tenel, quia si-
linivit postes, ne angélus qui vastabat primitiva cut luna menslruis complelionibus déficit, ita hic
jEgyptiorum, affligeret Israelilas, ac si diceret illis : mundus quolidianis defectionibus cadit. In arca vero
Si sanguis agni typici in medio jEgypiiorum, et in Ecclesia fignratur, in tubis autem oereis, proedicaio-
lanta devastatione illoesos servavit Judoeos, quorum res fortes accipiuntur ; Josue, qui circumdedit ar-
postes fuerunt respersi illo sanguine, multo amplius cam, Christus est, qui Ecclesiam suam per hune
salvabit nos sanguis viri agni, hoc est, Chrisli, quo- mundum gubernat. Hanc ergo urbem Hiericho die-
rum ostia, id est fronles munila sunt signo passio- bus seplem Israelitoe ferentesârcam, oeneis tubis
nis Christi. Timuit enim illum sanguinem angélus, B clangenlibus circumeunt, et'muri ejus per arcoeproe-
intelligens ibi Dominicam morlem, ac propterea non sentiam atque oerearum tubarum sonitum cadunt,
letigit postes, licet quod fiebat nihil esset : sed quod quia in hoc tempore quod septem dierum vicissitu-
per illud fiebat, magnum eral. Sanguine agni illi- dine volvilur, defertur arca, id est, dum orbem ter-
nuntur Israelitarum postes, ne vastator angélus au- rarum circuiens movetur Ecclesia ad proedicantium
deat inferre mortem ; signantur Dominicoepassionis voces : quasi ad tubarum sonitum mûri Hiericho, id
signaculo fidèles populi in frontibus ad tutelam salu- est elati hujus mundi et principes, ac superba infi-
tis, ut ah interitu libèrentur. delitaiis obstacula corruunt, donec in fine temporum
Fide transierunl mare Rubrum tanquam per art- mors novissima inimica destruatur.
dam terram, quod experti Mgyptii devorati sunl. Ac Fide Raab meretrix non per'ïit cum incredulis,
si diceret illis quibus ista scribebat : In tantum fidem excipient exploratores cum pace. Magnam consola-
firmiter tenere debemus, ut quando in desperatio- tionem et exhortationem beatus Apostolus isto in
nem aliquani animus noster fluctuât, tune quoque loco omnibus proebet : quia si meretrix infidelis et
fisi simus ut liberemur, ac si usque ad mortem ve- idololatra, sola fide salvaia est, mullo magis illi sal-
niamus, et si de nobis desperetur. Quoenamspes po- vabuntur, qui ad graviora crimina non sunt prola-
terat esse illis? Ex una enim parte erat mare, ex ^ psi.ac si patenter diceret: Inhonestum est, si mere-
altéra parte cingebantur altissimis montibus, a terlia trice infideliores estis. Illa tantum homines nuntian-
parle erant hostes. Si vellent fugere, aut in mari tes audivit, confeslimque credidit : vos autem non
erant perituri, aut in manus Êgyptiorum incide- solum homines auditis, verum etiam voces prophe-
rent. Habentes autem fidem cuncta vicerunt. Fide tarum, quoeper omne sabbatum leguntur : et insu-
enim qua credidit Moyses Deo, ad verbum illius per ipsum Filium Dei ad vos missum cognoscitis.
percussit mare, et divisit illud in duodecim divisio- Nam Raab effectum fidei consecuta est. Omnibus
nes, juxta quod in Psalmis dicilur : Credenles omnes quippe pereunlibus sola salvaia est. Raab autem,
illoetribus sicco vestigio posse transire mare, ingres- quoeinlerprelatur dilatata, figuram lenet Ecclesioequse
soe sunt : sed prima tribus Juda, juxta quod in Osée dilatata est ab oriente in occidentem, ab aquilone in
legilur : Juda, inquil, princeps cum Deo in mari. meridiem, el latitudinem charitalis habet, inlantum
Quapropler illud mare Hebroeis fuit a dexlris et a ut etiam pro ipsis inimicis oralionem fundat. Et
sinislris pro muro, proebens eis siccum iter : JEgy- bene de extraneis atque alienis genlibus erat vivens
ptios autem submersit. Unde dicil Apostolus quia in desideriis carnis, ac fornicalioni deserviens, quia
experti illud jEgyptii devorati sunt, cognoverunt ," Ecclesia aliéna erat ante Domini adventum a Deo,
enim quod mare esset. Ex hoc enim apparuit secundum desideria vivens carnis fornicationique
aquam esse, quia illi viventes absorpti sunt, et ex atque idololatrioedeserviens. Poslquam autem Jésus
hoc apparuit non esse phantasiam, sed rerum veri- verus misit ad eam duos exploratores, hoc est Pe-
tatem, quam experti jEgyptii, devorati sunt. Allego- trum et Paulum, sive duo testamenta, fidelis effecta
rice autem mare Rubrum baptismus est, rubore san- reliquit fornicalionem idololatrioe,sicque salyata esl,
guinis Chrisli consecratus; Hebroei qui exierunl de et salvalur quotidie ne pereat cum infidelibus. Huc-
.Egypto, et transierunt per mare Rubrum , fidèles usque narravit de législature, et de antiquis patri-
sunt, qui derelinquentes tenebras inûdelilatis, trans- bus, nunc dicturus est de judicibus qui fuerunt post
ierunt per fonlem baptismatis. Pharao et Êgyptii Josue, nomina eorum tantummodo commemorans
mortui sunt in mari, quia in fonte baptismatis mor- propler brevitatem sermonis, qui per fidem pugna-
tuus est diabolus, amittendo polestatem quam habe- verunt, el gentes plurimas vicerunt.
bat. Mortua sunt etiam peccata originalia et aclualia, Et quid adhuc dicam ? Deficiet enim me temrms
si qua antea erant, enarranlem. Hoc est, deficiet tempus destinaluin ad
Fifo mûri Hiericho corruerunt circuitudierum sep- scribeiiduin Epistolam : si cuncta illorum facta pro-
913 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI. — IN EP1ST. AD HEBR. 914
sequt voluero, quos hactenus commeinoravi, sive A stulte egissel, quod omnipotenli Deo sanguinem hu-
quoe narrare possum de his qui successores illo- manum fundens putavit placere. Vovit siquidem ut
rum fuerimt, ae Gedeon,Barac, Samton, Jephte, Da- si ei Dominus victoriam daret de filiis Amon, immo-
vid , Samuel, et prophetis qui per fidem vicerunt laret ei quieunque primus occurrerel de domo sua.
régna. Quod omnes siquidem in commune commé- Quod et ita lecit. Nam occurril ei filia sua, quam
morât, illud est quod singulorum opéra eadem fide post deploralam virginilateni occidit (Jud. xi). Sed
acta sunt : quia omîtes illi per fidem simul vicerunt potest quoeri qua de causa mos inoleverit, ut omni
régna. Gedeon siquidem accipiens signum a Do- anno virgines Hebroeorumplorent filiam Jephte. Quoe
mino in trecentis viris, qui manibus aquam bause- ista cognoscitur esse ralio, ut dum cernunl déplorai!
runl de quibus Dominus dixit ei : In his superabis illam a liliabus suis, nemo ad tanlam slulliliam lan-
Madian, in vellere quoque humido et sicco, fide re- tumque piaciilum audeal prosilire, ut Deohumanum
pletus prostravit Zebee et Salmana, accepitque vi- sanguinem fondai. David fide plenusprocessil contra
cloriam ex hostibus. Allegorice aulem Gedeon, qui Philislhoeum,et interfecit eum (/ Reg. xvn). Et quo-
interpretalur in utero circuniiens, significat Domi- niam Deo credidil, multas promissiones de Christo
num Jesum Chrislum, qui per incarnalionis mysle- promeruit. Samuel prophela et sacerdos lidein ha-
rium in utero virglnis collocatus, plenitudine divini- B 1 builperfect.ini, qua unxil Davidin regem ad verbum
talis (quoeomnia replet) totum mundum circuibat, Domini, et occidendo Agag, regem Amalccb (/ Reg.
quia implendo omnia, circumdal omnia. Trecenti xv), operali sunl justitiam, quia quo! crediderunt
autem viri, qui manibus aquam hauserunt, et ac- corde, opère compleverunt, exornanles camdem fi-
cepta igné in lagenis contra Madian profecti sunt, dem, adepli sunt repromissiones de Christo vel de
confraclisqoe lagenis ignis resplenduit, lubisquc in- palria coelesti.Abraham enim de Christo promissio-
crepuerunt: simulque hostcsin fugam conversi sunt, uem accepil, dicenle sibi Domino : /« semine luo,
typum lenet sanclorum proedicatorum,qui fidemsan- id esl in Christo, benedicenturomnesgènes (Gen.xxn).
ctoe Trinilalis habenles, signo Dominicoepassionis David quoque plurimas promissiones accepit, cui Do-
insignili sunt, quod designatur per ihau T litteram, minus dixit : Cum Uormieritcum patribus tuis, susci-
quoe suo numéro trecentos exprimit, et quoe apud tabo sementuum quod egredielur de lumbis tuis, et
veteres Judoeos simililudinem crucis habebat. La- firmabo thronum ejus super thronum luum (Il Reçj.
genoe autem, quoe sunt vascula fusilia vel fictilia, vu). Et alibi : De fructu lumbi tui ponant super sedem
significanlcorpora eorumdemproedicaloriiminfirma, tuam (Psal. cxxxi). Et cum jurejurando semel, in-
de quibus idem egregius proedicalordicit : Habemus quit, juravi in sancto meo, si David menliar, semen
thesaurum islumin vasis ficlilibus(Il Cor. îv). Sonus• ''-' ejus in oelernum manebit (Psal. LXXXVIII).Obturave-
tubarum voces proedicatorum exprimit. Fractis ergoi runf, id est, clauserunt ora leonum, ut Samson, Da-
lagenis resplenduit ignis, hoslesque in fugam versii vid, et Daniel missusin lacum.
sunt. Madianiloetypum lenent islius soeculi, quiai Exslinxerunl impelum ignis, sicul 1res pueri Da-
poslquam sancti martyres ab hoc soeculodeficiunt,, nielis socii jussu NabuchodonosorChaldaica urgente
crescunt miraculo : sicque virtute miraculorum cou- vesania, missi sunl in fornaccm ignis ardenlis, quibus
cussi in fugam vertuntur : scilicet, aut fidei sub- nihilmolestioeinlulit (Dan. xin). Effugeruntfaciem gla.
dendo eos, aut eliam a lormentis cessando, victi ti- dii, idest repulerunt fortitudinemhoslium a se,valide
moré signorum. Illud quoque non vacat a mysterio,, pugnando, sicut Josue, Gedeon, David, aliique reges
quoi Gedeoneorante vellus primo madiduin fuit, et1 el principes Judoeorum.Convalueruntde infirmitate, ul
lola terra sicca : secundo vero vellus siccum, et lolaa Job el Ezecbias, qui, cum oegrolassetusque ad mor-
terra madida. Vellus enim figuram tenet populi Ju- tem, Dominosibi propilio redditus est prislinse sani-
daici, terra autem omnium genlium. Jure ergo vel- tati per spatium quindecim annorum (IV Reg. x).
lus primo madidum fuit, terra aulem manente sicca,, Possumus ex infirmiialis nomine malum caplivitalis
quia quando Judaicus populus rare supernoe sa-- n intelligere, de qua liberali sunt, Domino volonté,
pientioefuit humefactusante Domini adventum, om- i- Cyro jubenle, Esdra et Nehemia procurante. Fortes
nes génies siccitate fideiel sapientioeexsiccaloeerant. facti sunt in bello, ul Jésus Nave successor Moysi,
Iterum cum post Domini adventum omnes gentess Samson qui mandibula asini multos Philislinoriim
rare sapienlioefuerunt madidoeeffectoe,Judoeaariditatee interfecit (Judic. xv), David quoque rex, Juda Ma-
periit. Barac (Jud. iv)ipse esl Lapidoch mariais Deb- i- chaboeuset fratres ejus, quorum lemporibus cliarr.
boroe,qui fide, qua credidil prophetissoe superavit it sex millia Judoeoruminterfecerunl cenlum millia ho-
Sisaram omnesquecurrusejus, Samson fide qua cre- ;- slium, et tria millia missa Antiochiam in auxilium
didil impetravit a Deo quod orabat, plures interfecit it Demelrii, peremerunt cenlum viginli millia. Castra
moriens quam vivens. Dixit enim :Domine Deus, mé- 3- verterunt exterorumin fugam. Fréquenter hoc ego
mento nieiet reddenunc mihi pristinam forliludinem, i, runi. Castra aulem dicunlur a castrando, eo quoi
Deus meus, ul ulciscar me de inimicis meis, et pro •o ibi caslretur libido. Non est enim mos militaris ut
nmissione duorum luminum unam ullionem acci- i- per génies in proeliumuxores aut feminasalias secum
piam (Jud. xvi). Jephte fidem habuit pugnando con- i- ducant. Duo aulein quondam principes lerroe cum
)c comilalu uxorum perrexerunt in bellum, Darius vi-
tra filiosAinon, et filiamsuatn offerendo, licet in hoc
915 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BD3L. 916
delicet el Anlonius, sed uterque inibi corruit. Da- A rivatur vocabulum hujus vestis, id est a meloinelota.
rius quidem superalus est ab Alexandro, Antonius Quibus dignus non erat mundus. Mundi nomine
yero ab Octaviano Auguslo hic sub una significalione possumus intelligere ama-
Acceperunt mulieres de resurrectione mortuossuos. tores mundi, qui, terrena selummodo appetentes, ab
Eas mulieres dicil quarum filii ab Elia et Eliseo su- amore creatoris sui longe remoti erant, ac propterea
scitati sunt, quos illoe acceperunt post resurrectio- non erant digni taies socios habere, quales fuerun'
nem, vel resuscitationem, non ut eos haberenl in illi quarum magnalia Apostolus supra descripsit. Sive
luarilos, sed quos amiserant in morte, receperunt mundi nomine possunt accipi omnia quoe continen-
vivos. Alii aulem distend sunt, non suseipientes relur in coeloet in terra, aurum videlicet, argenlum,
demplionem, ul meliorem invenirent resurrectionem. gemmoeatque omnia pretiosa, et ipsi insuper reprobi,
Plurimi sanctorum disténti sunt, hoc esl in cruce amore mundanarum rerum decepli. Istis ergo sanctis
extensi funibus colligali, sicut beatus Androeas. Seu non erat dignus mundus, hoc est, si tolus redigere-
distenli, hoc est ad capita duarum arborum colligati lur sub prelio, non poleral uni illorum recte com-
ac disrupli, vel eliam ad brachia equorum indomi- parari, neque etiam si omnia illa in pretium dari
toruni extenii : sicque ab eis disrupli vel certe dis- poluisseni, lalem aliquem virum emere poterant.
lenti sunt, hoc est decollati, quoe omnia in sanctis B Ut ergo ex pluribus paucorum memoriam agamus,
martyribus videntur esse compléta. Non susceperunt quomodo poierat lalis ac lanlus vir comparari ut
redemptionem, hoc est liberationem in proesenti, ad Moyses fuit, qui, quando voluit, maredivisit, quando
hoc ut solverentur a tormentis, ut meliorem atque voluit, aquas ejus reduxit, quando voluit, manna de
gloriosiorem invenirent resurreclionem in fulurum ; coelo descendere fecil, aquam de petra produxit, et
quoniam quo ampliora quis lormenta pro Deo in coetera innumerabilia quoefecit (Deut. vm). Vel quo-
proesenti sustinet, eo gloriosior in resurrectione ap- modo poterat comparari prelio mundauo lalis ac
parebit. tantus vir ut fuit Josue successor ejus, qui, quando
Alii vero ludibria et verbera experti, insuper et vin- voluit, solem ac lunam, illa duo maxima luminaria,
cula et carceres. Ludibria dicuntur a ludo, hoc est uno in loco slare fecit, dicens : Sol contra Gabaon,
irrisione. Primo enim sancti martyres ludibriis et el luna contra vallem Aialon ne movearts ? (Josue,
irrisionibus deludebantur, deinde verberibus afficie- x.) Forlassis dicit aliquis : Ideo non poterant eini,
bantur, sicque vinculis astricti, ponebantur in car- quia non poterant inveniri ; utique verum est
ceres; ad poslremum vero interficiebautur diversis quia non poterant in tolo mundo similes illorum
el exquisilis tormentis. inveniri : et si poluissent, nequaquam ullo prelio
Lapidait sunt, ut Naboth, Jeremias in Êgypto a " possent comparari, quoniam quod tolus mundus ne-
reliquiis transmigralorum, Ezecbiel in Babylone, quibat perficere, hoc unus illorum verbo agebat.
aliique quamplures in Novo Testamento. Secti sunt. Nam cum tolus mundus temporibus Elioe laborasset
Hic pluralis numéros pro singulari positus est. Ne- per très annos et sex menses siccitate, nec poluisset
iiiinem enim sanctorum legimus in Veteri Testa- pluviam impetrare, verbo Elioe apertoe sunt catara-
menlo sectum, nisi Isaiam prophetam, quem fecit cte coeli, et venit pluvia super faciem terroe. In so-
secari serra lignea Manasses rex, qui filiam ejus litudinibut errantes, in monlibuset speluncis et in ca-
habebat in uxorem. Tentati sunt, ut Abraham et alii vernis terroe. Eliam eximium prophetarum hic vult
mulli, non ad deceptionem, sed polius ad probatio- intelligi, et filios prophetarum qui temporibus Achab
nem, illa scilicet tentalione de qua dieitur : Ten- et Jezabelis fugati sunt, eo quod voluisset eos Jeza-
tât vos Dominus Deus vester, id est probal vos; bel interficere, tune temporis pavit eos quinquagenos
nam Deus inlentator malorum est (Jac. i). In occi- Abdias in speluncis et in cavernis terroe. Undeetme-
sione gladii mortui sunt, ut Urias et Josias, et alii rnit donum prophetioejuxta quod Dominus in Evan-
mulli. Circumierunt in melotis, in pellibus caprinis, gelio dicit, qui recipit prophetam in nomine propheloe
egentes, angustiati, afflicti. Eliam in hoc loco debe- n mercedem prophetoe accipiet.
mus intelligere, et alios qui taliter egerunt, et qui Et hi omnes testimoniofidei probati, non acceperunt
afilicli undique penuriis et tribulationibus angustiati, repromissionem, Deo pro nobis aliquid melius provi-
fide sustinuerunl omnia, ut ad desideriorum super- dente, ne sine nobis consnmmarentur. Qui sunl isli
norum proemia possent pervenire. Omnis autem inqui testimonio fidei sunt probati, nisi omnes supe-
digentia etegestas angustia vocatur, qua angustiatur rius mernorati ? Quorum tam clara et Iaudabilis fides
homo, id est affligitur, seu famé seu alia inopia. Melo- commemorata est, stelloevidelicet firiuamenti, ter-
tam dicunt quidam genus esse vestimenti ex pellibus reni homines, et coelestes angeli, vivi lapides et
caprinis, ex uno lalere dependens, quo génère vesti- splendidoe margaritoe, quorum opéra quoe egerunt
menti, propter asperitatem in Êgyplo monachi di- fidem eorum confirmant, quoniam absque fide im-
cuntur uti. Elias quoque legilur usus isto fuisse. At possibile est placere Deo. Testimonio itaque fidei
vero quidam dicunt ex pellibus taxi, genus vesti- fuerunt probati, hoc est, operatione sancta, quoeper
menti est compositum. Est enim animal quod taxus fidem operabatur, laude digni inventi sunl, fides
vocatur et melius, solitus habilare in cavernis lerrse : enim illorum operibus mundis declarabatur. Sed
cujus pellis hispida esse fertur, a quo nomine de- cum ila essenl perfecti, repromissionem nou acce-
perunt. Dicit ergo aliquis : Quid eis profuit Deo A A illam, plerumque autem coruscationes einiltit : ila
servisse, si hactenus sine proemio maneni? Absit illi sancti Paires a vero sole calefacti alque illumi-
hoc a fidelium cordibus, ut credamus eos sine proe- nât! suo exemplo corda hominum calefaciunt atque'
mio manere. Adhuc quippe morlali carne circum- illuminant, suoque tempore pluviam emiseruntverbis,
dali, magnumprsemiumperceperunt, videndi scilicet, et coruscaverunt miraculis. Iniposila est ergo nobis
Deumque cognoscendi, multaque mira patrandi, in exemplum tam magna nubes testium, ut fidem
nunc vero quiescunt in anima, in beatitudine regni illorum et opéra imitari satagamus. Quapropter si-
coeleslis ineffabili loetitia perfruentes. Sed videamus mus déponentes omne po.idus vitiorum per poeniten-
quid Joannes de illis in Apocalypsi sua dicit, sicque tiam, somnum quoque pigritioe, et cogitationes infir-
nobis manifestabitur quam promissionem non acce- mas. Per hoc autem quod subdidit, et circumstans
perunt : Vidi, inquil Joannes, sub altare Dei animas nos peccatum simus déponentes, oslendit Judoeosex
interfectorum propler verbum Dei, quod habebant, et omni parte a diabolo tentai!, desideriisque carna-
clamabant voce magna, dicenles : Usquequo, Domine libus deservire, multisque peccatis abundare. Per
sanctus et verus, non judicas el vindicas sanguinem patientiam curramus ad propositum nobis cerlamen,
nostrum de his qui habitant in terra ? Et datoe sunt ut sicut illi sustiniierunt patienter adversa hujus
illis singuloestoloealboe, et dictum esl illis ut requie- B
B soeculi, ita et nos suslineamus. Non dicit addamus
scerent tempus adhuc modicum, donec impleatur mi- cursui nostro aliquid, sed in eodem manentes, cur-
meras conservorum et fratrum illorum (Apoc. vi). ramus - ad destinatum nobis certamen juxta quod
Singulas slolas modo habent animoe sanctorum de Psalmista dicit : Viam mandatorum luorum cucurri
sua immortalitate gaudentes, et de felicitate de qua (Psal. cxvm). In proesenti enim soeculoin cerlamine
fruuntur exsultantes. Binas vero stolas habebunt, sumus positi contra vilia carnis, contra doemones,
cum in generali resurrectione receperint immortali- contra falsos fratres, el necesse est ut patienter cur-
tatein et incorruptionem in corpore, quam modo ha- ramus, sive expleamus certamen islud, qualenus
bent solummodo in anima. Hanc ergo promissio- pervenire possumus ad promissum certaminis proe-
nem needum perceperunt, de qua Isaias dicil : In iniuni.
terra sua duplicia possidebunt, scilicet post ge- Aspiciamus in auctorem fidei el contummalorem
neralem resurrectionem. Et rêvera ita dignum Jesum qui proposilo sibi gaudio sustinuit crucem,
est ut qui in corpore et in anima Deo servierunt, in confusione contempla. Sicul filii parentes, et disci-
corpore et pariter et anima remunerationem perci- puli magislrorum in studio operis alque in certa-
piant. Quodque sequilur, Deo pro nobis aliquid me- minibus atlendunt, informantes menlem ex parle
lius providenle, ne sine nobis consummarentur, hoc ^J doctorum, sumentes quasdam régulas ab eis per
est, perfectionem consequereniur illi, more humano visum, ita et nos si volumus currere et discere ut
agitur. Verbi gralia : Sicut quidam filii reverlentes bene curramus ad auctorem sive consummatorem
de agro, dicunt palri : Pater, laboravimus hodie, Jesum Chrislum, attendamus qui dixit nobis :Discite
oestum solis perpessi sumus (Mallh. xx), tempus a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. xi);
est ut tribuas nobis refectionem ; et ille eis respon- et alibi : Si me, inquil, persecutt sunt, et vos perse-
deat : Sustinete parumper quoadusque veniant om- quentur (Joan. xv) ; et : Si patremfamilias Beelzebub
nes fralres vestri qui nobiscum similiter laborabant, vocaverunt,quanto magis domesticos ejus ? (Mallh. x.)
et-tune cum eis plenissime epulabimini; sic omni- Attendamus in Chrislum, et accipiamus in illo
potens Deus qnodammodo egit dum non dédit ele- exemplum patientioe, qui dixit : Qui persévéraient
ctis immortalitaiem in corpore ut major gloria, usque in finem, hic salvus erit (Matth. xxiv). Ipse
majusque esset desiderium, cum omnes generaliter namque est auctor fidei et consummator. Auctor
iu die judicii binas stolas acceperint. Et hoc est fidei nobis est, quia ipse nobis fidem infundit. Non
quod dicit : ne sine nobis qui adhuc hic peregrinan- enim possumus credere, nisi ab illo proeveniamur.
tur perfectiouem consequereniur in resurrectione _ Unde ipse fidelibus suis dicit : Non vos me elegistis,
* sed ego elegi vos (Joan. xv). Ipse consummator fidei,
corporum.
sive perfector est, quia consummationem sive per-
CAPUT XII. fectionem nobis proestal in hoc ut in fide perseve-
Ideoque et nos tantam habentes impositam nubem remus. Sive in hoc perfector est fidei, quia dat
lestium, déponentes omne pondut et circumslans not voluntatem atque possibilitatem perficiendi bonum,
peccatum, per patientiam curramus ad propositum quo ipsa fides exornetur. Nam fides sine operibus
nobis certamen. Nubem lestium appellat multiludi- perfecla non est : mortua enim est (Jac. a). In illo
nem palriarcharum ac prophetarum reliquorumque enim omnes perfectionem habemus qui proposilo sibi
fidelium qui testes fuerunt perfectoe fidei, tesles etiam gaudio sustinuit crucem. Ipse Filius Dei proponens
Filii Dei, quem proedixerunt in mundum venturum. sibi, hoc est in proesenlia sua slaluens gaudium re-
Qui bene nubes vocantur propter allitudinem ac surrectionis atque asceiisionis in coelum, lotiusque
multitudinem meritorum. Sicut enim nubes a sole glorioe quam percepit post resurrectionem sustinuit
ill.uminatur, ejusque calore perfunditur, sicque crucem propter hoc quod in postremo videbat sibi
poslmodum terrain calefacit et plerumque imbrificat, profulurum. Confusione contempla, hoc est pro
nihilo deputala verecundia, quoniam sine erube- A quod beatus Apostolus modo in exemplum assum-
:
scentia et verecundia illud opprobrium sustinuit. psit , hortans Judoeosne deficiant in tribulatione
Gaudium namque maximum fuit illi quod pro nobis quia a Domino arguuntur causa probationis. Dicit
est passus, ut voluntatem Dei Patris impleret pro ergo : Fili mi, noli negligere, sive negligenler du-
Domini. Disciplina dicta est a di-
quo postea potenliam supra omnem creaturam ac- cere disciplinant
alio nomine correctio morum poiest
cepit. Unde ipse dicit : Desiderio desideravi hoc scendo, quoe
manducare vobiscum xxn). Si igitur ille appellari. Dum enim quis augusliis et tribulationibus
pascha (Luc.
non débet faligari nec deficere : sed polius
qui nullam habuit necessilatem ut crucifigeretur, afficitur,
crucifixus est propter nos, quanto magis justum est patienter suslinere, recogitans quia a Domino corri-
nos omnia fortiter tolerare? Ad hoc itaque Dominus gilur.
apparuit in carne ut humanam vitam admonendo Quem enim diligit Dominus catligat : flagellât au-
excitaret, exemplum proebendoaccenderet, moriendo tem omnem filium quem recipit. Ideo hoec teslimonia
redimeret, resurgendo repararet. Propter hoc enim ponit Aposlolus, ut sicut filii a parentibus suis, fla-
morielur, ut doceret nos nihil exstimare gloriam gellanlur, ut digni sint ad hoereditatem paternam
quoe ab hominibus defertur. Alque in dexlera sedis accedere, unde et plerumque stare tota nocle in
Dei sedet, hoc est in prosperitate oeternoevitoe et "E frigore jubentur, variisque modis excoquuntur : ita
plenitudine paternoe majestatis. Si nulla esset alia et isli similiter correctiones a Deo alacri animo su-
Dei promissio et exhorlatio, istud solum exemplum stineant, ut ad veram hoereditatem perpétuée palrise
debuerat sufficere, quod in hoc meo de Christo pervenire sint idonei. Sunt enim mulli qui in pro-
ostendit Apostolus ad persuadendum omnia adversa speris Domino serviunl : sed lamen in adversis ce-
patienter tolerare, ul cum Chrislo mereamur con- dunt. Hi laies non sunt adhuc perfecte probati ad
sidère in gloria. Recogitate, eum qui talem sustinuit hoereditatem captandam. Unde Aposlolus quem in
a peccatoribus adversus semetipsum conlradictionem, prosperis bene vivere docuit, ne in correctione defi-
ul non fatigemini animis vestris déficientes. Omnia cial hortatur : quoniam filium quem diligit Dominus
adversa quoe Chrislus sustinuil a Judoeis : plagas ad hoc ut hoeredemillum regni coelorum constituât :
scilicet, irrisiones, sputa, colaphos, alapas, blasphe- casligat illum variis diversisque modis, et flagellât
mias, ipsamque mortem, Apostolus solo nomine aut infirmitate aut paupertate, aut persecutione, aut
conlradictionis ostendere voluit. Rememoramini, tormentis. Notandum autem quia non omnis qui fla-
inquit, Christum, qui tanta ac talia sustinuit con- gellatur, filius est : sed omnis filius flagellatur. Quem
traria pro peccatoribus, qui peccatum non fecerat : ergo sanclorum ab hoc soecuload hoereditatem sem-
ut nos qui iransgressores et peccatores esse digno- p* piternam legimus pervenisse sine divina?
flagellalione
scimini, non fatigemini déficientes in animis vestris : Quapropter tanlo minus de flâgelloquo castigamur,
sed imilando illum, sustinete similia patienter. Ad- murmurare debemus :
quanto certius in eo paternoe
versus temelipsum sustinuit Christus contradictio- dileclionis affectum senlimus. Unde
ipse dicil : Ego
nem, id est, dimisit illos secundum quod voluerunt quos amo, arguo et casligo (Apoc. ni). Al vero multi
facere contra se : nihil eis contradicens. Hortatur
flagellabant : ut Antiocbus et Herodes, non ut ad
autem eos ne deficiant in tribulationibus, dum usque' hoereditatem
assumanlur, sed ut hic ex parle demon-
ad martyrium et sanguinis effusionem non adhuc;
strelur, quoemala passuri sint post morlem.
perveneranl. Unde et subdit : Nondum enim usque
ad sanguinem retlilistit, adversut peccatum répu- In disciplina perseverale. Tanquam filiis charissi-
gnantes. Ac si diceret : Et si amisislis facullates5 mis vobit offert se Deus, subaudis : ut hoereditatem
lerrenas, exspoliali a contribulibus vestris, tamenà patrioe coelestis capialis ; ac si diceret : Melius est
mortem non sustinuistis. Adhuc enim vivi manelis. vobis per disciplinam et correctionem, quoe affectu
Usque ad sanguinem restilil pugnans adversus pec- paterno agilur, transire ad hoereditalemcoelestem ,
catum, qui pro veritate fidei adversus infidèles pu- ." quam extra disciplinam esse, sicque ad poenas de-
gnavit usque ad mortem, sicut sancti apostoli, scendere inférai. Pulatis enim quod odio vos habeat
eorumque successores fecerunt : nam infidelitatis5 ac dereliquerit Deus, per hoec quoepassi estis? Si
peccatum maximum est : dum autem quis vult deci- hoe non paleremini, tune magis hoc vos cogitare
pere aut blandiliis, aut terroribus, pugnans pro fidee competebat. Nam si flagellât omnem filium quem
contra infidèles, utique adversus peccatum répu- recipit, qui non flagellatur sine dubio non est in nu-
gnât. Potest el de omni peccato intelligi, de malaa mero filiorum. His verbis ostendit eis, quia unde
videlicet suggeslione, et prava voluntate, immundo- putabant se derelictos esse : inde magis credere po-
que desiderio : quibus qui resistit non consentiendoo terant diligi ab illo. Quis enim filius quem non cor-
eis, adversus peccatum pugnat. ripit paler? Solet aliquoties paterfamilias filios alie-
Et obliti estis consolationis, quoe vobis tanquam» nos negligere : suos vero castigare et corripere, ne
filiis loquitur, dicens : Fili mi, noli negligere disci- eos opprimât mala negligentia. Nullus est pater'sa-
plinant Domini, neque fatigeris dum ab eo argueris.i. piens qui non corripial filios delinquentes, et all-
Sapientia Dei Patris, quoe per Salomonem loque- ;- quando bona agentes increpat ut ad meliora accen-'
Dalur, inter coetera eliam prolulit hoc per os illius,i, dantur. Unde et Heli, quia filiossuos non corripuit,
921 EXPOSIÎIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 922
non ineruit eos hoeredes sacerdotii post se derelin- A Omnisaulem disciplina in proesentiquidem videtur
quere (/ Reg. i). non este gaudii, ted moerorit; postea autem fruclum
Quod si exlra disciplinant estis, cujus participes pacalissimum exercitalis per eam reddet justitioe.
facti tunt omnesboni filii, vel Patres sancti superius Omnis, inquil, disciplina lamhumana quam divina,
memoraii, ergo, adulterini et non filii estis. Quisquis tune quando discilur, non videlur esse disciplina,
extra disciplinam Domini manet, cujus disciplinoe gaudii, sed moeroris. Ideo aulem banc omnem et di-
participes facti sunt omnes boni filii pertinentes ad vinam et humanam disciplinam vocavit, quia quid-
hoereditatemcoelestem,adulterinus filiusest, nec per- quid discilur, disciplina vocatur. Idcirco autem in
tinet ad hoereditatempaternam, quia non est filius li- proesentinon videtur disciplina gaudii, sed moeroris,
beroe. Cavete ne sitis adulterini filii. Omnes enim quoniam flagellatur soepissimeet constringitur, de
infidèles et négligentes disciplinamque Domini con- quo id agitur sustinet famam, patitur frigus omnem-
temnentes, adulterini et non filii repulanlur. Deinde quelaborem. Atvero cum pervenerit ad perfectio-
ptttres quidem habuimus erudilores, et reverebamur nem, gaudet, loelalur, gralissimamque niercedem
eos. Num mullo magis obtemperabimus Patri spiri- recipit, sicut Aposlolusdicit : Poslea, inquiens, cum
tuum, etvivemus?Deinde, subaudisconsiderare debe- pervenerit ad culmen perfectionis, reddet ei eadem
mus, quia patres habuimus eruditores, et timeba- B disciplina pacalissimum fruclum justitioe per eam
mus eos, nonne multo magis obtemperabimus Deo exercilatis, id esl per eamdem disciplinant probalis
patri spiriluum, et vivemus in gloria oeterna? Paler atque perfectis. Fruclum autem pacalissimum vocat
spirituum vel creator animarum, Deus omnipotens gratissimam atque acceplissimam remunerationem
est, quia omnia creavit primum ex nihilo, deinde quam percioiunt hi qui per eamdem disciplinam
vero ex'elementis corpora hominum, alienorumque exerceniur alque probantur. Verbi gralia : Romani
animalium, animam vero hominis ex nihilo creavit, tirones, qui in disciplina rei militaris sunl exercitati,
et créai adhuc. Non est enim putandum, quod multa contraria primum sustinenles postea gavisi
anima pars Deitatis sit, quoniam Deitas non est sunt, monarchiam lotius orbis possidentes. Simili-
creata, anima autem creata esl. Idcirco autem om- ter intelligendum de his qui in disciplina divina af-
nipotentem Deum creatorem animarum appellat non fligunlur, qui proemia oelerna recepturi sunt, sicut
corporum, cum omnium creator sit, quia corpus sancli apostoli, martyres et doctores Ecclesioe.Pro-
nostrum ex semine paterno simulque malerno con- pter quod remissas manus et soluta genua erigite, et
ficilur : anima vero semper a Deo ex nihilo crealur. gressus reclos facile pedibus vestris, ut non claudi-
Si, inquit, patres carnales limebamus, a quibus tem- cans quis erret, magis aulem sanelur. Propter quod?
poraliter erudiebamur, ut hoeredes illorum merea- C quia propter disciplinam mercedis proemium reddi-
mur fieri, quanto magis Creatori animarum obedire lur, gaudiumque subsequilur : vel propterea ut
alque obtemperare debemus, ut cum illo in gloria possitis hoereditatem supernam cum bonis filiis per-
oeternoebeatitudinis vivamus. Nec solummodo diffe- cipere, remissas manus a bono opère, et lorpenles
renlia est inter eos propter discretionem persoua- otio pigrilioe : et soluta genua erigite ad bona opéra
rum, quia isli terreni, ille esl coelestis, sed eliam agenda. Per pedes autem et genua, debemus acci-
ipsa causa disciplinoe alque eruditionis. Non enim pere bona opéra, sicut et per manus, per gressus
ad eamdem causam, vel ad res spiritales erudiunt, autem inlellectum inlenlionemquementis, el est sen-
sed ad id quod eis videtuf, sicut Apostolus manife- sus : Talia opéra agite, quoeperfeclum intelleclum
stât, dicens : Et illi quidem, patres carnales, ex habeant quod bona intentione fiant. Recte ,inquii,
quorum semine corpora sumpsimus, in temporepau- ambulate, ne claudicatio plus accrescat, sed po-
eorum dierum, secundum suam voluntatem erudie- tius ad statum recliludinis erigatur. Remissas manus
bant nos : hic aulem, Pater scilicet spirituum, adid et genua soluta mandai érigera, sicul et Isaias prav
quod utile est erudit nos, hoc est ad salutem et utilita- cipit, dicens : Confortate manus dissolutas, et genua
tem animoe nostroe: in recipiendo sanclificationem debilia roborale (Isa. xxxv, 3), ut non claudicans
ejus. Illi quidem patres carnales ad hoc erudiunt B quis errel, id est, ut nonhoesitans quis in fide bonis-
nos, ul ipsis simus utiles secundum suam volunta- que operibus erret via rectitudinis, magis autem sa-
tem, quoein omnibus non est utiiis : Deus vero om- nelur a peccatis credendo recte in Deum, ac si dice-
nipotens ad omnia utilia nos inslituit, ut anhanse ret : Qui nonrecle crédit, melius estutfirmiuset lena-
nostroein salutem consequamur et recipiamus sancius crelat quatenus omnibus modis inveniat medi-
ctificaiionem ejus, videlicet ut simus sancti secun- cinam animoe suoe. His aulem verbis hoesitationes
dum quemdam modum, sicut et ipse sanctus est, eorum tangit, ad hoc ut sine aliqua dubitatione cre-
juxta quod ipse dicit : Sancli estole, quia ego san- derent in Deum.
ctus sum (Lev. xi). Ad hoc, Lnquam,nos erudit et Pacem sequimini cum omnibus, subaudis bonis, et
castigat, ut nos efficiat dignos suis muneribus. Una- sanctimoniam sine qua nemovidebitDeum. Plurima
quoeque etenim gens secundum suam voluntatem quidem sunt, quoe formam diseretionemque chri-
filios erudit, sicut consueludo fuit Romanorum suos stianiiatis ostendunt, sed plus omnibus ac melius
filios erudire in re militar* et Groecorumlitteris in- charitatis mutuoe affectuset pax, quoeomnium ho-
stituera suos. minum corda consociat. Quapropter dicit ipsa Veri
925 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL 924
tas : Pacem relinquo vobis (Joan. xiv, 27) ; et ilerum : AA nus autem proprie dicilur irreligiosus, quasi porro,
In hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si id est longe a fano et templo Dei, hic autem pro ca-
dilectionem habueritis ad invicem (Id. xm, 55); pro- strimargo, sive pro illo qui utile pro inutili vendit,
pterea Apostolus dicit : Pacem sequimini cum omni- ponilur. Quod bene congruil Esau , qui fuit caîlri-
bus bonis. Pacis autem nomine intelligenda est înargus alque gulosus, vendens primogenila sua pro
dilectio et concordia. Sanctimonia autem dieitur vili cibo, pro lentieula scilicet rufa. Primogenila au-
castitas mentis et corporis ac si diceret : Ita diligite tem isto in loco appellantur honor et dignitas sa-
omnes bonos ut vosmetipsos, et sit in vobis castitas, cerdotii. Ante sacerdotium enim Aaron, quo a Deo
sive munditia mentis et corporis, quoniam sine pace conslitutum est in lege, omnes primogenili sacerdo-
et sanctimonia nemo videbit Deum. Beati enim pa- tes erant sicut fuit Sem qui et Melchisedech primo-
cifia, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. Beati mundo genitus filius Noe fuit. Magna etenim dignitas
corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. v). Con- erat habere primogenita , quoniam et de substantia
templantes nequis desit gratioe Dei. Quid dicit atque hoereditate palerna majorem portionem
contemplantes, id est diligenter altendenles atque sumehant, vestimenlorumque orualu locupletior
considérantes, ut quis vestrum dicil gratia Dei, sic splendebat. Unde legilur in Genesi, quod Rebecca
loquitur cum eis tanquam cum vialoribus, qui cum B I accipiens veslimenla Esau valde bona, quoe apud se
numéro et comitalu in Ionga ilincra permaneant domi habebat, induit ea Jacob, sicque adduxiteum ad
quibus solet dicere isqui eis proeest : Videte ne ali- patrem (Gen. xxvn).Quiutsensit odorem, vcslimento-
quis remaneat qui non pergat nobiscum ; veluti si rumque ejusfragrantiam, dixit -Ecceodorfilii meiquasi
diceret : Non hoc lantum requiro, ut vos soli gra- odor agri (Ibid.). Quia ergo inter Judoeos erani
tiam consequamini, patriamque coeleslem intretis, quidam sectalores Esau in fornicaiione atque castri-
sed etiam inspicialis et coeteros. Graliam autem Dei margia, reducit eis Aposlolus ad memoriam faclum
dicil, fidem, spem, et chariiatem, per quasmeretur Esau, horlans cavendum ab omnibus illis, ne quis
homo gratiam Dei invenire, quia cum istis habet, et illi similis ficrel qui pro delectalione temporalium
reliquas. Sive graliam Dei dicit remissionem pecca- rerum, usque ad vendenda sua primogenita perve-
torum , quoe nobis gratis datur a Deo in baptismo. nit. Propria siquidem negligenlia et cupidilale ven-
Videte , inquil, ne quis vestrum alienus sit a gratia didit honorem, quem a Deo perceperat, et pro parva
Dei, quoe datur in baptimate, vel a fide perfecta, re magnam gloriam perdidit. Postremus faclus est,
coelerisque virtulîbus, ne qua radix amaritudinis qui erat primus : el qui erat secundus, mansit pri-
sursum germinans impediat, et per illam inquinenlur mus. Scitote enim quoniam postea cupiens hoeredilare
mulli. Radicem amaritudinis vocat voluntatem ma- 'G benedictionem,reprobatus est, subaudis a Deo. Nar-
laiii,pravamqueinlentionem, unde procedit peccatum rât historia Genesis ( Ibid. ) quod Esau rever-
amaritudinis. Nam sicut radix amara fructus dulces tens de agro, ut comperil se proevenlum a fratre ad
non potest proferra, sel sui similes, hoc est aina- benedictionem patris, dixit cum lacrymis el claniore
ros, sulphureus quoque fons aquas non emiltit habi- magno : Num unam benedictionemhabet, paler ? Be-
les ad bibendum, ita mala voluntas et intentio nedic etiam et mihi. Cui Isaac : Dominumluum illum
prava malam operationem etpeccatum amaritudinis a conslitui, et ultra, fili mi, tibi quid faciam? (/frid.)Tan-
se emittunt quibus impeditur iter ad palriam ascen- dem victus Isaac clamoribus illius, dédit ei benedictio-
dendi coelestem, atque per illam malam voluntatem nem de divitiishujus soeculi: et ut in his quoeterra pro-
de qua procedunt semina nequitioe, inquinantur ferl abundarel dicens : In pinguedine lerroeet in rore
mulli, quia modicum fermentum totam massam cor- coeli desuper , erit benedictio tua (Ibid.). Apparat
rumpit, et uno peccato infidelitatis, omnia opéra ergo quia cum voluissci hoeredilare benedictionem
quoepoterant bona esse depravantur, et uno pecca- patentant, dignilalem videlicet sacerdotii recipere,
tore multi coinquinantnr. Radix enim amaritudinis quoejam amiserat neenon et sanctitatem patris cum
specialiter peccatum infidelitatis poiest intelligi, li- , spirituprophetioe, peccalis impedieitlibus ad hoc per-
cet ad malam voluntatem, atque intenlionem ne- ** ductus est, ut reprobaretur a Deo, et fraudarelur a
quam, ut diximus , referatur. Et congrue peccatum fratre benedictione palerna. Unde et sequitur : Non
amarum dixit esse, quoniam nihil amarius est illo enim invenit poenitentioelocum, quanquam cum la-
poslquam fuerit perpetratum. Quod experimento, crymis inquisisset eam. Quare non invenit poeniten-
agnoscunt, qui post admissum delictum , conscientioe locum, id est veniam per poeniienliam, quam
tioe moerore macërantur, diraque salis amaritudine. cum lacrymis quoesivil?Quia ita non quoesivit ul de-
consumuntur in tantum ut amaritudo ipsius deli-. buit. Lacrymoeenim illoeindignationis fuerunt polius
cti, ipsum intelleclum, ipsamque ralionem aliquo- amissi honoris et rancoris contra fralrem quam hu-
ties subvertat, sicut de Cain legimus qui in despera- mililalis veroequepoenitentioe,unde et dixil : Venient
tionem mit. dies Inclus patris mei ul occidamJacob fralrem meum
• Ne
quis fornicator aut profanus ut Esau , qui pro- (Ibid. ), quapropter quanquam cum lacrymis inqui-
pter unam escam vendidit primogenita sua. Fornica- sisset eam, jam ad illum locum benedictionis non
tor appellalur Esau, qui contra voluntatem patris ett potuit pervenire ut frater suus. Ita enim debuerat
tnatris uxores alienigenas duxit (Gen. xxxvi). Profa- poenitere, sicut de Pelro legimus, qui cum Domi'
925 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST, AD HEBR. 926
num negasset, egressus foras flevit amore (Luc. xxn). ^ paruerunt neque visa sunt signa quibus terrentur,
Idcirco illi dimissum est tam grande peccatum quo- sicut quando lex data est. Sequitur : Quam vocem
niam sicut debuit poenitentiamegil. Non enim acces- lubarum et angelorum, qui audierunt excusaverunt
sislis ad tractabilem el accessibilem ignem elturbinem se, ne eis fieret verbum, id est, ne eis loqueretur.
et caliginem et procellam, et tuboesonum, et vocem Non enim portabant quod dicebatur ad eos, hoc est
verborum. Mos est illorum qui comparaliones fa- non poterant ferre vocem angeli proe limore, unde
ciunt , ut alteram parlera déprimant atque exté- et dixerunt Moysi : Loquere lu nobis, non loqualur
nuent, ut res alterius partis emineal. Sic et Aposto- nobis Dominus, ne forte moriamur (Exod.xx). Nimio
lus ex comparalione illorum quoefuerunt in Veleri euim timoré fuerant perculsi, videnies totum mon-
Testamento, nostra majora ostendit et clariora, tem Sina fumare, procellas quoque et lonitrua et
mansueliora quoque et meliora atque admiratione voces tubarum (Ibid.). Et si beslia letigerit montem,
digna. Facit enim nunc differentiani inter Christum lapidabitur, subaudis lapidibus grandinis coelitus mis-
et Moysen, inter Evangelium el legem, inter coelum sis.SicenimproeceperaiDominus: Longe sefacianl filii
et montem Sina, aspersionem sanguinis legalis, et Israël a monte, quoniam si homo aut aliqua beslia
emundationem sanguinis Chrisli. Mullo enim meliora aecesserit ad montem, lapidibus; grandinis inlerfi-
sunt ista quam fuissent illa. Ibi enim requiescel um- B ] cieiur. Et ita lerribile erat quod videbatur, subaudis
bra, hic verilas lenetur etpanditur. Non accepislis, ut neque audereniaudire, neque accedere ad montent.
inquit, ad tractabilem et accessibilem ignem, id est, Moi/sesenim dixit : Exterritus sum et tremebundus.
non accessislis ad visibile et palpabile lumen ignis Si Moyses exterritus est, quid dicendum de aliis ?
quod visu corporeo tractai! possit, sicut de veleri Sed accessistis ad Sion montem el civitatcm Dei vi-
populo Judaico legimus, sed invisibilem et incom- venlis, Hierusalem coelestem. Ex superioribus isla
prehensibilem Deum. Hoecin Sina monte facta refe- pendent, ubi diclum est, non accessistis ad Iraclabi-
runtur, quando data est lex, ignis videlicet, turbo, le:n et accessibilem ignem monlis Sinai, sed acces-
caligo, procéda, tuboe sonus, et vox verborum. Yisus sistis ad Sion montem, coelera per parenlhesim dicta
est, inquil Dominus Deus in monte Sina (Ex. xix,xx). sunl. Per Sion autem quoeinlerprelatur speculatio,
Turbo est ventus validus auferens stipulas et levia et per Hierusalem quoe'inlerprelatur visio pacis, vult
quoeque ac pulverem lerroe involvens, plerumque intelligi coelestem palriam, Ecclesiam videlicet su-
etiam extollit quoeponderosa sunt. Caligo est tene- pernam, quoe constat ex angelis el hominibus justis,
brosilas fumi et ignis. Procella est lempesias et plu- ad quam acceditur fide et desiderio. Accessislis, in-
via. Facta sunt aulem ista quando lex dabatur ut quil, ad Sion montem, hoc est ad civilatem Dei vi-
corda Judoeorum prona ad peccandum conculeree- C ven'.is Hierusalem fide et desiderio. El accessistis
tur, ne ipsam legem audcrenl transgredi. Unde et ad [requenliam sive mullitudinem mullorum millium
lerroemotus exslilit ibi, ul ipsi ex tolo lerrore per- angelorum, consociali illisin fide, consociandi ilerum
cussi, ad Deum coelorum confugium facerent. Tene- in gloria, juxta quod Dominus dicit : Erunt elecli si-
broe autem sicul et caligo obscuriiatem ipsius legis cut angeli Dei in coelo, et accessislis ad Ecclesiam
désignant. Turbo sive commolioventorum, commi- primiiivorum qui conscripli sunt in coelis. Ecclesiam
nationem ipsius legis, quoe dicit, si quis hoc vel il- primiiivorum debemus accipere in aposlolis, quiprimi
lud fecerit, occidatur. Procella ipsam vindictam : crediderunt, quorum fidei illi adjuncli sunt cre-
tuboesonusproesenliam et adventum Dei omnipolen- dendo : et quorum nomina scripta sunt in memoria
tis, unde idem Aposlolus alias dicit : In jussu et in omnipoteniis Dei, juxla quod ipsa Veritas eis dixit :
voce archangeli el in tuba Dei descendet de coelo Gaudete quia nomina vestra scripta sunt in coelis
(I Tltess. iv, 16) : per tubam autem intelligi- (Luc. x). Et accessistis ad Deumjudicem omnium, id
tur ipsa vox angelorum. Non enim est putandura est ad Dominum Jesum qui dicit : Paler non judicat
quod «nea aut cornea tuba angeli increpaverint. quemquam, sed omne judicium dedil Filio (Joan, v),
Vox quoque verborum non ipsius oir.nipotentis Dei per illum enim judicabil Deus Paler non solummodo
intelligitur, sed angelorum. Per subjectam enim B JudoeoSjSedomnes homines : el accessislis ad spiritum
creaturam, hoc est per angelum, loquebatur Deus ad justorumperfeclorum. Spiritum justorum vocat Spi-
Moysen. Nam quod non esset vox Dei, Dominus de- - rilum sanctum, per quem sanclifieanlur omnes in
monstrat in Evangelio, loquens Judoeis : Neque baptismale, accipientes ab illo remissionem om-
vocem ejus audistis, neque speciem ejus vidistis nium peccatorum : el bene perfecti vocantur, quia
(Joan. v). Et quod Moysescum angelo, non cum Do- tune jusli perfecti existent, dum ab omnibus conta-
mino fuerit loculus ostendit beatus Stephanus in giis mundantur, sive spiritum juslorum perfectorum
concione sua quam habuit cum Judoeis : hie est, indicit, animas sanctorum qui apud Deum probabiles
quieus, Moyses,qui fuit cum angelo, qui loquebatur exsliierunt, quibus conjuncti fuerant illi fide et de-
ei in monte Sina. Evangelium aulem non fuit datura siderio. Accessistis quoque ad Jesum mediatorem
in tremore neque cum comminatione, sed affectu Testamenti Novi. Dominus Jésus per hoc quod homo
paterno. Locutus est Dominus fidelibus tanquam fi- pariler et Deus esl, mediator nosler est, quoniam
liis. Nam ascendens in montem quando inter coetera sicut Moyses mediator fuit inler Deum et populum,
proecepta vitae octo beatitudines eis protulit, nonap* verba Dei referons ad populum, rursusque populi ad
Deum secundum quod ipse dicit: Egosequeslervester A x Quod autem adhuc semel dicit, oslendit niobilium
mediut inter Deum et vot (Deut. v, 5), ita el Dominus translationem tanquam factorum, ut maneant ea
Jésus verba DeiPatris retulit nobis, etmodo nostra re- quse sunt immobilia. Isla motio coeli et terroe ad in-
fert ad illum interpellans assidue pro nobis, simulqne novationem et meliorationem illorum pertinet.
sua passione confirmans nobis Testamentum Novum. Terra quidem, appropinquante die judicii, motum
Ad aspersionemquoquesanguinis accessistis melius lo- suslinebit, sed pariter movebuntur coelum ac terra :
quentem quam Abel. More legis, aspersionis nomine et mulabuntur ab hac specie in meliorem, juxta
emundationem Christi sanguinis inlimavit, quoniam quod Apostolus dicit alibi : Proeterit figura hujus
mundalio quoeper sanguinem fiebat, aspersio voca- mundi (I Cor. vu). Mutata figura, remanebit sub-
batur. Accesserunt ergo illi ad sanguinem Christi stantia, erilque postea coelumnovum et terra nova.
sive ad emundationem, hoc est adpassionem ejusquo- Coelum autem hic non sidereum neque oethereum,
niam fide passionis ejus mundati sunt. Sanguis vero sed istud aereum accipe, a quo et aves coelidicuntur.
Christi melius loquitur quam sanguis Abel, quia Iiaqne regnum immobile suscipientes, subaudis
sanguis Abel vindictam exposcebal homicidoe fra- nunc in spe, quod percepturi sumus in re, habemus
tris : sanguis vero Chrisli viiam et indulgentiam im- graliam per quam serviamus placentes Deo cum
J metu et reverentia. Regnum immobile, Ecclesia est
plorabat suis persecutoribus, dicente illo ad Patrem : B
Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt coelestis quoe constat ex angelis et hominibus juslis.
(Luc. xxin, 34). Vel cerle melius loquitur dum nos Regnum autem Dei Ecclesia isla est, et regnum
loquentes facit quod Jésus ipse est Filius Dei, cujus Ecclesioe omnipotens Deus esl. Hoc regnum modo
passione sumus redempti et baplismate abluli : et suscipimus in spe, lune autem percipiemus in re,
quia per sanguinem ejus sumus effecti filii Dei, Vi- cum tradiderit Chrislus regnum Deo et Patri. Id-
dete ne recusetis loquentem, quod est dicere : Cavete circo aulem appellalur regnum immobile, quoniam
ne contemnalis Jesum loquentem per Evangelium si coelum et terra immobiliter permanebunt post
suum, quoniam in dexlera Patris sedet considé- immutaiionem, multo magis electi post resurrectio-
rant quod unusquisque noslrum agat (Luc. xxiv). nem immobiliter immortalilatem in corpore, el in-
Si enim illi non effugerunt, récusantes eum qui super commutabilitatem in anima percipient, regnaturi
lerram loquebatur, mullo magis nos qui de coelisloquen- cum Deo oeternaliter : eruntque ipsi regnum immo-
tem nobis avertimus, subaudis non effugiemus, ac si bile omnipoteniis Dei, et regnum illorum contem-
diceret : Si patres vestri vindictam omnipoteniis Dei platio sancloe Trinitatis. Et quod islud regnum im-
non effugerunt, qui proecepta illius proevaricati sunt mobile suscipiamus in re, hortatur Apostolus ut ba-
fabricando idolum, quoeper Moysen vel per ange- Q I beamus gratiam, per quam serviamus Deo, placen-
lum data sunt illis, quorum uterque in terra loque- tes illi. Gratiam aulem dicit fidem rectam, spem
batur, multo magis nos non polerimus évadera vin- cerlam, chariiatem perfeclam, cum operatione san-
dictam illius, si proecepla quoe per Filium data sunt, cta, per qua» debemus Deo servira cum metu, li-
conlempserimus. Illi eum in terra loquentem audie- menles illum ut Deum et judicem omnium, et cum
runt, nos de coelo: propter unitatem autem personoe reverentia diligentes illum ut patrem. Timere eum
quam habet Filius Dei in duabus naturis, dieitur de debemus, ne et hic flagellemur, et postmodum a
coelonobis loqui. In terra enim videbatur loqui per requie separemur.
humanitatem, sed erat in terra el in coelo per divi- CAPUT XIII.
nitatem. Unde ipse dicit : Nemo ascendit in coe- Etenim Deus noster ignis consumens est. Deus om-
lum, nisi qui descendit de coelo, Filius hominis qui nipotens ignis appellalur, non ut materiam quam
est in coelo ( Joan. m ). Similiter dum Evan- fecit consumât, sed quod exterius homo altrahat,
gelium proedicatur in terris, ipse quoque de coelo rubiginem scilicet peccatorum. Non enim illud con-
nobis loquitur : quapropter audiendus est mullo sumit quod ipse fecit : sed quod malitia hominum
melius quam Moyses. Sequitur, cujus voxmovit ler- inlulit. Agit et illud iste ignis, dum corda videlicet
ram tune, subaudis quando lex data est, nunc re- hominum ad amorem Dei accendit. De quo igné ve-
promiltit, dicens : Adhuc semel et ego movebonon so- rilas dicit : Ignem venimittere in terram, el quid volo
lum lerram, ted etiam coelum. Ipse qui tune jussione nisi ut ardeat (Luc. xn, 49) ? Terra enim vocata
movit montem Sina, et lerram in circuitu ejus ubi sunt corda terrena , quoe dum semper in infimis co-
populus stabat, quando Moysi dédit legem, ipse nunc gilationibus desideriisque terrenis versantur, a ma-
repromillit, non partem lerroe movendam a se, lignis spirilibus quasi terrena conculcantur. Sed
neque ipsam lolam terram solummodo, sed eliam ignem Dominus in terram mittit cum afilalu Spirilus
coelum. Et ideo quanto majora opéra fieri promiliil, sancli corda carnalium hominum ad amorem Dei et
tanlo magis timendus est. Licet enim terrsemolus proximi accendit. Ecce quare appellalur omnipotens
soepius fuerit in diversis locis diversisque partibus Deus ignis, videlicet quia rubiginem peccatorum
mundi, non fuit lamen per totum mundum, et si consumit, et corda hominum ad chariiatem accen-
moia est terra, non tamen coelum. Unde bene dicit dit. Sed potest adhuc quoeriquare assimiletur igni ?
semel futurum esse hoc in die judicii, ostendens quia Ad hoc vero respondendum est : quia sicut ignis
jiuiiquam iterum movebuntur. Unde et sequitur : latet in silicibus el pétris, ita omnipotens Deus in
creatura sua manet : sed tamen non videtur. A concubitus absque fornicationis causa et immacula-
Charitas (raternitatis maneat in vobis. Quod est ditus lecius, immaculati et illi inde surgentes, hoc est,
cere : lia diligile omnes, sicut vosmetipsos, recogi- roaculam peccaii inde non trahentes. Unde beatus
laiitesvos habere unum Deum Patrem omnipoten- Matlhoeus aposlolus dicil in quodam loco, quia legi-
tem, et unam matrem Ecclesiam, sive ex uno pâtre limum conjugium et thorus immaculatus, sordes
Adam, et una maire Eva progenitos esse : et hospi- habent quodammodo in commixlione seminis, sed
ialHatem nolite oblivisci. Non dixit : Hospitales peccati maculam non habent. Melius est enim uxo-
eslote.sed hospitalitatem nolite oblivisci. Fuerant rem légitimant ducere, quam cum meretriculis for-
enim illi satis hospitalitatibus dedili, antequam exspo- nicari, aut etiam aliorum uxores violare. Si vero
liali essent propriis facultatibus, sel poslquam enu- non fuerit legitimum connubium, neque amore filio-
dali sunt ex maxima parte propria substantia, erant rum, sed causa libidinis explendoe,pluresque fuerint
ilerum nimium tenaces. Quapropter horlatur eos uxores, jam non est honorabile connubium, neque
Aposlolus, ut secundum possibilitatis modum , ho- thorus immaculatus, fornicaloret enim et adullerot
spilalitalis officiumadimplerent, dicens eis : Hospi- judicabit Deus. Fornicari est quoquo modo pollui,
talitatem nolite oblivioni Iraderepristinam. Hospita- libidinemque expiera, adulterare vero est alterius
litas autem hilari mente et animo loetoest agenda, B thorum violare. Unde adulter, quasi alterius Ihorum
juxta quod beatus Petrus dicit : Hospitales invicem violans, sed nunquid omnipotens Deus solummodo
sine murmuratione (I Pelr. îv, 9). Et alibi : Hilarem fornicatores et adultéras judicabil, hoc est, damna-
datorem diligit Deus (II Cor. ix, 7). Sequitur : bit, proetermissis homicidis, sacrilegis, furibus,
Per hanc enim placuerunt quidam Deo, angelis ho- aliisque diversis criminibus involutis? Minime. Quare
spitio receptis, ut Abraham qui meruit promissionem ergo Apostolus specialiter fornicatores et adultéras
de filio accipere, et Lolh qui liberatus est de excidio judicandos fore dixit? Nimirum quia de homicidis,
Sodomorum, undeipse judex omnium dicturusest in sacrilegis, latronibus, parricidis, alque aliis peccato-
die examinis : Quandiu fecislis uni ex minimis meis, toruin pondère gravatis, nulla hoesitalioeslquin sint
mihi fecislis (Matlh. xxv, 40). damnandi, de fornicatoribus vero et adulteris erant
Mementote vinctorum tanquam simul vincti, hoc tune temporis qui dubitabant, dicenles ad hoecfactos
est, sicut oplaretis vobis subveniri, vestrique memi- masculos et feniinas a Deo, ut simul coeant, ideoque
nisse si esselis vincti in carcere, ita mementote illo- non esse peccatum cum qualibet mulierc concum-
rum qui pro fide Christi vinculali tenentur, videlicet bere, quod omnino longe a verilate est. Unde Apo-
tanquam et vos simul sitis vincti cum illis, et labo- stolus, cum primum dixisset honorabile connubium
ranlium, subaudis mementote, tanquam et ipsi in " et thorum immaculatum placere Deo, mox subinlulit,
corpore sitis morantes, quod est dicere. Quia in cor- Quia fornicatores et adultéras judicabil Deus, osten-
pore adhuc eslis morantes, per quod experimento dens juste judicari fornicatores et adultéras. Si enim
cognosdtis quid necesse est laboranlibus, mementote connubium concessum esl, juste fornicatores suppli-
illorum qui laborant in doctrina et operatione ciis afficiuntur, juste puniuntur adulteri.
sancta, subminislrando victum, vesliinentnm, sicut Sint mores sine avaritia, contenliproesenlibus.Mos
velletis vestri meminisse , si laliter laboraretis. Per esl honestas vitoeel bene vivendi. Non dixit : Nolite
hoc enim quia in corpore morlali manetis, sicut et possidere divitias, sed sint mores, id est vita et con-
illi experimento probatis quia militia est vita hominis versatio veslra sine avaritia. Avarus dieitur avidus
super terram (Job. vu , I), et homo ad laborem na- auri, videlicet quia tenax est in largiendo, et cupi-
scitur, sicut avis ad volatum. dus in accipiendo et qui manum habet colleetam ad
Honorabile connubium, subaudis sit in nobis, sicut dandum, et exteiitam ad accipiendum. De quo qui-
placet Deo, et thorusimmaculalus. Connubium dici- dam sapiens admomiit, dicens : Non sit porrecla
lur a connubendo. Erant quidam lune temporis qui manus lua ad accipiendum et ad dandum collecta.
condemnabant nuplias, dicenles immundum esse p. Forlassis poslquam exspoliati fuerant propria facul-
conjugale connubium, nec esse mundum posse a , tate a non credenlibus-, cupiebant sub relentu
leclo conjugis surgentem. Unde beatus Apostolus eleemosynoeiterum congregare divitias. Ideoque ad-
legilimum connubium, quod causa amoris filiorum momiit Apostolusut essent mores illorum sine avari-
sit, non causa libidinis explendoe, non solum conce- tia, contenli tantum proesentibus necessariis, non
dit, sed etiam dicil Deo illud placere. Honorabile proecogilantesde future, juxta quod ipse alibi horta-
enim connubium est, amore filiorum légitime uxo- tus fuerat, dicens : Habenles victum et vestitum, his
rem ducere temporibusque certis ab ea abslinere, contenli simus (/ Tim. vi) ; et ne forte dicerent : Quid
nec plures uxores habere, quoniam in initio (ut facturi erimus si necessaria nobis contigerit déesse
Scriptura dicit) creavit Deushominem ad imaginem suffragia, proximis consolalionem addidit, adhibens
suam, ad imaginem Dei creavit illum, masculum testimonium de libro Jesu Nave. Ipse enim Deusom-
el feminam creavit eos dixitque eis : Crescite et nipotens dixit : Non \le deseram neque derelinquam.
mulliplkamini (Gen. i). In sequenlibus quoque diei- Post morlem Moysi dixit Dominus Josue : Sicut fui
tur, quod futuri essent duo in carne una. Hujusmodi cum Moyse, ita ero tecum. Confortare , et etto robu-
connubii thorus immaculatus est, hoc est legitimus stus (Dan. x); non te deseram, neque derelinauam.
951 flAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 952
Quod exemplum ul pertinet ad Josue, ita et ad om- A relicorum, quibus abducuntur et separantur simpli-
nem eleclum , qui spem suam in Deo habet positam. ciores a veritate fidei, superslitiones quoque Juda.3-
Nulla enim ratione mentitur, si in illo spem nostram rum, qui docent abstinendum a quibusdam cibis,
ponimus. quos lex prohibet, quosdam vero concedunt. Quia
Ita, subaudis esl ille nobiscum, ut confidenler di- ergo inter illos erant quidam carnaliter sapientes,
camus, Dominus mihi adjulor est, non limebo quid qui escarum observatione et differentia seduce-
faciat mihi homo. Hominis nomine intelligitur hic, bant quosdam, abstrahentes eos a doctrina evange-
non solum carnalis quilibet adversarius, sed etiam lica, quoe dixit omnia esse munda mundis (Til. i),
hostis anliquus, qui homo appellalur, ab officio suo alloquitur illos Apostolus, ne illorum peregrina
voeabulum sumens, eo quod hominem decipiat, sicut doctrina abducerentur. Quod et apertius manifestât
et Christus Ieo appellalur propter fortitiidinem. subjungens : Optimum esl enim gratia slabilire cor,
Unde Prophela dicit : Eripe me, Domine, ab homine non escis quoe non profuerunt ambulantibut in eis.
malo (Psal. cxxxix), id esl diabolo. Oporlet ergo Optimum, inquil, et perfectum est, slabilire et con-
nos in omnibus tribulationibus seu tcntationibus solidare inlellectum animi in gralia Novi Testa-
hune versiculum Psalmographi seu Apostoli excla- menti, ut habealis (idem perfeclam, credentes omnia
mare, dicenles : Dominus mihi adjntor est, non ti- g] munda mundis, non slabilire in differentiis et obser-
mebo quid faciat mihi homo, id est quilibet hostis aut valionibus escarum, dicentes quosdam cibos mun-
adversarius. dos, quosdam immundos qui nihil profuerunt ambu-
Memeniote proepositorumvestrorum ,' qui vobis lo- lantibus in illis observaiionibus. Post Domini ad-
culi sunt verbum Dei : quorum inluenles exilum conventum omnia illa quoe in figura conlingebant, ces-
versationis, imitamini fidem. Omnes quidem proelali saverunl : et maxime poslquam Dominus dixit : Non
et doclores in quantum bona proedicant et bona ope- quod intrat in os coinquinat hominem : sed omnia
ranlur, audiendi sunt et imitandi : in quantum vero sunt munda mundis. Vidit siquidem Deus cuncta
aut non recte proedicant, aut maie vivunt, neque quoe fecit, erantque valde bona. Melius est enim
audiendi sunt neque imitandi ; verbi gratia : Si ra- fidem retinere cum perfecto opère, quam de diffe-
cle proedicat, et bene vivit, audiendus est et imilan- rentia ciborum disputare, rejiciendo illa quoe Deus
dus : si vero neutrum agit, non est audiendus ne- munda creavit. Una namque perfecla observaniia
que imitandus : al vero si recle proedicat, licet maie est, abslinere a peccatis : nihil enim prodest absli-
vivat, non est contemnendus ut non audiatur.UndeDo- nere a cibis si non abslineatur a peccalis. Nam licet
minus dixit (Matlh. xxm) : Quoedicunt facile, quoe gérèrent illi studium circa hujuscemodi observalio-
aulem faciunt facere nolite. Quia ergo isli bonos proe- Q
( nés, nihil eis profuit, si fidemnon habuerunt. In hoc
positos habuerant, sanctos videlicet apostolos co- enim quod legem custodiebant, profuil illis : in hoc
ranique successores, hortatur eos ut memores sint quod escis non vescebantur,nihil utilitalis perceperunt.
illorum , eorumque conversationis, considérantes Habemus allare de quo edere non Habent potesla-
exitum, hoc est perseveranliam usque in finem in tem qui tabernaculo deserviunl. Legalem consuetudi-
fide recta, bonisque operibus imilarentur fidem, hoc nem ad myslerium spirilalemque sensum refert
est firmilalem bonorum. Quia ergo finem bonum ha- Aposlolus. Legis siquidem proeceplum erat ut dé-
buit eorum conyersatio, idcirco imitamini lidem illo- cima die septimi meiisis a festivitate paschali, fesli-
rum. Fidem aulem firmilalem seu perseverantiara vilate videlicet propinationis, acciperent vituluin
illorum dicit. et hircum, et immolarenl eum extra castra ; san-
Jésus Christus heri et hodie, ipse et in soecula. Ad guinem aulem illorum animalium ferret ponlifex iu
superiora pertinent ista, ubi testatus est dixisse Sancla sanctorum, oraturus solus pro populo : car-
Deum : JVonle deseram neque derelinquam. Poterant nes vero illorum portarenlur extra castra, ibique
illi respondere hoc non perlinere ad Dei promissum, concremarentur, nec esse licitum alicui tabernaculo
quia non est nobis promissum, sed polius Josue pro- deservienti ex illis comedere. Spiritualité!' autem
misit hoc Deus ; ad hoec Aposlolus : Nolite deficere, 1Djlla duo animalia, videlicet vilulus et hircus, figu-
quoniam, sicut pertinet ad Josue isla promissio, ila rant lenenl Domini Salvaloris : Ipse est enim vilu-
pertinet ad vos, quoniam Jésus Chrislus qui unius lus, quem pius pater in regressione filii prodigi
esseniioeexislens cum Paire tune temporis ipse fuit, immolavit, ipse et hircus qui pro peccatoribus obla-
ipse est, ipse erit et in soecula. Nolite pulare quasi tus est. Pontifex quoque ille qui cum sanguine
qui tune temporis fuit et non sit modo. Idem ei qui illorum animalium intrabal in Sancta sanctorum
fuit heri, idem erit el in soeculum. Heri aulem proe- oraturus pro populo, typum gerebat istius veri pon-
terilum significat tempus : hodie, proesens : soecula lificis, qui cum sanguine passionis suoein interiora
vero, fulurum sine termino, tanquam dicerel : Ante patrioe coelestis intravit, oraturus pro fidelibus suis.
soeculaet in soeculaet post soecula, semper manebit, Immolabantur illa animalia inlra castra sed carnes
sicut de illo Prophela dicil : Tu aulem idem ipse es, illorum extra castra comburebantur, quia et Redem-
el anni lui non déficient (Hebr. i). plor noster in Hierusalem quasi inlra castra immo-
Doctrinis mriis et peregrinis nolite abduci. Do- latus est vocibus etjudicio filiorum Israël, sed car-
ctrina} varisa et peregrinoe, nova dogmata sunt hoe- nes illius extra Hierusalem in cruce combuslscsunt
955 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI. — IN EPIST. AD HEBR. 934
igné passionis : Quando enim adjudicatus est morli, iA cabalur Calvarius (Matth. xxvii). Ut ergo Dominus
clamanlibus Judoeis (Matth. xxvi). Reus est morlis : umbram et figuram in veritatem converleret, quoe
Crucifige, crucifige eum, quodammodo (quantum ad de se suisque membris proefigurabanlur, suoque saiw
illos pertinet) immolatus est. Quod Marcus evange- guine redimeret alque mundaret populum in se cre-
iisla volens nobis ostendere ila esse, dicit : Erat denlem, foris Hierusalem passus est.
aulem hora tertia, et crucifixerunt eum (Marc, xv) : Exeamus igitur ad Deum extra castra, imprope-
linguis videlicet suis. Nam hora sexta in cruce est rium ejus portantes. Quia ergo Dominus pro nobis
levatus extra Hierusalem, ibique corpus ejus combu- passus est, hortatur Apostolus ut imitemur illum,
stum est igné passionis. Altare autem illud Judoeo- dicens : Igitur, quia ipse extra castra passus est ut
rum quod fiebat extra castra, ubi consumebantur nos sanclificaret, cgrediainur ad eum extra conver-
carnes, altare Ecclesioeest, ubi quotidie corpus con- salionem carnalium hominum, mortificanles mem-
sccratur Christi. Habemus ergo altare Ecclesioe,ubi bra noslra cum viliis el concupiscenliis, et imite-
consecralur corpus Dominicum : de quo non habent mur ejus passionem, martyrium pro illo sustineudo.
poteslatem edere , qui tabernaculo corporis sui de- Ilôc est enim improperium illius portare, eadem
serviunt : fornicatores videlicet, adulteri, ebriosi, quoe ille sustinuit pati. Crux enim illius imprope-
immundi, et hi qui seminant inter fratres discor- B * rium ejus videtur esse paganis, nobis autem est
dias, omnesque qui voluplatibus et desideriis carnis sanclificalio et redemplio. Exeamus igitur ad eum
suoedeserviunt. Qui enim manducat et bibit indigne, extra castra, despicientesprsesenlia,amantes futura,
judicium sibi manducat et bibit (I Cor. xi). conlemnenles visibilia, desiderantes et amantes
Quorum enim animalium infertur sanguis pro pec- oelerna. Sequitur :
calo in Sancta per ponlificem, Itorum corpora cre- Non enim habemus hxc manentem civitutem, sed
manlur extra castra. Hoecquomodo ad Deum per- fnturam inquirimus. Certum est quia in hoc mundo
tineant salis , ut reor, dictum habetur. Sed quia non possumus habere habitaculum oeternum, neque
ipse caput omnium Êlectorum, per carnes illas ani- civitalem semper manentem, quoniam mundus trans-
malium possinl intelligi omnes elecli qui extra ca- ibit et concupiscentia ejus. Quapropter debemus
stra, hoc est extra conversalionem soecularium car- tendere summis nisibus ad civitalem coeleslem Hie-
nalium qui hominum mortificando membra sua cum rusalem, quoe habitatorem habet Deum, oeternaliter
viliis et concupiscenliis , sive martyres pro Christi permansurum.
nomine suslineiit omnia adversa, et fervore sancti Per ipsum igitur offerimus hosliam taudis semper
Spiritus accensi consmnunt in se quidquid fluidum Deo, id est fruclum labiorum confilenlium nomins
alque libidinosum invenitur, ardenique pariter*G ejus. Per ipsum, id est Christum, debemus offerre
amore dileclionis Dei et proximi Dupliciter enim Deo Palri sacrificium laudis et graliarum actiones
consumuntur extra castra, sive dum niortificant pro omnibus bonis ab illo perceptis. Idcirco aulem
membra sua cum viliis et concupiscenliis, ut dixi- graliarum acliones fructum labiorum vocat, quia
mus, sive dum ad exemplum Dominicoe passionis eoedem graliarum actiones fruclum proemiorum me-
martyrii palmam subeunt, juxta quod beatus Petrus rcnlur. Unde Apostolus dicit, quia ore fit confessio
hortatur dicens : Chrislus passus est pro nobis, re- ad salutem (Rom. x). Illi ergo pecudes offerebant,
tinquens vobis exemplum, ut sequiminivesligia ejus nos autem nihil horum offerimus, sed solam gratia-
(I Petr. n). Infertur sanguis illorum intra Sancla rum aciiouem Deo offerre debemus. De hoc sacrifi-
per pontificem, dum illorum vita laudabilis Deo cio dicit Psalmista : Immola Deo sacrificium laudis
Patri proesentatnr per verum sacerdolem Jesum qui (Psal. XLIX).
est advocalus noster iulerpellans pro nobis. Et con- Beneficentioeautem et communionis nolite oblivi-
grue per sanguinem juxta accipilur, quia vita ho- sci. Talibus enim hostiis promeretur Deus. Beneficus,
minis in sanguine est. Sive sanguis illorum infertur dieitur homo largus et eleemosynis deditus. Inde be-
in Sancta, dum illorum animoe cum triumpho pas- , neficenlia dicilur largilas eleemosynarum. Benefi-
sionis ad coelesliadeferunlur. Bene quoque in altari centioe,inquit, et communionis nolite oblivisci, id est
consumuntur quia omnia ista sancti martyres in largilalis eleemosynarum, et communionis (qua
fide adimplent, qua se credunt a Deo remunerari. communicare et participare debetis aliis ex faculta-
De bis quoein hoc altari consecrantur, non habent tibus vesiris) nolite oblivisci. Si alii vestras rapuere
poteslatem edere qui tabernaculo deserviunt, quo- substanlias, tamen ex eis quas habetis, eleemosynas
niam ad ea quoe sancti martyres in fide perfecla su- dare nolite oblivisci, sicut Propheta dicit : Beatus
stinendo adimplent, non audent accedere hi qui qui intelligit super egenum et pauperem (Psal. XL).
carnaliter vivunt, el amore hujus soeculi tenentur Talibus enim hostiis', et muneribus eleemosynarum
astricti. promeretur Deus adipisci. Unde dicit prophela : Mi-
Propter quod, subaudis myslerium adimplendiim, sericordiam volo et non sacrificium (Osée. vi). Non
el Jésus, ut sanclificaret per sanguinem suum popu- est considerandus pauper qui videtur accipere, sed
lum in se credentem, extra portant passus est. Sicut polius qui jussit dare. Eleemosyna enim quoepauperi
liber Evangeliorum testatur, dicens : Extra portam largitur in terra, a Deo recipitur m coelo. Et noli
Hierusalem passus est in loco decollatoruni, qui vo- altendere quod hoc tibi sit reddUurus quod aecepit :
635 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL.' 956
tu enim terram dedisti, ille coelum reddet, tempo- A dit, neque damnât quod bonam voluntatem non ha-
ralia dedisti, oelerna mercaberis. beamus erga vos.
Obedite proeposititvestriset subjacete eis. Obedien- Amplius autem deprecor voshoc facere,quo celerius
dum est omnibus proelatis et proedicaloribus, in- resliluar vobit. Voluntatis quidem meoe est venire
quantum doctrina et mores illorum sancte et pie ad vos, ideoque attente deprecor vos pro me orare,
existunt. Si autem a via rectitudinis deviaverint, ut cito desiderium meum implealur veitiendi ad vos.
sicut Scribae et Pharisoei, non faciamus qualia agunt, Et notandum quod primo postulabat ab eis orationis
sed qualia dicunt, nisi forte in fide contrarii exstite- suffragium ac deinde non simpliciter, sed lola in-
rint. Nam si in fide contrarii exstiterint, non solum tentione, et omni prorsus studio piam orationem pro
vitandi sunt, sed etiam fugiéndi. Al si bene docue- eis ad Dominum fundit, inquiens :
rint, discrepaverint autem moribus a Christo, au- Deus autem pacit qui eduxit de mortuit pastorem
diamus eum dicenlem de talibus in persona Scriba- magnum omnium in sanguine testamenti oeterni Do-
rum et Pharisoeorum : Super cathedram Mo'ysisede- minum nottrum Jesum Chrislum. Deus pacis isto in
runt Scriboe et Pharisoei : omnia ergo quoecunque loco intelligitur Deus Pater a quo vera pax procedit,
dixerint vobis tervale et facite, secundumvero opéra qui est amator pacis, et qui nos pacificavit per om-
itlorum nolite facere. Dicunt enim el non faciunt B '. nia sibi per sanguinem Filii sui, ipse eduxit pasto-
(Matth. xxi). Ipti enim pervigilanl, quasi ralionem rem magnum ovium de mortuis, id est de sépul-
pro animabus vestris reddiluri, ut cum gaudio hoc cre, qui locus proprie mortuor'um esl, suscitans
faciant et non gementes. Omnibus quidem proelatis et illum tertia die, juxta quod ipse Filius appropinquans
proepositis obediendura est, nisi forte a veritate passioni orabat, dicens: Pater, clarifica Filium tuum
fidei aberraverinl : proecipue tamen illis qui pervi- (Joan. xvn), id est, suscita Filium tuum. Et quid
gilanl, hoc est si sine intermissione vigilant in proedicit eidem Deus Pater in psalmo : Exsurge, gloria
dicalione, in bono exemplo, et cura exteriorum sol- mea, exturge, psallerium (Psal. LVI), id est chorus
licili existentes, qualiler pro eis rationem reddant. omnium virîutum. Cui Filius : Exsurgam diluculo
Ideo subditi debemus esse proelatis nostris, qui solli- (Ibid.). Deusergo Pater eduxitFilium suum de mor-
citi sunt de nobis, utpote pro nobis rationem reddi- luis, hoc est de inferno vel de sepulcro, juxta quod
luri, ut cum gaudio hoc faciant, et non gementes, psalmus proedixerat: Non dabis sanctum tuum videre
id esl, ut cum loetitia et hilaritate curam nostri corruptionem (Psal. xv). Et, ut ita dicamus, ipse
agant, et non cum murmure el perturbatione animi, Filius suscitavit semetipsum per poienliam verbi.
quoniam plerumque mala conversalio et inobedientia Nam sicut iota Trinitas creavit illum hominem in
subjectorum ad amaritudinem provocant animos proe-'C utero virginali, ita tota Trinitas eduxit illum a mor-
latorum, adeo ut segniores atque tristiores circa tuis, quoniam indivisibiliter operantur illoetrès per-
profectum illorum existant : sive obedire debemus sonoe. Magnus autem paslor est Dominus Jésus qui
illis, ut in die judicii cum gaudio pro nobis ratio- ad pascua viloe, et amoena prata virentis paradisi
nem reddant securi de proemio, et non gementes suas oves perducit. Ipse est pastor qui dicil in Evan-
anxii de nostra damnatione. Hoc enim non expedit gelio : Ego sum pastor bonus (Joan. x). Oves ejus
vobis, subaudis ut illi gcmendo curam vestri agant, sunt elecli, de quibus ipse dicit : Ovet meoevocem
vel pro vobis rationem cum trislitia reddant. meam audiunt et tequuntur me, et ego vitam oeternam
Orate pro nobis. Hic superbiam elationemque do eis (Ibid.).
mentis quorumdam pontificum destruit, qui typo Aptet vot, id est proeparet vos, perfectosque red-
superbioe inflati dedignantur deprecari suos sub- dat, in omni bono, ut faciatit voluntatem ejus, faciens
jectos, quatenus pro eis orationes fundant. Si ergo in vobis quod placeat coram se per Jesum Christum,
ille qui ad hoc vocatus est a Domino, ut doctor et qui est gloria in soeculasoeculorum.Amen. Deut, in-
magister omnium genlium fieret, non est dedignatus quit, pacis aptet vosin omni bono, hoc est faciat vos
petere, quaienus pro illo subjecti ejus, quos Domiao aptos in fide recla, in doctrina, in operalione per-
"
acquisierat orarent, quanto magis indigent pleni infecta, ut possilis ejus voluntatem perficere, faciens
vidia, rapina, aliisque vitiis respersi, oralionibus ipse in vobit quod placeat illi. A vobis enim nihil
subjectorum subveniri ? Sequitur : Confidimus enim boni habere poteslis, nisi illo proeveniente et subsé-
quia bonam conscientiam habemut, in omnibusbene quente, juxta quod psalmus exorat, dicens : Mise-
volentesconversari. Culpabatur Aposlolus a Judoeis, ricordia ejus proevenietme, et misericordia ejus sub-
quod non diligeret gentem suam, sicut gentiles, tequetur me (Psal. LVIII).Apostolus quoque alias
ideoque blande ac deprecatorie alloquitur illos, dicit : Deus est qui operatur in nobis et velle, et per-
ostendens se bonam voluntatem habere in omnibus ficere (Philipp. n). Hoec aulem omnia per Jesum
hominibus, hoc est, et in Judoeiset in genlilibus. Christum, in oratione perficit, quoniam per illum
(joufidimus, inquit, ego ac socii mei, bonam volun- facti atque redempti sumus : et per illum quidquid
tatem nos habere in omnibus hominibus, bene vo- boni habemus, nobis subministralur. Cui est gloria,
lentes conversari tam Judoeos quam gentiles. Nolite id est Deo Patri et Jesu Christo, in omnia futura .
aliquas accusationes aut detrectationes proferre , toecula. Amen. Amen autem confirmatio est pro eo
quoniam conscientia nostra in nullo nos reprehen- quod est fiât, vel ita est verum ut dixit.
957 EXPOSITIO IN APOGALYPSIN. — PRÊFATIO. 938
Rogo autem vos, fralres, ut sufferatis verbumsolatii. A simulque blanditur eis, dura honorabiliter eos salu-
Etenim per paucis scripsi vobis. Nota quod lolam lat, quatenus animadverterent se diligi ab illo, non
Episiolam unum verbum appellavit nec dixit : Rogo ad oculum, sed et ex loto mentis affectu. Salutant
vos ut sufferatis patienter verbum'admonitionis, quia vos de Italia fratres. Aperiissime his verbis nobis
pusillanimes erant; sed verbum solatii, hoc esl ver- innuit quia Romoehanc epistolam scripserit, quoe ia
bum consolalionis, vcrbumque adhortalionis. Non regione Italica sita esl, et sicut docloribus videtur,
enim scripsi vobis multa , sed pauca, ad compara- in carcere erat tune temporis.
lionem illorum quoevobis dicerern, si proesens essem, (jvalia cum omnibus vobis. Amen. Gralia dicilur
timens vobis oneri esse. gratis data. Gratioeautem nomine debemus bic acci*
Cognoscitefratrem nostrum Timotheltm dimifsum. père fidem perfectameum exseculiene bonorum ope-
'Timotheus coepiscopus eral beati Aposloli, et adju- rum, remissionem quoque peccatorum, quam perci-
tor in proedicalione, quem dicit ftmissum a se, et piunt electi tempore baptismatis, donum etiam Spi-
ad proedicationem directum, sive Aihenis, ubi illlim rilus sancli, quod datur tam in baptismale quam per
dimiserai fortassir. Aposlolus. Poiest etiam intelligi impositionem manus episcoporum, quoeomnia gratis
quod in carcere retenais, lune fuerit dimissus. Cunt a Deo dantur. Orat ergo Apostolus ul isla omnia illi
^t'O, il esl cum Timolheo, si ceterius venerit ad vos, B quibus scribebat possiderent. Oremus et nos Domi-
vidsbo vos. Mansueliores eos vult reddere, dicens num pia supplicatione, quatenus per suffragium
se para tum ad eos venire. egregii sui Aposloli horum numerum nos possessores
Satuiale omnesproepositosvestros el omnes sanctos, in proesenti efficiat, iidemque quam docuil integer-
Sicul generaliter omnibus Ilebroeis liane epistolam rime custodientes, bonisque operibus exornanles,
scripseral, ita generaliter omnes salute vigerebpta- ad contemplationem supernoe visionis, Christo duce,
bat, non solum proelalos, sed etiam omnes subjeelos, pertingere mereamur. Amen.
quos sanctos vocat, quia sancti fueranl in baplismate,
HAYMOrVIS
\ HALBERSTATENSJSEPISCOPI
EXFOSITIONIS IN APOCAIÏPSIN B. JOAMS
LIBRI SEPTEM.
(Juxta edilionëmdatamColônioeanno 1531,apudEucharium,procuranteGodefridoHiltorpio.)
HAYMONIS PRiEFATIO.
Legimus in Ecclesiasiica hisloria beatum Joan- C phetiam et eam quoe revelala est ante adventum
nem a Domitiano impiissimo Coesare in Palhmos Domini, quanta disiantia est inter servum et domi-
insulam rctegatum, exsilio deportatum, métallo num, inter legem et Evangelium, inter Deum et. ho-
damnalum ob insuperabilem Evangelii proedicatio- minem : quia quod illi cernebant a longe venturum,
nem, ut ibi forsitan sécréta marmorum, vel terram hoc iste jam ex parte maxima faclum et in proesenti
foderet, aut his similibus proeceplis deserviret im- faciendum ostendit. Nam sîctit beatus Joannes
perialibus, sicut legimus faclum in passionibus san- Baplisla idcirco major habelur omnibus prophetis,
ctorum marlyrum. Ubi quanto magis putabatur quia quem illi proedixerunt, isle digilo demonstra-.lt,
vinciri custodia humana, tanlo magis metas huma- ita et hoec prophelia major est omnibus : quia ea
nitalis transcendens, meruit videra coeleslia. Et cui quoeanliqua revelanda proedixit prophetia, hoec re-
certa negabantur spatia lerrarum excedere, sécréta velala oslendit. In hac autem revelatione nihil histo-
sunt concessa penelrare coeleslia. Et quanto magis riêum est accipiendum, quod ipsa verba, si subtili-
destitutus est humano solatio, lanto ei adfuit divi- ter inspiciuntur, docere probantur. Neque enim hoc
num. lbique meruit videra hanc propheliam de statu fieri potest, ut pauca e multis dicamus, quod vileri!
proesentis et futuroe Ecclesioe, quoe inter reliquos veraciter equos in visione, quorum ascensores ba-
Novi Testamenti libres prophetia nominalur, sicut D berent loricas igneas et hyacinlhinas et sulphureas.
in sequentibus dieitur : Beatus qui legit verba pro- Tria namque gênera visionum patres nostri inlelli-
phetioehujus. Sed lanta dislanlia est inter hanc pro- genda dixerunt : primum scilicet corporale, sient
PATROL CAVII. 30
959 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1. - COMMENT.B1BL. 940
videmus per oculos corporis coelum el lerram, solem A per similitudines, sed ipsa verilas in mente mani-
el lunam, coeleraque hujusmodi. Secundum spirilale, festalur videnlibus, quod proprie eleclorum est.
quod fit in exsiasi, id esl in excessu mentis, sive Tali modo loculi sunl propheloe, quia ea quse dice-
vigilanlibns, sive dormienlibus viris, quando non bant, videbant et inlelligebant. Unde et vilenies
res corporales, sed .similitudines rerum corpora* appellabanlur, juxta quod libri Regum hisloria ma-
jium inluenles, futura ibi proesaganl mysteria, Quod nifestât, dicens : Qui enim prophela dieitur hodie,
olim appellabalur videns. Unde prophétise quoe ab
genus visionis commune est juslis el reprobis, sicut
îïabuchodonosor vidit lapidera proecisum de monte ipsis prophetis videbantur, visiones dicuntur ; unde
sine manibus, et sicut Pharao seplem boves crassos esl : Visio lsaioe, VisioAmos.et cseterorum. El quia
septemque spicas plenas, et coetera. Sel uterque isla intellectualis est, idcirco ulique subtilior aliis
quod viderai, non iiilcllexit, nisi el illi Daniel, et habelur. Hoc génère visionis loculus esl Joannes,
isli Joseph myslerium visionis ^revelasset. Nec nùT divinitus sibi dum in mente tanla ostensa sunl sa-
rum si reprobi in his obseuillalibus solulione inli- cramenla. Facla est aulem hoec ipsa révélalia per
géant, cum etiam Daniel non inleUigens quid si- angelum, sed ipse angélus figuram Chrisli tenuit,
gnificarent quatuor vcnli qui pugnabant in mari qui loquebatur per illum, sicut el ille qui oliiu
magno, accesseril ad unum de aslanlibus, et quoe- B Moysiloquebatur. Unde idem Moysesaliquando di-
sieril ab co de bis omnibus. Teriium genus est cit Deum ad se loculum fuisse, aliquando vero ange-
iiilellecluale, quod non fil per corporales res, neque lum.
LIBER PRIMUS.
CAPUT PRIMUM.
Apocalypsis Jesu Chrisli. Planior essel sensus, si Servi inutiles sumus (Luc. xvn). Non enim servi*
dixisset adjuncto verbo: Hoec est Apocalypsis; sed Mosaicoe legis, id est Judoeis, non mundanoe sa-
hune modum loculionis, qui cum diminutione verbi pientia'. philosopbis deditis, sed gralioe divinse subje-
fil, fréquenter invenimiis in divinis Scriplirris. Unde clis, Tevelatid coeleslis aperilur. Hinc Dominus in
nec Salomon ail : lise sunt paraboloe Salomonis, aut : Evangelio dicit : Confileor tibi, Domine Paler, quia
Hoecsunl verba Ecclesiastis, sed lantum : Paraboloe p abscond'rslihaie a sapientibus et prudentibus, et reve-
Salomonis, et : Verba Ecclesiastis régis Jérusalem. latti ea parvulis (Mallh. xi). Quoeoporlet fieri cito.
Sic eliam Isaias dicil : Visio lsaioe, absque ullo alul- In his verbis duo comprehendunlur, ut ea scilicet
niculo .vevbi.Sic et reliqui. TaKter aulem loquenles, quoe finienda sunt dto accipiant lerminum : et ea
subauditiones neeessarias taies sentenlias habere quoeinchoanda sunt, cito sumant inilium. Ista lamen
docuerunt. Verbi gratia, cum legimus : Apocalysis nequaquam finem acceplura sunt. Unde nec rne-
"JesuChrisli,.subaudiendum est; Hoecest. Esl aulem tuenda sunt lormenta quoe transeunt, sed ea me-
Apocalypsis Grsecus sermo, et Latine dicilur reve- tuenda sunt quoe in oeternum persévérant. Nec gau-
latio sive manifeslalio, eo quod in ea status proesen- dia ftigitiva sunt appelenda, sed jugi statu perma-
•lis et fuluroe Ecclesioe beato: Joanni, et in illo, "Ec- ncnlis. Cito, id est in proesenti tempore. Omne
clesioesit manifeslatus. Quam dédit illi Deus palam ehim lempus proesentis vitoe comparatum oelernifali,
facere servis suis. Et hic aperlius esset, si dixisset, quasi unius horoeparvissimum est momentum. Unde
Qua; sed et bic modus loculionis soepefit in Scrip- et idem Joannes in epislola sna dicil de hoc longis-
luris. Unde est : Bonum certamen certavi (II Tim. simo lempore : Filioli, novissimahora est (1 Joan.
jv), pro eo quod esl : Bono certamine ceriavi. Hoec u). Révélât ergo Christus Joanni, id est Ecclesioe
autem revelalio ipsius Domini Jesu Christi, quam a D suoe, et ea quoe cito transeunt et ea quoedto adve-
Deo accepit, ut sua revelalione manifesta faciat niunt, ut dum se temporaliier cernit affligi vel
servis suis, quoe oporlet fieri cito, sed in his verbis prosperari, cogilet brevitatem istius temporis, et
utraque ejus nalura designalur : divina scilicet, per quam velociler lransea.it gaudia et tribulationes
hoc quod ipse cum Paire et Spiritu sancto cuncta cum lempore, et quam velociler appropinquenl eadem
révélât mysteria : huinana aulem in hoc quod non sine fine mansura, ac per hoc nequaquam malorum
solum a Paire et Spiritu sancto, sed etiam a seipso prospetilatibus invideat, sed polius in suis adversi-
accepit, ut sua revelalione manifestaret servis suis lalibus gaudtal. Et significavit. Hoc loco, significavit,
quoe oporlet fieri cito. Deus enim in hoc loco lola non ab oslensione, sed a signo positum intelligere
Trinilas intelligitur, a qua accepit ipse -homo as- debemus, et hoc esse dictum significavit, quod est,
sumptus a Verbo Dei, ut isla mysleria suis reve- sigillavit; signum enim dicilur sigillum. Quo in
larelvservis, nbi etiam ipsa forma servi, domina loco quoestio orilur : quare hoc dicatur cum in se-
proediçjiltrr seivorum. Servis suis ea manifestavit, quenlibus inveniamus diclum Joanni ab angelo : Ne
id-esljpjweepla. sua sequenlibus., quibus alibi dicil : signaveris verba.p rophetioelibri hujus (Apec, xxn); sed
Çiun kceri'.is omn[a qnoeproeçejilasunl vobis, dicite . sciendum est quia sacra Scriptura impiis signo ciau-
941 EXPOSITIO IN APOCALYPSiN. — LIB. I. 942
ditur, fidelibus aperitur.'Non enim propter Gdeles A j vidit, subinlelligendum est quoecunque de incarnate
servos, sed propter fures et Iatrones divitioe sub Dei Verbo, sive in divinitate, sive in bumanilaie
slgnaculo clauduntur. Sed dicendo ergo, significavit cognovit. Aliud vero vidit oculis corporeis, alque
et infldelibus elaudi, et fidelibus spiritali exercilio aliud oculis mentis : oculis mentis vidit divinitatem,
docuit aperiri. Unde et Danieli dieitur : Vade, quia oculis corporeis humanitatem. Vidit eum ante omnia
clausi sunt tignatique termones usque ad lemput soeculaa Pâtre genitum, cum Pâtre omnia fecisse.
proefinitum (Dan. xn). Mittens per angelum suum Vidit in fine temporum natum ex matre pro nostra
servotuo Joanni. Iste angélus in figura Chrisli appa- salute, deinde passum, a juslo homine sepultum, a
ruit beato Joanni, quia enim cum Pâtre et Spiritu morluis resuscilatum, atque in dextera Patris sub-
sancto Filius unus est Deus, omnia revelans, utique levatum, deinde ad judichim venturum. Vidit itaque
et angelum illum replevit; atque in illis corde ha- hoecomnia, et testimonium perhibuit, et scimus quia
bitans, per eum locutus est Joanni. Ipse autem verum est testimonium ejus. Sed quod fecit Joannes,
Joannes figuram Ecclesioelenet, sicut in sequentibus hoc etiam facit quotidie Ecclesia, cujus membrum
videbimus. Cui Christus (sicut dictum est) non in ille fuit, et in cujus figura hanc Apocalypsin vidit, a
sua natura, sed per angelum apparuit, sicut olim cujus ore testimonium illius non recedit, quia înde-
fecit patribus. Explelo enim ministerio propter B > sinenter doctrinis illius resislil.
quod veneral, visus est eliam ab hominibus quan- Beatus qui legit et audit verba prophetioehujus, et
diu oportuit, donec quadragesimo die ascendit in serval ea quoe in ea scripta sunl. Tempus enim prope
coelum; non deinceps per eam substantiam quam est. In his verbis duorum personnecomprehenduntur :
sumpsit a nobis apparere voluit. Unde non corpo- doctorum videlicet, qui legunt et aliis exponunt, et
ralem ejus proesentiam debemus requirere, sed po- auditorum, qui audiunt et retinent, et opère perfi-
tius credere eum esse ubique in divina majestate. cinnt ea quoe in ea scripta sunt. Licet enim hic li-
Tolus i laque Filius Dei per divinitatem erat in an- ber mulla habeat in se profunda mysteria, tamen
gelo, tolus cum Paire et Spiritu sancto consistebat in multa sunt ibi, quoe eliam adlitteram custodila, ma-
coelo quod nulli alii posse tribuitur, nisi illi incor- gnam utililalem et salutem prsestant suis observato-
poreoe et simplici naturoe, quoetota in coelis reperi- ribus. Servant autem ea quoe in ea scripta sunt,
tur, tota in terris, tota sine loco in loco, tota sine qui fidem Chrisli et Ecclesioenon violant, qui ca-
parte in parlibus. Quid est autem mirum, si posf vent prohibila, et implent jussa, meluunt minata
ejus incarnationem angélus apparens, similis filio supplicia, amant promissa coeleslia. Hinc aulem li-
hominis dieitur, sicut in consequentibus invenimus, quido colligilur, quanloe sit aucloritatis , quantoeque
cum etiam angeli qui multo anle ejus adventum san- C * excellenlioe,cum inter omnes libros Novi Testamenli
ctis patribus apparuerunt, viri vocantur? Quo in hic solummodo prophetia nominalur, quam qui ob-
loco dicit beatus Ansbertus Ambrosius : Credi etiam servaverit beatus esse perhibetur. Ad quod et sub-
poiest beato Paulo apostolo Dominum, post suam jungiiur : Tempus enim prope est, judicii scilicet,
ascensionem, non in sua natura apparaisse, sed po- quando redditurus est uniciiique juxta opéra sua.
tius per angelum lantum in ea forma, in qua reco- Ac si diceret : Félix qui fidei sacramenlis imbulus,
gnosci ab hominibus solet. Quod hinc etiam probari et quoe in his jubentur cuslodit, el quoe prohibenlur
poiest, quia si beatus Paulus nuper conversus, in non prsesumit, quia et observationis tempus non
sua eum substantia vidisset, consequens esset, ut longas moras inneclit, el relribulionis dies quodam-
proe omnibus dilecto discipulo, sibique ab adolescen- modo in januis consistit.
tia dicato, non per'angelum, sed per semetipsum Joannes seplemecclesîisquoesunt in Asia. Asioeduas
appareret. Quod dicit : Mîltens per angelum suum sunt, major scilicet el minor, quse minor in sortem
servo suo Joanni, morem sanctorum Palrum tenet, venit bealo Joanni, in qua sunt seplem civitates me-
qui in suis diclis sic de se quasi de alio loquunlur. tropolitanoe quarum caput est Ephesus ; sed cum ma-
Unde est : Vir erat in terra Dus nomine Job, elc., .j« jor minori jungitur, pêne medietalem mundi occu-
usque, recèdent a malo (Job. i). Et : Erat Moijsesvir pant. Huic tanloe regioni Deus omnipotens per suam
mitissimus super omnes qui morabantur in terra misericordiam proeposuitproedicatorembeatum Joan-
(Num. xu), et idem Joannes soepein Evangelio suo : nem, et ideo ille [specialiter ecclesiis Asioe suam
Hic est discipulus ille quem diligebat Jésus. dirigitprophetiam. Verbum quod loquitur septem ec-
Qui testimonium perhibuit verbo Dei, el testimo- clesiis Asioe, utique omni Ecclesioedicil. Quoecum
nium Jesu Christi. Perhibuit testimonium verbo una sit, septenario numéro comprehendilur , quo
Dei Joannes, cum dixit (Joan. i) : In prirteipio erat soepesolet universilas designari,juxta illud: SeptieS
verbum; et : Omnia per ipsum facta sunt ; et : Erat In die laudem dixi tibi, vel propter innumera dona
lux vera quoe illuminât omnem, etc., quoe in eodem quoepercipil a Spiritu sancto, qui cum unus sit Spiri-
loco de divinitateverbi sequuntnr. Perhibuit testimo- tus replens orbem terrarum, id est universam Ec-
nium Jesu Chrisli, cum dixit : Et Verbumcaro faclum clesiam ; dieitur eliam septiformis a prophela super
est, el kabitavit in-nobis (Joan. i). Non tamen dividi- Dominum requievisse propter seplem, id est multt-
mus personas cum isla dicimus, sed utramque oslen- plicia dona sua, quoeproestat fidelibus. Una esl ita-
dimus naturam. Quod vero ait in his quoecunque que Ecclesia, sicul unus est Spiritus; unde et catbo-
943 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 9U
TtcaGroece dicilur, id est universalis, el sepliformis A
, quotidie Christus suam Ecclesiam per inlernam gra-
Spiritus munera esl replela. Unde et in Zacharia le- tiam vocans, mitissiinam reddit et bumilem.
gimus (Zach. îv), candelabrum lotum aureum, ha- Gratia vobis.( Gralia dicilur gratis data, non mer-
bens super se seplem infusoria"et seplem lucernas; ces reddila, sed venia gratis çollala, quoegratia spe-
quam eliam sepliformem Ecclesiam Christo conjungt cialiter in.hoc est accipienda, quia sine merito ho-
Isaias commémorai, dicens : Appréhendent septem minum misit Deus Filium suum, qui nos suo san-
mulieres virum unum in die illa, dicenles : Panem no- guine redemit, et ad filialienem Dei perduxii. Unde
stram comedemut (Isa. îv), etc. Vir iste unus Chri- et sequitur et pax, quia videlicet ipse per suam pas-
stus est quem sepliformis Ecclesia compleditur, di- sionem genus humanum DeoPatri pacificavit. Et no-
cens : Panem nostrum comedemus, corpus scilicel tandum quod non dicilur, pax et gralia, sed proemit-
tumn nobis a Deo dalum manducabimus, vestimen- titur gralia ac deinde subjungilur pax, quia nullus
tis virîutum ornabimur, lanlummodo invocelur no- âd pacem reconcilialionis venire poleril, nisi hupe
men tuum super nos, aufer opprobrium nostrum, ul gralia misericordioe proecesscril, quia ut ad pacem
sis vir noster, ne improperando dicanl nobis Judoei Dei venire possimus, a Dei gralia pervenli sumus;
quod non babeamus virum. Unde et Salomon dicit generaliter aulem omnia quoea Deo percipimus, sive
(Prov. îx), quia sapientia excidit sibi columnas se- B in fide, sive in opère, in abs'tinentia, in jejunio et in
plein, columnas seplem excidit, et domum fecit, quia coeleris, gratis a Deo nobis Irihuimlur sola illius
ab amore proeseutis soeculidura corda gentilium sepli- misericordia. Quoerendum est in hoc loeo eur in
formi spiritu implenda separavit, atque ad forliludi- dalo gratioe, nominato Filio et Spirilu sancto, per-
nem coeleslissedificiierexil. Recte etiam hoc numéro sona Patris relicetur ? Nam cum dicil : Ab eo qui esl,
seplenario, qui constat ex tribus et quatuor, Ecclesia et qui erat, et qui venturus est, Filium in his verbis
Gomprehendiiur, quoe in quatuor mundi partes dif- ostendit, quod maxime ex hoc probat, cumsubjun-
fusa inconcussa mente et fide observât sanctoe Tri- git : Qui venturus est, ad judicium scilicet, ot red-
nilalis fidem. Cujus num.eri mysterium eliam unus-- dat unicuiquç juxta opéra sua. Pater enim nonjudi-
quisque homo in se conlinet, qui ulique mem- cat quanquam, sed omnejudicium dédit Filio (Joan.
brum est hujus Ecclesioe, dum ex quatuor constat v), qui solus cum Paire et Spirilu sancto habet
humoribus, quatuor pollet virlutibus , et diligit esse, quia semper esl immutabilis, unde Psalmista ;
Deum ex tolo corde suo, et ex tota anima sua, Tu autem idem ipse es (Psal. ci). Sunt eliam angeli,
et ex lola volunlale sua. Nam tribus .spirita- sed mulabilitalem passi sunl, quando unus eorum
liter, et quatuor corporaliler viget. In dileelione molus per superbiam ceçidil. Sunt homines, sed
' mulabiles, sicut primus homo mutatus esl, et ex
er.im Dei, tribus qualitalibus spiritaliter excitatur. G
Ipse vero corporaliler ex materia calida et frigida, justo factus est injuslus, ex bono impius, ex immor-
humida et sicca compouilur. Asia, interpretatur tali morlalis. Omnis enim crealura muiabilis conî -
elatio. Elalio autem el in bonam et in malam poni- parata oeternilali, quasi non esl, ideoque specialiier
lur partem, nec semper pro vitio ponilur, sed ali- esse habere dieitur, qui semper idem est. Erat vera,
quando culmina virluium désignât. In bono ponilur,. quia antequam debeata Virgine nascerelurin lempore,
ul iilud lsaioe (Isa. LVIU,LX): Ponam te in super- cuncla cum Paire fecit lempora, jtixla illud : In prin-
biam soeculorum.Sustollam te super allitudinem ter- cipio erat Verbum(Joan. i); el : Omnia per ipsum facla
roe. Altitulines lerroe sunt divilioe, honores, digni- sunt (Ibid.). Venturus esl ad judicium, juxta illud an-
tates. Snper alliiudines bas Deus omnipotens posuit gelorum promissum : Sic vénielquemadmodum vidislit
Pelrum, Paulura, et coeteros qui primum funda- eum euntem in coelum(Act.i). Cum itaque hoecnon
«lenlnm Ecclesioejecerunl. Nam sicut cum montem nisi soli Filio congruere videanlur, et banc graliam
quisquis conscendil, eo paulisper coelera subjacentia Ecclesia justorum a Pâtre et Filio atque Spiritu san-
despicil, quo ad alliora plus gressus tendit, ita qui cto percipil, quia quorum inseparabilis est imitas,
intenlionem nitilur figera in summis, eo amplius inseparabilis est etiam operalio, quod sibi vull hoc,
terrena despicil, quo amplius elevatur ad coeleslia, " quod solummodo meuiio fil Filii vel Spiritus sancli ?
et quod prius in imo positus super se credidit, post Sed sciendum quia mos est sacroe Scripturoe ut ubi
ascendendo proficiens, sub se esse cognoscit. In hac unius fit me.utio personne de Trinitale, tota simul
bona elalione consistit Ecclesia, quia terrena omnia Trinitas intelligatur. Ergo ubi in persona Filii fide-
calcans, mente coelos inhabilat, dicens cum Apo- libus graliam tribuere legenles audivimus, simul in
stolo : Noslra conversatio in coelisest (Philip, m). ipsa datione Palrem et Filium el Spiritum sanctum
Quod si eliam elationem in contrariant partem intel- intelligere debemus. Ilerum quoerilur, cum s'il unus
ligere voluerimus, neque in hoc a sano iutelleclu Spirilus qui replet orbem lerrarum, cur Joannes in
recelimus, quia mulli a sua superbia dejecli sunt bac revelalione septem spirilus inlroducit? nimirum
per graliam Chrisli alque humiliali ; ad quos eliam, propler sepienariam, il est mulliplicem ejus opera-
quia membra sunt Ecclesioe, hoec perlinel révélatio. tionem. Simplex iiaque esl proprieiale naluroe, mul-
Impielum hoc cognoscimus in Paulo, qui prius fuit tiplex vero graliarum dislribuiione. Iline Salomon
superbus Ecclesioe perseculor, deinde factus est dicit eurodem spiritum unictim el mulliplicem. Et
pirssimiis proedicalor. De superbts enim atque elalis a septem spirilibns, quoe in conspectu throni ejnt
* EXP0S1TI0 IN
915 APOCALYP3IN. — L1B. I. 946
sunt. Thronus Dei sunt angeli sancli et homines A . surrexisse vel vixisse computandi sunt. Ille ergo
Justi, in quorum mentibus per fidem requiescil. primogenitus mortuorum reele vocalur, quia sic sur-
Unde est : Anima justi sedes est sapientioe (Sap. vu). rexit a mortuis, ut ultra non nioreretur. Potest et
In cujus throni conspectu Spirilus sanctus est, quia aliter intelligi : omnes elecli qui se morlillcanl, cum
in sanctorum memoria (ut diximus) requiescit, et viliis et peccalis, et voluptaies carnis in se occi-
illos possidet, eorumque opéra disponit, et ad Det - dunl, iiiortui sunt peccato, et vivunt Deo quorum
amorem et proxiinonim accendit ditectionem, ad primogenilus digne vocatur Chrislus, quia pecca-
quem etiam spécial!ter remissio perlinel pecea- tum non fecit, et mortificationem vitoe carnalis
lornm, quoefit in baptismale opère Spirilus sandj ; ostendit. Et princeps regum terroe. Reges terroe ap-
unde Dominus dicit aposlolis : Accipite Spiritum pellantur omnes elecli qui viliorum lyrannidem iu
sanctum; quorum remiserilis peccata, remitlunlur se consurgere non sinunt, sed eis jure damnamur.
eis (Joan. xx). Quare septem spirilus dicantur, su- Possunt autem el reges terroe speeialiler intelligi
pradiclum est. proedicalores, qui dum corda carnalium a pravi-
Et a Jesu Christo, qui esl testis fidelis. Quia de tate restringunt, super lerram ul reges impejanl,
Christo erat plnra loculurus, iterum repolit ejus coeterum bonis et spiritualibus viris in nullo se .
personam, dicens : El a Jesu Christo, qui est teslis B prseferunt. Hinc est quod Pet rus Cornelio se cooe-
fidelis, id est verax, quoniam Patri perhibet testi- qualem faletur (Aet. x); Ananix vero animam
monium, dicens Judoeis : Pater in me manens, ipse gladio verbi perimit (Act. v).
facit opéra (Joan. xiv) ; el : Hoecest vila oelerna, ut Sciendum est autem quia proelicaiores Ecclesi»
cognoscanl te (Joan. xvn) ; et : Sic Deus dilexil mun- eliam ipsis carnalibus ila dominai! appetunt, quate-
dum, ut Filium suum unigenilum darel (Joan. m) ; nus et compassionem naluroe, et viliis reclitudinem
et: Ego a me'pso non veni (Joan. vu); et multa his exhibeant. Eorum itaque princeps est Christus, qui
similia. Sed sicut Filius est lestis fidelis, ita eliam est rex regum, et Dominus dominanlium, de-quo
Pater, ita el Spiritus sanctus. Ait enim Pater de adhuc sequitur : Qui dilexil nos, el lavit nos a pec-
Filio, testimonium illi perhibens : Hic est Filius meus catis noslris in sanguine suo. Quo enim amore Filius
dilectus, in quo mihi complacui (Mallh. m). Ipse- Dei nos dilexerit, passiones illius oslendunt quas
que Filius de Spirilu perhibet testimonium cum pro nobis perlulit. De hac dilectionc ail Aposlolus :
dicit : Spirilus esl qui vivifical (Joan. vi) ; et : Spi- Christus dilexit Ecclesiam, el tradidit semetipsum
ritus ubi vult spiral (Joan. m) ; et : Paracletus ipse pro ea (Ephes. v). Ad cujus eliam dilectionem imi-
vos docebit omnia (Joan. xiv). Spirilus quoque san- tandam hortatur fidèles, dicens : Ambiilale in dile-
ctus de Filio leslimonium dicil quoi sit verilas, sicut C ctione sicut et Christus dilexit nos, et Iralkîit se-
scriptum est : Spirilus est qui testificalur, quoniam metipsum pro nobis; dilexil aulem nos publier foe-
Christus esl verilas (I Joan. v) ; et ipse Filius dicit : dos, pius impios, sine peccalo peccatores, nec qnales
Ille testimonium perhibebit de me (Joan. xv). Unde eramus nos dilexit, sedquales ipsa dilectionc nos
sciendum est quia sicul hi 1res unum sunl, sic eorum fecit ; unie et subditur : et lavit nos a peccatis
testimonium unicuin est, quanquam alterius testi- noslris in sanguine suo. Isle el amor ineffabilis et m-
monio aller insinuclur. Speeialiler autem Filius testis comprehensibilis, quia- cum pro juxlo vix aliquis
vocatur, quia pro testimonio verilatis usqne ad morialur, Christus secttnlum tempus mortuus est
mortem pervenit carnis, quia et cum omnis Eccle.la pro impiis, ut nos offerret Deo, justits inique pro
in proedicaloribus Christo testimonium perliibebat, injustis. El cum essemus maculali delictis, lavit nos
illi speeialiler testes vocantur, qui pro Chrisli no- suo sanguine, ul exhiberai sibi Ecclesiam non haben-
mine moriuntur. Primogenilus mortuorum. Primus t'-:mmaculam aut rugam, vel aliquid hujusmodh Qui
homo ea condiiione creatus est, ut nisi peccasset, eîiam sanguinem suoe passionis vertit nobis in my-
immorlalis mansisset; sed quia peccavit mortuus slerium ablutionis, ut in fuie morlis ejus baptizali,
est, et rediit in matrem suam, hoc est in terram, de _. ab omnibus mundemur peccatis. Hinc Apostolus di-
'
qua fuerat eondilus, dicenle sibi Domino : Terra es, cit : Quieunque baptizali sumus in Christo Jesu,
et in terram reverleris, de qua assumptus es (Gen. in morte ipsius baptizali sumus (Rom. vi). Est autem
ni). Quia formalus ex limo terroe in animam viven- et secundum bapiismum effusio lacrymarum, qun
tem, quasi ex matris utero vivus processerat. inomentis singulis baptizantur publicani el peccalo
Poslquam autem faclus est ille morlalis, geniiït fi- res, quomodo videlicet Maria post militas criminum
lios mortales el peccatores, qui omnes mortui in lacrymas, et Peirus ablulus est post teriiam Domini
maliem suam reverlunlur. Veniens Deus ergo in negationem.
carne, eadem lege moriuus est, alque in uleno ma- Et fecit nos regnum et sacerdotes Deo et Patri suo
tris ullus. Sed quia tertia die a mortuis jam vl- Per hanc sententîam omnes electi, sacerdotes de
ciurus in oeternum surrexit, et mors illi ultra non monstrantur, qui supra reges fuerant appellali. Qui?
dominâbitur, primogenitus mortuorum appellari de- enim caput fidelium rex est et sacerdos, congruentei
huit ; licet enim surrexerint alii ante, sicut Lazarus, et membra capilis, reges et sacerdotes vocantur.
tamen non surrexerunt in oelernum victuri, quia Quibus per Petrum dicilur : Voseslis genus eleclum,
terum mortui carnis debitum solverunt. Unde non regale sacerdotium (I Pelr.
n). Ipsi enim sunt reges,
947 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL., 9i8
ipsi et sacerdotes et saerificium el allare, qura et A Omnis itaque oculus, il est omnis homo, qui tune
kimullus carnalium voluptatum contra se insurgeit- resurrexerit, videbit eum corporaliler, sive ad vi-
les ut reges refrénant, et sacrificium laudis et mor- tam, sive ad mortem ; nonautem animalium quorum
lificationis Deo immolant, cOrpusque suum a pra?.- vis in sanguine esl, et cum moriuntur esse desinunt,
senlis soeculi cupiditalibus morlificant, ut hostia oeuhis enim videbit, sed polius oculus hominum.
viva fiant. Ipse itaque Unigenitus Patris, rex el sa- Alia translatio dicil : Videbit cum omnis oculus ta-
cerdos, fecit suos electos reges et sacerdotes, quos lem, qualem seilicet despexerunt, et qualem credere
reges terroe conslituit, el ipso opère sacerdotes mon- noluerunt, et tune implcbilur : Videbit omnis caro
slravit. Quod autem didiur, Deo et Patri, non du» talutare Dei (Luc. ni). Et qui eum pupugerunt, sub-
naluroe, nec duse personoe, sed una ostenditur; ubi audisvidebunt eum, Judoei scilicet, qui crucifixerunt
etiam Spiritus sanctus juxta regulam proemisssein- eum lingua, sicut Marcus dicil (Marc, xv) : Erat
telligentisepariter intelligitur. Ipsi gloria et imperium autem hora tertia, et crucifixerunt illum, clamantes ^
in tcecula soeculorum. Amen. Filio scilicet, qui nos, Reus esl morlis; et milites Pilati videbunl eum quem
fecij, et qui nos sacerdotes fieri voluit, ubi eliam am- kludentes crucifixerunt ; videbunl aulem non ul jam
borum accipimus chariiatem, quoe est Spiritus contemnanl, sicut prius irridebant, insultent, ac loe-
sanctus. B tentur, sed ut paveant, geinant, lugeant et tristen-
Ecce venit cum nubibus.In nube venturus esl Do- tur, unde et stibditur, et lune plongentse super eum
minus ad judicium, quia in nube ascendit in coelum. ovines tribus lerroe, id est, omnes reprobi terrena
Sic enim dixerunt angeli apostolis : Quid stalis desiderantes, et per desiderium lerram inhabilantes,
aspicientes in coelum? Hic Jésus tic veniet, quemad- honoribus semelipsos extollenles, in Iuxuriis degen-
modum vidistis eum euntem in coelum (Ad. i), Nu- les,. quibus Dominusdicil : Voevobis divitibus, qui
bium autem soepefit mentio in sacro eloquio, unde habetis consolaiionentveslram (Luc. vi). Proecipue
legimus in Exodo, quod omnipotens Deus in nube autem hi plangent se super eum, qui eum pupuge-
filios Israël eduxit de ^gypto. Tabernaculum quoque runt. Magis autem dolebunt miseri quia talem per-
Moysi et templum Salomonis nubes implevit, et in dent Dominumquam quod alrocissimum inciderunt
Domini transfiguratione Moysen et Eliam nubes tormentum. Etiam : Amen. Quod est apud Lalinos
obumbravit. In nubibus etiam sancti venturi sunt ad etiam, hoc apud Hebroeosamen ; ulrumque autem
judicium, juxta illud Apostoli, quia rapiemur obviam est adverbium aflirmantis. Dicit ergo : Eliam, amen,,
Christo iu nubibus(I Thess. iv). Illa aulem nubes quoe acsi diceret ingeminando : Verum est, verum esl,
filios Israël illuniinabat, et jEgyptios tenebris cir- et mulari non poiest, quia plangent se super eum
cumdabat, Domini significat clemenliam, quoeillumi- ^ omnes tribus terroe. Cognoscile eum pro certo fulu-
nat perfeclos, et obcsecat reprobos. Ita quippe verum, qùodlali senlentia firmat.
niens Dominus ad judicium, apparebit blandus juslis Ego sum alpha et oméga, principium et finis. Hic
quos eliam illuminabit, dum ad contuendam suam jam manifeste ostenditur, quia angehis qui hoec
i.iajeslalem eos perduxerit; et terribilis reprobis, Joanni nuntiavit, personam Dei in se habebat, cum
quos ia tenebroso carceris loco constitue!. De quo dicit : Ego sum alpha et oméga, principium et finis.
in Evangelio dicilur : Inutilem servum projkite in Similiter el ipse Joannes qui hoecdicit nobis, taie est
tenebras exlerioret ; illis enim dicet : Vtnite, bene- el quod Paulus dicit : An experimentumquoerititejus
dkli Patris mei; islis autem : Ile in ignemoeternum, qui in me loquitur Christus 1 (II Cor. xin) et David :
qui paratus est diabolo (Matth.xxx). Nam et hoc quod Attendue, popule meus, legemmeam Psal. LXXVII).
-Egyptii et filii Israël ad se non poterant accédera,, Alpha apudGrsecos, Latinos, et Hebroeos,prindpïum.
hoc significat quod Abraham diviti respondit : Inter est elemenlorum ; quod enim apud nos A, hoc
nos et vos chaos magnum firmatum est (Luc. xvi). est apud Groecosalpha, apud Hebroeosaleph. Porro
Aliquando etiam nubes corpus Christi significat, ut oméga finalis est elementorum apud Groecos. Quid
illud : Ecce Dominusascendet super nubem levem,et T autem sit alpha et oméga, manifestai, cum subjungit :
ingredielur Mgyptum(Isa. xix). Super nubem quippe Principium el finis; principium scilicet, ante quem
levem ascendit, el in Êgyplum venit, quando car- nullus, finis vero, post quem nullus; vel principium,
nem humanilalis noslroe assumons, sine gravedine a quo omnia sumunt initium, finis vero, in quem
peccaii in mundo-apparuit. Nubes aulem pluraliler, cuncta terminantur; vel principium, quia in princi-
sanctos significant proedicatoras,qui pluunt verbis, pio erat Verbum, finis, quia Verbum caro faclum
etcoruscant uiiraculis ; de quibus per prophetam di- esl, unde et ipse per Isaiam dicil : Anle me non est
cilur : Et nubibus mandabo ne pluant super eam ' formatus Deus, et post me non erit (Isa. XLIII).Nam
(Isa. v), hoc est, super vineam imbrem. Cum his el quod Joannes, imo angélus ex persona Dei hoc di-
nubibus, hoc est, cum multitudine sanclorum ventu- cat, manifestai cum subjungit : Dicit DominusDeus,
rus esl Dominus ad judicium, quia in eorum cordi- qui erat, et qui est, et qui venturus esl omnipotent.
bus habilabit; unie est: Dominusvénielad judicium Quodjam supra exposilum est.
cum senioribus populi sui (Isa. m). Et videbit eum Ego Joannes fraler vester. Hucusque proefalio se-
omnis oculus. Omnem oculum usitato more locuiio- quentis libri, exbinc hisloria incipit. Loquitur aulem
num, pro omni homitie posilum hic accipiamus. ecclesiis Asioe,quibus et se oequalemostendens, bu-
919 EXPOSIUO IN APOCALYPS1N.- LIB. I. 050
mililatis causa dicit : Ego Joannes fraler vester yin A À monium Christi se dicil relcg ilum, non proptor
fide, et particeps in iribulatione et regno, et patknlia homiddium aut coetera crimina. Ex illis quippe erat
iu Christo Jesu. Quo in loco duo sunt simul conjun- unus quibus didt Dominus : Beati eritis cum vos
genda ,. Iribulatio scilicet et patienlia. Tribulalio. oderint homines, et sepuraverint vos, el exprobrave-
enim et patienlia pertinent ad caput et ad membra, rint, et ejeccrint nomen vestrum tanquam malum pro-
regnum aulem solummodo ad caput. Particeps Chri- pler me (Luc, vi), el alibi : G .. deie quod npntina
sli fuit Joannes in Iribulatione el patienlia, quia sicut vestra scripta sunl in coelo(Luc. x). Omnis enim qui
Chrislus passus est opprobria, irrisiones, colapbos, idcirco patilur passionem, quia divinitatem et hu-
et verbera, ila et beatus Joannes qui flagellalus le- maniialem Filii Dei proedicat, beatus erit, et talibus,
gilur Ul Actibus aposlolorum, et a Domiliano in, sécréta coeleslia revelabuntur, cum ad visionem sui
fluenlis olei dolium missus , ad uhimum ab homini- pervenerint Creatoris.
bus separalusesl. Particeps quoque fuil in patienlia, Fui in spiritu in die Domi..ica. Hic jam aperte
tpiia sicut Chrislus patienter su-linuil passionem, et dcmonslratur, bealum Joannem hanc visionem non
suos crucilixores diJigebat,pro quibus orabat,dicens :, corporaliler, sed in spiritu vidisse. Non tamen in
Pater, ne statuas illis hoc peccatum (Acl. vu) : ita soumis, sed in exstasi raplus esl, sicul et Ezcchiel,
cl beatus Joannes dWigebateos qui ei mala infere- B qui cum sederet in domo sua, et senes Juda sede-
banl, et pro illis orabat. Regnum autem propile ad rent coram illo, ductus est meule in Jérusalem.
caput perlinel, qui est regnum pcrpcluum sanctorum Itaque sicut dictum est, n'ihil per corpus vidil vel,
suoruni. Neque enim aliud regnum esl suis daturus audivil, vel sensit, vel intellexil, vel ipsam carnem
declis quam seipsum, quibus dicuirus est: Veuite, fiindiUis deseruit, quando hanc revelalionem vidit,
benedkli Patris mei (Matth. xxv), quasi ilcat : Ve- sed docendus ejus spiritus, a Spirilu docenlc assum-
uite, membra, regnale post tribulalionem in capile, ptus est, ut alla et mystica posset intueri. Notan-
quia ego regnum vestrum; de hoc regno ipse dicil dum autem quod se non in die sabbali, aut sexia
Judoeis : Regnum Dei intra vos est (Luc. xvn). COH- feria, sed in die Dominica rapium fuisse dicit. So-
siderandura denique quia in tribus participera se let enim qualitas rerum oslendi pro qualitate tem-
dicit Joannes, iu Iribulatione scilicet, et regno et pora m. Hinc est quod Abraham in fervore fidei suoe
patienlia ; sed média borum est regnum, nec poiest angelos meridie vidil, el Loth Luperditione Sodomo-
possideri, nisi et hinc tribulalio exercuerit, et illinc rum vesperi, Adam posi méridien] ; Salomon quoque-
patienlia défendent. Tenet enim in hoc loco perso- sapienliam non servalurus in nocte percepit. Ita
nam omnium fidelium. ergo in hoc loco per diem Dominicain aperte fides
Fui in insula quoevocatur Paihmos propter Verbum G inteUigilur, quoejam manifesta erat in tolo mundo,
Dei el testimonium Jesu Christi. Qualuor rébus hic quando ista videbat beatus Joannes. Jam enim Apo-
suam confirmât narrationem : persona, cum dicit : sloli profecli proedicaveruni ubique, et jam corpo-
Ego Joannes; loco, cum se in Palhmos insulam rele- ralis illius vacatio sabbali in spirilualem transierat.
gatum oslendil; causa, quare hoecpassus sit, propter Ecclesia quoque quam beatus Joannes significabat,
Verbum scilicel Dei, el tempore, id est die Dominica. jam facta carnis morlificans, in lucem Spirilus
Fui in insula quoe vocalur Palhmos ; hisloria nota assurgebat ; et omnes electi in die Dominica sunt,
est, bealuin Joannem scilicet in Palhmos insulam quia ad gaudia fuluroe resurreclionis liilarescunl,
relegatum propler Verbum Dei, cui testimonium per- El audivi post mi vocem magnam lanquam luboe,4
hibebat, dicens : In principio eral Verbum ; et pro- dicenlis mihi : Quod vides scribe in libro. Sicut Lu,,
pter testimonium Jesu Chrisli, quod ei perhibebal, spirilu positus spiritualia vidit, sic ea quoeaudivit
quod scilicet esset verus Deus et verus homo ; et cui vox spiritualis fuit; scilicet, qui extra corpus per
negabalur terra aperlum est coelum. Interpréteur coulemplalionem educliis fuerat, quemadmodum
autem Palhmos fretum ; ibi quippe amplius fervet dorsum habebalur. Non enim per corpus ista vidit,
mare, quod fretum dicilur, ubi angustius est : et ul post dorsum corporis aliquid videret ; sed fades
ideo non inconvenienler per nomen islius insula; 0 illius intelligitur ipsa vis conlemplalionis, quseexten-
angustia passionis exprimitur, quam paiiebaïur bea- debatur ad ea quoevidebat, dorsum vero oblivio de
tus Joannes, sicut coeteri quorum personam gerebat. proesenlibus, ex quibus eductus per spiritum jam
Quanto magis enim sancli in proesenti vita allligun- videbat. Idcirco itaque cceleslibus intentus, vocem
lur, eo amplius.illis sécréta coeleslia manifestantur. in his qnoe oblitus fuerat audivit, ut faciem mentis
Unde Psrûlusincarcere positus dicebat : Noslraautem adea convcrleret.elea qnoevidebat auditoribus pro-
eonversatie in coelisest (Philip, ni). Sustincnt quoque futura.scribcrel, ita etsancli post se omnia proescnlis
et.ipsi mal] poenas, quia hpinicidse inlerficiunlur, iu viloe gaudia habent, clin ante se exlendunt, pro
carceribus recluduntur; sed non poena facit sanclos, nihilo ducenles omnia teniporalia, dum considérant
sed juslilia. Sustinet plerumque justus similia, sed fuluroeviloegaudia, juxta illud Aposloli : Unum quod
justus propler justitiam coronatur, injuslus vero rétro est obliviscens, in anlerioribus me extendo, se-
propler iniquilatem damnatur. Hinc Psalmista dicit: quens bravium oeternoe vocationis (Philip, m). Sic
Judica me, Deus, et discerne causam meam (Psal. aulem dicilur ei : Quod vides scribe in libro, ac si
xui). L'nde bene propler Verbum Dei et lesti- dicerelur : Quod visurus es. Needum enim aliquid
951 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS ». - COMMENT.B1BL. 952
viderat, sed lantum ad videndum elevalus fuerat. A quatur, sequilur ejus consilium, quo ait cuidam :
Librum autem memoriam ejus appellat, id est : ea Si vis esse perfectus, vende omnia quoe habes et da
quoe vides reconde in mente tua, et aliis etiam ma- pauperibus, et veni sequere me, et babebis thesau-
nifesta, nam quod libri significent corda hominum rum in coelo.
et conscientiam, tcslalur Daniel qui dicit : Antiquus Smyrnoe.Smyrna dieitur canticum eorum : quorum
dierum tedit, et libri aperti sunt, el alius liber qui est canlicum nisi eleclorum? Idem est canticum, dequo
viloe(Dan.vn). Sic eliam fidelibus dieitur, ulquod vi- Psalmista dieil : Cantate Domino canticum novum
dent, id est quod in telligunl, el ipsi in cordibus suis re- (Psal. xcv). Verum hoee verba non uni tantum ec-
cordant, et aliis eliam manifestare slndeanl. Vox au- clesioe dicuntur, sed tantum generaliter Ecclesioe
tem hoecsive in Joanne, sive in Ecclesia, recte magna universali conveniunt. Ad cujus membra perlinebant
vocatur, quia non de mediocribus, sed de summis aposloli, quibus Dominus dicebal : Mandatum novum
loquitur. Quoeeliam quasi tuba dieitur, quia per ora do vobis (Joan. xui). Ipsa enim diligendo Deum et
proedicalorum sonat, quibus per Isaiam dicilur : proximum, canlicum novum cantal, qui adimplet hoc
Quasi tuba exalta vocem tuam (Isa. LVIII).Nam et mandatum. Cantat etiam canticum novum, quando.
bene vox quam audivit Joannes, et in illo Ecclesia, myslerium incarnalionis, passionis, ac resurreclionis
tanquam vox dicilur tuboe,quoe ab inlerioribus sine B ejus concélébrât. Perfectius autem in fuluro canlabil,
slrepitu sonum accipit quem profert exterius, quia quando videbit in re quod nunc videt in spe, et imple-
videlicet ille sine sono vocis audivit prius in corde, bilur illud : Beati qui habitant in domo tua, Domine
quod poslmodum sonuil exterius in voce, quia aliter (Psah txxxni). Unde Ezechiel dicil (Ezech. n) se
ad prophetas divina vox sonuit, atque aliter ipsi vidisse librum, in quo erat scriptum carmen et ia-
poslea loculi sunt. Deus enim loculus ad illos in mentaliones et voe. Qui enim ibi voluerit cantare
corde sine sono vocis, ipsi autem postea locuti sunt, carmen, hoc est canlicum novum, neeesse est ul in
opérantes verba cum lingua carnis. proesenti vita habeat lamentalionem deflendo sua
Et mille seplemecctesiis,id est generali Ecclesia>; el aliéna peccata. Qui vero in proesenti conlempserit
quia sicut supra diclum est, in seplenario numéro uni- habere famenlationem, voe illi sine dubio in futnro
vcrsilas exprimitur fidelium. Nam et quod uni illa- eril.ut illis sine iinenabenlibus voe,isli sine lerniino
rum loquitur, utique omnibus ecclesiis loquitur. Alléluia deeantentvicturîi
L'u.îc et in sequentibus dicit : Qui habet aurem, au- Pergamo. Pergamus inlerpretalurdirisio cornuum..
diat quid Spirilus dicat ecclesiis (Apoc. n). Cornua significant régna, ut habes in libro Danielis
Epheso. Ephesus inlerprelatur voluntas sive eonsf- et in Zacharia ; cornua ergo Christi Hilelliguntiir
tinm meum. Quo nomine generaliter omnis Ecclesia sancti ad regnum illius venturi : sed sicut Christi
comprehéndilur, in qua est Dei voluntas per fidem, cornua ejus membra sunl quibus regnum dalurus
spem et charitalem, coeteraque bona opéra. Unde et esl perpetuum, ila sunt cornua diaboli ejus membra.
ipsa non suam, sed Dei polius voluntatem in se fieri quoecum eo, damnabuntur. Inter hoec itaque cornua,
optans, dicit quotidie in oratione, ut non sua, sed id est inter justes et reprobos, et inter regnum
Dei in ea fiât voluntas. Cui eliam a Domino per Chrisli et diaboli, sancta Ecclesia facit divisionem,
prophetam dicilur : Non vocaberis ultra derelicla, et quia segregal bonos a malis, superbes ab humilibus
terra tua dcsolata, sed vocaberis voluntas mea in ea judicio senlenlioe, dicens : Omnis qui se exaltât, hu-
(ha. LXII).Quoeeliam bene consilium meum dicilur, miliabilur (Luc. xvm). De his cornibus et Psalmi-
quia videlicet non suum, sed Dei sui sequitur con- sta dicit : Omnia cornua peccatorum confringam,.
silium , audiens illud Salomonis : Audi consilium, et el exaltabunlur cornua justi (Psal. LXXIV). Hinc enim
suscipe disciplinam ul sis tapiens in novissintis tuis discernilur Christi regnum el diaboli, humilitate
(Prov. xix) ; et ilerum : Omnia fac cum consilio, et scilicet regnum Christi clevatur, superbia vero re-
post faclum non poenilebis(Eccli. xxxn) ; quod regnum diaboli dejicitur.
probis contradicilur : Despexislis omne consilium.p. Thyaliroe.Thyatira dicilur i//utmna.'a; quo nomine
meum (Prov. i) ; et alibi : Non est voluntas mea in generaliter Ecclesia designamr, quoeilluminata est
vobis (Malach.i), ail Dominus. Sciendum aulem ab eo qui illuminai omnem hominem venienlem in
quia voluntas pertinet ad charitalem, qua sancla hune mundum, cui Apostolus : Fuhlit aliquando le-.
Ecclesia non limore cogente Domino servit, sed nebroe,nunc autem lux in Domino ( Ephes. îv ), de
sponte Crealori se subdit, dicens cum Psalmista : qua el Isaias : Populus qui ambulabat in lenebris
Voluntariesacrificabotibi (Psal. un). Consilium au- (Ita. ix).
tem ad correctionem, quia quamvis quidam in suis Sordibus. Sardis sonat in lingna lalina principi
permanere sceleribus omnimodis velint, fit ad eos pulchritudinis, apta subauditur el ornata. Cui scilicet,.
tamen per Dei misericordiam sermo correclionis., ut nisi illi de quo Psalmista dicit : Speciosut forma proe
rejeclo errore consilium salulis percipiant. Sic enim filiis hominum (Ptal. XLIV),et in Canlicis canlico-
correetns esl Saulus, cui erat consilium ul nomen rum : Ecce tu pulcher et, dileele mi (Conl. i ). Huic
Chrisli delerel de terra, et ex lupo factus est agnus. itaque prindpi pulchritudinis esl apta el proeparala
Consilium aulem Chrisli sancta Ecclesia accipit, quia Ecclesia per ornamenta virîutum; unde et per Psal-
et'» peccatis se cuslodit, et ut perfectionem conse- mistam dicilur : Aslilit regina a dexlrit luis in v.estil*
953 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. I. 954
deaurato (Ptal. xuv) ; et in Canlicis caulicorum : .A colorem, quia refulget divina sapientia, de qua scri-
Murenulas aureas faciemus tibi (Cant. i). ptum est : Thesauris desiderabilis requiescit in ore
Philadelphioe.Philadelphia dicilur salvans Itoeredi- sapienlis. Habei lucernam, quia lucet verbo et exem-
talem Dei. Ipsa enim Ecclesia hoereditas dieitur, de ple, juxla quod Paulus dicit : In medio nationis
qua Paler ad Filiuru : Postula a me, et dabo tibi pravoe et penersoe, inter quos tucetis sicut tuminaria
gentes hoereditatemtuam (Psal. n), et de qua colon!" in mundo, verbum vitoecontinentes (Philip, n). Habet
mali videntes hoeredem, dixerunl : Hic est hoeres, quoque etlongiludinem in longaiiimiiale spei etper-
venile occidamuseum,et nostra erit hoereditas(Matth. severanliam , dicente Domino : Qui perseveraverit
xxi). Ipsa estager Dei, ipsa et vinea, quoeper proedi- usque in finem, hic salvus erit (Matth. xxiv). Quia
catores suos ila salvare satagit semelipsam, ut fide etiam candelabrum lundendo producilur, salis conve-
el opère Deo placeat, et ab illius volunlale nunquam nu Ecclesioe, qua?.diversis affinilur in hoc soeculo
recédât. •pressuris, inier quas consolalionem adhibet illi Do-
Laodkioe. Laodicia vertitur in nostra lingua tribus minus dicens : Cum ambulaveris in igné, non cornbu-
amabilit Domino , sive fuerunt in vomilu. Tribus réris , et flamma non ardebit in te (Isa. xtiu) ; el per
nomine sacra Scriptura soepeutitur; unde est : llluc Prophetam : Convenant manum iheam ad te, et exco-
enim ascenderunt tribus, tribus Domini (Psal. cxxi). " quam ad purum scoriam tuam ( Isa. i). El bene in
A tribus scilicel ordinibus, qui forsitan erant in po- medio seplem candelabrorum aureorum videt Joan-
pulo Judoeorum, sicul fuerunt apud Romanos, in senes similem Filio hominis, quia Christus qui Ecclesioe
naloribus scilicet, inililibus, et agricolis, ila et Ec- suoeproesidet, et proesidendoeam proleçit, in medio
clesia eisdem tribus modis parlilur, in sacerdolibus, eleclorum suorum est, secundum illud : Ubi fuerint
imhlibus, et agricullorlbus, quoe tribus amabilis di- duo vel 1res congregati in nomine meo, ibi sum in me-
cilur, juxta quod Aposlolus dicit : Qui dilexit nos, dio eorum (Malth. xvm) ; el alibi : Exsulla et lauda,
et lavit nos a peccatis noslris. Et ipse Dominus: Sic habilatio Sion, quia magnus in medio tui sanctus
dilexit Deus mundum, ut Filium suum unigenilum Israël (ha. xu). Intuendum est aulem quia non âb-
darel (Joan. ui). Porro quod dicilur fuerunt in vo- solule dicit se vidisse Filium hominis, sed similem
milu, ad reprobos pertinet, qui simul permixti sunt Filio hominis. Ille enim angélus (ut soepediclum esl)
bonis, sicut in arca grana cum paleis. Qui eliam sua personam Christi gerebat, qui idcirco non jam Filius
proesentia gravant sanctos, veltili noxii cibi. Unde hominis, sed similis Filio hominis appellalur, quia
et necesse est ut ejicianiur de corpore Chrisli. Taies devicta morte jam non moritur, mors illi ultra non
utique fuerunt hoeretici, qui ejecli smit ab Ecclesia, dominabitur; vel certe similis Filio hominis vocatur,
de quibus Joannes dicit : Ex nobis exierunt, sed non C quia étsi carnem nostram accepit, tamen non fecit
erant ex nobis (Joan. n) ; et Psalmisla : Expelle eos peccatum, sed apparuit in similitudine carnis peccaii.
quoniam irritaverunt le, Domine(Psal. v). In quorum Proprium enim est hominum peccato non carere,
etiam persona in sequentibus hujus prophétise verbis unde et quia ipse peccalum non fecit, per Psalmi-
dicilur : Quia tepidut es, incipiam te evomereex ore stam dicilur : Ego autem sum vermis el non homo
men (Apoc-ni). (Psal. n). Veslitum podere. Poderis veslis esl tala-
El conversussum ut viderem vocem quoeloquebatur ris, quia et Groeei polas pedes dicunt. Per poderem
mecum. Hic liquido claret, non corporalem, sed spi- itaque carnem Chrisli debemus intelligere, quam
ritalem voeesn Joannem audisse, quia non ut audi- ipse verus sacerdos obtulit, quando se cruels palibulo
ret, sed ut viderai dicit se conversum. Quod utique Palri pro nobis obtulit hosliam viventeoe,sanctam in
juxta corporis sensus impossibile esse cognoscilur, odorem suavitatis. Quoe videlicet veslis usque ad
non enim vox unquam vkleri potest. Sed ille raptus talosperlingit, quia ipse suos usque ad mortem di-
spiritu ad summa contemplanda, nihil aliud audivit lexit, dicente Joanne : Cum dilexissêl suos qui erant
quam vidil, quia hoc est illic audire quod videra, in mundo, in finem dilexil eos (Joan. xm). Sive per
hoc videra quod audire. Ecclesia quoque quoe in poderem possumus intelligere generalem Ecclesiam,.
Joanne figuratur, post se videt vocem, quia mysteria D quoeveslis est Domini, juxta quod ei paterna voce
quoe in se videt compléta, in lege et prophetis con- per Prophetam dicilur :Vivoego, djcil Dominus, quia
sidérât proenuntiata ; sic enim scriptum est in Ge- his omnibus velut ornamento vestieris (Isa. XLIX); et
nesi : Erunt duo in carne una (Gen. n ), Christus Paulus fidelibus dicit : Quotquol in Christo baptizali
scilicet et Ecclesia. Unde Paulus : Ego autem dico in estis, Christum induislis(I Cor. i). Quoe veslis usque-
Christo et in Ecclesia (Ephes. v). ad pedes tendit, quia usque ad novissima membra.
Et conversus vidi seplem candelabra aurea, et in fidelium in fine soeculinascilura est. Et proecinctum
medio septem candelabrorum aureorum similemFilio ad mamillas zona aurea. In Yeteri Testamento legir-
hominis. Seplem candelabra aurea hoc ipsum signi- mus Danieli Dominum proecinctum apparaisse in re-
ficant quod septem ecclesioe, id est universalem nibus, ipso attestante qui ait : Levavi oculosmeosy
Ecclesiam, dum verba eorum lumen scientioe simul et vidi, et ecce vir;unus veslitus lineis, et renet ejus.
et amoris incendium proebent, donis sepliformis Spi- accincti (Dan. x). Hic aulem Joanni angélus non jam
rilus refertam. Sed non incongrue in septem cande- in renibus, sed ad mamillas proecinclus ostenditur.
labris aurais figuratur ; habet enim Ecclesia aureuin Proecinc":o renum cohibjtionem significat luxurioe;.
9S5 HAYMOMSflALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I — COMMENT.BIBL. 956
onde est : Sint lumbi veslri proecincti. Angélus ila- Aj seplem, qui sunt seplem spiritus Dei missi in omnem
que Danieli appareils, jure in renibus cinclns fuisse terram. Et bene flammse dicuntur, quia accendunt
refertur, quia Scriptura Veteris Testamenti ipsum nos ad amercm Dei, et illuminant cognilione divina ;
opus luxurioe damnât. Joanni vero bene in peclore, de hoc igné Dominus in Evangelio : Ignem veni mit- .
quia. Novum Testamentum eliam cogitationes nefa- 1èrein-lerram (Luc. xu) ; possum et per oeulos angeli
rias culpat, dicens : Qui viderilmulieremad concupi- intelligi eminentiores el spiritales viri in Ecclesia,
scendum eam, jam moechatusest eam in corde suo aposloli scilicet, quibus Dominus dicil: Vosest s lux
(Matlh. v). In peetpre enim cogitationes vorsantur.. mundi (Matlh. v), qui non solum lucent; sed etiam
Nam et quod fidelibus dicilur*: Sint lambi vestri ardent, dum verba eorum lumen scientioe simul et
proecincti, sciendum nobis est quia quisquis adhuc amoris incendium proebeut. Possunt eliam per oeu-
fornicaiionem carnis non refrénât, ad viloe veteris los eloquia divina intelligi, de quibus scriptum est:
hominem pertinet. Possumus et hoc aliter intelli- Lucerna pedibusmeit verbumtuum (Ptal. cxvm) ; et de
gere : per duas mamillas designantur duo Tesla- Joseph : Eloquium Dominiinflammaviteum (Psal. civ).
menta ; per zonam vero auream eleclorum figuratur Et pedes. ejus timiles auricltateo, sicul in oamino
Ecclesia, quaç bene per mamillas jungitur angelo, ardenli. Pedes Domini aliquando significant stabili-
quia per observationem utriusque Testamenti Eccle- B £ talem seternitatis ;- aliquando vero humanitalem, per
sia copulatur Christo in vioculo charitalis, hoc est quam ad nos venit cognitio divinilatis; aliquando proe-
in dilectione Dei et proximi. Vel cerle in mamillis. dicalores, de quibus scriptum est : Quam speciosi pe-
angélus zona cingilur, quia ex duobus populis una des evangelizantiumpaeem (Rom. x); aliquando vesli-
eleclorum Ecclesia per charitalis. compagem Christo. gia imilalionis ejus, aliquando vero-novissima mem-
unilur. bra. In hoc autem loco proprie membra ejus signifi-
Caput autem ejus: et capilli erant candidi tanquam cant, quoe tempore Antichrisli igné tribulaiionis
lana atba et tanquam nix. Legimus in Dunielis volu- probabunlur ; nam sicut anrichalcum multis medica-
mine (Dan. vu) quod Antiquus dierum sedit, cujus. minibus ex sera perducilnr ad colorem auri, ita et
veslimenlum erat quasi nix candidum, et capilli ejus illi tribulaiione novissimi lemporisexurenlur,ut pro-
tanquam lana munda. Ibi itaque bis verbis designa- beulur vebil, nuiudissimum aurum. Et sicul Anli-
lur oelernitas Palris, quod in sequentibus ostenditur, christus crudeiior erit omnibus perseculoribus, ita
cum deinde persona Fibii commemoratur, dicente eo- et illi fortiores erunt omnibus rétro ante martyribus,
dein Daniele; Aspiciebam in visionenoctis, el eccecum, nam ipse caminus validissimam tribulationem signi-
nubibuscoeliquasi Filius hominis veniebat, et usque ad ficat, de qua Dominus dicil : Erit tune tribulalio.ta-
Antiquumdierum pervenit(ibid.), id est usque ad Deum * lis, qualis non fuit, neque fiel (Mallh. xiv). Qued
Patrem ; bic aulem in eandore capitis et eapillorum aulem alia translatif auricalchum Libani posuit, pro
angeli, candor innocentise Filii Dei designatur. El eo quod mous ipse in Judoeaesse perhibetnr, liquido
bene ipse candor per lanam exprimitur : lana quippe manifeslavit novissima corporis Christi membra ia
ovium esl veslis, ipse quippe esl ovis, de quo Isaias : illis tune regionibus "vehementius esse vexanda ca-
Tanquam ovis ad occisionemducetur (Isa. LUI); quia mino tribulaiionis, ubi el Dominus eorum cracifixus
secundum quod ait Apostolus : Cum maledicerelur, - est ab inipiis Judoeis. Et vox ejus tanquam vox aqua-
non maledkebat ; cum pateretur, non cominabalur rum mullorum. Superius legimus quod audierit vo-
(I Pelr. H). Et per caput intelligimus ipsum Chri- cem angeli tanquam tuboe, nunc autem tanquam vo-
stum, de quo Paulus dicit : Caput viri Chrislus est cem aquarum multarum, quia videlicet prius per
(I Cor. XI); et iterum : Ipse est caput omnium eccle- . paucos proedicalores sonuit, dequibus Dominus
siaxum (Ephet. i). Per capillos autem, perfecliores dicit : Messis quidem multa, operarii aulem pauci
qui capiti suo arctius adhoerent ; qui etiam candorem (Matlh. îx ); et postea populorum inultoriini oflkio
la,noehabent, quia imilantur simplieilalem et inno- resullavit. Aquoeenim mulioe populi sunt, sicut iu
cenliam capitis sui dicenlis : Discite a me quiamitis ,j. sequentibus legimus, quod enim primum pauci proe-
sum et humilis corde (Matth. xi) ; elquibus ipse dicil : dicalores, hoc postea lotus mundus clamavit. Potest
Ecce ego milto vos sicut oves in medio luporum.. et Voxsimilis aquarum multarum charilas intelligi,
(Matth. x). Per nivera vero, novitas designatur re- quoeesl fons et origo omnium donorum spiritualium,
surreclionis. Unde Dominus claritalem fuluroeresur- sicul ipse Dominus manifestât, cum dicit : In his.
reclionis; niyeo candpre expressil tribus discipulis, duobus manda-listota lex pendet el propheloe(Matth..
quando resplenduit faciès eJHstanquam sol, et vesii- xxn); unde et ipse in die magno festivilalis stans.
jinenta ejus tanquam nix. Hinc est quod testis re- clamabal, dicens : Qui sitil, veniut etbibat; et de
surreclionis ejus angélus mulieribus apparens, vesli-. ventre ejus fluenl aquoe vivoe(Joan. vu), Ac si dice-
menta alba tanquam nix figuraliter exhibuit. Et oculii ret : Qui inielligemiara Scriplurarum silienter cupit,
ejus sicut flamma ignis. Oculi Domini dona signifi- ad me veniat, veuiens Spiritum charilatis bibat, Deus
canl Spirilus sancli, de quibus in Zacharia dicilur : enim chantas est. Bene itaque vox singularis Chri-
Super lapident unum septem oculi tunt (Zach. ni) ; sli tanquam vox aquarum multarum dicilur, quia
clin sequentibus dieitur quod videril Joannes agnumi cum una sit charitas, si menlem repleverit, hanc ad.
tanquam occisum, habenlcm cornua septem et oeulosi innumera virîutum opéra umltiformiler accendit. ,
957 EXP0SIT10 IN APOCALYPS1N.— LIB. 1. 958
El habebat in dexlera tua septem stellas. Quid sint ii proesentia, cujus lanta in divino eloquio prsedicalur
septem stellse, ipse angélus a'perit in sequentibus, magnificenlia.
dicens : Septem (inquil) stelloe angeli sunt seplem Et faciet ejus sieut sol lucet in virlute sua. Quia
Ecclesiarum. Hoc ipsum eliam et^superius compre- Giristus et Ecclesia una est persona, caput videlicet
bendil in candelabris septem, id esl universalem et membra, per faciera ejus possumus intelligere
Ecclesiam, sive omnes doclores. Quod enim singulis sanctos, non lamen taies quales nunc sunt, sed qua-
angelis dicilur ad universos ulique referlur. Hoc les postmodum fuluri, cum ad sui Creaioris visionem
quippe Dominus manifestai, qui eum de singulis an- pervenerint. Unde et Dominus in Evangelio dicit :
gelis dicat : Angelo illius Ecclesioescribe, in fine ita Tune justi fulgebunt sicut sol in regno Palris sui
concludit : Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat (Matth. XIII). Quod videlicet non de isto sole visibili
ecclesiis(Apoc.n). Stelloeenim in nocle lucent, simili- intelligere debemus, cum et ipse multo tune majus,
ter et candelabra ; alque ideo non inconvenienler per- lumen habiturus sit, juxta illud propheticum : Erit
sona Ecclesioein his verbis exprimilur, maxime vero lux lunoe sicut lux toits, et lux tolit sicul lux septem
doctorum, qui in nocte hujus soeculilucent verbo et dierum (Isa. xxx), sed polius de illo de quo scriptum
opère, aliisque exemplum sanclilatis et lumïnis est : Vobislimenlibusnomenmeum orietur sol justitioe
ostendunt, quibus utique Dominus dicit : Sic luceat 1B (Malach. iv). Si autem sancli majns lumen habe-
lux vestra coram hominibus, ut videntes' opéra vestra bunt quam sol iste visibilts, quantum putamus excel-
bona, glorificent Patrem vestrum qui in coelis est lenliorem et sublimiorem esse capitis claritalem, a
(Matth. v). Dextera autem Christi, in hoc loco intel- quo membra illuminabuntur ! Unde et cum de sole
ligitur summa bealitudo et prosperitas futuroe viloe, hic loqueretur Joannes, addidit : Sicut sol lucet in
quoenunc manet in spe, tune autem erït in re. In virlute sua, quando scilicet meridiano tempore in
hac dextera jam sancti consistunt, quia in Dei proe- centra coeli ita resplendet, ut nullatenus humanus
destinalione jam certum manet, qui sint in dextera aspectus ferre valeat claritalem tuminfs ejus. Hanc
collocandi, quando agni separabunlur ab hoedis, ne- clarilatem Oslendit in monte coram tribus dîscïpulis,
quaquam pars sînistra erit, quia infelicitas vel adver- quando facta est faciès ejus sicut sol. Centies enim
silas nulla eos nocebit, quibus etdicturus est : Venite, lantum (sicul dicit beatus Hilarius) fulsit, sed non
benedictiPalris mei (Matth. xxm) et cetera. De hac habuit Evangeiisla creaturam splendidiorem cui
dextera Dominus per Prophetam Ecclesioe dicil : Ne comparare posset eamdem claritalem, idcirco dicit
timeas, quoniam auxilialus sum lui, et suscipiet te sicut solem resplenduisse faciem ejus. El qualis lune
dextera Justi mei (Joan. xu). Et de ore ejus gladius apparuit Dominus, talis utique venturus est ad judi-
**
utraque pane acutusexibat. Gladius ulrinque acutus,( cium. Quo in loco qnoeripotest : si Dominus ad géné-
Scriptura Veteris ac Novi Testamenti intelligitur ; rale™ resurrectionem cum lanta daritate venturus
hinc Paulus dicit : El gladium tpiritus, quod est ver- est, quare non in eadem daritate post suam resur-
bum Dei (Ephes. vi). Qui gladius de ore ejus proce- rectionem apparuit discipulis? Ad quod dicendum
dit, juxla quod ipse Dominus dicit : Non in solo pa- est, ideo post suam resurrectionem daritate m sui
ne vivit homo, sed in omni verbo quod procedil de ore vultus discipulis abscondisse, ut eum vel suffere qui-
Dei (Matlh. îv). Utraque aulem parle aeutus dieitur, vissent vel cognoscere; quod si non fecisset, morta-
quia videlicet hinc culpas operis, illinc resecat pec- lium oculi videra eum non possent. Si enim, cum
cata cogitationis ; Vêtus enim Testamentum dicit : adhuc mortale corpus gestaret, ferre non potuerunt
Non occides; non furaberis (Exod. xx; Deut. v) : clarilatem vultus ejus, quando transfigurais est in
Novum vero (Mallh. v) : Qui irascitur fralri tuo, reut monte, quanto minus hoc possent, si post suam re-
erit judicio ; et : Qui viderit mulierem ad concupi- surrectionem ipse, non ut sol, sed seplempliciter sole
teendum eam, jam moechatusett eam.in corde suo. fulgente suam manifestaret clarilatem. Quid autem
Vocatur etiam sermo Dei gladius utraque parle acu- ista de Domino dicimus, cum etiam nos, miser! atque
tus, quia dividit bonos a malis. Unde ipse Dominus T>mortales, clarilatem sanclarum animarum cum oeter-
dicit : Non venipacem mittere, sed gladium (Matth. x). no sole fulgenlium suslinere non valemus? Porro
Feni enim separare patrem advenus filium, et filiam quod dieitur, solem sive lunam majorem luminis
adversus malrem suam, et caetera. Vel cerle ideo gla- clarilatem habere post diem judicii, utique ad lapsum
dius bis aculus vocatur, quia et imperfectos secun- et reparationem primi hominis pertinet. Poslquam
dum liileram exterius informât, et perfeclos juxta enim homo Dei mandatum transgrediendo peccavit,
myslicum intelleetum in toi!us erudit. Audil enim 'tenebras incurrit, et iddrco etiam ipse sol, qui ad
simplexquisque ibi : Non adullerabis; non occides, et obsequium hominis fuerat condittis, clarilatem sui
caetera, el ponit in animo suo hoec custodire; dum luminis maxima ex parte perdidit. Sed cum répara-
autem hoecfadt, abscidit se per Dei verbum a car- nts fuerit homo, alqHe posl generalcm resurrectio-
nalibus delectationibus, ut hoec divini verbi cusle- nem renovatus, lune et ipse sol renovabitur, et sep-
diendoprsecepta possit salvus fieri. Sapientior quoque lempliciter, id est mullo clarius quoe modo luce-
considérât altiora mysteria, cum audit : In principio bit. Unde eliam nec poslea occasum paiietur, sicut
état Verbum(Joan. i), et caetera. Quibus sublevalus, Isidorus lestalur, ne impii daritate luminis ejus per-
nihil in hoc mundo ambit, quia desiderat jam fruiejus fruantur. Aliter : Sol habet ortuni et occasumr ideo-*
959 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BLX. Hbo
que congrue comparatur Christo, qui habuit orlum A sanctis proedicatoribus doctrina Spirilus sancti. No-
nascendo temporaliter ex maire, et occasum per tandum aulem quia non dicit Joannes quid angélus
mortem. Porro faciès illius, manifesta in came proe- fecerit, ponens dexlèram suam super illum, utrum
sentia intelligitur, quoe abscondita est quando in videlicet levaveril cum a terra, an delraxeril illum
cruce occubuit, sed iterum resurgens a mortuis, ad terram ; sed ex Danielis voluniine (Dan. x) disci-
ccepit Iucere in virlute sua, in multiludine scilicet mus quod a terra eum levaveril, qui dicit quoi an-
mlraculorum, et proedicalione doctoruni. Nain et de gélus qui eral accinclus. aura bbryzo , et corpus ejus
occasu Psalmista dicil : lier facile ei qui ascendit su- quasi chrysolilhns, posuit dexlèram suam super
per occasum (Psal. LXVII).Super occasum namque etrrn, et erexit eum super genua sua. Ponit itaque
ascendit, quia unde occubuit, inde surrcxil. El angélus manum super Joannem' jacentëm ad pedes
quando isla dicebal Joannes, jam ortus, jam ad suos tanquam mortuum , et erigil illum, quando
occa-sumversus, jam surgens ilerum lucebat in vir- Christus Ecclesioe suoe, quoe se morlificat, auxilium
lute sua; id esl jam in carne natus, passus, el susci- consolationis porrigit per suos proedieaiores. Quasi
tâtes, ipsaque ejus nativitas, passio.et resurrectio enim dexlera Christi super fidelium corda pressuris
totum claruerat per orbem; et idcirco faciès angeli cl angustiis pressa, Paulus aposlolus posilus eral ut
non simpliciter, sed sicut sol lucet, in virlute sua B eos sublevaret, cum eis consolalionem adhibebat,
splendebat. dicens : Non sunt condignoepassiones hujus temporis
Et cum vidissemeum, eecidi ad pedesejus tanquam ad futuram gloriam quoe revelabitur in nobis (Rom.
mortuus. Joannes in hoc loco significat omnem ele- vin). Non autem Ecclesia ita erigitur a terra, ut pe-
clorum mulliludinem, angélus autem solkts capitis nilus ab omnibus angustiis siibnioveatur ; sed cum
personam gerit. Non aulem hic pedes Domini, sicut lalia et his similia audit pro illatis passionibus, cor
superius oeternitalem divinilatis ejus, non proelica- ad gaudia coelestis patri» sublevat. Taie quippe est
tores, non denique coetera membra, sed tantum in- illud Evangelii : Nolite timere eos qui occidunt corpus
dicia passionis ejus et humililalis significant, qui se (Matth. x) ; et alibi : Gaudete, quod nomina veslra
humiliavit usque ad mortem. Ad pedes ergo angeli scripta sunt in coelo(Luc. x). Bene aulem illic addU
Joannes cadil, dum sancta Ecclesia vestigia passionis tur : Nolite timere, ac si,eleclorum Ecclesioedicere-
ipsius imilatur, juxta illud Pétri : Christus passus est lur : Erige mentis auditum in passionis cerlamine
pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini ad futura proemia, el accepta.desuper fiducia, huma-
vestigia ejus (Pelr. n), et hoc morlificando se oum vinum timorem audacter longe propulsa.
liis et concupiscenliis. Ad pedes ejus cadit, quia dum Ego sum primus, et novissimus,et vivus ; et fui mor-
considéraiRedemptorem suum mortuum, mox mundo tuus, et eccesum vivens in toecula soeculorum. Hic
moriens, ad imilanda ejus vestigia semetipsum hu- mauifesti&sime apparat, quia angélus qui beato
militer proslenii t. Bene autem Joannes non morluus,, Joanni apparuit, figuram Chrisli tenuit. Non enim
sed tanquam mortuus cecidisse dieitur al pedes an- alii quam Christo nato,passo, ac sepulto, et resusci-
geli, quia elecli imitantes vestigia passionis Christi, talo hoec verba conveniunl. Ipse esl primus, in quo
clsi moriunliir mundo, vivant tamen Deo. Hinc Apo- facla sunt omnia ; ipse novissimus, per quem re-
slolus dicit : Vivoautem jam non ego, vivit vero in me staurala sunt universa : ipsa esl primus qui ante
Christus (Galal. n) ; el Iterum : Obsecro vos ut exhi- soeculanatus : in principio erat Verbum; ipse novis-
beatis corpora vestra hosliam vivement (Rom. xu), et simus , quia in fine lempdrum natus : Verbum caro
caetera. Hostia quippe immolatur, et viva esl, quia factura est, et habitavit in nobis. Et-vivus fuirait,
sancli etsi se mortificant cum viliis et c.onciipiscen- vêlante omnia soecula-in divinilatis esseolia, vel
tiis,non lamen penilus a corpora receduut. Vel certe anle morlem in carne. Et morluus , subaudis post
tanquam mortui (huit, cum se mortificant, quia in uativilatem carnis. El ecce sum vivens in soeculasoe-
spe fuluroe resurreclionis jam vivrait,, juxta illud culorum, post resurrectionem, sieut Apostolus dicit:
Aposloli : Mortui eslis, et vila veslra abscondita est cum Chrislut resurgens a mortuis, jam non morilur; mors
Christo in Deo, et cum Chrislus apparueril vila veslra, illi ultra non dominabilur (Rom. vi). Quo in loco
lutte et vos apparebilis cum ipso in gloria (Colos. m). magna consolalio inlelligenda est adhibila beato
El posuit dexlèram suam super me, dicens : Noli ti- Joanni, cui jacenti tanquam mortuo dicilur : Vivus
mere. Non semper in sacro eloquio unus sermo pro fui et mortuus, et sum vivens in soeculasoeculorum.
uno accipitur sensu. Legimus quippesuperius dexle-- Nihil enim hac affeclione congruenlius quam quod
vam significare summam bealitudinem fuluroevitoeet sibi similem in morte Dominum audiret.qui tanquam
prospcrilalem, in qua sancli jam consislunt Dei proe- mortuus jacebat. Ac si diceret Chrislus tam sibi quam
deslinalione. Non ergo hic laliier accipienda est omnibus fidelibus : Nolite limera pro me pâli, qui
dexlera, sicnl in superiori versu : pedes non priora estis membra, cum ego qui sum caput, pro vobis
in se continent mysteria, sed lantum exempta imita- mori non dubilaverim , quia sicut ego post morlem
tion is Chrisli cl passionis significant. Itaque in hoc vivo, ita et vos vivetis resuscitali a capile. Attendite
loco per dexlèram angeli debemus intelligere san- ergo quia post morlem vivit vila veslra, quoe constat
ctos proedieaiores. Unde per Moysendieitur • In dex- in capite, exemplum vobis ostendens quandoqoe in
tera ejus ignea lex (Deut. xxxm) ; ac si dicerelur: la gloriam resurgendi, si modo vano limore non reces-
951 EXP0SIT10 IN APOCALYPS1N.— LÎB. I. 9.62
serilis de corpore. Et habeo clavet morlis el inferni. -1\ scribere debeat ea quoe vidit, cl nunc iterata voce ad
Per claves polestas oelerna et judiciaria designatur. scribendum compellitur in repelilione verbi, negli-
Unde Petro dictum est : Tibi dabo clavet regni coe- gentia torporis removetur a studio proedicalorum,
lorum (Matth. xvi). Neque enimpueriliter intelligere ut quoe sapius admonentur, sine tardilale implean-
debemus claves esse in coelo, quemadmodum sunl in lur. Sequilur:
ostio , sed per claves polestas intelligitur ligandi at- Sacramentum seplem stellarum quas vidisti in dex-
que solvendi. Ita ergo et hic clavium nomine pole- tera mea, el seplem candelabra aurea : seplem angeli
stas oelerna ostenditur. Unde el alibi dicilur : Qui sunl septem ecclesiarum et candelabra seplem : septem
aperit el nemoclaudit ; claudit el nemo aperit (Apoc. ecclesioe sunt. Sacramentum myslerium est, ubi
ni). Porro mors diabolus intelligitur, quia invidia aliud videtur, el aliud intelligitur, sicut (verbi gralia)
diaboli mors introivit in orbem terrarum ; infernus in Chrisli corpore, ubi cum videatur panis, vera est
aulem, membra illius ad poenas inferni ventura. Ha- caro. Unde ipsi sacerdotes dicunt : Sacramenla quse
bet itaque Filius Dei claves mortis el inferni, quia siiHipsimus,Domine, proficiantnobis ad salutem cor-
sua occulta reseratione dat poteslatem diabolo , vel poris et animoe. lia ergo et hic sacramentum erat,
ejus membris, ut soeviant in persecutionem sanclo- quia in.seplem stellis vel seplem candelabris, univer-
rum, et iterum cum vull, facit omnem conquiescere B i salis Ecclesia exprimebatur. Quod enim significalur
eorum tenlaiionem. His clavibus conclususeratdrabo- per seplem stellas, id ipsum signifieatur et per sep-
lus, cum dicenle Domino (Job n) : Nunquid considé- lem candelabra, id est omnis Ecclesia, vel speeialiler
rait servummeum Job, quod non sit similis ei inlerra, sancti doctores, qui nimirum recte per stellas desi-
vir timplex et reclus, lentando eum appetiit, dicens : gnantur et per angelos, quia et in hujus soeculinocte
Nunquid Job frustra limet Deum? Nonne lu vallasli lucent per mundiliam vitoe, et aliis coeleslia roini-
eum ac domum ejus ? et coelera usque : Mille manum strando , angeli verilatis existunt. Quibus Paulus
tuam,nisi infacie benedixerit tibi (Job i, n). Resera- dicit : In medio nationis pravoeet perversoe,inter quos
vitei Dominus elavem, cum poteslatem lentandi de-. lucetis sicut tuminaria in firmamenlo coeli.Hoc etiam
dit ei, dicens : Ecce in manu tua est (Job. n). Et ille, sciendum, quia hoc est unus angélus quod septem,
accepta poteslaie, egressns, percussil Job ulcère pessi- hoc septem quod unus, quia quod uni loquitur ad
mo(lbid.). Sed poslea cohibilus est et sub clavireelu- omnes pertinet; et item quod omnibus dicit ad sin-
gus, quando ipsa tentatio profuit beato Job ad gloriam, gulos refertur. Quod aulem idem angélus qui bealo
et restaura ta sunt ei omnia duplicia,ipsique lentatori Joanni apparuit quoedam exposuit, quoedam vero
eadem tentalio crevit ad cumulum damnationis suoe. signala reliquit, nimirum idcirco hoc egit, ne nobis
His clavibus fuerat dimissus, quando Pelrum timoré 'C leclio illius vilescerel, et ut haberemus eliam ubi
concutiens, compulit negare Deum : reclusus est sensum nostrum exercitare possemus. Exposuit quoe-
iterum, quando Dominus respexit Pelrum, et ille Re- dam, quia si ex tolo nobis elausus esset liber, loe-
vit amure, ac maculas lernoe negalionis lavit ama- deret nos eum légère, ad cujus mysteria intima non
rissimis lacrymis. His eliam lacrymis fuerat laxalus, possemus pervenire.Iterum, si per omniaeum aperi-
quando Mariam multis criminibus sibi devinxerat; rel, facilis nobis esset ad intelligendum, et idcirco
sed clausnsest quando dimissa sunl ei peccata mulla, etiam minus studiose eum legeremus. Angeli autem
quia dilexit mullum. His quoque clavibus aperlis quibus scripsit, sicut in consequenlibus inveniemus,
fuerat dimissus, quando tentabat Paulum,cui, ne non coelestes inlelliguntur spirilus, quia absurdum
magniludo revelalionurn eum extollerel, datus est est credere aliquid esse in coeleslibus spiritibus
stimulus carnis. His divini judicii clavibus quotidie digntim reprehensione, sed polius fidèles in Ecclesia
reseratur, cum eleclos teniationibus fatigare permit- consistëntes, de quibus scriplum esl: Angeli pacis
litur; iterumque restringitur, cum non supra mo- amare ftebunt (Isa. xxxiu) ; et Malachias : Labia sa-
dum, sed ad mensuram ipsas tentationes exaggerare cerdotis cuslodiunt teientiam, el legem requirunt ex
permittilur, juxla illud : Fidelis Deus qui non polie- ore ejus (Maluch. n); quia angélus Domini exerci-
tur vostenlari supra id quod poteslis, sed faciel cum u tuum est. Sanctos Ecclesioedoctores angelos vocari,
tentatione etiam proventum, ut possitis sustinere (I quia ut proemissumest, stelloeet candelabra in hujus
Cor. x). soeculi nocte lucent et aliis minislrando coelestia,
Scribe ergo quoevidisti, et quoe sunt, et quoeoporlet angeli verilatis existunt, quos Paulus dicit, sicut
Aeri post hoec. Hic Joannes typum tenel ordinis luminaria in firmamento coeli in medio nationis
proedicalorum, cui dieitur : Scribe quoe vidisti, id est pravoe et perversoe, per mundiliam sinceroe viloe
quoe intellexisti, in lege scilicet el prophetis de mè, lucere. Sequitur :
ut ea in corde teneas, et aliis profulura pandas. Vel
eliam, si speeialiler hoecverba referimus ad aposto- CAPUT II.
los, dieitur illis nt miracula Chrisli quoe viderunt Et angelo Ephesi Ecclesioe scribe : Hoec dicil qvt
scribant, et aliis annuntient, cl per hoecad fidem tenel seplem stellas in dexlera sua, qui ambulat in
Chrisli alios trahant ; quoeetiam nunc implela sunt medio septem candelabrorum aureorum.
Ephesus in-
in me, et quoe oporlet fieri post hoecin membris lerprelatur voluntas vel consilium
meum; quod et ipsi
meis. Quod aulem superius jam dictum est ei, ut Ecclesioeconvenit specb-.liter,in
qua eral Dei vohm-
963 HAYM0N1SHALBEBSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 934
tas, sicut inveniemus in sequenlilnis, eodem angelo A librisMoysi fréquenter populo dicilur: Vos scit Deus
dicente : Scio opéra tua ; et consilium corraclionis in ex omnibusgenlibus; id est : Vos elegit ; et ipsi Moysi:
hoc quod subjungit : Habeo adversum te pauca, quod Novi te ex nomine (Exod. XXXIII),id esl : Te eligo
chariiatem tuam primam reliquisli, et omni Ecclesioe specialiterproe céleris. Aliquando aulem scire dicilur
generaliter. Quod enim dieitur angelo, id est sacer- scienles reddere; unde esl : Tentai vosDominus Deus
doti ipsius Ecdesioe, in illo omni Ecclesioe dicilur; vester, ut sciai si diligatis cum an non, id est ut scire
et in Ecclesia Ephesiorum, universoe Ecclesioe fide- vos faciat ; et Abrahoe: Nunc cognoviquod timeas Do-
lium. Nam et per septem stellas quas tenebat in minum (Gen. xxiv), id est cognoscere te feci. Dieitur
dexlera sua, omnes sancli inlelliguntur, qui in proe- quoque scire Deus, et ipsa scientia vis divinoesubti-
deslinalione oeternoebeatitudinis jam'-ienentur in Dei litatis accipitur, cui nuda et aperta sunt omnia, juxta
proesenliâ. Ipsi quoque designantur et per seplem illud : Tu cognovistiomnia novissimaet antiqua (Psal.
candelabra, in quorum medio ambulat Christus, quia cxxxvni). In istis itaque loculionibus Ecclesioe, pro
dona gratioe suoe eis particulalim diffundit. Alii scili- locorum qualitatibus scire Dei debemus accipere. Di-
cet sermonem sapienlioe, alii sermonem scientioe , eitur ergo Ecclesioea Christo : Scio opéra tua, id est ap-
alii gênera lingnarum, alii inlerprelalionem sermo- probo et eligo, vel scio opéra, idest scire tefaciomer-
num, alii hospitalitatem, alii abslinentiam, contem- B cedemoperumtuorumetlaborem. Quia bomooperans
pla tionem, et coetera bis similia, quoe operatur unus laborat, iddrco post opéra virtulum recte etiam sub-
atquè idem Spirilus (I Cor. xu). Qui cum ubique jungitur et labor, quia sancta Ecclesia sicut magna
-proesenssit, dum donorum graliam eis largilur, quasi est in operibus, ita magna est et in labore. Cujus
in medio candelabrorum quotidie ambulat. Vel certe etiam patientia speeialiler proedicatur, quoe cunclos
per manum possumus intelligere clemenliam divini- tolérât labores patienter, et eos quos maie agenles
latis ejus, quam nullus poiest évadera, quia in manu portât, sinceriter amat, et usque ad finem vitoe in
ejus sunt omnes fines terroe. In hac dexlera sunt hoc persévérât, juxta illud : Qui autem perseveraverit
boni et tnali : boni quidem comprimuntur, ne vel usque in finem, hic salvus erit (Matth. x, xxiv). Opéra
ultra mensuram accepte virtutis per inancm gloriam enim et labores communia sunt bonis et malis : patien-
transeant, vel ad viliorum illecebras ruant; mali au- tia autem vera, singulare munus collatum est in coe-
teii., ne quantum volunt, nocere possint, hac virtulis leslibus; quoe si desit, multa opéra, multique labores
dextera retinentur, sed tanquam servi sub potestate subito ad nihilum rediguniur. Patientia aulem vera est
Domini, ad mensuram filios verbere coedant. Sunt quoeet mala proxiraorum oequanimiter tolérât, et eos
ergo quidam ad quos Dominus venil per fidera quam ' quos prave agenles portai, sinceriler amat. El non
habent, et aliquando per bonam voluntatem : sed G potes suslinere malos, subaudis libenter; et hic jun-
quia iterum reprobis moribus eum ejiciunt, el ad vi- gendura est scio, sicut supra. In hac enim vila simul
tia labunlur, non potest ibi manere, idcirco ambulat, misli sunt boni et mali. Ideoque necesse est, quia
et ad eleclos transitum facit, apud quos diu manet, aliter esse non potest, ut ipsi mali tolerentur a bo-
et in eorum cordibus moratur. Facit quippe adventus nis. Debent enim in illis odio habere quod mali sunt,
sui proesentiam sentira reprobos : sed quia fidem el debenl eos diligere per hoc quod homines sunt.
illorum opéra non sequuntur, nequaquam apud eos Hinc David ait : Iniquos odio Itabui (Psal. cxni). Non
manet, sed ad eleclorum corda ab eis transit, in qui- quia naturam iniqnorum, sed opéra iniquitalis odio
bus per opéra virîutum inhabitet. Hoc enim indicat habueril. Nonnunquam itaque infirmi quique, malo-
columba ex arca dimissa , quoesuper aquas diluvii rum pravitates atque eorum consortia gressibus cor-
volitans, cum non inveniret ubi requiesceret pes poris conantur effugere, ignorantes quam impium
ejus, ad arcam reversa est. Hinc in Evangelio dicil : sit propter pravorum perversitatem relinquere san-
Si quis diligit me, sermonem meum servubil, et ad eum ctorum unanimilaiem, qui si patienlioe sluderent,
veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Joan. quia alibi locus deest, in semelipsis invenirent ubi
xiv). In quibus verbis ostendit quia ad eos venit in D eos évadera possent. Et tenlasli eos qui se dicunt apo-
1 stolos esse, et non sunt. Tempore beati Joannis sur-
quibus mansionem non invenit. Bene itaque dicilur:
Qui ambulat in medio septem candelabrorum aureo- rexerunt falsi apostoli, id est hoerelici. Marcion,
rum. Acsi aperte diceretur : Tandiu inler electos et Ebion, et Cherinthus in Asia volentes corrumpere
reprobos exhorlalionis verbo discurrit, quousque recta iu fidem, et proedicanles Christum minorera
inveniat apud quem per opéra virîutum mansionem Paire, qui utique falsi aposloli erant, juxta illud,
faciat. Vel certe dum queralibel eleclorum intirao aposlolus inlerpretalur missus. Sed isti non erant
discretionis examine probandum ad tempus, in ten- missi a Christo, sed diabolo, transfigurantes se in
latione deseril : alque ut alium a tenlalione eripiat, apostolos Christi, a quo et se missos dicebant, cum
pio favore prosequitur, tanquam in medio septem non veritatis, sed falsorum dogmalum essent. De
candelabrorum aureorum discurrere videtur. talibus Dominus per Prophetam dicit (Jer. xxm) :
Scio opéra tua et laborem et patientiam tuam. Hoc Ipsi veniebant, cum ego non miserim eos. Didt ergo:
autem non speeialiler, sed generaliter omnibus elec- Tenlasli eos qui se dicunt apostolos esse, et non
lis congruit, quorum opéra, labor, el patienlia Deo sunt, id est probasti fidem illorum et doctrinam. Et
sunt counila. Scire autem Dei, eligere est. Unde in invenisti eos mendaces. Tcnlationes enim duoe sunt,
Dôo ËXP0S1T10 IN APOCALYPSIN. — LIB. I. 966
sed hic tentalio ad probalionem pertinet, sicut et iA motus, quia nequaquam minoris sanctitatis locum
ibi : Tentât nos diebus decem (Dan. i). Sic et sancta habebil, si perfectam poenilentiam egerit. Dicatur
Ecclesia quotidie tentât, id est probat corda singn- itaque impoenitenti et ad Deum redire nolenli : Mo-
lorum, ul qui fidem rectam non tenent, aut corri- vebo candelabrum tuum de loco suo nisi poenilen-
ganiur, aut ab Ecclesioe societate pellantur, sicul tiam egeris, ac si diceretur : Muutissanctitatis post
ejecli sunt hseretici. Isli enim, id est Ebion et cre- lapsum criminum a me nequaquam recipies, nisi cor
teri, antequam examinarenlur, occulli erant, sed ad poenilentiam emollire curaveris.
probati sunl tam a beato Joanne quam ab- angelo Sed hoc habes, bonum subaudis, quia odisti facla
illius Ecclesioe. Et quia perversi doctores reperti Nicolaitarum, quoe et ego odi. Ilerum in hoc loco
sunt, damnati sub anathemate, ejecli sunt ab Eccle- vertit sermonem ad personam fidelium, dicens :
sia. Similiter Sabellius, Phoiinus, el coelorilatrones, Odisti facta Nicolaitarum. Nicolausunus fuit ex sep-
qui non per ostium inlra sinum Ecclesioe intrave- lem diaconibus qui elecli et ordinati sunt ab apo-
rant, latebanl quousque ab EccleJoe pasloribus pro- slolis, sed coeleris permanentibus in ministerio suo,
barentur. ille recessil ab eorum file et doctrina. Qui cum
Et patientiam habes tolerando patienter illorum culparetur eo quod haberet pulcherrimam mulie-
perversilatem, qui tibi mala ingérant. Et sustinuisli B rem , el nimium zelarelur eam, ut se excusaret ab
propter nomen meum, et non defeaisti. Ac si electo- hac suspicione, respondit : Non est mihi curoe qnid
rum omnium Ecclesioediceretur : Quia in omnibus facial; qui vull, utatur illa. Unde et transiit in com-
patientiam habuisti, idcirco utique ea quoe tibi ab munem usum ; quod factura, coeperunt etiam multi
impiis sunl illata lormenla sustinuisli, quia nisi seclalores ejus irailari, qui etiam idolothyla come-
patientiam habuisses, in tôt adversis defeci.sses.Et debant, et cibos suos cibis gentilium commiscebant.
ideo patientiam habens non succumbis, quia non pro Dicebant quoque hune mundum non a Deo, sed a
terrena gloria, sed propter nomen meum hoec susli- quibusdam principibus faclum, contra quod inGeiiesi
nes. dieitur : In principio creavit Deus coelumet terram
Sed habeo adversus te quod -charitalem tuam pri- (Gen. i). El hoec facta Nicolaitarum a bonis repn-
mam reliquisti. Superius loculus est sanctis, nunc diantur, et veluli stercora deteslantur. Videamus
aulem loquitur reprobis, quia (sicut supradiclum aulem quos isli spirilu aliter significent. Interpi „la-
esl) sicut sunt misli boni et mali in proesenti vila, tur autem Nicolaus populus stultus; quo nomine
ita commutiitereos alloquitur divinus sermo : Habeo gentiles figurantur, qui stulli sunl, quoniam veram
(inquit) adversus te, id est adversum reprobos qui sapientiam, id est Christum, credere nolunt, unde
in te sunl, quia primant chariiatem reliquisti, id est C dicit Aposlolus : IVos proedkamut Christum cruci-
fidem Dei et dileclionem; et subdidisti le delecta- fixum, Judoeisquidem scandalum, genlibusautem slul-
tionibus soecularibus et terrenis, sicul mulier descrit litiam (I Cor. i). Nam hi communiter ulunur uxori-
primum viri amorem, el jungit se adullero. Dum bus, et idolothyla comedunt, alque hujus soeculi
enim a quibusdam charilas inchoata repellilur, pro- condilores homines esse affirmant, id est : Jovem,
linus cupiditas soeculiiniroducitur, fitque modo mi- Saturnum, et reliquos, qui licet ab illis dii pulentur,
serabili, ut nec ad memoriam illa redeat, cura hoec homines tamen fuerunt, et in hac terra, licet turpi-
nienlem plene possederit. Memor esto itaque unde ter vitam ducentes, regnaverunt. Significat quoque
excideris, id est a qua gratia separatus sis, qui prius Nicolaus hoereticos, qui cum de sapientia Dei Pa-
mihi conjunctus splendore sanctitatis fulgebas. Et tris, quoe est Filius, vera non sentiunt, licet secun-
âge poenilentiam,pro eo quod me dereliquisti, et ter- dum soeculumsapientes videanlur, lamen secundum
renum amorem tanquam mulier adulleruin suscc- Deum stulli sunt. Dum enim Arius vd sectalo-
pisli, et prima opéra fac, id est redi in amorem res Chrislum creaturam esse affirmant, fatui atque
prions viri. ; sin autem, veniolibi, et proesentiamiroe stulli sunt : quia dum Trinilalis substanliam con-
meoelibi osiendara, el movebocandelabrum luum de fundunt, Christum esse Deum contradicunt. De
loco suo, nisi poenitenliamegertt, id est movebo le de quibus Psalmisla dicit : Dixit insipiens in corde
loco virtulis luoe,et de societate fidelium. Notandum suo : Non est Deus (Psal. LU). Quorum facta duo
autem hoc quod non dicit : Ejiciam candelabrum de speeialiler noiantur, quia et idolorum cultorés et
loco suo, sed tantum movebo; quia videlicet, licet fornicarii soepe vocantur. Quia enim rectam fidem
quis peccel, lamen si pcenilcnliam egerit parfectam, non habent, suus ipse error quem sequuntur, pro
non amittet pristinam dignilatem suam aut gradum. cultura idolorum ipsis impulatur. Fornicarii quo-
Unde Petrus licet negaverit Chrislum, non perdidit que sunt, qui immunditioe carnis servirait, et ob
aposlolicuingradum. Sed dicamus hoc sub exemplo: hoc maxime pereunt. Judoei quoque sunl stulli,
si enim quilibet hominum grave peccatum admitlit quia in Chrislum qui est sapientia Palris, nolunt
in conspectu hominum, de loco suo movetur, at ta- -credere, frustraqne jaclant se habere Patrem , cu-
men si cilo per poenitenliamsurrexerit, non est mo- jus Filium odiis insequuntur : quoniam qui non ha-
tus in conspectu Dei, quia licet per peccatum in bet Filium, nec Patrem habet. Sed et (si diligenter
conspectu hominum motus esse viderelur, tamen inspicimus ) intra sanclam Ecclesiam Nicolailas
quia in Dei prxsenlia resurrecturus eral, non est invenimus, eos videlicet, quos in terreno amore
thesatirizare videmus; quid eniin stuliius esse po- A qua dicilur : Spirilus esl Deus. Ideoque dum Christus
test, quam eo loco lola mentis inteniione pecunias loquitur, in eo pailler loquitur Pater et Spirilus
recondere, quo non licet in perpeluum suslinere? sanclus : quia sicut sunt inseparabilcs unitale, sic
Unde Dominus discipulos hortatur, dicens : Nolite inseparabililer loquuntur, el docent sanctorum uni
lltesaurizare vobis thesauros in terra ( Matth. vu ). In laiem. Sciendum vero, quia in hac revelalione si-
hoc aulem stulioriim numéro computatur ille, qui cul in sequentibus, aperte monstralur : aliquando lo-
cum dicerel : Destruam horrea mea, et majora fa- quiiur Filius ex persona sua, quod illi solummodo
ciam, quia non habeo quo fruclus meos congregem convenit * aliquando vero ex persona Trinilatis.
( Luc. xu ) , audivit a Domino : Stulte, hac nocle Ideoque singuloelocutiones considerandoesunt, quoe
animam tuam répétant a te; quoe'aulem congregasli scilicet referendoe sint solummodo ad humaniiatem
cujus erunt? (ibid. ) Quoe scilicet lucra hominum Filii Dei, quoe autem ad lotam.Trinilalem. Vincent!
insipienlium , solummodo terrena quoerentium, pa- dabo edere de ligne vita;, quod est in paradiso Det
rjunt in illis genimina omnium vitiorum, quia et mei. Lignum viloe, sapientia est Dei Patris, Salo-
secundum Apostolum : Radix est omnium malorum mone attestante, qui ait : Lignum viloehis qui appre-
cupiditas (I Tim. vi) ; quia videlicet per hanc alius henderint eam; el qui tenuerit eam, beatus (Prov.
ad rapinam, alius ad faisum testimonium, alius B H'-). Quia utique Aposlolus Christum esse teslatur,
rapitur ad perjurium, atque ad coetera crimina : dicens Chrislum Dei virtuiem et Dei sapienliam.
Quoeeliam Judam ad hoe perduxit, ut ipsum Do- Quoerecte lignum viloe dieitur, quia fidelibus suis
minum morti traderel. Nam et per banc homo vitam oeternam iribuil, quos in proesenti satiat suo
cupidus animam suam venalem facit, et idololatra corpore , in fuluro satiahil sua contemplalione.
eflicilur, plus amando creaturam quam Crealorem, Unde Psalmisla dicit : Saliabor dum manifestabitur
Quoi enim dicit Apostolus de gulosis, quorum Deus gloria tua ( Psal. xvi ). Bene lignum vitoe vocatur,
venter est ( Philip, m ), potest intelligi de cupidis quia et iu proesenti vita eleclos suos ab oestu vi-
similiter, quorum Deus nuinmus est auri vel ar- tiorum umbra proteclionis défendit, et in futura
genti. Hoec sunt facta Nicolaitarum, idest slullo- beatiludiue cibum oeternoe contemplationis deside-
rum hominum, paganorum scilicet, coeierorumque ranlibus proebet. Dicatur itaque : Vincenli incentiva
infidelium et falsorura Chrislianorum, quoeDomiaus carnis suoe, lenlationes doemonum, adversitales
el quoe ex parle illius sunt, odire probanlur. No- pravorum hominum, dabo edere de ligno viloe, id
tandum. aulem, quia non naturam, sed opéra ho- est, meipsum dabo illi in remunerationem, cum
minum Dominus se odio habere dicit. Unde non di- Cura perduxero ad meam contemplationem. Para-
cit: Odisti Nicolaitas, quos ego odi; sed : Odisti is disus autem vel proesens intelligitur Ecclesia , in
facta Nicolaitarum, quoeel ego odi. Homo enim dili- qua quotidie comedunt fidèles ejus corpus et san-
gendus est, opus aulem illius maluiii odio habendum. guinem bibunt : vel vita seterna, quoe ipse Chri-
.Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ec- slus est, sicut ipse Dominus dicit : Hoecest enim
clesiis. Cum in principio loculionis hujus uni an- vita oelerna, ut cognoscanl te, et quem misisli Jesum
gelo , unique Ephesi ecclesioe scribere Dominus Ghrisium ( Joan. xvn ). Quod aulem Deum se ha-
jusserit, hic autem non unum angelum vel unam bere dicit, iu cujus paradiso hoc esse lignum as-
ecclesiam al audienda dicta spirilus invitel; patet serit, secundum humaniiatem loquilur, quam as-
profeclo, quia quod uni dicit, omnibus dicit, et in sumpsit pro nobis. Quoeergo vincunt obleclamenta
uno "angelo unaque Epbesiorum ecclesia, unitalem peccaii in hoc paradiso Ecclesioe, illa ad accipienda
Ecclesioe depingit. Verum qiioties hoec admoni- corporis et sanguinis sacramenta'digne perlingunl,
tiuncula ponitur sive in hoc libro, sive in Evan- et ad Dei contemplationem pervenienl, ipsumque
gelio, quoi sequitur vel proecedit, spiritualiter est lignum viloe in remuneralioiiem accipient, quia et
intelligendum; quia ncn corporis hic auris requi- ipse est lignum vitoe quod dal, et ipse de ligno viloe
ritur, sed cordis, quam videlicet aurem nisi quis vinceutibus dal, el ipse fructus ligui est quod dat.
babuerit, eloquia spirilus capere non polerit. Sic Et angelo Smyrnaf ecclesioescribe. Smyrna inler-
Dominus loquens lurbis in parabolis, cum illic om- prelatur canticum eorum, canticum ad loeliliam per
nes qui alerant aures haberent, monet apostolos linet, quoi aperte congruit fidelibus, quibus in
dicens : Vobis dico qui audilis; ac si dicat : Verba persona istius ecclesioe loquilur Dominus. Non
coeleslium sacramentorum illis aperio, quos eadem enim hoec verba uni lantum dicuntur, sed magis
interna cordis aura perdpere cognosco. Carnis ita- ufiitali sanctorum.
que auris ad audituin transit, cordis vero auditu Hoecdicil primus et novissimus. Primus, sci.icet
simul "et intelleçtu viget. Intuendum quoque esl, anle quem nullus : novissimus, per quem reslaurata
quia cum angélus in principio liarum loculiomim ex Sunt omnia. Qui fuit mortuus et vivit. Quia etsi mor-
persona Filii Dei, in:o cerle per angelum Filius tuus fuit ex infirmitate, ut Aposlolus dicit (II Cor
Dei loquatur, non dieitur hic : Qui habet aurem, un ), vivit ex virlute Dei. Hoc enim est primus et
audiat quid Filius Dei dicat ; sed, quid Spiritus ; novissimus,quia qui semper vivit in sua substantia,
quia videlicet verba Filii, verba sunt Spiritus san- primus existendo, mortuus in humanilaie nostra in
cti. Quo nomine eliam lola Trinitas intelligitur, de fine temporum, ut homo nascendo.
969 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN. — L1B. I. 97C
Scio iriomationem tuam. Scio, id est approbo et A bus per Panlum dicilur : Confitenlur te notte Deum,
eligo. Licet vero hic tribulalio singulariter ponatur, factis aulem negant (Tit. i). Blasphemalur itaque Ec-
lamen omnifaria et multiplex intelligitur. Unde clesia a Judoeisfalsis , quia eleclorum verba a repro-
Psalmista dicit: Mulloetribulaliones juslorum (Psal. bis dijudicanlur, quia semper eloquia et facla juslo-
xxxiu). Sancla Ecclesia, in cujus persona hic loqui- rum contraria sunl cogitationibus reproborum.
lur sermo divinus EcclesioeSmyrnoe, militas tribula- Qui licet intra sinum Ecclesioe consistant, vita ta-
liones sustinet exterius, cum ab adversariis probra, men et moribus in multas Salanoe synagogas seipsos
vincula, carceres, coeteraque hujusmodi tormenla dividunt : quia quot viliis serviunt, tôt de se partes
excipit, aut cum eliam a daunonibus interius invi- reddunl. Taies itaque falso Judoeorum sibi nomen
sibilité:- cruciatur : cum eliam a seipsa, jejuniis, usurpant, quique vehemenlius zeli flammis suc-
oralionibus et vigiliis, Iassata, pêne succumbit. Af- censi.gravius Ecclesiam blasphemare consueverunt
fligitur quoque et tribulalur a seipsa, cum caro quam hi qui nunquam ad ejus consortia injuriarum
resislit spiritui. Has omnes tribulaliones scit Domi- accesserunt. Sed usquequo zizania novissime sepa-
nus et approbat, de quibus omnibus in futura libe- rentur a tritico, nullus horum deserendus est, sed
rabit eos, quando auferet omnem lacrymam ab ocu- omnes admonendi sunt, omnes tolerandi, in exem-
lis eorum. Et paupertatem tuam, subauditiir scio et B * plum Redemptoris noslri, qui sacrilegum impiuni-
approbo. que prodilorein usque ad passionem morlis Judam
Sed diveses in Deum, juxta illud : Tanquam nihil toleravit. Ad quorum mala perferenda exhorlatur
habenles, et omnia possidentes (Il Cor. vi). Mirum Ecclesiam, et quasi armis potentibus adjungit, cura
autem esl quomodo electi, pauperes et divites sint; subdit :
quod duobus-modis intelligi poiest : fuerunt sancli Nihil horum limeat quoepassurus es. Id est quid-
mulli diviles in hoc soeculo,sicut Abraham, David quid a Judoeisfalsis, quidquid a falsis fratribus vel
et alii mulli ; sed quasi nihil habenles erant, quia ter- paganis injuriarum loesionumque perluleris, pro eo
renas divitias contemnenies, seperegrinos cognosce- quod transeunt ne formides. Hoc est quod in Evan-
bant, coelestesdivitias jam mente tenentes. Explela gelio dicit fidelibus : Nolite limere eos qui occidunt
quippe sua suorumque necessitate ex his quoehabe- corpus, animam autem non possum occidere(Matth. x).
bant, reliqua in usus pauperum consumebant. Vel Ecce missurusest diabolus aliquos ex vobisin carcerem
cerle pauperes re, sicut sunt aposloli sancli ; diviles ut lenlemirti, el habebilis tribulationem diebus decem.
autem in fide, per spem jam coelum possidentes, qui- Hinc liquido jam claret diversas in uno angelo per-
bus Dominusdicit : Beati pauperes spirilu, quoniam sonas alloqui. Proemisit enim divina vox quasi ad
"
ipsorum est regnum coelorum (Matlh. m). Dicatur unum loquens -.Nihilhorum timeas quoepassurus es :
itaque : Scio paupertatem tuam, sed dives es, ac nunc vero adjungit tanquam ad multos : Ecce missurus
si diceretur : Unde le per humililatem spirilus pau- est diabolus aliquos ex vobis in carcerem, et coelera.
perem exislimas, inde per omnia dives comprobaris. Carceris 'autem nomine omnis tribulalio intelligitur '
Unus enim idemque electus et pauper et dives est : passionum, quam sancti sunt perpessi a diabolo, qui
pauper scilicet adhuc peregrinus, dives aulem quan- per membra sua diverso modo eos'crucial, reclu-
doque civis futures : pauper terrena commoratione, dens in carceribus, et diversis ac variis tribulationi-
dives beata proedeslinalione. Et btasphemaris ab hisi bus afficiens. Quod autem non ait : Missurus est
qui te dicunt esse Judoeos, et non sunt, sed sunt syna- diabolus vos in carcerem, sed ex vobis, non ad
goga Satanoe.Hoc non solummodo ad unam perlinett omne corpus angeli pertinet, quoi constat ex san-
Smyrnoeorumecclesiam, sed generaliter ad omnem[ dis el reprobis, sed illos vult intelligi, qui ex illatis
ecclesiam, quoe est in universo mundo, quoe et ini tribulationibus victores exsistunt : qui ideo tribu-
singulis locis et in tolo orbe blasphemalur ab im- lantur ut probentur, ideo probanlur ul coronentur.
piis, qui se dicunt esse Judoeos, et non sunt, quiai Dicatur itaque : Ecce , id est in proesenti tempore,
Judoeusinterpretatur confiions, ïeA sunl congregatio> missurus est diabolus per membra sua, sicut fuit
Salanoe. Qui enim vere confiletur Chrislum, ipse>**Nero, Domilianus et coeleri : ex vobis in carcerem,
est Judoeus. De talibus Dominus dicit : Qui me con- id est in diversas aifliciiones : ut tentemini , ut post
fessus fuerit coram hominibus, confilebor et ego eumj tentationem victores effecli coronemini, juxla illud :
coram Pâtre meo (Marc, vm; Luc. xu), Judoeorum i Beatus vir qui sufferl tentationem (Jac. i) : et habe-
ergo nominis expressio medialoris nostri est confes- bilis tribulationem diebus decem. Per decem dies
sio : ac per hoc quieunque Christianilatis nomine3 quibus Ecclesia tribulatur, omne proesens tempus
censentur, spiritualiter Judoei appellantur. Quod no- intelligitur, in quo Decalogi mandata sunt necessa-
men utique Judoei tune generaliter perdilerunt , ria. Sicuti enim (verbi gratia) miltens quilibet i.in-
quando Christum negaverunt, dicenles : Hune ne- perator milites contra hosles, omni génère anuo-
teimut unde tit (Joan. ix). Quique modo aperte,:, rum munit, sic Deus omnipotens mittens eleclos
modo occulte, semper autem corde Ecclesiam Dei:i suos ad bellum in hune mundum, contra dseniones
blasphémant. Ad quorum socictalem pertinent eliamn vel perversos homines Decalogi mandalis eos in-
falsi Christiani, qui Chrislianum nomen quidem ha- struit, quibus munili eis résistera possint. Et quan-
bent, sed opéra Chrisliànilalis non habent. De qui- diu Decalogura habent, necessarip in procinctu sunl
tUTROL. CXV1I. *»*
positi, recte dieitur : Habebitis tribulationem diebus A scilicet peccati et morte oeterni supplicii. Ad qua-
decem. Acsi dicatur : Nolile quoerere in bello viloe rum comparationem ista quoecommunis est, mors
proesentisrequiem, quandiu contra lentamcnta ini- non est dicenda. Unde et Aposlolus carnaliter mor-
inici sive aperta, sive occulta, decem proeceplis tan- tuos dormienles vocal, dicens : Nolumut vos igno-
quam milites armamini. Neque enim gaudii locus rare de dormienlibus(1 Thés. iv). Mors itaque prima,
est, ubi vila hominis tota tentatio est. Quidam di- quoe loedit, peccatum est. Huic itaque quoe loedere
cunt (ul beatus Beda) decem lenlationes ad decem possit, nulla alia nisi oeterna damnalio succedit.
pcrseculiones gentilium relerri, et pillant a Nerone Ideoque proetermissa média quoenon loedit, alia de
C;esare usque ad Diocletianum. Quod quomodo sit, buit vocari seconda, quoe posl peccatum loedit. D;
-,isi viderint qui hoc dicunt. Poiest autem et hic de- calur itaque : Qui vicerit, non loedelura morte se
nariiis numéros aliter intelligi. Cunctis autem le- cunda, id est qui mortem peccati in hoc tempore
genlibus liquel tribus tenlationibus principaliter animas necantem superaverit, ad loesionemejus quoe
primum hominem a serpente in paradiso lenialum post hanc et corpora et animas sine fine crucial,
ac superalum; quibus etiam tribus modis post se- non perveniet. Quoe mors semper occidit, et nun-
cundo homini lenlalo succubuit, id est avaritia, quam ad inlegrum cxstingiiil. In fosionis aulem
vana gloria, et cupidilale ; contra quas, scilicet B verbo, miseriaruin débet intelligi corruptio. Loedi
principales tentotiones, quotidie Ecclesia dimicat. enim non poiest, nisi quod corrupiioni subjacet.
Septenarius autem numerus ad proesens tempus re- Et angelo Pergami Ecclesioescribe. Pergamus in-
feriur, quod septem diebus volvilur. Quia ergo in lerpretalur divisio cornuum. Quod aperte Ecclesioe
omni hujus vitoetermino trina ista tentatio non po- congruit, in qua sunt simul boni et mali, et quoeju-
test déesse, in quibus coelera vitia potissimum ob- dicando facit distantiam inter bonos et malos, ut
linent principatum, et hoec ipsa morlalis vita per confringantur cornua peccatorum, el exallenlnr cor-
se, tem dierum curricula evolvitur, recte decem die- nua justi. Hoecdicit qui habet rhomphoeamex utraque
rum numéro principalis Ecclesioe tribulalio exprimi- porte acutam. Rhomphoeaesl gladius ulrinque acutus.
tur. Hac enim trina icnialione septem diebus appli- Gladii aulem nomine, Scriptura sacra intelligitur,
cila, denarius numerus adimplctiir; dicatur itaque dicente Apostolo : Et gladium Spirilus quod est ver-
de eleclis : Habebitis tribulationem diebus decem, bum Dei (Ephes. vi). Qui gladius Veleris et Novi
acsi diceret : Usquequo proesens vita finialur, quoe Testamenti bene utraque parte acutus dicilur, quia
per seplem dies volvilur, contra diversas lenlalio- videlicet hinc peccala operis, illinc resecat peccata
ncs, quoe in tribus suum maxime obtinenl principa- cogitalionis. Velus quippe Testamentum dicit : Si
"
tum, cerlamen habebitis. Esto fidelis usque ad mor- quis aduilerium fecerit, morte morialur (Levil. xx) :
tem , et dabo tibi coronam viloe. Hic jam ostendit Novum vero : Qui viderit mulieremadconcupiscendum
aperte ad quos decem dies perlingunt, id esl ad eam, jam moechatusest eam in corde suo (Matlh. v),
omne tempus quandiu fidem servare elecli debent. et multa his similia. Vel cerle ulraqne parte ideo
Hoc autem et generaliter omni Ecclesioe, et speeia- acutus dieitur, quia sicul gladius biceps carnem di-
liler dieitur iinicuique ftdeli animoe. Hinc est quod vidit, et membra a membris séparai, ita gladius
in Evangelio Dominus dicit : Qui perseveraverit us- verbi Dei séparât bonos a malis. Unde Dominus di-
que in finem , hic salvus erit (Matth. x). Esto itaque cit : A'on vernipacem mittere, sed gladium (Matth. x),
fidelis usque ad mortem, et inter multis pressuras, et coelera. Sive etiam idcirco dieitur utraque parte
inter innnineras clades, semper victorioetrimnphum acutus, quia et simplices per hisloriam, el perfectos
attende. Quia enim hoc dicturiis erat, prxmisit su- instruit per allegoriam.
perius : Ha:c dicit, qui fuit morluus, et vivit. Acsi Scio ubi habitas, ubi sedesesl Satanoe.El hoc gene-
diceretur : Noli fidem régis amiltere, quia si niecum raliter univcrsali Ecclesioedieitur, quoe mixia cura
tolo belli lempore dimicaveris, post morlem niecum reprobis, ubique per orbem Salanoetentalionibns scit
coronaberis ; sed et regnandi sorlem accipies. Nunc ~ se exercera. Sicut enim sedes Dei sunl elecli omnes,
enim esl tempus decerlandi, tune autem coronandi. ila sunt sedes diaboli cuncti'reprobi, in quorum me-
Unde et in sequentibus dieitur (Apoc. in) : Qui vi- dio habitai Ecclesia, juxta quod Aposlolus dicit : Ir.
cerit, faciam eum sedere in throno meo, sicut et ego medio nationis pravoe.el perversoe,inter quos lucetis
vki, et sedeo cum Pâtre meo in throno ejus. sicut luminaria in mundo, verbum viloe continentes
Qui habet aurem cordis et intelligentiam mentis, (Phil. u); et in Canlicis canticorum dicilur : Sicut
andiat el inielligat ad se pertinere quod diclum est, lilium inter spinas, sic arnicamea inter filias (Cant. n),
cl quid Spirilus dicat Ecclesiis : Qui vicerit lenta- et inde laus eleclorum amplius crescit, et ubique
menla diabolica, incenliva carnis suoe, nonloedetura diffundilur, quoniam in medio malorum innocenlioe
morte secunda, id est a damnalionc perpétua. In sa- servant opéra. Hinc est quod Lolh sacra Scriptura
cra enim Scriptura très mortes soepe ponuntur : lesle laudalur (Gen. xix), quod esset visu et auditu
una scilicet peccati, altéra carnis, tertia vero sup- justus, habitans apud eos qui quotidie aflligebant
plicium oeternoe damnationis. Quoe mors hic se- ejus animam injustis operibus. Hinc etiam Ecclesia
conda, non tertia nominatur, quia videlicet de his dicit eleclorum : Circumdederuntme tient apes (Psal.
taïuimmodo agilur sermo, quoe nocent, de morte cxvu). Apis quippe in ore mei portai, in cauda ve-
nenum occultât. Sic nimirum hi qui fraudes moliun- A j tunique est hoc consilium de filiisIsraël; et facile de-
tur, dulcia proeponunt, ut amaris inficiant. Et lenes cepli sunl. Egressa ilaque ira a Domino, percussit
nomen meum , id est nomen Chrislianitalis inlegra ex illis viginli iria millia, donec Pbinees, zelo Dei
fide colis, eliam in tempore tribulationis. Et non ne- actus, vindictam exercuit in adultéras. Hoec tune
gasti fidemmeam, afflictionibusperfidorum pressa. Et facta sunt docenle impio divino et mago, el hoc
in diebusillis Anliphas testis meus fidelis, qui occisus speeialiler in Pergami ecclesia, generaliter aulem fit
est apud vos. Cujus Latinitatis sit hoecloculio, non in toto mundo. Balaam itaque inlerprelatur populus
facile patet, nisi forte per subauditiones intelligatur. vanus, Balac clidens, Israël vir videns Deum. Ba-
Si enim dixisset : Non negasli fidem meam in diebus laam itaque significat hoerelicos, qui pondus virîu-
Antiphoeteslis mei, qui occisus est apud vos, plairas tum el fidei in se non habent, ideoque vani sunt.
esset sensus, et facile intelligerelur; at cum dieitur: Balac autem, qui elidens dicilur, hujus soeculisigni-
Non negasti fidem meam, et in diebus Anliphas te- ficat principes. Quibus nimirum bene congruit hoc
stis meus, et coetera, obscura esl senientia. Ideoque quod Balacb elidens dieitur, quia procul dubio dum
necessarioe sunt subauditiones, ut ita hanc senteu- hujus terroe principes semper aliis superiores exi-
tiam pronuntiemus : Et lenes nomen meum, et non stera quoerunl, si quem ad dignitatis suoe culmen
negasti fidem meam ; et in diebus illis, in quibus B ] ascendere nitentein conspiciunl, pro viribus ad ler-
exstilit Anliphas teslis meus fidelis, qui occisus est ram elidunt, videlicet ad humilia deponunl. Qui
apud vos, non negasti fidem meam. Taie est et illud plerumque siiadentibus hserelicis, contra Israelilas
in Psalmo : Nolite extollere in alium cornu veslrum, (hoc est viros videntes Deum) pugnant, ut de idolo-
nolite loqui adversusDeumin iniquilatem (Psal. LXXIV). thyiis edant, et fornicentur a Deo, illorum prava
Si subjungeret slatim,quoniam Deus judex esl, aperta dogmata sequendo. Dum enim suasoria quoedam
senientia viderelur : sed cum in medio interponit : et dulcia proeponunt in suis falsis doginatibus, quasi
Quia neque ab Oriente, neque ab Occidente, neque per pulcbras mulieres eos seducere cupiunt, ut co-
a deserlis montions : et deinde subjungit : Quoniam medant idolothyla, id est ut sequantur idolorum
Deus judex est, obscura senientia redditur. Aut ergo doctrinam plenam omni spurcili» : ibique fornicen-
vilio scriptorani ista talis facla est loculio, aut certe tur, id esl, ut, relicta verilatis doctrina, ardentissimo
more Scripturarum, ul diclum est, necessarias ha- libidinis incendio, mendaciis perversorum doctorum
bet quasdam oralionuin participas. Sed nunc sen- inhoereant. Aliler : Balaam, qui (ut diximus) inter-
sum videamus : fuit enim quidam martyr, qui oc- pretalur populus vanus, et significat doeraones per
cisus est in ecclesia Pergami, per quem ulique omnes inania discurrentes; Balac autem, qui elidens dici-
* tur, carnem nostram, quoe
martyres inielliguntur, quieunque in hoc mundo, t* plerumque animam elidit
sive aperlo, sive occullo marlyrio patiunlur : quia ad perversa trahendo opéra, quoe debuerat Deum vi-
sicut in una Ecclesia omnes,- ila in uno martyre om- dera tota mente. El hoc per mulieres, id est per hujus
nes Christi martyres repeiiunlur proecouiolaudis at- soeculi deleciaiiones el voluplales , quarum amore
tolli. Quod aulem apud sanctos suum testem inter- plerumque anima dseinonum insidiis illecla, ad con-
lectum esse commémorât, sic intelligendum est, non seusuni utendi illicilis trahilur. Israël enim signifi-
quod ab illis, sed quod inter illos fuerit interemptus, cat animam Deum contcinplanlein. Docenle ergo
ab his videlicet in quibus Satanas habitat, id est Balaam, misit Balac vobiptatum amalrices coram
a reprobis, qui sedes sunt Satanoe. In quorum per- filiis Israël, quarum suasionibus edant de immolatis,
sona slalim subjungit. et fornicentur cum eis, quia videlicet spirituum
Sed habeo adversus te pauca, quia habes illic te- immundorum suasionibus caro deleclata, ad aspe-
nantes doctrinam Balaam, qui docebat Balac miltere ctum mentis ipsarum cupiditatuin illccebras delucit,
scandalum coram filiis Israël, edere, el fornicari. quarum amore (ut dictum est) ad consensum ra-
Hoecenim verba non ad eum pertinent cui superius pilur.
diclum est : Tenes nomen meum, et coetera, sed ad Ita habes et tu tenentes doctrinam Nicolaitarum.
eos qui simul misti erant cum reprobis, quos ange- ' De faclis Nicolaitarum, vel quos significaverint suis
lus Pergami, id est episcopus ipsius civitatis, prava aclionibus, satis supra dictum esl. lia habes, inquil,
docere permitlebat. llisloria patet (Num. xxn ), et tu teuenlcs doctwnara Nicolaitarum, id est sicut
qualiler scilicet Balaam a Balac ad maledicendura sunt iu te qui sequunlur doctrinam Balaam, ita sunt
filiis Israël fuerat evocalus, quem maledicere noluit, qui sequunlur doctrinam Nicolaitarum. Quod utique
cui se etiam similem fieri in morte optavit. Sed po- illis dicilur, qui hujus erant imitatores, qui et ad
stea muneribus viclus, in ejusdem populi morlem poeniteiitiara horlantur, cum dicilur :
consilium dédit. Proevidil enim animos filiorum Is- Similiter poeniienliamâge a faclis scilicet Nicolai-
raël ad fornicationem promplos ; ideoque consilium tarum, sicut a faclis et doctrina Balaam. Sin autem
dédit Balac ut pulcherriraas mulieres coram eis venio libi, el pugnabo cum illisin yladio oris mei. Hor-
ponerel, quarum speciebus illecti, ad illicitos am- tatus jam fuerat in superioribns angelum ut poeni-
plexus ruèrent, illarumque blanditiis illiniti, de sa- tentiam ageret eo quoi perinilterel quosdam tenere
crifiais Phegor manducarent, per quod videlicet fa- doclrinam Balaam vel Nicolaitarum. Unde cum dicil:
ctimt derelicti a Deo, caderent coram illis. Compie- Sin autem venio tibi ; et deinde subjungit : Pugnabo
975 I1AYM0NISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.B1BL. 976
cum illis, ita accipiendum est, tanquam diceret, pu- A gloria. Unde Joannes dicit : Quotquot aulem recepe-
gnabo tecum, quia videlicet hoec verba et ad eos runl eum, dédit eis poteslatemfilios Dei fieri (Joan.i),
pertinent, qui proediclam doctrinam sequebantur, et utsicut est Filius Dei ipse per naturam, ila sint isli
ad eos eliam qui eos non corrigebant. Pari enim per graliam. In qua videlicet adoptionis gratia, no-
reatu aslringitur et ille qui prava docet, et ille qui men etiam novum datur, id esl nomen Chrislianum
prava doceri tacens permiltit. Talibus itaque dicit prius inaudilum. A Christo enim fidèles Christiani
Dominus : Venio tibi, id esl adveniuin iroe meoe et vocantur, sicut ab Israël Israeliloe, el a Juda Judoei.
vindiclam le sentira faciam, et pugnabo cum illis in De hoc nomine per prophetam Isaiam Ecclesioesuoe
gladio oris mei, id esl acutis eloquiorum nieorum ipse Dominus anle dixit : Vocabitur tibi novum no-
senlenliis illos damnabo. Gladius enim oris Dei ser- men, quod os Domininominavit (Isa. LXH).In calculo
monem illius valida proeceptasignificat, Paulo at- itaque habet hoc nomen, quia ab ipso"cepit exor-
testante, qui dicit : Et gladium spirilus quod est ver- dium, a quo omnes Christiani nomiiiantur. Et hoc
bum Dei (Ephes. vi). nomen solis datur victoribus, id esl omnibus ad
Qui habet aurem audiat quid Spiritus dicat Eccle- vitam oeternam prsedeslinatis, qui hujus nominis
siis. Qui utique quod uni illarum dicit. omnes Eccle- dignitatem operibus exornanl. Unde subjungilur :
sias cupit audire. B Quod nemo scit, subauditur digne, nisi qui accipit.
Vincenti desideria propria et doemonum tenta- Scire enim posilum esl hic pro eo quod est, nisi vir
menla, dabo ei manna absconditum, id est meipsum tiitem hujus nominis experlus fuerit. Tali modo
tribuam illi qui sum pauis vivus de coelo descendens, dicunlur mulieres nondum cognovisse viros, id est
quique ideo factus sum homo, ut panem angelorum quoe nondum fuerunt experloe viri thorum. Nemo
manducarel homo. Hune signilicabal panem olim ergo scit hoc nomen , nisi qui accipit, id esl nemo
illu! manna, quod filiis Israël datum est in eremo. virtuiem hujus nominis el dignitatem moribus et vila
Quod qui spirilualiter manducaverunt, sicut Moyses, défendit, nisi qui ante fuerit proedestinatus a Deo,
Aaron, et Josue, et si mortui sunt corpore, inunor- ut filius Dei non solum nominelur, sed eliam sit.
lales fuerunt mente. Qui autem nihil aliud proeter Nosse etenim Christi nomen, ad custodiam inanda-
quod videbant ibi inlcliigebant, morlui sunt morte lorum perlinel. Quo contra Joannes de quolibet re-
oelerna. De quibus Dominus dicit Judoeis : Patres probo dicit : Qui dicil se nosseDeum, et mandata ejus
vestri manducaverunt manna, el morlui sunl (Joan. vi). non custodil, mendax esl, et veritas in eo non est
Sicut et nunc qui digne corpus et sanguinem Do- (1 Joan. n). Nemo ilaque scit hoc nomen, nisi qui
mini accipiunt, vitam ibi sumunt : qui hoc indigne accipit, id est qui ad hoc prsedeslinatus est a Deo,
manducanl, judicium sibi manducantet bibunt. Istud C ut jure Christianus vocetur et sit. Polesl et per
autein manna quod hic promittitur fidelibus, modo hune lapidera ignitum charilas intelligi, quoe cando-
quidem in sacramento accipiunt per fidem, quando- rem habel, per hoc quod veslis est operiens nigre-
que hoc in verilate per spirilualem sumetur : et quod dinem peccatorum : per ignem aulem, amor quo di-
nunc manet absconditum, tune erit manifestum. Qui ligitur Deus et homo. Datur ergo vincenlibus calcu-
itaque vicerit, dabo illi manna absconditum, id est, lus candidus, ut diliganl Deum et proximum. Datur
meam post finitos hujus viloe labores contemplatio- in calculo nomen, ut ipsam dilectionem adimpleant
nem illi concedam. Unde Psalmisla dicit : Saliabor in mandato novo. Scriptum quippe est : Mandatum
dum manifestabilur gloria tua (Psal. xvi). Manna novum do vobis, ut vos invicem diligatis (Joan. xm).
etenim interpretatur : Quid est hoc? Nos autem ne- Cujus nominis virtuiem solus scit qui accipit, id est
quaquam dicimus : Quid est hoc, nisi de re quam qui in novo mandato illud custodit, quod discipulis
anle non vidimus. Islud enim manna nunc manet est collalum.
absconditum, juxta quod Apostolus ait : Quod oculus Et angelo ThyatiroeEcclesioescribe. Thyatira, sicut
non vidit, nec auris audivit, necin cor hominis ascen- supra diclum esl, illuminata dicilur, significans uni-
dit, quoeproeparavil Deus diligentibus se (I Cor. n). versam Ecclesiam, quoeilluminata est per Chrislum,
El dabo illi calculant candidum, el in calculonomen qui est lux vera illuminans omnem hominem venien-
novum scriptum, quod nemo scit nisi qui accipit. lem in hune mundum. Ideoque quod uni speeialiler
Calculus lapis est pretiosus, qui et carbunculus ap- Ecclesioe dicere sermo divinus videtur, generaliter
pellalur, eo quod in lenebris constituais, sicut carbo ad omnem Ecclesiam pertinet.
succensus fulgere perhibetur. Per hune autem lapi- Hoecdicit Filius Dei, qui habel oeulosut flammam
dera ipse intelligitur Christus , qui inter hujus soe- ignis. Hic jam aperte ostenditur, cujus typum angé-
culi lenebras refulsit, quando Verbum caro factum lus gerebat, qui hoecoslcndebat beato Joanni, cum
est, et habilavit in nobis. Unde et bene candidus sua verba, Filii Dei verba, profitelur, dicens : Hoec,
dicilur, quia sine ulla peccati offuscatione mundus dicit Filius Dei, cujus oculi velut flamma ignis exsi-
apparuit inter homines, et divinilatis suoeluce lene- slentes, sunt dona Spiritus sincii, quoetotum corpus
bras nostroe mortalilatis illuslravil. Dicit itaque : Ecclesioeilluminant. Vel certe divina eloquia, de
Dabo Vincenti calculum aureum , id est dabo ei quibus scriptum esl : Lucerna pedibus meis verbum
meipsum, qui de mundo atque auctore morlis trium- tuum (Psal. cxvni); et iterum : Ignitum eloquium
phat, ut sji scilicet meus frater et particeps regni in tuum vehementer(Ibid.).Wel etiam. oculi Domini iu_-
telliguntur doctores, qui nos sua doctrina et exem-t A hoecmulier non vixil usque ad adventum Domini :
plo illuminant, el lumen scientioe proebent. nam et in ungulis equorum legimus illam conculca-
Et pedes ejus similes aurkhalco. Pedes Domini lam. Sed quia erant in eadem Ecclesia qui opéra
sunt vel sancli proedicatores per quos mundum cir- illius mala imitabantur, idcirco in eis mater ipsa
cuit, tribulaiionis igné probati, vel certe ultima ac fornicaiionum Jezabel notatur. Sicut enim omnes
novissima illius membra, extrema persecutione ca- elecli unam vitam ducenles, unum corpus Chrisli
dentia. faciunt, sic omnes reprobi unum corpus diaboli dese
A'oti opéra tua, id est lua bene gesla approbo, reddunl, sicque fit, ut proecedentia membra sequen-
ut pote qui ut eadem ageres gratuite contuli. In tibus, el sequentia proecedenlibus inveniaiitur con-
hoc autem loco generalis Ecclesioe persona introdu- juncta. Unde scriptum est : Voeillis qui in via Gain
eilur. abierunt (Jud. i) ; et Joannes dicit : Nunc anlichristi
Et chariiatem tuam et fidem, subaudis novi eo mulli facti sunl (I Joan. n). Poiest eliam fieri ul
modo quo et opéra tua. Charitatem, scilicet qua lune temporis sicut el quidam affirmant, et alia trans-
Deum ex loto corde el proximum dîligis sicut te- latio demonstral. Fuit hoec mulier in eadem Eccle-
ipsum; et fidem, qua credis Deum Iriniim in perso- sia, uxor scilicet ipsius angeli, quoe docebat Dei
nis, unum in majestate. Est aulem hic proeposlerus » servos edere de idololhylis et fornicari. Ex cujus
ordo : dum prius ponuntur opéra, poslea charitas, specie speciali ad generalcm lotius orbis Jezabel
delîinc fides, cum prius sit utique credere, deinde sermo figurale Iransfertur. Fornicatio vero istius
quod quisque crédit amare, inde eliam quod credu- Jezabelis quadriforniis intelligitur: primum videlicet
litas et amor docuerit, opérai!. Subjiingitur aulem in animo, de qua scriptum est : Qui videril mulie-
al hoecin laudibus Ecclesioeet dieitur : Et ministe- reni ad concupiscendumeam, jam moechatus est eam
rium et patientiam tuam. Minislerium illud intelligi- in corde suo (Matlh. v) ; deinde etiam cum aniini
tur quo ministrabant Ecclesioeillis qui erant in Hie- voluntas ad effectum perducilur; hinc Paulus dicit :
rusalem nihil habenlibus de suis facultalibus, m;se- Fugite fomicalionem. Omne enim peccatum quodeun-
ricordioe opéra illis exhibentes, Aposlolo nionenle que fecerit homo, extra corpus esl ; qui autem fornica-
(Gai. u), ut essent memores fralrum. Patientia lur, in corpus suum peccat (I Cor. vt) ; terlium genus
vero in hoc intelligitur, quia omnia hujus soeculiad- fornicalionisest, quando simulacra pro Deo colimus,
versa libenter pro Christo sustinebant, ul persévé- De qua Dominus per Prophetam contra Jérusalem
rantes usque in finem salvi essent. Et opéra tua loquitur, dicens : Moechala est cum ligno et kqiide
novissimaplura prioribus. Quantum ad Ecclesioefa- (Jerem. m). Quarlum vero genus est, quando 1er.
'
cieni perlinel, bene opéra illius plura prioribus com- renoe diviiioeimmoderate conoupiscunlnr, et crea-
memoiantur, quia videlicet Ecclesia prius faciliori- tura plus quam Creator diligitur. De qua eliam Pau-
bus et levioribus proeceptis solidata est. Unde et lus dicil {Ejihes. v) : El avaritia quoe est idolorum
aposloli (Act. xv) lantum quatuor capitula illis qui servitus. Hujus fornicationis Iria gênera nunc in Ec-
credebant imposuerunt, udcILret ul absliu-ercirt se clesia hujus mundi vigent : id esl in appelitu luxurioe
ab immolalo, et sanguine, et suffocato, et fornica- corporalis, et in effeclu ipsius obscoenoecommixlio-
tione. Deindevero cum multiludo Ecclesioecrevissel, nis, alque in avaritia ten-ense felicitalis. Sed nec
ad hoc usque perventum est ut omnia rclinquerent quartum genus ad plénum exstinelum esl, quod con-
pro Christo, et ad culmen perfectionis tenderent, stat in simulacrorum culturis. Notandum vero quod
habita pauperibus tribuerent, fralres, sorores, patres Jezabel prophetam se dicit, et idcirco servos Dei
et maires uxoresque rclinquerent. Abbinc etiam seducit. Hoc quippe faclum mulli imitanliir qui di-
exordium sumpsit religio monachorum. Vel cerle vitiis deservientes, ne soli sint, horlanlur alios ut
potest hoc referri.ad diem judicii, quando immanis- cupilis fruantur delectalionibus, dicenles quia si
sima crebrescente temporibus Anlichristi persecu- hoc lieri Deus voluisset, masculum el feminam non
tione, amplior in ea virlus enilebit operationis, dum ~ fecisset, nec corporis membra lali usui apta formas-
Judoei et gentiles pariter in fide Christi fundali, du- set. Slultum esl ergo abslinere ab hujusmodi delc-
plo quam nunc laborabunt. ctalione, qua fruuntur non solum alioe pecudes aut
Sed habeo adversus te pauca, quia permiltis mulie- volucres, sed etiam muscoe. Dumque hoc dicunt, fit
rem Jezabel quoe se dicit prophetas docere, et seducit aliquando ul carnem délectai! compellant, et ad con-
servos meos, el docet fornicari, et manducare de ido- sensum libidinis pertrabant, sicque perveniant ad
lothylis. Nulla ratio permiltit ul hoec verba ad eos opus malum, inlantum ul in processu temporis nul-
pertincant quos superius lanta laude fuerat prose- lam reverentiam habentes pudoris, quod turpiier
cutus, sed a generali corpore electorum vertit ser- gesserunt, coram aliis laudibus efferunt. Unde bene
monem ad partem reproborum, quoe in docloribus Jezabel sanguinis fluxus, autfluens, vel slerquilinium
intelligitur, qui sua negligentia fomicalionem etido- dicilur. Mulieres quippe per singulos menses (sicut
lolatriam in Ecclesia esse sinunt sub nomine Chri- dicit beatus Hieronymus in libris prophetarum)
sliano. Sed jam nunc videamus sensum : fuit Jeza- fluxum sanguinis sustinent, quia cum menslruum
bel uxor Achab régis Israël, idololalra simul el for- tempus advencril, superabundans sanguis egeritur.
nicaria, quoe eliam Dei servos insecula est. Verum Sanguinis aulem nomine peccata designanlur ; unde
979 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BD3L. 98*
David dicit : Libéra me de sanguinibus, Deus A probam, quasi ex occulio impoenitentem redarguit,
(Psal. L), id est a peccato adullerii cl homicidii. Di- quam supra aperte increpaverat. Hoc autem idcirco
eitur itaque Jezabel sanguinis fluxus, quia videlicet ne pars speciei, quoeprius in sanctis proedicatoribus
reprobi malam voluntatem, quam prius concipiunt, constat, illi quoein reprobis est, viderelur conjuncta»
mox ut tempus venerit perpeiramise iniquitalis, ad m perversis itaque doclorihus unus idemque angé-
effectum perducunt operationis. Dumque opus desi- lus, et pro reatu tacilurnitatis aperte corripitur in
deratoe voluplalis ad effectum perducilur, fil mens specie, et pro mentis obduraiione occulte redarguitur
vehemenlius anxia quam fuerat, et augel in corde in génère. In sanctis vero nec aperte corripitur in
n'animas libidinis, totamque se in voldplate corporis specie, nec increpatur occulle in génère. In eo enim
dejicit, sicque, ut ita dixerim, lotus htimor pariter quod divina vox ait: Habeo adversus te quod permit-
liquescit. El, hic est quod Jezabel fluens dicilur. Quia lis Jezabel quoese dicit prophetas docere, et seducit
vero opus malum in consueiudinempeccandiverlunt, servos meos, lorpentiiim ab cxhnriatione proedicalo-
unde el absque ulla reverentia opinionem de se rum innolescit silentiuni. In eo vero quod subjungit :
emiltunt. Bene eadem Jezabel sterquilinium dieitur, et dedi illi tempus u' poenilentiam ageret, el non vull
quia videlicet ex ipsis perpeiratoe luxurioe inquina- poenitere a fornicaiione sua, a specie ad genus trans
menlis longe laleque maloeopinionis foelorem de se Biens, et speciem et genus simul sub uno compre-
reddunt, unde per Prophetam dicilur : Gomputrue- hendil.
runt jumenla in slercore suo (Joël. i). Jumenta ergo Ecce pono eam in lecto, et qui moeclianturcum eo
in slercore putrescere est, ul dicil, beatus Grcgorius, in Iribulatione maxima erunt, nisi poenilentiam ege-
luxuriosum (piemlibet in coeno libidinis vitam finira. rint ab operibus suis, et filios ejus interficiam in mor
Talibus quippe congruil illud Psalmisloe : Homo tem. Quod est Jezabel, hoc sunt qui moecliantur cum
cum in honore esset non inlcllexit, comparatus esl ea, hoc etiam filii ejus ex fornicaiione proercati, id
jumenlis insipienlibus, et similis factus est illis est unum corpus Satanoe. Sed quia reprobi reprobis
(Psal. XLVIIO.Tertio quoque fornicalionis génère, succedunt, dividilnr genus in species, ut ostendatur
multi hoec sectanles soient fidèles decipere, dum eos quibus successibus lolum corpus diaboli proficiat,
invitant pro quibusdam oegritudinibus, pro quibus- quibus incremenlis coalescat. Perfeclum autem quo
dam rerum evenlibus ad arbores, ad fonies, coetera- Jezabel cum suis omnibus ponilur, intelligitur auda
que hujusmodi, dicenles quia hoc agendo taleet taie cia el securilas peccandi. Ponilur autem in lecio ista
evasi periculum, lalemque consecutus sum prospe- universalis meretrix, non ut quiescat, sed ul febre
rilatem, dumque hoec agunt, quasi ad spirilualem languescat, ut phrenesim sustineat, quatenus ea jam
fornicatioiiem Dei servos invitant. Sed et in alia 'E dicat, vel agal, quoe alii audire erubescant. Soepe
fornicalionis specie reprobi mullos decipiunl, dum enim juslo Dei judicio propter peccata proeterita ho-
perversis suasionibus quosdam ab amore Dei re- mines ad majora muni facinora, dumque sine timoré
Irahunt, el desideriis lerrenis servira compellunt, audacter peccani, quasi in lecto, id est, in peccandi
ideoque voeillis qui loties fornicanlur, quolies plus seenritate quiescunt. In qua securitale Deus eos po-
lerreua quam coeleslia appetunl, plus crealurant nere dieitur, quia juslo judicio permittitur ut ibi po-
quam Crealorem diligunt. nantur; taie est el illud : lnduravit Dominus cor
Et dedi illi tempus ut poeniienliamageret, et non Pharaonis (Exod. x), id est non emollivit. Sic el hic
vult poeniterea fornicaiione sua. De talibus Job dicit : dicilur : Pono eam in leclo, id est non retraham
Dédit illi Deus locum poenitentioe, el ille abulilur illam, sed permittam, propter Iransacta peccala, li-
eo in superbiam (Job xxiv). Quisquis enim delin- bère et sine timoré peccare, et qui moecliantur cum
quil, et vivit. Ideo hune divina pielas iniqua agentem ea, il est cum seipsis, quia supradictum est quod
tolérât, ut ab iniquitate resipiscat. Unde el talis esl meretrix. Hoc sunt illi qui cum ea fornicanlur,
quo amplius exspectalur, et non vull poenitere, eo in iribnlalione maxima erunt, hoc est in augmen
arclius realus sui vinculis aslringelur, el justo ju- _ lum peccatorum, per quod venturi sunl ad maximam
dicio puniciur. Unde esl : Puer cenlum annorum mo- tribulationem gehennse. Quasi enim quoedam sunt
rielur, el peccalor cenlum annorum malediclus erit peccaloruui supplicia, ipsa vitioruni incrementa, el
(Isa. LXV).Sed quoerendum nobis esl, cum in proe- hoc fiel nisi poeniienliam egerint ab operibus suis.
cedenli versiculo négligent! proedicalnri atque ab ex- Dum enim peccatores quidam de perpetralis crimi-
hortatione lorpenti diclum sit : Habeo adversus te nibus nolunt agere poenitcntiani, lit ul ad alia ruant
quoi perinitlis mulierem Jezabel, quoe se dicit pro- eliam criuiiiia graviora. Unde Paulus de quibusdam
phetas docere, et seducit servos meos, cur non sub- Deum cognoscentibus et non glorificanlibus dicit :
jungilur, dedi tibi et illi, aut certe sub uno, dedi Propter quod tradidit illos Deus in reprobum sensum,
vobis ul poenitenliam agerelis? Ad quod dicendum ut faciant quoenon conveniunt (Rom. i). Et filios ejus
est quia in angelo omne corpus Ecclesioe compre- imilatores illius interficiam in mortem. Non enim
henditur, et quando ipse increpalur, ad eos incre- islam communem hic morlem debemus accipere,
patio pertinet, qui rei sunt. Ideoque a specie prsedi- qua moriuntur et jtisti, sed illam quoe posl morlem
catorum qui superius fuerant reprehensi, redit sermo corporis sequitur animam, id est damnationem per-
ad generalilatem populi, et in eo partem speciei re- petuam. Nam et per leclum quo Jezabel mini com>
981 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN. — LIB. I. j,8ï
minatur, oelerna poena potest intelligi, qua miseri et A quisque cogilet, vel quoi delectet, unde ille sapien-
reprobi cruciandi tradentur. Et qui moechantur cum tissimus oralor dicit : Tu solus nosti corda omnium
ea, hoc est qui fornicationem illius quocunque modo filiorum hominum (Parai, vi). Nam et veniens ad ju-
imitantur, erunt in tribulatione maxima post mor- dicium non solum opéra, sed eliam ipsas damnabit
tem carnis, ubi verrais eorum non morietur, et ignis tenuissimas cogitationes cordis. Juxta quod per Pro-
eorum non exstinguelur; el hoc ideo quia poeniten- phetam (Isa. LXVI)dicil : Ecce ego venio, ut opéra et
tiam agere negligunt, donec eis repentinus superve- cogitationes singulorum congregem. Potest et hoc
niat inlerilus. Porro filii secundum proecedenteni quod in Ecclesia in reproborum ultione Deum scru-
sentenliam, vel imitatores malorum intelliguntur, vel talorcm esse renum et cordium perhibetur, non in-
opéra illorum perversa quoe lune dabuntur in mor- congrue ita intelligi, ut quod nunc fide retinet certa,
tem, quando post loetiliam temporalem pro his mi- in fulurum cernai rerum experienlia , unde Psal-
seri peccatores perpetuis tormentis tradenlur cru- misla : Cognoscetur Dominus judicia faciens (Psal.
ciandi, dum per impunitatem scelerum ad mortem îx), non quod ante per fidem non sit cognitus, cum
pervenerint animarum. Quo contra electi afiliguntur occulte jiidicarct, sed quod tune judiciortim expe-
hic, ut postmodum loelenlur. Quibus per Prophetam rienlia cognoscalur. Et dabo unicuique vestrum se-
dicilur : Israël, jam non irascar libi, quia zelus meus B cundum opéra sua. Hie aperte demonstralur, quia
recessit a le (Ezech. xiv) ; et in bac Apocalypsl : Ego nomine fornicalionis superius omnia coniprehendit,
quos amo, arguo el casiigo (Apoc. i). Prosperantur quia non per hanc sentenliam unius operis, sed mul-
siquidem ad lempus iniqui oelerna morle pleclendi : torum futura damnatio proedicitur; punienlur enini
afiliguntur ad modicum electi, perennibus bonis ve- manifesta crimina, punientur et occulta, atque ideo
getandi. Dicil ergo, quos amo, arguo et castigo, per fomicalionem quam supra quadriformem intellexi-
flagella scilicet corporis, per damna temporalium remus, hic oinnifariam cogimur confiteri, unde Psal-
rum, per varias et diversas aillictiones corporum et mista ; Perdes omnes qui fornicantur abs te (Psal.
aniinaruin, Etiam quos despicio in lecto, id est se- LXXII).Dicatur itaque : Et dabo unicuique vestrum
curitale peccandi inanere perniitto. Agit vera hoc secundum opéra sua, jusiis scilicet proemium la-
omnipotens Deus more palris duos filios habeiitis, boris, impiis vero supplicium oeternoedamnationis,
quorum alterum quidern suoe poteslatis esse permit- ubi quod amplius exponi debeat, non esl, sed quod
• tit, sinens eum libère magis limer!. Nam et per propheliam hic dicilur,
dormira, manducare, bibere,
coeleraque quoe sibi videntur facere, quia vult eum quod Noe, Daniel el Job, ipsi soli animas suas sal-
hoeredilale privare. Al contra, allerum excommuni- vabiinl, filium aulem et filiam non liberabunt. Vobis
'
cat, verbenbus afficit, aliquando tota nocte vigilare C autem dico et coeterisqui Thyatiroeestis: Qui non ha-
facit, et vinctis pedibus slare, quia vult eum sibi bent doctrinam hanc, qui non cognoverunlaltiludinem
hoeredem substituera. Tali itaque modo Deus suos Satanoe. Superius increpaverat reprobos, nunc aulem
eleclos, quibus dalurus est hoereditatem coelestis pa- ad eleclos verbum vertit. Ideoque bene dicit : Vobis
trioe, arguit et casligat, ut post finitos hujus vitoe la- dico et coeteris, id esl justis qui supra non estis
bores, ad oeternamperveniantpossessionem. Reprobis comprehensi in numéro reproborum. Qui non habent
aulem permittil suoevoluntatis esse, et in lecto se- doctrinam banc, id est, quos prava persuasio Jeza-
cu rita lis quiescere, quo postea damnentur omnes belis non inclinât ad malam operationem, ut malos
cum suis patribus iuiquis, ibi erit tribulatio magna, videlicet imitentur. Qui non cognoverunt allitudinem
quam nulla carnis explicat lingua, ubi el deficienS Salanoe, id est superbiam illius non sunt imitali. Sic
quisque non defecit, el moriens semper vivit. enim dicuntur allitudinem Salanoe ignorare, sicut
Et scient omnes Ecclesioe quia ego sum scrutant sacra Scriptura dicit mulieres non cognovisse vi-
corda et renés. In renibus delectatio signatur con- ras, quoeneedum sunt expertoe viri thorum, vel sicut
cnpiscenlioe carnalis, quia humanoe conceptionis nos quolidiana locutione dicimus hominem veracem
semen de lumbis egredilur. In corde vero cogitatio- ignorare mentir!. Àllitudo aulem Satanoe superbia
u
nes expriniuntur, quoe de corde prodeunt. Juxlà intelligitur, quia lumens conlra Deum voluit similis
quod Dominus dicil : De corde exeunl cogitationes fieri Aliissimo; pro qua ruens ad terram, raultas an-
mala; adulteria, fornicaliones, furla (Matlh. xv), etc. gelorum legiones sibi consenlientes secum dejecit.
Quia enim proecedenti versiculo dixerat omnipolens Cujus allitudinem tune homo cognovil, cum hanc
non aperte, sed occulte, idololatras et adultéras imilando Deo similis fieri concupivit. Juxta promis-
morte damnandos, nunc fidemEcclesioe demonslrat, sionem scilicel deceptoris dicenlis : In quacunque
quoe eliam non visa crédit. Novit enim fidelium Ec- die comederitis, eritis sicul dii (Gen. m). Hanc quo-
clesia Deum scire omnia, qui licet reprobos tolerare que aliiludinem illi cognoverunt, qui turrim usque
videatur, lamen occulte in sua proescientia jam eos ad coelum érigera gesliebant. Sed elecli nolitiam
damnât. Ait ergo : Scient omnes Ecclesioe.quia ego altiludinis Salanoenon habent, quia in cunctis semet-
sum scrutans renés et corda, id est, facta et cogita- ipsos humiliant, vestigia Redemploris sequentes, qui
tiones singulorum intueor. Hominibus quippe opéra dicil : Discite a me, quia mitis sum et humilis corde
noslra et dicta possunt esse nota, Deoaulem eliam co- (Mallh. xi). Attendunl enim quod Dominus dicit :
gitationes manifeslabantur, quoniam ipse videl quod Quia omnis qui se exaltât humiliabitur, el qui se hu-
•88b 11AYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 984
miliat exallabïlur (Luc. xiv). Hinc ergo ralionis ac- A id est, in fide mea perseveraveril usque ad lerminum
cepta consilio, humililalis semitam arripiunt, per vitoe, dabo illi potestalem super gentes, el regel itlas
quam ad celsitudinis culmen ascendant, quemadmo- in virga ferrea, et tanquam vas figuli confringentur,
dum dicunt, quidam : Non ponam super vos aliud pon- tkul et ego accepi a Paire meo. Filius Dei potesta-
dus, tamen id quod habetis, tenete donecveniam. Deillis tem hanc non per divinilalein, quia xqualis est Pa-
hoc dieitur, qui inflati contra Dei Filium, allitudi- tri, super gentes accepisse credendus est, sed per
nem Satanoe cognoscentes, nilebantur eos qui credi- humanitalis formam, qua minoratus est etiam ab
derant in Christum ex genlibus ad veteris legis angelis. Secundum quam in Evangelio dicit : Data
coeremonias trahere, de quibus Lucas dicit (Act.xv) : est mihi omnis potestas in coeloet in terra (Matth.
Quia quidam descendentesa Judoea, docebant fratres, XVIII);secundum quam eliam palerna ad eum dici-
quia nisi circumeidamini secundum legem Moysi, non lur voce : Postula a me, et dabo tibi gentes hoeredita-
poiestis salvi fieri. Propter quod etiam miseront tem tuam (Psal. n). Coeterum de potestate quam cura
Barnabam et Paulum ad apostolos in Hierusalem, a Paire habet anle tempora, Daniel leslatur dicens :
quibus et didicerunt posse sufficere genlibus, ut ab- Polestas ejus polestas oeterna, quoe non auferetur
stinerent se ab immolato, et sanguine, et suffocato, (Dan. vu). Illam igilur polestalem quam in tempore
et fornicaiione. Cumque quiûâni eis de genlibus di- B Christus homo factus accepit a Pâtre, electis suis
cerant : Nisi civCuiiicidamiiiisecundum legem Moysi, se dare proniittit, sed in se a quo tolum regilur cor-
XW.ipoiestis salvi fieri, ait Petrus : Quid tentatis pus, et cui totum Ecclesioe adhoeret corpus. Cum
imponere jugum cervicibus discipulorum, quod neque enim ipse sit caput electorum, elecli vero mem-
nos nequepatres nostri portare potuimus ?(Acl. xv.) De bra illius, quod ipsum caput habet, hoc membra
illis ilaque hoec dicenlibus, hic Dominus Ecclesioe illius hoereditario jure possidere videnlur. Dicatur
dicil : Non ponam super vos aliud pondus, hoc est itaque : Vincenti dabo poteslatem super génies, et
observantiam veleris legis, quemadmodum dicunt reget eas in virga ferrea. Hanc poteslatem ipsi apo-
illi qui sunt synagogoeSalanoe, sed sub»levi sarcina stoli primum, deinde sequaces illorum acceperunt,
vos permiltam manere, ideoque id quod habetis te- quibus data est potestas ligandi atque solvendi.
nde, id est onus levé ad quod vocali estis, nolite Sciendum autem quia cum proedieaiores polestalem
abjicerê. De hoc onere, id est, gratia Redemploris super alios accipiunt, sibimetipsis prius dominanlur,
nostri, Petrus dicit : Quia per graliam Domini nostri qui sic se ab illicitis compescunt, sicut subditos
Jesu Chrislicredimus salvari (Ibid.). Ad hoc omis ipse compescere salaguiit. Nam et illorum regimen per
fidèles suos invitai,dicens: Tollite jugum meum super virgam ferream exprimilur, quoe rectitudinem ha-
vos (Matlh. xi), et ca:lera. Atque post pauca -.Jugum C bel, molliliem non habet, quia videlicet sancti proe-
enim meum suave est, etc. Ab onere ergo ad omis dieaiores nec sibi nec aliis conlra justitiam parcere
vocal, sed a gravi ad levé, id esl a lege ad gratiam, noverunt, qui et in se et in aliis lantum justitioe tra-
per quam non solum implelur lex, verum etiam milem dirigera student, unde capili eorum dicilur
transcendilur. Sed dum hoc dicimus, quoeslionem (Psal. XLIV): Virga recta est virga regni lui. Quod
nobis ipsi ligamus : si enim, secundum proedictam protinus quod sit, aperitur cum dicilur : Dilexisli
beali Pétri sentenliam, lex imporlabilis est, quomodo justitiam et odisti iniquilatem. Quo contra mollis et
transcendi potest? Sed sciendum nobis est quia in dislorla est virga quorumdam in Ecclesia proeposiio-
observaliune carnalium proeceptorum eadem lex im- rum, ipsa justitioe permutatio. Dum enim sequaliler
porlabilis esl, in cuslodia vero spiritualium manda- grex pastorque peccat, el lamen qui prius esl molliler
torum, quoe in decem constat verbis duarum tabula- delinquens se palpât, subditos vero temporali poeniten-
rum,adimpletur. In aclione autem quam illoevictimoe tia graviter exaggerat, mollem procul dubio et flexibi-
fiituram proesignabant transcenditur, quia compara- lem virgam portât. Econtra Dominusadmonetdicens:
tione illarum quoe nunc in verilate aguntur, vilis- Nolite judicare, el non judkabimini (Matlh. vu), quia
sima apparent, quoe sola Huera exterius prolata ab videlicet oequaliierquisque proelatus sibi el gregi sub-
auditoribus impleri nequeunt. alia enim fuerunt in " jecto parcere, atque oequaliier se subjectuinque gre-
Veteri Testamenlo proecepta vitoe figurandoe, id est gem débet corrigera. Bene aulem génies in Chrislum
carnalium victimarum oblationes : alia vero viloe credenles, vasis comparantur fictilibus, quia in fra-
peragendoe, quod in decem legis verbis implelur lex gilitate carnis thesaurum a soeculisabsconditum ha-
a credentibns. In mandatis autem vitoe figurandoe, bent recondilum. Hinc Paulus dicit : Habemus the-
juxla litteram quidem importabilis est, sed juxta spi- saurum istum in vasis fictilibus (II Cor. iv). Quod
ritum transcendilur lex. Quod autem Dominus, hac aulem vasa lactu virgoeconfringi dicuntur, dupliciler
expleta senientia, ita concludit, ut dicat donec ve- potest intelligi, quia quidam dissipantur, ut in me-
niam , nimirum ostendit usque ad inslauraiionis lioris vitoe studium commutentur : quidam vero ut
tempora Ecclesiam sub gratia permanere, ac nequa- oeternaliter pereant, atque ideo una eademque virga
quam juxta mendacium Judoeorum ultra omis legis régit ad vitam proeordinatos, désirait et confringit
credenlium humeris aggregari. ad mortem prascitos. Hinc esl quod Jeremiam Do-
Et qui vicerit desideria carnis et doemonum ten- minus a! domum figuli ire jubet, ibique vas dissipa-
tamenta, et qui custodierit usque in hnem overa mea, tura atque a figulo in melius reformatum ostendens
985 EXP0S1TI0 IN APOCALYPSIN. — L1B. I. 9bG
dicil : Nunquid sicut figuhis isle non potero vobis fa- A parte criininibus mortuum, ex parle autem vivum
cere, aomus Israël? dicit Dominus. Ecce sicut lulum bonis operibus oslendit. Dicatur ergo : Nomen habes
m manu figuli, sic vos in manu mea (Jerem. xviu). quod vivas, sed mortuus es. Acsi diceretur : Ideo
Hinc etiam alibi ipsi figulo humani gcneris dieitur : te vivere putas, quia in quibusdam bonis operibus
Verte impios el non erunt (Prov. u), id est, post exercitium habes. Sed attende, quia vivere non valcs,
e\ersioncm non impii, sed pii pernianebunl. Quo si vilia proevaluerint virlutibus, quibus vivere vide-
contra aiibi dieitur : Destrucs illos, et non oedificabis beris. Sunl cuira nonnulIi,qui eleeinosynisiiisisluut,
eos (Psal. xxvii). pauperum curam gerunt, sed ipsi a raphia manus
El dabo illi slellam matuiinam. Qui habet aurem non coercent. Nonmilli autem eleemosynarum lar-
audiat quid Spirilus dicat Ecclesiis. Stellam inatuli- gitati inserviuni, el a rapina manus coercent, atque
iiam quantum ad lillerara, appellat luciferum, qui ab adulleiii perpetralione se cohibent, sed irse
oriens suo ortu vicinum solis dènionstrat adven- alqnc ir.vidise siinuilis agitati, quorumdam vitam
tum. Spiriuiaiis Stella malulina Chrislus intelligitur, exslinguere quoeriint. Sic quoque in similibus, dura
qui surgeiis a mortuis tenebras hujus soeculifugavil, se in quibusdam bonis operibus vivere pillant, uno-
et luce fidei toiuni replcvit mundum, el fulgore sui quolibel facinore mulli moriuntur. De quibus per
luminis illuniinavii lenebras nostroe morialilatis. De **Jacobum dicilur : Quieunque servaverit lolam legem,
hac Stella Pelrus fidelibus dicit : Donec dies illu- offendat autem in uno,factus est omniumreus (Jac.ii).
ccscal, et lucifer oriatur in cordibus vestris (Il Petr. i). Ad quorum personam, videlicet benigna exhortatio
Nam in Scriptura sacra cum singulari numéro Stella i'iviijiUii', qua dicilur : Esto vi'jUans et confirma toe-
malulina ponilur, per hanc homo Christus figuralur. tera quoe ntoritura erant, acsi diceretur : Si vis ut
Cum vero pluraliier aslra 'malulina inlerscruntur, in illis quoe bene gessisti vivas, ab iis quoe maie ges-
angelicoecrcamroe dcsignaniur. Unde est : Cum me sisti per poenilentiam evigila, quia si in illis mortuus
tondaient simul asîra maîutina (Job. xxxvm). Sed permanes, in istis millatenus vives. Hinc Psalmisla
et cum simplieiter ac sine additamenlo stelloeponun- admonet dicens : Déclina a malo et fac bonum (Psal.
tur, doctores Ecclesioe nonnuiiquam exprimuiitur ; xxxvi). Nam et in hoc quod dieitur, confirma coe-
unde est : Qui docti fuerint fulgebunt sicut stelloe tera quoe moritura erant, ostenditur quia si a pec-
firmamenlt (Dan. xu). Christus itaque appareils cati somno per poenitentioelamentum perfecie quis
vivus post morlem malulina nobis Stella factus est, ' evigilat, nec illa quoe etiam mortuus bene gessit,
quia dura in semetipso exemplum nobis rasurrectio- post vivens opéra amittit, atque ideo illa vivificat,
nis proebiiil, quoe lux sequeretur indicavii. Slellam quod ipse a peccati somno evigilat. Sic enim dieitur :
r
ergo inalulinam vincenlibus se dare profilelur, id Esto vigilans, et confirma coetera quoe moritura
est semetipsum et gloriam fuluroe resurreclionis. erant, tanquam diceretur : Si ex ea parte qua mor-
Quod tune implebilur, quando qui in monumcnlis tuus es, reviviscis, coetera quoeadhuc in te vigent,
sunt audient vocem Filii Dei, et configuratum corpori ne moriantur confirma. Possunt et hoec aliter intel-
clarilalis suoe, corpus humilitalis nostroe reformabit ligi. Sunt enim mulli qui vitam ab omni crimine
(Matth.v ; Phil. ni). Morialilatis etenim tenebris resur- cuslodiunt, virtutibus etiam serviunt, sed tamen
rectione fulgente depressis, quasi quidam lucifer ap- humanam laudein requirunt. Ideoque quia intentio
parebit, quoeperfeclum oeiernilalisdiemde monslrabit. recta non proecedit in cogitatione, pravum est omne
CAPUT III. opus quod sequitur in oslensione. Per hoc ergo quod
Et angelo Sardis Ecclesioescribe. Sardis, ut supra exterius procedit in publicum, vivi apud homines
dictum est, interpretalur prineipi pulchritudinis, arbitrantur. Ideoque nomen habent quod vivant. Per
apta subaudis atque ornata. Et hic quoque dicendum, hoc aulem quod latet inlerius, apud Deum mortui
quia sicut superius ex abundanti disseruiraus, quod deputantur. Unde pia admonitio subinferlur, qua
uni ecclesioedicilur, ulique omnibus convenit. dicilur : Esto vigilans et confirma coetera quoe mo-
Hoec dicit, qui habel seplem spiritus Dei et septem ritura erant, acsi diceretur : Si vis vivere, cave ne
stellas. Filius Dei seplem habet spiritus, videlicet Iaudem ab hominibus requiras, ne intentionem ope-
septiformem spiritum oequalem sibi in natura unita- ris elatio vitiet favoris. Hinc in Evangelio dicilur .
tis; unde Isaias (cap. xi) : Requiescit, inquit, super Attendue nejustitiam vestram faciatit coram homini-
humilem spirilus Domini, spiritus sapienlioeet intelle- bus (Mallh. vi). Non enim invenio opéra tua plena
clus. Habet quoque seplem stellas, id est septifor- coram Deo meo. Illius opera plena non sunt coram
mem Spiritum sanctum, tanquam ancillam in ditio- Deo, qui virlules sibi a Domino datas vitiis comma-
ne poteslatis. Et bene cum unius sit substantioeFilius culat, vel qui de bonis quoe operatur exterius huma-
Dei eum Pâtre et Spiritus sancio, habere dieitur nam gloriam per elationem quserit. Hinc in Evan-
septiformem Spiritum, quia omnis gralia ejusdem gelio dicilur : Si oculus tuus fuerit simplex, tolum
Spirilus per Christum credentibus tribuitur. corpus tuum lucidum erit (Matth. vi). Si aulem ne-
Scio opéra tua, quia nomen habes quod vivas, sed quam fuerit, etiam corpus tuum tenebrosum erit.
mortuus es. Esto vigilans, et confirma coetera quoe Cuncta autem hoec quoesub duplici intelleclu discus-
ntoritura erant. Ex parle hune jam mortuum, ex simus, possunl de his intelligi, qui sine charitate
parte vero adhuc vivum esse demonsirai, id est, ex virlutes reliquas habere se jactant. Notandum vero
m HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 988
quod unigenitus Dei Filius unus scilicet cum Paire A intelligere debemus. Ideo autem nomina ponit, ut
Deus et Spiritu sancto., Deum se habere dicit per oslendat se non solum numerum, sed eliam nomina
humaniiatem, quam ex nobis alque pro nobis assum- scire eleclorum suorura, qui Moysen novil ex no-
psit, secundum quam eliam clamabal in cruce: mine, et suorum scribit in coelo nomina sanclorum,
Deut meus, Deus meus, quare me dereliqnisti ? ul ipse eis dicil : Gaudete quod nomina vestra scripta
In mente ergo habe qualiler acceperis et audieris. sunt in coelo(Luc. x). Habes pauca nomina, id est
Hoecsenientia singulis superioris intelligentioe con- paucos homines comparatione coelerorum, crimini-
gruit sensibus : et illis enim potest aptari, qui reli- bus el imraundilioe carnis deservientiuin, qui non
quis virtulibus vigent, sel uno facinore tabescunt, el inquinaverunt vestimenta sua, hoc est vestem ba-
illis qui vitam ab omni crimine custodiuni, sel glo- plismalis, veslem scilicel immortaliialis alque iiino-
riam humanam inde requiruiit^Sed et illis qui sine centioe. Isla sunt nimirum vestimenta, quibus dia-
maire virtulum, quoe.esl charilas, licet operationis bolus in paradiso primum hominem exspoliavit, cum
genimina pareanl, non tamen ad perfectionem per- sibi hune per peccaii consensum slravit. Quibus
ducant. Dicalur ergo : In mente habe qualiler acce- vestimenlis lune homo ornatus exstilit, cum per
peris a sanclis proedicaloribus, et qualiler audieris, immolalionem viluli saginati, junior filius patri re-
quia si quis loiam legem servaveril, offenderil aulem B concilialus, prima slola rursus indui meruit. Hinc
in uno, factus est omnium reus (Jac. n) ; vel in mente Paulus dicit : Exuentes veteremhominem cum actibus
habe, ut prava intentio non proecedat virîutum opéra, suis, el induite eum qui renovatur in agnitionem Dei
scilicet ut gloriam requiras humanam, si vis ut ad (Coloss. m). Ille aulem vestimenta sua sordibus non
mercedem relribulionis ipsa opéra perveniant, vel intingit, qui post baplismalis sacramentum morlale
in mente habe qualiler acceperis et audieris, crimen non admiltil. Sed quia pauci sunl qui a eo-
quia si omnibus virtulibus abundaveris, chariia- gnilione criminis se posl bapiismum immaculalos
tem aulem non habueris, nihil es. Unde esl illud custodiant, idcirco proemillilur: Habes pauca nomina
Aposloli : Si linguis hominum loquar el ange- in Sardis, qui non inquinaverunt vestimenta sua.
lorum, charitalem autem non habeam, factus sum De quibus adhuc subdilur : Et ambulabunl mecum
sicut oes sonans aut cymbalum tinniens (I Cor. xm). in albis, quia digni sunt. Et illi ambulabunt cum eo
Et terva. Qualiler accepisti, et audisti a sanclis proe- in albis, qui innocentiam el sanclitalem illius, quan-
dicaloribus. Et poeniienliamâge. Ut et ea quoe maie tum eis esl possibile, imilantur. Proecedil quippe
sensisti, lacrymarum gemitibus diluas,et quoea proe- Christus exempla dando, sequuntur elecli exempta
dicaloribus accepisti, operum exseculione adimpleas. ejus imilando. Unde Petrus : Christus passus est pro
Si ergo non vigilaveris, veniam ad te tanquam fur, " nobis, vobis relinquens exemplum ul sequamini vesti-
et nescies quando veniam. Vigilal qui, ad aspeclum gia ejus (I Petr. n). Quod autem sequilur, quia digni
luminis divini, oeulos mentis aperios lenet. Vigilat sunt, SHbauditur, quia mundi, vel quia in ea digni'
qui servat operando quod crédit. Vigilat qui a se laie conligni. Sed nunquid illi desperandi sunt, qui
torporis negligenlias repellit. Vigilat qui el bona post baptismum maculis criminum vilain coinqui-
desiderabililer providet, et mala solerter cavei. Vi- nanl? Non utique, quia et illi si poenilentiam egerint,
gilat qui ex iis quoe gerit non humanam laudem, lacrymarum fletibus prioris vitoe maculas deter-
sed Dei gloriam requirit. Si ergo non vigilaveris, ut gunl, quod est secundum baplismi genus. Sicut enim
solo conditoris amore cuncta peragas, si negligentia- sunt duo mariy ii gênera, sic sunt duo baptismala.
rum toi pores a te non excusseris, atque adventum Hoec itaque vestimenta in aliis immaculata servan
superni judicis proeslolari non studueris, veniam ad tur, in aliis post maculas candidanlur, quia el alii,
le tanquam fur, id est subito et insperato. Unde ut diclum est, posl lavacri uiidam nullum crimen ad-
sequilur :Et nesciet quando veniam. Sicut enim fur niiltuiil, el alii admissum poenitentioe fletibus abs-
improviso adveuiens, dormientes jugulât, el bona lergunt. Unde admonendi sunt illi, ut ne posl
illorum deproedalur : sic coelestis judex vel quolidie baptismum maculas criminis easdem semper indu-
^ eant ; exhortandi sunl isti, quibus hoc contingil, ut
specialiter quibusdam reprobis insperalus occurrit,
eosquea felicilaleprsesentis soeculiimpoenitentes ani- sine tardilate easdem maculas lacrymarum undis
madversionis senientia perimil : vel generaliter in diluant. Unde in hac eadem Apocalypsi dieitur :
die judicii hoc facturas est, quando repente veniens Beatus qui custodil vestimenta sua, ne nudus ambulel
ad judicium, omnes reprobos damnabit, eorumque (Apoc. xvi).
facla vehitforlissimus proedo disperdet, secundum Qui vicerit sic vestielur vestibus albis. Acsi aliis
quod' in Evangelio ipse loquitur, dicens : Si teiret verbis diceretur : Qui pro recipiendis vestibus cum
paterfamilias qua hora fur venturus esset, vigilarel uti- inimico fortiler dimicaverit, dimicans viceril, ita
aue,et non tineret perfodi domumsuam (Matth. xxiv). rursus eisdem*indutus splendebit, ut illi qui eas
El admonendo subjunxit : Ideoque'et vos esloteparati, aut immaculatas servaverunt., aut post maculas
quia nescitisqua hora Filiushominisvenlurus est (Ib.). abluerunt. Poiest etiam hoecexhorlalionis senientia
Sed habes pauca nomina in Sardis qui non inqui- el illis aptari, qui adhuc diabolicoe dominationis
nanewnt vestimenta sua, et ambulubunt niecum in jugo delenti, fide needum fuerunt vestiti, horlanlur
albis, quia digni sunt. Per nomina ipsos homines autem ut vincanl, id esl ut credant ùr Chrislum,
989 EXP0S1TI0 IN APOCALYPS1N.— LIB. I. 990
quia hoecestmctona quoevincil mundum, fides nostra A nem Christi. De slirpe enim David secundum carnem
(I Joan. v), quatenusinabrenuntialione aiiliqnilhoslis descendit. Ostium autem quoi eadem clavis aperit
per lavacrum regenerationis coelestis vitoe mundi- vel claudit, ipsum inlelligimus Dei el hominum me-
tiam ah ipso in quem crediderunt percipiant. El diatorem, per quem ad vitam oelcrnam, quoeipse est,
non delebonomen ejus de libro vitoe.Hoc est, scriham inlrainus, ipso docenle, qui ail : Ego sum oslium :
nomen ejus in libro vitoe. Sic enim dieitur : Non per me si quis inlroierit, talvabitur (Joan. x), etc.
delebo, tanquam diceretur, scriham. Quo contra de S'c /eniin ipse clavis et ostium dieitur, sicut
reprobis qui non vincunl, dicilur (Psal. LXVIII): De- pastor ostiarius simul et oslium vocatur. Quare cum
leanlur de libro viventium. Quod exponens subjungit : clavis David ostium aperit, seipsum aperit utique,
Et cum juslis non scribantur. Librum aulem vitoe, qui est secundum carnem nalus, passus, ac lerliadie
quo scribuntur elecli, proedestinalionem omnipo- suscilatus. Quod ostium prius claiisum omnibus fuit,
teniis Dei debemus intelligere, quia proesciti et pne- exceplis prophetis et sanctis Patribus, qui per Spiri-
destinati sunt omnes sancli anle omnia soecua ad tum sanctum cognoscebant ejus adventum, modo
vitam proeordinali, sicut scriptura est : CognovitDo- autem omnibus in Christum credenlibus paiefaclum
minus qui sunt ejus (II Tim. n). De hoc ergo /i'6ro esl, clausum vero infidelibus manet. Islud oslium
vitoe, reproborum nomina deleri dicuntur, pro eo B nemo potest claudere cui ipse Christus illud vult
quod est per meritum reprobationis nequaquam aperire. Unde legimus in Actibus aposlolorum, quia
scribi, sicut et Pharaonis cor a Domino indurari cum coesisdiscipulis denuniiarenl Judoei, ne loque-
dicilur, pro eo quod est duritiam "cordis ejus per rentur in nomine Jesu, protinus illo os aperienle,
gratiam non eniolliri. Dicatur ergo de viclore : Non nemo poterat claudere. Unde responderiinl : Non
delebo nomenejus de libro viloe; quod taie est, quale possumusquoevidimus et audivimusnon loqui(Act.iv).
si diceretur: Quem victorem fulurum scio, noinen HocAsianis clausum aperire teiilaveraiil aposloli, sed
ejus scriptum in coelis tenèo. Et confitebor nomen quia, eo claudente, nemo aperit, prohibuit eos spiri-
ejus coram Paire meo et coram angelis ejus. Illius tus Jesu, ne in Asia loquereniur verbum Dei. Sive
nomen coram Pâtre suo Christus confitebiiur in fu- istud oslium possumus intelligere sacram Scripiu-
luro, cujus approbat opéra in proesenti. Quoecon- ram, quam ipse Chrislus aperit fidelibus in se cre-
fessio lune coram Paire et angelis ejus implebilur, denlibus, et nemo claudit. Claudil Judoeis in infide-
cum ad dexlèram posilis dixerit juslis : Venite, bene- litate permanenlibus, et nemo aperit. Hoc ostium
dicli Palris mei (Matth. xxv). Quoetune ab eo lau- ipse Redemplor noster tune primum aperuit, quando
dabilis in publicum proferetur, cum in Evangelio post resurrectionem suam duobus in via ambulanli-
idem Dominus dicit : Qui me confessus fuerit coram ** bus, ut inleliigerent Scripluras, sensum aperuit, at-
hominibus,confitebor el ego eum coram Pâtre meo qui que in seadimplela quoescripta erant in lege Moysi et
in coelisest (Matth. x), et coram angelis ejus. prophetis et psalmis edocuit. Quia modicam habes
Et angelo Philadelphioe Ecclesioescribe. Philadel- virlutem, el servasti verbum meum, et non negasti no-
phia, juxla quod Bedaexponil, inlerprelatur dileclio men meum inler angusiias et perturbationes hujus
fraierna. Quo nomine universalis Ecclesia designa- soeculi. Causam ostendit quod ideo hoec doua prome-
tur, quoein dileclione Dei et proximi versatur, quoe- realur Ecclesia, quia non in suis viribus, sed iu régis
que a Domino diligi probatur, quoe dicit : Narrabo oeterni gratia confidit. El servasti verbum meum, id
nomen tuum fratribus meis (Psal. xxi), etc. Vel, se- est verbum fidei, et non negasti nomen meum inler
cundum Ansbenum Ambrosium, Philadelphia inler- angusiias el perturbationes hujus soeculi. Idcirco
prelatur salvans hoereditatem Domini. Quo nomine aulem sancti inter perturbationes hujus soeculiinsu-
ipsa quoque Ecclesia exprimilur, quoe semetipsam perabiles et invicti, modicam virlulem habere dicun-
salvat cum in fide et opère bono proficit, et a vo- tur, cum multa sit, quia multa per Chrislum, parva
luntate sui Creatoris nunquam recedit. Ipsa est enim aulem per se posseproesumunt, unde el dicunt (Psal.
Domini hoereditas, de qua per Psalmislam patenta y. ux) : In Deo faciemus virtuiem, et ipse ad nihilum
ad Filium voce dicilur : Postula a me, et dabo libi deducet inimicos nostros. Unde el aposlolus Paulus
génies hoereditatemtuam (Psal. n). Hoecdicit Sanctus cum dixisset se plus omnibus laborasse apostolis,
et verus, qui habet clavem David, qui aperit el nemo custos suoehumililatis slatim subnexuit, dicens : Non
claudit, claudit el nemo aperit. Scio opéra tua, id est, autem ego, sed gratia Dei niecum (1 Cor. xv). Et alibi :
eligo opéra tua. Ecce dedi coram le oslium apertum, Omnia, inquit, possum in eo qui me confortât ( Philip.
quod nemo potest claudere. Idcirco principaliler ac iy). Sic itaque dieitur : Modicam habes virlulem, tan-
singulariter sanctum el verum Dominum seipsum quam diceretur : Parvain te putas habere virlutem,
appellat, quia et si quosdam inler homines sanctos sed in hoc magnam habes, quia me largiente lenes
dicimus et veraces, ad comparationem tamen illius verbum fidei meoe, el non negasli nomen meum, et
nullus esl sanclus et verus, quia ipse est sanctilas ideo per me multa potuisli, quia in collalis virlutibus
et verilas. Unde scriptum est : Ecce inler sanctos non liniuisli. Vel certe modicam virlulem habet san-
nemo immulabilis (Job. xv). Itemque Apostolus: cta Ecclesia in proesenti comparatione illius virtutis,
Omnis homo mendax solus autem Deus verax. (Rom. quam habiiura esl iu fuluro ouando nulla trislilia,
ni, 4), Clavem David debemus intelligere incarnation nullo labore affligetur.
Ecce daoo de Sgnagoga Salanoe, qui se dicunt Ju- A lentationis atteri, succurabani, cito se Dominus ad
doeosesse, et non sunt, sed mentiuntur. Hoc ex parle remunerandum venire promittit. Cito enim fit omne
quidem jam compleluui esl in illis, qui per Christi quoi transit, et ideo omne proesens tempus inde ad fi-
gratiam illuminai! sunt ex Judoeis, el dati sunl uni- nem eitius tendit, unde quasi creseere videtur, indeque
versali Ecclesioe,id est in unilatem fidei illius colle- defectum patilur, unde augmentum percipere videtur.
cti. Generaliter autem in fine soeculi complebitur, Tene quod habes. Id est, coelestisvitoeconversalionem
quando sicut Apostolus ail : Cum plenitudogentiurn et fidem, per quam regni percipias decorem. Ut nemo
inlraverit, tune omnis Israël salvus erit (Rom. xi). accipiai coronam tuam. In hac senientia oslendiiur,
Modoautem in Synagoga Satanoe,hoc est, congrega- quantum remuneratio quoe superbientibus aliquibus
tione diaboli dicunt se Judoeos esse, hoc esl confi- justo Dei judicio aufertur, aliis misericordiler tribui-
tentes, sed menliunlur, quia quotidie Chrislum blas- lur. Cum enim certus sit Deo numerus eleclorum
phémant in Synagogis. Judoeusnamque inlerprelatur suo!uni, dum alii remunerationem sibi promissam,
confitens, et ideo Judoeorumnominis expressio, Chri- obsui perdunt negligenliain, ne illorum locus vacuus
sti est confessio. Dicunt itaque Judoeosse esse, sed remaneat, alii in locum eorum subrogantur, sicut,
menliunlur, quia sicut Apostolus dicit (Rom.n) : Non verbi gralia, gentes Judoeisin infidelitate permanen-
qui in manifesto Judoeus, non quoe in carne circum-. B tibus in locum illorum substiluloe sunt. Ideo viden-
cisio, sed qui in abscondito Judoeus, et circumcisio dum est unicuique qui stat, ne, vel superbiendo vel
non carnis sed spirilus. Hujus nominis dignitatem alio quolibet modo, cadal.ne videlicet alius coronam
tune perdiderunt, quando Chrislum negantes dixe- ejus accipiat. Qui autem aliquo lapsu cecidit, surgat,
runt : Hune nescimusunde sit (Joan. ix). Ecce faciam ut ad reproniissam coronam pervenial. ,
illos ut ventant gressibus fidei et adorent ante pedes Qui vicerit, faciam illum cotumnam in templo Dei
tuos. Id est, ut venerentur opéra tua, et vénérantes mei, et foras non egredielur amplius. Templum Dei
imitentur, qui modo, quia non credunt, et Ecclesioe eleclorum esse Ecclesiam nullus ambigil. Juxla illud
opéra non solum non venerantur, sed etiam despi- aposloli : Templum Dei sanctum esl, quod eslis vos
ciunt. Et scient quia ego dilexi te. Tune scient quod (1 Cor. ni). Et beatus Petrus aposlolus loquilur fi-
Chrislus diligal Ecclesiam suam, quando ipsi cum delibus : Et vostanquam lapides vivi superoedificamini
ea una fuerint effecli Ecclesia. Unde per prophetam domos spirilales(l Petr. n). Columnoe auiem hujus
ad Jérusalem dicilur : Venientad te curvi filii eorum templi non solum sunt quique perfectiores, juxta
qui humiliaverunt le, et adorabunl vestigia pedum quod Paulus dicit : Petrus et Jacobus et Joannes qui
luorum omnes qui delrahebant tibi, et vocabuntte in videbanturcolumnoeesse (Galal. n), etc., verum etiam
civitalem Domini, Sion sancti Israël (hai. LX). ' auditores illorum, de antiquo hosle triomphantes,
C
Quoniamtervatti verbumpatienlia meoe,et egoserva- atque operationis firmitate pollentes. Unde et ipsa
boteab hora lentationis, quoeventura esl in orbemuni- Ecclesia generaliter ab Aposlolo columna et firina-
versum lenlare habitantes in terra. Verbum patientioe menlum veritalis appellalur. Dicit ergo Dominas: Qui
est quod ipse Dominus monstravit exemplo, cum po- vicerit, subaudis tenlamenla diaboiica, et concupi-
situs in cruce pro persecutoribus exoravit. Quod scentias mundanas, et dclcclaliones carnis, faciam
videlicet verbum patientioein omni pressura et angu- illum columnum in templo Dei mei, id est faciam
stiis sibi proponit sponsa Christi, propler quod eum fortem in opère bono, ul nullam timeat jaclu-
principaliter quoque hanc ab hora tenlalionis se ram, sed insuper robore fortitudinis suoe,idest exem-
servaturum esse promittit. Hora autem tentafionis plo et doctrina Ecclesiam suslineat. Quod aulem
intelligitur omne proesens tempus, in quo, elsi Ec- dicilur : Et foras non egredielur amplius, aperte co-
clesia variis tentationibus exercetur, tamen non su- gnoscilur, quia jamdudum in proecedentibushumani
peratur. De qua tentatione precamur quotidie libé- generis membris exieral, in illo scilicet junior! fratre
ra ri, dicentes : Ne nos inducas in tenlationem (Mallh. qui, relicta doino palerna, abilt in regionem longin-
vi ; Luc. xi), id est in lapsum deceplionis, quo ten- quam, ibique substanliam suam vivendo. luxuriose
tantur inhabitantes terram, id est, terrena diligentes, D cum mereiricibus dissipavit. Ab unilate siquidem fi-
mundi desideriis oestuantes, el vincuntur. Elecli au- dei alque operationis Ecclesia recesserat in oedifica-
tem quorum conversatio in coelisest, ad hoc tentan- tionera turris ; sed occisione illius viluli saginali re-
. tur, ut probati coronentur, non ut seducti damnen- vocala, foras ultra non exiel, id est a gralia Chrisli
tur. Possumus et hanc horam quoe non jam venisse non separabitur. Possumus et hoc de utraque modo
aut in proesenti esse, sed futura esse prsedicilur, intelligere populo. Primus enim homo ad imaginem
referre melius ad tempora Anlichristi. Tune enim Dei condilus, in paradisi deliciis est positus, quasi
veniet illa tentatio, quoenon partes, sed totum simul quoedamcolumna felicilatis, sed audiens diaboli vo-
mundum examinabit, et hinc tormenta soevient,illinc cem a paradisi felicitale ad oerumnamsoeculi, et a
miracula suadebunt. Undemerito de illotempore a Do- quiète ad laborein exiit Quo scilicet ruente, nosquo-
mino dicilur : Erit lunetribulalio qualis non fuit, sednec que pariter ruinais, quo exeunte, nos quoque simul
exivimus. Unde est • Homo
fiel (Matth. xxi). Aqua tentationeliberabuntur electi, quidam descendebatab
id est non decipientur, propterea uliquequia elecli sunt. Hierusalem in Jéricho (Luc. x). Cujus miseriam iu-
Veniocito, ne elecli, cum viderint se Iribulatione tuens auctor humani generis, ad hoc unde exieral
993 EXP0S1TI0 IN APOCALYPS1N. — LIB. II. 991
effusione sui sanguinis, hominem cum sua progenie A ter. (Galat. îv) Et ipse spirilus testimonium reddit spi-
reduxit.. Quoevidelicet introduclio non solum in his ritui nostro, quod sumus filiiDei. Quod autem dicit: Et
inlelligenda esl, qui jam exuti corporibus in specie nomen civitatis novoe Jérusalem, subaudis scribam
loelantur in coelis, verum etiam de his qui adhuc super eum qui vicerit, ita est inlelligendum, quia in
commoranles in carne per fidem ambulant, spe gau- numéro sanctorum per donum Spiritus sancti con-
dentes in terris. Ab hoc gaudio spei non egredientur sortium Dei merebitur. Jérusalem autem, quoeVisio
amplius, quia in superna sanctorum gloria solidan- pacis interpretatur, de coelo a Deo descendere per-
lur, qui in primo Adam amisisse ac foras exissepro- hibetur, in capile scilicet suo, cui unita est per fi-
bantur. Unde Dominus in Evangelio dicil : Et eum dem, secundum quod alibi dieitur : Nemo ascendit in
qui venit ad me non ejiciam foras (Joan. vi). Et Psal- coelum,nisi qui de coelodescendit (Joan. ni), etc. Vel
mista : Ipse Deusmeusel salularis meus, non movebor cerle in eo de coelo descendit, quia quidquid habet
in fide, in operibus bonis, coelitusa Deo percepit ;
amplius (Psal. LXI).Dicatur ergo : Qui vicerit, faciam
illum cotumnam in templo Dei mei ; acsi diceretur: juxta illud aposloli Jacobi : Omne datum optimum
Electorum numerum quem viclorem esse proenosco, (Jac. i), etc. Bene autem nova vocatur, quia videli-
mandatorum meorum proeceplis astringens in coele- cet per lavacrum regenerationis simul et spiritum
slis patrioe oedificio,quod ulique ex ipsis constat ele- B dilectionis vetustate terreni hominis exspoliatur, et
clis inflexibili amore solidabo. Et foras non egredie- coelesti novitate veslitur. Hinc Paulus dicit : Exuen-
tes veteremhominemcum aclibus suis, induite novum,
lur, subaudis, nullis inimici suasionibus vel lerrori-
bus ab illa coeleslis pairioe communi felicilate avelle- qui renovatur in agnitionem Dei (Colos.m). Et alibi :
tur. Quodautem Filius Dei Deumse habere dicit, sicut Vêlera transierunl, eccefacta sunt nova omnia (Il Cor.
in proecedentibusjam diximus, secundum humanitatis v). El nomen meum novum,subaudis, super eum qui
formam accipiendum est, in qua eliam non solum vicerit scribam, ut scilicet a me qui Christus vocor,
ex tempore vocetur ipse Christianus, id est gratia
Pâtre, sed etiam seipso minor esse probatur. Et scri-
ham super illum nomen Dei mei, et nomen civitatis Spiritus sancti unctus. Quod nomen novum non se-
novoeJérusalem, quoe descendit de coeloa Deo meo. cundum divinitatem, quam a'qualis Palri semper et
Calamus quo#nomen islud inscribitur, gratia Spiritus Spiritui sancto mansit, sed secundum formam servi
sancti intelligitur, per quam Filii Dei efiiciraur. Hoc accepit, quam in lempore gralia unxit Spiritus san-
cli, el a suo nomine nobis hoc privilegiura dédit, ut
esl enim quod dicit, scriham super illum nomen ab Christiani appellemur, de quo nomine lsaiaa
Dei mei, id est, faciam illum esse filium Dei mei ; ipso
prophela dicil : Et servossuoz vocr.Mlnominealio (Isa.
ut, sicut ego sum filius per naluram, ita el ille sit LXV),idest Chrislfano. Hinc cerle
aulem hoc san- '* dignitas nobis, bine
per gratiam. Quod per Spiritum celâiludo provenii, hinc reges, hinc sacerdotes, hinc
ctum fiai, Paulus manifestât dicens : Misit Dem Spi- Christiani vocamur. Ubi aulem polius nomen salulis
ritum Filii sui in corda vestra cCamanlem,AbbaPa- sonat, ibi tandem hic liber debitum finem accipiat.
LIBER SECUNDUS.
SEQUITUR CAPUT III. stis et fidelis verus. Amen Grsecus sermo est, Latine
Et angelo Laodkioe Ecclesioe scribe. Laodicia in- interpretatur verum, sive fideliler, quod verbum nemo
terpretatur tribus amabilis Domino, sive fuerunt in iiiterpretum in aliam linguam transtulit, sed eisdem
vontitu. Quoeulique interpretationes amboeEcclesioe litieris apud omnes gentes habetur, veritas autem
Laodicensium aptanlur, in qua erant quidam spi- ipse esl Christus qui in Evangelio dicit : Ego sum
ritu ferventes, et Dei amore dedili, atque alii tepidi, veritas (Joan. xiv). Unde et ipse maxime in Evange-
ideoque ut noxii cibi evoniendi. Hoec aulem verba " lio hoc juramento suum sermonem firmat, acsi di-
quoeEcclesioe Laodicensium dicuntur generali Ec- cat, quia verilas sum incommutabilis, per hujus
clesioe conveniunt, in qua simul sunt misti boni oralionis particulam demonstro. Ipse enim singula-
cum malis, quorum quidam a Deo diligunlur, qui- riler amen, id est, sempiterna verilas, atque ideo
dam vero ab ore Dei repelluntur. Sed primum con- ul incommutabilis ista veritas el oelerna oslendatur,
siderandum est quod dieitur Joanni : scribe, id est etiam ipsum verbum a nullo commutalum est inter-
litieris manda ad ulililatem fidelium fulurorum. Sive prète. De quo eliam subditur, testis fidelis. Sed nun-
quod illi dieitur, omni ordini proedicatorum congruit, quid non fuerunt alii testes fidèles, id est veri? Nam
cui dieitur scribe, id est manda mente tua, vel in Jacob perhibuit testimonium Christo, dicens : Non
mentibus audilorum tuorum qui audiunt reconde. deficiet princeps de Juda (Gen. XLIX), etc. Moyses
Libri enim el sanclos significant, et ipsum Dominum. quoque ail : Prophetam vobis suscitabit Deus vetter
Unde esl : Libri aperit sunt, el alius liber apertus est, de fratribus vestris (l)eul. x). Sic Isaias, Jeremias et
qui esl viloe(Apoc.xx). Ideo dieitur scribe, in cordi- coeteri, qui omnes ulique lestes fidèles fuerunt, vel
bus scilicet audilorum bonorum, quia ipsi sunt libri, veri, quia verum testimonium de Christo protule-
diligenter exara, quoe intelligis. Hoec dicit, amen, terunt. Quare hoc Dominus speeialiler de se dicit
cum sint etiam multi testes veri alque fidèles, quia A cit Salomon ex persona Christi : Dominus possedit
videlicel ipse singulariter est teslis verus, qui non me in initio viarum suarum, id est, in principio
mulalur aliquando. Sicut enim speeialiler sanctus actionum suarum ; antequam quidquam facerel, ta-
dicilur, cum et alii sancti multi sunt, qui videlicet bler est intelligendum , quod Deus paler omiiein
comparàtione illius, qui est sine peccato, homines creaturam tam humanam quam angelicam sua oos-
injusti sunt. Licet enim isli sinl sancti, lamen quia bo- sideret sapienlia, per quam et omnia condidil, sive
ulines sunt puri, peccalo carere non possunl, et ali- in coelosive in terra. Si autem, sicut in quibusdam
quando menliuntur, Christus autem essentialiier est codicibtis et in alia translatione habelur legeremus,
sanctus, et verus, quia peccatum non fecit, id est Dominus creavit me, ita est intelligendum, quia
mendacium nunquam ulluni ab ore suoprocessit. Te- antequam quidquam faceret, suam proedestinavit
slis autem eslChristus.qui sibi et Patri teslimonium sapientiam incarnandam, ut sua passione et morte
perhibuit, dicens : Ego et Paler unum sumus (Joan. genus humanum redimeret, el ad palriam revocaret.
x). Similiter el ipse Pater ait : Hic est Filius meus Tune in principio utique suarum actionum in divi-
dilectus (Matlh. m). Necnoneliam et Spirilus sanclus, nitate , suam sapientiam possedit vel creavit sibi
de quo idem Dominus aposlolis dicit : Cum autem oequalem, cum carnem poslmodum suseipere voluit.
™
venerit Paracletus quemego minant vobis a Paire, ille Solet enim plerumque sacra Scriptura ea quoefulura
teslimonium perhibebil de me (Joan. x\).Qui eslprin- sunt, quasi jam facta narrare. Nam et de nobis dicit
cipium creaturoe Dei, id est de quo omnis crealura Apostolus (Ephes. i). quod elegerit nos in ipso ante
sumpsit inilium. Omnia enim quoe sunt in coeloet in mundi consiilulionem. Si ergo omnipotens Deus, se-
terra, in mari et in omnibus abyssis, per verbum cundum Aposloli senlentiam , omnes electos ante
Dei.facla sunt. Cum ergo omnia per illum facta sunt, mundi consiilulionem elegit, quid mirum, si ipsum
ulique paler quia ipse est ante omnia. Neque enim caput eleclorum in sua proedeslinalione antequam
Pater Filium proecessit lempore vel origine, sicut quidquam faceret, ordinavil ut esset caput electo-
nec radius solis vel ignis suum proecedit calorem rum ? De ipso enim dicit Apostolus : Ut ipse sit in
vel splendorem. Semper enim fuit Pater, semper omnibus primalum tenens (Colos. i).
cum eo Filius, qui ulique a Paire non esterealus, Scio opéra tua, quia neque frigidus ea» neque cali-
sel genitus. Principium itaque omnis creaturoe diei- dus ; utinam frigidus essesautcalidus! Sed quia tepidus
tur, quia ab illo cuncta exsistendi habent inilium. es, incipiam le evomereex ore meo. Manifestum est,
Unde el ipse interrogantibus Judoeis quis esset re- quia ea quoe sunt frigida, vel calida, comedere
spondit : Principium qui et loquor vobis (Joan. vin). et bibere possumus, tepida vero corpus nostrum
Unde et Paulus dicit (Colos. i) : Qui est imago invisi- G propter vomitum ferre non potesl. Tali itaque modo
bilis Dei, primogenitus omnis creaturoe. Quem etiam accipiendum est, quod hic Dominus dicit : utinam
ne putemus creatum, slatim subjunxit : In quo con- frigidus esses, aut calidus ; sed quia tepidus es, in-
dita sunt universa. Primogenitus ergo est omnis crea- cipiam te evomere ex ore meo. Frigidi itaque sunt
turoe, a quo et per quem omnis crealura exorta est. Judoei vel pagani, ab eo scilicet glaciali rigore con-
Ariani dicunt, quod Filius Dei crealura est in Divi- stricti, de quo dieitur : Ascendamsuper allitudinem
nitate, neganles eum ante Mariam fuisse, sed men- nubium, ponam sedem meam ad aquilonem, el ero
liunlur. Filius enim De! ipse est sapientia, dicente similis Allissimo(ha. xiv). Aquilo enim ventus frigi-
Paulo, Chrislum Dei virtuiem et Dei sapientiam. Et dus diabolus est, cui in Canticis canticorum dicilur:
Apostolus ad Deum Palrem : Omnia in sapientia feci- Surge, aquilo,elveni, auster (Cant. iv).Surge, aquilo,
sli (I Cor. i). Cum ergo ipse sit sapientia Palris, et id est, recède, diabole. Veni, auster, veniat spiritus
isli affirmant eum creatum in tempore, atque ideo di- sanctus, qui suo advenlu calefaciat et illuminet
cunt quia erat tempus quando non eral. Propler corda hominum, ul pariant opéra virîutum. Calidi
hoc videlicet quod per Salomonem ipsa Dei sapien- sunl qui in fervore spiritus in Dei et proxiini dile-
tia dicit: Dominusposseditme, vel creavit, secundum ctione consislunt. Tepidi, qui nec ex tolo infidèles
quod alia translalio habet, in initio viarum (Prov. " sunt, nec avide ad Chrislum lendunt. Sunt aulem
vin). Si hoc verum est, utique quod nefas est cogi- el quidam, qui prius quidem fuerunt frigidi, et
tare, Deus Paler stultus erat, antequam sapientiam multis criiuinibus obnoxii, sed plerumque sanclus
suam generarel. Certe ipsi negare non possunt quod Spiritus talium corda tangit. Quo inflammati, fer-
ipse sit Dei sapientia, sicut Apostolus ait (/ Cor. i). ventes efficiunlur : qui quanto se peccatores fuisse
Ideoque illis slullissimis hominibus et ratione caren- recordantur, eo amplius liberatorem suum diligcre
tibus dicendum est : Si Deus stultus erat, unde ergo appetunl, cum recedente iniquilate, ignescit chari-
lam sapienter omnia condidil ? Et nos quemadmo- tas eorum. De lalibus in Evangelio Dominus dicil :
dum creavit, si ille antequam crearelur sine sapien- Gaudium esl in coelosuper uno peccalore poenilentiam
tia fuit, utpote insipiens et nesciens quid facerel ? agente (Luc. xv). Sunt aulem et quidam intra san-
Non ergo ipsa sapientia creata est a Paire, sed ante- ctam Ecclesiam constiluti, qui vitam quidem ab omni
quam cuncta fièrent, erat cum Pâtre, neque ex alia crinnne cuslodiunt, sed lamen in agendo quoelibet
substantia Deus Pater genuit Filium, sed ex seipso, bona non assurgunt. Et hi taies nec frigidi, nec ca-
veluli coirsilium generatur in mente. Nam cruoddi- lidi sunt auia non sufficit mala cavere. nisi.studeat
997 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN. — LIB. H. 998
quis et bona facere. Juxta illud Psalmistoe : Déclina .A sanclorum socianiur. De hoc esu et Pelro dieitur :
a malo et foc bonum (Psal. xxxvi). Taies quippe de Occide et manduca (Act. x, xi). Tepidos aulem non
suis operibus fisi, soient dicere : Ecce aliéna non convertirai, quia eorum verba dcspiciunl, dum in
rapio, illicila nulla commillo, non adulterium, non sua securitate torpescunt. Quos et exhortari desi-
homicidium, non denique bis similia mala facio, stunt, et veluti infrucluosam terram deserunt, quia
Buflicit mihi mala non agere, ideoque et propriis ad meliorem vitam nequaquam posse reformari con-
Sducialiier utor. Dumque hoc dicit, indigentibus spiciunt : facilius est enim quemlibet paganura ad
propria non iribuit. Et qui tenel rapinam, nec me- fidem Chrisli adducera, quam lalium quemlibet a suo
tuit lenere tenaciam, nec recordatur quia dives ille torpore ad fervorem spiritus revocare.
non ideo damnatiis est quod aliéna rapuil, sed quia Quia dicis quod dives sum. Multi sunt qui hoc
propria non distribuit. Sunt quoque et alii qui aliéna dicunt, dives sum in fide, quia Dominus dicit : Qui
non rapiunt, propria distribuunl, sed hoc non causa crediderit et baptizalus fuerit salvus erit (Marc. xvi).
dileclionis Deiet proximi, sed propler inanem jaçtan- Et locupletalus sum. Quia et recte doceo, et malis
tiam, ut ab hominibus laudenlur, sicut faciebant operibus non servio. Alius dicit : Nullius egeo, quia
Scriboeet Pharisoei, qui dantes eleemosynas ante se reele credens non solum mala non perpétrât, sed
canebant tuba, et taies etiam nec calidi nec frigidi B etiam bona quoelibel, licet non propter Deum, facil;
esse cflgnoscuntur, quia qui indigentiam pauperum unde et adhuc subditur: nescis quia tu es miser, dum
sublevant, cum amore charitalis hoc facere debent. temetipsum decipis, quia putas te salvari per fidem
Audieutes illud Apostoli : Si distribuera omnes facul- solummodo, cum scriptum sit : Fides si non habeat
lates meas in cibos pauperum (I Cor. xm), el coetera. opéra, morlua est in semelipsa (Jacob, n). Et mise-
Sunt quoque et alii, qui opes terrenarum facultatum rabilis. Quia nec illud inlelligis quod semetipsum
diinittunt, et ad nionasterium venientes, habitum deludis ; Pauper, quia non habes opéra quibus diterip
religionis sumunt, deinde torpentes, sibi hoec posse in coelo, neque etiam rectam scienliam; Nudus, quia
ad salulem suffieere credunt, quod sua dimiserunt, spoliatus es virtulibus ; Coecus, quia non habes lu-
quod varia crimina sub habitu religionis constituti, men scientioe. Verum quia Dominus misericors est,
non admitlunt, atque idcirco dormirait, bibunt el etiam taies ut ad fervorem redeanl hortatur, cum
secure vivrait. Dumque hoc faciunt, tepidi exsislunl, subjungit :
meliusque fuerat illis morari in soeculo, ubi et pec- Suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum-
cata sua recognoscerent et aliquando per Dei mise- que. Per aurum ignitum, id esl igné probalum, de-
ricordiam compuncti, bonis operibus studerent quam bemus intelligere Dominum Jesum Christum, qui
in monaslerio manere, et ita a bonis operibus ces- C probatus est igné passionis, sputus, flagellants, de-
sare. Alii quoque sunt, qui ab infanlia sua in nio- risus, ad ultimum crucilixiis e£ morluus, tamen
nasleriis consistunt, bonis operibus abundant, in hoecomnia patienter ferens orabatpropersecutoribus
fervore spiritus manent, et circa ultimum tempus suis dicens : Paler, ne statuas illis hoc peccatum (Act.
viloe suoe torpescunt, et tepidi efficiuntur. Et talibus vu). Dicilur ergo cuilibel : Suadeo tibi emere. Eme
ulique omnibus satius esset ut vel perfecti boni es- aurum, id est, si vis virtulibus abundare, studelo
sent, vel ex loto mali, quam nec" boni nec mali. imilail Chrislum, sive cum a Deo flagellaris, sive
Atque ideo subjungitur : Quia tepidus es, incipiam cum a proximis illata mala suslines, ut et ipse fias
te evomereex ore meo. Nullus inveiiitur calidus qui aurum incendio tribulaiionis decoclum, juxla illud
prius non fuerit frigidus : quia nemo est bonus, qui Psalmisioe(Psal. LXV): Probasti nos, inquil, Deus,
non fueril malus. Omnes enim peccaverunl et egent igné nos examinasti sicul examinalur argentum. Et
gratia Dei (Rom. m). Tepidus ex calido solet fieri et iterum : Trunsivimus per ignem et aquam. Ut tocuples
frigido, quia et alius ex frigore infidelitatis conver- fias, id esl, ul multis virtulibus abumles. Et vesti-
sus ad perfeclum jusiitioe fervorem non transit, et meniis ulbis induaris, et non appareal confusio nudi-
alius ab ipso justitioe calore, quod prius fervebal, " laiis tuoe.Vestimenta in hoc loco intelliguntur inno-
aniimini actusqiie defleclii. Omnes enim, ut diclum cenlia baplismalis el ornamenta virtulum, fidei sci-
est, cognoscimtis, quia frigidum vel calidum facile in licet et charitalis, caîterorumque bonorum operum,
corpus trajicitur, tepidum autem cum magna nausea quibus operilur confusio nuditalis, id est tepor pri-
et vomitu ab ipso etiam ore projicitur. Os Dei sunt stinie coiiversationis. Possumus quoque per aurum
proedieaiores sancli, unde soepepropheloe dicebant : igné probalum intelligere chariiatem, quam qui ha-
Os enim Domini loculum esl hoc, quia sanclilas buerit, locuplelabitur,quia omnibus virlutibus abun-
lanta erat in illis, ut in eorum cordibus Deus habi- dabit. Ipsa est enim radix omnium bonorum quoe
taret, el per eos loqueretur. Ora ergo Dei sunt evan- igné probatur, quia per amorem spirilus veraeiler
gelisloe, et coeteri doctores, per quorum ministerium accendilur, quam qui habuerit, vestimenlis albis in-
quotidie Deus in corpus suum , quod esl Ecclesia, duetur, quia peccatorum nigredine purgatus, per
trajicit, etcalidos, id est ferventes dum meliores eamdem chariiatem quoe operil multitudinem pec-
adhuc efficiunlur per divinain proedicationem, et fri- catorum , multis virtulibus decorabitur. Alba di-
gidus, id esl infidèles, quando quilibet vel Judoei cilur charilas, quia peccatorum maculani aut aliquam
-vel pagani ad ejus fidem convertuntur, et numéro dupliciiaiem habere non novit. Et coilyrio inunge
999 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 1000
oeulos luos, ut videas. Per collyrium, quod ex terra A j facit, jusios per innumera lormenta et varias tribu-
nascitur et pulverem terroe ab oculis aufert, debemus . lationes allligit, ut poslmodum in coelo requiescant,
intelligere Dominum Jesum Christum, qui nalus est et hoereditatem oeternoebcaliludinis consequantur.
de terra, hoc est de Maria virgine, juxta illud : Deus Econtra, reprobos in suis voluptalibus remanere per-
noster operatus est salutem in medio terroe (Psal. millit, juxla illud : Dimisileos secundum desideria cor-
LXVII).Collyrio inunge oeulos tuos, id est imitare dis eorum (Rom. i). Reprobos itaque qui nunc mundi
paupertatem Filii Dei, qui, cum dives esset, pauper desideriis el voluptalibus dedili sunl, oelerna exspe-
pro nobis factus esl, in tantum ut non haberet sicut ctant supplicia : jusli vero qui nunc flagellis lempo-
vulpes ubi caput reclinarel. Unde iu hospitio natus ralibus alteruntur, aboetemo sunt verbere liberandi,
est, vilissimis pannis obvoluius et in proesepioposi- quia et vilulus qui occisioni proeparatur, liherius pa-
tus, quia non erat ei locus in diversorio. Collyrio scuis saginari permittitur : licet aulem hoc Dominus
unge oeulos tuos ut vident, id est quia oeulos luse mullis modis agat, cum quinque sunt modi speeiali-
mentis terrenoe clauserant, el excoecaverant delecta- ler, quibus a Domino flagellanlur homines. Aliquando
lioncs, Redemptoris tui egeslalem considéra, et sic ad augmentanda mérita, sicut Job et Tobias ; ali-
evigila ad sanctorum futura proemia. Hinc ipse in quando ad cuslodiam virîutum, ut Paulus; aliquando
Evangelio dicit : Qui sequilur me, non ambulat in tene- B ut peccata proeterila corriganlur, sicut paralyticus,
bris, ted habebitlumen vitoe(Joun. vin). Vel certe per cui dictum est : Ecce sanut faclut es, vide ne pecces,
collyrium quo illuminanlur oculi, possumus intelli- ne deterius tibi aliquid conlingat (Joan. v) ; aliquando
gere divina eloquia, quibus mentis oculi illuminanlur, non ut emendeniur, sed ut duplici pereant perdi-
juxta illud : Proeceptum Domini lucidum illuminans tione, ul Anijiochus et Herodes, de quibus dicilur :
oeulos (Psal. xvm). Collyrio unge oeulos luos, id est Duplici contrilione conlere eot, Domine (Jer. xvn) ;
adhibe proecepta divina mentis oculis, ut virîutum aliquando ut Dei gloria per hoc oslendatur mani-
lucem, quarum paieris nuditatem videas, et videns festa, sicut Lazarus et coecusnalus. Sed elecli quo-
per bona opéra operire feslines, ut poslmodum Deum eunque modo flagellanlur, meliores efficiuniur ex
videas. Beati enim mundo corde,'quoniam ipsi Deum flagello, unde et exhortalio subinfertur, cum dicilur :
videbunl (Matth. v). Cura enim quilibet superna as- JEmulare ergo et poenitenliamâge. Êmulus studiosus,
piratione per singulas Scripturalum paginas, quod et aemulus invidus, el semulus imilator dicilur, hic
Dominus jusserit legendo, audiendo, ad nienlem re- autem pro imitaiione ponilur. Erant enim in eadem
vocat, videt nimirum quantum ex virlutibus minus Laodicensium Ecclesia quos Christus flagellavefat :
habet, vel certe si ex toto nihil habet : sicque quasi ideoque ut eos coeleri îmitarenlur hortatur, acsi eis
ex unctione collyrii reparatur ad videndum clarius, C dicerelur : Dum quoslibet ex vobis flagellari conspi-
dum per Dei verbum illuminatur intrinsecus. Qui cilis, eorum imitamini patientiam, sustinentes pa-
vero ad usus necessarios reservatur, jugo et loris1 tienler flagella in proesenti,ul postea consortium me-
domatur, stimulis piingilur, verberibus coeditur, et reamini. El âge poenilentiam propter hoc quod dixi-
segro cujus vita desperalur, quidquid anirao concu- sti : dives sum M nullius egeo, etc.
iiieril, eliam saluli ejus contrarium a medico non1 Ecce sto ad ostium et pulto. Cum Deus omnipotens
negatur, imo concedilur. Cujus vero recuperanda1 ubique per proesentiam suoedivinilatis et coelum et
salus oeslimalur, quoeque sunt animo ejus desidera- terram impleat, quid hoc loco per ostium intelligere
bilia salutique contraria omnino negantur, debemus, nisi intelligentiam cordis? Stat ergo Do-
Ego quos amo arguo et cattigo. Mullis modis Deus> minus ad ostium et puisât, quando cor hominis, sive
omnipotens, misericors el miserator arguit et casii- per iiiternam inspiralionem, sive per proedicalorura
gat quos amat, ideoque libenler ejus toleranda suntt docirinam illuminât. Pulsantem aulem illum audit,
verba et verbera. Aliquando hoc agit per flagella,> quisquis illius monita opère custodil. Si quis ergo,
aliquando per occultam et divinam inspiralioncra,, inquit, audierit vocem meam, vel ipse divina eloquia
seu quibuscunque et variis tribulalionura el angu- legendo, vel ab aliis exponendo, et aperueril mihi
sliarum effectibus, hinc per Salomonem dicilur :: D januam cordis sui, ul ea quoe intelligit opère perfi-
Quem enim diligit Dominut corripil (Prov. ni), flagel- ciat, inirabo ad illum, id esl illuminabo sécréta illius,
lât autem omnem filium quem recipit, facilque Do- el coenabocum illo, et ipte mecum. De hoc in Evan-
minus hoc, si humana coroparanda sunt divinis, more: gelio loquilur, dicens : Si quit diligit me, sermonem
piissimi patris duos filios habentis, quorum unumi meum servabit, et Paler meus diliget eum, et ad eum
quem vult sibi substiluere hoeredem, diversis modisi veniemus,et mansionemapud eum faciemus(Joan.xi\).
flagellât, aut cibo aut polu excommunicat, aliquando) Si aulem quoerimus quid sil cibus Chrisli, quo cuiu
i dam vinctis pedibus tota nocle immobilein slare; reficimus, ipse utique manifestât qui dicil : Cibui
- facit, incessanlibus contumeliis afficit, et aliquando> meut est, ul faciam voluntatem Patritmei (Joan. iv).
' veluti extraneum alieno obsequio subdit. Ailerum) Unde legimus in Evangelio : quia appropinquans
vero quem sibi hoeredemnon destinai fulurum, suoe i passioni, dixit discipulis suis : Venil enim princeps
voluntatis esse permillit, comedendi et bibendi li- mundi hujus, et in me nonhabet quidquam (Joan. xiv),
centiam tribuit, ad ambulandum quoeunque volue- el quasi diceret aliquis : Cur ergo morieris, slatim
ril libéras gressus concedil. Ita et omnipotens Deuss subjungil ; Sed ul cognoscal mundus quia diligo Pa-
1001 EXPOS1TIOIN APOCÀLYPSIN. — LIB. It. 1002
trem, élsMil mtnfdalumdédit tnihi Pater, sic faciam, A versationem, et sic ad oeternam pervenit beatitudi-
surgite, camus (Joan. xiv). Voluntatem itaque Palris nem, nunquid ergo oequaleserunt in fuluro, qui non
implevit,quandopronobis ad morlispassionera perve- sequalitervicerunt in prsesenti? Nonutique quia«le//«
nit. Coenadiciturcommunisrefectio, quia xotvovGrsece a Stelladiffert in clarilate, sic et resurrectio mortuorum
dicilur commune. Item coenat itaque cura membris (I Cor. xv). Verumtamen sciendum est, quia quod
caput, et membra cum capile, quia et Chrislus mor- illi taies et cseteri non habebunt in se, habebunt in
tuus est pro electis, et electi moriuntur cum illo, ut proelatis suis. Qui ergo per se nonjudicabunt, judi-
et ipsi perficiant yoluntatem Patris. Pascit nos Chri- cabunt utique per suos prsepositos. Tanta enim
slus, quia illuminât nos Ode sua. Pascimus et nos erit in illis charitas, ut quod quisque viderit in al-
vicissim Christum, quia lselilicamus eum nos fide lerô, suum deputet. Ideoque quod non habebit in se,
nostra et opère. Dicalur itaque : Si quis audierit vo- habebit in altero, sicque omnes electi polestatein
cem meam, et aperuerit mihi januam, intrabo ad il- habebunt in proelatis, sicut eliam habet potestalem
lum, et coenabocum ipso, et ipse mecum, ac si dice- totum corpus liominis loqui per os, videre per ocu-
retur : Qui operando et amando sermones meos fue- los, audire per aures, odorari per nares, opérai i
rit exseculus, et ad percipiendam meaedivinitatis du'l- per manus, cum singula membra habeant ofli-
cedinem dilatalus, hune per intemam gratiam tan- B cia sua, quia quod unumquodque membrum non
gens, irradiabo et coenabo cum illo, et ille mecum, habet in se, habet in altero. Sed ut ad hanc digni-
qnia in faciendo voluntatem Patris, et ego illius, et tatem perveniat Ecclesia, in hac intérim peregrina-
ipse meis compassionibusconcorporatus uterque de- tione humiliata gémit, nec quserit celsitudinis cul-
lectabitur. men, ubi tola vita sanctorum humiliationis obtinet
Qui vicerit, faciam itlum sedere, mecum in throno nomen.
meo. Quia thronus est sedes judicis. Per thronum Qui habet aurem, id est intelligentiam cordis, ««-
judiciaria designatur polestas, in qua venluri sunt diat, id est intelligat quid Spiritus dicat Ecclesiis.
sancti ad judicium cum capile suo ; dicatur ergo : Hic aperte monstratur, quia quodunicuique Ecclesioe
Qui vicerit tentamenta diaboliea et desideria carnis dictum est, omnibus Ecclesiis generaliter convenit.
sua?, faciam illum sedere in throno meo, id est, fa- Notandum autem quod non dicit angélus, audiat
ciam illum regnare et in judicio judicare. Sicut et quid Filius dicat ecclesiis, cum specialiter in per-
ego vici diabolum, et sedi cum Pâtre meo in throno sona illius apparuit, sed quid spiritus dicat. In quo
ejus. Vicit ipse diabolum, quia sicut legimus in nominetrinitas tola intelligitur, quia quorum una est
Evangelio, tentavit eum tribus modis, sed superatus substantia, una operatio, una et loculio est. Quod
est ab illo. Unde et angeli accedentes ministrabanl ei C enim nomine spiritus tola significetur trinitas, Do-
(Maith. îv). Vicit Judasos, qui eum morti tradiderunt minus in Evangelio manifestât, dicens : Spiritus est
quando posl très dies devicta morte resurrexit in seter- Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate
num victurus. Sedet et in throno Patris, id est, cooe- oportet adorare(Joan. iv). Aliquando autem Filius Dei
qualis illï et coaeternusmanet in eadem potenlia. Nec loquitur de sua divinitate specialiter. Unde est : Opor-
movea't quemque quod unus thronus judiciaria po- tet Filium liominis pâli, crucifigi, rnori et sepelir
lestas intelligitur, cum in Evangelio legimus Do- (Matlh. xxvi), quod solummodo ad eum perlinet,
mino dicente discipulis : Vos qui secuti estis me quamvis et haec sine Spiritu dici non possint. Hic
(Uatth. xix), etc. In sequentibus quoque libri hujus autem ex persona deitalis loquitur. Ideoque verba
legimus viginti quatuor thronos, duodenarius enim bis Filii verba sunt Patris et Spiritus sancti.
duclus xxiv reddit; In quo numéro comprehendunlur
omnes patriarchse, et apostoli, omnesque perfecti, qui CAPUT IV.
cum Dominoventuri sunt ad judicium. Nam in du»- Post hoecvidi. Mos est prophetarum antiquorum
decim patriarchis omnes Patres perfecti in Veteri visionis suoe tempora describere per reges, et nu-
Teslamento comprehendunlur : per duodecim apo- merum annorum, et mensium, et etiam dierum.
slolos omnes in Novo, sicut per duodecim tribus " Unde Ezechiel dicit : In anno quinto, transmigra-
Israël omnes gentes. Dicilur itaque unus thronus tionis Joachim, in niense quinto décima die mensis
singulariter, propter unam potestalem judiciariam. factum ad se verbum Domini. Similiter Daniel, anno
Dicuntur duodecim propter perfectionem eleclorum tertio regni Nabuchodonosor, etc. Iste autem novus
qui judicaluri sunt. Dicuntur viginti quatuor, pro- propheta tempus suaeprophétise nequaquam descri-
pter eos qui in utroque Teslamento perfecti cum bit per tempora, id est per annos aut menses, sed
Domino ad judicium sunt venturi. Sed cum constet tantum memionem facit unius diei, cum dicit : Fui in
quia non omnes qui vincunl, in judicio cum Domino spiritu in die Dominica, unde datur intelligi, quia
sessuri sunt, sed tantum perfectiores, merito quaeri- omnem hanc propheliam una die vidit. Ideoque
tur quare hic Dominus promittat, qui vicerit, fa- quod dicilur, post hoec vidi, non ad vicissitudinem
ciam illum sedere in throno meo : et ut apertius temporum référendum est, sed ad ordinem visio-
hoc fiât, ponamus duos homines sub exemplo, quo- num. Postea scilicet quam superius viderat, vidit et
rum unus passus est pro Christo, alter autem tantum ista quae sequuntur. Vidit autem hoc non corporco
diabolum et '"centiva carnis, mundanamque viciteon- intuilu, sed meule, sicut post videbimus. Et ecce
PATROL.CXVII. 32
1005 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 1004
ostium apertum in coelo.Coelnm in hoc loço Eccle- A quod dicilur : Ostendam tibi qua? oportet fieri cilo,
siam significat. Dicii enim Dominus per prophetam : non quod jam non essent denegatur, sed quoniam
Coelummihi sedes est (Isa. i). Salomon quoque di- deinceps mansura essent declaratur. Dignitas enim
cit : Anima justi sedes est sapientioe (Sap. vu). Si Ecclesia?jam exaltata erat, quando Joannes isla cer-
ergo anima justi sedes est sapientia?,qua? Christus nebat, quse usque in fmem sa?culi,,quocum Domino
est, juxta quod Paulus dicit (/ Cor. i), Christum Dei adgudicandum venlura est, hac senlentia perduranda
virtutem et Dei sapienliam, et coelumsedes est Dei, monstralur.
utique Ecclesia est coelumin quo ipse sedet. In hoc Post hoecstalim fui in spiritu. Non est ilainlelli-
coelo, id est in Ecclesia est ostium hoc apertum, gendum, quod spiritus ejus a corpore fuerit abla-
id est Christus, qui dicit : Ego sunt ostium: per mesi tus, et sic viderit islam visionem, sed sicut jam su-
qui» introieril, salvabilur, etc., usque pasctia inveniet perius diclum est, mente totum hoc vidit. Vis enim
(Joan. x). Nemoenimvenit adPatrem, nisi per jpsum, Spiritus sancli sublevavit mentem illius, ad cou-
per quemingreditur ad fidem: Egredilura fuie ad spe- templanda mysteria coelesti^, nihilque per corpus
ciem, et inveniunlur pascua oeterna?refeclionis. Hoc vel vidit vel audivit, sed a Spiritu sancto in extasi
ostium prius erat clausum, quia anle adventum raplus, id est ductus est ut ea videret et audiret,
ipsius, ejus mysteria latebanl omnibus, nisi lantum- B spiritualité!' audiens retineret, possetque ea scribere
modo prophetis, qui per Spiritum sanctum illumi- et ad posteros mittere. Si vero ad electos referre
nali, videbant ejus incaroalionem, passionem, mor- volumus, spiritualis in hoc eorum conversalio de-
tem et resurrectionem, quia eadem mysteria jam claratur, quibus per Paulum dicitur : Non estis in
erant revelata per tolqm orbem, per proedicationem carne, sed in spiritu. Et alibi : Spiritu ambulale,
cselerorum aposlolorunn Vidit autem Joannes hoc et desideria carnis non perficietis (Gâtai, v). Et ecce
ostium dupliciler, vel oculis scilicet corporeis vidit sedes posita erat in coelo.Si sedes est Ecclesia, sicut
haecomnia, utpole qui illi atlliserens, miracula illius supra dictum est, anima justi sedes sapientiae, et
vidit quando iuorluos suscitavit, illuminavil eoecos, coelum etiam ipsa Ecclesia, videndum est quem-
et his ' similia présente illo complevit. Ad novissi- admodum sedes sit in coelo, quod ita simpliciter di-
mum quando morluus est, et matrem ejus virginera cere possumus, quia Ecclesia quoe est sedes Dei,
in suam curam suscepit, vel oculis mentis, sicut in licet in hac adhuc carne versetur, tamen jam mente
bac prophelia aperle ostenditur. Et vox prima quam coeluminhabilat. Juxta illud Apostoli : JNostra con-
audivi tctnquam tuba; loquentis mecum dicens : Vox versatio in coelisest (Philip, m). Et aliter praesens
prima quam audivit Joannes, Vêtus Testamenlum Ecclesia quae adhuc corpore peregrinatur a Christo,
intelligitur, ubi mysteria Christi Ecclesiaeque sunt " in cosloest mente, quae jam régnât cum illo. Sed
praedicta. Omnia enim qua?in bac prophelia vel jam melius est ut subtilius hsec verba perscrulemnr,
impleta, vel in proximo complenda cognovit, ante quod exemplo Veteris Testamenti melius videbimus,
in lege et prophetis caelerisque Scripturis Veteris in quo legimus octo animas in arca diluvii tempore
Teslamenli sunt proenunliata. Qua? vox bene lan- salvatas. Quo in loco octo aiiimae mulliludinem si-
quam vox tuba?fuisse dicilur, quia per ora praedica- gnificant fidelium, arca quoque universalem Eccle-
lorum sonuit, quibus dicitur : Clama, ne cesses,quasi siam. Sicut itaque ibi, quod est arca, hoc sunt ocio
tuba exalta vocemluam (Isa. LVin).TubisquoqueJudasi anima?, et quod ocio anima?, hoc est arca, id est,
utebantur in proelio, et nos sacra Scriplura admonet generalis Ecclesia, ita et hic, quod est sedes, hoc
in bello, dum pugnamus' contra diaboli tentamenta est coelum, et quod coelum, hoc est sedes. Sic
et contra incentiva carnis noslrae. Sed videamus itaque dicitur, sedes posita erat in coelo, quasi di-
quid ipsa vox dixerit, Asçenflehue, id est, ad ostium. catur Ecclesia in Ecclesia. Et supra sedem sedens.
Omnis enim Scriptura Veteris Testamenti ad myste- Consuetudp est istius prophelia?, ut aliquando per
ria Christi contuenda nos invitât. Undeest illud Mi- sedentem Deum Patrem intelligat, aliquando Deum
chea?: In novissimis diebus erit mons domusDomini _ Filium, Patrem quippe ibi sessorem intelligi vult,
proeparatusin verlicemonlium, etfluent ad eum omnes ubi dicit : vidi in dextera sedentis librum apertum,
génies (Midi. iv). Monsiste Christus est, quem vidit dexteram scilicet sedentis m throno Filium appel-
Daniel proecisum sine manibus, qui crevil et imple- ons, per quem facta sunt omnia, ipsum vero seden-
vit universam terrain (Dan. n). Domus autem Jacob tem DeumPatrem intelligens. Hic autem per seden-
Ecclesia est fidelitim. Hoc est itaque Joannem ad tem debemus inlelligere Dominum Jesum Christum,
ostium apertum ascendere, quod Ecclesia ad înon- sicut sequentia verba aperte docebunt. Superins le-
tem, id est, ad Christum confluere. Dicatur itaque gimus quod viderit ambulantem similem Filio homi-
Joanni, et in illo omnium choro doctorum : Ascende nis in medio septem candelabrorum aureorum, hic
hue, non gressibus corporis, sed gressibus mentis aulem dicitur quod viderit eum sedentem. Ambulat
et fidei, et vide in Christo jam omnia compléta, quse itaque Dominusin medio electorum suorum, quando
prius sunt per prophelas prsenunliata. Et ostendam dona gralia? sua? illis difiiindit, sedet vero quando
tibi quoe oportet péri cito. Id est, in prsesenti lem- singulorum mérita dijudicat. De quo subditur:
pore, quod a?ternitati comparatum, brevissimtim Et qui sedebat similis erat aspectuilapidisjaspidls
horse momentum est. Sciendurn vero, quia in eo ei sardinis. Id est, vultus et faciès ejus similiserat
1005 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. II. 1006
aspectui lapidis jaspidis et sardinis. Per lapidem }A quia videlicet in Christo omnis nostra salus et pro-
jaspidem, qui utique viridem colorem habet, debe- pitiatio consistit. Unde angeli in ejus nativitate pa-
mus intelligere claritatem divinilalis Dei Filii, in eu- cem annuntiaverunt, dicentes : Gloria in excelsis
jus contemplatione constat satietas et sumnia refectio Deo, et in terra pax hominibus bonoe volunlatis
omnium sanctorum. Unde est illud : Per me si quis (Luc. H). Et ipse aseendens ad Patrem, dicit discipu-
introierit, salvabilur, et pascua inveniet (Joan. x). lis suis : Pacem meam do vobis, pacem meam relin-
Ha?c enim erit remuneratio eleclorum, scilicet Dei quo vobis (Joan. xiv). Unde irin si additur una Iittera
vultus, in cujus visione satiabuntur omnibus niodis. in Groeco, id est, i, ut irini dicatur, hoc ipsura sonat,
Unde est : Oves meoe vocem meam audient, et ego quia £(/>flvu pax dicitur. Iris ilaque erat in circuitu
vilam oelernamdo eis (Ibid.). Sardinis autem lapis sedis, quia ipse est corona et proteclio sanctorum
terra? rubra? similitudinem habet, et idcirco per eum suorum. Nam et in arcu duo sunt principales colo-
humanilas Filii Dei signatur, qua? rubore sanguinis res, viridis scilicet, id est aquosus, et rubeus. In
perfusa est lempore passionis, unde et angeli inter- quibus nimirum designatur aperte aqua baptismatis
rogantes aiunt : Quare rubrum est indumentum tuum, et sanguis redemplionis, vel gratia Spiritus sancti.
et vestimenta tua siçut calcanlium in lorculari ? (Isa. Per haec enim duo ab omnibus emundamur pec-
LXIH.)Qui ilaque habet virorem in divinitatis clari- B calis. De quibus duobus mysteriis tota Eccle-
tate, habet etiam ruborem in humanitate, per quam sia cingilur, et per ba?c in novilatem gratia?
et Adam, qui rubra testa interpretatur, ad coelestia Dei renovatur. Vel per hos duos colores pos-
revocavit. Aliud est enim quod viret, et aliud quod sumus intelligere duo judicia: unum quod factum
rubet. Sed boc tantum non duo, sed unus, quia unus est per aqiiani : atque aliud quod faciendum est per
liomo et Detis ex duabus constat naturis. Perfectus ignem. Sive per nubem imbriferam possumus intel-
enim Deus, perfectus est et homu, et ideo quod in ligere sanctos, qui pluunt verbis, coruscant rairacu-
eo viret, polenlia? est, quod rubet misericordia?. Et lis, et clarilate superni luminis irradiaii et illustrati
qui ex eo quod viret, nos creavit : ex eo quod rubet, piissimis supplicationibus pro nobis justitiam condi-
nos redemit. Possumus et per hos lapides Ecclesiam toris ad pietatem inflectunt, sicut Moyses, qui inter-
intelligere, qua? virorem jaspidis habet in contem- cedens pro populo Israël, dicebat : Aut dimitte eis
platione Dei maliens, atque ideo jam hujus mundi hoc peccatum, aut dele me de libro tuo (Exod. xxxn).
prospéra pro nibilo députât, dum pascuis «tenue Quod autem sequitur : Similis visioni smaragdina?,
viriditatis iohaeret. Cui in Canticis canlicorum dici- quia smaragdus lapis est viridis coloris, per hune
tur : Quoehabitas in horlis, amici auscultant te, fac lapidem sicut et supra per jaspidem divinitas Filii
me audire vocem tuam (Cant. vm). Habet quoque et G Dei exprimilur, per quem tola Ecclesia roundatur et
sardium, qui lapis, ut diximus, rubrum habet colo- gubernalur.
rem, quoniam electi ne divina extollanlur visione, Et in circuitu sedis sedilia viginti quatuor, et tuper
fragilitate bumanitatis monenlur. Unde et Daniel» ihronos vigintiquatuor seniores sedeotes. Dominus, in
vel Ezechieli divina mysleria conluentibus angélus Evangelio duodecim tantum thronos, super quos
dicit, Filii hominis, ac si eis diceret:Et claritatem duodecim lestalur sessuros in judicio apostolos di-
superna? gratia? aspicitis, tamen memores estote cens : Sedebilis super sedes duodecim, judicantes duo-
quia homines estis, et de propagine hominis pecca- decim tribus Israël (Matth. six), quare ergo Joannes
toris descendistis, ideoque ex humana infirmitate viginti quatuor commémorât? Nimirum propter ge-
rubra terra estis. Et iris erat in circuitu sedis simi- minum Teslamentum , Vêtus scilicet et Novum. Di-
lis visioni smaragdinoe.TI/M;Gr.eee, Latine dicitur ar- cuntur itaque duodecim propter dignitatem apostoti-
cus. Arcus autem in die pluvia?paret, et est signum cam. Dicunlur et viginti quatuor propter Patres
propiliaiionis, dicente Domino lempore diluvii ad utriusque Testamenti, qui cum Domino venturi sunt
Noe : Ponam arcum meum in nubibus, et recordabor ad judicium. Nam et in duodecim tribubus Israël
foederis met (Gen. ix). Quid ilaque per arcum debe- omnes génies intelliguntur. In duodecim apostolis
. mus intelligere, nisi Dominum Jesum Christum? omnes perfecti, qui exemplum apostotorum in pra?-
Quod cerle si solerter inspicitur, effectus ipsius iris senii vila sunt seculi, sicut in Petro cseteri apostoli
indicare videtur. Nain ingreditur radius solis in nu- et praedicatores acceperunt claves regni coelwum.
bem imbriferam, et sic formatus est arcus, quod Est quoque unus thronus, sicut supra legimus, id est
utique valde Cbristo congruil. Ipse est enim sol per una judiciaria polestas : sunt et viginti quatuor, pro-
divinïtalem, de quo scriptum est : Vobis limentibusi pter numerum prophetarum, et apostolorum ca?lero-
nomen meum orietur sol juslitia?. Radius istius so- rumque fidelium. Ipsi quippe erunt sedes in quorum
lis, id est clarilas lucis oeterna?ingressa est nubera, cordibus Deus sedebit, ipsi et sedebunt, quia et alios
quando in utero virginis accepit carnem. De haci judicabunt. Unde et Psalmista : Illic sederunt sedes
quippe nube per prophetam dicitur : Ecce Dominus: in judicio (Psal. cxxi). De quibus adhuc subditur :
ascendit super nubem levem et ingredietur JSgyplumi Circumamicti vestimenlk albis. Hoc enim non solum
(Isa. xix). Qua? nubes, id est, caro Dominir rectei ad apostolos pertinel, sed et generaliter ad omnes
imbriïera dicitur, propter multitudinem scilicet do- qui vestimenta baptismatis inviolala a capitalibns
clrinarum. Est uulem arcus signum propitiationis, criminibus cuslodiunt. Baptizati enim Christum sunt
induti, juxta illud Apostoli : Quotquot baptixati estis, A voluerint, accipiant manus episcoporum imposilio-
Christum induislis (Galat. m). Ipsique habent vesti- nem, quatenus sic possint recipere Spiritum sanctum
menta alba, si inviolata servant baptismatis sacra- quem perdiderunt.
menta. Et in capitibus eorum coronoe aureoe. Vidi £s Et in conspeclu sedis tanquam mare vitreum simile
subaudis. Quia victores accipiunt coronam quando crystallo. Mzve appellat lulerem, legimus enim quod
triumphant de hostibus, non immerito per coronas Salomon fecerit mare, id est luterem. Per mare au-
sanctorum regnum et remuneratio intelligitur eo- tem debemus intelligere baptismum, testante Apo-
rum, qui de mortis auctore triumphant. Sed sicut in stolo, qui dicit : Quoniam paires nostri omnes sub
illo sedentes judicant, ita per illum victoriam possi- nube fuerunt, et omnes baptizati sunt in nube et in
dent, qui dicit : Confidite, ego vici mundum (Joan. mari (I Cor. x). Vitro autem comparatur quod per-
xvi). Potest et sub alio intellectu eadem Ecclesia figu- spicuum est metallum, propter purilatem iidei, qua?
rari in viginti quatuor senioribus. Constat enim hic in baptismo demonstratur, cum baptizandi crederc
numerus ex senario et quaternario, quia quater se in Deum Patrem et Filium et Spiritum sanctum
seni viginti quatuor sunt. Senarius refertur ad ope- fateantur. Mare vitreum intus et foris splendet, quia
ralionem, quia sex diebus Deus omnipotens omnia corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit
opéra sua perfecit, et sexto die atque sexta hora B ad salulein. Notandum autem quod idem mare simile
hominem redemit. Quaternarius vero ad quatuor crystallo dicitur. Crystallum enim ex aqua nasci-
libros sancti Evangelii pertinet. Quia ergo sancta tur, et multo frigore durescit ad lapidem; ita et
Ecclesia sive in Veteri Testamento sive in Novo, Dei sancti per tribulationem pra?sentisvita?ad firmilatem
eperationem recolit, et veneratur, et libros sancti perducunlur. Ante tbronum igitur sunt septem spi-
Evangelii custodit, et recte in viginti quatuor seniori- ritus Dei, et mare vitreum simile crystallo, quia in
bus comprehenditur, vel certe propter viginti quatuor Ecclesia tantummodo ardet Spiritus sanclus, et
libros Veteris Testamenti, quibus utitur secundum Trinilatis baptisma tribuitur. Ideoque fideselectorum
canonicam auctoritatem,in quibus Nrmim Testamen- manifestatur, vitaque illorum conflatur, et a sordibus
tum, et ea qua? in eo compléta sunt pra?nuntiata co- vitiorum purgatur. Et in medio sedis, et in circuitu
gnoscit. Unde et Evangelista dicit (Marc, xv) de sedis quatuor animalia, ante et rétro plena oculis.
duobus latronibus qui cum Domino sunt crucifixi : Nulli dubiura, quin ha?c animalia Dominum Jesum
ideo hoc factum, ut impleretur Scriptura, qua? dicit : Christum significent, et omnes sanctos, pra?cipue
Et eum iniquis deputatus est (Isa. un). quatuor Evangelistas, qui in medio sedis et in cir-
Et de throno proceduntfulgura, et voces,et tonilrua. _ cuilu esse dicuntur, quia incipienles ab Jérusalem
Thronus Dei ipsa est electorum Ecclesia, de qua pnsdicando pervenerunt usque ad fines terra?. Jéru-
procedunt fulgura, id est signa miraculorum, de salem quippe in medio est orbis terra?, sicut per
quibus dicitur : Illuxerunt fulgura tua orbi terrce prophetam testatur Dominus : In medio genlium
(Ptai. LXXVI).Qua? bene fulgoribus comparantur, posui eam, et in circuitu ejus terras (Ezech. v). Per
quia terrent et illuminant. Fulgura etiam ex nubibus oculos autem animalium, divinarum Scriplurarum
descendunt, et sancti ipsi sunt nubes, qui pluunt ver- sacramenta significantur. Plena ergo sunt oculis
bis et coruscant miraculis. |Emitlunt quoque voceset animalia, quia quot sunt scriplurarum eloquia, quasi
tonitrua, id est verba pra?dicaiionis et comminationis tôt sunt sanctorum lumina, quibus illi corda suorum
dicentes : Omnisarbor quoenon facit fructum bonum illuminant auditorum. Ante et rétro oculos habent,
excidetur et in ignem miltetur (Matth. xix). Unde est : quia tam de bis qua? facta sunt, quam de ils quse
Voxtonilrui tut in rota (Psal. LXXVI). Et quia de sede facienda sunt, loquuntur. Ha?cenim orationis parlicula
dicit : Procedunt fulgura et voces et tonitrua, cum aliquando pro proeteritoponi tur, ut est illud: Antequam
ha?c non sedi, sed nubibus conveniant, ipsam sedem Abraham fieret, ego sum (Joan. vin). Aliquando vero
nubem vult intelligi de qua imbres, fulgura et toni- pro fuluro, ut est illud Apostoli : Unum quod rétro
trua procedunt. Et septem lampades ardentes ante U est obliviscens, in ante me extendo (Philip, m). Anle
Ihroitum, quoesunt septemspiritus Dei. Septem autem ilaque et rétro animalia plena sunt oculis, quia per-
spiritus dicuntur cum unus sit, propter septiformem fecte Veteris ac Novi Testamenti universa continent
gratiam, qua?super Dominumrequievisse narra tur, di- sacramenta, qua? scilicet principaliter trium lerapo-
ceote propheta : Requiescetsuper eum spiritus Domini, rum causas enarrant, id est pneteriti, proesentis et
spiritus consiliiet forlitudinis, spiritus scientioeet pie- fuluri. Et alia quidem pra?dicla, alia autem jam im-
tatis, et replebit eum spiritus timoris Domini (Isa. xi). pleta, alia vero adhuc implenda pronuntiant : pra?-
Bene autem lampadibus comparatur Spiritus sanctus, dicla scilicet mysteria Dominiez incarnationis, im-
quia ad Dei amorem sanctos accendit, et lumine pletam jam ejusdem Redemptoris nostri dispositio-
fidei illuminât, ne foveam erroris incurrant. Lampas nem, implendam vero justorum atque impiorum se-
quippe Gra?ce, fiamma dicitur Latine, neque alibi nisi parationem. Concordant autem sibi isli oculi, quia
antethronura lucet, quia videlicet Spiritum sanctum quod lucet in Veteri Testamento, hoc fulget in Novo.
babere non possunt, quicunque extra Ecclesiam Vel certe animalia ante et rétro oculos habent, quia
sunt, sicut haeretici. Unde et in canonibus dicilur, omnes electi redemptorem suum et judicatum in
uf.si taies iterum Ecclesia?conjungi per rectara fldem primo humiliialis sua? adventu, et judicaturum in
1009 EXPOS1TIO IN APOCALYPS1N.— L1B. II. 1010
secundo celsitudinis sua? semper attendunt. Cum Acem patris excitatur, ita et Christus voce Patris
etiam quilibet electi verbis Evangelistarum edocli, excilatus est juxta illud Psalmi : Exsurge gloria mea
proeleritapeccata recolentes deflent, et qua?subsequi (Psal. LVI),etc. Quia ergo inde creditur unde sur-
possunt, sollicite proecavent, ante et rétro animalia rexit, bene Joannes primum leonem posuit. Pri-
oculos habent. Multa hinc dici possunt, qua? bre- mus itaque est in ordine homo et vitulus, sed primus
vitati studentes omitiimus. in virtute leo. Leo quippe rex est bestiarum, atque
El animal primum simile leoni, et secundum ani- ideo non immerito per eum Marcus intelligitur. Se-
mal simile vitulo, et tertium animal habens faciem cundum ponit vitulum qui utique, ut dictum est,
quasi hominis, et quartum animal simile aquiloevo- Lucam significat, quia vitulus hostia sacerdolum
lanti. Miruni valde est quare Joannes alio ordine erat, et in templo offerehalur, et ipse in sua narra-
ha?c animalia ordinat quam Ezechiel, primum potione maxime circa templum versatur. Tertium ho-
nens leonem,- cum ille primum faciem hominis po- minem, id est Matlha?um, qui temporalem Christi
suerit. Ad quod dicendum est, quia prophetia non ,.. describit nativitatem. Quartum aquilam, id est
servat ordinem historia? : quod si faceret, jam non ^Joannem, qui in reverberatis oculis transcendens
prophetia, sed hisloria esset. Quod ex libris pro- omnem aliitudinem coeli, et ipsos etiam choros an-
phetarum facillime cognoscilur, e quibus ut unum B gelorum, divinitatem Filii Dei inluetur, dicens : In
ponamuspro omnibus, perspiciendum est quod idem principio erat Verbum (Joan. i). Haecquatuor animalia
propheta Ezechiel, cum superius dixerit ad se fa- significabant quatuor flumina paradisi, de uno fonte
ctura verbum Domini anno vigesimo sexto,deinceps Christi in Ecclesia manantia. Similiter et quatuor
loquens contra Pharaonem regem iEgypti undecimo circuli arca?, quibus portatur Ecclesia. Significant
anno eamdem prophetiam ad se factam dicit. Spiritus quoque ha?c quatuor animalia ipsum Dominum Je-
enim sanctus locutus est prophetis sicut voluit, et suni Christum, qui natus ut homo, passus est ut
quando voluit, ideoque non est ibi requirendus ser- vitulus, surrexit ut leo, ascendit super omnes coelos
monis ordo, sicut in libro Genesis, vel Regum, et ut aquila. Designantur etiam per ha?c animalia om-
in ca?leris hisloriis. Primum ergo Ezechiel faciem nes sancti, nam unusquisque eleclus in quantum
hominis, id est Matthaei ponit, servans ordinem rationabiliter secundum Voluntatem Dei vivit, homo
hisloria?. Qui idcirco per hominem intelligitur, quia est, quia homo est rationale anima), in quantum
humanitalem Filii Dei describit in tempore, dicens : adversa istius sa?culi sequanimiter tolérât leo, unde
Liber generationis Jesu Christi. Deinde Marcus per scriptum est : Juslus quasi leo confidens absque ter-
leonem intelligitur, quia a clamore inchoat, veluti rore erit (Prov. xxvm). In quantum se mortificat
leo dicens : Vox clamantis in deserlo. Tertium po- cum vitiis et concupiscentes vitulus. In quantum
nit vitulum, id est Lucam, qui a sacerdotio coepit, per mentis contemplalionem coelestia petit aquila.
dicens : Fuit in diebus Herodis régis sacerdos qui- Et quatuor animalia singula eorum habebant alas
dam ; qui etiam maxime circa templum versatur, a senas. Ala? animalium significant duo Testamenta,
quo et Evangelium suum ita terminât : Quia erant quibus Ecclesia ad coelestia supportatur : sed cum
semper in templo laudante* et benedicentes Deum. duo sint Teslamenta, ejusdem Ecclesia?spirituales ala?,
Quarto loco ponit aquilam, qua? utique Joannem propter geminum testamentum , quod in duodecim
significat, qui a divinilale coepit, quoniam Christus tribubus Israël, vel in duodecim apostolis invenitur,
prius nalus est ut homo, deinde pra?dicavit, et ter- ipsa? ala? per binarium duodecies mnltiplicanlur, et
ribilem vocem emisit ut leo, et sic passus est ut viginti quatuor alas reddunt. Bis enim duodeni viginti
vitulus, ac postmodum ascendit ad coelosut aquila. quatuor sunt. Aliter duodenarius numerus constat ex
Ideoque in hoc ordine ordo servatur historia?. Joan- parlihus seplenarii, id est ex tribus et quatuor. Sive
nes vero primum ponit leonem, quia Christus jam etiam dicamus, ter quaterni, sive qualer terni duode-
surrexit a mortuis, quia videlicet non ideo credide- cim fiunl, qui numerus sacratus est numéro duodecim
runt in Christum populi, quia natus est ut homo,. „ apostolorum. In ternario autem fidessancta?Trinitatis
aut quia passus est ut vitulus, sed quia resurrexit a ' intelligitur. In quaternario autem quatuor mundi par-
mortuis ut leo. Hinc Paulus dicit : Et si noveramus tes. Ducatur ergo duodenarius per binarium, et effl-
Christum secundum carnem, sed jam nunc non no- ciuntur viginti et quatuor. Quo numéro summa electo-
virnus, ac si diceret : Non jam in animalibus homi- rum exprimitur, quibus fidem sancta? Trinitalis per
nem mortuum, sed leonem altendimus post morlem quadripartitum orbem pra?dicantibus, totus mundus ad
in sternum victurum. Unde in sequentibus legimus : coelestia sustollitur. Possumus et has alas senas aliter
Vieil leo de tribu Juda (Apoc. v). Et Jacob in per- intelligere. Prima ala intelligitur lex naturalis, se-
sona illius loquitur Juda? : Ad proedam , fili mi, as- cundalexMoysi.tertia propheta?,quarta Evangelium,
eendisti, requiescens accubuisli ut leo, et quasi catu- quintaEpistola? apostolorum, sexla canonica auclori-
lus leonis, quis suscitabit eum? (Gen. XLIX.)Nam ditas, sive doctrina calholicorum virorum, Hieronymi,
cunt qui de nalura bestiarum disputant, quod leo Auguslini, caelerorumque sanctorum Patrum. His alis
non clausis oculis dormit, et Christus mortuus est ex quotidie sancta Ecclesia sustollitur, et ad coelestia
humanilate, tamen vigilavit et impassibilis mansit sublevatur. Aliter senarius numerus perlinet ad
divinilate. Dormiens quoque leo nascilur, et ad vo- omnem Christi operationem, qua? in sex diebus *t
1011 HAYMON1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 1019
sex hujus saeculi oetatibus peracta est, vel peragi- A qnemquam,sedomnejudicium dédit Filio (Joan. v), Sed
tur. Quatuor igitùr ad noslram naturam pertinent, sciendum est, quia licet persona Filii in judicio tan
qtia? ex quatuor hutnoribus constant. Quatuor ergo tum videatur, tatnen illic cura illo ertfnl pariter Pa-
senis alis utuntur Sancti, quia quandiu in hac vita ter et Spiritus sanctus in unitatis divinilate, et ipsa
consistant, ea làfttum possunt comprehendere, qua? invisibilis Tfinitâlis nalura, per assumptam Filii hu-
per sex hujus a?tates saeculi peraguntur. Hinc est maniiatem judicabil reprobos.
quod apud Isaiam chérubin caput et pedes velare Et cum durent Ma animalia gloriam et honoremet
iilis referuntur, "quia videlicet sancti neque ea qua?
fuerùnt ante riiùndi constitulionem, neque ea quae benedktionem sedenti super thronum, vivenli in soe-
cula soecnlorum. In hoc loco animalia non genera-
post finem soecirli fulura sunt cognoscere possunt. liter universalem Ecclesiam
Et Ezechiel adjungit, una similiiudo ipsoru m qua- significant, sicut supra,
sed tnntummodo quatuor evangelislas, qui dant glo-
tuor, quia videlicet unam fidem docent quadriparti- riam et
tum orbeni. Et etiam in Evangelio uno inveniiÉflî>m honorem et benedictionem omnipotent! Deo,
dur quatuor, sicut in concordia textus aperte mani- r quando omnia qua? a Deo perceperunt, ad ipsum ré-
feslalur. El in circuitu et intus plena sunt oculis. férant. Dabant gloriam et honorem Deo, cum di-
Ha?canimalia, sicut supradiclum est, omnes sanctos n cebanl, Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus
omnipotens, quia pra?dicabant et laudabant in his
proedicalores significant, qui in circuitu et intus verbis deilalem, aeternitaiem et
pleni sunt oculis, quia sua proedicatione et eos illu- magnificentiam,
minant qui in medio Ecclesia?consistant, et eos qui dominationem. Sed quod illi faciebant, admonent
in finibuS terra? morantur. Vél in circuitu et intus inique ut et nos faciamus, laudaates Deum pro
omnibus qua? ab ipso percepimus, videlicet ut quid-
pleni sunt oculis, quia per lillerara simplices, et per habemus in gloria fidei et honoris, operalionis
spiritualem intelligentiam perfectiore's inslruunt. quid et spei, et in benedictione superna? remttneralionis
Quasi enim foris habebat oculos Paulus, cum dice-
bat quibusdam : Non potui vobis loqui quasi spiriiua- ad ipsum referamus. Paulus aposlolus dicit : Gloria
et honor omni operanli bonum, Judoeo primum et
libus,séUquasi carnalibus (ICor. m). Quasi intus ha- Groeco
bebat oculos cum alibi dicerel : Sapientiam loquimur (Rom. n). Non quod a Judoeoet Gra?coet gen-
inler perfectus (I Cor. H). Vel in circuitu et intus tili sit illud bonum, vel illa gloria, sed a Deo, quia
ipse dicit : Sine me nihil poiestis facere (Joan. xv).
pleni sunt oculis, quia et in cogitatione et opère Et
mundos se custodiunt, alios quidem perfectione fi- Aposlolus : Omne dalum optimum, et omnedomini
dei et operis informant. Quod utrumque Psaimisla perfectum (Jae. i), etc. ltemque proecipilur, ut qui
breviter comprehendit, dicens : Omnis gloria ejus Q gloriatur in Domino glorietur. Sedentem super thro-
ab intusin aureis circumamiclàva- num Christum debemus intelligere, ut supra Eccle-
filioerégis fimbriis sia?sua? pra?sidentem.
rietate (Psal. XLIV).Quia videlicet Ecclesia inte-
riora cordis sollicite in conspeclu Dei mundare stu- Procidebant viginti quatuor seniores ante sedentem
det, et exteriora etiàm sua irreprehensibilia cuslo- in throno, et adorabanl viventemin soeculasoeculorum.
dire probatur, quatenusper utramque sententiam, et Viginti quatuor seniores universalis Ecclesia intel-
aliis pulchra sit foris et intus sibi. Tel in circuitu et ligitur, tam in pra?positisquam in subjectis plebibus.
intus pleni sunt oculis, quia fidem qttara habent in Procidunt viginti quatuor seniores, qui humiliant
eorde, foris manifestant ore, juxta illud : Corde cre- seipsos, et omne bonum suuni ad illum referunt,
dilur ad juslitiam, ore autem confemo fit ad salu- dicentes : Non nobis, Domine, non nobis, sed no-
tem (Rom. x). El requiem non habebant die ac nocte mini ttio da gloriam (Psal. cxm). Nihilque de suis
dieenlia : Sanctus, mnctus,sanctus DominusDeus om- meritis prsesumunl, sed omne bonum suum ab illo
nipotens, qui erat, et qui est, et qui venturus est. sciunt se habere. Unde et sequitur : Quia adora-
Omnis Ecclesia qua? in bis animalibus designalur, banl viventem in soeculasoeculorum.Adorant namque
bec facit die ac nocle, quia et in prosperis et in ad- 'eum, quando ex suis meritis el operibus non suam,
versis sive etiam per continuum laudes Crealori " sed illius graliam quaerunt. Mittenles coronas suas
suo agere satagit. Notandura autem, quia cum san- ante thronum. Quia coronam viclores accipinnt, non
cta animalia ter dixerunt : sanctus, sanctus, sanctus, immerilo hic per coronas sanctorum triumphum et
ad singularem numerum redeunt, dieenlia Dominus victoriam debemus accipere. Hoc est itaque coronas
Deus omnipotens, quia licet trinitas sit in personis, ante thronum ponere, quod esl in faciemcadere et ado-
unitasest in majestate, qui erat ante omnia saecula, rare. Aillethronum quippe elecli suas coronas mitlunl,
et qui est immulabilis, sicut Psaimisla dicit : Tu au- quia quidquid virlutis et foftiludinis habent, ipsi in
tem idem ipse es (Psal. ci). Et venturus est ad judi- secrelo mentis sua?tribuunt, a quo ut vincere pos-
cium, ut reddat unicuique juxta opéra sua. Quo in sent diabolum et tenlamenta sua? carnis, forlitudi-
loco quoesliooritu'r cur videlicet sancta animalia cum nem perceperunt. Hoc denique figuralum est, quando
trinilatem praîmiserint, subjungunt qui venturus Domino Hierosolymam venienti, turba qua? illi ob-
est. Nostra quippe fides habet, quod in judicio so- viam venit, palmas quibus vicloria significalur, ante
lummpdo persona Filii videbitur, quia in ea forma pedes asina?super quam sedebat proslravisse legilur.
qua judicalus esl judicabil : et Pater non judicat Quod enim per palmariun ramos in via stratos, hoc
4015 EXPOS1TIO IN APOCALYPSIN. — LIB. II. 1014
signifieauir per coronas anle thronum positas. Mil- A . monte umbroso et condenso. Mons quippe Libanus
tentes ante coronas dicunt : umbrosiis et condensus, libri sunt Veleris Testamenti
Dignus es, Domine Deus nostéti ttcciperegloriam et operti figuris allegoriarum, a quibus Dominus venire
honorem et virlutem. Gloriam Christus accepit, perhibetur, quia ibi proedictus fuisse cognoscitur.
quando tertia die résurrexit a mortuis : honorera; Sive septenarius numerus ad septiformem Spiritum
quando qUadragesima resurrectionis die elevalus est sanctum referlur. Septem siquidem sigillis liber si-
ad dexteram paterna? majeslalis : virlufem* quando gnâtes est, quia videlicet omnis Scriptura per
omnia ei subjecta sunt, sicut ipse testatur, dicens gr.uiam Spiritus ejusdem et data est et reserata.
discipnlis : Data est mihi omnis potestas in coeloet in Unde et lex digito Dei, id est, Spiritu sanclo descri-
terra (Matth. xxvin). Quia tu ereasti omnia, et pro* pfa legitur. Et Dominus resurgëns a mortuis, et
pter voluntatem tuam erahi, et creata sunt. Ac si aperiens sensum discipnlis ut inteiligerenl Scriplu-
dicant : Idcirco cuncla libi, qua? a tuis gerunlur, ras, dicit eis : Accipile Spiritum sanctum (Joan. xx).
ascribenda sunt, quia ut esse possent, et ea qua? tua Possumus et in septem sigillis septem modos locu-
sunt agerent, a te accepernnt. Sed mirum esl quod tiOnutn intelligere, quibus omnis constat Scriptura.
sequiiur : Propter voluntatem lùam ei-ànl*et creata Aut enim indicativo loquimtir, ut illud : Ego Domi-
sunt. Si enihi erant, quomodo creata sunt? Sed erant è nus Deus tuus docens te ulilia (Isa. XLVIH).Aut pro-
in praedestinatione omnipotentis Dei, et creata sunt ruissivo, ut : lndicabo tibi, o homo, quid sit bonum
in opère visibili* et qua? erant prius in aNifieis vd-' (Mich. vi), etc. Aut imperativo, ut : Audi Jacob;
lunlate sine tempofe, creata sunt secundum quod in Serve meus. Et : Audi Israël, Dominus Deus tuus
arte crealoris disposita erant in tempore. Taie quid Deus unus esl (Deut.\i). Aut optativo, ut: Utinam
et Joannes in Evangelio suo ponit, qui cum dixisset : attendisses verbu mea (Isa. Xtviii). Aut conjtinclivo,
Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est ut Si audieritis vocemmeam, et custodieritis paclum
nihil (Joan. i), continuosubjecit : Quodfaclum est in meum,eritis mihi in petulium de cunelis populis(Exod-
ipso, vila erat<El Paulus aposlolus de electis -.{Quifilegit six). Aut infinilivo, ut : Intelligere et scire Domi
inquit, nos ante mundi constilutiûnem (Ephes.i), etc. num intelligentia est. Aut impersonali, ut : Quis lo-
CAPUT V. quetar potentias Domini ? Ipsa enim sacra? Scriptura?
Et vidi in dextera sedentis in thrOHOlibrum scri- locutio septiformis,' quasi sub septem sigillis intelli-
plum intus et foris, signalum sigillis septem. Seden- gentia? conlinetur, dum per septem modos distin-
tem in hoc loco debemus intelligere Deum Patrem : guer, lnqurrentibtrs enim nobis Scriptaras, primus
dexteram vero illius Filium, per quem omnia facta gesta? rei textus nobis occurrit, quia videlicet ea
sunt. De quo Psaimisla dicit : Dextera Domini (eeit G tantum Scripturarum eloquia comprehendit, qua?
virlttlem (Psal. cxvn), etc. Liber autem in dextera nil mystice significant, sed tantum simpliciter rerum
sedentis Velus et Novum Testamentum significat. Qui causas evolvunl, ut est : Audi Israël, Dominus Deus
bene in dextera sedentis fuisse dicitur, quia princi- tuus Deus unus esl (Deut. vi). Secundus allegoricus
palis intenlio sacra? Scriptura? ad Christum pertinet, gesius occurril. Qui licet aliquid geslutn narret,
cujus nativitatetn, mortem, resurreetionem, àscen- gestus tamen ille repuiatur totus allegoricus, unde
sionemque et secundum adtentum ad judicium con- nec in usu freqnentatur. Hinc est quod in omnibus
tinet. De quibus omnibus ultro se qua?renlibus finibus Israël puella quoeritur régi David, et invenilur
exempla offerunt. Idcirco autem Vêtus et No-vum tain fervens, ut algenlis senis membra calefacial,
Testamentum unus liber appellatur, quia nec Novum calefactum tamen ad libidinem non provocet. Per
a Vetere, nec Vêtus a Novo valet disjungi, sed quidquam designalur sapientia^ qua? etiam in senibus
quid praedictum est in Vetere, complétant constat in non senescit, sed insuper eos igné divini amoris ac-
Novo. Nam Velus Testamentum nuntius esl et ve- cendit. Ad hune perlinet etiam modum, quod po-
lamen Novi, Novum veto revelatio et adimpletio est pulus Israeliticus in deserto a serpentis percussu
Veleris. Qui liber bene intus et foris scriptus esse di- aspectu a?nei serpentis sanabatur. Per quem Redem-
cilur, foris scilicet propter Vêtus Testamentum, intus ptor noster intelligitur in cruee suspensus, qui nos
propier Novum, vel foris propter faciem terra?, inlus a morsu diaboli liberans, beala? immortalitalis re-
, propter allegoricos sensus. Sive foris et intus, quia média fidelibus tribuit. Haec enim si ad lilteram
unuin testamentum terram promitlit, dicens : Si discussa tracteiitur, ludicra pro tempore putabuntur.
volueritis et audieritis me, bona terra? comedetis, Si vero mysteriis applicantur, magna insinuant
et aliamulta. Aliud mlernam regni coelestis bealilu- sacramenta. Tertius modus uterque est historious
dinem, dum dicil: Beati puupere* spiritu, quèniam scilicet atque allegoricus, quo scribitur, quoniam
ipsorum est regnum coelorum (Matth. v). Qui etiam Abraham duos lilios habuil, qui, sicut Aposlolus
liber septem sigillis ostenditur signari, id est sigil- scribit (Rom. iv), duo significant Testaments. Intra
' lari.
Septenarius numerus, ut saepe dictum esl, ad hune modum et illum coneluditj quo Isaac paterna
universitatem referlur. Per septem ergo sigilla ple- devotione dispositus, ligna sibi bajulassé dicilur, sin-
niludinem obscurilatis et mysteriorum, qua? in Ve- gulariter Christi passionem designans, quem Pater
teri latebant Testamento, debemus accipere. Unde et pro omnibus tradidit, propriamque bajulare passus-
Habacuc dicit : Deus a Libano veniet, et sanctus de esl crucem. Quo etiam modo de latere dorniieulis
1015 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. —COMMENT.BIBL. 1016
viri formata mûrier, Ecclesiam significabat, ex latere A proslemitur. Unde et per Evangelium illis a Domino
Christi in cruce pendentis a?dificandam. Quarlus dicitur : Ecce dedi vobis potestatem calcandi super
rnodus est, quo nobis aliquando proprie, aliquando omnem virtutem inimici (Luc. x). Sextas modus est
vero mystice Creatoris nostri divinitas saeris inti- de gemino Salvatoris adventu, quo vigilans discretio
ma lu r opusculis. Proprie scilicet sicut Moysi dicit : adhibenda est, ne aut primus accipiatur pro secundo,
Ego sum qui sum, et sic dices fitiis Israël : Qui est, aut secundus pro primo. Cujus Juda?i ignari, igno-
misit me ad vos (Exod. m). Mystice vero, ut omni- rantia? coecitate nu ne usque laborant, nescientes quid
potens Deus sicut jplaustrum onustum feno stridere ad primum, quid ad secundum ejus perlineat adven-
se dicit, cum gravia KWhinum_peccata portare se tum. Primus itaque humilitatis sibi vindicat locum,
indicat, vel sicut Isaias super solium excelsum et unde est : Prophetam vobis suscitabit Deus de fratribu*
elevatum sedere describit Dominum, angelicas signi- vestris tanquam me (Act. VII)J,etc. Et alibi : Post hoec
ficans potestates, quas sibi ad quod voluerit subin terra visus est, et cum hominibus conversatus est
jecit. Qnùjtus modus est parabolarum, qui tam re- (Baruch, m), coeteraque hujusniodi. Secundus autem
lata vePbtJTumquam actu conficitur operum, qu^l^f h celsitudinis ac terroris obtinel loca,unde scriptum le-
tantum est multiplex atque occultas, ut non solum gimus : Deus manifeste remet. Et tune videbuntFilium
multa, qua?juxta lilteram non possunt, admittat, B hominis venienlemin nubibus cum polestate magna et
verum etiam quibusdam in locis mysteria narra- majestate (Marc. xm). Hinc ipse per Malachiam dicit :
turus, teslimonium de historia assumens, ipsum lit— Aecedamad vosin judicio, et ero testis velox maleficis
tera? gestam immulet. Parabolis enim verborum hic et*mdulteriset perjuris (Cap. m) Israël. Septimus mo-
modus conficitur, ex quibus est illud : Ierunt ligna dusest.quigeminampraîceptorumretinetqualilalem,
utmngerent super se regem (Judic. ix), etc. Neque id est vita? agenda? vita?que figuranda?. Et quidem
enim ligna ambulare possunt, aut sibi regem consli- agenda?vita? pra?cepta nunc usque manent, ut est :
tuere, sed aliud quoddam per congruam significa- Diliges Dominum Deum tuum ex tolo corde, et proxi-
tionem metaphorice talibus Scriplurarum sententiis mum tuum sicut teipsum (Marc, xu), vel caetera talia,
profertur. Immutavit autem, ut dictum est, ipsius qua? etiam nunc evangelica auctoritate servari juben-
littera? textus, aliquando propter mysticum intelle- tur. Vita?vero figuranda? manifesta veritate transie-
ctam, ut in titnlo psalmi tricesimi tertii dicitur, runt, ulest circuracisio, sabbatum,oblatio victimarum,
Psalmus ipsi David, quando commutavit vultum qua? sicut dictum est, cessante umbra, in veritate
suum coram Abimelech, et dimisit eum et abiit, spiritualiter peragunlur. Sed quia hic liber intus et
cum hoc factum sit coram Achis rege Geth, sicut foris scriptus fuisse asseritur, videndum est de his
liber Regum narrât (/ Reg. xxi). Cum ergo pro Achis G septem modis, qui debeant intus, qui forinsecus re-
Abimelech ponitur, utique oslendilur ex ipsius inler- putari. Primus ilaque historicus, idemque simplex,
pretatione nominis lalens altius penetrare myste- nihil in se mysticum retineus, lotus est foris. Se-
rium. Abimelech quippe interpretatur patris mei cundus allegoricus, totus omnino intus. Tertius vero
regnnm, significans Juda?os, in quorum conspectu utriusque geminam in se continens formam, ex
verus David manu fortis Dominus Jésus Christus parte foris, ex parte deputatur intus. Quartus quoque
immutavit vultum suum, quando apparens in forma de Deo, apud quem non est transmutatio, nec vicis-
servi, humiliavit semetipsum usque ad mortem cru- siludinis obumbratio, uterque sensus intus débet
cis. Vidimus eum non habentem speciem neque dé- accipi. Pax Dei exsuperat omnem sensum (Phil. iv), et
corem, et quasi absconditus vullus ejus et despectus, ejus clementiam, qua? de se figuratim multa narravit,
unde nec repulavimus eum (Isa. un). Dimisit eum nullus competenter atlingit. Quintus porro in para-
Abimelech et abiit, quia videlicet Christus a Judaeis bolis verborum diffusus, quibusdam etiam gestum
minime receptas, ad gentes cum apostolis transivit. littera? imitans, et de peccatis et adulteriis hominum,
Unde ipâis Paulus dicit : Vobis quidem oportebat vel prophetiam operum, vel sécréta spiritualium
loqui verbum Dei, sed quia repulistis illud, ecce con- " sensuum multa proesignans, intus modis omnibus est
vertimur ad gentes. Aliquando vero idem modus in reputandus. Sextus etiam de gemino Salvatoris ad-
parabolis rerum de ipsis etiam peccatis hominum ventu, certis claret lestimoniis, foris in promplu
et transgressionibus adulterorum prophetiam insi- positus, certis intus latet occultas, ut et dtibitatio-
nuât operum futurorum, sicut factum esse in David nem auferat, et fidèles exerceat. Septimus ad exfre-
constat, qui uxorem Uria? sibi assumpsit, quam de mum iu prxceptis vita? agenda? foris, in proeceplis
solario videns concupierat, et ipsum gladio peremit autem vita? figuranda? intus latet. Hos modos ante
(II Reg. n). Significat quippe in hoc loco David Chri- Redemptionis quidem tempus absconditos, ipso vero
stum, qui de coelo misericorditer cernens Ecclesiam redemptoris tempore per Christum atque in Chrislo
in sua proedestinalione, lavacro aqua?in verbo mun- novimus revelatos. Ex quibus sanctus Ambrosius
dandam, concupivit eam providus, ut justificatam luculento et pulchro quamplura loquitur stylo.
sibi conjungeret legitimus. Sed ut Bethsabea? David Et vidi angelum fortem, proedicantem voce magna :
jungatur, Urias vir ejus interficitur, quia ut justorura Quis est dignus aperire librum et solvere signacula
Ecclesia coelesti sponso adhoereat, anliqui hostis ejus ? Quis est iste angélus? Nimirum quilibel doctor
virtas confringitur et pedibus electorum calçanda Veteris Testamenti. Labia enim sacerdotis çustodiunt
1017 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. II. 1018
seientiam, et legem requirunt ex ore ejus, quia an A Filii Dei proenuntians, ca?teris consolationem pra?-
gelus Domini exereituum est (Malach. n). Angel bebal. Quorum unus dicebat : Non auferetur sceptrum
quippe Veleris Testamenti, id est, sancti propheta de tribu Juda, etc. Et iterum : Salutare tuum exspe-
et patriarcha? requirebant anxie quis posset legen ctabo, Domine (Gen. XLIX).Dum enim isla diceret, os-
spiritualiter intelligendam reserare. Quod auten tendebat utique librum illum per adventum Filii Dei
dicit, quis est dignus aperire librum, et solven reserandum, unde et subjungitur : Ecce vicit leo de
signacula ejus, proeposterus ordo est? Prius enin tribu Juda, etc. Leo appellalur Christus per signifi-
dicit librum aperire, et sic signacula ejus resolvi cationem, quia victor a mortuis resurrexit. Agnus
cum prius signacula sint resolvenda, posteaque libei propter victimationem, quia oblatus est pro nobis in
aperiendus est. Quod tamen ita factum est, quia priui cruce. De tribu Juda, quia videlicet ex semine Juda?
Dominus librum aperuit, id est Seripturam Veterii descendit David, de cujus stirpe fuit beata virgo
Testamenti in se faclus homo complevit, unde ipsi Maria, ideoque radix David appellatur, juxta quod
dicit : Non veni solvere legem, sed adimplere (Matth Isaias dicit (c. xi) : Egredietur virga de radiée Jesse,
v). Et sic demum resurgens a mortuis reseravi et ftos de radiée ejus ascendet. Ecce (inquit) vieil leo.
sigilla, quando discipulis suis aperuit qua? script; Quid vicit leo iste, id est Christus? Diabolum, mun-
erant de eo in lege Moysi et prophetis et Psalmis. B dum, mortem et infernum. Ideoque librum aperuit,'
Etnemo poteral, neque in coelo,id est in angelis, et sigilla ejus solvit, quia omnia prius prxnuntiata
neque in terra, id est in hominibus , neque in inde se veniens in mundum implevit. Nec moveat
ferno, id est in animabus jam corpore exemptis, quempiam quare non dicit vincet, cum sit vox pra?-
aperire librum, id est mysteria Scripturarum rese- cedentium Patrum, quia sacra Scriptura sa?pepra?-
rare, quia necdum pleniludo temporis advenerat, teritum ponit pro futuro, ut est illud : Foderunt ma-
quando talia praeco legis impleri flagitabat. Quod nus meas et pedes meos (Psal. xi). Et vidi, et eccein
vero dicitur : Neque respicere illum, mirura est ; cum medio throni et quatuor animalium, et in medio senio-
de se Joannes dixerit superius : Vidi in dextera rum agnum stantem tanquam occisum. Sicut supra
sedentis librum. Si enim nemo neque in coelo,ne- dictum est, hoc est thronus, quod quatuor animalia,
que ia terra, neque sub terra poterat respicere li- hoc etiam seniores, quod quatuor animalia, et thro-
brum, quomodo ille poterat eum videre? Aut ubi nus, hoc est omnis Ecclesia, in cujus medio est
fuerit, aut nunquid ei soli concessura est, quod ne- Christus, juxta illud : Ecce ego venio, et habitabo in
mini aut hominum aut angelorum permissum est ? medio tui (Zach. n). Superius dicit Joannes, quod
Sed respicere hic positum est, pro eo quod est di- viderit similem Filio hominis ambulantem in medio
gne comprehendere. Quis enim angelorum vel ho- " seplem candelabrorum aureorum. Deinde quod vi-
minum comprehendere polest, quomodo ille incir- derit sedentem , nunc autem subjungit, quod vide-
cumscriptus et vivificator spiritus intra uterum Vir- rit agnum stantem , quod taliter est intelligendum :
ginia sitanimatus? Quomodo ille post resurrectio- Arabulat Dominus, quando dona misericordia? sua?
nem verum corpus et palpabile habens, clausis ja- suis electis tribuit, alii scilicet'gratiam linguarum,
nuis, intra solidos parietes ad discipulos intravit ? alii inlerpretaliones sermonum. Sedet vero quando
Nulius itaque qualiter a Dei Filio complerelur ra- singulorum facta dijudicat, stat quando eos certan-
tione mentis poterat comprehendere, sicut et illud : tes adjuvat. Stare enim adjuvare est, unde et Ste-
Generationem ejus quis enarrabit ? (Isa. LUI). Et ego phanus inter manus lapidantium stantem illum vidit
flebammultum qui a nemo inventas est dignus in terra in coelo. Recte autem non occisus, sed tanquam
aperire librum, nec videre eum. Qua?ritur cum jam occisus in Ecclesia cernitur, quia etsi roortuus est
quando bealus Joannes isia videbat, iste liber de ex infirmitate, vivit ex virtule Dei; vel certe in me-
quo supra dictum est, per mysterium nativitatis, dio electorum suoruin tanquam occisus stat Chri-
passionis, resurrectionis, ascensionis, et adventus stus, quia quolidie in suis moritur electis, qui se
Spiritus sancti fuerit revelatus, cur seflevisse dicat? p. mortificant cum viliis et concupiscentiis. Habentem
eo quod nulius sit inventus qui librum posset ape- cornua septem, et oculos septem, qui sunt septem spi-
rire. Sed sciendum est quia non ex sua persona bea- ritus Dei missi in omnem terram. Quod per seplem
tus Joannes, sed ex persona Patrum Veleris Testa- cornua, hoc etiam signiûcatur et per septem oculos,
menti flet, qui flebant desiderantes adventum Filii id est Spiritus sanctus, sicut ipse manifestai, cum
Dei in mundum, quorum unus dicebat : Vlinam dis- subjungit : Qui sunt septem spiritus Dei missi in om-
rumperes coelos,ei venires, a fade tua montes turba- nem terram. Et cum unus sit spiritus juxta illud :
rentttr (Isa. LXIV).Unde et Dominus in Evangelio Spiritus Domini replevit orbem terrarum (Sap. i).
discipulis : Beali (inquit) oculi qui vident quoevos vi- Dicuntur septem oculi vel septem cornua propter
delis : dico enim vobis, quia mulli propheloe et reges septiformem ipsius gratiam. Qui bene per septem
votuerunt videre (Matth. xiu), etc. Et unus de senio- oculos figuratur, quia suos electos illuminât discur-
ribus dixit mihi : Ne fleveris, ecce vicit leo de tribu rens, sicut Zacharias dicit, per universam terram.
Juda, radix David aperire librum, et solvere septem Sed hoc considerandum, quia cornua in capite sunt,
signacula ejus. Per hune seniorem quemlibel patrem et carnem excedunt, ideoque per cornua eminen-
Veteris Testamenti debemus accipere, qui adventum tiores sa?culi intelligi possunt, qui yalde caeteros
1019 HAYMONISHALBËRSTAT. EPlSC. OPP. PARS I. — GOMMENT.BIBL. 1020
proecellunt, et capiti Christi adhoerent, in quo etiam A esse oralio, quam ea qua? pro inimico funditur, ut
et regnum perceperunt. Nam per cornua etiam in- Domini pra?ceptam impleatur, quod dicit : Diligite
tclliguniur regha, sicut in Zacharià legimus, quia inimicos veslros, etc.
quatuor cOftiua, quatuor sunt régna principal]». Hinc Et cantabunt canticum novum-,dicentes : Dignus es,
Paullis Spiritus sancti munere quoedammembra ca?- Domine, accipere librum, et aperire signacula ejus,
teris eminerè prospiciens ait : Vos in carne non estis, quoniam occisus es, et redemisti nos Deo in sanguine
serf in spirilu (Rom. Vin), ac si aliis verbis diceret : tuo. Canticum novum Novumest Testamentum, in quo
Neqiiaquam Ut ceetera corporis ossa circumdamini, nova res continelur, incarnalio scilicet ejus, passio,
sed tanquam cornua super carnem et ossa erigimini. mors, resurrectio, ascensio ad coelos, missio Spiritus
Et venit, et accepit librum de dextera sedentis in sancti, in quo etiam sub gemino proecepto tota lex
throno. Cum Pater Spiritus sanctus, et Filius in divi- comprehenditiir et propheta?,ipso dicente : Mandatum
nilale unius substantioe sint, quare dicit'agnum ac- novum do vobis (Joan. xiii). De hoc canlico Psaimisla
cepisse librum de dextera sedentis? Propier lwc dicit : Cantate Domino canticum novum, cantate Do-
videlicet, quia qui agnus factus est tanquam occi- mino, omnis terra (Psal. xcm). Hoccanticum sancta
sus, ipse homo assumptus de Dei verbo non solum Ecclesia cantat quia hoc jugiter recolit, et talia eum
a Pâtre accepit et Spirilu sancto, sed etiam a divini- B pro se peregisse cognoscit. Ipsis quoque operibus
tate ipsius verbi, qua eum accepit. Accepit autem hoc confiletur, dum in Domineejus fonte baptismatis
librum, quoniam ea qua? de se eranl pra?dicta, opère regeneralur, seque cum vitiis et concupiscentiis
complevit. mortificat, spe et fidecum illo resurgit, et ad coelestia
Et cum aperuissel librum, quatuor animalia et vi- sublevatur, dono Spiritus sancti locuplelatur, ad
ginti quatuor seniores ceciderunt coram agno. Agnus judicium panier se cum capile suo venturam profi-
librum aperuit, quando ea qua? multo ante de seipso telur. Quid autem ipsa animalia et seniores dicant,
fueranl proenunliala, opère implevil, unde omnes audiamus : Dignus, inquiunt, es Domine Deusnoster,
sancti coghoscenles illum veraciter Deum suum, accipere librum , etc. Accepit Dominus librum , et
de quo tanta mysteria sunt proedicta cadunt, id est signacula ejus solvit, quando factus homo, ea qua?
humilia de se sentiunt et ipsum imilantur. Unde et de se fuerant proedicta, opère implevit. Unde in Evan-
Sequitur : Habentes singuli citharas et phialas au- gelio legimus, quia cum guslasset acetum, dixit :
reas plemt odoramenlorum, quoe sunt orationes san- Consummatumest (Joan. xix), omne scilicet quod iu
ctorum. In cithara est lignum et chorda?, sed tamen nie oporlebat fieri usque ad mortem ac si dicerent,
diverso modo tensa?. Per lignum ergo debemus in- Ad comparationem victoriarum ndstrarum tua sola
telligere crucém Christi, per chordas ipsam carnem G digna judicatur Victoria, cujus singulari passione,
sanctorum. Tenduntur chorda? in ligno, quia sancti de morlis principe a maledicto legis redempti sumus.
imilantur Christi cfucem et passionem, juxta illud Si quis autem dubitaverit in quatuor animalibus vel
Pétri apostoli* Christus passus est pro nobis, vobis viginti quatuor senioribus lotam Ecclesiam posse
relinquens exemplum (I Petr. n) et coetera. Sed ta- comprehendi, sicut supradictum est, atlendat islo-
men diverso modo tenduntur, quia non omnes oequa- rum verba, quibus dicunt, Redemisti nos Deo, quia
liter piUiuntuf, dum alius crucifigitur, alius decol- caplivi tenebamur a diabolo. Ex omni tribu, id est
latar, alius îtslulalur, atque alius lapidatur, et cae- ex omni ordine. Quia sicut supradictum est, tribus
tera hujusmodi discrète sustinent torrnenta, unum a tribus dicuntur ordinibus : et lingua, quia cum sint
tamen sonum omnes reddunt, quia unam fidem om- sepiuaginla dua? lingua?, ex omnibus bis ad fidem
nes conlitentur. Et sicut Christus mortuus est pro sunt collecti, qui fuerant proedestinali. Et populo,
illis, ita et ipsi moriuntur pro ipso. Per phialas au- quia plures sunt populiquam lingua?,utpole cum una
tem charitatis iltorom latitudinem debemus intel- lingua multa?génies toquuntur, sicul Romani, Itali,
ligere, Unde bene aromalibus plena? fuisse referun- Franci, Burgundiones, Aquilani, Goithi, licet quas-
lur. Odoramenta quippe mundas significant oratio- dam unaquoeque gens habeat proprietales. Quod
nes, Unde Psaimisla : Dirigatur oralio mea sicut autem subjungit, et nalione, id ipsum est quod pra?-
incensum in conipectu tuo (Psal. CXL).Congrue ila- miserat : El populo, quia videlicet nullum est genus
que post citharas phialoe ponuntur, quia prius Do- hominum, ex quo in ecclesia non comprebendatur.
minus, passus est, et sua passione taliter ostendit Non enim esl apud illum pcrsonarum distinctio, sed
latiludinem charitatis, dum pro suis oravit cruci- in omni génie qui timel eum, et operatur juslitiam,
fixoribus, dicens : Pater, ne statuas illis hoc pecca- acceptus esl illi (Act. x). Et hos non vili prelio, sed
lum, quia nesciunt quid factunt (Luc. xxm). Habent suo redemit sanguine. Unde Aposlolus : Empli enim
ilaque sancti cilharas, qui imilantur passionem estis pretio magno (I Cor. vi).
Christi, habent et phialas, quia non solum pro ami- El fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes, et
cis, sed etiam proipsis orawt inimicis sicut legimus regnabimus super terram. Omnes electi reges appel-
i» Actibus apostolorum de Stephano, qui positis lanlur, quia tyrannidem vitiorum in se consurgere
genibus orabal, dicens : Domine, ne statuas illis hoc non sinunt. Luxuria? appetilum freuant, igiiem furo-
peccutttm (Act. vu). Aromalibus comparantur ipsa? ris exstinguunt, et coetera hujusmodi tentamenta in
orajiones sanctorum, quia nulla magis grata potest se consurgere voleutia obruunt. Sacerdolea quoque
1021 EXP0SIT1O IN APOCALYPSIN. — L1B. II. 1028
dicuntur, quia seipsos quotidie in ara cordis sacrifi- ^volumine, qui dicit, Millia millium ministrabant ei
cium conlribulalum olîerunt, ut hostia viva fiant, se (Dan. vu). Innumerabilis utique numerus angelorum
cum vitiis et concupiscentiis mortificanies. Hinc numerabilem significat multitudinem electorum. Tôt
PaulHSdicit : Obsecro vos per misericordiam Dei, ut quippe homines sancti ascensuri sunt in coelum,
exhibeatis corpora vestra hosliam viventem, sanctam, quot ibi remanserunt angeli pereunle diabolo, quo-
Deo placentetn (Rom. xu). Dumque hoc faciunt, super niam in omnibus angelorum ordinibus ipsi sancti
terram reges existant, quia carnaliter el desideria locum habebunt. Dignus est agnus qui occisus est,
terrena coinprimunt, et veluli super subjeclam ter- accipere virtutem el divinitalem et sapientiam et for-
rant lege virtutis régnant. Qua? utique electorum titudinem et honorem et gloriam et benedictionem. Qui
Ecclesia, sicul redempta esl a Christo, ita in illo qui appellalur leo propter fortitudinein, ipse appellalur
eam redemit potestalem ut librum aperiret accepit. agnus propler innocentiam et simplicitatem, et quia
Et vidi el audivi vocem angelorum multorum in cir- in sacrificium est oblalus. Dignus est accipere virtu-
cuitu throni et animalium el seniorum. Quod ha?c visio tem , ut eadem scilicet virtus et forliludo, quoe est
tola spiritalis fuerit, hic manifestissime Joannes in verbo, sit et in homine assumplo, ut omnia possit
ostendit, cum dicil : El audivi vocem angelorum Deuset homo. Et divinita tem, quia in ipsohabitat omnis
multorum; neque enim vox videri potest, sed videre plenitudo divinitalis corporaliter (Col. n). El sapien-
posilum est pro intelligere, sicut in Exodo legitur, tiam, ut sicut omnia scit Verbum ante soeculaa Pâtre
Videbat populus voces, id est inlelligebat (Exod. xx). genitum, ita sciât ipse homo in unilale persona?Verbo
Sic enim solemus et nos dicere cui quam aliquid conjunclus, nec quidquam sit quod eum latere possit;
ostendere cupienles, utrum videat , id est ulrum ipsa est quippe Dei virtus el Dei sapientia, sicut -
intelligat ea quoe dicimus. Totus quippe visus vel dixit Aposlolus : Qui etsi crucifixns est ex infirmitate,
auditus Joannis in spiritu fuit, alque ideo spiri- sed vivil ex virtute Dei (II Cor. xm). Unde Aposlo-
tualis. In hoc autem loco quod significant animalia, lus, Etsi noveramus Christum secundum carnem,
throni, et seniores, hoc significant et angeli, id est sed jam nunc non novimus. Quod autem proemissa
omnes sanctos. Nec solummodo illi appellaniur an- virtute, sapientia, et divinilate, forlitudo subjungitur,
^t-li, qui alios docent, sicut episcopi, presbyteri et repetila sentenlia est, cum hoc sit virtus quod forli-
coeteri, sed etiam omnes justi, qui bonum quod tudo, ubi adhuc subditur : Et honorem et gloriam ei
inlelligunt, aliis manifestare student : nam et idem benedictionem, subaudis, dignus est accipere, hono-
Joannes dicit in suo Evangelio , quia quotquot cré- rem scilicet in resurrectione, gloriam in ascensione.
diteront in eum, dédit eis potestalem filios Dei fieri ^ benedictionem, quia sublevatus ad dexleram paterna;
(Joan.i),etPsalmista,£go dixi,dii estis (Psal. LXXXI). majeslatis benedicitur, id est laudalur ab omni sua
Idem quoque in Evangelio Dominus ait, Vos aulem crealura. Dignum est enim , ut humanitas Filii De
qui dii eslis, quem me esse dicitis (Matth. xv) ? Si quoe tanta suslinuit cruciamenta , post spula, posi
ergo sancti, filii Dei vocantur, nec solum filii Dei, alapas, morlem, sepulluram, resurgat, et in dextera
sed eliam dii, quid niirum si appellaniur angeli ? De Palriscollocelur, et ab omni creatura laudetur, ado-
his quippe angelis Isaias dicit : Angeli pacis amare retur, et atque benedicalur.
glorificetur,
flebunt; et Zacharias : Labia sacerdolis custodiunt in coeloest, et super ter
et ex ore an- Et omnem creaturam quoe
scienliam, legem requirunt ejus, quia
Domini exerciluum est. Isti in circuitu throni ram, et subtus terra et quoeéunt in mûri, et quoein eo,
gélus
et animalium sunt, quia ipsi sunt throni el animalia, dignus est accipere. Ut videlicet. ipsa humanitas om-
el seniores. Possumus et hos an- nia possideal in coelo, id est in angelis, in terra, in
ipsi quoque angeli
in circuitu hominibus, sub terra, in inferno et in mari, et qua?
gelos intelligere supernos spiritus, qui a
Ecclesia? consistant, ipsamque custodiunt,juxta illud sunt in eo. Hoc est quod ipse Dominds resurgens
Apostoli : Nonne omnes spiritus ministratorii sunt, mortuis, dicit : Data est mihi omnis polestas in coelo
: In nomine
missi in ministerium, propter eos qui hoerediiaiem et in terra (Matth. xxvm), et Aposlolus
salutis Non dubium est enim Jesu omne genu flectatur coelestium, lenestrium, et
capiunt (Hebr. n). Possumus et mare allego-
quod de reparatione humani generis ipsi quoque inferno'rum (Philip, H).
rice intelligere hune mundum, in.quo comprehensi
angeli sunt loetati, qui prius homines a suo consorlio très pisces, quibus eom-
deputabant extraneos. Unde nato Domino, adfuilmul- sunt centum quinquaginta
audivi di-
titudo mililioecoelestis laudanlium Deum et dicen- prehenditur numerus electorum. Omnes
Gloria in excelsis et in terra hominibus santes sedenti super thronum et agno : Benedictio et
tium, Deo, pax
bonoe voluntatis (Luc. n). Sive hoc de hominibus honor el gloria el polestas in soeculasoecûlorum. Om-
sanctis sive de coeleslibus spiritibus dicatar, oslen- nes, id esl animalia, seniores, et ângelos, audivi di
ditur mulliludo innumerabilis, cum subjungitur : Et centes sedenti in ihrono, Deo Patri, et agno Filio
erat numerus eorum millia mitlium, dicentium voce ejus. Quo in loco cum persona? Patris el Filii solum-
Si enim certam numerum sum modo ponantur, ibi pariler et Spiritus sanctus in-
magna. posuisset,
main eorum exprimens, et diceret decem millia, aut telligitur : quia ubi Filius et Spiritus sanctus, ibi
cenlum millia, aut si quid hujusmodi, utique finitum etiam sine dubio compreheiidilur et Palef. Hoc ila-
ostenderet numerum. Taie quoque legimus in Danielis que nuoe sancla Ecclesia generaliler facit quoe in his
animalibus, senioribus, et angelis demonstratur, A invitât Ecclesiam sequentem, dicens : Veni ad fidem
quia laudat Creatorem suum, cui soli debetur honor, scilicet Christi, non gressibus corporis, sed fidei et
benedictio, laus et gloria in soecula soeculorum. mentis, et transiens a myslico legis et prophetarum
Et quatuor animalia dicebant : Amen. Et viginti eloquio ad cogniliouis intellectum, et vide ea quoe
quatuor seniores ceciderunt, et adoraverunt viventem ante sunt proedicta, jam aperle compléta. Hinc est
in soecula soeculorum. Sicut sa?pe dictum est, hoc illud, Audi, filia, et vide (Psal. XLIV). Audi scilicet
sunt animalia quod seniores, id est totum corpus proedicta, vide compléta.
Ecclesia?. Quamobrem et seniores cum animalibus Et ecce equus albus, et qui sedebat super illum,
Amen respondent, et animalia cum senioribus ad- habebat arcum, et data est ei corona. Per equum
orant et cadunt. Una enim eademque Ecclesia diver- album debemus intelligere corpus Dominicum ab
sis voeabulis figurata, et Deum collaudat, et ipsam omni peccato mundum : per sessorem illius, divini-
fidem interposito Amen veram esse confirmât, et tatem Verbi, quoe nunc utique super bunc equum
eum quem vero laudis proeconio attollit, cadens hu- ascendit, quando Verbum Dei carnem et animam sibi
militer adorât. Quid sit autem iste casus et hoec intra ulerum virginis conjunxit. Unde ipse per Psai-
- mislam loquitur ad Deum Patrem, ut jumentum fa-
adoratio, supra jam exposuimus. Sequitur
B dus sum apud le (Psal. LXXII), etc. Per arcum duo
CAPUT VI. significantur Teslamenta, ex quo tôt procedunt sa-
Et vidi cum aperuisset agnus unum ex septemsigil- gittoe, quot sunt divina eloquia. Sagillis enim inter
lis. Apertio sigilli revelatio est sacramenti. Verum ficiuntur homines, et bis sagittis divinarum Scriplu-
per seplem sigilla,-sicut supradictum est, plenitudo rarum interficiuntur reprobi, ut moriantur peccato,
mysieriorum abscomditorum designalur, quoe late- et vivant Deo. Unde Psalmista : Sagittoe tuoeaeutoe
bat ante adventum Domini. Quoe cum multa sint, et (Psal. XLIV),et coetera. His sagiltis percussa luerat
mullimodis proenunliata, ut ait Apostolus : Multifa* Ecclesia, quoe dicebat : Invenerunt me custodes, qui
riam multisque modis olim Deus loqueus palribus in circuraeunt civitalem, percusserunt me et vulnera-
prophetis (Hebr. i), possunt tamen universa tribus verunt me. Per coronam vero quoe illi data est,
modis comprehendi, scilicet locutione, actione et possumus intelligere credulilatem omnium gentium
opère, verbi gratia : Ecce venio, locutio est : In cain circuitu hujus soeculi commorantium. Surrexit
pile libri scriptum est de me, cognitio est proemissoe enim à mortuis, proedicatus est ab apostolis, crédi-
loeutionis, Christum demonstrans, de quo propheta : tas a toto mundo. Et exiit. Unde, nisi aperto si-
Ecce veniet desideratas cunctis gentibus (Aggoe.u). gillo, id est ex revelato Scriplurarum sacramenta.
Nam et in capite Geneseos de eo dicitur, quod in G Tune exiit de sigillo quando, sicut supradictum lue-
principio, id est in Filio fecerit Deus coelum et ter- rat, incarnatus est, hoc est, quando Verbum caro
ram. Quod idem Filius de se ostendit in Evangelio, factum est. Exiit autem vincens diabolum, primum
dicens Judoeis : Ego principium qui et loquor vobis. in seipso, ut vinceret deinceps illum in membris
Actione, cum sequitur, ut faciam voluntatem tuam, suis. Possumus et per equunvalbum intelligere ge-
Deus meus. Quam operationera idem quoque Filius neraliter universalem Ecclesiam, quoe dealbala est
suam esse ostendit cum in Evangelio loquitur, di- in baptismale, cui Christus proesidet, quoe dicit in
cens : Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui psalmo quinquagesimo : Asperges me, Domine ,
misit me Patris (Joan. iv). Coeterum ut breviter di- hyssopo, el mundaborf lavabis me, et super nivem
camus, tune agnus septem sigilla nobis aperuit, dealbabor. Specialiter autem in equo albo ordo proe-
quando pro salute noslra, sicut erat in Scripluris dicatorum exprimitur,de quo dicitHabacuc(Cap. ni),
sanclis de eo promissum, et nasci et mori et a mor- Ascende super equos tuos, et equitatus tuus sanitas
tuis resurgere, nec non ad coelos ascendere voluit, est. Qui jure equi Domini vocanlur, quia Dominus
et se ad judicium venlurum esse proedixit. Unde et illis proesidens per illos universas gentes circuivit
resurgens a mortuis, aperuit discipulis sensum ut proedicando atque ad fidem suam colbgendo, quando
intelligerent omnia quoe de ipso continebantur in illi profecti proedicaverunt ubique, de qua sessione
Scripluris sanctis, dicens quia sic oportuit pati Chri- eliam Dominus dicit : Ecce ego vobiscum sum omni-
stum et resurgere a mortuis (Act. xvii). Inde esl etiam bus diebus usque ad consummalionemsoeculi(Matth.
quod discipulis Spiritum sanctum se missurum pro- xxvm). Eques ergo qui sedebat, habebat arcum,
misit, qui eos doceret omnia, et qui eis quoeventura quia per proedicationem doctorum senlentiis divini
erant annuntiaret. Verbi Christus percussit corda gentilium, et inter-
Et audivi unum ex quatuor animalibus dicens fecit in eis vitia et peccata, ut posset resurgere sa-
tanquam vocemtonitrui : Veni et vide. In hoc loco nitas virtulum. Corona autem secundum hune sen-
unum animal primilivam Ecclesiam significat ex Ju- sum dupliciler potest intelligi : Vel Victoriavidelicet
doeis, de quibus scriptum est, quod una die credide- sanctorum de diabolo et persecutoribus hujus mundi,
runt tria millia, alia quinque millia, et deinceps vel etiam mulliludo subjectorum fidelium, pro qui
multa millia. Joannes autem Ecclesiam sequentem. bus ipsi remunerationem a?terni regni'percipiunt.
Dicit ergo angélus Joanni : Veni et vide, quia videli- sicut Apostolus auditoribus dicit (Philip, ir) : Quôr
cet Ecclesia primitiva sua doctrina et proedicatione gaudium aut quoe corona gaudij mei, nonne vos
1023 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — L1B. 11. iifib
estis? Exivit hic ordo proedicatorum a Judoeacum A terfecit Adam. Hocest enim quod hic dicilur, ut invi-
suo équité, hoc est, cum Christo sibi dicente : Ite in cem se interficiant homines. Per membra sua eliam
mundum universum. Vincens primo diabolum in jugulât multos, et spiritualiter separando a fide, et
seipso, ut vinceret illum postea in aliis, quos ab corporaliler subtrahendo ab hac luce, sicut per Ne-
idololalria traxerai ad Christi culturam. ronem, per Domitianum et coeteros. De talibus
Et cum aperuisset sigillum secundum, audivi se- quippe Psaimisla dicit : Exacuerunt ut gladium lin-
cundum animal, dicens : Veni et vide. Et exiit alius guas suas (Psal. LXIH). Et rursus, Lingua eorum
equus rufus. Sicut superius per album equum intel- gladius aculus (Psal. LVI).
leximus corpus Christi, hoc est, sanctam Ecclesiam Et cum aperuisset sigillum tertium, audivi tertium
a peccato mundam per baptismum et Christi passio- animal, dicens: Veni et vide, et ecce equus niger.
nem, sic in hoc loco per equum rufum debemus in- Per equum nigrum omne corpus intelligitur diaboli,
telligere omne corpus diaboli, hoc est, omnes re- sicut et supra per rufum, quod fuscatum est nigre
probos : quia sicut Christus est caput omnium fide- dine peccatorum, semperque palitur esuriem, quia
liuni, et omnes fidèles corpus ejus in quibus ipse cupit devorare alios, alque in malilioesuoe ventrem
per fidem habitat, ita caput omnium reproberum trajicere. Et sicut caput eorum nequaquam dicit
est diabolus, et omnes reprobi corpus ejus,, in qui- B Sufflcit, ita et isti nunquam satiantur. Unde bene
bus ipse habitat. Equus ilaque rufus antiqui hostis subditur : Et qui sedebat super eum, habebat stale-
est corpus peccatis cruentatum, et animarum inler- ram in manu sua. Mercatores soient ferre staleram
fectionibus sanguineum. Quod enim sanguis peccata in manu, qui mercantur ea quoe sibi placent, pen-
significet, Psaimisla manifestât qui dicit, Libéra me santque ea quoe danl et accipiunt. Sed diabolus pes-
de sanguinibus, Deus, Deus (Psal. L). Ipsi enim re- simus est mercator, qui dat vilia, ut auferat prc-
probi peccatis sunt cruentati, et eliam homicidiis tiosa. Slatera itaque perversa ejus suasio intelligi-
foedati. Undeet per prophetam quibusdam Dominus tur, quia vitam multorum mercari quoerit, ut suam
dicit (Isa. i) : Cum clamaveritis ad me, non exau- esuriem saturare queat. Et ut hoc possit facere,
diam vos. Manus enim vestroesanguine plenoesunt. prius eis quibus lemporalia promittit, alimentant
Hinc est quod inferius bestia, super quam meretrix Verbi Dei subtrahit, quo necatos in corpus suum
sedet, coccinea esse perhibetur. assumens, famem malilioesuoe augeat potius quam
Et qui sedebat super eum, dalum est illi ut sumeret depellat. Dat vilia quoedam et temporalia, et aufert
pacem de terra. Data esl diabolo polestas ut sumat pretiosa et oelerna, sicut Adoedédit pomum, et to-
pacem de terra , quando permitlitur justo Dei judi- tura per illum in filiis suis accepit mundum.
cio, ut hoc possit facere. Taie est hoc, quale et illud : G Et audivivocem tanquam vocem in medio quatuor
Indu ravitDominuscor Pharaonis (Exod. xi).Notandum animalium, dicentium : Bilibris tritici denario, et
autem quia non de coelo,sed de terra aufert ille pacem. très bilibres hordei denario, et vinum et oleum ne loe-
Coelum quippe significat sanctos, quibus Dominus seris. Hoecvox quam audivit Joannes, vox intelli-
ascensurus ad Patrem , dicit : Pacem meam do vobis gitur Dei omnipolenlis, quando adunalis ad fidem
(Joan. xrv). Abhis non potest diabolus auferre pacem, gentibus, a loesioneelectorum Dominus antiquum
quia coelestessunt, et terram calcant, habcntes prin- adversarium compescuit ipsamque docuit, quemad-
cipem pacis habilatorem, de quo Paulus dicit : Ipse est modum infeslalionem ipsius possent evadere, cum
pax nostra (Ephes.n). Deterra enim, id est, de terrenis ait : Poenitentiam agite (Matth. m), et coetera. Apo-
hominibus sumit pacem, facitque eos discordes, et stolis quoque jussit, ut euntes baptizarent omnes
zizaniorum divortia inter eos seminat, quoniam gentes, docentes eas ut a cultura idolorum ad ve-
terra sunt, id est terrena et transiioria immoderate rum Dei converterenlur cultum. Tune enim diabo-
ambiunt. De quo adhuc subjungitur : Et ut invicem lus perdidit frumentum, hordeum, vinum et oleum,
se interpciant, datas estilli gladius magnus. Gladium id est omnes fidèles, coepitque comedere paleas, vi-
non corporeum debemus intelligere , sed spirilu a- nacia bibere et amurcam. Unde et ipsa vox sub-
lem, quo non tantum corpora, quantum animoeju- " didit, dicens : Bilibris tritici denario uno, subaudi-
gulantur. Gladius enim hic intelligitur mala persua- lur : Valet. Sed prius ista juxta litleram sunt con-
sio, locutio prava, deceptio iniqua, quo gladio duo- sideranda : Bilibris tritici ita intelligitur : Duo
bus modis homines diabolus interficit, cum videlicet sexlarii, et 1res bilibres hordei sex sextarii. El
occulte mala suggerit per seipsum, vel eliam cum proecipilur illi qui sedebat in equo nigro, hoc est,
aperte justos persequilur per membra sua, unde in diabolo, ne frumentum tangat aut hordeum, quia
Evangelio hahemus : Cum diabolus se misisset in cor duo sextarii tritici, id est bilibris denario uno va-
Judoe, ut traderet Dominum (Joan. xm), primum let, et 1resbilibres hordei simililer uno denario.
quippe gladio mala?persuasionis, ei in anima Domi- Sed jam nunc videamus quid ista significent : Licet
num ut traderet, deinde persuasit ut semetipsum omnis Ecclesia frumentum sit, juxta quod Aposto-
interficeret. Unde ille miser desperans, seipsum la- lus dicit (/ Cor. x) : Unus panis, unum corpus: multi
queo suspendit. Simililer quoque mulieri locutusest sumus in Christo, tamen specialiter hic frumentum
per serpentera, dicens : Cur Deus proecepitvobisne debemus intelligere proedicatores utriusque testa-
comederetisde (Gen. m) ligno vitoe?Et per eam in- menti, qui molunlur tribulatione proeseutis vita?, et
1027 HAYMOMS HALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 1028
sicut infernus
excoquuntur igné passionis, et efflciunlur pulcher- A enim bene infernus appellaniur, quia
rimus Christi panis, eum imitantes qui dicit de se ; nequaquam dicit Suflicit, sed semper ad recipiendas
Nisi granum frument't cadens in lerra morluum fue- animas sinum laxat, ita et isti mentem dilatant ad
rit, etc. Una ergo bilibris ex duobus sexlariis, quia ambienda terrena, nec tantum acquirere possunt
solet homo vas habere, quod capit duos sexlarios, quantum cupiunt. Unde sequuntur diabolum, id est
intelligitur una ecclesia ex duobus populis in ununi imilantur illum qui est caput omnis malitioe. Unde
colleclis, juxta illud : Alias oves habeo quoe tion sum scriptum est, Imitantur illum qui sunt ex parte ejus
ex hoc ovili, et 'Mus oportet me adducere , et vocem (Sup. n). Auctor ilaque mortis contra vivos pugua-
meam audienl, et fiel unum ovile et unus pastor (Joan. turus, super equum pallidum sedet, quia nimirum
x). Subduali auiem numéro comprehenditur proptei per officiuni eorum, quos jam spirilualiter occidit,
duo lestanienla, vel propter gerainuin dilectionis vitam electorum exstinguere quoeril. Et data est illi
proeceptum. Bilibris itaque tritici denario valet, polestas super quatuor parles lerroe interficere gladio.
quia omnes sancti pretioso Christi sanguine redem- Hic aperte demonstratur, quia singulis gentibus Deus
pti sunl. Unde Aposlolus : Empli enim eslis prelk omnipotens angelos secundum meritum suum proe-
magno (I Cor. vi). Vel per denarium possumus in- posuit, el sicut bonis bonum, id esl Michaelem proe-
telligere ipsum Dominum Jesum Christum, quem B fecit angelum. Unde esl,Nemo est adjutor meus, nisi
accepturi sunt in remuneratione. Laborantes enim Michael princeps vesler, ita malis malos angelos
in vinea denarium acceperunt. Sive per denarium proeposuit, ideoque quatuor angeli qui quatuor regnis
vita oeterna intelligitur, quoecunclis electis dabilur, principalibus sunt proepositi, non boni fuerunt, sed
cum audierint : Venile, benedicti Palris mei (Matth. mali. Dala est illi potestas super quatuor partes terra?,
xxv). Très autem bilibres hordei, subjectos et sim- id est super omnes reprobos, qui in quatuor partibus
plices significant auditores, qui sub lernarip numéro terroe inorantur, in oriente scilicet, occidente, aqui-
comprehendunlur, quia fide sancta?Trinilatis ornan- lone et meridie. Vel per quatuor parles terroe, pos-
tur. Unum itaque est frumenti et hordei, quia elsj sumus intelligere quatuor régna principalia, Assyrio-
alius alium fortitudine et dignitale proecellit, tamen rum videlicet et Chakloeorum,Medorumet Persarum,
omnes uno Chrisli sanguine sunt redempti. Etsi Macedonum alque Romanoriim. Sive etiam quatuor
etiam alius plus, alius minus in vinea Domini labo- parles terroe, in quibus potestalem accepit diabolus,
rat, tamen unum ornnes post laborem denarium re- intelligamus hoereticos, paganos, judoeos et falsos
cipiunt. Etsi enim erit ibi diversilas raansionum, ta- chrislianos. Super has quatuor parles lerroe, id est
men una erit remuneratio : quia omnes in commune terrenorum hominum, et per desiderium terram in-J
unum possidebunt Deum, et quod in se quis non 'J habilanlium habet potestalem diabolus, et cum his
habebit, habebit utique in altero, quia erit illis Deus conlra unam Christi pugnat Ecclesiam, quam ideo
omnia in omnibus. Et vinum et oleum ne loeseris. scindere non potest, quia fideChrisli est unita, juxta
Quod superius significatur per frumentum, hoc hic illud, Vna esl columba mea (Cant. vi) : Et illi divisi,
intelligitur per vinum : et quod supra per hordeum, isti vero inveniuntur uniti. Interfecit vero has partes
hoc nunc per oleum, id est, omnes sancli in Eccle- terroe gladio mala? suggestionis, ut supradictum est,
sia generali. Recte enim per vinum et oleum ipsi et famé audiendi verbum Dei, de qua famé Dominus
exprimuntur, quia sicut vinum el oleum ex multis dicit per Ainos prophetam (Cap. vm), Mittam in eis
botris in proelo pressis producitur, ita illi mullis tri- famem, non panis, non sitim aquoe,sed audiendi ver-
bulationibus islius vila? premuntur, et in apotbecis bum Dei. Quo in loco quoeslio orilur : Si Deus hanc
Dominici cellarii condunlur. Et quia vinum, sunt famem immiltit, quid peccat diabolus? Quoequoeslio
baplizaii in fide Dominica?passionis. Et postea acce- facile solvitur, quia quod Deus facil juslo judicio,
perunt oleum Spiritus sancti, prohibet divina virtus diabolus facit in suasione el mala voluntule. El morte,
antiquum hoslem ne eos laedai, ut suadendo mala subaudis, daliim esl illi interficere homines, spiri-
aliquando eos ad peccatum perlrahat. luali scilicet alque inleriori. Et bestiis terroe. Bestia?
Et cum aperuisset sigillum quartum, audwi vocem efteratos homines et bestiales significant, pt'r quos
quarti animalis dicenlis, Venj,et vide. El ecce equus diabolus mullos interfecit, sicul fuit Nero, Doniiiia-
pullidus. Qui superius per equum rufum et nigrum, nus el coeteri persecutores sanclorum marlyrum : de
ipsi designantur et hic per pallidum, id est omnes talibus dicit Apostolus : Cretenses semper mendaces,
reprobi ad pallorem oeterna? mortis venturi, mor- maloebeslioe(Til. i), et alibi : Si secundumhommesud
tuis enim proprie pallor accidit. Nec mirum si per bestias pugnavi Ephesi (1 Cor. xv).
equi pallorem mors exprimitur, cum eliam ipse ses- El cum aperuisset sigillum quinlum, vidi sub al lare
sor mors vocetur. Unde subdilur : Et qui sedebat Dei animas interfectorum. In tabernaculo Moysi duo
super illum, nomen illi mors. Quo nomine diabolus altaria fuerunt, prius scilicet oere cooperttim sub
intelligitur, quia invidia diaboli mors introivit in divo, ubi sacrilicia cremabantur : aliud vero interius
orbem terrarum ; qui super eos sedet, qui pallidi ante vélum, in quo ianlum sanguisponebaturet thy-
sunt, hoc est, qui opéra mortis habent : et cum ipsi miama, el eral veslilum auro. Scisso autem vélo,
sint mortui, etiam alios rxstinguerequoerunt, unde arca qua? eral intra Sancta sanclorum , conjuncla
et sequitur, quia et infernus sequebatur eum. Ipsi est altari aureo, ut jam nulla esset distanlia inler
1029 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. -^ L1B. II. 1050
altare et arcam. Per hoecduo altaria, duo signifi A conslilutum, quaudiu tatis sub prioribus vivil, quasi
cantur populi : unus scilicet per altare exterius, it sub se est; cum autem abbas fuerit electus, jam non
est carnatis inJudoeis,qui lantummodo perlegisopert esl sub se, sed in se. Tali modo tune jam animoefide-
et sacrificia putant se salvari posse et justificari. Pei lium sub se non erunt, quandq animoe simul cum
aureum autem quod eral inlerius, aller, id esl spi corporibus in iminortalitate gaudebunt. Animoe oc-
ritualis patres ulriusque testamenti, qui non pei cisorum dicuntur animoe niarlyrum. Duo quippe
legem aut opéra sacrificiorum se putant salvari so sunt martyrii gênera in hoc mundo : unum scilicet
lummodo posse, sed potius per fidem Chrisli futuri apertum, quod fit in corpore, sicut martyrizatus
quoniam sicut doclores spiritualité!' legem inlellexe- esl Petrus, Paulus el coeteri. Allerum vero occul-
runt, ita et faciebanl illi propheta? scilicet, paliiar luui, quando sancti ab impiis opprobria et irri-
cboe, et coeteri, quod in diclis David aperte profean siones et conlumelias suslineiit. De bis duobus
possumus, qui ab adullerio sciens se non posse pur generibus martyrii dicit Dominus filiis Zebedoei,
gari per legis sacrificia, dicebat : Si voluisses sacrifi- Polestis bibere calicem quem ego bibiturus sum
cium, dédissent ulique, holocaustis non delectaberii (Matth. xx) ? et deinceps, Calicem meum bibetis, cum
Ideoque boc fieri non posse considerans, adjun- unus illorum fuerit decollatus, aller in pace vita m
git : Sacrificium Deo spiritus conlribulatus (Psal. i) B finierit, et tamen non sine marlyrio fuerit, quia multa
Sciendum vero quod altare illud aureum, de quo nun< opprobria etadversilates pro Christo susiinuit. Unde
agitur, prius quidem aule arcam erat, sed velun legimus eum in Actibus apostolorum (cap. v) flagel-
pendebat ante hoc el illud quod sanctum et San- latum cum coeteris, quando ibant gaudeutes a cou-
cta sanctorum dividebat. Inter Sancta sanctoiun spectu concilii, et propter verbum Dei, et propter
vero erat arca, in qua duoe tantum erant tabula teslimonium quod habebant. Istud est verbum, de
digilo Dei sciïpioe : per quam arcam Christus signifi- quo Joannes : In principio eral Verbum (Joan. i).
calur, in quo sunt omnes thesauri sapientia?el scien- Cui verbo, quia habebant illud in corde, leslimonia
tioe. Postquam vero verus pontifex venit, et velamer eliam proferebant in ore, juxta illud : Corée credilur
scidit, fada esl arca et altare unum, quia scilicei ad jusliliam, ore autem confessio fil ad salutem
caput et membra, id est Christus et Ecclesia, unun (Rom. x). Vel quia verbum Dei gestabant in corde et
corpus sunt. Hujus itaque allaris in hoc loco mentio ore, ostendebant teslimonium in opère, nolen-
fil, cum dicilur, Vidi sub altare Dei animas inter- tes idola colère, et propter hoc interficiebanlur vel
fectorum. Jam enim non duo sunt altaria, sed unum, aperlo marlyrio, vel occulto, dum eos simulatores
quia Christus conjunclus est corpori suo, Ipse enim _ et hypocrilas esse dicebant. Et clamabant omnes qui
est altare, ipse sacerdos et sacriGcium. Sacerdos, apertum sive occullum marlyrium fuerant peipessi.
quia per illum munera noslra Deo Patri dirigimus. Vocemagna dicentes : Vsquequo, Domine, sanctus et
Unde et sacerdoies in singulis orationilws se pei verus non judicos et non vindicas sanguinem uoslrum
Dominum exaudiri optantes, sub nomioe ipsius de his qui habitant in terra ? Quoeslioorilur in hoc
suas Saiunl orationes, dicentes; Per Dominum no- loco, cur sancti jam cum Domino manenles, vindi-
strum Jesum Christum Filium tuum. Altare, quia ctam de inimicis expelant, cum Dominus in Evange-
semelipsum oblulit Deo Palri in ara crucis. Non ergo lio dicat : Diligile inimicos vestros, ei orale pra perse*
jam sunt duo altaria, sed unum, postquam verus quentibus et calumnianlibus vos(Luc. vi)? Sed scien-
pontifex ingressus esl Sancia sanclorum cum parte dum quia illi sanctijam in conspecluCreatoris sui cou-
corporis sui, et sicut illi jam cum iilo sunt in re, ita sis ten les, vident voluntatem illius, el ideoab ipso acci-
et isli in spe. Itaque ipsoe animoe occisorum sunt piunt, quod eum velle facere noverunl, el de ipso
altare, et tamen sublus altare sunt, quia per omnia bibunt quod ab ipso sitiunt. Pelimt autem vindi*
cooequaricapiti suo non possunt : quia ipse est Deus, ctam de inimicis duobus modis, et hoc causa chari-
illi homines : ille Dominus, isli servi. Ideoque et tatis, ut scilicet qui ad vilara oeiernam proedcslinati
altare sunt capiti suo conjuncti : el sub altare, quia n sunt, converlantur a malo ad bonum. Qui vero pr;e-
non illi per omnia cooequantur. Aliter : Ipsi qui sunl sciente Deo damnandi sunt, moriantar et peceary
altare, sublus altare sunt, hoc est, sub se, quia non- désistant, ut post hoc minorera poenam in inferno
dum pervenerunt ad eam gloriam ad quam venturi babeant, ubi unusquisque secundum qualilalera ope-
sunt, quando erunt similes angelis Dei. Divisum rum susiinebit magniludinem poenarum. Quod pe-
quippe est adhuc desiderium illorum, quoniam ex- lere ulique charitatis est et misericordioe. Non au-?
spectant resurrectionem corporis sui. El sicut cum tem pulandum est, quod illi corpotea modo vocem
corpore et anima servierunt Christo, ita cum corpore emitlant, sicut nos qui aereum ftalmn in follem veu-
et anima remuiterentur, quia rêvera sic est dignum. tris trahimus per organum gutturis, sed vox illorum
Ideoque, quia necdum ad illam dignitaiem ad quam desiderium est ipsorum. El tanto magis quisque il-
venturi sunt pervenerunt, sub se sunt, quia post lorum clamai, quanto magis desiderio flagrat. De
modum majores futuri sunt. Cum autem venerint ad hoc Psaimisla ad Dominum : Desiderium cordis eo-
tantam gloriam , jam non erunt sub se, sed in se. rum audivit auris tua (Psal. n). Petunt autem dere-
Quod tali exemplo cognosci potest : Ponamus quem- probis vindiclam, quia optant venire diem extremi
libet in mouasterio nulritum , et poslea abbatena
judicii, et resurrectionem suorum corporum proesto- A sedes est (Act. vu), et Salomon (Sap. u) : Anima
lari. justi sedes sapientia?. Stelloe ergo coeli sancti sunt,
Et datoe 'sunt illis singutoe stoloe alboe. Per qui in lenebris istius viloe hicent, veluti in firma-
stolas albas intelligere debemus mercedem ba- mento stelloe. Qui tune utique de coelo cadent,
plismi, proemium martyrii, mercedem oeternorum quando sub ilta persecutione validissima, fide rece-
et gaudium coelestis patria?. Habent ergo ante re- dunt, qui prius fide recta et operibus justis videban-
surrectionem sancti singulas stolas, quia in sola tur lucere. In terram cadent, quia terrenis delecla-
anima oeternis beatitudinibus adhuc perfruuntur, tionibus inhoerebunt, et ex ipso amore terreno ad
postea autem accepturi sunt binas, quando receplis iniquitalem ruent. Unde subdilur : Sicut ficus mitlit
corporibus immulabiles erunt in anima, et incorru- grossot suos cum a venta movelur. Licet ficus in
plibiles in corpore. De hoc Isaias : In terra sua du- Evangelio synagogam significet, specialiter bic om-
piicia possidebunt (Isa. LXI).El dictum est illis ut re- nem Ecclesiam significat, de qua tune cadent qui
quiescerent tempus adhuc modicum, donec implealur infructuosi fuerant el a bonis operibus vacui. Gros-
numerus conservorum et fratrum eorum. Dictio ista sus enim fici appellalur fructus primi temporis, qui
inspiratio est divina, qua mentibus illorum deside- anlequam veniant ad maturitatein, vento concussi
rantibus diem judicii immittitar virtus patientioe, B cadent in terram, ita et illi qui needum pervenerunt
ut patienter ferant omnia, exspeclantes numerum ad maturitatem bonorum operum, et vacui sunt, con-
illorum qui simililer interficiendi sunt pro Christo, cussi vento, id est extrema persecutione décident in
cura eis postmodum regnaturi, ut qui desiderant re- terram, boc est in lerrenas delectaliones. Qui ventus
cipere sua corpora, gaudeant ex numéro colligendo- bene magnus dicilur.Jquia, ut supra dictum est, per-
rum fratrum. Tali modo loquitur Deus omnipotens secutio illa etiam eleclos occupabit.
sanctis, veluti quilibet paterfamilias habens multos Et coelumrecessit sicut liber involutus. Quod est
filios, singulisque de agro revertentibus |et roganti- coelum, hoc est et liber, id est sancta Ecclesia, quia
bus ut cibum sibi tribuat, respondet : Refectio qui- dum Deum habet habilatorem, habet quoque et Dei
dem vestra parata est, sed exspectate fratres ve- legem scriplam, non in tabulis lapideis, sed in labu-
stros, ut cum in unum positi fuerilis, omnes in com- lis cordis carnalis. Intuendum autem quod ipsa Ec-
mune comedatis, et epulemini gaudentes. Qui inter- clesia sicut liber involutus recessisse dicitur. In li-
ficiendi sunt sicut et illi. Vef aperto scilicet marly- bro enim involuto quid interius continealur, non vi-
rio, vel occulto. detur, nisi ab illis quibus voluntarie aperitur. Sic
Et vidi cum aperuisset sigillum sexlum, terroemotus nimirum sancti illius temporis et suis se manifesta-
factus est magnus. Quid boc loco per terroemotum de- G bunt, et extraneis se celabunt, sicut legimus in pas-
bemus intelligere nisi validissimam perseculionem sionibus sanctorum martyrum. Cujus videlicet mem-
quoefutura est lemporibus Anticbristi ? Unde bene bra Joannes alloquitur, dicens : Notite omni spiritui
non simpliciter dixit, terroemotusfactas est, sed cum credere, sed probate spiritus si ex Deosunt (I Joan. iv).
additamento, terroemotus factus est magnus, quia Recedet autem Ecclesia in suis electis a reprobis,
sicut Dominus dicit, lalis erit lune tribulatio, qualis non abscessu corporis, sed fide et operalione, juxta
non fuit, neque fiet ex quo homines esse cerperunt. illud (Isa. LU) : Egredimini de mediou.ejus, populus
Et sol factus est niger sicut saccus cilicinus. Cilicio meus, et immuudum ne tetigerilis. Et omnis monsel
peccatores homines et rei induuntur. Sol autem insuloede locis suis motoe sunt. Per montes in hoc
Christum significat, de quo scriptum est: Vobis ti- loco debemus intelligere proecipuos sanctos in Eccle-
mentibus nomenmeum orietursoljustitioe(Malach. iv). sia conslitutos, qui coeleris erainent, sicuti montes
De quo etiam impii dicturi sunt gementes, Et sol ju- planitiem terroe transcendunt ad quos perlinet illud,
stilioenon luxit nobis. Fiet itaque tune sol tanquam, quod Dominus per prophetam dicit : Suslollam te
saccus Cilicinus,quando hi in quorum cordibus lu- super altiludinem lerroe (Isa. LVIII),qui movebunlur,
cebit Christus, pro nihilo ducentur, et veluti pecca- non ut a fide recédant, sed corpore et animo atque
tores et rei interficientur a ministris Antichristi. opère recedunt a socielate reproborum, audientes
Aliter : sol ipsos significat proedicalores, quibus Do- illud prophète, sicut supra dictum est : Exite de illa
minus dicit : Vos estis lux mundi (Matth. v). Qui populus meus. Hoc est de Babylone, quoepeccata si-
utique tune fient tanquam saccus cilicinus, quia ce- gnificat, et societatem malorum ; insuloe quoque Ec-
labunt coram impiis quidquid habebunt luminis et clesias significant, quia sicut insuloe tunduntur flu-
virlutis. In illis quoque obscurabilur sol, qui timoré ctibus, ita Ecclesioe fluclibus perseculionum istius
concussi, aut blanditiis deliniti, negabunt Christum, vita? tunduntur, de quibus per prophetam dicilur :
et ad tenebras erroris devolvenlur. Et luna tola facta Me insuloe exspectabunt, et brachium meum su-
est sicut sanguis. Luna Ecclesiam significat, quoe stinebunt (Isa. LXI). Quoe similiter sicut et montes
tune tola fiet sicut sanguis, quia non in uno loco, sed separabuntur, dum a malis fide et operatione disjun-
in omnibus mundi parlibus persecutio Antichristi gentur.
contra Ecclesiam grassabitur. Et reges terroe, ei principes et tribuni, et divites , et
Et stelloecoeli ceciderunt super terram. Coelumest fortes, et omnis servus et liber, absconderunl se in
sancta Ecclesia, de qua Dominus dicit : Coelummihi speluncis et pétrit montium. Reges sunt, qui corpora
'
1035 EXPOS1TIOIN APOCALYPS1N. — L1B. H. 103*
sua bene regere noverunt, ne scilicet vitiis insole- A (Rom. vi). Isli omnes imminente fuluro judicio, cur
scant, ne penuriis succumbant. Principes autem rent ad auxilium doemonum,cum desperati ad sanc-
sunt minoris dignilatis sancti, qui non omnibus ut torum quemlibet non proesument accedere, dicen-
reges, sed tamen quibusdam pro concessis virlulibus tes : Cadite super nos, et abscondite nos ab ira se-
résistant. Tribuni vero, qui adhuc minoris polesla- dentis in throno, id est modo libérale nos, quia in
u's quam principes, et ipsi inquantum proevalent, vobis haclenus confisi sumus.
contra vitia carnis dimicant. Divites quoque non
sed bonis unde CAPUT VIL
opibus, operibus vocantur; Apostolus
admonet divites fieri in bonis operibus, fortes, non Et post hoecvidi quatuor angelos stantes super qua-
corporis virtute, sed animi. Servus , qui conjugio tuor angulos terroe. Quatuor angeli stantes super
obligatur. Liber quoque, a conjugio et a peccatis ab- quatuor parles terroe, principes sunt, proepositi su
solutus. Isti omnes ultima persecutione deprehensi, per quatuor régna principalia, Assyriorum videlicet
fugient, et abscondent se in speluncis et pétris monet Chaldoeorum,Medorum et Persarum, Macedonum
tium, id est, suffragia sanclorum hominum el ange- et Romanorum. Super has quatuor partes terroe,
lorum expetent. Ad hos montes novissima persecu- stabant quatuor angeli nequam, quia eos ad sui ser-
tione comprehensos horlalur fugere Dominus in B vitii dominum inclinaverunt. Tenentes quatuor ven-
Evangelio, dicens : Tune qui in Judoea sunt, fugiant tos terroe,ne {tarentsuper terram, neque super mare,
ad montes (Matth. xxiv). neque in ultam arborem. Quod sunt quatuor angeli,
Et dicenl montibus et pétris, id est angelis et ho- hoc sunt el quatuor venli, id est quatuor doemones,
minibus. Qui recte montes appellaniur, quia terrena principalilatem super quatuor régna tenentes. Unde
despiciunt, et coelestia contemplantur. Recle petroe, in Danielis volumine legimus, quod quatuor venti
quia a Christo qui est pelra, robofanlur. Cadile su- pugnabant in mari magno, elquatuor bestioeconsur-
per nos, et abscondile nos a fade sedentis super gebant de terra, quoe sunt proefata quatuor soeculi
thronum, et ab ira agni. Id est.misericordia animum régna. Tenebant ergo angeli quatuor ventos , id est
inflectile, et nos piis vestris intercessiouibus adju- seipsos in suis membris. Quia enim diabolus et om
vate ab ira judicantis. nés iniqui unum corpus sunt, profeclo et in angelis
Quoniam venit dies magnus iroe ipsorum. Id est, et in ventis ipse intelligitur. Ipsi angeli tenebant
damnatio reproborum. Et quis poterit stare? Id est, quatuor ventos lerroe, ne flarent super terram, quia
nulius. Si enim sancti illius iram tune timebunt, et quatuor doemones singulis regnis proelali, ita tene-
angeli quoque timoré concutientur, quisnostrum su- bant omnem subjeclum populum ut nulius alicujus
stinebit, in quo et justus vix salvabilur? De hoc tem- G flalum regionis auderet contra eos emittere, aul
pore propheta dicit: Dies illa dies iroe (Soph. i). Pos- mutire contra illos, et verbum veritatis efflare ad-
sumus et hoecin contrariant parlem intelligere. Mon- versus idola.ut diceret : Non sunt dii, qui hominum
tes enim soepein sacro eloquio superbos significant, manu efficiuntur, sed sunt simulacra ad nihilum uli
unde est illud Isaia?: Super montem caliginosum le- lia. In terra autem diversitas provinciarum, in mari
vale signum, in quibus verbis Balthasar voluit intel- vero innumerosiias designalur insularum. Per arbo-
ligi, infidelitatis et impietalis nebula cooperlura. In- res quoque inlelligunlur homines singuli, quia ab
suloeautem appellaniur, qui soeculariumnegotiorum universitate redit ad specialitalem, quia ipsi doemo-
fiuctibus quatiunlur, et inslabiles sunt. Isti taies nes omnes homines in his quatuor regnis degentes,
movebuntur a bono ad malum, a fide ad infidelita- pro suo tenebant astrictos servitio.
tem, ut cupiditatem suam possinl implere. Qui Et vidi allerum angelum ascendenlemab ortu solis,
eliam sub pacis tempore non solum exterorum sub- habentem signum Dei vivi, et clamavit voce magna
stantiam proeripiunt, sed etiam in morte propinquo- quatuor angelis, quibus dalum est nocere terroeet ma-
rnm gaudent, atque eorum bona in suos usus con- ri, dicens : Nolite nocere terroeet mari neque arbo
vertunt. Reges autem, principes, ac tribuni, juxta ribus. Alius angélus Dominum significat Jesum Chri
qualitatera graduum, omnes reprobos significant, stum, de quo scriptum est : Vocabitur nomen ejns
majoris scilicet dignilatis homines, médiocres, et magni consilii angélus (Isa. ix). Ab ortu solis ascen
minores, qui limentes amittere régna et honorem, dit, quia terlia die resurrexit a mortuis, et sua re-
dum viderint Antichristum regnare et membra il- surrectione totum mundum illuminavit per evangeli-
lius, transibunt ad eos et movebuntur ad malum, ut cam doctrinam. Unde Psaimisla dicit : Qui ascendit
eis parcant, et divitias non amiltant. Divites quoque super occasum, Dominus nomen est illi (Psal. LXVII).
appellaniur peccatis, qui omne malum quod volue- Venit ergo ab ortu solis, et proecepit quatuor ange-
rint implere, libère poterunt, nec in malo aliorum lis, ne nocerent terroe et mari, quia surgens a mor-
auxilio indigebunt. Fortes simililer in malo inlelli- tuis, prohibuit doemonesa loesione eorum, qui ad
gimusad miscendamscilicet ebrietatera, vel ad fidem vilam oeternamsunt proedestinati. Unde et ipsa qua-
aliorum subvertendam. Servi peccato servientes tuor régna sibi subdidit, et ad noliliam et ad cul-
sunt, quia qui facit peccalum, servus est peccali. tum unius Dei perduxit, hinc est quod Nabuchodo-
Lrberi a justilia, id esl alienia justitia; unde Paulus: nosor vidit lapidem proecisumde monte, qui percus-
Cum servi essetis peccali, liberi fuistis juslitioe sit slaluam in ferreis pedibus, et comminuit oariter
PATROL. CXVII. 33
1035 HAYMONISHALBERSTAT. EPISÇ. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 4036
auruni, argentum , et oes. In auro enim intelligitur A draginta octo millia fiant. Ut vero quod credidil, ad
regnum Assyriorum, in argento Medorum, in oere Trinilalis contemplalionem perlingal, rursum qua-
Persaruiu et Macedonum, in ferro regnum Romano- draginta octo millia ter multiplicentur, et de se cen •
rum significatif. Christus enim natus de stirpe Ju- tam quadraginta quatuor millia reddant. Nam et
daica, sine operç inarilali, per proedicalionem apo- centenarius numerus, qui a loeva transfertur ad
stolorum percussil exlremilalem regni Romanorum, dexteram , generalem significat sanclorum nume-
el lune proefata omnia soeculirégna contrivit, quoeilli rum, qui in perfectione operis invenli, in dextera
erant subjecla. Lapis autem crevil, el suscitalus est in sunt collocandi.
regnum, quod in oeternum non dissipabilur. Unde et Ex tribu Juda duodecim millia signati. Manifeste
subdilur, Qunadusque tignemus servos Dei nostri in in hoc loco ostenditur, non nos debere hic carnalem
fronlibus eorum. Ubi intuendum, quia cum superius accipere generalionem, per hoc quod non secundum
unum angelum se vidisse dicat Joannes, ipse angélus ordinem nalivitalis suoe filii Jacob ponunlur in hoc
nunc pluraliter loquitur dicens : Quoadusque signe- catalogo. Nam Judas qui hic primus ponilur, utique
mus, ego scilicet el apostoli mei. Quod enim fecerunt quarto loco natus est. Gad quoque hic esl lerlius,
apostoli, ipse Christus fecit, qui in ipsis habitat ibi octavus invenilur. Simililer de coeteris esl in-
juxla illud : Ecce ego vobiscum sum usque ad consum- B tuendum. Quod quare factum sit, ipsa nominum in-
malionem soeculi (Matth. xxvin). Signum hoc, quo lerpretaiio manifestât : Judas quippe inlerpreiatar-
-
signantur omnes servi Dei in frontibus, ipsum signum confessio sive laudans, in quo Ecclesia comprehen
esl sancloecrucis, quod fidèles in Ecclesia dupliciter, ditur, quoede peccatis proelerilis poenilenliam agit,
in corpore scilicet et anima, portant. In corpore sci- el a laude Creatoris non cessai. Confiteor enim oequi-
licet, quia signantur in fronte in Domine Patris et vocum verbum, et pro confessione ponitur et pro lau-
Filii et Spiritus sancli. In anima vero, quia Chrisli de. Unde Dominus : Confiteorlibi, Pater coeliet ter-
passionem imilantur, cruciiîgentes se cum vitiis et roe (Matth. xi). El Psaimisla : Confiteborlibi, Domine,
concupiscentiis. Unde in Veleri Teslamento proe- in toto corde meo (Psal. cxxxvn). Ruben dicitur vi-
ceptum est, ul super ulrumqué liinen de sanguine dens filium. El in hoc loco ipsam Ecclesiam signifi-
agni ponerent, quia non prodest hoc signum exte- cat , quoe filios, id esl bona opéra videt. Unde est :
ritis quidquam, nisi ipsum quis accipial el inlerius : Videas filios filiorum luorum. Filii quippe filiorum,
fides enim si non habeat opéra, mortiia est. Dicit intelligitur remuneratio operum. Spiritaalis itaque
ergo : Nolite nocere lerroe et mari , neque arbori- esl isia prosapia, quia et in Juda proecessit inilium.
bus, quoadusque signemus servos Dei nostri in fron- confessionum, el in Ruben succeduiit incrcmenla
tibus eorum, ac si diceret : Nolite loedereillos qui ad G virtutain. Qui.si primus poneretur, ordo nalivitalis-
vitam oelernamsunt proeordinali ante omnia soecula; suoe confunderelur. Prius enim recedimus per- conr
unde Apostolus : Qui elegil nos ante mundi conslitu- fessionem a malis, deinde proficimus ad subsequemia
tionem in adoptionem filiorum Dei (Ephes. i). bona, ut infbrmeraur redis el placilis. Post Ru-
Et audivi numerum signalorum centum quadraginta ben recte ponitur Gad , qui tentatio inlerpreiatar,
quatuor millia signati ex omni tribu filiorum Israël. quia bene opérantes solel probare tentatio. Unde
In hoc loco liniius ponilur pro infinito nec perlinet cuidara dicitur : Quia acceptas eral Domino, necesse*
solummodo ad duodecim tribus filiorum Israël, sed fuit ut tentatio piobarel te : el quia contra easdem.
ad omnem Ecclesiam, quoe per hune numerum com- tenialiones divina virlule proecinctj fortes existant»:
prehendilur in suis electis, quod eliam nalura ipsius recte idem Gad aecinctas vocalur. Unde Psaimisla :
nuuieri demonstrat. Ternarius enim summum bo- Proecinxisli me virtute ad bellum (Psal. xvn). El quia
nuai significat, id est sanctamTrinilatem. Quaterna- sancli clauso oslio orant Patrem, et sua opéra in-
rius vero sacratus esl simililer propler quatuor li- quantum possunt favori humano celant, ut. qui vi-
bros Evangelii. Vel propler quatuor tlumina paradisi, det in abscondito eis reddat. Recie etiam convenit
sive eliam propler quatuor partes mundi, seu propter quod idem Gad latrunculus dicilur. Et quia illata
quatuor viriutes principales. Sive igitur ducautur ^tentatio probatos coronat, congrue post Gad :
tria per qualuor sive quatuor per tria, duodecim fa- Aser ponitur, qui beatus inlerpretaiur. Unde est :
ciunt, qui et ipse sacratus est propter duodecim tri- Beatusvir quisuffert tentationem (Jac.x). Certi aulem
bus Israël, et propter duodecim apostolos. Millena- sancti de ista promissione, non solum patienter illata
rius enim numerus perfectionem significat, quia Sibi perferunt mala, sed etiam in ipsis tribulationi-
soepepro universitale ponitur. Unde est : Verbi, quod bus constjtuti a latitadine charitatis non recedunt,
mandavi't in mille generationes (Psal. civ). Ecclesia atque idcirco post Aser Nephihalim ponitur, qui la-
igitur, quia Trinjlatis notifia ex universis genera- titudo interprelatur. Per illud enim mandalum cur-
tionibus aggregatur., quatuorque paradisi fluminibus runt, de quo Psaimisla dicit : Lalmn mandalum tuum
irrigatur et in quatuor, mundi partes distenditur, nimis (Psal. CXVIII).Et quia per hoc amplissimum
recte in duodenis millibus figuratur. Sed si m eo dileclionis proeceplum gradientes, ea quoe rétro sunt
quod credidil perficiatur, necesse est ut duodena- oblivioni tradunt, et in ante se exiendunl, seque pe-
rius miUium numerus quadra solidilate jungatur. regrinos in hac vita esse conspiciunt, ideoque et
Ducantar ergo duodecim millia per quatuor, el qua- meudicos se esse fatentur, jure post Nephthalim
mr EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — Lre. n. 1033
Manasses ponitur, qui oblitus inierpretalur, vel né- A rum sacrificia et victimoetransierunt, et veritas sur-
cessitas. Oblilus scilicet, quia unum quod relro esl rexit per Manassen, hoc est per populum gentilem,
diniillunt; nécessitas vero , quia ad ea quoedeside- quoe oblivioni tradidil idola. Finito enim sacerdotio
ranl, necdum pervenerunt. Hinc Psaimisla : De ne- quod in figura proecesserat, slalim surrexit vernm
cessitatibus meis erue me (Psal. xxiv). in Ecclesia sacerdolium secundum ordinem Melcbise-
Undeet bene post Manassen Simeon collocatur, qui dech. De hoc enim Dominus per prophetam dicit :
audiv.iltrisliliam appellatus inlerpreiatar, quia videli- Ecce dies ventent et consnmmabosuper domum Juda
cei desideriumillorum postalanliumdissolvi,ulpossint testamentum (Jerem. xxxvm). El Apostolus : Quod
esse cum Christo, soepediflertur, non lamen aufer- enim antiquatur et senescit, prope inlerilum est. Jam
tur. Unde necesse esl eliam ut nomen habilaculi enim Domino adveniente, illud sacerdolium Judxo-
retineant, quod idem Simeon sonare videlur : quorum in vetuslatein fuerat versum, et ad senium de-
niam qui înoerent in labernaculo corruptionis, de- clinabat, ideoque cilo periit adveniente vero sacer-
bent gaudere de habilaculo oelernoequietis, scientes dote Christo. Recte ergo sexto loco pro Dan, qui
quia in lerrena eorum habilaculo dissolvilur, habent inde esl éjectas, Manasses constiluitur, quia videli-
xdificalionem in coelis, donium non manufactam. cet in sexta mundi oetale, adveniente Domino Jesu
Cui Levi succedit, qui addilus dicitur, quia videlicet B Christo, Judaica plebs et sacerdolium et omne bo-
taies jam omnia conculcanlcs lerrena , superaddu- num perdidit, el in ojus loco Manasses, id est popu-
cuul sibi proecepta non jussa, ut est virginilas, ero- lus gentilis esl ascitus, atque in filium adoplatus. Et
galio dimidii bonoruin vel facultatam, et coelera hu- sicuti Dan de hoc calalogo spirituali est éjectas, ita
jusmodi,quoe non jussu, sedconsiliosuntsuperaddita. omnes reprobi ejicienlur de consortio sanclorum in
Quibus uimirum bene convenu, quod lssachar post die judicii.
Levi aiinectitar, qui merces interpretatur. Talibus Post hoec viai tnroam magnam, quam dinumerare
enim debetar merces remunerationis, quorum uni di- nemo poterat. Hoc est, postquam audivi iwmeruui fi-
cit Jercmias : Quiescat vox tua ploratu, quoniam delium qui comprehendunlur in duodecim tribubu ;
mercesesl operi tuo (Jerem. xxxi). Taies autem qui Israël, vidi lurbam quam dinumerare nemo polerat.
lia vivunl, et solummodo pro remuneralione oelernoe Numerus electoium apud Deum finitus est, sed apud
viloelaboraut, soient aliquando lenlatioues probare. homines est infinitiis. Unde ad homines est référen-
Unde bene post lssachar : dum quod dicilur : Quam dinumerare nemo pote-
Zabulon ponitur , qui inierpretalur habitaculum rat. Ex omnibus genlibus el tribubus et populis et lin-
forliludinis. Non enim talcs succumbunt lentationi- guis. Cum dicit ex omnibus genlibus, el deinde sub-
bus, sed virtus in infîrmilau? perfieilur. Detalibus di- C inferiur, Et tribubus, ostendit quia in omnium gen-
cit Aposlolus (Hebr. xi) : Couvalueruntde infirmitate. tium nomine comprehendunlur fidèles omnium tri-
Fortes facii sunt in bello, quia corpus illorum quod buuni , et ccontra in iribuum nomine compre-
ab inimicis pulatur infirmum, et per quod animoepa- hendunlur fidèles omnium gentium. Sancta Ec-
rant interitam, iiivenitur inviclum. Qui eliam dm» a clesia in très ordines dividitur, in proelalos, conju-
malis persequunlur lalenlum divini verbi sibi crédi- galos, et continentes. Numerus ergo proemissus non
ta m expendere quoque inimicis non cessant, atque est accipiendus pro finito, sed pro infinito. Stantes
idcirco post Zabulon bene Joseph, qui augmentant anle thronum et in conspeclu Agni. Per thronum (si-
vocalur, subjungitur, quia ut augmentant lucri de cut fréquenter dictum est) intelligitur Ecclesia, quoe
accepta pecunia référant, hanc inimicis erogare non esl sedes Dei, secundum illum : Anima justi sedes su-
trépidant. El quia omnes isli in dextera sunt oeterni pientioe(Sap.y). SlaiEcclesia ante thronum,id estante
régis 1 candi, qui in virginibus, continenlibus, ac seipsam, quia circumspeela est, et sibi providel, ne
bonis conjugalis, in duodecim istis inveniunlur pro- aliquid indecens facial. Stat, dum animum suum in
fectibus aniinarum, bene posl hos omnes Benjamin soliditate dile.eiionisetfidei roborat. Hinc Psaimisla :
ponilur, qui filius dexteroe inierpretalur. Quasi enim Slatuit supra petram pedes meos (Psul. x-xxix). In
ab ejus dextera geneianlur, qui ejus virtute in hoc D conspectu eliam agni stat, quia de sua conscientia
soeculoprotegunlur. Hoc eliam non est proetereun- fida, omnia opéra sua vult videri a Deo, a quo re-
dum cur Dan de hoc calalogo fuerit éjectas, cum in muneretur, unde el unus-ex bis astanlibus dicebat :
coeteris libris sicul et coeteri fratres inveniatur. Ma- VivitDominusin cujus conspeclusto(IVReg.ui).Amicli
nasses enim qui non fuit filius Jacob, sed qui alieni- slolisalbis. Per stolas albas accipe sincerilatem et puri-
gena maire naïus esl, id est, de Asenelh filia Puti- talem baptismi, purgalionem occulli el aperli mar-
pharis sacerdotis Heliopoleos, locum ejus leneat. Ad tyrii, ablutionemque fontis lacrymarum. Ante Media-
quod dicendum, quod de Dan nasciturus est Anli- loris adventum, corda humani generis maculis pec-
christas, juxta illud Jacob, Fiai Dan coluber in via, calorum erant respersa,seddealbatapostea suni ni-
etc., usque cadat ascensor ejus rétro (Gen. XLIX). bus modis superius diclis.ûnt multi, qui has sto-
Ejicilur itaque ex hoc loco Dan, ut cVendatur Anli- las post baptismi ablulionem mundas conservant,
chrisius ex numéro sanclorum ejiciendus. Aliter : quia nullum morli-ferunicrimen admitlunt.Alli sunl,
Dan inierpretalur judicium iransiens Hebroeorum; qui coinquinanlur diversis sceleribus, sed ut ad pvi-
quia scilicet,posuwam verilas apparuit, omnia illo- stinum décore;» redeant, se occulto vel aperlo tnar-
1039 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL." 1040
tyrio gemitibus lacrymarum candificant, sicque ut A merabilem ipsos esse angelos ostenderet, soluniniodo
omnes fidèles slolas habeant superius positas. Et eorum casum commémorât. Neque enim convenit'
palmoein manibus eorum. Per palmas triumphus vi- ut angelis adorantibus homines rigida cervice starent.
clorioe designalur, per manus vero virtus operatio- Angelos itaque hic accipimus ipsos electos"qui desi-
nis exprimitur. Palmas ergo in manibus habent ele- gnanlur per viginti quatuor seniores, qui recte an-
cli, dum quolibet modo triumphant deanliquo hoste geli vocantur, quia vitam oeternam annunliant. Ele-
et hujus soeculivoluptatibus. Vel per manus intellige cti, ut diximus, angeli sunt, qui aliquando stantes,
potestalem. Quod enim per manus polestas designe- aliquando sedentes introducuntur. Slantes, sicut hic:
tur, habes in Evangelio, dicenle Domino : Nemo po- sedentes, sicut ibi : Illicsederunt sedes in judicio (Ps.'
test rapere oves meas de manu mea (Joan. x), hoc cxxi). El : Sedebilis super sedes duodecim judicantes
est de potestale. Poteslalem enim accepimus ut filii duodecimtribusIsraël(Matth.-xïx).Ipsi sunt m circuitu
Dei essemus, dicente bealo Joanne : Quotquot cre- throni, quia Ecclesiamdoctrina, prece, exemplo undi-
diderunt in eum, dédit eis potestatem filios Dei fieri, que ambiunt. Et ceciderunt in conspectuthroni in faciès
bis qui credunt in nomine ejus. Palmas habemus in suas. Casus iste humilitalis indicium est, quia ele-
manibus, hoc est victorias, cum de operibus bonis cti quidquid boni habent, non suis meritis, sed gratia?
conlra diabolum et incentiva carnis triumphamus. B Dei députant, a quo omnia bona sumunlur, secun-'
Cujus nimirum viclorioe summa, in capile menibro- dum illud : Omnedatum optimum et omne donum per-
rum consislit. fectum desursnm est, descendens a Paire luminum
El clamabant voce magna, dicentes. Vocem ma- (Jacob. i).El nota quod electi in faciem, reprobivero
gnam, non strepilum vocis, sed desiderium summum rétro cadunl, quia electi videlicet in futuro sibi pro-
sanctorum accipiamus. Unde est : Desiderium pau- spiciunt, reprobi vero quoeeos in futuro sequantur,
perum exaudivil Dominus (Psal. x). Hinc Moysi cum providere negligunt. Et adoraverunt Deum, dicentes :
nihil exterius diceret, sed intus tantum gemens ora- Amen, benediclio,et claritas, et sapientia, et gratiarum
rel,Dominus ait :\Quidclamas ad me (Exod. xiv)? Salus actio, honor, el virtus, et forliludo Deo noslro in soe-
Deonostro,quisedetsuperthronum,etAgno. Salus om- cula soeculorum.Amen. Hoec omnia cum pertineant
nibus quoecunquetribuilur hominibus, sive in corpore, ad sànctam Trinitatem, quoe unus et verus est Deus,
sive in anima, ipsi est depulanda; unde Psaimisla : specialiter tamen ad incamali Verbi personam refe-
Dominiest salus, et super populum tuum benedictiê tua runtur, el infidelium ora Judoeorum hac auclorilale
(Psal. m). Salus Deo noslro, id est Deo Palri : et clauduntiir. Ipsi enim dicunt Christus vester punis
Agno, id esl Dei Filio, qui sedet super thronum, qui J homo fuit. Nec mendax, sed Deus et homo una
Agnus appellalur propter innocentiam et victimatio- verilas, quod sonal amen, quia amen dicitur verum
nem. Sicuti autem hic introducit Patrem ex Filium vel fideliter. Ipsi eliam dicunt : Maledictio congruit
sedentem, et intelligitur Spiritus sanctus, ita supe- crucifixo, quia malediclus homo qui pendet in ligno
rius ubi solum Filium commemoravit, Pater et Spi- (Deut. xxi). Nos e contrario dicimus, quod nulli me-
ritus sanctus pariter intelliguniur. Taie quid legi- lius convenit benediclio, quam rlli qui malediclum le-
mus in Evangelio, Domino dicenle : Hoecest vita gis abstulit a nobis, et benedictionem Abrahae
oeterna, ut cognoscant le Deum verum, et quemmisi- ad génies pervenire fecit. Ipsi quoque dicunt : Non
sti Jesum Christum (Joan. XVII).Ista est enim consue- convenit homini mortao claritas, sed soli Deo vivo.
tudo divinoeScriptaroe, sicut supradiclum est, ut ubi Nos e contrario dicimus nemini magis quam illi
ponilPatrem et Filium,simul inlelligatur Spiritus san- ascribendam claritatem, quia in divinitate manens
ctus. Super thronum sedet, id est super Ecclesiam, ipse est auctorlucis oeternoe,el humanitate adhorara
quoe est sedes Dei, regnalque in cordibus fidelium mojtuus, tertia die surrexit per gloriam Patris, et
habilando. esl illi claritas comparticeps, et vivit ac sedet in
El omnes angeli stabant in circuitu throni et senio- dextera Dei Patris. Ipsi nihiiominus dicunt : Non est
rum et quatuor animalium. Quod sunt throni, hoc rvvester Chrislus illa sapientia, quoe attingit a fine
sunt seniores, hoc el quatuor animalia. Genus in usque ad finem forliler, quoniam parvulus ex 110-
génère est in hoc loco, sicut legimus supra de arca slra sorore natus est, el per incrementa temporum
et de ocio animabus. Ecclesia enim propter diversa sapientia ut homo profecil. Nos econlra dicimus :
officia diversis modis exprimitur. Quia enim Do- Non est illa sapientia passa detrimentum in assum-
minus in Ecclesia regnans, singulariter cuncta pto homine, cum idem secundum quod homo erat,
examinai, recle per unum ta roimm designalur : profecil sapientia, sed magis hoec ab illa sumpta
quia vero ipsa Ecclesia in capile suo aliorum mansit una sapientia, qua sapientia mundus esl fa-
facta judicat, recte per seniores : quia quoque pa- ctus, et restauratus homo de terra creatus, de lerra
scuis virentibus per fidem, jam in quibusdam mem- ail coelum sublevatus. Ipsi dicunt : Nulla ei debetur
bris inhoeret, in quibusdam vero per spem fruilur, gratiarum actio pro salute animarum, quia suam
bene per animalia : quia hoec ventura proedicando ipse liberarc non potuit : nos econlra : Nulli conve-
aiinuntiat, aperle per angelos : quia etiam ex diver- nientius quam illi debetur gratiarum actio, qui ut af-
sis geutibus aggregatur, jure per lurbam figuralur. ferrel salutem animarum nostrarum, propria pote-
Uiide etauctor hujus revelationis ut hanc lurbam innu- stale voluil animam ponere : quod si nollel, uuu-
1041 EXPOSIT10 IN APOCALYPSIN. — LIB. II. 1042
quam poneret. Ipsi etiam dicunt : Nulla ratio pér- A tribulatione magna, hoc esl, adversitatibus hujus
imait honorem deitalis illi ascribi, qui exprobratur soeculi, juxta quod Apostolus ait : Oportet nos per
irrisus, contemptu dignus habitas est. Et nos econ- multas tribulationes inlroire in regnum Dei (Act. xiv) ;
tra : Per hoc a nobis dignius honorandus est, quia et Psaimisla : Multoe tribulationes justorum (Psal.
pro nobis indigna sustinuit. Ipsi etiam nibilominus xxxm). Magnas quippe sancti tribulationes perfe-
f dicunt :Non fuit Christus oeterna virtus et
fortitudo, runt, dum alios jugulo stravit gladius, alios crucis
quia lassari potuit ex itinere. Nos econlra responde- patibulo affixit, alios in se subjeclos aqua absorbuit,
mus, Quia quod infirmum est Dei, forlius est hominibus alios edax flamma consumpsit. Nec solum pertinent
(I Cor. i). Illius enim infirmilas tolam mundi forii- ad hanc gloriam, qui ejuscemodi corporaliler lor-
tudinem ac virlutem prostravit. menta perferunt, sed et illi, qui in pacis lempore pie
Et respondens unus de senioribus dixit mihi : Hi vivere in Chrislo cupiunt, et persecutionum oppro-
qui amicli sunt stotis albis, qui sunt el unde venerunl? bria, irrisionesque aliorum pro Christo susiinent, vel
et dixi illi : Domine mi, tu scis. Quare dicit, re- jejunia adhibenl, vigiliis insistant, orationes mulli-
spondens : nulla inierrogatione proemissa? Consuelo plicant, voluntales proprias gladio proecepti interfi-
more Scriptura?loquitur, quoe solet plerumque nullo ciunt, sicque suas stolas, hoc est, sua corpora in
interroganle, ita respondentis voce proferre senten- B sanguine agni candificant, dum Chrisli, capitis vide-
tiam. Unde in Evangelio legimus quia respondens licet sui, imilantur cxempla, vel pro illo patiendo, vel
Jésus dixil : Confileborlibi, Domine, Pater coeliet aliorum illatas contumelias palienlur lolerando, vel
terroe (Mallli. xi). Et alibi legimus, quia respondens semelipsos viliis et concupiscentiis morlificando.
angélus dixit mulieribus : Nolile limere (Matth. Ideo sunt ante thronum Dei, el seniunt ei die ac
xxvm), nulla inierrogatione ipsarum mulierum proe- nocte in templo ejus. Et qui sedet in throno, habitat
missa. Hoc auloin in hac revelatione unius senioris super illos. Ac si diceretur : Propierea ad numerum
responsio dissimilitudinis habet ex illis, quia ista pertinent electorum, propterea thronusDei, propterea
interrogaliva est, illa indicaliva. Quid ilaque in uno templum Dei sunt, propterea in templo ejus sanctam
seniore accipimus, nisi ordinem prophetarum uni- illi exhibent servilutem, quia talibus vestimenlis
tatem omnium proedicanlium ? Viginti quatuor enim induti, quia sanguine agni videntur abluti. Ipsi enim
seniores propter numerum duorum teslamenlorum, a condilore tanquam thronus proesidènlur, ipsi tan-
qui duodenario duplicata numéro in duodecim tribu- quam templum inhabitanlur, ipsi et ante thronum iu
bus et duodecim apostolis exprimuntur, soepiushic templo Deo servire probanlur, quia et ipsi sunt si-
frequenlantur. In uno vero seniore unitas eorumdem mul templum et thronus Dei. Nam quod dixil : Sedet
teslamenlorum. Vel cerle senior ipse seniorum, Do- 'G in throno, hoc repetivit, dicens : Habitat super illos,
minus videlicet proedicatorum designatur. Ideo au- ubi et thronum et templum eos esse demonslravit.
tem interrogat senior, ut quoerat Joannes , quoerens Serviunl autem die ac nocte, id est in prosperis et
audiat, audiens inlelligat, inlelligens ad imitanda adversis fidei atque operationis rectitudinem servant.
quoequoerit, semetipsum accendat. Denique osten- Dies enim prosperitatem, nox vero significat hujus
dunlur ei amicli stolis albis, ut talem habilum, taie soeculi adversitatem, sed in utriusque sancli Deo
concupiscat indumentum. Sed slatim requiritur qui serviunl, quia eos nec prosperitas, nec adversilas a
sint, aut unde venerint, quatenus scilicet si vult in beata inslilutione et libéra condiloris sui servilule
taliura iransire numerum, dum audit qui sinl et valet inclinare, et hoec in Ecclesia, hoc est in semel-
unde venerint, sludeat talis esse, quales illos cernit, ipsis.
satagat inde venire, unde alios venire cognoscit. Non esurient neque silient amplius, et non cadet
Quid vero sint stoloealbx, paulo superius dictum est. super illos sol, neque ullus oestus; quoniam Agnus gui
Dicatur igitur : Hi qui amicti sunt stolis albis, qui in medio throni est, regel illos, et deducet eos ad vitoe
sunlet unde venerunt? ac si proedicatores sancli, vel fontes aquarum. Causa redditur, cur non esurient,
Dominus proedicatorum piis auditoribus diceret : neque*silient, neque soîem (id est, oestum) palien-
Quotquot anle mundi conslitutionem electi sunt, lur, quia vestimenlis albis coruscare videntur, cum
nunquid amatores mundi sunt? nunquid voluplalum dicilur : Quoniam Agnus qui in medio throni est, re-
suarum seclatores? nunquid per iter voluplalis am- gel eos, el coelera. Non esurient, neqïie silient, in-
bulaverunt? Ad hoeccum Joannes ex persona bono- quit. Famem quippe sancti jam non palienlur, quia
rum audilorum uni seniorum respondit : Domine mi, proesenlia illius satiabuntur, qui esl panis vivus de
tu nosti, rursum ille ex persona Domini vel proedi- coelo descendens. Hinc Psalmista : Satiabor dum
catorum ejus subinfert. manifestabitur gloria tua (Psal. xvi). Sitim quoque
Hi sunt qui veneruntde tribulatione magna, et lave- non suslinebunt, quia ipse est .potus vitoe. Unde
runt stolas suas, et dealbaverunl eas in sanguine Agni. Psalmista (Psal. xxn) : Dominus régit me, etc., usque
Cujus videlicet vox loto isto tempore per ora docen- Super aquam refeclionis educavit me. Et non cadet
tiura talia clamât, talia proedicat. Unde el in eo quod super illos sol neque ullus oestus, hoc est adversio
dicit : Venerunt irium temporum summam conclu- aliqua, tribulationisve angustia, vel persecutionis et
ait, proeleriti scilicet, proesentis, el futuri, pro eo tentatiûJiis molestia non eos gravabit, quia ipsius
quod est, venerunt, veniunt, alque venturi sunt. De obumbratione legenlur. Cui Psalmista dicit : Obum-
1043 HAYMON1SHALBEKS1A1. tFlht,. UFP. FARS 1. — COMMEJY1.B1BL. 1044
bra caput meum in die belli (Psal. cxxxix). Solis A vita nequaquam contemplalio perfecte agitur, ani-
quippe el oeslus nomine soepesolet tribulatio perse- moque renilenii cogitationum tumullus se ingerunt,
cutionis accipt. Unde de seminibus jadis in Evan- recle per silentium quasi média hora factum dicitim
gelio ipse Dominus dicit, quia quod supra petram Quod si in bac vita fuisset perfectum, neqiiaqn m
cecidil, sole orto oesluavit. Agnus vero qui in medio quasi média hora quoe imperfectionem significat, sed
throni est, reget eos, hoc est, Christus in medio intégra perhiberelur factura, quoe peifectionem de-
Ecclesia?suoeconsistons, eos gubernabit, et ad vitoe monstrat. Quasi ergo média hora fit silentium in
foules aquarum deduo.el eos, hoc est, ad contempla- coelo, cum electorum animus in hac mortali vila, et
lionem sancloeTrinitalis. Hinc Psaimisla : Apudle est aliquid de superna quieie percipil, el lamen in eo
[ons vitoe, et in lumine tuo videbimus lumen (Psal. quod perceperat, diu stare non valet.
xxxv). Quod taie est, quasi diceret: In fonte tuo Et vidi septem angelos stantes in conspectu Dei,
videbimus fontem. S.dritus quoque sanctus fous
el datoe sum illis septem luboe. Ordo proeposterus
appellalur, ut in Evangelio ipse Dominus dicit : Si
est in hoc loco, quia prius venil unus angélus ante
quis silit, veniat et bibat, et de venire ejus fluent
altare, habens thuribuliim aureum in manu sua,
aquoevivoe; ul quid aquarum fons, et nonsimpliciter tubas. Per
fons introducilur, nisi quia simplicilas donorum per B et sic seplem angeli acceperunt septem Eeclesioe
nniversalis
hanc senteuliam exprimitur ? Unus enim fons pro- septem angelos, proedicalores
Filii et sancti. inlclligunlur, qui bene angeli vocanlur, quia oelernam
pter unitalein naturoe Patris, Spiritus
ut dixi- vilam nobis annuiiliant de quibus scriptum est : An-
Aquarum vero fons propler mimerosilatem, Recte eliam se-
mus, gratiarum introhicitiir. Ad vitoe itaque fontes geli pacisamnre flcbv.nt(Isa. xxxm).videlicet
aquarum deducet eos, hoc est, ad contuendam sancloe ptenario numeroexprimuntiir, quia seplifor-
termi-
Irinilatis majeslatem, quo fameacsili depulsa, nec mi spiritu replentur. Recle septenario numéro
solem nec oestum palienlur vitiorum, vel perturba- nantur, quia universilati credenlium proeponuntnr,
iionum nullo calore urentur. El absterget Deus om- septenario enim numero-et universitas et perfeclio
nem lacrymam ab oculis eorum. Deus omnipotens designatur; unde est : Septies in die tnudem dixi libi
miro pietatis affecta aliquando patrem, aliquando (Psal. cxvm). In conspectu quoque Dei stare perhi-
malrem se ostendit, quia plangenlium filiorum la- bentur, quia calcatis omnibus terrenis volnptaiibus,
Dei adhoerent, rjusque vo-
crymasabslergit. Hincutpater aversos filios revocat, contemplalioni quoque considérant : el quod
dicens : Converlimini,filii revertentes, et sanabo aver- luntatem, qui nusqnam deest,
tiones vestras (Jer. ni). Materna quoque viscera pie- ei placere sciunt, opère perficiunt. Hinc Paulus ait :
Sicut ex Deo coram Deo in Christo loqnimur (II
tatis transcendens, ait : Nunquid oblivisci potest mu- C
Cor. xn). El Elias : Vivit Dominus in cujus conspe-
lier infantem suum, ul non misereatur filio uteri sui
ctu sto (III Reg. xvu) Per septem quoque tubas,
(Isa. XLIX)? Tamen si illa oblita fuerit, ego non obli-
Veteris ac Novi Testamenti intelligitur,
viscor lui. Ecce amat ut pater, ecce miseretur etiam Scriptura
omnis Scri-
ultra matrem, lacrymasque ab oculis tergit electo- propter septiforraemSpiritum, per quem
dictala est, et intelligenlibus reserala. Quoe
rum. Nolandum aulem quod omnem lacrymam ptura
Scriptura luboe comparatur, quia magna annunlial;
abstergere Deus promittat. Varia?enim sunt eleclo- unde
rum lacrymoe,quoniam alius propterea plangit, quia ipsis proedicaloribus dicitur : Quasi tuba exalta
id esl, a
malum egit, quia bonum non fecil; alius, quia dura vocem tuam. Datoe sunt illis ab angelo,
Christo qui omnibus docloribus intelligentiam divi-
correptionis flagella sustinet; alius, quia vitiis impu-
diu a Tali- norum voluminum in utroque testamento dedil ; unde
gnatur ; alius, quia regno peregrinalur.
in hac vila sequitur :
que modo varii sunt fletus sanctorum, qui
tune ulique abstergenlur ad plénum, quando instante Et alius angélus venit, et stetitante altare, habens
tempore gaudii oeterna jucundilas succedet, juxta thuribulum aureum. Iste angélus alius, qui sietit
illud : Beati qui lugent, quoniam ipsi consolàbuntur n ante altare, intelligitur homo Christus Deus, de quo
(Matth. ni). Et alibi : Iterum aulem videbo vos, et propheta dicit : Vocabiturnomen ejus magni consilii
gaudebit cor vestrum (Joan. xvi). Tune utique absler- angélus. (Isa. ix). Ipse est enim nuntius patenta? vo-
gel omnem lacrymam, quoniam nihil eis adversi luntatis qui venit et stetit ante altare cum aureo
accidere potuit, unde vel modicum contristenlur. thuribulo, ut ostenderet quia ipse est verus ponti-
fex futurorum bonorum. Sacerdotis quippe minisle-
CAPUT VIII.
rium est altari assistere, et aplatum aromalibus thy-
Et cum aperuisset sigillum septimum, factum est miam a sollicite cremare. Ipse est enim angélus an-
silentiumin coelo,quasi média hora. Coelum(ul fré- gelorum, et pontifex pontilicum. Porro ante altare,
quenter jam diximus) jusiorum Ecclesia vocatur, id est, ante omnem ecclesiam, quoeigné divini anio-
quoe scilicet dum a frequentia rerum corporalium, ris accenditur, el vevum sacrificium (id est, cor con-
comcmplaiione intima cujusdam secreti secessura triluin) Domino offert, semetipsum mactans, ut ho-
petit, et cogitationum tumullus reprimens, in in- slia viva et rationalihus fiai, anle hoc altare enim
ternoe quietis secretuni pénétrât, quasi quoddam si- stat angélus, id est, pontifex verus, per quem om-
rentium Deo in menie oroeoarat. Sed quia in îiac nia munera nostra Deo Patri mittimus : unde el sa-
1045 LXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. II. 1040
cerdotes singulis suis oralionibus ejus memoriam A dupliciter potest intelligi. Primum enim misit Spiri-
Taciunt, ut per illum exaudianlur, dicentes : Per tum sanctum in terram, hoc est, in apostolorum
Dominum nostrum Jesum Christum. Unde intuen- corda, quando resurreclionis suoetempore surgens a
dum, quod Joannes ila hoec descripsït, dicens : Ve- morlu s, insuffiavit et dixil eis : Accipile Spiritum
nit el stelit, Venire quippe ad humanitalem perli- sanctum (Joan. x); deinde misit cumdem Spiritum
nel, per quam babuit transire de loco ad locum r sanctum in terram, hoc est, in corda genlilnim, qui
stare autem ad divinitatem, per quam ubique pra?- crediderunl in eum perproedicalionem apostolorum ;
sens est, juxta illud : Coelum et terram ego impleo primum fecit in Judoeis, hoc per se quos collcgil ad
(1er. xxxm). Venit ergo ad nos per hiimanilatem, fidem suam, deinde in genlibus, ad quorum salulcm
quia Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, misit apostolos, qui credentes in eum, meruerunt
qui ubique habet esse per divinitatem , secundum accipere Spiritum sanctum. Et facta sunt tonitrua,
quam omnia facla sunt. Habens thuribulum aureum. el voces, et fulgura, et terroemotus. Proedicantibus
Quid per thuribulum aureum in quo ignis ponilur, aposlolis facta sunt ista tonitrua, id esl, cominina-
nisi corpus Domini intelligere debemus? Tune enim tiones et l Tiores ut : Omnis arbor quoe non facit
accepit thuribulum, quando suoe divinilati noslram fructum bonum, excidetur, el in ignem mitletur
conjunxit morlalilatem, quod tiiuribulum bene au- B (Matih. vu). Et : Tune dicet rex bis qui a sinistris
reum dicilur, quia videlicet in ipso sunt omnes the- erunt : Disceilile a me, maledicti, in ignem oelemum
sauri sapientia? et scientia? absconcliti. Verbum enim, (Matth. xxv). Et voces exhortationum, ul : Beati mun-
el homo una es; sapientia, de qua scriptum est : Ac- do corde, quoniam ipsi Deum videbunt(Mattli. v). Et :
cipite sapientiam sicut aurum. Possumus et per Beuti qui habitant in domo tua, Domine : in soecula
thuribulum aureum, in quo cremantur aromata, in- soeculorumlaudabunt te (Psal. LXXXIII).Et fulgura
telligere Ecclesiam, quoe igné divini amoris aeceasa, et terrores miraculorum, quibus fidèles et ad
muiidas ad Deum dirigit orationes, dicens cum Psal- vilam proeordinati illuminabantur. Alii enim excoe-
mista : Dirigalur oralio mea sicut incensumin conspectu cabantur, assignantes ea diabolo potius quam Deo.
tuo (Psal. CXL).Nain el ipsa sapientia repleta est, Terra; motus, id est, perseculiones contra creden-
quarn ab ipso suo percepil capile. Et data sunt illi tes, quibus illi exercentur.
incensa muita. Quid incensa significent, et supradi- Et seplemangeli qui habebant seplem tubas, proepa-
ctum esl, et hic aperte manifestestatur, cum subdi- raveruntse ut tuba canerenl, idesl, omnes proedicalo-
tur : Ut daret de oralionibus sanctorum omnium super res universalis Ecclesioe, qui habebant scientiam
allare aureum, quod esl ante thronum. Ipsi enim an- duorum testamenlorum, proeparaverunt se ul tuba
dantur ul ea hoc G canerent, id est, ut Evangelii docirina insonarent.
gelo incensa, super altare, est,
super semetipsum offerat Deo Patri, per quem ora- Duobus modis se proeparant elecli ad proedicandum :
tiones et omnia opéra sua sancti ad Patrem dirigunt, primo, quia antequam verbum proedicalionis ad pu-
iuxta quod scriptum est : Si quis peccaveril, advo- blicum proférant, cogitant quemadmodum singulis
catwtn kabemus apud Patrem Jesum Christum ju- personis verbum aptent secundum qualitales singu-
stum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris (I lorum, quomodo scilicet servis, quomodo dominis,
Joan. n). quomodo proelatis, quomodo subjectis, quomodo
Et ascendit fumus incensorum de orationibus san- simplicioribus, quomodo perfectioribus, sicut Pau-
clorum de manu angeli. Sicut fumus ex crematis lus, qui benignos horlabalur dominos, ut misericor-
aromalibus procreatur, sic virtus compunctionis ex diam impenderent servis, scientes quoniam commu-
studio orationis gignitur. Sed de manu angeli coram tas omnium Dominus in coelo est. Servos quoque
Deo ascendunt,quia per Redemplorem nostrum, quoe monebat ul debilum impenderent dominis, non ad
a fidelibus eoiuniiiluntur, ad Deum Patrem perve- ocùluin servientes. Vel certe proeparant se, quia
niunt. Quia vero ignis mittitur in thuribulo, ut inde quoeproedicaturi sunt, prius ipsi faciunt, primum-
fumus generelur, palet (sicul dictum est) quod per que ea in se ostendunt factis, deinde eliam verbis,
iburibulum el ipse Dominus, et totum corpus ejus' ut simplices exemplo erudiantur operis : perfectio-
intelligitur, in quo miltitur ignis Spiritus sancti, de res vero, verbo exhortationis. Sic enim fecil et Do-
quo Dominus dicit : Ignem veni mittere in terram. minus, juxta quod Lucas dicit : Quia coepitJésus fa-
(Luc. xii.) Isto igné electi accensi, et fumum com- cere et docere (Act. i).
punctionis ad Deum per Chrislum dirigunt, et ad Et primus angélus tuba cecinit. Quod est primus
Dei amorem et proximi accenduntur. angélus, hoc sequentes : quia quod unus, hoc sunt
Et accepit angélus thuribulum, et implevil illud de et septem, id est, omnis Ecclesia sanctorum. Et
ignealtaris. Tune enim angélus thuribulum accepit, facta est grando etignis mista in sanguine. Per gran-
cum Dominus sibi intra uterum virginis naluram dinem ira omnipotentis Dei designatur, unde scri-
luimanam conjunxit, vel cum primum in Judoea di- ptum est : Ira Domini sicut grando descendens. Per
scipulos elegit, quia non de alio spirilu, sed ex se- ignem autem, odium et invidia inlelligitur reprobo-
ipso de quo iinpleta est Ecclesia, ipse replevit cor- runi adversus sanctos. Statim enim ut apostoli coo-
pus suum ; verum coeterosad mensuram, ipsum autem pérant proedicare grandinem, id esl, vindiclam Dei,
„pleuitudo spiritus implevil. El misit in terram. Hoc reprobi accensi sunt zelo et odio, quod per ignem
4047 HAYMONISHALBERSTAT. EPlSC. OPP. PARS I. - COMMENT. BIBL. 104*
designalur. Quod aulem post ignem sanguis sequi- A Deus aut quod colitur (H Thess. n). Igné ardet, hoc
tur, ad damnationem reproborum pertinet, quia vi- est, malitia et invidia torquetur. Unde et primum
delicet velul homicidoe humanum sanguinem fun- hominem idcirco decepit, quia invidit ei locum quem
dentes, ita taies qui insecuti sunt veros proedicato- ipse perdiderat. Missus est in mare, hoc est, in mun-
res, peribunt, dicenle Domino : Qui odit fratrem dum, et in cordibus reproborum habitare coepii.
tuum, reus erit judicio (Matth. v). Et Joannes : Qui Canente itaque tuba angelo, mons magnus igné ar-
odit fratrem suum, homicida est (I Joan. ni). Non dens missus est in mare, quia proedicante Ecclesia
autem mirum, si inde electi clementiam inventant, in suis docloribus, exclusus est ab bis diabolus qui
unde reprobi iram incurrunt, dicenle Apostolo : ad vitam oeternam erant proeordinati, et compulsus
Quia aliis sumus odor mortis in mortem, aliis odor esl redire ad suos, non quod in eis anle non fuerit,
vitoe in vitam (II Cor. n). Et Simeon de ipso Do- sed quod abjeclus ab istis, eo a'mplius reprobis daru-
mino : Ecce positus esl hic in ruinam et resurrectio- nari coepit. Et facta est tertia pars maris sanguis.
nem multorum in Israël (Luc. n). Et missum est in Sic visum est illi factum in mari, sicut olim fuerat
terram, et tertia pars terroe combusla esl, el terlia faclum in jEgypto, ad egressum filiorum Israël.
pars arborum combusla est, et omne fenum viriile B Poiro per aquam in sanguinem versam, sapientia
combuslum est. Per terram lerreni homines desi- carnalis intelligitur, quoe in sanguinem vertitur,
gnanlur, super quos ira omnipotentis Dei cadit. Sed quando aperte mala agere persuadet, non solum eos
cum dictum est, quod terlia pars lerroe combusta est, qui extra Ecclesiam, sed eliam hoereticos et falsos
sic videntur, hoec verba sonare, quasi in duabus ctiristianos qui suas voluntates sequi desiderantes,
partibus electorum plures remanserint, quam in defendere se conanlur, per suam sapienliam et ina-
ttrtia perierint, sed non esl ita, quia scriptum est : nem philosophiam. Unde scriptum est : Littera occi-
Mulli sunt vocati, pauci vero electi. In duabus ila- dit, spiritus autem vivificat (II Cor. m). Et sic ad
que partibus comprehenduntur omnes boni, qui di- perversilatem erroris vertitur sapientia carnis. Ter-
visi sunt in duali numéro, id est, in proelalis et sub- tia aulem pars creaturoe quoe morlua esl in mari,
jectis, in proedicaloribus et auditoribus, de quibus secundum proedictum sensum, intelliguntur hoerelici,
supradictum esl : Bealus qui legit et audit verba falsi christiani, pagani, et Judoei, qui, licel vivant
prophetioe hujus. In tertia autem parle omnes re- corpore, mortui sunt in anima, et in hoc mundo
probi, id est hoerelici, pagani, Judoei, el falsi chri- versi sunt in sanguinem, id esl, in perpétralionem
sliani. Super hos omnes grando, id est ira Dei, ve- malorum operum, quoeut diximus, designanlur per
nit el ignis oeternoe damnationis, cum sanguine, id , sanguinem.
est, vindicla homicidii et coelerorum peccatorum, Et tertia pars navium interiii. Naves et in bonam
quoeper sanguinem intelliguntur, juxta illud : Li- partem ponuniur, et in malam. In bonam, ut legi-
béra me de sanguinibus (Psal. h). Verum hoc est mus in Evangelio, quod Dominus ascendens in
terra, quod arbores, id est malorum summa. Ipsi navim, abiit trans frelum (Marc. vi). In malam, ut
enim sunt terra quoerentes terrena, ipsi quoque ar- hic. Tertia autem pars navium in proedictis hoereli-
bores inslabilitate nulantes, de quibus per Aposto- cis el coeteris intelligitur, qui absque gubernatore
lum dicitur : Hi sunt arbores aulumnales, infru- feruntur, ideoque in mari istius soeculi fluctibus
ctuosoe, eradicaloe, bis morluoe. Quod autem omne tunduntur et submerguntur.
fenum viride combustuin esse dicitur, repetita sen- El tertius angélus tuba cecinit, et cecidit de coelo
lentia esl, in tertia parle scilicet, sicut el supra, id Stella magna ardens tanquam facula. Quod enim pri-
est memorata pars malorum qui fenum sunt, hoc mus angélus, hoc secundus et tertius et coeteri, id
est, illccebrosi et voluptuosi, luxuriam suam sequen- est, universalis Ecclesioe proedicatores. Sed quia sibi
tes. De talibus propheta dicit : Omnis caro fenum, invicem succedunt.sicuti martyres apostolis, ipsique
et omnis gloria ejus ut flos feni (Isa. XL). Quo con- martyribus confessores et virgines, ideo taliter dis-
lua : Qui de panibus Dei reficiuntur, super fenum -. tinguuntur, ul dicatur primus, secundus, tertius,
discumbunt, quia omnes in se carnales voluplates et coeteri. Ipse aulem designatur per slellam, qui et
comprimunt. per moniem, aniiquus videlicet hostis, qui inter
Et secundus angélus tuba cecinit, et tanquam mons coetera coeli clara lumina creatus, primum adhuc
magnus igné ardens missus est in mare. Mons ma- tantum nomen retinet, non quod luceat, sed quia
gnus est diabolus, qui se extollit in altitudinem suin angelum lucis se transfigurât. Nam et in coelo
perbioe, unde et in principio suoe creationis voluit Stella magna Lucifer appellatur, quoe proe coeteris
fieri similis illi de quo scriplum est : Erit in novis- lucet. Et ad ipsum per Isaiam dicilur : Quomodo ce-
simis diebus proeparatus mons domus Domini in ver- cidisti, Lucifer, qui mane oriebaris (Isa. xiv)? Et quia
tice montium, dicens : Ascendam super altitudinem etiam proe coeteris sideribus, id est angelicis spirili-
nubium, el ero similis Altissimo (Isa. u et xiv). Vel bus luxit, recle non simpliciter Stella, sed cum addi-
eliam propterea mons appellalur, quia in novissimo lamento Stella magna vocatur. Cecidit de coelo, hoc
tempore ingredielur perditain hominem, et ipse Deo est, de socielate angelorum, juxta illud: Videbam
similem se esse oslendet, juxta quod Apostolus ait : Satanam quasi fulgur de coelocadenlem (Luc. x) Quia,
Adversabitur et extollelur super omne quod dicitur vero postquam cecidit humaiio generi invidit, me-i
1049 EXPOSITIO IN APOCALYPS1N. — L1B. II. 10o0
rito tanquam facula ardens appellari debuit, quia A festatur, quoniam ipsum modicum lumen quod
videlicet ardet invidia, et totum mundumconsumpsit. videbatur habere, perdidit, ita illi stalim ut in
Unde est : Invidia diaboli mors intravit in orbem ter- conspectu examinantium positi sunt, cognitus est
rarum (Rem. v). eorum error, et qui prius videbanlur lucere per
Et ceciditin terliam partem (luminum, et in fontes fidem, coeperunt obscurari, et ab Ecclesia expulsi
aquarum. Quod sunt flumina, hoc sunt el fontes. sunt propter suam infidelilatem. Quod dicit : Tertia
Flumina enim a fontibus oriuntur, et sic ad mare pars solis percussa est, etc., solis percussio ad diem,
currunt. Aquoe autem multoe, populi multi sunt. lunoe autem vel stellarum, referenda est ad noctem.
Ideoque hic flumina vel fontes ipsos hoereticos signi- Signiflcatur autem in sole aper.tus error hoeretico-
ficant, et coeterosqui sub terlia parte comprehendun- rum , in luna vel slellis occultus, quia quidam illo-
tur, in quos diabolus cecidit, cum humano generi in- rum aperlis, quidam autem occultis persuasionibus
vidit, et per eos doctrinam erroris seminavit. Quod in abditis, quos possunt decipiunt. Notandum aulem
taie est, quasi diceret, in tertiam partem hominum ; quod non dicit : Percussa est terlia pars eorum et
unde subditur: obscurala, sed : Percussa est ut obscurarelur, ad hoc
Et nomenstelloeabsynlhium. Per absynthium, quoe scilicet percussa est ut postea obscurarelur, quia illi
amarissima est herba, doctrina hoereticorum intelli- " videlicet vulnerabantur occulte in mente, postea vero
gilur perversa, qui per suam falsitatem dulcedinem obscurabanlur, quando ab Ecclesia expellebantur et
fidei converlerunt in amaritudinem perfidioe el erro- anathematizabantur aperte. Sed ne talium perditio
ris et operalionis, quia omnis operatio illorum et ad Deum referatur, hoc quod de proefatis luminari-
doctrina in amaritudinem versa est. Ejectas enim ab bus dicitur, Percussa est terlia pars eorum ut ob-
electis antiquus hoslis, dum reprobos invadit men- scurarelur, sic intelligatur, sicut cor Pharaonis ab
dacio, illos veneno inficit. Mendacium aulem non ipso indurari dicilur, cujus durilia per ipsum miseri-
solum perversoe credulilalis, verum etiam maloe corditer non emollitur. Neque enim culpa est solis ,
operationis noxam intelligere debemus- Quod enim quod suis radiis lippientitlus oculis coecitatem infun-
sancta Ecclesia in sacris paginis recta? fidei con- dit, sed magis ad vitia oculorum redigendum est, qui
gruere docet, hoc hoerelici, Judoei,atque philosophi ex lumine tenebrescunt. Omnipotens autem Deus bene
in pravum dogma convertunt; et quo illi ad incre- ulens malis nostris, multa ex his operari consuevit.
menta virtutum, hoc prave vivenles catholici ad Excitavit enim doclores error schismalicorum ad
incitaraenta vitiorum ulunlur. Quamvis aulem et illi defendendam veritatem fidelium, quia procul dubio
de Domino multa intelligant, et isti quoedam saluta- nequaquam ad. disserendas Scripturas tanto sludio
ria peragant, tolum tamen amarissimum est, quod p vacassent, si erroris mendacium veritali resistens
et illorum verba sonant, et islorum opéra clamanl. non increvisset. Hinc scriptum est, quia oportet
Et multi hominum mortui sunt ex aquis, quoe hoeresesesse (I Cor. xi).
amuroefactoe sunt. Id est ex doctrina hoereticorum Et vidi, et audivi vocem unius aquiloe volantis per
perfida et amaia multi perierunt. Multos siquidem médium coeli, dicenlis voce magna : Voe, voe,voe, ha-
babuerunl discipulos, qui eorum exerapla et doctri- bitantibus in terra, de coeterisvocibustrium angelorum
nam sunt secuii, qui omnes mortui sunt, non tantum qui erant caniluri tuba. Quod significant angeli, hoc
morte corporis, quantum morte animoe. eliam aquila, id est universalem Ecclesiam, sive
El quarlus angélus tuba cecinit, et percussa esl ter- doctores specialiter, qui volant per médium coelum,
tia pars solis, et tertia pars lunoe, et tertia pars Stella- hoc est, per mediam Ecclesiam currunt, quoecoelum
rum, ita ut obscurarelur terlia pars eorum, etnonlucerel appellalur, quia sedes Dei est. Quod autem dicit
diei pars terlia et noctis simililer. Per solem et lunam Joannes, Vidi et audivi vocem unius aquiloe, osten-
et siellas in hoc loco Ecclesiam intelligere debemus, dit procul dubio quia in spirituali visione hoc est vi-
quoe obscurala in tertia sui parte, duabus partibus dere, quod audire, hoc audire, quod videre. Tria
perraanenlibus in claritate, in bonis proelatis et sub- j. voe oelernam significant damnationem, quoein trium
dilis, in docloribus et auditoribus. Ipsa enim Eccle- angelorum vocibus, qui sequuntur, continelur. Quod
sia solLsnomine nuncupatur, sicut in Canticis can- vero non de proecedentium quatuor angelorum voci-
licorum dicitur : Quoe est ista quoe ascendit sicut bus , sed trium subsequentium , qui erant canituri,
aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol vocem unius aquiloe volantis vidisse se dicit et au-
(Cant. HI)?Stellarum quoque nomine eadem Ecclesia disse, atque lugenlis, nimirum aperte innuit, quia
nuncupatur, juxta quod Apostolus dicit : In medio electorum Ecclesia veuturas diversoe calamitatis pla-
nalionis pruvoeet perversoe,inter quos lucetis sicut lu- gas lugere simul ac proedicare non cessât, ac si ipsa
mmana in mundo (Philip, n). Quandiu itaque hoe- Ecclesia diceret : Reproborum perditionem per to-
relici in Ecclesia erant, quasi lux esse putabanlur, lum tempus proesentis vitoe lugere simul ac proedi-
sed slalim ut error illorum délectas est, et a cailic- care me cerno. Bene autem una aquila volans per
Ijcis fides illorum explorata, agnila esl eorum coeci- médium coelum Ecclesiam significat, quoeunitale fi-
tas, et obscurali sunt, quia ab Ecclesia abjecti sunt, dei consistit, et calcalis lerrenarum voluplatum de-
verbi gralia : Coecussi ponatur in radio solis, quia sideriis, intima contemplatione ad coelestia subleva-
'
(ionienles oculos habet, slalim excitas illius mani- tur, cujus videlicet membra cum Apostolo dicuut
Nostra conversalio in coelisest (Philip, m). Bene au- A , dicit : Erit tribulatio qualis non fuit neque fiel. Quo
tem per médium coelum volât, quia hinc inde orbem in loco quoestio oritur, quare dicatur fumus putei
terrarum in electis possidet, cujus proedicatio non similis fumo fornacis magna? : si enim lune Iribu-
'simplicller vox, sed cum additamenlo vox magna latio erit, qualis non fuit, quomodo nunc similis est
vocatur , quia in loto mundo sonuit, sicu^de primis doctrina boerclicorum doctrinoe aniiebristi? Sed
proedicatoribus ejus dictum esl : In omnem terram sciendum quia illa persécuta) et falsa doctrina anti-
exivit sonus eorum (Rom. x). Vel certe magna vox christi et coelerorum ex parte similis erit. ex parle
pro magna? liliertatis audacia ponitur. Et nolanduin dissimilis. Similis eril in persecutione sanclorum,
quia non coelum, sed terram inhabitantibus voefulu- in errore mendacii : dissimilis vero in lmc quod
rum lameniando denunlial, terrenis scilicet deside- lune illi miracula facturi sunt, cum sii t falsi do-
riis atque obleclaiionibus deditis. ctores, quod isti facere non possuul, ideoque iniina.
nior erit illa, quia per ulraque decipicl. Et obscu-
CAPUT IX. ratus est sol el acr. Id esl Ecclesia, quia quod per
Et quinlus angélus tuba cecinit : el vidi stellam de solem, hoc significalnr per aéra, et hoc in lertia
coelocecidissein terram. HoecStella, ut supra dictum parte sui, id est, in omnibus reprobis est inlclli-
est, diabolum significat, qui se transfigurai in ange-;|j gendum ul supra.
lum lucis, unde quibusdam appareils dicit se esse De fumo putei, id est, de hoereticorum doctrina.
Christum , sicut beato Marlino. De hoc coelo cecidil, Exierunt locustoein terram. Discipuli scilicet erroris
hoc est, de numéro angelorum, vel de coelo, hoc nati sunt, qui lerrena corda hominum deciperent.
est, de Ecclesia cadit quotidie, quando ex gen- Nam locustoe neque rectos gressus habent, ut quoe-
lilitale quidam cJnvcrtuntur ad fidem, sive ex pa- dam animalia, neque volalum ut aves, qria disci-
•enlibus christianis nati, fonte baptismatis regene- puli hoereticorum vel ipsi hoeretici neque reclam
rantur, et diabolo renunliant, et omnibus operibus habent fidem, ut volent, et coelestia cum sanctis
et pompis ejus. In terram cadit, hoc est, in eos qui pétant, de quibus Isaias dicit (c. LX): Qui sunl isli qui
terreni sunt. Non enim in coelo,'id est in sanctis ut nubes volant? neque rectos gressus operationis, ut
potestatem habet. cum Psalmista dicere possint : Staluil supra peiram
Et data est ei ctavis putei abyssi. Quid per abys- pedes meos, et direxit gressus meos (Psal. xxxix).
snin, nisi prava designantur corda reproborum pec- Saltus danl locusioe,el vireniia quoeque corrodunt,
catis lenebrosa? De hac abysso dicitur in Genesi : quia illi per jaclantiam elevanlur, et animas quas
Tenebroe erant super faciem abyssi (Gen. i). Per pu- possunt quoevirorem fidei habent, necant. Et data est
leum aulem hoeretici intelliguntur, quia sua prava (J illis potestas, sicut habent scorpionespotestatem terroe.
doctrina el profunda homines in ima terroe demer- Polestas nocendi scorpionis in cauda esl. Per hanc
gisnt. Clavis vero putei abyssi, polestas intelligitur enim percutit el venena diffundit. Scorpio quoque
diaboli, qui dominatur hoerelicis, paganis et coeteris in facie est blandus, sed occulte cauda percutit.
infidelibus. Legimus enim quod Petro daloe sunt Taies sunt hoerelici, qui falsis vera permiscent, ut
claves, id esl polestas ligandi et solvendi. Ita ergo in facilius auditores decipiant, sicque veneno maloe
hoc loco clavis, quoedata est diabolo, potenlia intel- doctrinoe decipiuni simplices, de quibus Psalmista
ligitur, quam exercet in reprobos. Quoe illi data esse ait : Sepulcrum païens est gullur eorum (Rom. m).
dicitur propter hoc, quod non est ablata, sicut in- Et sacra Scriptura testatuf quia propheta docens
tluralum est cor Pharaonis, id est non emollitum. mendacium, ipse est cauda.
Et aperuit puteum abyssi. Quia ipse inspirât hoere- El proeceplum est illis ne loederem fenum lerroe,
licis, ul tenebras suoedoctrinoe proférant ad deci- nequeomneviride, neque omnem'urborem, nisi tantum
piendum quos possunt. Ipse hoc facit, quia eo insti- homines qui non habent signum Dei in frontibus suis.
gante fit. Sive per clavem possumus intelligere Superius dictum esl quod omne fenum viride com-
poienliam carnalent, id est, reges et principes hu- * bustnm est, quod in sui tertia parle intelligitur.
jus soeculi, quos sibi conjungebant hoerelici, quia ; Ergo hic fenum in bonam partem ponitur. Signi-
non auderent lanla et talia loqui, nisi temporal! es- ficat enim laclentes, qui non possunt capere soli-
sent potenlia fulti. Et ascendit fumus putei. Id est, dum cibum, sed veluti animalia, littera? superficie
pravorum hoereticorum doctrina manifeslala est. deleclantur. Quibus Apostolus ait : Non polui vobis
Quoe bene fumo comparatur, quia lumine veritalis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus, tan-
caret, et quod sanctis in Scriplura sacra lumen quam parvulis in Christo lac potum vobis dedi, non
proebet, hoc hoerelicis coecitatem infundit, qui etiam escam (I Cor. m). Omne autem viride, intelliguntur
aliis fidei lumen obscurare non cessant. Sicut fu- proficienles, qui jam possunt intelligere et capere
mus fornacis magnai. Fornax autem magna novis- quod Joannes dicit. In principio erat verbum (Joan.
sima.est vexatio, tempore aniiebristi fulura, de qua i). Porro arbores perfecti quique et fortes atque in
videlicet fumus egreilietur, id est adversa doctrina, fide robusli sunl, quoniam hi taies lenialionmn
quoe mentes pereiintium in calfginem verlal, cui ta- ventos perferre possunt, et firma siabililaie perdu-
ndis putei comparatur, quia sicut nunc et co am- rant. De quibus Psalmista : Plauta'.i in domo Do-
y'-ius error, ita lune serainabilur ab impiis, unde mini, in alriis domus Dei nostri tlorebuvj (Psal. xci).
1053 EXPOS1TIO IN APOCALYPSIN.— LIB. II. 1054
Sed et hic a loto pars intelligenda esl, ut supra, A mors ab eis. Quia sancti viri, ut dictum est, inler
qua duabus scilicet partibus permanentibus in Ec- scandala hujus soeculisécréta conversationeDeo per
clesia, a quarum loesione probibentur locustoe, ter- conteniplalionem inhoerere cupiunt, sed propler
lia pereat. Undeet slalim subjungitur : Nisi tantum aliorum lucra ipiihusdam oceupationibus in cerla-
homines, qui non habent signum Deiin fronlibus suis, miue desudant. Nolentes ilaque vivunt, sed dilalani
subaudi digne, quia non solum excluduntur illi qui mortem propter aliorum salulem oequanimiter fe-
extra Ecclesiam sunt, id est pagani et Judoei, sed runl, altendentes illud Apostoli : Non quoesua sunt
etiam falsi Chrisliani, qui signum portant in cor- singuli quoerenlessed quoealiorum (I Cor. xm).
pore, qui baplizati sunt, et in Ecclesia consistant; Et similiiudines tocustarum, similes cquis paralis
sed tamen fidem quam habere videnlur, operibus in proelium.Equis assimilantur omnes hoeretici pro-
maculant, ideoque loedunlur. Taie est illud : Qui pter velocem ubique discursum, quia lotum subito
manducal carnem meam, et bibit sanguinem meum, replebunt mundum; locustis vero, propter vacuila-
in me manet, et ego in illo (Joan. vi). Cum multi tem. In proeliumvadunt, quia conlra fidem reclam
eadem sacramenta percipiant, iu quibus non habitat elcclorum pugnant. Et sicut Jamnes et Mambres
Christus, quia non ad salulem, sed ad judicium restiterunt Moysi, ila et isli résistent veiïlali :
suum manducant et bibunl, ideoque rei sunt cor- B el quamvis juxta rationem subsistere adversus proe-
poris elsanguinis Christi. Et alibi dicilur sub eodem dicaioresnequeant, semper tamen irrationabililer vc-
sensu: Nemo dicit Dominum Jesum, nisi in Spirilu ritali resislunl. Et super capita earum tanquam corona:
sancto. Cum utique multi eum tantum verbis falean- similes aura. Superius diclum est de senioribus,
tur, sed habenies formam pietalis, virtuiem ejus quod habebant coronas aureas in capilibus suis, per
abnegant, qui confilentur se nosse Deum, factis quas triumpbus victorioe illorum significatur. Isti
aulem negant. autem non habent coronas, sed quasdam figuras
Et dalum est illis ne occiderent eos. Ad superiora tanquam coronas, nec sunt aureoe, sed similes auro,
respiciunt ista, id est ad fenum, ad omne viride, quasi scilicet quoddam falsilalis figmenlum, quia
ad arbores, quoe in bonum inlelleximus, el a quo- videlicet ipsi se victores simulant, et dignos remu-
rum morte et loesioneprobibitoe sunt locustoe.Sed neratione, sed nec coronas, nec ex auro habent,
ut cruciarent mensibus quinque. Per quinque men- quia, ut Apostolus ait, habenies formam pietalis, vir-
ses intelligitur omne proesens tempus, a Domini luiem ejus abnegant. Et faciès earum subaudi locu-
scilicet ascensione usque ad finem soeculi, in quo staruin. Sicut faciès hominum erant. Quia homo est
hoereticiet coeteri infidèles el impii adversus Eccle- animal ralionale, per faciem hominum rationabilitas
siam grassantur. Nam quia quinarius numerus ad <Q eorum intelligitur, quia licet sint seductores eorum,
quinque sensus corporis perlinet, recte per quinque tamen etiam multa vera dicunt, et dialectici sunt,
menses omne proesens tempus intelligitur, quia tan- coelerasque artes libérales sciunt.
diu impii Banetis nocere possunt, quandiu quinque El habebant capillos sicut capillos mulieris. Flu -
scnsibus corporis subsistant. Et cruciulus eorum ut sus mulieris in capillis esse dignoscitur. Unde Apo-
cruciatus scorpii cum percutit hominem. Sicut enim stolus : Mulier si comam nulrial, gloria esl illi (I
scorpio a poslerioribus venena diffundil, ita illi Cor. xi). Per capillos ergo mulierum, effeminalos
reprobi iis quoecito trauseunl, et in proesenti reliu- illorum animos intelligere debemus et lascivos, quia
quuntur, alque ideo posteriora nuncupantur, nocenl, sunt homines sibi placentes el suas voluplates se-
et hoc in cauda, id esl in poiesiate hujus soeculi, quenles. Sive per faciem hominum et capillos mulie
vel minis quoslibet contingentes, vel commodis rum, uterque sexus intelligitur, quia illi non solum
blandienles. deceperunt viros , sed eliam mulieres. Quia enim
Et in diebusillis quoerenthomines mortem, et non hoereliciad hoc ut locustoe saliunt, ut equi discur-
intentent eam. Dies isti quibus electi quoerent mor- runt, et tamen in omnibus verilali resistunt, recle
tem intelliguntur ab ascensione Domini usque ad illorum opinio felor esse describitur. Unde et ipsoe
finem soeculi. Specialiter aulem fiel hoc temporibus 10 mulieres defendebant eos, sicut soror Constantini,
antichrisli. Homines in hoc loco accipimus sacer- quoe Arium revocavildb exsilio : et sicut Justina quje
doles et ecclesiarum proepositos, qui cum viderint eamdem Arianam doctrinam défendit contra Ambro-
tempore illo lanlum pra vilalis dogma consurgere, sium, et alioemultoe.Locustoeergo faciès humanas,
sicut ex parte jam factum est temporibus hoereti- et capillos mulierum habent, ul in hoeretica perfidia
corum, quoerent mortem, quia scilicet oplabunt in uterque sexus sibi (ut ita dixerim) nequius applau-
Dei contemplatione consislere, ut sint mundo mor- dal, tueatur alque defendat. Possunt eliam per ca-
tui et omnibus soeculiactionibus, et vivant Deo. Sed pillos mulierum ipsi intelligi, quos hoerelici décape-
ista quoerentibusfugiel mors ab eis, quia insolubile ront, animos scilicet habenies seducibilcs, el mollitie
vinculum regiminis astringet iilos, nec potcrunt gre- feminarum llexibiles. El dénies earum, subaudis lo-
geui sibi commissum relinquere in ora luporum, ne custarum, at leonum erant. Dénies leoiium habenS
forte damna gregum super eos reverlanlur, et illis laniatum et (etorem naturalem. Taies erant ha:re-
in peccalum repuielur, si eos errare aut perire pro tici, qui animas hominum iiilerficieha'ul, et malam
jiii juiete permiserint. Et cupient mori, et fugiet famam de se emiilebanl. Et sicut bonis Chrisli pns
dicaloribusconvenit,Christibonus odorsumus(IICor. À \ ipse hominem creaveril aut regat, sed quo super eos
H), sic econtrario istis erit pro suavi odore fetor. dominationem exerceat, quos sibi per peccatum ser-
Et habebant loricas sicut loricas ferreas. Per lo- vos addicit. Cui nomen Hebraice labbadon, Groece
ricas obfirmala et dura perversorum hominum corda autem apollyon, Latine aulem habet nomen exter-
monstrantur, quia sicut homo lorica munitur, ne minons. Quod in quibusdam codicibus invenilur
iclibus telorum vulneretur, ita illi sua obstinalione scriptum abadon, ubi scilicet primum esl a, sed f Iso
muniunlur, ne sagilta verilalis ad corda illorum ve- scriplum est, el vitio scriptorisfactura; sed primum
niat, et ita defendunt perfidiam, sicut fidèles veri- ibi ponendum I, et labbadon dicendum, sicut bealus
lalem, sicque mendacio dedili, contemnunt obedire Hieronymus dicit in Hebraicis inlerpretationibus.
veritali. Et nolaudum quam apla sil hoereticorum in Quid sit autem Hebraice labbadon, Groece apollyon
singulis speciebns coinparalio, qui et in locusiis elati exprimitur cum subdilur, Latine habet nomen ex-
et vaui, et in caudis scorpionum venenali, et in lerminans. In bis quippe nominibus diabolus intelli-
cquis lascivi ac vani, et in humana facie simulatione gitur, qui homines exterminât, id esl extra palriam
callidi, et in capillis mulierum moribus incompositi, coeleslem emittit, qui audituri sunt : Disceaile a me,
et in dentibus leonum felidi, el in loricis ferreis maledicti, in ignem oeternum(Matth. xxv). Exlermi-
corde notantur perfidi. Et vox alarum earum sicut '.B nabunlur enim injusli, quibus hoc diceiur, id est
vox curruum equorum multorum currentium ad bel- ejicientur ab omni socielate sanclorum. Legimus
lum. Quod superius per caudas, hoc designatur hic enim in Evangelio, quod super crucem Domini scri-
per alas locustarum, id est potentia hoereticorum, ptum fuerat Groece, Hebraice et Latine, quia isloe
vel doclrina electa, quam ipsi eligunt. Quarura vox très linguoelune vigebant : Hic est Jésus rex Judoeo-
eliam bene similis dicitur : curribus equorum currum (Matth. xxvn). lia el hic nomen diaboli, qui
rentium in bellum. Nam currus quando a stabulis novissimo tempore perditum hominem ingredielur,
prodeunt, divisi ab invicem et sejuncii inccdere quique se Christum esse menlietur, tribus linguis
soient usquequo ad locum certaminis venienies con- exprimitur. Qui recte exterminans dicitur, quia sicut
junganlur, el pari vota puguent : lia et hoeretici Christo congregandi, sic diabolo congruit nomen
semelipsos dividunl, et contrarios sibi errores pro- exterminandi. Unde est : Qui non colligit mecum,
ferunt, verbi gratia : Pholinus negal Christum anle spargit (Matth. xii).
Mariam fuisse, sed ex ipsa inilium dicil eum sum- Voeunum abiit, et ecceveniunt adhuc duo voepost
psisse, et verura corpus habuisse. Econlra, Arius hoec.Legimus supra quod aquila volans per médium
dicit eum ante soecula iialum et crealuram esse. coelum, tria voeproedixilfutura quorum unum abiisse
Simililer et coeterivarios mendacii inventant errores 'C describilur in narralione proecedenti, vel in tribula-
valde sibi contrarios : sed quamvis inter se dissi- tione quoefacta est temporibus sanctorum martyrum,
deant.lamen unanimiler contra unitatem Ecclesia? adhuc vero duo reslare dicuntur narranda, vel poste-
pugnant. riore tempore sub antichrislo adimplenda.
Et habebant caudas similes scorpionum, et aculd Et sextus angélus tuba cecinit, et audivi vocem
erant in caudis earum, el polestas earum nocereho- unam ex cornibus altaris aurei, quod est anle oculos
minibus mensibus quinque. Per caudas, ut supra dic- Dei dicentis sexto angelo qui habùt tubam : Solve
tum est, potenlia lemporalis hitelligitur, ppr quam quatuor Anq&loJLqui (tl'.ig&isuni in flumine magno
nocent conjungentes suo errori principes hujus soe- Euphrate. Altare significat Ecclesiam, de qua fumus
culi. Verum quod superius fuerat proetermissum de compunclionis ad Deum dirigitur. Bene altare au-
caudis scorpionum, hic adjungilur cum dicitur : Et reum dicitur, quia profecto Ecclesia jusiorum sem-
aculei in caudis eorum. Quid sit aculeus in caudis pilerna sapienlia îllustratar, de qua Salomon dicit :
locustarum, Paulus exponit cum dicit : Ubi esl mors Accipile sapientiam sicut aurum. Recte quoque ante
Victoria tua, ubi est aculeus tuus'! Stimulus aulem oculos Dei esse dicilur, quia superno respecta sem-
mortis peccatum est (I Cor. xv). Constat ergo quia n per illustratur, unde in ps.dmis dicitur : Oculi Do-
omnis illorum potenlia el error el peccatum esl. mini super justos (Psal. xxxm). Hujus altaris cornua
Quod sequitur, polestas earum nocere hominibus sunt omnes proedicalores. Unde et in Veteri Tesla-
mensibus quinque, repelita sentenlia est, per quam mento soepelegimus sanguinem super cornua altaris
proesens vita iterato exprimitur. Et supra quidem position : signifleabantur enim in hoc sancti martyres
potestalem locustoe accepisse referuntur, ut mensi- proprio sanguine perfundendi. Unum hoc cornu al-
bus quinque homines cruciarent, nec eos occide- taris hic specialiter positum, debemus intelligere
rent. Hic vero eorumdem mensium numéro nocere Dominum Jesum Christum medlatorem Dei et homi-
hominibus facullalem. habere perhibenlur. Quod num, qui proecepitsexto angelo, id est omni Eccle-
utique ibi de bonis, hic vero de malis intelligendum sioe, ut solval quatuor angelos, per quos quatuor
est, quia et illos cruciant, sed non occidunt : islos régna principalia , et quatuor poteslales illorum
verq non cruciant, sed nocendo perimunl. atque omne corpus diaboli intelligitur. Solvit ver»
El habebant super se regem angelum abyssi. Id est Ecclesia quatuor angelos, id est omnes doemonesin
diabolum, qui est princeps omnium reproborum, capile suo, a quo audivit in Peiro : Quodcunqueliga-
ipse est rex super omnes filios superbioe, non quo veris super terram, eritligatum el in coelo(Matth. xvi).
1057 EXPOSIT10 IN APOCALYPSIN. — LIB. IL 1058
Quaternarius numerus soepe pro universitate poni- A reproborum opponitur contra simplicem numerum
lur, unde et in fine soeculi a quatuor venlis coeli justorum. De ipsis enim electis dicitur : Currus Dei
electi per angelos assumi perhibentur. Vel dicitur decem millia. Duplex quoque est numerus reprobo-
ci solve, id esl solvendos proedic tempore antichristi. rum, quia ex malignis spiritibus et reprobis'constat
Modo enim figali sunt, quia non possunt nocere hominibus. Et conlra simplicem numerum justorum
quantum votant, ex quo Dominus veniens eis pote- ac parvissimum opponitur innumerabilis multiludo
M-alem,abstulit. Quo in loco considerandum est, perfidorum hominum et doemonum.
Et ita vidi equos in visione, subaudis, sicut dixe-
quantum soevirent si soluti essent, qui modo etiam
iigati tantum soeviunt.Taie est illud etiam in Evan- ram, et conscripsi. El qui sedebant super eos, habebant
et
gelio de ficulnea, quod Dominus cultori dicit : Ab- loricas igneas el hyacinthinas sulphureas. Per ses-
scinde illam, id est proedic abscindendam. Neque sores equorum, intelliguntur doemones, vel magistiï
enim apostoli abseiderunt Judoeos, sed abscindendos errorum, hoeretici scilicet et potentes hujus soeculi
a Romanis proedixerunt. Per flumen Euphratem, in quibusproesidet diabolus, sicut Christus electis. De
quo angeli alligati sunt, polentia soecularis intelli- quibus scriptum est : Ascendes super equos tuos, et
gitur, quia in principibus hujus soeculi maxime dia- equitatus tuus sanitas est. In ipsis autem doemonibus
bolus habitat, et in eis régnât. Euphrates quippe B vel errorum magistris, intelliguntur omnes reprobi,
ûuvius est Babylonioe,qui in mulla flumina divisus, et per loricas poenoeet tormenta oeterna figurantur,
ingreditur Babyloniam. Medi et Persi diviserunt quoe a miseris nulla prece'sunt evacuanda. Dicent
hune fluvium in mullos rivos,et per ejus alveum enim in inferno gementes, Domine, Domine, aperi
mgressi suntBabyloniam. Quod flumen soepein malam «obis. Sed non ideo misericordiam invenient, quin
partem ponilur. In hoc loco vero, ut diximus, signi- potius audient : Nescio vos. Quaspoenas inevitabiles
ficat potentiam soecularem, in qua diabolus alligalus non solum suslinebunt doemones, sed eliam omnes
proedicitur novissinia persecutione, quia et impiis reprobi. Hyacinthinas autem posuit pro eo, quod est
quantum vult nocere permittilur, usquequo novis- fumeas. Ex igné enim fumus egreditur. Hoc eliam
sima persecutio adveniat. ipse color byaciiithinus indicat, qui speciem aeris
Et soluti sunt, pro eo quod est solventur, angeli, tenet, quia in interno erit ignis inexslinguibilis. Erit
id est doemones, et omne corpus diaboli. Qui parati et fumus qui miseros excoecabit, ne veram lucem
erant in horam et diem et mensemet annum, ut occi- jam videre possint. Et sulphureas, id est pulridas.
derenl tertiam partem hominum. Per horam dimi- Erit enim duplex ibi poena, caloris et frigoris. Unde
dium annum intellige, per diem mensem et an- Job : Ad calorem nimium transeunt, ab aquis nivium
(
num, annos très, quibus antichrislus soevietadversus u (Job. xxiv). Erit et fetor intolerabilis, quo crucia-
bonos. Ideo enim per horam, diem, mensem et an- buntur igné et sulphure exusti, atque a vermibus
num illud tempus intelligi potest, quia et horis gra- comesti. Et capita equorum tanquam capita leonum.
datim diem, et diebus menses, et mensibus certum Quia et animas (ut supra dictum est) inlerficiunt, et
est annum expleri. Parati sunt doemonesut occidant fetorem maloefamoe de se emitlunt. Per capita au-
tertiam partem hominum, quia nimirum nocendi tem equorum auctores intelliguntur errorum, qui et
cum se si-
opportunitatem semper proestolanlur. Unde nec ira- fortes sunt ad conlerendos infirmos, et
merito de lociistis proemissum est, quod essent simulant esse bonum odorem, fetoribus inveniuntur
miles equis paralis ad proelium. Tertia autem pars repleti. Ut enim supra meminimus, os leonum et
ita ut supra intelligitur. corpora dilaniat, el naturalem fetorem egerit.
El numerus equestris exercitus vicies milites dena Et de ore ipsorum procedit ignis et fumus et sui-
millia. Et audivi numerum eorum. In hoc numéro phur. Ab tris tribus plagis occisa esl terlia purs ho-
omnis multiludo inlelligilur doemonum el hominum. minum de igné et fumo el sulphure, quoeprocedebant
Equités itaque in hoc loco debemus intelligere doe- ex ore ipsorum. De ore aulem eorum ignis et fumus
mones, qui malis proesident et in eorum cordibus , - el sulphur egrediens, tertiam partem hominum oc-
habitant. Vicies autem millies nihil aliud est quam cidit, quia videlicet malorum proedicatio sequacibus
viginti millia. Taie est illud : Non dico tibi, Petre, suis oeierna supplicia proeparat, quoe recte tormen-
usque septies, sed usque septuagies^seplies (Matth. lum impiorum vocatur, per quam ad illud multiludo
xvni). Quod nihil aliud est, nisi septuaginta seplem. impiorum pervenit. Genus enim tropicoe loculiouis
Quando enim numerus per nomen transit, sicut ab eo quod procurât, illud quod procuralur, oslen-
verbi gralia, cum dicitur septies septuaginta, summa dens. De ore illorum procedil ignis, quia pro illorum
nnuieri multiplicatur, et efficiuntur quadringenti doctrina hoecomnia ventura sunt eis, qui eam susci-
nouaginla. Quando aulem adverbialiter proferuntur piunt. Cum autem in illam incurrerint, tune expe-
nihil aliud intelligitur, nisi quod ipse numerus sonat. rientur quam amara mors sit, semper igné cremari,
Unde et in Genesi legitur : De Lamech vero septua- neefunditus rnori, semper fumum pati, lucem nun-
gies septies ultio dabitur (Gen. iv). Vicies itaque mil- quanj videre, semper feloribus repleri, suavilatis
lies omnes significat reprobos : dena autem millia nihil adoleri. Ideoque horrenda prorsus perversorum
omnes sanctos, qui decem verba legis custodiunt. sunt dogmala, quibus pervenitur ad talia.
El quia plures reprobi quam justi, duplex numerus Polestas enim equorum in ore ipsorum est, et
1059 HAYMONISHALBERSTAT. EPiSC. OPP. PARS 1. — COMMENT.BIBL. 1060
»ncaudis eorum.Quiaper suam proedicationemperver- A ticis, ul in anima moriantur, nequepoenitentiamege-
sam suadendo decipiunt, et temporalibus poteslatibus runt de operibus manuum suarum, ul non adorarent
fulii, per ea quoerelro sunt, exaltantur. Per caudam doemoniaet simulacra aurea el lapidea et lignea, quoe
quippe, ut supra dictum est, polestas lerrena expri- neque videre possunt, neque audire, neque ambutare,
mitur, quoein temporalibus rébus loetatur, quoepost- et non egerunt poenitentiam ab homicidiissuis, neque
ponendoesunt Omnibus qui ad ea quoe in ante sunt a fornicatione sua, neque a furlis suis. Subaudi, si-
se exlendere nituntar. In ore vero illud quod per os mililer peribunt igné, sulphure. fumo. Ac si diceret .
fit intelligitur. Polestas ergo eorum in ore eorum Et hi laies ad supradictum perlinere numerum vi-
est, et in caudis ipsorum, quia quos non possunt de- dentur. Hoeretici quippe tantumniodo Christianos
cipere per pravitatem erroris, decipiunt per prin- decipiebani et Judoeos,non tamen paganos; sed quia
cipes hujus soeculi. Unde subdilur : Nam caudoe ipsi non cognoverunt Deum, cum hoc ulique possent
eorum similes serpentibus , habenies capita, et in his facere per naluralem legem, simililer damnabunlur.
nocent. Legimus in Genesi, quod diabolus serpentem Unde considerandum est, qua poena pleclendi sunlj
indulus muherem decepil fraude maloe suasionis. qui habenies Dei nolitiam, fidem et scienliam el hoec
Taies sunt et isti errorum magistri, qui sua per- omnia contemnunt, si illi eliam damnabunlur, qui
versa doctrina decipiunl quos possunl, el quia eos B boni m omnium nihil habuerunt, et solummodo,
quos subverlere nequeunl per pravitatem erroris, quia per naturalem legem Deum non cognoverunt
opprimunt per potentiam soeculi,bene caudoeillorum peribunt. Cum enim debuissenl considerare et alten-
similes serpentibus dicuntur. Habenies capita, per dere, ut Crealorem coeli el terroe et omnium rerum
quoeprincipes hujus soeculifiguranlur, quos sibi hoe- colerenl et adorarent, relinquenles Crealorem, coe-
retici conjungunt, ut calholicos a fide subvenant. perunl adorare opéra manuum suarum aurea et ia-
Unde et alia Ir-anslaliohabet : Caudoeeorum similes pidea et lignea, quoeneque videre possunl, neque
sunt draconibus. Per dracones quippe qui pêne ira- audire, quia spiritus non est in eis. Et non ege-
maniores sunt omnibus besliis, aperte soeculidesigna- runt poenitenliam a suis homicidiis, quibus interli-
lur polestas, quam Ezechiel (c. xxix) ex persona Do- ciebant mullos, el sanguinem filiorum suorum et
mini loqueus ad Pharaouem regem^gypti demonsirat filiarum suarum fundebanl et offerebani doemoniis,
dicens :Ecce ego ad te, Pharao, draco magne. Et Je- neque a fornicatione sua duplici, ut ab immundilia
remias(c.Li) ex persona Jérusalem de Nabuchodono- carnis cessareni, aul ab idololalria, neque a furlis
sor : Gomedilme, devoravitme,absorbuil me quasi dra- suis, quia sibi invicem unusquisque quoe poterat,
co. Principum ergo patrociniis fulti magistri errorum furabatur. De quorum profecto conversalione impoe-
au piius nocent, quam si solo sermone suadereot. C nitenli, nunc operis inlenlio non sinil amplius loqui,
Et coeteri homines, id est, pagani, qui non sunt proeserlim cum et hic liber in longum protractas
oecisi in his plagis. Hocest, non suntdecepli abhoere- debili finis terminuni exspeclet.
LIBER TERTIUS.
CAPUT X, descendit de coelo?Ad quod procul dubio dicendum,

Et vidi alium angelum fortem descendentemde quia descensio illius nihil aliud fuit, nisi humililatis
coelo, amictum nube, et iris in capile ejus. Angélus ejus incarnatio. Nube autem amictus apparuit an-
Christus est, nuntius paternoe volunlatis. Et quia gélus, quia nimirum carne indutus, inler homines
oelernoeviloenovus nuntius advenit, nova nunliavit, apparuit Dominus. De qua propheta : Ecce Domi-
nova promisil, nova fidelibus suis contulit. Unde et nus ascendet super nubem tevem, et ingredietur
per prophetam magni consilii angélus dicitur. Hujus D JEgyptum (Isa. xix). Super nubem quippe levem
sacerdolis membra sunt illi etiam, de quibus ascendit, quando carnem sine gravedine peccali
scriptum est : Labia sacerdotis custodiuntscienliam assumpsit. Caput vero angeli divinitas intelligitur
(Malach. n). In eo aulem quod alium angelum Filii Dei, juxta illud : Caput Christi Deus. Iris au-
Joannes vidisse se dicil, non est rei diversilas, sed lem, sicut et supra diximus Groece, Latine arcus di-
ordo visionis, et consuetudo recapitulalionis. Alium citur, quia diversis coloribus in nube apparere vi-
enim angelum vidit, quia aliam visionem sub alio detur, et est signum propitialionis a tempore diluvii
inlelleclu enarrandam repetivit. Fortis aulem dici- positum inter Deum el homines. Tuncque fil arcus
lur, quia ad bellandas venit aereas polestaies. De in coelo, cum radiis solis imbrifera nubes fuerit
quo Psalmista ex persona angelorum (Lib. m) : illustrata, quia dum claritas lucis oeterna?,et sol
Quis est.iste rex glorioei Et respondens : Dominus, jusiitioe carnem assumpsit, reconcilialio facta esl
inquit, fortis el polens, Dominus potens in proelio mundo. In arcu quoque duo sunl colores principales,
(Psal. xxm). Sed cum Dominus ubique sit,'juxta coeruleus scilicet et igneus, per quos duo judicia
illud, Coelumet terram ego impleo (Jer. xxm), et significantur. In uno scilicet diluvium proecedens,in
.extra, ccelurn et terram non sit locus, quomodo altero vero ignis suhsequens. Possunt et in arcu
10S1 EXPOSITIO IN APUCALYPSIN.- LIB. III. 1(,62
mysteria figurari baptismatis, quo baplizamur aquis A A.iniitunlur, recte pedes; quia vero ad amorem Dei
in niemoria passionis Filii Dei, sicque percipimus illos quibus proedicant accendunl, bene ignis; quia
gratiam Spirilus sancli, de quo Dominus dicit : Ignem super oedificium Ecclesioe conslruunlur, apte co-
venimiitereinterram(Luc.m). Incapite itaque angeli lumnoe vocanlur. Quia enim.columnoe sunt, lestatur
iris erat, quia in potestale verbi propiliatio Filii Dei Paulus cum dicit : Petrus et Jacobus el Joannes,
constabat. El faciès ejus sicut sot. Quia in facie qui videbaniur columnoeesse, dexlras mihi dederunt
cognilio esl hominis, per faciem angeli incarnatio et Burnaboe(Gai. n). Hinc et per Psalmistam dicitur :
Filii Dei intelligitur, quia nisi ille carnem assume- Ego confirmavi columnas ejus (Psal. LXXIV).
vet, nemo hominum illum cognosceret. Hanc mani- El habebat in manu sua librum apertum. Superius
feslam in facie cognilionem Psalmista optabal fieri legimus quod viderit librum signatum sigillis seplem,
cum dicebat : Ostende faciem luam et salvi erimus per quem Vêtus Testamentum designatur, plénum
(Psal. LXXJX).Non aulem ut sol iste visibilis faciès niultimoda obscuritate. Hic autem per libellum aper-
Christi fulget, sed mullo ampli'us, quia et de electis tum jam Novum Testamentum significatur, quod
dicium est : Fulgebunt justi sicut sol in regno Patris apertum est in manu Dei, id esl opera.lione ipsius
sui (Matth. xm). Et quidem erunl eleeti similes an- reseratum. Manus enim illa operatio est nostra? sa-
ii
gelis, non tamen ila similes, quod oequales Filio ] lutis. Et quia in superori libro iioscunlur laluisse
Dei. Nam el in monte coram tribus discipulis Irans- sécréta, apte nunc in libello aperto Novi Testamenti
frguratas, futura membra sua jam in seipso osten- revelala claruisse significatur gratia, ipse enim ap-
dit. Sed non sine causa Christus soli couiparalur. pâtons in carne, quoe intelligitur per faciem angeli,
Sol quippe habet ortum et occasum. Unde Salomon : ea quoe laiebanl nascendo, moriendo, a mortuis re-
Orilur sol et occidit, el ad locvm suum revertitur, surgendo, el ad coelos ascendendo aperuit. Etposuit
ibique renascens gyrat per meridiem, et flecti'.ur ad pedem suum dexlrum super mare, smistrum aulem
aquilonem (Ecc'e. i). Sol enim o-tus est, quando super terram. Per dexlrum pedern illa significantur
Christus natus est. Venit ad occasum, quando pro membra, qua; nullis adversilatibus frangunlur, nec
nobis > oriuus esl, sicque rediit ad ortum, quia ejus ullis successibus extollunlur, id est apostoli, marty-
huinanilas ex passione mortis, ad gloriam resurre- res et coeteri, qui potesiaieni habent calcandi super
ctionis redisse probalur, ibique renascens gyrat per omnem viriulcm iuimici. Taies super mare, hoc est,
meridiem, quia resurgens a mortuis, calore fidei et super hune mundum constituuntur, quia omnes ma-
Spiritus sancli corda discipulorum iliuslravil. Jure lorum pcrscciiliones perferunt, et non succumbunt.
enim illi mcridies vocantur, in quitus sol jnslilioe Per sinislrura autem pedem qui supra terram ponf-
anipliorem Spiritus infundit calorem. Per meridiem IC tur, inlelligunlur confessores, sicut Remigius, Ger-
quoque gyrans ad aquilonem flectitar, quia ad collk manus, Marlimis et coeteri, qui pacis lenjpore vi-
gendam gentililatcm , apostolorum proedicatione xerunt, nec publicum perlulerunt martynum, quia
pcrducilur, in qua fiigidus veutus ille dominabaïur, super terrain, hoc est, solidilatem fidei sunt locati.
qui in superbiam elalus, primus dixisse probalur : Deus enim vicissituiiines temporum disposuit in Ec
Ponam sedem meam ad aquilonem. Quodque subdi- clesia, membra fortiori scilicet super ftuctus ma-
tur, Lnslrans omnia pergit Spirilus, ad hoc pertinet, ris. Infirmiora vero super solidilatem terroe con-
quod lotus mundus proedicatione plenusesse ostendi- stiluens. Sic et hujus soeculi principes, ûbi for-
lur ; unde est : Voxlonitrui lui in roia, illuxerunt coru- tior est impetus belli, fortissimos milites proepa-
scaliones tuoeorbi terroe (Psal. LXXVI). Et ad circulos rant.
suos revertitur, quia post aggregationem gentium El clamavit' voce magna quemadmodum cum leo
illuminabilur etiam multiludo Judoeorum, et cum rugit. Leo cum
rngil, omnes bestioe liment. Et ipse
plenitudo gentium intraverit, tunç omnis Israël in sua fortitudine ostendilur. Clamavit Christus,
salvus erii. Possunt et per faciem angeli membra leo
appellatus propler fortitudinem, sive per se, sive
Redemptoris intelligi, non qualia nunc sunt in ter-
™ per suos proedicatores, cum dixil : Omnis arbor quoe
ris, sed qualia futura in
sunt coelis. Unde esl : Tune non fucil fructum bonum excidetur et in
sicut sol. ignem mit-
jusii fulgebunt Quia enim Dominus et Ec- telur (Matth. m). Et iterum : Poenitenliam
clesia una persona est, non iuconvenieuter ipsa in appropinquavil enim agile,
regnum coelorum(Matth. îv). Et
ut
facie angeli sol liicere perhibetur. Et pedes,ejus hac sua voce fortitudinem suam
demonslravil, dum
tanquam cotumnoe ignis. Per pedes angeli proedica- multos sibi subjecit, bestias quoque, id esl bestiales et
lores inlelligunlur, in quibus per totum mundumi féroces homines timoré concussit.
Quod autem fecit
iucarnala Dei sapientia ambulavit. De quibus dici- Christus, fecerunt et
ejus apostoli, oelerna lormenla
lur : Illi autem profecli proedicaverunt ubique. Dei proedicando peccatoribus, et féroces homines ad fi-
quibus et dicitur : Quam speciosi pedes evangelizan- dem illius sua doctrina convertendo. Et cum clamas-
tium pacem (Rom. x). Qui bene etiam columnoeetl set, locuta sunt septem tonitrua voces suas.
Quid per
igni comparantur, quia el more columnarum super- septem tonitrua, nisi universalis Ecclesia in suis
iinpositum Ecclesia? oedificium portant, et Spiritui proedicatoribus intelligilurseplif'ormi Spiritu
sanelo accensi, corda auditarum ad amorem Deii Unde et bene clamavit leo repleta?
prius, ac postea seplem
woedicandoinflammanl. Quia ergo ad proedicalionein i tonitrua sunl locuta, quia videlicet orius nroedicavit
1063 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS L—COMMENT. BU3L. iM'ï
Christus, deinde Apostoli et coeteri doctores ad ejus A per coelumnequeper terram, sed sit sermo vester, es»
vocem profecii, proedicaverunl ubique. Bene autem est, non non : quod enim amplius est, a malo esl
septem tonitrua voces suas loqui perhibcntur, quia (Matth. v). Quid esl quod ipse manum ad coelum
sancta proedicalio non Judoeorum fabulas, non phi- levans, jurât per viventem in soecula soeculorum?
losophorum noenias, non hoereticorum versutias in Sed sciendum quia homines recte jurare prohiben-
suis dogmatibus recepit, sed propriis sensibus ul est lur, quia soepein juramento falluntur : non enim ho-
édita, semelipsaur jam in auditorum cordibus per mmes a juramento Deus cohibuisset, si in eo pecca-
sanctos proedicatorcs diffudit. Possunl autem et in tum déesse cognovisset. Deus itaque jurare potest,
septem tonitruis specialiter apostoli sancti inielligi, qui non mentitur aliquando. Juramentum autem
qui in rota hujus soeculitonant, quia alla et pro- ejus est omnis sermo illius , quia quidquid loquitur,
funda et obscura et terribilia loquunlur. Unde et absque ulia ambiguitate completur. Per manum
eorum numerus ex partibus septenarii conficitur, autem angeli, ut supra diximus, intelligitur operalic
id est, ex pari quaternario et impari ternario. Sive Filii Dei, et dispensatio humanoe redemptionis. Leva-
enim tria per quatuor, sive qualuoi per tria ducan- vit ilaque angélus manum in coelum, quando Filius
tur, ad duodenarium numerum pervenitur , qùia Dei carnem quam pro nobis assumpsit, ad dexteram
videlicet per ipsos duodecim apostolos (ides sancloe B Patris elevavil. Hinc scriptum est : Levabo ia coelum
Trinitatis intonuit per quadripartitum orbem, qui manum meam, et jurabo per dexteram meam, acsi
missi sunl proedicare tria summa per quatuor in- diceret : Assumplam a verbo carnem ad coelosele-
fima. vabo, et per utramque naturam scilicet Verbi et ho-
Et cum locuta fuissent seplem tonitrua voces suas, minis, quoeque futura sunt roborabo. Juravit per
scriplurus eram. Et audivi vocem de coelo dicentem viventem in soecula soeculorum, id est per Deum Pa-
mihi : Signa quoelocuta sunt septem tonitrua , et noli trem , quando se et Patrem unum ostendit, dicens
ea scribere. Quia audierat Joannes superius; Quod (Joan. xiv) : Ego in Paire et Pater in me est. Et
vides scribe in libro, voluit eliam ea quoe audivit a quando etiam omnia sua opéra ad Deum retulit,
seplem tonitruis scribere, sed dictum est ei, signa, dicens : Pater, in me manens, ipse facit opéra. De
id est sigilla quoe locuta sunt septem tonitrua, et quo eliam subditar : Qui creavit coelumet ea quoein
noli ea scribere. Ubi merilo quoerilur, quare illi hoc eo sunt, id esl, solem et lunam et caetera sidéra. Et
dlcalur, cura in Joanne omnes doctores figurentur, terram et ea quoein ea sunt, id est, homines, bcslias,
qui ulique non debent divina eloquia sigillare, ut non aves et coetera usque ad vermiculum. Et mare et ea
ad aliorum manifestentur ulilitatem. Verum dicen- quoein eo sunt. Cete scilicet et pisces diversi generis.
dum est, quia quod nos sub sigillo signamus, non G Quo in loco hoereticorumperfidia damnatur, qui non
omnibus notum esse volumus, sed solummodo fami- verenlur asserere, quoedam a bono Deo, quoedam
liaribus, et quibus credere nos pro certo posse sci- vero a principe facta lenebrarum. Sed et cum sub-
mus. Quod autem palam dicimus, et non sigillamus, jungit, Quia tempus non erit amplius, quoeslionem
ad multorum notitiamducimus. Dicitur Joanni, et nobis facit, maxime cum Psalmista de reprobis di-
in illo omni ordini doctorura, ne scr'ipai quoe locuta cat : Inimici Dominimcnlili sunt ei, et erit tempus eo-
sunt septem tonitrua, quia non omnibus sunt mani- rum in soecula (Psat. LXXX).Si enim impiorum
fcslanda divina eloquia. Pro temporibus enim abs- tempus erit in soecula, quomodo tempus jam non
condenda sunt, ne liât contra proeceptum Domini, erit? Ad quod dicendum, quia justis non erit tem-
quo ait : Nolite sanctum dare canibus neque mitlotis pus, id est, mulabilitas aliqua, quia immulabiles
margaritas vêtiras ante porcos (Matth. vu). Simplici- erunt in mente, et incorruptibiles in corpore. Tem-
bus quoque debent discrète, et secundum capacitatera pus quippe est vicissitudo dierum ac noctiura. Ideo-
singulorum dislribui, quia alii lactis potum susci- que ibi jam tempus non erit, ubi nulla varielas cu-
piunt, alii vero solidum cibum percipere possunt. juslibet rei. Justi vero immulabiles existent, quia in
Unde ipse Dominus discipulis dicit : Adhuc multa j. oeterna claritate et in indeficienti luce permanebunt ;
habeo vobis dicere, serf non potestis portare modo unde Psalmista : Orâinatione tua persévérâtdies (Psal.
(Joan. xvi). Et iterum : Fidelis servus et prudens,qui cxvm). Impii aulem tempus habebunt, quia semper
dàt conservis suis in temporetritici mensuram (Luc. per varia tormeota mutabuntur, et ad calorem nimium
xn). Dicatnr ergo Joanni signa quoelocuta sunt se- transibunt ab aquis nivium. Quod ergo Dominus
plem tonitrua, el noli ea scribere, et in illo omni de justis negat, hoc de injuslis Psaimisla af-
choro doctorum ac si diceret : Eloquiorum Dei sa- firmât.
cramenta sic intra mentis secrelum tege, quatenus Sed in diebusvocis septimiangeli cum coeperittuba
ne aut hi qui non debent ad eorum cognitionera per- canere. Id est cum coeperit sancta Ecclesia uliimam
veniant, aut hi qui debent cum discrelione et mo- suam proedicationem diffundere. Consummabiturmy-
dératione eorum notitiam capiant. sterium Dei. Id est perficietur quidquid modo latet,
Et angélus quem vidi stantem super mare et super quia consummatio hic non abolilionem significat, sed
terram, levavitmanum suam ad coelum,et juravit per perfectionem. Mysteriumautemappetlaturillud,quoà
viventemin soeculasoeculorum.CumDominusin Evan- oculus non vidit, nec auris audivit, née in cor homin>
gelio jurare prohibeat, dicens : Nolite jurare neque ascendit (I Cor. iv,quod tune consummabitur, id esl
1065 EXPOSITIO IN APOCALYPS1N.— LIB. III. 1066
perficietur, cum et justis bona, et injustis data fuerint A
Aintellige, id est prius mande, et sic dégluti. Quod
lormenta ante proeparata, sicut evangelixavitper ser- sancti patres fecerunt, Augustinus scilicet, Grego-
vos suos prophelas. Omnis enim intentio propbetarum rius, et coeteri, quorum nunc exposilionibus ulimur.
principaliter de Domini adventu fuit, et soeculicon- Et faciet amaricare ventrem tuum, sed in ore tuo erit
summatione. Ideoque tune perficietur, quod ante dulce tanquam mel. Proeposterus ordo est in hoc loco:
proedictumest per illos. Et audivi vocemiterum de Prius enim in ore cibus assumilur, et sic demum ad
coelo loquentemmecum, el dicentem: Vade et accipe inferiora ventris Irajicilur. Hoecomnia in sequenti-
librum de manu angeli stantis supra mare et supra bus exponentur.
terram. Et angélus qui tenet librum apertum Christus Et accepi librum de manu angeli, et devoravi eum,
est, et ipse qui invitât Joannem ut vadat ad angelum et erat in ore meo tanquammel dulce. Et cum dévoras-
Christus est ; ipse enim tenet librum apertum, quia sent eum, amaricatus est venter meus. Qui alii per os
ipse revelavit omnia qua? latebant in Veteri Tesla- Ecclesioe figurantar, nisi sancti proedicatores, qui
mento, de ejus nativitale, passione, morte et resur- die ac nocte legem Domini ïheditantur, et possunt di- "
rectione. Vox ergo illa quoe facta est ad Joannem cere : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super
nihil aliud intelligitur, nisi interna inspiratio qua .- met et favum ! (Psal. cxvin.) Per ventrem vero soecu-
™
Deus inspirât cordibus fidelium ut accédant ad euro, lares homines intelliguntur, ventri et voluptatibus
juxta illud : Accedite ad eum et iliuminamini suis servientes, de quibus Apostolus : Quorum Deus
(Psal. xxxm). Nam et quod Joanni dicitur, omnibus venter est (Philip, m). Taies enim aliquando avide
utique dicilur, qui revelata facie gloriam Domini per os proedicatorum divina verba suscipiunt : sed
contemplantur. Isli enim taies apertum habent libel- quia terrenis voluptatibus deserviunt, sermo Dei qui
lum, ideoque illis dicitur, ut accédant ad angelum in ore doctorum fuerat illis tanquam mel dulce, in
non gressibus corporis, sed passibus fidei et mentis. ventre amarescit, sicut (verbi gratia) cum audiunt :
Nec mirum si ipse Christus de se tanquam de alio Non concupisces uxorem proximi tui, non domum,
loquitur, cum et sancti in Scripturis soepissimede se non agrum ; et : Si quis non oderit patrem, aut ma-
quoties magna dicunt, sic loquuntur quasi de alio. trem, aut uxorem, filios et filias, non potest meus ette
Unde. est, Erat Moysesvir mitissimus super omnes qui discipulus (Luc. xrv). Et iterum : Si quis vult post
morabantur in terra (Num. XII).Et Job : Vir erat in me venire, abneget semetipsum(Luc. ri). Amarescunt
terra Hus nomine Job, simplex, rectus ac recedens a illis divina eloquia, quia desperant se boc posse fa-
malo (Job i). Et ipse Joannes : Hic est discipulus ille cere, voluptatibus suis volentes deservire. Aliter :
quem diligebat Jésus (Joan. xm). Bene quoque ipsa .- Ipsis sanctis.proedicatoribus dulcis est sermo Dei in
vox non de terra, sed de coelo sonuit, quia qui de ore ad proedicandum, ad medilandum, ad exponen-
terra est, de terra loquitur. Quod vero sequitur, dum;; sed dum coguntur ea complere operibus, quoe
stantis supra mare et supra terram, superius expo- docent verbis, vertitur illis in amaritudinem. In ore
situm est. quoque proedicatorum dulcis est sermo (sicut dixi-
Et abii ad angelum, dicens ei ut darel mihi limus) ad legendum ,* ad exponendum ; sed dum pro
brum. Jubentis quippe Dei vocem paratissimus san- ipsa sua proedicatione contemnuntur, et insuper affli-
ctorum sequitur effectus, quia pergunt ad angelum, gunlur, et diversis modis cruciantur, in venire eorum
id est, accedunt fide et devotione ad Christum, po- convertitur in amaritudinem, quia contristanlur in
seentes sibi dari librum ab eo, qui aperit ora nm- mente simul, et de vexatione et de conterapiorum
torura, et linguas infantium facit disertas. Ex hoc damnaiionc, unde Apostolus : Tristitia est mihi ma-
Jacobus : Si quis indiget sapientia, postulet a Deo qui gna et ingens dolor cordi meo (Rom. i-x). Qnod enim
dat omnibus, et non improperat, et dabitur ei (Jacob, i). venter secretum cordis significet, Jeremias ostendit,
El dixit mihi, accipe librum et dévora illum. Acce- qui cum dixisset, Ventrem meum doleo, continuo
ptant librum devorare est, cum aviditaie Scripuiram subjecit, sensus cordis met conturbati sunt in me
secretis recondere visceribus. Ubi notandum quia j) -
(Jer. îv). Neque enim ad salutem populi pertineret,
non dicit, accipe et bibe illum, sed dévora, id est si ventrem se corporeum dolere proedicaret, sed ven-
roanduca avide. Scriptura enim sacra in quibusdam trem doluit, quia mentis afflictionem sensit. Vel certe
lotis potas est, in quibusdam vero cibus. In rébus acceptus liber et comestus in amaritudinem vertitur,
obscurioribus, quoe intelligi sine expositione non cum quilibet doctor ex sua proedicatione poenilenles
possunt, cibus est, quia veluti mandendo, legendo, conversos aspiciens, mentis affecta illis conjungitur,
et ruminando sumitur ; in apertioribus vero quoe et cum Aposlolo dolet cum dolentibus, fiet cum flen-
intelligi sine expositione possunt, ibi potas est:potibus. Vel certe dulcis est nobis, cum gaudia palrioe
tum enim non mandendo glutimus. Aperliora ergo coelestis promittit; amarus vero cum auslera proe-
et manifesliora bibimus, quoe etiam non exposita cepta, per quoe ad eamdera patriam perveniamus in-
intelligere valemus. Et quanquam sancti apostoli, et dicit. Dulce quippe est audire : Fulgebunt justi sicut
ipse Joannes aperte cognoscerent Dei sacramenta, sol in regno Patris sui (Matth. xm). Amarum autem :
tamen quia adhuc expositione indigebant, qualiter Nisi efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum
ad eum périmèrent, nequaquam dicitur Joanni bibe, coelorum(Matth. xvin).Item dulce est audire : Scimns
sed dévora, ac si apertius dicerelur, pertracla et quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam
PATROL. CXVII. 3V
1067 HAYMONISHÂLBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 1068
videbimuseum siculi esl (I Joan. m).Amarum autem : A eorum, quorum doctrina plena est mendacio. Sacra
Qui didt se in Christo manere, débet sicut ille ambu- autem Scriptura ex omni parte est recta, alque ideo
lavit et ipse ambulare (I Joan. n). Dulce fuit apo- bene virgoecomparatur, juxta quod Psalmista dicit :
slolis : In regeneratione cum sederitFilius hominisin Virga recta est virga regni lui (Psal. XLIV).Aliter :
sede majestalis suoe, sedebitis et vos super sedes duo- Reges in signum potenlia? suoe virgam in manibus
decim (Luc. xxu). Amarum fuit illis : Qui vull inter portant, per quam regia illorum potestas exprimitur.
vos esse major, sit omniumservus (Matth. xxm). Recle ergo calamus , id est divina Scriptura virgoe
Et dicit mihi : Oportet te iterum prophetare populis comparatur, quoe suis observatoribus regnum pro-
et genlibus el linguis et regibus mullis. Joannes pêne miltit, dicens : Beau pauperes spirilu, quoniam ipso-
omnia, imo omnia quoe in hoc libro proemissasunt rum esl regnum coelorum(Matth. v), et multa similia.
non specialiter ex sua, sed generaliter ex electorum Et islud regnum quod coelestis proedicaliopromitlit,
protulit persona ; nunc autem quoein hoc versu nar- in inflexibili justitia persévérai. Postquam autem
rait lur, el suoeet aliorum personis congruere docet. datus est ei calamus, divina vox dicit illi : Surge,
Quando enim ista vidit, in Palhmos insula relegalus videlicet ad proedicationis officium, et noli jacere in
erat, et ideo ei dicitur : Oportet te iterum prophe- imis vitiorum, quia, ut supra dictum est, quod Joanni
tare populis et genlibus et linguis et regibus. Ac si B dicitur, omnibus verilalis proedicatoribus convenit,
ei divina vox diceret : Non morieris in hac insula, ut qui quod verbis proedicanl,factis iterato clamare de -
tu putas, sed iterum prophelabis, el hanc Apoca- bent. Et mettre templum Dei ac altare. Templum Dei
lypsin quam vidisli, manu tua scribes, et alios doce- ipsa est Ecclesia, cui Apostolus dicit : Templum Dei
bis, nec solum hanc prophetiam annunliabis, sed sanctum est, quod estis vos (I Cor. ni). Altare autem
altius coeteris ad erudiendam fidem sanclorum Evan- in templo, eminentiores significat in Ecclesia fidèles,
gelium scribes. Iterum autem dicit, quia videlicet jam id esl virgines, continentes, el soeculorenunliantes.
hoc fecerat coram regibus et genlibus, unde et a Sicut enim altare in templo est, ita vita religiosorum
Domiliano irapiissimo Coesare, et in fervenlis olei in plèbe fidelium consislens, in quibus principaliter
dolium missus est, et in eamdem insulam exsilio dé- jugis alque indeficiens sancloecompunclionis perma-
porta tus, ubi eliam hanc Apocalypsin vidit. Nam net ignis. Quod autem sequitur, et adorantes in eo,
cum jam provectoe esset oetatis, et putarel se cele- tafe est, tanquam subaudirctur et in templo, et in
rius ad Christum e mundo migrare, inlerfecto Do- altari adorantes melire. Quo nimirum dicta illi
miliano, et cuncla ejus jussione cassala reversus est exprimuntur, qui in spiritu et veritate adorant Pa-
Ephesum, ubi et proefatam Apocalypsin Ecclesiis trem, sicut Dominus dicit. Dicitur ilaque omni or-
tradidil legendam. Ebione aulem, Valenlino et Ce- ^ dini doctorum : Surge ad potiora opéra, melire tem-
rintho contra Christum oblalranlibus, episcoporum plum et altare et adorantes in eo, hoc est, unicuique
precibus flexus, indicto triduano jejunio, Evange- professioni et ordini, secundum suam dignitatem el
lium etiam scripsil, et ideo toi populis et genlibus locum annuntia verbum Dei, ut (verbi gratia) virgi-
proedicavit, quia ejus proedicalio ad multorum noli- nibus dicito : Beatoeestis quoerespuislis nuptiale con-
tiam pervenit. Sed quoe illi specialiter ascribuntur, sortium , unde el habebitis socielatem angelorum ;
generaliter proedicaloribus dcpulanlur, ad quorum et quoe non habetis in terra sponsum, habebilis in
personam dicit : Oportet te ilerum proedicarepopu- coelo sponsum Christum Deum et hominem victurum
lis, quia nimirum aliis ad Christum migrantibus, in oelernum. Dicilo etiam soeculorenuntianlibus :
electorum Ecclesia in subsequentibus proedicatoribus Beati estis qui, Evangelici proecepli non immemores,
iterum non desinit proedicare. Prophetare aulem cuncla lerrena pro Christo reiiquislis, sequentes
intelligere debemus proedicare, sicut et Paulus dicit : eum, a quo ihesaurum in coelo indeficientem perci-
Prophetoe duo dicant vel 1res, et coeteri dijudicenl pietis. Conlineniibus vero : Beati qui post licitum
(I Cor. xiv). Vel certe propterea ilerum Joannes nupliarum , sectantes conlinentiam, internumerari
prophetare jubelur, ut quod doctores Ecclesioeproe- v conlenditis his, de quibus mérita dicilur : Virgines
dicant ore, facto ilerato clament. Oportet enim ul hi enim sunt, et sequuntur agnum quocunqùe ierit
qui verba vitoe credeitlibus nuntiani, operibus etiam (Apoc.xiv). Vel altare generaliter sanclam Ecclesiam
vitoe clamare non désistant. accipiamus, in quo Deo quotidie sacrificium laudis,
el incensum orationis oûerlur. Melire templuui et
CAPUT XI. altare, id est secundum capacitatem uniuscujusque
Et datus esl mihi calamus similis virgoe.Hoecverba sermonem profer, simplicibus simpliciora, perleclis
sicut conveniunt Joanni, simililer conveniunt omni alla et profunda coramitlens.
ordini proediealorum. Per calamum aulem, id quod Atrium autem quod est foris templumejiceforas, et
calamo elBcitur intelligere debemus, id est divinam ne meliaris illud. Miranda prorsus locutio talis, quod
Scripturam, quia antiqui calamo scribebant. Unde illud foras ejici proecipit, quod foris esse oslenditur.
bene ipse calamus non inanis, sed similis virgoedici- Quomodo enim foras ejici potest, si intus non est?
tur. In virga enim rectiludo sacroe Scripturoe intelli- Sed taie est hoc, quale et illud : Deleaniur de libro
gitur, in qua nullum est mendacium, nulius error, viventium , id esl, non scribantur in eo. Ita ergo et
gicut in philosophorum libris, Judoeorum et hoereti- hic dicitur, Atrium vero ejice foras, id esl, noli illud
1069 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. HI. 1070
computare intus. Per atrium autem quod foris est,. A quo submersus esl Pharao cum suis exercitibus, id
inlelligunlur hoerelici, pagani, et Judoei, quibus ad est diabolus cum omnibus peccatis originalibus.
sancta sanclorum nulius patel ingressus, de quibus Quod ergo ibi per quadraginta duas mansiones in
Paulus dicit : Quirf aulem mihi de his qui foris sunt figura factum proecessit, hoc hic per menses figurata
judicare f (I Cor. v.) Dicalur ergo, ne metiaris atrium locutio expressit. Mensibusergo quadraginta duobus
quod foris est, id est, noli taies computare in numéro calcatur civitas, quia quandiu in proesenlis viloe
sanctorum, quoniam dalum est genlibus. Id esl, com- ilinere transit, persecutiouem ab irapiis sustiuet Ec-
muta lormento peribunt, et inter eos repuiabuntur clesia.
qui idola colunt, quoniam el illi simulacra colère Et dabo duobus testibus meis, et prophetabunt, id
videntur, mendacium pro veritale tenentes. Judoei est dabo ut prophetent, diebus mille ducetuis sexa-
se dicunt credere in Deum Patrem, sed menliuntur, ginta. Hic eliam et in numéro dierum, qui juncù
quia qui non habet Filium, nec Patrem habel, el qui faciunt annos très et dimidium, et in adventu etiam
non.honorificat Filium, non honorificat Patrem qui et prophelia duorum tesiium manifeste ostendilur
misit illum. Mendacium ergo cotant, qui verilalem persecutio, et regnum Antichristi. De his quippe
non adorant. Hoeretici quoque diversos errores de duobus testibus Dominus per Malachiam prophetam
Domino falentur, unde quia a veritate recedunt, si- B • dicil : Ecce ego mittam vobis Enoch et Eliam, ut con-
miles gentibus habentur, verbi gratia : Sabellius di- venant corda patrum ad filios, et cor filiorum ad
cit quod idem sit Pater qui Filius, et quia duas non patres eorum (Matth. iv). Et in evangelio ipse Do-
voit intelligere personas in Pâtre el Filio, similis est minus : Elias veniens restituel vobis omnia (Matth.
et eliam delerior paganis. Photinus quoque affirmât xvn). Isti ergo veuientes prophetabunt, id est proe-
eum purum hominem, nec fuisse anle Mariam, et dicabunt, quia, ut supra diclum est., prophetare ali-
iste similis est genlibus, qui simulacrum hominis quando ponilur pro proedicare. Diebus mille ducen-
mortui se adorare fatetur, dum solummodoChristum tis sexaginta, id esl Iribus annis et dimidio, qui
hominem fuisse dicit, et Deum negal. El ideo isti inlerficienlur ab antichristo. Amicli saccit, quia poe-
laies alque eorum similes, veliut nolint, in illorum nitentiam quam proedicabunt ore, eliam habita osten-
transeunl numerum, qui imagines mortuorum ado- dent, sicut fecit bealus Joannes, qui erat indutus
rant hominum , proesertim cum singulis partibus pilis camelorum. Sed in his duobus testibus omnis
mendacium sit quod lenent. Simililer qui fidem Ecclesia comprehenditur in suis proedicatoribus,
quam habent operibus destruunl, in numéro infide- quoeper omne tempus istius vitoeprophetat et proe-
lium repulantur. Et civitatemsanctam calcabunt, ipsa dicat mysleria Filii Dei, sive nunc scilicet, sive in
scilicet alria. Mensibus quadraginta duobus. Civitas 'C extremis temporibus. Bene autem Ecclesia in duobus
sancta olim appellabatur Hierusalem, juxta illudEvan- testibus figuratur, propter duo Teslamenta videlicet,
gelii : Multa corpora sanctorum qui dormieranl, sur- quibus roboratur ; vel quia ex duobus populis constat,
rexerunt el apparuerunt muftis in sancta civilate et duobus proeceptis charitatis vivificalur; sive etiam
(Matth. xxvn). Verumtamen hic non de illa dicitur, propter duo martyrii gênera. In saccis vero humili-
sed potius de Ecclesia, de qua scriptum est : Glo- las sanclorum exprimitur, qui, licet sint magistri,
riosa dicta sunl de te, civitas Dei (Psal. LXXXVI).Hanc pecca tores se esse falentur; nam cilicium crimino-
civitatem calcanl, id est comprimunt alria, id est sis convenit. Vel certe, quia sanctarura vila repro-
hoerelici, pagani, Judoei, et falsi fratres, et verbo et bis videbilur despecta, ideo sacers induti perhiben-
torinenio ; sed sicul silex calcata pedibus hominum, tur. El hoc est quod in bac eadem Apocalypsi dici-
elimari potest, comminui non potest, el tanto magis tur, Sol factus est niger tanquam saccus cilicinus
elimalur, quanta magis calcatur : ita sancta Ecclesia (Apoc. vi).
ex persecutione perfidorum robuslior reddilur et Hi sunl duoeolivoeet duo candelabra in conspectu
luculentior, unde Apostolus : Quando infirmor, tune Domini terroe stanles. Ipsi specialiter duo, Enoch
forlior sum et potens (II Cor. xn). Quadraginta duos ». scilicet et Elias, duoe olivoe appellaniur propter
menses possumus specialiter referre ad spaiium unctionent Spirilus sancti, qua sunt delibuti. Di-
trium annorum et dimidii, quando sub Anlichristo cunlur eliam el candelabra, quia lucebunt, aliisque
acerbius calcabitar, et comprimelur Ecclesia ab îm- lumen veritalis oslendent et verbo et opère. Gene-
piis. Nam in iribus annis et dimidio quadraginta duo raliter omnes sancti Ecclesioein his duobus compre-
menses conlineniur, quo numéro eliam omne proe- henduntur, qui tempore baptismatis et manuum
sens tempus intelligitur, propler sex mundi oelates, iinposilione episcoporum acceperunt Spiritum san-'
et septem dies, quibus omne\proesens tempus volvii ctum. Dicuntur aulem duoeolivoe, cum una sil oliva,
tur. Sexies enim seplem quadraginta duo faciunt. id est, universalis Ecclesia, juxta illud : Ego autem
Aliter : Legimus in Veteri Testamento, quod populus sicut oliva fruclifera in domoDei (Ps. LI),propter duo
Israël quadragesima et secunda mansione ingressus Teslamenta, vel dileciionem Dei et proximi, vel duo
est terram repromissionis, et quia in figura omnia gênera martyrii. Similiter et eadem Ecclesia cum
contingebant illis, utique et hoc iter ad nos pertinel, sit unum candelabrum propter unitatem fidei, di-
qui in ilinere deserti moramur, et ad patriam repro- cuniur duo candelabra propler proedicta mysteria.
missionis lendiraus post Rubri maris baptismum, in Bene autem in conspectu Domini terroe stare per
hibentur, quia sancti intima contemplatione sui A tineret pluviam. Moyses quoque terram iEgypli per-
Conditoris in suis proecordiis inhoerere probantur, cussit omni plaga, quotiescunque voluit, id est,
et jugiter voluntatem ejus considérantes, ea faciunt quousque liberaret filios Israël de iEgyptiorum ser-
in quibus Creatorem suum non offendunt. Unde Elias vitute. Spiritualiter ipsi sancli appellantur coelum ;
dicit : Vivit Dominus in cujus conspectusto (7/7 Reg. appellantur autem et nubes, de quibus scriptum est :
xvn). Et Paulus: Sicut ex Deo, coram Deo loquimur Et nubibus mandabo ne pluant super eam imbrem
in Christo (II Cor. xn). Potest etiam et de his duo- (Isa. v). Claudunt ilaque coelum, hoc est se ipsos,
bus testibus intelligi, aliter qui in conspectu Domini non quo omnimodis coeli imbres non emiltant, sed
terroe stant, quod videlicet in paradiso, ubi quondam quod super terram, quoespinas et tribulos germinat,
fuit Adam, antequam peccaret, translati sunt, et a non pluant. Pluunt itaque perfeclis, abscondunt
nostris conspectibus ablati, claritate visionis Dei per- vero suam pluviam impiis, quoniam bonis el susci-
fruuntar. pere volentibus suam proedicationem manifestant,
Et si quis eos voluerit nocere, ignis exiet de ore il- contemptoribus vero etirrisoribus abscondunt. Unde
lorum, et devorabit inimicos eorum. Hoc ex parte est : Ne miserilis margaritas vestras anle porcos
jam impletum est, quando, sicut in libroRegum, legi- (Matth. vu). Et potestatem habent super aquas con-
mus (IV Reg. i), ad vocem Elioe descendit ignis de B vertendi eas in sanguinem. Aqua Scripturam signi-
coelo , et consumpsit quinquagenarios cum suis ficat. Unde est : Aqua profunda sermo ex ore viri
quinquaginta. Sed specialiter hoec verba sicut perti- (Prov. xvni). Ipsi itaque aquam in sanguinem ver-
nent ad illos duos, ita generaliter et ad omnes san- tunt, cum occasionem illis qui bene prolata maie
ctos. Per ignem autem proedicalio sancta figuratur, inlelligunt, administrant, et doctrinam quam perce-
quia corda auditorum ad amorem Dei accendit. Ex perunt , in sui perniciem convertunt. Quod idcirco
isto itaque igné boni perficiunt, mali vero deficiunt, facere sancti dicuntur, quia ipsi eis divina verba
unde Paulus : Christi bonus odor sumus Deo ; et :Aliis annuntiant, qui contemnunt, cupientes eos instrue-
odor vitoein vitam, aliis odor mortis in mortem (II re, et ad Dei voluntatem revocare. Habent quoque
Cor. n). Dum enim sancti bona coram ipsis profé- potestatem percutere terram omni plaga quotiescun-
rant, etiam nolentes nocent, quia ipsi bona quoe que voluerint, quia in poteslate illorum est, ut
audiunt, in sui damnationem vertunt ; dumque san- quando velint loquantur , et iterum quando velint
ctos persequuntur, qui sibi vitam annuntiant, hoc taceant, ul scilicet fidelibus loquantur, infidelibus
igné, id est doctrina quoe procedit de ore illorum, autem taceant. Et ideo quotiescunque infidelibus
devorantur, quia pro contemptu et persecutione san- divina mysteria claudunt, loties insanabili plaga
ctorum, digni suppliciis oeternis aguntur. Et si quis C percutiunt. Quotiescunque vero fidelibus Dei sacra-
eos voluerit loedere,ita oportet eum occidi, sententia" menta pandunt, toties alios ad mortem, alios ad vi-
scilicet verbi Dei. Vel certe de ore tçstiuirt ignis tam trahuot, Et quod aliis proficit ad salutem, aliis
egrediens* inimicos eorum interiicit, quia nimirum provenit ad mortem ; dumque verba coram impiis for-
contraria Christo sentienteg, atque in malo persévé- mant , sanguinem carnalis inlelligentioe quo morian-
rantes, analhematis fulmine sancta Ecclesia percu- tur porrigunt. Et notandum quod non dicit, habe-
tit. Quod si et hoc in bonum accipere volumus, bunt potestalem, sed habent, ul hoc non de duobus
sancta Ecclesia in suis doctoribus igné oris sui ini- tantum, Enoch et Elia, qui venturi sunt, sed eliam
micos dévorât, cum verbo exhortationis et admi- de proesentis nunc temporis Ecclesioeproedicatoribus
nislratione claritatis eos ad sui amorem provo- dictum intelligamus.
cat, ut moriantur inimicitia, et vivant dilectionis Et cum finierint teslimonium suum, beslia quoe
gratia, coacervatis dilectionis carbonibus super ascendit de abysso, faciet adversus illos bellum, et
caput eorum, juxta Salomonis sententiara. vincet illos et occidel illos. Hoc teslimonium non ad
Hi habent potestalem claudendi coelum nubibus ne ipsum regnum Antichristi est référendum, sed ad
pluat diebus prophelioeipsorum, et potestalem habent proecedens tempus quo ipsi proedicabunt, antequam
super aquas convertendieas in sanguinem, et percutere i ) ille incipiat regnare. In revelatione enim bestioe
terram omni plaga quotiescunque voluerint. Et hoc finiendum, id est perficiendum et complendum esl
juxta litteram impletum cognovimus in Moyse et lestimonium illorum, qui docent ipsum non esse
Elia, quoniam unus aquas Nili fluminis convertit in Christum, sed diabolum, pronuntiantes Judoeisatque
sanguinem, eo quod induratura esset cor Pharaouis. gentibus olim jam venisse Christum, et sua passione
Aller vero clausit coelum ne plueret annis tribus et redemisse genus humanum, unde et ab eo tenli in-
dimidio. Dum enim regnaret Achab rex impius, qui terficientur. Et hoc est quod sequitur, quia bestia
sanctos Dei interfecit, et insuper idola coluit ; om- quoe ascendit de abysso, faciet adversus eos bellum.
nisque populus Israël relinquens Deum patrum suo- Bestioe autem vocabulo non solum damnalus ille
rum, adoraret Baal, et eos Elias revocare ad cultum homo, verum etiam habitator illius diabolus, qui
Dei non potuisset, iratus dixit : Vivit Dominus, si per illum exaltabitur, et extolletur supra omne quod
erit vobis ros aut pluvia, nisi juxta oris mei verbum dicilur deus, aut quodcolitar, sed et omne corpus
(III Reg. xvn). Quod ita faclum est, donec populus illius figuratur. Homo itaque ille perditus ascendet
ageret poenitentiam, el ilerum ille sua pelilione ob- de abysso, hoc est de multiludine Judoeorum per-
1073 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.— LIB. III. 1074
fidorum, qui impietate profundi sunl nascendo, et. A in qua jacebunt corpora sanclorum, tolus mundus
per oetatammomenta proficiendo, juxta illud : Fiat intelligitur, quia in omnibus mundi partibus sancti
Dan coluberin via, cérastes in semita (Gen. xux). tune temporis interficientur. Unde bene dicitur : Ubi
Diabolus enim ascendet de abysso, hoc est, de re- Dominus eorum occisus est. Quod enim Dominus
proborum cordibus in quibus habitat ; et ingredietar extra portas illius civitalis est passus significabat,
illum damnatura hominem, ut per eum signa faciat, quia Christus in suis membris in toto mundo erat
et elevetur ita, ul sedeat in templo Dei tanquam sit passurus. Ita est civitas magna, quoeBabylon voca-
Deus. Omne enim corpus illius cum capite suo tur, in qua diabolus régnât, sicut civitas est Chri-
ascendet de abysso, quia divino Dei judicio efferari sli Hierusalem, in qua régnât ipse Christus. Illa coepit
permittetur. Judicia enim Dei abyssus multa (Psal. a Cain, ista autem ab Abel. Sodoma inlerpreiatar
xxxv). Inde namque ascendet, unde ad superbiam muta, /Egyptus tenebroe.Quibus nominibus illi com-
elevari permittetur. Faciet autem contra Dei testes prehenduntur, qui, metu nimio concussi, tempore
bellum, et corporale et spirituale, exhibebit cuncla Antichristi non audebunt confiteri fidem Chrisli,
quoein proecedentibusmarlyribus sunt adimpleta, id sed in tenebris infidelitatis'coecati, et in tenebris
est virgas, fustes, plumbatas, candentes ferri lami- tenti peccatorum, negabunt illum. Insuper etiam et
nas, ungulas ferreas, bestias, ignés, et carceres, et B civitatem sanctam calcabunt, id est compriment.
si qua sunt similia tormentorum gênera. Iterum Jacebunt autem corpora multorum, et illorum sci-
quos sic non poterit vincere, conabitur doctrinis licet qui fuerint mortui, et*illorum etiam qui di-
superare, exhibebit dona, verba promet dulcia, adversis affligentur tribulation'ibus, id est famé, nu-
hibebit falsa miracula, et per utraque soeviensmul- ditate, carceribus, et coeteris inexquisitis tormentis.
tos a fidei rectitudine ad errorem inclinabit, alios Et videbunt de populis et tribubuset linguis et gen-
scilicet decipiens terroribus, alios autem persuasio- tibus, corpora eorum per très dies et dimidium. Mani-
nibus. Verum quod dicitur, vincet eos, non ad san- festa etiam ostenditur persecutio sanctorum in om-
ctos perlinet, qui non poterunl vinci, et qui ante po- nibus gentibus futura, cum dicitur quod omnes po-
terunt occidi, quam a fide separari ; sed quoedam puli, et tribus, etlinguoe, videbunteorpora eorum tri-
pars malorum intelligitur, quoe sociata est corpori bus diebus et dimidio, id est tribus annis et dimidio,
Christi, quoequesive terroribus, sive blandimenlis quibus regnabit Antichristus. Ita enim hic dies pro
vinci posse narratur. Quod vero occidet eos, ad san- anno posiius est, sicut et in Veteri Testamento, ubi
ctos pertinet, quos inlerficiet diversis modis, et su- legimus quod reversi exploratores qui- quadraginta
perare non poterit. Inter quos etiam érunt ipse _ diebus terram exploraverunt, fecerunt mnrmurare
Elias et Enoch, qui a bestia nec terroribus nec populum : Unde et postea quadraginta annos per-
blandimentis superari nullo modo poterunt. Inter e«s manserunt in deserto, Domino dicente ad Moysen
autem qui vincentur, comprehenduntur falsi Chri- (Num. xiv) : Diem pro anno dedi vobis. Simililer et
stian!, Judoei, hoereliciet pagani. Si vero quoerimus ad Ezechielem (Ezech. iv), cui proeceptumest, ut
quoesint arma Ecclesioe,ulique fides et innocentia, trecentis nonaginia diebus jaceret super latus si-
duo dilectionis proecepta , duo eliam Teslamenta. nistrum, diem, inquit, pro anno dedi tibi. Signifi-
Hinc pugnaut, hiiffi victores existant, etiam cum cata est enim in his diebus captivitas decem tribuum
uioriuntur. trecentis quadraginta annis futura.
Etjacebunt corpora eorum inplalea magnoecivita- Et corpora eorum non sinent poni in monumenlis.
tis, quoevocatur spiritualiter Sqdoma et JUgyptus, ubi Per corpora autem totos homines accipere debemus,
et Dominuseorum crucifixus est. Civitatem magnam, qui non solum exstincti, verumetiam diversis pres-
quantum ad lilteram sjpellat Jérusalem, quoe Dei suris attriti jacebunt et conculcabuntur. Consueludo
civitas magna dicebatur , sed postquam Dominum quippe sacroeScriptura?est, ut aliquandoper animant,
suum interfecit, jam non dicilur civitas magna, aut aliquando per corpus tolum hominem signifiée!. Per
Jérusalem, sed Sodoma et vEgyptus. Licet enim ~. animam, ul ibi : DescenditJacob in JEgyplum in ani-
perseculio ubique grassetur, tamen immanior etacer- mabus septuaginta (Act. vu). Per corpus vero, sicut
bior erit Ecclesioevexatio, ubiDominus crucifixustra- Maria in Evangelio dicil : Quia tulerunt Dominum
ditur, et ubi caput malorum apparebit Antichristus. meum, et nescio ubi posuerunt eum (Joan. xx), cum
In cujus plalea specialiter dicuntur jacere corpora solum corpus quoereret, quod positum fuerat in se-
sanctorum, tanquam scilicet ut ubi principale cer- pulcro , anima illius cum divinilate Verbi descen-
lamcn erit, ibi mortuorum corpora multipliciler dente ad infernum. Verum tanta soeviliatune erit,
pereant ; ubi etiam intelligitur, quia Judaica plebs et tara erit immanis illa persecutio, ut non satientur
specialiter adhoerebitAntichristo, quousque Enochet reprobi, postquam interfecerint eos, sed eliam ad
Elia proedicantibus,qui ex ea salvandi fuerint, re- augendam suam rnalitiam, neque post mortem per-
vertantur ad Christum. Bene autem illa civitas So- mitlent eos poni in monumeuto. Sic enim legimus
doma vocatur et jEgyplus, quia opéra Sodomorum factum et in persecutione sanctorum martyrum,
alque abominationes yEgypliorum sectasse cognosci- quod lanto tune amplius fiet, quanta gravior cri'
tur. UndeIsaias illis dicit : Audile, principes Sodo- persecutio. Aliter : In monumenlis idcirco mortuo
morum (/sa. i). Altius autem per civjtatem magnam rum corpora ponuntar, ut ibi quiescant, et diem ex-
1075 HAYMONISIIALBERSTAT. EPISC. Ol'P. PARS I. — COMMENT.BD3L. ID76
spectent novissimum. Unde et per quemdam sapien- A lunt, doemonesper hune aéra discurrentes, Dominum
tem dicilur : Corpora eorum in pace sepulta sunt. venienlem ad judicium cum multitudine angelorum
Tune itaque non sinent eos poni in nionumenlis, hoc lintebunt. Sed ut Dominus dicil, virlutes coelorum
est, non permittent eos quiescere, veluii quiescunt movebuntur(Matth. xxiv), quanta magis homines. De
corpora mortuorum, sed variis et in exquisilis eos quibus adhuc subditur :
cruciabunt lormenlis. Monumentum eliam dicitur Et audierunt vocemmagnam dicentemillis : Ascen-
eo quod moneat mentem, quia et nos dum conside- dile hue. Vox ista quoeeos vocat ul coelosascendant,
ramus sanclorum raonumenla, qui sua corpora pro ipsa est de qua Aposlolus dicit : Ipse Dominus in
Chrisio tradiderunt, monemur veneraiionem illis im- jussu et in voce archangeli, el in tuba Dei descendelde
pendere. Non itaque sinent eos poni in monumento, coeto(I ï'/iess. iv). Ascendile (inquit) hue, id est, ascen-
hoc est non permittent eos venerari, sed velut ir- diteadDeum, et ad caput veslrum, quia membra estis
risione dignos, permittent eos in plateis jacere, ubi illius, qui modo singulis redditarus est juxta opéra
comedantur a bestiis. sua. Ideoque nolite inorari in lerra, ne involvamini
.Et inhabitanles terram gaudebunt super illos, et in poenis miserorum. Et ascenderunl in nube in coe-
judicabunlur, el mimera miltenl invicem. Recte in» lum, et videnint illos inimicieorum. Legimus in Evan-
hahilantes terram voeantur, qui de interitu et de " gelio, quod Dominus in nube venturus sit ad judi-
nece sanctorum gaudenles, menlem ad proemiacon- cium ; sic enim dixerunl angeli testes illius ascen-
luenda electorum, vel ad sua consideranda supplicia sionis : Hic Jesûsqui assumplus est a vobis in coelum,
erigere non noverunt. Taies ultimo tempore cum sic veniet quemadmodum vidislis eum ascendenlem,
Ecclesia tradita fuerit in manus persecutorum, vi- id est, eadem carne et nube (Act. i). Sicul ergo
dentes Enoch et Elioe, coelerorumque marlyrum Christus venturus est in nube, ila et omnes
corpora insepulla jacere, gaudebunt ex eorum hu- sancli. Unde ipse dicit : Tune videbunt Filium ho-
railialione et interfeclione, qui eos maie viventes et minis venienlemin nubibus cum potestate magna et
peccantes increpabant. Et miltenl sibi invicem nm- majestate (Matth. :\xiv). Unde et Apostolus dicit :
nera, euiogia scilicet et datura temporale, vel ser- Nos autem qui vivimus rapiemur cum illis in nu-
monum congralulationem, tanquam diem feslum bimus obviant Christo in aéra, et sic semper cum
célébrantes.Quoniam hi duo propheloecruciaverunteos Domino erimus (I Thess. iv), non in aère, sed in
qui habi.ant sup'r terram. Sicut supradictum est, in coelo. Quod si quis, hanc Pauli sententiam intaens,
devoratione scilicet ignis spiritualis, in suspensione inquirit qualiter generalis primo homini illata com-
pluvioe salularis, in conversione aquarum in san- pleatur sentenlia, qua illi dixil Deus: Terra es et in
guinem. Licet ergo toto nunc tempore gaudeant terram ibis, scire débet veram Dei esse, et Pauli
impii de tribulatione et humiliaiione justorum, sententiam, quia et vivi reperientar homines, ex
loelanlescum malefecerinl, et exsullanles in rébus quorum persona hoc Apostolus loquitur; et tamen
pessimis, tamen jam tune longa erit et major lalium scire débet ut beatus Augustinus dicit, in ipso raptu
exsultalio de affliclione vel morte justorum, ac sua nubium , etsi momenlaneam , mortem tamen gu-
erudclilaie. Sed cum dixerint pax et securitas, tune stabunt. In terram ergo reverlenlur, quia hoc est
repentinus eis superveniet intérims. Unde hic quoque corpus in terram reverti, quod est exeunte anima
apte subinfertur : remanere corpus, quod utique lerra est. Itaque securi
Et post 1res dies et dimidium. Id est imérita m dicimus, quia in momento et in iclu oculi, in ipsis
repeminum super eos venire, qui dicunt pax el se- nubibus, Spiritum vitoe accipieht hi, qui in adventu
curiias, et lune dolorem, cum dicunt gaudiunt post Domini vivi reperientar, in quibus, ul dictum est, et
quadraginta scilicet quinque dies, qui in Danielis momentaneam mortem gustabunt. Impii quippe re-
libro el Isaioe commemorantur. Spirilus vitoea Deo manebunt in terra hac, electi elevabuntur ad glo-
inlrabit in eos. Non tamen alienus spiritus ingre- riam, in qua et "inimici illorum eos videbunt, et
dielur in eos, sed unusquisque homo suam animam .n senlient judices juste, quos judicaverunt et damna-
Et steterunt. Pro eo "
recipiet. quod esl stabunt, quia verunl injuste.
proeteritum tempus est posituin hic pro futuro. Super Et in illa hora factus est terroemotusmagnus. Cum
pedes suos. Quantum autem sit hoc fulurum, post loquerelur de ipso judicio, repenie venit ad ea quoe
illos quadraginta quinque dies soins Deus novit. -ante fulura sunt ; id est ad perseciilionernAniichri'
Bene vero siare dicuntur sancti, quia scilicel jam insli, de quo paulo ante feceral sermonem, ipsamque
comniutabiles erunt in mente, et incorruptibles in vocat horam quant ante in tribus diebus et dimidio
corpore. Et timor magnus cecidit, io est cadet super expresserat. Quid aillent mirum, si eadem persecutio
eos qui viderunt eos. Pro eo quod est videbunt, id una hora vocetur, cum omne proesens tempus una
est super omnes reprobos qui interfecerunt eos. hora appelletur, juxta quod Joannes dicit : Eilioli,
Ibi quippe recognoscent eos in gloria, quos perseculi novissima hora esl (I Joan. n). Terroemolus ilaque
sunt in proesenli vita, et limebunl dum viderint eos significat illam perseculionem validissimam, unde
;,'loriliealos, exspectantes sententiam divinoeullionis. bene terroemotus non simpliciler sed cum addita-
Yei eliam ipsi sancli cum viderint se invicem glori- menlo magnus vocatur, quia ta ? tribula/io erit, ut
licatos, et viderint coelum ardere, inl'ermim aper- Dominus ait, qualis non fuit, neque fiet. Hinc et
1077 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN. — L1B. III. 1078
Danieli angélus dicit : Véniel tempus quale non fuit A£ slatcm Filius Dei accepit per humanitalem, qui
ex quo gentes esse coeperunt. Et décima pars civi- omnia cum l'aire possidebal per divinitatem, unde et
tatis cecidit, et occisa sunl in terroemolunomina ho- ipse surgens a mortuis dicit : Data est mihi omnis
minum septem millia. Hic locus in Evangelio exponi- polestas in coeloet in terra.
tur, ubi Dominus dicit, quod quoedam mulier habens Et viginti quatuor seniores, idest proedicatores,
drachmas decem, perdideril unam ex illis. Novem qui in conspectu Dei sedent in sedibus suis. Id est
quippe sunt ordines angelorum, sed homo decimus in poteslate judiciaria, juxta illud : Ecce Dominus
est creatus, qui locum a diabolo evacuatum repleret. véniel cum senioribus populi sui. Ceciderunt in fa-
„Ista décima pars periit in illis, qui consenserunl et ciès suas. Omnia sua ad eum referentes, qui dicit :
crediderunl Anlichristo. Non autem tota décima pars Sine me nihil poleslis facere. Qui in conspectu Dei
periit, sed parsdecimoe partis in hoerelicis scilicet, sedent, quia in cunctis quoe agunt, vel dicunt, Deum
paganis et Judoeis eij'alsis fratribus. Civitas quippe sibi proesentem semper attendunt. Et adoraverunt
Hierusalem appellalur, quia constat ex angelis et Deum dicentes : Grattas agimus libi, Domine Deus
hominibus. Civitas cujus décima pars cecidit, illa omnipotens, qui es immutabilis et qui eras ante soecula
scilicet quoe ad novem angelorum ordines non per- cum Pâtre. Ubi inluendum est, quia non subjungit,
tingens, locum decimi ordinis cum electis minime B - qui venturus es, ut supra. Proesentem enim jam in
tenet. Et cum sit ipsorum perdilorum numerus injudicio, quo hoec omnia agentur demonslranl, quem
finitus, sub finito comprehenditur, cum dicitur : veniurum minime proedicant. Qui accepisti virtutem
Quia mortua sunl in terroemolu nomina hominum tuam magnam. Quando resurgens a mortuis omnia
septem millia. Septenarius enim numerus soepepro régna mundi tua? poteslali subjecisti, et hoc in hu-
universitaie ponitur, atque ideo in septem millibus raanilate, quia virtus indeficiens est in tua divinitate.
hominum omnes reprobi intelliguntur, qui mortui Et regnasti, régnas et regnaturus es.
sunt in anima sub eadem persecutione. Et reliqui, Et iratoesunt gentes, quoe scilicet vident suam cul-
qui in fide permanserunt, id est, post abnegalionem luram ad nihilum redigi, unde Psalmista : Dominas
ad fidem redierunt, sive etiam qui ex errore ad regnavit, irascantur populi. Et venit ira
tua, id est
veram doctrinam conversi sunt, et in eadem fide tempus vindicloe tuoe, quando irascentium
populorum
persliterunt. In timorem tunt missi, et dederunt glo- cervices confringes. Et tempus morluorum. Ut scilicet
riam Deo coeli. Sive quod eo gubernante, et forti- qui mortui sunt peccato, moriantur damnatione
per-
tudinem donanle non sunl lapsi : sive quod miseri- pétua. In quibus videlicet gratiarum actionibus duos
corditer post minant sunt erecti. Domini advenlus comprehendunt : Primum scilicet
Voe secundum abiit, et ecce voetertium venit cito. G humilem et occultant, quando surgens a mortuis
Superius aquila volans, tria voedixit futara, quorum mundum sibi substravit. Secundum vero excelsum
duo in enarratione proecesserunt, tertium adhuc el manifestant, quando impiis irascelur, et servos
restât. Primum voe quippe narrât proelium locusta- suos vindicabit. Non autem gaudent electi, quia
rum, secundum solulionem angelorum quatuor usque reprobi damnantur, sed ideo gaudent, quia advenit
ad istum locum, in quo multa per recapilulalionem tempus quando mali justam damnationem, et ipsi
de advenlu Antichristi dicuntur : tertium inchoatur recipiant bonorum operum dignam remunerationem.
hic, et lendit usque ad proefinitum locum, id est Anle enim damnabunlur impii, et sic remunera-
damnationem omnium reproborum cum capite suo. buntur pii, nec polerunt pervenire ad regnum cor-
Et septimus angélus tuba cecinit, et factoe sunt pora piorum, nisi proecesserit damnatio reproborum.
vocesmagnoein coelo,dicentes : Factum est regnum Quod autem dicit, iralus es, non ita inlelligendum
hujus mundi Domini nostri et Chrisli ejus, et re- est, ut irascalur Deus sicut et homo, sed sic vide-
gnabit in soeculasoeculorum. In septimo angelo nihil bilur reprobis, quos damnabit. Talis quippe in sin-
aliud, nisi ut supra in coeteris Ecclesia intelligitur, gulorum conscientiis erit, qualem eum videbunt.
non jam proedicans ut superius, sed in conspectu sui. Unde in mentibus electorum videbitur benignus, in
Creatoris consistens. Et hoc est quod superius an- mentibus reproborum iralus. Judicare et reddere
gélus stans supra mare, et super terram juravit per mercedem unicuique. Servis luis prophetis et sanctis.
viventem in soecula soeculorum, quia tempus jam Sic videntur hoecverba sonare, quasi proecesserit mé-
non erit, sed in diebus seplimi angeli consummabitur ritant electorum, pro quo mercedem sunt recepturi.
mysterium Dei. Seplimo aulem angelo tuba ca- Non enim redditur nisi quod debetur, sed non est ila,
nenle, voces magnoe fiunt in coelo, id est in ipsa quia scriptura est : Quis prior dédit illi et retribuetur
electorum Ecclesia. Quoevoces nihil aliud sunt, nisii ei? (Rom. xi.) Et alibi : Gratia salvi facti estis,et hoc
magnum sanctorum desiderium, laudantium Deum, non ex vobis, ut ne quis glorietur (Eph. n). Sciendum
et gratiarum acliones personantium atque dicentium : est itaque quia ut aliquid Deo daremus, prius ab illo
Factura est regnum hujus mundi, cui antiquus hostisi accepimus, cujus misericordia proevenit ut velimus,
dominabatur, Domini Dei nostri, id est Patris et subsequitur ut operemur, unde Psalmista : Misericor-
Christi sui Filii, et regnabunt Pater et Filius, et hii diu ejus proevenietme, et misericordia ejus subsequetur
qui in Patris et Filii nomine intelliguntur, cum omnii me(Psal. xx, LVIII).Itaque quod accepimus, et Dei esl,
electorum Ecclesia in soeculasoeculorum. Hanc pole- quia ipse dédit, et nostrum, quia nos ab illo percepi-
mus, et ideo cum Dominus mercedem reddit, sua ipse A . rant gloriam Dei. Et visa est arca testamenti in tem-
dona in electis rémunérât. Sub hac intelligenlia plo ejus. Quod significatur per templum, hoc et pêr
quotidie dicimus : Panem nostrum quotidianum da arcam, id est sanctorum Ecclesia, genus est in
nobis hodie (Matlh. v) ; si nostrum est, cur ut detur génère, sicut octo animoe in arca. Quoe propterea
pelimus? Sed fit nostrum accipieudo, quod non erat arca testamenti vocatur, quia duum Testamentorum
habendo. Quoeritur autem, cur, npminalis prophelis habet cognitionem, non in tabulis lapideis, sed in
et coeterissanctis, apostoli sunl relicti ? Sed scieu- tabulis cordis carnalibus ; ibi est urna habens man-
dum, quia in prophetis ibi sunt comprehensi et apo- na, id est corpus Christi, in quo verus est panis
stoli, qui propheta? sunt, quia ventura reproborum qui de coelodescendit; ibi est virga Aaron, per quam
supplicia, et sanctorum proemia proenuntiant. De sacerdotium designatur, quia et illud sacerdolium
quibus ipse Dominus ait : Ecce ego mitto ad vos in figura proecessit. Significabat enim regale sacer-
prophetas. Et ipsi Joanni dictum est : Oportet te pro- dotium, quod agitur nunc in Ecclesia. Hoecarca
phetare et proedicaregenlibus. El quia non omnes sunt quatuor porlabatur circulis, quia quatuor instruilur
prophetoequi sunt sancti, rentunerabunturpropheloe, Evangeliis. Aperto ergo templo, visa esl arca, quia
> remunerabunlur et isti. El limentibus nomen tuum eo moriente dum latus ejus lancea perforalur,
j pusillis et magnis. Timenles quoque nomen illius, id B mysterio sanguinis et aqua Ecclesia oedificabatur.
est reverentiam habenies nominis ejus, et ideo pec- In cujus rei figura, in principio mulier de latere
care timenles, cum pusillis et magnis mercedem réci- viri dormientis fabricata esse describitur. Et facta
pient. Magni quippe sunt, qui bonum quod intelli- sunt fulgura et vocés et tonitrua et terroemotus et
gunt.juvante se divina gratia facere possunt. Pusilli grando magna. Per fulgura miracula intelliguntur,
aulem, qui non ea possunt implere quoe intelligunt, quibus incredulorum mentes perçussoe fractis mox
quia nec locum habent. Sicut quilibet in monaslerio superbioe viribus, humililati se subdiderunt. Hinc
constitutus, misericordiam vult impendere fratribus, ' Psaimisla : Fulgura raultiplicabis, et conturbabis eos.
vult etiam aliis sermonem proedicationiset doctrinoe Per voces vero, proedicationeset exhortationes : Bene
impendere, sed quia ad hoc non vocatur, non illud aulem prius fiunt fulgura, ac deinde subsequuntur
quod inlelligit, et vult, opère perficere valet. Ideoque voces, quia sancti proedicalores prius miracula fa-
laies in numéro perfeclorum habentur. Ideoque nulla ciebant, et sic ad nova credenda loquendo suos
subi ipiet de imperfectione desperatio, licet non fue- auditores invitabant ; unde Petrus prius ad Specio-
rit omnibus attributa perfeclio. Hinc Ecclesia in sam portant sanavit paralyticum, et deinde Judoeo-
Canticis canticorum dicit sponso suo : Unguentum rum mentes ad fidem verbo exbortationis informa-
effusum nomen tuum, ideo adolescentuloedilexerunt lis vit. Tonitrua quoque significant comminationem ter-
te nimis (Canl. i). Et quia taliura innumerosior sum- rorisdivini judicii. Post voces tonitrua fiunt, utbi
ttta invenitur, ideo in subsequentibus Salomon ait : qui forte miracula contemnunt, verba despiciunt,
Adolescentularum aulem quorum non est numerus terrore judicii qualianlur. Terroemotusvero perse-
(Cant. iv). Et exterminandi eos qui corruperunt ter- culionem significat, quoeexcitata est contra sanctos.
ram , subaudis tempus advenit. Qui enim corru- Unde et bene post terroemotum grando sequitur,
perunt terram, id est carnem suam maculaverunt nam grando eos qui persecutionem coramovent, si-
diversis viliisel peccatis, vel qui alios maculaverunt gnificat. Grando quippe et fruges terroe comminuit,
exemplo et doctrina prava, exierminabuntur, id et ipsa comminuitur; fitque ut grando funditus de-
est a lerra viventium separabuntur, et ab hoere- ficiat, et denuo lerra fructificet. Sic nimirum prin-
ditale sanclorum, exsilio oeterna?damnationis dam- cipes hujus soeculi dum persequebantur sanctos et
nali. aflligebaiit, et ipsi pariter confringebantur, et ad
Et apertum est templum Dei in coelo. Coelum nihilum redigebanlur, aut viribus scilicet, aut com-
est Ecclesia, quoe est sedes Dei. Templum in mutatione in melius. Plures etenim de his, qui Ec-
coelocorpus intelligitur Chrisli, de quo ipse Judoeis clesiam Dei perseculi sunt, ad fidem Christi conversi,
dicit : Solvite templum hoc, et in tribus diebus exci- " coeperunt pati, qui prius aliis inferebant. Porro
labo illud ; unde Evangelista exponens subdit : Hoc malis pereunlibus, aul etiam qui fuerant proedesti-
autem dicebat de templo corporis sui (Joan. v). Quod nati conversi ad fidem, Ecclesia fructificare in
templum apertum est nascendo, moriendo, resur- bono opère, et crescere coepit in fide
gendo, atque ad coelosascendendo. Templum ctenim CAPUT XII.
Dei esl ipsum corpus, quia in eo habitat omnis pleni- Et signum magnum apparuit in coelo: Mulier ami-
tudo divinitatis corporaliter. In coelo hoc templum, cta sole, el luna sub pedibus ejus. Istud est signum
quia in Ecclesia hoec mysteria proedicantur et reti- de quo admonitus est Achaz, ut peteret signum a Deo
nentur. Vel apertum est hoc templum , quando in profandum inferni, sive in excelsum supra. Sed
(sicut in Evangelio legimus) lancea latus ejus per- cum ille diceret, Non petam, et non tentabo Domi-
foratum est. In coelo autem secundum hune sensum num, conversus propheta ad domum David, dixit :
Joannes apertum dicens templum, in conspectu suo Propter hoc dicit Dominus: Ecce dabo vobis signumt
intelligi voluit, cognoscens se esse de illorum nu- Ecce virgo concipiel et pariet filium. Magnumquippe
méro, de quibus merainerat scriptum ; Coelienar- fuit signum, quando virgo concepit et peperit, el
1081 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. III. 1082
post partant virgo permansit. Et in coelohoc factum A cepit, ita sine dolore peperit, nullumque cruciatum
est, id est in Ecclesia, cujus et mater Domini mem- habere in partu potuit, quoenullum peccatum libidi-
brunt erat. Mulier amicta sole, id est circumdata dinis in conceptu contraxit. Sed juxta mysticum in-
vinitaie Altissimi, unde angélus ait : Spiritus sanctus tellectum hoc ad Ecclesiam referlur, quoe mulier vo-
tuperveniet in te, et virtus Altissimi abumbrabit tibi catur, non propler effeminatum animum, sed quia
(Luc. i). Illa scilicet de qua Paulus ail, Christum proedicatione et lavacro spirituales filios gignere
Dei virtuiem et Dei sapientiam. Ipsa autem heata quolidie non desistit. Unde et ipse dicit in Evange-
Dei genitrix in hoc loco personam gerit Ecclesioe. lio : Si quis fecerit voluntatem Patris, et coetera us-
Neque enim omnia quoehic narrantur, juxta litte- que, et mater est. Ipsa enim Ecclesia reputatur in
ram beatoe Virgini specialiter congruere possunt, matrem, reputatur in filium : quia dum quoslibet ad
sed electorum Ecclesioe, secundum myslicam narra- fidem adducit, mater est, aut fonte baptismatis ré-
tionem generaliter conveniunt, in qua quotidie fit générât. In illis autem, qui accendunt ad bapli-
hoc signum, quia quotidie concipitur in ea Chrislus smum, et confitenlur se in Christum credere, filius
et nascitur. Ipsa est enim mater, ipsa est el filius ; est. Hinc Paulus : Per Evangelium ego vos genui.
unde Dominusdicit : Si quisfecerit voluntatemPatris De hac muliere Dominus dicit : Mulier cum parit,
mei qui in coelisest, ipse meus frater, soror, et mater B id est cum parère vult, tristitiam habet, quia venit
est (Marc. m). Dum-enim quotidie novos populos hora ejus. Sicut enim mulier dum parlurit, afiligi-
créât, in illis nascitur Christus. Ipsa est amicta etiam gitur et vexalur, ita et sancta Ecclesia dum in hoc
sole, id est circumdata Christo, de quo scriptum est : soeculo est, et videt suos affligi, et variis modis tri-
Vobistimentibusnomen meum , orietur sol justitioe bulari, tristatur, affligitur, et vexalur : et clamât ad
(Malach. iv). Hinc Paulus dicit : Omnes quotquot Deum, postalans liberari, ne victa tribulationibus
baptizati estis, Christum induistis (Gai. m). De hoc succumbat. Sed cum ad tempus vel horam pervene-
sole impii dicluri sunt in inferno : Sol justitioe non rit, qua ullima corporis membra ad lucem oeternam
luxil nobis(Sap. v). Per lunant aulem quoe mulabilis nascendo perveniant, tune cessabit cruciatus ac
est, ut pote quoea principio usque ad plénum orbem parturitionis clamor.
crescit, et inde déficit usque ad iricesimara oetatem, Et visum est aliud signum in coelo: et ecce draco
omnia istius soeculimutabilia designantur, ideoque magnus, rufus, habens capita septem et cornua de-
tam beata Dei genitrix, quam etiam omnis Ecclesia, cem. Per draconem, ut supra jam quoque diximus,
lunam sub pedibus habet, quia cuncta temporalia de- intelligitur diabolus, qui aperte quoscunque potest
spicit, omnia mutabilia pro nihilo ducens, coelestia G deglutire non cessât, et quia diu est ex quo liomi-
nienlis tenet inluitu, dicens cum Aposlolo : IVostra nés nocet, propler multiplicitalent insidiarum ma-
conversatioin coelisest (Phil. ni). Aliter : In hac mu- gnus vocatur : Rufus vero, propter homicidiura, quia
liere possumus intelligere perfectiores in Ecclesia, ille homicida erat ab initio, ex quo scilicet primum
qui juxta Domini consilium, sua omnia relinquentes, bominem interfecit. Coelumautem ipsa Ecclesia in-
secuti sunt Christum. Per lunam autem simplices, telligitur, quoesuperius significala est per mulierem.
qui laborant ad aliorum usus, in plantando, oedifi- In coelo est draco, quia eliam in Ecclesia diabolus,
cando et agricolando. Hos itaque habent illi, qui quibus valet, nocere non desinit. Neque enim ipse
sunt perfecti, quasi sub pedibus, quia longe ab coelum possidet, sed coeloadversatur. Per seplem
eorum mérita distant, non tamen illi mercede care- autem draconis capita, omnes intelliguntur reges
bunt, licet illis non per omnia cooequenlur, si fideli- illi subjecti, qui contra septiformem Ecclesiam pu-
ler ministerium suum impîeverint. Et in capile ejus gnant. Per decem vero cornua omnia régna illi sub-
coronamstellarum duodecim. Quia per mulierem (ut jecla. Nam quod in cornibus régna significentur ,
diximus) Ecclesia intelligitur, caput illius Dominus Zacharias manifestât et Daniel, quorum uterque di-
Jésus Christus intelligitur. De qua Paulus dicit, de cit se vidisse quatuor curnua, quoe sunt quatuor
Deo Pâtre loquens : Ipsum caput dédit supra omnem régna principalia. Cum his enim cornibus, hoc est,
Ecelesiam, quoe est corpus ejus. In duodecim vero " cum ista soeculipotentia, et regnis sibi subjeclis, pu-
stellis significantur duodecim apostoli, qui sua proe- gnal diabolus contra eos, qui decem proecepla legis
dicatione tenebras infidelitatis fugant, et lumine ve- observant. Et in capilibus ejus septem diademata.
rilatis suos auditores illuminant. Unde angélus Da- Quod significatur per capita, hoc et per septem dia-
niel! dicit : Qui autem docli fuerint, et alios eru- demata , id est omnis hujus soeculipotentatus, qui
diunt, fulgebunt quasi stelloein perpétuas oeternita- illi adhoerent, et per fraudent verisimilem contra
tes. In capile ejus corona est stellarum duodecim, septem ecclesias, et contra septiformem Spiritum
id est duodecim apostolorum, per quos omnes gen- dimicant.
tes quoein circuitu istius mundi sunt, crediderunt Et cauda ejus trahebat tertiam partem stellarum
in Christum, et primum per eos ipsum caput viclo- coeli,et misit eas in terram. Per caudam draconis, ut
riam de toto mundo poriavit. supra quoque dictum est, pravi intelliguntur docto-
Et in utero habens clamabat parturiens, el erucia- res : propheta enim docens mendacium, ipse est
tur ut pariât. Hoec juxla lillerara bealoe Maria? cauda. Potest etiam et cauda specialiter ipse Anti-
pptarj nequeunt, quoe sicut sine delectatione con- christus intelligi, qui omne mendacium dteturus
est, habens eum habilatorem, de quo Dominus jA minum Jesum Christum, vel certe membra illius,
dicit : In veritate non stetil. Tertia autem pars stel- quoequotidie parit sancta Ecclesia. Recle autem
larum quam trahebat cauda draconis ; in hoerelicis, sancli sub nomine masculi comprebenduntur, quia
paganis, Judoeis figuratur ac falsis Christianis, qui fortiter contra adversa istius soeculi dimicant, sicùt
de coelo, hoc est, de societate sanctorum ejiciunlur, fecerunt sancli apostoli et martyres, qui etiam ipsa
et in consortium malorum hominum trahuntur. Illi corpora tradiderunt pro Christi nomine, quibus Psal-
enim designantur per stellas de coelo abslractas, qui mista dicit : Virililer agite et confortelurcor vestrum
prius lucere videbanlur in Ecclesia, sed adveniente (Deut.xxxi). Quod autem subdilur : Qui erat recturus
AntichrislOt decepli blandimentis, tormentis et fal- omnes gentesin virgaferrea. Tarn de Christo, qui po-
sis miraculis, ODScurabunlur.Fil autem quotidie hoec testaie inflexibili omîtes gentes régit, unde illi in
stellarum dejeclio, sed amplius tune fiet, quanta psalmo dicitur : Postula a me, et dabo tibi gentes hoe-
immanior erit perseculionis soevitia. Quod aulem reditalem tuam, el possessionemtuam terminas terroe
dicitur, irahebat, more Scriptaroe sacra? proeteritum (Psal. n), quam de omnibuseleclis potesl inlellgi, qui
ponitur pro futuro. Vel, bene eliam trahebat ter- in suo capile acceperunt potestalem, ul regant gén-
tiam partem slellarum, quia quodammodo rétro ies in virga ferrea, et habeant poieslatem, ut regant
aspiciens, de toto transacto hoc tempore ista loqui- B gentes in virga ferrea, et habeant poieslatem, con-
tur. Abadvenlu enim Domini, quo stelloespiriluales fringendi eos tanquam vas figuli, ul faciaitt ex vasis
in coelo splendere coeperunt, el isti cadere inchoa- iroe vasa misericordioe. Nam quod Christus facit
verunt. El draco stetit anle mulierem, quoeerat pari- potenlia, faciunt eliam sancti, dono illius adjuli,
tura, ut cum peperisset, filium ejus devorarel. Quan- proedicationesua. Virga autem ferrea rectitude intel-
tum ad beatam Mariant pertinet, diabolus stetit ante ligitur justitioe, qua et diligunt bonum quod Deus
eam, volens per Herodem Filium ejus interficere, fecit, et insequuntur malum quod homo nequiter
quando ille fugil in Êgyptum, et lactentes pro eo gessit, sicque sua ut aliéna facta librant, et aliéna
sunt inlerempti, sed quod non potuit facere per il- judicant ul sua. Et raptus est filius ejus ad Deum
lum, fecit per filium ejus Herodem, qui illis diebus, el ad thronum ejus. Iste raptus, ul supra dictum est,
sicut Evangelium dicit, Hierosolymis erat. Voluit non est solummodo corporalis, sed spirilualis. Quasi
aulem eum devorare diabolus, quia oeslimanseum enim quidam raptus sanctorum sit ex hoc mundo
purum hominem, putabat quod cum coeterisin in- ad Deum, dum fidem quam habent interius man-
ferno eum tenere posset, sed non potuit, ut in sedata vitoe custodiendo, eliam exterius opère exor-
quentibus dicitur, quia surgens a mortuis , ascendit nant, unde et Psalmista dicil : Ascensus in corde
ad Deum Patrem ; sic qnoiidie, imo omni hora, stat G tuo disposuit.
diabolus ante sancta m Ecclesiam, ut possil eos de- Et mulier fugil in solitudihem, ubi habet locum pa-
ciperc, qui, fonte baptismatis renati, efficiuntur filii ratum a Deo, ut ibi pascant eam diebus mille ducentis
Dei, sed non proevalet, quia rapiunlur ad Deum, à tHaginta. Solitudinem ad quam mulier fugit, secre-
quo proteguntar, juxta illud : Ubicunque fuerit cor- tum mentis debemus intelligere, quia abjiciens
pus, Mie congregabunlurel aquiloe. Et : Volout ubi primum terrenorum desideriorura tumullus et mundi
ego sum, iltic et minister meus sit (Matth. xxiv). Non hujus superfluas curas, seipsam deserlura quielis
autem vel Christus, vel membra illins tune solum- facit, ibique invenit locum a Deo paratum, hoc est,
modo draconem vinennt, cum ad coelosascendunt, ipsum Deum omnipolentem, qui in corde illius re-
sed potins vincunt eum in hoc, et ipse Dominuset quiescit. Iste est iocus de quo Psalmista dioit : Esto
electi ejus, quia mandata viloe custodiunt. Unde et mihi in Deumproteclorem,etin locumrefugii ul salvum
in Evangelio legimus, quod cum tentarel Dominum, me fadas (Psal. xxx). In soliludine ergo cordis locum
"testimonia ejus dïvîna ïpse protulit, et sic eum con- sancti inveniuni quo salventur, quia dum insolenlias
fudit. cogitationum non paliuntur, solaque oeterna pelunt,
Et peperit filium masculum. Beata Maria peperit Conditorem suum in secrelo cordis Sui habent habi-
masculum, id esl Dominum Jesum Christum fortem, talorem, in qua solitudine pascunt eam, nuDi du-
qui ad hoc venit, ut principem hujus soeculidebella- bium, quin proedicatores saketi hic intelliganlur,
ret. De quo Psalmista : Dominus fortis et potens, qui Ecclesiam pascunt sua proedicationeet doctrina
Dominuspotens in proelio.Masculusautem aliquando diebus mille ducentis sexaginla. Quamvis hic nume-
ponilur in malam parlent, aliquando in bonam. In rus specialiter perlineat ad tempora Antichristi,
malam, ul illud Jeremioe: Maledictus vir qui annun- quibus necessario pascetur Ecclesia à doctoribus,
tiavit pairi meodicens: Natus est libi puer masculus. proecipue Elia et Enoch, tamen ad omne proesens
(Jerem. xx). Quo in loco propheta personam humani tempus polest referri, a Domini scilicet ascensione
generisgerit, dicens*Maledictusvir, diabolus scilicet, usque in finem soeculi. In hoc tempore moranle Ec-
qui annuntiavit patri meo, mundo, natus est tibi puer clesia in soliludine sui Conditoris, et curis tempora-
masculus, id est, populus fortis in malum. De hoc liiini rerum quiescenie, pascunt eam doctores exem-
pâtre Psaimisla dicit : Audi, filia, et vide, et coetera, plO et doctrina per suas Epistolas, Evangelium, e4
usque ad domum patris tui. In hoc.autem loco mas- exposiliones Librorum pabulo divini sermonis. Nam
culus in bonam partem ponilur, quia significat Do- sicut Antichristus mille ducentis sexaginta diebus Te
1085 EXPOSIT10 IN APOCALYPSIN. — LIB. III. 1086
gitabil, ila et Christus mille ducentis sexaginta die- A et pugnal draco cura suis doemonibus,quoniam sicut
bus, id est tribus annis et dimidio, proedicavit, ideo- doemonessunt parati semper ad impugnandum, ila
que lolum proesens tempus possumus accipere per et sancti angeli ad resistendum. AHaïtien nec nos
hune numerum, a quo divina proedicalio coepit, in sine angelorum, nec rursum angeli sine noslro con-
quo et per novissimos proedicatores terminabitur. flictu contra anliquum hostem dimicant. Erigamus
Hancetenim mulierem significabat olim populus ex ergo arma securi, quia fortissimos nostroe patrioe
iEgypto egressus, qui Pharaonem, draconera scilicet concives, et invictos adjutores habemus, juxta quod
qui in medio fluminum suorum cubabai, fugiens in Aposlolus dicit : Nonne omnes administratorii sunt
desertum perduclus est, quo manna vesceretur, el a spirilus in ministerium missi, propler eos qui hoeredi-
morsu ignilorum serpenlium, aspiciens oeneumser- lalem capiunt salutis ? Inde aulem illi fortes, unde et
pentent in ligno suspensum liberaretur. Desertum nos : inde illi invicli, unde et nos, id esl ex divina
quippe illud significabat proesentem vitam, et sécré- virtute, sine qua nec illi aliquid valent, nec nos. Pu-
tas menlium soiitudines. In hac quippe vita pasci- gnal enim nunc Michael, qui est proepositus Ecclesioe
mur vero manna, id est corpore Christi, qui dicit : cum suis angelis pro Ecclesia. Pugnabil eliam am-
Ego sum panis vivus qui de coelodescendi et coelera, plius tempore Antichristi, juxta illud : In lempore
usque pro mundi vita. Adsunt quoque igniti serpen- B illo consurgel Michael princeps vester et coelera.
tes, id est doemones, qui virus nequilioe suoe nobis El non valuerunl, neque locus invenlus est amplius
infundere conanlur, sed non proevalent, quia libera- eorum in coelo. Quare dicil, non valuerunl, cum
mur per eum qui suspensus in cruce nos a diabolo etiam post baplismum et suam abremtntiationera
liberavit, qui el similitudiuem nostroe habuit morta- diabolus niullos decipiat? Sed licet videantur proeva-
litalis, tamen non habuit maculant peccali, ideoque lere ad lempus, tamen in eos qui ad vitam sunt proe-
nos ab omnibus proevalet mundare peccatis. destinali, non proevalent : quia ablato peccalo per
Et factum est proeliummagnumin coelo.Non lune so- poenitentiam, non invenit in eis locum diabolus. Ille
lummodo factura esl proelium, quando in inilio tem- namque fit ejus habilalio, in cujus mente régnât pec-
poris diabolus per superbiam dejectus est de coelo, catum. Toile ergo regnum peccati.et non invenietur
sed et quando a Domini passione éjectas de cordibus locus diabolo. Sunt autem -et nonnulli in quibus nec
fidelium, coepitamplius soevirecontra omnes, et hoec ad tempus proevalent, quia ad nuHum mortale cri-
pugna persévérât usque ad finem soeculi, quando men eos possunt impingere, per quod illorum corda
cum fuerit solutus, consummabitur. Coelum enim debeant possidere, quibus Paulus ait : Nolite locum
sancta Ecclesia esl, in qua fit hoc proelium, maxime, dare diabolo. Potest autem et hoc specialiter referri
ut diximus, ex quo per fideméjectas est de cordibus ad diem judicii, quando illorum ceriamen ab advenlu
credenlium, aposiolis proedicaniibus, juxta illud : Domini in judicio terminabitur. Quo peracto, ista
Non est nobis eotluctalio adversus carnem et sangui- sentenlia complebitur, non valuerunt scilicet, quia
nem, et coelera. Sic enim dicitur : Factum est proe- in fine cerlaminis succumbent. Neque locus eorum
lium magnum in coelo, ut ab initio fidei Cbrislianoe amplius inventas esl in coelo, quia tune funditus ab
usque ad finem, lolum lempus vitoe proesentis com- electis exclusi, decipiendi ultra lempus non habe-
prehendi, sine aliqua dubitalione credalur, quatenus bunt.
et faciunt iu proelerilis, el esse in proesenlibus, et El projectus est draco ille magnus, serpens anli-
consummandum in novissimis asseralur. Michaelet quus, qui vocatur diabolus el Satanas. Ipse anliquus
angeli ejus proeliabantur cum dracone. Angeli Mi- hostis, ut jam dictum est, draco appellatur propter
chaelis, vel draconis dicuntur illis subditi et ad obe- immanilalem sceleris, magnus propter occultas in-
diendura missi, nojutamen ab eis creali, sicut qui- sidias : et quia ex multo tempore nocet, serpens an-
dam vaniloqui dixerunt hoeretici : vel eliam quoniam liquus, quia per serpenlem primum hominem ejece-
sub uno rege in una civitale mililare creduntur. Sic pil fraude, et sic eum veneno nequilioe interemit.
enim solemus et nos dicere, videnles eos qui ex ea- ',^ Vocatur quoque diabolus, id est deorsura fluens,
dent socieiate sunt : Ecce mei aut nostri. Hinc enim sive criminator, quia quotidie de cordibus fidelium
Dominus de pusillis ait in Evangelio : Angeli eorum Huit, et inde dicitur Satanas, id est contrarius,
semper vident faciem Patris mei, qui in coelis est quia bonos insequitur, quorum illi opéra sunt con-
(Matth. xviii). Hinc Josue principem exercitus Domini traria. Qui seducil universum orbem. In his videli-
inierrogat dicens: Noster es, an-adversariorum?Om- cet quoe pereunt, id est partem orbis. Nam a tolo
nes enim angeli boni, dicuntur angeli Michaelis , parlent intelligere debemus, quia quamvis multos
quia ad ejus socielalem pertinent. In quo numéro electorum in corde plerumaue seducat, non tamen
bonorum angelorum, eliam homines justi compre- in perpetuum, nec ad oeternam mortem. Et proje-
hendunlur pugnantes cum diabolo. Porro angeli dra- ctus est in terram. Projectus est autem de coelo in
conis dicuntur omnes quotquot ei consenserunt, terrant, id esl de mentibus electorum in corda re-
quando superbiens dixil : Ascendant super altitudi- proborum, non quo in eis et ante non erat, sed quod
nem coeli,et coelera. Ubi etiam pariter malorum ho- ab istis exclusus amplius illis dominari coeperit. Rui-
minum forma comprehendilur. Pugnant itaque Mi- nam ejus terra excipit quia lerrena quoerenlium,
cbael et angeli ejus in coelo, hoc est, in Ecclesia, lerrena sapienlium mentes invadit. De qua scilicet
terra eident serpenti in prima maledictione figura- A habere fratres, qui Dominum habent hominem fra-
tim dicitur : Terram comedes cunclis diebus vitoe trem. In die autem et nocte, vel continuum tempus
tuoe. Nam quod Propheta dicil : Esca ejus electi, intelligitur, vel prospéra vel adversa. In die et no-
de illis est intelligendum, qui oestimatione hominum cte diabolus accusât, quando alios in prosperitali-
electi apparebant, sed in conspectu Dei jam terra bus extollit, atque alios adversitatibus frangil, et
erant. hoc ante conspeclum Dei, qui ubique est, juxta
Et audivi vocem magnam de coelodicentem : Nunc illud : Coelum et terram ego irapleo.
facta est salus et virtus et regnum Dei nostri, et pole- Et ipsi vicerunt illum. Id est, sancti qui in Ecclesia
stas Christi ejus. Hoecvox ad omne proesenstempus sunt et in coelo, bellum contra draconem faciunt,
pertinet quoe coepit ab adventu Redemptoris, sed us- hoc est, in societate electorum. Propter sanguinem
quequo ad consummationein, perveniat, clamare non agni. Cujus videlicet Passionem imilantur mortifi-
desinit. Vox itaque in coelo ista, est magnum ele- canles se cum viliis et concupiscentiis. Et propter
ctorum desiderium in Ecclesia : Nunc facta est sa- verbum testimoniisui. Quia reclitudinem fidei cuslo-
lus. Sed omni tempore vitoe proesenlis, ab adventu diunt. El non dilexerunt animas suas usque ad mor-
scilicet mediatoris usque ad finem ejusdem proedi- tem. Quia ante elegerunt mori in hac vila ut post-
cationis, salus facta est, quia gratia Dei vel bonitate -B modum regnarent cum Christo, quam hic vivere
suraus salvati, unde Psalmista dicit : Domini est sa- lemporaliter, et postmodum oeternaliter perire, us-
lus, et caetera. Facta est virtus, quia per illum sumus que ad mortem se posuerunt, ne animas suas ne-
roborati. Regnum quoque et polestas facta esl Dei quiter amarent. Hinc Paulus dixit : Ego enim non
nostri. Sicut ipse resurgens a mortuis dicit : Data est solum alligari, sed et mori paratus sum pro Christo,
mihi omnis poteslas in coeloet in terra (Matth. xxvni). nec fado animam meam pretiosiorem quam me (Act.
— Quia projectus est accusator fratrum nostrorum,qui xx). Et Dominus : Qui amat animam suam perdet eam.
accusabat illos ante conspeclum Dei nostri die ac Imilantur enim Dominum suum, quem sciuut pro
nocte. Accusatio diaboli nihil est aliud, nisi ad ma- sua redemptione non pepercisse animoesuoe.
lum proecipitatio. Tune enim accusât, quando dignos Propterea loetamini, coeli, id est omnes ecclesioe.
accusatione reddit, non loquendo exterius, sed Plurali enim numéro utuntur, quia numerosilatera
odiendo interius. Sed ab hac accusatione ille liber Ecclesiarum assignant. Et qui habitatis in ds. Id
apparet, qui in se aceusare studet quod ab adversa- est, omnes sancli qui in congregalione sanclorum
rio suo accusari posse coghoscit. Angeli ilaque gau- moramini, vel certe habitalores coelorum, angelos
denles de nostra revocatione, loelanlur de casu dia- intelligere possumus, quibus concorditer in Domino
boli. Unde in Domini nativitate dicebanl : Gloria in G convenit congralulari, dum et homines ad illorum
excelsis Deo. Quid enim mirum, si homines fratres consortium redeunt, el angeli redimegralum nu-
vocant, dum cernunt ipsum Dominum hoc facere ? merum suum istis receptis aspiciunt. Ubi non est
Surgens enim a mortuis dicit Marioe: Vade, die fra- aliud quod exponi debeat, nisi ut hac manente bê-
tribus meis. Neque enim jam dedignanlur homines tifia, hic liber debitum finem accipiat.
LIBER QUARTUS.
SEQUITUR CAPUT XII. ira magna soevitadversus illos : et lanto utique hoc
Voeterroeet mari, quia descendit ad vos diabolus agit fervenlius, quanta viciniorem sibi sentit adesse
habens iram magnam. Terra autem et mare unum poenam, unde subditur : Sciens quod modicum tem-
idemque significant, sicut Daniel aperte demon- n pus habet. Modicum quippe tempus, proesens in-
strat. Qui cum dixisset se vidisse quatuor ventos telligitur vita, de qua Apostolus : Filioli, novissima
pugnantes in magno mari, adjecil: Et quatuor be- hora est (I Joan. n). Et si computeraus omne tem-
stioe ascenderunt de terra. Hoc ipsum significans per pus ab exordio mundi usque ad finem soeculi, oeter-
terram, quod et per mare, id est hune mundum, in nitati comparalum, brevissimum est. Quia ergo dia-
quo miseri fluctuant, qui semper terrena petunt. Ita bolus in proximo se scit esse damnandum, ad exer-
ergo et hic terra et mare reproborum significant cendum, maliliam suam, anguslum ei v.ideiur hoc
corda, quibus est voe, id est oeterna damnatio, vel tempus, quamlibet prolixis morarum spaliis prote-
perditio, ad quos versutus inimicus expulsus ab letur. Considérât quippe quod juxta sit, ut licentiam,
electis, descendit, non quod in eis anle non esset, nequissimoe libertalis amittat : et quanta brevitate
sed quia expulsus a non suis, amplius in suis do- temporis angustatur, tanto mulliplicitale sceleris
ininari coepit. Qui recte terra et mare nuncupantur, expanditur. Hanc autem ejus ruinant et in adventu
quia dum semper terrena petunt, superbioe flucti- nostri redemptoris faciam, et nunc usque fieri debe-
bus tumidi, et vitiorum illecebris amarissimi inve- mus credere. Habet autem diabolus iram non so-
niuntur. Talibus ilaque-va? imminet, id est oeterna lum contra eos, qui per terrant et mare figurantur,
damnatio, quia dejeptas a fidelibus diabolus, cum. ged eiiarn contra eos qui jn coelo habitant, a qiubut
1089 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. IV. 1090
victus excluditur. Nam et per ipsos soevitversutius A motus ejiciunt, et sic semetipsos desertum quietis
adversus ipsos. efficiunt, ut habeant locum, quo fugere possint,quia
Et postquam vidit draco quod projectus esset de dum mala hujus mundi non diligunt, sed solummodo
coelo, hoc est de corporibus electorum. In terram, oeternampatriam appetunt, magna mentis tranquilli-
id est in reproborum corda. Persecutus est mulierem tate perfruuntur. In qua soliludine locum tenet, quo
quoepeperitmasculum. Sancta Ecclesia designalur per fugiat ad Deum qui in secrelo mentis a quoerenlibus
coelum, simililer et per mulierem. Appellatur autem invenitur, cuiPsaimisla dicit : Esto mihi in Deum pro-
mulier non propter mollitiem animi, sed quia quotidie tectorem, et in locum refugii ut salvum me fadas
spirituales Deofilios gignere non cessai. Ipsa etenim (Psatm. LXX).Duabus ergo alis mulier utens, draconis
est sponsa annulo fidei in baptismo subarrhata, de qua persecutionem evadit, quia sancta Ecclesia, duorum
Paulus dicit : Despondi enim ios uni viro, virginem Testamentorum cognitione, sive duobus proeceplis
caslam exhibere Christo (II Cor. xi). Et alibi : Despon- charitatis fulta, et ad efelestia suspensa, occultas
savitsibiChrislus ecclesiam non habentemmaculamaut inimici insidias proecavere, et aperlas perseculiones
rugam (Eph. v). Et in sequenlibus hujus libri verbis novit contemnere, removens se ab omnibus ler-
dicitur : Vent,ostendamlibi sponsam agni (Apoc.xxi). renarum rerum tumultus, et in secreto mentis Do-
Ipsa est eliam uxor in perfectione operis et morum B . ntino vacans. Ubi atitur per tempus et tempora et di-
constitula, quia sua proedicatione et doctrina multos midium temporis a facie serpentis. Id est, per omne
filios Dei générât. Unde et ipse Dominus dicit: Si quis tempus istius vitoe, a Domino proedicatione usque
fecerit voluntatem Patris mei, ipse meus frater, soror, ad finem soeculi, illo vero pane qui de coelo descen-
et mater est(Marc.m). Credendo ergo sponsa, operi- dit. Ipse enim est fugientibus persecutorum soe-
bus inhoerendo uxor, vocibus proedicando mater efli- vitiam via, ipse ad solitudinem pervenientibus
cilur Christi. Toties enim parit Christum quoties locus, ipse in eadem soliludine esurienlibus cibus.
ofhcio proedicalionismembra ejus quoe nos sumus ad De hoc tempore salis supra dictum est. Nam quia
fidem et operationem informat. Postquam itaque proedicalio Christi tribus annis et dimidio perdura-
vidit draco quia projectus esset de coelo, maximeque vit, et tribus annis et dimidio terminabitur. Recle
post adventum Filii Dei, de quo Dominus ait : Vide- per hoc spatium omne tempus proesentis vitoe intel-
bam Satanam sicut fulgur de coelocadentem, persecu- ligitur, in qua sub eadem doctrina Ecclesia moralur.
tus est mulierem, quoepeperit masculum, id est for- In hujus mulieris figura olim populum Israeliticum
tem populum, sicut fuerunt sancli martyres, qui columna nubis proecedebat per diem, et columna
ante potuerunt mori quam a fide Dei separari. Per- ignis per noctem. In nube quippe blandiraentum
secutus est quippe hanc mulierem in ipsa adolescen- 'C amoris, in igné aulem terror exprimitur limoris. Per
lia, quando interfecit Abel, sed hanc post adventum has quippe duas columnas duo significantur Teslamen-
Filii Dei acrius persequi agg'ressus est, et ad argu- ta. Per nubem in die, Novum significatur Testamen-
mentant perseculionis callidus semelipsum convertit, tum, inquonon vindicla peccantium, sed misericordia?
alios per membra sua crucifigens, ut Petrum, alios lenilas ostensa est. Unde est : Nemo te condemnavit,
lapidibus obruens, ut Stephanum, alios igné con- mulier (Joan. vm). Per ignem vero in nocte, Vêtus
sumons, ut Laurenlium, alios quoque serpentibus Testamentum intelligitur, quod supplicium peccanti-
tradidit, ungulis laniavit, in mare proecipilavit, et bus minalur. Unde est : Si quis hoc vel illud fecerit,
per varia instrumenta similia transire coegil. Et hoec morte moriatur. Fugiens autem populus Pharaonem,
quidem facit ligatus, sed vebementius contra eam qui est draco magnus, cubans in medio fluminum
exsurget, quando damnatum hominem ingredielur, suorum, veluti mulier fugil draconem, pervenit in
et pugnabit tormentis, et falsis miraculorum si- desertum, in quo Deum prolectorem reperit, et
gnis, ita ul in'errorem deducantur, si fieri potest, manna coelesti pastusest, etper suspensum serpentent
eliam electi (Matlh. xxiv). Quorum tanto robustior oeneum, Dominumvidelicet Jesum Christum salvalus
lune erit constantia, quanta immanior persecuto- est, qui veneno peccati caruit : quia et si apparuit
rum soevitia. '" in simililudine carnis peccali, tamen peccatum non
Et datoesunt mulieri duoealoe magnoe aquiloe ut fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Petr. n). Po-
volaretin desertum in locum suum. In duabus alis test autem deserti nomine illa regio designari, quam
mulieri dalis, duo inlelligunlur Teslamenta, et duo apostata angélus deseruit, et homo in quo cerlum
charitatis proecepta,jn quibus tola lex pendet et pro- refugii locum invenit Ecclesia, quoe undique perse-
phetoe, sive eliam activa et contemplativa vita. Qui- cutionibus angusliatur in terra, ubi cibum indefi-
bus acceplis effecla est aquila, petens per mentis con- cientera reperit, quoe hic dum alfligitur, justitiam
templationem coelestia, juxta illud Apostoli : Nostra esurit. In alis autem mulieris, ipsa suspensio intel-
conversatioin coelitest(Philip, m). Sic enim dicitur : ligitur contemplationis. Solet enim hoc proprium
Datoesunt mulieri duoealoeaquiloemagnoe, tanquam esse sanctorum donum, in quo magis pressuris an-
dicerelur : Hoc donuni ipsa mulier meruit, ut aquila gusliantur in terra, eo amplius contemplationis penna
magna efficeretur. Désertas autem locus corda san- eleventurad summa. HincPaulus dicit : Quando infir-
ctorum intelliguntur, remota a îerrenis desideriis. mor,tunc fortior sum (11 Cor. XII).—Et misit serpent
Prius enim a sentetipsis inordinatos desideriomm ex ore suo post mulierem aquam tanquam (lumen. In
Scriptura sacra soepeaquarum impetus significatper- A ciunlur. Tanto enim diabolus amplius soevitadversus
seculionem, unde Psalmista : Cum irascerelur furor Ecclesioe membra, quanlo a proecedeniibus divino
eorum in nos, forsitan aqua absorbuisset nos (Psal. munere roboratis viclus est. Hinc est quod expulsus
cxxin). Per os vero antiqui serpentis, suasioillius in- ab homine, cum septem aliis nequioribus redire
telligilur, qua reprobi insliganlur ut contra Ecclesiam describitur. Qui custodiunt mandata Dei. Quibus sci-
soeviant.Post mulierem ergo in desertum volantem, licet in lege proecipilur : Nonoccides, non furium
serpens ex ore suo flumen emisit, quia maxime post faciès, et coetera bis similia. Et habent testimonium
adventum Filii Dei, et poslquam Ecclesia coelestia Jesu. Id esl, fidem illius i étaient corde, et ornant
petiit, infidelium multiludinem diabolus in sanclo- opère. Cum his quippe diabolus maximum habet
rum necem commovit, sicut Neronem, Domitianum, confliclum,juxta illud Apostoli : Omnesqui pie volunl
et coeteros, ut eam faeerel trahi a flumine, id est in viverein Chrislo,perseculionempaliuntur (Il Tim. ni).
corpus suum, hoc est, in*societalem reproborum Suslinent quidem et reprobi mala, sed non adversus
posset eam traducere, sed non valuit, quia si mo- eos diabolus inlorquel bellum, quod nequaqiiant iieri
riuntur martyres corpore, tamen post mortem car- potest, nisi inter duas partes contrarias. Sed cum
nis veraciter dicent : Torrentem pertransivil anima dicitur primum qui custadiant mandata Dommi, et
nostra (Ibid.), quia dum persecuiores Irajicere eos in B deinde inferlur : Et fidem Jesu, sic videntur verba
corpus suum non valuerunt, funditus delere conali hoec sonaie, quasi anle fidem bona opéra possint
sunt. esse, cum prius sil credere, ac si eamdem fidem
Et adjuvil terra mulierem. Terra in sacro eloquio operibus post fulcire. Sed sciendum, quod ideo
humanam naturam significat, unde primo homini mandata prius ponunlur, quia ebaritas quoein man-
dictum esl : Terra es, et in terram ibis. Terra ita- datas constat, major est omnibus virtulibus, licet
que in hoc loco caro nostri Redemptoris intelligitur, fides via sil ad Deum.Unde Aposlolus : Nunc marient
qui cum in forma Dei esset, formam servi accepit. De fides, spes, charilas, tria hoec, major autem horum
hae terra Psalmista ait : Benedixisti, Domine, terram charitas (I Cor. xm). Quare major ? quia coeleroetrans-
tuam (Psalm. LXXXIV). Hoecterra mulierem adjnvit, ibunt, charilas permanebit in electis.
quia ipseprimum omnes fluctushumanoeperseculionis Et stelii super arenam maris. Notandum aulem
perlulil el devjeil. Et aperuit terra os suum, el absor- quod idem draco non supra peiram, sed super are-
buii flumen, quod misit draco de ore suo. Quia tem- nam slelisse dicilur. Cunclis enim liquet, quia ser-
pore passionis abundantia vitoesuoemoilis principem pens in pelra vestigium habere non valet. In arena
deglutivit, et resurgens a mortuis inundantes fluclus vero quoeque loca leligeril, signa sui corporis re-
absorbuil potenlia divinilatis, quia ad hoc mortuus C linquil. In petra non stat draco, quia in cordibus
est, ut et vivorum et mortuorum domiuetur, ùnde sanclorum, quoevoluptaies nnlloe emolliiinl, locum
Apostolus : Dédit illi Deusnomenquod est super omne diabolus nulluni invenit. E contra, in arena gres-
nomen, ulinnomineJesuomnegenuflectatur(Phil. n). sum figit, quia meules quas huuior carnalis concu-
Et unde ipse fluclus persecutionum superavil, inde piscente emollit, inhabitat. Hinc a Domino Job di-
Ecclesiam ne vinci possit adjuvit, ac si diceret suis citur : Sub- umbra dormit in secrelo calami, in locis
fidelibus : Noliie timere mortem, noble limere flu- humentibus (Job. XL), id est, in Iubricis el voluptuo-
clus humanarum subire persecutionum, sed confi- sis cordibus requiescit. Quem ergo Dominus in
diie, quia ego vici mundum, principem quoque locis humenlibus dormire prohibet, hune Joannes
mundi debellavi, fluclus vitoe mortalis resurgendo super arenam slare affirmât.
calcavi, quia prior ego perseculiones ejus bibi, bi-
bensque superavi, vobisque spem resuigendi dedi. CAPUTXIII.
Ideoque sicut ego me bumiliavi, et per humililalem Et vidi de mari. Hoc est de mulliludine reprobo-
ad victoriam veni, ila et vos humilitatem sequi- rum, vel de profunda perfidia J.idoeorum. Besliam
mini, ut mecum postmodum regnare possitis, quo- ascendentem. Id est Aulichrislum. Ubienim in sacro
niam diabolus nihil amplius proevalebit in corpore, eloquio singulariter bestia ponilur, ipse maligno-
quam quod proevaluit in capile. Et iratus est draco rum spirituum princeps per illam designatur. Unde
in mulierem. Id est, conlra sanctam Ecclesiam quoe, esl : Bestia agri scindet eos. El ïsaias : Mala beslia
sicut dixi, mulier appellalur, quia spirituales filios non pertransibit per eam. Ubi vero particulariter,
générât. Et abiit facere proeliumcum reliquis de se- vel universa doemonumporlenta, vel bestiales homi-
mine ejus. Fecit quidem draco proelium cum his, num motus exprimuntur. Unde esl : Omnes bestioe
qui fuerunt ante Domini adventum boni, sicut fuit agri ludent ibi. Et Aposlolus : Si secundum hominem
Abraham, Isaac el Jacob, et multi alii, sed amplius ad beslias pugnavi Ephesi. El : Cretensessempermen-
post adventum Filii Dei, coepit soevirecum reliquis, daces, maloe bestioe.Hic itaque, sicut dixi, bestia
qui erant de semine ejus, id esl cum apostolis et quoeascendit de mari, diabolum significat, qui as-
martyribus, quos per membra sua crucifixit, uslu- cendit de cordibus reproborum, ut amplius soeviat,
lavil, igni tradidii, et variis tormentis cruciavit. Se- solutus per ipsum perdilum hominem, qui nascetur
men quippe mulieris verbum intelligitur proedica- de plèbe Judaica, juxla illud : Fiat Dan coluber in
tionis, quo reiiascuntur homines, et filii Dei effi- via, et usque. Ut cadat ascensorejus rétro (Gen.JELIX;.
Et in illo eliam omne corpus ejus figuratur. Haben- A sanguine vindictant expetente , exierunt duo ursi,
lem capita seplem et cornua decem, et super cornua .Titus et Vespasianus, principes gentium, cum multitu-
ejus decem diademata. Per seplem autem capita, dineexercituum, post quadragesimum secundum an-
omnes reges inlelligunlur illi subdilj, per decem num Dominicoepassionis.ipsamque Judaicam gentem
cornua, omnia régna. Multas enim potestates hujus peremerunt. Sicut ergo ibi per ursum potesias terrena
soeculi habebit sibi subditas, quibus et bonorjem exprimilur, ita el hic. Taies quippe sunt in corpore
dabit, et mundi régna Domino permitlente, unde in Antichristi, qui pedibus soecularis potenlia? concul-
cornibus ejus decem sunt diadeinala , hoc enim cant pauperes, débiles, orphanos, et coeteros Dei
significat per decem diademata, quod per decem servos. Leo quoque (ul diximus) quantvis sil fortis-
cornua, id est omnia régna terrena illi subdita ; simus bestiarum, et ad nullius paveat occursum,
seplem enim capita vel cornua, non numéro, sed tamen insidias tendit, cum proedamsibi proeripit. Cu-
significalione universitatis invenimus. Et super ca- jus etiam rugiiu omnes bestioe pavera dicuntur, et
pita ejus nomen, scriptum, blasphemioe.Quia maxime ideo non immerito per leonem Antichristus intelli-
poicntalus hujus soeculi blasphémât Deum el verbo gitur : quia quosdam terroribus decipit, quosdam
et opère. Blasphemabit autem ipse Deum et taberna- autem fraude. Unde Psalmista : Sub lingua ejus labor
culum et nomen ejus, sicut in sequenlibus invenie- B etdolor(Psal.x). Sedet in insidiis cum divitibus inoc-
ntus. Facient etiam qui sunt membra ejus, quia ei cullis. De quo rursum per eumdem dicilur : Sicut leo
placere cupiunt. De hac blasphemia Apostolus dicit, in cubili suo. Recte enim anliquus adversarius contra
qui adversabitur, et extolletur super omne quod clectos in certamine positus, leo appellatur, quia per
dicitur Deus, aut quod colilur, ita ut sedeal in ulraque soevire permitlilur, et fraude scilicet et vir-
templo Dei tanquam sil Deus. El membra ejus ado- tute. Virtute, per potentiam soecularem : fraude, per
rabuni eum, quia honorera divinum illi dabunt. Et signa miraculorum. Ut eos enim qui aperte iniqui
quia in bestia non solummodo caput, sed omne quo- sunt, pertrahat, soecularem potentiam ostentat : Ut
que ejus figuratur corpus, subdilur : vero eliam justos fallat, signis sanctitatent simulât.
Et bestia quam.vidi, similis erat pardo, et pedes Illis enim suadet elalionem magnitudinis, islos deci-
ejus sicut pedes ursi, el os ejus sicut os leonis. Pardus pit ostensione sanctitatis. Et dédit illi draco virtutem
bestia est soevissima alque impatienlissima; et va- suam el potestalem magnam. Sicut in Chrislo pleni-
rielate culis discolor. Ursus quoque rapacissima est, tudo divinitatis requiescit, ita in illo plenitudo
primum pedibus conculcat et comminuit, et sic om- nequilioe. El sicut Christus per virtutem verbi om-
nia dévorai. Le.o vero lerrorem suo rugitu omnibus nia sua facit opéra, ita et ille perditas per diaboli
besiiis immiuil: et cum sit fortissimus bestiarum, G potestalem, qui in eo habilabit, opéra sua faciel.
alque ad nullius paveat -occursum, tamen insidiando Draco ilaque, id est diabolus, dédit illi potestatem
proedam sibi proeripii. Taies sunt ulique hoeretici, suam el virtutem, ut faceret miracula et signa iifau-
pagani, el coeteri, qui ad corpus Aniiebristi perti- dila, et poieslatem magnam dédit illi, per quant ele-
nent. In varieiale siquidem pardi, diversilas natio- vatur super génies el régna. Conlra bonos desoeviet,
num pslenditar, quoe illi credilura est. Vel etiam nec erit ulla diflicultas peragendi malum , quia
multiludo diviliarum, quibus ille suos ornabil sub- is eum inhabitabit., qui per se omne malum adin-
jeclos. Vel cerie omnium bypocrilarum , atque om- venit.
nium reproborum fictoe actiones, qui bona quoe fa- Et vidi unum de capitibus suis quasi occisum in
ciunt, cupiunt semper videri, ul laudem ab hominibus morlem. Diximus superius quia per seplem capita
accipianl. Unde contra Dominus fidelibus dicit : omnes reges illi subditi designantur, per unum au-
Orantes nolite multum loqui, sicut hypocriloefaciunt. tem capul, quod hic singularité)- tanquam occisum
El cum eleemosynam facis, noli tuba cancre ante le se vidisse dicit Joannes, ipsum principem malorum
sicut hypocriloefaciunt, sed nesciat sinistra tua quodfa- intelligere debemus. Unde recte dicitur : Tanquam
cial dextera tua (Matih.yi). Justi quoque opéra suaos- occisum eum vidisse in mortem , quia videlicet ipse
" simulabit se occisum, et post niortem resurrexisse.
lenderejubentur.sedadhoc ut non ipsi quoque perea,
sed Piller coeleslisglorificelur. lu urso aulem polestas Unde subjungitur : Et plaga mortis ejus curata est.
exprimilur soecul.iris. Unde bene in libro Regum Tanta quippe teineritas erit in illo damnato homine,
legimus, quia cum reverleretur Eliseus in lielhel, ut ad deludendos animos parvulorum, ïmitatione
pueri illudenles coeperunt dicere : Ascende, calve, veri capitis Christi, occisum se dicat et resurrexisse
ascende,calve(IV Reg. n). Maledixitergo eis in nomine post mortem, ideoque ne forte verilas, sed illusio
Domini, et egressi duo ursi de sallu, devoraverunt puietur, idcirco nequaquam afiirmando dicilur : Et
ex eis quadraginta duos pueros. Eliseus in hoc loco unum de capitibus suis occisum in morlem, et plaga
significat Dominum Jesum, qui cum reverteretur ad morlis ejus curala est, sed proemillitur. Quasi, ad-
Patrem per passionem mortis, claraaverunt ei pueri verbium scilicet sintililudinis, ut per hoc (sicut dit
insultantes, id esl Judoei pueriliter sapienles atque cluin est) aperte ostendatur non esse illud veritalis
dicenies : Vah qui destruit templum Dei, et in triduo persecutione, sed verisimili fraude : quanquam illa
illud reoedificat.Si Films Dm est, descendu! nunc de parlicula nçn semper proadverbio similitudinis, sed
cruce et credimusei (Matth. xxvn). Sed ipsius Domini aliquando eliam pro aflinnatione veriiatjs iu Scri-
ptura ponatur, unde est : Et vidimus gloriam ejus, A toto corde suo, etproximum sicut seipsum, nam et
gloriam quasi unigenili a Pâtre. — Et admirata esl quod omne tempus hujus vitoe designetur per qua-
universa lerra post bestiam. Nulli dubium, quin per dragesimum secundum numerum, hinc palet, quod
terrain terreni inlelligantur, qui admirantur post filii Israël quadragesima et secunda mansione in-
bestiam, oeslimantes eam resurrexisse a mortuis, et gressi sunt terram repromissionis. Notandum quippe
facere ea miracula in virtute divinitatis. est omnibus, quod per ipsum iler Israelitici populi
Et adoraverunt draconem, id est diabolum, qui dédit proesens vita significetur, in qua peregrini sumus,
potestalem bestioeut faceret miracula potentialiter. et ad patriam coelestem tendimus.
Et adoraverunt bestiam, id est ipsum Antichrislum. Et aperuit os suum in blasphemias ad Deum, blas-
Dicentes: Quis similis bestioe?Ut se ostendat resur- phemare nomen ipsius. Ipse qui nunc aperuit ora
rexisse a mortuis. El quis poterit pugnare cum ea ? reproborum ad blasphemandum Deum vel Dei servos,
Ut volunlali ejus resistere possit, id est nulius. Hic ipse tune aperiet os corporaliler, cum in illo dam-
jam aperte demonslratur, quid sit adinirari univer- nato bomine habitare coeperit. Taie est enim hoc,
sam terrain post bestiam, id est reprobos et terrena quale el illud, quod in Evangelio de Redemptore
sapientes. In eo itaque draconem adoraverunt, quod nostro, licet per contrarium dicatur, quia aperiens
bestiam illam, videlicet Antichrislum, non solum di- B os suum docebat eos, ac si diceretur : Qui dudum
vitiis et potentatibus, verum etiam electorum signis aperuerat ora prophetarum, in proesentia carnis ap-
et virtulibus fultum, Christum esse putaverunt. For- parens, os suum aperuit. Sed agnus ad doclrinam,
sitan enim contemnenda esset, si solummodo poten- bestia aperiet os suum ad blasphemias. Vel certe,
lia soeculari, et non virtutibus fulta esset. Rursum quia nunc per membra sua metu fidelis populi aperte
despicienda esset fortassis, si solum virtulibus simu- non proesumens blasphemarc, os suum obstruilur,
laiis et non etiam soeculari potenlia usa fuisset. At Psalmista dicenle : Obstructum est os loquenlium ini-
cum signis et potentia videatur suffulta, quis non quitatem(Ps.h\n).la futuro os aperire dicitur, quan-
solum reproborum, verum etiam electorum non Ire- do per ipsum hominem damnatum soeculari potentia
pidet? Unde et adorantes dicunt: Quis similis bestioe? contra Deumet Ecclesiam elevatus, publiée ausus fue-
Et verum dicunt isti'qui hanc bestiam adorant, quia rit blasphemare nomen ejus, illud scilicet, de quo
neque in soeculari potentia, neque in miraculorum Paulus dicit : Propter quod et Deusexaltavit illum, etc.,
fraude in retroactis temporibus similis ei appa- usque Dominus nosler Jésus Christus in gloria est Dei
ruit. Patris. Blasphemabit hoc nomen, quia dicet ipsum
Et dalum est ei os loquens magna et blasphemias. non'esse Christum, sed potius Antichrislum, se
Divino et justo Dei judicio ad illudendos animos re- I2 autem Christum esse fatebitur, nec jam similem
proborum, permittitur Antichristus magna loqui: Deo, sed, sicut dicit Apostolus, extolletur et elevabi-
magna utique, non quia bona, sed quia inaudita et tur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur,
terribilia. El blasphemias loquetur, quia dicet se ideoque in illo deterior omnibus blasphemia inve-
Deum esse, et pro illo se adorari faciet. Dalum est nilur.
enim et illi a Deo ut hoc faceret, id est permissum Et labernaculum ejus, subauditur blasphemabit,
est illi. Taie quippe est hoc, quale et illud : Indura- id est, ipsara carnem Redemptoris nostri, in qua ha-
tum est cor Pharaonis. bitat omnis plénitude divinitatis, dicens, non hoec
Et data est illi potestas facere menses quadraginta ita se habere, sed signum fuisse, et per doemonum
duos. In tribus annis et dimidio, quadraginta duos potestalem tanta agere poluisse, se autem confite-
menses sunt, atque idcirco specialiter in his mensi- bitur vere esse Filium Dei et filium hominis, ita ut
bus ulliraum tempus et persecutio significatur Anti- sedeat in templo Dei tanquam sit Deus. Et quia di-
christi. Generaliter autem omne tempus hujus soe- vinitatem in se habitare dicit, idcirco etiam adorari
culi, a Domini proedicatione usque ad finem soeculi, se faciet.
sicut et supra per dies mille ducentos sexaginta. Quia Et eos qui in coelohabitant, id est in Ecclesia, sive
ergo per quadraginta duos menses omne tempus, quo 1" nunc, sive etiam qui jam proecesserunt, blasphema-
diabolus contra Ecclesiam pugnat, sive etiam quo bit, dicens, omnes hos minislros fuisse Antichristi,
aperte solulus acrius pugnabit, intelligitur, viden- et pseudoprophetas et apostolos ab ipso deceqtos,
dum est in ipsius numeri nalura, quare eos non afiirmans ante se nullum Chrislianum fuisse, sed
vincat. Constat enim hic numerus ex denario, qua- omnes Anlichristos exstitisse.
ternario, et binario. Quatuor ergo referuntur ad Et datum est Mi, id est, permissum est illi a Deo
quatuor libros Evangelii, sive quatuor virtutes prin- justo judicio. Bellum facere cum sancli», el vincere
cipales. Denarius ad Decalogum legis, binarius ad illos. Faciet bellum adversus sanctos, quia pugnabit
duo dilectionis proecepla. Idcirco ilaque, sive in omni adversus eos, et muneribus et tormentis, et quos
tempore proesentis vitoe, sive etiam sub Antichristo, non poterit inclinare ad suam fidem, vincet, id est
insuperabiles existant, quia, quatuor libris Evangelii occidet eos, non tamen animas illorum decipiet. Sed
fulli, quatuorque principalibus virtutibus roboratj, fortassis quoerit aliquis, car Deus omnipotens ita
Decalogum legis opère comptent, el duo dilectionis sanctos suos permittel affligi? Quibusbrevilerrespon-
proecepta custodiunt, diligentes Dominum Deum ex dendum est, quia filii sunt et paterna hoereditate
donandi atque a Deo dilecli. Unde scriptum est : Fla- A sti, ita et ad ipsum principem malorum Antichri-
gellât Deusomnemfilium quem recipit (Heb. xn).Nam slum, qui duobus modis captivabit homines, primum '
si ipse Dominus perseculionem sustinuit, ut ad glo- videlicet a fide Chrisli eos separans mente, deinde
riam perveniret, qui est omnino sine peccato, quanta ab oeternorum socielate fidelium, quia qui ei obau-
magis sancti justo judicio aflligunlur,ut hoeredilaiera dierint, perpeluo captivitalis exsilio damnabunlur.
coelestis palrioe consequantur? qui, licet sancli sint, lia et ille prius captivabitur in anima, dum diabolo
tamen non sunt sine peccato, econlra reprobi adver- tradelur ad possidendum. Deinde damnabitur in in-
sus eos soeviunt, jugiler mala operantur, tamen ferno ca pli vilale perpétua.
minime corriguntur, sed in judicio isli, quibus nunc Et qui in gladio occident, oportet eum gladio occldi.
videtur iralus, invenicnt ilium placalum , reprobi El hoc simililer duobus modis est aecipiendum : pri-
autem experientur iralum : et ira quoe nunc miseri- mum enim gladio maloepersuasionisinlerficiet homi-
corditer a sanctis inchoat, in reprobis sine miseri- nes in anima, deinde quos sic non poteril superare,
cordia conquiescit; hinc Petrus dicit (I, c.iv) : Tem- interfieiet gladio maleriali, cum quibus eliam Eliam
pus est ut incipiat judicium de domo Dei. Possumus el Enoch gladio ipso trucidabil. De hoc gladio spiri-
sanctos eos intelligere, qui nunc simulalam in con- tuali Psalmista liberari se oplabat, dicens ad Deum :
spectu hominum videniur habere sanctitalem, quos B De gladio maligno eripe me (Psal. CXLIII).lia et ille
vincet, quia superati donis nui lorraenlis, a fide re- occidelur gladio sententioedivinoe,juxta illud : Quem
cèdent, quam nuiie ficle tenént. DominusJésus Christus interfieiet spirilu oris sui, ac si
Et rfatoest ei polestas in omnem tribuni et linguam diceret martyribus : Nolite timere, noliteexpavescere,
et gentem. In iribu el populo accipimus Judoeos, quia nolite pusillanimes existere, sed eslote fortes contra
ille populus in tribubus erat distincius : in lingua et robustes, quia et hoc quod palimini cita Iransiet, el hi
génie, omnes naiiones; non solum in Judoeis, sed a quibus patiutini, sine tardilate vindictam récipient,
etiam in omnibus genlibus eruni sancti, adversum: id est diabolus, ejusque damnatus homo, seu omnis
quos potestalem accipiet, ul eos interficiat et lem- mnliitudo reproborum, qui unum ulique sunt.
poraliler contra eos proevaleat. Simililer eliam erunt Hic esl patientia, id est idcirco virtutem patientioe
et in Judoeis et in genlibus, qui victi succumbent. etiam inter adversa sancti custodiunt, quia trium-
Unde et subdiiur : phaturos se post paululum sciunt, damnaloque eo,
El adorabunt eum, id esl Antichristam, et in illo qui sibi ad tempus proevaluerat, ipsi in perpetuo loe-
diabolum. Omnes qui habitant terram, id est qui ter- labuntur. Et fidei sanctorum, suhaudis, hic est, quia
renis desideriis inserviunt. Quorum nomina non sunt pro cerlo juste implebitur et eorum remuneratio, et
scripta in libro vitoeAgni, sed potius in terra, juxta impiorum damnatio.
illudJeremioe (c. xm) : Recedenlesa le in terra scriben- Et vidi aliam bestiam ascendentem de terra. Prior
tur. Quis vero sit agnus, Joannes manifestât, dicens : bestia Antichristus ipse scilicet malorum caput, se-
Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccala mundi (Joan. quens vero corpus illius .intelligitur, maxime qui
i). Quis est autem liber vitoe Agni, in quo justorum eum proedicaturi sunt. Qui de terra ascendere dicun-
nomina numerenlur ascribi, nisi vis quoedam ditur, quia de terrenis commodis et divitiis quas pos-
vina, quoeanle mundi conslitutionem ad vilam oeter- sidebunt, in superbiam elevabuntur. De terra quippe
nam sanclos proedestinavit fuluros? Qui videlicet ascendere est, pro terrenis rébus in superbiam
liber proedestinaiionis, sicut fixa oelernilale electos, erigi.
tenet ascriptos, ila nequaquam ulla ratione reprobos Et habebat cornua duo simitia Agni. Agnus Christus
admittit scribendos. est de quo Joannes dicit : Ecce Agnus Dei (Joan. t).
Qui occisusest ab origine mundi. Occisus est aulem Duo ejus cornua sunt innocentia et vita pura, do-
isle Agnus ab origine mundi, non in se, sed in suis ctrina et miracula. Ista duo cornua simulabunl se
membris, sicut in Abel et mullis aliis : quia sicuti in habere minislri Antichristi, innocenliam scilicet et
suis pascitur, ita in suis occiditur, unde est : Saute, _ vitam puram, doctrinam et miracula : quoniam quod
-
Saule, quid me persequeris? (Act.ix.) Vel cerle in proe- Christus et ejus ministri habent in veritate, isti ha-
deslinalione occisus esl, quia anle omnia soecula de- bebunt simulatc. Et loquebatur sicut draco, id esl
crevit Deus Pater cum Filio et Spiritu sancta, ut in sicut olim diabolus per serpentem mala persuasione
fine temporum veniret, et occiderelur, ut sua morte. locutus est mulieri, per quam decepit viru.m, ila et
noslram redimeret mortem ; vel in ipso agno quem isti sua prava doctrina omnes quoscunque possunt,
Abel obtulit, aut certe (ul verius dicam) ipse Abel seducunt, et a fide Christi séparant : et cum sint
înnocens, a fralre peremptus, eum proefigurabat. soevissimi dracones, virus nequilioe suis auditoribus
Si quis habet aures, subauditur cordis, «ttrft'at, id infundenies, agnos se esse simulant, ut agnos deci-
est inlelligai spiriiualiter quod dicilur. Quotiescun- perc valeant. Assumnnt Agni faciem, ul draconis
que hoec participa ponilur, sive in Evangelio, sive. possinl exercere operationem.
in hac Apocalypsi, ea quoe proecedunl, aut quoe se- Et potestalemprioris bestioeomnem faciebat in con-
quuntur, spiriiualiter intelliguntur. spectu ejus. Quia sicut Antichristus vi et fraude,
Qui in captivitalem duxerit, in captivilalem vadel. blandimenlis et doctrinis, terroribus et lormentU
Hcec verba sicut pertinent ad omne corpus Antichri- decipit, ita et omnes minislri ejusi Quid est autem,
PATBOL. CXVII 33
iifeU HAYMOMS HALBERSTAT. EPISC, OPP. PARS I. — GOMMENT.BffiL MOO
quod dicit in conspectu ejus? Nunquid enim proedi-.A minus dicit: Ignem venimitterein terram (Matth. vu),
catores Antichristi semper in ejus proesentia manere id est super eos qui anle fuerant terreni, sed lune re-
poteruntî Non. Quin polius discurrent per universas novabunior per gratiam Spiritus sancli. Unde et ipse
mundi partes proedicando, sed ubicunque sint, ita ea Dominus in signum credenlium specialiter hoc dixit
facere studebunt, quoe illi sciunt placila, quasi sem- fulurum. Signa, inquil, eosqui crediderint, hoecsequeu-
per ab eo videanlur, et in ejus conspectu consistant. tur : In nomine meo doemoniaejicient, linguis loquen-
Inlantum quippe illum honorabunt, ut quidquid tur \novis (Marc. xvi). lia ergo hoec bestia ignem
acluri sunt, coram ipso se ageredicant, tanquam nihil faciet descendere de coelo, quia proedicatores Anii-
eum latere possit. Sicut enim sancti, quia jugiter ejus ebristi falsa imilatione per imposilionem manus,
voluntatem custodiunt, in conspectu Dei .se manere dare suis sequacibus Spiritum sanctum se fingent.
falentur, juxta illud : -Vivit Dominus, in cujus con- Et hinc vehementior erit persecutio, quo illud Spi-
spectu, sto (III Reg. xvn) ; et Apostolus : Sicut ex rilus sancti donum, beslia vel habere vel dare puta-
Deo coram Deo in Christo loquimur (II Cor. xn}, ita bilur, quo Ecclesiam suant Dominus eminere voluit
et illi in omne quod locuturi sunt et acluri, caput super omnia régna mundi ; nam cum multa videanlur
suum sibi proeponent, quasi in conspectu ejus pote- nobiscum hoerelici habere communia, hoc specialiter
stalem super populum exerceant. B donum sola se gloriatur habere Ecclesia. Sed illi
Et fecit terram, id est lerrena corpora hominum. forsitan agent quibusdam proesligiis, ut illi quibus
Et inhabitantes in terra, id est animas in corporibus manus imposuerint, loquantur linguis multarum gen-
quiescentés, et omnem suam sollicitudinem in terre- tium. El hoc in conspectu gentium carnaliter sa-
nis rébus ponentes. Adorare bestiam primam, id est pienlium. Homines enim vocanlur, qui non divina,
Anlichristum, de quo supra dixerat : Vidi de mari sed hiimana sapiunt.quia per hanc simulalionem
ascendentem bestiam, habehtem'capila septem, elç. non oculos spirilualium, sed cantalium ludiûcare
CujUscurata est plaga mortis, id esl qui se fingit probanlur. Aliter : legimus in Veteri Testamento,
resurrexisse a mortuis, sicut jam supra dictant est. quod ad voeem Elioedescendit ignis de coelo, et cou-
Omnes enim qui eum receptùri sunl, uiiqueprostrati sumpsit duos quinquagenarios cum suis quinqua-
cl corpore et anima illum adôrabunl, et in ipso ginla. Sermo Raque Elioeignis fuit, et ipsi excitave-
daranaio homine adorabunt diabolum in eo babitan- runt contra seipsum ignem irrisorie clamando : Homo
tem. Quo in loco gravissima vis seductionum oslen- Den descende, rex -te vocat Ignis ergo intelligitur
dilur, quoe et animas et corpora miserabiliter inan- fervor el zelus, quo accenduntur sancli, Elias scili-
cipat. Qui enim vi cadit, non seductus, solo corpore cet et Enoch, et coeteri proedicaiores, adversus eos
caplivalus est. Qui aulem seducilur, et mente et cor- C'quos viderint recedere a fide, et zelo fervoris suc-
pore caplivalur. censi condemnahunt eos suo aiiatbemate. Ipsa ilaque
Et fecit signa magna, quia non solum verbi s, sed bestia ignem faciel descendere de coelo, quia ipsi
eliam falsis miraculis mullos seducet.Ila ut ignem fa- reprobi perverse agendo accendénl se flammis zeli
ceret de coeloin conspectuhominumdescendere. De hoc in coelestes animas electorum ul eos condemnent. Et
Dominus in Evangelio dicit : Consurgentpseudochristi hoc est quod eliam supradictum esl, quia si quis
et pseudoprophetoe, et dabunt signa el prodigia,ita eos voluerit nocere, ignis exibil de ore eorum, et
ut in èrrorem ducanlur, si fieri potest, eliam electi devbrabil inimicos illorum.
(Matth. xxiv).-Inter quoeeliam signa et miracula hoc El seducel inhabitanlet terram propler signa, quoe
erit maximum, quod ignem faciet de coelo descen- data sunt illi facere in conspectu bestioe, dicens ha-
dere. Legimus in Veteri Teslamento, quod diabolus bitantibus in terra, ut -facihnt imaginem bestioe, quoe
justo Dei judicio et permissii descendere fecit ignem habet plagam gladii, el vixit. Per terrain, ut soepe
de coelo super pecora beati Job, qui tactas oves dictum est, terreni intelliguntur, qui idcirco seduci
-
puerosque consumpsit. Quid ergo mirum, si factu- polcrunl a ininislris Amicbrisli, quoniam plus ter-
ras esl per Antichrislum quod jam fecilper semel- rena quant coelestia diligunt. Imaginera bestioe fa-
ipsum? Tamen non faciel hoc in sua potenlia, sed " cient, hoc esl fidem illius lenebunt, et simulalionem
Dei perntissione, ut hi qui ei sunt crediluri justo Dei ejus imilabunlur. Neque enim hoc pueriliter intelli-
judicio decipianlur. Aliter : legimus in Aclibus apo- gere debemus, quod facturi sunt aliquam imaginera
stolorum, quod die Penlecosles Spirilus sanctus in quant secuui tarant, sed imaginera illius faciçnt, id
ignis visione descendit super apostolos, quo repleti esl fidem ejus bàbebuiit, el simulalionem ejus imi-
coeperiint loqui variis linguis magnolia Dei (Act. m). labuniur, tanquam sit vere Filius Dei, et veraciler
Qui etiam eis quos baptizabanl, deinceps Spiritum resurrexerit a inoriuis. Habet aulem plagam gladii
sanclum dabant, ut simililer omnibus linguis loquc- el vixit, secundum quod supra dictant est, quia An-
rentttr, sicut legimus fecisse Pelrum et alios. Unde tichristus dicet se interfeclura et resurrexisse a mor-
et Simon allala pecunia dixit : Date mihi hanc po- tuis. In conspectu hujus bestioemulta signa facient,
testalem, ul cuicunque iinposu.ro manum, accipiat quibus seducent terrain : quia ubicunque fuerint, ila
Spiritum sanclum, ut possit loqui omnibus linguis. ejus volunlalent intplebunl, el ea quoeilli placere cogne-
De coelo itaque, id est de seipsis, faciebant descen- scunt, facient, quasi semper illi proesenlcs assistant.
dere ignem, hoc est Spiritum sanclum, de quo Do- Et dalum est illi ul daret sviritnm imaaini beslix.
ItOI EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. - LIB. IV. HOS.
Id est ipsis minislris Antichristi datant est a Deo, A . fidem verbotenus habent, sed opéra fidei non habent.
hoc est, permissum est ut daret spiritum imagini Proprie autem ad illud lempus pertinct hoc, quando
bestioe.Imago bestioe, ipse homo damnatus intelli- mali aperte illum sequentur reproba fide et reproba
gitur, in quo diabolus habitabit, cui proedicalores actione.
falsi spiritum dabunt, hoc est, plenitudinem Spiritus El ne quis possit vendere autemere, nisi qui habuerit
sancti nfeo requiescere diceni. Dicimus enim nos : characterem aut nomen bestioe,aut numerum nominis
Date honoremDeo. Etrursus : Exallabo le, Deus meus ejus. Negolium islud spiriiualiter est agendum. Do-
rex(Psal.xxix). Quomodoenim illi honoremdare pos- minus quippe commiiiens suis fidelibus tanta lalenta
sumus? aut quomodo illum exaltare valemus, qui non doctrinoe, dicit : Negotiamini dura venio. Et bene
habet quo exaltelur? Sed exaliamus illum , quando proedicalio negolio comparatur. Sancti enim docto-
excelsum proedicamus. Tali modo isli dabunt spiri- res doclrinam proerogant, et fidem a populis repor-
tum imagini bestioe, proedicantcs eum plénum esse tant, fidem imparliuniur, et eorum protinus vitam
divinitale. Nam et PhotinUs dicit : Ego Christo prin- sumuni. Tempore itaque Antichristi nemo lalium
cipium ex Maria tribuo, id esl hoc annuntio quia ex (id est bonorum proedicatorum^poterit vendere aut
Maria inilium sumpserit. Et ut loquatur imago . eraere, id est, nemo poterit proedicarelibère Christum,
bestioe.Dalum esl illi, subaudilHr. Nam non solum B quia carceribus recludentur,-et insuper interficientur,
^Spiritum sanclum in eo requiescere dicent, sed nisi qui habuerit characterem bestioe, id est fidem
eliam proedicabunt illum loqui, id est ventura proe- Hlius tenuerit, el nomen ejus-, et numerum nominis,
dicere, pet spiritum prophelia?. Intantum quippe de quo in sequentibus dicemus. Character aulem et
signis et miraculis proevalebit, ut a suis et Spirilu nomen bestioe, el numerus nominis ejus, unum sunl.
sancto plenus credatur, et ventura proedicere posse Verum ista mercalio non cessabit in his qui elecli
oeslimetur. Diabolus enim per os ejus loquetur, et fuerint, quoniam, prout valuerunl, talentum divini
suis cultoribus multa fallacia dabit responsa, sicut verbi erogare curabunt. Ad has enim nundinas illi
olim loqnendo per ora idolorum. Et facial ut qui- negotialo'res occurrent eximii : Elias videlicet et
cunque non adoraverint imaginem bestioe,occidanlur. Enoch, qui inluitu merces Ecclesioeproeclaras osten-
Id est quicunque non audierint eos, ut colant Anli- dent, ut non solum fidei Christianoe dedili, verum
c.hrislumpro Deo, inlerficiantur ab illis et ab hujus etiam ipsi eas concupiscant, qui characterem bestioe
soeculiprincipibus qui eos sequentur : sicut Elias videbanlur habere, Domino de uno eorum dicenle :
et Enoch et multi alii. Elias veniens, restiluet vobis omnia.
El faciet omnes pusitlos, el magnos , el divites, et Hic est sapientia : Qui habet intellectum, quo possit
pauperes, el liberos et servos habere characterem in 'C hoecinlelligendo penelrare, computetnumerum bestioe.
dextera manu aut in frontibus suis. Pusilli sunt, qui Obscurilalem hujus loci considérons,bealus Joannes,
malum quod inlclligunt et volunt, perficere non pos- intention voluit lectorem facere : atque idcirco eum
sunt. Magni sunt qui secundum suum libitum ope- proemonuit, ut numerum bestioe perspiceret, et quia
fanlur malum. ÎMvites, qui terrenarum rerum pos- punis homo erit Antichristus, plenus tamen doemone,
sessores, veleliam snperbi. Quo conlra beati pauperes subjungit : Numerus enim hominis est. Ac si diceret :
spiritu dicunlur. Nam et ille suos ministres mnltis di- Attenduediligenter, quia homo erit verus, non Deus,
labit divitiis, pro quibus in superbiam nimiam eleva- sicut ipse jactando dicet. El numerus ejus sexcenli
bunlur. Pauperes fideet bonis operibus intellîgimlnr. sexaginia sex. Omnes libri Novi Testamenti Groeco
Quoconlra Aposlolusdicit deseel sibi s,iniiiibcrs:Tan- sermone sunt scripti, proeter Evangelium Mallhoeiet
quam nihil habentes et omnia possidenles (II Cor. vi). Epistolam Pauli ad flebroeos. Quia ergo hic liber (ut
Liberi et servi sunt, alieni a juslitia, et servi peccaio- coeteri) Groecescriptus est, idcirco sensus hujus loci
rum faclî. Talibus quippe dicit Aposlolus : Cum servi more Groecorumest requirendus, apud quos omnes
cssetis peccati, liberi fuistis justitioe {Rom. vi). Id est, litteroe numéros in se continent. Dicamus itaque
alieni fuistis a juslitia. Hi homines habent characle- ANTEMOS, quod inlerpreiatar honori-cpntrarius, quod
rem bestioein dextera manu et in fronlibus suis, et B nomen illi bene convenit, qui Antichristus, id est
sunt etiam nunc lam extra Ecclesiam quam intra. Christo contrarius dicitur. Hoc etenim nomen proe-
Extra Ecclesiam sunt Judoei, intra falsi Christian!. cedenlem in se conlinet numerum, boc modo : a
Quid aulem per dexieram manum reproborum intel- unum, •»quinquaginta, T trecenlos, s quinque, p.qua-
ligitur, nisi operatio illorum? Et quid per frontem, draginta, o septuaginta, <rducenlos. Dicamus adhuc
nisi fides exprimitur? Habent ergo characterem in et aliter: ARNLME, quod inierpretalur: Nego. Et hoc
dextera manu et in frontibus suis, quia ubi debue- nomen bene illi aptatnr, quia Christum negabit Deum
runt habere puraopéra virtutum et fidei, ibi inve- esse, seque Deum confitebitur injuste. Et in hoc
niunlur macula criminis deturpati. In manu habent quoque nomine numerus ipse continetur. Nam a
Judoeiejus characterem, quia opéra diaboli faciunt : unum ostendit, p centam, v quinquaginta, o seplua-
infronte, quia in eum credunt, et illum recepturi ginta,v quadringentos, p. quadraginta, t quinque; qui
cxspectant, juxta illud : Ego veni in nomine Palris simul ducti, faciunt sexcentos sexaginta sex. Dica-
mei, et non snscepislis me: alius véniel in nomine mus el aliter : TEITAN,quod Latine sol dicitur. Sol
suo, illum suscipietis. Simililer habent et illi qui autem Christus est per significationem, gui illuminai
omnem hominemvenienlemin hune mundum (Joan. i). A decem verba cohibetur : atque enarrante Veritale,
Teitan quoque appellalur gigas : unde el in Virgilio operalores vineoedenario remunerabuntur. Sexage-
legimus : Titaniaque astra. Christus enim gigas, de quo narius in eo perfectus est, quia omnia quoe in sex
Psalmista dicit : Exsullavit ut gigas (Psal. xvm). Ipse diebus operanlur, eisdem decalogi maudalis conclu-
itaque Antichristus hoc nomen sibi fallaciier usurpa- dunlur : alque evangeheo prolestante eloquio, terra
bit, et dicet se esse solem illum, de quo scriptum est : bona fruclum sexagesimum reddit. Centenarius in
Vobis timentibu's nomenmeum orietur soljustitioe.Lil- eo perfectus est, quia dum decalogi mandata decies
teroe aulem hujus nominis lotum illum proecedentem multiplicata comprehendit, omnis operationis sum-
continet numerum, id est sexcenlos sexaginla sex. T mam concludit. Nisi enim centenarius numerus per-
quippe trecentos exprirait, Equinque, t decera, iterum fectionem designarel, nequaquam Dominus ad disci-
T trecentos, a unum, . quinquaginta; qui simul pulos diceret : Omnis qui reliquerit domum, aut fra-
juncli faciunt sexcentos sexaginta sex. Quod nomen tres, vel sorores, aut patrem, aut malrem, aul filios, aut
(sicut diximus) sibi Antichristus usurpabit, audens filias, aut agros propler nomen meum, centuplumacci-
se hominibus lucem proûteri, cum sit apostala angé- pièt, et vitam oeternàm possidebit (Matth. xix). Quia
lus in eo transfigurans se in angelum lucis. Quamob - vero sex diebus Deus cuncla opéra sua fecit, et sex
causam, si etiam hoc aliquis intelligere vult, Lalinis g sunt oetates hujus soeculi,recte per hune numerum
lilieris ponamus nomen, in quo idem numerus inve- possumus intelligere omne tempus proesentis vitoe.
niatur, hOc modo : Die Lux. Ipse enim (ut dictum Quia ergo homo ille, filius perdilionis, Christum se
est) fatébilur se esse lucem, nam d quingentos, t esse fallaciier affirmabit, tanquam ipse sit conditor
unum, c Centunt, / quinquaginta, v quinque, a; decem omnium, quoein sex diebus peracta volvunlur, seque
exprimunt. Quoein unum côilectoe, faciunt similiter alpha et oméga, principium et finem, et Deumscilicet
sexcenlos sexaginta sex. Possumus adliuc eumdem ante soecula,et hominem mentieiur in fine soeculorum,
si Groecaslitleras scribalur^GOlhicono- recte numerus bestioe per intellectum compulalus,
' numerum, per
mine, reperire hoc modo : GEKSERIKOS. y quippe tria, sexcentesimus et sexagesimus sextus omne lempus
t quinque, v quinquaginta, a ducentos.'ij octo, p cen- vitoe proesentiscomprelîendens, et diabolicoefraudis
tum, i decem, x viginti, o septuaginta, a ducenlôs nequi liant, et finalera soeculi terminum ostendit.
ostendit. Qui simul ducti, faciunt sexcentos sexa-
sex. autem nominis CAPUT XIV.
ginta ihlerpretatio ejusdem est,
gentium seductor : in éo Christo donlrarius,quod iste Et vidi, el ecce Agnus stabat supra montent Sion,
seductor, ille vero dicitur gentium salvator. Sive et cum eo cenlum quadraginta quatuor millia habenies
ergo hoc, sive illo modo, sive in Groeca,sive in La- £ nomen ejus, id est, Christi. Et nomen Patris ejus, id
tina, sive in Gothica lingua hic numerus accipiatur, est, Dei Patris, scriptum in frontibus suis. Sion, quoe
non incongrue ad Antichristi personam referlur. Sed inierpretalur speculatio, Ecclesia est-, quoe bona fu-
est adhuc quod de eodem numéro sublili investiga- tura incessabililer contemplalur, et quoeeliam mala
lione pensemus'j ut plura de eo oflerentes leclori sint cavenda denunliat. Mons Sion nihil est aliud
plenius salisfaciamus. Dicatur ergo : Numerus enim quam ipsa Sion, id estEccIesia, de qua Psalmista dicit;
ejusdem sexcentesimus sexagesimus sextus. Se- Mater Sion dicel, homo (Psal. LXXXVI), etc.; et alibi,
narius quippe numerus apud soecularem scienliam Qui confiduntin Dominosicut monsSion (Psal. cxxiv).
ideo perfectus est, quia primus in numeris completur Agnus aulem Christus est, de quo Joannes dicit : Ecce
partibus suis, id est, sexla sui parte, terlia et dimi- Agnus Dei (Joan. i). Agnus stabat supra montem Sion,
dia : quoesunt unuin, el duo, et iria : quoein sumraa quia ipse Christus proesidetEcclesioesuoe.Sed in hoc
ducla, sex faciunt. Nec alius ante senarium numéros loco finitus numerus ponitur pro infinilo, id est, cen-
reperilur, qui suis partibus dum dividitur, tola ejus lum quadraginta quatuor millia pro innumerabili raul-
summa compleaiur, quique dum a sexla sui parle, titudine electorum. Specialiter vero hic numerus eos
id est, ab uno in denarium, a tertia aulem in vice- Significat qui virgines sunt et mente et corpore : quia
narhim surgit, quasi quadralura denarium reddit. '.9 multi sunt virgines corpore, non tamen mente. Nam et
Sed ut soiidetn'r, rursum a sexta sui parle quoe in ipsa verba, quibus dicuntur cenlum quadraginta qua-
denarium surgit, ad cenlenarium pervenit, sicque in tuor millia cum Domino visa, non carent myslerio.
suis partibus multiplicatus, sexcentos consummal. Centenarius enim numerus in divina Scriptura soepe
Sed quia cuncla boecper sacroe Scriptura? celsiiudi- perfeclus oslenditur, unde est : Terra bona fecit fru-
nem proficiendo transcendimus, ibi senarium, ibi clum cenluplum, quod scilicet ad virginalemperlinere
sexageuarium, ibi cenlenarium, unde perfectus nu- probalur perfeciionem. Rursusque, Homo quidam
merus sit, invenimus. In Scriptura etenim sacra nu- habuit r.entum oves. Quo in loco summa angelorum
merus senarius ideo perfectus est, quia in mundi et hominum intelligitur, cenlum quippe oves Deus
origine Dominus, ea quoeprimo die coepit, sexto die omnipotens habuit, quia angelorum el hominum na-
opère complevit, cum hominem, propter quem cuncla turam ad se Videndum creavit, el Ilerum, Qui reli-
creaverat, ad imaginent suam fecit. Denarius nume- querit domum et fralres, etc., usque Cenluplum ac-
rus in eo perfectus est, quia lex in decem proeceplis cipiet, el vitam oelernam possidebit.Quadragenarius
concluditur, onuiisque culpa non amplius quam per quoque numerus in myslerio est consecratus, unde
1105 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. IV. 1,106
et ipse Dominus quadraginta diebus jejunavit, sicut À A pertinent, qui et proedicatores exsislunt, ut ipse scili-
olim fecerant Moyseset Elias. Constat enim ex qua- cet Joannes et Paulus, qui dicit : Volo omnes esse
ternario et denario. Quaternarius sacratus est pro- sicut meipsum (I Cor. vu), idcirco dicilur : Et tan-
pter quatuor flumina paradisi, sive propler quatuor quam vocem tonitrui magni. Ipsi quoque sunt cilha-
libros Evangelii, vel propter quatuor notissimas roedi, imitantes Domini sui passionem, nam (sicut su-
mundi parles, sive eliam propter quatuor virtutes pradictum est)incilhara est lignum,et suntehord»
principales. Denarius quoque simililer est consecra- diverso modo lensoe. Lignum hoc, lignum est Domi-
tus, propler decem legis proecepta. Tune decalogum nicoe passionis, vel crucis. Porro chorda?devola sunt
legis perficimus, cum quatuor libros Evangelii in fide corda sanclorum, qui imitantes et recolentes eju..
et ,'operalione custodimus. Millenarius etiam soepe passionem, ntoriificanl se cum vitiis et concupiscen-
pro perfectione rei de qua agilur, ponilur, unde est, tiis, adimplenles ea quoe désuni passionibus Chri-
Verbi quod mandavil in mille geiierationes. Cum sti, in corpore suo.
enim credendum sit quod nequaquam usque ad cen- Et cantabant quasi canticum novum anle sedem et
lum gencraliones mundus exlendatur, quid aliud in ante quatuor animalia et seniores. Canticum novum
mille generalionibus nisi generalionum universilas cantare. est de incorrupla mentis et corporis integri-
designalur? Unde et in hac Apocalypsi sancti cura B tate gaudere. Sed cum ipsi sint sedes, el quatuor
Christo mille annis dicuntur regnaturi, id est, sem- animalia, et seniores, quid est quod ante sedem et
per et omnia futura tempora. In hoc itaque numéro, quatuor animalia et seniores canlare dicuntur ? Quia
ul dictum est, summa eorum exprimilur, qui virgi- videlicet semper ante se consistant, qui nulla rerum
nes sunt mente et corpore. Ideoque considerandum mutabilium varietate, a conlemplatione Condiloris
est, quia, si tanta eorum numerositas erit qui vir- animos reflectunt. Et nemo poteral dicere canticum,
ginitatera servaverunt, ut Joannes et Paulus, mullo id est, nemo poterat gaudere de incorrupta mentis
plures erunt et coeterisancti. Quo in loco etiam hoc et corporis virginilate. Nisi illa cenlum quadraginta
notandum, quod hi supra moulent Sion slare dicun- quatuor millia, non Petrus scilicet, non alius quilibet
tur, cum ipsi sint mons Sion, quia videlicet nisi apostolus connubiura expertus. Nam et in ipso con-
quis eliam supra semelipsum ascenderit, de bestia jugio peccatum Psalmista considérât, dicens : Ecce
non triumphabit. In magna enim mentis celsitudine enim in iniquitalibus conceplussum, el in deliclis pe-
stare débet, qui contra soeculi principem certamen perit me mater mea (Psal. L). Dicere tamen possu-
înierit. Inluendum etiam quod Agnus hic slare per- mus, quod veraciter affirmare non audemus, quia
hibelur, cum Lucas de eo dicat : Dominus Jésus as- non omnes virgines in illo beato regno conjugatos
cendit in coelum,et sedet a dextris Dei (Act. i). Unde " proecedunt, sed hi specialiter, qui et vila et moribus
sciendum quia sedere, regnantis est vel judicanlis : et lormento passionis, virginilate insuper custodita
Stare vero, laborantis vel juvantis. Quia ergo post cooequanlurmartyribus conjugatis. Verbi gralia : si
devictam morlem Christo resurgenli a mortuis data Joannes apostolus in cruce fuisset levains ut Petrus,
est polestas in coeloet in terra, jure eum Lucas se- si verum est quod de Petro dicilur, id est quod uxo-
dere dicit. Hinc etiam et Stephanus inter manus larem habuerit, ulique proecelleret eum, quia ille
pidanlium positus, intuens in coelum, dixit : Ecce virgo, hic vero esset non virgo. Unde nec canticum
videocoelosapertos, el Jesum stantem a dextris vir- illud dicere cum Joanne, nec Agnum quoeunque ie-
lutis Dei (Act. vu). Slant quoque cum illo electi, rit, poiesl sequi. Qui empli sunt déterra. Quo pre-
quia laborant in proesenti vila, et in certamine sunt tio ? Ulique pretioso sanguine Chrisli, cujus amore
Conslituli. Habentes nomen ejus, et nomen Patris sunt elevali a lerra, et coelibeseffecli.
ejus scriptum in frontibus suis. Non debemus hoc Hi sunt qui cum mulieribus non sunt coinquinati,
carnaliter intelligere, quod scilicet habeant pictaciola id est, non sunt polluli el maculait cum mulieribus
frontibus suis circuraligala, in quibus sil nomen Agni mente et corpore. Nihil enim prodesi esse virginem
velPatris ejus scriptum, sed in suis frontibus nomen iU corpore, si contigerit mente corruplum quempiam
Agni et Patris portant, quorum fidem tenent, et ope- esse. Virgines enim sunt. Ideoque : Hi sequuntur
ribus ornant. Et quia in nomine Patris et Filii si- Agnum quoeunqueierit, id esl, imilantur illum. Se-
gnantur, et hoc signo crueis ab omnibus luentur qui enim Christum, imitari est. Unde et ipse dicit :
adversis. Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. xn), id est me
Et audivi vocemde coelotanquam vocem aquarum imiletur. Sequuntur isli Christum, quia, sicut ille vir-
multarum, et tanquam vocem tonitrui magni. Et vo- go, ila el isti virginitatem custodiunt. Et quia eum in
cem quam audivi, sicut citharoedorum citharizanlium proesentiproecoelerissequuntur, in futuro familiarius
in dlharis suis. Coelumenim ipsa est Ecclesia, quam adhoerebunt. Sequentur quoque illum coeteri fidèles,
ob causam et illi qui cum Agno sedent, ipsi sunt coe- qui virginitatem corporis amiserunl, non quocunq.ue .
lum. Et quia multi per Domini raisericordiam virgi- ille ierit, sed quoeunque ipsi poluerint. Quoe eliam
nes ex omnibus gentibus sunt colligendi, idcirco eo- multiludo sanctorum, etsi non poter-itdicere canticum
rum vox similis voci aquarum multarum dicilur. illud, auàire tamen polcril et condeleclari tant ex-
Aquoeenim mulloe, ut idem Joannes dicit, populi cellenti dono. Hi emptisunl ex omnibusprimitioeDeo
multi sunt. Et quia etiam laies ad numerum judicum et Agno. Sicut enim ex multo gregé optimus eligitur
l'IOY HAYMONISHALBERSTAT. EPISC.OPP. PARS I.--COMMENT. BIBL. HOS
agnus, et sicut ex muftis fructibus eligunlur prîmilioe, A delicet Ulud quod Evangelium promKlit, oeiernaliter
ita et isti eligunlur ex mullitudine electorum, qui, manebit. Per illud enim quod nuntiat, illud expri-
tanquam primilias semetipsos olferentes, cenlesi- mitur quod nunliatur. Ut evangelitaret sedenlibus
nium reférùnt fructum. - super terram, et super omnem gentem el tribum et
Et in ore ipsorum non esl btventum mendacium. linguam el populum , dicens voce magna. Hoc est
fîuoestio'hicorilur, quare hoc dicat Joannes, cum quod Dominus in Evangelio dicit : Oportet proedican
Psalmista dicat : Omnis homo mendax (Psal. cxv), Evangelium in tolo mundo, et tune veniet finis. —-
solus autem Deus verax? Quod ila solvitur, quia Timete Dominum , id est, habete reverenliam nomi-
omnis homo, inquantum ex se est, mendax est : in- nis ejus, et date illi honorem, id est, adorate cum, et
quantum autem verax est, ex Deo est. Unde cum subjicile illi. Quoniam venit hora judicii ejus, ut red-
Dominus inlerrogasset discipulos suos, dicens : Vos dat unicuique secundum opéra sua. Et adorate eum
autem quem me esse dicitis ? respondit Petrus : Tu qui fecit coelumet terram, n\are et fontes aquarum.
es Christus Filbis Dd vivi. Et ille : Beatus es, Simon Ac si diceret : Nolite adorare. Antichrislum, qui
Bar-Jùna (Matth. xvi). Ecce homo in confessioneFilii lanlummodo ad lempus proevalebit in corporibus
Dei Verax, imo veracissimus homo. Sed unde verax ? hominum, sed eum, qui postquam occident corpus,
non a se ; sed a Deo' Paire qui in coelis est. Cum B habet potestatem animam mittere in gehennam. Et
'
aulem alibi Dominus poenampassionis suoeproedieer nolite adorare eum qui pulalur conditoresse creaturoe,
ret, respondit Petrus : Absil a te, Domine, non morie- spiritu seductionis repletus, sed poilus ipsum, de quo
rîs; Ego raoriar pro te. Ecce homo mendax. Sed Daniel dicit (c. vu) : Potestas ejus, polestasoeterna,quoe
unde mendax ? utique quia non sapis ea quoeDei non auferetur, et regnum ejus quod non corrumpe-
sunt, sed quoe hominum. Ergo omnis homo quan- lur. Et Apostolus : Propler quod et Deus illum exal-
ta m de se, mendax : quantum de Deo, verax. Sed tavit, et donavit Mi nomen, quod est super omne no-
cum hoec ad omnes sanctos perlmeant, quare de men, etc., usque quia Dominus noster Jésus Christus
solis virginibus specialker dicilur : In ore eorum in gloria est Dei Patris (Philip, n). Illi (inquit) date
non est inventum mendacium ? Sine dubio, quia ad honorem, et non Antichrista, qui contrarios honori
compàifïtionem aliorum, soli virgines dicuntur verain charactere et nomine ac numéro nominis ejus esse
cëS. Sed nec mirum si illi Specialiter veraces dicun- cognoscilur. In coelo autant el terra et mari omnis
tur, qui verilati, quoeCbrislus est, virginilate men- creatura in tempore condita demoustratur.
tiset corporis amplius inhoererevideanlur. Sinema- Et angélus alius secutus est eum, dicens : Cecidit;
euta enim sunt, et hoc sïmiliter intelligendum, quia „ cecidit Babylon illa magna civilas, quoe a vino iroe
cum sint etiain sancti sine macula , id est sine cor- fornicalionis suoe potavit omnes génies. In eo quod
ruptione, utpote jam peccatis omnibus expurgali, iste angélus primum secutus asseritur, subsequens
ad comparalionem Dei mendaces sunt et macu- proedicatorum ordo imilalur. Bene autem angélus
lati. angelum sequitur, quia eadem annuntiat. Ille enim
Et vidi allerum angelum volantem per médium coe- dixit : Quia venit hom judicii ejus : hic autem dicit-:
lum, habentem Evangelium oeternum. Primus angé- Cecidit, cecidit Babylon (Js. xxi). Nomine aulem Baby-
lus ipse est Agnus, de quo superius sermo habitas lonis contasio mundanoe conversations intelligitur.
es^, est'enim nuntius palernoe vohintatis. Aller au- Duoequippe civitates sunt in hoc mundo, id est Hieru-
lem, angélus ordo proedicalorum kttettigitar. Dicilur salem quoehabet regem Christum : et Babylon, quoe
autem aller, non quod Christus èjusque proedicato- habet regem Nabuchodonosor, id est diabolum. Qua-
res unus non sint, quia ipse est caput, electi mem- rum una coepit ab Abel, altéra a Gain : una est car-
bra, sed quod in narratione non unus. Nam hoc est pus Christi, altéra corpus diaboli. Cum aulem di-
is'té àngelus, quod etiam séqueris, id est ordo proedicunt sancti proedicalores : Cecidit, cecidit Babylon,
catorum. Sed quia unus succedit alleri, idcirco proeteritom tempus ponitur pro futuro. Cecidit, vide-
alius post alium commemoratur. Volât angekis per licet pro eo quod esl casura, vel cadet in oeternara
médium coeli, id est sancti proedicalores incedunt ve- damnationem scilicet, qua diabolus cum omnibus
lociter proedicando Christum per Ecclesiam. Volât suis membrisdamnabitar, cum audierint : Ile, male-
per médium coelum, quia mentis conleinplatione coe- dtèti, in ignem oeternum,qui paradis est diabolo et an-
lestia petunt, non terrenis inhoerentes, sed subjectos gelisejus (Matth. xxv). Quodautem angélus, id eslproe-
eliam populos ad coelestiaet verbi s et litteris invi- dicaloruni ordo, ruinant perfidioe civitatis congemi-
tant. De his quippe volantibus proedicatoribus Isaias nando denunlial, pro confirmalione rei facil idipsura.
dicit (c. LX): Qiltsunt isli qui ut nubes volant, et quasi Aut certe nunc simul eum ipsis reprobis omnem eorum
colnmboead feneàras suas î Ut nubes enim volant, gloriam perlturam demonstrat, juxta illud : Peribit
quia a terrenis desideriis pennis virluium subie» mundus et concupiscentia ejus(I Joan. n), ac si dice-r
ràti pluunt verbis, et coruscant miràqulis. Ad fene- ret : Et soecularis gloria, et amaiores ejusdem tempo-
$tras*suas velut columboe sunt, quia per hoc quod ralis pariter ceciderunt. Magna hoec dicilur civitas,
exterius conspiciunt, nihil lerrenum concupiscunt, propterinnumerabilem reproborum mullitudinem,vel
sed gaudia oeternajugiter contemplantur. Ipse quoque propter enormitalem vitiorum. Yinura aulem forni-
angélus Evangelium oelernumhabere dicitur, quia vi- eatronis inlelligunlur omnia vilia et peçcala, qi A
{109 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. IV 1110
reprobi alios taquinant : proecipue aulem philosophi. \ erigenlur. Ideoque si quis adoraveril Antichrislum,
et principes hujus soeculi omnes subjectos inebriant aut imaginera illius acceperit in fronle, aut in manu
vino erroris, unde et sensum ab eis auferunt, ut, re- sua, non hic ad proesens flagella recipiet, tanquam
liclo Crealore, creaturoeserviant. Nam etfornicatio vino potaïus, sed in fuluro perenni vindicla ple-
specialiter pro*idololatria ponitur. Unde est- Per- ctelur, tanquam foecibusinebrialus. Et cruciabitur
des omnes qui fornicantur abs te (Psal. LXXII).Hoec igné et sulphure in conspectu sanclorum. Cum sint in
Babylon, id est, conversatio mundana, a vino fornica- inferno tanta lamque innumerabilia tormenta, quanta
tionis suoepolavit omnes gentes, quia viliorum omnis nec dici nec oestimari possint, breviter tamen in his
summa in lemporalis glorioe ambilu retinelur. Pro duobus omnia comprehendunlur lormenta. Erit enim
quibus omnibus, quos vino erroris et peccaiorum ignis, non ad lucendum, sed ad miserorum corpora
inebriant, punientur. concremandum. Erit quoque ibi et sulpbur, quod et
Et tertius angélus secutus est eas dicens vocema- fomentant proestabit igni, et fetorem gignet inlole-
gna. Très angeli hic ponuntur, propter fidem Trini- rabilem, ac per hoc ex igné fetor, el ex fetore ignis
talis quam annuntiant, sed tamen, ut dictum est, procreabitur, cum unum horum ad tormenlum mi-
quod est primus, hoc sunt sequenies , id est ordo serorum salis sutïîcere posset, aut ignis videlicet,
proedicatorum. Voce magna, quia bestiam se despi- B aut fetor. Sulphur quippe (ut diximus) fetorem, igni»
cere et pro nihilo ducere, in libertale.vocis osien- autem babel ardorem. Qui enim ad perversa deside-
dunt. Si quis adoraveril bestiam, id est diabolum, ria ex carnis felore ardent, nunc maxime libidini
et imaginem ejus, id est Anlicltristum. Et acceperit deserviendo, dignum esl ul,poslmodum igné et sul-
characlerem in fronte.sua, id est fidem illius in mente phure pereant, quatenus ex jusia poena discanl quid
sua, aut in manu sua, ul ejus imilelur opéra. ex injuslo desiderio faciuni. Angelorum aillent vo-
El. hic bibel de vino irqeDei, mixto mero in calice cabulo, in quorum conspeclu cruciari dicuntur, non
iroeipsius. Videamus qui sint qui habent characte- solum angelici spirilus, verum, eliam electorum Ec-
rem bestioein ironie el in manu, et qui solummodo clesia exprimitur. Quod ideo fiet, ut dum impiorum
in manu. Judoeihabent in froule et in manu, quia et cruciatus justi consuiciunt, in Deilaudibus crescani,
in eum credunt, el inde eum receptari sunt, juxta per cujus misericordiam evaserunt quod miseri pa-
illud, Alius véniel in nomine suo, illum recipietis ; liunlur : quia in se centrait bonum quo gratis re-
el opéra illius imilantur, blasphemando Christum, et muneraii sunt, et in illis aspiciunt supplichim, quod
iiequissimis deserviendo operibus. Falsi autem Chri- misericorditer evaserunt, eriique ut malorum tor-
stian! habent ejus characterem in manu, qui confi- menlum, ad electorum proficiat incrementum. Sub-
lentur se nosse Deum, factis aulem negant. Dum C jungitur aulem, et ante conspeclum Agni. Non quo
ergo Christum operibus denegant, procul dubio An- eum ultra visuri sinl, cum scriptum sit : Tollalur
liclnisii sunt, ideoque characterem illius in manu impius, ne videat gloriam Dei, sed tanlo timoré ter-
portant. Idcirco dicitur et hic, quia videlicet simili- rebuntur, ut videalur illis Deus omnipotens semper
ter damnabunlur falsi Chrisliani, qui operibus imi- esse proesens, eisque vindictoe suoe iram semper in-
tantur Antichrislum, quomodo. et Judoei,,qui illum fligere, unde Job dicil : Dimitle me ergo ut plangam
sequuntur fide et opère. Quod est autem vinum, hoc paululum peccala mea, antequam vadam ad terram,
«si calix, id sest vindicla et ira Dei omnipotentis, ubi umbra mortis et sempiternus horror inhabitat
ventura super eos qui Anlichristum adorant et imi- (Job. xx).
lantur. Nam el nos dum vinum in calicem damus, Et fumus tormentorum eorum ascendet in soecula
non dicimus : Ecce vinum et calix, sed tantum aut soeculorum. Magnus fumus indicium est magnarum
viuura, aut calix. Sed idcirco posuit vinum et cali- flammarum, quia, quamvis sine nutrimento ligno-
cem, ul oslenderet quia quod eratln calice cum rum, corporeus tamen erit ignis reproborum, ideo-
mero mixium, ad compara tionent itteri lurbidum que fumum ejus sempiternum dicit inesse. Quia ergo
erat. Merum quippe dicimus purum. Sunt enim in in igné reprobos sine fine ardere conspicit, idcirco
hoc,calice simul mixioefoeçescum vino mero, id esl D fumum tormentorum in soecula soeculorum ascen-
puro. Per vinUm ilaque merum, vindicla divini exa- dere dicil.Quo in locoerror Origenis aperte destruitur,
roinis intelligitur circa juslos, qui fiagellantur in qui dixit post mille annos reprobos redire ad vitam,
proesenti, ut poslmodum glorificentur. Per foecesau- justos aulem reversuros ad poenam , alioquin falsum
lem damnatio peccaiorum exprimilur, qui in ex- est quod Veritasdicit : lbunl hi in suppliciumoeternum,
tremo examine damnabunlur, nam vinum supra est, justi aulem in vitam oeternam (Matth. xxv). Quod si
foeces.aulem in,fundo latent, quia videlicet sancli in quis vult quoerere cur pro lemporali peccalo sine
proesenti puniuntur, et quasi apertum contra, eos tempore reprobi cruciabuntur, dicendum est quod
soevildi.vinumjudicium. Reprobi aulem in fine dam- dislrictus judex veniens non faela pensabit, sed vo-
nabunlur, quia nunc sine llagello deseruntur. Bibent luntales. Nam reprobi, si fleri posset, semper in
reprobi quod remanseril in fundo, id est foeces, et hac rila vivere cuperent, ul nequaquam peccaae dé-
non bibent electi, quia el reprobi post voluplatis la sistèrent : et' ideo nunquam carebunt supplicio,
sciviam oelernis cruciatibus damnabunlur, et electi qui nunquam voluerunt carere peccalo. Et nulius
poil temporaneam disciplinant in potentiam regni erit iniquis lerinjnus ultionis, qui nunquam volue
lit! HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 1112
ruul. hatiere lerminura criminis. Si enim, ut illi Ii ipsum Joannem pertinet, quam ad omnes fidèles,
aiunt, finienda sunt supplicia quandoque reprobo- qui rémunérationem sempilernam exspeclant. Scribe
i'urn, ergo quandoque finienda sunt et gaudia justo- in corde tuo, et in cordibus auditorum tuorunt, vel
rum. Si ergo hoc verum non esl, quod minalus est, litteris commendaut ad postero? veniat : Beati mortui
neque illud verum est quodpromisit. Atinquiunt: Ideo qui in Domino moriuntur. Q\m sentenlia dupliciler
oelernam poenamminatus est peccatoribus, ut eos a polesl intelligi : Beati mortui soeculoqui in Domino
perpelratione peccaiorum compesceret, quia crea- moriuntur, viventes virtutibus; qui scilicet pleni fide
luroesuoeoeterna supplicia minari débita, non inferre. et coeteris bonis operibus, de hoc mundo migrant.
-Quibuscitius respondemus : Si falsa minatus esl ut Vel, Beati mortui qui in Dominomoriuntur, id est,
ab injustitia corrigeret, etiam falsa est pollicitus, qui imitantes caput suum, non tintent pro eo mor-
ul ad justiliam provocaret. Nec habent requiem die tem subire temporalem, ut in oeternumpossint vivere
et noçte, qui adoraverunt bestiam et imaginem ejus, cura illo, amodo, id est, a proesenti tempore jam
et si quis accepit characterem nominis ejus. In die et dicit Spiritus, id est iota Trinitas, quoeesl Deus, ut
nocte continuum tempus intelligitur, sive eliam vicis- requtescant a laboribus suis. Quod superius dicitur :
situdines poenarum, juxta illud : Ad calorem nimium Beati mortui qui in Domino moriuntur, omnibus ele-
transibunt ab aquis nivium (Job xxiv); unde est : Erit ]5 dis congruit : quod aulem sequitur. Amodo jam
tempus eorum in soecula. Déficient enim miseri sine dicit Spirilus ut requiescanl a laboribus suis, specia-
dcfeclu, seraperque erit quod crucietur, quia sem- liter pertinet ad proelalos, qui diverso modo laborant
per ad çruciamenta reparabitur quod defecit. in hoc, quod gregem Dei commissunt habere videu-
Hic, id est in proesenti vita, patienlia sanctorum tur, ad quorum personam a Domino specialiter di-
est, qui dum considérant quoe sint sanctorum gaudia ctum est : Euge, serve boneet fidelis,quia super pauca
et reproborum supplicia, patienter omnia perferunt fuisti fidelis,supra multa te constiluam(Matth. xxv).—
ul in fine salventur. Qui custodiunt mandata Dei, id Opéra enim illorum sequuntur illos, id est, merces
est, proeceplalegalia, ut est, Diliges Dominum Deum operum suorum sequetur illos, cum unusquisque
tuum (Malth. xxn), et Non adulterabis, Non furlum receperit secundum suum laborem ; quia enim post
fqciet^Luc. xvm), el coelera hujusmodi. opus merces sequitur operis, ipsum opus electorum
Et audivi vocem de coelo dicentem : Scribe : Beati eos comilari dicitur. Ubi aulem finis annunliatur
mortui qui in Domino moriuntur. Hoec vos tara ad operis, ibi tandem hujus Hbri sit finis.
LIBER QUINTUS.
SEQUITUR CAPUT XIV. C sli designatur, qui primum de diabolo triumphavit,

Et vidi, et ecce nubes candida, et supra nubem se- et Ecclesioesuoetriumphum victorioe contulit. Legi-
dentem similemFMo hominis, subaudilur, vidi. Nubes mus etiam superius quod angélus habebat in capile
candida, çaro el anima nos)ri Redemploris intelligi- suo stellas duodecim, ubi per angelum Christus, per
tur, quam non fuscavit macula peccali. De hac nube duodecim stellas duodecim apostoli inlelligunlur, et
per prophetam dicitur : Ecce Dominus ascendet super per illos omnis ordo proedicatorum, quo coronatur
nubemlevem,et ingrediettfrjEgyptum (Isa.xix). Super Christus, id est ornatur et circumdatur, et ex quorum
nubem quippe levem ascendil, et in jEgyptum venit, socieiate loelabitur in çapite, id est in mente sua. Et
quando carnem nostroemortalitalis accepit, et in hoc in manu sua falcem acutam, id est in polestate sua
mundo natus apparuit. Super nubem vidit sedentem, judiciariam potestatem vel dignitatem, quam ipse
quia Christus divinitatis potenlia proesidet etiam hu- Christus eliam suis fidelibus dédit, dicens discipulis :
manilati suoe.Vel certe per nubem candidam Eccle- Sedebilis super sedes duodecim,judicantes duodecim
sia intelligitur, fonte baptismatis a peccatis mundala. tribus Israël (Matth. xix). Potest eliam faix intelligi
Per fidem enim Chrisli el baplismum illius munda- divina proedicalio,quam alibi Dominus gladium appel»
tar ab omnibus peccatis, juxta illud : Fide mundans kit, dicens : Non veni pacem miltere in terram, sed gla-
corda eorum (Act. xv). Hinc inibi proesidetChristus, D dium (Id. x). Quare gladius divina proedicalioappella-
suaque sessione Ecclesiam, velut gallina pullos suos, lur, quia per ipsam separantur boni a malis, veluti
protegit et gubernat. Quare autem ipse non jam sim- » membra a raerabris. Hanc falcem habet Christus in
pliciter homo, sed similis Filio hominis dicatur, su- manu, id est in operatione sua, quia ea quoe dbeuit
pra dictum est, quia videlicet surgens a mortuis, verbiSjprimum ipseimplevit operibus, juxta illud.Prt-
metasque humanitalis transcendens, jam non mori- mum quidem sermonemfed de omnibus, o Théophile,
tur,mors illi ultra nondominabitur(Rom.vi).Et nubes quoecoepitJésus facere etdocere(Act. i). Volens ouippe
auley, et supra nubem sedens, unum sunt, id est ca- Dominus instruere proedicatorem quomodo proedi-
put et membra. Unde et cum Dominus super nubem care deberet, primum in seinso formam verbi osten-
sedet, utique ipsa nubes cum Dominosedet. Habentem dit. Quam etiam falcem, id est divinam proedicatio-
incapite suo coronamauream, per quant VictoriaChri- nem, commendavit suoe Ecclesioe, dicens apostoli*;
1143 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. V. 1114
Euntes, docele omnes génies, baptizantes eos in no- A tabo in illis, el inambulabo (II Cor. vi), quanta magis
mine Patris, et Filii, et Spiritus sancli, docenles eos in angelis, qui sine peccato sunt ! Ipsi itaque sunt
servare quoecunquemandavi vobis (Matth. xxvni), templum Dei, quia in ejus sunt jugiter contempla-
acuta est faix, quia velociter hominem a terrenis de- tione. Exivit ergo rfe templo, quod est in coelo, non
sideriis et societate malorum séparât. quo a contemplatione angelorum recederet, sed quia
Et alter angélus exivit de templo. Ipse designatur assumendo carnem, hominibus visibilis apparuit. Ha-
per aiterum angelum, qui et per primum, id est Chri- bejis et ipse falcem acutam, id esl judiciariam potesta-
stus, sed propler ordinem visionum dicitur alter, cura lem, quia Pater non judicat quemquam, sed omnejudi-
idem sit. Exivit de templo, hoc est, de sua invisibili cium dédit Filio (Joan. v). Vel sicut dictum est, in fa-
majeslate, quando Verbumcaro faclum est, et habi- cie acuta proedicalio intelligitur superna, quoedividit
tavit in nobis (Joan. i), quia, cum esset invisibilis in patrem a filio, et filium a pâtre, etc., sicut in Evan-
sua natura, accepit carnem et animam in utero vir- gelio Dominus dicit, id est reprobos a bonis.
ginali, et factus est visibilis in nostra subslantia. . Et alius angélus exivit de altari. Qui enim superior
Hinc Apostolus ait : Qui cum informa Dei esset, exi- est, ipse designalur el per hune angelum, id est
nanivit semelipsum, factus obediens usque ad morlem Cbrislus nuntius paiernoe voluntalis. Altare aulem
(Philip, n). Et ipse Dominus : Exivi a Paire, et veniin J$ ipse est, qui et pontifex, Christus scilicet, per quem
mundum(Joan.xvi). Templum quippe Patris estFilius, munera nostra Deo Patri dirigimus pelenles nos
et templum Verbi ipse homo assumplus, et templum exaudiri per Christum. Omnes quoque electi altare
Patris etFilii Ecclesia.de qua Paulus dicit: Templum sunt, quibus Apostolus dicit : Obsecro vos per mise-
Dd sanclum est quod estis vos (I Cor. m). Exivit ergo ricordiam Dei, ut exhibeatis corpora veslra hosliam
de templo, quando.visibilis ad humanos prodiit aspe- viventem, sanctam, Deo placenlem (Rom. xn). An-
ctus. Clamonsvoce magna ad sedentem super nubem. gélus itaque exivit de altari, id est Christus eleclus
In hoc loco qui designatur per nubem, ipse et per est singulariier princeps ex omni mullitudine fide-
sedentem supra nubem. Est enim genus in génère, lium. Qui habet potestatem super ignem. Ignis Spiritus
sicut supradictum est de arca Noe et octo animabus. sanctus est, de quo Dominus dicit : Ignem veni mit-
Sedens ergo supra nubem, Ecclesia est iu suis proe- tere in terram (Luc. xu). Qui eliam supereleclos in lin-
dicatoribus, ad quos loquitur Christus proecipiendo guis igneis descendit. Unde mérita quoerilur quomodo
dicens : Mille falcem tuam acutam, id est proedica- angélus, qui utique Christus intelligitur, potestalem
lionem divinam in Judoeos.Hoc est enim quod ipse eis habeat super ignem, id est super Spiritum sanctum,
dicit : Ile tantum ad ovesquoeperierunt domus Israël cum unius substanlia? sit cum Paire et Spirilu
(Matth. x). — El mêle, id est sépara Judoeosa lerreno Q sanclo. Non enim (ut hoerelici dicunt) Deus pater ex
sensu vel a terrenis desideriis, ne jam carnaliter acci- nonnullis rébus subsislentibus Filium creavit, aut
piant:Si volueritiset audieritis me, bona lerroecome- ilerum ipse Filius Spiritum sanctum minorem se
delis(Isa.i).— Quia vetiituthora metalur,id est tem- creavit : quia quorum una est deilas, una esl etiam
pus quod proediclumesl per os prophelarum, quodjam et essenlia : et ideo Pater et Filius et Spiritus san-
colligi débet ad spiritualem scnsum et fidem Chrisli. clus unius subslanlioe sunt, unius poleslalis el ma-
Quoniam aruit messis terroe, id est proeparala sunt jestalis. Sed in hoc habet Filius Dei poteslatem super
corda populorum ad credcndum.'el ideo tempus est ut ignem, quia nemo angelorum et hominum accipit
excidantur a lerra, et colliganlurad fidem Dei omni- Spirilum sanclum, nisi per Filium. Unde ipse sur-
potentis. De hac messe ipse in Evangelio dicit : JWes- gens a mortuis, insufflavit et dixil discipulis suis :
sis quidem multa, operarii aulem pauci (Mailh. ix). Accipite Spirilum sanctum (Joan. xx). Et alibi : Nisi
Et misit, qui sedebat super nubem, falcem suam in ego abiero, Paraclelus non veniet ad vos : si aulem
lerram, quia ad vocem Christi coeperunt proedicare abiero, mittam eum ad vos (Joan. xvi). — Et clamavit
Judoeis primum, quousque ejicerent eos a finibus voce magna ad eum qui habebat falcem acutam, id
suis, unde Paulus el Barnabas dixerunt eis : Vobis est ad ordinem proedicatorum, qui habent in se divi-
quidem oportebal primum loqui verbum Dei, etc., D nam proedicationem, dicens : Mille falcem tuam, et
( Act. v). — Et messa est lerra, id est collecli sunt vindemiabotros vineoelerroe,quoniam maturoesunt uvoe
omnes, quolquot fuerant proeordinali ad vitam ejus. Quod supra per maturas segetes, hoc et hic
oelernam, de quibus jam scriptum est : Si fuerit per botros vineoe terroe designatur, id est omnes
numerus filiorum Israël quasi arena maris, reli- fidèles. Maturoesunt uvoeejus, id est proeparali sunt
quioe salvoefient (Rom. ix). populi ad c'redenduin. Tune proecepit hoc Dominus,
Et alius angélus exivit de templo quod est in coelo. quando post resurreclionem suam appareils disci-
Superius dixeral a- gelum de templo exisse, nunc pulis suis, ait illis : Ite, docele omnes génies (Matth.
autem ubi boc templum visum fuerit, indicare cu- xx vu), etc.
ravit. Hic quoque angélus Christus est, porro hic Et misit angélus falcem suam in lerram. Quia pro-
coelum simpliciter debemus intelligere habilalionem fecti proedicaverunt ubique. Et vindemiavit botros
coelorum, ubi est templum, id est sancli angeli, in vineoeterroe.Id est, homines a lerreno sensu et prislino
quibus Deus habitat. Si enim in hominibus, licet separavit errore, et unitali fidei conjunxit. El misit
peccatoribus, habitare dignatur, juxta illud : Inhnbi- in lacum iroe Dei magnum. Quid per lacum, sive, ut
HIS HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 1116
alia transiatîo habet, torcular, intelligilur, nisi an-1A in Dominicis promptuariis : et dicitur de sanguine,
gustia humanoe tribulationis, in qua omnes miltuntur qui egreditur de labruscis, vel hiemalibus (ut ila
boni et mali ? In hac tribulatione sancli trituranlur dicamus) racemis, de reprobis scilicet, qui simul
tanquam segetes, ut a paleis separentur et coelesli- mixti cum uvis non perveniunt ad maturitatem, sed
bus horreis recondantar. Tunduntur etiam calcibus aliqua tribulatione tacti, vel persécution is anguslia
tanquam uvoem prelo, ut a vinaciis expressi, oelernis gravait, continuo recedunt a fide : et perfidioeerrore
promptuariis includantur. Misit ergo falcem et bo- infecii, foras delabuntur : atque ideo extra civita-
tros quos vindemiavit, in lacum, quia missa sancta tem calcari dicuntur, permanentibus electis intrin-
Ecclesia proedicaliotteeos, quos a terreno amore vel secus vino fidei debriatis. Talis fuit Porpbyrius, et
prislino crrore separavit, magnis tribulationibus tra- multi alii, qui persecutionibus cesserait, recedentes
duit, quibus tribulantur ab impiis, et aflUguntur a fide Chrisli, et facli reprobi. Et quia tali modo
diverso modo. Hinc Apostolus dicit : Non sunt con- non solum minimi quique, sed eliam principes pe-
ilignoe passiones hujus temporis ad futuram gloriam reunt, recte subdilur, usque ad frenos equorum.
(Rom. vin) ; et alibi : Oportet nos per multas tribu- Per equos enim subjecli, per frenos vero principes
ktiones introire in regnum Dei. Lacus iroe Dei di- inlelligunlur el proelali, qui alios regere debuerant,
citur, quia propter peceala hominum isloe tribula- B > qualis fuit Julianus aposlata et imperator, ac si
tiones agunlur. Nisi enim primus homo, in quo omnes diceret : Tanta fuit alllictio temporalis, ut ipsos
peccaverunt, peccasset, nemo hominum in lacum eliam qui alios regere videbantur, ad infidelilatem
mitlerelur, id est, nemo has tribulalionum angustias perduceret. Sicque sanguis usque ad frenos equorum
suslineret. Sed postquam peccavit, éjectas de para- pervenisse dicitur, tanquam aperte diceretur : Afïli-
diso, mîssus est in lacum tribulationis. Qui lacus ctio lemporalis intantum proevaluit, ut ipsos etiam
magnus dicitur propler amarissima electorum tor- qui plèbes regere videbantur, cruorc inildelitatis
menta, quibus alUiguntur in proesentivita. Quoeenim macularet. Per stadia mMe sexcenta. Stadium Groece
major pressura anguslioeet iribulalionis esse potest, est mensura Latine. Hem. Et dicitur a siando, eo
quam criic'rfigere hominem, ut Pelnis est crucifixus? quod ibi Hercules uno anhelilu currens cenlum
ustularl, ut Laurentius? AUligunt ergo injusti lem- viginti quinque passus, steterit. Qua mensura Groeci
poraliter juslos, ut sint quibus Deus misericors metiebantur- loca in quibus ludos exercebanl, ibique
postea in oeternumparcere possit. ludentes spatiando et ludicra exercendo, deambu-
El calcatus est lacus extra civitatem. Per id quod labant. In mille itaque sexeentis stadiis, Omnis
cOnlinet, illud intelligamus quod continelur, id est summa reproborum comprehenditur, quoe in quatuor
per lacum, eos qui in lacu sunt. Civitas autem ista, mundi partibus consista propler quatuor mundi
extra quam calcali sunt, Ecclesia est. Si itaque (ut hujus plagas. Quater quippe quadringenli fiunt mille
supradictum esl) in lacu tribulatio, qua et boni et sexcenti. In centenario numéro soepe summa alicif-
mali tribulantur, intelligitur, quid est quod modo jus rei intelligitur. Quaternarius aulem pertinet ad
calcali sunl extra civitatem? si enim ipsa civitas quatuor mundi climala, ideoque in mille sexcenlis
Calcatur, quomodo extra civitatem calcantur? Sed omnes designantar reprobi, qui per quatuor mundi
sciendum est, quia hic a génère redit ad speciera, et islius partes per voluplatam ludibria currunt, et per
loquilur solummodo ex persona reproborum, de spatiosam viant incedunl, quoeducit ad morlem, at-
quibus in sequenlibus plura erit dicturus : quod sla- que ideo vocabulo eorum summa comprehenditur.
tiin ntanifeslalur, cum subdilur : Et exivit sanguis Sed quod dielum est de primo adventu, potest re-
de lacu usque ad frenos equorum. Sancli enim pressi ferri el ad secundum. Judicium quippe fulurum per
non sanguinem de se redduni, sed purissimum vinum, angelos exerceodum nulius ignorât qui al tendit quod
quod in Dominicisapolhecis reconditur. Reprobi vero, Dominus dicit de tempore messis,vel-de messoribus.
quia videbantur intra Ecclesiam esse, et non erant, Ail enim : Messis quidem consummalio est soeculi,
missi in lacum, sa'nguinemreddiderunt, hoc est, infi- .n messores autant angeli sunt. Paranoïa quoque ziza-
dclitatem. Sanguis enim diverso modo intelligitur in niorum huic loco congruit, nec non illud, quia si-
sacro eloquio : aliquando significat propagationem hu- mile est regnum coelorum sagenoe missa? in mari,:
manoesobolis, ut ibi : Quotquot crediderunt in eum, dé- omnium gênera piscium congreganti, de qua elegerunt
dit eis poieslatem filios Dei fieri, qui non ex sanguini- bonos invasa, nulli dubium quin angeli, malos aulem
bus, sed ex Deo nati sunl (Joan. i). Aliquando adulte- foras miserunt. Sed quod illi facluri sunt officio mi-
rium ethoraicidium,ut ibi, Libéra me de sanguinibus, nisleriorum, hoc et Chrislus el Ecclesia facieul pote-
DeusDeusmeus (Psal. L).Aliquando etiam peccata coe- stale. Dicalur ergo de angelo, qui habebat falcem
lera, ul est illud : Sanguis sanguinem tetigit (Ose. acutam in manu sua, id esl, judiciariam potestatem.
iv). Sanguis sanguinem tangit, cum peccato pecca- Faix enim quidquid incidii, intra se colligit, quia
lum adjicilur. Aliquando infidelilatem, ul bic, et in videlicet examen divini judicii nulius valet evadere.
ExOdo, cura aquoein sanguinem conversa?referuntur. Intra ipsam quippe sumus, quoeunque fugere cone-
Exivit ergo sanguis de lacu, id est peccalum infide- mnr. Recle ergo judex venturus falcem lenere per-
litalis de pressura Iribulalionis. Tacetur enim de: hibetur, quia cum potentialiter ad omnia obviât,uli-
vino, quod egreditur de bonis uvis, quod reconditur que cuncta incidendo circumdat. Unde Psalmista :
1117 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — L1B. V. 1118
Si ascendero in coelum, tu Mie es (Psal. cxxxvm), À A Et exivit sanguis de lacu usque ad frenos equorum.
et alibi : Neque ab oriente, neque ab accidenté Per sanguinem qui egreditur de lacu, id est senlén-
(Psal. LXXIV) el coetera, subaudilur, est locus fu- tia distiïcli judicis, vindicla intelligitur sanguinis
giendi, quoniam Deus judex est, ac si diceret : vel viliorum omnium, pro quibus damnabunlur ini-
Fugiendi via undique deest, quia ille judicat qui qui. Qui usque ad frenos pervenit, quia non solum
ubique est. Abbrevialio superiorum : Et alius an- subjeelos, sed etiam ipsos reges et principes, qui
gélus exivit de templo, quoniam in judicio ex sé- sanguini el diversis viliis servierunt, sentenlia divini
créta divinitatis suoe, in forma humana hominibus judicii comprehendel. Porro quod sequitur : Per sla-
apparebit. Ctamans voce magna ad sedentem supra dia mille sexcenla, in hoc numéro (ut supradiclum est)
nubem : Sicut supradictum est, quod est nubes, hoc oninissummareproborumexprimilur, quoeperorbem
est angélus,cui clamât Christus, id esl Ecclesia, quoe quadrinartilum, latitudinem istius vitoe sequuntur.
propler unitalem capitis, etiam supra nubem, hoc CAPUT XV.
est, supra seipsant sedere dicilur. Non enim erat El vidi aliud signum in coelomagnum et mirabile.
conveniens ul diceret : Clamavit angélus qui sede- Quisquis sanclorum Patrum sensibus invigilat, mi-
bat supra nubem, ad eamdem nubem, ideoque mu- nime posse hanc Apoealypsim jnxla litleram accipi,
tavit nubem, idest Ecclesiam, in angeli nomen. Ta- B 1 facile cognoscil. Ccelnin itnque (ut soepedictant esl)
men quod est nubes, hoc et angélus sedens supra Ecclesia esl, de qua Dominus per prophetam dicit :
nubem. jtfitfe falcem tuam. Hoc est quod alibi ipse Coelum mihi sedes est, terra aulem scabellum pedum
dicit Dominus apostolis, el in illis, omnibus perfe- meormn (Act. vu) ; et alibi : Anima autem justi sedes
clis : Sedebilis super sedes duodecim, judicantes duo- est sapientioe.Ipsa enim Ecclesia, terrena cuncla de-
decim iribus Israël. — Quoniam venit hora ut metatur : spiciens, pertnentis desiderium ad snperna volât.Unde
Id est : adesl tempus, quo el elecli remuneran, et Paulus dicit : Nostra conversalîoin coelisest (Philip.
reprobi justo Dei judicio debent condemnari. Quo- ni); et riirsum : Qui conresuscitavit, et consedere fecit
niam aruit messis terroe: id est, finis uniuscujiisque in coelestibus(Ephes. n). In hoc coelo, id est, in Eccle-
advênit, quo et paleoe(id esl reprobi) iradanlurigni, sia vidil Joannes signum magnum, et mirabile fuit
et frumenta in Domini cellario recondantur. Et signum illud. Quod sil aulem illud signum, aperit
misit qui sedebat falcem suam in terram, etc: Id est, cum sul-jungit, angelos septem, subaudilur vidi.
Ecclesia cum Domino sedens in judicio potestatis, Habenies septem plagas novissimas. Quia septenarius
inter bonos et malos discernens, cuncla examinabit. numerus soepepro universilaie ponilur, propler hoc
El alius angélus exivit de templo,quod est in coelo,etc. videlicet leo pus, quod per septem dies volvitur, per
Qui habet falcem messoriam, ipsé et vindemialo- 'G septem angelos idipsum quod el per eoelum,id est.uni-
riant. El qui dixit messori, Jlfete: ipse et vindensia- versalisEcclesia intelligitur. Sed quia auctor hisloria?
tori, Vindemia. Nam quod sunt segetes, hoc et botri, fréquentera génère redit ad speciem, pep seplem ange-
simililer quod sunt paleoe, hoc et vinacia. Coetera Iosinlelligauuisin hocloco specialiter omnes proedica-
supradicta sunl. Vindemiavit omnes botros vineoe lores, de quibus scriptum esl : Angelipacis amare fli-
lerroe, id esl, collegit omnes a terra, et bonos el bunt (Isa. xxxm) et alibi : Labia sacerdotis custodiunt
malos, frunieiiium scilicet et zizania. Et vinum mun- scientiam (Malach. n), etc. Quid vero sint septem pla-
dum, id esl sanctos, recondidit ht Dominicum prom- ga?,in sequentibus inanifestatar,cuni ipsi angeli seplem
ptuarium : vinacia vero, id esl reprobos, misil in phialas accepisse dicuntui' plenas iroeDel. Hoc sunt
lacum iroe Dei. Per lacum vero iroe Dei, damnatio enim phialoe,quod angeli, id est sancti proedicatores.
intelligitur inferni, vel senléntia divini judicii, in Qni seplem plagas habent, hoc est, notifiant universoe
quem lacum mitlentur reprobi, cum audierint : lie scripturoe, qua vulnerantur corda bonorum ad salu-
in ignem oeternum.Nisi enim vocabulufh lacus infer» tem, corda impiorum ad perniciem. Audiunt enim qui-
num designarel, nequaquam propheta diceret, om- dam in divino eloquio proedicanlibus angelis : Neque
nes interfecti ruentesque gladio, qui descenderunt avàri, neque adutteri, et coeteriquos memorat Aposlo-
incircumeisi ad terram ultimara.elportaverunt igno- lus, regnum Dei possidebunl(I Cor. vi) : et limenles ge-
ininiam suam cum his qui descendunl in lacum. Et henna? ignem, vulnerantur in corde, et redeunl ad
Psalmista : Salvaslimea descendenlibusin lacum (Psal. Deum per lamenta poeniienlioe: lalique modo vulne-
xxrx).Unde et quod subjungit nwgnum,juxta hune sèn- rantur sancti ad suam salulem. Unde el ipsa sancta
sum non est référendum ad lacum, sed ad diabolum, Ecclesia in Cantieis canlicorum dicit : Vulnerala
qui magnus appellalur propter superbioe jactantiam. charitate ego sum, cl iterum : InvenerUntme custodes,
Magnum enim, id est, diabolum cum omni corpore qui circumeunt civitatem, percusserunl meetvulnerave-
suo mitlet in lacum iroe Dei, cum omnes Teprobi runt me (Canl. m). Econlra cum hoec audiunt re-
(ut dictum est) damnabunlur cum diabolo et angelis probi, verba proedicatorum desplciunt. Quod islis
ejus. Et calcatus est lacus, id est, calcati sunt, qui est ad salutem, illis est ad damnationem. Quo in loco
erant in lacu, hoc est in oeterna morte, depressi quoesliooritur, quare dicat angelos habere seplem
sunt, non jam ut purgentur, sed ut penitus intereant. plagas novissimas, cum ab ipso mundi exordio usque
Qxtra rivitatem, id est, extra sanclorum societatem, ad finem «eculi ita inveniamus quosdam vulneralos
«mi quibus jam nulla erit reproborum conimiinio. ad salulem, quosdam ad morlem. Primus quippe
H19 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. —COMMENT. BIBL. 1120
homo in paradiso consiitutus accepit proeceplunt a A passio nostri Redemptoris. Per gratiam enim Spirilus
Deo ne langerel poinum ligni scientioe boni el mali ; sancli baptizantur fidèles in memoriam Dominicoe
quod proeceptam si servasset, ad vilain illi profuis- passionis. Unde Joannes de eodem Redemptore
sel. Verum contempsit hoc proeceplum : el quod illi noslro dicit : Ipse vos baplizabit in Spirilu sancto et
dalum fuerat ad vitam, versum est ei in morlem : igné (Joan. i), et Paulus : Quolquolbaptizali sumus
sicque ex salubri proeceplovulneratus esl et mortuus. in Christo Jesu, in morte ipsius baplizati sumus
Moysi quoque dcdil Deus proecepla legalia, dicens : (Rom. vi). Coagulalum est mare igné, quia per vir-
iVonoccides, non adullerabis (Exod. xx), el coeterabis lulem Spirilus sancti firuianiiir fidèles, ne fluctuent,
similia. Quoe.quidamservantes,siculMoyses.etJosue, aul ullis persecutionum pruiiiis in niollilicm conver-
et mulli alii, habuerunt vilain in eis. Econlra coeteri tantur ; de bac aqua Psaimisla dicit ; Dominus régit
conlemnenles, vulnerali sunt, quia perdiderunt proe- me, el nihil mihi deerit, etc.,usque, Super uquam refe-
senlem vitam et futuram. Ipso quoque Domino proe- ctionis educavitme (Psal.xxu).—El eos qui vicerunt
dicanle, quidam crediderunl in eum, quidam non. bestiamet imaginent illius, id est Antichrislum. El nu-
Illi qui crediderunl in eum, poenitentiam agenles de merum nominis ejus. Qui non crediderunl illum solem
proeleritis peccalis, salvati sunl : qui aulem nolue- nec lucem, vidi subaudilur, sianies supra mare vi-
runt credere, damnali sunt, unde ipse dicit : Si non B treum. Qui sunt qui slant supra mare vitreum? Qui
venissemet tocutus eis fuissem,peccatum nonhaberent. videlicet hoc quod professi sunl in baptismo, tenent
Nunc aulem excusalionem non habent de peccalo suo el gratiam baplismi illibalam custodiunt, abstinentes
(Joan. xv). Hinc esl et illud ; Qui crediderit, salvuserit: se ab omnibus gravioribus criminibus. Habeniesci-
qui vero non crediderit, condemnabilur (Marc. xvi). tharas Dei. Ipsi sunl cilharoe, quia in memoriam
Apostoli quoque proedicaiites, facli sunt quibusdam Dominicoe passionis scraetipsos morlificant. Sicut
odor vitoein vitam, quibusdamveroodor mortis in mor- enim-jam supra dictum est : lit cilhara lignum est et
tem (II Cor. n). Similiter est et modo. Verbi gratia : chorda? : in ligno crux intelligitur, iu chordis aulem
Proedicat angélus : Non concupisces uxorem proximi corda sanclorum, qui se morlificant cum vitiis et
lui(Deut.y), et coeterahujusmodi : audit hic quilibet concupiscentiis, de quibus Paulus dicit : Qui autem
hominum, et videlur ei esse durum, nec vuli audire sunt Chiisli, carnem suam crucifixerunt cum viliit
ejus consilium. Undeel spernit verbum illius, faciens et concupiscentiis(Gai. v).
quod sibi videtur. Hoc ilaque quod illi poleratprodcsse Et contantes canticum Moysi servi Dei el canticum
ad salulem, si voluissetei credere, vertitur illi in dam- Agni,dicentes : In cantico MoysiVelus Testamentum,
nationem. Simililer el quilibet paganus audit dicentem in Agni vero Novum inlelligilur. Est enim hoc ab in-
-'
angelum: Qui non crédit, jam judicalus esl (Joan. III): ferioribus inlelligcndum, nam quid sil canlicum
audit ille, et conlemnit credere, ideoque vulneraïus Moysi,vel canticum Agni, aperiunl, cum subjungunt :
est ex ipsius divina proedicatione, in qua jam damna- Magna et mirabilia sunt opéra tua,Domine Deus om-
tus asseritur.Cum ergo isloeplagoeab ipso mundi sint nipotens. I.UriusqueTesiamenli paginoe hoc consona
principio, ut dictum esl, quid est quod Johannes an- nobis voce lestantur, quia magna et mirabilia sunt
gelos se vidisse dicit, habenies seplem plagas novissi- opéra omnipotentis Dei. Moysesquoque narrai quo-
mas?quia videlicet lune major eril damnalio infide- modo feceril Deus coelumet lerram, mare et omnia
lilatis reproborum, cum proedicanlibusElia el Enoch, quoe iu eis sunt, et quod spiritus Dei ferebatur super
pauci eos audienl, mulli aulem infidelilatem sequen- aquas, et quod viderit ardere rubum el rubus non
les, adhoerebuntAnlichristo. Unde subjungitur -.Quo- comburebalur. Virgam quoque dicit conversant iu
niam in his consummata esl pro eo quod est,consum- draconem, aquas iEgypli mulalas in sanguinem,
mabitur ira Dei. Stalim enim véniel Christus ad jEgyptum decem plagis percussam, et mare ad in-
judicium post ultimam eorum proedicationem, et gressum filiorum Israël divisum : deinde aquas ama-
damnabunlur iniqui pro sua infidelilale et animi rissimas immistione ligni dulcoratas, et silienii po-
pertinacia, qua relinquenles Christum, et insuper pulo aquam de petra produclam,et multa his similia
servos Dei inlerfecerunt'. ' ' quoein Veteri Teslamenta, hoc esl in
Moysi cantico,
Et vidi tanquam mare vitreum igné permislum. commemoranlur. In Novo quoque Teslamento nar-
Ipsi qui habent septem phialas et seplem plagas, ipsi rantur simililer magna el mirabilia opéra Dei. Quis
sunt qui stant supra mare. Mare ilaque baplismum enim digne explicare valet quam magnum sit opus,
significat, testante Paulo, qui dicit : Paires nostri quod Deus homo faclus est, quod ille qui est cibus
tub nube omnes fuerunt, et omnes mare transierunl, omnium, lacté mulieris nulrilur, ne famé moriatur :
et omnes baptizali sunt in nube et in mari (I Cor. x). quod qui coelumet terram implet, intra corpus unius
Vitreum dicitur, propter puritalem fidei, quoemani- virginis concludilur. Quis hoecel bis similia digne
feslatur in baptismo, dum confilentur se credere in dicere vel considerare sufficil? Sed cum hoec omnia
Deum Patrem et Filium ejus et Spirilum sanctum, divina pietas pateretur, curaque mortuos suscitant,
ut Paulus : C'orrfe creditur ad justitiam, ore aulem intirmos sanaret, ad ullimum (quod proecipue esl
confessiofil ad salulem (Rom. x). Sed ipsum mare mirandum) factura esl ut viia moreretur, virtus in-
mlstum est igni, et per hoc coagulalum est. In firniaretur, et multa his similia sustineret, donec
irne autem Spirilus sanctus intelligitur, sive etiam post triumphum resurrectionis exallatus est super
1121 ÉXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. V. 112-2
omnia : hoec itaque opéra Dei sancti angeli, id esl,, A rant morte, ad vilam proedestinans salvas. Quoniam
omnes proedicatoresproedicant, hoecomnes suis au- omnes gentes venienl gressibus fidei et cordis, quia
diloribus narrant. Hoecel nos, si non digne, tameni Judoei le negaverunt. Et adorabunt in conspectu tuo.
pro modulo noslro debemus agere, dicentes : Magna Hoc est, in corde puro, quod solus vides. De hac
-et mirabilia opéra tua, Domine Deus omnipotens, adoratione Dominus mulieri Samaritanoe dicit : Ve-
qui cum esses verbum in principio manens apudl niel hora quando veri adoralores adorabunt Patrem in
Patrem, novoordine indutus es hominem, mortuusi spirilu et veritate (Joan. iv) Quoniam judicia tua
es pro nobis, ntirabiliier suscilalus, super coelos' manifesta sunt. Quoeslio oritur in hoc loco, Quare
elevatus, ilerum ad judicium venturus. Justoe el veroe ! triumphanles de bestia dicant, Judicia lua manifesta
vioetuoe,rex soeculorum.Legimus in Genesi quod Deus'<' sunt, cum Apostolus dicat, O altiludo sapientioe et
omnipotens recessil ab omni génère humano, quod scienlioeDei. Quam incomprehensibilia sunt judicia
cum aquis diluvii delevisset, adhoesit Noe et Aliis' ejus, et invesligabiles vioeejus! (Rom. xi.) Quoequoe-
ejus, quia invenli sunl justi. Deinde in superbiam slio ita solvitur : Subtilitatera quidem judiciorum
elevali, postquam mulliplicali sunt, voluerunt conlra Dei, quare scilicet hoc vult, ut illud fiât, nemo com-
Deumoedificarelurrim, ibique omnes gentes recesse- prehendere valet. Quis enim dicere polest, quare
runt a Dei cullura, proeler Abrahoe progeniem. Reli- " Deus qui prius génies vias suas libère ingredi per-
quit ergo Deus omnipotens eas, et adhoesitAbrahoeet misit, Judoeos sibi ascivit, et deinde, Judoeos repel-
semini ejus, qui eum longo tempore coluerunl. Sed lens, génies advocaverit? Manifesta vero sunt in hoc,
postquam Filius Dei venit ad eos, negaverunt eum di- scilicet justa sunt, quia quidquid Deus fecit, juslum
centes : Hune nescimusunde sil (Joan. ix) ; et, rfoe- esse ab omnibus vera scientibus intelligitur.
monium habet (Matth. xi). Unde el eum ntorti tradi- Post hoec vidi, et ecce aperlhm est templum taber-
derunt. Recessil ab eis, el transivit ad gentes- Istoe naculi Tesiimonii in coelo.Tabernaculum et coelum
vioeomnipotentis Dei justoe et veroe sunl, quia sic est unum est, id est Ecclesia. In hoc coelo apertum est
justura apud Omnipotenlem, ut qui illi adhoerenl per templum, sicut supradictum est, id est sacramenta
fidem et dileclionem, cum eis maneat : qui artlent Christi revelata sunt in Ecclesia, naiivitas ejus
ab eo recedunt, eos relinquat. Vias enim Dei debe- scilicet, mors, passio, et resurrectio, et coetera hu-
mus intelligere acliones ipsius, quoejusloe sunt, quia jusmodi. Ipsa aulem Ecclesia tabernaculum Tesii-
Deus injuste nihil agere potest, nam quod alios dam* monii dicilur, quia habet tabulas duorum Teslamen-
nat, anos misericorditer libéral, in his misericors, lorum. Habet eliam in se arcam Dominum Jesum
in illis aulem justus judex esse dignoscitur. Ponamus, Christum, in quo sunt omnes thesauri sapientioe et
ul hoc manifestius fiât, proe oculis duos peccatores : " scientioe abscondili, urnam quoque ipsum Domini
Audiunt ambo divina proecepta, quibus et proemia corpus, in quo est verus panis qui de coelo descen-
justorum, et supplicia conlinentur reproborum. QUCH dit. Ibi et virga est Aaron, quoe fronduerat, id est
rum unus per Dei misericordiam compungitur, agit sacerdolium spirituale, quod verum sacerdolium
poenitentiam, et salvatur : alter, in suis sceleribus Ecclesioeproesignabat. Dicit aulem Joannes apertum
persévérons, dantnatar justo Dei judicio propter pec^ templum tabernaculi Tesiimonii in coelo, cum unum
calum suum. Justoe ilaque vioe,id est, acliones Dei sit (sicut dixerai) tabernaculum et coelum, tanquam
justoe sunt, quia Deus justus est judex, et in uno mi- geniis dividens per partes, sicut supradictum est de
sericordia, in altero aulem ejus apparet juslitia. arca et octo animabus.
Nisi enim reprobos damnaret, iniquilas ei (quod Et exierunt septem angeli habentes seplem plagas
absil) plaeere videretur ; quamobrem qui proesumit de templo. In seplem angelis, sicul soepe dictum est,
blandiendo sibi de Dei misericordia, videat eliam omnes inlelligunlur proedicalores, quia septenarius
quia justus judex est. Bene autem de bestia trium- numerus pro universitale ponitur. Isli habent seplem
phantes in laudibus Domino dicunt : Justoe et veroe plagas, hoc esl, plenitudinem doctrinoe, quibus vul-
vioeluoesunt, rex soeculorum; ac si dicant : Et cum nerantur (ut supra dictum est) quorumdam ad salu-
gentes, quibus iram irrogare debueras, ad miseri- tem corda , quorumdam ad perniciem. Templum
cordiam perducis, nequaquam justus esse desistis. aulem de quo exierunt angeli, secrelum cordis eorum
Et cum Judoeos,quibus pro legis observanlia mer- intelligitur. Quando enim sancti proedicalores con-
cedem le dare promiseras, iratus repellis, nullatenus templation'! inserviunt, ab omnibus soeculi aclibus
verilalem amittis. se alienos reddunt ï et cum divina eloquia meditan-
Quis non timebit le, Domine, et magnificabit nomen tur, quasi in lemplo, hoc est, in secreto mentis suoe
tuum? Sensus est : Jam quia judicia lua vera sunt, morantur. Sed quia non ita debent insistere pro-
et sine ullis hominum meritis proecedentibus, libéras pres , ut relinquant eliam aliorum nécessitâtes ,
quos vis, alios autem pro suis débile peccatis punis, quando iterum procedunt ad publicum, ad proedican-
quis Judoeoruin aut gentium non timebit te? id est dum, ad carnalium mores componendos, sive ad lent-
quis non habebit reverenliam nominis lui? Et quis poralia ministrandum, quasi de templo egrediuntur.
non magnificabit nomen tuum, juxia illud, Magnus Sicque fit ut inlernis inhiantes, in templo sedeant,
Dominus et laudabilis nimis ?(Psal. XLVII.)—Quia lu et rursus curam proximorum non négligentes, de
sotus pius, quia gratuita pieta te quosdam qui digni fue- templo exeant, verbi gratis : Est quilibet doclor vel
MS3 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. - COMMENT.BIBL. «24
homo processurus ad publiciiro, ut faciat sermonem A repleli verbo sapientioe. Sed quia absurdum erat
ad populum, qui prius residens colligit sese intra dicere minusque convenions : Unum animal dédit
seipsum, meditando qualiter, quibus et quomodo de- seplem angelis seplem angelos, variavit sermonem,
beat loqui, qualiter incboare sermonem, qualilerve dicens : Unum animal dédit seplem angelis septem
finire. Ecce dum ita intra secretum mentis suoeinha- phialas. Vel eliam per istud animal, quod dédit sep-
bitat, quasi in templo moralur. Cum aulem procedit lem angelis septem phialas, possumus intelligere
ad proedicandum, et ea quoe mente tractaverat, pu- ordinem electorum, Apostolorum scilicet et coetero-
bliée profert, quasi a templo, id est a secrelo mentis rura, qui suis sequacibus dederunt phialas, id est
suoeforas egreditur. Veslili lapide mundo et candido. divinaui proedicationem commiserunt, quoniam non
ldeslornali et amicli DominoJesu Christo, juxta illud, solum eosbaptizaverunt, sed eliam ordinaverunt, et
Omnesqui baptizali estis, Christum induislis(Gal. m). in loco sua sedere fecerunt, sicut Petrus Clementem,
Qui bene lapis dicilur, quo electi circumdanlur, quia Linum atque Cletam : quibus etiam potestatem li-
munis est irapenelrabilis. Mundus, quia peccatumnon gandi atque solvendi quam a Domino percepit, tra-
fecit,necinvenlusestdolusin oreejus(lPetr.n). Candi didit, et in cathedra sua sedere corapulit. Quod
vocatur, quia candor est lucis oeternoe,el lux vera eliam quotidie agitur, cum per imposilionem ma-
quoe illuminât omnem hominem venienlem in hune B nuum in civilatibus proesules animarum constituun-
mundum. Vel, si legaimts, Veslili lapidibus mundis, tar. Bene autem phialoe quas accipiunt, aureoe de-
sicut in quibusdam codicibus invenitur, per hos la- scribuniur. Quia ut proedicaiionis ofiicium implere
pides designantur virtu.es : spes videlicet, -fides, possiut coelitus sapientioe fulgore illustranlur. Sed
charilas, casliias, humilitas, et coeteroehujusmodi, cum superius de senioribus dixerit, quod habebant
quibus ornantur fidèles. Alia translalio habet, Veslili phialas plenas odoramenlis, quid est quod hic dicitur
Uno mundo, per quod puritas vitoe et innocenlia?ca- de angelis,.quod acceperunt septem phialas plenas
sliias inielligitar. Nam linum ex terra naseitur," et iracundia Dei vivenlis in soecula soeculorum? Ipsi
mulio labore' ad candorem venustatis. perducitur, enim sunt angeli, qui et seniores, quia videlicet in
quia videlicet casliias sive vitapura cum mulio la- eorum doctrina et plena est electorum salus, el plena
bore el morlificalione carnis aequiritnr. De his ve- est reproborum damnalio et unde illi vitam, inde
stimenlis Salomondicit: Omnitempore sint vestimentai isti accipiunt morlem. Unde Apostolus : Aliis sumus
tua candida (Ecele. ix).—El prtpcineliad peclom zoniti odor vitoein vitam, aliis odor mortis in morlem (II
aureis. Per zonam qua proecingebantur,eorum pe- Cor. n). Hiitc elenim ipse Dominus quibusdam in
clora, vinculura castitalis oslendilur, el significatur ruinant positus dicitur, quibusdam in resurre-
per hoc, quia in Novo .Teslamentanon solum opus: C clionem.
libidinis, sed eliam ipsa reslringitar cogitalio vigore El impletum est templum fumo a majeslate Dei et
menlis. Velus enim dicit : Qui aduUeriura coromise- de virtute ejus. Templum in hoc loco significat infirma
ril, pmiialur : Novum vero : Qui viderit mulierem ad corda simplicium fratrum, quibusinjustum videtur
conçupiscendum eam, jam maxhalus esl eam in corde, quod Deus omnipotens reprobos in hac vita permillit
tuo (Matth. v). Vel cerie per zonam auream vincu- regnare, et omni honore et diviliis ac saniiaic cor-
Inin charitatis intelligitur, quia sancli non timoré poris vigere ; el conlra, sanctos suos palilur cruci-
poenali, sed per charilalem se invicem solo Deiamore figi, lapidari, usiulari, et per varia tormenta proesen-
Stringunt. Sive eliam per zonas aureas sapienlia si- tem vitam finire, neque unquant possunl in proesenti
gnificalur, de qua scriptum esl : Accipile sapientiam| vila quielcm habere, sicut verbi gralia ; Nero impiis-
sicut aurnm. Zona aurea cinguntur angelorum pe- simus imperalor, qui eliam masculum convertit in
ctora, quia superna sapienlia replenlur electorum uxorem, et imperabat loli orbi. Petrus veroprinceps
corda, quia et ipsi Deum jugiler laudant, el alios adI omnium apostolorum, ab eo tentas est et crucifixus.
laudaiiduut provocant. Paulus etiam ab eo décollalus est, pater omnium gen-
Et unum ex quatuor animalibus dédit septem an- tium, qui plus omnibus laboravit. Fumus significat
gelis septem phialas aureas, plenas iracundia DeiI D coeciiatem ignpranlioe, quo replenlur talium corda
viventisin soeculasoeculorum. Superius legimus quodI infidelium, qui ncsciunl considérare quod Deus illis
viderit quatuor animalia, quoe tant quatuor Evange- ut lîliis hoercditalem est dalurus, ideoque permillit
Jistas quam omnes sanctos, sive etiam ipsum Domi- eos aluïgi ad tempus, ut post modicum loelentur cum
num significant, qui factus est homo temporaliter illo sine tempore. Et hoc a majeslate et virtute Dei fit
nascendo ex virgine : Factus est vitulus iu passione, Magna quippe esl in hoc Dei virtus, quoniam susti-
qua semetipsum oblulit Deo in ara crucis : Factus. nere potest hominem malum, ut sjt imperalor et,Do-
est leo terlia die resurgeus a mortuis. Aquila, qua- minus tolius mundi, et ut electi illius mala patiantur
dragestmo die ascendens ad coelos. Isludunum ani- ab illo. Et nemo talium subaudilur, poterat intrare in
mal, id est Dominus Jésus Christus, dédit septemx templum, id est, non'poterat perscrutari subtilitalem
angelis septem phialas. Quod sont seplem angeli, hoc. judiciorura omnipotentis Dei,,donec consummenlur
sunt eliam seplem phialoe, id esl sancli proedicalores5 septemplagoe seplem angelorum, id est, donec omnis
pleni divina proedicatione. Ut enim possent angelii Ecclesioe proedicalio lerniinelur. Cum autem con-
esse, id est nunlii vitoe oeternoefacli sunt phialoe e summaloe fuerint seplem plaga?seplem angelorum,
m3 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. V. 1126
îj esl, cum terminum acceperit omnis Ecclesioeproe- A À utrum odio an amore dignus sit, donec finiantiir se-
dicalio, el venerit Christus ad judicium, ut reddat plem plagoeseptem angelorum , id esl omnis proedi-
unicuique juxta opéra sua, lune manifeslabuntur ista calio Ecclesioe sanctoe terminum et finem accipiat,
omnipotentis Dei judicia,' quoe nunc sunt occulta, quando véniel Christus reddere unicuique hominum
cum et reprobi, qui hic honore et dignitalibus pol- secundum opéra sua.
lent, ducenturad supplicium : justi autem qui in isto
soeculosustinuerunt tormenla alque supplicia ab illis CAPUT XVI.
illata, elevabuntur ad regnum. Ex talium namque Et audivi vocem magnam de templo, dicentem se-
persona Psalmista dicit : Existimabam ut cognosce- ptem angelis : Ile et effundite septem phialas iroe Dei
rem hoc, labor est ante me, donec inlrem in san- in terram. Vox ista vox est Dei omnipotentis, quoe
ctuarium Dei, et intelligam in novissimis eorum. recle magna dicilur quia magna proecipit, Templum
Sancli autem qui habent phialas aureas intranl in autem sancta Ecclesia est, ut sa;pe dictum est. Porro
templum Dei, quoniam considérant et perspiciunt septem angeli omnes sancli proedicatores sunt. De
judicia Dei omnipotentis, et cognoscunt cuncla jusla leniplo fit vox ad angelos, quia de Ecclesia loquitur
esse. Unde sciunl el islorum lormenta qui in pra?- Christus proedicatoribus, quia et'ipsi sunt Ecclesia.
senii exaltantur, et dominationem tenent, et illorum B Ait ergo : Ile, effundite phialas iroe Dei, quas accepi-
proeinia, qui humiliantur, et dominationem aliorum stis, in terram. Hoc est quod ipse dicil discipulis suis,
hominum suslinent. Et ideo nemo ad eos référendum quasi primis angelis : Ite ad ovesquoeperierunt domus
est» qui Dei omnipotentis judicia reprehendere co- Israël (Matth. x).Et alibi legimtiSrquiamisit eos ante
nanlur. Taie esl el illud Joannis de Christo loquen- faciem suam in omnem locum, ad quem erat ventu-
tis : Teslimonium ejus nemo accipit. Et illud Psalmi- rus. Quare vero phialoeiroeDei dicunlur, supradictum
sta?: Non est quifacial bonum, nonest usque ad unum est, quia videlicet unde alii veniam placaiionis, inde
(Pso/.xm). Eiinsequenlibusdicil idem Joannes: Quia alii sumunt iram ullionis. Per terrant aulem lerrena
autem accipit ejus teslimonium, signabit quia Deusve- designantur corda hominum. In terrain ergo angeli
rax est,quia videlicet sunl nonnulli, quorum nemo te- pbialam effundunt, quando sancli proedicalores con-
slimonium Chrisli accipit, sicut miseri Judoei : et ile- lra terrenos homines loqunnlur. Unde sequitur :
rum sunl nonnulli qui accipiunl teslimonium ejus, et Et abiit primus, et effudit piaulant suam in terram.
sciunl quia Deus verax esl. Sic ergo el in hoc loco in-, Quoeslio orilurhoc in loco : Si proecepturnest illis ut
talligendum esl quod dicilur, nemo poterat intrare in phialas suas in terram effunderent, quid est quod
templum. Aliter : Templum corda significat sanclo- quasi mandatant transgredienles, alius in terrant,
rum electorum, fumus vero significat compunctioncm 'G.alius.in mare, alius iu flumina et fonles aquarum,
cordis, quia compunguntur corda el pectora peccato- alius in soient, alius super sedem bestioe, alius in flu-
rum, el intirao usque ad lacrymas. lmpletur templum men magnum Euphratem, alius in aèrent pbialam effu-
fumo, quando corda quorumdam facinorosorum iin- dit ? Quasi enim (quantum ad lilteram perlinel)
plenlur poenitentioe lamenta. Verbi gratia : Audit mandatant videnlur transgredi, sed non faciuntquan-
quilibet peccator loquenlem sapienter el docte proe- lam ad mysticum sensura : quia qaod est terra, hoc
dicaiorem, et dicentem quod Apostolus dicit: Ne- est mare et coetera, id est ouine corpus diaboli cum
que adulteri, neque immundi, neque fornica tares et capile suo. Simililer quod est unus angélus, hoc
coeteri regnum Dei possidebunl. Dum hoecaudit el septem : et quod seplem, hoc unus. Sicut eniir
considérai quilibet peccator, quoe tormenla ingenlia Christus cum capile suo unum est, quia ipse esl
inferni sibi immineaut, compunelus corde, eifundit caput, electi membra, neque aliud membra quam ca-
fumum, id est compunctionem cordis, dum lacrymis put, ita diabolus el omnes iniqui unum sunt corpus,
confitelur peccatum suum. Fumus quippe mulliim et unione maligniiatis vinciuntur. Quamvis aulem
ignem proecedit,quia videlicet ex confessione peccali per lerram omnis muliiiu !o reproborum accipiatur,
et compunctione cordis nascitur ignis charilaiis. Pri- . de qua ad diabolum dicitur in primordio , Terram
muni enim horao confitelur peccatum suum, postea ' comedesomnibus diebus (Gen. m), tamen specialiter
incipit valde diligere Dominum Deum suum el proxi- in hoc loco lerram, in quant prima effusa est phiala,
mum. El hoc majeslate el virtute Dei fil, quia Deus possumus intelligere plebem lsracliticam. De hac
virtute sua illuminât cor illius, ut agai poenitentiam, quippe lerra Job dicil : Terra de qua oriebatur pa-
qui in cordibus hominum confessionem gignit pecca- nis in loco suo, igné co.isumpta est, id est, Judoei a
iorum. Unde Psalmista quoque canit dicens : Confessio quibus procedebant eloquia divina, peccato incre-
el magnificentiain conspectu ejus. El alibi : Qui langit dulitalis et igné invidia? in loco suo occisi sunl.
montes, et fumigant (Psal. ex, cm), id esl mentes soe- Effudit ilaque angélus pbialam suam in terram, quia
cularium hominum et superborum respectu suoemise- apostoli ad vocem Chrisli coeperunt proedicare re-
raiionis compungit, et lamenta fleiusque poenitentioe ntissionem peceatoruni, incipienles ab Hierusalem.
proférant. Sed quamvis ita sit, nemo polest intrare Nam et ipse Christus, qui esl angelorum princeps,
in templum, id est, nemo polest esse securus de sua proedicavitineadem terra.Unde quia nolueruntin eum
conscientia, uIront scilicet indulgenliara et remissio- credere, damnati sunt peccalo infidelilatis suoe, unde
noui rieccatorum suorunt conseculus sit. Ignorai enim sequitur : Et factum est vulnus sa?vumac pessitnnm
1127 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT.BIBL. 1128
in hommes, qui habent characterem bestioe,el in eos A deinde quomodo conversa sit in sanguinem. Lex
qui adoraverunt imaginem ejus. Hoc vulnus non est enim Veleris Testamenti aqua est, conversa deinceps
corporis, sed mentis. Est enim peccatum infidelila- in vivum per Chrisli nuptias. Data esl quippe Judoeis
lis, quo vulnerati sunt Judoei nolenles credere in Scriptura dulcis aqua, qua salvari possent credenles
Christum. Unde Dominus dicit : Si non venissem et in Christum sibi promissum, sed itli verlerunt eam-
loculuseis fuissem,peccatumnonhaberent. Nuncautem demScripturam in amaritudinem infidelitalis, negan-
exeusalionemnon habent (Joan. xv). Hocvulnere mor- les Christum, et morti tradentes, et in sanguinem,
tuisont Judoei.Hocex gentibusinfideles mori virfentur,. hoc est, in carnalera intellectum veriehtes. Factum
sed mirabilius Judoei quam génies, quia illi habue- est ergo illud mare sanguis, sicut vere sanguis est
runt legem , el Dei noliliam acceperunt, ipsum in corpore morlui hominis, quia veraciter in sui
etiam in carne proedicanlem audierunt. Genliles pernïciem ipsi verierunl legem, dum eam semper
autem nihil horuni habuerunt, nisi tamen proedica- carnaliler voluerunt intelligere, et nunquam ad spi-
tionem Chrisli contempserunt, quam per apostolos rilualem sensum transire. Sed bac labe illi pericu-
audierunt. Ideoque et isti damnabunlur, sed.illi cru- losius perire probantur, qui in sui damnalionem
delius Hinc etenim scriptum est : Qui non crédit, ante faciem Pilati Christum nêganles, dixisse refe-
jam judicatus est. Unde bene non dixit simpliciter B runlur : Sanguis hujus super nos et super filios no-
soeviiinvulnus esse factum, aut pessimum, sed junxit stros (Matth. XXVII).Et omnisanima vivais mortua est
duo nomina, id est, soevumac pessimum, ad exag- in mari. Hic a loto pars intelligitur. Neque enim
gerandam hujus vulneris magnitudinem, quasi dice- omnes sub carnali sensu legis moriuntur, quia nunc
ret irremediabile atque morliferum, quo soli, etiam multi Dei gratia ea quoeillis in figura conlingebant,
Si alii desint, quilibet vulnerati, oeterna judicentur spiriiualiter intelligunt. Taie est et illud, Omnesdecli-
poenaplectendi. Et quia novissimam Judoeorumcoeci- navérunl, simul inutiles facli sunt : non est qui fa-
tatem dëscfibit, qui pro Christo Anlichristum sunt ciat bonum, non est usque ad unum (Psal. xm). Nain
suscepluri, juxta illud : Ego veni in nomine Patris et in hoc mari, id est in sacra Scriptura, conlinetur
mei, et non suscepislis me i alius véniel in nomine vita piscium centam quinquaginta trium qui capti
suo, illum suscipielis. Bene homines dicit proedica- sunt reti apostolorum; Hoc esl enim pisces reli apo-
tione Chrisli pessime vulneratos, qui characterem stolorum capi, quod est, in electorum parle aquas in
bestioe videntur habere ejusqùc imaginem adorare. sanguinem minime converti. Omnis ergo anima mor-
Châraeler vero bestioe, ut supra dictum est, fides tua in mari, pro his tantum accipienda est, qui in
ejus intelligitur. Quem characterem jam habent Ju- lege nihil aliud nisi littera ni allendunt, sicut Judoei,
doei, credenles in illum et eum exspeelantes, sus- 'C qui maxime ex eo tempore non sunt mortui, quo
cepturi illum cum omni cordis devolione. Tune uti- coeperunl vivere fidèles per sensus spiriluales.
que aperte suscipient, quem miiic loto vota teneni. Et lerliu* effudit phialam suam super flumina et
Adorant quoque imaginera ejus, id est, ipsum An- super fontes aquarum, el fticius est sanguis. Quod
lichristum, nunc voto et desiderio, tune autem et esl primus angélus, hoc secundus, hoc tertius, hoc
mente el corpore prostrali in conspectu illius. Rê- denique omnes, id est cuncti proedicalores. Porro
vera enim dignUmest, ut qui vitulum saginalum tuper flumina et fontes aquarum genliles significan-
inentes despiciunt, hoedum accipiant, contemnenles tur, sicut supra per mare. Ffuvius ab initio sui ad
videlicet Christum, suscipiant Anlichristum. Quani- inferiora tendit, et in mare diffunditur, sic et gen-
obrem specialiter hoc de ipsis inielligamus, quan- lililas in infidelilate proeventa, cucurrit ad morlem,
quam hoc et incredulis genlibus generaliter con- sed ipsa gentililas in suis pbilosophis accepit phia-
gruere videalor. Multos enim et innumerabiles ipsi lam suam, id est, sacram Scripturam el Dei noli-
Judoeiin susceplione Anlichrisii ex incredulis genli- liam, sicut, verbi gralia, Plato a Jeremia in Êgypte
bus habebunt sequaces, sicut apostoli in fide Chrisli positus, cognovit quod Deus omnipotens fecerit coe-
mullos habuerunt imilatores. Sciendum proelerea, lum el lerram, marc et omnia quoe in eis sunt, sed
quia sicut Judoei atque genliles pro eo quod proedi- D hanc pbialam vertit in sanguinem, id est in pravi-
calionem Ecclesioe despiciunt, tanquam vulnus ad- tatem erroris, dicens quod coelites (id est angeli]
junclum vulneri suscipient Antichrislum, sic reprobi fecerint coetera, id est, minorem crealuram. Virgi-
inIra sapclam Ecclesiam constituli, quia Christum Itus quoque ex Danielis voluniine didicit quatuor
jusle confilenlur, operibus denegant, digmim est régna a Deo proeordinata, ex quibus unum est au-
ut, imminente perseculionis arlieulo, professionera reum, sed convertit hoc in sanguinem, cum retu-
amittanl, quant sola gerunl lingua, et characterem lit hoc ad Saturnum et Jovem, ipsosque dixit condi-
habeant in fidei ahnegatione, quem dudum occulte tores regnorum ipsorum; hinc doclor gentium loqui-
habebant in operibus manuum, eumdemque Anli- tur dicens : Sapere secundum carnem mors est, et
christum manifeste sequantur, post quem dudum rursunt, sapientia carnis inimica est Deo.
occulte ambulabant. Et audivi angelum aquarum. Id est, nuntium po-
Et secundus angélus effudit phialam suam in mare, pulorum, quia, sicut in sequenlibus legimus, aqua?
et factus est tanguis tanquam. mortui. In mari aqua multa? populi mulli sunt. Dieeniem : Justus es qui
est, et ideo primum videndum quid sit aqua, et eras sanctus. Proelerilum tempus posilum est h«*
H29. EXP0S1TI0 IN APOCALYPSIN.— LIB. V. H?10
pro tribus temporibus, id est, pro proeterito, proe- A . casti, et coelera, tanquam diceretur : Quia verba
senti et futuro. Qui eras sanctus, justus es et eris, legis, eloquia prophetarum, diclaque apostolorum
Quoejuslitia in hoc manifestalur, cum subditur : qui dépravantes, quasi ipsos occiderunt, dignum est ut
hoec, inquit judicasli quia sanguinem sanctorum et per temporalia (quoeante calcaverunt) flagella ipsum
prophetarum effuderunt et sanguinem eis dedisli bi- sanguinem, quem effuderunt, quo et animas suas
bere. Justum enim est apud te, ut quia sanguinem cruentaverunt, coram hominibus bibant, id est no-
sanctorum tuorum effuderunt, ipsi sanguinem bi- men tuum quod falso colebant, publiée negenl, et
nant. Hoc est vindictam effusi sanguinis suslineant, corruptionibus carnis, quasi inanis glorioe appelitu
et in tui cognitionem minime perveniant hi qui, refrenaverant, iterare proesumanl.
bona sibi annuntiantes, non solum non audierunt, Et avarias angélus effudit phialam suam in solem.
verum etiam erudeliter peremerunt. Quod inlelli- Sol in sacro eloquio diversas habet significaliones,
gendum est tam de Judoeisquant de genlibus. Judoei et ponitur in bono el malo. Aliquando significat
enim fuderunt sanguinem sanclorum prophelarum, Christum, de quo scriptum est : Vobis timentibtts
sicut interfeceruntEzechielem, et Isaiam secuerunt, nomenmeumorielur sol justitioe(Zach. m), aliquando
Jeremiam lapidaverunt. Unde et Stephanus eis in significat et tribulalionem proesentis viloe, juxta
conlentione, quam cum illis habuit improperat, B quod in parabola jacti seminis dicitur, quia aliud
dicens : Quem prophetarum non sunt persecuti pa- cecidit supra petram, et statim ut ortas est sol,
tres veslri? Et occiderunt eos qui proenujitliabaut exaruit. Hic autem solem inlelligamus ipsum dam-
de adventu justi. Genliles quoque similiter multum natum hominem, qui se in novissimis diebus solem
sanclorum martyrum sanguinem fuderunt, sicut juslilioe menlietur, cum sint in eo densissimoelene-
Nero crucifixit Pelrum, decollavit Paulum et mulios broeet umbra mortis. In solem itaque angélus phia-
alios. Hi omnes justo Dei judicio postea biberunt lam effundit, quando proedicalores adversus Anti-
sanguinem, id esl, vindictam sanguinis pertulerunt : chrislum et ejus ministros verbum proedicationis
vel in proesenli, sicut Judoei et ipse Nero, utperde- proférant. Et dalum est illi oestu afficerehomines et
rent el proesentemvilam et fuluram : vel in infcrno igné. Hoc ad ulruinque polest referri. jEslus perse-
damnati, et perpeluis cruciatibus traditi. Unde Do- cutionem significat gravent, qua Antichristus afïîciet
minus in Evangelio dicil : Requiretur sanguis om- homines, id esl, sanclos qui in fide permanserunt,
nium sanclorum a gencralione hac reproborum, qui sicut Eliam et Enoch. Datum esl illi a Deo, id est,
eflusus est super terram a sanguine Abel justi, usque permissum est afficere homines oestuet igné, id est,
ad sanguinem Zacharioe. Aliter : Sanguis sanctomm persecutione validissima, qualis nunquam fuit neque
prophetarum inlelligitur spiritualis sensus illorum. 'C fiet, sicut Dominus in Evangelio dicit. Unde sub-
Qui igitur sanguinem prophelarum vel coelerorum ditur :
sanctorum fuderit, id est, qui spiritualem illorum Et oesluaverunt homines oestu magno. Quia, sicut
sensum in terrenum inlellcctam converterit, san- dictum est, erit tune tribulalio qualis non fuit, neque
guinem bibet, id est, vindiclam sanguinis sustinebit. fiet, ila ul in errorem inducantur, si fieri polest, etiam
Hoc est, quidquid vitale habere videlur, pcrdel, et electi (Matth. xxiv). Aliter : Ipsi qui cruciabuntur,
in carnali sensu remanebit justo Dei judicio. Digni afficienteos oestu, id est, ira magna et anguslia, a
enim sunl. Dignum est enim, ut is qui spirituale quibus sibi illata fuerint tormenla, quia ante pole-
vinum bibere notait, corruptionibus vitiorum tan- runt occidi, quam a fide Chrisli separari : dumque
quam sanguinibus debrietur. insuperabiles eos viderint, ipsi magno oesluabunt
El audivi alterum. Subaudilur, verbum, dicens: oestu iracundioe, indignantes illis, quos inter tor-
etiam, Domine Deus omnipotens, justa et vera sunt menla constantes viderint. Quod etiam faclum est
judicia lua. Non dixit, audivi alterum dicentem, ne in persecutione sanctorum martyrum, sed tune fiet
angelum intelligeremus, sed, Audivi alterum dicens, tanlo validius, quanta gravior erit tribulalio. Am-
id est, allerum verbum ab eo repelilum. Ipse enim plius quippe isti, id est, reprobi cruciabuntur in
angélus qui proecedenlia dixerat, adjunxit et hoc D anima quam sancli in carne. Illi inter tormenta re-
verbum, dicens : Etiam, Domine Deus omnipotens, dibunt, isli dentibus slridebunt. Illi Deum laudabunt,
justa et vera sunt judida tua, quia justum est ut isli pêne exanimes fient : sicque oestuafficient ho-
qui sanguinem fuderunt, sanguinem bibanl, id est, mines humana sapientes, id esl, flammis invidentioe
vindiclam sanguinis suslineant. Potest hoc speciali- el malignilatis eos consumi faeient, insuperabiles
ter de hoerelicisintelligi, ex quorum ore abundantia usque ad mortem manenles. Unde subditur : Et
eloquiorum tanquam flumina decurrere videlur.Sed hi blasphemaverunt nomen Domini, habentis potestatem
qui sanguinem sanclorum et prophetarum fundunt, in super has plagas. Dum enim sanclos patienter et
sanguinem conversi, sanguinem bibunt : quia dura firmiter viderint perseverare in fide usque ad mar-
verba legis,et prophelarum eloquia, diclaque apostolo- lem, el gaudenter pergere ad passionem blasphema-
rum in falsos sensus commutant, agente persecutionis bunt Dominum. Qui propterea super has plagas
arliculo, ipsum nomen Christi, quod falso tenebant, potestalem habere dicitur, quia a quo vult, amovet
ainiltunt, serviendo publiée vitiis carnis. Dicatur eas : et super quos vult, juslo judicio permillit, juxta
itaque : Juslus es qui eras sanctus, qui hoec judi- illud : Induravit Dominus cor Pharaonis OExod.xi).
PATROI. CXVII. 36
1151 IÎAYMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.DIBL. 1152
Neque cgefunt poenitentiam. Quare non cgerunt poe- A soepe iu malam partem ponitur. UnJe est : Super
nitentiam? quia non potuerunt; quare non potue- flumina Babylonis, Mie sedimus et flevimus(Psal.
runt? quia noluerunl ; el ideo noluerunl, quia non cxxvi). Jeiemias quoque dicil : Sacrificium Domini
potuerunt. Aliud dicil beatus Ansbertus Ambrosius: sabaolh in lerra Aquilonis, in fiumine magùo E;t»
Si miilies a me quoeralur quare non egerint poeni- phraie. Per flumen ilaque magnum Euphralem, po-
tenliam, non respondebo. Ut darenl illi claritatem ; tenlia islius soeculi exprimitur, el omnis malorum
id est, ut se peccalores recognoscerenl, el Dei jus-la multiludo, conlra quos sancti proedicalores indesi-
judicia collaudarent. Ille enim claritatem Deo dat, nenler loquunlur. Dividilur hic fluvius in mulio*
qui cl se pro suis iniquiiaiibus accusai, et ejus rivos, quia malorum multitudo per mulla dividilur
justa judicia collaudat. Al conlra iuiquorum mos crimiua. Alii enim sunl bomicidoe, alii adulleri, alii
esl, ut suas iniquilales défendant, el Dei judicia tc- diversis crinunibus maculalL Siccabitur aqua ejus,
prehendant. quia possibililas peccandi auferelur. Cum enim da.-
Et quinlus angélus effudit phialam suam super se- mnati cum diabolo et angelis ejus fuerint reprobi,
dent bestioe: -et factum est regnum ejus tenebrosum. omnis facullas peccandi auferelur, non lamen vo-
Quod est sedes bestioe, hoc est regnum illius, id est lunlas mala décrit, quia si fieri posset, oelernaliler
omne corpus diaboli, mali videlicet proepositicum B vivere, oeternaliter peccare, oeternaliier vellent san-
sultjectis sibi plebibus. Diabolus aulem bestia voca- ctos persequi el Iribulari. Unde et Dominus nequa-
tur, quia aut latenter insidians, aut aperte soeviens, quam dicimus est illis repulsis : Disceditea me, qui
agnum (id est corpus Christi) invadere nililur. operati estis iniquitalem, sed qui operumini. Tan-
Quod aulem dicil : factum est regnum ejus tenebro- quam dicat: Qui nunc usque volunlalem malam ope-
sum, talc esl quasi dical : non esl illuminalum, randi habelis. Unde Psaimisla dicil : Considérai pec-
quia videlicet,proeccdenlibus merilis non mcrenlur cator justum, et quoeril moriificare eum. Si enim
iliustrari. El ipsi proeccdentium deliclorunt jaculis fieri posset, sicul Nero interfecit Pelrunt in hac
vulnerati sunt, quibus illorum corda vulneranlur. vila, sic illum vellel interficere in judicio. Dicalur
Unde sequitur : Et commanducaverunt linguas suas ergo de angelo : Effudit phialam suam in flumen Eu-
proe dolore. Quod juxta litieram nullaienus stare phralem, et siccavil aquam ejus. Ac si dicerelur :
valet, ut alterius linguam quis laniare possit, qui oblata vitoe coeleslis proedicalio, in lanlam reprobos
suam proe doloribus manducat. Sic enim dicilur maliliam excitavil, ul cum eis.de exercenda malilia
quod commanducaverunt linguas suas proe dolore, nihil remaiiscrit, vo'unlas lamen iniqua permanseril.
tanquam dicerelur : singuli et suam el alterius lin- Ut proeparetur via regibus ab ortu solis. Reges isli
guam dilaniaverunt, sed commanducaverunt, nihil C sancli inlelligunlur, qui se et alios bene regunt, et
esl aliud nisi : sub luce et aperte blasphemias conlra molus suoecarnis regendo reslringunl, qui idcirco
Christam protulerunt, horlantes se invicem ut ab orlu solis venire dicuntur, quia a Domino vocan-
Antichrislum confilerentur jusle, et Chrisluin bla- lur qui est verus sol justitioe. Ut aulem bis regibus
sphemarenl injuste, unde et subjungit : proeparetur via, prius exsiccatur aqua Eiiphrales,
El blasphemaverunt Deum coeli proe doloribus et quia nisi prius malorum nequitia fuerit consummaia,
vulneribus suis. Cum enim proedixerit, commanduca- neqiiaqiiam ad judicandum apparebunl. Per hos
verunt linguas proe dolore, et deinde subjunxerit, quippe transcunt, cum implelam eorum nequiliam
blasphemaverunt Deum coeliproedoloribus suis, osten- dijudicaut, ablalaque omni facultate peccandi, ipsi
dit hoc esse linguas commanducare, quod est mu- post eorum damnationem rentunerabunlur , qui eos
tua cxhorlalione Deum coeli blasphemare. Dolor sunl judicaluri. Prius enim audient isli : Discedite a
quippe isle insensibilis esl, id est .peccatum infide- me, maledicli, in ignem oeleruum; deinde illi : Venite,
lilalis, quod infidèles dolent, non sentienles dolo- benedicli Patris mei, eic.(Mattk. xxv). In alia trans-
rent suum, veluti pbrenelici patiuntur injuriant, et latione habetur : ul proeparetur via venienti Régi ab
pulant se esse sanos, et quia peccalo inlidelilatis ortu solis, Christo scilicet, de quo Propheta dicil :
noluerunl recedere, ad hoc scelus usque prolapsi O Ecce vir oriens nomen ejus. Cui venltiro ad judican-
sunl, ut Deum coeli blaspbe;narent. Ista aulem bla- dum, ipsi de quo dictum est modo via praparabitur.
sphemia dupliciler agitur, voce scilicet, et cordis Et vidi de ore draconis, et de ore bestioe,el de ore
obduralione ; et quamvis perniciosa sil oris blasphe- pseudoprophetoespirilus très immundosin modumra-
mia, lamen perniciosior est cordis obduralio. El non Monoii-exisse.Quod est draco? hoc esl beslia, hoc et
egeruntpoenitentiamab operibus suis. Ac si dicerelur : pseudoprophetoe, id est diabolus cum omni corpore
lia vehemens dolor ex plaga blaspbemioe eos de- suo ; tamen propter distanliam personarum et poie-
pressit, ul ad fructuosant poenilenliam surgere nul- slatem illa commémorat, quoemajorent poieslatem
latenus possent, quia semelipsos obdurantes, ad poe- habent in ipso malorum corpore, draconem scilicet,
niicntiani uoluerunt reverli. id est diabolum, bestiam, Aulichrislum : pseudopro-
Et sextus angélus effudit phialam suam in flumen phetain, doctores ejusdem damnali hominis cum
illud magnum Euphralem, et siccavil aquas ejus. Eu- subject-isplebibus. De horuni omnium ore egîediun-
phrales fluvius est Babylonioe,qui (ul ferlur) Babylo- lur 1res spirilus, quod nihil est aliud nisi unus spi-
niam ingrediens, pluies dividilur in ri vos. Qui fluvius rilus. Tanla qu'iDne unilas malilioe est in omnibus
1133 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN.— LIB. V. 1131
doemonibus,ut cura mulli sint potestate et malilia, .S, terunt Moysi, ila et isti résistent veritaii (II Tint. in).
in unum tamen redigantur, qnia diverso modo ho- Sed ista signa (sicut dictum est) aut erunlvera ex Dei
mines impugnant. Unde unus dicilur spirilus men- permissu, aut falsa, quibus reprobi propter peccata
dax, alius spiritus fornicationis, tertius spirilus im- proeterita decipi merenlur, unde nonin conspectu san-
mundus. Idcirco 1res spirilus immundos se vidisse ctorum hoc facere dicuntur, sed in conspectu homi-
dicitur, pro nuraeror scilicet parlium ejusdem corpo- num, sicut supra dictum est, id est in conspectu
ris. Bene aulem spiritus iramundus dicitur propler illorum, qui non sapiunt ea quoeDei sunt, sed quoe
peccata gravia, quibus sordidatus est, et alios coin- hominum. Al in conspectu electorum muli appare-
quinare non cessai. Sed quia caput et membra unum bunt, nec poleruut procedere ultra definitum signum
sunt, id est diabolus et omnes iniqui, ipsi qui spiri- ranarum. Et procedunt ad réges lolius lerroe congre-
tus immundi, ipsi sunt draco, bestia, et pseudopro- gare illos in proeliumad diem magnum omnipotentis
pbeta. Exivit ergo de ore draconis bestioeel pseudo- Dei. Quod in Iribus immundis spirilibus unus diabo-
prophetoe, id esl de seipsis ad apertam blaspltemiam lus designetur, ex hac processione manifeslalur, de
contra Christum, et ad apertam persecutionem con- qua alibi scriptum est : Cum consummatifuerint mille
tra sanclos illius. Nunc enim dum latent et aperte anni, solvetur Salarias de carcere suo, el exibit, el se-
soevirenon audent, quasi intra semetipsos conquie- B ducet reges et gentes quoesunl super quatuor angulos
scunt. Cum autem diabolus ingressus fuerit perdilum terroe (Apoc. xx). Reges autem hic in malam parlera
hominem, tune egredientur ad aperlam blaspltemiam noverimus posilos, id est principes el divites hujus
(sicut diximus) et sanctorum persecutiones. Nec va- soeculi,qui sunt membra Antichristi. Quomodo ergo
cal quod idem spiritus in modum ranarum dicuntur procedunt ad eos, si ipsi sunt in quibus doemones
egressi. Ranoequippe molesliam hominibus inferunt, habitant ? sed per ipsos procedunt ad ipsos, ad
strepitum faciunt, quielem hominibus auferunt, et aperlas scilicet blasphemias, ad persecutionem com-
in coenoversantur. Taies erunt ipsi ininistri Anti- movendam. Unde sequitur : Congregare illos in proe-
christi, qui non loqui, sed polius garrulis vocibus lium contra Deum et sanclos illius. Quo autem loco
strepere videbuntur. Omnem quoque quielem aufe- congregabil ? nunquid in unum venturi sunt, ul qui
rent ab electis, dum eos ubique graviter insequentur, sunl in occidenle transeanl in orientem, aut rursus
et in coeno, hoc est, in imraunditia peccaiorum ab oriente in occidenlem? Non ; sed in unum con-
devolvent. sensum, et in unam malam voliuilaiem congrega-
Sunt enim spirilus doemoniorumfacientessigna. Ipsi bunlur. Propler unitatem quippe malilioeillorum hoc
quippe doemonesper eos quos inhabilabunt facient dicitur, quia quod unus facil hoc et reliqui. Dies
signa, aut vera Dei permissione, aut falsa, quibus C autem ista ad quam congregabuntur in proelium,
reprobi justo Deijudicio decipianlur : sicut olioefacie- novissima intelligitur persecutio, quando diabolus et
bant magi, qui videbantur homines resuscitare a membra ejus aperte blasphemiis conlra Christum,
mortuis, sicut Simon fecit in conspectu Neronis. Nam el perseculionibus pugnabit contra ejus Ecclesiam.
et de hoc Dominus dicit in Evangelio : In illis diebus Facit enim nunc bellum, sed occultant, quia ligalus
consurgentpseudechrisliet pseudoprophetoe,et facient est. Si ergo lanta facit ligalus, quanta pulamus eum
signamagnaet prodigia,ilaul inerroreminducanlur, si facere soluium?Tunc congregabil eos in proelium,
fieripolest,eliamelecti(Matth.xxiv). Sed non sinecau- quando gravissimas excilabit adversus eos persecu-
sa isti qui signa faciunt, in modumranarum procedere tiones , unde bene ipsa dies magna et Dei vocatur,
dicuntur. Legimus quippe in hisloria Veleris Testa- quia videlicel tune agnus victor cum suis conlra fe-
ment! quod Moyse signa facienle, fecerunt et magi rocissimas bestias pugnabit.
simililer usque ad signum ranarum. Yerbi gratia, Ecce veniosicut fur. Istum vero adventum et quo-
primum Moyses projecit virgam, quoeversa est in tidianum possumus intelligere et generalem ; quo-
draconem ; fecerunt et malefici simililer suis incan- tidie quippe venit Christus ut fur, quando impro-
talionibus, licet virga Moysi devoraverit virgas illo- visa morte subito dum non sperat homo morilur. In
rum ; deinde convertit aquas Nili in sanguinem; D die eliam judicii sicut fur, id est repenle véniel,
fecerunt el ipsi simililer aquas cisternarum quas quia cura dixerint pax et securitas, lune ejus repen-
sibi foderant Êgyplii, non volenles bibere de aqua linus superveniel interitus. Beali autem sunt illi, qui
fluminis. Fecit eliam Moyses ascendere ranas super sive quotidie dum transeant per mortem, sive etiam
lerram, quod et ipsi facere suis magicis artibus sunt tune venienles ad generalem resurreclionem, parati
peroeissi. Ubi vero terroe pulvere virga percusso ey- inventi fuerint. Hinc in Evangelio ipse dicit : Vigilate,
niphes processerunt, incanlaliones quoe jam tertio ne cum venerilDominus repenle, inveniatvosdormien-
proevaluerant, poenitusevanueruut. Unde el superali tes (Marc, xm) ; et alibi : .DiesDomini sicut fur ila in
dixerunt : ftigitus Dei est hic (Exod. xi), lia ergo et noctevéniel(1 Thess.v). Unde hic quoque subjungitur :
isti usque ad signum ranarum pervenient, ibique défi- Beatus qui vigilat et custodit vestimentasua ne nudus
cient, ac superali quiescent, quia insipienlia eorum, il- ambulet. Vigilat,qui ad aspectam superni luminis men-
lius videlicetdamnati hominiset pseudoprophetaruni, tis oculos apertos tenet ; vigilat (ut beatus Gregorius
manifesta erit sicut et illorum fuit ; unde et Aposlo- dicil) qui serval operan..!o quod credil. Hoecaulem
lus dicil : QuemadmodttmJamnes et Mambresresli- vestimenta quoevigilanti studio monentur servari.
1)35 HAYMOMSIIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.B1BL. 1158
sacramenta sunl bapiismalis. Vestimenta sua con- A ila Antichristus appellabitur mons, id est Christus a
servât qui baptismum non itérai. Vestimenta eliam lalrunculis, hoc esl a suis ministris, qui furanlur
sua custodil qui ea quoe in baptismo promisil, im- fidem reclam a cordibus fidelium. Mons quoque glo-
plere satagit. Isla sunt vestimenta immonalilalis et bosus appellalur Antichristus, propler multitudineitt
innocenlioe, quibus primus homo in paradisn exspo- populorum sibi adboerenlium, vel quia quoscunque
lialus fuerat, sed ilerum per occisum vitulum sagi- prava seductione illicit, globosi vocanlur, quia di-
naiura, id est per passionem Filii Dei, in baptismo versos oslendit errores in suo corpore, dura hinc
eadem vestimenta recipit. Serval igitur hoec vesli- aperte soevit, illinc fraudulenter decipit. Quasi enim
incnla quisquis gravioribus peccaiis se non com- unum bellanlium globum contra electos emittit, dum
înaculal. Quod si hoecamitli peccaiis impedientibus, eos per temporalera potenliam affligit. Sed dum ejus
et fragilitale carnis cogenle conligeril, habet adhuc insana potenlia conlemnitur, forliorem dimitlit,
baptismum secundum, quo mundari possil, com- cum per miracula ei falsa prodigia illaqueare
punctionem scilicet fonlcinque lacrymarum. De quo -fingil.
baptismale gemino Psalmista dicit : Beali quorum re- El septimusangélus effudit phialam suam 'm aerem.
missoesunt iniquilates, in baptismale prima? regene- Qui est septimus ipse esl et primus, quia in uno
ralionis, et quorum lecla sunl peccata (Psal. xxxi), per B omnes intelliguntur, el in septem angelis, ul supra
compunctionem cordis. Esl et aliud vestinienti genus, dictum est, omnes proedicalores EcclesioefiguranlBr,
quo vesliuntur electi, charilas scilicet, de qua dicil qui -effundiititpbialam suant in aerem, id est proe-
Jacobus : Charitas operit mulliludinem "peccaiorum. dicalionem suant conlra doemones,per hune aerem
(Jac. v.) Hoc vestimenta erat ille exspolialus, quem discurreitles spargnnt, juxta illud Apostoli : Non est
ejecilrex a conspectu nuptiarum,sicul Evangelium le- nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed
stalurdicens: Quia inlravit rex ul videreldiscumbenles conlra spirilualia nequilioein coeleslibus(F.phes.vi). —
(J/«ti/i.xxii).Beatasigiturquicusloditveslimeiilasua, El exivitvoxmagna de temploa throno dicens: Factum
id est, fidemquam in baptismo percepit, etiniioceniiain est. Vox isla vox Dei omnipotentis intelligitur. Tem-
vitoe, et ebaritatem, coeterasque virtules, ne nudus plum autem et thronus unum est, id est sancta
ambulel, hoc esl ne his exspoliatus, lurpiier cum Ecclesia, quam Dominus el inhabilando proesidet,
diabolo damnetur. Et videanl turpiludinem ejus, id et proesidcndotahabilat. Inhabitat sicul in templo,
est omnibus appareat peccatum illius. proesidel sicul in throno. A sedenlc ergo in throno,
El congregabil eos in locum, qui Hebraice dicilur alque inhabilante in templo vox ista proceilil, quia <
Armageddon. Redit ad ea quoe superius proeler.ni- ejus judicio consunimantar omnia. F'actum esl ,
serat de spiritibus immundis, qui processerunl ut C inquil, id est finilmn est regnum Antichristi, et
reges lolius lerroe in proelium convocarent. Et quia compléta esl damnatio reproborum. Quod vero se-
in iribus unus intelligi débet, a plurali numéro re- quitur :
verlilur ad singularem, dicens : Congregabil eos in El facta sunt fulgura, et voces, el ionilrua-, et
locum, qui Hebraice dicilur Armagedon. Taie esl et coetera qua: sequuntur, ejusdem persecutionis lem-
illud Evangelii, quando dum Dominus hominem a pus recapilulatum coinprcbcndilur. Fulgura ilaque
legione liberarel, interrogavit tanquam unum dicens : miracula significant, quoe facturi sunt ministri Anii-
Quod libi nomen esl? Cui ipsa imitas unila respon- ebristi, ul lerrorem inculiant hominibus. Vocesau-
dens, ail : Legio nomen mihi est. Et subdendo, lem cxhorialiones appellaniur illorum, quibus sua-
'multi sumus, ipsam unilalem oslendit ex mullis con- debunt hominibus Antichrislum credere Deum. At
stare. Armagedon inierpretalur» consurreclio te- vero tonitrua comminationes et tormenla inlelli-
stium iniquorum, vel mons a lalrunculis, sive mons gunlur, quibus mullos decipient. Terroemotus vero
gtobosus. Testes iniqui omnes sunt ministri Antichri- magnus, persecutio magna validissimaque inlclli-
sti, qui bene iniqui dicuntur, quoniam inique confi- gilur, unde dicilur : Qualis lerroemolus nunquam fuit,
tentur Christum esse Anlichristum, el inique Anti- id esl sic magnus. Ex quo homines fuerunt in terra.
christum confilentur Christum. In consurreclione " Hocetiam et Dominus manifestai, quando in Evange-
teslium iniquorum congregabil eos Antichristus, quia lio dicil : Erit lune tribulalio qualis non fuit ab inilio
ad hoc eos ad parlent suant Irahet, ut conlra Chri- soeculi(Marc. xm). Possumus ci isla in bonam par-
stum verba blasphemioeet iniquilaiis proférant. Ad lent, hoc est ad proedicalores verilatis referre, qui
islorum testium iniquorum numerum pertinent illi, de ista omnia complcbunl spiriiualiter, ad confirmanda
quibus Dominus dicil in psalmo : Inturrexeruni in me corda electorum, et terrcmlos animos reproborum.
lestesiniqui, et mentila est iniquitas sibi (Psal. xxvi). Fulgura sunl eorum miracula, quoe illuminant fi-
Dicilur eliam Armagedon mons a lalrunculis. Mons dèles el terreni infidèles ; voces illorum exherla-
Christus appellalur a fidelibus, juxta quod in Isaia menla pietalis ; tonitrua comniinaiioncs fuluri ju-
propheta habetur : Vcnite, ascendamus ad montent dicii ; terroemotus vero molioiieni illorum significat,
Domini (/sa.n). Et erit in novissimisdiebus proepara- qui per eorum proedieationemab infidelilale ad fidem
tus mons domusDominiin verlice montium(Mich.iy), movenlur.
id est Christus qui supereminel meritis omnium ele- Et facta est civitas magna in 1resvaries. Ab exordio
ctorum. El sicut Christus amtellalur a fidelibus mons, mundi usque ad finem soeculiduoecivitates oedificari
(157 EXP0S1T10 IN APOCALYPSIN.— LIB. V. * 1138
videntur, quarum una esl Dei, allera diaboli : una A , Significant enim sanctos, qui fluctibusistii-svitoetun-
quoe ab Abel justo coepit, el ad novissimum electum duntur undique, et terroe supereminenles, mente cum
lendit ; altéra quoea Cain impio inilium suinpsit, et Apostolo coelestia petunl : Unde Psaimisla : Levavi
in ullimo reproborum lerminabitur. Hinc aulem ci- oculos meos in montes; et alibi : Montes in circuitu
vitas magna, civitas intelligitur diaboli, quoemagna ejus (Psal. cxxn, cxxiv) ; et Propheta : Erit proeparatus
dicilur propler mullitadinem populorum, vel propter monsdomusDominiin verlicemontium (Mich. iv). Isli
e.iormhaiem scelerum. Hoeccivilas hoc in loco in fugiuni socieiatem malorum non corpore, quia non
1res parles dividi promintialur, non quo el ante di- possunl, sed mente. Corpore enim in medio peccaio-
visa non esset, ul lune solummodo dividatur, sed quo rum moraniur, mente aulem ab eorum consortio
certain sit ex quibus hominum qualitalibus ipsa con- longe distant. Quibus per Prophetam dicitur : Exile
siet, hoc est paganorum in genlililalis errore adhuc de Ma, hoc est de Babylone, populus meus, et immun-
inanentium, atque hoerelicorum el Judoeorum, qui dum ne tetigeris (Cor. n). Sed quod lune facluri sunt
pro uno accipiuulur, falsorum quoque Christiano- corpore, quando ex loto abeisseparabiintur, hoc nunc
rum , qui in sinu Ecclesioemodo latent : Et civilates mente faciunt, quia ah eorum reproba vila longe per
gentium ceciderunt. Hic genus in speeiem dividilur; ' méritant distant. Non sunt inventi, id est in societale
nam quod superius per unam, hoc nunc significatur B malorum non sunl per vitoecommunionem reperli.
perplures gentium civilates. Hoc est enim una civilas Et grando magna sicut lalenlum descendit de coelo
Babylon, quod mulloecivilates gentium, sicul hoc in homines. Talenli gênera sunt tria : unum scilicet
est una Ecclesia quod seplem. El quod dicit civi- cenlum vigenti librarum ; aliud septuaginta duaruiii ;
lales gentium ceciderunt, hoc esl quod in sequentibus leriium quinquaginta. Sed hic tantum medii talenli
dicilur : Cecidit, cecidit Babylon. Quoelicel quotidie fit mentio, quod continet septuaginta duas libras.
eadat in reprobis, tamen generaliter in fine soeculi, Quid autem per grandinem, nisi sententiam omnipo-
damnabitur, et cadet cum audierit a Domino: lie in tentis Dei intelligere debemus? unde scriptum est :
ignem oelernum. Et Babylon magna venit in memo- Ira Domini sicul grando descendais. Quoe bene ut
riam ante Deum, dare illi calicem vini iudignationis lalenlum memoralur, quia videlicet ex septuaginta
iroeejus. Deus omnipotens non patitur aliquam obli- duabus linguis peccantos reprobi damnabunlur, nul-
vionem, aut recordatur, quia immutabilis est, sed lusque ad morlem proescilus banc morlem evadet.
condescendithumanoe fragililati sermo divitius, dum Talenli enim ponderis pro magniludine vindicloe,ipsa
hos Deo dicit inesse humanos affectas, veluli patres grandinis ira fuisse perhibetur. Quoevidelicet ira non
et matrès, soient balbuliendo condescendere filiis, ut nisi proecedentis culpoe mérita infligitur. Proecedîl
facilius intelliganliir ab eis. Sciendum est aulem quia C ergo peccatum in hominibus, cujus mérita grando
omnipotens Deus ex quadam parle obliviscilur nunc descendit de coelo. Descendons aulem plaga magna
electorum, ex quadam vero recordalur. Dum enim reprobos vulnerat, quia ipsa dislricli judicis ira agi-
eos pro bonis aclibus in proesenti non rémunérât, ttir, ut qui peccatum commissum manu poenitentioe
quasi obliviseitur eorum : dura aulem mala illorum cilo non tergunl, in aliud détenus cadanl. Ex illo
pur flagella purgat, illorum recordatur. In futuro quippe judicio, culpa subsequens orilur, ex quo coe-
aulem jud'uio aliter eril, cum recordabilur bonorum eala mens ducilur, ut pejus et alio ligelur. Sed pec-
illorum ad hoc, ni eos remuneret : mala vero illorum, catum quod ex peccato orilur, non jam peccalum
quia hic per flagella sunl punita, oblivioni Iradet ; et tanlummodo, sed peccalum est simul el plaga ac
ideo unde nuncohliviscuntur, lune recordabuntur; poenapeccaii, quia justo judicio omnipotens Deus cor
et unde nunc recordanliir, inde lune obliviscentur. peccanlis obnubilai, ul proecedentis peccati mérita
At contra reprobis aliter coiitinget, quorum Deus eliam in alio cadat. Quem enim liberare notait, de-
omnipotens in proesenli recordatur ad hec, ul si boni screndo percussil. Sed ut manifestais hoc fiai, dica-
aliquid faciunt, in proesentiremunereiitiir, non recor- mus sub exempta : Populus Judoeorum de accepta
datur ad hoc, ut flagella pro suis sceleribus susli- Dei lege superbiens, per lumorem cordis pervenitad
neant. In futuro vero judicio recordabuntur, ut pro " malum negalionis. Si enim ex superbia qua lumuit
suis peccaiis igni perpétua tradanlur ; non recorda- poenitentiam agerel, peccalum solunimodo fuissel.
buntur ad hoc, ut pro aliquo bono opère remunera- At quia per lumorem pervenerunt ad Chrisli nega-
lioneni percipiant. Unde el hic bene dicitur : Babylon lioncm, non soluin peccatum est, sed peccatum simul
magna venitin memoriamanle Deum, dare illi calicem et causa peccaii, quia ex se aliud genuit. Per quant
vini iudignationis iroeejus. Per calicem indignalionis, eliam causant lapsi sunt in poenampeccati, ut qui
poena intelligitur infernalis, quoe omnibus dabilur Christum sibi proiiiissum suscipere noluerunl, susci-
reprobis cum suo capile damnalis. In hac aillent poena piant quandoque Anliclirislum, ipso Dominodicenle :
innumerabilia erunl tormenla, ignis videlicet, frigus, Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepislis
vermes immorlales, et fetor intolerabilis, coeteraque me, alius véniel in nomine suo, illum vos suscipietis.
hujusmodi cum densissimis tenebris, de quibus scri- In tumore itaque de legis observanlia Antichristi
ptum est : Inulilcm servura mittile in lenebras exie- susceptione publicus Chrisli contemplus peccatum
riores. et plaga est, et causa peccati. Peccatum vero esl per
Et omnis insula fugil, et montesnon sunt inventi. scmclipsum ; plaga autem peccaii est, quia proecedens.
H 39 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS L — COMMENT.BB3L, 1140
culpa lumoris illud inflixit. Causa vero peccati, quia A per grandinent validissima exprimitur tribulalio
subsequeniem culpam, qua diabolus in Antichristo temporibus Antichristi futura. Mutato enim subi-
adorandus suscipilur, ex se genuit. El blasphemave- to sensu, cum loqueretur de damnatione reprobo-
runt hominesDeum propter plagam grandinis. Ac si rum , super quos ira Dei descendit, reverlilur ad
diceret : Ira districti judicis acluin est, ut qui verila- tempora Antichristi, quibus tan la erit grandinis
lera non receperunt, ut salvi fierint, operalione bor- affliclio, ul multi timenles poenas sibi proeposilas
roris famulatum exhibeant ul pereant. Propler pla- recédant a fide Chrisli, et blasphèment Deum propler
gam quippe grandinis Deum blasphemare esl propler plagam grandinis. Nunc autem quia finis earumdem
proecedens peccati meritum, ira superni judicis per- plagarum esse affûtants dicilur, el hic liber congru»
mutante , blasphemioe plagas incurrere, sic enim fine lerminelur, propler tormenla validissima et ex-
dicitur : Blasphemaverunt homines Deumpropter pla- quisila. Quoniam magna facta est véhémenter, ita ut
gam grandinis , tanquam dicerelur : Ideo blasphe- nec anle tal is, fuerit, nec postea fnJura sit, sicut
maverunt , quia ipsius blasphemioe plagas a gran- Dominusin Evangelio dicit : Erit tune talis tribulalio
dine incurreruut, vel per grandinent incurrerunt; qualis non fuit, née postea fiel (Marc. xm).
LIBER SEXTUS.
CAPUT XVII. B meretricalur, quando super virum suum hitroduoiE'.

El venit ad me unus ex septemangelis, qui habebant alienum, et prioris sponsi foedera irrita facit, ila
septem phialas, et loculus esl mecum, dicens: Veni, omnis multiludo malorum et facit et fecit, quando
ostendam libi damnationem meretricis magnoe.Angé- reiicto Créatore doemonibusse prosliluil construpan-
lus in hoc loco personatn gerit Christi, qui est nun- dam. Reb'nquit enim Deum suum, qui esl vir animoe,.
tius paternoevoluntatis ; Joannes autem ty.pumtenet el jungit se adullero., id est diabolo , idola colendo,
Ecclesioe.Quod dicitur Joanni ab angelo, dicilur quo- vel plus lerrena quam coelestia diligendo, sive etiam
tidie omni Ecclesioea Christo. Ubi notandura quod immunditioe carnis serviende. Et quia maxime per
el angélus ul Joannem doceat venit, el idem Joan- carnis libidinem , quoemater est omnium viliorum,.
nes ut docendus veniat, invilatur. Venit angélus ad genus humanum péril, idcirco ipsa malorum multi-
Joannem, id est Christus ad Ecclesiam, quando sive ludo merelrix vocatur. Quoesedet super aquas mul-
per inlemara inspirationem , sive per doctrinam las. Quia enim aquoe multa?, sicut in sequentibus
apostolorum et coeterorum sanclorum eam invitât legimus, populi mulli sunt ; sedere super aquas mili-
Christus ad consideranda tormenla reproborum , tas, nihil est aliud quam regnare super populos mul-
justo Dei judicio parala. Veni, inquit, gressibus fidei tos, quia videlicet luxuria carnis mollis dominatur,
el intëiligentioe,et considéra damnationem meretricis G el multosad suant miseriamtrahit, sed lamen diverso.
magnoe, id est : attende damnationem reproborum. modo. Hinc est quod Dominus loquens ad beatum
Venit Joannes, quando sancta Ecclesia proebet assen- Job de diabolo, dicil : Virlus ejus in lumbitejus, etforli-
sum ,. el intelligens verba doctorum , sive admonita tudo Mitisin umbilicoventrisejus (Job XL).Seminarium
inspiratione divina , considérât supplicia reprobis quippe coilus virorum in lumbis est, mulierum ail-
ventura. Porro meretrix hic Babylon intelligitur, id lent in umbilico. Quando ergo viros decipil, in lum-
esl omnis multiludo reproborum ; sive per angelum bis virtutem habere dicitur : quando-aulem feminas,
qui invitât Joannem, intelligitur proecedensordo do- in umbilico.Nara quod viris ir>lumbis sitseminarium,
ctorum, qui fuit in aposlolis, marlyribus, et coeleris Deus manifestât, qui dicil fidelibus:. Sint lumbi vestri
Ecclesioeprincipibus: per Joannem verosubsequens proecincli(Luc. xn). Et Paulus de Levi, qui adhuc in
Ecclesia. Invitai ilaque angélus Joannem ut veniat, lumbis eral Abrahoe, quando ohtulit ei décimas Mcl-
et videat damnationem perfidoe civitatis, quia illi chisedec. Quod feminis in umbilico, Propheta mani-
doctores qui proecesserunt,damnationem reproborum festât, qui sub figura mulieris meretricis loquilur ad
omnium suis sequacibus oslendere sluduerunt, qua- Jérusalem : In die (inquit) orlus lui non est proecisus
lenus dum malos in hac vila florere, seque conspi- umbilicustuus (Ezech. xvi). Umbilicum quippe in die
.ùuntegere, ex eorum prospeiïlaiibus nihil concu- orlus proecidere,esl conversionis temporeçarnisluxu-
piscant, dum attendunt quoe mala illis immineant. riam resecare. Quia ergo diabolusutrumque sexumdc-
UndePaulus aposlolus dicil : Mulli ambulant quossoepe cipit, recle in lumbis vel in umbilicovirtutem et forti-
dicebamvobis(Philip, m). Duoeaulem civitates sunt in tudinem habere dicilur. Sed sciendum quia, propler
hoc mundo cum suis regibus, sicut supra dictum est; diversilalem causarum, diverso modo hoc facit, sicut
id esl Jérusalem et Babylon, cum Christo et diabolo. supradictum est ; verbi gratia, sunt quidam qui vir-
Qnarum una constilula est supra firmam petram, ginitatem suam Deo devoverunt, sicut monachi, ca-
altéra autem supra arenam, alque idcirco una manel, nonici, et coeteri in gradu ecclesiastico positi, quam
id est civitas Christi, allera cadit, id est civitas dia- si postea concupiscentia carnis illecli corruperunt,
boli. Quoemerelrix nuncuDalur, quia veluli mulier delerius peccant, quam si hoec nunqtiain professi
1141 EXP0S1TIÔ IN APOCALYPSIN. — LIB. VI. 1142
fuissent. Sunt quidam conjugsli, qui relinquenles ,A unant ex illis, nonne dimittU nonaginla novem in de-
proprium tborum , alienum violant, et aduîlerium serlo, et vadil ad illam quoe erraverut quoerere(Matth.
perpétrant, el isli gravins peceant quam hi qui pro- xti) ?quia videlicel lune homo coelumdeseruit, quan-
pres uxores non habent. Taie genus est eorum qui do peccavit. Corda sanctorum significat, ut est:
tacesta perpétrant cum propinqnis, aut sororibus, Ecce elongavi fngiens, et mansi in soliludine (Psal.
sicut fecit Ammon cum sorore sua Tbamar. Sunt et LIV),id est, in secrelo mentis. Sancli enim reinovent
y.lii ( quod est sceleraiius et gravius) relinquenles se ab omnibus istius soeculi curis, et elfieiuntar ab
«attiraient usum ferainoe, cum rnascnlis se miscenl his sollicitudiitihusdesertum, in solilodinesua?mentis
vel pecudibus. Et licet genus humanum in-mullis a soeculiaclibus vacantes. Aliquando Deum, ut illud
ftfTendatDeum, lamen in nulle gravius agit quam in Jeremioe: Quis dabil me in soliludine diversorum via-
rslo quod conlra naturam gerit. Quia ergo fornicalio, lorum ? (Jer. îx.) Signifiera quoque desertum corda
«juoeest ntaler omnium viliornm , in reprobis pote- reproborum, ul esl illud : Qnoinodo sedet sota civilas
siaiem exercet, recte meretrix super aquas mnllas plennpopttlo(Ihren. i) ?-Sienim soia, quomodoplena ?
se 'el. El hoec quidem fornicalio ad concupiseenliam aul si plena, quomodo sola? sed sola, id esl sine
«amis, spiritualis vero pertinet ad concupiseenliam Deo. Hinc cl Joannes dicil : Voxclamanlis in deserto,
«tcnlorumelin his omne peccalum agitur, juxta illud : B dirigite viam Domini (Joan. i). Jure enim vocanlur
Omne quod in mundo , est concupiscenlia carnis, ?,l désertant hi quos omnipotens Deus per gratiam non
concupiscenlia oculorum (I Joan. n). De hac spiri- inhabilat. In hoc aulem loco desertum inlelligcrc
tuali fornicatione Psaimisla dicil : Perdes omîtesqui debemus corda reproborum, abseiuia Divinitatis
fornicantur cbs le (LXXII).Etbreviter dicamus : quis- vacua. Angélus vero personam Chrisli gerit, ut su-
quis plus terrena quam coelestia, et ea quoe sunt in pra, Joannes personam Ecclesioe, quoe in desertum
mundo coucupiscit, fbriiicationem perpétrai. ducitur, quando sive per internant inspirationem,
Cum qua fornicati sunt reges terroe. Ipsi qui sunt sive eliam per proedicalionem doclorunt ad consi-
reges lerroe, ipsi sunl et merelrix , sed propler di- deranda reproborum mérita trahilur, ei propter
slaiiliam proepositerum cl subjcclonim dividilur in eorum perversa opéra justam illorum inspicii damna-
regibus-, in terrain inhabilantibus, cum lamen ipsi tionem fuluram. Et vidi mulierem sedentem super
regei sint inbabitantes terram, hoc esl, terrena dili- bestiam coccineam. Ipsam vocal mulierem, quant
gentes, libidini servientes. Ipsi reges ilaque fornicali paulo superius appellavil nierelricem, id esl om-
sunt cum merelrice , hoc est cum seipsis, terrenos nium inaloriint congregalioncnt. Bestia aillent dia-
îtonores et voluplales appelcndo el iinmumliliam liolunt significat, super quem omnes reprobi sedent,
carnis sectando, quia quo amplius comcduni et bi- C qui eo horlanlc pei diversa vilia currunt. Sicui enim
bunt, eo amplius luxurianiur, unde cl scipsos ipsum civilas Dei super Chrislum esl oedilicala, sic illa
corpus merelriciseOiciunt, juxta quod Aposlolus dicil: civilas reproboi'uni super diabolum. Quoe recte me-
JVescilt'squod hi qui adlioerentmeretrici, nnum corpus,- rcirix appellalur, ut ostcndalnr ex qua parle regnum
cum ea efficiuntur? (I Cor. vi.)— Et inebriati sunt qui diaboli amplius prxvaleat. Uenc eliam mulier dici-
inhabitant lerram de vino prostilulionis ejus. Per reges lur, quia a mulicrc peccaii suuspsil iniiium, per
principes mali intelliguntur, per iiibabitanles terrain quam eliam, ul Scriptura lestalur. iiioriniur omîtes.
subjecti illorum qui inebrianlur vino fornicaiionis, Super bestiam hoecmulier sedel, quia diabolo du-
hoc esl omnibus peccaiis replentur; et reges sunt cente prona ferlur ad pceuindtini : ul verb: gratia,
malorum auclores, inbabitantes vero terrant, imiia- quando quilibci homo pergil ad iuicrliciendum Dei
lorcs eonim accipiuntur. Recte aulem incenliva car- servum, nul succendendam Ecclesiam, sk-tili modo
nis el fornicaiionis vino comparateur ebrietafis. faciunt hi, qui noslro tempore paganis sunl juricli,
Vino enim ebrius ita insensibilis efficilur, ut non diabolus cum portai, cui ipse insidet. Quod aulem
solum animoe, sed etiam periculum mortis non tre- besïia coccinea dicitur, lant ad diabolum quant ail
pidcl, unde et audacler se in mortem ntUlit. Sic omne ejus corpus referlur : sive propler peccata in-
nimirum libido hominis sensura et ralionabilem in-. 1) numcrabilia, quibus esl cruenlalitm ; sive. propler
leliecium aufert,ut non meluatdantnatioiiem inferni, sanguinem sanclorum, quem fuderanl ; sive etiam
ideoque et audacler eliam conlra suam conscienliam, proeloquiis divinaium Setiplurarunt nialcinteUeclis.
malum operalur, nec timet eliam pro peccata dam- De qua adhuc subditur : Plénum nominibus blas-
nari, quod non potest pra;videre, quia ipsum pecca- phemioe. Ac si diceret : Nulla pars in ea hlasphemiis
lum aufert illi ralionabilem sensum. vacal, quia voce simul.el opère Deum ei servos ejus
Et abstutit me in desertum in spirilu. Hic mani- blasphémai. Magis autaiti hoc fiel, posiquam iile
festa osienditur, quia hoec omnia beatus Joannes; damnatus homo regnare coeperit, qui se Christum
non corpore vidit, sed spirilu el mentis intellect1.). dicet esse, cum sil Antichristus. Tune enim omne
Désertant, in sacro eloquio, aliquando significat coe- corpus il-liusmaxime Deum blasphemabit, quia omni*
lum, aliquando corda sanclorum, aliquando Deum quoeanle se fuerunt, diccl fuisse contraria, aflir-
oitinipotcnlem, aliquando corda reproborum. Coelum mans Christum fuisse Anlichristum, aposiolos illius
significat desertum, ut est illud in Evangelio : Quis; pseudoapostolos et Aniiebristi miuistros : el quid-
ex vobisliomv qui habet cenlum oves, et si perdideril' quid modo lenemus in verilate, tolum ille et meut-
1143 HAYMONISHALBERSTAT. EFISC. OPP. PARS L — COMMENT.BIBL. iiii
bra ejus negabunt, et mendacium fuisse dicent. Ha- A tûtes significanlur sanctorum, id est- fides, spes,
bentem capita septem et cornua decem. Per septem charilas, humilitas, mansuétude et coeteroehujus-
capita (ul supradictum est) omnes reges mali, qui modi, quibus ornanlur fidèles. Quoeornamenta cum
fuerunt ab exo.rdio mundi usque ad finem soeeuh', sola habeat Ecclesia, fallaciier sibi usurpare nititur
intelliguntur; quia septenarius numerus uaiversi- hoec mulier perversa. Idcirco se hoc habere simulât
latem solet ostendere. Per decem aulem cornua, quod non habet, ut quos non potuerit per potentiam
omnia régna diabolo et Antichristo subjecta, unde et traitera ad errorem, decipiat per simulalam sancti-
Daniel dicit : Bestia quarta quartum regnum erit in tatem, el fraudent verisimilem.. Habens poculum au-
terra, quod majus erit omnibus regnis (Dan. vu). Porro reum in manu sua plénum abominalione et immun-
decem cornua ipsius regni decem reges erunt, quos ditia fornicaiionis ejus. Ipsa merelrix est poculum
videlicet hoecApocalypsis in septem bestioe capitibus aureufn propter simulalam sanctitatem, quam proe-
ac decem cornibus commémorât. Et ipsi enim reges tendit ^xterius, cum sit inlerius plena omni iniqui-
el régna, pars beslioe sunt, quia Christum blasphé- tate el abominalione, unde et Jeremias dieil: Calix
mant et voce et opère. Unde Joannes idem- in Epi- aureus Babylon in manu Dei (Jer. LI). Aurum enim
stola sua dicit : Omnis spirilus qui solvit Jesum in simulatoe sanclitatis se per hypocrisim fingil, ut
carne venisse, ex Deo non est ; et hic est Antichristus, B facilius ad immunditiara fornicaiionis quemlibet bi-
de quo audislis quoniam véniel, et nunc jam in mundo bendum invitel. Talibus Dominus dieil : Voevobis,
esl (I Joan. m) ; el alibi : Nunc multi antichristi facti qui similes estis sepuleris dealbatis (Matth. xxm).
sunt. Nec mirum si hoc significent septem capita, Abominari quippe est abjici. Unde et in Psalui»
quod decem cornua, cum mulier meretrix, et aqua? dicitur : Virum sanguinem et dolosum abominabilur
mulioe, et bestia, hoc totum unum corpus esse osten- Dominus (Psal. v). Hoecergo mulier plena est abo-
dalur ; propter diversitatem enim scelerum nunc in minalione, hoc est plena est operibus nequilia?,
seplem beslioe capitibus,.nunc in decem eornibus, pro quibus digna est abominalione, hoc est abje-
ipsa beslia dividilur quoe el fraude decipit, el vi clione, quod slalim manifeslatur, cum subditur :
promit; in virtute, scilicet per apertam potentiam, in et immundilia fornicaiionis ejus. Ponilur hic forni-
signis vero et prodigiis mendacibus ac seduclione calio, quoe esl radix omnium malorum, pro omnibus
iniquilalis, per hypocrisim simulaloe virtutis.. Quod. peccatis.
et generaliter de omni corpore malorum intelligere Et in fronte ejus nomen scriptum : Mysterium : Ba-
debemus, quamvis quidam hoc référant ad Neronem, bylon magna mater fornicalionum et abominationum.
asserenles eum ab inferis resuscilandum, el regaum lerroe.Per fronlem Babylonis, manifestatio designatur
ulurum accipiendum. 'C operis. Unde Dominusdicit : A fruclibus eorum cogno-
Et mulier eral circumdata purpura el cocco, et in scetis eos (Matth. vu). Nam quia Babylon, id est mul-
aurata auro, et lapide prelioso, et margarilis. Pur- tiludo reproborum per hypocrisim simulât se esse
pura regum est indumentum, et lingilur sanguine quod non est, id est oslendit se aureum calicem, cum
piscium marïlimorum. Quid itaque per purpuram sit plena iniquitaieet abominalione, ne superslitio er-
qua circumdabatur mulier debemus in'.elligere, nisi roris pallio simulalionis falleret incaulos, ex tilulo
fucum regiminis ? Quod enim Ecclesia habet in ve- frontis sollicita redduntur, cum ibi Babylon, id est
ritate, hoc isli simulale habebunt. Ecclesia namque confusio, scribilur, Unde videndum. quare ipsum no-
liabet purpuram et coccum, id est regiam dignila- men mysterium qppelletur. Mysterium quippe oeculla.
lalem, quia habet regem Christum, et habet ex se res esse dicilur in qua aliud videlur, aliud in-
eliam reges plures, quoniam et ipsa Ecclesia régnât telligitur. Opéra quippe Babylonis quibusdam sunt
per Chrislum. Esl enim genus eleelum et regale. in fronte, quibusdam in myslerio. Simplicioribus
Sed isla mulier merelrix, id est omnis mullitudo quidem qui ea proevidereel intelligere'non possunt,
malorum, dicil se habere purpuram cum non habet, mysterium est, quia occulta sunl eis, quoe a mulli-.
id est se fingil habere reges, sicut fuit Nero, Domi- , tudine reproborum gerantur inlerius. Perfectioribus
lianus, el coeteri malorum principes qui divilias aulem in fronte nomen suum oslendit, quia ejus om-
istius soeculi, quoe malorum animos illiciunt, ha- nia opéra facile cognoscunt, Et ideo nomen ejus in
buerunt ; sed hi laies non fuerunt reges, quia neque fronte quidem est, sed tamen in myslerio scribilur;
se, neque alios bene regere potuerunt, quin polius et quia quibusdam in aperlo ostenditur, quibusdam in
ipsi vitiis servierunt, el alios suo exempta ad vilia mysterio clauditar. Magna dicitur Babylon propter
perpelranda traxerunt. Habel quoque Ecclesia inaura- multitudinem reproborum, vel propler enormitatem
lara veslem,id esl charilalem, sive eliam sapienliara scelerum. Mater fornicalionum, id est radix om-
de qua scriptum est : Accipitesapienliam sicut anrum; nium malorum; nam et peccatum a muliere cepit
et Psalmista : A.s(i/it regina a dextris luis in vestitu iititiuni, quoesuscepit semen diaboli, quasi adulteri,
deauralo (Psal.Lxiv).Ila ethoec mulier meretrix,cum id esl pravant ejus suggeslionem, et peperit pecca-
sil slullissima, adhuc ut negligal quoesibi in fulurum tum, contemnens proeceptum Domini, quoe eliam
prospéra succedere debeant, dicit se esse sapientem, postea virum decepit, et sic semen peccaii ad nos
et gloria tur in libris philosophorum, et sapientia usque transmisit. Ambo ergo peccaii genitores fue-
tournant verbi. In lapide prelioso cl margarilis vir- runt, quia adulter et merelrix unum corpus effici
1145 ' EXP0S1TI0 IN APOCALYPSIN. — LIB. VI. 1146
meruerunt. Vel cerle mater fornicalionum, proece-A A interfieiet spirilu oris sui (II Thess. n). Quod et ge-
dens generatio intelligitur, quoe imitatione perversa neraliter de omni corpore malorum intelligere debe-
et exempta malo matas reliquit imilaiores. Sicut mus, quamvis quidam hoc référant ad Neronem, as-
enim semen justorum imilaiores dicuntur bonorum, serenles eum ab inferis resuscitandnm, el regnum
unde est, Generatio rectorum benedicelur t et sic se- futurum accipiendum. Et mirabuntur inhabitantes
men impiorum dicuntur illorum imilaiores. Ideoque terram. Inbabitantes terram, reprobi inlelligunlur,
Babylon in auctores transgressionum mater appella- qui meule lerram inhabitant, cl lerrenis rébus in-
lur furnicalionum. hoerenl per desiderium aninii. IIî cum viderint dam-
Et vidi mulierem ebriam de sanguine sanctorum, naluui diabolum, cui crediderunt, quia maxime hoc ad
el de sanguinemartyrum Jesu. Quod vidit Joannes, eos pertinet qui Antichrislum pro Deosunt recepturi,
videl omnis Ecclesia, cujus ille figurant gerebat. Di- admirabuntur dicenles ad invicem : Hoeccineerat spes
cil ergo : Vidi mulierem, id est malorum congrega- nostra (Isai. xx)? Et ail ipsum se convertentes dicent :
tionera , ebriamde sanguine sanclorum, id est rcple- Ecce qui te pulavimus Christum, decepti sumus,
tam vindicta de sanguine sanctorum , el de sanguine dum modo le damnari videmus. Quorum non sunt
martyrum Jesu. In hoc versu tam Judoeiquam eliam scripla nomini in libro vitoea constilulione mundi.
genliles comprehendunlur : illi enim fuderunt sait- B Liber vitoejus divinitatis est, id esl proescienlia et
guinem prophetarum, isti aulem apostolorum el coe- proedeslinatio omnipotentis Dei. Hi enim qui Anti-
terorum martyrum. Ideoque vindictam effusi sangui- chrislum sequentur non sunt ad vitam proedeslinati,
nis tam Judoei quam genliles suslinebunt. Unde Do- id esl proeordinati, quia ex his nemo peribit, quos ab
minus dicil in Evangelio : Amen dico vobis, require- inilio mundi Deus salvandos proedeslinavil, de qui-
tur sanguis omnium qui effusus est super lerram a bus Aposlolus : Quos proescivitel proedeslinavil con-
sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zacharioe formes fieri claritalis suoe (Rom.. vm). Novil enim
a generalione hac pessima (Luc. xi). Vel cerle, sicut Deus quibus diclurus est : Ile in ignem oeternum; et
supra dictant est, sanguis prophetarum, spiritualis quibus : Venite, benedicli Patris mei (Matth. xxi).
illorum intelligitur sensus, quem qui maie interpre- Videntcs bestiam, id est diabolum. Quoe erat in po-
tando pervertere in carnalem sensum non meluuiil, tenlia magna aille adventumîlii Dei. Et non est,
sicul faciunt Judoei, vindictam effusi sanguinis sus- quia ablala esl ei polcslas, sicut supra dictum est,
linebunt, quando quidquid vitale habent, perdent. per passionem Flii Dei ; vel fuit, quia in membris suis
El miratus sum, cum vidissem illam, admiralione jam apparuit, et non est, quoniam adhuc ntembro-
niagna. Sic et sancli dum considérant quolidie dam- rum caput p?r semelipsum needuin apparuit.
naiionem reproborum omnium miranlur, cur ntiseri C Et hicêsl sensus : Qui habet sapientiam, hoc est,
non considérant, quoe tormenla sibi immineanl. inlellcctus esl illi necessarjus in hoc loco. Qui ha
Et dixit mihi angélus : Cur miraris ? Sic etiam di- bet sapientiam, hoc esl inlelligentiam. Seplem capita,
cilur Ecclesioea Christo per internant inspiraliohem : septem montes sunt, super quos sedel mulier et reges
Cur miraris tormenla reproborum et supplicia, quoe sunt seplem. Fréquenter dictant esl, in unaquaque
illis sunt futura juslo Dei judicio? Ego libi di- specie genus plerumque posse inveniri, sicut hic.
cam sacramenlum mulieris, el bestioequoeportât eam. Quod enim bestia, hoc seplem capila, el septem
Id est, ego tibi ostendam quid significel illa mulier, montes, septemque reges, id est universa malorum
et quid bestia, et manifestabo eliam illorum damna- pars, quoe in proepositis tanquam in regibus con-
tionem. Quoe habet capila seplem, et cornua decem; stat, el subjeclis plebibus.
id est omnes reges reprobos, et omnia illi régna Quinque ceciderunt. In quinque regibus accipe
subjecla. quinque sensus corporis, qui infantiam nostram re-
Bestia quam viaisti fuit el non est. Bestia diabolus gunt, quia naluraliler lenia lactu appetimus, sapora
est, sicul soepe dictum est, qui fuit ab exordio soe- amamus, canora et consona quoerimus, odoriferis.
culi in hoc mundo, ibique icnuit principalum usque delectamur et pulchris visu. Beliqua his contraria
ad Domini adventum, el in cordibus hominum maie omni modorefugimus,qiioesuntamara,dissona,felida,
poliebatur poteslalis importa. Sed postquam Chri- - aspera et turpia. Accedenle vero oetale malura, hi
stus venil, et in sua morte mortis destruxil impe- quinque reges superius dicti desinunt, et succedil
rium, abstulit ei polestalcm, et ejecit eum foras, alius rex, aut intelleclus, aut error. Hi sunt eliam
ideoque jam non esl, quia comparalione prioris po- quinque viri, de quibus Dominus Samaritanoe di-
lenlioe, proesens illius potcslas nulla est.. Fuit ergo in cit : Quinque vitos habuisli, el nunc quem habes non
proecedentibus membris, non est in sequentibus. Et est tuus vir (Joan. iv), quia error dominatur tui.
ascensura esl de abysso, hoc est, de profunditale per- Quod diximus de unoquoque, hoc eliam generali-
fidioeJudoeorumnascelur, juxta illud : Fiat Dan co- ter de génère humano intelligi polest, quia et
luber in via (Gen. XLIX).Notandu.ii autem quod di- unumquemque noslrum, et etiam lolum genus hu>
cit ascendet, quia videlicel ab ipsa s:ia infantia ele- manum in lenera oetale, hi quinque sensus regunL
vabitur, extollens se super omne quod dicitur deus, Adveniente aulem malura oelale, succedit aut in.tel-
aut quod colitur. Et in interitum ibit, id est in damna- lectus legitimus vir, aut adullerinus, qui est error..
tioneni perpétuant. Juxta illud : Quem DominusJésus Iste est rex de quo loquitur sermo divinus : Uuus»
1U7 HAYMONISHALBER5TAT. EP1SC. OPP. PARS I.— COMMENT.B1BL. 1148
inquil, est, ac si dîcatur : Et ad perfeclam oetalem A post bestiam, id est, in subjectione illius tanquam
intelligendi pervenerunt, et tamen errorem, suum membra, el illi subdili accipient.
super se regnare voluerunt. Et iste est rex talius Hi unum consitium tiabent. Contra Christum el
corporis diaboli, quisquis talis est ; unde de qui- membra illius, ul negent Christum, et confiiennttir
busdam Deum cognoscentibus, et lamen errorem Anlichrislifm. Sed consilium beslioedestruet Agni in-
sequentibus dicit Apostolus : Cum cognovissentDeum, nocenta, juxla illud : Dominus dissipai censilia gen-
non sicul Deum glorificaverunt, aut grattas egcrunt, tium (Psal. XXXII).— Et virtutem et potestalem suam
sed evanuerunt (Rom. i) in vanilatibus. suis, etc. beslioetradcnl, id est, quidquid virium et fôrtïludinis
Quod autem sequitur, alius nondum venit, ad resi- habent, ipsi trihuent dicenies : Tibi gralias agi-
diuim corpus Antichristi pertinet, vel ad ipsum mus, quia quidquid habemus,.a te accepimus.
Antichrislum, qui licet modo regnet in mcmbris, IU cum Agno pugnabunt, et verbo et opère, ut fi-
tamen amplius et manifeslius regnaturus est per dèles a fide illius séparent; et Agnus vincet illos, quia,
seipsum. De quo sequitur : Et cum venerit, oportet constantiam dabit suis, ut ante possint occi.li, quam
illum brevi tempore regnare, id est,, tribus annis et a fide Christi separarî, qui dicit : Gaudete, quia ego
dimidio. Unde et Dominus in Evangelio dicit : Nisi vici mundum (Joan. xvi). Vel vincet eos quando
abbreviatt fuissent dies Mi, non fuisset salva omnis **damnabit illos cum capile suo diabolo. Quoniam Do-
caro, sed propler eleclos breviabuntur (Matth. XXLV). minus dominorum est, et Rex regum. Ac si diceret :
El bestia quoeerat et non est,et ipsa octava est, el Etsi reprobi gloriam filiorum Dei amitienl, tamen
ex septem est. Bestia quoe craï in prioribus membris dominium ejus non évadent, sed semper eum Domi-
diaboli, in proecedenlibus et subsequentibus, cum num sustinebunl ; ulitur enim eis ad ulililalent san-
ipsa quoe non est adhuc, sed ventura est, sicut ctorum, etiam cum pugnat adversus eorum perfî-
diximus, juncta fuerit corporî suo, hoc est Anli- diam. Secundum hune sensum Nabuchodonosor ser-
chrislo, in novissimo tempore. El seplima erit, quia vus Dei vocalur, et spiritus etiam malus Domini
de codem génère ; el oclava erit, quia septaplum, spirilus dicitur. Malus scilicet a se, Domini autant
iranscendit malitiain et hypocrisim niembroruni spirilus, quia a Deo creatus, el polestali illius sub-
diaboli, qui nunc sunl vel fuerunt. Ad nihil enim jeclus. Et qui cum illo sunt electi el vocali et fidèles,.
aliud appellavit oclavam, quoe seplima erit, nisi ut subaudilur propterea reges exsuperant. Electi in
ostenderet quia septies tantum tune dominabîlur Dei proedeslinaiione anle mundi eonstitulionem vo--
Anlichrislus in corpore suo, cum solutus fuerit, cati per apostolorum proedicationem, fidèles per
quamque nunc faciat. Sicut et Dominusdum in Evan- _ bonorum operum exseculionem.'
gelio de uno maligno spirilu loquerelur, ut ostende- Et dixit mihi : Aquas quas vidisli,. ubi merelrix
ret quia pro seplem unus est, slalimsubneclil : Tune, sedet, populi sunl et génies et linguoe.Hic exponilur
inquit, vadit et assumit seplem alios spiritus nequio- quod superius fuerat proemissum,quod scilicet bestia.
res se (Luc. xi). Qui utique non diceret seplem alios, super aquas militas sedel. Quoe aquoe rnulloe, sicut
nisi in uno eliam seplem voluissel intelligi. Et in in- hic dicitur, populi multi sunt, ex omnibus genlibus
tèritumvadit. De eodem corpore diaboli dicit, quodpro- él populis el linguis a diabolo deeepli, maxime per
culiluhio cum capite suo peribit cum diesjudicii adve- libidinem, quoe est mater omnium malorum. Mere-
nciit, dîcente Domino : Ite in ignem oeternum, etc. lrix enim super aquas sedet, quia dominationis
El decemcornua quoe vidisli decem reges sunt, qui regnum libido vîtioruta in reprobis lenet. Vel certe
regnum nondum acceperunt. Temporibus Antichristi quia ipsum regnnm antiqni hestîs ex multitadine
decem régna erunt in terra, sicut liber Danielis populorum in faslu superSioeelevalur, ideo merelrix
propheloe lestatur, sed sicut idem Daniel dicit, super aquas multas sedere. dicilur.
quartum regnum erit in terra, quodmajus erit omni- El decem cornua quoevidisti in bestia, hi odient for-
bus regnis, et devorabit universam terram, el con- nicariam. Cum ipsa régna, quoeper cornua designan-
culcabit et comminuel eam. Porro cornua deceoetrj tar, ut supradictum est, sint bestia, id est omne
ipsius regni, decem reges erunt, e quibus ille 1res corpus diaboli, et ipsa bestia sit merelrix, id est
interfieiet, regem videticel iEgypti, regem Africoe, omnis multiludo reproborum, decem cornua, vel
etjElhiopioe,coeteri autem subdent se illi. Et poiesla- bestia, odient fornicariam, hoc est, ipsi reprobi
tem tanquam in reges una hora accipientpost bestiam. . odient seipsos. Quod iripliciterpotest intelligi; dum
Una hora inlelligunlur 1res anni et dimidius, qui- enim reprobi mala opéra faciunt, seipsos odiunt,
bus ipsi cum capite suo regnabunt. Posl besliain, quia scriplum esl : Qui diligit iniquilalem, odil ani-
id est, secundi ab eo in honore et dignilale enint, mam suam ; quia unde reprobi se amant volantaies
accepta ab ipso capile. Et illi quidem reges jam sequendo, inde odisse se convincunlur. Quisquis
régnant in avis el proavis, id est in suis similibus, enim diligit iniquilalem, odit animam suant ;
sed lamen ad comparationem illius exlremoe poten- quoniam maie amando animam suam, odit justi-
tia?, needum perfecte regnum acceperunt, sicul et tiam, et ideo aptat animam suam ad suscipien-
regnum Ecclesioe : erat quidem ante adventum Re- dam futuroe famis miseriam. Aliter : reges et bestia
demptoris in mundo, sed lune amplius surrexit, cum odient fornicariam, quoniam amatares hujus soeculi
caput ejus in carne apparuit. Fed banc pointaient odio se invicem perscquuntur, nnia si quis alium vi-
1149 EXPOSITIO LN APOCALYPSIN.— LIB. VI. 1150
det ad aliiora ascendere, quo ipse non potest, odio A propter proecedentemeorum infidelilatem, ut facianl
illum insequitur, quoniam semper inter superbos quod illis est placilum. Quod quid sit, stalim aperit
pirgia sunt. Hjnc Paulus apostolus dicit : Invicem cum subjungit : Ut dent regnum suum bestioe.Gra-
invidenies, invicemodientes(Gn(at. v). Vel certe cum lias illi agenles, et honorem et fortitudinem suam
viderint se miseri in judicio conslitulos et damnatos, illi iribtientes, quasi ab ea perceperinl omne quod
odient seipsos,quodpeccaveruntet poslpeccalum poe- habent. Non autem fuit Dei voluntas, qui nullati.
nitanliani non egerunt. Sed nihil proderit lune odisse injusliliam vult, cui Psalmista dicit : Dilcxisti jusli-
malum quod fecerunt, quando ipso malo carere non tiam, el odisti iniquilalem, ut reprobi conlra Deum
polerunt. Et desolatam facient illam. Hoc est, seipsos pugnantes, regnum suum beslioetraderent, sed proe-
facient extraneos a Deo propter peccata proeterita. cedenlium iiiiquiialum illorum mérita exigunl ut
Jam enim cum illis Deus non habitabit, qui est pa- reprobi in errorem a Deo ire permissi ila ambulent,
cis et charitatis habitalor. Hinc esl quod Jeremiam ut misericordia parcenlis non salventur, sed juslitia
lamentabilivoceclamasse legimus : Quomodosedetsola punienlis damnenlur. Ac si diceret : Exigentibus il-
cwila&plenapopulo? (Jer. îx.) Elnudamfacient illam, lorum meriiis, ita Deus eorum corda permi'sit ob-
subaudilur a superioribus. Vestimenta fidelium sunt scurari, ut sic agerent, et hoc tam diu, donec con-
sacramenta baptismatis, charitatis, alque innocen- B summentur verba Dei. îd est, donec opère com-
lioe. Sed his vestimenlis senudanl, quicunque baptis- pleanlur omnia, quoe anle sunt proedicta. Quo in
mum itérant, vel se gravioribus criminibus macu- loco quoestioorrtur, quare Dei verba consuinmare
lant, et charitatis jura violant. Sunt aulem et qui- dicantur, cum ipse Dominus in Evangelio dicat :
dam, qui eliam in proesentihis vestimenlis suntnudi, Coelum et terra transibunt, verba aulem mea non
sicut Judoeiel pagani, qui neque baptizali sunl, transient (Mallh. xxiv). Sed sciendum quia ad ali-
neque charitatis mandatant custodiunt. Falsi quoque quid verba Dei consummanlur; ad aliquid non trans-
Clirisliani etsi habere videnlur hoecvestimenta, ta- eunt. Consummanlur ad hoc, ut quoepromissa sunt
men in judicio cum illis midi reperiuntur, quia eâ opère compleantur : non transeuntvero, quia ea quoe
quoe habuerunt, maie vivendo amiserunt. Parker loquuntur, oeternaliier persévérant. Sermo enim Dei
ergo nudi reperientar, quia reproborum corpus ex senlenlias in oelernuinmansnras explicat. Proedictuni
aperlis infidelibus et falsis fratribus construilur. est eniin de Christo, quod veaiens ad judicium, sta-
El carnes suas commanducabunt, Isaias propheta di- luct a dextris oves, hoedos autem a sinistris, el di-
cit de reprobis, quia ignis eorum non exstinguetur et cet rex his qui a sinistris erunt : Esurivi, et non de-
venaiseorumnon morielur (Marc. ix). Ipsi ergo carnes distis mihi manducare, elc., usquequo «licetillis :
suas commanducabunt, quia poenis semper pascen- C Discedite a me qui operamini iniquilalem (Matth.
tur, semperque eos vernies comedenl, et nunquam vu). Consummabiinlur hoec Dei verba, cum ipse
addefeclum, cum jugiler defecerint, pervenienl. Et venions ad judicium dicet reprobis : Ile in ignem
dum vermibus oeternaliier pastura pr.oebebunt,quasi oeternum,qui paratusesl diabolo,etc. Tune ibunl hiin
igni carnes suas manducabunl, quia poenam carnium snppliciumoeternum(Matth. xxv).Promisit et sanctos
suarum sustinebunt. Manducant enim carnes suas slaluendos ad dexteram, et gloriam se his dalurum.
oelerno supplicio dedili, sed alienis denlibus, non Consummabuntur hoec Dei verba, cura audierint :
suis, vermium scilicet immorlalium, quos ipsi ad Venite,benedicti, Patris mei, etc. Sic namque dicitur,
devorandum suis iniquiialibus exacuent. Et ipsam donec consummeniur verba Dei, tanquam dicerelur:
igni concremabunt,quia malis operibus deserviendo, Usquequo boni et mali récipient secundum quod elo-
ipsi sibi oeternum incenJium quo erneientur, proepa- quia Dei promittunt? Et mulier quam vidisti esl civi-
raverunt, seque ultro pravis aclionibus eisdem in- tas magna, id est omnis malorum multiludo. Quoe
cendiis proecipiies dederunt. Dura ergo suis iniqui- habet regnum super reges lerroe. Quia maxime malo-
ialibus, quasi quibusdam lignis ignem quo contbu- rum multiludo in regibus et hujus soeculiprincipi-
runlur accendunt, ipsi se concremant. Sic enim usibus in superbiam elevatur. Sic enim dicitur, civilas
tala loculione quod in ipsis contigerit, reprobi fa- D D magna habet poieslatem super reges lerroe, tanquam
cere perhibentur, sicuti nos quemlibet seipsum in- dicerelur : Ipsum,soeculiregnum in cunctis superbioe
terfecisse dicimus, qui periculum mortis cum posset polentibus régnai.
non declinavit, vel seipsum incendisse, qui semet CAPUT XVIII.
volens in ignem proecipilcmdédit. Et post hoecvidi alium angelum dcscendenlemde
Deus enim dédit in cordibus eorum, ut faciunt quod coelo.Sic videnlur hoecverba sonare, quasi spatium
illis placilum est. SoepeDeus omnipotens iralus pro aliquod fuerit in hac revelatione in1ervisionem, sed
proecedenlibushominum peccaiis, permillit eos fa- non est ila. Uno enim die hoecomnia vidit beatus
cere unde illum amplius offendunt. Hinc est quod de Joannes, id est, die Dominico. Sic quippe dicilur,
quibusdam dicitur verilalent non recipientibus : vidi alium, quasi diceret, vidi aliam visionem.
Propter hoc dédit illos Deus in reprobmn sensum, Unus itaque angélus fuit, qui bas visioncs niani-
ut faciam quoe non conveniunt (Rom. i). Hinc etiam festavil, sed propter aliam visionem alium se vidisse
dicilur indurasse cor Pharaonis, quod non mereba- angelum dicit. Sic el nos de quolibet dicimus : Alius
lur emolliri. Dédit erçoDeusin cordibus iiifideliuin. mihi videbaris, cum illa et illa Verbailicercs : 'tiras
1151 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OfP. PARS I. — COMMENT.BIBL. 1152
nunc appares, cum dissimilia loqueris. Post hoec, A . Hinc etenim Jacohus dicil : Omne dalum optimum,
inquit, id est, postproeeedentem visionem, vidi alium et omne donum rerfeclum desursum est, descendais
angelum de coelo descendeniem. Isie angélus Chri- a Paire luminum (Jac. i). Ipse quoque habet poiesla-
stus est, qui est nuntius palernoe volunlalis, et qui tem magnam, quam ab ipso suo capile percepil,
vitam oelernam suis nunliat quotidie fidelibus. Quo quandoPelro, qui est princepsproedicaiorum, dictum
in loco quoeiïtur, quomodo descendisse de coeloeum est : Quodcunqueligaveris super lerram feril ligatum
Joannes vidit, cum Filius Dei in divinitatis subslan- et in coelis: el quodcunque sotveris super lerram, erit
tia cum Paire el Spirilu sancta ubique sit, juxta solutum et in coelis (Mait h. xxm). Et lerra, hoc
quod ipse per prophetam dicil : Coelumet lerram ego est, Ecclesia illuminata esl a majestale ejus, quia
impleo. Et ilerum : Extra coelum et lerram locus. sua proedicalione lolum mundum infidelilalis cir-
non est, ubi non sit Dominus. Sed descendit de coe- cumdalum tenebris, replelum butane fidei, quando
lo, non quo de loco ad locum transirct, sed quando proedicaverunt ubique, incipicnles ab Jérusalem, et
in utero virginali suscepil animam et carnem, ul pervenienles usque ad terminos universoe lerroe, quo-
posscl vid°ri in nostra naiura, qui invisibilis erat in niam anle defecit eis terra quam lingua. Hinc Psal-
sua. Descensio ergo illii;s nihil esl aliinl quam car- mista dicil : In omnem terram exivit tonus eorum,
nis assumplio, de quo Paulus dicil : Qui cum in Il 1 etc. (Psal. xvm).
forma Dei esset, humiliavil semetipsum,factus obediens Et exclamavit in forti voce dicens. Forlem vocem
usque ad morlem (Philip, H). — Habenlem poieslatem inlelligimus proeJicationem Chrisli, qui ail : Poeni-
magnam. Hoecpolestas ad ulramque ejus naturam potentiam agile, appropinquabit enim regnum coeto-
lest referri, el addivinam scilicet el humanam. Fuit rùm. Quoe scilicet vox ab ipso Domino, postea per
enim hoec poteslas in ipso per diviniialcm sine tem- apostolos tolum orbem clamore complevit. El vox
pore, anle omnia soecula, quia sicut cum Paire et ista forlis fuit,, quia forlissima limina regni gentium
Spiritu sancto cuncla creaverai, ita cum Paire et deslruxil. Cecidit, cecidit Babylon.Postquam in super-
Spirilu sancto omnia possidebat. Hoeceliam poleslas biam se erexit. Unde est : Dejecislieos dumallevaren-
data est ei in tempore, quando post triumphum retur(Psal. Lxxn),vef cecidit jam in Dei proesenlia. No-
surrectionis data esl ei polestas in coeloel in terra, ut vil enim Dominus, qui perliheant ad Babylonem, et
in nomine Jesu omne genu fiectulur, coeleslium, ter- casuri sunt in perpetuam damnationem. Qui etiam jam.
restrium, et infernorum (lbid.). De hac enim ipse ceciderant in capite suo de coelo, qui per superbiam
resurgens a mortuis dicil : Data est mihi omnis po- ab illa coelesti oedilîcalione irreparabililer corruil.
lestas in coeloet in terra. De illa vero quant anle El facta est habilalio doemoniorum,et cuslodia omnis,
tempora habet cum Paire, Daniel dicit : Polestas*G spirilus, immundi et cuslodia omnis volucrisimmundoe.
ejus, polestas oeterna ; et terra, id esl, Ecclesia ele- Quantum ad litleram pertinet, hoc de Babylone dicit,
ctorum Muminala est a gloria ejus, id esl, a potestate quoe capta a Médis et Persis, interfecto Ballbasar,.
ejus. Ipse enim tenebras infideliiatis ci ignoraulioe dcslrucla esl, nec diu ibi poslea habitaverunt homi-
et peccaiorum evacuavil a cordibus fidelium, qui nes, quia in solitudines seinpiternas est rcdacla,
est lux vera illuminans omnem hominem venienlem viaque est pro ea oedificala. El ubi quondant erant
in hune mundum. Unde scriptum est : Populus qui pulcherrimoe et proecipuoeiiihaflilationes hominum,
ambulabal in tenebris vidit lucem magnam ; habitan- ibi sunt modo inhabilaliones doemonumet bestia-
libus in regiane umbroemortis, lux orta est eis (Isaioe rum, ibique inhabilànt dracones, serpentes, ei volu-
ix). Nam elipse de seipso dicit : Quandiu in mundosum, cres diversi generis. Ipsa aulem Babylon islam si-
lux sum mundi (Joan. ix). El alibi de eo scriptum esl: gnificabat, quoe ex mullitudine constat reproborum,
Lux venit in mundum, el dilexerunt hominesmagistene- in qua est omnis cuslodia omnis spiritus immundi,
bras quam lucem (Joan. ni). Quia iste angélus ad de- quia videlicet ibi in cordibus pravorum hominum,
struendam venit potentiam diaboli, recte forlis perhi- velut in carceribus, doemones tenentur inclusi. Qui
belur, ulpole contra forlem forlior, conlra robustura immundi dicuntur propter spUrciliam omnium pec-
robuslior advenisse insinuetur. Quia vero ad évacuait-1D calorum, in quibus versantur. Ipsi quoque sunt vo-
dam humanam sapientiam accessit, bene lerra a gloria lucres imntundoe, qui per hune aerem disctirrunt
illius illuminatapronunlialur, acsidiceretur : Conlra usque ad diem judicii, exspeclanles damnationem
lumentem soeculipoieslatem magna poleslas, conlra suam, juxta illud Judoe Jacobî : Angelos vero qui
falsa? doctrinoe tenebras veroescienlioelux apparuit. non servaverunt principatum, sub caligine hujus ae-
Potest etiam et isle angélus intelligi primus ordo ris Iradidil cruciandos in judichim diei (Jud. 6).
proedicatorum, qui fuit in aposlolis et apostolicis vi- Sive eliam immundâs volucres possumus intelligere
ris. Nam et per ipsos loquebatur Christus, qui est levés et superbos homines, qui in eadem Babylone-
magni consilii angélus. Hinc est quod Joannes vox morantur. Maligni ergo spiritus propler mahliamv
clamantis Christi dicilur. El Paulus dicit : An expe- doemones : propter carnis illecebras, spiritus im-
rimentum quoerilis ejus qui in me loquitur Christus ? mundi : propter mentis vero elationem, volucres ap-
(II Cor. xm.) Qui angélus Je coelodescendisse dici- pellaniur. De his volucribus et bestiis Isaias plura
tur, quia quidquid sancti proedicalores habent, seu loquitur : Omnes, inquit, beslioeludenl ibi, et erit cu-
in docirina, seu in opère, coelilus illis dattim est. bile draconum, et vascua slruthionum, el ociurreui
1155 EXrOSlTIO IN APOCALYPSIN. — LIB. VI. 1154
doetiwuia onocentatins, el pitosi clamabunt alter ad A non recipielis • verum hoc non noslris meritis, sed
alterum (Isa. xxxiv). misericordia fiel ipsius Salvaloris.
Et de ira fornicaiionis ejus biberunt omnes gentes. Quoniam perveneruntpeccalaejus usque ad coelum.
Id est vindictam peccaiorum illius omnes gentes su- Peccala illorum perveniunt usque ad coelum, qui no-
stinebunt. El reges terroe qui cum illa fornicali sunl. tantes agere poenileiitiam, conlra Deum habitatorem
Hocesl principes hujus soeculi, qui cum semelipsis coeli elevantur, quia si potuissel fieri, justum judi-
fornicali sunl diligenJo lerrena plusquam coelestia, cium ejus voluissenlcluderc. hit lempus sibi dalum
vel eliam immunditiam carnis sectando aut idola co- ul aganl poenitent'am, verlunt in aiigntcnlum culpoe,
lendo. El isli enim vindictam sanguinis suslinebunt, et unde diulius exspeclanlur, inde disirictius ferien-
quoniam ipsi principes malorum sunt, ideoque in tur. Ideoque recle Babylonnequaquam anle ad plagas
socielale Babjloniorum consistant. Et mercatores pervenit, nisi cum peccala ejus ad coelum pcriin-
lerroe de virtute deliciarum ejus divites facti sunt. gunt : quia qui converti a pravilalibus notant, et
Mercalores terroe appellantur, quia animam suant exspeclanlur adhuc ut amplius delinquentes durius
venaient faciunt, nec liment cominillere peccata, forianlur, non nisi consummalis deliclis damnabunlur.
tantum ul honores hujus soeculiet dignilates sibi ac- UndeAposlolusdicit : Ut impleantpeccalasua semper(I
quirere possint. Isli de virtule deliciarum ejus, hoc B Thess. n). El hoecquidem specialiter de singulis Ba-
est de ambilione soecularis pompoedivites facti sunt, bylonioemembris dicuntur. Coelerumgeneraliter lune
non virtulibus, sed peccaiis. Isli sunt mercalores, peccata ejusdem corporis usque ad coelum perve-
qui pro abundanlia temporali suas animas commu- niunt, cum novissime principaliler vel pleniter con-
tant infelici ntercalu. Nolandum aulem quoi in hoc tra Deum in superbiam erigitur, quando adunala
loco 1res personoe reproborum, et Iria comprehen- compage membrorum , conjunclo eliam per Anli-
dunlur gênera peccaiorum, in quibus el omnes ini- christum capite membris, immanilas transgressionis
qui designanlur, el omnia peccata, génies scilicet ejus indicat, quia non esl ultra quo peccando trans-
subjectoe,reges iilarum, et mercalores. Hoc duces et eat. Vox ergo qua dicitur : Exile de ea, populus
principes, qui suas animas vénales faciunt, ut ac- meus, et ne silis participes delictorum, loto quidcrti
quiranl comilalus et episcopalus, coeterasque digni- nunc tempore aures eleclorum puisât-, sed luitc in-
taleshujus soeculi.Tria aulem gênera viliorum sunt : staniius claniabit, cum jamjamque delictis coeluni
lascivia, gastrimargia, et avarilia, a quibus omnia tangenlibus, perfida civitas ad débitas suppliciorura
peccala prodeunt. In nomine enim fornicaiionis la- plagas in arliculo diei pervenerit. Dicalur ergo :
scivia voluplalum : in virtule deliciarum, guloe ap- Exile de ea, populus meus, etc. Ac si dicerelur, ut
peiilus : iu dilalionc, mercatorum avarilia designa- *- oelernis verberibus cura reproba civilate non af-
lur. fligamini, dum adhuc modicum lempus super-
Et audivi alleram vocem dicentem : Exile de illa, est, participaiioncm delictorum fugile, quoniam
populus meus. Vox isla, vox iniclligiiur Dei omnipo- jam terminus appropinquabit, quo peccala débitant
tentis, qui quotidie clamât, horlans eleclos sive per finem accipianl. El recordalus est Dominus Deus ini-
doclrinam fidelium, sive per internant inspiratio- quitatum ejus. Recordari dicilur Deus, non quod ali-
nent, ut exeanl de Babylone. Sed illam vocem, quoe quando oblivionem palialur, sed more noslro Scri-
fil in aure per officiuraproedicatorum, simul audiunt ptura loquitur, condescendons fragililali nostroe, si-
boni el mali : islam autem quoefil in corde, soli au- cut supradictum est. Videlur enim oblivioni iraderc
diunt jusli. Dicit ergo : Exile de illa, populus meus, bona justorum, et facta impiorum, quando istosper-
non corpore, quia non poiestis, sed mente. Quod niili.il affligi, illos aulem honoribus et dignilatibus
slalim manifestai cum subjungit : El ne participes si- pollcre. Econlra in judicio, facla bonorum videbitur
lis delictorum ejus. In proesenti enim vila, corpore recordarc, cum eos pro suis bonis remuncrabit
quidem boni cum malis inoranlur, sed lamen niori- operibus : et bona impiorum oblivioni tradel, qui in
bus el vila longe ab eorum consorlio distant. Idcirco proesenti remunerationeni recipiunt, uiide illis di-
ipsa vox Dei inoncl, ul excant de ea mente cl mori- centibus : Nonnein nomine luoprophetavimus, Doemo-
bus cl vila, non corpore : el ne participes sinl dcli- uia ejecimus, el virlutes muttas fecimus (Maltk. vu)?
clorum illius, ne forte fiant elsocii poenarum. Quod dicel illis : Amendico vobis, nescio vos (Matth. xxv).
si socii fuerint cu'lpoe, similes erunt tormcnlo. Si Reddite illi sicut ipsa reddidil vobis. Alloquilur hic
aulem ab eorum vila fucrinl scparaii, separabunlur sermo divinus eborum doclprunt, quibus Babylon,
in poena. Quod iu Loi probarc possumus, qui cum hoc est, mullitiulo reproborum mala inlulil. Ubi no-
corpore quidem morabalur in medio iniquorum, sed landum, quia non dixil, facile illi sicul ipsa fecit
nienic procul erat ab eorum couversaiione. Ideoque vobis, sed reddite illi sicul ibsa reddidil vobis. Si
coeteris pcreuiitibus, ipse soins mcruii liberari. Et enim diceret, reddite illi sicul illa fecit vobis, mani-
non accipialis de ptagis ejus. Ac si diceret : Idcirco festant cssei. Ecclesia enim in suis principibus ju-
videle ne participes sitis delictorum ejus, ne forte dicabil omîtes reprobos, quibus Dominus dicit :
cum peccata illius fuerint consummala, panier cum Sec'ebilissuper sedes duodecim, judicantes duodecim
illa incipialis affligi. Quorum enim vilain similcm lia iribus Israël (Matth. xix). Sed quia soepe Deus om-
berc in peccaiis noluislis, ultionem cum eis parent nipolens per reprobos mala bonorum purgat, idcirco
ilSo [HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. U5G
dicilur fidelibus : Reddite Mi, sicut illa reddidil vo- Aj ciant, supernis initient. Econlra, merelrix cum erro-
bis. Ac si dicerelur, sicul illa anlea vindiclam meam neo intelleclu ad interitum tendit spirituali inlelleclu
exercuit de vobis, sic vos meam injuriant vindicaie intima cordis sui disponere sejaclat. Hic enim locus
de illa. Et duplicate duplicia secundum opéra ejus. superioribus jungilur, ubi dicitur, quod quinque re-
Id est, in corpore et anima punile Hlam : vel cerle ges ceciderunt, et unus superesU Quinarius siqui-
duplici poena tradile illam, caiori scilicet, etfrigori. dem numerus pertinet ad quinque corporis sensus,
In inferno enim reprobi cum anima et corpore cru- quibus post inl'anliam cadenlibus in hontine, surgit
ciabumur, et duplici poena lorqucbuttlur. Cum enim in infidelibus error, in fidelibus autem ralionabilis
impii in tempore peccaverunt, oelernaliter punien- intellectus, qui est vir fidelium. Porro reprobi non
tur, quia Deus ad judicium venieits, non tantum islum, sed erroneum inlellectum habent, quasi vi-
opéra, quantum singulorunt affectas el voluntales rum. Hinc est quod mulieri Sainaritanoe Dominus
judicabil. Reprobi quippe si fieri posset oeternaliier dicit : Quinque enim viros habuisti, et nunc quem ha-
opiarent vivere, ut semper possent peccare , et ideo bes non esl tuus vir (Joan. v). Quasi diceret, non ha-
semper suslinebuul tormenla, qui semper si fieri bes rationalera inlellectum, sed error dominatur
posset cuperent perpetrare peccata. In poculo quo lui. Cum ilaque improba civitas ralionabili careat
miscuit vobis , miscete illi duplum. Quid poculum B intelleclu, pulal se falsa oeslimalione habere virum,
nisi lormenlum exprimitur passionis, quo martyres dicens : Vidua non sum, quia inlellectum mentis ba-
alllixerunt reprobi in proesenti vita? Ail ergo, In beo, et luctum non videbo, quasi fulla intelleclu, et
poculo quo miscuit vobis, miscete illi, id esl sicut virtulibus in gaudio perseverabo.
vobis affliciionem tribulationis intulit, ita et vos Ideo in una die veulentplagoe ejus. Vel in una hora,
modo illi inferle tormenla, et vestro judicio damnate tempore scilicet judicii, quoniam subito dum noa
illam. iperalur véniel Christus ad judicium, ul reddal uni-
Quantum glorificavil se, et iu deliciis fuit, tantum cuique secundum opéra sua. Quoesunt autem plagoe
date illi lormenlum et luctum. Hoecomnia jam supe- istoe, aperit cum subjungil, mors et luctus. Has pla-
rius dicta fuerant. Sed propter diversorum diversoe gas per contrariant parlent intelligere possumus, id
significaiitur persouoe, una plus, alia minus delin- est ex consideralione proemiorum, quoe sancli sunt
quens, ac si diceretui- : In quantum quis gloria lem- percepturi. Primum enim atlendamus quoe sit mors
porali loetitiaque deditus, ac voluptatibus resolulus corporis, mors corporis est absenlia animoe, mors
est, intanlum data illi lormenlum el luclum, id est animoe absentia Dei : quia anima quoepeccaverit, ipsa
unicuique secundum opus suorum actuunt tiibuite. morielur (Ezech. xvin). Elecli enim habenies Deum,
Propter discrelioncm enim poenarum hoecipsa impia C habebunt vitam, juxla illud : Hoecesl vita oeterna, ut
civilas tantum recepil quantum deliquil, sed lamen cognoscantle verumDeum, et quem misisti JesumChri-
nihil poenariun illi deeril : et quoeleinporaliter pec- slum. (Joan. xvn.) Ideoque perpeluo vivent, quia in
cavil, «ternis cruciabi.ur lorntenlis. Quia in corde poersenlia vitoemanebunt. Quam vilam, id esl Deum,
suo dicil : Sedeo regina, id est, in honore cl di- cumamiserint teprobi, mortem'incurrent, quia cura
gnilate sum eonsliluia, sicut regina sedel in gloria eo parlent habebunt, cui nomen est mortis, sicut
el honore. El vidua non sum. Quia virum babeo, et supra legimus : Et sanctis gaudenlibus et laudes
ejus amissione, luctum non videbo. Loquilurhoec me- crealori suo decantanlibus, juxla illud : Beati qui ha-
retrix, id est civi.ias reproborum, dura glorialur in bitant in domo tua, Domine, in soeculasoeculorumlau-
principibus nequain, et regibus hujus soeculi,sicut dabunt te (Psal. c). Miseris erit luctus juxta illud :
fuit Nero et Doraitianus. In quibus divitiis et hono- Voevobis qui ridelis nunc, quia lugebitis (Luc. Vl).
ribus înaximis exallala, pulabat se eum eis oeterna- Quia enim pra'senlibus deleclati deliciis notant ul-
liier regnare et vivere, el nunquam eos amillere, ut tionem pavere fuluram, loelantes cura maie fecerinl,
in eorum amissione lugeret, sicut lugere soient mu- ideo in brevi tempore desccndenles ad inferos, luclu
lieres viros, dum eos amillunt. Vel aliter : Sicut perpeluo moerebiint.El famés. Socielali juslorum proe-
Ecclesia proprium habet virum, id est Christum, " senseril omnipotentis Dei vultus, in cujus conspcclu
ul ait Aposlolus : Despondienim vos uni viro virginem saliabuntur oeterna refeclione. Juxla illud Psalmista?:
castam exhibere Christo (II Cor. xi) : ila meretrix, Saliabor dum manifestabitur gloria lua (Psal. xvi).
id esl, civilas reproborum adullerino juncla est Cura ergo reprobi Deum perdiderint, qui est san-
viro, id est diabolo, a quo pulal se régi, cl in hoc ctorum refeclio, famen oelernam suslinebunt. Ad ul-
mundo regnare, quoe dum proesentibus delcclalur linium autant igni comburenlur. Cum audierint : Ile
luxuriis, oeiernum non proecavet supplicium, sed in ignem oeternum, qui p.aralus est diabolo el angelis
tantum lemporalibus affluons deliciis, in bis vilam ejus (Matth. xxv). — Qiit'o forlis esl Dominusqui judi-
suant ponit, nunquam se pulans vilam lemporalera cabil illam. Idcirco fortis Dominus qui judicabil il-
amillere, ul ipsa luclum quem reprobi in supplicio lam dicitur, quia militas polerit precibus flecli. At
seuipiierno suslineiit paliatur. Aliter , electorum idcirco in oeternum cruciabitur, quia nulius angelo-
animoe virunr habent proprium, id est spiritualem rum, aut hominum audebit, vel valebit vel cupiet
iiitelleclum, a quo ad oeternam salulem regunlur, ut Deo obviare, cum dederit forlem damnalionis sen-
hitimo discrclionis examine terrena cuncta despi- tentiam in reprobos.
4i57 ÉXPOSiTIO UNAPOCALYPSIN. — L1B. VI. 1158
i-;» flebunl el plongent se supei illam reges terroe. A
. sed in malo et in persecutione sanctorum, quos di-
Hicflelus regum dupliciler potest inielligi. Reges versis afflixit modis et interfecit. Quoniam una hora
enim in malam parlent ponunlur in hoc loco, et si- venit judicium tuum. De qua hora Joannes apostolus
gnificant reprobos in hoc soeculoriiviles, et in terre- dicit : Filioli, novissimahora est (I Joan. n), a pas-
lis rébus suam spem collocanles, ipsique reges, sicut sione Christi-scilicet usque ad finem soeculi. Tota
B.ibylon civitas merelrix. Ideoque quod dicit, Qui namque hac hora, id est, in omni proesenti tempore
cum illa fornicali sunt nihil esl aliud, nisi cum damnanlur reprobi. Quorum utique judicium singulis
s',ipsis fornicali sunt, plus terrena quant Deum di- ad\enil, quando quotidie exuti corporïbus damnan-
ligentes, vel immundilioe carnis scrvientes. Et in lur apud inferos. Et quia in proesenti tempore de
deliciis vixerunt. Hoc est in honoribus et dignita- perpetratis facinonbus tcmporaliter eliam crucian-
tibus, comedentes et bibentes. et voluntates suas tur, recte nunc fumare Babylon dicilur, ut quando-
sequenles. Isli ilaque in die judicii, tola mundi glo- que sempilernis tormentorum flamrais concre-
ria iu qua sunt confisi pereuiile, flebunl et plan- nielur.
gent, sola proelerita? vitoe poenilenlia rémanente, Et negotiatores lerroe flebunl et lugebunt super
dicentes : QuiJ nobis proluit superbia nostra, aut illam. Qui sint isli negolialores supra jam dictum
divkiarum jaetanlia quid contulit nobis? Transierunt 'B est, qui scilicet vénales suas animas faciunt, nec
omnia tanquam umbra (Sap. v). Vel cerle exproesenli ntctuuut eas perdere, taulum ut honores el dignitates
tempore hoc intelligere possumus, in quo reproborum sibi possint acquirere. Vel cerle negolialores sunt,
supersliies, considérantes mundi gloriam deperire : qui ut gloriam et divilias soeculi hujus sibi aggregare
sive per paganorum inierfectionem, sive per diver- valeanl, de loco ad locum transeunt, nec unquam
sarum gentium conlrilionem, plorant el défient, vel ad modicum quieli indulgent, qui dum vident
quia amor illorum et gloria transit. Plangent enim quoedam loca clade desolala, gladio consumpla,
illorum intcritura, qui simul cum vila divilias ami- hoslili invasione proedala, défient, eo quod mundi
•scruut, et melmiut -ne eis similia evenianl, dum et gloria pereat, de qua loelabanlur. Quoniam merces
lormenlum sibi fulurimt et proeteritorum poenas eorum nemo émet amplius. Sic enim dicunt : Quo-
inspiciunt, imrie suujungilur : Videnles fumum in- niam omnium gloria pereunte, non erunt merces
cendii ejus. Per fumum enim illius civilatis, dinai- quas nos emamus, nec erunt qui noslras merces
nutio intelligitur rerum temporalium. Quam dura entant, ut eorum prelio ditemur. Dolent enim quod
impii vident, considérantes ut dictum est quorum- ad proesens perdunt invili, nec amant quod in oeter-
dam inierfectionem, et genlium eliam vastationeoi, num possidere polerant voluntarii.
plorant et lugent, eo quod gloria illorum pereatr et 'G Merces auri et argent!, el lapidis pretiosi et
ipsa proesens tribulalio ignem oeternum proecedat. margaritoe, el byssi et purpuroe el serici el coeci,
Sicut fumus indicium esl flammarum, sic et proe- et omne lignum thyinum, el omnia vasa eboris, et
sens tribulalio spécimen esse videlur fuiurorum. omnia vasa de lapide prelioso el oeramentoet ferro et
Dum ergo taies proesentes tribulaliones alienduni, et marmore, subauditur, nemo émet amplius. Hic ma-
poenam etiam quoe sequilur inspiciunt, lient et do- nifeste ostenditur, quia reprobi ea perire dolent,
lent, timenles ne sibi similia eveniant, ut scilicet quoe ad quinque sensus corporis pertinent. Neque
mundi gloria exspolientur, el proesentibus bonis et enim aliud altendunt, nisi ul his deleclenlur, quoe
deliciarum aifluenliis nudentur. exlerius per quinque sensus corporis percipiunt.
• A longe stantes
propler limorem tormentorum ejus. Qui idcirco ea quoe vel sensibus corporis suavia, vel
Quod in judicio minime licebit eis facere, quando exlerioribus sunt usibus accommoda deficere soient,
simul omnes casus apprehenderit ruinoe. Coelerumin défient, quoniam in his omnem suam prosperilalent
hac vita longe slattt, non corpore, quia post modi- esse députant. Auruat enim et argenlum et coetera,
cum transituri sunl ad eorum societaiem, sed anirno ad sensum oculorum rediguntur, quoe inlantum a
dura unusquisquc sibi metuil, quod alterum per ca- carnalibus ardenlius desiderantur, quantum rariora
luinnias et potentiam pâli videt. Oplaret enim si " a coeteris inveniuntur. Quod si spiritualiter isla in-
fieri posset, separari, et ab eorum lormentis, et ab telligere volumus, libet prius inquirere qualitcr
eorum esspoliatione, itaul teniporalia semper possi- electorum divilias signilicent nunquam periluras, et
deret, et ad infernum non transiret, semperque sic demum quibus modis ea sibi fallaciier pars
oplaret vivere, ut semper posset peccare. Quid au- adversa u;urpare nitatur demonslrare. In auro itaque
tem de mundi destruclione dicant, audiamur : aiunt radians sapienlia significatur, de qua scriptum est :
enim : Voe, voe civitas Ma magna Babylon, civitas Accipilesapientiam sicut aurum. Argent! aulem no-
illa fortis. Plorant enim, quia simul et divilias et mine sacra figuranlur eloquia. De quibus Psaimisla
vitam antisisse contigit, quia si possent, voluissent dicit : Eloquia Domini eloquia casta, argentum igné
semper in deliciis vivere, el nunquam hanc misera- examinalum (Psal. xi). Lapidis vero vocabuium cum
bilem vilain amillere. Magna autant dicitur Babylon, singulari numéro ponilur, ipse Salvator omnium per
quia in loto mundo distenditur, vel propter tnulti- eum designatur, de quo scriptum est : Ecce pono in
tadinent reproborum, sicut eliam propler enormi- Sion lapidem summum angularem eleclumpretiosum,et
tatem scelerum. Forlis quoque dicilur non in bono, qui crediderit in eum non confundetur (I Pet. n). Cuiu
1159 IIAYMO-NTS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. HCC
autem pturali numéro inseritur, membra ejusdem Re- A pigmentatii (Cant. v) ? Et per Psalmislam dicitur :
demptoris per eum figurantur, quibus apostolus Pe- Dirigatur oralio mea sicut incensum in conspectutuo
ints dicit : Et vos tanquam lapides vivi superoedifica- (Psal. c). Unguenti quoque nomine ipsa divinitas
mini domos spiriluales (1 Pelr. n). Margariloe eliam incarnala intelligitur. Cui in Canticis canticorum di-
nomine, in singuiari numéro, Dominus Jésus Chri- cilur : Unguentum effusum nomen tuum (Cant. i) Et
stus : in plurali vero apostoli ejusdem figurantur. De alibi : Odor unguauorum luorum super omnia uro-
quibus in hac eadem Apocalypsi dicilur : Et duode- mala (Ibid.). Jam vero, si altendamus qualiier hoec
cim porloe duodecim margariloe sunt per singulas. fraudulenter se habere dicat pars adversa, quibusque
(Apoc. xviii.) In bysso vero justificaliones sancto- ablalis vehemenler videatur affligi, in cinnamomo et
rum inlelligunlur. In purpura marlyrium. In serico antomo fetentem vitam hoereticorum, sub obtentu
virginilas. In cocco vera charitas. In lignO thyino, odoris, qui roanat ex virtutibus sanctorum imilandam
ac prelioso, constantia durabilis. In ebore virlutum opponit. De quibus dicilur econlra : Et erit pro suavi
pulchritudo. In oerc fortiludo et longanimilas, vel odore fetor(lsaioem). In diversis autem odoramenlis,
certe proedicalionis sonoritas. lit ferro subiiliialis fictam hypocritarum sedulilatem orandi bene oran-
acumen. In marmore- invicia humililas. Hoecdeni- tiunt similitadine obumbratam, objicit. In unguento
que omnia plerumque se habere obumbrala veri- B vero pseudochrisliaiioram asperilatem sub velamine
sintile glorialur bestia, vel civilas merelrix, cura in Ienilalis Christi lectam ostentat. Quarum simulatio-
auro, vel in argènlo pltilosopboruin el hoereticorum num subtraclis auctoribus, amariler mundus flere
doclrinam ostendit. In lapide prelioso, ac margarila, describitur, sicut flevit Nero, necalo Simone mago,
pseudocbristos vel pseudoprophelas, alque hoere- et sicut moesli facli sunt hoerelici ex morte Arii,
siarchas opponit. In bysso injusliliam obtenlu jusli- qui eum nec damnatum imitari desierunl. Vinum et
tia? adoperiam. In purpura interfeclionem hoeretico- oleum, simila el trilicum pertinent ad guslum, quoe-
Tum tcgmine marlyrura Christi velalam. In serico que ila fauces illiciunt, ut et ea quoe in veritate
corruptionem mentis integriiate carnis oppansam. significant, electorum demulceant cordis palatum,
In cocco simulalionem charitatis crudelitate pallia- el ea quoe ex eorum falsa imilatione assumunl,
tam. In ligno thyino ac prelioso, durabili consian- snavia credanlur mentibus reproborum. Per vinum
tia, mentis obstinationem obumbratam. In ebore quippe novum designatur lestamenlum, quod audi-
simulatione virlutum, viliorum turpiludinem ob- lorum mentes debrians, mundi concupiscentiis in-
lectain. In oere, forlissimoe pioedicationis legmine, sensibles reddit, unde Dominus in nupliis aquara
durabilem atque sonorabileiu perfidiam pallialara. vinum fecisse narralur. Quid autem per oleum, nisi
In ferro aulem, acumine snbvenlionis asluiiam de- C unetio Spiritus sancli figuratur? Unde Psalmisloe
ceplionis coelatam. In marmore buinililalis simililu- voce redemptari noslro dicitur : Dilexisti juslitiam
dine falsa? suhjeciionis, muscipulam obumbratam et odisii iniquilalem, propterea unxil le Deus, Deus
anleponii. Quia ergo hoec omnia falsoe religionis tuus oleo loetitioeproe consortibus luis (Psal. XLIV).
obtentu velala coiifuiidunlur, alque ad inleritum Per siinilam vero et Iriticum , caro Redemptoris
tollantur, recle inundus in reprobis iisdem divitiis nostri exprimitur, qua fidèles quotidie sanantur.
inops effectus florere cîescribilur. Quoescilicet dum pars reproboe civilatis obumbrala
Et cinnamomnmet amomum et odoramenlorum, el beslioe seductione se putat habere, tanto amplius
unguenli, et ihuris, el vini el olete et similoeet tritici dolet, si conligerit perdidisse, quanta magnarum
et jumentorum el ovium el equorum et rhedarumet opum divilias isla significare videnlur. Nam vinum
mancipiorum el animarum hominum. Subaudilur et oleum amisisse dolent, cum vinacia et araurcam
semper a superioribus, merces nemo emel amplius. perdiderunt. Similam et trilicum perdidisse se ge-
Ex his quoedam pertinent ad olfaclum, quoedam mnnt, cura zizania el paleas araiserunt. /Estimant
aulem simul ad olfaclum et taclum. Cinnamomum enim veroe fidei proedicatores subtraclos, spiritual!
enim et amomum diversorumque odoramenla pig- doctrina replelos, Spiritus sancli illustratione aflla-
inenlorum, el thus ad olfaclum, unguentum vero ad D ios, coeleslibus sacramentis ad vitam enulritos, cum
taclum simul cl Olfactum redigilur. Vefum quoera- pravoe hoereseos seductores corrupla senlenlia in-
nins, ut coepimus, qualiier illa, quoe in bonum isioe fectas, spirilu doemoniorum plenos, abusione divi-
species significant, usurpet pars adversa, quibusque norum sacramenlorum damnatos, vellent, imo si
ablalis aiiiariler defleat. Per cinnamomum quippe possentde mundosubhitos ganderent. Porro jumenta,
et amomum, odor designatur virlutum, unde Eccle- oves et equi, et coelera usibus exlerioribus sunt
sia dicit : Sicut cinnamomum el amomum aromati- apta, quoniam juvant homines sive in equitando,
xans odoreni dedi. Hinc Paulus dicit : Christi bonus sive in ferendo onera. Rheda autem quoe hic com-
odor sumus Deo in omni loco (II Cor. H). In diver- memoralur, genus vehiculi fuit apud antiquos, et est
sorunt vero odoramenlis pignienlorum et llitire, ora- forsitan adhuc similis plausiris ruslicanis, divilibus
tiones cxprimuniur sanctorum. Hinc enim in Canii- hujus soeculiad sedendum proeparala, quoeetiam alio
cis sponsi voce in laudém Ecclesioedicitur : Quoeest vocalîulo, currus vocatur. Hujusmodi enim currus
ista quoeascendit per desertum sicut virguta fumi ex veadunlur, et inde merces acquiruutur, sicut legi-
aromalibus myrrhes el ihuris, el universi pnlveris mus in libro regum de JEgypto exire quadrigam quoe
1161 EXP0S1T10 IN APOCALYPSIN. — LIB. VI. 1162
vendebatur sexcentis siclis argenti. Cum autem A poma desiderii animoedicit esse : unde oslsnditur
dixit, et mancipiorum merces, subaudis nemo émet quia non solum in majoribus, sed etiam in minimis
amplius : mérita quoeritur, quare subjungit, et mer- valde offenditur, si immoderate et ultra quam de-
ces animarum hominum. Nunquid enim mancipia bent appetunlur. Poma vero in sacro eloquio virtu-
sine animabus vend! possunt aut emi? Non utique, tes sanctorum significant, unde est : Emissiones luoe
sed in his verbis aliud aliquid intelligitur. Sunt paradisus malorum punicorum cum pomorum fructi-
enim quoedam mancipia, quoe tantummodo corpore bu$ (Cant. iv). Dicit ergo se pars bestioe omnia
venduntur, animoe vero illorum in liberlate perma- simulate habere, quoein veritate possidet Agnus. Et
nent, sicut hi qui venduntur Christianis, et cum omnia pinguia. Id est crassa. Et proeclara perierunt
corpore sunt servi, anima per fidem reciam sunt a le, et amplius illa jam non inventent. Ista ad
liberi. Sic enim venundatus est Joseph -: qui cum gustum vel gaslrimargiani redigenda videntur. Hoec
esset servus corpore, liber erat anima, unde et eum itaque omnia, quoe secundum quinque corporis sen-
domina ad peccatum trahere non potuit. Taies ita- sus reprobi tractant, pereunle mundo déplorant,
que' non in anima venduntur, quia solummodo ad quia nesciunt aliud cogitare, nisi quoe exterius con-
exteriorera servitutis conditionem pretiis distrahun- sidérant. Et dum vident alios transire per mortem
tur , manente inlerius animoe liberlate. Plerique B et afllictionem ab hac vita, ipsi eorum superstiles
aulem simul anima captivantur et corpore, sicul hi inleritum illorum qui mundi gaudium reliquerunt,
qui paganis aut Judoeis venduntur, quoniam ipsi déplorant, timentes ne sibi similia eveniant. Signi-
quos emunt, secundum legem circumcidunt, et ser- ficant eliam et hoecut coetera aliquid bonorum, dura
vos non solum corpore, sed etiam in anima faciunt : ostendunt simulalionem impiorum. Nain cum Psal-
ut sicut domini, ita et servi servitutis nexu sint alli- mista dicat : Sicut adipe et pinguedinerepleatur anima
gati. Propter has itaque duasjvendiliones, distinctio- mea (Psal. LXII),ostendit saginam in significaiione
nem fecit sermo divinus inter mercem mancipiorum virlutes esse animarum. Ista etenim sagina in novoe
et animarum hominum. Sed et isla? singuloespecies vitoe proedicatoribus apparuit, quam se perdidisse
eleclos significant,quas eadem bestia fraude se habere in hoerelicispars reproborum dolet. Unde sequitur :
ostendit, et perdidisse dolet. Jumenta quippe electos Mercatores. Terroe de quibus satis supradictum
significant, qui cum Psalmista dicunt, Ut jumentum est, qui divites facti sunt. Non virtutibus, sed pecca-
factus sum apud te (Psal. Lxxn).0\es quoque sanctos tis. Ab ea longe stabunt, non corpore, sicut dictum
exprimant, quibus Dominus ait : Ecce ego mitto vot est superius, sed mente, notantes eos sequi. Propter
ttcul ovesin medio luporum (Matth. x). Et Petro dici- timorem tormentorum ejus, fientes et lugentes ac di-
tur : Pasce oves meas (Joan. xxi). Sed et equorum C centes:Voe,voe,civitas illa Babylon magna, quoeamicta
vocabulo proedicaloresinteUigi nulli dubium est, di- byssino, subaudilur vestimenta, et purpura, et cocco,
cente propheta : Misisti in mare equostuos. Rhedarum el deaurata est auro,et lapide pretioso, et margarilis,
etiam nomine eosdem proedicalores novimus desi- quoniamuna hora destitutoesunt lantoedivitioe.Qui su-
gnari, attestante Eliseo, qui ascendente Elia plorat, pra appellantur reges, ipsi dicuntur modo mercato-
dicens : Pater mi, Pater mi, currus Israël et auriga res, qui videlicet infelici mercatu, pro terrenis lu-
ejus (IV Reg. n, xm ). Mancipiorumque vocabulo cris animas commutant, unde in sequentibus dicitur,
ipsi exprimuntur electi, qui loto mentis deside- Mercatores tui erant principes lerroe. In civilate au-
rio Dei se subjiciunt servi tati, in cujus poteslale tem homines intelliguntur divitiis dedili, et volupta-
consistere se noverunt, dicentes cum Psalmista : tibus resoluti. Neque enim civitas amicitur auro vel
Sicut oculi seniorum, et coetera, usque, ita oculi argenta, aut coeteris speciebus, sed potius homines
nostri ad Dominum Deum nostrum (Psal. cxxn). in ea habitantes. Quibusdam itaque pereuntibns cura
Quo contra pars bestioe supernis judiciis desolato terrenis pariter rébus superstiles eorum ut supra
niundo, amisisse se dolet jumenta, oves, equos et meminimus Jugent, eo quod gloria illorum perire
rbedas, id est ad portanda suorum onera viros videalur, et a longe stant, quia notant illis fieri so-
fortes alque innocentes, cum débiles ad omne opus ** cii neque in amissione terrenarum rerum, neque iu
bonum, et noxios in malum amiserit, gérait se per- poeuis, ad quas eos transire credunt. Una autem
didisse mundo exterius mortuos, cum inlerius ne- hora in qua tantas divilias périsse denuntiat, hoc
quiler eosdem viventes perdiderit. brève tempus intelligitur a Domini passione usque
Et poma desiderii animoeluoediscesserunta te. Hoc ad finem soeculi.De qua Joannes dicil : Filioli, novis-
etiam fil, quando bosles de regno insurgentes in sima hora est (I Joan. H). — El omnis gubernator el
regnum, non solum depopulanlur urbes, sed etiam omnes qui in longum navigant, et nautoe, et qui in
omnia ligna regionis vastant, et incendio cremant. mari operantur, longe'steterunt, et clamaverunl vi-
Et isla tam ad conspectum quam ad gustum perti- dentes locum incendii ejus. Qui supra appellaniur
nent. Unde habemus in Genesi, quod viderit mulier negotiatores, hic guhernatores navium et nautoe.
lignum pulchrum visu et ad vescendum suave, et Nunquid enim mare navigantes adesse poterunt, ut
tulit de fructu illius et comedit : deditque viro suo. videant incendium civitatis? Sed in his omnes soeculi
Notandum autem quod cum in coeteris majoribus cultores exprimuntur, qui sibi tintent, videntes rui-
rébus, plus soleant homines dclcctari, solummodo nant suoe spei. Locum aulem incendii ejus videre
PATROL. CXVII. 37
Jicuntur per incendium fumi, id est per proesentes A non de perdilione reproborum loetari jubenlur, sed
tribulationum angustias futurarum poenarum noli- potius dejùsto Dei judicio. Unde cum dixisset, Exsulta
tiam proegustare, quoeomnia supra latius sunt expo- coelum et apostoli et propheloe, protinus subjecit :
sita, ideo nunc breviter tangunlur. Aiunl egoflentes : Quoniam judicavil Deus judicium vestrum de ea.
Quoeest, subaudilur civilas, similis civilati huic ma- Vel eliam in hoc loetari proecipiuntur, quia post
gnoe?Quasi dicant : Nulla civilas illi in magnitudinis damnationem reproborum venlura est eorum remu-
honore cooequari polest. Oculi enim carnalium nihil neratio. Neque enim ante electi sublevabuntur ad
magnum noverunt, nisi quod corporeis oculis inlueri gloriam, quam reprobi damnentur, el in infernuni
possunt, et ideo comparaiione proesentis vitoeeliam demergantur, quia scripium est : Toltatur impius,
coelestia despiciunt. Plus èiiim diligunt mundum ne videat gloriam Dei. Gaudent ergo, quia justo ju-
quam Deum : plus amant filios quam angelos. Ter- dici concordant. Non enim illi concordarent si de
renant peregrinalionem pro habitatione coeleslis pa- ejus justo judicio non gauderent. Gaudent eliam :
trioe députant. Salulem corporis ducunt pro summa quia dum illi pereunt, gloria illorum appropinquat.
felicitate : aurum, argenium, et lapides proeponunt Unde Dominus cum ruinant pereuntis mundi suis
vitoecoronis, et ideo comparaiione proesentiura gau- discipulis exposuisset, stalim subjecit : His aulem
diorum nihil credunt esse illa'et dicunt, Quoesimilis B fieri incipientibus,respicite et levate capita vestra, quo
civilati huic magnoe? Ac si dicerent, Nulla. De qui- niant appropinquat redemptio vestra (Luc. xxt). Af
bus adhuc subditur : si'diceret:Cum ex mundi desolatione, finem ejus ap-
Et miserunt pulverem terroe super capita sua, et propinquare cernitis, respicile et levate capita ve-
clamaverunt (lentes ac lugentes. Capitis nomine soepe stra, id est, exhilaraie corda, quia dum finilur mun-
in sacro eloquio principalitas mentis intelligitur. Per dus, cui amici non estis , prope fit redemptio quam
terrain aulem, lerrena concupiscenlia designalur. quoesistis. In coelo , aposlolis et prophetis compre-
Reprobos itaque super capita sua pulverem niitlere, henditur omnis Ecclesia a prineipio soeculi usqufi
esl lerreno amore ne coelestia inlueri possinl, ocu- ad finem decurrens. Quoniam judicavit Deus judi-
los suoe mentis corrumpere. Défient ergo reprobi cium vestrum de ea, hoc est illud judicium de quo
ruinant civitatis magnoe, sed tamen ipsi non cessant superius legimus quod animoe sanctorum-sub altare
lerrena concupiscere , dumque immoderate terrenis Dei clamabant dicentes : Usquequo, Domine, sanctus
rébus inhiant, quasi pulvere terroe suos oculos excoe- et verus, non judicas et vindicassanguinem nostrum de
cant, ne coeleslis palrioe gaudia inspicere valeant. his, qui habitant in lerra (Apoc.vi)?Judicavil juduiuin
Aliter : Capita reproborum possumus intelligere nostrum, id est damnavii illam juste, quoe nos daui-
principes illorum. Cum enim se viderint reprobi jam C ( naverat injuste. Et quoe nobis lemporalera inlulit
in judicio constilulos et damnatos, ponent pulverem mortem, nunc oelernam senliet gehennoe poenam.
lerroe super capila sua, hoc esl, faciem suorum prin- Verum isla omnia beatus Ansbertus Arabrosius
cipum exprobrabunt, a quibus seducti sunt, ut ter- etiam ad eos refert, qui bis malis exlerriti, dum at-
rena diligerenl, pro quibus tune peribunt, dicentes : tendrait quoe sibi futura sunl, ad frucluosam poeni-
Voe, twe,civitas Ma magna Babylon, in qua divites tenliam ex hac conlrilione confugiunt.
facti sunt omnes qui habent naves in mari de preliis El sustulil unus angélus fortis lapidem quasi mo-
ejus. Nam mulli negolialores in hoc soeculoditantur larem magnum, el misit in mare, dicens : Hoc imptlu
ex bis quoenavigio, non solum de loco ad locum ve- miltelur Babylon magna illa civilas, et ultra jam non
huntur, sed eliam de regione ad regionem, sicut, invenietur. Isie angélus Dominus Jésus Christus est,
verbi gratia, (lebal temporibus Salontonis, quando qui est nuntius paternoe voluntatis. De quo Propheta
classes ibant semel in Iribus annis in Ophir, et af- dicil : Vocabilur magni eonsilii angélus. Cum liicit,
ferehant inde auri lalenia quadraginta , et mullas suslulit lapidem molarem magnum, taie est, quasi
alias species quoe non polerant reperiri in lerra dicat : Sustulil inolara magnam. Recle autem unus
Israël : sic fil etiam usque hodie, unde ex Groeco- angélus fuisse dicitur, quia unus est Dominus, una
rum regione pallia et ornamenta varia in his regio- -fides, unum baplisma. Bene fortis, quia ad debel-
nibus deferunlur. Quoniam una hora desolala est. landas aereas potes tales venit. De quo Psaimisla
Id est subito adveniente die judicii. Attende, quia clicit : Dominus fortis et pote.ts, Dominus potens in
non solum jaciuram divitiarum , sed eliam re- proetio (Psal. xxm). Per molam, volubiliias hujus
pentinam improvisamque défient ruinant hujus soe- soeculi intelligitur, in qua multoe farinoe, id est
culi. multoecogilaliones et cura? temporales fiunt. Lapis
Exsulta super eam coelumet sancli apostoli et pro- aulem molaris significatpondus peccaiorum, quod in
phetoe.Quoeslioorilur in hoc loco, cum Dominus ini eadem aciione contrahitur, ab efficientescilicet illud
Evangelioproecipiat,diligileinimicosveslros,benefacite ' quod eûicilur. Ex hac molaDominusdicit de hominibus
hisquioderunt vos, et orale pro persequentibusetcalum- in extremitate hujus soeculiposilis : Erunt duoemolen-
niantibus vos,ut silis filii Patris veslri qui in coelisest, tes, una assumetur, et altéra relinquetur (Luc. xvn).
qui solem suum oriri facit super bonos et malos (Luc. De hac etiam mola dicilur : Quia qui scandalizaverit
xxvi), quid esl quod hic horlalur coelum, apostolos,, unum de vusillis islis credentibusin me, expedit ei ut
et propheias ut gaudeant? Sed sciendiim est, quiai suspendalur mola asinaria in collo ejus, el demer-
1165 EXP0S1T10 IN APOCALYPSIN. — LIB; VI. «66
gatur i» profundum maris (Matth. xym). Quod non A vitate totum corpus diaboli intelligi debere. Sanguis,
solummodode scandalo intelligitur, sed de omnibus, autant inventus dicitur, id est vindicla sanguinis,
gravioribus peccatis, pro quibus niittentur reprobi quoe veniet super omnem reprobam generaiionem,
in mare, id est in profundilatem inferni. Et hoe per juxla illud : Requirelur sanguis omnium qui effusus
angelum, id est per Christum, quia sicut ipse dicit : est super omnem terram a generalionehac. Sciendum
Pater non judicat quemquam, sed omne judicium- est eliam, quia, ul supra dictum est, illi sanguinem
dédit Filio (Joan. v). Hoc iinpetu, id est, ista veloci- prophetarum et sanctorum fudisse inveniuntur, qui
tate miltenir magna illa civilas in mare, et ultra non dicta illorum in alium sensum quam prolala sunl,
invenietur, id est, sicuti iste lapis velociier transit in pervertere non limuerunt.
profundum maris, sic omnis coelusreproborum velo-
cilermittetur in profundilatem inferni,et amplius non CAPUT XIX.
invenietur in socielate Ecclesioe.In hac enim Ecclesia Post hoec, id est post proediciam visionem, ourfivt
simul sunt boni cura malis : quia sicut hoecvila inter mente quasi vocem magnam tubarum multarum in
coelumet terram média consisiit, ita ulriusque par- coelodicenlium : Alléluia. Joannes in hoc loco per-
lis cives inter se contiiiet. Tune aulem separabuntur sonam tenet Ecclesioe,quoequotidie audit has voces,
omnes mali, nec ultra invenientur in societale bono- B quia ipsa eas mitlit. Quod aulem dicit : Post hoec,
rum. non est diversilas temporis, sicut dictum est, sed
Et vox citharoedorumet musicorum et tibia canen- ordo narralionis. Isla autem vox magna, magnum
tium et tuba, non audietur in le amplius. Ex his quoe est sanctorum desiderium, quoerecle magna dicilur,
superius commemoraverat, quoe ad quinque sensus quia sancli magna loquunlur, magna operantur.
corporis pertinent, subjungit quoe simul eliam inter Multiludo lubarum, mullus est convenais fidelium.
alia de mundo auferri proedicit. Omnia enim hoec Sed quamvis mulli sint, unam vocem emittùnt :
cum delectalione a principibus hujus soeculi requi- quia omne quod loquunlur, in unius fidei concordia
runtur, sed tune ab illis auferenlur, quia jam nulla consisiit. Istoesunt tuboeproedicatorumquibus septem
erit eis delectatio, ut pôle qui in lormenlo consti- diebus Hiericho circumeuntibus, mûri illius corrue-
tuli, alertas poenis cruciabuntur. El ostendit in his runt, quod mystice in hac Ecclesia coinpletur, in
omnibus ea quoe per quinque sensus corporis cum qua per seplem dies, hoc est, per omne tempus hu-
dulceiline percipiuntur, penitus ab hoc soeculoesse jus vitoe proedicatoribus tubam doctrinoe insonanti-
transilura. Et omnis arlifex sicut fabri, carpentarii,. bus, omnis forlitudo infidelium ruit. Alléluia, Groe-
gentmarii, et omnis ars in te non invenietur amplius, cus sermo est, Latine dicitur : Lqudate Dominum.
el vox molif non audietur in te amplius, et lux lucernoeC Unde et ubi nos in nostris codicibus habemus : Lau-
non lucebit libi amplius, el vox sponsi et sponsoenon date, pueri, Dominum.Groecihabent alléluia. Alléluia
audietur adhuc in te. Ac si diceret. Omnia quoe ergo sancli résonant, quia et ipsi Dominum vérbo
ad usuin et jucundilalem pertinent, lollenlur ab et opère bradant, et coelerosut eadem facianl admo-
impiis. Et quare hoc fiai, subinfertur causa. Ouo- nent. Hoc fecerunt proecedenles foriissimi pa,tres,
niam mercalores lui, inquit, erant principes terroe. hoc nos eliam licel infirma mente parvuli dicimus.
Isti sunl mercalores, de quibus supra dictant est, qui Sed jam quid dicant audianius : Alléluia, laus el glo-
ul honores temporales sibi acquirant, animas suas ria et virtus Deo noslro. Ho,cenim alléluia dicere sci-
infelici cointncrcio commutant, Et idcirco, quia Ba- licet, quod laus : quia omnis crealura coeleslis"et
bylon terrena quoerit,quoeulilur bonis temporalibus, terreslris Deum laudare débet. Et gloria, id est ho-
el ipsa justo Dei judicio fraudajtur, et oeteniis sup- nor et exsultatio. El virtus Deo noslro est, quia ipse
pliais damnanda submergilur. Ex ipsis enim regi- vieil diabolum, et electis suis poieslatem vincendi
bus lerroe ac raercaloribus impia civilas constat, qui Iribuit, quibus ipse dicit : Confidite, ego vici mun-
el suas animas vénales faciunt, et elationis fastu in dum (Joan. xvi).
superbiam elèvanlur. Quia in veneficiis,id est in ma- Quia vera et juxla sunl judicia ejus. Quibus scilicet
leficiis, (HISerraverunt omnesgentes. Hinc manifesta- D 1 judicavil, ut hi qui sanguinem fuderunt, sanguinem
tur, quia sicul Ecclesia in omnes mundi génies dis- bibanl, hoc est, vindiclam sanguinis suslineant. Hinc
tenditur, ita et Babylon. Maxime aulem princ'pes Psaimisla dicit : Justus es, Domine, et rectitm judi-
hujus soeculioslendit avarilia? servire in his verbis, cium tuum (Psal. cxvni). — Quijudicavit de m'erelrice
quorum exeniplis coelera péril muliiiudo. magna, id esl de omni malorum mullitudine. Quoecor-
Et in ea sttnguisprophelarum et sanclorum inventus rupit terram, hoc est, seipsam. In prostitutione sua.
est, et omnium qui interfecti sunt in lerra. Sermo Hoc esl in iuimunditia carnis, vel in idolor.umc'ullura,
divinus aliquando loquitur ad Babylonem, quasi ad seu etiam iu deleclione terrenarum rerunt plus quant
gecundam personam, aliquando de Babylone, quasi coeleslium. Et vindicavitsanguinemservorum suorum
de tertia. Dicit enim superius : Omnis arlifex et omnis de pianu ejus. Quia sicut illi effuderunt eorum san-
ars non invenieturin te amplius, etc., similiter nunc guinem, ita et ipse'fudit sanguinem illorum.-Vel
aulem dicit : Et inventusest in ea sanguis propheta- effusionent sanguinis possu;: us inlelligere spiritua-
rum et sanclorum, qui interfecti sunt in terra. In lités sicul el supra. Sanguinem enim sanctorum
quibus verbis apertissime demonslratur, in hac ci- fuderunt, quia spiritualem sensum corruperunt. ,Et
quia illud quod vitale erat in divinis eloquiis effude- A thronos ideoque se invicem hortanles, dicunt, Allé-
runt, el in carnalem sensum verterunt, ipsi quidquid luia, id est, Laudate Dominum.
vitale habent, amittunt. Et vox de throno exivit, dicens : Laudem dicite
Et iterum dixerunt : Alléluia. Geminatio sermonis Deo nostro, omnes sancti ejus. Hoc non semel, sed
confirmalio est. Ecclesia enim semper indesinenii af- eliam secundo in proemissa loculione factura legi-
fecta Deum laudat, ex cujus persona Psalmista dicit : mus, quod hic iterum fieri jubetur. Sed ut ipsa laus
BenedicamDominum in omni tempore,semperlaus ejus indeficiens semper perseveret, ipsa membra mutua
in ore meo (Psul. xxxm). Duoque meretricis in hoc exhortatione informanlur, ut omnes ei laudem di-
loco facta commemorantur, quod videlicet terram, cant, thronus enim ipsi sunt servi Dei. Cum ergo
hoc est, seipsam malis operibus corruperit, et quod de throno exivit vox, et aures secundo pénétrât, ni-
sanguinem sanctorum fuderit, pro quibus gehennoe mirum servi ad conservos exhortationis proférant
incendium oeternaliter sustinebit. Et fumus tor- verbum. Verum in hoc quod sequitur, et qui time-
mentorum ejus ascendit in soecula soeculorum. Hic tis Deum, quoestio oritur, quare timentes Deum lau-
fumus non proesentis soeculitribulationem, sed oeier- dareproecipiantur, cum ipse Joannes dicat in Epistola
tiam significat. Unde inluendum, quia non dicit sua : Quoniam timor poenam habet, etc. Qui timet,
ascendet, sed ascendit, quia videlicet in singulis re- g non est perfectus in charilate. Alibi quoque scriptura
probis quotidie reproba civitas damnatur, el ad inest, quia non est speciosa laus in ore peccatoris (Eccli.
ferni poenas deducitur, sicut quotidie Hierusalem xv). Sed sciendum est quia duosunt timorés, servorum
transit in singulis electis ad patriam coelestem, nam videlicet et filiorum. Servi enim timent neilagellentur
hic per fumum flamma oeternoe poenoe designalur, a dominis : filii autem, ne oculos offendant pii patris,
quia miseri in oeternum sunt torquendi. Hic locus et hoeredilate eorum priventur. Ita ergo aliter timent
valet contra eos qui dicunt quod reprobi post multos reprobi, atque aliter justi. Reprobi timent, ne dam-
annos ad gloriam sint reversuri, contra sententiam neniur in inferno pro suis peccatis: Justi aulem, ne
Domini, qua dicturus est illis : Ile in ignem oeternum aliquid peccent, et oculos sui creatoris offendant. Isto
(Matth. xxv). Quidquid enim oeternum est, terminum ilaquelimore timentes proecipiunturlaudareDeum, et
non habet, et hoc est quod hic dicitur, Fumus ejus de quo Psalmista dicit: Timor Domini sanctus perma-
ascendit in soecula soeculorum, quia videlicet tar- nens in soeculumsoeculi(Psal. XVIII.)—Pusilliet ma-
nienta, quibus miseri lune tradentur, finem non ac- gni. Pusilli sunt, qui non possunt penetrare altiora
cipient. mysteria, quibus Apostolus dicit : Non potui vobis lo-
Et ceciderunt viginti quatuor seniores et quatuor qui quasi spiritualibus, sed tanquam parvulis in Cliri-
animalia, et adoraverunt Deum sedentem super thro- Q sto, lac vobispotum dedi, non escam (II Cor. m). Nec
num, dicentes : Amen, Alléluia. Quod viginti quatuor possunt etiam implere Domini consilium, quo ait: Si
seniores, hoc significant et quatuor animalia, id est vis perfectus esse, vade et vende omnia quoe habes, et
omnem electorum Ecclesiam. Quia enim subjeclo- da pauperibus, et veni, et sequere me (Matth. xix).
rum facta examinât, recte per seniores : quia pa- Magni vero sunt, de quibus ipse Dominus dicit : Qui
scua oeternoeviriditatis inquirit, digne per animalia fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno coe-
figuratur. In vicesimo autem quarto numéro, sicut lorum (Matth. v). Hi omnes Deum laudant, et hoc
supra dictum est, omnes patres tam Veteris Testa- in Ecclesia, in qua pariter consistant, juxta illud:
menti quam Novi ostenduntur, propler duplicatum Parvus et magnus ibi sunt, subaudilur in regno,
duodenarium, de cujus natura satis superius dictai» filii dilectionis.
est. Iste autem casus seniorum et animalium non Et audivi vocem quasi tuboe magnoe, et sicut vocem
pertinet ad ruinam, sed ad humilitatem. Cadunt aquarum multarum, et sicut vocem tonitruorum ma-
enim ante sedentem in throno, id est anle Deum, qui gnorum, dicentium : Alléluia. Magnavox canticorura,
proesidet suoe Ecclesioe,quia semetipsos humiliantes, magna est devotio sanctorum. Quoerecte luboe com-
quidquid habent in fide et opère, ipsi députant, a paratur, quia magna proedicat. Unde per Isaiam di-
•D
quo boec perceperunt, qui dicit : Sine me nihil pote- citur : Quasi tuba exalta vocem tuam. Vox quoque
stis facere. Aiunt ergo adoranles, Amen, id est ve- aquarum multarum, vox est populorum multorum,
rum est, quia Deo noslro est laus et gloria et virtus, aquoeenim multoe populi sunt multi, sicut supra le <
qui judicavit de meretrice magna; justum est enim gimus. In voce autem tonitruorum magnorum terror
ut qui sanguinem sanclorum fudit, sanguinem bibat, exprimilur judicii. Tonitrua quippe magna ex se
hoc est, vindictam sanguinis susliueat. Et idcirco emittunl, quando impiis lerrorem divini judicii an-
laudandus est, qui sive propter voluptatum illece- nuntiant. Omnes ilaque, id est proedicatores et sub-
bras, seu propter sanguinis effusionem, non nisi dili auditores invicem se hortanles dicunt: Allé-
juste reprobos damnât, seu condemnat. Amen quippe luia, id est Laudate Dominum. — Quoniam regnavit
interpretalur verum : Alléluia, laudate Dominum. Dominas Deus noster omnipotens. Ac si dicant : In eo
Cum aulem thronus et viginti quatuor seniores una nobis collaudandus est, quoniam sicut ab initio
sit Ecclesia, distraguitur ita, quia et generaliter a mundi regnavit in nobis diabolus, sic ab adventu
Christo, ut unus thronus, et specialiter in quibus suo regnavit ipse Christus, et nos qui eramus duduni
suis eminentioribus membris mystice sedet super regnum diaboli, transtulit in regnum glorioe suoe,
1169 EXP0S1TI0 IN APOCALYPSIN.— LIB. VI. ' 1170
moriens, et tertia die a mortuis resurgens. Cujus A Et datum est Mi ul cooperiat se byssinosplendenti
etiam potentia in boc principaliter ostenditur, quo- et candido. Quid sit byssinum, ipse aperit cum sub-
niam qui potuit in principio mirabiliter hominem jungit : Byssinum enimsunt justificaliones sanctorum.
forraare, ipse mirabilius moriens in fine temporum, Justificationes autem sanctorum fiunt per fidem,
eum, qui perierat, potuit reformare. Et in his omni- juxta quod Apostolusdicit : Justificati per fidem, pa-
bus simul potenlia illius ostenditur et misericordia. cemhabeamus ad ipsum. Fiunt etiam justificationes
Gaudeamuset exsultemui et demus gloriam ei. Hoec per gratiam baptismatis, per eleemosynarum largl-
vox non est exlraneorum, id est, non est Judoeorum, tatera, per charitatem, quoeoperit multitudinem pec-
paganorum, qui a fide Christi et consortio fidelium catorum. Et quia has virtules Ecclesia a se non ha-
longe sunt, sed vox omnium sanctorum invicem se bet, sed a Deo percipit, idcirco dicitur : dalum est
hortantium ut gaudeant et exsultent, dentque gloriam illi, a Deo scilicet, a quo omne bonum tribuilur,
omnipotenti Deo, qui sine ullis proecedentiumbono- juxta illud : Omne datum optimum, et omne donum
rum actuum meritis, sola sua misericordia ad tan- perfectumdesursum est, descendensa Pâtre luminum
tam eos perduxit dignitatem. Quoniam venerunt'nu- (Jac. i). Hinc et Paulus ait : Quid habes quod non
ptioeAgni.Nuptias in sacro eloquiosoepelegimus esse accepisti? (I Cor. iv.) In hac itaque vila per fidem et
appellatam Chrisli et Ecclesioeconjunctionem, unde B charitatem cooperitur Ecclesia, in illa autem sola
est : Simile esl regnum coelorum homini régi, qui charitate vestietur, quoemajor horum esse perhibe-
fecitnuptias Filio suo (Matth. xxn). .Sponsus enim tur. Et iu hac charitate omîtes maxime justificatio-
est Christus, sponsa Ecclesia, quia sibi desponsavit nes consistant, propter quam cuncta per fidem ope-
et per fidem et gratiam baptismatis. Dédit ergo rantur. Bene autem byssinum splendens et candi -
Christus huic sponsoe arrham, id est fidem, spem, dum dicitur, quia videlicet nullis peccatorum tune
charitatem : et per hoectoto isto tempore conjungi- maculis offuscabitur electorum conscientia, quoehic
tur illi, in futuro autem jam ei per rem sociabitur. per fidem, spem, et charitatem fuerit ornata.
Et uxor ejusproeparavitse. Duo dicit, sponsam vide- Et dicit mihi : Scribe. Videlicet in corde tuo, vel
licet, et uxorem nunc enim sancta Ecclesia est etiam scribe in libro, ut perveniat ad posteros. Nam
sponsa, cum autem ad amplexus viri sui fuerit peret quod Joanni dicitur, omni Ecclesioedicitur, cujus
ducta, et quod nunc videt in spe, viderit in re, tune ille tune typum gerebat. Beati qui ad coenamnuptia-
erit uxor. Consuetudo quippe est sacroe Scriptura?, rum Agni vocati sunt. Non de his nuptiis quoe in
ut aliquando sponsas appellet uxores, et sponsos proesenti aguntur, ista dicuntur, ad quas multi in-
viros : iterumque sponsas uxores, et maritos spon- trare videntur per fidem et baptismum, sed non ideo
sos. Unde evangelisla cum superius dixisset de Do- G sunt beati, quia fidem quam habere videntur, operi-
mini maire : Cum esset desponsata mater ejus Jo- bus maculant, unde scriptum est : Mulli sunl vocati,
seph, in sequenlibus addidit, Joseph autem vir ejus pauci veroelecti(Matth. xx). Sed de his nuptiis hoc in-
cum essetjustus, et nollet eam traducere, voluit oc- telligitur, in quas solummodoboni intrabunt, ubi jam
culte dimittereillam. Cui et angélus dixit : Noli ti- non erit quisquam qui dignus sit projici, non habens
mere accipere Mariam conjugem tuam (Matth. j), vestem nuptialem, sed omnes candidis stolis induti,
cum needum scilicet esset ejus uxor. Taie est et gaudebunt in oeternum cum Christo. Has multi ex-
illud : Si invenerit puellam desponsatam in agro, et ituri intrant, sed illas quisquis semel intraverit, ul-
dormierit cum ea, morte morialur, quia humiliavituxo- terius non exibit. Beati, id est felices, qui ad coe-
rem proximi (Exod. xxn). Appellalur quoque vir et nam nuptiarum Agni, id est, ad supernum illud et
uxor, sponsus et sponsa, sicut Joël dicit : Egrediatur coeleste convivium, vocati sunt in Dei proescientia et
sponsus de cubili suo, et sponsa de thalamo suo (Joël proedestinatione, id est ad societatem angelorum et
n). Quodautem dicit : Uxor ejus proeparavitse, non de sanctorum hominum, ibi erit refectio animarum san-
ista quoe nunâgitur proeparalione per fidem intel- ctarum, id est proesensomnipotentis Dei vullus. Unde
ligitur, sed potius de fila de qua Dominus dicit : Psalmista dicit : Satiabor dum manifestabitur gloria
Media nocte clamor factus est, ecce sponsus venit, D tua (Psal. xvi). De hac coenaet in Evangelio dicitur :
exile obviam ei. Tune surrexerunt omnes virgines Beatus qui manducabit panem in regno Dei (Luc. xiv).
Moe,et ornaverunt lampades suas. Tune venit spon- In hac coenaipse Dominus suis ministrabit fidelibus,
sus, et quoeparatoeerant, intraverunt ad nuptias cum juxta illud : Proecingetse, et faciet illos discumbere,et
eo (Matlh. xxv). Ista est conjunclio, quando quoe transiens ministrabit illis (Luc. xu). Bene autem non
dicebatur sponsa, transit in conjugem. Et cum in convivium, sed coena vocatur, quia nimirum in fine
fine soeculiista conjunctio et proeparatio debeat fieri, soeculiadimplebitur. Post prandium enim coena re-
jam facta esse refertur in Dei pfoedestinatïone. Et stât, post coenam autem convivium nullum restai;
ideo omnes justi ad hanc conjunctionis speciem an- qui ergo, finito proesentis vitoe termino, ad refectio-
helant, et invicem se hortantes dicunt : Gaudea- nem supernoe contemplationis veniunt, profecto ad
mus et exsultemuset demus gloriam ei. Potest etiam coenamAgni vocanlur. Et dicit mihi, Hoecverba Dei
et ita intelligi, quod cum illuc Ecclesia pervenerit, vera sunt. Id est quia Deus verax est, qui non men-
ista sit dictura. Et hoc proevidensspiritus pro certo titur aliquando, et hoecverba quoe dico tibi Dei
futurum ita narrât, quasi jam sit factum. verba sunt, et ideo pro certo venient quoe futura
Ittl HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC OPP. PARS I.—COMMENT.B1BL. M7Î
proedixi. Quoe Dei verba ad hominem veniuni, .A oslendit quem adorare eum oporleal, siibjungeits' :
quando per internant inspirationem ipsum Dei ver- Deum adora. Quasi diceret : Noli adorare me, qui
. bum ea in corde révélât fidelibus sine strepitu verba tibi depromo, sed eum, in cujus persona tibi
vocis. appareo. Teslimonium enim Jesu esl spirilus prophe-
Etcecidi ante pedes ejus ut adorarem eum, et dicit tioe. Quidquid enim spiritus prophetioe dixit, testi-
mihi : Vide ne feceris. Conservas tuus et fratrum tuo- mnniiint est Jesu, cui lex el prophétie teslimonium
rum sum habenlium teslimonium Jesu. Quia majo- perhibent. Unde et cum ipso in moule transfiguralo
rent se vidit Joannes, idcirco cadens angelum ado- Moyseset Elias apparuerunt in eadem majeslate, ut
rare voluit. Hic etenim et angélus el Joannes prô- ostenderetur, ipsum habere (estimon'ium a lege et
prias su munt persOnas, nam cum supra angélus prophetis. Hinc ipse Dominus dicit Judoeis: Si cre-
• dixerit : Ego sum a et w, primus el novissimus, derelis Moysi, crederetis et mihi; de me enim il escri-
ostendit se in hoc loco missnm esse in figura Chrisli, psit (Joan. v). Omnis enim Scriptura per Spirilum
cum propriàm personam considerans, prohibe! ne est data. Et ideo ipse spirilus prophetioe teslimonium
se adorare debeat, ubi ei nolandum, quod idem an- Jesu est, quia omnis Scriptura teslimonium perhi-
gélus pedes habuisse dicitur quia nimirum veniens, bet Jesu. Unde ipse resurgens a mortuis, dixil disci-
ex-aère corpus assumpsit. Aitergo : Vide, id esl cave iî pulis suis : Oporlebal impleri omnia quoiscripla sunt
ne feceris, quia conservus tuus sûm, quia unum Do- in lege Moysi et prophetis et. Psalmis de me (Joan. i);
minum habemus ego cl ta, et. in nullo sunt tibi nam et eo baplizato, Spirilus sanctus teslimonium ei
proelatus, nisi lantum in doctrina, quam te missus perbibuil quod esset Dei Filius, quando in specie co-
sunt docere, nec solum liras sunt socius, sed etiam lumboe s*ipet*eum descendit. Spirilus ilaque prophe-
omnium fratrum tuorilm, fideliilm scilicet hominum tioe Christo leslimonium perbibet, quia omnia quoe
me cooequalem esse profileor, habenlium teslimo- lex el propheloe narrant, de illo dicta videnlur. Ha-
nium Jesu, id esl fidem Jesu. Ubi et hoc inluendum, bent aulem hoc leslimonium Jesu, non hi qui ver-
qnia cum soepe in Veteri Teslamento legimus ange- bolenus ea quoe de illo dicuntur credunt, quia fides
los- ab hominibus adoratos, noquaquam legimus eos si non habeat opéra, mortua est, sèd qui ea fide pol-
fuisse.prohibilos. Postquam autem Dominus assiim- lent, quoeper dilectionem opéra lur, id esl qui fidem
ptum hominem super coelos levavit, angélus ab ho- quant habent, operibus ornant. Sed ubi omnis som-
.mine adorari - limuit, quem super se regnare co- ma fidei de Christo enuntiata concluditur, ibi tan-
gnovit : et quia ne se adorare debeat ei dicit, et dem hujus prolixitas libri débita fine lerminetur.
LIBER SEPTIMUS.
SEQUITUR CAPUT XIX. G asceiidit, quando Verbum Dei humanam sibi carnem
- Et vidi coelum apertum, et ecce equus ulbus. Coe- et animant suscipiendo univit. Sed cum aliud rit
lum, ut soepîssime jain dictum est, Ecclesia electo- equus, aliud equester, quia equus esl animale, eque-
rum intelligitur, de qua scriptum est : Coelummihi sler esl homo, non hoc in Dominum cadit, in quo
sedes est. Et Salomon dicit : Anima justi sedes est non sunt duoe persouoe, sed" una, in duabus tamen
' Sicut enim
sapientioe. Paulus autem confirmai Christum esse substanliis. homo ex anima et carne
•Deivirtutem et Dei sapientiam'. Quod videlicet coe- conslans, unus homo habelur, ila ipse ex anima et
lum clausum fuit, quando non permittebanlur apo- carne constans et divinitalc, unus est Christus, in
stoli et coeterifidèles libère loqui, nec dnmque proe- una eademque persona ex duabus conslans substan-
dicando pervenerant ad omnes génies. Clausum erat liis. Bene autem ipse.equus, cui divinilas Verbi sin-
hoc coelum, quando timoré cogente apostoli posili gulariler proesidet, albus esse dcscribiiur, quia vide-
era.it in conclavi propler metuin, et sub silenlio licet in homine illo assumplo, nullius peccati offu-
se legebanl, quando venit Dominus januis clausis, scatio invenilur. Unde scriptum est : Qui peccatum
et stelit in medio, et dixit eis : Pax vobis. Sel non fecit, nec dolus inventusest in ore ejus {I Petr. n).
postquam ille ascendit ad coelos, aperuil hoc eoe- Coelo ilaque aperlo, equus albus el sessor aspicilur,
luin, quia décima die ascensionis suoe, misit eis D quia Ecclesia proedicanle,humanitas Chrisli ejusque
Spirilum sanclum , qno inflammati , coeperunt divinilas genlibus nianifeslaiur. De cujus diviniiate
loqui variis linguis magnalia Dei : et qui prius adhuc subjungitur, et qui sedebat super eum, vocaba-
non audebanl Christum confiteri in sua lingua, tur fidelis et verax. Fidelis , quia quidquid promillil,
postea inmimera hune diversilate linguarum pu- sine dubio adimplebit : verax, quia ipse est Patris
bliée proedicabanl. Per equum album, corpus veritas, qui non mentitur aliquando, et cum juslitia
et aninnm Chrisli intelligere debemus : per ses- judicat, hoc esl unicuique secundum opéra sua rc-
sorem autem equi, divinitatem Verbi, quoeproesidet tribuit. Neque enim aliter judiCare potest, qui in
suoehumanilati. Hune autant equum lune divinilas omnibus justus est. Unde qui êum altendunl miseri-
1175 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. LlfS. VII. 1174
cordem et ndelem promissorem, debent considerare A re, sicut et scire dicitur, aliquid scientes homines fa-
quia vèrax et justus est, ideoqHe nullum impoeniten- cere. Unde est : Tentât vos Dominus Deus vester, ut'
tem impunitum relinquit, nullum non conversum sciai (id est, ut scire vos facial) si diligitis eum, an
misericordia salvat, et pugnat in suis electis. Vicit non. Cum ergo interrogassent eum apostoli de die'
enim primum per se diabolum, quoniam ad debel- judicii, et eis non ipsum diem indicavit, per hoc
landas aereas potestates venit, deinde vincit quotidie ulique nescire ipsum dicitur diem, quia eos nescien-
per membra sua. Ut enim fidèles victores fiant, tes reddidil. Neque enim ille ignorare potest diem', a
Chrisli juvantur auxilio, sine quo nihil facere pos- quo omnis factus est dieS : nec polest aliquod esse
sunl. Judical ergo, ut rex soeculorum : pugnat, quia tempus, quod eum lateat, per quem facta sunt omnïa
in suis membris semper contra doemonumvel pra- tempora. Nomen ilaque Filii Paler scit, a quo esl
vorum hominum adversitates dimicat. genitus, scit eliam Spirilus sanctus, quia ab otroque
Oculi autem ejus ut flamma ignis. Oculi istius procedit. Sed nunquid hoc nomen eliam homines
equitis dona sunt Spirilus sancli. Unde superius non sciunl ? Nam in sequenlibus idem Joannes dicil :
dictant est, qnod viderit agnum tanquam occisum Vocatur nomen ejus Verbum Dei, et ilerum : Habebat
Joannes, habentem cornua septem et oculos septem, in veslimentoel in femore suo scriptum, Rex regum et
qui sunl septem spirilus Dei, missi ta orbem terra- " Dominus dominantium. Si ergo beatus Joannes no-
rum. Qui oculi bene ut flamma ignis dicuntur, quia men ejus scivit, quid est quod dicit : Nemo novit
videlicet nos ad fidem illuminant, et ad Dei amorem nomen ejus nisi ipse? Nunquid enim ipse aliquis non
et proxinii accendunt. Vel per oculos Domini possu- erat qui scire potuil nomen Dei? Séd subaudiendum
mus intelligere divina eloquia , quoe nos simililer est, nemo extraneus novit nomen ejus, nisi ipse cum
illuminant, et ad Dei amoreiit accendunt. Unde Psal- corpore suo,-scilicet quod est Ecclesia : non Judoei,
mista dicit : Lucerna pedibus meis verbum tuum, et qui eum in suis synagogis blasphémant : non hoere-
lumen semilismeis (Psal. cxvni) ; et ilerum : Proecep- tici , qui ntale de illo sentiunt : non pagani, qui in
tum Dominilucidum, illuminonsoculos (Psal. xvin).— eum credere notant : non utique falsi Christiani no-
Et in capileejus diademata multa. Quia Dominus mul- men ejus sciunl, siculi qui fidem quam habent, ope-
tis electis viciôriarum coronas iribuit, idcirco in ca- ribus deslruunt : sed ipse, hoc est Christus cum
pile suo multa diademata habere dicitur, quibus mul- Ecclesia, quoe in ipso illud scire mentit, scit nomen
liludo sanctorum coronatur. Quia enim caput omnium suum. Talis est hoec loculio, qualis illa , qua ipse
electorum est, et membra ejus electi, a quo accepit ca- alibi ail : Nemo ascendit in coelum,nisi qui descendit
put ut sit, ab ipso et membra coronanlur. Singulis au- _ de coelo, Filius hominis qui est in coelo (Joan. m),
tem victoribus, ipse coronas victorioe iribuit, sed ta- id est Christus cum corpore suo , qnod est Ec-
men (ut jam dictum esl) ipse in omnibus vincit. Ali- clesia.
ter : CaputChrisli Deusest,juxta quod Aposlolus dicit, Et vestitus erat veste aspersa sanguine. Vestis san-
Verbum autem et Pater cum Spiritu sancta unus est guine respersa, caro intelligitur Redemptoris, pas-
Deus. In capite ergo Chrisli, id est in Deo Pâtre, sionis sanguine crueniala. De hac veste Isaias ex per-
sunt multa diademata, quia omnia ad Ipsum refcrun- sona angelorum ad ipsum Dominum loquentium
tur, ex quo secundum Apostolum omnia esse pro- dicit : Quare rubrum est indtttnentum tuum, et vesti-
bantur. Filius enim non a seipso, sed a Pâtre est, menta tua sicut calcanlium in torculari ? Quibus ipse
Spiritus sanctus a Pâtre et Filio procedit. A quo respondit : Torcular calcavi solus, et de genlibus non
ergo omnia, in ipso et diademata multa-. Omnes ita- est vir mecum (Isa. LXHI).Sive eliam vestis Domini
que electi in capile Chrisli habent coronas, quia a sanguine cruentata , intelligitur Ecclesia, quoe in
Pâtre post victoriam coronantur. Sed irt hoc quod sanctis martyribus proprio sanguine est perfusa.
sequitur, habens nomen scriptum, quod nemo novit Soepeenim in Scripluris vestis Domini Ecelesia intel-
nisi ipse,valde perplexa orilur quoeslio,nunquid Filius ligitur. Unde Psalmista ex illius persona dicit : Divi-
scire aliquid potest, quod: neseiat Pater aut Spirilus m^serunl sibi vestimentamea, et super veslemmeam mi-
sanctus? Non omnino, quia juorum inseparabilis est serunt sortem (Psal. xxi). Vestis quippe Dei sunt
substantia, inseparabilis est el scienlia, ideoque omnes electi, juxta quod ei a Paire dicilur : Vivo
quod scit Filius, scit Pater, scit et Spirilus sanctus, ego, dicit Dominus, quoniam bis omnibus veslieris.
atque ideo cum Filius aliquid scire dicitur, omnis Et vocatur nomen ejus Verbum Dei, quia idem qui
prorsus Triuitas scire docetur : et quod solus Paler homo apparuit in tempore passurus, in principio
scire narratur, cum sua sapientra quoe Christus est, erat Deus et apud Deum. Ver-buni Dei vocatur, quîa
et suo suoequesapientioeSpiritu nosse probalur : et p6r ipsum omnia Deus Pater fecil, juxta'illud : Ipse
quidquid Spiritus sanctus perhibetur scire, omnino dixit et facta sunt. Si enim dixit, ulique per Verbum
cum Pâtre et Filio quorum Spiritus est, scire cre» dixit, per quod omnia fecit. Unde idem Joannes in
dilur. Nam et quod in Evangelio Dominus dicit : Evangelio suo ait : Omnia per ipsum facta sunt, et
De die autem illa nemo scit nisi Pater, non est ita sine ipso factum esl nihil (Joan. i). Nam et per hoc
inlelligendum, quod aliquid sciât Pater, quod neseiat Verbum Deus Pater se nunliari voluit mundo. De quo
Filius, qui utique Patris est sapientia, sed potius ila scriptum est : Et verbum caro factum est, et habitavit
quod nescire Filins dicitur, nescientes hominesredde- in nobis (Ibid.). Cum enim hoc essel Verbum invisi-
1175 «f$âYMONlS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1—- COMMENT. BIBL. H76
bile in sua nalura, feelura est visibile per assumptio- A mista ad ipsum dicit : Virga recta est virga regni lui.
nem carnis in nostra. Et quasi exponendo quid esset hoec virga, subdit :
Et exercitus qui sunt in coelo, sequebantur eum in Dilexisli justitiam et odisti iniquitatem. — Et ipse
equis albis. Exercitus hic multitudo intelligitur fi- calcat lorcular vini furoris iroe Dei omnipotentis. Quia
delium. Coelum quoque Ecclesia est, sicnt soepis- propter peccata humani generis quibus promeruit
sime dictum est. Sic ergo cfîeuntur exercitus qui iram Dei, mortuus est Chrislus. Nemo enhn viveret,
sun>in coelos sequi Christum, cum ipsi exercitus sint nisi ipse moreretur. Nisienim peccasset primus homo,
coelum, sicut dicuntur in êastris inire homines cer- immortalis mansisset. Sed quia Dei proecepla con-
tamen, cum ipsa castra sint ipsi qui proeparanlur ad tempsit, stalim iram Dei incurril, et mortuus est.
bellum. Recte autem exercitus nuncupanlur roul- Quam mortem pro nobis rnisericorditer Filius Dei
titudines sanctorum, quia in hoc soeculo dimicant, et suscipiens, in qua calcalus est, calcavit, quia banc
semper in certamine consistant contra hostes, vide- a mortuis resurgens, potenti virtute depressit. Vel
licet malignos spiritus, vel perversos homines, sive per torcular possumus intelligere tribulationem proe-
etiam contra vilia carnis. Equi autem albi quibus sentis vitoe. Calcat Dominus torcular, hoc est qui
insident corpora illorum munda ab omni peccato. sunt in torculari, id est omnes electos, quos pur-
"
Equus quippe est unicuique sanctoe animoe corpus gat per hujus vitoe angustias. Hinc Apostolus dicit :
suum, quod videlicet scit et ab illicitis continentioe Per multas tribulationes oportet nos intrare regnum
se freno restringere, et rursus charitatis impulsu, in Dei. Et Salomon : Flagellât Deus omnem filium quem
exercitationera boni operis relaxare. Sequuntur recipit. Sicut enim in torculari uvoe tunduntur, ut
Christum, quia imitantur ejus munditiam et castita- vino promptuaria repleantur, sic nimirum electi
tera, mortificantes se cumvitiis et concupiscentiis, pressurarum afllictionibus conteruntur, ut in coele-
juxta illud Apostoli : Mortificate membra vestra quoe slibus habitaculis recondantur. Et quia patienter
sunt super terram, etc. (Col. ni). Superius dictum electi iram Dei sustinent, quoepeccatoribus debetur,
est de virginibus, quod cenlum quadraginta quatuor idcirco bene jam vinum furoris iroeDei vocantur.
millia sequuntur illum quoeunque ierit. Unde scien- Sustinent enim iram Dei propter peccala, quibus
dum, quia sequuntur eum et alii, hoc est martyres, primo homini, ut dictum est, iratus est Deus, et ef-
confessores, conjugali etiam boni, specialiter virgi- ficiuntur vinum quod in dominicis apotbecis recon-
nes. Qui'gradus quanto excellentior, tanto est utique ditur. Vinacia autem, id est omnes reprobi, cum si-
numéro minor. Vestiti byssino albo et mundo. Hoc mililer premantur, foras projiciuiilur, et ab illorum
est innocentia castitatis, et mundilioe ornati. Jam „ societale separantur. Sed electi tamdiu vinum furo-
enim supra dictum est, quid sit byssinum, id est u ris sunt, quousque in torculari vice uvoetunduntur,
justificationes sanctorum. et a vinaciis separantur. At ubi promptuaria oeterna
Et de ore ipsius procedit gladius ex utraque parte intraverint, jam désistant esse vinum furoris, quia
acutus. Gladius sacra Scriptura intelligitur, juxta desinit calcatio torcularis.
illud Apostoli : Et gladium spiritut, quod esl verbum Et habet in vestimento et in femore tuo scriptum:
Dei (Ephes. vi). De isto gladio ipse Dominus in Rex regum et Dominus dominantium. Per vestimen-
Evangelio ait : Non veni pacem mittere, sed gladium ta m Domini, sicut supra diximus, corpus illud intel-
(Matth. x). Sicut enim gladio ancipiti inciduntur ligitur, quod Verbum Dei patris anima mediante
carnes, et membra a membris separantur, sic gladio suscepit in utero virginis. Per fémur vero propagatio
verbi Dei dividuntur boni a malis, fidèles ab infide- carnis exprimitur, unde Abraham miltens servum
libus. Hic etiam gladius in utroque Testamento in- suum ut acciperet uxorem filio suo de domo patris
telligitur, quia videlicet bine peccata operis, et ejus, dixit ei : Pone manum tuam sub femore meo,
illinc resecanlur peccata cogitationis. De ore Dei et jura mihi per Dominum coeliel terroe (Gen. xxxiv).
procedit, juxta quod ipse Dominus dicit : Non in solo Proeviditenim Dominum coeliex suo femore nasci-
pane vivit homo, serf in omni «erbo quod procedit ab U lurum, per quem adjuravit servum ; Jacob quoque
ore Dei (Matth. iv). Isto autem gladio fidèles vulne- dixit : Non auferelur sceptrum de Juda, et dux de
rantur ad salulem suam, infidèles vero et contqm- femore ejus, donec veniat qui mittendus est (Gen.
ptores ad damnationem. Hinc et Apostolus, qui unus ' XLIX).In suo itaque vestimenta, hoc est in humano
erat ex-his qui gladium verbi Dei portabant, dicit : corpore, et in femore, id est in carnali propagatio-
Aliis sumus odor vitoein vitam, aliit odor mortis in ne, habet scriptum quod sit rex Regum et Dominus
mortem (II Cor. n). Unde sequitur : ut in ipso per- dominantium. Unde Matthoeus generationem illius
cutiat gentes. Gentes in hoc loco non ut supra malas per reges describit, id est per David etejusposteros.
gentes significant, sed bonas, propter hoc qnod se- Cujus dicta cum legimus, et veraciter eum ex slirpe
quitur. Et ipse rejet ea» in virga ferrea. De his gen- David descendisse, regem verum cognoscimus, et
tibus ei et per Psalmistam a Pâtre dicitur : Postula credimus, in Domini femore credendo legimus, quod
a me et dabo tibi gentes hoereditatemtuam (Psal. n). ipse sit rex regum. Maxime enim promissiones de
Virga autem ferrea potestas intelligitur inflexibilis ejus incarnatione ad David facta? sunt, e quibus
et invictat In virga ferrea reget gentes, hoc est in una est : Cum dormieris cum patribus tuis, susci-
regni fortitudine, vel inflexibili juslitia. Hinc Psal- tât» de seraine tuo, quod egredietur de lumbis
«177 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. LIB. VII. 1 1178
luis, et stabilietur regnum ejus in sempiternum. Ipse A apparuit hominibus, quasi nihil esset : sed poslquam
erit mihi in filium , et ego ero illi in patrem (// surrexit a mortuis, factus est arbor magna, ita ut
Reg. vu). Reges isti quorum rex Christus est, om- in ramis ejus, hoc est in doctrinis Evangelicis, aves
nes sancli sunt, qui se et alios bene regunt. Quibus coelihabitent, id est sancli requiescant. Qui idcirco
Petrus dicit : Vos estis genus electum, regale sacer- aves coeli appellantur, quoniam mente coelestia pe-
dolium (I Petr. n). Ipsi sunt eliam dominatores, tunt, ut cum Aposlolo dicere possint : Nostra con-
qui dominationem exercent super subditos, accepta versalio in coelisest (Philip, ni). Aves itaque appellat
polestate in Petro aposlolo, cui Dominus ait : Tibi sanclos in coelesti vita degenles. Quoebene per mé-
dabo clavesregni coelorum(Matth. xvi). Vel etiam per dium coelum volare dicuntur, quoniam non terrenis
Domini vestimentum Ecclesia intelligitur, quam rébus inhoerent, sed mente, ut dictum est, coelestia
Christus fonte baptismatis abluit, et non habentem petunt, et ubique proedicando discurrunt. Hoc est
maculant aut rugam sibi desponsavit. Per fémur au- quod dicit per médium coelum,id est per mediam Ec-
tem omnes intelliguntur Christiani, qui credenles in clesiam. De quibus Isaias dicit : Qui sunt isti qui ut
Christum, facti sunt filii Dei, juxta illud Joannis : nubes volant, et quasi columboead fenestras suas ?
Quotquoti-autemcrediderunt in eum, dédit eis potesta- (Isa. LX.) Clamât autem angélus avibus, id est, per
tem filios Dd fieri (Joan. i). In suo ergo vestimenta B internam inspirationem loquitur eis, dicens : Venite
et in suo femore, hoc est in cordibus electorum suo- et congregamini ad coenam magnam Dei omnipoten-
rum, habet scriptum, quod sit Rex regum et Domi- tis. Quid per coenam, nisi convivium intelligitur
nus dominantium. . oeternoerefectionis ? Vocat ergo aves ad coenam, id est
Et vidi alium angelum stantem in sole. Angélus, omnes sanctos ad epulas regni venturi, dicens : Ve-
ut soepe dictum est, Christus intelligitur, de quo nite credendo et bona faciendo. Congregaminiad coe-
Propheta dicit, vocabit nomen ejus magni consilii nam Dei omnipotentis, id est ad commune convivium
angélus. Alius autem dicitur propter aliam, quam oeternoerefectionis.
ostendit visionem, eo modo qua et superius dictum Ut manducetis carnes regum et carnes tribunorum
est, quia alium esse dicimus hominem, priorem locu- el carnes fortium, et carnes equorum, et sedentium in
tionem ad nos faciam permutantem. Sol in sacro elo- ipsis. Hinc est quod Petro dixit : Occide et manduca
quio diversas habet significationes. Aliquando enim (Act. x), id est, occide in hominibusjinfidelitatem, et
significat ipsum Dominum, unde scriptum est: Vobis in corpus tuum, quod est Ecclesia trajice. Per car-
timentibus nomenmeum orietur sol justitioe (Mal. iv). nem autem in hoc loco, lotus intelligitur homo. Ali-
Aliquando tribulationera persecutionum, ut Dominus quando enim in Scriptura, per animam totus homo
dicit 'de seminibus quoe ceciderunt super petrosa, C accipitur, ut illud : Et videbil omnis caro salutare
quia oriente sole oestuaverunt. Aliquando manifestant Dei (Luc. m). Neque enim aut animoesine corporibus
rem ut illud, quod Nathan, ex persona Domini ingressoe sunt in Êgyptum, aut caro sine animabus
dixit ad David : Tu fecisli abscondite, ego vero faciam Filium Dei videre poterit,- sed carnis vel animoeno-
in oculis solishujus (II Reg.xii), id est in aperto. Qnod mine talus homo intelligitur, id est a parte totum.
tune impletum est, quando Absalon videnlibus cun- Ita ergo et hic fit cum dicitur, ut manducetis carnes
ctis ingressus est ad uxores patris sui. Et Psalmista regum et tribunorum. Quo in loco diversoehominum
in eodera sensu dicit : In sole posait tabernaculum qualitatcs ad Christum convertentium comprehen-
suum (Psal. xvm). Ac si diceret, humanitatis as- dunlur : Sunt quippe in Ecclesia reges, sunt et tri-
sumptoe sacramentum in lumine manifeslationis buni, id est comiles et coeteri principes nobiliores,
ostendit. Ita ergo in hoc loco sol ostensionem ma- sunt fortes viri bellicosissimi ad Christum conversi.
nifesloevisionis significat. In sole itaque stat Chri- Per equos autem hi designantur, qui prius erant
stus, id est in manifesta luce, et fide populorum, voluptuosi et luxuria coinquinati, de quibus propheta
quoniam gloria illius in toto orbe terrarum diffusa dicit : Equi emissarii facti sunt insanientes in feminas
est. Surrexit enim a mortuis, proedicatus est ab apo- " (Jer. v). Et in Psalmis ipse Dominus admonet, dicens :
stolis, creditur modo,in toto mundo, et in bac luce JVofitefieri sicut equus et mulus quibus non est inlelle-
fidei stat. Et clamavit voce magna omnibus avibut clus (Psal. xxxi). Per sessores aulem hoeresiarchas
dum eloquiorum scientia
quoevolabant per médium coelum. Aves similiter ali- intelligere possumus, qui bruta animalia in-
quando in bonam partem ponunlur, aliquando in carnalibus eminent quasi super fa
malam, ideoque pro locorum qualitatibus sunt ac- sident, eisque jure polestatis ad quodlibet cinus
In malo quidem ponuntur, ut Dominus abuluntur. Sed aliquando taies sancti sua doctrina
cipiendoe.
dicit de jadis seminibus, quoe a volucribus comesta ad fidem Chrisli convertant, et ad bonitatem Eccle-
sunt. In bono autem ut in Evangelio dicitur : Simile sioe trahunt, sicque quasi maclanles eos comedunt.
est regnum coelorum grano sinapis, quod minimum El carnes omnium liberorum ac servorum et pusil-
esl omnibus oleribus. Sed cum jam factum fueril lorum ac magnorum. Liberti sunt virgines carne.
in terram crescit, et magna fit arbor, ila ut volu- Servi autem conjugio obligati, quibus Apostolus dicit :
cres coeli habitent in ramis ejus (Matth. xm). Gra- Cum servi essetis peccati, liberi fuistis justitioe (Rom.
mira sinapis, Dominus est Jésus Christus, qui tera- . vi), id est alieni fuistis a juslitia. Per pusillos intelli-
oore suoepassionis despicabilis, et minor omnibus gitur vulgus ignobile, et multitudo plebis. Per ma-
1179 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT.BIBL. H80
gnos vero, philosbphi et divites hujus soeculi.Ex bis jA conspectu illius consistant, et ab eo videanlur. Et
omnibus magnum illud convivium coenoe,ab exortu his signis siibjicicnt eos qui acceperunt cltaraclerem
quidem sancloe Ecclesioe proeparattir, sed in fiiie- beslioe: hoc est qui in eum crediderunl, et qui ado-
temporum abundaiilius proeparabilur, quando non raverunl imaginem ejus, sicut Judoei, qui cum gau-
sokim gentiles, sed etiam Judoei occurrent, et ad dio el veneralioneejus proestolantnr adventum, quem
Christum convertentur. Unde et ista specialiter ad et suscepiuri sunt cum venerit. Juxta quod Domi-
illud lempus referre possumus. Angélus itaque in nus eis dicil : Ego, inquit, veni in nomine Patris mei,
sole, Elias et Enoch inlelligunlur, in aperla luce et non suscepistis (ne, alius véniel in nomine suo,
Christum proedicantes. Licel enim persecutiones vi- ipsum suscipietis. De quibus omnibus salis supra-
delicet ab Antichristo suslineanl illatas, lamen con- dictum est, ideo hic breviter repeluntur. Hi duo, id
slanter et manifeste proedicabunt Christum, dicenies est caput el corpus, vii'i missi sunt in stagnant ignis
omnibus avibus, id est omnibus sanctis, sociis vide- ardentis el sutphuris. Hoc dupliciler polesl intelligi :
licet proedicatoribus, Venile ad coenam magnam Dei vivi elenim in slagnuin ignis ardenlis milieninr hi,
omnipotenlis, id est ad Ecclesioe converitum, et quos Christus veniens ad judicium vivos reperit
oeternam omnium fidelium refeclionem. Quoecoena in carne. Qui paululum degusiala morte, statim re-
recle magna vocatur, quia videlicel et gentiles, et £1 surgent et damnabunlur cum diabolo et angelis ejus.
Judoei ad vitam oeternam proeordiuali tune cre- Qui etsi momeiiianeam carnis mortem guslaverint,
denl, et ad hanc coenam venient, ut comedant car- tanquam in ictu ocnli résurgent, non mortui sed vivi
nes regum et coeterorum, id est ut ex omnibus con- appellaniur. Vel cerle viventes in siagnum ignis niit-
diiiouibus et qualitatibus ad fidem Chrisli convertuntur, hi qui scienter malum operanlur. El ut
lantur, et in corpus suum, quod est Ecclesia, traji- manifestais fiai, dicamus sub exemplo, verbi gralia :
ciantur. Consiituenlur duo homines, unus mortuus et alter
Et vidi bestiam el reges terroeet exercilus eorum vi-vus.Si leligcrilis ntorluiim, non sentit; si tetige-
congregatos cd fuciendum proeliumcum Mo qui sede- rilis vivum sentit. Soepevero'in Scriptura mortui
bat in equo, et cum exercitu ejus. Beslia, ut supra pro nescientibus, vivi pro scienlibus ponunlur. Mor-
dictum esl, aliquando diabolum malorum principem, tui itaque su:.l pagani, et quasi nescienles et mortui
aliquando vero Anlichristum, aliquando lolum corin infernum descendunl, unde scriptum est : Qui non
pus diaboli significat. In hoc loco beslia, diafeolus crédit, jam judicalus esl, vivi aulem sunt, qui fidem
cum suo homine assumpto intelligitur. Reges vero Chrisli habent, sed dum eam operibus desiruunt,
et exercitus eorum, proeposili cum subjectos eorum vivi in infernum descendunl, quia scienter peccanl,
ntalis designantur, hi faciunt bellum contra Chri- (Cet hi ulique gravius lorquebuntur, quia servus qui
slum et ejus fidèles, blasphemiis et opprobriis, tri- scit voluntatem Domini sui, el non facit digna, pla-
bulationibus et miraculis pugnantes. Et quamvis gis vapulabit mullis. Considerandum denique est
ab ipso Domini adventu, diabolus cum suis membris quant lerribiliter locus suppliciorum siagnum ignis,
bellum cerlantinis conlra Ecclesiam inierit, validras et stflpliuris esse perhibelur. Siagnum scilicet pro-
tamen in fine soeculi pugnabit, quando divino ju- pter densissimas tenebras, quibus miseros demer-
dicio solutus propriis viribus efferabilirr, quando git. Ignis vero, quia exurit. Sulphur, quia quos
signis et miraculis castra sanctorum perturbare demergit simul et exurit, et conlinuis letoribus
nisus fuerit. Tune pariler bestia, reges et exercitus replet.
eorum pugnabit cum Christo, et ejus exercitu, quia Et coeteri, id esl fidèles qui ad Christum sunt con-
uno voto unaque voluntaie reprobi, adversus Eccle- versi, occisisunt gladio sedentis super equumqui pro-
siam firmabunlur, cum per damnatunt hominem, cedebat de ore ipsius. Narrala reproborum damna-
anliquus hoslis in soeculari potenlia se eriget : tune tione, revertitur ad eos qui ad Christum conversi
enim unarrimi crudelitate reprold cum suo capite, sunt, et gladio verbi Dei interempli morlai sont
contra Ecclesiam erigentur, nullumque membrum mundo et peccata,ut viverent. El omnes aves, idesl,
iniquorum a sui capilis voluulate, in bac persecu- D - omnes sancli saturati sunt de cornibus eorum. Sa-
liooe discrepabil. tietas enim electorum esl loetitiaet gaudium de pro-
Et apprehensa esl bestia. Pro eo quod apprehen- feciu fidelium. Verum quia verbi Dei gladio quidam
detur, quia proeieritum lempus pro futuro hic posi- jugulaniur ad salulem, ut superius dictant est, qui-
lum esl. Et cum Ma'pseudoprophela, et qui fecit signa dam vero ad damnationem. Possumus et hos mor-
coram ipso quibus seduxit eos qui acceperunt chnra- tuos qui occisi sunt gladio sedentis super equum eos
clerem bestioe, el qui adoraverunt imaginem ejus. intelligere, qui anle Domini adventum secundum
Beslia, Antichristus, pseudoprophela doctores pravi transeunl ad infernum, et ex his loetanlur aves, hoc
intelliguntur. Quoesini aulem signa quoepseudopro- est doemones, qui valde gaudio replenlur, cum ad
phela fecerit, quia iu uno multa inlelligunlur, su- inieritum suos perducunt imilaiores. Sicque de
perius dictum est, inter quoe eliam ignem fecerit eorum damnatione capiunt satielalem, quibus se au-
descendere de coelo. Coram bestia dicit quia ubi- clores proebuerunt ad errorem. Isla? aves non vo-
cunque fuerint ipsi ministri Antichristi, ita ea fa- cal,* ad mactationem coenoeoccurrunt, sed tanquam
cient, quoeilli placere cognoverint, quasi semper in corvi, ac milvi, ut si quid a fidelibus, aut morlicinum
1181 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.— LIB. VII. 1182
aut inutile projectum fuerit, consumant. Quod si A eliam Deus Paler omnia operalus esl, coelestia, ter-
bona? aves ex earnibus reproborum, id est sancli reslria, visibilia et invisibilia. In hac manu, id est
proedicaloresex damnalione impiorum, quia videlicet in virtute Verbi sui habet, et vim discrelionis, quo
lormenlum impiorum aspicienles, de ereptione sua cuncla suo moderamine tempérât, et potestalem
amplius loelabiwilur,salurari narrantur, specialiter inevilabilem , qua omnia cingit atque comple-
est intelligendum tanquam diceretur : Eo inlernoe ciilUr.
contemplationis dulcedine interius salianlur electi, El apprehendit draconem, serpentent anliquum qui
que reproborum lormenla exlerius conspiciunt, quoe est diabolus el satanas. Hoc quomodo sil factum, ipse
divina misericordia evaserunt. Hinc lsaias dicit : manifestai, qui dicit in Evangelio : Cum forlis ar-
El erunt usque ad satielalem visionisomni carni (Isa. matus cuslodit atrium suum, in pace sunt ea quoepos-
LXVI).Quasi enim damnalio reproborum, cibus est sidet. Si aulem fortior illo superveniens vicerit eum,
electorum, quia quo cruciatus eorum indesinenter forlem ligal et universa arma ejus aufert, el spolia
aspiciunt, eo amplius divina? contemplationis gau- ejus dislribuil (Luc. xi). Ipse enim in carnis humili-
diis pcrfruuntar. De quo per Psalmistam dicilur : Vi- tate apparens, primum forteni alligavit, deinde eos
debuntjusti et timebunt, et tuper eum videbunt (Psat. qui fuerunt vasa iroefecit vasa miscricordioe,Draco,
LI).Quia enim voluptales mundi tanquam aquam hau- **serpens, diabolus et satanas licet plura sint nomina;
seruni, invidioe ardoribus oestuaverunt, ac luxitrioe Unum tamen eumdem hostent significant. Qui draco
feloribus tabernaculum eorporis sui sparserunt, appellalur propler nocendi maliiiam, serpens, pro-
digne in siagnum ignis ardenlis et sulpburis midi piet- fallendi asluliain, anliquus, propler iniqua et
cum illo perbibentur, quem ad hoec perpetranda excrciiala consilia, quibus ab inilio nocere non.de-
incentorem habuerunt. Quod autem non ait, mit- s'mit. Dicitur quoque diabolus, idesl deorsum floens,
tenlur, sed missi sunt, secundum Scripturoe auclori- quia quo;idie de cordibus ruit fidelium. Quia vero
lalem posuil, quoesolet proelerilo pro futuro uti, ut Chrisio et Ecclesioeadversatur, satanas, id esl con-
esl illud : Foderunt manus meas et pedes meos (Psal. irarius appellalur. El ligabil eum per annos mille, et
yxi), proeoccnpataquidem narralione quod adhuc fu- misit eum in abyssum. Millenarius numerus iit Scri-
tarum extremo tempore positum est, certissime re- ptura pro perfectione rei ponilur. Unde est. Verbi
tineraus. quodmandavit in millegeneraliones (Psal. civ). Namet
CAPUT XX. secundum soecularem sapientiam perfeelus esl, quia
El vidi alium angelum descendenlem de coeloha- constat ex denario in se mulliplicato. Decics enim
bentem clavem abyssi, et catenam magnam in manu déni centum fiunl.Quoejam figura non quadrata, sed
sua. Nunc revertitur ad superiora, id est ad ea quoeG plana est. Decies autem cenlum mille, qui mimeras
ante advenlum Christi secundum, facta sunt. In hac in altitudinem surgens solidam figurant reddit. Et
enim prophetia non servatur ordo hislorioe. Angélus ideo hic numerus propler sui pèrfeclionem omné
autem hic idem est qui et supra, id est Dominus significat tempus hoc proesens, a Domini scilicet
Jésus Chrislus, qui a propheta magni consilii angélus passione usque ad finem soeculi, et hic totum pro
appellalur. Sed quo descendit, qui ubique esl?Ipse parte positum esl, quia mille anni quantamlibet
enim per prophetam dicil : Coelumet terram ego impleo tempus Ecclesioeexprimunt, id est usque ad regnum
(Jer. xxni). Et quia extra coelumet terram non est Anlichrisli. In hoc tempore ligalus esl diabolus in
locus, descensio illius non esl aliud quant assumplio abysso, id est, in cordibus inlideliuin et hominum
humanilalis : unde Aposlolus ait : Qui cum in forma perversorum, ubi et latet et régnât usque ad advenu
Dei esset non rupinam arbitralus est esse se oequalem tum Anlichrisli, quando solvetur de suo carcere, et
Deo, sed semetipsum exinanivit in similitudinem ho- procedel ad apertas blasphemias et persecutioues.
minum factus el habitu inventusut homo, bumiliavit Sed mi ru m est quomodo in abyssum mitli dicilur,
semetipsumfactus obediensusque ad mortem, mortem cum ibi anle esset , quia videlicet juxta quod
autem crucis (Phil. n). De coelo descendit, quia soepe superius dictum est , éjectas a fidelibus
homo factus,.paulominus ab angelis minoralus est. atrocius coepit dominari in suis. Et clausil, id
Clavis aulem abyssi, discretio intelligitur, qua Deus est, potestatem egrediendi illi interdixit, ne alibi
omnipoiens aliquando reprobos soevirepermittit con- gressus nequitioe extendat, nisi quo occultant et
tra Ecclesiam, quantum scit utile : el iterum ne justum Dei judicium permiuat. Et signavit super
tantum noceanl quantum voirait, aditum egrediendi illum, id est sigillavit, ul ea eliam quoe sub se
et nocendr eis adimil. Abyssus enim profunda et habet, laleanl illum. In hoc enim diabolus signalus
tenebrosa significat corda impiorum hominum,- et est : quia qui sint vel ex his qnos tenel, vel ex
sicut ex clavi aperitur ostium'et iterum clauditur, his quos amisil, qui ad electorum numerum perli-
sic diabolus, vel ejus membra modo soevire permit- neant, nec ipse diabolus nec membra illius scire
tuntur, modo exire probibenlur. Per caienam vero, possunt, sed ille solus a quo inclusus lenetur. Ali-
inevilabilis Dei polestas exprimilur, quoeomnia cin- quando enim quidam ex his qu-i ejus esse videban-
gil, omnia conipleclitur, qtiam habet in manu, hoc tur, subito ad electorum numerum transeunt : ali-
est in poteslate Verbi per quod omnia facta sunt, quando vero ex bis qui doniinium ejus evaserant
per quam ipse virluieset miracula fecit, per quam ad eum quem deseruerant revertuntur. Habuit enim
1183 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARSI. —COMMENT.BIBL. MU
ipse Petrum sub se, quando negavit Christum : et A\. Psalmista dicit : lllic sederunt sedes. Ipsi enim sunt
David, quando adullerium simul perpetravit et ho- sedes, quia in eorum cordibus Deus sedet, et ipsi
micidium, sed signum positum fuit super illum, quia . sedebunt in judicio, quia aliorum facta judicabunt.
proeviderenon potuit, quod uterque per poenitenliam Et isti cum Domino veniuri sunt ad judicium, juxta
ad vilam reversurus esset, et Dei misericordiam t, quod eis ipse dicit : Sedebilissuper sedesduodecimju-
consecuturus. Quia itaque nescit, qui pertineant ad dicantesduodecimtribus Israël (Matth.xix). Jam nunc
illum, qui ad Christum , idcirco eliam ea quoe sub etiam sedent et judicant, quia'potestatem in Pelro
ipso sunt quasi sub signaculo reclusa custodiunlur. Ac apostolo acceperunt, cui dictum est una cum coeleris:
per hocagilur.ul nec ille qui sint ejus ad plénum cogno- Quodcunqueligaverissuper terram, erit ligatum et in
scat, nec nos qui sunt Christi scire' valeamus, verumin coelis,etc. (Matth. xvi.) Datum est'eis judicium, id est
hoc quodsequitur : Ut nonseducat ampliusgéniesdonec potestas ligandi atque solvendi. Quoerilurautem qua-
consummenlurmilleanni. Gravis adsolvendum oritur re superius singulariter unam ponit sedem, dicens :
quoestio : si enim et ille idcirco ligalus est, ne se- Ecce sedes posita erat in coelo(Apoc. îv), et hic plu—
ducat amplius gentes, quomodo quotidie contra tôt raliter sedes enunliautar. Non autem hoc pertinet ad
homines pugnat, quos et seducit, dum ad vitia ruere illud générale judicium, sed ad proesens tempus, quo
facit? ,Scd sciendum quia nunc gentes in Christum IB judicant inter bonos et malos. Et animas decollalo-
credenles, et si ad tempus videlur seducere, non tarum. Subaudilur vidi! Per animas vero decollatorum
men seducit ut oeternaliter pereant hi, qui in Dei pleniludo intelligitur omnium sanclorum, sive scili-
proedestinatione sunt salvandi, et ideo a toto pars cet qui spiriiualiter in anima sunt mortui, sive cor-
intelligenda est, quoescilicet non potest seduci. Ista? poraliter pro Domino jugulati per ingentis martyrii
enim sunt gentes, de quibus ad eum Paler dicit : gloriam. Propter testimonium Jesu, et propter verbum
Postula a me et dabo tibi gentes (Psal. n). — Post Dei. Hac enim sola causa interfecti sunt, quia con-
hoec, id est post mille annos, ut a toto sicut supra filebanlur Christum Deum et hominem, et quia no-
parlent intclligamus, quoniam de mille annis adhuc lebant adorare diabolum. Jésus quippe proprium no-
restant très anni et dimidius, oportet illum solvi mo- men est hominis assumpti, et interprelatur satvator,
dico tempore. Id est per 1res annos, sed nec tune eo quod salvum faciet populum suum a peccatis
seducere poterit eos qui ad vitam sunt proedestinati, eorum. Verbum autem Dei divinitas intelligitur Filii
sed eos quos antequam solveretur, seductos tenebat. Dei, in qua oequalis est Patri. Propler leslimonium
Quia sicut nunc alligatus, a loesione fidelium cohi- ergo Jesu, et propter verbum Dei, id est propter
betur, sic etiam lune solutus, a seductipne illorum fidem humanitatis et divinitatis ejus, interfecti sunt.
virtutis potentia deprimetur. Et mille quidem anni, G Cur autem decollatorum animoe specialiter visoedi-
quantum ad electos pertinet, omne tempus islius cuntur, cum non hi solummodo cum Christo sint
vitoe significant, usque ad finem soeculi: Quantum regnaturi ? Nimirum propter ,'excellentiorem digni-
autem ad reprobos, usque ad adventum Anlichrisli. taiis gradum. Erunt quippe virgines ibi, conjugali,
Tune ille quasi exiet seducere, quia comparatione et coeteri, sed majorent gloriam habebunt hi qui
illius seduclionis, ista quoe nunc agitur seduclio niartyriuui pro Christi nomine sunt perpessi. De
esse denegalur. Quod si quis inquirit, cur Deus quibus adhuc subditur et qui non adoraverunt bestiam,
quem semel alligavit, solvi modico tempore voluit : neque imaginem ejus, id est Antichrislum, nec acce-
Si a me quoeris,dicit beatus Ambrosius, cito respon- perunt characterem ejus in frontibus suis. Id est in
deo, et ut Dei virtus, et diaboli infirmitas manifeste- fide, sicut Judoei faciunt. Aut in manibus. Id est in
tur virtu£ Dei, in hoc, quod sancti etiam inler fla- opère, sicut faciunt non solum pagani qui opéra dia-
gella et tribulationunt angustias constanter in fide boli perpétrant, sed etiam falsi Chrisliani, qui fidem
persévérant. Infirmitas autem diaboli in hoc quod quam habent operibus destruunt, de quibus salis
eliam a puellis et infantibus vincitur. Si enim nun- supra dictum est. Possumus et imaginem bestioeacci-'
quam solveretur , minus appareret ejus maligna at-, père omne corpus diaboli, id est omnes reprobos qui
'
**
que crudelis potentia, minus eliain probarelur san- illum imilantur. Quant imaginem justi non adorant,
clarum gentium fidelissima patientia. Solvetur enim quia in nullo reprobos imitantur. Neque enim bes-
modico tempore, et totis viribus soeviet contra ele- tiam adorant, neque characterem illius in fronte aut
ctos, ut in illis et Dei potentia nota fiât qui non in manu sua accipiunt, quia nec Judoeorum Anli-
poterunt vinci tanio ejus irnpetu, et ille suam infir- christum exspectantium perfidiam, nec hoereticorum
mitatem et propriam impoteiitiani erubescat, tan- dogma, ac gentium sequuntur errorem. Unde Apo-
quam ei dicalur a Deo exprobrantis voce, Vide quam stolus admonet dicens : Nolite jugum ducere cum infi-
nfirmus sis, qui a puellis vinceris. delibus (Il Cor. vi). Non enim adorant imaginent
Et vidi sedeset sederunt super eas et judicium da- bestioe, id est non imitantur siraulationem reprobo-
tum esl illis. Thronus Groece Latine dicitur sedes. rum, qui fidei confessionem ore proferunt, sed infi-
Per sedes vero generalis Ecclesia exprimitur. Per deliter vivunt : Et vixerunt et regnaverunt cum Chri-
sessores autem sancti intelliguntur proedicatores, sto mille annis. Sancli et in proesenti vita régnant
îd est duodecim apostoli, et omnes qui perfeclam\ cum Christo et in futura regnabunt. Ideoque per
vitam illorum sunt imitali. Nam et his sedibus, millenarium numerum et proesentem vitam et futu-
H86 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. Vil. 1186
ram intelligimus : Quia regnum sanclorum in die A anima sicut diximus. Altéra quoein futuro exspecta-
judicii non terminabitur, sed augmentum accipiet. tur in corpore. De hac quippe resurrectione, quoein
Jam enim régnant per fidem, et etiam in illis, qui proesenti fit per baptismum, Apostolus fidelibus di-
quotidie ab hac vita transeunt per apertam speciem, cit : Si consurrexistis cum Christo, quoesursum sunt
sed tune amplius regnabunt, quando simul in regnum sapite (Col. m).
introducentur, et erit Deus omnia in omnibus (I Cor. Beatus, id est felix. Et sanctus qui habet partent in
xv). Unde et idem Joannes in Epistola sua dicit : resurrectione prima, id est qui hic resurgit in anima.
Charissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit Felix est enim , qui dum adhuc vivit in.corpore, a
quod erimus. Scimus autem, quia cum apparuerit si- morte animoeresurgit, quia dum carnis resurrectio
miles ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est advenerit, in oeterna loetitiavivet. Ille enim post in
(I Joan. m). carne féliciter resurget, qui in hac vita a mentis suoe
Coeterimortuorum non vixerunt donec consummen- morte resurrexit. Et in his secunda mors non habet
lur mille anni. Sicut supra sancti intelliguntur, qui potestatem. Sicut scilicet habet in reprobis, de qui-
semper cum Christo sunt regnaluri, ila et hic rebus salis supradictum est : Coeterimortuorum non
probi, qui nunquam sunt victuri. Ideo enim dicit vixerunt, etc. Quia enim hi qui prius a morte animoe
coeteri, quia et sancli moriuntur in proesenti vila. B resurgere studuerunt, in his secunda mors, hoc est
Juxla quod Paulus dicit : Mortificatemembra vestra, damnatio perpétua, non habet potestatem ; ut enim
quoe sunt super terram, etc. (Col. m). Et iterum : supradictum est, sicut sunt duoeresurrectiones, si-
Mortui estis, et vita vestra abscondita est cum Christo mililer et duoemortes. Serf erunt sacerdotes Dei Pa-
in Deo (lbid.). Isti itaque moriuntur peccata, atque tris, et Christi ejus, id est 1"ilii. Et regnabunt cum
ideo in oeternum vivent cum Christo. Coeteri autem Mo mille annis. Hoec verba non ad solos pertinent
mortuorum qui in anima per peccatum sunt mor- episcopos ac presbyteros, sed ad omnes fidèles, qui-
tui, non vixerunt, id est non vivent. Quia enim hic cunque scilicet sunt membra veri régis et ponlificis
non vivunt per fidem et operalionem, illic non vivent • Chrisli, quibus Petrus apostolus dicit : Vos estis ge-
per resurrectionem. Taies utique et hic viventes nus eleelum, regale sacerdotium (I Petr. ni). Reges
mortui sunl in anima, et quotidie etiam ad mortem quippe sunt, quia et in se et in subditis, motus car-
transeunt, quando ab hac vita migrantes, in inferno nalium cogitationum bene regunt. Sacerdotes, quia
damnanlur, et in futuro morientur, quando non ad seipsos morlificant, ut hostia viva fiant. De quibus per
hoc résurgent ut postea vivant, sed ut acceptis cor- prophetam dicitur : Isti sunt filii Sadoch, qui accedunt
poribus iterum ad morlem transeant sempiternam. de filiis Levi ad Dominumut ministrent ei (Ezech. XL).
Et non sunt vicluri donec consummentur mille anni, C Sunt itaque sacerdotes et reges in proesenti. Verum-
idest per omnia futura tempora, ita illi miseri mortui tamen sacerdolium et regnum illorum in die judicii
erunt, et nunquam a vita separati vivere poterunt. non accipiet terminum, sed augmentum, quando et
Mortui quippe erant ante, sed in die judicii mors il- semetipsos totos Deo offerent, el super omnia régna
lorum non accipiet terminum, sed augmentum, quia constituentur. Quo contra reprobi, qui hic mercedem
videlicet in toto ipso tempore quo volvuntur mille suam recipiunt, omnibus rébus exspoliabuntur. In
anni, noluerunl audire vocem Filii Dei, ut viverent. mille autem annis quibus regnabunt cum Christo,.
Has mortes duas Dominus in Evangelio manifestât. omne tempus futurum intelligilur, sicut supradictum
De proesenti enim, quia sancti in anima post pecca- est. Neque enim nunquam a gloria illius regni,
tum surgunt ad vilam, dicit : Venit hora, et nunc esl, secundum quod hoeretici voluerunt, separabuntur,
quando mortui audient vocemFilii Dei, et qui audie- sed semper cum Christo regnabunt. Juxta quod Do-
rint, vivent(Joan. v). De illa autem : Tune omnes qui minus dicit : Ibunt hiin vitam oeternam(Matth. xxv).
in monumenlis sunt, audient vocemFilii Dei. Et pro- Et cum consummati fuerint mille anni, solvelur
cèdent, qui bona fecerunt, in resurrectionem vitoe. satanas de carcere suo. Nunc redit ad de scribenda
Quia ergo reprobi hic (id est in prima resurreclione) tempora Anlichrisli. Consummatos autem mille annos
a morte peccati notant redire ad vitam, profeclo in D dicit, a toto partem comprehendens. Sic enim sol-
secunda resurrectione, quoe carnis est, ad mortem vetur ut super sint anni très el menses sex. Supra
secundam cum ipsa carne transibunt. Sicque electi enim mille anni, a Domini advenlu usque ad finem
de vita justitioe, transibunt ad vitam beatiludinis per soeculi intelliguntur, hic autem usque ad regnum
resurrectionem carnis ; et reprobi de morte peccati, Antichristi, quando ille solvetur de suo carcere,
ad ultionem mortis per eamdem resurrectionem hoc est de reproborum cordibus, in quibus modo li-
carnis. Hoecest resurrectio prima. Nequaquam dice- gatus est, ne tantum soeviat, quantum vult. Vel de
ret : Prima, nisi esset et secunda. Prima ergo resur- carcere solvetur, quia de pravitate perfidioeJudoeo-
rectio est, quoefit in anima, quod est, ab infidelitate rum nascelur. Juxta illud : Fiat Dan coluber in via
redire ad fidem, a vitiis ad viriules resurgere. Se- (Gen. XLVI),etc. Et exibit, ad apertas scilicet blas-
cunda autem erit in die judicii, quando résurgent phemias et persecutiones. Et sedu&t gentes multas,
cum corporibus in oeternum victuri. Sicut enim sunt quoesunt superquatuor angelos terroeGoget Magog.De
duoe mortes, una scilicet animoe, altéra corporis ; his genlibus varie quidam loquunlur, oeslimantes
sic sunt et duoe îesurrectioues, una quoe hic fil in eas esse génies aquilonares, id est Gelas et Massa-
H8? HAYMONISHALBEB.STAT.EPISC. OPP. PARS I.—COMMENT. BIBL. 1188
gelas, qUoe Scanzam însulam inhabitant. Sed si bas A caslra, quia semper dimicant contra diabolum, et
tantummodo duas gentes diabolus seducturus esset, membra ejus. Sic enim dicilur : Ascenderunt super
nequaquam dicerelur ad hoc exire, ut seducat mili- latiiudinem terroe, cinxerunt caslra sanclorum ; ac si
tas génies quoe sunt super quatuor partes lerroe, dicerelur, per omnem lerroe babitaiionem, eleelorum
cum hoe génies, non quatuor, sed unam tantummodo Ecclesiam pressons arctaverunt. Bene autem dicit,
partem mundi inhabitant. Dicunt etiam alii lias gen- ascenderunt, contra electos videlicet, tiunenles, et
tes ab Alexandre magno in partibus Macedonioe caput suum imitantes, qui dicit : Ascendant super
conclusas, ubi et inlantum sunt mulliplicâloe, ut vi- altitudinem nubium, et ero similis Allissimo (ha.
ginti quatuor régna de se reddidissent. Sed neque xiv). Et hic quidem super altitudinem nubium , illi
istoe eliam si verum esset, omnes mundi partes vero super latiiudinem lerroe ascendunt, quia videli-
tenere possent. Ideoque hoec sententia humana est, cet caput specialiter conlra Deum, membra vero
non divina. Nam in his duabus genlibus, omnis mul- generaliter contra electos elevanlur. Et civitatem di-
lîtudo intelligitur reproborum, qui super quatuor lectam. Ipsa Ecclesia est civilas a Beo dilecta, de
parles lerroe sunt, id est super Orientem, Occiden- qua Dominus dicit : Non potest civitas abteondi in
tem, Aquilonem et Meridiem. Quo in loco ostenditur, monte posita (Matth. v). Et Psaimisla : Gloriosa dicta
et fides sanctorum in omnibus mundi partibus inve- B sunt de le, civilas Dei (Psal. LXXXVI).
nienda anle finem soeculi. Juxta quod Dominus di- Et descendit ignis a Deo de coelo, et devoravilillos.
cit : Oportet Evangelium proedicari in loto mundo, Per ignem repentinum interitum Antichristi, vel
et tune veniet finis, et numerositas impiorum, simi- membroruin illius intelligere debemus. Unde Paulus
liler per omnes mundi partes soevilura. Quia enim dicit : Quem Dominus Jésus interfieiet spirilu oris
ubique erunt fidèles, idcirco ubique eos insequentur sui (II Thess. n). Et in Evangelio ipse Dominus :
infidèles. Gog quippe inierpretalur tectum, Magog, Cum dixerinl pax el securitas, lune repentinus eis su-
de tecto , quod taie est, quasi dicatur domus proce- perveniet interitus (1 Thess. v). Sicut enim nunc iste
dens de donio. Per tectum ilaque intelliguntur corda mundus plenus est hominibus, sic erit in adventu
reproborum, in quibus modo latet diabolus. Juxta Filii hominis. Sicque cum repenle Dominus venerit
quod superius legimus in abysso eum esse conclu- ad judicium, quasi ignis, id est senteniia damnatio-
sum. Diabolus autem est de lecto, tanquam scilicet nis subito descendel de coelo, et devorabit impios,
de reproborum cordibus progrediens. Ipse est ergo non solum in corpore, sed etiam in anima. Unde
modo in lecto, et tune progredietur de tecto. Teclus Dominus in Evangelio dicit : Sicut fuit in diebus
est enim modo diabolus in illis, sed temporibus Noe, sic erit in advenlu Filii hominis (Luc. xvn).
Antichristi exibit de leclo, quasi discoopertus, quia G Aliter : Supra legimus de sanctis proedicaloribus
quod nunc facit occulta, tune faciet manifesta. Vel quod ignis exiens de ore illorum devoravil inimicos
certe ipsoegénies sunt leclum, quia in ipsis modo eorum. Quasi enim ignis de coelo descendit, cum ex
tetigilur ei concludilur diabolus, et ipsoe de leclo divini verbi proedicatione, reprobis livor invidioeac-
erunt, quando in apertam persecutionem prorum- crescit, sirque ipsa proedicalio, quoejustis est vita,
pent. Exibit ergo in apertam persecutionem, ul se- reprobis est damnatio perpétua. Unde Paulus : Aliis
ducat Gog et Magog, id est omnia membra sfu. Se- sumus odor morts in mortem, aliis odor vitoein vi-
ductio autem hoec erit, quoe incitabit omnes repro- tam (II Cor. n). -—•Et diabolus qui seducebal illos,
bos, ul bellent conlra Christum. El congregabil eos sive per se, sive per membra sua. Missus est in sia-
in proelium. Non in unum locum, sed in unum con- gnum ignis el sulphuris, ubi et beslia, id est Anlicbri-
sensum, et unam malam voluntatem, per quam om- slus.
nes faciet concordes. Quorum numerus est sicul arena Et pseudoprophetoe. Proeterilum lempus positum
maris. Legimus in Genesi quod dixerit Deus ad est hic pro futuro missus est, scilicet pro eo quod
Abraham : Mulliplicabo semen tuum sicut stellas est mittelur. Per siagnum vero ignis in qu missus
coeli, et sicut arenam, quoe esl in littore maris (Gen. esl diabolus, -profundiias intelligitur inferni, in quo
"
xvn). Ubi in slellis inlelligunlur sancti ; in arena impii cum capite suo damnati in perpetuis :eii"bris
maris, omnes reprobi stériles et infructiiosi. obvolventur. Quoniam licet sil ibi ignis, non erii ad
Et ascenderunt, subaudis diabolus et membra il- lucendum,sed ad miserorumcorporaconcreniaiulmn.
lius, Gog et Magog super latiiudinem terroe. Hic Corpora enim reproborum erunt fomeniiim ignis.
demonstratur Ecclesia sanclorum in toto orbe di- Ideoque et ipse ignis eril indeliciens. quia enml et
latanda. Juxta quod Dominus in Evangelio ait : corpora immorlalia quibus semper accei delor. Sul-
Oportebal, inquit, pati Christum et resurgere a mor- phur autem et ignem accendit ei feloiem geioerat,
tuis, et proedicari in nomine ejus poenitentiamet re- quia sicut dictant est, et ignis ibi eril perpeiutis, et
missionem peccaiorum in omnes gentes (Luc. xxiv). fetor inlolerabilis. Unde sequitur : Et cruciabuntur die
Et iterum : Proedicabunthoc Evangelium in toto orbe, ac nocte in soeculasoeculorum. Cum in inferno sem-
et lune veniet consummaiio. Sicut ergo ubique erit per tenebroe sint, juxta illud : Inutilem servum proji-
Ecclesia, ita et ubique.erit persecutio, et in nullo citein tenebrasexteriores (Matth. xxv), quid est quod
loco erit sanctus, quem non persequetur irapius. Et hic dicitur, cruciabuntur die ac nocte? Sed sciendum
cirenierunt castra sanclorum. Sancti appellaniur quia non pro vicissitudine diei ac noctis, hic dies
1189 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.--LIB. VIL 1190
aut nox ponuntur, sed propter mutabililalem poena- A , interius candescere videmus. Hinc et Dominus in
rum, caloris scilicet et frigoris. Quoeconlra de sanctis Evangelio regnum coelorum oestati comparai. Et
dicilur, quia jam tempus non erit, id est nulla immu- locus, pristinoe subauditur visioiiis, non est inventus
tabilitas. Quod exponens Paulus dicil : Omnes qui- ab eis. Ac si diceret : Figura proeterit, natura per-
dem resurgemus, sed non omnes immut'abimur (I manet. Hinc Paulus dicit : Proeterit figura hujUs
Cor. xv). Apud electos enim nullius rei erit vicis- mundi (I Cor. ni). Possumus et për coelum intelli-
situdo, sed sicut erunt immortales corpore, sic erunt gere animas sanctorum. Per terram vero corpora
et immulabiles mente. Reprobi aulem , licet sint illorum. Quoe non solum tune incorruptionem cor-
immortales corpore, tamen corruplionem susline- poris, verum etiam incommulabilitatem mentis re-
bunt, quia a verniibus comedenlur, et niutabilitalem cepturi sunt, quando ab ea specie, quam nunc ba-
animi patienju.c, semperque déficient, et nunquam hent, tanquam terram et coelum tfanseuntes, in
ad defeclum peryenjfnt. Hoec itaque immulabilitas pulchrioreni statu ni commutabuntur. El locus pri-
poenarumhic exprjmilur per diem el noctem. Aliter, stinoecorrupiionis et mutabililatis non invenietur in
diem possumus referre ad gloriam justorum, noclem eis. Quasi enim jam non ipsi sunt, sed alii, dum a
ad poenam reproborum. Illi ergo qui in inferno vetuslale primoe corruptionis in novitatenl transeunt
erunt, die ac nocte cruciabuntur, recordantes bono- B 1 secundoe regeneraiionis.
rum justorum et malorum suorum. Et vidi mortuos magnos et pusillos stantes in con-
Et vidi thronum magnum candidum. Thronus Ec- spectu throni. Magni sunt de quibus Dominus dicit :
clesia est, cui Christus singulariter et generaliter Qui fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in re-
proesidet. Magnus dicitur, quia Ecclesia ex multitu- gno coelorum (Matth. v). Pusilli qui simplicitatem
dine populi constat, et per mundi partes dilalatur. viloeservant, nec aliiora mysteria capere snfticiunt.
Candidus quia fonte baptisntalis ah omni abluilur Omnes enim hic generaliter comprehendunlur, qui-
macula criminis. El sedentemsuper eum. Subauditur cunque in judicium sunt venturi in gloriam. Vel
vidi. Per quem Dominus Jésus Christus intelligitur, magnos et pusillos possumus intelligere, reges et
qui habitat in cordibus fidelium. Juxta illud, Inhabi- principes hujus soeculicum suis sibi subjeclis. Hi
tabo in illiset inter eos ambulabo(II Cor. vi),—acujus enim omnes el justi scilicet el perfecliorés, cum
conspectufugil lerra et coelum.Hoc est quod Dominus simplicioribus, et principes hujus soeculi cum suis
dicit : Coelumet terra transibunt, verba aulem mea sibi subjeclis stabuni In die judicii. Illi quidem ut
non transibunt (Matth. xxiv). Transibunt coelumet remunerentur, isti vero ut damnenlur. Et libri
terra, non ut esse desinant, sed immutabuntar. aperti sunt, et alius liber apertus est, qui est vitoe.Li-
Juxta quod Paulus dicit : Proeterit figura hujus G bri aperti, duo sunt Teslamenta, quoe in judicio
mundi (1 Cor. vu). Erit enim tune coelum novum et aperientur, quando singuli electorum manifeste vi-
lerra nova. Fugient quippe a conspectu judicis ab debunt, quid ex his compleverint, vel quid proeler-
ea specie, quam nunc habent, ei ostendent pulchri- miserinl. Alius autem liber, qui est viloe, Dominum
tudinem, quam nunc celant. Unde et in hac eadem Jesum Christum significat, qui vilam suis fidelibus
Apocalypsi dicitur : Vidi coelum novum et terram iribuit. In illo enim libri, hoc esl duO Teslamenta,
noua»!(Apoc.xxi).Primum enim coelumet prima terra aperientur, quia in illo omnes acliones jusli consi-
abiit. Ignis enim comitabilur Domini adventum, qui derabunt. Vel libri aperti, opéra justorum signifi-
tantum spaliura aeris occupabit, quantum occupavit cant, quoein judicio omnibus raanifestabunlur. Nunc
aqua diluvii, quando quindecint cubilis fuit super enim abscomlita sunt justorum opéra, quia huma-
omnes montes, qui erant sub universo coelo. Inter nom vitaro cupienles favorem, omne opus suum in
hoec autem scienduui, quia quidam minus caule di- abscondito faciunt, luné autant manifesta luce reve-
vinain Scriplurara considérantes, prius dixerunl coe- labuntur. Unde Apostolus : VenietDominus et illu-
lum et terrain transire per ignem, quam judicium minabil abscondita lenebrarum, et manifestabil consi-
fieri. Quidam vero affirmant, prius fulurant resur- lia cordium, et tune laus eril unicuique a Deo (I
reclioneni, deinde coeli el terroe innovalionem. Cor. iv). Vel libri etiam inlelligunlur conscientioe
Sed el hos et illos minus cauta conspectio fefellit, quoesingulis invicem manifesiabnniur, quia quidquid
quod Paulus manifestai, qui dicit : Dies Dominide- unus cogitabit, ab allero facile intelligitur. Et judi-
clarubit, quia in igné rerelabitur (1 Cor. ni). El Psal- cati sunt mortui ex his quoescripla erant in libris se-
mista : Ignis in conspectu ejus ardebit et in circuitu cundum opéra ipsorum. Id est, ex ntroque Tesla-
ejus tempeslasvalida (Psal. XLIX). Simul enim Do- mento judicati sunl secundum quod ex his fecerunt
minus véniel ad judicium, et mortui résurgent, et aut non fecerunt. Vel etiam ex conlparatione ope»
eleraenta igné solveitlur, alque omnia, Deo judicanle rum sanclorum judicabunlur reprobi, qui quasi in
per ignem, cum adversarios ignis involverit, et in expansione librorum legunt bonum, quod agere no-
infernum denterserit, alque electos ad regnum proe- luerunt , considérantes vitam justorum , quorum
miserit, lune coelumel lerra nova apparebunt, quod comparaiione damnantur. Quapropler expedit illis
nos quoque exempta colligintus, qui hiemalium die- ul in proesenti vita actus eorum considèrent, et de»
rum revolulionibus vernum tempus abundanliori leriores usus conversione immutent. Qui enim ple-
solis lumine superius splendescere, varielate florum nissime intelligere appétit, qualis est, débet niroi-
rum taies conspicere, qualis non est : et in bono- A rius dictum est. Abiit primum coelum, et «prima
rum forma metiatur, quanto ipse deserto bono deterra, hoc est per innovalionem immulata sunt, et
formis est. a pristina figura recesserunt. Juxta illud Apostoli :
Et dédit mare mortuos suos qui in eo erant. Hoc Proeterit figura hujus mundi (I Cor. m). Verum
prius fiet quam libri aperiantur, et ex his mortui quod sequitur, et mare jam non est, ulrum ad litte-
judicentur secundum opéra ipsorum. Quantum ad ram, id est, ut mare cum flumiuibus exsiccetur, pos-
litteram pertinet, mare, flumina, et omnia stagna, sit intelligi, an etiam solummodo spiriiualiter hoc
suos qui in eis tenentur mortuos dabunt. Cui autem dicatur dubium est. Terra enim aquarum conjun-
dabuntur, nisi vitoe? Tune enim omnes resurrecturi ctione subsistit, quoniam et infra et extra et supra
sunt quacunque morte perempti fuerint, et quibus- se aquas conlinet, ne nalurali ariditate fatiscal, quo-
cunque locis absconditi. Altius aulem mare, id est niam nisi aquis temperaretur, in cinerem redigere-
hic mundus in flucluatione" positus, dabit suos mor- tur. Ideoque ulrum maximo illo ardore mare cum
tuos, generaliter scilicet bonos et malos producens. fluminibus siccetur, an et ipsum vertatur in melius,
Juxta quod Apostolus dicit : Omnes enim resurgemus. non facile dixerimus. Quod et si factum fuerit per
Vel mortuos quos mare dabit, possumus intelligere Dei potentiam, licet arida sit terra, satis subsislere
eos, qui vivi in adventu Domini sunt reperiendi, qui B poterit. Quatuor siquidem sunt elemenla, ex qui-
ulique subito mortui vitoe reddentur. Et mors et in- bus duo sunt immutanda in melius, sicut hic dici-
fernus dederunt mortuos qui in ipsis erant. Morsdiabo- tur, et Dominus in Evangelio manifestât, coelum et
lum significat, de quo Paulus dicit : Invidia diabolimors terra transibunt, id est immutabuntur. Utrura au-
introivit in orbem terrarum (Sap. H). Infernus omnia tem mare vel ignis transeat, id est immutetur, Deus
membra diaboli. Vel per mortem possumus intelligere scit, licet hic legamus, et mare jam non est. Et
simpliciter mortem carnis. Inferni aulem nomine, alibi : Lumen lucernoenon lucebit in ea. Hoecenim
loca significantur lenebrarum. Et mors itaque et in- qualiter fiant, cum illuc pervenerimus, melius scie-
fernus suos mortuos dabunt, hoc est diabolus et omnia mus.
membra ejus. Vel etiam omnia loca inferni, quoscun- Et ciyitatetfy sanclam Hierusalem novam vidi de-
que per morlem corporis astrictos tenent, tune vitoe scendentem de coeloa Deo. Hoeccivitas sancta Ec-
restituent. Postquam- autem omnes resurrexerint. Ju- clesia est, quoeidcirco civitas appellalur , quoniam a
dicatum est de singulis, pro eo quod est judicabitur, multis inhabitatur, et in quatuor mundi parles dis-
secundum opéra ipsorum. Hoc est, dabitur unicuique tenditur, habens habitatorem Deum. Hinc Paulus
secundum opus suum. dicit: TemplumDei sanclum est, quod estis vos (I Cor.
Et infernus et mors. Hoc est omnia membra diaboli G ni). Sancta dicilur, quia quotidie per baptismum
cum capite suo. Missi sunt in siagnum ignis. Hoc est sanctificatur. Vocatur quoque Hierusalem, quoe vitio
in profundam damnationem inferni. Recte autem pacis inlerpreiatar, quia ad hoc laborat, ut visionem
per infernum omnes reprobi figurantur. Vel quia ibi Dei in coelestihus percipiat. Nova dicilur, quia a
habitantes una cum inferno in quo habitant, una vetustate peccati exuitur. Peccati enim perpetratio
sunt domus : Vel etiam quia imitantes opéra diaboli, ad veterem Adam pertinet. Et ideo dum Ecclesia a
nunquam saturantur raalis, sicut infernus nunquam peccato originali mundatur, a vetustate peccaii ad
dicil, Sufficit. novitatem venit. Unde Apostolus : Exspolianles vos
Et qui non est inventus in libro viloescriptus. Hoc veterem hominem, induite novum, qui renovatur in
est, qui non est ante mundi constitutionem ad vi- agnilione Dei (Col. m). Idcirco autem civitas hoec
tam proedestinatus. Missus est in stagnum ignis. Li- a Deo descendere dicitur, quia ab exordio sui jam
ber quippe vitoe, sicut supra dictum est, jus divini- cum capite suo descendit, cum quo, et per quod
tatis intelligitur, id est Dei proescientia, in qua qui sursum ascendit, unde idem Dominus dicit : Nemo
non fuerit proeordinatus, in stagnum ignis miltetur. ascendit in coelum,etc. Aliter : In hoc de coelo de-
Hoc est reproborum hominum socielali copulabitur. scendere dicitur, quia coelestis est gratia, quod Deus
Quod enim dicit, qui non est inventus, nihil est D eam fecit Ecclesiam, juxta illud : Ego Dominus fa-
aliud, nisi non proeordinatus. Electi autem in hoc ciens le. Quidquid enim habet in fide, spe, et cha-
libro scripli qui anle mundi constilutionem sunt ritate, coeterisquevirtutibus et baptismo, desuper da-
proecogniti, et proeordinati. Unde Aposlolus : Quos lum est illi. Unde Jacobus : Omne datum optimum,
proescivit et proedeslinavit (Rom. vin). Et alibi : et omne donum perfeclum desursum est, descendent
Sicut elegit nos ante mundi constitutionem (Ephes. i). a Paire luminum (Jac. i). Paratam, id esl fide coe-
terisque virtutibus ornalam, ut mereretur fieri
CAPUT XXI. sponsa. Sicut sponsam ornatam viro suo. Duo di-
Et vidi coelumnovum et terram novam. In proede- cit, sponsam et virum, in quo subintelligitur uxor,
stinatione Dei omnipotentis quoe futura sunt jam quia consuetudo est sanctoeScriptura?, ut sponsos ap-
transierunt, unde hic dicit se videre coelum novum pelle! viros, et sponsas uxores ; unde est : Egrediatur
et lerram novam, atque addit : Primum enim coelum sponsus de cubili suo, et sponsa de lhalamosuo (Joël n),
et prima terra abiit. Quod qualiter sit vel juxta lit- el Sephora ad Moysen : Sponsus sanguinum tu mihi
teram, vel eliam spiriiualiter inlelligendum, supe- es (Exed. iv). In Evangelio quoque ab angelo dicitur;
im EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. - LIB. Vil. 1194
Josephaulemvir ejus (Matth. i). Etinlege : Siinvenerit A pernorum civium. Postquam enim veniam peccato-
vir puellam in agro desponsatam,et dormierit cum ea, rum consequuntur, iterum incipiunt llere, non jam
morte moriatur, quia humiliavit uxorem proximi sui quia timent damnari, sed quia differuntur a regno.
(Deut. XXII).Sponsa itaque nunc est sancta Ecclesia, Aliquando quoque déplorant aliorum peccata, sicut
per fidem, spem et dilectionem : sed lune erit uxor Samuel flebat Saul, eo quod poenituisset Dominum, -
quando ad amplexus viri, id est ad contemplationera quod constituent eum regem super Israël. Et sicul
Dei omnipotentis pervenerit. Quodquotidie quidem in Paulus flebat Corinthios, qui post fornicalionem et
singulis agitur electis, generaliter autem in fine com- idololatriam, non egerunt poenitentiam. Omnem ergo
plebitur, cum omnes in commune audierint : Venile, lacrymam ab oculis electorum Dominus abslerget,
benedicti,Patrismei(Matlh.xxx), etc. Ornatam dicit, quia neque timoré arctabuniur poenarum, neque
id est omnibus virtutibus composilam, juxta illud jam differuntur a regno, quod proesenlialiter possi-
Psalmista?: Astilit regina a dextris tuis in vestilu debunt, neque etiam aliorum peccala deflebunl, quia
deauralo (Psal. XLIV). justo Dei judicio damnatis reprobis, nulius deinceps
Et audivi vocem magnam de throno dicentem. peccare poterit. Et mors ultra non erit. Postquam
Thronus hic intelliguntur angeli, et homines sancti, enim omnesa mortuis resurrexerimus, in electis jam
•in quibus habitat Dominus. Ideoque hoecvox magna, B ] ultra mors non erit, neque corporis neque animoe.
vox intelligitur Dei omnipotentis. Quoeidcirco ma- Primus namque homo ea lege conditus est in para-
gna dicitur, quia de magnis loquitur , dicens : Ecce diso, ut nisi peccasset, immortalis mansisset, et
tabernaculum Dei cum hominibus. Magna est enim compléta electorum numéro, ab illo paradiso lerreno
Dei gratia, ut homines illius fiant tabernaculum, cu- absque mortis interventu transiret ad palriam coele-
jus magniludinem non capit mundus. Tabernaculum stem ; sic autem est conditus, ut si peccaret, mori
Dei cum hominibus, id esl, ipsi homines sunt taber- poluisset. Quoemors, qui eam per peccatum incurrit,
naculum Dei. Joannes in hoc loco lypum tenet san- destrucla est per Domini morlem. Ideoque locum in
cloe Ecclesioe,quoeaudit vocem dicentem : Ecce ta- electis non habet, postquam omnes ad vitam resur-
bernaculum Dei cum hominibus, quando per inter- gemus, taies effecti, ut deinceps neque mori neque
nant inspirationem seipsam cognoscit esse Dei peccare possimus. Neque luctus, erit in illa Ecclesia,
tabernaculum. Et habitabit cum Mis. Id est cum illiss quia, ut superius dictant est, multis modis lit in
qui tabernaculum Dei esse meruerunt. Unde ipse proesenti. Neque clamor, neque dolor erit ultra. Cla-
apostolis dicit : Ecce ego vobiscumsum omnibus die- mor in hoc loco intelligitur querela prava? suggeslio-
bus (Matth. XXVIII).Et ipsi populus ejus erunt. Juxtai nis. Prius enim quam peccaret homo, in magna
illud : Hoeredilas mea Israël. Et ipse Deus cum eisi 'G quiète erat, omniaque membra sibi subjecta et iiullo
erit. Habilans in eorum fide et dileclione, sicut ipse! modo in aliquo repugnanlia possidebat; sed post-
dicit : Si quisdiligit me, sermonem meumservabit, et quam peccavit, slalim clamorem pfavoesuggestionis
Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et man- conlra se exsurgentem sensit, vidensque mulierem
sionem apud eum faciemus(Joan. xiv).Unde et idemi concupivit; facluinque est Dei justo judicio, ut qui
Joannes in Epislola sua ait : Qui manel in dileclione,, notait esse subjectus Deo, non posset habere membra
Deus in eo manet. Et ipsorum Deus est omnipotens3 sibi subjecta. Hune clamorem deinceps omîtes susli-
Deus, cum quibus habitare dignalur, unde Psalmi- nemus, quo laborare se oslendit Paulus, dicens •.
sta : Dominus pars hoereditatis meoe (Psal. xv). Ett Video aliam legem in membrismeis (Rom. vu) , elc.
ipse in lege loquitur dicens : Filiis autant Levi noni Semper fit enim hic clamor, quia semper caro spiri-
dabitis possessionem. Ego enim hoeredilas illorum. tui resislit. Sed cum corruplibile hoc induerit in-
Quando enim homo peccando recedit & Deo, non estt corruptionem, et mortale hoc induerit immortalita-
Dei populus, nec Deum possidet. Dum autem poeni- tem, cessabit clamor tumultuari contra electos, qui
tendo revertitur ad Deum, populus Dei est, quia pos- eos in hac vita quiescere non sinebat. Ibi enim cessa-
sidet Deum, et possidetur a Deo. _. bit omnis prava suggestio, ibi nulla erit carnis de-
Et abslerget Deus omnem lacrymam ab oculis eo-- leclatio. Sed el dolor post hoecnon erit, quia videli-
rum. Hoecverba non ad proesentem vitam luctu ett cet caro electorum ultra spinas et punctiones pec-
lacrymis plenam pertinent, sed ad lutara m ; quandoo catorum pro quibus dolere debeant, non generabit.
omnis luctus auferetur a fidelibus, et perpetuumn Quia prima abierunt, quia in proesenti soeculohoec
gaudium possidebilur, juxla illud : Beati qui lugent,, omnia sustinent, sed cura innovata coelum et terra
quoniam ipsi consolabuntur (Matth. v). Intuendutnn fuerint, tune electi' innovabuntur, et nequaquam
autem quid sit quod omnem lacrymam ab oculiss proeteritas passiones sustinebunt.
sanctorum dicit auferendam, cum sufficere poluisset,t, Et dixit qui sedebatin throno , id est Jeus omni-
si diceret : Abslerget lacrymam ab oculis eorum.i. potens, qui proesidet suoeEcclesioe: Ecce nova facio
Sed sciendum quia diversoesunt qualitates lacryma-i- omnia. Ea scilicet quoesuperius dicta sunt, inler quoe
ruro, quibus in hac vita aflligunlur electi, aliquandoo etiam coelumet terra innovabuntur. Et dicit mihi :
scilicet propler timorem tormentorum, ne videlicet ;t Scribe. In corde tuo, vel etiam lilteris commen-
raerito iniquitatis suoe poenis tradantur ultricibus;:; da, ul ad notiliam perveniat poslerorum, Sed quod
aliquando vero propter amorem et consortium su- i- Joanni dicitur, ad omnem Ecclesiam pertinet, quoe
PATROL.CXVII 38
1195 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. —COMMENT.BIBL. 1IM
In tabulis cordis carnalibus verba Dei scribere vide- A autem etiam post fidem Chrisli, et bàptismuiit, vel
lur. Hoec verba, quoe ab initio istius libri divinitus 4erroribus concussi, vel blandimentis illecti, ti-
tibi sunt ostensa, fidelissima et vera sunt, quia a menles poenas recedebant a fide.
Deo vero processerunl, ac si dicerel :.Eo in cordis Quorum pars erit in stagno ardenli. td est in dant-
memoria arctius deprimantur, quoeloquuntur, quo natione perpétua. Sunt etiam timidi inpace Ecclesioe,
de tota fidei summa, de tola spei fiducia pro- qui metu principum et soeculariumhominum nonum
feruntur. operari metunnt. Delalibus dicitur : Illic trepidaverunt
El dixit mihi : factum est. Pro eo quod est fiet, id timoré tibi non erat timor (Psal. LI). — Cum incre-
est, complebuntar omnia quoe superius sunt dicta, dulis, id est cum paganis; et cum exsecralis, id est
sive de remuneratione justorum, seu de dantnatione cum incredulis Judoeis, vel falsis Chrïstianis, qui
reproborum Quia enim hoecomnia tempore suo pro sunt exsecrandi a Deo, id-Cst valde abominabiles.
certo complebuntar, quasi jam facta sint Del omni- Unde est : Virumsanguinumet dolosum àbominabilur
potentis voce firmantur, in cujus proesenlia omnia Dominus (Ps.y). — El cum homic'tdis,idest quoeun-
futura proesenlialiter manent,unde est : Qui fecit quoe que modo hominem interficientibùs, vel odio seipsos
ventura sunt. Ego sum « et w, initium et finis. Non jugulantibus. Unde est : Qui odit fratrem suum ho-
™
quod initium habeat in tempore vel finem, sed quia micidaest(IJoan.m). —Et fornicatoribus,\a\ est cum
ab illo cuncla sumpserunl initium , et in ipso résu- idolis servientibus, seu immundiliam carnis sectan-
ment terminum. De quibus salis supradiclum est. Quod tibus, vel eliam plus creaturam quam Creatorem di-
aulem Dominus hoc jam tertio per angelum in hac ligentibus, et divilias ullra modum amantibus. Unde
Apocalypsi ita nomen suum inculcat dicens : Ego Paulus : Et avaritia quoeest idolorum servitus (Gai. v).
sum a. el •>, duo per hoc factum, quoedam nobis in- —Etveneficis, idest magis, qui incanlationes perage-
sinuât : unum scilicet per quod intelligamus, neque bant. Sive etiam veneficos,idest maleficos, possumus
ad angelum proprie, neque ad Joannem pertinere eos intelligere, qui humana potestate aliis dominan-
quoe in hac revelatione continentur; aliud vero quod tur. Unde in Evangelio : Reges gentium dominanlur
scire possimus, ipsum esse Deum ante tempora et eorum (Ma»/i.xx),etquipotestatemhabentsupereos,
hominem in fine soeculorum. Ego sitienlibus dabo veneficivocantur, idest malefici.—Et idololatris, qui
fontem aquoevivoegratis. Sitienlibus, id est esurien- simulacra hominum mortuorum, vel etiam imagines
tibus jusliliam, proiniltitur fons aquoe. De quibus rerumquarumdam.proDeovenerantur.—El omnibus
Dominus dicit : Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam mendacibus. Nominatis superius per ordinem singu-
(Maltlt. v). Fons autem aquoe vivoeinseparabilis Tri- lorum auctoribus viliorum, ad extreraum intiilit, et
nitas intelligitur. Pater enim fons, Filius fons, Spi- ^ omnibus mendacibus : ubi cura dicit omnibus, osten-
rilus sanctus fons. Unde Psalmista dicit : Apud te dit multa esse gênera mendaciorum. Nam beatus
est fons vitoe. Sitientibus ergo Deum, seipsum dabit Auguslinus octo dicit esse gênera mendaciorum, sed
in remunerationem, in cujus coniemplatione erit tamen nullum est mendacium quod peccato careat,
refeclio oeternoesatietatis. Quo fonle Psaimisla sa- unde scriptum est : Os quod menlilur, occidit ani-
tiari desiderans, dicebat : Sitivil anima mea ad mam (Sap. i). El ilerum : Perdes omnes qui loquun-
Deum fontem vivum (Psal. XLI).De quo fonte dicit : lur mendacium (Psal. v). Nonnulli enim dicunt non
Qui biberit, vitam habebit. Habendo enim Deum, esse peccatum, si pro veritate aut justitia proferunt
habebit vitam oeternam, quoe est Deus, unde ipse mendacium, sicut legimus factum in JSgypto de ob-
dicit : Hoec est vita oeterna (Joan. xvn), etc. Gratis stetricibus, quoead Pharaonem reversoe,et increpatoe
iste fons datur fidelibus, hoc est, sine ullis proeceden- cur vivificarent parvulos, quos jussoe fuerant interfi-
tibus hominum meritis. cere, mentitoe sunt dicentes : Non sunt Hebroeoemu-
Qui vicerit diaboli tentamenta, incentiva carnis lieres sicut Mgyptioe, sed ipsoe habent obstetricandi
suoe,adversitales pravorum hominum, possidebithoec, scienliam (Exod. i). Unde et Scriptura refert : Qiiam-
quoesuperius dicta sunt, id est Deum omnipotenlem, ._ obrem oedificavilillis Deus domum. Nunquid ergo
carnis immortalitalem et incorruptionem. Et ero illi peccalum fuit illud mendacium, pro quo mercedem
Deus, id est oeterna satietas et remuneratio. Et ipse acceperunt a Deo? Fuit quidem peccatum, sed tamen
erit mihi filius, qui credendo in Deum efficiunlur opère misericordioeest purgatum, unde et Deus oedi-
fidèles filii Dei ; hic quidem per fidem, illic autem ficavit illis mansiones, id est multiludinem filiorum
per manifestationem. Unde idem Joannes in Epistola dédit illis, quia aliorum filiosvivificaverant. Siniili-
sua ait : Charissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum ter legimus factum et in Raab merelrice, quoe nun-
apparuit quid erimus. Scimus autem, quia cum appa- tios Josue abscondit, et inquirentibus de eis respon-
ruerit, similes ei erimus, et videbimuseum sicuti est dit : Fateor quidem, venerunt ad me, sed cum clau-
(I Joan. m). deretur porta, et illi pariter exierunt (Josue, n). Quia
Timidis autem et incredulis, et exsecralis, et homi- opus misericordioecirca eos exhibuit, et a morte eos
cidis. Tiraidos possumus eos intelligere, quia volun- liberarit, postea meruït pertingere ad unius Dei
las erat ut crederent in Christum, verum videntes cognitionem, et inter Israélites comtumerari, quia
diversa tormentorum gênera, fidelibus proeparata, peccatum illud mendacïi purgàvil opus pietalis et
timoré concussi recedebant a fide Chrisli. Quidam misericordioe. Pejus eriim fuisset si eos perdérel ad
1197 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. - LIB. VU. . 1198
mortem,' quam quod eos negavit, et mentita est.. A De hoc monte Isaias dicit : In novissimis diebus erit
Unum sane debemus retinere, nullum genus men- mons domus Domini-proeparatusiît vertice monlium,
dacii inultum reroanere, quod hic laxatura non fuerit id est Christus princeps omnium electorum. Quam-
poenitenlia, aut aliquo pietatis opère. Omnium enim obrem ? Quia angélus et nions Christus, et in Joanne
istorum qui suitt superius connumerati, pars eorum Ecclesia intelligitur. Angélus Joannem ducit in mon-
erit in stagno ardenii et sulphure, id est in profunda tera, hoc est Christus Ecclesiam suant super semet-
infenii damnatione, ubi sunl simul ignis et sulphur. ipsum consiituit. Recle ergo Christus et angélus et
Quod est mors secunda, id est corporis et animoe. mons dicitur, quia nuntius Ecclesioe apparens ad
Prima enim mors fit in anima per peccalum, se- coelestem patriam invitât electos, et ipse eatndem
cunda autem intelligitur in anima et corpore. Se- Ecclesiam super se portando ad conlestiasublevat.
quitur : Et ostendit mihi civitatem sanctam Hierusalem de-
El venit unus de septem angelis habauibus phialas scendentem de coelo a Deo habentem claritatem Dei.
plenas seplem plagis novissimis.Per septem angelos, Civitas Ecclesia est, Deum Italiens habitatorem. Quoe
sicut superius dictum est, vel universalis Ecclesia saneta dicilur, quia quotidie per baptismum.sancti-
inlelligitur, vel omîtes proedicalores, propter septi- ficatur Jérusalem quia ad hoc laborat, ut ad visio-
formem Spiritum quo Ecclesia instruilur et doclores B nem patrioe coelestis pervenial. De coelo descendiî,
erudiuntur. Soepeenim dictant esl seplenarium nu- quia omne quod habet bonum coelitus dalum esl
merum universilatem ostendere, quia omne proesens illi per Dei gratiam, unde Jacobus : Omne dalum
tempus septem diebus volvilur, unus ergo ex seplem optimum, el omne donum perfeclum desursum est,
angelis qui ad Joannem venit intelligitur Dominus descendensa Pâtre luminum (Jac. m). Vel eliam sic-
Jésus Christus, qui est secundum prophetam magni ut supra dictum esl, in capite suo descendet de coelo,
consilii angélus, id est nuntius paternoe volunlatis, quia eam in utero virginali conjunxit, unde Aposto-
unus est ex angelis, quia caput est omnium electo- lus : Desponsavil sibi Christus Ecclesiam non haben-
rum, et per assumptionem humanilatis illis est contem maculant autrugam. Claritatem Dei habet, quia
junctus in utero Virginis. Venit ergo per incarnatio- a Filio Dei illuminalur, qui illuminai omnem hominem
ns mysterium, qui ubique erat per divinitatis po- venientemin hune mundum (Joan. i). Unde et ipse apo"
tentiam. Isli angeli, hoc est proedicalores quorum stolis dicit : Ego sum lux mundi (Joan. vm). Unde
: Et lumen ejus simile lapidi pretioso tanquam
caput est Christus, habent phialas plenas septem sequitur
plagis novissimis, hoc esl ipsi sunt pleni divina proe- lapidijaspidis. Dicilur, quia dum electos suos illustrât,
dicatione , qua quidam auditorum vulnerantur ad oeternoeviridilatis pabulo nutrit ; lapis enim jaspis,
viridis est coloris, et ideo non inconvenienter per
salulem, quidam autant ad sui perniciem. Bene aulem( C
ipsoe plagoenovissimoe dicuntur, quia in novissima japidem jaspidem, visio inlelligitur sanctoe Trinilatis,
ad quam animoesanctorum perlingere desiderant, vel-
hujus soeculi hora, id est ab incarnatione Domini
ad finem mundi immiltuntur. uti animalia virenlia quoeque perquirunt, Hinc ipse
usque
dicit: Per mesi quis introierit salvabilur (Joan. x), et
Et locutus est mecum, dicens: Veni, ostendam tibi
ingredielur per fidem, et egredietar a fide ad spem,
sponsam uxorem Agni. Joannes in hoc loco significat et pascua inveniet oelernoe satietatis. Unde et Psal-
Ecclesiam, cui loquitur Deus per occultant inspira- mista dicit: Dominus
tionent in mente dicens : veni, passibus fidei, et pas- in loco pascit me, el nihil mihi deerit :
pascuoeibi me collocavit(Psal. XXII).— Sicut
sibus amoris el ostendam libi sponsam uxorem Agni, crystallum. Per cryslallum vero
intelligitur proe-
id est libi ipsi manifestabo, qualis nunc sis per fidem, mium superna? remuneraiionis, in ipsa visione
ijuoe
et qualis postea futura es, cum ad Dei veneris con- Dei complebilur. Quasi enim
aqua in cryslallum ver-
teinplationem. Duo autem dicit, sponsam el uxorem: titur, dura proemium ex aqua et spiritu reiialoruin
quia sicut superius quoe nunc est sponsa per fidem et' ipsa Dei coniemplatio eflîcilur. Nam et si bene per-
dileclionem, erit tune uxor, cum ad amplexus sui1 pendimus, quod significat jaspis, hoc et cryslallum,
pervenerit viri : vir enim Ecclesioe Deus est, unde1D quia remuneratio sanclorum nihil aliud erit, nisi
Saloraou dicit : Non est vir in domosua (Prov. vu). proesens Dei vultus.
Et sustulil me in spirilu in monlem magnum etI E( habebat murum magnum et altum. Mlirus Ec-
alium. Hic manifeste ostenditur quod Joannes noni clesioe est Christus, de quo Isaias ait : In illa die
corporeis oculis banc intuilus esl visionem, sed spi- cantabitur canticumistud in terra Juda : Urbs fortitu-
ritu, hoc est mentis oculis ad contemplaiula coelestiai dtnis nostroeSion salvator, ponetur in ea murus (Isa.
mysteria est elevatus. Mons magnus et altus, in quoi xxvi). Ipse est eliam magnus, de quo Psâlmisli?: Do-
dicit se elevalum, Chrislus intelligitur. De quo Da- minus in Sion magnus (Psal. xcvm). Alius quoque
niel dicit : Quia lapis proecisusde monte sine mani- est, quia a Pâtre super omnia sublimalus, et Deus quo-
bus, crevit in montent magnum, et replevit univcrsami que etiam per huinanitatem est constituais. Ipse
terram (Dan. n). Ipse quoque de se dicit : Non po- quoque est munis, hoc est defensio et proteelîo
test abscondicivitas supra montemposita (Malth. vin). Ecclesioe suoe. Vel etians murus generaliter ipsa
Magnus est iste mons, quia tolum mundum replet. Ecclesia intelligitur, quoe murus appellalur propter
Aitus, quia ita est homo, ut sit etiam Deus verus. firmitatem fidei et constantiam virtutum. Magnus
1199 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 1200
est iste murus, quia Ecclesia ex multis constat fide- A coeterorumqueproedicalorumedocti, fidemsanetoeTri-
ab
libus, et per quatuor mundi climata dilalatur. Alius nitalisperceperuRt. El bene quidem primum oriente
deinde ab aquilone commemorantur, quia
quoque esl, quia corpore inhabilat terram, meule porloe très,
autant possidet coelum. De quo bene subditur : ha- prius Judoei crediderunt, deinde genliles, qui ante
bentem portas duodecim. Per duodecim quippe por- eranl in aquilone, qui est frigidissimus et durissimus
tas duodecim intelliguntur apostoli. Et per duode- ventus, habenies diabolum , qui dicit : Ponam se-
cim apostolos, omnis ordo doctorum, per quorum dem meam ad aquilonem. — El ab austro porloe
minislerium inlramus Ecclesiam. Ipsi enim nos ba- très. Per austrura damaient fidei inielligimus, quoe
inin loto orbe terrarum lucet : quia dura sol in ausiro,
plizant, et docenies per fidem Ecclesioeporlis nos
iroducunt. De quibus adhuc subinl'ertur : et in par- id est in medio ceniro coeli figitiir, lolum mundum
tis angelos duodecim. Id esl in aposlolis omnes do- illuminai, significans Christum, qui luce fidei clari-
ctores subjecii, sicut sunt presbyteri et coeleri mi- talis suoe illuminât universam Ecclesiam. In austro
noris ordinis Ecclesioeproepositi : qui et si magna ilaque porloe 1res sunl, quia ûiles sancloeEcclesioe
non valent, tamen minora quoe acceperunt, fideli splendore sancloe Trinitatis illuminalur baplizala in
nomine Patris el Filii et Spirilus sancli. Et ab occasu
populo nunliare non désistant. De quibus in Zacha-
ria legilur : Labia sacerdotis custodiunt scientiam, el B portoetrès. Per occasum novissimam mundi oelalera
in qua per Eliam et Enoch, coelerosque
legem requirunt ex ore ejus, quia angélus Domini aceipiamus,
exerciluum est (Mal. n). In duodecim ergo porlis, proedicalores, eadem fides sancloe Trinitatis per qua-
duodecim angeli consistant, quia doctores Eccle- driparliium orbem diffundetur, Judoeos atque genti-
sioe fidem et vesligia apostolorum sequuntur. Et les pari ter compleclens. Duodenarius enim numerus
nomina scripta quoe sunt nomina duodecim tribuum porteront, qui per quatuor mundi partes sub lerna-
filiorum Israël. Filios Israël non debemus intelli- rio comprehenditur, ad ministerium pertinet duode-
gere carnaliier duodecim filios Jacob, quorum fuit cim aposiolorum, per quos fides sancloe Trinitatis
reproba vita, sicut Scriplura manifestât, sed paires per quadripariilum orbem diffusa est.
spiritales, ex ejus progenie descendentes, sicut fuit Et murus civitatis habens fundamenla duodecim.
Isaias, Jeremias, coelerique propheloe, quorum no- Murus ipsa esl civilas, quoe habet duodecim funda-
mina scripla sunt in porlis, quia memoria illorum menla , quia in apostolorum et prophetarum do-
in fide coniinelur apostolorum. Quod enim isti an- ctrina consisiit. Quorum fundamenlorum fundamen-
nuniiant factum , illi proedixerunt futurum. Quia tum Christus est, de quo Paulus dicit: Fundamen-
ergo eadem quoe illi proedixerunt annuntiant, metum aliud nemo potest ponere proelerid Quod positum
moriam illorum in suis cordibus se habere insitam C est, quod est Christus Jésus (1 Cor. m). Quando
deuionstranl. Sive eliam in duodecim filiis Israël enim singulariter fundamenlum enunlialur, ipse
possumus intelligere omnes génies, sicul in duode- Chrislus inlelligitur, super quem omnis oedificatio
cim aposlolis inielligimus omnem ordinem proedica- Ecclesioe consliluitur : Quando enim pluraliler, pa-
torum. In duodecim ergo porlis nomina duodecim triarchoe, apostoli, coelerique doctores. Unde idem
filiorum Israël scripta sunt, quia in fide et dileclione Aposlolus dicit : Jam non esiis hospiles el advenoe,
apostolorum, omnes gentes consistant. Hinc Paulus sed estis cives sanctorum et domeslici Dei superoedifi-
dicil : Epistola nostra vos esiis scripta in cordibus cati super fundamenlum apostolorum et prophetarum
noslris (Il Cor. m). Ab oriente portoe très. Per orien- (Ephes. n). Sic ergo fundamenlum aposloli coeleri-
tera populus intelligitur Judoeorum, de quo Christus que doclores inlelligunlur, in uno iundamento Chri-
est exorius qui est verus sol justitioe illuminans sto fundali ; ipse enim est fundamenlum fundamen-
corda credentium. Ibi enim fuerunt primum porloe toruin, sicut esl Rex regum et Dominus dominan-
1res, hoc est fides sancta? Trinitatis, in illis primum tium. Ad hoc enim pertinel quod etiam, nominatis
annunliata est a prophetis et coeteris justis, qui per fundamenlis, agni nomen non siluit, sed ait : El in
Spiritum illuminaii, fidem sancloe Trinitatis cogno- ipsis duodecim nomina duodecim apostolorum et agni.
verunt, unde Isaias dicil audisse se cherubim cla- Et in ipsis fundamenlis, hoc est in fide patriarcha-
înantia : Sanctus, sanctus, sanctus (Isa. iv). Sed quia rum et apostolorum, nomina duodecim aposiolorum,
in triniiale persouarum inlelligitur una majesias, quia videlicet quisquis in Ecclesia reginem suspicii,
cum pluraliler proemisisseni, Sanctus, sanctus, san- locum aposiolorum lenet, quorum doctrinam et
ctus, unilaiem subslanlioe altendentes adjungunt, aclus imilalur. Et ut absolulius hoc sit, dicamus fuu-
Dominus Deussabuoih. Simililer el Psaimisla proeinil- damenta, palriarchas esse et prophètes, in quibus
tens: Benedicalnos Deus Pater, benedicat nos Deus nomina duodecim apostolorum sunt, quia fidem
Filius, benedicalnos Deus Spirilus sanctus, irinitalem quam perceperunt apostoli, habuerunt et illi : el
pevsonarum convertit ad unilaiem ntajesiatis, dicens : quem isli crediderunt in carne venisse, illi proenun-
Et meluant eum omnes fines terroe ( Psal. LXVI). tiaverunt venlurum. Hinc Psalmista dicit : Funda-
Ab aquilone porloe 1res. Per aquilonem intelliguntur menla ejus in monlibus sanctis (Psal. LXXXVI). Mon-
genliles, in figura infidelitatis, et ignoranlioe positi, tes quippe ipsi sunt patriarchoe et propheloe, super
sicut fuerunt patres nostri. Ibi quoque sunl portoe quos Novi Testamenti doctores fundaniur, quia eo-
1res, quia «t gentiles per doctrinam apostolorum rum fidem imitantur. Tanquam, scilic#t fui.daïuen-
1801 EXPOS1TIOIN APOCALYPSIN.— LIB. VIL 1202
tum super fundamenia, quia et ipsi montes funda- A parte oequalisest. Tante est itaque longitudo quanta
menla esse noscnniur. et latiludo : quia quanta est fides, tenta est spes,
Et qui loquebatur mecum, habebat mensuram tante charitas, tenta .nihiloininus et operalio. Quan-
arundineam auream, ut meliretur civitatem. Hic an- tum enim credimus, tantum amamus, et quantum
gélus typum filii Dei tenebat, quia omnia mensura et; amamus, tanluni de spe proesumimus; el in quan-
numéro disponit. Nam per arundinera, divinam de- tum per spem ad superna erigimur, tantum per di-
bemus intelligere proedicalionem; quia enim arun- leclionem circa Deumel proximum exlendimur, tan-
dine scribilur, recte per arundinem Scriplura san- tumque ipsam fidem, spem et charitatem operibus
cta inlelligiliir, ab efficiente videlicet illud quod ef- exornare siudemus. Simililer unusquisque lantum
ficitur. Hac itaque arundine, id est divino eloquio prudens est, quanlum temperans, fortis el juslus.
tangii et illuminât Deus corda fidelium, ibique per- Tantum temperans, quantum prudens fortis et ju-
pendil et melilur facta singulorum alque profeclus : stus. Tanluni forlis, quantum prudens, temperans
dum alii Iribuit sermonem sapientioe, alii gênera linet justus. Tantum juslus, quantum prudens, tempe-
guarura etc. Quoe mensura arundinea aurea dicilur, rans, forlis fuerit. El mensus esl civitatem de arun-
propler claritatem divinoesapienlioe,quoe in pleris- dine aurea per stadia duodecim millia. Jam civilas
que locis auro figuratur. Unde esl; Accipite sapien- B Ecclesia inlelligitur, arimdo doctrina evangelica.
tiam sicut aurum. Hac itaque (arundine melilur ci- Porro per siadia duodecim millia omnes exprimun-
vitatem , id est univeisalem Ecclesiam. Et portas tur laboranles in Ecclesia. Per sladium quippe illud
ejus, id est doctores el proepositasEcclesioe.Et mu- intelligitur quod in stadio agitur, id est, per locum
rum, civitatis, in quo nihil aliud quam ipsa civilas labor el proemium laboranlium. Hinc Paulus dicil :
intelligit. Nescitis quod hi qui in stadio currunt, omnes quidem
Et civitasin quadro posita est. In quadrata figura, currunt, sed unus accipit bravium (I Cor. il). Labo-
non aliud latus majus est, aliud minus, sed cuncla rant itaque electi in stadio, hoc est, in labore proe-
simul quatuor lalera, oequalispalio tenduntur. Per senlis vitoe, ut bravium supernoe relribulionis pos-
hoec autem quatuor lalera, debemus intelligere, sinl percipere. Nam et per duodecim millia summa
spem, fidem, charitatem et operalionem, quoe electorum exprimitur. Duodenarius enim numerus
oequaliasunt : quia unusquisque fidelis quantum cré- idcirco perfeclus hahetur, quia ex denario el binario
dit tantum sperat, tantum amat et operalur. Simili- constat; denarius pertinet ad decem proeceptalegis:
ter quantum sperat, tantum crédit, tantum amat et binarius ad duo dilectionis proecepta, in quibus iota
operalur. Ilerum, tanluni amat quantum crédit, lex pendet el prophetoe. Sive idcirco perfeclus ha-
quantum sperat, quantum operatur. Tantum opera- C betur, quia ex partibus seplenarii conficitur quoe
lur quanlum crédit, quantum amat, quantum sperat. sunt tria et quatuor. Ternarius enim ad fidem san-
Bene aulem Ecclesia in quadro posita esse meinora- cta? Trinitatis referlur; qualernarius ad qualuor
tur, quia esl robuste per fidem, longanimis per spem, Evangelia. Millenarius quoque perfectus numerus
ampla per charitatem, efficax per operalionem. Ha- ostenditur, quia denarii numeri quadralum solidum
bent eliam singuli û.lelium fidem, qua credunt reddit; decies enim cenleni fiunt mille. Alque id-
quoe videre non possunt, Deum scilicet triiium in circo millenarius numerus perfeclus esl. Unde dici-
personis el unum in majeslate. Habent et spem, quia tur : Verbi quod mandavit in mille generationes,
sperant posse se perlingere ad illud quod needum per quas generalionum universiias exprimilur. Quia
vident. Habent quoque charitatem, id est Dei et igitur duodenarius sive millenarius numerus in
proximi dileclionem. Quibus virtulibus, ut perfecta sacro eloquio pro perfeclione ponilur, recte iu
sil vita illorum, adjungilur operalio, sine qua fides duodecim millions summa perfectionis illorum ex-
ntorlua est, unde Jacobus apostolus : Fides sine ope- primitur, qui decalogum legis cum dileclione Dei
ribus oiiosa est (Jac. n). Sive eliam per quatuor, et proximi implent, fidentque sancloe Trinitatis cu-
lalera civitatis, possumus intelligere quatuor virtu- . slodiunt, et hoc secundum aucloritateni quatuor
tes principales, prudentiam videlicet, temperantiam, " Evangeliorum. Hos melilur Deus omnipotens arun-
fortiludinem atque jusliliam. Quoe ila debent esse dine, quia unicuique secundum capacitatem sui in-
in electis, ut una alteram non excédai. Prudenlia lellectusdislribuil doterinam scienlioe.Omnestamen
quippe est scientia in appetendis bonis et vitandis quos langil in bis quoeacceperunt perfectos oslendit;
malis. Cui débet conjungi seu cooequaritemperan- et unusquisque quod non accepit in se, per charitatis
tia, quia non esl perfecta prudentia, nisi sludeat studium possidet in altero, ut ex multis membris
homo semeiipsum leraperare, el a voluptatibus unum efficiatur corpus, Vel, sicut supradictum est,
istius soeculi retrahere. Quod cum fecerit, débet alii tribuitur sermo scienlioe, alii gênera linguarum,
habere fortitudinem, ut illud quod intelligit, opère elc. Et hi licet non oequaliter, quia ut Dominus di-
perficiat. Deinde etiam débet possidere jusliliam, cit : In domoPatris mei mansionesmultoesunt (Joan.
quatenus aclus suos ila temperel, ne nimis juslus xiv), lamen omnes supernoe remunerationis proe-
el plusquam oporleat sapiens sibi videatur. Longi- mium percepluri sunt. Sed cum n »/o consilio auclor
tudo ejus lanta est quanta et latitude. Repelit quod et dispensator nosler huic illa largialur, quoealii de
supradictum est, quia quadrata figura ex omni negat, extra mensuram arundinis egredi non viik-
1203 HAYMON1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1.—COMMENT.BIBL. au
lur. Quisquis posse plus quam accepit conatur, inde: A quanlum autem ad alliorem pertinet intellectum,
pleruinque amittit ; et hocquod poterat, quia au- mensura hominis, quoe est angeli, intelligitur recte
dacter ea quoe contingere non valel, arripere fesli- ipse angélus, qui Ecclesiam metitur, quia videlicet
nat. Nam et membroram nostrorum tune ministeriisi gloria angelorum el hominum in coelesti beatiludine
bene ulimur, cum sua eis officia distincte servamus. oequalis eril. Unde in Evangelio ipse dicit : Neque
Lucem enim oculis cernimus, voceiu vero auribus; nubent neque nubenlur, sed erunt sicut angeli Dei in
audimus. Si quis autem mutaio ordine, officia dese- coelo(Matth. xn). Ycl ideo inensuia hominis , quoe
rit, ad aliéna non assurgit. Et longitudo et lalitudo est angeli, dicilur, quia quoi angeli reinanserunt in
et altitudo ejus oequalia sunt. Hoec esl illa solidilaai coelo posi casum archangeli, lot homines de terris
quadratoefiguroe,de qua superius dixit : Et civilas in sunl ascensuri in coelos.
quairo posita erat. Longitudo pertinet ad fidem, alti- Et erat structura, id esl oedificatio, mûri ejus ex
ludo ad spem, latitudo ad charitatem, de qua scriplum lapide jaspide. Jaspis lapis viridis esl coloris, atque
éil : Lalum mandalum tuum nimis (Ps. cxviu). Sive Dominum Jesum Christum significat, qui esl refectio
eliam longiludo pertinet ad loiiganimilalem, altitudo sanctorum animalium. In conleniplatione enim Dei
ad conlemplalionem ; lalitudo sine dubio charita- omnipotentis eril summa electorum perfeclio, et
tem désignai, quoe in tanlum lata est, ut non solum B oeterna satietas, juxta illud Psalmista? : Dominus
ad amieps, sed eliam usque ad ipsos pervenial ini- pascit me et nihil mihi décrit, in loco pascuoeibi me
micos. Juxla illud : Diligile inimicos veslros, bene- collocavit(l'sal. xxn). Sive eliam per lapidem jaspi-
faciie his qui oderunt vos (Luc. vi). Longiludo ila- dem, elecli exprimuntur, quorum fides nunquam
que civitatis, et lalitudo atque altitudo ejus, oequa- marcescil, sed-in viridilate operaiionis constat. Ex
lia sunt, quia quantum patiens fuerit mens per lapide ergo jaspide structura civitatis effieitur, quia
longanimitatem , tantum lata erit per amorem : et prius iu Ecclesia fundamenlum Chrisli conslituitur,
quantum paliens fuerit per longanimitatem, quan- cui eliam omnes fidèles superponunlur, juxta illud
tumque lata per amorem , tanlum erit et alla per Apostoli : Ad quem accedenleslapidemvivum, et ipsi
contemplationem ; unusquisque ad altiora per con- tanquam lapides vivi superoedificaminidomos spiri-
templationem erigitur, inquantum semetipsum hu- tuales (I Petr. n). Nam sicut in mûri oedificalione
miliai in toleranda mala proximorunt. Longitudo primo ponuntur lapides magni et quadrati, qui
itaque Ecclesioe lalitudo el altitudo, oequalia sunt, alios super se positos portant, qui et ipsi ilerum
quia inquantum longaniiitis est inter adversa, in- alios portant, sicque omnis oedificatio construitur
quantum charitate erga omnes dilata ta, inlantum „ usquequo ad ultimum lapident perveniatur, qui cum
est alla per contemplationera. porlelur ab omnibus, ipse neminem portai. lia in
Et mensusest murum ejus cenlum quadraginta qua- fundamcnlo Ecclesioe, primo posili sunt apostoli,
tuor cubitarum. Hoecsumma quadraturamduodenarii deinde martyres, deinde confessores, virgines, vi-
numeri conlinet ; duodecies enim duodeni, cenlum duoe,coeterique sancli, qui se omnes invicem por-
quadraginta qualuor fiiinl ; centenarius numerus tant, passiones suoementis libenlissime tolérantes,
perfectionem significat. Unde in Evangelio Dominus : juxta illud Apostoli : Aller alterius onera porlale
Qui reliquerit domum, vel fratres aut sororem, etc., (Calai, vi). Vel eliam exempta semetipsos invicem
usque cenluplum accipiet (Matth. xix), id est perfe- foventes, et ita agitur usque ad finemsoeculi,quando
clionem mentis consequelur, ut ea quoeantisit semel, ultinins electus in novissimo culmine hujus oedificii
ultra repelere nolit. Quadragenarius quoque numerus ponelur : qui cum porlelur ab omnibus rclro se
in Scriptura sacra muliimoda raiionc habelur per- proeeedentibus, ipse lamen non habebit quem por-
feclus : sive propter Domini jejunium, quadraginta tais possit, quia in ipso omnis Ecclesioeconsumma-
diebus peracliim, sive propler decalogum legis, et bilur oedilicalio.Erit vero Christus et fundamenlum
qualuor Evangelia, in quibus perfeclio decalogi con- el consummalio Ecclesioe, qui est initium et finis.
tinetur. Quaternarius simililer consecralus esl, pro- n Ipsa vero civitas aurnm mundum, similevilro mundo.
pter quatuor flumina paradisi, vel quatuor libros Evan- Per aurum claritas intelligitur coeleslis, de qua Do-
gelii, seu eliam propler qualuor mundi parles, vel minus dicil : Accipite sapientiam sicul aurum. In
quatuor virtules principales. Quia aulem in cubitu vitro vero puritas cordium intelligitur : nam ex
manus est, recte per cubitum operalio manus expri- coeteris metallis, si conficitur aliquod vas, quidquid
mitur. Mûri autem ipsa est civilas. Mensus est itaque intrinsecus ponitur, extrinsecus minime videlur. In
angélus muros civitatis cenlum quadraginta qualuor vilro aulem, quidquid inlerius ponitur, lolum exlc-
cubilis, quia omnipotens Deus perpemlil el considé- rius perspicitur. Atque ideo per vitrum puritas de-
rai, quantum singulielectorum,per auctoritalem qua- signatur cordis omnium sanclorum, quoe invicem
iuor Evangeliorum, laborant in legis decalogo,quan- in coelesti beatiludine omnibus manifeslabiiur. Hoec
1uniqueperfectionem mentis consequuiitur, ut ad so- enim verba non ad proesentem Ecclesiam referri
(.'.atalemangelorum pervenire possinl, uitdesequilur : possunl, in qua singulis singulorum conscientioeoc-
kmsura hominis quoe esl angeli. Quantum ad lil- cultoe sunt, sed ad fuluram, quando venieiiie Do-
terani pertinet, hic ostenditur ipsum angelum , qui mino, qui illuminabit abscondila lenebrarum, singu-
ban: ostendebat Joanni in figura hominis apparaisse; lorum conscientioe cunclis nianileslabunlur. Quid-
1205 EXPOS1TIOIN APOCALYPSIN. — L1B. Vil. 1206
quid eitiiu cogilatnm fuerit ab aliquo, toium vide- A j eral lucerna ardens el lucens (Joan. v). Ardens vi-
bitur ah altero, sicque unusquisque tune erit con- delicet fide et dileclione, lucens verbo et opère.
spicabilis aileri, sicut nunc esse potest conspicabilis Quartum smaragdus. Smaragdus pretiosus lapis est
sibi. Vel per aurum sicut dictum est, intelligitur in sua natura, sed pretiosior in electorum figura.
sapientia superna. Per vitrant vero purilas fidei ; Qui lapis lantoe viridilatis est, ut omnem virorem
nam in vitro, sicut diclum est, quidquid ponilur in- herbarum superet, el aerem etiam circumfusum vi-
lerius, lolum videlur exierius, et per hoc purilas ridem reddat. Reddit etiam imagines aspicieniium,
fidei designatur, quam sancti tenentes corde, mani- si moles ejus fuerit ampla. Hujus lapidis gênera sunt
festant etiam ore. Nec quidquam intus agilur per multa, sed pretiosissimi sinaragdiuei lapides repe-
siraulationem, quod non videalur exterius per purara riuniur in Scytbia, regione déserte , quos tamen
oris et operis confessionem. cuslodiunt grypbes, animalia terribilia et ferocia,
Et fundamenta mûri civitatis omni lapide prelioso quoecorpus habent leoninum, pedes autem, rostrum
ornatu. Fundamente civitatis, id est Ecclesioe, sunt et alas, ul aquila : ideoque per terram currunt ul
palriarchoe, propheloe et coeleri proedicalores, super leones, per aéra volant ut aves. Quoe beslioecusto-
quorum doclrinam vel exempla, constat Ecclesioe diunt ipsam deserli regionem, et servant ipsos lapi-
structura. Quoe fundamenta omni lapide pretioso, B ] des, non quod ipsoe in suam eos convenant milita-
id est, omnibus virtulibus, fide scilicet, spe, chari- ient, sed hominibus eos auferunt. Cum quibus Ari-
tate, bospitalitate, jejunio, abstinentia, coeterisque maspi, homines unum oculum habenies, bellum
sunt ornala bonorum actuum operibus. Sive etiam gérant, ipsosque lapides ejus auferunt. Quoeres pul-
lapides pretiosos intellige omnes imilaiores illorum, chrum in se continet mysterium : Lapis quippe sma-
qui in oedificiocivitatis posili sunt, ipsamque civita- ragdus, qui, ul diximus, nintioeest viridilatis, Chri-
tem moribus et vila exornant. De his lapidibus Do- stum significat, qui pascua oelernoe-refectionis suis
minus per prophetam dicit : Ecce ego sternam per datants est fidelibus. Porro desertum illud in quo
ordinem lapides tuas, et fundaba te in sapphiris (Isa. lapides reperiuniur, significat corda sanctorum, qui
LIV).Unde sequitur : Fundamenlum primum jaspis. se a terrenis el hujus mundi curis longe faciunt, ut
Qui lapis, ut superius diclum est, viridis est coloris, in sécréta cordis sui quiète Domino servir* possint.
atque ideo non incongrue Dominum significat, qui Unde unus eorum dicit : Ecce elongavi fugiens , et
est pabulum et refectio omnium electorum, ipse est mansi in soliludine (Psal. LIV). In quorum cordibus
primum fundamenlum Ecclesioe,quia ut Apostolus invenitur lapis smaragdus, quia in ipsis habitat
dicit : Fundamenlum aliud nemo potest ponere proe- Christus. Sed adsunt gryphes, id est maligni spiri-
ter id quod positum est, quod est Christus Jésus (1 ** tus, qui Christum nitunlur tollere fidelibus, non
Cor. m). Significat quoque et electos, quorum fides quod ipsi eum habeant, sed causa invidenlioe homi-
nunquam marcescet, sed semper in operationis vi- nibus eum auferunt. Sed sunt Ariioaspi unum ocu-
ro re persévérât. Secundum sapphirus. Lapis sap- lum habenies, id est electi unum oculum mentis
phirus in sua nalura, nequaquam pretiosus est, sed possidentes, qui bellanlur cum gryphibus, hoc est,
in myslerio valde proeclarus invenitur, quia videlicet cum malignis spiritibus, Christuinque sibi rapiunt,
aereum colorem relinet, alque ideo sanctos significat, qui est lapis pretiosus. Et ut Dominus designatur
qui coelestia mente petunt, dicentes cum Aposlolo : per hune lapidem, ita electi, quorum fides nunquam
Nostra conversatio in coelisesl (Philip, in). Tertium marcescit. Nam et ipsi in fundamenta Ecclesioe po-
ehatcedonius. Chalcedonius lapis nnilto est vilior nuntur, quia alios et exempta et doctrina erudiunt,
quam sapphirus in natura, sed in mysticis sensibusi et in Christi doctrina confortant.
valde invenitur el ipse pretiosus. Est enim fortis- Quinlum sardonyx. Sardonyx compositum. est ex
siraoe naluroe, adeo ut omnium sculpenlium argu- sardio et onyche, cujus gênera plurima sunt, sed
ments résistât : atque ideo significat sanctos, qui pretiosior tribus coloribus distinguilur in modum
invictissimi sunt inter adversa hujus soeculi.Quorumi unguinis, quia in subteriori parte habet nigrum co-
unus dicit : Quis nos separabil a charilale Christii tarent, iu medio rubicundum, in superiori candiduin.
(Rom. vin)? Et iterum : Certus sum quia neque mors, Vel aliter : primant partem habet nigram, mediam
neque vita; neque angeli, et coetera, polerunt nosi cattdidam, superius rubeam, significans sanctos, qui
separare a. charitate Chrisli (Ibid.) ; et taies bene int nigri, id est despecti, contemplibiles, et abomina-
l'undamento Ecclesioeconsliluuntur, quia aliis exem- biles, videntur, sed tamen innovati pergratiam Chri-
pla fortiiudinis proebent. Unde et idem audiloribusj sti, semper splendore fidei irradiantur ab eo, ut si
suis dicit : Imilaiores mei estote sicut el ego Christii nécessitas ingruerit, etiam per cbariiatis olficium
(I Cor. vin). Habet quoque idem lapis similitudi- proprium sanguinem non solum pro amicis, verum
, nem lucernoe pallenlis, et in hoc humilitalem san- etiam pro ipsis fundere non metuant inimicis, quod
ctorum significat, qui in proesenti vita pallidi ha- significatur per colorem rubeuin. Hinc in Canticis
bentur , quia despiciuniur, contemnuntur et velut; canlicorum Ecclesia dicit : Nolite me considerare
in nibilum reputanlur. Altamen ipsi obscuro locoi quod fusca sum, quia decoloravit me sol (Cant. i).
lacent, aliisque lumen scienlioe atque ardoris de- UndeJ'aulus apostolus ait : Etsi exterior homo no-
utonstrant. Unde et ex uno illorum dicitur : Illee sler corrumpilur, tamen interior renovatur de die in
1207 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1. — COMMENT.B1BL. 1208
diem (// Cor. iv). Sextum sardius. Sardius lapis terroe A. sionem martyrii non solum pro araicis, sed pro ipsis
rubroe speciem habet, ideoque significat sanctos, qui, quoque prosiliant inimicis. Unde Dominus dicil:
licet ad sublimia inlelligenda et contuenda ducantur, Majorem hac dilectionem nemo habet, quam ut ani-
tamen suam semper student recognoscere fragilita- mam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. xv).
lem, recordantes se esse filios Adoe, qui lerra rubra Et duodecimportoeduodecimmargariloesunt per sin-
interprelalur. Reducunt semper ad memoriam qui gulas. Quantum autem adlitterara pertinet, hoc dicit,
sint et unde venerint, scilicet ex radiée fragilis et quod illa civitas habet duodecim portas, et singuloe
peccatoris hominis, ne videlicet ex accepta coeleslis portoe erant ex singulis margaritis, id est unaquoeque
gratioe dono extollantur. Hinc Ezechiel soepe con- porte erat ex una gemma, et ilerum in unaquaque
luens coeleslia mysteria, filius hominis vocatur; et porta erant duodecim margariloe, quoe sunt cenlum
Abraham : Loquar aa Dominum meum cum sim pul- quadraginta quatuor. Una porte, vel margarila sin-
vis et cinis ( Gen. xvm). Et Psalmista : Mémento, gulariter Dominus intelligitur Jésus Christus qui sicul
Domine, quia pulvissumus, homo sicul fenum dies ejus dicitur fundamenlum fundantenlorum , sic eliam po-
(Psal. en). Bene autem iste lapis sexlo loco subroga- test dici raargarita margarilarum. Istud est margari-
tur, qui terroe rubroe speciem lenere videlur, quia et tum, quod negotiatorvenditis omnibus émit. In duo-
primus homo sexlo die conditus invenitur, cui diclum B decim aulem portis intelligunlur sancli apostoli et
est : Terra es el in terram ibis (Gen. m). Seplimum coeteri proedicalores , qui nobis januam Ecclesioe
chrysolithus. Chrysolitlius quasi aurum fulget, et aperiunl, unde Psalmista : Aperite mihi portasjustitioe
videlur emiltere ex se quasdara ardentes scintillas. (Psal. cxvn). Slatimque unam portent annectit, qnoe
Cujus specie significantur hi qui luce supernoe sapien- singulariter Dominumsignificat, sicut dictum est, sine
tioe resplendent, suas virtutes atque sentenlias cura quo nemo venit ad Patrem, dicens : Hoecporta Domini,
verbo exhortalionis velul scintillas in proximos effun- justi inlrabunl in eam (Psal. cxvti). Superius legimus
dunt, quibus ad amorem Dei et proximi alios accen- quod mensus est angélus muros civitatis cenlum qua-
dunt. Oclavum beryllus. Beryllus duos colores habet, draginta quatuor cubilorum. Qui numerus eiiam hic
viridem el pallentem. Per quem vite illorum desi- replicatur, cum duodecimmargaritoeper singulas duo-
gnalur, qui oelernorum contemplationi bonorum decim portes describunlur; quia duodenarius nume-
inhoerent, et iterum cura fralernoe administrationis, rus duodecies ductus, ceniesimum ac quadragesintum
quasi ad pallorem redeunt, dura exteriora per acti- quartum numerum consummat, in quo omnis multi-
vant vitam frairibus minislrare student, et qui paulo ludo sanctorum concluditur. Etplalea civitatis aurum
ante fuerant virides in Dei contemplatione, palle- mundum tanquam vitrumperlncidum. Superius dictum
scunt iterum in lemporalium rerum per humaniiaiis 'G esl quod ipsa civitas fuerit ex auro mundo tanquam
oilicium administration!;. Nonum topazius. Topazius viirum perlucidum, et hic plalea civitatis iisdera nte-
lapis omnium lapidum colores in se habet ; unde et tallis ferlur. Per muros quippe civitatis, robusliores
nomen accepit, quia pan Groece,Latine omnedicilur. et eniineniiores soeculi inlelligunlur : per plateam
Quo nihil carius rege» in thesauris suis habere pos- vero, quoea lalitudine ila vocatur, quia Groeceplalon,
sunt; et nascitur in insula Êgypli quoe dicitur To- Latine tatum dicitur, simplicesinlelligunlur, ipsisque
pazion. Significat sanclos omnibus virtulibus re- subjecli in lalitudine charitalis ntoranles. Dicilur au-
ferlos, et quasi multis coloribus, sic multis virtulibus tem platea civitatis ex auro mundo, sicut el murl
luccnles. Decimum chrysoprasus. Chrysoprasus aurei fuisse ferunlur, quia licet sit ibi dislanlia merito-
coloris est et viridis, quod ipso nomine manifestatur, rum, quia sicut in hac vita invenitur alius alio san-
parum distans a beryllo. Significat autem electos clior, sic in illa beatiludine alius invenitur alio etni-
sapientia resplendentes, et viriditale fidei semper ad nenlior, lamen unusquisque quod non habebil in se,
coeleslia tendentes. Undecimum hyacinthus. Hyacin- possidebit in aitero per charitatis amorem. Hinc pe?
thus similis est aquoe radio solis perfusoe. Et in hoc beatum Job dicilur : Parvus et magnus ibi sunl, etApo-
significat electos sapienlia replètes, non tamen hu- _ stolus : Stella a Stella differl in clarilate, sic et resurre-
raana, qua sunl filii soeculiprudentiores filiis lucis, ctio mortuorum (I Cor. xv).Nam per aurum claritas de-
sed divina, quoe significatur per radios solis aquoe signatur oeternoeretribulionis, per viirum vero pu-
iramissos. Duodecimum amelhystus. Améthystes tri- ritas cordis illorum exprimitur, quoe tune singulis
bus coloribus principalibus respergitur, id est purpu- invicem manifestahilur. Iisdem itaque metallis ador-
reo, violaceo et roseo. Et in hoc significantur san- nalur platea, quibus et mûri : quia non licet tentera
cli, qui coelestem habitant gerunt in terris, et ad habeant gloriam subjecli, quantam proelali et docto-
proentium et ad cooeviialem angelorum venturi sunl res Ecclesioe, tamen (ut dictum est) quod in se quis-
in coelis. Unde Dominus dicit : Et erunt sicut angeli que non habebit, possidebit in altero per charitatis
in coelo(Matth. xxu), quod designatur per purpuram ardorem, quando sicut Aposlolus dicit : erit illis Deus
quoeprincipum est indumentum. In viola aulem, quoe omnia in omnibus (I Cor. xv). Unde sequitur :
humilis est herba , et tamen odorera optimum habet, Et templum non vidi in ea. Dominus enim Deus
humililas illorum exprimitur, cum bonoe opinionis omnipotenstemplum illius est et agnus. Proesens Ec-
odore. lu rosaceo aulem colore charilas inlelligitur, clesia templum Dei est, juxta quod Apostolus dicit :
quoe intenlum in illis viget, ut etiam usque ad pas- Tenwlumenim Deisanclumest quodestis vos(1 Cor. m).
1209 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. VII. 1210
Tamen habet etiam ipsa templum corporale, id A vertet illud (Prov. xxi). Isti itaque reges, hoc est, oiuues
est locum oralionis, quo conveniunt fidèles ad au- justi, suam gloriam et honorem, quod idipsum est,
dienda divina eloquia et celebranda Christi sacra- réfèrent ad illam coelestem Jérusalem, quia omnem
menta. Illa aulem coelestis civitas Jérusalem jam suam remuneralioncm et prosperitatem, atque omne
non habebit templum visibile, quia Dominus Deus suum gaudium et exsullalionem ibi récipient : el quo
omnipotens Pater et Agnus (id est Filius Dei), tem- amplius in proesenli vila afïliguiiiur et despiciuntur,
plum ejus est. Hinc Paulus dicit : Non enim in ma- eo amplius ibi exaltabuntur. Quo contra reprobi, qui
nufactis habilaeuiis Jésus introivit, et alibi, Christus in proesenli suam gloriam et honorem possidenl, et
assistens pontifex fulurorum bonorum, per amplius in prosperis hujus soeculise extendunt, ibi vacui re-
et perfectiustabernaculum non manufactum, id est non manebunt. Unde Dominus dicil : Voevobis divitibus,
hujus creationis,introivit semel in sancta (Hebr. ix). Et qui hic habelis consolalionemvesiram (Luc. vi). Quia
hoc templum, id est totam Trinilatem, nunc Ecclesia enim sancti in proesenli vila gloriam hujus soeculi,
possidet per fidem, tune vero possidebit per mani- quoe reproborum est, non amant, idcirco suam ad
festant speciem, quando eril Deus omnia in omnibus oeternam félicitaient gloriam déférant, quando ibi
et in illo. Erit enim tune templum Ecclesioe,Pater exaliali remunerabuntur, cum el uni illorum dixerit
- cum Filio et Spirilu sancto, quia inhabilabit ille B D minus : Tu esto supra decem civilates; alieri au-
Ecclesiam regendo, et isla inhabilabit illum in eo tem : Tu esto supra quinque, sicut in Evangelio ipse
quiescendo. In qua scilicet mansione, id est in divina manifestai. Aliter : Reges lerroe intelliguntur apostoli
proleclione, tribus qualitatibus vigebit, quia ibi ha- coeleriqueproedicalores, qui propter regimen anima-
bebit esse féliciter, et nosse sanctam Trinilatem per- rum quas regunt, jure reges vocantur. Isti afférent
fecta, et eam quam noveril, diligere caste. In bis au- gloriam et honorem in illam, hoc esl, omnes quos
tem tribus bealiludinum qualitalibus omnis summa Christo acquisierunt sua proedicatione et doctrina.
beatiludinis consisiit. Unde Paulus quibusdam dicit : Gloria nostra vos estis
El civilas non eget sole neque luna, ut luceant in in die Domini'nostri Jesu Christi (II Cor. i), recle
ea. HoecJérusalem quoe in proesenti agilur, in die enim gloria regum et honor vocantur hi pro quibus
fruitar lumine solis, nocte vero lumine lunoe : illa iidem reges coronantur.
autem coelestis Jérusalem nihil horum indigebit, Et portoeejus non claudenlur per diem. Magna se-
quia verum habebit lumen, quod non solum corpora, curitas erit in Jérusalem coelesti, ubi nulloejam erunt
sed eliam mentes singulorum illuminabit, unde se- insidioeinimici, et idcirco porloeejus non claudenlur,
quitur : Nam claritas Dei illuminabit eam. Ipse enim quia videlicet dies erit ibi perpétua, cui nox non suc-
Deus, qui nunc illuminai mentes fidelium per fidem, C cedet. Unde sequitur : Nox non erit illic. Sed videa-
ipse jam tune mulio magis illuminabit, cum eum mus quomodo in proesenti vita claudunlur portoe,
videre ineruerint facie ad faciem. Hinc if ?e dicit : quoe ulique proedicalores inlelligunlur, per quorum
Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt minislerium Ecclesiam intramus. Portoeenim civitatis
( Matth. v ). Et lucerna ejus Agnus. Lucerna ad dum claudunlur, ingredientibus aditum non permit-
ignem pertinet. Nain proesens Ecclesia eget lucerna, tunt. Itaque quasi claudunlur porloe, dum sancli proe-
hoc est igné corporali illuminari. Illa autem jam dicalores diabolum repellunt a cordibus fidelium,
non indigebit hac frui lucerna, quia lumen ejus est ipsique aditum ingrediendi denegant, dum fidèles in-
agnus, id est visio Chrisli cum Paire et Spirilu struunt quomodo ejus lenlalionibus résistant. Hinc
sancio, de ipso enim Filio in libro Sapientioe dicitur : Petrus dicit : Adversarius vester tanquam leo rugient
Candor enimtst lucis oeternoe(Sap. vu). Quoelux inique circuit, quoerensquem devoret, cui resistite fortes in
in proesenti videri nequit.Unde Dominus ad Moysen fide ( Il Petr. v). Ideo autem ibi dicit : Porloe ejus
dicil: Non enim videbit me homo et vivet (Exod. non claudenlur, quia sublalo noctis timoré, perpétua
xxxm). dies electis fulgebil. Non jam dicetur ibi : Vigilaie et
Et ambulabunt génies per lumen ejus. Lumen Ec- orale (Marc, xm), quod ad noctem adversiiatis perli-
clesioeChristus est. Unde per Isaiam dicitur : Surge, " net, sed : Vacate et videie quoniam ego sum Deûs
Muminare, Jérusalem, quia venit lumen tuum (Isa. (Psal. XLV),quod ad diei redigilur securilalem.
LX). Hoecautant verba non ad futuri temporis remu- - Et afférent gloriam et honorem gentium in illam.
neralionera, sed ad proesentis laborem, referenda Haud dubium, ipsi qui superius appellantur reges
esse salis elucet. Neque enim jam tune sancti in am- terroe, id esl sancti proedicatores, qui gloriam et ho-
bulando laborabunt, sed post laborem béate viventes norem gentium in illam civitatem afférent, quando
quiescent. Nunc ilaque ambulant per lumen ejus, aggregata lurba fidelium, ipsos quos proedicandoad-
hoc est, per Christi fidem, coeterasque virtules, ut duxerunt ad fidem, secum ad palriam coelestem in-
postea pervenienles ad palriam coelestem, quiescant troduceut. Magna enim gloria, magnusque honor
in ipso lumine, hoc est, in ipsius Dei contempla- gentium in illam civitatem afferetur, quia maxima
tione. Et reges terroe afférent gloriam suam et hono- ex parte ex ipsis genlibus decorabilur.
rem in illam. Reges lerroe inlelligunlur omîtes justi, Non inirabil in illam aliquid coinqmnatum et fa-
qui bene se cum subjeclis regere salagunt, de quibus ciens abominationem. In hanc civitatem coinquinati,
diclum esl : Cor régisin manu Dei, quoeunque voluerit, id est vitiis maculali, et facientes abominationem, id
1211 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS L—G&oENT. BIBL. 1212
est peccatum, simul mirant cum bonis, quia sicut A el in libro Geneseos legimus, quod fueril lignum
hoec vita média inter coelum et terram eonsistit, ila viloein medio paradisi, quod scilicet lignum Domi-
ulriusque partis cives in se continet. In illam autem, num Jesum Christum significat, qui vitam oeternam
ubi soli erunt boni, non intrabit coinquinalum, et proestat se digne comedentibus. Lignum ilaque ex
faciens abomtaationeni, id est peccatum, quia nulla utraque parte fiuminis est, quia Vêtus et Novum
erit ibi permistio malorum, sed sola societas bono- Testamentum Christum annuntiat : et quod in Veteri
rum. Soli enim boni regnabunt cum Christo, cum proenunlialur fulurum, hoc in Novo manifesiatur
quo et in quo in eadem Jérusalem coelesti féliciter implelum. Per menses autem duodecim, in quibus
permanebunt. Et mendacium, subaudis, non intrabit ipse Christus qui est lignum vitoe, suos affert fructus
in eam, id est quilibet jam rnendacii noxam perpe- duodecim apostoli inlelligunlur. Dicitenim ipse de se
trans. Omne enim mendacium, sicut supradicium et de ipsis aposlolis in Evangelio : Nonne duodecim
esl, non caret peccato. Nisi qui scripti sunt in libro sunt horoediei ? (Joan. xi) seipsum appellans diem,
vitoeAgni, id est hi soli ingredientur coelestemJéru- horas autem duodecim apostolos. El quia ex horis dies,
salem, qui in Dei proescientia ad hoc ante omnia et ex diebus menses efficiuntur, quod significatur
soecula sunl proescili el proedeslinati. Liber quippe simpliciler per duodecim horas, hoc et per duodecim
viloe Agni vis intelligitur omnipotentis Dei, sicut B menses, id est ipsi duodecim apostoli, per quos Chri-
supradictum est, quia omnia scit antequam fiant. stus fructum suum afÇert,hoc est, miracula, proedi-
cationem atque opéra coelestia. Hinc in Evangelio
CAPUT XXII.
legitur, quia profecli proedicaverunt ubique Domino
Et ostendit mihi flumen aquoevivoe,splendidum tan- coopérante. Hinc et Paulus dicit : An experimentum
quam cryslallum, procèdent de sede Dei et Agni. Flu- ' quoerilis ejus qui in me loquitur Christus (II Cor.
men aquoe vivoe intelligitur doctrina Veleris et Novi xm)? singula, subaudilur ligna, reddentia fructum
Testamenti. Quudenim aqua proedicationera sanclam suum. Quod inlelligitur per menses, hoc inlelligitur
significet, Salomon docet qui dicit : Aqua prçfunda, et per ligna, quoeab ipso slipile prodeunt, duodecim
verba ex ore viri : et torrens redundans, fons sapien- videlicet apostoli, et in ipsis omnes saneti, qui fra-
tioe (Prov. xviu). Et Dominus dicil in Evangelio : Qui ctura fidei suoe atque operalionis reddere assidue
crédit in me, sicul dicit Scriptura, flumina de ventre non cessant. Et folia ligni ad sanilalem gentium. Si
ejus fuent aquoe vivoe (Joan. vit). Sed cura una sit per ramos stipiiis intelliguntur apostoli, per folia
doctrina Veteris et Novi Testamenti, pluraliter enun- ligni intelliguntur apostolorum discipuli, qui ad sa-
lialur, quia scilicet et uniiatem fidei annunliat, et nitatem gentium perveniunl, quas suo exempta et
lamen ad multos auditores pervenit, et per multo- C doctrina instruunt, et ad yeram sanilatem mentis
rum ora diffunditur. Bene autant flumen aquoe vivoe perducunt. Si autem hoec ad coelestem Jérusalem
vocatur, quja quos irrjgat, vivificat, et ad vitam referre volueriraus, flumen aquoe vivoe inielligamus
oeternam invitât. Recle ergo crystallo splendenti conteraplationem sancloeTrinitatis, in qua est saiietas
comparâtes propler puritatem fidei, quoein baptismo oeternoe refectionis, juxta illud Psalmista? : satiabtr
percipilur. Quos enim viviûcando vivificat, ad aquam dum manifeslabitur gloria tua (Ps. xvi). Nam et supra,
baptismatis perducit, eosque et pmitale fide; splen- dicente ipso Domino, legimus : Ego sitienti dabo de
didos, el robore forlissimos reddit. Sedes autem Dei fonte aquoe vivoe gratis. Hinc Psalmista ipsum esse
Patris el Agni, id est Filii Dei, ex qua ipsa procedit, fontem ostendens, dicit : Filii hominum in protectione
Ecclesia esl fidelium, quibus Paulus dicit : Templum alarum luarum sperabunt. Inebriabuntur ab ubertale
enim Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. ni), quia domus tuoe, et torrente voluptatis tuoe potabis eos
in illorum cordibus Christus sedet cum Paire et Spi- (Psal. xxxv). In hoc vero fonte est vite perpétua, quia
rilu sancto. Quorum, quia inseparabilis esl poleslas, quiconque ad Dei coiitemplalionem pervenire pote-
inseparabilis est etiam sedes. Ab ipsa ergo Dei sede rit, habens vilam oeternam, id esl Deum, ipse quo-
procedit aqua, quia per ipsam Ecclesiam diffunditur que vivet iu oeternum. Quod videlicet flumen, splen-
D diduin tanquam cryslallum dicilur, quia videlicet sua
proedicalio.
/« medio plateoeejus. Id est in medio ipsius Ec- contemplatione perducet ad firniilatcmimmortali ta-
clesioe. Nec solum ipsa doctrina robustes quosque li s atque incommutabililatis. Quod etiam flumen
irrigat, sed eliam simplices, qui per plaleam desi- bene a sede Dei procedere dicitur, et in plaleam
gnanlur. Et ex utraque parie fiuminis lignum viloe, civitatis derivari. Quod enim est sedes, hoc est et
afferens fructus per menses duodecim. Hoc juxla lit- platea civitatis, id est omnis Ecclesia generaliter,
leram non polest intelligi, ut videlicet lignum ex sed propter diversorum personas ita distinguilur.
utraque parte fluiuiitis sit, nisi forte in medio fuerit Quia enim quos possidendo régit, ubertale suoe vi-
collocatum, ul rami illius hinc et inde sint expansi. sionis saliat, bene in sede tanquam fons redundat, ut
Verum spiriiualiter hoc iulelligendum esl, quod sci- unusquisque habitator pro viribus inde hauriat, pro
licet lignum ex ulraque parte (limitais sit. Lignum meritis accipiat : quia licet eadem visio simul ha-
quippe vitoe Christus esl sapienlia Dei Patris, de qua beatur ab omnibus, tamen pro singulorum meritis
Salomon dicil : Lignum vitoe est his qui apprehende- unicuique distribuitur. Et ex ulraque parte fiuminis
rint eam; et qui tenuerii eam, beatus (Prov. m). Hinc lignum vitoe. Quod superius designatur per luniem
!
)
1213 EXPOSITIQ IN APOCALYPSIN. - LU?. VII. 1214
aquoevivoe,noc nunc etiara designatur per lignum ex A aulem amore. Hac servitule serviunl electi hic om-
ulraque parte fiuminis positum, id est coiilemplalio nipotent! Deo, proecaventesomnino, ne eum in aliquo
sanctoeTrinitatis, quoeangelicam simul et humanam offendant peccato. Ibi aulem servient illi, laudando
naturam hinc inde saliât, ipsaque visionis poli.o ita el glorificando illum, juxta illud: Beati qui habitant
est muilimoila, ut quidquid cuiquam in desiderio tune in domo lua (Psal. LXXXIII).
venerit, hoeceadem visio fiât, quando sicut Aposlolus Et videbunt faciem ejus. Id est perfectam cogni-
dicit: erit Deusomniain omnibus I Cor. xv). Sed neemi- tionein ejus habebunt. Neque enim pueriliter hoc
rum, cum et ipsum manna filiisIsraël de coeloattribu- intelligendum est, ut puientus Deum habere facient,
tum, per quod oeternasatielas figuratur, hoc secundunj quoecorporeis oculis possit videri, sed quia in facie
Scripluroe senleniiam unicuique sapueril in ore, quo hominis cogititio est, ideo hic per facient quant electi
fuissel delectams. Per menses, quibus ipsum lignum videre dicuntur, nihil aliud quam cognilio sanctoe
fructus affert, oelernitas intelligitur : Per annos, ut, Trinitatis inielligeinr. Hinc scriptum est : Scimus
anni lui non déficient (Psal. ci) : per menses vero, ut quia cum apparnerit, similes ei erimus, quoniam vide
est illud Isaioe(c. LXVI); Et eril mensis ex même : per bimus eum siculi est (1 Joan. m). Talem enim vide-
diem, ul esl illud : Melior est dies una in atriis luis bunt sancti Deum, qualent nunc angeli vident, de
super millia (Psal. LXXX.UI); et iterum : Ordinatione B quibus Dominus dicit : Angeli eorum semper vident
tua persévérant dies (Psal. CXVIII).Lignum ergo vitoe faciem Patris mei qui in coelisesl (Mallh. xvin). Df
per duodecimmenses fructus reddit, quia ipsa merces hac aillent visione quomodo scilicet sit intelligenda,
beaioe ininiorlalilatis, quoe per fructus designatur, salis supradiclum est. El beatus Ansbertus Antbro-
quaque electi perfruuntur, nullum terminum habet, sius, dicte aliorum doctorum sequens, plura, inquit,
sed sine fine ntanet. Singula ligna reddentia fructum loquuntur, paiefacientes oculos mentis, Dei naturam
suum. lu hoc fructum suum reddenl, quoniam mer- esse contemplandam, sicut et charilas videlur. Si
cedem operum suorum percipient. Et folia ligni ad enim exlcrior homo nosier videre nequit interiorem,
sanilatem gentium. Folia ligni, laudes intelliguntur quanta magis Deum conspicere nequit, qui ulique
sanctorum, .de quibus, Psalmista : Beati qui habitant multo est sublilior anima nostra? Videbunt illum
in domo tua (Psal. LXXXIII).Quoe laudes ad sanila- itaque mente , id est perfectam ejus (ul diclum esl)
tem gentium proficient, cum eorum corda perpétua habebunt cognilionem , ut impleatur quod Dominus
Crealoris laus replens, nullam in eis fatigationem, dicit : Beatimundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt
nullani lassiludinem, nullam tristitiam sinit in- (Matih. v). Coeteraex illius invesligentur conlraciione.
esse. Et nomen ejus scriptum in frontibus eorum. Per fron
Et omne maledictum non erit in ea amplius. In Ç tem (sicut superius dictum est) exprjmitur fides. Sed
proesenli Ecclesia maledictum est, scilicet genus ho- cum ibi jam non sit fides aut spes, quid sibi vult,
minum, qui in Cain maledictionem perceperunt. In quod electi nomen Dei in frontibus habere perhiben-
illa socielale sanctorum, nullum erit maledictum, tur? Sed sciendum, quia fides hic pro remuneralione
sed omnis Ecclesia electorum benedicetur in suis fidei posila est, quoe remuneratio contemplatio Dei
habilaloribus, cum audierinl: Venite, benedicti patris omnipotentis erit. Cum enim acceperit Ecclesia,
mei (Matth. xxv), etc. Serf sedes Dei el Agni in Ma quod per fidem crëdidit, recle ipsum fidei proemium
erunt. Superius unam sedem posueral, de qua et pro litulo glorioe in suis frontibus geslare videbilur.
dixerat se vidisse emanare flumen aquoe vivoe: nunc Et nox ultra non erit. Id est vicissiludo temporis ,
autem pluraliler sedes introducit, dicens : Sedes Dei vel eliam tribulatio anguslioe, quoe soepeper noctem
in illt erunt. Sed et hoc significant plures sedes, figuralur. Hoecnaraque supra jam dixerat, sed in re-
quod una, id est omnem electorum Ecclesiam, quoe peiitionc verbi demonslrat, quam appelendum sit
scilicet propter unilaiem fidei in una sede propter lumen illud, quod totiens Ipquendo inculcat. Et non
diversilatem gentium in pluribus exprimilur. Unde egebuntlumine lucernoeneque lumine solis. Nunc hu-
el superius viginti quatuor sedes visoeesse referun- mana infirmitas ad exercenda diurna opéra , noctis
lur. Et servi ejus servient illi. Cum Dominus disci- " quiele redditur idonea, uiitur etiam in nocte lucerna
pulis dicat : Jam non dicam vos servos, sed amicos pro consolatione : tune aulem quando erit Deus om-
meos (Joan. xv), quomodo hic Scriptura jain immor- nia in omnibus, qui est lux vera omnes illuntinans ,
tales effeelos vocat servos? Aut si jam servitule non egebit lumine lucernoevel lumine solis. Unde se-
corruptionis liberaii, ad liberlalem et gloriam filio- quitur : Quoniam Dominus Deus illuminabit illos. Si
rum Dei tune pervenient, quomodo in illa quiète vero nocleni intelligamus ignorantiam, Iucernam
oeternaservire narrantur? Sed sciendum est nobis, vero vel solem, divini verbi proedicalionem, nequè
quia in eo quodjam nulloceriamine desudabant, sed nox erit tune -ignoranlioe,neque proedicaliodoclrinoe,
oeterna quiète fovebiintur, liberi erunt, ac nulla ser- quia sicut Isaias dicit : Non docebit vir proximum
vitule obnoxii. Nam et nunc non sunt servi limoris; suum , dicens : Cognosce Dominum , quia omnes
sed amoris. Duoe enim sunt servilutes, quia aliter scient me a majore usque ad minorem (Jer. xxxi).
limet servus ne verberelur a Domino, aliter aulem Sed omnes oeternoesapiehlioe inhoerentes , perfecta
filius ne privetur hoeredilate patenta, offendens in scientia fulgebunt. Et regnabunt cum capite suo in
aliquo pii patris oculos. Ille enim servit tiraore, iste soecula soeculorum.Et dixil mihi. Haud dubium quin
4315 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. —COMMENT.BIBL. lïlf
angélus qui hoec illi ostendebat : Hoecverba quoe sci- A valde est cur Joannes contra interdictum angeli se-
licet ab initio libri dicte vel oslensa tibi sunt. Fide- cundo eum adorare volueril. Jam enim simili modo
lissima sunt quia quidquid tibi diclum est, veraciter se adorare vetuerat, unumque Deum adorandum esse
implebitur. Et vera sunt quia a Deo vero sunt pro- docuerat. Ad quod dicendum, quia aut magno visio-
lata. Quod autem dicitur Joanni, pertinet etiam ad num slupore perculsus, oblitus fuerat eorum quoe
universalem Ecclesiam, cui per internant inspiratio- supra audierat, aut certe polest esse repelilio prioris
neni ipsa verborum veritas revelalur : el ideo nulius scnlentioe. Deum adora. Id est non creaturoe , sed
in tantum débet insipiens fieri, ul aliquo modo dubi- Crealori honoris reverenliam offer. Nota vero quod
tet de his, quoe sub tante coiileslatioue pronuntian- soepeangélus Joanni futara proedixit, et mulia eliam
tur esse verissiraa. Et DominusDeus spirilus prophe- in hoc libro reperiunlur prophelarum verbis similia.
larum misit angelum suum oslendere servis suis , id Nam el integri versus Isaioeel Zacharioe, aliorumque
est ipse qui locnlus est prophelis, ipse misit angelum prophetarum ibi reperiunlurr Unde est : Videbuntin
suum oslendere Joanni, et in illo omni Ecclesioequoe quem transfixerunt (Joan. xix).
oportet fieri cito. Nomine spirilus tota Trinilas intelli- El dixit mihi : Ne signaveris verba prophetioehu-
gitur, quoeipsum angelum misit, qui natura quidem jus. Quare hic dixil, ne signaveris, id est, ne si-
angélus fuil, sed incarnaii Verbi solins personam ges- B " gillaveris, ne clauseris verba libri hujus, cum
sil. Unde et aliquando ex persona Chrisli loquiiur, di- in média hujus oralionis série diclum sit Jo-
cens : Ego sum primus, ego novissimus(Is. XLIV),elc. anni : Signa quoe locuta sunt septem tonitrua , el
Aliquando suam atlendens naturam, Joannem ne se noli ea scribere? Quia videlicet malis et conlem-
debeat adorare prohibet. Notandum autem quod in ploribus signanila et claudenda atque abscondenda
initio istius libri dixil el significavit, mitions, per sunt divina mysteria. Unde est : Nolite sanclum dare
angelum suum serve suo Joanni. Hic vero non uni canibus (Matth. vu), et : Ne miseritis margaritas
singulariler, sed servis pluraliler dicil ostendenda quoe veslras anle porcos (lbid.). Fidelibus aulem mani-
oportet fieri cita. In quibus verbis ostendit, utique, festanda sunt divina eloquia. Unde Dominus dicit :
non uni specialiter, Joanni, sed omnium in se ulili- Vobisdatum esl nosse mysterium regni Dei, coeteris
tati in Joanne generaliter prospexisse, quia quod aulem in parabolis (Luc. xi). Dicilur itaque propter
Joanni dicitur, omnibus Ecclesioe fidelibus congruit. infidèles : Signa quoelocuta sunt seplem tonitrua, et
Quoe sunt aulem quoeoportet fieri cito? ulique re- noli ea scribere, propler fidèles aulem. Scrioe quoe
muneratio sanclorum, et damnalio reproborum. vides, et : Ne signaveris verba prophetioelibri hujus.
Unde et sequitur : Vel cerle, quod in principio hujus revelationis dici-
Ecce oeniovelociter ad reddendum, scilicet unicui- C G tur Joanni : Scribe quoe vides, quoeviturus es , in
que juxta méritant suum. Licet enim quaniuluntcun- medio vero : Signa quoelocuta sunt septem tonitrua,
que spatium hoecproesensvita videatur, tamen omnei alque in fine : Ne signaveris verba prophetioe hujus,
tempus proesentis vitoe comparatum oeternitati, ve- potest ila intelligi, quod Spirilus sanctus proevidil,
luti momeitlaneum habetur, atque idcirco velociter primo tempore quosdam in Ecclesia fuluros, qui cura
se venire protestalur, ul cita impleaniur quoe opor- gaudio el aviditate recepturi eranl Domini sermo-
tet fieri. Beatus, id est felix, qui cuslodit verba pro- nem : deinde etiam quosdam fuluros, i.i quibus
phetioelibri hujus, servans quoe in eo scripta sunt, , abundat iniquitas et refrigescit charilas, quin polius
ut dignus babealur remuneralione perpétua. verbum Dei conieranunt, quam suscipiunt : exlremo
Et ego Joannes, subaudilur, beatus sum, qui audivii vero apprnpinquanle judicio, erunt (verum non
et vidi hoec.Et postquam audissem el vidissem, cecidi; solum genliles, sed eliam Judoei) qui cura maxima
antepedes angeli ul adorarem eum, qui mihi hoecosten- aviditate verbum Dei suscepluri sunl, proedicanlibus
debat. Et dicil mihi : Vide ne feceris. Conservustuusi Elia' et Enoch, coeterisqueproedicaioribus. Quia ergo
sum et fratrum luorum prophetarum, el eorum quii in primo et ullimo tempore fidèles fuerunt, sive
servant verba prophetioelibri hujus. Hoc loco, sicut ett futuri sunt, verbum Dei cum gaudio suscipientes,
superius, Joannes et angélus proprias personas resu-- "* bene inilio hujus libri dicitur : Scribe quoe vides, et
munt. Ne enim quisquam de conscriptione libri hu- in fine : JVesignaverisverba prophetioehujus. At quia
jus dubitaret, suam auctoriiaiem Joannes inlerponit,, in medio mulli sunl conteraplores verbi Dei, con-
dicens : Ego Joannes qui audivi et vidi hoec. Ipse: grue quoque et hic in medio dicitur : Signa quoe
quoque angélus resumil suam personam, prohibelque. locuta sunl septem tonitrua, et noli ea scribere. —
Joannem ne se adorare debeal, dicens : Videne fece- Tempus enim prope esl. Hoc ad illud pertinet, quod
ris. Conservustuus sum et fratrum tuorum. Ex quibus5 proeniisit : Ne signaveris verba prophelioehujus, quo
verbis salis supradictum est, quod videlicet ipse an- hoecimpleri debeant, a lempore scilicet resurreciio-
gélus oelhereum corpus susceperit, atque ideo pedes; nis Christi usque ad diem judicii, quando singulis
habere dicitur, et quod limueril post adventum Filiii juxta opéra sua retribuetur. De hoc brevissimo tem-
Dei adorari ab homine, qui super se sciebat jami pore idem Joannes' in Epislola sua dicit : Filioli,
esse hominem, cum nihil taie legamus in Veteri Te- novissimahora esl (I Joan. H).
stamento, ubi fréquenter quidem legimus angelos abt Qui nocel, noceat adhuc : et qui in sordibus esl,
hominibus adoratos, nec orohibitos. Sed mirumi sordescat adhuc. Permissivus modus est. non oota-
1217 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN. — LIB. VII. 1218
tivus ; soepeenim Deus omnipotens permittit horai- A bunt. Unde superius cum proemisisset : Et ego si-
liera propler peccata proeterila ruere ad graviora; lienli dabo aquam vitoegratis, illico adjunxit : Qui vi-
unde per Psaliuistem dicilur : Non audivit populus cerit, possidebit hoec.Et porlis, id est per portes, per
meus vocemmeam, et Israël non inlendit mihi, elc. apostolos videlicet, coeterosque doctores inlrent in
usque : Ibunt in adinvenlionibus suis (Psal. LXXX). civitatem, hoc est, in coelestemJérusalem. Per quo-
In qua senlenlia aperte ostenditur proecessisse cul- rum enim ministeriura nunc intramus Ecclesiam, per
pain inobedienlioe, per quam a Deo permissi sunt ipsorum ora et solulionem ingrediemur regnum coelo-
ire in volunlatibus suis. Hinc Paulus de quibusdam rum, do his porlis Psalmista dicit : Aperite mihi por-
dicit • Qui cum cognovissentDeum, non ut Deum glo- tas justitioe(Psal. cxvn). Siatimqueunam principalem
rificaverunt, aut gralias egerunt. Propter quod Ira- portera, ad quam eliam isloepertinent manifestai, sub-
didil illos Deus in reprobum sensum, ut facianl quoe dendo : Hoec porta Domini, justi intrabunt per eam.
non conveniunt (Rom. i). Dicatur ilaque, qui nocet, Hoecenim porta Christum significat, qui dicil : Ego
sibiipsi subaudilur, id esl, qui non vult verba Dei sum ostium, dicit Dominus : per me si quis iniroierit,
audire, noceat adhuc, id est, permaneat impoeuitens, salvabilur (Joan. x). Cura enim quilibet fidelium
et peccatis proeteritis conjungalur. El qui in sordi- per ora proedicatorum aditum intrant regni coelorum,
bus vitiorum versatur, sorrfescat adhuc, id est ad B ï nimirum per illum ingrediunlur, qui per ora illo-
détériora labalur. Dum enim quis tempus poeniten- rum loquitur.
tioe accipit, et impoenilens permanet, ipsumque pec- Foris canes, id est .udoei, hoeretici, coelerique
catum convertit ipse remedium gratioe convertit in increduli, qui contra Ecclesiam lalranl. Et venefici'
augmentum culpoe. Et quia non vult deserere ma- id est, malefici sive magi, el impudici M est, inve-
lum ul vivat, auget unde moriatur. De quibus Paulus recunde peccantes. Et homicidoediverso modt homi-
dicit : Ut impleantpeccata sua semper(I Thess.n). — Et nes interficienles. Et idolis servientes, hoc est, si-
justus per fidemjusiificetur adhuc per operalionem. Et mulacra quoedampro Deo colenles, sive eliam plus
sanctus sanctificetur adhuc. Juxta illud : Ibunt sancti terrena quam Deum diligentes. Et omnis qui amat
de virtute in virtutem. Electi enim semper sunt in mendacium, et facit illud. Mulli enim mendacium
profeclu virlutum, quia quotidie inchoant, et per faciunt, sed tamen non amant mendacium, quia stu-
mômenla temporum virtutibus virlutes addunt. dio atque amore peccandi non menliuntur. Quod
Ecce venio cito, ad judicandum scilicet. El merces mendacium purganl opère misericordioe, sicul diclum
mea mecum est, reddere unicuique secundum-opéra est superius de obstetricibus Hebroeorum. Sed sicut
tua. Hoeclocutio et electos ad meliora proficeie'^ et isli in tali mendacio, nisi emeudalioiiis Sludium sub-
reprobos bortatur a malis recedere, ne pereant sine C - sequalur, perditione non carent, Scriptura dicente :
excusatione. Quoe verba expositione non indigen Perdes omnes qui loquunlur mendacium (Psal. v),
quia ipsa se explanant , sic et isti graviori poena pleclendi sunt, qui,studio,
Ego sum « et w, primus et novtsstmus, principium volunlale alque amore, fallaciis illaqueantur. Hi
et finis. Primus, ante quem nulius : et novissimus, omnes superius dicti, erunt foris, hoc est, ab aditu
post quem nulius. Principium, a quo omnis crealura coelestis Jérusalem repellentur, cum audierint :
sumpsit inilium ; et finis, quia in eo omne redigitur. Discedite a me, maledicti (Matth. xxv).
Alpha pertinet ad verbi dignilatem, oméga ad susce- Ego Jésus misi angelum meum testificari vobis hoec
plam in fine temporum humanilatem. Ipse est ergo in Ecclesiis. Hoc el supra jam dictum fuerat. In qui-
alpha, id est, principium manens cum Paire. Ipse bus verbis aperte ostenditur, cujus figurant Joannes
*et
oméga, id esl finis, natus temporali 1er ex maire. in hac revelatione tenuerit : nec solum ad ipsum
Unde Paulus : Christus finis legis ad jusliliam omni pertinent Joannem, quoe ei dicta sunt, sed ad om-
credenti (Rom.x). Principium quoque non ad ipsum est nes Ecclesias, quoe superius septenario numéro com-
référendum, quod scilicet ipse, secundum quod hoe- prehenduntur, in quibus una catholica , id est uni-
relici votuerunt, ex tempore coeperit, sed ad ordi- versalis exprimilur. Ego sum genus et radix David.
nem creaturarum pertinet, quoeex illo sumpserunt "•* Quod nihil aliud est, nisi : Ego sum ex ipsa nalura
iniiiuut. De alpha Joannes dicit : In principio erat David. Beata enim Dei genitrix de stirpe David de-
Verbum,et, omnia per ipsum facta sunl (Joan. i). De scendit, atque idcirco ipse Filius Dei, filius David
oméga vero, qui esl finis elementorum apud Groecos, est. Unde ipse interrogans Judoeos : Quid vobisvide-
sicut el alpha principium : Verbum caro factum est, tur de Christo cujus filius sit, hoc responsum ab eis
et habilavil in nobis (Ibiti.). In his totius salutis accepit : David, el ille : Quomodo ergo David vocat
Chrislianoe summa consisiit, m scilicet in uno eo- eum Dominum, dicens : Dixit Dominus Domino meo,
demque Christo et perfecta deitas, et vera credatur sede a dextris meis? (Matth. xxn.) Sed secundum di-
humanitas. vinitatem est DominusDeus David, secundum huma-,
Beati qui lavant stolas suas, id est, corpora sua nitaieitt vero non alius, sed idem ipse genus et radix
et vitam fonte baplisinalis et lacrymis poenitentioe, David, id est, natura. Aliter : Ego sum radix David,
atque cuslodia mandalorum Dei. Ut sit polestas quia ex me David sumpsit inilium. Et ego sum genus
eorumin ligno vitoe.Id est, in Domino Jesu Christo. et radix David, quia ex illo in fine temporum carnis
Quoehabentes, utique in capile suo omnia posside- materiam sumjisi. Stella sotendida et matutina.
1219 HAYMONISHALBEitSTAT. EPISC. OPP. PARS L-COMMENT. BIBL. 1220
Quantum ad littèram pertinet, slellam splendidàm A errorem. Àpponetsuper illum Deus plagas scriptas in
et matutinam appellatLuciferuin,quoedum extremas libro isto. Ut post innumera tormenla ad oeternam
horas noclium illustrât, maiie citius affulurum de-'' pervéniat dàmnalionem. Tempore quo beatus Joan-
clarat. Ipse atque Christus est steÙÎ -spleiidîdà, quia nes ista scripsit, surrexerunl hoeretici in Ecclesia,
ipse est lux vera illuminons omnemhomihèm(Joan. i). Yalëhtinus scilicet et Ebion, et Cèrinthus, quos et
Et bene matutina, quia mane surrexit, et tenebras in Èpistolâ sua Anlichristos vocal, idcirco hanc con-
totius mundi fugavit, nobisque Claritatem oeterni testaiionem eis dbjecit, ne per pravitatem erroris
diei, devieta morialitale, post resurrectionem ulli- aliquid huic libro superaddere auderent, sicut, verbi
nlam demonstravit, juxta illud Apostoli : Nox proe- gratia, Arius àuferre nisus est ex suo libro : Ego
cessit, dies autem appropinquavit (Rom. xm). et Paler Unum sumus (Joan. x). Photinus quoque
Et spiritus id est, tbta Trinitas, Pater videlicet, Fi- dixit : Ego principium tribuo Jesu ex Maria.
lius et Spiritus sanctus. Et sponsa, idest sancta Eccle- Et si quis diminuent de verbis hujus libri prophe-
sia, dicunt, cuilibct fideli: Veniad Deum, scilicet gres- tioevel sensum, vel eliam verba contra suant con-
sibus fidei et passibus amoris, juxta illud : Acceditead scientiara, sicut Arius fecit ex Evangelio, ut proedi-
ettmetilluminamini (Ps.xxxm). Spirilus, id est Deus, ctura est, auferet Deus partem ejus de libro vitoe, id
dicil hoc per occultant inspiraiionëm cordibus fide- B '. est in memoriâ proescientioeDei non scribelur. Et de
lium. Sponsa autem, id est sancta Ecclesia per aper- civitatè sancta, id est de coelesti Jérusalem et socie-
tam proedicalionem auditores suos invitât ad palriam tate sanctorum angelorum et hominum. El de his
. coelestem. Et qui audit sive per occultam inspiraiio- proemiis quoescripta sunt in libro islo. Tahten hoc
nëm, sive per doctorUm proedicationem Dei vocem. sciendum est, quia hoc non propter eos dicitur, qui
Dicàl alleri cuilibet fideli. Veni. Per fideta rectarii sîmpliciter quod dicunt sentiunt, sed dé his uti-
et per operalionem fidei congruani. Qui enim a Deo que, qui contra conscientiam suam maie de Deo lo-
jam vOcatus est, necesse est ut et alium vocet, ne quunlur.
solus ad remunerationem pergat. Nam et qui ad Dicil qui leslimonium perhibel istorum, subauditur
balnetrai pergit, Ut beatus Gregorius dicit, socids verborum atque idcirco mànifestalur, quam vera
habere desiderans, alios hortatiir ut secuni pergant. sint, quia Dominus ipse Christus eis leslimonium
Et qui sitit jusliliam, id est DeUm omnipdtentem. perhibel. Unde sequilur : Etiam, id est, sic fiât, ut
Veniat, idest accédât ad illum, ut saiietatem oeter- compleantur omnia quoesuperius diète sunt. Venio
nam acciplat. Qui iiutt, accipiat aquam vitoe gratis, cito, ad judlcanduni et rèddendum unicuique secun-
id est qui desiderat frui Dei conlemplaiione, in qua dum opéra sua. Amen, id est, verum esl, quia quae
est refeclio oeternoesatietatis, studeat recte vivere, G * proedicta sunt, procul dubio complebuntar. Veni,
ut postea ad ipsàm Dei visionem valeat përvenii-e. DomineJesu. Hoecomnis Ecclesia loquiiur in Joanne,
Sed cum Apostolus dicat : Neque volentis, neque cur- oplans ut veniat Christus ad judicium. Unde et quo-
rentis, sed miserenlis est Dei (Rom. xvi), quomodo tidie in Dominica oratione postulat supplicilèr : Ad-
qui Vult, accipit aquam vitoe gratis? Sed sciendum veniat regnum tuum. El illud : Oslende nobis faciem
est, quia prius proevenit misericordia ut velimus i tuâm el salvi erimus.
deinde etiam Subsequitur nostra votantes pef éam- Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus
derii gtàtiam, Ut Opèremùr. De hoc Paulus dicit : vobis. Amen. In hoc loco Joannes typura gerit proe-
Qui operalur in vobis et velle et perficere (Philip, i). dicatorum, qui scientes hominem hon posse justifi-
Qui itaque silit, id est, qui oelernas delicias proeve- cari per legem, sëd per gratiam, optât ut eadem
nienle se gratia Del desiderat, passibus amoris ad gratia semper cum Ecclesia perraaneat. Nota autem
'
eas tendat. Et qui vult, id est qui volens ex notante quod hic liber a gralia sumpsit inilium, et in gratia
effecius est, non suis meritis, sed gratuita Dei volun- posuil terminum : quia videlicet et proevenienle Dei
tate, hauriat aquam oeternoedélectalionis. gratia salvaraur et subséquente jùslificamur : unde
ConlesW ergo, id est, obtestbr et testiîicor omni et Paulus hujus locutionis more Epislolas suas or-
audienti verba prophetioelibri hujus. Si quis apposue- ^' dinavit Ecclesiis, ut a gralia inchoaret, et iu 2ra"'»
rit ad hoecquoe in libro boc conlinenlur, aliquem terminum poneret.
ORDO RERUD1
QILE IN HOC TOMO CONTIÊNTUR.
HÀYMO HALBERSTATENSIS EP1SC0PUS. CAP.V. 258

CAP.VI. 836
%AYMONIS OPERUM PIUM^PARTISCONT1NUATIO. CAP.VII. 241
ENARRATIOIN XII PROPHETAS MINORES. CAP.VIII. 243
CAP.IX. 248
ftçlcandidumlectorem. 9 CAP. X. 254
IN OSÉEPROPHETAM. Il CAP.XI. 257
H CAP.XII. . 262
CSPDTPRIMUM. CAP.XIII. 266
tir. II. 16 CAP.XIV. 269
CÂP.III. 27
CAP.IV. 30 IN MALACHIAM PROPHETAM. 277
CAP.V. 39 CAPUT PRIMUM. 277
CAP.VI. 16 CAP.II. 283
CAP.VII. ' 52 CAP.III. 287
C*P.VIII. 59 CAP.IV. 292
CAP.IX. 64
CAP.X. 72 C0MMENTAR1UMIN CANTICACANTICORUM.
CAP.XI. 79 CAPUT PRIMUM. 295
CAP;XII. 84 CAP.II. 301
EAP.XIII. 90 CAP.III. 309
CAP.XIV. 94 CAP.IV. 313
97 CAP.V. • 325
IN JOËLPROPHETAM. CAP.VI. 336
CAPOT PRIMUM. 97 CAP.VU. 341
CAP.II. 104 CAP. VIII. 350
CAP.III. 105
107 IN D. PAULI EPISTOLAS EXPOSITION
In AHOSPROPHETAM. IN EPISTOLAM ADROMANOS. 361
CAPUT PRIMUM. 107
CAP.II. 109 Argumentum. 361
CAF.III. 111 Prologus. 362
CAP.IV. U2 CAPUT PRIMUM. 364
CAP.V. 114 CAP.II. 378
CAP.VI. 117 CAP.III. 384
CAPVII. JS8 CAP.IV. 394
tip. VIII. 120 CAP.V. 401
PROPHETAM. 119 CAP.VI 409
IN ABDIAH CAP.Vif. 419
CAPOT PRIMUM. 121 CAP. V III. 425
127 CAP.IX. 439
hi JONAUPROPHETAM. CAP.X. 448
CAPOT PRIMUM. 127 CAP.XI. 456
CAP.II. 155 CAP.X II. 468
€»p. III. 156 CAP.XIII. 478
CAP.IV. 158 CAP.XIV. 485
IN MICH.CVM PROPHETAM. 141 CAP.XV. 493
lit CAP.XVI. 505
CAPUT PRIMUM. *
CAP.11. Ii8 IN EPISTOLAM I ADCORINTHIOS. 508
CAP.IU. 151 CAPUT PRIMUM 809
CAP.IV. 133 CAP.II. 518
GAP.V. 156 CAP.III. 525
CAP.VI. 160 CAP.IV. 528
CAP.VII. 165 CAPV. 535
ÎN NAHCM PROPHETAM. __ 167 CAP.VI. 539
CAP.VII. 343
CAPOT PRIMUM. 167 CAP.VIII 549
CAP.II. 172 CAP.IX, 551
CAP.III. 175 CAP.X. 558
IN HABACOC PROPHETAM. 179 CAP.XI. 367
CAPUT PRIMUM. 179 CAP.XII. 575
183 CAP.X III. 581
CAP.II. CAP.XIV. 387
CAP.III. 188 CAP.XV. 393
IN SOPHONIAM PROPHETAM. 195 CAP.XVI. 604
CAPUT PRIMUM. , 196 IN EPISTOLAM II ADCORINTHIOS. 606
CAP.II. 202 606
CAP.III 206 Argiimentum.
CAPUT PRIMUM. 607
IN AGC.EUM PROPHETAM. 211 CAP.II. 611
CAPUT PRIMUM. 211 CAP.III. 615
CAP.II. 215 CAP.IV. 622
CAP.V. 626
IN ZACHARIAM PROPHETAM. 221 CAP. VI. 631
CAPUT PRIMUM. 221 CAP.VU. 640
CAP.II. 227 CAP.VIII. 642
CAP.III. 229 CAP.IX. 645
CAP.IV. 232 CAP.X. 648
1-
1223 ORDO RERTJMQHJE IN HOCTOMOCONT1NENTUR. F'1224
LAP.XI. 650 Argumentant. 809
CAP.XII. 660 CAPOT PBIMM. 809
CAP. X III. 668 IN EPISTOLAM ADPHILEHOMW.• 813
IN EPISTOLAM ADGALATAS 669 Argumentum. 813
Argumentant. ' 669 CAPUT UNICUM. 813
CAPUT PRIMUM. 669 IN EPISTOLAM ADHEBUXOS. 819
CAP.II. 675
CAP.111. 679 Pra?falio. 819
CAP.IV. 684 CAPUT PRIMUM. 821
CAP.V. 691 CAP.II. 832
CAP.VI. 694 CAP.III. 840
IN EPISTOLAM AB EPHESIOS. 699 CAP.IV. 846
CAP.V. 853
Argumentant. 699 CAP.VI. 88
CAPUT PRIMUM. 699 CAP.V I. 865
CAP.II. 707 CAP.VIII. 875
CAP.III. 712 CAP.IX. 878
CAP.IV. 717 CAP.X. 888
CAP.V. 723 CAP.XI. 899
CAP.VI. 731 CAP.XII. 917
IN EPISTOLAM ADPHIUPPENSES. 733 CAP.XIIr. - 9-28
Argumentant. 733 EXPOSITIO IN APOCALVPSIN.N
CAPUT PRIMUM. 735 Haymonisproefatio. 937
CAP.II. 739
C P III. 745 LIBERPRIMUS. 939
CAP.IV. 749 CAPUT PRIMUM. 939
ADCOLOSSENSES. 753 CAP.II. 962
IN EPISTOLAM CAP.III. 985
CAPUT PRIMUM. 755 LIBERSECUNDUS. 985
CAP.II. 754
CAP.III. 759 Sequitur CAP.III. 9!*3
CAP.IV. 765 CAP.IV. 1002
CAP.V. 1013
IN EPISTOLAM I ADTHESSALOMCENSES. 765 CAP.VI. 1023
765 CAP.VII. 1034
Argnuienuni. CAP.VIII. 1043
CAPUT PRIMUM. 705 1051
CAP.II. 766 CAP.IX.
Cu>.III. 767 LIBERTERTIUS. 1059
CAP.IV. 768 1059
CAP.V. 773 CAP.X.
CAP.XI. 1067
IN EPISTOLAM II ADTHESSALONICENSES. 777 GAP.XII. 1080
Argumentum. 777 LIBERQUARTUS. 1087
> CAPUT PRIMUM. 777 1087
CAP.II. 779 Sequiiur CAP.XII.
CAP.Mil. 1092
CAP.III. 782 CAP.XIV. 1104
IN EPISTOLAM I ADTIMOTHEUM. 783 LIBERQUINTO . 1H1
Argumeutuin. 785 1.1U
CAPUT PRIMUM. 785 Sequitur CAP.XIV. 1118
CAP.II. 788 CAP XV.
CAP.XVI. U26
CAP.III. 791
CAP.IV. 793 LIBERSEXTUS. H39
CAP.V. 794 CAP XVFI.
CAP.VI. 795 1)39
1150
CAP.XVIII.
IN EPISTOLAM II ADTIMOTUEUM. 797 CAP.XIX. H6b
Arguntpnium. 797 LIBERSEPTIMUS. **'*
CAPUT PHIHM. 797
CAPII. 802 Sequitur CAP.XIX. \\l\
805 CAP.XX. \\*\
CAP.III. CAP.XXI. I»»}
IN EPISTOLAM ADTITUM. 809 CAP. X XII. wl 1
FINIS TOMI CENTESIMI DECIMISEPTIMI.

Migne. Patrologia Latina Tomus CXVII.

Încărcat de

Informații document

Titlu original

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Migne. Patrologia Latina Tomus CXVII.

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Aimon (évêque d'Halberstadt).

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

MMUM SS. PATRUM, DOGTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM

FATROLOGIABINA ED1TIONETYPIS MANDATAEST, ALIA NEMPE LATINA,ALU GRvECO-LATINA.

PATROLOGLE TOMUS CXVIL

HAYMONIS TOMUS SECUNDUS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

BX VARIIS EDITIONIBUS INEUNTE S^CULO SEXTO DECIMO COLONISE DATIS

EBBONIS RHEMENSIS, HARTMANNlMONACHI S. GALLI, ERMANRICl AUGIENSIS MONACHI,

SCRIPT A SUPER SUNT.

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

VENEUNT3 VOLUMINA21 FRANCISGALLICIS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

OPERUM QUJE IN.HOS TOMO CXVII CONTINENTUR.

HAYMO HALBERSTATENSIS EPISCOPDS.

(Operum primoe partis continuatio.)

Ex Upis MIGNE,au Petit-Monlrouge.

OPERUM PRIM/E PARTIS CONTINUATION

IN DUODECIM PROPHETAS MINORESa.

CAPUT PRIMUM. A liquerunl fontom aquoe viva;, el foderunt sibi cister-

Joël interpretatur incipiens. Iste ad Judaeam et I) «Auditehoc, senes.etauribuspercipite, omneshabi-

CAPUT PRIMUM. exspeclemus mysleria, qui in mediltillio et velut in

Sophonias propheta, qui nonus est in ordine duo- CAPUT PRIMUM. .

GOlfflMTARIUH IM CANTICA MCORUM.

(Ex editioneColoniensianni 1529.)

IN DIVI PAULI EPISTOLAS

(Juxla editionemprincipem,arino1519Argentoralidatant *.)

ConsultissimoOTTOMAROLLSC1NIOjufi's pontifiai doctori,S. D.

ÀRGUMENTUM. C gentiles prxferebant se nihilominus Judxis, impro-'

ARGUMENTUM. Paulus, venit Corinthum, quoeest melropolis çivilas

ARGUMENTUM. eos seductos esse a pseudoapostolis, discordias qua

ARGUMENTUM. A tant dicit : Ipsi veniebant et ego non miltebara eos

ARGUMENTUM. recle semetipsum nominat apostolum, quia a Domino

IN EPISTOLAM PAULI AD PHILIPPENSES.

ARGUMENTUM. ter autem omnis terra Groecorum Groecia vocalur a

CAPLT PRIMUM; nem, allerum ad conflictum hoslium. Laboro, in-

ARGUMENTUM. B num danlur, et exspeelationem advcnlus Domini ad

ARGUMENTUM. C Gloriemur in tribulalionibus qu,assustinetis in exem-

•ARGUMENTUM. stiones. Ex quibus panca de pluribus dicamus : Tra-

ARGUMENTUM. P Christum datur, quia in illo consistit, sicut ipse di-

ARGUMENTUM. B gio, aut aliqua culpa proinerentur milli in carce-

PRiEFATIO. ejus oemulinomen illius in prima fronle legenles, dé-

EXFOSITIONIS IN APOCAIÏPSIN B. JOAMS

CAPUT X, descendit de coelo?Ad quod procul dubio dicendum,

SEQUITUR CAPUT XIV. C sli designatur, qui primum de diabolo triumphavit,

CAPUT XVII. B meretricalur, quando super virum suum hitroduoiE'.

QILE IN HOC TOMO CONTI^ENTUR.

HÀYMO HALBERSTATENSIS EP1SC0PUS. CAP.V. 258

FINIS TOMI CENTESIMI DECIMISEPTIMI.

S-ar putea să vă placă și