Migne. Patrologia Latina Tomus CXCI.

Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.
Patrum, doctorum
scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruer.... 1844-1864.
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

SJECULUM XII
P. LOMBARDI
MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI
OPERA OMNIA
TRODEUNT
MAGISTRIOPERAEXEGETICA EX EDIJIONIBUSPARISIISANNOJ536 ET 1511 PRELO
PRiEVIADILIGESTISSIMA
COMMISSIS, EMENDATIONE,EXPRESSA ; SENTENTIARBM VERO
LIBROSPRISTINOSUONITORIVERE RESTITUTOS SUPPEDITAVIT EDITIO ANTUER-
PIENSIS, ANNO1757 CURANTE J. ALEAUMEPARISIENSITHEOLOGO DATA
\ ACCEDCNT
MAGISTRI RANDINI
THEOLOGIDOCTISSIMI
SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR
ACCURANTE J.-P. MIGNE

BIBLIOTHECX CLEBI DHIVEBSiE
EIVE
IN SINGULOS
CUB51CMCOMPLETOBOM SCIENTI*ECCLESIASTICiE
RAMOSEDITORK
PATROLOGIAE LATINAE TOMUS 191
TURNHOLTI (BELGIUM)
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICIl
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOHO CXCI CONTIWENTUR
PETRDS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPUS.
Conimcntaria in Psalmos. Col. 61

— in Epistolas D. Pauli. 1297
PROLEGOMENA.
NOTITIA HISTORICA.
(Gallia Christiana velus, t. VII, col. 68, in episcopisParisiensibus.)
Theobaldi defuncti in locum communibus cano- A j pluribus erit; desumitur ex Chronico RicobaldiFer-
nieorum volis suffectus est Philippus, Ludovici rariensis apud ClaudiumEtiennot lomo VII Fragm.
Crassi fiiius, frater autem Ludovici VII. Uxorem hist. pag. 186: Per hac tempora Petrus Lombardus '
primum duxerat, at disruplp postea matrimonio, de terrilorio Novaria agnoscitur clarus ingenio, qui
cum mililisesacrsenomen dedisset, flenrici fralris, librum Sententiarum composuit,vir peritus et humi-
qui Cislerciensem ordinem inierat, in sacerdotia lis. Hic dum esset episcopusParisinus, quidamopli-
successit, archidiaconique, non decani, Ut .habet mates illius pagi quo fuerat genitus, causa salutandi
Robertus de Monte, in Ecclesia Parisiensi munus cum matre illius, quam cum eis ducebant, Parisios
tunc obibat, cum electus est episcopus. At quae sunt profecli, et quia mater paupercula erat, eam «t
Philippi virlus erat et modestia, in graliam Petri decere opinabanlur vestibus ornaverunt. Quibus illa
quondam prseceptorisdignitali lubens renuntiavit, ait: < Ego novi fiiium meum, qui non gaudebit Iwc
archidiaconusque obiit anno 1161, memoratus in cultu. t Profecli igitur ad episcopumPelrum matrem
Necrologio pridie Nonas Septemb. et sepultus est offerunt, quam ille intuilus, ait: * Hax mater mea
retro majus allare sub capsa sancti Marcellicum non est, nam ego fui pauperculai filius, > et avertit
lioc epilaphio : Hic jacel Philippus fdius Ludovici oculosab ea. Mater tandemcomitibus: <Heu! dixit,
Crassi regis Francorum, archidiaconusEcclesimPa- B 1 vobisdixi, novi fdium meumet mores ejus, date mild
risiensis, qui obiit anno 1161. ul vesiiamveslessolilas, tunc tne noscel. > Resumplo
Pelrus itaque, Lombardus diclus quia Novariae ergo solilo cullu ad filiitm reducilur. Al Pelrus ubi
nalus est apud lhsubres, quam provinciam postea illam sic aspexit, ail: t Hmcmater mea esl, limcest
Longobardi incoluere, primis Bononisesludiis ope- paupercula maler, qum me genuit, lactavil, fovit,
ram dedit, lum amore discendi incensus, in Gailias educavit; t etsurgenseam sinusuo suscepit,et sejuxta
venit, episcopi Lucensis litteris sancto Bernardo fecit sedcre. Hicetiam Pauli apostoli Epistolas utili-
commendatus, ut illi in Galliisnecessaria procura- ler explicuit. Defunctus sepelitur Petrus in ecclesia
ret. Remis aliquantulum lemporis commoratus, coliegiata suburbii S. Marcelli, cujus tumulo legi-
eundi Parisios impetum concepit. Bernardus itaque tur etiamnum haec inscriptio : Hic jacet Magister
ad GilduinumSancti Victoris abbatem scripsit epi- Petrus Lombardus Parisiensis episcopus,qui compo-
stolam 410, ut ei ad Nativitatem beatae Mariaevi- suit librum Sententiarum, glossas Psalmorum, et
ctum subministraret. At tantum Parisiis profecit Epistolarum, cujus obitus dies est iiu Kal. Au-
Petrus, ut non solum ibi permanserit, sed et do- gusti (2); cui quidem inscriptioni perperam adjectus
cendi magisterium sibi sumpserit, quaquidem in est posteris sseculisannus 1164.
eiercitatione mullumtemporis insumpsit, magnam- Porro nemo est in theologicis vel minimum ver-
que scienliaslaudem consecutus est. Unde a clero satus, qui de Lombardonon audievit. Summis hunc
Parisiensi Philippus electus praeceptori suo jam laudibus prosecuti sunt MatthseusParis, Trithemius,
Carnotensi canonico locum et dignitatem gralanter sanctus Antoninus, Sixtus Senensis, auctuarium
cessit, quam ab anno 1159ad 1160 lenuit Petrus, Affligemenseet Aquicinclinum,Henricus Gandaven-
utconslaiexchronico NicolaiTrivetli (1), ex charta sis, Opmeerus, Baronius et Bellarminus cardina-
in annalibus Victorinis, qua Petrus canonicis hu- les, Genebrardus,Possevinus, Massonusin Annali-
jusce domus asserit decimam apud Rezias an- bus Francicis, sexcentique alii. Albericus in Chro-
no 1159, episcopatus primo, et ex instrumento quo nico recitat egregiastanti viri lucubraliones, librum
sanctimoniales de Edera investivit de tertia parte Sententiarum, Glossaturam super B. Pauli Episio-
decimaj apud Athias, dato apud S. Victoremanno las, opus salis grande super Psalterium, et haeeest
1159, episcopatus primo. Id etiam conflrmatur ex in scholis qusedicitur Major Glossatura. Addit Au-
annis Maurilii, qui episcopatum auspicatus est; bertus Miraeusex Chronico Belgicoeum compilasse
annoll60.Joannes Parisiensis ad eumdem ejusdem ex diclis sanctorum Patrum, hoc est Ambrosii,
Petri annotat obitum. Pauca nobis supersunt mo- D Hilarii,jAugusl.iniet Cassiodori,com nendabile opus
numenta de ejus episcopatuTquippe cujus tempus Sententiarum, in divinis etiam Scripturis studiosis-
brevius fuit: sed hoc unum, idque magnificumpro simumet notabiliter doclum fuisse,ingeniosubtiiem,
\i) Spicil. tom. VHl, pag. iio. - (SjSauval. tom. I, pag. 452.
PATROL.CXCI. 1
11 PKTRUSLOMBARDUS. 13
qji noinensuum eum lanta gloria transmisil ad po- A.nem esse ex anima rationali et humana carne sub-
steros, ut suis opusculistheologorumschola ubique sistentem. Scripsit quoquelibellum conlra Lombar-
exercitata singulari venerationeMagistrumeum nodum Joachimus abbas Florensis coenobii; at vero
minct. Sententiarum ejus libros commentariisillu- in concilio generali Romano ipse accusalor Joa«
strarunt doclissimi scholasticorum GuillelmusAn- chimus damnatur anno 1215. Eamdem Petri Lom-
lissiodorensis, Albertus Magnus, S. Thomas, S. bardi doctrinam forliter impugnavit Guallerus sex-
Bonaventura, Guillelmus Durandus, ^gidius de tus prior Sancti Victoris Parisiensis qualuor libris
Roma, Gabriel major, Seotus, Okamus, ct Gtiillel- nondum editis, qui in bibliotheca Victorina asser-
mtis Estius. Plures a Lombardo scrmones scriptos vantur, in quibus eum annumerat Petro Abajlardo,
asscrit Eisingrenius. Libros ejus Sentenliarum, Petro Pictaviensiet Gilberto Porretano, quos appel-
partim seriptorum vitio corruptos et mulalos, par- lat quatuor Franciae Labyrinlhos, vehementcrque
lim Lombardi ipsius bona fide, sed non satis cauia, insectatur quod ad Aristotelicam dialeclicam fidei
multis falsiscitationibus et aliis mendis laborantes, allissima mysteria metiantur. Alii Petrum Lombar-
ut qui plura ab Hugone de Sancto Victore et dum plagii insimulant, dicuntque ex HbrisSenten-
r.Iossaordinaria uiulualus est, ad veri regulas re- tiarum Pelri Abadardi eum non parum profecisse,
vocarunttum Joannes Alealmus, tum Lovanienses; B ] et Bandinum quemdam obscuri nominis tbeologum
commentariavero in Psalmos, qusevocant Hvmnos, in quatuor Sententiarum Hbris, qui Vienna;prodie-
et Soliloquia illustravit, et" in lucem edidit Ilichar- runt anno 1519, pene integrum exscripsisse. Vide
dus Cenomanus.Cum autem primus theologiaeva- Jacobum Thomasium Dc plagio lilterario, a scct.
stissimum pelagus totum aggressus esset, non mi- 495 ad 502. In cap. Fraternitatem extra De doha-
liim si vir alioquin doctissimus in aliquoi scopulos tionibus in vcluslo cod.. ms. S. Germani a Pratis
erroris incurrat aliquando: locavidcsisapud Sixtum Alexander111scribens ad cpiscopum Parisiensem
Seneiisemin libris vet vi Bibliothecresanctaeadno- ait P. (Petrum Lombardum) dccessoremejus gra-
tat. 62 et 71. Apud Alexandrum vero III hseresis vesdonaliones fecisse in detrimenlum ecclesia:ca-
nomine cum fuisset insimulatus, quod docuisset nonicis suis inconsultis. Quod spectat ad cos qui
Ciirislum ut liominem non esse aliquid, summus volunl Lombardi fralres fuissePclrumComestorem,
ponlifex Willelmo Senonensi archiep. mandavit ut et Gralianum cx adulterio nalos, fabulam reprobat
in conventu episcoporum apud Parisios hanc Pctri S. Antoninus, ex eo quod Lombardus palria fuerit
quondam Parisiensis episcopi doclrinam peritus Novaricnsis,Gratianusdecrcti compilatorEtruscus,
ahrogare sluderet, tlieologisque doccre juberet et PelrusComesior Treccnsis.
Chrislum ul perfeelum Deum sic perfectum homi-(C
NOTITIA HISTORICO-LITTERARIA.
llisioh-i litttraire de la France. par des religieux Btmediclins,t. XII, p. 5S5.)
ime longue rcsidencc. Ainsi le mandait S. Bernard

gl. — Uhioire dc la vic de 1'ierreLombard. (cp.410):i Gilduinabbe de Sainl-Victor, par une lct-
Pierre Lomhardprit son suniom de la Lombardie ire oii il ie priait de pourvoir pendantquelqucsmois
ou il naquil, dans lc terrilnirede la ville de Nnvarc a snn cntretien. Maisles chaiincs tl'im sejour des
(5i. Sa famille cluit p.mvre et obscurc (4), mais ii lors si commoilc et si avaiitagcuxpnur les gens de
eut lc bontieitrtie imuver un pi-otecleiirqui lui lit letlres, lc caplivorcnt bientdl el nc Iui permircnt
f.iire.ses preniiores cttidcs a Belo^ne. De li (5) il se plus d*ensnrlir. Anlentau travail, ses progres c.on-
rcndil en l raiiee pour ies perlreliomier, apporlant D 1 lorme.sa ses eflorls lui iiicritercnl mic chaire de
avee iui des ietlrjs de ri:coiiiiu:indalionde 1'Eveque tlicologic, qu'il rcinplit durant plusieurs annccs
dc Lucqucs a S. Uernard. Olui-ei lenvoya dans avf-cla plusgmnle ri-putalion.On prelcnd que pen-
recolu tk Uciiiis, oii pour I01»enseignail vraisem- danl le cours de ses leeons il ful pourvu d'un c.a-
blabiement I.ot.dfc , qai et'iul Nuvar.iis lui-iui':me, nmiiealdans 1'EgliscdeCliartros. Maiscotle favcur,
ilut prcndrcun soin parlirulicr de son compatriotc. eniiune Icprouve.du C.ange((i),lomba surune aiitre
La renomun-edi^s professeurs de Paris 1'aliira dc- persnnne du meme nnm, qui excrcait lcs fone.lious
puis en cettc vilie."Son dessein n'elait pas d'y fairc de inciieein aupres du roi Louis le Jeune (7). Une
(3) Paul Jove (Hist. I. m) dit quc Pierre Lnm- dcnne Pierre LombanL Gratien et Pierrc le Man-
bard ctriit ne dans un hourg qu'on nonnnait com- geur pour trois freres uterins, nes d'une feinnie
mununent Lumen omnium; ce qui lui fit, donner, adultere. La dislance des lieux de lcur naissanee
:ijo:ite-t-i!, ii lui-n.cme lc titre dc Lumen omninm. snflit pnnr di-truire eelle liction. Pierre, Lombard
Nous pensons q'ic le bourg dont il s'ngit ici, est etait Nnvarais, (Jralien '1'ose.an,ct Pierre lc Man-
f^j^cfodarisl^Mihnnis, quclesgeograplicsprcnnent gour elaitdc Trovcs en ('hampagne.
pour 1'ancionnevilie dc Laumcllnm. Ce biiurg est (5) Dnbois,Hiii. ecci.Paris., I. II. p. 121.
sitf.c sur !a rivierc dc Grngna, entre Vnlenceet \'i- '(>)(iloss. Lal. verho Archiaier.
gevrino. (7) ISaroniuss'estegalementmepris en lc confon-
(4) On ne sarretcra pas ici a refuter la fable qui dant avec Pierre Lomiiardami de saiul Thomas iie
13 NOTITIA.
recompensebien plus considerable 1'aUendait,mal- A Toiil ritait rnalicre de probleme dans eetic nouveili;
gre Pohstacleque 1'obscurilede sa naissauce, joirite tlieologie, qu'on a depuis nornmee Scolastiiiue,
a sa qualiui d'etranger, semblait y former. Cetait parce que tout s'y Vaitait contradictoiremenldepuis
1'evechede Paris, qui, ayant vaque Pan 1159 par la I existencede Dieu jusqu'au plus snliliiue de m s
mort de Thihaut, ful d'abord oilerta Philippe.frere mysleivs. Ln carrien: elargie de la soite, ouvrait
du roi Louis-lc Jeune (8).MaiscePrince qui n'avait un vaslecliarnpnii ehaque ecoleelevait ses opinioits
pas juge au-dessous de Iui la place^d'aichidiaere partieulieres, souvent alisurdes, quelqiieli-isdange-
tle Paris qu'il occupait alors, trouva celle de pre- reuses et presque toujours inuliles, s'ocrnpaii a ies
mier pasteur de cetle Eglise au-dessus de ses for- etayer par des snpliismescaptieux, et travailiait »-n
ccs et la refusa. Sur ses avis et a sa demande, on 'memetemps a detruire par de semblables ninyeiis
'ui substitua Pierre Lombard, dont la vertu, les la- celles qui leur etaient opposiies. Pierre Lomlilu-d,
lents et les serviceslui avaient paru plus assorlis a temoin de celte licence, eut le hon esprit riejt aper-
cetle dignite. Cesl ainsi qu'un auteur contenipo- cevoir les inconvenients,ct le zele de travailler a y
rainraconle reieelionde ce dernier. Gauticr prienr rcmedicr. Pour 1'executionde cedessein, il raiuassa
deSainl-Viclordans le memesiecleTaccuseau con- dans les Ptires et les ancicns dotteurs les )iassaees
traire d'etre parvenu a l'eveche par des voicssimo- les plus precis sur lesqueslions qui s"agilaientnlois
niaques (9). Maiscetecrivain, coimneon le vena ci- dans les eeoles, et les distribua par ordre des ma-
apres, montre lantde passion contre la memoirede tieres, afin de fornier par la un eorps de decisinns
ce preiat, qu'il ne merile nullemenl d'etre cru sans netles, respectables,authentiques, et capablcs, en -
garani sur un pareil fait. Pierre ne jouit pas long- 73un mot, de leverlous.les doules, el deramener IOMS
tempsde J'episcopat, etdesl'annee suivante, 11U0, les esprits a runiformite dedoctrine. L'Ouvragfiqiii
on le voit remplace par Maurice de Sulli (10). On resulta de cc travail, estinlilule/es Sentenccs; liti-e,
ncconnaitpresqiraueiin trailde son goiivernement, commeon l'a vu ci-devant, qni n'etailpas nouveaii
altendu sa brievete. Mais celui que rapportcnt les IIest parlagiien quatre livres, composcscliacund'un
aiiteurs du nouveau Gallia Chrisliana inonlre que grand nombre de riistinelions. La marcbe de laii-
la sagesse.qtii favailporle surson siege, ne l'y avait teur est d"etablir d'abord snr chaque niatiere letat
pas abandonne (H). de !a question, ensuite dexposer les opinions de
Nous n"ignoronspas que le meme trait esl atlri- part ct d"a:itre, avec les auloriles dont on Ies ap-
buead'aiiiies preiats; mais iln'y a nulinconveuient puie, ct enfin de porter le jugement qui lui parait
qu'il ait ete repele , el d'ailleurs nous le donnons le plus conlormea 1'espritde rantiquile.
ponr lel que nous 1'avonstrouve. ioiile seience, dit-il dans sa Preface, a pnur ob-
Lecorpsdc notre preiatfutinhume dans lechccur jel les chosesou lessignes. Les chnses se divisent
dclcglisede Saint-Marcelprcs deParis, oiil'on voit cn celles dont on doit jouir, et celles dont il n'e.-»i
encore cctte epilaphe sur sa lombc (12): Hic jacet permis que d'user; c'est-a-dire, Dieu et les cn-a-
Magisler Pelrus Lombardus 1'arisicnsis episcoyus, lures. Les signes sont aussi de deux sorles; les
qni compusuitlibrum Sentenliarum,GlossasPsalmo- unsse terminenla signifiersans conlerer cc quils
rum cl Kpistolarum,cujus obilusdies xm Kalend. signilient, tels sonlles saerementsde 1'ancienneloi;
Aug. les aulres le donnent, ce sont les sacrementsde la
Leeole.llieologique de Paris n'a pointeesscd'ho- iC nouvelle loi. Voila les quatre poiuts qui cntrent
norer la memoircde ce grand homme. Depuis un dans le dessein de l'auteur.
te.mpsimniemorialellecsldans 1'usagcdobliger ses La premier livre, compris en qiiarante-huit riis-
bacheliers cn lieence d'assister au serviee qu'elie timlions, roule,sur les attributsde la Diviniie.Mais
fait ceiebrertous les ans pour lui le 29 Juillel(lo). ftvantque denlamer ce sujet, Pierre fait une qees-
— lion ; savoir, s'il n'est pas liciie de jouir de la verui
§ II. Ses icrits imprimds. pmir elle-meme. II se decide pour Ia necative, sur
i° Deuxmeilindesregnaienidansleseeolesdellieo- ies prineipes desaint Augiistinqu'il eite,êt prouve
logic, lorsquc Pierre Lombard se mit sur les rangs que la vertu doit etre rapportee a Dieucomme liu
poin-enseigiicr.Lapremiere, qui etait celle de 1'an- dernicre. De la il passe au mystere rie la Triniie,
tiquite",consistait a expliquer par ordre la doctrine qui fait lamatierede |a seeomie distinetion. Apres
renfermoedans rEo.rilure, d'aprcs l"Ecritureelle- 1'avnii'elabliparraiitorilede 1'Ancichet dn Nouveau
liieme ci la tradition. Meihnde simple, mais surc, TcstameiU.ileliercliedanslatroisiemequellesiiiiages
paeifique,luminense, qui mainlenail dans sa puretii l'on pent tiouver de la Trinite dans les creatuivs.
ie rieprilricla revelation, edifiailcn instruisant, ct La generatiiindu Verbe occupe les six dislinclions
fixait a 1'esprit humain le terme oii il dcvoit s'ar- suivames. Entrc les queslions que l'on y propose,
rcler dans la recherche des verites riu salut. La se- l;t,plns suluile, a notre avis, est celle-cf (riist. 7):
oonde, que notre auteur avait presquc.vue naiirc, I.e Pere a-t-il eu le pnuvoir et la volonle tleiigeii-
clait de trailcr los matieres de la rcligion cnmme drer son Fils? Si vous repondez aflirmativenient,
cellesde la philosophie,d"unemaniere eonte.nlieuse,rj ' 'il sVnsuil qu'il y a dans le Pere un pouvnir et une
et par lavoie du raisnnnement.Embarrassee,jioin- volontiique.leFils n'a pas. Onresout cette dilfieulte
tilleus», plus propre a salislaire la curiosite, qifa en disant que quoique le Pere ait engeiulre volon-
nourrir la piele, elle rompait les barrieres qui sti- tairement, ncanmo.insla generation iVest point un
pareut la raison de la foi,ouvrait la poilea desques- effetrie lavoloutu,niais de la nalure. Car il esi Pere
Ikms sans lin ; et moins oecupee du prinoipal que de. la ineme maniere qu'il est Dieu (dist. tii. Or sa
de 1'aecessnire,clle jelait des nuages sur le premier diviniie nVniane pnint de sa volonte. 11faul donc
deft-s objets par les efforls que se.s paiiisans fai- en dire autant de sa paternite (dist. 7).
saient pour repandre des"lumieres sur le second. La processinn du Saint-Esprit el sa missionfour-
Canlorberie.tde Jean de Sarisberi, qui lni ecrivit, Clirisliana.EPIT.
en UG7, une Icttrc, qui est la trente-rieuxiemcdu (12) Corrozel, Ant.de Par.,c.lii.
seeondlivredecellesilu saint prelat. CePicrrc Lom- (15) «Danslecboourdereglise.collegialede Saint-
brad etait sous-diaerede 1'EgliseHomaine,et devint Mareel a Paris, est une representation du toinl.eau
cardinal, eveque de Benevent. (PAC, ad an. 1IG7, i\n celelirePierre.Lomliard.eveque.de.Paris. Ceitefi-
ii. 22.1 gurc et 1'inscription,qiiniqu'anciennes,ne sonl pas
(8) Uob. de Monle.ad an. 1159. du teinps de. sa morl , mais de plus de cent ans
M\ E?as. Bul.. 1.11, p. 858. apres.cominconle.iiieeparla hauteur de sa mitre.>
(!()) i)nbois, llist. Eccl. Parh..t. II. p. 122. I.r. SsrtT. Hisi. dc Paris. t. J, p. 196.
IH) Voye/. e.i-dessusla notice oxliaite du Goliia
15 PETRliS 'LOMBARDUS: 16
»issentiamatiere de dix dislinctions,depuiset com- A que ces, proposilions ne sigiiifientaiitre chose, si-
pris la dixieme,jusqu'a la dix-netiviemeinclusive- nqn que tout ce que Dieu„veutest en son pouvoir;
ment; apresquoi l'on traite des proprieies, tant ab- mais non pas reciproquementque toul ce qu'il a le
solues que relalives, des trois personnes divines,ce pouvoir de faire, il le veuilleou le fasse reellement.
qui se termine a la trente-quatrieme distinction. Dieu peut-il faire les chosesmeilleures qu'elles ne
On commencea la suivante, eil'oncontinuejiisqu'a sonl? Cest nne suile de la question precedente.
la lin du livre a parler de certains aitribuls de la Pierre se declare pour rafiirmative, et fait a ceux
Divinile qui deinaudentune consideration particu- qui tiennent pdur la negative le raisonneinentsui-
liere; savoir, sa science, sa providence, sa predes- vant: Pourquoi dites-vousqu'une creature particu-
tinalion, sa toute-puissance. Sur ce que toules liere, ou meme la totalite des crealures, nepeut
choses sont prescntes a la connaissaneede Dieu, etre meilleure qu'elle n'est? Est-ceparce qu'elle est
1on dcma-.ide(dist. 50) s'il faut accorder qu'elles si souverainementbonne, qu'il ne lui manque au-
soicnt rians fessence divine. La reponse est nega- cune perfeclion? Mais'alors vous egalezla creature
live, par la raison que bien que la connaissancede au Crealeur. Est-ce parce qu'eile ne peut admettre
Dieasoil dc son essence, cependant toul ce quj est le phis grand bien qui lui manque? En ce cas c'est
daris celte connaissanceifappartienl pas a 1'essence iin defaut dans elle, et non une perfection; et cer-
rieDieu ; aulrement lout lui serait coessentielel de tainementelle pourrail elremeilleure, si.on la ren-
iiieme nattire que lui; ce qui est absurde. Celte dait susceptihle d'un plus grand bien. Dieu ^peut
esseuce divine cst presente en tout lieu, et n"est donc faire unc chose meilleurcqrfelle n'est.'11peut
reniermee dans aucun. Eile n'est ni locale, ni cir- Q aussi la faire d"mieautre et meilleuremaniere,bien
consoriptible.11n'en est pas de memedes esprits. eniendu toutefois que cetle maniere se rapporle a
Qtioiquils ne.soient pas suseeptiblesde dimeusion la ehose.memc; car si on la rapporle a la sagesse
(dist. 57), ils sout neanmoinstermines et circoiir de l'ouvrier, il iaul convenirqu'il n'y a point d'au-
serils dansun lieu, mais deinaniere quequand plu- tre. ou de meilleure maniere que celle qu'il em-
sieurs esprits, et meme tous seraient rassembtes ploie.
dans un meme lieu, ils ne se presseraientpas, et Les qualre dernieres distinclions roulent sur la
lfempeeheraienl point qu'il n'y exislal autant de volonlede Dieu. L'auteur n'en connait que de deux
masiere que s'il eiait enlieremeiilvirie. sortes : la volonle du bon plaisir, qui est la volonte
La preseienee de Dieu peut se prendre en deux propremenl dite; et la volonte"de signe, qui n'est
nianieres (disl. 58), ou pour la simpleconnaissance que metaphorique.La premiere,qu'on doit regarder
des chnses a venir, ou pour la detennination de ces comme la cause universellede toutes choses, est
meineschoses. Dans le premier sens elle ifestpoint une (disl 45),eln'admei point de multipliciteni de
caiise des evenemenlsfuturs, et toutefois elle les mutabilile , parce que jamais elle ne peut manquer
embrassetous, bons et mauvais ; au lieu que, prise d'avoir son aceomplissement (15). La volonte de
rians le seconde sens, elle ne s"etendqtfa ceux du signe est dc cinq sorles : precepte, defense,conseil,
preinier genre, et les connailen les delerminanl.La operalion el pcrmission; et c'cst pour cela que l'E-
diilerencede la predestinationet dc la reprobalion criture nomme quelquefoisles volontesdu Seigneur
(riist. 40), eonsisie en ce que par celle-la Dieupre- au plurie). L'au'teur se proposc ensuite quelques
voit ce qu'il doit faire dans les eius,.el par 1'autre, iQ ilifliciiltessur rellieaciie souveraine de la volonte
il cnnnaitles mauv queieront ies reprouves etdont ile bon plaisir (disl. 46). 1" Jesus-Cliristdil a Jeru-
il nesl pas 1'auleui'. La predestination avait alors saleni qu'il a sbuventvoulu rassembler ses enfants,
des adversaires qui pretendaientqifelle neeessiiait commeuiie pouie rassemhle ses poussins sous ses
les hommes; ct voiei e.ommeils raisonnaienl : Ce ailes, et quelle ne l'a poinl voulti; 2° 1'Apolrede-
qui esl iinpossibieniaiiitenanl, l'a eie de louleeler- clare que Dieuveul le salut de lous les bommes,et
nite. Or il est maintenant impossible qu.iin prede- cependanl lous i:e soul pas sauve;s.Pierre emploie
stine ne soit pas sauve: donc il n'ajaiiiais ete pos- pnur reqinnseles exiilicalions que saint Auguslin
sible qu"ilrie Je ffit pas; donc il est de necessiie donne a ces kleux passages dans son Manuelde la
absuhie qu'il soil.predesline. <P.our la sohition rie [oi (e. 67, 98, 109). MaisDieuveut-il aussi que le
cette diflieulie,riit modestemenlnblre anleur, j'ai- nia! arrive? Apres avoir rapporteles diverses opi-
merais mieux enlenrire ies autres que de parler nionssur celte questinn, Paiiteur conclut en cetle
moi-meme. i Ensuite, apres avoir fait voir que la inaniere: « Disonsdone que Dict)ne vetit pas qu'on
nieme objection pcut se faire contre la prescience, i fasse le mal, sans loutefois ajouter quilveulque
il rijpond dircclcinenlendistinguaiit : Celui qui est « le inal ifarrive pas. Car tout ee qu'il veut qui se
prctlestine, dil-il, ne peut etre en ineme temps non « fasse, sc fail reellemenl; ct loul ce qu'il ne
predestine ;' c'est-a-dire, que la predestinatioii.et < veut pas qui se lasse, nose fait point. »
ia.iepiobationnepeuvenljamais tombcrsur lensenie L'homiueveiil qnelquefoispar une bonnevolonle
sujet: oii 1'aecorde; mais on nie que Dieu de tout • autre chose que ce que Dieuvcut, ct quelqiiefoisil
temps ifait- pu s'abslenir de predesliner celui qu'il D veiit par mie mauvaisevolouteee que Dieiiveul par
a reellemeiitpredestinii; et comiiiesa puissanee esl une boiinc (dist. 48). Par cxen.iple: mi fils bien ne
loujours la meme, il est eneore vrai presenlement snuhaite quc son jiere vive, el souvenl Dieune-Ie
qu'il peiit ifavoir pas foriue eettc priidcslination. veut pas. Ln fils denalme ttcsire, au conlraire, la
Onvoil iî la distinctiondu sens composeet du sens mort de son pere, et Dieula veulaussi. II y a donc
tiiviseVquc Tauteur rend par les lermes de cunjun- bien de lii liilferenee entie ec quil convicitl a
ctim et dirisim. iiiomme el ee quil ctiiivienta Dieu de vouloir; et
La loute-puissan.cc(disl. 45) founiit malicrc a ia lin a laquelle!riiommc.rapportc sa volonlc, doit
plusictirs qucblionsdnnl voiei les plus rcuiarqua- etre la regiepnurapprouvcreetle volnnteou la con-
bles. Quelqucstiiiiologiensiiiniienie*,dnni.Ahailard damiier.
eLaitlechef, soiiteiiaientque bieu ne jietit faire que Quclquefoisla boiinc\olonte de Dieu s'accompIit
ce qu"ii fait. Outre !es raisons qu"ona vites ei-rie- par la mauvaise voloinc des hoiiinies,cOmmedaus
vant, ils s'etayaie;it encore de quelques enriroils ie criicihementde son Fils. Mais, dit-ou (ibid.), _si
desaint Aiigustin!'i-lj, oii il tlil tjiic Dieu n'esl ap- Dieu a voulu la jiassion de. son Fils , sa volonte a
pele Tnut-Puissant, que parce quil peul lout e.e etii, ou rion, qu'il la soufiril de la parl des Juifs.
quil veut, et quc sa volonlen'est jias plus granilc Dans le premier e.as,il a donc voulii que les Juifs le
que sa puisstuice. Nolre auteur repond (dist. 44) misscnt a inort? Pierra repond d'abord cn conve-
;'!*) F.nchind.c. 96; Confcs.1. vn, e. 4.
i 15) Haje unsiest, nce inullijiliciiatcnirccipil nec mtitabililalein,(juiaincxpleta cssenon potcst.
17 NOTITIA. 18
want simplement que Dieu a voulu qiie le Chrisl.A transmission du peche originel, il examihe quellc
souffril et mourul, parce que sa.passion eiail un estsanature,etmonlre par sainlAugustin,que c*est
bien pour nous et la source de nolre salut. Maissur la concupiscencememe que 1'Apblrenomme la loi
ce qu'on ajoute que Dieuvoulait donc qu'il fut mis du peche. On demande qu'est-ce que cetle concu-
a mortparles Juifs, ildistingue: Dieu a voulu que piscence dansles enfanls. Ce n'est pas un acte, dit-
gon Fils souffrit la passion et le crucifiement qui il, mais un vicequi rend 1'enfantdispose a convoiter,
lni elaient causes par les Juifs, il 1'accorde: Dieu et qui fait reellement convoiter l'adulte. Mais, ob-
voulaitque les Juifs donnassent la mort a sonFils, il jecte-t-on (disl; 32, initio), le bapteme efface lepe-
lenie. Car Dieu ne voulail pas, dit-il, 1'action de cheoriginel, etneanmoins la concupiscencedemeure
ces Juifs qui etait mauvaise; mais il voulait la pas- apres ce sacrement. L'auteur repond que bien que
sion iie Jesus-Chrisl qui etait bonne, et celte vo- le bapteme ne detruise pas la concupiscence,nean-
lonte s'est accomplie par celle des Juifs qui etait moins il la diminue et l'empeche de dominer et de
mauvaise.Ainsi finit le premier livre. regner : en sorte que ee qui en resle n'est plus im-
Le second, parlage en quaranle-quatre distinc- pute apeche, mais est seulement la peine du peche,
tions, concerne les creatures. Dans la premiere on au lieu qu'il elait auparavant et peine et peche. Ea
traite de la fin pour laquelle Pbomme et 1'ange ont concupiscence a-t-elle Diett pour auteur ? Oui ,
ete crees. Les dix suivantes roulent sur les anges. commepeine, dit-il (ibid.); mais commepeche, c'est
On entame a la douzieme 1'Ouvragedes six jours, 1'ouvragedu diable.
que l'on parcottrtjusqu'a la seizieme.LTrommeoc- A Texamen du peehe originel succede celui dtt
cupe le resle du livre. Pour abreger, nous ne nous B peche actuel. L'auteur (disl. 41, initio) discutant
arrelerons qu'a ce dernier objel. Apies avoir detaille Ia queslion , savoir si toutes les actions faites sans
les prerogalives de I'homme innocent, on demande la.foi sont mauvaises, dit que Taffirmalive(18) est
(dist. 24)quelle grace lui eiait necessaire pour per- soutenuepar quelques-uns avec probabilite; et il en
severer dans cet etat. La reponse est que 1'homme, allegue les raisons tirees de saint Augustin; ensnite
ainsi que Tange, avait recu dans sa ereation une il rapporte le sentiment de ceux qui tenaient pour
grace par laquelle il pouvait se maintenir, c'est-a- la negative, et ne decide rien.
dire, ne point dechoirde ce qu'il avait recri ; mais LTncarnalion, les trois vertus Theologales, les
non pas meriter sans une nouvelle grace le salut quatre Cardinales , les dix Commandemensde la
eternel. < La grace de sa creatiou, dit 1'auieur, lui loi, la differencedes deux Alliances,sont les objets
< donnait le pouvoir de resisler au mal; mais elle qui remplissent le troisieme livre compose de qua-
< ne lui donnait pas celui d'accomplir le bien. II ranle distinclions.
< pouvait cependant, au moyen de ce secours, bien Une des questions qui agilaient fort les ecolesdit
< vivre en quelque sorle, parce qu'il pouvait vivre temps de Pierre Lombard, etait de savoir si la na-
< sans peche. Mais il ne pouvait pas, sans Taide ture divine, ou seulement la personne du Fils, s'&-
< d'une autre grace, vivre d'une maniere spiriluelle lait incarneei On alleguait pour et contre des rai-
< qui lui meritat le bonheur eternel. i sons tirees des Peres. L'auteur, apres les avoir ba-
Le libre arbitre est defini (ibid. et dist. 25, initio) lancees, conclut qu'il faut dire que la personne du
une faculle de la raison et de la volonte, parla- Fils a pris la nalure humaine, et qu'a celle-ci la na-
quelle, avec le secours de la grace, on choisit le tQ ture divine a ete unie dans le Fils; el c'est potir
liien, et sans cette grace on se porte au mal. Mais cela,ajoute-t-il, que l'on dit veritablement que la na-
cette delinition, ajoute 1'auteur, ne convient ni a ture divine a pris chair. Quant a ce qifon dit, pour-
Dieu, ni aux saints glorifies, lesquels, pour elre suit-il, que leFils seul a pris la forme d'esclave,par la
incapablesde pecher, n'en ont que le libre arbitre on ne prelend point exclure la nalure divine, mais
plus parfait. < Cesl pourquoi (16) si Pon examine seulement lespersonnes du Pere et du Saint-Esprit.
« la chosede plus pres, il parait que le libre arbilre Enfin, sur ce qu'on qbjectait que ce qui est propre
< n'est appele tel, que parce qu'il peut sans con- auFils, etnon ce qui est communalaDivinite,s'estre-
« trainte ni necessile rechercher ouchoisir ce que la vetu delTmmanite,ilrepond que la nalure divines'esl
« raison lui aura dicte. » r ' uniealanature humainedanslaproprehypostase du
La grace se divise en uperante et cooperante(dist. Fils.et non danscellesdestrois personnesen commitn.
26). La premiere previent la bonne volonle; car On dispulait encore vivemeni sur Tadoralion de
c'est par elle que Ia volonte de Thommeest delivree rhumauitede Jestis-Christ (dist.9). Les unsprelen-
et preparee pour elre bonne, et pour vouloir eftica- daient qifon ne lui devait pas un culte de latrie,
cement le bien. -Lasecondesuit la volonte deja ren- mais seiilement un culte de dulie, dont ils distin-
duebonne, et l'aide'a executer. Mais comment la guaient deux sortes; l'un qu"on peut rendre a toute
grace previent-ellela volonte? (17) En lui inspirant creature sainte, Tautre qui ne convient qu'a la
une foi accompagnee d'amour. On dispute si la creature par excellence, c'est-a-dire, le corps et
grace operanle et la grace cooperante sont deux 1'ame de Jesus-Christ. C'etait 1'opinion de Gilbert
graces reellemenldifferentes. L'auleur incline pour de la Porree. D'autres voulaient qu'on ne rendil
ceux qui pehsent que ce n'est qu'une meme grace, " qu'une seule et meme adoralion aux deux-natures,
et que toute la distinction ne consiste que dans les et c'est le sentimenl que notre auteur adopte (dist.
eflets.La grace, dil-il, est appeleeoperante, en lant 10), apres Tavoir appuye de passages tres-precis
qu'elle delivre la volonle et ia dispose a vouioir le de rantiquile.
bien; et cooperante, en tant qu'elle 1'aide pour ne Autre question qui faisait grand bruit dans Ies
pas vouloir on vain, c'est-a-dire, pbur accomplir la ecoles: Jesus-Christ en tantLes qifhomme est-il une
bonne ceuvre. personne ou quelque chose? arguments ponr ei
La question du peche originel est. une de celles contre se balancent, dit notre auteur. Car on prouve
que 1'auteurtraite avec le plus d'etendue et de soin qu'il est une personne par les raisons suivantes: Si
(dist. 30-53). Dans les quatre dislinclions consa- en tant qtfhomme il est quelque chose, c'est ou une
crees a ce point de doctrine, apres avoir prouve la personne, ou une substance raisonnable : mais s'il
(16) Unde, si diligenter inspiciatur, liberum vi- niens et prseparans, seilicet Ddescum dilectione.
detur dici arbilrium, quia sine coactione et neces- (18) Quod a quibusdam non irralionabililer ad-
sitate valet appetere vel eligere quod ex ratione destruitur, qtti dicunt omnes actiones et voluntates
creverit. honiinis siriefidemalas esse, qure fide habita bonse
(17) Si diligenler altendas. nihilomintis tihi existtint.
monstratur qure sil ipsa gratia voluntatcm pneve-
19 PETRUS LOMBARDUS. 20
est une substance faisonnable, il est en memetemps A , leurs objets, qu'elles ne.voient que comrae dans
. une personne. En elfet la deiinilion de la personne un miroir et en eiiigme. Mais il a eu la charile, et
ri'est autre chose que la substanceraisonnabled'uiie dans le plus:liaut degre. Cette vertu, qui consiste a
nature individuelle. Donc en accordant qu'il est aimer Dieupour lui-meme, et le prochainpour Dieu
qtielque ehose en tant quTiomnie,on est force de ou en Dieu, peut-elle se perdre lorsqu'on Ta une
convenir qu'il est une personne. Maiscel aveujelte fois recue? Pierre raffirme (dist. 32), et le prouve
dans un inconvenient. Car si en taril quTiommeil contre quelques docteurs qui le niaient. Cependant
est une personne, donc il est une quatrieme per- il avoue que la charite parfaite ne se perd point,
sonne de la Trinite; donc il esl Dieu par son huma- ou se perd rarement.
nite. Cest pour eviter cet inconvenientet d'autres, Le quatrieme livre, compris en cinquante distin-
ajoute-l-il, que quelques-unssoulieuiientque Jesus- . ctions, embrasse les sacremenls de 1'ancienne et
Christ, en tant quiiomme, ifest ni une personne, de la nouvelle loi, le jugeinent dernier, la resur-
ni quelque chose. Pierre monlre ensuite la faussele rection des morls, le bonheur des saints dans le
du raisorinementoii l'on conclut de ce que rhomme ciel, et les peines des damnesen enfer.
dans Jesus-Christ est une substance raisonnable, L'auleur preiend (dist. 1) que la circoncision
qu'il est en meme temps une personne sous ce rap- avail la meme efficaceque le baptemepour remettre
port. Car, dit-il, l'ame de Jesus-Christ esl une sub- les peches; mais non pour conferer la grace. Le
stance raisonnable. Cependant elle rfest pas une bapteme donne au seul nom de Jesus-Chrislest va-
chose isolee et non unie a une autre. Du reste, lide, selon lui (dist. 2). De son temps, ilne se con-
ajoute-t-il, cette descriplion de la personne ne con- B ] fiirait encore quepar immersion, et 1'usagede l'E-
vieiil pas aux trois personnes ds la Trinite.11fortilie glise Gallicaneetait de repeier cette immersionjus-
celte reponse d'un argument lii-ede ce que le Christ qu'a trois fois en rhonneur de la Trinite. Cependant
a eie predestine pour etre fils de Dieu, d'oit il s'ei)7 il croit permis de s'en lenir a une seule, pourvu
suit qu'il est quelque chose entant quiiomme. que la coutumede TEgliseou Ton se trouve ne s'y
Maisil combat aussitdt cetle preuve, en disant que opposepas.
ce n'est point a raison de son huinanile qu'il est fils Sur la confirmation(dist. 7), ilregarde le saint
de Dieu: Non enim quo Iwmoest, eo filiusDei. Cest Chremecommeessentiel a ce sacrement, dont il ne
par ou il termine cette quesliou , laissant a presu- reconnait point d'autre minislre que Teveque.
merqu'ilpenehait vers Fopiniondes Nihilistes,'c'est- II fait consister (dist. 8) la forme de TEucharislie
ti-dire, de ceux qui pretendaient que Jesus-Christ dans ces paroles : Ccci est mon corps, ceci est man
lfeiait po.inl quelque chose suivani Thumanile sang. « Car lorsqu'on les profere, dit-il, le pain et
(dist. 14). le vin se changent au corps et au sang de Jesus-
Huguesde Saint-Victors'eiait eflbrce de prouver Christ; le resle n'est que pour honorer Dieu. > II
quela sciencedivineet la sciencehuinainesonlegales combat vigoureusemenlTheresiede Berenger (dist.
en Jesus-Christ. Pierre Lomhard prend le justemi- 10); mais il soutient mal a propos (dist. 13)que
licu entre celte opinion et celle des theologiensqui le pouvoir de consacrer ne reside que dans les pre-
soulenaient que 1'amede Jesus-Christ ignore. quel- ires catholiques, et qu'il ne se fail aucun change-
que chose. II convicnt que par la sagesse qu'clle a ment reel du pain ct du vin dans le sacrifice oflert
recue en vertu de son union avec le \erbe, elle sait Q { par des pretres heretiques ou excommuiiies.
tout ce que Dieu sait, mais qu"ellene le comprend Dans la penitence il dislingue trois. acles (dist.
pas aussi parfailementque lui; d'ou il infere que la 17) : la conlrition, la confessionet la satisfaelion.
sagesse de cette ame rfcst pas egâlea la sagcsse du Mais sont-ils egalement essentielsa ce sacrement?
Verbe; parce que, dit-il, celle-crest bieriplus ex- Lcs opinionsvariaient des lors sur ce sujet. Pierre
cellente, et comprend toutes choses d'unc maniere se declare pour celle qui assure que la seule con-
bien plus parfaite. On objeclait que si lTmmanile tFllionsans confessionorale effaceles peches. <Car
de Jesus-Christsait lout, il s'ensuivrail qu'ellepctit des qifun penitenl, dit-il (dist. 18), vraiment con-
aussi tout. Pierre nie la consequence,par la raison tril se propose de se confesser, Dieu lui remet ses
que la toule-puissanceesl un attribut incomihuni- peches, parce qu'alors il y a confession de cceur,
cable de la divinite, au lieu que la connaissance quoique non de bouche, par laquelle Tameest pu-
apprehensivede toules choses peut etre accordeea la rifiee de ses fautes, et la dette de la mort eternelle
creature, et l'a eie effeclivementa Tamede Jesus- lui est remise.... II faut donc que le penitent se
Christ, suivant le lemoignage de 1'Ecriture. confesse, s'il en a le Ioisir; mais avant qu'il fasse
En traitant de la mort de Jesus-Christ, Pierre sa eonfessionde vivevoix, s'ilen a le vceu dans \K
met en queslion si dans cet etat la Divinilefut se- cceur, il a deja recu la remissiondes peches.> Mais,
paree ou non de liiuinaiiite. Plusieurs theologiens demande-t-onplus bas, si le peehe a ele reinis par
soulenaient raffirmative. II rapporle leurs argu- la contrition des que le peniteut a formela resolu-
ments (dist. 21), les refute, et prouve par des au- lion de se confesser, qu'esl-ee que le pretre peut
torites preeises que 1'ameel la chair du Sauveur, rj j lui remettre (au tribunal de la penitence) ? < Quel-
quoique divisees par la mort, ne furcnt ni 1'une ni ques-uns, repond-il, penscnt que le peeheur etanl
Pautre separees du Verbe. lie d'un double lien, savoir par la souillurede 1'anie
Jesus-Chrisl ayant ete doue de la plenitude dcs et par la dette de la peineeternellc, Dieu le degage
vcrtus et des graces. a-t-il eu la foi, 1'esperanceet par hii-memedu premier lien, et le pretre du se-
la charite? Cest a Toccasion de cette question, ci cond. D'autres disent que Dieuseul remet la delte
avant que d'y satisfaire, que 1'auteur parle des eiernelle, comme lui seul vivifie Tame inlerieure-
vertus theologales (dist. 23); et ilen parle fort au iiienl par lui-meme. i Aprcs avoir rapporte quel-
long. < La foi, dit-il, a proprement pour objet les ques aulorites pour appuycr cc dernier senliment,
choses qifon ne voit pas. > II distinguc deux sortes Tasileur eonclut en celtemaniere : < On voit evi-
<lefoi : 1'unequi est informeet comniuneaux niau- demmentpar la que Dienabsout lui-memele peni-
vais chreiiens et auxMemons, c'esi la foi dc- tent de la deite de la peine, qu'il Tabsout, dis-je,
ponrvue de la charile ; Tautre, qui,est parliculiere quand il 1'eclaire interieuremenl, en lui inspirant
aux bons et les caracterise, c'esl la foi formee par la verilablc contrilion du eoeur.La raison vieniâ
la charite. La premiere, selon lui, lfest pas une Tappui de cc sentiment. Car personne n'est vrai-
verlu, quoiqu'ellesoil neanmoins un don de Dieu. liicnl contrit.... qifil n"ait la charile. Or celui qiii
L'esperance.regarde les biens invisibles et elernels. a la charite merile la vie eternelle; el personne
Elle ne peul etre sans aniour. Jesus-Christ if a eu n'esl digne cn meme lemps de la vieet de la mort:..
ni Tune ni 1'autrede ces vertus (dist. 26), parce II ne s'ensuit pas de la que nous refusions aux pre-
qifil avait la conn.aissancetiaire et distincic de tres le pouvoir de rentctlre et de retenir lcs peclieE.-
21 NOTITIA. 22
c'esl-a-direde deelarer les peeheurs lies ou deiies.... A dans 1'univers, ce que fait un statuaire iorsquil
Car ils lient lorsquTlsimposenl la satisfaclion pe- veut refondreuhe slatue informe. Apres 1'avoirbri-
nitentielle a cenx qui se confessent, et ils delientt see, il en jelte tous les morceaux dans t:n moule
lorsquils en relachent quelquechose, ou quils ad-- plus regulier, ou ils s'arrangent autierncnt qifils
mettent les penitentspurifies a la participation dcs3 n'etaient la premiere fois, et prennent _«e nouvellc
sacrements.> Ce passage manifestedettxchoses: lai configuration.Cest la meme statue quant ; la siib-
premiere,que Pierre Lombard n'admeltait qu'une; stance; elle ne diflereque pour la forme.
espece de contrition pour la penitence,savoir: lal Les saints dans le ciel entendent los p;ie<'es
contrilion parfaile a laquelle il attribuait la vertul qu'on leur olfre sur la terre (dist. 46); et cela n est
d'effacerTespeches avecle vceudu saciement.C'e- nullement impossiblea croire, parce quils f-oiinai».-
lait Topinion de Huguesde Sainl-Victor,et ca eie; sent dans la lumiere du Verbe qui les eclaire, i'-
celle de plusieurs grands theologiensjusqu'au con- choses d'ici-bas qui peuvent les re.jouir,ou daris
cile de Trente, et de quelques-uns meme depuis. lesquelles ils peuvent nous aider. Ils intercedent
La seconde,qu'il ne regardait 1'absolutionsacra- pour nous en deux manieres, et par leurs merites,
mentelle que commeun acte juridique par lequel1 qui ajoutent du prix a nos prieres, el par lesiraflee-
le pretre declare que les peches sont remis. Lime> tion, en desiranl et demandant 1'accomplissemeiit
et 1'aulre opinions,malgre les noms et le nombrej de nos voeux,ce qu'ils ne font neanmoins qu'avee
de leurs defenseurs,sont universellement rejetees; subordinaliona la volonte divine. Pierre Loiubard
de nos jours, et avec ratson, comme opposees ai pense (dist. 47) que les damnes ne souffrent pas
1'esprit du concilede Trente, et aux decisions de; rj toutes Ies peines quils merilent a la rigueur, ct que
plusieurs Peres de TEglise. Dieuleur faitsentirquelqueseffetsdesamisericorde.
Pierre ne dit rien sur l'Extreme-Onctionque ce; Tels sont les objetsqui nous onl le pius frappis
qui est avouede tous les theologiens. dans les quatre livres que nous venons de par-
Un'agite, touchant TOrdre, qu'une seule contro- courir, ouvrage qui a merite a son auteur le
verse (dist. 25). Cest celle qui concerneles ordina- , lilre de Maitredes Sentences, qui a servi aelexic
tions faitespar les hereiiques. II avoue que celte- sV',aux lecons des professeurs de theologie pendtr.it
question est tres-embarrassee,et qu'il y a des rai-,-.-,-'plusieurs siecles,et donlles lumieresde ces rietnieis
sons tres-forles pour et contre la validite rie ees'-,'~ temps n'ont pas eclipse la celebrile. Le nombre d;--.
ordinations.II se contente de les rapporler sans commentaires qui ont ete faits sur ces livres, t.e-
rien decider. rait presquinfini a detailler.Pitseus en compte ,i'i>-
Pierre emploie seize dislinctions pour expliquer qu'a centsoixantecomposespar lesseulsAnglaisi_i).
le sacrement de mariage. Son inslitution, son es- Mais qui pourrait faire renumeration de ceux '-.r,
6ence, ses avantages, ses empechementsdirimants, ont ete enfantes paries theologiensdes aulres i.?-
ses devoirs, son indissoluhilite sont les principaux tions ?
articles qui enlrent dans ce traile. Examinant la On nes'est pas contenled'orner deCommentriircv
question du mariage des infideles (dist. 29, versus la Somme des Sentences, on a voulu memc lu:
/?».), il demande s'il peut se resoudre par la con- preter les graces de la versification.Les bildio-
version de Tune des parties a la religion chreiienne. thequcs deCaio-GonvelenetdeSaint-PierredeLiun-
Apres avoir expose"les moyens de 1'aDirmative,il /P bridgeconserventchacuneun manuscrit, quia potr.
dit < qu'il est, a la veiite, permis au rnari devenu titre: Quatuor libri Sentenliarumversificali(21).
fidele de renvoyer sa femme infidele,quoiqu'elle Avantque de passer aux autres productions dc
consenle d'habiter avec lui; mais que pendant notre auteur, nous ne devons point dissimuler 1„
qu'elle vit il ne peut en epouser une autre. Potir doute que le docteur Echius, Chelidoniuset Thoma-
celle, ajoiile-t-il, qui se retire volontairemenl, il sius onteleve sur le veritable pere de celle dont or.
n"est pas tentide ia suivre; et, pendant qu'elle vit, vient derendrecompte (22).Le premier ayant ren-
il peut contracter un nouveau mariage. Mais ccla, contre dans Tabbayede Molkun manuscrit iiititimi
poursuil-il,ne doit s'entendre que de ceux qui se la Sommede maitre Bandini, la lut attentivemer.t,
tsontmaries dans l'infidelite.Que si l'un et 1'autre dit-il, et s'apercut avec surprise qu'aja reserve du
se converlissenta la foi par la suite, ou qu'ils aient style, elle ne differaitpresqifen rien des Sentenca,
contracle leur mariage etant deja fideles, el qu'en- dePierre Lombard. < J'en fis la confronlationsui-
sttile l'un des deux apostasiant quilte l'autre en le-champ avec un imprime,ajoute-t-il, et il me pa -
haine de cette meme foi, alors celui qui est aban- rut que l'un des deux ecrivains devait passer poor
donngne doit point suivre celui qui se retire; mais plagiaire, mais sans faire tomber mon supcou sur
tanl que celui-civivra il ne pourra se remarier, l'un ni sur 1autre. Car Pierre Lombard depuis tant
parce qu'il y a entre eux un mariage ratifie, ratum, de sieclespasse si universellementpour 1'auteurde
qui ne peut se dissoudre. >Cesl a peu pres la meine cette Somme, qu'on ne peut la lui enlever sans les
doclrine que celle de Hugues de Saint-Yictorsur raisons les plusclaires et les plus fortes. Cependant
la dissolubilite du mariagedes infideles.On la re- _ lemanuscritde Bandiniest ancien, el il se troire
trouve dans tous Ies scolastiquesqui qnt suivi jus- "*• parmi les manuscrits diin tres-ancien monastere.
qifa nosjours. De plus, rouvrage"estfait de maniere qtfil parait
Parmi les decisions que notre auteur.donne sur avoir eie plus facile d'y ajoulerj que d'en retran-
1'etat des hommes apres cetle vie, celles-ci nous cher : Tali formula concinnalus,ut quis fucilu:*
ont paru Ies plus remarquables (dist. 45). Tous lcs addiderit quam detraxeril. >Chelidonius, abbe des
hommesressusciteront dans 1'etatde 1'hommepar- Benediclins Ecossais a Vienne, ayant eu commu-
fait, a la mesure de Tage plein de Jesus-Christ, nicalion de ce manuscrit, le fit imprimer en cett-
c'est-a-dire a l'age d'environ trenle ans. Mais villechezJean Singreniusl'an 151.9, en un vohini';
ils ne seronl pas tous de la meme slature, et les in-folio avec nne dedicace adressee a Teiiiperei.u
plus grands ne seront pas raccourcis pour etre Maximilien.Cet editeur ne doule riullementque la
reduits a la taille de Jesus-Christ; car il dit lui- Sommede Bandinine soit 1'original des livros (i>
meine qu'ils ne perdront pas un cheveu de leur Sentences, et Thomasius, commeon Ta dit, parait
tete. Ils ressusciteront sans aucun defaut corporel, appuyer ceite opinion. Maisun manuscri! du :nw
elDieu fera, commedil saint Augustin(19),en ras- sieele, decouvert par doin Bernard Pez (_3j dans la
semblanttoutes les parties de leurs corps eparses bibliothequede l'abbaye d'Ober-altaich, dissipe ei:-
(19) Encliir., c. 89. (22) Pcz, Anecd.t, I, Diss. isag., p. XLV,XLVII,
Script.Angl.p. 917.
(20)Cat. ii. 67.
(21) liiss. Anql.part. tti, n. 11i3 ct 1774. (23) Ihid,
23 PETRUS LOMBARDUS. 24
tierement le nuage. II porte en titre : AbreviaiioA j ribrite dim vieux soldat sur un championqui com-
jnagistri Bandini de libro Sacramentorum Magislri menced'entrer-en lice. Nt;us ignorons ce que cet
Pelri Parisiensis episcopi fideliter acla. Ainsi ni ôuvrage est devenu. Mais il est certain, comme on
Pierre Lombard, ni Randini ne sont coupablesde le verra, que Jean de Cornouailles ne se tint point
plagiat ; mais le dernier a fait, ce qui est tres- pour vaincu, et ne rendit pas les armes
pernris, 1'abrege de 1'ouvrage du premier.
2° Pierre Lombard est auteur d'un Commentaire § IV. — Sa doctrine, son irudition, son gdnie,
sur les Psaumeset les Canliques,dans lequel il em- sa maniere d'6crire.
ploie et amplifie la Glose interlineaire d'Anselme Cest principalementsur la Sommedes Sentences,
<leLaon. Ce Commentaire, dit Albeiic de Trois- qu'on doit apprecier le merite lilteraire de Pierre
Fontaines (24), est ce que les ecoles appellent Lombard.Onarendu comple ci-dessus dela marche
aujourdiiui la Grande Glose,ethmcest in scholisqum de cet ouvrage et des principaux arlicles de la doc-
dicitur Magna Glossalura. Gerohus prevbt desCha- trine qu'il renferme. On a parle aussi de la celebrile
jnoinesreguliers de Reichersperg en Baviere, dans dont il a constammenl joui dans les ecoles. 11est a
sa lettre au pape Alexandre 111,sur les erreurs qui proposmaintenantderetracerlescontradictions.quTl
avaienl cours de son temps (25), releve une pro- a essuyees, et de marquer en deiail ce qui en a ete
position de cet ouvrage, ou Tauteur semble avancer Toccasion. Sous preiexte du Nihilismequ'en y insi-
qu'on ne doit qu'un simple culte de dulie, et non nue, Jean de Comouailles, dont il a ele question
celui d'adoration a l'humanite de Jesus-Christ. plus haut, entreprit, du vivant de 1'auteur et apres
Mais la maniere orthodoxe dont Pierre Lombard JJ j sa mort, de le faire condainner, II adressa dans
s'explique sur ce sujet dans sa Sommedes Senlences celte vue un ecrit plein de fiel et d'emporlement au
(1. ni, dist. 10), demande qtfon interprete celte pape Alexandre III, el se donna, pendant environ
propositiou en bonne parl.Ou bien ilfaut dire que douze ans, divers mouvemeiits pour alteindre ce
la Glose sur le Psautier ayanl ete faile avant la but. A la fin il obtint du pontife, I'an 1170, un
Somme, il aura reiracte dans celle-ci ce qtfil rescrit portaiit defense a tous les professeurs
avait hasarde temerairement a cet egard dans d'enseignersqueJesus-Christ en tant qulwmme nest
Tautre. poinl quelquechose.Telle fut la renconnaissance de
3° II a fait surlaconcordeevangelique un Com- ce disciple pour son maitre, et tel fut le succes de
mentaire dont nousnepouvonsriendire, parce que ses demarches. Peu apres, Gautier, prieur de Saint-
nous ne Tavons point vu, et qu'aucun bibliographe Victor, renouvela lesmemesattaques avecaussi peu
ifen a rendu compte. . de menagementdans son traitecoHlreles laby-
4° Nous avons de lui un aulre Commenlairesur rinlhes de la theologie. Un troisieme quatre antagonisle
les Epitresde sainl Paul, tire en grande parlie des de notre autetir s'eleva du fond de 1'Ilalie, vers le
Peres, et surtout de saint Ambroise,de saint Jerdme meme temps(55). Cetait Ie fameux Joachim, abbe
et de saint Augustin. Cet ottvrage est clair, meihode Flore en Calabre. 11accusa le Mailre des Sen-
dique, et renferme, outre les pensees des Peres, de tences d'admettre une quaternitedans lespersonnes
fort bonnes vues propres a 1'auleur. divines; et celapour avoir dit(Sent.l.i,dist.8) que
§ III. — Ses ouvragesmanuscrits ou perdas. lePere, leFilsetleSaiiit-Espritsonl unecertainechose
P souveraine, qumdam summares, qui n'engendre
Les ouvrages de Pierre Lombard qui n'ont pas point, ifest point engendree et ne proeede point.
eneore vule jour, sont: Tout absurde que ful 1'accusation, il se mit en de-
1° Des Glosessur Job, dont on conserveun exem- voir de la prouver par un livre qu'il presenta au
plaire parmi les manuscritsde Tabbayede Savigni concile deLatran celebreranll79. Occupeed'autres
au dioeese d'Avranches (26)-. objets, l'assemblee nejugeapasa proposde pro-
2° Des Sermons siir les Dimanches et Fetes de noncer sur ce point; mais celle qui se tint au meme
Tannee, qui se rencontrenl dans la bibliothequede lieu, Tan 1215, prithaiitement la defense de la pro-
la Cathedrale d'Erfort (27), et daus celle de l'ab- posilion denoncee, et flelrit par une censure igno-
baye d'Alne, ou d'Aune, a'u diocese de Liege (2S). minieuse le libelledu denonciateur (54).
Onles voit aussi a la bibliotheque du Roi, dans uii PIus moilereset plus equilables que ces trois ri-
seul et meme volume, et le Sermon de TEucharislie vaux de Pierre Lombard, les maitres en llieologie
apartdans un autre (nc 3588). de Paris dresserent, vers Tan 1500,une lisledesar-
3" Deux lettres a Philippe (29), archeveque de ticles qtfils n'aprouvaient point dans Touvragedes
Reims, et une a Arnoul, prevdt de TEglise de Metz Sentences,et s'accorderent a ne les poiritenseigner.
(30). Cette derniere est une reponse a cellequ'Ari!Otil Maisil est a remarquer, d'apres M. d'Argentre, que
availecrite a notre auteur. Ces trois piecesexistent, cette liste ne fut point redigee dans une assemblee
selon Fabricius, dans un meine manuscril ii ia bi- de TUniversiie, que les articles qu'elle conlient
bliothfiquePauline de Leipsick. n'ont eesse d'etre enseignes que par une conven-
4°Parmi.ies manuscrits de fabhaye d'Aifligliem"j tion economique,et qu'on ne connait aucun dccret,
(31), bn trouve Petri Lombardi meihoduspraclicai nidecctte ecole, ni diuicune atitre qui les aitpros-
theologim. Ce litre annonce vraisemhlablement iin crils. IIs sont au noinbre de seize, dont voici les
ouvrage differenl des Sciitenccs. plus remarquables : 1° La charite par laquelle nous
5° Leland (32) lemoigneavoir eu entre les mains aimons Dieu ei le proebain, n'est point quelque
Tapologie de Pierre Lombard, composee par lui- chose de cree, mais le Saint-Esprit meme. (Saint
nieme contre les imputationsd'erreurs ilontle char- Thomas explique neanmoins en bonne part cette
geait Jean de Cornouaillesquiavait ele sondisciple. proposilion, en disant que (2-2, qu.- 23, a. 2)
Dans eet ouvrage, dit Leland, Pierre Lombardre- < Tintenlion dti Maitren'est pas que le mouvement
pond d'une maniere exacte, forte et subtile aux oli- par Icquel nous aimons Dieu, soit le Saint-Esprit
jeclions de son adversaire, ei le traite avec la supe- meme, mais qu'il vienl- immcdialement du Saint-
Espril, et non par le moyen d'aucune habilude,
(24) Ad an. 1156, p. 328. apparemment Philippe, archidiacre de Paris,
(25) Pez, Anecd.t V, p. 555. (50) Fabr. BibL med.lal. I. V, p. 782.
Le Long. Biblia Sacra, t II.
(26) Cal. (51) Sand., ibid, part. H, p. 147.
(27) mss. Angl.part. iv, p. IG45. (52) Scripl. Brilan. p. 227.
(28) Sand. mss. Belg. part. n, p. 244. (35)D'Argentre.Coll. jud. nov.t. I, p. 219-22C,
II
(29) n'y a poinl cu dans le xu* siecic d'ar- (34) Mallh. Paris.-:sdan. 1179.
chcveqne -ifc Reims du noin de Pliilippn. iYfsl
SO1 JXOTITIA.
commeles actes des autres verlus, tets que ceux A niqise. {'ratien, oontemporainde notre auteur, fit,
de la foi el de Tesperance).> 21,Les anges crois- sous Ie litrede Oucrel,une compilaliondes lois ec-
ssnt en inerite par rapporl a la recompense essen- clesiasiiques, qui eut Ic menie succes et produisit
Celle, jusqtfau jiigeiuent dernier. 5° Liiomme, les memeseffetsque la Somme des Sentences. Des
avant le peche, jouissait de la vision intuitive de lors on cessa de lire les coneiles et les ancieMies
Dieu.4° Ceux qui furent baplises du bapleme de Deoretalcs. Ce nouveauDecret lint lieu de eode
Jean, sans y meltre leur esperance, n'etaient point universel el devint le texte d'un nonibre iiifini de
tenus de recevoir celui de Jesus-Christ. 5° Les volimiincuxcominentaires, ou l'on ne s'occupait
sehisinaliques",les heretiques, les excommunieset qu'a iinagiuer de nouveauxcas, a obscurcir ceux
ceux qui -sonldegrades,ne consacrentpoint !e corps que limliqiiile avait decides, et a fairediine science
de Jesus-Chrisl. 6° Les evequesqui sont dans le pacifiquepar son iuslitution,{une source inlaris-
memecas n'onl pas le pouvoir de conferer les or- saliles de chicanes. Ainsi, deux ouvrages qui
dres. avaient pour objel le retablissementdes bonneseiti-
A ces seize arlieles, les modernes en ont ajoute des, ont eie 1'occasionet 1'epoquede leur deperisse-
dix autres, qui sont les memesque nous avonsre- ment.
leves dans 1'analysedes Sentences.Voila pour les § V. — Editionsdeses mtvres.
meprisespositivesde nolre auteur.
On lui reproche (55), outre cela, des omissions Une de nos obligationselant de faire connaitre
importantes, commesur rEcrilure sainte, l'Egiise, les editions des ouvrages de nos auteurs, nous
la primautedu pape, les eonciles : (outes malleres _, avouonsqtfil rienous est pas possibled'y salisfaire
qtfil nelouchepoint; des allegoriesforceesquil rap- pleinemeiita 1'egarddes Sentencesde Pierre Lom-
porte quelquefois en preuve de ses assertions; bard. Commeellesonl ete pendantplusieurs sieeles,
enfin un defaut de crilique, qui lui a fait adopter ainsi qifon Ta dit, et presque jusqu'aux derniers
des pieces supposees, telles que les fausses Decre- temps, le lexte uiiiquesur lequelles Iecons de theo-
lales. logieroulaient, il a fallu les reproduiredans tous les
Malgreces lacbes, Pierre Lombard, ainsi qtfon pays un nombre de fois quil n'esl pas facile d'i-
I'a dit, a loujours eie regarde, et ne cessera de maginer. Nous prions donc nos lecleurs de se con-
1'btre,comiuele chei el le modelede 1'Ecole.Ume- tenter des edilions ou reimpressionsqui sont venues
rile effectivementce double titre, soit par 1'excel- a notre connaissanee apres de soigneusesreeher-
lencede sa methode,la meilleure,pourne pas dire ches. Nousallons les ranger sous les noms des
la seule, a laquelle on puisse s'attacher, soit par la lieux ou elles ont ete faiies, en ohservantde nom-
justesse et la sagacite de son esprit, qui se mani- mer les garants de cellesque nous lfarons pas vues
festent dans presque toutes ses decisions; soit par par noiis-memes.
Teiendueet le choix de son erudition, dont on voit A Venise,trois editions in-folio, savoir, en 1477
des traits frappantsdans ce nombre prodigieuxde chez Vandelin Spire, cn 1480avec 1'cxplicaiionde
passagesde fEeriture et des Peres, qtfil emploic Nicolasde Orbelliset les conchisionsde Henri Go-
pour rordinaire avec goilt el discernenientdans ses richem, en 1514 chez Gregoirede Gregoriis. Une
livres; soit enfin par la netteie deson style, qui, a edition ni-4°de l'an 1507; deux editions m-80, la
quelquesendroits pres, esl le mieuxassorli au gcnre P premiere de l'an 1565 chez Francois Laureut,
des matieresquil traite. Pourquoi donc ce guide si la seeondedc Tan 1584 chez Marc-AntoineZal-
respectable el si respeete a-t-il toujours eie si peu terio.
suivi? Pourquoi ce Maitre par excellence n'a- A Basle, buit editionsin-folio, dout les six pre-
t-il presquc fait aucun disciple? Chose eionnante! mieres sorties des presses de Nicolas Keslers, sont
L'Ecole, lout occupee a feuilleler, expliquer, com- des annees 1486, 1487, 1492, 1498, 1502, 1510;
menter, analyser la Sommedes Senlences,en a ge~ la septieme de 1515, cst accompagnee des Com-
neralement abandonne la meihode el le plan. Cet menlaires de Gilles de Rome, et des addilions de
ouvrage,fait pour bannir de la theologietoules les Henri de Vrintaria; la huitiemeftttdonneeen 1516
questions inuliles et souveiil dangereuses, pour cliezPierre de Lagendorfl',par les soins de Daniel
marquer les bornesou Tesprit hiimaindoit se ren- Agricola,Franciscain.
fermerdans l'etiide de cette science divine, pour A Geneve,le premier livre des Sentences fut pu -
faire connaitre les sources essentieiles dans les- blieTan 1580chez Euslache Vignon,i«-8°, avee Ie
quellesil faut la puiser; cet ouvrage,dis-je, si bien Commentairede LamhertDanreusel des Pro!t;go-
entendu au jugement de ses interpreles, a nean- menes, ou l'on tachc de .montrer Forigine et les
moinseu des suilesentierementcontraires a sa dcs- progres de la IheoUigiescolastique.Cette edition
tinalion. Jamais, en effct,la lieencedes opinionsne a ete mise, coinmecllc le mcrilait, a l*index.
fut plus grande que depuis qu"ii eut paru. Jamais A Louvain, une beiie eriilionin-folio, sur les cor-
les scolastiques n*etudierent avec phis d"ardeur reotions de Jean AleaumcchezBailhelemiGravius,
la philosophiepaieime, et ifen firentun plus.grand . l'an 1540.Au memelieu et cbez le meme.impri-
usage dans les malieres de rcligion, que depuisque " ineur sept editions JM-4°.savoir, en 1546, 1552,
Pierre Lombardleuren eulmoutruledanger.Jaiiiiiis 1556, 1357, 1567, 1568, 1574.
Teiudedes Peres ne fut plus negligee,que dep:;is A Mayence.Herman Maresius imprima les Sen-
qifil en eut prouve la necessitepar ses principesct tenoes
• pmir Ilerman Masius,in-8°, l"an 1652.
iail sentir liitiliie par son exemple. Oserons-nous A Cologne,quatre cditionsi"-8°, la premiere en
le dire? Cest le degre dc perieclionou notre auteiir 1509, la seconde en 1566, chez la veme Jean Biik-
semblait avoir porle son irarail, qui a fait aban- inan, sur les eorreelionsd'AnloineDemocliares, ia
donner la roule qtfil avait .liacce. Dans ces temps . troisieme chez la niemeen 1576, la qualrieiue en
deiiuesde critique on simagina qif il arait cpuisc 1604.
toule la doctrine de l'aiitiquite dans ses livres, et A Paris, trois editions in-folio; la premiere de
par la on se crul dispensede recourir aux origi- 1555, chez Ies heritiers de Josse Bade Ascensiiis;
naux. La paresse entielenait ce prejuge, Ia fiireur la deuxicme de 1546, cliez Jerbme et la veuye
de disputer le furliliait. Car que faire dans iine Denysede Marnef; la troisieme en 1564 chez Se-
ecole nombreuse, comnient s'y cxercer el s'y dis- hasticn Nivellc. Sept eilitions i»-4°, savoir, en
tinguer sans le sei-oursde la dispute? 1516 par Louis Tilietan pour Jean de Roigny, en
Ce ful dans le mcine teups et par les memes 1557par le meme; en 1558parNicolas BulTet,potir
causesque Tonvil riegeuererrbtude du droil eano- Jean Petit et Jean Mace; en 1539 che/. Chevallon,
(55)Fleurv, Hisi. crcl.\. vn, n'. 54.
8. PETRUS LOMBARDUS. 23
en 1542 chez Nicolas de Guinganl; sur ies eorrec- A. Tardif, la seconde en -593 chez Piefre Landry, par
tions du docteur Jean Aleautne, la meme annde les soins de Pierre Wiart;iJa Iroisiemecbezle riieine
chez Jean Foucher, en 1550 chez la veuve Maurice en 1594; la qualrieme en 1618 par Jean Royaux,
de-la Porte. Vingt-une editions «n-8° donnees en pour Claude Landry.
1514,chez Francois Regnaultet Geofroide Marnef, A Rouen, Antoine Ferrandet Jean Behours repro-
en 1517 chez Jean Petit el Francois Regnault, en. duisirent en 1651, dans un volume in-4°, 1'edilion
1528chez. . enl556 chez JeanPelitsur les correc- des Sentencesdonneespar le docteurJean Aleaume.
lionsdeDeinochares; en 1541chez Poncel le Preux, A ces editions il faul en joindre une sans nom
en 1542, chez la veuve Francois Regnaut, en!543 de lieu, ni dTmprimeur, qui ' fut faile en 1499, par
chez Oudin Petil, en 1548 chez la veuye Charlotte les sbins de Jean Pyvard.
Guillaid, la inemeaimee chez Mathurin Dupuys,.en Les autres ecrils de noire auleur n'ont pas a
1550 eliez Jean Mace, la meme annee cliez Jean de beaucoup pres fait gemir autant de fois la presse.
Roignv; en 1555 cbez Mathurin Dupuys, en 1557 On ne compte que trois edilions de son Commen-
chez Gilles Corbin, la meme annee chez Oudin Pe- taire sur les psaumes, toutes trois donnees a Paris
tit; en 1558 chez Jerbme de Marnef, en 1560 chez dans le format in-folio; la premiere en 1533 avec le
Gabriel Buonel Maurice Meunier, en 1563chez la Commentaire d'Haimon; la deuxieme en 1557 chez
veuve Maurice de la Por.le, en 1564 par Maurice Chevalon, sous la direclion de Richard du Mans,
Meunier pour Jean Mace,en 1565, surles correctioiis Franciscain; la troisieme en 1541 par Louis Tille-
de Jean Bauge, chez. . . en 1573, 1574, 1575 chez tan, pour Poncet le Preux.
Jean-JacquesDupuys. Oulre cela Claudede Lepine, B Lipen aniioncedeux editions du Commentairesur
Doininicaiu, donna un abrbge des Senlences en la concorde, l'une de 1'aii 1483, rautre de 1561.
1551in-8° chez Jean Foucher. Un autre abrege du Nous connaissons huit edilions failes a_Paris du
nieme ouvrage parut in-T6 l'an 1554; deux edi- Commentaire sur[saint Paul; la premiere de 1555
lions in-12, chacune en deux volumes; Tune ehez in-folio thez les heriliers deJosse Bade Ascensius;
Jean Petit, sans date, 1'aulre chez Deitvs Rou en la seconde de 1557, ineme forniat, chez Claude Che-
1508. valon; la troisieme de la meme annee, i)i-8°comme
A Lyon, David la Mouche, pour Vincent Porto- les suivanles, chez Jean Petil; la quatrieine de
naire," imprima deux fois les Sentences dans la 1538 chez le nieme, la cinquieme de 1541 chez . .
forme i«-4°, s'avoir, l'an 1525 et l'an 1528. iQuatre la sixieme de 1545 chez Poncet lePreux; la sep-
editions ou reimpressionsen furent faites in-8°dans lieme de la meme annee chez Jean Foucher, la
la meme ville; la premiere en 1581 chez Antoiiie huitieme de 1555chez. . .
NQTITIAEX FABRICIO.
(Eibliothecamediwet infimmlatin., t. V, p. 262.)
Pelrus Lomhardus (36), ex oppido Novarisevi- C libro quarto de Sacramenlis (37) ct de qualuor no-
cino, quod Lumen omniumdicttim Jovius aliique vissimis per distincliones quinquaginta. Non est
teslantur; praises schohe iheologicaesive Schola- ineredihile Loinbardum sicut ex alrs, ita profe,-
sticus Paris. atque inde ex cauonico Carnotensi cisse etiam ex Joannis Damasceni (58) Jibris de
episcopus ab a. 1159 Parisiensis, defuiictus anno orthodoxa fide, recens tuin e Graecorersis, nec
1164, 20 Jul. De eo Vincentius Bellovac. Speeuli non e libris praceptoris [sui Petri Abaelardi(59),
hist. xxix, i: Antoninus Florenlinus Sumniaehisto- aut si velis etiam ex magislri Bandini (40) Sunima
riar. tit. 18, cap. 6 et'7, ac prceler Labbeum, Ca- theologica sive Sententiarum theologicar. libris iv,
veum aliosque, et Hottingerum p_arte in Hist. editis deinde Vienna? 1519; tamen plagii ideo
eecles., pag. 72 seq. Sammarlhani tom. I, pag. neutiquam arguendus mihi videtur, pra:cipue cum
455. Lazarus Augustinus Colta in Museo Nova- de Bandino non sit adeo exploratmn num ante
riensi, ete. Lombardum scripserit, sed epilomen polius quam-
Nihil celehrius esl Lombardi IV libris Sentenlia- dam Senlentiaruin Lomhardi referre vi-
rum: inde ipse eliam inier seholasticos doctoces deri: quanquam non einn pulemus eumdem cum polest
cognoinine Mayistri Sentenliarum esl iiotissinius. Bandinojuniore, de quo supra lom. I, pag. 169, et
Coiitinent hi libri summam theologias ex Patrum qua; audacior conjectura Oudini est loiu II, pag.
seleetam scriptis, el methodoscholastica digestam, 1222.
ila tit libro primo per distinctiones XLVIIIdoctrina Nec numerum inire editionum, nec con.menta-
Deo uno et trinoexponatur; libro secundo capila riorum hujus operis, qui snnt innumerahiles, no-
de creatione, angelis et homine lapso, per distin- D" ; titiam distinelam dare licet: cum enim per plura
ctiones XLIV ; libro lertio de incarnatione Verbi et ssecula regnum in seholis (41) obtinuerit, Sco
de charilate Dei ac proximi, per distincliones XL; tistis non minus quam Thomistis prohatum ,
(50) Eodem tempore fuit Lombardus quidam, fa- (41) Erasmus in Malthseil, 19 : Haud aspernan-
niiliaris S. Thomae,et Romana?Ecclesiai diaconus, dus theologus Petrus Longobardus, potîaSos'ejus
cujus epistola ad Alexandrum HI. Vide Pagium ad operis quod vocanl Sen.lenlia'rum, quem drbilror
an. 1167, num. 22. quidem et probum fuisse virum, et ul illa ferebat
(57) Hoc esl magnum de sacramentis volumen, cetas erudilum. Atque utinamillius labor lamfeli-
de quo appendix ad Henricum Gandavensem ciler cessissel orbi Chrisliano, quam ab illo stts-
cap. li. cepius esl pio studiol Siquidem apparel illum hoc
(38) Adam Trjbechovius De doctoribus scliolasti- egisse, ul semel collectis qum ad rem pertinebant,
cis, pag. 285. quaislionesomnes excluderet. Sed ea res in diver-
(59)-Jac. Thomasius De docloribus sclwlasticis, sum exiii. Videmuscnimex eo operenunquamfinien-
.§-. durum quKUionumuon examina, sed maria proru-
(40) Id. De pltigiolilierario, § 493 scq. pisse.
29 NOTITIA. 30
non mirum est tol editores, tot interpretes ha- A pag. 20: Jevous prie de nfacheter Pelrus Loinba:-
buisse, quorum centurias vel hsecBibliothecaof- dus in Psalmos; c'esl un tres-bon livre. Toul cc
fert, in indice notandas, ut illis recensendis facile qu'a fail Lombardest excellent.It elail fort homme
aliquis etiam diligens faligari possit. Ediliones de bien, etc.
vetustiores celebrari video Norimb. 1474, 1478, Glossas in Jobum, adhuc ineditas ex biblioth.
1499, fol. Savinianensilaudat Jacobus Le Long pag. 901 Bi-
Yenet. 1477, 1480. fol., et 1507, 4, cum inter- bliolh. Biblicaeexegetica:.
pretalione Nieolaide Orbellis el ciini conclusioni- Colleelaneain omnes Epislolas Pauli ex SS. Pa-
bus Henrici Gorichem, et Thomae prohleinatibus, tribus, Ambrosio, Hieronynio,Augtistino aliisque ;
Basil. 1486, 1492, 1498, 1502, 1513, fol., addilis Paris. 1555, fol., el 1537, fol. 1541, 1543, 1555,8.
erroiibus quibusdam Parisiis anno 1277 condem- Vide Rich. Simonis Hisloriamcrilicam NoviTest.,
lMlis, et Ar(icii/is(42) in quibus magister commu- 111,55.
uiter in Senlenliisnon tenclur. Hi xxvi sunt, cum Sermonesde diversis solemnitalibttsab eo scri-
in AiiloniniFlorentini Sumina Iheologica parte iv ptos ineinoralHenricus Gandavensis cap. 51, non-
tit. M, cap. 8, tantum rejiciantur xir. dum, ul pulo, editos.
Paris. 1528, 8; 1556, 8. InBiblioth. Paulina Lipsiensimanuseripta, teste
Per Joannem Aleaume Lovan. 1546, fol.; Paris. Fellero, pag. 182, Epistola ArnoldiMetensisEccle-
1550, 4; 1564, 8. Loran. 1546, 1568, 4. sim prwposiliad Peirum Lombardum,el Lombardi
Venet. 1570, 8, a Barthol. Grario et aliis viris epistotcedum ad PhilippumarchiepiscopumRemcn-
doelis recogniti. li sem. [Diu est ex quo suspicio in hunc scripto-
Colon. 1566, 1576, 8, ex reeognilione Antonii reui creata est de expilato opere magistri Bandini
Monchiaceni, Democharis, Ressouiiuei, doctoris inseripto Summa tlieotogica,in quo de sacramentis
Sorhonici, Lugd. 1594, 8; 1618, 8. ita eodemque ordine disseritur, quo et in quarto
Cmn hrevi expositione litterai, et quaistionibus libro suo Lombardus. Uter igitur ex aliero accep.1-
quse circa ipsam nioveri possunt, per Joannem rit, ambigendijure meriloqtie dahalur loctis, donec
Martinez de Ripalda, S. J. Lugd. 1656, 8. tandem eontra Pandinum litem absolvit P. Pczius
Liber primus cum commeniario Lamberti Danaii in Dissertalioneisagogicain priorem loniiiinAnec-
triplici. Gencv. 1580, 8, etc. dotor., pag. XLV;reperisse enim se ait in monasle-
Commenlariiin Psalterium sive GlossaMagistra- rio quondam Bararite codicemsaeeuloxin scriptum
lis (Major Glossatura) cx selectis et orlhodoxis au- hunc operis Bandiniani litulum prxfereniem : Av~
cloribus. Norimb. 1478, fol.; Basil. 1486, et reeo- breviatiomagisiri Bandini de libro Sacramentorum
gniti perF. llichardum Cenomanum,Fraiiciscanum. Magistri Petri Parisiensis. MAXSI.]
Paris. 1541, fol. Franciscus Pilhcaus Pithoeanis
(42) Joannes Launoius de varia Aristotelis for- consccuti sunt, «t ex Senlentiis Lombardi postea
tuna, pag. 71 -.Ad Petrum autem Lombardum quod fieret indiculusnonnuUarum,qtmminimedoccrenlur.
altinet, illius senlenlia;venlilalm sunt in concilio Hm ad calcem Sententiarumdesignaniurhocmodo:
Romano (a. 1179) quod Alexander III habuit: qui < Articuli, in quibus MagisterSententiarum commu-
il de cerlis quibusdamLombardi proposilinnibusad C niter non leuetur. > Conier qus de concilio Turo-
GuillelmumSenonensemarchiepiscopumel Legatum nensi a. 1165, et Parisiensi a. 1178Edmund. Mar-
-escripsit (obviumin tomis conciliorum,ad a. 1170). tene lom. V Anecdotor.,pag. 1655, 1657, et novse
Hn'c altercalio ad plures annos duravil. Tunc Joa- Collectionislom. II, pag. 844, et lonu I Anecdolor.,
chimus abbas Florensis ccenobii, in Lombardum, pag. 517; in Joanne i Cornubiensi lom. IV,
ejusqueSententias paulo atrociusinvasit. sed lnno- pag. 67, seq.; in Joachimo, pag. 41; Gualiero,
cenliusIII impetumtandem repressil in Lateranensi priore S. VietorisParis. lom. III, pag. 118; Oudi-
concilio,cuianno 1215prwfuil. Vl ut sit, Gallherus nunitom. II, p. 1223 seq., elc.
vrior et Joachimus abbas, vel alii certe, id demum
5J PETIU LOMBARDl 32
PETW LOMBARDI
PARISIENSIS QUONDAM EPISCOPI
SENTENTIARUM MAGISTRI
m TOTUItl PSALTERIUIrl
COMMENTARII
Ex selectis et orthodoxis aueloribus inore suo consarcinati, eoquefelici rapsodia, jusja ac

nova diiigentia contexti, per fratrem RICBUHDCMCenoinanum , doclorem theologum
Franciscani instituti haud vulgariter recogniti,indicatis suo loco auctorum nominibus,
nunc primum in lucem prodeunt. Intertexta est per eumdem ecclesiastica. editionis
vindicatio citra Hebraismi praejudicium, et diversarum translationum collatio vice ape-
logiee, ubicunque lectio vulgata ab. Hebraica veritate aut alias variare videbatur.
(Ex editkmeParisiis anno 1541data apud Poncetum Lepreux, sub Lupo, typis Joannis Lodoici Tiletani,
in-fblio minori cum privilegioregis et senatus.
AD REVERENDISSIMUM PATREM
UNIVERSlORDINISFRATRUMMINORUMGENERALEMMINISTRUM
VINCENTIUM LUNELLUM
MCLTIJCG_S VIEUM
EKODITIONIS
FRATRIS RICHARDI, CENOJJIANI

Doctoris tbeologi ac Minorum infimi,
EPISTOLA NUNCUPATORLA.
Laus divina, obscrvanlissimePater, omniumcalculis TKr.pa-ziia.tenere debet,a qua Christianwreligwnis

unus cardopendet. Nec ullus labor prodesse potest,quin polius maximenoxius dignoscituresse quo laudare
Deum Opt. Max. in dies magispro nostra illa infirmitate non perdiscimus.Hwc est nempeangelorum
c./_-po_.«,divorumconsummatafelicitas. t Beali, ait, qui habilantin domo tua, in smculasmculorumlau-
dabunlte (Psal. LXXXIII). i Qnidjinterim potestin hac lacrymarumvalle, in hoc deploratissimoexsilio, nos
alioquihoinunciones,terrw defluxmaffixos, propius transformarein illum cmleslemhabitum, quam Creato-
rem nostrum,Redemptor.em nostrum, rny-Ql riN-TOjubilis et canticis spiritualibuscelebrare, prwdicare,
exallare: undehominesefficiunturdii et filii Excetsiomnes? Ac, ut inquitBasilius,jh -4">s>5."<-v hiyuv e*«
TKypov»5f«aTc.,ouxKO-JKEV X.KFa'xal T0" TfaTEio-SKi
lpf,tp.p.£vu af-a, iv KEIi:f>b;TOava T-ivopp.r,v-£OVT-f, Taif
xop_5>scrff..-iv Nec tamcn mem
.«--o-f Ka.pnrKâixEv.
ui|'nJloT«T<_v est temeritatis remper se.incomprehensam
verbis humanis, et iis quidem nostris futilibus velle-assequivel ad minimum, si tamen laudibus divinis
quidquamparvum dicipossit; sed quodargumentumsuscepliiiegotii, ex tua obedienliatolies milii injuncti,
ad idipsummeam bglbuliemsua ratione adigeret.Cum eliam t)ei bonilastanta sit, ut exaudire dignelur,
quod,infantia noslra de ejus majestate COIOIYM et sGrdidosermone^non sordida mente resonare parturit.
tongruebat nimirumul quipsalmosDavidicos',universamScripturw vim per jucundissimumlaudis Ihema
complectentes,pertractare Deimuneredesudat, dicendi maleriam inde utcunquedesumereordiretur. Nam,
juxta Basilium, ij TUV Tj/ai/iSvf-.SW T6IX5IKVT_IV-_tp-)..f-.ov
iripieihiyz, v.vxv.oviovmiuBioviara&yotB&v ...«7-
(_KTWV, T»IMKO-TO) -xara TijvtTu.u.&tia.v Porro
zitvpujY.ovo-a.. 4um ante.h octrienniumVictorinm Bibliolhecw tke-
saurum frequenlimanu volveremus,occurritpsalieriumnoslri lyrici David,commentariisexcellenlisviri Ma~
gistri Sententiarumnobili supellecliledilalis illustratum : suis quidemet non suis, suis ex appositissima,
cdmpendiosaet singulari quadam doctorumCatholicorum•yvujxoloyia; non suis autem, quod ex a.liorum
tcriptis.opcrosoaitificio haud segniler excerpserit.Quosubi fralres iltius cwnobii,ut sunt religiosissimi,0.
55 COMMENTARIDM 1N PSALMOS.— FRATRIS RICHARDlEPISTOLA. 54
ad litteras propagandaspropensissimi, milii haud gravalimcammtmtcaveriint,cwpimuseorum csmmenta-
riorum uberrimos (ructus deguslare. Sed et ante nos comphiresviri graves, qui in bibtiolkecisquibusdam
communibussimilia exemplariadeprchenderant,liujusmodiopnsvariis floribuscbncinnacoacervnlione conser-
tum senseranl decanlalissimum.Ob id inslabalur wsluautibnsdesideriis, ul prwlocommitlerelur, alque
onmiumfore conimodonon vulgari si in publicumdivutgarciur, prwsertimcum nihil in ore fideliumfrequen-.
lius versetur, aul accommodaliusad Dei cultum promovendumejusque indicibilemgloriamhgmniscuuoris
depromendaminveniatur,quam psalmorumineffabilisjubilus. Kam in idipsum omnislerra invilalur per di-
vinumPsaltem:*Omnislerra adoret te, et psallal tibi (Psal. LXV),Iqnod ubi, juxia Apostotum,psalliiur spi-
ritu, psallituret mente (I Cor. xiv). Quis posset vcrbis explicarequanto reficitur gaudioinlernus ipsc Iwmo,
adeoul nemosciat nisi qui accipit.In promplu est quod scribilur (l lieg. XYI),de Saul rege, a spirilunequam
exagitato, qui Davide cilharam manu perculienteleviusferebat, et rMx.oaaia.uv ab ejus duriori infesta-
tionerecedeoal.Linguam omnem,omneingeniumsuperal psalmorumvirtus, _vTKC&« */«</_'vit3zo~1.oyiv.zt1.ua.
Mullo magis lamenprwslal experiri cum timoreDei qnam snlosermonepersonare.
Verumut eo rcgrediamurunde diijressisumus, landcinpersuasisumus ul opus ipsum tam divcs ttjpisex-
cuderelur, subnolatis nostra quali vigiianlia dccloribusquos in quamdam farratjinemcouciltivcrat. Qua
effeclumest ut quod cmteri sparsim in psahnos cummenlalifuerant, ipse colleclimquodumlacuuismocom-
plecteretur.Et hwcest dignitas hujusmodicommenlariorum.Quia verononsaiis liquebatqttw locu el quum
integre suis respanderenlaucloribus, eo quod tumultuaric subinde signabuntur, necessumfuit singulosquos
adducebatpercurrcre,quasi syllabatim,ul amplius noslra prwfaliodemonstrubit,quanquam-<Y.p.r,oiv. T.O,;T,
ar.p&i;non fuerunt observalaul desidcraveram.Cwterumvidebamusediiionemecclesiiislicam,quamdicunt
Vulgatam,fcrmein sprelumposse venire: quod cl fuctum csse propemodumcon.perimns,quasi ulienussil
Davida nobis,ct a canticis haclcnus apud Chrislianoscclebralis, ob lol iuvectastranslalione*novas, ut jtim
pnssetquispiamexistimarcgermanam illam psalinoruinleclioneinesse adulleralam, in communiecctesiantm
ac monasleriorumpsalmodia, quw diu noctuqueDcoDomino polenlissiniepersolvitur,etiamsi non sum ue-
scius quantum lucis afferat diversarum trtmslalionumcolltilio. Id qtiod leslalur divusAugustinussecundo
De doctrinaChrisliana,capite decimoquarto : t 1'iurimum, tiit.juvat iuterpretum numerositascoltatiscodi-
cibus inspectaatque discussa • lantum absil falsilas.' 1 2<ecabsonum tamenvidebatur tutari sacrosanctum
Ecclesimusum, quanlum tenuitas nostra patiebalur, siistieo animosuis novitalibusonerarint pagellas, ut
traductio Vutgata,et qua ulitur universusEcclesiwordoin pessumabirel. Qucd sicut non essetcandidipec-
toris ea ralione edidissesua, sic ncc nosde ipsisquidquamsiuistri prortunliarevoluiinus,licelsil perspicuum
eorum aliquosnon satis probc audire. Igilur singulocuiqucvcrsui collationemsttbnexuimus,si quid forle va-
riabal, qua Deigralia annitiinur nosiriiinleciionemconcitiaread veritatem Ilebraicuin, quemadmodumolitn
usi sunt intcrprctes: quodfacilepersuadeluriis qui minttscorruplosuntjudicio, ct ritui ecclesiasticoChri.-Uiuno
affectu favent. Ubivero perpusillum refercbat inler lectionemnostram el tilias, pertranseitnduinfuil. Al
diutiushaud immerilofluctuabamussi tam arduum opusaggrcderemur,perpendentesnostrm infirmitatis e.ri-
guilalem, tum quod facillimum fuerit JTi". ^".O "—!_.eliam summe exercitatis ; tum quod nec illam
linguarum periliam miliiarrogem, ut valeamde cwteris vcl tantillum judicare. Quia tamen scopus noster
quemtotum prospeclabamus,est immobilis, nempeecclcsiastictvconsueludinisfirmissimumrobur, quo etiam
interdumAposlolus sua dicta non veritus est confirmare: Nos, inquit, talcm consnetudinemnon Itabemus,
neque Ecclesia Dei (I Cor. xi), ausum dedil minits teinerariitm, nt naviculamsine contentionsveiago
committeremus,el crederemusdicenli: 1Signa eosqui in me crediderint, luvc sequentur: Linguis loquenlur
novis,serpev.testollent; ctsi tptidmortiferumbiberint,non nocebileis (Marc. xvi). t
Nec dubitoeos quitotosdies cxpenduntinlilterarum\liebraicarum iTX> minori negotioet majori laude
negoliumisludpoluissepromovere.Tanlum abestut quisquiseorumeditioncmLatinis auribus tol retro swculis
religioseinculcalatnalque reccptam prwcipitanterdainnasset. Nequevetimut quispiam calumnialorex ure
meostatim rapiat, quasi Ecclesia per se alioqui tuta tne defensoreindigeat.Sed inemiiierit receptosetium
fuisse qui velpilos caprarum in tabcrnaculoDomini confkiendoofferrent. Verumenimveronondumaninw
vbfirmatumeral id muneris suscipere, donec reversndimma paternitas tua obedienlimjugum et meritttm
addiderit, quoddelrectarenon erat utiqttetiberum.Sed si.quil audaculw temeritatis in liumana 5.."«.-^.«
laiitaverit, obedienliwtcnor simul et mandatum eicusabit. El ita excusabil, ut nolim lamen lapsvs meos
perlinaciterdefendereaut aliquo fucoprmtexere,quinpotius vclimingenueconfiterimewitjnorationisculpam,
itbi deprehensafue.rit, paratus recanlare, siquid absonumveiimpcrilia, vel incogilanlia scripsero. Quid
enim dictandumvenit, quod nonsil Ecclesia:judicio, et dncloruinexamyniex omnisubmissiouect modesliu
relinquendum?Quare primam feluramin alienis laboribttsnostro marte utcunquepartam tuw relitjiosissimw
palernitali debeo, quandoquidcmabsqucjussu tuo , et eo muilotiesrepetiloinmediumprodirenitnisformida-
bilemihi fuisset. El quidquid illud est obcdientiatua pcrfccit, cui opcra nostra dicur.eomnia, consultissi-
mum. Accessitcongruentiasane compositissima,11.aijus functiogeneralis ubunico laudis diviiuvac pietatis
slatu pendet, ipsi illi lawium lucubrationesconsecrtircniur.Quidenimjampene ipsum orbem Chrislianuin
cursu apostolicoperagravcris inexhaustissudoribus? quid tam operoseperquiris, nisi ut coUaudelurDeus
Opt. Max. non solum apud fralres Franciscanos,quorumuniversumiiiinistcriuinofficioseexerces, sed apud
omncgenushominumDeihonoremmullo cum fenorepromvveasper Spirilus sancii prasenlissimamgraliam
quw tibi reddidil summnmponlificem, el majoresChrisliamv jidei priucipes, quantum rcligioniorihodoxw '
propensiswt, favorabiles,apud quos tam benc.audis quam relleni hoc ingenioli nostri moniinentttinquale.
cunquesemperwquum lectorem sorliri. E.veat iijilur sttb tuis auspiciis tuttim, qubd tam facile tibi erit a
denlibustheoninisatquecalumniosisasserere, quaincopiosaei quam raria est tum eruditionisubertas.
Parisiis, anno Christianwsatutis tiuadragesimosupra scsquiinillesimum.
PETRI LOMBARDI
PROLOGUS IN MAGISTRUM
SIVE
COLLATIO DIVERSARUM TRANSLATIONUM
PSALTERII
Et apologia ecclesiasticse leclionis in versibus quos putant ab Hebraici fontis veritate

variare,
PER FRATREM RICHARDUM
CEXOUAJiUM
.
DOCTOREMTIIEOLOGUM,ORDINISMINORUM.
Quanquamignorata vocabuloruro,quin et syllaba- A j ost, yr.otTo,yrvotTO,id est fiat, fiat, fmis Iibrorum
rum. ralione, npn possit rerum ulla baberi intelli- sit, pro quo in Hebrreolegilur aincn, amen. Nos au-
gentia, quia tamen sola liujusmodi pertraclatio quasi tem Hebraorum auclorilatem seculi, et maximeapo-
jeiuna foret, coiisenlaneumfuit noslras adnotaliones stolorum, qui semper in JNovoTestamelito Psalino-
Pciri Longobardi,Parisiensis rum lilirimi nominant, unum asserimus Psalinorum
' insercre con.mentA.iis
qnondam episcopi, Magislri sentenliarum oplimo volumen. ) Et rursus paulo post : « Si enim amen,
iuie nuncupali, nuncpriinuni in lucemeditis. Proin- pro quo Aquila translulit nnna-optvu?, in fme tan-
»__nihii exspectet lector in liisce scholiis, nisi quod tuminodo librorum poncretur, et non interdum aut
proitiiltit lituius. Primum enim slomachum siiuin in cxordio, aut in calce sermonis sive senlenlia.,
pasoat doclis psalmi enarraiionibus; deinde, si de nunquam Salvator in Evangelioloquerelur : Amen,
Vulgatjeedilioni» fidclitaic hresitet, aul juvet varias amcndico vobis: nec Pauli Epis_ol_cin medio illud
traduc.iones nuper nalas conferre, forlasseinveniet conlinerent. Moyses quoqiieet Jeremias, et ca-leri,
qinid qurerit: nec leelionis poenilebit,inodo a_quum in hunc modum baberent libros, qui in mediis \o~
pisestet affecturo,et minime conteriliosum. luminibus suis amen frequenter interserunt. Sed et
Quoiiiamintra linicn sni proceiiiii,Magisler pau- liumerus viginti duoruiii librorum •
Ileliraicoriim ct
cula tangit de numerolibrorum in psalmis, el eorum mysterium ejiisdem niimeri commutabitur. Nam et
aucUrihus, non absonum fuerit rem dispuiationem- tilulus ipse Hebraicus D'Snn 12D SEPUER TEHILLIM,
ijue altiiis repelere: simul el rionnullapr_efari con- quod inlerpretatur votumen htjmnorumaposlolica.
venit, qure necessaria judicantur ad stabiUendum auclorilali congruens, non plures libros,' sed unum
suscepti negotii proposilum, ne, quod aiunt, illotis)E volumeriostendit. > HrocHieronymus.Sed num isla
pedibus lueubraiioriisnostrre qnalemcunqueprocur- videntur tibi contradirtionem sonare? quandoqui-
simi aggrediamur. Inprimis libri psaimorum, an dem priori loco dixit: i in quinque siquidem yolu-
pliiiCh sint, \idetur D. Hieronymus varius ct non inina Psalterium apud Hebrseosdivisum esl; i ct
siiri constare, si quis oscitabunde legat: nam quod nunc dicit, i nos Hebr_f.orumaucloritalem sccuti,
addueii Magister in suo prologo, habet divii.sHie- unum asserimus Psalmorom volumen. >
ronymus tomo tertio, in quadam epistoia ad Mar- Verumquoquomodointelligat.eta senon dissentiat
csli.-mi.cujus verba subtexinius. Ameh,Septuaginta divus Hieronymus, pefpendes ex psalmi ocluagesi-
VEVO.TB, id esl fiat. Undeet in fine librorum (in qirin- mi noni explanatione, ad Cyprianum, tomo tertio,
>i'.icsiquidem volumina Psalierium apud Hebr_eos «bi sic disSerit: «AiuntHebr_eiuno psalmorumvo-
divismn est) fiai, fiat, Iranstulenmt, quod in He- lumine quinque Hbrbs contineri, a primo usquo
Jiraico legitur ameit, amcn, quo scilicct ea verc di- quadragesimiim,et a quadragesimoprimo usque ad
cta qure sunt supra, confirmentur. Haecille. septiiagesimum prinnim, cl a septiiagesimo se-
Ljusdem sen_en.._epolest colligi-fuisse, cum ad cundo usque ad octiiagesimumoctavuiii, et ab oc-
Nhrcellamde exitu Leae lomo primo sic scribil : luagesimo nono (qui quartL libri initium esl, ct
«•Oim iiora fenne lenia hodicrna. diei, septuage- quemnuncdisseriiiiiis),_adccntesiniumquintum : in
siinuin sec.indum psalmum, id est tenii libri prin- quorum oirinium fino "duplcx amen positum cst,
< piiim , .iegere c_epissemus, ct docere oogere- quod Sopiuaginta transtulcrunl, fiat, fiat, ct a ccn-
iiiiir tituli ipsius pariem , ad. fihem sco.uiidilihri losimo scxto, usque ad (incm, instar duoflec.iinpro-
piiiicipiuin ler.ii libri pcrlinerc, > cic. Ex quibus',g pliotariini,qui cl ipsi cmn proprios Jibros edidc.rinl,
-ijip.netD, HieronymumSOntircP«altPFiiim in lihros iiniiis voliiminis iioiiiinc coiiliucntiir.> IClaniplins
(ii.sliiictum.At r.nVilrariamopiuioncin soquilur. ad j.n prsefalioiiein libnis.I-oguin : i Secundus a Da-
S.tphroniumlninfi lcrlio srrii-e.>-: * Soio qunsdam vid, qucin quinque iiioisionitmsct nno psalmorum
piitare Psajii-rinii,'"mqiiinqiif-lilirns osso divisum, volumiiif.coniprciiondiiiit.t Videsitaque quod siciit
uiubicunqiic a.pudSrptuaginta lnUTproi.es soriptimi diiodecim prophoi* in iimmi, sic et qiiinqiie psal-
37 COMMENTARIUM IN PSALMC5. — FHATRIS RICIIARDIPROLOGUS. 38
morum incisiones in unum copulantur volumen. \ Revela oc.utosmeos,> elc. Et, lomo I ad Patilinum,
De iiistilulionemonachi : • Totum quod logimus iu
Disceplalio de aucloribusPsalmorum. divinis libris, nitet quidem, cl 1'ulgeteliam in cor-
Gralidisconcertalioest inler eruditos, de auclori- tice, scd dulcius in mediillaest. Qiii ederc yiillnii-
bus Psalmorum. Sed dispulationis gratia, duo di- cleuin, frangat nucem. Revela,inquil David, oculos
cam, nullius judicio prajudicans : prius, licet divus meos, et considerabomirabilia de teqc ttia. Si lantus
Ilieronymus videatur magis declinarc ad cam opi- Prophota tenebras ignoraiiliie oonlitolur, qua ims
nionem qu;c dicit plures esse psalmorum auctores, putas parvulos, et pene lactenlesinseiiiaanoclc cir-
inlerdum lameh diversam sequitur sententiam ; se- cumdari? > Hrec Ilicronymus. Ul>i vides psal-
cundo, si quis oculatius inlrospiciat dicla Hiero- inum illum David nomitatim dopulari, quem supra
nymi et Augustini, forsan inveniet convenire inter dioel.al eumdem Prophetam in psalmo sopliiagi>-
eos de hac conlroversia. Igilur quod videalur Hie- simo septimo, ct quadragosimo primo. Pr;.:teroa
ronymus senlire non omnes psalmos esse David, Hieronyinus, psalmo soptuagosimo si-oiimlii qi.i
ostendiiur ex tomolerlio in epistola ad Cyprianum. inscribilur Asaph, ex poisfina David cital in Ecolo-
i Sciamus quoque, errare eos qui omnes psalmos siaslon, cap. iv. Plonius hiinc Iqcuin Ilavid in
Davidarbilrantur, ct non eorum quorum nominihus psalmoLXXII,ctJorem. in sno vnluminccxqiiiruul.
inscriliuniur. >Rursus eodemtomo ad Sophronium: Et in cominentariis ad l.phos. caji. in : < Quoruni,
i Psalmosoiiineseorum teslamur auclorum qui po- inquit, veiba David in porsona sua expriniens, ail :
iiuniur in titulis, Davidscilicet, Asaph et lditl.un Quam bonus israel Dcus , > cto. Itein in Mallh.,
iiliorum Corc, llcman Ezrahita., Moysiel Salomo- „ i Sicui scriptiini ost in David: Tranticrunt in ../-
nis, ct reliquoriiiii quos Esdras piimo volumine fccium curdis. > lhec autom siint in psalm. LXXII.
coinprcheiniit.)Ilem ad Cyprianum : i Quod autom c Insupor tom. 111ad Dardanuin : David in alio
in plerisquc cmlicibus nonagesimusoctavus haliol psalmocanit: Gloriosasuntdicla,i olc. Mani!..starium
lil. Psal. David,in HebraicoiTonhabclur, hanc ha- est vei'0 illuin psaliiium I.XXXVH iuscribililii..Corrr:.
benic Scriplura consiietinlineiii,ut omnes psalmi, Ad 1I;J_C,ps.il. LXXXVIII, lietlian E/.riihiia.insi-rihi-
qui cujus sinl lilulum non habenl, his doputonlur, lur, ot tauioii Hioron., loni. JUad liamas. ilo iliifi-
(|uorum in prioiibus psalmis.noinina conlinentur. > bus filiis, (iesumit iionmillos vcrsiculos ox oodem
Denique in profjciuioin Malachiam: < In psaliuis tanquaiii ad David diolos. i Srcuiiduiu illud, ail,
diximiisqui litulos non liahcntcoriiin osse cralcn- quod locutus stim ad David: Si dereliquerintflii
dos, quoruiii priores psalmi niiminihuspranolali ejus tegcm meam, et in judiciis nwisnonambulavc-
sunt. > HrccIlicronyinus. Nec valot evasio, qua di- rinl, sijustilias meas profaiiaverinl.
ceres Uieroiiyiiuimuon loqui juxta seiisum pro- Diccrot aliquis : Ideo quia David majorem psal-
priuin, scd juxta opiiiionem pra-ccploris sui in moriini pai-eui compnsuit, ob id srcpelotum Psal-
llebrrcis Bar-Uaniiiavcl alioriim.Nam inlcrprclalus torium mincupatur David. Et sic Inquitur divus
locuin Matllucidecinio lortio : Ul implcrctur quod Hieronyinusin prologoquem pra.-lixitlibris Rpgmn.
diclumest pcr prophclumdicentcm: Aperiam in pa- lntcr agiograpiia primus esi lihor JoL, ct sceuiidus
rabolis os mcum,etc, i legi, inquit, in noniiiillis David. Naiu inleriluiiisocus citat qnam noniine Da-
codicibus per Jsaiam prophelam, ijmxlquidemquia vid. tit SL'I-U!JI!O lihro advcrsus Pelagianos, •' Asnph
minime invcniobatiirin Isaia, arbilror a prudeiiti- loquiltir : Cibalis nos pane lacrymarum, >oto. Uuc
Jiusviriscssesuhlaliin.;sod niihividolur iiiprincipio G autoin des.imitur a psalmo soptuagosiinonnnn, qui
itacditiim.qiindscripium cst porproplietain Asaph, inscribilur ipsi Asaph. Yeruinct si en pacto e.mlo-
diocntem; sopinagesinmsonim scpiiinus psalimun ros, ncn onmiiiotainen salisfaeis nmiiihus piata-
de quo siimptiim cst tostimoniinn, Asaph propheUe ctis. cum (iixcrii eumdoni Propbctaiu loculiiin in
tit. insc.ribiliir.>HreeHieronyiinis.Quamlodicit : psalmo soptuagesiiiiosoptimo, ot cateris quos ad-
i Milii vidotur >, propriam sentenliam salis insi- duximiis, Et-ut ntilla detur tergiversamiinccasio,
ntiat. Qnod niitem noniiuiiquamloquatur soounduin quumodo dissolvos qnod scrihit ipse I). Hioronvm.
diversam opinto;iem, proliemus lom. 111ad 1'ahio- toino lortio ad Cyprianuiii, ubi oontrailicorotscn-
lam, dc quadraginladuabus iiiansionilius,in LXXVII lontire Apnsloliaii llohrrcos, quarto, nisi didris
psalmum,quom, iuxta evangelislam Matlhamm,ox divum lliproiiymiim nmtasse senlPiitiam, ot Uua
persona Dominidicluin credimus, decem plagarum superius comnioiiioiata lioc cstomloro, arcipieudi.
in _3_gypto,ot ogrossimiis Israel in suliiudiiioin, David in piisona, min in Psaltorio. Sod el videa-
narratur historia. Oeimlepauois iiiterjec.tissulxlit : inus quomodo alinqui contraiiot A]iosti>loail Cv-
Nam idem prophcla in alio loco dixcrat : Habilavi prianuiii. Sic ait t\e Moysc: < Cujus oro oreatuiam
cum habiientibus Cedar, mnttum incola fuit anima mundieoruni duntaxal qua_visibilia suiit, condilio-
mea (Psal. cxix), absenliam terr_e sanclrc non su- iiom himimis, et oinnis retrn historirc didicimus
slinens, lacrymahiiiter ingemiscil, ct dicit : Hac vcrilalcm, qui non solum nohis quinqtio rcliquil
rccordatussum, ci cffudiin meanimammeam, doncc lihrns, Genesim, Exndum, Levitioiim,Numoriis.it
transeam in locum tabernaculi admirabilis, usqve Deulornnoiiiinni,sod ot und.cim qunquo p.alums
ad domumIlei. In vocecxsullationisctconfessiouis,D ab ootogesimonono,cujus priiicipiuinesl : linmiiic.
sonus epulantis (Psal. xi.il. Et in alio psalimi : refttnium factus cs nobis, usque ad \ci\, qui insoii-
liesela oculosmens. ct considerabomirabiltttde lcgc bitur : Psalmus in confessione.> lla'c Hiernnvmus.
tua (l'sal. f.xviu). Ila.c ibi. Apnstulns aiitoin ad lhhnvos quartn, psaliimiiiiin-
Ex qiiilms oonstat Hioronymumpsalmos citatns, nagosimumquartum, qui de numero illnniiii timlo-
videlicetso]iliiagcsiinuinsoptiuium, cenlcsiinumile- oim oonviiicilui'osso. nianilostc tiibuit David.y«i>-
ciniuni iioiium, ot ('ontosimum deoiinum oota- niam ertjo.'\uq:ul.stiperestinlroirequosdamin iUtim,
vum eideni propheta: tiibuere : quod non polost ei ii qtiipusprioribus annuntiatum esi, non intrnie-
er.se., nisi Pavid intelligat. Nani, ut visuin est, runl proptcr incrcduUialein,itcrum tcrmintit diem
sepluagcsimiis sepliinus, Asaph, quadragesiiiius quemdam. hrdie. in lluvid dicendo: posl tantum
primus filiis Cora-, ooiilcsimusdociinus uonus ot temp ris siatt sttpra diclumest : llodie si r.ifYWcjits
cciilesiiiuis deciiimsoclavus mui habent proprium audicriiis, oto. Kx quo palaiu ost ApostolumIKMI
titiiluin. Sod si vora csl senlenlia llicionynii, quam doputarc MoysiImno psalmum, qucmiamterlin oa-
supra eoiimieiiioravimiis,cjus s.uiit,cui pi;eceden- pito de Mnyso loquons dicil : Et Mutjscsquidem
tes psalmi inso.rilmntur.Primtis aulom pr_eoodoii- fidetis erat in tota dumo cjus. tanquamfnmulus in
tiimi qui titulinn habot, ost psalmus ceiilosimiis tcstiiiiotiiumrorum quw dicendaeranl. Deindc pan-
iioiius, qui aporlc Davidtrihuilur. Rursiiin Ilicro- In posl siihdit: (Jnnpropirr, sicut dicit Spirilus san-
nyimis tom. III, ad Fahiolam, de vostitu sacerdo- cius : llotlie si voccmcjus audierilis, otc QIKOpe>-
iali : i IJnile ol David, inquil, orabal in psalmo : tnulans .-postnltis, cap. iv, ostcndil cx contevius
33 PETRILOMBARDl , 4©
digesla et apiata conseculione Spiritum sanclumi A sicut ante meminimus psalmorum inscriptionem
locutum fuisse in Moyse, quanlum ad constitutio- denotare, |auetorem aut cantorem. Aitfauteni D,
nem mundi; et, post tantum temporisrursum in Da- August. lib. superius adducto : i Mihi credibilius
vid, Hodie si vocem, elc, Attende igitur ordinemi videntur exislimare qui omnes illos _S0 psalmos
s<_ntenti_eApost. Et quidemoperibusab institutione; ejus operi tribuunt, eumque aliquos prrenotasse no-
tnundi perfectis. Dixit enim in quodam loco de die: minibus aliorum, aliquid quod ad rem penineat
septimo sic : Et requievitDeus die septinia ab omni- figurantibus. > H_ee ibi. Qua_quomodo debeant
bus operibussuis; et in islo rursum: Si inlroibunt in: conciliari cum aliis ejusdem verbis, quaere,si potes,
requiem meam. Quoniam ergosuperestquosdamin- et viam aperuimus qu_eprius a nonnullis attacla
troire, elc. Ubi consideranium Spiritum sanctum est, licet auctoritates utriusque doctoris magna ex
post multum temporis dixisse in David,ex quo lo- parte silentio pr_eterierim. Aecedit nostrse senten-
cutus fuerat per Moysende condilione mundi. Pro- tia. quod lilulus psalmi xxxvm sic Iiabet : Pra
pterea colligilur psalmum non esse editum a Moyse, ldilhun, cmticum David; et psalmi LXXI,pro Idi-
sed a David, quem satis designat in persona, ma- thun, ipsi David. Atqui de Idithun prreter ea quae
gnum tenipnris intervallum commemorandoinler citavimus habetur I Paral. xrv : Idiihun qui in
duos prophelas. cithara prophetabat super confitentes, ei lau-
Posses tamen subterfugere, referendo, dixit, ad dantes Dominum. Nec obest titulus psalmi LXXVI
Moysen, non ad Spiritum sanctum quantum ad lit- pro Idithun, psalmus Asaph, quasi Asaph es-
terani ut Moysesdixit eum requievisse die septimo, set primarius auctor et Idithun cantor. Potuit
et post tantum lemporis. Idem Moseslerminaveril B enim Asaph inchoare psalmum, cautando, et
diem quemdam hodie in David , hoc est, per hoc ldithun respondere, sicut dicitur secundi Ma-
quod iiodie dicitur in psalterio, quod nuncupatur chab-corum primo: Jonatha inchoante, cmteris au-
esse David ,. quod quidem fuisse tempore Apq- tem respondentibus.Consilimiter debet intelligi li-
stoli proinptum est. Verumtamen h_ecexpositio es- tulus psalmi octuagesimi septimi, Caniicum psal.
set, ni fallor, paulo coactior. Superest demonslrare filiorum Corm, intellectus Heman Ezrahitw. Unde
secundum principale, neinpe quod forsan D. Hie- iii Hebraeo dicitur, Ad respondendum intelleclus
ronymus et D. Augustinus non sibi adversantur in Heman. Al dices : Opinando David esse aucto-
hujus argumenti materia. Ex verbis enim eorum rem omnium psalmorum quantum ad materiam,
facile est videre tiluli inscriplionem aut signilicare remanet scrupulus quomodo deberet intelligi titulus
a quo edilus sit, aul a quo reciiatus psalmus. Nam psalmi LXXI,videlicet Salomonis, et psalmi LXXXIX,
D. Augustinus manifeste in hanc seiitentiam de- Oratio MoysihominisDei, cum non possit ita com-
scendit, disserens in principio cur primus titulum mode de his duobus convenire, ceu de aliis canlo-
non habeai: • Centum itaque et quinquaginta rum officio fungentibus , et David synchronis.
psalmos esse nulla dubilalio est; et qui psahnus Quantum ad primum, finis psalnii suum auctorem
quotus sit, vel a quo recitatus sil, lilulorum in- praedicat: Defecerunt laudes David filii Isai, ob id,
scriptione ostendilur. Non enim omnes psalmi a titulus Salomoni, intelligitur pro Salomone vel in
David editi sunt. Ipse enim Davidex omni populo Saiomonem: qui fuit figura veri Salomonis regis
quatuor principes Spiritu sanclo mundatos elegit, pacifici, de quo maleria totius psalmi apte loquitur,
«uorum nomina sunt, Asaph, Heman, Elhan, et Idi-
quod et Hebrseum indicat nabu?1) LISLOMOH.
thun, ul in quemcunque divinus Spirilus intrasset, 'C Iamed
Nam
leste libro primo lnsiitutionum He-
hymnum Deo caneret. David ergo solus novem braicarum, Pagnino noniiunquam causam materialem deno-
psalmos ore proprio cecinit, reliqui aulein ab illis
quatuor principibus, juxta titulorum inscriptionem, tat, ut Exodi quarto, \sr\2i LEI.ACH_I.SCH, in serpen-
sunt dicti. > Heec Augustinus. Quem vides dicere lem, et septuagintaInterpretes in proposilo dixerunt,
non omnes psalmos esse editos a David, maxime in Salomonempsalmus, tis SoloiiS'.-fyalpos.Consi-
quanlum ad rationem' accinendi. Necabest ab bac mili mode potest intelligi titulus psalmi centesimi
sentenlia ipse divus Hieronymus ad Sophronium, vigesimi sexli: Canlicumgraduum Salomonis.Quan-
quod supra etiam commemoratum est, sed indistin- lum ad ad secundum de titulo psalmi LXXXIX D. Hie-
cte traclatum. Ait itaque: i Psalmos omnes eorum ronym. Cyprianum refert solutionem opinantium
teslamiirauctoriim,qui ponunturin titulisDavid sci- omnes psalmos esse David, licet forte aliter, ut
licet, Asapii, et Idithun, et flliorum Core, Heman prajlibavimus, sentiret D. Hieronymus. Unde, in-
Ezni-iita., Moysi et Solomonis, el reliquorum quos quit, et hunc psalmum volunt sub nomine Moysi a
' i-sdras primo volumine comprehendit. > Haecille. David esse compositum, quod scilicet legislaior
Ubi novissima particula invenit psalmos esse eo- commuuem humani generis et calamilatem, et
rum quorum nomina tacentur, et quos dicit Esdram deinde exspectationem salutis sacro ore describat.
comprehendere in primo volumine. Ait enim Es- Nec revinceret quod opponit dominus Lyranus cau-
dras, I Esdrae H, canlores filii Asaph centum vi- sans, quod etiam in plerisque aliis psalmis flat
ginti octo. Liquet auiem non posse pertinere psal- D mentio de ea ipsa materia, quia argumentum illud
mos ad eos quos Esdras comprehendit , nisi ' non tam breviter et contineiiter, nec per niodum
tanquam cantores, quando lex et psalmi reparata orationis in aliis tangitur. Hinc in Hebraeohabetur
sunt. Facjt quod scribitur, Nebemi_eduodecimo : m_?oS LEMOSCHEH in Moysen, de tilulis aliorum
In diebus David et Asaph ab exordio erant principes psaimorum suo loco tractari polerit.
constituti cantorum, in carmine laudantium et con- De Commentariis divi in omne Psalte-
fitentium Deo. Et I Paralip. x-xv: Igitur David et Hieronymi
rium.
magistratus exercilus, segregaveruntin ministerium
fitios Asaph et Heman, et ldithun, qui prophelarent Cseierumquia frequentissimein enarratione psal-
in cilkaris et psalteriis et cymbalis, secundumnu- morum Magister cital D. Hieronymum,ex comnien-
merum suum dedicatosibi officioservientes.Deinde tariis, quos nonnulli temerarie iuter pseudepigrapha
recitatis filiis eorum juxta regem prophetantibus, deputant, haud absonum fuerit ostendere eos com-
subtexit : t7nit_r_i sub manu patris sui ad cantan- mentariosnon esse falsoD.Hieron.inscriptos, ul ipsi
dum in templo Domini, dislributi eranl in cymbalis somniant, et impudenter asserunt; cujusmodi sunt
et psalteriis el citharis, in ministeria domusDomini ErasmuseliBrunoAniorbachius.Ille recensensalieno-
juxta regemAsaph, videticetet Idithun et Heman. rum indicem,ut ipse vocat, inler mistaH.ieronymotri-
Sicut ergo oportet exponere D. Aug. in Iib. xvn, bula, ul vult, sic ait: i Comnientariiquos habemusin
Decivit. Dei, cap. I4,nesibi contradicat in eo quod omnePsalteriuni D. Hieronymitilulo, paiamipsi pra_
dixit in prologo i psal., itaet D. Hieron., ubi mul- se ferunt quod non sint unius auctoris. Si quis autem
tospsalmorum auctoresnominat, utinid convenianl, meum requirat judiciuni, nihil illic essearbitror. D.
II COMMENTARIUM 1N PSALMOS.— FRATRIS RICHARDIPROLOGUS. 42
Hieronymi,veriimunapars est hominis,quisquisfuit; A dedii. >Ilaic Augustiiius ample excerpsit de com-
plane docli el sermonis expoliti, longe lamen dis- mentariis divi fiieronymi in Omne Psallerium, in
crepantis ab D. Hieronymo. Nam hic minus habet quibus eliam breviter tangitur eadem senlentia, ad
mtoris ac ienilalis, plus nervorum : deinde iibique versum psalmi sexagesimi quinti : Oculi ejiis super
copiosior ac diligentior, ac magis ostentans suas gentes,eic. Eant nunc et dicant temerarii censores,
opes. Allera pars est locutulei cujuspiam ac pene illic nihil esse Hieronymi. Negent Augustinum,
dixerim rabui_e.> Ecce quantam injuriam pr_eter negent ei ipsummetHieronymum, qui tesiinioniuni
ea quaeaddit in calce illius recensionis, audet in- manifestum pro se tulit contra impostores mor-
ferre his cOmmenlariisErasnius. Ille.vero in epi- dendi sludio insanientes. Quid quod vix evadit
stola pra.lixa Psallerio ad lectorem ail: • Hic octa- psalmus in quo interpretando non admisceal plura
vus tomus, optime lector, commeniarios Davidico- Auguslinus, desumpta ad verhum ex iis commenta-
rum psalmoruni complectitur : qui tametsi non riis, licet iatiori extensioneexspatialus, ul legendo
vacant eruditione, divo lamen Hieronymohaclenus utrumque probabis ? Quin apparetAugustiiuiniiden-
siuit ialso inscripii. > Audislis eoruin censuram, tidem commentarios illos Hieronymi voluisse insi-
videamusquanlum caecutiant. nuare, cum in psalmo quinquagesimo ad versi -
Loquatur ipse sanctissimus Hieronymus, el se- culuin, el spiritu principaliconfirmame, ail : Intel-
ipsum defendal adversus hujusmodi imporiunos ligiint ergo hic nonnulli Trinitalem diclani'; in
censores. Nam libro i Apologiseadversus Ruflinum, spirilu recto Filium, in spiritu sancto, Spiiiluin
islorum nimiamaudaciam confutal, Rullinoquidem sanclum, in spiritu principali Patrem. Nam ipse
respoiidens,sedAristarchos plane damnans. i Ulud, _" Hieronymus in eum locum tale attexuit inlerpreta-
iiiquit, qtioque carpere dicitur, quod secundum menlum, verbis Augusliniomninorespondens. • Tu
psalmuminterprctaus pro .eo quod legimus in La- vero, inquit Hieronymus,qui legis sauolam Scriptu-
lino : Appreltenditedisciplinam (Psal. n), et in ram, sanctam hic inlellige Trinitatem; spiritum
Hebraieovoluminescriptumest, ~a Ipi-J-lNASEOU?BAR, principalem,Patrem; spirilum reclum, Filiuiu, spi-
in commeiilarioI-Smeis dixerim : Adorale Filium; ritum sanctum, Spirilum sanctum. > Et aniphus
et rursum, omne Psalterium in Romanum vertens eamdem inleliigenliam pertraclat in capite ad Ga-
somun, quasi imnicmor expositionis antiquse,po- lat. iv. Hoc ipsum manifeste corroborat Cassio-
suerim adoraie pure : quod ulique sibi esse conlra- dorus hunc locum inlerpretatus , qui, ni fallor,
rium omnibuspalet. > Deindefusius hujusmodipur- claruit anle annos nongentos sexaginta, qui ad
gat caluinniam,ex ralione veneraiidi sensuS versi- eumdem sensum adfert Hieronymum,ut clare di-
culi multiplici inleliigentia, et Hebraismi sequivo- gnoscas quam longis retro s__culisliujusmodi coin-
calione. j mentarii indubitali fuerint auctoris.
Constat aulem commentarium psalmi secundi in Adde quod Gregorius in eumdem psalmum ad
eum versiculum: Apprehenditedisciplinam, sic h;t- versum , Cor contrilum , nominat Hieronyinum.
bere. In Hebrreolegitur -Q ipu_ NASEQU BAR,quod Quia vero Erasmus invenit quamdam epistolam ad
inlerpretari polesl, adorate Filium. Et lianc inter- Damasuni, luce clarius testilicanlem de coimncnta-
prelationein carpebat Ruluiius. Et isii morsicatores nis in psalmographum, eam tanlis conviciis et
dicunt in his commentariis, quos D. Hieroriymus tanta debacchationeiiisectalusesl, ut pigeal referre.
aperle fatetur suos, nihil esse Hieronymi. 6 iin- Ea autem habelur lomo IV , in hunc moduin :
pudentia ! Ad hoc D. Augustinus commentariosD. C • Beatissimo papae DAMASO sedis apostolica. urbis
HieronjTiiiniullis verbis adducit in psaJm. xcm, Rom_e HIEROSXMUS supplex. Legi litteras aposio-
eodemordine, eadem dictione, eadem verbonun latus tui, poscenles ut secundum simplicilatem.
forma, eadem senlentia, expresso nomiriatim D. septuaginta Inlerpretum canens, psalmograplmm
Hieronymoet ipsius commentariis.Nam Auguslinus inlerprelari leslinem propter fastidium Roiiiang-
cpistola cenlesimsiundecima, quaein anliquis codi- rum, ut ubi obscuritas inipedit,•aperlius ei Latine
cihus est centesima nonagesima octava, d.ispulans trahalur sensus. Precalur ergo cliens tuus, ut vox
adversus Anthropomorphitas, docet, si quande isia psallentium in sede Romana die noctuque ca-
Scriplura Dei membra commemoret, esse spiritua- natur, et ut in finem cujuslihet psalmi, siye matii-
liter intelligenda,quemadmodum Omnes accipiunt linis horis, sive vespertinisconjungipraecipiatapo-
qui illis spirituaii intelligeniia resistunt. Deinde stolatus tui ordo, Gloria Patri el Filio, et Spirilui
lioc ad verbiim s.ibdil: i Ex quoruin litteris, ne sanclo. Sicut erat in principio,el nunc, et semper,
multa couniiemorandomajores moras faciam; hoc et in smculaswculorum.Amen.lslud carmen omni
unum sancli Hieronymi interpono, ut noverit iste psalmo conjungi prsecipias, ut iides trecentorum
frater non se de hac re mecum niagis quam in decem el octo episcoporumNic_eniconcilii etiam
prioribus agere debere, si quid eum contra permo- veslri oris consortio declaretur: >Hrecibi. Ad lioc
vet. Cum ergo ilie vir in Scripluris doctissimus facit quod referl Sigeberlus in suo Chronico Dama-
psalmnm exponerel, ubi dictum est : Intelligite sium papam instituisse rogatu Hieronymi, ut cane-
crgo, insipientesin populis, et stulti, aliquando sa- retur in ecclesia, in line psalmorum, Gloria Patri,
pile. Qui planlat aurem non audit? aut qui finxil D elc. Cujus rei fidemmagnam facit, quod id ubique;
oculum,non consideral? (Psal. xcin.) Inler ca_lera terrarum observalur apud Latinos. Quare ne sim-
iste locus, inquit, adversus eos maxime facit, qui plices decipianlur islorum censorum nugacissimis
Anlhropomorphiia.sunt, qui dicunl Deum habere mendaciis, stat eorum lidem elevare clarissimis
menibra qu_e eliam "noshaliemus, verbi causa, di- argunicntis, ul nulla tergiversatio relinqualur, et
catur Deus hfbere oculos, oculi Dominirespiciunt ut ex uno insigni mendacio, tam impudenter con-
omnia, manus Dei facit omnia. Et audivit, inquil, licto, in cieteris nullo negolio suspecii habeanlur.
AdamsonumpedumDominiambulantis in paradiso Age paulo digredientes, ut ocius revert-.mur,-de-
(Gen. mj. Haec simpliciter audiunt el humanas-• monstremus Erasmum sa_penumeronon legisse,
imbecillitatesad Dei magnificenliam referunt. Ego qurfi suis censuris jugulare prajsumpsit; sed im-
autem dico quod Deus totus oculiis est, totus ma- pendio credulus, su_eiarin_ehominibusrem com-
nus est, tolus pes est. Totus oculus est, quia mitlebat, qui ut tractatus nimia sterlentes veeordia
oniniavidet; totus manus esl, quia omnia operalu-r; legissenl, n endacia mera suo Erasmo refereliant,
totus pes est, quia ubique est. Ergovidete quid alque adeo omnia Erasmi nomine cudebantur. Quod
dicat: Qui ptantat aurem , non audiel? Non dixit ne videar flngere, audi censuram ciijiisdam.Era-
qui.plautavit aurem, ergo ipse aurem non habel? smiani, qu_eest pra.lixatom. Vll ad Parab. Salom.
Non dixit, ergo ipse oculos non habet? Sed quid in Hieronymo. i Non clam me est, inquii, candide
dixit? Qui plantavit aurem, non audiel? Qui finxil Jeclor conimentarios in Proverbia Salomonis,qui-
oculos,non considerat? Membra tulit, ellicientias bus pritnum in. boc tom. locum' dedinms, Hiero-
PATUOL.CXCI. 2
43 PETRI LOMBARDI
i U
nymi non esse. Nain id vcl hiric deprelicndilur, Anymumad Pauluin Concordiensemde Pauli mona-
quod tota dicendi ligura ab Hieronymiana dictione chi Vita. i Misimus, inquil, interim le tibi, id est
modis omnibus dissidet, quin Gregorius semel Paulo seni Paulum seniorem: in quo prdpter sim-
atque it.rum in hoc opere citatur. Vetuslissimi pliciOres quosque multum in dejiciendo sermone
codices in membrana scripli Bedsevindicabanl. > laboravimus. > H_ecilfe. Quae si non scripsisset,
lLec ille. dicturus erat Erasmus Pauli monacbi Vitairi ncn
Audiamus nunc ipsum Erasmum tomo I, in re- esse a divo Hieronymo conscriptam ob discrepan-
censendis operibus Hieronymi vel germanis, vel, tiam, ut solet, dictionis. Bene prajlerea cecidit quod
ut vult, alienis. In Proverb. Salomonis libri tres in epislola De vitando suspecto contiihernio nobis
quos vel hinc apparel non esse Hieronymi,quod in addiderit divus Hieronymus, circa finem: t-Undede
liis citetur Gregorius, quanquam et alioqui omnia Scripturis pauca perstrinxi, nec orationem nioam
longe latoque dissident ab Hieronymianis. Is qui ut in creleris libris solitus sum, Hiaruni floribus
adornavit Venetam editionem grave pulat argu- lexui. Extemporalisest diclatio, et tanta ad lumen
menlum, quod liinc quaedam citantur in epislolis lucermila. faeilitate profusa, ut notariorum manus
decretalibus Hieronymi nomine. Suspicatur autem lingua praecurreret : Haecsi non essent adjecta,
a Beda e diversis collectum opus, cui conjecturae non liciiisset per Erasmum divo Hieronymoa con-
non admodum reclamo. Hresunt censura; doctorum suelo more discedenti eam tribuere epistolam. Am-
bominum. Demus ergo illis ut sint Bedreilli libri, plius Erasmus ipse se suo gladio misere confodil,
aut alterius cujuslibel; sed absit ut demus illis incensione quam pr_emisitoperiAuguslini De mori-
commenta mera, quse confingunt effrontes nimis! jj bus Ecclesiretomo 1. i Prodit, ait, Manicliseorum
Nam semel et iterum anxie perlegi commentarium mysteria; idque facit mirabili sermonis elegantia,
universum, ne semel quidem (ila me Deus amet) qua ulinam illi licuisselin cseterisuti lucubralion\-
citalur Gregorius. Bis autem adducitur Auguslinus bus! Hoc sane opere declaravit, si quid oflendit
sexto videlicet.et vicesimo quarto capite. Imo vero erudilos in ipsius dictione non fuisse insciliseseti
el ipse Hieronymus capile tricesimo. Mirum ubi charitalis, qua styhim demisit ad imperitorum in-
roens eorum versabatur, cum maxime, si quidpiam telligentiam.Namquo pateret leclionis utilitas, ad
aliud, ad censuram facerel. Hinc colligere licet, vulgi captum mulavit stylum in opere posteriore :
aut quod non legerit, ant si legerit, nimis pr_ecipili quod quidem in plerisque suis operibus fecissevi-
et csecofuisss judicio; si excusare velis incogitan- detur. > Ba_eErasmus. Cui quadrat ap.issime quod
tiam in re tam seria. Quod si videatur liic divinare dieit D. Hieronymus de optimo genere iiiieipie-
quidin aliis faciatintimiuspensita; elenim si patere- tandi. Quid agis, o columen liiterarum et nostro-
tur locus, promptissimumforet commonstrare quot rum temporum aristarche, qui de universis scriplo-
in locis lolo coelo aherraverit, et pios auctores ribus senleiuiam feras? S' ergo perspicuum sit di-
mendacibus censuris foede confuderit atque detur- vum Augustiniimdepressissediclionem,ad lectionis
parii. Jam redeamus ad commeiilarios Hieronymi majorem fructum, quid vetat divmn Hieronvnuini,
in Psalterium, et quatenus fieri poterit diluamus ita nonnunquam faclitasse, prae.terea quse ante
qure in diversum movere pnssent, ne spematur au- eominemorala sunt, pra.serlim cum scribat ad
ctorilas, qusein hoclibro Hieronyminomine suepius PammachiumtomoII: i Ecclesiastica interpretatio,
proferlur. Age, posset quispiam iluetuare quod Ilie- £. etiamsi habet eloquii venuslatem dissiuiulare easri
ronymus aliler exponat nonnullos psalmos in aiiis debet et fugere, ut non oliosis pliilosopborumscho
tractalibus, et interdum reprobalo sensu, qui poni- lis, paucisque discipulis, sed universo loquatur
tur in hisce commentariis. Etenim illud psalmi generi hominum. > Rursus adversus Pelagium ad
XLIV: Eructavilcor meumverbumbonum, inlerpre- Ctesiphontem: i Audi ecclesiasiicamsimplicitaiem,
tatur diclum ex persona Patris, qui sibi sequalege- aut imperitiam, ut vobis videtur. > El libro piimo
nuit Verbum, et tamen hoc imjirobat, lom. III, ad adversus Jovinianum: i Esl in verbis simplicibus
Damasum de duobus filiis. Ait ergo : i Fidelis semper divinarum Scripturarum sensus anguslior. >
mecum lector intelligis, quia pinguedine saturati, Piurimum juvat quod dicil in proomiio tertii lihri
in ructumlaudisejus erumpimus, dicentes : Eructa- ad Galatas: i Omnemsermonis elegamiam, el La-
vit cor menmverbumbonum,dicoegoopera mearegi, lini eloquii venustatem stridor leelionis Hebraicre
licet quidain superstiliose magis quani vere, non sordidavit. > Et quse postea subjungit in eumdem
e.oiisideranteslexium psalmi ex Patris persoria ar- sensum. Iteni in fine coiumentariorumin Aggrcum
bitrentur hoc inlelligi. > Haecinibi Hieronymus. piopbetam : « Ohsecro te, Jector, ut ignoscas celeri
Ad simile respondil Ruffinout supra tactum est sernione dictanti, nec requiras eloquii venustatem,
calumnianli, quod contrario modo vertisset Psalte- quam mullo lemporeHebrrerelingurestudioperdidi. >
rium in Latinam transfeiens linguaiii, quam in Denique ad Marcellam de Ephod : i Nos, ul seis,
eommentariis disseruisset. Atide quod dupliciler Hebr_eorumleclione detenli, in Latina Jingua rubi-
explanat hnnc versiculumad Principiam virginem, ginem obduximus. >
adducens diversitalemopinanlium.i Quidam,inquit, -, " Quid proinde mirtim, si divus nieronymus in
ex persona Chvisti, quidam e.x persona Palris di- nonnullis ojieribus tersior sil quam in aliis, ut
ctum intelligi volunt, quod ex.imis vitalibus et ar- quasi alter videatur ? Qtiod si adduxeris conlra nns
canis cordis, Verbum suuni quod in se erat semper divum Hieronymumin Apologiaadversiis Rulfiiumi,
protulerit, juxta allerius psaimi valicinium : Ex libro II, aperie riocentem quamdam epistolam non
utero ante luciferumgenui te (PsaL cix): ut quo- exiisse a sua ofiicina, sed esse suo nomine conli-
modo uterus non significat ntcrum (neque enim ctam, non aliiinde sumendo argumeiiluni quam ex
Deusdividitur inmembra), se:leamdemsuJisiantiam characteris dislanlia, hoc nihil obesi, quandoquidem
Patris Filiique demonstral: sic cor et verbum proin ea epislola assumebalur nersona divi Hieronymi,
fertur ex corde, ut Patrem oslendat et Filium elc. > lanquam pamitentiam agciitis, quod Ilehrreavolu-
In quo neutram intelligeniiamimprobandoulramque mina traduxissot ab H-braas induclus, in quibus
satis comprobat. El certe Auguslinus iiilerpretalur inillaesset veritas. Quodsi res ita habuisset, divus
de.a_lerna Verbi Dei generatioiie. Verumenimvero Hieronymus se ipse totum et maniieste proditnrus
Erasmus nohis tolies inculcat styli dislantiam. Re- erai, qiialis ah omnibus habebatur nempe diserliss -
spondeo commentariosesse multe erudilionis, quod mus, ne in epislola, cjuapalinodiamcaneret, sese in
non dilfiteiilur censuaics isii, nec oporiet seinper forma eloquii fucata quasi eelaret, non audens pfane
seriptorem servare euindeni (iicendi characleiein, errorem fateri, veluti in quibusdam tenebris. Secns
sed pro ratione materire, aul lectionis ulilitate, sae- vero cuni res, vel humilitas, vel lectionis ulilitas
pius stylum deprimit, quod ne pittes meum esse exposlulabat, sic aul sic dicere. Consultius fecisset
iigmenfuin, audias purgatis auiihus ipsum Hiero- Erasmus, si earodemhictenuissel scntenliam, quvun
45 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— FRATRIS RICHARDIPROLOGUS. 46
aperle tradit in suis adnotalionibusin Novum Te- A Hieronymus.Sedsi diligenter advertas, deprehendes
stamentum, nempe Actuum decimo lerlio, et lle- non pngnare cum praedictisHieronymi senlenliis.
braeorumsecundo. Illic enim omnes commenlarios Esset nempe ridiculumdicere Judaeosfalsasselibros
ingenue tribuitdivo Hieronymo,et quibus sua dicla in lestimoniis de Chrislo, aui Chrisii mysteriis, qua.
communit,nisi quis maliteum recantasse in adno- antequamproferrentur a Cliristo et aposlolis, non
tationibus, id quod scripserat in divum Hiero- fijissent in eorum codicibus, sed ex piredicalione
nymum. Siquidemadnotantur opera divi Hiero- apostolorumaddidisse: Ex Mgypio vocaviFilium
nymi fuisse excusa anno _5_!6-sed adnotatioiuiin (Matth.n), et: QuoniamNazarmusvocabilur(ibid.);
qiiartam recognilionemanno 1527. H;ecvoluinius et: Fluminafluentdeventreejusaqumvivm(Joan.yu),
longiusculediscutere, ne quis oflendaturin leclione et: Videbuntin quemtrans/ixerunt (Joan. xix), et
explanationumMagislri sentenliarum, passim ci- caeterabis similia, quaeante hanc quaeslionemobje-
taiitis divum Hieronymumex coinmentariis, quibus etam praemiseratD. Hieronymus, cujus iulelligen-
tanquam nolhis derogare ausi sunt novelli cen- tiain facile colligesex consequentiadiciorum.
sores. . Secundumaxiomaprobalur. Hieronymusin illud
Nec tamen velira ex bis protinus colligas libros Matth. xvi: Quem dicunl hominesesseFitium ho-
esse coiislaiilerauctorumquorum litulis inscribun- minis. i Et nola, inquil, quod ubicunquescriptum
tur, quasi nusquam aberratum sit, nec ullos esse est in Veleri TeslamentoFillus honiinis, in Hebrao
adullerinos, sed eo tendebamne temere judieetur. fdius Adam, posilum sit. IUud quoque quod in
Porro scrupulummovere posset id quod saepedi- psalmp legimus: Filii hominum usquequo gravi
cturi sumus,ecclesiasticameditionemcum.HebraicaB corde? (Psal. iv), in Hebraeodicitur: Filii Adam,
veritate conciliando, Hebraeorumcodices quos ha- et tamen in Hebraiciscodicibusqui exsiant legitur
benius, esse vitiatos post septuaginla Interpretes, tt>..SX_i-_
BEKE ISCH,id est filii viri. >
aul alias variasse, maxime cum ipse divus Hiero- Nescio tamen qua ratione factumsit ut ad eum-
nymiis in versionead Hebraicamnormam, scribens demmodurolegatur in versionedivi Hieronymijuxta
arl Sophronium, sequalur lectionemcodicum He- Hebraeum,si niodo germana sit, licet ad sensuro
bra_!!i'ttmnostrrerctalis, utplurimum. Satisfaciemus parum habeat momenti. Sed et BrunoAmorbachius
hiiic scrupuloduobusaxiomatibus: Primum, divus in epistolatriplici psalterio praefixa,liaud obscure
llieronymus Hebra_orum codices sua eliamnum faletur Hebrseoscodicesvariatos. Ait enim: i Quid
ajlate coepit in nonnullis locis babere suspectos. quoclHebraicamveritatem, ut vocant, in Judaeorum
Allerum, post divum HieronyinumHebraeorumvo- nostri lemporis (sic suspicamur) gratiam? Nam
luinina manifeslis scatent mendis, el a primreva illorum expositiohibus admodum favet, nonnihil
scriptur_egermanilatelorigedistant, Haecprobalio- immutatamcomperimus, ab aliquoHebraicedoclo.
nihus muniendasunt. Quantum ad prinium. Enar- SiquidemexemplariVeneto, cum velustissimisdivi
rans.divus Hieronvrnus, v capite Michea_-: Et lu Hieronymicodicibus,mullislocisnonconveniebat.>
Bethlehem,domnsEphrtitan Legimus, inquit,juxta Hsecille.
duiilaxal sepluaginlaInlerpretes in Jesu Nave, ubi - Verum pergamus ostendereliquido corrupta esse
tribus Judaeurbes et oppida describuntur, inter exemplaria Hebraica. Legimus Gencseos octavo,
ciclera eliarn hoc, Thecoet Ephrala, h_ecest Be- juxta veritalem, corvum fuisse ab Noeemissum et
ihlehein,eie. quodnec in Ilebraico, nec apud alium C non rc.versiiii-,ubi lamen omnes Hebraeicodices,
invenitur ir.terpretem. Et sive de veleribus libris qui prostant habent contrarium sensum, nempe
crasum sit malitia Jtidseoruni,ne.Christus de tribu fuisse egressum et reversum, 11.] aî Nii"!VAIET
Juda ortus videretur, sive a Septuaginta addiluin, ZEIATZO VASCHOB,id est qui egressus est egrediendo
nequaquamliquido agnoscentescertnm quid noviet redeundo. Septuaginiaautem lnlerpreteslegerunt
inus. >Rursuui periracians iliudAposloliadGalalas cum negalione, oux i_7r_o-Tp_^_ii non est reversus,
teiiio : Maledictusomnisqui pendel in ligno,quaerit quos sequilur divus Hieronymus, adversus Lucife-
cur. Apostolus omiserit a Deo, quod habetur in rianos. i Emittitur, inquit, corvus de arca et non
Deuteronomiocapite xxi. Et respondet dupliciter. rediit, et postea pacem terrae columba nuntiat. >
Primo sic : . Mihividentur aut veteres Ilebraeorum Idem ad Oceanum; i Statimque columba Spiritus
libri aliler habuisse, quam nunc habent; aut Apo- sancti expulso telerrimo alile, devolatad eum. >
stolum sensmn posuisse, non verba; aut quod ma- Astipulatur et Josephus Judaeus libro primo de
gis aestimandumest, post passionem Christi,-et iu Antiquitatibus, capile quinto: i Post paucos dies,
Ilebraeiset in nostris codicibus, ab aliquo Deino- aqua amplius recedenlemisil corvum, volens cog-
men appnsituin,ul inf_rmiamnobis inureret, qui in nosceresiquid eiiam alitid terrae fuisset derelictum
Christuin a Deo maledictiun credimus. i Deinde ab aqua, et ad egrediendumjaro tutum essevidere-
disserit quod in nulloloco Scriptura. posset ostendi tur, qui cuncta reperiensinundanlia,non regressus
quempiania Deoesse maledictum, per nomen Dei est ad Noe. > HaecJosephus. Non debuit ilaque
exprcsse additum ; et ut suam iirinel opinionem Sanctes in epistola ad CleroentemVII praelalasua;
scilicet esse a pcrfidis additum, dicit: i Audaci 0 novaeemissioni,hunc locumpraecipuetaxare, quasi
itaque pede ad hoc procedocerlamen, ut ad libros ecclesiasticalectio sil lalsata; et maluissem dicere
provocem,nullo loco soriplum, a Deomaledictum. Hebrseosesse vitiatos, quam veteremlectionem, lot
Et ubicunque roaledictioponitur, nunqnam nomen annorum centenariis in pretio babitam repudiare,
Dei adjunctiim.>Posteaadducitmultasaiicloritates. ut nihil facial eliam AugustintisEugubinus (licet
Maledictustu ab omnibusbesliis (Gen. m), dicitur aiioqui defensor Hieronymianae.editionis)qui con-
ad serpenlerii;el ad Adam: Maledictaterra in ope- tendit hunc Iocumessea librariis corruptum, aut
ribus itiis, eic. (ibid.) Forsan gravius insurges, op- lemporum diuturnitate, et addit huc esse invecias
poncns quod ait divus Hieronymusin capile Isa. interprelaiiones fabulosissimasab expositorihus,ob
vi: _ Et si aliquis riixerit Hebrreoslibros postea a id quod fuitcorvus detenlusin devorandocadavere..
Judreis esse falsalos, audiat Origenem, quod in. Et lamen divus Auguslinus, Ecclesiaejubar, non
octavovolumineExplanalionumhuic quaestiunculre abhorret ab hac sententia, quam Eugubinus dicit
respondeatquod nunqusm Dominuset apostoli, qui fabulam. • Quaeritnr,inquit, utrum corvus mortuus
creteracrimina argimnt in Seribis el Pharisaeis, de sit, an aliquo modo vivere polueril? Si enim fuit
hoc crimine quod erat niaximumreticuissenl. Sin lerra ubi requiesceret, similiter columba requiem
aulem dixerini posl adventum Domini Salvaloris invenisset: unde conjicitur a multis, quod cadaveri
et pr_edicationem aposlolorumlibros Hebrreosfuisse potuerit corvus insidere, quod naturaliter refugit
falsatos, cachinnum tenerenon potero, ut Salvator, columba. >
et apostoliet evangelistaeita testimonia protulerinl, Ad idem alludit D. Ambrosiuslibro De Noeet
ut Juda.i postea falsaturi essent. > Hrec ibi divus arca cap. 17, manifestansquoque se cum negalione
il TETRl LOMBAI-DI 48
legisse. Nam disserens, cur corvus sit emissus ei A namque vigilariter animadvertcndum pro -nnillis
non regressns, ila ait: i Sensus altior significat inter disserendum explicandisquod perhibet ilivus
quod omnis juslus quando mundare seincipit, qure Hieronynius in Apologia adverscs Rullinum libro
tenebrosa sunt et immunda et temeraria primo a se primo quanta sit silva apud Hebraeosambiguorum
repellil. Siquidem omnis impuderitiaatque culpa, nominum atque verborum , quaeres diversaeinter-
tenebrosaest, el mortuis pascitur sicut corvus; lu- pretationi materiam praebuit,dum unusquisque in-
mini autem-vicinaest virtus, quaementispuriiateet ter dubia, quod sibi consequentiusvidelur boctrans-
simplicilate resplendet. Et ideo tanquam emittitur iert,
el fugalurculpa, el separatur ab innocenlia, utnihil Deinde satisfaciendumquoque admiralioni, quae
remaneal in viri justi mente tenebrosuiu. Denique quorumdam mentibus suboritur, cum in subjectis
egressus corvus non revertitur ad juslum, quia plerumque conamur defendere ecclesiasticam tra-
fugitans culpa omnisaequitalis, nec probitati vide- ductionem, et quod non dissidet ab Hebraica veri-
lur ct juslitiae convenire. > Hsec I). Ambrosius. late, causabimur secus iegisse Septuaginta, cum
Quaecerte non sunt nec dici debent fabulosa. Quod tamen divus Hieronymusad Sophroniumtestificetur
auiem ipse Eugubinus objicit dicens : i Deinde si confidenter, et multos sui operis tesles cilat se
corvum reversum negavit, quomodo cohseret quod dunlaxat nihil sententiaede Hebraica veritate mu-
mox additur: Donec siccarentur aqua:? Quid enim lasse. Et sicubi edilio sua a veteribus discreparit,
sibi vull, qui egrediebatu.ret non revertebatur, do- miltit ad quemlibel Hebraeum, ut liquido pervideat
nec siccarentur aquae?Nunquid post arefaclas est lector Hieronymumfrustra ab rcmulislacerari. At
reversas? qnod ne coluriibaquidem fecil. > Solvit g versio divi Hierdnymi e regione respondens De-
idem D. Ambrosius et omnem scrupulum amovet. braico, longelateque discrepat saepius a consueta
i Considerandum etiam, ait, quare non regressum lectione. Igitur frustra desudamus in bujusmodi
dixerit" corvum , donec siccaretur aqua a terra, apparandis concilialionibus.In promptuest respon-
quasi vero poslea sii regressus. Sed haec loculio sio, si perspicias divum Hieronj'mumnontradidisse
faniiliaris esi Scripluraedivinse.Siquidemin Evan- editionem,quamjuxta Hebraicumelucubravit.quasi
gelio habes scriplum de «ancta Maria, quod non in communilenendam et amplexandam; sed.illam
eognoveriteamJoseph,donecpeperilfilium(Mallli.i), tradidit privato homini peculiarem, quo respondea».
curii utique nec postea cqgrioverit. > Hactenusille. Judaeis calumniantibus : secus legi in Hebraeo,ut
Idcirco non esl eradendaa nostris codicibusnegalio, Sophronius querebatur pene per singula se cludi,
ut vult Eugubinus, qui itidem affirmatexemplaria el inde fides babebatur contemptui, cum tamen
D. Hieronymiesse corrupla in Hebraicisquaestioni- Hebraeorumleclionem sequendo, quam probant,
bus quae habent negationem. Siquidemad eummo- etiam pro Christi fide lestimonium adversus cos
dum legitur: jPost (juadragintadies aperuit Noe os- mox proferatur, quod ipsi perlinaciter Sophronio
tium arcw quodfecit, et emisit corvum, et egressus litterarum Hebraicarumimperitodenegab3nt.Verba
non rediil ad eum, donec siccarelur aqua de terra. ad Sopnronium libuit subjicere : t Quia igiiur nunc
Haec dixerunt LXX, deinde' subdil suam traditio- cum Hebraeodisputans, quaedampro DominoSalva-
nem. Pro ostio fenestra scripta esl in Hebraeo,et de lore de Psalmis teslimonia protulisli, volensque te
corvo aliter dicitur : Emisit corvumel egressusesl: illudere per sermones pene singulos, asserebat nou
exienselnon reverlens.Motus est autem Eugubinus'-_ ita haberi in Hebraeo,ut tu de septuaginla Interprc-
dicere vitiatos codices, etiam nobis traditos ex Ger- tibus opponebas, studiosissimepostulasti nt post
mania,exhocquodscripsilD.Hieronymus,etdecorvo Aquilam et Symmachumet Theodotionem, novam
aliterdicitur. Sedmirnm esset omniadamnareexem- editionem Latino sermone transferrem. » Et pau-
plariaetvetuslaetrecentia. ldeo,ni fallor, sicutvicina cis interjectis inferl: • Necboc dico, quo pnecesso-
sunt fenestra et ostium, lamen annotat D. Hieron. res meos mordeam,aut quidquam arbitrerhisdotra-
ostium positum pro fenestra: sic LXXdixerunt de hendum, quorumtranslationemdiligenlissimeeinon-
corvo, egressusnonrediit, aliter in Hebraeoet egres- datam, olim linguse meafihominibusdederim. Sed
sus est exiens et non revertens, quod traducunt quod aliud sit in EcclesiisChristo credentiumpsal-
Sancteset Munsterus, exeundoet revertendo.Ponit mos legere. aliud Judaeissingula verba calumnian-
ergo aliler D. Hierony. r.on ut intelligas modum libus respondere. > Super haec, in Apologiaadver-
conlrarium, ut arbitrabatur Eugubinus, sed aliam sus Ruffmumlib. n : i Egone contra Septuaginta
lectionem. Interpretes aliquid sum locutus, quos ante annos
lgilur non fabulosescribit D. Augustinus mystice piurimos diligentissime emendatos, meae lingua»
inlerpretans negationem in psalmum centesimum studiosis dedi, quos quotidie in conventu fratrum
secundum. i Fratres non tardetis converti ad Do- edissero, quorumpsalmos Ijugimeditatione decan-
roinum; sunt enim qui prreparanl conversionem et lo? Tam stultus eram, ut quod in pnerilia didici,
differuni, et fit illis vox corvina, cras, cras. Corvus senex ohliviscivellem? Universitractatus mei. bo-
de arca missus non est reversus; non quaerit Deus rum lestimoniis texti sunt. > HaecHieronymus.
dila.ianem in voce corvina, sedcoiifessionemin ge- Ex quibus palam constat Ecclesiam legere psal-
mitu columbino. > Insuper Job xm, legimus : Etiam
si occidsritme,in ipsosperabo.Hebraeushabet despe- ^mosjuxla Septuagintapraeler paucula; nec aliler
voluisse D. Hieronymummore istorum qui ex He-
ratam sentenliam et contrariam prorsus, videlicet braeosuovoluntEcclesiaeregulamimponere.Scimus
nbn sperabo. Ubimanifeslumest mendum, nisi quis quidem Aristeum,Josephum et omnemscholamJu-
gratis desipiat. Error aulem in
irrepsit quod ipso, daeorumduntaxat iribuere septuaginlaInterpretibus
sive in ipsum, et negandiadverbium, ln voce apud quinque libros Moysi, id quod refert Hieronymus
Hebraeosnon diilerant, sed scriptione. Nam illud in cap. Ezechiel. quintum, et in Micheaen. Arvero
per lamed et vau "h, hoe vero per b et _., th. Hinc Hieronymumeam non sequi opinionemliquet, prae-
Sanciesvertit: Ecce occidelme, non sperabo. Sed ter auctoritalem modoadductamplus milliesex ejus
et Munsterussentiens intelligentiamsimpliciter ac- commentariis, et ad Suniam et Fretellam aliisque
ceptam, blasphemumquid sonare. coactus est di- locisnon paucis. Nihil est itaque incommodi,si per
cere quod alterum loco alterius positum sit, aut in- quamdamdisceptalionis ralionem, non per rem ju-
terrogative debere legi, ut redeat idem sensus. dicatam, reducamus distantiam editionis LXX, ab
Ecce clamant isti Genes. octavo negationem esse Hebraicoad varielatem leetiqiris, quaepotest e.riii,
abradendam, et edilionem nostram mendosam, et aut litterarum affinitate,apicum diversitate, sensus
ibi perniiltunt sibi quod volunt, quando non inve- clariori expressione, aequivocationismulliplicilate,
niimt quod respondeant. Demumalia quae per va- exeraplariiiiii falsatione, aul quavis alia probabili
rietatem, aul aequivocationeinsolvi habent, in scho- conjectatione. Melioriautem judicioomnia commit-
liis noslris Dd gratia pro virili disculientur. Esi timus. Polissima autem dissonanlia videlur esse
19 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— FRATRIS RICHARDIPROLOGUS. SO
orta ex additione punctorum vocalium, quae.lem- A . Scripturaesensumconati sunt ii qui erant dc Syna-
pore D, Hieronymifuisse nOndummihi persuasum goga roagna, restiluere legem ad vetustatem suam,
est. Niinquamenim apud eum deprchendes nomi- invenienlesquedissensionesin exemplaribus, adhi-
nari aut paiha aut cametz , aut id genus vocales buerunl fidem pluribus consentientibus. Ubi vero
moliones, quas recentiores Hebraei nobis iradide- clarara cogniiionem habere non potuerunt, scripse-
runl. Quin polest ex ejns commentariis in variis runt unam dictionem absque punctis, aut scripse-
locis, plane colllgi, translulisse Biblia neuliquam runt in margine et non intra conlextum.Hanc Kim-
pnncluiis dislincla. Primo in illud Habacuclerlio: hi et aliorum rabinorum opinionem, reprobat rabi
Ante laciemejiis i6if mors, pro eo,' inquil, quod nos Jacob, filius Haiimad huuc modum ; i Senlentia illo-
translnlinius snortcm,in Hebrreotres lilter_e positre rum longe est a me. _ Nec eniro adduci possum ut
suut ~~~ daielh, beth, res, absque vocali, quai si credam, et lahiis confitear Esdram scribam librum
legantui'DAHAI: ~Q~ verbum signiiicant; si DEBER, Iegis divinaeaique libros prophetarum dubios, cor-
~Q~pesiem, liic lypographiaddiderunl apices.Rur- rupios et confusos invenisse: quin magis senlentia
sus in illud Isaireix : Verbummisil Dominusin Ja- mea est quod Esdras el collegaeejus invenerint Bi-
~~~
cob, apud HebraeosDABAR, ~~~ quod per tres litte- blia sacra inlegra et illaesa,quodque Esdras judicio
ras soribilur consonantes daleth, ~~~
beth, res, suo co gnoverit qui iibri scripti cssent per sapien-
pro Iocormnqualitate.~~~ Si Iegatur DABAR verbum tiam illam excellentem.>
significat; si DEBER mortem et peslilentiam; En cernis non convenireinlcr Hebraeorumdoclo-
quam ob causam plerique sermonis ambiguitate res de codicnm suorum iidelilate, quos tamen nou
decepti, non verbumdicunt missum , sed mortem. B addubitaverim apostolorum aeiatefulsse incolumes,
El in illud Jeremiaeix : Loquere,hwcdicit Dominus, tamen de punctortim notulis ut prrediximus, non-
el cadet morticinium hominis. Verbum Ilebraicum dum est demonslratum. Cum haecscriberemus per-
quod tribus lilteris scribitur -~~ dalelh , beth, resi venil ad manus nostras tandiu desideralus libellus
(vocalesenim in medio non habet) pro consequen-. EliaeJndaei,editus de accentibus, el a Munslerover-
tia sermonisct legentis arbilrio; si legaUir DABAR , sus : in quo tam copiose et taro luculenter nostram
~~.~ sermonemsignifical; si DEBER,~Q~ morteni; sententiam oninibusniodis confirmat, ut nihil scru-
si DABBER, ~C~ loquere.Ex his' evadit perspicuum , puli restare possit quantum ad quaestionempuncto-
si fuissent ptmcta vocalia (qure nunc vocanl) et eai rum. Tandem post multam discussionera, persuadet
ascribunt calcographioperihus Hieronymi, non es- puncta vocalia esse inventa, el bibliis addlta a ma-
set in legentis arhitrio situm quid legendum foret, gistris Masoreth, viris Tyberitis ex MoesiaAsireMi-
contra praescriplummotionum. Et amplius idipsum noris, ut superius tetigimus, in sacra Scriptura exer-
clarescit ex epistola ad Evagrium, in qua tractat; eitatissimis; idque post quadringentesimum tri-
an Salem delieal dici, an Salim proferri, civitas: cesimum sexlum annum a destructione templi se-
Melchisedechregis Saleni. i Nec refert, ait, utrumi cundi, ergo post quadringentesimumsexagesimum
Saleman Saliro nominetur, cum vocalibusin medioi octavum aimum a passioneDomininostri Jesu Chri-
lilleris perraro utantur Hebrasi, et pro voluntale: sli, ac praeter alia dicit argumenlo esse quod nomi-
lectorum, atiue varietate regionum eadem verbai na punctorum ex bona parle sunt Syriaca et Baby-
diversis sonis atque accentiims proferantur. Ple- lonica. Et hic Elias adhucsuperslesest, in re gram-
raque id genus obvia sunt in ejus Explanationibus.. c matica nemini secundus, quoriingenuedepraedicant
Vocales-8016111 vocat divus Hieronymus quas nunc! omnes. Forsan objectabis : Matthajiv, scribilur:
Hebraicantes appellantgulturales, ut in confessoestt Amendico vobis, doncctranseat cmtumet terra, iola
ex prqJogoAmos proplietae, ubi dicit quod Amosi unum aul unus apex, non prmteribila legedonecom-
non est ille, quem patrem Isaiae legimus. Ille eniml nia fiant. Hebraeivero vocanl puncta vocalia apices,
scribitur per primam el ultimam noniinis sui lilte- quo fit, ut si puncta eranttempore Christi, non po-
ram aleph, N et tzade, _: hic per ayn, y et samechl luisse a recentioribus Judaeisadinveniri. At Evan-
D. Deinde sulijungit : i Nos tanlam vocalium litle- gelium non accipit apices, pro illis suis punctis, sed
rarum, et, scilicet, lillerae, qure apud Hebraeostri- minimam liiteraeparticulam ; quod evadit notum ex
plex est, differentiamnon habemus. ipso divo Hieronymoin eumdem locum. Ex figiira
Sebastianus Munsterus in prsefatione ad suami litteraeoslenditur quod etiam qure minima putantur
editionem recens natam, qui tanien tolis nervis5 in leê, sacramentis spiritualibus plena sint. Rur-
contendit puncla vocalia, non esse noviier adventa,, sum m Abdiaeunicum caput: Illud quod in Isaia
refert quosdam sentire, a Tyberiaecommorantibus,, scriplum est: ~
OntisDuma paululum apice commu-
qui semper in lingua sancta "fuere cultiores et poli- laio, pro daleth posse legi ~\res, et sOnareRoma.
liores commenla. Tandem confitetur D. Hierony- Vau quippe litlera et pro v, et pro o, eorum lin-
mum fuisse destitutnm codice punciulis dislinclo;; gua accipitur. Et in illud Sophon. m, Reddampo-
et quod olimomniafere exemplaria punclulis care- pulis labium electum, Septuaginta legerunt BEDORAH
bant, eousque deveniens, ut ingenue asserat fuisseJ mTn, res, litteram pro daleth, existimantes, pro-
acceptiouem caballisticam; quam sacerdotes sciree X)Pter elementi nimiara similitudinem, quod parvo
tenebantur, et plebeis hominibus explauare. Cuml aDicedistinguilur. ltem in illud Isaiaexxvn: Quem
vero temporumsuccessu, demerentibus eorum pec- ducebitscientiam. Quod autem verbum Hebraicum
catis, miiltae irruerent.tribulationes, et passimperr ny~ IIKAH, quod ouines verlerunt scienliam,soli Se-
orbem dispergerenlur, doctique, imminuerentur,, ptuaginta m-/.«,id est mald, interpretati ~ sunt. Error
coacti sunt multa calamo excipere, quaeprius so- perspicuus est. Prima enim litlera daleth vel res,
lum traditione sciebantur. Haecille. Deinde grandiss parvo apice distinguitur. Si ergo legatur ni"T DEAH,
est controversia apud rahinos, de lectionis illibala. scientiam sonat, si ~,'J~\RAAH maliliam. Unde Glosa
et germana integritate, ul nihil agant qui nostrae e ordinaria : lApex est litteraesumma particula; si-
editioni praescribuntleges, ex suorum punctorum,, gnificat enim minimum prreceptum, vel minimam
ut ita loquar, superstitione. Siquidem rahi Da- prreeeptiparticulam, quin D. Hierohymusadversus
vid Kimhi non vulgaris auctorilatis apud Judreos s Helvidiumapicesaccipere videtur proipsis litteris.-
el Hebraicanlesin prooemioquod prcemisitprophe- Nonne, inquit, mihi ipsi apice.sloquentur, et me
tis, et III Regmnxvm, ait, et quod Munsterus ver- stultitiaeredarguent eumesse dictum primogenitum,
tit, in caplimtateprima, corrupla sunt exen.plaria,, qui aperuit vulvam, non qui habeat fratres?) Insul-
elicueriintqiie ex uno exemplarisic, ex alio aliter,-, labis iterum ex illo divi Hieronymiad Ephesios ter-
et uhi clarum nou potuerunt habere sensuro, scri- tio esse gentes cohreredes,et concorporaleset com-
pserunt unain dictionem intra contextum, et aliam u partir.ipes. « Scio, inquit, appositionemconjunctio-
ad marginem. Perierunlque exemplaria el distra- nis, per quam dicilur cohccredes,et coneorporales,
cla sunt, et morienlibus sapieniiims, qui teuebantt ct cproparlioipes, indecoram lacere in Lalino ser-
51 PETRI LOMBARDI 52
mone sententiam ; scd quia habetur in Graeco, et A ret, qiianquain in noslro exemplari ad cenlexlionem
singuli sermones, syllab_e,apices, punela, in divi- Jinearum, .superscribereniur passim cerla. punclo-
his Scriptuiis plena"sunt sensibus.t Ubi videtur di- rum notula.', quibus posset internosci cujus iiiter-
vus Hieroiiymus ponere discrimen inter apices et preliisessent verba subscripla ; si perpeluo depre-
puncta, sed nulla alia inveniuntur, nisi eaquaesunl bendissemus nihil dormitatum fuisse et quatenus
apud Hebraicantes, vocalia: quare non sunl nuper exlenderetur inlerpretamentum signati auctoris, ex
orta. Neevalet dicere quod divusHieronymusloqua- punclis discrevisseinus,qui mihi indicabantquisnam
lur de punclis, hoc est accenlibus Graecis,co quod coepissetloqui, qiiousque vero non item. Siquidem
iuterpretaiur episfolam ad Ephesios, quae scripta inter sequentes ordinatim apiculos, srcpissinie mi-
est Graece.Nam addil in Scripluris divinis, ut appa- scentur multa, quaesuasdesiderabantnotiilas. Dein-
reat ipsuin loqui generatim. de experti sumus crebro aberratum esse in talibus
Verum haec non cogunt. Siquidem ab initio for- signis et in pluribus omissa. Ex quibus subolere
tasse fuerunt Ilebraeissicut et Graecisnonnullaeac- licet, aut primitus non fuisse id genus designatos
centuum notulaeiquae possuntintelligi puncla. Nain apices, ant corrupte transcriptos. Idem apparet di-
divus Hieronymus in capite Ezechielis xxvii, scri- cenduro de, titulo et numero cilaioruin auctoruni,
bit: i frequenler Hebraeanomina, pro diversitate ac- etiam si in nonnullis exempJaribus ordinalim ad
centuum et inutaiione litterarum vocalium, velma- marginem signatis et subjectis Jocis allegeniur au-
xime, quae apud illos habenl proprietates suas, va- ctores,serupulotamen,quemcommemoravimiis{reli-
rie interpretanlur. > Yel potuit accipere puiicla, ut cto. Quamobremnecesse fuit labore perlinaci ui ab
seribens ad Evagrium de variis opinionibus Melchi- ___ originariis fonlibus baurirenius quae appingenda
sedech: <-H_eclegi in Gr_ecoruni voluminibus, et erant suis locis, ut cum, verbigratia, videris apcrto
quasi latissimos terrarum situs in brevi tabella vo- codice Augustinum et Hieronymum el crcteros ad-
lui demonslrare,' non exlehdens Spatia sensuum at- duci simpliciter, intelligeexscripiis suis in eospsal-
qne tractatuum, sed quibusdam punctis alqtfe mos. Si vero loea pelenda erant ex aliis sitis volu-
compendiis infmita signiiicans, ut in parva epistola minibus, quaiituni licuit, signantur ad margineni,
mullorum simul disceresvolu'ntales.> Consimili in- et quredampauca quaepolerant aut leclorem rcmo-
lelligenlia aecipi debet illud ejusdem in Malach.in : rari, aut obscuritalem facere, aul declaratjunculam
«Ex quo, ait, perspicuum est apostolos et evange- desiderare, autscrupulnm niovere, breviteriiJiistrau-
listas et ipsum Dominum Salvatorem, non LXX tur. Ampliusquia non semper adverbum proferun-
lnlerpreluin auctoritatem sequi, qua Hebraeaelin- turdoctores, sed sentenlia colligitur el construilur,
guaehabentes scientiam non indigenl; sedex He- iuinc ex principio, nunc ex ealce, rursus ex princi-
brseoirahsferre quod legerinl, non curantes de syl- pio et medio suorum operum, inalnimiis describere
Jabis, punctisque verborum, dummodo sententia- punctim per niarginem, extali aut tali aiictore quam
rum verilas transferalur. Elclarius in prooeniio in inrectocasu. Et ubi Cassioriorusel poslerioies con-
Malachiamprqphetain.. Alioscommenlarios in hunc senliunt cum Augustino, opus erat duiilaxat Augu-
prophetam me legisse nescio, excepto Apollinaris stinuin desiguare, cuni ex ipso decerpenlespro unico
Drevilibeiio, cujus non tam interpretalio, quam in- debeant haberi. Licel autcm Ilici'oiiymus sit anti-
lerpret.ationis puneta dicenda sunt. quior Augustino, lamen uhi conveiiiiiiil, poiiusAu-
De Coinmentarm, an sint magistri. .j, gusiinum quam Hieronymumsiibindicannis, quia si
Postremo ul praefari tandem desinamus, et rem quid Hieronymusbreviter disserit, Augiistinus late
proxime aecedamus. Age, disserendum unde argu- suo niore expaliaius in eo profluit: simul el ih.Iioc
inenta sumpserimus hosce centones varie, sed et opere perpetuus est prajter creleros, qui subinde et
accuratissinie in unmn veluti corpus coaclos, esse inlerpolate addticunlur, nisi quod Cassiodorusiden-
Pelri Lombardi, quandoquidera dubilatio posselsu- tidem frequentissiniiis occurrit. Ubi vero singuli
boriri justa, ex hoc qu.oriexemplaria, quaenobis li- singulare quid dicunt, separalim insinuanlur. Quod
cuit videre, et ea q_ualuornon haheant nomen ausi sentenlia trahatur ex duobus coiijimclim, una eo-
ctoris aseriptum. Verum tibi faciet satis abbas Tri- pula colligantur. Quandodenique aucloreronon com-
themius in Catalogo scr.iptorumeeclesiasiicorum : perimus citatum, Magistroirilminms, M. lilterre in-
«Petrus, inquit, Loiribardiis scripsit sagaci studio, sinualione. Et hoc est per quam rarum et quadain
ex dictis sanctorum Palnim commendabileopus Sen- incogitantia omissum a lypographo.
tentiarum libr. qualuor, in totum Psalterium librum Porro citamus srcpeiiunieroAlcuinumet glossema
unum, cujus exordium: CMIM omnes prophetas, et interlineale, c(UO adverlas per Alciiiniimnos intelli-
c_elera.>Fideiri itidem facil non inferiorem, rege- gere giossam ordinariam, sequenles dicla Anlonini
slum insiruelissiine bibliolheca pieniissimi cfjenobii Fiorenlini et Roberti Guaguini hisioricortim. Hic
Patruin Sancti Victoris, unde codicem ultronea et deCarolo Magnoagens : n Liberalibus, ait, discipli-
allubenti familiaritate excepimus, quod procul du- nis aninmm excoluit, praecepiorepriniuin Petro Pi-
bio hos commentarios Petro Lombardo nominatim sano, deinde Alcuino Anglo, viro appriroe divinis
tribuit. Adde quod quidem manu vetusla, in exem- humanisque rebus erndito, qucm glossaein Bibliam
rjlari nobis coinmunicalo cfeperat adnotare M. lit- 'D (quamordinariam vocant) auctoreinAntqninusFlo-
teraui in margine, ubicunque videbat assui diversas rentinus prodit, id est parte secunda litulo 1A, ca-
interpretationes diversoruni doctorum, quasi insi- pile 5. Adjuvat qnod scribit in suo Chronico Sige-
nuans Magistri sedulamdiligentiam, licel forsan so- bertus. i Alciiiims,alias Albinus,de Brilannia oriun-
innolentia laboris longiusculi victus, landem' per- dus magister deliciosiisregis Caroli, scicnlia Jille-
gere omiserit, inlerdum tamen exsuscitalus idem su- rarum praepolletin Gallia,cujus praecipuemagislerio,
binde repetit. Adde qiiod quidam codex habebat ad ipse rex oronesaries liberales didicilhicmulla scri-
calcem, elsi diversa manu, Psallerium de glossis psit, inter qure multa eniinenl iihri de sancla Tri-
Lombardi. nilalescripti adipsum regem, hic etiam jussu ipsins
Creterumcommonefaciendusest lector quod varie regisdivinam'r.orrexit historiam. At scrupulum mo-
in variis exemplaribus adnolabantur, in supremo vet ahbas Trithemius asseverans Strabum fuisse
vertice jiaginaruin nominaauctoriim in Explanatio- hujusmodicoacervatorem.«Hic,aitSlrabus,glossam
nihus citatoruni. Nam in quihusdam signalur Hay- qure nunc ordinaria dicitur, super totam Bibliamci
rno: in aliis nusqiiam. El in liis Grogorius, Renii- diotis sanctorum Patrum primus comportasse me-
gius et Isidorus ; in islis iriinhne. Et uicunqne ci- moratur. Satis hucaccedunt quaedicuntur chronica
tabantur aiietores, ordine tumulliiario et vago re- chronicorum. Strabus comnicntator diligentissi-
linquebant lec.toremincerluni, ubi loquerentur, cum mus, Rabani auditor, in libris Bibliaeperpulchre
accedendum erat adconlextumcommenlarioriim, et conmieiilaliis est.-Ut fuerit, ceitissiniiim est ta-
(juanta pars sehteniiae ac quatemis danda illi fo- les rhapsodias fuisse aposlerioribusutrpque, nerope
55 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— AD LECTOROL U
Alcuinoet Strabo ampliatas et dilalas. Nam srepeA ctores in faragine glossoeordinariaeconfusissimeet
indicaturRabanus qui fuit auditorAlcuini,Strabus; mendosissimesrepius ea recensuit. Nam ubi adno-
scriba Rabani ipsemet Aleuimis, quos probabilius tandus erat Auguslinus, ascribit Cassiodorum, el
esta posterioribusaseriplosfuissequamseipsis.Adde ediverso. Et ubi principium.autiinis sentenli_eper-
quod saepiculecitaturlsidorus, qui ftiit liis omnibus linet solummodoad hunc vel illum interpretero, sic
siiperior. Interdum alleganlur Haymo, Beda, Remi- indicat nonien, quasi tota sit illius quemnolat. Imo
gius : hic junior; illi prredictis satis vicini. Nobis- vero quod iriterprelalur uno modo, altcr contrario,
cum est Trithemius in hoc articulo, qui subsecu- sic tribuit quandoqueprrrposlero ordine , illorum
tus ait quam videlicet glossam alii posimodumad- scripta, ut ulerque habeat sententiam sibi opposi-
junctis sententiis Psirum ampliarunl. Super haec tam. Ad hcec creberriroe relinquit loca anonyma
longe plura habemus in codicihus typis excussis, quasi incerli auctoris, cumtamen propriumsibi vin-
qtiam in Tetustioribusmanu descriptis. Libuit ta- diceut, sicut et alia ac forsitan interdum certius
menpotius Alcuinumasciscerequam glossam ordi- quam quaesignat. Ha_comnia legendocomprobabis
nariam, autquemlibetaliiim,proplerea quod inqui- facile. Etenim tam obvia sunt, ut supervacaneum
busdara exemplaribushujus gnomologiaenonnun- fuerit diutius immorari. Iii libris anlem manude-
quaTnsignabatur AJcuinus.Praelerhoc, Magisterin scriptis, rarissimenominaascribebantijrauctorum.
secundosentenliarum dislinctione duodecimapro- Itaque negotitun fuit non oliosum, sed operosum
fert nominatimAlcuinumsuper Genes. Et id legi- magnopere, citaliones, cilalis restituere, ne quasi
tur inglossa prdinaria. Rursus lib. m, distinctione confusum chaos exsurgeret.Deniqueut fmemfacia-
18, profertur Ambrosius, cujus sententiam videtur B mus, quantum ad glossam inlerlinealem, illam ar-
Magisieraccepisseex glossaordinaria ad 9 caputepi- bitrari anliquioremhujuscemodiconsarcinationesa-
slolaead Hebraeos,cura Ambrosiicommentariusin tis persuasum habemus,ne quis suspicelur quodea
eam epistolamdesideietur (43),Insuper libro quario, quaecommentaturMagisler,potius sint translala in
disiinctionequarta, glossam ordinariam videturvo- hujusmodi glossemala quam e diverso. Nam in ve-
care Magister,auctoritatem; addueensenim episto- teribus ei libris et bibliolhecishaecglossa inlerseri-
lam adllebraeossexto, sicait: tUnde auclorilas ditur, maximecum prisci illi auctoresob inopiamscri-
cit, ideoApostolumpluraliter.dixisse fundamentum ptorum, el scripluraeangustiam laeonismodelecta-
baplismatum, quia est baplismus in aqua, in san- rentur. Sed et mullis parlibus Joannes Trithemius
guine, in poenitenlia,elc., quaeomnia comperiesin a nobis stal, qui inter scriptores ecclesiasticosre-
glossa ordinaria, ad illud caput. Nec mireris in bac censelAnselmumLaudunensemvirum ingenio acu-
Magistrifaragine, cuncta quae sunt in glossa ordi- tum, sermone scholasiicuinnon minus vita qnam
naria et interlinealifere ad verbum legi; quando- scientia insignem,novo expositionisgenere, ulrius-
quidemutrobique idem argumenlumassumebatur, que Teslamenti scripluras glossainterlinealict mar-
non poterat Ceri quin consarcinatio similibuscol- ginali ex Patrum scriptis explanasse. Is aulem ut
lecta coaplalionibuspari gradu adeumdem scopum exeoJem auctore colligimusclaruit ante Magistrum
leiiiieret. Sed quae erant in glossaordinaria et in- sententiarum annis circiter triginla. Deniqueadeo
lerlineali, quasi arena sirie calce, bic subtili adhi- praeclaradisces ex his commentariis, qnaenon l:a-
bilo lemperamento,In ordinemsub textum redegit. );enl!irin aliis glossarum fasciculis, ut non poeni-
Adde quod quisquis is landem fuerit, qui prsefixitQ teat frequentis lectionis. Fruere igilur et vale in crn-
tilulos nominum,quibus internoscerentur citati au- cifixoJesu, amice lector. _
(.3) Nunc dicitur excussus.
AD LECTOREM.
Quantumfrugis, amiceleclor, ei accessionisad erudilionemluam noster hic Pelrus Lombarduslibi.sil

allalurus satis vel te docerepoteslsilvaproborumauclorumquos citalos vides.Deindenonuuius lanlum do-
ctoris mentemhic repuries,id quod in aliis contingeresolet, scd oraculum quoddamdivorum(sic enimdixe-
rim) etinter sanclos et veteresillos docloresdefinitamsancilainqueexposilionem,ab eo comprobalam, cai
iiomenMagistribonojurelributumest, velulaprimo saialore, post assidentiumsuffragia,lalam sententiam.
Qitidquidenim hinc haurire licebil, none lacunis, non ex ammbusturbidis , jEgtjpliiset amaris hmretico-
rum jluviispelilum veiimexistimes. Omniaplena suntveleris el primwillius doctrinw qua floruit Ecclesia,
cum veieribusdocloribustanquam gemmisac margaritis perlucebat.Quodsi Lombardussiii animi sensum
lanlum scripsisset,profectonon lam eslinferior doctrinaet opinione,quin poluissentejus lucubraliones
inter doctorummonumcntarecenseri.Jam veroquando sua sentenlia aliorum nec vulgarium auctorum in-
lerpretationescomprobavilut sacrosanclas,quid non dignumviro bono ac modesto,quid non antiquumre-
eeptumquepoierishicvelaudire vellegere? Equidem pro tam mtillisin Psalterium comnientariis,vel hic
UHitslibiesse poterit,sicquecarebis ca:teris, ut quosdeletjildoclissimuscensor,simulin isto habeas univer-
sos. Addequodtiiuli psulmo_rutn ita copiose,docteet uliliter collecli sunt, ul nec apud quempiam reperias
liujusmodidiviliarumpenu, et fatearis postea nihil esse, quod brevicompendioad verampsalmoruminlel-
ligentiemvmm paret expedilius.Hmcdecommenlariis.
Cmlerumquodaliinel ad qpologiamviri oplimiel erudilissimidoctoris Richardi Cenomanipaucis homi-
numduo generavelim,atterum eorum qui noslra Vulgalaeditionefuerunt hactenuscontenti, allerum lle-
braicmlingua candidatorum. IUi slalim , ubi vd Hebrmas aut Grtecasvoces aliquot viderint, non despe-
renl, lanquamqui nihil utilitatis sint inde laluri, quodin linguis illisnonpromuverinl.Legantenim diligcn-
ler apologiamquam collalionemvocat,el eam conferantcumeoversu qui tractatur, legantque commenta-
rium loci illius, inm perspicientquam ridiculum sit, levioccasioneet de industria editionemecclesiasti-
cam, quw ab omnibusveieribussumme taudataest, a Hieronymo,Lirano el aliquot aliis viris peritis Ile-
braicmlinguwrecepta,probala, commentariisitlustrata sngillare ut ineptamet indignamquw apud Chri-
slianoshabeatur in manibus. Deinde hic invenienlobfectionemprmsentissimamadversusleves quosdamhu-
jus wlaiissciolos,qui vix prima elementasanclmlingumdocli deblaterant in editionemLatinam, si quando
verbumverbonon respondet, aut phrases,quibusmirandisabundant Hebrmi,apud nos non satis expti-
cantur, scilicelmodestiwstudent isii qui sibivindicareaudenl, quod vereciindefaciunt etiam ii qui lingute
iilius periiissimisunt, et judicio acerrimo valent. Poslremorogalos cupioIiebraismicandidatos dare ve-
niam hujus apologimauctori, si qupsdamacrius repreltendatquam vellenl. Vir enim candiduset prwcipitis
novttatis impatiensrem Chrislianam forsitan hac via periclitalum iri reformidavil.Et vide quid indoclum
mlgus existimare poleril obrulum lol versionibuslam dissidentibus non solum a Vulgata, sed inter *ese
quoque longissimointervallo,profectotestalos audeam bonos virosnon esse modesliwpartes tam faciliter
et liberea communiedilionerecedere,velsuam lanquamabsolutamet eam solamin vul-gnsintrudere. Afitid
eslindicare Hebraismum,seorsumqueaperire locumeumdemvarie possetransferri; aliud propria cupidine,
ct minimocumjudicio de re gravissimasuum phantasmaedere; ac velutindigestum ciliianin tultji conspe-
ctum, evomere.Ulinamvero quoshabelLuteliain ea tingua absolutissimos,scd modeslissiows,suumjudi-
cium, quodquam acerrimumhabent, de hujusmodiferrenl aliquando, tum animadverterelicerelmultos hu-
jus mtatis sciotos magis novitaliset animi ostenlandi causa, ne dicamlucri, varias ediliones prwcrpilasse,
quam ut puram et integram Scripluram haberemus. Nam qui prodesse cupit el non est demcnlulus,ita
reminstituit, ut tum muximenegotiumnon facessat cumrem aggreditur, alque adeo de poliicila utililate
grande incommodumnon fuciat egredi. Uiereitaquchis commentariis,amiceleclor, et apologiamamplectert,
\,i quidemdiligis Ecclesim auclorilatem,et pessundandosvelerum doctorumin Psatterium commenlarios
noncupis. Cmterumsi veniadeprecandaest aliquandotypographis, qimdomnialam correclenon licel excu-
dere, equidemJounnesLodoicusTiletanusoptimojureeliam si non deprecetursum diligentiwfidens, tamen
veniadigntisest. Quanlumenim laborat.umsit in exemplariveterimanuscriptonon facileexprimi posset; nam
prwter hoc quod innumerisscaleretmcndis, luni in orthographia,lumin dislinclionibus constiluendis,eliam
ila lectu difficiteerat, ut bonam partemdictionumpotiusdivinare quam legereliceret. ln Hebrwisautetn vo-
cabulis nihil mendorumadnotavimus,lametsi in aliquot paginis erralum sit, quod ~cn licerel tcmpcstive
apud typographuntadessecum prima quoqucfolia inciperet excudere. Sed id raro ei in poucissimis pagi-
nis primum dqlis prmto id accidil. Vale.
PETRI L031BARDI
IN
PSALMOS DAVIDIGOS COMMENTARII.
PR^FATIO.
Ciiuioicnes prophelas Spirit.is snr.cli revelatio- A

, lionem. Hic cnim numerus celeberrimis annoiaiur
ne constet esse locutos, David prophetarum exi- mysleriis. Conslal cnim ex octogenario el scplua-
niiusquodam digniori atque excellentiori modo, genario : el oclogenarius idem significalquoriocto-
velut tuba Spiritus sancli, quam alii prophetavit narius, el septuagenarius idem quod septenarius.
[CASSIOD,]. Aliinamque prophetreper quasdamre- 0..louarius vcrooclavam significat resurrectionis,
rnm imaginesatque verborum integumenta,scilicel quia cum sinl vi aetalesviventium, et vn morien-
per somnia ac visioues, facta ac dicta propheta- li-im, octava aetaseril resurgenlium : quaeex tunc
runt. Davidautem solius Spiritus sancti instinclu coepit,quando animce quiescere cceperunlin pas-
sine omni exleriori adminiculo, suam edidit pro-. sione Christi. Per sepienarium vero signilicatur
pheliam. Unde-convenienterdicitur liber isle Soli- tempus liujus vitce,qusescplem dierum repetilione
loquiorum. [HIER.et REMIG.] Dicitur quoque Psal- agP.ur. Recte ergo composilusest liber isle in tali
lerium, quod nOmenaccepit a quodam musico in- niirnero psalmorum, cujus parles praefata notant
strumenio, quod Hebraice nablum.Grscce psalte- mysteria,quia sic nos in hujus vitseseptenarioope-
rium, a Graeco -lallitv quod est taitgere, Latine rari ac vivere docet.ut in octava resurreclionis non
organum dicitur, quod cst decaehordum et a su- B induamur diploidc' confusionis, sed slola gcminse
periori reddit sonum per manuum taclum. Ab illo glorificalionis.
auteminstruraento ad lilteram ideo nominatur liber Velideoin hoc numero psalmorumest composi-
iste, quia ad vocemillius instrumenli Daviddecan- tus, quia ut diximus îc numerus constat ex oclo-
tabat psalmos antc arcahi in labernaculo Domini. genario et sepluagenario, qui idem significantquod
Et quemadmodumsingulaemodulationes illius in- oclonariuset septenarius. [ACG.]Octouarius vero
slrumenti vocabantur psalmi, ita et singulae'istius signiQcalNovumTestamenlum. Palres enim Novi
libri parliculaevel clausulae.Juxta spiritualem quo- Testamenti ogdoadi, id est, octonario deserviunl;
que intelligenliambene ab illo iiistrumento nomen observanteniin octavam dieni resurrectionisCbri-
sortitur, quia sicut illud instrumenlum est deca- sli, id est Dommicamet oclavas sanclM'iuu,exspe-
chordum, ita liber iste docet observantiam decem ciantes octavam resurrectionis. Per seplenariuni
uiandatorum. Et sicut illud iristrumentum reddit vero significatur Velus Teslamenlum, ideo quia
sonum a superiori per manuum tactum, sic liber Vcteris Testamenti Patres hebdomadi,id est septe-
iste docet bene operari, non pro terrenis, sed pro nario serviebant. Observabantenim seplimum diem
cnelestibus,quaesursumsunt. r septimam seplimanam, seplimum mensem, septi-
Consis.il autem libcr isle in centumet quinqua- niuin anuum. Et septimumannum scplimaedecafdis,
ginla psalmis, non praeter altioris signifleanlircra- qui cl jubileiis diciltir. Undc Salomon : Da partes
57 COMMENTARIUMW PSALMOS.— PR.EFATIO. 58
scpiemiiecnonet oclo (Eccle.__i);et Michreas:Susci- A rcs sunt distinctiones EpistolarumPauli, el tamen
labimus supereos sepletnpastores, et oclo primates unus liber. Ex verbis <|iioqueipsius David hoc da-
(Miclt.v). Bene igitur hic liber in hoc nuinero psal- rescit, qui in Christi persona loqueiis ait : ln ca-
niorumest edilus, cujus partestitriusque Testaraenti pite libri scriptum est de tne. [CASSIOB.] Libri ait,
significantdoctrinam, ut per hoc ostendatur iii hoc non librorum, unum libruin, et non plures fore si-
libro utriusque Teslamenticonlineri mandata. gnificans. Iude etjam jn Actibus apostolorumdici-
Dislinguiturautem liberiste per tres quinquage- tur : Sicut scriptumesl in libro psalmorum(Act: i),
nas, quibustres status Christianae religionissigni- non dixit libris. Itaque liber unus est, qnamvis
ficantur, quorum primus est iu pcenitentia, secun- Hieronymus quinque esse dical, propter qninque
dusin justilia, terlius in Iaudevitaeaeternae.Quocir- distinctiones.
ca prima quinquagena termjnalur in poenitentia, Hymnorumvel soliloquiorum.[AUG.]Hymnusest
scilicetilisereremei Deus,secundum,etc.(Psal. _): laus Dei cum cantico. Canticum est exsultatio men-
gecundain justitia, Misericordiamet judicium can- lis habila de aeternis iu vocem proiumpeDS.Bene
tabo tibi, Domine(Psal. c); tertia, in laude vilre ergo dicitur liber iste bymnorum, quia docet nos
aelernae,scilicet Omnis spiritus laudet Dominum laudare Deum curo exsultationeliabila de aeternis:
(Psal. ci_).Et-quia haecitadocet, Davidin lib. hoc, " et hoc non tantummodo corde, veruroetiam voce,ut
ideo haectriplex fit psalmorumdislinctio. qui audit, dicat: Veni (Apoc.xxn), et corlina ducat
[REJIIG.]Notandumquoque hanc Scripturamplus cortinam, etfontes nostri derivenlur foras. JEtsunt
cateris in ecclesiasticis frequenlari ofliciis, quod isti hymni apud Hebrreosinelrice scripti : quod in
ideo iit, quia in hoc libro consummatioest totius translalione servari non poluit. Vel SoliJoquioruni.
theologicaepaginre; hic enim describuntur prrcmia [CASSIOD.] Hic videndumest quid sit proplietia, et
bonorum, supplicia malorum, rudimenta incipien- quihus modis fiat, ct secundum quaetempora. Est
tium, progressus-proflcientium, perfectio perve- igitur prophetia inspiratio vel revelatio divina, re-
nienlium, vita aclivorum, speculatio contemplati- r.um evenlus immobili yeritate denuntians. Unde
vorum. Hic etiam docetur quid peccatum auferat, prophetia visio, propheta videns dicitur. Fit autem
quidpcenitentiarestituat, quid poenitenspeccati con- quatuor modis,per facta, vel per dicta, per ea qua_
scius dicat, scilicet Dominene in furore tuo arguas videntur di.ciyel fieri, id est per somnia et visio-
me, etc. (Psal. vi); et alibi : Miserere mei, Deus, nes : Per facta ut per arcam Noe, quaesignificabat
secundummagnam, clc. (Psal.h), et quid per pce- Ecclesiam, et sicut per sartaginem ferream inter
nitenliamassequatur,subjungit: Doceboiniquosvias prophetam Ezechielem et civitatem posilam;.per
tuas, et impii ad te converlentur (ibid.). Per quod dicla, ut per eaquae angeli dixeruntAbrahseet aliis
oslenditurnulli quantumcunquedelinquenti de ve- iidelibus, ut: In semineluo benediceniuromnesgen-
nia ac de misericordiaDeiforedilfidendum,assumpta tes (Gen. xxn) et hujusmodi; per visiones, siculi
pcenitendihumililate. Cum enim cernimus David factum est Jeremire, qui viriit ollam succensam a
homicidamet adullerum per pcenitentiam factuni facie aquilonis, et sicut Moysiqui vidit rubum ar-
doctoremalque prophetam,nulli poenitentiamagen- dere, qui non consumebatur, et Ezechielvidit ro-
di locus diffidenliserelinquitur. Sicut et de Sauli tam in medio rolre; per somnia, ut per somnium
conversione,ejusdemque in apostolum promotio- Nabuchodonosor,qui vidit lapidem de monte sine
ne de Deimisericordiaplene certiflcamur.Unde et manibus praecisum.Quod aulein fuil somniumregi,
Epistolis ejus plusquam aliorum, sicut prophetia ftiit prophetia Danieli. Et per somniumPharaonis ,
DaridEcclesia in oQiciisutitur. Ideo quoque haec qni vidit septem boves, et septem spicas, quod
prophetia in frequentiori usu habetur, quia inter luit prophetia Joseph, spirilualiler intelligenti.Prae-
alias dictorum excellit apertione. Ea quippe quae ter hrec, est et alius prophetiaemodus, cxteris di-
alii prophetaeobscure et quasi per senigmatadixe- gnior, quando scilicet ex sola Spiritus sancii inspi-
runt de passioneet resurrectione Christi, etaelerna D ratione, remotoomni exteriori adminiculofacti, vel
genitura et de caeteris mysteriis, David [propheta- dicti, velvisionis yel somnii, prophetatur. Hocmodo
rum excellentissimusita evidentissime aperuit, ut prophetayit David, scilicet solius Spiritus sancti
magis videatur evangelizarequam prophetare. His instinctu. Undein sequenti : Audiam quid loqualur
consideratisntueri restat quis litulus, qua*sit ejus in me DominusDeus (Psai. LXXXIV). Propterea soli-
maleria, quaeinlentio; quis modus iractandi. Est loquium dicitur, quasi solius Spiritus sancti elo-
itaque tituius talis: quium; licet enim et in lilulis et in psalmis qui-
Incipit liber Bymnorum,vel SolUoquiorum Prophetm busdam alludat diversis historiis, lamenex eis nii
de Chrislo. didicit, ,sed in eis quod per Spiritum sanctumante
Liber dicit et non libri, contra illos qui dicebant cognoverai, flgurari inteilexit. Vel soliloauia di-
plures libros esse propter quinque psalmorumdi- cuntur, quasi sola de Ghrjsto eloquia; alii namque
stincliones quaefiunt per fiat, fiat. Quibusquoque obscure, et quasi per aaiigmata prophetarunt de
Hieronymusconsentit, sed hrec illorum non valida Christo : Iste vero David, quod et de incarnalione
est ralio. Licet emm quinque sint dislirictiones, et depassione, et de aeterna-genilura,efcderesur-
uontamenideo «nuuquelibri sunl dicendi, sicutplu- rectione.evidentissimedisseruit;et ideodicitur liber
~
59 PETRI LOMBARDI GO
Soliloquiorum. Sicul.aulein prophetia divcrsis fuit A bihliothecama Babyloniiscombustaininstinclu Spi-
modis, ita eliam secundain diversa tempora. rittis sancl.i reformavil, eodem Spiritii revelante,
Est auiem prophelia alia de pr_esenli, alia rie prae- psalmos ila disposuit, eisdem et tilulos apposuit,
terito, alia de fuluro. De prresenti, ut Elisabeth : qui sunt quasi claves psalmornm, Sicut enim per
Undehocv.ihi, ut veniat maler Domini mei ad me? clavemintralur in domum, ila per congruas titn-
(Luc. i.) De prrcterito, ut Moyses : In principio lortim exposiliones, subjectorum clarescit intelli-
creavit Dens cmlum ei terram (Gen. 1). De fuluio, gentia psalmorura. Haecautem circa toturo Iibruro
ut : Ecce virgo concipiel,etc. (Isa. vn). Et sit pro- advertenda sunt.
phetia per bonos, ut per Isaiam, Jeremiam el alios. Praeter haec autem in singulis psalmis quajdam
Et per nialos, ut per Balaam, Caiphain et alios. specialia consideranda sunt.
Itcro prophetia alia secundum praescientiam Dei, [HIERON. in Commenl.] De primo itaque psalmo
quam necesse est oninibus modis impleri, etiam videamns, ubi considerandum est quare ei litulus
secundum lenoiem verborum, ul: Ecce virgo con- non pi'8_ponitursicut et aliis, quce sil ejus materia,
cipiet (ibid.), alia secundum comminationem, ut : quae iiiienlio, quis modus tractandi. [CASSIOD.J
Quadraginta dies sunl, \el Ninivesubverteiur (Jon. Ilinc primo psalmo, ideo tituius non apponitur, quia
m), quoenon secundum verborum superficiem, sed' B psalmusisteprincipium estet praefatio.etcapul libri,
tacitaeinlelligentiresigniflcationeimpletur. sicut in sequenli dicitur : In capite libri scriptum
Prophelmper excelleiitiam cum dicitur Proplieta esl de me : el de illo agil, qtii est omnium princi-
sine adjeclione proprii hominis intelligitur Daviri, pium, id est, de Christo, qui non habel principium.
ut cum dicilur Apostoltisintell!giiur Paulus, et Urbs [HIEROI. in Comment.] Ideo itaque liiulo carel, ne
Roma. Haecaulem dicit contra quosdam qui dixe- tilulus praescriptus, libri caput el inilium videre-
runt plures fuisse psalmortim scriptores, vel aucto- tur; vel etiam ideo quia iste psalmus, quasi titu-
res, eo quod eortim nomina in liiulis habeanlur, ut lus et prologus esl sequenlis operis. Continet eniin
Asaph, Heman,EthanetIdilhum, quodpro myslerio- sumraam et materiam totius libri. Materia autem
rmri sigriiflcationequaeex interprelalionibus nomi- lnijus psalmi eadem est, quaeet lolius libri scilicet
mim percipitur faelumesse in lihro ostendemus.Non Clirislus integer. Similiier inlenlio. Modusautem
crgo illi auclores psalmorum'fuerunt, sed posilio traclandi lalis est. Bipartitus est psalnius. Primo,
nominum rationi servit mysterioruni. agit de beato viro, po.r heatiludinem nobis blan-
De Cliristo. Ecce de quo agunt Soliloquia, de diens. Secundo, agii de ullionibus iniquorum, lcr-
Chrislo toio, id esl de capite el corpore. _ rens nos adversis, ihi: Non sic impii, non sic. Ds
Maleria itaque hujiis libri est lotus ChristHs, l.eato autem viro agit hoc niodo : Primo versu
sc.ilicet sponsus et sponsa. Intentio, homines, in ostendit euin iinmunem ab omni malo; secundo,
Adam deibrmatos, Chrislo novo homini confor- plenum omni bono in se, inde ulilem aliis, et hoc
mare. Modusiraclandi talis esl. Quandoqueagit de usque ad partilionem- Ad ostendeudum vero eun>
Christo secundum caput, aliquando secnndum cor- inununemab omni malo, utilur coinparatioue vele-
pus, aliquando secundumulrumque. De Christo auris hominis, scilicct Acke, osieiidens illum plenurj
tem agil secundum caput tribus modis. Quandoque esse omni malo, quia non valet nielius ostendi
secundum divinilatsm ut, Tecum principium(Psal. cujusque rei excellenlia, quaro si sui contrarii vili-
cix), aliquando secundum liumanitaiem, ut, Eyo tas atque oppressio vel depressio non laceatur
dormivi el somnum cwpi (Psal. m); aliquandoper Ostendit ilaque veterem Adam triplici genere pec
transumplionem, ut quando utitur voce niembro- candi, diliquisse, scilicet cogitatione, voluntale
rum, sicut ihi, Lenge a salule mea, etc. (Psal. xxi). et actu, verbi doctrina vel consueludine. Item :
Et ibi, Dcus, tu scis insipienliammeam, etc. (Psnl. Cogitaiio lafge accepta tria complectitur, scilicet
LXVIII).Ilem.de Ecclesia, tribus modis : Aliquando prinium motuin animaequi est venialis culpa, dele-
secundum perfectos, aliquando secundum imper- D clationem atque consensum qure sunt mortalia.
fcctos, interdum secundum malos qui sunt in Ec- Qtii ergo peccat, consensu et cogiiatione peccat.
clesia corpore, non merite; nomine, non numine. Qui vero nec cogitatione peccat, nec consensu, vel
De ordiiie quoque psalraoruro, qui a serie liislo- delectalione. Hic auiem tria genera peccandi notat
riae discordant quaerisolet, quare scilicet non sunt per tria verba scilicet: Aiiii., stetit, sedil. Per abiit,
,eo ordine dispositi quo composili. Quod non esse perc-tiim volunlalis; per s_e.it,peccatumoperis, pcr
liqiiet, cum historia de qua agilur, in Miserercmei, sedit peccatuin verbi, vel consuetudinis. Abiit ergo
Deus (Psal. L), praecesseritillud, de quo agitur, in Adaiu a Deo, non loco, [CASSIOD.] sed dissimilittt-
Dominequid mulliplicatisunt (Psal. 111).Et: Bene- dine, cura persuasioni diaboli et Evaeconsentiens a
dictus Dominus Deus tneus qui docet manus meas, Deo recessii; [ALCUIN.] stetit, cum pomum velitum
etc. (Psal. xvn), ante ambos praedictos psalmos .comedens,in peccalo delectatus est; sedil, cum se
editus fuerit. Ad quod dicilur, quia si in quibus- excusando et culpam in Creatorem referendo in
(iain possit reddi ralio ordinis, noh lamen in omni- superbia confirmatus est (Gen. 111),dicens : Mulier
bus. Neque tamen sine ratione ita dispositi sunl. qiiam dcdisti mihi seduxit roe, [AUG.]non valen»
Esdras namque prnphela, qni Psalterium el lolam redirc nisi per cmn liberatus, qui nihil horum ha-
61 COMMENTARIUM 1NPSALMOS.— PSAL. 1. 62
buit. Et dicilur hoc a simili exsulantium, qui dum A vit. [REMIG.]
Quasi dicerel: Piimus homo miser el
sunt in via, facilius revocanlur: cum jam stanl, tnfelix, qui abiit in consiiroimpiorum. [Gloss. in-
ditlicilius; demum diflicillime,cum jam ibi magi- terlin.] Id est serpentis el Evrc, id esl consensuvo-
stri et domini eflecti sunt. Ita qui sola voluntate luntalis peccavit; iu via peceatorum sletit, id est
peccat faciliusredit; qui opere, dtflieilius; quivero opere peccavit.[ALCUIN.]Et in calhedra pestiientiae
consuetuduievel doclrina verbi, diuicillimerevoca- sedit, dans aliis exemplumpeccandi, id est ddcendo
tur. [AUG.lib. l, De sermone Dominiin monle,et vel consuetudine peccavit. Calhedra enim proprie
serm. 80 De tempore.] Isti sunt tres mortui, quos doctoriunest sicul thronus regum,tribunal judicum.
DominuSsuscitavit, in domo, in porta, in sepul- [REsiiG.]Ecceostendilprimumhomiiiemlrihusmodis
cro : hoc est triduum quo Moyscsvolebateducere peccasse. Peccatur enim cogilatione,actu, verbis,
populumDeide _Egypl.o.Item nota : Peccatorum docendo. Nunc quo ordine crevernnt in primo ho-
impiorumpeslilenlia..Nam impius est qui peccat roineremoveridebenta secundo. Ac si dicat : Pri-
in Deum, peecalor in se, pestilens in proximum. mus homo infelix, qui abiit, stetit, sedit, sed se-
Et Adamin Deumet in se, et in proximumpecca- cundus esl bealus.
PETRl LOItlBARDI
COMMENTARIUS
IN PSALMOS DAVIDICOS.
1 PSALMDS PEIMUS.
VEAS1.—« Beatusvirquinonabiilinconsilioiro- B stus plenus omni bono in se, quia non esl perfccta
• po-ruiu,etin via peccalorumnon slelit, ct in ca- laus fugere vituperanda, nisi sequaiilur laudanria.
« theJra pestilentiaenon sedit. > Unde post ostensam imrouiiilalc-m,addit, Sed in
[C.ssiod.] Realusdieitur cui omnia optala succc- lege,quasi dicat: Non abiit, non stetit, non sedit,.
dunt, J'irscilicet conlra prospera et adversa firmus, sedin lege Dominifuit volunias ejus [Aug.]. Aliud
qui r.onabiil [Gl.int.] a Deo in regionem dissimili- cst essein lege, aliud sub lege. Qui est in lege, se-
ludinis,id est cogitationenon peccavit, quamvises- cundum legem agit, voluntarie legi obediens. Qui
set positus, in consilioimpiorum, id est quamvis autem sub lege est, secundunilegem agit, necessi-
impiihoc molirentur: quod est laudabilius[Aug. et latis timore coactus.Ille liber, istevero servus. Ite-
Hier.] Non abiit iste, sicut Adaro, qui consensit rum: Aliud est lex litterae, quoescribitur servo ;
uxori, a diabolodeceptse.Impii lioc molienles, dae- aliud lex sanclilalis, quaeinente conspicitur a filio,
niones sunt, eiScribae, et Pharisaei.Etinvia pecca- qui non indigetlitteris; jusio enim lex posita non
..torumnon stetil [Aug.].Via peccatorummundusest, est, ut ait Apristolus(/ Tim., <).Dicitergo, in lcge
iin quo quidemnatus, et inter peccatoresconversa- Dominiquia voluntateserviebat,non sub lege,quasi
tus.est, sed non teiiuit eum illecebra saeculi [Gl. ex lrisli-ia et cx limore servirel voluntas ejus, id
G
inl.] Yel, via peccalorumest prava operalio, qtiae est Chrisli [Cassiod.]. Voluntas dicit, ut osicndat
ducil ad mortem.Et est: in via peccatorumnonsie- quod non sit ireditimei laborum. Et haecvohmlas
. tit, id esl vel in mundo, vel in prava '-•n°ralione non est otiosa, vel non esl ad horam [Aug.].Sed
__..in catliedra pesltlenlim non sedil [Aug.], id wMitabilurdieac nocle,id est assidue,et in prospe-
est, noluit lerrenum regnum. Est enim peslilenlia, ris, -i in adversis. Uiesenim lretitiam,nox adversi-
morbuslate pervagatus, omnes, aut pene omnesin- latem significat. [Cassiod.j In legeejus: non ulique
volvens,et _icitur a pastu, quasipastulentia. Hicest in littera Iegis, sed in sanctitale propositi. Et est
amor dominandiquo vix carel aliquis. Yel, cathe- hreclegis meditatiosanclitaiisjugis observatio,Vide
dra peslilentiae,accomraodatiusaccipitur prava, et qualiter hrec piwcedentihusrespondeant. Ibi dicit,
perniciosadoctrina, quaeut cancer serpit. Et esl in non abiil; hic, voluntasin lege. Ibi, non in via pec-
cathedra pestiientiaenon sedil, id est non pemi- calorum sletit, non in cathedra pestilentiaesedil;
ciosamdoctrinam docuit, sed salubrem. Ecce hoc hic, assidueinlegeDomini meditabitur.
primo versu oslenditur immunis ab omni malo per VERS.5. — « Et erit tanqiiamligniimquodplan-
remotionemeorum qure in primo hominefuerunl. « tatum est secus decursusaquarum: quod fructiiro
VERS.2. — < Sed in lege Dominivoluntas ejus; p. « siuimdabilin lemporesuo. >
« et in lege ejus meditabiturdie ac noote. > Et erilianquam lignttmquodplantatum. [Alcuin.]
Sed in legeDomini[Rein.]. Hic ostendilur Chri Supra ostendit Chrislumimrauneinab omni malo,
C5 PETRI LOMBARDI Ci
et plenuro omriibond in se; hic utilis nobis osien- A ejus nonerit irrittim, sed deducelad vitam. Unde:
dilur: et hoc iribus modis, scilicet dans fruclnm -CB.uin el lerra transibunljterba aulenimeanon tran-
vitre, et folia, el obumbrans. Et nota quia li_ecomnia sibunt (Matih. xxtv). [Cassiod.]. Et bene verba, fo-
non omni b.eatd viro conveniunt, seri Christo soli. lia dicuntur, quia sicut folia tegunt fructus suos, ila
Et esthaec plena diflinilio beali viri, quasi dical: vefbaDominisuaspromissionescustodiunt[Alcuin.].
Medilabitur die ac nocte, el erit tanquam lignum. Et quid per singula? [Aug., Cassiod., Gl. int.] Et
Loquitur de Christo, a simili ligni vilaequod erat jn omnia quwcunquefacietprosperabunlur,idestfructus
medio paradisi, de quo homo obediens, si comet!e- et folia, id est facta et dicla, prosperabunlur sibi,
ret, vivcret in aeternum.Ita qui ChrisUim spiritua- contra casum Adaeet merobris suisLEt bene dicit
liter sumit, non videbit morteminaeternum [Gl.in.]. omnia, quia etsi moreretur, tamen omnia quaefaciet
Et sicut illud lignum caeteris viridius erat, sic et prosperabuntur, quia mors ejus est salus mundi.
Christus c_elerissanctis yiridior eral, cui spiritus PARSH, VERS.5. — « Non sic impii, non sic;
non est dalus ad mensuram [Hier.]. Erat ergo tan- « sed tanquam pulvis quem projicit venlus a facie
quam lignum, id est verelignum vitae,utait Sapien- « terrae. > .=.
lia. Est lignum vil_eomnibus amplectentibus eam Non sic impii. Hic esl secunda pars, ubi agit
JGl. \n.]. Tanquam, aliquando similitudinemnotat ^ de ultionibus iniquorum, et terret adversis. Ho-
lantum, aliquando verilatis expressionem facit, ali- rum formido graliora facit proinissa, quasi dicat :
quando utrumque, ut hic. Ita erinn holat similitudi^ Omnia illius prosperabuntur. Sed impii non sic,
nem, ut veritatisnon excludat expressionem[Aug.]. quia nihil poterunt assequi. Et nota quia bac repeli-
Quodplantatum est, id est humanatumesi, vel incar- tione immobilis firmitas monstratur. Non sic, sed
natum, per quodad euni accederepossumus. Et hoc, siint lanquam pulvis, quia cedunt pravis suggestio-
secus dectirsus aquarum [Alcuin. et Aug.]. Aqtiae nibus, non habenles humofemgraliaeDei; quempro-
Spirilum sancluin significant,juxla illud; Quicredide- jicit ventus, id est superbia, quaevento comparatur,
ril in me,fluminadeventreejusfluent aquwvivm(Joan. quia petit alta et inflat; a facie terrw, id est a prae-
vn). Etesl contra aestuin vitiorum, ut aquaeconlra senlia stabilitatis aelernre [Aug.], quae dicitur terra
_estumsitis.Etest,plantatumestsecusdecursusaqua- a simili, quia sicut haecterra nutritetcontinetexte-
rtim.id esthoi_io'lielsecundumoperationemSpir".tus riorem hominem, ita illa interiorem.
sancti, qui in eum plenissimedescendit. Et ideo ap- VERS.6.— «Ideo nonresurgunt impii in judicio,
ponit deeursus aquarum, ut pleniludinem nolet « neque peccatores in conciliojnstorum. >
[Alctiin.]. Vel per aquam, sapienlia Dei inlelli- Ideo non resurgunt impii. Et quia ventus projicit,
gituf: quia interior homoreficitur, ut sifis aqua. Et id est quia dali fuerunt in reprobum sensum, ideo
cst plantatum secus decursus aquarum, id estsecun- non resurgunt impii, prima restirreclione, quseest
diun B.ipientiam,quae hominem suscepit, id est fiet in fide, scilicel a peccatis. Et hoc, in judicio, id est
homo unitus sapientiae Dei. Et bene ait, secus ut se jurticent et accusent.
aquam, quia non est faclus homo Deus verlibilitale Duaequippe resurrectiones sunt. Una, animae,in
naliirae in naluram, sed unione personae[Aug]. Et praesenti,qua resurgit homo a peccatis. Unde Apo-
ita aqtiaesunt mortale genus. UndeJoannesin ApOr slolus: Exsurge, qui dormis, et illuminabit le Chri-
calypsi: Aqummulim, populi tnulti (Apoc.xvu) quia stus (Ephes. v). Altera, corporis, in futuro, qua fiet
defluunt in mortem, ut aqua in mare. El est planta- impassibile-el hnmortale. Hic agit-de illa qure est
ttim secus decursus aquaruro^ id est secundum aiiimre. Neque ipsi peccatores item resurgent, in
fluxumpopulorum. quiainsimililudinecarnispeccati consiliojuslorum, ul voluntatem Dei suis prre'erant
apparuit[Gl. int,].Quodlignum dabit fructumsuum, voluntatibus, quod est eonsilium justorum. Vel, in
id est vitam aeternamin temporesup, id esl in tem- concilio, alia littera, juslorum, id est in concordi
pore plenitudinis,quo reseratus est aditus paradisi, multitudine justorum, el esl idemsensus "cuinpriori
de quo [Aug.]: Ecce nunc tempus acceptdbile, ecce D et accipit eosdem peccatores et impins. Vel ila:
nunc dies salutts (II Cor. vi). Veliia : Dabit fructum Dicit superbis lolli, quod ipsi ambiunt, id esl ut judi-
suum, id est Ecclesias constituet, in tempore suo, - cent,agensderesurreclionecorporisetjudicio fuliiro,
id est post resurrecfionem et asccnsionem, misso quasi dicat: Quiavenlusprojicit, ideo nonresurgunt
Spiritu.JVelita: Dabit fructum suum, id est Spifituin impii in judicio, id-estut judicent, quod planius
sanctum mittet. In tempore suo, id est post glorifi- repetit [Aug.], nequeipsi, id est peccaloresresurgent
calionem suam. Unde in Evangelio: _Vonesl datus in concilio juslorum, id est in judicio, ut cum eis
Spiritus sanclus, quid nondum glorificalusest Chri- judicent. Consilium dicit judicium ex similitudine
slus (Joan. vu). Et notahoclignumesserationabile, quia judicium Dei, quasi in consilioerit, in quo di-
per hoc quod ait, dabit [Cassiod.].Dareetenim per- versa peccata diversis poenispunientur. Vel itaût
tinet ad ratioriabilemsensum et ad voluntalemofle- alios accipiamusimpios, alios.peccatores. [Cassiod.
rentis. '/ Aug.]. Impii sunl infideles,idoiolatrae,apostalre,qui
YERS.4. — « Et folium ejus non deflnet: et om- cum resurgent non judicabuntur, quia jam judicati
« nia quaecunquefaciel prosperabunlur. > sunt. Peccatores, sunl Christiani falsi. Et est, quia
[Aug.] Et folitiniejns non defluet id est verbum ventus projicit; ideo impii, id est penilus inlidcles,
65 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. 1. 6.
non resurgent in judicio, ad hoc ut judicentur, quia»A tergent. Qui mala praecedentiafactis sequentibus re-
jam judieati sant; heque peceatores, id est falsii dimenles, quidquid illicitum aliquando fecerunt, ab
fideles,resurgent iri corisiliojustorum, id esl ut ju-- oculis judicis, eleemosynarumsuperductionecoope•
dicent, sed judicabuntur lantym. riunt. Quibusjudex veniens, in: dextera consislen-
[Hier.et Aug.] Nota quod quatuor ordines in ju- tibus dicit: Esurivi et dedistismiltimanducare, etc.
dicio erunt: Alii namque erunt, qui judicabunt et (ilalth. xxv). Alii autem nonjudicantur, et regnant,
non jiidicabuntur, ut apostoli, etalii perfectissimi; qui et praeceptalegis, perfeclionis virtute transcen-
alii, qui nequejudicabunt, nec judicabuntur, quiai dunt, quia nequaquam hoc solum quod cunclis di-
jam judicati sunt. Sententia enim damnationiseo- vina lex praecipit implere contenti sunt, sed prae-
rum toli Ecclesisenota est, ut infideles.Alii judica- stantiori desiderio plus cxhibere appeiunt quam
buntur et salvabuntur, ut niediocfiter boni. Aliii praeceplisgeneralibus audire poluerunt. QuibusDo-
judicabuntur et damnabuntur, ut mediocriler mall. minica voce dicitur : Vos qui reliquistis omnia, et
Ideo Job ait; Non salval impios, el pauperibusjudi- secuti estis me, cum sederit Filius hotninis in.sede
ciutntribiiit (Job. xxxvi). Quia hi qui nequiter ep- majestalis sum sedebilisel vos super thronos judi-
primuntur, ipsi tunc super oppressores suos judices ' cantesxn tribus lsraei (Matth. xix). Et de quibus
venient. [Greg. et Hier.] Duaequippe sunt partes, R prophetaait: Dominusad judiciumvenietcutnsena-
electorum scilicet atque reproborum; sed bini or- toribus populi sui (Isa. iu)..£l de quibus Saiomon,
diues eisdem singulis partibus continentur. Alii cum de sanctae Ecclesiaesponso loqueretur, intulit
namque judicanlur et pereunl, alii non judicantur dicens: Nobilis in portis vir ejus, quando sederit
et pereunl; alii judicantnr et regnant, alii non judicum senatoribuslerrw (Prov. xxxi).
cantur et regnant. Judicantur et pefeunt,-quibus Hi itaque in extremo judicio non judicantur et
Dominicainclamalionedicitur: Sitivi, el nondedislis regnant, quia cum auctore suo etiam judices ve-
mihi potum.Discpdite,maledicti, in ignemmternum, niunt. Relinquenles quippcomnia plus propria de-
qui paratus est diabolo et angelisejus (Malth. xxv). volioneexsecuti sunl, quam juberi generaliter au-
Alii vero in extremo judicio non judicantur et pe- dicrunt. Speciali namquejussione paucis perfeclio-
reunt, de quibus, propheta ait; -JVonresurguntimpii ribus, et non generaliter omnibusdicitur, hoc quod
m judicio, et Dominus ait : Qui autem non credit, adolescensdives audivit: Vadeet vendeomnia, etc.
jam judicalus est (Joan. ni). Et Paulus : Qui sine (Matth. xix.). Si enim sub hoc prrecepto, id eslcon-
legepeccavenmt,sine legeperibunt (Rom. u). Re- silio cunctos jussio generalis astringeret, culpa
surgunt vero omnes, etiam isfideles, sed ad tor- profectoesset, aliquid nos de hoc mundo possidere.
mentum, nan ad jndieium. Sed aliud est quod per Scripturam sacram dicitur
2 Non enim tnric eorum causa discutitur qui ad omnibus, aliud quod specialiter perfectioribus im-
conspeetumdistrrcti judicis jam cum damriatiorie peratUr. Hi ergo recte sub generali judicio non te-
suaeinfidelitatis accedunt. Professionem vero fidei nentur, quia et praeceptageneralia vivendo vice-
retinentes, sed professionis opera non habentes, runt. Sicut enim non judicantur et pereunt, qui
redarguuntur ul pereant, ut mediocriter mali. Qui suadenleperfidia legemtenereconteronuiit, iia non
vero nec fideisacramenla tenuerunt, increpatiohem judicanlur et regnantv ~~i-«uadenle ettrml pieiate
judicis in extrema examinatione non audient, quia ultra- geheralia-dWinselegis preecepta-pefficiunt.
praejudicati sunt iufidelitalis suae tenebris, ejus Hincest quodPaulus etiatospecialia pfaeceptatraiis-
quem despexerant invectioneredargui non meren- ceridens, pltis operae esliibuit qiiam institutiohe'le-
tnr. Illi saltemverba judicisatidiunt, quiejus fidem gis el pefmissionisaccepit. [Aug.]Cum eriim acce-
saltem.verbo lenuerunt. Isti in damnatione sua pissel ut Evangeliumpraedicansde Evangelio vive-
aeternijudicis nec verba percipiunl, quiaejus reve- ret, et Evangeli-tmaudientibus contulit, et lameii
rentiam ne verbo tenus servare voluerunt. Illi lega- Evangeliisiuhiptibus«ustehtari recusavit. Cufefgo
liter pereunt, quia sub lege peccaverunt posilh D j_ iste judicetur ut regnet, qui mihus quod servaret
Istis in perditione sua de lege nihil dicitur, qi-Jai accepil^;sed majus quo viveret, ihvenit? Recte ergo
nil legis habereconati sunt. Princeps namque ter- judicium pauperibus tribuit, qtiia quanto huic
renam rempublicam regens, aliter punit civem _»- mundo raagna humilitate despecli sunt, lanto tunc,
terius delinqu^ntem,atque aliler hostem exlerius acceptis sedibus, majori culmine poteslatis excre-
rebellanlem.In illojura sua consulit, eumque sub scunt. Hinc alias flicitur; Donecjuslilia convertaittr
verbis dignae invectionis addicit. Contra hostem injudicium (Psal. xciu). Justitia ergo in judieium
vero bellum movet, instrumenla perditionisexercet, vertitur, quia hi qui hunc juste alqtte irreprehensi-
dignaqueejus malitiretormenta relribuit. De malo biliter vivunt, lunc judicandi potentiam nanciscun-
vero ejus quid-habeat, lex non requirit. Ita ergo:in tur. Hinc LaodicensiEcclestaedicitnr : Qui vicerit,
exlremojudicio et legalis illum inveCtioperculit, dabo ei sedereniecuniin thronomeo,-sicnt-elego vici
quia ab eo quod professionetenuit, actione dccli- et sedi cum Patre tneo in tlirono ejus (Apoc.lii),
navit, et isle sine jtidicii ihvectione perimilur, qui VincensDominusin Ihronocum Patre sedissese as-
lege fideinon lenetur. Ex elecloruinvero parte, alii serit, quia post passionis cerlgroina, posl' resufre-
judicantur et regnant, qui vitae mactiias Taciymis ctionis palmam. claruisse omnibus qiiod poteslnfi
07 PETRI LOMRAlltil GS
Patris es.et requalis jtidicavit, eiquc se rion dispa- A Caveie d fermento Phdrisworum(Luc. xn). Ad ha_c
calcato acuJeo morlisinnotuit. Unde et Mariae, idem Hieroiiyinusinprresentem locum. psalmi com-
rem, mentando dicit: < Pro pestilentibus in Hebraeode-
necdum se credenti Patri Similem, dicit: JVo/ime lusores habet, quod scilicet omnes discipuiosper-
tar.gere, nondumeniinascendiad Palrem (Joan. xx). versus doclor illudat. Radix etiam Hebraica, unde
Nobisenim in throno Filii sedere est, ex ejusdem vocula deflp.clitur, signat interpretari verbose, Job
Filii potestate judicare. Quia enim judicii princi- xvi : Verbosi amici mei .jn 'Jfbo MELITZAHIEHAI
autem sunt haerelici,nisi verborum venatores,
palum ex ejus virttile percipimus, velul in ejus Qnid illudProverb.xix: Qui tautum verbasectatur,
throno residemus. Nec abhorret a vero, quod alias juxla nihil habebit; qui antem possessor est mentis, diligit
stiper xn thronos venturos testatur esse discipulos. animam suam. Nonne aperte nunc vides haerelicos
Hicvero in throno suo perhibei esse scssuros. Per ampullatis et sesquipedalibus verbis et interprela-
thronos quippe xii, universale judicium; per thro- tionibus distorlis, omnes Ecclesia. caeremoiiias,dis-
solulis quasi cachinnis, alque rugato subsannare
luini vero Filii, singulare culmen judiciaria. poie- naso? quibus miseras animas immedicabilitabe in-
slatis bstenditur. Vel ila, et accipit eosdem impios ficiunt, ad communemomnium perditionem, si (ieri
' el Itaqtte ut sparsa colligamushaeretica,supei-
peccaiores, quos quia. ventus projicit, ideo non posset. stitiosa et ventosa doclrina, quam in principio vo-
resurgent impii in judicio, id est ut judicent in fu- ' lebal abesse a beaio viro David',unico peslilentire
turo. Hoc convciiitcum secunda sentcntia, sed dif- B nomine, congruentissime designata est. A quactui-
ferl quod sequitur : Et ipsi ideo peccalores non que enim illarum, pestilentissima cOrruptio, si roi-
iuis caveatur, late pervagalaprocedit. Proinde tanta
resurgent in concilio juslorum, id est ut judicati in deleslalione deprecandi sunt perversi doclores, in
collegiosanctorum quiescant. Vel, in conciliojuslo- eam malitisedementiam prolapsi, ut non dicanitir
rum, in 'eodemsensu, id est in aeterno bono, quod mali, sed ipsamel malilia ; non pestilentes, non illu-
sano.tis sequi consilium est. sores, sedsingulariter etextreme, pestilentia. Disee
— igilur nostram venerariversionem, quaetantillo verbo
VERS.7. « Quoniam.novit Dominus viam jure maxima comprehendil tam abstrusura sensum,
« slorum, et iter impiorum peribit. > qno prregnanseral voculaHebraica Vy) LOTZ.
Quoniamnovit, quasi dicat: Impii non resurgunt VERS.5. — Non sic impii non sic. Hebrreus legit
c.um sahclis in judicio, quia opera justorum Deus semel duntaxat, non sic aS lo chen, LXXaut a!i_o
non hoc no- p
/liligit; impiOrum vero, ; est, quoniam versiones Grrecre, senlentire gravliate repetitione
vil, etc. Vel sic, junge secundum primam praeceden- iiisiiniaverunt, ul psalmo 21 : Deus, Deus meus,re-
leni sentenliam : Non resurgunt hic in anima, quia spicein me, quare medereliquisti? ubi Hebraensnon
Deus non approbat eorum opera; nam justorum liabcl, Respicein me. Ponrius enim rei, additione
illa vocali inlimins sentitur, pro immcnsitate do-
tantum, et hoc est, quoniam novit Dominus viarn loris Jesu Christi, m cruce dire paiientis, de cujus
(
C
justorum, ut sua et approbat, et iler, id est opus mira paiientia, totus ille psalmus loquiltir. Consi-
inile adducit divus Hieronymus, de oplimq genere
impiorum pcribit. Peribit dicil pro non novit Do-
ex Marc. v, NiyVn
minus, sed planius dicitur, quia hoc est nesciri a interpretandi ad Pammachium
Doroinoquod perire; et sciri a Dominoest manere 'Dlp TALITHA OUMI, quod est interpretatuin, pud-
el esse. la tibi dico, surge. « Arguatur, inquit Hierony-
m i : « VIR. > inus, niendacii, qttare addiderit, lifcidico, cum Iii
COLLATIO PSAL. BEATUS Hebrreo tantum sit, puella, surge. Sed tit ffi<p«-_-
VERS.1. — In cdthedra peslilentim non sedit. Y.iiropov faceret, et sensumvoeantis atque interpre-
Noster inlerpres significantius expressisse videlur lantis exprimeret, addidit, tibi dico. > Haee ille.
dictionem Hebraicamel Graecam,haereticaepravita- Qaantum lamen pertitiet ad praesentemlocuin, Hie-
lis notando perniciem corruplissimam, quam si di- nyinus asserit se duntaxat semelreperisse, non sic,
xissel illusorum Hebraice D^-rt LETZIM , aut ver- in Hexaplis Origenis. Quem projicit venttis a facie
tanluro habetur, duemprojicit sive
tissel peslilenliarum, Grrece| >otf_.__v. Nam legendo terrw. Hebraice
TID
simpliciter illusorum, aut pluraliter pestilentiarum, projiciel venlus eum TTTi"____ "in ~WH ASCHER
non liabe.lur forsan tale pondus emphaseos, quam PENNU RUACU. LXX, confoiniiter ad nostram editio-
praescribit Proplieta, et quam divus Hieronymus nem anb -po-iinoii T»? yns quo exprimereiillalen-
explicat, ad illud Isa. LXVI,Eligam illusores, sive il- ttam sententiae, quae includebalurin verbis Hobrai-
lusiones eoriim, et qumlimebantadducameis. t Cau- D cis. Quod autem vertit Sanctes glumam,quem se-
sas, inquit, reddil cur traditi sint Scribis et Phari- quitur interpres pro.Cajetano, Mmisteruspaieam,
Saeisillusoribus suis, de quibus.primus psalmus, Campensisparaphrasis festucam, non perinde qua-
juxta Hebrreoscanit : El incalhedra iliusorum non drat sensui prophetre, ac pulvis. «l versio nostra
sedit, quos appellant LXX pestilentes, quales fue- liabet, et Hieronymus juxta Helirreos, Conrardus
riinl filiiHeli, filii peslilentire.Idem in illud Isa. ui: et Pralensis. Nam licet MOTH V"Q significet indi-
El effeminati dominabunlur eis. Pro quo ait in He- scriminatim
brreo scriptum est D^lbiTl TAALCLIM glumam, paleam subtilem, vel pulve-
, quos LXX, rem aut quisquilias, non tamen ita ventus solct
el Theodotioillusores int;rpretati sunt. Deindesub- projicere a facie terrrc commuiiis glmnam : quin
dil: Possumus illusores dicere et magistros populi potius venlilabrum, aut excussorium projicit a fa-
Israel, qui devorant populumDei sicul escam panis, cie areae. Ventus voro ubique (ut perspicuum esl)
et perverse Scripturas sanctas interpretantur, illu- indesinenier pulvorem exagital, per quod signifi-
diintque stullitiie discipulorum. Rursus in illud cantissime denolatur iniporura iiiconslanlia,"el a
ejiisdem prophetre: Popule meus, qui te bealum di- slabilitate vilre reicrnre separalio perpetua, juxta
cunt, etc. (lsa. m). Scribas ct Pharisaeosexaclores illud Threnortim l: Peccatum peccavilJerusalem,
appellaverat non magislros, et snpra illnsores. > proplerea instaliilis facta est. Necvideo qua rationc
HaecHle. Qureperspicue insinuant nostram editio- isti rejecerint edilionem quam dicunt Vulgatam. El
nem prreter alia, prophelice taxarc peslilenleinPha- cerle quanto vtiigatiorem, tanto recepliorero. Naiu
risaeoriimfarinam, de qtia Salvatorail, Matlh. xvi: nova indigent longiorc mullo probatione, quam vc
m COMMENTARIUM IN PSALMOS.- PSAL. II. 70
insta, qure trimniultis annis explorata sunt. Et illa A qiiiderocoiisiliiunDoiiiini,eslcongregalidjiistonim,
nova niilliusesseut aucloritalis, vel cerle minoris, qui ne ad lalum unguomdisecriunt a volmHale
nisi vetuslafieront. UndePsal. LXXXVUI, ejus.
Deus qui gloriftcaltirin consi-
VERS.6. — Nequepeccatoresin conciliojuslorum. lio sanctprum, dupliciler legi polesl, aut per s, aul
Magislerlnterprctatur conciliumet id quod esl vo- per c, etiam ex llebraeo ul intclligas
lirolalis, et quod est congregationis, duplici sensu -pD_. BESOD,
quemadmodumacceperunt LXX. Cum notuin sit eongregalionemsancloriiiii, qtiotii n est saluliforiim
6ou..jjvulrumque significare. Nec ex hoc laeditur consilium, fragil.tale sua agnila in Doinino glo-
,
HebraeumTT,'JADATH, id est congregatio.quando- riari.
PSALMCS SECUNDDS.
3 rSALHlTITULCS: «'PSALMUS DAVID. > YERS._. « Asliterunt reges terrae, cl principes

Quarefremuerunl genles[Cassiod.] Psalmus is- « conveneruntin iinumadversus Doniinmiiet adver-
le secundtisest in ordine, et primus in litulo. Undei « sus Christum cjus.>
et.in Actihtisapostolorumprimus dicilur (Act. IV). [Rem.]Astiiernnt reges, quasi dicat,- non solum
Titulos aulemEsdras propheta psalmis apposuit,, populi et genles, id est minores, contra Clirisluin
qui sunt quasi claveset janurepsalmorum. Per.eo- surrcxerunt, sed etiam majores, quia astilenmt,
rttin namqueintelligentiamsubjectorumpsalmorumi quasi cum mora, mora enim notalur in hoc, rcges
clarescil senientia. Licet enim in litulis ffequenler terrw [Gl. int.] id est Herodeset principes, id est
tangatur historia, vel ponantur aliquorum nomina, Pilatus. [Aug.5. consens.Ev. cap. 1G.]Ponitur piu-
unde ad litteram non agitur in psalmis; lamen et rale pro singulari, per synecdochen. Yel ila reges
liisloria mystice intellecla, ct nomina congrue in- terrrc, scilicet Herodes prior, qui infantes occidil;
terprelata psalmorumconlinentiamaperiunt, ut hic ei pos-criorllerodes, ejtisdem filius, qui Pilatocon-
ubi ponitur David, qui inlerpretatur manu fortis, sensil in morte Christi. [Cassibd.Rem. ] Ast.teriii-l
dcsidcrabilisaspectu. Et significat Christum, qui el principes, scilicet sacerdolum, videlicelAnna et
vere est manu foftis debellando aerias poteslates, Caiphas conveneruntin unum, id esi in unam pra-
et desiderabilisaspectu, id est in quem sancti an- . vam vohinla.em. [Cassiod.]Slulta prresumptio,re-
geli desiderant prospicere (1 Petr. l). Psalmus bo- ges terrae, conlfa regem ccoli coiiveneruiil, quod
nam operationemnotat. Dicebaturenim ad litteram aperit dicens, adversus Dominum,id est Palrem.
psahnus niodulatio quae iiebat per tactuni decem Qui enim contradicil Fiiio, el Palri contradicit.
chordarum, ila bona operalio qurc lii per observan Q ( IJeo adversus DomLiium,et id esl quia adversus
tiam decemmandaiorum. Et est sensus tiiuli, psal- Christum ejus id est mc, secundumhoc quod Chris-
mus; isie, id cst traclatus isle, qui dicilur psalmus, tus loquitur.
quia monet ad bene operandum, allribuilur David, VERS.5.—« Dirumpa::itis vincula eorum et pfo-
id est Cbrislo, qui agit liic de se rege. Intentione «jiciamtisa nobis jugum ipsormu.t
monet ut ei subdamur. Modus talis, tripartitus est VERS.4.— « Qui habilal iu co_lis irridebit eos,
psalmus. Piimo iucrepat persequentes elminatur, « et Domiiiussubsannabil cos.>
et loquiturCiirisfus, vel Propheta; secundo, inducit Dirumpamttsvinculaquasidicalipsi ila [Gl.int.]sed
verba Chrisli agenlis de omnipolentis regno, et ine- o me.i,dicitChrisius, ne consentiatis in niorte niea,
narrabili genilura sua ubi de divinjtale ct huma- ethocest, dirumpamus vincula eorum, iri esl blaii-
nilale ejus mulla discimus, ibi. Ego aulem consli- ditias et minas. et projiciamusa nobisjugunl ipso-
tutus stim, etc; firtio pro bis arcanis patefactis rum, [Rem. Gl. int:] lie doniineiilur nobis.
adroonetomneshuniliterobedire, et suadet ab ulili Qiti habitat in ctklis. Sic conlinua, secundum
scilicet ne pereant el ab honesto quia bf.aliqui con- hanc sentciiliam, dirumpamus, dieit Christus, qtiia
fidunt in.eo: ihi, El nunc reges.Increpans ergo per- qui habiiat in ccelis. [Aug. Remig.Cassiod.] Aliter
sequentesPropheta, vel Christus, dicit, D ab iiio loco, dirumpamus vincula Licet enim hoc
VERS.1. « Quare fremuerunt genles, et pnpuli p;>ss.ldici in persona Chrisli, ut legimus,aptitis la-
« meditali sunl inania ? > liiC ,'s conveniunl hcecverba qui noiunt jtiguni
[Remig.]Gentcs,id est Romanimilites, crucifixo- Christi sibi iroponi, id est perseculoribus Chrisli,
res, [Cassiod.]fremuerunt[Remig.] ut ferae sine ra- quasi dicalCiirislus, vel propheia, coiivencriintin
tione: fremereenimferarumest, [Cass.]e?populiseili- unum reges et principes dicenies; Dirumpamusvin-
cct Judrci, [Gl. inl.] medilati sunt inania, [Alcuin.] cula eorum, [Alcuin.]id est ratioies eorum, id e.st
id est falsain Scripturis, ut de fuluro adhuc Messia, Deiet Chrisii, vel Christiet ejus disoipulorum,qui-
quem exspectant. Ipsi enim sunt pueri Abrahae,ex- bus no.ssibi asiringere volunt, ct projiciamus a no-
spectantes cum asina. [Remig.]Vel meditati sunt bisjugum ipsorum,[Rem.] id esllegem. Ipsa ita, sed
inania, \& est Christumdetinere in morte. Vel, me- certe ûi habitat [Aug. Alcuin.] id est Dominus[in
ditati sunl inania,scilicetne munduspost eumabircl; ccelis]scilicel spirilalibus, id est in sancti. anima-
[Aug.]et hoc,quare? id esl qua utiJitalesua? quasi bus, et angelisirridebiteos quasi bticcis, ut factum
dicat, frustra, quia non inipleverunt, ut Christus est, quando positis custodibus surrexit et Dominus
txsiingiieretur. subsnnnabit eos, quasi dicat naso, ut faclum est,
71 PETRl LOMBARDI 72
quandb per riumdum dispei'si sunt. [Hier.] Jrrisio A j rexab eo Palre super Sion tvontemsanctum ejus. id
enim sil bucca, subsaniiatio vero, rugajlo.naso at- est super Ecclesiamde Judaeis, quae dicilur mons
que contracto expfimilur quaetamen d.e Deo car- sanctus, qUia prius recipit radios iidei, ut monies
naliter nullatenus sunt existimanda, sedest avBpa- prius suseipiurit radios' solis, seeundum illud; iVo»
•rroir«6or. Aliter [Aug.] Irrisio Dei est vis praescieri- sum missus nisiad ovesqumperierunt domusIsrael
tire, quam dat sanctis, ul videntes nomen Chrisli (Matth. xv). [Hier. Cassiod. Rem.] Prwdicansprw-
fulurum in omnibus gentibus, et dominationem,per- ceptumejus, id est Evangelium,vel Hlud spiriluale
vagaluram in posteros, illos inania medilalos inlel- praeceptura,de quo mandatum \novum do vobis,
ligant. Et accepil pro eodem, irridebit et subsan- u't ditigatis invicem (Joan. xni. ) [Gl. int. ]. Et
nabit, etc. Qui habitat in ccelis, hoc non muta- non tantum rex est super Jiidseos, sed et super
tur. Irridebit- eos, id est dabit sanctis suis gentes : de quibus probat auclorilate Patris, quia
inlelligere eos esse irfidendos, et inania me- dubium erat, et hoc est, vere etiam stiper gentes
ditatos. Et Dominus subsannabit eos. Repetitio sum rex quia,
csl. VERS.7. — t Dominus dixit ad me : Filius meus
VERS.5. —« Tunc loquetur nd eos in iia sua et «es tu, ego hodie genui te. >
« in furore suo conturbabit eos. > )
B VERS.8. — « Postuia a me, et dabo tibi gon-
Tuttc, id est praeterca: et tunc scilicet quando « tes haereditatemtuam, et possessionemluam t.r-
irridebit, loquelur ad eos in ira sua, av0p__7ro TraSor minos lerrre.
cst hic, id est htimana propassio, quando quod cre- Dominus scilicel Pater dixit ad me (Alcuin.], id
luroeest altribuitur Crealori. [Aug.] Nam ira jDei, eslpromisit mihi. Etnota quia persona regnantis
niotus est, qui fit in sancta aniina, quaenovit legem hic loquitur, id est, Christus ut regnans, vel per-
Dei, cum eam videt a malo homine praeteriri. Per sona regnantis, id est Patris, proniisit hoc quod dixi,
quem motum multa vindicanlur, ut fecit Moyses, ide_,t,promisit mihi Pater, ecce ego dabo libi gen-
qtiando descendens de monte, et videns populttm tes, [Gl. int.]id est nationes mundi hwreditatem
ante vitulum ludenlem, transivit gladio, accinclus tuam, quas scilicel excolas; tuam, quasi dicat qua.
aporta usquead porlam; et Phinees, quando trans- baereditas est tua, secundum quod tu es Deus.
fixit Judaeum et Madianitidem lurpiter coeuntes. [Cassiod.]H_ereditasdicitur ab hero, eo quod in ea
Et esl, loquelur ad eos in irasua, id est increpabit libera potestale dominetur, et dabo lerminos terrw.
et vindicabil in eos, per sanctos qui movebuntur [Aug.]Terininoshicponitproeoquodsiipradixitgeii-
prb peccalis eorum. Postea planius aperit dicens : les; sed hoc planius, ut omnes g_n.esintelligas, non
JBlin furore suo conlurbabiteos. [Aug.]Et ira Deiet "- particulam terrae sed omnem possessionem,quas
furor est obscuratio mentis transgressorum legis. scilicet possideas ad earum utilitatem ac salutem,
El est, tunc loqueturad eos, id est excaecabit eos et tibi bona fructificent.Possessionem dico, tuam
Vel ita, ul partim de praesenti,pavtim.de fuluro le- quasi dicat, dabo tibi gentes, quas lamen ut Deus
gatur versus iste, sic, [Gl. int.] tunc id est quando mecum possides. (Gl. int.] Et ut ego deni libi, pos-
irridebit, loquetur ad eos, per prophetas et per tula a me, id est obedi patiendo, moriendo, ut sic
Scripturam sanctam et hoc, in ira sua, id est in possis postulare [Aug.]. Hoc enim quod dicil, pos-
comminalione paenae;et in futuro, conturbabit eos, tula, ad susceplionemhominis, id est humanaena-
corpore et anima. In furore suo, id est, in aelerna turae pertinet, quaepro salute hominum facla est,
pcena. Veltolum de futuro legitur ab illo loco. Qui secundum quam interpellat pro nobis, quod esl
habitat, hoc modo, [Rem.] qui habitat in coelis, hoc poslulare. Ideo autem dabo tibi gentes haereditalem,
non mutatur. Irridebil eos, id est irrisione dignosred- potius quam alicui obedienti [Alcuin.], quia tu es
det eos in futuro. Post ea idem repetit, etDominus Filius meus, pernaturam consubstantialis, ineflabili
subsannabit eos. Tunc scilicet in futuro, loquetur ad genitura et vere, quia ego coaelernustibi hodie, id
eos, qui modotacere videtur dum lolerat, in ira sua ,D est aeternaliter,genuite [Gl. int.], idest nonest nova,
et in furore suo conturbabit eos, [Aug.] Ira Dei et sed ab aeternofacta generatio [Aug.]. Quod dicit,
furor, non est perturbatio, quae,ab eo penitus rele- hodie genui, et sij, posset ad litteram accipi d. die
gata est, sed vis, id est virtus ejus, qua juste vin- illo quo Christus seeundum hominemnatus est,ta-
dicat, et est, in virtule sua puni.eteos. men quia hodie praesentiamsignificat, et quod aeter-
VERS.6.—« Ego autcm constitutus sum rex ab eo num est, semperest, de aeterna generatione sapien-
« super .Sion montem sanctum ejus, praedicans tiae Dei diyinitus accipitur. Et nota quia in quibus-
convenit Chrislo ' cum aliis
«prseceptumejus.> dam praediclorum
Ego aulem . [Cassiod. Alcuin.] Hic est secunda [Alcuin.]Conslitutus est enim rex a Deo : sicet rc-
partilio, ubi inducil verba Chrisli agentis de om- ges terrae constiluli sunt ab eo, et praedicanssuper
nipotenli regno et ineflahiligenitura sua, ubi multa Sion [Cassiod.] sicut prophetaepraedicaverunt.lpse
discimus de divinitale, el humanitate Christi quasi est Filius, sic et Israel dicitur filius. UndeDominus
dicat illi ita turbabuntur; sed [ego] dicit Christus. ad Pharaonem dicit per Moysen: Dimilleprimogeni-
[Aug. Gl. int.] Ego cum pondere, quasi dicat, cujns lum meutnIsrael. Hodie genui te, hoc soli Chrislo.
jugurn et vincula volebant abjicere, constitutussum [Rem.]
'
75 COMMENTARIUMIN PSALMOS. — PSAL. II. 74
Aliter, per Sion, qure interpretatur specula vel A id-est per ea quce dicta sunt, intelligite quanta
tpeculatio,intelligitur Ecclcsia generalis, quaespe- facit Filius, [Aug.] et si per vos non suflicilis,
culatur gloriam Dei, et est mons eminentia virlutuiri erudimini ab aliis. Ne aulem inde superbianl, sub-
et firmitate.Et.estv Ego autem conslilutus sum rex ditur.
ab eo, hoc non mulatur. Super.Sion montem sanc- VERS.H. « Servite Dominoin timore, et exsultate
tum ejus [Aug.],id est : super sanctam Ecclesiam « ei in cum timore. >
generalcm,quseDeum speculatur, firma et alta in [Aug.] Servite Domino, qui non sinit peccare. m
virtutibus. Praedicans pfaeceptum ejus, nec hoc timore, ut qui stal, videat ne cadal [Cassiod.]. Ne
mu.atur. Benedico quod sum rex conslitutus ab vero misera servilus videatur, addit, et exsultate ci,
eo, quia Dominusdixit ad me: Dabo tibi gentes hae- [Aug.] Iquia timor Domini non est miseriae, sed
redilatem tuam, etc. Haec et sequentia non mulan- gaudii. Sed ne ilerum in temeritatera eatur, subdi-
tur. Nota vero quia dicere Patris, pluribus modis tur cumtremore,nesitnegligens exsnItatio.[Cassiod.,
accipitur, pro disponere, pro facere, pro gignere, Aug.] Aliter lotum, et loquitur Chrislus ad reges
ei pro promitiere: hic autem pro disponere, vel terrae, quasi dicat: Constitulus sum rex, el nunc
promittere potest accipi. me constituto rege, vos reges, qtii judicatis lerram,
VERS.9. —« Reges eos in virgaferrea, ettanquam ad lilteram, ne contristemini, sed intelligite eteru-
« vas figuliconfringes eos. > dimini; expedit enim vobis ut sub illo sitis, a quo
Regeseos.[Cassiod.]Quasidicat: Tibi dabo genles, est tntellectus et eruditio; et expedit ut lemerenon
et merito, quia reges eos, [Cassiod.] id est, non eris dominemini, sed Dominooniiiium serviatis el in
lyrannus in virga ferrea, [Aug. Cassiod.] id esl in beatitudine exsu'tetis. Et hoc est quod sequilur :
justitia inflexibiii, vel in regali polestate, et con- Servite Dominoin timore, et exsultate ei cum tre-
fringes eos, ad vitam tanquam vas figuli, [Aug,] id more. Et
est sectindiun hoc quod surit vas figuli, id est lu- VERS. 12. — « Apprehendile disciplinam, ne
tum, id esl quidquid de ", peceatore limo contra- « quando irascatur Dominus, et pereatis dc via
xcriint, conteres in eis. [Alcuin.] Vel ita, ut partim « justa. » ^
in bono, partim in malo accipiatur, secundum il- Apprehendile,etiamsi fugiat disciplinam Dei, sci-
lud Simeonis: Ecce hic positus est in ruinanii el re- licet adversa. [Cl. int., Aug.] Appr.ehendite, dico,
svrrectionemtnultorum (Luc. n), ut qui jusius est, quasi praesidiumet munimenlum. Nequando irasca-
justiftceturadhuc; et qui in sordibus est, sordescat tur Dominus, dubitative dicit, Nequando. [Aug.]
adlmcfApoc.xxu).[Cassiod.]Etest, regeseos, idest (~ Haecautem dubitatio non est secundum Prophclam,
bonos,. in virga ferrea, haecest regalis potestas sed secundum illos qui cum dubitatione cogilant
Christi: et confringes eos, scilicet peccalores, per- iram Dei. [Cassiod.] Yel, nequando, dicit, propler
miltendo eos amplius sordescere, quisunl tanquam patientiam Dei,' quia in hoc sacculodiu sustinet;
vas figuli, quodet luteum est, et facile frangitur. Ne pereatis de via justa, id est Chrislo sublati,
VERS._0.« Et nunc, reges, inlelligite, erudimini, vel de operatione bona. [Aug.] A qua deficere ma-
« qui judicatis lerram. > gna pcena est, his scilicet qui dulcedinem jusliliae
Etnunc, reges.[Cassiod.]Hicest terlia partilio,ubi gustaverunt.
pro hispatefactis,admonetomneshumilitcrei obedire, YERS.13. — « Cum exarserit in brevi ira ejus,
ct suadetab utili, scilicet ne pereant, et ab honesto, « beals omnes qui confidunt in eo. »
quia, Beati omnes-quiconfidunt in eo. Et nota quia Cum exarserit, quasi dicat: Apprehendite ne pe-
in prima parte Propheta loquitur secundum quam- reatis, et ut beati sitis, quod plus est ; [Alcuin.,
dam senlentiam; in secunda parte, Christus tan- Cassiod.] quia cum exarscrit modo non ardet, cum
tum; hic in tertia, iterum Propheta loquitur post castigat tit pater, sed in futuro ardebit, quia
Christumsecundumquamdamsenlentiam. [Cassiod.] nihil patientiae erit in brevi; [Cassiod., Aug.] quia
In prima ergo parte praeceditquasi Propheta, id est D non singula horum separatim, sed simul omnia di-
ante Christiuu loquilur, sicut prophetae anie Ciiri- scutiet. Yel in brevi, qui cum ptitent longe futu-
stum prophetaverunt. In hac post Christum loqui- rui-i >ia. ejus, id est vindicta iniquorum, beati erunt
lur quasi apostolus, id est gerens figuram aposto- omnes qui confidunt in eo, et esl sensus, [Aug.]
lorum, quipost Chrislumpraedicaverunt.Quasidicat, cum exarserit, id est cum venerit vindicta ini-
conlritum est lutum. El nunc jam contrilo in yobis quorum, non modo non altinget confidenles in
luto, jam innovati et facti reges, [Aug.] id est.jam Deo, sed et beati erunl, quia ad regnumpervenient.
valentcs regcre vos, scilicet qui judicatis, id est COLLATIO IS TSALM. H, « QUARE FREMCERCNT, > CtC.
damnatis, terram, [Rem.] id est terrenaj in vobis, YERS.6. — Ego autem constitutus sutn rex ab
inlelligilequae dicta sunt. Et si per vos non suf- eo super Sion montetn sanctum ejus, Hebraeus,
ficilis, eruditniniab aliis, el.dicit reges, sanctos, et n_np -n pw Ss ^SD 'n_D_ NASACTI MALKIAL
loquitur Chrislus vel propheta.'[Gl. int.] Aliler, et TZIONHARQUODSI , Constilui rcgem meum, super
Sion montem sanctum tneum, aut sanctitatis mew,
loquilur Christus, quasi dicat: Ila promisit mihi At LXX et subsequenter nosira traductio reddidit
Paler, sed, o vos facti reges, scilicet qui judicatis sensum in passiva significationeper tertiam perso-
lerram. Haecnon mutantur a prima sententia. Nttnc, nam pronominis, referendo ad Patrem, propler ver-
P__.TBOL. CXCI. 3
75 PETRl, LOMBARDI 76
sum proxime praeccdenlem: Tunc loqiielurad eos, A liter respondere. Quod si nrilii non credis, loqualur
quo sentehtiaeapiius"colirererent. Davidenim in su- Hieronymus in epislola ad Paulinum l. 111:« Da .
perioribus nominaveral Deumin teriia persona, ob vid, Simonides noslor, Pind:_rusel Alcaeus,Flac-,
id apposile intulil posl punilionem malis commina- cus quoque, Catullus cl Serenus, Christum lyra
tam : Consliui.iis sum rex ab eo, in persona Filii, personat. > Idem.in prolog. in lib. Job.: « Quod si
non obslante concilio iniqiioriini.Versus etiarocon- cui iiicreduluin videtur, melra scilicet esse apud
linuo sequens eo niodo ordinalus subneclitur: Do- Hehraeos, et in morem nosiri Flacci, Graecique
minus dix.t ad mc, quia sequendo anxie lectionem Pindari et Alcaeiet Sapphus, vel PsalteriumvelLa-
Hebraicam, serrao traiisil a pcrsona verhi tertia in mentationesjeremiae,vel omniafermeScriptiirarum
primam, el mox de prima in lertiam, juxta quod canticacoroprehendi;legalPhiloiiem,Josephum,Ori-
suggerebat- impetus Spirilus, qni ut vull spirat ginem, CaesariensemEuscbium, et eorum lestimo-
(Joan. m), et menlem proplieUctarigit. Boni autem nio me verum diccre comprobabil. > Rursum in
inlerpreles licet eorieni spiritu langantur, tamen caput Jerem. x : Et Davidin lyrico carmine canat:
altemperant se proximiiis humanaeconsueludini, A Domino grtssus homittis dirigcntur, clc. (Psal.
quod el spiritus ipse passim facit, nonnunquam et xxxvi). Itidem in captit Jer. xxv : « Unde in Psalte-
super huroanum sensum. rio, male quidemjtixta lextum hislorire, psalmortim
Hic Faber magis probat lectionem, quam invenit requirunt ordinem , quod in lyrico carmine non
in exemplari CceleslinorumParisieiisium:v_delicet, observalur. > Ilerum ad cap. Ezech. xxx: « Ul cae-
Ego autem unxi regemmeum, quaro alias quaslibet. tcra pia.iermiltani quaein psahnoruni ordine conli-
Naro Hieionymus juxta Ilebrreumvertit, ego autem j, nentur, quaerilur quoniodo terlius psalmus prrepo-
ordinavi regem meunt. Quem sequilur Pellicanus, nalur iis psalmis in quibus mulat faciemsuam David
Sanctes Pratensis, Munslerus Hebraismo addictis- coram Abimeleeh, ct de Doech Idumaeo,et quando
simi, ccns-i-Utregemmeum. Campensiset interpre- inventus est in spclunca ; et quiiiquagesimus po_-
tcspro Cajclano, prmfccitrcgemmeum;tamen Cam- niteiiti_e, in cujus tiiulo dcinonslraltir, qtiod intro-
pensis iu versione habol ungam. Sed Faber inlerim ierit ad Bclhesabee uxorem Urire, cum priores
seciilus est (ut grandiler praedicat) auctoritatem sint isli psahni lertio, in quo ftigere donaltir a fa-
priiicipis apuslolorum, qui in Aclis IV, cap., pa- cie liiii"sui Absalon. Sed m psalmis facilis est re-
lam refert hunc psalmum: Quare fremuerunt gentes, sponsio, carmen esse lyricum, et in hujusmodi
et populi medilali sunt inania. Astilerunl reges Opere non qureri ordinem historiae, sed factorum
ierrm, el principes conveneruntin tinum, adversus cttrmina singulorum. >
chrislum ejus. Deindc quasi alludens ad interpreta- VERS.9. — Reges eos in virga ferrea. Cur Mun-
tionem Fabri subdil: Conveneruntenim vere in ci- slerus confrtnges, Sancles conteres, et Pr.;tensis,
viiale isla, advcrsus sanclum puerum luum Jesum, interpreles pro CajeUno confringes,et Campensis
quemunxisti, Ilerodcs cl Pottlius Pilatus, e!e. Qnam- titreges et confringes? quaiidoqiiidem nolius sit quam
vis atitem nihil-verins quam qtiod Patcr Filium a me dicatur D"V\~\TEROEM apud Hebraeossi-
suum Jcsum unxerit Spirilu sancto, oportebat ta- gnilicare reges eos, sive, ut vertit Hieronymus,pa-
men advcrterc piincipein aposlolorum respieere sccseos. Siqtiidempascere elapnd Gr.ee.os7roi-.x_v__v,
Chrisli nomen , quem pioxime commemoraverat; est cuin auctoritate guLeinare. Unde Domimisdixit
nec cogcbnttil dicerctur referri ad versum , poslea 0 Pctro, Joan. xxi: Pasce oves tneas. Et ad rem ,
in psalmo posilum , quem non prodtixit ipse Pctrus. Pellicaniis lioc in loco, Regeseos, nobiscum, cum
C-O.terumvoculaHebrriica"D_NASAC leste Munstero, etiain Munstertis et Pratensis psalmo xxn; aperle
in suisscholiis,signilicat libare et fundere; et quia transferaiit,ubi Domiuuspastor meus,ac Sancles, Domi-
regcs oloo pcrfundcbanlurtum reguo praclicerentur, mtspascit, esleadem radix verbi, qure hic ~~v
ADONAI noi. Non negamus tamen', quin non-
ulitur hic Proplieta verbo ~D. NASAC, qure osten- 'SH
dunt parvi referrc ad sensum, seu legcris unxi; seu nunquam signiiicetconlerere^ sed hic non debebant
constitui, tamen non eral sibi sapiendtim. spiritum coiiiiadiclioiiishal;ere, si tamen liabtieiint.
In eodem versu, Pradicans prmceptumejtcs.Hinc Adde qiiod D. Joannes, Apoc. xix, adducerevidctur
in Hebra» versus exbrdilur in ; prima persona hunc versiculuro juxla nostram leciionem.
VERS.12. — Apprchendite disciplinam. Heb.
TttVpn. hnh.-SDS ASAPERAII EL IIOQADOKAI. Nar- ~!_1
"iptl..NASEQU BAR ; quod Sanctes, Munsierus,
rsbo prwceptumDomini. Utraquc contextio suae Praiensis
, pro Cajelano interpres, adorate FHium,
personacpro varietate respnnrict inviolato scnsu , iit diiunt, liieronyuius in Commer.tariis, adorate Fi-
prrelibatumest. De diversa dislinetione nil mirttm, lium , utin prologo
cum hoc passimoeciirrat, roox causam reddenius. In noslrosupra coromemoravimus.
Qnia vero gravissima et plus qnam ardua incipie- versione juxla Ilebraemn, aderale pure. Pellica-
balur materia, nempe de aelernaFilii generalione, nus, osculamini purt: Omnes sensus possunt ex-
non incoiiciiiiiecerte dcliuerunt LXX iiline versnm cerpi ex Hebr_eisvoculis. ~1~2MASCAQ signat quan-
ut
inchoare, capul sermonis respondeat capiti sen- _,
. doque arinatum esse. I Paralip. xu, n__'p -pt_?_j
tentiae. Cum autem semel ponerettir duntaxal no- NOSQUE, armali arcu, sive tendenies ar-
men Dei, LXXaddidernnt ad declaralionem sensus, cum.~QQUESCUET, BAR vero nullo llebraorum reclamaritenunc
et
prouomen ejus.Hieronymus Pellicanusgenil.ivuin filiutn, nunc ptiritatem, nunc pabulum, nunc ele-
Dei, inlerpreies pro Cajetano, ad prseceptum ctttm noial.Ilaque juxta signiiicanliam ormari, in
KESSIACH, Dominus,etc. Sancles simpiiciter, narrabo
stalutum, fac.ladiastole, deinde; Dominusdixit, etc. piO NASCAQ , LXX, scnsum recle reddiderunt, ap-
Et ad euindem modum Pratensis, sed Munslerus prehenditedisciplinam, quasi armamini filio, puri-
magis audet, Narrabo velutslatutum, quod Dominus tate elecla lanquam 5 pabulo, delecliminiet cor-
dixil: etCampensis, Erudiam eum legeDomini. Sic roboremitii in disciplina Christi. Ut enim scribit
elidm apud me cogiio, tu es Filius meus, elc. En Hieronymus ad Siniiam et Freteliam, «"Haecetre-
cernisquo tandeminsaniaedeveniemus:nisiad unum gula boni interpretis, ut idioma alterius liiigtiae,
scopum ecclesiastici ritus lendannis, omnia certe suae linguaeexprimat proprietate , quod quidem et
efunt confusa et inceria. At curo in progressu non Tulliiim in Prolagora Piatonis, et in OEconomico
raro se olierant aliaeet alise versuum sectiones, in Xenophontis, et Demosthenis in .Eschinem ora- .
editione Latina et Hebr_ea, operreprctium est el tione fecisse convincimus,et Plauluiri, Terentium,
hunc nodum dissolvere, et semel hoc loco diclum, Coeciliumqueerudiiissimos viros in comediistrans-
puta aliis locisubi exposlulal, repelitum. Siquidem ferendis. Neque ex eo quis Latinam Jinguara an-
psallerium Hebraice lyrico carmine constat, ob id gustissimnmputet, quod non possil verbumde verbo
uon potuil Laiine aulGraiee pedtimiiumcrus aeqtia- transferre, cum eliam Gr_ecipleraque nostra- pcr
77 COMMENTARIUM 1NPSALMOS.— PSAL. III. 78
circuilus tfansferant, et vefba Hebr_iic-inon inter- A plenitlidine omnes accepimus (Joan. i_), per ampYu.
pretationis fide, sedlinguae suse proprietalibus ni- affectum totara aroplexarites,juxta illud Cantie. i: •
tanlur exprimere. > Quod ergo totis hervis et vi- « Osculetur me.osculo oris sui, digna et exoscu-
ribus (quaeconcinneinnuuntur per arma) debeamus landa phrasi dixerunl LXX, 3/.«EK_-8_ -aiStiut, ap-
disciplinre Christianre mordicus hrerere, cujus prehenditedisciplinam.Muniliolaquidem prudentes
siiinma est in eonfessione et adoratione nominis pertransimus. A nobis stat aperiissime paraphrasis
Chrisli, osculando ejus sanctimoniam, de cuius C__ald__a, Recipitedoclrinam.
PSALMUS III.
_>SALHI TITCLLS : < PSALHUS DAVID cuu FCGERET sanctum tantum intelligens, in psabni.serie verbis
AFACIE ABSALONIS FILIlSUI. allusil historire, et est sensus tituli: Psalmus iste,
jDomine,quid mulliplicati?Titulus : Ptahnus Da- atlribuitur David, id est Christo, qui hic loquilur.
vid cum fugereta facie Absalonisfilii sui. De hisle- Psalmus dico agens de eo quod figuratum est, cum
ria sumpsil Esdras velamen mystcriorum ; legitur fugeret a facie Absalonis filii sui, [Aug.] id est de
enim in libro Regum quod Absalon filius David passione et resurreclione Christi, quaein illa histo-
persequens palrem suum, quaerebateum occidere. ria significata sunl. Et est psahnus isle primus de
Cui Davidcessit cum suis, exiens de civitate Jeru- his qui breviter de passione et resurrecjtioncChrisli
salem, nudis planlis : inlelligens hoc sibi conlin- agunt. [Cassiod.] Intenlio Prophelaeesl redarguero'
gere propter peccatum adullerii commissicum Ber- eos, et maxime paganos : qui non. putant gloriam
sabee, et homicidii de Uria perpetrati, sicut Na- raajestalis posse descendere ad humilia, id cst
than propheta praedixerat ei dicens: Non recedet Deumet hominem fieri, pati mori. Modustalis est,
gltdius de domo tua, et susdtabit Dominussemen bipartitus est psalmus : primo, ponit duas parles
tuum conlra te (II Reg. XM). Dum autem Absalon oppositas a siriiili praeliantium, ex una parte per-
persequeretur Davidcoriversocontra eum exercitu, sequentium multitudinem, ex altera, Chrislum
Ahsalon terga vertit in fugam, atque impetu muli oratione armatum, et Deo susceptore seeurum; se-
-uctus esl in ramosam quercum: ramis cujus cir- cundo finis rei ostenditur, id est resurrectio : qure
cumnectentibuscolltim ejus, ibique capite inlerce- est consummatio passionis. Unde proponit non esse
plo pendens, ab Joab principe militiaeDavid, inter- limenduni, ibi, Ego dortnivi.Christus ergo ad Pa-
fectus est. Quo mortuo David restitutus in regnum, Q trem loquens, et quasi admirar.s cur lot habeat
in pace fegnavit. Huic historiae alludit litulus, de persecutores, cum ad salvandum venerit, dicit:
quo tamen non agit psalmus, sed de significatohi- VERS.1. — « Domine, quid mulliplicali suiit qui
storiae, id est de passione et resurrectione Chri- «tribulant me? mulli insurgunt adversum me, >
sli. JAug. ] Davidenim, Christus est: Absalonfi- Dominemulliplicali sunt qui tribulant me, [Aug.,
Jius ejus, Judas est, quera cum aliis apostolis filium Cassiod., Rem.] ut de numero discipulorumaugere-
vocat Chrislus in Evangelio, dicens : Non possunt tur numerus persecutorum, Pt ut quid ? nimirum
filii sponsi jejunare quandiu sponsus cum illis est est, quia nil mali ab eis merui. Mulliplicali dico,
(Luc. v). A quo Juda Chrislus fugit, cum illo ad [Gl. int.] quia eccem«/(iinsurguntdeprimendo me,
Scribas et Pharisseos discedente, cum caeterisapo- id.est ut deprimant me, adversumme, et vere.
stolis in montemsecessit, et potius tunc ab eo fu- YERS.2.— « Multi dicunt animaemeae. Non cst
git, ciim mentem ejns sapienlia Dei deseruit,ut «salus ipsi in Deo ejus. >
totus esset et plene diaboli. Quae deserlio dicitur Multi enim anitnmmewinsidiantes dicunt in rei
fuga, propter celeritatem. Unde etDominus ei di- evidentia, id est hoc, scilicet ostendentes verbo
xit: Quodfacis, id est facere moliris, fac citius, id et opere. [Cassiod., GI. int.] Etnola iterari multi
est facies (Joan. xm). Et siculDavid pacem exhi- D pro magno numero persequentium. Quid dicunt
builfilioiniqiio,scilicetAbsalon,quipraecepitpopulo hoc, non est salus ipsi in Deoejus, id est in eo quem
eunti ad bellum servare puerum Absaloh, eoque sibi Deum facit ? hoc dicunt persecutores. Nisienim
interempto dixit: Quis mUii del ut moriar pro te, rusurreclurum desperarent, nec Judas traderct,
ftli mi Absalon? (II Reg.xvm.) Ita Christus Judae nec illi occiderent, [Aug.] et est scnsus, Deus non
prodilori, ut _n convivio, et In osculo, et in aliis : salvabit eum, nec est Filius Dei.
propter quod bene Absalon dicitur, quod pax palris YERS.5. — « Tu autem, Domine, susceptor meus
'
interpretatur; aba enim pater, salem pax dicitur : « es, gloria mea, et exaltans caput meum. »
inde Absalon, quasi Absalem dicitur. Et sicut Ab- Tu autetn, Domine. Proposuit mullitudinem ho-
salon, ita Judas supensus interiit. Quo mortuoChri- slium contra se; bic alteram partem, scilicet suam
stus in pace regnavit, quia in gloria resurrexit, contra illos ostendit. Quasi dicatilli ita: [Cassiod.]
Hoc igitur intelligensEsdras, scilicetillo facto signi- Sed tu Domine, Vefbum Fili Dei aeterne,dicii ho-
ficari mysteriumpassionis et resurrectionis Christi, mo Christus es susceptortneus, [Aug.] id cst me_e
de quibusagit psalmus, tiluli verba posuit de histo- humanitatis, non personaequidem, sed naturaehu-
ria, [Rem.] quasi dicatidem etDavid per Spiritum manre.[Gl. irit., Rem.].Hominisvero, id esl humanae
79 . PETRI LOMBARDI 80
naturae susceptio, estYerbum caro factum, id est A in nobis facil ipse, Et est, Exsurge, Domine, id est
Verbi incarnatio. Et nota, quia ioquitur de Deo a fac rae resurgere a morle., Quod aperil subdens ,
simili oratoris, et judicis, etmedici. [Cassiod.] salvum me fac, Deus meus.
Suscipit cnim orator reuni ut eum defendat, ju- YERS.7.— « Quoniam tu percussisti omnes ad-
dex vero .ut parcat, medicus _egrum, ut curet. «versanles mihi sine causa; dentes peccatoruin
Gloria mea, [Aug.] ecce proeedit angendo,tu gkn « conlrivisti. >
ria mea es, quia homo ille est, el Deus unus cum Quoniam tu percussisti, hoc non retropendet, id
illo qui suscipit, id est cum Yerbo quod illius hu- est a praecedentibus non contintialur, nec praece-
manitatem hominis suscepit. Et es exallans caput dentis causa hic redditur ; non enim propterea sal-
meum, id esl mentem meam, quae tanla passione vum facit, quia percussit; sed inde contrili sunt
non deponitur. Hoc mihi merito, quia denies, id est maledica verba in irritum duct»,
YERS.i. —« Voce mea ad Dominum clamavi, et quia percussit. Et est, salvum me fac, Deus meus ,
« exaudivit me de monte sanclo suo. » et, me salvalo, contrivisti dentes peccatorum, id
Voce mea, [Gl. int.] voce cordis, qtisesonat Deo, est maledica verba in irritum deduxisti: quibus
qiia Mosestacens ore clamabat ad Dominum,quandp " mali dilacerant Christum et Christianos. [Gl. int.]
dictum est ei: Quid clamas ad mede terra ? [Aug., Yel, dentes sunt principes peccalorum , qui quos •
Gl. int.] Hac etiam voce clamans Susanna, audita dam de numero sanctorum praecidunt, "et malis
est. Hac, inquam, voce clamaviad Dominum.Clai incorporant. Et hcc inde est, quoniam percussisii
roor dicitur oratio, propter vim intentionis. Et omnes adversantes mihi sine causa, dentes pecca-
cxaudivitme de montesancto tuo, id est de me, qui lorum conlrivisti, [Aug.] id est omnes haercticos,
eram sanctus mons, in quo habital; dequo Isaias : qui sunt intus in Ecclesia nobiscum, corpore qui-
Et erit in novissimisdiebus monsdotnus Domini in dem, non menle.
verlice montium, el fluent ad eum omnesgentes, etc. YERS.8. — « Domini est salus,' -et super popu-
(Isa. i!). Hic est Japisparvus de monte sine mani- «lum tuum benedictio lua. >
bus praecisus, qui crevit in montem magnum, et Dominiest salus. [GI. int.] Convertit verha ad
occupavit totam faciem terrae, sieut ait Daniel homines, quasi dicat : Et quia ita est', ut dixi, o
(Dan. n). [Aug.-]Yel, de monte sancto suo, id est homines, hoc vobis credendum esl, quia Dominiest
_e sua jtistitia. Justum eral enim..,ut innocentem salus : [Aug.] inde pro eis fit oralio ad Dominum,
resuscitaret, qui pro aliis , non pro se mori voluit. ad quem loquitur Chrislus sic, et, o Domine, bene-
PARSII. YERS.5. — « Ego dormivi et soporalus „. diciio tua sit super populumtuum , id esl qui spe-
« sum ; et exsurrexi, quia Dominus suscepit me.» rat de te salulem, non ab alio.
Ego dormivi. [Alcuiri.]Hic est secunda pars hujus Aliter potest legi psalmus iste, ut loquatur lolus
psalmi, ubi ostenditur fmis rei, id est passionis. "Chrislus hic, id est Ecclesia et caput ejus inter
[Gl. int., Alcuin.] Unde proponitnon esse timen- procellas persecutionum constilula. Et sccundum
dum. Quasi dicat: Exaudivit me. In quo ? in hoc, hoc, in litulo per David intelligitur Ecelesia, cum
quia ego exsurrexi a morte, et quia Dominussusce- capite suo ; per Absalon, perseculOresEcclesire. Et
pit-tne in regno suo, unde misso Spiritu confirmat est sensus liluli, psalmus iste attribuitur David, id
praedicatores. Et merito, quia morlem sponte su- est Ecclesiae, agens de hoc quod fuit, cum fuge-
scepi. Et hoc est quod dicit, quia ego dormivi ret David a facie Absalon filii sui, id esl a praesen-
id est passioni me sponte permisi, et soporatus tia persecutorum. Timens ergo Ecclesia, ail: Do-
sum. Alialittera : [Aug., Gl. inl.] Et somnum cepi, id tnine, tnulliplicali tunt qui iribulant me, et ut quid?
est mors subsecula est, ut a dormitalione trans- et vere, quia muttijnsurgunt adversumtne, Chrislia-
itur ad somnum. Aliler, secundum lii.teraeseriem. num nomen exslihguere cupieittes. Multi dicunt
Quasi dicat : Serviunl illi contra me ; sed non dor- animm mem: Non esl salus ipsi in Deo ejus. Aliter,
mirem, nisi vellem. Et hoc ego cum pondere pro- D j persecutores non sperarent delere Ecclesiam Jate
nuntiandum est, quasi dicat qui tantus sum. Dor- pullulanlem. Ipsi ita : Tuauiem, Dornine, susceptor
tnivi, idest injuriisfui aifectus : el soporatus sum, ineus es, quia in Chrislo homine suscepta est Ec- .
ir; corde terrae sepultus, et post exsurrexi, quia clesia, et cum eo exaltata. Unde sequitur : Q Et
Dominus suscepit nie. lu es gloria mea, et exallans in coel.0vaput meum,
VERS.C. — « Non timebo millia populi circum- id esl Chris-iim, qui primus .iscendit in coclum.
« danlis rse; exsurge, Domine, saivum me fac, Et merito, quia voce mea ad Dominumclamavi,
« Deus meus. » hoc non mutatur. Et extiadivitme de monte sancto
iVonlimebo,quasi dicat: Et ideo, quia modo sum suo, id est de Chrislo, vel de justitia stta. Quid
liberatus, non amplius timebomillia populi circum- libi fecit? [Hier., Aug., Alcuin.] Ecce: Ego dor-
dmttis me pendenlem in cruce, quanta mullitudo mivi, olim in vitiorum torpore, et soporatus stim,
crucifixum circumsletit, quae pdst resurrectionem et post e_cs_irre__i secundum illud : Exsurge a roor-
niiiil ei riocere potuit. [Aug.] Et ttt non timeam luis qui dormis, et illuminabit te Chrislus. Et hoc
cxiurge, Domine,nec dormienti Deo dicit, exsurge; non propler me, sed quia Dominus suscepit me. Et
sed mos est Scripturae sacrae Deo attribuere quod idao, Non titnebo miilia populi circumdantis tne, id
COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. IY. '' (.__
81
est gentes quaeconantur exslinguere Christianum A tissime referel ad quod alludil scutum seu clypeus,
nomen. Et ut hocfial, Exsurge, Domine, scilicet fumtamenut Munsterus verterit, proteclioes circum tne. Ve-
• Christe, caput meum",in cujus ressureclione salus Lalina longe magis respondet editio LXX, et
mysterio Incarnationis, ut clare habes ih ex-
est. Unde : Salvum me fac Deus meus. Et me re- planalione contcxtus.
gnante dicit Ecclesia : Percussisti confusione otnnes VERS.6. — Non timebomillia populi, etc. Heb.
_0'N NSLOIKAMERIBABOTH.
adversanlesmihi sine causa. Et quoniam pereussisti nixna JVonliinebo Sanctes, Mun-
sterus, a decem millibus, quibus con-
omnes adversantes mihi sine causa, ideo denles sentiunt LXX, ano uMpiaowv. Solemne est sumere
peccalorumeontrivisti, id est verba maledica vel millia indefinite. Unde Hieronymus juxta Heb. et
Pellicanus verterunt simpliciter millia. Campensis,
principes. Et quia ita fecit Dominus, ergo credite, cenlummillia, et Pralensis, prmtia, usi paraphrasi,
homines, quod Dominiest salus, el, o Domine, su- sed non mulalur intelligentia.
per populumtuum benedicliolua. YERS.VII.—Percussisti otnnes adversantes tnihi
Polest eljam legi psalmus iste moraliter, in per- sine causa, Heb. i~h '3'R S.3ITNT\i~T\HICHITA ETH
sona uniuscujusque fidelis, qui a vitiis et cupidila- COLOIEBAI LEHI.Pratensis, Sanctes, Munslerus,
tibus impugnatur, et secundum hoc per David acci- Pellicanus, interpreles pro Cajetano, Campensis,
verterunt in maxilla aul in maxillam. LEHI He-
cipitur quilihet fidelis; etper Absalon, vitia.etcon- braeum
cupiscentiaecarnales. Fidelis ergo vitiorum pugnam B etiam refertur
signat percussionem conlemptibilem, quae
ad blasphemias, juxta illud Job
senliens, ail: Dotnine,quid mulliplicatisunt qui tri- xvi; Exprobranies percusserunt maxillam meam,
bulantme? multi insurguntadversutntne.Multidicunt quod non negant Saneles in suo Thesauro ,
animmtnem: Nonestsalus ipsi in Deoejus. Coacerva- et Munslerus in Scholiis. ldipsum vero quam apte
Chrislo Doniino'qiiisnon videt? quem im-
quadrel
tione namqttevitiorum, subrepit desperalio sanitatis, pii Judaei, licet per oninia innocuuro, alapis et co-
quasi viliis insullanlibus animaevel etiam diabolo laphis ceciderunl, blasphemiis onerantes, el in fa-
ct angelis ejus persuggestiones. Tu autem, Domine, ciem ejus spuentes, seu ;in vilissimum homuncio-
meus etexaltans nem, cum tamen non esset inventus dolus in ore
tusceptor es, gloriamea caputmeum, ejus (I Pelr. u). Hincet servo illi nefandissimo re-
id est Christumin ccelo,vel mentemmeamquaeservit spondit percutienli maxillam : Quid me cmdis?
legi Dei. Et merito, quia Vocemea ad Dominum (Joan. XVIII.) Quid enim peccaverat ut frustra cae-
el exaudivitme de monte sanclo suo: hoc deretur? Et juvat mtillis partibus quod scribitur
clamavi, Luc. vi, et Matlh.v: Si quis te percusserit in unam
non mulalur. Ego dormiviet exsurrexi, Dominussus- maxillam, prwbe ei et alleram. Quod non esse
ceplor meus; hoc non mulatur. Ideo non timebo in.elligendum ad lilteram, erudite docet August.
miliia populi circumdantisme. Hic cum est populus lib. ii De sermone Dom. in monte. Quando cnim
Apostolus II Cor. xi, dixit : Suslinetis enim si
vitiorum et daemonum,Exsurge Domine, salvumtne C quis vos in faciem cmdit, significat, inquit Augu-
fac, Deus meus; hoc non mutatur. Quoniamtu per- stinus, conlemni atque despici; alias enim now
cussisliomnesadversanlesmihisine causa. Rectehoc implevisset Dominus quod jusserat, non praebens
ministro sacerdotis alteram roaxillam, quin potius
dicitur de diaboloel angelisejus in praedestinatione, redarguens. Si autem verteris, ut Hebraicantes vo-
id est secundum hoc quod a Deo praedestinatumest lunt, Percussisli omnes inimicosmeosin tnaxilla,
de eis, et futurum. Dentes peccatorum,id est aucto- jam contradictiones et contumeliaenon referuntur
res viliorum, qui conantur eum de corpore Christi ad Chrislum palientem, sed ad Judaeo.ruminimico-
rum Christi destructionem, ut etiam in ' Scholio
praecidere,eos scilicet qui ei maledicunt. Domini suo interpretatur Munslerus.Ignominiosacade slra-
est salus. Cavenda est superbia, et lotum Deo visti adversarios tneos. Et juxta sensum catholicae
dandum. Etsuper populumluum benedictio tua, id psalmodiae,Judreoruroet haerelicorum mulla sub-
nectuntur congrua, quasi poenalalionis respondens
est super unumquemquenostrum. ad percussiones irrogatas contumeliose Christo.
COLLATIO 1NPSALMUM III, <DOMINE, QUID El enim Sapient. xi: Per quwquis peccat, per hwc
HULTIPLICATI? > et lorquetur. Percusserunt maxillam Chrisli, con-
VERS.3. — Tu autem, Dotnine, susceptor meus tradicenles illi frustra,êrgo justa animadversione
es, Heb. i~~z ~XQMAGEN BAADI. Hieronymusjuxta dentes peccatorum debuerunt conieri, ut luantalium poe-
Hebr. clypeuscirca tne; Pellicanus, Sanctes, et pro nam recto ordine culpae debitam, juxla
Cajelano interpreles, clypeuspro me; Pratensis et Qpsalmum LVII: Conteret denleseorum in ore ipso-
Campensis,sratiimpro tne, in eamdemrecidunt sen- rum rum. Hieronymusdixit: Percussisti omniuminimico-
tentiam ctun nostra lectione. Et êrte radix unde meorum maxillam. Quod potesl sonare, ani-
madvertisti in percussionem illam, qua despica-
derivatur idnominis, significat protexit. u_j MIGGEN,biliter, nulla causa, me innoxium maligni cecide-
inde ~SDMAGEN proteclorem, sive susceptorem, ap- runt.
PSALMUS IV.
i
. SALHI TITULUS,« INFINEM PSALHUSCANTICl DAVID. » lur, finita estdomus, finitusestliber,idestconsum-
Cuminvocarem.Titulus : In finem psalmus cantici malus est. [Aug.] In litulis autem psalmorum pro
Hier. Alc.]Finisduobusmodisaccipilur, consummatione accipitur, et significat Chrisliim,.
_D_mi_f.[Aug.
scilicetproconsumplione,et pro co.nsummatione,id qui est consummatiofideliumin praesentiad justi-
est quando aliquid deflcit, velquandoperficitur. Pro tiam; in futuro, ad coronam. [Gl. int.] Vel signi-
consumptione,ut cum dicilur, finita est candela,vel ficat pleniludinemtemporis. Unde Apostolus: Cutn
finilaest expensa.Pro consummatione,ut cumdici- venit igilur pteniludo lemporis, misit Deus Filium
s5 PETRI LOMBARW 84
suutti, facliim de muliere factumsub lege(Gal. iv). A etc, tertio; deposito velere homine, nos in sacri-
[Cassiod.] Quod autem hic habetur, psaltnus cantici ficium Deo jubemur offera., quia cerli sumus de
diligenter adverlendum est; in titulis namque psal- bonis, ibi, sacriftcale,elc. Prophelaergoredarguens
morum aliquando tanlum ponitur psalmus, ali- idololatras, et ab idololatriaesuperslitione revocans,
quando tantum canticum, interdum ulrumque, sed dicit:
diverso modo. Qitandoque enim canticum psalmi, YERS.i. — « Cum invocarem, exaudivil me
quandoque psalmus canlici, Esdras posuit. Cujus « Beus juslitiae nieae;in tribulatione dilatasli mihi.»
diversitalis ratio, secundum lilleram, ut liqueat, Cum itivocaremexaudivitme. Quasi dicat: Yestri
sciendumest quia quandoque psalmus ante arcam dii, oidololalrre.curoinvocantur, nequeunl exaudire,
in labernaculo Domini solius instrumenti, quod quia non vere vivunt; sed Deus, scilicet dalor justi-
«licebaturpsalterium, sono decanlabalur sine chori lim mem,id est me justiflcans, scilicet a qHOest ju-
voce, quandoque voce huroana, sine instrumento; slilia mea, exaudivit me, cum invocaremeuro, [Aug.]
quandoque instrumento, et chori voce. Et quando id est intus in mente habens gratiam, vocarem
utroque cantabatur, aliquando prceeinebat sonus ad majorem conferendam.Yel in secunda persona
inslrumenli, et acclamabalvox ehori. Aliquandovox legitur secundum aliam litteram, quaeest exaudisii
chori praecinebat, et inslrumentmn sequebalur. " me; sic, o Deus juslili_c mese, exaudisli me, cum
Quando so'o instrumento cantabatur dicebatur lan- invocarem-te, et est idem sensus ciiin priori. In tri-
lum psalmus. Quia psalirius ad litteram sonus cst bulationedilatasli mihi, id est ab angusliis tristi-
instrumenti et modulatio. [Aug.,Cassiod.j Quando liae in latiludinem gaudii deduxisti me, quod
sine iiistruroento sola voce canlabatur, dicebaltir gaudium est de pura conscientia, et de spe vilae
tantum caniicum. Canticum enim sonus est hu- _etern_t.Unde Apostolus: Gaudemusin tribulatione,
manoe vocis. Quando instrumento prrecedente, et scientesquoniam tribulatio operalur palienliam; pa-
voce sequenle, dicebatur psalmi canficum, vel can- lienlia, probalionem;probatio vero, spem; spes au-
ticum psalmi. Quando vero chori vox praecedebat, tem non confundit, quia charitas Dei diffttsaesl in
et inslrumentuin sequebatur, dicebatur cantici cordibus nostris (Rom.v). Hsecdilalatienem cordis
psalmus, vel psalmus cantici. Quod elsi secundmn generat, anguslias depellit. Ilac viri sancti intus
litleram prredicta raiione factum csse vidcatur, recreanlur, elsi extra aflligantur, qua qni carcnt,
maxime lamen pro myslerii signifiealione, hac diin visceribus angusliantur. Hoecsunt deambulatoria
versitate in titulis ustis est Esdras, sicut David in sacerdolumin lemplo Ezechielis (Eiech. XLII).Unde
magnomysterioiisuscstpraedictoinstrumento.[Aug. p alibi, Deambulabam in innocenlia cordis mei. Et
psal. LXXTII, Cassiod.] Ul enimsupra diximuspsal- nota mutationem personae.A terlia enim persona,
nnis bonam operationem notat, canticum la_liliam ubi ait, Exaudivit, transit ad secundam, ubi ail:
nicntis habitam de aeternis indicat. Dicitur itaque Dilalasli mihi. Prius enim indicavit horoiiiibus se
psalmus in quo tanluin de bona operalione agilur; esse exaudilum, deinde quasi jam habens in corde
canticum, in'quo dc mentis cxsultationesolum tra- Dominum, de quo ante loquebalur, ex dilectione
ctatur. Psalmi canlicura, vel canlicum psalmi, ubi ei familiariter loquilur, in quo demonslralur cordis
priroum de bona operalione, postea de mentis jo- dilatatio.
cunditate; canlici psalmus, vel psalmus cantici, YERS.2. — « Misereremei, et exaudi orationem
ubi prinium de mcnlis laclilia, postmodum de bona 7 meam. »,
operalionc tractatur, ut hic; prius' enim dicit se Miserere. [Alcuin.J Quasi dicat : Misertus es de
cxaudilum, et in tribulatione dilatatum; deinde justitia, et de dilatatione. [Aug.] Item adhuc tnise-
de pcenilenlia et sacrifici.o juslitia. agit. Et cst rere meicontra roiscrias hiijus vitx, ut in me coepta
psahnus iste de moribus, quia ad bonos mores nos perficianlur, exaudi orationem tneam, qtiae csl de
informal. Et cst sensus titsili talis, psalmus iste, pelendis bonis, dicil vir justus. Et eum ita de me
qtii diciiuf psalmus, quia monet ad bene opcran- D sit, o
dum; psalmus dico cantici, quia agit de menlis l_e- VERS.5. — « Filii hominum, usquequo gravi
lilia, faciens menlionem de aelerna jucunditate. « corde? ut quid diligitis vanitalem ct qua_rilis
Psalmus dico riirigens nos /« finem, id est,-in Chri- « mendacium".>
. slum, qui esl finis consiimmansin prresenti ad ju- Filii hominum. [Gl. inl.] Qnasi dicat: Qui uti ra-
slitiam, in futuro ad coronam. Vol in finein, id tione deberent. Yel, fiJiihominum, scilicct Adreet
est.in plcnitudincm lcmporis, quia agit de liis qure Evrc, non Dei. Adam enim homo fuit, et non filius
facta sunt tempore plcntludinis. Est David proplie- hominis, cujus filii sunl qui ejus imaginem por-
l_e,qui hic loquitur in sua persona, vel alieujiis lant. Yos, inquani, estis gravi corde, id est cor ve-
perfecli. [Alcuin.] Intentio, monet ut deserantur strum sarcina peccalorum, et pondere iniquilgtis
falsi dii ct vana srcculi, id est temporalia. gravatum est, quo demergitur in profundum. Ini-
Modtistalis. Triparlitus est psalmus. [Cassiod.] qtiitas enim in Zacharia prophcta legitur sedere su-
Primo, excmplo sui incrcpat infidelesde falsis diis per lalentum plumbi (Zach. v). Ideoque de Plia-
et falsis bonis; secundo, proponcns novum Iiomi- raone el __'.gypliislegilur quod suhmersi sunt velut
nem , veteremjubet cxuere ibi, ct scitotequoniant, plurobuiiiin aquam vehcmcuiissimrun(Exod. xv),
85 COMMENTARIUM IN PSALMOS,—PSAL. IV. 86
qiiia ingravatum erat cor Pharaonis et __Egyptio-A Yel ila conjungipotest cum superioribus, quasi di-
rum. Petrus quoque quasi aliquid plumbi habens, cat : Nolite diligere vanitatem. Et scitote. Quare?
super isiquamambulans timuit; sed pondere non Quoniam mirificavit Dominussanclum suum; Do-
gravatus, aquisnon est submersus; sed extenlaad niinus exaudiet me cuni, etc. Sed diapsalma intcr-
eum Dominicamanu, est eductus (Matth. xiv). Do- positum sic jungi vetat. Proprietas enim diapsai-
minus autem Christusab omni peccati contagione, matis non conjunctionem inferiorum et superiorum
immunis super aquas intrepidus ambulavit, tan- verbprum exigit, sed disjunctionem, licet hoc pene
quam plumbea.gravedinis nihii habens. Unde dicit nusquam servetur. Licet enim diapsalma interpo-
Isaias : Et ascendit Dotninus super nubem levem natur, sequens tainen cum praecedenti littera con-
(Isa. xix). Quia carnem suscepit, nobis contra in- jungilur. Unde et hic aliter polest conlinuari lit-
centiva vitiorum refrigerium pr_ebentem,omnisno- lera, [Cassiod.]quasi dicat: Quod vana suntscitote,
xiaegravedinisliberam.Vos, inquam,filii horainum, el eliam scitole quid sequamini. Quoniam Dominus
estis gravi corde,et usquequo eril istud? [Aug.] ld Pater mirificavitsanctum suum, scilicet Christum,
est saltem in advenlu Filii Dei, praesente veritate qui esl Sanctus sanctorum, [Aug;] id est mirabi-
cesseterror vester. Ut quid diligitis,quasidical:Yere Jemeum ostendit suscitando, et ad dexteram suam
gravi corde estis, quia vos diligilis, [Alcuin.] id est B collocando, ad quem converti debelis ab amore
voto amplexamini,el quwrilis cum labore vanilatem niundi; de quo dicilur : Cum venerit Sanctus tan~
et meudacium,[Cass.] id est idola, quaevana sunt, clorum, cessabit unclio veslra (Dan. ix). Sicut ergo
scilicet, a vero esse aliena et mendacia, quia non dicilur Domiiuis dominanlium, et Deus deoruro, ita
sunt Deus ut dicuntur. Et ut quid hoc facitis, vel et Sanctus sanctorum, qui in se sanclus-est, et
diligitis,velquaerilisvanitatemelmendacium, [Aug.] alios sanctificans, [Gl. int.] Et per eum Dominus
id est lerrena, quaesunl vana, quia ut umbra trans- exaudiet me de requie aeterna, cum clamarem (vei
eunl? Oroniaenini que sub-sole sunl vanitas sunt et cum clamavero)ad eum. lla el vos exaudiet si cla_
mendacia, [Ilem., Aug.] quia non faciunt quod pro- maveritis. Et ideo clamate, el sic digni audilu eri-
mitlunt, scilicet beatos. Et ut quid hoc facilis, sci- lis, scilicet, si clamaverilis, et fecerilis quod sub-
licel cur de terrenis, quae vana sunt et transeunt, ditur.
vultis esse beati? Sola veritas facit esse beatos, ex VERS.5. — « Irascimini et nolile peccare, qtire
qua vera sunt omnia. Ul qtiid igitur temporalium « dicitis in cordibus veslris, et in cubilibus veslris
rerum amore delinemini? ut quid tanquam prima, « compungimini.
extrema sequamini? Irascimini. Quasi dicat: Ut autem et vos merea-
PARSII, oiaj>akp.a. mini exaudiri, irascimini et nolite peccare, [Aug.] id
VERS.i.— «Et.scitote quoniam mirificavitDomi- est si motus animi surgit, qui non est in potestate
« nus sanctum suutn; Dominusexaudiet me cum nostra, non ei consentiat ratio. [Cassiod., Alcuin.]
« clamaveroad eum. » Yenialis enim ira est, quaenon ducitur ad effectum.
__..scitote. [Hier., Aug.] Secunda pars, ubi posito Et sciendum quod primtis motus animi non est in
novo homine, velerem jubet exuere. Et sciendum nostra poteslate, sed Dei gratia contemperare pos-
quod ubi nos habemus diapsalma, Hebraei habent suinus. [Cassiod.] Quod ergo cousuetudinis est,
SELA,quodinterprelalur semper. Et est confirmatio permillit, :d est non prohibet; quod culpae,scilicet
et coramendatio praecedentiam, vel sequentium. mortale, prohibet. Quasi dicat : Irascimini quideui
[Hier.]In hujusmodi vero locis, dum psalmi ante primomotu, qui est invincibilis; [Aug.; Hier. lib. n
arcam Dominicantarentur, in psallendointerpone- adv. Pelag.] et si irascimini, nolite peccare, con-
batur silentium, et fiebat quaedam verborum inter- sentiendo, et ad effeclum dncendo. Haec eadem
cisio, quasi speciali laude aliud inlelligerentur se- Apostolus docet dicens : Sol non occidat super ira-
quenlia conlinere quam praecedentia.[Aug.]Ideoque cundiam vestram (Ephes iv). Quibus verbis innuit,
LXX interpretes raagis atlenrientes sensum et rei D ut peccalum sit onmino vel, id est eliam leviter
ordinem, quam Hrebrei verbi proprietatem, non irasci: justitia aulem est iram celeri pcenitudine
translulerunt SELA,sed pro eo posuerunt diapsalma. mitigare. [Aug.] VTel,irasciminr, vobismetipsis, de
Quo vocabulo significatur vocum divisio, in psal- praeteritis peecatis, el ulterius nolite peccare. [GI.
lendo, ut psalma sit quod psallitur , diapsalma int.] Yel, irascimini, primis motibus, cis resislendo
vero inierpositum in psallendo silenlium. Sicut et nolite peccare, id est ne ducatis ad affeclum.
ciip.ilu1.pKdicitur vocum copulatio in cantando. Et Post iram enim, removet etiam simulationem, di-
certum est, ubicunque diapsalma ponitur, rei et cens, qum dicitis. [Aug.] Labiis etiam in cordibus
personaefieri narrationem, ut sic post increpatio- vestrisdicite, ne silis de illis de quibus dicilur: Po-
nem infideliumChristum proponit, per quem Deus pulus hic labiis me honoral, cor aulemeorumlongeest
exaudil, dicens : scitole. Et nota et conjunctionem a tne (Malth.xy). Et in cubilibus vestris compungi-
ininiliis solere poni in propbeticis Scripturis, ut gimini, id esl in cordibusvestris compungiminido-
dicta cumvisione quaeest in corde conjungat. Nain lore pcenitentiae, ut seipsam anima puniens com-
saepeinvenis ila coeptum : Et dixit Dominusad il- pungal, ne in Dei judicio damnata torqueatur. Vel,
lum; Et factumest vcrbutnDominiad illum. Ita hic. in ctibilibusveslris compungimini,id est qua6iqui-
J.T PETRI LOMBARDI 88
btisdam stimulis adh-bitus excilate vOs.non pro A j « lus4ui, Dpminc; dedisti ,J_etitiamin cordo meo.»
dolore peccMoruiri,sed ad videndamlucem Christi, Signalum esi. Quasi dical-: Hoc illi dicunt, sed
tcilicet j non pro irriguo inferiori, sed pro irriguo jam, o Domine, lumenmltus lui, scilicet lumengra-
«uperiori, ut invisibrlium amore inardescatis. Vel tiae tuae, quo reformatur imago lua in nobis , qua
ita, dico nolite peccare, et si peceaveritis, compun- tibi similes sumus, est signatumsuper nos,id est im-
gimini per poehiteritiamde his quaedicitis in cordi-. pressum rationi, quae superior vis animaeest, qua
bus, [Gassiod. Rem.] id estde hisquae tractatis in Deo similes sumus, cui impressum est illud lumen,
corde vestro, quae eliam novit Deus, id est de con- ut sigillum cerae.Vultus ergo Dei, ratio nostra ac-
sensu et de his quaevoluistis. In cubilibus vestris, cipilur, quia sicut per vultum cognoscitur aliquis ,
id est de delectatione carnis, in qua captiva versatur ita per speculum ralionis , cognosciiur Deus, etsi-
ratio, ut fera in cubili. Vel cubilia sunt cogitationes cut vultus conformitate alius alii assimilatur, ita
ferocium, ut de homicidiis, vel rapinis, elhujusmo- per rationem nos Deosimiles sumus, secundum il-
di. Et esl, compungimini de his quaedicitis in cu- Iud : Fecit Deus hominemad imaginem et similitu-
bilibus vestris, id est compungiminide atrocissimis: dinemsuam (Gen.l). H_ecautem ratio per peccatum
cogitationibus. hominis deformataest, per quod homo dissimilis
B
PARSHI. Mutfakpm.VERS.6. — i Sacrificate sa- Deofactus est; sed per gratiam Chrisli reformata
« criCcium justitiae, et sperate in Domino; multi: est, vel recuperata. Unde Apostolus : Renovamini
< dicunt: Quis ostendit nobis bona? > spirilu tnentis veslrm, etc. (Eph. iv.) Gratia ergo
tertia qua renovatur imago creala, hic lumen dicitur. Tri-
Sacriftcate, pars. [Cassiod. Alcuin] Depo- enim est imago , imago scilicet creationis,
sito in praecedentiparte homine veteri, hic nos in1 plex
similitudinis. Imago
sacrificium jubemur offerre, quia certi sumus de imago recrealionis, imago
creationis est, in qua creatus est liomo, scilicet ra-
btnis. Quasi dicat: Compungimini, irascimini, et
tio; imago recreationis est, per qtiain reformalur
sacrificate, id est offerte, non animalia quibus non1 scilicel Dei gratia , qure menli fepa-
delectatur Deus. Unde per Isaiam : Sacrificia veslra1 imago creata,
randae infunditur; imago similitudiuisest, ad quam
odivit anhna mea (Isa. 1), sed sacrificate sacrificia1
factus est homo, qui factus esl ad imaginem et si-
justitiw, quod est spiritus contribulatus. Ut se pu- militudinem non Patris
niens homo per poenitcnliam,maptet Deo.Undeali- tantum, vel Filii, sed to-
bi: SacrificiumDeo spiritus contribulatus. (Psal. L). tius Trinitatis. [Aug.] Per memoriam, sinhlis Patri;
per intelligentiam, Filio; per dilectionem, Spiritui
[Aug.] Qirod bene dicitur sacrificium justitiae. Qttid sanclo. Unde meminerim le ,
enim justius quam ut suis quisque peccalis.polius' ( te. Lumen intelligamle, diligam
alienis ergovultus est gratia justilicationis, qua
quam irascatur, seque puniens per pceniten- imogo creala
tiam et satisfaclionem Deoofferat? Vel ita, com- insignitur. Hoc lunien est tolum et
8 verum hominis bonum, quo signatur ut denarius
pungimini et sacrificate sacrificium juslitiae, id est in
imagine regis. Horaoenim factus est ad imagi-
opera justa facite, post pcenitentiam et lamentum : nemDei,
quam peccando corrupit, sed renascendo
quod notat fortassis intefpositum diapsalma, scili- Unde Dominusin Evangelio : Redditequte
cet ut de veteri vita transealur ad novam, ut scili- signatur.
sunt Cmsaris Cwsari, et quw sUnt Dei Deo. (Matth.
celexstincto per poenitentiamveteri homine, sacri-
Ac £i diceret : Sicut rcddit Cresari
ficitimjustitiae secundum regenerationem novi ho- xxn.) [Alcuin.]
suam imaginem, sic animam Deo , lumine vultus
minis offeratur Deo, quia sic se offert ipsa anima1
ejus illustratam et signatam. Vel ita, ut iutransi-
jam abluta in altari fidei, divino igne, id est Spiritu tive
sancto succensa, ut post Pascha, quando torrebant legatur, lumen vultus tui, id est luminosus
vultus tuus, et illuminans nos, scilicet imago per
spicas igni confricantes manibus, sequatttr Pente-
quam cognoscetis nunc inaenigmate, in futuro prout
coste, quando novospanes denovis messibus offe- es.
rehant. Quibus significabaulur opera justiliae. Dico' Signatum est super nos, id est impressum est
animaenostrae. [Hier., Cassiod.] Etdicit, lumen vul-
sacrificate, [Aug., Cassiod.] ef sic speratein Domino, p^ lus
dona aelerna. Non enim hic ea recipietis, sedquia1 rationem, quia illuminosa est, et illuminat ho-
et vultus Dei, quia ut pra_dietum'est,
vix aliquis est qui diligat interiqra bona, queesola minem;
per eam videtur Deus. Yel lumen vultus , dicitur
diligenda sunt; caeterisautera ad necessilatemuten- crux
dum, lion ad gaudium perfruendum est, subjicit, Christi, quaenobis impressa est intus et exte-
mulli dicunt. Quasi dicat: Dico sperale, sed mulli1 rius, sciiicet in frontementis, et in fronle corporis,
dicunt : quis ostendit nobis bona ? [Aug.] scilicet et in signum regis nostri. [Aug.j Ut eniin nummus
fulura, de quibus ipsi dubitantet desperant. Ideo- imperatoris imagincmporlat, ita fidelibus signa coe-
lestis principis imprimuritur, quae crux est luroen
que dicunt: Quisnovil si vera sint? aut quis venit in talibus irradiat Deus. Et per hoc lu-
al)inferis, ut ista nuntiaret? Ad verum, quia
quos respondet men dedisliimtitiam
Propheta, sciiicet quod quaeritur. Quis oslendit no- spiritualem non foris , et3n
sed inlus in corde meo , ubi habilat Deus, ibi
bis bona? osleudit breviter quae bonasint quae- vanis,
renda, subdens : quaerendaest laelitia; inlus enim sunt vera et certa
bona, quaemali non vident, lemporalia sectantcs, de
VERS7.— « Signatum est super nos lumen vul- quibtis recte subdit.
89 COMMENTARIUM 1N PSALMOS:—PSAL. 1T. 80
VERS.8. — « A fructu frumenti, vini, et olei, A multiplicati sunt a tempore frumenlij vini et olei;
« sui multiplicati sunt. > perit enim hree multiplicitas, et singularitas tenettir
A fructu, vel tempore frumenti. [Alctiin.]Quasi in sanctis, de quibus dicilur: Mullitudiniscredentium
dicat: Dedislimihilaetitiaminius, sed illi qui dicunt, erat cor unum, et anima una in Deum (Act. iv). Se-
Quis ostendit nobis bona, multi sunt a tempore creti enim ab omnibus rebus nascentibus et morien-
frumenti, viiii et olei, id est a lemporali frumento, tibus araalores aeternitatiset unitatis, uni Deo lias-
vino et olco.-Vel:A fructu frumenti, vini et olei, • rere debent.
quia putant in his esse fructum, id est consumma- COLLATIO IN PSALMCM IV: « CCMINVOCAREM EXAU-
tum bonum. Et addit sui, non sine significationis DIVITMEDEUSJUSTITI.F..
causa, et est referendum ad haec tria, ut dicatur YERS.— Cum invocaremexaudivil nte. Ileli. i'"j
frumenti sui, vini sui, olei sui, ad differentiam no- AVENI,Munsterus, Sanctes, Campensis, exaudi me.
tandam. [Aug,] Quia est aliud frumeiitum non Hieronymtts juxta Hebr. videtur le.gisse AVITANI
suum, scilicet panis Dei qui descendil de ccelo. Est My el Pellicanus i~~yper duplex Kamet, AVANI.
et aliud vinum quod laetificatcor hominis. Est et Unde argumento est codices variasse, quia trans-
uleum Dei de quo dictum est : Impinguasti in oleo tulerunt, exaudisli me, et exaudivit me. Qtiod au-
lem Pratensis et interpretes pro Cajelano vertunt,
capul nteum (Psal. xxn). Et nota quod hrec tria B 1 responde niihi,, gratis faciunl, curo Deum nobis
magis humanis usibus necessaria poriit pro poliori- respondere, sit oraliones exaudire. Utrumque lege-
bus omnibus diviliis, quibus illi mulli qui non ris, exaudivit, exandi, exaudisti, responde, nihil lae-
ditur sensus. Fabertamen mallel occiniin Ecclesiis,
quaeruntverum booum, multiplicati sunt. Qui enim exaudisti me, in secunda persona. Sed cur? « Ex
non vident regnum coelorum intra se esse, in his Graecoinquit et iranslatione Romana. >
mulliplicaiisunt, non quidem in verilate, sed mul- Sicontttlisset exemplariaquaedamhabere ria~r,Y.owh
tiplicati in distractione el aerumna. Non enim mul- pto-o,quaedamtio-rW.o-jo-ag /_.'_,non pr_elulisset aliam
liplicatio semper ubertatem significat, sed plerum- translalionem nostrae Yulgatae. Eadem caeeitate
laborat CaectisBurgensis in quadam apologia, cujus
que ad multa distractionem, cum anima lemporali- est talis titulus : Pelri de Ponle Creci Burgensis,
bus dedila semper exardescit cupiditale, nec vacarc Apologiain eos qui pleraque divini sacrificii voca-
potest, sed multiformi et aerumnosa cogitatione bula et sensainhrerent. perperam obstinalis suis erroribus
Hic volebal eum Fabro legi
dislracta. Simplex bonum non siuitur videre. Isli pertinaciter
in secunda persona, exaudisti. Quod quam caeculiat
ergo innumeris phanlasmatibus dislracti, non in convicimus. Omnia tamen qure in ipsis iste repre-
siniplicilate cordis quaerunlsimplex bonum, agenles hendit, a Fabro vix apice mutato expiscatus est.
contra quod praeceplum esl : ServileDominoin bo- YERS.3. — Filii hotninum. In Heb. fc,-N .»
C BENE ISCH,id est filii viri. Et ad eum moditmtraducit
nilate, et simplicilad cordis quwrite illum (Sap. l). Hieronymus juxta Heb. Allamen in Commenlariis
Ista multiplicitasvehementer adversa est illi simpli- in Mallh. xvi: Quetn dicunt Iwminesesse Filiumho-
citati, qua simplex et verum bonum quaeritur de minis. Et nota, inquit, quod ubicunque in Veleri
bonus exsultat dicens Testamento scriptum est filii homiiium, in Haebraeo
quo :
— « quoque scriptum est iilii Adam, nominatim hunc
VERS.9. In pace in idipsum dormiam et rer recensens locum. Quare luee clarius collegimus
« quiescam. > setale eliam Hieronymi codices variasse, et LXX
•uloiMpiiimv. Usquequo tyravi corde.
Inpace.inidipsum. [Cassiod.] Quasidicat: Dedisli vertcrunt,
mihi Ia.tiliam utique de hoc quod in pace quae est Hebr. naS_jS i~~~~ nn "<" AD MEIIQUEBODI LI-
in idipsum. id est , immutabilis, dormiam ab CIUMMAH. Quod Hieron. in versione quam srep_
citamus ad preees Sophronii ita reddit: Usquequo,
omni slrepilu mundi secrelus. Et hoc erit, cum inchjti mei, ignomiuiosaditigitis, elc.: Pratensis ,
roortale hoc induerit immortalitatem; et requiescam Usqttequogloria mea opprobrio; Sanctes peripbras,.
id est fruarvita beata. [Alcuin.] Et hoc vere, quia usus est: Usqueqttogloriam meam vertetis in igno-
miniam ; Musterus: Usquequogloria mea eril in
jam est spes qure non confundit. El hoc est quod ignominiam; lnterpres pro Cajeiano, Eril ignomi-
ail : niw, Paraplirasis Campensis, Studebitis conlumelia
VERS.10. — « Quoniamtu, Domine, singulariier " afficere. ConsentilPellicanus, Usquequo gloria inea
< in spe constituisti me. » adignominiam. Tr.inslatoradCampen_em, Quousque
spreta magniiudine mea. Tanta varietas el discre-
Quoniam __, Domine, elc. [Rem., Cassiod.] Vel iiani i a lectione Yulgataoritnr cx seijuivocalione
ita, In pace. Quasi dicat: Hli laborant multiplicari verl-i Uebrxi ~~J CABAD, quod iiilerdum signilical,
liis temporalibus, ego aute.m in pace mentis dor- gravis fttit, quandoque honorabilemesse. Hinc Yl__>
CABOD gloria, et 1~~~3CEBODI, gtoria mea. Sed me-
miam, hic oulilusmundi tendens in idipsum, id est rito rogamus, unde habcamus gravi seu graves
ad illud bonum, quod est id ipsum, id est quod corde. SapvxapSioi?Luce clarius constat LXX
nulla vicissitudine commutatur, sed ipsum in se legisse, txd~~h "i~~.~TTD~ISADMEH CABOD LEBLAM-
manens immutabili perennitate consistit. Et re- MAH,id est, usqitequq gravi corde, posita diaslole.
adeo ut quod nunc
quiescam in fuluro. Et hoc vere erit, quoniamjam Deinde secuti, ul quid, elc,
tu, Domine,consliluisli me.Vel habitare fecisli me legitur unica diciione nnS_lS duabus distinclim
legebant LXX nnS ~h LEKLAMMAII,
singulariler in spe, id est in una spe, qua singula- Delhêt praesertimcum
affinitatemnon parvam, et
riter untun et verum bouum speratur, non in multi- facilis estcaph_habeant
l^risus, ut alterum loco alterius irrepat.
plicitale saeculi.Ei profecto erit quod speratur. Et Caeterum LXS|ungunt I.AMMAH nnb quod est pars
bene ait singulariler; hoc snim ait conlra hoc quod dictionis, cumalii secus legunt junettm LICLIMAH, ad
M PETRl LOMBARDI n
id quod niox sequitur illud, lil quid, facta pritis dis- A , postremo verbum coiiipungimini. Quod numerus
liic vel ibi yarietur, sehsum non mutat, cum «;e-
junctiuiicula IN LEB,id esl, corde, ~h ubi alii lege- penumero aJler p.ro allero soleat porii in sacris.
runt "h i_ic, iiiilium diclionis in leclione quam no- Quantum ad primum, felativum, quod, casu quo-
bis tradunt. Hieronymus Judaeispro Sophronio sa- cunque, genere, numefo apud Hebraeospassim sn-
tisfaciens, "ut in prrefalione explicuimus., junxit bauditur, ut liqueat exempli causa, psahn. vn •
nnbab LICLIMAH ad id, verbi diligitis , et adje- In prmceplo quod tnandasti; et incidit iii foveam
ctive- .accepit "~~~~OUEBODI, quando verlit, inclyii qudm fecil, in Hebraeonon ponitur relalivum. De
inei, quod alii dicunt gloria mea. secundo quatuor litlerse, aleph, men, res, vau, ci-
VERS.-. — Miriftcavit. Non possum satis mirari tra punclorum dislinctionem sic, 1^n« possunt in-
cur Sanetes, Mtmslerus, Pralensis, interpreles pro telligi omra indicativi modi "nCN id est, dixistis
Cajelano voluerint vertere, segregavitaut separavit, vel dicilis, praeterilum pro praesenli, sicut etiam
cum ipsi alteslentur verbum hic positum rf.2n Munsterus accepit initiuni psalmi secundi, Quare
traducens, quare ad lumultum conve-
HiPHLA significareextra controversiam, tum mirabi- fremuerunt,
lem reddere, lum segregare. Ac Hieronymus dixit, niunl gentes, ubi certum est Hebraicelegi per prre--
terilum. "w~~~ de conjunelione transpo-
mirabilem reddidit, licet ad sententiam parvi refe- sita RAGESCHU;
non esse digladiandum, cura possit
ral, curo quae sunt mirifica, extollendo creteris su- . respicere pro magnopere bonitale intelligentis aut praecedentia
periora facihius et segregamus. Ostendunt tamen
se sponle discedere a lectioni coromuniet recta. Sunt atti sequentia. Poslremo vcrbum Qi"~ DAMAM, id
el pleraque id genus, qua_piget adnotar.eccu levicula. R est, siluit, inde ~QT\DOMU,
"] nem refertur ad compunctio-
VERS.5, .— Irasciinini et nolite peccare. Heb. tet. Silentium cordis, quaefil in abscondito, et soli Deo pa-
enim est intimis visceribus
Quanlum ad priniam pariiculam t~~~~RIGZUPra- secrelo ad Deumire cordis, et converti, juxta illud psalm.
teiitis, Munsterus, el iriterpres pro Cajelano, con- XXXVII : Domine, anle te desiderium meum, et ge-
tre.niscite,seu tremile: Sancles, pavete, ut peccali milus meus a te non est absconditus. Alia pete ex
nomine homines timere debeant, et id repraesentat commentario.
sua paraphasi Campensis , dale operam sedulo ne VERS. 7. Signatum est super nos lumen vul-
peccetis. Qtiodiicet quam verissimum sit, tamen non lus tui, Domine. Heb. legunt ,-|p_ NESAH , quod
congruit hoc loco inlerpretaiioni apostolicae,Ephes. magno consensu verlunt leva, aut exalia super
iv, qui hunc versiculum intelligit de ira moderan- a themate NASAII nos,
da. Cum enim prremisisset, <./>y-?_-_- v.al p-h apap» est, exaliavi. riD_ loco a"~~ per sin el aleph., id
._CV_T_,confestim quid intelligat explicat; Sol ttun naliter ApparetLXX legisse iri vocabuli iiomi-
occidal super iracundiam veslram. Quam intelligen- fint, pro signo, licet sensnm ponderantes vcrte-
tiam plane tradit Hieronymuslib. n adversus Pela- braeiafflrmani signatum est. Elenim citra conlroversiam He-
audito :« y_ NESa radice NASASVD. signifieare
gianos, cujusverbahaudgravatim IraDei vexillum, quodprocul dtibioexalialui', a quononiine
justa est, ira autemviri de pertufbata menleproce- non incongrue deflexerunlLXX ~~D~NESAII, id est si-
dit. Unde et in psalmo dicitur: Irascimini, etc. Qui et traduxerunt lffj}u._£__8vj
versiculus (]uera sensura habeat Apostolus docet,: gnum, signaium esl. Isa.
Sol noncccidat super iracundiam vestram ut pecca- autem XLIX, legimus -D_!_-H.< ARIMNISI,id csiexakabo
ium omnino sil vel leviler irasci, justitia autem, ce- C signum meum. Qtiid ergo piohihct LXX sic usur-
leri pcenitudiiie miligare. > Eamdehi sentenliam in < Psaltes passe, prresertim cmri lumen illud de quo canit
descendens a Palre ltiminum, pertineat ad
Conimenlariis ad Ephesios recenset. « De quarlo Dei et conleraplalionem, quaequate-
psalmo, ait, hoc usurpatum nulli dnbium est, et vi- nus cognilionem
aelur illi esse contrariuni, quod alibi dicitur: Nunc Addehominem exallel, nemo novit nisi qui accipit.
aulem deponileel vos omnemiram, el indignationem quod radix vocabtili unde id proficiscitur, ut
ei maliliam, et blasphcmiatn,et turpem sermonemex probataticloritatibus adductisin suo Thesauro San-
ore veslro(Coioss.iu). Sed et simpliciter intellecluin cles, recte significatpraeter alia non pauca, capcre-
et donare; quod abunde quadrat imagini, quam
nocel, dum pulanlur iraefrena laxata. Duplexautem naturaliter
non sohimad nos, veruni etiam apud philosopliosirae gestamus, et qua Dei parlicipes sunms.
iiomenaccipitur, velctiin injuria lacescilinaturalibus YERS.8. —.4 fruclu frumenli, vini et olei mulli-
Btimulisconcitanitir, vel cum requiescente impelu plicati. Hebraei, ~~r~~~w~-'~~~ ]'X~ nj?n MEETH DE-
et furore reslinclo, polest mens habere judicium, le GANAN
nihilominus super eo qui putatur laesissedesideral a VETIRPSCHAN RABBU, quod potest iiilerpretari
ullionem. Arbitior ilaque de priori ira hunc dictum, cati temporefrumenlieorutn, et musti eorum mullipli-
el nobis quasi hominibus esse concessum, ut ad in- sunt, vel ut in versione Hieron : In tempore
rei faciem frumenlum eorum et niustum eorum mulliplicata
dignaealicujus inoveaiiiur,iranquillitalem- sunt. Pratensis habet ctim, Sanctes et Munsterus,
que meniis velut levis qtiaedamaura conturbet, ne- quofruinentum eorum el vinumeoruin multiplicata
quaquam lamen liimenlis gurgiiibus ftiroris suble- sunt. Interpres pro Cajetano non addit quo, sicut
vemur. > Hrec sacer Hieroiiyiuus. Quae nihil aut D j nec in Heb. haJ_etur. Pellicanus, magis quamtem-
parum respondont ad versionem istorum quae dissi-
del a sensu'Aposloli, et ila psalmographigermanam pore frumenti eorum et musti eorum mulliplicenlur.
dixerunt a fruclu, etc, emphasin
inlelligentiam forte aut aut distrahuiit. Inlerpretes qui
depravant
Unde et Hieionyinus in versione juxta Ileb. scri- senientirepropius expresserunt. Quid namque est
psil, irascimini et non mofe istorum, pavele, aut pore multiplicari a lempore fruraenti nisi fruetu qui tem-
conlremiscite.Sic et Pellicanus, irascimini. Quamvis ostendit suo colligilur, quod non male -~<~pa?pa-Ti.xi';
aulcm pavor cum ira possil conciliari, ut reddat in- Campensis, quod illis frumentum et vi-
ntun, quemadmodumoptaverant, abundanter pro-
telligentiam dignam, tamen non est idem aniroiaf- venerit, et divites facti sunt. Faber vult.gra_ispar-
feclus. liculam olei
Qum diciiis in cordibus veslris, et in cubilibiisve- inquit, sacerconfodi, lanquam superfluara. « Nec,
stris compungimini.Hebr. D3_i_;u;a-Sy Hieronymus particulam illam reperit,
D___:_S_. Iinx cumvetustumOrigenisHexapliPsalteriumrevovisset,
iniTl 1MRU BILBABCHE5I ALMISSCABCHEM VEDOMMU, td quod ipsius irianu fuerat emendatum,neque in Heb.,
esi loquimini in corde vestro supet;cubiti vestro, el neque, in caeteris editionibus, nec apud LXX repe-
silete; ut contendunt Hebraismi canriidati. Qua- riri. Quare inecclesiisnihilforniidiniesse debeiillico
tuof sunt quse in nostra edilione et LXX Q pa- locumillum emendare, et convellere particulam il-
riunt diversitatem : nempe relalivum, quw, non lam olei, el amodo canere, a fruclu frumenti el vini
positum in Hebraeo; deinde indicandi rooriiis, di- sui multiplicaiisunt. Ita Faber: 0 bone, quid graval
citis; terlio coiijunclio copulaliva, el transposila: gultur tuum olei parlicula tam mollis? Certe in
93 COSMENTARLMM. IN PSALMOS. — PSAL. V. U
Vcleri Testaroentosolet Domiuus innuere.bonoriim A sed moventur ad malum, non habetur in Heb.;
affluen.eni abuiidantiam per haec tria simul, fru- tamen ostendit debere subaudiri.
jnentum, vinum et oleum, ut est illud Joel n : VERS. 9. — IN pace in idipsum dormiam et re-
Ecce ego miltam vobisfrutnentum, vinum.et oleum, quiescam. Duplex potest fieri dislinclio : primo sic,
et replebiminiin eis. Paliaris iiaque canluin eccle- in pace in idipsum; deinde, dormiam et reqtiie-
siasticum oleo laetititi_eperungi, quoniam citra scam. Vel sic : in pace in idipsum dormiam, et
oleum nulla est melodia in Ecclesia. Nec movere requiescam. Priorem insectattir Caecus Btirgcnsis
debet dictuin Ificronymi, cuin nolitparticulamillani in Apologia, et subsannat cantuin eeclesiastieo.ui.i
confodi, convelli, ul exaggerat Faber, si in Eccle- ad complelorium et ad alias preccs, qui suspen-
sia decanietur praesertim etiam si non ponatur, dunl spiritum, in pace in idipsum, quasi debercnt
debeat intelligi, ad significandam diviliarum om- occinere, in paee in idipsum dorroiam, facta pausa.
nium opulentiam qtiad ; quasi insinuat Pellicanus At neuira est rejicienda, quia si perpendas quid
in Scholiis. De spiriluall consolalione lua nos longe signifieet in idipsum, fortasse magis probabis di-
magis gaudeamiis, qtiam illi sreculares de roesscet stinctionem priorcm quam postciiorem. Profccto
vindeiuia copiosissima. Pcrspicuum est autem vin- Augtist. inlerprelans illum veisicultini psalmi cxxi,
deiniam et ad alia transferri. Deinde Hieroityuius Jerusalem qttw wdificalur ul civilas, cujus partici-
quaesiionex ad Hedibiam prredicat nihil sibi pla- palio cjus in idipsum, docct idipsum esse qund
cere, nisi quod ecclesiasticum est, et quod publice niutari non potest, et significareipsum nomen Dei,
in Ecclesia dicere non timet. Apparet nihilominus qui est, Ego sumqtti sum (Exod. 111).Caetera qurc
codices variasse, quia in Graecis nunc legimus B creala sunt aliler et aliler possunt esse ; qui aulem
ilaiov. Quod si in quibusdam aliis non fueril, non creavit, aliter et aliter non polest esse, quoniam
refert, ubi iiitelligentia sana est, el codem recidat. (iicttimcsl ei : Mulabisea, et mulabunlur; in auteir
Quin si verum est quori aridtixiiiius in prologo de idem ipse es (Psal. ci). lgiltir cum Christus sit
rabbi David Kimhi, qui dicit dissensioncs fuisse in pax noslra, qui fecit ulraque unum (Ephes. n), et
exemplaribus, et nonnullas dictiones fuisse ascri- ea pax est rclerna, quaeexsuperal omnein sonsuin
plas margini, non est omnino iroprobabile,quibus- (Philipp. iv), et immutabilis, in qua omnes unum
dam codicibusadditam in iine illius -vocabuliIitte- sumus : noiii-c congruentissinie lihi videtur quod
rulam dunlaxat unam, videlicet nun , ut legas idipsum conveniat liuic paci ct jubilemus in pace
7C_t>VW loco D.flll liabebisvinumel oleutntiros- in idipsum, pace, qua1 est sola imperturbabilis et
saraen dictionemcomposilam. Facile esl autem aut immortalis? Quod si proprius vocabulum in He-
addere aut expungere unam litlerulam. Nec obstat brseo positum inspicias, pervidebis non posilum
quod sequendo lectionem illam neque conjunclio simpliciler ~~~i IAHAD, id est simul, sed cum pro-
secunda habeielur, nequc aOixum seu pronomen, noniine vau, quod significat eum ~~~\tIAHADAN ,
quia interpretes hoc supplenl, niaxime cmn Psal- quod LXX interpreles dixcrunt : ei-i TOCO-T.ad in-
terium sit carmen lyricum, ut probavimus in prre- nuenriam summam unitatem. Haecpotuissent silen-
fatione. Et in hoc versu Munsterus el Sanctes ad- tio prenri, si quidem tacuissent. Nec tamcn prohi-
diderunt quo, sic primo psalmo dixil Munsterus, beo emendare, sicubi in pausis aut aliis manifesie
Non sic impii, sedmovenlurad matum, sicut palea; aberretur sine imperitia, sine incogitanlia.
PSALMUS V.
____L_1 TITCLUS : « 1SFIXF.MPROEAQU.ECONSF.QUI- C dirigens nos in finetn, id esl ad reternam hrrredi-

TURH.EREDITATEM. > tatem, qtia. est consummatio. Est pro ea libera, id
Verba mea. Tilulus: In finempro ea qum conse- est Sara honoranda, id est agit de Ecclesia hono-
quilur hwreditatem. [Uem.] Titulus hujus psalmi randa, per liberam Saram significata. [Rero., Al-
historiaeGenesis alludit, ubi legilur quod Abraham cuin.] Quia hic honoratur Ecclesia, cui habenda
duos filios habuit, unum quidem de ancilla Agar, haeredilasaffirmatur, a qua aemulaexcluditur. Unde
scilicellsmaelem; alterum vero de libera Sara, scili- sequitur quare consequitur hwredilatem, non sic
cotlsaae.lsmaelveromajornatttpersequebalurlsaac, Synagoga qtiae ejicitur de domo. [Aug.] Ecclesia
diim luderel cum co. lnleHigcnsergo Sara ludum vero est qure haeredilalem,id est vitam aeteniam,
lsmaelis eum Isaac persecutioncm esse, dixit viro id est ipsum Deum accipit, qui dicitur nostra hrc-
sno : Ejice anciUam et filiutn cjus de domo (Gen. reditas, quia ipse pascit nos et continet, et nos
xxi). Ejecta itaque est ancilla de doim, . ;-ro _ilio, qtioque haereditas Dei dicimur, quod ipse nos ad-
et libera ctim fiho li_ercditalcni obtimiil. Ad iunc _.:i:.:<* .-atet regit.
historiara vidctur respicere lilulus, cui etiara qure- [Cas.iod.] Intentio prophetaeest certificare fide-
dam vcrba psalmi alludunt. Verum non de hislo- les de haereditalehabenda. Modus : triparlitus est
ria, imo uo signilicalo agitur hoc psalmo. Libera D psalmus : primo, agit de baereditate quam sibi pe-
oiiim Sarrr, qure non secundum naturam, sed per lit, et asserit sibi dari, rcmulam dicens excludi;
Dei graliam prperit, Ecclesiam signiiicat, qure fi- secundo, petit auxilium contra ea quae_emulainge-
lios spirituales Deo gencrat, non vi carnis, sed rit; ibi, Dotnine,deduc ; lertio, prremia bonorum
gratia Dei. Ancilla significat Synagogam, qttrepro oslendit, ul sicut lerrel pcena, ita illiciant pracmia;
lemporalibus servil; cl totum corpus nialorum, ihi, Et Imtentur. Hoc modo distinguitur hic psal-
(jtii fecundi et tcrrenis abundantcs perseqiumlur mus. secundum Cassiodorum. Augaslinus autem,
Ecclesiam el filios ejus tormentis et illusionibus : qui quinque facit partiliones, hoc modo : pritis
qua. tanien conseqtiitur Iircrcilitatema.lernam, illis orat Ecclesia. ut audiatiir; secundo, ut intelligat
cxclusis. El cst sensus (it:i!i la'is Psalmtis isle. qu_eimi-eriiunleain ad videnduin Deum, vel ut.se
P5' PETRI LOMBARDI .96
esaudTlam cognoscat, ibi, Quoniam ad U orabofA. A substaiilia Patris el Filii, et una divinilas, _n_ co-
teflio, promittit se fuluram Dei domura, ibi, Ego aeternilas, perfecta aequalitas, nulla dissimilitudo.
aulem'; quarto, orat juvari intus, ibi, Deduc me; Si igitur credis alium Christum esse a Palre in ali-
quinto, propbetat qnae poena sit malis, quod prae- quo tameu dislanlem secundum naiuram, a Cha-
mium ; justis ibi, Judica illos. [Cassiod.] Ecclesiae rybdi Sabellii evasisli; sed in Scyllaeis scopu-
ergo vocataea Deo, trina est oralio hic, quaeorat lis Arii naufragasti. In medio ergo naviga,
separari a malitia saeculi, et ad Deum pervenire, utrumqiie periculosum Iatus devita , et dic : Pa-
ila dicens: ter, Paler est, Filius, Filius :.alius Pater, alius Fi-
VERS.i. — « Yerba mea auribus percipe,-Do- lius, sed non aliud, imo lioc ipsum, quia unus
i mine, intellige clamorem meum. > Deus.
Domine, percipe verba oris mei, [Cassiod.] id est VERS.3. — « Quoniam ad te orabo , Domine;
psalmodiam, et.inlellige clamorcm meum, id esl,. « mane exaudies vocemmeam. >
cordis affeetum, quo ad te clanio, [Aug.] quod[ Quoniam ad te. Secunda pars secundum Au-
clamabat Moyses tacens. et Sttsanna a presbyteris.; guslinum: Hucusque est oralio Ecclesiae, ut au-
• accusata.
Intellige, dico, et percipe aufibus, id est diatur, liic lamen intellectus eorum quae impe-
"
praeseulia tuaemajestatis. Et per hoc quod ait. In-. diunt eam ad videndum Dominum. Vel ad hdc ut
tellige, bene ostenditur quod spiritualis clamor est,p se exauditam esse cognoscat, prius "Ecelesiaquasi
non vocalis, qui intelligitur. Unde et auris Dei,, in praesenti volens audiri, dixit : Exaudi oralio-
non corporcum inslrumentum, sed praesenlia dinem in quo ipsa tuam vocationem ostendit; sed
vinae majestatis accipituf. Yox enim corporalisj caligans inter procellas hujus sreculi, seiitit se nnn
aure corporis auditur, spiritualis vero inielligitur, videfe quod cupit, et tamen sperat. Scit autem
Ideoque nota congruam verborttm dislinctionem, quare non videat, quia adhtic est ei nox peccato-
cum ait, Verba percipe, clamorem intellige. Ett rum. Dicit ergo : Quoniam ad te, quasi diceret
quia qre et corde clamo, ideo. oravi, nec sum exaudita; nec lamen desistam, imo
VERS.2. — «lntende voci orationis meae, rext ad leorabo, o Domine, non in nocle peccatorura,
« meus el Deus meus. > sed in mane exaudies vocem meam. Non in nocte,
Intende voci orationis mem, vel, exaudi oratio- quoniam peccala fecerunt; sed ea finita, videberis.
nenv meam; alia littera: [Cassiod.] Ecce ter dee [Alcuin.] Mane est finis tenebrarum, et initium
eodem oravit, oralionem diriges ad sanctam Tri- lucis, quae semper crescit, ut nec incipientes ex-
hitatem, dicens : Tu dico qui es rex tneus, scilicell _., cludanlur, qui consueludine et amore peccandi
Christus, et lu q.ui es Deus meus, scilicet 10\ discedentibus quasi tenebris et incipiunt Dominum
pater. [Aug.] Rex enim proprie dicitur filius, se-;. videre, et in eo paulatim proliciunt, [Aug.] Et quia
cundum. consueludinem . Scripturae, et fortassis s nondum exaudita est, sed se exaudiendam dicit,
ideo, quia secundum hominem uncttis est oleo spi- cur ergo prius dixit, Exaudi, et non, exaudies ?
riluali. Et bene primo ponitur rex, quia per eum _, Quia forsan supra clamavit, volens in praesenti
itur ad Palrein. Unde subditur, Et Deus meus. Et;t . audiri, et ideo dixit, Exaudi. Sed quia in nocle
tamen non dicit, intendite, sed inlende. Qnia fides s clatnavit, non est exaudita. Et quia noirest exwi-
catholica non duos aul tres deos pracdicat,sed ip-,. dita, sentil quid oporteat transire, ut audiatur. Et
sam Trinitatem unum Deuni; non ul cademTrini- ideo ait, Exaudies. Vel superius exaudita est, sed
las simul possit aliquaiido Pater, aliqnando Filius,, non intelligit se exauditam, quia nondum videt
aliquando Spiritus sanctus dici, sicut Sabellius s auditorem, nisi tenuerit. Et est sensus: Oravi,
credidil; sed ut Pater, non riisi Pater; et Filius,. nec sentio me exauditam; et adhuc, Ad le orabo,
non nisi Filius ; et Spiritus sanclus, non nisi Spiri- Domine. [Alcuin.] Et quoniam ad te orabo, mane,
l_s sanctus. Et haec Trinilas non nisi unus Deus s hochon mutatur, exaudiesvocemmeam, id est in-
Sihquia vere unns Deusest. [Aug. tract. 36 in '„ D telligam me exauditam. Et in hoc,
Joan.] Unde Christus dominus ait: Ego el Paler ,_. YERS.i. — « Maneaslabo tibi, et videboquoniam
unum sutnus (Joan. x). Ulrumque audi, et adverte, 5 « non volens Deus iniquitatem tu es. »
ct unutn, et sutnus, et a Charybdi et a Scylla libe->_ Jtfene. [Aug.]Non ero horarius, sed as*abotibi
raberis. Quodenim dixit unum, liberat te ab Ario;, perseveranter, et per munditiam vitae, non jacebo
quod dixit sumus, liberat le a Sabellio. Si unum , in terrenis, quaerensin eis beatitudinem. Per hoc
ergo non diversnm; si sumus, ergo et Pater et Fi- j. enim quod ait, astabo, duo nolal, mentis directio-
lius. Sumus non delerminate dicerel de uno, nec ic nem ad aeterna,et perseveranliam. Et videbo,id est
unum de diverso. Erubescant ergo Sabelliani, qui ui sciam, quoniam lu es proprie, qui stabilis manens
dicunt ipsum esse Palrem qui est Filius, confun- i_ das cuncta moveri. Deus es. El ideo non es votent
denles personas; qui dicti suntPatripassiani, quia ia iniquitatem,id est scienliam, [Alcuin.] quod Deum
dicunt Patrem fuisse passum. Ariani vero dicunt nt esse, et placere iniquitatem, nunquam conveniunt
aliud esse Patrem, aliud Filium : non unam sub- 3- [Cassiod., Alcuiri.] Nota singula verba, es dicit,
stanliam, sed duas : Patrem majorem, Filium mi- i- quod proprie convcnitDeo. Item astabo tibi. Astat
horem. Noli hoc dicere, tu catholice; una enim m ille Deout praesens,qui purus est. [Hier., et Aug.J
97 COMMENTARIDM 1N PSALMOS."—PSAL. V. <\R
Et hoc, Mane,scilicct niox ut lenebras vitiorum de-- Aj quod est. Mendaciumvero non est substantia, vel
serit. Vel ita, Mane astabo tibi, non mutalur. Ett nalura, id est non est de eo quod est naturali-
t".nc videbo, te. Noh enimvidel Deum qui terrenis5 ter, sed de eo quod nou esl. Et merito
perditur ,
iuhaeret, sedqui in mane virlutum Deo astat. Beatii qui deelinal ab eo quod esl ad id quod non est. Et
enitn mundocorde,quoniam ipsiDeum videbunt,etc. sciendum quia non omnino idem est
mentiri, et
(Matth. -y). Ideo, Mane astabo, ut videam te, quo-- mendacium loqui. [Aug. in Ench. cap. 18, et De
niam lu Deusesnon volens iniquitatem. Iniquitas,, mendacio, c. 12.] Mentiri enim est contra
scilicel mendacium, homicidium, dolus, et hujus-- quam quod animo seiitit loqui
quis. Et s*ane aliqtiiando
modi sunl nox, qua transeunte fitmane,ulvidealur r verum dicens, mentitur, quia contra conscieiitiam
Deus. Et reddil hic causam, quare mane aslabit, ett loquitur; aliquando falsum dicens, verax
est, quia
videbit. QuoniamDeusnon vult iniquitatem, quo-. non contra conscienliam loquilur. Mendaciumvero
niam si vellet, posset ab iniquis videri sine mane. est, falsa significatiovocis, cum inlenlione fal-
Verenon vis iniquitatem, quia, lendi. Ut ergo mandacium sit, necesse est ut fal-.
VERS.5. — « Neque habilabit juxta te mali-. sitas subsit, et contra conscientiam dicatur. Hoc
« gnus : neque permanebunt injusti ante oculosi atitem quod hic ait, non generaliter de omni men-
« tuos. > c~ dacio
accipiendum esl, sicut nec illud : Os quod
Malignus.[Gl. int.] Qui malura vult proximo, etsii meniilur occidit animam (Sap. i). Stint enim tria
non possit, neque habilabitjuxta te, id est non sic: genera mendaciorum. Nam sunt mendacia
quae-
videbit te, ut adhaereatlibi. Unde subdit, neque.per- riam pro salule, vel commodo aliciijus, non mali-
manebuntinjusli. Injustus est qui. non facit quodl tia, sed benigniiate dicla, ut obsletrices in Exodo
debet. Ante oculos luos, id est arite Jucem tuam, fecisse leguntur, qnae dixerunt Pharaoni falsum,.
quia oculi mentis eorum prae lenebris peccatorunai pro filiis Hebraeorumservatis (Exod. i). Haecau-
non sustinent lucem reclae intelligentiae,et si ali- lem mendacia non re, sed in dolo, vel indole
quando vident veram lucem, non permanent, quo- laudantur. Qui sic mentiuntur, non mendacium
niam ea amant quaea vero avertunt. Sed si hrec in eis, sed dolus, id est prudenlia vel indoles-ktu-
nox transit, fit eis mane, ut videant, el inh_erea»t datur, quia qui sic solummodo mentiuntur, me-
veritati. rebuntur ali quando ab omni mendacioliberari.
\Teliia, Mane,mane dicit, quandp incipiet aeter- Est eliam aliud mendacii genus, quod fit joco,
nilas. Et esl, Oraboad te, Domine; et quoniam ad quod non fallit. Scit enim ille cui dicitur, causa
te orabo, hbc non mutatur. TJRem.]Mane, id est in pQ joci dici. Et haec duo genera mendaciorum non
inilio aelernilatis. Exaudies vocem meam. Et in sunt sine culpa, sed non cum magna. Perfectis au-
illo, mane, ego astabo tibi, ut; prcesens. Et tunc tem non convenit menliri, nec eliam prb temporali
plene viriebo,Quoniam tu es Deus non volensini- vita alicujus servanda, cujus morte non occiditur
quitatem, id est, intelligamquod non placent libi anima sua, id est jtisti tacentis, vel alterius, id est
iniqui. Et vere, quia lunc, non habilabit juxta te occisi. Licet autem eis si non falsum dicere, ve-
malignus, sed tolletur impius ne videat gratiam rum tacere. Ut si quis non vult hominem ad mor-
Dei. Et lunc non pcrmanebunt injusti ante oculos tem perdere, verum taceat, sed non falsum dicat,
tuos, et si hic misericordiam ejus habuerunt, qui ne pro corpore alterius animam suam occidat. Non
solemsuum oriri facit super bonos et malos. [Al- est enim culpa verum aliquando lacere, ul et Do-
cuin.] Injusli sunt, qui mala faciunt. Vere non per- minus in Evangelio oslendil discipufis suis, dicens;
manelmnt.Nam Multa habeovobisdicere, quw non poteslisportare
VERS.6. — « Odisti omnes qni operantur ini- tnodo(Joo.n. xvi). Illud aulem ubi non est duplex
< quilatem; perdes omnes qui loquuntur menda- cor, non debet dici mendacium. Ut, yerbj gratia ,
i cium. > si quis commendetmilii gladium, et promillam rcd-
Odisii;_mnes.[Rem.Aug.]idestviderisodisse,dtimD dere poscenti: si furens poscit, non debeo red-
ne se vel alium oceidat. Ideo non hic est
separas a ie. Non enim odium eadit in i.cuu_, si dere,
odire dicitur malos, quia non sinit manere in se. 3_-_P-..'__ cor, quia cum proraisi reddere, non cogi-
lurenlem posse repetere. Si quis ergo omnia
Omnesdico <__.» operantur iniquitatem. [Hier.] Non tavi
dicit qui oporati sunt, ne excludat poenitentiam, mendacia vitarc npn potest, vel sola htijtis neces-
sitatis habeat mendacia, ut etiam ab istis, si sola
per quam peccalores juslificanlur; sed qui operan-
tur iniquitatem. Et accipit iniquitatem, gcneraliter remanserint, liberari mereatur, el Spirilus san-
quodlibet a divinis mandalis alienum ; quod ope- cli robur accipere, quod quidquid perpeiicndum
ratur ille cui placet. [GI. int.] Si vero displicet, est, pro verilate contemnat. Tertium vero genus
etsi cadit, languor naturae facit, non ipse facit. mendacii est, quod ex malignilate et duplicitate
Unde Apostolus: Jamnonego operor iltud, sed procedit, quod omnibus et summopere cavendum
quod inhabitat in me peccatum (Rom.vn). Sequi- est.
tnr : ___._perdes omnes non solunr operantes , sed YERS.7.— « Yirum sanguinum et dolosum abo-
ctiam eos qui loquunlur mendacium. [Aug.] Quia i minalur Dorainus. >
hoc cst 'verilali contrarium. Verilas enim esWc eo VERS.8.—«Ego autem in multitudine misericor-
98 PETRI LOMRARDl 1«0
i diaelusc intrabo in doriium luarii; adorabo adI A malis cos reunquii, in id quod elcgerunt expellens
« tcmplum sariclum 1uuni in limbrc tuo. > eos. Hoino ycro cum punit, malo voto boc agit. Et
Virum sanguinum, [Cassiod., Aug.] ld est ho- ideo ipse prior malus est, dum punire vult malum.
micidam, idem repetit quod supra dixil, ibi, qui Deindecausam supponit, qnare debeat deduci.
operantur iniquitalem et dolosum,scilicet quidecipit Propler ii.imicos nteos, confundendos, vel con-
vicinum, hoc esl, quod supra dixit: Qui loquuntur vcrlcndos : Et dtrige viam meatnqua ilur ad te, tn
raendacium. Hos inquam Domitius abominatur, id conspectu luo, id est conscienlia, ubi homo aliquis
est exhreredabit. Solent enim abominali dici ex- non videt, sed tu solus, cui honhni laudanti yel vi-
haeredati. Ecclesia autein quae consequitur haa- tuperanti non est credendum: quia non videl in
reditalem, exsullat in spe, dicens: Ego autem. conscientia, in qua iler ad Deum dirigitur. Ideo
[Aug. in conclus. Iiuj. psal.] Tertia pars secundum subditur:
Augustinum, ubi Ecclesia se promisit futuram Dei VERS.10. — "«Quoniam non est in ore eorum
donium, et hunc proximare in timore, ante futuram « verilas; cor eorum vanum est. >
consuramationem, qu;e espeliit limofem. Quasi di- Quoniam non est in ore eorum tcritas, cor eorttm
cal : Maligniet injusli non permanebunt ante ocu- vanum est. [Hief.] Vel ita secundum aliam lilleram,
los, Ego autem in multitudine misericordiw ium, id B ubi etiam distingiiitur liltera sic: Propler inimicos
cstnonmeis meritis, sed mulla riiisericordia lua. meos, qui insidiantur milii, dirige, id esl ostende.
Introibo in doniumttiam, [Rem.] id est coelestem,vel [Rem.]. Vtam meatn, id est pneccpla lua, »"neon-
multiludo miscricoruite Dei est, multi .et perfecli spectu luo, ut prre oculis habeam ipsa pi-aecepta.
sancti, quos nunc paril Ecclesia. Cum quibus dicit Et per ea me regas, ila ut in haeresimnondeclincm,
Ecclesia : Introibo in multiludine misericordiaetuie, vel ad dexleram prosperitatis, vel adsinistram ad-
id est cum mulliltidint. bominum perfectorum, et versilalis, sed regia incedam via, quae est Chri-
beatorum , qui talcs sunl ex misericordia tua. stus, qui dicit: Ego stim via, veritas, et vila (Joan.
[Gl. int.] Inlroibo in donum luam ccelestem, ullapis xiv). Quoniam non esl in ore eorum veritas, [Aug.]
in sedificium.Hie nolatur liberaeSarae, id est Eccle- scilicet iuimicorum meorum, quorum judicio non
si.aereceplio, sicut supra ancillae exclusio, ut di- cst credendum. Et ideo ad conscienliam ubi Deus
clum est: Non habitabit jhxla te malignus, elc. vldet, fugiendum est. Nec mirum si veritas in ore
In hoe introitu perfectio est, per hoc iniroibo: quia eorum non est, quia, cor eottim vanumest. Et ex
adorabo ad templumsancium tuum, coelesle. [Aug.] abundantia cordis os loquitur (Luc: viu). Vanum
Id esl proprie lemplum, non in' leraplo, cui ope- ._ est cor eorum, quia cor eorum fallilur de pec-
ribus bonis et orationibus appropinquo, orans ut cato, putaris peccata quaedam non esse peccata, et
sim in ejus scdificio.Hocdicitur de progressu, qui aliquid esse peccatum quod non est peccalum. Etde
esl prius quam detur consummalio. Adorabo dico, poena peccati, quia promitlunt sibi impunitatem.
in limore tuo, qui est magnum praesidium pro- Et lantum modo non est in ore eorumvveritas. Sed
ficientibus ad salutem, sed pervenientibus foras eliam
mittitur. Non enim liment jam amici, qnibus di- VERS.11. — I Sepulcrum patens est gultur eo-
clum est: Jam noti dicam vos servos, sed amicos « rura; linguis suis dolose agebant : judica illos
(Joan.x\), cum scilicet ad id perducti fuerinl, quod « Deus. »
promissum est. [Hier., Remig.,et Alcuin.] Gutiureorutnest sepul-
YERS.9. —« Domine, deduc me in juslitia tua; crum patens, id est comparabile sepulcro patenli,
« propter inimicos meos dirige iu conspectu luo quia felida promunt ad corrumpendum alios. Qui-
« viam mcam. > bus si non proficiunt linguis suis, id est malis,
H Domine, deduc me. Quarta pars secundum dolose agebant. Si enim aptenon possunt decipere,
Atigustinum , ubi Ecclesia proficiens inter im- dolose agunl, sub specie veri falsa inducentes. El
pcdimenla orat juvari intus, ne linguis dolosis D I nota quod ait, agebant, quia non modo moliunlur
avertatur. Secundum Cassiodorum et Alcuinum,. dolos, sed efticiunt quod intendunt, cum alios se-
est hic secunda pars, ubi Ecclesia pelit auxilium ducunl. Vel ita : Gultur eorum est sepulcruin. Pro
contra ea quae aeniulaingerit. Unde ipsa peribit, voracitate, pro qua adulando meniiuntur. Et addit,
quasi dicat: Inlroibo, in futuro, adorabo, sed nunc patens quia semper hiat illorum voracitas, nt se-
contra adversa, o Dotnine,deduc me, id est fac me pulcrum patens in recipiendis cadaveribus paratum
proficere. [Alcuin. et Gl. int.] Deductio enini est. Vel ita : Guttur eorum est sepulcrumpatens,
convenit proficienti. Per hoe declarat se in pro- [Aug.] quia mendaces blanda adttlatiohead se tra-
fectione esse, id est in provectu ad perfeclionem, hunt homines, et sibi assimilando devorant, quibus
nondum in ipsa perfectione. [Cassiod., Aug. ] mortuis, ipsi sunt sepulcra. Sequilur : Linguis suis
Deduc, dico in justilia tua qua poenitenteset sup- dolose agebant : hoc non mutalur. Judica. Quinta
plices recipis, non in juslitia hominis, id est quae pars secundum Augustinum. Et est haecprophetia.
hoinini videtur justitia, ubi malum promalo datur, qua praediciturquaepoena sit malis, quod praemuim
quod videtur homini justilia, quod Deus non facit. justis. Nqn est hic optalio, sed videt quod futurum
Quia etsi punit, non suum malum infert, sed suis est, secundum justiliam Dei. Quasi dicat, El quia
101 COMMENTARIUM INPS\LMOS. — PSAL. V. m
tales sunl, o Deus,judica illos. Non optat, sed quodi A nem. Et est sensus, bona voluntns tua qua vocas,
futurum esl pra.die.it.Judica, dico, sic : prolegit nos, el vinccre facil, cl accipitur totum
VERS. 12. — « Decidant a cogilalionibus suis;; de praesenli.[Cassiod.] Vel ita, imoverlio indicat
< secundum mulliludinem impietatum eorum ex- beneficia Dei, scilicet praesentiset fuiuri teroporis,
« pelle eos, qubnianr irrilaverunt te, Domine. > cum ait, scutobonw voluntalis tua:coronaslinos,elc.
Decidant a\cogilalionibus suis, id est frustren- Et accipilur partiin de prajsenti, parlim de fuluro.
lar opinionihus suis [Cassiod., Aug. ] Deci- Sculum enim quod a rotundltate dicilur, et esl rc~
dit enim qui spe sua iruslratur. Yel sic, dcci-• tundum in patria David, duo facil, quia corpus
danl, id est damnenlur. Et hoc, a cogitalionibusi muuit, caput coronat. Ita graluita Dei voluntas,
suis, id est tesle conscienlia eorum, et accusanles qui nos vocat, cst dcfensiohic conlra omnia, et in
eos. Ila decidant. Expelle eos qui sibi videnlur infuturo corona, utclypeuscapiliaplalus, eorona cst,
tromissi secundumtnuititudinem impietalumeorum, cordi defensio. Et, Domine coronasti nos ut sculo
id est longe, ut mcrenlur niultaeimpietates eorum,, bonae voluntatis tuae, id est bona voluntas lua, in
pelle eos ab haereditaleseterna, quae videndo Deumi praesenlinobis est ut scutum, in futuro ut corona.
possidetur. Nam secundum quantilatcm et qualila- COLLATIO INPSAl.MUM : « VERBA
tem peccaiorum,expellenlurplusminusve. Ideoex- j} MEA,etC. »
VERS.9.—Dirige in conspeclu tuo viam meam. In
pelle,ijuoniani, o Dominc,irritavcrunt te, vel amari-
caverunl le, id est peccando te cibum veritalis; Heb. CHAR
conversus est sermo ~]~~~i~~y~
LEPHANM DARCHECA
nann HANES-
suavem sibi amarum fecerunl. Panis enim qui deL tuo viam meam. Hieronymus , Dirige itt conspectu
ad Siiniam el Fre.el-
ccelo descendit, qui in se dulcis est, el vila aegris, lam, et lib.. m, adversus Pelagianos, atteslatur va-
ita amarus esl per peccala, ut sustinevenon possint. riasse exemplaria, ei eodem recidere sentenliam.
Ait enim;« Salomon loquitur: Eslo confidensin Do-
VERS.13. — « Et laetenlur omnes qui speranl minum in loio corde tuo. In lua autem sapientia,
« in te; in aeternum exsultabunt, ct habitabis ini ne exalteris, in omnibusviis luis cognosceeum, ut
c eis. > rectas faciat viastuas. Inlellige quid loquitur : Nec
in sapientia nostra, nec in ullis virlutibus confi-
Et Imtentur.Tertia parsesl hic secttnduraCassio- dendum; sed in solo Domino,a quo gressus homi-
•
dorum, ubi post retribuliones malorum subdit pra_- nis dirigtmtur. Denique praecipiturut ostenriamus
mia honorum, ut sicut lerret pcena, ita alliciant; et vias noslras, et nostras esse facianitis, quaenon
dicat: Illi et labbre proprio, sed ejus adjutorio atque clementia
prremia. [Hier., Aug.] Quasi decidant, recte fiunl. Unde scriplum est : Rectumfac in con-
ccntra isetenlurboni in futuro de habita haereditate. spectumeoviamtuam, siveut alia exemplariahabcnt,
Omnes qui modo sperant in le. Quibus gustantibus P rectamfacinconspecluf.tuo viammeam,utquodtibire-
clum
sucivis es. Unde : Guslaleet videle quoniamsuavis mtis. Profcctovia est, etiam mihi rectum videatur. lta Hierony-
Dei,est via nostra. Est via Dei
est Dotninus (Psal. xxxm): Dico laetentur, et non praecipit et oslendil; est via nostra, qua adquam euni
dubie dico [Cassiod.] quta exsullabunt in[ mternum, lendimus. Unde psalmo cxvm : Servavi mandata
nontemporaliler. Unde exsultabunt? ecce, et, id est lua el luo.In lestinwnia tua, quia omncsviw mcm in con-
hoc psalmoet caeterisomnibus,ponun_
habitabis in eis Hoecest aeterna ex- spectu
quia [Aug.]. neoterici interpretes alia vocabula a vulgatis, sed
sultatio eorum, cum teinplum Dei fient jusli, et erit cum non Iredatur sententia, nolo his Ieviculistor-
gaudiumipsorum, ipse ineolatus eorum. queri lectorem, quanquam debuissent meo judicio
VERS.14. — « Et gloriabunlur in te omnes qui communi editioni deferre, si tamen eo animo relin-
quunt ut damnent, quod non facile credimus de
« diligunt nomen luum : quoniam tu benedices omnibus. Monet tamen decimiis_versus, in quo
« juslo. > habeinus, Cor eorum vanutn cst,' Heb. ~T~~\D3lp
Et tunc qui diligunt nomen tuum gloriabuntur in QUIRBAM UAVOTH , Intimum eorum pravitates. Et
non dissideat sensus, taroen H.ierony-
te, tanquam habentes ad fruendum quod diiigunt, qiianquam mus asserit melius baberi in Hebraeo.Q~~~)QUIR-
quae est haereditasaelerna, qua de intitulatur psal- BAM. Non dicit Ilieronymus quod melius transfe-
mus, ldeo gloriabuntur, quoniatn tu benedices juslo, ratur intimum quam cor, sed quod melius sonat
id est benedictionemaeternaindabis juslo. [Aug.] " in Hebraeo.Namstatim subdit in Commenlariolohu-
Renedictioest gloriari in Deo, et habilare ab eo. jus loei:«Yere enim>insidialur^corhaereticorumom-
est nibus quos decipit. Deinde reriditaest ratio supra,
Sed quia hanc praecedit vocatio. quae gratiae, cur non semper eaedem sectiones el membra ver-
subdit : suum occurrant, ob id de hujiismodi minus anxm
\TERS.1S.— « Domine, ul scuto bonaevoluntatis digladiari, hominis esset oliosi.
« luaecoronasti n'os. > VERS.12. — Irritaverunl te, Domine.Nihil mira-
heris quod, Doroine, non sit in Hebraeo,sed apud
ut
Domine scuto bonm voluntatis tumcoronasti nos, LXX et nos, ut majorem energiam faci3t, ad de-
id est bona voluntas tua, qua nos vocasti, nobisest clarandam rebellionis superliiam, quando servi
ut scutum conlra inimicum quo protegamur; et maliirrilant sibi lam bonum Dominum. Siquidemet isti
inimicus. permittunl liberius siroilia et dissimilia, verbi
est utvictricia arma, quibus vincitur
ipsa gralia, Job xv, ubi habet nostra leclio : Currit ad-
[Aug., Cassiod.] Nam bona voluntas Dei praece- versus eum extento collo, etc. Sancles vertit, Deus
dit nostram bonam voluntalem, ut vocet ad poeni- curret adversus eum, ut percutiat eum in collo.
et haeesunl arma, expugnatur ini- Munsterus, Idcirco festinavit maims Dei contra
tentiam; quibus euin, ut comprehendal eum in collo. Cernis sen-
micus. [Aug.] Hoc est sculum contra eum qui in tentiam esse conversam, proplerea quod atldide-
tribulalionibus el tentalionibtts suggerit desperalio- runt Deum, aul Dei manum, quod non legebatur in
"403'' PETRi LOMIMLRDI 104
eoloco, ac oportet lectorem hujusrei meminisse, A cqrohabiseum, haud dubielegeruht interpretes sine
ne cogamur soepiuseamdemcantilenam cantare, ubi puncto in ventre liilerae. Num, quem punclum vo-
cOnSiliase offerunt. eilarit Hebraeidagges. Qui si inseratur in ventre lit-
VERS.13. — I/l scuto bonm volunlatisium. Pra- lerae sic, significat eum, ubi sine ipso significat nos.
t',;nsis, ut scuio dilectione; Hieronymus, scato pla- Adjuvat quod dicil Faber inveniri in nonriullisco-
cabilitatis. Yocabulum Heb. pst ZATZON, esl pius dicibus Hebraeis, nos ad sentenliam perparvi refert,
coronasii eum justum aut nos, nisi referatur ad
' ineiilis aiTeclus, seu ut ait Pellicanus, benevolen- Christum coronatum. De diversitate lemporis non
lia , unus vertil in genilivo, alius in ablativo.
Quando quidem Heliraeinon habent hujusroodi ca- est certahdum. Est enim familiarissimum Hebraeis
suum varielatcs, habent tamen stalum regiminis, tempus pro tempore accipere, pracserlim.in prophe-
nt appareat lcctam esse priorem diclionem r0X3 tis.
CATZNATH, coronasti nos. 13~i_!yriTAATRENNU, idest
PSAXMUS VI.
12 PSALMUSVI. quo peccator timet argui, et ideo poenitel. Eu est

-_ll_._S: « II- FINEM PSALMCS DAVID PROOCTAVA. > T>
] iste psalmus primus omnium poenitentialiumpsal-
pomine, ne in furore. Titulus : In finem psalmus mortim, qui sunt septem. Ideo tit ostendatur per
Dsvid pro oclava. [Aug.] Octava dicunt aliqui ad- sepliformem Spirilum posse deleri quidquid in sep-
ventnm Domini ad judiciuni, quia venturus esl Do- tenario hujus vilae coinnhtlitur, ct qnia.seplem sunt
miniis ad judicanduin vivos et mortuos, post sep- praeeipuembdi remissionis, quibus peccata delentur,
tem niillia annortim, ut aiunt; sed nulli hoc tempus scilicet baptismus, eleemosyna,marlyrium, conver-
itolum est, lil Dominus dicil in Evangelio : De die sio fratris erranlis, remittere in se peccanti, flelus
autemiita el iiora nemo scit, nequeangelus, nequeFi- et satisfactio pro peccatis, communicalio corporis
lius, ttisi solus Paler(Matth. xxiv). Et Aposlol. ait: et sanguinis Domini: horiim poenitentialium psal-
Dies autem Domini lanquam fur, ila in nocte veniet morum talis est forma, quia lacrymis et amaritti-
(I Tltes. v). Filius autem dicitur nescire, non quod dine poeniludinisincipiunl, et in certitudinemveniae
apud se ipse hon noverit, sed quia nescire faciat lerminantur, sicut hic patet. Concessio quoque de-
eos quibus non expedit-hoc scire. Unde quorumdam precativa est hic, ubi peccalum conceditur, et venia
nimiumvidelur temeraria praesumplio,qui annis com- poslulatur, quae, licet apud judices saeculareslocum
pulatis certissimum sperant post septem millia an- non habeat, apud Deumtamen multum valet, cui
norum diem Domini futurum. Potius ergo oclavus P placet peccali confessio et damnalio.
dies dicitur, dies judicii, quia omnia tempora sep* Intenlio: Monctad poenitentiam.Modus: Quatuor
tem dierum repelitione volvuntur, post quaeerit ille stint partiliones. Primo, est exordium in quo captat
dies qui nullam habet varietatem. Yel ideo dies ju- a pcrsona judicis, per ejus poleslatem, et a sua per-
dicii, dicitur octavus, quia posl duas Vitas fulurus soua, per infirmitatem suam. Item a persona judicis
est, scilicet carnalem el spirilualem. Duaeenimvitae per consuetudinem parcendi, quia non vult a moi-
sunl, qiiaein praesenli aguntur. Una est in delecta- tuis, sed a vivis rogari. Seeundo, exponit aerumnas
lione carnis, quaeperlinet ad corpus; quodesfexterior ptenitentis, ibi, Laboravi. Tertio, ostendit se corre-
et vetus homo, cui dalum est Velus Testamentum, ctiira, ut separelur a malis, ibi, D.isvediteame, etc.
scilicet viventi secundum corpus, in qua vita regna- Quarto, pro inimicis convertendis orat, ibi, Erube-
vit mors. Altera vero vita perlinel ad animum, quii scant, etc. In persona ergo poenitentis, in judicio
est novus homo, regeneratus per Christum; ad cor- puniri nietueritis orat diccns, o
pus autem pertinet qualernarius, quia constat ex . YERS.1. — « Domine,nein fiirore luo arguas mc,
qualuor elementis, et quatuor qualitalibus afiicitnr, « neque in ira lua corripias me. »
seilicet sicca, luimida, calida, frigida, et quatuor Domitte, ne drguas me in furore tuo. [Aug.]Furor
iemporibus anni administratur, vefe, aestate, autu ___ idem est ex Graeco,quod ira, unde et hic varie di-
rnno, hieme: ad aniniam vero perlinet ternarius; citur. Nam in aliis codicibus prius invenilur furor,
propter tripliccm vim animae, quae est ralionafis, post ira. In aliis ecqnverso, prius ira, deinde furor.
lrascibilis, concupiscibilis. Peracla ergo utraque vi- ki aliis pro furore, indignalio ponilur sive bilis,
la, quasi septenario numero transacto, veniet octa- alia litlera. Est aulem ira et furor motus animi,
vus dies judioii, libi cuique pro meritis reddetur. provocans ad poenaminferendara, qui tamen molus
Unde timens Ecclesia, et poenitenshic orat. Et est: in Deuin non cadit. De quo scriptum est -.Tu au-
scnsus, Psalmus iste, qui dieitar psalmus eo quodl tetn , Domine virlutumr cum tranquiUilatejudicas
iiionot ad bene agendum, dirigens nos, in finsm, id[ (Sap. xn). Quod autem^lranquillum esl, perturba-
cst iu Chrislum, qui est consummatio fidelium, ini tum non est. Non ergo in Deum judicem cadit per-
pra-sentiad jtistitiam, in futuro ad coronaro. Attri- turbatio; sed furor ejus idem aeeipitur quod ira,
builur David,- id est poenitenti, qui hic loquitur, scilicet judicium quo malis quasi iratus videbitur, et
poenilcns et timens de peccatis suis, [Cassiod., Al- velut furibundus. Argui autem et corripi diversa
cuin. ] Psalmus dico, compositus pro oclava),id est_ sunt. Nara argui gravius est quam "accusari unde,
»ro metu judicii. Octava est adventus Domini, inL damnatio timetur. - Corripi vero mitius est, id est
10S C COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. VI. !05
emendarivel erudiri. Arguenturergo in judicio.id est A VERS... — « Converlere, Domine, et eripe ani-
damnabuntur qui sine fidei fundamento sunt. Emen- « mam meam; salvum me fac propler misericor-
dabuntur vero, id est purgabuntur qui super fun- « diam tuam. >
damentum illud, ligna, fenum, stipulam aediiicave- [Aug.] Converlere, Domine,ad me, qui aversus
runl. Iste ergo nolens esse inter eos qui arguentur, eras, ut ego convertar ad le juxta illud : Converti-
vel corripientur, sciens horrendum esse incidere in mini ad me, et ego convertar ad vos, dicil Dominus
manus Dei viventis[Alcuin., Gl. int.] orans dicit, o (Zach. i). Sed, quiaperfectaenoslraeconversionisem-
Dotninequi polens es, hic seca, hic ure me; sed in per est paratus Deus, sicut propheta dicit: Tanquam
furore tuo, vel indignationetua, id est in futuro judi- dilucututn paratum inveniemusillum (Ose. vi). Quse
cio, ubi malos damnabis ne arguas me, id est quasi ut admitteremus non fecit ejus absentia, qui ubique
damnandum convincas, neque etiam corripias quod esl, sed nostra fecit aversio. Meliusautem videtur
minus est, me quasi castigandum in ira tua, id est dici: Cenvertere, Domine, id est fac me perfecte
in judicio, quasi dicat bic sana me, ne ibi opus sit. converti: in quo sentit laborem. Durum enim est,
[Aug.]Ubienkn est sanitas, nec mors metuenda est, et Iaboriosumad serenitatem et tranquillitatem di-
nec urentis aut secantis medici manus. Unde sub- vinaj lucis a terrenarum cupiditatum caligine relor-
jecit: B queri. Unde, poslquam dixit: Convertere, addit, et
VERS2. —« Misereremei, Domine, quoniam in- eripe animam meam peecatis ligatam, quasi in con-
« firmus sum; sana me, Domine, quoniam contur- versione, multis impeditam hoslibus et oppressam,
t bata sunt ossa mea. > tanquam inhaerentemperplexitatibus hujus saeculi,
VERS.5. — « Et anima mea turbata est valde; et spinas quasdam dilacerantium desideriorum ih
t sed, tu Domine, usquequo? > ipsa conversione patientem. Et salvum me fac, id
[Rem.,Hier.] Miserere:quasidicat:Ne arguas, scd est fac me incolumemproficere in bono, dando vir-
potius, o Dotnine,tnisererein hae vila meimiseri. El tutes. Et hoc,propler tnisericordiam tuatn,non me-
opus est [Cassiod.] quoniatn infirmus sum natura ritis meis, quia jusla damnatio debetur peccanli, et
et vitio, adeo quia justitiam sustinere nequeo. Et dalum praeceplumpraetereunti. [Cassiod.] Yel ita,
non parum sum infirmus, sed usque ad ossa perve- Convertere, Domine, a viudicta, et eripe animam
nit infirmitas, id esl ad robur animae, et hoc valde. meam ab imminente morle, salvum me fac propter
[Aug.] Et hoc est quod ait : vere sum infirmus misericordiam luam; hoc non mutatur. Sequitur.
Quoniamconlurbata sunt ossa mea, id est forlitudo YERS.5. — « Quoniamnon est in morte qui me-
aitimae. Deinde sequitur expositio ossium cum « mor sit tui: in inferno aulem quis confitebitur
G«
ait: tibi? >
Et anima mea, (ecceossa) turbala est, el hoc valde [Cassiod.]Quoniam non est, quasi dicat: Ideo hic
Et quia ila morbum delego tibi sana tne, o Domine, festino dimitti, quia post mortem vel in inferno non
[Hier.] quasi dicat cura me ut sapiens medicus, accipitur confessio.Et hoc est, quoniam non est in
quia ego aegrolussum, tu medicus; ego habeo infir- mortequimemor sit lui, ad veiiiam, scilicet in morte,
mitatem, tu sanitatem; ego sum infirmus pro pec- id est postquam mortuus est. [Aug.] Intelligit enim
calo, tu sana per misericordiam.Oro ut sanes, el tu, nunc esse tempus conversionis, quia, cum haecvita
Domine,differs, sed usquequo?[Aug.] Innuit iste se transierit, non restat nisi retributio. Non est qui me-
diu luctari cum vitiis. Non est autem crudeliias di- mor sil tui in morle : in inferno autem quis conftte-
lr.tio Dei; sed ideo differt, ut persuadeat animae in bitur tibi? [Cassiod.] Nullus confilebilur od veniam,
qtiasmala se praecipitavit.Et ideo etiam, quia non- scilicet, vel post judicium. Non est ergo contra Jioc,
dum hic lam perfecle orat, ut dicatur ei: adhuc te quod in inferno confesstts est dives ille evangeli-
loquenle, dicam : Ecce adsum. Et etiam ideo, ul ex cus, qui Lazarum vidit in requie, etsi de profundo,
difficultatesanationis, inde magis caveat sibi. Qiiod cujus Lazari comparationecoaclus est confiterimala
enim facilesanatur, non multum cavetur. Ex difti- D ] sua, usque adeo ut etiam fralres roget ab his prae-
cultate autem sanalionis, iit diligentior custodia te- moneri. Sed post judicium in profundioribus tene-
ceptsesanilatis. Et ideo, ut ostendatur quaepoenasit bris erunt impii, ubi nullam Dei lucem videbunt,
nonconversis, si tanta diflicullasest conversis.Unde cui aliqttid confiteantur. Yel mortem dicit peccatum
alibi: Si jnstiis vix salvabitur, impius vbi parebit? quod conlempta divina legecommittitur, ut aculeum
(I Petr. iv). Vel ita polest legi: miserere mei, Do- morlis mortem appellamus,eo quod mortem generet.
mine. Hoc non mutatur. Et neeesse est, quoniam Aculeus enim mortis peccalum est, in quo imme-
infirmus sum. [Aleuin.] Reaiu infirmalur anima. A mor est Dei, qui prseceplaejus contemnit. Infernum
quo reatu, sana me, Domine.[Reni.] Et debes, quo- autem dicitcaecitatemanimi quam ineurrit quis cum
niam ossa mea conlurbata sunt, id esl mens mea desperat. Caecitas enim desperalionis, peccantem,
conturbatur ad poenitentiam.Et anima mea, id est id est morientem excipil et involvit, jit detur in re-
eliam sensttalilas, lurbata est valde, ad poeniten- probum sensum. Littera sic continuatur: Ideo ita
liam. [Alcuin.] Ergo, usquequo? o Domine, tu dif- gemo pro peccato et doleo, quoniam non est qui
fers? quasi dicat: Quid restat quin sanes? nihil. Et memor sit tui in inferriO,id est in pecGato,qtio iex
ideo tu qui pius es, ne differas: sed potius, o, divina contemnilur. In inferno autoin, id est in cae-
PATEOL.CXCI.
m PETRI LOMRARDI 1C8
eitate desperalionis, qua3jnortiiuriv involvit, quis A tis, cnm danlur peccatores in reprobum sensum.
confitebiturtibi ? nullus. Ibi exteriores tenebraeerunt, quia tunc pBccatores
PARS.II. VERS.6. — « Laboravi in gemitu meo, penitus erunt extra Deum, id estextra lucein, quia
« lavabo per singulas noctes lectum meum : lacry- in summa caeeitateerunt. Quid enim est penitus esse
« mis meis stratum meum rigabo. » exlra Deum,nisi esse in summa caecitate? Siquidem
Laboravi. [Cassiod., Alcuin.] Secunda pars, ubi Deus habilat lucem inaccessibilem: hae autem tene-
narral aerumnas, quibus poenitens aiteritur, quasi braehic jam incipiunt in peccante, cum ab interiorc
dicat nullus est memor lui in morle, vel in inferno; Dei luce secluditur; sed nondum penitus.dum in liac
[Aug., Gl. int., Cassiod., Alcttin.] sed,ut inde libe- vita est. Et ideo dicit turbatum, non exslincium
rer, ego laboravi, satisfaciendo; In gemitu tneo, id oculum quasi dicat, ideo lavabo, quia oculus met.s,
est cordis. Gemit isle, dum videt quid egit, et quae id est ralio mea, lurbatus est a furcre Dei, et futuro,
poena sit futura. Et quasi parum profuerit,"addit. quem timeo, et praesenti, quem sentio. Et a sua ira
[Aug., Hier., Cassiod.] Et posl, lavaio per singulas propria turbatus esl oculus, qua conturbanle solem
iiocleslectutn meum, ad litleram, pernoctes in leclo interiorem, id est sapientiam Dei, non potest videre,
plorabo pro peccalis. Quod idem repelii aliis ver- " et quasi oecasum .in se pati arbitratur mens quae
bis lacrymismeisstratum mcumrigabo. Idem accipi- sua perlurbatione illum videre non sinitur. Unde
tur hic strattis quodsupra lectus, quasi dicat vestem Apostolus : Sol non occidat super iracundiam ve-
superpositamlectorigabolacrymismeis,idestmultuiiv stram. Et est, ideo sic gemo, quia ocuius meus, sci-
laerymabor. [Rem., Alcuin.] Yel lectum vocat con- licet ralio, lurbatus est a furore, vel ab ira mea
scientiani, quae quibusslain est quies, quibusdam propria. Turbatus esl, et merito, quia inveteraviin-
lormcntum. Ibi enim mundi corde quiescunt. Ibi ter omnesinimicostneos,scilicel vitia vel malos ho-
male cordali cruciantur. Slralum dicit sensualita- mines qui vere sunt inimici ad Deum se converlen-
tem. Et est sensus : Lavabo lectum meum, id est tiuro, a quibuSseparatur omnis bonus, non.loco,
niundabo conscientiam meam. [Rem.] Per singulas sed animo. Et addit, otnnes, quasi dicat: Etiam in-
noctes, idestpersingulapeccata. 13 [Rem., Alcuin.] ter onines inveteravi, a nullo fui immunis, omnibus
Et lacrymis meis, id est amaritudinepoenitentise,stra- consensi. Yel italegi potest: Ideo sic laboro, quia
lum mei>m,id est Sensualilatem,rigabo, id eslferliiem inveteravi, membrum factus veteris hominis. Et
faciam, quae prius erat arida a bonis operibus. dicit hoc a simili veteris vestis, quaenec est deco-
[Aug., Cassiod.] Yel, lectus est voluptas corporis ri, nee usui. Inter omnes iuimicos meos visibiles et
eJ deiectatio saeculi,in qua aeger animus quieseit; P invisibiles, quilius consensi. Per hoc ostendit se
in qua homo resolvitur. Stralus est, cumulus pec- omnibusvitiis subjectum. Hoc ideo dicit, quis de-
catorum, ut vestium: quo resoluto per imbrem la- sperel degravitate peccatorum. Sedunde hoc? quia,
trymarum, nova messis virtutum succressit. El est oculus meus, rationis, turbatus esl a furore, priuio
sensus : Lavabo, id est lacrymis poenitentiaedelcbo, parenti exerto, [Alcuin.] id est a poenaprimo ho-
[Aug., ltem.] lcclum meum, id est voluptalem cor- mini illata, per quem in universam posleritatem est
poris et delectationem saeculi,quam lavat ilie qui transfusa : ipse enim origo, nos propagosumuspee-
se ab ea conatur extrahere. Et hoc faciam, per sin- nae. [Aug., Alcuin.] Quia vero non est inanis labor
gulas noctes, id est per singula.peccata ex ea orien- poenitentiaepost laborem et geniitum, et imbres
tia. ldeo autem ait, per singulas noctes, ut intelligi creberrimos larymarmn, exauditum se significans;
daret quod qtiasi alternatim palitur, dies et noctes./, stibdil:
Qui enim spiritu promptus, sentilaliquam lucem ve- VERS.8. — « Disceditea me, omnes qui opera-
ritalis, et tamen in delectatione hujus saeculi per « roini iniquitatem, quoniam exaudivil Dominns
carnis infirmilatem aliquando requiescit, tanquam « vocem fietus mei. >
dies et noctes alterno affectu cogitur pati. Noctes Discediteame. [Cassiod.] Tertia pars, ubiosten-
patitur, cum' carne servit legi peccali, et dies seniit, D
1 dilur correptio liujus qui orat, ut separetur ab illis
cum mcnteservit legi Dei. [Cassiod.]Lacrymis mejs malismmc animo, in futuro, etiam loco, quorum
stratum meum rigabo, id est imbre laerymarum collegiopeccavit, et insistat mandatisDei. Vel non
cumtilumpeccatorum riissolvam,utpost messisvir_ est optatio, sed proplietia hic, quiaita injudicio fu-
lulum germinet. Et nota, quod ait, rigabo, cum su- lurum est, quando a juslis impii separabuntur. Vel
pradixit, lavabo. Amplius enim est rigarc quam la- etiam nunc fit hoe in area, ubi jam graija a paleis
vare, quia potcst aiiquid in superficie lavari, rigatio nuda sunt, et separata mente, etsi inter eas lateant,
vero ad interiora pertinet. Pcr quod significat fie- et eisdemconveniiculiscontineantur. Dicit ergo iste
ttun usque ad cordis intima permanere. poenitens post tantas diflicultatcsse exauditum si-
VERS.7. — « Tttrbatus est a furore oculus gnificans. Discedite a me, nunc anirao in futuro,
. meus ; inveteravi intef omnes inimicosmeos. > etiaro loco. Omnes qni operamini iniquitatetn,
[Aug.] Turbalus est a furore. Yel ab ira oculus. quoniam exaudivil Dominus vocem flelus tnei.
Furor sive ira accipitur hic, vel Dei, vel ipsius VERS.9. — « ExaudivitDominus deprecationem ~
h.iminis. Item ira Dei duplex est, scilioet quaj in « meani : Dominusoralionem meam suscepit. >
judicio erit, et hic in pracsentiest, in caecilatemen- Exaudivil Domiiius rcmiltendo deprecalionem
IN PSALMOS.— PSAL. VII. x
109 COMMENTARIUM HO
meam quae est pro deponendis peccatis. [Rem., A injudiciohoe erit, ribi erubescentes dicent de bonis
Aug.] Repelitio ejusdeni sententiaecrebra est hic sicut scriptum est: Hi sunt quosaliquandohabuimus
ex affectunimio, quia gaudenti non sufficit semel «n derisumet in similitudinemimproperiL Nos in-
dicere quodgaudeat, unde subdit: Dominussuscepit sensativilamillorummslimabamusinsaniam, et finem
[Cassiod.,Rem.] quasi ohlalionemorationemmeam, itlorum sine honore. Ecce quomodocompulati sunt
[Gl. int., Alcuin.]quaeest pro virtutibus adipiscen- inier filios Dei, el inter sanclos sors illorum est?
dis. Deprecalionamque est, pro removendismalis : Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiarum
Oralio, pro adhibendis bonis. [Cassiod.] His verbis jaclantia contulit nobis ? Transierunt omnia illa
dat exemplum fideliter orantes exaudiri. Et nota tanquamumbra (Sap. y). Ej, convertanlur et erube-
quod ter hic ponitur Dominus, quia sanctam Trini- scant, quasi dicat, illis conversiosit ad confusionem
talem pfecibus adfuiss.eostendit. Incipit a lacrymisi qui noluerunl habere ad salutem quod justissimum
exauditus exsultat, sicut fit el in aliis poenitenliali- est. Et haecomniafiant valde velociter, qiiia, cum
bus psalmis. desperare coeperintde judicio, et dixerint: Pax et
VERS.10. — « Erubescant et conturbentur vehe- securitas est, tunc repentinus superveniet inleritus
< menleromnes inimici mei; converlanlur et eru- (/ Thess. v), qui cum venerit, sentietur non esse
« bescant valde velociter. > B longa omnis vita ; 'quia sicut desideranlibus
Erubescant. Quarta pars ubi jam liber a peccatis tarde, ita desperantibus . ito Venire videbitur.
in conclusione exsultans pro inimicis ut conver- Psalmus hic in exsequiis mortuorum canlatur,
tantur orat, ut sicut ipse, babeant veniam, quasi quia per hujusmodi gemitum atque poenilentiale
dicat et quia Dominus me poenitentem exaudivit, lamentum post hanc vitam a fidelibus obtinetur
in hac vita diu ac vehementer desideraverunl
ergo jam meo exemplo.Omnes initnicimei conver- quod
lantur el erubescant,id est de actibus suis quia mali et a malis sentitur, quod hic non timuerunt, sed
sunt; el conturbenliirjudicii limore, ad po?nilenliain. contempserunt.
Et hOc,vehementer,id esl vehemenli gemitu. [Aug.] COLLATIO IN PSALMUM VI: « DOMINE, » ETC.
Pei-eelus vir oral hic, ut mali de peccatis erube- YERS.5. — In hoc psalmo recentiores ponunt
scant, et pcenileant, el convcrtantur[Cassiod.]ne diversa vocabula, intelligenlia tamen remanet invio-
eant quo lendebant, et nondifferalur, sed erubescant lala, neceslnoslri instituti omnia syllabatim venari.
Sufiiciel discutere quae magis et longius distra-
valdevelociter.[Aug.] Hoc ad effectum pptantis re- hunt, levia quandoque ad alia transeunles adno-
ferlur, velad polenliam Chrisli, qui tam celeri tem- lando Sanctes de suo addidit, conteres,Munsterus,
tu
pore cilo gentes ad fidem converlit. Vel ita, con- C afjliges.Sed, Domine,Iratus usquequoconlercs me?. In -
vertantur velociter a malis. Et post conversionem, terpres pro Cajelano, eris, quanquam ex-
planatioHieronymiel Aug.eo tendit ut subaudi.itur,
erubescanl valde, ex recordatione peccatorum,quod non eripis,non emendas. Si Latinus interpres hoc
est custodia virtutum. Vel prophelia est hic non addidisset, nesciosi voeiferatifuissentnon iraberi.in
ubi futurum sit inimicis Hebraeo,quare jugulandum, convellendum, confo-
oplatio, praedicilquid qui diendum.
hic suorum peccatorumpoenitere nolunt, quasi dicat VERS.5. — In inferno quis, etc. Quid in mentem
me exaudivit Dominus, sed omnesinimicimei, etc, venil Sancti et Munstero ut transferrent foveamet
id est erubescent et conturbabuntur vehementer in sepulcrum proinferno, dum ipsi doceant,
futuro. Hocutique non est hic, ubi potius iniqui ir- ex Scheol significare foveam, sepulcrum,infernum,et
locis Scriptursecorroborent, acHieronym.,Pra-
rident eos qui omnia relinquunt, et suis irrisionibus tenisis, Pellicanus, Campensis, Nebiensis posuerint
infirmosde Christinomine erubescere faciunt. Sed infernuin.
PSALMUS VII.
PSALKI TITULUS : « 1NFINEM PSALMOS DAVID QUEM leret fieri in patrem suum, eumque occidi ; quod
CANTAVIT DOHINO PROVERBIS CHUSI FILHGEMINI. > mutatum erat prudenlia Chusi, qui consuluit David,
DominusDeusmeus. Titulus, In finem psatmus et secreto mandavit ut de campestribus fugeret in"
David quemcantavil Domino pro verbis Chusi fitii soliludinem, unde Achitophel dolore Commolusla-
Gemini(ii). Historiam unde occasionempropheta queo se suspendil. Huic historiae alludit litulus, de
sumpsit, in lecundo libro Regum facile esl cogno- qua tamennon agit psalmus, sed de historia pro-
scere, ubi legitur, quod David, fugiens Absalon pheta velamen sumpsit mysleriorum, quaejuxta no-
filium suum de civitate nudis plantis exivit, cujus minum interprelationes declarantur. Ghusi enim in-
consilioChusiamicus ejus cessit in parlem Absalon, terpretatur silentiutn, Gemini, dexler, Achitophel,
ad exploranda consiliael renuntianda quaeadversus' fralris ruina , quo significaturJudae scelus, id est
patrem illemoliebatur, auctore Achitophel, qui de- scelerosusJudas, qui Dominumtradidit Judaeis, cj
fecerat ab amicilia David,et filium adversus pitrem ila fuit ruina fratris sui, scilicetChristi, cujus disci-
consiliisquibuspolerat inslruebatur cui inler omnia puli non solum filii sed ct fratres dicti sunl, sicut
hocconsilium dedit, ut Absalon impelum permit-. in Evangelio Dominus ail : Vade etdic fratribus
(il) Ex Aug.; sedhanc tituli expositionemimprobatllieronym.
mcis (Mallh. xxvin). Et Apostolus dicit eum pri- A.cui debetuf lalria. Et meus Dominus et Dcus vo-
mogenitumin niullis fralribus (Rom.vm). Et sicut luntate, ego speravi in le non in me. [Hier., Cas-
David dimicavit contra Aehitophel et Absalon per siod., Remig., Gl. int.] Ecce praelendit meritum,
consilium Chusi, ita contra omnes dolos Judae, scili- deinde petit liberari a vitiis et a diabolo, dicens:
cet et Judaeorum, Dominus dimicavit, Chusi, id est Salvum me fac ex omnibus persequenlibusme, id
silentio, id est alto seereto, quo caecitasinlsrael facla est ab omnibus spiritualibus nequitiis, scilicet vi-
est, ut plenitudo gentium subintraret, el sic omnis liis et peccatis. Et libera me.
Israel salvus fieret (Rom. xi). De quo silenlio Apo- VERS.2. — « Ne quando rapiat ut leo animam
slolus admirans, nonexponens exclamat: Oaltitu- « meam, dum non est qui redimat, neque qui sal-
do diviliarum sapientiwet' scienliw Dei, elc. (Ibid.) « vum faciat. »
Hoc silentio Dominusoccullans Judaeet Judseispas- [Hier., Aug.] Nequando,idest aliquando rapiat ut
sionis sacramentum, ruinarii fratris, id est scelus leo, seilicet diabolus, qui ut leo rttgiens.circuit,quae-
Judae convertit in misericordiam, et quod ille ad rens quem devoret (I Petr. v), quiin illis pugnat.Vi-
perniciem fecit unius hominis, isle ad salulem om- tiis enim et peccatis utitur, quasi armis, ad impu-
iiiuminflexit. Cantat ergo hunc psalmum Domino gnandum fideles. [Gl. int.] Rapiat dico, anitnam
fidelis, cui facta sunl verba Chusi, id est manifesta- **meam. De corpore non curat iste si ailligalur. [Cas-
lio hujus silentii, id est secreti, quod dexler Deus siod., Alcuin.] Et nota quia propria verba ponit
et favens operalus est. Non enimerat abscondenduro cmn ait, libera et rapiat. Domini enim est liberare,
eis, pro quibus gestum est. Myslerium ergo incar- leonis rapere. Altende eliam congruum ordinem,
nalionis et passionis, silentium fuit Judseis, sed re- dum prius ponitpersequenles, deindeIeonem.[Aug.,
velatio fuit fidelibus, quibus Chrislus nola fecit om- Alcuin.] Qui enim expialus est ab omnibus spirilua-
niaquae a Patre audivil (Joan. xv); et siculper Achi- Iibus nequitiis, id est a sordibus delictorum, a dia-
tophel significat Judas, ila per Absalonsignificantur bolo liberatur. [Gl. int.] Vel aliter, ut persequentes
Judaei.Ufenim a filioiniquopatitur, ilaChristus a po- et leo idem accipiatur, invidus, scilicel diabolus.
puloquem nutrierat sustinuit, sicut per Isaiam ait: Perfectus enim vir hic loquilur, qiiijam victis viliis
Filios enulrivi et exaliavi, ipsi aulem spreveruntme non habet bellum nisi conlra diabolum dicensr Sal-
(Isa. i). [Rem.] Et esl sensus tituli talis : Psal- vum mefac ex oranibus pers., etc., scilicet a diabolo
mus, iste diriges nos in finem, id est in Christum, et angelisejus. [Aug.] Quasi superalo omni bellovi-
attTibuitur David, id est fideli, cui facta est myste- tiorum, jam perfecto nihil restet, nisi invidus dia-
rii revelalio quem psalmum , ille fideiis canta- p bolus. Deinde quod per pluralem numerum diserat
vit Domitw, id est ad honorem Domini; pro ver- per singularem subinfert dicens : Libera me, ne
4>isChusi, id estpro manifestationealti silentii, quo quando, id est aliquando, leo, id est diabolus, ra-
Chrislus 14 dimieavit contra Judaeos, occullans piat animam meam. Rapiat dico, dum non est qui
mysterium passionis. Chusi dico, Filii Gemini,id redimat, nisi Christus, quasi dicat: si non redimis,
est dextrae, quia illud silentium Deus dexter, id esl ille rapit; nequeest qui salvumfaciat, \Aesl dando
favens et propitius, huic iideli aperuit. [Aug., Cas- vilam aeternam, nisi qui redimit, scilicet Christus.
siod.] Ad litleram Chusi filius Gemini,id est dextrae Si eniiriChristusnon redimat, neque salvum fuciat,
esse dicitur, quia consuluit saluti David necessa- ille rapit. Et,utmanifestum sit perfectum virumhoc
ria proditione. Et est iste psalmus prinius eorum dicere, cui solius diaboli fraudulentissimae.insidiae
in quibus per actus David futura mysteri.aDomini sunt cavendae,subdit:
significantur, late scilicet et aperte. In terlio enim YERS.3. — « DomineDeus meus, si feci islitd, si
psalmo similiter per actus David significata sunt « est iniquitas in manibus meis. >
Christi mysteria, sed breviter et obscure. Intentio. DomineDeus meus, elc. [Gl. int.] Ubi item prae-
Monet ad gratiarum actionem, pro manifestatione tendit meritum, scilicet quia innocens, et patiens.
silentii. Modus. Quinque sunt partitiones. Primo, ]Qquasi dicat, libera el salva, quia, o DomineDeus
petit ab omnibus persecutoribus, vel persecutioni- meus, etc. [Aug., Alcuin.] Ego non feci istud scili-
busliberari; secundo, peiit ut gloria resurrecliouis cet universale peccatum, quia illud sine nominedi-
Christi subveniat, ibi: Exsurge, Domine; tertio, agit xit, quod est superbia, quaeest radix omnium ma-
de judicio regressi, ibi, Dominus judicat populos; lorum, hoc est vitium primum recedentibus, et
quarto, metu futuri judicii terret, spem reversis pro- ultimum redeuntibus. Et non est modo i»_7«i(asts
mittens, ibi, Dominus judex; quinto, laetaconclusio manibus meis, id est in operibus. Yel ita : Non feci
ponitur de concessione laudis, ibi, Confitebbr. islud. [AlcUin.]Deindeexponit quid dixit: Non feci
Fidelis ergo isle non de se praesumens, orat a • islud, scilicet illud quod sequitur: [Alcuin.] Non
Dominoliberari, pralendens meritum hoc modo, o. est iniquitas in manibus meis, quod de omni peccalo
YERS.1. —« Doinine Deus meus, in te speravi, dicitur et accipilur. Deinde repele secundum ordi-
i salvum nie iac ex omnibus persequentibus me, et nem singulorum verborum, etc, o Domine DCHS
« libera me . » meus, si feci istud. [Aug.] Vel universale peccatum,
[Gl. int.] Domineomniura per notenliam, cui de- quia sine nomine dixit. Vel hoc quod gequitur, sci-
bctur dulia, qui es omnium pcr recreationem Deus licet si est iniquitas in manibus, elc.
115 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. VII. Hi
VERS.-. — « Si reddidi retvibuenlibus mihi ma- A , incorporet, et ibi sit despicabilis. Unde subdil, et
t la, decidammerito ab inimicis meis inanis. > gloriatn meam, id est me hominem ad imaginem Dei
Si reddidi mala, scilicet relribucntibus mihi mala factum, deducatin pulverem,quasi dicat: ad nihilum
probonisi [Aug.] Majorpatienlia est si nori reddidit redigat. Yel ita: Et gloriam meam, quaedebet esse
hisquiprdbonisredduntmala, quam si sustinerelab in conscientia ubi Deus videt, el solida in Domino,
his quibus bona non fecerit: quod est dicere: Si le ut qui gloriatur, in Domino glorietur (II Cor. x).
non sum imitatus patientia quam pro me operalus Deducat in pulverem, id est in superbiam et jactan-
es in illo silentio, ut palientissime sustineres dolos tiam, ut velim gloriari apud homines. Pulvis enim,
proditoris tui merilo decidam.Non jurejurando hoc quem projicit ventus, superborum jactantia est. Yult
imprecaiur sibi, sed dicit quid contingat se vindi- ergo ut gloria sua sit solida inlus, ubi Deus videt.
canlibus. Prophetat ergo, non jurat per exsecratio- Est enim pulvis si apud homines gloriatur. Ecoe
nem sicut videtur : quod est gravissimum juris- quam cavenda est superbia.
jurandi genus, cum homo dicit, si illud feci, illtid VERS.1. — « Exsurge, Domine, in ira tua: el ex-
patiar. Decidam dico ab inimicis meis superatus et « altare in finibusinimicorum meorum. >
inanis factus. Qui enim se vindicat occulte a dia- [Cassiod.,Alcuin.] Dotnine,exsurge. Secunda pars
bolo superatur, inanis fatctus vana et superba lae-B ubi petit, ut gloria resurrectionis Christi subveniat,
titia de hoc quod vinci non potuit qui vero non [Gl. int.] quasi dicat: si hoc feci, hoc mihi contin-
retribuit mala , vincil iram. Et melior est qui gat; [Aug.] sed, quia non merui, o Domine,exsurge,
vincit iram quam qui capit civilatem, ut ait Sa- id est appare per carnem. Dormit enim, dum in se-
lomon (Prov. xvi). Et patet hic perfectum vi- cretis suis Iatet incognitus. |Cassiod.] Appare, dico,
rum loqui. Hoc enim non potest dicere nisi per- in ira tua, id est in vindicta contra diabolum. Per-
fectus vir, scilicet si reddidi relribuentibus mihi feetus enim iste non precatur hic adversus homines,
mala, sciens hoc Chrislum fecisse [Cassiod., Al- êd adversus diabolum, ut possessionem amittat, id
cuin.] Vel ad lilterairi de David polest accipi, qui est peccatores et impios, qui sunt ejus possessie.
conlra Absalon non commisit, quare sibi mala in- [Aug.] Cum enim justificatur impius, ex possessione
ferret, qui ait: Domine, Deus meus, si feci, etc, id diaboli migrat in tcmplumDei. Et quia ablatio homi-
est, si hoe maium quod sustineo, mihi per prae- , nis poena est diaboli, ideo dicitur ira Dei contra
teritam culpam quam commiserim contra Absalon . eum. Unde subdit: Et exallare in finibus, [Gl. int.,
contingit. Vel, si modoestiniquitasin manibus, etc, Aug.] in possessione inimicorummeorum, id est dia-
id est in operibus, quare hoe mihi contingat. Vel, ., boli et angelorum ejus, ut ibi honoreris a conversis,
si reddidi retribuentibus mihi mala: quod dicitur qui prius erant possessio diaboli. Et quia superbus
aequitasapud homines, merito decidam, et si non diabolus per humilitalem vincitur, ostendens qua-
ila videalur hominibus. Decidam dico, superatus lem vult apparere Christum, subdit:
ab inimicis ineis, Absalon scilicet et complicibus \TERS. 8. — « Et exsurge, Domine Deus meus, in
ejus, et factus inanis, a fructu mansuetiidinis, quae « praecepto quod mandasti; et Synagoga populo-
in David abundavil. Deinde ex persona ipsius Da- « rura circumdabit te.»
vid, et viri perfecti communiter subditur. « Et propler hanc in altum regredere; Dominus
VERS.6. —« Persequatur inimicusanimam meam» « judicat populos.
« et comprehendat , et conculcet in terra vitam Et exsurge, id est appare, Domine Deus meus, in
t meam, et gloriam meam in pulverem deducat. > praiceptohumilitalis, quod tnandasti, [Aug.] id est,
[Aug.]Persequatur, quasi dicat: Dixi: decidam ina- quia humilitatem praecipis,eam prior imple; humilis
nis, et etiam quod gravius est, inimicus,scilicet dia- appare, ut a te discant alii superbiam vincere, ne
bolus, qui singulariler est inimicus, qui supra leo di- possideantur a superbo. Dico appare humilis, [AI-
. ctus est. [Gl. int.] Persequatur animam meam cui cuin., Gl. int., Aug.] et ita Synagoga,id est congre-
liominesnon habent quid faciant. In carnem quidem D gatiopopulorumcircumdabitte,quidamainando, qui-
saevirepossunt, sed animam in potestate habere ne- dam persequendo. Circumdederunt enim Chrislum
queunt. Quam diabolus impugnando, scilicet sugge- populi, vel humilem 'contemnentes, ut persequen-
rendo persequitur, et comprehendit, cum decipit. tes; vel amando, ut credentes.
Unde subdit, et comprehendat, id est -decipiat, per El, o Domine, regredere,resurgendo, ascendendo,
consensumet zonculcelin terra vitam meatn, id est, in altum, id est in coelum, propter hanc, id est pro-
conculcandovitam meam terram faciat, scilicet ci- pter Synagogamcredituram, ut de alto miltas Spiri- .
bum sibi, quia non tantum est leo, ut supra diclum tum quo fit congregatio. Yel propter hanc, scilicet
est, sed et serpens appellatus est. Cui diclum est in propter persequentem Synagogam regredere in al-
maledictione; terram manducabis (Gen.m). Et pec- tum te illi subtrahendo, [Cassiod., Alcuin.J quasi
catori dictum est: Terra es, et in texram ibis (ibid.). dicat: quialocum non habes in malis, subtrahe te
[Alcuin.] Yita ergo peccatoris, cibus serpentis., id illis. Yel ita ab illo loco : Exsurge in praecepto,ubi
est, diaboli est, quia terra, id est terrena est. [Cas- precatur Christi resurrectionem, sicut in praece-
siod., Aug.] Ideo hic ait, conculcet in terra vitam denti versu, ejusdem mcafnationem, quasi dical:
meam,id est animairi meamin terrara redactam sibi Appareper carncm. Et,o DomincDeusmeus,exsurge.
[Rem., Alcuin:] id estto.O Orbenotus eflicere, fesur- A (Psal. vi), in qua vocat peccatores ad poenitentiam,
gendo. Et hoc, in praeceptoimplendo, quodmanda- nullumque meritmn suum commemorat. Nuncvero
sli, id est ut prasceptumhumilitatis, quod lriandasti, jam vocatus, quia praeeepta servavit, secundum
facias homines adimplere. Et hoc modo sequitur, justiliampetit judicari, superme, quasi dieat, justi-
quia Synagoga populorum, id est de diversis po- tiam meam et innocentiam meam, quaetamen justi-
pulis, vel specialiler de Judseis. Circumdabil te, . tia et innocentia sunt super me, quia a Deo sunt,
amando vel persequendo, sicut ante dictum est. Et non a me.
propter banc, scilicet propter amautem Synagogam YERS.10. —« Consumetur nequitia peccalorum,
regredere in altum, id est fac eos qui te amant scire t et diriges justum, scrutans corda et renes Deus. >
tuam omnipotentiam, qui descendisti ul te vidercnt. Consumelurnequilia,[Aug.] quasidicat: Dominus
Yel, propter hanc, id est propter persequentem, in judicabit, et interinvnequitia peccatorum consume-
qua locum non invenis, regredere in altum, id est tur, id est perficiatur, ut qui in sordibus est sor-
subtrahe te his, qui te persequuntur. Et convenitliaec descat adhuc (Apoc. xxn), ut jam tandem veniat
sententia in parte cum praecedenti. Yel ita ab illo justum judicium et praedicit, non optat. [Rem.] Et
loco: Exsurge, o Doroine, in ira tua, id est exerce quia cfescente invidia malorum, crescunl merita
iram luam contra inimicos meos, scilicet Judaeos, justorum, subditur: El diriges, quasi dicat, consu-
dicit Ecclesia. [Aug.] Deinde quasi exponendo sub- met nequiiia malorum. Et ex eo, dirigesjustum , ut
dit: Et propler hoc exaltare in finibus inimicorum juslus juslificetur adhuc. Et quia propler simula-
meorunl, o Christe , id est altus efficere, et ineo- tionem non cognoscitur ab homine ubi slt vera
gnitus inimicis meis, qui siint tui inimici, ut te non jusliiia, subdit, quod Deo tantum couvenit. Tu,
intelligant; quod est siientium, unde intitulatur psal- dico, o Deus, scrulans corda et renes, id est cogita-
mus, ul sicte crucifigant- Etexsurge, DomineDeus liones et delectaliones, quas in occulto scrutatur,
nieus, inpraeceptoquod mandasti, idestcum appares ubi nullus videt nisi ipsequi prospicit corda, id est
humilis, qui humjlitatem praecipis, altus esto. Ipse Deus. Ipse enim solus scrutatur corda, id est quod
enim humilitate exallatus est, id est non inlellectus. quisaue cogitet; et renes, scilicet quid quemque
Et per hoc quod non intelligunt te Jttdaei,.qui cruci- delectet, quia fmis cur_eet cogitalionis estdelecta-
figunt, credent inte gentes. Et ita Synagoga popu- tio, ad quam cura et cogitatione nililur quisque;
lorum, id est plenitudo gentium, circumdabit te, pervenire. Quaedelectatio per renes accipilur, quia
credendo. Et propter hapc, id est Synagogamgen- iu renibus esl generandi voluplas, per quam in
lium, regredere in altum, id est rursus desine intel- r-
Q aerumnosam, et fallacis ketilioe vitam , per prolis
ligl, quia et ista te offensura est, in fine, et a iide successionem natura humana transfunditur. Opera
recesgura. Unde aitin Evangelio: Pulas, cum Filius autem nostra quae sunt in dietis et faclis possunt
hominis veuerit, invenkt fidemin terra? (Luc. xvm.) videre hoinines ; sed quo aniino fianl, ei quo venire
-rtefrigescetenimcharitas Igniultorum, etabundabit ; cupiant, solusvidet Deus, qui, cum videt cor esse in
iniquitas (Matth.xxiv).Et Dominusin altum regredie- coeloet rion delectari in came, sed in Domino,
tur, ut a paucis sinccra fides, et ab omnium prava- [Aug.] id est cum bonse sunt cogitaiiones el earura
rum opinionum labe purgata leneatur. Et quomodo- fines, dirigit justum, el non solum dirigit, sed etiam
libet hic locus exponatur, eonvenienler sequilur: adjuvat: unde subdit.
Dominus judicat populos. [Cassiod.] Tertia pars, YERS.11. — « Justum adjutorium meum a Do-
ubi agitur de judicio regressi, id est Christi, cujus « mino, qui salvos facit rectos corde. >
' Justutn est
regressio multipliciter supraexpositaest. [Aug.]Post adjutorium meum a Domino. [Aug.]
quam de judicio congrue subdil. Post ascensionem Ideo justum, quia jam justotribuitur. Et est quasi
namque in ccelum, quae regressio accipitur, aperte medicina, quae servat salutem : altera est, quaefa-
subdit de judicio, quia inde venturus est judicare cit. Duoenim sunt oflicia medicinse, scilicet mor-
vivos et mortuos; vel cum peccantes Christianos D bum sanare, et sanitatem custodire, secundiim
deseret intelligentia veritatis, quae ilem regressiO' primum officium dixit in alio psalmo; Inftrmus
dicitur, secundum aliam sententiam , veniet judi- suni, sana, etc. (Psal. vi); juxta alterum dicit hic
cafe, quasi dicat, dixi regredere, et post regres- perfectus , Justum adjutorium, etc. Et illa enim et
sionem Dominus judicat, vel judicabit populos : :.. ista medicina salvos facit; sed illa ex aegritudinead
quod judicium non timens perfectus, audet orare. salutem transfert, hsee in ipsa saluie conserval;
YERS.9. — « Judica me, Domine, secundum ju- illa, ad moibum evadendum remedium, fiaee auiem
« stiliam meam, et secundum innocentiam meam ne in morbum redeat, vel recidat, remedium, prae-
« superme. > stat; illa sanamur infirnli, hac custodimur sani. Et
Judica tne, Domine, secundumjusiiliam meam nota quod ait, rectos corde, nec adjunxit et.renibus,
[Rem.], qtiaeest in bonis faciendis. Et secundum quia ubi est.cor, ibi etiam est delectatio, ciim
innocentiam meam,etc. quia sinemalis sum,quia aeternacogitantur, et quia d.lectalio boni non ad
non reddidi retribuentibus mihi mala. [Aug.] Et renes sed ad cor pertinet.
nota quia poenitens supra in poenitentiali psalmo PARSIV.YERS.12. — < Deus judex juslus, fortis
aieb;;l : Sntvum me fac propter misericordiamittum ( ei patiens nunqnid irascitur per
singulos dies? >
117 ; COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. VII. IIS
Deusjudex. [Cassiod., Gl. int.] Quarta pars, ubi A , scilicet, .quaedam loca obscura Scripturae sacrae»
metu fuluvi judicii terret, et spem reversis pro- [Alcuin.] Unde mors est haereticisprave intelligen-
mitlit, quasidicat, mihi est adjulorium. Sed , o vos . libus,'sed ardentibusstudio eadem loca sunt sagittae,
iniqui, quorum hic nequitia consummatur, Deus quia ipsa difficullate intelligendi exercitantur, ut
vibravit gladium scilicet in judicio . Et vere, quia sane capere valeant, et aliis aperire. [Aug.] Vel,
ipse est judex, ipse est justus secundum merita sin- vass morlis et sagitlas dicil haerelicos,qui ex eodem
gulisreddens..[Aug.]Ipse est fortis cui non resisli- arcusacrae Scripturae in animas non charilate in-
tur, et simodo paliens est, qui sustinel in mulla flammandas,sed venenis perimendas insiliunt: quod
patientia vasa irae.El vereest paliens, nunquidenim non contingit, nisi pro meritis hominum. Parat
irascitur per singulos dies? non , sed exspeclat ad enim el disponil Deus, utquidam malo voto legen-
pcenitentiam: unde post gravius punit, si non con- tes, propter peccata male intelligant in Scripturis,
verlantur, [Aug.] et secundumaliam litteram, nun- quod est eis pnenapeccati; et illi quasi spinaeel sa-
quid adduceliram per singulosdiet ? Ila in Graecoin- gitlae, a somno excitant bonos catholicaeEeclesiae
venitur ___>j__.yijvi-ruyoiv, et significanlius dicitur filios, ut Scripturis intelligendis invigilent, ut ma-
qtiam irascitur, quia 11011 in ipso est ira qua punit, nifesti fiant qui probali surit argenio. Hoc autem
sed in angelis irae, per quos punit : qui non propter B1 divinaedispositionitribuitur, non quia ipsa pecca-
justiliam qua non gaudenl, sed propler maliliam tores faciat, sed quia ipsade malis eorum ordinat,
poenahumana delectantur. Non ergo adducit iram cum peccaverint; vel de bonis ulrumque potest ac-
Deus per singulosdies, [Aug.] id est non congregat cipi. Idem enim sunt vasa morlis, quibusdam , et
ad vindictamministros suos, per singulos dies, sed sagittaeaiiis, secundum illud Apostoli: Aliissumus
per oatientiamad poenileniiaminvitat. odor morlis in tnortem, aliis odor vitmin vitam
YERS.15. — < Nisi conversi fuerilis, gladium (II Cor. n). Et est s6nsus: el in eo arcu, id est in
c suum vibravit, arcum suum tetendit et paravit il- sacra Scriptura, paravit vasa mortis, id esl aposto-
« lum. los, qui qtiibusdam sunt odor morlis. Et eosdem
[Rem.] ATisiconversi, quasi dicat, modo est pa- effecitsagiltas suas , id est odorem vitae in vitam,
tiens, sed nisi conversi fuerilis iniqui vibravit gla- ardentibus amore Yerbi. Post hanc autem dispensa-
dium, vel, frameam suam splendificavii. Alia litte- tionem, et pro peccalis malorum veniel justum ju-
ra : GladiusDeiesl Christus , [Aug.] qui in primo dicium. De quo dicitur, quod non pax Dei et inef-
advenlu tanquam. vagina humilitalis , teclus fuit; fabile lumen de se profert, unde puniantur iniqui;
sed in secundocoruscabil Iumen suis, terrorem im- sed ipsa peccala vertuntur homini in poenam, ut
piis. Yel: Gladiumsuum vibravit, [Rem.] id est(**quae fuerunt delectamenta homini facienti, sint
manifestemvindictam exeret. Kec impraedictuinest instrumenta Deopunienti.
hoc, quia arcumsuum teiendil et paravit illum. Ar- VERS.15. — « Ecce parturit injustitiam, conce-
cum dicit sacram Seripluram, ubi per chordam « pit dolorem, et peperit iniquitalem. >
NoviTestamenti durilia Veteris flectitur , et do- [Alcuin.] Ecce, inquit, parturit injustitiam, quasi
niatur. Tetendit ergo arcum, temperando Vetus dicai: Hoc paravit Deus in Scripturis, unde videtur
Testamentum per Novum. Paravit arcum, pcr ex- esse causa damnationis hominum malorum; ,sed
planationem expositionis, per quam intelligibilero ecce, curo in manifeslo est quod non ex Deo est,
fecit. Et dicit hoc a simili. [Alcuin.] Sieut enim sed ex homine est causa damnationis, quia iniquus
qui tendit arccm minatur, ita per sacram Scriptu- similiter est aperienti laeum et effodienti, et inci-
ram minatur Deus malis, ne putetur remissa Dei dehti in foveamquam fecit. [Gl. int., Aug.] Et vere,
patientia. quia concepit a diabolo, scilicet per suggestionem,
YERS.14. — « Et in eo paravit vasa mortis]; sa- dolorem, id esl appelitum temporalium rerum. Qui
« gittas suas ardenlibus effecit. > dicitur dolor, quia dolor est malis de terrenis rebus
[Cassiod., Alcuin.] Et in eo paravit ut mox mis- T_,amissis, pro quibus mala machinantur. Hae sunt
surus sagittam puteiur, sicut quis art; . •••tat, semen, unde iniquitas, id est injustitia nascitur.
ul sagittam lnillat, et ineo arcum[Aug., ALain.] i i..' nddit: Et parturit, id est nititur efficere in-
id est in sacra Scriptura. Paravit vasa tnortit, id justitiaro, scilicet ut decipiat proximum. Et hujus-
est haereticosqui ex Scripturis venenant animas , modi, et tandem peperit, id est .effecit et emisit,
ideoque vasa mortis dicunlur, quos parat in scri- iniquitatein. Iniquilas hoc est quo injuslitia. Hoc
ptura non faciendo, sed errare permiltendo : et ex ergopeperit, quod parturit. In quod notatur pecca-
eodcm arcu jaculatiir sagitlas suas, id est apostotum operis patrali. Emisit enim iniquitatem, cum^
los, de quibus alibi: Sagilim polentisacutw (Psal. ad actum perduxit. Et in emissa iniquitale, est la-
cxix). Quas sagittas effecit,idest operatusest. Ar- cus, id est praecipitiumaliis.Unde subdit:
dentibusaraore Dei. Qui his sagittis vulnera.i, tanto \TERS.16. — « Lacum aperuit et effoditeum et
araoreregivicoelorumardent, ut omnia resistentia, « incidit in foveam quain fecit. >
el a proposito revocanlia contcmnant, dicentes : Lacumaperuit, quasi dicat, concepit, parturivi.,
Qtiis nos separabit a charilale Cltristi? (Rom. vin.) peperit, et sicjam, Iacum aperuit, [Alcuin.] id est
Vcl, vasa morlis, ci sagiltas, pro eod m aceipii- comparabilis est aperienti lacum, concipiendo, sci-
'119' . PETRI LOMRARDI 120
Hcet quod estdicere, fraudem inchoavit, [Aug,] A dicta ad ihfirmitatem nostram referanlur, quam
consentierido suggeslioni terrenarum cupiditatum. . ipse Chrislus gestavit
Et effodiieum, [Alciiin.] id est similis est effodienti
id est instando fraudis. Et inci- COLLATIO IN PSALMCM VII: « DOMINE DECSBEBS,IS
parturiendo, operi TESPERAVI. >
dit in foveamquatn fecit, id est similis est incidenti
in foveam, pariendo, id est fraudem perpelrando. VERS.2. — Dum non est qui redimat, neque qui
Heb. ^Nl b'3Q ~~~~~) POREQVEEN
[Aug.] Prius enim fraudator laeditur damno inno- sqlvum faciat. lacerans seu laceret, et non sit
alius damno MATZIL, id est
centiae,quam pecuniae.
qui eripiat, ut volunl Hebraizantes. Hoc tamen non
VERS.17. — Convertetur dolor ejus in caput est necessarium, quandoquidem
]_~3 PAHAQ signi-
« ejus; et in verticera ipsius iniquitas ejus descen- ficet liberavit, redemit, psal. cxxxv ; Et redemit
« det. » nos: ab inimicis noslris. Ubi iriem .erbum legitur
Dolor ejus, quod concipitur, convertetur in caput quod hic. Sed LXX acceperunt negationem relatam
ad priorem et posteriorem dictiones.
ejus, id est in mentem, et iniquitasejus quam peperit YERS.i. — Si reddidi relribuentibusmihi malutn.
descendel in verticemipsius, id est rationem, quam Pratensis. Si -eddidi pacem hubenti mecummalum;
dixeral caput. [Aug. Gl.,int.] Hocideo, quianoluit " Sanctes, Si Sed retribui pacificedegenlimecum matutn;
Munsterus, reddidi matum pacificon!eo;Inter-
ipse peccatum evadere, sed servus esse peccali, Ii- pres pro Cajelano, Si retribui pacifico meo tnaiutn.
bidine dominante rationi. Et ideo ipse inferior gra- ln eamdem sentenliam descendit Campensis in pa-
vatur iniquitate, quae sedet super talentum plumbi, raphrasi lantum, quaelonge discrepat a Latina. Sed
in Zacharia propheta, et in illum descendet; et one- vocabulum Hebraicum est mulliplex '__Vi_? SCHOLMI,
rat, ut non revolet ad requiem sanctorum. Vel dis- pacifico meo, vel relribucnti milti a radice t_lTi_'
tingue inter caput et verticem , et convertetur et SCHALAM, pacificus fuit vel res.i.ni.. Posleriorem si-
descendet. [Cassiod., Alcuin.] Caput est aninia, gnificantiam acceperunt HieroiiTmusjuxtaHebraeum,
el LXX de varielate mihi perpiisillum refert. Trans-
vertex ratio; cui utrique dominantur peccata, et lator ad Campensemproperoodum esl nobiscum,
supersunt, et postea superdescendent, cum in poe- Si damnummihi dantibus reddidi, Decidammerito ab
nas detrudent. Et est, dolor ejus , quem concepit. inimicistneisinanis. Heb. Q~-i~i n_.bnKlVAAHAL-
i~~~~~!
Et iniquitas quam peperit. Cohverteturincaput ejus, TZAH TZORERI REUCAM. Hieron. Dimisihostesmeosva-
cau-
id est in animam. Et in verticem ejus, id cst in ra- cuos; Pralensis, Oppressiadversanles mihisine
sa;iAtinsierus,Quieliameripuiabafjlictione{idversan-
tionem crii dominanlur hic [Cassiod., Gl. int.] Et lemtnilti sine causa; Sanctes, Qui enti hostemmeum
postea dolor et iniq_i__fs,descendet, scilicet cum gratis; inleipres pro Cajetano, Et erui angustatorem
meum inanitcr; Pellicanus, El st non eripui inimicos
impetu, super caput et verticem, cum pcenis aeter- C meossinecansa; translator ad Campensem,Si hostem
nis subjicient eum. tneum temere spoliavi. Ut conveniunl? Haee itaque
VERS.18. — « Confitebor Domino seeundum diaphoniaet verboruin etsensus profecta estex aeqtii-
verbum
« justiti-tm ejus; et psallam nomini Domini altis- vocatione duarum vocularum. Siquidem
« simi. » ybn BALATZ polysemon est, modo signat declinavit
ut Oseaev, Yadent ad quwrendum Dominum et non
Confitebor Domino. [Cassiod.] Quinta pars, ubi invenicnt,abiatus est ab eis. In quo Heb. pouiiur lwec
est psalmi conclusio," qua • omnia in summam particula eumdein vero sensum refert, ablalus est
dicit se alacriter confileri, dicat: Et ab eis, et declinavitab eis. Ilidem declinare inanis
coHigenS', quasi ab inimicis, quid aliud est quam superari ab eis ,
quia adjutorium meum est a Domino, ideo confile- sicut acceperunt LXX? Alias id vocabuli significat
bor Domino, id est laudabo Dominum. [Aug.jEt eripuit, exuit', armavit. Secunda in-
Qpi~~REQCAM,
lioc, seeundum, id est propler juttitiam ejus. Haec terdum notat inaniter, gralis, frnstra, quandoque
enim confessio non est peccatorum, sed justitice vacuum, ut Deuteron. xv: Non patieris eum abire
Dei, qui intus justos protegit, et malos pro sua ma- vacuum, ea ponitur in Hebraeo particula; vacutis
aulem et inanis idem surit.
litia punjt. Contra hanc laudem nihil valent bla- YERS.6. — Exaltare in finibus inimicorummea-
sphenria. impiorum, qui volentes suaeculpsetribuere D 1 rum. LXX habent fnisi fallant codices) T_-K lyfip&v
quod peccant, mala sua excusanl per fortunam, vo\> iniuiicorum liiorum, ut etiam in
legitur psa"lmo-
vel falum, vel diabolum, cui potest resisti, vel per dia Rom.versu et apparet variasse voluroina. Namin hoc
psalmo 9, Judica me secundum justitiam
aliam naturam, quae non sit ex Deo. Hi tales flu- meam, Simia et Frclella moverant quaeslionemipsi
ctuant 16 errantes, potius quam confiteantur Deo, Hieronymo,cur in Graecohaberelur xa-a -r,v Stxato-
ut eis ignoscat. Qui autem videt merita animarum o-vvnvo-ox), id est, jttxta justiliam luam, eum tamen
sic ordinari a Deo, ut, dum sua cuique tribuuntur, leganius justitiara meam. Si autem in praeeedenti
versu exemplaria habuissent similem diversitatem,
pulchritudo universitalis nulla ex parte violetur, in similem excilassentforle quaestionemin-eodem pro-
omnibus laudat Deum, distinguens aliud Deum fe- nomine. Adde quod in codicibus noslris verstts,
cisse et ordinasse, videlicetuniversum bonum: aliud de quo requirebant Simia et Fretella habet, uou,noa
o-ou,quod est argumentum clarissimum varietatis.
auteih non fecisse, sed ordinasse, ut malum. Et Sed legas inimicorum meorum, legas tuoriun, ndn
psallam opere nomini Domiui allissimi. [Cassiod.] niutatur sensus. Nam inimiei jusiorum simt etiain
Psallere ad gaudium pertinct, sicut pcenitentiapec- inimiei Dei, juxta illud Act. ix : Sittile, Saule, quid
.me perseqttcris?idqtie propter unitaiem corporis.et
catorum ad trislitiam. Potest et lric psalmus in capitis multo secus Hebrreividentur habere propler
personaChrisliintelligi, si ea quae humiliter sunt particulam BEABROTH nMv_, Hieronymus juxU
121 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. VIII. 122
Hebraeumelevareindignans. Pratensis, elevare inter A ricordia. Ambrosiiaulein lib.v ni Hexameron ait:
iracuhdias tribulanlium me; Paraphrasis Campen- Multanon oliose a LXX viris Flebraicaelectioni ad-
sis , Commoveantlefurores hostium meorum; .Mun- dita et adjuncta comperirous. Hieronymusponit
slerus, Elevarepropterindignationeshosliummeorum; fortis, caeterirepetunl Deus, vox autem Hebraeaha.
Sanctes, Eievate, propter indignaliones hoslium EL dicit. Munsterus,Dctisjudexjustus est.
meorum; Pellicanus, Elevare in transgressionesvel SicutrumquePratensis et Pellicanus. Saneles vero, Campen-
iracundiastribulantiumme; interpretes proCajetano,
In indignationibusangusliatorumtneorum;Nebiensis, sis, interpretes pro Cajetano, ac Nebiensis, Deus
ambtguo sensu. Qui quam recte
Elevare in iram molestantiumtne; Chalclneus,Irrue judicat justutn,viderint.
in fremilusuper molestalorcs tneos. JEquivocatio transtulerint, Siquidem potest in hunc
verbi -~~~ABAR iitrtimque sensum accipi, ut Deus judicet justum
fecit diversitatem; cum enim quan- honiinemaut rem juslam.
doque notet ultra transire (unde secundum quos- Nunquidirascilur per singulosdies ? Hebraeilegunt
dam, Hebra.i dieunmr, quasi transfluviales) el fi- sine interrogatione. Hieronymiisjuxla Hebra.um,.
nes sint ad quoi seroper.transimus, erudile, juxta Comminanstola die; Miinsterus, Commovelurper
sensum verterunt LXX, iu finibus, quos Augiistiinis singulosdies; Sanctes addil de suo, Irascitur impio
inlerpretalur possessionemDei, quaeper conversio- die omni,Reliqui in eunidem sensum. Apparet LXX
nein migravit de dilione diaboli in templum Dei. bis legisse citra puncta hx bn ALEPH ETLAMILD , ut
Felix est transilus isle, ultra quem non esl alius sit SN EL, id est, Deusvel forlis. Secundum
quaerendus. Idem etiam verbum significat irasci, B prius
cujus significaiiliamalii seculi sunt, ut verissimum ~)HAL, non accipiendo interrogative, sicut Munste-
sit quod in piologo adduximus de Ilieronymo ad- rus volebat intelligi : Etiamsi me occiderit, non
versus Rufiinimlib. 1, quanta sylva apud fieb. am- sperabo? (Job xm.) Ubi nostra edilio caret ne-
biguofum nominufn alque verborum, quaeres di- gatione, el redit idem sensus, si interrogative cum
versaeinterprelationi.maleriainpraebuil,dum unus- ncgalionelegatur. Ulut fueril, non variatur intelli-
quisque inter dubia, quod sibi consequcnlius vide- genlia, quod Deus per singulos dies comroinetur,
tur, hoe transfert. et tamen non irascitur, mox peccatores puniendo.
VERS.10. — Consumetur nequitia peccatorum. YERS.13.—Nisi conversifueritis, Heb. ~V\\1)~ nbzm
Nebiensis, Complealur, obsecro, 'JO—inj- Chal- IM DOJASCUB, id est, nisi conversusftterii, in sin-
daeus. Destrualur nunc malitia, IIGMOR KA; Pra- gulari nuroero. Sed ad eum modiim transferendo
tensis, Sanctes, inlerpres pro Cajetano, Campensis redditur sentenlia dubia , an videlicetdebeat id re-
accipiiint active, Constnnetmalum impios, Ilieron. ferri ad Deum, an ad po.ccalorein,an ad gladium.
juxta Heb. Pellicanus, Mtiiislerus, vertunt passive, In plurali vero, traditur, sensus mullo clarior, ubi
Absmnatur, quwso,maltim impiorum.juxta Mimsle- numerus singularis subaudiret impium, qui si non
ruiu in Graaco est passivum G-UVTCWG--™ , ul sit resipiscat, vindictamsuam exercebit ad eum Deus.
constimmeLurper duplex m, juxla expositionem quare LXX pluraliter more boni interpretis ambi-
August. Qui in sordibus est sordescat adhuc (Apoc. guitatem suppresserunt, ponentes secundam perso-
xxn). Tamenid non est necessariumex Hebraeo~~T~~ "
nam pluralem, Unde Hieronymusverlit per partici-
GAMAR , unde per futurum hic dicitur ~y~~iUGMeR. pium, Non convertenti, suum gludium acuet, quan-
Scrutans corda et renesDeus. Primum vocabulum borum quam manifeslum sil Hebractunesse in futtiro ver-
sequentis versus in ordine versionis Latina;, Hebraei editioni: quarli ordinis. Chaldaeusrespondel nostrae
nonrevertalurad honoremejus. Nebiensis
referuut ad finem praecedentis,ut sit Scruians corda aliier, Si non reverlelur.
et renesDeus justus, deinde, Adjuicrkimtneum,elc. Profecto
—
In Graeooquaedamexemplaria habentin fine versus buerunt VERS.13. Sagitas ardenlibus effecit. Cur de-
6 @zb;SLY.UIO}-, id est Deus juste, adverbialiter; Sanctes, Mtinsterus, Pratensis, et inler-
aut perseculores ant
alia mY.uio;,id esl justtts; alia ncmpe Alriina, in pretes pro Cajetano vertere
versiculi, SLY.UIU
« id persequenles , pro ardentibus ? quandoqiiidem
principio sequentis por,~-iu,
est justum adjutorium, ut legimus. Utfumque ae- ~~h~tDALAQ , nullo feclaniante eliam significct
cipias; et Deus est jtislus, imo ipsa justitia, et ju- arsit. Et Hieronymus"traduxit ad comburendum,
stum ejus adjutorium. Pellicanus, ardenies, Campensisutrumque convpre-
—
YERS.12. Deus judex justus, fortis et longani- hendit, Qui ardentissitnepersequunluraliquem. Quo-
mis. In Hebraeohon est longanimis, LXXadJiderunt modo autem debeal inlelligi, sagiilas eflecil arden-
fiuY.pb~vp.o;. Hoc aulem non superflue fecerunt, tibus in ablalivone, an in dativo, habes supra in
quia nunquam juslilia Dei separatur ab ejus mise- enarratione Commenlarii.
PSALMUS VIII.
PSALUl TITULUS : « INFINE5I PSALMUS DAVID PROTOR-D ratione qua dieitur area. Multisenim et variis simi-
CULARIBUS. » litudinibuseadem res in Scripturis saepeinsinuatur.
Dominusdominusnoster.Titulus, in finempsalmus Ideo vero areaevel torculari coroparatur,quia, sicut
David,pro torcularibus. [Aug., Alcuin.] Nihi!de vi- in area grana a paleis, et in torcularibus vinum di-
sibilibustorcularibus, in lextu hujus psalmidicitur, viditur a vinatiis, ita in Ecclesia boni a malis opero
sed de spiritualibus, et per visibilia torcularia si- ministeriorum separantur, non loco, sedaffectu; et
gnificatis,id est de Ecclesiis; quia de Ecclesiaecon- quasi a legumentis purganlur, ul frumenta in area
stitutione, et causa constitutionis hic agitur, scilicet a paleis,et in lorcularibus vina exuunlur a vinatiis.
de Christi ascensione, et Spiritus sancti missione. Quaelamen necessaria erant, ut simul nascerenittr
Cum enim Dominuspost resurreclionem ascendit, et crescerent, ad maluritatemque pervenirent. Ita in
misit Spiritum sanctum in apostolos et alios lide- Ecclesiaadmistio malorum est necessaria bonis :
les : Quo impleti pi'aedioandoEcclcsias congrcgave- qui simul incipiunt, crescunt, et consummantur,
ruut. fAug.]Ecdesia autem dicitur torcular, eadem sed boni in boim, maliin malo. In fuluro vero etiam
m PETRI LOMBARDI m
loco-ScparaD-hluf; ciim frumenta fecoiidcnttir in A cst super cccios, idest super Seripluras, qnibus
horreis, paleae verocoinburehtur igne inexstingui- ad plenuin non explicalur. acriptufaa autem dicun-
bili. Yel Ecclesia ideo dicitur torcular, quia in ea tur coeli, eo quod divina mysteria celant. Ei, o
intellectus verbi Dei, dum sono vocis ministralur, Domine, tu,
quasi viriumincluditur in vinariis, et sic fertur ad YERS.3. « Exoreinfantiumetlactentium perfe-
anres, quasi ad torcular, ubi discernitur, quia « cisli laudem propler inimicos tuos, ul destruas
sonus valet auribus, inlellectus vero a memoriaau- « inimicum et ultorem. »
dilorum, quasi quodam lacu excipitur : inde in , [Cassiod.]Perfecisli taudem ex ore infanlium. In-
mentis habitum et morum disciplinam, tanquam de fanles et laclentesnon pro aetaledicit. seri pro sim-
lacu in cellas transit, in quibus, si negiigentianon plicitatc, sicut Petrus in Epistola canonica ait :
aeuerit, vetustate firmabitur. Yel lorcularia sunt Quasi modo genili, etc. (lPelr. n), qui scilicetnon-
, ctiam martyria, ubi corpora eorum qui pro Christi dum escam, sed lac capere possunt, [Atig.] quales
nomine alfliclione perseeulionum calcantur, quasi erant illi qttibus Apostolus lac dabat dicens : Tan-
acina reinanent in terra; animaevero ad requiem quamparvulis in Christo; iac potum dedi vobis, non
habitationis coelestisemanant. Et quia haecfiunt in escam (I Cor.m). Quos significabantilli, quiDomi-.
Ecelesiis, ideo ipsae Ecclesiaelorcularia dicuntur. B - num venientem ad passionem laudabant, in quos
17 Et cst sensus lituli, Psalmus iste, David pro- hoculitur Dominus testimonio, cum Judteis dicen-
pi:et;e tendens infinem, idestin Christum,[Cassiod.,'• libus ut eos corriperct, respondit; ~ion legistis:
Gl. int.] quia agit de exaltatione Chrisli, secundum Ex ore infantium, etc. (Mallh. xxi.) Bene autem,
duas naturas , el agens pro torcularibus, id est de non ait fecisti, sed perfecisti. Ex his enim perfecit
Ecclosiis, de quarum constitutione et causa consli- Deus laudem, quia, si soli perfecti essent in Eccle-
tutionis agit. Intentip est hic Prophetaeerrorem Ju- s;_s, non ita consulerent humanogeneri, sicut nuuc
d;eorum, qui dicunt in Judaeatantum notum Deum, c.B_netiam nemini nondum capaces cogniiionis rc-
et Donatistarum, qui tantum in Afrlea notum di- rum spirilualium atque aeternarum nutriunttir iide
cunt, et similium, confutare. [Cassiod.] Modus. Bi- lemporalis historiae,et Deum laudanl. Et est sen-
partitus est psalmus : Primo, laudgs Christi de- SH-S : Perfecisli laudemex ore infgnliumet lacteK-
seribuntur, scilicet majestas ejus et operatioi tium. [Cassiod.Jid est non solum a perfectis, sed
excelsa; sccundo, dicit naturam hominis olim inci- ab insipienlibus praedicaris, et hoc fecisli propter
tatam in Christo super omnia exaltatam, ibi, Quidl inimicostuos deslruendos, et ut destntas inimicum
est hotno. A laude ergo incipiengpropheta, ait:0 .„ et ultoremvel defensorem. Alia liltera. [Aug.]lni-
YERS.1. — « Domine, Dominus nostcr, quami raici sunt generaliler omnes, qui dispensalioni per
« admirabile est nomen tuum in uriiversa tcrra! » crucifixum factaecontraria dicunt. Defensores vi-
[Rem., Gl. int.] Dotnineomnium, secunduin po- denturhaeretici fidei, et philosophi sapientia;, cum
tentiam. Qui es specialiter Dominus nosler, secun- tamen et illi fidem, el hi sapienliam veram imptt-
dum receptionem et cultum, nomen luutn. id est,, gnent. Vel infantes et lactenles dicit Apostolos,
gloria et fama, admirabile esl, propter creaturas> quia stulla mundi elegit Deus, ut forlia confunde-
qiias fecistiet regis, et quam admirabile quasi di- ret(J Cor. i). [Rem.] Unde perfectior est laus.
cat, infmite. Nullusenim suflicit omnes creaturas! quia ad eamnon humaua sapientia, sed divina gra -
cognosceresin quibus admiramur te. Admirabile ; tia acccditur. Et est : ex ore infanlium et lacten-
est dico, in universa lerra, non in Judaeatantum, utt tium,idest apostolorum, perfeeisti laudem. [Cas-
dicunt Judaei; nec lanlum in Africa, ut dicunt Do- siod., Rem.] Ne\ de puerisHebraeorumpoteslaccipi,
natistae. Ne ergo Judaei vel quilibet sibi vindicentt quia ex verbis illorum piierorura, perfecla est Iaus.
q::asi proprium quod est commune omnium, quod1 Quod videbatur pueriliter agi, sed sancli Spiriius
est intentio psalmi, et dirigilur scrmo ad Deuiu l instinctu iiebat. Et est sensus : ex ore infantium et
Trinitatcni''; deinde supponit in parte per quid estt D Iactentium perfeclsti laudem, idest ex verbis pue-
admirabile, loquens adDeum Palrem. rorum Hebroeorumperfecisli Iaudeni. Et hoc to-
VERS.2. — « Quoiham elevata esl magnificentia a tum propter inimicos tuos confundendos, forsan
< tua super coelos. paganos.[Cassiod.] Ideo enim a lalibus laudari vo-
Quoniamelevaia est, quasi dicat per hoc est ad- luit ne videretur haecsapientia humana, sed divini-
roirabile, quia magnificentialua, [Rem., Cassiod.] ] tus dala. Et ideo hoc fecisti, ut destruas- inimicum
id est Filius luus Deus homo,.ekvala est de terre- id est Judaeum,et ultorem vel defensorem.Judaeus
na humilitate, supcr cwlosad litleram, homo Detis s eniminimicusest Dei, dumPatrem solum defendit,
ad dexleram Dei Patris sedens. Vel elevata esl:l quia qui non honorificat Filium, non honorificai
niagnificentiatua super coelos,[Aug.] id est superr Patrem (Joan.v). Yel, iiiimicus est voto, et ultor
Seripluras, quia excedilomniumeloquia Scriptura- scilicetsuae sectae defensor.
itim. Vel elevata est, in incomprehensibilitate;su- YERS.i — « Quoniam videbo coelos tuos, opera
per coelos,[Rem.] id est super omnes rationabiles s « digitorum tuorum, lunam et stellas quaelu fuu-
crealtiras. YeJ, magnificenliatua, id cstfamaet glo-
i- « dasli. >
ria tua, idem quod ante dixerat nomen, elcvatum u Qwmiamridebn, qnasi dicit, vcre perfccisti lau-
125 COMMENTARIUM 1NPSALMOS. — PSAL. VIII. 128
dem, etdestrues inimicum, quoniam videbo cwlosA Dei beneficiodignum, [Gl. int.] quasi dicat, et quia
tuos, [Rem., Alcuin.] id est, praevideojam per Spi- omnia hsec per Filium sunt, ergo quid est homo,elc.
ritum saiictum apostolos, et videbo etiam praesen- Velilacontinua. Elevata est magnificenliatua, et
tialiler in posteris. Hoc dicere, bene convenit pri- quid est homo quod memores ejus ? aut filius hotni-
mitivis. Coelosdico, qui sunt opera digitorum tuo- nis. [Aug.] Per hominem accipiunlur peccatores;
rum, [Cassiod.] quia cooperatione Trinitatis instru- per iiliuin hominis, spirituales. Disjunctio enimin-
cti suut quaeTxinitas in tribus digitis significatur nuit distare inter hominem et filium hominis. Om-
hic, ut ibi: Qui appendit tribus ditjilis molem lerrm nis enim filius hominis, homo est; sed non econ-
(Isa.xL). [Hier., Aug., Alcuin.] Et pereos coelos, verso : ut Adam qui fuit homo, sed non filius homi-
videbo aedificari lunam id est universalem Eccle- nis. Homo ergo hic accipitur; oinnis qui portat
siam, et siellas , id est Ecclesias singulatim per imaginemterreni, id est omnis peceator carnalis;
loca diversa, vel doctores alios. Quaetamen, sciii- filius hominis accipitur omnis qui portat imaginem
oetlunam etstellas, velquas scilicet stellas ulfun- coelestis, id est Christi. Et merito. novus homo fi-
dasti non illi. Apostoli enim ministri sunt sedifi- lius hominis dicitur, quia uovus ex veteri quadam
cationis; tuveroauctor vel fundator. Vel aliter ab mutatione fit. Spiritualis enim regeneratio, qua
illo loco, Ex ore, et proceditur de' illa seutentia, " innovatur mutatione vitaeseternae atque saecularis,
in qua coelosappellavitScripturas. [Aug.]Quia er- a Deo inchoatur, ulrumque vero respicit miseri-
go dixerat Christum excedere omnium Scripiura- cordia Dei; sed illum quasi longe sejtinctum a Deo;
rum eloquia, forte videretur quod per Scripturas istum, id est filiumUominis quasi pr&sentem. [Cas-
ad ejus notiliam parvitli pervenire, vel ascendere siod.] Ideoque cum despectu pronunlians, ait, Ho-
non valerent. Hoc aulem removens, dicit eum mo peccator lerrenus, quid est quod tu es tne-
siiam infantibus Scripturas humiliasse, per quod mor ejus, quasi longe positi? cujus Deus menior
et ipsi magnificenliamDei caperent, et inimici de- cst, [Aug.] dando salutem temporalem, scilicet be-
struerentur. Et hoc est, super Scripturas elevatus nedictionemsinistrae.Undealibi: Homineset jumen-
est Filius. Et per illas tamen, perfeeisli laudem ex ta salvabit Dbminus (Psa/.xxxv). Aul filius hominis,
ore infantiumet lacteniium, id est iilas Scripturas id est spiritualis, qui portat imaginem coelestis,
inclinastiinfantibusei lactentibus ad ascendenrium, quid est? Quoniam lu visitas eum, [Aug. Gl. int.]
ut sieforet laus perfecta, quod est per Scripturas, quasi praesentem, qui prope est Deo munditia vi-
quas infantibus incliiiavit. Unde alibi : lnctinavit tss. Et ideo praesensvisitatur, id est lumine vulttis
cwiumet descendil (Psal. xvn). Et hoc fecisli pro- ~ . Dei illustratur. Undeaiibi : Signatum est super nos
pter iiiimicos luos, scilicet inimicos crucis Chri- lumenvultus tui, Domine(Psal. iv), a peccatortbus
sti deslruendos. Et quasi exponendo subdil, scili- vero longe est salus. Vel per hominem accipit ge-
cet ut destruas inimicumet defeusorem et accipit neraliter quemlibet hominem, et per filium homi-
eosdem per inimicum etdefensorem, quos dixitini- nis Christum hominem.Et est. Qttid est homo[Cas-
micos onmes, scilicet qui cruci Christi contradi- siod.] quilibet vilis et miser. Quodmemor es ejus ;
cunt, qui destruuntur cum videutur, id est intelli- ejus memor est Deus miserendo. Aut filius honii-
guntur Seripturae,usque ad infantiura capacitatem nis. Hicvoce surgendum est, id est homo Christus,
ductae,el per eas usque ad robur nutriuntur, el ad qi.id est ? quoniam per eum visitas eum, scilicet
Bublimitatein inielligentice eriguntur. De quibus - hoiainem: quod fuit cttm Yerbum caro factum est
subdit, quoniam videbo coelos. Et verc deslrues, (Joan. 1). [Aug.]In qua incarnatione medicus cce-
__citpropheta, in persona Ecclesiae,quqniam vide- lestis venit ad infirmos, et faclus est Dei Filias,
bo coelostuus, [Rem.] id est, intelligam Scriplu- homhvisillius, de quo propler carnis iufirmitatcm,
ras sacras, quaesunt opera digitorum luoruro, id subdit .
est Spiritu Dei factaesunt, cujus septem sunt dona,
— « Minuisti eum paulo minus ab an-
cum sit unus spirilus, sicut piures digiti sunt in ] VERS.6.
una manu. [Aug.] Et videbo lunam, id-. -in:._r- «• gelis, gloria et lionore coronasti eum ; et consli-
salem Eeclesiam; et stellas, id.est Ecclesiss s.:igu- luisti eum super opera manuumtuarum. >
ias, vel doclores. Quaevel quas tu fundasti in coelis [nuj,., Cassiod.] Minuisti enm, quasi dicat, non
vel in eisdem Scripturis collocasti quas cceloruin roodoin aliis hiiinana natura esl humiliata, sed
vocabuloposiias credinius. etiam in ipso Christo, quia minuisti euro qui est
YERS.S. — «Quidest homo quod memor es ejus ? caput omnium iidelium; Minus ab angelis, [ Gl.
« aul filius hominis quoniam visitas eum ?> int.] quia passibilis, et mortalis, sed paulo quia in
Quidest homo. [Cassiod., Alcuin. ] Secunda est aliis superat angelos quibus imperat. Dico minui-
pars, ubi dicit naturam hominis olim vitiatam in sti, sed postea, coronasti eum gloria, id esl corpo-
Christo super omniaexaltalam : prius enim osten- ris incorruptibili clafitate, et honore, ut omnibus
derat omnipolentiam deitatis. Ideoque congrue in sit venerabilis. [Cassiod.] Et bene ait, coronasti,
hac parle agit de exaltatione humanitatis; seri prae- qma circulus mundi qui est quasi siniilis coro-
aiillit de humiliatione lotius humana. natiirae, nae, ad fidem ejus venit. Et constiiuisli, id est
ostendens nulltim esse penilus homini meiitum stal-ilisti super opcra manuumtuarum. [Aug.] Quia
127 PETRl LOMBARDl. 123
ergo et angeli sunt opera manuum Dei, et super A t conclusio psalmi. Ecce quo totum tendat, quasi di-
eos conslitulus esl unigenitus DeiFilius. cat. Etquia haecomnia fecisti, ergooDomine, domi-
Y'ERS,7. — « Oinnia subjecisli sub pedibus ejus,' nusmsler,quamadmirabileestnotnentuuminuniversa
« oves et boves universas, insuper et pecora terra! [Aug.] Decenter principium repetit, osten-
« canipi. > dens initiumel finemboni ad Deumreferendum.
Omnia, etc. [Gl.int.] Dico quod constiluisli su-> COLLATIO INPSALMUM VIII: « DOMINE, DOMINliS
per opera oninia, quidem subjecisti sub pedibusejus, NOSTER. >
id est sub dominio et potestate ejus, et enumerat
VERS.5. — Ex ore infanlium et lactentiumperfe-
quae,scilicet oves, etc. [Aug.] Cur relictis altiori- cisti laudem. Utinain sine lemerilate Neoterici He-
bns, scilieet exercilibus angelorum, et ipsis homi- braizantes verterint, Perfecisii robur, aut fortitudi-
nibus, haec ima dicil? Sed myslice inlelligendum nem pro perfecisti laudem. Reprehendant ergo evan-
Matth. xxi, imo Christum ipsum, qui hunc
est. Oves ergo innocentes dicil. Boyes dicit illos gelistam locum in Judaeoscalumniantes retorsit: Nunquam
qui operantes, lerrenos faciunt fructificare. Et hoc legistis, inquit :•Ex ore infantium el tgctenliumper-
rieangelis et hominibus dicitur, ut de omnibus pro- fecisti laudem. Ecceaut Christus dicit laudem, et tu
bet quod subjecti sint Christo. Et est, subjecisti ei sapientiorMatthaeum,Christo, interprete Joanne evange-
g lista, qui referente Theophylacto, Gire-
oves, id cst, innocenles. tam homines quam ange- cum fecit, secundumquosdam (prouabiiiusest enim
los; et boves, scilicel arantes, et triturantes, quiin MatlliaeiimscripsisseHebraice),vis meliustransferre
vincii Domini vomere spirituali arbusla criminis robur, fortitudinem? Qttidergomiruro, si alia loca
non timeas qui vel evangelistis non
conscindunt. [Aug., Alcuin., Rem.] Boves dico, parcis? Quidlabefactare, deinceps non audebunt bellihomines?
universas, femineogenere utilur, ut notet fructifi- Nonne legitur, Matth. xxi, Graece -a.-tip-:i-a olvov
cantes, qui semine verbi Dei hominum corda fru- Quid ergo in mentem venit Munslero ut verlerit
et sunt et forlitudincra, et in Psalmographo et in Maltha.0?
clificarefaciunt; illilg homines, angeli. Scimus quidemdignam esse intelligenliam, quod eo
Jnsuper, etc, quasi dicat, non tantumboves subje- tisqiiefundata sit forlitudo Chrisli, adeo ut sit insu-
cisti ei, sed insuper et pecord campi. [Aug.] Per perabilis, et teslimonio infantium coniirmata. Yide
hoc quod dicit, insuper, disliiiguit haec a praedictis lamen laudem. si Hieronymusjuxta Hebraeunivertit aliud
quain Nebiensisest nobiscum.
sanolis. Ilsec eiiini sunt acina, sicut praediclisnnt —
YERS.C. Minuisli eumpaulo minus ab angelis.
vinuin. Et malos ergo subjectds Christo esse notat, Plerique, ut Faber et CaecusBurgensis, contendunt
quod dical minus videretur. Quodsignificat.cumait, debere constanter legi, o Deo, quia habetur Hebr.
Et eam proruperunt insaniam,
pecora campi, id est carnales in amplitudine volu- D'rPN ELOHIM. in
ptatum, tanquam in latitudine camporum, non in C ut dixerint et scripserint locum bealissimi Pauli,
Ilebraeorum n, ad inctident revocandum, taxantes
montibus virtutum habitantes. Pecora ergo campi ejus
inierpretem (quemferuntquidam fuisse Lucam)
sunt horiiines qui in carne vivunt, ubi nihil ar-- ut perperam legatur ab angelis; seddeinceps in ec-
diiuro, nihil laboriosum asccndunt; sed latavia clesiis psallaturlocum : Minuistieum paulo minus a Deo.
cst cui inhaerent, quae ducit ad monern. Unde et Ul prsesenlemde vocabulo, eventilemus, primo non esl
disceptandum quod nemo ambigit si-
Abel a fratre in campo occiditur. Et subjecisti ei : gnificareDeum et judices, principes et viros adnii-
YERS.8. — t Yolucres eceli,et pisces maris; qui rationc riignos ac forliludine, alque adeoipsos an-
. perambulant semilas maris..» gelos, Exod. xxi: Offerat eum Dominus diis. Et
Exod. xxu : Diis non detrahes, ponitur elohim. Ca-
Volucrescwli, id est superbos (Aug., Alcuin.)i put negotii versalur eirca intelligentiam Prophelaa
Bene per volucres cceli signifioanlur superbi, de et Apostoli, quam, ut reor, nequaquam assecuius
mullis partibus ptignat cum sensu
quibus dicitur : Posuerunt in caslumos suum (Psal. est faber, quin et apostolico, si oculalius introspicianlur
prophetico
LXXII).Quorum caput dicit: Ascendam in ccelum,r praecedenliaet seqtientia. Praemisit enim Davidad-
ef exaltabo solium meum, ete. (Isa. xiv), et pisces: mirando et suspiciendo nimis unionem illara na-
tnaris, id est curiosos, quiperamoulanl semitas tna- lurae humanae ad verbum. Quid esl homo, nalura
id liumana tam fragilis, tam despecla, cujus lanien
ris, est in
qui profurido saeculitemporalia, quae - niemor es per mullam miseralionem,ut assumas ad
«juasiseraitaein mari cito vanescunt, inquirunt per- D dignitatem unionis hyposlalicae?Deinde ut opposita
tinaci studip. Underecte non ait, ambulant, sed per- sese ex vicinitate mittuo collustrent, ostendit e]us
ambulant: per hoc ostendens pertinacissimum stu-" mortalitatem, et abjectionem et passibiiitatem, ut
mox subjungat gloriosam exaltationem, juxta illud
dium inania et pra_terfluenlia requirenlium. H_ec : Philipp. ll: Semetipsumexinanivitformam servi ac-
antem tria genera vitiorum, id est voluptas carnis, cipiens, factus obediens usque ad tnortem. Deinde
subseoutus : Proptet quod et Deus exallavit illum,
superbiaetcuriositasincluduntomniavi-ia:qua_,sie- etc. Dicit itaque Propheta : Minuistieum paulo mi-
ut Joannes ait, sunt eoncupiscentiacarnis, ambi- nus ab angelis,propter mortaJitalem et.passibilila-
tio saeculi, id est superbia, et concupiscenlia oculo- tem, quibus angeli non sunt obnoxii. Licet igilur
rum (I Joan. n). Per oeulos namque curiositas3 fuerit mortalis, et hinc minor angelis, tamen postea
triumpho inenarrabili supra naluram angelicam se-
maxime praevalet. De his tribus tentatus fnit Do- det ad dexteram Patris. Quare coiitirienter sub-
minus et Salvator, et vicit: quibus primus homo) texuit: Gloriaethonore coronastieumet constituisti
V/iclus,succuhuit. eum super opera manuum tuarum. Nec obest quin
alia ratione,'Christus sit superior angelis, gratia
YERS 9. —- - Domine,Dominus nosler, quam1 et plenitudinis influenlife,etiam qualenus est
capitis
'« admirabile est nomcn luum in universa terra ! » homo, jtixta illud Ephes. i : Instaurare omnia in
Ecce
e Christo, in cwlis in terra stmt, in ipso •
Domine, Domittus noster, quam. [Gl. inl.] quw elquw
129 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. IX. 150
et ad Col. i Et per eum recdneiliare opinia in A lis. Nam psalmo xxxvi: Adhucpusillutn etnon erit
ipsum, pacificans per sanguinem crucis ejus, sive peccator. Heb. legitur HKATT_J?D.Et psalnio n :
qum in terris, sive.qum in cwlis sunt. At diceret for- Cuniexarserit inbrevi ira ejus, quae manifosle rer
sitan qnispiamcontentiosus : Qui fit ul dicatur dun- rationem temporis. Conscntit Graecus_._._.-
taxat paulum ab angelis imminuti-s, cum .cribatur spiciunt
psalmo xxi: Vermiset non Iwmo, opprobrium ho- beris yin, adbreve tempus. Yeruin obslrepes el.vocifera-
minumet abjeclioplebis. Quaesententia sonare vita Heb. Hieronymumvertisse, paulo minus a Deo, jux-
«letur plurimum esse imminulum ab angelis, non Huic objedioni satisfactum est in prologo,
Hoecerte ratiocinium confutat illam Hieronymum tradidisse illam versionem Sophronio
paululum. opi- cum Judaeo, qui pene per singulos ser-
nionem quae vult dici minoratum a Deo, quod non disputantimones illudere volehs Sophronium, assorebat non
polest intelligi secundum naturam divinam. Igitur
sccundum huroanam, cujus nulla est proportio ad ita haberi ininHebraeo, utChristo ipse opponebat. i Et aliud
credentiumPsalmos
divinam, vel posl assumptam stolaeimmortalis glo- est, inquit, Ecclesiis
riam. Contravero alteram nihil obstrepit, si allen- hjgere, aliud >Judaeis singula verba calumniantibus
Cernis ilaque Hieronym. ita verlisse
tius perpendas sensum Prophetae. Recipimus eninv respondere. calumniosos. Hinc in Commenlario hujus
Christum fuisse habitum infra abjectissimos homi- propler « eo quod est ab angelis,
nes, juxta _eslimationemimpiorum Judaaoruih et loci ait: In Hebraeo pro
infidelium,cum revera ipsa sanctimonia esset ac bo- qui dicuntur ff^n MALACHIM, Deum habet, hoc est
nilas. UndeaccomroodalissimedicitPropiiela,paulo elohim. (48) Hunc locum Apostolus in Epislola ad
niinus, quia licet mortalitati ullro se substraverit B Heb. super Chrislo interpretatur. Ubi perspicis
Dominus, 'eoque angelis inferior, verumtamen a.d Hier. sentire Aposlolum interprelari Heb. elohim
unionem illam superbene diclam, si mentis oculos pro angelis. Non enim ignorabat lectionem Graeca-
defixeris, paulo minor fuisse videbilur illa diminu- nicam Episl. ad Heb. Et in ea dicit Apost. :Eum au-
tio. Necetiam absonum est quod Chrysostomus et tem qui modicoquum ab angelis minoralus est vide-
Theophylactus interpretantur de modo temporis. mus Jesutn, propter passionem morlis gloria el ho-
Ghristus quidem mortalitaiem nostram induit, sed nore coronatum. Juvat quod Pellicanus, Sanctes, et
ad glorificationemsubsecutam, brevi temporemise- Mimsterusverlunt ab angelis. Hic in scholiis docet
riis nostris fuit attritus. Sed frustra interpretamen- Qirhtt ELOHIM
pro accipi D*SNb__ MALACHIM,post Heb_
tumhoc rejicil Faber, quia _5_nMEAT apud Hebraeos interprelalionem el Chaldaicaparaphrasismanifeste
ait, non refertur ad modum lemporis, sed quantita- Iiabet ab angelis.
PSALMUS IX.
PSALHI TITULUS : « 1NFINEM PROOtXULTlS FILIIPSAL-C tus est Christus secundum carnem. Intentio : mo-
MUSDAVID. > net ut non casu vel falo, quis credat mundum regi,
Confileborlibi. Titulus in finempro occullis filii, sed justo judicio Dei. Modus.Quinque sunt partitio-
psttlmus David. Cum dicitur filius, nec additur cu nes : [Cassiod.] Primo, Propheta laeluspsaliit quia
jiis, sicut hic, perexcellentiam intelligitur Christus, cnllura diaboli adventu Ghristi destfuitur, etChrlr
quiestunigenitus DeiFilius, sicut ipse sineaddita- stus regnat, judicat, adjuvat; secundo, fideles pro-
mento de se ail: Si Filius vos liberaverit,veri liberi v.ocatad laudem, ibi : Psallite Domino; tertio, fi-
eritis. [Aug.] Yel lil.us est eliam ipsius David, quia nem malorum venturum peccatoribus cum;Ariti-
de eo nalus, cum dicit, pro occultis nominando oc- christo praedicit, ibi t Convertantur peccatores;
culla filii, dat iriielligi, quia alia ejus sunt manife- quarto, mala temporis Antichristi pertractat, jbi:
sta. Sciendum igitur quia duo sunl adventus Cliri- Ulquid, Domine; quintoprecatur judieium maturari,
sii. Primus, in humilitate, qui occullus <tii*Judaeis, ul sanctorum mala iiniantur, ibi: Exsufge, Domihe.
qui caecatisJudaeis, gentibusprofuit. Urtde : Cmci- [Aug.] Contra illos ergo qui de flore malornm et
tas eontigit Israel, ul pleniludo gentium intraret labore bonorum murmurant, putantes non divina
(Rom. xi). Secundus inmajestale, qui omnibus erit disposilione, sed casu hoc contingere, ioquitur liie
manifeslus. Duo etiam sunt judicia Dei, scilicet oc- D Propheta.
cultum, quod nunc agitur, quod incipit a domo YERS.1.— «Confitebortibi,Domine, intotocordo
~ meo : narrabo omnia mirabilia tua. »
I_ei, id est occultum Dei judicium est poena,qua
nunc quisque hominumvel exercelur ad purgatio- Confiteborlibi, quasi dical: qitidam murmuranl et
nem, velmonetur adconversionem. Vel, si contem- delrahunt, sedegoconfitebortibi^Domine,idesllau-
nit Dei vocanlis disciplinam, excaecaturad damna- dabo te, quicunque detrahat; [Gl.int.] ethofcinlaio
tionem. Manifestumjudicium erit in ultimo, cum cordemeo,et nonin parte, JQ ut faciunt illiqui quae-
cuique retribuet juxta merila. Hic ergo agit de oc- dam opera Domini approbant,quaedamblasphemant.
cultis, id est de humili adveritu, qui caecatisJudaeis sed ego,Confiteborin toto corde meo, [Aug.]quia in
profuit gentibus, et de poenaqua judicat purgando, nullo de providentia Dei dubitO; sed omnia recte
converlendo, excaecando.Et est sensus tiluli: Psal- agi sentio, quae stulti lemere et casu agiputant. Et
tnus iste, David prophetae,qui hic loquitur in per- etiam narrabo aliis mirabilia tua, non hoslra, et
sona Ecclesiaedirigens nos in finetn, id est in Chri- omnia, scilicet visibilia et invisibilia : omnia enim
stum, est pro occultis,[Gl. int.] id esl, agit de occul- narrat, qui de. vis;bilibus transit ad invisibilia, ut
tXsfilii,scilicet Dei.Velfilii ipsius David,dequona- qui dicit eum quod Lazarum suscilavit in corpore,
(45) Hic adverte Erasm. ad Heb. n, sensisse commentariosHier. esse ei probasse, quos postea in-«
sectatur, ut declaratur in prologo.
«i M.TRI LOMBARDI 13.
Paulum suscitasse inriiente: quod majusest et ex-tj -lA Increpasli, "nfest terruisti, gentes de peccatis.-Vel
- ceUentius.Vel: Narrabo omnia mirabilia tua, id estt adChristum dirigitur sermo. Sedisti, quasi dicat:
quaecunquedicam de tuis operibiis, sunt mirabilia. fecisti judicium, [Aug.] et, o Christe, sedisli, vel
, VERS.2. — « Laetaboret exsultaboin le : psallaml sedes, posl resurreclionem, super thronum, id esl, ad
t nomini tuo, Altissime. » dexteram Patris. Tu, dico, sedes, quijudicas, id est
Lmtabor. [Gl. int.] Norsolum aliis narrabo, sedI judicabis, in fine jusliliam, quiaChrislus jn finejuste
et twtabor el exsultabo, quod plus est quara laetari. judicabit, cui Pater omne judicium dedit (Joan. v).
[Cassiod.] Exsultatio enim est intensissima laeti- Dicosedes ad dexteram Patris.Unde miltens Spiritum
tia. Laelabor dico, et exsultabo, in te, [Aug., Gl. sanctum in aposlolos, et per apostolos, increpasti
int'.] non in S-ecularibus,non in jucunditate rerumI gentes pro peccatis. Et sic, periit impius,factus pius.
labilium, sed in oecultis filii : alibi, non est verat Vel impius, id est diabolus, periit amissa polestate
laetitia, el psallam opere, nomini tuo, exsullando, o> a Deo. Periit impitts, quia delesti nomeneorum, irii-
Altissime : quod faciam ut eo exemplo psallant ett piorum. Non enim dicuutur impii qui Deo credunt.-
alii. Deindecausam laudis subjicit, dicens : Et hoc in wternum, velin smculum,scilicet praesens,
VERS.3. — «In convertendo.inimicum meum re-. . et in swculumswculi, scilicet a.ternum. Saeculumest
« trorsum : infirmabuntur et peribuntafacietua. »i " hoc praesens, quod volvitur vicissiludine tempdrum
In convertendo,elc. [Gl. int.] Ecce quare prae- sibi succedentium; saeculumsaeculiest aeternum,
dicta facit, quasi dicat, ideolaetabofet psallam, quiai quod incommutabiliaeternitate consistit, cujus istud
in convertendo inimicum tneum, [Hier., Rem., Gl., >r saeculumimago est et umbra. Yel quod dicit, in s_e-
int.] scilicet diabolum retrorsum, id est quia, dumi culum saeculi, determinatio est et expositio praece-
diabolum convertisti retro amisso jure, qui ante ad- . denlis, scilicet in aeternum,ne dicendo, in aeternuni,
' ventum Christi praecedebat, ut dux itineris morlisi hoc praesenssaeculumacciperes. Delestiergo nomen
infirmabunlur, [Aug.] id est infirmantur inlpii, utt impiorum in aeternumet in saeculumsaeculi[GI.int.],
nihil possint vel velint contra pios. Et peribunl quiat quia amodo nihil poterunt in populo Dei tranquillo.
non erunt impii, juxta illud: Converieimpium,et noni Etvere, quia
erit (Prov. xn, 7). Et hoc a facie tua, scilicel a cogni- YERS.6. —« Inimici defecerunt frameaein finem;
tione Dei, quia iniquitatum eorum non recordabitur. « et civitates eorum destruxisti. »
Ita periit ille qui dixit : Vivoego,jamnon ego; viviti Framew inimicigenitivus casus est, [Aug., Gl. int.]
vero in me Christus (Gal. n). Vel in malo potest ac- id est rebelliones diaboli, et diversi errores quibus
cipi, quia diabolum converlisti in fugam. Et ideo, Q (_ animas occidit, defeceruntin finem, id est per Chri-
membra ejus, iniirmabuntur, in malis, [Hier., Rem.,t stum in primo adventu ex parte, et in secundo ple-
Alcuin.] ul nihil nocere possint bonis. Et peribunt; narie. [Aug.]Iste finis est, ille gladius quem vibravit
in die judicii, A facie tua, id est ab iropugnatione. Deus aperte, judicas. Unde supra in alio psalmo
tua, cum dices : Ite, maledicti, in ignem wternutn( dixit : Gladium suum vibravit, qui modo occulle ju-
(Matth. xxv). Deinde, ostendens per cmidconversusi dicat usque ad quem aperte judicanlem in futuro
sit diabolus retro, subdit: aliquid valent hostis frameae; sed tunc deficient pe-
VERS,i. — « Quoniam fecisti judicium meum et1 nitus, quandopalam vibrabilur. Et nune eo occulle
« causam meam; sedisti super thronum qui judicasi judicanle destruxisti civilates eorum, id est muni-
« juslitiam. > tiones, [Hier., Aug.] scilicet illos inquibus diabolus
Quoniamfecisti, quasi dicat: Conversus est retroi regnat, ubi dolosa et fraudulenta concilia, quasi cu-
inimicus, et perierunt impii; [Gl. int.] sed, quo- riae locum obtinent. Cui principatui, quasi sateDiles
modo hoc? et per quid? ecce, quoniamfecistijudi- et ministri adsunt officia singulorum .membrorum,
cium meum, hoc fuit, seilicet quando judicatus est sicut oculi ad curiositatem, aures ad lasciviam, ma-
Chrislus, et senlentia in eumdata, et causam, quami nus ad rapinam, et in hunc modum caelera membra
Christus egit contra impios aceusalus. Judiciumi D I tyrannico principatui, id est perversis consiliis mi-
dico et causaro meam et meum; quia mihi servie- litant. Hujus civitalis, quasi plebs est, omnes deli-
runt, et ad utilitatem meam fuerunt. [Aug.] Quali- cataj a-fectiones, et turbulenti motus animi, quoti-
ter et natitae dicunt ventum suum, quo utuntur ad dianas seditiones in homine agitahtes. Has ergo
benenavigandum, sedisti, vel sedes, quasi dicat: Fe- civitates ubi rex, ubi curia, ubi minisler, ubi plebs
cisti causam meam per hoc, quia sedisti, vel sedes, invenitur, destruxisti, ut excluso diabolo serviant
oDeus Pater super thronum, [Rem.] id est, super justitiao.Et ideo'
animam Christi, quia Deus, scilicet Paler, erat in YERS.7.—« Periit memoria eorum cum sonitu;
Christo, mundum reconcilians sibi (IICor.\). Tu, « et Dominusin aeternum permanet.
dico, sedisli, qui judicas, o Pater, jusliliam, scilicet Memoriaeorum periit. [Gl. int.] Apud Deum, ne
ut Christus morialur pro genere humano. Et per puniat. Vel, memoria eorum, id est impiorumperiit,
hoc, id est ritus eorum excidet. Periit, dico, tnwnsoniiu,
YERS,S. — «Increpasli genles et periit impius; vel strepilu, id est et strepitus et tumultus impietatis
« nomen eorum delesti in aeternum, et in saeculum periit. [Aug.]Vel ideo dicit, cum strepitu, quia, cum
< saeculi. > impietas evertitur, strepitus fit, quia non venit ad
135 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. IX. 154
snniraam pacem, nisi qui cum magno strepilu cum A _| occasum, Dominusesl nomeniili (Psat. Lxvn). Quod
vitiis pugnavit. Yel de fuluro potest accipi totum ab nomen beiie novit, qui libenter ei ut Domino servit.
illo loco. [Cassiod.] Inimici, id est diaboli; framea., Yel nomen Dei est: Qui est. Unde Dominusdicit ad
id esl virtus diaboli; defecerunt in fine.m, id e.st in Mosen; Ego sum qui sum. Et hwcdices filiis lsrael':
fine saeculi deslruetur; el civitates eorum, id esl, Qui est, misit tne ad vos (Exod. m). Quod nome.n
populos ejus; destruxisti, id est, destrues. Nota recte intelligit, qui spem non ponit in rebus his,
quod pluraliter dicit, eorum, cum supra dixit sin- quae temporis volubilitate praeterfluunt, nihil ferme
gulari_er,-inimici,quia,cum plures sint daemones,in habenles, nisi erit et fuit, quoniam quod in illis i'u-
malilia similes suat, et quasi unum. Sequitur, per- turum est, cum venerit, sit stalim praeteritum, et
iit, id est peribit, in fulttro, memoria eorum cum exspectatur cum cupiditale, et amittitur cum dolore,
sonitu, id est cum magno clamore, ut fit cum res non tenelur cum certitudine. Et ideo nemo speret
prosperae gravi fine clauduntur. [Aug.] Sed.contra in trafisitoriis, sed in eo, cujus essentia non novtt
Dominuspermanet in aelernum, fruslra ergo contra praeteritum vel futurum, quoniam non dereliquisti,
eum nisisunt impii. [Aug.,Gl. int.] quasi dical: Vere adjutor es et re-
VERS.8. — t Paravit in judicio thronum suum ; fugium, quoniam non dereliquisti, etsi ad hcram
_ el ipse judicabit orbem terrae in aequitate, judi- B 1 vide.ur, qumrenteste, Domine,cum quo nemo poiest
_ cabit populos in justitia. > quaerere transitoria: Nemo enim potest duobus do-
Paravit thronumsuum. [Aug.] Dico, Permanet in minis servire (Mallh. vi).
aeternumet judicabit, quia paravit thronum suum, PARSII. VERS.2. — < Psallile Dominoqui habital
id est judiciariam polestalem in judicio, id est cum « in Sion ; annunliate inter genles studia ejus. >
judicatus est, [Cassiod.]qtiia pcr patientiam ccelum Psallite Domino, [Aug.] Secunda pars, ubi fideles
acquisivit, et poteslatcm judieii. Nam, quia in humi- provocat ad laudem Propheta, respiciens beneficia
!i..;te judicalus esl, in majestate judicabit [Aug.]. praesentis lemporis et futuri, quasi dicat, et quia
Cnrie subdit, et ipsc judicabit tandera aperte orbem Dominus non dereliquit quaerentes se, ergo, o vos
ierrw, id est munduin ipsum, ut habeat incorrupti- quos quaerentes non dereliquit, psallile Domino,
biles qualitates, et ut sit purgatus. [GI. inl., Aug.] [Hier.] id est laudate Dominum, eum praedicando,
Yel de toto orbe, gentes omnes, judicabit dico, in et opere quod praedicalis implendo. Domino dico,
esquitatemeritisreddens digna. Et repetit aliis ver- (h(i/--!->i--i-inS.on,idestinpraesen_iEce_esia,[Aug.]
bis, judicabil populos, hoc est quod dixil orbem ; in quc«nunc per speculum contemplalur Deum. Sicut
justitia, hoc est quod dixit, in aeqaitate. „ enim Jerusalem, quaeinterpretatur visiopacis, signi-
VERS.9. — « El faclus est Dominus refugium ficat supercoelestem Ecclesiam, ila Sion gestat ima-
« pauperi, adjulor in opportunilatibus, in tribula- ginem Ecclesiae,quaenunc est. Quia Sion inlerpre-
« tio.ne. > tatur speculalio, quaemodo agitur, ut perveniamus
El faclus,. [Aug., Gl. int.] quasi dicat, in fiiluro ad pacis visionem, id est de Sion in Jerusalem.
judicabit, et mterira ut inimicus retro conversusnon Quaelibetautem studiosa speculatio it in errorem,
noceat, Dominus faclus est refngium, in malis vi- nisi Dominus in ea habilet, annunliate inter gentes
tandis, sed Iioc non nisi pauperi, id est illi qui nil studia ejus, quae habet erga suos. Quae sunt illa?
amat in transitoriis, et quantum est cum qui judex Haec,scilicel :
est esse refugiumpatiperi, qui nihil raundi cupit? Et YERS.I__.—«Quoniamrequirens sanguinemeorum
ipse esl eliam adjutor in agendis bonis. In quibus « recordatus est; non est oblitus clamorem pau-
est adjutor et refugium; in opportunitatibus, id est « perum. >
in his in quibus opus est. Deinde exponit opportu- Quoniam ipse requirens ullionem, quam exercet
nitates, scilicet in tribulatione posito est adjutor et contra occisores, sanguinem eorntn recordatus est,
refugiurn. Dulceauxilium et refugium est, quod in ipsorum occisorum consolando eos, et glorificando.
neeessitale datur. [Cassiod., Aug.] Tribulationes D I Yel ita : Annuntiate inter gentes sludia ejus, [Hier.,
bene dicit opportuuitates, quia non oppor.unius Aug.] id est mandata ejus, in quibus studendum
avellilurhomo a saeculo,nisi his vchiptatibus nuga- est. Sed, quasi dicant qtti missi sunt evangelizare:
toriis et perniciosis labores et dolores misceantur. Kemo credit nobis, sedoccidimur, respondet : Non
YERS10. — « Et sperent in le qui noverunt no- sinefructu2©_eternitatisoccidunturmissiaCliristo.
« men luum, quoniam non dereliquisli qua.ren.es Quoniam Dominus
requirens ultioneni, id est san-
s le, Doniine.> gttinemeorum in judicio futuro, ubi pcenaoccisori,
Et sperent,[Gl.inl.] quasi dicat: El quia refugium et
gloria occiso erit, recordatus est suorum, glorifi-
es et adjulor, ideo, o Doinine, sperenl in te, noji in cando eos et consolando, et in terrores puuiendo.
sreculo,qui noverunt notnentv.uin [Aug.]. Quod fa- Recordatus autem diGit, non qtiod oblivio cadat in
ciunt, cum desinunl sperare in rebtis saeculi;,tunc Deum,et post oblivioneramemor fiat, sed quia post
enim iilosaversos a saeculo, et qti-erenlesubi figant longum(empus futurum est judicium : et dicitur hoc
spem, excipit cognitio nominis Dei. Nomen autem secundumaffectuminlirmorum, qui oblitum putant,
scitur, cum iile cujus esfnoroen cognoscitur. Nomen quia non tam cilo fit ut volunt. Quibus etiam addit,
autero Dei esl Dominus. Unde : Qui ascendit s-tper et non est obtitus clamorem pauperam, quasi dicat,
J55 PETRI LOMBARDI . 136
$\x\, Recordatus est, per quod videtur fuisse oblilus, A , el collocas me in portis filiae Sion, id est in pro-
imo nOnest oblilus clamorempauperum, ut putalis. phetis et apostolis, id esl in doctrina prophetarum
Et si dixi, recordatus, hoc dicit contra querentes, et apostolorum, ut ibi annuntiem omnes laudes
qui pro dilationeputant Deumoblitum. Quisautem tuas. .
fil ille clamor pauperum, ostendit : . YERS.15. -— « Exsultabo in salutari tuo, infixae-
VERS.13.—« Miserere mei, Domine,vide humi- « sunt genles in interittt quera fecerunt. »
< litatem meam de inimicis meis.» Exsultabo. [Aug., Alcuiu.] Hucusque fuit cla-
Miserere'tnei, etc. [Gl. init.] Ecce ille clamor. mor pauperum, quem non obliviscilur Deus : in-
Uimspro omnilms loquitur, elc., in sua persona de dicil Ecclesia, quaeafiligitur, se gaudere, et asse-
dicit quod unusquisque petit, sic ihquam: Miserere rit se salvari, dicens : Exsultabo. Quasi dieat: Quia
mei, Domine, vide contuilu misericordiac humili- exaltas me de portis mortis : ideo, exsultaboin salu-
tatemmeam. Aspeetus Dei, auxiliumest, qui, cum tari tuo, id est in Jesu Christo. Spe enim jam sal-
sitlux, tenebras fugat serenans mentem. Et est va est Ecclesia. Ego exsultabo, sed, gentes, volen-
sensus : Yide huiuilitatem, id est adjuva humilita- tes occidere corpora sanctorum infixmsunt i« in-
tem meam, quae, quanla sit, aestimatur, de inimicis leritu animaequibusdam clavis peccatorum confixae,
meis, de superbia quippe inimici testimatur humi- " id est moriuntur in anima. In interitu, dico, îtero
litas palienlis, quia tantum hi humiliantur qnan- fecerunt. [ Aug., Cassiod. ]. Poena enim cuique
turo illi extolluntur. Tu, dfco, vide. est sua iniquilas. Deinde, quomodo suis peccalis
VERS.1.. — « Qui exaltas iriede portis mortis quique constringantur, ostendit dicens : Et
_ ut annuntiem omnes laudalion.s tuas in portis fi- VERS16. — « In laqueo isto quem absconderunt,
liae Sion. » « comprehensus esl pes eorum. »
[ Aug., Cassiod.] Qui exaltas me, id est longe [Aug. ]. In laqueo isto etiam , quemabsconde-
me facis, de portis morlis, id est ab omnibus pravis runt, id est in fraude quam tegunt, comprehensus
cupiditalibus, quibus itur ad mortem. Mors autem esl pes eorutn, id est aflectus eorum. Laqueus oc-
est ipsa laclitia, quae jam habetur in hac vita in cultus est dolosa cogitatio ; pes ariimaeamor est.
perfruendo cupitis. UndeApostolus : Vidua, qum in Qiii si pravus est, dicitur cupiditas vel libido; si
deliciisvivit, mortua __..[I Tim.,v], Ad quas delicias reclus est, dicitur charilas : amore. enim mo-
per cupiditates tanquam per portas mortis venitur. vetur anima , quasi ad locum quo tendil, id est
A qtiibus ideome elongas, ut annuntiemomneslau- ad delectationem bonam vel nialaro, quo se perve-
daliones [Gl. int., Aug.].Quia, quidquiddico, lauda- £( nisse per amorem laetatur. In laqueo ergo isto
lioDei est. Annuntiemdico, ego existens et exi- qjuerhabsconderunt, id est in fraudulento consilio,
slentibus, in portis filim Sion. Portae filiseSion sunt pes eorum, id est amor qui per fraudem venit ad
optima studia per qusevenitur in sancla Ecclesia vanam Jaetitiam,comprehensus est, quia illa dele-
ad visionem pacis, ubi 'non erit aliquid quasi non- ctaiio alligaleos, ut inde abrumpere .•iinorem,et ad
dum sit, nec fuit, quasi.jam non sit; sedest lantum ulilia vertere non audeanl. Si enim conenltir, do-
id quod est, et ipsa est aeternitas. In his ergo por- lor est deserere quae delectant, el ille dolor non
tis bene annuntiantur omnes laudes Dei, ut petenli- sinit abscedere. Et h_ecfiunt occullo Dei judicio
bus delur sanctum, et non canibus (Mallli. vn), qui quo nunc judicat. Uhde subdit : El
malunl perlinaciter latrare quam stndiose quaerere. YERS.17. — c Cognoscetur Dominus judicia
Et sunt haeportaecohtra praedictasportas. Ulaenam- « faciens in operibus manuuro suarum comprehen-
que sunt porlae mortis, haeporlae vilae, Filia vero < sus esl pcccator. »
Sion esl Ecclesia, Sion enim onuies Ecclesias gene- Cognoscetur Dominus. [Gl. int.] Hic a snis, fa-
ravit mundi, quia ibi natus esl Christus, unde fidcs ciens judicia, vera, secernens, seilicet hic, nierito
incepit. Vel portae mortis sunt corporei sensus, a non loco, nialos a bonis. Deinrie, quomodo crucien-
quibus exallanlur qui quaerunt,non quaevidentur , D ] tur mali hicel quaejuriicia faciat, ostenriit subdens,
sed quaenon vidcntur. Et portae filiaeSion snnt sa- in operibusmanuumsuarum. Quasi dicat:Haec sunt
cramenta, et initia fidei, quaepulsantibus apcriun- judicia quae facit, scilicet , peccalorcomprehenstis
tuf, ut perveniatur ad occulta, quaenec oculus vidil, esl in operibus,etc., quod, quia non a Deo procedit,
nec auris audivit (I Cor. u). Et est sensus : Exaltas quo cruciat eos, sed ab eis, qui.i ipsa peccala sunt
me de portis mortis, id est ab appetitu lempora- eis cruciatus ct tormenla. Deindenon optando, sed
lium quinque sensibus subjacentium. Adquid? Ut pt-edicendo subdilur :
annunliem omneslaudes luas his qui sunl inportis PARSIII. YERS.18. --- . Convertantur peccalo-
filia. Sion, id estin sacramenlisetinitiis fidei.Aliter. '« res in infernum ; omnes g'entesqui obliviscun-
[Hier., Gl. int.] Portae mortis sunt haeretici,vel « tur Deum. >
eorum. dogmata. Portae viteesunt, prophetae, apo- Gcnvertatitur. Tertia pars secundum Atigusli-
sioli et eorum doctrina, qui per bonam doctriham num et est hic canticum diapsalmalis, id est in hac
ad vitam ducunt, sic haeretici permalam doctri- tertia parte est diapsalma, ubi est ct canlicum,
nam trahtint ad inleritum. Et est : Qui exallas me scilicet quasi occulta Iaelitiaseparationis, id est de
de porlis mortis, id est a doctrina haereticorum; soparationisquaehic fit inler bonos et malos , non
437 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. IX. J5S
locc, sed aHectu.Horum ergo separationem praedi- A _, conspectu tuo, [Aug.] id est in occulto , quod patu i
cens Propheta, ait, convertantur peccaloresin infer- sancti et justi vident et intelligunt. El o.
num, id est illaqueehtur delectatione morlifera. Et VERS.21. —« Constitue, Domine, legislatorem
quosdixerit peccalores, aperit, scilicet omnes gentes t super eos, ut sciant gentes quoniam. homines
quw dbliviscuntur Deum. Quasi dicat : Sicut non t sunt. »
probaverunt Deum habere in notitiam sui, ita det [Gl. int., Eier., Aug.] Domine, quia te et lc-
illos Deus in-repfobum sensum. Yel de fuluro judi- gem tuam noluerunt. Constitue Antichristum, le-
cio potest accipi totum ab illo loco, cognoscetur. gislatorem , pravum super eos, id est in ruinr.m
[ Cassiod.] Quasi dicat: Hic comprehensus est eorum, [Gl. int., Aug.] et sic gentes, iri esl in
pes eorqm in laqueo, et in futuro damnabunlur. genliliter viventes, sciant, id est cruciali expe-
quia cognoscetur in futuro judicio ab omnibus Do- riaulur, quoniamhominessunt , id est quod slulli
minus faciensvera judicia , quando secernet etiam fuerunt. Quasi dicat: Quia nolunt esse filii homi-
loco malos a bonis. Inde scielur Dominus vera judi- nis , id est novi, sint homines veleres, veteri ho-
cia facere quia comprehensus est peccator in ope- mini, id est peccalori servientes. .
ribns manuum suarum , id est peccator suis operi- PARSSV.VERS.22. — « Ul quid, Domine, reccs-
bus constringetur, nori eorum memoria lanlum B I < sisti longe; despicis in opportunitatibus in tribt!-
punielur, ut quidam falso pulant, sed pro qualitate « latione. »
operum, danmatus pcenis exterioribus. Utquid, Domine. [Cassiod.,|Alcuin.]Quarta pars.
Ubi mala illius temporis pertractat, quorum nimie-
Converlantur.Tertia pars secundum Cassiodo- tate
ubi cum Anlichristo fiuem malo- permotus dicit Deo : Ut quid, Domine, eic.
rum, peccatoribus Quia enim illi licebit tanta faeere, ut Deus
rum praedicit.Quasi dicat: Hoc interim est quod [Aug.] subdit
infixae sunt in et
putetiir, quasi vocem gementium et queren-
gentes interitu, pes comprehensus tium de diiatione
est in laqueo; sed tandem convertantur, id est con- judicii, dicens : Ut quid, etc.
quasi dicat, gentes judicentur, sed a luis, o Do-
verlenlur peccatores , ne in suis voluptatibus gau- ut cur recessistilonge. [Cassiod.]
deant. Convertentur, dico, in infermim, ne alibi mine, quid.id est,
Hoc videlur, dum tardat subvenire. Hoc autem
mi-ieudos se pulent, scilicet omnes gentes quae
obliviscuntur Deum. quaerit Propheta ut simpliees sanctos doceal : et
— mox quasi subito intellexerit, vel quasi sciens ut
VERS.19. « Quoniam non in finem oblivio
doceret quae scierit, solvit subdens, despicis,.etc.
« erit pauperis ; patientia pauperum non periliit
« in finem. > cC JAug., Cassiod.] Quasi dicat : Ecce cur recessisli
longe , quia despicis in opportunitatibus, id esl,
Quoniamnon in finem. Quasi dicat: Nonesl o- opporturie despicis, et sinis tribulari.
Despicisdicit,
fciil.is -Dsus.cl-imorem pauperum et vere, [Aug.] secundum hoc quod videtur
in gementibus; dnm dif-
qucniam cblivio pauperi- non est apud Deum feitur, vel, id est saltem modico tempore auxilium
finem, vel fine, id est pauper non erit in fme in __d opportune id.facit, ita scilicet quod.
oblivione; et si bic videtur, cum maii iloreut feli- VERS.23. — « Dum superbit impiifg, incendllur
citate sEECtili, et justi laborant. In fine mundi i
pauper; comprehenduntur in consiliis quibus co-
non conlemnentur pauperes : et hoe propter patien- <
gilant. >
tiam. Unde subdit ; et paiieniia pauperum non per- Dum superbit impius, incenditur pauper; [Aug.,
ibit in finem, et propler hoc praecipue memor
Alcuic, Cassiod.] quasi dicat : Hoc consiliode-
erit Deus paiiperis, scilicet, propter patientiam,
spicis, et tribulari sinis, ut incendatur pauper, de-
qua modoopus est ad ferendos malos, qui jam se- siderio tui adventus, quia dum
superbit impius,
parati sunt volunlatibus, donec finaliter, id est in pauper spiritu incenditur amore Dei.
ullimo judicio, separenlur localiter. De quo judicio Vel, incendi-
subdil. tur, id est purificatur; fornax enim tribulationis
j ligna viliorum cinerat et aurum virtutum purgat;
D
VERS.20. — « Exsurge, Domine, non conforle- vel malos vitiat, bonos purificat.
[Aug.] Ex his li-
« tur homo , judieentur gentes in conspectu quet quod mire providenlia Dei de malis
operatnr.
t tuo. >
Comparalione namqne peccanliumboni magno slu-
Exsurge, Domine. [Cassiod.] Precatur hic futu- dio bonaespei accenduntur ad recte vivendura, sictst
rum judicium Prophela. Loquens eniro de finesae- et per haeresescrescil, et gratior esl cognitio veri-
culi prospexil cordis illuminatione advenlum Anli- tatis. Et ipsi impii comprehendunturin consiliis,
christi. [Gl. int. ] Unde quasi territus exclamat, id est in cogitationibus quibus cogitant conipre-
exsurge, Doniine. Quasi dicat: Dico quod non per- hendere sanctos. Malaeenim cogitationes sunl ejus
ibit patientia pauperum. Ut aulem non pereat, vincula. Et quasi quis quaereret cur haeceunt nia-
exsurge, Domine, ad judicandum, et non cotiforle- lis, respondet.
lur, [Cassiod.] id est non praevaleatsupcr eos, YERS.24. — « Quoniam laudatur peccator in de-
homo purus, non Deus sicut fingel; sed ante, judi- « sideriis animaesuae,et iniquus benedicitur. i
centur gentes, id est per eum praecipitentur in pec- Quoniamlaudalur, etc. Quasi dicat: Ideo super-
catum. -Ethoc quod dlcitur de Anlichrislo csl in bit impius, vel comprehenditur, qtioniam peccalar
PATROL.CXCI. 5
139 PETRI LOMBARDI UO
qui in se peccal, laudalur 21 a suis non corrigi- A VERS.28. — < Dixit enim in corde suo : NOB
tur, in desideriisanimwsumid est impletione desi- « movebor a. generatione in generationem sine
deriorum sensualitalis suae. [ Cassiod., Alcuin. ] « malo. >
Haecest magna ira Dei, ut desit correctio, et adsit Dixit enim in corde suo, [Gl. int.] quasi dicat:
adulatio. [61. int., Aug., Alcuin.] Adulantiumlin- Yere dominabitur, quia per malas artes. Dixitenim
guaealligant animas in peccatis. [Cassiod. Gl. int.] in corde suo, id est apud se, extra, alia dicit, ut
Delectal enim hominem ea iacere in quibus non bonus videatur. Quid dixit? Non movebora genera-
solum non metuitur reprehensor, sed etiam audilur tionein generaiionemsine malo, [Aug.] id est fama
laudator. Unde subdit, et iniquus, quod est no- mea non transibit de hac praesenti generatione ad
cendo aliis, benedicitur, quasi Deus. Et per hoc posteros, nisi malis artibus tale culmen et tam
peccator, scilicet Antichristus. excelsum principatum consequatur, de quo posteri
VERS.25.—« Exacerbavit Dominum peccator, lacere non possint. Animusenim perditus et expers
t secundumniultitudinemirae suaenon quaeret. > bonarum arlium, atque a justitiae lumine alienus;
ExacerbavitDominum,[Hier.] id est verum Deum malis artibus sibi aditum molitur ad famam tam
iniram provocavit, ut ab eo puniatur. Yel ita dixi diuturnam, ut apudposterosetiam celebretur. Etqui
quod peccator laudatur in desideriis, et hoc ulique " non possunt bene innotescere, cupiunt vel malede se
meruit, quia peccator,scilicet Antichristus, exacer- homines Ioqui, dummodo nomen eorum lalissime
-iavitvel irritavit Dominum,ut haecpatiatur, [Aug.J'• pervagetur. Vel ita, dixit, ego movebora genera-
id est correctionis flagella, ab eo suspendantur. lione mortali, in generationem immorlalem; sed
Adeo exacerbavit, qttod Antichristus non qumret non sine malo, id est non sine malis artibus. Pula-
Deum secundummulliludinemirm sum Antichrisli, bit enim Antichristus se malis artibus, et non aliter
ICassiod.] quiomniaturbulenle, etcrudeliter faciet. venturum cum corpore de mortali generatione, in
Vel Deus qui solet alios quaerere,et a malis revo- aeternam; de terra in ccelum: quod et Simon Ma-
care. Non quaeret cum, [Aug.] id est non atiendet gus putavit, cum sceleratis artibus ceelum se ar-
peccata ejus, ut hic ulciscatur, in futuro gravius bitralus est adepturum, et de humana genera-
puniturus. Et hoc secundummultiludinemirw suw, tione in divinam arlibus magicis transiturum.
id est Dei. Et hoc ideo, quia Deus est multum ei Yel ita, movebitur a generatione in genera.io-
iratus dum per fraudes et scelera-ad diviiias et nem, id est omnes gentes occupabo, sed non
honores pervenire sinit. Magna enim ira Deiesi, sine malo, id est sine peccato, quod ei proprium est.
quando peccantemnon eofripit, sed vagamIicenliain [Cassiod., Alcuin.] Yel ita, Ego non movebor, hic
in peccatum ruendi permillit. Unde ad peccantem dislingue, id est non inquielabor, sed potius, a ge-
Synagogam dicit : Recessita te zelus meus. Non vi- neratione pra_sentitendens, in generationem futu-
silabo super filias tuas et uxores cum fornicatm ram semper ero sine malo, [Rem. et Alcuin.] id est
fuerint (f)se. lv.) Et lanta esl ira Dei, vel nequilia sine inquielatione. Deindeexsequitur ejus malitiam,
ipsius Antichristi, qnia dicens:
VERS.26. — « Non est Deus in conspectu ejus, YERS.29.— < Cujus maledictioneos plenum est et
« inquinataesunt viaeillius in onmi temporo « amaritudine et dolo; sub lingua ejus labor et do-
JVonest Deusin conspectuejus.[Aug.]Magnumest « lor. >
malum luce veritatis deseri, cum magnum malum Cujus maledictione, etc. [Gl. int.] Quasi dicat:
putent homines esse oculorum corporalium caecila- Hoc sibi permittit ille cujus maledictioneos ple-
tem , qua lux ista retrahitur. [Aug., Alcuin.] num esl, id est blasphemiis et contumeliis. [Aug.]
Nequiliaeautem suae est causa, quod Deum non Bene intra os ejus dicitur esse malediclio, non
habet ante .oculossuos. Et ideo viw illius, id est extra, quia effectu caret. Valebit enim tantum-
cogitationes, et consilia, ef opera, inquinatw sunt, modo ad eum perdendum, et non nocebit electis.
id est sordent in omni suo tempore, id est omni D Et os ejus plenum est amaritudine, id est amaris
tempore vitsesuce.Yel, in omni tempore, id est ad verbis, et minis et dolo, [Aug. et Cassiod.] id est
comparationemomnium, qui fuerunt in aliquotem- blanditiis, quia amaritudine et dolo, id est ira et
pofe. Quod inde procedit,quia, o Deus, insidiis alios cbnVertet.Et labor, id est iniquitas et
YERS.27. — « Auferentur judicia tua a facie ejus, dolnr, id est pernicies, quem inde sequetur, est
e omnium inimicorum suorum dominabilur. > sub linguaejus, non in lingua, quia tacite apud se
Auferentur judicia lua a. facie ejus, id est, putat ista cogitabit. Aliter exlra loquetur hominibus, ut
quodDeus non judicet, quia enimdifferturjudicium justus videatur. [Cassiod.] Yel sub lingua ejtts la-
non pulat se puniendum. Et ideo eliam inquinatae bor et dolor, id est cogitationesejus sunt de labore
sunt quia omniuminimicorumsuorum dominabilur. sanctorum, et dolore corporeo, quia cogitabitquali-
Dicitur enim omnes reges superaturus, ut solus re- ter sanclos affligat,et occidat: quod in martyribus
gnet ei sedcat in templo Dei, extollens se supra ab eo et a suis occisis patet. Vel, labor sanctorum,
omne quod colitur, et dicitur Deus (II Tliess.u). et dolor, qui est extra in pcenis corporis, est sub
Et quia per nefarias et malas artes ad illttd inane lingua ejus, id est sfeculorumest lingua ejus quae
culmen dominationemmieveniel, aridil : inlus in anima nocet illa extra, [Alcuin.]quia verba
IN PSALMOS.-~ PSAL. i.v. "
iU COMMENTARIUM IH
ejus plus timebuntur et nocebunt, quibus praecipi-A _ ct pro hihilo habebuntiir; sed inclinabilur el cadoi
tabitur anima, quam verbera. [Cassiod.]Deindecon- cum sanctis supplicia intulerit : Unde subdit: Et
parat eum latroni, qui occultas insidet vias, ut in- inclinabit se et cadel. [Cassiod.] Cum enim nimia
lerficiat innocentes, dicens: felicitate in otium remiserit animum, cadet repen-
VERS.30. — « Sedet in insidiis cum divilibus in lino interitu. Cadet dico, cumdominatus fuerit pau-y
< occultis : ut interficial innocentem.» perum. Ecce vis. [Aug.] Ut enim muscipula bene
Sedet.[Rem'.Aug.] Quasi dicat: Cum mora in in- signat insidias, ita dominatioterrorem aperlissimo
sidiis cum diviiibus hujus saeculi, quos ditabit, et insinuat. Et merito cadet.
inuneribus cumulabit, quorum falsam felicitatem, VERS.34.— «Dixit enimin cordesuo: ObHtusest
-td alios decipiendos, ostentabit. Insidiis dico posi- «Deus; avertil faciem suani, ne videatinfinem. >
lis in occullis, id est, in ambiguis, ubi non facile Dixit enim, etc. Vel ita continua, vere inclinabi-
intelligitur quid appelendum sit, quidve non. Ad tur et cadet. [Gl. int.] Quia hoc modo, dixit cnimin
quid ilh sedet?ut interficiatinnocenlemex innocenti, cordosuo. Oblitus est Deus pauperum, ut eos sal-
faciendo nocentem. Deindetexponit insidias ejus, vet. Vel, oblitus est Deus mei ad puniendum.
dicens: [Aug.] Hoc autem putare, scilicet se impuniluni',
VERS.51. —< Oculi ejus fh pauperem respiciunt; B I inclinatio est et casus. Item dixit, averlit faciem
< insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca suamDeus ne videat me vel illos. Usque in finein, id
< sua.> est in die judicii. [Gl. int."JYel avertet faciemsuam
Oculiejus respicinnl. [Alcuin. Cassiod.] Quasi ne videat in finem, id est ne videat ea quae in
dicat, misericordia et affeclu jn pauperem. Vel alios terra et in mundo aguntur. [Aug.] In finem ne-
sic decipit, quia qculi ejus respiciunt. crudeliter in gant Deum videre, qui dicunt eum non curare hu-
pauperem spiritu. [Aug.] Quia justos et pauperes manas res , quia terra finis est rerum, et ulti-
spiritu, quorum est regnum coelorum,maxime per- mum elementum, in quo nihil agitttr sine ordirie;
sequelur. Et ipse Ansidiaturin abscondito, quia ille sed homines eum non vident, quoniampertinet ad
nescit qui decipitur. Ipse dico, existens quasi leo occulla filii. Laborans ergo Ecclesia illo tempore,
propter vim in spelunca sua, scilicet propter do- quasi navis in magnis fluctibus et pfocellis velut
lnm [GI. Int. Aug.] Recte comparalur leoni exi- dormientemexcitat Dominum, ut imperet ventis et
stenti in spelunca, quia in eo vis et dolus operabi- tranquillitas veniat, dicens:
tur, vis, in imperio; dolus, in miraculis. Haecest PARSv. YERS.55. — « Exsurge, DoniineDeus,et
terlia persecutio, composita ex vi et fraude. Diise « exaltetur manustua, he obliviscaris pauperum. >
enim slmt anle persecutionem Antichristi. Prior " Exsurge, Domine. [Cassiod. Alcuin.] Qiunta pars
fuit violenta, cum martj-res proscriptionibus et tor- . in qua precatur judicium, ut haec cito finiansiir
roentis et caedibusagebantur, iit sacrificarent ido- quaetanta sunt, ut nemovelit tempus quo haecfiunt
lis. Altera.est fraudulenta, quae nunc fit per haere- dilatari. [Cassiod., Aug.] Quasi dicat : Talia dicet
ticos el falsos fralres-; illa vero erit violentael frau- Antichristus et faciet, sed o Domine Deus, y.un
«iulenla.Vis pef leonem; dolus per speluncaminlel- exsurge, id est, cito veni, et manifesta tuam poten-
iig-tur. Quaeduo in Antichristo erunt, Deinde ejus tiam. Jam de vindicta agitur contra Antichristuro.
iutentionem exponens de utroque scilicet dolo et Et exalleturmanus lua, id est potentia et judicium.
'
vi, repetit : [Hier.] Et ne obliviscarispauperum, ut putat Anti-
YERS.32. — < Insidiatur ut rapiat pauperem: . christus el complices sui, dicentes: Avertit faciem
< rapere pauperem, dum attrahit cum. > suam, etc. [Aug.] Jam itaque de judicio illo Eccle-
Insidiqlur.Quasi dicat: Ad quid insidiatur? [Aug.] sia intelligens et exsuitans, dicit:
Ecceinsidiatur utrapial dolopauperem. Ecce dolus. YERS.36. — « Propter quid irritavit impius
[Gl. int.] Item insidiatur rdpere violehtia pauperem, «Deum: dixit enim in corde suo : Non requiret.>
dum atlrahit eum ad se cruciatibus. Vel econverso r> _ Propter quid irrilavit impius Antichrislus Deum,
potest dici, ut prius de vi, posiea de dolo agat, id est quid profuit ei tanta mala facere ? Dico irri-
hoc modo : Insidiatur ut rapiat pauperem vi. Item, tavit, et vere dixit enim in corde stio-: Non cst
Insidialur ut rapiat pauperem dolo, dum blanditiis Deus, [Rem., Cassiod.] non:credens Deum puni-
attrahil eum ad se, quod tamen non minus est ra- torem. Non requirel Deus quae facio. Ila dicit An-
pcre. Deindeapertius de illis duobus subdit, et prius tichristus, sed, o tu Deus:
de dolo, dicens : YERS.37. — « Yides quoniam tu laborem et do-
VERS.33.— «Inlaqueo suo humiliabit eum; in- «lorem corisideras: ut tradaseos in manus tuas. >
t clinabit se, et cadet cttm dominatus fuerit paupe- Vides, id est, nosti, ut, id est qualiter, tradas
< r.im. > eos, scilicet Antichristum et complices suos in
Inlaqueo. [Aug.,Gl.'inl.]Eccedolus. Suo, seilicel, manus luas, id est in vindictas tuas. [Hieri] Qua-
qui sibi sit. Vel in muscipula sua. Non quidemin- re? Quoniam tu laborem et dolorem consideras,
tercipiet, ut cadat in anima, sed humiliabit eum quem infert sanctis. De quo supra dictum est,
pauperem. [Aug.] Quia quanta mir-biliora signa sub lingua ejus labor et dolor, quod putant 22
faciet.tantoeisancti conlrarii magis coiuemnentur, Deum nescire, sed vere scit. Vel ila; Dixit in corde
«5 PETRl LOMBARDI ui
suo, non requiret. Et vidcs quoniaimlu laborem et.A ibilis, sed paup_res habebuul, quia Dominusexau-
dolorein, vel iram consideras, ut tradas eos in ma- divit pauperumdesideriutn, quo aestuabantin malis
nus tuas. [Aug.j Solent enira homines inlerdum s_eculi htijus, cupientes diem Domini. Deinde con-
iion siimere vindictam de universis sibi illalis, quia vertens sermonem ad Deum,ait: Et auris tua, id
timenl laborare, vcl irasci: sic et iste iropius de Deo est potentia qua audis, vel misericordia. [Atig.]
putat quod non valeat Deus tot mala punire sine la- Non enim corporeum membruinfas est in deitate
bore et ira. Sensus autem iste pronuntiatiohemquae- accipere, sed nominatis membris quaein nobis visi-
rit, in qua, si erratum fuerit, obscuratur. Sic enim bilia et corporea sunt, potentias operationumopor-
dixit impius : Non requirel Deus, quasi Deus labo- tet intelligi. [Cassiod., Alcuin.] Auris, inquam, tua
rem et iram consideret, ut trariat eos in manus suas, [audivitprwparationemcordiseorum],idestcor para-
id est quasi laborare et irasci timeat. Et ideo parcat lum servire, per patientiam exspectans. Yel secun-
eis, ne puniendo eos laboret, et turbetur ira sicut dum aliam litleram, audivil auris, inquam, tua pne-
aliquando faciunt homines, dissimulata vindicta ne ' parationem, vel concupiscenliamcordis eorum, id
laborent vel irascantur, Et est sensus. Dixit Anti- est ardorem desiderii eorum : quod est ubi omni-
cliristus : Non requirel Deus mala quae facio. El bus viribus animae aliquid ardenlius pelitur. Yel
dixitquod tu, o Deus, vides, idest, sustines mala, B 1 audivit pneparationem cordis eorum, id est *hoc
et impunita dimiltis. Ideo quoniam tu laborem et quod in cordibus eorum ipse Deus praeparavit.Vel,
dolorem, vel iram consideras, ut tradas eos in praeparalionemcordis eorum audivit auris tua, id
manus luas, id est, quia times laborare et irasci, cst quam statim volunt pelere, Deus audit.
si eqs punias. Sed nunquid'limes hoc? absit! YERS.42. — « Judicare pupillo et humi.i, ut non
YERS.38.—«Tibi derelictus est pauper; orphano « apponat ultra magnificare se homo super ter-
« lu eris adjutor. > « ram.
Tibidereliclus. Quasi dicat : Ne obliviscaris pau- Judicare pupillo. [Aug.] Ecce desiderium paupe-
perum, nec debes, quia, tibi derelictus est pauper. rum. Eorum enim desiderium est te judicare, id est
[Aug.] Ideoenim pauper est, omnibus hujus mundi, ut judices, Pupillo, non conformi saeculo,et.humili,
leroporalibus relictis, ul tu tan.uin sis spes ejus. Et non superbo. Aliud est enim jndicare pupillum,
tu, non alius, eris adjulor orpliano,cui moritur pater aliud judicare pupillo. Judicat enim pupilium,eliani
riumdus, per qiiera carnaliter est genitus, ut dicat: qui condemnat. Judicat vero pupillo, qui pro illo
Mihi mundus crttcifixusest, et ego tnundo(Gal. vi). profert sententiam. Et notandum quod hic memo-
jAlcuin.] Et nota quia poenis terret, bonis demul- „ ralur secundus adventus ad judicium, qui manife-
cet. Et quia libi derelictus est pauper, ergo stus erit, cum iste psalmus de occultis filii agat,
VERS.39. — « Contere brachiuni peccatoris et sicut titulus insintiat. Sed et ille adventus EUUJ
« raaligni : qnaeretur peecatum illius, et non inve- inier occulta filii recle ponitur, quia de eo nemo
« nielur. > scit, neque angeli, neqtie virtutos, neque Filius ho-
Conterebrachiumpeccaloris el maligui, [Aug., Gl. niinis. Non utique ad cognoscendum,sed ad pro-
int.] id est polentiam illius pessimi, qui peccator dendum nobis ut non apponat, [Gl. int., Cassiod.]
est in se, et malignus in alios, vel peccalor in vi, et Quasi dicat: Ideo desiderant ui judiccs, ut homo,
malignus in fraude. Deinde qiiod oravit, afiirmat scilicet, ille superbus Antiehiislus, qui est homo
Quwretur peccatum illius, id est judicabilur de purus, non Deus, non apponat ultra, ul fecit in
peccato suo, et non invcnietur, [Rem., Alctiin.] id terra, magniftcarese, id esl se magnum facere sitper
est et ipseperibit, propter peccatumsuum.Vel, [Aug.] lerra. Tunc enim omnia mala finientnr, cum homo,
Qutereturpeccatum illius, an sit arihuc necessarium id est auctor malorum, cum sua piebe damnabitur.
ad purgandos bonos, sicut ante. Unde supra dum COLLATIO INFSALMUM IX, « COXFITF.BOR.
>
superbit impius, incenditur paiiper. Et non invenie- Quantum ad titulum, quem LXX verterunl, pro
tur, tune esse necessarium, quia jam non est in Q ; occuliisfilii, Rabini et versiones novre pepererunt
quo sit locus peccato illius, omnibus justis tunc monslrtiosas et confusaneas inlerpreialiones. Unus
dicit, snper morte cujusdam inimiciDtivitl,qui nun-
pnrgatis, sicut plano ferro non est opus lima. cupabalur Laben : hic asseril melathesin, Laben,
VERS.40. — « Dominus regnabit in a.ternumet pro Nabal. Alitts scribil noinen!"essecantoris, Pra-
« in saeculumsaeculi: peribitis gentes de terra il- tensis transfert pro tnorie insipientis; Pollicanus, ad
i lius. > victoriam juventutis filio. Inlerpretes pro Cajolano,
super tnorle, filio; Ilieronymus aniem, sttper mor.e
VERS.41. — « Desiderium pauperum exaudivit filii. Sancles et Munslert-. reliipierunt Hel_i'_eum
%Dominus; praeparationem cordis eorum audivil ' 1~h ~~i~l~h~} ALMUTH, Labben. Si legatur uhioo voca-
« auris lua. > bulo alrouth potest significare occttltmn, ut acce-
Dominus,aulem, regnabit in mternumet in smcu- perunt LXX a themate D"" ALAM, id est abscondit;
lum swculi. [Cassiod., Aug.] Hoc regnum gratius si dividatur in duas particulas, super morie, ut ver-
erit pro pr_ecurrenlibus malis, quod veniet destru- tit Hieronymus.
cto Antichristo. Sed, vos gentes, id est peccatores VEUS.i. — Qiioniam fecisti judicium meum et
causaui tneam. Nescio quo motu vc-rterit Pratenfis
oranes,qui sine logeDeieslis peribilisde lerra illius, rifjorcmmeum,pro cansam meam.cum omnes lio-
sciiieet de terra vivenlium, id est ab hoc regno per- braei, Gioeciot Latini. quos iicuit videre, trarijfe-
145 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. IX. UC
raiitcausaro meam.In Hebraeoest U'TDi_.i.InGf_ecoA ; sis, in insidiis pagorum; Sanctcs el interpres pro
T_jv$b~n> JXOU. Casetanb,vitlarum; Munsteriis,uicarttin,-Peilicarius,
YERS.o. — inimici defecerunt framewin finem. atriorum; Hieronymus, vestibulorum D^-iVnIUT_.E-
Pratensis, Munsterus, Nebiensis, Sanctes, Cam- RIMLXX legerunt peraleph b'"!3.NHATZERIM aradice
pensis verterunt, o inimice,vocandi casu. Tamen l.1-} ATZAR thesaurizavit. Yox esl eadem praeter
llieronymus et Pellicanuscum LXX ponunt geniti- aspirationero. Et certe facilis est transitus muiuus
vum. Deiiidepro frameis Hieronymus dicit sotitu- inter gutturales., quas vocant. De discrepantia
dines, reliqui pene desolationes, seu populaliones, autem exemplarium saepejam inculcalum est noa
eodem sensu. Vocabula Hebraica 3Tr_nnHORABOTH oliose el amplius diluscescet.
est anceps ad gladioset desolationes. UndePellica- VERS.31. — Oculi ejus in pauperem respicitintw
nus et Pratensis traduxerunl frameae. Solus Hieronymus juxta Hebraeos,quantuni licuit
YERS.7. — Periit memoria eorum cum sonilu. videre, verlit, in robuslos tuos rchrh LEHELECACH.
Heb. cum ipsis. Unde ergo acceperunt LXX cum Undeliquet luce clarius Hieronyinumper duas di-
sonitu ? Sed adverleLXX accepisse nnn HEMAH, non cliones legisse, aul unam ex duabus conflatam, et
ut est pronomen, sed ut est nomen deflexum a ra- duxisse ab bVl HAIIL,id est robur, alle-
dice ncn HAMAH, quod significat sonare, fremere, priorem
lumultum facere, quod liquet ex psalmo XLV: So- ram vero sumpsisseper CAPH servilenon essentiale,
versu 58, libi derelictuseslpauper,
mterunl el turbatte sunt aqumeorum.Pro sonuerunt, sicut etidem facit
Ilebr. legitur illud vocabulum. Ad quod videtur ubi transtulil, Tibi derelinquunturfor/es tui. Habe-
ailudere Campensis paraphrasis, cum, inquit, ad- U j mus in nostris BibliisHebraicis mhn IIELECA.
VERS.35. — Cum dominatus fuerit pauperum.
miratione transeunlium.
VERS.17. — In operibus manuum suarum cotn- Heb. D'101".!VC-fin BAATZUMAU HELCAIM. Hieroiiy-
est
prelwnsus peccalor. Hebr. addunt. TOanHIGAION, mus, in viribussuis vaienler.Ubi Pratensis, cadet in
quod significat meditalione : Septuaginta aiitera fortitudineejus exercituscontritorum; Sancles, cadei
omiserunt, sicut et vocabulum SELAH, quod non cum forlibusejus congregatiopauperum; Munslerus,
ut cadal in manu forthimejus cwtuspatiperum;Pelli-
est de contexlu psalmorum nbo SELAH. Sed, ut scri- canus,
bit.Hieronymus ad Marcellain,est diapsalma, quo Alludit dejicietper fortitudinem suam depauperalos.
animadvertimussuperiorapariter inferioraque con- ad et Campensis. Haeversiones referunt cadel,
necli, aut certe doceri sempiterna esse quae dieta "sonam pauperum congregationem.Septuaginta ad per-
sunt". Antichristi, quia interpretali sunt belh lit-
VERS.21. — Conslitue,Domine,legislaioremsuper teram servilem proHehraei quando, veluti 23 lia"d infrc-
et verbuni substanlivum
eos. Hieron. Sanctes, Munsterus, Campensis, terro- quenter accipiunt
rem, Pralensis, jugum; interpretes pro Cajetano suppleverunt, videliceldum esl exercitus pauperum
dominium.Hocprovenit ideo quod vocabulumN-r.„_ seu insontium, in forlitudinibus nerope Antichristi.
vero id fuisset paulo subobscurius, extuleruut
MORAII potesl deflecti a radice JD- IAREcum alepii Quia
in line, signilitabilqne lerrorem: Vel a themale n~>' per verbum et participium, cum dominatus fuerit
Nec debetverbum verbo reddere fidus
IARAH per hl in fine, id est docuit, ut inorah seu pauperum.
rooreh sit doctor, seu tegislator.Aleph aulem et hl, inlerpres. Hieronymus habuit oeulum ad. vocabu-
apud Hebraeos,sunt lilteraepassim commutabiles. C ( lum, quasi compositumexSTlHAiiL,ut in superiori
VERS.24. — Quoniamlaudalur peccator in desi- mox versu angebatur et n_0 CAAH, id est doluit seu
deriis animm sw, et iniquus benedicit.Deinde sub- oppressus est, quia verlit valenler, In eodemversu
Faber dicit in ista clausula, Inclinabit se, quod se
sequilur principium "alterius versus apud nos et debeat
LXX : exacerbavitDominum peccator. Hebraeico- expungi, ex Graecoet Hebraeo. quod quam
dices, alia sectionerevocant duovoeabulasequenlis clinavilfalsum sit manifestat radix ~~wSCHOAH, id est jn-
versus; videlicetexacerbavit Dominum, adprioreni Sed et se,cl professoresHebraismihaud dissenliu_.t.
versum, et varie transferunt; Hieronymus, avarus GraecumXO-TT-O signilicat seipsum inclinare.
—
VERS.36. Ju corde suo non requiret. Hebr&'i
applaudenssibi blasphemavitDominum; Pratensis,
iniquusbenedicilblasphemantiDominum; Munslerus nunc legunt non requires in' secunda persona xb
benedixitqueavarum, quemexsecraturDeus;Sanctes, ttn*n LOTIDROS, cuin tamen Hieronymusjuxta. He-
et avaro benedixit,irasci fecii Dominum; interpres braeuro,vertat cum LXX in tertia persona, et licet
pro Cajelano, avarus benedixit, sprevit Dominum; eodem recidat intelligentia, tamen argumento est
Pellio.anus,avarus benedicit,blasphematDominum; prreter alia, quod Hebraica leclio respondens ver-
paraphrasis Campensis,Nec desunlqui adulenturob sioni Hieronymianaenon omnino sit geimana elsi
spemprwdmilli videlicet impio lam manifestebla- Germanica. —
sphemoinDominum;Nebiensisjraptorem benedicens YERS.39. Conterebrachiumpeccatoris et mali-
blasphemavitDominum;Chaldaeus,Qui benedicitho- gni, qumreturpeccattimillius et noninvenielur. Ilic-
minem raptorem, rejicit Deutn.-Sedquo tandem di- ronymus, conterebrachium impii et maligni,qumres
verlemus? Septuagintalegerunt "~TQ,BARUGH, idest DI impielatemejus et non invenies.Idem sensus quem
bencdiciturseu benedictus, et non ~~Q BERECn, be- sequitur Munsterus,Nebiensiset Chaldaeusinterpres.
Aliam distinctiohem el inlelligeniiam faciunt Pia-
nedixit,cum alia distinclione, ut fit propter ratio- tensis, Pellicanuset Interpres pro Cajetano. Prinms
nem melrici carminis, quo Psalterium est numera- sic, cotiterebracltium
tum, iit supra docuimus. itnpii, et malutn requires, hn-
— pielalemejusnoninvenies;secundus,conlerebrachium
VERS.26. Inquinatw sunt vim illius in otnni impii, et malignuntihsequaris; tertius, frange bra-
tempore. Ob ambiguitatem vocabuli Hebraici Tin chium impii, etmalumqumres.Sanctes addidil aliquid
de suo, quteresimpietatemejus, quam dixit, quodnon
HOL,vel Vsi HALAL, oritur magna diversitastransfe- invenies. Perpendis quid el qualenus sibi permii-
rentium.Cuirienim iilaeradices signiiicenl polluere, tant neoterici
dolere, parere, prosperari, Hieronymuset Nebiensis nianl. professores, nempe quidquid soni-
verlunt parlurient viw ejus; Pratensis et Sancles, YERS.42. — Ut tion apponat ullra magnificarese
prosperabuntur, sequentes Chaldaeuminterpretem. homosuper terram. Nebiensissatis accedit, ne appo-
Munsterus, molestmsuntviw ejus, cui alludit Cam- nat ultra superbirehomodeterra; Pralensis, Utnon
pensis. Editio tamenadhuc modum habet, profanw pergat ultra conlererehominemex terra. Accedit
viwejus,more noslro; Pellicanus, dolebuntvimejus
Sanctes, ne addal impius, ut conleral hominemde
.--mVTV -AHII.U DERACAC. terra; seu ut interpres pro Cajetano, non adjiciet
VERS.30.—Sedetin insidiis cumdivitibus.Vtzlm- ultra ad frangendumhominema tcrra. Haecdive.(_ura
147 PETRI LOMBARDI li8
faeiunt sensum a riostro, licet eodcnitendaht. fie- A _ ribussuisfideremiserabilishomuncioprognatutetetra.
liiaei sutem non habeht inflexionefncasuum more Munsterus secus, et non adjiciat amplius grtissari
Latinorum, ob id homo potest accipi, casu nomi- conlra eos homode terra. Pellicanus, neaddatur ultra
nandi aut accusandi. Hinc Hieronymus yertit, ne- consternari anitno homo ex terra. Ubi Munsterus
quaquam ultra superbial homo de terra, quod noh reierl Ijominem ad Autichristum aut lyrannum,
distat ab intelligentia nostrae editionis, ut id etiam Pellicanus ad pauperem. Et vocabulum
innuat paraphrasis Campensis, tie tentel amplius vi- ARATZ, anceps est.
PSALMUS X.
PSALMI TITULBS: < 1HFINEM PSALMUS DAVIB. > « rtintarcum, paraverunt sagittas suas in pharetrsj
In Domino confido. Titulus, In finetn,psalmus « ut sagittent in obscuro rectos corde. >
David. Agit hic Propheta de haereticis, qui in Eccle- Quoniamecce. Quasi dicat: Aliquis diceret, qui-
sia putrida membra mentiuntur se Christum habere, bus hoc dicis : et quare? Respondet: [Gl.int.] Ecce
alque ab unius Ecclesiaeveraematris uberibus alios peccatoribus hoc dico ideo, quoniameccepeccatores
avertere alque abripere moliuntur, et ad se trahere inlenderunl arcum, elc. Yel ila continua, ideo in
""
volunt, affirmahtes quod apud se sit Christus, et Domino confido. Quoniam ecce quasi dicat, in evi-
quasi pie studioseque admonentes, ut ad eos trans- denti est quod peccalores, [Hier.,Rem.] id esthare-
eundo transmigremus in Cnristum. Quibus hic re- tici intenderunt arcum, id est versus se, scilicet
spondet Prophela, in persona alicujus fidelis, redar- juxta voluntatem suam detorserunt Scripturam sa-
guendo eos et docendo, eis esse resistendum. Et est cram ad vulnerandas animas simplicium. [Cassiod.,
sensus tituli: JPsa.musisle, dirigens nos, in finem, Gl. int.] Vel, intenderunt arcum, id est in Seriptu-
idest in Chrislum, est David prophetae. [Cassioii.] ris sanetis subtilem, ul sibi videtur intellectum ha-
Docentis resisterehaerelicis.Quaeest intentio psalmi. buerunt, et alios remissunahabere a.stimant,.e. pa-
Modus bipartitus est psalmus: Primo, de haereticis raverunt sagitlas suas in pharetra, [Aug.] id est
agit, qui Catholicos in suam pravitatem volunt con- parala babent in corde suo verba venenosa. Ad
vertere; secundo dicit: Quid utrisque det Deus, quid ?ut sagiltent rectos cordein obscuro, [Hier.] id
scilicet bonis et malis. lbi, justus autem. Haerelicis est in simplici sensu degentes. Vel, sagitlent re-
ergo respondens, cum increpatione, ait: clos corde in obscuro, id est in suis ambiguis et
YERS,1. —>«ln Dominoconfido: quomododicitis obscuris senlenliis. Per arcum hoc faciunt, non
t animae meae: Transmigra in montem sicut pas- _„ quod Scriplura ad hoc valeat, id est non ex vitio
« ser. > C
Scripturae, sed
In Dominoconfido. [Aug.]Quasi dicat: Unusmons YERS'.3. — « Quoniam quae perfecisti destruxe-
est, scilicet Christus, in quo confido, quem teneo, « runt; justus autem quid fecit? .
qui est mons in vertice montium. Quomodoergo_.i- Quoniam destruxerunl. [Cassiod., Rem.l Male
citis. Ecce increpatio; animm mem, quid? Transmi- exponendo, id est perverterunt ea, quw perfecisti,
gra in monte, id est in Christum qui apud nos est, id est Scripturas quas perfeele edidisti. Yel perfe-
i.d est quomodo monetis, me transire ad vos, tan- cisti, implendo in te, praedicta in Scripturis. \rel
quam multi sint Chrisli? Quasi dicat: Mirum est. secundum aliam litleram : Ut sagittent in obscura
Yos ita monetis, sed si haecfecero, ero sicut passer, luna reetos corde. Luna congrue significai Eccle-
id est sicut avis, id est instabilis el levis sum, si siam. Duae enim sunt opiniones de Iuna, quarum
transeo. [Cassiod., Rem.] Ponilur enim speciespro quaevera sit, quae non omnino vel difficile sciri
genere. Yel ita: Dicitisanimaemeae: Transmigra in polest. Alii dicunt eam suum iumen habere, sed
monies, alialiltera,. [Ang.] id est in nos,qui sumus globum ejus dimidium lucere, dimidiuro obscurum
montes. Montes vere sunt, per superbiam, non per esse. Dum autem partem illani quaelucet paulatim
humilitatem, ut justi. Et debesadnostransire, quia D £ ad terram converlit, ut videri possit, corniculala
tu es sicut passer, id est pennalus virtutibus, et apparet; et sic crescit douec tota illa pars videatur
praeceptis.Sed hcecquae obtenditis ul transeam, ad et dum iterum convertitur, obscura pars incipit ap-
vos, non sinunt me iransire, quia si passer sum, ha- parere, donec nobis tota iterum auferatur. Haecest
beo domum ubi requiescam, secundum illud : Et- Ecclesia, quaeex spirilualium parte lucet, etexcar-
enim passer invcnii sibi domum (Psal. LXXXIII). Sed nalium parle obseura est, el spirilualis quidem pars,
quain domum? Dominum, qui est refugium pauperi. modo apparet hominibus per bona opera, modolatet
Quomodoergo dicilis, ut ad vos transeam ? Yel ita: in conscientia soli Deo.nota, et solo corpore vide-
Dicilis animaemeae: Transmigra, a tuo irao, in mon- lur. Sicut contingit ctim oramus in corde, el quasi
tem, id estin eminentiam intellectus, quainnosha- nihil agere videmur, cum tamen non lerram, sed
bemus. El ita eris sicut passer, qui in altis nidificat. sursum corda dirigamus ad Dominum. Alii autem
Et quomodo hoc dicitis? Qnasi dical : Hoc mirtim dieunl quod luna non habet lumen nisi a sole, sed
est. Deinde ftdelis, in cujus persona loquitur Pro- quando esl curo illo habct partem illam ad nos
pliela, convertens se ad alios, ait: quaenon videtur ab eo, etideo non itioet nobis; sed
VERS.2. — . Ouoniam ecce peccalores intende- cura recedit ab ec ilhistratur ab oa partc qu3m halH.r
149 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. X. .50
'
ad nos, donec, sole occidente, plena surgat ab 1A erant lacte nutriendi iidei, vanis el scruptilosisquse-
oriente. Cum autem ex alia parte soli coeperitap- stionibus sagitlanl, vel exagitant, et venenis pravo-
propinquare, superior pars illuminatur, inferior ob- rum dogmatum necanl, quibus quasi nituntur efii-
scuratur. Hocidem bene convenit Ecclesiae,quaelu- cere ne laudetis. [Cassiod.]juslus autem. Seeunda
men non habet, nisi a sole justiliae, id est Christo, pars ubi dicit quid utrisque det, scilicet bonis et
qui in mullis locis Scripturae allegorice sol appella- malis, et minatur judicium, cujus timore sallem de-
tus esl. Quaelibetergo istarum duarum opinionum serant falsitates, quasi dicat, ita haereticinos offea-
vera sit. Congruenter luna, allegorice Ecclesia ac- dunt et turbant. Justus aulem, id est Chrislus quid
cipitur. Si quis autem haecobscufavit, at cum in his fecit? secundum utramquepartem, scilicet bonorum
obscuritalibus magis negotiosis quam fructuosis et malorum, [Aug.]quasi dicat: Si haereticioffen-
animum exercere aut non Iibet, aul non vacat, aul dunt, nonne Christus pacem dat vobis? Qui dicit:
animus ipse non valet, satis habet, omissis obscu- Pacem meam do vobis,pacem relinquo vobis (Joan.
ris causis, attendere popularibus oculis incrementa xiv). Dat utique pacem, quam haeretici nefai.da
et detrimenta lunae,quaesi deficit ut renovetur, no- dissensione violant. Christus vero lantam pacero
lat Ecclesiam, ubi creditur resurreclio mortuorum exhibuit, quod etiam tradilorem suum Judam miia
futura. Ecce qualiter luna significatEcclesiam. palientia toleravit, et ad praedicandumregntim coe-
Nunc videndum est quomodo obscuritas lunae lorum cum aliis apostolis misit. Et ei sicut in caete-
obscuritatem Ecclesiae significat. Obscura autem ris eucharistiam dedit, quam ante traditorem suum
est, vel fit luna tribus modis vel cum menstruis 24 et diabolum nominavit. Cui praedicla ideo con-
cursibus finitur, vel cum ejus fulgor nubilo interpo- lulit, ut ostenderet dona Dei ad eos pervenire qui
latur, vel in eclipsi, ubi cruenta videtur. [Aug.] Si- fidem accipiunt, etiam si talis sit per quem acci-
militer et Ecclesia fuit obscura, cum in initio fidei piunt, qualis Judas fuit. [Alcuin.] El nota quod
adhuc nova uondum terris major effulsit, vel cum hac interrogatione invitat utrosque ad solulhnem,
nubibus blasphemorumtecta vituperatur, vel cum quaeest ibi.
caedibusmartyrum est cruenta. In his terroribus et VERS.4. — « Domiuus in lemplo sanclo suc,
obscuritatibus Ecclesiae,iniqui dolosa verba jacu- « Dominusin coelosedes ejus. >
lantur, ut reelos pervertant, quia sciunt haec tem- Dominusin templo sancto, ubi ostendit quid fa-
pora decipiendis infirmis accommoda. Dicit ergo: cial bonis; et ibi pluet super peccatores, ubi dicit
Ut sagittent rectos corde in obscura luna, id est in . quid faciat malis. Prius ergo ostendit quid bonis
obscurilate Ecclesiae,quae tribus modis obscuratur, r_ faciat, praemissaeinterrogationi respondens sic,
vl supra dictum est. Yel obscura dicilur Ecclesia, Dominusestin templosanctosuo. [Alcuin., Aug.] Id
dum filii ejus peccant, et imperiti et carnales multi est in suis, ut faciat eos sibi templum. Quod tem-
in ea abundant, et tunc occasione obscuraclunae plum est etiam ccelum,unde subdit. Dominusetiam
opprobria ingerunt iniqui haeretici Catholicis, eo hoc facit, quasi dicat : In cmlo est sedes ejus, id
quod talibus cohabilenl,et a talibus sacramenta acest eos quos facit templum, facil et coelum, id est
cipiant. Sed nihil timendum est confidenti in Do- arcana secrela. [Aug., Gl. int.] Yel ita potest di-
mino. Timeat ille qui confiditin homine, qui lunc stingui, Dominuscommuniter omnium per poten-
dicit sancta esse sacramenta, cum per sanctos den- tiam est Dominus,specialiter, in lemplo sanctosuo,
tur. Et est sensus : Ut sagittent rectos corde in ob- id est in fidelibus. Unde dicitur TentplumDei, san-
scura luna, id est cum senserint se non posse con- ctumest, quod eslis vos (I Cot: m), ubiciinquenon
vinci, lumine Ecclesiae obscurato, propter multos sic est ipse Deusut in suo templo. Deinde repetit
carnales et imperitos. Quoniam quaeperfecisti dein coelo,id est in sanctis est sedes ejus.
struxerunt: hoc non mutatur. Vel ita ab illo loco: VEHS.5. — « Oculiejus in pauperem respiciunt;
Quoniamecce: et sunt hi terrores et verba haereti- « palpebraeejus interrogant filioshominum. >
corum comminantium nobis de peccatoribus, nisi D I Oculiejus, [Rem., 61. int.] quasi dicat, ita de
ad se quasi ad justos transeamus. Dicuntenim: De- majoribus facit, scilicet quod sint templum et coe-
betis ad nos transire, quoniam ecce peccatores in- lum, in pauperemvero, id est in minores. [Hier.,
tenderunt arcum, id est Scripluras carnaliter inter- Aug.] Oculiejus, id est misericordia ejus respiciunt,
pretantur. Et paraverunt sagittas suas in pharetra, quod est ei pauperi lux. Namque respeclus Dei, et
id est venenata verba in corde. Ad quid ? Ut sagit- auxilium, et lux suis est. Et ideo non sunt limendi
tent in obscuro _rectos corde: hoc non mutatur a tumultus tribulationum qui in retibus fiunt, ante-
sentenlia priraaeleetionis. Quamqueperfecisti. Con- quamadlittus aeternitatisveniatur. Vel per paupe-
vertit fidelis sermonem ab islis haereticis, quibus rem, eosdem significatquos per coelumet templum
ante loquebatur, ad Deum. Quasi aliquis dicat: Cur significavit.Quasi dicat: Quidam sunt templum et
dicunt libi, transmigra? cur de peccaloribus te ter- ccelum.Et hoc eliam, non modo alia, a Dominoest,
rent, cum tenduut sagitlare rectos ? Respondet: quia oculi ejus, id est misericordia, respiciunt in
Quoniamea quaeperfecisti, id est laudem quam ex pauperem, per quod fit ccelum; et palpebrm ejus,
ore infantium perfecit Deus. Destruxerunt quantum id est crebra aperlio Scripturarum per loca, et aper-
in ipsis esl, in suis conventibusubi parvulos qui tio per alia loca, quae Scripturae quasi oculi Dci
_unt, interrogant, id est probant, filios hominum, fi A tatis, illud de praesenlipotest accipi, spiritus pro-
scilicet de veteribus innovatos per fidem, id est cellarum, id est tumulluosa mens.
probant bonos, quia boni de obscuris non fatigan- YERS. 8. — t Quoniam justus Dominus, et
tur, sed exercentur; de cognilione non inflanlur, « justitias dilexit: aequitatem vidit vultus ejus. >
sed confirmantur, Et etiam: QuoniamjuslusDotrAnus.lh"-.]Quasidicat: Haec
VERS.6. — « Dominus interrogat justum el praedictareddet Dominusbonis et malis, et quare
< impium; qui aulem diligit iniquitatem, odit ani- hoc faciet ? QuoniamDominusestjustus, etjustilias,
< mam suam. > id est justos dilexit pluraliter, dixit justitias, ut jus-
Dominusinterrogat,[Hier., 61. int.] id est per tri- tos accipias, in quibus multae sunt justitiae, cum
bulaliones et haereses probat justum et impium. una sit Dei, qua omnes participant. Et wquitatem
[Aug.] Quid ergo times, lujuste, he obsit tibi iin- viditvultus ejus. Vel, facies ejus, id est acquitas
pius, sacramentis non sincere communicans, cum visa est in facie, id estin notitia ejus. Facies enim
Dominus interroget te et illum. [Cassiod.] Yel ejus est notitia ejus, id est polentia, qua dignis
Dominus interrogat jusliim et impium,quia Domi- innotescit. Vel vultus ejus vidit aequitatem,*se-
nus solusde conscientiis utriusque judicat, Domi- cundum. utramque partem, scilicet bonorum et
nus interrogat utrumque interrogando autem hoc "~ malorum, quia non se dat noscendum malis, sed
invenit quod ille quidiligiliniquitaiem,odit animam bonis; quod est aequitas.
iuam, [Aug., Alcuin.] id'est animaesuae nocet. Polest iste psalmus et aliter legi, ut de passione
dilector iniquilatis, non justo qui credit Deo. Cbrisli accipiatur, et dicit Christus secundum ho-
Cur ergo times si corporaliter lecum est injustus ? minero, ut solet, contra errores Judaeorum: In Do-
Nota quod ait, qui diligitiniquitatem, non qui facit. mino confido: quomodo ergo dicilis animmmem:
[Gl. in.] Iniquitas idem est quod peccatum, unde Tratismigrain montemsicut passer, id est consenti
Joannes : Omnisqui facilpeccatuin,et iniquilatemfa- nobis, in legalibus observantiis,elinca.teris.Ideo,
cit (Joan. vm). Nemo vero sine peecato vivit. lile in Dominoconfido, quoniameccepeccatores,Scribae
v.:ro diligitiniquilatero,qui ex desiderio et afleetu etPharisaei, inlenderunt arctim, paravemnt sagitias
peccat qui etsi semper viveret, semperpeccarcvellet. sttas in pharelra,ut sagittentin obscurorectosccrde,
VERS.7. — i-Pluet super peccatores laqueos id est volunt sagittare fideles, in obscura luna, id
« ignis, et sulphur; el spirilus proccliaruin pars est replela peccatoribus Synagoga. [Hier., Aug.]
« oalicis eorum. > Alia liltera; Quoniamqumperfecisti,id est me quem
Pluet superpeccatores.Hucusquedixit quid jus- r perlectum fecisti, destruxerunt Judaei, id est de-
tiis faciat bonis, [Alcuin.] Hic dicit quid malis red- structorem legis arbilrati sunt. Justus autetn quem
dat. Quasi dicat: Dominusest in lemplo, et in coe- tanquam deslruclorem legis contemnebant, quid
lo. Dominus, cliam pluel super pcccatoresiaqueos. fecii? Ecce Dominusin templo sancto suo est, id
Yel ita junge : Dicoqui diligiliniquitaiem, odil ani- est Yerbura Patris, in homine vel Filius hominis in
mara suam, et hoc effeclusindicat, quia Dominus ceelo est ad dexteram Patris. Et repetit, in cmlo
pluet laqueos, id est doctrinam illaqueantemsuper est sedesejus. El oculi ejus respiciuntin pauperem,
peccatores. [Aug., Gl. int.]Hoslaqueos pluit Dorai- quem suscepit secundum Deum.Vel propter quem
nus de nubibus, scilicet de pseudo prophetis, qui passus est secundum horainein. Et palpebrwejus
veris falsa adraiscent;vel etiam de bonis prophelis, inlerrogant filios hominum. Palpebrae Christi stmt
de quibus laquei manant, cum male intelliguntur apertio et opeftio oeulorum, id est mors et resur-
eorum doctrinae;sedhoslaqueos nonpluit Dominus rectio, ubi probavit filios hominum, id est discipu-
nisi his qui peccatores sunt. Unde aliisfsumusodor los. Et Dominus, jam de coelo regens Ecclesiam,
vitaein vitam, aliis odor mortis in mortem (II Cor. inierrogat jnstum et impiant, interrogando autem
n). Omnes ergo sive boni sive mali, qui verbo Dei hoe invenit, quod qui diiigit iniquitalem, odil ani-
animas irrigant, nubes dici possunt, de quibus D i mam suam. Et cur ita sit, docet. Pluet enim sttper
piuit Dominussuper peccatores, utinde sintinexcu- peccatores.Hooet caeterausque in finem,a priore ex-
saliiles. Qu_epluvia est illis laqueus, quia vel non positione, non mutantur.
sane intelligunt, vel opere non complent. Deinde COLLATIO ISPSALMUM X : « I.ND0MIS0 C0NFID0. >
pcena blasphemorum deseribitur, cum subdilur, YERS.I. — Quomododicilis aninuemew: Trans-
in sicut passer. Pratensis, trans-
ignis, [Aug.,Hier.] scilicet cupiditatis, et sulphur, id tnigra ex niontem,
moiite vcstro, vtlut passer; Consenlit
est fetor malorum operum, et spiritus procellarum, migra Saiictes, a quibus non longe est Munsterus, avola
qui erit in futuro, id est tiltima illa separatio a jus- de monievestro siculpassêr;Inlerpres pro Casetano,
lis.sunt -ars calicis, id est pcenaeeorum. [Aug.]Ideo vagaremonlemvestrumavis. Statim ipse refert lit-
eorum toram seu lectionemHebraicam,quaenon habet ex-
pocnas eorumcalieem dicit, quia et pcenae presse .praepositionem,nec simililudinis nolam.
sunt, secundummodum et mensuram meritoruro. Pellicanus vertit, ad montetn eorum passer, cum
Et notatur hic ordo pcenarumquas patiuntur iniqui. lamen inIlebraoonunc Iegatur rj_-in HARCHEM, men-
Piimo enim igne cupiditatis vaslanlur: inde malo- no.irine iem vestrum.Sed Hieronymusjuxta Heb. sine pro-
, Transvolain montemvelutavis. Ubi cernis
rum operum fetore abjiciuntnr a sanctis, inde mer- quod Rabini, eteorum asseelae,volunt intt-lligiprjs-
gnntur aeternispoenis [Cassiod.] Vei aliis non mu- posiiionem a vel ab. Sepluaginta, Hieronymui,
153 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL. XI. 1.1
Pellicamis, pr_eposi_ionem in vel ad, nec pronoraen A peccatores, quam posuit Hieronymus et reliqui.
vestrum legit Hieronymus, sicutnecLXX. Transla- Utraquedignitatem suaeintelligentiae obtinet. Tan-
tor ad Campensem,abi hincprolinus in tnontes tuos tum obslrepit, quod riN_2. SAMEAH, id esl odivit,
volucrecitius; Et Paraphrasis, fugede montein mon- est Jerainini generis, ut sic non possit respi-
lem, sicut solescum tuis, et abscondete nsquam in cere nisi animam, quae esse Dei dicitur. Yeruro
antro, sicut consuevitpasser. Si autem unusquisque facile fierel, ubi non sunt puncta adscripta, ul lil-
suum cerebrum pergat edere; tolaplauslra diversi- tera he pertineret ad particulam sequentem T_.3_i
tatum sacris infulcientur, usque adeo ut lectores NAPHSSO dicendo 'iXS~TiHAKAPHSSO, ac remaneret
tandem nihip reportent nisi confusionem, et avis
ultro citroque devolantis instabilitatem. superior dictio xiti) legenda SANAK-B?.Mirum quam
YERS.2. — Paraverunt sagittas suas inpharetra. tragice Faber, et CaecusBurgensis insectenlur Lati-
Hic poferat conniveri quod Hebraismi jurati pro nara lectionem, quasi contradicat ex dianielro
pharetra -ponunt nervum aut chordam, nisi quod Evangelio, quando admonet ut qui oderilanimam
praesentiusvidetur periculum sagitta adaptata su- suam, in vitam aeternamcustodiat eam (Joan. xn),
per nervum, quam recondita pharetrae, licet eo- ceu anima semper debeat accipi pro vita carnali.
dem tendat ratio sensus. Tamen cum inlerpretelur Quid est ergo illud Proverbiorum xxix;, Qui cum
Augustinus de insidiis haereticorum, ut accipialur jure parlicipat, odit animam suam? El. : Sitivit a;ii-
pharelra pro corde eorum, in quo machinantur con- ma tneaad le, Deus? (Psal. LXII.) Cmi:qi;e'tolios
tra simplices pravas cogitationes,quibus postea le- animain Scripturis in bonam parteui dioitur, debuis-
talitervulnerent incautos, accommodatiorest phare- 2 sent advertere, quod Evangeiium seipsuni exponai,
tra huic intelligentiae,quam sagitta jam posila su- quando additum est: Qui odii aiiiinam snam in hoc
per nervum. Et particula Heb. ~~~\iIETER,facile mundo. Deinde nitunlur belli horoines excusaie
pnlest accommodariad violentiam malignorum, et Septuaginta, qui reformidarimt animam tribtiere
occullasfraudes corum. Hujusroodicerle parliculam Deo, nihilomimiseam cxcusationemslatim, suppri-
interprelalus est Hieronymus, Job xxx, pharetra. mentes, quod propheta. nihil verili fiierint tribuere
Pharetram (inquit) suatn aperuit. Deo animara, dum sane inteliigatur, quando dixit
YERS.5. —Quoniam quwperfecistideslruxerunt. Isaias : Solemnitatesveslras odivitanima mea, quasi
Hieronymus, leges dissipatm sunt. Non varialur 25 non scripserint LXX, ~u; £op-u; £"S>vU.LO--1 -fi
sensus, quia leges Dei sunt ea quaeperficit, et qtise Ivyi f_ou,Isa. primo. Propter liujtismodi casuum
nos perficiunt. Ad idem redticunlur quae vertunt iiidfslanliam eflectum est, ul in sequenli versu,
Pratensis, Augustinus, Nebiensis, Munslerus et in- pluet super peccatoreslaqueos, ignis, suiphttr, spiri-
lerpres pro Casetano, videlicel fundamenla; vel ut tus procellarumpars calicis eorum, quidam vertcrint
Pellieanus vult quem posila sunt. Solus Sancles igneinct sulphur, in accusalivo; el mox spirittts
verlit retia, irailatus quosdam Rabinos. TranSlator procellarnm, in iiominativo; alii, omnia in accti-
ad Campsnsemet paraphrasis nescio quomodosen- sativo. Quos tandem scquemur? Ne vacillemus, ha-
sus laeerant et discindunt. llle verlit, ut funditus bemus ritum Ecclesiarum nulla sui parte vacillan-
perdant; haec,in ipso conalu irrila facla sunt contem.
silia. VERS.8. — JEquilalem viditvultus ejtis. Hierony-
VERS.o. — Oculi ejus in pauperem respiciunt. mus juxta Heliraeos,el Peliicanus Iraducunt facies
Septuaginta declarationis gratia addiderunt -bv C seu vultus eorum. Hebr. legunt "~y~~~ PANEMO. So-
-~£V-O\>TU,id est paupercm, cujusmodi frequenlis- lent autem Hebraei accipere modo, ut valeat eis
sime facere solent juniores inlerpretes. eos eornm juxta rationem regiminis, et ita inlelii-
\TERS.6. — Qui aulem diligit iniquilatem,odil ani- genlia referretur ad justos, quorum facies viderunt
mam suam. Quia Hebraei destituuntur vafiatione quid reclum sit. Tamen LXX acceperunt ia,_i2
casuiim, idcirco potest reddi sensus conversus, ad PAKEMO, loco ~i~~)PANAU, id est vultus ejus. Quod
liunc modum : Diligentem iniquilatem odit atiitna ne videatur commenturiimeura, Munsterus in sclio-
ejus. Casus commulatiofacit ut versio noslra refe- liis haud diffitetur. Consimiliter transtulerunt San-
ratur ad peccantem, qui salutem suam peccando ctes, Pratensis, el inlerpretes pro Cajelano. Seiisus
oderit. Altera vero ad Deum, qui odio prosequalur tameu ulerque quadral.
PSALMUS XI.
i>SALMITITBLUS : t INFINEMPSALJICSDAVID, PRO falsitalibus saeculi, et ad eloquia Dei, ubi salus est
OCTAVA.> [Cassiod.]Modus, biparlitus est. Primo, a perver-
Salvum tne fac, Deus. Titulus, in finem,Psalmus ~*sitate saeculipetit salvari, secundo, ostendittircon-
David pro oclava. [Aug.] Oclava sicut in sexto tra mala saeculiChrislus a patre missus, cujus elo-
psalmo diclum est, accipitur dies judicii, quia post quia sunt vera, ibi, proplef roiseriam, etc. Videns
hoc lempus quod seplem diebus agilur, venturus ergo sanctus vir multiplicatain vanitatem saeculi,
rsi Domintis ad judicium. Supra peccalor culpae quasi timens, subito exclamat, pro magnitudine
coissciustmieliat octavam ne ibi puniretur. llic periculi, et ait:
i-rop!ieta in persona viri perfecli pro ea orat, ut YERS.1. —« Salvum me fac, Domine, quoniam
venial. [Cassiod.] Quia bic petit Propheta iniqui- « defecit sanclus: quoniam diminulae sunt veri-
laleii! numdi deslrui, ut ad veritatem futuraepro- « tates a filiishominum. >
missionis perveniat. Et est sensus: Psalmus isle Salvum me fac, Domine. [Cassiod.] Deinde ex-
(lirigens hos, in finem,est David prophetae,qui hic ponit quaetimuit, multa congregans in uiuim, tit
loqiiitur in persona alicujus justi, habilus. JPio major vis periculi appareal, dicens: Quoniam de-
vciava, id esl die judicii, qucm desiderat, ut saeculi fecit sanclus , quasi dicat: Ideo claino. quoniam
iniquitas destrualur, et veritas promissa vcniat do.feoitsanctus, id est non invenilur sanctus in hoc
[Cassiod., Alcuin.] Intentio. Revocat homiiies a niundo, tibi tot mala sunt Ha!-":opinio fuit el i»
155 "'.'.'"... PETRI LOMBARDI 156
Elia; quando dixit : Domine, reliclus sum solus A"« , magnificabimus;labia nostra a nobis sunt. Quis
(III Reg.xix). Yel, sancttts, id esl Deus, qui ubi- « noster dominus est ? >
que est praesens; [Alcuin.]quantiim ad homines, Qtiidixerunt,hoc, scilicel linguam nostrammagni-
defecit, quia vix ab homine agnoscitur. Defecit ficabimus. [Cassiod., Rem.] Etita faciunt, quia Io-
ergo, quantum ad eos, qui in eum non credunt. quacitate se extollunt, et ponunt in sua polestale,
[Aug.] Et vere defecil sanctus, quia defecit verilas. quod se a Deo nOnputant accepisse. Dixeruntenim
Et hoc esl, quoniam diminutmsunt veritatesa filiis hoc et aliud : Labia nostra'a nobis sunt, id est fa-
hominum. Pluraliter dicit verilates , quia agit de cundia nostra a nobis est, non a Deo [Cassiod.]
veritatibus hominura. Veritas enim Dei una est, Jaclant enim se de polestate labiorum, quasi a Deo
qua iliuslrantur animae sanclae; sed in homini- nonsit.fGl. int.]Unde aiunt, quis nosterdominusest,
bus multaesunt veritates. Sicut ab una facie multae id esl quis est cujus regulaenos subjicimur ? quasi
in speculis imagines apparent. [CassioJ.] Et nota dicat:NullUs.
quod non ait in filiis, sed, a filiis hominiim, quia PARSn. YERS.5.— « Propter miseriam inopum,
dona Dei culpa eorum depr.avantur,eldiminuuntur. « et gemilum pauperum nunc exsurgam, dicit Do-
Sequitur : < minus. >
VERS.2.— « Vana locuti sunt unusquisque ad Propter tniscriam.Secunda pars, ubi contra mala
« proxiraum suum ; labia dolosa in corde et corde saeculi,Christus a Patre missus dicitur, cujus elo-
« locuti sunt. > quia sunt vera, sicut impiorum sunt falsa : quasi
Vana loculi sunt, etc. [Cassiod.] Quasi dicat : dicat. [Hier., Cassiod.] Ita haec praedicta dicunl, et
Vere diminuta esl veritas, quia crevit falsitas. Et faciunt mali, sed contra haec DominusPater dicil
hoc est, vana locuti sunt. Vel ita junge, diminulae hoc : exsurgam, id est, apparebo in Filio. JVuncin
sunt veritates; et insuper, vana locuti sunt, unus- hoc tempore gratiae, quod non in priore populo fe-
cit. Et hoc propler miseriam tollendam et gemitum
quisque ad decipiendum proximumsuum, quemlibet
liomineui. [Aug.] Proximtis enira est oinnis homo inopum, id est gentium et pauperum,id est Judaeo-
conditionc priraaenativitatis. Cum nullo ergo male rum. [Rem.j Inopes recte dicuntur gentiles, qui
nec prophetas habuerunt; pauperes,
agendum esl. Vei proximum accipit aliqua oppor- nec legem,
tunilate conjunctum, ad quem etiam decipiendum Judaei, qui spiritualiter legem non inlellexerunt.
Et est sensus [Aug.] Pro inopia et paupertate, spi-
utuntur; quod deterius est. [Alcuin.] Et sciendum
ritualium bonorum quam patiuntur Judaei, et gen-
quia proximus dicilur tribus modis, scilicet condi-
tione primae nativitatis, secundum quem modum r< liles, niillam Filium, vel per inopes et pauperes
omnis homo polesl dici proximus, cognalione car- eosdem significat. Et est sensus : Miltam Filinm
miseriam inopum tollendam, [Gl. int.] id
nis, secundum illud : Diliges proximum luum, et propler
odio habebis inimicumtuum (Luc. x). Impensa be- est mortalitatem et passibilitatem. Et hoe faciam
de malis gemunt,
neficii, et compassione misericordiae. Unde in propler gemituui pauperum, qui
in de vttlnerato : et pro peccalis conleruntur. Narnaliter non essent
Evangelio dicitur, parabola Quis
tibi videlur proximus fuisse illi ? Qui fecil miseri- aigni auxilio. Quid autem faciet exsurgens suppo-
cordiam super illum (ibid.). Dico, locuti sunt vana , nit, dicens :
VERS.C.—«Ponara in salutari; fiducialiter agam
ipsi dico existentes labia dolota, [Gl. inl.] id est
« in eo. >
garruli, ad oblatrandum, et dolosi ad decipien-
dum. [Aug.] Et vere dolosi sunt, quia in cordeet Ponam in satutari, [Aug. Cassiod.] id esl in Jesu
cordeloculi sunt, id esl in mulliplici corde. Gemi- non in servis. Non dicit quid ponat, sed sciendum
nalio enim duplex cor significat. Sequilur : est quia ad pauperes consolandos pertinet. Acsi di-
ceret: Ponam in Jesu consolationem pauperum.
VERS.5.— « Disperdat Dominus universa labia Gl. inl.] Et fiducialiter, id est potenter agam
_' dolosa, et linguam magniloquam. > [Aug.,
D in eo, quia niliil ei resistet. Quin eliam docebit,
Disperdat. Quasi dicat; Garruli sunt et dolosi, non quam si Scribaeet Pharisaei, sed tanquam po-
sed disperdal Dominuslabia dolosa. Non ipsos ho- lestatem habens (Matth. vn), adden^ legi, et mu-
mines, sed dolos et garrulitales eorum. [Cassiod.] tans quaedam pro voluntate sua1,ut auctor legis.
Et addit, «nirerso ne quis dolosus se excipiat, id Ideo ait: Fiducialiter agam in eo, quod non in
esl se exceplum putet, quasi passimpereanl qui in servis.
una pravitate conveniunt. Et disperdal linguam VERS.7.— « Eloquia Domini, eloquia casla : ar-
magniloquam, id est superbam. [Rem.] Hi sunt « gentum igne examinatura, probatum lerrae, pur-
hypocritae,habentes speciem in sermone, ad deci- « gatum septuplum. >
piendos homines, et Deonon sunt subditi. Yel phi- Eloquia Domini. [Aug.,Cassiod.] Hucusque fue-
losophi per linguam magniloquam significantiir, runt verba Patris de Filio. Haecautem dicit Pro-
propter eloquentiam. Deinde qualiter linguam ma- pheta in sua persona, verba praedicationisChristi
gniloquamhabeant hypooritse,vel philosophi, sub- commendans, quorum sinceritatem et utilitateui
dit ; ostendit, quasi dicat: Patermittel Filium. [Aug.] El
VERS 4. — « Qui dixcrunt: l.inguam nostram eloquia Domini, scilicet Filii, sunt eloquiacasla, id
157 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XI. • 1S3
est sine corruptione simulationis. Multi enim prae-jA < cundumaltitudinem tuam multiplieasti filios ho-
dicant veritalem, sed non caste, quia venduntillam < minum. >
pfetio cupidilatum hujus saeculi. [Cassiod.] HoC In circuitu, quasi dicat, nos servabis; impii aulem
djcit contra hoc quod supra de malis dictum est: ambulant incircuitu, [Aug.] idest in cupiditate re-
Vanalocutisunt etargentumDominicieloquiieste_ca- rum temporalium, quae septem dierum repetitione
minalumigne,[Cassiod.]quiaDomini eloquiapertri- volvuntur. Et ideo non perveniunt in octavum, id
bulationumignemprobata sunt contra illudquorisu- esl in .eternum, quod dabitur in octava; unde psal-
pradictum est: Labia dolosa in corde, et corde lo- musisteintitulatur.Dehoccircuitudicit Salomonin
cuti sunt. Argento autem comparatur divinum elo- Proverbiis: Vcntilatorest impiorum rex sapiens, et
quium, quia sicut inter omnia metalla nihil est immittitillis rolammalorum(Prov. xx), [Aug.]idest
quod dulcius linniat argento, ita inler omnia elo- ambitum26volubilium, quaelanquam rotavolvun-
quia sermo divinus dulciusinsonal menti. [Gl.int.J tur.Sequilur: Secundumaltitudinetnimpii suntic cir-
Et iilud argentum est probatum lerrae, id esl a lerra cuilu, sed ftlios hominummultiplicasli,non quidem
scilicet nihil terrenitatis habens, et ponitur-genili- in temporalibus, sed secundum altitudinem tuam,
vus hic pro ablativo, moreGraeco.Et est purgatum id est virlutibus, per quas facis eos ascendere ad
septuplum, id est perfecle. [Alcuin.] Seplenarius B te allum contemplanduin.Hoc ideo adjunxit, quia
namqtienumerus perfectionem, et universitalem si- esl et multiplicatio in temporalibus, quaeaverlit ab
gnificat. [Aug.]Yel est purgatum septuplum,id est unitate Dei. Sed justi raultiplicantur secundumalti-
per septiformemSpiritum verbum nilet, et rutilal, tudinem Dei, quando euiil de virtute in virtulem.
scilicet per limoremDei, per pietatem, et per cae- Vel ila : [Cassiod.] Mulliplicasti filios hominum,
tera dona Spiritus sancli, quae sunt septem, per sicut stellas coeli, secundum promissionemfactam
quaedivinumeloquiumsplendet, dum verbi Dei prae- Abrahae,ct hoc, non secundummerita eorum, sed
dicalores his charismalibus refulgent. [Aug.]Unde secundum altitudinem tuam, id est sicut te altum
ostenditur sanclum esse quod praedicant.Yel ita, ut decet.
specialiter de sermone Domini in monle habitoad COLLATIO II»PSALMUM XI: « SALVUM M£FAC >
discipulos accipiatur. Quasi dicat: El illud argen- VERS.6. — Fiducialiler agam in eo. Hebr. habet
tum divini eloquii est Septuplum, quia septem sunt h T\i~)iIAPHIAII LO. Pratensis, Loquetur pro eo.
MtinSterusaliquid addidit, vel subaudiri voluit de
gradusbeatiludinis, de quibus totus sermo in monte suo, et sic reddidil, ab eo qui snfttalin eum, vel qui
productus est, scilicet paupertas spiritus, mansue-
ponit ei laqueum; lnterpres pro Cajetano simplicius
ludo, misericordia, etc. Et illud argentum est pur- vertit, sufflabitipsi; Sanetes plus auriet. ab eo qui
id est id est per ^" deridendo sufflat in eum; Pellicanus aliler, flalus
gatum septuplum, septempliciter,
erunt. Quid hic faciemus, inter tot dubios viaruin
singula septem estpurgatum igne, perseculionis, anfraclus ? Teneamuscertum et relinquamus incer-
de quo agitur in octava beatitudine, cnm dicitur: tum. Certum ~~~~~
POHACH
est-quidem significare
Beali qui persecutionempatiuntur propter justitiam, sufflareaut LXX autera per metaphoram haud
loqui,
(Malth.v), etc. Oclavaergo beatitudo est, patientia incongruam cceperunt sufflare aut spirare alicui
persecutionis, qua velut igue purgatur argentum vcl in aliquo qtiod est in illo: ponere hoe est sug-
septempliciter, id est secundum illa septem quae Id gerere et dicere velul in aurem quid agendum.sit.
quod satis indicat versio Hieronyini, videlicet
praemittunturin sermone. Hoc enim igne purgantur auxilium eorum, ut legeril in Hebraeo^n MO, pro
et pauperes, et mites, et misericordes, et alii, 'h- Et LXX. iS ITSXAPHIACH LO, id esl spirabo
ideo in sermone septem praemilturilur virtutes, ei, si verbum verbo reddas. Et similia liaud infre-
quaeet beatitudines dicuntur, quaeconsummant,et quenler conlingereargumentis non futilibus causati
beatos faciunt.Octava autem quae redit ad caput, sunnis, si aequum lectoretn nancisceiitur.
est VERS.7. — Argenlumigneexaminatum,probatum
examinat, et clarificat, et quidquid perfectum lerrw. Graecanicamlocutionem sequitur interpres,
demonstrat. quod est jam de multis receptum in usu ecclesia-
VERS.8.— « Tu Domine,servabis nos, et custo- j) r. stico, ut illud; In convertendoDomintiscaptivilatem
< dies nos a generalione hac in aeternum. > Sion (Psal. cxxv); ln convertendoinimicum meum
reirorsum (Psal. ix); Vado piscari (Joan. xxi) : et
Tu, Domine.[Cassiod:]Hic ostendit utilitatem di- i:l genus non pauca. Et tamehhauc lectionein liimis
vinorum eloquiorum, convertens se ad Dominum, contemnunl Faber el suus caecus.Consuetudola-
linae loctttionis niagis recipit quod verlit Hiero-
quasi dicat: Talia sunt eloquia Domini.Et, 0 Do- nymus, separatum a terra. Miruni quam inter se
inine, cujus eloquia sunt casta, tu, non nos ipsi, varient neoterici Hebraizantes. Munsterus dicit, in
Servabisnos per illa eloquia hic et in futuro. Supra exquisilo loco terrw; Sanctes, a Dominotcrrw. Iti-
dixit de malis, Disperdal Dominus universa labia dem Pratensis, interpretes prb Caselano, de lecto
hic dicit de bonis. Se- terrw; jPellicanus, alchimico terreo; Paraphrasis
dolosa; quod servet, agens Campensis, arte et insirumcnlisad eam rem aptis,
quitur: El cusiodiesnos. [Aug.]Hic tanquaroinopes ablatum est quidquidinerat lerrm impurioris. Alii.
et pauperes, in fuluro lanquam opulenlos et divites. in fttrnulo aurifabri de exquisita formalo terra,
Cuslodies dico, ducendo a generationehac, scilicet Chaldaeiiset Nebiensis, argentumrepurgatumin fu-
sorio a terra. In Hebraeotaulum sunt duo vocabula
hujus saeculiin wternum, id est ad aeternambeati-
y-)ih 'ihvZi BAELILLAARETZ,quae parient tot
iudinem.[Cassiod.,Rem.] somnia quot volcnt lionunes, si ad ecclesiasticam
VERS.9. — « In circuilu impii ambulant; sc- leclionemdormiamus.
VERS.9;— Sccundumaltitudincmtuam mullipli- A tenes eurodem sensum. Sed de vocabulo seqnenie
easti filios hominum. Hebr. Q~a i~~hT\h~ D".3, videlicetri .bt ZULLOTH , manet scruptis. Qnod si
C.ERUU ZULLOTH LiDNEADAM. Hieronymusjuxta Heb. defleclas a radice SVtZALAL , significalcomessatio-
ad eum modumreddidit, cum exallaii fuerint vilis-
simi filiorum homtnutn;Pratensis, cumexallabtmlur nes, aut vilitales. et ptinctum quod vocant dages in
ventre lilterae
cpprobria filiis Adam; Munsterus, cum exaltantur lamed deficere. lamed denotal more suo, alteruin
Si vero deduxeris ZULLOTH, a radice
in ignominia, sttnt fitii hominum; Interpretes pro
Caselano, velutelevandovilitatesftliis Adw; Sanctes, hl~ KAZAL, id est defluxit, tunc zuloth significat
cum exallali fuerinl, vililas est filiis hominum;Pel- fluentq seu defluxiones.Igitur fluviifiliorumhomi
lican., cum exaltali fuerinl, comessationesfiliis honum quadranterinlelligunlurgeneralioneshominum,
minum; paraphrasis Campensis, cum principatum quae multiplicantur ut stellae coeli, et fluunt niore
.nacli fuerint, qui inter hominessunt perdilissimi; .aquarum: juxta illud Ecclesiast. priino : Generaiio
edilio ad eamd.em,curovanitasexallatur inter filios prwlerit, generalioadvenit.Et illud II Reg. xiv; Otn-
horointiin; Nebiensis,cutn exallali fnerint, vilifictt- nes morimur, et quasi aqua dilabimur in terram quw
bunlur filii hominum; Chaldaeusparaphrasles , tan- non revertunlur. Porro si ad verbum verteres, pos-
quam sanquisuga,qumsugit sangttinemfiliorum ho- ses ila reddere, secundumaltiludinemfluenlafiliorum
minum. Sod expendannis ecclesiaslicainleclionem. hominum. Et LXX quo dilucidior esset sensus,
Imprimis qiiatenus perliriet ad exaltationem, seu extulerunt per verbum clarius, Multiplicasti filios
verias per verbum, parlieipium, aut noinen, adbuc hominum.El non inconcinne.
PSALMUS XII.
PSALMUSXII. B Magnus ardor sustinenlis hic ostenditur, qui dicit

P9ALMI -ITLLUS: « IN FINEM PSALMUS DAV1D. > sibi deesse consilium ut, id est qualiter, videndi
Usquequo, Domine. Titulus, In finem Psulmus nhtigit affectum. Quando antem magna anxietas
David. Tilulus iste palel. [Cassiod.] Psalmus iste est, concupiscerehonum, et diulius suslinere, cre-
itgl de charitate Christi, in qua tolius legis perfe- scil desiderimn in dolorero, quia spes prolrahitur.
clio est, quam qui habet, mundum non amat. Unde suhditur : Et quandiu ponatn doloremin corde
[Alcuin.] Hic enim Prophetaplenus charitate, qua meo. [Aug., Cassiod.] Et hoc per diem absolule, id
avirie Christi Incarnatioiiem exspectat, per quam esl per singulos dies. Et,
futuram redemplionem intelligit, in persona anti- VERS.5.— « Usquequoexaltabiturinimicusmeus
quorum Patruin, quasi de dilatione conquerilur. In « super me ? respice, et exaudi me, Domine Deus
qtio eliam dilectio proximi ostenditur, cujus saluti « nieus. >
lioc optatur, ut, superslitione abjecta, unius Dei Usquequoexaltabitur inimicus meus, [Cassiod.,
culttira suscipiatur. Vel in persona sanctorum id est diabolus super tne. Hoc ideo dicit, quia anle
modemorum loquilur, secundumChrisli advenlum adventura Chrisli diabolus captivos lenebat homi-
desiderantium, ubi certi sunt de salute. Quanto nes. Vel,super me, id est super meam credulitatem,
enim desiderio anliqui primum desideraverunt ad- G quia ille toto orbe colitur, mea fides esl in paucis.
ventum, tanto moderni secundum cupiunt, juxla Et quia sic orbis interit, plorat hic sanctus. Respice
illud : Cttpiodissolviet essecumChrislo(Philipp. 1). et exaudi. Secunda pars. Posl conquestionemorat,
Intentio. Ad idem desiderium invilat. Modus. Bi- ut illuminetur, ne cedat fraudibus iiiimici iste qui
partitus est psalmus. Prima pars est conqueslio de in misericordia confidit.Quasi dicat: Modo dolor
dilatione adventus primi, secundum antiquos; se- est, cum facies tua est aversa, et cum exaltabatur
cundi,,juxta modernos. [Cassiod.] Secundo, orat inimicus, sed o Domine, cujus ego sum servus,
illuminari ne cedat fraudibus inimici, ibi, respice, qui es Deus tneus, cujus sum creahira, respice, id
etc. Prius ergo Propheta in persona antiquorum de est mitte quem missurus es, et exaudi me. Pro
Incarnationis dilatione conquerentium ait: o omnibus loquitur iste pro quibus generaliler
\TERS.1. — « Usquequo, Domine,obliviscerisme petit.
t in fineiii-?usquequo-averlis faciemtuam a me? > VERS.i. — Illumina oculos meos ne unqnam
VERS.2. — « Quandiu ponam consilia in anima « obdormiam in mofte, nequandp dicat inimicus
i mea, dolorem iiv corde meo per diera? > « meus: Prsevaluiadversuseum. >
Domine,obliviscerisme, id est praescnliamincar- _. Illumina oculos meos. [Hier., Aug.] Interiores,
nationis mihi subtrahis, usque in finem, [Cassiod.] ut si non corpore videmus, vel, id est saltem menle
id est usque ad tempus plenitudinis. Unde Aposto- videamus. Alitertotum legitur ex persona moderno-
lus: Cum venitplenitudolemporismisitDeus Filium rum sanctorum, et secundum Cbrisli adventum
suum, etc. (Gal. iv), usquequo exspectabitur hoc? optanlium, ut cum eo beate vivant, et pro dilatiohe
deinde repetit aliis verbis uverlisfaciem luam a me, conquerenlium, sic ut, o Domine, usquequooblivi-
[Cassiod., Gl. inl.] scilicet,pracsentiamFilii tui, qui sceris me in finem capiendum sit ,-quousque differs
est faciestua, quaehominibusest videnda. Et usque- roe ad inlelligendumChristum spiritualiter, qui est
qtio erit hoc? El, Patris sapienlia , et finis rectus intentionis omnis.
Qtiandiu ponam consilia, [Gl. int., Cassiod.] [Aug.] Et repetit: Usquequoaverlis faciemtuam a
iscilicetdc diVersis,utqui auxius est in anima mea. me? id est usquequo non das animaemeaenotiliam
:_|1 COMMENIARIUMIN PSALMOS.,— PSAL. XIIL 162
tiii? Tilore nostro loquiliir Scfipiura, ciirii dicit,'.A « irobtus fuero; ego auteni in hiisericdrdia tua spe-
Deum oblivisci et ayerlere faciem. Hic eninv non '• « ravi. *',. -"'. :--.;.'./.!;..>
juxta rerum pfoprielalem, sed per creaturarum Qui tribulant me; [Aug.] scilicet diabolus et an-
siniilitudmemdicilur: in Deum quippe oblivio hon geli ejus exsultabunt si motus fuero de stabililate
cadit, nec aliqua permutatio. Et quandiu ponam . fidei. Acsi diceret: [Alcuin.] Non solum propter
consilia in anima mea ? corisilionon est opus , pisi medebes illuminare, sed etpropter hoc neinimicus
in adversis. Et est sensus: Quandiu ponam, etc, gaudeat. Sequitur :Ego autem, quasi dicat, illi tri-
id estquandiu ero inadversis: quod exponit sub- bulant, ego autemin misericordiatua speravi, [Aug.]
dens, scilieel quandiu ponam dolorem in cordemeo non de me praesumpsi, qui etiam id ipsum, quod
per diem? Diem ponit pro tempore isto, quo vult non commovetur, non sibi dat, sed Deo. Yel infni-
exui dolens, precansque aeterna. Yel, per diem, id seficordia tua, scilicet de adveritu Filii, quia elsi
esl continue. Yel non sub interrogatione dicitur festinat iste vir sanctus, tamen est paliens, [Cas-
istud, quandiu ponam, sed est responsio pr_ecedendi siod;] qui elsi differtur quod desiderat, firraus est
interrogatidni, quasi dicat : Tandiu oblivisceris, et inspe; et interius jam videns illum quem Ih carne
faciem avertis, quandiu ponam consilia, id esl videre desiderat, exsultat. Unde subdit:
- quandiu necesse erit ut ponam consilium in anima B — . ,
27 VERS.6. « Exsultabit cor meum m salu-
mea, ul nisi ponal quisque consilium in anilna sua «tarituo : cantabo Dominoqui bonatribuit mihi,
tale scilicet ut operetur inisericordiam, non eum «
et psallain nominiDomini altissiirii. >
dirigat Detisin finem, neque delei plenaro notiLiam
siii, ut einn facie ad faciemvideat. Deindesequitur : Exsultabit, vel exsullavit cor meuin".[Aug„ GI.
iinc.e
Quandiu ponam dolorem in corde, etc, boc non int.] Quasi dicat: Speravi in misericordia:
lniilatur. Sequitur: Et usquequo exaltabitur inimi- exsultabit cor meumin salulari luo, id est in Jes!i
cus roeus super me, scilicel diaboltts, vel carnalis quem mente venturum conspicio. [Alcuin.] Unde
consueludo,Ut auleni hoc lollatur, respice et exaudi et sibi bonadala dicitiste qui prius conquerebatur
me, DomineDeus meus, etc Respice riicit, coulra subdens : Dominus tribujt mihi bona spiritualia,
hoc quod supradiclum est, avertis faciem tuam a nonad huinanum dienv perlihentia. Et ei Domtno
me; exaudi, contra oblivisceris me. Illumina oculos qui iribuit bona cantabo corde, [Aug., Cassiod.]
tr.eos cordis ne unquam obdurmiatn. Per concupi- scili.cetcordis laelilia, quod ad conlemplativam vi-
sceiuiam qna_ex me sit in tnorie, id est ne peccati tam pertinet. Et nota quod ait, tribuit, non tiibuel,
delectatioiieclandantur ips: oculi. [Cassiod.] Oculi in quo notatur raagna virtus fidei. Jam ehim.ha-
enim obdormiunt in. morte , quando fidei lumine C bet quodfulurumest. Sequitur : el psallam opere,
vitam perlinet,
sepulto carnali delectat;one clauduntur, Yel, ne [Aug., Cassibd.] quodad actiyam
Psallam dico, noniini Domiuialtissimi. Et est seh-
unquam obdormiamin morle,.id est ne obvolyar
Gantabo et Psullam noniini Domini dltissiini,
quolibet criminali peCcato. [Rem., Gl. int.] Yel, in sus:
id est cum gaudio gratias agam corde et opefe. Si
morle, id est in peccato quod fit in Spirilum san-
clum , de quo dicit Joannes : Estpeccalum ad tnor- ergo iste lidelistanlum desideral, si sic famulatur
adhuc venturo, quid faciendum est jam su-
tem, non prd eo dico ut quis oret (I Joan. v). Dico Chrisio,
non obdormiamper me , nec etiam per alium. Et scepto? [Cassiod.] nlique; omni modo ei est famu-
lioc est ne quando dicat inimicus meus , [Cassiod.] landum.
id est diabolus, qui insullat dum capil. Quid dicat:, COLLATIO INPSALMUM SIl: « USQUEQUO. >:
Prwvaltti adversuseum? [Aug.] Ecce instiltatio dia- Psallam nomini Domini allissimi. Hoc non legi-
boli. .qu.sevehemenler limenda esl,: Ideo dico, ne mus in Hebr_eo.Quod si in Graecosit addiium ex
dicat inimicus, quia, contextione qnorumdam aliorum psalmoruni, nihil
YERS.5.— « Qtii tribulant me, exsultabunt si afierl incommodi.
PSALMUS XIII.
PSALH! TITULCS : « IXFISEMPSALMUS DAVII). > i) Interilio. Prophelae est confutare Judaeos, Christi
Dixil iiisipic.s Titidus. In finem psalmus David. coriteniptores. Modus. Tripartitus est psalmus.
[Cassiod.] Facies quam in praecedentipsalmo desi- Prima pars est increpalio Juda.oriiin , dcscripta eo-
derabat Propheta venire, hic ostendilur venisse, et rum malilia. Secundo minaluf judicium ibi. Nonne
a Judaeis conlemptam fore. Ideoque Propheta ' in cbgnoscent omnes. Tertio, praedicilur eorum con-
suam vel Christi persona loquens , increpat liic in- versio, ibi, Quis dabit ex Sion, imprecanS ergo du-
sipientiara et duriliam Judaeorum,qtii Christo prae- ritiam Judaeoruni aif:
senti' quem optavertint, non credunt. Et est iste YERS.1. — « Dixit'insipiens in corde suo : Kou
prinius psalmus de increpatione.Judaeorum,et con- « est,Deus. >
vcrsione. Et esl sensus liluli: Psalnius iste dirigens Dixit insipiens. [CaBsiod.JQuasi dicat: Priores
nos in fitiemist David, id est Chrisli, vel Proplielae. Patres exspeclaverunt GhrisUimveuturum; sed cum
163 PETRl LOMBARDI 164
apparcret, insipiens, id est Judaeusdixit in corde A quis esl intelligens aut requirens: [Augj et hoc
suo, non tantum ore, hic homo non est Deus. Hoc innuit, quod aliquis non intelligit, quia non requi-
ideo dixerunt, quia, rit, sed declinat. Et vere. Nam omnesdeclinaverunt.
VERS.2. — « Corrupti sunt et abominabilesfacti [Gl. int., Hier.] Judaei tales facli sunt, quales et
« sunt in studiis suis; non est qui faciat bonum, gentes, de quibus superius dixitibi, dixit insipiens:
« non est usque ad unum. > Non est Deus, etc. [Hier., Aug.] Et, simul cum ipsa
Corrupti sunt. [Cassiod., GI. int.] Omni vi ratio- declinatione injusli facii sunt, id est perniciosi sibi
nis privati, et abominabiles,id est reprobi, factisunt. et aliis, a Deodeclinaverunt, quod nonesl qui faeiat
!Aug., Gl. inl.] Et hoc in sludiis suis, id est, quia bonum, non est usque ad unum , [Cassiod., Alcuin.}
sreculumamant, non Deum,et quia a Christo rece- id estpraeter unum, quia nullus facit bonum, sine
dunt, non est de illis qui faciat bonum.Vel de gen- uno, scilicet Christo.
tilibus potest accipi, Deum non esse putanlibus. Sepulcrumpatens, etc. Dicuntur hi tres versus
[Aug.]Insipiens, id est gentilis, dixit: Nonest Deus. qui sunt usque ad divisionemsecundam , non esse
Et hoc dixit, in corde suo, non in ore, quia nemo de Hebra.o, quos tamen Apostolus in Epislola ad
audet dicere, etsi cogitare: Deusnon' est. Hoc ideo Romanos contra Judaeos adducit, sed dicuntur ab
"
dicunt, quia corrupti sunt, id est caeci sunt, ut Apostolo propter Judaeorum vituperationem. De
dicant: Non est Deus. Et abominali facti sunt, id mullis psalmis compacti dicuntur, etiam a septua-
est rcprobi. Sicut~enimprdbaverunt Deumnon ha ginta interpretibus additi, unde in sequenli isle
bere in notiliam, ita tradidit illos Deus iu reprobum psalmus repelitus, eos non habet, in quibus osten-
sensura. Et hoc, in studiis suis, vel affectionibus, dilurqualiter illi qui declinaverunl,inutiles suntaliis
id cst quia saeculumamant, et non Deum. Et ideo et sibi, et prius quomodo aliis. [Cassiod., Rem.]
non est, sive de Judaeis, sive de gentibus, non cre- Quasi dicat: Ita aliis inutiles facli sunt, quia gultur
dentibus, qui faciat bonum. Non est dico usque ad eorum esl sepulcrumpatens id est similes sunt se-
unum, id est nec etiam unus. Vel, usque ad unum, pulcro patenli. [Aug.] Quibus verbis, vel voraeila-
id est praeter unum, id est praeter Chrislum, sine tem hianlis gulaesignificat, vel quia alios occidunt
quo nemo facit honum , quia non potest quisquam in fetidis quaepromunt, et quasi devorant eos, qui-
fncere bonum, nisi ipse monstraverit. bus morum suorum perversitatem persuadeut. [Cas-
YERS.3. — « Dominus de coelo prospexit super siod.] Nam sicut sepulcrum cum patet felidos odo-
« filios hominum, ut videat si est intelligens aut res exhalat, ita et istorum gutlur, sermones pesti-
« requirens Deum. > Q feros. Et linguis suis doloseagebant,aduiantes aliis.
Domintisde cwlo. [Aug., Alcuin.] Ab hoe loco [Aug.] Comesenim est veracibus adulatio, et omni-
specialiter agit de Judaeis. Quasi dicat: Nuilus de bus malis. [Gl.-int.] Yel, dolose agebant, mala si:a-
eis facit bonum, sed hoc est, unde inexcusabiles dentes sub specie boni. Et venenumaspidum, id est
sunt, quia Dominus, scilicet Christus de cmlopro- dolus aspidumest sub labiis eorum, id esl in corde,
spex.il, [Rem., Alcuin.} id est de humana nattira, quod pejus est quam in ore. T_T_e.m.] Aspis au-
quam assumpsit, eminuitvirtute deitatis divina ope- res obturat, ne vocemincantanlis audiat. [Aug.,
rans. Ipse dico intendens super filios hominum. Hier..,Gl. int.] Recte ergo aspidi comparantur, quia
[Aug., Alcuin.] Vel, de ccelo,id eslper sanctas ani- nolurit audire praeceplumlegis, sed mala reddunt
mas, prospexit. Nam per se eum nihil Iatet. Coelum praedicanlibusea. Unde subditur:
sedes Dei dicitur; sedes autem Dei anima justi.Ideo VERS.6. — « Quorum os maledictione et amari-
per coelum,hic animas sanctas signilicat, per quas « tudine plenum est; veloces pedes eorum ad effun-
prospexit super filioshominum.Nondicit super ho- < dendum sanguinem. >
mines, sed filios hominum, [Aug.]id est Judaeos, Quorum os maledictione plenum est, [Gassiod.,
quos honoratins npminatpropter unius Dei cultum. Aug.] id est opprobriis, blasphemiis, hoc est vene-
[Cassiod.]'Yel, Dominus, Pater, de coelo mittendo D num aspidum, et amariludine,id est minis. El pedes
Filium, prospexit super filios hominum, id est mi- eorutn,id est voluntas et affectioneseorurti sunt, ve-
sertus est Judaeorum, ad quos misit corporaliter locesquia omniainconsulte faciunt, [Aug., Cassiod.,
Filium. [Rem. ,5Cassiod.] Ad hoc, inquam , pro- GI. int.] Vel, veloces, id est expediti, pro consuetu-
spexit, ut videat, id est ut videri faciat si quis est dine male faciendi, ad effundendumsanguinemChri-
intelligenscorde Deumesse in homineaut requirens sti et suorum.
Deutn, [Hier.] sequendo mandala ejus. Sed invenit YTERS.7. — « Contritio et infelicitas in viis eo-
hoc quod « rum; et viam pacis non cognoverunt; non esl ti-
VERS.i. — « Omnes declinaverunt, simul inuti- « mor Dei ante oculos eorum. >
«les facti sunt, non est qui ..faciat bonum, non Contritio, etc [Hier.] Hic ostenditqualiter inuli-
« est usque ad unum. > les sibi fuerunt, quasi dical, et quia lales stmt,
YERS.5. —« Sepulcrumpalens est gtitlur eorum; ideo,
- Conlrilioet infelicilasest inviis, id est operibus
linguis snis dolose agebant; venenum aspidum
. sub labiis eorum. > ejus. [Aug., Cassiod., Alcuin.] Omnes enim viae
Omnesdeclinaverunt.Yel ita junge: Yidit si ali- malorum plenaesunt doloribus et miseria. Et recio
165 COMMENTARIUM IN PSALMOS. — PSAL/XIII. 166
via impiorum contritio dicitur, et infelix contritio, A j gente et loco, timore Dei abjecto, ut fecerant Judaei.
quia et terit et teritur, dum alii nocet et sibi. Vel Dixerunt enim : Si relinquimus eum sic, omnes cre-
quia et hic poena est, et in futuro punietur. Infeli- dent in eum, et venient Romani et tollent noslrum
citas, quia ad infernum ducit a quibus viis non locutn et gentetn(Joan. l). Sequitur,
revertuntur mali. Ideo et, id est quia non cognove- VERS.10. — i Quoniam 'Dominus in generatione
runt viam pacis, [Aug.] id est Christum. Vel viam « justa est, consilium inopis confudistis, quoniam
pacis, id est Evangelium, de qua via Dominus ait: t Dominus spes ejus est. >
Jugum meumsuave, etc. (Matth., xi.) Yel speciali- 28 Consiliuminopis. [Cassiod.] Ostensa senten-
ler de Judaeis potest dici, quasi dicat: Ila inutiles tia damnationis communis adversus Judaeos, spe-
sibi fuenint, quia contritio et infelicitas est in viis cialiter invehitur, dicens : ConsiJium inopis con-
eorum, [Alcuin.] quia pro suis operibus contrili fudistis, quasi dicat: Dominus est in justa genera-
sunt, per Titum et Vespasianum; ubi et infelices lione, sed, vos miseri Judaei, confudistis consilium
sunt, quia ubique dispersi sunt. Vel, contritio est inopis, [Aug.] id est humilem adventum Christi
modo in viis eorum, et infelicitas, in futuro. [Rem.] contempsistis, factum irieo, quia ut quos vocabat,
Nunc enim lapis angularis, M est Christus super in Deo solospem ponerentnon insaeculotranseunli.
eos cadens, conteret eos per excaecationem. Infeli- Et ideo ipse adventus dicitur consilium. [Cassioil.]
citas vero erit in inferno, cum aniina et corpore Ecceinvectio in Judaeos, quibus obscure dicitur
damnabuntur. Et haecideo quia via pacis non cogno- consiliuminopis, id est CJiristi, confudistis, id est
verunt: Hocnop mutatur. Et haecomnia ideo, quo- reeipere noluistis, qui ad vos liberandos venerat: et
niam Deum non timent. Et hoc est, non est timor est admirative legendura. Vel consilium inopis cti-
Dei anle ocuios eorutn. [Aug.] Isti non dicunt: Non juslibet, qui est membrum Christi. El hoc ideo fe-
est Deus, sicut supra gentiles, sed lamen non ti- cistis, quoniam Dominusest spesejus. [Cassiod., GI.
ment. int.] Unde ergo magis reverendus esset, inde ma-
PARS.II. VERS.8. — « Noane cognoscent omnes gis contemnitur.
t qui operantur iniquitatem, qui devorant plebem PARSIH. YERS.11. — « Quis dabit ex Sion salu-
« meam sicut escam panis ? » t larelsrael? cum averterit Dominus captivitatem
Nonne cognoscent,elc.[Aug.] Secunda pars. Mi- « plebis suae, exsultabil Jacob et JaetabiturIsrael. >
natur judicium impiis, quasi dicat: Praedicta mala Quisdabit. [Cassiod.] Tertia pars. Postremo con-
faciunt, et nec de his timent in futuro puniri. [Cas- versio Judaeorumpraedicitur,qusefiet, cum plenitu-
siod.] Sed, nonne cognoscenlqui operantur iniqui- , do genlium intraverit. [Rem., Aug.] Quasi dicat:
tatem, quoniam Dominusest in generationevjusta, Vos consilium Christi confudistis, sed quis alius
q"i__sidicat, hoc cognoscent tunc quod modb sciret ex Sion, id est, de Judaeis procedens, dabit salutare
nolunt, scilicet quod Dominus est in generatione Israel, id est salvabit fideles, nisi, subaudi, ille
justa, non in ea quae sseculum diligit, quaeme oc- quem humilem sprevistis ? lpse enimin claritale ven-
cidit, dicit Christus. Et quam iniquitatem operen- turus est ad judicium. Quasidicat: Nullus aliussal-
tur, interponit dicens : [Gl. int., Cassiod.] Qui de- vabit ; sed iste in futuro salvabil, quia cum Do-
vorant plebem meam, seducendo, vel occidendo minus Christus averteril captivitalem plebis sum,
sicut escampanis, id est ut sit eis satietas, de dece- [Cassiod.]id est cum damnaveritdiabolum, qui po-
ptione Chrislianorum. [Aug.] Yel, devorant plebem, puluin Dei captjvavit, exsullabit Jacob et twlabitur
ut faciunt illi qui in ministerio suo utuntur ad ca- Israel. [Aug.] Repetitio est, sicut frequenter solet
pienda commoda ab hominibus, non ad salutem fieri. Nam idem pulo esse, exsultabit Jacob, quod
hominum, vel ad gloriam Dei. Et hoc sicut escam est, laetabiturIsrael. Ei nota quod pro Judaeisetian.
panis, id est quotidie sicut panis est. quotidianus hoc testimonium ponit lsaiae Aposlolus, scilicet»
cibus, ita el illi quolidiana rapina simplices Chri- venietex Sion, qui averlet captivilatem vel im-
stianos absorbent. Cur hoc faciunt ? ] pietatem a Jacob (Rom.xi), sicut hic positum est
rj
VERS.9. — « Dominumnon invocaverunt; illic pro Judaeis.
t trepidaverunt timore ubi non erat timor. > COLLATIO INPSALMUM XIII: « DIXITINSIPIENS IN
Dominumnon invocaverunt.[Aug.] Nonenira vere CORDE SUO.>
Deum invocant, qui Deo displicentia amant. Inde Versus 5, 6, 7, quorum initia sunt, Sepulcrum,
interitus Domi- etc ; Contrilio, etc. Quorumos, etc, non habentur
ergo augetur eorum, [Cassiori.] quia in Heb. nec in Graeco in hoc loco, sed desumpti
num non invocant, quia necesse est mala agere, cum sunt ex aliis locis Scripturae. Id palara indicat Hie-
superbi Deum nolunt invooare. Et quia Deum non ronymus praefatusin commentarium xvi Isaiaepro-
invocaverunt, ideo trepidaverunt timore illic ubi non pheta., respondens.Eustochio virgini, quae illi obje-
cerat Apostolumad Rom. m, qui hos versiculos
fuit timor, [Aug.] id est in damno rerum tempo- aperte recenset. Hieron. verba non pigebit audire.
ralium trepidaverunt. Timuerunt enim Judaeiper- ltaque omnem Scriptttram mente perlustrans, ani-
dere regnum terrenum, ubi non erat limendum; et madverti sicut omnis pene ad Romanos Epistola
non timuerunt perdere coelum, ubi esset timendum. moniuin de Yeteri structa est lnstrumento, sic et hoc testi-
de Psalmis, et in lsa. esse contextum.
[Cassiod.] Et nota quia sicut cautela est opporlune Nam primi duo versus, Sepulcrum patens est guttur
tiroere, ita ignavia est ineple trepidare, ut pro eorum, linguis suis dolose agebant, quinli psalnti
sunt.Tllud autem quod sequituf, Venenuniaspidutn ___ quido conftterilesin Hebraiconon haberi, nec esse
subiabiis eorum,cenlesimitricesimi noni psalmiest. in LXX Interpretibus, sediu edilioneVulgata, quae
Rursumque guod dicitur, Quortim os maledictio- Graeceyji-v-hdicitur, et in toto orbe diversa est. H_ee
ne et amaritudine pienumest, de nono psalmo sum- Hierony-qui eamdemhabel sententiam in lsa. cap.
ptum est. Tresautem versiculi, qui sequuntur, Ve- LIX.At vero nihil periculi est, si hos versus decan-
locespedeseorum ad effundendumsanguinem,Con- temus in hoc loco, quamvis non sint de hoc loco,
tritio et infelicitasin viiseorum , et viam pacis-non quos nec gravalim iri commentario hujus psalmi
cognoverunt,iulsaia propheta reperi. Ultimus au- Hieron. exposuit, yelindicansexaliis locis assump-
tein versus, nonest limor Defante oculoseorum, in tos.
xxxvpsalmiprincipioestarbitrorsolutamquaestionem VERS.9.—Illic trepidaverunt limore ubvnonerat
ttiam,etnostramregulamsupertranslationeYet.Tesl. limor. In Hebraeolaiitum legitur, illic trepidaverunt
concussam magis esse quam molam, et nontamApo- timore, et altera pars videtur desumpia ex psalmo
stolum de psalmo XIIIsumpsisse, quod in Heb. non LII. Et quid, si subaudiatur in Hebraeo,quod inler-
habetur, quam eos qui arlem contexendaruminter pretes expresserunt ? Nam Chaldaeus habet, quem
se Scriplurarum aposlolinesciebant,quaesisseaptum twndecebattimere.Caeterumquod est alia dislinclio,
locum, ubi assumptumab eo ponerenttestimonium, boc jam semel et iterum adnotatum est. Et si quan-
qnod absque auctoritate in Scriptura positum non doque yarium pariat sensum,dum sit sanus, juvat;
pulabanl. Denique omnes tractatores, qui nobis absit tamen propter vitas. Spirilus enim sapien!i:o
erudilionis suaeinpsalffioscommentariosreliquerunt, est multiplex, unicus sanctus, subtiliset mobiXs
hos versiculosverum aduotanl atquepraetereunl,li- (Sap. VII.)
PSALMUS XIV.
PSALMI TlTCLUS : « PSALMUS DAVID. > i eminentiacharitatis, ubi nullus jn agoneconlendet,

B
Dominequis liabitabit. Titulus, psalmus David. sed in aelernapace quiescet.
Palertitulus. [Cassiod.,Alcuin.] Psalmus iste pro- PARSII. VERS.2. —« Qui ingreditur sine macula,
t et operaturjustitiam. >
prie est instructorius morum, et praesumptionisre-
pressio, ubi agilur de unilateEcclesiaepraesentis,el" Quiingreditur. [Cassiod., Alcuin.] Secunda pars,
de futura quiete. In praesentinanique Ecclesia, quia ubi subdilur responsio Domini, qui dicit in exein-
propter corporalem cohabitalionemmalorum ciim niri. plumDecalogi, decemvirtutibus ad atria sua perve-
Et notaquod decemvirtutes hic appellat decem
bonis, non permittimur scire qui vere sint de uni-
tate Ecclesise,ideo quidam, licet indigni, jactant effectus virtutum, qui omnes ad quatuor principa-
les virtutes referuntur, seilicet justitiam, temperan-
sc esse de Ecclesia, cum tamen vere non sint. Illo-
rum ergo praesumptioneiriretundens Propheta, quasi tiam, prudentiam, fortiludinem. Et quaedamuliqiie
de his decem ad aliquam harum quatuor virtulum
sncerdos ante propitiatiorum astans, quaerit qui et
in praesentiEcclesia digni Deo mililent, et in fulura specialiler referuntur; quaedam vero conmuniter
a ad plures. El item, quaedamperfeclis tantum, qnj_-
beatitudinesintquieturi. Cuidatur Deo responsum dam
plenaedefinitionis,quos clare oslenditurqui vere sint " inperfectis conveniunt, ut in psalmi lcctione
de praesentiEcclesia, et in futura bealificandi.Et ostendetur, [Cassiod.] Ex|adytis ergo alrii Dominus
esl intentio Prophetaecomprimereeos qui se jaetant' respondens, ait ; Qui ingreditur sine tnacula. Qtiasi
dicat : Ille habitabit el requiescet qui ingredilur in
esscde Ecclesia, cum non sint. Modus: Biparlilus
tabernaculum sine inacula, id est iimocens. [Rcm.,
esl. Primo, inlerrogatProphela, [Cassiod.]quasi di-
Gl. int.] Ecce prima virtus, id est primus effecius
cat, sacerdos ante faciem Dominus el
slans, pelil
volensscire suaEccle- virtutis, in quonolatur temperantia. [Hier., Rem.]
responsa, quos Deusjudicet secunda virtus, el operalurjustitiam, qui-A
sia dignos. Secundo, subditur Domini respon- Sequitur
non est satis abstinere a malo: et referlur hoc ad
sio, ibi : Qui ingreditur sine macula. Pro-
velut juslitiam. Deinde exsequiiur liaec plenius, id
pheta ergo, sacerdbs, petens responsum ,' est has duas
ait. virtutes, subijciens alios earum ef-
fectus.
Y7ERS. 1.— « Domine,quis habitabit in taber- VEns. 5. — « Qui loquitur veritalem in corde
« naculo tuo, aut quis requiescet in monte sancio5 « suo ;
qui non egit dolum in lingua sua. >
. tuo? > Qui loquitur veritatem. [Gl. int.] Ecce terlius
[Cassiod.,Aug.]Domine,guis habitabit digne, sci- virtutis effectus.Veritalem dico in corde suo con-
D
jicet, in tabernaculoluo, id est in praesenliEcclesia,, ceptam, [Aug.] id est qui scit veritalem.et dicil, in
ubi contra diabolum dimicamus, quia etsi taberna-- quo nolatur prudentia, etiam et justitia. Congrue
culum aliquando ponatur pro habitatione sempiter- addil, in corde suo, quia aliquis putal fallerequan-
na, tamen proprium est belli, atqu&^mililantiurii. . doque, elverum dicit.Et"habetille veritatemin labiis,
Unde contubernalesmililes dicunlur, lanquam si-- sed non in corde, [GI. int.] utsiquis alicuidoloseps-
mul habentes tahernacula. Hic autem sensus adjti-- tendatviam,pulansineaesselalrones,etdical: Sihanc
valur ex eo quod conlinet alia translatio, scilicett leris, a latronibus tulus eris; et contingat ut vereibi
quisperegrinabilurin tabernaculoluo, aut quis requi• latrones non inveniantur ; verum ille locutu» est,
cscetin montesancto tuo? [Aug., Cassiod.] id cst:t sed non in corde. Sequitur quarla virtus, qui non
in .cterna bealiludine? ubi est visio pacis et super-- egit dotum.inlinguatua. [Aug.]Hsecest pars i_.no-
169 COMMENTARIUM IN PSALMQS. — PSAL; XIV. «0
centiae,id est temperaiiti_e.D-lusestin lihgua, cum ^' yiti Quasi dicis': Qiiishdbitalii, ::quis.reqiiiescctt[Ul<-
aliud dieitur, aliudest iri pectore, Sequitur quin- utique Qui ingredilur Sinemqcula, id ^Q esl Chri-
.-ta virtus. slus, [Cassiod.] qtii propfie sccuhduniTlegem ut
VERS._. — « Nec fecit 'proximo suo malum, agnus sine fractura membrorum teinplum ingressus
« et opprobrium non' accepit adversus prOximos esl, nonutexpiaretur.sicut caeteri, sed sinemacula,
« suos. > id est a peccatis liberjet operalur jiistiliam, iitcum
Nec fecit proximo suo malum. [6L int.] Item vendentes et ementes ejecit de tcniplo (Matth. xxi);
i pars innocentiaeest hie. [Aug.] Proximum accipit t~ui ioquitur veritatem. Verilas est curo fes ita.es!:
pro omni homine.Sequitursexta;ef opprobrinmnon ut dicituf. Hoc proprie Christus, fecit. Addit, in
cccepit adversus proxitnotsuos, id est teiriere corde suo, quia aliquando Christus tacuit, ut indi-
vel liberiler non credit criminatori. Sequitur sep- gnis fraudulenter quaerentibus. El non egit doium
timai in lingua sua, quia omnia quaeaudivit a Palre sine
VERS.5,:— « Ad.lihilum deductus est in con- aliqua adjectionevel repressione nota fecitdiscipulis
« spectri ejus malignus: timehtes aulem Dominum quaeeis hotificanda erant (Jpan. xv). Nec fecit pro-
« glorificat. > ximo suo malum, id est Judaeis secundum carnem
Ad nihilumdeductus esl. [Gl.int.] Ecce forlitudo. B sibi proximis non fecitmalum, sed pro eis oravit.
Quasidicat: Non accepitopprqbrium; sed malignus, Et non accepit, idest, non acceplum habuil, oppro-
id estdiabo-us, vel homo male suggerens, deduclus briumadversusproxitnossuos. Sicut est patens per
.5. adnihilum, id est non potuit cogi nocere alicui. hoc quod Judam non mordaciincrepatione iaeeravit;
Et hoc est in conspeciuejus, scilicel quare sit mali- et; ad nihilum deductusest in conspectu ejus mali-
gnus. [Aug.] Haecest magna perfectio, ut nihil in gnus (Psal. LXXII),id est diabolus despicitur ab eo,
homine valeat malignus, et ut hoc sit in conspectu ut cum dixit : Vaderetro, Satana (Matlh. lv), econ-
ejus, id est certe sciat malignum nonesse, [61. int.] tra atttem : TimenlesDominum glorificat Christus.
nisi qui a Creatore ad creaturarii convertitur. Ti- Qiiijurat proximo suo et non decipit. Juravit Chri-
nieniesautem Dominum glorificat. [Aug.] Septem stus, quando apostolis certisSima veritate promisit;
virtutes supra posuil, quaeperfectorum. sunt: nunc Jam non dicam vos servos, sed amicos(Joan. xv).
tfia alia ponit, quaeincipieutibus conyeriiunt,quasi' ' Sequitur : Qui non dedil pecuniamsuatn ad usuram,
dicat, non solum perfectos qiii praedicta habent glo- terrenam. Pecunia enim duplex est: yel terrena,
rificabit, sed etiam glorificat Deus ;; limentes Domi- quae penitus ad iisuram dari prohibetur, quoriiam
ntim, id est incipientes, quia timor est initium sa-'. Ddminus Judae tradidit ad erogandum paupefibus,
•
pientiae("Eccli.i), Sicut ergo superioraad perfectos, non ad usuram, sed ad instruendos homines ; vel
itahaecquae dicturus est ad incipientes pertinent. spiritualis est, quaead ustiram dari jubetur, id es t
Sequitur octava. praedicatioverbi Dei, quaelucrum salutis ahimarum
VERS.6. — « Qui jurat proxintf) suo, et non refert. Et munera super innocentesnon accepii.\A<i-
t decipit; qui pecuniam suamnonoedit ad usuram, cepit Christus muhera quidem, ut a magis, et quo-
t et munera super innocenlem non accepit. > - lidie pias oblationes afidelibus in Ecclesia, sed non
Qui jurat proximo suo et non decipil. [GI.inl.] contra innocentes, imo animampro eis dedit. Sequi-
Ille qui jurat non nocet proximo, sed subvenit. lur : Qui facit hwc. Ecce absoluta responsio fit in-
Jurat proximofirmiter, id est promittit, etnon de- terroganti. Et est hic conclusio psalmi. Quasi dicat:
cipit, quia promissurrireddit. Sequitur nona, qtii Sicut de Christo dixi, siiniliier quicunque proximo
pecuniamsiiam non dedit ad usuram [Rem., Gl.lrit.] suo facit haec, noh movebiturinmlernum, id est ab
id estnon temporalem expelit mercimoniam. Sequi. ipso Deo non dividetur, sed requiescet in monte
lur decima; eimunera super innocenlcnitton accepit, . aeiernaebeatitudinis. Et nola quod dicit, facil h_ce,
[Aug.] id est, causam innocentis non deprimit pro ut adactum nos invitet, non solum adcantandum
munere alicujus. Haectria non suntmagna, sed qui 0j haec.
nec ista potest, niulto minus potest loqui veritatem
- COLLATIO 1NPSALHCM XIV: « DOHINE, QCIS HABITABIT. >
in corde, et non agere dolum ih lingua, et nori fa
cefe malum proximo, Haectamen parva ita con- VERS.5.—Ad nihilum deduclusesl in conspeciu
cludit. ejus malignus. [Hieron.] dcspicitur in oculis cjus
YTERS. 7. — « Qui facit haec, non movebitur improbus; Sahctes, qui despicit se in oculis suis,
t in aeternum. > abjicit se; Pratensis, neglectusin oculis suis abomi-
nabilis; Munsterus, qui despectusest tn oculis pro-
Qui facit hwc non movebitur in wlernum. [Aug.] priis et contemptus. Sic et caeteri ferme in eunidem
id est, perveniet ad illa majora, ih quibus est in- modum, praeter hoc quod aliqui eorum faeiunt
concussa stabilitas. Cnde et per futurum tem- distinclionem iu ea parte, in conspectuvel in cculis
ejus sive suis. Alii jungunt simiil parlicuiam, md-
pus dicit, non movebitur cum in superiori con- iignus aut improbus, abominabilis aut coniempitts,
clusione praeteritum posuerit,: ubi ait, ad nihilum adeo ut Munsterus, quo tolleret ambiguitatero, vo-
dediictusest in conspectu ejus raalignus. luerit addere conjunctiohem copulativam ad deno-
tandam distinctionem,' rju_etamen non habetur in
Aliter.: Qui ingreditur, etc, etlegilur spfcciali- Hebr. sicut nec relativum qui., nisi qubd possit
ter de Christo, qui haec omnia plenissime serva- subaudiri ex supefioribus ex cujus accessioi.e tur-
PATROL.cxa. 0 :_
17i PETRI LOMBARDI 172
hatur ordo sensus. Quantum vero ad pririiam par- A Qiii seipsum juravit afjUgere,et non mutavit; NcT
ticulam, quam vertunt despici aut negligi, et nos biensis, jurat ut se afjligat et non variat; interpreS
dicimus, ad nihilum deductus esi, id orlum habuit pro Cajelano, juravit ad malefaciendumsibi. Ulti-
e__vocabuli Hebraici aequivocatione T\X1~NIBZEH. niam parliculam ponit tanquam glossulam. Yarie-
Quod si descendat a radice ,TOBAZAH, est neglectus tatem fecit anceps lectio, videlicet ~n~ HARA, yel
seu despectus. Si vero a themate tu BAZAZ, recte tr.ansposita lillera ,".?"..RAAH,vel si vis "5.7 REEH,
verlitur ad nihilum deductus esl, cujtts radix signi- potest.etiam sic legi yyrb pro proximo vel socio
ficat depopulari atque deprwdari; etiam si non pos- LEIIAREA. Seeunda autera manifeste proximum re-
sel esse parlisipium cuni tali forma; dieendum praesenlat, ut acceperunt LXX, quibus accedunt
enim foret 133 NABAZ. YTeletiam a priori radice, Pellicanus et paraphrasis Campensis. Hic eiiira sie
perinde quasi diceres nullius momenti est in con- explicat: Firmissime statuit in amicitia semelcum
spectu ejus malignus. aliquoinita persistere, nec proposilutnmulabil Alter
YERS.6.— Quijurat proximo suo et non decipit. autem Qui jiiral proximo suo, et non tuulabtt, sed
Heb. "~V~~ NISEBA
-?bl ~)~~hJf_.i_._l LEHARA VELO IAMIR. et hoc non mutabit, eamdem intelligentiam prae
Hieron. Qui jttrat, ut affligat,. el non tnutabit; tendit, quam et illud non decipit. Qui enim violat
Munslerus, jural malum inferre, et non mutat; Pra- juramentum, mutat: ob idque decipit cui juravit.
tensis, juravit affligere, et non tnutabit; Sancles, Unde Chaldaeusinterpres dicit: et non pejerabit.
P.SALMUS XV.
FSALSll TITULUS : « TITULIINSCR1PTIO IPSIDAVID. >B; num, etc. Chrislus ergo secundum. homlnem ad
Conserva me, Domine.[Titulus : liittli, inscriptio Patrem orans, ait: 0
ipsi David]. Hic titulus de Evangelio non de YTeteri VERS.1. —« Conserva me, Domine, quoniam
Testamento sumitur. [Hier., Cassiod.] In Eyangelio « speravi in te. Dixi Doinino: Deus riieus es tu,
eiiim legitur quod crucifixo DominoPilalus lalem « quoniam bonorum meorum non eges. >
titulum superposuit: JESUS NAZARENUS REX JUD„EORUSI.
[Cassiod.,Gl. int.] -DominePater,conservame inter
Quem cum mplti Judoeorumdelere vellenl, dicen-
pericula, et debes, quoniamin te, non in me, speravi.
tes : Noli scribere Jesus Nazarenus rex Judmorum, Ecce merilum servari debet. Dicosperavi cl me-
quo
sed quia dixit: Ego sum rex Judworum. Respondit rilo,
quia tu es Deus tneus,[Cassiod.]id est mei ho-
Pilatus : Quod scripsi, scripsi. [Cassiod.] Ibi quam- minis, et hoc dixi non
labiis,[sed cordis affeclu,'tibi
vis per nescienlem Deo signilicante hoc quod re- Domino.Vel
ita, speravi in te, et dixi tibi Doniino,
gnum Christi per passionis humilitalem non infir- Deusmeus es tu [Aug.] in eo quod homo sum, et
maretur, sed confirmaretur: De hie
quo regno agitur, vcre Deus, quoniam bonorum meorutn twn
confirmationem titulus imrauialus notavit. eges, id
ciijus est meis bonis non exspectas fieri beatus. [Cassiod.]
Idedque Esdras de illius lituli inscriptione, quam Si atitem bonis Christi non
sanctum futuram hunc' C eget Deus, sed ab ipso
per Spiritum praevidebat, habet omnia, destruitur arrogantia hominum, et
psalmum pra.titulavit, [Alctiin.] ostendens hic agi. haeresis
de regno Christi, illa inscriptione significato. Et Pelagianorum, qui putant aliquod bonum
suis viribus fieri, cum etiam Chrislus a se homine
est sensus : lnscriptio tituli, id est, victoria et re-
nihil boni habeat. Sequitur :
gnttm quod tituli inscriptio notavit, altribuitur
vel convenit David. [Cassiod.] Non illa actuali filio YERS.2. — « Sanctis qui sunt ih terra ejus, mi-
« ri-icavit omnes voluntates meas in eis. >
Isai, sed ipsi vero David, id est Christo qui seeun-
dum hominem hic loquitur, [Aug.] de quo titulus Sanctit qui tunl. Exposuit Christus qualiter oravit,
reg3lis in passione eminuit, scriptus Hebraice , Nunc incipit narrare quaebona sibi fecit Dominus.
Graeceet Latine, ul ostenderetur rex esse omnium Quasi dicat : Hoec dixi Domino, Deus autem miri-
vere Judaeoriim,id est confitentium. [Cassiod., Gl. ficavit, [Aleuin.] id est miras fecit oinnes .volun-
int.] Sicut.ergo in arcu triumphali scribebatur tates tneas: hsec sunt bona mea. Oranes voluntates
Uomae titulus quo triumpbi regum monstrantur, suas.dicit Christus, voluntatem moriendi et resur-
ita et Chrislo titulus fuit inscriptus, qui erat siiae gendi. [Cassiod.] Hae autem sunl mirae, dum eis
vicloriae nola. [Hier.] Tres enim sunt tituli qui D _ obedientesfiuntdeterrenis coelestes,de fiiiisdiaboli,
scribuntur: Unus super tumulos mortuorum ; alius filii Dei. Has,' inquam, voluntates mirificavit; san-
in liminibus civitatis vel domorum ; tertius, in victis, qui sunt in terra ejus, scilicet in terra eui bene-
cloriam regis. Hic ergo de litulo regis nostri dicit. dicitur, non in terra maledictionis,nou quidemde sae-
[Gassiod.] Et est iste psalmus secundus eorum culi ambitu jaclantibus, sed qui sunlih lerra ejas,
qui breviter de Christi passione et fesurreclione [Aug.] id est qui inlerra. viventium spem suam fixe-
agunt. Intentio. Monet omnes ne regno Christi runt, quae est eis anchora in fluctibus hujus saeculi.
aut titulo conlradicant. Modus/Bipartilus est: pri- Mirasfecilomnesvoluntates meas, id est voluntatem
mo, veram hominis naturam Christus ostendens, moriendi et resurgendi. [Gl. int., Aug.] Yolunlates
petit se inter pericula servari, dicens omnia quae dico plantatas et completas in eis , id est in pfo-
pertulit ad gloriam suae haereditatis perducta. Se- feclu eorum in quo senserunt, et incipientes et
cundo, agit gratias Patri de intellectu sibi dato el perfecti, quid eis profuit et humilitas, ut more-
pas_ione et resurrectione, ibi: Benedicam Dotni- rer; et potentia, ut resurgerera. Vel mirificavit
' " '
!73 COMMENTARIUM —
IN PSALMOS. PSAL. XV. 17.
omnes volunlates meas in eis, id est inter eos qui jA dicat, tu Domine, es h_eredilas, tu eti;in. »s resti-
haecviderunt el intellexerunl. Sequilur: tutor ejus. Et hoc est -. Tu es, o Paler, t/ui resti-
YERS.3. — « Multiplicatae sunt infirmitates tues hmreditalemmeam, id est noliliam baereditatis,
« eorum : poslea acceleraverunt. > id est claritatis meae, mihi. Non mihi in meipso
3Iultiplicatm. Quasi dicat: Mirificavit voluntates aliquid reslilues quod amiserim, quia nihi! amisi,
meas sanctis, quibus ante per severitatem legis infir- sed ineis in quibus eo sum, el cum quibus unum
mitas carnalis multiplicata est, ul gratiam Novi' sum, restitues notiliam claritatis meae, qnam per
Teslamenli desiderarent. Et hoc est: Mirifieavit peccalum amiserunt : quae claritas erat apud te
sanctis, sed prius multiplicatw sunt infirmilates antequam mundus fiefet (Joan. xvn). Unrie ipse
eorum, [Aug.] quia data lege infirmilas eorum ait in Evangelio : Clarifica, Pater, FUtvm tuum
aucta esl, non ulique ad perniciem, sed ut ad ea claritate quam habuit apud te anlequam mundus
nicdicum accelerarent. Unde subdit: Postea accele- fierel. [Hier.] Vel haereditatem dicit lumen elari-
tmxT-int,[Cassiod., Alcuin.] currenles ad medicum. tatis, id est, gloriam immortalilatis, quam in Adam
Vel de exleriori afflictione agit, qua s_epe flagel- perdidimus, quae Christo in sua resurrectione
lati sunt, ut sanarentur. Et est: Infirmitates eorum reslituta est, et nobis in nostra restituelur. Uiide
exleriores multiplicalaesunt salubri afflictione, Deo B • ipse alibi ait: Et refloruit caro tnea (Psal. xxva).
providente. [Rem.] El flagellati postea accelerave- Sequilur:
runt, sed non priore more, quia VERS.6 — «Funes ceciderunt mihi in praeclaris:
VERS.4. —«Non congregabo convenlicula eorum « etenim haereditas mea praeclaraest mihi.>
« de sanguinibus; nec memor ero nominum eorum Funes. [Aug.]Quasi dicas: Reslitues h_eredital.em,
« per labia mea. > quaeest praeclara. Nam funes cecideruntmihiinprm-
[Gl. int.] JYou congregabo convenlicula eorum, claris, id est limites possessionis meaein tuam clari-
inslituta de sanguinibus, id est non erunt conven- tatem quasi sorte ceciderunt, sicut possessio sacer-
lus eorum carnales, nec de sanguinibus pecorum dotum et levitarum Deus est. Bene dixi in praecla-
propiliatus. Congregaboeos, quasl dicat, non se- ris, elenim hwredita- mea prmclara est mihi, non
cundum legalem ritum faciam eis; nec memor ero utique omnibus, sed videntibus, in quibus ego sum.
nominum eorum, sed spiriluali mutatione oblivi- Et ideo dico mihi:
scenlur quid fuerint, quia jam non dicentur pecca- YERS.7.—«Benedicam Dominumqui tribuit mihi
tores, vel ininhci, vel homines, sed vocabuntur « intellectum: insuper et usque ad noctem increpue-
justi et fratres et filii Dei. Vel, non ero memor no- „. < runt me renes mei. > .
minum eorum, sicut prius in Veteri Testamento, BenedicamDominum. [Aug.] Quasi dical:Videnti-
[Alcuin.] quando specialiter designabat, vel popu- . bus est praeclara; ego autembenedicamDominumqui
lum, ut: Hwc dices ftliis Israel. Vel personam, ut, tribuit mihi intellectum,quohaec haeredilas videri et
Moysi. Vel tribum, ut : Dic domui Judm, domui possideri potest. Unde: Hwcest autem vita wterna,
Benjatnin. Nunc autem non est acceptio persdna- ut cognoscantte, etc (Joan. XVH.)Insuper elusque,
rum, sed in onini gente qui timet Dominum, hic quasi dicat: Iribuit mihi intellectum insuperaulem,
acceptus est illi. Non Cro memor nominum eorum id est super intellectum, el usque ad noclem, id est
per labia mea, propria, quibus dicam in futuro usque ad mortem increpuerunt, vel erudiverunl, vel
malis; ite, tnaledictiin ignetnwternum (Mallh. xxv), emendaverunt me renes mei, [Aug., Alcuin.] id est
quod non illis. Yel, per labia tnea, id est per apo- usque ad mortem erudivit nie inferior pars mea,
slolos, per quos loquilur Deus. [Cassiod.] Vel, la- scilieet, carnis assumptio, ut experirer tenebras moi>
bia dicit duo Teslamenta, quae in uno sonat, quibus talitatis, quas lenebras ille inlellectus non habel,
voluntates ejus oslendunlur. [Cassiod.] Sed nec quia pro eis nec turbari, nec delicere potuit.
aposloli, nec Testamenla talibus mirianlur judi- Vel ita, ab illo loco, Dominuspars, et acccpit por
cium. Sequitur: ] haereditalemgentes conversas, id est onmes fideles,
D
VERS.5.— «Domiuus pars hacreditalis meaeet qui sunt haereditasChristi, [Alcuin.] quasi diceret:
« calicis mei; lu es qui reslitues haereditatem Non congregabo fundenles sanguinem, sed eos qui
« meam mihi. > Deum eliguntpartem. Ethocest: Dominusest pars,
Dominus pars, quasi dicat: Non ero mernor no- id est porlio el praemium,hwreditaiis.mew[Cassiod.]
minum eorum, sed potius mecum habebunt haere- id esi sanctorum, qui sunt liaereditas mea. Et est
ditaieni, ipsum Deum. [Aug.] Ethoc est, Dominus pars calicis tnei, id est merces passionis raeae: Hae-
Pater est, pars hmreditatis mem, intransitive le- reditas enim ad gentes, calix ad passionempertiuet,
gilur, id est est pars haereditaria mei et meorum. qui bibitusdat resurrectionem. Et, o DominePater,
vel Iiae-
[Gl. int., Aug.] Eligant sibi alii alia, quibus friian- tu es qui restitues hmreditatemmihi, Christo;
ttir: Pars autem mci et sanctorum Detts est. Et reditatem meam, id est genus humanum, quod de-
Dominus 30 est Pars calicK mei, id esl ealix meus disti mihi haereditatemet regnuni, ut excoiam, el in
est. [Aug.] Bibant ergo alii venena, el roortiferas eoregnem, quod diabolofaciente perierat. [Hieron.]
voluptates:ego aulem et mei bibemus Deum.Deinde Sed nemo pulel se haeredilatem, nisi praeclarus sit,
convertens sormonom ad Deuin ait: 7'tt es, quasi quia fuiiescecidcrunlmihi in prwclaris, id est in san-
178 PETRl LOMBARDI - 175
ctis. [Cassiod.] Ideo dicit funes , quia sancti fiuiu A ferno, possidendadabitur, nec corpus sanctum, per
haereditasChristi, quasidicat, softe, in quo intelli- quod el alii sanclificandi sunt, patieris corrumpi.
gilur divina eleclio, qua in partem Christi cesse- Ethocest, quoniamnondereliquisli, communimore
runt, sicut sors cccidit super Matlhiam,qui ab aeter- aliorura, animam tneam, [Cassiod.]quam habeo, ut
no electus crat, [Hier.] et quisque capit ad mensu- verus homo, in inferno; ncc dabis sanctum tttum,
ram suam, id est, prout gratiaDei mensural cuique. scilicet corpus meum a te sanclificatum, viderecor-
Sequitur : Elenim, quasi dicat: Bene dixi, in prae- ruptionem,id est, putrefaclionem. Alibidicit se pati
claris, [Rem.] etenim hmreditas mea prmclara est corruptionem, id est vulneraiionem.Ibi : Quw uti-
mihi. Quamvis enim sancti sint in mundo quibus- litas in sanguine tneo, dutn descenderoin corruplio-
dam abjecti, mihi lamen praeclari sunt. Benedicam nem (Psal. xxix). Diconon riabis, imo
Dominum. [Alcuin., Cassiod.] Secunda pars, ubi YERS.11. — «Notas mihi fecisti vias vitae: adim-
Christus gralias agit Patri deintellectu et passione, « plebis me laetiliacum vultu tuo, delectationes in
in qua eo favente vicit, et de resttrrectione et con- « dextera tua usque in finem. >
fessione : ct haec sunt per quae h_eredilasreslituilur, [Aug.J Noias fecisliper me, mihi, id est meis in
ut sit rex Judaeorum,ut titulus dicit. Quasi dicat : quibus et ego sum. Dico roihi fecisli; et uolas fe-
Mihi reslituta est haereditas. Ego autem benedicam" cisti dico vias vitm, id est, vias humilitatis, ut ad
Dominumqui tribuit mihiinteltectum,[Cassiod.]quo vitam redeant homines. Unde per superbiam ceci-
omnia vera et sancta vidit Chrislus. Insuper de hoc derunt. Et adimplebisme, id est, roeos in futuro,
benedicam, quodrenesmei, id est Juriaciqui deJuda tmtitia cum vultu tuo, id est ul nihil ultra deside-
sttnt, unde ego suni, ex quibus secundum carnem rcnt cum facie ad faciem te viderint, in quibus quia
exivi, scilicet parentela raea, increpuerunt me inju- ego sum,dico, adimplebisme, et inierim sunt eisdeie-
riis, ct per tentationes et passiones. Et hoc est, us- clationes[GLint.] in itinere hujusvita.. [Aug.JEthoc
que ad noctem, id est usque ad mortem. Sed in his in dextera tua, id est in favore et propitiatioue tua.
semper. DeJectationesdico, perducentes eos usqiiein finem,
VERS.8. —« Providebam Dominumin conspectu id est usque ad consumnialionembealitudinistL.er-
. meo semper, quoniam a dextris est mihi ne com- nae, et est sensus: [Cassiod.] Delectatio est eis in
< movear. > favore tuo, in itinere hujus vilae, perducens eos ad
Providebamin conspectumeo Dominum,qui sem- finemgloriaeconspectus tui. Yel de seipso Chrislus
per est, [Aug.] idest et veniensin ea quaetranseunt, dicit, adimplebis me laetitiacum vullu tuo, delecla-
non abstuli oculum ab eo qui semper est providens liones erunt milii in dextera tua, id est loetitiaet de-
quod in eum post lemporalia peracla recurrerem. lectatio erit mihi in consessu tuo, humanis obtuti-
Altende quod ait, providebam semper Dominum. bus subtracto. Et hoc usque in iinero, id est perfe-
[Cassiod.] Hinc trahe exemplumquo peccala vilen- cte et -eiernaliter.
lur. Qui enim semper acie mentis Deuni inluetur, COLLATIO IN PSALMCM XV: « CONSERVA ME,DOMINE.>
non peccatis inquinatur. Ideo Deum attendo, quo- Titulns scciindum Hieronymum, humilis et sim-
niam a dextris est ne
mihi, commovear, [Aug., Cas- plicis David, quiduas diclioriesvel unam ex duabus
siod.] id est favet mihi ut in eo stabilis pcrmaneam, coaclam legit. Nempe~~~.~~) MACAC, et cn TAM.Prior
et ideo nil sinistri mihi praevalet.Et quia est a dex- significat hutniliavit, posterior simplicemet purum,
ul sit nn_.__!MICIITAM. Alii vero ca>perunt dictio-
tris, nem simplicem, derivatam tamen, et verterunt iu-
est
VERS.9. —« Proptcr hoc laetatum cormeum, signia, vel ornatumauro oplimo. Ilinc LXXdixenmt
<et exsultavit lingua mea, insuper et caro mea re- iri esttitttli insciip/io,aquibusnonlonge
cTii/.oypufiu,
< quiescet in spe. > esl Chaldceus,sculpiura recta.
YERS.1. — jDiii DominoDeusmeuses tti. Sic Ilie-
Propter hoctmlalumest cor meumet exsullavit iin- ron. Sed Pralensis, Sanctes, Pellicanus, Munsterus,
gua mea, [Aug., Cassiod.] id est, ideo etiam in co- inlerpretes pro Cajetano et Campensis, verlunt in
_. secunda persona, dixisli, id referentes ad aniinam
gilationibus et in verbis est exultalio. Haecest plena _ , ut habet etiam inter--
l_e_ilia,quae et corde hilari percipitur, et alacri ser- quasi seipsam alloquentem
pres Chaldaeus: Locuta es, tu anima mea. Punctu-
nione profertur. Isuper et caro mea non deficietin lum in Heb.niinimumvariat personam et genus, id
interitu, sed requiescet,[Aug.] id est dormiet in spe est qui ponuntprimampersonamlegtmt-ri7_JXAMAR-
resurrectionis. [Cassiod.] Nota quod ita dicit hic, JTO. Ti,et accessione punctuli unius, rejecto iod, fit
secundaepersonsefomininigeneris, cuni apsid
insuper, agens de et
gaudio quiete, sicut ct supra Heb. verba habeant gemis sicut nomina, sensus la-
agens de passionibus dixerat: Insuper usque ad nomen omnino conspirat.
ctem increpuerunt me renes mei, ut pro modo mo- ;"estBonorum meorumnon cges. Hier. Bene mihi non
sinele. Propler quod Faber, et caecusBurgensis
lestiarum gaudia sinl humanitatis coelestia. Sequi- redargiiuntLXX,qiiasiquiconverterintintelligentiam
Uir : Prophetae. Sed ignari potius litteraturae Heoraicae,
VERS.10. — « Quoniamnon derelinques animam hoc potuerunt temerario ausu dioere. Heb. autem
?i meam in iaferno, nec dabis sanctum tuum videre habent ~~ib~~ 53W_.T_- TOI!.-TIBAL ALECA, quod sonat
P corruptionem. > si ad verbum redilideris, honummeum, vel boniias
mea non snper tc. Qiifecerle sententia, quod altern-
Quoniatn non derelinques.[Aug.] Quasi dicat: In tram inclndat inteliigeiiiiam,nihilofficit,UndeMun-
qua spe requiescel? in hac, quia nec anima in in- sterus sic transieit, bonum tneum niltil tibi addii;
177 COMMENTARiUM IN PSALMOS. - PSAL. XVI. 178
Pratensis, bonitas meanon confert tibi. Eodemten- A Hehraeushabet T.n__-m ~i~T~~V T_7»-._-_»«IT*K-
dunlPellicanus elCampensis^Sanctes cum Hier.alte- BOTAM AHERMAHARU. Chaldaeusinterpres, postmoi
rum sequitur sensum, Bonummeutnnon esl nisi a.te. dum festinanl, ul sacriftcent sacrificia.
VERS.2. — Mirificavitomnesvoluntatesmeas.LXX VERS.4. — iVoncongregabo convenliculaeorum
acceperunt 7^TKnHEEDIR, in verboquod dicunt HI-
PHIL.Alii innomine -7HN ADDIRE', id est magnifici, de sanguinibus. Heb. QTO_._"^DNb~ _./.-_ASSIC MIS-
admirabiles, fortes, etc. Vel probabilius, copularunt SCEHEH. Et vertunt, non iibabo libamina eorum; aut
LXXnomen illud ad yoluntates ceu mirabilesvolunla- ut vult Nebiensis, non miscebomistioneseorum de
tes mem in eis. Quem loquendi modum extulerunt sanguine, utsignificetur deincepscarnales observan-
per verbum , non variato sensu. Caeteri autem re- tias non fore Deo acceptas. Quia vero leclio eccle-
trahunt -7-"7_tADDIBE, ad id quod praecessit, ut di- siastica eodemconspirat,31 nonest opusinquisitione
cas in sanclis magnificisomnis voluntas mea est. anxia, quamvis etiam ad litleram posset iieri con-
VERS.5. — Multiplicalmsunt infirniitates eorutri. ciliatio, discutiendo radices ~DJ NASAC , quaenotat
Hieron. et interpreles pro Cajelano, idola eorum. libare et miscere, ac ~~ZD SACAC,
Caeteri transferunt, anxietales, dolores, moleslias, quaepotest signare
Ut ut sensus est illaesus:
quia ~tit~~ATZAB signat afflixit, vel sculpsit. Unde aggregavil. — fuerit,
~~~C3ATZABAH afjlklio vel idolum, quod se colenti- VERS.9. Exsultavit lingua tnea. Hebr. -TD3
bus sil in magnam affliclionem, ut vult Munsterus QUEBODI, id est gloria mea. Sed quia verbum7~~ QUIB-
in lexico. Ob idque Hieronymus in commentario BED,signat glorificet, et nos quempiairiglorificamus
hujus loci, ait LXX inlerpretatos fuisse idola, infir- lingua', ideirco maluerunt interpretes transferre,
mitates. Sed et Chaldaeusinterpretatur idola. B per tinguam : quod aptissime quadrat sensui verbo-
_ Poslea acceleraverunl.Hier., post tergum sequen- ruro praecedentium et sequenlium. Nam prirao po-
tium, Sequi autem post tergum est celeriter reverti, suerunt cordis laetitiam, propter hoc laetatum est
ut idem subindical in commentariis. « Gentiles, in- cor meum-.Et cum ex abundantia cordis os loqua-
quit, relinquentes idola, ad me celerrime sunt re- ' tur, congruenlissime subjectum est, exsultavit lin-
versi.> Quod non dissidet ab eo quod est, postea ac-, gua mea, juxta illud psal. LXII: Sicut adipe et pin-
-eleraverunt.Munsteruset Sanctes de suo addentes, guedhterepleaiur anima mea, et labiis exsullationis
alio detorserunl sensum : Hic, multiplicenturdolo- iaudabil os meum. Tum demum sequitur, et caro
res eorum, qui alterideo donaverunt; iUemultiplica- mea requiescet in spe, ut coiisummatanilaudem ab-
buntur anxietates eorum, qui fesiinant ad deumalie- solverent, in corde, in lingua, in omni opere. Quid
num. Satis accedit Pratensis, post alterum accelera- etiam si interpretes legissent istsoh LESCHONI pro
verttnt; et Nebiensis, post alienumproperant. Nobis- CUEBOBI, in ?
vocandine forent jus Sensus deniqtie
cum sunt Pellicanus , el inlerpretes pro Cajetano, uon alto portendit.
-tosleaacceleravertmt,videlicet ad cultum unius Dei.
PSALMUS XVI.
PSALMI TITULtlS: « ORATIO ~

IPSIDAVID. > int.] quia justitia habet vocem apud Deum, quaepe-
Exaudi Domine. Titulus : Oralio Davtd. [Cas- netrat ccelum. Et pro justitia intende deprecationem
siod.] Psalmus iste primus est eorum qui nomine meam, quaeest de cavendis malis. Et non modo in~
orationis intitulanlur, et sequuntur alii quatuor, qui tendas, sed <
bene ab oratione praetitulanlur, quia cum in aliis VERS.2. — t Auribus percipe orationem meam
interseratur oratio, in istis pene continuatur. < non in labiis dolosis. >
[Hier.] In hoc autem psalmo Christus secunduriiho- Auribus percipe,[Cassiod.]quasi dicat, non trans-
minem orat, adjuncta sibi vocesui corporis, quod est itorie, ut cito transeat orationem meam quae est de
Ecclesia;et facit istepsalmus veramhumanitatisna- bonis suis, etsibi adhibendis. [Gl. int.] Orationem
turam in Christo altendere, qui in eadem voce cum dico, prolatam non in labiis dolosissicut oratio eo-
membris suis hic orat, non pro sua ulilitate, sed pro rum qui inique me damnant, et nieos. [Cassiod.,
nostra necessitnte. [Alcuin.] Christi enim oratio, est Rem.] Velsicut est illorum oratio, qui dicunt: Do-
fideliuminstilutio. Sieut enim flendoLazarum, cha- mine, Domine, et non faciunt voluntatem Patris
rilatem proximi nos habere docuit, et sicut perse- (Matlh. vn). Sequitur.
cutores fugU, ut inconsulte terminatis nobis aufer- VERS.3. — « De vultu tuo judicium meum pro-
ret audaciam : Ita oravit, ut formam orandi nobis D * deat; oculi tui videant aequitatem. >
proponeret. [Aug.]Et est sensus liluli: Oratio hujtis Devuilu luo. (Gl. int.] Ecce quid pelit in oratibne,
psalmi, convenit David, id est personaeDomini ad- quasi dicat: Exaudiorationem meamjquahocpelo./u-
juncta sibi Ecclesia, quae corpus ejus est. [Cassiod.] diciummeum,quofuijudicatusaPilatoetJudaeis.pror
Intenlio : mon~t ad orationem. Modus: Tripartitus deat, o Domine, [Rem.] id est videatur prodiisse. De
est psalmus. Primo pelit secundum justitiam retri- vullu tuo, id est de aspectu tuo quiomnia vides, nec.
bui sibi. Secundo petit a Judaeoruminsidiis liberari. eges testimonio alterius, [Cassiod., Rem.] id est se-
ibi, ego clamavi. Tertio orat sibi et adversariis re- cundum ea quae agnoscis in me, qui nullum habeo
tribui, ibi: exsurge, Domine.Christus ergoseeundum peccatum, videatur provenisse, non de dispositione,
hominemad Patrem orans, adjuncta sibi voce cor- id est secundum dispositionemet volunlatemJudaeo-
poris, ail:0 rum: quodpatet factumessein resurrectione, quando
VERS.1. — c Exaudi, Domine,justiliam meam : praetereorumopinionema morluis resurrexit. Et ocu/i
_ inlende depreealionem meam. > lui, o Domine, videantmquitatem,ut mihi remedium,
Bomine, exaudi justitiam meam. [Cassiod., Gl. Judaeispcenam des, sicut meruerunt. {Gl. int., Al-
.79 PETRI LOMBARDI ISO
cuin.] Vel ita, judicium meum, dicitj Christus ho- A labioruriitudrum, complenda, rAug.,Rem.] id est ut
mo, qub discerrio omnia, De vultu tuo prodeat, id compleantur verba pacis tuae, quae significalurper
est de illuminalione notitia. tuae, uf veritatem judi- labia, quam verbis suis promisil: quae promissio
cein. Et oculi mei. Alia litlera, [Aug.,Gl. int.]seilicet dicitur verba pacis. Vel propter verba lahiornm luo-
oculi cordis, viderunt a_qui_alem.[Aug.] Vel eodem rum complenda, id est prophetarum. Sequitur :
sensu manente, itadistingue litteram, pereipe ora- VERS..6. — « Perfice gressus meos in semitis
tionem meam, hic dislingue. Deinde sequitur : Non t tuis, ut non moveantur vcstigia mea. >
in labiis dolosis, de vultu tuo judicium meum pro- Perfice, vel ad perficiendos gressus meos, etc,
deat, videlicet judicans non proferam labiis aliud quasi dical: Cuslodivi vias duras, utique ad perfi-
quam ex te intelligo. Oculi mei videant aequitatem, ciendos gressus meos in semitis tuis, [Aug.] id est
hoc non mutatur. ut perficerelur charilas Ecclesiaemeae,qua venitur
VERS.i. — « Probasti cor meum, el visitasti no- ad requiem tuam in angustis viis, idest inarctiori-
« cte: igne me examinasti, et non est inventa in bus praeceptis.Per hoo,enim docui quod non potest
« me iniquitas. > ad te pervenire Ecclesia, nisi per anguslam viam,
Probasti, ideo fa. quod peto, quia probasti cor et H..non tnoveantnr.vestigiamea, id est signa iline-
meunt, et visitasti nocte, [Aug.] id est ipsum cor B ris mei, quae sacramentis et Scripturis aposlolicis
meum visitatione tribulalionis probalum est: quae impressa sunt, ut illa inliieantur et observent, qui
tribulatio, non solum nox dicitur, sed eliam ignis. me sequi volunt. Yel ideo custodivi vias duras, et
Nox, quia perturbat, ignis, quia exurit. Unde sub- perfici gressus ut jam non moveantur vesligia mea,
dit, igiie tribulationis me examinasli, [Cassiod.]hoc id est ut stabililcr maneam in aeternitate, postquam
dicit ad simililudinem fornacis, quae metallum pur- peregi vias duras, et gressus perfeci.
gat, et non est inventa in me, quasi dicat, tribula- Aliter ab illo loco, ul non loquatur, quasi dicat:
tione me prohasti, sed in ea inventus sum jusius. [Cassiod.] Non cst inventa in me iniquitss, quod tu
Et, id est quia non est inventa in me iniquitas quam 6cis, et si ego taceam. Et hoc est quod ait, hoc quod
ustio coqtieret. Adeo sum justus, et sine iniquitate, dico nosti, ut, id est, qtiamvis, Non loquainr os
VERS.5. — « Ut non loquatur os meum opera mcum, id est, et si ego taceara. Et hoe est quod
« hominum : propter verba labiorum tuorum ego ait, lu scis me esse piirum Et distinguitur ibi litte-
« cuslodivi vias duras. > ra, os meum. Deinde sequitur, opera, etc, quasi di-
Et non loquatur os meum opera hominum, [Aug.] cat: Et licet tam purus sim, tamen propter verba
id est ul aliud non procedat de ore meo,-quam quod labiorum tuorum hoc non mutatur. Ego custodivi
p.d gloriam et laudem tuam pertinet non ad opera vias duras, scilicet opera hominum, id est quas me-
hominum, quae faciunt praeter voluntatem tuam, id rentur opera hominum, scilicct passionem et mor-
est riihil nisi bonum locutus sum. Alibi aulem scri- lem, et reliquas passiones et miserias. [Hier.] Yel
ptum est: Ex ore Ailissimi (Thren. m), id esl hu- vias duras dicit virlutes, quse hominibus sunl difti-
manat Filii Dei non egredientur nec bona nec^mala: ciles, non Christo. Et est sensus: Ego custodivi
qui cum staret ante Herodem, *cilieet quando inqui- vias virtutum, duras hominibus, scilicet opcra bo-
situs ab eo multis quaestionibuset sermonibus, nihil minuro, id est quas debent imitari homines: quibus
respondit (Luc. xxui), sed tanquam ovis coram lon- itcr vitiorum leve est, et virliitum diffieiie.Y"elita :
dente obmutuit (Isa. LHI).Vel ex ore Altissimi, id dico, non est invenla in me iniquiias, [Alcuin.] ita
est Christi, ascendentis in ccelum, non egredientur tamen hoc dico, ut non loquatur os meum, ut non
nec bona nec mala, quia in ascensu nihil Iegitur jactanler hoc dicam, quod est opera, id est opus
fuisso locutus, qui anle multa dixerat. Vel ex ore hominum,scilicet jactanter loqui. Vel ita: [Rem.]
Altissimi, id est Christi, in majeslate judicaluri, Adeo sum justus, ut non loquatur os meum aliquid
non egredientur in judieio nec bona, nec mala, id indebitum, id est( ut non peccem in iingua : quod
est egredientur bona et mala. Duaeenim negationes D esl opera, id est opus hominum, scilicel peccare in
complent sensum unius afflrmationis. Dicet autem lingua. Sequentia non mutantur a seusu primaeex-
bona bonis : Venile, benedicli(Matth. xxv); et mala positionis usque perfice,quasi dicat: El quia custo-
malis : lle, maledicli (ibid.). Vel ex ore Altissimi, id divi vias duras, ideo perficegressus tneos,[Cassiod.]
est Dei Patris, non egredientur in judicio nec bona id est humanas meas actiones usque in finem, id
nec mala, quia Pater ncn judicat quemquam, sed est usque ad passionem et morlem. Ante enim non
omne judicium dedit Filio (Joan. v); propter verba, est nisi inchoatio. Perfice dico in semitis tuis, id
quasi dicat, [Gl. int.] et ego si ita innocens sum, est in arctioribus praeceptisluis. Ad hoc pcrfice, ut
dicit Christus, tamen ego custodivi. Vel junge, vesligia mea non moveaniiir,id esl ul illi qui volunt
non loquatur os meum opera hominum, sed po- me imitari, non moveantur a le. [Rem., Gl. int.]
tius ego cum pondere eustodivi vias duras, vel la- Vel vesligia dicit opera bona quae fecit, et doctri-
boriosas, [Aug.) scilicet mortalitatis, et passionis. nara quam tradidit. Et est sensus : Ideo perfice, ut
Vel, secundum aliam litteram, [Rem.] eustodivi vias vestigia mea, quibus est imprcssa forma juslitiae,
latronis, id est quod latro merilo, ego immerito su- B(>nmoveantur a bonis, qui volunt mc iniiiari.
slinui, et hoc non pro mea culpa, sed propter verba PARSII. YERS.7. — « Ego clamavi, quoniam
181 COMMENTARIUM IN PSALMOS,-* PSAL. XVI. 182
< exaudisti me, Deus : inclina aurem tuam mihi, et J} A quam cupiditas eorum de scelere satlata est. Capto
« exaudi verba tnea. . enim Christo lactitiam pinguedine intus conceptam
Ego clamavi, etc. [Cassiod.] Secunda pars, ubi extra ostentarunt. [Alcuin., Cassiod.] Yei a simiii
Christus petit ut a Judaeorum insidiis ejus puritas animalium, quaeex adipe inflantur et sunt lasciva,
liberetur, quasi dicat, custodivivias duras, et perfeci dicit, adipem suum concluserunt, Id est super-
gressus meos.Egoetiam, dicit totus Ghristus, tlamavi, biam retinuerunt, non macri, idest non humiles,
id est libera et valida intentione preces ad le direxi, sed inflati superbia. Yel adipem suum concluse-
ideo quoniamexaudisti me, o Deus, id est quia cer- runt,id esl pinguem et carnalem sensum retinue-
tissime scio me exaudiendum esse. {Cassiod.] Hoc runt. Vel adipem suum concluserunt, sceleribus
dicerenon convenit nisi justo, qui confidenter orat, saginali, veram intelligentiamjamiserunt. [Cassiod.
quia se -scit exaudiri, qui converso verborum or- Aug.] Unde restat superbia loqui. Et ideo os eorum
dine potest dicere [Aiig.] quoniam exaudisli me cla- locutum est superbiam dicendo : Ave, rex Judworum
mavi, alioquin potius diceridum videretur quoniam (Matth. xxvn), et hujusmodi. [Cassiod.] Os dicit
clamaviexaudisti me. Vel iia clamavi, hoc non mu- non cor, quia saepeiniqui quod ore defenduns, corde
tatur: ideo utique, quoniam, ut hoc possem, o Deus, damnant. Sequitur: Et
exaudisti me, olim infirmius orantem. [Aug.] Hoc B ' VERS.12. — « Projicientes me nunc circumde-
proprie Christus in membris dicit. Et quia clamavi, « derunt me:.oculos suos sialuerunt declinare in
ideo inclinaaurem tuam, [Gl. inl.] scilicet aurem cle- < terram. >
mentiaeet misericordiaeluae mihi, [Cassiod.] seilicet Projicienles.me [Aug., Gl. int.] extra civitalem,
humili, et exaudi verba tnea, non deserat exauditio quasi Ioeus de me macularetur. Pravi coloni quia
tua me humilem. Quaeverba? haec: prius servos in vinea missos occiderunt ( Malth.
YERS.8. — « Mirificamisericordias tuas qui sal- xxi), nunc me Filium et haeredem(ibid.) drcumde-
€ vos facis sperantes in te. > derunt in cruce, non obsequio, sed furore, quasi
Mirifica misericordias tuas. [Aug.] Mira sunt quae ad spectaculum converiientes, et hoc ideo, quia
nova sunt. Haec sunt quae in carne Christus gessit statuerunt oculas suos, scilicet cordis in terratn,
miranlibus Judaeis. Et est, mirifica misericordias, scilicet ne perderent locum et gentem. Dixerunt
id est fac nova quse et mali mirentur, ne vilescant enim : Si dimitlimus eum sic, lotus mundus abit
D-isericordiae,et ne minus amentur. Tu dico qui sal- post eum, et vcnieniRomani, et tollent locumet gen-
tos facis sperantes in te. tem (Joan. xi). Vel, slatuerunt oculos suos decli-
Y7ERS.9. — < A resistentibus dexteraetuaecustodi nare in terram , [Aug.] id est intentionem cordis
4 me, ut pupillam oculi. . sui, in terrena declinaverunt, putanles eum pati
32 ^ resistentibusdextera-'tum, [Aug.] id est ab malum qui occidebatur, et sc nultum qui occide-
illis qui resistunt dexterae tuae, id est favori quo bant. Et quasi quis diceret: Unde eis haecopportu-
n_ihi faves. [Casiod.]Vel, dexteraetuae, id est mihi nitas ? Respondet:
Fiiio tuo. Et custodi me ut pupillam oculi, id est VERS.15. — < Susceperunt me sicut leo paratus
custodi me secundum humanitatem. [Aug.] Pupilla < ad pracdam, et sicut catulus leonis habilans in
enim perexigua est, et tamen per eam acies lumi- <abdilis. i
tiis dirigitur, quo lux et tenebrae dijudicantur. Sic Susceperunttne, [Alcuin.] id est avlde acceperunt
per humanifatemChristi deitas discernens est in- me a Deo, cujus dispositio erat ut moreretur;
ter homines bonos et malos, quia eos qui fidem [Rem., Cassiod.] vel a Judatradilore, vel a judice
humanitatis habent, in sorle bonorum, alios vero Pilato. Qui ? principes qui erant sicut leo, id est
in consortio malorum adnumerat. [Cassiod.] Hanc diabolus paratus ad prwdam, qui circuit quaerens
autem petit cuslodiri hoc modo, quem devoret (I Petr. v), [Cassiod.] id est compa-
VERS.10. — « Sub umbra alarum tuarum protege randi erant leoni diabolo, quo auctore faciunt. Et
« me, a facie impiorum qui me afilixerunt. > D non tantum principes, [Aug.] sed et populus qui
[Ang.] Prolege tne, ut gallina pullos siios sub erat sicut calulus leonis, id est filius diaboli, cui
umbra alarum tuarutn, [ Cassiod. ] id est in muni- diclum est: Vos ex patre diabolo estis (Joati. vui)
mento charilatis et misericordiaetuse. Misericordia habitans in abditis, id est permanens et cogitans in
enim et charitas sunt alae Patris, quimis nos pro- insidiis, [Cassiod.] quia mos est malis vola tegere,
tegit. Protege dico, a facie, id est ab instantia im- ut latenter possint perficere. [ Aug.] Cogitabant
piorum, id est daemonumet Judaeorum qui me affli- ergo insidias quibu.s circumvenirent et perdercnt
xerunt, sic, juslum.
\TERS.11. — « Inimici mei animam meam cir- PARSHI. VERS.14. — <.Exsurge, Domine, prae-
« cumdederuut, adipem suum concluserunt; os < veni eum et supplanta eum, eripe auimam meam
< eorum locutuin est superbiam. > <ab impio, frameamtuam ab inimicts manus tuae.»
Inimici mei, [Cassiod.] scilicet Judaei, circumde- Exsurge, Domine. [Cassiod.] Pars tertia, ubi de
derunt consiliis animatn meam, id est vitam, vo- rctributionibus suis , et adversariorum est oratio,
lenles eam lollere, et adipem suum concluserunt, quasi dicat: [Aug.] Illi ila, sed tu, o Domine, qui
[Aug.] id est laetitiasua pingui cooperti sunt, post- videris ilormire, et iniquitates hominum non curare
exsurge ad vindictam cdntra Judieos, etprwveni eum A £ ditis tuis, id est de immunditiis, quas utiqueDeus
populum, vel eos, scilicetJudaeos;-a simili cur- non novit, idest prohibet. Adimpletus,ejt xenter eo-
rentis dicit. [Alcuin.] Currit enim populus, ut cru- rum, id est, satiata est carnalitas eorum. [Cassiod.;
cifigat; currit Deus Pater ut vindicet; sed Deus Alcuin.] Vel in bono pntest accipi.de absconditis
praevenit excaecando. Nemo enim non prius in se tuis, id est de praeeeptislegis, et miraculis C.hri-
quam in alium peccat, id est quisque peccando 'sti. [Gassiod.]Venter, id est carnalis sensus, eo-
prius se laedit quam alium. Et est praeveni eum, rum adimpletus est, quibus bonis elsi pasti fne-
[Aug..]id est factum eorum vindicta excaecationis rint, tamen saturati sunt porcina, id est immun-
praeveniat, et ita subverte eos. Vel supplanta eum, ditia, et.retiquias suas, scilicet reliquias peccatorum
a simili Juctantis, id est inefDcacesfac, et dejice dimiserunt parvulis suis, [Aug., Hier.] id est, po-
eos, ut locum et gentem perdant, pro quibus reti- steris, clamantes : Sanguis ejus super nos, et sn-
iiendis Cliristum occiderunt. Unde subdit : per filios nostros. [Alcuin.] Vel, saturali snnt fi-
YERS.1.5,--' t Domirie, a paucis de terra divide liis, id est ad optis filiorum.Et est similitudo a re,
< cos in vita eorum : de absconditis.tuis adimple- quae non est. Nullius enim dape filii saturantur," et
<tus est venter eorum. > ita saturati sunt, quod dimiserunt reliquias suas,
B
Domine, apaucis deterra, sed de se interponit scilicet reliquias maledielionis parvulis snis, id est
eripe animam meam, quasi dicat: [Aug.] Illos sup- posleris suis. [Rem.] Yel, saturati sunt de abscon-
•• ditis, id est de peccatis. Et hoc filiis, id est ad
planta, sed eripe animam ineam ab initnicis, dia-'
utilitatein filior.um, qui suntreliquiaesalvandae, de
iiolo, resuscitando me a morte illata ab impiis.
Deinde exponit quod dixeral, eripe frameam luam quibus dixit Isaias : Reliquiw Israel 'saivw fient
_. inintich manus tum, anima mea et framea tua, (Isa. x). Unde et hic subdit, et dimiserunt reli-
suas suas parvulis suis, id est posteris suis,
quara manus, id est aeterna yirtus tua assumpsit, quias
ut per eam regna iniquitatis debellet, et justos di- de quibus erunt illae reliquiae. Sequitur :
vidat ab impiis hic affectu, in futnro etiam Ioco. YERS.17. — « Ego autem in juslitia apparebo con-
Haric ergo eripe animam meam ab inimicis manus « spectui tuo: satiabor cum apparuerit gloria tua. >
tuae, id est virtutis tu_e,.id est ab inimicis meis, Ego autem, quasi dical: [Aug.) Illis ila contin-
non apparui eis, qui corde
qui sum manus..Uia. Domine, a paucis, postquam get; ego autem, qui
oravit pro sua, subdit de adversariorum retribu- sordido et lenebroso, lucem veritatis et sapientiac
tione, et .xsequitur quod dixerat, supplanta, quasi non vident, in justilia iua , id est secundum justi-
tiam tuam, appareboconspectuituo, vel, in conspe-
dicat, supplanla eos, hoc modo: 0 Dofnine, perdes f_
eos de terra, vel dispartire eos in vita eorum, alia ctu tuo; et cum illi saturati sint immunditia, ut me
littera quasi dicat: Domine, perdes eos de terra, non cognoscercnt, ego satiabor, mundilia, id esl,
in his qui me intelligunt, id est in sanctis, cuin ap-
quam inhabitant, et dispartire eos per tottim orbem
iu ista vita, quam solam suam putant qui de aeterna paruerit, vel dum nanifestabitur sanctis in judicio
tua aeterna.
desperant. Non solum aulem erit eis haecpcena vi- gloria
sibilis, sed de abscondai- luis-adimpleius est venter COLLATIO INPSALMBM XVI: < EXAUDI, DOMI-TC,
eorum, id est de peccatis quae lanquam tenebraea JUSTITIAM MEAM, II.TEXDE. >
lumine veritatis tuae abscondunlur, plena est me- YERS3. — Oculi tui viderunt wquiiates. Psalmo-
moria eorum, ut obliviscantur Deum. dia Romana habcl, oculi tnei; sed ilior. emendat
ad Simiam et Fretellam. .
VERS.16. — <Saturati sunt filiis : et dimiserunt VERS.i. — Versus i et 5, proplerea quod pos-
< reliquias suas parvulis suis. >' sunt aliter et aliler dislingui, diversum identidem
[Aug.] Saturati sunt filiis operibus malis. Filios parient sensum. Primo sic : Igne me examinasli, et
non cogiiavi, vel ut vult Hier., cogitaliones,
enim opera intelligimus : et sicut bona opera bonos non invenies, pertransibit os meum, vel non transire os meum,
filios, ita malos inala. [IJier.] Vel saturati sunt por- hic finiendo versiculum quarium : mox ut inchoe-
cirta, id est*immunditia, concultantes maTgaritas D - tur quintus versus , in opera hominuin, juxla Heb.
sermonum Dei. interpretes nostri etiam fecerunt sectionem, igne
me exanimasli, et non invenies iniquitalem. Yel
Aliter ab illo loco, Domine, a paucis, et legitur (qttod eodem recidit) non est inventa in me iniqui-
littera nostra, 0 Domine, divideeos, id est Judaeos, tas, quia DDTZAMAM, licet nolet, cogilavit, id la-
men non absolute semper, sed cogilavit nefas aut
apaucis, id est ab electis, secundum mores qui- scelus. Dehinc
bus sordescunt. [Alcuin.] Vel, a paucis fidelibus, perlranseat os nieum incipiatur caput quinti vers: Ut non
opera liominum.Et ita transire
qui monitu angeli, imminente Judaeorum extermi- coiicinue inlelligitur in ore versare: igitur non lo-
nio, in regnum Agrippaesecesserant, ubi tuli man- quatur os tneumopera hominum.Haecet illa inlelli-
non dissidel a.v.ritalis spiriiu, qui niulti-
serunt. (i) Judaeos dico, sublatos de terra, pro qua gentia, piex esl et unicus (Sap. vn).
me occiderunt. Illos, inquam, divideper orbem. Et YERS.S. — Ego custodivivias duras. Hieron., vias
hoc in vita eorum praesenti. Quid ergo post hanc iatronis, seu ut alii voluiil, vias dissipaloris. At
~~i~~~~PARITZ vel _7B PERETZab eodeni yefbo T~~\
vitam erit eis ?. omnimoda miseria. De absconditis PARATZ
, inlcrdum signiiicat viam interruptam c-t
tuis, quasi dicat merito haeceis, quia de abscou- confractam, quaesolet esse dura. El Nebiensisvertit
(i) Ex Eusebio Hist. Eccles., m, cap. 5; et Pet. Com. C <i\ Hist. Acfuum.apost., cap. 68.
185 COMMENTARIUM IH PSALMOS. — PSAL. X\H. 185
vias dirutas. Alioquiet viaelatroiiis sunt laboriosse, A manus tum.Hier., a viris thanns <_«i.,quomodo et Ne-
ut explanatur in interprelatione de Chrislo, quitan- biensis. Yel, ut alii reddunt, a viris qtti sunt manus
quam princeps latronum ignominiosepassus est. lua, vel flagellum,erue, ut vertil Sanetes. Caeterum
VERS.11. — Adipemsuum concluserunt.Faber et cum vocuia Hebraica DTiQHATHIM secundumrabbi
Caecusconlenduntdebere in ecclesiis occini, adipe David, sint viri addicti desideriis hujus s;eculi,certe
suo conetuserunt, auferendi casu, ut subaudiatur erunt inimici manus Domini,quaelargitur praecipue
accusalivus animam meam.Hoc volunt pro suo ce- dona spiritualia amicis suis. Unde exponit Pellica-
rebro ; sed potest intelligi quod adipe concluserunt nus, de quibus,inquit, vindiclamsumis.
corpus suum, ut vertit Sanctes a quo non dissidet VERS15.— Domitte, a paucis de terra divideeos
Munsterus interpretalus passive, adipe suo clau- invita eorum; Sanctes , dviris de mundo , quorum
dunlur, quo itidem tendit paraphrasi Campensis, pars in vita; Pralensis , a viris ex tempore, quorum
qui sunt benepasli et obesi.Et hoc est adipem suum pars in vita; interpres pro Cajetano, a virisde mun-
concludere. Pratensis quidem vertit, adipe eorum do, quorumpars in vitis ; Pellicanus, a viris subsi-
concluserunt,sed ut id verbi transeat ad parliculam stentiw modicw, portioeorum in vilis; Munsterus, o
sequenlem videlicet os suum, contra tamen ratio- viris inquamet a smculonequam, quorumpars estin
nem pausaeHaebraicae,licet Chaldaeusad eum mo- vita; Nebiensis , a viris de smculo, pars quoruin in
dum distinguat, adepseorum operil os eorum. vita eorum. Longe secus Hicron., qui moriuisttnt
—
VERS.12. Projicienles me, nunc circumdede- in profundo,quorumpars in vita. Singulas particu-
rnnt me. Si legamus -_7TE_>N ASSURENI per iod in fine, las sigillatim expendamus in eo quod habemus. A
id est gressus contra me, ut legerunt LXX, et Hier. B pflticis,in Hebraeoeadem repetitur diclio, quam in-
dilueidius vertentes, projicientesme, vel incedentes lerprelabanlur LXX in priori versu inimicos, sicut
ailversutn tne. Sic et Nebiensis. Alii 33 Hebrai- declaratmn est. Sed cum significetetiam viros sub-
zanles legunt"_ NUin fine per vau, ut sit gressus tistentiw tnodicm,!ut vertebal Pellicanus, noslr.i le-
noslri. Sirailiterin sequenti vocabulodistinguendum ctio non violatveritatemHebraicam.Deliincscquens
venil -_l__,DSERARUNI , quomodo legerunt LXX, videlicetde terra ~hvHELED, Hebraiceinnuit
Hieron. Nebiensis , Sanctes et Pellicanus, vel particula. duralionem vitaehujus saeculi.Quare nihil est dis-
~l~~~.2~~SEBABUNU , quomodoMunsterus, Campensis, crepanliae, si sensus concilictur. Et Munsterus in
et interpretes pro Cajetano. Cernis quam facile
variant exemplaria. priorisuolexico, scribitsignificareprofundumerbis,
VERS13.— Susceperunlmesicut leo paratus ad quomodo accepit~yina Hieronymus, qui etiam ut mani-
Heb. id est similitudo festumest, legit METHIM per e longum, quod
prwdam. "."i-CTDIMIONO, ejus dicunt modo tzere, et signiflcat morluos, ut trans-
sictit leonis,ete. Interpretes legeruntper iodin fine, tulit a breve, quod voci-
non per vau , quod passim fit apud Hebr. Et quia tant Hieron..Ca_lerivero per
fuisset subobscurius dicere, similitudo mea seu si- hateph pathah, deniquedivideeos in vita eorum;
militudo tnei, sicut leoparalus ad prwdam, intelle- Hebraicanies, quorumpars in vila. Sed nihil a fonte
ctnm clarum reddiderunt, susceperunttne sicut leo. Hebraeo recedit. Nam pTI HALAQ, significat dtrisi.,
Quasi diceres: Haeesimililudo leonis parali ad prae- et pSn HELEQ, partem. Ob idque DpSn HELQCASI,
dam mihi aptala est, dum instar leonis saevientis,
inimici in me debaechatisunt. ," pars eorum, vel HOLQUAMjDpSn divideeos.
VERS, 14. — Eripe animam meam ab impio, fra- VERS.17. — Satiabor cum apparuerit gloria lua.
tneamluamab inimicismanus luw. Difficultasin hoc Hieronymus, cum evigilaverosimilitudinetua. Yel,
versu, et proprie sequentis est in varia distinctione ut alii habent, cum evigilaveroad simililudinemseu
et aliorum verborum redditione. Nam Hebraicam imaginemtuam. Sensusest prorsus idem.Namgloria
litteram persequentes, faciunt finem versiculi in quam vobis promisit omnipotens Deus, est ut trans-
framea tua. Et Hier. ita vertit, cripe animam meam feratur ad imaginemFilii sui, juxta illud Rom.vm :
ab impio, qui est gladius tuus, quera versiones alio- Quosprmscivitet prmdeslinavilconformesfieri ima-
riim imitantur. LXX intellexerunl in accusativo ginis Filii sui. Et rursus jf Joan. m, cHinapparuerit,
casu, frameamtuam, referentes ad aniraam, ut ex- similesei erimus.lioc Scio tamen quosdam interpretari
ponit August. Ob id aliter secuerunt contextionem imaginem tuam, est animam. Sed ad hocnon
versieulorum , quod et non rariter faciunt, ob astringimur. Caelerumquod LXXdixerunt in tertia
cansas supra dictas. persona, alii in prima, procedit ex vocabulo He-
Eodemversu, cujus principium seeundura Hebr. braico infinitivi modi, qui accommodatur cuilibet
est finisversiculi 14, secunduin Latinos, ab inimicis perso_:ae,,_iprOBEUAQUITZ.
PSALMUS XVII.
rSALMI TlTULUS : «INriNEMPUERO DOMI.il

DAVID, QU.CD canticum vero est exsultatio de aeternis.Meliusergo
I.OCUTUS ESTDOMINO : VERBA CANTICIHUJUS INDIE de toto Christo, scilicet de capite et
QUAER1PD1T EIMDEMANU EJUS,ET DE accipitur
IN1M1C0RU5I
MANU SACL,ET DIXIT: > roembris, quem totum Dominuseripuit in die resur-
Ditieam le, Domine, forliludo mca. Titulus, [in rectionis Christi de manu itiimicorttm,id est Ju-
finempuero domini David, qum loculus est Domino; da.orumel daemonum,et [demanu Saul] id est mor-
verbacanlici hujus, indiequa eripuitcum Dominus lis. [Hier., Alcuin.] Per Saul enim intelligitur mors..
de manuinimicorumejus, et de manu Saul, et dixil.] [Aug.] Saul namque interpretalur peiilio, quia po-
Legitur in libro Regum quod rex iniquus Saul per- ptilus extorsit hunc regem a Dco, qui non est
secutusesl Davidmitemct mansuelum. Quo mortuo electus ad permanendum, [Alciiin.] sed permissus
David liberatus est, et in pace regnavit. [Hier. et ad tempus regnare, sicut dicitur in Job : Facit
Rem.] Pro hac Iiberalione videtur David hunc Detisregnarehypocrilampropterperversilatempopuli.
psalinum cantasse Domino: Sed quia tilulus babet (Job xxiv). David autem elegit Deus ad permanen-
fin finemet caniici] removemur ab historia. [Gl. dum, de quo Christus nalus est rex in -eternurn.
int., Cassiod., Alcuiii.] Finis namque Christus est. Scd non ante Davidtenet regnum, qtiam liberalur
187 PETRILOMRARDI ; ISS
_. persequentibus.yEt sicut David prius susiinuit A I VERS.2;— <;Deus irieus, adjutor meus: et spe-
Saulem quam in pace regriaret, [Alcuin.] sic Chri- < raboin-euin. >
stus ante sustinuit mortem, quam regnaret quietus, Deus meus, [Hier., Cassiod.J id est Crealor est,
sic et corpus ejus quod est Ecclesia. Et hene Saul adjutor meus, quasi dicat, qui me creat, me adju-
persecutor Davidmors dicitur, quae sola nos perse- vat: et. eo adjuvante, ego sperabo in eum ac si in
qiiitur. Nisi enim morlales essemus, nihil nobis secunda persona diceret: LAug.]Tu qui creas es
faceret inimicus. Et sicut Deus illum regem non adjutor, qui prius adjutorium vocationismihi gratis
elegit, itahancnOnfecit Deus (Sap. i), sed impiima- praestitisti, ut-per hoc possem sperare-in-le. Et
nibus et.verbis accersierunt. [Hier., Aug., Rem., tu es .
Cassiod.] .Et est sensus lituli: Verba cantici hujus, VERS.3. — « Protector meus, et cornu salutis
quod dicitur canlicmn, quia agit de Iaetiliaresur- «[meae, et susceptor meus. >
reclioriis Christi, et constitutionis Ecclesiae.[Hier.] Prolector meus contra insidias, [Cassiod.,Aug.]
Hoc posuit ne de historia David accipiatur. Cantici quia non de me praesumpsi, quasi cornu superbiae
dico, tendentis in finem, \d est in Christum, conve- contra te erigens, sed te celsitudinem salutis,in-
niunt David, id est Christo, secundum caput, et veni; Unde subdit, et tues cornu, idest firma celsi-
secundum corpus cjus, id est Ecclesiam. David B J tudo salutis memad dissipandbs inimicos; et ut hoc
d ico, puero domini Dei Patris, de quo Isaias ait: invenirem, lu es susceptormeus, [Cassiod., Aug.,
Pttcr natus esi nobis,el filiusdatus est nobis (lsa. ix); Gl. int.] id est tu suscepisti me per gratiam. Et
Qua. verba locutusest, tolus est Christus, Domino, ideo
[Gl. int., Aug.] id est ad honorem Domini. Hoc VERS.4. — < Laudans invocaboDominum, et ab
enim dicit Christus et Ecclesia, id est lotus Chri- < inimicis meis salvus ero. >
stus. Cantici dico, habili iu die, id est pro die re- Laudans, [Aug., Gl. int.] non meam gloriam, sed
surre.tionis Christi, qiia die DotninusPater eripuit Doniini quaerens invocaboDominum&dperseveran-
eum, id est Christum, secundum caput et corpus, dum, et sic ab inimicis meis salvus ero, \Aest non
de tr.anu inimkorumejus, id est de poteslate Judaeo- nocebit mihi impietatis error. [Aug.]
rum, secundura caput; et de potestale daemonum, Vel in persona ipsius David, totum 'legi potest.
secundum caput et membra. [Aug., et Cassiod.] In Qui ait: Diligamte, Domine,qui es virtus mea, vel
die namque resurrectionis a diabolo Chrislus fortiludomea, id est ex quo forlis sum. Deinde nm-
ereptus est, et membra ab.olula siiht. Et de manu tans personam de eo loquitur hominibus dicens :
Saul, id est.de potestate mortis Christum in re, Dominusest firmamenium,quo firmusstelit in acie.
et membra in spe, et tandem in re eripiet. [Rem.] Et refugium meum, [Cassiod.] quia quando opus
Etbeneprius ait de inimicis, postea de morte, quia erat consilio ad eum refugit, et invenit; et liberator
novissima inimica destruetur mors. Et pro hac meus, ut si potens caplum ah hoslibus liheret, et
spirituali lilieralione tolus Christus agens gratias Deusmeusest, et adjulor meus, et speraboineum, et
Deo dixit: Diligam te, Domine. Intentio [Cassiod.] prolector meus, contra insidias, et cornu salutis
Monetad gratiarum actiones pro liberatione spiri- tnew, ad dissipandos inimicos, et susceptor tneus,
tuali. sicut medicus aegri. [Rem., Cassiod.] Laudans, post
Modus.Quatuorsuhtpartiliones: primo Propheta omnia beneficianon elatus se jaclat, sedomnia Deo
de liberatione gratias agit, summam beneficiorum tribuit dicens: Laudans invocaboDominum.Et ideo
Dei eplligens. Secundo agit de cladibus humani ab inimicis meis salvus ero. Nam qui aliler agit,
generis anteadventum Christi, etqualiter Dominus sibi derelictus perit, etsi vicisse videbatur. Sequi-
sit misertus ibi, circumdederunt.Terlio, Chrislus tur :
agit de virlute ac potentia sua ibi, Deus qui prmcin- PARS.II. VERS.K. — « Circumdederuntme dolo-
__i..Quarto, Ecclesia lteta munera Dei laudat ibi, < res mortis, et torrentes iniquitatis conturbaverunt
vivit Domipus.De spirituali ergo liberatione Chrislus n « me. >
inleger gratias agens, ait: 0 Circumdederuntme. [Cassiod.] Secunda pars, ubi
\rERs. 1. — « Diligamte, Domine, fortitudo mea: jn persona juslorum qui fuerunt ante adventum
< Dominusfifmamentum meum, et refugiuin meum, Christi, agit Propheta de cladibus humani generis,
« et liberator raeus. > et quomodo Deus mysterio iucarnalionis misertus
Domine,diligaro le : [Rem.] quod tantum restat sit, et in baptismo de toto orbe Christianos t-olle-
de omnibus ereplo. Et causam subdit, qui es virlus git. [Alcuin.] Et attende regulam unitatis capilis et
vel fortitudo niea, [Aug.] per quam scilicet fortis corporis, id est Christi el Ecclesiae; quasienim una
Bum super inimicos. Dominusfirmamenlumtneum, persona est caput et -corpus, ideoque una voce
vel Domine, alia liltera, quasi dicat, et, o Domine, utilur caput cum membris, licet ea quae dicunfur
tu es firmamentum meum, id esi firmasti me. Et ad diversos referantur. Quaedamenim soli capiti
hoc ideo, quia es refugium meum, quia ad te refugi; conveniunt, quaedamsolis membris, quaedamcapiti
refugi aulem, et, id est quia liberator meus es de et membris. Item quaemembris conveniunt, quaedam
inimicis, id est quia libcrasti me. Deinde mulans pra_teritis, quaedam pncscntibus, quaedam fuluris,
personam, ait, et ctquaedam perfectb-, et quaedamimperfeclis conve-
189 COMMEKTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XVII. ISO
nicnt, et lamen in tanta diversitate una vox est, ct A seilicet per incarnalionem, quam per <a quac ttinc
quasi una persona videtur loqui, ut sicut duo sunt facta sunt, sic describitjôriimotaest, quasi dicat,
in carne una, scilicel sponsus el sponsa, ita sinl et hoc modo audivit, quia tempore incarnationis una.
in voce una. Vide enim hic quia cum ex persona id est peccatores, [Aug., Cassiod.', com.i.ota estin-
antiquorum loqui incipial, et post de mysterio in- leriusadpceniteiitiam.Etpost,e. contremuiiexu.rius'
carnationis agat, eo usque narrationem ducit, ut propeccatis. [Cassiod.] Necesse est cniin ut pr_e-
utalur verbis praesentis Ecclesiae de toto orbe in senliam judicis tremanl peecatores; et fundamenta
baplismo collectae,ibi, Misit^de summo, elc. [Cas- montiura, [Aug.] id est spes supeiborum in s__culo,
siod.] Siccontinuam3-S.'itleram- Dixerat, invocabo, conturbata sunt. Fundamenta inbnlium sunt piae-
et ab inimicis salvus ero, raodo quasi quis diceret: sumptiones superborum, el hujusmodi, quiLus in-
Mirum est quare hoc dicis. Quid eniin libi est? nitebantur. Sed haec conturbata sunl, et commota
Resp. Ecce qtiid : Circumdederuntme dolores mor- sunt, ut jam spes mundi non habeal lirmamentum
tis, non de rebus niundi, sed morlis, id est diaboli, in cordibus hominum. [Cassiod.] Spes enim muroU
per quem raors, id est diabolus, ut ait Apostolus, abiil, quam Deusodit. Et quare lioc ? Quoniamiratut
anle Christi adventum ubique el in omnibus pene esl eis, id esl quia innoluit eis ira Dei. Et ita:
regnabat (Rom.v), inter quos rari erant justi, qui "' VERS.10. — « Ascendit fumus in ira ejus, et :g._is
rapidis iniquitatibus conlurbati sunt. Unde subdit, « a facie ejus exarsit : carbones succcnsi sunt al.
et torrentesiniquitalis conlurbaverunlme, id est iui- « eo. >
qnilales abundantes, et rapidaeut torrentes, con- Ascenditfumus, [Aug.] id est Iacrymosa depreui
liirbaverunt me. tio pcenitenlium, in ira ejus, scilicet in poena jiidicii
VERS.6. — « Dolores inferni circumdederunt praevisa,id esl cum novissent quid mitietur Dev.s.
< me; pneoccupaverunt me Iaquei morlis. > Et post ignis a facie ejus exarsil, id est flagrans
Doioresinferni, [Cassiod.] id est gentiles in in- charitas, post pcenilentiam de nolilht ejus exarsit.
femo debito dolore torquendi, circunidcderuiit me. Et ita carbones succensi sunt, id est illi, qui jam
Et praelerhoc prmoccupaveruntme laquei mortis, id mortui erant exstincli ab igne Dei, etalucejustiliae,
esl originale peccatum, unde et mors quae anle et frigidi tenebrosique remanserant. Rursus ac-
Jiaavit me, quam ex propria virtule peccarem. censi, et illuminati revixerunl. [Cassiod.] Et hou
Sed ab eo, id est venienteDomino. Sed nunquid vcnit?
\TERS.7. — < In tribalatione mea invocavi Do- utique venit, quia
< Hiinuin,et ad Deummeum clamavi. > .
P YERS.11. — « Inclinavit ccelos, et descendit : et
]n hac tanta tribulatione mea, id est in hac tanta « caligo sub pedibus ejus. >
neccssitale, ubi lotis viribus petilur, invocaviJDo- Inclinavit cwlos, vel coelum, [Cassiod.] id est liu-
minum, [Cassiod.] quod esl unicum inter mala re- miliavit se Verbum Dei, ut carnem sumeret., et
medium. Dominumdico, non utique alienurii, sed descendit,id est ad nos venit, carne indutus. Yel
meum Deuro. El hoc est quodj subdit, et ad Do- ita : Carbones succcnsi sunt, [Hier.] id est illi qui
minummeum clamavi.; quod plus est quam invo- prius erant exslincti, succensi sunt ab eo igne cha-
care. ritatis. Sed quomodo sunt haecomnia facta? ecce ,
YERS8. — « Et exaudivit de templo sancto suo inclinavil Deus Pater coelos, [Gl.int.] id est hunii-
« vocemmeara : et clamor meus in conspectu ejus liavit ccelesliamisso Filio, de quo subdit, ei descen-
« introivit in aures ejus. > dil ad nos. Humiliavitautem tunc ccelestia, quia
Et ipse Deus _e.ca_-.-in'.vocemmeam de tetnplo angelos humaii_eiialur_esubjecit,(..caligo,[Cassiod.]
tanclo suo, [Cassiod.] id cst de coelo,velde venturo id est, diabolus, qui mentes obnubilat, est sub pedi-
Christi corpore, in cujus incarnalione efleclum bus ejus, quia Domini potestate calcatur.
exauditionisconsecuti sunt; et clamor meus, id est VERS.12. — « Et ascendit super cherubim, et
causa justitiae meae,quaebene ad Deumintrat, quia D : < volavit : volavit super pennas ventorum. >
pro mundi clade supplicat, qui clamor est in con- [Cassiod.] Et ipse qui descendit ascendit super
spectuejus, [Aug.] id est quem intus habeo in con- ccelos, quando videntibus apostolis conscendit :
scienlia, non coraro hominibus introivil, a simili fi- quod lale est super chertibim quod interpretatur
delis nuntii, in aures potentiae et ciementiaeejus. plenitudoscientim, id est omnem modum scientiae
Sequitur: excedii. [Aug., Cassiod.] Quis enim atlingit hocar-
VERS.9. — Commota êst et conlremuit terra; canum quod caro mortalis, et passibilis sic est exal-
« et fundamenla montium conturbata sunt, et com- tat.a?et volavit fama ejus. Volavit item itemque ge-
< mota sunt, quoniam iralus est eis. > minatum. Namque verbum nimiam celeritatcm
Comtnotaest. [Cassiod.] Deetirsa trislilia, quam' significat, qua per totum mundum fama ejus cu-
ante Christi adventum Dei populus sustinebat, ad currit. Unde et subdit, super pcnnas, id est veioci-
incarnationis secreta pervenit, quacproprie notatur tatem, ventorum.Yentos cnim, quibus nihil est ve-
cum ait, inclinavit cce.los; sed pr_emittit ca quae locius, superat fama ejus, utdum mox nalus, Ma-
facta sunt tempore incarnationis, dicens : Commota gis per stellam est nuntiatus.
est. Ecce quomodo audivit de pra_missa tristitia, \'ERS. 15. — « Et posuit tenebras latibuium
< suum, in circuitu cjus taDernacululnejus : tene- A.pedibus
_ ejus, id est impiiqui lerrena sapiunt, cali-.
< bresa aqua in imbibus aeris. > gine suaemalitiaecaeci,non eum cognoverunt.Terra
El lenebras, id est incarnationis mysteriura, quqd enimest scabellumpedum ejus, quia terreni ad ejus
nobis est profundiim et obscurum, posuit latibulum contemplationemnon eriguntur. Et ascendit super
suum, [Cassiod.] id est secrctum majestatis suae, cherubim,id esl exaltalus est super plenitudinem
quae nube carnis tegebalur : quod tuncaperiet, scientiae,quaeest charilas; ut ad Deum nemo per-
quando videbimuseum facie ad faciem. Tabernacu- veniret, nisi per charitatem; et volavit, quia dile-
lum ejus, id est Ecclesia qu_eei mililat, est in cir- Cloribus suis se incomprehensibilem ostendit, ne
cuilu ejus, id est ei proxima. Et ideo, etsi nondum corporeis imaginibus quaeranteum comprehendcre:
per speciem videt, tamen per fidem. volavildico superpennasventorum, quia incompre-
Vel ila ab illo loco, circumdederuntme, et legitur hensibilitas ejus, superat virlutes animarum, qui-
fexpersona Christi non mutata voce, qui referens bus se velut pennis, a terrenis limoribus in auras
p issionem suam, ait : Circumdederunt me dolores libertalis attollunt. El posuit tenebras tatibulum
inoriis, [Aug.] id est carnis, qui sunt gravissimi. Et suum, id est occultam spem in corde credentium,
torrentes iniquitatis, id est turbae Judaeorum iniquae ubi latel, non deserens eos. El posuit tenebras lali-
ad lempiis motac,sed cito desiturae, sicut pluvialia "- bulum suum, id est obscuritatem sacramenlorum,
flumina. Conlurbaverunt me, id est egerunt ut me in quibus latet. Latuit enim divinilas in carne, re-
conturbarent; et doioresinferni circumdederunttne, missio peccalorum in baplismo, Christus in altari
id est in circumdantibus roe ut perderent, erant sub sacramento panis. Vel, posuil tenebras latibu-
dolores invidiae,qui mortem operantur, ducuntque ium suum, id esl in his tenebrls vilaemortalis latet,
ad infernum ; et laquei mortis, scilicet Judaei, qui ubi per fidem ambulamus,el non per speciem, et
iaclalione juslitiae mala suadent, unde est mors, quod non videmus speramus, et per patientiam
prwoccupaverutitme, utpriores mihi nocerevellent, exspectamus.Et quamvislateat, lamen, labernacu-
quod eis poslea reddetur. Vel ita : Doloresmortis lum ejus esl in circuitu ejus, id-est conversi, in qui-
circumdederunlme, et doiores inferni circumdede- . bus hoc tempore habitat et militat, ambiunt eum
runt me, \d estdolentes de me Judaei, qu_e est eis quasi medium, quia omnibus aeqnaliterfavet, nec
causa mortis interioris, et inferni circumdederunt lamen vident eum nunc per speciem, etiam per
me. Vel ita, circumdederuntmedoloresmorlis, id est Scripturas, quia , lencbrosaaqua , id est obscura
dolores morienlium, seilicet quos solenl pati mo- doctrina esl, in nubibusaeris, id est in prophetis, et
rientes. Et hi dolores, qui circumdederunl me, sunt Q ^ in omnibus praedicatoribus,qui a terrenis elevali,
infixi, alialittera, [Alcuin.] id est pro iriferioriparte inferioribus compluunt verbum Dei. Obscura est,
mea, scilicet humanitatis infirmitate. Et torrentes dico :
iniquitalis, [Gl. int.] id est transitorii impelus YERS.14. — < Praefulgore in conspectuejtts mi-
iniquorum, conturbaveruntme , secundum illud : « bes transierunt, giando, et carbones ignis. >
Cwpil Jesus pavere, etlwdere iMarc. xiv). Et haec Prw fulgorequi erit in conspecluejus, [Aug.] id
omniaideo, quia prwoccupaverunt melaqueimortis, id est in comparationefulgoris, qui erit in manifesta-
est quia pra.occupaver.ti me mortalitas et passibi- tione ejus. Ntmc enim per specultimvidemus, tunc
lilas; sed in tribulatione tnea invocaviDominum, facie ad faciem (J Cor. xm). [Aug.] Ne quis ergo
hoc non mutatur. Et ad Dominummeumclamavi, et putet se esse in futura luce, ideo quia Scripturas
hoc non mutatur. Et Dominusexaudivil vocemmeatn recte intelligit, sequitur, nubes transierunt, quasi
de templo sancio sno, [Aug.] id est de corde meo, dicat obscura aqua est in nubibus, quae nubes, id
in quo habilat; ei clamor meus, qui est, in conspe- est divini verbi praedicalores, transierunt, ad gen-
clu ejus, id esl quem intus habeo in conscientia, tes, non jam in Judaea tantum sunl. [Hier.] Aliler
non coram hominibus, introivitin aures ejus, hoc ab illo loco inclinavit calos, id est praedicalores
non mulatur, nisi quia hic clamor est pro resurre-• D humiliayit a conlemplativa vita ad minislerium
cliorie. Introivit dico , unde clarifieatus sum. Yel1 activae, ut Rachel virum suum Liae concedat. Et
ita : Comniotaest et conlremuit terra. Nam clarifi- descenditipse per eorumdoctruiam in quorumdam
cato Christo, commoti sunt et contremuerunt pec- simplicium notitiam, qui majora capere non valent.
calores ad poenitentiam; et fundamenta montium : Et ideo ait, descendit,vel, inclinavit cwlos,[Alcuin.]
conturbata sunt, el commolasunl, quoniamiralus est: id est humiliavitpraedicaloresad ferendasmolestias.
'iis, Deus, et hoe non mutalur. Et, ascendit fumtts; Et descendil, ipse passus in eis, curii quibus est
in ira ejus, carbonessuccensisunt ab eo, hoc sicut unum. Et ideo in eis dicitur pati, sicut- ipse ait :
ante intellige. Inclinavit cwlos, vel coclum, qualiler EccevenioRotnamilerum crucifigi(S). Sequitur : Et
ira Dei innoluil eis, ct praedictafacta sunt, ostendit,, caligoejus, id est tenebrosi qui etiam persequuntur,
quia, inclinavit coelum, et descenditcoelum, id est: sunt, sub pedibusejns, [Alcuin.] id eslsub ejus po-
humiliavitjuslum, ut ipse descenderet ad hominurai testate. Yel, caligo, id est qui simplieiter credunt,
jnfirmilalem, docendo simplicia. Et caligo est stibi sunl sub pedibusejus, id est ei sulijecti sunt. Sequi-
(5) Ex historia passionis Petri aposloli.
195 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XVH. 194
tur : Ei ascendit, [Hier.] quasi in quibusdam' per A j YERS. 16. — « Et misit sagittas suas, et dissi-
ccelos,id est per praedicatores; descenditscilicet in < pavit eos: fulgura multiplicavit, et conturbavit
infirmis. Alii autem sunt iu quibus per eosdeni « eos. >
ascendit. Et hoc esl: Et ascendil super cherubim, Et misit. Quasi dicat: Dominusintonuil et Do-
[Alo.uin.]id est facit quosdam plenos scientia, in mimis itiisit, [Alcuin.] Quasi dicat, non temere
quibus supercminet, sed nec illi penitus eum coni- transibunt, sed missi; non enim transitus apostolo-
prehendunt, quia volavit super pennas ventorum, rum ad gentes semper crat certus, neque rationa-
[Aug.] id est celerilaleroinlellectuseorumtranscen- bilis habitus; ideoqueait, ettnisitsagittassuas, [Aug.]
dit. Et posuit tenebraslatibulum suum, [Alcuin.] id idestevangelislas.cumpennisvirlutumrectevolantcs
est tenebrosis lalenter ulitur, sicut ipse ait per pro- el dissipavit,vel dispersit, hos ad quos misitutaliis
phelam : Virgafuroris tnei esl Assur; ipse vero non eorum essent odor vilaein vitam, aliis odor mortis
cognovit(Isa. x), quia per Assyrium, id est per in mortem (// Cor. n); fulgura etiam mullipiicavit,
Sennacherib,vel Nabuchodonosor,afflixitDeus pcc- id est miracula, quaestupidos reddunt. Unde subdit:
cantes in seJudceos,et alios multos, nec intellcxit ei ccnlurbaviteos.
Assyrius quare vel cujus virtute hoc fieret, sed YERS.17. — < Et apparuerunt fontes aquarum,
tabernacuhim35 ejus est in circuiluejus, [Alcuin.] B ' « et revelata sunt fundameiitaorbis terrarum. >
id esl militessui cognoscunt,quod per malos agitur. El apparueruttt fontes aquarum, [Cassiod.] id est
Sequilur : Tenebrosa aqua in nubibusmlheris. Alia veritas prcedicatorum, qui aquis comparantur,
littera, secundum quoi in Hebrceo habetur, prw quia doctrina alios rigant. [Aug.] Yel apparuerunt
fulgore in conspeciucjus nubes.Hic dislingue, quasi fontes aquarum, salientium in vitam aeternam,qui
dical per ccelos, id esl doctores Novi Teslamcnti facti sunt in praedicanlihus; et revciata sunt funda-
descendit in notiliam minorum, sed ascendit in no- menla orbis terrarum, [Aug., Gl.iut.] id estrevelati
titiam majoriini. Sed per nubcs aetlicris, id est per sunt propheta., id est qui ante non intelligebantur:
propbctas, in quibus nubibus est tenebrosa aqua, super quos credens orbis aedificatur,id est Ecclesia,
[Cassiod.]id est obscura doctrina , non sic ascen- quaedicitur orbis, quia de tolo orbe colligituf. Et
dit, et descendit : quia umbra figurarumtecti, luce bene ail revelala : [Cassiod.]Christo cnim veniente
doctrinaealiis nou irradiabant; sed nubes, quaenon patuil quod divinun tegebateJoquiuro.Inde esl quod
sunl aelheris,idest apostoli, sunt prmfulgore, una in diepassionis illa sacramenta deteguntur in Eccle-
dictio, id est praefulgidae.jIn conspectuejus, id est sia, quaein precedenti tempore XLtecta fuerunt.
vicinius oonlemplanteseum. Et hae nubes iransie- ,„ YERS.18. — « Ab increpatione lua, Domine,
runt, quia praedicatoresde Judceaad gentes transie- « ab inspiratione spirilus iraetuce. >
runt. Hicinunum redigitur lectio. Et ex illis trans- Ab increpaiione. [Alcuin.] Hic fit conversio ad
cunlibus prooesserunt grando el carbones ignis, ipsmn Deum. Cui quasi cum gratiarum aclione Io-
[Aug.]id cst objurgationes, quaa velut grando dura quitur. Quasi dicat: Et omnia facta sunt, o Domine
corda feriunt; sed si ignis charitalis duritiain re- ab increpalione tua, [Aug.] id esttuiclamantis; ap-
solvit, in miti animo fit aqua satians. Et carbones, propinquabit regnum cwlorum (Malth. iv). Et ab
quia illo igne accensa corda reviviscunl. inspirationespirilus irm tuai, id esttui dicenlis : Nisi
« YERS.15. — Et intonuit de coeloDominus, et pxnitenliam egerilis, morte moricmini (Luc. xm),
« Altissimusdedit vocem suam : grando et carbo- [Cassiod.]increpationem vero et inspiralionem ac-
« nos ignis. > cepit Christus praedicalionem,quia per praedicalio-
Et intonuit, quasi dicat, nubes transierunt, et per nem increpabat peccantes, et inspirabat ul timerent
lr:-ns£un_esDominusqui est de cwlo,[GI.int.] id est iram fuluram. Sequilur:
excelsus,intonuitminis, quaesuntdepoenis aeternis; YERS.19.—« Misit de summo et accepit me; et
et Altissimtis,hoc est quod dixerat, de coelodedit « assumpsit me de aquis multis. >
vocemsuam suavem, quce est de praemiisaelernis. D I Misit de summo.[Cassiod.] Hucusque egit de ad-
Yel ila: Inionuit de cwloDominus,[Aug., Gl. int.] id ventu Domini. Hinc agit de temporibus Chrislianis,
esl, de corde jttsti sonuit Dominus, quando ingen- ex persona praesentisEcclesiae,non mutata voce.
tia mysleria loquitur, quae est fidueia Evangelii. Quasi dicat, hoc totum factum est, quia misit Deus
Pcr hoc enim el ipsipraedicatoresfiducialiuspraedi- Pater Chrislum, de summo, id est de eoclo; et ae-
cant, et aud.tores prcedieantibusfidentius credunt. ccpit tne Ecclesiam sponsam , et assumpsit me de
Et Aliiss.dcdil vocem suam, [Aug.]ut in profundo aqnis multis, id est de aquis baptismi [Aug.]. Yel,-
sceculiaudiremus ccelestia.YTel ad lilteram, Dominus aceepitme, gloriosamEcclesiamsicutprius vocando
intottuitde cmlo,[Cassiod.]ut quando visumest to- ex genlibus in haereditatemsuam. Unde subdit; el
nitruum, sicut legitur in Evangelio, Deo palre di- assumpsit me de aquis multis, id est multiludine
cenle : Clarificavi, et ilerum clarificabo eum. populorum[Alcuin.].Yelitamisit Spiritumsanctum,
(Joan. xn). Et Altissimus dedit vocetnsuatn cum qui esl dorium, de summo,id est de allo, quia aequa-
dixit: Hicest Fiiius meus dileclus, in quo mihi bcne lis Patri est et Filio. Spiritussanctus namque unus
complacui (jfaiih. m). Et inde processit, Grando, estDeus cum•Paireet Filio, et donum, quia donari
et carbcnesignis, sicut supradictura est. Sequitur ; polest, et donalur, cum incipit in aliquo esse se
iq3 PETT-ILOMBARDI 186
cundum charismata gratise,quaecuiri a Patre et Fi- A tneam, [Aug.] id est secundum Justiliam bonaevo-
Ho pariler tribuantur, saepiustamen Spiritus sancti luhlatis, qui dedit per misericordiam ul vellembo-
esse dicuntur, quia ex dilectionenobis praestantur; num, et retribuet mihi hic secundumpurilatem ma-
et Spiritus sanctus dilectio est utriusque, scilicet nuummearum, [Cassiod.]idest faclorum meorum,
Patris in Filium, et Filii in Patrem, amborumque qui dedit ut facerem, educendoin latiludinem,idest
connexio. Sequitur : et accepitme, quasi dicat, fu- retribuit mihi secundum justitiam bonaevoluntalis,
gitivam; et assumpsitme in allitudinemvirtutis, et et secundum opera quse opera sunl post prima be-
boni operis. El hoc, de aquisntultis, hoc non muta- neficia Dei, scilicet fidem et charitalem, quae gra-
tur. Et tuito sine praecedentimerito Deus praestat. [Alcuin.]
VERS.20. — < Eripuit me de inimicis meis for- Deinde pro' illis, scilicet lide et charitale, et ope-
< tissimis, et ab his qui oderunt me : quoniamcon- . ribusexillisprovenientibus,quasi pro meritis bona
< fortati sunt super me. > spirilualia retribuit. Hic in praeseriti, scilicet per-
Eripuit me de inimicismeisforlissimis, id est de- severantia, et alia. Undesubdit:
vitiisquaesuper inimicos omnes nocentje. ab hisnui YTER». 24. — « Quia custodivi vias Domini,,nec
oderunt iniquilaiem, [Alcuin.] id est ab exterioribus « impie gessi a Deomeo. >
inimicis hominibus, scilicet et dcemonibusquod ne- B I Quiacustodivi, [Aug.]quasi dicat: hoe retribuet,
cesse est; quoniamconfortati sunt olim super me, quia custodiviviasDomini, ut latitudinem operum
[Aug.] quandiu sub ipsis eram, ignorabamDeum. longanimitas consequatur perseverandi, nec impie
Et agit de se secundum statum ante conversionem. gessi, recedendo a Deo meo. Vel ita, et retribuct
Secundumquid sunt eonfortati? Ecce Dominus secuiidunvjjuslitiainmeam, el secundum
VERS.21..— < Prsevenerunlme in die affliclionis puritalem manuum. mearum, [Alcuin.] id esl retri-
< mece,et factus est Dominusproteclor meus. » buel mihi secundum quod sum justus, et purus,
Prmvenerunlme, id est prcevalueruntmihi, in die id esl innocens.Justus sum, quia custodivivias Do-
afflictionis.tnem,[Gl. int.] in lempore meaecarnali- mini. Purus sum, quia uon impie gessi, recedendo
talis. Vel iniraicos,et odientes dicit persecutores, tit a Deomeo. Ethocutrumqueideo, quia consideravi
agit Ecclesia de se, secundumstatum post conversio- judicia Dei, tam praesentia quam futura, et vidi
nem, dicens : [Aug.]eripuil mede inimicismeis, qui justa et inventajusta non repuli, id est placuerunt
milii invidebant, jam volenli eum; fortissimis,quia .mihi, et sic cuslodivi; et hoc est quod ait :
prcevaluerunttemporaliter ad afiiigeridamet perver- YERS.2&. — « Quoniam omnia judicia ejus jn
tendam hanc temporalem vitam meani; et ab < conspeclumeo: el justitias ejus non repuii a me. >
his qui oderunt me, quia volo eum. Dico, eripuit Quoniamotttniajudicia ejussunt in conspectumeo,
per hoc, quoniatnconforlati sunt superme. Per hoc [Aug.]id est praemiajustorum, pcenasimpiorum,fia-
enim magiseripuit, quod illi sunt confoiiati. [Cas- gella corrigendorum,tentationes probandorum sem-
siod.] Cum enim affligitur Ecclesia, magis crescit. per attendoet perseveranticontemplationeconsidero;
Et prmveneruntme, [Gl. int.]id est priores mihi no- etjustitias ejus, [Cassiod.]id est illa judicia invenla
cuerunt, a simili currentium, et boc non in tempore justa, non repuli a me, ut facit ille qui sub sarcina
gaudii, sed in die afflictionistnem,idest in tempore eorum deficit, revertens ad vomitum. Velqui fragi-
camis quo, [Aug.] scilicet mortale et laboriosum litate carnis superatus, dhnittit quod coeperat. Se-
corpus gero, et factus est protector meus Dominus quitur:
conlra miserias et voluptates. Sequitur: YERS.26. — < Etero immaculatus cumeo; et
VERS. 22. — < Et eduxit nie in lalitudiKem, < observabo me ab iuiquitale roea. >
< salvum me fecit, quoniamvoluit me. > Et ero. [Cassiod.,Gl, int.] Quasidicat: Itaolimvixi,
Et eduxil.Quasi dicat: Cum carnalespatiebar an- et sicut coepi, ita et poslmodiunerocumeo, Id est ei
gustias, eduxilmeDeus lalitudinemspiritualeracon- adhaerensimmaculatus,[Aicuin.]non ita quodpror-
tra anguslias carnis, ut me dilataret, merito et D ] sus sine macula sim, [Cassiod.] scd quia observabo
numero. [Cassiod.] Per mala enim dilatatDeuscha- tne ab iniquitate mea, ne ilerum cadam per pecca-
ritalem; per saevitiamquippe malorum merito cres- tum morlale, quod est mors beati. Sequitur:
cit Ecclesia. :Et merito sa.tiumme fecit quod fuit, YERS.27. — « Etrelribuet mihi Dominussecun-
[Cassiod.] quandoad lidemvenit. Ut enim infidelilas < dum juslitiam mearo, et seeuudum pmilatem ma-
mors animaeest, ita et vitaejusdemfides est. Unde : < nuum mearum in conspectuoculorumejus. >
Juslus meus ex fide vivil(Hebr. x). Et hoc totum El retribtiet mihi. [Cassiod.] Supra "dixit sibi
fecit quoniamvoluit me, antequam ego euni vellem, relribuendum in prcesenli pro fide, ct charitale et
id est gratis clegil me. operibus; hic, in fuluro; et addit pro eisdem
VERS.23. — «Et relribuet mihi Dominus secun- sibi retribui, ubi etiam pro perseverantiaclonga-
« dum juslitiam meam, et secundum puritalem nimitale prceniium reddetur, quae sicut
supradi-
« manuum mearumrelribuet mihi. > ctum est, pro fide et operibns in pr_csenti reddi-
Et retribuct.. [Gl. int.] Quasi dical: Haec omnia tur. Et hoc est, et retribuit mihi, in futuroJOouiinuj
gratis dedit, scilicet lidein el charitalem.,Sed post, secundum justiliam meam, et secundumptirilaiem
retribuet mihi hic in praesenli secundumjustitiam manuum mearutn, [Aug.] jam itaque non soium
197 COMMENTARICM IN PSALMOS.— PSAL. XVII. _„8
propler lalitudinem fidei, qu_eper dileclionem ope- A intelligitur quod cum sancto sanctus eris, scilicet
ratur (Gal. v), sed etiam propter longanimilatero, sanctificans eum, quia intelligeris; cum sancto
retribuel mihi, qui sum in conspectuoculorumejus, sanctus, quia tu sanctificas, et qua inteliigitur,
[Cassiod.] hoc dicere solis justis convenit, ut sicut quod cum viro innocente innocens eris, quia nulli
illi semper Dominum contuentur, ita Dominusjugi- noees, sed funiculis peccalorum suorum quisque
ter eos respiciat. Yel determinal quid Deus sibi re- constringitur; et cum electo electus eris, id est ab
tribuet, illud scilicet quod est in conspeclu oculo- eo quem eligis eligeris; et cum perverso perverte-
rum ejus, [Aug.] non quod homines vident, sed ris, id esl perverso perversus videris, quia dicunt
quod Deussolus, quia quae videntur ab hominibus mali : Non est recta via Domini lEzech. xvin). Et
temporalia sunt, quce non videntur aeterna sunt hoc ideo,quoniam populum humilem salvumfacies.
(II Cor. xiy), quo pertinet altitudo spei. [Aug.] Hic perversum eis videlur, quod coniitentes
VERS.28. — « Cum sancto sanctus eris, et cum peccala salvas, quod oculossuperborumhumiliabis.
« 36 vu*°innocente innocens eris. > Hocnon mutatur.
Cutnsanclo sanctus. [Alcuin.]' Dixerat sibi retri- VERS.31. — < Quoniam lu illuminas lucernam
bui secundum justitiam suam, nunc ut videatur < meara, Domine Deus meus, illumina tenebras
gralia cum libero arbitrio, ostendit quomodo ha- B t meas. >
beatur justilia, et iit conversio ad Dominum, quasi Quoniam tu illum. [Alcuin.] Quod snpra enuntia-
cuni gratiarum actione. Quasi dicat : Etsi dixi: vit de quibusdam meuibris electis et sanclificatis,
Retribuet mihi secundum justiliam meam, lamen, hic orat de aliis, [Cassiod.] el ila progreditur Ec-
o Domine, tu eris sanctus cum sanclo, id est adju- clesia. Affirmavitenim supra quod sanctificat san-
vas sanctum in sarictitate, [Hier.] quia sanctus es ctos; hicprecalur ut illuminet alios qui suntiene-
nalura, et alios sanctificans gratia, et cum viro in- brce, loquens ad Palrem sic: 0 Domiue,Pater, qc.i
nocenteinnocenseris, id est innocentem adjuvas in es Deus meus, lu illuminas lucernam meutn, id est
innocentia, quia innocens es. apostolos; et alios primitivos. [Cassiod.] Lucerna
VERS.29.—;« Et cum electo eleetus eris, et cum enim fuerunl prcedicalores, in quibus fuit Jux, id
« perverso perverteris. > est cognilio veritatis, qua illuniinaverunt alios,
Et cumelectoelecluseris, [Aug.]id est ab eo quem sicui lucema lumen liabet in testa. Unde Apostolus:
eligis eligeris el cum perverso perverieris, [Alcuin.] Habens thesaurum istum in vasis fictilibus(II Cor.
id esl perversum pervertis, id esl perverti sinis. iv). Et quoniam illuminas lucernam meam, id es»
Nola quod seeundumduo judicia, occultum, scilicet prcedicatores. [Alcuin.] Per eos illumina lenebras
quodnunc agitur, et manifestum quod erit infuturo, meas, id est eos qui adhtic sunt in tenebris. Tene-
dupliciler Deus retribuit bonis el malis. Hic enim bras dico meas, quia licet sint in tenebris mei, ta-
relribuit ut justus justificetur,et qui in sordibus est, men suut pr&.deslirialione.Yel ita, ut non fiat dis-
sordescat adhuc (Apoc.xxu). Unde hic dicit: Cum tmctio inter lucernam el lcnebras, [Aug.] sed idem
sancto sanclus eris, et cum perverso perverteris. per utrumque significetur, ex alio quidem et ex
Et in futuro retribuet prcemium bonis, et poenam alio. Lucerna enim dicimur, quia non habemus a
malis. Unde ibi ait: nobis lucem, sieut lueerna a se non lucet; tenebrae
VERS.50.— « Quoniam tu populum humilem sal- vero dicimur, quia vitiis nostris tenebrosi sumus.
> vuiri faeies ; el oculossuperborum humiliabis. > Et est, quoniam tu illuminas lucernam meam,
Quoniam lu populum humilem. [Cassiod.] Quasi Domine, id est quia nostrum Iumen non esl ex
dieat: Hic ila facies bonis et malis, ct hoc ideo nobis , sed a te, o tu qui es, Deus meus, illumina
quoniam in futuro tu populum humilemsalvum fa- tcitebras meas, id est nos qui peccatis noslris tene-
cies, ei oculos superborum, [Aug.j qui ignorantes brcesumus.
jusliliam Dei, suam volunt constiiuere (Rom. x), YERS.52.— < Quoniam in te eripiar a tentalione,
humiliabis, [Cassiod.] quanto plus alli sunt. YTeljji el in Deomeo transgrediar murum. >
ita, cum sancto , el loquitur hominibus. Quasi di- Quoniam in te. [Aug., Gl. int.] Quasi dicat: Te
cat: Sicut ego ero imroaculalus ctim eo, similiter rogo, et mcrito, quoniam in te, id est per te eri-
mutat
tu, quicunque es, cum sancto, scilicet cum Chri- piar a lentatione diaboli. [Cassiod.] Deinde
in
sto, qtti est Sanclus sanctorum, id est ipso donante personam ex gaudio dieens, et in Deomeo, non
eris sancitis, et cum viro mnocente, scilicet Chri- me, transgrediar murum, [Aug.] quem inter homi-
sto, eris innocens, et cum eleclo, scilicet Chrislo , nes et CCCIUIE peccala exstruxerunl. Et nota quod
eris eleclus, et cum perverso, diabolo, perverteris, non ait diruam, sed iransgrediar. [Cassiod.]Diruere
Dei transit
id est perversus eris. Et est argtimenlum a con- enim penilus non polest honio, sed ope
victu, quia ex convictu mores formantur: et qui murum, id est obstaculum peccatorum.
— « Deus meus , in.polluta.via ejus ;
ab ea (Eccli. xin). Et hoc \TERS.55.
tangit picem, inquinatur
lotum ideo, quoiiiam tu, Domine, populum humi- « eloquia Domini igne examinata; protector est
lem salvum facies. Velita : Cum sancto sanctus eris. « omnium sperantium in se. >
dicat: Occultum est quod sauctis in futuro Deusmeus, quasi dicat: Vere in te, o Deus, eri-
Quasi de contradict.0-
relribues. [Aug.]Est etiam occulta profunditas qua piar, quia lu Deusmeus eripies me
199 PETIU LOMBARDl 200
^ opera bona>[Aiig.]Praecmxit dlco 'titritif.';'ut fortis
nibus populi. [Gassiod., Alcuiri.] USquiehiiric orilo Â
lilterae extendilur: ccetera interponil ad eommen- sim, et ioquitur hic Ecclesia. Sequitur: Et posuit
dationem ejus, mutata persona, de.eo loquens aliis immaculaidmviam theam, scilicet charitatem qua
sic;-.Deus meus eripiet. Et via ejus est impolluta, ad illum ascendam. Sicut enim immaculata esl fi-
id est non incedit nisi per mundam viam, [Aug.] des, qua ad me venit, sic charitas qua ad illum va-
quia non venit in homines, nisi mundent viam fidei, dam. Sequitur: ipseest
qua veniat, quia impollula est via ejus. Unde : Pa- VERS.56. —« Qui.perfecit pedes meos lanquam
rate viam Domini, rectas facite semitas Dei nosiri < cervorum, et super excelsa statuens me. >
(Isa. XL);Et alibi clamat propheta : Eligitelapides Qui perfecit pedes meos, [Aug.] id est amorem
deptaieis (Isa. LXII). Inde est quod in prcecipuis meum, quo vado ad eum tanquam cervorum, id est
solemnitalibus templa manufacta mundantur et or- ad transcendenda spinosa, et umbrosa impliea-
nantur, ut magnus sacerdos cum processione in- menla saeculi.Et ipse est staluens me super excelsa,
trel, ita el tu adorna thalamum mentis, ut aeternus id est in coclofigit cordis mei intenlionem. Et ipse
sacerdos cum pleniludine gratiarum ad te introeat, est
. teque paulalim procedere de virtute in virtutem VERS.57.—< Qui docet manus meas adprcelium;
faciat. Sequilur, et eloquia Dominisuntexaminala D 13< et posuit ut arcum sereum brachia mea. >
igne, [Aug.] id esl igne tribulationis probantur. Et [Aug.J Qui docet manus meas ad prwlium con-
Dominus proteclor est omnium sperantium in se, id., tra vilia etdcemones, id esl docet operari nos ad
est eos qui sperant, non in seipsis, sed in illo, non superandos hosles, qui iter cceli claudere nitun-
consumet Iribulatio. Et bene prius de fide, post de lur. Deinde mutans personam, subdit, et posuisti
speagit, quia spes sequitur fidem. [Cassiod.] Ad- vl arcum wreumbrachia mea, id est dedisti mihi in-
dit, omnium : nullus enim exeipitur, nisi qui spe- fatigabilem intentionembonorum operum etmorum.
rare non vult. Vel ita : Deus meus. Quasi dicat : VERS.58.— < Et dedisti mihi protectionem sa-
In Deo meo transgrediar. Deus enim meus hoc ha- < lulis tuce: et dextera tua suscepit me. >
bet, quod via ejus est impollula, [Alcuin.] id est Etdedisli mihi protectionem salulis ium, [Aug.]
quod ipse est via, qua itur ad ccelum, impoliuta, id est protexisti me ad salutem, quia non sufliciunt
[Bier.] Vel hoc habet quod via ejus, qua venit iri prcedicta nisi adsit protectio Def; et dexiera tua,
mundum-est impolluta, id est sancta et immaculata id est favor graticetuae, suscepit me.
virgo Maria: et secundnmhoc ordo litterse non re- VERS.59. — « Et disciplina lua correxit me in fi-
spicit ad inferiora. Sequitur : Et eloquiaDomini, < nem, et disciplina tua ipsa me docebit. >
id est Christi, sunt igne, Spiritus sancti, exanii- c Et disciplinatua, [Alcuin.] quasi dicat, proteges,
nata. [Cassibd., Alcuin.] id est quidquid dixit non utique ut nihil patiar, quod tamen est ad pro-
Spiritu saricto examinatum est, id est utile et ho- fectum. Et, id est quia, disciplina tua correxit, vel
riestum, ut sapiens quidquid dicit, prius apud se di- direxit, vel erexit me in finem, id est correctio tua
judieat. non sinit deviare, [Aug.] ut quidquid ago, in enm
YERS.54. — « Quoniam quis Deus prceter Domi- finem reseram, quo libi cohaeretur; .. diseiptina
« num? aut quis Deus prceterDeumnostrum ? > tua ipsa me docebit melioribus insistere, [Gl. inl.,
Quoniam quis, quasi dicat, Deus meus, el bene. Aug.] id est eadem disciplina docebit me perve-
Quohiam quis alius Deus est prwier Dominum,id nire quo direxit, nec împediuntcarnales angustice.
cst nisi ille qui est in rebus mundi Dominus? aut Quia
quis Deus. est prmter Deum noslrum? [Cassiod.] id VERS.40. — < Dilatasti gressus meos subtusme,
icst qrii in Judaeanatus est? non dii gentium. Hoc < et non sunt infirmata vesligia mea. >
dicit contra paganos, qui multos sibi fingunt dcos. Dilatasti gressus meos sublus me, [Aug.] id est
Vel ita, quoniam non mutatur junctura, quasi di- quia latam fecisti charitatem hilariler operantem,
catfAug.] di/_o,Deus,quoniam quis, alius est, Deus j_ -. etiam de his qucesub me sunt, scilicet de morlali-
praeter Dominum nostrum, cui ex debito servimus. bUs. rebus et membris. Et non sunt infirmata per
Aut quis est Deus propter DeUirinostrum, quempost mala mundi vesiigia mea, id est itinera, vel si-
bonam servilulem, tanquam h_ereditalemseparatam gna, quae imitaturis reliqui. [Alcuin.] Ex his ver-
filii possidemus. bis palet quod tribulalio esl correclio, et doclrina,
PARS11.VERS.55.—<Deus qtii praecinxit me vir- et diiatio, et confirmatio. Non sunt infirmata, dico,
« lule, i?tposuit immaculatamviam meam. > sed
Deus qui prwcinxit. [Aleuin.] Pars terlia. Adhuc VERS.i\.. —« Pcrsequar inimicos meos, elcom-
pr_eter communia commendat eum per specialia. « prehendam illos: et nnn convertar donec defi-
Dixerat enim quod proleclor est, et adjutor, nunc « ciant. >
specialiter docet qualiter et in quibus sil adjutor Persequar inimicos meos, [Aug.] id est carnales
ct protector. [Hier.] Quasi dicat: Bene dixi, Deus affectusmeos, et comprehendamillos , ut absuman-
meus. Deus enirii est ^tii prwcinxilme, id est prce- tur, non illi comprehendant me ; et non convertar
armavit. \Tel, praecihxit, a siniili currentis, ne ab bac inlenlione donec deficiant a rebellione, qui
Cucules siiuis cupiditaiis, imccdiant grcssus, id est modo obstrcpunt.
201 COMMENTARIUM IN PSALMOS.'_- PSAL, XVII. ".'._.__.
YE»S.42. — « Confringam illos, nec poterunt.A VERS.«4. — <Et inimicos meos dedisli mihi rioi-
< stare: cadent subtiis pedes meos. > « sum, et odientes me disperdidisti.t
Confringam iltos, nec poterunt stare, id est.non Ei inimicosmeosdedistimihidorsum, id est fecisti
durahunt adversum me; cadent subtus pedes meos, ut me sequerentur, el odientesme, [Aug., Gl. int.]
id est praeponamillis amores quibus itur in aeter- id est perdurantes in odio disperdidisli per univer-
nitatem. Et hoc tolum est ex eo quia, sum orbem. Ubi, id est in qua dispersione.
YERS.45. — < Et praecinxisti-mevirtute ad bel- VERS.45. — « Clamaverunt, nec erat qui salvos
< lum : supplantasti insurgentes in me subtus < faceret ad Dominum; nec exaudivil eos. >
< me. > [Aug.] Clamaveruntad alios deos, necerat qui sal-
Prmcinxisti me virtule ad bellum, [Aug.] id est vos faceret eos. Alius enim non polerat; quis enim
fluentia desideria carnis virtute strinxisli, ne in salvos faceret, quos tu non faceres? Poslea, clama-
pugna praepedirer. Supplantasti insurgentes subtus verunt ad Dominum, nec exaudivit eos, id est non
me. Haecverba capili Chrislo conveniunt, 37 in indicavit eos dignos exauditione. Ac si diceret _
cujus etiam persona potest totum intelligi ab illo Alius enim non potest, tu non vis salvare, quia non
loco, Deusquiprwciitxitme virtute. recedunt a malitia sua.
PARS.H.—[Cassiod.]Tertia pars ubi Christus de 'B YERS.46. — < Et comminuam eos ut pulverem
virtute ac potentia sua agit, dicens: Deus Pater < ante faciem venti, ;ut lutum platearum delebo
est, qui praecinxit me virlute, per hoc notat di- - < eos. >
gnitatem et fortitudinem, quod ei convenit qui po- Et comminuam. [Gl. int., Alcuin.] Quasidicat:
testate sua judicabit mundum; et posuit, id est fir- Disperdidislieoset praeterdispersionemcomminuam
mavit viatn tneatn immaculalam, id est sine pec- eosut pulveremantefaciemvenli, idest auferam vir-
cato, qui perfecit pedes meos tanquam cervorum. tutes ut cedant omnivento doctrinaeet suggestionis,
Sicut enim cervus spinas et humana loca transilit, et ita factum est, [Aug.]quia aridi sunt, sine imbro
sic et Chrislus vitavit spinas et foveas peccatorum. misericordiaeDei, ut elati et inflali superbia, a spo
Et superexcelsaest staluensme. Quasi dicat: Sicut firma,quasi a soliditateterraerapiantur. Ecce eadenj
cerwis pelit alta, ita Christus super omnes creatu- operalio Patris et Filii. [Alcuin.] Supra enim dixe-
ras conscendit. Et ipse est qui docet, ab imminen- rat Patri, disperdidisli. Hic ait, comminuam.Et ut
libus insidiis me cautum faciendo, manus meas, id lutum platearum deleboeosj [Aug.] id est deleboeos
est opera vel volunlales, ad prmlium contra diabo- ut luxuriantes et lubricos, per lalas vias, quae du-
lum, et posuil ul arcum wreum brachia mea, id est /_ cuntad mortem.
dedisti mihi irremissibilem forlitudinem. [Alcuin.] VERS.47. — < Eripies me de contradiclionibus
Et hcecest similitudo rei, quce non est. [Cassiod.] < populi, constilues me in capul genlium. >
Yel brachia Christi sunt prophetae et apostoli, per Eripies me. [Aleuin.] Hic item ex persona capitis
quos operatur, qui sunt arcus aereus, quia praedi- Christi accipitur, quasi dicat, de illis ita, [Aug ]
cando non mollescunt, sed seniper fortes, verba sed eripies me de contradiciionibuspopuli, Judaeo-
salutis jaculanlur. Et dedisti tnihi proteclionemsa- rum, qui dixerunt : Si dimiltimus eum sic, lolus
tutis tum, id est gloriamresurrectionis, eldextera sci- mundus post eum ibit (Joan. xi); et constitues me
1icet lua suscepit me, id est potentia deitatis quae in caput gentium, id est ut sim capul gentium. Et
me hominem in alluni conslituit; el disciplina tua vere, quia
correxit, yel, direxit me in finem el dis. etc, hoc VERS.48 — <Populus quem non cognoviservivit
quantum ad eflectum,quia .ffectus correcti et docti <mihi : in audilu auris oberiivitmihi.>
fuit in Chrislo, qui tamen nec a malo correctus, [Aug.] Populus gentium quem non cognovi,id est
nec quod ignoraret doctus fuit. Dilatasli gressus non visitavi corporali prcesentia,vel in lege et pro-
meos subtus me, id est opera etiam inferioris na- phetis, servivit mihi, in auditu auris obedivii mihi,
turae, scilicet humanilatis notificasti per munduin, ]D [Hier. Aug.] Oculisquidemnon vidit, sed per prae-
et non sunt infinnaia vesligia tnea, id est signa quae dicatores obedivil. [Alcuin.] Nota quod in hac serie
reliquit imitaturis. Et quia ila me virtule firmasti, continelur exaltatio gentium, [et depressio Judceo-
persequarinimicosmeos, [Hier., Alcuin.] id est Ju- rum, de quibus subdit:
daeos,arguendo eos, et diversis afflictionibus fati- YERS.49. — <Filii alieni mentiti sunt mihi: filii
gando,'elcomprehendamillos,id est veris rationibus < alieni inveterati sunt, et claudicaverunl a semitis
circumveniam. Et non convertar ab islo' opere, « suis. >
donecdeficiant,arebellione; confringamiliot, [Cas- Filii alieni.jQuasidicat: Populusgentiumobedivit,
siod.] id est diversis miseriis affligam; nec poterunt [Alcuin.] sed filii, id est Judaei, quos 'enutrivi et
tlare, adversumme, et cadenl subtus pedes meot, id exaltavi, facti alieni, mentiti sunt mihi, id est ad
est subjiciam illos mihi.Et hoc ex eo quia prmcin- meuin honorem. Unde alibi: In multitudinevirtutis .
xistimevirlute ad bellum, contra daemoneset Ju- tuw mentienlurlibtinimici tui. (Psal. LXV.)Vel ita
daeos.Et supplantastiinsurgentesin me,ut sint subtus Filii non mei dicendi, [Aug.] sed alieni, id est Ju-
tne, [Aug.]id esf decipi fecisli insequenles me, ut dcei, quibus dicitur : Vot ex palre diabolo eslis,
mmisubessent, qui superesse volebanl. {Joan. vin.) Mentiti sunt mihi. De quibus Isaias ,
P_.T_.OL.CXCI. .7
/203 .."';•'•'PETRILOMBARDI , 204
Vmgentipeccairici,filiisdlienis populoplehopeccalis!A Christi, [Aug.] Id esf admirabilesfacit salutes, quas
(Isa. i) [Hier.] Prius enim Judceifilii.dicebanturpro salutes ejus Filius dat credentibus. Et Deus, dico
facit misericordiath christo suo
prcerogativa patris, sicut per Moysendicit-ad Pha- faciens, id est qui
.raonem : Dimilte primogenitum meum Israel. David, id est ipsi liberalori manu forti, qui vicit
[Exod. iv.] Sed per peccatum facti sunt alieni. Et mundum hunc; et semini ejtis, id est eis quos
repelit ut exprobret,/i(.i alieniinveteralisunt, [Aug.] credenles in Evangeliogenuit. Et hoc, usque in s~-
id est m veleri homine remanserunt, quos innovare cutum, id est sine fine. [Hier.] Yelex persona Christi
veni, et claudicaverunl. Quasi dicat: Unb pede de- capitis loquentis ad Patrem accipi potest ab illo loco,
biles, quia Yetus Testamentum tenentes, et Novum o Deus Pater, lu es qui das tnihi vindictas de Ju-
, respuerites, claudi effeclisunt, unum pedem haben- daeis, et subdis populos,id est gentes, sub me. Tu
tes, altero carentes. Et in illo etiam quain habent dico, libeiator meiisdeinimicismeis, [Aug.]Judceis,
claudi sunt, quia claudificaverunt, etiam a semitis iracundis, in passione clamantibus : Crucifige, cru,-
suis, id est etiam inveteri lege sunt claudi, sequen- cifige (Joan. xix). Et ab insurgeniibusinme, patien-
tes polius suas traditiones, quam Dei. tem, exaltabis me, resurgentem, vel ascendenlem, et.
VEHS.50. — « Yivit Dorainuset benedictus Deus a viro iniquo, id est a regno eorum iniquo, eripies
« meus, et exaltelur Deus salutis mece. > me. Propterea confitebortibi in nalionibus, Domine,
VivitDominus.[Cassiod.] Quarta pars, ubi exsul- id est gentes per me confitebuntur tibi; et notnini
tans Ecclesia, summatim munera Dei laudat, quasi tuo psatmum dicam, id est latius innotesces bonis
dicat, el quia praedictaDeusfacit,patet quod Domi- operibus meis; tnagnificans, interpositis verbis ca-
nus vivit, quia vivificat omnia etbenedictus est Deus pilis redit Ecclesia ad id quodcoeperat,quasi dicat:
tneus quia omnia benedicit. Et ideo exaltetur Deus Exaltetur Deus. Deus dico, magnificanssalutes re-
salutis mem, id est toto orbe credalur. Vel ita : gis ejus; el faciensmisericordiamchristosuo David,
Vivit Dominus,quia praesensest in corde meo firma et seminiejus usque in smculum.Haecnon mutantur.
iide mihi visus. Et benedictus sit Deus meus, id est COLLA.TIO INrSALMUM XVII: « DILIGAM TE.>
laudatus sit. Et exaltelur Deus salutis meae,[Aug.] YERS.4. — Laudans invocaboDominuin, Hiero-
id est det niihi salulem in excesso, nonin imo, id nymus, Sanctes, Munsterus, interpres pro Caje-
est coelestem,elnon temporalem. Non enim lerreno tano, Campensisdicunt, laudatum, seu laude dignum
salu- invocaboDominum,;texlustainenin Campensihabet,
more de Deo salutis mece sentiam, n.ee ipsam laudibus cutn cano Dominum; Pralensis, laudatus
tem terrena, sed in excelsode illo sperabo. Deinde invecabo, etc. Septuaginla et Pellicanus, laudans.
converso sermone ad Deuin, ait: In Hebr. sunt peniltis eaedemlitterse, quando signi-
G iicatur laudans aut laudalus. Apices laciunt distin-
VERS.51. — « Deus, qui das vindictas mihi, et
sub liberalor meus de inimi- ctionem, nam hh~~'0potest legi hbrfiZ MEHULLAL,
« subdis populos me, id est laudatus, vel h~TTaMEHALLEL, id est lau-
< cis meis iracundis. > dans. Cumque Hebraeicasuum deflexione careant,
Deusqui das, quasi dicat: Benedicere Deumhor- effectumest ut quidain yerlerint, laudatus invocabo,
tor et merito, quia tu Deus es qui das, dicit Eccle- quod niinus congruit: alii, laudaluminvocabo.Pro-
mihi subdendo mihi populos. pter punclorum quoque aliam prolationem, potuit
sia, pindictas, [Aug.] reddi laudans, quomodo legimus. Sed et Chaldaeus
Unde quasi exponendosubjicit, et subdis populossub inlerpretatur, infer laudanduni ego orabo coratn
me. [Cassiod.] Pia vindicta est, dum rebellis subdi- Deo.
liberalor meus de inimicis YERS. 9. — Jra.its est eis. Faber censet prono-
lur. Tu, dico, existens
sed iracundis. men eis redundare. Heb. legilur h mn HARAH LO,
meis, non qualibetcunque, Major quod significat iratus est ipsi, si adverbum reddas,
jcloria est a ferventibus malis liberari. ut respiciat terram de quapaulo ante, ac ila Nebiensis
YERS.52. — «Et ab insurgentibus in me exallabis Chald_eusqueinterpres. Yidetur tanien reclamare
< me, a viro iniquo eripies me. > quod terra in Hebrceofemininigeneris sit,quanquam
Sanctes, Pratensis et Munsterus accipianl, ut
Et ab insurgenlibusitt tne exaltabis me. [Cassiod.] Deus ipse sit iralus. Hieronymustamen juxlaHebr.
Quia quanto allius insurgit in iram, tanto amplius ;Dhabet nobiscum, iralus es't eis, si niodo codices
exaltalur ille qui pertulit. Et aviroiniquo, [Rem.] noslri veri sunt. Quo cognoscaslegisse~zh LAMO , id
est eis. Yolebam huc ipsum.ceu perpusillumpraeter-
i.d cst a quolibet sehismatico eripies me. eo quod nibil turbat sensum, nisi invenirem
YERS.55. — « confilebor tibi iu nalio- ire,
Propterea qui vellent transfigere yeru.
« nibus, Domine, et nomini tuo psalmurtidicam. > YERS.15. — Allissimusdedil vocemsuam, grando
carbonesignis. Hic Faber et Caecusreprehendunt
Propterea,\Rem.] id est propterea qucedicla sunt et locutionem , cunr secundum
tibiin nalionibus,Domine, et lau- tanquam incongruam
superius, confitebor morem Latinitatis debeat recte dici, dedit vocem
des et peccata, et nominituo psatmumdicdm, [Aug.] suatn, grandinemet carbonesignis, appositjve per
id est latius innotesces bonis operibus meis. quartum casum. Quasi*vero non possit subaudiri
verbum descenderuni, ut indicat Munslerus, et in-
\TERS.54. — « Magnificanssalules regis ejus, et Pratensis et Sanctes. Et licet Hieronymns
telligunt
« faciens misericordiam chrislo suo David, et se- vertat per accusandi casum, lamen aiteram versio-
i mini ejus usque in saeculum.> nem roinus rejiciebat : quod liquet ex traclatu-ad
safu.es.Ordo litterae ad illud Suniam et Fretellam, ubi respondet cur istum ver-
Magnificans respicit siculumgrando et carbones ignis, secuudo non ha-
praedicium,exaltetur Deus salutis meae.Deus dico, beant Grceeiinterpositis duobus versibus. Sed scien-
'
magnifieans, id est qui magnificatsalutes regis ejus, dum, inquit 38 quiade Hebraico, el de Theodotionis
__&D COMMENTARIUM IN PSALMOS,—PSAL. XVIII. 9(\p
editione, in LXX interpretalione sub asterisco ad- A j bum Heb.. n_J. IKACH , vel r__, AKACH , inierdun.
dilum sil. notat afflixit, unde descendit parlicula hic posiu
YERS.52. — Quoniamin te eripiar a tentalione. iT_y ANAVAH, eoque non oilieit ut itidem signilicet
Hieronymusjuxla Heiuceosin le curram accinctus, alllictionemqua alioqui a Deoprobamur cum man-
quem sequitur Pellieanus. Alii iransferunt, conle- sueludine. Quos enim diligit arguit, etomnem filiunj
ram turtnatn, sen exercitum, seu tnilitum cuneum; flagellatquem recipit. (Hebr. xn).
Septuaginta,aperueruntilliusmetaphorwinteliectum. YERS..9. —Claudicaverunta semilissuis. Priniam
Sed et cum TU GADAD, signet accinctus est ad particulam ferme ponit eamdem Hier. nerope con-
irwlium, Hieronymus accepit participium TVU trahenlur. Pellicanus quantum ad utruroque om-
non ut est nomen, quando legitur TVT_U >id est nino est nobiscum. Caeleridicunl, liinebunt, vel
accinclioad prwlium,quceaptissime respondet ten- expavescent;Nebiensis, cingentur; Cha_da_iispara-
lationi, quceprobat hominem et ad prcelium ciet. phrastes, migrabunl de prmtoriis suis. Nec tarocii
SiquidemJob. vu: Militiaesl vita hominissuperter- dilliteritur praesertim Munsterus quin verbum He-
ram. Proinde non erat quod hoc in loco taxaret edi- braicum ~n~~HARAG possit accipi per inelachesin,
tionem Faber, qui vull solumillud referri ad Chri- loco "ijn HAGAR, quod significat ctaudicareaul cotu
stum, qui expeditus ad DeumPatrem ascendit. Sed trahi, eodemteste in suo lexico. Postea illud quod
debuit adverlere unitateui corporis et capitis, ob sequitur, a semilissuis, IraiisferuiUa ctausuris, pe-
quam transitus idenlidemari allerutrum, pro more netralibus, carceribus, vel talibulis; Hieronyuius,in
Seriplurae sacraefit : qnem morem crebrius docet angustiis suis. Cum autem hic locus interprele Au-
Augusiiiius,qui eliam in praesentiainterpreiatur de ___ gustino et Hieronymo, significel Judceos, sensum
nieinbris. spiritualem relinqucntes, et legis litterceac obscr-
YERS.57. — Posuisli ut arcum mreum brachia vantiis carnalibustolos adha.ienles, ne carceres et
msa. Nec dissiriet Hieronymusjuxta Hebraeos.Cae- clausureeintelligereniur, ut ad verbum sonant, se~
teii convertuiitintelligentiamtraducentes, coniriius mitas maluerunl dicere inlerpretes, quibus inlelli-
eslnrcuswreusbrachiistneis.Yocuiam,quaeponuntur gerentur perfidi Judcei, uno pede contiacti, deli-
in Hebr. rinro KIIIATAH , siiniunt deflexam a ra- cientas a vero Scriptur_e spiritu, ut jani nmi
dice nnn HATATU: lnterpretes LXX cum' Hiero- ambulent, nisi in supetiicie luLricalitterce,quceoc-
nymo, dediixerunt a themate nru NAHAH, id est cidit (II Cer. m): quod properooduiiiinntiebat Ilie-
duxit, ut liltera nim, sil radicalis, et legalur r.'n__ ronyrous dicens, in angusiiissuis. Quid enim an-
KAIIITA, signiliceiquedtixisti, sive ut verlit Pellica- gustius quam Scriplurceinlelligcnliam vinculis iilis
nus, teiendisliarcumareum brachia tnea; Chaldceus, mortifercelittercetam arclini constringere.
corroboraveluliarcttmchalibeumbrachiummeum. VERS.51. — Liberalbr tneus de inimicismeisira-
YERS.59. — El disciplinatua correxil tne in finem cundis. Novissimam particulam quaeest iracundis,
Istud non habetur in exemplaribus Hebraicis. Fal- addidertmt LX.X,uttestatur Hieronymusad Suniani
sum est autem quod addit Faber, quod nec habealur el Fretellam, o pvo-Th;•u>\> i%iyj)pi>v povOUV«T_-V, /i-
in Grceco.QuandoquidemIegimus,Y.UX o-_o beralortneusde inimicis meis potentibus.Nostri c.o-
i. 7.a_3_i_.
cv.jpT_._-_fie d; zilo;, forlassis Faber alio tttebalur dices pro owuzoivhab.nl ___yt).uv, id est iracundis.
couice. Ccelerumapparet LXXvoluisse exponere id Acsecutus Hieronymusostenditqucedamexemplaria
•quod conlinuo subnectcbatur, disciplinalua ipsame j- , Iegisse gentes pro inimicis, idque adhuc visitur in
docebit.Yel,ul verlunt propinquius sequeiites lilte- psalmoriiaRoraana.
iara, multiplicabiime. Quomodoautem creverit Ec- • YERS.54. — Magnificanssalutes regisejus, Codes
clesialyrannorum persecutionibus, haereticorumin- Fabri erat mendosus, qui legil in Hieron. magnifi-.
sultationibuset niaiorumtentationibtis, detnonslrai cattti, et in eo quod sequitur, faciens misericor-
profectus ssnctoruro ab initio mundi, qui disciplinar ctiam,elc. legit ex facienti, cum libri correcti ha-
Dominieruditi mullipSicatisunt ut stellcecoeli.Nec beant nominandi casum utrobique, simul el alii a<i
obestquod tradil Hieronymusjuxla Hebr. cum reli- eunidem verlant moduin proptcr Nebiensein el
quis, mansne.t-rfolua mulliplicabit me, quia ver- Chaidaieameditionem.Sensus uon mutatur.
PSALMUS XVIII.
PSALMI TITULUS : « INFISEHPSALMUS DAVID. » vitiis, ut sit dignus tanla sacramenla refcrre, ibi,
Cff./ienarranl. Titulus : In finempsalmus David. detictaquis. Commendansergo prcedicationemnov;ij
[Cassiod.] Psalrous iste agil de primo adventu legis, qui praedicent,et quid et qui discrete, elquam
Christi, per quem lyrannus diabolus cadit, et homo mirifice, et quam late, in prima parte ostendit, ity
a peccato et a morle absolvilur. Per linemvero ac- D dicens :
cipitur Christus, vel plenitudinis tempus. De quo : VERS.1. — « Co-lienarrant gloriam Dei, et opera
Eccenunctempusacceptabile,eccenunc dies salulis « manuum ejus annunliat firnianientum. >
(II Cor. vi). [Alcuin.]Et est sensus lituli: Psalmus Cwli enarrant, [Aug.] id est apostoli, in quibus
isle altribuitur David respicienli in finem, id esl in tariquam in ccelis Deus habilat, enarranl gloriam
Christum, qui est finis omnis consummationis,vel Dei, id est expoiniut gloriaro Christi, jn qua est
in tempus pleniludinis. Hic enim Propheta respicit aequalisPatri, et quod Deus est, et quod peccata
in finem, id est in Chrislum, vel in ultima tempora, gralis dimittit. Yel, gloriam Dei, id estgloriaro qua
quibus acta sunt quce hic tractantur. Intentio. Mo- ipse Filius Palrem glorificavitsuper terrani; ct /.r«
net ut relicla vetustale ad novum hominem, vel ad matneniutn,idest ipsiiidem aposloli firmali Spiritu
novaro legeai accedamus. Modus. Tripartilus est sancto, el ccelum facti, qui prius et terra fqerant
psahnus, Primo Propheta loquens de Christi incar- pertimorem, annunlialoperamanuumejus, [Gl. int.]
naiione conimendaipraedicationemnovaelegis.[Cas- id est facta virtulum Domini, qucesecundum homi-.
siod.] Secundo laudal praeceptael Noviet Yeieris nem egit, scilicet nativitaiem,passionem, mortem,
Testamenli, ibi, tex Domini.Tertio petit ptirgari a et hujusmodi. [Alcuin., A.ug.]Beno ergo in priniO
.207 PETRI LOMBARDI 2G8
dicuntur cceli, id est alti, qnia' altuin,_nuntiai.i.In A cyathis, minima et tenuis signatur quia in doctrina
isto sunt firmaraeiituui,id est firroati, et quia pro sacri eloquii non solum sunt exhibenda magna et
eo opus est pali. Non enim ideo passi sunt, quia arcana quce debriant, sed etiam parva cl tenuia,
praedicaveruntVerbura in principio apud Palrem, quae quasi per gustum notitiam praestent. Aliter
sed quia annuntiaverint eumdera Dei Filium homi- enim instruendi sunt sapientes, aliler insipientes,
nem factum, passum, mortuum. Unde Apostolus: aliter senes, aliter juvenes, aliter ccelibes, aliter
Non enim erubescoEvangelium(I Cor. v). Et alibi: conjugati. Et ita, dies diei eructat ver. elc. Yel,
.Pra;dic_.mttsJesum Christum.crucifixum, Judwis dies diei eructat, elc. ad lilleram. [Alcuin.] quia
quidem scandalum, gentibusvero slullitiam (I Cor. hcecdoctrina diebus ae noclibus continualur usque
i). Ecce qui et quid praedicant.Yel ad litteram, coeli ad posteros. Et hoc tam mirifice, quod omnibus lin-
enarrant gloriam Dei, et opera manuum ejus an- guis locuti sunt. Et hoc est quod subdit:
nuntiat firmamentum,[Aug.] quia ccelistellam mi- YERS.5. — « Non suntloquelce neque sermones,
serunt novam, ortum summi Regis nuntiantem, quae « quorum non audianlur voces eorum. i
Magos;.d praesepeduxit. Non sunt loquelw. [Alcuin.] quasi dicat: Enar-
VERS.2. — « Diesdiei eructat verbum, et nox rant, et hoc lam mirifice quod non sunt loquelce,
« nocli indicat scientiam. >' -} id est linguae,quarura, id est per quas non audian-
Dies diei. [Alcuin., Aug.] Ecce quain discrete tur, etc, nequescrmones, [Gl. inl.] id est genera
prcedicant.Non enim omnia omnibus dicunt. Sed, dicendi, scilicet humile, mediocrc, altum. quorum
dies diei, id est clari claris, scilicet sancti sanctis, sermonum, id est per quos sermones,non audiantur
eructat, quasi dicat,deplenoproferunt, verbum,id est voceseorutn ccelorum, | Aug.] id est per quos non
sapientiam Dei, ex Patre genilani, quasi dicat: Spi- sunt audilaevoces apostolorum. Omnibusenim lin-
ritus, id esl spirilualis ex spiritualibus profert ple- guis primos doctores loqui fecit Spiritus sanclus,
nitudinem sapientice,quod est Yerbum in principio qtti-omnesgentes in unum erat congregaturus. (49)
apud Palrem Deum; et nox, scilicet mortalitas car- Et sicut unus homo tunc omnibus linguis loqueba-
nis, id est ipsi eidem mortalitali et infirmitalicar- tttr, sic et modo etunus homo, scilicet totus Chri-
nis condescendentes, et quasi nox, idestquasi car- stus caput et corpus, omnibus loquitur, quia ex
nales facti nocti, [Rem., Aug.] id esl lenebrosiset omnibus gentibus, una et saneta constal Ecclesia.
carnalibus, quasi longe positis, indicat, ut simpli- [Cassiod.]Yel, loquelceaccipiuntur publiccepersua-
cibus, non Yerbum Patris, sed scienliamquaeest de siones, qucefiunt ad mullitudinem; sermones,com-
humanis, id est de humanitate Christi. Yel, indieat P munes narrationes, qucequotidie et cuique fiunt.
scientiam, id est fidem humanitalis insinuando, an- YERS.i. — « In omnemterram exivit sonus eo-
riunliat fuluram scientiam, scilicet quodper illa mi- « rum et in fines orbis teriaeverba eorum. >
nora perveniet ad majora. [Rem.] Hanc discretio- In omtiemterram. [Alcuin.] Hic ostendit quam
nem se habmsse in praedicatione docet Aposlolus, late prcedicaverunt.Quasi dicat: Tam mirificeprce-
cuin ait: Nihil tnejudicaviscireiniervos, nisi Jesum dicaverunt, et etiam lam lale, quod in omnem ter-
Christum,et hunc crncifixum Sapientiam autem lo ram, id estinomni parte ambilus lerrce exivitsonus
quimur inter perfectos(lCor. n). Et alibi: Siveexce- eorutn, [Gl. int ] id est fama aposlolorum, et si non
diinus Deo, sivesobriisumus vobis(II Cor. v). Exce- preesentia,et eliam in finesorbisterrm, id est etiam
dunt, dum menle (ascendunt, usque ad VerbumPa- in angulis terrce exierunl verba corum,eadem quae
tris, quod semellocutus esl Detts; sobrii sunt, dum dixerunt.
se parvulis contemperant.Unde Dominusait: Quis YERS.5. — « ln sole posuit tabernaculum suum ;
putas est fidelisservus et prudens, quem cutn, etc. « et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo
(Malih. xiv). [Aug.] Pauci enim sunt iideles , et « suo. >
pauciores prudentes in dispensatione verbiJDei. In soleposuit. [Cassiod.]Quodalios fecisselaudat
Rarus eniui doctor est, qui eloquiis divinis aliquod D Propheta, ipse facil. Prcedicatenim Incarnationem.
adulterina opinionenon admisceat; rarior quod sin- Et quasi quis qucerat a Propheta, quomodo hcec
gulis congrua dijudicel. Uli ergo non sunt dispen- facta sunt. Respondet,in sole. [Gl. int.] Yel possunt
salores, sed prodigi exstirpatores, quia celandair- hcecesse verba ipsorum apostolorum,quibus aperi-
revereiiter, quibus non oportet detegunt, et sludiose tur quid prcedicent.Quasi dicat: Exierunt-in fines
quaerendasiue mensura perfundunt incauti,vinoque terrceverba eorum, ita dicenlium: [Aug.] Dominus
debriant quos opus est ali lacte, plus curantes in- belligerare volens adversus regna lemporalium er- .
genium ostentare quam proximis prodesse.*(48) rorum posuit tabernaculum,quasi dicat, mililareha-
Unde in tabernaculo Dominiin mensa erant aceta- bitaculum, id est dispensationemincarnationis suce,
bula ac phialae, ac cyathi, quibusofferebantur liba- in qua venit expugnareerrores mundi. [Alcuiu.] in
mina. In acetabulismordax et aspera prcedicatio, sole; sol tria facit, lucet, urit, el varielatem tempo-
in comminationibus; in phialislarga praedicatio; in rum iacit. Posuit ergo tabernaculum in sole, [Aug.]
'
(48) Ex Greg. libro xx Mor. in illis Job. xxix : Et (49) Ex Aug. tract. 52 in Joannemet in hoc psal.
Superillud stillabat eloquium meum. ld. lib. xxxix infra, vers. 10.
M6r., c. 6.
2.9 COMMENTARIUM IN PSALMOS.— PSAL. XYIIL y.fi
in -einpere, quia carnem assumpsit.lemporalibus A . versus ih coelunipost ascensionenr apostolis misit,
vieissitudinlbus subjectam. Vel, in sole, id estin a quo nemo absconditur, quia ut Deus omniuincorda
manifestatione, 39 scilicel in manifesto niundi. novit ut valeat arguere mundum de peccato, et jus-
Urfdeait: Nonvenit lucerna ut ponalur sub modio, titia, ei de judicio (Joan. xvi). In his verbis osleri-
sed super candelabrum. Vel, in sole, [Alcuin.] id dilur Trinilas et unilas et utraque Chrisli nalura.
est in labore, quia sestumlaborum gratis sustinuit. Ubienim dicil,asummocoelo,Pater intelligitur ; ubi
Et tabernaculumsuum, [Aug.]id est Ecclesiam, po- vero ait, egressio, intelligilur aeternageneratio Filii;
suit in sole, id esl in manifesto, non in occulto ut cum ait, occursus, idem Filius secundum hominem,
laleat; secundum Ulud : Nonpolest civilas abscondi intelligitur, cum ait, usque ad summum ejtts, ipse
tupra montemposita (Mallh. v). [Cassiod., Aug.] El idem seeundum quod Deus Patri aequalis; cum ait,
ipse lanquamsponsus,quiaaprophetis toties promis- a calore ejus, intelligilur Spiritus sanctus. Dicendo
sus processitdethalamo,\dest de virginali utero,ubi vero, ejus, notat unitatem Trinitalis. ;.''"
Deushumancenaturae,ut sponsus sponsaecopulatus PARS.II. YERS.8. — « Lex Domini immaculata,
est. [Cassiod.] Et est hic magna et convenienssimi- « convertens animas; testimonium Domini fidele,
iitudo sacramenti, id estsignietsignati. [Aug.]Ideo « sapientiamprcestansparvulis. >
enim de Virgine natus est, ut significaretur quod Lex Dominiimmaculata. [Alcuin.] Secunda pars,
Eeelesiam sibi virginem copularet. Ecce humilis ubi laudantur prceceptaNoviet Yeleris Teslamenti.
erat Christi misericordia, sed fortis majestale. Unde Quasi dicat: Non est qui se abscondat a calore, id
subdit: est a Spiritu sancto; [Aug.]Qui spiritus est lex Do-
VERS.6.— « Exsultavit ut gigas ad eurrendam mini,et testimonium, et justitiae, et prcecepta, et
« viam; a summo coeloegressio ejus. > timor et judicium. Haecautem dicitur esse spiritus,
Exsuttavit, etc. [Gl. int.] quasi dicat : Processit quia haec agit, qucesingula commendat, et primo
de thalamo;et proccdens,exsultavit, quia non invitus legem. Quasi dicat : Processit sponsus de thaiamo,
suscepillaborem,ad currendamviamnon habitandam, et sponscededit per Spiritum sanctum dona. Quce?
quia non stetit in via mundi. [Aug.] Exsultavit dieo legem et alia quinque. Et, lex Domini, per Moysen
ul gigas, id esl sicut fortissimus, et omnes homines, dataest, immaculata, [Cassiod.] vel irreprehensi-
incomparabilivirtuteprcecedens.[Cassiod., Alcuin.] bilis, id esl per omniaest vera, et convertcnsanimas,
Bene ergo giganticomparatur, quia imperlurbabilis, id est sua districtione corrigens, el ad Christi gra-
irrevocabilishumanam naturam pctentia superans, tiam mittens, et teslimuniutnDomini est fidele et
a summo cwlo,quasi dicat: Quam viam cticurrit ? .r sapieniiamde diviriisprwstansparvulis, non superbis,
[Aug.] ecce ipse qui.aeternaliter a Palre exivitj Qucecunqueenimtestimonia dedit Israel, plena veri-
venit inmundum, factushomo ; et iterum relinquens tale sunt, et humilibus sapientiam dedit non super-
mundum, ascendit ad Palreni. El Jiocesl quod ait, bis. [Gl.-int.] Ideo el testiuionium Domini fidele
a surorooccelo,id est a Patre, scilicet ab cequalitate dicitur, quia quod omftibusobservantibus promitlit,
Patris est; egressioejus, non lemporalis, sedaeterna, complebitur. Et
qua de Palre natusest, qui, subaudi, in tempore, VERS.9.— « Justitiae Domini rectae, laetificantes
factus est homo. « corda; prceceptum Domini lucidum, illuminans
VERS.7. —« Et occursus ejus usque ad summum « oculos. >
« ejus; nec est qui se abscondal a calore ejus. > Justitiw Domihi sunt rectm, [Alcuin.] id est lex.
Et occursusejus, facti hominis, occursusest usque qu_ejuslificatquidquidpraecipitjustumest.|Cassiod.]
ad sutnmumejus, Patris, [Aug., Cassiod.] id esl oc- Justiticedico tmtificantescorda spe prcemii, prmcep-
currit. ipse homo, plenitudine divinitatis, usque ad tutn Domini. Hucusque comniendavitVetus Tesla-
cequaliiatemPalris. Occursus ergo competit Christo menlum. Hinc commendatnovtim.
secundumhominem,dum ascendens ad sedemPatris, Vel aliter, ab illo Ioco, lex Domini, quasi dicat:
occurrit. Ascendit aulem secundum humanilatem. D i Dico quod Christi calor umbram mortis penetravit,
Per hoc autem quod dicit, usque ad summum, [Cas- et vere, quia ipse Christus est, lex, non humana,
siod., Gl. inl.] notat quia secundum qnod Deusesl sed Domini, [Aug.] qui venit non Iegemsolvere, sed
Patri aequalisest. Hocidem quod dicit hic Prophela,. adimplere (Maith. y), immaculatu, quia ipse pecca-
C-iristus de se in Evangelioait sic : Exivi a Patre, tumnon fecit (IPelr. n), et alios imraaculatos facit,
el veniin mundum;ilerum relinquomundum,et vado quod non prior lex fecit. Ipse, dico, converten»
ad Palretn (Joan. xm). Nec est qui se abscondat, animas, liberlate ad se imitandum, non premens
posl Verbi incarnationem,a calore ejus. [Aug.]Yer- jugo servitutis. [Aug.]Et nota quod ait, animas, id
bum enimcaro factum morlalitatem nostram susci- est voluntales, non solummodomanus, ut vetusk*
piens, rion permisit ullum mortalium se excusare manum maxime, nonaniroum cohibebat. Et ipse est
de umbra mortis, id est de peccatis, quia et ipsam testimoniumDominifidete,[Gl.int.] quia nemo novit
umbram penelravit, et dissolvit calorVerbi, id est Patrem nisi Filius, et cui voluit Filius revelare
amor, vel gralia Chrisli, quando sedentibus in re- (Matth. x). Ipse dico, prmslans sapientiam, de di-
gione umbrae morlis lttx orla est eis {Luc. i), vinis, parvulis, quia ea quaesapienlilius abscondita
TCassiod.] Vel calor est Spiritus sanctus, quem re- sunf. per curo revelata sunt panVlis (ibid.), id est
•__. PETRI LOMBARDI 21-
humilibus non superbis. Et, jusiitiw Dbmini (omnesi A _. sunt multum desiderabilia super aurum et lapidem
, in illo sunt) rectm, quianon docuit quod non fecit, pretiosum, vel, superdurum, el lapidem mullutnpre-
ut qui iraitarenlur eum, corde gauderent in eis quae tiosum. Quocunque autem roodo Iillera ordinetur,
vel qui libere cum charitate facerenl, non serviliter hic esl sensus : [Aug.] Sunt desiderabilia super au-
cum timore. Justitiae, dico, tmtificantescorda, spe rum et lapidem pretiosum multum, id est super
praemii aeterni,non terrentes limore pcence,ut vctus omnes pompas hujus saeculi, pro quibus aliquando
lex faciebat. Et, prmceptumDomini, [Aug., Gl. int.] judicia Domini non desiderantur, sedtimentur, vel
id estChristi, est/wcirf«in,idestsinevelo carnaliuro eontemmmtur, vel non creduntur. Qucepompaeper
observationum: prceceptumdico, illuminans oculos, haecduo, id est per aurum el lapidem signantur. Et
id est inlerioris hominis aspeclum non obtundens, est sensus : [Hier.] Judicia Domini sunt desidera-
sicut Moysesin cujus facie non poterant intendere bilia supra omne id quod appetitur pro divitiis, quce
filii, Israel, et ideo ponebal velamen super faeiem notantur in auro; vel pro potentia, qute notatur in
suam (// Cor. III). lapide pretioso; vel pro voluptate, qucenotatur in
Vers. 10. — « Timor Domini sanctus permanet in melle et favo. Unde siibdit, et sunt dulciora super
« sceculumsaeculi; judicia Domini vera, justificata met el favutn, [Alcuin.] id est, super omnemdulce-
« in semelipsa. > " dinem
temporalis voluptatis. [Cassiod.] Melli .ero
Timor Dominiest sanctus, [Aug.] Gratis scilicet praefertjudicia, secundumNovumTeslamentum, in
amans non puniri, sed separari timens, id est non quo quasi mel eliquatum, manifesla sunt judicia Dei
limore punilionis, sed ami$sionis summi boni ser- sine figuris. Favo vero prcefert, secundum Vetus
viens. Hic est timor castus et filialis. (50) Qualuor Testamentum, id est secundum hoc quod in Yeteri
enim sunt timores, prceternaturalem, scilicet mun- Testamento ccntinentur, ubi quasi in cellulis figu-
danus, quo timemus perdere bona roundi; servilis, rarum clauduntur. Comparatio tamen ad mel vel
quo timore pcencea malo opere cohibemur; initialis, favum fit, quia in Novo judicia aperta et operta
qno partim ex timore poenae,partim ex amore jus- in Yeteri Testamento, quae dulcius sapiunt palato
tili.e servitnr; filialis, sive castus, quo sponsum fidei, quam faucibus carnis mel vel favus. [Aug.]
ofiendere timemus et separari. Et de hoc timore hic Yel ita, per aurum et lapidem, et mel el favum
agit:ir. [Aug.] Non enim ille poenalis,pro lerrenis, intelliguntur sancti. Et est desiderabilia, sunt su-
qtiorum amore fornicalur anima, sanctus est, sed per aurum et lapidem pretiosum muitum et dul-
casius; qno quanto diiigit Ecclesia, tanto diligentitis ciora super mel et favum, id est si quis esl aurum,
cavet offenderesponsum. Et ideo non foras miltitur rQ vel lapis, vel mel, vel favus, plus desiderat quam se,
hic timor a charitate perfecta (/ Joan. iv), sed per- judicia Dei, cujus voluntalemsuce praeponit, et dul-
inauet: quce foras mittit initialem, qui in charitale ciora sunt quam ipse sibi. Aurum autem et lapis
qtiidem est, sed non perfecta; servilem autem et pretiosus est lapis ille qtii non est igneconsumendus,
iiiundaniim.charitasctiamimperfccta evacuat. [Cas- sed purus in ihesaurum Dei assumendus. Cihus au-
siod.] Timor ergo saeculinon est sanctus, quia non tem Dei est ille qui est mel,idest solutus jam a sae-
est proficuus, sed cum temporalibusmutatur, id est culi hujus vinculis, exspectans diem quo veniat in
mutari faCil,homines de temporaliter habitis, vel epulas Dei; et ille qui favus est, id est qui adhuc
amissis. Timor autem Domini sine omni perturba- circumplicatur hac vita, qaasi mel in cera, non huie
tione est, quia est mista cum pavore dilectio, quia vita?conerelus, nec a carnalitate omnino liber, cui
si timet jndicem, scit misericordem. Ergo timor opus est pressura, non deprimentis, sed exprimentis
permanetin smculumswcutiquia fructus ejus perma- roanus Dei, ut de lemporali vita dirigatur ad vilam
net in telermim. Vel ipse limor permanet secundum aeternam.
aliqiicm usum sine line, vel usque ad finem. Et YERS.12. — « Etenim servus tuus custodit ea in
judicia Domini, [Aug.] id est Patris, qui non judicat « custodiendisillis retributio multa. >
quemquam, sed omne judicium dedit Filio, [Aug.] D Etenim. Vere sunt dulcia. Etenim, id esl quia
sunl in Christo vera, quia sive minatur, sive polli- servusluus non tantum dicit, [Aug.]sed etiam opere
cetur, neminem fallit, et sunl, jusiificata in semel- cusiodil ea modo dulcia, post salubria. Et ita non
ipsa: vel, in idipsum, alia littera, id est incommu- loquendo, sedcuslodicndoprobat ea dulcia. Custodit
tabiliter, quia non eripit quis praemiaquaedat, vel ea dico, et retributio multa quce quanta sit nequit
pcenas. [Hier., Rem.] Yel, juslificata in seroetipsa, dici. [Cassiod.] Est, in cuslodiendis illis id est in
quia non egent alterius aucloritate, ut firma ha- leoipso quod custodiuntur, non modoin extra posila
'
beantur, quam ipsius Doraini. re. [Aug., Gl. int.] sed in ipsis dum custodiuntur
VERS.11. — « Desiderabiliasuper aurum et lapi- in hac vita, quia in eis gaudetur, per se ipsa pla-
« dem pretiosum multum; et dulciora super mel et eent. Et ideonon ait, pro cuslodiendis, sed in cuslo-
« favum. > diendis illis, [Rem.] quia non tantum pro eis in fii-
Desiderabilia. Adhuc commendat judicia Dei. turo reddetur prcemium,sed et hic meorumcustodia
Quasi dicat : Et quia talia sunt judicia Dei, ideo magnumest gaudium. ServireenimDeo regnare est.
(S0) III Sentent. partim cx Aug. ct partim ex Ciissioricroin psai. CXXVII.

gt_ COMMENTARIUM 1N PSALMOS. -^ PSAL. XYIII. 2U
PARS.HI.VERS.13. —« Delicla quis inle.lligit?ab Abus.
i! Hoc vere est maximum. Non esl eniin majus
t occultismeismuftda me; ct ab ailienisparceservo deiictum quam apostalare a Deo, quod esl initiiim
t tuo. » superbiaeangeli ethominis. Superbia vero est ini-
Delicta. [Cassiod.] Tertia pars, ubiProphela pelit tium et causa omnis peccali; qua qui caref, ille
se a vitiis purgari, ufsit dignus Psalmista qui haec vere est immaculatus.
referat sacramenta. [Aug.] Quasi dicat : Menlivi- VERS.15. —:« Et erunt ut complaceant eloquia
denti suavisest veritas, dulcia sunt judicia; sed non « oris mei; et meditatio cordis [mei in conspectu
videnti quce erit suavitas? nulla. Sed quare nou « luo semper. >
videl? Propter delicta. Nec mirum. Delicta enim Et erunt quasi dicat: Immaculatus cro ct emnn-
auis inlelligil?Yel ita contiiiua, quasi dicat: Servus dabor et ila eloquia oris mei erunt talia, [Aiig.] ut
tuus custodit judicia, sed timeo ne quibusdam prce- complaceantin conspeclu tuo, non homimmi. Si au-
occuper, quo minus ea custodiam. Quis enim intel- lem non mundus a superbia ftiero, cloquia mca,pla-
ligit delicla, scilicet omnia? quasi dicat: Nulhis, cebunt in conspeclu hominum, uon Dei. Sivero
omnia. [Cassiod.] Quaedamenim nota sunt, ideo mundus fuero, non solum cloquia, scd et meditalio
delicla omnia nullus intelligit. [Aug.] Quia sicut cordisinei erit talis, non utplaeeal hominibus,quia
tcnebrce oeitlos involyunl, ita delicta mentein non B •" jam nulla est superbia; sed in conspectutuo semper
sintint videre, vcl lucem, vel se, ideoque orat pro . qui inlus vides, et conscienliaminspicis. In conspe-
deiictissubdens,40 au occultis,quasi dical: Utpos- clu lno dico, o -
sim intelligereet te laudare, o Domine, munda me VERS.16. — « Domine adjutor meus' et redem-
cb occullis,el parce ab alienis. [Cassiod.] Omnia « ptor meus. ~ '
peccata in duobus includit, occultis scilicet et Domine, qui es adjutor in bonis agendis, tneus,
alienis. Occulta sunt originalia, et eliam quce se- [Aug.] id est mei lendentis ad te ; et hoc inde, quia
creta voluntate oriuntur, multis ante efleclum rei es redemplor meus a inalis, ut lendererii ad le. Ca-
celantur qusesi forte noscuntur, ut dicit Salomon, veat ergo quisque ne sibi converti ad le vel perve-
r.on eas post concupiscentias(Eccli. xvm, 1). Ulud nire tribuens, repellatur ut superbus.
tamen debemus adverlere, quoniam mtilla peecala C0LLATI0 IJ. PSALMUM XVIII: « COi'.LI ENARRAiST
sunt quce omnimode ignoramus, quorum nec ori- GLORIAM. >
gines possumus nec subrepliones agnoscere. Aliena YTERS. 5. — JVonsunl loquelwnequeserinoncsquo~
rum non audianlur voceseorum.. Hic versus atroci-
sunt, queesnadentibusmalis hominibus, veldiabolo ter est impclitus a Fabro et suo Cteco. « Est in-
fiunt. [Aug.]Pro ulrisque ergoprecans ait: Aboccul- C ~
quiunt, ineptus sermo, nullusque omnino sensus,
tis, idest a ciipiditatibus in me lalentibus, meis nec cunctaiiduro limendumque c-st in nostris eo-
scilicet qiiae ex me proveniunt, munda me. Mea dicibus htinc emendare errorem, ul divina psalmo-
diarecte ct'inlclligibiliter,adcjusqui illaroinspirat,a-
enim me inquinant. A meis dico, munda, ut non modo concinaiur lioi.orem. Bona veilia, quceso, o
scducar ab alienis, quia non capitur ab alicnis qui egregii viri, praescribi.e nobis regulam loquendi.
est mundus a suis. Unde congrue subdit, et ab Dicenduni:est, ait is, qtiibtis, vcl accommndatiusa
alienis, scilicet a peccatis, qucealiunde sunt, parce. niusquibus Konaudiantur voces eorum, quia Ilierony-
jtixta Hebra'os sic reddidit, quibiis non audia-
Aliena enim afiligunt me. Et ideo dico, parcc mihi, tur vox eorum. Et quia Grccceliabetur ____ovyi.
servo tuo, non superbo meo, et in poleslale mea uY.ovwTctt ai o-w.Kta-oroi;.Y'isbone Faber inlolligen-
esse cupienti. Ab illis ergo, munda, tollendo miiu dum u'S «v, ut tuo slomacho respnnrieat a quibns.
malam cogitationemex corde. Ab istis parce, repel- vos Ergo est ineptus August. Ergo imllius judicii per.
loquatur recle tantiis doctor, ct quas dicitis
lendo suasorem, quia servus tuus sum jam, non incptias ejus audiamus, in enarratione cjus loci.
liber meus. Quaesi non dominantur, luncsum inun- « Quorutn,nisi cceioriimqui enarrant gloriam Dei ?
JYonsunt ioquelwneque sennones,quorum non au-
dus. Undesnbdit: diantur voceseoruin.Legile Actus apostolortim,quo-
YERS.li. — < Si niei non fuerintdominati, lunc morio"vciiienlcsuper eos Spiritu sancto, (mmesim-
«imraaculatusero; etemundaboradilectomaxirao. > D r, pleti sunl illo et loqucbanlur'linguis omnium gen-
Si mei. [Gl. int.] quasi dicat: Parce ab aiienis, Ecce tium, sicut Spiritus sanctus riabat eis pronuniiare.
non sunt loqueiwnequc sermones, quorum ncn
non ita qnodomnino tollantur, quod impossibileest, attdianlur voceseorum. Sed non ibi taiitum nbi in)"
sed nfi dpminenlur, quia si mei non fuerinl domi- plcli sunt, sonuerunt. »Ha_cdivus Atigus!.,iiiaginim
nati, alieni, tuncimmaculatusero a criminali. [Aug.] Ecclesire jubar. Quid plura? In Hebr. niiliiiiirrcia-
livum expresse ponilur, adeo ut nonnulli siinplici-
Yelita, niunda ab occullis, parcc ab alienis, ila, sci- ler verterunt, non auditur vox eorum ; alii, ui non
licet ne dominenlur, quia si mei non fuerinl domi- audiqtur vox eorum, h>2 EELIKISCUMA.
dyip ~j~3iV2
nali. Alia litlera, oeculta, scilicet et aliena, tunc QUOLAM. Solent tamen Ileb. passim subauriircrelati-
immaculatusero a criininali macula, quia non est vum, qtti, qttm, quod, juxta qnocLexpostulal ratio
cerlior origo peccati prceter occultum quo cecidit sentenliie. Ob idque. potest subinlelligi, qttorutn,
iiut quibus, ut genitivus vel ablativus rcferat ser-
diabolus, et alienum quo homo seductus est, et con- mones omnitimgentium, per quos vox apostolorum,
sentiendo fecL*suum; et emiindaborquasi dicat: Et ubique tcrrarum auriita esl. In explanalione ma_
si mei non fuerint dominati, cmundabor a deticto gistri, accipiturgenitivus loco ablativi, mcreGrreco,
on quorum, id est per quos, interprete Augustino.
maximo, id est a dclielo superbiie, quod est ulti- YF.RS... — ln omnemterram e.rivitsonuscornm,
nium redcuniiliiisad Dcum, c( primiiii r-red^n.i- Mimsierus, direclio eortint; interprctes pro Caje..
_i_ PKTRI LOMRARDI 216
tant., fiium eorutn; Sanctes, tineacorum; Praten- A ctuni esl: Dies diei eructat verbum? Et illud Verbum
sis, cursus eortitn; Peilicantis, regula eorum. Ueli. pnsuit in sole labernaculum, ut copiusissiiiiejuxta
CipQUAVAM. Isti non debuissent repreheiidcie Apo- ac sapientissime disserit divus Augustinus.
Stoliiinad Rom. x : Nam quomodocredenl, ait, nisi YERS.11. — Super aurum et iapidetn pretiosum
mittaniur ? El quideinin omnemterram exivilsonus mulium. In secunda particula quidam vertunt, au-
eorum, yQbyyo;_'JT__V Profecto nimis suis versioni- rum p„r«m,videlicelobrizon. Hebr. pxzV2quod an-
bus recens natis, derogant pnedicationi aposloli- cepsestadaurumriefaecaturo, et lapidempretiosum.
cce, quceloli miindoquoriamtonilru statim insonuit. Undein nostro codice, Hieron. jnxta Heb. habel la-
Quod el significalum est riie sancto Pentecosles, in pidem preliosum; in exemplari Fabri obrizon : la-
sono illo Spirilus sancli adventum clarissime le- nien oroni ex parte idem est sensus.
stanle (Act. u). Vide si Hieronymus aliud verleril YERS.12. — Elenitnservusluus custoditea. Hier.,
qui sonum.vel jtixta Ilcbr. Facis ut nihil libi creda- docebitea ; Pratensis, cauius fuil in ipsis; Pellica-
lur in v.rtcndis IIebr;eis, qui maluisti recedere ab-. . ntts, cautus eril in eis ;

Limbă

Bine ați venit la Scribd!

Migne. Patrologia Latina Tomus CXCI.

Încărcat de

Informații document

Descriere:

Titlu original

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Descriere:

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Migne. Patrologia Latina Tomus CXCI.

Titlu original:

Încărcat de

Descriere:

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Titluri conexe

Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR

ACCURANTE J.-P. MIGNE

PATROLOGIAE LATINAE TOMUS 191

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOHO CXCI CONTIWENTUR

PETRDS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPUS.

Conimcntaria in Psalmos. Col. 61

ime longue rcsidencc. Ainsi le mandait S. Bernard

(Eibliothecamediwet infimmlatin., t. V, p. 262.)

PARISIENSIS QUONDAM EPISCOPI

Ex selectis et orthodoxis aueloribus inore suo consarcinati, eoquefelici rapsodia, jusja ac

FRATRIS RICHARDI, CENOJJIANI

Laus divina, obscrvanlissimePater, omniumcalculis TKr.pa-ziia.tenere debet,a qua Christianwreligwnis

COLLATIO DIVERSARUM TRANSLATIONUM

Et apologia ecclesiasticse leclionis in versibus quos putant ab Hebraici fontis veritate

PER FRATREM RICHARDUM

Quantumfrugis, amiceleclor, ei accessionisad erudilionemluam noster hic Pelrus Lombarduslibi.sil

PSALMOS DAVIDIGOS COMMENTARII.

Ciiuioicnes prophelas Spirit.is snr.cli revelatio- A

3 rSALHlTITULCS: «'PSALMUS DAVID. > YERS._. « Asliterunt reges terrae, cl principes

____L_1 TITCLUS : « 1SFIXF.MPROEAQU.ECONSF.QUI- C dirigens nos in finetn, id esl ad reternam hrrredi-

12 PSALMUSVI. quo peccator timet argui, et ideo poenitel. Eu est

PSALMUSXII. B Magnus ardor sustinenlis hic ostenditur, qui dicit

PSALMI TlTCLUS : « PSALMUS DAVID. > i eminentiacharitatis, ubi nullus jn agoneconlendet,

PSALMI TITULtlS: « ORATIO ~

rSALMI TlTULUS : «INriNEMPUERO DOMI.il

(S0) III Sentent. partim cx Aug. ct partim ex Ciissioricroin psai. CXXVII.