Migne. Patrologia Latina Tomus CXCII.

Pierre Lombard (1095?-1160?). Opera omnia.... 1855.
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

SJECULUM XII.
P. LOMBARDI
MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI
OPERA OMNIA,
PRODEUNTMAGISTRIOPERA EXEGETICAEX EDITIONIBUSPARISIIS ANNO1536 ET 1541 PRELO
COMMISSIS,PRJEVIADILIGENTISSIMAEMENDATIONE,EXPRKSSA; SENTENTURUM VERO
LIBROS PRISTINO SUO NITORI VERE RESTITUTOSSUPPEDITAVIT EDITIO ANTUERPIENSIS,
ANNO1757 GURANTEJ. ALEAUMEPARISIENSlTHEOLOGODATA
ACCEDUNT
HAGISTRI BANDINIMEIIARM LIBRI QIIATDOR

ET
HUGONIS AMBIANENSIS
ROTHOMAGENSIS ARCHIEP.
OPUSCULA, DIPLOMATA, EPISTOL^
AGCURANTE J.-P- MIGNE
CLERI
BIBIilOTHECifl; UMVEBSA2
SIVE
IN SINGULOSSCIENTIJE
COMPLKTORUM
CURSUUM EOCLESIASTIC/E
RAMOSEDITORC.
PATROLOGIAE LATINAE TOMLS 192
TURNHOLTI (BELGIUM)
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXCII CONTINENTUR.
PETRUS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM.

Collectaneorum in Epistolas S. Pauli continuatio . . . col. 9
Sententiarumlibri quatuor. 519
MAGISTER BANDINUS, THEOLOGUS.

Sententiarum libri quaiuor. . 968
HUGO AMBIANENSIS, ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISGOPUS.
EpistolaT. 1117
Dialogi. ...,.........'. 1137
Tractatus in Hexaemeron. . 1247
Contra hsereticos 1288
De memoria 1299
De fide catholica et Oratione Dominica 1323
VitaS. AdjutoriS 1345
Original cdition pnbltahcd by J.P. Migne, Paris 1855

Reprint by Brepols, Turnhout (Belgium) 1980
PETRI LOMBARDI
COLLECTANEORUM IN PAULUM
CONTINUATIO
IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOS.
ARGUMENTUM. B benedictionis.PriBrnittensautem salutationem,co.n-
Post actam a Corinthiis pcenitetitiam, consolato- tra pseudosuperbiam Paulum.et contra eorumdem
riam scribit eis Epistolam Apostolus a Troade per praesumptionemApostolum se nominat dicens :Pau-
Titum.Et collaudans eos hortatur ad meliora, con- lus ApostolusJesu Christi, non usurpative, sed per
tristatos quidem eos, sed emendatos ostendens. voluntatemDei, non hominum, quianonabhomini-
CAPUTPRIMUM. busluitelectus vel missus ; et Timotheusfrater, qui
VEHS.1-5. —PaulusApostolusChristiJesuper ivit cum primaEpistolaadCorinthios, et renuntia-
voluntatem Dei, et Timotheus fraler Ecctesix Dei vit Apostolo omnia quac fiebant apud illos. Et ideo
ifUseestCorinlhi, cum omnibus sanclis qui sunt in hic ponitur, ut sciant ea quae faciunt, Apostolum
universa Achaia; gratia vobis et pax a DeoPatre non latere. Paulus, inquam, et Timotheus scribunt
nostro et Domino Jesu Christo. Benediclus Deus et vel mandant hanc Epistolam Ecclesix Dei, qux est
Pater Domini noslri Jesu Christi,Pater misericor- Corinthictim omnibussanctis, id estetsanctisomni-
diarum,et Deus totius consolationis,qui consolatur bus,scilicetpresbyteris, vel sanctis omnibus, id est
nos in omnitribulatione nostra,ut possimus et ipsi omnibus Spiritus sancti gratia renatis, qui sunt m
consolarieosquiinomnipressurasunl,perexkorta- universa Achaia,cujus metropolis est Corinthus. Et
ttonem qua exhortamuret ipsia Deo ;quoniamsicut . ante alia salutant in hunc modum : (Iratia s.it vobis
abundantpassiones Christiin nobis,ita etperChri- et pax, id est remissio peccatorum et tranquillitas
stum abundat consolatio nostra. mentis, a DeoPatre nostro, et DominoJesu Christo:
Paulus, etc. Uanc item epistolam scribit Aposto- sine quo Pater nihil dat. lienedictus. Post saluta-
lus Gorinthiis, quorum quidam per praecedentem tionem primum perfectis loquitur de tribulalione,
Epistolam, etsi primo contristati, postea tamen proponens'se exemplum pationtia; et consolationis
emendati fuerant, et niulta pro nomine Christi a Deo accepta;, ducens laudi, quod. alii ignominiai.
passi. Aliqui veroadhuceorumpertinaciter Aposto- Ait ergo : Deus, scilicet Crcator omnium, et Pater
lum dcspiciebant, et ei pseudoapostolos prteferebant. Domininostri Jesu Christi sit benedictus, et si in se
Quibusdam ergo Corinthiorum per primam Episto- gloria ejus nec potest augeri, nec minui, tamen sit
lam correctis, causa reliquorum scribithancEpisto- benedictus, id est exaltatus in suis, in quibus per
lam secundam, repellens pseudoapostolos ostenden- cognitionemetipsorumprovectum dicitur exaltari.
do deceptionem, praedicationiseorum, et se multis Dico, Pater Christi, per quod et ipseestetiam no-
modis commendans.Notatetiamillosin eleemosynis bis, qui Christi filii sumus. Pater misericordiarum,
parcos. Praecipit quoque correctum fornicatorem scilicet paterne dans nobis veniam peccatorum, et
recipi.quem Satana3tradiderat.[Ambrosius] Et quia bona opera, et in tribulatione constantiam. Et ipse
etiam boni ibi tribulabantur, se eis in exemplum C est Deus, dator totius, id est integrae et perfectae
patientiae proponit, docens eos non debere a>gre consolationis,quantam decet Deum dare his qui pro
ferre, cum ipse pro aliorum salute periculis quoti- Christo patiuntur. Bene ergo ait, Deus totius con-
die et morti subjaceat.Est ergo intentio cjus in hac solationis, id est perfectse, quia non est minus
Epistola incorrectos corrigere, et correctos ad ul- tribulatione solalium.EtquodipsesitDeus eonsola-
teriora provocare, et pseudo sui commendalione tionis.ex hoc patet quia ipse est qui consolatur nos,
deprimere.Modus tractanditalis est: Moresolito sa- 116 ministros, in tribulatione nostra omni, id est
lutationem praemittit jdeinde de bonis per gratiam animae et corporis. Adeo consolatur, ut et nos ipsi
collatis gratias Deo agit, loquens perfectis; post ad desolati, id est destituti humano auxilio, possimus
tolerantiam passionis suae excmplo invitat; postea per exemplum Consolationis nostroe consolari eog
pseudoapoatolos deprimendo redarguit, detegens qui sunt in omni,id esi in quaMbetpressural Conso-
versutias eorum, et se multis modis commendat; lari dico, per exhortationem,id est per talem con-
taodem subditur moralis admonitib cum iteratione solationem qusehorlatur nos adgravioratoleranda}.
PATBUL.CXCII.
Undo subilit: fjwi rt ro^ ijisi erliorlumw it kn, v
cst quam Deus dudit, non soluin ut consolarctur no*,qui do malis solemus gaudere, etiam vivcrc,
nos,sod ctiain exhurtaretur ad majora.ct itanostra non solu.mloqui,et ctctera facere.Et non solum tae-
consolatio.valet etiam alios exhortari. Et vere pos- dobat vivere,'scd etiam nos ipsi, non solura alii de
sumus consolari, quoniam sicut passionesChristi, id nobis, habuimus, vel, accepimus responsum, id est
est quae nominc Umisti infcriintur. vl, passio- certitiidincm morlis,et hoc jn«o6isip5«'*,quiavestra
nes Christi, id est quas similitudincm Christi natura nil nisi mortem promittebat, vel defectum.
patimur, abundantin nobis,qui sumus quasiearum Tantam insolentiam iuiquitatis significat insur-
locus, itauou miuas per Jesum Christum abundat roxisso contra fidei praedicatores, ut mortem ante
consolalionoslra, cum vcl hic liberamur, vcl piota- oculos haberent. Sio cnim affligti fuerant ut despe-
tcm patorimin in flagellisintolligimus.quiaflagellat raront de;jjr<oscntivita. Ideo autpm Deus permisit
omnem l-'ilium qnem rccipit {Ihbr. xn). Scd hoc tamcn nos.affligi, ut non simus fidentes in nobis.
totura pro vobis est. Undo subdit. Maledictus enim qui confidit in homine ;sed in Deo
VEBS.G-11.—Sive autem tribulamur pro veslra tantum, in quo socurc confidere possumus, quia
exhortatione et salute, sive consolamur pro vestra ipse cst qui suscitat worluot, cui miraculo simile
consolatione, sioeexhortamurpro vestra exhortatio- « est, quod ine de illis praedictis liberavit. Unde sub-
nectsalute, qux operatur lolerantiam earumdem dit: Qui de tantis pcriculis nos eripuit,id est ad sa-
passionum quas etnuspalimur,utspesnostrafirma lutera reduxit.e/quotidic noseruit, quia Deusprav
sitprovobis, scientesquoniamsicutsocii passionum sidia sua non ncgat suis, in necossitate positis, in
estis, sic eritket cousolationis. Non enimvolumus quem, Deum tondcntcs mentisdesidcrio^jpemwiiM,
ignorare vos,fratres, de Iribulatiime nostra qwe fac- quoniamet adhuc,u\ posterum eripiet nos,artjucanti-
taest inAsia, quaniam supra modumgravatiiumus btts non solum nobis ct aliis, sed etiam vobis in
supravirtulem, itaut txderelnos etiamvivere. Sed oralione factapro nobis, ut ex multarum,quasi di-
ipsiin nobisipsisresponsum mortis habuimus,utnon cat: Dico quod adhuc eripict, ad hoc utique, ut ex
simus fidentes in nobis, sed in Deoqui suscitat mor- personis mullarum facierum,\A est a personis diver-
tuos, quide tantis periculis nos eripuiteteruit, in sarumaetatumadDeumpcr prosdicationem nostram
quemsperamus,quoniam etadhuc eripiet adjuvanti- conversis, gratix aguntur Deo pro w>6fo,idest pro
busetvobis inorationepro nobis, utex multarum nsstra praedicatione qua conversacsunt. Quod vero
personis facierum ejus qum in nobis esl donationis dixerat a pcrsonis multarum facicrum.exponit sub-
per multos gratix agantur pro nobis. dcns, scilicet per mullos fideles.participes ejusdem
Sive autem tribulamur, pro noxlra exhortationeest donationis,quie in nobisest,id esthabcntcs eamdera
et salutc, quia nostrocxemplomonotnosDeus pati. C donationern fidei, quooin nobis est. Personas vero
Undc salus oeterna erit nobis; sivc comolamur spe muitarum facierum dicit infantes, pueros, et caete-
prremii,quia pietatem patornam intclligimus in fla- ras aitates utriusquo sexus. Vel ita, orationes no-
gellis. IIoc quoque pro nostra consolatione est, ut stros juvabunt nos, ut per raultos fideles gratiae
vos similem spcretis; sive w/iortamur.ad-graviora: agantur pro nobis Deo. Cujusreigratiao? Ecce : Ejus
quod fit vel finitis malis, vel virlutc patientiaodata donationis quaein nobis est,id est liberationis et caste-
nobis, et hoc pro nostra cxhortatione est, et salute, rorumbonorum.Donationisdico, procedentisex per-
scilicet ut vos ad majora animemini, et salutem sonis, idestexhonestisviris, utvobisetaliis. Perso-
speretis.Pro salute,dico,(/M<i?operatur, id est inten- nis dicoraultarura facierura, id estdiscretionum, id
dit operari in vobis, id est nos intendimus quod est discretorum meritorum et diversarum virtutum,
oporetur in vobis, toleranliam earutndem passionum ut facies Job fuit patientia, facies David humilitas,
quas el nos patimur, quia dobotis exemplo nostro facies Mosi mansuctudo. Vcl secundum aliam litte-
pati eudemquaeetnos patimur.Adeo opcrtdviT,ulspes ram.Alia enim translatio ita habet :Ut in multorum
nottra, qunispcramusvospassuros, tit firma. Pati- facie ejus qum in nobis M/,etc.,quae littera sic legi-
mur.dico, et hoc ;>rovabis, id ostad vestram utilita- tur: Quasi dicat: Ita orationes nostrae juvabunt
tem.Etvoro, quia non sumus scientcsquoniam sicut jj nos,«< per multos gratix agantur Deo pro nobis.
rnodo estis socii passionum, sic ot in futuro eritis Gratiaedico ejus donalionit, qux ett in nobis. Haec
socii consolalionismtcrnsc, quiansqua gloria labori non mutantur. Agantur, dico, in multorum facie,
nostro retribuelur.iVon «H'w?,bicexponit trilmlatio- inter multos, et coram multis. Hoc ideo dicit, quia
nes suas,ut cum soadmagistri sui comparationem gratia Dei-consolatur apostolos causa multorura,
parva pati cognovciint, acccpta consolatione dolerc id est omnium credentium, quorum causa etiam
desistant.Quasi dicat: Benc dico quod palimur.non pressunc ejus ingerebantur. Et ideo illi, id est
enim volumnsvos ignorarc, fratres,quia vobis profi- omnes credentes, gratias Deo referant pro libera-
cit scire de tribulatione noslra.Pseudodcsuagloria tione Apostoli.
gloriantur, nos vero de tribulalionc qiuv facta est VBHS.12-20.—Namglorianostra hsecest,testimo-
nobis in <4«'a.[Arabrosius]Quid do oa volo vos sci- nium conscientitenostrx, quodinsimplicitate cordis
re? quoniam gravati sumus pondore passionum, et el sinseritate Dei,et non insapientia carnali, sed in
hoc supra modum, pnBoedentium tribulationum, et gratia Det'convertatisumus in hocmundo,abundan-
13 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 14
tius autem ad vos. Non enim alia scribimus vobis A A. quam qux legistis, in prima Epistola, ct cognovistis,
quam quse legistis et cognovistis. Spero autem quod in expcrientia operum. Spero autem. Quasi dicat:
usque infinetniognoscetis,sicut et cognovistisnosex Et sicut hucusque de me cognovistis, ita et dein-
parte, quia gloria vestra sumus sicut et vos nostra, ceps cognoscetis. 117 Et hoc est quod ait, spero
in die DomininostriJesu Christi.Et hacconfidentia autem quod cognoscetis me in eodem usque in finem
voluiprius venire ad vos,utsecundamgratiam habe- vitae. Cognoscetis dico sicut et cognovislis nos ex
retis; et per vos transire in Macedoniam, et ite- parte, non ex toto, quia etsi scitis quod abstinui,
rum aMacedonia venire ad vos,eta vobis deduciin non tamen scitis quanta dilectione hocfeci. [Ambro-
Judeeam. Cum ego hoc voluissem, nunquid levitate sius] Nota quod proficere illos sperat Apostolus
usus sum ?Aut quse cogito,secundum carnem cogilo, ex eo quod jam cceperant meliores effici cognito
utsiapudme, est et nonl Fidelis autem Deus, quia Apostoli affectu circa sese, et gloriabantur in eo,
sermo noster quifuit apud vos, non est in illo, est et velut filii in patre charissimo. Quia gloria. Quasi
non, sedest in illo, est. Dei enim Filius Jesus Ckri- dicat: Verc cognoscetis, quia sumus gloria vestra
stus, quiin vobisper nos prxdicatus est, per me et sicut et vos nostra, id est per nos consequi gloriam
Silvanum et Timotheumnonfuitin illo,estetnon,sed aeternam debetis ; et nos per vos bene iustructos:
estinillofuil. Quotquot enimpromisiiones Deisunt, ,n quod non esset, si cum offendiculo a vobis accipe-
in illo est. ldeo et per ipsum Amen Deo adgloriam rem. Quae gloria apparebit in die Domini nostri Jesu
vestram. Chrisli, id est tempore judicii quando omnia erunt
Nam gloria. Quasi dicat: Ideo et vos et alii de- aperta. Et ideo dicitur dics. Et confidentia. Quasi
betis orare pro nobis, quia gloria, etc. Vel ita junge. dicat: Abundantius servavi simplicitatem ad vos, et
Ideo oraliones vestrae poterunt nos juvare.quia glo- hac confidentia, id est in hoc confisus, volui, etc.
ria vestra hxcest, id est illud unde gloriamur,tamen Vel ita junge. Quasi dicat: Vos estis gloria nostra,
honestum est, scilicet testimonium, etc. Vel ita jun- et nos vcstra, et hac confidentia, id est in boc con-
ge: Ideo non diffido dc auxilio Dei, quia pura est fisi.quod per alterutrum glorificari speramus, volui,
conscientia, et inde glorior, quod ita ait, nam glo- ctc. Vel ita junge. Quasi dicat: Jamquidam vestrum
ria nostra haec est, id est illud unum gloriamur. correcti sunt.et hac confidentia, scilicet quia muhda
Hoc est, scilicet testimonium cmscientise noslrx, id est quOrumdam vita, volui priusvenire advos,quam
est conscientia pura, ab omni simulatione non re- irem Macedoniam,quia enim emcndata quorumdam
mordens nos, sed testificans quod conversati sumus vita erat, voluit videre quos indignum erat ante vi-
in hocmundo, ubi tot mala sunt, f» simplicitate, sci- dere : si ergo non ivit, cum voluerit, non fuit otio-
licetnon aliud in corde, et aliud in ore babentes, et sum. Intelligi enim volebat aliquos inter eos esse,
in sinceritate, scilicet sinceram veritatem do Deo, C ' propter quos voluntatem suam non impleverit, qui
non etiam legis observantiam praedicantes, quae sin- operam adhibere debent, ut modo se purgent. Non
ceritas et simplicitas est Dei, quia a Deo est. Haec enim culpa ejus est, sed illorum quod non ivit, et
est gloria conscientiae quam dixit, scilicet simplici- quia in priore Epistola promiserat se venturum, et
tas et sinceritas. Sicut enim impiis est magna pcena non venerat, mendax et levis videbatur, quod modo
conscientia,ita piis est gaudium, non quasi inde su- excusat. Non enim hoc fecit nisi pro eorum culpa.
perbe gloriantibus, sed totam Deo dantibus. Ideo Volui venire, dico, ut qui per primam Epistolam
recte non ait: Gloria nostra esttestimonium, alienae habueratis gratiam rectae fidei, haberetis permeam
malitiae, vel minoris gratiae, sed conscientiae no- praesentiam secundam gratiam, id est confirmatio-
strae, quae quia occulta est, non est subjecta alieno nem qui prius fidem habueratis. Volui venire ad
judicio. Et ideo nullus praesumat contra eam, vel vos, dico, et per vos, id est vestro ductu, transire
proferre, vel cogitare sententiam. Sic, inquam, con- in Macedoniam, et iterum a Macedoniavenire ad vos,
versati sumus, et hoc fecimus, non in sapientia car- ut vos multipliciter confirmarem, el a vobis deduci
nali, quae est voluptates diligere, labores vitare,vel in Judxam, ut eleemosynam ferrem sanctis qui ibi
secundum naturas rerum, et non contra proedicare, erant.
ut pseudo praedicabant,quorum fucatam praedicatio- j) Cum ergo. Quasi dicat: Ad hoc volui venire ad
nem redarguit, juxta humanum sensum aptatam. vos, non tamen veni. Cum ergo hoc voluissem, et
Non ita, inquam, conversati sumus, sed in gratia non feci, nunquid usus sum levitale, ut quod propo-
Dei, id est secundum quod Spiritus sanctus gratis suerim, non ratione, sed impetu animi eadem levi-
mihi indicavit. Abundantius autcm. Quasi dicat: tate dimiserim? Aut quae cogito facienda vel dimit-
Conversati sumus in hoc mundo simplicitcr, abun- tenda, secundum catnem cogilo, ut pro carnali
dantius autem simpliciter conversati sumus, ad vos, commodo proposuerim, et quia non erat, dimise-
id est erga voe, vel apud vos, quibus cessimus dei rim, ut per has causas sit apud me, id est in inten-
jure nostro, quia cum ab aliis acceperit, ab eis notione mea, est et non, id est affirmatio et negatio,
luit accipere. Non enim. Quasi dicat: Vere ad vosi de eodem, id est mendacium ? [Augustinus] Est
abundantius servavi simplicitatem, quia nec in pri- enim mendacium falsa significatio vocis, cum inten-
ma Epistola exegi aliquid, nec in hac. Et hoc est, tione fallendi. Duo imponebantur Apostolo, quod et
quod ait: Non enim alia scribimus vobis modo, levis erat, et gratia inajoris commodi hoc iter di-
18 PETRl LOMBARDI 16
miserul. LAmbrosiusj Unde ct mendax dicebatur, A j verilas per spiritum animam, et per animam. cor-
quod modo purgat, ostendens se non leviter, sed ex pus suspiciens totum horainem assumptum ab om-
consilio fecisse, neo mentitura essc, quia non erat nibus intirmitatibus sine sui contaminatione libe-
in intentione sua cura illud dixit aliter facere. Non ravit ? Mentiuntur ergo illi, non mentitur veritas
est enim judicandus mendax qui dixit falsum quod Christus, quia oranes promissiones Dei in illo suqt,
putat verum, quantum in se est, non fallit, sed fal- scilicet est yel etiam, id est impletae et firmatae. Est
litur (1). Contra, mentitur ille qui dicit verum . et non credendum ut mendax sit ille per quem Pa-
quod putatfalsum: nec ille est liber a mendacio.qui ter verax apparuit. Et quia promissiones Dei per
ore ncsciens loquitur verum, sciens autem non esse Christum impletae sunt. Et ideo nos per ipsum dici-
verum, voluntate montitur. Vel ita, ut sit. Quasi mus Deo Amen; [Ambrosius] quod est vcrbum ve-
dicat: Nunquid levitate usus sum? aut secundum ritatis, id est dicimus Deum esse veracem, et quod
carnera cogito? Ut sit apud me, est et non, id est ut Deus Pater et Christus sunt veraces, est ad gloriam
praeponam voluntatcm utilitati. [Ambrosius] Quasi nostram, per quos bic manifestatur, quia per hoc
dicat; Non est apud rae, est et non, id estnon aliud probamur vera praedicare.
egi quam scivi esse agcndura, quia utilitas praepo- VERS. 21-23. — Qui autem confirmat nos vobis-
nenda est voluntati. Fidelis autem vel enim. Quasi, _ cum in Christo, etquiunxitnos Deus,et quisignavit
dicat:Tn hoc non sum mentiri credondus, quia in nos et deditpignus Spiritus incordibusnostris.Ego
nullo alio sum vobis mentitus. Et hoc credi potest, aulem testem Deum invoco inanimam meam, quod
"quia Deus est fidctis, id est verax qui promisit do- parcens vobisnon veniultraCorintkum,non quia do-
ctores veritati3t-Si.ergo mendax essem qui sum do- minamur fidei vestrx, sed adjutores sumus gaudii
ctor ejus, non esset ips^ fidelis. Et quia fidelis est, vestri. Nam fide statis.
per hoc patet, quia in illo, etc. Vel ita, quasi dicat: Qui autem confirmat nos. Quasi gloriam nostram
Videtur apud me esse, est ct non, sed Deus qui dico, non tamen nobis tribuo. Sed Deus est qui con-
fidelis est, id est verax in promissione, in hoc mihi firmat nos, Judaeos, vobiscum, quia et gentes cum
testis est, quia in illo toto nostro sermone, qui no- JudaeisconfirmataBsunt. Confirmatae dico, in Christo,
ster sermo fuit apud vos, non est, est et non, id est id est in vera praedicatione Christi. Tunc si vos
mendacium, ut in sermone pseudopraedicatorum. estis firmi in Christo, magis constat de nobis per
Vel, non est in illo, est et non, id est non aliud egi quos firmi estis, et Deus est, qui unxit nos in reges
quara scivi esse agendum, quia utilitas prseponenda et sacerdotes per Spiritum in baptismo datum.
est voluntati. Dei enim Filius. Quasi dicat: Vere [Ambrosius] Unde Petrus ait: Nos sumus genut
in nostro sermone non fuit, est etnon, quia, in illo electum, regale sacerdotium (/ Petr. u). Et Deus est,
Dei Filio, id est in ejus praedicatione, qui Dei Filius IC qui signavit nos, id est in libro vita scripsit. Vel
Jesus Christusestprxdicalusinvobispernos, soilioet signavit nos, id est discrevit ab aliis signo crucis,
per me et Sylvanum et Timotheumnon fuit, est et non et dedit pignus Spiritus in cordibus noslris, id est
id est mendacium.sed est, id est affirmatio veritatis Spiritum sanctum arrham futurs gloriae. Si enim
tantum fuit in illo. Quod si mendaces essemus, adhuc mortalibus Spiritum suum credidit, non
tunc et ipse, quia quod docuit tantum praedicamus. est dubium quin jam immortalibus addat gloriam.
Vel, in illo Dei Filio non fuit, est et non, id est Vel, dedit pignus Spiritus sanctus, id est dona quae
nunquam aliud voluit quam quod utile est. Sed est sunt pignus quod Spiritus sanctus est in nobis. Ego
fuitin illo, quia voluntas ejus semper fuit cum autem. Hic aperit quare ad eos non ivit sicut dixerat,
utilitate. ne putent se contemptos ad quos ire distulit, ut tunc
Quolquotenim.(2)Quasi dicat: Verax est Dei Filius iret cum jamprope omnes emendatos inveniret. His
et vere, quia promissiones Dei quotquot sunt, sunt enim loquitur nunc qui videbantur velle se oorri-
in illo est, vel etiara, alia littera, id est veritas et gere, sed operam non dabant ut implerent; id quod
corapletio, quia in illo exhibitae et adimpletae sunt. pro levitate vel terreno comraodo non dimisi, sed
(3) Ideoque non sunt audiendi, qui non verum ho- parccns vobis, et de hoc, ego invoco Deum testem,
minom Filium Dei suscepisso dicunt, nequenatum nr non solum contra corpus, sed et in, id est contra,
de femina, scd falsam carnem et imaginem corpo- animam meam, si mentior. De quo, scilicet quod
ris simulatam ostendisse videntibus in quem erro- non veni Corinthum, ultra primam vicem. Vel, ultra,
rcm prorumpunt, quia timent quod fieri non potcst, id est postquam a vobis discessi; et hoc feci par-
scilicet no humana carne voritas ct substantia Dei cens vobis, scilicet ne contristarem multos aspere
inquinetur.el idco veritatem dicunt esse mentitam. corripiendo, in quo pepercit eis, ne eo asperiore
Et tamen istum visibilcm solem radios suos prcedi- verterentur in seditionem. Vult ergo prius mitigari
cant per omnes ftcces et sordos spargere, et eos eos et emendari, et ideo non ex levitate vel ex car-
mundos et sinceros servare. Si orgo visibilia munda nali cogitatione non implevit quae disposuit. Spiri-
visibilibus immundis contingi possunt ct non coin- tualis enira tunc dispositum non implet, quando
quinari, quanto magis invisibilis et incommutabilis providentius aliquid ad salutem meditatur. Et ne
(1) Augustinus, in Enchiridion. (3) Id., De agone Christianorum.
(2) Id., ad Faustum.
17 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 18
indignentur quasi de Domino, eoquoddixerat,par- JA quiaemendabimini.Videteergonefrustraconfidam,
cens vobis non veni, subdit, non, ideo dico, parcens, quod nonmecum'gaudiumerit, etvosdebetisfacere
quia dominemw fidei vestroe, id est quia dominium quod ad gaudium meum spectat.o,ufa meum gaudium
et coactionem patiatur fides vestra, quia voluntatis est omnium vestrum, id estquandogaudt-o,vosgau-
est non necessitatis; sed ideo dico, quia adjutores detis. Nam, etc. Quasi dicat: Dico quod tristitiam
simus, si vultis cooperari, gaudii vestri aBterni.Vel habui et vere, nam ex tnnlta tributatione,idestex
gaudii, id est emendationis vestrae. quia gaudebunt multis laboribus, scilicctvigilando pro vobisorando,
emendati. Bene dixi fidei vestrae. Nam fide quae et interiori angustia cordis scilicet cura et dolore
per dilectionem operatur, statis non dominio. scripsi vobis primam Epistolam, et hoc per multas
CAPUT FI. lacrymas, quae indicio sunt quid intra esset. Hoc
VKBS.1-11. —Statui autemhoc ipsumapudme, tamen nou ideo refero, ut conlrislemini, per memo-
ne iterum intristitiaveniremapudvos. Sienimego riam eorum, sed ut sciatis quam charitatem, id est
contristo vos.etquisestquimelcetificei, nisiquicon- quod desiderium emendationis vestrae habeo, vel,
tristatur ex me?Et kocipsumscripsivobis,utnon, Aa6ea»i.Charitatem dico ostensam in vobisabundan-
cum venero, tristitiam super\tristitiamhabeam,de tius quam pulaveritis, quia omncsut seipsumdili-
quibus oportueratmegdudere, confidens in omnibus .R gebat Apostolus, et quos corripicbat. Ad hoc enim
vobis quia meum gaudium omnium vestrum est.Nam corripiebat ut ostenderet quo amore eos diligeret,
ex multa tribulatione et angmtia cordis scripsivobis quorum peccatis plus illis dolebat. Qui autem non
per multas lacrymas; non ut contristemini, sed ut boc aflectu corripit fratrem, contristat; insultat
sciatis quamcharitatemhabeamabundantius invo- enim qui condolet fratri. Vel, habeam, quam
bis. Siquis autem contristavit me,non mecontristavit in aliis ostensam, in vobis, quibus de jure meo
sed ex parie ut non onerem omnes vos. Sufficitilli cessi.
qui ejusmodiestobjurgatiohcec, guxfitapluribus: Siqitis autem. [Ambrosius] Hic prascipit fornica-
119 ita ul econtrario magis donetis, et consolemini, torem illum quem Satunae tradendum judicaverat,
ne forteabundantioritristitia absorbeaturquiejus- recipi, quia correctiis erat. Quasi dicat: Per la-
modi est. Propterquodobsecro vosutconfirmetisin crymas scripsi vobis, sed tamen condonate illi,
illum charitatem. ldeo enim etscripsivobis utcogno- quod ita ait: Si guis autem contristavit me sicut
scam experimentum vestrum, an in omnibus obedien- utique fecit ille fornicator, non me tantum contri-
tessitis. Cuiautemaliquiddonastis, etego. Namet stavit, sed etiam vos ex parle, id est non omnes.
egoqvoddonavifSiquiddonavi.propter vos in perso- Hoc autem dico ut non onerem vos omnes, id est ut
na Christi, ut non circumveniamur a Satana; non hoc onus omnibus non imponam: quod reprehen-
enim ignoramus cogitationes ejus. ( sorie dicitur. Omnes enim tristes esse deberent.
C
Statui autem. Quasi dicat: Parcens non veni ad Vel ideo, dico, ex parte ut omnes onerem vos,
vos, sed statui hoc ipsum, id esthocidem, apudme illos tantum onerat qui non doluerunt de peccato,
quod proposui cum primam misi Epistolam, scilicet non illos qui doluerunt: quos significat, dicendo,
ne iterum venirem ad vos, f« tristilia venirem, id est ex parte, et quamvis me et vos contristaverit. Suf-
vos contristans.,[Ambrosius] Vel, ne iterum veni- ficit tamen illi guiejusmodi est,idestqui tamgra- -
rem ad vos in tribulatione mea, quae iterum esset viter deliquit, objurgatio hwc, quia talis facile de-
m'hi, id est ita ut iterum esset mihi tristi- speraret, si nimis aspere in eum animadverteretur
tia, sicut fuit ei auditis eorum peccatis. Et vere qnam objurgatio, et si tentationis quantitate, vel
de peccatis vestris mihi est tristitia, quia de pceni- alio modo non satis digna poena videtur: in hoc
tentia mihi est laetitia. Et vere. Si enim ego tamen non estparva cxistimandaquafit apluribus,
contristo vos, corrigeftdo, increpando quocunque quibus congregatis Satanae traditus est, [Augusti-
modo, vel per Epistolam, vel per praesentiam. Et nusj Magnum itaque dolorem patiatur, si delictum
hic aliquid addendum est. Quasi dicat: Et si vos suum plures vidct horrere, ita sufficit.quod objur-
me contrlstatis, quis est qui loetificatme,nisiquicon- gatus est a pluribus ut econtrario magis donetis, .
trislalur ex mef Quasi dicat. Nullus me leetificat, ]rj quia quanto a pluribus objurgatur, tantomagis do-
nisi qui contristatur ex me,idestsecundum meam nandum est ci; et consolemini eum, [Ambrosius]
voluntatem, scilicet ut pcenitcat, quod melius fit ut per exemplum David, qui multum peccavit, et
per Epistolam quam perpraesentiam. Ethoc ipsum, aliorum quibus indulta est venia, et per Verba Do-
scilicet quod nemo me laetificat, nisi qui contrista- mini per prophetamdicentis ;Nolomortempeccato-
tur ex me, scripsi vobis modo nunc, non cum venero ris, sedut magis converlatur etvivat(Ezech.xxxin).
kabeam, de vobis tristitiam, quoe sit de incorrectione Et item: Quaruague hora ingemuerit peccator, omn
vestra, super tristitiam, quam habeo de peccatis, de nium iniguitatum ejus non recordabor (Ezech. xvm).
quibus, scilicet vobis, oportuerat me gaudere, non Et recte, homini pro peccato affficto ignoscere et
sohim nunc, sed et olim cum contristavistis, et sic subvcnire praecipit. quia pcenitcntia si de vero
graviter peccavistis. Gaudium autem Apostoli puri- animo est, id est sicorrectusstatim inanimodolet,
ficatio est populi, Scripsi dico, cdnfidensin ommbus mox habetfructum. HJDCcnim vcra pcenitentia est
vobis,quod ultra non habebo tristitiam dc vobis, cessare a peccato. Ideq condonetis et consolemini,
19 PETRI LOMBARDI 20
ne forte qui ejusmodi est abundantioretristitiaM A sius uti poterat. Quasi dicat parcens vobis non
est per nimis asperam poenitentiam desperans, ab- veni Corinthum. Cum autem veniseem Troadem pro-
torbeatur, a diabolo, ut velit uti saeculo ; hoc est pter Evangelium Christi praedicandum, et ostium
enim absorberi, scilicet desporantem converti ad mihi esset apertum,id est corda parata ad recipien-
adraittenda peccata;propterquod, scilicet neabsor- dum Evangelium, et hoc, in Domino, id est coope-
beatur, obsecro vos, ego quipossem j ubere, utcha- rante Deo, non habui requiem spiritui meo, id est
ritatem quam habuistis, ejicicndo eum. confirmetis non potui satisfacere voluntati meae, eo quod non
in illum. condonando ei, quod et debetis facere. invenerim Titum fratrem meum, qui ibi necessarius
Ideo enim et tcripti vobis, scilicet ut cognoscam erat; sed impeditus apud vos non venit illuc, sicut
experimenium vestrum, id est ut pcr experientiara et ipse et ego condixeramus, [Ambrosius] Et ideo
cognoscam quo animo feceritis ut expertus sum in Apostolus non potuit satisfacere suo dosiderio, ut
parte obedient.am vestram. Etcognoscam aninom- eis, soilicet Evangelium plene traderet propter
nibut titis obedientes mihi. Quasi dicat: Cum pro- perstrepentes in eumetinsurgentes, quiasolusnon
pter eura recipiendum scripserint. et proptcr hoc poterat haecduo implere. scilicet etfidelesinstruere,
etiam scripsi, ut vos quos expertus sum mihi obe- et perstrepentibus incredulis repugnare (4). Non
dientes in ejectione, cognoscam an in omnibusobe- r. p habui requiera, dico, sed valefaciens eis, qui erant
dientes sitis. Cui autem. Quasi dicat: Obsecro ut conversi, et in quibus ostium apertum erat, profe-
ei donetis, et donare debctis, autcm, id est quia ctus sum Macedoniam, Deo autein gratias. Hacte-
cui aliquid donastis et rgo: Quod vcro dico: Nam nus de tribulationibus cgit ad carum tolorantiam
etego quod donavi, propter vos feci, siguid tamen illos invitans, et cujus culpa Corinthum non vene-
donavi. Hoc idco dixi, quia non temerehoc facturn rat, dixit: Hic incipit se commendare et pseudo
est et passim. Si orgo magister petitione diseipulo- deprimere. Quasi dicat: profectus sum Macedo-
rum donavit cui voluerunt peccatura, mullo raagisi niara, sed non inutiliter.quiaibiquasitriumphator
discipuli prece magistri idem facere debent. El ut exstiti. Cratias autem ago Dcoqui semper triumphat
ratum ei cui donavit ostenderet apud Deum subdit: nos, id est triumpharo facit, in Christo Jesu, [Am-
Et hoc feci in persona Christi, id est acsi ipseChri- brosius] id est in praedicatione Christi qui corda
stus condonaret, quia nihil sinc Dei spiritu agcbatt prrcparatadcredendum, utcalcataperfidiatropa:um
Apostolus. Hoc autcm dicit ne irrita videatur hu- habeat fides, dum ex pcrfidis fiunt fideles, etmani-
jusmodi condonatio, quae fit propteramicos;w{ nont festat per nos, veros apostolos, non per pseudo,
Quasi dicat: Ideo debemus condonare, ut non cir- odorem nutitia! suae, id est Christum qui velut odor
cumveniamur, id est decipiamur a saXana, ut cumi procedens a Patre, notificat eum invisibilem, sicut
faciat desperare per nimiam aspcritatem. Sacpct C aliqua rcs quae non videtur, per odorem cognosci-
enim propter asperiores animadversiones in dospe- tur, et in quo loco sitintelligitur. Vel, odorem,no-
rationera infirmos prcecipitat. Et morito ab illohoc titiae suoc, id est miraculavel doctrinaeverbaquibus
fieri metuo Non enim ignoramus cogitationes, id ad notitiam ejus venitur. Manifestatper nos, mira-
est astutias, ejus qui quos consentiendo nequit de- cula operantes, et verba praedicantes, ethoc inomni
cipere, facit minis asperos. loco, scilicet ubicunque praedicamus, id est in toto
VEBS. 12-17. — Cum autem venisscm Troadem mundo. Et bene dixi per nos, quia nos sumus bo-
propterEvangelium Christi, etostium mihiapertum nus odor Christi, ot suavissimus Deo, etsi non ita
estet in Domino. non habuirequiemspirituimeo,eo vobis. Odor Christi dicuntur apostoli, quiaineorum
quod noninveuerim Titumfratremmeum ;sedvale- vita praedicatione Cbristus ostenditur, non blasphe-
faciens eis profectus sum in Maccdomam. Deo au~ matur: sioutde malis dicitur: Nomen Dei bla-
tem gratiasquisemper triumpkatnos inChristoJesu, sphematur per nos inter gentes (Rom.n). Et nota
et odorem notitice suce manifestat per nos in omni quia su8Blocutionis modum sumit Apostolus a ve-
loco, quia Christi bonusodor sumusDeo, inhisqui teri lege cum dicit, bonus odor Deo, quia ut olim
salvi fiunt, et in his quipereunt. Aliisquidem odor hostia legalis diccbatur suavissimus odor Deo, ita
mortisinmortem, aliisautemodor vitainvitam.Et n modo praedicatio vera et sincera fama apostolorum
fj
ad hcec quis tam idoneus? Non enim sumus, sicut 110 (5) Iste bonus odor significatur nominatis
plurimi, adulterantetverbwn Dei, sedexsinceritate quibusdam aromatibus et unguentis. Dicit enim
sicut ex Deo coram Deo in Christo loquimur. Dominica sponsa: Post odorem unguentorum tuo-
Cum auiem venUsem, etc. Post interpositionem rum curremus (6) (Cant. i). Propter hunc odorem
de recipiendo fornicatore redit ad ipsos, ostendens dicitur inEvangelioquod. fractoalabastrounguenti,
quod sicut culpa eorum fuit quod non venit Corin- domus impleta est odore (Marc. xiv), id estmundus
thum, sic quod non profecitin Troade, dum apud implelus est bona fama et doctrina Christi et apo-
eos impeditus moratur Titus, sinequonon poterant stolorum. Odor iste vegetat diligentes, necut invi-
ibi proficere, quiaforsonlinguacorumTitusexprcs- dentes (7). Unde subdit, In his qui, ctc, quasi
(4) Aug., De prsdestinatione scientiae. (6) Id., in ser. in natali mart.

(5) Id., in psal. xui. (l) Id., super Joan.
dicat, bonus odor sumus Christi : ulique, El in A tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus.
his quisalvi fiunt, gratia cjus,r/ in his qui pereunt, Incipimus. Et sciebat Apostolus eos accipore si-
judicioejus;et (8)horum respcctu qui inde sjfivan- nistre suam commendationcm.sicutetiam inprima
tur, et horum qui contemncntes pereunl, qum uona Epistola fcccrant, quasi suam gloriam quaercret :
intentione facimus, et veritalem praedicamus (9). incipit contra opinionem oorum ostendere so, non
Miro modo hoc fit, ut bono odoro, et boni vivant, suam gloriam,sod Dei qu'rerc.diccns : Incipimus,
et mali moriantur. Quomodo tamen fiat, quantum quasi semper in hoc novi simus iterum, sicut in
Dominus inspirare dignabitur, vobis revelare - non prima Epistola,commendare istis laudibus ttosmctip-
denegabo. Apostolus bene agens, bene vivens, jus- sos,non Deum,quasi dicat,est aliquis quihocimpo-
titiam verbo praedicabat, ct opere demonstrabat, nat nobis. Absit ut hoc faciamus, non utique vanc
ac bonam famam quaqucusque disseminabat, imi- nos commendantcs, hoc dicimus,' sed, ne ab aliis
tans doctorem veritatis Christum ; quidam autem decipiamini, id cogimur memorare. Quod autem
diligebant, quidam invidebant. Uli qui invidebant non nos commendare intendimus, ex hoc patet,
famaeChristi vel Pauli, bono odore peribant, qui quia nulliusunquamcommcndatitias epistolasquav
eam diligebant, bono odorevivebant.Noli ergo invi- rimus, nec cis egemus, et hcc est quod sub inter-
dere, et non tc occidit bonus odor. Bonus utiquc p rogatione subdit : Aut, id cst nunquid e<jcmus,idest
odor crat quo illi vivebant, et illi peribant. Si enim putatis nos egere commendaiiis cpistolis missis ab
non esset claritudo sanclorum, invidia non resnr- aliis, ad vosaut ex vobis ad alios, sicut quidam, id
geret impiorum(10).Ccopit pcrsecutionem pali odor est pseudoapostoli, quos nulla virlus commcndat?
sanctorum : sed si pcrsequendo fi-angunt ampul- Utiquc non egemus, quia Epistola noslra, id est in-
lam, odor unguenti amplius difTunditur. stitutio nostra, vos eslis, in quibus scientia et vita
Aliis quasi dicat Deo sumus bonus odor; sed ho- mea repraesenlatur aliis, ct ideo commendatitia
minibus, aliis quidcm sumus odor morlis, id est cpistola non egcmus. Et haco epistola scripta in cor-
invidiae et malae opinionis ducentis cos in mortem dibus nostris, quia semper habcmus curam rlc vo-
aeternam aliis autcm, sumus, odor vitx id est di- bis. Quae cpistola scilxr ab omnibus hominibus,
lectionis et bonae opinionis ducentis eos in vitam sciuntenimquia pcr nos instituti estis ; et legitur,
aeternam ; quia de nostra praedicalione vcritatisaliis abeisdem, quia in vobis nos imitari discunt. Epi-
proccdit mors, [Augustinus] eum per incredulita- stola nostra cslis, et vos idem estis. Manifestari
tem auditur, et inderuentibus inaetcrnam damna- omnibus quoniam cstis Epislola Christi, quia dum
tionem ; aliis vita, cum per fidem suscipitur, inde mihi similes in Christo. Vel, cpistola Chrisli estis,
in salutem aeternam proficienlibus. Et ad hxc quia Christus vos principalitcr scripsit, id est in-
Quasi dicat: Nos sumus odor Cbristi, et per nos C stituit, non cgo, quia eo auctorc in vobis est fides.
Deus baec operatur. El ai hxc, agenda, quis, seili- Et hoec epistola est ministrata a nobis, quia nostro
cet illorum pseudoapostolorum est tam idoneus,sic- ministerio Dcus operatur in vobis, et est scripla
ut nos veri apostoli ? Quasi dicat : Nullus. Et non atramento, sr.d Spiritu Dci vivi, id est oiterni.
vere. Non enim sumus adullerantcs verbum Dei, i<l Quod autem vivus scribit, vivit, i<l est quod vos
est falsa admiscentes, et pro voluntate non pro prolc cstis repraeseutatio Chrisli, et mea : hoc firmiter
praedicantes, sicut plurimi faciunt. Hic pseudoapo- scriptum in cordibus vcslris non delebitur, ut quod
stolus tangit : qui corrupta doctrina veritatem vio- atramento scribilur, faciic dclctur. Vel, scriptaest,
labant. De quibus Isaias ait : Cauponcs tui vino non atramento, i<l cst non tetris notis haercticae
aquam miscent (Isa. i). [Ambros.] sed loquitnur pravitalis, ut pscudo faciunt, qui hacrcscs intcrsc-
verbum Dei ex sinceritate, id est ex sincera inten- runt, sed spiritvi Dci vivi (II), id est Spiritu sancto
tione, non pro quaestu, et sine admistione corrup- doccntc instrucli estis, per qucm difTunditur cha-
tionis, sicut didicimus, cx Deo, qui nos docuit. Et ritas in nordibus : qui in Evangelio digitus Dci di-
hoc facimus coram Dco,id est causa ejus solum,ut citur (Luc. xi). Hoc digito seripta est lex vctus, sed
ei placeamus, et in Christo, nunquam eum exce- distat, quia lex illa scriptacst in tabulis lapidois ;
dentes, ut faciunt qui de lege agunt legalia praedi- 0 nova autcmlcx diffusaestin cordibus. [Augustinus]
cantes. Iltcc lex est charitas Dci. Illa ct lex operum, lit-
CAPUT III. tcra occidens praevaricatorem, ista estlex fidei vi-
VERS.1-3. — Incipimus iterumnosmetipsoscom- vificans dilectorem. Ibi ergo lex extrinsecus posita
mendare ? Aut nunquid egemus sicutquidam com- est qua injusti tcrrerentur; hic intrinsecus po-
mendatitiis epistolis advos,autexvobis? Epistola i sita,qua justificarentur. Ibi in tabulis lapideis
nostra vos estis scripta in cordibus nostris qnsesci- digitus Dei operatus est, ut significaretur duritia
tur et legitur ab omnibus kominibus: manifestati, cordium illius ; hic idem digitos in cordibus homi-
quomam opistola estis Christiministrataanobis,et ; num operatus est, ut voluntas prompta ct inlclli-
scripta non atramento, sed spiritu Dei vivi, non in gcntia capax signiflcaretur. Undc subdit : Et haec
(8) Aug., De praedestinat. (10) Id., Dc natali mart.

(9) Id., super Joannem. (11) Id., De bap. par.
Epistola scripta est, non in tabulis lapidcis, id est, A caro, et addit praevaricationem, et magis incitat,
non in duris cordibus habentibus notas, ncc sen- praesertim post adventum Christi; spiritus autem
tientibus ut vetus lex (12). Lapis enira non signi- quia facit intelligcre spiritualiter, et im-
vivificft,
ficat nisi durissimam voluntatrm, et advcrsus i plere quod littera praecipit (14).
Deum inflexibilcm ;sed in la/mlis cordi$,'\destincor- Advorte quam dioat litleram quaeoccidit, cui ve-
dibus latis ex charitatc, et carnalibus, id est raolli- lut econtrario spiritum vivificantem ingerit. Ea
bus,quia habent eiTectumimplendi; et scnsumha- certe est Decalogus in illis duabus tabulis scriptus,
bentibus, quia intelligunt, non lapideis tanquam quia lox subintravit, utabundaretdc delictum (/tom.
sint sine sensn. v) (15). Porro autem praecepta ista tam sunt utilia
VBRS.4-6. — Fiduciam autem taiem kabemm facienti et salubria: ut nisi quis ea feceril, vitara
per Chrittumad Deum,nunquodsufficientessimus habere non possit. Non ergo dicjtur littcra occi-
cogitate aliquid a nobis, quasi ex nobis; sed suffi- dens.eo quod lex mala sit, sed quia prohibens pec-
cientia nottra ex Deo est, qui et idoneos nos fecit catum non viviflcat hominem, sed auget concupi-
minitlros Novi Testamenti,non littera, sed spiritu. scontiam et peccatum, praevaricationera cumulat.
Littera entm occidit, spiritus autem vivificat- nisi gratia libcret pcrlegcm fidei.Apparetigiturlit-
Fiduciam. Dixit se non egcre epistolis, modo _ terae vetustatem, si desit, novitas spiritus, potius
dicit quod non commcndat se, sed Christum. Quasi reos facere homincs cognitione peccati quam libc-
dicat: Epistola Christi et nostra estis, sed fiduciam rare a peccato Unde subdit : Qui apponit scicti-
talcm, id est dicendi talia, habemus, id cst referi- lium, apponit dolorem (Ecele. i), non quia ipsa
mus, non ad nos,.sed ad Deum. [Ambrosius] Hoc lex malum est, scd quia mandatum bonum ha-
ideo dicit, ut ostendat veteres non lianc habuisso bcl 120 tantum in lilterademonstrantenon in spi-
fiduciam ad Deum, quia minor fuit adminlstfalio. rituadjuvanlc,quodmandatumsifittimorcpenenon
Et hanc fiduoiam habemus per Christum per quom amore justitiae, sorvilitqr fit non liberaliter; et ideo
nobis hasc potestas data cst. Fiduciam habemus, nec fit. Non cnim fruclus est bonus qui dc charita-
dico, et non ita dico nos habcre fiduciam, quod sitis radice non surgit. [Augustinus] Si vcro adsit
mus sufficientes cogitare, saltem, aliquid boni quod fidcs opcrans per dilectionem, fit delectatatio boni:
sit ex nobit, id est ex nostra parte, scilicet nos de- quodnonlittcra.sedspiritusdonumest. Littoraenim
fendons. Quasi dicat: Ex nobis procedat, scd suf- sine adjuvante spiritu occidit: Cum vero adest
ficientia noslra ex Deo est (13). Attendant hoo, et spiritus vivificans,hocipsumintusconscriptumfacit
verba ista perpendant qui putant ex nobis essefldoi diligi quod foris scriptumlexfaciebattimeri (16-17).
cffiptum, et ex Deo esse fldci supplcmentum. Com- Veru sponsa Christi intelligit quid distarotinterlit-
mendansenimistamgratiam quaenon datur secun-' C lcram ct spiritum quae duo alio modo dicuntur lex
dum aliqua merita, sed efficit omnia bona mcrita, ct gratia; necrcprehenditur lcx cum dicitur; littera
inquit, nunquam sufflcientes simus cogitaro ali- enim occidit, etc, sicut non rcprehenditur scientia,
quid,etc.Qui8 enim non videat prius esse cogitare cumdicitur : Scicntia infiat, charitas vcro scdificat
quam credere?Nullus quippe crcdit aliquid nisi (/ Cor. vm). Lex orgo bona cst, scd cum gratia, ut
prius cogitaverit esse credendum, quanquam ct cura charitatc sciontia prodest, sinc ea ocoidit. Ita
ipstfm credere nihil est aliud quam cum asscnsione lex sinegratia occidit, cura sit virlus peccati, non
cogitare. Si ergocogitare bonum non est ex nobis, tamen etiara sic, mala est.Mulla ehira sunt quibus-
neo oredorC,sed sufficientia,quacredcre incipimus, dara noxia, quamvis non sint mala, sicut et lex li-
ex Deo est. [Ambrosius] Ecce praefert Deum apo- cet sine gratia non vivificet, non tamen mala est(18).
Btolio«sdignitati. Qui et idoneos. Hic ilem commcn- Qua3cumjubet quod sincgratiaimplerinonpotest,
datlo est. Commendat enim se per dignitatem offi- indicat homini quod inflrmus est, ut demonstrata
cii, scilicet Evangelii, praeferens se non solum infirmitate quaerat gratiam. Lex ergo ducit ad fidem,
pseudoapostolis qui carnales observantias praedica- fides impetrat spiritura largiorem,qui diffunditcha-
bant, sed et ipsi Moysi rainistro logis. Quasi dicat: ritatem quae implct legera. Sine spiritu non est vo-
Sufftcientia nbstra ex Deo est, qui et fecit nos mini- JJ \ luntas hominis libora cura cupiditatibus vinca-
ttrot tiovi Tettamenli, pseudo sunt ministri Veteris, tur (19). Liberum enira arbitrium, ct ad bonum et
ministros dice perfectos scientia et vita.qualesnon ad malum faciendum, confitendum est nos habere;
slint pseudo. Novi Tcstamenti dico non existenlis sed in malo facicnt'o, libera quidem est voluntas;
inlittera, tantum docente,uod inspirilu adjuvanle, ab bonum autem non ost libera, nisi liberata fuerit
qui.per nos, id est raiuisterio nostro datur. Littera ab illo qui dixit : Si Filius vos liberavit, vere libcri
enim. Quasi dicat: Ideo fecit nos Deus ministros eritit (Joan. vm^.
Novi Testamenti per spiritum, non perlittcrara, quia VfcRs.7-11. — Qund si ministratio mortis litteris
littera sine spiritu occidit, dum facit scienter peo- deformata in lapidibmfuit mgioria, ita utnonpos-
(13) August., De gratia et liberoarb. (16-17)'Jd., contra Faust.
(13) Id. De pradestinatione sanct. (18) Id., ad Anastasium.
(14). ld. De bap. pa. (10) Id.,jDe cor. et gratia.
(15) id., in eod.
sent intendere filii Israel in faciem Moijsi propter A dicat: Ministratioveterislegis fuit Moysi in gloria,
ct si, hoc cst, quomodo ministratio spiri/us, id est
gloriam vultus ejus, qux evacvatur, quomodo non
Novi Testamenti in quo datur Spiritus, non magi*
magisministratio Spirituserit ingloria?Numsimi-
nistratio damnationis in gloria est, multo magis erit in gloria ojlcrna. Quasi dicat: Non potcst hoc
abundatministeriumjiistitise ingloria.Nam necglo- ncgari. Xam si. Quasi dicat: Vere in gloria oelcrna
rificatumest, quodclarnit inhacparte, proptcr ex- crit.quia dat justitiam spiritus qui in ea datur, quod
cellentem gloriam. Sienim evacuaturper gloriam a minoriprobat, nam si minislratio damaationis, id
est, multo magis quad manci in gloria est. est VeterisTestamcnticslingloriaMoysi, VclusTcs-
Quodsi. Quasi dical: Fecit nos Deus ministros tamentum diciturministratio damnationis.quiaom*
Evangelii, et haec ministratio erit nohis in gloria ncs praevaricatoresconstiluit, non vivificanseosper
aeterna. Quod probat per minus, id est por Vctus gratiam, vel quia mortcm temporalem inferebatpec-
Testamentum.Quasi dicat: Verecritin gloria; quod, canlibus. Et si, hoc est, multo magis. ministerium
id est quia, ministratio mortis, [Augustinus] id est jusliiix,\d ost Novum Testamentum por quod dalur
veteris legis, quae morte corporali puniebat pec- Spiritus, per quemcst justiliactconsummatio vir-
cantcm, vel quae praevaricatoribus intulit morlem, tutum, abundal in gloria, id est dat abundantem
quosDeigratianon adjuvilad.justitiamimplcndain. j gloriam ministris ct obscrvatoribus pjus. [Ambro-
T.
Deformala, id est turpiter formata, quia inhoncsta sius] Vel, Dco magis.cst in gloria, id est in laudc,
secundum littcram praecipiehat. Vcl, deforrnala, id[ quam VetusTcstamontum,qiiin niagis gloriaDci in
est plenc scripta, si quis spiritualiter caperct; ini salutc esfquam in mortc. Quamvis enirn juste dam-
lapidibus,idestin tabulislapidcis.Ad litteram.vel ini net quod agebatursub lcgc.tamen a<llaudem magis
cordibus duris, ad rapiendum, vc.l amandum, fuitt proficit,siindulgct,ut possitreussccorrigerc, quod
in gloria Moysi ministro illius, ila utfilii Israelnoni in Novo Testamonlo pcr gratiam prrcstat.Nam ttcc.
possent inlendcre aciem visus sui, in /aciem Moysi,, Quasi dicat:Vcrcabundatin gloria,quia adeo quod
quia indignierant.Tunc enim maculali peccato vul- ad e.jus coniparationem illa vctus, nec est dicenda
tum Moysi descondentis de montc cum lcgc accepta ini gloria. Et hoc cst quod ait ;Nam quod ciaruit,id est
tabulisintuerinonpoterant, quiagloriosa factaerat t Moyses, f» hac parte, praedicta, id est in facie, non
facies ejusUnde subdit -.Proptergloriam vallus ejus,, cst clarificatum. Vcl, gloria propter excellentem
idestfulgoremvultusejus.quisignificabateumclare B gloriam, quae cst de Novo Testamento ubi puri.vi-
videre,adquodilliaccederenon EI dcnt gloriam Dei, id esl cuniparationc hujus cxcol-
poterant, <7ua;glo'ria
et'ai*uatur,quia in Moysestatim transi vit,et non modoD lontisgloriae, quia nulli profnit gloria vultus Moysi,
inministrislegisveterisest.Velmysticepotestdici,ut t scd obfuit, etsi culpa illorum non sua. H.ec auteni
G
perfaciemMoysiintelligaturspiritualisintcllectusle- - gloria mnlto major cst quae abundjtin gratia,utpcr
gis ;pergloriam faciei intclliganturlegalcs observan- cam purificati gratiahomines,abslersacaligincpos-
tiaB.quaeerantfiguraeveritatis.Quasidicat: Itafuitlex ic sint viderc gloriatn Dei. Vel ita lege : Quod claruit
Moysiingloria, utfiliilsrael, id est Judsei, non pos-i- nonest gloria, id est non cst gloria, in hac parte, \d
sent intendere in faciem cjus, [Ambros.] id est ca-. . est respeotu hujus nostroe ,partis. Quarc ? Propter
pere spiritualem intelligentiam legis.quia Christumi excellcntem glorxam, quae est hic. Illa enim tanta
in lege non intelligebant: ct hoc propter gloriami erat gloria.quanta debuit credi servo.Haecvero tanta
vultus ejus, id est legales caeremonias, quae proplerr quanta est Gcnitoris Christi,quiaChristus in gloria
Christum sigmficandum fiebant. Sed illi adhuc car- est Patris,ut tantum intersit inter gloriam Moysi et
nales in eis Christum non intelligebant quod signi-:. Christi, quantum inter imaginem et veritatem. Si
ficabat velamentum positum super faciem Moysi. enim quod cvacuatur,id est Vetus Testamcntum.pcr
[Augustinus] Quae gloria Moysi evacuatur, quia fi- gloriam est, id est fuit ministratum et rcceptum pcr
nem figurae habent revelata por Christum vcritate... gloriam Moysi,sine qua non commcndarctur, multo
Et sic gloria Moysi evacuatur pcr lcgcm spiritus,i magis qnod manet, id cst Novum Testamenlum quod
cum homines accepta remissione peccatorum factiSi dicitur manens,quia Novo Testamento non succcdct
justi aspicere possunt gloriam Dei, sicut Petrus elil I) aliud, est in gloria, aeterna nobis et quia nos minis-
alii viderunt in montc (Matth. xvn). Gloria ergoo tri Novi Testamcnti sumus, ccrti do tanta gloria.
Moysi evacuatur, quia figura ost, non veritas. [Am- VEHS.12-18.—Hahentesigilurtalemspem,mulla
brosius] Gloria Moysi est quasi stellae in vesperc,i, fiducia utimur. Etnonsicut Moyses ponebatvelamen
quae tunc glorioss sunt ;gloria Christi quasi sol quiii svperfaciemsuam; utnon intendermt filiilsraelin
oriens stellas obscurat (20). Gloria vultus Moysi fi-
i- faciem ejus,quodevacuatur, sed obtusi sunt sensus
gura erat veritatis quae evacuatur, quia venientee eorum.Usque in kodiernumenim diem idipsum vcla-
imperatore imagines tolluntur de medio.lbi imagoo men in lectione Veteris Testamentimanet non revela-
spectatur, ubi imperator praescns non cst. [Augus- i- tum,quoniam in Christa evacuatur.Svdusque in ho-
tinus] Ubi autem est, imago removetur, fulget pra>:- dicrnum diem,cumlegitur Mo!/ses,vetamcnpositum
sentia imperatoris. Quomodonon magis, etc. Quasi -,i estsuper cor eorum. Cum autem conversus fuerit ad
(20) August., De verb. Dom.

Deum,auferetur velamen.Dominus autem Spirilusis A et quos vult in tenebris deserit (2i).Nota quodSpi-
est.Ubiautetn Spiritus Domini,ibilibertas.Nosvero •o ritus sanctus hic est diclus Dominus. Et ne qnis-
omnes revelata facie gloriam Dominispeculantes, in in quam arbitretur Filium significari nomineDomini,
eamdem imaginem transformamur a clarilate in h ct Spiritum dici propter incorpoream substantiam,
claritatem, tanquam a Domini Spirilu. adjungit: Ubi autem. Quasi dical: Spiritus est Do-
Habentes igilur lalcm spem, scilicet videndi glo- >- minus, ubicunque autem est, per gratiam inhabi-
riam Dei, utiniur rnulta fiducia, id est usu exerce- 3- tantem, spiritus Domini, id est Filii per quem da-
mus nos in bonis operibus,unde crescit nobis fidu- i- tur, ibi est tibertas, intelligendi et faciendi; et ideo
cia. Tantum cnimvidebimus quantum credimus, et ;t Judaei qui non habent spiritum, non possuntlibere
quia apertaest gloria.noncelamussensumnostrum: i: intelligere ut nos. Vel ita ; ideo converso ad Domi-
Sicut Mvyscsqui ponebat velamen per figuras legaless num aufcretur velamen, quia Dominus, scilicet
super faciem suam, id est clarum et spiritualem in-i- Christus ad quem convertentur, est spiritus, id est
tellectum.sed nos aperte dicimus.[Ambrosius] Ideo0 spiritalisessentia.Etideodatlegem spiritus perfi-
ponebat, ut filii Israel non intenderent in faciem ejus,i, dem in mente, et ita facit spiritaliter intelligere.
id est spiritualem intelligentiam legis.quia non po-i- Unde subdit: Ubi autem Spiritus Domini, [Ambro-
terant pati causa peccati, quod velamen per gra-- n sius] id est lex spiritus quam Dominus dat, non
tiam modo cvacuatur, id cst removetur nostris ex-> litteris scriptam, sed per fidem animis intimatam,
positionibus, sed sensus eorum obtusi sunt, id est ra- ibi est liberta8. Nos vero, etc. Quasi dicat: Illi ha-
tio eorum hebes est, nec potest ponetrare quandiui bent vclamen super cor, nos vero credentes, omnes,
non credunt. Obtusio enim haso causa infidelitatiss etiam minores, revelata facie, id est expedita ra-
obvenit, ideo conversis ad fidem acuitur acies men- tione, in qua Judasis est velamen, sumus speculan-
tis, ut videant divini luminis splcndorem, usque ini les, id est per speculum rationis videntes gloriam
hodiernum. Quasi dicat: SensusJudaeorumsunt ob- Domini, id est gloriosum Dominum (22).
tusi.Etvere, quia non solum tunc.sed etiam usquei Si quaeritur qualis est haecspeculatio, et unde di-
in hodiernum diem.id est etiam hodie quando ve- catur, illud occurrit quod in speculonon nisi imago
ritas claret, manet idipsum velamen, quia non aliter• cernitur. Ubi quippe speculum est,apparent imagi-
modo intelligunt quam ante adventum Christi. Ma- nes rerum. Specula vero est, de cujus altitudine
net dico, in lectione Veleris Testamenti, id est dumi longius aliquid intuemur. Speculantes ergo dicit a
legitur eis Vetus Testamentum etin tantummanet b speculo, non a specula, quod in Graeco non cst
quod non est eis etiam revelatum, esse velamen, id1 ambignum, unde in Latinum baec scriptura trans-
est neo hoc sciunt quod sit velamen,?uo<i evacualur lata est.Satisque apparet dixisse,speculantes,id est
in Chrislo,id est in fide Christi tantum. [Augusti-1C perspeculum rationis quae estimago Dei videntes,
nus] Unde in Christi passionevelum templiconscis- non de specula prospicientes. Hoc ergo conamur,
sum est,ut significaretur per Christi passionem reut per hanc imaginem.id est rationem quae nos su-
velari sacramenta lcgis et prophetiae. Velamen enim mus, id est in qua creati sumus, videamus utcun-
dicit ad oporationem prophetiae, ut non intelligere- que illum aquo factisumus,tanquam per speculum.
tur. Scd usquc. Quasi dicat :His qui sunt in Christo Quod vero subdit: /n eamdem imaginem transfor-
evacuatur velamen, sed super cor eorum, qui ne- mamur, utique imaginem Dei vult intelligi. Eam-
gant Christum, velamen est positum. Quasi dioat: dem vero dicens, illam ipsam vult intelligi quam
Pondus, id cst in cordibus eorum est caecitas, depri- speculamur, quiaeademestimagoDeictgloria Dei,
mens rationem eorum. Cum,id est quamvis,<VajYur, id est imaginem et gloriam Dei idem accipit. [Au-
idestl21 exponitureis Moyses, id est Vetus Testa- gustinus] id est Deum gloriosum, sicut supra de
mentum.Et ita duo obsunt eis cum non intelligant imagine creata loquens, pro eodem accepit imagi-
scilicet quia et velamen.id est obscuritas ost in leo nem et gloriam dicens : Vir quidem imago Dei et
tione; et caecitas super corda. Et hoc usque in ho- gloria est. (23)Transformamur autem, dixit, id est
diernum diem, id est usque hodie. de forma in formam mutamur,et transimus de ob-
Cum autem, Quasi dicat: Velamen est in lectione -JJ scuraforraa in lucidam formam,quiaetipsaobscura
Veteris Testamenti et in corde eorum, sed cum imago Dei est.Haec est imago in qua homines creati
aliquis eorum conversus fuerit, credendo, ad Deum, sunt, qua caeteris animalibuspraesunt,quae creatura
scilicet ad Christum, velamen auferent,da.to Spiritu in rebus creatis excellentissima cum a suo Creatore
sancto,ut in aqua vinum latere intelligatur. Omnis ab impietateju8tificatur,adeformi forma informo-
enim prophetia non intellecto Christo insipidum et sam mutatur formam. Erat enim etiam inter vitia
fatuum quiddam est. Dominus autem spiritus est. natura bona. Et ob hoc addit :De gloriain gloriam,
Ordo verborum talis. Quasi dicat: Bene dixi, per scilicet de gloria creationis in gloriam justificatio-
Spiritum scilicet auferri velamen ; autem, id est nis. Vel, de gloria fidei, ubi filii Dei sumus,in glo-
quia Spiritus sanctus est Dominus, id est potest riam speciei, ubi ei similes erimus, cum videbi-
operari quod vult: et per hoc quos vult illuminat, mus eum sicuti est. Et addit: Tanquam a Domini
(21) August., De Trinit.
(22) Id., De Trin. in lib. xv. (23) Id., in eodem.
29 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. II AD COR. 30
Spirilu, per hoc ostendens a gratia Dci nobis con- jA misericordiam Dei, non dcficimus, pro aliquibus ad
ferri, tamoptabilistransformationis bonum. Verum versis, sed abdicamus, non solum aperta mala, sed
hujus imaginis quandoque futura est perfectio, ad occulta dedecoris, id est immundas cogitatior.es, id
quam consequendam nos erudit magister bonus, est omnia turpia ot polluta, quco ficri ct cogitari
dicens : Nos omncs rcvclata facie speculantcs, id possunt amovernus. Nos dico, non amlmlaittes in
est per speculum rationis intucntcs, gloriam Do- astutia, id.est in hypocrisi, ut pscudo faoiunt, qui
mini, id est gloriosum Dominum, transformamur, videntur humilcs; neque adiillcrantcs verbtim Dei,
id est de formain formam transimus, [Angustinus] por adraistioncm falsitatis, vel pro qua:stu praedi-
seilicet de obscura in lucidam tendcntes in imagi- cantes; sed ambulamus in manifcstationemverilatis,
ncm eamdem, quae est gloria quam speculamur, qUia manifeste in nobis videtur veritas. Non dico,
quam speramus, ut Dci imago, [Ambrosius! id est comtncndantes, id cst commendabilcs facicntcs,
dii sumus, id est ut similos glorifc Christi simus in nosmetipsos, sinecomparalioncadvorsariorum adco
asternum ; sicut Joannes ait: Scimus quia, cum ap- ' nos commendabilcs facimus,ut venlatis nostroelaus
paruerit, similes ei erimm (I Joan. IIIJ. [Augusti- transeat; [Ambrosius] non solum usque ad ocu-
nus] Nos dico euntes de gloria, vol claritate crca- lum sed etiam usquc ad omncm conscienliam homi-
tionis, in gloriam, vel rlaritatem justificationis, vel n «'tw.inlentiono mea manontc, coramDeo, id cst in
de gloria fidci, in gloriam specici. Transformamur- boneplacito Dci. Vel hoc dico, coram Doo, id est
dico, tanquam a Spiritu Domini ducti, quia hoc bc- testc Deo, cui nihil bccultum cst. (25) Tostimonium
neficium habcmus a gratia Dci (24). Cum autem hac Dci implorat, ut vel ipsi crcdatur qUo auclore prae-
transformatione ad perfectum fucril li.ec imago re- dicat. Attende Aposlolum implcre quod Dnminus
novata, similcs Deo crimus. [Ambrosius] Velita: ait:.Sic luceal lux vcstra corum hoininibus, etc.
Transformamur, dico, translati a gloria, vel a cla- (Mallh. v). Et item: Atlcmlile tte justiliam vestram
ritate Moysi, in claritalcm, vel gloriam Christi, faciatis coram hominibus, ut vidcamitii ub cis (ihid.):
tanquam a Spiritu Domini, quasi qure gloria cst ta- [Augustinus] Voluit ilaquo nos bona facere in
lis qualem dccetdare Spiritum Dci. Tantum enim conspoclu hominum, sed ad laudcni Dei lanluiii,
dahitur gloriae, quantum dignum csl dari per Spi- non nostram. Audi Aposlolum utrumque facienlcm
ritum sanctum. Ideo enim dixit: Tanquam a Do- ct docenlcm. Ait cnim, commomlanlos nosme!>ji:-.u.-.,
mini Spiritu, ut ostendcret ramdcm gloriam dari ut ostondat sc implorc nlmni illud : Lwcat lux ve-
qutr. sublimitati congruat dantis, Vel ita, ut per Do- stra coram homimbus. lil addit, corani Deo, ut,
minum accipiatur Patcr, et pcr imaginem intclli- ostendat sc imploro etiam illud : Non ul-virleanihv
gatur Filius: Nos spcculantes gloriam Dei, id esl ab hominihus. Non enim haic fatit ut vidcatnr al>
Filium qui est gloria Patris, transformamur. Hoc 'C bominibus. Quod si. Quasi dicat: Dixi nos prredi-
non mutatur. Tendcntcs in iraaginem ejus, scilicet care in manifestalionc vcritatis. Quod, id esl, sod
Patris, eamdem, cum ipso, id est in Christum, qui si etiam opertum est Evangelium nostrum, [Am-
dicitur imago Patris; eadem est cum illo in quem brosius] id est quod a nobis prajdicatur, operlum
tendimus, scilicet ul eum in esscntia vidcamus. c4 etiam in his qui pcreunt, id est culpa corum cst
Nos dico, euntcs a claritatc in claritatera, id estab qui perire meruerunt. Verura est enim quia in-
una clara cognitione in aliam claram cognitioncm, creduli non vidcnt splendorem voritatis, mcrilo
tanquam a Spiritu Domini, id est ut illi quos Spi- pcrfidiae obcaecati. In his qui percunt dico, in qui-
ritus Dei ducit. btis pereuntibus vcl verbis Evangclii, Deus hujus
CAPUT VI. sxculi, id est Deus qui non solum bonos regit, [Au-
VEBS.1-4. — Ideo habentes hanc administratio- gustinus] sed etiam malos pro merito praecipitat,
nemjuxta quodmisericordiam consecutisumus,non cxcxcavit, a naturali ratione, mentcs inftdclium, (26)
deficimus;sed abdicamus occulla dedecoris, non am- scilicet quod Christo non credunt, quos cxcaecavit
bulantesinastutia, neque adulterantes vcrbum Dei, dans cis quod volunt, id est sincnsoos faccre quod
sed in manifestatione veritatis, commendantes nos- volunt, id est ut non crcdant: quod non facit ma-
metipsos ad omnem conscientiam hominum coram rj litia, sod justitia. (27)Vel talis potestesse ordover-
Deo.QuodsietiamoperlumestEvangeliumnostrum, borum : In quibus pereuntibus Dcus verus et justus
in hisquipereuntest opertum, inquibusDeus hujus cxcaecavit mentes infidelium hujus saeculi. Vel ila:
sseculiexcxcavit mcntes infidelium, utnon fulgeat In quibus deus hujus saeculi, id est diabolus qui
illis illuminatio Evangelii glorix Christi, qui est est princeps mundi, qui saeculuribus principatur.
imago Dei. Vel dcus saeculi, id cst superbia, vel ingluvios
Ideo, etc. Quasi dicat: Et quia tantam clarita- ventris, excaecavit mentes infidelium, id est causa
tem habemus a Spiritu, ideo, nos habentes hanc adest quarc excaecentur. Adco excaecavit, ut illumina-
ministrationem, id est hanc dignitatem ut spiritum tio Evangelii, id est doctrina Evangelii illuminans,'
aliis ministremus. Habentes dico, non mcritis, scd non fulgeat, id est non apparcat eis. Qure tamen
juxta quod misericordiam conseculi samus, id cst per lux.cst Evangclii, dico, glorix Chrisli, id cst in quo
(24) Aug., de Trinit. (26) Id., ad Faust.
(25) Id., De verbis Evangelii. '27) Id., contra inimicum legis.
praedicatur gloria deitatis Christi, non solum infir-.
r- A paratione elementorum. (29) Coeperunt enifti exquo
mitas humanitatis, quod Christus imago est Dei ei confusa moles coeli et tefrae ccepit esse, antequam
Patris, quia de illo est, cui etiam aequalis est, se-
3- lux facta esset qua illuminaretur, quod sine luce
cundum illud : Qui videt me, vidct et Patrem (Joan. i. fuerat tenebrosum; postea vero accedente lure,
xiv). (28) Sciendum est quod imago et aequalitas LS quod factum est, melius redditur, in quo proficien-
et similitudo distingucnda est, quia ubi imago,3, tis hominis affectio significatur. Unde Apostolus lo-
continuo similitudn ost, non continuo aequalitas;>; quens ad fideles ait: Fuistis aliquando tenebrgg,
ubi aequalitas, continuo et similitudo, non continuoio nunc autem lux in Domino (Ephes. v). llle hoc fecit,
imago ; ubi similitudo, non continuo imago, nec ;c qui cum tenebrae essent super abyssum, dixit: Fial
aequalitas. Verbi gratia, in speculo est imago et si-i- lux: et faeta est lux (Gen. i). Haeclux significat lu-
militudo, non tamen aequalitas, quia multa desuntlt cem, quae modo nobis et per nos aliis datur. Ex quo
imagini quae insunt illi rei, de qua expressa est.t. non potest intelligi quod tenebrae sempiternae fue-
Potest etiam aliquando esseimago in qua sit aeqna- i- ' rint, sicut quidam legis calumniatores itoponunt
litas, ut in parentibus et filiis invenitur 13* ima- i- ejusdem legis scriptori sensisse: qui potius osten-
go et similitudo et aequalitas, excepto tempore quoo dit eam ocepisse, cum dixit: In principio fecU Deus
praecedunt parentes, quia de parente cxprimit si-i- .„ ccelum,etc. Terradutem invisibiliseratetincomposita,
milittido Filii, ut recte imago dicatur, et polestit et tenebrx erant superfaciem abyssi(ibid.). Illuxitdi-
essc tanta ut rccte dicatur asqualitas. Potest etiamn co, ad illuminationem scientix et claritatis (30). Vel,
aliquando esso similitudo et aequalitas quamvis nonn gloriae Dei, id est ut illuminaret nos scientia, qua
sit imago.utin duobus ovis paribus. Christus au-i- sciremus Deum esse lumen, qno tenebrae nostrae il-
tem ita dicitur imago Patris, ut nihil horum desit,:, luminantur. Scientia enim gloriae Dei est, qua sci-
ut non solum ejus imago sit, quia de illo est; etit rous ipsum lumen esse, quo tenebrae nostrae illumi-
similitudo, quia imago est; sed etiam aequalitass nantur. [Ambrosius] Vel ita, ad illuminationem
tanta, ut nec temporis intervallum impedimento0 scientiaB claritatis Dei, id est ut illuminemus alios
sit, quia non generavit Deus Filium in tempore. per scientiam de claritate, id est de essentia Dei.
VERS.5-12.—Non enim nosmetipsosprxdicamtts, , Et hoc dedit nobis fn faciem Jctu Christi, id est per
sedJesum Christum Dominum nostrum. Nos autemi Jesum Christum, qui est facies Patris, sine quo non
servos vestros per Jcsum ,quoniam Deus quidixit dee cognoscitur. Habemus autem. Hactenus egit de al-
tenebris lucem splendesccre, ipse illuxit in cordibuss titudine scientiae suae, hic agit de fragilitate carnis
nostris ad illuminaiionem scientise claritatisDeiin 2 quam refert ad gloriam suam, etsi contravidentur.
facii Jesu Ckristi. Habemus autem thesaurum istumt Quasi dioat: Deus illuxit nobis ad illuminafionBin
m vasis fictiiibus, ut sublimitis sit virtutis Dei, ett C soientiae, sed istum thesaurum, id est scientiam
non ex nobis. In omnibus tribulationem patimur,sed i istam qua alios ditemus, habemus fn vasis fictUibus,
non angnstiamur ; aporiamur,sed non destiiutmnr; ;- id est in corporibus fragilibus. Thesaurum dicit sa-
persecutionem patimur, sed non derelinquimur; hu- oramentum Dei, quod fidelibuserogatur, perfidis ab-
miliamur,sednonconfundimur; dejicimur, sednoni sconditur. Et boc ita, ut tublimitas sit virtutis Dei,
perimus. Sempermortificationem Jesu Christiin cor- et non ex vobis, id est, ut tota altitudo Dei esse vi-
porenostro circumferentes, ut etvitaJesu manifeste- deatur, et non nostra. In omnibut, etc. Quesi di-
tur in corporibus nostris. Semper enim nos qui vivi- cat: Vasa sunt fictilia. Et vere, quia patimur tribu-
mus in moftem tradimur propter Jesum, ut etvita i lationem in omnibus, quia nullus modus tribulandi
Jesu manifestetur in carne nostra mortati. Ergo ) abest: sed de thosauro bene conscii non angustia-
rhors innobis operatur, vita autem in vobis. mur in animo. Deinde aperte quasdam tribUlationes
Non enim, etc. Quasi dicat: Bene dico gloriae3 enumerat, dicens: Aporiamwr, id est pauperes au-
Christi, non enim, etc. Vel ita continet. Commen- mus adeo ut necessaria desint. Aporos enim (ireece,
damusnos in manifestatione veritatis, et caetera ta- et Latine pauper dicitur. Sed non dettituimur, a the-
lia facimus; et hoc propter Christum. Non enimi sauro nostro. Vel non destituimur omnino a Deo,
praedicamus nosmetipsos, sed Jesum Christum Do-- nr quia Deus pascit noe. Etpatimur persecutimem, de
minum nostrum, id est prasdicatio nbstra non ten- loco ad locum ; sed non derelinquimur, a Deo,
dit ad gloriam nostram, vel ad lucra nostra, sed ad1 quando thesaarum eustodiat. Humiliamur, id est af-
gloriam Christi, quem praedicamus Salvatorem ett fligimur, sed non confuhdimur, id v&t non erube-
Dominum nostrum esse, illum praedicamus esse Do- soimus. Dejicimur in mortis periculum, sed tumpe-
minum. Nos autem dominis esse, servos, id est mi- rimus, id est a bono non cessamus. Qui per Bingufe
nistros vestros. Et hoc, per Jesum, qui nobis hoc; semper sumus circwmferenteF,id est afiis pH>pinan-
injunxit. Hoc autem facimus,quoniam Deus ipse il- tes, et ostendentes fn corpbre nostro, non solum in
luxit in cordibus nostris, id est se qui est lumen, no- animo, mortificationem Jesu„ id est quam euStiae-
bis infudit; qui dixil, id est praecepto solo hoc fe- mus pro Jesu, vel quam prius Jesus suutihuit. Et
cit, lucem splendescere de tenebris, quod fuit in se-- boc ideo facimus, ut sicut moro Christi in aobis ap-
(28) August., in lib. LXXXHQ. (30) Id., De bap. par
(29) Id., contra inimicoB legis et prophetarum.
parct, ct vita Jcsu, id est gloria, manifestetttr, ctiam \\ Habenles autem nunidom spii-ilum lidui, qucm illi
iiiimicis, non tantura inanimabus.sedeliainmcor. habuerunt. Deno dico quod hubuuiuiil. Sicul scri-
poribus nostris. Sempcr enim. Quasi dicat: Moitifi- plum est de illis patribus, in quoiumpersonadicit
cationem Jesu circumferimus, et vere, quia nos qui David : Credidi perfecle propter quod locutus sun;.
vivimus, virtutibus, vel quibus lioet vivere naturali Aliter non perfecte crederet. [Augustinus]Nonenii.i
vita, semper tradimur inmortem, idestin pericula perfecte credunt qui quod oredunt, loqui nolunt.
mortis: et hoc sustinemus propter Jesum, idestpro Ideo ait,credidi propter quod locutus sum,sed pro-
amore Jesu, ut et vita Jesu, immortalis etimpassi- pter hoc dicit se locutum esse, quia credidit;et ita
bilis manifestetur in carne nostra, licet nunc mor- duo fecit, quorum alterum alterius causa exslit;t.
lali, et ideo videtur impossibile quid speramus. Credidit, scilicet et locutus est, ne fides sine co i-
Ambrosius] Et est sensus : Non timemus mori pro fessione esset inutilis. Habentes, inquam, et nos, ut
Christo propter proraissam resurrectionem. Ergo illi credimus futuram vitam, propter quod loquimur,
mors. Quasi dicat: Et quiahoec patimur, ergo tnors id est confitemur non timentes mala, quia sumi.s
operalur in nobis; vita aulcm in vobis, id est mors scientes quoniam qui suscitavit Dominum Jesum a
dominium exercet in nobis, sed vos ad voluptates morte, et nos suscilabit, ut simus in eadem gloiia
vitae tenditis. Vel ita, quia per morfem vitam Jesu _T. cum Jesu. [Ambrosius] Hoc dicit propter quosda xi
consequemur, crgo mors, non est inutilis, sed ope- qui negabant resurrectionem, quos et in prin>a
ratur, uragnum quidinnobis, sedvita, quadelecta- Epistola arguil, et in eadem gloria consliluet no.*,
mini in terrenis, operatur in vobis, mortem aeter- id est confirmabit, ut ultra,scilicet non moriamur,
nam. Vel ita, ut legatur passive, operatur ergo, id nec mors nobis dominetur. Constituet, dico, vobi-
est propter spem vitae Jesu, mors operatur, id cst scum, quia omnes unius fidoi participes in una d<-
a praedictis passionihus efficitur; in nobis, id est mo pacis erunt. In qua constituet, non dico ncs
permittimus effici in nobis, sed per hoc vita ef- nobiscum,sed nos vobiscum, ut non inferiores, scl
ficitur in vobis, id est fides plantatur in vobis, pcr parcs nobis sitis,si volucritis.Et bene de vobis hoc
quam vivilis. asscro. Enim, id est quia, omnia ista facimus prc-
VERS.13-18.—Habentes autem eumdem spiritum pter vos instituendos nostro excmplo, ita omnia al
fidei, sicut scriptam est: Credidipropter quodlocu- vos spectant,ul grutias Doi abundans,in nobis abun-
tus sum, et noscredimuspropterquodetloquimur, det ct per vos in aliis, et per vos multos abundcl i.i
scientes quoniam qui suscitavit Jesum, et nos cum actione gratiarum, ut, scilicet vos et alibi graliau
Jesu suscitabit, et constituet vobiscum. Omnia etiim Deo agatis. Et hoc in gloria Dei, id est ad ostcn
propter vos,utgratia abundans per multos in gratta- dendum Deum gloriosum, qui a munero suo nul-
rum actione abundet in gloriam Dei.Propter quod C lum vult esse alicnum. Idoo Apostolus omnia sus
non deficimus, sed licet is quiforis estnoster homo tinet, et omnibus fidcliter praedicat, ut non pau-
corrumpatur, tamen ts qui intus renovatur de die cos ad ccenarn porducat Dei, cujus contumelia est,
in diem. Idenimquodinproesentiestmomentaneum, si veniant pauci. Magna enim contumelia ejus
et leve tribulationis nostrce.-supramodum insubli- est qui cconam fecit opulentam, ac multos invita-
mitateceternum ghriapondus operatur in nobis,non vit.si paucos h&bet.Propter quod.Quzsi dicat: 123
conlemplantibus nobisquavidentur,sedquaenon vi- Omnia facimus ad instructionem vestram. Propter
dentur. Quoeenimoidenturtemporaliasunt, quoeau- quod, scilicet ut nos imitemini, non dico pro vita
tem non videntur cetertta sunt. Jesu tanlum non dcficimus in tribulationibus, sed
Habentes autem. Quasi dicat: Semper mors ope- licct homo noster, id est caro, is qui foris est, scili-
ratur in nobis. Et per hoc patet quod nos habemus cet expositus malis corrumpatur,(am«n is qui intus
eumdem Spiritum sanctum, quem prophetae habue- cst, id est anima munita spe futuri, cui non acco-
runt, qui Spiritus est causa fidei, (31)quiaSpiritus dit humanus furor, id est imago Dei, renovatur, in
gratiae facit ut babearaus fidem, utperfideraimpe- agnitione Dei de die in diem,id cst assidue purior a
tramus orando, ut possimus facere quodjubemur. vitiisefficitur perigncmtribulationis (34).Notaquod
Cum autem dicit, euradem spiritum fidei, ostendit D j) licet dicat is qui foris est, et is qui intus, non ta-
quod in justis diversorum temporum, eademestfi. racn duo sunt homines,sed unus quem totum Deus
des. (32) Ea enim fides, justos salvavit antiquos, facit, id est ct id quod interius est, et id quod ex-
quae salvat et nos, id est mediatoris Dei et homi- tcrius est. Inleriorcm porro hominem pro spiritu
num. Tempora ergo variata sunt,sednonfides, quia mentis, oxteriorem vero in corpore, atque ista
illi venturum Christum, passurum, resurrecturum, mortali vita vult intclligi, sed ad imaginem suara
et ascensurum crediderunt; nos autem credimus non fecit, nisi id quod interius est. Non ergo fecit
Christum venisse, passum esse, resurrexisse, in hominera ad imaginera suara secundura hoc quod
coelum ascendisse. (33) Et quod antiquos justos fi- -habet corpus, corporalemque vitam, sed secundum
des salvaverit, ostendit, dicens, sicut scriptum est. hoc quod habet rationalem mentera, qua cognoscat
Quasi dicat: Habemus eumdem Spiritumquemilli.
tZi) August., De gratia et lib. arb. (33) Id., super Jottnnem.
(32; Id., De na. et gratia. [34] Id., contra Faustum,
])eui;i, cl iimnibus rationalihus praponatur. Non A corpus mortale pcr tribulationes dissolvatur. Et
ci-go curpus tantum, sed quidquid etiam est com- ideo, quoniam, sic dis'solvatur, ut conditio, et
niunc pecori, exterior homo est. Totusque ille causa sit praemissa. Deinde quod dixerit ad aedifi-
homo, scilicet secundum interiorem et exteriorem cationem, exponit dicens scilicet Domum animae
sui partem, inveteravit per peccatum, et poenaead- id est corpus immortale in quoresurgentessemper
dictus est. Renovatur autem nunc secundum inte- erimus. Domum, dico, non manufactam, id est non
riorem hominem: in resurrcctione vero etiam ex- complexione hominum factam,scilicetnonhumanae
terior percipiet coelestis habitudinis dignitatem.ut gencrationis opere productam, nec humanis fomen-
totum quod factum est recreetur, et quod factum tisauctam, sed adeoineffabilitercompactam,etater-
est reficiatur (35). Nunc vero homo exterior, scilicet nam, quiaabaeternofactam, idest Deidispositione,
corpus, quantoesthaecvita diuturnior, magismagis- id est ab aeterno nobis praeparatam. Et illam habe-
quccorrumpitur,vela3tnte,velmorbo,velaliis,modis. bimus in calis, id est inter coelestes, scilicet inter
Id enim, quasi dicat: Merito non deficimus.quia id angelos; velpotiusdicituraeterna, quiaineasinefine
trfjulationis nostrce, id est minimum, quod in pra- manebitur. Per hoc dat flduciam, ut nontimeamus
senti est, ubi non est nisi desolatio, et tnomenta- dissolvi decorpore violentia infidelium,. quia prae-'
neum id est parem durans, et leve, ad ferendum, _ parata est habitatio in coelis aeterna, ut de tempo-
operaticr in nobis pondus glorix, id cst immensam rali et terrena expulsi in perpetua domo recipia-
gloriam. Nota quod singula singulis opponit. Ponit mur. Nam et in hoc. Quasi dioat: Dico quod ha-
• enim pondus contra leve, et gloriae contra tribula- bebimus domum non mannfactam. Et inde potest
tionis. Pondus dico, xternum, contra hoc quod videri quod habebimus. Nam non solum pro prae-
dixit momentaneum, etsu/w-amodumtribulationum, senti babitatione, sed etiam in hoc, id est in consi-
contra hoc quod dixit, id tribulationis et in subli- deratione hujus tantae gloriae, ingemiscimus, ex di-
mate, id est in coelo contra hoc quod dixit, in latione desiderii, quod non faceremus nisi certi.
praesenti. Parvis enim laboribus magna reddetur In cujus rei figura, Axa filia Caleph petiit a patre
merces; et pleni tribulatione supra modum su- irriguum superius, et irriguum inferius (Josue. xv)
blimitas gloriae pcusabitur perpetuae, in nobis dico, ut nos lacrymas effundamus, non solum pro prae-
non contemplantibus, id est non appetentibus ea sentisjncolatus miseria, sed etiam pro dilatione
qux videntur, sed qux non videntur. Ac si diceret: Bupernaegloriae. Unde hic ait, et in hoc ingemisci-
Ideo operatur in nobis pondus gloriae,quia non ap- mus. In quo? in hoc, scilicet cupientes, super vir-
petimus terrena, sed ccelestia. Ideo quae non vi- tutes animae, indui habitationem nostram, id est
dentur appetimus; enim, id est quia, qux videntur aediflcationem nostram, qua de calo est, id est im-
temporalia sunt, id est transitoria; qua autem non C mortalis et impassibilis. Et est sensus: Ideo inge-
videntur, xterna sunt. miscimus, quia cupimus super innovationem ani-
CAPUT V. mae, quam jam accepimus, indui nos habitationem
VEBS. 1-4. — Scimusenim quoniamsiterrestris nostram, id estdari animae vestimentum, non de
domus nostra hujus habifationis dissolvatur, quod terra corruptibile, sed de coelo, id estimmortaleet
adificationem ex Deo habemus,domum non manu- impassibile, ad similitudinem coelestium. Si tamen.
factam, mternam incalis. Namet inhocingemisci- Quasi dicat: Cupimus indui, quod utique iiet, ta-
mus, habitalionem nostramquadecaloestsuperin- men hac conditione, dico, si nos inveniamur vestiti,
dui cupientes; si tamen vestitietnonnudi invenia- scilicet virtutibus, fide, et caeteris. Posito, idestde-
mur. Nam et qui sumus inhoctabernaculoingemi- posito corpore, et non inveniamur nudi, virtutibus,
scimus gravati, eoquodnolumusexspoliari,sedsu- id est si Christum vestiti fuerimus corpore depo-
pervestiri ut absorbeatur quod mortale est a vita. sito, et non nudi eo. Hoc dico, ne idem de nudis
Scimusenim. Quasi dicat: Vere operatur pondus putaretur.Vel ita,cupimus indui corpore in resur-
gloriae, quia etiam in corporibus, non tantum in rectionem, ita tamen si inveniamur vestiti gloria
animabus, et hoc est quod ait: Et est talie ordo promissa, non nudi. Hoc enim desiderant sancti, ne
litterae. Scimus enim, quod habemus ne dicam ha- n resurgentes, recepto corpore, nudi, id est alieni a
bebimus, adeo certi sumus, quia jam habemus spe promissa gloria inveniantur. Hoo enim opus est,
quod habituri sumus re. Mdificationem, id est cor- ut induti corpore superinduantur gloria, quae im-
pus immortale, firmatum plene, ex Deo, tantum mutatio in claritatem eritscilicet. iVamûj. Quasi
quia non ministerio hominum fiet. [Ambrosius] dicat: Nos perfectiores pro dilatione gemimus,
Habebimus, dico, si domus nostra, id est mortalis quia etiam minus perfecti qui carnemfovent, inter
caro in qua habitat anima, hujus habitationis, ubi quos Apostolus se connumerat, ne illi minus de se
semper inquietatur anima. Domus, dico terrestris, sentiant. Et hoc est quod ait:
id est de terra, et proclivis ad terrena, distolvatur, Nam et, id est etiam nos minores qui sumut in
id est destruatur, pro Christo. Et est sensus: Sci- tabernaculo isto. id est qui habitationem hujua
mus quod habebimus corpus immortale, etsi hoc corporis diligimus, de quo non esset curandum,
(35) Aug„ De Trinitate.

37 COLLECTANEA IN FPIST. D. PAULT. — IN EP. II AD COP. 38
cum non sit nisi tabernaculum ad lempus, ingc- A \ mnrs in vicloria. Vcl i!a : Nam cl qui. Quasi dicnt'
miscimus, dcsiJerio cu.-lestis (30,'. El nos <lico, gra- Dc illo gcniimus, scilicc-t i[iii.-ta boaliliidinn mmoli
vali, id cst dcprcssi, eo, scilicet cqrruptili corporc, surrnis : ct non roiruin si <lcco gcmimns : nam <lo
quia aggravat nunc animam corpus corruptibile.et hoc etiam gemimus,quod minus cst, scilicot, quod
deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogi- hoc corporc exuimur. Et hoc est quod ait, nam qui
tantem (Sap. ix). Et quia gravationis causa est non sumus in tabernaculo isto, id cst in hao habita-
natura et substantia corporis, sed e.jus corruptio, tione, quamvis gravati sirnus, eo, id ost sarcina
nolumus corporc exspoliari, si fieri potest, sed carnis, cum ingcmiscimus co, [Ambrosius] id est,
etiam iramortalitate vestiri. Et hoc est quod ait, ideo qtiod nolumus exspoliari corpore, sed super-
quod nolumus. [Remigius] Quasi dicat : gravamur vestirt immortalilate, si hoc posset ficri,ita ut quod
sarcina corporis, quod corpus tamen nolumus ex- mortale cst abforbeatur a vita, nc ultra possit
spoliari, id est nollemus nobis pcr mortem tolli, si mori.
fieri posset. Sed super, id est adeo, vestiri stola im- VERS. 5-10. — Qui autem efficit nos in hoc ip-
mortalitatis, ita tit quod tnortale est absorbcatur sum Deus, qui dedit nobis pignus spiritus. Auden-
vita, id est ut vita immortalitatis destruat mortali- tes H4 igitursemper etscientcs quoniam,dum su-
tatem, non ut supeream veniat, <Hc.Sensus est (37): nr mtts in corpore, peregrinamur a Domino. Per fiilvin
Sic vellemus lieri immortales, si fieri possot, utL enim ambulamus, el non per speciem. Audemus
jam veniretipsa immortalilas.et modosicUtsumus i autem, et bonam vohtntatem habemus magis pere-
mutaret nos, quia etsi a malis ad bona transea- grinari a corpore, et prxsentes esse ad Dominum;
mus, tamen ipse transilus arrmrus, et habel 1'elcti et idco contendimus, sive abienles, sive prxsentes
acetum,idestacrequid tolorandum(;J8).Elsi corpusi placere illi. Omnes cnim nos manifestari aportet
gravat animam, ct habet incitanicnta vitioi-um, otL unle tribunal Christi, ut rrferat itnusquisque pro-
desideria vitiosa, non tamen orania mala sunt ex: prta corporis prout gcssit, sive bonmu sive malam.
eo, noo omnia vila; iniquae vitia tribuenda suntt Qui autcm. Quasi dicat: fiigcniiinus dcsidorio
oarrii, ne ab his omnibus purgemus diabolum, quii cirlestis. Dcttsautem est qui effirit nos in hoc ijisum,
non babet carnem. nec fuit eorruptio corporis.qua L id est Dcus hoc cflicit in nobis. Vcl ita continet :
uggravat animam pcccati pt-imi causa, se<l pcena;I Nolumus exspoliari corpore, sed tamen Dcus efli-
nec caro corruptibilis animam peccatricem fecit,, cit hoo, ut immortalitatem cupiamus, quod ita ait,
sed peccatrix anima carnem corruptibilern fccit (39). qui autcm efficit nos in hoc ipsurn, scilicet ut ve-
Qui ergo omnia mala animac ex vorpore putant ac- lirnus iinmortalilatom, Deus est. Vel ita ab illo loco,
cidisse, in errore sunt. Attendo quod ingemisceres iV«met qui. Quasi dicat: Dico nos superindui, si
se dicit, et gravarisub sarcinacorruptibiliscarnis, , C £ invcniaraur vestili virtutibus: quod utiqueoramus,
et tamen ait: nolumus exspoliari (40). Ecce vox nec: ut perseverantcs in fidc, vestiti invoniaraur Spiritu
confessio poenae.Grave est corpus et onerosum at- sancto. [Ambrosius] Nam et qui stttnus in taberna-
que corruptibile, gemilur sub illo, et taraen non\ culo isto, gravali passionibus, ingemiscimus, orando,
libeuter deseritur. Prius enim mentis ratione cupitt eoque, ideo, quia nolumus arpoliari Spiritu sar.cto,
dissolvi, et esse cum Christo; sensu autem carnis3 id est gcmendo hoo pramus, ne spoliemur Spiritu
refugit et recusat (41). Hoc habct humanus aiTe- sancto, et sio gloria indueraur. Unde subdit, scd
ctus, hoc ipsa anima nescio quomodo habet in vo- nolumus supervesliri gloria immortalitatis, ita ut
luntate, quoniam diligendo vitam, odit mortem, ett quod mortalc est absorbeatur a vita. Tuno cnim su-
quoniarn carncm suam non.odit,nec ipsi vult acci- perindui promissa gloria poterimus immortalitatis,
dere quod odit; et si fieri possit non vult exspo- si exuti corpore non dispoliati a Spiritu sancto fue-
liari,sed supervestiri, sicut ait Apostolus, nolumuss rimus. Qui autem. Quasi dicat: Nolumus exspolia-
exspoliari, scd supervestiri (42). Quasi dicat: Sub3 ri, scd supervestiri. Qui autem efficit nos in hoc
terrena tunica gemo, ad coelestem festino; illarai ipsum, id est qui hanc voluntatem in nobis pcr-
volo accipere, istam volo ponere. Quid, Apostole,i, ficit, Deus est, gui dedit nobis pigttus Spiritus, id ost
dicis ? fiet injuria tanto illi ca'lesti vestimento utt ]rj dedit nobis Spiritum sanctum pignushujus rei im-
veniat tibi immortalitas super hos pannos mortali- plendae, quo pignore de immortalitate ccrti sumus;
tatis ct corruptionis, ut hoc sit inferius illud supe- quam tunc habcbimus, quahdo sine hoste ullo, in-
rius, hoc interius, illud cxtcrius. Non sic, inquit,, offabili ac sempitorna pace fruemur. Audenles iyi-
dico, non sic. Nolo ilaque exspoliari, scd superve- tur (43). Quasi dicat: Ueus facit nos volle immor-
stiri, non tamen ita, ut sub incorruptiono inaneatt talitatem.facit etiam nos de ca certos per Spiritum
corruptio, sed ut absorbcatur quod mortale est ai sanctum. Igitur, id est ideo seniper sumus, auden-
vita in nobis, ut nusquam sit mortalitas, non infra,,, tcs, id est consueta audacia vertentes, ct scientes
non supra, non intra, non cxtra. Absorpta esl enimn hoc, quod utique confirmat nostram audaciara.
(36) Augustinus, De civit. Dei. (40) Id., in eodem.
(37) Id., in psal. LXXXVIII. (41) Id., De gratia nat.
De civit. Dei.
(38) Id., in (42) Id., De nat. apost.
(39) Id., ser. de nat. apostolbrum. !43) Id., De bap. par,
Qiii.i siiiraus? quoniam dum suinus in hoc corporc tj^ varivol gravari Nam etiam ista quae pro defunctis
mortali, perigrinamur a Domino, id est remoti su- commendandis frequentat Ecclesia, non omnibus
mus a Domino specie, tamen in mente ipsum ha- prosunt, et quare ? (48) Nonne pro differentia vitae
bentes per fidem. [Ambrosius] Quaeritur cum alibi quam quisque gessit in corpore, quia etiam boc
scriptum sit: In ipso vivimus et movemur et sumus meritum sibi quisque dum in corpore viveret com-
(Act. xvii); quare hic dicat nos peregrinari a Do- paravit, ut ei possint ista prodesse. Cum ergo Ba-
mino? Si enim ubique est, quomodo ergo pere- crificia, vel altaris,vel quarumcunque eleernosyna-
grinamur a Domino? Sine dubio ubique est, et in rum pro baptizatis defunctis omnibus offeruntur,
eo sunt omnia.et tamen dicimur hic peregrinari ab pro valde bonis gratiarum aotiones, pro non vUde
eo; quia'ot si ubique Deus est, non tamen hic vi- malis propitiationes sunt; pro valde malis etiam si
detur sicut in coelis. Peregrinamur ergo non fide, nulla sunt adjumenta mortuorum qualescunque vi-
sed specie. Unde subdit; per fidem enim invisibilium vorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt
ambulamus, id est ad Deum tendimus, et non per vel ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, vel certe
speciem, id cst non per praesentiam eorum. Qui peut tolerabilior fiat ipsa damnatio. Omqes ergo asta-
regrinatur et per fidem ambulat, non est in patria, bimus ante tribunal Christi (Rom. xiy), ut TBferat,
sed jam est in via. (44) Qui autem non credit, nec in a simili messorum, ea quaegessit per cprpus.Unus-
patriaest, noc in via.Sic ergo ambulemus tanquam R ' quisque, etiam pueri, qui si non
per se, tamenper
in via simus.quia ipse rex patriae factus est via. Rex alios gesserunt, dum per eos vel crediderunt vel
patriae Christus. est, et ibi veritas. Hic autem via est. non crediderunt,quandobaptizati vel nonbaptizati
QuO imus? adijhristum : Quaimus?Per Christum sunt; secundum quod judicantur, non secundum
Ipse enim ait: Ego~sumvia, et veritas, et vita (Joan. quod gestu.ri erant, si diu viverent. Dicit enim,
xiv). Est illuminatioper fidsm, est et illuminatio per prout gesserit in corpore, non ut gesturus erat, si
speciem ; modo per fidem tantum illuminamur,non diu viveret (49). Frustra ergo sibi homo post hoc
per speciem (45). Homini enim vitara mortalem ad- corpus promittit, quod in hoc corpore comparare
huc agenti non potest contingere, ut dimoto atque neglexit. Et quia ante tribunal stabimus.
discusso omni nubilo phantasiarum corporalium, VEBS.11-15.—Scientes ergo timorem Dominiho-
serenissima incommutabilis verilatis luce potiatur, minibus suademus, Deo autem manifestati sumus.
et mente penitus a consuetudine vitae hujus alinna- Spero autem et in conscientiis vestris tnanifestos nos
ta, constanter et indeclinabiliter illi haereat. Aude- esse. Non iterum commendamus nos vobis ; sed oc-
mus autem. Quasi dicat: Sumus audentes et scientes casionem damus vobisgloriandipronobis,uthabea-
hoc, audentes autem mente, audemus opere; id cst tisadeosquiinfaeie glorianturetnon in corde.Sive
ab actu non quiescimus, etsi durum sit; et bonam C { enim mente ex<xdimus Deo, sive sobriisumus, vobis.
voluntatem habemus, quia non tristamur, non mur- Charitas enim Christi urget nos, xstimantes koc,
muramus in adversis. Nos dico cupientes, magis qwmiam siunuspro omnibus mortuusest, ergo omnes
peregrinari, id est removeri a corpore, et prxsentes mortui sunl,et pro omnibus mortuus est Chrislus;
ad Dominum, quam hic morari. Et, quia volumus ut et qui vivunt jam non sibi vivant, sedei qui pro
i!li haerere, ideo, omnibus modis contendimus pla- ipsismortuus est et resttrrexit.
cere illi, sive absenles, ut nunc est, sive prxsentes, Seientes ergo timorem Domini, id est,quam caste
ut quando astabimus ei, id est elaboramus ut hic, timendus cst Deus, homiaibus suademus, ut ti-
et illic placeamus illi. Omnes enim. Quasi dicat: meant, et ut credant et provideant sibi; quia quo-
Contendimus placere, et sic expedit. Omnes enim, rumdam praviloquio dies Doraini in dubium venit.
etc. Vel ita continet, praesentes illi erimus.Et vere, [Ambrosius] In hoc autem sumus Deo manifesti,
quia oportet nos omnes bonos et malos, tnanifestari id est approbati, quod non sunt pseudo, hoc enim
ante tribunal Chris'i, id est ante judicem Christum. praedicabat Apostolus quod Deus jusserat. Spero
Ad quod? VI unusquisque, scilicet bonus et malus» autem. Quasi dicat: Deo sumus approbati, spero
referat, a sirnili messorum, propria corporis, prou 1 autem, quantum in me est,in quonon remanet.uo*
gessit, scilicet plus vel minus, sive bonum, sive main esse manifestos, id est approbatos, etiam in con-
lum, id est referat ea quaBgessit per corpus, id est scicntiis vestris, et si non ore confitearaini. In bis
per tempus corporis; quia nullus meretur, nisi autem non itcrum commendamus nos vobis, id est non
dum in corpore est. Quem sensum confirmat alia arroganter, hoc dieitnus, sicut nec prius cum di-
translatio qure ita habet;«( referat unusqitisque ceremus; non tumus sicut plurimi, etc. Sed talia di-
secundum ea qux per corpus gessil (46). Per corpus cendo, damus wf>is occationem, id est materiam
quippe dixit, non quod omnia gerantur motu cor- gloriandi contra pseudo, qui per elationem glorian-
poris, sed per oorpus, id est per tempus quo quis tur in se, dicentes se ab illis doctos qui cum Do-
vixit in corpore (47). Hic enim omne meritum com- mino fuerunt. Gloriandi, dico, pro nobis, quia ego
paratur quo possit post hanc vitam qu.ispiam rele- Paulus apostolus sum, sicut ii a quibus se didi-
(44) Aug., in psalmo CLXUI. (47) Id., in Enchirid.
(45) Id., De consensu evangelist. (48) ld., in eodem.
(46) Id., De civ. Dei. (49) Id., in Seot. Prosp.
cisse jactant, quod vobis neccssc cst ad hoc, sci- A ut omnia pro vobis faciamus, Nos dico, cxisliman-
licet H(habcatis,quid possitis dicere, ad «w,repri- tes hoc, quoniam si umts tantum intus sine pcccato,
mendos qui gloriantur in facie, id est in extcrio- id est Christus mortuus est pro omnibus; ergoom-
ribus, ut in circumcisione et aliis legalibus; non in nes alii sunt in peccato, ergo omnes morlui sunt.
corde, id est spiritualibus. Vel, gloriantur in facie, [Ambrosius]. Et est scnsus : Hoc certissime aesti-
id est in conspectu hominum.uthypocritasfaciunt; raamus, quia si Christus charitate pro omnibus
non in cordibus suis, ut superbiam reprimant per mortuus est, tunc constat omnes mortuos fuissein
cordis humilitatem. Sive enim. Quatsi dicat:De no- Adam pro quibus mortuus cst Christus, ut eos a
bis utique potestis gloriari, quia quidquid agimus morte libcraret. Quaegralia ne mutilis sit homini-
vel bonor est Dei vel utilitatis proximi, et hoc est bus, ut apostoli eos alliciant, necessario selaudant.
quod dicit:.S»ee enim mente exccdimus,id estsinos Per gloriam enim ct meritumapostolorumagnosci-
commendamus, in quo putamur insensati, Dco est, tur gratia et beneficium Christi. Vel ita : si unus,
id est ad honorem Dei est, qui nos sic exaltavit. scilicet si solus sufficicns sine omnibus legalibus
Vel, Deo est dimittendum, non ab homine judi- raortuus pro omnibus ost, ergo omnes mortui sunt
candum. Sienim superbe putatur locutus quod est vetustati per eum, nec alio egent. Cessct ergo lex.
quasi insania, dum se laudat verum dicens, dimit- n„ [Augustinus] Vel ila : Si unus pro omnibus, id est
tendum est Dco.Omnisenim supcrbia velutinsania si Christus. quantum ad sc, pro omnibus mortuus
habctur. Sive sobrii sumus, ut non alta dicamus de est, etsi non omnibus profuit, ergo et omnes ho-
nobis, vobis est, id est ad utilitatem vcstram, quia mines mortui sunt, id est mori debent pro honore
si non jactanter, scd ad gloriam audientium intel- illius. Et etiam pro omnibus mortuus est Christus,
ligitur loeutus, Corinthiis proficit. (50) Vel ita, ut et illi qui vivttnt, virtutibus per remissionem
sive enim. Excessum mentis dicit quod mentc le- peccatorum, jatn non vivant sibi, id est non sibi vi-
vatur ad intelligenda coelestia. Exstasis verbum est tam virtutum attribuant, sod <?»' qui pro ipsis mor-
Graecum, Latine autem uno verbo exponi potest, si tuus est, ut morerentur pcccato,e( resurrcxit,utin
dicatur excessus. In excessu vero mentis duo in- novitate vitae ambulemus. Vel ita, ut de vita corpo-
tnlliguntur, vel pavor, vel intentio ad superna, ita ris agat. Quasi dicat:Idco mortuus est.ut et quivi-
ut quodammodo a memoria labantur inferiora. In vunt, in corpore jam non vivant sibi,idestsonsuae
hoc mentis excessu fuerunt omnes sancti, quibus privatae voluntati, sed ei, idcst voluntati ejus, sci-
arcana Dei mundum istum excedcntia revelata licct Christi, qui pro ipsis mortuus est et resur-
sunt. De hoc mentis excessu loquitur hic Paulus, rexit, id est non in spe terrenorum, sed in spe re-
seipsum insinuans. Quasi dicat : Potestis de nobis surrectionis vivant.
gloriari. [Augustinus] Sive enim, id est contom- C VERS. 16,17.—Itaque nos ex hoc neminem no-
platione rationis, excedi omnia temporalia, Dco vimussecundum carnem.Etsicognovimus secundum
est, qui solus cognoscit excessum nostrum. IUc carnem Christum^sednuncjamnonnovimus. Siqua
enira videt quid videmus in excessu mentis; non ergo in Christo nova creatura, vetera transieritnt.
vobis est qui non potestis capere. (51) Ideo soli Deoi Itaque, elc. Quasi dicat: Et quia hoo est. Itaque
se dicit excessisse. Excedens enim mente Apostolusi nos ex hoc, id est amodo adco certi sumus de glo-
omnem humanam fragilitatem, omnem saeculitem- ria aeterna, quoniara neminem novimus, id est
poralitatem, omnia quaecunque nascendo et occi- laudamus viventem secundum carnem, id est sua
dendo vanescunt transeuntia, habitavit corde int quaerentem, non quae Christi sunt, temporalia, non
quadam incffabili contemplatione, ubi audivit in- aeterna ; nec hoc dcbot facere aliquis, quia, etsi co-
effabilia verba, quae non licet homini loqui; ubi, sit gnovimus Christum esse secmdum carnem, id est
135 semper permancre vellet, te non levaret quii mortalem, pcr quod putavimus cum tantum esse
sublimia videre non potes. Quid autem fecit? De- hominem, sednuncjam non novimus eum mortalem,
scendit, et non ingratus ei a quo acccpit altiora,, id est etsi Christus fuit morlalis, per quod ego
propter infirmos non contempsit inferiora, sed eis3 eum putavi esse tantum hominem, dum eram infi-
se contemperavit. [Augustinus] Unde subdit : Sive3 JJ ] delis, tamen jam et immortalis, et ita securi su-
sobrii sumus, condescendendo, vobis est, quia sic; mus de praemio. Et est sensus : Ideo debent vivera
loquimur ut eapere positis. Isti sunt angeli dei Christo, non sibi, secundum carnem, quia, etsi
quibus Dominus ait in Evangelio : Videbitis calumi Christus usque ad cruoem fuit infirmus, id est in-
apcrtum, el avgelos ascendentes et descendentes superi- juriatus, qui pro nobis non dedignatus est homo
Filium hommis (Joan. i). Hoseosdem angelos viditt passibilis fieri ct mori, tamen post resurrectionem
Jacob in scalis ascendentes et descendentes (Gen.,, jam non est infirmus et mortalis,sed apparet quod
xxviu). non esse putabatur.Unde ipse ait: Cum exallaveri-
Charitat enim. Quasi dicat: Pro vobis esttotum. tis Filium hominis, tunc cognoscelis quia ego sum
Charilas enitn Christi, id est amor quem erga nosa (Joan. vm). Hoc memorat ideo ut ostendat qua de-
Cbristus exhibuit condescendens nobis, urget not,, votione obsequendum est Christo, ut intelligentes
(50) Aug. in psal. xxx. (51)Aug. in psal. cxvin.

PATBOL.CXCII. 2
43 ^ PETHI LOMBARDI. 41
quantum pro nobis fecerit, propensius illi serviant. A vivat, quia ctsi cognovimus Christum secunJum
Viceraergoillireddantquasi Ueo,nonhominisolum, carncra, id cst quamvis, dura infidelis erara, intel-
pro eis passo, et quia Christus jam non estsecun- lexeriraChristum inlege proraissura esse secundum
dumc&mem.Ergo,siquacrcaturainChristocstnova, carncm, scilicet ut legalia observaret, et servari
id est si quis in Christo renatus est novus, vctera praeciperet, scd tamcn nunc jam, scilicet post con-
trantiermt ei, et ecce facta sunt ei drania nova, id versionem postquam vcritas venit, non ita esse
est illi jam spe transiit mortalitas, ot transibitresur- noviraus, sod ut urabra cessct, et veritas raanifc-
rectio et (tabitur nova imraortalitas. stotur. Et quia umbra ccssare debet, si qua ergo
[Ambr.] Velita Itaquc. Quasi dicat: Quia Christus crcatura in Christo nova facta cst, vetera transio-
resurrexit, itaqite nos ex hoc, id cst amodo, adco runt ei, [Augustinue] scilicet carnalcs obscrvan-
certi suraus de cadem rosurrcclionc, qui nemincm tim, ct voluptas carnis, id cst Vctus Testamcntum
fidelium noviraus csso viventom, non dico in re sed et omnia ad vetercm hominem portinentia, in gen-
in spe, secundum carnem, id est sccundum carnis tibus idololalria, in Judaeis servitus lcgis.
corruptionera. Carncra quippc hoc loco non ipsam VERS.17-21. — Et ecce facta sunt omnia nova.
corporis substantiam quam et Christus post resur- Omnia autem ex Dco qui nos reconciliavit sibif er
rectionem habuit, et nos post resurrectionem no- », Ckristumetdeditnobisministeriumreconciliationis.
stram habituri sumus, sed corruptionera mortali- Quoniam quidem Deuserat in Ckristo mundum re-
tatemquo carnis vult intclligi. (52) Suo quippe concilians sibi, non reputans illtsdehcta ipsorum, et
more vitara nostrara futuram ita certa spe medita- posuitinnobisverbum reconciliationis. ProChristo
tur, tanquam jara adsit, praesonsquc teneatur, quaj ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante
in Cbristo resurgente jara impleta cst. Quao ulique pernos.Obsecramwpro Christo reconciliamini Deo.
vita non erit sccundum carnem,non quinin earfcm Eum quinon nooeratpeccatumpro nobis peccatum
carnis substantia, rcsurgamus, scd non in cadcm fecit, ut nos efficeremur fustitia Dei in ipso.
qualitate corruptionis, quae hic nominc carnis si- El ecce facta sttiit omnia nova, id est nova veno-
gnatur. Quiaergo vitam rcsurgontium quasi prrc- runt, scilicct Novum Tcstamentum-ct omnia novi
sentem meditatur,amodoinquit, ncminem novimus hominis, ct veritas unius Dei successit. Omnia au-
secundum carnem, id cst tarn cerlam spcm tene- tem. Quasi dicat : Dixi in Christo, id esf per Chn-
raus futurae nostrae incorruptionis ct imraortalila- slum novam creaturam fieri.et vetera transire ;scd
tis, ut jara in ipsanotitia gaudoaraus spe, quasiin tamen omnia sunt ex Deo Palie, qui Pater reconci-
re habcremus vilara, quae orit sino corruptione, sic- liavit nos sibi per Chrislum, id est per incarnatum
ut et Christi vita jara non cst sccundura carncm. Vcrbum ; et dedit minislerium reconciliationisnobis
Unde subdit:Etsi cognovirausChristura sccundum C aposlolis,vicariis Christi.quodnonpsendo.Deuspcr
carnem, id est secundum carnis morlalitatem anto Christum reconciliavit, quod utiquc per Christum
resurrcctionem, sed taraen nttnc jam, scilicet post- ficri potuit; quoniam quidem Deus Pater, qui nihil
quam resurrexlt, non novi ipsum sccundum car- non potuit, eral inChristo. [Ambrosius] Ergopotuit
ncm, id ost sccundum carnalein corruptionis qua- Cbri8tus rcconciliare, quia Patcr erat in co, sirutipse
lilatom.quia Christus rcsurgensa mortuitjamnon ai t: Patct' in me est,elego in Palre(Joan. xiv). Pcrhoc
morilur, etc. Ideoque in Evangcli6 ipse ait: AdPa- autcm intclligitur Patcr esse in Filio, ct Filius in
trem vado, etjatn non videbilit me (Joan. xiv), id Palre, quia una est eorura substantia. Ibi cst cnim
eat nunquam ultoriusvidebitissccnndum quodmo- unitas, ubi nulladivcrsitas cst, ct idco altcr in al-
do sum : non videbitis mc humilem, sed excel- toro est, quia et imago et similitudo corum una
sum : non mortalem, scd sompitcrnum : nonjudi- est. Erat in Chrislo dino, mttndum, id est elcclos
candum, sod judicaturum. (53) Et itcra ait: Niti de mundo sibi rcconcilians. Qua-liter ? hoc modo
ego abicro,Paraclclus non vcnicl ad vos (Joan.xw), rcconcilians, non rcputans illis, id cst non puniens
id est non potestis caporc Spintum sanctum, sci- aetnrnalitcr in illis dclicta ipsorum, tam originalia
iicot quandiu sccundura carncm mo nosse persisti- quam actunlia, et posuit. Quasi dicat : Hoc modo
tis. (5i)Et quia sumus in Christo spe, elsi non re. Si jrj deditnobis ministoriumrcconciliationis, qninposuit
qua ergo in Christo nova creatura csl, sicut verc in nobis verbum reconcdialionis, id cst pradicatio-
cst, id cst si quis populus innovatus cst per fidom ncm fidei, pcr quam rcconciliantur homines Deo.
Chrisli, vetera transierunt ei,et ccce facta sunt om- [Augustinus] Et quia posuit in nobis verbum, ergo
nianova;quiu iunovalis fidc.transit mortalitas spe, fungimur lcgatione Dci pro Chrislo, id est vice
et adest novitas rcsurroctionis. [Augustinus] Vel Christi qui fuit logatus Dci. Vel, pro Christo.idest
ita : Itaque. Quasi dicat: Quia solus Christus suf- pro honoro Christi. Et ideo obsecramus vos, tan-
ficit ad justitiam et vitam sine omnibus lcgalibus, quam Deo vcre cxhortante vos per nos, quia vere
itaquo nos ex hoc teraporc gratiae ncminem novi- in nobis loquitur. Quid obsecramus? Ecce Recon-
mus, id est approbamus vivenlem sccundura car- ciliamini Deo, et hoc pro Christo, id csl pro amore
nera, id cst qui secundum carnales observantias Chrisli. [Arabrosius] Vol, ego obsecro vos pro
(52) August., contraTausl. (51) August., contra Faust.
(53) Auguit., Bup. Joan.
Christo, id est vice Christi, ct debetis vel potestis A j vel qui in legalibus confidit. Et quasi quis quaere-
hoc facere, quia Deus Pater fecit pro nobis, cum ret: Est ne gratia? Respondet: Est utique. Ait
qui non noverat peccatum per experientiam, et si cnim Dominus in Isaia: 0 homo, exaudivi te oran-
per scientiam; eum, inquam, id est Christum, fe- tom pro peccatis tempore gratiae accepto mihi vel
cit peccatum, id est eum qui non peccaverat, fecit hominibus, et in die salutis, scilicet quando lux
peccatum, id est hostiam pro poccato, et trahi- nata ost mundo, scilicet Christus auxiliatus sum
tur h«BClocutio a veteri lego. (55) Usus est enim tui vel adjuvi te de assccutione virtutum et perso-
Veteris Testamenti peccata dici sacrificia pro pec- verantia bonorum operum. Deinde exponit prophe-
catis. Vel peccatum dicitur similitudo carnis pec- tiam dicens: Ecce. Quasi dicat: Ita dixit Dominus
cati. Unde dicitur alibi: De peccato damnavit pecca- in prophetia de tempore gratiae, et ecce nunc est
tum, id est de similitudine carnis pecoati, quia mi- tempus acceptabile quo morbis mortalibus salubris
sit DeusFilium suum in similituilitte carnis peccati medicina infunditur. Et aliis verbis idem dicit:
(Hom.vni). Et iterum dicitur:Mortuus estpeceato, Ecce nunc dies salutis, qui non in lege veteri fuit.
id est similitudini carnis peccati, quia moricndo Vcl ideo dicit nunc, quia statim in obitu fidelis
carnis mortalitate exutus est. Et est sensus: Fecit salus dalur, non cras, non post annum differtur.
eum peccatum; id est mortalem. Ita eliammaledi-. H [Ambrosius] Exhortamur vos, vos dico, nemini dan-
ctum accipitur pro morte, quae do maledicto venit; tcs, adeo soliiciti sumus circa salutem aegrorum,
ut vere dictum in lege intelligatur: Malediclus ullam offensionem,verbo vel exemplo. Et hoc faci-
omnis quipendet in ligno (Deut. xxi). Quid est mamus, ut nonvitupereturministeriumnostrum,scilicet
ledictus es? id est terra es, etin tcrram ibis. Quid ministerium apostolatus: quod utique vitupera-
est quod dicit omnis? quiaetiam ipse Christus, qui retur, si nos hoc faceremus, id est si quod verbo
cum esset vita, mortuus 196 est vora morte, non docemus, operis exemplo non exhiberemus, Vel
ficta. Vel, feeit eum peccatum, id est peccatorem ita: nemini. Quasi dicat: Dioo ut caveatis ne in
putari in poena, et hoc utiquc fecil, ut nos efficere- vacuum recipiatis gratiam: vos dico nemini dan-
mur non modo justi, sed ctiam justitia, per quos tes ullam offensionem verbo vcl excmplo, ut non
alii essent justi. Justitia dico Dci, non nostra, vituperetur per vos ministerium nostrum. Sed in
ct hoc in ipso, sciticet Deo Christo, non per aliud. omnibus. Quasi dicat: Neminem offendamus, sed
Vel, efficeremur justitia Dei, id est justifioaremur potius vos ut ego, exhibeamus, id est offeramus
a Deo; quia ex Deo tanlum est omnis consumma- Deo, nosmetipsos in omnibus, sicut Dei ministros,
tk>. Et hoc, in ipso, id est per ipsum Christum.At- quia Dei ministri non adulantur hominibus, ut pla-
tende, quia sicut cum legitur: Domini est salus ccant Deo, sicut pscudo faciunt studentes lucro.
(Psal. m). non ea intelligitur qua Dominus salvus C ( ln multa. Quasi dicat: Exhibeamus nos ministros
est, sed qua salvi sunt, quos ipse salvat: sic cum in omnibus, scilicet in multa patientia, ut nec
dicitur Dei justilia, non est illa intelligenda qua parum moveamur. Patientia, dico, habita in tribu-
Deusjustusest, sed qua justi sunt homines, quos lationibus, id est afffictionibus. Deinde tribulationes
gratia sua justificat. per partes exsequitur, scilicet in necessitatibus,
CAPUT VI. victus vel vostitus, in angusliis, id est in animi
VKRS.1-7. — Adjuvantes autem exhovtamur ne in cura et timore, fn plagis id cst in verberibus, fw
vacuumgraliam Deirccipiatis. Ailenim: Tempore carceribus, in seditionibus, id est commotionibus
accepto exaudivi te, etindiesalutisadjuvite. Ecce populi contra se, in laboribus operum, quia ma-
nunc tempus acceptabile, eccenuncdies salutis. Ne- nibus suis opcrabalur, nc cui gravis esset, in
mini dantes ullam offensionem, ut non vituperetur vigiliis, scilicot nocto laborando etiam officio sibi
tninisterium nostrum. Sed in omnibus exkibeamtts delegato, fn jejuniis coactis, vel spontaneis. Sed,
nosmetipsos sicul Dei ministros in multa patientia, cum his omnibus difficultatibus agitentur sancti,
in tribulationibus, innecessitatibus, inangustiis,in mirum videtur quibusdam quod Dorainus ait:
plagis, tn carceribus, inseditionibus, in laboribus,in Venitead me, omnes qui laboratis et onerati estis, et
] cgo reficiam vos. Tollite jugum meum, et invenietis
oigiliis, injejuniis, incastilate, inscientia, inlonga- Q
nimilate, in suavitate, in Spiritu sancto, in charitale requiem. Jugum enim meum suave esl (Matth. xi).
non ficta, inverboveritatis, invirtuteDei,perarma Considerant enim eosqui jugumipsum intrepida
justitix. o dextris et a sinistris. cervice subierunt, et qui sarcinam illam mansuetis
Adjuvantes autem. Quasi dicat: Chrislus redemit humeris acceperunt, tam difficilia pericula pati,ut
vos, cl reconciliavit. Nos autem scilicet missi ab non a laboribus ad quietem, sed a quiete ad labo-
eo adjuvantes vos, vel Christum, exhortamur vos, rem vocari videantur. Ait ergo aliquis: [Augusti-
ne in vacuum gratiam Dei recipiatis, id est ne in nus] Quomodo jugum suave- est et sarcina levis?
vacuum cedat vobis gratia quam jara suscepistis. Et quomodo dicitur: Venite ad me, qui laboratis,
Gratia Dei est remissio peecatorum: quam in va- el ego rcficiamvos; et non potius, venite, quivacatis
cuum recipit ille qui non post exercet se in bonis, ut laboretis? Sed sciendum quod cum gravia et
(55) August., contra Max.

47 PETRI LOMBARDI. 48
aspera sustineanl sancti, adest profecto Spirilus ; A. j) sednctorcs apnd quosdnm; quod utiquc falsum os!.
sanclus, qui in exterioris hominis corruptione, , Et idco non simpliciter dico, seductorcs, scd a<Mn,
interiorem renovat de diein diem,etgustatarequie : ut. Et inde est infamia, et apud alios habiti, non
spiritali, spe futurae bcatitudinis omnia asperai dico ut veraccs, sed simpliciter veraces sinc ut.
relevat. et sic ctiam in tot durisleve esletiamonus i Quasi dicat: Quod verum cst. Et indo est bona
Christi, et requies est intus Spiritu sancto vivifi- fama. In his aulom, ita exhibcamus nos, dico, ut
cante, et spe futuri omnia mitigante. Omnia eniml nec bona tcstimalionc superbiamus, tioc mala do-
saeva et immania, facilia et propc nulla facit amor. lcamus. Item, nos sumushabitisicul quiignotisunt
Item exhibeamus nos ut Dei ministros in caslitate ? Dco.idestaDeoreprobatisunt.Etverc sumus cogniti,
mentis et corporis,in«ci>n(iaScripturarum.Vel,ut t id cst a Deo probati. Item, habiti sumus apud alins
sciamus quomodo inter iniquos convcrsandum sit. quasi morientes, id cst de vitio in vitium ruenfcs,
Vel ita, in castitate, habita in scientia, ut, scilicctt ct ccce vivimus bonis operibus apudopinionemalio-
caste sciant, nihil adultcrinaeopinionisadmisceant. runi, et in rei veritate. Vel de vita ct mortecorpo-
In longaminitate exspectationis, in suavitatc, utt rali loquitur. habiti sumus a quibusdam quasimo-
blandi et affabiles simus. Suavitate, dico, habitai rientcs ct ecco vivimus. [Ambrosius] Inimici enim
in Spiritu sancto, quia omnia sincere facere.i P quotidic putabanteosnonevadereminasiniquorum.
debenrus, ut secundura Deum suaves et affa- Ipsi autem ope Dei tuti sunt a morte praesenti et
biles simus; non ut illi qui por dulces sermoncss futura. Item: Apud alios habiti sumus ut castigati,
seducunt corda innocentium, in charitate noni id est per verba a praedicatione coerciti, ita ut, sci-
ficla, sicut pae.udo simulant charitatem ut dcci- licct putaremur ccdere, apud alios non castigati
piant.,[Ambrosius] Ficta vero charitas est in hisi habiti sumus, quod essctmortificatosesse.Ideoque
qui in adversitate deserunt fratrcs. Item, cxltibca- et pro co ponit, et non sumusmortificali, quianon
mus nos ministros i» verbo veritatis, praedicando> vincebantur, nec cedebant. Mortificalurenimquiin
vel loquendo. Itcm, in virtttte Dei, scilicet noni lidei confossione non permanct. Vel de morte cor-
speremus in homine, vol in nobis si quid boni cst,, porali potcst intelligi, facti sumus ut castigati
sed Deo attribuamus. Vcl, in virtutc Dei, id est inl pressuris, quia permisit eos Deus pressuris exer-
miraculis, ut ea faciamusad utilitatem, non adja- ceri, utmerito crescerent. Et hon mortificati sumus,
ctantiam, quia qui praedicta hahct, miracula facitt quia non permittobat Dcus corporaliter occidi. Et-
ad convcrsionem hominum, ut minister Dci. Item,, si enim mulli martyres occiduntur, nontamenmo-
exhibeamus nos ministros Dei, munitos per arma i rilur Ecclosia, sed adversis cmendatur. [Augf]
justitios, id est per justitiam, quae loco armorum l Ilcm, habiti sumus apud quosdam <7ua.fitristes, de
munit nos, adextris,id cst aprosperisne clcvemur, , C tribulationc. Ideo addit quasi, quianonveretristcs.
et a tinitlris, id est adversis ne frangamur. Semper autcm verc gaudenles eramus. quia haec
VERS.8-13. — Pcrgloriametignobilitatem,pcr <• tristitia gaudium oporaiur. Et tales habiti sumus
infamiametbonamfamam,ut seductores, etveraces. apud alios. Item, babiti sicut egcntes vcris bonis ct
sicut qui ignoti, et cogniti; quasimorientes et ecce? spiritualibus; vol, eramus egestatem patientes in
vivimus;ulcastigati,etnonmortificati;quasitristes, tcrrems.Era.musautemlocuptetantcstH7multossni-
semper autemgaudentes:sicutegentes, mullosautem 1 ritualibus divitiis, et ita sumus habili apud alios.
locupletdntes; tanquam nihilhabtntesetomniapos- Item, habiti sumus non solum egentes, sed etiam
sidentes. Os nostrnm palet ad vos, o Corinthii, cor tanquam nihit penitus boni spiritualis vcl lerrcni
nostrum dilatalum est. Non angustiamini in nobis, habentes, quia sibi insufficientes putabatur, et
angustiammiautem invisceribusveslris. Eamdtm sumus possidentes omnia, scilicet non solum spiri-
autem habentes remunerationem,tanqnamfiliis dico, tualia, scd etiam temporalia, quiatimentibusDeum
dilatamini et vos. nihil deest. Haec fuit gloria apostolorum, nihil
Item, exhibeamusnosministrosDoi, per gloriam omnino possidore, sine sollicitudine esse, et non
et ignobilitatcm, id estgloriosisimusapud hpmines tara res quamdominosearumpossidere,quiaomnia
vel ignobiles et contempti, ut nec inde inflemur, n£ ad pedcs apostolorum mittebantur, sicut in Actibus
nec inde succumbamus, vel doleamus. Nota quod apostolorum legitur (Act. iv). Nota quibusdam addi
gloria et ignobilitas partes sunt prosperorum vel vel ul, vel quasi, vel sicut, vel tunquam, quia haec
adversorum. Vel, exhibeamus nos ministros per sicut in somniis transeunt, sedcontraria ponunlur
gloriam Evangelii, ut praedicemus ea quae videntur sine quasi, quia certa sunt. Tristitia vestra habet
esse gloriosa, et sunt, et ignobilitatem, ut non quasi, gaudium non habet quasi, Quarc haec?Quia
pudeat praedicare etiam ea verba Evangelii quae '» gaudium ccrla resest:Trislitiavero sicutinsomniis
quidam horrent. Eodem modo exhibeamus nosmi- transit. Si quis enim somnum indicat, addit quasi.di-
nistros, per infamiam, fidei vel alicujus allerius cens: Quasi sedebam, quasi loquebar, quasi, equi-
rei, et per bonam famam, id est si infamamur de tabam, et hujusmodi. (56) Ubique dicit quasi, quia
aliquo scelere. Vel, bonam famam habemus de quod videbat dorraiens, cum evigilavil non invenit.
aliquo bono opere. Item, exhibeamus nos, habiti ut Os nostrum, de sui ministerii dignitate, et Evan-
(56) Aug. in psal. xxxvin.
49 COLLEGTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 50
gelii veritate, et personae suae commendatione, et A nulla. Ut enim Christus et Belial, non conveniunt,
multa, et vera, et ex charitate dixit, ideo addit os sic fidelis et quilibet infidelis. Quis autem. Item,
nostrum: Quasi dicat: Multa de nobis dixi, sed in ideo nolite, quia vos templum Dei, in quo est Spi-
omnibus praedictis, os nostrum, o Corinthii, patet ritus sanctus, et ipsi sunt in quibus diabolus habi-
aperlione et multitudine et veritate dictorum ad vos tat. Et nil habet templum Dei cum idolis, quod ita
instruendos, id est ad utilitatem vestram, quia ilia dicit: Quis autem consensus est templS-Deicum ido-
omnia ample et diffuse dicta sunt ad vos corrigen- lis ? nullus. [Ambrosius] Et vos estis templum Dei,
dos, o Corinthii, et non ad meam suporbiam. Quasi et ideo non debetis communicare his qui templura
dicat: Stulti estis qui me dimisistis. Nota quod haec suntdiaboli. In his verbis idola prohibet coli, quae
libere loquitur Apostolus, et ex pura conscientia. templo Dei sunt inimica, quia ab uno Deo separant
[Ambrosius] Maleenim conscia mens loqui trepidat, His omnibus modis ostendit communitatem pseudo
sensum perdit, in verbiserrat. Cor nostrum. Quasi esse vitandam. Vos enim, quasi dicat: Ideo non de-
dicat: Hoc ideo feci, quia cor noslrum dilatatum betis consentire, quia vos estis templum Dei vivi,
est, id est mens nostra plena est divitiis, nec eru- qui vos vivere faciet. Sicut Dominus dicit, in Eze-
bescit dicere quae in se habet. Et ideo non angu- chicle (Ezech. xvm), quoniam ego qui ubique sum
stiamini in nobis, autem, id est sed angustiamini m n per substantiam, inhabitabo per gratiam fn illis, id
visceribusvestris, id estsi quas angustias et inopiam est excolam cos et puros faciam, et inler eosinambu-
scientiaevel boni operis habetis, non est hoc a no- labo, id est in corde eorum deambulabo,quasi in lato
bis, ut vos putatis, qui nobis pseudo praefertis, sed per charitatem. Deambulat enim in nobis praesentia
a vobis, qui pura corda habetis ad intelligendum et divinaemajestatis, si latitudinem invenerit charitatis,
complendum. Eamdemautem, quasi dicat: Angustias quam tamen in nobis non nisi Deus facit. Et est
a vobis patimini, sed dico, vobis tanquam filiis et vos, sensus: Inter eos inambulabo, id est promovebo eos,
ut nos dilatamini, abundantia scientiae et virtutum, et perseveranter proficere faciam. Et ero Deus illo-
et spe futuri, vos dico, habentes eamdem remune- rum, id est ita benefaciam illis ut videar Deus. B(
rationem, quam et nos. Et, ut dilatemini, ipsi erunt tnihi populus, id est ita obedient mihi, ut
VERS.1H8. —Nolitejugumducerecum infideli- videantur mei, et non mundi. Vel de corporali con-
bus. Quxenimparticipatiojuslitixcurn iniquitate? versatione Chrisli inter homines agit; et dicit Chri-
autqux societas luciad tenebras ? Qux autem con- stus, inbabitabo in illis, etinter eos inambulabo, id
ventio Christi ad Belial?Autqux pars fidelicum inest corporaliter inter eos conversabor, dicitChristus.
fidelit Quiautem consensus templo Dei cum idolisl Unde Jeremias ait: In terris visus est, et cum homi-
VosenimestistemplumDeivtvi,skutdicitl)eus:Quo- nibus conversatus est (Daruch. m). Et Joannes ait:
niam inhabitabo in illis et inambulabo inter eos;et ero C Verbumcaro factum est, et habitavit in nobis (Joan. i).
illorum Deus, et ipsierunt mihi populus. Propter Et hic Christus Dominus noster est, et Ecclesia est
quod exite de medio eorum, et separamini, dicit populus ejus. Unde subdit: Et ero illorum Dominus,
Dominus, et immundum ne tetigeritis, et ego reci- et ipsi erunt mihi populus. Et ideo vult eos separari
piam vos;et ero vobis inpatrem, et vos eritis mihi ab omni contaminatione, ut suscipiat eos in filios.
in filios et filias, dicit Dominus omnipotens. Unde subdit: Propter quod, etc. Utitur hic verbis
Nolite ducere jugum cum infidelibus, id cst nolite Isaiae, quasi suis: hoc ad litteram dictum est Ju-
socii esse malorum in malis, id est nolite servi fieri daeis habitantibus in Babylone, ne commnicarent
libertate amissa, cum his infidelibus qui praedicant Babyloniis inter quos habitabant. Quod Apostolus
carnales observantias, si jam suscepistisiugumlc- spiritualiter ad nos refert. Quasi dicat: Propter
gis, nolite ultra ducere. Qux enim. Quasi dicat: quod, quia templumDei estis, acitedemedioeorum,
Ideo nolite, quia vos estis justi, illi iniqui, et ideo in quia estis in medio eorum nequitiae. Exite autem,
nullo debetiscommunicare illis, qux enim participa- non corporaliter, sed spiritualiter, ut non taceatis,
tio est justitix cum iniquitate. Quasi dical: Nulla. sed increpctis eorum seelera. (57) Tolerandi enim
Aut <?ua?.Quasidicat: Et ideo etiam nolite, quia vos sunt mali pro pace, nec corporaliter ab eis receden-
estis luxper scientiam, etilli sunt tenebrae per igno- 1) dum scd spiritualiter. Exire vero est facere quod
rantiam. Et qux societas est luci ad tenebrasf nulla. pertinet ad correctionem malorum, quantum licet,
Qux autem. Quasi dicat: Ideo item nolite, quia vos pro gradu cujusque salva pace. Et exieritis, separa-
estis membra Christi, illi membra diaboli, etChri- mini ab eis, ut necconsensum cum eishabeatis. Vel,
stus et diabolus non conveniunt. Quod ita dicit: Qux separamini, id est seorsum sitis parati contra eos
ttulemest conventio Christi ad Belialt id est ad dia- sicut prius pro eis eratis. Et hoc dicit Dominus vo-
bolum, qui se Deum esse mentitur. Belial interpreta- bis, quasi dicat: Non est hoc a me. Et immundum,
tur apostata, cum quo Christus non convenit, quia id est carnales observantias, et quaelibet alia illicita,
ifie omnia male, Christus omnia bene agit. Aut qux. ne teligeritis. Quasi dicat: Nec etiam tactus sit, id
Quasi dicat: Et ideo nolite, quia vos estis fideles, est delectatio, quae est primus motus mortalis pec-
illi quasi infideles. Et quxpars est fideli cum infidelif cati. Spiritualis recessio hic intelligenda est, simi
(57) August., De verb. Evang.

51 PETRI LOMBARDl. 53
iter et de tactu cordis non corporis intclligendum A rcatnur q ui solus facit. Vel ita lcge, secundum aliam
est. (58) Displicere enim inalum non tangcre est. littcram, qurc non habetf Et tnundemus nosabotnni
Non enim propbetae qui haecdiccbant populura suura inqttinamentocarnis. [Arabrosius] Hic distingue. Nos
dimiserunt, sed inter eos habitabant, quos increpa- dico prrficientes sanctificationcm spiritus, id est
bant, unum tcmplum cum cis intrabant, cadem sa- mcntia, quae tunc fit, si suraus in timore Dei, id est
cramenta celebrabant. Hoc nst ergo cxire, oro non 8i limorcra Doi scquimur. Quia qui sine Deo boc
parcere, sed redarguerc, corripere, moners; hoc agit, sanctus mundi est et non Dci. Et ad haec si
est separari, contra eosirc; hoc cst immundum non forina cxempli neccssaria est, capite nos, id est ha-
tangere, voluntate non consontiro. Haecomnia pro- bete nos cxemplum, non illos pseudo. Vel ita lege,
phetaBfecorunt. Spiritualilcr ergo non corporalitcr mundcmus nos ab omni inquinamento carnis, id
recederedcbemus.quia raojus malura in separalione cst earnalium obscrvationura, ct perficicntes san-
bonorum committimus, id est dumcorporaliterse- ctificationem, qurc cst Spiritus sancti, tamen, et
paramus nos a bonis proptermalos, quam fugimus hoc, in timore Dci. Capitc nos in excmplum, quia
in conjunctione roalorura non remanentcs, id cst nos neminemvcatri Iwsimusin propcrando, utpseudo
quarn sitillud quod fugimus fugiendo communionem faciunt. Neminem corrupimus, adraistione falsitatis
malorum.[Augustinus]Spiritualiterergoquisquere- n tanquara fermenti; neminetn circumvenimus frau-
cedat a raalis, tali non imputat Deus peccata sua, dulcnta vestrorum ablalione, ut pseudo faciunt.tan-
quia non fecit; aliena non, quia non approbavit; quam vestra blande auferunt. Pseudo enim et noce-
non negligcutiara, quia non tacuit, non superbiam, bant illis corrurapentes scnsum illorum, et grava-
quia in unitale_permansit. Si autem corporalilcr rcbant sacculos eorum circumvcntione serpentinae
codit, suporbus cst, ct schismaticus. Et ego, quasi astutise. Haec autcm non dico ad condemnationem
dicat: Ita facite ut dixi, et ego recipiam vos, *ante vestram, id csl ut abjiciam vos qui in his peccavi-
ejectos, et ero vobit, roceptis fn patrem, meipsum stis, sed ut corrigalis vos moneo. Diligo cnim vos,
dans vobis, ct vos eritis mihi, scilicet ad gloriam et sicut pra^dixi. Et hoc est quod subdit: Pmdixi enim
ad honorera raeura, in filios, id cstraihi similes, et qiwd vos estis in cordibus nostris, secundum curam
filias. Hoc ponit, ut otiam debiliorcs includat. Ef hoc et dilcctionera. Estis, dico, od commoriendttm et ad
dicit Dominus omnipotens, id cst Christus qui potest convivendum, id est ita diligo vos quod vcstra
oronia quae Pater. raors in peccatis vidotur mca, et similitcr vita in
CAPUT VII. virtutibus. Vel ita diligo vos, ad commoriondnm et
ad convivendum, id cst ut mecum patiamini et me-
VBRS.1-7. —Hasergohabentespromissionet,cha- cuui coronemini. Et ideo moneo vos, quia tnulta
rissimi,mundemus nos ab omniinquinamentocarnis C fitlucia esl mihi apud vos, id est dum considero quae
ctspiritus,perficietitessanclificutionemintimoreDei in vobis sunt, qui etper primam epislolam correcti
Capitenos.Nfminentlxsimus,neminemcorrupimus, ideo pro eis gloriatur. Unde subdit: Multa
neminem circumvcnimut. Non ad condemnationem erant, est tnihi pro vobis gloriatio ad alios. Videtc ne sit
vestramdico.Prxdiximutenim.quodincordibusno- est etiam mihi consolatio. Unde subdit: Re-
stritestit adcommoriendum etadconvivendum. Mul- vana; sum
pletus consolatione, audita correctione vestra.
ta mihi fidueia estapudvos,muUamiltigloriatiopro
Porjam correctos invitat alios ad correctionem. Et
vobis.Repletussumconsolatione,wperabundo\gaudio gaudio in omni tribulaiione, id est gau-
inomnitribulatiomnostra. Nam etcum venissemus superabundo
dium meum superat omnera tribulationem, quas
inMacedoniam,nullamrequirm habuitcaro nostra, partim erat iu animo pro pcccatis vestris. Dum
sedomnemtribulationempussisumus. Forispugnx, enira videt proficcre eos pro quibus patitur,gaudet.
inlus timores.SedquiconsolatwhumV.es, consolatus Natn cl cum venisscm. [Ambrosius] Memorat hic
eslnos Deusinadventu Titi. Nonsnlumauteminad-
quae patitur causa crcdontiura ut eos provocet ad
ventu ejus sedetiam in consolatione qtta consolattts est charitatera.
Quasi dicat: Bene dixi in tribulatione,
invobis,referensnobisvestrumdesidcrium, vetlrum
vestram xmulationem ila ut quae vere magna est. Nam, cum venissemus Mace-
fletum, pro tne, magis doniam, nullam habuil requiem caro nostra. Ideo
Q
gauderem. dicit carnem nonhabuisserequiemetnonanimam,
138 Hat igitur. Quasi dicat: Et quia Dorninus quia etiam in adversis anima, quae in corporc pa-
hoc preecipit, et bene promittit, igitur nos habentes titur, spe futuri quiescit. Nonhabuit requiem, dico,
has promissiones, o charissimi, scilicet quod Deus sed omnem tribulationem, scilioet secundum corpus
habitabit in nobis, et recipiet nos, mundemus nos et secundum animam, patsi sumus. Et boc ideo,
ab omni inquinamento carnis, ut est luxuria, et spi- quia ibi Pythonem fugavit de ancilla (Act. xvi). Et
ritus, ut est ira. Inquinamentura carnis multilarie vere omnem, quia foris, id est in corpore sunt
intelligitur. Ideoque dixit, ab omni, quia multa pugnx, id est tribulationes; et inlus, id est in animo
sunt vitia carnalia, ut oiiiuiu fugiamus. Nos dieo sunt timores, ne Ecclesiae deficerent. Vel, foris, id
pcrficientct bona operalionc sanctiJlcalioncm, in ba- cst a poriidis cruod sunt extra Ecclesiam, scilieet
ptismo cooptam. Et hoc i» timorc Dci, nt Ooumvc- apcrtis iniraicii sunt ptujnx, id cst tribulationes
(.x«)August., Dc verb. Evang.
53 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. U
De his autem,scilicet de fidelibus qui suntintus, id A ideo se gaudere dicit, quia contristati sunt, non
est in Ecclesia, sunt timores, ne moveantur. Vel de cum ira quae pejores efficit, sed cum pudore qui
his qui sunt intus, id est in Ecclesia corpore non corripit. Contristuti enim. Quasi dicat: De hac tri-
mente, nomine non numine, id est de falsis fratri- stitiagaudeo,quiaha3ctristitiacst secundumDeum.
bus, sunt timores, quia difficilius tolerantur quam Et hoc est quod ait -.Conlrislaticnim eslis sccundum
aperte mali. Nulla enim pestis efficacior quam fa- " Dcum,id est secundum voluntatem Dei, et inspira-
miliaris inimicus.et inimici hominis domestici ejus tionem,ita ttt in nttllo, nec etiam in asperis, patia-
(Malth. x). Setl qui. Quasi dicat: Ila graviter passi mini detritrienlum ex nobis,quia omnia nostra pro-
sumus, sed Deus, qui consolatur humiles spiritu, sunt vobis,etiam quod corripimus, et contristamus
vcl, humiles, id est afflictos, consolatus est nos in vos. Qux enim. Quasi dicat: Vere non damnum
advenlu Titi, quia coadjutorem rccepi. Non sotuin patimur;nam potius commodum,quia tristitia qux
aulem in adocntucjus, quiascilicetdesideratus adest secundum Deutn, scilicet dum peccator tristis
veuit, consolatus est nos Deus, sed eliam conso- est quia peccavit, dura dolct quia fecit quod Deus
lulione qua Titus consolatus est in vobis, id est in odit, operalttr panitentiam, id est satisfactionem,
vestra emendatione.quia vidi Titum consolatum in quaevaleletiam insalutrm slabilem,id est aHernam.
vobis, et ego consolatus sum, consolatus e3t Titus ,p Swculi autem trislitia, quae non est ad corrcctio-
in vobis.Ipse dico,referensnobiiveslrumdesiderium nem, scilicet dum pcccator dolet se detectum,
de emendatione et vestrum flelum dc commissis,et operalur mortetn. Et ideo ab ea cavete. Eccccnim.
vestram xmulalionem, id est indignationem contra Quasi dicat: Vere tristitia sccundum Deum facit
pseudo habitam,pro wi<?,idestpro mca defensione, pcenitcre ad salutem, quia ea qurc ducunt ad salu-
referens, dico, ita ttt magis gaudercm de his quae tcm,id cst 8ollicitudinem,etc, operatur. Et hoc est
retulit, quam dolerem de tribulatione mea. quod ait, ecce enim. Quasi dicat: In vobis experti
VERS.8-12. — Quoniam, elsi contristavi vos in estis quod dico,quia hoc ipsum, id cst tam parvum
Epistola, nontne panitet. Et si pveniteret, videns quid,scil\cet vos contristari secundum Deum de pec-
quodEpistola itla etsi ad horam vos contristavit, cato, quantam in vobis operalur sollicitudincm
nuncgaudeo;nonquia conlristaticslis,sed quia con- emendandi quod deliquistis. Verum ost, quia qui
tristatiestisadpanitentiam.Conttistatienimestisse- pcenitet sollicitus est ne dcnuo peccet, ncc hoc so-
cundum Deum,utin nullo detrimentumpatiaminiex lumoperatur,s<?r/etiam d<?/cn.«0n<?m,utetiam contra
nobis. QuxenimsecundumDcumtristitiaest, pceni- pseudo defendatis me. Vel operatur defensionem,
tentiam in salutemslabilem operatur, sxculi autem quiaquipoenitetnon cxcusatse, sed confitetur pec-
tristitia mortem operatttr.Ecce enim kocipsum se~ catum,quod,cst defendcrcse a gehenna.Et non so-
cundum Deum contristarivos.quantam in vobisope-' C lum hoc opcratur, scd etiam indignationem contra
ratursollicitudinem, sed defensionem, sedindigna- nos pro malis quru gcssistis ; et non tantum hoc,
tionem,sedtimorem, seddesideriwn, sed xmulalio- sed timorem, ne in futuro tale quid contingat; et
nem,sed vindictam.In omnibus cxkibuistis vosincon- non tantum hoc,i«/ dcsidcrium in melius provehi.
taminatosessenegotio. Igitur, etsiscripsivobis,non Desidcrat onim reformari qui so scit factum pcr
propter etimquifecit injuriam, nec propter eutn qut peccatum dcformcm ;et non tantum hoc, sed scmu-
passus est, sed ad manifestandam sollicitudinem lationem, ut me vel alios bonos imitemini. Habet
nostram quatn habemus pro vobis coram Deo.Ideo enim zelum bonorum operum perficiendorum qui
consolati sttmus. paenitet; scd vindiclam, quia peccantem punitis,
Quoniam etsi contristavi vos. Quasi dicat: Inde et etiam vosipsos. Qui enira poenitet vindicat in se
probari potcst quod gaudeo, quia jam non pcenitet quod deliquit. Et.ut universaliter dicam voscontri-
me.dure vos in prima Epistola corripuisse. Et hoc stari socundum Dcum, in omnibus exhibuistis vos,
est, quod ait,quoniam etsi contristavi vos inprima duce fide, inconlaminatos esse, id est ut silis incon-
Epistola, non modo me panitet, quia correcti estis; taminati, in negotio Christiano agendo, id est in
ctsi prius paniteret,dum indignati eratis.Hoc dicit, omnibus officiis Christianae conversationis agendis.
ne videatur inhumanus, qui de tristitia aliorum n Vel, exhibuistis, id est ostendistis puniendo illum
gaudet. Vidensquodepistola, etc. Quasi dicat: Non qui inccslum admiserat, vos esse incontaminatos
me poenitet, sed potius nunc gaudeo videns quod a negolio, id est a gravi peccato illius quam uxo-
Epistola illa contristavit vos, id estquamvisvideam rem patris habuit, cui conscntiendo contaminati
quod Epistola illa contristavit vos, unde primum eratis. lgitur, etc. Quasi dicat: Et quia inconta-
dolui, et mo poenituit. Contristavit dico, ctsi, id est minati estis, igitur apparet quod non propter illos
quamvis ad horam,id estparvo tempore.Undebona principaliter, scripsi vobis, sed propter illum qui
spes est correctionis eorum, et ideo jam no.i poeni- fecerat,et illum Qui sustinuerat injuriam. Quod ita
tet, sed gaudet. Et unde gaudeat delerminat sub- dicit: Igitur,elsi scripsi vobis, pro illis tamen, non
dens, non quia. Quasi dicat: Dico qnod gaudeo non tamnn propter ettm qui fccit injuriam, ut est ille
tamen ideo quia contristali estis contra me, sed qui incestum fecit, qui uxorem patris rapuit, nec
quia conlrislali estis ad pamitentiam, quia sic ani- propter eum, scilicet patrem, qui passus est inju-
madvertentes culpam, poenituistis. [Ambrosius] Et riam, id est cui rapta est uxor, scd dd manifestan-
dam sotlicituamcm nostram quam habcmttsprovobiss A t rcrainisoentis obedientiam, scilicet quomodo, quam
omnibus cmcndandis, i<lest non pro illis tanluml accurale reccpistiseuin cum timore cordis, el tre-
hoc feci, sed pro cmendalionc omnium vestrum, , more corporis. Et, quia sic in illo egislis, guudeo
Vel illos tangit, quos superius in prima Epistolal qnod confido tle vobis,et hoc in omnibus rebus.non
injurias et fraudes fralribus Ibeissc dinit. Etosten- solum in bona voluntale, sed etiam in oporibus
dit non magis causa corum qui pcccaverunt scri- bonis. Nolam autem, hic ubi eoslaudat, incidenlcr
psisso remilti cis, quara causa Ecclcsiac, qurc uno) dc eleemosynis faciendis in sanclos qui erant in
contumeliam ct fraudcra facicntecompatituret in- HierosolymisantemonetperexemplumMacedonum.
dignalur. Et hoc est quod ait, igitur, etsi scripsii El congruc hic ubi dc corrcclis agitur, mentio fit
vobis, non taraen proptcr eum qui fccit injuriam, , de collectis, quia ab aliis non quaerit, quibus dare
id est fraudem proximo suo, nec propter eum quii sua vel suadcre non prodest. Quasi dicat :Non ha-
passus cst fraudem, scd ad manifestandarasollici- bui requiem in Macedonia, cum in ea mihi magna
tudinem, quam habemus pro vobis. Totius populii data est gratia, quod notum facio vobis. Et hoc est
sollicitudinem sc habcre ostendit, ut scilicet in- quod ait:
justi emendontur, et polluti sanctificentur, ct Ec- CAPUT VHI.
clesiae reconcilicntur. 130Et hoc dico coram Deo,, .., VERS.1-8.— Notamaulemfacimusvo{is,fralres,
id cst tcsto Deo. El ideo. Quasi dicat: Et quia hoc5 gratiam Deiquxdata est in Ecclesiis Macedonix; et
intendi, ct cvcnit, ideo consolali stttnut, id cst con- quod in multo experimento tribulationis abundantia
solationcm acccpimus, dum corrccti estis. gaudii ipsorum fuit;et altissima paupertas eorum,
VERS.13-16.1—Inconsolationc autemvestra abun- abundavitindivitiassimplicitatiseorum.Quiasecun-
dantius magis gavisisumus super gaudio Tili,quia i dum virtutem testimonium illis reddo, et supra virtu-
refectus estspiritusejus ab omnibus vobis.Etst*quid l tem volunlariifuerunt,cummultaexhortationeobse-
apud illum de vobisgloriatus sum, non sum confu- crantes nos gratiam etcommunicationemminislerii
sus :sed, sicutomniavobisinveritale locutisumus, , quodfil in sanclos. Et non sicut speravimus, sed se-l
ita et gloriatio noslra,qux fuit ad Titum, veritasfa- melipsos deieruntprimum Domino;deinde nobisper
cta est, etviscera ejus abundanlius in vobis sunt, re- voluntatem Dei,ita utrogaremus Titum,ut quemad-
miniscentis omnium vestrum obedientiam,quomodo < modumcapit, ita etperficiat in vobis etiamgratiam
cum iimoreet tremoreexcepislisillum.Gaudeoquod i istam.SedfStcutinomnibus abundatis fide,el sermo-
in omnibus confido in vobis. ne,etscienlia, elomnisolticiludine, insuperelchari-
In consolafionc aulem vestra, quae est decorrc- tatevestra in nos, ut et in hac gratta abundetis. Non
ctione vestra, ot gaudio Titi, abundantia gavisi l quasiimperans dico,sedper aliorum sollicitudinem,
sumus, quara doleremusde tribulatione.sed magis C etiamvestrxckaritatisingeniumbonumcomprobans.
supergaudio Titi. Quasi dicat: Do utroquc, id cst Nolum autetn fucio vobis fratres, gratiam Dci,
de correctione vestra et gaudio Titi abundantius ! id est gratuitum donum Dei. Donum autem Dci
sumus gavisi, quam fristaremur de tribulatione : vocat eleemosynam dare. Quae gratia data est mihi
sod magis abundantius de gaudio Titi,quiagaude- in Ecclesiis Macedoniae. Quae est illa ? hoc, scilicet
bat non solum de correctis, sed etiam de aliis quos! quod abundantia gaudiiipsorumfuil iu multo expe-
sperat corrigendos. Quia refectits spiritus ejus est, rimento tribulationis, quia non solum voluerunt
Titi. Jam enira sperat bonum de vobis. Refectusi pati, s;d experti sunt: et inde gavisi sunt, et cum
est dico ab omnibus vobis, non quia omncs essent ; pauperes essent,abundanter dederunt.Unde subdit:
correcti.sperat de reliquis.fi/ si guiddpud illum de Et amplissima paupertas, etc. Vel: Abundantia
vobis glonatus sum, commendando vos, non sumi gaudii ipsorum fuit in multo experimento tribula-
confusus, ideo hon erubesco me falsum inveniri, , tionis.quia pro tribulatione Pauli et Sylae ibi facta
sed,sicitt locuii sumusvobisomnia tn verilate,\d est; non sunt scandalizati, [Ambrosius] sed devote et
in corripiendo veritas apparct arguentis, dum qui cum gaudio acceperunt verbum, ut probatos se
arguuntur se emondant;dum enim correcti immu- horura passionibus demonstrarent. Et paupertas
tantur, testimoniura perhibent arguenti. Veram 0[ eorum amplissima, id est magna, vel nobilissiraa,
ergo ostendens Apostolus prredicationem suam per benignitate mentis.aoundaciY in diviliassimplicita-
efficaciamillorumait, sicut in veritate locuti sumus tiseoram, id est majorfacta est,dum tenditdivilias
vobis omnia, ita el gloriatio nostra, qux de vobisi dare: Et hoc simplici animo, non ut homini pla-
fuit facta, ad Titum facta cst, id est apparuit ei ceant. Tenues qui erant in substantia facultntum,
vcritas, id est vera: idco viscera, id est intima sed divites fuerunt in dando.quia priva conscientia
charitas, ejus sunt in vobis, quia viri sancti affectus operati sunt. Et inde reddo itlis lestimoaium, quia
in orani bono est. Sunt dioo abundantiut quam nemine cogente voluntarii fuerunt ad dandum *e-
ante, quiaviderit profectum illorum. [Ambrosius] | cundum virlutem,rerum suarum,etsupra virlutcm,
Vcl, abundantius quam in aliis. E.jus, Tili dico, ut etiam post egerent. Ipsi dico, cum exhorlatione
reniiniscentis obedientiamomnium Veslrum. Oslen- niulfa obsecrantes nos, cum timens eis non asscnti-
ditTitumlaudassecos.quia solliciti tirantobedireei. rern, ut oos permittcremus habere gruliam el com-
InTitoautenVApostolum revcriti sunt. Dico autera t municationetn ministerii,id est ministrationis,ûod
« COLLECTANEA IN RPIST. D. PAULI. — IN EP. 11 AD COR. 58
ministerium ftt in sunclos, id est obsccrabant nos A secundum id quod habet accepta est, non secundum
ut liceret cis sua dare,non quasi propria, sedquasi id quod non habet. Non enim ut aliis sit remissio,
eoromunia de quibus ministrarent aliis. Et tion do- vobis autem tribulatio, sed ex xqual.tate, in prx-
derunt sua, sicul, id cst ca intontione qua spcravi- senti tempore veslra abundantia illorum inopiam
mus, id est putavimus, scd pro culpis rcdimendis. suppleat, ut et illorum abundantia vestrx inopix
Sed primttm dedcrunt semetipsos Domino, ul ei obe- sit suppler.ientum, ul fiat xqualitas, sicut scriptum
dircnt, quia cmcndantes orrorcs prislinos ac mo- est: Qui multum habttit non abttndavit, et qui mo-
,rnm vitia Deo so voverunt, dcinde fratribus sua dicum, non minoravit.
dederunt, vel obtulerunt. Aliter non erat accipicn- Scitis enim gratiam, id est charitatcm, Domini
dum ab eis, quia muncra excaecant oculos, clvim nostri Jesn Christi, cujus exemplo hortatur illos.
auctoritatis inclinant. Qui vcro dant ut non arguan- Hanc, inquam, gratiam Christi scitis, quoniam cum
tur, fructum dandi non habent. Isti vero non co esscl dives Deus, in sua majcstate, per quem et
animo dederunt, ut redimcntes vitia non argucren- omnia facta sunt, factus cst proptcr ttos egetius in
tur, sed prius duderunt soinetipsos Domino, enen- mundo. (59) Nota quod non ait paupcr factus est,
dationevitae.Deinde, dedcrunt se nobis, obedientia, cum divcs fuisset, sed cum dives csscl. Pauperta-
scilicet ut nobis obcdircnt. Et hoc pcr rnluntatcm ny lom cnim assumpsit, et divitias non amisit, intus
'
Dei, qui vult homines subdi vicariis suis. El ita dives, foris paupcr ; latcns Deus in divitiis, appa-
institerunt-nobis, ut exemplo eorum provocati, rens homo in paupertate, ul inopia illius vos esselis
rogaremus Titum ut qucmatlmodum cozpit, in vobis diviles in spiritualibus. Per illius enim paupcrta-
benefacere, postquam correctos vos vidit, ila et lem abjecimus pannos iniquitatis, ut indueremus
perficial in vobis non modo alia, sed ctiam graliam stolam immortalitatis. Omnes ergo divitos facti
islam eleemosynarum in sanctos, ut soilicet gralia sunt, in pauperem Christum crcdentes. Nemo ergo
ista vobis non dcsit. Hoc dicit ut incitel eos ad se contemnat. Pauper in cella, dives in consciontia,
dandum. Perficiat in vobis gratiam istam, dico, ct securior dormit in terra, quam auro dives in pur-
non quoquomodo, sed ut abundetis etiam in hac pura. Nunc ergo expavescas cum tua mendicitate ad
gratia largitionis eleemosynarum, sicut abundatis illum accedere, qui indutus est nostra paupertate.
in omnibus aliis, scilicet in fidc, ct sermone, id est Qui se pauperavit, nos ditavit. Et in hoc, id est in
gratia loquendi, ct sciettlia Scripturarum, et omni 130 considcralione hu.jus tanfi beneficii Dei, do
sollicitudine, quia in oranibus solliciti estis, insupcr vobis consilium, ut pauperibus eleemosynas detis.
el charitate vestra, spirituali, habita in nos. Non [Augustinus] Hocenim est utile vobis. Plus est enim
quasi. Quasi dicat: Hogavi Titum ut perficerct utile facienti quam illi cui fit. Vobis dico, qui cxpi-
hanc graliam, sed non hoc dico quasi imperans, C ( tlis a primo anno, id est a praeterito anno, non solum
ne sitis transgressorcs. Vel ila Iogi polost, quasit facere, sed ctiam vellc, quod plus est quam facere.
dicat : Nonsolum rogavi Titum ut perficciet ini iVuwcvero et facto perficite, ut non solum velitis,
vobis gratiam istam, sed etiam dico ogo ipse, nont sed etiam opere perficialis. Vel ita, ut secundum
quasi imperans ut abundetis in hac gratia sicutt alios dicat eos coopisse faoere, et secundum alios
adundatis in omnibus, aliis scilicet in fide, etc.. velle. Quasi dicat: Vobis dico, qui coepistis a primo
Quae non mutantur. Sed per aliorum. Quasi dicat : anno non solum velle secundum quosdam, sed
Non imperans dioo, sod potius hoc dico compro- etiam facere secundum alios. Quidam enim volue-
bans, id est comprobare volens bonum ingcniumi rant, quidam cceperant, nunc vero uterque perfi-
vestrx charitatis, id est suadere volcns ul largii ciunt opere : ct hoc est quod subdit, nunc vero et
sitis, et ex discrctione animi, non pro terreno com- facto perficite, ut quemadmodum promptus est ani-
modo faciatis, et hoc volo comprobare, et suadercs mus voluntatis, id est sicut prompta est discretio
vobis non modo per alia, sed etiam per sollicitu- voluntatis eorum, quia ex discretione volunt, ita
dinem aliorum, scilicet Macedonum, quibus simi- sit promptus animus perficiendi [Ambrosius] Hoo
les sitis; Vel pauperum, de quibus sollicili esses dicit ut voluntas corum in opere appareat, si vcra
debetis. Scitis enim. Quasi dicat: Pauperibus dare! fj j est. Perficiendi dico, ex eo, id est secundum id
debetis, et vere, quia Christus sollicitus fuit dei quod habetis, sive plus, sive minus. Si enim vo-
illis. luntas est prompta dando secundum id quod ha-
VERS.9-15. —ScitisenimgratiamDomininostri i bet, ut necessaria retineat, tantura accepta est,non
Jesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est,, tantum accepta est dando, secundum id guod non
cum esset dives,ut illius inopia vos divites essetis. habet, id est ultra vires : ideo cx eo quod habetis
Et eonsilium in hocdo. Hoc enim vobis utile est,quii vos dare moneo. Non enim volo u( atiis sit remitsio,
non solum facere, sedel velle capistis ab anno priore. . vel refrigerium, id est ut alii de vestris otiose vi-
Nunc vero et facto perficite, ut quemadmodum% vant, vobis autem sit iribulatio, id est paupcrtas,
promptus est animus voluntatis, ilasit et perficiendii non hoc ideo dixit, quin inelius esset. Inlirmis
ex eo quod habetis. Si enim voluntas prompta est,, timet, quos sic dare monet ut egestatem non
(59) Aug., in serm. de Sal. verb.

m PETRI LOMBARDI. 60
patiantur, sed potius volo ut vestra abundantia ter-. A parum ut pauper, si aequalis voluntas est,aequalem '
rcnorum suppleal inopiam illorum, qui omnia mercedem habebunt. • ; '•.•
mundi deserant. Suppleat dico i» prsesenti tempore, VERS.16-24. — Gratias autem ago Deo,qvidedit
quod tam breve est, et hoc ex xgualifate. Hoc ideo eamdem sollicitudinem pro vobisin corde Titi, qi/tp- .
dicit, ut quantum quis habet, dividat cum sanctis, niam exkortationem quidem suscepit; sed,cttm soili-
quia non plus exigitnr,quam sibi rctinere debet,sicul cilior esset, sua voluntatt: profectus est ad vos. Mist*-
et Zachaeusdimidium dedit bonorum suorum paupe- mus etiam cum illo fratrem nostrum, citjus laus est
ribus (Luc. xix). Vel, ex aequalitate suppleat voslra in Evangelio per omnes Ecclesias. Non solum <*«-«£
abundantia illorum inopiam, non utique hrec dico tem, sed et ordinatus est ab Ecclesiis comes peregrii.:
secundum paritatem, sed ut sustententur de vestris nationis nostrx in hanc gratiam, qux ministrdtur
rebus, sicut et vos. Haecest aequalitas, ut qui acci- a nobis ad Domini gloriam, et destinatam volunta-
piunt spiritualia, tribuant carnalia. Ipsa est pax tem nostram: devilantes hoc, ne quis nos vituperet
Jerusalrm, ul upera misericordiae corporalia jun- in hac plenitudine qux ministratur in Dominiglo-
gantur operibus praedicationis spirltualibus, et fiat riam. Providemus enim bona,non solum coram Deo,
pax dando et accipiendo. Undc Apostolus : Si spi- sed etiam coram hominibus. Misimus autetn cum
ritualia vobis seminavimus, magnum est si carnalia n illis et fratrem nostrum quem probavimus in multis
vestra metamus f (I Cor. ix.) VI et illorum. Quasi di- sxpe sollicitum esse, nunc autetn multo sollicitiorem ;
cat: Vestra abundantia terrenorum suppleat ino- confidentia multa in vos sioepro Tito qui est socius
. piam illorum ; ut et econverso abundantia merito- meus, et in vobis adjutor, sive fratres nostri apos
rum illorum jpiritualium, qui divinis vacant, sit toli Ecclesiarum glorix Christi. Ostensionem ergo,
supplementum vestrie inopix. [Augustinus] Qui enim qux estckaritatis vestrx etnostrx glorix pro vobis,
vivunt in hoc saeculo non habent merita ad vitam in illos ostendite in faciem Ecclesiarum.
aeternam sufficientia, nisi juventur per alios. Sed Gratias autem. Quasi dicat: Rogavi Titum ut
quia pauperes Christi, quorum est regnum coelo- perficeret gratiam istam, vel ego ipse hoc consulo
rum, amicos sibi et debitores fecerunt, per meri- vobis, Deo autem ago gratias, qui dedit in corde Titi
ta eprum consequentur quod per se non potuerunt eamdem, quam ego habeo, sollicitudinem, pro vobis
mereri; ut lunc fiat aequalitas, non quin differant exhortandis, ut abundetis in hac simplicitate elee-
in claritate, sed quia id omnes habebunt,et omnibus mosynarum. Et vere habuit sollicitudinem, quo-
erit sufficientia; sicut scriptum est de raanna in signo niam guidem suscepit exhorlationem vestram, sed,
hujus rei: Qui mullum, scilicet collegit de manna, cum esset sollicitior sua voluntate, quam in mea ex-'
id est amplius habuit quam gomor, non abundavit, hortatione, profectus est ad vos. Qui primum roga-
quia qui plus habuit dedit indigenti; et qui modi- (C tus excusabat se propter vestra vitia. Misimusetiam
cum, scilicet collegit, id est minus quam gomor, non cum illo fralrem nostrum, scilicet Lucam vel Barna-
minoravit, id est non minus habuit quam gomor, bam, cujus Lucae laus est in Evangelio scripto, vel,
quia recepit ab eo qui abundavit. In Exodo autem cujus Barnabae laus est in Evangelio praedicato.
ita scriptum est: Nec qui plus collegerat, habuit Laus ejus dico per omnes Ecclesias. Non solum au-
amplius; nec qui minus paraverat, rcperit minus tem laus ejus in Evangelio, sed etiam ordinatus est
(Exod. xvi). In quo figurabatur quod qui majora ab Ecclesiis Judxx comes nostrx peregrinationis, id
habent merita, et qui minora, in aeterno convivio est praedicationis, qua mundum circuimus, et factus
eamdem habituri sunt refectionem [Ambrosius] Vel est comes, in hanc gratiam, id est in banc largitio-
ita, ut fiat. Quasi dicat: Dico, ut abundantia vestra nem eleemosynarum, qux ministratur a nobis, id
suppleat illorum inopiam, ut illorum abundantia est cujus nos apostoli sumus ministri. Et hoc ad
vestraa inopiae sit supplementum; ut ita fiat aequa- Domini gloriam, id est ut Deus inde glorificetur,
litas, scilicet ut, sicut ii ministrant sanctis, ita et ad voluntatem nostram, quam volumus ut bene
eis reddant vicem in futuro sancti, sicut scriptum detis, complendam. Voluntatem dico destinatam,
est de manna in figura hujus rei : Qui multum, quae destinata est et praeordinata a Deo nobis; adeo
scilicet collegit, non abundavit, et qui modicum, pj est necessaria. Vel ita,- ordinatus est comes pere-
non minoravit. Plus habent sancti in spe futuri, grinationis nostrae, id est praedicationis, scilicet
minus vero hi qui in tempore hoc sunt divites; et in banc gratiam, id est in praediCationem gentium,
cum ibi aequabuntur utrique, ut sicut hic divites qus3 ministratur a nobis, id est cujus minister
inopiam sanctorum sustentant, ita ibi beneficio sum ; et hoc, ad Domini gloriam, ut scilicet inde
sanctorum sustententur, et divites fiant in aeterno gloriflcetur Dominus. Et ordinatus est comes ad
bono. Vel ita, ut fiat. Quasi dicat: Vestra abun- complendam nostram voluntatem destinatam, id
dantia suppleat illorum inopiam; ita utin voluntate est ad complendam praedicationem gentium cui
fiat aequalitas, etsi non in opere; et sic pariter re- destinatus sum. Devitantes. [Ambrosius] Quasi di-
cipietis, sicut scriptum est de manna in figura hu- cat: Hos praedictos misimus, devitantes hoc, ne
jus rei, qui multum cnim habuerit, et qui modicum, quis in lutc plenituditte, largitionis eleemosynarum,
non minoravit: sic, qui multum dat ut dives, et qui vituperet nos, dicens nos fraudare. Vel, ne quis in
6t COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - 1N EP. II AD COR. 02
hac plenitudine, scilicet doctrinre et miraoulorum, A 181 CAPUT IX.
vituperet nos, tanquamnogligcntes circa curam san- VERS.1-7. — Nam deministerio quod fitinsan-
ctorum;ut dicatur : Bene prreilicat, sed non est ctos ex abundanti est rnikiscriberevobis. Sciocnim
memor sanctorum sicut alii apostoli, et sicut sibi promptumanimnmvestrum,proquodevobisglorior
praeceptum cst. Vitupcratur crgo Apostolus, si apud Macedones. Quoniam et Ac/iaia parala est ab
negligenter ageret circa sanctos. Et ideo hoo pra>,- annoprceterito, etvestra xmulatio provocavit pluri-
monet ut sollicitudo ojus ct providontia appareat. mos. Misimus autem fratres, ttt, ne quodgloriamur
Qux plenitudolargitionis vcl doctrinro ministrattir de vobis evacuctur in kacparle, ut, quemadmodum
a nobis, id est nostro ministerio fit, ct hne ad dixi, paratisitis,ne cttm vcnerint Macedonesmecum,
Domird gloriam, i'\ cst ut Deus glorificetur. Provi- etinvenerintvos imparatos, crttbescamus nos, ulnon
dcmut enitn. Quasi dicat : Benc dico dovitantes, dicarntts vos in hac substantia. Ncccssarium ergo
providemus enim ut opera nostra bona sint, non existimavi rogare fratres ut prxveniant advns, et
sotum, coram Deo, scilicct ut Deo placeant, sed ct prxparent rcpromissatn henedictionem kanc para-
coram hominibus,\\t etiam hominibus bona vidcan" tain esse, sic quasi benedictionem non quasiavari-
tur. Coram Deo providet Apostolus bona, dumfacit liam. floc autem dico: Quiparce seminat,parce ettne-
circa ministerium sanctorum quod Dous jubct; n tet; et qui seminat inbencdictionibus,de benedictio-
coram hominibus providot bona, dum bonos mittit nibus et metet. Unusqui<ique,proutdestinavit in corde
ad hoc opus cxhortandum, qui probitate sua cos suo, non ex tristitia autex necessitate. Hilarcm enim
provocent ad dandum, non scandalum faciant, ne datorcm diligit Dens.
bona doctrina Apostoli pcr improvidos ministros Nam.de ministerio quod fit in sanctos ex abun-
in vituperationem raderet. (60) Nota quod rectc danti, id est superfluum, <?'(mihi scribere vobis.Scio
Apostolus ait se providore bona coram Deo et ho- enim promplum animutn vcstrttm, pro quo de vobit
minibus. Propter nos enim conscicntia nostra suf- gloriorapudMaccdoncs, dicens: Quoniam el Achaia,
ficit nobis, propter vos autem fama nostra non cujus metropolis est Corinthus, aemulatione Mace-
pollui, sed pollere debet in vobis. Dure res snnt, donurn ducta,parata cst ab anno prxtcrilo, et vestra
conscientia et fama:conscientia tibi, fama proximo tenmlatio, id est amorctsludium, provocat plurimos,
prodest.Cui conscienliaefidens famam negligit,cru- ad eleemosynas dandas, [Ambrosius] quia aemula-
delisest. Mijimus autem ctim illis fratretn nostrum, tiono Corinlhiorum allre Ecolesiae, dum audiunt
Apollo: quem probavimm in mullis sxpe sollicitum illos prius erroribus '"lplii-ntos.postoabonre volun-
esse de salutc noslra. Nunc attlem, cum audivit tatis fuisse nffoctos, incitatro sunt ad bonum. Quasi
vos correctos, tnulto solliciliorem pro confidcntia vero quis diceret: Cur crgo prremittis illos? ait,
multa babita in vos, vel in vobis, sivc pro Tito qtti C misimus autcm fralres, ut vos ad hoc hortcnlur,
de vbbis ci multa retnlit, et ideo Apollo, qui prius sed ut parati sitis,fjUemadmodum dixi illis voscsse
rogatus ab Apostolo et aliis fratribus ire ad eos paratos. Parati sitis dico, nc hoc, scilicct quod glo-
noluit, modo ivit, quia audivit cos correctos. Qui, riamur de vobis totum <?iwn<?(Mrin/ia<"par(<?,scilicet
8cilicet Titus, est socitts metts, ct in vobis, id cst in si imparati lucritis.Ideo parati esse debetis.necum
vestra conversatione, adjutor. Sivc, Quasi dicat : venerint mecttm Macedoncs, et invenerint vos impa-
Pro confidentia vestri ivit, et pro Tite et Luca; cum ratos, crubescamtts nos, qui do vobis gloriamur,a(
quibus libenter ibat, sive etiam pro illis aliis haec non dicamtts vos crubescere : quod magis est,id est
iecit, qux sunt fratres nostri, et apostoli Ecclcia- esse debet. 8i enim non fuerit hoc inventum quod
ram, a quibus fuerat rogatus. Vcl sccundum aliara testificatus est de iis, ct ipse crubescet, et ipsi am-
litteram, eodem pcnsu manonte, scilicct sive pcr plius confundentur./n hac sttbstantia,id est in hac
fratres nostros apostolos Ecclesiarum, et qui ipsi datione eleemosynarum, quae paupcres sustcntant.
sunt apotfoli Eccletiarum. Hoc est glorix Dei, Ne ergo hoc sit,necessarium existimavi rogare fra-
Christi, id est ad gloriam Christi; quia in eis non Ires, scilicctLucam, Titum, Apollo, u( meprxvcniant
hominum, sed Christi gloria est. Ottensionem ergo, advos, et prpparenlparatam esse, quando veniemus,
eto. Quasidicat : Quia tales misimus ad vos, ergo j) Aanc rcpromissam, id est saepepromissam, benedi-
ottentionem qux estcharitatis vestrx et nostrx glorix, tionem, id est eleemosynam, qure recte diciturbenc-
habitae pro vobis, id est charitatem vostram quam dictio, quia causa est «eternaebenedictionis. Para-
ostendistisaliis, etgloriam nostramsimiliterde vobis tam dico, sic utique, guasi benediclionem scilicet
habitam,quamostendistisesseveram,nunco.f(<?n<ii(<? ut sit opus charitatis et raagnam, non quasi avari-
in illos, quos misimus ad vos, bene eos recipiendo, tiam, ut doleantpro dato, etparum sit quod dant.
ut bona quae de vobis audierunt probent. [Ambro- Hoc autem, quasi dicat: Illi praeparent, ego autem
sius] Ostendite dico, ct haec in facie Ecclesiarum, cur large detis, hoc dico, id est priescribo, quia
ut scilicet caeteraeEcclesiaeagnoscant vera essebona qtti parc.escminat,id est da.t,parcc etmetel retribu-
quae de vobis audierunt. Vcl, in facie Ecclesiarum, tionem. Non parcc sominat ille qiii parum habens
scilicet ut alii a vobis accipiant cxemphnn. <Y«wi parum largitur, si animus promptus sitdarcplussi
et, quasi dicat: Dc receptione corum monco. plus habcret. Nota quod non ait dat, sed scminat,
(60) Aug. in serm. De vita et raorle.
W PETRI LOMBARDI. 64
quia dare eleemosynatn non est amittere, sed semi- tA Et haec justitia ejut, id est merces justitiee ejus,
nare, scilicet ad tempus carere, ut plus habeatur manet in sxculum saeculi*vel in aelernum, id est
in futuro. Etqui teminat in benedictionibus, ubiplus sine fine. Justus est qui bona mundi fine aeterni
pensatur animus quam census, de bcnedictionibus praBmiicommunia reputat. Et nota quod exemplo
Dei et metel, largam scilicet retributionem. Et ideo hoc ad largiendum sanctis invitat. Si enim hujus
unutquitque, scilicet det, prout destinavit, id est qui pauperibus largitur merces magna est, quanlo
praeordinavit, in corde stto, id est in consilio ratio- magis ejus qui ministrat sanctis? Pauperes enim
nis, quia si inviti darent non prodesset eis. Quia qui sunt et possunt dicietiamqui malisunt. Quiautem.
invitus dat propter praescntem pudorem, non habet Qnasi dicat: Non soium inde vita datur, sed etiam
mercedem, et ideo quisque det, sicut proposuit in qui administrat seminanti, scilicet Deus, semen, nnde
corde suo, se vl)" dare non det ex tristitia, aut, ex eleemosyna fiat, et panem,, id est necessaria vitae,
necettilale, id esl tristis vel coaotus, sed sponte. prxstabit ad manducandum, non ad superfluitatem,
Hitarem,enim dalorem,id est qui exvoluntatebona et in tantura praestabit quod etiam multiplicabit
dat diligit Deut, id est approbat et remunerat, non setnen vestrum, unde plures eleemosynas faciatis.
tristem et murmurantem. Qui enim dat ut careat Et ideohoc timore nemo timeat dare.etaugebitin-
taedio interpellantis.non ut reficiat viscera indigen- U crementa, id est facultatem ef voluntatem dandi
tis, et rem et meritum perdit. (61) Quidquid ergo eleemosynas, inorementa dico, frugum juttilix ve-
boni facis eum hilaritate fac, et tunc benefacis, si strx, id est ex quibus procedit justitia et vita
.autem cum tristitia facis, sit de te, non tu facis. Justitia est sanctitas et bona vita, unde proveniunt
Vstis.8-l5.—PotensettautemDeutonmemgra- fruges, id est aeterna fenumeratio. Incrementa sunt
tiam abundarefacere in vobis, ut in omnibus semper eleemosyneBet voluntas dandi, pro quibus et hic
omnem sufficientiam habentes, abundetis in omne virtutes et in futuro gloria augebitur. Ut in omni-
opus bonum, sicutscriptumest: Dispersit, deditpau- bus. Quasi dicat: In tantum augebit,et resetvolun-
peribus.justitia ejus manet in sxculum saenli. Qui tatem dandi, ut vos locupletati, secundum vestram
autem administrat semen seminanti, et panem ad reputationem, in omnibus, id est in omni statu ve-
manducandumj>rxstabit,etmuUiplicabitsemenves- stro, abundetis fn simplicitatem, id est largitionem
trum,etaugebittncrementa frugumjustitixtmtrx: simplici animo factam.Simplicitatem,dico,omnm,
utinomnibuslocuplefati,abundetisinomnemstmpli- id est perfectam, qux largitio operatur per not gra-
citatem, qux operaturper nos gratiarum actionsm tiarum actionem Deo. Et ideo facienda est, id est
Deo. Quoniam ministerium hujus offieiinon solum ipsa largitio est oausa quare aguntur gratiae Deo,
suppleleaqux desunt sanctis, sed etiam abundatper cujus largitionis nos sumus ministri.QtKmfam,etc.
multasgratiarumactionesinDomino,perprobatio-\ G Quasi dicat:Ideo agentur gratias Deode donolargi-
nem ministeriihujus, glorificantesDeum in obedien- tionis, quia multa in hoo bona sunt. Et hoc est
tia confessionis vestrxin Evangelio Christi, etsim- quod ait:
plicitate communicationis veslrw in iUos et inom- Quoniam ministerium nottrum hujut offieii vcstri
nes, et in ipsorum obsecratione pravobis, desideran- non tolum supplet ea qua detunt sanctis, sed etiam
tiwn vos propter eminentem gratiam Deiin vobis. abundat in actione gratiarum, quae fit per multos,
Gratias ago Deo super inenarrabili dono ejus. quia multiaguntindegratias Deo.EthocinDomfno,
Potens est aulem.Qu&si dicat:Ego itamoneovos, id est operatione Domini.qui eos movit ad agendas
sed Deus potens est Vel ita continet. Ego rnoneo gratias, dico quod per mnltos agentur gratie Deo.
vos ita, et nolite diffldere, quia Deus potens est Et hoc per probationem ministerii hujut, id est quia
facere abundare in vobis, vel in cordibus vestris, laudant hanc ministrationem nostram. Permultos
omnem graliam, scilicet non solum banc, sed hano dico glorificantes Deum, non solum de vestra largi-
cum aliis, id est omnia dona Spiritus sancti. Itau( tate, sed etiam inde aocepta occasione, in, id est
vos semper Itabentcs, id est habere reputantes, pro, vet de obedientia confetsionis vestrx, id est de
omnem sufficientiam in omnibus, id est in omni statu fide et confessione, et omnibono vestro. Obedientia,
vestro, abundelis in omne opus bonum, id est in da 0 dico.habita inBvangelw CArfsft,quiaobedistisEvan-
tione eleemosynarum, sicut in ceeteris. [AmbrosiusJ gelio Christi in subjeetione mentis, et glorificantes
Qui enim solam sufficientiam elegit, poterit in Dei Deum pro smpUctiate communicationis,id est vestra
opere abundare: licet enim exiguum sitquod parum communia reputatis, et hoe simplici animo fapitis.
•habens tribuit, abundat taxnen quia recto judacio Vel pro simplicitate communication;s, id est quia
fit: quia quaeritur de quanto, et quo animo detur. alii exemplo vestrofluaaliis communicant.Conamu-
Et quasialiquisqu-5reret:Estnehocbonum,«cilicet nicationis, dico, fact» fn Ulos, id est sanotoe praB-
largitio eleemoaynarum ? Respondet: Est utique, dictos et fn alios omnts egentes, et ipterum, etc.
sicut scriptum ett in Psal. Justus, di*per.w'(,nonuni Quasi dicat: Per multos dico etiam glorifieantes
omnia conferens, sed plnribus dividens, et dedit, Deum, de obtecratione iptorum sanctorum, factapro
gratiaspauperfou*,non divitibusquipossentreddere vobis, id est illi multi glorificant etiam Deurr. de
(61) Aug., in psal. xxxvui.

rs COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. G6
boc, quia et ipsi sancli obsccrant pro vobis. (C2) jA latc lretctur t-um cis. Quosdam rlico, gtii arbitian-
Ipsorum, dico, desidei-antium vos videre in .-ulcrnu tur nos tunquum scciuulum ciunem, id cst morc car-
beatitudine, vel etiam hic. Et hoc propter gtaliam nalium, ambulemus. In carne cnim.Quasi dicat: Pu-
Dei, id est charitatem eminentem in vobis. Gralias tant nos secundum carnnm amhularo,quod non fa-
Dco. De aeternaindigcntia et de aeterno supplemento cimus, quia licet simus ambulantcs in carnc, id est
indigentiae provincialium Christi et militum Christi licet simus degenlcs in carne, quae fragilis est, non
egit.Hinc de rebus carnalibus in 133 illos ; indc tamen secundum carnem,id est prp carnali commo-
autem dc rcbus spiritualibns in istos.Idcoque tando militamus. Non enim militiam a Deo nobis da-
quam sanctorum gaudiorum saginaplenuseructans tam exorcemus secundum carnem, id est pro tcr-
clamat: Gratias Deo. Quasi dicat: Et quia hinc tot reno commodo.Et vere nonsecundumcarnemmilita-
bona sunt, gratias ago Deo super dotto inenarrabili, mus. Nam arma militix noslrx, id est virtutes et
id est de charitate quam suis donat.quae non potest miracula per qure in praedicatione militamus, non
enarrari quantum utilis sit. Vel, enarrabili, id est suntcarnalia debilitate, sedsunt potentia Deo, id est
quod dcbtt cnarrari. per Deum, ad destructionem munilionum, id est ut
CAPUT X. deBtruant oonsilia hominum scu daemonum diversis
-
VERS.1-7.—Ipse autem ego Pattlus obsecro vos ij. oalliditatibus munita, consilia destruentes. Quasi di
cat: Vere possim dostruere. Nam destruimus. Et
per mansuetudinem et tnodestiam Christi,qui tn fa-
ciequidemhutnilis sum inter vos :absens atttemcon- boc est quod ait. Quasi dicat: Militaraus non se-
fido in vobis. Rogoautem vos, neprxsn.ns audeamper cundum carnem, nos, dico, destrucntes consilia
eam confidentiam qua existimor audere in quosdam, hominum et daemonum,<?(omnema//i(uu'twcm,idest
qui arbitrantur nos tanquam secundum carncm arn- profunditatem intelleotus.tam legis poritorum quam
bttlemus.In carne enim ambulantcs, non seetmilttm philosophorum. Altitudinem, dico, extollentem se
carnem militamus. Nam arma militix nostrx non advcrsvs scientiam Dei, id est qme de Deo est. Ut
carnalia sunt, sed potentia Deo ad deslructionem dum impugnant partumvirginisethujusmodi.[Am-
munitionttm,consilia destruentes,et omnem altitudi- brosiusl Et etiam in captivitatem rcdigcntes omnem
nem, extotlentemseadversusscientiamDei, etin ca- intellectum, id est captivos ducimusomnessuperbe
ptivttatem redigentes omnem intellectum in obse- agentes, vel intelligentes.dum Christo contradicen-
kabentes ulcisciomnem tes vinoimus. Ducentes cos usque in obsequium
quiumCkristi,etinprumptu
inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Christi, id est ut fidei Christi, cui ante repugnave-
Qux secundum faciem sunt videte.Si quis confidit rant, humiliter obediant.Nos.dico, etiam in promptu
sibi se esse, hoc cogitet iterum aputl se, quia sicut habcntes,quia. nihil nos rcmordet,quo ncinus audea-
C mus, ulcisci omnem inobcdientiam. Quod faciemus,
ipse Ckristi est, ita et nos.
Ipse aulem. Postquam admonuit bonos deeleemo- cum impleta fuerit vestra obedientia, id est postquam
synis in sanctos faciendis, agit de incorrectis qui recognovero omnes ex dilectione obedientes. Tunc
pseudoaequebantur.et eumferocem putabant.Quasi enim vindicat inobedicntiam,cum illam condemnat
dicat: Correclos ad elcemosynas invito, vos autem, per obedientiam ; tunc illam destruens quando eos
alios qui pseudo mihi praefertis, obsccro cgo Paulus. qui resistunt perducit ad fidem. Et hoc est digna
Quasi dicat: Vere humilis non superbus ipse qui ultio, ut pcrfidia ab his quibus defcndebatur,dam-
alios ad eleemosynas monco, idem vobis qui illis. netur,r/u« secundum faciem, etc. Quasi dicat: Multa
Obsecro, dico, per tnansuetadinem et tnoiestiam dixi quibus ostendi vobis potius debere nos sequi
Christi, id est si vultis ut sim vobis lenis, et cum quam pseudo, et si vobis non sufficit quod dixi,
modo puniam vos, sicut Christus etiam provocatus quare me potius quam pscudo sequamini. Videte,
lcnem animum ostendit, et in correctionibus mo- haec alia, qux sunt secundum faciem, id est ita evi-
dum non excessit. Obsecro ego Paulus qui in facie dentia sicut ea quae sunt subjecta oculis. Aperta
quidem, id est cxterius ut dicitis, humilis sum inler enim sunt qurc dicet: Haec scilicet, si quis illorum
vos,scilicet dum praesens sum. Absensauletn. Quasi pseudo. Hoc enim dc praesumentibus dicit,confidit,
dicat: Dum non timeo aliquid mali mihifieri a vo- r\ per aliquid, id est per fidem vel aliquid aliud, se
bis, confidoin vobis, id est confidenter ago in vos, csse Christi, id est quod ipse sit Christi. Hoc iterum
aspere vos redargucns. Rogo autem. Hic dicit unde cogitet, id est bene deliberct apud se, ut vim ratio-
obsecret eos. Quasi dicat: Non solum obsecro vos, nis non excedat, vel propter odium nostrum, vel
sed etiam rogo ne prxsens, scilicet cum venero,au- propter honorem suum. Hoc, inquam, cogitet.quia
deam in quosdam incorrectos,id est ne praesens au- sicut ipse Christiest,it& et nos,id est pcr quaecunque
dacter puniam eos, per eam confidentiam qua existi- ipse est Christi per eadem et nos. Vel ita, quae se-
mor audere absens.quia quantum putor absens con- cundum. Quasi dicat :Vere nos apostoli tales sumus
fidere,tantum prresens faciam in re, nisi se emen- quales supra oslendi. Quae autem sunt secundum
daverint.Hoc ergo rogat ut tales illos inveniat, ne faciem videte, id est diligenter opera eorum consi-
cogaturirasci et audere ineos, sed praemissa severi- derate,qui in vestro conspectu tantum bona agunt,
(62) August., De op. monach.

ii.s forle vos.seducant, ut velitiscos prrcfcrre nobis... A slolas, dum sumus absentes, tales erimus elprxsen-
Quod non debetis, quia.si quis ilturumpraesumen- tcs in facto, scilicet ulciscentes omnein inobedien-
tium confidit per aliqua se esse Christi, lioc iterumi tiam,quia,si vitia vestra palparemus,tunc non asdi-
cogitet apud se, quia sicut ipse est Christi, ita cti ficaremus, sed destruoremus. Non enim. Quasi di-
nos, id est per quaecunque ipse est Chrisli, per ea- cat: Tales erimus facto quales sumus verbo, quia
dem et nos. Contra superbos pseudo hoc dicit, qui. non sumuspseudosimiles, qui usurpant sibi pote-
de se praesumentes inflatione animi Apostolo sei statcm in diem, et vitia palpant. [Ambrosius] Et
praeponebant. hoc est quod ait.Non inserimus nos quibusdara, id
VERS.8-13.—Nam,etsiamplius aliquid gloriatus est pseudo, qui non missi a Deo, commendant se-
fuero depoleslate noslra quam dedit nobisDominus ipsos, aUiquibus artibus, non Deus eos, id cst
in xdificationem et non in destruclionemvestram, usurpant sibi potestatem indigni. Quod est dice-
nonerubescam.Utatilemnonexistimertanquamter- re : Non ponimus nos in numcro illorum, ut po-
rerevosperEpistulas(quoniamquidamEpistolx,in- testatera usurpemus, sed a Deo electi accepimus,
quiunt. graves suut et fortes ,prxsentia autem corpo- nihil ultra conccssum praesumcntes.Illi autem non
risinfirma, et sermo contemptibilis); hoc cogitetqui accepta potestate, sod usurpata, dominari volunt,
ejusmodiest, quiaqttalessumusverboperEpistolas i•p nomini suo vindicantes auctoritatem.Aut non com-
absentes,talesetprxsentes infacto. Nonenim aude- paramus nos illis, ut nos sicut illi adulcmur vobis
musinserere, autcompararenosquibusdamqui sei- et vitia vestra palpemus,quod possct facere aliquis
- psos commendant, sed ipsi in nobis nosmetipsos me- etiam habens recte potestatem. Hoc' non facimus,
tienteS, et cotuparantes nosmelipsos nobis. Nos au- ideo quia non audemus nos inserere aut comparare
tem non in intmensum gloriabimur, sed secundum eis,ne sicut illi ita et nos pereamus. Non hsec faci-
mensuram rvguUequa tnensus cst nobis Dcusmen- mus, sed potius ipsi sumus metietttes, id cst meti-
suratn pertingendi usque ad vos. mur, nosmelipsos itt nobis, id est in conscientiis no-
Nam, elsi. Quasi dicat: Vere ita sumus Christi slris,an a Deo missi simus altendimus.et nonaliud
sicut illi. Nam etiam cxcellenlius nos sumus Christi quam quod injunctum est usurpamus.Tantaenim po-
per potestatem, quam illi non habent. Et hoc est testate utimur,quanta conoessaest ab auctore; nec
quod ait: nam, etsi amplius aliquid fuero gloriatus mensuram nec modum egredimur. Et sumus com-
de nostra potestate, scilicet apcstolatus, quam Domi- • parantes 1S3, id est comparamus ctiara nosmet-
nus dedil nobis, non illis in xdificationem, et non ipsos nobis,quia secundum quod officium nostrum
in destructionem vestram,id est ut nos iii virtutibus exigit, faciraus quod illi non faciunt. Haec autem
aediflcemus, non ut prava doctrina vcl exemplo cor- nos agentcs, non gloriabimur, id est non exercebi-
rumpamus, ut pseudo faciunt, non erubescam, quia C ( mus potestatem in immensam, id esl ultra mensu-
et verum est.el non ad gloriam meam,sed ad utili- ram nostram,quod illi faciunt qui ultra mensuram
tatem vestram dicitur. Vt autem, etc. Hic dicit so, usurpando gloriantur, sed gloriabimur, secundum
cum praesens fuerit.implere operequod absensver- mensuram regulx, id est secundum meniuralum
bo minatur. Hoc autem dicit occasionem illius sen- mihi a Deo populum,cujus ego sura regula ad diri-
tentiae quam ibi dixcrat, parati ulcisci omncm in- gendum, sub qua mensura YOSestis. Unde subdit-
obedientiam,nc putarent eum abscntem tantum mi- Mensuram,dico,pcr(Jna£n<jfmonitu Dei usquead vos.
. nari, et praesentemnihil facere. Quasi dicat: Hanc [Ambrosius] Dei enim nutu Corinthiis evangelizare
potestatem dedit m.ihiDominus in aedificationcm et monitus est. Paratum enim erat unicuique ad quos
non in destructionem, sed tamen ulciscar. Videre- in praedicatione dirigeretur, ut singuli aliquos po-
lur enim illis ideo debere blandiri,quia potestatem pulos haberent proprios.de quorum fide gloriaren-
accepit in aedificationcm, non in destructionem;sed tur. Ad regulam autem Apostoli illi omnes perline-
ulcisci contra opinionem quorumdam se dicit. Ut bant, quos in fide fundaverat,qui ad omnes missus
autem. Quasi dicat: Promptus sum ulcisci, tamen erat a Deo. Unde addit quam mensuram mensus est
hoc dicens,existimortanquam terrere vosper Episto- nobis Deus. Qui ergo ei resistit, Deo mittenti re-
las. Et vere existimor, quoniam revera quidam, in- nr sistit.
quiunt, Epistqlx quidem graves sunt, id est ponde- VERS.14-18. — Nonenim quasinonpertingentes
rosae adintelligendum.et fortes ad terrendum.Pr.aj- ad vos superextendimusnos.Usqueadvos enimper-
sentia autem corporis est infirma, non audens exer- venimus in Evangelio Chrtsti,non inimmensamglo-
cerc severitatem, et sermo est contemptibilis, quia riantes inalienis laboribus, spem autetn habentescre-
ut idiota sine argumentis loquor, ut aiunt. Altende scentis fideivestrx, in vobis magnificari secundum
quod infirma dicit contra fortes, et contemptibilis regulam noslram in abitndanlia,etiam in illa qux
contra graves.Ut autem non existimer a vobis tan- ultra vos sunt evangelizare,noninaliena regulain
quam terrere vos, et opere quod minor non imple- hisquxprxparatasuntgloriari. Qui autemgloria-
re,hoc cogitel qui ejusmodi est, scilicet qui ita de me tur,in Domino glorietur.Non enim quiseipsum com-
opinatur. Et hoc idem sciatis vos,quia quod minor mendat, ille probatus est,sed quem Deus commendat.
verbis, impleturus sum factis. Quod ita ait, quia Non enim. Quasi dicat: Vere Deus est mensus.
quales, id est quam asperi sumus in verbo per epi- Non enim, est superejtensio. Et hpc est quod ait,
69 COLLF.CTANEA !N RPIST. D. PAULI. — 1N F.P. II AT) COIl. 70
Non enim supcrextendimus nos, quati non pcrlitt- j\. regimine quae videlur vobis, el dicilur insipientia.
gentcs ad vos. Superexteridi est ultra oxtendi quam Vel insipientiam hic dioit, gloriationem sccundura
conceditur. Nos autera destinati suraus Deo mittente carnem, quam facit, ne in eo videatur inferior illis,
ad vos. Et vere non extendimus nos.quaai non perquam ipse non curat, sed prodesl Corinthiis. [Am-
tingenles; pertingimus enim, quia pervenimus usque brosius] Quasi dicat: Glorior de regimine, sed uti-
ad vos in Evangelio Chrisli, id est in prredicatione nam sustineretis modicum quid insipientiae meae,
Evangelii Christi. [Ambrosius] Nos, dico, non glo- id est gloriationis sccundura carnom,quae videtur in-
riantes in immensum id esl in alienis laboribus, sci- sipientia. Quia dictum est: Non te laudent labia
licet ubi alius fundamentum fidei posuisset, quod tua, sed proximi tui. Haecautem gloriatio ad lau-
esset ultra mensuram gloriari. Sed sumus habentcs dem ejus videtur pertinere. Sed et, etc. Quasi dicat:
spem crcscentis fidei vestra;, id est sperainus per Opto ut sustineatis. Sed et, praecipio, supportate me,
fidcm vestram crcscentem de virlute in virtutcm. ut subjcclipraelalum. [Augustinus] Quasi dicat: Et-
Qui in vobis, id est per vos, magnificari apud alios, si gravct vos, tamen patienter ferte, xmulor enim,
quia per vos tales apostoli veri probamur. Et habe- id est diligo, vos Dei xmulatione, id cst ad hono-
mus spem evangelizare secundum regulata noslram, rcm Dei, non meum, non zelo sponsam Dei mei,
id est regnum nostrura, id est secundum quod a n sed Deo. Amicus enim sponsi sum. Sponsus igitur
Deonobisinjunctum est.Evangelizaredico, inubun- zelat sponsam ; amicus vero sponsi non sibi, sed
dantia, scilicet non in paucis locis, imo et in alia sponso. Et nota quod rcmulatio dupliciter accipitur.
loca quae suntultra vos, non tamcn sumus habentes /Emulatio enim est propter alienum statum motus
spcm, id est non sporamus gloriari in aliqua aliena mentis, vel in malum, vel in bonum ; hic autem
regula. Nec ilii qui ultra cos sunt, dc alieno rogi- amoris cst, non livoris, quiadiligit cos Dei remula-
mine sunt. Deinde exponit quid dixerit in aliena retione, id est quae ad honorem Dei est, et quam Dcus
gula, scilicet in his qux prxparata sunt ab aliis prar- Spiritu suo inspirat. Per hoc ostondit ca quae dicet
dicatoribus, quia his prredicabat, quibus non erat amorc eorum sc dicturum, ut non ad laudem ejus
annunliatum, ut gloriam suo labore quaereret. Qui proficiant, scd ad horum profecluin. Despondienitn.
autem. Quasi dicat: Ego gloriabor in praedictis ct Quasi dicat: Et vere diligo vos, quia ergo, qui sum
in aliis, sed hoc totum unde gloriandum est, a Deo amicussponsi,despondivosannulofidci,nonmultis,
est. Et ideo: Qui gloriatur, juxta admonitioncra Je- sed uni, non adultero, sed viro legitimo, scilicet
remiae, glorietur in Domino, id est Domino attribuat Christo vero sponso. Vos, dico, existentes virginem
gloriam et confidentiam suam, cujus gratia est quod castam. (63) Attende quod a plurali ad singularem
non potestille,qui non habet a Deo potestatem,quia descendit.volcns intelligi totamEcclesiam virginem
suam gloriam quacrit. Non cnim, quasi dicat: Idco C esse, ctin omnibus verismembris virginitatemmen-
in Domino gloriandum, quia ille non est probalus tis, elsi non intogritatem corporis sorvare. (64)
a Deo, vel ab hominibus, qui commendat seipsum, Virginitas carnis corpus est intactura, quaevirgini-
id est qui extra Deum gloriatur sibi tribuendo quod tas paucorum est. Virginitas cordis fides est incor-
Dei est. Vel, qui autcm. Quasi dicat: Ego non glo- rupla, quae virginitas omnium est fidelium. Unde
riaborin aliena regula, similitcrautcm, quigloria- in Apocalypsi: Ili sunt qui cum mnUeribus twn sunt
tur, id est polestatem vult excrcerc, glorietur in Do- coinquinuti, viryines enim sunt (Apoc. xiv). In rau-
mino, id est potestatom exerccat in mcnsura sibi a licribus errorem signilicavit, quia error permulie-
Deo data, quod debct. Non enim illo probatus cst a rcm ccepit. Idco ergo singulariter dixit virgincm,
Deo vel ab hominibus, qui seipsum commendaf, qui quia omnos sunt una virgo propter unitatem intc-
praedicat non missus, qui non cst idoncns, sod prae- grre fidci, solidae spei, sincerae charitatis : Virgo
sumptor et reprobus: sed quctn Deus commcntlat, sunt, quia a pravitate erroris et ob opcre malo in-
id est idoneura et dignum ostendit miraculis ct vir- contaminati, casta, quia non habent aestum malae
tutibus. voluntatis. Despondi dico, exhibere, id ost ut exhi-
CAPUT XI. bcam vos Dco in die judicii. Timeo autem. Quasi
VERS.1-3. — Utinam suslinerelis modicum quid r. dicat: Tales vos desponsavi, utexhibcam vos Deo,
insipienlix mex l Sed et supportate me. jEmulor sed limeo ne, sicut scrpens, id est diabolus, pcr ser-
enim vos Dei xmuialionc, dcspondienim vosttniviro pentcm seduxit Evam, a paradiso cam ejiciens; sc-
virginem castam exhibere Christo. Timeo autem ne duxit, dico, astutia sua, scilicet promittendo falsa,
sicul serpens Evam seduxit astutia sua, ita corrum- f(u, per similes deceptiones corrumpantur sensus
pantnr sensus veslri, et excidant a simplicitate qux vestri, id est intellectus vestri per sirr.iles deceptio-
est in Christo. nes, et excidantia simplicitate, qux est in Christo, id
Vtinam, etc. Quasi dicat: Ego glnrior dc regi- est a paradiso simplicis fidei Christi, quae nil alie-
mine quod videt insipientia, sed ulinam sine indi- num recipit. Isti cnim Corinthii similes sunt Evre,
gnatione suslineretis modicum quid, quia plus pos- pseudo similes serpenti, id egtdiabolo, qui pereos
sem gloriari insipientix tnex, id est gloriationis de insidiatur. (65) Lux fidei similis est paradiso. Quo-
(03) Aug., in lib. quaes. 83. (65) Id., super Joannera.
(64) Id., in serra, quodam.
riini orgo fides corrumpitur, a paradiso ejiciuntur, , A
, qu°d ab apostolis tradilum fuerit. Calatis autem
quia praeponunt mendacium veritali. Qui ergo men- dicit ut non reciperent alfud, scilicet quod utique
<lwium aedificant in hominibus, ab eis pellunt ve- non majus esset, sed contrarium. Exittimo enim.
ritatem,et etiam immittunt diabolum, et ita exclu- Supra egit de pseudoapostolis, nunc de veris prae-
dunt Cbristum. Si quid enim dixeris contra fidem,, dicatoribus lrJquitur; quibus Paulus inferior vide-
intrart putredo de veneno serpentis. et nascuntur r batur, quia non fuerat ciim Jesu. Quasi dicat: Si
vermes mendaciorum, et nihil integrum remanet. aliud praedicarent, recte pateremini; sed, quiahoc
(66) 'deoque sicut patribus nostris adversus leoneml non est, non recte eos patimini. Et vere hoc non
opus erat patientia, sic nobis adversusdraconem vi- est. Exislimo enim me nihil minus fecitse in his a
gilantia. Tunc enim cogebat, nunc docet. Tuhc in- magnis apostolis, id estquam magniapostoli. Etita
gerebat violentlas, nunc insidias. Videbatur tuncs constat quod non minus illis pseudo feci, cum nec
fremens, ntmc lubricus ct oberrans difficiie videtur. minus fecerim, quam magni apostoli. Magni apo-
Ideo timet Apostolus ne, sicutper serpentem sedu- stoli videntur apud istos Petrus et alii, quia cum
cta est Eva, ila per hrereticos corrumpatur Ecclesiai Domino fuerunt. Vel propseudoapostolisnocdicit,
a virginitate fidei quam gestat in corde. Modo ergo) quibuS se non minus eis fecisse. ostendit, Ecclesia
anima virginitatem tuam serva, postea fecundandai .R enim Corinthiorum variis erroribus fluctuabat. Ali-
m amprexu sponsi tui. Sepite ergo, utscriptum est,, qui enim favebant apostolis qui <yim Domino fue-
aurea vestras spinis (Eccli. XXVIII).Adhuc enim mus- runt in carne, Paulum deformantes, quia cum Do-
sitat serpens et non tacet. Quod gestum est in illo> mino non iuerit, de quo egimus. Alii favebant
paraetiso, hoc gerilur in Eoclesia. Nemo igitur vos3 pseudoapostolis, a quibus compositis verbis eadem
seducat ab isto paradiso Ecclesiae. Sufficiat quodI audiebant qure ab Apostolo contra quos loquitur.
iilic lapsi sumus, vel experti corrigamur. * Quasi dicat: Non alia praedicant vobis quam ego.
VERS.4-9. — Nam.siis quivenitalium Chrisfumt Et quia posset dici, quodetsi eadem,melius tamen
prxdicatquemnonprxdicavimtts,utaliumspiritum i Paulo praedicarent, removet. Quasidicat: Nec aliud
aceipitis quem nonaccepistis, autaliudEvangelium, , praedicant, nee melius. Existimo enim me nihil
quodnonrecepistts,rectepateremini.Existimoenim t minus fecisse, id est vobis me dico tunc remotum
nihilmemimts fecisse amagnisapostolis.Etsiimpe- a magnis apostolis. Et vere non minuspseudo feci,
ritussermone,sednonscietttia.fnomnibvsautemma- vel veris apostolis.
nifestus sum vobis, Aut nunpuid peccatum feci, me- Nam, etsi sum imperitus sermone, quia non orno
ipsum numilians,ut vos exaltemiml Quoniam gratis ; verba, [Ambrosius] vel quia irapeditae linguae sum,
Evangelium Deievangelizavivobis, alias Ecclesias i sed tamen non sum imperitus scientia, quia scio
exspoliavi accipiens stipendium ad ministerium ve-. C ( quidquid magni. Hoc autem quod ait, imperitus
strum ; et cum essem a/md vos et egerem, nulli one- sermone, non ad apostolos pertinet, quianon erant
rosusfui.Nam quodmihideerat, suppleverunt fra- eloquentes, sed ad pseudo qui componebant verba
tres qui venerunt a Macedonia, etin omnibus sine> quos praeferebant CorinthM causa accurati sermo-
onere me vobis servavi et servabo. nis, cum in religione vis sermonis necessaria sit,
Nam, si is. Quasi dicat: Timeo ne per illos pseudoi non sonus vocis. Imperitus enim sermone non est
corrumpantur sensus vestri, sed non debetis eos) reus apud Deum, sed qui non habet scientiam Dei
pati, quia non aliud praedicant quam ego, et dete- maxime quaepertinetad salutem. In omnibus autem
rius quam ego. Cur ergo exisfimatis nos 134 { pradictis manifestus sum vobis, quia experti estis
inferiores illis ? Et hocestquodait:Nam, si is quii quae per me fiunt Ideo horum omnium praedicato-
venil, scilicet non missus. Vel, qui venit, id estt rum Vos mihi testes esse potestis et debetis. Et ideo
venditur, quia pro quaestu temporali facit, prxdicat ( pejus est quod hoc scientes me praeponitis illis Aut
alium Christum, quem non prxdicavimus, idest, etsii nunquid, quasi dicat: Non minus illis feci; aut si
praedicat alium Christum excellentiorem quam ego;; minus feci, nunquid peccatum feci, id est nunquid
quod esse non potest; aut si pereos accepislisalium,, peccavi in hoc? Quoniam gratis, id est sine sum-
id estmelioremspiritumquamnonaccepistispemos; ; T\
i ptu, evangelizavi vel praedicavi vobis Evangelium
quod utique non est, sed potius per nos, non perp Dei. Quasi dicat: Non. Et est sensus: Minus illis
illos accepistis Spiritum; aul si praedicat vobis aliudi non feci vobis, sed plus, quia feci gratis. Unde
Evangelium id est aliam de redemptione praedica- mibi irascimini, et alios mihi prseponltis, cum hoc
tionem, quae esse non potest.Quod EVangelium nont non sit peccati sed gloriae, gratis pnedicavi vobis.
recepistis per nos, recle pateremini. [Ambrosiusj Ego, dico, meipsum humilians, operando manibus
Quasi dicat: Si aliud majus fit vobis per eos quami meis, u( ita vos exaltemini a morte ad vitam, remo-
per nos, tuncrecte pateremini. Galatis autemana- tis apraedicationepseudoapostolis.etquianonputa-
thema dicit, si aliud reciperent. Corinthiis autemi tis vos emisse licentiampeccandi.His enimduabus
rectum esse dicit recipere, si aliud praedicatum fue- ex causis sumptus debitos non accepit. Et quasi
rlt; sed aliud hic dioit quod sit potius et majus eo> aliquis qurereret unde ergo vivebas? Respondet:
(66) August., in psal. xaun.

73 COLLECTANEA IX EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 74
Mias ecclesias exspoliavi, non parva in cis sc ex- " A otto. Qnasi dicat: lileo non ucccpi ut amputem oc-
pendisse significat. Cum cnim dicit, exspoliavi,i,. casionem, ut tales inveniantur sicut ct ttos, id ostsi-
multa accepta et data significat. Exspoliavi dico, 3, miles nobis. In quo, id est in esse similes nobis,
accipiensstipettdium ab aliis ad minhterium vestrum,idid gloriantur, cruntne sit et nos? utiquo. Nam ejus-
est utposscmvobispraedicare, etnon accepictiamab b modi, ctc. Vel ito, ut in quo gloriantur, id est in
aliquo vestrum nec etiam cum cgerem.Et hoc ost quodd accipiendo, inveniantur sicut ct nos, id est similes
subdit:Etcumessemapudvosetegercm,nullifuionero- i- nobis. Gloria enim eorum est in extorquenda pe-
sus, aliquidaccipiendo.Nonfui onerosus.et siegercmn cunia, sed me non accipionlenonaccipient. Et vere
etpotui abstinerc. Nam-quodmihidcerat,postspolia. a non. Nam hujusmodi, etc. Vel ita: Ideo non acci-
ecclesiarum, suppleveruntfratresquiveneruntaMace- *- pio, ut in quo gloria, id est non accipiendo, inve-
donia.Abhisbenecorrectisfuitaccipiendum,nebcne ,e niantur sicut ot nos, id est non meliores nobis, et
seminantes amitterentfruclum. quiasi nonacciperct;t cur non accipiunt? ut videantur boni. Nam ejus-
illis forte in scandalum proficeret. Et universaliter\r modi pseudoapostoli sunt operarii subdoli, scilicet
dicam in omnibus, scilicet verbis et factis, non so- )- callide sub specie religionis decipientes, transfigu-
lum in stipendip* servari tne vobis sine onere, quiaa rantes se in apostolos Christi, id est exterius osten-
non jactavi me de gcnerc contra vos ncc aliquidd R denles se esse apostolos Christi. Et non est hoc
hnjusmodi feci; ct de caeterosenia&Ojmaximeabsti- mirum ipse enim Salanas. qui est caput eorum
nendo a stipendio debito. transfigurat se in angelum lucis, id est ostcndit se
VERS. 10-18. Estveritas Christiin me, quoniam1 quasi angelum Dei, scilicct Christum, vcl aliquem
hcec gloriatio non infringetur in me in regionibuss ccclestem angelum, ut decipiat: quod et ad aerum-
Ackaia.Quarel Quianondihgo voslDeus scit.Quodi nas hujus vitre pertinet. Transfigurat enim se ad
autemfacio,etfacia'n,utamputemoccasionemeorum i tentandum eos quos ita erudiri opusest, vel ad de-
qui volunt occasionem,ut inquo gloriantur, inceni- cipiendum aliquos, prout justum est. Ad quod ma-
antursicutetnos.Namejusmodipseudoaposlolisunt ( gna Dei misericordia necessaria cst, ne quisquam
Qperariisubdoli,transfigurantesseinapostolosC ht i- cum bonos angelos amicos habcrc se putat, habeat
sti. Etnon mirum: ipseenimSatanastransfigurat ( malos dremones fictos amicos, cosquc tanto nocen-
seinangelum lucis.Non estergo magnum,siministri i tiores quanto astutiores ac fallaciores patiturinimi-
ejus tranifigurenturvelulministrt]juslitia, quorumi cos; ncque sancti et fideles unius vcri Dei cultores
finis erit secundum operaipsorum.Iterum dico(ne? ab eorum fallaciis et multiformi teutatione securi
quis meputet tnsipientem esse:alioquinvelut insi- sunt, in his diobus malignis, ubi ista sollicitudo
pientem accipite mc,utetegomodicumquidglorier) ) non inutilis (67)ne,cumSatanas setransfigurat, fal-
quod loquor, nonloquorsecundumDeum,sedquasi I lendo ad aliqua pcrniciosa seducat. Nam, quando
i*C
iti insipientia, in hac substantia gloria. Quoniami scnsus corporis fallit, mentera vero non movet a
multigloriantursecundumcamem,etegogloriabor. vera reotaque sententia, qua quisque vitam fidelem
Et veritas Christi in me. Quasi dicat: Et verei gerit, nullum est in religiono periculum. Vel, cum
servabo, guia verax Christus in me loquitur; hoc: se bonum fingens ea vel facit, vel dicit quae bonis
scilicet quoniatm hatc gloria Christi scilicet quodI angelis congruunt, etiam si credatur, bonus non
gratis praedico, quod a licitisabstineoproptersalu- est error, periculosus aut morbidus. Cum vero per
tem vestram. noninfringetur in omnibus regionibuss haec aliena ad sua incipit ducere, ne quis post eum
Achaia. Et quarcl putatis hoc fieri, quia non diligo"> eat, opus est magna vigilantia; quod nemo sine
vosl Scilicet putatis me facere odio quod dicuntt Deo potest, et ipsa hujus difficultas ad hoc utilis
pseudo? Deus sctl, quod ego diligo vos, et quod pro) est, ne sit spes sibi quisquo, aut homo alter alteri,
odio non facio. [Ambrosius] Ut sibi credatur jura- sed Deus tantum: quod nobis expedire prorsus
mento firmat, dans teslem Deura suae dilectionis "
piorum arobigit ncmo. EtquiaSatanastransfigurat
quam habebat erga eos, quianon ideonolebatacci- - se in angelum, non est ergo magnum siministriejus
pere, qufa non illos diligebat, sed ideo magis, quia* transfigurentur velut sint ministri justitix, finis quo-
eos amabat. Unde subdit: Quod autem, etc. Quasii n rum, scilicet ministrorum Christi et Satanae, erit
dicat: Non pro odio vestri illud facio, scd ideo fa- secuntlum opera ipsorum. Iterum dico, quasi dicat:
cio ut amputem occasionem pseudo, id est quia di- Dixi, supportate me insipientem, nunc iterum dico
ligo vos. Et hoc est quod ait, quod autemfacio nunc5 apcrte, ne qttis putct me insipicntem, in gloria spiri-
et faciam semper, u( meo cxemplo amputem occasio- ritualium, quia pro bono facio. Alioquin, scilicet si
nem eorum qui per me volunt habere occasionem » in gloria illa spirituolium insipiens sum, tunc ma-
sumendi vestra. Intentio enim et studium pseudo- gis accipite, id cst accipietis, meinsipientem, in glo-
apostolorum erat in pecuniis accipiendis. IdeoqueB ria carnis. Nec simplicitcr dicftinsipientcm, sedait
Apostolus accipere renuit, ne illis esset forma ett velut insipientem, quia nec in boc vere insipiens
occasio accipiendi. Sciebat enim quod si non acci- est, quia pro bono facit, nec ipse habot in gloria.
perent, non diu praedicarent. Unde subdit:[/(fn t Accipite me, dico, quasi insipientem in hoc, ut
(67) Augustinus.in Enchirid.

PATROL. CXCII. 3
7-; PETRI LOMBAIIDJ. 76
cgo tjlarier tnodicttm gttid, i<l falsrcuiiduru carncm, \ rl'Ap''ii-'loiiipralci-olinnt. Quttsi ttos.Qua&i<licul:ua
qua>îorialio modica esl. Qiwd loquor. Quasi dicat: vos hos surtinclis, ct noLis prasfertis; Quuai nc<in-
IdeO velut insipicns sum, quia quod in hac firmi fuerimus in hac parte, gloriae. In hac ulique
tubttaritia glorix id cst in gloria carnis, quam quinon sumus infirmi,quia]fn quo quis illorum gloriari
dam putant substantiam,idestital35amant,acsi autlct, irl cst tcmorc sc jactarc, quia tcmcritas est
pcr ea credant se subsistcre. Aronloquor, quanlum quod faciunl,e( ego audco,idestaudorepossum.sine
ad vcrborum speciem, secundumDeum, [Ambrosius] temeritate gloriori [Augustinus] In quo audet,
apud qucra non surgit dc carnc gloria, quia apud dixi.fn insipienliam autem dico illosaudere, quiain-
Deura humilitas gloriosa, hrcc autcm ad carnis tu- sipientia in quo gloriantur, quia ut magni videan-
morem pertinere vklcntur, ubi insipientia csl. Scd tur.de carne sejactant. Apostolus autcm si quidde
qttasi in insipiciiliu. Insipiontia esl aliquem luudarc sc dicit, non pro sua jactantia facjt, scd ut eos hu-
se; sed quirt, hncAposloliisiinnpropler sc facit, scd miliet. Ilebrxi, elc. Dioo quod in quo quisaudct et
proplor Dcum, idoo ait, quasi insipientia. Quo- ego, ila ut in his apparct. Ikbrxi suH/linguactna-
niammulli, otc. Quasi quis quaircrct: Cur crgo tionc et cgo. Israelitx sunt sccundum ritus, et cgo.
facis? Respondct. Quia multi gloriantur, ct quia Semcn Abrahx sunl, quia non est de proselytis, scd
8ufTertis eos. Quod ita ait: Quoniam multi glorian- r. de gcncrc Abrahae et ego. Ministri Christi sunl, per
tur secundum carncm, id est sccundum ilia qurc hoc dccipiebant, et ego rainister Christi sum. Et
pertinent ad cdrncra, utest nobilitas et hujusmodi. plus ego ministcr Christi. Hoc autcm ut minus sa-
Ideo et.ego gloriabor etiam secundum carncm. Et piens, quam dcbercm, quianon esthominis selau-
non mirum si jlli gloriantur. dare. Per hoc ostendit sc coactura in laudcra suam
VERS. 10-37. — Libenter enim suffertis insipientes, prorupissc, Nara quisponto earoferlqureadlaudcm
cum sitis ipsisapienles.Sustineliscnimsi quittosin cjus proflciant, iraprudentem sc non dicit. Deinde
servitutem redigit, siquisdevoral,siqulsaccipil,si ostendit quoraodo sil minister Christi plusquam
quis extollitur, si quis m facicm vos cadit. Secun- illi, subdons: In laboribus, quasi dicat: Ego dico
aum ignobilitatem dieo,quasinosinfirmi fuerimtts ostcnsus minister Christi inlaboribus plurimis, qni-
inhaeparte.Inquoquisaudet(ininsipientiadico)au- hus plusquara illi, imo ctplusquamvcriapostolila-
deo et ego, Hebraisunt, et ego. Israelitce sunt, el boravi, Hoc ideo dicit, quia et illi pscudo aliquos
ego. Semen Abraha sunt, el ego. Ministri Christi habuorunt laborcs, ut vidercntur apostoli; sed iste
sunt,et ego.Ut minus sapiens dico,plus cgo. ln la- mugi8 laboravit. ]Ambrosius] Occasione autcm in-
boribusplurimis,incarceribusabundantius,inpiagis venta etiam veros apostolos tangit, quibus plus la-
supra modum, in moriibus frequenter. .1 Judwit boravit, ne in so vidcatur minor gratia. Deindc la-
quinquietquadragenatunaminusaccept. Tervirgis C borcs pcr partes oslendit, subdens: /n carccribus
casus itinv, semel lapidatus sum, ter naufragium ostensus sum rainistcr Christi abundanlius quam
feci, Nocte et die inprofundutn murisfui. Initine- illi; ot in plagis, id cst in vorberibus qu» fuorunt
ribus scepe,pertcnlisfluminum, periculis kitronum, lu^ra modum humans virtutis vcl aliorum; inmor-
periculis in solitudine,periculis exgentibus ,pericu- tibus, id est in periculis mortis, frequenter fui, Fre-
lis in cwilate, periculis in solitudine, periculis in qucntius enim perieula sustinuit quam caetcri.
mari, periculis in falsis fratribus, in labore et Dcinde oxponit plagas, subdcns: A Judxis quin-
xrumna, invigiliismuUis, infame et siti, in/e/u- quies, id est quinque vicibus,, accepi quadragenas
ntVi multis, in frigore el nuditate. percussiones una tninus, ne immisericordcs vide-
Libmter enim, id est voluntarie, suffertis ittsi- rontur. Quinquios enim flagellatusa Judaeisaocun-
pientes, in hae gloria, quodnon dobotis, cum ipsiti- dum logcra Moysi, accipions plagas xxxix, sicut
tis, id est esso debcatis, Sdpienles, sed non cstis: scriptura esl in Dmiteronomio. Quod ergoperquin-
quod indo hio probatur, quod talos suffortis. Sus- que vices factum est.hicsummalim refcrl; Tcrvir-
tinetit enim hano injuriam, si quis mligit vos,[Am- gis cxtus sum; hrec a gcntibus passus est. Itcm,
brosius] exlibertate Chrisli quas cst in charitate, scmel lapidatus sum, iri civilate Lycaonia; tcr nau-
fn tervitutem lcgis, qua>cx tiracro servire fucit; et; rj fragium fcci, id cst pertuli; nocle ct die fui in pro-
ti quis, de potostalc praesumcns, devorat, id est con- fundo maris, id est in alto mari fui dclentus tem-
sumit vestra; et ti quit accipit, id estdccipit, laudo pestate. Vcl ad litteram: In itineribus sxpe osten-
ut devoret; et si quis extoUilur, id eBt de nobilitate sus minister Christi, in periculis fluminum, in peri-
se jactat; et si quit vot cxdit, id est despicit im- culis latronum, quos diabolus cum in civitate cum
properando vubis genus, et hoc in faciem, id est occidere non posset, ei excitabat in via, cum tamen
in praesentia. [Augustinus, Ambrosius] In faciem nihil ferret quod latrones cuperent. In periculis ex
enim caeditur, in cujus os injuria irrogatur. Hoc gcnere meo, id est a Judaeis procuratis : ideo, quia
autem dico secundum ignobilitatem, quam nobis ob- lege eorum deserta ad Evangelium me converti. In
jiciunt. Hoc faciebaut quidara Judasi, qui eo quod periculis ex gentibus, propter unius Dci pnedicatio-
essent de genero Abrabm, detrahobant lllis eo quod nem, Item probatus sumministerCbristiin perfcu-
essent incircumcisi, et so praeferebant nobilitatom lisin civitate, id estincommotionibusciviuracontra
carnissibi vindioantes: quos Coriuthii tolerabant, me. Itom, in periculis in tolitudine, que- erant vel a
scrpentibus vel a penuria ciborum.Ilcm in periculis A homincs tribulrtlioncs, sod honos nou ad consum-
in mari, quae non erant ex mari, sed in mari.ut hoc plionem, imo ad purgationem. [Augustinus]Tribula-
diversum sit a superiori.Superius enimvocavitpe- tio entm tanquam emplastrum mordax uril te, sed
ricula quae ex mari fuerunt. Item probatussummi- sanatte :maxime autem iste affectus quia hocvorbo
nister periculis in falsis fralribus, id est quae ab uror exprimitur purgat, quia de charitatc venit. Et
haereticis sunt, qui sunt falsi fratrcs, ut illi qui dicum haec sunt, si oportel gloriari, sicut utiqueopor-
cunt Paulum legalia tenere, scd non facile aliis tet pro vobis, ego gloriabor, non de potentia vel
aperire. Unde alibi Apostolus ait: Ego adhuc sicir- genere, ut pseudo faciunt; sed de his qux sunt in-
cumcisionem prxdico, ctc. (Gul. v). Item probatus firmitutis mex, etsi in his videatur esse abjectio.
sum minisler Christi in labore manuum ; etxtcrna Et ut vcra esse ostendat quae dixit vol dicturus est,
morborum ot hujusmodi; fn vigiliis, qurc sunt pro juramcnto confirmat, subdcns: Deus, qui novitom-
opere vel pro aliis. Item probatus sum minister nia, et pater Jesu Christi Domini nostri, cujus,
Christi, in fameet siti, in jejwniis mullis, in frigore scilicet servus sum, et vos eidem servire debctis,
et nuditale. (68) Cum Apostolus se coramemorat la- qui est benedictus, id est laudatus per nos fi-
borasse in fame et siti, ubi crgo est promissio Dei deles fn sxcula, scit qttod non mentior, in supradi-
dicentis: Primum quxrite regnum Dei,et hxc omnia ,T. ctis, vel in hoc quod dicturus sum, scilicet quod
adjicienlur vobisl (Matth. vi). Videlur enim promis- mihi contigit. Damasci. Quid est illud? Ecce, prx-
sio Domini titubasse, cum Apostolus dicat se labo- positus, etc. Ecce iterum infirmitas commemo-
rasse in fame et siti, in frigore et nuditate. (69) ratur, quasi dicat : Hoc accidit mihi, Damasci,
Sed novit ille medicus cui semcl nos totos commi- scilicet prxpositus gentis Aretx regis, qui sub
simus, et a quo promissionem vitac praesentisacfu- Areta rege illi genli prreerat, custodiebat admo-
turae habemus, haec adjutoria quando apponat et nitione Judreorum, civitatem Damascenorum 186
quando detrahat, sicut nobis expedire judicat ad ut me comprehenderet, ne amplius praedicarem.
nos consolandos et exercendos in hac vita. £( per fenestram in sporta demhsus sum, a fratribus
VERS.28-33. Prater illa, qux extrinsecus sunt, per murum. Hoc quidam indigne factum essedicunt,
instanttameaquotidiana, soUicitudoomnhtm Eccle- quia non Dei auxilio liberatus est.Scd ante nonest
siarum. Quis infirmatur, et ego non infirmorl Qttis r.ecessurium suffragium Dei, quam deficit huma-
scandalizatur, et ego non uror 1Si gloriarioportet, num': nec debet aliquis exspectare divinum auxi-
qux infirmitatis mex sunt gloriabor. Deuset Pater lium, dum habet quid faciat, ne videatur tentare
Domini nostriJesu Ckristiscit, quiesl benedictus in Dcum. Ideo et Apostolus a discipulis per fenestram
sxcula, quodnon mentior. Damasciprxpositusgen- in sporta demissusest unde effugeret. Undesubdit;
tisAretxregiscustodiebatcivitatem Damascenorum tC El sic effugi manus ejus praepositi. [Ambrosius] Vi-
utmecomprekenderet, elperfenestram insporta de- detur non fecisse sicut bonus pastor,sed ut mcrce-
missus sum per murum, et sic effugi tnanus ejtts. narius cui non est cura de ovibus, quas lupo ve-
Prxterilla vero qux extrinsecus, [Augustinus] id niente deserit. (73) Sed nunquid non fuitei curade
est in corpore, quae a persecutoribus patior et aliis ovibus, quia fugit? Fuit plane.Eas enim Pastoriin
modis, angit me in animo instantia mea quotidiana, ccelosedenti orationibus commendabat, et utilitati
quae nec una hora remittitur. Quae est illa? scilicet earum se fugiendo servabat. Quod ab ipso summo
sollicitudo omnium Ecclesiarum, quae ex charitate Pastore dictum audierat: Si vos persecuti fuerint in
provenit. (70) Quanto ergo major charitas est, una civitate, fugitein aliam (Matth. x). (74) Quisau-
tanto sunl majores plagae de peccatisalienis.Unde: tem credat hoc Dominum itafierivoluisse,utneces-
Qui apponit scientiam, apponit dolorem (Eccle. i). sario ministro, sine quo vivere nequeunt, desere-
Si ergo abundat vitae charitas, magia dolebis pec- rentur greges quos suo sanguine comparavit. Nec
cantcm. Et vide qualis est sollicitudo Apostoli, ipse Christus hoc feoit, quando partantibus paren-
quam paterna, quam materna : quae tanta est ut tibus in /Egyptum parvulus fugit,quianecdum Ec-
dicat; Quis de omnibus fidelibus infirmatur, vel in clesias congregaverat, quasabeo desertas fuisse di-
fide, vel in aliqua virtute, et ego non infirmort quia D camus. Faciant ergo servi Christi ministri verbi
ita de illo sicut de me dolco. Et quis scandalizatur qnod praecepit vel permisit, sicut ipse Christus in
aliqua molestia tribulationum, et egonon urort (71) jEgyptnm.fugit. Fugiant omnino de civitate incivi-
igne cbaritatis qna ei compatior. Omncs enim, quia tatem,quandoeorum quisque specialitera persecu-
scandalum patiuntur, frixorium sunt habentium , toribus quaeritur, ut ab aliis qui non ita requiruntur
cbaritatem, id est ossium quae ferunt carnes,id est non deseratnr Ecclesia, sed praebeant cibaria con-
perfectorum, quiaportantet regunt carnales. Unde: servis, quos aliter vivere non posse noverunt. Cum
Et ossa mea sicut in frixorio confrixa sunt (Psal. autem omnium.id est episcoporum et clericorumet
xxx). (72) Et nota quod ait, uror. Urunt quidem laicorum.est commune periculum,hi qui aliisindi-
August., De serra. in monte. (72) Id., in lib. contra Manicheos.
69) Id., in eodem. (73) Id., super Joannem.
70) Id., in psalmo xxvm. (74) Id., ad ordinat. episcop.
71) Id.,in psalmoc.
!68)
70 PKTRI LOMBAftDI. 80
genl nnn doseranlur ab his quibur. imligcnt. Autigi- ;i- A cl moi-luus nnminn rnviviscorel. El.quin ipsa acor-
tur ad ioca munita omncs transcant, aut qui habct et pore uliouuto, ulrum omriino morluum ooipusieli-
necessitatem remanendi,non rclinqucturabcis.pcr cr qucrit,an scctindummodumquemdam viventiscor-
quos illorum estecclesiastica supplenda nocessitas; s; poris ubi anima fucrit, sed mens ejus ad videnda
ut vel pariter vivant, vel paritcr suffcrant, quod cos
*s vcl audiendo inefTabilia illius visionis arropta sit,
paterfamilias volet pati. hoc incertum ci-al.
Et idco forsitsn dixit, sivc in corpom sive extra
CAPUT XII.
ncscio, Dousscit. Hoc noscio, sod ccrtissimo scio
VERS.1-4—Sigloriariaporfrt, nonexpedit qui-'!" hujusmodi homincm raplum,id est conlra naluram
dem. Veniam autemadvi&ioneset revelationes Domi-l~
elevatumîMyncadfcrîumfafum.scilicetorapyrcum,
ni.Sciohominem in Christoanteannosquatuordecim m
quod statira factum angelis sanctis fuit repletum.
stve in corpore, siveextra corpus, ncscio, Deusscit,{' [Ambrosius] Et dicitur empyrcum, id cst igncum a
raptum hujusmodi usque ad tertium calttm. Etscio10 splcndore, non a calore. Intolligitur vcro ultraom-
kujusmodihominem sivein corpore,siveextracor- ' nia Bidera mundifuisseraptus.et idcomagnificum,
pus, nescio, Deusscit, quoniam raptus est in paradi-!" ct mirabile est quod narrat. Primum ccelumaereum
sum,etaudivit arcanaverbaquxnon licethomimilo-'" est.unde dicuntur aves cccli.Secundum firmamen.
j.
qui. lum,undcin Goncsi : Fiat firtnamentum, el vocavil
Item, si preater ^Ttedictagloriarioportet, proptcrr firmamentum catttm (Gen.i).Tertium coclum spiri-
pseudo, veniam narrando,non ad eaqus infirmita-t- tuale, ubi angeli et sanctae anima: fruuntur Dcicon-
tis sunt, sed ad visjtones,dico, si oporlct gloriari,i, templationc. Ad quod cum dicitsc raptum.signifi.
quod guidcm non expedit, respcclu ipsius gloriatio-i- cat quod Dcus ostendit ci vitam inquavidendusest
nis, sed proptcr vestram utiliUtem ct pscudo* dein rclcrnum. [Augustinusj Vcl trcs crcli intclligun-
pressionem : ct idco cum multa dixerim do labori- tur trio gencra visionum. Et csl sensus: Sciohomi-
bus et infirmitotibus raeis, nunc voniara, narrandoo nera hujusmodi raptum, id cst contra naturaraelc-
ad visiones et revelationct, id est secrcta qua- vidictt vatura,usque ad lcrtiuraccclura,idest ad cognitio-
plene intolloxi, non ut Pbarao qui vidit ct non in- nem dcitatis.Nam primumest corporalisvisio, cum
tellexit.Quae visionessuntDomini, idesldeDomino, , quffidam corporaliter vidcntur Dei raunere quae alii
vol quas Dominus aporuit.Et qurc sintillae visionnss vidcrc ncqucunt, ut Eliscus vidit ignotos choros
aperil de se, quasi do alio loquens, Scio hominem. quando raptus cst Elias.Et Ralfhnsar viditmanum
{75)Consuetudo corum qui saorasliltcrasnobismi- sribentem in parictc mane, rcchol, phares. Secun-
nistrarunt, ut quando ob aliquo eorum narrabatur r dum coclum est imaginaria vcl spiritualis visio,
bistoria. cumad seipsura vcnirct tanquam do illo3 C quando aliquis in cxstasi vel in sorano vidct non
ioqueretur. Hoc enim Matthreus fecit.et Joannes,et t corpora, scd imagincs rcrum Dci revclatione, ut
Moysesiita cnim de scipsis loculi sunl tanquarado 3 Petrus vidit discum.Tcrtium coclum cst intcllectun-
aliis. Inusitatus autera hoo fccit Apostolus, non in> li8 visio, quando ncc corpora ncc imagines eorura
hisloria,ubi rorum gcstarum suscipitur cxplicandai vidcntur, sed incorporeis substantiis intuitus men-
narratio ; sed in Epistola sic insorens se ordininar- tis raira Dci polentia figitur. Ad hunc raplus cst
rotionis sua tanquam rerum gestarum scriptor, non Apostolus, ut ipsuro Doum in sc non in aliqua fi-
tanquam sui ipsiui prasdieutor, Nihil onim deporit gura viderot. Et brec visio duabus aliis mullo ex-
veritati quando ot res ipsa dicitur, et diccndi Ja- ecllenlior est.Quod ergonon percorpusvidclurnec
ctantia quodammodo vilalur. Hoo quippe narrabat imaginabilitcr, sed proprie, hoc ea visione vidctur
-
quod ad laudem Dei pertinebat. De se ergoquasi de qpee oranes alJASsuperal. (77) Occurrunt enim tria
alio oit: Scio hominem mancnlem in Chrislo,\dcnt generavisionum, unura por oculos quibus ipselit-
conformem Cbristo, quia aliter non videret, Ha- tcroe videntur; allerura, pcr spiritura horainis, quo
ptumnujuimodiutqucadterlium r«x/i(m.Ilocautera proxima et ubsontia cogitantur; tertium, per con-
accidit illi homini, ante annos quatuordecim. Qua- tuitum mentis,quo ipsa dilectio intellecta conspici-
tuordocim enim anni jam erant transacti a tempore Q rj tur. In his tribus gcncribus illud primura manife-
quovidit visioncmusquead illudquonarravit.Modo stum est omnibus quo vidotur coelum et tcrra, ct
ergo pro moritis raajor erat, et ex eo quod tandiu omnia oculis conspicua. Nec illud altcrum, quod ab-
tacuit, constut non supcrbc, sed cx ncccssilulo sentia corporalia cogitantur insinuare difficile. Cco-
dici. Scio, inquam, hujusmodi horainera raptura, lum cnim et terram ct qucc in cis videre possumus,
sed netcio qualitcr sit raptus, scilicet sive animare- etiam in cis constiluti cogitaraus. Et aliquando ni-
manente in corpore,sioecatracorpus,cauQmassum. hil vidcntes oculis corporis, anirao taraen corpora-
pta ; sed Deut scit, qui hoc fuccre potuit. (76) Hoc les imagines intueraur, vel voras sicut ipsa corpora
ignoravit Aposlolus, utrum quando raplus est in vidimus ct raeraoria rotineraus, vel fictas sicutcogi-
oorpore fuerit aniina, an omnino de corpore cxierit tatio forraare poluerit. (78) Aliter enim cogitamus
ut corpus mortaorum jacerct, donec peractaillade- quod novimus, alitor quod non novimus. Tertium
monstratione membris mortuis anirau redderetur, vero illud quo dilectiointollectaconspicitur,easres
(75) Aug. super Joannem. (77) Aug. in lib. supcr Gen.
(70) Id.; super Genesim ad litteram. (78)ld.7meod.
continet.quae non habent imagines sui similes,quaee A opere fortitudinis adversa tolerantur, nec operc ju-
non sint quod ipsae. Dilectio enim videtur praescns3 stitiae iniqua puniuntur, nec opere prudentiae mala
in specie qua est,et aliter absens in aliqua imagines vitantur. Una ibi et tota virtus est amare quod vi-
sut simili, sed quantum mcnte cerni potest.ab alio) deas,et summa felicitas habere quod amas (79). Ibi
magis, ab alio minus ipsa cornitur. Homo vero vcl1 beata vita in fontc suo bibitur: inde aliquid asper-
arbor et alia corporalia et praesentia videntur in gitur humanae vitae, ut in tentationibus hujus sae-
suis formis et absentia cogitantur imaginibus ani- culi, tomperanter, fortiter, juste, prudenterque vi-
mo impressis. vatur.Propter illam veritatis visionem ut in Sina, vel
Haecsunt tria genera visionum :Primum appella- per spiritualem ut vidit Isaias, et Joannes in Apo-
tur corporale, quia corporeis sensibus exhibetur; calypsi, sed per speciem non in aenigmate omnis
secundum spirituale.quia quidquid corpus non est, labor suscipitur.
et tamen substantia est, jam rocte spiritus dicitur; Hoc modo visionis petivit Moyses videre Deum,
tertium vero, intellectuale ab intcllectu. Tria igitur id est in substantia qua Deus cst, quem multis fi-
ista genera visionum, scilicet corporale, spiritualc, guris viderat, ct facie ad faciom ei locutus erat,
intcllectuale, singillatim considerata sunt. Secun- quia ibi, id est iu illa specie qua Deus est longa
dum primam visionem vidit Balthasar manum.con- r. inefTabilius et praesentius, id est secretius videtur,
tinuoque percorporis sensum imago rei corporalitcr et arcana dicit, id est revelat, ubi, id est in qua
factae spiritui ejus imprcssa est; atque in ipso viso claritate speciei nemo vivens in istis sensibus Deum
facto et praeterito illa in cogitatione permansit. Vi- videt. Hoc est tertium coelum, scilicet visio qua
debatur illud io spiritu et non intclligebatur ; nec Deus videtur facie ad faciem ; et iste est paradisus,
tunc intellectum erat.cum corporaliter fieret et ap- 8i dici potest, paradisorum. Nam et prresens Eccle-
pareret.Jbm tamen signum esse intelligebatur,et id sia paradisus dicitur,et paradisus dictus est ille in
exmentis officio erat, sicut ct ipsam inquisitionem quo Adam corporaliter vixit. Ad illud tertium cce-
qua requirebalur quod illud significaret, utique lum raptum se dicit Paulus, sed an in corpore an
mens agebat: quo non compcrto, Danicl accessit, anima separata, se nescire dicit. Quasi dicat: Non
et spiritu propheticomenteillustrata quidillosigno humano sensu vidi, ut etsi in corpore anima exi-
portenderetur aperiiit. Melius diccndus propheta stente viderit, non sit contra illud quod Dominus
per hoc genus visionum.quod montis cst proprium, dicit Moysi: Non videbit me homo et vivet (Exod.
quam ille qui et signum factum corporaliterviderat, xxxm).Tunc enim Apostolus non vixit homo,id est
ct transacti ejus imaginemin spiritu cogitando cer- secundum usum sensuum corporis, sed ablatus est
nebat. Secundum visionem secundam vidit Petrus ei omnis sensus hominis. (80) Quia necesse est
in exstasi discum plenum variis animalibus, et au- (C abstrahi ab hao vita mentem ipsam.quando in illius
divit vocem : Macta et manduca (Act. x). Redditus ineffabilem visionis lucem assumitur.et non sit in-
autem corporeis sensibus id ipsum quod visum in crodibile quibusdam sanctis nondum ita defunctis,
spiritu memoria tenuerat, in eodem spiritu cogi- ut sepelienda corpora remanerent etiam istam ex-
tando cerncbat :quae omnia non corporalia,sed cor- cellentiam revelalionis fuisse concessam. (81) Cur
poralium lmagines erant, sive cum primum in ex- ergo non credamus quod tanto Apostolo doctori
stasi visae sunt, sive cumpostea cogitatae.Cum vero gentium rapto usque ad istam excellentissimam
disceptabaturet requirebatur quid illa significarent, visionem, voluit Deus demonstrare vitam, in qua
mentiseratactioconantis, scd deerat effectus donec post hanc videndus est in aeternum. Et cur non di-
mens divinitusadjuta intellexit quidillud significa- catur iste paradisus quasi regio ubi animae bene est,
ret hac visione. Quae dii-.itur intellectualis ca cer- nisi scilicet ipsara Dei substantiam, Verbumque Dei
nuntur, quae nec cernuntur corporea, nec ullas ge- ac Spiritum sanctum ineffabiliter videt. Unde sub-
runt formas similes corporum, velut ipsa mens et dit: Et scio, etc. Vel ita, ut per tres coelos intelli-
omnis animae affectio bona. Quo enim alio mo- gantur tres ordines angelorum secundum Diony-
-do ipse intellectus nisi intelligendo conspicitur ? sium,qui tres ordines aagglorum constituit, ternos
Nullo. Ita et charitas, gaudium, pax, fides, 137 ni in singulis ordinibus ponens. In primo ponit ange-
«t hujusmodi, quibus propinquatur Deo, et ipse log, archangelos, virtutes ;in sccundo, principatus,
Deus, ex quo omnia, per quem omnia, in quo potestates, dominationes ;in tertio, thronos, cheru-
omnia. Et habent haetres visiones ordinem suum. bim et seraphim. Quorum tertius ordo vicinius
Praestantior enim est visio secuuda quam prima,et Deumcontemplatur.AdquorumsimilitudinemDeum
tertia quam secunda. Hac enim mens subvecta ra- vidisse dicitur Apostolus.Et hoc esttertiumcotlum,
pitur in illam quasi regionem intelligibilium, ubi ad quod raptum sc dicit Apostolus, ut scilicet sicut
sino omni imagine corporis vidct perspicuam veri- illi Deum videret. Vel, primum coelum est cognitio
tatcm, nullis opinionum falsarum nebulis fucatam. coclestiumcorporum ;secundum,cognilio coelestium
Ibi virtutes animae non sunt operosrc ac laboriosto. spirituum; tcrtium, cognitio Deitatis, ad quam ra-
Non enim opere temperantiae libido frenatur, nec ptus est Apostolus. Et nota quod similiter tertium
(79| Aug.,adinPaulinam
lib. super Gen.
De videndo Deo.
(81) Id., super Genesim.
(80) IrL,
coelum exposuimus in sccunda scntentia, sed pri- A £ bus hoc dicit, pro quibus non magnifice gloriatur,
raum et seoundum aliter quam hic, ct ideo distin- nc dicant cum cx clatione non ex veritate id facerc,
guitur haec sententia ab illa. Deindequasi aperiens [Ambrosius] Et est, parco aulcm, id csl parcc
quid tertium coelum dixerit, subdit: Et scio hujus- glorior, ne quis dotraclor existimot mn.tcnderecla-
modi hominem rapdim.Notaquod sebis raptum ditionis lumore, supra id aliquid quod videt in mc,
cit, sive in corpore, sive extra corpus, ila scilicet aut audit ex mo.id est ultra id quod limcs merito-
quod de corpore exierit anima,ncscio, Deus 'cil,scd rum meorum tendit, vel admittit. /;( ne, etc.Quasi
hoc scio quoniam raptus ett in paradisum,id est in dicat: Parco multum gloriari, ne autcm alitnr pu-
eam tranquillitatem qua fruuntur illi qui sunt in tcr, etiam s/imuttts carnis, id est slimulus pungens
ccelesti Jerusalem, et sic potuit vidcrc quod nun- carnoni, a Dco datus cst mihi, id cst ad meani uti-
quara corporeis sensibus irapodilus videre posset. lilalem, sctliceln? magnitudo rcvc,lationum exloilat
[Augustinus] Tunc enim facta cst ab hujus vitae mcin supcrbiam. (83; Ca-tcra enim vitia tanlum in
sensibus quaodam vehemcntissima intentionis avor- malcfacto valent; suporbia vet-osola in recte faclis
sio. Et tunc audivit arcana vcrba, id est percepit cavnnda cst. Cum cniin quisquo bcne prorccerit,
intimationcm do secreta Dei essentia, quasi per superbia tcnlutur ut totum profoctum. )S'i)
pcrdat
vcrba, qttx non licct homini loqui, id cst verbis ox- ,g Non itaquc mirum,si contra capitale vitium, appo-
plicarc; (82) Dixitequidem quod possethominibus 1 situmsibiApostolusdicit mordax epithima quo tu-
dici, ct tenuit apud se quod non possct dici. Ergo> mor curarctur. Quis ergo de se sccurus cst? (85)
et audiatur ad quod possumusattingerc.etcredatur Quomodo soourus agnus egredictur, ubi aries sic
ad quod non ppssumus. Si diceremus illi,rogamus ' datus
pcriclitarimcluil?Ecquiscstillestimulusqui
te, explica magnifudincm ipsius, nonne forte hoc' cst?
nobis: Non est valde vi> Angelus Satanx, id est angelus malignus mis-
respondcret magnus queto sus a Deo: et proptcr aliud,a Satana missus venit.
deo, si a mc potcst expHcari. [Ambrosius] Deinde,; (86) Dominus enim ad conservationcm bumililatis
ne de se gloriose effari videretur, non sui, sed roi1 immisit. Diabolus autem
vcnit ut ad efTectum tra-
magnitudinem in se comracndans, ait: heret. Deus autcm ad hoc juste non parcebat, ut
VBRS.5-9.—Prohujusmodigloriabor,promeau- virtutcm in infirmitate perficeret, dans cola-
tem nihil nisi in infirmitatibus meis. Nam,et si vo- njus
luero gloriari,non ero insipiens. Veritatem enim di-! phizantem angelum.Diabolusenim nonhoc agebat,
ne magnitudine revelationum Paulus extollerntur,
cam.Parco autem,nequismeexistimetsupra id quod et ut virtus* ejus perficeretur. [Ambrosius] Sod a
videt in me, aut audit aliquidex me.Et,ne magni- Deo traditus crat justus colapbizandus angelo Sa-
tudo revelationum exlollat me,datus est mihistimu-
tanrc.
lus carnis mex angelus Satanx, ut me colaphizet. p(
Hoc ergo remedium daluin cst Apostolo a Dco,
Propter quod ter Dominum rogavi ut discederet a, ut
me, et dixit mihi : Sufficit tibi gratia mea. tentationibus pressus non cxtollatur. Unde sub-
Pro hujusmodi visione vel hominc, gloriabor, id dit :Ut me colaphizet. Quasi dicat: Datus cst mihi
est commendabo me: promeattlcm,fili Abrahae, et ungelus Satanro, ut vel gtti mc rolaphizet,ut repri-
hujusmodi, nihii glqriabor nisi forte in infirmitati- mat omnem motumsupcrbiaeiucuticndo tribulatio-
bus meis, id cstdetribulationibus quas patior.iYuwi, ncs ct dolores. (87) Nam el doloro quodam corporis
quasi dicat: Dico gloriabor, et rccte, nam, etsi vo- trahnur vehemcnter agitalus, dolorcs autemcorpo-
lucro, de revelationo vel infirmitato, non ero inti- rum plerumqueimmittuntur ac angclisSatanae.sed
piens, etsi videar. Et vcro non. Verilatem enimdi- hoc nbn possunt nisi pcrmissi.Sic et Job probatus cst:
cam,pro vostra ulilitate :quod in sequenti ostendit, permissus est ad eum probundum Satanas, ct per-
ubi ait: Omnia autem proptcrvestra m xdificationem. cussit.eum vulnere.Immundus enim permitlebatur,
Parco autcm. Quaai dicat: Posscra et de pluribus i sed sanctus probabatur. Sic ergo angelus illc Sa-
aliis gloriari, sed parco, id est parce refero vix tanre permissus est, et quasi libenter venit cola-
pauca, dicens : Ne quis «lfirmus existimet me esse phizare Aposlolura, sed Apostolus curabatur.
supraidquodvidetmeesse,aul audit ab &\iisvxme, jr. Vel ita, datus est angelus SatanaB qui mc cola-
id est de me, cum non nisi infirmitas videatur,in phizet, tontando per libidinem, ut quidam aiunt.
me, vel ab aliis qui vident,audiatur. Si ante magna Tentalio autem cui npn consentilur, non est pec-
referrem et plura, putarcnt fortc infirmi me non catum, sed materia exercendae virtutis. Hoc intel-
esse infirmum,sed hominem immortalcm vel ange- ligo dictum de tentatipne quae fit ab hoste, non a
lum, et hujusmodi. Ideo ergo parce de seloquitur, carne: quae peccatum est veniale, si ei non con-
ne quis existimet eum esse supra id quod videtvel sentlatur. Propter quod, scilicet quia graviter co-
audit, ut soilicet pro magnis illis non esse homo laphizabat, ego humane limens, ter, quasi dicat:
mortalis et fragilis videatur. Vol pro obtrectalori- Multoties rogavi Dominum, qui solus potest facerc
(82) Aug., in psalmo cxxxiv. (85) Id., De verb. Apost.

Denat. ct grat,
(83) Id., in (86) Id., contra Faust.
(84) Id., psal. viu. (80) Id., in psalmo cxxx.
u( stimulus discederet a tne. (88) Quia gravis erat A j quod, scilicet quia ad hoo. data* sunt infirmitates,
medicina infirmo, et ideo rogavit medicum, ut au- non solum in his gloriabor ad alios, sed etiam pla-
ferret quod apposuerat quia molestum erat: ut ceo mihi, id est multum delector. In infirmitatibus
cum medicus apponit vulneribus aliquod forte epi- et in quibus delecfetur exponit: In contutneliis ver-
thima molestum et ardens quo curandus est illc cu- borum ; in necessitatibus, id est in penuriis neces-
jus visnera tumebant, rogat ille medicum, curaillo sariorum ; in persecutionibus quae fiunt de loco ad
medicamento cruciari ccopcrit, ut auferat; medicus locum ; in angustiis, id est in anxietatibus animi
autem consolatur et monet patientiam, quia novit illatis pro Christo. Et recte in his placeo. Cum enim
esse ulile quod apposuit. Sic ct Apostolus ait: ro- infirmor, exterius, lunc sum potens, id est victor
gavi Dominura utdiscederet stimulus, id estrogavi efficior. [Ambrosius] Vcrum cst enim, quia tunc
medicum ut auferret molestum cpithimaquod mihi vincit Ghristianus oum perdere putatur; et tunc
apposuerat, sed audivi vocem uiedici. Et Dominus perdit perfidia, cum se vicisse gratulatur. Plaudit
melius mihi providens, dixit mihi, per inspiratio- ergo Christianus cum illi insultatur, et surgit cum
nem vel per angelum : 0 Paulc, sufficit tibi gratia prcmitur. In hisaulem omnihns commendationibus
mca, scilicet quod dedi libi in omnibus, scilicot fttctus sum insipiens, id est videor factus insipiens
quod feci te de infideli fidelem, de persecutore Apo- i, sed vestra culpa, quia vos me cocgistis, qui debui-
stolum, et plus omnibus laborantcm ct arcana vi- stis contra pseudo commendare mc. Unde subdit:
dentem ; vires quoque stimulos tolorandi tibi 138 Ego cnim debui a vobis commendari; quod vos non
addidi. Et noli hoc orarc, ut discedat stimulus. fecistis. Et ideo coactus in laudem meam prorupi.
VERS.9-13. — Narn virtus in infirittitate perfici- Et vere debui.
tur.Libenter igitttr gloriaborin infirmitatibusmeis, Nihil enim minus feci vobis, ab his, scilicet Pe-
ut inhabitet in me virtus Christi. Propter quodpla- tro et Jacobo, et aliis, id est ad comparationem
ceo mihi in tnfirmitatibus tneis, in contumeliis, in horum, vel ab his tunc remotus, qui suttt apostoh
necessitatibus, in persecutionibus, in angustiis pro supra modum meum, id est digniores quam ego,
Christo. Cum enim infirmor, ttmc potens sum. Fa- sicut quibusdam videlur; sed non est minor illis,
ctus sum insipiens, vos me coegistis. Ego enim a nec in praedicatione, nec in signis facicndis ; non
vobis debui commendari. Niltilenim minus feciab dignitate minor est, sed tempore. Si autem de lem-
his qui suut supra modutn apostoli. Tametsi nihil pore ei perscribendum putatur, crgo et Christo,
sutn, sigtia tamen apostolatus mei facta sunt super quia ante coepit Joannes praedicare, quam Chri-
vosinomnipatientia,signis, ctprodigiis, etvirtu- stus, et non Christus Joannem, sed Joannes Chri-
tibus. Quidest enim quod minus habuistis prx castum baptizavit. Non ergo sic judicat Deus. Ta-
lerisEccksiis, nisiquod egoipse non gravavivosl (C metsi. Quasi dicat: Vere nihil minus vobis, quia
Donate tnihi hanc injuriam. tametsi nihil sutn, id est nihil esse videor quibus-
Nam, id est quia, virtus perficitur in infirmitate, dam, tamen signa apostoli, vel apostolalus mei
id est perfectio virtutum est quaehabct infirmitatem facta sunt in vobis, id est a Deo qui est super
contrariam, cum qua legitime certct, quia certando vos. Vel, facta sunt super vos, id est plusquam
acquiritur victoria, et sic fit virtutis consummatio. digni sitis. Ac si diceret: Licet quibusdam nihil
[Auguslinusl Nota quod exauditur diabolus petens videar, tamen oa feoi auctore Deo, quae me Apo-
Job tentahdum, et non exaudilur Apostolus, petens stolura designant. Ilaec autem sunt signa apostola-
stimulumremovendum. Exaudivitcumquemdispo- tus mci, scilicct quod ego fui in orani patientia
suerat damnarr, et non audivit eum quem volebat adversorum. [Ambrosius] Patientiam primam me-
sanarc. Nam et aeger pctit multa a mcdico quae morat quae ad minorcs pertinet, quia diu illos por-
medictfs non dat; nbn exaudit ad voluntatem, ut; tavit, quasi imputientes aegros, ut habita potestatc
exaudiat ad sanitatem. Ita et Dominus non exaa- signorum quasi medicina curaret vulnera crroris
divit Paulum ad voluntatem. Non est magnum aL eorum. Unde subdit: Et signis. Quasi dicat: Et
Deo exaudiri ad voluntatem, sed ad utilitatem. ostendi signa apostoli; in signis et prodigiis, id est
Aliquando Deus iratus dat quod petitis. Cum veroi D in minoribus et majoiibus miraculis et virtutibus
ea quae Deus laudat et promittit ab illo petitis, , mentis, scilicet in castitate et aliis. Vel haec tria
securi petitc. Illa enim propitio Deo concodunlur, itadistingue, ut intelligas quia virtus est genus si-
quando autem petitis temporalia, cum modo pctite, , gnorum et prodigiorum,id est nomine virtutis omne
et cum timore illi committite, ut, si prosint, det,, miraculum accipias, signum vero quod in quocun-
si scit obesse non det. Quid onim obsit vel prosit; que tempore aliquid significat, et est prodigii ge-
medicus novit, non regrotus. Libenter igitur. Quasii nus, prodigium est quod futuro significat. Vel si-
dicat: Et quiavirtus in infirmitate perficitur, igitur gnum et prodigium sunt in his quae contra naturam
non invitus, sed libenter gloriabor in infirmitatibusi fiunt. Virtus vero in liis qure npn cootra naturam
meis, ad hoc datis, ut virtus Christi inhabilet in me,, fiunt, ut per impositionem manus et orationes a
id est ut gratia Christi confirmetur in me. Propter" morbo homines liberare. Quid enim. Quasi dicat:
(88) Aug., in psalmo cxxx.

Vcrc non rainus feci vobis, qnia vos non habetis3 A 1 nalibus, ita: Scc dcbent filii spirituales thcsauri-
rainus per me qnam aliae Ecclcsirc per illos ; scdi zare, id cst divitias congrngaro, etsi nccessaria
amplius, quia gratis praedicavi vobis, quod ita di- praebcre, parcntibus spirituulibus. Vos autcm the-
cit: Quid cnim esl ijuod tninus habuistis prx cxle- satirizatis psoudoapostolis, scd potius parcnlcs spi-
ris Ecclesiis, id cst quid minus babuistis per me,, riluules dobcnt filiis spirituulibus thesaurizare di-
quam croteraBEcclesitB per illos, nisi quod ejoipscc vilias vitro a!tornae,et ctiam tomporalia impondcre,
nrw gravavi vos, aocipiendo vestra. Quod si putatiss sicut carnalcs patres curnalibus filiis faciunt. [Am-
iajurium ut impcriti, dotutte.mihi hunc injuriam. brosius] Carnalos utiquc patrcs filiis congregant;
[Ambrosiusf Quasi dicat: Non esf hrcc injuria, sed1 nam cl spirituales dignum cst ut a filiis sumptus
bonum opus. Unde laudo dignus sum. Si ergo pro3 accipiant ad sustcntandam vitam. Ilic autem pro-
bono opore vos offendi, ignoscite mihi. Et, quiai bat so nolle acciperc, ut Iransferat causam carnalis
stultus boni accusator ost, utillosiii-peritososten- patris ad spiritualem, ct dicit ntm solum se pro
deret, veniam ab eis postulat ejus facti, do quo3 salute corum vclle impendere sua, scd etiam mori
laude dignus est. paratum. Unde subdit: Ego autem, vel enim, li-
VBRS.14-19.—Ecceterliohocparalmsumvenire e bcntissimc, non invilus impcndam, vobis spiritua-
advos, et non ero gravis volns. Non enim q uxro qvxi»\R lia et ctiam temporalia ad usus vestros impen-
veslra sunt, sed vos. Necenim debent filii parentibus s dam, sicut supradixit. Alias Ecclesias exspoliavi
thesaurizare,sedparentes filiis. Ego autem Ubentis-.. accipiens ad ministerium vcstrum, ot post omnia
simeimpendametsuperimpendaripseproanimabtts s mcipsura impendam, si opus est. Unde subdit: Et
vestris, licet plus vos diligem, minus diligar. Sedi ego ipse supcrimpendar pro animabus veslris. (90)
esto. Ego vos liongravavi; sed cum essem astutus, Perfccta cbaritas hrcc cst, ut quis paratus sit pro
dolo vos cepi. Nunquidper aliquem eorum quotanisi/ fratribus mori. Scd nunquid mox ut nascitur jam
ad vos, circumvenivos 1 Hogavi Titum, et misicum^ prorsus perfecta est, imo ut perficiatur nascitur,
illo fratrem. NunquidTitusvos circumvenitl Nonttee cum fucrit nata nulritur, cum fuerit nutrita robo-
eodetn spiritu ambulavimusl Nonne eisdem vestigiis'!1 ratur, cum fuerit roborata pcrficitur, cum ad pcr-
Olim putatis quod excusemus nos apud vos. CoramIJ fectionem vcnerit, dicit: Cupio dissolvi, etc. (Phi-
Deo in Christo loquimur, lipp. i). Licet. Quasi dicat: Dico quod libentcr su-
Ecca.Qu&sidicat: Non gravavi vos, nequegravabo. pcrimpcndar, licet ptus diligam vos, diligcns minus
Nam qui primo veni et sccundo, roe vcnire promisi1 diligar, a vobis quam pseudo.
et paravi. Ecce tertio hoc paratus sum venire advo*.:, Sed eslo. Quosidicat: Forte conceditis quod ego
Non tertio venit, sed tertio venire puratus fuit. Pa- gravavi vos. Per raeipsura dixi, non gravavi.Scd ob-
ratus sum dico, ct veniam quidem, et lunc non eroi) C ( jicitis, quod 130 cum esscm aslutus dolocxpi vos,it\
gravit, accipiendo vestra. Hoc dicit, ne vidoaturr est docepi, id est per aliosextraxi mnlta, quoniam
callide tune non occepisse, ut nunc abundantius 9 per rae nil vel parum emungerepoterara. Sed nun-
acciperet. [Ambrosius] Ideo contra obtreotatoress quid per aliquetn eorum guos misi ad vos, vel cir-
ostendit se in eu voluntatc manere. Non enim. cumveni vos: [Ambrosius] hoc dicit, quia forte su-
Quasi dicat: Vere non ero gravis non enim quxroj spicarcntur ideo oum contempsisse, quia parva of-
qux vettra sunt, scilicet divitias in auro et argen- ferobantur ut majora consoqueretur, et ideo illos
to, etc, ted quaero salvare vos, quod aliter nonj raisisse ut intiraaronteis majoia darc: setl nunquid
fieret nisi a sumptibus abstinercm. Ostendit ideo> per aliquem illarum circumveni illos, ut factura esset
accipere nolle ab eia, ut eos, lucraretur, ut intelli- si dicorent, si vultis paratura babere Apostolum,
gentes quia pecuniae preponit oos, tundomcogno- qui parva respuit, digna date: quod ccmpositum
scerent affecturo illius erga eos, (89) Non qusrebat t Apostoli, astutia iutcUigeront. Ideo Apostolus non
Apostolus datum, sed fructum, ne quasi venditorr taoens quaaex adverso proponi possunt, se per ora-
Evangeliiputaretur. Est tamenvere mercator Do- nia, quia nihil per circuravenlionem egit apud eos,
mini sui, nam prorsus vendit. Dat enim spiritua- -ed in simplicitate. Rogavi Titum. Quasi dicat:
lia, et quaerit non quidom carnalia, sod mujus prc-. Ji\ Non feci boc dolose, sed simpliciter. Rogavi Tilum
tium, id est ipsos homines. Sicut Joseph fruracnta i venire ad vos, et misi cum illo fratrem Barnabam
vendens in .ASgypto,non argentum quaerebat, sed[ vel Lucam. Et nunguid Titus circumvenit vosf nonne
ip80s ementes servos regios faciebat, et sic fru- todem spiritu, vel eadera voluntate, ego et ipse Ti-
menta que non vendidit, vendidit. Venditionera, tus ambulavimus ? Nonne eisdem vestigiis? id est eis-
ergo istam intolligile gratuitara, et aliquis emit gra- dcm operationibus quoe dicuntur vcstigia, quiaper
tis. Unde diolum est: Siticnlcs, venile ad aquatn, eas apparct voluntas, an bona sit, an raala: Unde:
et etnite vobis sine argento (isa. LV).Quando emis, A fructibus eorum cognoscctiseos (Matth. vn.) Olim,
non argentum das, teipsum dus, ct ila emis. Nec• quasi dicat: Jamdudum forsan putatis qucd cxcu-
ettim. Quasi dicat: Idep non qurcro vostra, quia samus nos aptul vos, id cst quod causa excusationis
sicut carnales filii non thesaurizant parenlibus car- quasi rcus dicara, quod nongravavi vos. Sed loqui-
(89) Aug., in ser. de muliere forti. (90) Id., super Epistolam.

89 COLLECTANEA IE EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 90
mur hoc coram Dco: id est tcstc Dco, hoc dico, qui A ca dimitti pctimus, qure dimissauon dubitamusin
scit quod non circumvcni vos; ct non superbe hoc baptismo, sed illaqurehumanaefragilitati, quamvis
dico, sed in Christo amplificando in vobis. parva, tamen crebra subropunt: quae si collecta
VERS.19-21. — Omniaenim, ckarissimi, proptvr contra nos fucrint, ita nos gravabuntet oppriment
adificationemvestrom. Timeoenim neforte,cumve' sicut unum aliquod grande peccatum. Quid enim
nero, non qualesvoloinveuiamvos,etegoinveniara inlercst ad naufragium, angrandi fluotunavis ope-
vobisqua/cmnon vultis, ne forte,contentiones, osmtt- riatur ct obruatur, an paulatim subrepens aqua in
laliones, animositates,dissensioncs,detractiones, su- sentinam impleat navern atquesubmergatPIdeoje-
surrattones, inflationcs,seditiones sintin/ervos.Ne junia, et cleemosynre, et oraliones invigilant, et
iterttm, cnm venero, kumilietmc Deusapud vos,et quotidianam agore poenitentiam non cessamus, hu-
lugeatn multos ex his qui ante peccaverttnt, etnon miliamus animas nostras dicentes: dimittc, etc.
. egetttnt panitentiam super immunditia etfornica- CAPUT XIII.
lione et impudicitia quam gesserunt. VEBS. 1-7— Eccetertiohocvenioadvos,etinore
Omnia autetn, quasi dicat: Vera sunt quae dico. duorum veltriumtestiumslabitomneoerbum. Prce-
Otnnia autem, quae dixi, et do revelatione, etde tri- dixiergoetpradicout prasensvobis, etnunc absens
bulatione, propler vestram xdificationem dixi: ut n hisquiantepeccavcrunt,etcxterisomnibus,quoniam
pseudo repellatis, omnia propler vos fcci. Titneo si venero iterum, non parcam. An experimentum
enim ne forte, cum vcnero ad vos, inveniam vos, ta- quaritisejttsquiinme loquiturChristus? Quiinvobis
los quales non volo, id ost incorrectos. Idoo prrepa- non infirmatttr,sedpotensestin vobis. Nam, etsi cru-
rate vos ut tales inveniamini quales volo, Et timeo cifixusestexinfirmitate;sedvivilexvirtuteDei.Nam
ne ego inveniar a vobis qualcm me non vultis, id est elnos infirmisumus in illo,std vivimuscum eoex vir-
conlristans et puniens, sed timeo ne forte sint intcr tuteDeiinvobis. Vosmetipsos tentate, si esttsin fide,
vos conientiones de meritis prrclatorum, ut de ba- ipsi vosprobate.A n non cognoscitis vosmetipsos,quia
ptistis, xmulationes, id est invidiaein hisqui minus Chrislus Jesus in vobis estl Nisiforlereprobiestis.
habent, animositales in repetitione rerum etultione, Spero autem quod cognoscitis quia nos non sumus
dissensiones,id est odia inde orta, susurrationes, reprobi. Qramus Deum, ut nihil mali faciatis,
cum latenter seminant discordias, deiractiones, dc- non ut nos probatiappareamus, sedut vos quodbo-
trahit quis ei quem odit, inflaliones, ut inflabantur num est faciatis. Nos atttem ut reprobi simus.
illi qui majora dona habebant, Seditiones,tumultus Ecce tertio, etc. Quasi dicat: Timoo ne tales vos
ad pugnam. Ne iterum, quasi dicat: Ideo timeo ne inveniam, et cavete, quia ecce certum vobis quod
tales vos inveniam, ne itcrumhumilietmeDcus,idest hoc tertio apparatu vettio ad vos. Non ideo dicitter-
affligat mc apud vos, cum vcnero ad vos, ita quod et C tio, quod jara bis venisset, sed quia bis paratus
lugeam multos cx his qui post baptismum ante cpi- fuerut. Veniam dico, et tunc tn ore duorum vel
stolam primam peccaverunt, ct non egeruntpxniten- trium lestium stabit omne vcrbum, acousatorum, id
tiam, non solum de praedictis, scd etiam super fm- est duobus vel tribus tcstibus approbatis. Si quid
mundilia, scilicct luxuria contra naturam et forni- quaeretur ad judicandum aliquem, et si assertione
catione, quae fit cum merctricihus vel conjugatis, et testium culpam invenero.non parcamsicut praedixi
impudicilia, quae fit cum libcris a viro. Qttam gesse- bis, cum praesens fui, et tnodo praedico ut tunebis
runt. Quasi dicat: Assidue fecerunt. Nota quod ait, prssdixi. Et hoe quod subdit(92): Prxdixi enim
non egerunt poenitentiam (91). Ad poonitentiam et prxdico, quoniam si iterum invenro, non parcam
agendam non sufflcit mores in melius commutare, his qui ante Epistolam peccaverunt, el cxteris omni-
et a factis malis recedere, nisi etiam de his qure bus, qui priuspcccaverunt. Quidamcodices nonha-
facta sunt satisfaclat Domino per poenitentiae dolo- bent qui, sed subintelligitur. Ideo dicitse non par-
rem, per humilitatis gemitum, pcr contriti cordis ccre, quia post correctiones si non emendat, non
sacrificium, cooperantibus eleemosynis. [Augusti- debet parci eis. Hoc autem, utprxscns bis prxdixi,
nus] Intuere etiam quod agunt homines poeniten- ita el nunc etiam absensprxdico.Mquo.si quisquae-
tiam ante baptismum de peccatis suis prioribus, ita JJ reret, poterisne, subdit: An quxritis experimen-
tamen utetiam baptizarentur, sicut Petrus aitinAc- tum ejus Christi, qui Christus loquitur in me, et rai-
tibus apustolorum: Agite pxnitentiam, et baptizetur nas et oraniu, id est vultis exporiri sicut Christus
unusquisque vestrum in nomineDomini, etc. (Act.u). potcst, ut non dicara ego possum, sed Christus in
Aguntetiam homines pcenitentiam, si post baptis- me loquitur. [Ambrosius] Moris est divina* Scri-
mumitapeccaverint,utexcoramunicari,etpostrecon- pturae personae Dei tribuere quod in nobis facit,
ciliari mereantur, sicut agunt in omnibus Ecclesiis sicut Apostolus ipsam locutionem illi tribuit, cu.jus
illi qui proprie poenitentes appellantur. Est etiam munere loquebatur in Christo, de quo subdit: Qui
poenitentia bonorum et humilium fidolium pene in vobis, inter vos, non infirmatur, sed potens esl fn
quotidiana, in qua pectora tundunt, diccntcs: Di- vobis (93), id est non infirmus, sed potens apparuit
miite nobis debila, etc. (Matth. vi). Non enira nobis ex bis quae inter eos fecit. cum dona dedit, quod
(91) August., De trinit. (93) Id., De Trinit.
(92) Id., in psalmo iv.
91 PETRI LOMBARDI.
experti non dubitent se ab co posse puniri. Quiai A videntur. Attende quod ait oramus, ut nihil. mali
viderunt in nomine ejus mortuos suscitatos, daemo- - faciatis, sed boni. (94) Intelligenda enim est haec
nes fugatos, surdisauditum, mutis affatum, claudis3 gratia Dei, qua sola homines liberantur a malo, et
gressum, caecis visum esse redditura. Et vere po- sine qua nullum prorsus sive cogitando, sive vo-
tens est:nam, e/sicrucifixus estinfirtnatate nostra. lendo et amando, sive agendo faciunt bonum. non
id est humanae naturae, sed, id est tamen, vicit cxv solum ut monstrante ipsa quidfaciendumsitsciant,
virtute Dei, id est ex ea virtute qua Deus est. Illai verum etiam ut praestante ipsa faciant cum dile-
est virtus divinitatis. Talis enimerat illa susceptio,, ctione quodsciunt,Hancquippeinspirationembonae
quae Deum hominem facerct, et hominem Deum,, voluntatis et operis poscehat Apostolus Corinthiis,
Nam et nos. |Ambrosius] Quasi dicat: Bene dico,, cum dicebat: Oramus ne quid mali faciatis, elc.
quod vivit et PI-MISinfirmus fuerit, nam et nos,, Quis hoc audiat et non fateatur a DominoDeo nobis
multo miuoros iilo, infirmi suttius in ilto, id estt esse ut declinemus amalo, et faciamusbonum? Non
ad imitationem ejus multa patimur. Sed tamen,, enira, ait Apostolus, monemus, docemus, sed ora-
licet infirmi sumus, vivemus in illo, vel, ctttni mus: qnia sciebat haec omnia non valere, quae
ilto ex virlute Dei, id est per eum babebimus pote- plantando et rigando faciebant in aperto, nisi pro
statem a Deo in vobis judicandis, et hic, et in fu-- n illis exaudiret orantem qui dat increraentum in
turo. Vel ita infirmi sumus in illo, Hoc non muta- occulto. (95) Quidam vero dicunt nos non debere
tur. Scd vivit cum eo, id est in simili beatitudinee petere a sempiterna majestate, ut det nobis ambu-
- cum eo. Et hoc ex virtute Dei,
quod tale est in volare in via recta. et perseverare in mandatis, et
bis, id est in eonscientiis vostris. Huic sensui con- placere illi in omni opere bono, ethujusmodi, quia,
cordat alia littera quae est erga vos, ubi habetur ini inquiunt, hoc totum in nostra potestate est consti-
vobis. Quasi dicat: Infirmi sumus in illo, id estt tutum, et ita benedictiones nostras quas super nos
multa patimur pro illo, vel ad imitalionem ejus a% facimus fratres mei evacuant, exinaniunt, elidunt,
perfidis, sed per hoc vivemus cum ipso ex virtutea et subscriptionem nostram quae est amen. Quid
Dei, et ita infirmitas erga vos, credentes, id estpe-h dicis, o nove haeretice? dicis quia non peccare in
nes vos. Quia, si a perfidisinfirmabanturapudcre- potestate sic haberemus, ut hoc sine adjatorio divi-
dentes, non erat haecinfirmitas, sed profectus, quial nrs gratiae implcre possimus?Planeinquit, liberum
hinc potentiores fiunt fideles. Mors ergo illata ai arbitrium ad hoc nobis sufficit. Quare ergo dixit
perfidis, vita est erga credentes, quia virtute Deii Apostolus, oramus ? poterat dicere. monemus, doce-
resurgent, ut vivant cum Christo. Vosmelipsos. mus, vel jubemus. Quod si diceret, certum diceret,
Quasi dicat: Et quia ego non parcam, et puniendii quia et voluntas nostra agit aliquid. Non enim vo-
potestatem habeo, ideo tentate, id est considerate3 G tuntas nostranihilagit,'sed solanon sufficit.Maluit
per actus vosmetipsos, ut quisque seipsum consi- tamen dicere, oramus, ut ipsam gratiatm commen-
deret; considerate, inquam, ji<-'f{*infide, et si estis3 daret, ut intelligerent illi quando non faciunt aliquid
in fide, ipsi probate vos, an sitis in operibus bonis3 mali, non solum sua voluntate se vitare malum, sed
in quibus esse debent fideles. Deinde quasi se con- adjutorioDeiimplerequodjussumest. Ergo.quando
siderantibus ait, an non, etc. Quasi dicat: Ideo pro- praecipitur, agnoscite voluntatis arbitrium, quando
bate dico, quiaan non cognoseclis vosmetipsos, scili- oratur quodpraecipitur,agnoscitegratiaebeneficium.
cet quia Christus Jesus, ex priori institutione 140 t Ulrumque enim in Scripturis habetur.
est in vobis, per fidem et bona opera. Est utique,, VEBS.8-13.—Non enimpossumusaliquidadver-
nisi forte reprobi eslis, ab eo quod prius habuistis. sus veritatem, sed pro veritale. Gaudemus enim
Spero autem. Quasi dicat: Cognoscetis Christuml qnoniam nos infirmi sumus, vos autem potentes
esse in vobis, nisi reprobi eslis; sed, quidquid dee estis, Hocetoramus,vestramconsummationem.Ideo
vobis sit, spero quia ex vita, quam inter vos egi,, kac absens scribo. ut non prasems durius agam se-
cognoscetis quia nos non sumus reprobi, nec a fide,, cundum potestatem quam Dominus dedit mihi in
nec a potestate; sed tamen oramus Deum, sine quo3 adificationem etnon in destructionem. De catero,
nihil boni habetur, «(ninifma/i/aciatf*: econtrario) fj fratres,gaudete,perfecti estote, exkortammi,idip-
pseudo volunt et orant de vobis. Et non oramus, utt sum sapite.Pacem kabete,etDeuspacisetdilectionis
nos pareamus probati, id est potentes in vobis exer-- erit vobiscum.Salutate invicemin osculosancto.Sa-
cendo potestatem in ultionibus, sed potius oramus,, lutant vos omnes sancti Gratta Domini nostri Jesu
ut vos faciatis guod bonum est. Nos aulem simus,i, Christiet ckaritas Dei et communicatio sancti Spi-
id est pareamu:., ut reprobi. Quasi dicat: Sine potus sit cum omnibus vobis. Amen.
testate, non habcntes quid vindicemus. Hoc oratt Ncn enim. Quasi dicat, habemus potestatem, sed
Apostolus, ut his bene agentibus, in eis corripiendaat ne putetur etiam injuste damnari posse, subdit:
non inveniut, etsic reprobiappareant:probatienim l Non enim. Quasi dicat: Non valemus injuste uti
videntur, dum judicant peccatores. Siergononsint t illa potestate. Non enim possumus aliquid adversus
quos judicent cessante auctoritate, quasi reprobii veritatem. [Ambrosius] hoc dicit quia non data est
(94) August., De cor. etjgrat. (95) Id., contra Pelag.

93 COLLECTANEA IN EPIbT. D. PATJLI. — IN EP. AD GALAT. 94
potcstas contra justitiam, scilicet ut arguat bene A j. pacis, id cst Christus, qui ait: Pacem meam do
viventem, sed pro vcritale lucnda, scilicet ut vin- vobis, pacem relinqUo vobis (Joan. xm) ; ct item :
dicent legis inimicum.GauaVmus cnim, quasidicat: Mandatumnovum do vobis,ul, diligatisinvicem (Joan.
Non possumus conlra verilatem, ot hoc effectus xiu),eril' vobiscum, id est adjuvans vos. Et, ut pax
indicat. Gaudemus enim; quasi dicat: Nos sumus sit intor vos, salutate vosipsos invicem inosculo
infirmi, idestnon oxerrontes.polcstatcm.cum nihil sancto, non doloso. et sic debotis facere, quia ita
puniendum, Vos anlem potentes cstis, scilicct non sancti omnos optant.ct cgo irapero.Et hoccstquod
timentes.judicium, quia benc agcntcs ct vit.ia vin- subdit : Salutant vos omnes sancli desideranlos, ct
cnntns a vobis repcllitis vindictani. Et non solum quasi meoum diccntcs hoc, soillcct gratia Domini
gaudemus, scd eliam oramtts hoc, scilicet, vestram nostri Jcsu C/inVi, idcstChristus gratis condonans
consummalionem,idcst utin omnlbusperfecti sitis; peccata.pnr quod justiflcainuret salvamur;e( cha-
et quia hoc volo ct oro, ideo abscns scribo vobis ul riltts Dei, id cst Deus Pater charitatem dansvobis,
prxsens non agatn, in vobis durius, q uam volo: quod [Ambrosius] cnjus dileclio misit Christum, cujus
utique posscm, si mala faccretis, secundum potcsta- gloria salvat; et communicatio sancti Spiritus, id
tem iigandi ct solvendi, quam Dominus dcdil mihi. cst Spirilus sanclus quiestcommunisPatrietFilio,
in xdificatumcm el non in destructionem vestram, « amborumque unio, sit cum omnibu.i vobis,tam cor-
id est ut vos redificcuiini, non dcstruamini. Ncc rcctis ul pcrscvcrcnt, quam incorrectis ul corrigan-
Apostolus destruif, si quandoquc arguit. Non chim tur.Vcl,comraunicatio sancti Spirituscumomnibus
destruuntur qui arguuntur ut corrigantur, sod vobis, id est Spiritus sanctus ita sit vobiscum, ut
corrccti aedificantur. Dc cxtero. Quasi dicat: De communicot ot conforat vobis ct gratiam Christi,
malelactis hucusquc correxit vos, de cvtero autcm, et charitatem Dei.Ut enim ppssideamusgratiamsa-
fratres,gaudete, idest hoc agite untlo gaudiumsit, lutis quamChristusdonat.cpramunicatiofacitSpiri-
et ut gaudeatis,? »(o(epcrfecli in fidc,etvos majores tus sancti. Ilic cnim dilectos a Deoet salvatosgratia
exkortamini,a.d idem iniiiores;et vos minoresitfent Christi tuetur.Trinitalis hic complexio est ct unitas
sapite, cum majoribus.et univcrsi,scilicetmajoret potestatis.Et est dicere^lôta Trinitas sitvpbiscum
minor simul, paccm habelc, ne sit prior discordia dans gratiam de commissis et charitatem.ut trium
inter vos. Et si hacc feccritis, Deus dilectionis et perfectioconsummatio sit hominis in salutem.Amen.
IN EPISTOLAM AD GALATAS
ARGUMENTUM. . iC Paultis .Jpostottis, etc. Hanc Epistolam scribit

Galatae suntGraeci.Hiverbum veritatisprimum ab Apostolus Galatis. Galataeautem sunt Graeci. Galli
Apostolo acceperunt: sed post discessum ejus ten- cnim in quamdam Graeciaeprpvinciam olim venien-
tati sunt a falsis apostolis, ut in 1 gem elcircumci- tes Graecis se miscuerunt. Unde illa provincia prius
sionem verterenlur. Hos Apostolus revocatad fidem Gallograecia, deindeGalatiaappehataest. Unde, cum
veritatis, scribens eis ab Epheso. Graeciacuti ingenii sint, illi tamcnGalatae stuiti,ct
CAPUT PRIMUM ad intelligendum tardiorcs erant, sicut ct indociles
Vsns. 1-9. —« Paulus Aposlolusnon abhomini- Galli.Hi veritatem fidei et doctrinae ab Apostoloac-
«bus.nequcper hominem.sed per JesumChristurn ceperant, sed post, ut judaizarcnt, a pseudoape-
« et Deum Patrcm qui suscitavit eum a mortuis, et stolis tentati 141 sunt multis modis ois persua-
« qni mecum sunt omnes fratres, Ecclesiis Galatia*. dentibus tit legem Evangelio adderent. [Ambrosius,
« Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Hieron.] Asserebant enim Christi fidem sinc car-
« Jesu Christo, qui dedit semetipsum pro peccatis nalibus observantiis non sufficere ad salutem, ct
« nostris ut eriperet nos depraesenti saeculonequam Petrum et Jacobum et alios quicum Domino fuerant
« secundum voluntatcm Dei et Patris nostri.cuiest legis observantias cum Evangelio miscuisse; ipsum
« gloria in saecula saeculorum. Amen. Miror quod j. quoque Paulum aliud in Judaea facere, aliud in
« sic tam cito transferimini ab eo qui vos vocavit gentibus praedicare. His atque hujusmodi Galatas
« in gratiam Christi in aliud Evangelium quod non subverterunt, adeo ut eis assentientes in legis ob-
« est aliud, nisi sunt aliqui qui vos conturbant, et servantias transirent. Idno hos Apostolus revocat
« volunt convertere Evangelium Christi. Sed, lioet adveritatCmfideiChristianrc.ctdoctrinreevangelicie,
« nos aut angelus de ccclo evangelizet vobis prre- scribcns eis ab Epheso dri gratia do qua e.t Romanis
« terquam quod evangelizavimus vobis.anatheraa soripsit, legem similiter vpnoranlibus, [Hieron.]
« sit. Sicut praedixi et nunc iterum dico, si quis sed Roinanis tanquura sapientibus, alliori sensu ct
« vobis. evangelizaverit praeter id quod acccpistis, profundioribus usus cst argumehtis; istis verovelut
« anatbema sit.» minus sapientibus usus est moderalo sermone :
rquibus etiam dicit: 0 insensati Galatse, ut sio eos A dum ipsnm sine lege adsalutemnonsumcereasse-
revocaret.Estergo intentio Apostoli in hac Epistola ritis.sicut nec legem sine eo. Sed ab ipso sine lege
Galatas versutiispseudoapostolorum circumventos, gratia est et pax, a quo secure quaerenda est, quia
ad fidei religionem et Evangelii verilatem reducere. ipse est qui deditrid est sponte obtulit, quia non est
Modus talis : Salutationem praemittit, ubi contra alius qui posset apcrire librum, nisi Leo de tribu
detractores ct de operibus legis gloriantes, de sua Juda (Apoc.v), semetipsum, quia non erat digna
dignitate et Christi gratia breviter tangit, commen- hostia oiferri pro peccatis nottris delendis, qui est
dans personam suam quam pseudo deprimebant; initium salvationis. Quem ergo locum habet lex ?
post salutationem, de levitate eos redarguit, post nullum penitus. Dedit etiam ad hoc, u( eriperet,
personam suam latius commendat; deinde legem quasi vi quadam nos peccatis irretitos, qui rei era-
multis mod'"s ;mprobat,dicens eam nonessetenen- mus sub lege, de sxculo, id est .de conformitate
dam post Cbiisium, quianon solum non proficit ad mundi hujus qui nos allicit, id est malorum quaein
justitiamet salutem,sed etiam ofiicit; tandemcom- mundo committuntur: cujusmodi sunt insipientia,
mendat Evangelium et fidem Christi, quod sufffcit spurcitia, et infirmitas.a quibus nos eripit ille qui
ad salutem.[Ambrosius] Praemittens autem saluta- est sapientia, sanctitas, et fortitudo. [Hieron.] Sx-
tionem, prius commendat personam suam, dicens: H culo dico prxtenti, tanto plus capit nos dilectio,
Paulus apostolus, non electus vel missus ab ho- cum aeterna non videantur, etnequam, quodscilicet
minibus, scilicet ab Anania, ut quidam dicebant: ad nequitiam trahit. Attende quod praesens saecu-
vel ab aliis, ut quidam ab apostolis electi et missi lum dicitur nequam, non ideo quod mundus iste,
fuerunt, et a Jjjdaeis pseudoapostoli; neque consti- creatus a Deo, malus sit; sed, quia in eo fiunt mala
tutus per hominemipurum, sed per Jesum Christum Ex hoc sensu dicitur : Diet mali tmt, diet Jacob
et Dominum Patrem, id est a Deo Patre constitutus pessimi, mundus in maligno positus, tempora pericu-
est per Filium, qui est salvator et rex. Non ergo losa, sallus quoque qui sunt pleni lalronibus,et guv-
contrarius est Deo a quo per Filium electus est et dius quo cruor effunditur, et calix quo venenum
missus,ut dicitur in destructionem legis.(1)Impo- temperatur, mala diountur, quia non solum tem-
nebatur enim illi quod contraria Deo praedicaret, pora,sed etiam loca et instrumenta malorum traxe-
eo quod legem a Deo datam desereret. Vel ita, nerunt infamiamquae in eis fiunt. Ita et saeculumdici-
que constitutus per hominem Christurn, id est per tur nequam, a quo Christus nos eripit. Et ut sit
Christum ex parte hominem, id est mortalem; sed firmus quod de Christo dicit, subdit: Secundumvolun-
per eum jam Jesura.id est ex omni parte immorta- tatem. Quasi dicat : Quod Cbristus dedit se et
lem jam suscitatum,qui non ut homo paulatim bo- eripit nos, non est pro meritis nostris factum; sed
mines, sed totum simul eum per spiritum docuit: C secundum volunlatem Dei Patris noslri, id est se-
ut per hoc sit major, per quod videbatur esse mi- cundum benevolentiam Dei qui creavit nos, et be-
nor. Caeteriautem apostoli videbantur esse majores, benevolus est. Cui, scilicet Christo et Deo Patri uni
quia priores; iste minimus, quia novissimus. Sed in essentia est gloria: de hac redemptione, in sxcula
inde apparet dignior, quia priores constituti sunt sxculorum, id est semper. Quasi dicat: Hoc testan-
perChristum adhuc ex parte hominem.id estmor- tur praesentes, et futuri testabuntur. Amen. Hoc
talem; novissimus vcro Paulus per Christum jam confirmationis notaest.Attendequodin bacsaluta-
totum Dominuum, id est omni parte immortalem, tione praelibavit Apostolus et commendationem sui,
et Dominum Patrem qui hoc fecit per Filium. [Au- et quid possit gratia Dei, et quod lex nil confert.
gustinus] Alque ut aperiret cum dixerit, neque per Miror, etc. Hic de levitate eos reprehendit, quia
hnminem, subdit: qui susdtavit eum a morluis. abEvangelioindiscretetransierunt adlegem. Etquia
Et ita dignius constituit rrfe per immortalem Chn- Galatia translatio dicitur, congrue ex ipso nomine,
stum, quam alios per mortalem: propter immortali- hujus reprehensionis occasionem sumit. Quasi di-
tatem jam non homo dicitur ChristusDeus; propter cat:Cum haac praedicta bona ex Christo slnt.miror
substantiam vero naturae humanae.in qua ascendit quia prius bene instructi fuistis, guod sic,id est/om
in coelum, ctiam mediator Dei et hominum homo D vehementer, et tam cito, id est tam brevi tempore,
Christus Jesus dicilur. Paulus, inquam, et fratres quasi insensati a pseudo transferimini, id est ultra
quimecum sunt, dolentes de vestra sed uctione. Testes Christumin legem ferimini. [Ambrosius] Undemi-
veritatis meae, quibus oportet vos credere. Et non ror? quia mirum est de laelitia confugereadexitia,
pauci, sed omnes. Hoo ideo dicit, quia facile intelli- cum paulatim proficiendum sit. A quo autem et in
git se errasse, qui a multis reprehenditur. Hi ergo quid transferuntur, ostendit subdetis : Ab eo sci-
omnes mecum mandant, Ecclesix Galatix, hoc scilicet Dso, id est afide ejus, qui vos aversos vocavit,
licet:gratia sit vobis,idest remissio peccatorum, el per praedicationem ingratiam Christi,id estinbona
pax mentis et rcconciliatio ad Deum: etnon aliunde, gratuita quae Christus dat. Transferemini fn aliud
nisi a Deo Patre et Domino nostro Jesu Christo, qui Evangelium, in legem quae putatur Evangelium; et
non est rainor Patre, quem injuriose aequatis legi, est contra meam praedicationem, secundum quod
(1) Augustinus, inlib. Retract.

97 COLLECTANEA IN EPIST. D. PATJLl. - IN EP. AD GALAT. 98
pj-nudi) cam scrvari doccnl ; lamcn, sociindum vnri- A j luil ost: Et i natliomnlizavil num, ot rivitatcs ejus :
tatem spiritualis inlclligonliae nou cst alia. linJc el vucutura est notnoii loci illius unalhcma. Uinc
subdit: quod tumcn Evaugclium, id cst lex, non cst dictum ost ul analhcma detcstabilo aliquid ct nbn-
aliud secundum spiritualem intelligentiam.ncc vo- minabile videatur. Ut enim nil inde victor in usus
bis aliud videretur,nisi sint, id est cssont aliqui qui suos auferret.sed totum in poouam luendura voca-
vos conturbettt, id nst conturbcnl purum fontom veret, hoc orat anitthcmatizarc, quod vulgo dicitur
stri sensus. [Augustinus] Hi crant psoudoaposloli dcvotare. Origo autem hujus vorbi est in Graeca
qui dicebant aliud Evangclium csse legem Moysi linguu ab his rebus qurc volae et persolutae, id est
quam Christi Evangelium :et hoc ad invidiam Apo- promiss.-r etredditaesursumponebanturintemplis;
stoli. B( illi talcs volunt converterc, id cst ad hoc etest dictum apo tou anathene.id estsursumponere.
tendunt ut convertant Evangclium Christi penitus i VERS.10-14. — « Modo enim hominibussuadco,
in legcm, id est spiritualia converto.revolunt in car- « an Deo ? An quaero hominibus placere ? Si adhuc
nalia. Sed licet. Quasi dicat: Ipsi ad hoc tendunt. « hominibus placerem, Christi servus non essom.
Sed licet nos a*-ostoli, non dico dc illis tamcn, aut! « Notum enim vobis facio.fratres, Evangelium quod'
angelus malus, vel bonus, venicns de ccelo,ut credi- « cvangelizatum cst a me, quia non est secundum
bilior sit, evangelizet vobis, id est anr.untiet vobisi .j> « hominem. Neque enim ego ab homineaccepiillud,
aliquid quod putetur bonum: quod si non dicoi' « ncquo didici; sed per revelationcm Jesu Christi.
plus, sed prxtcr qttam illud est quod cvangclizavi « Audistis onim conversationcm meara 14* ali-
vobis, fide verum, usu honestum, fide cummodum, v quando in juduismo.quoniam supra modum per-
anatkema sit. Nota quod non idoo uit, nos, velI « sequebar Ecclesiam Doi, ct cxpugnabam illam,
angelus, qui bonus potest intclligi, quod hoc non- « et proficiebam in judaismo supra multos co-
tigerit unquam, scd adco certus cst dc vcritutcs « tclunnos moos in goncro\ rneo ; abundantius
Evangnlii sui, quod etiam angelus si aliud nuntia- « rcmulator oxistens putornaruin mcarum tradilio-
ret.non crederetsed anathcmatizaret.Attendcetiam i « num.
quod non ait plusquam accepistis,sed praetcr quami Modoenim. Quasi dicat: Ideo dico ut sit ana-
accepistis. Nam, si illud diccret, sibi ipse prae- thcma aliud cvangelizans, quia suadeo cgo modo
judicaret, qui cupicbat vcnirc ad quosdam qui- hotninibus an Deo,id est ad honorcra hominum ante
bns scribebat,sicut ad Thcssalonicenscs.ut supplc- Dei, non hominum, sed Dei qnrcro honorem. Ideo
ret qure illorum fldei deerant. Sed qui supplet, quod1 dicit, inodo.quia ohm,dum duxit hominem ex
lege
minus erat addit, non qnod inerat tollit. Qui autemi justificari.hominis gloriam et inutilem Deigratiam
prretergrediturfideiregulam.non accedit in via, scdI praedicavit. [Ambrosius] Hicetiam innuithocfacere
reccdit a via. Sicttt, ctc, A majori Infert. Quasi di- 'C illos scductores, scilicct pscudo, ut laudarentur a
t*at: Quandoquidem vos vel angelum excommunica- Judrcis.quos non timot offendere Paulus pro gloria
rem, magis pseudo cxcommunicandi sunt: et hocs Dei: quo veniente, cess.it lex. Unde subdit: Aut
est, sicut modo prxdixi,de vobis vel angclo,<*(nuncc quxro hominibus placere, sicut quando litleras a
iterutn dico de istis, scilicet pseudoapostolis, scili- principibus sacerdotum ad occidendura Christianos
cet quod si"quis illorum, elc. Vel ita, ct sicutolim i accepi ? nou;quia si adhuc hominibus placercm,id est
prresens vobis prrcdixi.ct nuncabsens ileruni dico,, placero vcllcm ut tunc volebam, non cssem servus
quod « quis generaliter quicunque sit evangeliiavc- Christi: quod modo sum. Et ideo eos excommu-
rit vosprxter id quod accepistis a mc, anathcma sit,. nico. (4) Attende quod ait, si hominibus placercm,
(2) Quare hoc? Quia nliud evangnlizans dc privato) otc.Ex his enim vcrbis quidum putant sibi in bono
vult pluerc, non de medio: et hoc forte homo cur-- vivendo sufficere conscicntiam, ct quid dc his exi-
nali nebula prmpeditus, etiam a fonte communi ad1 stiraet alius.non valde curant;sed conscicntia coram
propriam suam falsitatcm reductus, possit faccre,, Deo cst necessaria; conversatio autom coram proxi-
nunquam et angelus. Vere, si angelus de proprio) mo. Quaesi ncgligentius agitur, lajdit exeraplo, ut
fluens in paradiso non essct auditus.non praecipita- verbi gratia, si quis bonas conscientiae coram infir-
remur in mortem :media aqua posita erat omnibus3 r. mo in idolio comedat, quamvis recte crcdens hoc
praeceptum Dei, aqua quodammodo publicaerat,et t faciat, tamen perturbatur infirrai conscientia. Quid
sinefraude, sinelabo, sine cccno fluebat. Sed vcnitt autem prodest si ventcr oonscientiae tuce hausit
angelusdeccclolapsus.speciesfactus, quia insidiose3 aquam puram, ot ille de tua ;negligenti conversa-
jam venenum spargere cupiebat.etemisit venenumi tione bibit turbatum? Alii aquam turbas, pascua
de proprio : locutus dc suo ; Gustate, et erilis sicut/. conculcas, scd attende ne libi aquam turbes negli-
dii (Gen. m): et illi appetentes quod non erant ami- gentia conversationis turc.Unde alibi ait Apostolus:
serunt quod acceperant.(3) Hic videndum est quo- Placete omnibus per omnia.ticul et ego omnibus per
modo dicatur anathema.Hoc verbum pro maledicto3 omnia placeo (l Cor,, x). Item : Sine offensicne
ponitur, etvulgo dicitur devotatio.Nam dovotaresee estotc Judxis et gentibut et Ecclesix Dei (ibid.).
quanquamneaioferedicitnisi maledicens. Unde il- Item : Providemus bona, non solum coram Deo, sed
(2) August., in psal. cni. (4) Aug., in lib. De ovibus.
(r) ld., in lib. Queest.
c.'i.iincoratn hominibus (P,om.,xn). Dicct ergo mihi A in Jttdatsmo, scilicot dum Judaice vivebam, scilicct
nliquis: Expone mihiquomodo inlelligani istaquaa quoniam supra modum alioruin,pro*<?i*u<*6ar, fugando
divei-sa atque contraria videntur, videlicet quod Ecclesiam Dei,\d est Christianos, et expugnavi illam,
liic ait Apostolus : Si /tominibus placerem etc.; et: id est fideles affligebam pcenis in corpore, et profi-
Placete homintbus, etc. Si tranquillius audias,si tibi ciebam in Jttdaismo, implendo legem et defendendo
ipsi aquam tuae mentis non perturbes, quantum eam. Proficiebam dico tupra multos,non dico senes,
potero, fortassis exponam. Sunt ergo homines te- sed coxtaneos meos, qui plus laborabant qtiam se-
merarii judices, detractores.susurrones, murmura- nes : et non dico supra multos proselytos, sed qui
tores, quaerentes suspioari quond non vident,quaesunt fn genere meo, scilicet Judaeorum :et qui priu3
rentes etiam jactare quod non suspicantur. Contra in illis legalibus tamen valuijam illa reliqui :ideo-
talessufficit testimonium conscientiae nostrae,neque que vos meo exemplo ab eisdem recedite. Abundan-
etiam in aliis quibus placere voluraus,gloriara no- tius. Quasi dicat: Proficicbam in Jndaismo super
stram qurerimus vel quaerere debemus ;sed illorum alios; ego dico etiam abundantius, aliis existens in
salutem, ut nos bcne arabulantes imitando non exemplum,aliisa?mu(a(or,id est imitator paternarum
e.-rent: etenim non nos,sed Dominum laudent, qui traditionum, quas scilicet boni patres addiderunt,
nos tales fecit.Nunc ergo utilitatem vel gloriam no- „ ut mearum, quia eas quasi proprias mibi feci, eis
stram qurerimus, cumplacerehominibus volumus; studiose serviens, in quo arbitrabatur obsequi Deo.
sed gaudcmus eis placere.quoJ bonum est,propter Habebat enim Apostolus zelum Dei.sed non secun-
- illorum utilitatem,no npropter nostram dignitatem. dum scientiam. [Ambrosius] Et praevidit Deus ejus
(5) Itaque Apostolus, et non se hominibus recte voluntatem, vel aemulationera, sed deesse «cien-
placero dicebat, quia in eo.ipso ut Deo placeret in- tiam : et praevidit eum idoneum.quia quitamfidus
tuebatur.ct placendum esse hominibus recte praeci- erat in re minima, constantior esset in re maxima.
piebat,non ut hoc appeteretur tanquara merces recte Et ideo, scilicet ut constantior esset in re maxima,
factorum, sed quia Deo placere non posset.qui non praevenit eum vocando per gratiam.
se his quos salvos fieri vellet, imitandum praebet. VEBS.15-19. — « Cum autem placuit ei qui me
(6) Et sicut in Apostolo isla contraria videbantur, « segregavit ex utero matris meae, et vocavit per
sic et in Evangelio illa contraria videntur. Dixit « gratiam suam ut revelaret Filium suum in me,
enim: Luceant opera vestra coram hominibus, etc. « ut evangelizarem illum in gentibus.continuo non
(Matth. v), Et ilem ; Nolite facere justitiam vestram « acquievi carni et sanguini. Neque veni Hieroso-
coram hominibus, etc,(ibid.). Ubi illos arguit qui ita « lymam ad antecessores meos apostolos, sed abii
ventilant opera sua, ut finem bonorum operum « m Arabiam ; et iterum reversus sum Damascum.
suorum in laude hominum ponant; eamdemque C « Dcinde post annos tres veni Hierosolymam videre
laudem.quasi pro mercede computant operum suo- « Petrum, et mansi apud eum diebus quindecim.
rum. Ideo ait, ut videamini ab eis (ibid,). Quasi di- « Alium autem apostolorum vidi neminem,nisi Ja-
cat: Nolite sic facere coram hominibus quidquid « cobum fratrem Domini. »
boni facitis, ut videamini ab eis, id est ut ipse sit Cum autem placuit. Quasi dicat: Ante conver-
finis boni vestri videri ab eis: nolite hic facere fi- sioncm apparet me non didicisse.sed nec post didici
nem, ultra porrigite intentionem. ab homine Evangelium, sed a Deo tantum. Et hoc
Notutn enim, [Ambrosius] Quasi dicat: Ideo.non est quod ait: Cum autem placuit ei, scilicet Deo,
suasero, id est non placeo hominibus, sed hujus- guf pro placito suo fecit, non pro meo merito, qui
raodi excoramunico, quia Evangeliumquodpraedieo me segregavit, ad litteram, de utero matris mex, ut
non est .secundum hominem : quod ita ait: Notum in me, id est in mea conversione, revelaret Filium
vobis facio, fratres, Evangelium quod evangelixatum suum,id est ostenderet quanta* potentiae et bonitatis
esta me, non est secundum hominem, docentem me, esset Filius suus,Vel,revelaret Filium suumin me,
vel mittentem. Hoc dicit, ne forte dubitent. Et re- id est in mea intelligentia, vocavit me de mala via
spicit hoc ad irl quod supra dixit, suam personam in bonam.non per meum meritum, sed per gratiam
commendans,scilicet non ab hominibus, neque per n suam, et ad hoc utique vocavit, ut evangelizarem
hominem. Et vere non est ab homine. Nequeego illum, id est Filium, fn gentibus. Et ipse utique qui
accepi illud ab homine,ut nemo me eligeret ad evan- me nasci fecit,ad hoc ducere me potuit. Ante enim
gelizandum, vel mihi injungeret. Neque didici ab quam aliquis nascatur, scit Deus quis futurus sit et
homine docente me: sed per revelalionem Christi qualis. Unde de Jeremia legitur: Priusquam te for-
JJSU, id est per Christum Jesum, omnia clara esse marem in utero, vocavi te (Jer. i). Qui ergo praescit
ostendentem.Audistis enim. Qunsi dicat: Vere non futuros antequam sint.cum vult nasci facit ut sint;
didici ab homine, quia neque ante conversionem, et jam natos quos vult per gratiam vocat, ut justi
neque post: quod non ante, vos ipsi scitis ex factis sint, -sicut Paulum vocavit per gratiam ut annun-
illius temporis .4udistis enim conversalionem meam tiaret Christum. Ut ergo totum ostenderet esse a
aliquando, scilicet dum infidelis eram, quam habui Deo, scilicet quod est, et quod justus est, ait: se
(5) Aug., in lib. de serm. in monte. Id., in lib. De ovibus.

m COLLECTANEA IN EPIST. D. PAUI.I. — IN EP. AD GALAtf. 102
j-rcsmvit nt vocnvit. Continnri, n|n. Qu:i.-i dicit : .\ Tros igitur virns' Ann;i b.ilniil rt (ros filias. Nune
Vncavit mc, ct i-cvelavit Filiuin Hiuim, ot cuiuiuuo vtilctiduiii usstquarc Jucobus Alphx-i, of ininor tli-
praedicavi ut instructus a Dco : et ideo non aliud ctus sit, et frater Domini Minor dictus est nd ditre-
tenendum quam praedico, nec bominibus crcdcn- rentiam Jacobi Zebcdaei, qui major est dictus, non
dum, sed Deo.qui mc vocavit : ct hoc cst quod ait, sccundum tcmpus, scd quia prius sccutîs cst Do-
continuo non acquicvi, etc. Vei mystice potest intcl- minura. Itaque Jacobus Alphaci minor dictus cst,
ligi illud, segregavit me de utcro matris meae.Mater quia eo postcrius Christo adhresit. Fratcr vero Do-
enim intelligitur Synagogu ; utertfs matris ct sccrc- mini dictus est, ut quibusdam placet, quia filius
tarii, sunt Pharisaei, dc numero quorum segrcgatus fuit matcrterre Christi, [Beda.] vcl propter similitu-
est.Et est: Cum autem plactiit ci, qui me segrega- dincm sanctitatis, vcl potius quia ncpos fuit patrui
vit dc utero matris mere, id est de numoro Phari- Christi, id ost Clnoph.-c. Hebrrci cnim gcrmana
saeorum, qui erant secrctarii Synagogre, ut rcve- consanguinitale cx parlc palrum conjunotos, ft-a-
laret Filium simni in me, vocavit me pcr gratiam trcs vocant. Undc Hicronymus (8) fralrcs Domini
suam ad hoc, ut evangelizarem illura in gcntibus. dicit intclligi hunc Jacobum, ct fratres ejus, his
Hoc non mutatur. Et cgo continuo non acquievi : verbis : Quidam soquentcs deliramenta apocrypho-
non ait, non continuo acquicvi quasi non tunc, sed j. rum suspicantur fratres Domini foris stantcs cssc
post acquievcrit; sed ait, continuo non acqtiicvi filios Joseph de quadam muliorcula; sed consobri-
carni et sanguini, id est vitiis : sed potius respui nos fratris Salvatoris hic intelligcre debemus, sci-
vitia. Vel per carncm et sanguinem accipit propin- licet filios Alphaei et materterae ejus matris Jacobi
quos gcnere, scilicct Judaeos, quibus non consensit minoris, et Joseph, et Judae. (9) Quatuor enim mo-
in lcgis ob8ervationem ct Christianorum persecu- dis in Scripturis divinis fratros dicuntur, scilicet
tirjnem. Nec veni Hicrosolijmam ad antecessoresnvos natura, gente, cognatipno, affeclu : natura, ut Esau
apostolos, id est qui anto mc credidorunt : ct ita ct Jucob ; gcntc, ut omncs Judari fratros dicunlur
constat, quod non ab eis diilici Evangelium, cum inter so. Undc in Deuteronomio: Si enim is frulrem
ad eos non vn.nerim, quia non erat opus elccto a qui e*l llcbrxus, ctc. (Dettt. xv). Et itcm : Conslitue
Deo. Scd abii prrcdicaro Evangolium, in Arabiam, super te principem qucm Dominus elegerit, eum qui
ubi nullus apostolorum pricdicaverat. Et iterum re- sit de fralribut tuis (Deut. xviii). Porro cognatione
versus sum Damascum, ubi ipsc adhuc rudis prrcdi- fratrcs vocantur qui sunt do tt,na familia, cum ex
caverat. Deindeposl annos tres veni llierosolymam una radice turba diffundilur; secundum quoil Abra-
videre Petrutn, non discero aliquid ab eo, scd videre b.am in Gcncsi fratrem appellavcrut Lot.dicens :
cum propter affcctum apostolatus, et ut Petrus scirct JVonsit rixa inf-er me elte, quid frulrcs sumus (Ccn.
me fore sibi coapostolum. El apttd eum diebusquin- C xin) : ct Jacob et Laban dicuntur fratrcs. AlTeclu
decim mansi, receptus ab eo ut verax et coapostolus. ctiam fratres dicuntur, sccundum quod omnes
Per hoc ostendit se nullo modo dissentire ab aliis Christinni fratres vocanlur, ut ibi: Eccequambo-
apostolis, ut susurrabant sui remuli. numet quam jucundum habitare fratres in unum
Alium aulem apostolorum netninem vidi. Et ita (1'tal. cxxxn). Et Dorainus ait : Vade, et dic fratri-
constat quod nec ab aliis didici. Neminem vidi, bus meis (Joan. xx). [Augustinus] Porro in com-
dico, nisiJacobum fratrem Domini. Hic est Jacobus mune omnes homines fratres dicuntur, quia ab uno
minor, qui dit-lus est frater Domini, idco quia hic parente nati sunt. Illos ergo fratres Christi appclla-
Jacobus filius fuit Joscph, qui patcr Jesu dictus cst * tos intelligo cognalionis privilogio. Jacobus frater
sed non est boc ratum, cum Joseph virgo fuisse Domini, vel ex filiis Joseph de olia uxore, vel ex ^4
credatur. Alia ergo cau.sa qurerenda est quare cognatione Mariae matris ejus debet intelligi, ft
frater Domini dictus sit, sicut Joscph, et Simon, ct VERS.20-24. — « QUOBautom scribo vobis, ecce 5
Judas. Unde ct in Evangclio dicitur : Ecce pater 11coram Deo quia non mentior. Deinde vehi in partes
tuuselmater tua, et fratres tui, ctc. (Malth., xii). (7) « Syrire et Citicire. Eram aulom ignotus facie Ec-
Ut ergo liqueat quaro fratrcs dicantur, sciendum « clesiis Judacaequaeorant in Chrlsto. Tantum autem
quod Maria mater Domini, Joachim et Anntc filia n « aiiditu habobant, quoniam qui persnquebatur nos
fuit.quae nupsit Joseph :elita Joseph fuit putativus « aliquando, nunc evangclizat fidcm quam ali-
143 pater Christi.Mortuo autem Joachim Cleophas « quando expugnabat, et in me clurificabant Dcum. >•
frater Joscph camdcra Annam acccpit uxorcm, et Qux autetn nunc scri'60vobisde me, ecce omnibus
genuit cxea filiam quam vocavi t Mariam, quaenupsit patet quia non mentior. Et hoc dico eordm Dco, id
Alpbaeo, qui genuit ex ea quatuor filios, scilicet est teste Deo. Jurat Apostolus ut crodatur quod
Jacobum, Joseph. Simonem, Judam. Mortuoautem dicit quod prpficit istis. (10) Necessitate compulsus
Cleopha, quidam Salome eamdem Annam duxit, et jurat, quia nisi hoc faceret, non crederent ei, qui-
generavit ex ea filiam, nomine Mariam, quaenupsit bus non expedit ut non credant, imo expcdit ut
Zebedaeo, et habuit ex ea filios, scilicet Jacobum, credant. Et video quia plus est hoc quam, est, est;
qui dictus est major, et Joannem evangelistam. ,non, non; sed hoc quod amplius est, 0 malo est
(7) Hieron., ad Elvidium. (9) Hieron., ad Elvidium.
(8) Id., contra Manich. (10) Aug., super Epist. apost. Jacob,
(Mitlth.v) : et si non a malo jurantis, a malo est;st A 'lli> ct in corum communione ot unitate viventem,
non credentis. Ideoque non ail, si quis amplius fa-l'a- accedcntibus etiam per"eum lalibus signis, qualia
cil, malum est; sed, quod amplius est, a malo est. st. et illf operabantur, (12) ita eum Domino commen-
Deinde veni praedicare in partes Syrix, el Cilicix.a». dante auctoritatem meruit, ut verba illius sic au-
Eram autem ignotus facie, id est praesentia corporis,
is, diantur in Ecclesia, tanquam in illo Christo veris-
Ecclesiis Judxx qux erant in Christo, id est in fideie sime locutus audiatur; sicut ipse dixit: Non pro
Christi, per quod patet quod nec Ecclesiae Judaeae iae his, inquit, tantum rogo, id est pro discipulis qui
me docuerunt, quae scilicet erant per se, non am- i- cum illo tunc erant, sed et pro eis qui per verbum
mistae Ecclesiis gentium. Tantum autem habebantat eorum credituri sunt in me (Joan. XVII): ubi omnes
auditum de mc, id est quod de me audierant, me- e- suos intelligi voluit,non solum qui tunc erant, sed
moriae mandaverant, hoc, scilicet quoniam qui per- r- etiam qui futuri erant; quotquot enim postea cre-
sequebatur nos aliquando, scilicet dum infidelis erat,t, diderunt in eum, crediderunt per verbum eorum,
nunc evangelizat fidem Christi, quam aliquando ex- e- scilicet apostolorum, id est per Evangelium. Quis-
pugnabat. [Auguslinus] Et quia de re difficili magna la quis enim in Christum credit, Evangelio credit:
nascitur admiratio, subdit: Et in me, id est in mea :a quod dictum est esse verbum eorum, quia ab eis
conversione clarificabant, vel magnificabant Domi-, i- p est priraitus ac praecipue praedicatum. Jam enim ab
num, id est magnificum praedicabant, qui gratiaa ipsis praedicabatur, quando per revelationem Christi
sua me convertit : vel clarilicabant Deum in me,!, ipsum verbum eorum Paulus accepit, et per hoc
id est meo exemplo praedicantes, vel gratias agentess verbum, et si non per eos. Cum accepisset a Deo
Deo, in quo eis. profui. illud, oredidit Paulus : unde et contulit cum illis
"CAPUTII. Evangeliura, et dextras accepit, quia iilud verbum
VEES.1-5. — « Deinde post annos quatuontecimn cum eis, etsi non per eos habuit. (13) Ipsa enim
« itcrum ascendi Hierosolymam cum Barnaba, as- collatio unam doctrinae speciem excussa omni leprae
« sumpto et Tito. Ascendi autem secundum reve- varietate monstravit. Lcprosi enim quos Dominus
« lationem, et contuli cum illis Evangelium quod1 in Evangelio curasse legitur, et misisse ad sacer-
« praedico in genlibus. Seorsum autem his qui vi- dotes ut se eis ostenderent, non absurde intelligun-
« debantur aliquid esse, ne forte in vacuum curre- tur, qui scientiam verae fidei non habentes, varias
< rem, aut cucurrissem. Sed neque Titus, qui me- doctrinas profitentur erroris. Nulla porro falsa doc-
« cum erat, cum esset gentilis compulsus est cir- trina est, quae non atliqua vera intermisceat,
« cumcidi; scd proptcr subintroductos falsos fratresi Vera ergo falsis inordinate permista in una do-
« qui subintroierunt explorare Ijbertatcm nostram i ctrina significant lepram, quae unius corporis colo-
« quam habemus in Cbristo Jesu, ut nos in servi- C rem diversis locis variat atque maculat. (14) Ut
o tutem redigcrcnt. Quibus neque ad horam cessi- ergo Apostoli praedicatio ab omni corruptionis lepra
« mus subjectioni. » libera monstrarctur, cum aliis apostolis contulit
Deinde post annos quatuortlecim a Christi passione,, Evangelium. Aliter enim non crederet Ecclesia ei
qui fuerunt post praedicationem Syriae et Ciliciae,, qui non fuerat cum Domino. Seorsum autem. Quasi
cum quaestio esset de lege utrum tenenda esset ani dicat : Contuli cum illis Evangelium : sed seorsum,
non, iterum ascendi Hierosolymam, non ait, ivi, sedl [Hieronymus] id est separatim. Contuli cum his qui
asccndi, pro silu terrae. Ascendi, dico, cum Barnaba,, videbantur aliquid esse, id est alicujus auctoritatis,
qui de Judaeis erat. Assumpto Tito, qui de genlibus. non publice coram omnibus, ne fidelibus ex Judaea,
. Quasi dicat: Hinc inde testes habui, quibus patet ; qui putabant legem esse servandam, fidei scanda-
, falsum esse me aliud gentibus, aliud Judaeis prae- lum nasceretur. [Augustinus] Seorsum etiam illis
; dica*e. Ascendi autem, non solum mea dispositione, exppsuit Evangelium, cum jara exposuisset coram
sed secundum revelationem Dei. Et non dico didici omnibus : non ideo quod aliqua falsa dixerit, ut
ab illis tanquam a majoribus, sed contuli cum eis, seorsum paucioribus vera diceret; sed propter in-
tanquam amicis et paribus Evangelium Christi, firmos qui non possunt omnia capere,quibus aliqua
quod prxdico in genlibtts. Hio fecit pro assertione n tacuerat dicenda perfectis. Aliquando enim aliquid
praedicationis, quia inultis erat scrupulus in doc- veri tacere licet. Ne forte. Quasi dicat: Conluli cum
trina Apostoli, perturbantibus Judaeis. [Hieronymus] eis, ne forte in vacuum currerem aut cucurrissem,
Per hoc ergo quod ait, et contuli cum illis, osten- id est ne putarer praedicasse inutiliter. Praedica-
dit se non habuisse securitatem Evangelii, nisi au- tionis vero opus appellat cursum, pro torrenti
ctoritate Petri esset et aliorum roboratum. (11) Apo- eloquio : sed neque. Quasi dicat: Non sol-jm in
stolus enim Paulus post Christi ascensionem, de collatione probatus sum, sed etiam Titus qui me-
coelovocatus, si non apostolis communicaret, et cum cum erat, cum esset gentilis. Neque compulsus est,
eis Evangelium conferret, quo ejusdem socictatis rationibus eorum circumcidi, id est non potuit ex-
esse appareret, Ecclesia illi omnino non crederet, torqueri a me ut circumcideretur, sed susceptus
sed cum cognovissent eirtn hoc annuntiantera quod est ab apos*plis in societate incircumcisus. Curergo
(11) August., contra Faust. (13) Id., in lib. Quaest. Evang.
(12) Id., super Joannem. (14) Id., oontraFaust.
105 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 106
vultis, vos Galatae, circumcidi ? cur ullro a gralia A j eram, qui introierunt explorare libertatem nostram,
recedentes ad legem transitis ? Sed propter, elc. quatn habemus in Christo Jcsu, id est «( ttos redige-
Quasi dicat: Non solum Titus non esl compulsus rettl in scrvitutem legis : quod cum faccre nequi-
circumcidi, sed nequead horam, in aliquo, cessimus, rent, populura contranos excitare molicbantur: et
quasi convicti de lege, subjectioni eorum, ut eis ideo cessimus subjectioni eorum, circumcidendo
subjiciamur, qui legalia saluti ncccssaria praedica- Timotheum ; ad horam cessimus, ita ut veritas
bant. Cum autem alibi cesserit, ut in circumci- Evangelii permancret apud nos, quae habet quod
sione Timothei, cur non hic cessit? Respondet et nequecircumcisioaliquidconfert,nequepraeputium,
ait: Propter falsos fratres, qui sn, fingunt amicos, sed fides : hoc onim erat apud Judaeos, quia cre-
subintroductos, [Ambrosius] id est in locura ubi dentcs circumcidebant filios suos. Attende diligen-
erant aposloli, latenter introductos a Judaeis. Quod ter quod Ambrosius illam litteram improbat, qua
enim infideles per se nou potorant, per falsos fratres dicitur nec ad horam cessisse, cum dicat se cessissc,
moliebantur; quos sub specie religionis immiserunt, nec ad horam, ita dicens : Titum supra dixit, non
ut explorarent quae libertas essct nobis in fide csse compulsum circumcidi. Et subjicit diccns :
Uhristi. Unde subdit: Qui, scilicet falsi fratres, sub- Sed propter subintroductos falsos fratres, elc, qui-
inroierunt, id est sub habitu pacis et humilitatis .R bus verbis quid jam. sonat nisi quia ad horam ces-
introierunt; aliud quaerendo, aiiud fingendo, explo- sit propter illos ? Si autem propter illos falsos fratrcs
rare libertatem nostram, ut scilicet accusarent li- non cessit, sicut legitur in quibusdam codicibus,
bertatem nostram, quam habemus in Christo Jesu, non voluntate non cessit; nam cessurum se signifi-
id est in fide Christi, non ut eam tenerent, sed u( cavit, si illi non cssent; sed propter illos subintro-
aliqua contentione ab eano* redigerent tn servitutem ductos falsos fratres non cessit. Si ergo cedendum
legis, id est in carnales observantias, a quibus li- non fuit, quare falsi fratres dicuntur, quorum bene-
•berati sumus per fidem Christi. Quod si esset, ve- ficio non fecit quod faciendum non erat ? Ergo si
ritas Evangc''i apud gentes non manerct, sed om. hoc est, beneficium praesliterunt Apostolo, quiaho-
nes 144 judaizarent. Et ideo hio ubi assertionem rum causa non cessit, cum Ecclesiae non deberet.
praedicationis suae conferebat, nullatcnus voluit ce. Cur igitur exploratores dicli sunt, si hoc illum fa-
dere, ut veritas praedicationis monstraretnr.Et nota cere volebant quod facturus erat ? sed propter istos
quia in his omnibus se commendat, et legem non non fecit. Sin autem non erat facturus, sine dubio
tenend am comprobat. Unde subdit: propter istos fecit. Littera hic indicat quia cessit,
VERS.5, 6. — « Ut veritas Evangolii permaneat et historia factum exclamat. Quomodo enim ad ho-
« apud vos. Ab his autem qui videbantur esse ali- ram negaret se cessisse, cum probetur propter Ju-
« quid, quales aliquando fuerint nihil meainterest. C ' daeos Timotheum circumcidisse ? Ille enim posset
« Deus enim personam hominis non accipit. » defendere se nec ad horam cessisse, qui nunquam
Ut veritat, etc. Quasi dicat: Ideo in nullo cessi- inveniretur cessisse. Nec ad horam enim cessit qui
mus, ut itr> veritas Evangelii permanerel apud vos. nunquam cessit : quod si aliquando cessit, quo-
Veritasenim Evangelii, Christi est gratia. Ideo enim modo nec ad horam? Cur etiam dicit se cessisse
hic non oessit circumcidendo Titum, ne occasionem propter falsos fratres, si per se facturus erat ? aut
daret eis, qui sine illa circumcisione dicebant, cre- enim cessurus propter falsos fratres non cessit, aut
dentes salvos esse non posse, et. ad deceptionem non cessurus propter falsos fratres cessit. Unum
gentium hoc etiam Paulum sentire jactabant. Ibi enim ex his duobus restat intelligi. Cessit ergo in-
vero ubi non ebfuit, circumcidit Timotheum pro vitus, non sponte, propter illos faciens quod per se
scandalo JLudaeorum,ne Judaeis sic videretur cir- non facerel, bumilians se legi circumciso Timotheo,
cumcisionem detestari, sicut idololatria detestanda ut dolus et scandalum Judaeorum cessaret, qui pa-
est: cum illam Deus fieri praeceperit, hanc Satanas rati erant commovere tumultum et seditionem, s-
persuaserit. Ideo ergo non fecit in Tito quod in Ti- illum filium Judaeae incircumcisum susciperet, et
motheo, ut ostenderet ilia sacramenta nec tanquam episcopum ordinaret. [Ambrosius] De filiis autem
necessaria debere appeti, nec tanquam sacrilega ]) ] Grrecorum non erat scandalum, quia epistola apo-
debere damnari. Vel secundum aliam litteram.Qui- stolorum inde dataerat, ubi dicebatur non oportere
dam enim Latini codices non habent neque, secun- eos circumcidi. Sed Judaei credentes circumcide-
dum quod itapotest legi. Quasi dicat : Titus non bant filios suos, nec epistola apostolorum hoc ve-
est compalsus circmncidi, sed alibi ad horam cessi- tabat, nec do his aliquid significaverat. Unde ncc
ntut subjeetioni, ut in circumcisione Timothei. Red- Titus est compulsus circumcidi, qui de Graecisvel
dit autcm eusam quare compulsus est facere quod gentilibus erat; sed Timotheus filius Judaeaepropter
aolebat, scilieet pro scandalo Judaeorum, praeve- exploratores circumcisus est. Per hoc enim quod
niens calumnias falsorum frsiram, qui parati erant illum circumcidit, et non illum, ostenditur, quia
. coinmovere seditionem, si illum filium Judaeaein- illa legalia nec saluti necessaria sunt, nec sacrilega,
circumcisum erdinacet episcopum : et boc est quod ita ut veritas Evangelii maneat, scilicet quia in
ait, cessimus, dico, propter falsos fralres qui subin- Christo neque praeputium neque circumcisio aliquid
roierunt in locum ubi ego cum'Timotbeo ot aliis valet, sed fides qure per dileotionem operatur. Ab
PATBUL. CXCII. |
107 PETM LOMBAHDI. 108
/i/'- autem. Quasi dicat: De colhitione Evaugolii rc- A nilnl ccntulerunl mihi, Sed potius ccontra, opinio-
fi-ro ad commendationcm meam. Scd qualct, id cst ncm insidiantium, cutn vidissent guod EvanjjHum
quam idiotre fuerint, ad comparationcm meam,a'f- prxputii, a Domino creditum est mihi, ut fideli, ita
quando, scilicet dum in lege erant, antequam essent principaliter, sicut at Petro Evangelium circumcisio-
apostoli ilii qui videbantur esse aliquid, id est alicu- nis. Christus enim Puulo dedit ut ministraret gen-
j'us auctoritatis, quia cum Domino ambulaverunt, tibus, qui etiam Petro dederat ut ministrarct Ju-
et transfigurationi ejus intorfucrunt. [Augustinus] drcis. [Ambrosius] Ita tamen dispcnsatio distributa
Videbantur, dico, ab his, scilicct falsis fratribus, est illis, ul et Petrus gentibus prrmlicarct si causa
quia qui vidcntur esse aliquid, carnalibus bominibus fecissct, ot Paulus Judacis. Qtti cnim. Quasi dicat :
videntur esse aliquid. Nam ipsi non sunt aliquid, Pnr hoc vidcrunt, quia qui opcratus est 1'ctro, id cst
etsi boni ministri Dei sunt. Christus in illis cst ali- dedit quidquid habet, cligenilo eum in ttposiolalum
quid, non ipsi pcr so; nara si ipsi pcr sc esscnt ali- circumcisionis, id est Judaeorum, operatus est etmihi,
quid, sempcr fuissent aliquid.Qualcs autera aliquan- id est ad meum honorom, intcr gentes. Cum vid:s-
do fuerunt, quia ipsi et peccatores,et idiotrc fuerunt, scnt, inquam, ct cum cognovissentgratiam qux data
nihil mea inlcrest referre, id csl nil mihi prodest in cst mihi in gentes, [Augustinus] scilicct quot mira-
hoc statu misorire, quia prrotcrita ncc prosunt noc r, cula feceram, quot gontes converteram, Cephas, id
obsuntrlnnuit tamen sc praevaluisse. Diccndo enim, est Pelrus, ct Jacobus et Joannes, qui erant honora-
quales aliquando fucrunt, indicut se in lcgalibus tiores in apostolis, quia sempcr iu secretis cum
•praevaluissc illis; sed nil tamon iis profuisse, et Domino fuerunt, qui vidcbanlur columnx esse, id
ideo Galatis no.n sunt curanda legalia. Deus, etc. cst sustentatio totius Ecclesis, quae etiam ipsa co-
Quasi dicat: Ideonil mea interest, quia Deus non lumna ct firmamentum dicitur veritatis (/ Tim. m):
accipit pcrsonam hominis, magnam vel parvam, quara etiam sapientia aedificavit, et constituit in
id est sine pcrsonarura acceptione oranes ad salutera septcm columnis (Prov. ix), quo numero vel uni-
vocat, non reputans illis dclicta eorum. versitos praedicatorum, quiasolct poni pro univorso,
VERS. 7-13. — « Mihi enim qui videbantur csse vcl septenaria operatio Spiritus sancti insinuatur.
« aliquid, nihil contulerunt. Sed econtra cum vi- Cum hoc, inquam, vidissent et cognovissent, tlede-
« dissent quod creditum est mihi Evangelium prrc- ruttt tnihi et Barnabx dextras in signum societatis,
« putii sicut et Petro circumcisionis (qui enim opo- id est consenserunt in societatem, et parueruntvo-
« ratus est Petro in upostolatum circuracisionis, luntati Domini, consentienles ut ego essem primus
« operatus est et mihi inter gentes) et cum cogno- in praedicatione gentium, sicut Petrus in circumci-
« vissent gratiam quae data est mihi, Jacobus et sione. Et sicut alii apostoli obcdirent Petro, ita
« Cephas et Joannes qui vidcbanlur columnae esse, G Barnabas Paulo. Non ergo inventi sunt in aliquo
« dcxtras dederunt mihi et Barnabrc societatis, ut dissentire ab illo, ut cum ille perfeclura Evangelium
« nos in gentes, ipsiautcm in circumcisioncra,tan- se accepisse diceret, illi negarent, et aliquid vellent
« tum ut pauperum memores essemus. Quod etiam tanquam imperfccto addere. Vt nos, quasi dicat:
« sollicitus fui hoc ipsura facorc. Cum autem ve- Dederunt nobis dextras, ad boc utique, u( nos ire-
« nisset Cephas Antiocham, in faciera ei restiti, mus fn gcnlcs; ipsi autem in circumcisionem tantum.
« quia reprehensibilis erat. Prius enim quara veni- Hoc addidorunt: Vt pauperum, qui erant in Hieru-
« rent quidara a Jacobo, cura gontibus edebat. Cum salera, memores ettemut, qni rerum suarum vendi-
« autem venissent, Subtrahebat et segregabat se, tarum pretia ad pedes apostolorum ponerent. Me-
« timens eos qui ex circumcisione erant. Et sirau- mores, dico, ad opus illorum faciendo collectas.
« lationi ejus consenserunt casteri Judaei, ita ut et Eece per hoo patet quod nobis egebant. Quod etiam.
« Barnabas duceretur ab eis in illam simulatio- Quasi dicat; Ipsi roonuerunt 145 nos boc facere.
« nem. » Quod, id est sed, ante admonitionem illorum ego
Mihi enim, vel autem. Quasi dicat: Ideo ad priora fui etiam tollicitus, id est studui hoc ipsum facere,
non recurro, quia ea qurc modo sunt, sufficiunt non minu» diligenter quam illi praeceperunt. Eo
mihi ad commendationem, scilicet quia illi qui vi- D tempore cum venisset Petrus Antiochiam, licet
debantur csse aliquid, scilicet Petrus et alii qui fue- boc in Actibus apostolorum non legatur, in faciem
runt cum Domino, nil contulerunt, id est.addide- ei restitit Paulus. Unde subdit: Cum autem, etc.
runt, mihi. [Augustinus] In quo palet quod non quasi dicat: Ipsi mihi nihil contulerunt, sed ego
illis infcrior eura.qui a Doraino adeo pcrfectus sura, contuli Pctro, quia cum venisset Cephas Anliochiam,
ut nil esset quod in collatione meae perfectioni ad- qui locus gentium erat, ego restiti ei, tanquam
derent Qui enira illis iraperitis tribuit sensum, pari. Hoc enim non audcrct facere, nisi sciret se
dedit et raihi. Vei ita continua: Vere Dcus non ac- non imparem fore. Resliti, dico, eundo in faciem
cipit personam hominis, qui si ita essct, ego Paulus, ejus, sciiicet quod non animadvertebat indicando;
ante impius, cui tales nil conferrct, non fuissem, ct non in ocoulto, sed coram omnibus quibus
sed fui. Mihi enim, etc. Vel ita junge, et legitur, nocebat. Et non temere hoc feci, quia reprehensi-
autem. Quasi dicat: Illud nil mea interest referre, bilis erat, id est dignus reprebensione, non pro
sed boc dicam, quod qui videbantur csso aliquid, se scd pro aliis. Et vere, quia boo modo. [Augusti-
nus] Pnus cnim quam venirent quidam Judrei ab Ja- A . non judaico vivis, id cst gentium, non Judreorum
cobo, Ecclesiae Hierosolymitanae episcopo, edebat ritu vivis,quiasciebatillam dissertationem ciborurn
Petrus cum gentibus, non habens discretionem in nihil conforre. Ecce qui anto fuit in rilu Judaico
cibis. Illi qui a Jacobo venerant remulatores legis dimisit. Quid ergo debent facere qui non fuerunt ut
erant, nomine Christiani, qui aequojure Christum Galatre?non utque debent recipere(15). Si, inquam,
et legem Yenerabantur.quos timens non miscebatur hoc est,quomodo cogisgentes,qum omnia quae vident
êntibus, quod si solum esset.non esset reprehen- in te putant esse necessaria saluti, judaizare? co-
sibile, sicut et ipse Paulus pro scandalo aliquando gebat quidem non docentis imperio, sed eonversa-
cessit [Ambrosius] Sed in hoc errabat quod gentes tionis exemplo, et de hoo objurgatus est. Hinc di-
judaizare cogebat suo exemplo, dum a gcntibus se scantGalatro Petri auctoritatenonessejudaizandum,
dividens Judaeis se adjungcbat. Unde subdit: Cum qui in hoc reprehensus cst.De hacautem reprehen-
autem illi venissent a Judaea, subtrahebat se Petrus, sione dissentirevidentur HieronymusetAugustinus,
latenter per aliquas occasiones a cibis gentilium. sicut et de legalinm post Christum observationc.
Et scgregabat se, id est per se gregem cum Judaeis Hieronymus enim ait Petrum non ideo observasse
faciebat, timens,non cibos, sed eos qui ex circumci- illa legalia, quod vellot ea post Christum servari
sione erant, id est dc Judaea, quia crant infirmi.vel n etiam a Judreis, sicut vere nec dcbebant, sed invi-
etiam si firmi essent, ne pro morc suo scandaliza-' tum fecissc et dispensatorie simulasse, ne scilicet
rentur. Igitur ne scandalizarentur, sed paulatim in Judaeos amitterc.; nec in hoc peccabat, quia bona
fide nutrirentur,factus est Judreis,tanquamJudreus, intentione id agebat, elsi illi peccarent, qui ejus
simulans cum infirmis idem sentire. Et simulationi quasi exemplojudaizabant.Nccfuit reprehensio ve-
ejus acteri Judxi, qui erant Antiochiae, consense- ra,quia nil in eo reprehensibile erat, scd dispensa-
run(,tanquam discerneret cibos, ila ut et Barnabas, toria, ut per hoc scirent gentes non esse judaizan-
qui mecum erat doctor gentium, ab eis duceretur dum, videntes tantum Apostolum in hoc rcpre-
genlibus subtractus in illam simulationem, Judaicae hendi.
comestionis, ut quamvis recte credcret dc legis in Augustinus vero dicttPetrum servasse illalegalia
utroque populo abolilione, eadom tamen intentiono non dispensatorie, scd vere, quasi eis subjectum,
qua Petrus.se a gentibus subtraheret.et cum infir- sed non in eis spem ponentem, qure ab omnibus
mis idem sentirc se simularet.Haec autem simulatio Judaeis erant servanda, et eum vere peccasse, non
gentibus inutilis erat, ideoque Paulus Petrum re- illa servando, sed alios suo exemplo judaizare co-
darguit. Unde subdit: gendo, ut sit repreheUsio vera non dispensatoria.
VEBS.14. — « Sed cum vidissem quod nonrecte Ait enim Hieron.(16).Exhoc locoimpiusPorphyrius
« ambularent ad veritatem Evangelii, dixi Cephro 'C Petrum a Paulo reprehensum nobis objicit, volens
« coram omnibue : Si tu cum Judaeus sis,gentiliter et illi maculam erroris,et huic procacitatisincutere,
« vivis et non Judaice, quomodo gentes cogis ju- et in commune ficti dogmatis accusare mendacium,
« daizare? » dum inter se Ecclesiarum , principes dissiderent.
Sedcum vidissem ego solus quod nott recte ambu- Quod utique facit non intelligens quo sensu Pelrus
larent, non quantum ad intentionem.sed ad verita- reprehensibilis fuisse,vel ei apbstolus Paulus in fa-
tem Evangelii,quia. per hoc peribat vcritas, ut gen- ciem restitisse dicatur. Nam uterque recte sentit
tes judaizarent, dixi Cephx coram omnibus, quia legem non esse tenendam,et in omni gcnte quicun-
pro omnibus sanandis dictum est, ut omnes illius que timet Deum ct operatur justitiam,acceptus est
objurgatione sanarenlur. Non enim utile eraterro- illi, sed utorque cauta simulatione dispensat, ille
rem qui palam noccret, in secreto emendare. [Au- subtractionem, iste reprehensionem, ut et Judaeis
gustinus] Huc etiam accedit.quod firmitas et chari- superbia.et gentibus desperatio tolleretur. Non igi-
tas Petri eui ter a Domino dictum cst: Pasce oves tur vel Paulo vel eis cum quibus ante edens se ab
meas (Jotm. xxi); objurgationem talem posterioris eis postea sepurabat, Petrus vere reprehensibilis
pastoris pro salute gregis libentissime sustinebat, crat, nec eis Paulus procaciter resistebat. Paulus
valebatque hoc ad magnum humilitatis exemplum, n enim in Pctro hoc reprehendere non potuit, quod
ut in eo qui primus est, discant caeteri mites esse ipsefecit, nec arguere simulationem, cujus et ipse
et humiles. Ipse enim Petrus quod a Paulo fiebat reus erat; sed fuit haec reprehensio non vera, sed
utiliter libertate charitatis,sancte ac benigne pietate dispensatoria; nec Petrus peccavit, nec Paulus pro-
bumilitatisaccepit, atqueita exemplum posterisprae- caciter arguit. Petrus autem,sicut legitur in Actibus
buit,tantosanctius quanto ad imitandum difflcilius, apostolorum, auctor fuit hujus decreti, legcm post
quo non dedignarentur majores sicubi forte recti Evangelium non esse scrvandam,qui post visionem
tramitem reliquissent, etiamaposterioribus corrigi. lintei,ubi erant diversi generis animalia, ad Corne-
Laus itaque justae libertatis in Paulo, et sanctre hu- lium intravit, et cum gentibus comedit: qui etiam
militatis in Petro eminuit. Dixi inquam,*f (u, o Pe- quaestionem de hac re solvit. Cum enim Paulus et
tre, cum sis Judxus, natione et genere, gentiliter et Barnabas jam conversis multis gentibus venissent
*
(15) August. ad Hieron. (16) Hieron, ad August.
Antioehiam, quidam de Judroa ibjsi-enilcntes dicc- X doce-tsa 1'hiysecorittn.qui per gentes sunl Judxorv.m,
bant: Sine lege Moysi nemo potest salvari. Tunc diccnsnon deberecircumciderefiliossuos, nequesecvn-
utrique srilicot Paulus et Barnabas et illi Judrei qui dumconsuetudincmlegis ingredi. Quidergoest ? Utique
hoc dicebant, ascenderunt Jerusalem ad apostolos. oportcl.convenire mullitudinem. .iudieruntetenimsu-
Polrus voro ait: Dedit Dcus Spiritum illis sicut et pcrvcnisse. Hoc ergo fac quod tibi dicimus. Sunt nobis
nobis, ct nihil discrevit inter nos et illos, fide purifi- viri quatuor, votum habentes super se: his assumptis,
cans corda corum. Quid crgo tentatis demum imponere sanctifica te cum ipsis, et scient omnes faka esse qux
jugum, qttod neque nos neque pafres ttostri portare de tc autlierant (Act. xxi). [Augustinus] Non.ut opi-
potuimus f sed per gratiam credimus salvari sicut et nor, obscurum est, et Jacobum hoc ideo monuisse,
illi (Act. xv).Petrus itaque bene sensit de abolitione ut scirent falsa esse quae de illo audierant hi, qui
legis, sed simulavit pro timore Judrcorum ne ocoa- cum ex Judaeis credidisscnt, tamen aemulatoros
sione gentium afide recederent,et sic perderetgre- erant legis, qui siceavolcbant observari, tanquam
gem suum.Simulavit autemPauluspro simili metn, sinehisinEvangeliosalus credentibus essenon pos-
ut in circumcisione Timothei,et ipse qui comam ex sit. Hi senserant Paulum vehementissimum gratiae
voto nutrivit ut Nazaraei, in Cenchris ex lege caput praedicatorem, et intentioni eorum maxime advcr-
totondit. Post multa etiam in Jerusalom consilio „ sura. Ab rrmnlis enim novaelegis qui ncn intellige-
Jacobietpresbyterorumpurificatussecundumlegom bant quo animo a Judaeis fidelibus illa tunc obser-
in templum intravit, et hostiam obtulit. Ecce quo- vari deberent, scilicet propter commendandam, au-
. modo Judaeis Judaeus factus est. Non ergo officioso ctoritatcm divinam et sacramentorum illorutn pro-
mendacio, sed honesta dispensationc et Petrura se pheticam sanclitatem, nr.n propter adipiscendam
a gentibus segregasse, et Paulum ei restitisse, ego salutem, diccbatur Paulus gratiic prrrdicator egre-
imo alii ante rae exposuerunt, ut ct npostolorum gius damnarc legom Moysi ut sacrilegam, nec Deo
prudentia demonstraretur, et blasphemanlis Por- mandanto scriptam,et ideo hujus falsae criminatio-
phyrii imprudentia coerceretur (17). nis invidiam diluere volensipsejudaizavit,ostendens
Augustinus verodicitcredcntes degontibusonero non eam esse sacrilegam Judaeis, ut cst idololatria
legis liboratos esse ; de Judrcis vcro crcdcntes, lngi gentibus, ncc tamen csse necessariam saluti.
subditos esse, nec peccare si circumcidunt et sacri- Porro apostoli decreverant Hierosolymis, ne
ficant, modo spem salutis in eis non constituant, quisquam tunc Judaeos judaizareprohiberet, quam-
nec peccat Petrus si judaizat.sod quia cogit gcntes vis etiam ipsos Christiana doctrina non cogeret
judaizare suo exemplo, in quo solo, Paulus reprc- (18). Itaque si post hoc apostolorum decrctum
hendit eum ut dootor gentium, ut sit reprehensio Petrus habuit illam in Antiochia simulationem qua
vera, nec dispcnsatoria. Alioquin mcntitus est Pau- C gentes cogeret judaizare,non mirum siPauluscon-
lus. Si enim hoc fecit Petrus quod facero debuit, stringebat eum libere dehere asserere, quod cum
mentitus est Paulus qui eum vidit non recto arabu- , caeteris aposlolis se Hierosolymis decrevisse memi-
lantem ad veritatera Evangclii. Quisquis enim facit norat. Si autem hoc ante illud Hierosolymitanura
quod facere debct,recte utiquo facit, et ideo fulsum concilium Petrus fecit, nec sic mirum est, quod
de illo dicit, qui dicit eum non recte fecisse, quod cum volebat Paulus non timide hoc subtegcre, sed
novit cum facere debuisse.Si autem verumscripsit fidenter asscrere, quod cum pariter sentire jam
Paulus, verum est quod Petrus non recte ambulabat noverat, vel quia cum eo contulerat Evangelium,
ad veritatem Evangelii: ego quidem illud Petrum vel quia in Cornelii vocatione etiam divinitus eum
sic egisse credo, ut gentes cogeret judaizare. Hoc de hac re monitum acceperat, sive quia antoquam
enim lego scripsisse Paulum quem mentitum esse illi venisscnt Antiochiaro qtios timuerat,cum genti-
noh credo, et ideo non recte agebat hic Petrus, bus eum convesci viderat. Non cnim negamus Pe-
quia erat contra Evangelii veritatera, ut pularent trUm in hac sententia fuisse in qua et Paulus fuit.
qui credebant in Christum, se sine illis legalibus Non igitur tunc eum quid in oa re verum esset
salvos esse non posse. Hoc enim contendebant An- docebat, sed cjus simulationem qua gcntcs cogcbat
tiochiaB qui ex circumoisione crediderant. Ipsum n juduizare, arguebat.quia sic illa omnia simulatorie
veroPaulum credononitaegisse.quandoTimothoum gerebantur, quasi verum essct quod diccbant qui-
circumcidit, vel Cenchris votum persohit, vel Hie- dam, scilicet credentes sine legenon posse salvari,
rosolymis a Jacobo monitus, legaliu illa suscepit, in cujus scntcnliae non consensionem, sed simula-
ut putare videretur per illa legalia salutem posse tionem timore Petrus inciderat, ut de illo vere
dari, sed ne illa quae in umbris futurorum Deus Paulus scriberot, quod cum vidisset non recte
fieri jusserat, tanquam idololatriara genlium dam- ambulantem ad veritatem Evangelii, cique verissime
nare crederetur. Hoc est enim quod Jacobus ait: diceret quod gentes judaizare cogebat, quod Paulus
Vides, inquit, frater, quot millia sunt in Judxa qui utique non faciebat: ob hoc illa vetera veraciter
crediderunt in Christo, et hi omnes xmuialores legis ubi opus erat observans, ut damnanda non essc
sunt. Audierunt enim de te quod discissionem 146 monstraret,praedicans tamen instanter non eis, sed
(17) August. ad Hieron. (18) August. ad Hieron.

113 COLLECTANEA IN IPIST, D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. H4
gratia fidei salvos fieri fideles, ne ea velut necessa- A Israel (Jer. xxxi). Non dicit populo gentium sed
ria quisquam susciperet, post passionem et resur- Judaeis, ut non in vetustate litterae vivant, sed in
rectionem, namqueDomini jamrevelatafide, amise- novitate spiritus.nec sunt illae caeremoniaeres in-
rant tanquam vitam officii sui. Verumtamen sicut differentes inter bonum et malum ; si observandaa
defuncla corpora deduconda erant quodammodo sunt.salutem afferunt, si vero salutem nonafferunt,
ad sepulturam, nec simulate, sed religiose, non non sunt observandae. Ea» observare tu dicis bo-
erant deserenda continuo, vel inimicorum obtre- num, ego assero malum, non modo eis qui ex gen-
ctrationibus tanquam canum morsibus projicienda. tili, sed etiam qui ex Judaico populo crediderunt.
Ideo nunc quisquis Christianorum quamvis sit ex VEBS. 15-18. — « Nos natura Judrei, et non ex
Judaeis ea celebrare voluerit, quasi sopitos cineres « gentibus peccatores. Scientes autem quod non
eruens non erit pius deductor vel bajulus corporis, « justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem
scd impius sepulturre violator. Nam processu tem- « Jesu Christi, et nos in Christo Jesu credimus ut
poris observationes illae ab omnibus Christianis « justificemur ex fide Christi, et non ex operibus
sunt deserendae. Item ipsum apostolum Paulum in- « legis. Propter quod ex opesibus legis non justifi-
terrogans, interpello et requiro in eo quod scripsit « cabitur omnis caro. Quod si queerentes justificari
se vidisse Petrum non rectc ambulare ad veritatem n « in Christo, inventi sumus et ipsi peccatores,
Evangelii, eique ideo restitisse, quod illa simula- « nunquid Christus peccati minister est ? Absit!
tione gentes judaizare cogebat: utrum verum scri- * Si enim quae destruxi iterum haBCreaedifico, prae-
pserit an non, nescio qua dispensativa falsitate « varicatorem me constituo.
mentitus sit. Absit! ut eum mendaciter fecisse cre- Nos natura, etc. Commendata auctoritate sua
damus (19). Omnino enim tenendum est in doctrina jam rationibus incipit agere, quod carnales obser-
religionis nullomodoesse menliendum.eta scripto- vantiae post Christum non sunt observandae, osten-
ribus sanctarum Scriptururum credendum est om- dens justitiam, non ex lege, sed ex gratia fidei esse,
nino ahesse mendacium, ne dispensatores Christi primo', exemplo sui et apostolocum, et Abrahae,
sibi putent licere pro veritatis dispensatione men- qui ex fide justificati sunt, deinde Scripturarum
tiri. FidelisigiturdispensatorPaulus nobis exhibet atteslatione, tandem humana consuetudine. De
procul dubio in scribeado fidem, quia veritatis improbatione itaque legis incipit hic plene agere.
dispensator erat, no'n falsitatis : et ideo verum Quasi dicat: Gentes non debent judaizare. Et vere,
scripsit, dicens se vidisse Petrum non recte ambu- quia nos qui valuimus in lege, scimus eam non ju-
lantem ad veritatem Evangelii, eique in faciem stificare, et ideo ea dimissa ad Christum confugi-
restitisse.quodcogeretgentesjudaizare.Petriitaque mus, quod ita dicit: Nos, scilicet ego et alii apo-
et Barnabae simulatio, merito reprehensa est et C stoli, sumus nalura Judxi, id est non proselyti, sed
correpta, ne et tunc noceret, et ne posteris ad imi- genere Judaei sumus, et non sumus peccatores ex
tandum valeret. gentibus. Quasi dicat: Peccatores quidem sumus,
Cui Hieronymus ita respondet: Scribis in epistola sed non ut genles idololatrae et immundi (20). At-
quod Paulus cum jam esset Christi Apostolus sus- tende quod sicut interest inter irridentes et irriso-
cepit ea quae in lege praecipiuntur celebranda, ut res, et inter scribentes et scriptores, et hujusmodi,
doceret non esseperniciosahis qui ea vellent sicut ita Scriptura peccatores appellare consuevit valde
a parentibus per legem acceperant custodire, si iniquos, et gravibus peccatorum sarcinis oneratos,
tamen in eis non constituerent spem salutis. Estque qu°d nomen gentibus imposucrunt Judaji ex vetusta
sumnia sententiae tuae, credentes quidem de genti- superbia, tanquam ipsi justi essent, cum essent et
bus a legis onere liberos esse, sed credentes de ipsi peccatores. [Auguslinus] Hoc nomen non est
Judaeis bene facere, si sacrificant et circumcidunt. in Scripturis usitatum de illis"qui cum juste et lau-
Sed si post Evangelium bcne facit qui judaizat in dabiliter vivant, non sunt sine peccato. Scientes
sacrificiis et caeteris, in haeresim labimur Cerinthi autem. Quasi dicat: Sumus natura Judaei, et non
et Ebionis, qui propter hoc sunt anathematizati peccatores ex gentibus, sed tamen scimus quod
quod Evangelio miscuerunt cultum legis, qui dum T}homo, id est Judaeus quantumcunque in lege sit,
volunt Judtei esse et Christiani, neutrum sunt: et non jusiificutur ex operibus legis, id est per opera
si tales suscipimus ut in Ecclesia Dei faciant quod legalia, quae sunt de sacrificiis et de aliis figurativis.
fecerunt in synagoga Satanae, non illi Christiani Nullo denique modo justificatur, nisi per fidem
fient, sednosJudaeosfacient.Dicislegiscaeremonias Christi Jesu, id cst qua creditur in Christum. Et
his qui cx Judaeis sunt non esse pestiferas ego quia hoc cst, ergo et nos Judaei sicut et gentes,
contra pronuntio quod sunt utique caeremoniaeJu- credimus in Christo Jesu, ut justificemur ex fide
daeorum omnibus mortiferae fidelibus. Finis enim Chrisli (21). Non ideo dicit ex fide, quod opera
legis Ckrishts esl (Rom. x). Item : Lex et prophetx DOnafrustrentur, cum Deus reddat uniouique se-
usque ad Joannem (Luc. xvi). Item Jeremias: Consum-. cundum opera sua, scd quia opera sunt ex gratia,
mabo testamenlum novum surer domum, vel domui non ex operibus gratia, quia fides per dilectionem
(19) Auguslinus, contra Judam. (21) ld., ad Paulin. episc.
(20) Id., in psahno cv.
operans, nihil operareiur, nisi ipsa dilectio Doi A servaretis ? Vel ita, quod si. Quasi dicat: Vere cx
diffunrtoretur in nobis per Spiritum sanctum, nec operibus legis non estjuStitia,quod,id est quia nos
ipsa fides esset in nobis, nisi Deus cara daret (22). ipsi quaerentosjustitiam in Christo, [Berengar.] id
Ex fide ergo nos dicit justificari, quia ipsa prima L est rcvora cognovimns nos non posse justificari,
est,ex qua impetrantur caetera. Ex fidojustificemur, nisi transeuntes ad Christum, nos dicoinventi pec-
dico, et non cx operibus legis aliquo modo, sive antcs catores in lege. Et si hoc est quod utique est, nun-
fidem sive cum fide fiant. quid Christus minister peccati, id est nunqnid pati-
Propter quod, scilicet quia Jndaeus nonestju- tur Ghristus, et concedit nos relabi ad id quod era-
stus ex lege, patet quod ex operibut legis non jusli- raus? quod si pateretur, id est concederet, profecto
ficatur omnis caro, id est gentilis, quia si ex illisi nobis esset rainister peccati, id est prioris status
non justifioatur Judaeus, multo minus caro, id estt nostri sicut fuisset transeuntibus. ad se minister
peccator ex gentibus. Quod si, quasi dicat: Noss justitise, sed absit! Si enim; quasi dicat: Vere Chri-
crediraus in Christum ut per fidcm justificemus. stus non est minister peccati vcl legis, ego enim se-
Qttod, id est sed *i, et nos ipsi invcnti tunxus,, quax ejus, destruxi legera rationabililer vivendo et
peccatores, ideo quia sumus, guxrenlesjustificari ini docendo. Et si, ego, iterum reaedifico haec quae de-
Christo, id est si dioitis, et si verura est nos pec- nj struxi, id est legem, constituo me esse prrevarica-
casse eo quod legem dimisimus, et in Chrisfo) torera, id est contra legera spiritualiter intellectam
justitiam quaerimus, tunoqui hoo praacipit, scilicett facio.
Christus, est minister peccati. Nunquid Christusj VERS.19-21. — « Ego enim per legem legi mor-
est pecoati mmister? Quasi,dicat; Mirum est sii « tuus sum, ut Deo vivam. Christo confixus sum
quischoc dicat. Sen absit ut Christus peccaverit,, « cruci. Vivo autem jam non ego; vivit vero in me
qui legem destruxit, et deseri praecipit! Si enim. « Christus. Quod autem nune vivo in carne, in fide
Quasi dicat: Vere Christus non peccavit boc praeci- « vivo Filii Dei.qui dilexit meettradiditseraetipsum
piendo, quia nec ego peccavi deserendo, et de- « pro rae. Non abjicio gratiam Dei. Si enim per le-
struendo, quia ti ilerum hxc rexdifico qu.r de- « gem justitia, ergo gratis Christus mortuus est. »
ttruxi, scilicet superbiam gloriantem de ope- Ego enim per legem. spiritualiter intellectam mor-
ribus legis prmaricatorem me esse constituo. Vi- tuus sumlegi, ne carnaliter in ea vivara. [Augusti-
detur forte ex his verbis eimiliter posse objicii nus] Vel per ivgem, id est per auctoritatem legis,
quia, si fidem Cbristi quam ante oppugnabatt ipsam dimisi, qnasi ei mortuus, nullum carnalem
nunc asdificet, praevaricatorem se constituat, sed1 sensum eius habens; in qua scriptum est: Proplte-
illam non destruxit, quia destrui non potest. Hancc tam suscitabti Dominus de fratribus vestris, ipsum
autem superbiam vere destruxerat, et destruo-'. C tanquam me audielis (Deut. xvin). Et item: Consum-
bat, et ideo, si reaediflcaret, praevaricator fieret. mubo teslamentum novum domui Israel (Jer. xxxi).
147 [Augustinus] Ille enim praevaricator est quii Et: Holocausta, et pro peeeato non postuUuti; tunc
cum destruxeritrem falsam quae destrui potest,eamn dixi: Eccevenio(Psal. xxxrx); etalia hujusmodi.Mor-
rursum aedificat. Ille vero non est, qui rem verami tuus sum legi dico, ut vivam,non mibi, sed Deo, id
cum conaretur destruere, et postea veram esse aoD est ad honorem Dei, quod etinm possum, quia cum
destrui non posse cognosceret.tenuit eam utin ipsa% Christo confixus sum crud, id est crux Christi ex-
ssdificetur. Vel ita, quod si quae. Quasi dicat: Dixii stinxit in me ardorem peccati, ut jam ultra ad id
quod ex operibus legis non est justitia.et vore.Quod,, non extendar timOre Dei, quasi clavis habens car-
id ost quia etiam nos ipsi qui in lcge majores inventii nes affixas. Unde: Confige timore tuo carnes meas
sumus, non opinione babiti, sed ratione probatii (Psal. cxviu). Vivo aut<m; quasi dicat: Cum Chri-
fuisse peccatores in ea, scilicet dum ei subjectii sto crucifixus sum cruci, sed propter hoc vivo virtu-
serviebaraus. Quod indo apparet, quia suraus quae- tibus, id est vigorem bene operandi babeo, rivo,
rentes, id est quaerimus, justificari in Cbristo, quiai dico, jam nonego, secundum carnem.quia jam non
curinChristo quaereremus justificari, nisi quia ini sum ille peccator qui prius eram. Vivit vero in me
lege non eramus justi? Et si hocest.id est si nos quii Q[ Christus,id est novitas Christi apparet in me. Etest
in ea perfecti eramus, fuimus ex eu peccatores, tunc; sensus (23): Non est in me justitia mea, sed Christi.
lex ubicunque post Christi passionem servatur, mi- Ad quid ergo lex necessaria est? Quodautem, illud
nistrat peccatura,et si lex ministrat peccatum.tunc ; quod dixerat, et quod est, et qualiter est, et per
si Christus legem modo ministrat, et peccatura. SedI quid, oxponU. Quasidicat: Dico mevivere, quod
nunquid Christus est minister peccati? AbsitlNon i autem nunc vivo, id est bene operari possum in car-
enim ministerest peccati; ergo noclegis,quodforte j ne, corruptibili in qua est incentivum vitiorum, id
viderotur, quia eam adimplcvit. Scd absit quod ipses est quod in igne non uror, in fide vivo, id est per
8i't minister, id est quod eam ministraverit, docensi fidem est, non per laboriosa opera legis. Fide dico,
eam post suum passionem scrvandam. Et si Chri- Filii Dei, cujus fides valere potest cum sit Dei Fi-
stus non est minister legis, cur vos, Galatae, eam lius. Ut autem ostcnderet non esse meriti sui, sed
(22) August., ad Prosp. et Hilarium. (23) Id., De sermono in Epist. Joan.

111 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULT. — IN EP. AD GALAT. H8
gratiae Christi, quod in carne vivens vivit in fide, A j enim quorumdam oculi visu urentes, ct hic eorum
addit,r/ui<iij't'£i(me,et pcrhoc fideshabet efficaciam, actus fascinatio dicitur, etpotest fieri ut huic pec-
et per dilectionem tradidit pro me, non aliud sacri- cato inserviantdaemones.Similiterinvidiatanquam
ficium, sed semetipsum,solum.qui tantus est. Attende fascinus urit. Invidus enim non modo sibi nocct,
quodFiliussetradidituthicdicitur, etporeum ti-adi- cum aliona felicitate tabescit,scd etiam his in qui-
dit ut alibi ait Apostolus: Quiproprio Filio suononpc- bus aliqua bona esse incipiunt. Unde in libro qui
percit,sed, pro nobis omnibustradidit illutn (Iiom.vm). Sapientia Salomonis inscribitur : Fascinatio mali-
Si Pater tradidit Filium,et Filius tradidit seipsum, gaitatis obscurat bona (Sap. ivj. Sic factum est ut
Judas quid fecit? Facta est traditio a Patre, facta invidi tanquam fascinantes nocuerint Galatis nuper
est traditio a Filio,factaest traditio a Juda,unares in Christo renatis, ut iidem Galatae fidei stomacho
facta est. Quid ergo discrcvit Patrem tradentem Fi- nauseante cibum Spiritus sancti emovuerint. Quid
lium, et Filium tradcntem se,ct Judam tradentem autem ex hac fascinatione evencrit ostcndit snb-
Magistrum? Quia hoc fecit Pater et Filius in cha- dens : Anfe guoruin ocuios, etc, [Ambrosius] quasi
ritate; Judas autemfecitjn proditione. Videtisquia dicat:Verefascinati cstis aixlc guorum ocutos, idest
non quid faciat homo considerandum est, sed quo quorumreputationeC/i',ic(u5,lauiump/,05crfp(«5<»5(,
animo et voluntate faciat. In eodem facto invenimus •p, p id est damnatus. Et in vobis, ct in vcstris intollecti-
Deum, in quo invenimus Judam ; Deum benodici- bus falsis Christus crucifusus cst, ut purUs homo
mus, Judam detestamur; benedicimus charitatem, sine salute vestra. In oculis et sensibusprudentium
detestamur iniquitatem. Deus cogitavit salutemno- Chrislus videtur damnasse mortcm et diabolum, ct
stram.qua redempti sumus; Judascogitavit pretium infernum, secundum illud Osee: Ero mors tua,
quo vendidit Dominum ;Filius pretium quod dedit o mors. etc. (Ose. xni). Hrec est virga Moysi quae
pro nobis. Diversaego intentio, diversa facta facit, versa in serpentem devoravit serpentcs magorum.
cum tamen sit una res, reparatio ex diversis. Eam Hic est summus sacerdos in lege, in cujus mortc
si metiamur, unum coronandum alterum damnan- qui sanguinem proximi fuderant ignoranter, et ob
dum ; unum gl'irificandum, alterum detestandum id metuentes ad civRatem refugii se contulerant,
invenimus. Non abjicio; quasi dicat: QuiaChristus absolvebanlur, et securi fiebant a metu. Ita Christi
ex dtlectione tradidit se et justificavit me ergo non morte damnato superbo salus nostra procurata est,
abjicio graliam Dei, id est non recipio legem, quod quod innnuabat ineffabile nomen Domini,scriptum
esset abjicere gratiam- [Augustinus] Vel secundum in lamina aurea summi pontificis, quod erattetra-
aliam litteram, quae est : Non sum ingratus gratix gramraalon, id est quatuor litterarum, quae sunt
Dei, ut ei comparem aliud, id est legem, ut dicam ioht, he, vau, eth, id est principium passionis vilx
per legem esse justifiam. Nec debeo : Si enim per C l Ule; ac si diceretur:Ille cujus iste legalis sacerdos
legem, id est per opcra legis quibus Judaei confide- gerit personam, cst nobis per passionem auctor.et
bant, justitia est, ergo Christus mortuus est gratis, reparator vitae per Adam amissae. Unde: Qui ascen-
id est frustra, sine causa. dit super occasum Dotniausnomcnitli(Psal.Lxvu).
CAPUT III. OccasumenimmortisChristusascendit,idesttrium-
VERS.1,2, — « 0 insensati Galatae,qui vos fasci- phavit, diabolum et raortcm damnando. Sed oculis
« navit non obedire veritati ? Ante quorum oculosi stultorum videtur dantnatus tantum, et in eorum
« Jesus Christus proscriptus est, ot in vobis cruci- sensu crucifixus ut homo, in quo nullu spes salutis
« fixus. Hoc solum a vob-is volo discerc : Ex ope- sit. In illis ergo vivit Christus, et in islis est mor-
« ribus legis spiritum accepistis, an ex auditu fi- tuus. Vel ita : Ante quorum oculos Christus Jesus
« dei %» proscriptus est.id est prosoriptio ojusita vobisnota
0 insensati Galatx. [Ambrosius] Increpat eos : fuit, quasi ante vos fuisset faota, et in vobis est
verba cnim sunt irascentis, et increpantis, qui per crucifixus, id est in intellectibus vestris fuit cruci-
inorepationem commonet eos,ut rationes sequentes i fixio, ut scirelis qualitor facta, et quid contulit.
attentius^ audiat. Quasi dicat : Non ex lege, sedI ]Augustinus] Vet ila, vere fuscinati cstis, anto quo-
ex fide justitia est, et Christus ex dilcctione se pro) lrj rum oculos, id est iu vestra praesentia vobis viden
nobis tradidil. Et cum haec omnia constent, et ini tibus ille tantus qui est Christus Jesus, etprovobis,
his instructi fuistis. 0, dolendo dicit, vos Galatae,, crucifixus est, et proscriptus, id est exhaeredatus,
«stis insensati, quia nec se circumvenlos esse co- et hoo in vobis ; in aliis nbn deberetis pati, ut re-
gnoscuntrEt cum prius recte instructi fueritis, quiss gnum et haereditatem suam amitteret, nedum in no-
tot fmmavit, id est dceepit, veritati 'non obedire ?f bis, sed in vobis etiam proscriptus est, id est haere-
"feritas enim se ingerit vobis, et vos ei non credi- ditatem suam amisit in vobis, id est in vos ipsos.
tis. Et quis vos ita fascinavit? Per simile hocdicit;; [Berengar.[ Ouod ait, crucifixus, pondere pronun-
quasi dicat : Ut quod ante oculos est non videatis,, tiationis indiget cum dolorc, quod addidit, ut hinc
sicut magicis tadiAeationibus aliter quaeda::: oculisa maxime moveret eos, cum considerarent quo pre-
hMdinum ostenduntur quam sint, et dicuntur illree tio emerit possessionemquam in eis amittebat. Vel
fascinationes. [Hieron.] Dicitur etiam fascinus sivee ita : Vere fascinati estis,ante quorum, ooulos Chri-
fascinatio vulgo qaod nocet infantibus. Dicuutur'r' stus Jesus proscriptus.est, H est dum per legem
H9 PETRI LOMBARDI 120
Chrisfum Jesum deseritis.Christus estavobispro- A. « passi estis sine causa, si tamen sine causa? Qui
scriptus, sicut a Pilato, id est ita peccatis, sicut « crgo tribuit vobis spirftura, et operatur virtutes
peccavit Pilatus Jcsus proscribondo eum, et dum « in vobis,ex operibus legis.an ex auditu fidei?Sic-
insufficientem crcditis, crucifixus est in vobis, id « ut scriptum est : Abraham credidit Deo, et re-
est a crucifixoribus, pcccali quantitute non dif- « putatum est illi ad justitiam. Cognoscite ergo
fertis. « qnia qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrabe. Pro-
IIoc solum volo. Postquam Galatas increpando « vidcns autcm Scriptura quia ex fide justificat
commovit, commotis ei3 per increpationnm probat « gentes Deus, praenuntiavit Abrahae, quia bene-
quod lex non est Observanda, quia non ex ea, sed « diccntur in te omncs gentes. Igitur qui ex fide
ex fide veniunt omnia necessaria, scilicet spiritus, « sunt, benedicentur cum fideli Abraham. Qui-
148 juslitia, benodictio ; quasi dicat: Quamvissi- « cunque cnim cx operibus lcgist sunt, sub malc-
tis fascinati ct slulti.tamenhoc voloncobis discerc, « dicto sunt.
quia hoc adeo cvidons ost, ut et stulti docere que- Sic stulti. Item hic increpat eos; quasi dicat: Et
ant; et hoc solum volo a vobis sciro, quia si nihil quia spiritus cst ex fide, ergo vos stulti estis el sic,
aliud esset,hoc solum adprobandum quodintcndo id cst adeo,u( cum caperitis instrui Spiritu sancto,
sufficerot. Quid est illud? Ecce conslat quia accepi- H id est cum jnitittmhabueritisa Spiritusancto.nunc
stis Sfiiritum sanctum inhabitantem. Kt cum hnc cum provectioros cstis consummamini, id est qure-
constet quod Spiritum accepistis.anej; operibuslc- ritis consuramari carne, id est per carnales obser-
gis, ubi labor est, qure nunquara habuistis, acce- vantias, a quibus ncc initium justitiae poterat, ha-
pistia cum, im CXauditu fidci ? id est ex fidc quae beri, et ita ordinem coufunditis.[Augustinus] Ordo
audilus facilitate venit?[Auguslinus]Ex fide utiquo, cnim est a carnalibus ad spiritualia surgcre,non a
non ex oporibus logis. Ab apostolo enira praeflicata spiritualibus ad carnalia caderc, sicut vobis acci-
est eis fidcs, in qua praedicatione advcntum etprre- dit, quia quod bonum non cet, non est Evangelium
Bentiam Spiritus sanotisenserant.Sicut illo tcmpore cum boc annunliatur. ran(a,etc.,quasi dicat: Vos,
in novitate vocationis ad fldem, otiara sonsibilibus q.ureritis consummuri carnalibus obscrvantiis, sod
miraculis praesentia sancti Spiritus apparebatsicut non consummaraini, irao habita perditis. Et ideo
in Aotibus apostolorum legitur. Hoc autem factura tanta passi estis sine causa, id est sine utililate;
erat apud Galatas, antoquam isti ad eos porverten- vel hoc idco dicit, quia raulta jam prn fide tolera-
dos venissont. Hic crgo sensus est: Si in illis opo- verant, et in ipsis passionibus charitate timorera
ribus Icgis esset salus vestra, non daretur vobis viccrant, sine causa ergo tanta passi erant, qui a
Spiritus sanctus, nisi circumcisis; eed fuit datus charitate quro in eis tanta sustinuerat, ad legem
vobis antcquam operu lcgis haberctis.Et sciendum C labi volebant. [Ambrosius] Si tamen; quasi dicat:
quod nunc de operibus raaxime tractat quaesuntin Dico vos passos sine causa, non, tamcn affirmo,
sacramenlis, quaenon suntncccssaria, ubi jaragra- quia in vobis, id est in potestate vestra est, si vul-
tia fidei est. Biperlita cnim sunt op6ra legis. Nam tis, non erit sine causa, imo prodcrit. Sine causa
partim in sacramcntis, partim in moribus acci- euim fuctum dicitur superfluum.quod nec prodest,
piuntnr, Ad sacramenta pertinent circumcisio, nec nocet. Ho* autem prodcsse potest, ei rcsipue-
Sabbatum, noomenirc, sacrificia, et hujusmodi in- rinl. Hoc dicit ne desperent. Qui ergo tribuil, etc.
numerae observantiae. Ad mores autem : Non occi- Redit ad illam quam cocperat demonstrationem,
des; non maechaberit (Exod. xx), et hujusmodi. In ostendens quod sicut illi per opera iegis quae nun-
observantiis autem si non intclligantur, servitus quam habuerunt, non acceperunt Spiritum sanc-
8ola est, qualis erat in populo Judaeorum, et est tura, sed per fidem; ita et ipse non per illa opera,
usque adhuo. Si autem observantur illa el intelli- sed per fidem hadet polcstatem dandi Spiritum sano-
gantur, non modo nihil obsunt, sed etiam prosunt, tum, et operandi miracula. Quasi dicat: Quia vos
si tempori congruant: siout a Moyse et prophetis non ex operibuslegiaquaenunquamhabuistis.acce-
obscrvata sunt congruentiu illi populo, cui adbuc pistis Spiritum, sed ex fide, ergo qui tribuil vobis,
talis Bervitus utilis erat, utsub tiraorecustodiretur. j ) Spirilum sanctum, minis»erio, non auctoritate, et
Nihil enira tampraeterretanimum quam sacramen- operatur virtutet, id est miracula in vobis, id est in-
tum uon intellectum ; intellectum vero pium gau- ter vo8, scilicet ego, facit hoc ex operibus legis, an
dium parit, et celebratur libere, si opus est tem- ex auditu fideif Non utique ex operibus legis, sed
pori; 8i vero non est opus, cum suavitate spiritali ex fide : et si mihi qui ibi valui non prosunt, cur
tamen legitur.ot tractatur.Omne autcm sacramen- vos ca quaeritis? Quod autera mihi non prosint per
tum, cum inteliigitur, vel ad contemplationom veri- exemplum vestri manifestatur; per vos enim po-
latia, vel ad bonos mores refertur.Contemplatiove- testis viderc quod ego qui habui opera legis, non
rilatis in solius Dei dilectione et cognitionc fun- tamen per ca,sed per fidemaccepipotestatemdandi
data cst. Boni mores in dileotione Dei et proximi. spiritum ministerio, non auctoritate, et operandi
In quibusduobus tola Jex pnndet ct prophcta;. mitacula. De eo quod sub lege fuerat,posset dubi-
Vijiis-.3-10. — « Sic stulti estis, ut cum spiritu tari, scd per similitudinem istorum liquet. De-
«crrperitis, nuric carne consuramamini ? Tanta inde adhibet exemplum patris Abraham, cui
ante circumcisiouem fides reputata est ad justitiam A « manifestum est quia justus ex fide vivit.Lex au-
subdens: « tem non est ex fide; sed qui fecerit ea, vivet in
Sicut, etc. Et ostendit hic justitiam esse ex fide: « illis. Christns nos redemit de maledicto logis,
quasi dicat: Ita spiritus est ex fide sicut et justitia. « factus pro nobis maledictum, quia scriptum est:
Nam scriptum est ih Genesi; Abraham credidit Deo, « Maledictus omnis qui pendet in ligno, ut in gcn-
et ipsum credere, reputatum est ei ad justitiam, id « tibus benedictio Abrahae fieret in Christo Jesu,
est sufficiens causa fuit justitiae Abrahae, et est «ut pollicitationem spiritus acoipiamus per fi-
aliis. Et vocat hic justitiam peccatorum romissio- « dem. »
nem, et bonae vitae observanliam.Co;/no*«'(e; quasi Scriptum est enim ; quasi dicat: Illi qui ex ope-
dicat: Quia Abraham justus cst ex fide, cognoscile ribus legis sunt maledicti sunt. Et vere, quia sic
crgo quia illi qui sunt ex fidc, id est quorum esse scriptum est in Deuteronomio : Maledictus est ornnis
est ex fide, id est qui ex fide credunt se juslilicari qui non permanserit, non solura cognoverit, non in
et salvari hi suttt filii Abrahx, imitatione, id est quibnsdam tantum, sed in omnibus prxceptis, qux
justi. Providens autem. [Augustinus] Ostendit Supe- scripta sunt in libro legis. Permanscrit dico, ita ut
rius ex flde esse spiritum et justitiam, hic ostendit faciat ea, id est non modo velit.scd opore impleat,
ex eadera fide esse bcnedictionem ; quasi dicat:!Non «j quod nullus potest faoere. Unde Petrus ait: Quid
solum justitia estex fido,scd ctiam bencdiclio.quia tcnlatis imponere nobis jugutn, quod ncque nos ncque
Scriptura, inducen3 Deum loqucntem Abrahae, di- patres nostri portare potuimus ? (Act. xv.) Et cst
cit: 0 Abraham, omnes gentes, non tantum Judrci, sensus: quasi dicat: Deus per Moysen multa qui-
benedicentur aeterna beatiludine in te (Gcn. XXVIII), dem praecepit quaenullus implero poterit, sed ho-
id est quod est in fidei tuae conformitate.quia imi- mini data sunt in onus ad .ejus domandam super-
tatione fidciejus quajustificatus est etiara anlecir- biam, qui dicebat :Non deest qui impleat,Bod doest
cumcisionem, Judaei et gentes benedicontur. Vel in qui jubeat. Et ideo maledicti erant omnes qui sub
le, id est in tuo seminc, scilicet in Christo. Et ne legc crunt.quiain omnibus crat rcatus transgressio-
alio, id estad alium seusum.vcrtas verbailla, dicit; nis, a quo absoluti orant qui in gratia confidebant;
Moysen sic sensisse, addens: Providenx, elc.; quasi spiritualitcr saltom legem implentes in quo innuit
dictit: Scriptura, dicit providens, id est ostendens i desiderandum osse Salvatorom, qui finem ponat
longe antcquara fieret provisum csse hoo, scilicot; his, et liberet non solum ab aliis peccatis, sed etiam
gnia Deus justificat ex fide genles, non ex operibus i a maledicto legis. Cur ci-goGalatre transeunt a gra-
legis.Et ideo prxnunliavit Abralix, id est ostenditt tia ad roaledictionem ? Quasi dicat: Siulte faciunt.
praenuntiatum esso Abrahae quod ex fide est bene- Quoniam autem ,-quasi dicat :Ex loge est maledictio,
dictio dicens: Quia in te, id cst tuio fidei imita-• 'C qui autem non sitex eajustitia.per auctoritatem Ha-
tione benedtcentur aeterna beatiludine omnes gentes. bacuc ostenditur. Et hoc est quid dicit: Quoniam
Et quia auctoritas Scripturae hoc dicit igitur qui ex" 149 autem nemojttstificatur in lege,id est per opera
fide sunt benedicentur cura fideli Abraham, id estt legis, avud Deum, etsi apud homines qui falluntur,
sicut Abraham per fidem benedictus est.QuicunqueJ manifcstum est, ex verbis Habacuc. [Augustinus]
tmim. Quasi dicat: Recte dico quod illi qui ex fide! Ille justificatur apud Dcum, qui eum gratis colit,
sunt benedicentur. Ex operibus enim non benedi- scilicet non cupiditate appetendi aliquid ab co prae-
cuutur, sed mali sunt: quod ita dicit: Quicunque• ter ip8um, vel timore amittendi. In ipso enim solo
enim cx operibus legis sunt, sicut illi qui perea pu- vera nostra beatitudo est. Manifestum ost, dico,
tant se justificari, sub maledicto transgrossionis i quod ait Habacuc: Justus ex fide vivit. Justus est
sunt, ut nequeant evadere,et ideo illud quod dictumi aliquisex fide, et perhoc vivit vita abtcrna. Lex au-
est Abrahae, scilicet in te benedicentur omnes gen-• tem; quasi dicat: Ex fide estjustitia et vita, scd
tes, non est aliter intelligendum quam supra expo lex non est ex fide, ut profuturis impleatur, sed ti-
suit. Nonenim sic intelligi debet, ut dicatur sicutt more. Posset enim videri quod opera Icgis ex fide
Judaei volunt, in te benedicentur omnes gentes, idI flercntjUt pro eis sperarent aeterna, de quibus fides
est in tuorum operum similitndine. Ex operibus• 0 est, quod utiqoe non faciebant, sed extimore poenae
enim legis non est benedictio, sed maledictio: : illa sen-abant.Unde subdit: Sed qui fccerit ea, vivet
quod intelligendum est non de dperibus qus adI in illis. Non ait qui fecerit eam, vivet in ea, cum
mores pertiuent, scd quae in illis observationibus i praemisisset, lex non est ex fide,ut intelligas legera
fiebant. Prodest enimlex scripta in tabulis.in qui- iu hoc loco pro ipsis operibus quae in illis observa-
bus erant tria mandata pertinentia ad dilectionemi tionibus fiebant positam.Qui autem vivebantinhis
Dei, et septem «d dilectionem proximi; caetcrai operibus, timebant utique, si ea non fecissent, la-
vero sunt hominum quod legis auctoritate probat ; pidationem, vel crucem.vel aliquid hujusmodi pati.
subdens: Ideo ait: Qui fccritea,vivetinillis,aon apud Deum,
VEBS.10-14. — « Scriptum est enim: Male- id est habebit prrcmium, ne ista morto puniatur,
• dictus omnis qui non permanserit in omnibus i aliter cnim plecteretur.Qui automex fide vivit.cum
« quae scripta sunt in libro legis, ut facias ea.Quo- hinc cxicrit, tunc magis habcbit praesentissimum
« niam autem in lege nemojustificatur apud Deum,, praemium. Nou igitur ex fide vivit quisquis praesen-
123 PETRl LOMBARDI .<»*
tia quaa uidentur, vel cupit.vel timet.quia fides Dei.
lei A pcccatum, sive ipsum quod fit ut sequatur
suppli-
aul invisibilia pertinet [Amhrosius] Vel. Iex non est
!£t cium, sive ipsum supplicfum, quod et vocatur pec-
ex flde.id est nil mandat credetidum, sed facicndum.n> catum.quia ex peccato fit. Suscepit autem Chrislus
Alia hon mutantur. Christus autem ;quasi dicat, :Ex ?jX sine reatu supplicium nostrum,ut inde solveret rea-
lege est maledictio non .iustitia; sed Christus redo- ft. tum nostrum, et finiretetiam supplicium nostrura.
mit nos Judreos do maledictolegis.snb qno eramus.g. Unde alibi Apostolus ait: Misit Deus Ftlium suum
Cur ergo, vos Gnlatm.nd idem tenditis?Fao(u*,etc.; .. in similitudthem carnis peccati, u( de peccato damna-
quasi dicat: Redemit nos dn maledioto legis. Ipse se ret peccatum in carne (Rom. vm). Quod enim dixe-
dico factus, id est rcputatus, pro nobis, non solnm m rat similitudiuem carnis peccati.hoc etiam appellat
malediotus. snrt pKam maledictum. Quo verbo se- e. peccatum,-ubi ait, ut de peccato, etc. Quiaenimde
cundum u«nm 'i,.i.,^ri,'p]USquam 8; dicnretur roa- a. peccato mors est, illa autem caro .quamvis ex Vir-
ledictus, intelligitur, id ost valde poocator, dum utjt gino.tamen mortalis fuit ;eo ipso quo mortalis erat
reus occiditur, et dum in ejus contumelia dicitur,r similitudinem carnis peccati habebat. Cur ergo ti-
caecoilluminato: Tu discipuhts illius sis, nos disci- j. meret Moyses dicere maledictum.quod Paulus non
puli Moysierimus (Joan. ix). Quia scriptum ; quasi gj timuit dicere peccalum ?Plane hoc propheta dicere
dicat: Ideo reputatnsestmaledictum.quia j. nJ debuit et pradicare, nec in hoc quod malediotus
suspen-
sus est in cruce.quia seriptum estin Deuteronomio: ): appellatus est quipendetin ligno.contumeliain Deo
Maledictus omnis qui pendet in ligne, pro suis vide-,_ putanda est> Ex parte quippe mortali pependit in
licet sceleribus. [Hieron.] Non enim ideo est ma- !_ ligno.Mortalitas autem ex maledictione peccati primi
ledictus, quia crucifixus est, sed quia in talem in- ,. hominis est. Si ergo diceret: Mors maledicta est,
ciderit reatum ut meruerit orucifigi, quod non Chri- j. nemo exhorresceret. Item, si diceret: Peccatum
stus. Et ideo licet sit reputatus.tamen non fuit ma- i_ maledictum est, nemo miraretur. Quid autem pe-
ledictus maledictioneculpre.etsi maledictionepoenae. ,. pendit in ligno nisi caro mortalis, cujus mortalitas
Maledictio enim geminaest, scilicet culpaBet poenae. ,. ex peccato veteris hominis erat ? [Augustinus] In
Unde et maledictum duobus modis dicitur, scilicet,t ejus peccati et mortis figura etiam Moyses exaltavit
active et passive, id est secundum culpam et se- >. serpentem in eremo super lignum. In illa enim ii-
cundum poenam. guru mors Domini pendebat in ligno.
Ostenso igitur qualiter hic locus accipi possit dee (25) Nec in eo etiam major invidiaest.quod addi-
maledicto culpae, et de maledicto pcenae,prosequa- dit,Deo,ut dicerot: Malediotus Deo omnis qui pen-
mur. Factus est, eto.,quasi dicat: Christus redemitt det in ligno. [Hieron.] In Hebraeisenim codicibus
nos a reatu pravaricationis, qui propter hoc factuss _ et nostris in Deuteronomio nunc habetur, maledi-
est pro nobis rei veritate maledictum, id est morta-. C ctus est Deo.In antiquis tamen Hebraorum codici-
lis. Mortalitas autem ex peccato est,ideoque et ipsaj bus non habeturnomen Dei.et puto post passionem
maledictio dicitur, et ex ea aliquid maledictum. Ne3 Doraini ab aliquo positum esse.ut nos qui maledi-
autem horreas quod dicit Christu messe maledictum, ctum a Deo credimus Christum, infamaret (26),sed
confirmat auctoritate prophetae Moysi, subdens: . non est hoc in contumeliam Domini, qui ideo dici-
Quia, etc. Quasi dicat :Vere factus est maledictum, tur maledictus Deo, quia odit Deus peocatum et
quia scriptumest: Maledictusest,id est vere mortuus. _ mortem nostram, cum ad delendum eam misitFi-
Et vere satis est miser omnis qui pendet in ligno. lium suum. Quid ergo mirum si maledictus dicitur
Ad litteram .boc dixit Moyses de reis mortis, ut reo, Deo qui in se habet quod Deus odit,id est quod re-
mortis hoo sufficeret si suspenderetur, quia haec» probat et delet? Addit proinde, omnis, etiam Chri-
, poena caeteris abjectior et ignobilior erat. Ideo in, stus,ne futuri haeretici negent ejus veram esse mor-
Deuteronomio dictum est: Ut qui suspensus fuerit,, tem. Praevidit enim Moysea haereticos futuros, et
in vespera deponatur, et ostendit quare, quia male- veram Domini mortem negaturos. Et ideo volentes
dictvs omnis qui pendet in ligno (Deut. xxi). [Am- ab hoc maledioto Christum sejungere, ut a mortis
brosius] Quasi dicat: Satis est vel sit ei adpoenam, etiam veritatesejungerent. Ergo contra longefutu-
quod suspensus moriturreus,etquodillioestusque ( D ros baereticos de longe clamat Moyses: Sine causa
ad vesperam,ut tunc deponatur et sepeliatur, ne sii tergivcrsamini, o haeretici, quibus displicet veritas
diutius ibi sit.rnajus sit opprobrium et macula ge- mortis Chrreti. Maledictus enim bmnis qui pendet
neri ejus. Ab hoc ergo maledicto pcenaeostenditur in ligno, non iUe aut iUe,sed omnis omnino,etiam
Christus non fuisse immunis hao auctoritate; quiaL Filius Dei semper vivus in justitia sua.mortuus au-
scriptum est :Maledictus omnisquipendet in ligno. tem propter delicta nostra, in carne suscepta ex
Maledictus, id est mortuus. SecuruS ergo ait Apo- pa.na nostra. Sic et semper benedictus estinsua
stolus, factus ettpronobismaledictum(2i), sicut noni justitia, maledictus autem in morte snscepta ex
timuit de eodem dicere, pro omnibtu mortuus est., . poena nostra. [Augustinus]Cum enim ex homine et
Hoc enim est maledictus quod mortuus est, quiai pro hominemortemsuscepit, exilloetproilloetiam
mors ipsa ex maledicto est, et maledictum est omnei maledictum quod mortem comitatur suscipere non
(24) August. contra Faust. (26) Id., ia eod. -.
(25) Id., contra Faust.
125 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 126
dedignatus est.Ideoquc additum est,omnis,ne Chri- A . slamentum hominis firmum cst, similiter promis-
stus ad veram mortem non pcitincrc "diceretur, si siones Dei flrmre sunt, et quasi quis diceret: Fue-
a maledicto penitus separaretur, Insipiens quidem runt ante lcgcm aliqure promissiones factae? Rn-
honorificentia Christum a malodicto quod morti spondet: Fuerunt utiquc, quia Abrah.v, qun.m non
conjunctum est separat.Et ita*vcre mortuum negat, falleret Deus, dictx sunt promissioncs a Dco. Plura-
dicens pcpendisse in lignospcciequadam falsaecar- liter dicit promissionos,quia frequentnr idcm,idest
nis,et non veram morlem in cruce solvissc. Contra rcterna beatitudo promissa cst:Et scmini ejtts, Abra-
quod propheta vere mortuum clamat, cum ait ma- hae, id est Christo. Non quod ad cum fierct pro-
ledictus omnis qui pendet in ligno,id estveremor- missio.serl ad eum pertinebat,quia percum promit-
tuus.Poena enira peccati, vel ex benedictionc vcnit, tcbatur 150 dandabenedictio.Etquod sernen illud
vel ex maledictione. Sed si ex bcncdictiono vcnit, Christus sit, non alius, notat ex vcrbis Scripturre
optare debes sempcr esse in pcena peccati.Si autcm Gcnosis, quao est : In setnine tuo bcnediccnturomncs
cupis inde liberari, crede per divinre sententirc ju- gentes. Non dicit Scriptura, in scminibtis, quasi in
stitiam ex maledictione venisse,qua dicitur : Si te- multis, id est sicut facerct, si dc multis vcllct intel-
tigeris, morte moriemini. VI in gentibus; quasi diligi : sed dicit in semine luo,quasi in tino, id est si-
cat : Ita nos Judrcos redemit a maledicto legis, ut p cut qure de unovult intelligi.et illud unum as(Chri-
etiam, in gentibus,quae non sub malcdictione legis stus.Unde subdit : Qui est Christus.Hicit enim Apo-
erant, fieret bencdictio Abrahx promissa. Et hoc in stolus, non potest alius invcniri qui omnes gentcs
Cbrislo Jesu, id est per Chrislum, ficret, dico, ita bonedixcrit.
u(, tandem nos utrique scilicet Judaei et gentes.ao Hoo autem. Quasi dicat: Hoc promisit Deus
cipiamtu pollicitationem Spiritus sancti, id est bea- Abrahae. Hoc autem tcstamcntum confirmatttm a
titudinem aeternam, quam Spiritus sanctus in ar- Deo, per juramonta, dico, et affirmo quod lcx non
rham datus promittit. Accipiamus, dico per fidem, facit irritum, id est folsum ; quod faceret, si per
non per opera legis. eam daretur benodictio. Promissio enim illa non
VERS.15-18. — «Fratres.secundumhominemdi- dixit quod per legem esset benedictio, sed pcr se-
« co.tamen hominis coufirmatum testamentura neraoi men. Quod si pcr legem benedictio est,frustra pro-
« spernit aut superordinat.Abrahae dictae sunt promisit semen, et frustra ipsum semen venit. Non
« missiones et semini ejus. Non dicit et seminibus i igitur per eam benedictio csf, quia data cst post
« quasi in multis,scd quasi in uno: Et semini tuo,,. multum tempus a proraissione facla Abrahae. Si
« qui est Christus. Hoc autem, dico, tcstamentum i ergo de ea csset bonedictio, homines illius ternpo-
« cohfirmatum a Deo, qure post quadringentos et; ris, scilicet Abraham, Isaac, ct Jacob non habuis-
« triginta annos facta est lex, non irritum facit ad[ C sent eam. Et addit: Qux lex facta est, id est data,
« evacuandam promissionem.Nam si ex lege haere- ppst quadringentos et triginta annos, a promissione
« ditusjam non ex promissione.Abrahre autempor • facta. Si ergo lex justificat, non est justiflcatus,
« prornissionem donavit Deus. » Abrabam, qui multum ante legem fuit. Quod quia
Fratres, secundum hominem dieo. Ostendit hucus- dicere non possunt.coguntur faterinon legis operi-
que justitiara,non ex lege,sed ex flde e*se,exemploi bus justificari hominem, sed fide, simul etium nos
sui et Abrahaj, et Scripturarum auctoritate. Nunci cogit intelligere omnes antiquos qui justificati sunt
per humanam eonsuetudicem idem demonstrat;quaex ipsa fide justificatos csse. Ergo lcx non facit ir-
si dicat: Probavi per raliones et auctoritatesquod per• rilum, id est non' infirmat lcx proraissionem, sed
fidem non per legem datur spiritus, et justitia et; quod futura: et quando futura aignificat. Ad eva-
beatitudo. Modo, o fratres, dico, id est probo illud1 cuandam. Quasi dicat: Lex hon facit irritum quod
idem secundum hominem.id est secundum buma-• jam valeret ad evacuandam promissionem, quia falsa
nam consuetudinem in qua, quamvis saepe non sit; esset promissio, et Deus mendax, Nam si; quasi
firmitas, tamen tettamentum hominis, id est ab ho- dicat: Vcre cvacuaretur. Nam si ex legc, id est ex
mine factum,suis haeredibus firmum nst.quia nemoi operibus legis, datur hxreditas, id cst aetnrna bea-
spernit, ut dicat non valere, non benefactum esse,, J) titudo. tunc;'am non est e.x promissione, id est ex
aut superordinat, ut aliter de rebus illis disponat, eo quod promissio dixit, et ita promissio excludi-
sed estinauctoritate omnium.maxime cum sitconfir- tur, et frustratur Abraham ; deinde destruxit con-
matum testibus et morte testatoris, similiter testa- sequens dum subdit; Abrahx autem; quasi dicat:
mentum, id est promissionem Dei, lex non facit Si est ex lege non est promissione, sed est ex pro-
irritum,quod subsequenter dicit Apostolus:Quod si missione quod in parte ostendit, quia Dcus donavit
solum subderetur, facilis esset intelligentia in apta- Abrahx de quo,nonest dubium quin habeat,etcons-
tione similitudinis, sed ex eo aliquantulum obscu- tat quod sine lege fuit. Donavit, dico, per rcpro-
vatur, quia antequam illud inferat,promittitcuifa- missionem, id est pcr fidem Christi saspc pro-
ctum sit testamenlum a Deo, id est promissio, sci- raissi.
licet Ahrahae. Quod ideo facit, ut ex dantis et acci- VERS.19-20. — « Quid igitur lex? Propter trans-
pientis dignitate videatur incommutabilis sponsio. « gressionera posita est, donec veniret semen cui
Et boc e.t quod ait: Abrafix.Qu&si dicat: Sicut te- « promiserat ordinata per angelos in manu Media
2* PETRI LOMBARDI 128
« toris. Mediator autem unius non est, Deus autemn A silio Dei factum est ut postbominiscasumillicolex
« unus est. » non daretur, vel Dei FiliOs mitteretur. Nisi enim
Quid igitur lcx? Fit hic quaestio satis necessaria.i. hominis superbia prius vires suas experiretur, sui
[Augustinus] Si enim fides justificat, et prioresis arbitrii libertati sufficienliam arrogaret, et legem
sancti apud Deum per eam justificati sunt, quidd superflue datam,ct DeriFilium frusira venisse judi-
opus erat lcgem dari ? quod sic intulit interroganss caret. Item, nisi lex scripta ci daretur, per quam
et dieens : Quid igitur (27)? Olim cum exponeremn quid posset probaret,Christi adventum superfluum
hoe capitulum, ita dislinguendum putavi, ut inter-> judicaret.
rogatio easet, quid igitur ? ac deinde esset respon- Ne igitur detrabendi vel murmurandi occasionem
sio : Lex propter trangressionem, etc, quod qui- haberet, reliquit eum Deus prius in libertate aibi-
dem non abhorrntavero.sedmcliormihividoturista a trii in lege naturali, ut sic vires naturae suaeeogno-
distinclio, i;l iulorrogatiosit; Quidigiturlex?etin- sceret, ubi cum deficeret videns sibi liberum ar-
feratur responsio: Propter transgressum, etc. Quasii bitrium non sufficcre ad justitiam, nec tamen sic
dicat:Quandoquidem'nonestlexad justitiam vel ad1 se humiliavit ad poscendam gratiam, sed superbe
bealitudinem. [Augustinus] Quid igitur lex? id estt legom scriplam legi naturae adjunctamsibisufficere
cur a Deo data est lex? quae est ejus utilitas ? (Am-- n putans clamabat: non deest qui impleat.sed doest
brosius] Deinde nc frustra videatur data, cur data'i qui jubeat. Ut igitur et de ipsa convinceretur.ante-
sit explanat, diocns : Lex posita est in medio, scili- quam Filium mitteret, legem dedit, quae peccati
cet inter promissionem et semen cui facta est pro- morbum detexit non consumpsit: qua data invaluit
missio, id est inter Abraham et Christum, propter• morbus, aucla est infirmitas, non legis sed naturae
(ran*r/rmfon«mcoh.bendam,id est ut saltemtimore i vitio et diaboii instantia, ut ita cognita utriusque
cessarent horaines transgredi, et quandoque idcmi legis insufficientia et sua infirmitate clamaret ad
facerent voluntate. Data est ergo ut populum Deii medicum.et quaereret gratiae auxilium, etita factum
eradiret subtimore Dei,utdignusfieretexciperepro- est. Mulliplicatis euim infirmitatibus posteaaccele-
missionem quae est Christus (28). Vel posita est pro- raverunt ad medicum, qui veniens in forma servi
pter transgressionem,id est ut homo superbe de suisi sanavit vulnera hominis languidi. Hic est Samari-
viribus fidens acciperet praecepta,in quibus deficiens; tanus ille qui ad vulneratum qui inciderat in la-
et factus praevaricator, liberatorem salvatoremque i trones appropinquavit,atque vulnera ejus alligavit,
requireret. Data ergo est lex,ut superborum cervix quem eacerdos et levita immisericorditer.id est lex
quos faceret transgredi humiliaretur, ut medicus vetus et aacerdotium, quia lex neminem ad perfec-
optarefur, qui sibi tantum tribuebant, et voluntati ' tum duxit.Hic est etiam Eliseus ille qui misit bacu-
su8Btantum arrogabant, ut liberum arbitrium sibi C lum ad suscitandum filium Sunamitis, per qnem
putarent sufificere ad justitiam, dicentes; Nec deest cum ille resurgeret, tandem venit ipse Eliseus, et
qui impleat.sed deest qui jubeat (29).Data est ergo oontraxit se atque coaptavit pueromortuo,etresur-
lex ad domandameorum superbiam illorumque pro- rexit mortuus. Hic etiam est angelus ille in oujus
dendam infirmitatem.Data est etiam durisinflagel- descensu movebatur aqua, et sanabatur unus. Hic
ltrro, data est etiam in signum futurorum, ut fu- est omnipotens sermo qui a regalibus sedibus venit,
tura figuris attestaretur. Ecce habes quatuor datae dum medium silentium tenerent omnia. Primum
legis causas breviter distinctas, quae in Epistola ad silentium fuit ante legem, sooundum sub lege.ter-
Romanos plenius explicantur, ubi dicitur; Lex sub- tium erit in gloria.Primum fuit ignorantia languo-
intravit, etc. (Rom. v). Posita est, dico, ut staret, ris, secundum desperatio curationis, tertium ade-
donec veniret semen, id est Christus, et ideojam lex ptio sanitatis. Ante legem namque homo morbum
non est tenenda, cui semini promiserat Deus, id est non agnosoebat suum, ideoquc silebat, nec qurere-
de quo promiserat quod per eum benedicerentur bat remedium. Ut autem lex subintravit et osten-
omnes gentes.contra quem facit qui legem reducit. dit languidis vulnera sua,mox ruptum est silentium,
[Ambrosius] Lex dico, ordinata per angelos, id est et coeperuntaegri poscereremedium;sedoperalegis,
per Moysen, et alios ministros Dei; vel per ange- jj J ubi nou esl salus sanari volentes.quod quaerebant,
los, id est ministerio angelorum hominibus data. invenire nequibant.Tandem igitur considerans homo
[Augustinus] In quibus angelis erat utique Pater neminem per legem justificari.quasi per diuturnos
et Filius et Spiritus sanctus; et aliquando Pater, clamores fatigatus,et desperans rursum loquicessa-
aliquando Filius, aliquando Spiritus sanctus; ali- vit, subsecutum est secundum silentium.Tunc igi-
quando sine ulladistinctionepersonae Deus perillos tur omnipotens Sermo Patris a regalibus se*aibus
flgurabatur. Et nota quod non ait data, sed ordi- forma servi indutus in mundum venit.Samaritanus
nata; quasi dicat: Ordinabiliter data.scilicet inter ad vulneratum appropiavit, Angelus magni consilii
tempus naturalis legis, de qua convicti sunt quod in piscinam descendit,Eliseus ad suscitandum mor-
juvare non poterat,et tempusgratiaeantequamgra- tuum accessit, id est summi regis Filius, de con-
tiam convincendi erat de legc. Magno utique concessu Patris ad tolerandam mortem passionis, de
(27) Aug. in lib. Retract. (29) Id.,' in ser. de verb. Apost.
(28) Id., inlib. De profectione justitiae hominis.
aeqnalitate majcstat is ad patibulum crucis,dc sede A t cundum quod homo Mciliulur t-st. uui Deo contra-
regali ad officinam pecoati.dc luminecoeli ad tcnc- riuni praedicarcvidcretur, quiaipso homo juxtaquud
bras mundi vel inferni vcnit.Et vcnicns locutus cst Deus esl: cum Patcr unus cst Deus, Pator enim ct
pacem.dedit gratiam,proposuit misericordiam,pro- FilinsunusestDeus. Detis cnim naturae nomen ost,
misit veniam, et ita rupto silentio cocperunt aegri et polestatis.quam in Patre ct Filio individuam ma-
pura fide ac vera confcssione.quasi magnis clamo- nere ratio docet. Vel alitcr dici potest, lex posita
ribus flagilare romodium, et accelcrare ad medi- est in manu Mediatoris. Modiator autem non esl
cum, per quem vulncra sanarentur, morbus cura- unius, quasi inter aliquos vcl aliqua medius est.
relur. Recepfa vero sanitatc, et donata venturrc Mediatorautem esso nonpotest interDcumotDeum,
immortalitatis folicitatc, nihil ultra restabitpetcn- quia unus ost Deus ; sed inter Deum ct horainera,
dum : et tunc erit tertium bealum silcntium. Ordi- quasiiuterduoextrcma.ScdMediatorestinquantum
nabiliter igitur et sapienti consilio lex datu cst per homo (31). Nain in quantum Dcus, non mediator,
angelos.in quibus Deus loquobatur. Qui ergo nunc sed aequalis Patri est, hoc idem quod Pater, cum
eam reducit, contra oi-dinem angelorum facit. Lex Palre unus Dcus. Deus enim supra nos est, ct nos
dieo, posita in manu Mcdiatoris, id cst potostate infra illum, et mulla interjacent spulia, maxime
Christi,ut staret dum vellet, vel cessarot cum vcl- •T»pnccati intcrvallum longc nos distinguit atque ab-
let. Ergo contra cum facit is qui eam destruxit, id jinit. In hac lanta distanliu ut esset nobis via qua
est contra Chrislum, qui cura sit Deus ct homo, veniremus ud Deum, accedit homo ad Deura, et fit
interDeum et homines mediat, dum eosqui a Dno una persona. ut non sit semideus, quasi parte Dei
recesserant per se reconciliat (30). Medius onim Deus ; ct parte hominis homo, sed totus Deus, et
non est nisi inter duos. Recesseramus a majestate tolus homo. Et quia Mediator est inter duo ex-
Dei, et peccato nostro offenderamus eum, missus trcma, viderelur, vel quod Chrislus noncssetDeus,
est l)ei Filius mediator, qui sanguine suo solveret vel quod duo dii Cssent. Ad quod respondet: Etsi
peccata nostra quibus a Deo separabamur, et inter- Medialor non est unius,sed duarura exlremilatum,
positus redimerct nos ct reconciliaret ei, a quo tamcn est Deus et unus cum Dco Patre pcr divi-
aversi pei-catis noslris ct dclictis tcnebamur. Ipse nam naturam.cui mediat per humanam. [Augusti-
est caput nostrum, ipse cst Deus rcqualis Patri ; nus] Nam si Filius Dei in naturali rcqualitatc Pa-
sed Dous, ut crearemur; homo, ut recroarcmur ; tris manorct, nec se exinaniret formam servi acci-
Deus ut faceret, homo ut reficeret. Mediator autcm; picns, non esset mediator Dei et hominum, quia
quasi dicat: Lex quam habet mediator,Judaeorum ipsa Trinitas unus Dcus est, cadem in tribus, scili-
tantum est; sed tamen ipse mediator non esl unius cet in Patre et Filio et Spiritu sancto deitatis aeter-
populi tantum, id est Judaeorum qui legem ha- C nitate, et aequalitalo consistente. Si ergo Christus
buerunt, sed cliam gcnlium, id est non solum Ju- secundum vos, o haeretici, unara tanlum naturam
daeos, sed etiam gentiles rcconciliat Deo. Et ideo habct, ostendile unde sit medius inter nos et illam :
non quaeratis legem ut habeatis mediatorem. Deus unde enira medius crit, si utramque non habuit ?
autem; quasi dicat: Mediator non est unius, sed quia nisi talem dederis intcr Deum et homines, qui
tamen est uttus, id est sufficiens ad omnes reconci- ita sit medius ut Dcus sit propter divinitatis, et
liandos Deo, quia ipse est Deus, et idco aliud non homo propter humanitatis naturam, quomodo hu-
adjungatis ei. [Ambrosius] Vel ila, lex posita mana reconcilientur divinis, non ostendis. Nam
est in manu Mediatoris, id est in potestatc 151 ipse veniens, prius in seipso humana divinis socia-
Christi qui est arbiter duorum populorum, scilicet vit,per utriusque naturae communioncm in una ea-
judaici et gcntilis. [Ambrosius] Mediator autem ; dcmque persona. Deindc omncs fideles Patri rc-
quasi dicat: Lex quam habet Mcdiator unius po- conciliavit Deo, dum sanati sunt ab impictatesu-
puli est, sed ipse non est Medialor. Unius, id est perbiae, quicunquc humilitatem Christi credendo
non est arbiter unius populi, sed duoruminter se: dilcxerunt, ct diligendo imitati sunt.
quia duos populos discordcs pacificavit in se lapide VERS.21-24. — « Lex ergo adversus promissa
angulari.Hinc numerum deorum,ct famulatumele- JJ « Dei? Absitl Si enim data essel lcx quac posset
mentorum, inde ritus legis auferens, per quae di- « vivificare, vere ex Iegc esset justitia. Sed con-
scordabant, et sic facti sunt paciflci. Ipse entmest « clusit Scriptura omnia sub peccuto, ut promissio
pax noslra qui fecit utraque untttn (Ephcs. n), duos « ex fide Jesu Christi dareturcredentibus.Priusau-
populos condens inse.Sed secundum istos Christus « tera quam veniret fides sub lege custodiebaraur,
non est arbiter duorum, qui inducti in legcm de « conclusi in eam fidemquaercvelanda erat.ltaque
duobus fecerunt unum populum, et unius populi « lex predagogus noster fuit in Christo, ut ex fide
nullus est Mediator. Deus autem ; quasi dicat: «justificemur. »
Cbristus est Mediator, non Pater vel Spiritus san- Lex ergo: quasi dicat: Quandoquidem lex est po-
ctus, sed tarmen unus Deus est, non plures. Hoc sita propter transgressionem. Est ergo lex adversus
dicit, ne pradicando Christum esse Deum, qui se- promissa Dei ? Ut per eam impleatur aliter quam
(30) Aug. in psalmo xc. (31) Aug., in ser. de nativit. Joan.

promissum csl ? Absit! |Hieron.] non est inimicaa A , quod praevaricatores ipsius legisinventi sunt, non
promissionis, sedconfirmat etxm.Si enim lexnosset t arl perniciem,sed ad utilrtalem valuit eis qui credi-
prtestare vitam.et id quod repromissio spoponderatt derunt.Cognitio enim majorisaegritudinis et deside-
exhibere, vel promissio per legem putaretur ex-- rarimedicumvehementiusfecit, et diligi ardentius.
clusa. Si enim; quasi. dicat: Vere non est contrai Custodiebamur, dico, ut sic assueti duceremur in
promissa, quia ex lege non est vita, id est aeternai eam, scilicet tam bonam fidem <*ua*,temporeChristi
beatitudo, quia si inde esset vita, tunc et justitia. revelanda era(, ubi multaapcrta sunt quae prius ob-
Quod ita dicit: Si enim data esset lex qux posset vi- scura erant,quia occulta fuit fides in antiquis, quae
vificare, id est vitam conferre, vere, non solumi fides donum est Dei, sicut et gratia (35). In quo
opinione ex lege esset justitia. Sed non est ex eai enim nostrum priuserat fides.quamveniret gratia?
justitia.quia potius condemnat.et sub peccato con- Nerao penitus glorietur se fidem ex proprio sensu
cludit. Et hoc est quod dicit: Sed conclusit Scrip- genuisse, per quem posset CredereDeo, sed agnos-
tura, id est lex ipsa. omnia sub peccato. Lex dicilur cat per gratiam a Deo unicuique revelatam.[Augu-
Scriptura, qui manens est.et scripta, vol ideo quiaL stinus] Et si ante revelationem fidei, hanc perscri-
non dat spiritum vivificantem.sed tantura est Scrip- ptam utilitatem lex tantum habuit,quid ergo utili-
tura.Et hoc conclusit omnia sub peccato,id est Ju- »j. tatis postfidem habuit?Nihil. Itaque; quasi dicat:
daeos omnino clausit sub peccati dominio (32).Victi Et quia lex custodiebat ad fidem, Itaque lex fuit
enim concupiscentia, et ipsius mandati transgres- pedagogus noster, nos quasi pueros ab illicitis com-
sione rei facti sunt. Vel, conclusit omnia subi primens, et ad recta dirigens timore poenarum.
peccato, id est_pstendit omnes homiues clausos essei [Hieron.] Pedagogus enim parvulis assignatur, ut
sub peccato. Non"est enim lex dala ut peccatum lasciviens refrenetur aetas, et prona in vitia tenean-
auferret, sed ut peccatoomniaconclusa osteneleret, tur corda, dum tenera studiis eruditur infantia, et
[Augustinus] Data est lex ut aegrum de morbo con- metu poenaecoercita, praeparatur ad majora.Et hoo
vinceret, qui sibi sanua videbatur, ut peccata de- ipsum nomen paedagogi sonat compositum ab eo
monstrarentur,non ut auferrentur (33). Dalaest ut quod pueros agat, id est ductet. Lex ergo populo
inveniret se homo, non ut morbus sanaretur,sed ut lascivienti ad instar paedagogi apposita estutcusto-
praevaricatione morbo crescente, medicus quaere- diret eos, et futurae fidei praepararet. Ecce honor
retur. Qui ergo negat aegritudinem suam, super- legis, quia custodivit ut paedagogus: sed hoc non
fluum judicat Salvatorem.Ergo et in natura nostra est magnum,quiapuerorum est npn adultorum.Pae-
Creatorem laudemus ; et proptervitium quodnobis dagogus fuit noster, dico, et boc in Christo, id est
inflictum est Salvatoremqueeramus.fAugustinus] Et in institutione Christi, qui ideo instituit, ut sic ve-
nota quod idem dicit hic quod in Epistola ad Ro- C nientes ad fidem quasi pueri ad perfectionem, ex
manos: Conclusil Deus, omnia in incredulitate ut ipsa fide non ex lege justificemur. Vel, fuit pceda-
omnium miserealur (Rom. xi). [Ambrosius] Notis gogus noster in Christo, id est in exsequendis prae-
enim peccatis per legera conclusi sunt, ut se ceptis Christi, u( sic ex fide juttificemur. Quasi di-
excusare non possint, sed quaerant misericordiam. cat: Quandiu f imus rudes, lex erat nobis preda>
Et quasi quis quaereret, replicans superiorem gogus.
quaestionem : Cur orgo data est lex ?Respondet: Ut VERS.25-29. — « At ubi venit fides, jam non su- -
promissio daretur credentibus ex fide Jesu Chrisli. « mus sub paedagogo. Omnes enim filii Dei estis per
Quasi dicat: Ideo BICDeus dispo3uit, ut homines « fidem, quae est in Christo Jesu. Quicunque enim
vota sua etlegis infirmitatc accelerarentad gratiam, « in Christo baptizati eslis.Christum induistis. Non
et credendo promissa consequerentur (34). « est Judaeus neque Graecus, non est servus neque
Lex ergo data est ut gratia quaereretur,gratia data « liber, non est masculus neque femina. Omnes
est ut lex impleretur. Nec enim suo vitio non im- « enim vos unum estis in Christo Jesu. Si autem
plebatur lex, sed vitio prudentiae carnis : Quod vi- « vos Christi, ergo Abrahae semen estis, secundum
tiumperlegem demonstrandum.et per gratiam fuit « promissionem haeredes. »
sanandura.Prfu* autem, \el,enim, de Judaeis specia- jj JJ At ubit venit fides, id est postquam revelata est
liter agit ostendens quam utilitatem exibuerit eis fides quae prius occulta fuerat in antiquis, jfam id
lex ; quasi dicat :Lex conclusit omnia sub peccato, est mox, non sumus pxdagogo, id est sub coactione
sed tamen fuit utilis, quia priusquam fides veniret, quae non est necessaria liberis. Vel, jam, id est in
quasi spontanea,quam nullum moritum advocavit, hac vita hoc bonum habemus, quod non sumus sub
custodiebamur, non liberi, sed servi, sub lege, id est paedagogo, et majus in futnro habebimus. Omnes
sub onere legis. [AugustinusJ Vel, custodiebamur enim; quasi dicat: Ideo nos Judaei tempore fidei
sub lege,quasi inviti. Custodiebamur dico, conclusi, pedagogum deseruimus, quia omnes, vos gentilcs
quasi in ergastulis servire coacti. Conclusio eorum qui non habuistis legem, estis filii Dei. Quod ergo
erat timor unius Dei et cognitio praevaricationis, et vestro exemplo deseruimus, vos accipitis.Quasi di-
(32) Aug., in psalmo xxxm. (35) August., ad Amanthura discipulum Mani-
(33) Id., De vcrb. Apost. ohaei.
(34) Aug., De spiritu et lit,
133 COLLECTANEA 1N EPI^T. D. PAUI.T. - 1N F.P. AD GALAT. iri4
cat : Non debetis hoc fanere, filii Dci ostis. Vos A J stitutus, duin pnrvulus cst sub tutoribus et aclori-
dico, entcs, per ftdcm in Christo Jesu, id est ununi bus est non differons a sorvo. Ecco itorum quarc
et idem cum Deo, non utique natura, sed charitatis lex non est fenenda. Et hoc est quod ait, d;co au-
copula. Quicunque enim; quasi dicat : Vcrc per tcm, quasi dicat: Non solum prrodictis modis oston-
fidem estis in Christo. Nam quicunque, id cst cu- ditur lex non csso tcnenda, scd etiam hac simili-
jusque conditionis vel scxus, baptisati estis in Chri- tudine, quam dico, id est vobis propono, sod quod
sto, id est instilulione Christi ad similitudinem guanto temporc hxrcs parvulus est, retatc et scienlia,
mortis ejus, Christum induistis, id esl conformes ci nihil differt a scrvo, quia cogitur, et nullam habet
facti estis, quod ost vobis honor, et confra rneliis poteslatem rcrum suarum, rum, id cst quamvis, sit
prolectio. [Hieron.] Quod aulera Cbristus induracn- futurus, dominus otnnium rorum suarum, sed polius
tum sit, alibi Aposlo'us apr-iit, Uicous : Induile vos sub tutoribus, qui eum nontra hostes defendant, et
Dominum noslrum (lloin. xm), id est Chiislum (30). actoribus cst, qui pro co rnusas aganl, ct mores
Induunt autem horaines Cbristum, aliquainlo usque cjus infnrment. Et boc usque ad tcmpus a patre prx-
ad perceptionemsacramenli.aliqu.-indoeliam usque fiiiilum, id cst dc.lcrminatiini, in quolibnrtas sui et
ad vitae sanclificationera. Et illud primum bonis et suorum sibi tlatur. Postquam cnim adullus esl, li-
malis est communc ; hoc 159 alterum vero pro- n, bertatcm sui ct suorum habot, alioquin jure.exhae-
prium est bonorum, in quo Christo, id est in cujus redalur. Verum est enim quia patres ejus ordina-
Christi fide, non est Judxus, nequc Grxcus, tton cst: vcrunt.et usquc ad quam actalem subjcctus dobcat
servus, neque liber, non cst masculus ncqtte femina, esse, et in qua adultus emancipetur statuerunt, ita
id est propter nihil horum aliquis dignior nst in fide ut quandiu parvulus est, libertate sua uti non vu-
Christi. Et ideo nemo judaizot, quasi per hoc sit leat, nec dominari quasi hreres, scd similis prope
dignior. Omncs enim ; quasi dicat : Vcre nibil ho- sorvis est in conditione procuratorum ct actorum.
rum est per quod aliquis dignior sit in Christo, [Hieron.J Hoc cxemplo probal eos qui sub legefue-
quia otnnes vos gentiles unum estis, scilicet non rlif- runt parvulos 1'uisse ciroa mcritum, ncc libertalcra
ferentes in aliquo. Unum dico, fn Christo Jesu, id hubuisse cuusapeccati,unde hanc illis comparulio-
cst in fide Christi. Si autem ; quasi dicat: Vos estis ncni adaptans, subdit: Ita ct ttos, Judaei, cum esse-
in Christo. Sed si vos Christi cstis, crgo scmen mus parvtli cognitionc Dci, et viribus rcsistendi
Abrahx, id cst justipcr fidem sicut fuit Abrubam. pnccato, eramus scrvientes, [Augustinus] lum tcrriti
Et si semen Abrahae estis, quid ergo plus Judaeis minis, tum blanditiis capti, sub elementis, id est
est? Nihil. Dico quod somen estis Abrahre. Et ideo sub loge qurc per elcmonlu intelligitur (37), quia
estis hxredes regni. Et hoc sccundum promissionem, ipsa cst prima institutio ad fidcm et justitiam.sicut
id est secundum fidero Christi rcpromissi, non se- C ab elementis principium discendi assumunt parvuli.
cundum carnales observantias. [Hieron.j Nota quod Elemcnlis, dico, tnundi, bene lex dicitur elemcnta
supra seraen Abrahae dictus est Christus, ubi legi- mundi, quialexnon cooleslia ct aeterna, sed terrcna
tur quod promissiones dictae sunt Abrahae, et se- promittebat, vel transitoria, ut cst mundus. Vel in
mini ejus. Hic autem semen Abrahae dicti sunt fllii elementis significantur neomeniae, id est lunares
Christi, id est omnes crcdentes. Verum quoties dies et Sabbatum, quae Judaei observabant. Si itaque
Christus nominatur semen Abrahae, corporaliter Judaei sub eleraentis mundi erant, quid differunt a
sentiendum cst quod ex ejuj stirpe generetur; paganis? [AmbrosiusJ. Pagani non sub elementis
quoties autem nos qui credimus in cum dicimur serviunt, sed ipsis eleraentis. Colunt enim astra, so-
semen Abraha., tuno spirilualiter seroen fidei acci- lcra, lunam, aquam, terram, et hujuHmodi; Judaei
pere debemus. vero sub olementis Deo serviebant, quia hoec ipse
CAPUT IV. raandata dederat, ut observarent neomenias, ot Sab-
VEBS.1-5. — « Dieo autem, quanto tempore hae- bata, et hujusmodi. In elcmentis crgo neoraenias,
« res parvulus est nibil differt a scrvo, cum sit do- id est lunares dies significat et Sabbata, quae
« minus omnium ; sed sub tutoribus et actoribus observabant Judaei, non quod in eloraentis spcra-
« est usque ad praefinitum tempus a patre. Ita et jj ] rcnt, ut pagani, scd in his Dcum vonerabantur,
« nos, cum essemus parvuli, sub elementis mundi dum parvuli erant, ot ad tempus plenitudinis non
« hujus eramus scrvientes. At ubi venit plenitudo pervenerant. Sicut ergo parvulus sub paedagogo est
« temporis, misit Dcus Filium suum factum cx rau- et actore ct tutore, antequum sitadultus.ita Judasis
« liere, factum sub lege, ut eos qui sub lcgc erant adhucparvulislex fuit pasdagogus, quia timore com-
« rcdimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. • pressit, et praeceptis Dei sorvire coegit. Fuit otiam
Dico autem, quod lex debet cessarc. Primum pro- tutor et actor Judaois quos Deus haercdcs insliluit,
bat humanae consuetudinis similitudine, deinde dum parvuli erant cognitione Dei, et viribus resi-
ipsius legis auctoritate. Quasi dicat: Modo nos stendi peccatis : quo teroporo erant etium quasi
gentiles et nos Judaei sumus Christi et semen Abrahae' servi, legalibus, scilicet poenis a malis territi, et
et haeredes, sed oUm nos Judaei lege eramus, dum promissionibus temporalium ad bona incitati; nec
parvuli fuimus, sicut haeres futurus, et a patro sub- sui doroinabantur, sed vitia; nec suoruro, id est
(36) Aug., in lib. De bapt. parv. (37) Aug. in lib. Quaest. Novi et Veteris Test.
«3 PETRI LOMBARDI 136
haeicrlitatis rr-ternae,cum esscnt horum domini a A fiter non est passus Pater, sed Filins; passionem
Deo instituti. tamcn Filii et Patcr et Fitius operatus est. Tradidit
H!s igitur fuit lcx tutoris loco dum contra maligno- enim Pater Filium, et tradidit Filius seipsum. Pas-
rum spirituum impugnationes et gentilium persuasio haec uni facta est. sed ab utroque facta est.8icut
sioncs,' qui ad idololatriam trahercnt, illos defen- ergo nativitatem, ita et passionera Cbristi, nec Pa-
debat admonendo, increpando, aliquando puniendo, ter fecit sine Filio, nec Filius sine Patre. Judas au-
et sic aeterna bona illis conservavit, quoniam ex tem quid fecit nisi peccatum? Veniamus ad resur-
illis Christus roultos ab inferno liberavit. Fuit eis rectionem : non resurrexit Pater, sed Filius: resur-
et aetor, quia causam eorum apud Deum bene egit, rectionem tamen Filii operatus est Pater et Filius.
dum per sacrificia et expiationes Deum eis placavit, Ecce quid est missum esse Filium.
et boc usque ad tempus praefinitum, id est usque (40) Sed quaeritur unde et quo missus est Filius.
ad adventum Christi, in quo constituit Deus ut per- Egc, inquit, exivi a Patre et veni in hunc mundum
fecti gt liberi ficrnnt, et haereditatem obtinerent : (Joan. xvi) : hoc eet mitti. De illo tamen evangeli-
alioquin exhaerodarcntur. De quo tempore subdit : sta dicit : /n mundo erat, el mundus per eum factus
Al ubi venit; quasi dicat: Cum cssemus parvuli sub est, et mundus eum non cognovil (Joan. j). Deinde
clementis mundi serviebamus, ut ubi, id est non j. conjungit: In propria venit. Uluc autem missus est
fatali necessitate, sed sola Dei voluntate venit pleni- quo venit, et si in hunc mundum tnissus est, quia
tudo temporis, id est postquam tempus praecedens exivit a Patre, et venit in hunc mundum, et in hoc
adimpletum cst. Plenitudo enim temporis est com- mundo erat, illuc ergo missus est ubi erat. Unde
pletum tempus_quod praefinitum fuit a Deo Patre et illud in propheta dicit: Ccelumcl terra ego im-
quando mitteret Filiura. Vel, plenitudo temporis pleo (Jer. xxm). Quod si de Patre dictum accipiatur,
dicitur tompus gratire, ideo quia in eo plene dantur ubi potuil esse sine Verbo suo, sine sapicntia sua,
dona Spirilus sanoti, et quae praedicta fuerant de quaepertendit a fine usque ad finem forliter et dispo-
Christo implentur. Ubi, inquam, venit illud tempus, nU omnia suaviter (Sap. vui): sed neque sine Spiritu
misit DeusFilium suum, id est visibilem fecit homi- suo usque esse potuit. Ilaque si ubique Deus est,
nibus. Attende quod ait, ubi venit plenitudo tempo- ubique etiam est Spiritus ejus. Illuc ergo et Spiri-
ris misit Deus Filium suura : cui simile est illud tus sanctus missus est ubi erat. Quaerendum ergo
quod Joannes evangelista ait : Nemo misit in illum est diligenter quomodo intelligatur ista missio sive
tnanus, quia nondum venit hora ejus (Joan. vn). Hoc Filii sive Spiritus sancti. Quod _"uia in Epistola ad
est, quia nolebat (38). Non enim Dominus sub fato Romanos pertractatum est juxta humanae capaci-
natus est: boc nec de te credendum est, nedum tatis valetudinem, hic perstringimus ad alia festi-
de illo per quem factus es. Non est enim bora ejus IC nantcs. Si tamen sobrie de Dei Filio quae digna
' vel
nostra, nisi voluntas ejus. Non ergo horam dixit sunt opinemnr, ideo missum intelligere debemus.
qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. quia ex illo incomprehensibili inenarrabilique se-
Tempus enim exspeclabat quo moreretur, quia tem- creto majestatis profundae, dedit se comprehenden-
pus exspectavit quo nasceretur. Ideo multi diount: dum mentibus nostris Dei Verbum; non solum cum
Quare non ante venit Christus ? Quibus responden- se exinaniret, sed etiam cum habitaret in nobis,
dum est quia nondum venerat plenitudo temporis, sicut scriptum est : Quoniam inhabitabo m Ulis (II
moderante illo per quem facta sunt tempora. Scie- Cor. xvi). Solentenim obtendere minorem Patre esse
bat enim quando venire deberet, vel etiam pati, et Filium, quia missus est. Constat autem eo non mi-
cretera facere. Ante tamen longa series praconum norem esse, quia missus est. Considera enim, quia
praemittenda erat. Non enim aliquis parvus venturus Dominus Christus in Isaia a Spiritu sancto dicit se
erat, diu fuerat praedicendus, semper tenendus : esse missum. Nunquid ergo Spiritu minor est Filius,
quanto major judex veniebat. tanto praconum ae- quia a Spiritu missus est ? Habes enim scriptum»
rics longior praecedere debebat. Ideo ait, ubi venit quod Filius a Patre et Spiritu ejus dicat se esse
plenitudo temporis misit Deus Pater Filium suum missum. Vides ergo quod simplicitas sermonis.non
factum est mtdiere. Nota quod eum qui erat increa- n injuria sit missionis. Misit ergo Deus ISS Filium
tus factum dicit. Fecit ergo eum Paler ex muliere suum factum ex muliere, forte hoo moyet quod
sub lege. Cum igitur ait, misit Deus Filium suum dicit ex muliere, non ait ex virgine, sed non mo-
factum ex muliere, satis ostendit eo ipso missum veat (41). Utrumque enim de Scriptura dicitur, et
Filium quo factus est ex muliere (39). Quid est ex virgine, et ex muliere. Ex virgine, ut ibi : Ecce
cuim nativitas Filii deVirgineMaria?Gerteassum- virgo eoncipiet, etc. (Isa. vii.) Ex muliere autem, ut
ptio formae servi. Nam quid est aliud nasci Filio hic, quod non est contrarium. [Augustinus] Mulie-
. quam accipere formam servi in utero Virginis ? Hoc rem enim pro femina posuit more locutionis He-
autem fecit Pater, fecit et Filius : Filius quidem, braeorum. Usus enim Hebraeae locutionis mulieres
non Pater natus est de virgine Maria, sed nativitatem dicit, non virginitate corruptas, sed feminas, siout
Filii de Maria et Pater et Filius operatus est. Simi- Ingitur de Eva, quando ipsa facta est : Formavi^
(38) Ambrosius, super Joan. (40) Aug., in lib. De Trinit.
(39) Aug. in ser. De Trinit. (41) Id., in eod.
137 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULL— IN EP. AD GALAT. 138
eam mulierem (Gen, n), nec adhuc passa erat con-• A (Joan. i.) Nec dixit acciperemus, sed reciperemus,
cubitum viri. (41*)Item, non te offendat quod ait,, ut significaret hoc amisisse in Adam, ex quo mor-
factum cum confiteamur natum. Factum enim noni tales sumus.
confitemurnisihominem.Deusautemsemperfaciens . VERS.6-8. — « Quoniam autem eatis filii Dei,
cst, fieri nescit ut sit, sed fit ut aliquid alicui sit,, « misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra cla-
sicut dicit: Domine, refugium ftwtus es nobis (Psal. « mantem : Abba, Pater, Itaque jam non est servus,
txxxix), quando factus esl qui nunquam factus est. « sed filius : quod si filius, et haeres per Deum. Sed
Dominus autem Christus homo factus est, ut essett « tunc quidem ignorantes Deum his qui natura non
homo, scilicet ut qui creator semper erat, creatura i « sunt dii serviebatis. »
csset. [Augustinus] (42) Manens enim Deus faotusi Quoniam autem. Quasi dicat: Non solum nos
est homo, ut fieret quod non erat, non ut perirett Judaei qui credimus, fiiii Dei sumus, sed etiam, vos
quod erat. Factum ergo dicit propter susceptionemi gentiles, estis filii Dei. Quod probat effectus. Quo-
creaturae. Et addit: Factum sub legc [Ambrosius]. niam misit Deus Pater Spiritum filii sui, quem eliam
Salvator fieri debebat sub lege ut circumcisus appa- Filius mittit in corda nostra, tam Judaeorum,scilicet
reat, quasi filius Abrahae cui promissus erat, si- quam gentium, qui Spiritus probat nos esse filios.
gnum habens ejus cui promissus fuerat, in quo im-- •-p ' [Ambrosius] Ut cnim probaremur adoptati esse a
pleta est circumcisio, et ideo jam signum cessat. Deo in filios, Spiritum suum dedit nobis,qui signum
Credidit enim Abraham se habiturum filium in quoi Patris ostendat in filios, ut quia nos non hoc aude-
benedicentur omnes gentes, quod jam factum cre- remus dicere, scilicet pro infirmitate et indignitate
dimus. Factum ergo sub lege, dixit, quia et circum- nostra, suggerat ut audeamus dicere. Unde subdit:
cisus cst, et hostia legalis pro illo oblata. Nec mi- Clamantem, quasi dicat: Spiritum, dico, claraan-
rum si et illa legis opera sustinuit ex quibus libe- tem, id est qui facit nos clamare. [Augustinus]
raret eos qui eis serviliter tenebantur ; qui etiami Quod nunquam praesumeremus, nisi Spiritus doce-
mortem sustinuit, ut ex illa alios libcraret. Factusi • ret. Quid ? Abba quod est Pater. [Ambrosius] Abba
est ergo sub lege, id est sub onere legis, sicut subi Hebraicum est, idipsum significans quod et pater.
aliis poenis. Unde subdit : Vt eos qui sub lege erant! Et hanc consuetudinem in pluribus locis Scriptura
pressi et rei, redimeret a diabolo, a perditione, ai servat, ut Hebraicum verbum cum interpretatione
peccatis. (42*)Et nota quod duo proposuit, scilicett sua ponat. [Augustinus] Duo namque sunt verba
factum ex muliere, factum sub lege, sed mutato or- quae posuit, ut posteriore interpretaretur primum.
dine, illis alia duo respondent. Ad id enim quod dixit Nam hoc est abba quod pater. Eleganter autem in-
factum sub lege, illud retulit, ut eos qui sub legei telligitur non frustra duarum linguarum verba po-
crant redimeret. Ad illud quod dixit factum ex; C ( suisse, idem significantia, propter universum popu-
muliere, hoc aliud refert, u( adoptionem, quasi di- lura qui de Judaeis et gentibus in unitatem fidei
cat: Ideo factus est de"muliere,u( adoptionem filio- vocatus est, ut Hebraeum verbum ad Judaeos, Grae-
rum reciperemus,id est bona quae per gratiam dan- cum 'ad gentes pertineat. [Hieron.] Utriusque au-
tur, per quae sunt filii. Vel, reciperemus adoptio- tem verbi eadem significatio, ad ejusdem fidei spi-
nem fiUorum, id est participes essemus divinae glo- ritusque unitatem. (44) Notandum quia clamor in
riae. Sicut enim participat nostra natura, ita adl Scripturis non magnae vocis emissio, sed scientiae
suam videndam nos adoptat. [Augustinus] Hincs intelligatur et intentionis magnitudo. Nos ergo cla-
enim adoptionem recipimus, quod ille unicus Deii mamus; sed ille clamare dictus est qui efficit ut
Filius non dedignatus est participationem naturaes clamemus.
nostrae factus ex muliere, ut non solum Unigcnitusi Misit ergo Spiritum Filii sui clamantem Abba,
Dei esset, ubi fratres non habet, sed etiam primo- Pater, id est nos clamare facientem. Et nota Spiri-
genitus in multis fratribus fieret. Adoptionem autemi tum etiam esse Filii, et nota hic Trinitatem. (45)
dicit, ut distincte intelligamus unicum Dei FUium,, Sed aliquis forsan quaerit utrum et a Filio proce-
nos enim beneficio et dignatione filii Dei sumus ; dat Spiritus sanctus. Filius enim solius est Patris
ille nalura est filius qui hoc est quod Pater. (43)) jj Filius, et Pater est solius Filii Pater. Spiritus au-
Unicum enim Filium Deus habuit quem genuit de5 tem sanctus non est unus eorum spiritus, sed am-
sua substantia, nos autem non de sua substantial borum. Unde Dominus ait: Spiritus Patris vestri
genuit. Creatura enim sumus quam non genuit, sed1 qui loquitur in vobis (Matth. x). Et Apostolus ait:
fecit; et ideo ut fratres Christi secundum nostruml Misit Deus Spiritum Filii sui et multa aliasuntte-
modum faceret, adoptavit. Iste itaque modus quo. stimonia, quibus evidenter ostendit et Patris, et
nos Deus, cum jam essemus ab ipso non nati, sed1 Filii esse Sj-iritum, qui in Trinitate dicitur Spiritus
conditi et instiluti, verbo suo et gratia sua genuit,, sanctus. Nec ob aliud aestimo ipsum proprie vocari
ut filii ejus essemus, [AugustinusJ adoptio vocatur. Spiritum sanctum, cum etiam si de singulis inter-
Unde : Dedit eis potestatem filios Dei fieri, etc. rogemur, non possumus Patrem et Filium dicere,
(41*)Aug., in serm. De Trinit. (43) Id., contra Faust.
(42) Id., in serm. De eod. Id., De cor. et grat.
J44*)
(42*) Id., in psalmo xxxi. (45) Id., super Joannem,
PATROL. CXGII. 3
139 PETRI LOMDARDI. 110
nisi Spiritum, quoniam Spiritua est Dcus. Quod A dii essd non poterant, quibus hoc naturaliter mi-
ergo communiter vocantur ct singuli, hoc propric nime suppetebat. Igitur Salvator verus Deus est,
vocari oportuit eum, qui non est unius eorum, sed qui secundum essentiam Deus est. (48) Sed dicunt
in quo communitas apparet amborum. Cur ergo haeretioi non natura esse ipsum Filium, sed crea-
non credamus quod etiam de Filio proccdat Spi- tum. Quibus respondendum, quia si natura Deus
ritus sanctus, cum Filii quoque ipse sit Spiritus? non estFilius, sedcreatura, nec coleodus est omnino,
Si enim ab eo non procederet, non post resurre- nec ut Deus adorandus, dicente Apostolo: Coluerunt
ctionem se repraesentans discipulis insufflasset eis, el servierunt potius creaturx quam Crcatori (Rom. i).
dicens : Accipite Spiritum sanetum (Joan, xx). Quid Sed illi ad haec rcplicabunt et dicent: Quid est
enim aliud significavitillainsufflatio, nisi quod pro- quod carnem ejus quam creaturam esse non negas
cedat Spiritus sanctus de ipso ? Ad hoc etiam per- simul cum divinitate adoras, et ei non minus quam
tinet illud quod ait de muliere fluxum sanguinis divinitati deservis ? Ego Dominicam carncm, imo
patiente : Tetigit me aliquis. Ego enim settsi virtulem perfectam in Christo humanitatem, ideo adoro quod
de me exisse (Luc. vm), nam virtutis nomine appel- a divinitate suscepta et deitati unita est, ut non
lari Spiritum sanctum, ox eo clarum estquod Mariae alium et alium, sed unum eumdemque Deum et ho-
angelus dixit: Spiritus sanctus superveniet in te, et j> minem Dci Filium esse confitear. Denique si homi-
virtus Aitissimi obumbrabit tibi (Luc. i). Et Dominus nem separaveris a Deo, ut Photinus vel Paulus Sa-
eum promittens discipulis, ait: Sedete in civilate, mosatenus, illi nunquam servio nec credo, velut
ouousque induamini virtute ex alto (Luc. xxiv). Haec si quis purpuram vel diadema rcgalo jacens inve-
est ergo virtusL.de qua dicit Evangolista : Virlus de niat, nunquid ea conabitur adorare ? Cum vero ea
illo exibat, et sanabat omttes (Luc. vi). (46) Cum au- rex fuerit indutus, periculum mortis incurrit, si ea
tem de Patre et Filio procedat Spiritus sanetus, cum rege adoraro quis contempscrit. Ita etiam in
dicit tamen ipse Filius illum a Patre procodere, Christo Domino humanitatem non solam vel nudam,
quia ad eum solet referre, ct quod ipsius est de quo sed divinitati unitam, scilicet unum Filium, Deum
etiam ipse est; sicut alibi ait: Mea doclrina non verum, ethominem verum, si quis adorare contem-
cst mea, sed ejus qui me misit (Joan. vn). Si hic in- pserit, aeternaliter tnorietur.
telligitur ejus doctrina quam tamen dicit non suam VERS.9-15. — « Nunc autcm cum cognoveritis
esse, sed Patris, quanto magis illic intelligendus « Deum, imo cogniti sitis a Deo, quomodo conver-
est ct de ipso procedere Spititus sanctus, ubi dicit « timini iterum ad infirma et egena elementa, qut-
eura de Patre procedere ? A quo enira habet Filius « bus denuo servire vultis? Dies observatis, et men-
ut sit Deus, est enim de Deo, Deus ab illo habet ut « ses, ct tempora, ct annos. Timeo vos ne forte sine
etiam ab illo procedat Spiritus sanctus, Christus C « causa laboraverim in vobis. Estote sicut ego, quia
dicons : Quem ego mittam vobis a Patre (Joan. xv), « et ego sicut vos. Fratres, obsecro vos, nihil me
et alibi, quem mittet Patcr in nomine meo (Joan, « laesistis. Scitis autem quia per infirraitatera carnis
xvi), non dicens a me, ostendit quam totius divini- « evangelizavi vobis jampridem, et tentationem ve-
tatis, vel si melius dicitur, deitatis principium Pater « stram in carne mea non sprevistis ncque respui-
est. « stis; sed sicut angelum Dci accepistis me, sicut
Itaque. Quasi dicat: Qttiu Spiritus cluraat in no- « Christum Jcsum.Ubiestorgo beatitudo vestra?»
bis, Pater. Itaquejam, id est a tempore gratiee, non 154 Nunc autem. Quasi dicat : Olim serviebatis
est, aliquis nostrum qui crodimus in Christum, falsis diis, cum ignorabatis verum Deum? Sed et
servus, scilicot timore serviens, sed filius, scilicet nunc, cum aperta est veritas, cum cognoveritis, vel,
ex dilectione servicns. Quod si filius est, ct hxre* cognoscitisDeum, etitagravius peccatis quam olim,
erit in futuro : Et hoc per Deum, id est per opera- quomodo iterum, etc. Hic est ordo litterae, sed inter-
tionero ct misericordiam Dci. Vel hoc juro per Deum. ponit: Imo cognili, etc. Quasi dicat: Dico, cogno-
Sed tunc, etc. Quasi dicat: Modo n.stia lllii, modo veritis Deum : quod non est a vobis, sed potius
dicitis, Pater, sed tunc quidem, quando infidcles quia gratia Dci approbati estis et amati. Et hoc est
eratis ignoranles Deum, ct ita erit vobis aliqua ex- jj imo cogniti estis a Deo, id est suo munere cognito-
cusatio, serviebatis eis qui non sunt dii in natura res suos nos fecit. Hoc genere locutionis frequenter
sui, sed opinione hominum [Ambrosius] dicendo, utitur Scriptura. (49) Unde in Psalmo ait vir pro-
qui in natura non sunt dii, unam Dei veri ostcndit pheticus : Sic in sancto apparui tibi, ut viderem
esse naturam, scilicet Patris, ct Filii> et Spiritus virtutem tuam (Psal. LXII).Non dixit: Apparui tibi
sancti. Quid autcm est natura Deum esse, nisi veut videres, sed ut viderem. Simile est hoc quod ait
rum Deum csse?Unde alibi apostolis ait ••Con- Apostolus, nunc autem cum cognoveritis Deum,
versi estis servire Deo viro et vero (II Thess. \). Na- imo cogniti estis a Deo. (90) Correxit eum quod
tura enim vivus et verus est Deus. Verus ergo dixerat, cum ait, imo cogniti estis a Deo, ut per
Deus est qui naturaliter Deus est. (47) Veri ergo hoc intelligamus, nec hoc quidem nobis esse tri-
(46) Id„ in lib. in De Trinit. (49) Aug. in psalmo LXII.
(47) Id., in eod. (50) Id., De gratia nov. Test.
(48) Didymus in lib. De Spiritu sancto.
buendumquodnoscimus Deum,sed illius misericor- A potest intelligi vel sexagesimus unus annus quo
diae tribuamus.Cum dicitur, cognoscit nos DeUs.sic indulta est eis a Cyro et Dario licentia redeundi de
inteUigendum est, id est cognitionem sui nobis Babylonia, unde completis annis septuaginta redie-
praestat. (51) Non enim a nobis est quod novimus runt. Vel potius septuagesimus unus,quem reversi
eum, sed ab eo. Ab aeterno quidem novitquostunc in Hierusalem pro quinquagesimo qui jubileus dici-
Apostolus cognitos dicit !sed tunc cognoscere dicitur observarunt. Timeo. Quasi dicat: Hoc jam fa-
tur, quando ut cognoscatur facit, sicut dicitur citis, pejus autem timeo, scilicet ne forte labora-
quiescerecum ejus munere requiescimus. (52) Non verim in vobis sitie causa, id est inutiliter, quod esf
enim tunc cognoverat eos Deus,praecognitos videli- si legem plene suscipitis. Ac si dicat :Vestram levi-
cet ante constitutionem mundi, sed tunc ipsi eum tatem timeo, non aliud.Vel ita :quomodo iterum.ut
illius munere non suo merito vel sua facultate co- hoc de errore gentilium intelligamus; in eo enim
gnoverunt: et ideo maluit topice loqui, ut tunc ab quod dicit, convertimini iterum ad infirma et egena
illo cognitos diceret, cum eis cognoscendum se elementa, non circumcisis, sed gentibus loquitur,
praestitit, et verbum corrigere, quasi hoc minus quibus hanc scribit Epistolam. N eo ad circumci-
recte dixerit quod proprie dixerat; quam sinere ut sionem vel legem dicit eos reverti, in qua nunquam
hoc sibi arrogarent se potuisse quod eis posse ille n fuerant, sed ad infirma et egena elementa, quibus
donaverat. Cum, inquam, cognoveritis Deum, quo- rursus ut antea servire volunt: quod de gentibus
modoconvertiminiafide adelemenla, id est ad legem intelligere cogimur. [Augustinus] Vulgatissimus
iaitialem, ad cultum Dei. [Hieron.] Elementa Dei enim est error iste gentilium, ut vel in agendis re-
infirma et egena. Lex dicitur infirma, quia perfecte bus,vel in exspectandis vitaeet negotiorum suorum,
non justificat; egena quia, quantum juvat,non per ab astrologis et Chaldaeisnotatos dies.et menses, et
se, sed respectu gratiae facit. Convertimini, dico annos, et tempora observent. Quos redarguit, di-
iterum,ut ante conversionem ;sed nunquidantecon- cens: Nunc autem cum cognoveritis Deum, quo-
versionem Galatae istilegem servaverant? Non uti- modo iterum convertimini ad infirma et egena ele-
que, quiagentiles erant,etsuperstitiosi idololatriae menta quibus denuo vultis servire, id est ad super-
deservierant. Ideo dicit, iterum, quia legis obser- stitiosas temporum observationes. Manifestum est
vantia, cui tunc dediti erant, erat peccatum pene eum volumina temporura per elementa hujus mundi,
parservitutiidolorum, cui vacaverant ante conver- hoc est coelum et terram, et motus, atque ordinem
sionem. Unde subdit: quibus, etc, [Augustinus] siderum administrari. Quae infirma appellat, ex eo
quasidicat: Quomodo convertimini ad elementa quod infirma et instabili specie variantur, egena
quibus denuo servire vultis ? Ideo dicit denuo, ut vero, eo quod egent summa et stabili specie Crea-
ostendat quod non distat modo lex post Christum C toris ut possint esse quomodo sunt. [AmbrosiusJ
ab antiqua idololatria. Vel, egena elementa dicit, eo quod sui invicem
Dies. Quasi dicat : Vultis servire elementis. egent ad regendum mundum. Dies, quasi dicat:
[Hieron.] Et vere, quia jam observatis dies, Judaico Vere servire vultis, quia dies observatis et menses,
ritu, ut Sabbata et decimum mensis primi usque ad ct tempora, et annos.Dies observant, ut qui dicunt
quartam decimam, qua agnus imraolabatur, et a hoc die non est aliquid incipiendum,menses autem
quartadecima usque ad vigesimam primam ejusdem colunt, qui cursus lunae pcrscrutantes dicunt: Tali
mensis,quando azyraa comedebantur;septemetiam luna non est aliquid inchoandum. Tempora vero
septlmanas, quas ritu Judaico post azymacompu- cum dicunt, modo est initium veris. Annos autem
tant. Dies Israelitici Pentecostes servant, nec non cum dicunt, novus annus est. Calendae sunt Janua-
et clangorem tubarum, primo die mensis septimi, rii, non licet hoo vel illud facere. Sed nulla debet
decimaetiam ejusdem mensis expiationem et jeju- esse suspicio harum rerum, quia prospere potest
nium, et in quinta decima scenopegiam. Etmenses cedere quidquid simpliciter sub Dei devotione fit.
observatis,ut neomenias. Menses etiam custodiunt, [Augustinusj. Et nota quod dupliciter erant sub-
quia primum et septimum mensem observant; et versi Galatae, ut ad legem et ad pristinos errores
tempora, ut tempus egressionis de -Egypto: tem- n converterentur. Ergo cligat lector utram volet sen-
pora etiam colebant qui per annos singulos Hiero- tentiam, dummodo inteUigat ad tantum periculum
solymam veniebant, putantes se implere Domini animaepertineresuperstitiosas temporum observan-
praeceptum, dicentis:' Tribus temporibus anni, diem tias, ut huic loco subjeeerit Apostolus : Timeo,etc,
festum agetis mihi, et apparebit masculinum tuum in quasi dicat: Hoc jam facitis, sed deterius timeo,
conspeclu Dei tui (Deut., xvi). Et annot septimos. scilicet ne forte sine causa laboraverim in vobis. (53)
Puto equidem hoc de septimo remissionis anno Sunt qusdam quaelevissima putarenturnisi in Scri-
dici, et de quinquagesimo qui ab iUis jubilens di- pturis demonstrarentur opinione graviora. Quis
citur.quem Judaei aliquando sno ordine servare ne- enim dicentem fatue fratri suo, reum gehennae pu-
quiverunt eaptivitate pressi, qua soluta pro eo se- taret, nisi Veritas hoc diceret (Matth., v) ?8imiliter
ptimnm annum septimae decadis ooluerunt, qui dies observare et tempora non putaretur adeo
(51) Aug., De civit. Dei. (53) Aug., in Enchirid.
(52) Id., super Genesim ad litteram.
gravn, nisi Apostolus dieeret: Tiineo ne forte sine A puistis, ut non susciperetis communionem periculi.
causu laboraverim in vobis. Haec autcm observant Distingue inter illa duo.rion sprevistis,scilicet post
qui certis diebus vel mensibus vel annis volunt vel conversionem, ut indevilior essem ;neque respuis-
nolunt aliquid inchoare,quasi fuusta etinfaustasint tis, ante conversioncm, ut ob hoc converti abhor-
tempora. Non itaque ista observemus, ne ab Apo- reretis.Sft. excepistis sicut angelum Dei, id est ac si
stolo ista audiamus: Timeo, etc(54)Eos enim cul- angclus Dci venisset, vel me angelum Dei esse cre-
pat qui constellationes sequuntur, dicentes : Non didistis: imo plus dicam, sicut Christum Jesum, ac
proficiscar, quia luna sic fertur, vel proficiscar ut si ipse Christus venisset qui inApostolo loquebatur,
prospera cedant,quia ita se habet positio siderum; et ideo venerat ad illos. Ubi est ergo ? [Augustinus]
agam hoo mense commercium, quia ista stella agit Admirans opus eorura spirituale comroendat utboc
mensem; non plantabo hoc anno vineam,quiabis- intuentes in timorem carnalem non decidant: et
sextus est. Tales culpantur,non quia naturales ele- quia mutati erantin deteriusincrepateos. (55)Et si
mentorum effectus in siderum ordinatissima oon- enim receperunt eum sicut angelum,nonideo tameri
versione noverunt, ut scilicet tempestate non navi- parcit secare vcl urere, quia non qurerit sua, sed
gent, autumno seminent :de quibus cum conderen- quae Christi sunt: non quaerit lac et lanam de ovi-
tur diotum est in Genesi: Et sint in signis, et tem- -, bus, id est commodum supplendae necessitatis et
poribus, el diebus, et mensibus (Qen., i). favorem honoris, sedsalutem ovium. Quasidicat:
Estote, quasi dicat: Timeo ne sine causa labora- Et quia ita tunc fecistis, ubi esl ergo beatitudo vestra,
-verim in vobis, sed eslote sicutego sum qui legem qua dicebamini beati bonis initiis, et quasi profl«
dimisi. Et dehetis esse, quia ego fui olira in Iege, uiendi gradibus ferventes. Quasi dicat: Pudeat vos
sicut vos modo vuliis esse, et dimisi non sine ra- es8emutatos.Mirum estenim quod a bonadecidistis.
tione. [AmbrosiusJ Vel ita, estote sicut ego, qifia et VERS.15-21.— « Testimonium enim perbibeo vo-
ego sicut vos, homo sum qui de errore correctus « bis, quia si fieri posset,oculos vestros eruissetis,
sum, ita et vos potestis corrigi. Vel ita,estote sicut « et dedissetis mihi.Ergoinimicusvobisfactussum,
et ego, quia ego qui legero habui, sum modo sine « verum dicens vobis ? .Emulantur vos non bene ;
lege sicut vos.[Augustinus]Cum enim Judrcus natus « sed excludere vos volunt, ut illos eemulemini.
sim, jam illa carnalia spiritali dijudicatione con- « Bonum autem aemulamini in bonosemper.et non
temno. Fratres, aspere correctos Galatas recreat « tantum cum priesens sum apud vos. Filioli mei,
Apostolusprobene gesta, apponenspostasperasua- « quos iterum parturio, donec formetur Christus in
viamore salutaris medici. Quasi dicat: Et debetis' « vobis. Vellem autem esse apud vos modo, et mu-
esse sicut ego, quia, o frutres,ego obsecro vos, dico, « tare vocem meam, quoniam confundor in vobis.
obsecro et secure obsecrare possura, ut quos merito C « Dicite mihi qui sub lege vultis esse, legem non
diligo, quia nihil me Ixsistis, et ita non penes vos « legistis? »
inimicitiarum mearum est causa. Hoc dicendo ex- Teslimonium enfm,qnasi dicat :Vere beati fuistis,
ousat se, quia pseudo dixerant Paulum Galatisini- vel sicut angelum, vel Christum me excepistis. Te-
mioum, nec voluisse eos docero quae in uliisEccle- stimonium enimperhibeo de vobis guia siposset fieri,
siis pra.dioabat.Hanc oalumniam diluens Apostolus ad utilitatem Ecclesiae,erui*'c(i<oculosveslros: quod
inimicitiae causam subraovet, cum ait,nihil rae lae- inter omnia charius est vobis, el dedisselis mihi,
sistis, Scitis autem, quasi dicat: Non me laesistis, scilicet ad utilitatem meae pradicationis. Et ideo
sed potius honorifice me recepistis cum causam plus de vobis dolendura, est. (56) Nota quod ait,
spernendi habuistis. Et hoc est quod ait, scitis ausi fieri potuisset,nonne illud fleri potuissetquod ait
temquod per infirmitatem carnis meae, quia caro Apostolus, non potestfieri quod juste non fit. Sio
mea afflicta erat, evangelizaci vobis jampridem, et et Job, utinam possem me pccidere (Job. x), et Do-
pro tanto tempore non sprevistis me. Unde subdit, minusad Loth :Non poteramquidguam facere,donec
et non sprevistis tenlatinonem vestram in carne mea, iiluc introeas (Gen.xix). (57) Nonpossesedixit quod
id est me tribulatum per quod vos diabolus tenta- sine dubio poterat per potentiam, sed non poterat
bat, ne crederetis. [AmbrosiusJ Tentati enim suntj D per justitiam. Ergo, quasi dicat: Et cum hoc
cum tribulafionem secundum carnem pateretur sit, est ergo credibile quod factus sum inimicus,
Apostolus,utrum timore dcsererent eum, an chari- verum dicens vobis. Quasi dicat: Per hoc videor
tate amplecterentur. Opportune ergo ac decenter inimicuB,quia verum dico, sed si fallcrem, putarer
facit eos recolere charitatcm suam.ne tanquamini- amicus, quia nemo se argui yult errantem.ideo vc-
micum illum dcputent, diccns, scitis autem quod bis inimicus videor juste vos reprehendens._4.mu-
per infirmitatem carnis, id est cum paterer perse- lantur. [AmbrosiusJ Quasi dicat: Ego non sum vo-
cutionem evangelizavi vobis jampridem, et tenta- bis inimicus,sed illi _cmu/an(ur,id est diligunt, vos
tionem vestram in carne mea, id est tribulationem non bene,id est, non utiliter./Emulantur enim ver-
quam patior in carne.qua videtur quales estis,non bum, quia non tam cupiunt eos esse meliores
sprevistis, tanquam inutilem vel vilem. Nequeres- quam ipsos volunt facere pejores, et retrorsum tra-
(54) Aug., in lib. ad Januarium. (56) Id., contra epist. Gaudentii.
(55) Id,, De pastoralibus, (57) Id,, De potentia Dei.
145 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAIILI. — IN EP. AD GALAT. 146
here aemulatione perversa. Unde subdit: sed vo- A quia confundor in vobis, vellem litterarum vocem
lunt vos excludere, a fide ad legem, vel a dilectione praesens de meo ore proferre, ut vos solito severior
mea, u( illos xmulemini, id est intuemini in legali- ipse corriperem, quia Epistola non potest vocem
bus. Bonum autem. Quasi dicat: Illivolunt utipsos objurgantis cxprimere, non valetirascentis resona-
aemulemini, sed vos acmulamini, id est diligite et re clamorem, etdolorera pectorisapicibusexplicare:
imitamini, bonum hominem, me scilicet et hujus- non habeo quippe fructus quos solent dediscipulis
modi. Et hoc in bono, id est propter hoc diligite, habere doctores, et sinc causa semen .jactum est
quia in eo est virtus et bona operatio, non pro alia doctrinte, ita ut cum Jeromia dicam: nec profui
re. Et hoc facite scmper, ut persoveranti gradu ad nec profuit mihi quisquam (Jer. xv). Ut autem non
finem boni operis pervcniatis. Vultenim utsemper patiar vos perire et errare perpetuo, ex charitate
ipsum imitentur. Unde subdit: et non tantum. [Hie- vobis loquar. Dicite mihi, ctc. Vel aliter potest legi
ron.] Quasit dicat: .Emulamini bonum, scilicetme, haec littera, eodem manente sensu. Filioli, quasi
et hujusmodi, et non tantum cum prasens sum apud dicat: Non solum ex supradictis probatur lex esse
vos, sed perseverate in acceptis, magis aemulando dimittenda, sed etiam auctoritas ipsius legis hoc
me, cum absens sum. Filioli, hio iterum incipit ostendit. 0 filioli mei.dicite, id est respondete mihi.
ostendere ex ipsa lege quare non sit tenenda. Quasi U Usque huc enim pendet sententia, et interponitur
dicat: Me imitamini, et debetis, quiavos estis mei, illud quos ilerum paturio, donec formetur Christus
non dico filii, sed filioli, quiadiminutiestis, et per- in vobis. Vellemautem esse apud vos modo, et tnuta-
fectionis gradibus indigetis.Quositerumsicutprius, re vocemmeam, qaoniam confundorin vobis; non mu-
parturio, id est cum labore et dolore ad lucem fidei tatursensushorum verborum. Vos.iuquam, ofilioli,
genero, donec Chrislus, quem deformatis, formetur qui vultis essecarnaliter sub lege dicite mihi, id est
in vobis, ut scilicet recipiatis similitudinem ejus respondete mihi: Legem legistis, an non? Quid-
quam vestro vitio perdidistis. (58)Perpaucorum est quid eligant, probantur stulti; si non lcgerunt, non
pensare quam labor sitinpraedicationibuspatrum, debent reciperc quod nesciunt; si legerunt, ipsa
quantisve doloribus animas in fide, et conversa- probat se dimittendam. Quod si non intelligunt,
tione recta parturiunt. (59) Undc Apostolus ex per- stulti sunt. Ideo eos intcrrogat, dicens: legem non
sona matris loquens ait, quos iterum parturio. legistisl Quasi dicat: Legistis quidem, sed non in-
Primum per fidem illos genuerat in baptisrao, sed tellexistis.
postea deformati sunt per pseudo, et infirmi facti, VERS. 22-24, — « Scriptum est enim, quoniam
nunc cum dolore reformat eos. Unde addit: donec « Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et
Cbristus in vobis reformetur. Concipicntes enim fi- « unum dc libera. Sed qui de ancilla, secundum
dem et sensum fidei non advertentes, formatum C « carnem natus est; qui autem de libera, per re-
Christum in animis suis nugantur habere. Forma- « promissiouem. Qute sunt per allegoriam dicta.
tur enim Christusincordecredentium, cumillissa- « Haecenim sunt duoTestamenta. Unum quidemin
cramenta graece panduntur, et ea quae obscura « monte Sinainservitutemgenerans,quaeestAgar.»
videbantur perspicua fiunt. Velita, donec formetur Scriptum est enim quoniam Abraham Quasi di-
Christus in vobis, id estformosusaliispervosappa- cat: Ideo quaero an legeritislegem, quia ineaquid-
reat. Et hoc estgraviusdictum, quam si dicereteos dam scriptumest: Quod si attenderitis, nunquam ad
reformari in Christo-, quia nescio quo pacto terri- eamrecurreretis.Smp.umesônfminGenesi.juoniam
bilius insonat audientium auribus. Abraham habuit duos filios, Ismael et Isaac: unumde
Vellemautem. Quasi dicat: Blandis modo verbis ancilla Agar, scilicet Ismael, el unum de libera, Sa-
usus sum, dicens fratres et filios, sed vellem esse ra, scilicet Isaao. Sed qui de ancilla fuit, secundum
apud vos modo, ut duplici generatione confunderen- carnem natus est, id est per nullum miraculum, sed
tur, et de erroresuo et de rubore Apostoli. Ideoait, lege naturae natus est. Qui autem de libera, per re-
vellem esse apud vos, et mulare vocem meam, id est promiseionem, id est mirabiliter natus est. Attende
vituperationem,utdignavobis dicerem quaenolo scri- quod ait, scriptum est quoniam Abraham duos fi-
bere, ne permaneant apud vos.Ideovellem mutare JJ lios habuit, cumplures habuerit. [Angustinus] Post
cum confundor in vobis, id est apud alios erubesco mortem enim Sarae, de aliauxore, scilicetCethura,
pro vobis. Sciens Apostolus majorem vim habere alios genuit, qui non pertinent ad hanc significatio-
sermonem cum ad praesentes fit, cupit vocem nem. Et ideo multi legentes Apostolum, librum au-
apostolicam, vocem litteris comprehensam inprae- tem Geneseosignorantes, putantsolos duos filiosha-
sentiam commutare. Scriptura enim divina aedificat buisse Abraham. Sed hos solos commemorat Apo-
lecta, sed multo plus prodest si de litteris mutatur stolus, quia de his duobus Scriptura speciatliter sin-
in vocem; magnam siquidem vim habet vox viva, gula exsequitur, innuens aliqnid egregium in his
vox de auctoris sui ore resonans, quae ea pronun- praefigurari. Item attende quod subdit. unum de
tiatione profertur et distinguitur, qua in hominis ancilla, et unum de-libera. (60) Non enim hocfru-
corde generata est. [Hieron.J Est itaque scnsus; stra distinxit. Uterque quidom de Abraham natus
(58) Hier., super Ezechielem. (60) August., De civ. Dei.
(59)August., in Moralibus.
est, sed diversa operatione, quia qui de ancilla A j qui accipit remissionem peccatorum. Ecce exposi-
seounduro carnisnaturamnatus est, quia juvencu- tum est ovidcnter quid significent illa verba legis.
la de sene solet ooncipere. Qui autem de libera, non Unde ostenditur lex non esse tencnda quae in ser-
secundum vim carnis, ut vetula etsterilis devetulo vitutera generabat, sed nova quae in libertatem pa-
conoiperet, sed per operationem Dei qui prorolsit. rit. Unde addit: Unum quidem, quasi dicat: Ancil-
IUumergogenuitdemonstransconsuetudonaturam, la et libera signant duo Testamenta. Et unum qui-
illum vero dedit proraissio, significansgratiara.Ibi dem datum est in monte Sina, quod interpretatur
humanus usus ostenditur, hicdivinum beneficiura mandatum;quod in tali loco datum est, id est in
commmendatur. Natusestergo Ismaelsicutnascun- monte eminenti, significat quod Judaei contra alias
tur hominespermistioneutriusquesexus usitatale- gentes essent superbi de mandato. vel ipsi esseht
ge naturae. Ideo dictura est secundum carnem, non superbi et tumidi oontra ipsum mandatum. IUud
quia ista beneficia Dei non sint, autnon istaopere- Testamentura, dico,generans homines inservitutem,
tur Deus, cujus opifex sapientia attingit, sicut scri- quia pro timore serviebant Judaei, vel servi peccati
ptum est, a fine usque ad finem fortiter et disponit erant. Quod Testamentum ett Agar, id est significa-
omnia suaviter (Sap. vm). Sed ubi significandum tur per Agar. Et recte: Agar enim interpretatur
fuerat Deidonum, quod indebitum hominibusgratis n, alienatio. Quod bene convenit, quia illud testamen-
gratia largiretur, sic oportuit dari filium queraad- tum alienat homines ab aeterna haereditate.
modum naturae non debebatur ex cursibus. Haecau- VERS.25 -31. « Sina enim mons est in Arabia
tem quamvis ad litteramita fuorint.tamenquiase- « qui conjunctus est ei quae nunc est Jerusalem,
cundum litteram ad superiorem demonstrationem « et servit cum filiis suis. Ula autem quae sursum
non valent, subdit: « est Jerusalem libera est, quae est mater nostra.
Quos sunt dicta per allegoriam, id est per atium « Scriptum est enim: Lastare, sterilis qua. non pa-
intellectum. (6i)AHegoria enira dicitur, cura ali- « ris; erumpe et clama, quae non parturis, quia
quid aliud videtur sonare in verbis, et aliud in in- « multi filii desertae magis quam ejus quae habet
tellectu significari, sicut hic. Abraham enim est « virum. Nos autem, fratres, secundum Isaac, pro-
Deus Pater, qui est pater multarum gentium. Sic « missionis filii sumus. Sed quomodo tunc is qui
enim interpretatur hocnomenAbraham.Abbaenira « secundum carnera natus fuerat, persequebatur
pater, ham multarum, subauditur gentium, qno in- « eum qui secundum spiritum.ita etnunc. Sed quid
telligitur DeusPater; rinterponiturcausa euphoniae* « dicit Scriptura?Ejice ancillam et filium ejus. Non
Inde dicitur Abraham quasi Ababam, id est pater « enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae.
multarum gentium quo intelligitur Deus Pater. Li- « Itaque, fratres, nonsumusancillacfiliisedliberae,
bera autem et ancilla signifioant duo Testamenta. C ( « qua libertate Christus nos liberavit. »
Unde subdit: hac enim, id est ancilla et libera sunt, Sina enim. Quasi dicat: Vere Teatamentum vetus
id est signiflcant duo Testamenta; libera, significat generat in servitutem, quia Sina mons, id est
novum Testamentum, dans omnibus per Christum vetus Testamentum datum in monte Sina, est in
novam gratiam; Agar, vetus Testamentum. [Ambro- Arabia, id est in humilitate vel in afflictione, quia
BiusJ In utroque Testamento genuit Deus sibi filios affligebat homines sub carnalibus observationibus.
qui servirent. sed in veteri Testamcnto generati sunt Arabia enim interpretatur humilitas vel afflictio. Et
Judffli servi, quia timorepoenae etpromissionetem- bene diciturvetusTestamentumdatum esseinAra-
poralium serviebant. Et hoo est quod ait, qui de bia, non in terra promissionis, ubi Judaei quasi
ancilla fuit, scilicet Judaei et omnes servi peccati, filii fuerunt, sed in Arabia ubi quasi servi et alieni
natus ett tecundum carnem, quae et pcenas abhorret, fuerunt, quia vetus Testamentum non filios sed ser-
et dulcia amat, quia illi metu pcenaeet amore tem- vos et alienos pariebat. Deinde vetus Testamentum
poralium serviebant.Gratiavero noviTestamentipa- populo cui datum est comparat, dicens qui, mons
rit liberas qui ex dilectione serviant, non in carnis, per omnia conjunctus est, et similis, id est vetusTe-
sed opere Dei. Et boc est quod ait, qui autem deli- stamentum in illo monte datum, per omniaconjun-
bera natus est, id est liber Christianuspopulus gra- JJ ctum est, et simile ei Jerusalem qua nunc est, id
tia novi Testamenti generatus, per repromissiomm est Judaico populo, qui nuncest, id est qui terrena
natus est, idest pervirtutem et gratiam promitten- diligit, et pro temporalibus servit. Vel, servit, sub
tis sub figuraveritatem. Quis enim impossibilia se- peccato cum filiis suis. Haecestsynagoga quaesubpec-
cundum naturam crederet, et quae suavia sunt in cato gencrat filios, totus quidem populus materest,
prresenti contemneret, et non visa speraret, nisi singuli autem sunt filii vel fllii sunt proselyti, qui om-
virtus Dei hoc in eo operareturl Taliter generan- nes timore pcenaeserviunt. Et ideovetus Testamen-
tur Christiani quorum typus praecessit in Isaac. Is- tum dicitur esse conjunctum et simile illi populo,
mael enim Judaeorum significat nativijatem, vel eo- quia sicut vetus Testamentum pcenas minabatur, et
rum qui servi peccati sunt. Isaac vero Christiano- temporalia promittebat: ita ille populus timore
rum, quia in libertatera nascuntur. Liber enira fit pcenae, et amore temporaliuro serviebat. Ecce per
(61) Aug., in psalmo cm.

haecomnia patet quod vetus lex non est tenenda, A _t est cum Domino gaudet, libera est a peccato et
sed nova quae sursum est, quae libera est.id estad poena peccati, quae est maler nostra. Civitas coe-
superiora nos mittit, et liberos facit: quae dala est lestis mater nostra dicitur, quia ad eam. vocamur.
Ecclesia quae sursum est, et libera. Unde subdit, Et ideo coelestis dicitur, quia coelum sedes ejus
Illa autem. Quasi dicat: Haec, id est synagoga, ti- est; et quos gcnerat, ibi erunt cum ea. Vere
more vel sub peccato servit. [Hieron.J Sed illa mater est, scriptum est enim : Laetare sterilis, quae
Jerusalem qux sursum est, id est Ecclesia de genti- non paris, erumpe ct clama, quaa non parturis.
bus congregata, qure cum Domino gaudet in spe, [Ambrosius] Ccelestis Jerusalem sterilis dicitur,
libera est, quia diligit, et ex amore servit. Quae quia non parit, secundum carnem ; nec parturit,
estmater noslra, id est credentium, quia singuli id est nec dolores patitur, sed generat spiritualiter
verbo ejus et exemplo instructi, ox charitate ser- sine passione, clamans in laetitia quia plures habet
viunt. Quod autem libera sit et mater, auctoritate filios quam quae habet virum, id est synagogaquae
Isaiae probat,subdens: Scriptum est enim. Quasi di- carnaltter generat. Unde subdit quia magis multi ,
cat: Vere libera est et mater, quia scriptum est, in sunt filii tui desertae.A quo? Ab Adam.qui deserta
Isaia, Lxtare, slerilis qvx non paris, erumpe ct cla- vita secutus est mortem, quam ejus quae habet vi-
ma, qux non parturis, quia multi Rtii, etc. Ex his n, rum, id cst synagoga.Multo cnira plures suntChri-
verbis et libera monstratur et mater. Laetari enim, stiani Judaeis,quiaChristiani supergressi suntnume-
et erumpere, et olamare pertinent ad libertatem; rum Judaeorum (63).Sterilisergo dictaest.quia virgo
quia multf filii, hoc pertinot ad matrem. Isaias est quae non carnaliter generat filios, sed per solam
aspiciens tempus Christi, Ecclesiam gentium ante iidem spiritualiter quae neo parturire dicitur. Quae
sterilem nunc fetosam alloquitur, dicens: 0 Eccle- enim parturit, dolores patitur. Hrec exclamat in
sia gentium sterilis quae, tempore legis, non vir- laetitia salufis hurnanre.Jerusalem vero tcrrena ideo
tute miraculi paris, quia illo tempore quasi nullos virum habuisse dicta est,quia carnaliter generabat.
genuit; quae etiam non parturis, quia neque tunc Parit autcm civcs terrenrc civitatis peccato vitiata
conatus habuit, laetare in corde, erumpe, id est natura ; caelestis vero civitatis civos parit a pec-
laetitiam mentis extra ostende, et clama, id est cato, naturam liberans gratia, quod signifioa-
gaudium tuum aliis praedica, qiiia magis multi, id tum est in duobus filiis Abrahae, quorum unus
est plures sunt filii tui, oUm deserUe, partu quide ancilla secundum carnem natus est; alter de
dem non dilectione sponsi, quam ejus, id est syna- libera, non secundnm naturam, sed per repromis-
gogaequx habetvirum,id estlegem,adgencrandum, sionem. Negat enim natura filios tali commistione
id est quae carnaliter generat sub lege. Virum qualis esse poterat Abraha. et Sarae in illa aetate,
quippe habuit Synagoga, scilicet legem, et fetosa C ( etiam mulieris acccdente sterilitate, quae nec tunc
quondam fuit in liberis. Sterilis vero Ecclcsia sine parere potuit, quando non aetas fecunditati, sed
viro Christo, sinc uUo sponsi sermonis alloquio, aetati fecunditasdefuit,(64)Quodvero nec sic affecta
diu jacuit in deserto. Sed postquam accepit illa li- fructus postcritatis non debebatur, significat quod
brum repudii.et omniaornamentaviri,inidolivertit natura humani gencris peceato vitiata, et ideo jure
ornamenta.tunc maritus priorecingulo putrescente, damnata, nihil vere felicitatis in posterum mere-
alium lumbis suis balteum,alium de gentibus lum- batur. Isaac per repromissionem natus.non per ge-
bare contexuit: quae statim ut est viro conjuncta, nerationerri, significat filios gratiae, cives civitatis
concepit et peperit.Unde in IsaiaDominus exclamat, liborae, socios pacis aeternae.Et quia hoc non per
DUata loeum tabernaculi tui, et protende funiculos generationem sed per regenerationem futurum erat,
tuos. etc. (Isa. LIV).Item, si est gens nata simul. ideo tunc imperata est circumcisio,quando deSara
Synagoga ergo quae habet virum, id est legem, promissus est filius.Circumcisio igitur significatna-
deserta vero et vaga, et sine ulla legis potestate vi- turamexutavetuetatenovatam. Etquod omnes filios
vens, gentium multitudo est, quae et sterilis erat et servos vernaculos et emptitios circumcidi jubet,
nuUius legitimi verbi proferens germen.(62)Sterilis ad omnes istam gratiam pertinere testatur. Octa-
enim erat in omnibus gentibus Ecclesia, antequam jj vus autem diesetChristumsignificat,quipost Sab-
iste fettis quem cernimus oriretur. Hoc autem qui- batum resurrexit, parentum mutanttir et nomina.
dam judaizantes ad antiquam Saram referunt. Hoc Omnia resonant novitatero, et in vetori Testamento
autem de antiqua 8ara superflue diceret Isaias,quae obumbratur novum.et in novo revelatur vetus Tes-
multo ante tempore obierat. Vel per Jcrusalem in- tamentum.
telUgitur hic superna civitas, ccelestis curia. Su- Nos autem. Quasi dicat: Duo sunt filii Abrahae,
perna est enim sanctorum civitas licet, in quibus- alter seeundum carnem, alter per repromissionem
dam quos hic parit, adhuc peregrinatur, donec rc- natus) Nos autem, fratres, sumus filii promissio-
gni ejus tempus adveniat.quando congregatura cstt nis, id cst pcr gratiam geniti secundum Isaao, id
omnes in suis corporibus resurgentes. De hac ergo) est,ad similitudinem Isaac.Isaac interpretaturrisu*,
dicit: Hla autrJm.Jerusalem, quae sursum est, idI quo significantur illi qui in laetitia serviuntjnon ex
(62) August., De civit. Dei. (64) Id., DecMt. Dei.
(63) Id., in Quaest. IJV nov. et*vet. Test.
181 PETRI LOMBARDI, 152
tristitiavelexnecessitate. Sed quotnodo.Quasi dicat: A . versationo sunt dissimiles, ita erunt ct in futura
Nos sumus filii secundum Isaac Sed quotnodo tunc retributione. Itaque. Quasi dicat: Quia patimur a
is qui secundum carnemnatuserat,persequebatur eum. Judaeis, et ab aliis malis,sicut Isaac ab Ismaele,/(a-
qui secundum Spiritum sanclum natus erat, (65) id que fratres mci,non sumus filii ancillx, [Ambrosius]
estlsraael persoquebatur Isaac, vel etiam Esau Ja- quia non sumus servi peccati vel legis, sed liberx,
cob.Ita etnunc, scilicelqui secundum carnem nati scilicet crelestis Jerusalem, qui est populus novus
sunt persequuntur eos qui secundum Spiritum nati regni ccelorum,et non alio modo sumus filii liberae,
sunt. Qui sunt secundum carnem nati? dilectorcs i sed per eam libertatem. Qua liberlate, id est per
mundi, amatores sacculi. Qui sunt secundum Spiri- quam Iibertatem Christus nos liberavil, qui immu-
tum nati ? [Orig.] amatores regni ccelorum, dilcc- nis a peccato, ex dilectione obediens fuit. Libertas
tores Christi,desiderantes vitam aeternam.gratis co- ergo qua liberati snmus a Christo, est remissio
lentes Deura. Judrci ctiara sunt sccundura carnera peccatorum, et fidei per dilectioriem operantis ju-
nati,qui persequunturnosquisumus secundum 3pi- stificatio.
ritum, quia legem secundum spiritum, non secun- CAPUT V.
dum carnem custodimus. Per hoc quod pati- VEBS.1-4. — « State, et nolite ilerum jugo ser-
mur, probamur filii promissionis. Sed quod dicit, p « vitutis contineri. Eece ego Paulus dicovobis:
Scriptura. Quasi dicat: Patirour ab illis sicut Isaac « Quoniam, si circumcidamini.Christus vobis nihil
ab Israaele,sed non est curandura. [Hieron.J Quid « proderit. Testificor autem rursus omni homini
enim dicit, id est refert Scriptura dixisse Saram: « circumcidenti se, quoniam dcbitor est universae
Ecco : Ejice ancillam et filium ejus. Non puto nos « legis faciendre. Evacuati estis a Christo, qui in
invenire posse ubilsmael persecutus fuerit Isaac; « lcge justificamini a gratia excidistis. »
sed tantum illud quod cura filius -Egyptiae luderet State. Erg6 quod lex debet cessare hucusque
cum Isaac indignata sit Sura, vidit pueros simul ostcndit, et similitudine consuetudinis humanae, et
ludentos; etdixit: ejice.etc (66)Quidosthoc?Quid lcgis ipsius auctoritate, nunc Galatasbortaturne se
enim mali fecerat Ismaelpuero Isaac, quialudebat jugo legis velint subjicere, et terret periculi com-
oura illo ? Sed illa lusio illusio crat, illa lusio dc- minatione.Quasi dicat :Et quia per Christum liberi
ceptionem significabat ;illum lusum Sara intellcxit, estis.ergo state.in firma fide, fixo pede permanente
et Apostolus vocavit persecutioncm. (67) Quia lusus in libertate. Et nolite contineri jugo servitutis, id
majoris ad minorom illusio est et doccptio, quia est lege quae in servitutem generat. Et addit, ite-
sciens se babere alia negotia quae intendit, simulat rum,non quia prius Galatae legera custodierint, sed
quaedam puero, id est infirmo ludens cum illo et duracircuracisionis etlegalium observutionumjugo
fraudes facit (68) Sic ct modo plus persequuntur C ( se subjiciebant,quasi ad eosdem revertebantur cul-
qui nos illudendo seducunt. Etsicut Sara intellexit tus, quibus in idololatria ante serviebant,quia non
lusum illum, ita et Ecclesia intelligit lusum istura est laoviorhaeo Iegis servitus, quam idololatriae.Ec-
perseoutionem.Sed quid dixit Sara ? Ejice ancillam clesiae. Quasi dicat: Nolite contineri jugo servitu-
et filium ejus ; ita qui pertinont ad Agar et Ismael, tis, nec saltem circuracisionc, quiu ecceegoPaulus.
id est lex et Judaei cjecti sunt ab Ecclcsia et agra- qui sum notae auctoritatis, dico vobis: Quoniam si
tia Patris, necnon et heerctici et filii eorum. (69) circumcidamini Christus nihil vobis proderU. (71)
Oranes etiam qui in Ecclcsia terrcnaro felicitatera Decepit crgo Timotheum, et fecit ut nibil ei pro-
quasrunt a Domino, adhuc ad Ismaelem pertinent. desset Christus.Eis itaque dictum est hoc, qui ideo
Ipsi sunt qui contradicunt spiritualibus proficienti- volebant circumcidi.quodallterputabantinGhristo
bus, et detrahunt illis, et habent labia iniqua, ct se salvari non posse. Hoc enim anirao, hac volun-
linguas subdoias. Ergo Isaao cum Ismaele vivebat, tate.ista intentione quisquis tunc circumcidebatur.
id est qui pertinont ad Isaac inter eos vivunt, qui Christus ei nibil proderat.IUos igitur arguit qui se
pertinent ad Ismael. Isti sursura nolunt ascenderc, in lege justificari credebant,non qui legitima illa in
illi deorsum volunt trahore.(70) Isti volareadDeura ejus honorem a quo roandata sunt observabant,in-
volunt, illi oonantur pennau eveltere. Et sicut isti jj JJ telligentes et qua praenuntiandae veritatis ratione
pertinent ad Ismael et ad vetus Testamentura, ita sint mandata, et quousque debeant perdurare. IUa
et antiqui veteris Testamenti ministri gratiam qurc- enim quaa significationis causa praecepta sunt.quae
rentes,filii sunt proroissionis pertinentes ad novura gratiae revelatione latius innotescente necesse fue-
Testamenturo. Sed hoc quod dicit, Ejice, quando rat aboleri, justificare neminem poterant :non ideo
erit?hoc erit cura l'J}7 arca cooperit ventilari. tamen fuerant tanquara diabolica gentium sacrilegia
Unde subdit: Non enim hxrcs erit filius ancillx fugienda, ctiam cum ipsa gratia jam cceperat reve-
cum filio libcrx, id est mali cura bonis, Judaoi cum lari quae umbris talibu8fueratpreenuntiata.(72;Inde
Christianis. [Augustinus] Sicut cnim nunc in con- est quod Timotheum Judae matre et Graeco patre
(65) Augus., supcr Joannem. (69) Id., in psal. cxix.

(06) Id., ibid. (70) Id., contra Pelag.
(67) Id., in serm. de Agar et Ismael. (71) Id., ad Hieron.
(68) Id., super Joannen.- (72) Id., oontra Faust.
153 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD GALAT. lo4
natum circumcidit Apostolus,ct ipse morem.hujus-. Atia.jamhabita, id est gratiam amisistis. Qui enim
modi custodivit.non simulationc fallaci.sed consilio in lege justificari vtilt post fidem, amittit gratiam,
prudenti. Circumcisio enim et caetera legalia ita quia ad hoc venit donum Dei et gratia, ut cessantc
natiset institutis non erant noxia.Iicet jam signifi- onere legisjustificet credentes : Quod qni reducit,
candis futuris necessaria non essent,magis noxium hanc perdit.
erat ea quasi noxia prohibere in his hominibus, VEBS.5-10. — « Nos enim spiritu ex fide spem
usquc ad quos dtirare debuerant. Gentilcs vero ex « justitiae exspcctamus. Nam in Christo Jesu neque
diverso veluti pariote ad eumdem lapidem angula- « circumcisio aliquid valet, ncque praeputium, scd
rem venientes, non erant ad talia cogendi. Si qui « fides quae per charitatem operatur. Currebatis
vero his qui ex circumcisione venerant talibus sa- « bene. Quis vos impedivit veritati non obedire ?
cramentis adhuc dediti erant ultro vellcnt sicut Ti- « Nemini oonsenseritis.Pcrsuasio haecnon est ex eo
motheus conferre congruentiam, non crant prohi- « qui vocavit vos.Modicum fermentum totam mas-
bendi ;sed si in his confidebant, crant perditi sicut « sam corrumpit. Ego Confido in vobis in Domino
et Judaei. Undeest Ulud Apostoli: Dico vobis quia, « quod nihil aliud sapietis. Qui autcm conturbat
si circumcidamini,ut spem salutis in circumcisione « vos, portabit judicium quicunquo cst illo. »
habeatis,Christus nihil proderit vobis. Licebat ergo « Nos enim. Quasi dicat: Qui in lege confidit amit-
his quos fides quae revelala cst eisjam irabutos in- lit gratiam.quod e contrario potest videri, quia nos
venerat, iUa tenere, ne vidcantur improbata potius exspectamus ex fide spem justitix, id est justitiam
quam terminata. Gentibus vero non sunt impo- et spera, id est aeternam beatitudinem. (74)Vel,
nenda, ne videantur aut non causa promittendi spem justitire.id est qua speratur ipsa justitia.[Au-
Christi instituta, aut adhuc promittere, sod -ces- gustinusj Fides enim esuriens et sitiens justitiam
sando jam appareant signa futuri fuisse, quae cumi sperat in ea renovari et proficere.Vel,spes justitiae,
bonore paulatim deserendo erant sepelienda, non• Christus est, ex quo speratur ipsa justitia. Exspe-
ut sacrilegia gentium fugienda. Postca vero tan- ctamus dico, et hoc facimus spiritu, id est per Spi-
quam cum honore sepulta sint, a Christianis om- ritum sanctum qui non fallit. [Hieronymus] Hoc
nibus irreparabilitor desercnda. (73) Hieronymusi dicit neputaremur falli. JVamin Christo, etc Quasi
autem istalegalia post Christi passionem sive in eisi dicat -.Recte dico ex fide essc justitiam, quia non
spes ponatur sive non.observantibus noxia esse di- est ex alio,nam in his qui sunt in Christo Jesu ncque
cit, nisi dispensatorie custodiantur; et secundum i circumcisia aliquid valet neque prxputium; aequatur
hoc ita hic locus exponitur. Si circumcidamini i praeputio circumcisio. His cnim qui in Christo vo-
Christus nihil proderit vobis, quiacircumcisiojam i lunt vivere virtutes appetend.c sunt.ct vitia fugicn-
non solum non prodest, sed etiam obest.Antequam i C da; (75) mediavero, quaa inter virlutes et vitia
nova inciperet praedicatio oportuitcircumcidi,nunc '• sunt, nec fugienda sunt, noc appetcnda,ut circum-
autem lege fidei succedentcnihil proderit fideli ad- cisio et praeputium qure nihil valent in Ghristo.sed
dita circumcisio, sed oberit; majus cnira malumi fides, non utique otiosa, quia fides sine operibus
est ex libero fleri servum quam nasci. mortua est,id est non salvat, sed quai operatur per
Testificor.Quasi dicat: Si circumcidamini nihilI charitatem Dei et proximi.Opus fldei.ipsa dilcctio ;
vobis proderit Christus, nec hoc solum malum vo- sine dilectione inanis est fides; cum dilectionc,
bis erit, sed etiam testificor rursum, sicut olim antei Christiani est. (77) Alia.id est fides sine dilectione,
fidem, omni homini, Judaeo vel gentili cireumcidentii dfBmoniB.Nam et dxmones credunt et contremiscunt
se, pro habenda justitia, quoniam debitor est uni- (Jac. n): qui autem non credunt, tardiores sunt
versx legis faeiendx, [AmbrosiusJ id est ex debitoi et pejores quam daemones. Sed multum interest
omnialegalia debetimplere, quod exigit circumci- utrum quis credat ipsum Christum esse, an credat
sio.Ut enim baptismus suam, sic circumcisio suam i in Christum. Nam ipsum esse Christum, daemones
exigit justificationem. Hoc ideo ait, ut vcl terrore crediderunt. Ille enim credit in Christum, qui spe- ,
tam innumerabilium observationum quae in legei rat in Christum.et diligit Chrjstum. Currebatis. Hic
scriptae sunt, ne omnes implere cogerentur, quod. J) laudat Galatas, et eos per quos inducti sunt.utju-
nec ipsi Judrei, nec patres eorum implere potue- daizare veUent, vituperat; et ne illis consentiant
runt, sicut Petrus ait,abstinerent ab his quibuseos > monet. Quasi dicat :Fides operans per dilectionom
aliqui subjicere cupiebant. Evacuati. Quasi dicat: valet, et haec olim ftiit in vobis, quia olim curreba-
VereCbrislusnon proderitvobis, quia vos qui gratis per opera fidei proficiendo, et hoc bene, quia ex
tiaChristiprius eratispleni, evacuaticstis aChristo, dilectione faciebatis. [AmbrosiusJ Ergo quis vos
[Augustinus] id est virtutibus Cbristi. Vos dico in' fascinavitvelimpedfvf(nosor>etifre veritati, quaeultro
legejustificamini, id est creditis justificari. Aliter sc ingerit ?Exercitium illorum ih opera fidei bonum
enimnon noceret circumcisio. Evacuali cstis, dico, fuisse testatur, sednequiliamalorumimpeditos, ne
et excedistisa gratia futura, [Ambrosius] id est in- cursumsuum efficaciaperseveranteconsummarent.
digni estis beatitudine aeterna. Vel, excidistis a gra- Unde ut nulli eorum credant hortatur, subdens,
(75) August., ad Hieron. (75) Id„ super Epist. Joan.
(76) Id., De spiritu*et litt. (76)_Id.,.De verb. Dom.
l&o PKTRI LOMBARDI. 136
sed vos nemini illorum, deinceps consenseritis, sal- A «libertafem in occasionem detis carnis, se.d per
tem eos audiendo qui opera legis servanda sua- « charitatem spiritus, servite invicem. Omnis enim
dent, evangelicae voritati obedire non sinentes. «lex in uno sermone impletur: Diliges proximum
Persuasio enim. Quasi dicat: Ideone consenseri- « tuum sicut teipsum. Quod si invicem mordetis et
tis, quia persuasio hxc qua volunt vos mittere sub « comeditis, videte ne ab invicem consumamini,
jugum legis, non est ex eo, scilicet Deo, qui vocavil « Dico autem in Christo: Spiritu ambulute, et de-
vos, ad vitam, sed ex diabolo. [AugustinusJ Ideo « sideria carnis non perficietis. »
etiam ne consenseritis quia modicuut fermentum,id Ego autem. Quasi dicat: Ille portabit judioium
est illi pauci et acidi qui ad illos veniebant ut ista qui conturbat vos. Ego autem non conturbo vos, o
suaderent. Vel, modicum fermentum, id est haec fratres, praedicando legalia, quia si circumcisionem
persuasio; vel modicum fermentum,id est haec cir- prxdico adhuc, ut olim feci, et ut.mihi imponitur.
cijmcisio, el puuoa legis corrumpit totam massam, [AugustinusJIntelligendum est enim quod impone-
id<est congregationem fidelium vel virtutem.Sensus batur ei a pseudo istam servitutem Galatis persua-
itaque iste est: Ne putotis paucorum hominum indere volontibus, quod alibi circumcisionem pradi-
sidias contemnendas. Ut enim scintilla res parva caret, sed non eis facile aperire sententiam suam
est, et pene.dum cernitur, non videtur,sed si fomi- n vellet.Si, inquam, hoc ago, quid autem persecutiones
tem comprebenderit, et nutrimenta sui invenerit, patior ? Quasi dicat: Nulla alia causa patior a Ju-
moenia, urbes latissimas, saltus, 158 regionesque daeis [AmbrosiusJ Persecutiones enim creberrimas
-consumit; et sicut fermentum res modica videtur sustinuit a Judaeis, eo quod dooeret credentes de
et nihili.sed cum farina conspereum totam massam gentibus non debere circumcidi. [HieronymusJ Et
suo vigore corruperit, in ilJius vim transit omne si earri praedico, ergo evacuatum est scandalum
quod mistum est, ita et doctrina perversa ab*uno crucis, non irascuntur Judaei de cruce, si as-
incipiens, vix duos aut tres, primum in exordio, sero circumcisionem justificare. Scandalum erat
reperit auditores, sed paulatim ut canoer serpit in Judaeis praedicatio crucis, quia Sabbatum et cir-
oorpore, et juxta vulgare proverbium : Unius pecu- cumcisionem evacuabat ;si vero admitteret circum-
dis. scabies totum commaculat. gregem. Igitur et cisionem, non esse scandalum.et pacifici essent ei.
scintilla cum apparuerit, exstinguenda, et fermen- Utinam. Quasi dicat: Ipsi vos conturbant. Et uti-
tum a massavicinase'movend'utn,etscabiosumani- nam abscindanlur gui vosconturbant! haec non taro
mal a caulis ovium removendum. Haec hortor vos, furoris in adversarios quam dilectionis in Ecclesiam
Et ego confido invobis, quod.olim boni fuistis, nec verba sunt. Non enim tam maledixit eis quam ora-
simpliciter dico in yobis sed addo fn Domino, Deo vit pro eis. [Augustinus] Sub specie namque male-
scilicet operante, confido, inquam, quod nihil aliud C dictionis eleganti ambiguo usus, bonum eis optat,
sapietis quam docui. Ideo dicit se confidere de his, cum ait :utinam abscindantur, qui vos conturbantl
quia non sponte, sed circutnventi errabant, et ideo Nsn tantum circumcidantur, sed abscindantur, ut
ostensa modo vera via, facilecrediteos reverti. Qui sint spadones propter regnum coelorum,et desinant
autem. Quasi dicat: Confido in vobis, sed ille gui carnalia seminare. Sunt enim quidam spadones
contufbat vos. Quasi dicat: Purum fontem intel- propter regnum coelorum. Vel ita, ipsi vos contur-
lectus vestri, ut scilicet mutato ordine de*spiritua- bant, sed utinam qui vos conturbant abscindantur,
libus sitis carnales. portabit judicium, [Ambrosius] non camaliter.sedvim generandi perdant.utin vobis
id est sustinebit damnationem, guicunque est ille; vel aliis nihil proficiant, non solum circumcisi sed
etiam si carne sit filius Abrahae,pro nullo parcetur etiam abscisi.ut nullam omnino potentiam generan-
ei. [HieronymusJOcculte, inquiunt, Petrum lacerat, dihabeant.Etmerito hocopto ne vosredigant in ser-
cui supra in faciem se restitisse scripsit, quod non vitutem legis. [Ambrosius] Vos enim, fratres, vocati
recto pede incesserit ad Evangelii veritatem ; sed estis a Deo in libertatem, ut non timore, sed amore
nec Paulus tam procaci maledicto de Ecclesiaa prin. serviatis, et qui prius peccatis obnoxii eratis, gra-
cipe loqueretur, nec Petrus dignus erat ut portaret tiam Dci accipientes liberi sitis. [Augustihus] Et
judicium Ecclesiae conturbatae.ex quo arbitrandnm n cuin hoc sit. hoc tantum necessarium est: ne detis
est de aliquo dici, qui vel cum apostolis fuerat,vel libertatem in occasionem carnis, id est ne libertate
de Judaea venerat, vel ex Pharisaeis crediderat,vel abutamini, ut quia liberi estis et metus legis vobis
certe magnus sit apud Galatas restimatus.ut portet non incumbit, ideodesideriaoarnissequamini, quia
judicium Ecclesiae conturbatae. [Ambrosius] Sicut tunc eritis servi.Et est sensus :Cavetene auditono-
enim qui errantem converti facit remunerandus minelibertatisjimpunevobispeccandumessearbitre-
est, ita et qui rectum incedentem iter flectit in de- mini.Sed per charitatem spiritus,id estquae procedit
viiim, damnationem consequitur.. de Spiritu sancto, servite invicem, quia tuno liberi
VERS.11-16. — « Ego autem, fratres, si circum- eritis.Nota quianonper affectum carnis charitas est
«cisionemadhuc praedico.quid adhucpersecutionem habenda,sed per spiritum, ut subjecti sint invicem.
« patior ? Ergo evacuatum est scandalum crucis. Omnis enim. Quasi dicat: Ideo charitas est ha-
« Utinam et abscindantur qui vos conturbant. Vos benda, quia omnis lex impUtur in uno sermone, id
« enim in libertatem vocati estis,fratres, tantum ne est in uno praecepto charitatis, quia qui iUud prae-
ceptum servat, nec mala agit, et quantum potest A _ « mini, non cstis sub lege. Manifesta sunt autem
bona facit. ln quo praecepto impletur ? In isto : Di- « opera carnis, quee sunt fornicatio, imraunditia,
liges proximum tuum sicut teipsum : Hoc scriptum « impudicitia, luxuria, idolorum servitus, veneficia,
est in Levitico.[Ambrosius,Augustinus] In quo recte « inimicitiae, contentiones, aemulationes, rixre, dis-
dicit impleri legem universam, cum tamen duo sint « sensiones, sectae, invidire, homicidia, ebrietates,
praecepta charitatis in quibus tota lex pendet et pro- « comessationes, et his similia qure praadico vobis
phetae,quia dilectioDei in dilectione proximi conti- « sicut praedixi, quoniam qui talia agunt, regnurn
netur, et ,ideo in hoc praeceptoperfectio salutis est, « Dei non consequentur. »
quiasineproximo non diligiturDeus.Qnienfm non di- Caro enim, vel autcm. Quasi dicat: Dico non per-
ligit proximum suum quemvidet.Deumquem tton videt', ficietis, sed hoc grave cst, quia caro concupiscit.
quomodopotest diligere? (IJoan. iv.) Item, diligerc; Vel ita continua, ideo ita agite, quia gravis pugna
proximum, id est omnem hominem tanquam se- est.Et hoc est quod ait. Garoenim concupiscit.Quasi
ipsum quis potest nisi Deum diligat, cujus praeceptoi dicat: Semper novu in hoc existens, adversus spiri-
etdono dilectionem proximi possit implere? Cumi tum, hoc in bonis manifestum est in quibus cst spi-
ergo utrumque praeceptum ita sit, ut neutrum pos- ritus Doi. Spiritus autcm. Quusi dicat: Sed non est
sit teneri sine altero, unum eorum commemorare s p diffidendum, quia spiritus, id est ratio gratia Dei
sufficit.Et nota quod ait : sicut teipsum. Sicut noni adjuta concupiscit adcersus carnem (78) Videte
potest proximum diligere, qui non diligit se. Sej qualo bellum proposuit, qualera rixam, hoc intra
autem non diligit qui diligit iniquitatem. Qui.enimi teipsum sentis. Ncc enim nullum est vitium, cum
diligU iniquitatem odit animam suam (Psal. x.)) caro concupiscit adversus spiritum : cui vitio con-
Nota etiam quod ait, omnis lex ; nam et illa quae ad1 traria virtus est, cum spiritus concupiscit adversus
bonos mores pertinent, et illa quae in sacramcntis i carnem. (79) Caro autcm dicta cst concupiscere,
sunt, cum bene a liberisintelliguntur, nec carnaliter p quia hoc sccundum ipsam agit anima, sicut auris
sbservantur a servis, ad charitatem rcferantur ne- dicitur audire et oculus vidcro, cum potius anima
cesse est. Quod si. Quasi dicat : In dilectione pro- et per aurem audiat et per oculum videat. Caro
ximi lex impletur. Quod si invicem mordetis, id estt enim nihil ubi per animam concupiscit, sed oon-
in aliquo detrahitis, et comeditis, id cst totum devo- cupiscere dicitur, cum anima carnali concupiscen-
ratis omniavituperando ex invidia.[Ambrosius] Vel,, tia spiritui reluotatur. (80) Carnem igitur concupi-
criminamini, crimina vobis imponentes, Videtence scentem dicit carnalem dclcctationem, quam de
ab invicem consumamini, scissa Chistianae religioniss carne et a carne spiritus habct, advcrsus deiectatio-
per vanam gloriam vanamquc victoriam unitate. nem quam solus habet. Ipsius autem carnalis con-
Occasione charitatis hoc vitium eorura tetigit, quia_ C cupiscentiae causa non est in anima sola, ncc in
dissensio inimica est dilectionis. Hoc enim maximee carne sola. Ex utroquo cnim fit, quia sine utroque
vitio contentionis et invidiae, perniciosa inter eoss delectatio nulla scntitur. Hxc enim. Quasi dicat:
jurgia nutriebantur, quibusconsumitur socictas ett Haeccontra se concupiscunt, quia usque adeo, hxc
vita. Dico autem. Postquam a lege factorum eoss sibi invicem adversantur, u( non quxcunque bona vel
prohibuit, in qua sunt praeccpta carnalia, nunc utt mala vultis illa facietis, id est facere pcrmittamini,
vitiis carnis se contineant, praecipit, et ostenditt et meliori in hacpugna concedendum est, id est spi-
quam sufficiens est fides Christi sine lege, quia perr ritui, quo voluraus bona, et si omnia non perficia-
eam vincunt carnem et ejus opera, et sequunturr mus. (81) Voluraus euira ut hullae sint concupiscen-
spiritum. Quasi dicat: Ne detis libertatem in occa- tiae, sed hoc non perficimus. Quod si spiritu. Quasi
sionem carnis, sed per charitatem spiritus servite. dicat : Haecduo pugnant. Quod si Spiritu sanclo
Hoc autem dico posse esse vobis fn Christo, id estt gubernatore, rectore spiritus vestri, ducimini, hoc
per fldem Christi, et nunquam aliter. In qua fidee dicit ne desides sint in pugna. [Ambrosius] Si, in-
ambulate, id est proficite bene operando, et hoc spi-;- quam, hoc est, non estis sub lege, quae errantibuset
ritu, id est ratione vel potins Spiritu sancto. Noni male agentibus posita est; qui autem ducem habet
enim hoc potest spiritus hominis per se. Et tuncc JJ Spiritum sanctura non errat. [HieronymusJ Attcnde
desideria carnis id est delectationes, quas caro sug-;- quod ait, si spiritu ducimini, etc Ex quo apparet
gerit, non perficietis. Non ait: Non feceritis, vel nonn eum Spirituio sanctum non habere qui sub lege est
habueritis, quia ea non habere non poterant; sedi non dispensative, sed vere, ut tu intelligie. (82)
non perficietis, (77) id est non opera eorum con- Magna mihi videtur qufsstio quid sit esse sub lege
sensu voluntatis implebitis. sic, quemadraodum Apostolus culpat: hns damna-
VERS.17-21. — « Caro enim concupiscit adver- biliter dicit esse sub lege quos lcx facit reos, non
« sus spiritum, spiritus autera adversus carnem.i. lmplentes legem, dum nescientcs gratiam superba
« Haec enim sibi invicem adversantur, ut non quae- i- elatione de se praesumunt. Sub lege ostqui timore.
« cumque vultis illa faciatis. Quod si spiritu duci- supplicii quod lex minatur, non amore justitiae, a
(77| Aug.,DeConlra Julianum. (80) Id., super Genesim.
(78) Id., in verbis Apostoli. (81) Id., De verb. Apost.
(79) Id., sermone De cont. (82) Id., ad Hieron.
malo opere cessat, reus voluntate, nondum liber• A «spirituetambulemus. Nonefficiamur inanis gloriaa
nec alienus a voluntate pcccandi: quia vellct,si fierii « cupidi, invicem provocanter, invicem invidentes »
posset, non esse quod timeat, ut libere faccret quodl Fructus antem. Quasi dicat: Haecquae enumeravi
occulte desiderat. (83) Et est sensus : Si spiritu du- sunt opera carnis, sed ista sunt opera spiritus,quae
cimini hoc commodi jam habetis, quod non eslisi sequuntur, qure tamen non nominat opera.sed fru-
sub teo_i,quaBtimoremincutit.non amorem tribuif.Et t ctus, quia propter se appetenda sunt. Eh hoc est
ideo haecparsjamcligendaest.qualiberamur alcge. quod ait: Fructus auten spiritus, id est Spiritus
Manifesta sunt. Opera carnis incipit enumerare, , sancti vel gratia rationis illuminatae, est charitas,
ut intelligant se, si ad operandum ista dosideriis quae de terra ad ccelum evocat, gaudium, scilicet
carnis conscnserint, tunc duci carne, non spi- puritas consoientiae et elatio animi super his qure
ritu, quasi dioat : Haecsibi adversantur, opera uu- digna sunt exsultantis. De quo legitur : Non est
tem carnis mttnif sta sunt, id est per se apparent impiis gaudere, dicit Dominus. Pax, quando se non
mala, qux sunt fornicatio, opus scilicet luxuriro, inquietant, patientia adversariorum, longanimitas
immunditia, etsi non opere impleatur; vel quae est exspectationis ; bonilas, id est dulcedo animi; beni-
contra naturam impvMcitia, non pudice vivere. gni!as,idest largitas vetum ;mansuetudo, quod non
Luxuria quaelibet superfluitas ; idolorum servitus, ve- T»intractabilis, sed potius tractabilis esl quis ; fides,de
neficta, inimicitix perseveran.es; contentiones in invisibilibus certitudo; tnodestia, quod modum in
verbis; amulationes, quando duo tendunt ad dictis vel in factis servat, continentia, quod etiam a
idem; ira, scilicet subita tempestas animi; rixa, licitis se abstinet. Castitas, quando recte utitur li-
quando ex ira-invicem se percutiunt; dissensiones, cito.Attende quod in enumeratione fructuum spiri-
quando partes faciunt in Ecclesia; sectx, quaeGraece tus, caput virtutum praemisit.id est charitatem.Quae
dicunturhaereses ;invidix, de alienis bonis; hotnici- enim alia inter fructus spiritus debuit tenere prima-
dia, ebrielates assiduae ; commessationes superfluae, tum nisi charitas, sine qua virtutes caeteraenon re-
et his similia. (84) Attende quod non haeo omnia putabuntur esse virtutes, et ex qua nascuntur uni-
quae enumerata sunt in operibus carnis quae mani- versa bona? (86) Deinde sequuntur membra ex isto
festa esse dixit, ad voluptatem carnis pertinent; sed capite exorta et rsligata, scilicet gaudium et pax,
vitia sunt animi, ut inimititiae, irae. Credere etiam etc,, quae sine ea non possunt prodesse. Non enim
omnia mala accidere animae ex carne, error est. bene gaudet, qui non diligit bonnmunde gaudet ;
Non enim omnia vitae iniqurs vitia tribuenda sunt non habet pacem veram cum aliquo, nisi eum dili-
carni, ne ab his omnibus mundemus diabolum qui gat; non est longanimis perseveranter exspectando,
carnem non habet. Sed carnis nomine totum homi- nisi ferveat diligendo; non est benignus nisi diligat
nem signavit, qui vivendo secundum se, id cst se- C cui opitulatur; non est bonus, nisi diligendo ; non
cundum carnem in haec cadit.Non enim habendo est fidelis salubriter, nisi ea flde quas per dilectio-
carnem, sed vivendo secundum se, id est secundum nem operatur; non est mansuetus, cui dilectio non
hominem, factus est homo similis diabolo, quia et moderatur; non continet se quis ab eo unde turpa-
ille secundum se vivere voluit, quando in veritate tur, nisi diligat unde honestatur. Merito igitur cha-
non stetit. Ut autem ab his poenaecomminatione de- ritatero sic saepe commendat quasi sola sit praeci-
terreat, addit: Qux nune prxdico vobis ante judi- pienda, quae non potest haberi sine caeteris quibus
cium. dum licet poenitere, sicut prxdixi, etiam ante homo efficitur bonus.
hanc epistolam, quoniam qui talia agunt regnum Dei Adversus hujusmodi. Quasi dicat: Quid per sin-
non eonsequentur, vel possidebunt: (85) non ait,qui gula dicam ? Lex, quaejustis non est posita, sed in-
haac omnia fecerint, aut simul habuerint, sed qui justis, non est adversus hujusmodi, sed contra mala.
talia agunt, quia etiam singula regnum Dei tollunt. Qui autem. Quasi dicat: Contra malos positaest lex ;
Haec autem apostolica sententia falsa est si tales bonis autem imposita est crux, quod ita ait: Qui au-
post quantalibettemporaliberati, regnum Deipos- tem sunt Christi, quos necesse est sequi spiritum,
sidebunt, sed quia falsa non est, profecto regnum crucifixerunt, id est maceraverunt, carnem suam,
Dei non possidebunt. Et si in regno Dei nunquam Jj ; pugnantes, cum vitiis operum, concupiscentiis desi-
erunt,aeterno supplicio tenebuntur, quia uullus me- deriorum. (87) Congruit enim nostrae devotioni, ut
dius locus est, ubi non sit in supplicio, qui illo non qui Domini nostri crucifixi passionem celebramus,
luerit restitutus in regno. reprimendarum carnalium voluptatem crucem nobis
VEBS.22-26.— « Fructus autem spiritus est chari- faciamus. In hac quidem cruce semper in hac vita
« tas,gaudium,pax,patientia, longanimitas, bonitas, debet pendere Christianus, ut sit fixus clavis, id est
« benignitas,mansuetudo,fides,modestia, continen- praeceptis justitire, ut Christus in cruce clavis
« tia, castitas. Adversus hujusmodi non est lex. Qui confixus fuit. Si vivimus spirUu, spirituetambule-
« autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt mus. Quod communiter supradixit, ad istos quibus
« cum vitiis et concupiscentiis. Si vivimus epiritu, gcribit retorquet, et se eis connumerat, per hoc os-
(83) Id., De nat. et grat. (86) Aug., super Joannem.
(84) Id., De civit. Dei. (87) Id., inserm. de Quadrag.
(85) Id., in eodem.
161 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULl. — 1N EP. AD GALAT. 162
tcndens se non dicere eis quod ipse non volit ser- A i licto.ut his intellectis intclligas fratri praeoccupato
vare. Quasi dicat : Uli qui sunt Christi itaagunt ut in delicto indulgendum. Delictum igitur forlasse
dixi; et nos qui sumus Christi, ambulemus,Spiritu 160 est declinare a bono. Peccatum est facere
sancto duce et auctore libertatis nostrae. Si, id est malum, vel sicut in laudabili, vita, aliud est decli-
quia spiritu viviraus, id est Spiritu sancto ad hanc nare a malo.aliud faccrebonum,quodadmonemur,
vitam gratiae venimus.Quomodo autem spiritu am- dicente Scriptura: Declina a malo et fac bonum (Psal.
bulemus docet subdens-.iVonefficiamur cupidiinanis, xxxvi); ita in damnabili aliud si declinare a bono,
id est saecularis glorix. Inanis gloria est velle vin- aliud facere malum; et illud delictum, hoc pecca-
cere ubi praemiura non est: nos dico,intifc<*mprovc- tura sit. [Augustinus] Peccatum ergo est perpetra-
cantes, alios ad contentionem, vel litem et alia il- tio mali.Delictura desertio boni,quod et ipsura no-
licita, et invicem invidentes, si non audemus provo- raen ostendit.Quid enira aliud sonat delictura, nisi
care. Haecmala facit inanis gloria. Et sciendum derelictum, et quid derelinquit qui delinquit, nisi
quod cumperomncm vitiumantiquihostisvirushu- bonum? Vel potest videri illud esse dolictum quod
mano cordi infundatur, in zelo invidioetota suavi- ignoranter fit; peccatum quod a sciente commitli-
scera serpens concutit,et in hac imprimenda mali- tur, indifferentertamen plerumque ponuntur,ut et
tia quasi pestem movet. [Cyprianus] Zelus iste mo- T. • peccatum nomine delicti, et deliclum nominc pec-
'
dum non habet, permanens jugitcr sine fine, cum cati appelletur.-(89) Praeoccupatio autem est, dum
alia scelera finiantur; quantoque ille cui invidetur vel ad horam non videtur quid agendum sit, vel
successu meliore profecerit,tanto invidus in majus qui viderint vincuntur, ut scilicet malum fiat, cnm
incendium livorisignibusinardescit.Hinc estvultus latct veritas, vel cum compellit infirmitas.
minax,torvusaspectus,pallorinfacie,inlabiistremor Considerans. Quasi dicat: Ita fac utdixi, tu quis-
stridor in dentibus.verba rabida el effrenata convi- quis considerans teipsum, quod ct tu fragilis cs,
tia, manus ad violentiam prompta, et si gladio in- ne et tu tenteris, id estne,Deopermittcnte,in simile
terim vacua.odio tamen furiatae mentisest arraata. cadas. [AugustinusJ Nihil enira ad miserioordiam
CAPUT VI. sic inclinat quam proprii periculi cogitatio, ita eos
VERS.1-4. — « Fratres,et si praeoccupatus fuerit nec dcesse voluit fratrum correctioni, nec studere
« homo in aliquo delicto, vos qtii spirituales estis certamini.Ideoque ne sibi videatur quisque intrue-
« hujusmodi instruite in spiritu lenitatis, conside- re, etiam cum proterve exagitet.irridetque peccan-
« rans teipsum,ne ettutenteris.Alteralteriusoncra tem, aut superbe tanquara insanabilem detestatur,
• portate,et sic adimplebitis legem Christi. Nara si in spiritu, inquit, mansuetudinis instruite illura
« quis existimat se aliquid esse, cum nihil sit, considerans teipsum nc et tu tenteris. Alter. Quasi
« ipse se seducit. Opus autem suum probet unus- C dicat: Dico,leviter instruite.et etiam portale onera;
< quisque, et sic in scmetipso tantum gloriam ha- alter portet allerius infirmitates. Onera id est sub-
«bebit, et non in altero. » vsnite vobis invicem orationibus,etaliishu,jusmodi,
Fratres,et si prxoccupatus fuerit, etc. [Ambrosius] quasi sit sarcina vestra. Et sic adimplebitis legem
Hactenus toti Ecclesiae Galatiae,imo et universae Ec- Christi, id est charitatem.Ex charitate eaim Chris-
clesiaeIocutus est, improbando legem,et commen- tus peccata nostra tulit,qui etiam praecepit ut nos
dando gratiam ;modo adpraelatos loquitur speciali- invicem diligamus. Nam, etc. Quasi dicat: Ita fa-
ter, docens qUomodo tractent subditos, scilicet le- cite, ut dixi; nam si quis aliter fecerit, seipsum
niler, quia fratres sunt, et si sunt superiores. [Au- seducit.Et hoc est quod dicit:IVamsi quis existimat
gustinus,] Ideo hos alloquiturquifirmories erant,ne id est in mente sua superbe judicat se esse aliguid,
inflatione bonaevitae eum qui peccato circumventus magnum comparatione peccantis, cum tamen nihil
est spernendum putent, et abjiciendum. Quasi di- sit ex se, vel nibil sit comparatione spiritualis qui
cat:Non hoc faciatis quod dixi.sed etsialiquis prx- totum dat gratiae ipse se seducit, id est dividit a
occupatus fuerit, id est imprudcntcr lapsus ut ne- veritate; non eum seducunt laudatores ejus sed
queat vitare; nec mirum quia est homo,scilicet in- ipse potius.quia oum ipse sibisit praesentior quam
firmus, praeoccupatus : dico non in multis, sed in jj illi,raavult se in illis quaere quam in seipso. Ideo
atiquo delicto,quasi non usu quotidiano peccans, Si subdit: Opusautem. Quasi dicat: Non ita putet
hoc, inquam, fuerit, vos qui spirituales estis, non aliquis sed potius unusquisque probet, id est dili-
ideo despiciatis eum.sed instruite hominem,non per gcnter inspiciat, opus suum, non peccatum alterius,
singula peccata diffluentem,et si aliquando labatur, ut Pharisaeus qui diccbat : Non sum sibul cxleri
fn spiritu Uenitatis, id est rationabiliter et leniter, hominum, qui non re, sed fallaciter justus erat.
rie si aliter feceritis, non patiotur se argui, sed de- Probet opus suum, dico et sic, [AmbrosiusJ id est
fendere se incipiat, ne turpis videatur. Ideo leniter si actus suos consideret,sciens si quid boni habet,
instruite, qtiia fratres estis,etsi superiores.(88) At- se a Deo accepisse ; et si quid mali est, a se fore,
tende quod proprie dicatur delictnm, et quod sit habebit gloriam fn semetipso, id est gloriabitur in
pbsoccupatto,qiiia dicit praeoccupatus in aliquo de- Deo quem habet in se portans oleum secum, (90)
(88) Aug., in Ub. Qnaest. Levit." (90) Id., super Joan.
(89) Id., in lib. oontra raend,
et non in altero,sic enim fiet,ut Deus qui est in eo A indulgemus, et hujusmodi. [Hieron.] Vel per onus
sit gloria ejus, et nihil aliud. Vel, in seipso, id est intclligitur bonum opus.Tb Scripturis enim onus et
intus in conscientia sua pura, habebit gloriam, id in bonam et in malam partem accipitur. Et est,
est gloriabitur et haudebit. Et non in altero, id est nnusquisque onus suum portabit,id est offeret Deo
in alterius laude, scilicet cum alter eum laudat. indiejudicii manipulos operum. Unde : Venientes
[Augustinus, Hieron.J Qui enim conscientiam boni autem venient cum exsultttione portantes manipulos
operia habet,non debet de hoo apud alium gloriari, suos (Psal. cxxvJ.Et accipitur hoc de bonis tantum.
et laudem suam foras fundere, sed in semetipso Vel de bonis et malis ita potest dici. Unusquisque,
hurailiter gloriari. [AmbrosiusJ Vel ita,et sic,id est bonus vel malus, portabit onus suum, id est mer-
si actus suos consideret, sciens neminem debere cedem operum suorum referet.
gloriari se munduro habere cor, in seipso habebit Communicetautem. Superius spiritualibus praela-
gloriam et non in altero, id est in sui, non in alte- tis dixit qualiter debeant se habere erga subditos,
rius consideratione gloriabitur.Nulli enim se ante- hic ad subditos loquitur, docens quo se debeant
ponit, nec qnemquam judicat ut vere sit justus. Qui habere erga magistros. Quasi dicat: Praelati ita se
enim vere justus est, alterum sibi praeponit, quia habeant, ut dixi. Is autem qui catechizatur, id est
plus sua mala scit quam alterius.quorum cognitio <!>instruitur, etsi solo verbo, non exemplo, commu-
sibi glbria est.Gaudetenimdum cognoscit morbum niceteiin omnibus bonis quae ille dicit.non in maUs
suum quim sanare desiderat. si ea agit, ut lex sit tibi dux non homo, id est qui
- VEBS,5-8. — « Unusquisque enim onus suum verbum audiens est.communem se doctori exhibeat
« portabit: Communicet autem is qui catechizatur recipiendo et opere implendo quae Ule dixerit. Et
« verbo ei qui se catehizatin omnibus bonis.Nolite ne quis dicat: Non debeo agere, nisi quod in illo
« errare ;Deus non irridetur.Quee enim seminaverit video, subdit: Nolite errare, quia error est hoe di-
« homo, haecet metet. Quoniam qui seminat in cere. Et si inde vos excusatis apud bomines,
« carne sua, de carne et metet corruptionem ; qui Deustamen non irridetur, id est non potcst falli.
« autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam [AmbrosiusJ Certum est enim Deoimposturamfieri
« aeternam. » non posse, sed ab eo quisque capit quod meretur.
Unusquisque. Quasi dicat:Dico quod unusquisque Et vere non fallitur, quia reddet singulis pro me-
probet opus suum.quod et debet, nam de suo ju- ritis. Qux etiam seminaverit. Vel aliter potest dici
dicabitur. Unusquisque enim onus suum, id est pec- ut moneat subditos largiri temporalia praelatis a
catum, portabit in pcena. Quod hic dicitur, contra- quibus accipiunt sptritualia. Discipulos igitur ad
rium videtur praecedentibus, ubi ait, alter alterius magistorum refrigeria bortatur dicens : Is autem
onus suum portabit: quod non est, quia nomen C qui catechizatur, id est instruitur, verbo commu-
oneris diversis modis. accipitur. (91) Multa enim nicet ei qui se, catechizat in omnibus bonis_ snis,
sunt verba quee diversis locis congruenter posita id est omnia bona suafaciateicommunia.Usitatum
varie intelliguntur, sicut hic ; nisi enim oneris enim praeceptum est, ut praedicatori verbi Dei prae-
nomen sub diversis significationibus acceperis, beat necessaria ille cui praedicatur.quaebonaappel-
procul dubio putabis eumdem sibi in loquendo esse latione recte significavit, sicut et Dominus in
contrarium, et hoc tam vicine positis verbis : qui Evangelio cum discipulis loquens ait: Cum mali
cura paulo ante diceret, alterius onera portabit.hic sitis, nostis bona data dare filiis vestris (Lue. xi.)
dicit, unusquisque onus suum portabit. (92) Sed [Hieron.J Bis potissimum consulendum est qui pro
alia sunt onera participanda. infirmitatis.de quibus locorum et temporum, vel quarumlibet rernm op-
supra egit; alia reddendae Deo rationis de actibus portunitatibusconstrictiustibijunguntur.PraBvidens
nostris, de quibus hic agit* llla cum fratribus sus- autem quosdam obtendere paupertatem.etpraecep-
tentanda communicantur; haec propria ab unoquo- tum velle eludere, addit, nolite errare, Deus non
que portantur. Haeconera peccata sunt: alia ergo irridetur.Quasi dicat :Nemo vane se excuset, quia
suntin quibus quisquo proprium portat,nec portat Deus non potest falli. Scit enim corda nostra, non
cum alio, nec projicit in alterum ; alia quae cum jj ignorat facultates. Excusatio versimilis hominem
aliis et pro aliis portantur. Item, propter diversos potest placare,Deum nonpotest fallere.[Ambrosius,
bomines baec dicit. Contra eos enim qui putant Augustinus, Hieron.] Et vere nori : Qux enim se-
homidem alienis inquinari peccatis, dicit, unus- minaverit homo, praesentis aitae labore./Vajcet metet,
quisque onus sum portabit. Alieno quidem peccato id est horum mercedem rocipiet. Et vere, quoniam
nullus inquinatur, nisi consentiendo vel imitando qui seminat in carne sua, ut de carne, idest qui
fecerit suum. Item, contra negligentes qui nullum seminat carnalia vitia et fovet, et qui omnia quae
curant, corrigere securi.quod alienis non contami- facit, etsi qua bona videantur, ideo facit ut carna-
nentur peccatis, dicit, invicem oneraportate.Onera liter ei bene sit, et qui de lege carnaliter sentit, de
infirmitatis invicem portamus, dum lenitate iram carne et metet convenientem messem scUicet cor-
alterius sustineamus, et dum ei qui lassit, si petit ruptionem. Nihil enim melius convenit carni quam
(91) August., De cons. Evan, (92) Id., De verb, Apost.

163 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 1G6
corruptio. Quiautem setninat in spiritu, [Ambrosiusj A nos.qui habent eumdem Patrom, ejusdemque magi-
id est qui spiritui dat assensum ex fide cum cha- stri appellatione censenlur.(93) Omnibus igitur im-
ritate Serviendo justitiae et legem spiritualiter in- pcndenda est misericordia, in quo praeponendi sunt
telligendo, de spirilu elmetet, convenientem messem justi qui sunt ex fide, Quia autem omnibus etiam
scilicet vUam xternam. [AugustinusJ Nota quod mimicis nostris qui scelcrati sunt, et persequenti-
homo constat ex spiritu et carne. Ideo seminat in bus Ecclesiam benefaciendum sit, testis est Deus
spiritu et carne. Porro homo etiam Christianus ad qui dicit: Benefacile his qui oderunt vos, diligite ini-
comparationem Spiritus sancti caro est. lllud etiam micos vestros (Matth. v). Ubi manifeste ostendit vis-
observandum,quod cum dicit.qui seminat in carne, ccra misericordiae peccatoribus non esse claudenda,
addit, sua, cum vero dicit in spiritu, non addit suo; necetiam si adversum noshostilem animura gerant;
quia semen carnale ex hoininc est, seraen vero quia et ipsi homines sunt. Et hoc exemplo Uci Pa-
spirituale ex Spiritu Dei cst. Mcssis vcro broc in tris astruitur, qui soletn suum facit oririsuper bonos
fine promittitur. Ideo quod in seminando perseve- ct malos, etpluit super justos et injuslos (ibid.).
rantia opus est. Unde addit: Sunt tamen qui aestimanteleemosynastantura jus-
VERS. 9-13. — « Bonum autem facientes, non tis esse praebcndas, peccatoribus autem nihil dari
« deficiamus: tempore enim suo metemus, non „ oportere, ne contra Deum conemur, si eis volumus
« deficientes.Ergo,dum tempus habemus,operemur subvenire quos ipse vult punire. Adhibent etiam
« bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos testimonia sanctre Scripturae. Dicit cnim Scriptura:
« fidei. Videte qualibus litteris 'scripsi vobis mea Da misericordiam, et ne suscipias peccatorem, et im-
« manu. Quicunque enim volunt placere in carne, piis et peccatorihus redde vindiclam. Benefac humili
«hi cogunt vos circumcidi, tantum ut crucis et ne dederis impio, qttia et Altissimus odio habet
« Christi persecutionem non patiantur. Nequcenim peccatores, et impiis reddet vindictam (Eccli. xn).
« qui circumcidunturlegem custodiunt, sed volunt Hicc verba quoraodo accipicnda sint non intelligen-
« vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur. » tes, dotestabili crudelitate induuntur. Unde nos
Bonum autem. Quasi dicat: Ita se habeant oportet hcec charitati vestrae explanare qualiter in-
praelati erga subditos, et subditi erga praclatos, telligenda sint. llla ergo ob hoc dicta sunt, ne cui-
ut dixi. Utrique autem, scilicet praelati et subditi, quam peccatori ideo benefacias quia peccator est;
non deficiamus, facientes bonum, quia non debet sed quia liorao est.utnon sisad judicandum remis-
deficere operando qui non deficiet in metendo. sus.necadsubvenienduminhumanus. Itautrumque
Si homo non iraposuerit finem operi, neo Dcus praeceptum tenebis ; odias etiam in illo quod Deus
iraponet remunerationi. Quantum perseveraverimus odit, id est quod malus est, et corripe et perse-
in operibus, tantura raetemus in fructibus; et quan- C quere, ut perimas quod homo fecit, et conserva
tumaviditasinquirentisscdilataverit.tantumseape- quod homo est. Peccatum quippe homo fecit, homi-
riet adpraemium manus retribuentis, quia sic reci- nem vero Deus ; et non suscipias peccatorem, ut
piet quisque, quomodo facit, quia qui fortis erit ad velis salvum esse in co quod malus est, sed quia
seminandum, fortiseritad metcndum.Undesubdit: homo, ut nulli horaini claudatur raisericordia, nulli
Temporeenim suo, id est convenienle, tnetemus, non peccatori relaxetur impunitas. Persequamur ergo in
deficienles. Nota quod ait, suo tempore, non utique malis propriam iniquitatem, miserearaur in eisdera
Deus statim facit quidquid ad salutem oratur ; nec communem conditionem.
ideo denegat quia differt, sed tempore suo, id est Videte, etc. [Ambrosius] Postquam ad meliora
congruo praestat.Et quiamotemusindelicientes.ergo, opera hortatus est eos, redit ad illud unde prius
dum habemus,in hacvita tempus seminandi, opere- agebatur,ne scilicet legalcs observantiae teneantur;
mur bonum. [Hieron.] Tempus seminandi est prm- [Hieron.] nequis autemsub nomineejusfallatincau-
sens vita qua currimus; in hac licet nobis quod vo- tos cavet, finem Epistolae manus suae adnotatione
luraus seminare. Cum vero transierit, operandi tem- complens.Ab hoc enim loco.manu suausque ad finem
pus auferetur. Unde : Operamini, dum dies est; ve- scripsit. Quasi dicat: Ut firmius praedicta teneatis,
nietnoxquando jam nullus poterit operari (Joan. ix). n videte qualibus scripturis scripsi vobis mea manu,
Operemur bonum, dico ad omnes, ut sit perfecta di- ,ut sciatis hanc Epistolam a me missam, et per hoc
lectio, maxime autem ad domesticos fidei, id est ad magis obediatis. Qiticunque enim. Quasi dicat: Opus
eos qui sunt de familia nostra per fidem, id est ad fuit utscriberem, quia pseudo instant. Et hoc est:
Christianos. Omnibus enim pari dilectione vita Quicunque enim volunt placcre, Judaeis infidelibus,
aeterna optanda est, etsi non omnibus eadem pos- in carne, id est in carnalibus observantiis, hi cogunt
sint exhiberi dilectionis officia ;quae fratribus maxi- vos circumcidi, improbitate non ratione ducuntur.Et
me exibcnda, quia faciliores et propensiores in idpropter hoc tantum faciunt,u( non patiantur, ab
bono circa fratres esse debemus, quia sumus invi- infidelibus Judaeis, persecutionem Christi, id est quae
cem membra. Si enim in cunctos libertatis frena pro cruce Christi infertur. [AmbrosiusJ Isti erant
laxantur, maxime in domesticos, id est in Christia- pseudo qui sic Christum prsdicabant, ut etiam le-
(93) Aug., in psalmo cxi.

gi-m .ervandum docerent, crucom praedicabant, ut A est grande ludibrium impiis, grande mysterium
u lidclibus quaestum accjperent: legcra, ut Judaeis sis piis. Hic orgo opprobrium et deformitatatem Christi
placerent [Hieron.] Vel forte hoc ideo dicit, quia ia non erubescamus, sed veneremur. Deformitas enim
Romani, scilicet Caius Caesar et Octavianus Au- u- Christi te format; nisi deformis ille esse voluisset,
gustus leges promulgaverunt, ut Judaei, ubicunque le tu formara quatm perdidisti non recepisses. Pende-
essent,proprio ritu viverent etpatriis caeremoniisde- e- bat enim in cruce deformis, sed deformitas illius
servirent. Quicunque igitur circuracisus erat, licet et pulchritudo nostra erat. In hac ergo deformitate
in Christum crederet, quasi Judaeus habebatur in gloriemur, cujus signum in fronte portamus. De
gentibus; qui vero incircumcisus se non esse Ju- u- hac deformitate non erubescamus, sed gaudeamus
daeum praeputio praeferebat, persecutionibus tam m cum Apostolo, qui dicit se gloriari in Christi cruce.
gentilium quam Judaeorum fiebat obnoxius. Has igi- ;i- Poterat dicere, in sapientia, in potestate, in maje-
tur persecutiones hi qui Galatas depravaverantat state: et verum diceret. Sed estmagnum in sapientia
declinare cupientes, circumcisionem pro defensione le Dei vel majestate vel potestate Deigloriari,sed majus
discipulis pei-suadebant. Nam nec Judaei persequili in cruce. Unde impius insultat, irridetque philoso-
eos potcrant nec gentiles quos videbant et prosely- <j- phus. Et quasi quis diceret: Cur gloriaris in cruce ?
tos circumcidere, et ipsos legalia observare. Neque, te r, quid enim prodest? [Augustinus] Ecce quid : Per
enim qui circumciduntur. Quasi dicat: Vere ideo0 quem, id est Christum crucifixum, mihi mundus cru-
tantum faciunt, ut vitent persecutioncm; non enimn cifixusest, ut me non teneat,e( egomundo,ut eum non
-pro amore legis hoc faciunt; neque enim qui cir- teneam. Quia nec ego in mundo aliquid cupio, neo
cumciduntur, \sgem custodiunt. [Auguslinus] IUam n ipse aliquid suum in me cognoscit, sicut Dominus
dicit custoditionerri~legis, scilicet non occidere, nonn ait: Venit princeps mundi hujus et in me non hdbet
mrechari, et alia hujusmodi, ad bonos mores i?er- quidquam (Joan. xiv). Et est sensus: Per crucem
tinentia: qure nisi charitate et spe aeternorum bono- Christi mundi concupiscentiae non habent in me
rum, qurc per fidem accipiuntur, impleri non pos-i- dominium, nec mundus jam se raihiingerit, et ego
sunt, ut jam dictum est, sed voluntvos circumcidi!f contra eum sum fortis.
ut in carne vestra [AmbrosiusJ, id estde carnali cir-•- Et nota quia non sine causa utrumque dixit, sci-
cumcisione in qua dolor est vobis, glorientur apud1 licet et sibi mundum crucifixum et se miindo. Ple-
Judeos, eo quod tam multos proselytos faciunt. rumque enim contingit ut homo mundum mente
VEBS.14-18. — « Mihi autem absit gloriari nisii non teneat, sed tamen mundus eum suis cupiditati-
« in cruce Domini nostri Jesu Christi,per qtiem mi- bus vel occupationibus astringit. Et mortuus est
« hi mundus crucifixus est et ego mundo! Ini homo mundo, et mundus eum quasi vivus concu-
« Christo enim Jesu neque oircumcisio aliquid va-- C piscit, duin alio intentumin suisactibus rapere con-
«let neque praeputium, sed nova creatura. Et qui- tendit. Sed nec Paulus mundum cupit nec mundus
« cunque hano regulam secuti fuerint, pax super* eum, ut in duobus mortuis neuter neutrum videt.
« illos et misericordia et superlsraelDei. Decaetero) Quia ergo nec Paulus mundi gloriam quaerebat, neo
« nemo mihi n.olestus sit. Ego enim stigmata Do- a mundi gloria ipse quaerebatur, ideo et se mundo
« mini Josu in corpore meo porto. Gratia Dorriinii et sibi mundum crucifixum «sse gloriabatur. In
« nostri Jesu Christi, cum spiritu vestro, fratres, , Christo enim. Quasi dicat: Ideo solum in Christo
« Amen. » giorior, quia in Christo Jesu neque circumcisio ali-
Mihi autem absit. (94) Quasi dicat: Illi in carne) quid valet, tteque prxputium. Quasi dicat: /Equalia
gloriantur, mihi autem absit gloriari, nisi in cruce! sunt Deo praeputium et circumcisio, sed nova crea-
Domnini nostri Jesu Christi. Ecce ubi mundi philoso- tura, id est regeneratio et nova vita. Novam enim
phuserubuit,ibi Apostolus thesaurum reperit: quod[ creaturam dicit novam vitam per fidem Christi.
illivisum est stultitia, Apostolo factum est sapientia L Ego in cruce glorior; et quicunque fuerint secuti
et gloria. (95) Noli ergo erubescere de crucei hanc regulam, id est rectitudinem gloriandi, pax, id
Christi, recole frontem tuam, ne linguam expave- est tranquillitas mentis, et misericordia, de pecca-
scas alienam : de qua cruce ut non erubesceremus, nJJ tis, id est peccatorum remissio, erit a Deo super
eam in ipsa fronte, id est pudoris domicilio locavi- eos gentiles, et etiam super Israel, id est Judaeos,
mus. Ideo enim crux in fronte credentium, ubi senon utique carnales sed qui sunt Dei, id est spiri-
dcs est verecundiaB figitur, ut de nomine ejus fides tuales. [AmbrosiusJ Dnas enim partes hic significa-
non erubescat, et magis Deigloriam quam homi- vit super quas manet pax et miserioordia Dei, sci-
num diligat. (96)Signum veteris Testamenti circum- licet gentilium fidelium et Judaeorum credentium.
cisio in latenti carne, signum novi Testamenti crux Et de cxtero, id est amodo. Vel, de caetero, ita ut
in libera fronte, Ibi enim occultatio, hic revelatio sint duae dictiones, id est de alio praeter fidem, sci-
est: ibi sub velamine, hic revelata facie. (97) Cru- licet de legalibus, nemo sit molestus, ut iterum co-
cem autem ut in ea gloriemur Dominus suo gestans gar scribere de eodem. Unde dicit Ambrosius: Non
humero, pro virga regni nobis commendavit: quod vult per turbulentas contentiones taedium sibi fieri
(94) August., De verb. Apost. (96) Id., super Joan.
(95) Id., in serm. de Passione Christi. (97) Id., de verb. Apost.
169 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. AD EPHES. 170
de re qurc tum satis erat exposita. Vel sicut in Graeco A quas patiebatur. Stigma enim dicitur punctum vel
iegitur: De cxtero ncmo laborem mihi exhibeat, vel notu aliquo ferro facta. Et cst sensus : ideo non de-
prxstet, scilicet ut rursus in vobis necessitatem habet ficri mihi molestia, quia cgo habeo alios confli-
beam laborandi. Laborem enim 169 praestat magi- ctus, et certamina qure in persecutionibus quas pa-
stro qui aliter sensit quam docuit. Dico ut nemo sit tior mecum dimicant. Gratia, Ecce conclusio Epi-
molestus mibi.cui utique non est facienda molestia. stolre, quasi subscriptio, qua et in nonnullis aliis
Ego enim porto in corpore meo, pro fidelibus sti- Epistolis utitur; quasi dicat: Ut praedicta teneatis,
gmala Dotnini Jesu, id est signa militiae Christi, qure gratia, non dissensio, non legis servitus, non rixa,
me comprobant esse militem,scilicet passiones, tri- non jurgium, sed gratia Domini Jesu Christi, o fra-
bulationes, etc, quod non pseudo faciunt. Quasi tres, sit cum spiritu vestro,id est cum ratione vestra,
dicat : quod vos non attenditis. Stigmata ergo ap- ut veritatem semper intelligatis. Amen. Per hoc ver-
pellavit quasi notas pccnarum de persecutionibus bum Hebraeum vera esse qua. locutus est ostendit.
IN EPISTOLAM AD EPHESIOS
ARGUMENTUM. B humano generi praeslita, post ipsis apostolis spe-

Ephosii sunt Asiani. Hi accepto verbo vcrilatis, cialiter indulta, deinde Ephesiis ipsis ostendens a
perstiterunt in fide. Hos collaudat Apostolus, scri- quo et ad quid vocati sint. Deinde Christi dignita-
bens a Roma de carcere per Tychicum diaconem. tem et prrelationem ostendit, postea ad patientiam
CAPUT PRIMUM. et charitatem eos invitat, unitatem fidei et Ecclesiae
VERS. 1-4. — « Paulus apostolus Christi Jesu commendans et dona gratire connumerans. Tandem
« per voluntatem Dei, omnibus sanctis qui sunt ad certamen exhortans oontra principes tenebra-
« Ephesi et fidelibus in Christo Jesu, gratia vobis et rum, militiae Christianae armaturam, describit. Prius
« pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo. ergo salutans, et se noto nomine significans, ait:
« Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Paulus apostolus Christi Jesu, non meis meritis,
« Christi, qui benedixit nos in omni bencdictione sed per voluntatem Dei, ita et vos per eam habetis
« spirituali in coelestibus in Christo, sicut elegit nos quidquid boni est vobis. Paulus, inquam, scribit
« in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus vel mandat, vel ego Paulus scribo sive mando om-
« sancti et immaculati in conspectu ejus in chari- nibus qui sunt Ephesi sanctis exercitio virtutum, et
« tate. » fidelibus fide recta quae est in Christo Jesu. Recte
Paulus apostolus. Hanc Epistolam scribit Aposto- p illa duo posuit: tunc enim prodest ac creditur bona
lus Ephesiis. Ephesii autem sunt Asiani : hi per vita, si fides est in Christo Jesu; tunc vere sancti
Paulum non fundati, sed confirmati fuerant in fide. sunt, si fideles sunt in Christo. Vel distingue inter
Eos enim non fundavit Apostolus in fide, sed confir- sanctos et fideles, ut sanctos intelligas majores et
mavit, multa pro eis passus a perfidis, qui post perfectiores, fideles minus perfectos. Scribit ergo
conflrmationem firmiter steterant in fide et in bonis sanctis, id est perfectis, et non solum eis, sed etiam
operibus. His scribit Apostolus a Roma de carcere fidelibus, qui, si non sancti sunt, vel in fide sani. Et
per Tychicum confortatoriam Epistolam, cum ulte- quod sancti sunt et fideIes,hoc est in Christo Jesu,
rius non essct eos visurus : et sciens eos esse bo- id est opere Christi, non meritis suis. Et in scri-
nos, non arguit de culpa, sed ne relabantur timen- bcndo antealiasalutat dicens: Gratia justificationis,
dum erat. Qui enim stat cadere potest, et quia nul- el pax, [AmbrosiusJ id cst tranquillitas mentis, et
lus adeo perfectus est qui crescere non possit, eos reconciliatio ad Deum, sit vobis, a Deo, Patre nostro,
ad ulteriora hortatur; et ne recedant a fide pro suis per quem omnia condita sunt et restaurata, et Do-
tribulationibus, scilicet Apostoli, teneantque suas mino Jesu Christo, sine quo nulla bona dantur vobis.
ordinationes, et praesertim ne perfectio erigat eos [HaimoJ Benediclus, praemissa salutatione incipit a
in tumorem, ostendit de quo statu ad quera dignum gratiarum actione innuens essc a Deo. [Ambrosius]
vocati sunt, dicens, omnia beneficia eis vel aposto- D quia aliter benedicitur Deus ab homine, aliter homo
lis ipsis, vel toti humano generi per solam Dei gra- a Deo : unum quidem benedictionis verbum est,
tiam collata fore. Est igitur intentio Apostoli in hac sed pro congruentia personae varie debet intelligi,
Epistola Ephesios in bonis habitis confirmare, et ad1 sicut et facere dicitur Deus et homo, sed Deus nutu
ulteriora provocare, nec non et ad humililatem ac- solo impossibiliter facit, homo vero conatu et la-
tioncmque gratiarum informare. Modus tractandi i bore; ita Deus benedicitur ab homine cum laudibus
talis est: De more suo salutationem praemittit. dignis extollilur, homo autem a Deo, cum Deus ei
Deinde gratias agit Deo, exponens prius beneflciai gratiae suce dona impertit, non meritis ejus, sed mi-
PATROL,CXCII. 6
sericordia sua. Ait ergo, Deus sit benedictus corde,. A pra.dcstinans ut tales per gratiam ejus essrmus'
ore, opere, et a me ot a vobis, el a bonis: Dcus dico, Sed Pelagianus veritati resultans ail: Praescicbat
qui cst Pater gencrationo Domini nostri Jesu Christi, Deus qui essent futuri sancti ct immaculali per li-
pro quo nobis bcnefacit. Qui benedixit nos. Post ac- berao voluntatis aibitrium; et ideo eos in sua prae-
tionem gratiarum enumerat beneficia quae a Deo scicntia quales futuros esse praescivit elegit. Elegit,
per Christum toti humano generi sunt data, ct dis- inquit, antequam essent, praedestinans filios quos
tinguit duas Dei praeordinationes, ct earum offectus, futuros sanclos praescivit: nec fecit, nec se factu-
quarum altera est de pnescnti ad justitiam, altera rum, sed ipsos facturos esse pfaevidit. Quem con-
de futuro ad coronam : nec dicuntur duae, quin una futat Apostolusdicens: utesseraussuncli virlutibus
Dei sit praedestinatio qure est ipse Deus, sed quia et immaculaii, a raalis, a crimine ; et hoc in con-
de duobus est ipsa Dei rcterna prrcordinalio, sci- speclu ejus, non hominum, id est intus ubi ipse
licet de prresenti in justitia, et de gloria iu futuro. conspicit, non extra ubi homincs vidcnt. Vcl, in
Deus enim ante mundi constitutioncm, cum nullus conspectu ejus, id est ut eum conspiciaraus, et hoc
quidquam meruerat, praeordinavit quod in tem- non fecit ipse raeritis nostris, sed in charitate sua.
pore gratiae aliquos a perditis separaret, et justos Amor enim Dei hoc fecit. [Haimo.] Vel ita dico, ut
et imraaculatos faceret; prseordinavit etiam quod et •r, essemus sancti et immaculati, et hoc in charitaJe,
illosjustosad aeternam beatitudihem perduoeret. id est per charitatem nostram qua diligimus Deum.
Harum praeordinationum alteram bio implet, id est [AmbrosiusJ Potest enim intelligi vel de charitate
quia justos facit; alteram in futuro implebit, qus Dei qua diligit boroines, vel de cbaritate ipsorum
erit omnium perfectio, a qua consummatione om- hominum qua diligunt Deura.
nium incipit, ostendens effectum ejus, et utens prro- VERS.5-10. — « Qui prasdestinavit nos in adop-
terito pro futuro pro rei certitudine, cum ait :*Qui « tionem filiorum per Jesum Christum in ipsum :
Deus benedixit, id est bencdicot, nos, nostris meritis « secundum propositum voluntatis suae in laudem
maledictos, id est in futuro exaltabit, dando iramor- « gloriae gratiae suae : in qua gratificavit nos in di-
talitatem. Undo subdit: In omni benedictione spiri- « lecto Filio suo, in quo habemus redemptionem
tuali, id est exaltabit oronimoda exaltatione, et « per sanguinera ejus, remissionem 163 peccato-
perfecta, qure tola erit spiritualis otiu:n in corpo- « rum secundum divitias gratirc ejus, quae supera-
ribus, quas tunc habebunt naturam spiritus, quia « bundavit in nobisin omni sapientia et prudcntia,
erunt agilia et hobilia, cibo non egentia, quae spi- « ut notura faceret nobis sacramentum voluntatis
ritui naturaHasunt. Benediotionedicohabita fnca- « suaB, socundum beneplacitum ejus quod propo-
lestibus, id est in ccolo. Et hoc fict, in ChriSto, id « suit in eo,in dispensationeplenitudinistemporum
est operantc Christo. Sicut. Posuit effectum secun- C t « instaurare omnia in Christo quae in ccelis et quae
deo praeordinationis, scilicct qure eritde futuro, hic « in terra sunt in ipso. »
ponit primam praeOrdinationcm quae est de prrs- Qui prxdestinavit. Posita praedestinatione quae
senti, tangens effectum ejus; quasi dioat: Benedi- pertinet ad justitiam et sanctitatem vitre praesentis,
cet nos in futuro; quod etsi videtur cx meritis, ita ponitur hic alia praedestinatio pertinens ad vitam
tamen gratis erit, siout ot priraa praoordinatio gra- a)ternam,cujus etTectum supra notavit. Quasi dicat:
tuita est, quia merita qua. prrcoedunt futuram vi- Elegit nos ut hic esseraus sancti: ipse utique qui
tam ex gratia sunt, ot dona Dei sunt. Coronat enim prxdestinavit nos, id est gratia sola praeelegit, id est
in nobis Deus dona sua, non quro ex nobis sint voluntato gratuita, in adoptionem filiorum, id est
merito. Et hoo ost quod ait: Ita gratis hoo faeiet, ad bona quas filii habituri sunt. Filii autem sunt
sicut gratis nos elegit, prrcdestinando, et hoc fn credentes in cura; et hoc est quod subdit: Per Je-
ipso, id ost per ipsum Christum. Elegit dico, ante sum, Quasi dicat: quod ipsi filii sunt, hoc non est
mundi constilutionem, id est aritcquam essemus.Ne per merita, sed per Jesum Chrislum. Praedestinavit
quis ergo putet animas cura Deo fuisse aeternas, et nos dico vcnturos, in idipsum, id est eadem habitu-
tunc aliquid meruisse, juxta errorem illorum qui : ros cum Christo. Prasdestinavit dico, non nostro
ante hrec visibilia dicunt fuisse quasdam animas jj j placito, sed secundum propositum voluntatis sux, id
sanctas, et ideo tunc fuisso eloctas; sod aperte os- cst secundura bonara voluntatera, longc antequam
tcndit hoc falsum esso dicens : Elcgit nos ante con- impleretur innobispraedestinatio, habitam,velom-
stitutloncm (1). Quomodo autem eligoret eos qui nibus palam propositam et ostensam. Praedestina-
nondum erant nisi prrcdestinando? Elegit ergo prae- vit nos dico et sanctificavit: et hoc in laudem glo-
dostinans nos : et sicut non elegH eo quod tuno rix gratix sux, id est ut laudemus gloriosam gra-
sancti essemus, ita nec idoo quiu sancti futuri es- tiam ; quasi dicat: Gloria gratiarum cst aetcrna ad-
semus. Sed potius elegit nos dd hoc, ut in tempore optatio, in qua gratia gratificavit nos, id est gratos nos
gratiae essemus sancti, por bona opera. Non ergo sibi fecit. Hic notatur effectus primae praeordinatio-
quia futuri erarous clcgit, sed ut essemus sancti. nis quae pertinet ad justitiam. Gratiflcavit, dico, in
Ideo quippe talos futuri eramus, quia elegit ipse dilccto Filio suo, pro quo nos diligit. Diligens enim
(1) August. De prsdest. sanct.

173 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 174
suum Unigenitum, etiam illis quos diligit, ct quibus A , ctiam qure in lorris sunt, cum ipsi hominos qui prae-
vult Filius divina dona largitur, f» quo. Ecce hic dcstinati sunt in aeternam veritatem, a corruptionis
ostenditperquem facti sumus grati,dicens:/n quo, vetustate renovantur. Et est scnsus : Voluit instau-
Filio habemus redemptionem, ut possimus reverti a rare, id est supplere, quae in coelis Bunt, id est nu-
captivitate qua serviebamus diabolo vcnundati sub merum angelorum diminutum imploro, et quac in
peccato; habemus, inquam,;w sanguinetnejus, qui terris sunt, id est homines qui per peccatura depra-
nostrae redemptionis est prctium : Et habemus re- vati erant renovare. Vel, quae in ccelis sunt, id cst
missionem peccatorum, in baplismo; duplicem gra- animas sanctorum quro jam in coolis, et qure in
tiam ostendit, quia et redemit, et poccata nostra terra, id cst sanctos qui adhuc in terra sunt. Et hoc
non imputavit. Et hoc prrcstitit nobis, secundum di- in Christo, id est pcr ipsum Christum. Christi enim
vitias gratix ejus,idest secundum divitem ctcopio- adventus salus est, et sunctis qui jam cum Christo
sam gratiam suam, quia omnia dimiltit, et totum sunl, et illis qui udhuc futuri sunt.
jus inimici destruit. Qux superabundavit. Hactenus VERS.11-14. — « In quo ctiam nos sorte vocati
egit de his qure toti humano generi collata sunt, « sumus, prrodeslinati secundum propositum ejus
modo agit de his quae singulariter apostolis dedit; « qui opcratur omnia secundum consilium volun-
quasi dicat : Dico divitias gratiae; quae gratia cum _ « tatis suae, ut simus in laudem gloriae ejus nos
omnibus abundasset fidelibus, in nobis apostolis « qui anto speravimus in Christo. In quo et vos,
superabundavit, id est plusquam in aliis abundavit, « cum audissetis verbum veritatis, Evangelium sa-
ut verbi gratia in hoc, scilicet in omni sapientia, id « lutis vestrao, in quo et credentes signati estis
est in omni de divinis notitia, et prudentia, id est « Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hrc-
providentia temporaUum. In omni dico, ita ut notum « reditatis nostrtc in redemptionem acquisitionis
faceretnobis sacramcntum voluntatis sux. Voluntatem « in laudem gloriae ipsius. »
suam secretam aliis, id est illud quod secrcla vo- In quo, etc. Ne apostoli in quibus superabundat
luntate faccre volebat. Et quid illud sit supponit, gratia viderentur meruisse aliis, ostendit eos ita
scilicet inslaurare ornnia, et hoc non meritis no- gratis vocatos non meritis, sicut fuerunt alii, di-
stris, sed secundum bonum placitum ejus, id est so- cens: In quo Christo, id cst per quem Christum
cundumbonam voluntatem suam utbona fieretsub- etiam nos, upostoli ut vos alii, sumus vocati, pcr inte-
veniret. (2) Quod bonum placitum vel sacramentum riorcm gratiam : et hoc non moritis, sed sorte, id est
proposuil, id est longe antequam fieret posuit, vel divina electione. (4) Sors enim dicitur Dei gratia,
omnibus palam obtulit.IUud dico implendum ineo, qua salvi facti sumus : quee bene dicitur sors, quia
Filio, scilicet non in alio, id est in Christo, ct non hominis non est clectio, sed voluntatis Dei, qui
in alio tempore implendum,scditt dispensationeple- C nulla nostra merita invenit, sed sorte voluntatis
nitudinis temporum, id est in plcriitudine lemporis suae nos ad salutcm vocavit, quia voluit, non quia
dispcnsati a Deo, id est in tcmpore gratiao,quo im- digni fuimus. [Augustinus] Haec est sors unde illa
plerc quae creteris temporibus promissa et figurata tunica Domini desupertexta, quae charitatem signi-
sunt, divina providentia rationabilitcr dispensavit. ficat, sorte super eam raissa provenit, quia Dei
Si enim ignari penitus essent homines, non praj- gratiu charitas inspiratur, non moritis vocati su-
docti, non reciperent Christum; et nisiprius de na- mus. Nos dico prius praedestinati, id est per gratiam
turalietdoctrinali lege essent convicti, superbipar- praeparati et elccti : et hoc non secundum merita,
vipenderent Christi adventum. (3) Ne crgo qutcratur scd secundum propositum ejus, qui, etiam in aposto-
cur in hoc tempore potius quam in alio voluerit im- lis, operatur omnia, etiam velle bonum. (5) Ipse ergo
plere secretum suae voluntatis, scilicet instaurare, ut credere incipiamus operatur. Non enim quia cre-
id est ad primum statum reducere, omnia,per pec- dimus, sed ut credamus elegit nos et operatur omnia.
catum destructa, et qux in ccclis sunt, id est ange- Et hoc secundum consilium voluntatis sux, id est se-
los, et quosin terris sunt, id est homincs : non quod cundum voluntatem suam, qure est ex ratione.Quasi
pro angelis mortuus est Christus,sed ideo etiam pro dicat: Quare nos magis elegit ad officium praedica-
angelis fit quidquid hominum per ejus mortem re- n tionis et apostolatus nescimus, sed tamen consilio
dimitur et liberatur a malo, quiacum eis quodam- fecit, non temere. [AugustinusJ Et ad hoc vos elegit,
modo redituringratiampost inimicitias quas inter ut simus in laudem glorix ejus, id est ut per nos alii
homines et sanctos angelos peccala fecerunt; et ex laudent gloriam ejus, ut exemplo nostro nemo jam
ipsa hominum redemptione ruinae illius angelicae glorietur in homine. [Ambrosius] Verum est enim
damnumreparatur;etutique noverunt angeli sancti quod ait: Non vos me elegistis, sed egoelegi vos (Joan.
docti de Deo, cujus veritatis aeterna contemplatione xv). Laus autem gloriae Dei est, cum multi acquirun-
beatisunt, quanti numeri supplementum degenere tur ad fidem, sicut gloria medici est cum multos
humano integritas iUius civitatis exspectet. Instau- curat. Simus, inquam, in laudem ejus nos apostoli,
ranturautem quaein ccelis sunt.cum id quodindece- qui ante omnes alios quibus Cbristus praedicavit, et
ciditinangelis redditurexhominibus. Instaurantur qui per eum conversi sunt, speravimus in Christo, et
(2) August. De praedest. sanct. (4) Aug. in psalmo cxxx.
(3) Id., in Enchir. (5) Id., De prsedest. sanct.
ideo tales esse debemus, pcr quos ulii laudent. In A « clesiam quae est corpus ipsius,"et plenitudo. cjus
quo, etc. Exposilis his qum aposlnlis collata sunt, (i qiii ninnia in ontnibus adimpletur. »
raodo venit ad ca qurc dcdit Ephcsiis. Quasi dicat: Propterea. Enumcratis beneficiis humano generi
Spcravimus in Christo, in quo Christo, id cst in vol npostolis vol Ephesiis collatis, quid de beneficiis
cujus fide, el vos, Ephosii, csfis, cum amlivixsetis, id Ephcsiis datis scntiat Apostolus subdit, scilicet
estper hoc quod audivislis; etposlquam audivistis, quod gralias agit, ct rogat superaddi, nc illi supor-
non ante. Cum enira et causara notat hic ct tcmpus. biant, sed ultra tendant; quasi dicut: Cum audi-
Cura audivissetis, dico, verbum veritatis, scilicet vissetis Evangolium, credidistis. P.rovterea ego au-
Evangeliura. alutis vestrrc, quod salutera annuntiat, diens fidam vestram, qux cst in Christo Jestt, id est
et ad salutem vocat. In quo Christo, id est in cu- qua in Christum creditis sine admissione legis, ct
jus operatione, et vos, credentcs, signati estis, id cst dilectionem vestram, id est opera charitatis ostensa,
divisi a grege diaboli. [HicronymusJ Vel, signati itt omttcs sanctos, non cesso qgens pro vobis gratias
estis.imagineDcireforraatiiinvobis.Undc.signatura Dco ; quasi dicat : Bcne ntfvi qunles estis. Et inde
estsupernos (umcnf ultustui,Domine(Psal. iv). Ethoc, non vos, setl Deum laudo qui hcc fccit. Ei cnira
Spiritu sanclo promissionis, id est pcr Spintum sun- qui fecit aguntur gratiae. Idco ait: Non.cesso pro
ctum qui promissus erat, vel quipromisithrereditu- n vobis gratias agens, scilicet de babitis bonis : ego
tcm, et est arrha ejus. (0) Unde subdit: Qui est pi- etiam faciens memoriam vestri in orationibus meis,
gnus Itxreditalisnostrx. Diffusa est enim charilas in in quibus oro Dcum ulteriora vobis implorans.
corda nostra per Spirilum tanctum (liom. v). Quid est Undo congrue pro ,jam datispraBmittiturgratiarura
cnira, si diffusaest charitas? Eccejam cx quaiilu- uctio. (7j Qui enira orandus est ut faciat, illi est
locunque pignore deambulat Deus in nobis, ct sic gratiarum uctio reddcnda cum fecerit. Hocautcm
pignus aocopimus. Quidam tamen codices m&lius in oralionibus roeis peto, ttt Deus Domitti nostri Jesu
habent arrham; eamdem quippe rom interprcles Christi el Patcr glorix, id cst Christi, tlet, etc. [Haimo]
dioere voluerunt. Intorcst tamcn aliquidin ioqucndi Dislinguo, Deus Patcr, et Deus Christi est et Patcr;
usu inler urrham ot piguus. Pignus cniin quuudo sctl Dcus Christi cst sccundum humanilalcin, quia
datur, solulo eo pro quo ponitur, auferlur; arrha Christus est horao ct natus ox femina. Unde in
vero cst cura de ipso datur aliquid quod non cst uu- psalmo rlicit: De ventre matris mex Deus tncus es lu
ferendum, sod eomplendum. Si ergo ohuritutem (Psal. xxi). (8) Ostendons Patrora esso Deum suura,
modo Deus tunquara pignus dcdit nobis pcr spiri- quiu homo fuclus ost: homo enim de ventre mulris
tum, qui datus est re pruiuissa reddita, auferondum nalus, ct sccundura horainem de virgine nutus est
est a nobispignus? Absit! scd hoo quod dedit im- Deus, ut non solura Patcr illi esBct qui eura de
plcbit.Idco melius babeturarrha quam pignus. Do- C seipso genuit, sed eliam ejus Deus esset quem de
dit nobis spiritum, ud hoo utique, scilicet in redem- ventre rautris horainem creavit. Qui ergo Patcr est
ptionem acquisitionis, id estad hoc ut sunguincojus Filio ox utero suo, de venfrc raatris Deus ejus est,
redompti a jure inimici, ct ultra non dorainetur non de suo. Unde ipse Dominus uit: Ascettdoad
nobis inimious. Acquiramus Deum, vel acquiramur Palrem meum el Patrem veslrum, Deum meum et
a Deo. Ad hoc onim redcmit ut habcat, non ut perdat Deum vestrum (Joan. xx). Hoc igitur dico, ut Deus
nos. Et f» laudem glorix ipsius. Quasi dicat: Et ad Christi ct Palor det vobis ea quae sequuntur. Quasi
hoo dedit nobis Spiritum, ut laudotur ipse Dous. dicat: Ad impotrandum illa non obtei.do mcrita,
Veas. 15-23. — « Proptoroa et ego audions fidom Bod quod DOUBet Puter Christi est. Hoc, inquara,
« vestram qua est in Christo Jesu, et dilectionem precor, ut det vobis, et si jam sapientos estis, spiri-
« in omnes sanctos.non cesso gratias agens pro vo- ttm sapientix et revdationis in agniiione ejus, id
« bis, memoriara vcstri fticiens in orationibus raois, ost Spiritum sanctum qui del vobis sapientiam de
« utDeus Domini nostri Jesu GUriciti,Pater glorim, ccclsstibus plonius quam raodo hubeatis; ita ut
« det vobis spiritum sapientico et revelationis in non obscure, sod clare et sine velo oura agnoscatis,
« agnitionom qjus, iliurainatos ooulos oordis vostri, scilicet dot, id ost faciat, illuminatos oculos coriis
« uf sciutis quoesit spos vocationis ojus, ot quae divi» Jj vestri, id ost rationis, quoe est imago Dei, in qua
« tis glorias bsreditatis ejus in sanctis, et quao sit su- renovatis in agnilione Dei. In iroagine crgo sua co-
« pererainens magnitudo virlulis ejus in nos, qui gnosco auctorcm cjus qui corporali sensu non at-
« credimus secundum operutionera potentioe virtutis tingitur. Ne orgo putctis corporeo scnsu Deum at-
« ejus, quam operutus 104 cst in Christo, suscitans tingi, sed oculis mentis ipsum cognoscito, et auri-
« illura a mortuis, cl consfiluens ad dcxterara suam bus'mentis ipsum audite. In corpore enim diversa
« in ccelestibus supra omuem principatum et pole- mcmbra sunt. Alibi audis, alibi vides; in corde
« statem et virtulem et dominationom, otomhe no- autem tuo, ubi diversa merobra non inveniuntur,
« men quod nominatur, non solum in hoc sreculo, ibi audis ubi vides.
« sed etiam in futuro. Et omnia subjecit sub pedi- Ad hoc illuminet oculos, ut scialis, plenius quaro
« nus ejus, et ipsum dcdit caput supra oranem Eo- modo, (,ttx, id ost quanta, sil spes vocationis ejut,id
(0) Augustinus, in serm. Do visione Doi. (8; Id., contra Max,
(7) Id., od Vitalem,
est res sperata ad quam vocat ciedenlcs. Iloc dicitLA j pruinissum' cst. Siinilicnim modocxlollelitursupra
ut propensiores sint, quia, oum plene scicrint quisi ccolos cum Chrislo; siout ipse dicit: Patcr volo ut
fructus crcdentium, propensioros fient circa exco- ubi ego fuero, et hi mecum sint (Joan xvn). Quia et
lendamreligionem.[Ambrosius]Deindequodnomine s corpus ejus, quod est Ecclesia, in ipsa dextera, id
spei intcllexerit, aperit subdens: Et, sciatis, qux'. est in ipsa bealiludinc, erit. Quamvis enim corpus
sint, divitix, etc. Har-cest spes. Spos enim accipit; nostrum non ibi sit, lanien spcs nostra jam ibi
rem speratam. Vel ita ut spes propria accipitur, elc. est. Ideo et Dominus post resurrectionem jussit
Ut sciatis qux sit spes vocationis ejus, id est quan- disciputis suis piscantibus ut in dexteram partem
tum valet spcs vitae aeternre ad quam vocat; et scia- mitterent retia, qui etiam dixit agnos ad dexteram,
tis quae sit adimpletio ejus spei: quod ita ait, ett haedos ad sinistram se positurum.
qure sint divitiae gloriae ejus, haereditatis, id estt Vel ita: constituens, id est stabiliter statuens,
gloriosae haereditatis, scilicet aeternre beatitudi- illum hominem, Christum, ad dexteram suam, id
nis, quae dicitur haereditas, quia firmiter habe- est in sede judiciaria, in potestate judicandi. Quia
bitur quae erit in omnibus sanclis communiter. enim omne judicium Pater deditFilio (Joan. v),ideo
Et ssiatis etiam qux sit superemimens magnitudo ad dexteram Dei sedere dicitur quasi judex. Unde
gloriae futurae in nos apostolos, id cst quod nosi ,n ait Judaeis: Amodo videbitis Filium hominis sederc
apostoli prae aliis habebimus gloriam, non utstetis i ad dexleram Dei, otc. (Matth. xxvi). Et constituens
et habeatis, sed tondatis ad illud majus quodl illum in cxlestibus et supra omnem principatum et
habebimus. Quoddam enim incrementum glo- poteslalem et vhtutem et dominationetn, id est supra
riae habebunt summi doctores ultra illud quodl dignitatem horum ordinum angclicorum, et non
communiterommeshabebunt.Habebuutcnimomnes 5 solum super hos quatuor, sed etiam super omne
eumdem denarium, sed differet stclla a stella int nomen quod nominalur non solum in hoc sxculo, sed
claritate, et erunt diversae mansiones in domo) etiam in futitro, id est supcr omnenominabile quod
Patris: et inter alios clarius fulgentes, apostolii vcl jam soitur vel infuturo scietur. Hocdicitpropter
altius sedebunt. Unde in tabernaculo Domini su- inoarnationem Filii Dei, ut etiam horao factus su-
per mensam facta est corona in terra simul altui per omnes ocelosesse dicatur, et super omncra
digitis quatuor ct operiens totam mensam, ett creaturam, habens nomen Dei per naturam, non
super eam altera corona aureola. Per coronamt per adoptionem. Et ne viderotur praeesse onmi
altam digitis quatuor quae mensam operiebat, glo- creaturae dignitato tantum, et non potestate, subdit
ria vitae aeternaesignatur, qua omnes electi fruen- etomnia. Quasi dicat: Non solum praoest omni-
tur, quae in quatuor libris Evangelii digito Dei,, bus dignitate, sed et sub ea sunt. £(, id cst
id est Spiritu sancto, scriptis annuntiatur: ett C ( quia omnia subjecit Deus Pater sttb pedibus cjus,
erat in terra simul pro diversitate meritorum. Co- ct subjecit ei plene, ut per pedes plena subjectio
rona aureola, super illam, est perfectio remunera- notetur: quae omnia merito sunt ei subjecta, quia
tionis eorum qui in doctoribus excellunt. Ideo Apo- per eum facta sunt. Vel, sub pedibus ejus, id est.
stolus ait, quae sit supereminens magnitudo gloriae e sub humanitate ejus, quae significatur per pedes.
in nos. Quae magnitudo est virtutis ejus, id est inI Quia sicut pes est inferior pars corporis, ita in
virtute Dei danda nobis, qui credidimus deilla bea- Christo inferior natura est humanitas, quam otiam
titudine secundum operationem potentix virlutis ejus.'. angeli adorant, ct ipsi homini Christo omma sub-
quam operatus est in Christo, id est secundum quodi sunt. Et ipsum. Postquam commemoravit dignita-
potenter operatus est in Christo cu;us membrasu- tatem Christi, rodit ad nos, ostendens dignitatem
mus, et ideo eamdem cum illo nos habituros credi- ejus ad nos pertinere. Qtiasi dicat: Ita exaltavit
mus. Operatus; inquam, in Christo, ita, scilioetit Deus Christum,et haecejusexaltatio adnospertinet,
suscitans illnm a mortuis, et constituens illum add quia ipse talis ost caput, et nos corpus ejus, et
dexteram suam, in aeterna beatitudine. (9) Non coss hoc est quod ait; quasi dicat: Hoc quod dixi de
audiamus qui negant ad dexteram Patris sederee Christo ad nos pertinet. El, id est quia, ipsum. qui
Filium, dicentes: Nunquid Deus Pater habet latuss JJ adeo altus est dedit Deus caput, in quo sunt
dexterum, vel sinistrum, sicut corpora? Nec noss omnes spiritualos sensus EcclesiaB, scilicet dona
hoc de Dco scntimus. Nulla enim forma corporis,s gratiae: lllum,inquam,deditessecaput,supra omnem
Deus finitur et concluditur. Sed dextcra Deiest bea-i- Ecclesiam, qute in coelo, et quae in terra est, dum
titudo aeterna quae sanctis datur, sicut sinistraa confitentur hunc esse per quem facti sunt. Subji-
ejus dicitur miseria perpetua quae irapiis datur.r. ciuntur enim illi quasi capiti, ex quo trahunt ori-
Et est, constituens illum ad dexteram suam, idd ginem. Ab ipso enim facti sunt secundum deitatem,
est ostendens hominem Christum aeternaliter bca- i- et ita secundum deitatem caput est Ecclesiae, secun-
tum, in cxlestibus, id est in ccelo. Exemplum au- i- dum qiiam dedit ei esso caput. illum ante omnia
tem gloriae sanctorum consistit iri resurrectionele gignendo. Est etiam et proprie dicitur caput se-
Salvatoris, ut in ea cognoscant fideles quid eis is cund um humanitatem, secundum quam conjungitur
(9) Augustinus, De agone Christianorum.

ei Eoclesia, et natura et gratia. Nara iri co pleni- A hoo acro oaliginoso, non curahominibus in mundo,
tudo gratiee fuit, dc cujus plenitudine nos accepi- qui ad ista caliginosa do apparatu supcrnorura an-
mus (10). Nullumque majus donum prrestare Deus golorum cum angelis apostatis lapsus est tanquam
posset hominibus, quam ut Verbum per quod con- ad carcerem. Caliginosus enira aerinfernus estdrc-
didit omnia, faceret illis caput, et illos ei tanquam monum usquc ad judicium. Undc in canonicaEpi-
membra ooaptarot, ut esset Filius Dei et filius ho- stola dicitur: Carceribus caliginis infcrni retrusus
minis, unus, Deua cum Patre, unus homo cum ho- injudiuio servaretur .pcrimendus. Spiritum ergo
minibus. Qux, Ecclesia, est corpus illitts, id est erroris dicit principem acris, quia in hoc acre do-
unita ci gratia-ct natura, et plcnitudo cjits, id est minatur. Hanc enim partcm sibi usurpavit ad excr-
iraplons eum ut haboat membra omnia. Et vere est cendara dominationem; et quiaitavicinisuntnobis
plenitudo ejus quia ipsc cst qui adimplctur pcr eos. ct spiritus invisibilcs sunt, magissunt timendi. Qui
Cum onim regressi ad confessionem flectunt genu principes nunc etiam adhuc operantur, quantum
Christo adirapletur, quia recedentibus evacuari vi- Deus sinit, in filiis diffidentix, id est in eis qui dif-
detur. Per eos adimpletur dico, tamen ens omnia fidunt de aeternis, vel de quorum salute nos diffidi-
in omnibus, bic vcl in futuro, quia mcrabra nihil ei mus, et ideo erepti ei sint grati ereptori Christo.
conferunt, sed ipse omnia membris. Quod ideo n (H) Qui intravit in domum fortis in suo dominatu
dicitur' esse omnia in omnibus, quia omnia ab genus humanum habcntis, et prius ipsum alligavit,
ipso sunt in eis, cujus virtute sunt quod sunt. id est ejus coercuit et cohibuit potestatera, potesta-
CAPUT II. tis suaa fortioribus vinculis, et sic eripuit vasacjus
VERS.1-3. — « Et vos convivificavit cum essetis quaecunque praedestinavit eripere. Arbitrium eorum
« mortui delictis et pecoatis vestris, in quibus ali- ab ejus liberans potestate, ut illo non irapedientc
« quando ambulastis seoundum saeculum mundi credant in istura liberavoluntate. Proinde hoc opus
« hujus, secundum principem potestatis aeris hu- est gratiae quara attulitsecundusAdam.nonnaturae
« jus; spiritus qui nuno operatur in filios diffiden- quam corrupit primus Adam. Filiosautem diffiden-
« tias, in quibus et nos omnes aliquando oonver- tiae regit princepsiste, id estdiabolus, adarbitriura
« sati sumus in desideriis carnis nostree, facientes suum, quod neo ipsumhabetliberumadfacicndura.
« voluntatem carnis ct cogitationum: et eramus sed in maximam malevolentiam suis sceleribus ob-
« natura filii irae, sicut caeteri. » duratum. Unde nemo sanae fidci credit veldicithos
165 Et vos. Hio commemorat priora, scilioet apostatas angelos ad pristinam pietatem correcta
quales fuerint anto fidem,'et quid roodo per gratiara aliquando voluntate converti. Quid autem operatur
factisunt, ut inbonisqucenunchabenthumilientur, hic princeps in filios diffidentiae, nisi operasuama-
et certum sit quod, si inimicis baec data sunt, ma- C la? et in primis maximeque ipsam diffidentiam et
gis amicis dabuntur ea quae Apostolus optat eis, infidelitatera qua sint inimici fidei, per quam scit
scilioet quod Christus est caput Omnis Eoclesiae et eos possemundari?(12) Inquamergo obstinationem
nostrum, quia nos convivificavit cum, id est quam- cum Deus plerumque facere dicitur non instigando
vis, tsselis mortui delictis et peccatis, etc. Vel ita et inspirando, sed deserendo facit, ut illi, id est
oontinua, ut a superiori sumasverbum quod subin- spiritus maligni, operenturinfiliisdiffidentirc:quod
telligitur, quasi dioat: Nosquicredidimushabemus Deus debite justeque permittit, in quibus, peccatis,
spem baereditatis, et vos, seilicet credidistis, Deus et nat omnet Judaei. scilioet ut gentes, aliquando
autem oonvivificavit nos oum, id est quamvis.prius convertati sumus, agentes vitam nostram in deside-
essetis mortui. [AmbrosiusJ Vel ita continua: Deus riis carnis nostrx, id est in malis conoupisccntiis
susoitavit Jesum, et vos, id est suscitabit, ourn, id quao ex carne sunt, et etiam faoientes actu volunta-
est quamvis, ossetis, olimante fldem mortui, scilicet tes oarnis, id est ea in quibus caro delectatur, ut
neo etiam sentientes mala nostra. Mortui dico, deest luxuria, et hujusraodi. et voluntatem cogUatio-
liotis, soilioet dimittendo quaejubentur, etpeccatis num, vel mentiura, idestea in quibuscaro nonde-
vestris, scilicet agendo prohibita inquibns delictis lectatur, sed anima cogitat, ut sunt haereticaBpra-
et pecoatis aliquando, scilicet anto fidem, longo usu, JJ vitates, etalia hujusmodi. Et eramus, nos Judaei,
ambulastis, de alio ad aliud declinantes. Ambulastis sfcu( et cateri, id est gentiles, filii irx, Id est debi-
dico, tecundum txculum, id est conversionem et tores aeternae pcenae,ethocna(ura, idest per patres,
Bpeciem,Jtu/us mundi, cujus species nos allicit, et Adam soilicet et Evam.idestperpeccatumorigtnale
tecundum principem tpiritut, id est spirituum. Poni- ab eis traductum.(13) Crecitas eniminprimohomi-
tur enim sirigularis genitivus pro plurali. Ille est ne per peccatum contigit, de quo omnes originem
Beelzebub qiii est princeps malignorum spirituum. duximus, nOn solum-mortis, sed etiam iniquitatis.
Vel intransitive secundum aliam litteram, qure est Ideo Apostolus ait: Eramus natura filii irae, id est
secundum principem spirituum. Prmcipem dico, po- filii vindictae, filii pccnae.filiigehennae. Quomodo na-
testatis aeris hujus, id est qui habet potostatera in tura? quia peccante primo homine vitium pro na-
(10) August. in psal. LXXXV. (12) August., in psalmodeLXXVI.

(11) Id., ad Vitalem. (13) Hier., super Joan. caeconato.
181 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. m
tura inolevit. (14) Tcnebatur cnim justa damnatione A fcctum csset, sic loquitur. Unde ctiam subdit : Et
genus humanum, et erant omnes fllii irae, de qua consedere fecit, ut judices, nos et vos, in cmlestibus,
ira Dominus dicit : Qui non credit in Filium, non non inaniter, sed fideliter jam computat factum
habet vitam, sed ira Dei manet super etim (Joan. m). quod futurum esso non dubitat.[Augustinus]Certe
Non ait venit, sed manet.Cum hac quippeiraomnis enim in ccolestibus Christus jam sedet, nondum
naescitur. (15)Ipsa est eriim illa ira cum qua ornncs autem nos, sod spe ccrta tencmus. Fecit dico, per
nati sumus, cui nascendo haesimus, ira de propa- hoo quod sumus in Christo Jesu, id est in fide
gine iniquitalis, de macula peccati. Et nota quod Christi, ut, etc; quasi dicat : Ita haec in spe fecit,
ipsa vcre ac proprie nalura hominis dicitur, qualis ut in re complcrctin die judicii. Quod ita dicit u(
sine vitio primitus condila est. Translutitio autem ostendcret, in re, In sxculis supcriK'ttientibus, id est
verbo utimur ut naturam dicarr.us etiam quali nas- in diejudicii, abundantes divitias gratix sux, id est
citur homo;secundumquamlocutionem diciturhic: abundantia dona gratiae. [AmbrosiusJ In futuro
eramus naturafilii irae, sicut et croteri.Ac si dicat: enim sa_culo apparebitdonumDeiin remuneratione
Cum haec praedicta fuerint in nobis sicut in gcnl!- credcntium, quodoculus non vidit, nec auris audi-
bus, non desperet gentilis quin par Judreisfiat,quia vit. Et hrc suilt abundantcs divitiae, non tantum
nos sicut illi eramus filii irrc.In hac ira cumessent p, quantum mens invcstigare non potest. Vel ita, ut
homines per originale peccatum, tanto gravius et de prassenti accipiatur, sic quasi dicat: Ideo con-
perniciosius.quanto majora vel plura insuper add'- vivificavit nos prius morfuos ut ostenderetin saeculis
derant, necessarius erat mcdiator, id est reconcilia- supervenientibus, id est postcris nostris, abundan-
tor qui hanc iram singularis sacrificii oblatione pla- tes divitias gratire suao. id est abundantia dona gra-
caret. Unde subdit: tiae quae hic largitur. Deinde utramque sentenliam
VERS.4-10. — « Deus autem qui dives est in mi- progrederesimul, quasi dicat : Divitias,dico,datas
« sericordia propter nimiam charitatem suam qua vobis hic vel in futuro, non meritis nostris, sed in
« dilexit nos, et cum essemus mortui peccatis, con- bonitate Dei. Divitias dioo, existcntes super nos, id
« vivificavit nos in Christo, cujus gratia estis sal- est super intcllectus nostros, quia plene caperc ne-
« vati, et conresuscitavit et consedcre 1'ecit in cce- quimus. Datas dico, in Christo Jcsu, id est per Chri.
« lestibus in Christo Jesu, ut ostenderet in sreculis stum.Et benedixi inbonitate,o/ra(fa<*nfm,prtBCunte,
« supervenientibus abundantes divitias gratiro suro id est gratuita Dei voluntate, salvati estis per fidem,
«inbonitalcsupernos in Christo Jesu.Gratia enim quia cooperatur fides bona Dei voluntate. [Augusti-
« estis salvati per fidem, et hoc non ex vobis. Dci nusj Et hoc, id cst fides, non cst ex vobis, id est ex
« enim donum est, non ex operibus, ut ne quis glo- vi naturrc vestrae, quiu domm Dei est pure; non
« rietur. Ipsius enim sumus factura creatiinChristo C parlim ex operibus, ita ul ne quis, id est nemo glo-
« Jesu in operibus bonis, quac praeparavit Deusutin rielur, id est extollatur de operibus.
« illis ambulemus. » , Non hoc ideo fecil quod opera bona pia cogita-
Deus autem/quasi dicat: Quamvis essetismortui," tione facta frustrentur, cum Deus reddat cuique
Deus tamen convivificavit nos, Deus autem, et non secundum operacjus.sitque gloriaoperantibonum:
alius, et hoc cst, Dcus autem qui dives esl in miseri- sed quia opera ex gt-alia, non ex operibus gratia.
cordia, qui actualia et originalia dimittit: ipsc, in- Bonum cst igiturhominiut deviribusliberiarbitrii
quam,non propter meritum, sedpropter nimiamcha- sui non prresumat, quia ille qui putavit sine ejus
ritatem suam, qua dilexit nos, id cst Judceos ct gon- adjutorio se posse custodire quod dedit, profectus
tes non modo postquam justi fuimus, sed etiam in longinquam, et vivens prodige cuncta consum-
cum esscmus mortui peccatis convivificavit nos in psit, et miseria attritus, et in se reversus dixit :
Christo, idest a simili Christi, quia sicut Christum Surgam et ibo ad palrem tneum (Luc. xvni). Quam
a vetustate pconae,ita et nos a vetustate culpae mun- cogitationem bonam non habet, nisi et ipsam illiin
davit. [Augustinus] Vel secuudum aliam litteram, occulto Pater misericordissimus inspiraisset. Ideo
convivificavitnos, scilicet Judroos, et hoc in Christo, recte ait: El hoc non ex vobis, sed Dei donum est, non
id est pergratiam Christi.Et secundum hocitacum JJ ex operibus, ne forte dicas : Promerui, et ideo ac-
superioribus jnngitlitteram,ibi: Deus aulem, quasi copi. (17) Non putos tc promerendo accepisse qui
dicat: Nos aliquando malc conversati sumus, scd non promcreris, nisi accepisses. Gratia praecessit
Deus qui divcs, etc, convivificavit nos, Judrcos, in meritum tuum, non gratia ex merito, sed meritum
Christo, id est pergratiam Christi. Et sicutnos,si- ex gratia ; nam si gratiaex merito emistis, non gra-
militer etvos gentiles convivificavil. Et hoc estquod tis acccpistis: omnia merita praoceditgratia, ut dona
subdit: Cujus Christi gratia, et vos gentiles, estis Dei consequantur mcrita mea. [AugustinusJ Et no
salvati, sicutnos Judaei; et utrosque conresuscitavit, quis alitcr intelligeret.propter arrogantes, et suam
id est cum Christo jam suscitavit. (16)Spe tanquam justitiam constituere volontes, planius aperit sub-
perfectum enuntiat quod futurum est, quiaspe certa dens : Ipsius cnim; quasi dicat : Nemo debet de se
quod futurum est,jam tenemus: ideo jam velutpcr- gloriari, quia nos creati in Christo Jesu, id est in flde
(14) August. in Enchir. (16) August. contra Faust.
(15)ld., in psalmo ci. (17) Id. in serm. de.ver. Apost.
Christi, etin operibustBB bonis simusfacturxipsius,. A dtcis magii? sint obnoxii graliae Dei, quasi dicat :
id est opus Dei. Vel ita : Nos suraus creatifactura, Praedicta bona hubctis a Deo, proptcr qaod, id est
id est per facturara ipsius, id est pcr operationera quia haec habetis, ct ut sciatia omnia essc a gratia
Dei,in Christo Jesu.id est in fide Ghristi, et in ope- Dei, memoreeestote. ut magis grati sitis, guod vos,
ribus bonis. Vel ita : Nos snmus factura ipsius. Ephesii, aliqttando, id est ante convcrsionem,eratis
Nos dico, creati in ChristoJesu.id est per Christum gentes, id est quales gentes, scilicet veteres pcc-
Jesum, inoperibusbonis. [Haimo.JNon utique illa catorcs degentes in carne, id est in carnalibus, qui
creatura qua homines facti sumus, sod ea de qua dicebamini prxputium, id est immunditia. Et hoc
ille dicebat.qui jam utiquehomoerat :Cormunduw ab ca circumcisionc qux non vere est, sed dicilur
crea f» me Deus, etc. (Psal. L.) (18) Hac creatione circumcisio, quia facta ost tnanu humana, non a
formamur et creamur, in operibus bonis,on_B Deus Deo m carne, non in spiritu, et memores estote
prxparaVil, antequara ad ea surgere possetis. Prae- quod vos, qui nunc tales ostis eratis illo tempore
paravit dico, ut in illis ambulemus, proficiendo, non malo, scilicet sine Christo, id est sine promissione
ut confisi gratiae, deinde otiosi siraus. [HaimoJ In Christi, quae tunc fiebat Judaeis. Eratis etiam alie-
his verbis aperte monstrat Apostolus ipsam Dei prae- nali a conversalione Israel, quibus gentibus, (Am-
destinationem, ejusdemque effectum, id est gratiam j, brosius) seilicct non coutebantur Judaei. Et si ali-
quae apponitur. (19) Ait enim, creati sumus in quando legem et prophetas acccpistis dicebamini,
Christo et in operibus, hoc est gratia. Quod autem vel eratis hospites testamentorum, id est adventitii.
sequitur, quae praeparavit, hoc ost praedestinatio, (Huirao) Hospes quasi hoslii pcs, eo quod, cura
quia praBdestiqatioestgratiae praeparatio.Gratiavero suscipicbatur in domo ponebat dominus domus,
est ipsa donatio, quaeest ipsius praedestinationisef- et qui suscipiebatur pedem super ostium, et datis
fectus, qus praedestinatio sine praescientia non.po- dextrisjurabat quod pacificusejus esset ingressus.
test esse; potest autem esse sine praedestinatione Eratis etiam non habentes spem promissionis factae
praescientia, prrcdestinatione quippe Deus ea prae- filiis Abrahae, ut dc aetcrna haereditate. Et sine
soivit quas fuerat ipse facturus; praescire autempo- Deo,id est sine dei notitia, eratis. in hocmundo, tam
tens est etiam qure ipso non facit',sicut qurocunque malo. Nunc autem, scilicet in hoc tempore gratiae,
peccata, quia etsi sint quaedam ita peccata ut sint vos qui aliquando eratis longe, non loco, sed me-
etiam poenaapeccatorum,undo dictura est: Tradidit rito, et a Dco, et ab Israel qualUate conversatio-
eot Deus fn reprobum sensum (Ronu i): non ibi pec- riis, quamvis essetis longe, tamen facti eslis prope
catumDeiest.sedjudicium.Praedestinatio igitur Dei Dco, et non carnalibus, sed spiritualibus Judaeis, et
in bono est, ejusque effectus bonus est. Ille itaque hoc in Cluiisto Jesu, id estper Christum, et non
operatur hominem bonumetcustoditqui incomrau- C quoquo modo per Christum, sed in sanguine Chri-
tabiliter bonus est.semporque ab illofieri etpurfici sti, in est per sanguinem ejus.In quibusdam codi-
debemus ei inhaerentes. • cibus reperitur esse scriptum Qui, ibi, vos qui
VEBS.1H8. — « Propter quod memores estote gentes eratis, ot sccundura hoc suspensive legitur,
« quod aliquando vos qui gentes eratis in carne, qui usque ibi: Nunc aulem, eodem tamen manente
« dicebamini praeputium ab ea quaediciturcircum- sensu, hoc modo : Memores eslote quod vot qui
«cisio in carne manufacta, qui eratis illo in tem- aliquando gentes, etc. : Qui dicebamini, qui eratis,
« pore sine Christo alienati a conversatione Israel, ctc. Nunc vos qui aliquando eratis longe, facti estis
« et hospites testamentorum, promissionis spem prope, non per vos, sed in Christo Jesu, id est per
« non habentes, et sine Deo in boo mundo. Nunc Christura, et per ipsum : non quoquo modo, scd
« autem in Christo Jesu vos qui aliquando eratis in sanguine Christi, et recle dico, in Christo. Ipse
«longe, facti estis prcpe in sanguino Christi. Ipse enim est pax nostru, inter nos ipsos, scilicet Ju-
« enim est pax nostra, qui feoit utraque unum, et desos ot gcntes, et ad Deura qui et duos populos
« medium parietem macerie solvens inimioitias in inter se pacificavit, et ideo reconciliavit. Unde sub-
« carne sua, legem mandatoruro decretis evacuans, dit: Qui iecit utrague, scilicct utrumque populum,
« ut duos oondat in semetipso,in uno novo homine jj unura in fide et raoribus (20). Ipse enim est lapis
« faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno tem- angularis, id quo duo populi tanquam parietes de
« pore duo per crucem interficiens inimicitias in diverso angulo venientes sibimet quaBi in pacis
« seroetipso, et veniens evangelizavit pacem vobis osculo copulantur, quos per hoc univit, quod
« qui longe fuistis, et pacem his qui prope, quo- sequitur : £(, id est quia, est solvent medium pa-
« niam per ipsuro habemus accessura arabo in uno rietem macerix, id est obstaculum quod erat in -
« spiritu ad Patrem » tcr illos duos populos, hinc ex lege, inde ex ido-
Propter quod. Contulerat supra Judceos et gen- lolatria solvit, removens legem a Judaeis, et ido-
tos, ostendens quod utrique esscnt sub peccato, lolatriam a gentibus : qui paries dicitur maceriae,
nunc ostendit gentes fuisse indigniores, et irapro- quia non erat stabilis uequo robustus. Est enira
peria Judaeorum perpessas, ut modo aequales Ju- maceria congorios lapidura sine casmento, ut fit
(18) August. De grat. et lib. arb. (20) Aug., in lib. Retract.
(19) Id., De preedostinatione sanct..
m COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 186
circa hortos. Paries voro maccriru est qui facilo A lidc Jutl.-ois, sit-ut olim irccpti in Icge, ct adrcn.v,
destrueretur veniente gratia, qure et legem amo- id est cxtranci a Doo. Sed estis cives sattctomm,
vit, et corda gentium ab idololatria convertit. Mc- non carnalis Israel, id est ejusdem juris et digni-
dius autera erat ut neutcr populus allcri concor- tatis in domo Dci cum sanclis cl domestici, id cst
darct. Stante autcm hoc parieto erant inimicitirc, familitires, Dfi.quibus scilicet arcana relevat.quasi
ira, invidircque inter eos, qure abolitre sunt de- do Babylonia translali eslis ad Jerusalcm.(31)Duos
structo pariete. Udo subdit : Et por hoc cst sol- quippc civttates in totomundofaciunt duo amores,
vcns inimicitias in cttrnc stta, assutnpta vcl im- Jerusvlem facit amor Dei, Babylonia amor sreculi.
molata. tegem. Hic cxponit parietem quantum ad Interrogct ergo so quisque quid amct, et inveniet
partem Judaeorum ; [IlaimoJ quasi tlicat :Ipsc dico, unde sit civis. [HaimoJ Nos dico, supcrxdificati,
evacuans legem mamlatorum, id est cvacuans lcgcm id est innixi, et de bono in mclius provecti, super
veterem, quantum ad ca quae mandabat, id est ad fundamcnttim apostolorum ct prophclarum, id est
carnales observantias, non quanlum ad vcrilatem super Christum qui est fundamentum.prreter quod
quam prassignabat.Evacuans dico, decrclis, id est; ncmo potcst aliud ponere. Dicuntur tamen et apo-
praeceptis Evangclii qutc cx ratione sunt, idco eva- sloli et prophetae fundamentum.Unde ait Propheta
cuavit u( rluos populos pi-ius divisos per legem,, ni in psalmo LXXXVI : Fundamcnla ejus in montibus
condat in scmetipso, id est conjungat in fide ejus. sanctis. Sed Christus est primum et maximumfun-
[AmbrosiusJ Ipse dico, facienx paccm, dcstructis i damentum : qui sicut aperto dicitur Sunctus san-
inirnicitiis. Facicns dico, in uno ttovo hominc, id est; ctorum, sic figurate Fundamentum fundamcnto-
in se solo a quo non aliunde cst novitas. El itemi torUm. Sic crgo sacramcnta cogites, Christus est
ideo evacuat u( rcconciliel ambos Deo positos ini Sanctus sanctorum ; si gregem subditum cogitcs,
uno corpore, Ecclesiae ;[HaimoJ quasi dicat Sublatai 167 Christus cst Pastor pastorum; si fubricam
iniraicitia, et lege cvacuata, facit pacem intcr cogitcs, Christus est Fundamenlum fundamento-
ipsos et ambos reconciliat Deo Patri. [AmbrosiusJJ rum. [Ambrosius] Vel, super fundamenlum, id est
Per hoc autem rcconciliat Dco quod pro peccatiss doctrinam, apostolorum ct prophetarum, id cst
se obtulit, et per Evangelium illuminavit: qure duo> supcr novum Testamentum. Et vcre, quia quod
consequenter ostcndit, subdcns: Ipse dico, interfi- apostcli praedicaverunt,prophetae futurum praedixe-
ciens in semetipso inimiciiiam,quae erat inter Dcumi runt. [AugustinusJ Etnc aposloli vel prophctae in
et homines, id est peccata diraisit; in se vero nonl quibus fundata est civitas Dei tenerent so in se,
aliter interfccit inimicitiam, quam per crucem, id1 subdit : Ipso sumtno uiujulari cxistente Chrislo
est per mortem. Omnibus eniin profecit mors Sal- Jesu. In Christo enim totum innititur primo fun-
vatoris. Et veniens, id cst per assumptam humani-* - C daraento, in quo omnis ista compagcs incumbit, ut
tatem apparcns, evangelizavit,ct si non in sua pcr- nusquam cadat:quod fundamentura insuraraocst et
sona, scd in apostolis, vobis, gentilibus, pacem ad1 non in imo,ut fabricatorporca [f. parcat]: ergo fun-
Deum fieri per se. Vobis dico, qtti longe fuistis ai damentum ct lapis angularis Christusest.ctab imo
Deo, qui idololatrae et sine lege erant. Non cniml surgens summitatem tenet, qui dicilur lapis pro-
regione a Deo longe cst quisque,scd affectu. Araass pter firmitatora, quia firmitatem sustinet, et sum-
Deura, prope cs. Odisti Dcum, longe es. Et cam- mus, quia consumraat, et angularis, quia duos
dem pacem annuntiavit his qui prope erunt, id estt parietes de diverso venientes.Judaeorum scilicet, et
Judaeis qui unura Dcum colcbant, et legem u Dco3 gcntiura corapaginat. [AugustinnsJ Unde subdit :
accepcrant. In quo Chrislo, id est per quem Christum, omnis
VERS.19-22. — « Ergo jam non estis hospites ett xdificatio, tam dc Judaeis quam gentibus, constru-
« advenae, sed estis sives sanctorum et domcsticii cta in fide, crescit per augmentum virtutum. Nemo
« Dei, superaedificati super fundamentum aposto- enim tam perfcctus est qui non possit esse perfe-
« tolorum et prophetarura ipse summo angulari la- ctior. Crescit dico, in lemplum, id est usquequo sit
« pide Christo Jesu, in quo omnis rcdificatio con-- templum Dei, factum, remotione vitiorum, fn
« structa crescit in templum sanctum in Domino.. jj Domino, id est, in operatione Domini. In qtto, id
« In quo et vos coaedificamini in tabernaculum Deii est per quem Christum, et vos Ephesi, ut alii cox-
« in Spirttu sancto. » dificamini, id est ad similitudinem aliorum eedifica-
Ergo jam non cstis, etc, quasi dicat: Annuntiavitt mini,fn tabernaculum Dei,ut sitis babitaeulum De|,
pacem, et etiam fecit, etquod feoerit, effcctus in- et hoc in So.riJti.operante.
dicat. Quoniam ainbo haberaus acccssura, id estt '% CAPUT lli.
facultatera accedendi ad Patrem, et hocinuno spi- VEUS.1-12 — « Huj,us r,ei gratia egoPaulus vin-
ritu.id est per eumdem spiritum qui perChristum I « ctus Christi Jcsu pr$ vobis gentibus, si.tamcn
omnibus datur, et quia gentes accessum habentad 1 « audistis dispensationera gratire Dei quae data ost
Patrem.. Ergq, o. vos gentiles, jam, id esl a tcm- « mihi in vobis, quoniain secuudum rcvelationem
pore fidei, non estis hospites, id est indigniores ini « notum raihi factum'est sacramenturo,sicut supra
(21) Aug., in lib. Sententiarium.

« scripsi in brevi,proutpotestis legentcs 'ntelligeree A litim: itaplene sicuti nunc. Vel ita .aliis generatio-
« prudenliam meamin ministerioChristi,quodaliis s nibus, id est aliis temporlbus nonestagnitum filiis
« generationibus non est agnitum filiis hominum, , hominum.ita plene sicuti.id est quam plene.nunc,
« sicuti non revelatum est sanctis apostolis ejus3 cum impleri videtur, revelatum est in Spiritu,id est
« ct prophetis in spiritu,esse gentes cohaeredes, ett per Spiritum,sanc(is apostolis ejus el prophelis, no-
« concorpomles. et comparticipes promissionis inl vis qui interpretantur Scripturas.qui explanant le-
« Christo Jesu per Evangelium, cujus factus sumi gom. Priores quidomprophetaepraescierunt olim de
« ego minister secundum donum gratiee Dei quae3 gentibus quod vocandae essent et futurae participes
« data cst mihi secundum operationem virtutis ejus. dono Dei.Hocenimsignificaverunt in multis 8crip-
« Mihi euim omnium sanctorum minimo data estt turrslocis ; sed hoc latuit eos quod sine lege pcr
« gratia haec in gentibusevangelizareinvestigabiles i fidem Christi esset illis, scilicet sine circumcisionc,
« divitias Christi, et illuminare omne3 qute sit dis- et Sabbatis nomeniis, et hujusmodi. Hoc est
« pensatiu saei-uuieuti absconditi a saeculis in Deo) autem mysterium quod revelatum est, scilicet gen-
« qui omnia creavit, ut innotescat principatibus ett tes esse cohxredes, in futuro, in patria coelesti,
« potestatibus in caelestibus per Ecclosiam multi- [Huimo] ct cancorporales, modo in Ecclesia cum
« formis sapientia Dei, secundum praefinitionemt •n Judaeis et comparlicipes promissionum ejus, Dei,
« saeculorum quam fecit in Christo Jesu Domino> quia ad eos pcrtinet ut ad Judaeos promissio a Deo
• nostro, in quo habemus fiducium etaccessum ini facta Abrahae, de haereditate et concorporatione.
« confidcntia per fidem ejus. » Et hoc totum factum est in Christo, id est per Chri-
Hujus rei gratia. Ostenso quod per Christum fa- stum, id est per incarnationem Christi.et per Evan-
cta est pax et reconciliatio.hio ponit per quem ipsi gelium, id est per meam praedicationem. Non enim
sint coaedificati, quia Deus scilicet revelavit Paulo prodest incarnatio nisi praedicetur. Cujus, Evange-
salutem ad gentes pcrtinere, et misi praedicare, et lii ego ium factus minister ;non enim est meum.sed
facit pati pro eis ut magissintDeograti. Ab ultimo Dei. Et ita mihi nulli gratiae reddendae, sed Deo.
autem incipit, dicens : Hujus rei gratia, id est pro Factus snm minister, dico, non meis meritis, sed
hac re mihi grata ut vos coaedificemini,vel pro gra- secundum donum gratixDei qux data est mihi secun-
tia Dei iraplenda in hac re,ego Paulus, [HaimoJ qui dumoperationem virtutis ejus. Magna enim virtus
tantus sum, sum modo Romae, vinctus ChristiJesu, ejus est, qua fecit quod persecutor sit apostolus.
id est pro Christo Jesu, et pro vobis gentibus, scili- Hoc enim est ut quodlibet miraculum.Vel ita: hoc
cet quia gentibus praedicavi verbum salutis. Pro estoccultum Dei, scUicet gentes esse cohaeredes,
vobis dico, sf tamen audistis, id est intellexistis, et concorporales, et comparticipes promissionis
dispensationem gratix Dei. Quasi dicat:iMihi in vo- C ( ejus, scilicet Dei Patris:quod donum Deus dedit in
bis, id est apostolatum dispensatum mihi a Deo, gentibus in Christo, id est per Christum. Et hoc
qui scit quare me ad hoc oflicium elegit. Per hoc secundum operationem virtutis ejus, id est per hoc
vult eos scire,quia Dei judicio a Christo missus est quod potenter operatus est suscitando Christum a
praedicare gentibus mysterium gratiae Dei. Vel, si morte: quod cognitum est per Evangelium, id est
autem dispensationem gratiae qux data est mihi in post meam praedicationera, cujus factus sum, etc,
vcbis, id est apostolatum qnem diversis diversa quae non mutantur. [Ambrosius]Per praedicationem
pensamus, Quasi dicat: Patet me pro .vobis vin- asserit cognitum esse donum Dei quod Deus dat
ctura esse,si scitismeesse Apostolumvestrumquod gentibus, juxta operationem virtutis. [Augustinus
nepio ignorat, et cum pro apostolatu vinctus sim, Operatio virtutis ejus est, quia suscitavit Jesum
tamen id est maxime pro vobis, quoniam ;quasi di- Christum a mortuis, devicta morte, in quo omnes
cat: Data est mihi dispensatio in vos, quia mihi salvi facti sunt sine operibus legis.
intimatum est divinumoccultum.Ethocest quoniam [Ambrosius] Hujus autem gratiae magnitudinem
secundum revelationem,id estnonobscure,sedaperte cumsua comparans parvitaterepetit: Jlffnf,inquam
notum factum est mihi a Deo sacramentum, id est omnium sanctorum minimo, humiliat se cum se mi-
occultum Dei, sicut supra scripsi in brevi, id est in J) j flimum dicit,sciens humilitatem profectumhabere.
brevitate ubi dixit, Ipse est pax nostra. [Hieron.] Non ergo de potestate minimum dicit,sedpro prio-
Ibi namque mysteriorum sibi revelatorum summam ribushumiliorest. Nam tantam gratiam sibi datam
permodico sermone perstrinxit, non tam totum dicit,ut donum praeteritis saeculis ignotum asserat
quod noverat proferens quam ostendens ex modico sibi concessum manifestare gentibus.Mihi.inquam,
quid taceret. Unde subdit: Prout ,-quasi dicat: Et minimo data est hxcid esttam magna, gratia,sci-
si breviter scripsi, tarrien aperte prout potestis at- licet in gentibus, id est inter gentes, evangelixare
tente legentes intelligere. Quid, scilicet prudentiam investigabiles, vel inaestimabiles, divitias, id est
tneam, id est scientiam, in agnoscendo mysterio multa dona Christi quae prorsus intelligi vel inves-
Christi, id est in cognoscendo hoc occulto,quo gen- tigari non possunt. £( illuminare per praedicatio-
tes salvandre sunt per Christum. Quod mysterium nem et miracula, [Haimo] quasi quadam declara-
non est &gnitum aliis generationibus praeteritis, sci- tione omnes credere volentes de hac re, scilicet ut
licet quibuslibet flliis hominum, id est rationabi- intelligant qux sit dispensatio sacrameuti, id est
quam mirabilis,et ox quantadilcct.oncsitractuuil- j oausic omnium rerum quro naturalitor fiunt, sicut
A
impletio arcanae redemptionis. Hae sunt divititc in- absconditus erat Levi in lnmbis Abrabae, quando
vestigabiles.Idem enim appellatsacramentumquod decimatus est; sed in Deo in quo abeconditae sunt
supra divitias. Sed si investigabiles sunt illae di- causaeeorum quae per gratiam fiunt, sive eorum
vitiae, quomodo Apostolus cas evangelizavit ? nam qurc ad haec significanda mirabiliternonnaturalitcr
investigabilis ros est qure non potest comprehcndi. fiunt, ut quod de osse viri dormientis mulier facta
Ad quod dicitur, quia in sui natura investigabiles est, et in locum costae non costa, sed caro suppleta
sunt; sed per graliam et rcvelationem sancli Spiri- est.Nonhabuithocprimarcium conditio utfeminas
tus investigabiles [non] sunt fidelibus.Mystcriidico, ex co sic ficret,sed lantumhochabuit,quia sicfieri
absconditi asxculis, id est celati ab omnium saeculo- posset, nc contra causas quas voluntate instituit,
run: creaturis, ct existentis in Deo, id est in sola mutabili voluntate aliquid facerct. Ideoqueabscon-
notitia Dei. Qui omnia creavit ul innotescat. Quasi ditum erat in Deo quod fieret.[Augustinus]Siccau-
dicat: Datum est mihi evangelizare et illuminare. sae omnium quae ad ipsius Christi advcntum prae-
Et videtc quantum hoc est, quia per hoc aliquid nuntiandum in rorum natura praeter usitatum na-
accrevit angelis qui multa secretain his didicerunt. turtc cursum mirabiliter facla sunt in Deo quro ad-
Et hoc est quod ait: Evangelizare, dico, ita ut n mini8trantibus angelis facta esse creduntur. Unde
multiformis sapientia Dei, de reparatione hominum subdit: Vt innotescat dico, absconditi a saeculis in
innotescat, per Ecclesiam, quae dona Dei recipit, id Deo.itatamen ut sapientia Dei inmtescata. srcculis,
est per apostolos in Ecclesia praedicantes, principi- sciliccta principio saeculorum.principibus et pote-
bus et potestatibus, id est diversis ordiuibus ange- statibus, quae sunt in cxlestibus. Non sanc indiget
lorum, qui sunt in cxlestibus, id est in coelo,ubi et Deus nuntiis propter inferiorum scientiam, scilicot
nos erimus. Dicit namquc beatus Hieronymus ari- ut haec inferiora ab eis discat qui stabiliter et in-
gelicas dignitatcs supramemoratura mysterium ad commutabiliter novit omnia. Habet autem nuntios
purum non intellexisse, doncc completapassioChri- propter nos et propter ipsos, quia eis bonum est
sti, et apostolorum praedicatio pcr gentes dilalata. Deo assistere ut eum de inferioribus consulant, et
Unde in Isaia, angeli admirantes dixerunt:Qut'sos( ! jussisejus obediant. Non latuit ebs mysterium re-
iste qui venitde Edom? (Isa. Lxm.)Et ia Psalrao : gni ccelorum quod opportuno terapore revelatum
Qvisest iste Rex gloria;? (Psal. xxm). [Hieron.JNon est pro salute nostra, quo ex hac peregrinatione
solum ergo patriarchis et prophetis, sed principa- liberatieorum coetui conjnngamur.Sic ergo abscon-
tibuset potestatibus in coelestibus multiformis sa- ditum fuit hoc a saeculis iu Deo, ut tamen inno-
pientia per Ecclesiam est revelata. [Haimo] Quae tescat principatibus ct potcstatibusin ccelestibuset
recte dicta est multiformis. et in Graeeo multivaria, C sapientia Dei, quia ibi primitus Ecclesia fuit: quo
scilicet non solum varia, sed multa varietate dis- post resurrectionem ct ista ecclesia congreganda
tincta. (Hieron.) Videamus quomodo sit multifor- est, ut simus aequales angelis Dei. Illis ergo a sae-
mis. Immensus est Christus, sed concipitur; vagit; culis innotuit,quia omnis creatura non antesaecula,
infans praesepio, sed ab angelis laudatur in coelo; sed a saeculis. Ab ipsa enira exorta sunt saecula.et
Herodes persequitur, sed magi adorant; ignorant ; ipsa a saeculis, quia cura eis cccpit. Filius veroante
Pharisaei,sed stella demonstrat;baptizatura servo, saecula, per quem facta sunt saecula.Unde in persona
sed vox tonantis Patris auditur; timet pati, sed Sapientiae: Ante sxcula fundavit me (Eccli. xxiv). Ad-
sponte ad passionem venit; vult transferri calicem,, ditur Per ecclesiam mttltifornis, et est ordo verbo-
sed Petrum qui calicem timebat accusat. Quid hao; rum, data est mihi gratia, scilicet illuminare omnes
veritate districtius?Multiformis ergo diciturDeisa- per Ecclesiaro, id est in Ecclesia, de hac re quae sit
pientia.quasi multiplex multas species et forraasl 6§ i dispcnsatio sacramenti a saeoulisin Deo, quod omnia
habens, quam principes et potestates per Ecclesiami creavit. Absconditi dico, ita taraen ut sapiontia
agnoverunt.Velita:quae sit dispensatio sacramenti i Dei innotescat prinoipibus et potestatibus in coole-
Dei, hoc non mutatur. Sacramenti dico,absconditi i stibus, quae sapientia est mulliformis, non in sui
a saeculis, non in saeculis, sed in Deo, qui omnia; j) natura,sed secumdumprxfinitionem sxculorum.Quae
creavit. (22) Habet enim Deus in seipso absconditas i enira in sui natura simplex est secundum ea quae
quorumdam factorum causas, quas rebus conditisi aguntur in saeculo quae Deus prrofinivit,id ost pree-
non inseruit, easque implet non illo opere provi- ordinavit, est multiformis,eum varicntur multifor-
dentiae quo natura subslituit ut sint, sed eo quoi miter. (Haimo) Et ne videantur sibi contradicere
illas administrat ubi voluerit, quas ut voluitcondi- in praedictis scntentiis sacrae paginae doctores, ita
dit, ibi est et gratia per quam salvi facti sunt pec- potest determinari quod dictum est.ut illisquima-
catores. Non enim per naturam vitio depravatam, joris dignitatis sunt, et per quorum raysteriumilla
sed per Dei gratiam restauratur. nuntiata sunt, cognita fuerint ex parte, utpote fa-
Propterea mysterium gratia absconditum dixit, miliaribus nuntiis, illis vero qui minoris dignitatis
non in mundo in quo absconditae sunt rationales i sunt, incognita essent. Quam praefinitionem fecit
(22) Aug., sriper Genesim.

1*1 PETRI LOMBARDI. 199
Detts Pater, id eet preeordinavit complendam in A palernitutis nomen ceecis dedit. Vel nominatur, id
Christo, vel, fecit, id est complevit, in Christo, id est nominabilis est, Ab iflo enim qui est Pater om-
est Domino nostro id est per Christum, in quo, nium, et angeli in coelo, et homines in terra acce-
Christo, cum per eum Pater impleverit, habemus perunt, ut patres aliorum vocarentur. Et nota quod
fiduciam contra tribulationes, vel, fiduciam, id est ipse etiam Christus Dei Unigenitus per naturam,
certitudinem futurae haereditatis, et accessum in re adoptionis beneficio Patrem se significat, dicens:
ipsa ad Patrcm, Et hoc fn confidentia, id est merito Fili, dimiltuntur tibi peccata ttta (Matlh. ix). Et
confidentiae habitaa per fidemejus. item: Filioli mei, adhuc modicum vobiscum sum
VERS.13-21. — « Propter quodpeto ne deficiatis (Joan. xv). Similiter et Spiritus sanctus per quem
« in tribulationibus meis pro vobis, quae est gloria justi adoptanturin filios.Homo autemdicitur pater,
« vestra. Hujus rei gratia fleoto genua mea ad Pa- vel natura, vel auctoritate exemplj, vel ratione be-
«trem Domini nnstri Jesu Christi, cx quo omnis neficii. Ad Patrem igitur Christi flecto genua mea,
« patemitas in ctclis et in terra nominatur, ut det ut det vobissecundum divitiat glorix sux, id est se-
« vobis secundum divitias gloriae suae virtutem cor- cundum copiam majestatis suae, virtutem, id est
roborari per Spiritum ejus in interiori homine constantiam, id est det vobis ut non deficiatis. Inde
« Christum habitare pcr fidom in cordibus vestris _ enim, id est ex virlute erit non deficere, scilioet det
« in charitate radicati et fundati, ul possitis- com- vobis corroborari in interiori homine, idest detvobis
« prehendere cum omnibus sanctis quae sitlatitu- virtutem qua sitis roborati in interiori homine, qui
«do, et longitudo, et sublimitas, et profundum. ab hostibus nonpotestcontingi.Et hoc perspiritum
« Scire etiam supereminentem scientiae charitatem ejus, id estperSpiritum sanotum. Etprius dctChri-
« Christi, ut impleamini in omnem plenitudinem stum per fidem habitare in cordibus veslris, quod ad
« Dei. Ei autem qui potens est omnia facere superhoc proficit ut securi de auxilio ejus sitis.dum per
« abundanter quara petimus, aut intelligimus se- fidem habitatin vobis.ut cum fidemhabemusipsum
« cundum virtutem quae operatur in nobis, ipsi habere videamur. (24) Fides enimin nobis, Chri-
« gloria in Ecclosia et in Christo Jesu in omnes ge- stus est in nobis. Fides tua de Cnristo, Christus est
«nerationes saeculi saeculorum. Amen. » in corde tuo. Non sine causa cum dixerit, detvobis
Propter quod, id est quia habetis nccessura etalia virtutem, addit, et det Christum habitare in vobis.
bona, quae supradicta sunt, peto ne deficiatis, a fide Sunt enim aliquando forteshaeretici, inquibusChri-
et bona operatione, in tribulationibus meis, id est stus non habitat. In charitate. Ordo verborum talis
propter tribulationes meas, quae sunt pro vobu, est: Oro etiam ut in charitate radicati, id est firmi-
probandis, qux est gloria vestra, si vos statis in eis ter plantati, ad similitudinem arboris, quae quanto
et.nondeficitis (24). Ilujus rei gratia. Quasidicat: C plus terrae figitur, tanto plus trahit humorem et
Vos peto ut non deficialis, et ideosupplico DeoPa- crescit, et uberius fructum reddit, et fundali, ad
tri ut gratia cooperetur nobis. Et hoc est quod ait, similitudinem domus, quia in eis Spiritus sanctus
hujus rei gratia, scilicet ne deficiatis a fide, flecto habitat, possUis comprehendere, id est perfeote in-
genua mea, etc [HaimoJ Attende quod dicens, peto teUigere, cum omnibus sanctis, id cst sicut omnes
ne defioiati8, ostendit eos haberepropriae voluntatis sancti.
arbitrium, sed ne illud sufficere putent, addit, hu- (25) Haecest communio divinee coelestisque rei-
jus reigratia flecto genua mea, id est humiliosen- pubiicaB. Hi non sua quaerunt, sed qureChristi sunt,
sum mentis meae.[Ambrosius] Velexteriora corporis id est non commoda privata sectantur, sedin com-
genua flecto, adPatrem Domini nostri Jesu Christi. mune ubi salus omnium estconsultant. Q.uidpossi-
In Graecohabeturtantum,adPatrem. [HaimoJQuod tis comprehendere? Qux sit, id est quanta esse de-
auten:inLatiniscodicibusadditumest,Domininostri bet latitndo charitatis, quae debet usque ad inimicos
Jesu Christi, benc convenit, quia orabat ut merito extendi, et cum hilaritate bene operari, quia qui
ejus obtineamus. cui proprie et naturaliter est Pa- tristis dat, perdit quod dat. (2&)Qpus ergo est lati-
ter, nobis autem adoptive. Ex quo Deo Patre omnfs tudine charitatis, ne pereat. quidquid boni facis,
paternUas incatis et in terra nominalur, id est ex pj sed quia abundante iniquitate refrigescit cbaritas,
cujus dispositione sunt nobis patres, etincoelis opus est longitudine. Unde subdit, et qtiae sit Um-
angeli nobis providentes, etin terrapraelati. Etnota gitudo charitatis. Haecestperseverandi longanimitas,
quod non ait, est paternitas, sed nominatur, quia ubi quodammodo stando perseveratur. Unde: Qui
nec homo, nec angelus vere est pater, ut Deusqui perseveraverit usque infinem, salvuserit(Matth. x).£(
est Pater omnium creatione, etfideliumrecreatione, quae sit suo*fmf(as-charitatis. [Augustinus] Haecest
quos adoptavit in filios. Sicut enim Deus qui solus quae sursum cor dirigit, utDeusinpraemium exspe-
vere est, et solas vere bonus essentiae et bonitatis ctetur. Nam sibeneoperarisetiamadinimicosethi-
surs nomen caeteris impartit, ut ipsa quoque esse lariter tribuis, habeslatitudinem; etsi in hisusque
et bona dicantur, itaet ipse qui solus Pater estom- in finem perseveras, habes longitudinem. Sed si
nium rerum creatione et fidelium regeneratione, omnia haec non propter mercedem superiprem vel
Aug., in serm. de verb. Apost.
(23) Id.. (25) August., de gratia nov. Test.
(24) super Joan. (26) Id., de verb. Apost.
supcrnam facis, altitudinem non babes ; el illa.jam A . gnificatur supcriorum exspcctatio.Profundum voro
ncc latitudo crit, nec longiludo. Nam altitudiuom cst in ca parlo ligni, quro non apparct, qnai lixa
habere, cst cogitare Deum, amarc Deum, ct gratis turrae occultatur, unde illud surgit,quo.l profundi-
amaro ipsum adjutorem.ipsum conalorcm :postre- tatem significat gratuilre gratiae, in qua multorum
mo ipsura praemium deputarc, non aliud ab ipso ingcnia conteruntur id vestigarc conantia.(29) Haec
quam ipsum exspcctare ; si amas,gratias amas; si ergo vcrba Apostoli sic intclligcre soleo,oro ut pos-
vere amas, ipse sit merccs quem amas, Et quid sit silis intelligere qutc sit latitudo charitatis, longi-
profundutn charilatis, id cst possitis intelligore oc- tudo, ctc, id est quod sit mystcrium crucis. Sa-
t-ullum judicium Dci esso, quaro isti dat, illi non. cramcnto cnim crucis, horuin verborumintollcclus
De profundo enim judiciorum Dei qurc pcrscrutari coaptatur: ut sitscnsus : Quae sit lutitudo, in ope-
contemplariquc noquimus.proccdit omnequod pos- ribus charitutis, quae oxtenditur usque ad inimioos
sumus.Quod possum vidco.undc possum non vitlco, diligendos, sicut Christus fecit, qui oravit pro ini-
nisi quia novi esse a Deo. Quare illi et non illi det, micis, quod ostensum in cruce sua fuit, qurc in la-
multum cst a me: abyssus, ot profundum est.Nunc tum tensa cst a dextra in sinistram.ubi manus fixae
ergo ipsa charitas in bonis operibus oxcrcctur ad pcr quas opcra signanfcur, qure in hilaritatc dccet
subveniendum 169 aliis,et usquc ad inimicos por- n essc, et quae longitudo charitatis, scilicet quod
rigitur;et haec latitudo est. (27)Nunc longanimitate usque in fincm durarc dcbet.Unde diciturde Chri-
adversa tolerat;el in eo quod veracitcr lenuit, sto: Cum dilexissct suos, ttsque in finem dilexit il-
pcrscverat: et hrec longitudo cst.Hoc autcm totum los (Joan. xu). Quod significatum cst per longitu-
propter adipiscendam vitam roternara.facit qure illi dinem crucis, a sursum usque deorsum. Et quoe
promittitur in excelso : et hacc altitudo esl. Existit snblimitas, churitatis, id csl quo lcndat charitas,
voro ex occulto ista charitas :et hoc est profundum. scilicot ad rcternam bcatitudincm, quae notatur per
Profundum cnim cst voluntas Dei, cui causae non purtem crucis superpositum, et quod profundum,
investigantur, cujtis graiia sumus salvifacli, non charitutis quod totum portat, ut purs crucis fixa
ox operibus justitia? qnae fccimus nos, sed sccundum in tcrra, scilicot in abscondito, quod. non videtur,
ejus misericordiam. Voluntario quippe genuit nos id cst misoricordiu Dei, quae occulto Dei judicio
vcrbo veritatis, ct hrcc voluntas ost in abdilo, cu- provenit, per quam cluritas in nobis longa, lata
jus secreti profunditalcm quodammodo Aposlolus ost, scilicct et alta (29*). Ex oCculta cnim Dei vo-
expavescens clamut: 0 altUudo sapienlue et scicn- luntute vocatur homo ad purlioipationem tantae
lix Dei (Rom. xi)! hoc est profundum. Altitudo grutiae, ulius sic, alius autem sic. Vel profundum
onim commune nomen rst cxeolso ct profundo; charitutis sunt ecclesiustica sacraraenta quae sunt
sed cum in excelso dicifur, sublimitutis emincntia C profunda et investigabilia, ct sunt fundamentum
commcndatur; cum autem in profundo, diflicullus charitatis, sine quibus non valet charitas. Intelli-
investigationis et cognitionis. gontes igitur per mysterium crucis mundo crucifi-
Et sciendum quia in his verbis figura et myste- gamur, extcndentes manus in latitudine bonorum
rium crucis ostenditur. Qui cnim quia voluit raor- operum, et ln longitudino usque in fincm pcrsove-
tuus cst, quomodo voluit morluus cst. Non frustra rantes,atque habentes cor sursura ubi Christus cst,
igitur mortis tale genus clcgit, in quo latitudinis totumque hoc non nobis, sed illius misericordia.
hujus, ct longitudinis, et allitudinis, et profundila- tribuenlos, cujus prolunda judicia oranem scruta-
tis magister tibi existeret. Qui dixit: Tollecrucem torem fatigant. Scire. Quasi dicat: Oro ut possitis
tuam et scquere me (Matth. xviJ. (28) Tollitur crux, etiam scfrc.ex parte ut iraiteraini charitatem Christi,
cum spiritu facla carnis morlificantur; quandiu qua nos dilexit, quae nostram supcra.t,supereminen-
autera evacuatur corpus poccati, quandiu cxterior tem scieniix huraanae, id est quae supercrainct, et
homo corrumpitur, ut interior renovetur de die in excedit sciontiam humanam, quia plcne sciri non
diem, tempus est crucis. (28*) In cujus ergo poto- potost quanta charitate dilcxorit. Vel ita, seire
state erat mori vcl non mori, ot sic vel sic mori, charitatcm Christi,id cst qurc habeturcum scientia
non frustra crucem elegit, ubi te huic mundo cru- jj Christi esse supcreminens intelligitur, scilicct alii
cifigeret. Nam lalitudo est iri cruce transvorsum li- charitati. Charitus enira scientise, id est quae habe-
gnum, ubi figuntur manus, quod ad bona opera tur cura plena scientia supcrcminet alii charitati,
pertinet, quia ibi extcnduntur manus. Longitudo quia quanto melius intelligitur Deus, tanto pluS
cst in ea parte ligni quae ab ipso transverso ad ter- diligitur: ideo oro vos scire ista, ut per bas scien-
ram tendit, et ab ipso ligno usque ad terram con- tias impleamini, bono.eundo in omnem plcnitudinem
spicuaest: ibi corpus crucifigitur,et quodammodo Dei, ut hic virtutum, postea bealitudinis habeatis
stat, et ipsa statio perseverantiam significat. Alti- plenitudinem. Hanc plenitudihem Dci quidam in
tudo autem in illo ligno est, quod ab eodemtrans- his verbis sic tntellexerunt, ut putarent nos hoc
verso sursum versus ad caput eminet :per quod si- idem futuros quod Deus est, diccntes: Si aliquid
(27) August. de gratia nov. Test. (20) August. ad Paulinum de videndo Deo.
(&>)ld., ad Januarium. (29*) Id., ibid.
(28*)Id., in ser. quodam.
mimis quam Deus habebimus et minores crimus, A Sit gloria, dico, in omnes generationes sae-
quomodo implebimurin omnem plenitudinem Dei? culi saeculorum, id est saeculi omnia continentis.
Sed quoniam implebiraur, profecto erimus Deo Amen.
aequalos. Detestandus est error iste. Non enim sic CAPUT IV.
implebuntur ut sint et ipsi plcnus Deus, sed ut per- VERS.1-6. — « Obsecro itaque vos ego vin-
fecti sint pleni Deo. Vel ita, oro, ut possitis com- « ctus in Domino, ut digne ambuletis vocatione
prehendere quae sit latitudo, longitudo, et sublimi- « qua vocati estis,cum omni humilrtate et mansue-
tas et profundum Dei, id est immensum et inaesti- « tudine, cum patientia supportantes invicem in
mabilera cognosccre Deum, omnia exccdentcm ma- « charitate. Solliciti servare unitatem spiritus in
jestate virtutis suae. [AmbrosiusJ Cum autcm hoc « vinculo pacis. Unum corpus et unus spiritus,
dicit, significal quod sicut in sphaera tanta longitudo « sicut vocati estis in una spo vocationis vestrae.
quanta latitudo, ot tanta altitudo quantum et pro- « Unus Dominus, una fides, unum baptisma. Unus
fundum, ila ef in Dco omnia requalia sunt immen- « Deus et Pater omniuiri, qui super omnes, et per
sitate infinitatis, imo unum et idem prorsus.Et est « omnia, ct in omnibus nobis. »
sensus : Qux sit latitudo, etc.,id est et quae sitim- Obsecroitaque. Hactenus ostendit omnia gratiae
mensitas Dei omnia excedens et implens, non in n Dei tribuenda : hinc de moribus admonct.usque ad
eis clausa, sed omnia intra se habens, ut solus finem,et prius communiter omnes,postque singulos
ineffabilis et infinitus habeatur. Scire, etc, post ordines. Quasi dicat: Quia Deus potest omnia fa-
immensitatem Patrisvult eos scire charitatem Chri- cere, vel ut ei sit a vobis gloria, itaque obsecrovos
sti esse supcr seientiani hominum. Et hoc,ut possi- ego Paulus vinctus, cui compatiendum est: vinctus,
tis etiam scire charitatem Christi, esse superemi- dico.f» Domino, id est propter Dominum, u( am6u-
nentem scientiae humariae.Nemo enimpotest oHari- letis, de bono in melius proficiendo, digne vocatione
tatis ejus magnitudinera colligero, scilicct quod qua vocati estis, id est ita ambuletis ut conveniat
Deus factus est homo, quod justus pro impiis, Do- raeae praedicationi ambulatio vestra, [Haimo] ita,
minus pro servis, Creator pro creatura mori- scilicet cum omni humilitate, id est interiori et exte-
tur, etc hujusmodi: irleo volo vos scire ista, ut riori, etcum mansueludine, ut tractabiles sitis, et
impleamini in otnnem plenitudinem Dei, id est ut cum patientia adversorum, supportantes vos invi-
confessione et gratiarum actione, sicut Patri ita et ccm, si a fratre oritur molestia: vel alter alterius
Filio honorem exhibeatis, ut sit plena divinitatis onera portate. (30) Et hoc non ficte, non pro ter-
professio in vobis, quia tuno nihil deest Christiano rcno commodo, sed fn charitate.Ipsa estenim actio
cum Patrem et Filium sic cognoscit: aliter non est recli itinoris, qure oculos semper ad Deum habet.
integra professio deitatis, quia fidcs, nec in solo IG Talis actio nec frangitur negotio, nec frigida est,
Patre integra est, nec in solo Filio pcrfecta. Ei au- nec turbulenta est; ncc marcida, nec audax, nec
tem. Quasi dicat: Hoc oro vobis, ei autem sit glo- fugax, nec praeceps, nec jacens. Ita ergo ambulate,
ria qui potest fucere. Et hoc est quod ait, ei autem et sitis sollicili, id est studiosi, cauti, attenti, ser-
qtti potest otnnia facere, id est complere in vobis, vare, ut sacrosanctum, unitatem spiritus, id estuni-
superabundanter quam petimus aut intelligimus, id tatem ecclesiasticam, quam facit Spiritus sanctus,
est plusquam nos pctere sciamus autpraesumamus. scilicet ut unum corpus silis opere Spiritus sancti.
[HaimoJ Ideo dicit: Petimus aut intelligimus, quia Vos, dico, degentes in vinculo pacis, id est pacem
plus intelligimus quam petamus.Potest hoc in no- servantes : quae dicitur vinculum, quia pax istaest
bis dico, sccundutn virtutem qux operatur in nobis nutrimentum spiritualis unitatis. Haecautem pax
id est ita potest hic in vobis sicut jam fecit in no- est, si bona nostra inviccm diligamus, si peccata
bis apostolis. Ei, inquam, ipsi, id est soli, non ho- quae sine damno tritici, aut cum spe salutis corri-
mini qui nihil ex se potest, sit gloria, pro his quae gendorum eradicari non possunt,usque ad messem
fecit in Ecclesia ct in Christo Jesu.id est pro his ultimam toleramus; si etiam perfectionis opera
gloriosus apparcat, non solum in praesenti, sed quae cum fieri et non fieri licet, ne infirmi scanda-
etiam in omnes generaliones sxculi sxculorutn. Vel 1n lizentur, non facere dispensamus, et hujusmodi.
ita lege litteram : Ei autem qui potest orania, ista Vnum, Quasi dicat: Debetis servare unitatem spi-
qure peto facore, id est complere. Potens est, dico, ritus, ita ut sitis unum corpus, subveniendo pro-
secundum virtutem quae operatur in nobis, homi- ximo, et unus spiritus, cum Deo idem volendo.
nibus bona operatur, dico superabundanter quam 170 Vel, unus spiritus, cum fratribus cum quibus
petimus aut intelligimus.Potens enim est Deushaac idem velle et idem nolle debetis. Vel ita, debetis
facere, secundum virtutem quae operatur, in qua servare unitatem spiritus, quia unum corpus esse
sunt quaedam quae nemo peteret vel intelligeret, ut debetis multorum adunatione membrorum:potestis,
scilicet Deus homo fieret, et pro hominibus more- quia unus spiritus soilicet habitat in vobis, quo
retur, et hujusmodi alia. Ei, inquam,ipsi sit gioria unum corpus efficimur. [Haimo] Unum corpus
in Ecclesiis et in Christo Jesu : hoc non mutatur. enim efficimur propter societatem quam facit Spi-
(30) August. ad Eudoxium.

197 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD EPHES. 198
ritus sanctus, non sine Patrc ct Filio. (30*)Ecclesia. A praeferre, quia unum haberaus creatorem ct recrca-
utique accepit hoc donum, ut in Spiritu sancto torem. Qui Deus cstsupcr omncs creaturas, 'irl ost
fiat remissio peccatorum, quam remissionom cum praecedit omnes creaturas -, quasi dicat: Cujus di-
Trinitas faciat, proprie tamen ad Spiritum sanctum gnitas vos invitat. Et per omnia diflusus, quia ubi-
intelligitur pertinere. (31) Ipse est enim Spiritus que esl.: et idco timendus cura nusquam possit
adoptionis filiorura, ipse Patris ct Filii amor et evitari. Et in omnibus nobis. per gratiam, qui uni-
connexio. Ad ipsum ergo pcrtinet socielas, qua tatem servamus. Et notu non singulariter dc aliqua
efficimur unum corpus unici Filii Dei. Sicut enim pcrsona, sed comrauniter de oranibus, id est de
unum corpus hominis cx mullis constat membris, Trinitate lirec accipi, juxta illam quae praecessit
et vegetat omnia membra una anima, faciens in oxpositionem. [HaimoJ Vcl potest hoc legi ita ut
oculo ut videat, in aure ut audiat, ct sic in caeteris, fiat distinctio personarum. Qui, ctc quasi dicat:
ita Spiritus sanctus mcmbra corporis Christi quod Unus est Deus et Pator, cum sint tamen tres per-
est Ecclesia, continet «t vegetat. Et sicut humani sonae, Patcr, et Filius, et Spirilus sunctus, et hoc
corporis membrura prrocisum formam quidcra qua est: Qui, scilicet Pater, est super omnes, quia nulli
cognoscitur, retinet, sed nequaquam spiritus sequi- debet quod est, ct omnes creaturas excellit, et
tur quo praeter unitutem vivat, sic quicunque a n Filius est per omnia, per quem rcparatorem omnia
'
prrcdictae pacis unitate divisus est, sacramentum opcra nostra sunt, ot pcr ipsum omnia facta ; et
quidem tanquam forraam retinct.sed spiritu praeter Spiritus sanclus est in omnibus nobis fidelibus per
unitatem non vivit. (31*)Frustra ergo foris de forma gratiam, et in oranibus crcaluris per essentium.
gloriatur, nisi intus spiritu vegetatur. Propter Unde: Spiritus Domini replevit orbem tcrrrrum
hanc societatera illi in quos primitus venit Spiritus (Sap. i.)
samctus, Unguis omnium gentium sunt locuti,quia VERS.7-10. — « Unicuique autem noslrura data
per linguas consocietas humani generis constat, et « est gratia secundum monsuram donationis Chri-
sic per linguas gcntium figurabatur ista societas « sti. Propter quod dicit: Ascendens in altum
membrorum Christi futura in omnibus gentibus, ut « captivam duxitcaptivitatem, dedit dona homini-
quemadmodum lunc ille apparcbat accepisse Spiri- « bus. Quod autem ascondit quid est, nisi quia et
tum sanctum qui loquebatur linguis omniura gen- « descendit primum in inferiores partes terrre?
tiura, ita nunc ille se cognoscat accepisse Spiritum « Qui desccndit, ipse est et qui ascendit super
sanctum qui in unitatc Ecclesiae consistit, quae lin- « omnes coclos, ut adimpleret omnia. »
guis omnium loquitur. Vnicuique autem. Monuit servaro - unitatem qua
Sicut vos., etc, quasi dicat: Itadebetis esse unum omnes dicimur unum corpus, et ne unitas tollat
corpus, sicut vocali estis. Addidit, scilicct in unam C subjectionem, subdit diversa esse dona in honiini-
spem vocationis vestrx, id cst ad unam rem spera- bus, quod non est contrarium pracdictae unitati.
tam, quae est cffectus vocationis unus Dominus. [AmbrosiusJ Quod enira diversa dona sunt in ho-
Quasi dicat: Debetis servare unitatem, quia vobis minibus (32*)non sicul unilati, sed facitquusi unum
unus Dominus non tres pro quorum divcrsis volun- corpus esse debemus. Unicuique autem nostrum di-
tatibus vos oportcat discordare. Et una fides de vcrsa data est gratia. id est gratuitura donura, se-
Deo. Recolc quia fides dicitur, ct id quod creditur, cundum mcnsuram donaiionis Christi, id est secun-
et id quo oreditur. Si ergo fide3 hic accipitur pro dum quod dator Christus mensurat, alii hoc, alii
eo quod creditur, hic est sensus : Una est fides, id illud. Christus, cui ad mensuram non dedit Deus,
est idcm jubemini credcre, et eodem modooperari, quia gratia plenus est,ad mensuram dat hominibus,
quia unum et idem est quod credilur a cunctis Mensuram estdivisio qutedam divinorum. Aliudenim
fidelibus. Unde fides catholica dicitur universalis. habctille,aliudi8te: et quod habet iste, non habet
(32) Vel accipitur hic fides qua creditur. Aliud ille. Propter quod, scilicet ad probandum quod
enim suntea qure creduntur, aliud fides quacredi- Christus horao dat diversa dona, dicit Spiritus san-
tur. Illa quippe in rebus sunt, quae vel csse, vel ctus in Psalmo: Ascendens. (33) Quasi dicat: Vere
fuisse, vel futura esse creduntur. Haec autera ini j) Christus secundum hominem dat dona. Nam Pro-
animo credentis ei tantum conspicuu cujus est,, pheta dicit, quod Christus ascendens in altum loco
quamvis sit et in aliis, non ipsa, sod similis. Unai ot dignitate, captivam duxit captivitatem, id est eos
est ergo fides, non numero, sed genere, quia similis ; quos diabolus captivaverat a paradiso, et proprios
in omnibus: quemadmodum duorum idem volcn- mundi et inferni fecerat. Iterum captivos fecit
tium dicitur voluntas una, etduorum simillirnorum Christus, dura ad ccelum reducuntur. Ipsos itaque
facies una. Et unum baptuma, id est aequale a homines appellavit captivitatem, quia captivi tene-
quocunque detur, nec potest iterari, et vobis est bantur sub diabolo, sicutmilitia cum dicitur, intel-
unus Deus, id est creator omnium et Pater, procu- liguntur qui militant. Eamdera oaptivitatera a Chri-
rando et gubernando: et ideo nerao potest se altcri i sto captivam dicit, ut sit captivitas felix. Possunt
(30) August., de blasp. S. 8. (32) Id., in lib. De Trinit.
(31) Id., in ser. de Pentccoste (32) Hic aliquid deesse videfur,
(31*) Id., De blaso. S. S. (33) Aug. in psalmo. txxvn.
enim homines ad bonum capi. Unde Petro dictum A cst, non ascendit loco nec descendit, sed secundum
csil: Ex hoc jam eris homines capiens (Luc. v). Ca- animam ad inferos descendit, secundum corpus et
ptivitati ergodicunturquia capti, quiasubjugati.sub animam ad ccelos ascendil; etitasecundum huma-
leve jugum missi, liberati a peccato, servi facti nitatem dedit. Cave quomodo intelligas Christum
justi.ire. Et dedit hominibus rationalibus dona, id secundum humanitatem dedisse, ne sit contrarium
sst Spiritum sanctum, (33*) Notissimum est Domi- praedictae auctoritati, ubi dicitur quia secundum
num Jesum, cum post resurrectionem ascendisset quod Deus dat. Ita ergo distingue : Dat Christus
in ccelum, dedisse Spiritum sanctum, quo impleti secundum humanitatera, id est homo ipse Christus
credentes loqucbantur omnibus linguis. In Psalmo dat, non tamen ex eo, quia homo, sed quia Deus
tamen ita legitur: Accepisti dona in hominibus qui descendit. Quasi dicat: Et quia ita innuunt
(Psal. LXVII).[AugustinusJ Sic enim plures codices verba Prophetae, ergo ipse qui deseendit, est et qui
habent, et maxime Grocci; et ex Hebraeo sic inter- ascendit, id est idem est qui descendit ad inferos,
pretatum habcmus. Dona .autem dixit Apostolus et qui ascendit super omnes coelos.Vel ita ab illo
sicut Propheta, non donum. Sed cum Propheta looo. Quod autem. Quasi dicat: Christus ascendens,
dixerit, accepisti in hominibus, Paulus apostolica quod est secundum humanitatem, dedit dona. Sed
auctoritate maluit dicere, dedit hominibus, ut ex n quid est quod humanitas ascendit, id est quomodo
utroque' vorbo, uno prophetico, altero apostolico, humanitas ascendere poterat ? Nisi quia, et deitas
quia in utroque est divini serraonis auctoritas, primum descendit in partes terrae, quae surit infe-
sensus plenissimus redderetur. Utrumque enim riores aere, nt humanae naturae unirettir. Descen-
verum est, et quiadedit hominibus,et quia accepit ditquidem divinitas non localiter, sed per inexani-
in hominibus: dcdit hominibus tanquam caput tionem: et quia dixerat humanitas ascendit, et
membris suis, accepit in hominibus idcm ipso uti- deitas descendit, ne ideo viderentur, duo, subdit:
que in membris suis. Ipse ergo Christus et dedit de Qui descendit, id est Deus, et qui ascendit super
ccelo, et accepit in terra, dedit quia Deus cum omnes calos, id est homo, ipse Christus est, id est
Patre, secundum quod ait, accepit, quia ipse in una et eadem persona est. Unde Dominus: Nemo
suis est in Ecclesia, in qua accipit. Hoc est in ho- ascendit in calum, nisi qui descendit de ccelo, etc
minibus accipere. Nec moveat quod ait dona non (Joan. m). [Ambrosius] Aseendit, dioo, u( adim-
donum, cui etiam concordat Propheta, procul pleret omnia, quae de se in lege et prophetis erant
dubio Spiritus sanctus donum Dei esl: de quo praedicta. [Haimo] Vel implentur omnia donis suis,
Dominus ait Samaritanae: Si scires donum Dei, etc. et ita implevit omnia.
(Joan. rv). Sed ideo pluraliter dona ambo dixerunt, VERS.11-14. —« Et ipse dedit quosdam quidem
quia per donum quod est Spiritus sanctus, multa IL*« apostolos, quosdam autem propbetas: aUos vero
dona quae quibusque sint propria, dividuntur. Non « evangelistas, alios autera pastores et doctores ad
enim singuli quique habent omnia, sed hi illa, alii « consummationem sanctorum in opus ministerii
alia, quamvis ipsum donum a quo unicuique pro- « in eedificationem corporis Cbristi, donec occur-
pria divident.ur, idem habent, id est Spiritum « ramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii
sanctum. Unde alibi: Omnia hxc, inquit, operatur « Dei in virum perfectum, in mensuram aetatis ple-
unus et idem Spiritus dividens singulis prout vult « nitudinis 171 Christi, ut jam non simus parvuli
(7 Cor. x), ut una anima in omnibus membris agit « fluctuantes,etcircumferamuromni vento doctrinae
omnia. «in nequitia hominum, in astutia ad circumventio-
Quodaulem, prosequitursuperioremprobationem, « nem erroris.
scilicet quod Christus secundum hominem dat.quia Et ipse dedit quosdam quidem apostolos, scilicet
Propheta dicit quod ascendensdedit, dixit Propheta vicarios praedicationis suae, quosdam prophetas, qui
ascendens. Sed quid est hoc quod ascendit, id est de futuris prophetarunt, vel potius Scripturarum
quod ascendisse dicitur, nisi quia et primum de- interpretes [Ambrosius] ln Novo enim Testamento
scenfiit, respectu cujus dixit ascendit. [Haimo.] prophetae dicuhtur explanatores Scripturarum; ta-
Descendit dico, ininferiores partes lerrx, id est ad -Q men fuerunt quidam primordio fidei futura praedi-
inferos, cujus probatio praemissa, quia duxit capti- centes, sicut Agabus septemque filiaePhUippi. [Hai-
vitatem quam inde traxit. [AmbrosiusJ Ex senten- mo] Alios vero evangelistas, ut fuerunt Marcus, et
tia enim teriebantur apud inferos, qure sententia Lucas, et septem diaconi sub apostolis. Evangelistae
Salvatorcm tenere non potuit, quia sine peccato enim diaconi sunt, quia et si nou sint sacerdotes,
fuit. Et est ordo probationis talis: Propheta dicit tamen evangelizare possunt. Alios autem pastores
quod ascendens dedit, et ascendere dixit respectu et doclores, ut episcopos, qui verbo etiam et exem-
descensionis, et ita innuit quod et descendens dedit. plo docere debent, et ideo conjunxit: quos tanquam
[Haimo] Et constat quod secundum humanitatem unum aliquid duobus nominibus complexus est, ut
Christtis descendit, et ascendit, ergo secundum intelligerent pastores ad officium suum pertinere
huroanitatero dedit. Secundum deitatem qui ubique doctrinam. (34) Pastor enim non est nisi Habeat
(33*) Aug., in lib. xv, De Trinit. (34) Id., ad Paulinam.

201 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHE3. 202
doctrinam, qua pascat gregcm. Ecce quomodo alii A ibi nihil erit, sed quidquid futurum erit, hoc dece-
plus, alii minus dedit.Hominibus dat ad mensuram; bit. Resurgent sanctorum igilur corpora sine ullo
ipse vero non ad mensuram accipit. Hos autem vitio, sine ulla deformitate neque illa terrena ma-
omnes dedit in opus ministerii, scilicet ut quisque teries, quae discedente anima iit cadaver, ita resur-
posset plene facere opus ministrationis sibi cre- rectione reparabitur, ut ea quae dilabuntur, quam-
ditae. Si enim unus omnia non perfecte ageret sin- vis ad corpus redeant unde dilapsa sunt, ad eas-
gula, et hoc ministerium erat necessarium ad condem quoque corporis partes ubi fuerunt.redire ne-
sumtnaliortemsanctorum, id est ut consumment qui cesse sit.Alioquin capillis et unguibus immoderata
jam sancti sunt, et fn xdificationem corporis Christi, et indecens magnitudo redderetur. Vel ita potest
id est ut aedificent eos in corpus Christi qui adhuc intelligi, virum perfectum appellat Christum cum
alieni sunt. Donec omnes, etc Quasi dicat : Tan- omni corpore suo, quod non erit perfectum quous-
diu durabit ista praelatio et ordinatio, donec in die que omnes electi compleantur. Completo autem
judicii nos omnes, qui sumus in unitate fidei', id est numero electorum fiet, quod hic dicitur, donec oc-
in una, et non discrcpanti fide, et unitate agnitionis curramus, capiti Christo in virum perfectum, id
Filii Dei, id est in una et non differenti agnitione est ita quod nos omnes, scilicet, caput ot mcmbra
Filii Dei. Vel, in unitate agnitionis Filii Dei, id n simus unus perfectus vir cui nihil desit, et nihil
est virtutibus quibus agnoscitur Filius Dei esae in plus addendum sit. Ideo perfectus, quia tunc pro-
nobis, vel quibus agnoscemus eum in futuro, do- ficiemus in mensuram xtatit plenitudinis Christi,
nec, inqnam, nosomnes occurramus nobis invicem id est quia erit mensura et meta eetatis : meta, ut
de diversis partibus mundi, vel ipsi capiti Christo. nihil prius addatur numero vel viribus; meusura,
Quasi dicat, desiderio currentes ad gaudium. Et quia tunc erit plenius Christus omnes habens quo-
donec idem fiat, durabit praelatio, non post, et modo per singulos omnes scit, et omnes in eo
ideo non cst graviter ferenda. Nos dico, proticien- erunt immortales, et beati cum eo, et tunc non erit
ter et crescentes in virum perfectum et in mensuram necessaria praelatio. Scd usque ad illud tempus hos
plenitudinis Christi, id est vestram, crescentes, ut praedictos ministros dedit: ad hoc utique, ut jam,
unusquisque sit perfectus vir. Omnes autem dicit sicut olim, non simus parvuli sensu etfluctuantes,id
provehendos in virum non sexu, sed perfectione esttitubantes vestradebilitate,e(non circumferamur,
virtutis. Hi enim parvuli sunt viribus corporis et alio urgente omni vento doctrinx, id est prava do
animi. Et sit unusquisque habens aetatem eamdem, ctrina. Doctrina pravorum est quasi ventus et tem-
in qua aetate Christus plenitudinem annorum et pestas. [Ambrosius] Doctrinae dico, factae fn nequi-
eorporis habuit, in qua de hoc mundo exivit; quae tia hominum, pro qua creati sunt. Et factae fn as-
est mensura et meta aetatis, ultra quam nec accre- C lulia, id est per homines malignos in se, et ad
scit naturaliter aliquid homini. [Haimo.] Omnes supplicum deceptionem astutos, qnorum doctrina
enim in eadem aetate resurgent in qua Christus fit ad circumventionem erroris, ut sub praatextu ve-
mortuus est et resurrexit, cujuscumque aetatis ritatis magis decipiat trahens ad errorem.
mortui fuerint. Et nomine viri comprehenduntur VERS.15-22. — « Veritatem autem facientes in
' « charitate crescamusin illoper omnia qui est ca-
mulieres, cum ait in virum perfectum.
(55) Et quia in eadem aetate omnes resurgent qua « put Christus, ex quo totura corpus compactum
Christus mortuus est, ideo convenienter non ait, in « et connexum peromnemjuncturam subministra-
mensuram corporis staturae, sed aetatis, quia unus- «tionis secundum operationem in mensuram
quisque recipiet suam mensuramcorporis.vel quam « uniuscujusque membri augmentum corporis fa-
habuit in juventute etiam, si senex obiit, vel ha- « cit, in aedificationem sui in charitate. Hoc igitur
buit, vel fuerat habiturus, si ante fuerat morluus. « dico et testifioor in Domino, ut jam non ambule-
_*Etasvero erit illa ad quam pervenit ipse Christtis, « tis sicut et gentes ambulant in vanitate sensus
id estjuvenis, ut circa xxx annos. Non est autem « sui, tenebris obscuratum habentes intellectum,
fas dicere quod in resurrectiotie accedat corpori « alienati a vita Dei per ignorantiam quse est in illis
magnitudo quam non habuit, nec majora corpora JJ « propter caecitatem cordis ipsorum, qui desperan-
redigenda sunt ad modum Dominici corporis. Peri- «tes semetipsos tradiderunt impudioitiea in opera-
ret enim multum de Ulis corporibus cum nec pe- « tionem immunditiae omnis, in avaritiam. Vos au-
riturus sitcapillus, sicut Dominus ait: Nec capillm « tem non ita didicistis Christum, si tamen illum
de capite vettro peribit (Luc. xxi.) (36) Nihil enim de- « audistis, et in ipso edocti estis sicut est veritas in
tractum quolibet modode corporehumano periturum « Jesu. Deponite vos secundum pristinam conversa-
est, ita enim modificabitur Ula in unoquoque cor- « tionem veterem hominem qui corrumpitur se-
poremateries, ut aiiquid ex eanonpereat, et quoc « cundum desideria erroris. »
alicui defuerit, iUe suppleat qni de nihilo feci Veritatem aulem. Quasi dicat: Non tales simus,
quod voluit; et si quid in parte aliqua enormitei sed potius facientes actu, veritatem, id est bona se-
abundavit, per totum spargetur. Indecorum quippi cundum doctrinam et hoc fn charitate, id est non
(35) August.. De civit. Dei. (36) Id., in Enchir.

PATHOI. CXCII, I
203 PETRl LOMBARDT 204
flcto, vel cx timore, crescamus, assortione lidci, per A
j mctipsos tradiderunt per voluntatem, ad malitium
omuia, id est in omni spirituali dono. Et hoc in libcrnm, impudicitiJC, id est fornicationi. Et dfinde
illo, id est illo operante, qui cst caput nostrum, id tradiderunt se in operationem immttnditvc otnnis, ut
est nobis prsvidons, et Christus, id est rcgere po- nihil omnino quodimmundum sit, practermiserunt.
tens. Cbristus enim dicitur unctus, et in vetcri te- [Hieronymus.J Et hoc in avaritia, id esl vehe-
stamento reges ungebantur. Dico, in illo, et bcne, mcnti ct insatiabili desiderio, quia nunquam luxu-
ex quo, id est per quem, tolttm corpus, id cst Eccle- riando, satiantur, quorum voluptas tcrraino ca-
sia, est eompactum, pcr fidem, et connexum, vinculo ret, ut etiam ullra conccssos nuptiarum fincs
charitatis. Unde subdit: Per onmem juncturatn. turpitudincm operentur, Vel, sicut ulii dicunt,
Quasi dieat: Compactum est et connexura. Et hoc et avaritlx, vel in avaritia, et accipitur per se de
per omnemjuncfuram tubminitfrationit, id est per alio vitio, ut sit sensus : Tradiderunt semctipsos
fidem et charitatem quro conjungant et faciant sibi in operationem omnis immunditire, 1751! et
invicem membra ministrare. Subministrationis tradiderunt se avaritiae. Vel ita: Ipsi dico de-
dico, exhibitae, non solum voluntate, sed ctiara se- gentes in avaritia, t>osautem. Quasi dicat : Cen-
cundum operationem factae, in, id est juxta, mcnsu- tes ita ambulant, vos autem non didicistis Chri-
ram uniuscujusque membri, scilicet quod unum n1 stum ita esse imitandum : sed tamcn illud au-
quodque membrura potcst operuri per gratiam sibi distis, id est ejus praedicationcm intellexistis, vel
datam. Et vere,perChristum corpus est compactum eum interius loquentem audistis, et in illo docti cs-
- et connoxum, quiaipse facit augmentum corporis, tis, id est si illum ita audistis quod in illo veritatem
id est augmentat illos qui jura sunt corpus. Ipse edocti esti vel sitis, sicut veritas est in Jesu. [Am-
dico, tantum Dominus in xdificationem sui, quia il- brosius] Hoc ideo dicit, quia sunt quidam in Ec-
los qui non sunt corpus, aedificatin suam civitatom clesia qui sub nomino Christi non sequuntur veri-
vel soeietatem, et hoc totum facit in charitate, id tatem Christi quam docuit, sciUcet hanc deponere,
est ex dilectionc Quo peracto crit mensura aetatis. id cst ut deponatis vos, etc Vel secundum aliam
Hoc. Hio admonet Ephesios ut caveant sibi a con- lilteram. Quasi dicat: Hrcc estveritas quara docuit
suetudine antiquae gentilitatis. Quasi dicat: Quia ut deponatis vos. Et ideo deponite vos, non sccun-
Deus tot auxilia dedit ad custodiem unitatis, et dura substantiam corporis velaniraae,sed secundum
quia crescere potestis et ei occurretis, ergo dico, pristinam eonversationem, scilicet dcponite veterem
non obsecro, ut superius, sed dico, et testificor in hominem qui corrumpitur, et si delectetur. Corrum-
Domino, id est praseipio sub testimonio Domini, pitur, dico, sccundum desideria, non solum secun-
hoc scilicet ut jam, sciiicet a tempore fidei, non dum opera. Et idco deponite etiam desideria quae
' sunt erroris, id est ab errore veniunt, vel ad erro-
ambuletis, id est vivatis, sicut gentes ambulanl, quae C
scilicet ambulant in vanitate sensus sui, quia transi- rem ducunL Nonnulliputantquodvetus homocor-
toria amant: qus sensualitas suggerit. pus sit, et novus aniraa. Sed corpus, extorior horao
Habentes intellectum naturalem obscuratum a tene- est: anima, interior, et interioriagiturhaec novitas
bris,id est non parum obscuru ra.Et ideominus miru m et vetustas. Cum ergo dicit,deponitevos, etc, non
est si in vanitste ambulant, quam de vobis qui estis hoc jubet ut corpus deponatur.sed ut vita in melius
illuminati, et spiritum vitrc h_abctis.(37)Omnis qui commutetur. Hotoo itaque si vitia pristina sequi-
intelligit quadam luce intcriore, illustratur. Est tur, vetus dicitur: si autera in novitate vits arabulat
ergo queedam lux intrus, quam non habent qui non alienus assculi errore, novus dicitur: eo igitur qui
intelligunt. Gentiles, dico, aliettati a fide Dei, id corrumpitur, vctorascit. Ideo ait, deponite veterem
est sine spe immortalitatis. Vel a vita Dei, id est hominera, id est vctustatera, quia hoc interior fit
et a Deo qui est animae vita, quia Deus deserit vctus et corrumpitur. Unde addit, quia et si delec-
eos. (38) Duae quippe sunt vitas, una corporis, al- tetur, tamon corrumpitur secundum interiorem.per
tera anims : et sicut vita corporis est anima, sic desideria erroris, haec est vetustas. Hanc igitur ve-
anims vita est Deus: et quoroodo si anima deserat, tustatom quatenus vobis datur deponito.
moritur corpus ; sic aniraa moritur si deserat Deus. JJ ] VERS. 23-27: — « Renovamini autem spiritu
Anima rceedens a luce jutitis quanto magis quae- « roentis vestrae, et induite novum hominem qui se-
rit quid inveniat contrajustitiam, tanto plus re- « cundum Deura creatus cst in justitia et sanctitate
pellitur a luraine veritatis, ot in tonebrosa domer- « veritatis, Proptcr quod deponentes mendacium,
gitur. [Ambrosius] Alionati dico, per ignorantiam, « loquimini veritatem unusquisque cum proximo
id est quia ignorant vitam Doi qux ignorantia est « suo, quonlara sumus invicem raerabra. Irascimini
permanens fn illis, propter cxcitatcm vel duritiam « et nolite peccare. Sol non occidat super iracun-
cordis ipsorum, quia praedicationi oculos cordis « diam vestram. Nolite locum dare diabolo. »
clauserunt, qui etiam pro sua turpitudine dosperan- Renovamini aulem quotidie spiritu mentis vestrx,
tes de futura vita. Vel, iadolorii, alia littera qus ex [Haimo.] id est per Spiritum sanctum qui ducit ad
Greoo trahitur, id est ex peccato non dolentes serationem. Vel, per spiritum, id est mente vestra,
(37) Aug,, in psalmo LXI. (38) IdM inlib. Sentent,

205 COLLECTANEA IN EPIST, D. PAULI. — 1N EP. AD EPHES. 206
id est in mcnte spirituali. Vel, per spiritum mentis A . veritatom, quoniam sumus membra, altcr alterius
vestrae, id est spiritu qui cst mens, vel ratio, vel inviccm, subsorviendo.Dcinde multas veteris homi-
intelligentia, vel si quo alio vocabulo commodius nis a quibus dehortatur, et econtrario mullas novi
appellatur. (39) Imago Dei est qua praeest homo ad quas hortatur, parles enumerat, diccns : Irasci-
caeteris animalibus, quae crcata in agnitione_Dei,-'y mini el nolite peccare. Quasi dicat: Invitus tolero
postquam peccato desipuit in eadem ronovatur, ut quod vitari non potest, scilicet de ira ne venialis ad
incipiat illa imago ab illo reformari,a quo formata actum peccandi.Si ergo surgit motus animi quijam
est. (30) Non enim reformare seipsam potest, sicut propter poenam peccati non est in potestute nostra,
potuit deformare : quae in ipsa agnitione Dci creata saltem ei non conscntiat ratio. Permittit quidem
cst antequam deficto veterasceret, sed post lapsum Apostolus irasci quod est humana tentatio,sed pro-
pcccati in eadem reformatur. (41)Satis ergo ostcn- hibet iram ad effectum dcducere. [Haimo.] Vel ita,
ditur ubi homo sit creatus ad imaginem Dei, scilicet irascimini, contra peccantes, quod est naturalis
non in corporis lineamentis, sed forma quadam in- motus aniini qui solet ad profectum pertinere delin-
telligibili mentis illuminatae. (42) Cum ergo dicit, quentium. Idco irascendum esse dicit, ostendens
spiritu mentis vestrae, non ibi duas res intelligi vo- han.c iram esse bonam,sed monetnc modum exce-
luit, quasialiud sitmens,aliud spiritus mentis,sed _n dendo peccent, subdens : Nolite peccare, asperius
quia mens spiritus est.Simile dictum est in exspo- arguendo et onerando peccantem. Unde Salomon :
liatione corporis carnis, id est carnis quae corpus Noli nimis justus esse, quia est qui perit in justitia
est. Et induite opere novum hominem. [Haimo.] id sua (Eccle. vn). Temperanda est ergo justitia ut
est assumite similitudinem novi hominis, id est imitemur Deum qui suffert iniquos, ut aliquiexeis
Christi, de quo alibi: Induimini Jesum Christum corrigantur. Et sol non occidat super iracundiam
(Rom., xin). [Ambrosius] Quo vere induitur qui- vestram, id est ipsa ira non duretad oocasum solis.
cunque mcntis informatione eiconformatur.Clyisto Intelligi turquidem simpliciter et secundum tempus,
enim induitur qui pcr fidem in Christo renascitur, quia si cx ipsa inflrmitate quam portaraus subrepit
vitae aemulus quam tradidit Christus. Qui, novus ira Chrisliano,non debetdiu tcneri et fieri pridiana:
homo, scilicetChristus, est creatus secundum Deum, ejioienda est de corde antequam occidat lux ista in-
id estnon humanariatura,sed Dcipotentia.[IIaimo.] visibilis. [AmbrosiusJ Vult ergo Apostolus ut ira
Conceptus enim in utero virginali opere Spiritus non duret, quia si durat, daturoccasio diabolo.Ira-
sancti de semine mulieris, sine semine viri. Hoc tus enim male cogitat, et sio diabolus se inserit ut
novum fuit. Unde Jeremias : Novum facict Dominus mala peragat. Unde subdit: Nolite locum. Vel ita
super terram.Mulier circumdabit virum gremio uteri mclius, sol, id est splcndor rationis ; vel, Christus,
sui (Jer., XIXI). Creatus est, dico, in juslitia, sci- C( non occidat super iracundiam vestram, id est non
licet in communi operatione el sanctitate perfecta, per iram, quasi per montem interpositum obscure-
veritatis, ut hypocrisis,sed quia justus est,commu- tur vobis. Noster sol justitiae et veritatis Christus
niter omnibus bona praestanda. Et vere sanctus ut est,cujus veritate anima illustratur cum in homine
sit etiam ipsa sanctitas,sicut justitia et veritas.Vel habitat per fidem. Ideo ait, sol non occidat super
ita, qui secundum Deum, quasi dioat :Renovamini iracundiam vestram, id cst cavete ne Christus, qui
spiritu, qui spiritus creatus est socundum Deum, est sol justitiae, per iracundiam mentem vestram
id cst ad imaginemDci,in justitia scilicet,et verita- deserat, qui cum ira nunquam habitat. Et si quis
tis ; sed peccando justitiam et sanctitatem veritatis etiam vos irritat, quod est tentatio diaboli, nolite
amisit.Prop(er quod haec imago deformis et decolor locum dare dialolo, perseverando in ira. [Augusti-
facta est, sed formam recipitcum formatur ct reno- nus] Vel ita, ut et de bona ira intelligatur. Irasci-
vatur.Propterquod.exsequitur per partes veleriset mini vobismetipsis de praeteritis peccatis quod est
novihominis. [Augustinus] Propter quod,quia sci- pconitentiae, et nolite peocare, id est ulterius pec-
licet vetus homo deponendus et novus induendus, carc desinite. Quasi dicat: Volo vos irasci ut non
vos deponentes mendacium,quod est pars vetustatis, peccctis. Ut autem non peccetis quibus habotis
loquimini veritatem, quae est pars novitatis, unus- JJ ] irasci, nisi vobis ? Quid est enim homo poenitens,
quisque cum proximo suo, id est cum quovis ho- nisi homo sibi ut accipiat veniam, de seipso exigit
raine,etiam cum gentili vel Judaeo ; quiaomnis ho- poenam?Et est sensus :Irascimini et nolite peccare,
mo proximus conditione primae nativitatis, vel spe id est indignamini vobisipsis tanta vehementia ut
conversionis omnishomo antequam sit Chrislianus peccare desistatis, quia super hanc iram non ocoi-
debetpulari proximus. Si enim nosti qualis sit fudit sol justitiae, sed potius illi irradiat. Undc sub-
turus apud Deum, forte qui modo Judaeus est, vel dit: Sol non occidat super iracundiam vestram,
paganus, vel haereticus, per misericordiam Dei ita id est sol non occidet super iracundiam vestram,
convertetur ad Deum, ut inter sanctos recumbat. et nolite locum, etiam intrandi ad vos, dare dia-
Quoniamsumus, etc Quasi dicat: Decet loqui bolo, pcr malam cupiditatem,vel timorem.(43)Dus
(39) Aug. super Genesim. (42) Id., De Trinit,
(40) Id., De civit. Dei. ,, (43) Aug., in psalmo CLXI,
(41) Id., super Genesim. _.s
207 PETRI LOMBARDT. _.f)3
enim sunt portae per quas diabolus intrat, sci-.• A iiiu". Vol ita, nolite contristaro Spirilum panctum
licot cupidilas et timor. Si cupis uliquid lcrrcnum, , Dci, id ost a vobispcrmulaopora fujrai-c :Cum bone
hac iritrat diabolus; si tiracs aliquid tcrrcnura, ett agimus gauilet in nobis Spiritus sanclus,datus no-
hac intrat: eisdem in contrario versis.Deus intrat. bis,vidons monita sua proficcrc utilitatibus nostris.
Si cnim cupis rcgnum coolorura.et times ignom gc- Gaudct ergo,id esl habitalor manet in nobit»,si de
henns, aperis valvas Christo, et intrat Christus. eo profioimus. Aliter tristatur, id est deserit nos.
Illi ergo sunt claudendrc, isti aperiendte. Non enira sictristatur utpatiatur,cum impassibilis
VEBS.28-32. — «Qui furabatur jam non furetur, , sit, sed tristari dicitur, quia a nobis recedit. Sicut
« raagis autemlaboret opcrando raanibus suis quod1 contristatur homo cum do propriadomo expellitur
« bonum cst, ut habcat undc tribuat noccssilatem i quam sibi sdificuvit, ita Spiritus sanclus conlri-
« pationti. Omnis scrmo mulus ex ore vcstro noni stari dicitur cum de homine quem sibi mundavit
« procedat, sed si quis bonus ad a-dificationcm fi- in baptismo.per prava opora ejicitur, in quo. Quasi
« dei, ut det gratiam audientibus. Et nolite contri- dicat: Nolite contristare Spiritum sanctum, quod
« stare Spiritura sanctura Dci, in quo signali oslisi non debctis, quia ipsc est in quo, id est cujus gra-
« in die rcdemptionis. Omnis araaritudo, et ira, ott tiu vos, eslit signali, quasi dicat: Ccra in sigilfo
« indignatio, et clamor,et blasphcraia tollaturavo- - n ejus iraagine vobisrolicta.idest formanovitatisim-
« bis, cum orani malitia. Estote autem invicemi pressa vobis. [Haimo, AmbrosiusJVel, cstis signati.
« benigni, misoricordos, donantes invicem.sicut et id cst discreti a malis. Et hoc in die rcdemptionis,
« Deus in Christo donavil vobis. » id est baptismi. (i5)Omnis etiam amaritudo, in di-
Qui furabatur, quod itom pnrs est veteris homi- cti8 vel in factis raordacibus, ct ira, id est subitus
nis, jatn non furctur, id est non aliquo dolo quidl furor, el indignatio, quto est si minor sublimatur:
auferat :magis autem laboret unusquisque opcrnndo, hroc dc ira venit, et clamor, id est contentio, quae
non solum per servos, scd ctiam manibus suis. vcnit de indignatione, ct est vox quasi insani: et
Operondo dico, non prava opcra lucri, sod quodl bltwphemia, qurc fit in Dcum vel in sanctos : blas-
bonum est, ut habeat, non tantura undc juvet, sodI phcmia cst pcr quam de Deo falsa dicuntur. Hrcc,
etiaro unde tribuat necessitatem palienti. Omnis inquam, omnia lollantur a vobis, quia pernicicm
sermo malus non procedat dc ore vestro, etsi fuerit possunt prsstarc, nisi amovcantur. Hrcc etiam, si
corde conoeptus. In Dei namque servo oronia bona fiant accidcntibus causis, tamcn temperanda sunt.
debent videri.nec ex aliquaparte puritas ejus debet Etquia illis pressis poterat malum in cordo rctineri,
maculitri. Scd si quis, Quasi dicat: Malus sermo addit, tollantur cutn omni matitia cordit. Estofe.
non debet proeedore de oro, std nec otiam sermo Itcm partem novi hominis hic ostcndit. Quasi dicat:
bonus inutiliter dicendus cst, et hoc est quod ait, C t Illa tollantur a vobis, etfole invicem benigni, id est
sed ti quit sermo bonut est valens ad xdifUmtioncm largi de facultalibus vcstris, el miscricordes,a.u"ectu
fidei, ita optime et circumscripte procodat ut det et compassione menlis. Etsi non est qupd detur,e(
gratiam, id est ut sit gratus audientibus. Etnolite donantes inviccm, in vos comraissa.scilicet sialter
contrittart per inobedientiam Spiritum tanctum Dei, inaltcrum peccet condonate, alioquin Dous repetit
id est prsdieatorom veritatis, quod est Spi- remissa. Si enim in his contemptus fuerit,sine du-
ritum sanctum contristare, quantum ad vos. (44) bio revocabit sententiam, porquam misericordiam
Nam Spiritus sancti subBtantia qua est quidquid doderat, sicut in Evangelio de ncquam servo legi-
ipse est, non potost oontristari cura ipsa sit sterna tur, qui in conservura suum impius dcprehensus
et incommutabilis beatitudo ; sed quodum locu- est.
tionii 1T8 tropo usus est Apostolus, quo ea qus CAPUT V.
non aooidunt Deo tanquam illi accidant.loquimur, VEBS.1-6.— « Estote ergo imitatorcs Dci sicut
figurantes eum facere ut nobis accidant. Non ergo « filii charissimi, ot ambulate in dilectione sicutet
tenendum est uliquid talo accidero Spirituisancto, « Cbri8tus, dilcxit nos, et tradidit semetipsura pro
qui in se immutabilis est, sed insanotis habitat.ut « nobis oblationcra et bostiam Deo in odorem sua-
ôi impleat cboritate.qua facil eos gaudere de pro- JJ rj " vitatis.Fornicalio antemotomnisimmunditiaaut
feotibus aliorum, et contristari de lapsibus vel pec- « avaritia nec nominetur in vobis, sicut decct san-
catis eorum, de quorum fide ot pietate gaudebant: « ctos, aut turpitudo, aut stultiloquiura, aut scur-
quffl tristitia laudabilis, quia veuit ex cbarilato, « rilitas qus ad rera non pertinet, sed raagis gra-
quam infunditSpiritussanotus.Etideo dicitur con- « tiarum actio.Hoc cnim scitote intelligcntcs, quod
tristari.quia hoc facit in suis,cujus dono tara boni « oranis fornicator,aut immundus,aut avarus,quod
sunt ut oos mocstificenimali,cthi raaxime quos bo- « est idolorura servitus, non habet haereditatem in
nos fuisse vei noverunt, vel crediderunt. Hoc locii- « regno Christi et Dei. Nemo vos seducat inanibus
tionis mododicitur Deus scire, quando nos scire fa- « verbis ; propter hacc enim venit ira Dei in filios
cit, et quiescere ab operibus, .qutji valde fecerut « diffidcntiae. . •
bona, quia nos facit roquiescere oum bona foceri- Estote ergo, donantes inviccm dico,sicut et Deus
(44) Aug., super Gonesirrv (45) Aug., in lib. contra mendacium.

209 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 210
in Christo, id est per Christum, donavit: nobis et A et alia praedicta vitia, vcnit iraDci in filiosdiffidentix,
quia donavit, estote igitur imitatores Dei, invicem id est diaboli dc quibus diffidimus. Vel quia diffidi-
vobis donando. Et tunc eritis sicut filii charissimi. tur de vita aeterna.
Et non solum condonate, sed etiam ambulate, ope- VEBS.7-17. — « Nolitc ergo effici participes eo-
rum exhibitione, in dilectione, ponentcs animas pro « rum. Eratis enim aliquando tenebrae.nunc autem
fratribus, si opus est. Et hoc ita sincere, sicttt Chri- « lux in Domino. Ut filii lucis ambulate. Fructus
stusdilexitnos,el tradidit semetipsumpro nobis obla- « enim lucis est in omni bonitate et justitia et ve-
tioncm Dco, dum injuriatus est spulis, colaphis ct « ritate, probanles quod sit beneplacitum Deo. Et
hujusmodi; el hostiam, dum occisus est in cruce. « nolitc communicare oporibus infructuosis tene-
Et illa hostia non figuraliter sicut legalia sacrificia, « brarum, magis autem rcdarguite. Quae enim in
sed vere est Deo in odorcm suavitatis. Verbo legis ii occulto fiunt ab ipsis, turpe est et dicere. Omnia
alludit, quia hic est de quo dicebatur in lege. Non « autem qurc arguuntur, a lumine manifestantur.
enim propter se illae hostiae dioebantur offerri in « Omneenim quod manifestatur lumen est. Propter
odorem suavitatis,sed quia illum significabant, qui « quod dicit: Surge, qui dormis, et exsurgea mor-
vere offertur in odorem suavitatis, quia pro justitia « tuis, ct illuminabit te Christus. Vidcle itaque fra-
est occisus quam exsequebatur, et usque ad mor- j> « ties quod caute ambulctis, non quasi insipientes,
'
tem conservavit. [AmbrosiusJ Scd si mors Christi « sed ut sapientes, redimcnles tcmpus, quoniam
Deo fuit odor suavis, ergo mortem ejus libenter ac- « dies mali sunt. Propterea nolite fieri imprudentes,
cepit. Non ergo peccaverunt qui illum crucifixerunt. « sed intelligcntcs quae sit voluntas Dei. »
Sed non est ita, quiainjustejustum occiderunt,qui Nolile ergo efficiparticipes, id est similes eorum,
in Palris et sua voluntate occisus oblatus est, (46) scilicet imitando opera illorum, quia si fueritis socii
sicutet Judas quid habct nisi pcccatum in tradendo in opero, eritis et in pcena. Nec debetis esse. Era-
Christum ? nisi tamen se traderet Christus, nec eum lis enim aliqttando tencbrx, id cst per ignorantiam
traderet Judas. Tradidit Judas Christum, tradidit peccantcs, et filii diaboli, principis tenebrarum, et
se Christus, sed ille agebat negolium suae venditio- ideo non mirum, si tunc in nobis hroc mala erant.
nis, iste nostrae redemptionis. Idco ille impie deli- Nunc autem estis lux, id est ex discretione bene
quit, hic misericorditer egit. Fornicatio autem, quae operantes et justificati pcr fideraet baptismum.Et
est cum liberis a viro, et omnis immunditia, scilicet filii Dei, per adoptioncm, qui est lux vera. Et hoc,
incontinentia pertinens ad libididem quocunque in Domino, in vobis. Tenebraequidemfuistisin vo-
modo fiat, aut avaritia, id est immoderata cupiditas bis, lux aulem estis in Domino, qui illuminat om-
habendi, nec nominetur in vobis, id est nec etiam su- nem hominem venientem in hunc mundum (Joan. 1).
spicio sit de vobis probabUis, sicut decet sanclos, C Idco non addidit in Domino, cum ait fuistis tene-
aut turpitudo, ut in osculis et in amplexibus, aut brrc, sed cum ait, nunc autem luxet quialuxestis
slultiloquium, ut plana verba, aut scurrilitas, quae a in Domino, ideo ambulate bono operum gressu, ul
stultis curialitas dicitur, id est jocularitas qure so- filii lucis, id cst vivite ut filii Dei, scilicet sancte et
let risum movere, qux ad rem, id est ad utilitatem, immaculatc Hic enim fructus lucis est, id est haec
non perlinet, quamvis magno labore agatur. Sed ma- sunt opcra lucis, scilicet vivere, in omni bonitate, ut
gis nominetur in vobis actio gratiarum. Nec debent boni in vobis sitis etjustitia, ut proximis quod ju-
illa nominari. Hoc enim scitote mentis ratione, et stum est facialis, et veritate, ut vera loquamini. Vel
etiam intelligentesquod Scripturae inde dicuntur,r/uod bonilatem per partcs exponit. Justitia enim et ve-
omnis fornicator, aut immundus, aut avarus non ha- ritas sunt partes bonitatis. Et est scnsus, in omni
bet hxreditatem in regno Christi et Dei, id est in re- bonitute, et per idem, justitia et veritate, scilicet
gno coelorum quod est Patris et Filii. Sed attende juste vivatis et vera loquamini, probantes, quasi di-
quod dicens, avarus, adjunxit, quod esl idolorumser- cat: Ambulate dico, prius probantes, et ratione di-
vitus, aequans avaritiam idololatriae, quia illum ava- scernentes guod vel quid sit beneplacitum Deo. Quasi
rum significat, cujus Deus nummus. Vel ideo avari- dicat: Omnia opera vestra itasint circumspecta,ut
tia rcquata est idololatriae, quia sicutidololatraDei n bencplaceant Deo. Nolite, quasi dioat: Ut filii lucis
honorificentiam usurpat et sibi vindicat, ita avarus ambulatc Et nolite communicare operibus infructuo-
rcs Dei quas vult servari indigentibus,usurpat sibi sis tcnebrarum scilicet malorum hominum, id est a
et recondit. Vel avarus hic accipitur adulter qui sibi malis cordo semperdisjungamini.(47)Adtempusca-
res alienas usurpat, id est alienam uxorem. Ncmo, veto, copulamini corpore, tolerate paleam in tritura,
quasi dicat: Dico quod tales non habebunt regnum tolerate in arca: quod enim toleretis in horreo non
Dei, et contra hoc quod doceo, nemo vos seducat. habebitis, veniet ventilator qui dividet bonos a ma-
promitlens impunitatem ex misericordia Dci, vel lis,critquecorporalisseparatio, quamdcbetspiritua-
praedicans naturalia Seducat dico inanibus verbis, lis pnecederc. Ideo ait, nolite communicare operi-
oranes eorum rationes sunt inania vcrba. [Haimo.] bus infruotuosis, id est malis ut cum bonis sit pars
Propter hoc, vel propter haec, scilicet fornicationem malorum. Magis autem redarguite, id est non sitis
(46) Aug., super Joannem. (47) August., De verb. Apost.

negligentes in corrigendis vestris, ad curam soilicet; jA. raali homines. (49) Dies mali dicuntur pro duabus
vestram, quoquomodo pertinentibus, tamen lenii rebus, scilicet pro malitia et miseria hominum
aniroo, ut ait alibi Apostolus, hoc agite ut foris ter- Caeterum dies isti, quantum pertinet ad spatia ho-
ribiliter personet interprotatio, et intus lenitatis i rarum ordinati sunt. Ducunt enim viccs, agunt
teneatur dilectio. Attende quod duo conjungit,ut sci- tempora. Oritur rnim sol et ocoidit, transeunt tem-
licet non coramunicont consentiendn, et rodarguant. pora, cui molesta sunt terapora si homines sibi non
(48) His dnim duobus modis non te maculat malus,, sunt molestiae. Dies ergo dicuntur mali, ut dixi.pro-
Bcilicot si non consenseris et rcdarguis, utrumque 3 pter malitiam hominum et miseriam; sed miseria
complexus apostolus dicit: Nolito communicare, id1 hominis communis est, non debet malitia esse com-
est nolite consentire, laudare et approbare, et quial munis. Ex quo cnim lapsus Adam de paradiso cx-
174 parum est non consentire, addit, magis au-- pulsus, nunquam dies nisi mali: quod ostcndit
tem redarguite, id est reprehendite, corripite, coer- puer qui naScitur, quia a ploratu incipit, nec ri-
eete. [Ambrosiu.J Et est sensus: Non sitis oonsen- dere potest: statim natus plorat, propheta scilicet
tientes malis approbando, nequenegligentesnon ar-x -x sus calamitatis: laoryms enim testes sunt miseris;
guendo, nequs superbientes insultanter arrogando. nondum loquitur, et jam prophetizat. Quid ? in la-
Qux autem, vel enim. Quusi dioat: Dico non oom-- n bore se futurum, vel tiraere. etiam, si justus fuerit,
munioate, neque debetis, autem, id est, quia turpee in roediis certe tribulationibus positus semper ti-
est non solum faeere, sed otiam dicere, qux ab eiss mebit. Redimamus ergo tempus. Quid est tempus
fiunt in occulto loco, id est non palam, sed occulte,, redimere ? Redimit ille tempus qui perdit, id est
et in hoo apparet quod turpia sunt. Vel, in oeculto,, datde suoutvacetDeo non litibus, quasi det num-
id est in oogitatione. Omnia autem, vel enim, quasii mum pro vitio. Das enim numraum et emis panem
dioat: Turpe est dicere qus faciunt, sed tamen re-• vel vinum, vel aliquid aliud; das et accipis, aliquid
darguenda sunt, quia sic manifestantur srcpe perr amittis et aliquid acquiris. Sicut ergo perdis num-
confessionem, et hoc est, omnia autem qui arguun- mos ut omas tibi aliquid; sic perdas de tuo, ut eroas
tur a lumine, id est a bonis et sanctis hominibuss tibi quietem, hoc est tempus redimere. Unde Do-
qui Bunt filii lucis, sspe manifestantur per oonfes- minus ait: Si quis vultjudicio tecum contcndere, et
sionem et pcenitentiam, et ideo redarguendum est. tunicam tollere, dimitte ei et pallium, ut hahcas
Omne enim malum quod sic manifestatur, id est perr quietum cor, ne pordas tempus vacandi Deo tuo, a
confessionem et poenitentiam, lumen est, id est ini quo vult te avocare damno et litibus. Vel ita sitis
lumen vertitur, quia bonum est ut peccatum pcrr redimentes teropus, id est quod minus fecisti in uno
oonfesslonem etpoenitentiammanifestetur. [Haimo.]] tempore, restituite in alio, dimidiantes dies quos
Vel, lumen est, id est non est ambiguum, nec po-'- C impii non dimidiant. Alia enim dimidiant, alii im-
test excusari quod palam dictura ost. Vel ita: Om- plentdies, alii nec incipiunt, id est alii moriuntur
niaenim, quuidieat: Ideo arguite, omnia enim quse iri .Egxpto, alii in terra sancta, nec mirum si mi-
arguuntur a sanotis, id estilli mali cum arguuntur r nus fecistis, quoniam dies mali sunt, id est, in hac
a sanctis, manifestantur, sibiipsis qui mali sunt. vita multa oocurrunt impedimenta, nec possunt agi
[AmbroBius] Tunc enim videntur sibi et aliis pec- pro libito. Propterea, soilicet, quia mali sunt dies,
oatorei oum objurgantur, et ideo arguendi sunt,, nolite fieri imprudentes, id est considerantes, sed
quia sic inoipiunt esse lumen. Unde subdit: omne. potius estote, inteUigentes quce sit voluntas Dei, id
autem vel enim, quod manifestatur, id est rr.alus,, est quod Deo placeat. Qusrite cui placet, ut omnia
cum sibi innoteseat esse malus, lumen est, id estt provide et oum modestiaagantur,nihilpertubateet
per posnitentiam inoipit oonverti ab bonum. [Haimo,, cum strepitu.Etvosquibuicprudentisoperamdatis,
Augustinus] Prepter quod, soiJioet quia sit lumen,, VERS.18-28. — « Et nolite inebriairi vino, in quo
dioit Spiritus sanctus per me: 0 tu, qui dormis, id1 « est luxuria, sed implemini Spiritu sancto, loquen-
est qui torpes in peeeato jaoendo, et neseis te esses « tes vobismetipsis in psalmis, hymnis et canticis
in peooatis oblitus Dei, surge, per oonfessionem, et( « spiritalibus, cantantes et psallentes in cordibus
exsurge, per satisfactionem a mortuit, id est a fu- jj ] « vestris Domino, gratlas agentes semper pro om-
tura damnatione, et illuminabit te, hio per fldem etb « nibus in nomine Domini nostri Jesu Christi Deo
spem, et in futuro per speeiem, Christus, qui estt « et Patri. Subjecti invicem in timore Cbristi. Mu-
sol justitis. Et quia prodest redarguere, « lieres viris suis subdits sint sicut Domino, quo-
Videte itaque, fratres, quomodo, id est quodami « niam vir caput est mulieris, sicut Christus caput
moderamine, caute ambuletis, vivendo et redar- « est Ecclesis, ipse salvator corporis ejus. Sed sic-
guendo, non quasi insipientes, id est indisoreti, sed! « ut Ecclesia subjecta est Christo, et mulieres vi-
ut sapientes, soilioet omnibus providentes. Vos dicoi < ris suis in omnibus. Viri, diligite uxores vestras
redimentes tempus, id est prsparantosvobis oppor- « sicut et Christus dilexit Ecclesiam, et seipsum
tunitatem serviendi Deo et vacandi divinis: quod « tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, mundans
necesse est, quia dies mali sunt, id est hodie sunt ; « eam lavacro aqntB in verbo vits, ut exhiberet
(48) August., de verb. Evang. (49) August., in sorm. de verb. Evangelii.

213 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD EPHES. 2(4
« ipse sibi gloriosam Ecclesiam non habentem ma- A J) vir mulieris. Sed ut, quasi dicat: Christus est
« culam aut rugam aut aliquid hujusmodi; scd ut Sulvator Ecclesiae. quod non vir est mulieris: Sed
« sit sancta ctimmaculata.Itaetviridebent diligcro lamen ut Ecclesia subjecta est Christo, ita et mu-
« uxores suas, ut corpora sua. Qui suam uxorem lieres subjecttB sint viris suis fn omnibus, quae non
« diligit, seipsum diligit. » sunt contra Deum: Vos aulora viri,diligite uxorcs
Nolile inebriari vino. Nihil enim ost quo minus vestras, quarum caput cstis, sicut ct Christus dilexit
conveniat alios arguendi quara inebriari vino,[Am- Ecclesiam, cujus caput est: et adeo dilexit, quod
brosius. ] in quo cst luxuria, id ost ex quo procedit tradidit scmetipsttmpro ea, ita et vos pro uxoribus
malus motus, unde tolliturauctor.tas argucndi, So- vestris facite, si sitopus. Tradiditdico utsanctifica-
brii enim possunt habere fiduciam argucndi, quia ret illam, justitia bonae vitae, prius mundans cam
bona convcrsatio torrorem incutit delinquenti. Ideo a peccatis; [Haimo.]et hoc, lavacro aqux sanctifi-
temperandum est a vino in quo est luxuria, et catae in verbo vitx id est quo datur vita: quo acce-
ebrietas cavenda, quia venter aestuans vino cito de- dente ad clcmentum, fit sacramcntum, quosancti-
spumat in libidinem. [Hierony.] Sed implcamini ficatus homo accipit vitam reternam. Quod uliquc
Spirifu sancto, id est donis Spiritus sancti, lo- fecit Christus ut ipsc per hoc cxhiberet sibi in futuro
quentes- Quasi dicat: Hoc modo potcritis impleri nj Ecclcsiam gloriosam id est in animo et corpore. ru-
Spiritu sancto, si vos estis loquentes vobismetipsis, tilantem geminu stola dccoram. Ecclesiam dico won
id est si vos intelligitis, et si vos intus instruitis habentcm, vel nunc vel tuno, maculam, id est ali-
de his quaBdicitis, in psalmis, qui ad bonum opcra- quod criminale peccatum, tteque rugam, id est pec-
tioncm commoncnt, ethtjmnis, quaede Deilaudibus catum mortale intus latcns sicut est dolus. [Am-
dicunt, etcanticis spirilualibus, quac de aeternogau- brosius] Duplicitas enim ruga dicitur, et cst scn-
dio sunt. Et ideo spiritualiter intelliganda sunt, sus: Non habens maculam neque rugam, id est
quia spiritualia sunt quae docent, et implendasunt mundam et simplicera. Vel, non habcns maculam
opere. Unde subdit: Canlantes. Quasi dicat: Dcbc- neque rugam, quia peractioncmbonam munda est
tis loqui vobis, id est instruere vos de his. Etpost a macula, et per spem tensa ad superiora. Proinde
locutionem horum, estote ipso actu, cantantes, id vestis cjus in montetanquam nixdealbata effulsit,
est Deum laudantes, et de aeternis cxsulfantes, sicut qua? significabat Ecclesiam omni macula peccati
hymnus et canticum docent, et psallentes, bono ope- inundatam, qurc per Christi in ligno crucis exten-
re, utpsalmus docet:ethoc,incordibus v<*s(rfs,idest sioncm cxtensu csta ruga,et dcsiderio ud coelestia.
spontanea voluntate. Et hoc totutn faoite Domino, Aut, non habentem, aliquid hujusmodi, id est peo-
id est ad honorem Domini. [Ambrosius.] Et estote catuin aliquod pro quo sit damnabilis. Sed ut,
'
gralias sempcr agentes pro omnibus donis, vel pro C quasi dicat: Dico exhiberet sibi Ecclesiam non
omnibus, scilicet prosperis etadvcrsis DeoetPatris habcntem maculam noquo rugam, sed, potiustalem,
id est Deo, quia Deus creando, et quia Pater est ut sit sanctd, liic per bona opera, ct immaculata, id
Christi natura, nobis adoptionis gratia: et hoc, est abstinentia mali. Vel de futuro. uttunc sitsan-
cxsullando in nomine Domini nostri Jesu Christi, cta 175 per gloriam fruetur, et immaculata, pcr
pcr qucm nos adoptavit, id est filiusejus proprius, corruptionis remotionem. Sicut ergo Christus fudit
per quem cognovimus eum. [Haimo.JEt estote sub- sanguincm ut luvarct maculam Ecclesiae, et exten-
jecti invicem, non solum auditoros prrelatis, sed dit se in crucc, ut tolleret rugam, sic et viri, si
etiam praelati subditis, incharitateeis serviendo,ct opus est, dobont mori pro salvandis uxoribus, et
humiliter curam gerendo; nam et si dignilas ma- verbo vitre eas instrucre, ut exhibcant eas Deo.
jor.administratoria tamen est. Unde Apostolus: Item, ita cliam debent viri diligere uxores suas, ut
Omaium me servum feci (1 Cor. ix). Est ergo majo- corpora sua, id est seipsos, quia ambo una caro
rum salva tamen dignilate servirc, sicut minorum sunt, et mulier portio corporis viri est. Benc dixi,
est obedire. Haecautem tam minorum quam majo- ut diligant uxoressicut suacorpora,quiaouf diligit
rum ordinata subjectio debet esse in casto timore uxorem suam, diligit seipsum, quia uxor corpus viri
Christi. qui humilitatem mandavit. Mulieres. [Am- D est, et vir caput uxoris.
brosius.J Hucusque communiter de omnibus egit, VERS.29 23. — « Ncmo enim unquam carnem
nunc singulis ordinibus suadet. Quasi dicat: lluc- « suam odio habuit, scd nutrit ct fovet eam sicut
usque communiler monui, et praeler communia « ct Christus Ecclosiam, quia mcmbra sumus cor-
specialitcr dico, ut muliercs viris suis sittl sttbdilx, « poris cjus <lccarnc ejus ct dc ossibus cjus. Pro-
sicul Domino, id est casimplicilate quaDominosub- « pter hoc relinquct homo patremet matrem suam,
jectae sunt, sicut Sara subditaerut viro, quaedomi- « ot adhrcrcbit uxori surc, et crunt duoincarneuna.
num vocabat Abraham. Et bcne utique dcbcnt esse « Sacramenlum hoc magnum est. Ego autcm dico,
subjectre, qttoniam vir camtt mulicris, id cst rcctor « in Christo ct in Ecclesia. Verumtamen, ot vos
et auctor, aquomulier sumpsit initium, sicutChri- « singuli,unusquisqueuxorcmsuam siout seipsum
slus caput Ecclcsia, qui est rector ct auctor Ecclc- « diligat; uxor autoin limeat virum suum. »
siae: quod plus est, ipse Christus etiam esl salvalor Nttno cnim. Quaai dicul: Vere debet diligcre
corporis ejus Christi, id est Ecclcsiae, quod non est.t. uxoivm itiam quiu caro suu cst. Nemo enim unquam
carnem suam odio habuit quia et si sanctus macc- A nem ex nobis, in qua morercturpronobis(55).Dor-
rat carnem non cam odit, sed peccatum quod in ea mit Adam ut fiat Eva, moritur Christus ut fiat Ec-
est. Qui ergo mavultessc sine eorpore, non corpus, clesia. Dormiendo Adam fit Eva de laterc, mortuo
sed corruptiones ejusot pondus odit (50). Non ita- Christo lancca percutitur latus ut profluant sacra-
que nullum corpus, sed incorruptum ct celeberri- menta quibus forraetur Ecclesia(56). Reliquitergo,
mum corpus vult habero, Qui crgo contincntia qua- Christus Patrem, quia non in eadem dignitate appa-
dam et laboribus persequitur corpus suum.non id ruit hominibus in qua est apud Patrem (57). Et
agit ut non habeat, sed subjugatum ct paratum ad sciendum quia haec primi hominis fuisse scriptura
opera necessaria. Nomo odit carnem suam dico Gcnesis testatur. Ghristus vero in Evangelio Dei
sed nutrit eam, cibo et potu, et fovel indumcntis: verba declarat esse dicens : Num legistts, quia qtti
[Ambrosius] ita et uxorem suam nondebet virodio fecit ab iuitio matcalumetfeminam fecit eos. et dirit,
habore sed fovore, quia caro cjus est, et de cor- proptcr hoc relinquet homo, ctc. (Matth. xix). Ut
ppre suo faota. Sicut. Quasi dicat: Ita diligatctriu- scias per exstasim soporis qui prsccssit in Adam,
triat vir uxorem suara, sicutet Christus nutrit et in qua angclice interfuit, ingressus in sanctuarium
diligit Ecclesiam, ut oarnom suam. Et est sensus: Dei ut intelligeret in novissima, hoc euradivinitus
IIa debet vir facere de uxore, quro caro ejus est, n tanquam prOphetam~dioerepotuisse.Et ut ostende-
quia sicChristus nutrit Eoclesiam ut carnom suam ret quid in his verbis qusreremus, ut non conje-
cibo corporis eui, et fovet eam spiritualibus indu- cturisnostrisaliquidausi dicere videaraur, subditct
mentis prreccptorum, virtutura, bonorum operum exponit: Sacramentumhocmagnumest. Etne aliquis
[Haimo, Augustinus]: et bene Cbristus diligit ot pularet in viro esse et uxore secundum utriusque
nutrit Ecclesiam ut carnem suam, quia corpus naturalis sexus copulationera, corporalemque mi-
ejus est. et hujus corporis sumtts mcmbra omnef, fi- sluram, addit: Ego dico, itt Christoet Eccletia. [Au-
deles et alii dc Carne ejus, id cst infirrai qui indi- gustinus] Secundum hoc ergo quod in Christo et
gent sustentarifortibus utcarosustentaturossibus, Ecclesia accipitur quod dictum cst, non jam duo
et alii: de ossibus ejtts, id cst pcrfecti ct fortes. In sed una caro sunt; et quomodo sponsus et sponsa
cujus rei figura Adara qui erat forraa futuri.cumde dicuntur, sic caput et corpus. Sive ergo dicam ca-
oosta suam factam mulierom vidisset, in Gonesi put et corpus, sive sponsuset sponsa. unum intelli-
dixit: Hocos de ossibus meis, et caro de carne tnea gite (58). Fit enim ex duobus quasi una qusdam
(Gen. n). Sicut enim Eva ab Ada.m facta traxit ab persona, scilicct ex capite et corpore, ex sporiso ct
eo carnem et ossa, ita nos a Christo instituti, alii sponsa- quam unitatem miram etexcellentem.com-
sumus ut ossa, scilicot robusti, alii ut caro, scilicot mendat Isaias, in quo Christus loquens ait: Sicut
infirmi. Et idco ait, ex oornc ojus, id ost iufirmi C sponso alligavit tnihi milram,et sicut sponsam ornavit
sumus a simili infirraitatisojusquara habuitinho- me ornamento (Isa va). Hujus spiritualis unitatis sa-
mine. Propter hoc ostendendum, scilicet quantum cramentum fuit illud quod in Genesi de unionecon-
Christus dilexit Ecclesiam, est scriptum in Genesi: jugii, ad litteram dicitur [HaimoJ. Unde et quod hic
Relinquel Cbristus homopatrcm, formam servi acci- ad litterum dicitur, ad Jitteram potest accipi, sic,
piendo (51). Non enim ideo hrcc dicit quiaChristus quasi dicat: Quia diligit vir uxoremsuam, propter
deseruerit, ot recesserit a Patre, sed quia non in ea hoc, id est propter hanc dilectionem, relinquet
forma apparuit hominibus in qua rcqualis estPatri; homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori su.e.
et matrem suam, id est Synagogara, de qtta secun- Ita ad littoram saepe fit, et erunt duo in carne una,
dum carnero natus est, et adhmrebit uxori, id est id est carnali commercio, scilicet quando simul
sooiabit se Eoclesis, et duo, soilicet Christus et Ec- miscentur carnaliconjunctione. Hoc Moyses ad lit-
clesia erunt in carne una, id est una voluntato (53). tcram de unione conjugiidixitquod est signura mo-
Et una utique caro sunt Christus ot Ecolesia, quia gnae rei, scilicet signum conjunctionis Christi, et
qui Deus erat apud Patrem, a quo et facti sumus, Ecclesis, Undo subdit, sacramentum hoc magnum
factus est per cariiem particeps nostri, ut illius ca- est, ego dico in Christo et in Ecclesia.id est conju-
pitis corpus essemus (53). Et utique, si caput est, j) galis copula signum spiritualis unitatis Christi et
habet corpus; corpus ejus cst sancta Ecclesia qtta. Ecclesis. Verumtamen. Quasi dicat: Etsi hoc non
conjux ejus est, cui dicit Apostolus: Vos autcm solum ad litteramdicitur,sedestsignumalteriusrei,
estis corpus Christi et membra (I Cor, xn). verumtamen et vos singuli, scUicet unusquisque vir.
(54) Totus itaque Christusestcaputetcorpustan- secundum litteram, diligatuxoremsuamsicutseipsum
quam integer vir, quia et femina de viro facta est, sequens moralitatem historis. Uxor autem, non so-
et ad virum pertinet, ita Christusut essemus unum lum diligat, sed etiam timeat eirum, id est subdita
oum illo oaput nostrum osse voluit accipiendo car- sit viro.
(50) August., Do doct. Chr. (55) Id., super Joan.

(51) Id., super Joan. (56) Id., contra Mau*ich.
(52) Id., oontraFaust. (57) Id., super Genesim.
W53) Id., in psal, cxxxviu. (68) Id., in psalm. xxx.
(54) Id., Deverb. Evangelii.
217 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULT. — IN EP. AD EPHES. 218
CAPUT VI A scit 179 quid sit utile. Sed cducata illos, dura
VERS. 1-15. — « Filii. obeditc parentibus vcstris pueri sunt, ne legem contemnant, in disciplina ver-
« in Domino:hoc enim justum ost. Honora patrem borum ot correclione verberum, ut proficiantin re-
« tuum et matrcm tuam, quod cst mandatum pri- bus Domini. Vos autcm sciri,obedite dominis, non
« mum in promissione, ut ber.o sit libi,ot sis lon- solurn spiritualibus Ct bonis, sod cliam rarnaWms.
« grevus super tcrram. Et vos, patrcs, nolito ad ira- Scrvitus cccpit cx pcccato ; primu cnim servitulis
« cundiam provocare filios veslros, scd cduonle il- causa peccatum est, ut homo honiini vint-uliscondi-
« lo3 in disciplina ot corrcpfionc Dumini. Sorvi, tionis sulid<:rcliu-:qui)d non fuit nisi Deojudicante,
« obcdite dominis carnalibus cum timore ct Ircnlo- apud qucm non cst iniquitas; etnovit divcrsaspir-
« ro,in simplicitate conlis vestri sicut Chrislo, non nas moritisdislribucre dolinquenlium.(60) Obedite
« ad oetilum servicntos quasi homir.ibusplaccnles, inquam, ctim timore, id ost cum revcrontia : quotl
« sed ut scrvi Christi facicnlcs voluutatem Dei ex faciunt filii; ct tremore, quod scrvorum. Et hoc in
« animo cum bona voluntate, servienles sicutDomi- titnplicitate cordis vestri.ut sicut oslcnditis extra,
« no,etnonhominibus,scientcs quoniam unusquis- sic sit in voluntate vcstra, ut si non potestis a do-
« que quodcunque fecerit bonum.hoc reeipietaDo- mino libcri fieri, liberc serviatis, liberam cnim
«mino.sive servus sive libor.Et vos domini,cadcm n quodaramodo facit servitutem qui servit nontimore
« facite illis,romittentesminas,scientes quiaetillo- subdolo, scd fideli dilectione, donec transeat ini-
« rura vcster Dominus est in coclis ot pcrsonarum quitas, et omnis cvacuetur potestas.Ita simplicitcr
« acceptio non est apud Doum. De caelcro, fratres, obedite, sicut obodirc debctis Christo, quia ipsehoc
« confortamini Domino.et in potentia virtutis ejus, praecipit ad conservationem humilitatis, obeditc
« Induite vos armaluram Dci; ut possitis starc ad- dico, non servientes ad oculum, scilicct dum vide-
« vcrsus insidias diaboli, quonium non ost nobis mini, qtiusi hominibus placcvtcs, sicut illi faciunt qui
« colluctalio inlvcrsus carueni rt sanguinem, sod qumrunt hominibus placcrc, scd ul servi Christi.
« advr-rsus principos ct pnlcstatcs, .tdversusmiindi Cum onim Christo jubente servis. non tantum sci-
« roctores tenebrarum harum, contraspiritualia ne- licet horaini servis, sed Christo. Facicnlcs volunta
(.<quiliae in ctulestibus. Proptcrcu accipite armatu- tem Dci ex animo, ita scilicet vos dico cum bona vo-
« ram Dei, ut possilis resisterc in die malo, et in luntate servientes dominis vestris, sicut Doraino, id
« omnibus perfecti stare. Statc orgo succincti lum- est ita ut in eo putelisvos servireDco<*( non homi-
« bos vestros in veritate, ct induti loricam justitiae, nibus. Tantum vos dico scicntcs quos unusquisque,
« ct calceati pedes in praeparationem Evangelii pa- quodcunque bonum fecerit, hoc percipiet a Domino,
« cis. » sive liber sit, sive servus, non enim minus recipiet
Vos atttein filii, obeditc. lanquam subjecti paren- C servus, quam liber. Et vos Domini, facite illis, servis
tibus vcslris carnalibus : et hoc, in Domino, id cst vestris, eadcm, id est similia in bona voluntale, rc-
sooundum fidom Domini et justitiam.Etdebetishoc mittentcs illis, si quando peccant, non solum ver-
facere. Hocenim justutn est, quia praeceptum legiscst bera, scd etiam minas, scientes quod Dominus il-
in quaDominus hocprrocipit diccns://n>joray/rr(rcm lorttm ct vester est in caslis, ct quia pcrsonarum ac-
tuum, et matrem tttam. Honorarc palrern est ci rc- ceplio non est apud Deum; Dominus enim justus ju-
verentiam exhibere, et neccssaria subministrare. dcx causas discernit, non personas. Ideo in qua
Qaod mandalttm esl primunt, intcr mnntlata qnre ad mensuru quis mensuravcrit, remetictur illi.
hominem pertinentia scripta sunt in sccunda ta- Dc cxtero. Post spccialia prscepta quibus admo-
bula. (59) Ad duo namque praecepta charitatis, sci- nuit singulos ordines in communi admonetomnes.
licet dilcctionis Dei ct proximi pcrtinet Docalogus. [Ambrosius] Quasi dicat .• Hucusquo juvi vos in
Ad primura praeceptum, scilicct dilectionis Deitres verbo ct opcrc; et jam de cxtero, id est deinccps
chordae pertinent, id est tria mandata, quia Deus in futuro, in reliquo temporc, o fratres, in fide et
trinitas cst. Ad alterum vero praeceptum, scilicet dilectione, confortamini, contra belleum diaboli, in
proximi,septem chordae, id est septem mandata, et Domino, id estin auxilio Domini, et inpotentia vir-
illa tria mandata ad Deum pertinentia in prima, et j) tutisejus, quiaipse dat potentem virtutem pugnare
alia septemad proximum,in secunda scriptaerant, volentibus : et utiquc ita debetis confortari. Induitc
inter qus hoc merito primum est, quia sicut Deus vos artnaturam Dei, id est virtutes, u( possitis stttrc
principaliter principium est hominis, sic pater sc- firmi adversus insidias diaboli, quia ex occulto mo-
cundario cujus mandati additur promissio, quod litur mala. [Haimo.] Et necesse est ut stetis, quo-
non est in aliis. Unde subdit.et hoc mandatumest niamest nobis colluctatio, quasi vicinum est belium,
in promissione, hac scilicet ut in praesenti bcne sit et de prope, et non cst adversus carnem et sangui-
tibi,in carnalibus et spiritualibus.Et sis longsvus, nem tantum, id est non csntra' hostes qui visibilos
in vita sterna fundatus, supcr lerram viventium. sunt et fragilos, vcl rontra vitia tantuin quio sunt
El vos patres nolitc provocare filias ad iracundiam, cx carne et sanguino, scd adversus principes, id est
quia sic legem non custodient. In ira cnim agno- daemones, qui principantur aliis, ct poteslatcs, id
(59) August., De decem chord. (60) Id., De civ, Dei.

210 PETlil LOMBARDI. 220
est oontra eos, qui etiara supcr hos possunt, quii A j qui sunt principes malitis, et quorum instinctu
aliis prssunt, Certura est enim quia exitia famulis i vitia carnis contra nos saeviunt, tunc factle supe-
Dei a diabolo irrogantur, sive por se sive por mi- rare poterimus omnes ministros illorum. Superato
nistros, cujus altitudo grandis est. Dico quod col- enim principe excrcitus facile fugatur, sicut ex li-
luctatio est vobis adversus daemones, qui ilaque ' broJudithostenditur, ubinarraturquod Holophcrne
timcndi sunt, quia mundanos rcgunt. (61) Unde! principe militiae interempto, multitudo exercituum
exponendo quod dixcrat, subdit, scilicet : Adversus> in fugam versa [est],et a Judsis facile superata. Ut
rectores mundi,id cst adversusdiabolum etangelos ' autem vinccre valeamus, spiritualis armatura assu-
ejus quos rectorcs mundi dicit, quia ipsi regunl t menda est. Propterea, etc, quasi dicat: Quia tales
dilectores mundi. Non enim regunt muudum quii hostes habemus et de tanta re, propterea accipite
constat cx cuslo et terra, sed mundum peccatores contra eos armaturam Dei, iti est, qua Deus suos
'
dicit. De q;i<> ttlibi : Et mnndus eum non cognovit armat, et idco accipite, u( possttis resistere malis et
(Joan. i). Talcm mundum illi regunt contra quos> spiritualibus nequitiis fn die malo, id est in hac
habemus perpetuas inimicitias, quia et qui patiun- vita, ubi est tentatio. Aliter enim non possetis re-
tur homines importunos, illi faciunt; instigant t sistcre, nisi habita armatura virtutum,et ut perfecti
enim et inflammant homines, et tanquam vasa suat ig virtutibus possitis stare in omnibus, scilicet pros-
movent, et velut organa tangunt, contra eos habe- peris et adversis, et quia armatura Dei necessaria
musoccultam luctam, ad quam nos armat Aposto- est. State ergo viriliter, quoties provocamini,
lus. Et ne putarentur hunc mundum visibilem i succincti lumbos vestros, id est carnales concupis-
regore, subdit_..quid mundi noraine intcllexit, sci- centias, cingulo castitatis, succingentes vel frenan-
licet tenebrarum rectores, id est peccatorum, harum, . tes, et hoc non in simulatione, sed in veritale, ut
scilicet tam malarum, id est rectores sunt eorumt vere propter Christum luxuriam refrenetis, qux in
quos prscipitant in tenebrosa opera. Quasi dicat: : lumbis maxime viget. Vel, in charitate, hoc facite,
Non dominantur daemones mundo qui constat ext id est per charitatem. £( estote induti lorica justitix,
coelo et terra, scd peccatoribus. Et adhuc specialius i id estjustitia sit vobisloricacuique secundumjusfa-
determinat, scilicct contra spiritualia nequitix, idI ciendo, nepatcat locus hosti: el estote calceati pedet,
est contra spirituales et nequam hostes. Quare3 id est affectiones vestrs sint munits virtutibus, ne a
timendi sunt hostes, contra quos bellum habemus, , vitiis pungantur: et hoc,fn prxparalione Evangelii,
quia spirituales et invisibiles ; ct quia nequam, ett utsitisitaprsparatiadprsdicandumEvangeliumvel
non pro parva re pugnant nobiscum,sed in cales- ad complendum prscepta Evangelii. Evangeliidico,
tibus, id est pro coelestibus, scilicet pro ccelestihs- pacis, scilicet quod nuntiat pacem inter Deum et
reditate tollenda. Vel ccelestia dicit virtutes in qui-1 - " homines. Calceamenta hsc virtutum debenthabere
bus pugnam patimur dsmonum. Et est :Lucta estt prrudicatores, ne ille qui prsdicat pede mentis ter-
nobis contra nequara spiritus, quorum certamen i ram tangat, id est pro terrenis faciat. (64) Hac si-
patimur in ccelcstibus, id est in virtutibus. Vel1 gnificationeMarcusdicit, sandadiisvelsoleiscalceari,
coolestia dicithunccaliginosumaercm. [Augustinus, , ut neque pes sit tectus neque nudus ad terram, id
Ambrosius] Et est sensus : Est nobis colluctatio? estnecocculteturEvangelium,necterrenisinnitatur.
contra spiritus nequam, id est contra dsmones s VERS. 16-24. — « In omnibus sumentes scutum
nequam,qui spiritus nequam snnt in coclestibus, id1 « fidei,in quo possitis omnia tela nequissimi ignea
est in hoc inferiori aere, unde dicitur, aves cceli. « exstinguere : etgaleam salutis assumite, et gla-
Adversus tales nobis est lucta qui sunt rectores, , « dium spiritus quod est verbum Dei, per omnem
quia quomodo eos qui sunt lux Christus gubernat t « orationem et obsecrationem orantes omni tem-
et regit, sic eos' qui tenebrs sunt ad omne maluma « pore in spiritu, et in ipso vigilantes in omni
diabolus prsoipitat et instigat, (62) Hoc ergo noss « instantia et obsecratione pro omnibus sanctis, et
hortatur Apostolus, ut non contrahominemmalum, i, «pro me ut detur mihi sermo in apertione orismei
imo pro illo, sed contra diabolum qui cum illoo « cum fiducia notum facere mysterium Evangelii,
operatur et in illo, oremus; et quidquid possu-- fj « pro quo legatione fungor in catena ista; ita utin
mus faciamus,utdiabolusexpellaturot angeli ejus,i, «ipso audeam, prout oportet, me loqui. Ut autem
et homines liberentur. Ipsi enim dsmonos quasid « et vos sciatis qus circame sunt, quid agamomnia
equites pugnant in suis equis, hominibus, scilicet.t. « vobis nota faciet Tychicus charissimus frater et
(63) Equites ergo occidamus et equos possideamus.i. « fidelis minister in Domino, quem misi ad vos in
Ergo bellumgerimus adversus rectorestenebrarum, i, « hoc ipsum ut cognoscatis qus circa nos sunt, et
id est infidelium, hoc unum prslium est. [Haimo.J,] « consoletur corda vestra. Pax fratribus, et chari-
Alterum autem cuique in seipso est, et hoc gravee « tas cum fide a Deo Patre nostro, et Domino Jesu
bellum et molcstius, in quo quisquis victor exsti-- « Christo.Gratiacumomnibusqui diUguntDominum
terit, illos quos videt inimicos, id est principes;s «nostrum JesumChristuminincorruptione.Amen.»
mundi continuo superabit; et si illos vicerimusis Vos dico, fn omnibus prsliis snmentes scutum
(61) August,, in psal. LXXVI. (63) Id., in psalmo CLXIII.
(62) Id., De verb. Apost. (64) Id., De consensu evang.
221 COLLECTANEA 1N EPIST. 1). PAIJLI. — IN EP. AD GALAT. o«*a
fidei, id est fidem rerum, quas non vidimus, qurc A instantut, ut scilicet omnibus virtutibus instent, ct
excipitinimicorum tela,ct repcllit tanquam scutum. sitis vigilantcs in obsecratione facta pro omnibus
Fides enim scutum est, sub qua vcl quo justitia sanctis ct pro me, scilicct utdeturmihi scrmo<a Deo,
qurc interiora transfigi non sinit, tuta cst.sicut sub quem tribulatio non obtundat. Dctur, inquara, in
munimine omnium virtutum quod protenditur antc apcriionc oris mei, id est verbi mei, id cst ut apertc
omnia arma, quod prius impugnat diabolus. Undo, valcara rcserare mysterium Evangclii, id est se-
prima petitcampura dubia sub sorteduelli.pugna- creta incarnalionis ct passionis, ne pressura tribu-
turo fides. Hanr igilur sumite ul scutura, in quo lationum ipsa formidine acumon doctrins obtun-
possitis exstinguerc omitia lcla, id cst assullus, ne- dat, ilit, ut cutn fiducia, scilicet libere absque im-
quissimi, diaboli. Tela, dico, ignea, quia de vitio in pedimenlo possim ttotum facere illud mysterium
vitium incendunt. Et assamitc' galettm salutis, spc Evangelii, pro quo mysterio Evangelii, fungor lega-
superns salutis gaudentes. Galoa cnim cst salus tionc, nunc Romte etiam in catcna posilus, quia
sterna, cujus memoria et spccies mentem obvolvit, non pro catenis cesso a legatione. Dico possira cum
ne deficiat, et talibus armis splendidissimis, id est fiducia notum faccre Evangeliuro, et cum fiducla,
spiritualibus et insuperabilibus armari, hosti non ut in ipso Evangelio prsdicando, audeam loqui, in-
ceditis.Ad ipsum enim hostem feriendura et fugan-i n tcr mala omnia, proul oportet me loqui. Et ne audi-
dum assumite etiam gladium spiritus, id est qucm tis tribulationibus moverentur, dicit Tychicum
dat Spiritus sanctus. (65) Quod verbum Dci cst. omnia eis notificare, subdens: VI autem ct vos scia-
Est enim verbum Dei gladius bis acutus, docens tis ea qttx circa mc sunt. Hoc, quia multae ei erant
de temporalibus et dc reternis : illorum consolatio- tribulationes qurc quasi eum circuradabant, vel idco
nem in Veteri, istorum in Novo Testamonto prorait- dicitcirca.quiaintcrioranon tangcbant.ut.inquam,
tens, 177 Quod enim temporalitcr nobis profnis- illa sciatis, et quid agam, id est, quam constans
sum est, ad unam partem gladii; quod vero in sim inter illa oninia, omnia notavobis faciet Tychi-
sempiternum, ad alteram partera gladii pcrtinet. cus frater mcus in fidc charissimtts, ut libontcr ct
Nam et ideo duo testamenta dicuntur, quia vctus bcne audiant verba Tychici hunc commendat. Undo
terrena prorailtit, novum wterna. De hoc gladio etiam subdit: Et est fidclis minister in Domino, id
Dominus ait: A'ouveni mittere pacem^ sed gladium est in his qus sunt Domini, et idco audite cum,
(Matth. x). Iste gladius vere acutus cst, quia eum qucm misi ad vos, in hoc ipsum, id cst propter hoc
quem ferit a mundo dividit. Et quia armatura hsc ipsum u( cogttoscatis jicr eum qux circa nos sunt, et
non est nisi a gratia, subdit. Per omnem, etc. consoletur corda vcslra. Et ut prsdicta sicut docui
Quasi dicat: State in bello, et in en sitis orantos fiant, pax sit fratribus et charitas cum fide. Pacem
per omnem orationem et obsecrationem, id est per C optat eis qus est janua dilectionis, quia per paoem
omnia quae oranda sunt, sine adjuralione, et per manebunt in charitato qus cst in fide. Et hoc, a
omnia qus cum adjuratione petenda sunt. Orantes Deo Patre nostro et DOmino Jesu Christo, et gratia
dico, non horarie, sed omni tempore, et non verbo sit vobis, cum omnibus, id est et omnibus, qui dili-
tenus, sed fn spiritu, id est in mente. [AmbrosiusJ gunt Dominum nostrum, id est Christum.Diligunt
In spiritu orat, qui munda conscientia et integra dico, in incorruptione. id est in integritate fidei, ad
fide orat. In carne enim orat qui polluta mente similitudinem sponss qus non admittit corrupto-
precatur, iterum peccaturus non casu, non subrc- rcm, Vel, gratia sit vobis in incorruptione, id est
ptione, sed de proposito. Et in ipso spiritu sitis vi- in vita sterna, cum, id est et omnibus, qui diligunl
gilantes, id est solliciti, et non remisse, sed fn omni Dominum nostrum, id ost Christum.
(65) August., in psal. cxix.
m EPISTOLAM AD PHILIPPENSES
ARGUMENTUM. D « vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Josu

PhUippenses sunt Macedones. Hi accepto verbo « Christo. Gratias ago Deo meo in omni memoria
veritatis perstiterunt in fide, nec receperunt falsos « vestri semper in cunotis orationibus meis pro
apostolos. Hos ooUaudat Apostolus, scribens eis a « omnibus vobis cum gaudio deprecationem faciens
Roma de carcere per Epaphroditum. « super communicatione vestra in Evangelio Christi
« a prima die usque nunc, confidens hoc ipsum,
CAPUT PRIMUM. « quia qui ccepit in vobis opus bonum, perficiot
VE_IS.1-6. — « Paulus et Timotheus servi Jesu « usque in diom Christi Josu. »
« Christi, omnibus sanctis in Christe Jesu, qui sunt Paulus et Timotheus. Hanc Epistolam scribit
« Philippis cum episcopis et diaconibus. Gratia Apostolus Pailippcnsibus. Philippenses autem sunt
523 PETRI LOMRARDI 224
Macedones, qui accepto verbo prsdicationis ab Apo- A Scribunt sanctis et cpiscopis, et diaconibus, id est
stolo firmi in fide fuerunt, nec pseudoapostolos re- minoribus et mojoribus: Quia prsmitlit minores,
ceperunt. Unde eos laudat Apostolus.[Ambrosius]Hi ad humilitatem invitat; et quia hos subnectit, os-
Paulo per Epaphroditum aliquam substantiam Ro- tcndit non esse aliqucra a Deo perfectum qui non
mam miserant: quem cum hac remisit Epistola, in indigeat hac admonitione. Vel Paulus scribit et Ti-
qua, cum prssens non potest, munit eos contra motheus, omnibus sanctis, qui sunt Philippis, scri-
duplex bellum, scilicet tribulatorum et pseudoprae- bit dico, cura episcopis ct diaconibus, quia eorum
dicatorum, ut omnia adversa pro Chrislo susti- bonum pariter optabant, et in scribendo prsmitti-
neant, et cum humilitate, sicut et Christus fecit tur salutatio, in hunc modum. Gratia, scilicet re-
et legalia a psoudoapostolis nunquam recipiant. Is missio peccatorum sit vobis et pax, scilicet tran-
nec se Aposfolum nominat, quia nunquam de eo quillitas mentis ct reconciliatio ad Deum, a Dco
minus vol eonli-a oura senserant. Ideoergo dignita- Patre nostro ct DominoJesu Christo.
tem supprimit, quia de eo recte sentiebant. Et est Gratias, etc.
intentio Apostoli in hac Epistola cohortari Philip- Primum agit gratias Deo cujus nulu omnia bona
penses ad patientiam contra tribulationes, et ad omnibus accidunt. Quasi dicat : Agite qus agitis
constantiam contra pseudoprsdicatores. Modus ta- quia talia sunt. Unde : Gratias ago Deoomnium meo,
lis: More solito salutationem prsmittit, deinde gra- uB privato beneficio, id est inde laudo Deum qui mihi
tias agit Dco pro eis,implorans eis majora bona,ut facit quod in vobis volo, ago dico, in omni memoria
.yirtutibus crescentes ad perfectionem perveniant. vestri, id est quotics memor vestri fio. Quod utique
Deinde ad patientiam tribulationum monet excm- sum, in omnibus orationibus meis, habitis semper,
plo suo et Christi,"et postea ut sibi caveant a ver- congruis temporibus. Gratias dico, pro omnibtts
sutiis pseudoapostolorum, tandem moralem ffdmo- vobis, scilicet prslatis et subditis. Et hoc cum gau-
nitionem interserit, et prope fincm de gratia quam dio, non tristis de culpa vera, ego dico, faeiens de-
sibi Romam per Epaphroditum miserant gaudere se precationem, id est deprecans ut stetis. Gaudio dico
dicit.Prsmittons ergo salutationem ait: Paulus et habito super, id est de communione vestra, qus est
Timotheus. Timotheum apponit, quia hunc erat ad in evangclio Christi, id est quia vos communicastis
eos missurus, per hoc eum quodammodo commcn- in fide et operibus Evangelii. Vel vestra communia
dans, ut eadem qus scribit ab eo bene accipiant. fecistis in Evangelio exaltando, et hoc a primo die
Servi Jesu Christi. Nomen dignitatis tacet quod est conversionis vestrs usque nunc. Et. ideo amodo
Apostolus, quia non erat opus auctoritate cum de magis standum est, confidens. Quasi dicat: Deprc-
illo recta sentirent. Conditionem fatetur, quia casto cor ut stetis, et sum confidens, id est confido hoc
timore Christo subditi vere liberi sunt. (1) Sicut C ipsum fieri a vobis quod precor, et non aliud, videtc
enim duo sunt timores qui faciunt duo genera tine frustra. Confido dico, non in vobis, sed in Deo,
mentium, sic dus servitutes qus faciunt duo ge- quia Deus operans cospit in vobis opus bonum, coo-
nera servorum. Est enim timor quem perfecta cha- perans perficiet. Cooperando enim, id est cum Deus
ritas foras mittit. Est otiam servitus simul cum eo in nobis perficit: Quod operando incipit, quia ipse
foras mittenda. Et alius timor castus permanens in ut velimus operatur incipiens, qui volentibus coo-
ssculum ssculi : cui adjuncta est alia servitus, peratur perficiens. Ut ergo velimus, operatur :
qua miro et ineffabli modo, sed tamen vero sic cum inde volumus, et sic volumus ut faciamus,
servi sumus, ut liberi simus servi, scilicet timore nobis cooperatur : tamen sine illo vel operante ut
casto, ad quem pertinet servitus intrans in gaudium velimus, vel eooperante cum volumus, ad bona pie-
Domini sui, non servi, timorem foras mittendo, ad tatis opera nihil valemus. Perficiet dico, usque in
quem pertinet servitus, non manens in sternum in diem Christi Jesu, id est usque ad finem quo Deus
domo. Servos igitur dixit, ut et ipsi quibus scribit videbitur. Vel, perficiet in nobis, per successio-
pro Domino ferant dura, Christi, ut contra pseudo nem, usque in diem Jesu Christi, id est usque ad
stent. Scribit hanc Epistolam omnibus sanclis, id communem judicii diem.
est in baptismate sanctificatis, qui sunt Philippis, JJ 178 VEBS.7-11. — « Sicut est mihi justum hoc
qus est civitas Grsciae quam sdificavit Philippus « sentire pro omnibus vobis, eo quod habeam vos
pater Alexandri adoptivus, vocans eam Philippis a « in corde et in vinculis meis et in defensione et
nomine suo. Sanctis dico, in Christo Jesu, id est « confirmatione Evangelii, sociosgaudii mei omnes
operante Christo Jesu, vel fundatis in Christo, id « vos esse. Testis enim mihi est Deus quomodo cu-
est in fide Christi, scilicet qui credunt etiam homi- « piam omnes vos esse in visceribus Jesu Christi.
nera esse. Scribunt sanctis dico, cum id est et epi- « Et hoc oro, ut charitas vestra magis ac magis ab-
scopis et diaconibus. Episcopos etiam presbyteros « undet in omni scientia, et in omni sensu, ut pro-
dicit. Non enim plures episcopi in una civitate es- « betis potiora, ut sitis sinceri et sine offensa in
sent, neque prcsbytcros intermitteret, ut ad diaco- « diem Christi, repleti fructu justitis per Jesum
nos descenderet; et significat per episcopos et dia- « Christum in gloriam et laudem Dei. »
coaos majores, per sanctos minores. Et est sensus: Sicut, e c. Quasi dicat: Ita gratias ago et depre-
(1) Aug., super Joannem.
33-; COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD PIIILIPP. _>20
cor, et confido de vobis, sicttt cst ntihi justutn hoc _A laus Dci, ut pro vobis, seilicot dicatur : Miralilis
sentire pro onwibus vobis, id cst sicut justum est Dcus in sanctis suis (Psal. LXVII,)
me ita velle de vobis. Aliud enim non debtii scntire VEES. 12-18. — « Sciro autcm volo vos, fi-alrus,
de lam bonis. Et exponil causam, co quod habcam « quia qu;c circa mc sunt, magis ad profectum ve-
vox, non in solis labiis, sed in corde, id est in in- « nerunt Evangclii, ita ut vincula mca manifesta
timo affectu charitatis, qna dcsidcro ros omnes, « fiercnt in Christo in omni prcctorio et in csteris
ctiarii minores, in futuro essc socios, id cst ut in « omnibus, ut pluros e fratribus in Doraino confi-
futuro sitis socii gaudii mei, id est rcmunerationis « dcntcs in vinculis meis, abundantius auderont
vitaeacternae.Et hocdesidcro, dum laboro, in vinculis « sine timoro vcrbum Dei loqui. Quidam quidem et
meis et in defensioneEvangclii,contra impugnaloros « proptcrinvidlam ctcontcntioncm ; quidam autom
et confirmatione infirmoru.Ti in doctrinu Evuugolii. « otproptcr bonam voluntatcraChrislum prredicant;
El est sensus : Memor vesti-i suni, et bonum vobis « quidam cx charitalc, scienics quouiam in defon-
dcsidero, sivc sum vinctus, scions quoquo vos csso « sione Evungnlii positus sum. Quidatn autera t-x
vinctos ; sive sim dcfcndcns Evangclium, quod et « t-otitentione Christum annuntiant, non sincere,
vos facitis ; sive confirmcn infirmos in Evangolio. « oxislimantcspressuramsesuscitare vinculismeis.
r<*s(isenim mihi csl Deus, oto. Ideo pro omnibus n « Quid cnim? Dum omnimodosivo pcroccasionem
precor, quia cupio vos omnes essc in visceribus « sivo pcr veritatem Christus annuntietur, ot in hoc
Christi, scilicct ut a Chrislo diligamini quasi cjus « gaudeo, scd ct gaudebo. »
viscera. Et indc testis est mihi Deus. Et hoc ost Scireantem. Hactenus communiter locutus est
quod ai.t: testis enim mihi est Dcus quomodo, id ostcndens suum ergailloscharitatem.inde speciali-
est quanto affcctu,cu//iam vosomnesessein visccribus tcr ea qute tolerantium suudent. [Ambrosius] Et
Chrisli, id est in intimo Christi amorc, ul nb co quia superius dixit se cupore hos fore parlicipes
porfecte diligamini.Vel eo affeclu diligalis Doum ot gaudii sui,ideo quod profecerit suporrcdificutio ejus
proximum quo Christus, qui aniraam suam pro fra- insinuat eis qunsi oharis, et gratius agons, precutur
fribus posuit. Vol refcrtur ad illud quod supradixit, hoc eis confideus : Vos autcm, fratres, volo scire,
cum dixit sc dosideraro illos essc sooios gaudii sui, quia dixi vos socios gaudii mei, hoc scilicct quia ca
ct doterminat hic quomodo dcsiderat, scilicet non quxcirca me sun(, id est oxtcrior undiquc me cir-
huraana cupiditate, non carnis affoctu, sed Christi cumdans abundantia passionum. Vcl idoo ait circu
amore. Et hoc cst quod ait : Testis enim mihi est mc, quia nonad interiorapertinguut.maais flenm*n(
Deus quomodo vos omncs esse participcs gau- ad profeclum Evangelii, quam ad detrimentum ut
dii sterni. Cupium, dico, non carnali alfeclu, sed mali iutenderunt ad profectum.Vencrunt dico i(« u(
in visceribus Christi, id cst in amore Chrisli, dicit C vincula mca fiercnt manifesta in Chrislo, id cstulili-
se desiderare amoreChristi non humano,ul eos par- tas vinculorum apparcret in Christo, qui propler
ticipes habeat in Domino. El hoc etiam oro, ul cha- vincula plus annunliatur. [Haimo.J Vel vinculamoa
rilas vestra magis ac magis abundel, id est crescat, et ficrent in Christo, id est manifestum fieret quod
hoc in scientia et in omttisensu, scilicet utsciantiii vincula ipsa mihi essent in Christo, id est pro Chri-
quibus Deum ct proximum diligere debcant,etcum sto, id est quod proptcr eum vinctus essem non pro
scierint habeant sensum ct memoriam et adversio- aliquo crimine.quia namque patienter qurclibet mala
nem in omnibus rcdus, itu ut abundet, id est in sustinco, patet non essc scelus falsitatis, quod in
tantum crescat cburitas veslra in scientia, ut pro- mo justa vindicta procellat; sed quandam verita-
bctis, id est ut probareetdiscerncrc sciatis nonso- tcra, quam sustinendi fortitudo magnificat[Hieron.]
Jum qus sunt bona et qure mala, sed etiam inter Manifesta fierent dico in omni prxtorio, quo majores
bona qure sunt potiora, ut post probationcm et dis- conveniunt; et in cxleris omnibus locis. Cum enim
crctionem, sitis sinceri in vobis> id est sinc operi- Apostolus Roms vinctus retrusus cssct in carcere
bus corruptionis ; et, quantum.ad proximum, sine in domo imperatoris, et doceret Evangelium.et in-
offensa: et fioc perscvoranter, usque in diem Chrisli, firraos curaret, raultaque rairacula patraret,et raulti
id est usque ad finem vits. Et quia non sufficit n pcr eum crederent,intantum ut domum persecuto-
abstinere a malo nisi fiat quod bonura est, addit: ris Ecclesiam faceret redemptoris; et tunc mani-
rcpleti. Quasi dicat: Non solum sitis sine malis, fcstum cst in prstorio ct in oranibus locis, id est
sed etiam sitis rcplcti fructu juslilur, id est bonis impcratori et omnibus consulibus et principibus et
operibus qus sunt fructus, qus est habitus animi. minoribus, proptcr Christum talia sustinere.Ita pro
Repleti dico non viribus vestris, sed per Jesum Evangelio ea sustineo u( plurcs e fratribus, non in
Christum. Vos dico per hoc transituri in gloriam et se, sed in Domino confidentesvinculis meis, id est
laudem Dei, id est gloriam sternam unde laudetis in consideratione vinculorum meorum, abundantius
Deum. Vel ita, repleti, quasi dicat: Oro ut abundet quara ante auderent contra pugn.antes loqui verbum
charitas vestra et sinceritas, ut per hsc sitis repleti Dei sine titnore. Quasi dicat : Meo exemplo audent
hic et in futuro, fructu, id est mercede justitis: et confidenter prsdicare ita dicentes : Si vinctus lo-
hoc per Jesum Christum.Et adeo sitis repleti ut sitis quitur, cur non potius nos? Constantia enira ejus
in gloriam et lauucm Dei, id est ut sitis gloria et raultos animavit, ut non tiraerent evangelizare.Alii
aulcn, qttidam diversi a prioribus quia mali sunt, A caste Deum qusrit. Tres invenimus personas, si
prsedicant quidem Chrislum. Et boc faciunt, propter vcrba Evangelii diligcnter investigaraus, pastoris,
invidiam el conlentionem, id est quia invident mei merccnarii, furis. Pastor veritate, veritatem annun-
apostolatus gloris, et contendunt habere. Quidam tiat) Mercenarius vero occasione veritatem annun-
autcm, ab his diversi quia cum boni sint prsdicant tiat, aliud qusrens, et tamen ille Christum annun-
Christum, et hoc propter bonatn voluntatem, scilicet tiat. Et ille fur et latro, veritatem negat et tollit.
ut alios salvent, idestpro dilectioneDeietproximi, Diligcndus est ergo pastor, tolerandus est mercena-
et exemplo mes bons voluntatis. Quidam non di- rius, cavcndus 1791atro. Ideo Apostolus non pro-
versi ab his, quia et hi boni sunt, prxdicant Chri- bibet mercenarios, sed permitlit, quiaetipsiutiles
slum. Et hoc ex chdritate privata ad Apostolorum,ut ad aliqua. Et in hoc gaudeo, nunc quod Chrislus an-
vicem ejus vincti supplerent, scientes quoniam posi- nuntiatur per occasionem, non solumperveritatem,
lus sum in vinculis in defcnsione,idestprodefensione id est de hoc nunc gaudeo quod veritas Christi prs-
Evangelii. Vel positus, id est firmus et stabilis sum dicatur, quscumque sit praedicantium intentio. Et
' in defensionc Evangelii.Quidam autem, ab his di- non solum nunc, scd et post gaudebo, scilicet in fu-
versi quia mali,annun(ian( Christum ex contcnlione, turo. Vel ita : Supra dixit tribulationes suas esse ad
id est ex privato odio,quia aliquando mecum con- n profectum Evangelii.hic dicit sibi esse ad gaudium.
tenderunt et confutati sunt. Et ne viderentur cor- Quasi dicat : Non solum aliis est profectus do ma-
recti,addit,non sincere, id est non puro animo, sed lis, sed et mihi est gaudium.Et hoc est quod ait; Et
existimantes suscitare pressuram vinculis meis, id est in hoc gaudeo, scilicet quod tribulationes sustineo
existimantes hoc, utsi quis de prsdicatione eos ac- pro Christo, sedetgaudeo. Ideo de malis meisgau-
cusct in me auctorem ejus vindicent. Astutia ergo deo, vel pro profectu Evangelii, quia inde mihi sa-
simulationis isti Christum annutiabant, ut poftsent lus. Et hoc est quod ait :
seditiones excitare Apostolo, quasi auctori.qui mul- VERS.19-30. — « Scio enim quia hoc mihi pro-
tos aggregaverat suo collegio. (Augustinus) Ecce « veniet ad salutem, per vestram orationem et sub-
quator species doctorum distinxit, duas bonorum, « ministrationem spiritus Jesu Christi sccundum
et duas malorum, qui omnes annuntiant Christum, « exspectationem et spem meam, quia in nullo
sed non eodem animo. Mali autem non simplici « confundar, sed in omni fiducia sicut semper et
nec veraci unimo Christum annuntiabant, boni vero « nunc magnificabitur Christus in corpore meo,
puro animo et fide sincera : omnes taraeri Evange- « sive per vitam, sive per mortem. Mihi enim vivere
lio proficiebant. Unde malos tolerandos dicit, sub- « Christus est, et mori lucrum. Quia si vivere in
dens : Quid etiim. Quasi dicat: Non solum ergo et « carno, hic mibi fructus operis est, et quid eligam
alii veri doctores laboramus adprofectum EvangeJii, C I « ignoro, coarctor autem e duobus dcsiderium ha-
sed ctiam muli. Qui non bono animo prsdicant sunt « bens dissolvi et esse cum Christo, multo magis
ad profectum, et idco tolerandi. Quid enim refcrt « melius permanere autem in carne, necessarium
qua intentione prsdicent, dum omnimodo, siveper « propter vos. Et hoc confidens scio quia manebo
occasionem terrenam, sive per veritalem, id est vero « et permanebo omnibus vobis ad profectum ve-
animo ut boni faciunt, Christus, id est veritas Chri- « strum et gaudium fidei, ut gratulatio vestra abun-
sti, non falsitas, annuntietur, Veritatem quippe an- « det in Christo Jesu in me, per meum adventum
nuntiabant quidam etiam si non veritate, id est non « iterum ad vos. Tantum digne Evangelio Christi
vero animo. (2) Terrenis enim cupiditatibus consu- « conversamini, ut sive cum venero et videro vos,
lentes regcm ccelorum annuntiabant, habentes in • sive absens audiam de vobis, quia statis in uno
Jingua veritatem, sed non in pectore castitatem,qui « spiritu unanimes, collaborantes fidei Evangelii :
sunt utiles eis quos instruit Dominus. (3) Unde ait: « et in nullo terreamini ab adversariis qus est
Qux dicunt. facite, qux autem faciunt nolite facere « illis causa perditionis, vobis autem salulis. Et hoc
(Matth. xxiii.) Ex occasione enim evangelizant qus- « a Deo, quia vobis donatum est pro Christo non
rentes ab hominibus suacommoda, vel pecuniarum, « solum ut in eum credatis, scd ut etiam pro illo
vel honoris, vel laudis humans, quoslibet volentes j) j « patiamini, idem certamen habentes quale et vi-
accipere raunera, non tam salulem ejusqusrentes « distis in me, et nunc audistis de me. »
cui annuntiatur commodum suum. Qui vero audit Scio enim quia hoc, (Ambrosius) scilicet pati pro
salutem, si in iilum crediderit quem illi annuntiant, Christo vel Evangeliiex mea predicatione profectus,
qui annuntiat habebitdetrimentum.cui annuntiatur venietmihiiu futuroin salutemsternam,qut>dillipu-
habcbit lucrum.quia annuntiat Evangelium, scilicet tant ad mortem.Proveniet dico nonsolum meomerito,
rectam fidem, sed non recte. Et ideo non est rectus: sed etiam per vestram orationem, id est adjuvante me
quod annuntiatur rectum est, sed qui annuntiat vestra oratione, et per subministrationem spirUusJesu
non est rectus. Quare ? quia aliud qusrit in Eccle- Christi, (Haimo.).id est per Spiritum sanctum qui
sia quam Deum : si Deum qusreret, esset castus. sua me quasi ruiturum columna fulcit, id est auxi-
Quisquis a Deo prster Deum aliquid qusrit, non lium prsbente et subministrante mihi Spiritu san-
(2) Aug., in psalm. xc. (3) Id., De verbis Evang.

229 COLLEGTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. i_30
cto. Provonict mihi, dico, in sululem quae sulus ei-it, A rttm Christo mttlto tnrlius cst. Apparct onim oum
secundum exspertationcm et spem tneam, id cst erit ejus quod optimum ost dicoro sc habcrc concupi-
tunta quantam salulem exspecto, et in prmsonti scontiam, ut cum o duobus oompellatur, nltorius
sporo. Et hoc iirmiter spero, qttia in nullo statu, sci- tantumhoc habeat ooncupisccntiam, alterius necos-
licet prosperis ctadversiscoH/jjnitVtr,ut aliquo modo sitatem. Sic ergo distinguendura cst: Coarctor vel
cedam a prsdicatione. rArnbrosius] In nullo dicit compollor e duobus. Deinde sequitur, egodico, dc-
sc confundi, quia et spes promissionis magna est, siderium habens, vel concupisccntiam dissolvcndi,
ct res vera et honesta. Non confundar dico, sed in ab his miseriis quibus quasi compedibus vinctus
otnni fiducia, quse sicutsemper a tempore convcrsio- sum et cum Christo csse prtescntialiter. Et quasi
nis fuit, ita et nunc est, dum in vinculis laboro, quis qnrcret: Quare hujus rei potius habcut concu-
Chrislus, id estfamaetgloria Chi-isti,mur/iii/ira/ii(ur pisccntiam?subdit: quiti multo molius est quantura
apud gentes, ct in corpore tneo; qtiod fragilius est. ad me. Et qtiasi iterum dicerctur: Cur ergo c duo-
Magnificabitur dico, sive per vitaiu, qua mihi con- bus conipclleri8? subdit, qnia est manendi necessi-
ccssa eum prsdicabo. sive per morlem, qua perse- tas, dicens : Permanere atttem in rarne necessarium
verandi in eo, et pro eo moriendi famam dabo. Et cst propter vos, non propler mc. Quasi dicat: Illud
est sensus: Magnificabo Christuni, si vixero, do- n est mihi mclius, hoc necessarium vobis. Ideo
cendo; si moriar, exemplum relinquendo. Mihienitn. illud cupio, hoc non rccuso. (5) Sunt quidam homi-
Quasi dicat: ltecte per vitam magnificabo, quia nes imperfecti, qui cum patientia moriuntur ; et
Christus est mihi vivere, quia causa ejus vivo, ut; sunt quidara perlecti, qui cum patientia vivunt.Qui
eum magnificem non ob aliud, per mortem meami adhuc desiderat vitam istam, cum illi vencrit dics
magnificabitur: et recte.quia tnori est mihi luaum, mortis, patienter tolerat morlem. Luctatur advcr-
quia Christus morlis mes prsraium est. Vel, ipsumi sum sc ut sequatur voluntatem Dei, ct hoc potius
mori, est mihi lucrum, quia per mortem ab hisi agit animo quod elegit Deus, non quod elegit volun-
miseriis liberatur, ct ad beutitudinem transit, ett tas humana, et ex dcsiderio vitao prssentis fit lucta
per mortem multos lucrutur Deo. cum morte, et adhibet patientiam et fortitudincm
Quodsi. Quasi dicat: Christus est milii vivere utt ut squo animo moriatur, isle paticnter moritur.
eum magnificera. Quia si vivere, hic mihi fructusi Qui vero dcsiderat sicut Apostolus dissolvi et csse
operis, id est tam dignus fructus de meo opere,, cum Christo, non patienter moritur, sed pationter
scilicet magnificare Christum, quod opus facio dumI vivit, delectabiliter moritur.Vide Apostolum patien-
mihi datur vivere incarne: si, inquam, hoo est,ecce3 tor viventcm, id est cum patientia: hic non amare
ignoro, id est nescio quid eligam nedum appetam,, vitam, sed tolcrare. Unde ait: Cupio dissolvi, et
scilicet mori an vivere. Quasi dical: Nisi hic fru-- C esse cum Christo multo melius est. (6) Tsdium
ctus esset.non est dubium quin mori cligc.rem,nisii enim illi erat manore in carne, et cx duobus patie-
Chrislum haberera prsmium, et ideo ne dubitetis,, batur angorcm. Alterum optimum duccbat, unde
Philippenses, mori pro Christo. Vel ita, miht vivere. passioni appropinqtians vehementius glorificaba-
Quasi dicat: Merilo magnifico Christum, sive vitai tur, dicens : Bonttm certamen cerlavi, de reliquo re-
sive morte, quia Christus est mihi vivcre, id estt posita est mihi corona, ctc. (// Tim. iv).
mihi vita hic et in futuro : hic per fidem ot spem.ini Vel ita potest distingui: Quid eligam ignoro: co-
futuro per speciem : pro hao vita mortale corpuss arctorenim desiderium habens e duobus,id est di-
tradit, ut recipiat ipsum immortalc in sternum. i. solvendi et in carne manendi, et hoc cst habens de-'
Unde subdit: Mori pro Christo est raihi lucrura.i. siderium, ctc, id est quia dosidcriura et esse cum
Quia si. Quasi dicat: Christus est mihi vita hic ct;t Chrislo multo melius est, sed manero in carne ne-
in futuro : quod utique est per bona opera. Quia,L, cessarium est propter vos. Et ego confidens in hoc,
id est sed, si vivere, id est bene operari in carne : scilicct quia necessarium est me manere propter
quod mirum videtur, cum in carne non habitet nisisi vos, scio quod manebo, etc. [AmbrosiusJ Ecce scicns
peccatura, est mihi frucius operis, id est miihi tamn melius esse et esse cum Christo, sed necessarium
fructuosum opus, per quod scilicet Christus sitit n] esse ut maneret in carne propter instructionem
mihi vita hic et in futuro. Ecce ignoro quid eligam,i, credentium et profectum fidclium, non quod sibi
mori scilicet an vivere. Coarctor enim vel autem. i. tutius est elegit, scd quod multis cxpedit, ostendens
Quasi dicat: Non solum ignoro quid eligam de duo- > quantum affectum habeat circa eos, hoc secutus
bns, sed etiara coarctor de duobus. Vel ita junge::: quod proficeret per charitatem quam anteposuit
Ideo ignoro, quia coarctor de duobus, id est ex de- e- omnibus. Vel ita, et ego scio, non dubic, sed confi-
siderio dissolvendi et neccssitate vivendi. (4) Non n dens in misericordiaDei, hoc scilicet quiu mancbo,
enimita distinguendum u.dicatur,coarctor,etpostea ia id est non parum quidem, sed diu permanebo omni-
, sequatur, e duobus desiderium habens, scilicet dis- 3- bus vob'.t minoribus et majoribus, scilicet ad profe-
solvendi et in carne raanendi, quia ex ipso sermonisis ctum vestrum, ut crescatis per bona et ad gaudium
textu dijudicatur, quoniam sequitur distolvi et essese fidei, ut scilicet de fide vestra gaudearaus, vel ut
(4) August., De doctr. Cbrist, (6) Id., in psal. xcm,
(5) Id., super Joannem,
vos do fide gaudeatis in ea proficientes, qus noi >n A quia pati est donum Dei, et quia patior et quia utUe
est nisi ubi munda est conscientia. [Ilaimo.] Et il.la est, ut supradictum est, ergo qui jam me fecistis
'et gaudere de communione vestra in Evangelio Christi,
guudeatis ut proficiatis, ut gratulatio vestra abundet
in Christo Jesu, qui benefecit vobis, qui me vobis is implele gaudium meum addita sustinentia tribula-
incolumem reddidit et liberatum a vinCulis, id esl st tionis et caeteris qus sequuntur, et hoc est quod
ut abundanter agatis gratias Christo cum gaudio. o. ait: Si qua ergo consolatio est in vobis in Christo,
i- id est si vultis habere consolationem in rebus Chri-
In me, id est pro me Jiberato et servato vobis, scili-
cet per meum advenlum iterum futurum ad vos con- I- sti, id est remissione peccatorum, et in aliis donis,
firmandos, et veniam utique ad vos, si tantum-i- vel siconsolarime vultis,ai j*uodso/a(ium charitatis,
modo digne conversamir.i Evangelio Christi, id cst it id est si vultis ut charitas Ecclesiarum qus orant
disciplina Dominica, quia secundum meritum ve- ;- et bona agunt pro fratribus si vobis solatium et
strum dabitur mihi vita ad opus vestrum. Et itudi-i- confortatio in adversitatibus vestris; (8) et si qua so-
gne u( sive cutn vetteroet videro vos, sive cum absens s cietas Spiritus sancti est vobis, id est si vultis ha-
fuero audiam de vobis hoc, scilicet quod statis in fidee bero unionem quam facit Spiritus sanctus : in om-
et devotione conlra adversarios, et hoc in uno Spi-- nibus fidelibus, propter hanc societatem illi in quos
rilu sancto, cul non haeret contrarius spiritus, etII- venit primitus Spiritus sanctus linguis omnium
sicut ipse unus ita et vos unanimes esse debetis.i. gentium loquebantur; et si qua viscera miserationis
Unde subdit: Vos dico unanimes voluntate, et col- sunt in vobis, id est si pius affectus est in vobis de
laborantes, actu fidei Evangelii, id est totis viribuss quo proccdat miseratio, implele gaudium meum.
laborantes ad implendu ea qus fides Christi exigit. Gavisus quidem de fide vestra, et implete gaudium
Omnis enim pugna unanimiter aggressa victoriaml ut constanter patiamini. [Ambrosius] Vel, secun-
parit.-Et post hsc, in nullo terreamini ab adversariiss dum aliam litterum, si qua ergo exhortatio est in
qui vos terrent per aspera qux estillis causa perdi- Chrislo, id est si vera exhortatio spei in Christo
tionis sterns, vobis autem causa sulutis sterns. Ett apud vos qua nos invicem consolamur: et si quod
hoc etiam quod patimini non a vobis est, sed a Deo,, solalium charitatis communis est vobis ; et si qua
quia pro merito Christi qui Patri obedivit hsc inter societas spiritus sancli cst vobis per quam jungimur
alias gratias data.est vobis. Unde subdit: ryuia fio- in uno novo corpore; et si qua suntviscera misera-
nalum esl vobis quasi prsmium, pro Christo qucm tionis, id est affectus pietatis erga me, id est s: in
diligitis. Quid ? hoc scilicet, non solum ut in eum animo vestro sum, sicut vos in meo; implete gau-
credatis, sed pro illo paliamini. (7) Unde major glo- dium. Tunc illa vera sunt si hoc fit: Hsc qus su-
ria erit. Utrumque ergo ad Dei gratiam pertinet,et pra numcravit, tunc vera probando significant, si
fides credentium et toleraniia patientium, quia C ( ista quue subter mandat fuerint servata: in quibus
utrumquedixit esse donatum.Vosdico ftatVntesidem non videntur probati, si non sit quod subdit scilicet
cerlamen,Contra hostes quale et vidistis fn me, dum non impleant gaudium et cstera servent. Implete
apud vo8 prssens fui, quando verberatus sum nu- gaudium dico, ita ut non modo patiamini, sed ut
dus pro muliere, pythonissa, a qua spiritum mali- idem sapiatis, non diversa in fide. Habentes eamdem
gnum exclusi qus magnum quaestum prsbebat, vel charitatem ad omnes, unanimes, unius voluntatis,
stabat dominis suis; quale nunc audistis de me, dum idipsum sentientes, ut mala cujusque sintomnium,
absens Sum vobis. Quasi dicat: Non hortor vos ad nihil per conlentionem agentes, ut alius alii conten-
id quod ipse horream, sed quod in me impleo. dant prsponi. Nota quosdam contentiosos fuisse
180 CAPUTII. inter eos. Vel, nihil per contentionem, utbona di-
VEBS.1-8. — « Si qua ergo consolatio in Christo, cant, non contentiosis verbis loquantur; ut nihil
« si quod solatiam charitatis, si qua societas spiri- agentes, per inanem gloriam, id est propter famam
« ttis, si qua viscera miserationis, implete gaudium saeculi qus inanis est. Sic eos constringit, ut si
« meum, ut idem sapiatis, eamdem charitatem ha- hsc non custodiant, nec in prsdictis probati vi-
« bentes, unanimes, idipsum sentientes. Nihil per deantur, quia in illis nolent se improbatos videri,
« contentionem neque per inanem gloriam, sed in j) rj ista quoque servent ut perfecti sint. Sine dubio
« humanitute superiores sibi invicem arbitrantes, enim aliqui erant inter eos dissentientes, inquieti,
« non qus sus sunt singuli considerantes, sed ea inanis gloris causa contendentes, pacem Ecclesis
« qus aliorum. Hoc enim sentite in vobis quod et rumpentes. Sed in humilitate sitis degentes, ut de
« in Christo Jesu, qui cum in forma-Dei csset, non vobis humilia sentiatis. Et sint arbitranles.id est in
« rapinam arbitratus est esse se squalem Deo, sed cordibus suis dijudicanles alios,-t'6i esse superiores,
« semetipsum exinanivit formam servi accipiens in id est digniores apud Deum, et hoc, invicem, alter
« similitudinem hominum factus,et habitu inventus scilicet aiterum reputet digniorem.Non ita hoc de-
« ut homo ; humiliavit semetipsum factus obediens bemus sstimare ut nos sstimare fingamus,sed vere
« usque ad mortem, mortem autem crucis. » existimemus posse aliquid esse occultum in alio,
Si qua ergo. A prsdictis infert. Quasi dicat: Et quo nobis superior sit, etsi bonum nostrum quo
(7) August., De gratia et libero arbitrio. (8) August., De blasp. 8. Spir.

233 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PIIILIPP. 234
illo videmur superioros esse, non sit occultum. A _ eratinfectussocundumformamDei, factus, inquam,
Non qux stta. (9) Hic docet quomodo vitent con • in similitudinem hominis,id cst mortalis et passibi-
tentionem, et inanem gloriain, et quomodo arbi- lis ut alii homincs. (14) Per hoc ergo quod homo
tronlur alios superiores, scilicet si consideraverint factus est,et in similitudinem hominum se exinani-
non sua bona, sed aliortim. Quasi dicat: Ut hsc vit, ipse est Christus, et factor et factus. (15) Vide
prsdicta faciant, non sint consideranles, singuli factorem ; omnia pcr ipsum factasuut (Joan. i).Vide
guam sua sunt bona vel mala,*i<2qua aliorum sunt. factum, in similitudinem hominum factus.
Illa enim prsdicta possunt illi facere qui non sua Videmus ergo Christum Jesum, et Deum et ho-
tantum attendunt, sed qure aliorum sunt, ut Chri- minem, et factorem rerum, et factum in rebus; ct
stus qui pro aliis tanta tulit ;nequc ulla res officio- Creatorem hominis, et creatum hominem. Deus
sum istud obsequium facit libenter impendi, nisi Christus squalis est Patri.tantus est quantus ille ;
cum cogitamus quanta pro nobis tulerit Dominus. talis est qualis ille : hoc est q- od ille, non hic est
Unde admonens subdit: lloc enim sintiic in vobis. qui ille:quiaillePater, hicFilius. Sedhoo est quod
Quasi dicat:Adpatienliam ethumilitalem vos invilo, ille, quia ille Deus et ille; ille omnipotens, et ille ;
et ut qusratis qus aliorum sunt, non vestra, et ut illo immutabilis,et ille. Ideo non rapina erat squa-
hoc servetis, exemplum Cbristi assumite. Hoc enim n lis Deo, quia natura erat natus et semper natus,
sentite in vobis, id est debelis sentire in vobis, quod ' sicut est natus et semper natus: et sicut semper
et in Christo Jesu fuit, (10) ut sicut Christus non natus, ita semper squalis. Non itaque insqualem
attendit qus sua sunt,scd vestra,in eo quod carnem genuit, vel squalitatem jam nato addidit, sed
assumpsit,et sine peccato cum esset,peccata nostra gignendo eam dedit, quia squalem, non imparem
suscepit, ita et nos ad ejus imitationem invicem genuit. (16) Non igitur immerito Scriptura utrum-
onera nostra portemus. Qui cum in, etc. Uic osten- que dicit, scilicct et squalem Patri Filium, et Pa-
dit in quo Christum imitari debcmus, scilicct in trem majorem Filio,illud propter formam Dei, hoc
humilitatc;sedantequamhumilitatemChristiosten- propter formam servi. Propter quam non tantum
dat,prsmittit alta de Christo.ut hi in quibus locus Patro, setl etiam seipso et Spiritu sancto minor
estabjectionisnon dedigncntuf humiliari, cumChri- factus est, et etiara minoratus est paulo minus ab
stus adeo altus tantum sithurailiatus.Cujus allitu- angelis (Hebr. n). Ergo et homo factus est et per-
dinera ostendit diccns: Qui Christus cum, non dico manens Deus.Homo enim assumptus esta Deo,non
aocepisset, sed esset in forma Dei Patris, id cst in in homine consumptus est Ucus.Ideo valide rationa-
plena essentia et squalitate Patris, arbitratus est, biliter, et Patre minor est homo Christus, et Patri
id est certissime scivit, se esse xqualem Deo Patri, squalis est idem ipse Deus Christus. (17) Christus
non faciens rapinam, id est non usurpando quod 'C enim Dei Filius et Deus est homo :Deus ab sterno,
non suum esset, ut diabolus fecit, et primus ho- homo in ssculo: Deus, quia Dei Verbum; homo,
mo. (H) Sed Christus non usurpavit squalitatem quia in unitate persons accessit Verbo anima
Dei, quia vere erat squalis per naturam.In ea erat ralionalisetcaro. Cum enim essetunicusDei Filius,
squalitate, in qua natus erat. (12) Erat enim Chri- non gratia,sed natura, ut esset etiam plenus gralia
stus squalis Patri, nalus,non factus. Ideo nonerat factus cst et hominis filius, unus Dei Filius, idem-
illa rapina, quia natura erat illi squalis a quo ge- que hominis filius :non duo filii Dei.Deus et horao,
nitus est. Vel, non est arbitratus esse se squalem sed unus Dei Filius: Deus sine initio, homo a
Deo, secundum humanitatom, scilicet quod esset certo initio. Sicut enim non augetur numerus per-
facere rapinam, id est non suum prssumere. Sed sonarum cum caro accedit anims, ut sit unus
semetipsum. Ostensa altitudine subditdchumilitate. homo, sic non augetur numerus personarum cum
Quasi dicat: /Equalis erat Deo Patri, sed, quamvis homo accedit Verbo ut sit unus Christus. Legitur
esset in forma Patris, manens utique quod erat itaque Deus homo, ut intelligamus hujus persons
exinanivit semetipsum. Quomodo ? non substantiam singuJaritatem,non ut suspicemur in carnem muta-
evacuans, non formam deitatis mutans, sed for- tam divinitatem. (18) Non enim in illa susceptione
mam servi accipiens, non formam Dei amittens.(13) jrj alterum eorum in alterum conversum et mutatum
Forma servi accessit, non forina Dei discessit. est; neo divinitas quippe in creaturam mutata est,
Exinanivisse se ergo ab invisibilitatis sus magni- ut desisteret esse divinitas, nec creatura in divini-
tudine,se visibilem deraonslrasse,per formam servi tatem mutata est, ut desisteret esse creatura. Et
susceptam,quasi enim dignitate se exuit, dum for- /taofiu.Quasi dicat :Factus est in similitudinem ho-
mam servi sjbi univit forma Dei. Et nc putares for- minum, et etiam suo habitu, id est sua conversa-
mam servi in eo, scilicet Christo, fieri immortalera tione inventus est alicui volenti experiri, ut alius
addit: Factus est, secundum formara servi qui homo, quia comedit, bibit, sedit, etc. Vel ita: Ha-
(9) Augtist.. De 83 Qusst. (14) Id., in serm, quod.

/10) Id., in eodem. (15) Id., De verb. Evang.
(11) Id., super Joannem. (16) Id., De Trinit.
(12) Id., in psalmo cxxx. (17) Id., in Enchir.
(13) Id., super Joan. 18) Id., De Trinit.
PATaot. CXCII. §
233 PETM LOMRARDI 236
habitus in eu ro dicitur.qua. ut habcatur acccdit vcl A alapas, flagella, usque ad mortera. Et si pamm cst
accidit.Vcrumtamen hoc interest, quiaqusdam oo- hoc, aliquid dc genere mortis addcndum est. Mor-
rum qus accidunt ut habitum fuciant non mutan- tem autem. non quamlibet,sed crucis,qusignomi-
tur, sed ipsa mutant in se integra ct inconcussa niosior est. [AugustinusJ Ecce habemus humilitatis
manentia,sicut sapientia accidens horaini, non ipsa exemplum, supcrbis medicamentum.Quid ergoin-
mutatur, sed homincm mutat, quem de stulto sa- tumoscis, homo?0 pellis morticina,quid tenderis?
pientem facit. Qusdam vcro sic accidunt ut rau- 0 sanies fctida, quid inflaris ? Princcps tuus hu-
tent et mutentur, ut cibus qui amittens suam spe- milis, et tu superbus ? Caput est humile, et mcm-
ciem in corpus vertitur,et exilitatem atquo languo- brum superbura ? Absit IPropter quod. Ostendit hu-
rem in robur atque valentiam commutat. Tertium militatera Christi qus.maximcin passionc apparuit,
genus est cum ea qure accidunt ncc mutant ca qui- nunc incipit de claritate ejus secundum horaincra
bus accidunt nec ab eis ipsa mutantur, s'cut an- qusabejus rcsurrectionesumpsitexordiura.Utcnim
nulus in digito positus, quod genus rarissime in- Christus resurrectione clarificaretur.priushumilia-
venitur.Quartum gcnus cum ea qus accidunt mu- tusest passione ;humilitas, claritatis est meritum ;
tantur non a sua natura,sed quodammodo forman- claritas, humilitatis est prsraiura; sed hoc totum
tur, et aliam speciem et formam accipiunt, ut est U factum est in forma servi. ln formaenim Dei sem-
vestis qus dejecta atquo deposita non habet eam per fuit, et erit claritas. [Arabrosius] Quid ergo in
formam quam sumit induta. Induta enim raembris quantum humilitas mereatur,ostendithic ut magis
accipit formam„quum non habet exuta.Quod genus hanc appeteromus calcata jactantia.
congruit huic operationi. Deus enim Filius seroet- VERS.9-11. — « Propter quod et Deus exaltavit
ipsuro exinanivit, tron formam suam mutans, scd « illum, et donavit illi noracn quod est superomne
formaro sorvi accipiens :noque convcrsus aut t*ans- « nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur
mutatus in hominem.amissa incommutabili stabi- « coolestium, tern-estrium et infernorum, et omnis
litate,et in similitudincm 181 hominum factus est « lingua ccnfiteutur quia Dominus Jesus Christus
ipsesusceptorverumhoraincra suscipiendo [HaimoJ «in gloria est Dei Patris. »
Hic enira sirailitudo veritatcm cxprirait. ' Proptcr r/uorZ,soilicotquia tam humiliter Christus
Et habitu inventus u( Aomo.id est habendo homi- passus est moriendo, et DcusPater cxaltavit illum,
ncm, inventus est ut horao eis quibus in homine donundo immortalitatem.impassibilitatem. Exalta-
apparuit.Quod dicit ut homo.taleest.quale etillud, vit ergo secundum humanam naturam.qu" glorio-
quasi Unigeniti a Patre. (Joan. i.) Veritatem enim sior facta ost in resurreclione, in quo ct natura di-
exprimit. Habitus autom istc non est ex primo ge- vina potest dici exaltata secundum ostensionera,
nere [Augustinus.J Non enim manens in se natura C quia crepit sciri quod crat. Sicut in assumptione
hominis,naturam Dci mutavit.nec ex secundo. Non infirmitatis dicitur exinanita, quia non appa-
enim mutavit homo Deum, ct mutatus est ab illo, ruit quod erat. [AuguslinusJ Et donavit, per gra-
nec ex tOrtio. Non enim sic assumptus est homo.ut tiam f//f, homini Christo nomen quod est super
nec ipse mutaret Deum,ncc ac ipso mutarotur ;sed omnenomen, id est honorificentiam, scilicet quod
potius ex quarto. Sic enim assumptus est, ut com- vocatur Deus. Hoc et ante resurrecLionem ha-
mutaretur ineffabiliter et cxccllentius atque conjun- buit.serl post resurrectionem quod erat, in eviden-
ctius.quam vestis cura ab horaine induitur.Noraine ti positum est ut scirent horoines et dsmones; et
ergo habitus satis significavit qualiter dixit, in si- tunc res dicitur ficri quando innotescit. Quod crgo
militudinem hominum fuctus.quia non transraigra- a conceptione acceperat, dicitur ei donatum post
tione in hominem.sed habitu factus est.cum indu- resurrectionom propter raanifestationem. Sed qus-
tus est hominera, quem sibi uniens quodammodo riturcuidonaverit.utrumhomini.anDeo.Homini do-
atque conformans immortalitati sternitatique con- navit nomen quod est super orane nomen, non Deo,
sociaret. (19) Non ergo oportetintelligi Verbum mu- neque enim cum in forma Dei esset, non excelsus
tatum esse susceptione hominis, sicut nec membra erat; aut non ei genua flectebant, coolcstia, terre-
veste induta mutantur, quumvis susceptio ijla inef- f) na et inferna, Sed cum dicitur propter quod illum
fabilitcr susccptum suscipienti copularet. Habitus exaltavit,8atis apparet propter quid exaltaverit, id
ergoestsusceptio hominis,quasi vestis qus non mu- est propter obedientiam usque ad mortem crucis.
tat.quod vestitur ad commendationem majoris hu- In qua ergo forma Christus crucifixus est, ipsa ex-
militatis, et ait: et humiliavit semetipsum, tara ai- altata est; ipsi donatura est nomen quod est super
tura, factus obediens Patri, non solum sustinendo omne nomen, ut cum ipsa forma servi, naminetur
convicia etopprobria,scdetiam usqueadmorlem.(2Q) unigenitus Dei Filius.Hoc ergo illi datum est ut ho-
Quanta humilitas ! hurailiuvit se Christus usque ad mini secundum quem factus cst Filius obcdiens us-
incarnationem, usque ad mortalitatis humanspar- que ad mortem, quod jam habebat idem ipse Dei
ticipationem, usque ad diaboli tentationem, usque Filius, Dcus de Deo natus squalis Patri. Nunquid
ad populi irrisionem, usque ad sputa et vincula.et enim antequam resurgerct, imo etiam antequam
(19) August., De Trinit. (20) Id., in serm. quodam.

237 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 238
homo fieret, non erat altus Dei Filius,Dei Verbum, \Jj dem in fine ;omnis lingua bonorum et malorum con-
Dcus apud Deum?[Augustinus] Donavit ergo secun- fiteatur sponte vel invite, quia Dominus nostcryc-
dum hominem Christo, secundum carnem mortuo, stts Christus in gloria Dei Patris, id est squalis Pa-
resurgenti, ascendenti: Ut in nomine Jesu omne ge- tri, quod hic quidam negant. Quomodo potest fieri
nu flectatur, cxlestium, terrestrium, ct infernorum, ut homo sit in gloria Dei Patris, eliam si adoptivus
id est ut imperio ejus subjici fatcantur Angeli et Dcus sit,homo in gloria Dei Patris non potest esse:
homines et dsmones. Sedet enim Christus ad dex- Nam hoc ei competit qui natus est de Deo, quiain
teram Patris post resurrectionem et ascensionem. gloria DeiPatris esse,est nihil defferre ab eo, ut una
Factum est hoc jam, nec videmus, sed credimus et; gloria sit Patris et Filii per naturam, per commu-
legimus. Unde et eo ipso quo erat filius David Chri- ncm substantiam ct virtutem. Cave qualiter intclli-
stus.factus est Dominus David. lllud enim quod na- gas virorumillustrium,Ambrosiiet Augustiniverba
tum est ex David,ita honoratum est ut esset Domi- prsmissa, nc sibi contraire putentur. Scitote ergo
nus David. Ergo in carne quam acoopit in qua mor- quia est donatio naturalis et cst donatio gratuita.
tuus est, in qua et ascendit, et sedet ad dextcram i Naturali donatione deditPaternomenquodestsuper
Patris ; in eadem ipsa sic honorata, sic clarificata, , omne nomen Deo filio non homini, id est Christo,
et in coelestem habitum mutata ; et Filius est Da-• _. secundum quod Deus, non secundum quod homo;
vid, et Dominus David,qui estDominus ccelcslium,, ncc fuit aliud darc, quam sibi squalem gencrare.
terrestrium et infernorum. |Ambrosius] Gratuita vero donalione dedit homini Christo, non
Vel ita quibusdam videtur,homini datum est no- Deo:quiaChristusnoninquantumDeus,sediriquan-
men quod est super omne nomen.quod nullo gene- tumhomopergratiam accepitnomenDei,necpergra-
re, nulla rationc convonit. Hoc est enim donum Pa- tiamadoptionis,sedpergrat_amunionis,utnonsitad
tris, scilicet esse Filium ; et nomen ejus super om- optivus Deus, sed verus Deus cui flectitur omne genu.
ne nomcn, hoc est esse Deum.quod non per solami VERS.12-18. — « Itaque, charissimi mei, sicut
appellationem, sed per naturam est super omnes « semper obedistis, non in prssentia mea tantum,
nomen :Hoc nomen non est datum homini. Si enimi « sed multo magisnuncin absentia meacum metu,
secundum quodhomo erat hoc accepit, tunc ipse Deii « et tremore vestrara salutem operamini. Deus est
Filius Deus sibidedithoc nomen.Quare ergo Pater « enim qui operatur in vobis et velle et perficere
dicitur dedisse quod divinitas Filii poterat hominii « pro bana voluntate.Omnia autem facite sinc mur-
prsstare ? Sed forte dicetur quia a Deo Patre suntt « murationibus et hssitationibus,ut sitis sine que-
orania, ideo ipse dicitur dedissc. Si ergo a Patre! « rela, et simplices filii Dei sine reprehensione in
omnia, quare nondicatur cunctaFilio suo pergene- « medio nationis pruvs et perverss, inter quos lu-
rationem dedisse, cum sibi squalem genuit? Itemi (C « cetis sicut luminaria in mundo verbum vits con-
donatum illi significat qui se exinanivit, qui for- « tinentes ad gloriam meam in die Christi,quia non
mam servi accepit.Sed nunquidpoteratseexinanis- « in vacuum cucurri.nequein vacuumlaboravi.Sed
se homo res infirma? [AugustinusJNunquid in for- « et siimmolor suprasacrificiumet obsequiumfidei
m.a Dei erat ante incarnationem ? Quod si non erat,, « vestrs.gaudeo ct congratuloromnibusvobis. Idi-
non accepit formam servi, nec se exinanivit; quiai «psumautemetvosgaudeto,etcongratulaminimihi.»
qui erat in forma Dei, se exinanivit formam servii Itaque, etc. [Haimo.J Quasi dicat: Quia Christus
accipiens.Ergo homini non est donatnm nomen Dei,, bumilis.itaperobedientiam exaltatus est.Itaque, fra-
sed ei qui squalis est Patri qui se exinanivit, cujusi trcs m:'i,in fide et dilectione,sicu( sempcr obedistisDo-
suntomnia aPatre. Illi donavit Deus Paternomen i minoctmihi,itanuncobodite, non in prxsentia mea
quodest superomne nomen.id estesseDeum perna- tantum servientes, sed multo magis nunc in abscniia
turam.quandoabeoplenusDeus natusest. Quomodo) mea,quia minus subvenio vobis, et operamini,id est
ergo dicit Apostolus, propter quod exaltavit et do- operibusmereamini,etprsparateti<*s(ram salutem,id
navit illi nomen, quia post crucem manifestatur r estvitaml8$sternam. Et hoc cum metu animi et
quidaPatre cum generareturaccepit.Cum autem a- tremore corporis,id est magno et manifesto timore,
creatura coepit sciri illius majestas, illius divinitas3 jj non prssumplione. Vel cum metu, id est cum
post crucem,passionem,et resurrectionem revclataa humilitate non superbe, quia qui timet semper hu-
cst hominibus.Ut in nomine Jesu omne genuflecta- milis est ne catlat, et tremorc manifesto. Deus enim.
tur, ccelestium, terrestrium et infernorum. Hicc Quasi dicat: Idco timendum est, quia non vos sed
aperit cui datum sit nomen Dei.Cui omniscreatura a Deus operatur. Et hoc, Deus enim est qui operatur
flcctit genua,id est Deo. Sed forte dicitur quod ho- in vobis, et velle bonum, et perficere bonum quod
mo adoptione Deus esset, et sic Christus ex partee vultis. Et hoc pro bona votuniate sua, non pro me-
verus Deus, et ex parte adoptivus erit. Adoptivo au- ritis nostris. (21) Nos ergo volumus, sed Deus ope-
tem Deo non flectit genua creatura, sed Deo veroo ratur in nobis et velle ; nos operamur, sed Deus in
causa creaturs. Constat autem Christum verumn nobis operalur et opcrari: hoc nos expedit et cre-
Deum esse,cui flectitur genu, non adoptivum. Tan- dere ct dicere, quia pium est et verum, ut sit hu-
(21) Aug. De bono persev.

239 PETRI LOMBARDI 2.0
milis confessio,ettotumdeturDco.(22)Perproprium i A t •' animn sim cognitis qus circa vossunt.Ncminem
cniiii urbitrium nisi Dei gratia ad juvetur, nec ipsui « euiui habco tam unanimom quisincera afftcLione
bona voluntas in homine esse potest.Omnia ttutem. « pro vobis sollioitus sit.Omnes eniin qus sua snnt
Adjungit hic patientiam humilitati. Quasidicat: : « qusrunt, non qtts Jesu Christi. Experimentum
Non solum cum raetu operamini, scd etiam omnia_ « autern ejus cognoscite, quoniam sicut patri filius
facite sine murmuratione, id est non negligenter ett « mecum servivit in Evangelio. Hunc igitur spero
indevote ; et sine hxsitationibus, ut non hresitetis> « me mittere ad vos, mox ut vidcro qus circa me
pati pro Christo, sed prompti sitis.Ita omnia facite• « sunt. Confido aufem in Domino, quoniam et ipse
ut sitis sine querela, quantum ad proximum, ut sci- « veniam ad vos cito. Necessarium autern cxisti-
licet proximus de vobis non possit conquori; ctt « mavi Epaphroditum, fratrcm et cooperatorem et
quantum ad vos, sitis simplices, non duplices utt « commiUtonem meum,vestrum autem apostolum,
qui duobus dominis servire volunt. Contra quod[ « ct ministrum neccssitutis mcrc, mittcre ad vos,
dictum est: Non potestis Dco scrvire et mammonx» « quoniam quidem omnes vos dcsidcrabat, et mce-
(Matth. vi). Simplices, dico, sicut filii Dei. [HaimoJ| « stus erat, proplerea quod audieratis illum infir-
SicutDeus simplex est, ita ct filii ejus puro ac sim- « matum. Nam et infirmatus est usque ad mortem,
plioi animo debent incedere; et ctiam quantum ad| nT « scd Dcus misertus est ejus. Non solum autem
exteros estote sine reprehensione,ut non sit in vobisi « ejus, verumetiam et raei, ne tristitiam supertri-
quod pateat reprehensioni. Et hoc ideo hortor.quia t « slitiam habcrcm. Festinantius ergo misi illum,
estis in tnedio pravx nationis, per opera el perversx> « ut viso illo ilerum gaudeatis, et ego sine tristitia
per diversas sectas, id est malorum.qui rectum or- « sim. Excipite itaque illum cum omni gaudio in
dinem depravant et pervertunt: qui dicuntur na- « Domino, et ojusmodi cum honore habetofe,
tio.quia non sunt renati ex aqua et Spiritu samcto. « quoniam propter opus Christi usque ad mortem
Inter quas lucetis, id est lucere debetis doctrina ctt « accessit, tradcns animam suam, ut impleret id
vita, id est ad hoc estis constituti ut luceatis. Et; « quod ex vobis deerat erga meum obsequium. »
ideo decet vos esse sine reprehcnsione. Lucotis,, Spero autem. Quasi dicat: Non solum litteris
dico. Sicut luminaria fixa in ccclo lucet in mtindo,, hoc moneo, sed etiam spero in Domino Jesu, id est
sic ot vos sol mundi estis quos illuminat lux vera. per misericordiam Domini Jesu Timollteummemil-
Et hoo ideo quia estis continentes verbum vitx, idI tere ad vos. Et hoc cito, adeo necessarium est ut
est qoia estis vasa Evangelii, sicut illa dicuntur veniat. Et adeo attentus est erga vos. Mittere, dico,
continere rationem vits animalis. Luminaribus i u( et ego bono animo sim, his cognitis gttx circa oos
bene sanctos comparat. Sicut enjm stellas coelinoni sunt, sicut vos eritis bono animo cognitis his qus
exstinguit nox, sic mentes fidelium adhsrentcs i C «- circa mo sunt. Ideo illum et non alium volo mit-
ccelo sacrae Scripturs non obscurat mundana ini- tere. Etcnim, id est quia netninem habeo nunc lam
quitas. (23) Et sicut illa quidquid agatur in terra i unanimetn, id cst qui ita concordet mcs voluntati
etiam si quid mentiantur de ipsis, suos tamen ini in hoc negotio, qui, ita sincera affectione pro vobis
ccelo cursus non obliquant nec tardant: ita sancti, , sollicitus sit. Hoc enim tempore muJti cum Apo-
quorum conversatio in cceliS'est (Philipp. in), pro- stolo mcrcenarii erant; filii vero vel pastores nulli,
pter mala mundi qus dcspiciunt; vel falsa quaes nisi Timotheus. Et vere. Omnes cnim qttxrunt in
confingemttir in ipsos, lucem verbi et vits exem- vobis qux sua sunt,non qux sutit Jesu CAn's(i.[Am-
plum nullo modo interpolant. Ita facitc ut dixi, brosiusj Negligentes enim erant de disciplina et
quod utique erit ad gloriam mcam, nedum vestram conversatione fratrum.Noncnim devotoanimo prs-
futuram, in die Chtisti, id est quandovidebiturChri- dicabant, scd propter propria lucra. Hi sunt mcr-
stus.Et vere gloriam habeo, quia non invanum, id cenarii qui sunt tolerandi, quia cadem babent in
est sine fructu, cucurri, in facile conversis ; ncquei ore qus ct pastores, qui utique sunt diligendi.Fu-
in vanum laboravi, in difficile convcrsis. Et non sores vero et latroncs qui occidunt, sunt cavendi.
lum tunc habebo gloriam, scd ctiam modo gaudebo Experimcntttm autem. Quasi dicut: Hunc raittam
intus, in mente, quia certa me manet rrierces ; cl: nrj ud vos, vos autem cognoscite in vita et doctrina,
congratulor, id est gratias ago vobis omnibus, etiam experiinentum ejus, id est ipsum quem nos experti
ti immolor super sacrificium et obsequium fidei ve- sumus et bonum cognovimus, quoniam, ipse obe-
slrx. Quasi dicat: Jam obtuli Deo fidem et opera dions mihi sicut filius patri mcctttn scrvicil Doo in
veslra, sod etiam si ipse pro vobis offeror, gaudeo, l.vangelio in quo potui experiri eum. Et quia ex-
ita et vos, si pro me immolamini gaudete. Et hoc pcrtus sum,hunc igilur spero memilleread vos,mox
est quod subdit: Propter idipsum autem et vos gau- ul uic/croquem exitum sint habitura qux circa me
dete et congrutulamini, id est gratias agite milti, si- sunt. Confidoautem in Domino, quoniam el ipsecito
cut ego vobis, si inimolor pro vobis. veniutn ad vos. [HuimoJ Hsc manifesta sunt,aperta
VERS.19-30. — « Spero autem in Doniino Jesu perstringamus ut in obscuris immorcmur. Interim
« Timotheum me cito mittcre ad vos, utet ego bono dutem exislimavi necessarium fore tnillcre ad vos
(22) August, ad Julianum. ("i3)ld., ex lib. Senlent. Prosperi.

241 C.OLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 919
Epaphroditumfralrem mcum in fide, ct coopcratorcmA i exhorlatus est eos, de cstero contra pseudoapos-
in praedicatione,.7. c.ommilitoncmin adversis.vestrum tolos monet ne legalia ah eis recipiant, sed fidem
autem apostolum, id est doctorem, ct ministriim ne- Christi solam sufficcro credant. Et incipit hic agere
cessitatis mcx, qui mihi neccssaria ministravit, ct desinceritatefideiquasi dc tolorantia et quibusdam
ideo mittere volui. Sunt etiam aJiro caiisrc, rcilicct aliis. Hucusquc monui. 1§3 De cxtero, id est
qttoniam quidem desiderabat vos omncs videro, et deinccps, o fralres mei, in fide, dico, gaudele in Do-
mxsttis erat, non do sc, sed de vobis pro eo dolon- tnino, id est gaudium omnis boni habeatis in Do-
tibus. Et hoc est quod subtlit : Proptcrea quod au- mino, non in carnalibus observantiis. Hoc quidem
di<:ratiseum infirmaium, id est vcrboratum mini- prssens dixi vobis, sed eadcm scribere vobis, qus
stratione, unde dolebatis. JVUWJ, ctc Quasi quis di- prrcsens dixi, scilicet ut in Domino tantum gau-
cerel: Cur moestus erat quia audicrant illum infir- deatis, miAi absenti qttidem non est pigrum vobis
malum,scilicet cum posscnt docipi? Itespondetur. autem necessarium est, contra instantes pseudo.
Quia non solura fama,sedetiam in ipsa rc infirraa- Ideo dicit necessarium scribere qus prssens dixe-
tus est, et ita confirmarefur audilus eorum magis rat, quia scriptura diutius manet quam prolatio(24)
ac magis, et dolor augoretur,nisi cilo ad eos voni- Videte, ct ut in Domino gaudcatis, videte, id est
ret. Et hoc est quod subdit: Nam et infirmalus est, r» . cognoscitc illos esse canes, non ratione, sed con-
non utiquc ex verberatione, sed ex rogritudine. Et suetudine contra insolitam veritatemlatrantes. (25)
hoc usqne ad tnortem, id est ad mortis periculum. Hsc est enim canum naturaut cum quibus habent
Sed Deusmisertuscst ejtts, sanando eum, non solum consuetudinem, sive boni, sive mali sint, non ad
autem ejus, verutneliam ct mei vel nostri quibus oos latrent; insolitorum autem personis visis etiam
eum servavit. [AmbrosiusJ In hoc misertusest mei innocentibus irritontnr. Bene ergo comparat cani-
ne haberem tristitiam dc morte r-uper tristiliam de bus, quia sicut canes magis scquuntur consuetu-
infirmitate, qus noccliat vobis. Et qnia Dous mi- dinom quam rationem, ita pseudoapostoli consue-
sertus est ejus et nostri, ergo festinnttlitts quam tudincm legis tenent, et contra veritatem irratio-
essct propositum misi ilhtm ad vos, u( viso illo ite- nabililer latrant et mordcnt. Et videtc, id est co-
rum gaudcatis, pro cu.jus absenlia tristari vos novi, gnoscile illos esse tnalos operarios. Mali operarii
et ego sitte trislilia sitn, quam habebam de vobisi sunt qui zizania errorum superserunt generoso se-
tristibus. Et quia misi eum, itaguc excipite illum' mini Evangelii, quibus frumenta enecanl. Videtc,
cum gratia, ut por bona opcra ostendatis vos gau- id eslcognos':ileillosesse,nondicocircumcisionem,
dcre de eo. Gaudio, dico, quod fit in Domino, id sed concisionem, concisi sunt, quia a Christo cssi
estquod sit spirituale, Ot, quia ejusmodi est, cum sunt: et alios csdunt, id est separant. iYos enim.
omni honcre habetote. Absoluta sunt hrcc, nec cgent C ( Q-iasi dicat : Bone hos nomino concisionem et non
interpretatione. Et debetis, qttoniam propter optts circumcisionem, no.s cnim, fideles tantum sumus,
Chvisli,\d est ut faceret opus quod Christus docuit; vere circumcisio. Credentcs enim circumcidunt cor
et fecit qui vonit ministrare et non ministrari, ac- suum, ut amputata erroris nebula aspiciant et co-
cessit ttsque ad mortem, id est pcriculo mortis ; noni gnoscant Deum crcatnrrc. Nos, inquam, qui, scilicet
coactus, sed ex voluntaria deliberationc, tradensi ea scrvitute qus grsce Latria dicitur, servimus
animatn, id cst vitam suam tit implcret id qttodl Deo, et hoc non in carnc, sed spiritu, id est ratione
ex vobis deerat erga mcum officium. Rem quippe! ab omnibus expedita, quia spiritus regit, caro
deilistis, sed qui mihi fcvret dc vobis, noni domatur. Carno enim servit Deo, qui de rebus
erat. carnalibus sperat placere Deo. [Augustinus] Cum
GAPUT III. vero caro ipsa ad bonaopera spiritui subditur,spi-
VERS.1-6. — « De cstero, fratros mci, gaudetei ritu servimus Deo qui carnem domamus ut spiritus
« in Domino. Eadem vos scribere mihiquidemnon l obtemperet Deo. Spiritus enim regit, caro regitur;
« pigrum, vobis autem necessarium. Videtc cancs,, nec spiritus bcne regtt,si non regatur. Innonnullis
« videte malos operarios, videte concisionem. Noss codicibus invenimus scriptum ita, gui Spiritui Deo
« enim sumus circumcisio qui spiritu servimuss p servimtts. Per hoo notat Spiritum sanctum esse cui
« Deo.et gloriamur in Christo Jesu et non in carnee Jatria exhibotur, scilicet servitus soli Creatori ex-
« fiduciam habentes.quamquam et ego habeam con- hibenda. Alia est servitus qua per charitatem jubc-
« fidentiarn in carne. Si quis alius videtur confi- mur servire invicem, qus Grsce dicitur dulia. (26)
« derein carne. ego magis circumcisus octava diee In pluribus ctiam codioibus Latinis,in Grscis vero
• ex genere Israel de tribu Benjamini, Hcbrsus exx omnibus vel penc omnibus, reperitur ita scriptum,
« llebrsis, secundum legcni Phari3sus, secun- qui spiritui Dei servimus. Attende etiara cum non
« dum trmulationem pcrsoquons Ecclesiam Dei,, dixerit, nos babemus cireumcisionem, sed ttos su-
« secundum justitiam quae in lege est conversatuss mus circumcisio, sio aocipi. Hoc voluit signifi-
« sino quercla. » care Apostolus : Nos sumus justitia ; circumcisio
Deccetcro.Hucusque contra tritulationes maximee enim justitia est. Magis autem commendat quod
(24) August., De grat. nov. Test. (26) Id., in serm. quodam.
(25) Id.. De Trinit.
dicit, diocndonos csse circumcisioncm, id est ju- A PauJus, id est modicus dicitur. Elsccundum justi-
stiliam, quod dicendo nos esse circumcisos, id est tiam, non veram, sed qux in lege est, quae manus
justos : sic tamen ut cum justitiam dicit, essc, ju- comprimit, non aniraum, qus timore, non amore
stos esse intelligamus. servirc facit. Conversatus sum sine querela, id est
[Haimo.] £( gloriamur in Christo Jesu, maxime, sine clamore de me facto. [AugustinusJ Nota quod
quia nostra gloria tantum Chrlslus esl. Et nos su- dicit se secundum justiliam legis conversatum :
mus habentes fiduciatn,id est spem sulutis,in came, idem tamen alibi ait: In quibus el nos ambulavimus
id est in carnali circumcisione, vel in genere. (27) aliquando in desideriis camis, facientes voluntatem
Respexit quosdum in carne fidontes. Ipsi erant qui carnis, et eramus natura fihi irx (Ephes. n). Talis
decircumcisione carnisetaliis carnalibus obscrvun- justus erat secundum legem. Malum erat talem ju-
tiis, nec non etiam de genere gloriabantur. Et nc stitiam sectari, quia quod in eo fuit sine querela;
videatur Apostolus non posse fiderein carnc etcon- hoc de illo magnam faciebat querelam.
teranere quod non habct, subdit: Quanquam ego VERS,7 12. — i Sed qus mihi fuerant lucra, hsc
habeam, id est habere possim confidentiam in carne. « arbitratus sum propter Christum detrimenta.Ve-
si qua esset. Et vere possim, quia plus aliis, ethoc « rumtaroen existimo omnia detrimentum esse pro-
est quam subdit: Si quis alius a me qui vos decipit, .. « pter erainentem scientiam Jesu Chrisli Domini
videturconfidere in carnc, quasi inde justus sit, ego « mei, propter quem omnia detrimentum feci, et
magis vidcor, debere confidere quam illi pscudo, « arbitror ut stercora ut Christum lucrifuoiam, ut
quia ego sum circumcisus octava die, a nativitate « et inveniar in illo non habens meam justitiam
mea. Quasi djcat: Non major circumcisus sum, « qus cx lege est, sed illam qus ex fideest Christi
sed habeo circumcisionem pctava dic, ut lex Moysi « Jesu, qus ex Deo est jusiitia in fide ad cogno-
prscipit hominem, scilicct octava die circumcidi « scendum iJlum, et virtutem resurrectioms ejus,
cultello petrino.Innuens quod post tempus,vndie- « et societatcm passionis illius,configuratus morti
rum in octavo, id cst sterno dic a Christo petra « ejus, si quo modo occurram ad resurrecUonem
perfectc circumcidemurab omni corruptiono poens « qus est cx mortuis, non quod jam acceperim,
et culps. Et sum ex genere Isracl, id est non pro- « aut jam perfectus sira. »
selytus, non advcna ad populum Dei, scd a paren- Sed qux mihi, ctc. Hsc omnia prsdicta babui,
tibus natus Judsis ; et sum non de minori tribu, sed qux mihi fuerunt, ante Christum, lucra ut signa
sedde tribu Benjamin, qus non fuit do concubinis, veritatis, hxc sutn arbitratus, si post veritatem se-
qus tribus adhssit non recedens a templo quando querer, esse detrimenla, scilicet quidquid boni est
facta cst scparatio in scrvo Sulomonis. Tunc onim deterentia. [Ambbrosius] Et hoc propter Christum,
tribus Juda qus erat regia, et tribus Bcnjamin, et C s-ilicct neadventumChristiostenderem,velnondura
tribus Levi qus erat saccrdotalis remanscrunt si- factum C8se,vel superfluum.Inaniaenim eranthsc
mul non recedentes a Jcrusalem et a lemplo ; cf omnia et impedimenta ne accederetur ad gratiam.
ego natus cx Itebrxis parentibus sum Hcbrxus. Verumlamen.Quasi dicat:Non solum propterChri-
Quasi dicat: Non deviavi a gente mea. Nota quod stum habendum.ita arbitratussum.wrumtamen, id
Hebrsi dicunturproAbrahsimutataliltera abAbra- est sed etiara si ipsura non possem assequi,xstimo
ham.unde origo trahitur, non ab Heber. Hocautem otnnia detrimentum esse propler hoc solum, scilicet
Augustinus retractat ita, diccns : Quod dixi ex propter scientiam Domini nostri Jesu Christi, id est
Abraham cspisse gentem eorum, est quidera et quam de Christo habcmus eminentem, csteris
hoc credibile, ut Hebrsi velut Abruhsi dicti esse scientiis, vcl qus eminet in eo plusquam in aliis.
videantur. Sed ex illo verius intelligantur appcllari Vel ad euradem sensum potest bsc littera jungi,
qui vocabatur Heber, tanquam Iiebrsi. Et sura secum priori versu. Quasi dicat:hsc omniaprsdicta
cundum legem; in qua egrcgius fui. Pharisxus, id lcgis habeo,verumtamen.idest sedtamen nonpar-
est non contemptibili plebi admistus, scd nobilitale tim, sed omnia existimo esse detrimenta, et hoc,
ab aliis scgrcgatus atque priraarius. Primarii enim propter cminentem scientiamid est ChristiDomiui.
quidam.etquasi ad nobilitatem Judaicam segregati JJ Hoc non mutatur, Propter guem, Chrislum, hono-
erant.non contemptibili plebi raisti,qui dicebantur randum, in est propter Jesu Christi dilectionem et
Pharissi. Nam dicitur hoc verbum quasi segrega- honorem, non solum sstimo ea detrimenta, sed
tionem interpretari:quisicut Latincer/rej-iusdicitur, etiam feci, docendo et spiritualiier vivendo, ut aliis
quasi a grege separatus.Et fui secundum xmulatio- apparerct omnia esse detrimentum:et quod plus est,
nem, id est dilectionom legis, perscquens Ecclesiam arbitror illa legalia non tantum esse detrimenta
Dei. Quidquid enim erat quod legi mcs adversarium bonorum, sed eliam u( stercora, quia inquinant jam
videretur impalienter ferebam, acritcr inscquebar. obsrrvantem. Et hoc ideo u( in futuro Chistum
Hsc apud Judroos crat nobilitas,sed apud Christuin lucrifacerem, id est Christum habeam prsmium :El
qusrilur humilitas. Ideo ibi islc Saulus dicebatur. hic inveniar, ralionabiliter attendenti membrum in
a Saule cujus erat proccra statura hic aufem illo capite, id est sim membrum illius ei charitate
(27) August., in serm. quod.

545 OOLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 240
eopulatus: quod aliter nequit fieri, nisi illa existi- A.A illum, scilicet cur natus, cur passus. Et ad cogno-
ment ut stcrcora. Quomodo autcm potest in illo es- scendum virtutom resurrcctionis ejus> id est ut
se ut membrum, subdit, inveniar, dico, non habens agnoscam qus est virtus resurreetiohis sus, scili-
nteam justUiam, qus ex lege est. Illa cst justitia cet justificatio credentium. Exillius cnim resurre-
qna quis pccnas timet, non amat justitiam. Quis- ctione justiflcamur, tanquam cnim a petra circum-
quis enim timuerit, et suis viribus legem implore cidamur. Rcsurrexit enim Christus, propter justi-
putaverit, et fecerit quod jubet lex non amando ficationem nostram, id est ut justos nos faciat. Et
justitiam, sed timendo pcenam, flt quidom socuu- agnoscam socios passioriis ejus, id estfrtictum qu
dumjustitiam, qus exlege est justus. De quajusti- venit ex societate passionum ejus. Ulam ergo bene
tia alibi dicitur: Suam volentesjuslitiam constituerc, noscit, qui pereamadoooli gaudia pervcriire credit.
justituB Dei, id est gratis non sunt subjecti (Rom. Ego dico, configuratus morti ejus. Hocnon mutatur.
viii).Sed si ex lege justitia est, quomodo cst lua? Si quomodo.Quasi dicat: qusro justificari ex fide,
Nunquid tu tibi imposuisti lcgem ? [Haimo.] Dcus et oonfigurari morli ejusChristi.Ego, dico, tentans,
legem dedit et imposuit, Deus te legi sus obtem- si quomodo, hoc idco dicit, quia difficile cst, occur-
perare prscepit. [Augustinus] Sed et tuu est, quia ram Deo, retribuens ei quod mihi retribuit, scilicet
de lege prssumis tua voluntate te lcgcm posse im- n calicem passionis. Unde propheta: <?ui<2retribuam
plere, existimans quia illa legalia manibus operaris. ' Dotnino pro omnibus, etc. (Psal. cxv). Ego, dico,
Von habens meam, dico, sed illam justitiam quosest pro hoc venturus ad resurreclionem, veram et glo-
ex fide Christi, qus impetrat a Deo, qiis toilit ti- riosam. Vel tentans, siquomodo, etc. In aeraChri-
morem.et dat amorem, quam Deus solus operatur sto, in judicio quod tantum sanctorum est prius
in nobis. Melius est enim justumesse quam homi- veniens ad resurrectionem veram quoj est, non
nem esse. Si ergohominemte fccitDcus, etjustura i inter mortuos, sed longe exmorluis. Quiautemlicet
te facit quod melius est; non tute, sedsinc tefecit t omnes resurgant in die judicii, soli tamen justi
te? non enim adhibuisti aliquem sensum ut te fa- gloriose mutabunlur, et occUrrent Domino in aera
ceret. Qui ergo fecit te sine te, non te justificat t deportati ab angelis, Irapii vero manebunt in tcrra,
sine te. Fecit te nescientem, volentem justificat; ctt quousque pcrcipiant tcrribilem sententiam judicis.
cum justitia vera sit ex fide, quid ergo opus estt Et ne videatur superfluum Apostolum tot pati.cum
lege? Omnimo tollenda estsecundum verbumlega- fidem et alia bona habeat, subdit: Nonquod, quasi
lium figuratum, Quosjustilia ex fide est ex Deo, noni dicat: Merilo jum pro illa gloria tantum laboro,
est ex nobis. Et si fides nostra sit et justitia, hscc quia non dico quod'jam acceperim aliquid gloriae,
scilicet ens in fidc. Sicut cnim ex fide nata est,;, quia si aliquid gloris accepi, nihil est ad compara-
184 ita cxistere non habet nisi in fide. «( tionem futurs, dut si quid jam accepi de cognitione
Deinde subdit commendatiouem fidei per multaa Christi, non dico quod iri illa jam perfectus sim, et
qus facit. Facit enim et in alia vita cognosccree si ita est de me, quid de aliis? Hoc dicit de se, no
Deum perfectc qui hic fide creditur, ct habere re-:- illi quos in hac Epistola laudat et iu quorum fidc
surrectionem, qus nostra rcsurrectio est virtus ctit et devotione se gaudere lestatur, ut homines infla-
effioacia resurrectionis Christi,et inhacvitahabere e tione extollantur,- sed laborent addere ut ipse facit,
societatem Christi in patiendo; nisi enim per fidemn qui tantus est. Si enim ipse qui tanta praeditus est
neraotantapatcretur.Et configurationcm mortis cj uss dignitate adhuc deesse sibi ad perfectionem confite-
ut, scilicet moriatur pro Cbristo, si opus fuerit,t, tur, quanto magis hi elaborandum esse sibi intelli-
sicut ipse pro nobis. Et boc est quod ait, fide, dico,), gore debent, ut justificationum merita etperfectio-
valente ad cognoscendumillum perfecte in futuro.). nis metam adipiscantur. Nemo ergo fidelium, etsi
Hoc videtur dicere de fide non habente tempus ope- 5- profecerit, dicat: Sufficit mihi. (28) Qui enim hoc
randi, qus tantum ad hoc valet. Et valente ad virtu- J- dixit, hssit in via ante finem, quem currens intue-
tem resurrectionis ejus, id est ad vcram resurrectio-)- batur Apostolus, et de sua imperfectioneconfiteba-
nis efficientiam, qus est virtus et cffectus rosur- tur, aliud in se intuens, aliud alibi qtisrens. Per
rcctionis Christi. Et in hac vitu vulet ad socielatemn J)j fidcm enim ainbulat, non perspeciem.Velitaquasi
passionum ejus, id est ad hoc ut socii simus Christi ti dicat: Idoo tento, si quoraodo occurram ad resur-
in patiendo. Quae societas est ex charitate, hoc di-i- rectionem, quia rion est verumqtiod acceperimjam
cit de fide habente tempus operandi. Inveniar dico ;o virtutem resurrectionis, aut quod jam perfectus
in illo, ego dico configuratus morti ejus, ut scilicet
et sim in, in cognitione Dei.
moriar pro Ulo, si opus sit, imitator mortis ejus etet VERS. 12-14.—« Sequor autem, si quo modo
passionis. Vel ita, in fide ad cognoscendum. Quasi si • comprebendam in quo et comprehensus sum a
dicat: Qui in lege putat se justificari, non agnoscit
it « Christo Jesu. Fratres ego me non arbitror com-
Christum, sed ego volo justificari injustitiaqusex JX « prchcndisse. Unumautem, qusquidemretrosunt
lide cst, qus ex Deo est, qus est in fide. Ad quid?I? « obliviscens; ad ea vero qute sunt pnora exten-
Ad cognoscendum illum, id est ut ego agnoscam m « dens meipsum ad dostinatum porsequor ad bra-
(28) Aug., ex lib. Sentent. Prdsperi.

S47 PETRI LOMRARDI 248
« vium superns vocationis Dei in Christo Jesu. »>A mur unde jam transiUvimus, nec remaneamus in
Sequor autem. Quasi dicat:Nou accepi, nec per- illis in qusjam venimus"; curramus, intendamus.
fectus sum, sed sequor, non passibus corporis, sed In via enim sumus, non rospiciamus retro; sed in
roentis aifectibus et vits moribus, nt possim esse anteriora oxtondarnus intentione et desiderio. (29)
perfectus justitis possessor.qui, recto itinere dei Vita enim Christtani boni, secundum desiderium
die in diem spirituali renovatione proficiens, jam cst. Quod autem desideras, nondum vides; sed de-
perfectus sum factus ejusdem justitis viator; per- sidorando capax efficiaris, ut cum venerit quod de-
ftctus enim eratviator, sednondum ipsius itincris ; sidoras, implearis. Sicut enim si velles implers ali-
perfectione perventor. Ideoait:sequor, proficiendo, quera sinum, et nosti quam raagnum est quod da-
tentans si quomodocomprehendam, id est si aliquoi bitur, extendes sinum vel sacci, vel utris, vel ali-
modo polero perfecte cognoscerc Christum qui estt cujus rei, et extendendo facis capaciorem:sic Dcus
summa beatitudo. Ecce quanta cst fides qus tumi differendo rem, extendit desiderium; desiderando,
grande petit. Comprehendam, dioo, in eo modo co- extendit animum; extendendo, facit capacem. De-
gnitionis in quo deprehensus sum a Chrisio Jesu, ut sidcremus ergo quia implendi sumus. Hsc est vita
ecilicet videam eum sicut est, sicut ipse me videt; nostra ut desiderando exerceamur: tantum autem
sictit sum. [Ambrosius] Vel ifa; Comprehendam, y. nos exercct desiderium sanctum, quantum deside-
dico, non merito meo, sed in eo in quo comprehen- ria nostra amputabimus ab amore ssculi. (30) Ideo
sus sum a Domino, id est per misericordiam Dei dicit, obliviscens qus retro sunt, id est cuncta
per quam a prsscientia Dei rcquisitus invcntus temporalia, et extendens meipsum ad ea qus sunt
Bum. Vel ita. Quasi dicat: Comprehendam, dico, in priora appetens sterna. Extensio enim illa est ap-
eo modo videndi, in quo, etianinunccomprehensus petitio lerrenorum. [Ambrosius] Vel ita, obliviscens
sum a Domino Jesu, ut scilicet videam eum tn ea qus retro sunt, id est merita jam prsterita priora,
claritate in qua mihi apparuit in via, quando mei scilicet acta, non quia mala sint, sed quia parvaad
comprehendit. Fratres, etc Illud quod dixerat, meritum collocandum, sed ad potiora extensus est,
evidentius aperit. Et quid illud sit quod nondum ut serapcr proficiat in melius. [Augustinus] Unde
comprehendit, sed sequitur ut comprehendat, de- subdit: Ad ea vero qus sunt priora meipsum ex-
terminat. Et quasi mirantibus illis quid dicat, cum tendens, id est priora mala; ad ea vero qus sunt
ait, non accepi, nondum perfectussum.ait, fratres. priora meipsum extendens,id estadpromissabona.
Quasi dicat: Recte dico, sequor ut coraprehendara, Prsterita enim mala post tergum oportet poncre,
quia ego, qui melius novi quam vos, vel alii, non ut in ea qus nobis promitfuntur intendaraus. Ergo
arbitror me comprehendisse, quidquid alii putentde neo ex prsterita vila, nco ex prssenti delectari de-
me. [Augustinus] Ego non arbitror de me compre-' G bemus: revocandus est animus a rccordandis cum
hendisse, unumscilicetmulta quidembabeo, unura quadam delectatione prsteritis malis, et cum qua-
autem nondum habeo, hoc unum. Una ctiam dici- dam concupiscentia fruendi ne redeamus corde in
tur in psalmo: Unam petii a Domino (Psal. xxvi). /Egyptum. Vifara igitur praeteritam malam oblivi-
Et quasi diceretur: Quid ergo agis, Apostole?non- scere, si te delectavit aliquando vanitas, non modo
dum apprehendisti?nondumperfecluses?Quidergo to delectet. Persequor, dico, eo usque donec veniam
agis? Quid mihi imitandum proponis?inquit- Qum ad dcstinatutn prsmium, scilicot ad bravium, id est
quidem retro sunt. Vel ita, non arbitror me com- ad prsmium quod est mihi destinatum et promis-
prehendisse. Hic distingue, non comprehendi. Unum sum a Deo, vel ad quod proposui me currere. Bra-
autem de me vobis assero, quod ego obliviscens ea vium, dico, supernm vocationis Dei, in Christo Jestt,
quidem qux retro suttt, ad ea vero qum priora sunt id est sterns vits, ad quara in supernis dandam
meextendens, et persequor, etc. Vel ita, ab illoloco; vocat me Deus per Filiumsuum Jesum Christumet
fratres. Quasi dicat: Non comprehendi. Et vere, ideo digna est. res ct certa.
quia. o fratres, necarbitrormecomprehendisse,sed VESS.15-16. — « Quiourique ergo perfecti su-
persequor, non utique triavelduo.sed unum,sum- « mus hoc sentiamus, et si quid aliter sapitis, et
mumbonum:quodvereestunum,inquosuntomnia £ « hoc vobis Deus revelabit. Verumtamen ad quod
JJ
bona. Hocest illud unumde quo Philippus ait, Do- « pervenimus, utidem sapiamus, et ineadem per-
mine, OslendenobisPatrem,etsufficitnobis(Joan. xiv). « maneanius rcgula. »
Persequor, dico, qualiter? hoc raodo, obliviscens Quicunque ergo. Quasi dicat: Et quia ego ita
quidcm, id est dans oblivioni, qux rctro sunt, id curro, et ita de mc sentio, scilicet quod adhuc per-
est terrena qus rcliqui OJJea vero quxsunt priora, fectus suni; ergo, et vos Philippenses, hoc sentite,
id est ad coelestia qus torrenis priora sunt, exten- sed se eis enuraerat, dicens: Quicunque ergo sumus
dcns me, tota intentione ot dcsidorio r ondum ha- perfecti, (31) cursoresvelviatorescomparationealio-
bits rci. Extendebat enim sc ad ccelcstia sccundum rum, hoc sentiamus. Quasi dicat: Non loquor im-
intentionein, non scciindum pcrventionem, non sc- perfeclis, quibus non valeo loqui sapientiam, qui
cundum apprehensionem. Sic ct nos non rclaba- adhuc lactc polantur, non solido cibo pascun-
(29) August., in lib. Conf. (31)August., in psal, cxxx.
(30) Id., in psalmo LXXX.
249 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 250-
tur; 185 sed illis dico, qui jam dicuntur esse per- A. A sentite, ut dixi, et si quid aliter sapitis quam sa-
fecti; qui mauducant solidum cibura, quia intelli- piendum sit, ut parvuli scnsu, id est si perfectam
gunt squalitatem Verbi cum Patre : sod non sic cognitionem dc Christo vos habore putatis, si sub-
vident adhuc, quomodo videndum est facie ad fa- repit vobis quod aliquid magni sitis : et hoc idem
ciem. Certa enim fides utcumque inchoat cognitio- malo vos sapero per misericordiam suam vobis ro-
nem.Cognitio enim perfecta non perfioitur,nisi post velabit Deus, similiter et de aliis erroribus. (35)
hanc vitam, cum videbimus faeie ad fuciom. Hoc Probata vita vos liberabit, non statim stornum bra-
ergo sapiamus ut noveriraus tutiorem esse affcctum vium dabit. Hoc, inquam.faciet, si humililer sapie-
vera quaerendi, quam incognitapro cognitis prssu- tis, et de vobis senseritis, qui enim in pace Catho-
mendi. (32) Sic ergo qureramus lanquam inventuri, lica manct. Et si quid aliter sapilis quam oportet,
etsic inveniamus tanquam qussituri. De credendis, Deus humili revelabit. Si autem illud suporbus de-
nulla infidelitate dubitemus ; de intelligendis.nulla fendit et partinaciter astruit contra paoem Ecclesis,
temeritate affirmemus, In illis auctoritas tcncnda Deus abjicit, quia supcrbis resistit Deus,humilibus
est, in his veritas exsquirenda. Et sciendum quod dat grrjtiam (/ Petr. v.) Verumtamcn, modo. Quasi
justitia qua justus ea fide vivit, nunc vera justitia dicat : Iraperfecti suratis, aliter sapimus modo ; sed
est.(33)Quslicetnon immmerito in aliquibus justis i n. taraen, necessc est ut oranos de illo idem sapiamus,
pro hujus vits capacitate pcrfecta dicatur, tamen credendo ad guod pervenimtts fide et scientia, et
est parva ad illam magnam quam ceperit squalitas i etiara opere compleamus. Unde subdit: Utin eadem
angelorum. Quam qui nondum habebat, et propter regula, id est rectitudine vivendi pcrmaneamus, et
illam qus jara inerat, pcrfeotum ; et propter istam[ sio revelabitDeus quod aliter sapimus. [Ambrosius]
qus adhuc deerat, imperfectum so esse dicebat; ; Vel ita, ab, illo loco, et si quid,quasi dicat: Ita sen-
minor ista justitia facit meritum. major illa, prs- tite, ut dixi. Et si quid aliter sapitis, idcst si quid
mium. Ideo qui istam non sequitur, illara nnn asse- molius ad cultum Doiexcogitaveritis, et hoc donum
quitur. (34) Unde ait : Quicumque perfecti sumus,, Dei essc soiatis, quia hsc revelabitDeus vobis. Sed
id est perfecti currimus. lh>csentite, quod nondumi ne qua prssumptio inde oriretur subdit: Verumta-
perfecti sumus utillic perficiamur, quo porfectead- men. Quasi dioat: Et si aliter sapilis, verumtamen,
huc currimus, ut, r-um venerit quod perfectum est, teneamus id ad quod porvenimus, ut scilicet idem
destruatur quod ex parte est (/ Cor., xni,) id estt sapiamus, etin eadem regula fidei, et doctrins et
jam nori ex parte sit, sed ex toto, quia fidei et speii vits pormaneamus. Hoc ost non exlra rogulam di-
res ipsa qus videatur succedet. Charitas vero quaee sciplins sapere,sed quodcommune sit etmodestum
in his tribus major est non auferetur.sed augebiturr in evangelica veritate, el in bis, scilicet fide et re-
et implebitur. In quaplenitudino. illum prsceptum i 'C gula vivendi.
charitatis implebitur : Diliges Dominum Deum tuum* VEIIS.17-21. — « Imitutores mihi estote, fra-
ex toto corde tuo, el ex tota anima tua, etc. (Matlh.,' « tres et observate eos
Nam cum est adhuc carnalis concu- qui ita amhulant sicut ha-
xxit.) aliquid « betis formam nostram. Multi enim ambulant quos
piscentis, non omnino cx tota anima diligiturDeus. « sspe dicebanl vobis, nunc autem et flens dico,
Caro autem non dicitur concupiscere, nisi qafa car- « inimicos crucis Christi, quorum finis interitus,
naliter anima cuscupiscit. Tunovero eritintus sineB «
omni peccato, quia ulla Iex erit in membris repu- quorum Deus venter est, et gloria in confusione
« ipsorum qui terrena sapiunt. Nostra autem con-
gnans legi mentis. Tunc prorsus toto coHe, tota « versaiio in ccclis est. Unde etiam salvatorem ex-
anima, tota mente diliget Deum, quod est summum « spectaraus Dorainum nostrum Jesum Christum,
prsceptum. Cur ergo non prscipitur homini ista
* « qui reformabit csrpus humilitatis nostrs configu-
perfectio, quamvis eam in hac vita nemo habeat ? « ratum corpori claritatis sus, secundum operatio-
Non enim recte curritur, in quo currendum cst ne- « nem virtutis sus qua etiam possit subjicere sibi
sciatur. Quomodo autem sciretur, in nullis prscep- « omnia. »
tis ostenderetur?
Etsiquid. Quasi dicat : Ita sentite sicut dixi; ett j) j Estote imitdtores, o fratres, [Haimo] et fide et di-
si hoc feceritis, hoc vobis dabit Deus. Quod siquidi loctione, ut, sicut ego credo, operor et diceo, itaet
modo atiter sapitis quara sapiendum sit, in futuro,, vos faciatis. Et si me prssentem non habetis, obser-
quia modo per speculum videtis. Et hoc revelabitt vate, id est diligenter inspicite et imitamini eos qui
vobis Deus, quia clare fucict cognoscere, ct se ett ita ambulant sicut habetis formam nostram, id est
alia omnia quae obscure modo vidctis. Vel ita, quasii imagincm vits nostrs, scilicet qui ita cretlunt, vi-
dicat, ita sentite ut dixi, et si quid alitcr sapitis,id1 vunt, docent.Sicut ego, id est mihi similes imita-
est imperfecte de Deo et aliis. Et hoc, quod modoD mini. [Ambroeius] Vult illos esse sollicilos, ne pra-
aliter sapitis, et de Deo, ct do omnibus, id ost etiami vorum hominum subtilitate capiantur. Kt notent
hanc imperfectam cognitionem vobis Deus,per Spi- quemcunque qualiter conversetut et doceat, ut his
ritum sanctum revelavit. Vel ita, quasi dicat: Itai jungantur in quibus sensus magistrisui agnoverunt
(32) August., de Trinit. /34) Id., De perfeota jutitia hominis
(33) Id.. in lib. Sentent. Prosperi. (35) Id., in psalmo cxxx.
581 PBTRI LOMBARDI 282
Multicnim, eto. Quasidioat: Dioout eos observetis A <<desideratissimi, gaudium meum et corona.mea,
qui ita ambulant. Multienim sunt, qui aliter ambu- • sic state in Domino charissimi. Euchodiam rogo
lant, non scntientes nobiscum de legis abolitione, « et Synticen deprecor idipsum sapere in Domino.
sed legem cum Evangelio tenendam esse praedican- « Etiam rogo et te, Germane compar, adjuva illas
tes, quos ssepe, dum prsesens eram apud vos, diee- « quae mecum laboraverunt in Evangelio eum Cle-
bam inimicos crucis Chrisli. Nunc autem idem dico « mente, et caeteris adjutoribus meis, quorum no-
et flens, tum pro illorum perditione, tum pro sim- « mina sunt in libro vitae. Gaudete in Domino sem-
pliciumsubversione. IHosinimicos crucis essedicit, • pcr, iterum dico gaudete.Modestia vestra nota sit
quia qui carnales observantias inducunt, cruccm « omnibus hominibus. Dominus enim prope est.
supcrfluam asserunt. Quorum finis est ustcrnus inie- « Nihil solliciti sitis, sed in omni oratione et obse-
ritus, id est in finc corum, erit uis aeterna pcena, « cratione cum gratiarum actione.petitiones vestrae
quorum dcits cs!.ipdu venter eorum.Quidquid faciunt, « innotescant apud Deum. Et pax Dei quae exsupe-
pro ventre faciunt, quasi ipsum ventrcm colentes. « rat omnem sensum, custodiat corda vestra et in
(36) Hoc enim ab homine colitur, quod ciEteris plus « tclligentias vestras in Christo Jesu. i
diligitur. Undc quia Deus major est in omnibus re- 186Itaque, fratres mei charissimi et desideratiuimi
bus et melior, plus omnibus diligendus est ut cola- „ id est quos videre multum desidero.Vel.desideratis,
tur. [Ambrosius] Illi antem vcntrem Deum fnciunt, id est qui me valde videre desideratis, qui estis
qui ita laborant de edendis, quasi in esca eis sit sa- gaudium meum, scilicet de quorum fide et opere
lus, vel venter Deus sit. Et gloria alia littera est, gaudeo, et corona mea, in futuro, id est per quos
in pudendisipsvrurji id est ipsi gloriantur in puden- etiam, in praesenti laetificor, et in futuro coronabor.
discircumcisis. Qui tales sapiunt. Hoc est enim ter- [Ambrosius] Discipulus enim in agone victoribus,
rena sapere, scilicct in talibus gloriari. Qui autem dignus erit corona magisiri. Sic state in Domino, si-
spiritualia sapit, in lide, et spe et charitate gloria- cut me et mihi similes stare scitis, vel sicut estis
tur. Vel ita, quorum deus venter est, id est escas modo, et tunc eritis, charissimi. Euchodiam, etc.
qusBventri sunt, deum faciunt, dum eas justificare Quasi dicat: Omnes moueo, sed specialiter Eucho-
homines dicunt; et gloria eorum est in confusione diam rogo et Synlichemdeprecor, quia plus de ea ti-
ipsorumf id est in talibus, unde confundi et erube- meo, sapere idipsum quod dico, non aliud. Quia il-
scere possunt, dum per animalia se justificari cre- lud quod dico est in Domino, id est secundum Do-
dunt. Vel, gloria eorum, temporalis est in confu- minum. Has etiam mulieres specialiter rogat, quia
sione ipsorum, [Haimo] id estperducet eos ad con- hse religiosae prasdicstores suscipere solebant. Et,
fusionem aeternam, qui terrena sapiunt, quiain ter- o Germane, proprium nomen, qui es compar, id est
renis nil nisi quod vident intelligunt, legalia, non 'C! coadjutor meus in Evangelio praedicando, etiam le
spiritualiter, sed terrena intelligentes. tfostra au- ergo, adjuva, confortando illas praememoratas mu-
tem conversatio. [Ambrosius] Quasi dicat: Illi ita lieres, ne deficiant. Quse in Evangelio mecum labo-
prave ambulant, sed nostra convcrsatio, et si ad- raverunt, mihi ministrando necessaria. Et etiam cum
huc simus in terra, est in cozlis, ubi est spes vera, Clemente et cseteris coadjutoribus meis laboraverunt
id est vivendo et intelligendo simiies angelis. Pro- ministrando etiam eis necessaria. Quorum nomina,
pter quod praelcr rommoda quaejam habemus, id est merita et praemia qui veritatem tenent, sunt
Deum exspectamus. Et hoc est quod subdit: Vnde scripta in libro vitx, id est in praedestinatione Dei,
etiam Dominum nostrum Jesum Christum salvatorem, quia si discreti sunt meritis, diversas mansiones ha-
animarum jam, et quandoquecorporum exspectamus bcbunt in acterna domo pro diversitate meritorum.
venturum. Qui, cum venerit, reformabit. Quasi di- Unde : In domo Patris mei mansiones, multx sunt
cat: Hoc de eo exspectamus, quod sicut jam refor- (Joan. xiv.) Liber vitaeest praedestinatio Dei, in quo
mavit animas, ita reformabit corpus humililatis, omnes salvandi praescripti sunt. [Haimo] Et est sen-
[Haimo] id est dejectionis noslrse, quod permortem sus, nolite, p Philippenses, graviter ferre quod
in pulverem et vermes humiliamur. Reformabit, omnes vos in Epistola singulatim non nominavi,
dico, ita quod erit configuratum corpori claritatis j) quia etsi in ea non estis scripti, in libro tamen vitse
ejus, id est assimilabitur corpori ipsius in claritate continemini, Gaudele in Domino semper. Lntatus in
quam habuit in transfiguratione, vel in resurrec- fide et in operibus eorum Apostolus, ut alacriores
tione.Quod utique facere potest secundum operatio- sint, optat eos in hoc studio proficientes, gaudere in
nem, id est potentiam operandi quaposssit, non so- Domino semper. Etideo iterat ut se in eis vera af-
lum corpus reformare, sed eliam subjicere sibi om- fectione gaudere ostendat. Quasi dicat: Nominaeo-
nia, id est hoc potest facere secundum potentiam rum sunt in libro vitae.[Augustinus] Et ut idem esse
operandi, qua sibi subjecit omnia, et qnia reforma- vobis certissime credatur, gaudete, non ad horam,
bit corpus nostrum. sed semper, non in saeculo, sed in Domino, id est
GVPUT IV. omne unde gaudendum est, statuite in Domino,
VEBS.i-7. — « Itaque, fratres mei charissimi et non extra. (37) Sicut enim homo non potest duobus
(36) Aug., in lib. Sentent. Prosperi. (37) Id., de verb. Evang.

263 COLLEGTANEA IN EPIST. D. PAULl. — 1N EP. AD PHIL1PP. 2fti
dominis servire.sicnemo potest insaeculogaudere et A. } qui sunt apud Deum, ut quodammorlo eas offerant
in Domino. Amicus enim hujus munrli.inimicus Dei Deo, et do his consulatur, et quod Deo jubente im-
reputabitur. Multam inter se haec duogenera difTo- plendum cssc cognoverint, hoc nobis vel evidenter,
runt gaudiorum : suntque omnino contraria nec vel latonter reportent. Undc ct angelus Inqucns ho-
simul in eodem esse possunt. Vincat ergo gaudium minibus, ait: Cumoraretis, orationem vestram obtuli
in Domino, donec finiaturgaudium insaerulo. Illud Deo (Tob.xn). Ad omnia quippc scicnda sufficit Deo
semper augeatur, hoc semper minuatur, donec ii- sua perfcclio. Habet tamen nunlios, id est angclos,
niatur. Quid est saeculi gaudium? breviter dico, sae- non qui ei quod nescit annunlient; non cnim sunt
culi laetitia est impunita nequitia, scilicetluxuriari, ulla quoe nesoiat, sed bomim corum est de operibus
in spectaculis nugari; ebriositate ingurgitari,turpi- suis ejus consulerc voluntatem. Ethocestquod di-
tudine fetere, nihil mali pati. Eccegaudiumsaeculi, cuntur nonnulla nuntiare, non ut ipso ab cis di-
nec castigari fame, vel belli timore, vel morbo, vel scat, sed ut ab illo hic pcr vcrlmm cjus sine corpo-
aliqua adversitate; sed omnia in rerum abundantia, raJi sono nuntient, etiam quod voluerint ab co
in pace carnis, in securitate mentig make agcre.Ecce missi ad quos voluerit, (39) totum ab illo per illud
gaudium saeculi. Magnae ergo misericordiae est, no- verbum ejus audientes, id est in ejus veritate inve-
quitiam impunitam non relinquere.ne gaudium sit, U nientes quid sibi faciendum, quid, quibus, et quan-
in steculo ; et ne cogatur in extremo gehennae dam- do nuntiandum sit.(40) Nonergodiciturangelusora-
nare, modo flagello dignatur castigare : bonum est tiones istas nostras offerrc Deo, quasi Deus lunc
nobis Ut subveniat castigando. Ergo gaudeto in Do- noverit quid velimus, vel quo indigeamus, qui om-
mino, non in saeculo, id est in veritate, non iniqui- nia antequam fiant, sicut et postquam facta sunt
tate, in spe aeternitatis, non in flore vanitatis.Et hoc novit. Sed quia necesse habet ralionabilis creatura
adeo nobisest necessarium, quod itcrum dico; gau- obtemperans Dco, temporalos causas ad aeternam
dete in Domino, non ut quaedam alia semel. veritatcm rcfcrre, sive pelendo quid erga se fiat,
Ideo hoc facite, quia haec est tnodestia, et rectus sive consulendo quid faciat: in quo et contestatur
modus ut in Domino sit omne gaudium. Et hajc quod non sibi ipsa sit bonum quo beata fiat, sed in-
modestia sit vestra, et per vos sil nota omnibus ho~ commutabile, cujus participationc etiam sapiens ef-
minibus, ut per vos alii discant hoc. [Ambrosius]| ficitur. Et pax Dei. Quasi dicat: Vos monco ut pe-
Vel ita, gaudete, dico, et vestra modestia, morum, , tatisetDominum,sinequobumanuslaborinutilisest,
id est rationabilis conversatio sit omnibus homini- oratioutpraesteteffectum, elhucestquodait: Etpax
bus, scilicet fidelibus et infidelibus ; fidelibus, ut; Dei qux exsuperat omnem sensum, id est intellectum,
imitentur; infidelibus, ne possint reprehendere et; et utique nostrum.non eorum qui sompcr vident fa-
aliqui convertantur. Exemplo eorum vult alios ac-. C ciem Patris, id est angelorum. Vel si nec ipsos ex-
quiri. Cum enim lucebunt opera illorum, non dcc- cepissc inlclligitur angclos, ita dictum csse accc-
runt qui imitentur bonum illorurri ; et debetis fa- pinuis, quia pacem Dei qua ipseDcus pacatusost,si-
cere quod monui, quia Dominus propc est, id est pa-. cut eam Dous novit, nec nos sic eam possumus
ratus dare quidquid opus est in spiritualibus vcl[ nosse, ncc ulli angcli, suporatcnim omncmintellc-
temporalibus. Et idco nihil, id est de nulla re sol- ctum practer suum. (41) Et cst scnsus: Pax Dei quae
liciti silis, id est timidi, id est seposita mundi sol- exsupcratomnem sensum,id estDcusquiestsumma
licitudine, promissa Dei prae oculis liabele. Sed ini pax, quaj nec cogitari potcst,ct idco cxtra cum nulln
omni oratione et obsecratione, id est in prece quaei opus est. Custodiat conla vcstra, ct intelligcntias vc-
communiter fit pro quibuslibet hominibus, et de', stras in Christo Jesu, id est voluntates et intellc-
quibuslibet rebus, vel simpliciter, vel cum adjura- ctus vestros, ita ut extra ipsum nihil intclligatis vcl
tione, petitiones vestrs, de rcbus neccssariis quasi appelatis. Nota quod praomisit de assiduilatc et vigi-
vultis impetrare, facite cum gratiarum actione. Quii lantia orationis. Et post subdit do custodia pacis,
enim vult aliquid impetrare, gralus debet esse de! quia adhibita assiduitate orationis, tunc demum pax
praeteritis. Et illae, inquam, petitioncs innolescant! custodit corda in Christo. Hoc ideo dicit, qui cum
apud Deum, id est ita sint vehementes, non tepidae,, n Deo habent pacem, non timent mentem adversam.
ut ad Deum perveniant, id est compleantur. Di- VBRS.8-14. — « Dc caetero, fratrcs, quaecunque
stingue. Oratio et obsecratio communiter fiunt abi « sunt vcra, quaecunque pudica, quaccunque justa,
aliquibus pro se vel aliis, et de quibuslibet rcbus. « quaecunque sancta, quaecunque amabilia, quae-
Petitio est de rebus nominatis necessariis. Vel ita, « cunque bonae famae; si qua virlus, si qua laus
petitiones vestrae innotescant, vobis esse apud Deum, u disciplinae haec cogitate, quae et didicistis, et ac
per tolerantiam, non apud homines per jactantiam. « cepistis, et audistis, et vidistis in me. Haec agi-
(38) Non enim sic est accipiendum tanquam Deo iu- « te, etDcuspacis erit vobiscum. Gavisus sum au-
notescantesse apud Deum. Haecnolitia fit assidui- « tem in Domino vehementer, quoniaui tandem ali-
tate orationis et vigiliae. Vel, innotescant, angelis « quando refloruistispro mesenlire, sicut et sentie-
(38) Augustinus, ad Probam, in lib. De orando (40) Id., De grat. nov. Test.
Deo. (41) Id., in Enchir.
(39) Id., in eodem.
853 PETRI LOMBARDI
« batis. Occupati autem eratis. Non quasi propter A ut ostenderetisvossentire,misericordicompassione,
« penuriam drco.Ego enim didici in quibus sum suf- quod pungebatme,rica/ef olim sentiebatis. Sentire,
« ficiens esse. Scio et humiliari, scio ct abundare. dico, pro me, id est ad meam humilitatcm, quia
« Ubique et in omnilius institutus sum, et satiari, mihi prodest nostra compassio. Hoeccommemorare
« et csurire, ct abundare, ctpcnuriam pati. Oiiinia valet ad incitationcm. Ne autem viderentur aliqua
« possum, in eo quimo confortat. Verumtamca benc mala causa intermisisse, addit: Occupati autem.
« fecistis, communicantes trihulaliwii me;o. » Quasi dicat: Modo refloruistis, sed ante eratis occu-
Decxtero. Ilactcnus contra porsocutorcs, ct pscu- pati, id estimpediti aliquibus adversis. Quod autem
dopraedicatorns inonuit. In conclusione. quas ad per- gavisus sum, non quasi dico propler pevuriam,\A est
fectionem sunt exponit. Qu si dicat: Ilucusquc mo- quasi pro rebus meam penuriam consolantibus,
nui ad toleranliaTrict ad caulelam. Decxtero autom, scilicet ut de penuria tristis, de.ipsius gaudeam
o fratre», mon i> vus ad hoc. Cogitale, id estin me- supplemento. Ostendit quod non sui causa in hoc
moria versatc, haso, quae ad perfeclionem pertinent, opere eorum gaudet, sed propter profectum eorum.
sc\\\cctquxcunquenur\tvera,quxcunquepudica,idest Nam de hujusmodi ncc tristari solet, nec gaudere.
qusrcunque ad veram sunt fidem, tum quia in eisest Unde subdit: Ego enim didici, id cst in.consuetu-
veritas, tum quia per ea pudicitiacum Dco serva- p dine habui, sufjiciens esse semper, id est contentus
tur; quxcunque, sunt j/Mta, ad proximum ; qitsrcun- his in quibus sutn, quia scio liumitiari, quia inde
que sunt sancta, in propria vita,et ut minus dicatur non frangor ; et abundare, quia inde non erigor. Et
quwcunque sunt amabilia, id est digna amari.utmo- institutus sum aDeo, non perme, qualiter debeam
destus incessus, humilis sermo, ct hujusmodi; ct me habere. Ubique, id est in omni loco coram prin-
quxcnnque sunt bonx famse, quia ita decet illos san- cipibus, vel quibuslibet, et in omnibus, id est in
ctos esse et justos ; et ut de eis non babeatur mala omni genere rerum; id est institutus sum satiatus,
opinio, sed bona, ut prosint aliis. (42) Nobis enim ita ut non noceat satietas, et esurire, ita no defi-
nostra vita necessaria cst, aliis fama nostra. Pro- ciam, et penuriam pati, quia nec de penuria con-
inde quisquisa criminibusflagitiorum vitam suam tristor, nec de abundantia exsulto,sciens quia abun-
custodit, sibi bene Tacit. Quisquis autom ctiam fa- dantia frequenter extollit, et penuria tolerata
mam in alios.misericorsest. Quaebonaefamee sunt, divitiascaolestes acquirit. Otnnia, etc. Quasi dicat:
dico, si qua tamen virfus est in ois, vel si qua taus Non solum scio ista, sed etiam possum exsequi eo
disciplinae Christianae. Non enim curanda est bona confortante qui me docuit. Et hoc est quod ait:
famado viribus, vcl de seientia mundi, vcl de aliis omnia possum facere inco, id estper ejus auxilium,
saecularibus. Vel ita distingue, ut hoc, si qua laus qui me confortat, id est in Christo qui mih.i possi-
referatur ad famam ; et hoc, « jwavirtusreferatur G bilitatem tribuit. verumlamen. Quasi dicat: Pro
ad alia praedicta.hocmodo: Cogitatequaecunquesunt rcbus datis non gaudeo quibuscarere possem. (43)
vera, etc, si qua virtus est in eis, et cogitate quae- Verumtamen bene fecistis, quantum ad vos, quid-
cunque bonae famae, si qua Iaus disciplinae est in quid justum est facitis ; et communicantes vestra
cis : hoc, inquam, cogitate quse omnia didicistis,me bona tribulationi tnex. Inde gaudot, inde pascitur,
vos docente, et accepistis, ut digna teneri. Item quia illi bene fecerunt, non quia ejus angustia rcla-
hescideo cogitanda sunt, quia el audistis, ab aliis, xata est.
187 et audistis pcr vos esse in me. VERS.15-20. — « Scitis autem, et vos Philip-
Hoc igitur agite, non solum cogitate,scd actu im- « penses, quod in principio Evangelii quando pro-
plde. Deus dalor pacis erit vobiscum, id est adju- « feclus sum a Macedonia, nulla mihi Ecclesia com-
vans vos haec faccre. Gavisus autem, hic comme- « municavit in rationc dati et accepti, nisi vos soli,
morat quod sibi saepe neccssaria miserunt. [Ambro- « quia et Thessalonicamsemeletbis in unum mihi
sius] Unde alacritatcm suam propcnsiorem faclam « misistis. Non quia quaero datum, sed requiro
ostendit, quia in quo negligcntes facti fuerant ad- « fructum abundantem in ratione vestra. Habeo
hibita solertia iteraverunt, ut memores facti apos- « autem omnia et abundo. Repletus sum acceptis
toli sui fructus ei mitterent in horrco cmlesti con- Q « ab Epaphrodito, quae misistis in odorem suavita-
dendos. Quasi dicat: Ad futura voshortor. Deprae- « tis, hostiam acceptam, placentem Deo. Deus au-
teritis autem gavisus sum vehementer, ct hoc in « tem meus impleat omne desiderium vestrum se-
Domino, non in dono propter donum. Unde ; Quo- « cundum divitias suas in gloria in Christo Jesu.
niam tandem post scilicetpost mulla tempora, Ali- « Deo autem ct Patri nostro, gloria in saecula saecu-
quando scilicet in aliquo temporo, quia non omni « lorum. Amen. Salutateomnem sanctum in Christo
poluerant, refioruislis, id est iterum sicut olim flo- « Jesu. Salutant vos qui mecum sunt fralres. Salu-
ruistis ministrando mihi necessnria: quae minis- « tant vos omnes sancti, maxime autem qui de Cae-
tratio dicitur flos, qui in fructus asternaevitaeevenit. « saris domo sunt. GratiaDomini nostri Jesu Chris-
Vel, repullulastis, nsimili arborum, quia slerilitate « ti cum spiritu vestro. Amen.
aruerant, et quia marcuerant. Refloruistis, dico, ila Scitis autem, vos mihi communicavistis, sed alii
(42) Aug., ad Julianum, (43) Id., in lib- Confess.

25 i COLLECTANEA IX EPIST. I). PAULI. — IN EP. AD COLOSS. <i.*i8
non. Et hoc est quod ait: Scitis autem, ct vosPhi- A j in ratione vestra, id esl ut fructus justitiaj vestrae
lippenses, quod in principio Evungelii quando profec- abundans sil, cum rationem Deo rcddetis dc factis
tus sum in Macedoniamnulla mihi Ecclesia commu- veslris. llabco autem, quasi dicat: Non quirro da-
nicavit temporalia, nisi vos soli. [Ambrosius] Haec i tum, scd tamen habeo oninia, quae misislis, et
memorat ut talibus operibus, quasi laude dignisi abundo, non in uno ut alio egeam, sed repletus sum
magis studeant. Non communicavit, dico, in rationer acceptis Epaphrodito muneribus, qux misistis tnihi
dati et accepti, ut scilicet rationabiliter considera- in odorem suavi'atis, quia ista quae misistis placent
ret quod deberent dare carnalia qui accipiebant spi- Dco, ut odor suavissimus. Comparatur enim ora-
ritualia, nisi vos soli, dico, qui non solum quando>' tioni, quos est incensum Dci. Undc dicitur, Date
vobis praedicavi mihi communicavistis ; sed ctiami' cleemosynam, et ipsa.orabit pro vobis ad Dominum.
Thessalonicam mihi semcl et bis misistis nccessariai Misistis illa, dico, scilicet hostiam acceptam, pkwen-
in usum, praeter quem nihil quaercndum est. Noni tem Deo, quia hajc cst hostia, qua dalur vobis vin-
quia. Quasi dicat: Dico vos bene fccissc, non utt ccre hostes, quam acccpit Deus placide. [Ambro-
ego implear, sed utvos inanes non sitis. (44) Et hoc5 sius] Deus autem, quasi dicat : Vos me replevistis;
est quod ait: Non ideo dico hoc, quia quxra da- Deus aulem mcus implcat omne dcsiderium vestrum.
tum, id est ut explear datis rebus, sed requiro fruc- ,T, Quasi dicat: Ut mihi fecistis, ita sit vobis. Impleat,
tum, id est bonam et rectam voluntatem bonae ope- dico, secundum divilias suas, id est secundum quod
rationi adjunctam. Non enim tam gaudet subven- divos cst; ct plus potest dare, quam quis mereatur.
tum esse suae necessitati, quam illorum gratulatur r Implcat, dico, non in terrenis, scd in gloria aeterna,
fecunditati. (45) Discerne inter datum et fructum : ct hoc in Christo Jesu, per quem omnia. Vel ita,
datum est res ipsa quas datur, ut nummus, polus,, impleat,dico, quod est in gloria, quae est in Christo
cibus et hujusmodi. Fructus autem, opera bona ett Jesu, id est in gloria Christi. Gloria enim Christi
recta voluntas datoris. Unde Dominus in Evangclio) est implere desideria suorum. Deo autem, quasi
non ait simpliciter : Qui recipit justum vel prophc- dicat, Deus impleat. Inde autem ei gratiae agantur.
lam; sed addit, in nomine justi vel prophetx (Matth. Et hoc est quod ait : Dco autein et Patri nostro, sit
x), suscipere propbetam veljustum, datum est inI gloria, usque in sxcula sxculorum. Amen. Salutate
nomine justi, vel prophetae ; hoc facere, fructus est. omnem sanctum. Sanctum, dico, in Christo Jcsu.
Eliam pavisse Ieguntur corvus ot vidua; sed perr Quasi dicat : Quod sanctum est a Christo Jesu.
corvum qui non in homine justi, dato pascebatur; ; Salutant vos qui mecum sunt fralres, salutant omnes
per viduam fructu, quae sciebat quod hominem Deii - sancti, maxime autem qui de domo Cxsaris sunt.
pasceret et propter hoc pasceret. Non igitur quaero} Omnes significat propensiorem affectum habere
datum, sed fructum donationis, abundantem in ra-- C circa illos. Gratia Domini nostri Jesu Christi sit
tione vestra, ut scilicet pro opere misericordiae, ra- cum spiritu vestro, id est cum ratione vestra, ut
tio vestra habeat gratiam Spiritus sancti. Abun- sana sit semper, et in spiritualibus abundet.
danlem, vero dicit, quia hoc est boaum,unde bonai Amen.
proveniunt. Vel ita, requiro fructum abundantemi ' •' .-
(44) Aug., De Pastoribus. (45) Id., in lib. Confess.
L\ EPISTOLAM AD GOLOSSENSES
ARGUMENTUM. « vestram in Christo Jesu, et dilectionem quam ha-

Colossenses, et hi sicut Laodicenses sunt Asiani, « betis in sanctos omnes propter spem quaBrepo-
et ipsi praeventi erant a pseudoapostolis. Nec ad " « sita est vobis in coelis, quam audistis in verbo
bos accessit ipse Apostolus, sed et hos per Episto- « veritatis Evangelii quod pervenit ad vos sicut et
lam corrigit. Audierant enim verbum ab Archippo, «in universo mundo est, et fructificat ct crescit,
qui et ministerium in eos accepit. Ergo Apostolus « sicut in vobis ex ea die qua audistis et cognovis-
jam ligatus scribit eis ab Epheso per Tychicum dia- « tis gratiam Deiin veritate, sicut didicistis ab Epa-
conem, et Onesimum acolythum. « phra charissimo conservo nostro, qui est fidelis
CAPUT PRIMUM. « pro vobis 188 minister Christi Jesu. Qui etiam
VERS.1. — « Paulus apostolus Jesu Christi per « manifestavit nobis dilectionemvestram in spiritu.»
« voluntatem Dei, et Timotheus frater, his qui sunt Paulus apostolus. Hanc Epistolam scribit apos-
i Colossis, sanctis et fidelibUs fratribus in Christo tolus Colossensibus. Colossenses autem sunt Asiani,
« Jesu : Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro. quibus non ipse Apostolus praedicavit, sed ejus dis-
« Gratias agimus Deo et Patri Domini nostri Jesu cipuli Archippus et Epaphras. Archippus vero in
« Christi semper pro vobis orantes, audientes fidem eos ministerium acceperat; Epaphras autem ab eis
2S9 PETRl LOMBAftDI 260
oriundus ab Apostolo instructus, doctrinam Ar- A sed propter spem, id est rem speratam, qux, tamen
rhippi contirmaverat. Archippo ergo praedicante,et modo non apparet, sed reposita est vobis, ab aeterno
prajdicationem ejus Epaphra confirmante, gratiam reddenda in ccelis. Et quasi quaereretur : Quomodo
Christi didicerant. [Ambrosius] Supervenerunt au- ergo tam latens speratur ? subdit, Quam, ut certam
tem pseudoapostoli qui eos evertere nitebantur, car- haberetis, in verbo audistis, quod utique tenendum
nales observantias praedicantes et philosophicis dis- est, quia est verbum veritatis Evangelii, id est et
putationibus simplicitatem eorum irretire conantes. plene verum, et bonum nuntium. Ne ergo alibi illam
His igitur supervenientibus, et carnales observan- spem quaeratis, quam prius intellexistis: QuodEvan-
tias praedicantibus, in dubium illis venerat, quibus gelium, non vos primi habuistis, sed per alios perve-
potius crcdendum esset. Unde Paulus, cujus aucto- nit ad vos, nec soli habctis. Unde subdit, Sicut, etc.
ritas celebris erat, quasi mcdius judicat quae potius Quasi dicat: Pervenit ad vos, dico, ita pure et vere
sint tenenda, scribens eis ab Epheso. Describit au- sicut per me et alios venit in universum mundum,
tem Christum et ejus beneficia, ostendens quo.modo et adhuc est manens in universomundo. Quasi dicat
sufficiens est ad omnia. Carnalia vero prorsus im- non est vobis minus factum, quam aliis Ecclesiis.
probat, ut deinceps sincere fidem Christi teneant. Et, cum sit in mundo Evangelium, fructijicat ibi,id
Instruit etiam illos moraliter, confirmans quidquid p ost homines fructificare facit per bona opera, et
illi, sciHcet Archippus et Epaphras docuerant. Et crescit, id est excrescere facit augmento scientiae, et
est intentio ejus in hac Epistola confirmare Colos- numero fidelium, et non id facit per hoc quod alii
senses in eadem fide et doctrina, quam a discipulis plus habeant quam vos, sed ita hoc facit sicut est
ejus accoperant, et non in aliquo prajter Christum in vobis, et ideo nil debetis superaddere. Est in
spem ponendum esse docere. Modus Iractanditalis vobis, dico, ex ea die, qua primum per Archippum
est: Solito more salutalionem praemittit: qua 4>rae- audistis, credendo, et cognovistis,discernendo; quas;
missa, de bonis eorum gratias agit, et fidem et di- dicat. Non supervenientes, scilicet pseudo audistis
lectionem eorum commendans, orat ut perficiantur et cognovistis ; sed per primos, scilicet per Archip-
in Christo, cujus beneficia et primatum secundum pum et Epaphram. Quid audistis ? scilicet gratiam
utramque naturam commendat. Deinde sui minis- Dei in veritate, id est quod totum sit vere ex Deo.
terii dignitatem commemorans, monet ne per phi- Sicut, etc. quasi dicat: Ita a prima die audistis ve-
losophiam vel legis caerimonias seducti, a Christo ritatem ab Archippo, sicut postea didicistis verita-
recedant. Tandem et omnes simul et separatim se- tem esse ab Epaphra, praedicationem Archippi con-
cundum aetates, et sexus ct conditiones moraliter flrmantc, ut in ore duorum vel trium, eto. (Deut.
instruit. In fine Archippum commonet, sollicitum xix.) Epaphra, dico, charissimo conservo nostro, quia
fore suscepti ministerii. Praemittens autem saluta- C nobiscum praedicator est. Qui est fidelis minister
tionem, ait: Paulus, cognito omnibus nomine, apos- Christi Jesu. id est a Christo electus, vel qui dona
tolus Jesu Christi: Nota omnibus dignitate. Recte Christi ministrat, vel Christo offert bonorum ope-
hic Apostolum se nominat, quia ctiam his Aposto- rum vestrorum sacrificia. Ethoc non pro rebus ves-
lus erat, quibus per discipulos suos praedicaverat. tris, sed pro vobis, id est pro salute vestra; quia
Ecce auctoritas diccndorum. Apostolus dico, non salutem veslram desiderans, cccpit adjuvare Archip-
per iram, sed per voluntatem Dei, quod non pseudo pum. Qui etiam manifestavit nobis dilectionem ves-
sunt. Et Timotheus frater, qui est vir magnae aucto- tram, habitam ad Deum et ad proximum, fundatam
ritatis baec scripsit, his fratribus qui sunt Colossis, esse in spiritu, non in carne, quia pro spiritualibus
et sanclis, et fidelibus, id est et majoribus et mino- non pro carnalibus diligitis.
ribus. Et quod ipsi sunt sancti et fideles, hoc cst VEBS.9-12. — «ldeo et nos ex qua die audivimus,
in Christd Jesu, id est per gratiam Christi, non vi « non cessamus pro vobis orantes, et postulantes ut
legis. Et in scribendo prius salutat, hoc modo, « impleamini agnitione voluntatis ejus in omni sa-
gratia sit vobis, id est remissio peccatorum, etpax « pientia et intellectu spiritali, ut ambuletis digne
mentis et reconciliatio ad Deum. ADeoPatre nostro. « Deo per omnia placentes, in omni opere bono fruo-
Gratias, etc. Ostendit bona esse quae receperunt dum n « tificantes et crescentes in scientia Dei, in omni
gratias pro eis agit, dicens : Gratias agimus DeoPa-' « virtute confortati secundum potentiam claritatis
tri, quia enim Deus et Pater est, et potest, et vult. « ejus, in omni patientia et longanimitate cum gau-
Patri, dico, Domini nostri Jesu Christi, per quem « dio gratias agentes Deo et Patri, qui dignos nos
nnbis omnia bona praustantur. Nos, dico, etiam « fecit in partem sortis sanctorum in lumine. »
semper orantes provobis, ut crescatis in melius, au- ldeo et nos. Supra dixit se orare pro illis. Ecce
dientes. Ecce hic ostendit unde gratias agit. Et est hic ostendit quid orat. Quasi dicat: Quia tales estis,
ordo. Gratias agimus audientes fidem vestram esse ideo et nos ex qua die audivimus, hoc de vobis non
in Christo Jesu, qua creditis Christum Deum et ho- cessamus pro vobis orantes et postulantes, quasi pro
minem esse; et audientes dileclionem quam habetis, meritis quae pro vobis exhibemus, ut impleamini in
non utique otiosam, sed operis exhibitione prove- agnitione voluntatis ejus, id est plene cognoscatis
nientis ex ea ostensam in omnes sanctos, et hoc non quid Deus velit, et quid non, et hoc per partes exse-
pro humana laude, vel pro terreno emolumento, quitur, scilicet impleamini in omni sapienlia rerum
261 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD COLOSS. 262
quae sunt activaevitae, et intellectu spirituali, id est; A « bilis, primogenitus omnis crcaturae : quoniam in
cognitione spiritualium rerum quae sunt contcm- « ipso condita sunt universa in cuelis, et in terra
plativae vitae.Et magnum cst utiqueplene scirequid « visibilia et invisibilia. Sive throni, sive dnmina-
Deus velit in omnibus rebus activae vel contempla- « tiones, sive principatus, sive potestatcs, omnia
tivae vitae. Impleamini.dico, ita ut postea ambuletis « per ipsum et in ipso constant. Et ipse 189 est
bene operando, id est agatis o-cra bona, digne Deo « ante omnes, et omnia in ipso constant. Et ipse
id est ita ut istis digni eo praemio, ita, scilicet am- « est caput corporis Ecclesiae qui est principium
buletis per omnia negotia activae vitae, et contem- « primogenitus ex mortuis, ut si in omnibus ipse
plativae, placentes Deo, et in omni hono opere frur- « primatum tenens.Quia in ipsocomplacuitomnem
tifitantes, in majus ; et per hanc vitae puritatem « plenitudinem inhabitare,et per eum reconciliari
cresccntesin scientia Dei; id cst in cognitione dei- « ottinia in ipsum.pacificans per sanguinem crucis
tatis [Ambrosius] Inerementmnoperumeorum cum « ejus, sive quoe in terris, sivc qua; in ccelis sunt.
scientia fieri vult ut non ignorent fidei suae spem, Qui eripuit nos, etc. Quasi dicat : Qxti ita dignos
id est rem speralam quam crederent.Tuncenimfir- nos fecit.quod in baptismo eripuit nos, similiter et
mi et stabiles erunt, si advcrtant quaepro fide pro- vos, de potestate tenebrarum, id est ignorantiae pec-
missa sunt. In omni, etc.Oramus ut ita impleamini, T»catorum, daemonum qui vere dominabantur nobis.
et promoveamini. et post hanc promotionem ora- Diabolus enim et angeli ejus captivaverant praedes-
mus ne relabamini. Vos dico,confortati a Deo in tianatosad Dei gloriam,aRcdemptore autem nostro
omnivirtute, id esl in eastitate et caeteris. Confor- foras missi qui dominariinfidelibussolebantintrin-
tati, dico secundum potentiam claritath ejus, id est sccus.fideles oppugnant extrinseeus,sed non expug-
ab eo qui vos illuminare potuit. Vel ita, confortati, nant.(2) Et transtulit nos de mundo in regnum Filii,
dico, secundum potentiam claritatis ejtts, id cst se- id cst ul essemns regnum filii, De quo ipse dicit :
cundum quod ille bene potest vosconfortarequicst liegnum meum non est de hoc mundo (Joan. xvm.)
claritas Patris, id est Filius ; vel secunduin, quod Non ait non est hic.scd non est hinc,quia peregri-
vobis claram cognitionem dedit. Vos.dico, manen- natur quidem in mundo ; sed est in mundo.Regno
tes m omni patientia, contra adversa habita, el in enim suo dicit:D<?mundo non estis (Joan. vui), sed
longanimitate diutini laboria.Et hoc nonex tristitia, ego elegi vos dc mundo (Joan. xv). Erant de mundo
vel ex necessitate, sed cum gaudio gratias,ctc. Hac- quando ad mundiprincipempertinebant.(3)Velita:
tenus dixit unde gratias egit.et quid orat eis. Hic Eripuit nos de potestate tenebrarum, id est de in-
jam incipit ostendere quod lex non prodest,sed no- fcrno in quo tenebamur a diabolo tam ex proprio
cet, et Christus sufficit ad omnia bona ; quod pos- quam ex delicto Adae ; et transtulit nos in regnum,
sunt scire ex eo, quia ip e et alii apostoli qui in C I scilicet quando attollens nos de imo tartari.induxit
legalibus fuerant.eis dimissis adChristum confuge- in ccelum cum vero Filio suo. Jam enim credentes
rant,quasi dicat:Pro vobis oramus. Vos, dico, gra- qui fixa mente devoti sunt exeunt ;s de raeculo.duce
lias agentes Deo et Patri, qui solus potest recreare, dextrae Patris angelo, inducuntur in ccelum. Filii.
quia Deus; et vult,quia Pater; quia etiam vos.gen. dico, dilcctionis sux, quos scilicet diligit. Ita ct nos
tiles, sicut nos Judaeos fecit dignos in partem sortis per eum diliget: sine eo odiosi erimus. (4) Atten-
sanctorum, id est in participationem haereditatis, de diligenter quod dicit, filii charitatis suae. Sicha-
quae sorte datur sanctis,id est divina voluntate(l) ritas qua Pater diligit Filium, et Patrem diligit
Voluntas enim Dei in humanogeneresorsest,apud Filius. ineffabiliter communioucm demonstrat am-
quemnon estiniquitas,sed omnia facitperjustitiam, borum, quid convenientius, quam ut ille proprie
etsi occultam: per quam haereditas aeterna datur, dicatur charitas, qui spiritus est communis ambo-
quibus vult.Unde et ipsa haereditas sors dicitur,qus bus ? Alioquin si in illa Trinitate solus Spiritus est
non meritis, sed electione divina datur sanctis,sci- charitas, profecto et Filius non solius Patris, sed
licet patriarchis et prophetis, et ideo per gratiam etiam Spiritussancti Filiusinvenitur.Nonenim dixit
non per legem quaerenda cst. [Ambrosius] Per gra- Filii sui, quod si diceret verissime diceret.Sed ait,
tiam enim dignatus estadvocareetinduceregentes •n filii charitatis suae. Filius ergo est etiam
Spiritus
in promissionem Judaeorum.Dicoquod nos fecit di- sancti, si non est in illa Trinitatc charitas Dci, nisi
gnos ; et hoc non in Iege,sed in lumine, id est per Spiritus sanctus : quod cum sit absurdissimum,
eum qui est lumen de lumine.cujus gratia illumi- restat ut non solumibisitcharitasSpiritussanctus,
nantur quod lex non potuit praestare. Vel, dignos sed propter illa de quibus satis disserui.propriesic
nos fecit, ponendo nos in lumine, in clara cogni- vocetur.Quod vero dictum est, filii charitatis suae,
tione, a qua devians cadit in tenebras. nihil aliud intelligatur quam Filii sui dilecti, quam
VERS.13-20. — « Qui eripuit nos de potestate Filii substantiae suae. Charitas enim Patris ejus
« tenebrarum, et transtulit in regnum filii dilec- natura atque substantia est, ut saepe diximns. Et
« tionis suee, in quo habemus rdemptionem et re- ideo Filius charitatis ejus, nulliis et alius quam
« missionem peceatorum.Qui est imago Dei invisi- qui de substantia ejus est genitus. In quo habemus,
(1) August., in psal. xxx. (3) Id., super Joannem.
(2) Id., in psal. v. (4) Id., inl. xv De oivit. Dei.
263 PETRI LOAIBARDI 264
elc. Quasi dicat :Transtulit nos inregnum Filii per A anima totum corpusnostrum animatet vivificat.sed
qucm ct rcdemit nos. Et hoc cst quod ait : in quoi in capite omnibus sensibus scntit, ideoque capiti
Filio nos Judaei habemus rcdemptionem. Aliter non cuncta subjccta sunt ad operandum,; illud autem
iremus in ccelum.Redemptioest,destr'uctapotestate i supra locatum est ad consulendum,quiaipsius animae
diaboli, facultas libertatis, quae vobis est data fusoi quae consulit corpori,quodammodo personam gerit
illius sungUine qui nullum habuitpeccatum.(5) Ut,, caput.Ibi enim omnis sensus apparet, sic in uni-
quia dabolus illos merito tenebat quos pcccati reosi verso populo omnium sanctorum,tanquam uni cor-
conditione mortis obstrinxit, hos pcr cum merito i pori, caput est homo Christus, quos omnes ab Abel
dimitteret, qucm nullius peccati reum immerito i usque ad ultimum justum Sapientia Dei illuminat,
pccna mortis affecit. Hac justitia victus, et hocvin- quae plenius fuit in Christo. Aliter enim caeteri sa-
culo vinclus est fortis. Et ideo non est opus aliisi pienles sunt, aliter homo Chrislus, qui ipsius Sa-
hostiis,quia pcr eum,habemus rcdemptionem et re- pientiae per quam fiunt sapientes quicunque homi-
missionem peccatorum. Quotidie si peccamus,et non nes.non solum beneficium habet.sed etiam personam
est opus aiiis, ot bene haec per eum fuit, quia ipsei gerit, veritate ipsius et gralia plenus! et ideo om-
est, qui est imago, Dei Patris, id est plene similis nium qui de ptenitudine ejus accipiunt, caput est.
Patri, et de Patre. (6) Imago ergo Patris. est, quia, Ex quo apparet quod Sapientia Dei, id est Verbum
de ipso est, et nihil distat ab ipso.Nonitahomoest non sic assumpsit illum hominem ut caeteros, sed
imago Dei.Horao enim est imagoDomini imitando, multo excellentius, multoque sublimius, quomodo
sed non qualis imago est Filius. Aliter enim est ipsum solum assumi oportuit.in quo Sapientia ho-
imago Dei in filio, aliter in homine; sicut aliter minibus appareret, sicut eam visibiliter decebat os-
est imago regis in nummo, aliter in Filio.Nos su- tendi.De caeteris enim sapientibus recte dici, quod
mus nummus, in quibus imtigo Dci est; Chrislus habeantin severbumDeipcrquodfactasuntomnia;
est Filius, qui hoc est quod Pater. Nulla imago Dei sed de nullo eorum recte dici potest, Verbum caro
coli debet, nisi ille quae hoc est quod ille; nec illa factum est (Joan. i).Homo ergo excellentiusassump-
pro illo, sed cum illo.(7)Imago Dei, dico,invisibilis, tus, quasi personam Sapientiae Dei gerit, ut caput,
id est incomprehensibilis, nec oaepit cum creatura. in quo omnes sensus.personam animae quae totum
imo ipse primogenitus omnis creaturx, id est ipse corpus vivificat.Sed cum Ecclesia ab Abel cceperit,
solus, et ante omnem creaturam est genitus. Alia quomodo bomo Christus caput est eorum qui tuoo
sunt creatura ante quae omnia ipse est genitus.Hic fuerunt?Bene,quia ipse qui est principium Ecclesiae,
ostenditur coaetcrnus Patri.Et vere genitus est ante secundum divinitatem.idest fundator Ecclesiae,quia
omnem crcaturam, quia in ipso, id est per ipsum, omnes justos qui abAbel usque ad ultimum justum
universa condita sunt. Ecce hic ostenditur coomni- C * generantur virtute divinitatis et misericordiee suae
potens Patri, et ita in nullo Filius minor est Patre. dono illuminavit.Secundum humanitatem etiam po.
Universa dico,quae sunt in cmlis et in terra visibilia, test dici principium Ecclesiae,quia super fidem hu-
ut sol et luna, et invisibilia, ut angeli et animae. manitatis ejus fundata est. Et bene. Ipse est caput
Sive throni, sive dominationes sive principatus, sive et principium, id est rector et fundator, quia ipse
polcstates.Etia.tn haec altissima.per eum facta sunt. est primogenitus ex mortuis, primus mortuorum ad
Omnia prorsus per eum creata sunt, quia etiam ele- immortalitatem resurgens. [Ambrosius] Sicut enim
menta. Unde omnia, el in ipso sunt,id est ipso au- natus est ante omnia de Deo,ut omnia crearet, sic
etore vivunt. Vel, omnia per ipsum creata sunt, et iterum de virgine natus homo primus resurrexit,ut
ila per ipsum, quod ante erant vita in ipso. Vel quod creaverat restauraret,ut semper sit primus et
itaper ipsum omnia creata sunt et omnia in ipso princeps. Unde subdit : Ut per hoc sit ipsein omnU
sunt, idest eum non excedunt.quiaimmensus est, bus. tam prioribusquamsequentibus, tenensprima-
et ideo extra substantiam ejus esse non possunt.£/ tum, id est dominium, quia potest alios suscitare.
\pse, non modo aeternitate et potentia, sed etiam Et bene primatum habet,non solnm quia primoge-
dignitate, cst ante omnes, nullus est ei aequalis. . nitus est.sed etiam quiacompldcuit Trinitati omnem
etiam secundum quod homo est. nj plenitudinem inhabitare,etper eum reconciliariomnia,
Et sicut omnia creavit, ita et ipso constant omnia id est placuit Trinitati, quod in ipso omnis pleni-
qni omnibus secundum divinitatem infusus omnia tudo scientiae et virtutum non modo esset,sed habi-
sustinet ct rcgit. Et cum talis sit ipse secundum taret.Et reconciliaret omnia.id est Judaeos et gen-
eliam hominis naturam,e$t caput corporis sui, sci- tes.Attende quod plenitudo recte dicitur in ipso esse
licet Ecclosiaequaeunita est Christo gratia et natura et manere,quia omnia potest per se,utnihil excep-
ut capiti. Dum igitur dicitur caput corporis, id est tum, sit qnod per eum non possit praestari. Unde
Ecclesiae, quia ita se habet ad Ecclesiam, sicut ca- ait: Sicut Pater vitam habet in se, sic dedit et Filio
put ad corpus. (8) Providet enim Ecolesiae, et regit vitam nabere in semetipso(Joan. v). Sicul enim sus-
eam,et in ipso sunt omnes spiritualessensus Eccle- cilat mortuos et vivificat sic et Filius quos vult vivi-
siae.uti in capite omnes sensus corporis.Sicut enim ficat (ibid.) et sic ostenditur perfectus Deus esse
(5) Augiist., de Trinit. (7) Id., ad Januarium.
(D) Id., Do decem chordis. (8) Id,, De agone Christianorum.
265 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI.— IX EP. AD COLOSS. 266
Omnia, dico, tendentia in ipsum, qui cst lumcn ve- A quo diffidendum non est. Si cnim mortalis et mor-
rum et aeternum, id est oeterna veritas. Vel recon- tuus potcst rcconciliarc, ;'am immorlalis potest om-
ciliari in ipso, oblato Deo placuit per ipsum recon- nia faccre. Si tamen, etc. Hic monet quod in fide
ciliari omnia. Et ipse est, pacificns, id est pacifi- Christi et speperseverent.Idcoenimtotettantadixe-
cavit non gratis, non per aliam hostiam, sed per rat de Christo, utponant spemin co solo, in quoom"
sanguinem crucis cjui, id est per mortcm crucis nia bona sunt, non alicui elementorum, velangelo-
ejus quae est turpior mors. Pacificavit dico, sive rum se subjieiendos putcnt. Hic enim solus colen-
qace in ccelis, sioe in terris sunt, id est caelestia et dus, et ad hunc non est mstimandus quisquam.
terrestria, quia patet homini introitns in ccelum. Quasi dicat: Exhibcat vos dico, tamen hac condi-
Vel, quae in coclis sunt, id estsanctos.qui jam sunt tione, si permanetis in fide fundati, id est firmi,
in ccelo ; el quae in terris, id est sanctos, qui adhuc non fluctuantes, el stabiles, ut per vos non receda-
in ista vita sunt. tis ; et immobilcs, alio impellentea spc Evangelii, id
VERS.21-29. — « Et vos cum essetis aliquando est si cstis stabiles in spe praemii, et ab ea immo-
« alienati, et inimici sensu in operibusmalis, nunc biles, quac promiltitur in Evangelio. Si haec fece-
« aulem reconciliavii in corporc carnis ejus per rint, exhibebnnt cos Deo. Aliter enim non prodest
« mortem, exhibere vos sanctos et immaculatos et n eis Christus. [Ambrosius.] Quod Evangelium tenere
« irreprehensibiles coram ipso,sitamenpermanelis debetis, quia audistis, id est intellexistis. Et prius
« in fidelundantietstabilesetimmobilesaspeEvan- est rcverti. Melius est viam veritatisnonagnoscere,
« gelii quod audistis, quod proadicatum est in uni- quam post agnitam retroire. QuodEvangelium prce-
« versa creatura quaesubccelo est,cujus faclussum dicalum esl, et m&wt.inuuiversa creatura qucesub
« ego Paulus minister, qui nunc gaudeo in posses- ccelo est, id est in universis hominibus qui sunt nova
« sionibus pro vobis, et adimpleo ea quae desunt creatura, quotquot ubicunque sunt. Vel ita, praedi-
« passionum Christi in carne meapro corporeejus catum est in universa creatura nova. Hoc non mu-
« quod est Ecclesia; cujus factussum ego minister tatur. Quae tamen nova creatura niodo estsubccelo,
« secundum dispensationem Dei, quaedataeslmibi adhuc peregrina, scd tandcm pcrveniet ad gloriam.
« in vobis,utimpleamverbumDci: mysteriumquod Cujus, Evangelii proedicandi, ego Paulus factus sum
« absconditum fuitasoeculisetgenerationibus.nunc minisfer. Et ita potestis scire quod verum est; Qui
« autem manifestatuml90 cst sanctisejus,quibus nuno Ephesi positus in carcereproEvangelio, aa«-
« voluit Deus notasfacere divitiasgloriae sacramenti dco in passionibus, quia non credentes proficiunt.
« hujus in gentibus, quod estChristusinvobisspcs Quas sustinco, pro vobis, confirmandis in veritate
« gloriae, quemnosannuntiavimuscorripientesom- Evangelii.et adimpleo ea passionum Chrisli quce de-
« nem hominem, et docentes in omni sapicntia ut C sunt. Suas passiones dicit esseChristi; quianostrae
«exhibeamusomnemhominomperfectum in Cbristo passiones, qui sumus Christi membra, Christi sunt,
« Jesu: in quo laboro ccrtandosecundum opcratio- Quasi enim unus homo una persona est caput cum
« nem ejus, quam operatur in me in virtute. » corpore.id est salvator cum salvandis.Si ergo in mem-
Et vos cum, etc. Quasi dicat: Et ut specialiter lo- bris Christi es, quidquid pateris ab eisqui nonsunt
quar, el vos, o Colossenses.pacificavitet reconcilia- in membris Christi, deerat passionibus Christi (9).
vit Dco, cum, idest qa&mria,essetisaliquando alie- Ideo additur, quia deerat, mensuram implens, non
nati a Deo, id est nihil cum Deo habentes, et ini- superfundens. Tantum pateris, quantum ex passio-
miei, contradicendo. Et hoc sensu, quia putabatis nibus tui3 inferendum erat universae passioni Chri-
bene agere. Vel secundum aliam litteram potest sti, qui passus est in capite nostro, et patitur in
legi, quod idem valet. Cumessetisaliquando et ini- membris suis.
mici,3ensus, id est consilii ejus, quia non recepe- Ad communem hanc quasi rempublicam nostram
runt quae per Moysen mandavit Deusdevotis idolis quisquis pro modulo suoexsolvitquoddebet, etpro
suis, vos, dico, degentes actu in operibus malis. possessione virium nostrarum quasi canonem pas-
Nunc autem. Quasi dicat: Aliquando tales eralis, sionum inferimus paratoria plenaria nostra passio-
nunc autem, et in hoc tempore gratiae, non in alio, D num non erit, nisi cum saeculum finitum erit, Vel,
reconciliavit vos remissione peccatorum.in corpore ea passionum Christi, idest quaeChristussustinuit,
carnis ejus, id est fragilitatis ejus,id estin corpore vel quae me sustinere praecepit. Quaeadhuc, desunt
suo passibili et mortali. Et hoc, per mortem ejus. adimpleo, id est paratus sum pati. Et hoc non in
Reconciliavit dico, exhibere vos, ad hoc, id est tan- meis, sed in carne mea. Vel, desunt non in carne
dem cxhibeat, id est repraesentet vos sanctos virtu- ipsius Christi, sed in carne mea. Et haecpatior, pro
tibus, et immacutatos apeccatis, etusqueadeoquod corpore ejus, multiplicando.auod est Ecc/ejta.Quasi
irrepreft«uifct7«,quiatuncmhilmalieratineis.Irre- dicat: Non de alio corpore dioo nisi de illo quod
prehensibiles dico, coram ipso, quia omnia videt. est Ecclesia, cujus corporis egofactus summinister,
Vel repraesentet, coram ipso, qui tunc ei praesentes ut ei ministrem spiritualia.Ministerdico,secundvm
eritis, videntes eum sicuti est facie ad faciem, de dispensathnem Dei, qucsdataestmihiinvohis.idcat
(9) August., in psal. LXI.

PATROt. CXCH. 9
ad hoc factussumminister, uteidemumdispcnscm A i» o.-nnisupientia, non sumus caeci ut pseudo,. scd
actu per gratiam apostolatus mihi crcditi a Dco in doccmus, in omni sapientia. Vera sapientia est in
vobis. Vel ita, cujus Evangelii ego factus sum mi- disciplina Dominica, scilicet cum Christus agnosci-
nister, secundum dispensationcm Dei, id cst se- tur: quod Apostolus magna cum diligenlia agere
cundum gratiam apostolutus mihia Deodispensali. testatur, ut erudiens hominem in hac sapientia,
Qux data est mihi in vobis.Tantum cst enim quod a consummatum exhibeat eum Deo. Unde subdit: Ut
meis discipulis praedicalum est vobis, quantum si exhibcumus, id est offeramus Deo in sacrificium,
a me ipso. Ministrum Evangelii inlcr gentes, a Deo omncm hominem, tam Judaeum quam Gentilem,per-
per Christum factum se essc dicit. Ad quid autem? fectum non in lege, sed in Christo Jesu, id est in
Ostcndit, scWicctutmyslcrium,a Deosusccptumper intellectu myslcrii Christi, in quo, id estin quare,
idoneum servitium, implculur, quod ignotum cum a scilicet ut omnis sit perfectus in Qhristo, et laboro
saeculis fuit, scilicetmysteriumnativitatisexDeo,et certando contra rebelles, secundum operationem ejus,
nativitatis ex Maria, etsalvationisgentiumettotius quam operatur in me virtute, miraculorum, id est
operisChristi.Undesubdit, ulimpleatur. Quasidicat: certo contra perfidos adjuvantibus me signis virtu-
Data est mihi dispensatio ad hoc, ut impleatur. Et tum, per quac vita infidelitatis comprimitur, ut qui
impletumostendam, trrt«m,idestdispositionemvel n verbis contradicunt, virtuti cedant. Quasi dicat:
ordinatfonem Dei, id est quodDeuspraeordinavitde Labori meo adjungit Deusmiraculaadconfirmatio-
vobis gentibus, vos scilicct per Christi incarnationem.
nem salvari. Hoc dicit, nc videatur salus non esse CAPUT II.
promissa gcntihus. Quod vcrbumestmysterium.id VEES, 1-3. — « Volo enim vos scire qualem sol-
cc-toccultum. (10) Quia si erat notum: In principio « licitudinem habeam pro vobis, etpro hisquisunt
erat Verbum (Joan. i), nusquam erat lcctum: fer- « Laodicise, etquicUnque nonviderunt faciemmeam
bum caro faclum est, etc. (Ibid.). Qua; ad sacramcn- « in carne, ut consolentur corda ipsorum, instructi
lum incarnationis pertincnt. Unde: Abcondisti hac « in charitate, ct in omncs divitias plenitudinisin-
a sapientibus el revelasti ea parvtdis (Maltlt. xi). <(tellectus in agnitione mysterii Dei Patriset Chri-
Quosdam enim PlatonicorumlibrosexGraecalingua « sti Jesu, in quo sunt omncs thesauri sapientiae et
in Latinam versos vidi, et ibi legi, non quidemhis « scientiae abscondili. »
verbis, sed haec quidem omnino multis etmultipli- Voloenim. Quasi dicat: Ideo hoc refero de me
cibus suaderi rationibus, quodin),rincipioeral Ver- vobis, quia volo vos scire qualem sollicitudinem ha-
bum, el Verbum crat apud Deum; sed quod Verbum beam pro vobis, ut ea intellecta quaeratis in Christo
caro faclum est, non legi. Indagavi quippe inlibris perfecti fieri Et recte ait, pro vobis. Non enim mi-
varic dictum, quod Filius sit in forma Patris; sed C nus pro his quos non viditsollicitus erat.quam pro
quod exinanivit se, non habetur in illis. Rectc ergo his quibus prossens praedicavit; nec minori affectu
illud verbum dicitur mysterium, id est occultum. diligebat quos non viderat, quam caeteros apud quos
Quod abscondilum fuit a saculis, id est aprincipio erat. Et non solum pro vobis, sed etiam pro his qui
saeculorum: ct absconditum fuitgenerationilmsom- sunt Laodiciat, quia et hi a pseudoapostolis prae-
nibus non cuidam parti tantum, nisi cui per Spiri- venti erant. Etprohis adjacentibusvobisûtcunûe
tum sanctum revelavit. Nunc autem, id est intcm- non viderunt faciem meam in carne, etsi scientiam
pore gratiae, manifeslalum est, non omnibus, sed audierunt. Et ad hoc intendo ut, ipsi vobiscum con-
anctis ejus, humilitate parvulis. Nec his omnibus solentur corda sua. Ipsi, dico, instructi in charitate,
plene innotuit, sed his tantum, quibus voluil Deus, quam Deus ad nos habuit, qui pronobisFilium tra-
ex sola gratianotas facercdivilias gloricesacramenti didit. Hoc si quis attendit, potest se in hacmiseria
hujus, id est copiosam gloriam tam digni sacramen- consolari, quia perpendit calcata superbia, per bu-
ti, in quo sunt multa, scilicet fides, remissio, jusli- militatem, ad patriam posse reverti. (11) Vitiorum
tia, dona Spiritus sancti, futura beatitudo. Et ideo namque omnium, superbia causa est. Ad hanccon.
dicit divitias, sacramenti dico, existentis; in genti- vinccndam atque auferendam talis medicina ccelitus
b us: quod, saor&mentumcstChristus invobis,genti- n vcnit; ad elatum hominem persuperbiam Deushu-
bus, id est illud sacramentumestChristiincarnatio milis descendit per misericordiam, gratiam claram
per quam salvantur gentes. Ita est in vobis, ut sit manifestamque commendans in ipso homine. Quem
spes glorice, id est ut per eumsperetis gloriam sine tanta prae participibus 191 suis charitatesuscepit.
lege. Quem, id est qualem Christum, nos apostoli NequeenimipseitaverboDeiconjunctus.utipsacon-
annuntiamus, quod sinelege salvatgentes.Nosdico, junctione unus Filius Dei, et idem ipse unusFilius
corripientes, id est arguentes, non solum vos, sed hominis fieret, praecedentibussuae voluntatismeritis
omnem hominem, qui deviat a veritate quam novit, fecit. Unum enim illum esseoportebat; essent autem
Et docentes omnem hominem, scilicet eos qui igno- plures, si hoc fieri posset, non per Dei proprium
rant veritatem. Vel contrudicentes corripimus et donum, sed per hominis liberum arbitrium Hoc
convincimus, etobedientes docemus. Docentes dico, ergo praecipue ad humilitatem nobis commendatur.
(10) August., in lib. Confess. (II) August., De spir, et litt.

269 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. AD COLOSS. 270
Et instructi in agnitione Dei. Instructi dico.pcrhoc A in Christo, id est in agnitionem Chrlsti, in quo est
tentando,i/tom»t?s dioilias plenitudiniset intellectus, nmnc mystcrium.Omncenimmysteriumsacramcnti
id cst in omnes copias intellcctus plenitudinis, ut Dei in Christo cst, ut qui eum cognoscit, omnium
perfecte de divinis ct humanis intellectum habeant, notitiam etiam habere videatur. Unde addit : Ipsi
ut de anima, et de supernis spiritibus. Alitorcnim dico per hoc tcndcntes, in omnes divitias plenitudi-
ad cognitionem Dei nemo ascendit.bleo dicit, d.ivi- nis intellcctus. Divitiaeenim sapientiae et scientiae
tias.ut deomnibus intellectum plenehabcant.Dico, sunt, si Christus agnoscatur, quia omnium poten-
instructi in agnitionc Dci, non dico quantiim ad tiarum virtus in eo cst. Ex co enim habent omnes,
opcra, sed in agnitione mysterii Dei.ut sciatis,sci- quarc ct caput omniumdicitur,utper ipsum omncs
licet quod est secretum a paucis cognitum, de subsistere videantur. Unde rccte subditur, in quo
utscia-
essentia Dci. Dci, dico, Palris Chris/i /<;.•>•», sunt omnes tbesauri sapicntiae et scientiae abscon-
tis, scilicct quod alia persona cst Pater a Filio,. diti. Omnis enim ratio scientiae totius creaturae su-
quamvis unum et idem sit in substantia cum illo. pernae vel tcrrenae in eo est qui caput et auctor
Ad quam cognitionem si tenditis,ad Christumtan- omnium ccelestium et terrestrium, ut qui hunc
tum recurrite, quia ipse est in quo sunt omncs novit,nihil ultra quaerat, nec sapientiam nec virtu-
thesauri, id est omnes copioe,Sapienlix de divinis, ,n tem, quia agnovit eum in quo perfecta virtus est,
et scientisr, de humanis. Sed abscondili. Et ideone perfectaque sapientia. Quidquid alibi quaeritur,
miremini si in Christo eslis.et eas nondum invenis- hic pcrfecle invenitur. Nam quid sapientius Salo-
tis, quia non omnibus patent, nisi bis qui petunt mone, quid prudentius Daniele, quibus ideo prae
et pulsant. Vcl aliis non mutatis, ita potcst lcgi caetcris Dcus sapientiam dedit, ut in Danielc et
illud : Consolentur corda sua, dico, instructi in Salomone oslendcrct infldclibus, se auctorcm esse
charitale, et in omnibus divitiis, alialiltera, pleui, sapienliae totins? Quod infideles non putant, quia
intclleclits. Ad quid ? ad cognoscendwn, Cltrisli, quia non legunt in evangeliis ct prophetis astrologiam,
est in Christo. (12) Alia littcra id est Vcrbum caro geometriam, ct hujusmodi. Quae idco despecta
faclum, per quod humiliatum superbi redimuntur suut a nostris, quia nihil ad salutem pertinent, sed
et cum lego, Verbum caro factum est (Joan. I), in magis mittunt in errorem, et a Deo avocant, ut
Verbo intelligo verum Dei Filium,in carneagnosco dum his student disputationum ratiocinationibus
verumhominis Filium,et utruroquesimul Deumct curam animae suoe non agant. Qui vcro Christum
hominem unam personam ineffabilis gratioe largi- novit, thcsaurum sapientioe et scientiae invenit, quia
tate conjunctum:(13)etideo Verbum caro factum, id novit quod utile est.
quod est Christus Jesus.habet thesauros sapientiae VEUS.4, 8. — « Hoc autem dico, ut nemo vos
et scientiae.Undesubdit,inquo suntomnosthesauri C I « decipiat in sublimitate sermonum. Nam etsi cor-
sapientiae et scientiae absconditi. « pore absens sum, sed spiritu vobiscum sum
Haecduo inter se ita distant ut sapientia de divi- «gaudens et videns ordinem vestrum,etfirmamen-
nis, scientia de humanis accipiatur. Utrumque in « tum ejus quae in Christo est fidei vestrae. Sicut
Christo agnosco.Et sapientiam in eoquod Verbum « ergo accepistis Jesum Christum Dominum no-
e3t apud Deum, et scientiam in eo quod nobiscum « strum, in ipso ambulate, radicati et superaedifi-
homo est.Omnia enim quae pro nobis Verbum caro « cati in ipso, ct confirmali in fide, sicut et didi-
factum temporaliter fecit et pertulit, ad scientiam « cistis, abundantes in illo in gratiarum actione.
pertinent quod autem Verbum est sinc tempr-re et « Videte ne quis vos decipiat per philosophiam et
Ioco, Patri coaeternum, et ubique totum, ad « inanem fallaciam secundum traditionem homi-
sapientiam refertur. Scientia ergo nostra Christus « num, secundum elementa mundi, et non secun-
est; sapientia nostra, idem Christus est. Undc : « dum Christum. »
Plenum gratix et verilatis. (Ibid.) Aliter totum Eoc autem, etc. Commendata sui mysterii digni-
secundum aliam litteram, quae est. Vt consola- tate, monet eos ne malorum colloquiis et astutia
tionem accipiant corda eorum, cum fuerint inslructi iniquitatis sensus eorum recederetaChristo; quasl
in charitale in omnes divilias plenifudinis inlel- j) dicat: Volo ut sitis instructi, hoc autem dico ut non
lectus, ad agnitionem mysterii Dei in Christo Jesu. solum tendatis ad ea qu«e riondum habetis, sed ut
In quo, etc. Vult Apostolus animos eorum fovere in nemo, quantumcunque sapiens, vos decipiat, in su-
charitale, et ut prompti fierent per Epistolam agni- blimitate, ut videtur : quae subtilitas vel sublimitas
tionem recipere sacramenti Dei, in Christo adver- non est, nisi sermonum, id est nisi in verbis. Quia
tentes has esse sapientiae et scientiae divitias, si sapientes mundi arte quadam, minutiis disputatio-
agnoscatur Christus, in deitatis suae plenitudine num irretire gestiunt animas simplicium, ut tradi-
adorandus. Et est ordo : Ad hoc tendo, ut corda tione mundanarum rerum abstrahant eosa spequae
ipsorum consolationem accipiant: quod erit, cum est in Christo. Nam etsi, quasi dicat: Ne decipiat,
fuerint instructi in charitate Dei et proximi; et dico, et recte : video enim spiritu, quod apud vos
cum fuerint instructi, ad cognitionem mysterii Dei geritur. [Ambrosius] Et hoc est quod ait: Nam
(12) August., de Trinit. (13) Id., De homine assumpto.

etsi, a vobis corpore absens sum, sed tamen, vobis- A , Pater. Vui dum ait, sccundum elementa, illos tan-
cum sum spiritu, sicut et spiritus Elisei fuit cum git, qui quasi prudentius* exponunt idola diccnles:
Gieziin viacunctis ad Naaman Syrum.ut acoiperet Juno est aer, Neptunus est mare. Ideo cum diceret,
sub nominequee ipse non mandaverat. Quanto magis secundum philosophiam, et inanem fallaciam,
Apostolus ea quae. dixit poterat videre in spiritu! addit, secundum elementa mundi, qnasi admonens
Major enim gratia fuit in aposlolis quam in pro- non qualescurique adoratores simulacrorum, sed
phetis. Ideo ait, spiritu vobiscum sum. Sanctis quasi doctioros interpretatores signorum, cavendos
enim datumest in spiritu videre remota. Ergo si esse. Vel fallaciam appellat quod de lege dicunt
caveant illi quorum actus magistrum non latent. pseudopracdicatores, et illa dicitur inanis, quia
Vobiscum sum dico,gaudens et videns, id est quia in hac falsitate nulla est utilitas ; quod solct esse
video, ordinem vestrum, id cst quoniam unusquis- aliquando in falsis. Philosophiam dicit ea quibus
que vestrum secundum ordinem suum, vivit. Et hoc probare volunt, quod asserunt. Et est scnsus
videns firmamentum, id est stabilitatem ejus fidei Videte ne quis vos decipiat, tradendo adlcgisobser-
vestrx qux in Chrislo est, non in lege. Per hoc vantias, per prophetiarn.id est per rationes conqui-
promptiores eos facit circa Evangelium, quia gau- sitas ad probandum vcl improbandum : quod de
dere se dicit in dispositione conversationis illorum n lege dicitur; et per inanem fallaciam, scilicet per
et fidei stabilitate, ut scientes unde placcatur Deo, illud quod probatur. Ne quis decipiat dico, agens
in eo flerent firmiores. Et quandoquidem benesta- secundum traditiones hominum.id est legalia; post
tis, sicut ergo fidei fundamcnto accepislis, bona exhibitam 193 enim veritatem, lex non est tradi-
enim fuit accejatio, accepistis, inqu&m,JeSwn Chri- tio Dei sed bominum, et agens sccundum elementa
stum Dominum nosirum, ita ambulate, id est profi- mundi, id est secundum litteralcm sensum, qui et de
cite non extra cum, sed in ipsq ambulate, dicoy vos mundanis est, et non secundum Christum.
minores, radicali in activa vita, ut arborumadfruc- VERS.9-14. — « Quia in ipso inhabitat omnis
tiflcandum, et vos majores qni in contemplatione « plcnitudo divinitatis corporaliter, et estis in illo
estis, super alios, xdificati et hoc in ipso, id est in « rcpleti qui est caput omnis principatus ct potcs-
templo Dei.Unde,scilicetaliisloquatur,et ambulatc « tatis. In quo et circumcisi estis circumcisione
in actione gratiarum confirmati in fi.de,ambulale, a non manufacta in exspoliatione corporis carnis,
dico, sicut et didicistis, id est sicut accepistis, non « scd in circumcisione Christi, consepulti ei in
aliter, et didicistis, cognitione, ethabetis materiam « baptismo, ib quo et resurrexistis per fidem ope-
gratiarum. « rationis Dei qui suseitavit illum a mortuis. Et
Vosdico, abundantes, donis in illo, qui solus dat «vos cum mortui essetis in delictis et praeputio
incrcmentum. Et in hac ambulationa,vufet0 ne quis C « carnis vestrae convivificavit cum illo, donans vo-
vos decipiat per philosophiam [Ambrosius] terrenam, « bis omnia delicta, delens quod adversus nos erat
per quam solent seduci, qui cupiunt prudentes ju- « chirographum decreti, quod erat contrarium
dicariinmundo.Eteamdemsignificationemsubdens, « nobis. »
perinanemfallaciam. Terrena enim philosophia argu- Quia in ipso, Christo, inltabitat plenitudo divinitatis
tiisetsubtilitateminutiarum componitur, etdecipit, omnis id est omnino inhabitandi, ut etiam persona-
dum verisimilibus causis et commentitiis rebus nil litersiteiunitusquodnonest in aliqua creatura. (15)
âm verum aBstimantquam quod conspicitur,etintelli- Deus quidem ubique praesens est, et ubique totus
gitur in elementis ,quaeterrena philosophia,jecundtt»i praesens.nec tamen ubique habitans, sed in templo
traditiomem homimum, (14) agentium secundum ele- suo tantum et capitur habitans ab aliis amplius ab
menta mundi, et non secundvm Chrislum, in aliqua aliis minus, sed de solocapite nostro dicitur: quia
parte, id est non est a Deo ordinata, sed ab homi- in ipso inhabitat plenitudo divinitatis, et hoo, cor-
bus tradita. Tradiderunt enim philosophi, quos ho- poraliter, non hoc ideo dicit, quia corporeus sit
minesvocat, Deum non posse ficri creaturam,homi- Deus, sed verbo translato usus est quia in templo
nem non posse nasci de Virgine.vel mortuumrcvi- manufacto olim non corporaliter, sed umbratiliter
vere considerentes elementa, id est has creaturas I) ] habitavit.idestpraefigurantibussignis.Omnesautem
visibiles.in quibus ex commistione seminis anima- illae observantiae umbrae fuerunt futurorum. (16)
lia generantur, et quod moritur non iterum vivit. Non ergo quia divinitas corpus sit, sed propterum-
Ideo monet traditionemistam cavere velutinanem, brarum comparationem legaliura, dixit corporali-
et fallacem. Philosophiam dicit non a Deo ordiua- ter, id est completive, quia in illo implentur om-
tam, sed ab imbecillitate ratiocinationis humanae nia, ut quodammodo sit corpus et impletio umbra-
quaepotentiam Dei intra conscientiam suam coarctat, rum legis, id est significationum illarum ipse sit
non aliter credens facere vel posse quam carnalis veritas. Sicnt ergo ipsee figurae translative non pro-
ratio suadet, quae omnino cavenda est, quia mundi prie dictffi sunt umbrs; ita cum ait plenitudinem
cultrix est non Dei, et a Christo retrahit in quo divinitatis in Christo habitare corporaliter, trans-
perfectio divinitatis est, quia omnl# habet quae lato verbo usus est. Qui ergo dicit carnales obser-
(14)Aug.,adin serm. quodam. i,I6) Id., super Genesim.
(15) Id., Dardanum.
273 COLLECTANEA IX EPIST. D. PAULI. - 1N EP. AD COLOSS. 27-4
vantias necessarias, dicit Christum noncsse corpus A . littcra, carnis, quia ibi, scilicet in carnali circum-
umhrarum, nec Deum ad omnia sufficientem. Vel cisione nihil fit nisi quod cutis aufertur. In eodem
certe ideo dicit, corporaliter, quia in Christi cor- scnsu potcst lcgi littera nostra sic, non manufacta;
pore quod sumpsit de Virgine tanquam in templo in exspoliatione corporis carnis,id est corporis quod
habitat Deus. (17) Quid ergo intcrcst inlcr caput et est caro. (18)Non igiturduasresintelligi voluit,quasi
membra caetera,qucreetiam templuin ejus sunt, quia aliud sit caro, aliud corpus carnis ; sed quia corpus
in capite nostro habitat omnis pleniludo divini- multarum rerum nomen est, quarum nulla caro
tatis, ita quod omni gratia plenus cst, scd non ita est, quia non omne corpus caro est. Non inquam
habitat in sanctis, sicut ct in nostro corpore inest tali circumcisione circumcisi estis, sed in circumci-
sensus singulis membris, sed non quantum in ca- sionc Jesu Chrisli, id est, circumcisionc spiritali,
pite. Ibi enim auditus, visus cst, et olfactus, ct ubi omnia vitia amputata sunt, quiasolus Christus
gustus, et tactus.in caeteris autem solus est taclus, facit. Conscpulti. Item; hoc in Christo consecuti
Ita in Christo habitat omnis plenitudo divinitatis, estis, quia estis consepulti in baptismo, id estad si-
quia ille est caput, in quo sunt sensus, in sanctis militudinem sepulturoe ejus, baptizati scilicet ut
vero quasi solus tactus est, quibus datus Spiritus jam non videantur quod fuerunt, scilicet vetcres
ad mensuram. Praeterea est aliud quo intersit planei TI pecnatores, sed novi justi; sicut Christus in se-
inler illud caput,ct cujuslibet mcmbri excellentiam, pulcro positus non vidcbatur. In quo Christo et re-
quia singulari quadam susceptionc hominis factus surrexistis, in novitate vitoe ambulando. Et hoc non
est homo ille una persona cum Verbo. Dc nullo per aliud, sed per fidem operationis Dei, id est quam
enim sanctorum dici potuit vel potest, vel potcrit: Deus operatur in eis. Vel, per fidem operationis
Verbum caro factum est (Joan. i). Nullus sanctorum Dei, id est per fidem Dei, de quo credunt quod
qualibet praesentia gratiae Unigeniti nomcn accepit excmplo Christi, suscitabit illos. Unde subdit, qui
(ibid.). Ut quod est ipsum Verbum ante secula, hoc suscitavit illum, id est Christum, a mortuis. Hoc prae-
simul cum assumpto hominc diceretur, et est mittit ad probandum quod resurgent illi etiam im-
summa omnis intelligentiae talis : In ipso inhabilat mortales. Unde subdit: El, per hoc vos etiam Gen-
omnis plenitudo divinitatis corporaliter, id cst vera- tiles, jam ccrtitudine spei, convivificavit, id est se-
citer et solide. cundum corpus et animam vivificavit, cum illo,
Et estis. Quasi dicat : ln co habitat divinitatis ple- Christo, id est ad similitudinem ejus.Convivificavit
nitudo. Et in illo qui ita plenus est, vos estis repleti, dico, cum, id est quamvis prius, essetis mortui in
donis Spiritus sancti, quod non sunt clementa. In delictis, non sentientes mala vestra. Dclicta dicit,
credentibus enim Spiritus sanctus habitat, quod quod rcliquerunt legem naturae. Et mortui, in prx-
elementis concedi non potuit, quia indignum erat C putio carnis veslrx, id cst in originali peccato ; quod
invisibilem ot incorporeum habitare in substantia significat praeputium. Vel, praeputium vocat delicta
visibili et invisibili. Audiant ergo et veniant cultores carnalia, et ponit praeputium pro eo quod signifi-
elementorum et credant in Christum ut fiant ma- cat, id est delicta carnalia a quibus exspoliandi su-
jores eorum quos nunc colunt. Ideo ait, in illo remus. [Augustinus] Mortuos vivificavil dico, condo-
pleti estis, qui credilis in Christo omnem plenitu- nans vobis, gratis oninia delicta, ct originalia et su-
dinem habitare : quod ncgantes contra Christum peraddita ; quod siguum est quod et pcenam tollet.
sunt. Qui Christus est caput, non modo hominum, Et non solum vobis gentibus donavit delicta, sed
scd etiam principatus et potestatis angelicae. Et vos etiam nobis Judacis prcevaricationem, quae fuit ex
ergo rcplere potest, qui supernos civcs replet. In lege, dimisit. Et hoc est, ipse dico, delens chirogra-
quo. Monuit ne per prophetiam a Christo reccdant, phum dccreti, scilicet legis, id est memoriam trans-
nunc monet ne a pseudoapostolis seducti coeremo- gressionis quae erat ex decreto, id est ex lege, quod,
nias legis recipiant. Quasi dicat, Estis repleti in chirographum erat adversum nos, et conscientia
illo, in quo, non solum donis repleti estis, sed etiam enim nostra, et diabolus ad accusandum non erat
estis circumcisi, id est purificati ab crrore et mundo. memor transgressionis illius, et ita haec memoria
Circuincisi, dico, circumcisione non manufacta, id j) erat adversum nos scilicet nocens nobis, et nos cru-
est opere humano: vos dico manentes, in exspolia- cians. Sed ct hoc in baptismo abluto et deleto, nec
tione corporiscarnis id est exspoliati a corpore secun- conscientia nostra timet, nec diabolus quod obji-
dum quod erat carnis, id est carni subjectum, car- ciat habet. Et non solum chirographum decreti erat
nis serviens desideriis; sed modo secundumque : adversum nos, sed etiam ipsum decretum id est
spiritus, spiritale, spiritui serviendo, id est in spi- vetus lex. Unde subdit, quod erat. Quasi dicat ohi-
ritu estis servientes non in carne, a terrenis ad cce- rographum decreti, dico quod, etiam decretum, id
bestia, ab humanis ad divina, ab errore ad divini- est lex erat contrarium nobis,-cum non adjuvaret,
tatem conversi. Vel ita : Estis circumcisi, circum- sed amplius reos faceret.
cisione non manufacta, sicut fiebat legalis circum- VERS.14-17. — « Et ipsum tiilit de medio affi-
cisio scilicot non facta, in exspoliationc cutis, aliai « gens illud cruci, ct cxspolians principatus et potes-
(17) August., ad Dardanum. (18) Id., DeTrinit.

« tatcs, traduxit confidentcr palam triuniphans illos A duin occiditur, rcos illos facit a quibus occiditur ;
ii in seipso. Nemo crgo' vos judicet in cibo aut in sed peccatum humani gencris occidit, per quod
« potu, aut in parte diei festi aut neomenioe, aut et principatus ct potestates exspoliat. Dnde sub-
« Sabbatorum quae sunt umbra futurorum, corpus dit : Et exspolians principatus et potcslates ani-
« autem Christi. » mabus quas tcnebant captivas, quibus eos exspo-
Et ipsum chirographum, vel decretum, tulit de liavit illarum abluendo peccata. Et exspolians, in-
medio omnium, id est de communi, ut nullus Crc- quam, traduxit, principatus et potestates, id est ab
dentium vel chirographum timeret, vcl ultra legem Ecclesia exterminavit, ne fidelibus nocere possent,
observaret. Tulit dico, affigens ilhtd decretum cruci, ut ante. Ipse dico post crucis triumphum, conflden-
ut jam cesset cum omnia sacrificia legis carnalia tcr ct palam, scilicet cum angclicis legionibus ad
in oblatione veri Agni sunt adimplcta. Quis ergo inferna descendens. Et triumphans, id est vincens,
illud restiluit? quasi dicat: Nullus debct illud res- illos, scilicet principes inferni, in semetipso id est
tituere, et sicut nos a lege et alcgis proavaricationc praescntia suae majestatis. (20) Vel secundum litte-
liberavit, sic et patres anliquos ab inforno libcravit, ram : Exuens se carne, principatus et potestates
ne qUis putct cos per logcm salvatos. Et hoc est exemplavit fiducialiter triumphans eos in semetip-
quod subdit, et ipse exspolians principalus, infer- n so. Nomine carnis hoc loco mortalitas intelligitur,
nales. Et potcslates, auferendo Abraham, Isaac et juxta illud, caro et sanguis non possidcbunt regnum
caeteros justos, traduxit, suos, id est longe ab hoc Dei (I Cor. xv). Per hanc mortalitatem nobis invidae
-regno ad ccclos duxit, ipse dico, prius confidenlcr, potestates dominabant.
id est cum magna fiducia, cum spe victoriae, ut Hac igitur morlalilato Christus in resurrectione
Deus homo sine peccato, triumphans, id est expug- se exuens, diabolicas potestates quae per hanc mor-
nans illos in cruce, scilicet infernales principcs, talitatem dominabantur dicitur exemplasse, quia in
quod non est in abscondito, sed palam. Si quis enim seipso capite nostro praebuitexcmplum, quod in loto
perfectionem Ecclesia; respicit, aperte videlur anti- corpore ejus, id cst Ecclesia ex diaboli potestate
quus hostis victus. Triumphans, dico in semetipso liberanda, in ultima resurrectione complectitur. (21)
oblato, non alio sacrificio. (19) Morte sua quippe In ipso quoque vincuntur inimicae nobis invisibiles
uno verissimo sacrificio pro nobis oblato.quidquid potestates, ubi vincuntur invisibiles cupiditates.
culparum, unde nos principatus et potestates ad Fuso enim sanguine sine culpa, omnium culparum
luenda supplicia jure detinebant, exstinxit. Unde chirographa delcta sunt, quibus debitores qui in
ergo accepit diabolus exterius potestatem Dominicae eum credunt a diabolo antea tenebantur. (22) Unde:
carnis occidendae, inde intcrior qua nos tenebat Qui pro mullis effundctur. Et quia haec omnia in
potcstas ojus occisa est. Vel ita, ab illo loco, Delens, C Chrislo nobis donata sunt, ergo deinceps ncmo vos
etc, quasi dicat: Vobis gentibus condonavit omnia judicet, id cst damnabilcs faciat in cibo aut in polu,
delicta, ipse dico, dclens, etiam chirographum de- sumpto vel non sumpto ritu Judaeorum, autin parte
creti quod erat adversus nos. Decretum Dei fuit diei festi, non cclebrata cum lex praecipiat celebrari,
quod Adae praecepit, scilicet: De liijno scientix boni id est nemo vos damnet, de hoc quod nullam par-
et mali ne comedas (Gen. n). Hujus decreti violati tem diei festi observetis, verbi gratia, scilicet aut
chirographum, id est memoriam, delevit Deus ncomenix aut sabbatorum, qux omnia suni, umbra
quando peccatum primi parentis pcr sanguinem futurorum, id est aliqua signa a re pendentia, quae
abluit, et illa memoria erat contraria nobis, sed in figura futurorum tunc ficbant, et erat peccatum
ipsam tulit de medio affigens cruci. Vel chirogra- non observare quas praecipiebantur, et unum solum
phum dicit peccatum Adae, quod quasi cautionem non observatum tunc damnabat. (23) Nunc autem
193 contra nos tenebat diabolus. Decretum est non est peccatum, quia tunc erant praecepta, nunc
sententia omnibus hominibus adversa, qua scilicet testimonia. Illud enim erat tempus significandi;
dictum est: Morte Moriemini (ibid.). Sed illud chi- hoc, manifestandi. Ergo ipsa Scriptura quae tunc
rographum Dominus tulit. Et hoc est, condonavit fuit exactrix operum significantium, nunc testis est
nobis omnia delicta. Ipse, dico, delens chirographum j) rcrum significatarum : et quae tunc observabatur ad
quod erat contrarium nobis id est peccatum Adae, praenuntiationom.nunc recitatur ad confirmationem.
cujus rei eramus. Chirographum dico, decreti quod Ergo non manducarc azymum per statutos vn dies,
erat contrarium nobis id est de quo data est senten- tcmpore illo peccatum fuit; tempore autem isto,
tia cunctis hominibus contraria. Et ipsum chiro- non est peccatum; sic et de caeteris. Tunc enim
graphum tulit de medio affigens illud cruci, non fuerunt istapraecepta,nuncautem,testimoniaet con-
solum alia. Nisi boc et alia tolleret, non liberare- firmatio veritatis. Haecomnia fuerunt umbra. Corpus
mur a morte, vel inferno. Dum innocens occiditur, autem, id cst veritas hujus umbrae, est Christi, id
pcccatum crucifigitur.id estmortifiratur. Crnx enim est ad Christum pertinet, quia per eum impleta. Vel
nou Salvatoris mors est, scd poccati. Innoccns enim ista omnia sunt corpus Christi, id est significant cor-
(19) August., Dc Trinitatc. (22) Id., De baptism, parv.
(20) Id., contra Faust. (23) Id., contra Faust.
(21) ld., De agono Christianorum.
277 COLLECTANEA IN EPIST. D/ PAUI.I. —IN EP. AD COLOSS. 278
pus Christi, vel quod sumpsit de Virgine.vel quod A mundo,\d cst ut Judoei qui mundovivunt.etnon De.o,
est Ecclesia. Et quia sunt umbra. dcrccrnttiXservanda lcgalia.Decernitis dico.dicenles
VERS.18-23. — «Nemo vos soducat volens in hu- alii aliis, ista ne tetigeritis, etc. Vcl ita, si ergo.
« militate et religione angelorum quae non vidit, Elementa dicit creaturas hujus mundi.quasi dicat:
« ambulans frustra inflatus sensu carnis suae, et Quia Christus omnia delicta delevit, ergo per hoc
« non tenens caput ex quo totem corpus per nexus quod vos cstis cum Christo,idcstquiafidemChristi
« et conjunctiones subministratum etconstructum aceepistis, mortui estis, id est ex toto separati a
« crescit in augmentum Dei. Si ergo mortui estis peccato, et ab elemenlis mundi.id est ab omni su-
« cum Christo ab elementis hujus mundi.quid ad- perstitione et abstinentia creaturarum mundi.
« huc tanquam viventes mundo decernitis !Ne teti- Vcl ita potest accipi, cum Christo, id cst sicut
« gcntis,neque gustaveritis, ncque contrectaveri- Christus ; ut sit sensus: Si, inquit mortui estis a
« tis : quas sunt omnia in interitu ipso usu secun- peccato, et ab elcmcntis cum Christo, id est sicut
« dum praecepta et doctrinas hominum, quoo sunt Christus, quid adhuc tanquam viventes mundo de-
« rationem quidem habentia sapientirc in supersti- cernitis, a quibusdam superstitiose abstinendum !
« tione et humilitate, et nonadparccndum corpori, quia si prius dum eratis ignnri hoc faciebatis, cur
« non in honore aliquo ad saturitatcm carnis. » * vcritale propalata idem facitis? [Ambrosius.] De-
T.
Nemo vos seducat volens, id cst amans snadere cernitis dico, dicentes, ista ne tetigeritis, ut cada-
vobis ea qux non vidit, id cst quoe non intellexit, vcr, vel locum in quo sederit mulier menstruata ;
scilicet legis caeremonias,quarum rationem ignorat. ncque gustaverilis, ut porcum,vcl pisces non haben-
Seducat, dico in humititatc et religionc angclorum, tes squamas; neqtte conlrectavcritis,quodam studio,
quia vidcntur quasi nuntii Dei per speciem et hu- et delectatione, quasi dicat non dcbetis hoc deccr-
militatem religionis. Et haec sunt qnibus possunt nere. Qux omnia sunt ducentia tn interitum, id est
homines facile seduci. Et ille qui hoc facit,est am- ducunt in mortcm ; in ipso usu,id est si quis utatur
bulans frustra, quiaquidquid agit perdit, quiasine eis judaice, ut ab his abstineat,illis utatur,credens
Christo rectorc est.Ipse dico, inflattts, id est super- indc justificari. Ista dico jam cxistentia, secundum
bus sensu non rationis, sed carnis sux, id est sen- prmcepta et doctrinas homimtm, non Dei. Postquam
sualitatis,quia non intelligit aliud quod sensualitas enim Veritas venit,jam non praecipit Dcushaecser-
capit. Unde erubescendum est, non tumcndum. Et vari, sed Pharisaei et auctoritatc haec precipiunt, et
est, non tencns Christumveritate et gratia plenum rationibus docent. Non ergo ideo dicuntur esse in
omnium Scripturarum, caput, contra quod dicunt interitum, quod vcrum sit ea esse mala,secundum
quilegem praedicant.Er <7«o,capite,id cst de cujus quod a Deo proecepta suntjsed ideousus illorum et
plenitudine accipienda, tolum corpus, id cst Eccle- C cultura intcrimit, quia snnt praecepta et doclrinae
sia, per nexus charitatis, et per conjuncliones fidci, hominum,non Dei exhibita veritate. Qux sunt quid
spei et operum.in quibus fldeles conjuncti sunt, e.t habentia rationem, id est spcciem sapientiae, quia
similes, subminislratum est, et constructum. Distin- practcndunt superstitionem ct humilitatcm. Unde
gue,et reddc singula singulis,Cons(ructum in unum subdit, tn superstitionc. Quasi dicat Per hoc habent
per conjunctiones, scilicet quia idem credunt, et specicm sapientia3,quiasunt in superstitione, id est
eadem operantur,et subministratum,in subservien- in religione quae supramodum est,et quia sunt in
do:per nexus, id est per charitatem sinequa mem- humilitate, quia humilcs sc ostendunt qui illa ob-
bra non cohrerent,non invicem serviunt ncc vivunt. servant. Et quia sunt non ad parcendum corpori,
Et sicut crescit virtutibus et membris. Et hoc, ini quia dicunt sc non parcere corpori, ct sunt non in
augmentum Dei,id est quantum Deus providit.[Am- lionore aliquo, quia dicuntse non curare de honore
brosius] Vel, in augmentum Dei dicit, quia quasii humano.Et quia non sunt ad saturitatem carnis,quia.
augetur Deus,hominibus ab errorercdeuntibus.sic- multasibi subtrahunt,aliosgulososdicunt.[Hieron.]
ut minuebatur deserentibus. Qui enim per erroremI Vel ita, quae sunt quidcm hebentiasapientiaB ratio-
deseruerant Deum, minuebant copias divitiaruml nem.Haec legalia habentrationem sapientiae, non in
ejus negando se esse ejus. Cumvero redeunt,incre-:- n veritate.scd in superstitione, id est in falsitate quae
mentum faciunt Deo, quia ex perditis acquiruntur. est superabundans ubinullautilitasestjscilicet per
Si ergo,\e\ autcm.Hactenus monuit stantes ne sedu- mundanam sapientiam. Et sunt in humilitate, non
cercntur a pseudo ; nunc aggreditur illos qui aliquai illa quae virtus est, sed sicut ex Graeco intelligitnr,
de lege servabant, sub increpationis forma dehor- quia mens sentit humilia.id cst vilia et terrcna, id
tans eos a lcge, quasi dicat: Vos stantes videte nee est in dilectione animoe sunt.Etsuntnon adparcen-
seducamini.sed vos alii qui legaliarecepistis, dicite,, dum corpori.quia et in illis observationibus multus
quare legem servatis ?Et hoc est quod ait : Si antcc labor cst, qui est inanis. Et non sunt in aliquoho-
mortui estis.non misera a Cbristo, sed felici mortee nore, Dei scilicet cujus consilium irritum dicitur,
ab elemer.tismundi, id est scparati a lege, quae -estt nec sanctorum, quorurn fides destruitur. Et non
institutio puerorum qui mundana petunt, mortuiii sunt ad saturilatem carnis, quia multa eis subtra-
dico, per hoc quod estis cum Christo, quid adhuc,;, huntur. Vel ila ;quoesunt quidemhabentiarationem
scilicet veritate nota et recepta,tanquam viventesinn sapiontiae,id cst putant sc habere rationem sapien-
2,79 PKTIII LOMBARDI. 280
tiae qui illa tradunt.Ideo>quiaiIIatraditione sunt;inI A , Patre Deum videatis, tunc et vos, vobis et aliis ap-
superstitione,id est in simulata religione,quia tradi- parebitis stantes cum ipso-in gloria. Attende in his
tioni humanae nomen religionis anplicant.ut rcligio> verbis Apostoli explicari illa duo quae in Evangelio
appelletur,194cumsitsacrilegium,quia quod con- Dominus ait, Tempus amatorum mundi, dicens,
traauctorem est.sacrilegamento i nventum cst.Simu- scmper esse paratum, tempus vero suum ct suo-
lata ergo ibi est religio ut videantur vera quae falsai rum mondum esse paratum.(25)Tompusautemglo-
sunt.Etilla traditio vel religio est in humilitate.quia l riaenostrae nondum venit,quianondum venit aestas,
mentes in terra humiliat, ne criganturad superna. id cst Christi advcntus, ubi discernantur arbores
lCtest non ad parcendum corpori, id est obest cor- fructuosae a sterilibus ;sed gloria amatorum mundi
pori, cujus caput cst Christus, id est Ecclesiae. Ett semper est parata. Ueo apostolus ait vita vestra
non est in honorc aliquo illis quia truncuti sunt ai abscondita est,hoc est,tempus vestrum nondumad-
capite Christo toto se dantes mundo, et explentes9 venit, scd tempus terrcDa amantiiim semper estpa"
sensum carnis. Unde subdit: ct cst ad saturitatem i ratum. Et addit, cum autem Christus apparuerit.
carnis. Sagina enim carnalis scnsus est, traditio5 Ac si diceret: Hoc est tempus vestrum. Cum ergo
humana quae hoc dicit sufficere quod carnis traditt nobis insultant amatores saeculi, dicamus, quod
prudentia. i Christus dixit, quia propter nos et ipse dignatus
T>
J
CAPUT III. est hoc dicere : Tempus vestrum semper est para-
VERB.1-2. — «Igitur si consurrexistis cum Chri- tum, tempus meum nondum advenit (Joan. vn).
- « sto, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus estt Mortificate. Post rationcs de plenitudine Christi
«in dextera D_eisedens, quae sursum sunt sapite,, ostensas, generalis exhortalio ad omnes de mori-
« non quae super~terram. Mortui enim estis,tunc ett bus subditur, nbi monet ne ad priorem consuetu-
« vita vestra abscondita est cum Christo in Dce-.Cum i dinem redeant. Quasi dicat: Apparebitis cumChri-
« autem Christus apparuerit vita veslra, tunc ett sto in gloria. Ut hoc sit: Ergo mortificate membra
« vos apparebitis oum ipso in gloria. MortificateB vestra, id est partes veteris hominis, scilicet pec-
« ergo membra vestra quae sunt super terram, for- cata. Omnia peccata simul sunt quasi unum cor-
« nicationcm, immundaliam, libidinem, concupis- pus; singula,sunt membra. [Ambrosius] Vel mem-
« centiam malam, et avaritiam, quae, est simula- bra, id cst membrorum concupiscentias, qux sunt
« crorum servitus. » super lerram.id est terrenis et carnalibus domirian-
Igitur, eto.,quasi dicat: Quiamortui estis ab ele- tur, scilicet, fornicationem, etc. Describit delicta,
mentis, et qui heec non valent igitur si, jam con- quae mcmbra appellat, ut post acceptam veritatis
surrexistis, id est animo et corpore resurrexistis : rationem bonae vilae operam darent. Multum cnim
animo, in re; corpore, in spe, et hoc,cnm Christo,, C l obest scire rationem veri, et non eam factis exse-
id est a simili Christi. Quxrite, et cogitato, noni qui.Qui enim scit vdluntatem domini sui,et non fa-
carnalia ; quae signantur per carnales observantias, , cit, vapulabit multis. Fornicatio est omnis concu-
sed qux sursum «tnt,non loco sed merito excellan- bilus praater legitimum connubium : immunditiam,
tiaj sua;(24).ne in hujus mundi parte figamus ani- quae est contra naturam ; libidinem, scilicet ardo-
mum, quo universo nos exuere debemus,ideo dicit, sem, per qualisbet turpitudines discurrentem ;
quaerite quac sursum sunt,scilicrt spiritualia qua concupiscentiam malam de aliena uxore, vel de
sunl, vel gloria aeterna, vcl quae ad eam ducunt, alia re; et avaritiam, quae si non corpus, tamen
quae sursum sunt dico, ubi Christus est sedens in animam contaminat, qux est idolorum scrvitus, id
dextera Det.id est regnans in aoqualitate Patris, ct est tam fugienda sicut idololatria, cui simile et par
ita,in summa est excellentia.et pro hoc c.jrlum est, vitium est, quia rebus etiam pro Deo servit. Sub
quod per eum ad excelsa pervenire potestis.Quaerite uno aulem nomino duo pessima etimpia vitia pro-
dico,quae sursum sunt; inventa autem jucunda ha- hibet, idololatriam et avaritiam.Et recte idololatriae
bete. Et hoo est quod subdit: Sapite intelligentia comparat avaritiam, quae non est dispar malitia,
et charitate quae sursum sunt; non qux super ter- quid radix est omnium malorum, et pene uno ex-
ram sunt, id est non quae fundantur in terra, quia D fl plentur opere; quia sicut idololatria uni Deo niti-
ab his mortui estis. Unde subdit: Mortui enim tur auferre gloriam, nec solus nomen deitatis ha-
quasi dicat: Ideo quae sursum sunt quaerite non beat.ita avarus in Dei res se extendit.utsolususur-
quae supra terram, quia ^fortut estis, mundanis et pet quae Deus omnibus fecit. Utraque igitur Deo
eaducis. Et vila vestra modo abscondila est omni- inimica sunt.quia negant Deo qnae ejus sunt.
bus hic peregrinantibus, sed maxime carnalibus, VERS.6-17. — «Propter quae venit ira Dei super
atque terrenis, et idco quaeranda est. [Ambrosius] « filios incredulitatis, in quibus ambulastis ali-
Abscondita est dico, cum Christo, qui ett vita ve- « quandn, cum viverctis in illis.Nunc autem depo-
stra, quse vita est, tn Deo, Patre, cum quo Christus « nite ct vos omnia, iram, indignationem, mali-
idem est. Cum autem Christus, qui est vila nostra tiam, blasphemiam, turpem sermonem de ore ve-
apparucrit.xd cst revclabitur vobis.ut eumdem cum « stro. Nolite mentiri invicem, exspoliantes vos
(24) August., De 83 quaest. (25) Id., per Joannem.

281 COLLECTANEA 1N EPlbT. D. PAULI. — IN EP. AI) COLOSS. 282
« veterem hominem cum actibus suis,et induentes A fit sccundum imaginem, id est in imagine illius, id
« novun; eum qui renovatur in agnitionem Dci se- est in ratione quic cst imago Dei, qui creavit eum,
« cundum imaginem ejus qui creavit eum, ubi non scilicct novum hominem in agnilionem sui.(27)Sa-
« est gentiliset Judaeus.circumcisio et praeputium, tis ostendit ubi homo sit creatusad imngincmDei,
« Barbarus et Scytha, servus et liber,scd oninia et quia non corporeis lineamentis, sad forma quadam
« in omnibus Chrislus.Induite vos ergo sicut electi intelligibilis mentis. Sicut enim post lapsum pec-
« Dei sancti et dilecti viscera misericordiao, beni- cati homo in agnitionem Dei renovatur secundum
« gnitatem, humilitafcm, modestiam, patientiam, imaginem ejus qui crcavit eum ; ila in ipsa agni-
« supportantes invicem ct donantcs vobismetipsis tione crealus est, antcquam delicto veterasceret.
« si quis adversus aliquem babet quere.lam, sicut Unde rursus in eadem agnitione renovatur. Unde
« et Dominus donavit vobis, ila et vos. Super om- supra renovamini spiritu mentis veslrae. Si ergo
« nia autem haec, charitatem habete quod est vin- spirUu mentis renovamur, et ipse est novushomo
« culum perfectionis,et pax Christi exsultet in cor- qui renovatur in agnitione Dei, nulli dubium est,
« dibus vestris, in qua ct vocati estis in uno cor- non scoundum corpus, nec secundum quamlibet
« pore.et grati estote. Vcrbum Christi habitet in partem animi, sed secundum rationalem mentem,
« vobis abundanter: in omni sapientia docentes et; «r ubi est agnitio Dci, hominem es?e imaginem Dei,
« commonentes vosmetipsos in psalmis et hymnis i vel factum ad imaginem Dei. Ista autcm reno-
« et canticis spiritalibus in gratia cantantes in cor- vatio reformatioque rncntis dicitur fieri, vel secun-
« dibus vestris Deo. Omne quodcunque facitis inL dum Deum, vel secundum imaginem Dei; sed
« verbo aut in opere, omnia in nomine Domini no- ideo dicitur secundum Deum.sicutin Epistolal95
« stri Jesu Christi, gratias agentes Deo et Patri per: adEphesios legitur.ne secundum aliam creaturam
« ipsum. » putetur fieri, secundum imaginem Dei, ideo, ut in
Propter oa«,scilicet praedicta mala, venit ira Deii ea re intelligatur Heri.
in filios diffidentiae, id est incredulitatis. Quid crgo) Haec renovatio ubi est imago Dei, id est in
eritdeeisquosignorantianonexcusat?quasi dicat: : mento non quod sit aliaimagosecundum quamsit,
Gravius punientur ;in quibus, vitiis.et t>OJaliquando,, alia quae renovatur, sed ipsa, sicut dicimus aliquem
' ut alii fidelem qui de corpore abscedit, mortuum esse se-
ambulaslis, et ideo turpius est, si modo re-
ditis ad eadem. [Ambrosius] Ambulastis dico, cumi cundum corpus non secundum spiritum, quia cor-
vineretis, id est cum vitam esse putaretis, in illis. pore vel in corpore mortuus est, non anima vel in
Haecmemorat ut se evasisse gaudeant, et de caetero o anima. Sic aliquis dicitur pulcher vel fortis secun-
sibi caveant. Unde subdit .Nunc a«tem,quasi dicat: : dum corpus, non secundum animam. Et notaquod
Olim ambulastis in illis, nttnc autein, cum Chri-- 'C alia est imago ista quae renovatur in agnitionem
stum recepistis et vos, ut omnes alii fideles, depo- Dei,alia est imago illa.ad quam faclus est primus
nite, non solum supradicta grandia vitia.sed etiami homo non mulier. Unde su^ra ad Corinlhios : Vir
omnia alia, scilicet iram, quae est subitus animii est imago Dei et gloria, mulier autem gloria viri
motus.Post majora, prohibet minora, ne videanturv (I Cor. xi). Illa imago, scilicet est, ut quomodo ex
haec non esse periculosa; addit, indignationcm, dee uno Deo omnia.ita ex uno hominc omnes homines
alio sublimato; malitiam, effectum iroe, scilicet in-- essent. Haecautem imago quam de agnitione Dei
dignationis.Malitia autem est qua quis molitur dam- di?.it creari, et in femina est sicut in viro. Vel ita,
num alicui, blasphemiam, in fratrem vel Deum ; secundum imaginem. Quasi dicat: Dico ut exspo-
turpem sermonem vel turpiloquium, deponite dee lietis velerern hominem, ctinduatis novum, et hoc
Ore vestro, etsi in corde sit conccptus. Quid perr quod dico, est secundum imaginem ejus, qui crea-
singula? Nolite mentiri invicem, scilicet alii aliis.i. vit eum,scilicet novum hominem.id est secundum
Sunt qui non habent consuetudinem ebrietatis.qui i rstionem, quae est imago Dei. Quasi dicat: Aliud
tamen aliquando inebriantur *,sicut sunt qui nona non moneo vos nisi quod ratio vestra suadet. Haeo
habent consuetudinem mentiendi, et tamen ali- est imago ad quam Deus creavit hominem, scilicet
quando mentiuntur.sic et in aliis fit. Prohibet ergoo jn ut rationalis esset.et coelestia semper diligeret.Ubi,
aliqnarido mentiri.et praecipue mentiri assidue.(26)i) scilicet in quo novo homine. [Augustinus] Non est
Dico, nolite mentiri :vos dico,exspoliantes vos vete-:- mas et femina, id est discretio masculi et feminre.
rem hominem,id est habitum peccatorum.cum acti-'.- Secundum corpus enim sunt masculi et feminae,
bustuis, ut nec actus peccati interdum adsit. Homoo sed secundum spiritum mentis.non in quo renova-
enfan vetus nihil est aliud qnam vitavetus,quee estini mur, secundum imagincm Creatoris, et in eo non
peccato, in quosecundum Adam vivitur.Et induen- est genlilis, et Judxus, id est exceptio vel acceptio
tes babitu virtutum, qui non caret actibus, novumi gentilis vel Judaei. Nullus cnim ut indignus excipi-
hbminem, id est rationalem mentem. Qui novuss tur, nec aliquibus offieit vcl proficit apud Deum,
hbmo renovatur in agniiione Dei, magis et magiss quod de his vcl illis nati sunt. Neque ibi est, cir-
crescit et acquirit cognitionem Dei et illa renovatio3 cumcisio ct prsrputium,iA est non aliqui ibi suntdi-
(26) August, contra Faust. (27) Id., super Genesim.

gniorcs eo quod ipsi haec habeant,vcl eo minas di- A tris causa exsultationis, quod utique erit, si habea*
gni quia non habent.Et ibi non cst barbarus et Scy- tur charitas, quae veram habet pacem, quam puro
tha, servus, et liber, id est non propter ista aliquis corde custodit. [Ambrosius] Pax enim dici potest,
ibi dignior ost, vel minus dignus. Et est sensus: etsi non habet charitatem. Cbaritas vero semper
in novo homine nullaexteriordiversitasalicui prae- secum habet pacem,quam facit; in qua pace vocati
judicat, scilicel nec sexuum, nec nationum, nec estis, per eam positi in uno corpore Ecclesiee.Pax
observationum, ncc linguarum, nec conditionum ; enim necessaria est ad unitatemcorporis quam facit
sed Christus est omnia, id est omnes partes novi charitas. Et de his omnibus grati estole Deo do-
hominis, suut opcra Christi, et, ipse Christus est centes, et vos et alios quem ignoratis per vos. Et
in omnibus fidelibus, qui per eum novi sunt. Jn- commonentcsvosmetipsos de scitis, ut doctrina fiat
duite ergo. Quasi dicat :Et quia Christus cst omnia illis qui nesciunt, et commonitio illis qui sciunt,
et in omnibus, ros Tgo, o Colossenscs qui estis si- sed pigri sunt. Docaites, dico, et commonente»dc
cut, id est vcre, clveti Dci, scilicet quos Dcus ab his quae contincntur in psalmis qui de moribns
aeterno elegit, ct sancli, sacramentorum participa- agunt, et in hymnis, qui de laudibus Dei agunt,
tione, et dilccti a Deo, id est quiajam sancti estis, et canticis spiritualibus, qui sunt de aeterno bono,et
et quia diloxit Dcus vos, induite viscera misericor- n his docti et commoniti, estote canlantes Domino, id
dix, id-est affectum pietatis, erga omncs. Deinde est ad honorem Domini. Et hoc non solum labiis,
subditur exsecutio misericordiae cum additur, be- sed in cordibus vestris,\d est cum inlellectu, vel at-
nignitatem animi ad benofaciendum parati, et hu- tente. Et hoc, in gratia, id est in consideratione
militatem, ut sjtis, humiles corde et habitu,et mo- beneficiorum Dei. Per quid autem haec possint, in
dcstiam,ut inomnibusmodum servetis, et patien- serie praomisit, dicens: Verbum, etc. Quasi dicat:
tiam in adversis tolerandis, supportantcs invicem, Ut prudenter doccatis, et commoncatis, verbum
ut alter alterius onera portet, et donantes vobisme- Christi habitel in vobis abundanter, scilicet in ontnt
tipsis,si quis advcrsus aliqucm habet quxrelam, id ja/>tcntt"a,scilicetut omnium Scripturarum intellec-
est si alter alterum offendit,non solum non judicet, tum habeatis. Omne, etc. Quia praecepit supra
sed et donet. Sicut et Dominus donabit vobis, ita Deum laudari et verbis nunc et factis no-
integre et pure el vos condonate aliis (28). In cujus men Dei laudari et exaltari hortatur, ut sic verba
rei sacramento lavit Christus pcdes discipulorum, nostra et opera careant reprehensione, ut magnifi-
ct dixit: Exemptum dedi vobis ut et vos similiter cetur Dominus, cujus magisterio invituperabiles
faciatis (Joan. xm). Invicem itaque nobis delicta sunt discipuli. Quasi dicat: Docete et commonete.
donemus, et pro nostris delictis invicem oremus, Et praeterea, omne quodcunque facitis in verbo aut
atque ita quodammodo invicem pedes nostros lave- 'C in opere facite, in nomine Domininostri Jesu Christi,
mus. [Ambrosius] Et nota quia ut lucrum possint id est ad gloriam Christi, non vestram : et non so-
habere ad haec eos facienda monet, quia meritum lum quae facitis verbo vel opere, sed etiam omnia
collocant apud Deum. Ab illicitis abstinere facitti- sint ad gloriam Christi, id est etiam cogitationes,
mor ; veretur enim ne mala faciens poenis subda- et si alia aliqua sint. Vel ita, quodcunque facitis in
tur. Hasc qu« nunc facicnda monet ad profoctum verbo aut in opore, facite. Omne, id est perfectum,
meritorum pertinent: ex voluntate enim fiuut non Deo, attribuendo, et hoc est quod aperit subdens,
ex necessitate. Qui ergo ab illicitis abstinet.laudem facientes, omnia in nomine Domini Jesu Christi.id
habet: qui vero a licitis se temperat, laudem ha- est ad gloriam Christi, vos dico tunc vere agentes
bet et praemium. arattaj,non legi, sed Deoet Patri per ipsum, Chri-
Super omnia autem. Quasi dicat: Haec omnia stum, per quem dedit Deus omnia. Tunc enim agi-
servate.Awpw omnia autem hxc charilatcm habete, mus gratias Deo per Christum, si modum praece-
id est studiosius omnibus aliis petite charitatem. ptorum ejus custodiamus.
Magis enim est studendum ei virtuti, quae major VBBS.8-25. — « Mulieres, subditae estote viris
omnibus est. Vel.habete charitatem, quae est super « sicut oportet in Domino. Viri diligite uxores ve-
omnia haec.Ipsa estenimeminentiorvia quaesuper- n « stras, et nolite amari esse ad illas. Filii, obedite
eminet scientiae et omnibus praeoeptis (29).Haecest « parentibus per omnia, hoc enim placitum est in
vestis Domini inconsutilis desupcr contexta.lncon- « Domino. Patres, nolite ad indignationem provo-
sutilis,ne aliquando dissuatur quae aJ unum perve- « care filios vestros, ut non pusillo animo fiant.
nit, quia charitas, in unum omnes colligit. Habete « Servi, obedite per omnia dominis carnalibus.non
charitatem dico, quod donum, scilicet charitas, est « ad oculum servientes,quasi hominibus placentes,
vinculum perfeclionis. Caetera enim perfectum fa- « sed in simplicitato cordis timentes Deum. Quod-
ciunt,charitas etiam omnia ligat,ne abeant. Et pax « cunque facitis, ex animo operamini, sicut Do-
Christi,id est quam Christus habuitin se,et haberi « mino et non hominibus, scientes quod a Domino
praecepit, vel quam intcr Deum et bominem fecit, « accipietis retributionem haereditatis. Domino
exsultct incordibus vestris,id est sit in cordibus ves- « Christo servite. Qui enim injuriam facit, recipiet
(28) Augustinus, super Joannem. (29) Id., ibid.

283 COLLECTANEA IN EPIST- D. PAULI. — 1N EP. AD COLOSS. 2PG
« id quod inique gessit, et non csl porsouuruin ar- A ' ajijuuni servis prafstalc, scicritcs quia et vos Do-
« ceptio apud Deum. » « minum habetis in cn'lo. Orationi instate vigilan-
Mulieres. De moribus omncs monuit hucusquc « lcs in ca, in gratiarum actione orantes simul ct
communiter, nunc transit ad eingularia praecepta « pro nobis, ut Deus apcriat nobis ostium sermo-
monens diversos separatim, ut inviccm sibiser-".' « nis ad loqucndum mystcrium Chrisli, propter
viant, non solum obediendout mulieres viris.et fi- « quOd etiam vinctus sum, ut manifestcro illud ita
lii parentibus, et servi dominis, sed etiam consu- « ut oportet me loqui.,In saiiientia ambulatc ad eos
lendo ut viri mulieribus, patres filiis, Domini ser- « qui foris sunt, tempus redimentes. Scrmo voster
vis (30). Haecest pax domestica, ot cohabitantium « sempcr in gratia sale sit conditus, ut sciatis quo-
ordinata a Deo concordia, ct clara justitia, ut sci- « modo oportcat vos unicuiquo respondcre. Quoe
licet qui excellunt ratione, excellant dominationc « circa mc sunt omnia vobis nota faciet Tychicus
(31). Hanc concordiam docet dicens : Mulieres sub- « cbarissimus fratcr, et fidclis ministcr, ct conser-
ditx estote viris, sicut oportet, id ost tam pcrfccte « vns in Domino, quem misi ad vos ad hoc ipsum,
sicut Deus mandavit, et hoc in Dnmino, non contra « ut cogftoscat quae circa vos sunt, ct consolctur
Dominum. [Ambrosius] El ros viri, diliijite uxores « corda vestra cum Onesimo charissimo et fideli
vestras,et nolite esse amari, id cst acerbi, ad illas. ^j « fratrc,-qui ex vobis cst, qui omnia qu.-c hic agun-
Per hoo rigorem dominii emollit, ut potestato (|iia .. « tur nota facient vobis. Salulat vos Aristarchus
praevalet quis in dominatu uxoris.non nimis scvcrc «,concaptivus meits, et Marcus consobrinus Bar-
utatur. Et vos filii, obeditc pttrcntibus pcr omnia ; « nabae, de quo accepistis mandata. Si venerit ad
hoc eiiim placitum est, id est placel Deo si per « vos, suscipite illum. Et Jesus qui dicitur Juslus,
omnia obeditis, ita tamen, si in Domino obeditjs. « qui sunt ex circumcisione. Hi soli sunt adjutores
Et vps, patres nolite provocare filios vestros ad indig- « mci in regno Dei, qui mihi fuorunt solatio. Sa-
nationem contra vos. Vel, a<Iiracundiam, alia Iitte- « lUtat vos Epaphras, qui ex vobisest servus Jesu
ra : ut non pusillo animo vel pusillanimes fiant, « Christi, semper sollicitus pro vobis in orationi-
scilicet non potentes diutius pati. Modestos procci- « bus, ut stetis periecti et pleni in omni voluntato
pit patres filiis, ne coarctati ab illis delinquant ini « Dci. Testimonium enim illi perhibeo qui hahet
illos, et Deum offendant (32). Ira enim inconside- « multum laborem pro vobis, ct pro his qui sunt
rata res est, ita ut aliquando nec sibi parcat qUii « Laodiciae, et qui Hicrapoli. Salutat vos Lucas.
irascitur, Et vos, servi, obedite per omnia, sed noni « medicus charissimns, rt Dnmas. Salulatc fratres
contra Dominum, dominis, rion dico spiritualibus s « qui sunt Laodiciae et Nympham, et quoe in domo
tantum, sed etiam carnalibus, qui secundum carnemi « ejus est Ecolesiam. Et cum lccta fticrit apud vos
dominanlur. Vos dico, non ad oculum servientcs,, C * «Epistplahaec.,faciteutetin LaodicensiumEcclesia
quasi hominibits, non Deo placcntes, id est placerc> «legatur.et eaquaj Laodicensium est,vobislegatur.
nolentes; sed servite, tn simplicitate cordis, id cstt «EtdiciteArchippo:Videministeriumquodaccepisti
pura intentione, ut quales estis in corde, talos extrai « in Domiho, ut illud implcas. Salutalio mcamanu
sitis. Vos dico, timentcs Deum, quem non potestis5 «Pauli. Momores estote vinculorum meorum. Gratia
fallere. Et quodcunque facilis, operamini, non quasii « Domini nostri Jcsu Christi vobiscum. Amen. »
timentes pajnam ex Deo, sed ex animo, id est exi Domini, quod justutn, otc. Qriasi dicat: Et vos
voluntate, sicut Domino, serviretis et nori homini- domini, prxstate servis quod justum est, pro servitio,
bus. Eam enim Deus innocentiam probat, qua homo> et xquum per naturam, ut scilicct homines repu-
non metu poenas fit innocens, sed amore justitia. tetis, scientes quoniam et vosDominumhabctis in crnlo,
Nam qui tantum timore non peccat, quamvis nonl quasi riOn impotentem, et ideo talia exigite qualia
noceat aliis, sibi tamen plurimum nocet; simulatai vultis a vbbis exigi, ita faciunt viri justi (33). Boni
innocentitf, nori est innocentia; simulata aequitasa enim ex fide viventes, etiam adhuc ab illa civitate
non est aequitas: sed duplicatum peccatum, in quoj peregrinantes, qui imperant, scrviunt c\s, quibus
est et iniquitas et simulatio. Operamini, dico, scientesj videntur imperare, quia non cupiditate imperant
quod prohac humiliatione recipietis a Dominoretri-- jj dominandi, sed officio consulendi, et beneficia
butionem hxreditalis aeternae,et propter alios domi- providendi. Orationi. Quasi dicat : Singulatim di-
nos 196 Domino dominantium, scilicet Christo o versos monui, communiter autem omnes vos monco,
servite, in his quae jubct. Qui enim. Quasi dicat : instate orationi vigilantcs in ea. Quasi dicat : Etiam
Ita est serviendum ut dixi, non pro crudelitale do- nocte instate, vel vigilantes, id cst non pigri, in
minorum dimittendum, quia qui faeit injuriam,si\e e ea oratione facta de futuris. Vos dico manentes
dominus sit, sive servus, recipiet id quod inique ges-- in aclione gratiarum de prasteritis; inslate, dico,
sit. Et hoo ideo, quia non est personarum acceptio o orantes simul et pro nobis, ut Dcus apcriat nobis
apud Deum, nulli parcetur pro majoritate sua. ostium sermonis, id est os meum faciat apertum
CAPUT IV. quod ad hoc datum est ut inde prodcat verbum.
VERS.1-18. — « Domini, quod juetum eist ett Os autcm apertum est, quoniam multa et magna
(30) August., in lib. Sentent. Prosperi. (32) Id., in lib. Sent. Prosp.
31^ Id., super Genesim. (33) Id., De verb. Evang. >
dicit. Et ad quid velit sibi apcriri os, ostendit di- A Hi soli de Judaeis, junt modo adjutores mei in regno
cens : scilicct ad loquendxm mysterium Christi, id Dei praedicando, qui mihi, posito in tribulatione,
est ad exponendum illud, quod est secretum de junt solatio, vicem meam supplendo. Salutttt vos
Christo, id est nativitatem, passioncm, etc. Proptcr Epaphras qui ex vobis est servus Christi Jesu, non
quod opus, scilicct quia Christi secreta expono, lcgis, scmper sollicitus pro vobis tn orationibus, in
vinctus sutn. Dico nperiat mihi os ad loquendum quibus pro vobis orat, ut stetis, id est perseveretis,
mysterium, et ita Joqucndum ut manifestem, aperte perfecti et pleni in omni voluntate Dei, scilicet velitis
illud quod abscondilum est infidelibus ita, coristan- omnia quae Deus vult,et nihil adjungatis praeterea
ter et discrete, ut oporlet me, qui Apostolus sum, qu33 Deus vult. Et vere sollicitus est pro vobis.
loqui. Vos eliam ipsi, in sapientia Dei, quam habetis, Testimonium enim illi perhibeo, quod habet multum
ambulate, iil eel proficitc usque ad cos illuminan- laborem pro vobis, non solum orando, sed etiam
dos, qui sunt />.m, id cst extra Ecclcsiam. Cauto aliis modis. Estote ergo et vos pro nobis solliciti,
conversandum est inter perfidos ne scandalizentur, ct non solum pro nobis, sed etiam pro his qui sunt
ne fiat eis occasio blasphemandi, et ne incitentur Laodicix, ct qui sunt Hierapoli. Salutat vos Lucas,
ad persequcndum. Sapienter ambulate dico. non evangelista, medicus charissimus, et Demas. Salu-
impedientes, sed redimentes lempus, id est aliquibus o tate fratres qui sunt Laodicix, et specialiter Nym-
modis praoparantes opportunilatem praedicandi eis: pham, qux praedicatores recipit et sustentat, et
et habito tempore, sermo vcster sempersit in gratia, qux in domo ejas est Ecclesiam, id est familiam. Et
id est talis ut gratus sit auditoribus. Vel, in gratia, cum fuerit lecta apud vos hxc Epistola, facite ut et
praedicanda, noji in Icge, et sit condilus sale sapicn- in Laodicensium Ecclesia legatur, et vobis legatur
tiae, ita, ut scialis quomodo pporteat vos respondcre ea, vel vos legatis eam qum Laodicensium est, id
unicuique, quia aliter idiotre, aliter litterato, et est quam ego illis misi, vel quam ipsi mihi mise-
aliis personis aliter et alitcr respondcndum est. runt, ut videatis hic esse responsum quaestionibus
Omnia autem qux circa me sunt, id est tribulationes illis. Ex hoc loco intelligimus quod generales sunt
quae undique sunt, vel quae non pertingunt usque instructiones Apostoli, et ad hominum profectum
ad animam, nota faciet, et ideo non fuerit opus scriptae sunt Epistolae. Et, ipsi vos qui spiritu
scribi, Tychicus(pcr hunc creditur misisse Episto- errastis olim, dicite Archippo : Vide ministerium,
lam) charissimus frater, in fide, et fidelis minister, id est esto sollicitus circa ministerium, quod acce-
in praedicatione, el conscrvus in adversis, et hoc, tn pisti tn Domino, id est in his rebus quae sunt Do-
Domino, id est propter Dominum. Quem ego misi mini, ul illud impleas, ut sicut per inobedientiam
ad vos ad hoc ipsum, id est ad similc aliquid.scilicet istorum cessavit, ita per correctionem accingatur.
ut cognoscatqux circa vos sunt. [Ambrosius] Cavete C Et nota quod praepositum eorum per eos ipsos
ergo vobis, magis sibi cavere debet quum se videt commonet, ut qui regendam Ecclesiam eorum
cognosci. Misi dico, cum Onesimo charissimo noslro accepit sit sollicitus de eis, et quia plebis causa
et fideli fratre qui cst ex vobis, qui scilicet, et Tychi- scribitur Epistola, ideo non ad rectorem destina-
cus, rwtnta nota facient vobis qux hic agunlur. Salu- tur, sed ad Ecclesiam. Salutatio. Quasi dicat: Ut
tat vos Aristarchus concaptivus meus, id est parti- sciatis a me missam Epistolam.jaiutattofnea manu
ceps, et socius laborum meorum ; ct Marcusconso- Pauli scripta est. Et antequam salutationem ponat,
brinus Barnabx, de quo, Marco vel Barnaba, acce- praemittit exhortationem dicens : Memores estote
pistis mandata, ista, scilicet quod discessisset a me, vinculorum meorum, id est in mente habete qua
et ideo non reciperetis illum ; sed si modo venerit causa paliar, scilicet quia solam fidem pradico. Hoc
ad vos, excipite illum. Vel, accepistis mandata, dicit ut tales se praebeant, pro quibus non aegre
scilicet quod rediitad me ct ideo, si venerit ad vos forat se pati injurias, ut simpliciter patiantur, vel
excipite illum. El Jesus salutat vos, qui dicitur utproeoorent ut necessaria ministrent. Quaeautem
Justus;qui, scilicet isti praedicti, junt ex circumci- sit salutatio, ostendit addens : Cratia Domini Jesu
sione, et idem tamen mecum asserunt de gratia. sit vobiscum. Amen.
IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES
197 ARGUMENTUM. Athenis, per Tychicura diaconem, et Onesimum

Thessalonicenses sunt Macedones, qui accepto acolythum.
verbo veritatis perstiterunt in fidc, etiam in perse- CAPUT PRIMUM.
cutione civium Suorum. Praeterea nec receperunt VERS.1-3. — «Paulus et Silvanus.etTimotheus,
falsos apostolos, nec ea quae a falsis apostolis di- « Ecclesias Thessalonicensium in Deo Patre nostro
cebantur. Hos collaudat Apostolus scribens eis ab « et Domino nostro Jesu Christo, gratia vobis et
289 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAUl.I. — IN EP. I AD TIIESS. 200
« pax. Gratias agimus Deo sempcr pro omnibus A j ciiim opus lidci est conlcssin, el taboris vcstri queni
« vobis, memoriam vestri facientes in orationibus habuerunt pro se et pro proxiniis, et charitalis ha-
« nostris sine intermissione, memores operis fidei bitao in Dcum et proximum, et sustincntix habit'B
« vestrae, et laboris, et charitatis, et sustinentiae contra mala, quae sustinentia est spei, quia eam
« spei Domini nostri Jesu Christi, ante Deum et facit spcs gloriae. Non enim tanta mala possent
« Patrem nostrum. » sustinere, nisi spes eos confirmarct quae spes non
Paulus et Silvanus, etc; [H.iimo.] Hanc Epistolam frustralur, quia est Domini nostri Jcsu Chrisii, qui
scribit Apostolus Thcssalonicensibus. Thessalonica bcne potest et vult iroplero ; spei, dico, existentis
metropolis est Macedonioe, quoe est provih.cia Grae- ante Deum et Patrem noslrum, quia ita ccrti cstis,
corum. Thessalonicenses ergo sunt Macedones, qui ac si ,jam videatis eum, et ita cos animat. Vel,
facile ab Aposlolo convcrsi, nec per tribulationos, anle Deum oxistit, quia ei benc placet, non ad as-
nec per pseudopraedicatores potuerunt moveri a fi- pcctum hominum, et eo auctore cst.
dei veritate. [Ambrosius.] Hos collaudat Apostolus, VERS.4-10. — « Scientes, fratres dilecti a Deo,
eo quod in accepta gralia permancntes ad profectum « elcctionem vestram, quia Evangelium nostrum
praemii virtutibus aucti sunt meliora sectando. « non fuit ad vos in sermone tantum, sed et in vir-
Tantae enim fidei imbiberant spiritum, ut spe fu- ,U « tutc et Spiritu sancto, et in plenitudine mulla,
turorum etiam a civibus suis non credentibus, pe- « sicut scitis quales fuerimus in vobis propter vos.
ricula devoto animo pro nominc Christi sustino- « Et fos imitalorcs nostri facti estis et Domini,
rent. Erant tamen infcr cosaliqui otiosi et curiosi; « cxcipicntes verbum in tribulationc multa cum
aliqui etiam de rcsurrectioric minus senticntes, et « gaudio Spiritus sancti, ita ut facti sitis forma
ideo nimis temere de morte amicorum dolentes ; « omnibus credentibus in Maccdonia et in Achaia.
aliqui etiam eorum erant fornicatores. Hos ergo in « A vobis enim diffamatus cst serrtio Domini, non
hac Epistola corrigit Apostolus, et perfectos monet « solum in Macedonia et in Achaia, sed et in omni
non ccdere adversis pseudoapostolis, et ut alios « loco fidcs veslra qurc est ad Deum profecta est,
corrigant. [Haimo.] Scripsit autcm ab Alhenis. Et « ita ut non sit nobis necesse quidquam loqui. Ipsi
est intentio Apostoli in hac Epislola pravos et in- « enim de nobis annuntiant qualem introitum ha-
correctos corrigere, et bonos ad pcrscverantium « buerimus ad vos, et quomodo conversi eslis ad
aliorumque correctionem cohortari. Modus talis « Deum a simulacris servire Deo vivo ct vcro, cx-
est : De more suo salutationem praemittit : qua « spectare Filium ejus de ccclis quem suscitavit ex
praemissa de bonis eorum gratias agit, commemo- « mortuis Jesum, qui eripuit nos ab ira ventura. »
rans non solum fidem et opera, sed etiam conver- Scientes. Quasi dicat: De his agimus gratias Dco,
sionis modum et malorum sustinentiam. Et ut ad (C quia scimus quod dilexit vos, et elegit sola gratia.
perseverandum magis eos provocet, de suis quoque Et hoc est quod ait: Agimus gralias Deo, scientes,
laboribus, et Evangelii veritate, ct prudenti inter o fralres dilccti a Deo, electionem vestram, id cst
eos conversatione, et quanto affectu eos desideret ; quod dilecli et electi estis a Deo : quod per hoc sci-
videre, interserit. Deinde pravos, ut a luxuria, et mus, quia Evangclium nostrum non fuit ad vos in
otio et curiositate contineant, obsecrat; et mortuos i sermone tantum, [Haimo.] id est in ostensione vcr-
resurrecturos conflrmat. Circa finem moralis est; borum, sed in virtute miraculorum, quia multa fecit
instructio. Praemittit autem salutationcm, dicens :: apud eos miracula, doctrinam ejus confirmantia,
Paulus, et Silvanus, et Timotheus. Hi coadjutores i et in Spirilu sancto, quia per mc recepistis dona
fuerunt Apostoli in illis instruendis, et in profectui Spiritus sancti : Et non parce, sed tn plenitudine
illorum pariter gaudebant. Et ideo nominibus illo- multa. Hoc ideo dicit ut in nullo videantur sibi mi-
rum praescribitur salutatio, sed sensus et verbai nores Ecclesiis Judaeorum, ct gaudeant in dono Dei
Epistol» solius Apostoli sunt. Hi, inquam, scri- qui participes illos facere dignatus cst promissio-
bunt Ecclesix Thessalonicensium, congregatae ini nis Abrahae. Sicut, ctc. Quasi dicat : Ita istud divi-
Deo Patre et Domino Jesu Christo. Quasi dicat ;•, num scimus, scilicet quod estis a Deo electi, sicul
Quod est Ecclesia in unitate fidei congregata est,, n vos scitis, istud visibile, scilicet quales, id est
Deo Patre operante, et Christo ejus Filio. Et antes quam afflicti fuerimus in vobis, id est inter vos, et
adia salutant in hunc moduni; Gratia sit vobis ett hoc propter vos, id est pro vestra salute. Quasi di-
pax. Exposita ne exponas, ne actum agas. [Am- cat: Per hoc etiam quod non passi sumus; in
brosius.] Post salutationem primum confirmat; excmplum vobis palct quod Deus et vos dilexit et
bonos.de profectu illorum referens gratias Deo ai elegit. [Ambrosius.] Et vos. Quasi dicat : Nos passi
quo sunt omnia bona, hoc modo : Gratias agimus; sumus in exemplum vobis, et vos facti estis imita-
Deo semper pro omnibus vobis, quia sunt bona quaai tores noslri et Domini, qui suStinuit crucem. Pro-
in vobis sunt, et a Deo sunt. Nos dico, facientesi bra enim et injurias a civibus suis tolerarunt spo
memoriam vestri in orationibus nostris, ut perstetis i futurorum. Unde aemuli dicuntur apostolorum et
in bono. Orationibus, dico, habitis sine intermis- ipsius Domini, quia et Dominus eadem a Judaeis
sione certarum horarum. Unde autem gratias i passus est, et Apostoli Dominum sequentes perse-
agat, ostendit, subdens : Nos, dico, memores ope- cutiones passi sunt gaudenles, quia babiti sunt
ris, id eat confessionis, fidei vestrx, proprium t digni pro nomine Domini eontumelias pati, Vos,
«lico, exripienlcs verbum in tribulatione mutta no- A « in medio vestrum, tanquam si nutrix foveatfilios
slra, scilicot et vcstra, quia tribulatio non fecit vos « suos, ita desiderantes vbs cupide, volebamus tra-
dimittcre verbum. [Haimo.] Excipientes, dico, cum « dere vobis, non solum Evangelium Dei, sed etiam
gautlio Spiritus sancti, quod, scilicet fecit in voWs « animas nostras, quoniam charisSimi nobis facti
Spiritus sanctus, imitatores nostri facti estis, ita « estis. »
ut silis facli forma, id est exemplum confessionis et Nam ipsi. Hic de laboribus suis commemorat.
doctrinae omnibus credentibus, qui sunt in Macedonia Quasi dicat: Ideo dico qualem introitum habueri-
et Achaia, qui exemplo vestro non timent confiteri. mus, et ejus qualitatem non expono, quia non est
Et vere forma facti estis omnibus. A vobis enim necesso. Nam vos ipsi, o fnatres, scitis introitum no-
diffamalus, id cst divulgatus est, sermo Domini, id strum ad vos, hoc de illo scitis quia non fuit inanis,
est ab exemplo patientiae vestrae hoc processit, id est facilis, id est non fiiit in prosperitate saecu-
quod alii verbum Dei apertepraedicant.fAmbrosius]. lari, quae inanis est; sed fuit tn multa sollicitudine
Divulgatus est, dico, quia non solum in Macedonia pro adversis quae sustinuimus. Et propterea habui-
et in Achaia, sed in omni loco, adjacenti vobis et mus fiduciam, non in adversis qui fragiles sumus,
vicino, non solum sermo, sed fides vestra, id est sed in Deonostro loqui ad vos Evangelium.Dei, sic et
profectio fidei, profecta est, id est processit, qux P vos facite. Confidite, scilicet in Deo non in vobis.
fides est, ad Deum tantum ut est in martyribus Nos dico, antequam, ad vos veniremus passi multa,
quod non est fides, est minus perfectorum qui et et contumeliis affecti in Philippis sicut scitis. Ecce
quae mundi sunt, cogitant. Processit, dico, ila ut antequam veniremus ad vos et post passi sumus,ut
non neccsse sit-nobis quidquam loqui de vobis ad non liceret confidere in nobis, et ita esset labor
alios incitandos. Ipsi enim de vobii, id est omnes noster inanis. [Ambrosius] Hanc pressuram quam
alii annuntiant qualem introilum habuerimus attvos, nunc memorat passus est in Philippis propter spi-
id est quam afflicti fucrimus quando venimus ad ritum pythonem quem a puella dejecerat. Vel ita :
vos ; et tamen quomodo, id est quam vehementer Hoc de introitu modo scitis, quia non fuit inanis,id
conversi estis, licet nos afflicti fucrimus, dico, ad est propter nulla mala cessavi loqui verbum Dci,
Deum a simulacris. ad veritatem a simulatione, ad quod est signum devoti et fidelis praedicatoris, sci-
unum a multis. Conversi estis, <Iico, servire Deo licet ne in pressura loqui verbum Dei timeat.Inanis
vivo et vero, et scrviendo exspectare Filium ejus enim est ille qui terrore praesenti, formidinem pa-
venturum ric coelis, id est a Deo conversi estis ut titur praedicandi. Non fuit inanis, dico, sed, licet
serviatis Deo ita pure, ut convenit servire vivo et ante, ossemus passi et contumeliis affecti in Phi-
vero, qui in veritate est Deus, et vivit aeternaliter, lippis, sicut scitis, et apud vos in multa sollicitu-
et in hac servitute exspectelis videre Filium Dei C dine, id est multum solliciti: nec tamen extimui-
quando veniet, et non aliud desideretis dari vobis mus, sed habuimus fiduciam in Deo nostro loqui ad
quam videre Christum secundum divinitatem quem vos Evangelium Dei. Per haec de se relata, et per
mali non videbunt. Unde dicit Scriptura : Tollatur illorum bene ccepta monet illos permanere in pa-
impius, ne videat Filium Dei. Quem Filium suscita- tientia. Exhortatio enim. Hie contra pseudoaposto-
vit Pater ex morluis. Ipsum, dico, per hoc factum los videlur incipere, commemorans de Evangelii
suis Dominum Jcsum, id est regem et salvatorem veritate. [Haimo.] Deinde de suainter eos prudenti
suorum. Qui, Filius, eripuit nos ab ira venlura, conversatione. Quasi dicat: Merito habuimus fidu-
quia et in baptismo dimittit peccatum, et in futuro ciam in Domino, quia exhortatio nostra, id est prae-
liberabit a pcena. dicatio qua exhortamur alios, non est de errore, id
198 CAPUT II. est de mendacio, sed de veritate, neque de immun-
VERS.1-8. — « Nam et ipsi scitis, fratres, introi- ditia sicut sunt carnales observantiae post Christum,
« tum nostrum ad vos, quia non inanis fuit, sed vel usus mulierum, et quorumdam aliorum : quae
« ante passi multa et cohtumeliis affecti, sicut sci- quidam praedicabant; neque in dolo,id est in fraude,
« tis in Philippis, fiduciam habuimus in Deo nostro et astuta hypocrisi: etiam veritas est quandoque
« loqui ad vos Evangelium Dei in multa sollicitu- rj in dolo, quando, scilicet non amore veritatis et
« dine. Exhortatio enim nostra non de errore, ne- utilitate auditorum praedicatur, sed ut gloria vel
« quo de immunditia, neque in dolo; sed sicut pro- quod lucrum acquiratur. Non in dolo, dico, sed po-
« bati sumus a Deo ut crederetur nobis Evangelium tius ita vere et pura intentione loquimur, sicut pro-
« ita loquimur, non quasi hominibus placentes, sed bati et electi sumus a Deo, ad hoc ut crederetur no-
« Deo qui probat oorda nostra. Neque enim ali- bis, sicut fidelibus, Evangelium.
« quando fuimus in sermone adulationis sicut sci- (1) Loquimur, dico, non quasi hominibus placentes,
« tis, neque in occasione avaritiae, Deus testis est: id est placere quaerentes, quia nec speciem placentis
« nec qusrontes ab hominibus gloriam, neque a habemus, sed placentes Deo, quod probat corda
« vobis, neque ab aliis, cum possemus yobis oneri nostra, id est probata facit, ut sibi non hominibus
« esse ut Christi Apostoli. Sed facti sumus parvuli placeamus, quod nisi ipse operetur in nobis, vitare
(1) Aug., in lib. Sentent. Prosperi.

293 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIIESS. 294
nequimus. Quas enim vires nocendi haberct bumanae A « tis a nobisvcrbum auditus Dci, acccpistis illud
gloriae amornon sentit, nisi qui eibellumindixcrit, « non nt verbum hominum, sed sicut cst vcrcver-
quia et si cuiquc facile cst laudem non cupcre, « bum Dei, qui oporatur in vobis qui credidistis.
dum negatur, difficile est tamen ea non delectari « Vos enim imitatorcs facli estis, fratres, Ecclesia-
cum offertur, et vere nonquaerohominibus placere. « rum Dei qure sunt in Judrcain Christo Jesu, quia
Nec enim aliquando fuimusinsermoneadulationis, « eadem passi cstis, et vos a contribulibus vestris,
per quod aliii placent hominibus, sicutscilis. Et vere « sicut et ipsi a Judaeis qui etDominum occiderunt
non est in dolo praedicatio nostra, quia neque in oc- « Jesum ot prophetas, et nos persecuti sunt, et
casione avaritix, non dico in avaritia, sed nec feci, « Deo non placent, etomnibus hominibusadversan-
nec dixi etiam in quo esset occasio avaritiae. Et « tur, prohibentes nos gentibus loqui ut salvi fiant,
inde Deus teslis est mihi qui novit corda. Hoc enim « ut impleant peccata sua semper. Pervenit enim
non ita patet. Avaritiamnonsectamur,necgloriam, « ira Dei super illos usque in finem. Nos autem,
et hoc est, neque etiam suinus qucerentesgloriam ab « fratres, desolati a vobis ad lempus horae, aspectu
hominibus, neque a vobis, neque ab aliis, sed a Deo « non corde abundantius festinavimus faciem ve-
tantum. [Ambrosius] In hoc tangitpseudoapostolos, « stram videre cum multo desiderio, quoniam vo-
qui se potius quam doctrinam Dominicommendari n « luimus venire ad vos, egoquidemPaulus etsemel
volebant. Apostolus autemquigloriam non ad prae- « et iterum, sed impedivit nos Satanas. Quce est
sens, sed in futuro quaerebat, se humilemfaciebat, « enira nostra spcs, aut gaudium, aut corona glo-
ut Dei praedicatio exallaretur. Cum possemus. Quasi « rias ? Nonnc vos ante Dominum nostrum Jesum
dicat: Dico quod non in occasionc avaritiae proedi- « Christum estis in advcntu ejus? Vos enim estis
cavimus, cum, id est qaamvis possemus, quod non « gloria nostra ct gaudium. »
pseudo, essevobis oneri, ut nobis ministrarelis ne- Mcmores enim estis, o fratres, laboris nostri et
cessaria. Possemus, dico, ut Christi apostoli. [Am- fatigationis. Hoc addidil, quia est labor sine fatiga-
brosius] In tantum gravat pseudo causam, ut se t;one. Et recte dixi fatigationis et laboris, quia
abnuere dicat, cum liceret illi subsidiarequircread prxdicavimus vobisEvangelium Dei operantes mani-
comprimendum illos, quibus non facultas erat, nec bus nostris nocteetdie, nequemvestrumgravaremus,
pudor poscendi. Apostolicae autcm potestatis debi- accipicndo aliquid ab eo. Hoc etiam faciebat ut
tum vocat onus, propter pseudoapostolos, qui iliud preudo repelleret a praedicatione. Vosenim. Quasi
indebite usurpantcs importune a plebibus exige- dicat: Ita ante conversionem nos habuimus crga
bat Sed facti. Quasi dicat: Nihil horum quaerimus, vos sicut et post conversioriem. Vosestis enim, et
sed potius facii sumus parvuli, id est humiles, tn testis est Deus quam sancte, quantum ad vos, et
medio vestrum, id est communiter ad omnes vos. C juste, quantum ad proximum, faciendo debita, et
[Haimo.] Ethoc pro bono; et ita sollicite fecimus sine querela, scilicct nonfaciendo indebita, affuimus
tanquam si nutrix foveat (ilios suos, non alienos. vobis qui credidistis, quando adhuc erant educandi.
Alienos enim quandoque nutritmulierpromercede, Et ita hoc scitis sicut scitis hoc aliud, scilicet qua-
non ex amore; proprios vero ex dilectione. Ideo liter vos deprecantes unumquemque veslrum, depre-
congrue ait, tanquam si riutrix foveat filios suos. cantes, dico, tanquam pater filios suos, id est tanto
In hoc enim notatur labor, ethumiliatio.etdilectio, affectu, quanto pater filios, el consolantes vos, si
quia non pro mercede fit. Hocautemad intelligen- quis vestrum de peccato, vel de alio sollicitus erat.
dam charitatem suam erga eossedixissesignificat, Testificati sumus, id est sub testimonio ipsorum
dicens: tta nos in toto labore nostro desiderantes, sanctorum adjuravimus, ulambularetis, proficiendo,
non vestra, sed vos, id est vestram salutem cnpide digne Deo, sequentes in operibus voluntatem ejus.
volebamus tradere vobis non solum Evangelium Quod utique debetis, quia Ipse cst qui vocavit, vo-
Dei, sed et etiam animas nostras, pro assertione catione quaa est secundum propositum. [Augusti-
Evangelii. Et boc ideo quoniam churissiminobisfacti nus] Xos, cum essetisadversi insuumregnum etglo-
estis, fidero Dei recipiendo, et vos bene nobis ap- riam, scilicet ut essetis de regno suo quos hic re-
plicando. Et recte dico quod facti sumus parvuli, n geret, et post in gloria coronarct.
sicut nutrix. 199 Ideo, scilicet quia vocavit nos, et nos, non
VKRS.9-20. — « Memores enim facti estis, fra- solum yos, agimus gralias Deo, quia hoc fecitDeus,
«tres, laboris nostri et fatigationis, nocte et die agimus, dico, sine intermissione. Vocavit, dico,
« operantes, ne quem vestrum gravaremus, praedi- quia vos cito et firmiter recepistis. Quod itaait:
« cavimus in vobis Evangelium Dei. Vostestesestis Quoniam cum accepissetis a nobis verbum audilus
« et Deus, quam sancte etjusteetsinequerelavobis Dei, id est cum accepissetis solo auditu ver-
« qni credidistis affuimus, sicut scitis qualiter bum quod, de Deo est. Vel, verbum auditus"Dei,
« unumquemquevestrum sicut pater filios suosde- id cst quod' audivimus a Deo loquento in no-
« precantes vos et consolantes, testificati sumus ut bis, vel, in quo auditur Deus. Cum, inquami
« ambularetis digne Deo qui vocavit vos in suum accepistis illud, non ut verbum hominum, scilice 1
« regnum et gloriam. Ideo et nos gratias agimus puasi a sapientibus esset, sed sicut verbum Dei, u
« Deo sine wtermusione, quoniam* oum accepisse- vere est. [Ambrosius] Tanta enim devotione susce-
29o PETRI LOMBARDI. 296
pcrunt vcrbum ut probarent se intellexisseDei esse A aspcclus cessant, quia vos alloqui non possum,
dor-trinam. Qui Deus operalur in vobis, quotidie nec vidcrc; sed cordis affectus et sollicitudo nun-
opera bona, qui credidistis, venturi pcr fidem in quam cessat. Nos, dico, desolati abundantius, quam
idiusum, quod credidistis. Vos enim. Multa dixit si nihil pateremini,/ejt/nawtmuj,etideo at&te, videre
contra pseudo : hic jam monet ne pro sua vel apos- fociem vesiram, propter majorem instructionem,
tolorum tribulatione moveantur. Quasi dicat: In ut plene vos instruam, in quo vobis mala flerent.
vobis operatur, et hoc effectus indicat: TOJ cntnt, Festinavimus videre, dico, cum multo desiderio,
o fratres, facti estis imitatores Ecclesiarum Dei qum exhortandi vos. Et vere festinavimus, quoniam qui-
sunt tn Judxa, aedificatae in Christo Jesu, id est in dem, nos omnes voluimus venire advos. Ego quidem
fide el institutione ipsius Chrisli, imitatores facti Paulus, qui plus aliis curo, et semel et iterum, volui
estis in hoc utique quia eadem passi estis, et vos venire, sed Satanas, qui saluti adversatur, impedi-
a contribulibus vestris, sicut et ipsi, qui in Judrea vit iws. Ideo magis cavete et timeie, quod Deus per-
sunt, passi sunt a Judxis, qui, Judeei adeo asperi misit Apostolum impediri, ne veniret ad eos. Ad
fuerunt, quod et Chrislum Dominum occiderunt, et majorem istorum est, si steterint eo absente. Qux
prophctas; el nos apostolos Christi persecuti sunt. enim. Quasi dicat: Ideo venire volui, vel ideo Sa-
Nos dico, in quo putant, se obsequi et placereDeo. j. tanas impedivit, quia qux est spes noslra, hic in
El tamen Deo non placenl, et omnibus, hominibus, id praesenti, aut in futuro quod erat, gaudium, scilicet
est saluti omnium hominum adversantur prohibentcs praemium, quod erit commune omnium bonorum,
nos loqui gcntibuSjUl saivx fiant. ldeo hoc faciunt aut corona glorise, scilicet praemium quod tantum
ut sempcr impleant peccata sua, id est ut in pcccatis erit victorum? Nonne vos, si steteritis ante Domi-
permanendo ipsa pcccata sua et parentumconsum- num nostrum Jesum Chrislum. id est in beneplacito
ment, secundum illud:Qui insordibus est, sordescat Dei. Vel quia vos estis anteDominumnostrum, bene
adhuc (Apoc xxu), et vindictam peccatis suis et firmati; Nonne, inquam, estis, id est eritis, corona
parentum debitam in se provocent. nostra in adventu ejus, id est quando Dominus ve-
Quadraginla quidem annos post passionem Do- nerit. Quasi dicat: Eritis. Manifestum enim est
mini dedit Deus Judaeis adpcenitentiam. Illistrans- quod perfectio discipulorum gaudium et corona est
actis cum nollent crodere, completa sunt peccata magistrorum. [Ambrosius]Hi suntenim qui labores
eorum. Unde dixit eis Dominus: Implete mensuram fructuum suorum edituri sunt. Fructus enim ma-
patrum vestrorum (Mallh. xxm). Quando autem gistri est obedienlia discipuli, cujus bona conver-
haec dixit Apostolus, Jerusalem necdum erant im- satio, coronam dat mvgistrojudiceChristo.Et vere
pleta peccata, sed completa sunt venientibus Roma- tunc eritis corona nostra. Enim, id est quia et
nis. Unde subdit: Pervenit enim, quasidicat: Quod C modo vos estis gloria noslra, apud alias Ecclesias,
impleverunt peccata, effectus indicat, quia pervenit et estis gaudium nostrum apud nos. Et si modo
ira Dei, id est vindicta Dei, super illos, scilicet gloria nobis estis, quid eritis nobis apud verum
opprimens illos usque in finem. Ira Dei est adventus judicem?
Romanorum, quando perditi sunt gladio, fame, CAPUT III.
pestilcntia, captivitate, quae ira durat eis usque in VETS.1-13. — « Propter quod non sustinentes
finem sreculi, quia semper erunt captivi. Vel sicut « amplius, placuit nobis remanere Athenis solis, et
quidam codiccs habent, prxvenit ira Dei, id est « misimns Timotheum fratrem nostrum et minis-
vindicta Dei ante venit in hoc saeculo snper illos, « trum Dei in Evangelio Christi, ad confirmandos
quae durabit usque in finem, quoe ideo dicitur prae- « vos et exhortaodos pro fide vestra, ut nemo mo-
venire, quia vindictam futuri judicii in qua illi « veatur in tribulationibus islis. Ipsi enim scitis
aeternaliter puniantur, praevenit haec temporalis « quod in hoc positi sumus. Nam et cum apudvos
pcena, et post sequitur aeterna. Vcl de vindicta in- « essemus, praedicebamusvobispassurosnostribu-
teriori agit, qua Deus punivit eos excaecando. Quasi « lationes, sicut et factum est, et scitis. Propterea
dicat: Ideo implent, id est consummant peccata, « et ego amplius non sustinens nisi ad cognoscen-
quia pervenit ira, id est vindicta caecitatis super n « dum fidem vestram. ne lorte tentaverit vobisqui
illos opprimens illos ut excaecentur: et hoc usque «tentat, et inanis fiat labor noster. Nunc autem
in finem, id est usque in aeternam pcenam, vel, « veniente Timotheo ad nos a vobis.etannuntiante
usque in finem saeculi, quia in fine sasculi conver- « nobis fidem et charitatem vestram; et quia me-
tentur JudaM, quando Abrahamreverteturadpueros « moriam nostri habetis bonam, semper desideran-
cxspectantes cum asino. Nos autem. Hic comme- « tes nos videre, sicut et nos quoque vos: ideo
morat quanto affeclu eos videre desideraverit. « consolati sumus, fratres, in vobis, in omni ne-
Quasi dicat: Vos multa passi estis. Nos autem, o « cessitate ettribulationenostraper fidemvestram,
fratret desolati a vobis, id est causa vestra, non « quoniam nunc vivimus, si vos estis in Domino.
nostra, ad tempus, id est antequam sciremus con- « Quam enim gratiarum aotionem possumns Deo
stantiam vestram. Nos dico, remotia vobis, ore, id « retribuereprovobisin omnigaudioquo gaudemus
est sermone, aspectu, id est praesentia corporis; non « propter vos ante Deum nostram, nocte ac die
corde, id est dilectionis affectu. Quasi dicat: Os et « abundantiusorantes,utvideamusfaciemvestram,
297 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN El>. I AD THESS. 298
« et complcamus ea quoe desunt fidei vestrae? Ipse A est 990 in fide Domini. Quam enim. Quasi dicat:
« autcm Deus, et Patcr noster, et Dominus Jesus Vcre consolati sumus; nam adeo,quod non dignas
« Christus dirigat viam nostram ad vos. Vos autem grates agere possumus, et hoc est quod ait, quam
« Dominus multiplicet et abundare faciat charita- enim gratiarum aclionem possumus Deo retribuere
< tem vestram in invicemet in omnes,qucmadmo- pro vobisl Nihil enim est tam dignum quod suffi-
« dum et nos in vobis ad confirmanda corda vestra cere possit ad compensationem acquisitae salutis
« sine querela in sanctitate ante Deum, et Patrem gentium. Nos, dico, positi in omni gaudio quo gau-
« nostrum in adventu Domini nostri Jesu Christi demus, quasi dicat : Quod non cito transit. Propter
« cum omnibus sanctis ejus. Amen. » vos, stantes ante Deum nostrum, id est in benepla-
Propter quod, scilicet quia estis gloria nostra, cito Dei. Nos, dico, nocte el die orantes, ut videamus
vel quia sumus desolati pro vobis, non sustinentes faciem vestram, et compleamus ea qux desunt fidei
amplius, ignorare statum vestrum, quia quasipon- vestrx, quae olim non potuimus docere vos, quia
dus erat.dum nescirem de constantiavestra.pfacutt eratis parvuli. Orantes, dico, abundantius quam
nobis solis, scilicet mihi et Silvano remanere Athe- antea, quia modo plus posset addere eis. Nos ora-
nis et misimus Timolheum fratrem nostrum et mimus videre vos. Ipse autem Deus, qui potest, et
nistrum Dei tn Evangelio Christi, praedicando, ad P R Pater vester, qui vult bonum, et Dominus Jesus
confirmandosvos addendo, si quid deerat vobis, et Christus,ner quem omnia facit Pater,dirigat,id est
exhortandos vos, ut in quibus eratis bonis, staretis, faciat directam, et ab impedimentis libcram viam
et hoc pro fide vestra, defendenda, ut nemo vestrum nostram ad vos. Sive autem, venerimus sive non,
moveatur ab integritate fidei in tribulalionibus istis Dominus multiplicel vos in numero fidelium et virtu-
transitoriu.. Ipsi enim. Quasi dicat : Nemo debet tum, et abundare faciat charitatem, vel veritatem
mori propter tribulationes, quia ad hoc destinati ves.ram invicem, inter vos, et in omnes etiam ini-
sumus, quod ita ait: Ipsi enim scitis quod in hoc,id micos, ita pcrfecte, quemadmodum et nos in vobis,
estinferendistribulationibuspojtti jumuj.aChristo, abundamus charitate. Dico ut faciam charitatem
idest destinati.Vel.in hoc,id cstin tribulationibus vestram abundare, ad hoc, scilicet ad confirmanda
positi, stabiles sumus: et vere in hoc positi sumus, corda vestra., itaut sitis siue querela, scilicet nevos
namcumquodapudvosessemus,prxdicebamusvobisnos de malis conqueramini. Vel ita, innocentes sitis, ne
passuros tribulationes, sicut patet, et factum est et quis de vobis possit conqueri, et ut sitis in sanc-
scitis, si nos praescivimus et non fugimus, tunc et titate, id est in virtutum consummalione. Per hoc
vos patimini qUi haecscilis. [Ambrosius] Propterca, existentes ante Deum et Patrem noslrum, id est in
scilicet quia et nos passi sumus, ne pro nobis ter- beneplacilo Dei, non ad aspectum bominum. Vos,
reamini, non solum propter alia quae supra dixi, C dico, positi mente in adventu Domini nostri Jesu
et ego amplius non sustinens nescire quid agerelur Christi cnm omnibus sanclis, id est sicut faciunt
apud vos, misi Timotheum, creatum ab apostolo omnes sancti. Vel existentes ante Dominum nostrum,
episcopum ad cognoscendumfidem vestram, ne forte id est in beneplacito Dei, usque tn adventu Domini
is qui tentat, id est cujus officium est tentare, sci- noslri Jesu Christi, qui erit cum omnibus sanctis, id
licet diabolus tenlet vos, id est deccperit : hoc de est cum quibus veniet ad judicium. Amen. Quasi
infirmis timendum eratjct ne inanis fiat laborvester dicat: Hoc vere erit.
id est quidquid boni hucusque fecistis. Nunc autem, CAPUT IV.
quasi dicat: Misi Timotheum ad cognoscendum VERS.1-H. — « De caetero ergo,fra(res rogamus
fidem vestram. Nunc autem veniente Timotheo a « vos et obsecramus in Domino Jesu, ut quemad-
vobis ad nos, et annuntiante nobis fidem et charita- « modum accepistis a nobis quomodo oporteat vos
tem vestram, in adversis, scilicet quod non pro « ambulare et placere Deo ; sic et ambuletis, ut
vestris nec pro meis tribulationibus moti estis a « abundetis magis. Scitis enim quae praecepta
fide et charitate Dei, et quia habelis bonam, id est «dederim vobis per Dominum Jesum. Haec est
vobis utilem, memoriam nostri, scilicet quod pro « cnim voluntas Dei sanctiflcatio vestra, ut ab-
tribulationibus non viluimus. Vos dico, semper rj « stineatis vos a fornicatione, ut sciat unus-
desiderantesvidere nos pro exemplo, et ut de vobis « quisquevestrum vas suum possidere in sanctifica-
gratularer, sicul nos quoque, desideramus videre « tione et honore, non in passione desiderii, sicut
vos. Ideo, scilicet quia annunliavit hsec non pro « et gentes quae ignorant Deum. Et ne quis super-
proesentia ejus, nos qui prius eramus desolati, con-. « grediatur neque circumvcniat in negotio fratrem
solati sumus, id est consolationem accepimus, o « suum, quoniam vindex est Dominus de his om-
fratres in vobis, id est pro vobis, tn omni necessilate, « nibus, sicut praediximus vobis, et testificati su-
id est penuria, et tribulatione nostra, et quomodo « mus. Non enim vocavit nos Deus in immundi-
dixerit pro vobis, exponit, subdens, scilicet per « tiam, sed in sanctificationem. Itaque qui hasc
fidem vestram quam audivimus firmam. Vel, per « spernit, non hominem sperriit; sed Deum, qui
fidem vestram, juro, consolati sumus, dico, et vere, « etiam dedit Spiritum suum sanctum in nobis. De
quoniam nunc in bac miserir vivimus, quasiinccelo « charitate autem fraternitatis, non necesse ha-
essemus. Si vos slatis, recti ct firmi in Domino, id « buimus scribere vobis. Ipsi enim vos a Deo di-
PATROL.CXCII. iq
299 PETRl fcOMBARDI. 300
« dicistis, utdiligatis, invicem. Etenim illud facitis A praecepta dedi ne quis, violentia supergrediatur ne-
« in omnes fratres, in universa Macedonia. Roga- que dolo circumveniat fratrem suum in ncgotio pri-
« mus autem vos, fratres, ut abundetis magis, et vato uxoris, vel in quolibet negotio. Ideo abstinete
« operam detis ut quieti sitis, et ut vestrum nego- ab his, quoniam vindex est Dominus de his omtti-
« tium agatis, et operemini manibus vestris sicut bus, id est de fornicatione, desiderio, adulterio, vel
• praecepimus vobis, et ut honeste ambuletis ad fraude. Vindcx cst, dico, sicut prxdiximus vobis, et
« eos qui foris sunt, et nullius aliquid desideretis.» testificati sumus, id est sub testimonio Scripturarum
De cxtero ergo. Hactenus patientiam perfectis in probavimus. Non enim, quasi dicat: Ideo ab istis
sua vel illorum tribulatione suasit, nunc de mun- abstinendum est, quia non vocavit nos Deus in im-
ditia minoribus suadet, exhortans eos ad continen- munditiam, scilicet ut immunditiae serviamus, sed
tiam. [Haimo] Quasi dicat: Quia abundamus cha- in sanctifkationem,id est ut sancte vivamus. Et quia
ritate in vobis, de cxtero ergo, o fratres rogamus et Deus vocavit non in immunditiara, itaque qui hxc
obsecramus. Consuetudo est Apostoli ut verba du- spernit, quae praediximus, non hominem solum sper-
plicet vel triplicet unum habentia intellectum, sic- nit sed Deum: cujus praecepta sunt, qui loquitur
ut hic, Rogamus, dicp, in Domino Jesu, id est si per os meum. qui etiam ad haec peragenda, deiit
eum amatis, ut, scilicet, ambuletis, perseverando D Spiritum suum sanctum in nobis. [Ambrosius] No
in bono,'ut etiam abundetis magis, id est magis ac ergo tantum auditorem spernatis, qui in corpora
magis crescatis in fide et bonis operibus. Ambule- subdito peccatis non babitat. Vel : dedit Spiritum
tis, dico, sic, utique, quemadmodum aceepistis a suum sanctum in nobis, apostolis, ut major esset
nobis quornodooporteat vos ambulare, id est vivere, nobis auctoritas arguendi : contra cujus auctorita-
et hujus vitae cursum perducere, in his sine quibus tem agi, non est tutum. De charitate autem. Quasi
non est salus, et placere Dco, in his quae consllio dicat: De his praedictis fuit opus ut scriberem vo-
perfectionis adduritur. Ille enim placet Deo qui bis ; sed de charitate fraternitatis, qua fratres dili-
fidcm rectam; quam exsecutione virtutum et perfe- gatis, non habuimus necessescribere vobis. Ideo non
ctae operationis decorat. [Ambrosius, llaimo] Velse- fuit necesse scribere enim id est quia, vos ipsi di-
cundum aliam littcram quae est, sicut et ambulalis dicistis a Deo, id est praecepto ipsius Christi, di-
ut abundetis magis. Et est ordo : Rogamus ut centis, maadatum novum do vobis (Joan. xm), ut
ambuletis ; subaudi,quemodmodum accepistis, au- diligatis invicem. Vel : didicistis a Deo, per inspira-
dicndo et intclligendo, a nobis, id est a me, et a tionem, vel per effectum, quia ipse misertus est
Silvano, quomodo oporteat eos ambulare et pla- nobis. Et, ideo etiam non fuit necesse, enim, id
cere Deo, sicut et ambulatis, recte conVersando : est quia vos facitis illud, scilicet opus dilectionis
et rogamus ut abundetis magis. Hoc non mutatur. " tn omnes fratres, qui sunt im universa Macedonia.
Scitis enim. Quasi dicat: Ideo moneo vos abundare Jtogamus autem. Quasi dicat: facitis opus dilectio-
et placere Deo, quia scitis qux prxcepta, id est nis, sed tamen rogamus' vos, o fratres, ut magis
quam honesta et quam utilia dederintvobis. Illa, dico abundelis, in charitate, et operam detis, ut quieli
hominibus oatensa per DominumJesum. Auctoripse sitis a curiositate. Et nota quod ait, operam detis.
. commendat ea, et vere bona sunt. Haec est enim Quasi dicat:Difficile est dimittere consuetudinem;
voluntas Del, hoc est preeceptuiri Dei, hoc est quod sed cogite vos etiam utvestrum negotium agatis,
Deus vult, quia vobis prodest, non ipsi, scilicet dimissis alicnis, quod nobis utile est in emenda-
sanclificatio vestra, id est Ut vos sanctificetis bene tione vitae vestrae. Et operemini manibus vestris,
operando, et ut abstinealis, quasi dicat : Longe re- quod adjuvat vos quietos esse, illud enim malum
moti, vos, qui Christi estis, a fornicatione omni,sci- ex otio venit. Et haec faciatis ita, sicut prxcipimus
licet carnali et spirituali : ita abstineatis, ut sciat vobis, et ideo operemini manibus, ut honeste am-
unusquisque veslruumsuum vas, scilicet corpus suum, buletis ad eos qui foris sunt; et nullius aliquid desi-
quod est vas animae, possidere, coercendo, tn san- deretis. Quasi dicat: Ideo opus est agendum non
ctificalione virtutum, et honorc, ne inhonoretur ali- otiandum, quia et honestum est, ei quasi lux ad
qua turpitudine ; sed sicut studet officiorum suo- D infideles. Et non desiderabilis rem alterius.nedum
rum vasa munda senare, ita membrorum suo- rogetis vel tollatis aliquid.
rum officinas studeat per cbntinentiam honorabiles VEBS.12-17. — « Nolumus autem vos ignorare,
exhibere. Vel ila : ut sciat. Quasi dicat : Ita ab illi- « fratres, de dormientibus, ut non contristemini
cito abstinetc, ut ncc licito abulamini: sed sciat «sicut deceeteri quispem non habent.Si enim cre-
unusquisque vestrum possidere Vas, id est uxo- • dimus quod Jesus mortuus est et resurrexit, ita
rem dominando ei : et hoc, in sanctificatione, « etDeus eosqui dormierunt per Jesum adducet
scilicet abstinendo a coitu, et bonore, scilicet non « cum eo. Hoc enim vobis dicimus in verbo Domi-
turpiter abutendo. Ea possideat in sanctificatione, « ni quia nos qui vivimus. qui residui sumus in
dico, et non in passione desiderii, ut nec saltem « adventu Domini non praaveniemus eos qui dor-
desiderium sit quod est passio et laesio animae ; sic- «mierunt. Quoniam ipse Dominus in jussn etin
utet gentes faciunt, quibus non debetis esse si- • voce archangeli, et in tuba Dei descendet de
miles; qnia ipsai sunt qux ignorant Deum. Et haec « coelo, et mortui qui j|n Christo sunt, resurgent
301 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. I AD THESS. 302
« primi» Deinde nos qui vivimus, qui relinquimur, A , sumptuosa diligentia sepulturae, monumentorum
« simul rapiemur cum illis in nubibus obviam opulenta constructio vivorum sunt qualiacunqueso-
« Christo in aera, et sic semper cum Domino eri- latia, non adjutoria mortuorum. Orationibus vero
• mus.Itaque consolamini invicem in verbis istis.» sanclae Ecclesiae.et sacrificio salutari, et eleemosy-
991 Nolumus autem vos, etc. Post exhortatio- nis quae pro eorum spiritibus erogantur.non est du-
nem de continentia, et post correctionem a curio- bitandum mortuos juvari.ut cum eis misericordius
sitate mortuos resurrecturos confirmat, et per agatur a Domino quam meruerunt eorum peccata.
Christi resurrectionem, et sua auctoritate. Quasi Hoc enim a Patribus traditum universa observat
dicat: Non solum haec praedicta volumus vos scire, Ecclesia.ut pro eis qui in oratione corporis et san-
sed etiam nolumus vos ignorarejam dedormientibus, guinis Domini defuncti sunt, cum ad ipsum sacri-
id est de mortuis, quia resurrecturi sunt. [Haimo] ficium loco suo commemorantur oretur, ac pro
Unde et mortuos recte dormicntes appellat, quia illis quoque id offerri commemoretur. Cum vero
quasi dormientes integri, et cito de somno mortis eorum commendandarum causa opera misericordiea
rcsurgent, ut non contristemini, inconsolabiliter de celebrentur, quis eis dubitet suffragari, pro quibus
morte amicorum, sicul et cxteri, id est infideles, orationes Deo non inaniter erogantur? Non est am-
qui spem non habent, resurrectionis et incorruptio- _. bigendum ista prodesse defunctis, sed talibus qui
nis aeternae. Admonet nos Aposlolus, ut de mortuis ita vixerunt ante mortem,ut possint eis haec utilia
charissimis nostris non contristemur, sicut et cae- esse post mortem. Nam qui sine fide operante per
teri qui spem non habent.Non ait tantum, ut non dilectionem, ejusque sacramentis de corporibus
contristemini.sed addit, sicut et caeteri qui spem exierunt.frustra illis a suis hujusmodi pietatis im-
non habent, id est resurrectionis.Necesse est enim penduntur officia,cujus dumhicessentfideipignore
ut contristeris, sed ubi contristaris, consoletur te caruerunt, non misericordiam sibi thesaurizantes,
spes; non ideo et dormientes eos appellat Scri- sed iram. Non ergo mortuis nova merita compa-
plurae consuetudo verissima, ut cum dormientes rantur,cum pro eis boni aliquid operantur sui, sed
audimus.evigilaturos minime desperemus.Est ergo eorum prrecedentibus meritisconsequentiaista red-
de mortuis eis qui diligunturquaedamtristitia quo- duntur. Non enim actum est, nisi cum vivere hic
dammodo naturalis. Mortem quippe horretnatura, destitissent : et ideo istam finiens quisque vitam,
nec mors homini accideret, nisi ex culpa praece- nisi quod meruerit in ipsa,non poterit habere post
denti. Hinc igitur necesse est ut tristes simus, ipsam. Permittantur itaque pia corda' de suorum
quando nos morientes deserunt quos amanus.Quia charorum mortibus contristari dolore sanabili, et
et si in aeternum novimus eos non relinquere nos consolabiles lacrymas fundant conditione mortali,
'
mansuros, sed aliquantulum praecedere secuturos, C quas tamen reprimat fidei gaudium,qua creduntur
tamen mors ipsa quam natura refugit cum occupat fideles quando moriuntur.aliquando tandem a no-
dilectum, contristat in nobis ipsius dilectionis af- bis abire, et ad meliora transire. Sit pro viribus
fectum. Contristamur ergo in nostrorum mortibus cura sepeliendi et sepulcra construendi, qui haec
necessitate amittendi, sed cum spe recipicndi.Inde in Scripturis inter opera bona deputata sunt : nec
angimur,hinc consolamur; indeinfirmitasanimum solum in corporibus patriarcharum et aliorum san-
afficit, hinc fides reficit; indedolet humanacondi- ctorum,sed etiam in ipsius Domini corpore laudati
tio, hinc sanat divina promissio.Movere autem po- sunt qui ista fecerunt.Impleantigiturhaec homines
test quomodo Dominus flebat mortuum, continuo erga suos officia postremi muneris, et sui humanj
eo jubentevicturum ;non mortuumflebatquam ipse lenimenta mceroris.Verum illa quae adjuvant spiri-
suscitavit, sed mortem quam homo peccando con- tus defunctorum, scilicet oblationes, erogationes
traxit. Si enim peccatum non praecessisset, sine eleemosynarum multo pro eis observantius abun-
dubio mors non subsecuta fuisset. Secuta est ergo dantiusque impendant.(2) Poterat enim Deus haec
et mors corporis, quam praecessit mors animae. donare credentibus, ut nec istius experirentur cor-
Mors animae praecessit deserendo Deum, et mors poris mortem : sed si hoc fecisset, carni quaedam
corporis secuta est deserente anima. Hac deseruit ni felicitas adderetur, minueretur autem fidei forti-
Deum volens, hac coacta est deserere corpus no- tudo. Sic enim homines mortem istam timerent,ut
lens. Ac si illi diceretur : recessisti ab eo quem di- non ob aliud felices dicerent esse Christianos, nisi
ligere debuisti, recede ab eo quod dilexisli. Quis quod omnino mori non possunt. Ac per hoc nemo
enim vult mori prorsus ? Nemo.et ita nemo ut Pe- propter vitam futuramad Christi gloriam festinaret,
tro diceretur : Alius tecinget, et ducet quo tu non sed propter mortis molestiam removendam : et sic
vis (Joan. xxi.) Si nulla esset mortis amaritudo, delicate quodammodo crederetur in Christum.Plus
nulla esset martyrum fortitudo. Ideo non ait tan- ergo gratiae praestititfidelibus-suis. Quid enim ma-
tum, ut non contristemini,sed addidit, sicutet cae- gnum esset videndo non mori eos qui crederent,
teri qui spem non habent. credere et se non moriturum? Quanto majus est,
Proinde pompa funeris, agmina exsequiarum, qnanto fortius,quanto laudabilius ita credere, ut s
(2) August., in lib. De bapt. parv.

spcret moriturum, quia sinc finc victurum? Undc A . timis ideo commemorat.quia cum eis unum corpus
et chari ejus superstites consolari queunt in tri- est et Apostoli illis ultimrsîmiles sunt in passio-
stitia mortis amicL(3) Qnid enim mirum si contri- nibus. Et vere viri reperti non praevenient mortuos
staris,ubi corpus quod vivit ex anima, fit examine in resurrectionc.quin potius mortui qui in Christo
discedente anima ? Qui ambulabat, jacet; qui lo- sunt, id est qui in Christo iterum quicscunt, primi
quebatur, tacet; clausi oculi, lucem non capiunt; resurgent, quod poterit Christus facerc, quoniam
aures nulla voce patescunt; omriia membrorum of- ipse Dominus est, et ipse descendet, in propria per-
ficia conquieverunt; non est qui moveat gressus ad sona de ccelo,localiter, vel de ccelo, id est de oc-
ambulandum,manus ad operandum,sensus ad per- culto. Descendet, dico, non humilis, ut prius, sed
cipiendum.Nonne ista est domus quam nescio quis in jussu, id est imperio, id est jubens ut Dominus,
invisibilis habitator ornabat ? Discessit qui non vi- et in voce, qua dicet: Surgite mortui. Voce, dico,
detur, remansit quod cum dolore videatur; ista est archdngeii, scilicet sui ipsius archangeli, vel ange-
causa tristitiaa, sed hujus tristitias sit consolatio, lorum, quae faciet resurgere mortuos: de qua voce
quod sequitur : addit, et in tuba, tuba namque erit magna vox an-
St enim, etc. Quasi dicat: Non inconsolabilitcr gelorum quae dicitur tubae,quia manifesta erit; vel
debetis contristari.enim id est quia credvmus quod _ ideo in tuba dicitur descendere,quia manifeste ve-
Jesus mortuus ejt.Hoc videtur obesse resurrectioni, niet. Unde : Videbit omnis caro salutare Dei (Luc.
sed attende quod sequitur: Et resurrexit.T&tsi hoc m). [Ambrosius] Vel ideo ait, in tuba, quia quasi
est, debemus credcre quod sicut Christus mortuus ad bellum veniet siout tuba in bellis sonat, quia
est et resurrexit, ita et Deus eos qui dormierunt tunc inimicos debellabit; et sicut tuba infestis so-
morte, per Jesum adducct, id est in fide Jesu. Vel, nat, sic amicos ad solemnitatem aeternae gloriae in-
per Jesum, semper eunles, id est qui eura se- vitabit.
quendo venerunt ad somnum mortis. Quasi dicat: Vox ergo illa erit quasi tubae suos excitans, et
Non solum illos qui vivi invenienlur, sed etiam malos terrens : quae tuba erit Dei, id cst Christi.
mortuos de quibus dubitatis.npn solum suscitabit, Vel Dei erit, quia ei Deus dabit efficaciam. Dico
sed etiam adducet : et si incinerali sunt, tamen quod mortui resurgent primi,deinde nos qut vivi-
adducet, ut sint cum eo, immortalcs, et in eademi muj, et qui relinquimur, id est illi qui de
beatitudine. [Haimo] Miram rem ait Apostolus, nobis vivi erunt, et residui Antichristo, rapie-
Christum enim qui jam vivit, et resurgens a mor- mur 909 ab angelis simul cum illis, [Haimo] qui
tuis, jam non moritur, dicit mortuum ; et electosi nos prsecesserunt ad requiem tn nubibus, quia nu-
mortuos dicit dormientes. Christum ergo appellat bes suscipient eos, vel nos ut Christum in ascen-
mortuum, ut dum audimus illum mortuum fuisse, C sione nubes susccpit. [AmbrosiusJUnde alius inter-
et resurrexisse.nesquoque spercmus resurrecturos pres dicit,rapiemur bajulis nubibus. Rapiemur, di-
per virtutem divinitatis ejus. Electos autem ideo co, obviam Christo in aera, in ipso autem raptu
dicit dormientes, quia nemo tam facile potest so- mors erit eorum et resurrectio,ut quasi anima per
cium excitare a somno, quam facile omnes cxcita- soporem egressa de corpore, eidem in momento
buntur a somno mortis. Hoc cntm.Quasi dicat : Et reddatur. [Augustinus] Videtur tamen Apostolus,
vere adducet.nam hoc ordine quod vivi reperti, non quantum ad verba pertinet, asserere quosdam in
praevenient mortuos, et si illos magis putatis cum fine saeculi adveniente Christo cum futura est re-
Jesu abducendos : et hoc est quod ait,Aoj enim di- surrectio mortuorum, non esse morituros, sed vi-
eimus vobis in verbo Domini, quia hoc Deus nos do- vos repertos in immortalitatem repcnte mutandos;
cuit, quia nos qui vivimus et qui residui sumus in sed vellem de his verbis potius audire doctiores.
advenlu Domini non prxveniemus, resurgendo, COJ (4) Quaeri enim solet utrum illi quos vivos inveniet
jut dormierunt longo lempore, id est illi de nobis Christus, nunquam omninb morituri sint, an ipso
qui vivi invenientur, et qui omnibus praecedenti- temporis puncto quo rapientur obviam Christo ad
bus sanctis, vel qui erunt rcsidui tormentis Anti- immortalitatem mira celeritate sint transituri. Non
christi.unde sunt dignissimi,non praevenient mor- n cnim dicendum est fieri non posse ut superaera in
tuos : adeo erit feslinata resurrectio mortuoium. sublime portentur iu illo spatio,et moriantur et re-
Et nota quod ait:nos qui vivimus. Sic enim viden- viviscant.(5) Ad hunc autem sensum quo sstime-
tur bocc verbaApostolisonare, quasi Apostolus suo mus illos quos hic vivos inventurus est Dominus in
tempore demonstraverit dicm judicii venturum. ipso parvo spatio, ct passuros mortem.et acceptu-
Quocirca et Thcssalonicenses legcntes hanc Episto- ros immortalitatem, Apostolus nos urgere videtur,
lam,pulaverunt tcmpore Apostoli diemjudicii ven- ubi dicit : In Christo omnes vivificabimur (I Cor.
turum. Unde et alia scribitur Epislola,ubi hortatur xv). Et alibi : Quod seminas non vivificatur, nisi
eos ne terrcantur,quasi instet dics Domini. In per- prius moriatur (ibid). Cur autem nobis incredibile
sona ergo electorum loquitur qui vivi in corpore, vidcatur illam multitudinem corporum in aere quo-
inveniendi sunt in adventu Domini; et se illis ul- dammodo seminarc.atque ibi protinus immortaliter
(3) August., in serm, de verb. Apost. (5) Id., in eod.
C» Id., De civit. Dei.
808 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD THESS. 306
et incorruptibiliter reviviscere, cum credamus in A i Dc lemporibus aufem. [Haimo] Quasi dicat: Do
ictu oculi futuram resurrectioncm, et in mombra resurrcctione indiguistis ut scriberem vobis, sed de
sine fine victura tanta subtilitate, tanquam inaesti- temporibus, id estadventusDomini.idestanaestate,
mabili velocitate rediturumantiquissimorumcada- vel hieme, an die, vel nocte, et de momentis, scili-
verum pulverem? Necabilla sententiaillos arbitra- cet qua hora diei vel noctis venturus sit Christus,
mur futuros immunes qua dictum est, terra es, ct non indigclis, o fralres, utscribam tx>6t'j,quianihil
in terram ibis (Gen. m), id est in hoc ibis amissa scriberem, nisi quod s^tis.eeilicet clam venturum.
vita, quod eras antequam sumeres vitam. Hoc eris Et hoc est quod ait: Vos enim ipsi,diligenter,inqui-
exanimatus. quod eras antequam esscs animatus.Nos rendo Scripluras, scilis quia dies Domini, id est
ergo electi, rapiemur oboiamChristo in aera et sic, tempus adventus Domini, quod dicitur dies, non
id est immortales facti,sempercum Dominoerimus. pro tempore diei, scd quia tuncomniaapertaerunt;
Quod enim ait, et sic semper cum Domino erimus, et dicitur Domini, quia hic est dies hominum pro
nbn ita accipiendum est, quasi in aere nos dixerit, libitu suo agentium, sed tunc erit Dei in virlute
cum Domino semper mansuros, quia nec ipse ibi judicantis. Dies, inquam, ille ita improvisus veniet,
manebit; sed ita, et sic, id est habentes corpora malis: tunc. quod eliam in obitu cujusquefit,st'c«t
sempiterna, sempererimuscumDomino,ubicunque n1 fur, venit: non dico die, sedinnocte, cum latentius
cum illo fuerimus. (6)Habcntaulem omnesanimae, venit, et homines dormiunt: tuncomnia subripit, ut
cum de saeculoexierint,diversasreccptioncs;hament qui divitem se putabat dormiens, evigilansnihilin-
gaudium bonae, tormenta malae; sedcum factafue- veniat. (7) Ita multi bene securi, nibil boni se ha-
rit resurrectio, et bonorum gaudium amplius erit, bere tunc invenient. Propter hoc coepit agere de
et malorum tormenta graviora, quando cum cor- temporibus ut moneret cavere sibi ne itadeprehen-
pore torquebuntur. Itaque, etc. Quasi dicat: Qnia dantur. Non ergo post quantumtemporishoc futu-
omnes resurgemus, et cum Christo erimus. Itaque rum sit, sed quomodo futurum sit, opus est scire,
consolamini, de morteamicorum, invicem, alteral- ut curcnt filiii lucis essc, et parato corde vigilare,
terum in verbis istis tantae spei. Pereat contristatio, qui nolunt ab illa hora sicut a nocturuo fure com-
ubi est tantaconsolatio.Delergaturluctusex animo, prehendi. Nam si ad cavendum hoc malum, id est
fides expellat dolorem. In tanta spe non decet esse ne hora Domini tanquam fur inveniat imparatum,
triste templum Dei; ibi habitat bonus consolator, opus esset nosse temporum spatla, non diceret Apo-
ibi qui non fallitpromissor. Quidcnimmortuumdiu stolus non esseopus ut hocscriberet, sedhocpotius
plangimus ? inquies, quia mors amara est, sed per scribcndum esse judicarct. Nunc autem non illis
illam Irinsivit et Dominus. Consolemur crgo nos. esse opus monstravit, quibus sufficiebat ut scirent
Sed dices: Potest non condolere cor humanum, de-' C iriiparatis atquo dormientibus horam Domini sicut
fnncto charissimo? Imo meliuscum dolet, sanatur furem esse vcnturam, atque hoc sciendo vigilarent,
cor humanum, quamnori dolendo sit inhumanum. Cum enin, (Augustinus) quasi dicat: Vere sicut
Maria enim Dominum quaerebat, ct mortuum fra- fur venit, quia incaulus veniet: et hoc est quod
trem doiebat. ait, cum enim, carnales, non crescentes prae timore
CAPUT V. et exspectationc, scd madcscentes prae libidine,
VERS. i-ii.—« De temporibus autem et mo- dixcrint,pax cst nobis, nuncinpraesenti.et securi-
mentis, fratres, nonindigetis utscribamus vobis. tas de fuluro, lunc repcnfinus eis superveniel inte-
« Ipsi enim diligenter scitis quia dies Domini sicut ritus, id e8tsubitaneaperditiodieijudicii.Nam,sic-
« fur in nocte ita veniet. Cum enim dixerint: pax ut in verbis prophetae Danielis invenitur, regnabit
« et securitas. tunc repentinus eis superveniet inte- Antichristusetministriejus tribusanniset dimidio,
« ritus, sicut clolor in utero babentis, et non effu- et interficientur ab illo Elias etEnoch,sicut in Apo-
« gient. Vos autem, fratres, non estis in tenebris, calypsi habetur. Tunc erit talis tribulalio, qualis
« ut vos dies ille tanquam fur comprehendat. Om- ante non fuit, nec post erit; et postea interficietur
« nes enim vos filii lucis estis, et filii diei. Non su- Antichristus a Michaele, et maxima pars suorum.
« mus noctis nequefenebrarum.Igitur nondormia- . j) Post morlem vero Anlichristi, quadraginta dies
« mus sicut et caeteri, scd vigilemus et sobrii si- concedentur bonis adpcenitentiamqui titubaverunt
« mus. Qui enim dormiunt, nocte dormiunt; etqui i in persecutione illa. Ministri autem Antichristi gau-
« ebrii sunt, nocte ebrii sunt. Nos autem qui dieii debunt illis dicbus ducentes uxores, et conviviace-
« sumus, sobrii simus; induti loricam fidei et cha- lebrantes, et joca diversi generis exercentes ac di-
« ritatis, et galeam spem salutis, quoniam non po- centes: Licet princeps noster mortuus sit, modo
« suit nos Deus in iram, sed in acquisitionem sa- habemus pacem et securitatem. Et cum talia dixe-
« lutis per Dominum nostrum Jesum Christum qui[ rint, superveniet eis interitus ita gravis et subitus,
« mortuus est pro nobis, ut sive vigilemus, sive3 sicut est dotor mulieris, vel mulieri habentis, vel
« dormiamus.simulcum illovivamus.Propterquod l habenti in utero. Puae tamen evadit, sed illi non ef-
« consolamini invicem, etaediticate alterutrum, sic- fugient paBnam aeternam.
« ut et facitis. » Vos autem. (Ambrosius) Quasi dicat: Illiseritim-
(7) August., super Joannem. (7) August., in epist. ad Hesychium.
providus dies Domini, sed vobis non, quia vos, oi A j lcrulrum, scilicet alius alium, sicut el facitis, ut
fratres, non cstis tntenefcrwignorantiaoet infidelita- non minus post, quam modo faciatis.
tis, ut vos dies illatanquam fur comprehendat, ad[ VERR.12-22.— « Rogamus autem vos, fratres, ut
mortem aeternam. (Haimo) Et verc non estis in te- <cnoveritis cis qui loborant inter vos, et praesunt
nebris, omnes enim vos estisfilii tucis, id est fidei,, « vobis in Domino, et monentvos, ut habeatis illos
et filii Dei, id est virtutum. Fidcs estluxquaefacit t « abundantius in charitate propteropus illorum.et
diem, irl est habitum virtutum: contra, tenebroes « pacem habete cum eis. Rogamus autem vos, fra-
sunt infidelitatis; nox cst habitus vitiorum. Unde; « tres, corripite inquietos, consolamini pusillani-
subdit: Bt non estis filii noctis ncque tenebrarum. » mes, suscipite infirmos, patientesestoteadomnes
Hoc addidit, no quis putct partim possc cssc diei,, « Vidcte nc quis malumpromalo adicui reddat, sed
et partim noctis. Nemoenimduobus dominis servire ; « scmper quod bonum cst, sectarnini in invicem.et
potest (Matth. vi). (Ambrosius) Igilur non dormia- « in omnes. Semper gaudete, sine intermissione
mus, etc. Coramonet ne, securi de nomine Salvato- « orate, in omnibus gratias agite. Haecest enim vo-
ris, negligenter agamus. Idcoquc tribusnos propu- « luntas Dei in Christo Jesu inomnibus vobis.Spi-
gnaculis, id est fidoi, ct spei et charitatis munit. « ritum nolite exstinguere, prophetias nolite sper-
Quasi dicat: Et quando non sumus filii mortis, , ,j. « nere. Omnia autem probate, quod bonum est te-
igitur non dormiamus, id est in procsontibus torpea- « nete, ab omni specic mala abstinete vos. »
mus, sicut cwtcri, carnalibus dediti: sed vigilemust Rogamus atttem. Hucusque communiter ad omnes
et sobriisimus,\d cstvigiletmcns nostra attcndcnss locutus cst, nunc ad subditos specialiter, moraliter
baec cadtica, et.sobrie eis utamur, non quasi bonis3 eos instrucns de honorificentia praelutis exhibenda.
nostris,sedadsuste~ntationemdatis Qui enim,qunsi i [HaimoJ Quasi dicat: Omnes hoc facite quod dixi,
dicat: Vere nos, quinon sumus filii noctis, ncmde- vos aulem, minores. fralres, etsi subditi sitis, roga-
bemus dormire, quia illi qui dorminnt carnis tor- mus ut noveritis, id cst ostendatis vosnosseeoj qui
pore, nocte, id est pccnoctem,dormiunt, idestvitia i laborant inter vos, id est in regimiue vestro et do-
et peccata sua traxeruut eosad hoc, ut obliti vitoe 3 ctrina, ct prxsunt vobis dignitate: cthoctn Domino,
aeternasin istis quiescant. El qui cbrii sunt, hias id est ordinatione Domini, et sui officii debito mo-
temporibus immoderate utendo, nocteCbriisunl, id1 nent vos, ut pares ad recta ita noveritis eos, ut ha-
est ex noctc vitiorum hoec habent, illi pcr noctemi bealis illos in charitate abundantius caeteris. Vult ut
haec habent. Nps autem quidieisumus, id est virtu- ex charitate honorent presbyteros necessaria eis mi-
tibus lucentes, non solum vigilemus, scd sobrii si- nistrando, et reverentiam dignitatiexhibendo.[Am-
mus, moderate his utentes, ct ad pugam contrai brosius] Quid cnim prodest honorem sine fruclu
hostes parati. Per hoc simus sobrii, quia sumus in-- 'C habcre? Sicut divitiae negligentiam pariunt salutis,
duti loricam fidei et charitatis, et galeam spem sa- ita egestas, dum saturari quaerit, ajustitiadeclinat.
lutis. Recte loricae fidem comparatetcharitatem.et t Ideo in alia Epistolaproccipitpresbytcrosdupliciho-
galeoa spem. Sicutcnimlorica munitvitalia,itafidcs 3 nore essc houorandos. Et, siquandoquegraviterin-
et charitas vos muniunt contra appetitum terrcno- crepant, vcl puniunt, habete pacem ctnn eis proptcr
rum. Si enim attendimus quod Christus pro nobisi opus ittorum, id est scientes opus illorum hoc exi-
passus est, et resurrexit,etnobisvitam paravit, quii gere quod faciunt. Rogamus. Hic admonet praelatos
sunt quasi coherentes hami fidci, si et charitatiin- utsubjcctorumimprobitatcmetimpatientiampatien-
sistimus, nunquam mcntes nostras vincet tempora- ter ferant, dum in aliquo contra eos murmurant.
lis appetitus; sed eliam spes retcrnae salutis adsu- Quasi dicat: [Irec minores debent majoribus facere,
perna tcndens ul galea mentem obvolvit, non Iae- vosautem, pr.elatos et majores tamen fratres roga-
detur 393 temporali appetitu. Quontamnon, quasii mus, boc: Inquietos, id est curiosos, et gyrovagos,
dicat: Vere per spem veniemus ad salutem, quo- corripile. .4 quo qui cessat, ne perdat quod illi dare
niam non posuit nos Deus in iram, sedin acquisilio- solebant, mercenarius est.Etconjo/amtnipuji/tant-
ncm satutis, id est non posuit nos Dcus in fide ett wiej, conlra adversa, vel despcrantes pro peccatis;
spe, ut habeamus iram, id estpoenam aeternam.sed1 jj) et infirmos in fide suscipite, ut medici ad salvan-
ut acquiramus saluterii bene operando. Non enimI dum. Et si in hoc officio aliquid vobis infertur, pa-
otiosis dabitur salus, et hoc per Dominum nostrumi tientes estote adomnes, et non solum patiamini, sed
Jesum Christum, sine quo, nec spes, nec salus, nec; etiam videte ne quis malum pro malo alicui rcddat.
aliud nos juvaret, (Haimo) Qui Christus mortuus > Quasi dicat: Nec bonum pro malo subtrahatis, ut
est pro nobis, ut sivc dormiamus, id est si mortuii negligatis corripere. (8) Tuncenimmalum promalo
fuerimus, sive vigilemus, in carne vivamus, simulI redditur, si corripiendus non corripitur, sed prava
cumilto, id est ad similitudinem ejus juncti viva- disimulatione negligitur. Sed semper, scilicct in
mus. Propter quod, id est quia hacc spes est nobis,, prosperis et in adversis, sectamini quod bonum cst,
consotamini vos in hacmiseriainvicem, alii aliosde t id est utile. Sectamini, dico, intervos invicem et in
morte suorum dolcntes, ctcedificale nescientcs al- omnei, etiam non credentes; et non modo patiami-
(«) Augustinus, De cor, ct grat.

309 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1 AD THESS. 310
ni, sed etiam semper gaudete, quidquid fiat vobis., A « nostri Jesu Christi servetur.Fidelis est qui voca-
Undealibi: /n tribulatione gaudentes (Rom. xn). « vit vos,qui etiam faciet. Fratres, orate pro nobis.
Vel hoc ad omnes generaliter dicit :Semper gaudeter « Salutate fratres omnes in osculo sancto. Adjuro
spo, et jtnc ititermissione certarum horarum orate,, « vos per Dominum ut legatur Epistola haec omni-
etiam pro persequentibus. [Haimo] Vel, sino inter- « bus sanctis fratribus. Gcatia Domini nostri Jesu
missione orate.id est semper juste vivite,et aeternaL « Christi vobiscum. Amen. »
desideratc.Justus enim nunquam desinit orare,nisi lpse aatcm.Quasi dicat: Ego praelatoset subditos
desinat justus esse. (9) Semper orat, qui semper ita moneo,t/wc autem Dcus,dator/mct's,[Haimo]quasi
bene agit. Ipsum enim desiderium bonum, oratioi dicat:Qui potest inquietudinemremovere,sanctificet
est; ct si continuum est desiderium,continuaestet ; vos per omnia, quae docui, ita,scilicet ut spiritus ve-
oratio. Ettn omnibus, etiam in adversis gratias agile• ster, de quo alibi: Renovamini spiritu menlis vestrx
Deo.Hxc enim omnia facere ejt voluntas Dei, id est (Ephes iv), qui scilicet est mens quae servit legi
placet Deo. Voluntas dico, ostensa in Christo Jesu, Dei, servetur integer, id est ratio vestra servetur in-
quia hoc docuit Deus per Christum. Vel in Christoi tegra, non consentiendo carni: et hoc usque in ad-
est ostensa haec volunlas Dei, quia baec fuerunt ini ventum Domini nostri Jesu Christi, id est usque ad
Christo Jesu,in quo nihil displicuit per Jesum Chri-- » finem vitae vestrae. Et anima, id est sensualitas ser-
stum. Non tantum hic est ostensum, scd etiam fa- vetur integra, serviendo rationi, et corpus servetur
ctum, in omnibus vcbis, scilicet majoribus et mino- sine querela, ut.scilicet nihil agatis ejus ministerio,
ribus. Et quia voluntas Dei est faccre haec omnia, , unde aliquis conqueratur. [Ambrosius] Haec tria
ideo,vos majores,qui perSpiritum sanctum habetis i ideo posuit,ut totus homo sit perfectus. Aliquando
donum intelligentiae, nolite exstinguere spiritum, id1 enim inquinatur anima per cogitationcm malam,et
est donum abscondere Spiritus sancti quo merito et, est mundum lotumcorpus :ideoque spiritum in ho-
vos illud perderetis. Huic sensui concordat alia lit- mine mundum dicit csse debere ; si autem mala
tera, scilicet gratiam nolitc cclare. Et vos subditi, , vitavelcogitatio intercedat, non erit integer spiri-
nolite spernere illorum prophetias. Ecce quid dixit, , tus. (11) Et nota quod ait, sine querela, non sine
Spiritum. [Ambrosius] Vcl, spirilum nolite exstin- peccaio. Aliud est enim esse sinc peccato, quod dc
gucrc, id est sicut Spiritus sanctus ad horam quid[ solo inhac vita Unigenito dictum est ;aliud csse sine
revelat, nolite prohibere loqui quod sentit,[Haimo] | querela,quod de multis justisetiam in hac vitadici
quia Deus qui osasinae aperuit,revelat sajpe minori potuit, quia est quidam modus bonae vilae, de quo
quod melius est. [Augustinus] Vel, Spiritum san- etiam in ista conversatione justa querela esse non
ctum nolite exstinguere.id est malis operibus a vo- possit. Quis enim queriturjustede homine qui ne-
bis excludere. (10) Non hoc ideo dicit, quod Spiri- C mini malum vult, et quibus fidenter consulit? nec
tus sanctus, qui unius substantiae est cum Patreet conlra cujusquam injurias tenet libidinem vindi-
Filio exstingui possit, sed quantum in ipsis est,ex- candi ? ut veracitcr dicat: Dimitte nobis,sicut cl nos
stinctores ejus merito vocantur qui sic agnntut cx- dimitlimus debitoribus nostris (Matth. vi). (12) Et ta-
stinctum velint. Spiritum ergo sanctum qui datus i men eo ipso quod hic dicit, sine peccato se non
est nobis, non quantum in se est, sed in nobis ex- esse declamat./re mnltis enim o/fendimus omnes (Jac.
stinguimus.dum peccando a nobis fugamus.Et pro- m). Item, nota quod tria possit quibus homo con-
phetias nolitc spcrnere,[Haimo] id est si quis dicta stat, id est spiritum, animam et corpus, scilicet il-
prophetarumexplanat,etadaedificationempraedicat, lud quo intelligiaius, et illud quo vivimus, et illud
nolitecum despicere, neque contemncre :non tamen quo visibiles et contractabilcs sumus : quae rursus
omnia indiscrcte recipiatis. Sed probate, id cst ra- duo dicuntur, quia saepe anima cum spiritu nomi-
tione discutite omnia probanda; sed certa enim natur. [Haimo] Vel spiritus ponitur hic pro donis
non egcnt discussione,et quod bonumcst,\d estquod Spiritus sancti. Et esl sensus: Ita sanctificet
bonum esse invenitur, tenete, ct abstinete vos ab vos, ut spiritus vester sit inleger, id est ut gra-
omni specie mala, id est ab omni re quae speciem tia Spiritus sancli, quae data est vobis in baptismo,
mali praetendit.ut a pravaexpositioncQuasi dicat: J) servetur integra et incorrupta,ne vestro vitio et im-
Si quis speciem mali praetendit, etsi non sit ma- munditia corrumiatur, vcl minuatur, vel fugetur.
lum, nolite praecipitanter agere. [Ambrosius] Solet; [Ambrosius] Nam dum agit homo quae odit Spiritus
enim spiritus mundi fallaciter dicere bona, et in- sanctus, recedit ab eo ejus gratia penitus, vel mi-
ter haec subinducere prava, ut per haec quae bona> nuitur. Et anima servetur munda, et corpus sine
sunt, accipiantur et mala. Ideo monet omnia pro- querelausque in adventum Domini nostri Jesu Chri-
bare, et quidquid sobrie et bene dictum fuerit resti fidelis. Quasi dicat: Oro ut sanctificet, et san-
tinere. ctificatos servet ;necinde dubitandum est quia Deus
VF.RS.23 28. — « Ipse autem Deus pacis sancti- est fidelis, id est verus in promissis, qui vocavit vos
« ficct vos per omnia, ut integer spiritus vester et; ad vitam, qui etiam faciet in vobis, id est perficiet
« anima et corpus sine qucrela in adventu Dominii opus gratiae implendo promissa. Fratres, orate pro
(9) August., in psal. xxxm. (11) Id. in lib. De perfect.
(10) Id., ad Bonif. (12) Id., in serm. symboli.
nobis. Salute ex nosira parte fratrcs omnes in A cst in baptismatc sanclificaiis. Vel, sanctis, id est
osculo sanclo, non simulato, sed sancto, quod cst perfectis, ut inde proficiant.et ut in bonis operibus
signum dilectionis. Salutate, dico, et Epistolam proficiatis. Gratia Domini nostri Jesu Christi sit vo-
ostendite. Et inde adjuro vos per Dominum scilicet biscum. Amen.
ut legatur Epistola hxc omnibus fralribus sanctis, id
804IN EPISTOLA.M II AD THESSALONICENSES
ARGUMENTUM. aperte potest de abolitione Romani regni, et de An-

Ad Thessalonicenses secundam scribit Epistolam tichristi apparentia et damnatione, et de quorum-
Apostolus, et notum facit eis de tcmporibus novis- dam fratrum inquietudine.Scribit etiam non instare
simis et de adversarii dejectione. Scribit hanc Epi- diem Domini, sicut occasione prioris Epistolae vi-
stolam ab Athcnis per Titum diaconem et Onesi- debatur.[Haimo] Cum enim Thessalonicenses prio-
mum acolythum. B rem Epistolam legendo pervenissent ad illum lo-
CAPUT PRIMUM. cum, ubi dicit Apostolus : Morlui in Christo in ad-
VERS.1-12.— «-Paulus,etSilvanus,etTimotheus, ventu ejns resurgent primi ; deinde nos qui vivimus,
« EcclesiaeThessalonicensiUm in DeoPatrenogtroet qui resuscitati sumus, simul rapiemur cum illis, con-
« Domino Jesu Christo, gratia vobis et pax a Deo turbati suntnimiumque perterriti.putanlesvicinum
« Patre nostro et Domino Jesu Christo. Gratias esse diem Domini.et timentes ne damnarenturcum
« agere debemus semper Deo pro vobis, fralres.ila diabolo, eo quod tarde ad fidem venientes imper-
« ut dignum est.quoniam supercrescit fides veslra, fecti essent. Ideoque hoc comperto scripsit eis non
« et abundat charitas uniuscujusque vestrum in imminere diemjudicii suo tempore.neApostolusin
«.invicem, ita ut et nos ipsi in vobis gloriemur in hoc mentitus per omnia reprobaretur, vel ne dia-
« Ecclesiis Dei pro patientia veslra, et fide, et in bolus hoc exspectantibus aliqua fraude illuderet.
« operibus, et persecutionibus vestris, et tribula- Corrigit etiam asperius inquietos. Et est intentio
« tionibus quas sustinetisin exemplumjusti judicii Apostoli in hac Epistolabonos etquietosad patien-
« Dei, ut digne habeamini in regno Dei pro qno et tiam monera, et in quietos corrigere,et quaeobscure
« patimini, si tamen justum est apud Deum retri- in praecedenti Epistola dixerat hic aliquatenus ape-
« buere retributionem his qui vos tribulant, et vo- £ rire. Modus talis: primum salutat, deinde gratias
bis qui tribulamini requiem nobiscum in revela- agit de bonis eorum.postea monet ad patientiam et
« tione Domini Jesu de coelo cum angelis virtutis ad constantiam.Inde asserit quod adventum Christi
« ejus inflamma ignis,dantisvindictamhisquinon Antichristus praevenit, et aliqua adventus Christi
« noverunt Deum, et qui non obediunt Evangolio signa licet obscura denuntiat, agens de abolitione
« Domini nostri Jesu Christi. Qui pcenas dabunt in Romani rogni et de intertectione Antichrisli; circa
« interitu aeternas a facie Domini, et a gloria virtu- fincm vero ut curiosos atque otiosos corripiant ob-
« tis ejus, cum venerit glorificari in sanctis suis.et secrat. Praemittit autem salutationem dicens :Pau-
« admirabilis fieri in omriibusqui crediderunt.quia lus, et Silvanus, et Timotheus. [Ambrosius] Isti tres
« creditumesttestimoniumnostrum supcrvosindie sunt quorum nominc scribitur haeoet prima epi-
« illo. In quo etiam oramus semper pro vobis ut stola, scribunt Ecclesix Thessalonicensium,existenti
« dignetur vos vocatione sua Deus, et impleat om- tn DeoPatre et DominoJesu Christo.Et ante alia sa-
« nem voluntatem bonitatis suas, et opus fidei in lutat more solito : Gratia sit vobis et pax a DeoPa-
t virtute, ut clarificetur nomen Domini nostri Jesu tre nostro et DominoJesu Christo. Haec supra expo-
« Christi in vobis, et vos in illo,aecundum gratiam sita sunt. (1) Gratias. Hic agit gratias Deo de bonis
« Dei nostri et Domini Jesu Christi. » eorum, ne forte de tanto bono eorum quod ex Deo
"
Paulus et Silvanus,etc. Hanc epistolam item scri- habebant, extollerentur, tanquam a seipsis haben-
bit Apostolus Thessalonicensibus. Orta enim apud tes. Quasi dicat: Quod tenetis tenete, quia bonum
Graecos graviori tribulatione item monet eos ad pa- est; de quo debemus semper gratias agere Deo, et
tientiam, ostendens justum Dei judicium ul boni nunquam solvere possumus ut dignum est. Et hoo
gloriam consequantur, etmali poenam.[AmbrosHis] est quod ait: Fratres, semper debemuspro vobis gra-
Et quia in prima epistola quaedam dixitde adventu tias agere Deo, a quo haec bona sunt, non a vobis.
Domini, de resurrectione mortuorum.undo putaba- Agere dico, ita ut dignum est,quia pro magnis bonis
tur dics Domini instare, nunc aliam scribit episto- magnae gratiae agendae sunt. Inde debemus gratias
am in qua idem significat, licetobscure. Nec enim agere Deo, quoniam fides vestra supercrescit, id est
(1) August., De grat. et lib. arbit.
31-3 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAUU. — IN EP. II AD THESS. 314
super hoo quod olim fuit crescit magis ac magis, A t habeamini in regno Dei pro quo et palimini. Hoc
non decrescit in tribulationibus. Et cliaritas unius- non mutatur. Si tamen, quasi dicat: Justi judicii
eujusque vestrum dbundat in yos inviccm, ut, scilicet dico, quod et respectu praesentium videri potest,
et qui diligitur diligat alios, et mutuis obsequiis dum boni meliores, mali deteripres efficiuntur : ta-
charitatem ostendat. Crescit, dico, et ita, id est in men hac conditione, dico, justi judicii. Si tamen
tantum orescit, ut nosipi apostoli qni non de parvo justum est apud Deum retribuere tribulationem his
gloriaremur, tn, id cst de vobis gloriemur in Ecclcsiis * qui vos tribulant, ct vobis qui tribulamini requiem
Dei, quibus de vobis damus exemplum. Vide ne nobiscum, Quasi dicat: Justum apparet judicium
sitis exempla defectus. Devobis gloriamur, dico, et quo in praesenti judicatDeus, si attendatur judicium
maxime pro pdtientia vestra et fide, servata in omni- futurum, ubi manifeste omnibus patet justitia Dei,
bus persecutiohibus, qu» sunt de loco ad locum, et'. dum reddet singulis secundum merita, per quod et
tribulationibus, id est tormentis, quas tribulationes praesentia justa esse probantur finaliter, scilicet si
et persecutiones sustinetis in exemplum justi judicii i justnm est dari his pcenam, vobis requiem. Si quis
Dei, id est quae tribulationes ostendunt, qui in ju- enim Hnem hunc attendit, non injustum dicit esse
dicio futuro patientibus et inferentibus sit dandum.',' bonos purgari, malos sordescere, sicut utrique ex
Si enim tam severe punit Deus peccatain pceniten-,• j, vita sua meruere. Simile huic dicit David : Existi-
tibus, quid faciet induratis ? (2) Ideo dicit pressuras i mabam ut cognoscerem hoc, labor est ante me donec
justorum exemplum esse justi judicii Dei, ut intclli- inlrem in sanctuarium Dei, et intelligam in novissi-
gatur quod non parcet impiis tanquam sarmcntis i mis eorum (Psal. LXXII),sed tamen ex praesentibus
praecisis ad combustionem, qui non parcit justis i videri pptest. Unde subdit: Verumtamen propter
propter perficiendam purgationem. Unde Petrus i dobsposuistieis.dejecistieos dumaUevarentur (ibid.).
ait: Si initium anobis, quis finiserit eisquinoncrc- In revelatione. Hio incipit ostcndere quam horri-
dent f Et si justiu vix salvabitur, peccator et impius; bilis tribulatio illis, ct quam jocunda requies istis
ubi parebuntt (l Petr. iv.) futura sit. [Haimo] Quasi dicat: Juslum est illis
Sustinetis, dico, ideo ut digni habeamini, id estt dare pcenam, vobis requiem : quod utiquefiet inre-
inter alios gloriosi in rcgno Dei, id est aeterna beati- velatione, id est in manifestatione Domini Jesu ve-
tudine, vel in Ecclesia praesenti quam bic regit. nientis de ccelo adjudicium cum angelis virtutis ejus,
[Haimo] Et ideo dicitur rcgnum Dei, pro quo, sci- id est quorum ministerio virtus Dei apparebit, dum
hcet ut digni sitis, non solum operamini bona, sedI bonos eligent, malos foras mittcnt; et tunc gloria
etiam patimini mala. Justi judicii, dico, si tament his et terror illis erit. Domini Jesu, dico, venientis
justum est, etc, quod constat esse. [Ambrosiusjj in flamma ignis, non quod sit flamma circumdatus,
Non enim ponitur hic, si tamen pro dubitatione, , C sedpereffectum,-quiainimicos£05exuret.Velideo
sed proafflrmatione. Quasi dicat: Quoniam justum l dicit, in flamma ignis.quia ignis erit in mundo qui
est. Unde alius interpres ait: Si quidemjuslum est. praecedet eum tantum spatium aeris occupans,
Quasi dicat: Bene dico justi judicii, siquidemjustumt quantum occupavit aqua in dtluvio : qui ardebit
estapud Deum, id est in simplici et pura natural terram et crassitudinem ejus et purgabit electos.
justitiae Dei, hoc scilicnt retribuere tribulationemi Domini Jesu, dico, dantis, id est iriferentis vindi-
his quivos tribulant et vobis qui tribulamini cum no- ctam, his quinon noverunt Deum, id cst qui fidem non
bis requiem, id estaequalem nobis. Quid enim justius s receperunt,ut pagani, et his quinon obediunt Evange-
quam ut qui in sacculo bonos deprimunt et persccu-• lio: cui esset obediendum.quia est Domininostri lesu
tionibus affligunt, in futuro patiantur eadem quae3 Chrisli, ii esthis qui non exsequuntur quas recepe-
faciunt? Hli auteiri sint in requie, qui magnam tri- runt, ut haeretici, et falsi Christiani. [Haimo] Alii
bulationem passi sunt pro regno aeterno ? Vel ita: enim sunt qui nesciunt legem, alii qui sciunt. De-
quas sustinetis, et agit dejudicio praesenti, quo si- inde aggravat poenaseorum, subdens: Qui, utrique
nit Deus malos affligere bonos et prosperari; bonos9 scilicet scientes et nescientes, dabunt pcenas, id est
vero facit adversa pati. Quasi dicat: Gloriamurpro 3 . sustinebunt. Dare enim ponitur aliquando pro susti-
patientia tribulationum quas sustinetis in exem-• j) nere, ita et hoc, et congrue. Qui enim patitur dat ei
plum justi judicii Dei, id est ideo gloriamur, quiai quem offendit pcenas quasi gratas, Dabunt pcenas,
sustinetis ita ut sitis exemplum et documentum aliis,, dico, non corporis et animae dissolutione terminabi-
quod juste judicat Deus, dum suos permittit affligii les, sed xternas in interitu, quia semper sentient
et malos prosperari. Vident enim vos ex malis inl poanas, non tamen penitus deficient. Ipsi dico tunc
melius proficere, illos exprosperis deteriores esse; ; remoti, a facie Domini et a gloria virtuiis ejus, ne
et ita estis eis exemplum ne fatigentur, dum corri • scilicet videant eum et gloriam, quam ecilicet virtus
piuntur aDeoqui flagellatomnem filium quemreci- sua dabit sanctis. El haecpracdicta fient, cum venerit
pit (Hebr. xn) apud quem est justum ut incipiat a% Christus glorificari in sanctis suis, ita enim eos glo-
domo ejus judicium. Undc Petrus ait: Tcmpus est/ rificabit quod gloriosus in eis apparebit. Ecce quae
ut mcipiat judicium a domo Dei (ibid), ut dignii est gloria sanctorum. Et cum venerit admirabilis
(2) August., contra Faust.

fieri in omnibus, etiam minoribus, qui crediderunt,•I A t die judicii, obsecrans eos ne leviter et facile de ad-
etsi tempus operandi non habuerunt.Ipse enim cla-i- ventu Domini quasi immihenti opinionem recipiant,
rus et mirabilis videturincredentibus ; severusau-i- vel terreantur. [Haimo] Quasi dicat: Non solum
tem apparebit in incredulos, cum eos pcenis aeternis s pro vobis oramus, sed etiam rogamus vos, o fra-
coarctabit. Et est hornm verborum brevis sensus.i. tres, per adventum Domini nostri Jesu Christi, ad ju-
Veniet punire malos, et glorificare bonos, quia cre- ;- dicium, id est si vultis ut vobis prosit adventus
ditum. Quasi dicat: Idco vobis tribulatis dabit re- Christi venturus; et per adventum nostrx congrega-
'
quiem nobiscum, quia testimonium nostrum in die,>, tionis, scilicet omnium sanctorum, id est si vullis
id est de die illo revelationis Domini creditum est,', esse in nostra congregatione. Congregationis dico,
id est quidquid diximns credidistisde illodiejudicii, i, venturae vel tendentis tn idipsum, id est ad Chri-
et gloriabononun. et poenamalorum. [HaimojVel,1, stum, ut ad corpus congregentur aquilaa. Vel, in
testimonium nostrum creditum in die illo, id estit idipsum, id est in identitatem, ut mente et corpore
propter illum diem, ut tunc liberemini. Creditum estit uniamur qui modo in diversum tendimus. Quid ro-
dico, super vos, id quamvis super humanum sensumi gamus ? ut non cito moveamini a vestro sensu, id est
esset. Vel creditum est ita, quod erat super vos, idd a puro intellectu, quasi dicat: Nec parum etiam
est vobis dominans, non quaerentibus rationem. Inn ni titubetis. Si enim moveamini cito, est quia nibil
quo etiam. Ordo verborum talis est: in quo die, ut:t vobis, infertur quod diu duret, quia tempus prope
dignetur vos vocatione sua Deus noster, id est utt est. Neque terreamini. Quasi dicat: Pro vicino peri-
-dignos vos judicet Deus quos vocet ad regnum perr culo, id est quasi instet dies Domini. Non terrea-
gratiam. Oramus eliam semperpro vobis. Vel ita: ini mini dico, neque per spiritum malignum, scilicet si
quo, id est pro ciijus diei periculo vitando, etiam(i malignus spiritus quasi angeius lucis apparens in
oramus semper pro vobis, pro vitando enim peri- visione hoc vobis persuadeat, vel si quis dicat se
culo illius diei semper est orandum, et oramus, utt per Spiritum sanctum revelantem boc cognovisse
dignetur vos vocatione sua Deusnoster. Hoc non mu- quod dies judicii immineat, nolite credere, neque
tatur. Et etiam oramus ut hic interim impleat om- terreamini, per sermonem alicujus pseudoapostoli
nem voluntatem bonitalis, id est ut plene faciat voss qui hoc exponat de Scripturis, neque per Epistolam
velle omne bonum : et impleat in vobis opns fidei,', tanquam per nos missam, id est sub nomine meo
id est confessionem quae proprie est opus fidei. missam. [Ambrosius] Solent enim tergiversatores,
Impleat in vobis dico, et hoc in virtute constantiae,, ut fallant, sub nomine alicujus clari viri Epistolam
ut scilicet det constantiam, qua habita a confes- fingere, ut auctoritas nominis possit commendare
sione nullo modo flecti possunt. Vel, opus fidei.estt quod per seipsum recipi non posset. Quid per sin-
omne bonum quod fides exigit. Etest, impleatopus 9 C ( gula ? Ne quis vos seducat ullo modo, alio etiam a
fidei, id est omnia bona sine quibus fides mortual praedictis terrefaciens vos, quasi inslet dies Domini.
est. Et hoc, in virtute, perseverantioe, ut scilicett (2*) Non quin velit illos esse paratos, ut habeant
det vobis perseverantiam usque in finem. lta itn- succinctos lumbos, et lucernas ardentes in manibus,
pleatur, ut clarificetur in vobis, in hac vita, noment expectantes quando revertatur Dominus a nuptiis.
Domini Jesu Christi, celebri fama et honore, et voss In quo enim quemque invenerit suus novissimus
in futuro clarificemini in illo, et hoc non secundum i dies, in hoc eum comprehendet mundi novissimus
merita vestra, sed secundum gratiam Domini nostrit dies, quia qualis in die isto quisque moritur, talis
Jesu Christi, id est plus quam digni, vel sicut homo> in die illo judicabitur. Et ideo vigilare debct omnis
Christus clarificatus. Christianus neimparatum eum inveniat Domini ad-
CAPUT II. ventus. Imparatum autem inveniet dies ille, quem
VERS.1-5. — « Rogamus autem vos, fratres, per imparatum inveniet vitae hujus dies ultimus. [Am-
« adventum Domini nostri Jesu Christi, et nostra i brosius] Et ideo non ait, ne terreamini, vel sedu-
« congregationis in ipsum, ut non cito moveaminii cemini, sed addit, quasi instet dies Domini. Hoc
« a vestro sensu, neque terreamini neque per spiri- dicit, ne ipsa perturbatione dum incauti inveniren-
« tum neque per sermonem, neque per Epistolam i n tur currant ad orandum diabolum: qui haec ideo
« tanquam per nos missam, quasi instet dies Do- £ agebat, ut sub Christi nomine apparens, faceret se
« mini. Ne quis vos seducat ullo modo. Quoniami adorari, quod ut non possit facere impudentissimus
« nisi venerit dissensio primum, et revelatus fueritt Satanas. Tempus et signa adventus Domini Aposto-
« homo peccati filius perditionis, qui adversatur et; lus rescribit, quia non prius veniet Dominus quam
« extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut regni Romani defectio fiat, et appareat Antichristus.
« quod colitur, ita ut in templo Dei, eedeat, osten- [Augustinus] Et hoc est quod subdit:
« dens se tanquam sit Deus. Non retinetis quod cum Quoniamnisi. Quasi dicat: Quidam volunt vos
« adhuc essem apud vos, haec dicebam vobis. » seducere quasi instet dies Domini, sed non instat
Rogamus autem vos. [Ambrosius] Hucusque dixit; dies Domini. [Haimo] Quoniam non veniet Dominus
se pro eis gratias agere et orare: hic determinat dei ad judicium, nisi primum venerit discessio, id est
(2*)Augustinus ad Hesychium.
317 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD THESS. 318
nisi prius gens a Romano disccdat imperio : non A 1 cum adhuc essem apud vos, praesenti sermone, di-
quod statim post vcniat Dominus. Orculteloquitur cebam vobis de adventu Antichristi, et de diejudi-
de destructione Romani imperii, ne forte si aperte cii. Et quid, Quasi dicat: hoec retinetis : Et etiam
hoc diceret, incitaret eos ad persccutionem Ere.le- quid nunc detineat Antechristum, id est quid sit in
siae. Vel hoc dicit dc spirituali imperio Rnmanac mora ejus, quoesit causa dilationis ejuw, quare non-
Ecclesiae. (3) Vel dc discessionc a fidc. Et est sendum veniat, sc.itis, scilicetquia nondum est disces-
sus : Non veniet Dominus ad judicium, nisi prius sio. Detineat, dico, ita tamen ut rcvcletur, id est ut
veneritdiscessioEcclcsiarum a spirituali obedientia manifestus fiat in tempore suo, id cst sibi congruo,
Romanae Ecclcsiae, vel hominum a fide, [Haimo] et a Deo disposito, scilicet postquam facta fucrit
Quidamcodiceshabent: Nisivcneritrefugaprimum, disccssio. [Ilaimo] Et ideo recte ait, suo tempore.
quod nulli dubium est de Antichristo cum dixisse [Berengar.] Completa enim accessione ad Romanum
quem refugam vocat utique a Domino Dco. Si enim imperium, et ad Romana; Ecclcsiaj obedientiam ade-
boc de omnibus impiis merito dici potest, quanto rit discessio ab utroque imperio, qua impleta aderit
magis dc isto. qucm etiam describons subdit: et, iniquus, id est Antichristus. Similiterimpleto tem-
nisi revclatus, id est manifestatus./aerif, cujus spcs pnre misericordiae, quo plenitudo gcntium intrat ad
jam praecedit homo, non Deus totns,peccafi, servus, D fidcm, rcvelabitur disccssio a fidc quando refrige-
auctor et fons, id est Antichristus qui cstfilius pcr- scptcharitasmultorum ctabundahitiniquitas,etlunc
ditionis, id cst diaboli qui perdit hoinincs,per quom veniet Antichristus, ct sic instabit dics Domini.
perditio venit in mundum, eujus filius dicitur Anti- iVammystcrium. Quasi dicit ; Vcrc revclabitnr in
christus; non per naluram, scd per imitalioncm. suo temporc, quia jam in non suo mystcrium iniqui-
Vel, filius perditionis dinitur quia ipsc pcrdendns tatis, id est sccreta iniquitas opcralur, id esl mali
est, et alios perdcns. Qui adversafur Christo ct et ficti qui sunt in Ecclesia. [Aiigustinus] Quasi di-
membris ejus ; unde Anlichrislus dicitur ; ciexlolli- cat : Jam in ipsis initiis accessionis invenitur ini-
tur. id est effert se, supcr omne quod dicitur Deus, quitas, sed mystica, id est pietatis nominc palliata,
vel falsa opinione, ut dii gentium ; vcl beneficii gra- ut vclint haberi ministri Christi, cum sint pseudo.
tia, ut sancti. Autquod colilur, ut Deus Trinitas. Vel ita : Vere revelabitur. Nam, diabolus jam ope-
Extollitur dico, ita, ttt sedcat iu templo Dci, id cst ini ratur mystcrium iniquitatis. [Haimo] Mysterium
Ecclesia. Vel, in lemplo, a Romanisdestructo.quod I Graece, Latine dicitur occultum et secrctttm [Augu-
Judrei tunc reaedificabunt. Nascetur quidem Anti- stinus] Mystcrium ergo iuiquilalis appcllat interfe-
christus in Babylone de tribu Dan, juxta quod Ja- ctionem sanctorum etpcrsecutionem, quam infere-
cob ait: Fiat Dan coluber in via, etcerastesin se- batNoro etprinceps cjus firlelibus Christi, quorum
mita (Gen. XLIX): el cum vcnerit Jorosolymam.cir- - C jam facturti quasi Antichristi vidcbatur. [Haimo]
cumcidet sedicens Judocis : Ego sum Christus pro- Quod ideo appellatur mysterium.quiajam tnnc dia-
missus. Tunc confluent ad cum omnes Judad, ett bolus occulte per Neronem et alios operabatur oc-
reredificabunt templum a Romanis dostructum, se- cidcndo martyres, sicut tunc aperte opcralurus est
debitqucibi dicens sc essc Dcum. Vel ita : Nonnullii per Antichristum interficiendoEliam et Enoch alios-
non ipsum principem tantum, sed univorsum cor- qneplurimos [Ambrosius] Istud mystericum iniqui-
pus ejus, id est ad eum pertinentem hnminum mul- tatis coeptum est a Nerono,qui instigante patre suo
titudinem simul cum ipso principe suo.hoc loco in- diabolo, zelo idolorum interfccit apostnlos. Et sunt
telligi volunt: rectiusque dici putant, sicut et ini Nero et alii nmbra futuri, scilicetAntichristi.sicut
Graecoest non in tcmplo,scd in templumDei sedeat,, Abel et David fuerunt figura Christi.
id est quasi ipse cum suis sit templum Dci quod estt Tantum ut qui tenel, etc. (4) Quia illos scire di-
Ecclesia, sicut dicitur, sedct in amicum, id est utt xit quid detineat, aperte non exponit. Et ideo nos
amicus. Sedeat dico, ostendens se tanquam ipse jitt qui nescimus quod illi sciebant, pervenire cum la-
Dcus. Nam sicut in Christo omnis plenitudo divini- bore ad id quod senserat Apostolus, cupimus nec
tatis habitavit, ita in Antichristo plenitudo malitiae3 valemus, praesertim quia et illa quae addidit hunc
et omnis iniquitas habitabit, quia in ipso critcaput ; D sensum faciunt obscuriorem. Quid enim est: Jam
omnium malorum, scilicet diabolus, qui est rex: mysterium operatur iniquitatis tantum, ut qui tenet
super omncs filios superbioe (Job. XLI). nunc teneat, donec dc medio fiat ? Ergo prorsus quid
VERS.6, 7.— « Et nunc quid detineat scitis ut re- dixcrit me fateor ignorare ; suspicioncs tamen ho-
« veletur in suotempore.Nam mysterium jam ope- minunr. quas legere vel audiro potui non tacebo,
« ratur iniquitatis, tantum ut qui tenet nunc te- Quidam suspicantur hoc de imperio dictum fuisse
« neat, donec de medio fiat. » Romano, et ideo Apostolum non id aperte scribere
*06Nonne,etc. Quasi dicut: Ita debetis crederej voluisse, ne calumniam, scilicet incurret quod
ut scribo vobis, quia olim vobis idem dixi. Et hoc; Romano imperio male optaverit, cum speraretur
est quod dicit sub interrogationo, nonnc retinctis ?f astcrnum, ut hoc quod dicit, jam enim mysterium
quod haeceademquae nuncvobisin Epistola scribo,, operatur iniquitatis, Neronem voluit intelligi, cujus
(3)August., De civit. Dei, (4) Id., de civit. Dei.

jam faota velut Antichristi videbantur. Unde non- A « fierent. Ideomiltet illis Deus operationem erroris
nulli ipsum resurrecturum et futurum Antichristum « utcredant mendacia, ut judicenturomnes qui non
suspicantur. Alii vero nec occisum putant, sed po- « crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati.
tius subtractum, ut puteratur occisus, et vivum oc- « Nos autem debemus gratias agere Deo semper
cultari, in vigore ipsius aetatis in qua fuit cum cre- « pro vobis, fratres dilecti a Deo, quod elegerit nos
deretur exstmctus, donec tempore suo reveletur et « Deus primitias in salutem in sanctificatione spi-
restituatur in regnura. Sed multum mira mihi est « ritus et in fide veritatis, in qua et vocavit vos per
haeoopinantium tantaproesumptio.Illudtamenquod « Evangelium noslrum in acquisitione gloriae Do-
ait, utqui tenet, etc, non absurde de Romano im- « mini nostri Jesu Christi. Itaque, fratres, state, et
perio creditur dictum donec tollatur, ut sitsensus : «tenete traditiones quas didicistis, sive per sermo-
Tantum boc restat antequam reveletur iniquus ille, « nem, sive per Epistolam nostram. Ipse autem Do-
ut qui tenet nunc Rnmanum imperium teneat,id est « minus noster Jesus Christus et Deus et Pater no-
qui modo impcrat iinperet, donec de medio fiat, id « ster qui dilexit nos, et dedit consolationem aeter-
est de medio mundi tollatur illa potestas,quia om- « nam et spem bonam in gratia, exhprtetur corda
nes undique Romam quasi ad caput confluebant. « vestra, et confirmet in omni opere et sermone
Vel ita, tantum hoc restat, ut qui tenet nunc, fidem, U « bono. »
teneat, donec ipsa de medio fiat,id est donec ipsa re- Et tunc, Scilicet jam revelata discessione a Dep
frigescat. Vel ita, tantum hoc restat, ut qui nuno. vero, et refrigerata multorum charitate, ex abun-
tenet, id detinet illum, scilicet accessio ad fidem te dantia iniquitatis quasi parata sibi sede, revelabitur,
neat, id est detineat, donec de medio fiat, id est id est manifestabitur, ille iniquus, scilicet Anlichri-
donec ipsa tollatur~de medio. Vel ita, tantum hoc stus, qui nec modo nec tunc est timendus, quia se-
restat, ut qui tenet nunc, id est detinot illum,*sci- quitur : Quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris
licet iniquitas quee nunc occulta est, teneat, id est sui id est virtute Spiritus sancti qui dicitur spiritus
detineat, donec iniquitas quae modo est mystica fiat oris sui quiaab eoprocedit.Vel,interficiet eumspiritu
de medio, id est. aliquid de communibus, ut non oris sui id est praecepto et virtute, scilicet poten-
erubescathomo adulterari, furari.et alia hujusmodi tia jussionis suae, sive per se occideret eum -sive
facere, sicut nec ambulare, nec loqui. (2) Vel ita : per Michaelem. [Haimo] Occidetur antem ut docto-
Quidam.putant hoc esse dictum de malis et fictis res tradunt in morite Oliveti in papilione, et in so-
qui sunt in Ecclesia, tandiu donec perveniant ad lio sup, in illo loco contra quem Dominus ascendit
tantum numerum qui Antichristo magnum faciant ad ccelos. Dlo autem interjecto non statim veniet
populum. Et hoc dictum esse mysterium iniquitatis, Christus, sed ut ex libro Danielis intelligitur, cori-
quia videtur occultum, et de hoc dictum esse, quid C cedentur electis ad poenitentiam dies XLVquantum
detineat scitis, etc, ait, ut qui tenet non teneat. Dominus post futurus sit penitus ignoratur.Et quo-
Dicunt Apostolum hortari fidelea ut in fide quam te- modo tenebrae solis fugantur praesentia, ita et Do-
nent.tenaciter perseverent, donec exeat de medio minus, destruet eum scilicet Antichristum cum om-
Ecclesiae mysterium iniquitatis, quod nunc occul- nibus membris suis dicens : Ite, maledicti, in ignem
tum est, Et est sensus: Tantum hoc superest agen- xternum (Matth. xxiv.) Destruet dico, illuslratione
dum, ut qui tenet nunc fidem teneat, id est firmi- adventus sui, id est in claro adventu suo, cujus An-
ter iri ea perseveret, donec mysterium iniquitatis tichristi adventus est, secundum operationem Sata-
de medio fiat, id est donec qui modo in Ecclesia nx. Quia diabolo instigante et cooperante qui illud
ficti sunt ab eadem manifeste recedant. De qualibus possidebit totum faciet, non tamen sine sensu ut
Jesus ait: De nobis exierunl, sed ex nobis non erant phraenetici qui culpam non habent de malis, ita si
(i Joan. II.) Dicut ergp ante fidem exierunt multi hae- vexaretur a diabolo tanquamphraeneticus non ei im-
retici de medio Ecclesiae, ita nunc aperte inde ex- pntaretur quidquid ageret. Et illius adventus erit
ibunt omnes qui non ad Chrirtum, sed ad illum An- tn otnni virtute humanae potestatis et divitiarum.fi/
tichristum novissimum pertinebunt. Vel ita.tantum signis minoribus, ct prodigiis majorib us, sed men-
hoc restat, ut qui tenet nunc, id est detinet illum, n dacibus. Quia per magicam artem non veram fapiet
scilicet discessio quae nondum facta est, teneat id illa, et per phantasiam delubet homines, sicut Si-
est detineat, donec ipsa discessio fiat de medio, id mon Magus delusit illum qui putans eum occidere
est manifeste appareat. arietcm decollavit pro eo.(6)Et ideo etiam mendacia
VERS.8-16. — « Et nunc revelabitur ille iniquus, dicuntur, quia mendacia, confirmant, scilicet iilum
« quem DominusJesus interficiet spiritu oris sui.et esse Deum.Ambigi ergo solet utrum vel ideo dicta
« destruet illustratione adventus sui, eum cujus est sint mendacia, quia non vera utvidentur sed phan-
« adventus secundum operationem Satanae in omni tastica erunt, id est quia mortales sensus per phan-
« virtute, et signis, et prodigiis mendacibus, et in tasmata decepturus est, ut quod non facit, facere
« omni seductione iniquitatis bis qui pereunt, eo videatur ; vel ideo, quia et si vera sint Dei permis-
« quod oharitatem veritatis non receperunt ut salvi sione, ad mendacium trahent. [Augustinus] Ttinc
(5)August., in cod. (6) Id. De civit. Dei.

321 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD THESS. 322
enim solvetur Satanas.et per illum Antichristus in A t qui dilexit nos dando filium suum pro nobis. Unde
omni sua virtute mirabiliter quidem.sed mendaci- subdit : Et dedit consolationemxlernam,id est Chri-
ter operabitur. Et erit adventus illiusin omni tedu- 'stum, qui est consolatio nobis contra miseriam
ctione iniquitatis his qui pereunt, quia minis, blan- hujus sreculi, et in futuro.Vel,dedit consolationem
ditiis, et omnibus aliis modis seducet eos qui per- aetcrnam promittendo regnum ccclorum. Et dedit
ditioni dediti sunt. spem r>onam,scilicet quod de istoexsilio ad patriam
Eo.id est ideo, quod non receperunt charitatem ve- veniemus.Et hoc,t'n gralia,id est per gratiam, quam
ritatis, id est Christi, in quo implentur promissa dedit, speramus. Vel haec omnia dedit non merito
omnia id est ideo quia non receperunt Christum, nostro, sed in gratia sua. Ipse inquam qui jam tot
qui charitatem omnibus ostendit, et veritatem im- fecit, exhortetur corda vestra, id cst voluntutes, et
plevit. [Haimo] Non receperunt charitatem dico, ut affirmet, contra impugnatores in omni opere bono et
salvi fierent, id est qua salvarentur recepta. sermone bono.
[Augustinus] Et t'r/60,scilicet quia non receperunt CAPUT III.
veritatem, miltet illis Deus, id est permittet venire VERS.1-18. — « De caetero, fratros, orate pro
ad eos, operationem erroris, id est eum qui est ipsa « nobis ut sermo Dei currat, et clarificetur sicut et
malitia, quia cst pater omnis militiae et iniquita- n « apud vos,et ut liberemur ab importunis et malis
tis, ut credant mendacio, scilicet quod Antichri- « hominibus. Non enim omnium est fides. Fidelis
stus sit Deus; ut omnes qui non crediderunt veritati, « autem Dominus est.qui conSrmabit vos et custo-
id est Christo qui vere Deus est, sed consense- « diet a malo. Confidimus autem de vobis, fratres
runt iniquitati, Antichristi tandem aperte, judi- « in Domino, quoniam quaecunque praecipimus et
centur. qui interim occulte judicantur. Unde ait, « facitis, et facietis. Dominus autem dirigat corda
207 mittet illis Deus,etc.Quia Deus diabolum iata « vestra in charitate Deiet patientiaChristi.Denun-
facere permittit, justo ipse judicio, quamvis faciat « tiamus autem vobis, fratres, in nomine Domini
ille iniquo et maligno consilio, proinde judicati se- « nostri Jesu Christi, ut subtrahatis vos ab omni
ducentur, et seducti judicabuntur ;sed judicati ju- « fratre ambulante inordinate, et non secundum
dicio Dci occulte justo et juste occulto.seducentur. « traditionem quam acceperunt a nobis. Ipse enim
Seducti autem jdiciabunlur novissimo manifesto- « scitis quemadmodum oporteat imitari nos, quo-
que judicio per Christumjustissime judicaturumet « niam non inquieti fuimus inter vos, neque gratia
justissime judicatum. Nos autem. Quasi dicat : De « panem manducavimus ab aliquo, sed in labore et
illis ita fiet: vos autem venietis ad salutem, quia « fatigatione nocte et die operantes, ne quem ve-
recepislis veritatem. Unde gratias agimus Deo. Et « strum gravaremus. Non quasi nou habuerimus
hoc est quod ait : Nos autem fralres dilecti a Deo C « potestatem, sed ut nosmelipsos formam daremus
debemus agere gratias Deo semper pro vobiseo quod « vobis ad imitandum nos. Nam et cum essemus
ab aeterno Deus elegit nos et vos primitias fidei, ut « apud vos hoc denuntiabamus vobis, quoniam si
scilicet nen in periculoso tempore ultimo, sed in « quis non vult operari, ncc manducet. Audivimus
primitiva Ecclesia crederemus in Christum atque « enim inter vos quosdam ambulantes inquiete.ni-
fidem confiteremur. [Haimo] Elegit dico in salutem « hil operantes, sed curiose agentes. His autem qui
aeternam. Vel, elegit nos apostolos, primitias om- « ejusmodi sunt denuntiamuset obsccramusin Do-
nium credentium,quiaapostoliprimum crediderunt. « mino Jesu Christo, ut cum silentio opcrantes,
Et hoc,tn salutem omnium gentium. Nos et vos dico • suum panem manducent. Vos autem,fratres, no-
positos,tn sanctificatione Spiritus sancti, quia Spi- « lite deficere benefacientes. Quod si quis non obe-
ritus sanctus in baptismo sanctificat, el in fide ve- « dierit verbo nostro per Epistolam, hunc notate
ritatis, id est Christi,per quid autem ad fidehi ve- « et non commisceamini cum illo ut confundatur.
nerint,subdit dicens : In quam fldem, sicut gratis « Et nolitequasi inimicum existimare,sed corripite,
elegit nos ab aeterno, ita et gratis, vocavit, nos « ut fratrem.Ipse autem Deus pacis det vobis pa-
aversos, per Evangelium nostrum. Vocavit dico, in « cem sempiternam in omni loco.Domiuus sit cum
acquisitionem Domini nostri Jesu Christi, id est ut n « omnibus vobis.Salutatio mea manu Pauli, quod
per fidem acquiratis gloriam quam habet Christus. « est signum in omni Epislola. Ita scribo. Gratia
Vel.in acquisitionem Domini nostri Jesu Christi.id « Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vobis.
est ut sitis acquisitio in qua Christus glorificetur. « Amen.»
Itaque, quasi dicat : Qui haec bona sunt nobis, et De cxtero, fratres orate pro nobis, ut sermo Dei,
non instat dies Domini itaque fratres, state immo- id est Evangelium quod dcdit Deus nobis,vel quod
biles in fide. Et ut stetis tenete traditioties quas a de Deo agit, currat, sine impcdimento ad omnes
nobis didicistis usque ad intellectum, sive per ser- gentes ut multi velociter convertantur, et clarifice-
monem praesentem, sive perepistolam nostram. Ipse tur, id est clarus et intelligibilis fit hominibus.
autem, quasi dicat: Ego moneo vos. Sed ipse Deus Gurat dico.Jtcu/ el apud vos, cucurrit. [Ambrosius]
noster Jesus Chrislus et Deus Pater, ejus et noster, Orandum essc hortatur utdignetur Deus doctrinam
qui dicitur Deus,potentia qua Creator est universo- suam infatigabili cursudirigereet transfundere per
rum; et Pater, affeotu, id est dulcedine cbaritatis, ora apostolorum in aures audientium. [Haimo] et
PETRI LOMBARDI. 324
ah auribus in corda ut compesoeret et sedaret se- A j id est aliter quam ordo naturae exigit,et ambulante
ditiones malorum hominum. Unde subdit: Et ut li- non secundum traditionem quam acceperunl a nobis,
beremur ab kominibus, scilicet a pseudo ne nos se- id estnon secundum doctrinam quatradidimus eis.
ducant, vel, nobis insidias tendant. Importunis, idI Ipsi entmQuasi dicat:Ideo debetis vos subtrahere,
est improbis, in disputando, et malis, quia falsai quia vos ipsi scilis quemadmodum, id est in quibus
praedicant. Vel,ut liberemur ab importunis homini- oporteat imitari nos , et cum illi haec non faciant,
bus,id est infidelibus.qui resistunt verbo veritatis, , debetis vitare eos.Et vere oportet imitari nos, quia
nec stant in portu quietis, et malis scilicet quii boni sumus : quod ita ait: Quoniam non inquieti
persequuntur fideles. Ideo dico liberemur, «nim, idi fuimus inter vos neque gratis, id est sine labore
est quia non omnium est fides,id est nondum acce- proprio, manducavimus panem sumptum ar>aliquo.
perunt omnes fidem per me qui accepturi sunt. Vel1 Vel ita, ipsi enim scilis. Quasi dicat :Vere non am-
ita,vere importuni sunt et mali. Non enim omniumi bulant secundum traditionem nostram. Ipsi enim
illorum est fides,id estomnisimportuninonhabent t scitis quemadmodum oporteat imitari nos, id est
fidem, quia eorum nullus fidem habet.sed est error• quomodo me habui in qno imitandus sum.quod in
quod tenent.sed vos qui habetis fldem confirmabitt illis non videtis. Quasi dicat: Non est u.t exponam
Deus. Unde subdit: Fidelis autem, (7) Vel ita, noni n1 vobis eam traditionem, quia eam scitis, scilicet
enim quasi dicat: Ideo hortor vos orare ut sermoi quoniam, id est quod non inquictus fui inter vos,
Dei currat et clarificetur, quia nec, etiam vobis) ut illi qui aliena negotia curant vagantes hac et
orantibus.omnium est fides, id est non omnes suntt illac. Nec gratis panem manducavimus sumptum
credituri.sed tantum prceordinatiinvitamaeternam, , ab aliquo: sed fuimus in labore contra gratis et fa-
praedestinati in attoptionem filiorum. Ideo autemi tigatione. Quasi dicat: Illelabor fuit usque ad fati-
Deus per orationes credentium, nondum credentesi gationem. Nos dico, nocte et die operantes,, contra
credere facit, ut ostendat quia ipse facit. Nemo estt hoc quod supra dixit ab aliquo. Operantes dico, ne
enim tara imperitus, tam ingenio tardus, qui nonl quem vestrum gruvaremus, et ne quis diceret eum
videat Deum quod rogari se praecipit, ut faciat. (8)) ideo non aocepisse, quia non haberet potestatem,
Et sciendum quia posse habere fldem sicut possei subdit: Non tr/conon accepimus, quasinon habui-
habere charitatem natura est hominumjhabere au- mus potestatem accipiendi.cum isti multo magis de-
tem fidem sicut charitatem.gratia est fidelium.SedI bent vivere de labore suo qui non habent hanc po-
cum voluntas credendi aliis preeparatur a Deo.dis-- teatatem. Non ideo, inquam, non accepimus, sed,
cernendum est quid veniati de misericordia ejus! ipeo ut daremus nosmetipsos formam vobis ad imi-
etquid de judicio.Universae viaedicuntur miserioor- tandum nos, id est ut imitaremini nos, et otium di-
dia et veritas. (Psal. xxiv). Investigabiles igitur'r C mitteritis. Ecce pro alia M8 causa hic, quam
sunt, et misericordia,qua gratis liberat, et veritas,, apud Corinthios abstinuit. Hic enim pro exemplo
qua juste judicat.Fidelis autem,quasi dicat: Orate5 dando abstinuit, ibi pro repellendis pseudo.
ut liberemur.Deus autem qui fidelis est, id est ve- [Ambrosius] Et notandum quia npn solum verbis
rus in promissis, confirmabitvos, ne importuni de- docebat, sed hortabatur et factis. Idonei enim ma-
cipiant, et a malo custodiet vos. Cmfidimus autem. gistri est ea quae verbis docet operibus implere. Et
Quasi dicat: Haecomnia vobis diximus non puto) si enim manifesta vera esse non ignorantur quae
frustra. sed confidimus de vobis, ofratres, in Do- docentur, tameri si negligi cceperint a magistro,
mtno,qui in vobis operabitur, quoniam quxcunquee non facile proficient audientibus.Magis enim opera
prxcipinius vobis, facitis et facietis. Ut autem hocB suadent quam verba : ideoque mvgnis praeconiis
sit, Dominus dirigat corda vestra,id est voluntates,:, remunerandi aunt qui negligentibus' magistris de
id est si quid turpitudinis in vobis est, auferat. solis verbis proficiunt. Apostolus ergo forma erat
Voluntates dico dirigat.ut existanttn charitate Dei,, his qui tenues erant substantia in plebe, ut disce-
scilicet quam Deus dat, vel ut Deum diligatis, ett rent libertatem suam non amittere. Unde et Salo-
patienlia Christi, scilicet ut patientes sitis sicut etit mon : Raro, inquit, inferes pedem ad amicum tuum,
Christus fuit. D ne satiatus tui oderit te (Prov. xxv). Qui eriim fre-
Denuntiamus autem. Incipit hic de curiosis et>t quenter ad alienam mensam convenerit otio dedi-
otiosis, monens bonos ut eos corripiant. Quasi ditus, aduletur necesse est pascenti se, cum religio
cat :Quod praeoipimus facietis, sed qui noluerlt fa- nostra ad libertatem hominesadvocet.Unde subdit:
cere excommunicetur. Et hoc est quod dicit; De- iVam,etc. Quasi dicat: Operabar inter vos ad exem-
nuntiamus autem vobis, o fratres in nomine Domini i plum vestrum. Et vere, sic enim faciendum doce-
nostri Jesu Christi, id est per Jesu Christi auctori- bam. Et hoc est quod ait: Nam et cum essemusapud
tatem praecipimus, vel in honore Christi, quia ho-i- vos, hoecdenuntiabamus vobis : Quoniam si quis non
nor Christi est si morbida ovis excluditur, ut sub- i- vult operari, non manducet. (9) Dicunt quidam de
trahatis vos ab omni fralre ambuUmte inordinate, idd operibus spiritualibus hoc Apostolum praecepisse.
est non communicetis eis qui ambulant inordinate,), Alioquin si de corporali opere hoc diceret, in quo
(7) August. ad Vitalem. (9) Id. de operi monac.
(8 )Id., in lib. Sentent. Prosperi.
335 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULl. — IN EP. I AD TIM. 326
vel agricol» vel opifices laborant, vidcretur scnlirt; tA opcrcntur, possunt tamcn nonnullis indigerc. Et
adversusDominum qui in Evangelio ait: Nolilesol- ideo monet ne illi qui habebantundeservis Doi ne-
liciti esse, quid manducetis (Matth. vi). Sed super- cessaria praeberent, hac occasione pigrescerent.
flue conanturet sibi et caeteris caliginem obduccre, Nonenim in reprehensioncmvenitqui humanusest
ut quod utiliter charitas monet, non solum facere in largiendo, sod hic qui cum possit laborem ferre,
nolint, sed nec intelligere : cum multis aliis locis otiose vult vitam agere. Quod si quis. Quasi dicat :
epistolarum suarum quid hinc sentiat Apostolus Praecipimus ut operentur, etc. Quod, id est sed, Jt
apertissime doceat. Vult enim servos Dei corpora- quis non obedieril, huic verbo nostro, mandato vobis,
liter operari, unde vivant, ut non compellantur per Epistolam hunc notate, id est qui sit mihi si-
egestate necessaria petere, nec est contra illud gnificate. Vel, notate, id est reprehendite. Vel ita:
quod praedictum est :Nolite solliciti essequid mansi quis non obedierit verbo nostro per Epistolam
ducetis. Non enim hoc ideo dictum est ut ista non vestram, hunc notate nobis, et nos aspere increpa-
procurent quantum neccssitati sat est, unde ho- bimus illum, et non commisceamini cum illo ut con-
neste potuerint, sed ut non ista intueantur, et noni fundalur, id est erubescat abjectus ab omnibus, ut
propter ista faciant quidquid in Evangelii praeconioi sic se subjiciat praBCeptisApostoli. Et tamen nolite
facere jubentur. Audivimus enim. Hic ostenditur ' -n xstimare eum, quasi inimicum, ut odio habeatis
ratio, cur laboris sui mentionem fecerit. Quasi di- eum, sed ex dilectione corripite eum ut fratrem.
cat : Hoc ideo praecipio, quia audivimus enim inter [Haimo] Ipse autem Deus pacis det vobis, hic et in
vos quosdam ambulantes inquiete, nihil operantes,, futuro, pacem sempiternam in omni loco, scilicet et
sed de alienis, curiose agentes. Hoc modo merentur apud domesticos et apud extraneos. Et ut pacem
pasci, quod factum abhorret disciplina Dominica. habealis, Deus sit cum omnibus vobis! Salutatio
[Ambrosius] Eorum cnim Deus venter est qui foedaL mea manu Pauli, scripta cst, quod est signum in
cura necessaria sibi provident. [Augustinus] His; omni epistola [Ambrosius] Ita scribo, quomodo ?
autem qui ejusmodi sunt denuntiamiis, et obsecramus! Gratia Domini nostri Jesu Chrtsti sit cum omnibus
in DominoJesu Christo, ut cum silentio, scilicetnon i vobis. Amen. Propter adulteratores Scripturarum
rumorosi, operantes manducent panem suum, id estt manu sua in fine omnium Kpistolarum salutatio-
proprii laboris; ne autem hac occasione ministrare ; nem so subscribere testatur, ut sub nomine ejus
cessarent pauperibus, addidit: vos aulem, fratres,, Epistola nulla accipiatur, quae non fuerit manuejus
nolite deficere benefacientes pauperibus quia et sii subscripta.
IN EPISTOLAM I AD TIMOTILEUM
ARGUMENTUM. IC Lystris et Iconii. Hunc voluit Haulus proficisci se-

Timotheum instruit et docet de ordinatione epi- cum, et ideo circumcidit propter Judaeos qui erant
scopatus et diaconii et omnis ecclesiasticae disci- in illis locis. [Haimo] Eratque eruditus tamdivinis
plinae : scribens ei a Laodicia per Tychicum dia- Scripturis quam liberalibus artibus. [Ambrosius]
conem. Hunc Apostolus creavit episcopum, et ideo eum com-
CAPUT PRIMUM. monet ut sollicitus sit in ecclesiastica ordinatione.
VEBS.1-5. — « Paulus apostolus Jesu Christi Timotheo enim in Asia relicto episcoposcribitPau-
« secundum imperium Dei Salvatoris nostri, et lus de episcopali officio, scilicet quomodo pseudo-
« Christi Jesu spei nostrae, Timotheo dilecto filio apostolis resistat, ot quomodo Ecclesiam instruat,
« in fide, gratia et misericordia et pax a Doo Patre quales presbyteros et diacones ordinet, quales vi-
« et Jesu Christo Domino nostro. Sicut rogavite ut duas honoret, quomodo in Ecclesia se habeat, vel
« remaneres Ephesi cum irem in Macedoniam, ut quomodo eam regat. Et est intentio Apostoli in hao
«denuntiares quibusdam ne aliter docerent, neque Epistola instruere Timotheum de episcopalis digni-
« intenderent fabulis et genealogiis interminatis talis officio. Modus talis : Primo salutat eum, de-
« quae quaestiones praestant magis quam aediflcatio- inde monet, ut pseudoapostolis resistat, postea in-
« nem Dei quae est in fide. Finis autem praecepti struit de episcopali officiodocens quales debeator-
« est Charitas de corde puro et conscientia bona, et j, dinare presbyteros et diacones, et quales debeant
« fide non ficta. » esse mulieres eorum ;deindequales viduasrecipere
Paulus, etc. [Hieron.] Hanc Epistolam scribit debeat; postea de modo correctionis instruit eum.
Apostolus Timotheo. Timotheus autem iste fuit fi- In fine autem monet ut vitet profanas novitates,
lius mulieris fidelis, patre gentili procreatus : et praemittit vero salutationem dicens : Paulus Aposto-
cum non osset circumcisus, et esset ipse gentilis, ' lus Christi Jesu. Nomen dignitatis praeponit, ut hao
huic dabantbonum testimonium fratres qui erant auctoritateTimotheusmunitus, resistat pseudoapo-
327 PETRI LOMBABDI. 328
stolis.fHaimo] Apostolus dico, sccunndum imperium A Profanas el aniles fabulas devUa(lTim.iv).Quis ita
id est secundum jussionem et voluntatem Dei Pa- nisi haereticus multum caccus erraretlCurergoipse
tris Salvatoris nostri et Jesu Christi, et spei nostrx, idem fecit,si haec esse aniles fabulas indicavit?Cur
scilicet per quem speramus gloriam. Qui ergo Apo- dicit: Abraham duos filios habuit (Gal. rv), et alia
stolo reeisitit, imperio Dei Patris qui salvat, et Cbri- hujusmodi?Sed melius dicitur quod Judaai, praeter
sto ex quo est spes gloriae, repugnat. Salutem au- legitimas Scripturas, habent traditiones suas non
tem refert ad Patremet spem nostram ad Christum; scriptas.quas memoriter tenent, etalterin alterum
ideo quia Pater dedit nobis salutem per Filium suum, loquendo transfundit, quas Deuterosin vocant, ubi
quem dignatus est mittere nobis, et per Spirilum dicunt duas uxores Deum primo homini oreasse,
sanctum qucm nobis tribuit in baptismo et aliis sa- ex quibus texunt genealogias infinitas, parientes
cramentis. Per Christum vero habemus spem, id infructuosissimas quaestiones. [Haimo] Illas au-
est exspectationem futurorum bonorum :quia sicut tem dicit fabulas, id est fictiones et excogitationes,
ille resurrexit a mortuis, et ascendit ad ccelos, ita ad quas etiam pertinebant illa de quibus Dominus
per ipsum Bperamus resurrectionem, et ad gloriam ait: Irritum feeistis prxceptum Dei, ut traditionem
aeternaebeatitudinis ascensionem. Paulus, inquam vestram servetis (Marc.vn), [Augustinus] ubi arguit
scribit Timotheo ditecto filio suo in fide, et ante _ Judasos quod de parentibus non honorandis impie-
alia saintat in hunc modum iGratia et miserieordia tatem docerent filios suos. Moses autem dicit: Ho-
et pax sit tibi a Deo Patre et Chrislo Jesu Domino norapatrem tuum, et matrem tuam. Vos autctndi-
nostro. Attende quod in hac salutatione tria ponit citis : Si dixerit homo patri vel matri corban,quod
quae ei optat, cum in aliis tantum duo posuerit. Mi- est'donumquodcunqueestexmetibiprofuerit,etuttra
sericordia hic accipltur quod in aliis Epistolis dici- non dimittilis eum quidquam facere patri suo vel
tur gratia, id est remissio peccatorum. Pax* est matri,rescindentes verbum Dei per traditionemve-
tranquilitas animi etpraelibatioaeternaepacis.Hanc stram, et hujusmodi multa facitis (ibid.). Ubi evi-
communiter omnibus optare solet; gratia vero denter Christus ostendit et illam Dei esse legem
quam hio addit episcopis optatur, id est donatio quam profanus iste blasphemat, et Judaaos habere
Spiritus sancti, quo ministri Dei armantur. suas traditiones a libris propheticis et legitimis
Sicut rogavi fe.Postsalutationempriusdepseudo alienas, quasappellasse Apostolum fabulasprofanas
repellendis incipit hic, legem adhuc tcnendam do- et genealogias interminatas non haereticus, sed Ca-
ceniibus. [Ambrosius] Quasi dicat : 0 Timothee, tbolicus lector intelligit. Qux fabulae, magis parant
ita,8cilicet fac Jtcut ror/aut te,quasicomparem,non quxtiones,id est lites. quam sedificalionem justitiae
dico praecepti quasi minori : quod facit Apoatolus Dvi, id est non aedificant homines in justitia Dei,
. propter affectum charilatis, et ut formam humilita- C quseaedificatiojusiitiae est in fide. Finis aulcm, vel,
tis illi ostenderet. Ita ergo et non minus quam ro- enim. Quasi dicat; Vere est in fide aedificatio ju-
gavi facito. Quid rogavi ? ul remaneres Ephesi, stitiae Dei, quia ex fide est spes, et inde est cha-
ad ordinandam Ecclesiam. [Haimo] Ephcsus est ritas, quae est adimpletio legis. Et hoc est quod
civitas metropolis Asiae. Cum irem in Maccdo- dicit, finis enim, etc, vel ita, finis autem, quasi
niam, ideo rogavi te ibi remanere, ut denun- dicat: Docent et intendurit fabulis et genealogiis,
tiares quibusdam discretis a Catholica fide, tam sed finis et adimpletio legis est charitas. Quare
doctoribus quam minoribus ne doctores aliter donon est opus aliis. Et hoc est quod dicit, finis au-
cerent quam nos : neque subditi intenderent fa- tem prxcepti, id est impletio et consummatio, ejt
bulis Judaeorum, qui dicunt duas mulieres fuisse charitas. Finis dicitur terminus.Finisetiamdicitur
900 primo homini. Evam et alteram ex qua di- consumptio. [Haimo] Finis quoque diciturimpletio
cunt multos filios esse natos, quod nunquamsacra et consummatio. Aliter enim dicitur, finitur panis,
pegina narrant. Vel fabulashic dicit doctrinam illo- aliter finitur tunica, aliter finitur hic vel ibi ager.
rum qui legem cum gratia praedicantessenecessa- Finitur panis manducando, finitur tunica texendo,
riam.Quodenim dicunt de lege fabula est.nonres. et ibi sonat finis et illic ; sed panis finitur ut con-
[Ambrosius] Ideo episcopus coepiscopum suorum n sumatur, et tunica ut consummetur; panis finitur
obsecrat, ne pateretur Judaeos judaizantes aliterdo- ut non sit, tunica ut perfecta sit.
cere populum quam ipse tradiderat; nec subditos, Sic ergo charitas est finis, id est perfectio prae-
intendere fabulis eorum ct geneaiogiis, quibus nar- cepti, id est praeceptorum omnium, quorum imple-
rant se esse de genere Abrahae et David, quasi eis tio est dilectio, et ea gemina est, scilicet Dei et
salus debeatur ; vel quibus narrant Christum non proximi. (l)Totam enim magnitudinem et amplitu-
esse de David. Genealogiis dico, interminatis, id dinem divinorum eloquiorum secura possidet cha-
est qurBsine termino sunt.vel prohibitisaDeo.[Au- ritas, qua Deum proximumque diligimus, quae
gustinus] Hrereticus quidem inimicus legis et pro- radix est omniutri bonorum. Unde : In his duobus
phetarum, existimat Apostolum hoc loco divina mandatis tola iex pendet et prophetx (Matth. xxn).
eloquia fabulas appellasse, sicut et alibi cum ait: Si ergo non vacat omnes paginas sanctas perscru-
(1) August., De doct. Christ,

329 COLLEWANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIM. 330
tari, omnia involucra sermonum evolvere, omnia A . « neque de quibus aflirmant. Scimus autem quia
Scriptararum secreta pcnetrare, tene charitatem « bona est lex, si quis ea legitime.utatur, scientes
ubi pendent omnia, quia finis omnium estdilectio « hoc quia lex justo non est posita, sed injustis, et
Dei et preximi, nullum rerumdiligendarum genus « non subditis, impiis et peccatoribus, sceleratis,
in his duobus praeceptis praetermissum est. Cum « et contaminatis, parricidis et matricidis, homici-
enim praecurrat dilectio Dei, et sequatur dilectio « dis, fornicariis, masculorum concubitoribus, pla-
proximi, de dilectione tua nihildictumvidetur.Sed « giariis, mendacibus, et perjuris, et si quid aliud
cum dictum est: Diliges proximum tuum sicut te- « sanae doctrinac adversatur, quae est secundum
ipsum (ibid.). simulettuiabstedilectiopraetermissa « Evangelium glorioe beati Dei quod creditum est
non est. Ille autem sancte et juste vivit quiordina- « mihi. Gratias ago ei quimeconfortavit in Christo
tam habet dilectionem, ne aut diligat quod non est « Jesq. Domino nostro, quia fidelem me existimavit
diligendum, aut non diligat quod est diligendum: « ponens in ministerio. Qui prius blasphemus fui
aut aeque diligat quod minus vel amplius diligen- « et persecutor et contumeliosus, sed misericor-
dum est, aut minus vel amplius diligat quod eeque « diam Dei consecutus sum, quia ignorans feci in
diligendum est. Omnis homo in quantum peccator « incredulitate. Superabundavit autem gratia Do-
est, non diligendus; in quantum vero homo est, di-, U « mini nostri cum fide et dilectione, quae est in
ligendus propter Deum est. Deus vcro propter se- « Christo Jesu. Fidelis sermo, ct omni acceptione
ipsum, et Deum quisque amplius debet diligere « dignus,quiaChristusJesusvenitin huncmundum
quam seipsum. Ifemampliusaliushomodiligcndus « peccatores salvos facerc, quorum primus ego
est quam corpusnostrum, quiapropter Deum omnia « sum. Sed ideo misericordiam consecutus sum, ut
ista diligenda sunt; sed cum omnibus prodesse « in me primo ostenderet Christus Jesus omnem
non possis, his potissimum consulendum est, qui « patientiam ad informationem eorum qui oredituri
pro locorum et temporum vel quarumlibet rerum « sunt illi in vitam aeternam. Regi autem sreculo-
opportuuitalibus constrictius tibi quasi quadam « rum immortali, invisibili, soli Deohono et gloria
sorte junguntur. Omnium igitur haec summa est « in saecula saeculorum. Amen. »
ut intelligatur legis et omnium divinarum Scriptu- A quibus. Improbat hic adversarios qui legalia
rarum plenitudo, essedilectiorei qua frucndumest, tradebant dicens: A quibus, scilicet fide, spe et
et rei quae nobiscum ea re frui potest, id est Dei charitate, quidam aberrantes conversi sunt in va-
et proximi. Praecipiturenim Deusdiligi et proximus, niloquium de legalibus putantes ea servari debere
ut autem quisque se diligat alio speciali prcecepto post Christum, nescientes mysterium legis et pro-
non est opus. Charitas ista amor Dei et proximi phetarum, scilicet quod usque ad Christumservari
est. (2) Amor hujus saecnli cupiditas dicitur, mi-1C debent. Illi, dico, votentes esse doctores legis, quod
nuitur cupiditas charitate crescente; cupiditas ergo deterius est. Non intelligentesneque ea quxloquun-
refrenetur, charitas excitetur. Quia charitas est tur, id est quae affirmant, neque eadequibus, idest
finis praecepti, id est ad charitatem refertur omne per quae affirmant, ut sint testimonia propheta-
praeceptum, quod vero timore pcena?, vel aliquain- rum, (4) Vel econverso, scilicet non intelligentes
tentione carnali fit, ut non referatur adcharitatem, neque quaelnquuntur, ad probandum quaeintendunt,
nondum fit quemadmodum fieri oportet, quamvis neque de quibus ea affirmant, id est quae probare
fieri videatur. Tunc ergo et praecepta et consilia intendunt. Si quando enim de prava et falsa opi-
recte fiunt cum referuntur ad diligendum Deum, et nione sua reprehendi et convinci cceperint, ad de-
proximum prcpter Deum. De corde, etc Hic definit fendendum id quod levissima lemeritate et apertis-
charitatem et non alibi,ut. nec ubiquenecnusquam sima falsitate dixerunt, de sanctis libris multa
definita sit, Quasi dicat: Charitas estfinispraecepti. verba pronuntiant volentes esse legis doctores,
Qualis charitas? procedens de corde puro, idestde cum tamen non intelligant quae loquuntur, vel de
puro intellectu, ut nihil nisi Deus diligatur. Et de quibus. Et ne videretur legem incusare, addit, sci-
conscientia, id est spe,6ona. Conscientiahicponitur muj autem. Quasi dicat: Illi non intelligunt, nos
pro spe. Dle enimse adid quoddiligitperventurum D aufem intelligimus.namuthocinaliquoostendatur,
esse desperat, cui malae conscientiae scrupulus in- scimus quia lexbona est; secundum eos voro qui
est. llle enim sperat qui bonam conscieutiam gerit, carnaliter tantum intelligunt non est bona, quia
quem vero pungit mala conscientia retrahit se a bona tantum est, jiqMt'j,justusvelinjustus,utatur
spe. Addit: Et de fide non ficta, id est simulata, in ea legitime, id est spiritualitersicutipsa docet, ut,
qua scilicet quis non sibi quaelibet fingit, sed Ca- scilicet per eam agnoscat morbum, et quaerat me-
tholica. Vel, fide non ficta, id est fictili et fragili, dicum. [Ambrosius] Legitime etiam utitur, quiscit
sed contra adversa forti (3). eam ad tempus datam, et sub' Cbristo deseri. Nam
VESS. 6-17. — « A quibus quidam aberrantes justis per remissionem non est opus lege a quali-
« conversi sunt in vaniloquium volentes esse legis beri sunt per Christum. Et ne iterum videatur eam
« doctores, non intelligentes neque qnae loquuntur, inducere subdit inde: Scientes etiam hoc, quodnon
(2) Aug., in psalmo xxxi. (4) Aug., euper Genesim.
(3) Id., in psal. XXXL
PATHOI. CXCII. i\
illi sciunt, scilicet quodjtixto non est lcx posita, id A resurrcctione et spe praedicabatur: sed corroboia-
cst imposita, ut supra eum sit; ul ei dominotur. vit me adeo ut haec credam, et ut nec mors nec
In illa enim potius quam sub ipsa et cum ipsa, vita separet me a Cbristo. Confortavit, dico, in
quia amicus justitiae est, cujus inimicus est quii Christo Jesu Domino nostro. Inde gratias ago quia
pconae timore non peccat, Amicus vero qui ejus! certa praescientia, existimavit, id est praevidit,
amore non peccat, et tunc vero timet peccare. me fidelem in ipso, cum sub lege fuissem infidelis.
310 Vel, non est lex posita justo, id est data proi Ipse, dico, ponens nte in mtnwtmopraedicandiEvan-
justo, quia non ex ea justus est sed ex fide, et cumi gelium. Sed utrum haec fuerunt mihi per legem?
justus sit ex fide, quid ei est neccssaria lex ? sed non, quia ego sum, qui prius, scilicet dum essem
ideo data est, vcl ut reum puniret, vel peccare vo- sub lege, fui blasphemus in Deum, et persecutor
Ientem coerceret; justus tamen et si ea non egeret, sanctorum, et contumeliosus comprehensis inferens
utitur, ut sic essct in auctoritate aliis, et futura contumeliam. Sed conseculus sum misericordiam
attestaretur factis. (5) Quomodo autem bonaestlex. Dei, id est remissionem perDeimisericordiam, non
si non justo est posita? Scd scicndum quiajam per merita mea de eo, scilicet quodignorans feci, id
justus non eget paedagogo, scd irijuslus ut fiat ju- est de peccato quod ignoranter commisi. (6) Vel ita
stus. Et lcge legitime utemli multiplex est modus, _ ut causa notetur, Quasi dicat: Misericordiam con-
ut secundum aliud justus, et sccundumaliud inju- ' secutus sum, eo facilius quia ignorans feci. Conse-
slus recte dicatur legitime uti lcge. Injustus enim quuntur misericordiam Dei et qui scienter peccant
lege legitime utitur cum intelligens quare sit data, ut David, et quiignoranterquodfaciliusignoscitur.
ejus comminatip ne tanquampraedagogo perducitur Ego dico degens, inincredulitate, dumsublegeeram
ad gratiam pcr quam justus fiat. Justus vero etiam Sub lege enim ignorantia erat, et ideoincredulitas,
ea lcgitime ntitur, cum cam tcncndo imponit inju- modo contra, scilicet fides et cognitio veritatis.
stis, Ut cum in ipsis ccepit inolitae concupiscentiae Ecce patet quia non ex levitate dimisit priora.
morbus incentivo prohibitionis, ctcumulopraevari- Superabundavit aatem, quasi dical: Non solum mi-
cationis augeri, confugiant adjustificantem gratiam, sericordiam remissionisconsecutussum, sedfidem
et per cam suavitate justitiae dclectati pcenam lit- et dilectionem et gratiam diversorum donorum. Et
terac minantis evadant. Ita non sunt contraria nec hocest quod dicit: Superabundavit autem gratia
inter se repugnant hrec duo, scilioet quod lex bona Domini nostri Jesu Christi, qua dona diversa dedit,
est eaque legitime utitur justus, et tamen justo po- cum fide et dilectione, id est cum perfectione fidei
sita non est, quia non ex eajustificatus est, sedex et dilectionis. Non enim sine fide et dilectione mi-
lege fidei. Lex non est imposita justo, dico, sed in- sericordiam conseoutus est, quia nullidaturremis-
justis, qui contra legem nafurae agunt, et non sub- C ( si peccatorum sine fide et dilectione. Superabun-
ditis Deo, cum bene monerentur a ratipne. Qui au- davit autem dicit, quia majora bona fuerunt quaa
tem sint injusti et non subditi, per partes exponit olim mala. Vel ita, superabundavit gratia Domini
dicens, scilicet impiis, contra Deum, et peccetori- nostri Jesu Christi, cum, id est in fide et dilectione
bus, in se et in proximum, et sceleratis, quihussce- qux est in Christo Jesu, non in lege; id est quia non
lus per se placet, et contaminatis, qui vel favore solum peccata dimisit, sed etiam fidem et dilectio-
aliquo vel timore consentiunt. Vel.peccatoribusin nem dedit de quibus nulli est ambiguum, quia
se, sceleratis et contaminatis, in proximum; parri- Christus Jesus venit tn hunc mundum, tam miserum,
cidis et matricidis, quia lex naturae in his obsole- quasi passibilis cum aliis. (7) Ad quid? Salvos fa-
verat, litteris est reformataeis coercendis, etAomi- cere peceatores quoscunque, etiam parvulos, quia
cidis, et fornicariis, et masculorum concubiloribus, etsi a baptizatis nati sunt, carne tamen nati sunt
plagiariis, qui plagas cujuslibet generis inferunt non spiritu, non eo quod renovatur. Nulla causa
proximis, mendacibus, pcrjuris, et si quid aliud est, veniendi fuit Christo Domino, nisi peccatores sal-
quod adversalur sanas doclrince, scilicet morali et vos facere. Tolle morbos, tolle vulnera, et nulla
legi naturali. Qucesana doctrina est non contra sed causa est medicinre. Si venit deccelo magnus medi-
secundum Evangelium. Omnis onim veritas concor- T\ n cus, magnus per totum orbem terrae jacebat aegro-
dat Evangelio. Evangelium, dico,a/orio3 beati Dei,id tus. Ipse aegrotus genus humanum est, quod totum
est qupd praedicat, vel dat gloriam. Quod Evange- perierat, ex quo peccavit unus, in quo erat totum;
lium creditum est mihi, ut fideli. sed venit unus sine peceato, qui salvos faceret a
Gratias ago. Hic ostendit mala sibi fuissein lege, peccato. Venit enim filius hominis quoerere et sal-
bona vero ca dimissa, scilicct quod fidelis est, et vare quod perierai (Luc. xix). Venitper quod homo
positus est in ministerio. Unde fortis est. Quasi erat. Nam per quod Deus erat semper hic erat.qui
dicat: Credltum est mihi Evangelium. Unde: Gra- dixit: Ccelumet terram egq impleo (Jer. xxin). Ergo
tias ago ei qui me confortavit, id est qui mentem et in mundo erat et venit. Hic erat per divinam
meam roboravit quae prius impossibileputabatesse majestatem, venitperhumanaminfirmitatem. Quare
quod de Domini potestate et gemina nativitate et venit? peccatores salvos facere. Non eum de ccclo
(5) Augustinus, De sp. et lit. (7) August. Deverbo Apost.
(6) Aug. in psalmo L.
333 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIM. 334
ad terram merita nostra. sed peccata traxcrunt. A invisibilcs. Et ideo dictum est invisibili Deo. (10)
Unde: Et vocabis nomen ejus Jesum (Malth. i). Est enim quaedam creatura invisibilis, non tamen
Quare? Audi: Ipse enim salvabit populum suum Deus est nobis:etideodictumest,invisibilisoliDeo,
(ibid.). Unde? a-peccatis eorum (ibid.). Nunquid ad ut sit ordo: sit honor et gloria soli Deo invisibili,
istum populum pertinent parvuli?pertinent plane. id est qui solus Deus est invisibilis. non qui solus
Sic credite cum ista fideparvulosadgratiamCnristi estinvisibilis, Invisibilis ab hominibus est Deus in
portare. Quid mihi dicis: sanus est; non habet vi- natura, secundum illud: Deum nemo vidit unquam:
tium; quare cum illo curris ad medicum, si non quod de ipsa substantia summa summeque di-
habet vitium ? Si sanus esset non clamaret Jesus: vina et incommutabili ubi Pater et Filius et Spi-
Sinite parvulos venirs ad me (Marc. x), qui venit ritus sanctus unus et solus Deus est, per sanam
peccalores salvos facere. fidem intelligitur. Visiones autem illae Patribus ex-
Et sermo iste est fidelis, id est verus, et dignus hibitae per creaturam commutabilem, Deo incom-
acceptione, id est acceptabilis, quia utilis est: et mutabili subditam factae sunt non proprias sicut est,
non una tantum, sed omni, quia hic et in futuro sed significativae, sicut pro rerum causis et tem-
salvat corpus et animam; sed corpus in futuro, poribus oportuit. Videtur enim Deus cum vult et
animam hic et in futuro. (8) Vet sermo, iste est j. sicut vult, non sicut est, sed quali specie vult ap-
humanus, alia littera, ut non dicam divinus, quia parere, In futuro autem videbunt eum sicut est, id
si homo qui hospitio suscipit hominem humanus est sanctam Trinitatem quaB est unus verusque
dicitur, quanto magis humanus est qui in seipso Deus immortalis, invisibilis in sua substantia. Pa-
suscipit bominem. Et ideo sacramenti hujus sermo ter igitur et Filius et Spiritus sanctus unus Deus
quamvis sit divinus, recte tamcn dicitur esse hu- est, et Rex saeculorum omnium, scilicet praeterito-
manus. Fidelis, inquam, vel humanus sermo est rum, praesentium et futurorum, homo vero assum-
iste, scilicet quia Jesusvenit inhunc mundumtam ptus a verbo ex eo tempore rexestfuturorumexquo
miserum. peccatores salvos facere, quorum, id est assumptus est a verbo; nam praeteritorum saeculo-
inter quos, ego, qui in lege fueram, sum primus, id rum non fuerat rex ille homo quia non erat. Sit
est maximus, pejorenim omnibus sum, quia perse- honor, inquam, et gloria 'in sxcula sxculorum.
cutor quo non erat pejor. Nemo enim acrior inter Amen.
persecutores. Ergo nemo pejor inter peccatores. VERS. 18-20. — « Hoc praeceptum commendo
Primus ergo erat non ordine temporis, sed magni- « tibi, fili Timothee, secundum praecedentes in te
tudine iniquitatis. Sed ideo miscricordiam conse- « prophetias, ut milites in illis bonam militiam,
tus sum ut Jesus ostenderet in me primo, id est raa- « babens fidem et bonam conscientiam quam qui-
ximo peccatore. Vel, primum.idest maxime osten- C « dam repellentes circa fidem naufragaverunt, ex
deret in me. Vel, primum, idest ante ostenderet in « quibus cst Hymenaeus et Alexander, quos tradidi
me quam inaliis persecutoribus. Quid ? Omnem, id « Satanae, ut discant non blasphemare. »
est perfectam, patientiam, qua sustinuit tantum, et 311 Hoc prxceptum. Postquam demonstravit
in posterum nullam reservat iram, sicut impiis quae et quanta sint beneficia Dei Patris et Christi
quos diu patitur.Ostenderet,dico, advnformationem erga peccatores, quomodo populum imbuat disci-
eorum qui credituri sunt illi, id est ut mei exempli plina ecclesiastica ostendit. Quasi dicat: Quia om-
forma praebita, nullus desperet de immanitate sce- nis salus est a Christo, non ex lege, ideo, o Tvmo-
leris qui credit illi, Quid enim faciet amico, qui thee, tibi, quasi ituro ad bellum, hxc prxccptum
hoc fecit inimico? Credituri sunt dico, tendentes commendo, quasi non licet tibi dissimulare, com-
in vitam xternam, id estutbabeant vitam aeternam. mendo dico secundum prxcedentes in te prophetias,
Regi autem sceculorum. Quasi dicat: Praedicta fecit id est secundum scientiam Prophetarum quae in te
nobis Deus, sed pro praedictis sithonor a creaturis, fuit antequam ordinatus episcopus esses. Vel se-
et gloria, in essentia. Cui? (9) Regi saeculorum, id cundum quod Spiritus sanctus ostendit mihi de te.
est Trinitati, immortali, idestimmutabili, invisibili, Quid praecipio? ut milites, actu, id est tn illis, pro-
id est incomprehensibili, soli Deo, id est qui solus j) phetiis exponendis et opere implendis, bonam, id
est Deus natura, et solus creat, quod de ipsa Tri- est utilem multis, militiam, id est consuetudinem
nitate intelligitur, con de solo Patre, ut quidam docendo te et alios, et perficiendo opere quod prre-
volunt, quia non ait, soli Patri, sed soli Deo. Unus dicas ore, qui bene potes hoc facere. Tu dico, ha-
enim et solus Deus nobis praedicatur, ipsaTrinitas bens fidem rectam, et bonam conscientiam, nedocens
et Unigenitus: quippe secundum quod est Deus erubescat malae vitre conscius. Erubescibile enim
apud Deum, et Spiritus sanctus in sua natura est est aliud agere, et aliud praedicare. Quam, con-
immortalis et invisibilis. Et noia quia de solo scientiam bonam, quidam flagitiis, repellentes nau-
Deo qui est ipsa Trinitas, non est dictum soli fragaverunt, alios, et secum jungentes circa fldem,
invisibili, cum sint etiam quaedam creatura invi- scilicet prope, sed non intra, id est etiam fidem
sibiles. Sed invisibili sali Deo, quia sunt dii falsi perdiderunt. [Haimo] Naufragium dicitur navis
(8) Augusiin., De verbo Apost. (10) Id., De Trinit.
(9) Id., contra Maximiium.
fractio. Et sicut ille substanliam suam pcrdit qui A haec vcrba dirigens in illo omni Ecclesiae formam
naufragium patitur, et insuper ipse perit, ita, qui tradidit, quomodo debeafrmissarumsolemniacele-
bonam conscientiam repellunt, fidei veritatem per- brare, et pro omnibus supplicare. Quasidicat: Quia
dunt, et insuper pereunt aeternaliter. Ex quibus, Christus venit salvare peccatores, et quia in hoo
scilicet pseudodoctoribus qui fidem perdiderunt, militare debes, igitur doce orare ut impetretur
est Hymenxus et Alexander. Nomina propria ponit quod faciendum est. [Ambrosius] Et boc est quod
ut ambiguum secet. Quos tradidi Satanx, id est ait: Obsecroigitur; [Augustinus] vel exhortor pri-
utrumque excommunicavi, sic et tu excommunica. mo omnium, id est ante omnia, fieri obsecrationes,
Et nota quOd ait tradidi Satenae, quia illo ad cor- vel precationes, oraliories, postulationcs, vel inter-
ruptionem hominnm utebatur illa potestas aposto- pellationes, gratiarum actiones. Ordo missae hic
lica. Praevaricatores enim angeli cum principe suo ostenditur, quod est speciale genus orationis. Obse-
diabolo recte diountur procuratores vel actores di- crationes vel precationes sunt omnia illa quae fiunt
vinae providentiae. Et diabolus magistratus hujus juxta et ante consecrationem, [Haimo id est quid-
mundi dicitur, sed magistratus sub tanto impera- quid praecedit in missarumsolemniis usquead illum
tore non facit, nisi quantum illi permittitur; et locum ubi incipit sacerdos consecrare mysteria
procuratores actoresque hujus mundi nihil faciunt g corporis et sanguinis Domini. (11) Obsecrationes
nisi quantum Dominus sinit. Ideo ait: Tradidi Sa- igitur vel precationes accipimus quas facimus in
tanae vcxandos, quia nihil potest Satanas, nisi per- celebratione sacramentorum, antequam illud quod
missus qui vexat sibi datos,Tantaeautempotestatis est in Domini mensa incipiat benedici. [Haimo]
erat Apostolus^.tantamque gratiam babebat, ut re- Orationes sunt fundit sacerdos in ipsa conse-
quas
cedentes a fide solo verbo traderet diabolo. Tradi- cratione Eucharistiae, id est cum benedicitur et
tio autem haec est, quia commotus Apostolus sanctificatur quod est in Domini mensa. [Augusti-
blasphemiiseorum, sententiam protulit ineos. Dia- nus] Postulationes vel interpellationes sunt; cum
bolus autem qui ad hoc paratus est, ut aversos a
Deo accipiat in potestatem, audita sententia corri- populus benedicitur ab episcopo, qui super eum in-
vocat nomen Domiui: quod tractum est ex Veteri
pit eos. Quod ideo fecit Apostolus, non ut pereant, Testamento. Per Moysen enim dicit Dominus sa-
scd ut sic, correcti, discant non blasphemare, et in- cerdotibus: Invocabitis nomen meum
super filiosls-
telligant se ideo poenis astringi, quia blasphemave- Vel postulatio-
runt. Uride in Evangclio Dominus dicit inter csa- rael, et ego benedicam eis (Num. vi).
nes sunt, quando quasi debito aliquid postulatur,
tera, jam noli peccare ne deterius tibi contingat ut
quod hic geritur in aeterna vita perficiatur. Gra-
(Joan. x), ostendens causam peccati, aliquando in-
tiarum actio est de peractis, quae totum concludit
firmitates inferri corporibus, et quia ministro dia- P
bolo fiunt. declaravit Dominus dicens inter multa: quasi totum sit a Deo, ut: Benedicamus Domino.
Vel obsecrationes suni adjurationes pro rebus di-
Hxc autem cum sit fiha Abrabx quam alligavit Sa-
tanas decem et octo annis, nonne oportuit solvi a vin- ficilibus, ut pro csnversione impii et pro removen-
culo die Sobbati? (Luc. xin) Ideo Apostolus ait; dis malis. Orationes sunt, ut quando jam conversis
virtutes et bona orantur. Gratiarum actiones sunt
quos tradidi Satanae, ut, per hoc, discant non de omnibus. fieri odsecro pro omni-
ut hoc modo excludatur a Satanare- HBBC, inquam,
blasphemare,
bus, generaliter ut sequamur clementiam Dei, qua
gnum Satanae. [Augustinus] Nulla enim creatura id est consulit, et hortatur omnes salvos fieri,
est, siue qUaein veritate manet dons gloriam Deo, vult,
sive quae in veritate nori stetit quaerens gloriam ei si secundum justitiam quosdam reprobat. Unde
suam, quae velit nolit, divinae providentiae non ser- Hieronymus ait: In his qui pereunt ostendit judi-
viat; sed volena, facit cum ea quod bonum est. De cium, ut salvatis misericordiam. Vel pro omnibus
illa yero quae hoc non vult, fit quod justum est, hominibus, id est pro hominibus omnis generis, et
nec tamen ei rependitur quod de ipsa juste fit, sed specialiter pro regibus, et si mali sint, et pro omnt-
bus qui constituti sunt in sublimitate, ut ducibus et
quo animo ipsa facit, quia neque liberam volunta-
tem rationali creaturae Dcus negavit, et tamen pote- p. comitibus, et si mali sint, quia ex omni genere ho-
siatem qua injustos justc ordinat, sibi retinuit. minum colligenda est Ecclesia, et de his qui fastu
CAPUT II. et superbia saeculari a fide et humilitate videntur
VEHS.1, 2. — « Obsecro igitur primum omnium oberrare. Quare autem pro regibus et sublimibus
« fieri obsecrationes, orationcs. postulationes, gra- orare velit, reddit causam subdens: Ut quietam.
« tiarum actiones pro omnibus hominibus. pro re- Quasi dicat: Ideo pro principibus eiiam malis vo-
« gibus et omnibus qui in sublimate constituti lo fieri orationes, quia hoc etiam nobis proderit, ad
« sunt, ut quielam et tranquillam vitam agamus hoc, ut agamus vitam quietam, a persecutione: et
« in omni pietate et castitate. » tranquillam, id est sine inquieiatione aliqua quod
Obsecro igitur. [Haimo] Hactenus egit de pseu- prodest ieneris in Ecclesia. Agamus dico, in omni
doapostolis, hic de orationibus, atque Timolheo pietate, id est in cultu et religione divina: et casti-
(11) August., ad Paulinum.

337 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. I AD TIM. 338
iate, id esi in integritate fidei. Ad hoc enim nobis A acceptum, id est gratum, coram Deo, cum membra
necessaria est pax illorum.(12)Utimur et pace Baby- Christi ex omni genere hominum sint colligenda. Et
lonis quandiu permistae sunt amboe civitates, sci- ut tolleret disparationem, addidit, Salvatore nostro,
licet Jerusalem et Babylonia, ex qua ita per fidem qui vult omnes homines, sicut et nos, salvos fieri, et
populus Dei liberatur, ut apud eam interim pere- venire ad agnitionem veritatis, id est Christi qui est
grinetur.Ideo Apostolus admonuit Ecclesiam orare via, veritas, et vita (Joan. xiv). [AmbrQsius] Si
pro regibus et omnibus sublimitus eodem Spiritu Deus qui omnipotens dicitur omnes homines vult
sancto afflatus, quo et Jeremias qui misit Episto- saivos fieri, cur non impletur haec ejus voluntas?
lam Judaeis qui erant in Babylone, ut orarent pro sed in hac locutione sensus et conditio latet. Unde
vita regis Nabuchodonosor filiorumque ejus.et pro Petrus ait: OmniJ scriptura indiget intcrpretatione.
pace civitatis, inquiens : quia in pace illorum erit Vult ergo Deus omnes salvos fieri, si accedant ad
pax vestra (Jer. xxix). (13) Hoc autem figurate si- eum. Non enim sic vult ut nolentes salventur, sed
gnilicabat Ecclesiam in omnibus sanctis ejus qui vult eos salvari, si et ipsi velint. Aliter non ullum
sunt cives ccelesti3 Jerusalem servituram sub le- excepit a salute et cognitione.(15)Vel ita, cum legi-
gibus saeculi hujus. [Augustinus] Ideoque Aposto- tur quod vult omnes homines salvos fieri, quamvis
lus eam monet pro eis orare ut quietam vitam n certum sit nobis non omnes salvos fieri :non tamen
agant. In pace enim principum quies et rcgimen ideo debemus omnipotentissimae Dei voluntati ali-
servatur Ecclesiarum. Nam in bellis tranquillitas quid derogare.Non estenim credendus Omnipotens
dissipatur, tepescit pietas, districtio solvitur: qua aliquid voluisse fieri quod factum non sit. Sed ita
soluta, infirmorum castitas violatur.(14)In pace Ba- intelligere debemus quod scriptum est.Vult omnes
bylonis pax nostra est,utique temporalis quae boriis homines salvos fieri, id est nullus sit salvus, nisi
et malis communis est,dum inter Babylonios tene- quem vult,non quod nullus hominum sit nisi quem
mur captivi, quibus et servire jubemur et tributa salvum fieri velit, sed quod nullus salvus fiat nisi
redderc, sicut filii Israel sub Babyloniae regibus quem velit: et idco rogandus ut velit,quia necesse
serviebant. Pax autem nostra propria, et hoc est est fieri, si ipse voluerit. Sic etiam intelligimus et
cum Deo per fidem.et in aeternum erit cum illo per illud: Qui illuminat omnes homines (Joan. i), non
specicm. Et ne quis putaret haec non esse facienda quod omnes illuminet, sed quia nullus illuminatur
pro his per quos patitur Ecclesia, addit: nisi a Deo. Et illud similiter intelligitur: Omnes
VERS.3-15. — « Hoc enim bonum est et acce- in Christo vivificantur (I Cor. xv), quia sine eo
« ptum coram Salvatore nostro Deo,qui omnes ho- nulli vivificantur. Vel ita, qui vult omnes salvos
« mincs vult salvos fieri,et ad agnitionem veritatis fieri, non quod nullus hominum esset quem salvum
« venire. Unus enim Deus, unus et mediator Dei et{C fieri nollet, qul virtutes miraculorum facere noluit,
« hominum homo Christus Jesus, qui dedit redem- apud eos quos dicit acturos fuisse poenitentiam, si
« ptionem semetipsum pro omnibus. Cujus testi- fecisset, sed ut omnes homines omne genus homi-
« monium temporibus suis confirmatum est, in num intelligamus,per quascunque differentias dis-
« quo positus sum ego praedicator et Apostolus.Ve- tributum. Et est sensus: Vult omnes homines sal-
« ritatem dico, non mentior, doctor gentium in fido vos fieri, id est de omni genere hominum.quia Ju-
« et veritate. Volo ergo viros orare in omni Ioco, daeos, gentes, reges, privatos, divites, pauperes,
« Ievantes puras manus sine ira et disceptatione. doctos, indoctos, et si quid aliud differcntiarum est
« Similiter et muliercs in habitu ornato, cum ve- in hominibus colligit Ecclcsia.Isto locutionis modo
« recundia et sobrietate ornantes se, et non in tor- Dominus usus est, ubi ait Pharisaeis: Decimatis
« tis crinibus, aut auro, aui margaritis, vel veste mentham, et rutam, et anethum et omneolus (Luc.xi),
« pretiosa, scd, quod decet mulieres, promittentes id est omrie olerum gcnus. (16) Potest etiam sic in-
« pietatem per opera bona. 212 Mulier in silentio telligi: vult omnes salvos fieri, id est facit omnes
« discat cum omni subjectione. Docere autem mu- vclle, et quocunquo alio modo intelligi potest,dum
« lieri non permitto, neque dominari in virum,sed modo erederc non cogamur aliquid omnipotentcm
« esse in silentio. Adam enim primus formatus est, jj voluissc fieri,(l7) factumque non esse, quia omni-
« deinde Eva, et Adam non est seductus; mulier potens velle inaniter non potest, quodcunque vo-
« autem seducta in praevaricatione fuit. Salvabitur luerit essentiae suae voluntate. (18) Vel ita, vult per
« autem per filiorum generationem, si permanserit misericordiam, id est consulit, hortatur et jubet,
« in fide ct dilectione et sanctificatione cum so- omnes homines salvos fiori.et si reprobet quosdam
«brietate. » per justitiam. Et ne quis putaret bonam vitam et
Hocenim-bonum est, etc. Quasi dicat: Ideo mo- cultum unius Dei esse salutem sine participatione
neo orare pro illis omnibus, quia hoc scilicet pro corporis et sanguinis Christi'.
omnibus orare, est bonum, id est utile Ecclesiae, et Unus, inquit, Deusunus mediator, etc Ut omnes
(42) Id., De civit. Dei. (16) Id., De cor. et grat.
(13) Id., De catechizandis rudibus. (17) Id., in Ench.
(14) Id., De civit Dei. (18) Id., Ad Paulinum.
(15) August. in Enchirid.
homines salvari nunquam fiat, nisi per mediato- A stolus autem nomen dignitatis. Et in his, scilicet
rem, non Beum Verbum quod semper erat, sed quod Christus dedit se, et-quod ego sum apostolus,
carnem factum. Insiste litterae, et junge sic : unus veritatem dico, et non menlior, in aliqua parte cui
Deus enim. Quasi dicat: Vere omnes homines vult credi oportet, quia sum doctor gentium in fide et ve-
salvos fieri, quia unus est Deus, creator omnium rttatc.praeceptorum Dei, quia fidem docebat, et prae-
scilicet sancta Trinitas ; et unus est mediator Dei cepta Dei vera. (20) Vel in veritate futura. quae est
et hominum,id estad componendampacemquasime- res et merces fidei .Quaerismercedem ?fides praecedat.
dius arbiter, scilicet Christus Jesus, pro omnibus Credimus enim ut cognoscamus, non cognoscimus
factus homo, ut sic esset mediator. Non enim ali- ut credamus.Quid est enim fides nisi credere quod
ter quam per hominem mediat. Hic est arbiter ille non vides ? Fides ergo est quod non yides credere,
quem Job desiderat dicens,utcr esset nobis arbiter. veritas quod credidisti videre.
Mediator autem inter Deum ei homines oportebat Volo. Quasi dicai : Quia sum doctor gratiam, vel
ut haberet aliquid simile Deo.et aliquid simile ho- qula bonum est orare, ergo volo viros orare m omnt
minibus, ne per omina hominibus similis, longe loco, scilicet ubicunque sint, non solum in ecclesia
esset a Deo,aut per omniaDeosimilislongeesseiab non deprimentes ad terrena, sed levantes ad aeterna
hominibus.atque ita mediator non esset.(!9) Verax D puras manus, (id est bonum affectum cordis qui
itaque mediator Christus inter mortales peccatores Deum amat. Et hoc, jine ira, id est odio alicujus,
et immortalem justum apparuit mortalis cum homi- et disceptatione, id est haesitatione. Ubi est enim
nibus, justus cum Deo : et idep Christus mediator tempestas irae vel haesitatio, non placet Deo. Dis-
Dei et hominisdictus est, quia inter Deum immor- tingue : ira est ad prsximum :disceplatio ad Deum.
talem et bomineniTnortalem est Deus homorecon- Similiter et mulieres, volo ut orent et manuslevent
cilians hominem Deo, in tantum mediator in quan- sine ira ei disceptatione existentes,in habituornato,
tum homo est. In quantum autem Verbnm non scilicet religionem earum ornante. Eas mulieres
medius est, quia aequalis Deo,et Deus apud Deum, dico, ornantes se, aliis virtutibus cum verecundia
et similis unus Deus.Unde dicit Augustinus :Hujus vultus, ut non sint attritae frontis ut meretrices;
medii beata mortalitas interveniendo perducat, et sobrietate mentis ; et non ornantes se, in crinibus
quem neque non fieri mortalem oportebat neque tortis, id est crispis, et non ornantes se aut auro
permanere morialem. Mortalis quippe factus est aut margaritis, vel veste pretiosa. Vel ita, non or-
non infirmata Verbi divinitate, scd carnis suscepta nantes se, in crinibus tortis aut auro, aut marga-
infirmitate.Boni autem angeli inter miseros morta- ritis, ut crinibus haec intorta sint. Vel non ornan-
les et beatum immortalem medii esse non possunt, tes se,veste pretiosa, ut his omnibus ultra personae
quia ita sunt ipsi beati et immortales cum Deo, ut C suae modulum et mores, occasione movendaBconcu-
non sint mortales vel miseri cum hominibus. Mali piscentiae studeant; sed, potius per omnia bona
autem angeli quodam modo medii sunt, quia im- opera, sint promittentes et indicantes extra, pieta-
mortales sunt cum Deo, miseri cum hominibus ; tem animi, quod decet mulieres. [AmbrosiusJVel ita,
sed non veri et boni medii, quia ad hoc se inter- sed sint ornantes se per omnia bona, quia decet
ponit malus angelus medius immortalis et miser, mulieres, promitfentes pietatem. Quae enim vult
ut ad beatam immortalitatem transire non sinat. audiri inclinare se debet amota a se pompa, ut mi-
Cui contrarius est bonus Mediator, qui et mortalis sericordiam Dei provocet. Habitus enim superbus
ad tempus esse voluit, et beatus in aeternitate per- nec impetrat, nec recta de se facit credi. Mulier,
sistere potuit, qui non se interposuit ut ad beatam etc, Orandi officium dixit convenire omnibus et
immortalitatem transire non sineret, sed ad hoc se exposuit, et qualiter, et pro quibus, et quare, et
interposuit mortalis et beatus,ut, mortalitate trans- quod ubique orandum sit ;nunc dicit quod docendi
acta,ex mortuis immortales.et ex migcrisT>eatos*fa- efficium solis viris conveniat, et quales ad illud
ceret. Alius est ergo medius malus qui separat ami- debeant ordinari, determinat. Quasi dicat: Orare
cos, alius bonus qui reconciliat inimicos, id est cum viris est commune mulieribus, sed non loqui:
Christus,r/ui qleditsemetipsum redemptioncm, in hoc rj potius mulier insilentio, scilicet nil interrogans dis-
indicatur omnes velle salvare. Dedit, dico, pro om- cat quod ignorat, cum omni subjectione, id est non
ntouj.nullum excepit qui velit.Cu/ujreitejitmontum erecta, et hujusmodi. Docere autem virum in Eccle-
temporibus suis confirmatam est; id est haecres te- sia, mulierem non permitto. Si enim loquitur magis
stibus approbata est, scilicet angelis et apostolis. irritat ad luxuriam, et irritatur. Neque permitto
Vel ita.cujus rei.testimonium temporibus suis con- mulieri dominari aliqua praelatione spirituali tn
firmatum est.id estoujus rei ettestespraecesserunt, virum, etsi in suo sexu, sed esse silentio, ut non
scilicet prophetae, et congruo tempore totum com- confabuletur cum vicina. Ecce non solum habitum
pletum est. In quo, id est in qua re proedicanda, humilcm et honestum habere mulierem docuit,
positus sum egb a Deo prxdicator cl apostolus; quod verum etiam docendi nuctoritatem ei negavit, et
plus est. Pra;dicator enim nomen est actus; aposu bjiciendam viro prascepit ut tam habitu quam
(19) Aug. in lib. Gonfess. (20) Aug. super Joannem.

341 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULl. - IN EP. I AD TIM. 342.
obsequiis sub potestate sit viri, ex quo trahit origi A nens, sed etiam nupta, et si nunquam ab opere
nem. Adam enim. Cur mulier subjecia sit causair nuptiarum cessans, sed per generationem filiorum,
reddit, quia scilicet posterior est facta, et prioi incedens, ab hoc mundo exierit. Salvabitur, dico,
fuit in culpa. Quasi dicat: Non permitto mulier si, tamen permanserit in flde et dilectione ei san-
dominari in virum, sed praecipio subjici. Et hoi ctificatione, ut praeter proprium yirum alterum non
ordo creationis ostendit, scilicet quod mulier virc cognoscat, cum sobriciate, id est temperantia, ut
subsit. Adam enimprimum formatus est, deinde Eva proprio viro etiam temperate utatur. Vel ita, salva-
et Adam non est seductus, prior scilicet et eo modc bitur autem, etc. (22) Videtur autem ex his verbis
quo Eva: mulier autem seducla viro consensu fuil obesse mulieri,'si vel filios non habuerit; vel si
tn prxvaricatione, id est fecit virum preevaricar quos babuerit, et in bonis moribus permanere vo-
actu. (21) Haacsi dominaretur, facilius seduceretur, luerint: sed alibi dicit Apostolus : Beatior erit,sive
Notaquod ait Adam non estseducius cum eum prae- virgo, sive vidua, si sic permanserii (/ Cor. vn).
varicaiorem Apostolus dicat in similitudinem prae- Unde potest intelligi, cum ait, salvabitur mulier per
varicationis Adae, seductum tamen negat. Unde oi generationem filiorum, occulte rei mysterium figu-
interrogatus non ait: mulier seduxit me, sed dedii rasse; sed filii mulieris suni opera carnis, qua?
mihi et comedi (Gen. m). Mulier vero ait: serpem n maxime in offlciis misericordiae frequentari solent;
seduxit me (ibid.). Hanc autem seductionem proprie opera vero misericordie nihil prosunt, sive paga-
appellavit Aapostolus.per quam id quod suadebatur nis, sive Judaais qui Christo non credunt, sive qui-
cum falsum esset verum putatumest, ecilicetquod buscunque haereticis vel sohismaticis, ubi fides, et
Deus lignum illud ideo tangere prohibuerit quod dilectio et sobria sanctiflcatio non invenitur. Et
sciebat eos si tetigissent, sicut deos futuros, ideoaddit, si permanserint. Alioquinsi ad litteram
31S tanquam eis divinitatem inviderei qui eos ho- - accipiatur, quasi inane est quod ait, salvabiturmu-
mines fecerat; sed etiam si viruin propter aliquam lier. per generationem filiorum. Nonne magis et
mentis elationem quae Deum internorum scrutato- continens ? Nonne magis virgo Dei?(23) Sed mulier
rem latere non poterat, sollicitavitaliqua experiendi typus eat carnis, Adam rationis, quaj pennis virtu-
cupiditas, cum mulierem videret accepta illa esca tum volat ad Deum, ut passer ad domum. Unde
non esse mortuam: non tamen eum arbitror si jam Propheta : Passer invenit sibi domum et turtur ni
spirituali mente pneditus erat, ullo modo credidisse dum,ubi reponat pullos suos (Psal.ixxx.in). [Au-
quod diabolus suggerebat. Ideo ait, Adam non est gustinus] Passer est ratio, turtur esi caro, quae ge-
seductus prior, scilicet nec in eo in quo mulier, ut nerat filios, id esl opcra bona, quae tamen non
scilicet illud crederet esse verum: Eritis sicut dii prosunt paganis, et hujusmodi, non tantum in fide
(ibid.), sed putavit utrumque posse fleri, ut etuxori C et dilectione. HBCest turtur quae pullos reponit in
morem gereret, et per pceniteniiam veniam haberet. nido, non abjicit eos ubicunque, id est opera bona
Minus ergo peccavitqui de pcenitentia etmisericor- faeit; sed in nido, id est unitate Ecclesiae in fide
diaDei cogitavit.Postquam enim mulier seducta man- catholica. Haecest quae prima eeducitur, et sedu-
ducavit, eique dedit ut simul ederent, noluit eam cit virum, quasi per carnem seducitur ratio, sicut
contristare, quam credebat sine suo solatio conta- pcr Evam seductus est Adam. Sed, tamen salvabi-
bescere, et a se alienatam omnino interire. Non tur caro per spiritualcm generationem filiorum, id
quidem carnali victus concupiscentia quam nondum est bonorum operum, si, tamen, filii, id est opera,
senserat, sed amicali quadam benevolentia, qua permanserint in fide, et dilectione, et sanctiflcatione.
plerumque fit ut offendatur Deus, ne offendatur amicum sobrietate.
cus: quod eum facere non debuisse divinae senten- CAPUT III.
tiae justus exitus indicavit: Ergo alio quodammodo VERS.1-4. — « Fidolis sermo : Si quis episcopa-
etiam ipse deceptus est. Inexpertus enim divinae « tum desiderat, bonum opus desiderat. Oportet
severitatis in eo falli potuit, ut veniale crederet esse « enim episcopum irreprehensibilem esse, unius
oommissum; sed dolo illo serpentino quo mulier se- « uxoris virum, sobrium, ornatum, prudentem» pu-
ductaest^nullomodoillumarbitrorpotuisseseduci. 0 « dicum, hospitalem, doctorem, non vinolr.ntum,
Salvabitur autem. Quasi dioat: In Ecclesia non « non percussorem, sed modestum, non litigiosum,
debet mulier docere; sed tamen salvabitur per fi- « non cupidum, sed sus domui bene praepositutn,
liorum generationem, sipermanserintinfidi, [Haimo] « filios habentem subdifos cum omni castitate. »
id est augmentum salutis habet, si filios gencrat Fidelis, id est verus, sermo est iste quem dixi, et
Deo quotidie instruendo, ut maneant in fide et di- quem dicturus sum : Siquis, etc. Dixit quod vir po-
lectione Dei ei proximi; et sanctificatione, quam in iest praeesse et determinat quis, scilicet qui deside-
baptisrao perceperunt, cum sobrietate, id est tem- rat operari et prodesse multis, non superbe domi-
perantia conlra acslum vitiorum. Vel ita, salvabitur nari, sed qui sit irreprehensibilis. Et hoc est quod
autem. Quasi dicat: Et si mulier fuerit causa pec- ait: Si quis desiderat episcopatum, bonum opus de-
cati, tamen salvabitur, non solum virgo et conti- siderat, [Hieronymus] opus vere, non dignitatem;
(21) Aug. super Genesim. (23) Id., in psal. xxxiv.
(22) August., De civit. Dei.
laborem, non delicias; non crescere fastigio, sed A titiam sacerdotum. Ornatum virtutibus, vel motu,
humilitate decrescere; ut fiat servus et minister etincessu, et habitu, et sermone communi. Pudi-
hominum propter Christum, ut etiam intermissa cum, id est verecundum. Hospitalem, scilicet qui
Rachele decora facie, sed non rclicta cum Jacob in hoc ante consuevit. Doctorem, scilicet qui habet
intret ad Liam, oculis lippam, et de monte cum gratiam docendi, quia innocens absque sermone
Moyse descendat ad campos.id est de otio contem- conversatio quantum exemplo prodest, tantum si-
plationis ad laborem actionis. (24) Non enim sic lentio nocet; nam latratu canum et baculo, lupi
esse debet quisque otiosus, ut in eodem otio utili- arcendi sunt. Unde : Maledictus canis non valens
tatem non cogitet proximi; nec sic actuosus, ut latrare. Non vinolentum, qui hoo frequenter agat,
contemplationem non requirat Dei. In otio non iners quia venter aestuans mero cito despumat in libidi-
vocatio delectare debet, sed vel inquisitio, vel in- nem. Noe ebrietate nudavit femora sua, Lot quem
ventio veritatis, ut in ea quisque proficiat, et quod Sodoma non vicit, vina vicerunt. Non percussorem,
invenerit alteri non invideat. In actione vero non id est ita irascibilem et perturbati sensus, ut per-
amandus est honor in hac vita sive potentia, quia cutiat qui debet esse patiens, ut eum sequatur qui
omnia vana sunt sub sole, sed opus ipsum quod per posuit dorsum ad flagella,id est Christum. Sed mo-
eumdem honorem vel potentiam fit, si recte et uti- n destum, qui modum animi servet. Non litigiosum,
liter flt, scilicet ut valeat ad salutem subditorum. scilicei qui hoc soleat facere. Nihil enim impuden-
Ideo ait, si quis episcopatum desiderat, bonum tius est arrogantia rusticorum, qui garrulitatem au-
- opus desiderat. (25) Exponere voluit quid sit
episco- ctoritatem putant, et parati ad lites in subjectos
patus, quia nomen est operis non honoris.Graecum tumide intonant. Non cupidum, ut apostoli qui
enim est, etinde ductum vocabulum: quod ille qui praeter victum et vestitum nihil queerebant. [Hairao]
pracficitur illis quibus praeficitur superintendit cu- Morbo cupidiiatis pene omnes laborant, ideo praeci-
ram eorum scilicet gerens. Scopos enim intentio pit episcopum non esse cupidum, quia iacile a
est, inde episcopus Latine superintendens dicitur, justo deviaret. Domui sux, id est familiae, bene
ut intelligat se non esse episcopum qui praaesse di- prxpositum, non ut opes augeat, vel hujusmodi alia
lexerit, non prodesse. Episcopatus enim est super faciat, sed ut quod populis praecepturus est: prius
suam et aliorum vitam intentio. Itaque a studio autem domesticis exigat sic, scilicet filios habentem
cognoscendae veritatis nemo prohibetur quod ad subditos in omni castitate, ne imitcntur filios Heli
laudabile pertinet otium. Locus vero superior sine qui in vestibulo templi cum mulieribus dormiebant,
quo regi populus non potest, et si ita teneatur et et religionem prredam putantes quod in hostiis erat,
administretpr ut decet, tamen indecenter appetitur. in suas delicias convertebant.
Ideo otium sanctum quaerit charitas veritatis, nego- C VEBS.5, 6. — « Si quis autem dbmui sure prae-
tium justum suscepit necessitas charitatis, quam « esse nescit, q.uomodo Ecclesiae Dei diligentiam
sarcinam si nullus imponit, percipiendae atque in- « habebit ? Non neophytum, ne in superbiam cla-
tuendae vacandum est veritati; si autem imponitur, « tus, io judicium excidat diaboli.Oportetautem et
suscipienda esi propter charitatis necessitatem; « illum testimonium habere borium ab his qui foris
sed nec sic deserenda est delectatio veritatis, ne « sunt, utnonin opprobrium incidat, et in laqueum
subtrahatur ipsa suavitas, et opprimat ista necessi- « diaboli. Diacones similiter pudicos, non bilingues,
tas. [Augustinus] Qualis autem episcopus debeat « non multo vino deditos, non turpe lucrum se-
esse, describit subdens: Oportet. Quasi dicat: « ctantes: habentes mysterium fidei in conscientia
Opus est quod quis in episcopatu desiderat, ut au- « pura. Et hi autem probentur primum, et sic mi-
tem bene operari possit, oportct episcopum, id est « nistrent, nullum crimen babentes. Mulieres simi-
eum qui eligitur ordinandus, irrepreliensibilem esse. « liter pudicas, non detrahentes. sobrias, fideles in
Idem est quod ad Titum dicit, sine crimine esse. « 914 omnibus. Diacones sint unius uxoris viri,
[Hieron]. Res pene contra naturam est, ut aliquis « qui filiis suis bene praesint, et suis domibus. Qui
sit sine peccato ; sed hoc ita vult intelligi, irrepre- « enim bene ministraverint,gradum bonum sibi ac-
hensibilem, id est non obnoxium rcprehensioni, ut n « quirent, et multam fiduciam in fide quaa est in
talis eligaiur cujuscomparationecaeterigrexdican- « Christo Jesu. Haectibi scribo, fili Timothee, spe-
tur. Unius.uxoris virum, id est monogamum post « rans me ad te venire cito. Si autem tardavero,
baptismum, si enim et ante baptismum conjugem « ut scias quomodo oporteat te in domo Dei con-
habuit quae obierit, non ei imputatur cui prorsus « versari, quae est Ecclesia Dei vivi, columna et
novo nec stupra, nec aliqua quae ante fuerunt ob- « firmamentum veritatis. Et manifeste magnum est
sunt. Sobrium. Nam ei ministri templi prohiben- « pieiatis sacramentum, quod manifestatum est in
tur vinum et siceram bibere, no cbrietate graventur « carne justificalum est in spiritu, apparuit ange-
corda eorum. Et ut sensus vigeal sempcr et lenuis «lis, praedicatum cst gentibus, creditum est in
sit. Prudentem in omnibus agendis. Hoc dicit con- « mundo, assumptum est in gloria. »
tra CQSqui sub nomine simplicitatis excusant stul- Si quis autem. Quasi dicat: Oportet domui suae
(24) August. de civ. Dei. (25) Id., in Enchir.

345 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. I AD TIM. 346
esse bene praepositum. Si quis atttem prxesse nescit A j in infimo gradu sunt.vultessesinecrimineutmun-
domui sux minori, de qua et familior cura sit,r/uo- da sit Ecclesia. Sed Cataphryga; oecasione horum
mor/ohabebit diligentiam Ecclesix Dei, quoe major verborum, quia scilicet ubi, de diacOnis agit, de
est ubi tot et alieni sunt? nulio modo,[Haimo] Non' mulicribus loquitur, dicunt diaconas tlebcre ordi-
neophytum, id est rudcm novitcr renatum, noviter nari : quod contra auctoritatem est. Diacones, post
conversum.Hoc tam manifestum tcstimoni um pauci i interpositiohem de mulicribus, itcrum dc diaconis
custodiunt.fHieron.] Nam heri cathecumenus, ho- dicit: Diacones sint viri unius uxoris, quam Deus
die pontifex est: heri in theatro,hodie in Ecclesia; ; decrevit homini, cum qua benedicitur, non cum
vespere in circo,hodie in altari; dudum fautor hi- secunda.Qui bcnc prxsent filiis suis el domibus suis,
strionum, nunc consecrator virginum,[Ambrosius] \ id est familiis,quia tales bcno ministrabunt in Eccle-
Quare autem non neophytum, supponit. Ne ela- sia, quod utique maghum est. Qui cnim bcne mini-
tus in ju/)er6iam,prrecrcterisdlgnioremseputansno- slraverent acquirent sibi gradum excellentiorem, sci-
vitate potestatis inflatus.quasi eo indigeat religio,, licet ut episcopi fiant, bonum,scilicct utilem sibi et
incidat injudicium diaboli, id est ruat per arrogan- aliis hominibus,et mtiltam fiduciam, oetemae gloriae.
tiam sicut diabolus. ]IIieron.] Ncscit enim momen- Et hoc in fide,id est perfidem,r/uj;c.sf inChristoJesu.
taneus sacerdos humilitatemetmodospersonarum, , n Haec tibi scribo, fili Timothee, sperans me cito ve-
vel seipsum continere ; non jejunavit, non flevit,', nire ad te. Tamen haec quoe scribo adeq sunt ne-
non se correxit,non pauperibus erogavit. In arro- cessaria. Si autem tardavero, scribo hrec, ut scias
ganiiamquae esi ruina diaboli incidunt, qui puncto> quomodooporleat te com>erjart,secundum diversita-
horae necdum discipuli fiunt magistri. Oportetautemx tes singulorum,in domo Dei, ideo caute in ea agon-
illum testimonium habcre,non soluma fidelibus, sed1 dum est, quia domus Dei est, quceest Ecclesia, sci>-
etiam ab his qui foris junf.id cst ab infidclibus.Haec3 licct multorum convbcatio ad unius Dei cultum :
clausula congruit principio,scilicet irreprchensibi- tanto cautius in ea agendumest,quiaubi multi sunt.
lem eum esse oportet.non solum a domeslicis, sed1 Ecclesia, dico, Deivivi,et ita inillisest vita.quae est
etiam ab alienis scilicet Judrcis, gentilibus, haere- columna tieritati*,scilicet in so beno sustinens veri-
ticis, ut qui religioni detrahunt,ejusvitae detrahere i tatem ne corruat, licet tribuletur, et firtnamcntum,
non audeant. Qualis ergo descriptusestoportetcpi- - id est fulcimentum jam nutcntibusct ruituris.[Hai-
scopum esse,uf non incidat in opprobrium, id est inl mojQuod patet, qui pro Christo tot sustinet. Et
contemptum apud infideles vel fideles,ct,sicincidai t in Ecclesia sacramentum, id est Christus secundum
tn laqueum diaboli, id est in odium,et in alios dia- deitatem occultus. Sacramontum cnim dicitur res
boli laqueos.Diaccmcs,ete. Hic describit quales de- occulta, id est mysterium. Sacramentum ergo hic
beani esse diacones. De presbyteris tacere videtur,, C appellatur Verbum Patris, quod in natura divinita-
sed nomine episcopi eos comprehendit.[Haimo]Nisi i tis in qua Patri est aequale invisibile manot.Et hoc
enim episcopos pro presbyteris acoiperel, non deB sacramentum est causaptetatij,id est totius sanctoB
eis dimitteret, descendens ad diacones, de quibuss religionis, et veraBculturae:etideo cautius servanda
ait: Diacones oportet esse pudicos non bilingues, utt est Ecclesia. Et hoo sacramentum estmagnum,quia
qui seminant discordias, non multo vino deditos, id1 maghitudinisejusnonestfinis,ct»tani/eJtemagnum,
est ebriosos, non turpe lucrum sectantes, ut qui fre- quia apparuit per praedicationem.et per multamira-
quenter hoc aguni. [Ambrosius] Turpe lucrum estt cula. Quod sacramentum, etsit invisibile in se,
emere.et pluris vendere.Turpe est huio professionii manifestum est Ecclesiae. [Ambrosius] Ne ergo sis
quaestibus studere. Habentes mysterium fidei, scili- ei negligens pro qua tantum fecit. Manifestatum,
cet ut sciant quod de fide aliis est occultum. Illos,i, dico, in carne assumpta. Sacramentum quod est
dico,manentes tn conscientia pura Et hi autem pro- Christus in carne,dicit manifsstatum. Natus enim
bentur prtmum,quia non simpliciter aii bi,sed ait,;, homo Filius Dei, qui in secreto erat apud Deum,
et hi. In hoc innuit episcopos probandos esse. Et't opere et praadicatione declaravit se creaturae. Et
sic, id est tales inventi, scilicet nullum crunen ha-- est sensus : Manifestum est in carne, id est operi-
bentcsministrent. Mulieres, loquens de diaconis in-- n bus et virtute in carne, ostensis claruit quis esset
terserit de mulieribus ordinandorum, docens qua- qui erat in carne, et justificatum est Spiritus, id est
les debeant esse. Ait ergo : Mulieresordinandorum, , sanctus et justus ostensus est, quia de Spiritu
similiter oportet esse pudicas,mente et corpore, nont sancto conceptus est. Quod etiam apparuit angelis,
detrahentes,ut saepe faciunt mulieres.JOortVw,fideless qui ex eo profecerunt.quod hic factum est.(26)Non
in omnibus dictis et factis, quia si malae sunt, viri•i enimin Deo tantum innotescit angelis quod abscon-
eis regendis necessarii non sunt tollendi. Et" nolaa ditum est, verum etiam hic eis apparet cum effici-
quod cumsanctumpraecepit creari episcopumetdia- ,- tur atquc propalatur. [Ambrosius] Idcp dicitur ap-
conum,utique plebem non vultdisparemessejuxta i paruisse angelis homo Christus,non ,jam in forma
id auod Dominus ait: Sancli estole, quoniam egoo humilitatis, scd in poteslate ;qui cnim prius humi-
sanctus sum (Lev. xi). Ideoque etiam mulicres quae c lis visus cst pcr carncm,devicta mortein majestate
(26) August., super Genesim.

apparuit,qui natus ut homononerattaniumhomo, A Prohibentium. Quasi dicat: Loqueniium menda-
ut agnosoentes angeli mysierium quod prius latuit ciura, dico, ut hoc, scilicet prohibentium nubere,
declaratum in carne, genu illi flectentes.quasi gra- id est nuptias oelebrare.quasidicuntesse institutas
tias agant, quia veritatem didioerunt. Prsdicatum a malo auctore, et praecipientium abstinere a cibis,
est genlibus. Ecce item magum. Et creditum est, quasi immundis :non causacastigationis corporum,
manens in muno"o,utperfidia mundi veniam erroris sed ui videantur abstinentes et boni. (27) Quos ci-
mereri non possit,sicut Dominus dicit de Judaeis : bos, non ut illi mentiuntur principes tenebrarum
Si non venissem et locutus eis fuissem, peccatum non cavere, sed Deus creavit. Haec doctrina Dei est.
haberent: nunc autem excusationem non habent de illa dsmonorium est.Creavit, dico, ad percipiendum
peceatis (Joan.xv). Et assumptum est, de hac morta- cum gratiarum actione,id estut homo propter quem
litate tn gloria, nt sit super omnem creaturam ha- omnia creata sunt, peroiperet, et jnde gratias age-
bens nomen quod est super omne nomen, cui flec- ret.Creavit or/ peraptenrium.dico, fidelibus et his qui
titur omne genu (Philipp. n). noverunt veritatem, id esi, his qui beue credunt de
CAPUT IV. cibis, et qui quod credunt inielligunt, quod non
VERS.1-8. — « Spiritus autem manifeste dicit, omnes. Veritatem, dico, hanc scilicet quia omnis
« quia in novissimis temporibus discedent quidam T>creatura Dei bona est, in sui natura et nihilrejicien-
« a fide, aitendentes spiritibus erroris et doctrinis dum est quod percipitur, id est quod solet percipi,
« dsmonioruminhypocrisi.loquentium mendacium cum actione gratiarum. Testamenio Veteri ubi cibi
"« et cauteriatara habentium suam conscientiam, quidam carnium prohibentur,non estcontraria ista
« prohibentium- nubere.abstinere a cibis quos Deus sententia. Ibienim qusdam animalia diota fuerunt
« creavit ad percipiendum cum gratiarum actione immunda, non natura, sed significaiioue, ut verbi
« fidelibus, et his qui cognoveruni veritatem. "Quia gratia, si de porco et agno requiratur, utrumque
« omnis creatura Dei bona est.et nihil rejiciendum natura mundum est, quia omnis creatura Dei bona
« quod cnm gratiarum actione percipitur. Sahctt- est.Omnia quippe qus naturaliasuntin ordine suo
« ficatur enim per verbum Dei et orationem. Haeo bona sunt; quadam tamen significatione agnus
« proponens fratribus, bonus eris minister Christl mundus, et porcus immundus dicitur.
« Jesu,enutritus verbis fldeiet bonae doctrinsquam Et vere nihil rejiciendum est. Sanctificatur enim
« assecutus es. Ineptas autem et aniles fabulas de- cibus, ne diabolus per eum noceat, id est sanctus
« vita Exerce autem teipsum ad pietaiem. Nam sit cibus et salubris.non noxius anims vel corpori.
« corporalis exercitatio ad modicumutilitisest.Pie- per verbum Dei, id estper Filium.per quem creavit
« ias autem ad omnia utilis est. promissionem ha- Pater, ef orationem. Verbum enim sanctificat, et
« bens vitee quae nunc est, et futurae. C oratio impetrat. Diabolusvero per cibum tentat.
Spiritus auiem. [Ambrosius] Quae sibi Spiritus Hxc, quae dixi de creaturis et de nuptiis, prxpo-
sanctus revelaverit ad instructionem et cautelam nens, id est anteponens. Vel praeponens; id est
Ecclesis non tacet,dicens futuros pestiferae doctri- publice ponens, fratribus,bonus eris, re et opinione
nae viros ut praemonita Ecclesie sit sollicita ne ab minister Christi lesu, qui bene potes hoc facere.
hujusmodi hominibus circumveniatur.Quasi dicat: Tu, dico enutritus ab aliis verbis fidei pt bonx do-
Ita digna est domus Dei,sed Spiritussanetus mani- ctrinx, in moribus qiiam etiam tuo studio astecu-
feste dicit, mihi m corde : Quia in novissimis tem- tus es ab infantia. Hso prspone. Ineptas autem
poribus, contra qus modo amplius vigilandum est, fabulas, [Haimo] ubi neo aptitudo est, et inanes,
quidam, scilicet notabiles, discedent a fide, unde sciHcet qus sunt sine fructu, et sl ibi videatur
supra : nisi venerit discessioprimum, et ideo curam esse ratio ut in legaiibus. Vel, aniles, scilicet quas
domus Dei ne deponas, cum adeo sit sublimis, ut solent anus narrare juvenculis, devita. Et quia non
supra dictum est. [Ilaimo] Discedent quidam,dico, sufficit illa vitare,nisi vera confirmet,addit: Exerce
attendentes, quasi oupide, spiritibus erroris, quia in autem. Quasi dicat: Illa prspone fratribus, sed
illis magni spiritus loquuntur, et doctrinis, non exerce teipsum adpietalem, id est ad cultum et ad
quidem bominum, sed dsmoniorum, ie esi homi- [) religionem omnipotentis, et ad opera miserioordis.
num daemonia habentium. Homimm, dico, loquen- Nam, etc. Quasi dicat: ideo de pietate moneo, quia
tium mendadum in hypdcrisi, id esi in simulata re- corporalis exercitatio, in qua te fatigas, jejunando.
ligione ut magis decipiant, et habentium suam con- vigilando. abstinendo, qus sunt frena carnis, ad
scienliam cauteriatam, id est corruptam prava co • modicum est utilis, nisi huio addatur pietas. [Am-
giiatione, et adustam igne malre ooncupiscentis.et brosius] Ad hoo enim iantum valet, ut quaedam
signo mendacii aperte notabilem,ut omnes oaveant. faoiat vitari vitia, quibus vitatis careat poena illis
915 Est enim cauteriura vel cautere, ferrum, a debita sed non omni. Pietas autem qus operatur
cavando dictum, rjuo corrumpitur et uritur cutis. bona fratribus, valet ad promerendum Deum. Om-
Et ut de multis mendaciis queu in hypocrisi loou- nis ennim summrdisciplins Christians in pietate
turi sunt, aliqua exempli causa ponantur, subdit; et misericordia est.quam aliquis sequens si lubri-
(27) August., eontra Faust.

cum carnis paiitur, sine dubio vapulabit, sed non A j ceant. Et doce, nescientes ut similiter faciant, et
tamen peribit. Si quis autem solum exercitum cor- haec ita mature fac, quod nemo contemnat odolescen-
poris habuerit, perennes pcenas patietur.Nota quia tiam tuam, sed csto exemplum fidelium, ut videntes
ex his verbis datur intelligi quod vigiliis, jejuniis, tuam conversationem exemplo tui proficiant. Esto
et operationibus, Timotheus exercebat se, non exemplum, dico, tn verbo, ut tuo exemplo caute
adeo intentus operibus misericordire. Pietas autem. loquantur, et in conversatione honcsta inter alios
Quasi dicat: Exercitio corporis parum utilis est, in charitatc Dei et proximi.tn fidc etcastitate, men-
sed pietas, qua scilicet aliquis salutis omnium stu- tis et corporis.[Ambrosius]Monet eum ut profei-tus
det, est utilis ad omnia, in hoc scilicet quem, ejus per omnia exemplum esset aliis, ut in adole-
habens,id est quia habet pietas, promusionem vitx scente mirabilis videretur et gravis disciplina, ut
quxnunc est, ut hic bonis abundet spiritualibus, et actus ejus excusarent aetatem, et non qUasi juve-
temporalium sufficientiam habeat, ef futurx, ut in nis, sed quasi senior haberetur, et erubescerent
futuro vitam habeat aeternam. (28). Unde Dominus majores natu, si non se exhiberent juxta formam
in Evangclio ait: Accipient in hoc sxculo septies hujus conversatione et moribus graves. Ut autem
tantum,id est multiplicationem divitiarum, et glo- haec possis servare, dum venio, attendc lcctioni, ut
riae, cf in futuro sxculo vitam xternam (Matth. xix). n Scripturas intelligas, et, post lectionem attende
Nen enim nos deserit etiam in temporalibus neces- exhortationijam volentium,ef doctrinx nescientium.
sariis, sicut ipse ait: Primum quxrite regnum Dei: [Haimoj Quod debes, quia ad hoc constitutus cs.
et hxc omnia adjicientur vobis (Matth. vi). Ideo Et noli negligere gratiam, episcopatus, qux in te,
ait, habens promissionem vitae, quae nunc est, et qux tibi dala est per prophetiam, id est sanctorum
futurae, soilicet habens hic divitias et gloriam, et electione.in qua ex praeteritis videntur dicere qua-
in futuro vitam aeternam. Unde Salomon in Can- lis futurus sit [Ambrosius] Prophetia ergo est qua
ticis : Lxva ejus sub capite meo, et dextera illius eligitur quasi doctor futurus idoneus. Ne ergo
amplexabitur me (Cant. n). Unde etiam alibi de ipsa facias eam irritam, ne inobediens sis his quibus
Sapientia idem ait: In dextera ejus anni vitx, et in caput inclinasti. [Ilaimo] Vel prophetiam hic vocat
sinistra ejus divitix et honor (Prov. m). inspirationem Spiritus sancti,per quam praesciebat
VERS.9-16.—« Fidelia sermo et omni acceptione quid de hoc et de caeteris esset acturus. Ideo ait :
« dignus. In hoc enim laboramus et maledicimur, quae data est tibi per prophetiam, quia prophetiae
« quia speramus in Deum vivum qui est Salvator spiritu revelante cognovit Apostolus Timotheum
« omnium hominum, raaxime fidelium. Praecipe esse dignum episcopali honorc. Data est per pro-
« hsc et doce. Nemo adolescentiam tuam contem- phetiam, dico, cum impositione manuum presbyterii,
« nat; sed exemplum esto fidelium in verbo, in '" pro, presbyterorum. Singulare pro plurali posuit,
« conversione, in charitate, in fide, in castitate. quia minns tribus esse non possunt, et vocat pre-
« Dum venio, attende lectioni, exhortationi, et do- sbyterum episcopum. Vel ideo singulariter dicit
« ctrinae. Noli negligere gratiam quae in te est.quae presbyterii, quia unus imponit manum, caeteris
« data est tibi per prophetiam cum impositione assentientibus. Manus autem impositiones sunt
« mannum presbyterii. Haec meditare, in his esto, quibus addunturverbamystica,quibus confirmatur
« ut profectustu' smanifestus sit omnibus.Attende ad hoc opus electus auctoritatem accipiens, teste
« enim tibi et doctrinae, insta in illis. Hoc enim conscientia sua, ut audeat vice Domini sacrificia
« faciens, et teipsum salvum facies, et eos qui te Deo offerre. Vel secundum aliam litteram, cum iml
« audiunt. » positione manuum presbyterii, quia presbyterium est
Fidelis. Quasi dicat: Pietas habet promissionem causa cur manus imponant. Vel quia impositio
vitae hujus et futurae, etiste jermo, de pietate, est manuum dat presbyterium ordinato. Et hssc prae-
fidelis, id est verax, et omni acceptione dignus, quia dicta ad officium tuum pertinentia meditare, quia
utilis est quod in me ostendo. In hoc enim, vel, ad haec electus es, in his esto, id est haec exsequore
autem.intendentes quod pieta3 habct promissionem assiduo actu, ita, scilicet ut profeclus tuus mani-
vitae hujus et futurae, laboramus et maledicimur, in £) festus sit omnibus, id est ut nullus ignoret te omni-
est opprobria patimur, scilicet quia speramus in bus proficere. Et ut proficias, attende, non dico
Deum vivum,id est sicut Deus promisit qui dat vi- doctrinae ettibi,sed tibi et rZocfrtnaj,id cstprimum,
tam, qui est Salvator omnium fwminum; cum ju- qualiter vivas.et deinde qualiter doceas. Et tnjfa in
mentis enim salvat carnales corporali salute, qui illis, quae tibi et aliis valent. Hxc enim faciens et
solem suum facit oriri super bonos et malos teipsum salvum facies, et eos qui te audiunt.
(Matth. v), Salvator est omnium, dico, et maxime CAPUT V.
fidelium, quos salvat hic, et in futuro secundum VERS.1-10. — « Seniorem rie increpaveris, scd
corpus etanimam. Prxcipe. Quasi dicat : Fabulas « obsecra ut patrem, juvcnes ut fratres, anus ut
devita, exerce te ad pietatem.et praecipe scientibus « matres, juvenculas ut sorores in omni castitate.
hxc eadem, scilicet ut fabulas vitent, et se exer- « Viduas honora, quae verae viduae sunt. Si qua au-
(28) Aug. in psalmo CLXIV

331 PETRI L0M6ARDI 352
«tem vidua fllios aut nepotes habei, discai primo A gubernaverit justum est etnecesse ut propinqui sui
« domum suam regere, et mutuam vicem reddere ei necessaria ministrenr. Si vero desolata est et
« parentibus. Hoo enim acceptum est coram Deo. vera vidua, suscipi debet in Ecclesia. Qus autem
« Qus autem vere vidua est et desolata speret in vera vidua sit describit, et bsc est diffinitio vers
« Deum, et instet obsecrationibus, et orationibus viduae. Quasi dicat : Veram viduam recipe, haec
« nocte et die. Nam quae in deliciis est, vivens autem,vera est, quae vere vidua cst et desolata spe-
« mortua est. Et hoc praecipe ut irreprehensibiles rat in Deum, et inslat obsecrationibus et orationi-
« sint. Si quis autem suorum et maxime domesti- bus nocte et die. Vere vidua et desolata, vel a suis
« corum curam non habet, fidem negavit, et est contempta sperat in Deo. Videns enim se ex nulla
« infideli deterior. Vidua eligatur non minus sexa- parte habere suffragium toio animo devota Deo, de
« ginta annornm. quae fuerit unius viri uxor, in quo solo sperat auxilium vitae ei salutis. Nam, etc.
« operibus bonis testimonium habens, si filios Quasi dicat : Illa quae sperat et instat, vera vidua
« educavit, 219 si hospitio recepit, si sanctorum est, nam alia non. Et hoc esi quod ait,i\am qux in
« pddes lavit, si tribulalionem patientibus submi- deliciis, hujus mundi est, vivens, communi vita
« nistravit, si omne opus bonum subsecuta est. » mortua, estin anima. Viduam talcm esse debere
Seniorem. Quasi dicat: Et si instandum sit, ta- n significat.ut osiendat se ideo secundas nuptias con-
men cum discretione. Et qualiter seniorem? scilicet tempsisse ut instaret disciplinae Dominics. Si enim
state vel moribus. iVeincrepaveris proprietatis ho- sub nomine vidus deliciis velluxuriaevacet, vivens
-norem, ne iridigne ferens se a juniore correctum mortua habenda est.quia genus imposturs est hono-
magis exaspecatur, quam proficiai. Sed obsecra ut rem vidus habere velle,et non obsequi Deo.et aliud
pafrem,[Ambrosius) ut facilius suscipiat admonitio- agere.et aliud profiteri.cum profiteatur religionem.
nem. [Haimo] Potest enim commonitus veteti ne Ei his viduis prxcipe, hoc ui non sint in deliciis,
postea corripiatur : quod turpe est seniori. Senior et ut sint irreprehensibites, quia non est eis occasio
tamen stultus, ut aii beatus Gregorius,vehementer mundi tantam diiigentiam actuum vel morum. Vi-
est increpandus. lAmbrosius] Juvenes obscra uf duam vuli habere, ut reprehendi non possit.Amota
fratres, scilicet cum affectu dilectionis, ut videntes enim a spe mundans conversationis et corporis cu-
amoris causa se oommoneri, facilius se corrigant; randi officio, ad Deum se contulit, ut probabilem
anus ut matreSi ut «um miti sermone dooeantur, et agat vitam. Sublatis enim occasionibus mundi quae
«ic honoriflce proflciant; juvencuias ut toreres, ut aditus solent aperire peccatis, potest bona conver-
prompte pbssiot bbn» conversatioiiis susoipere di- satio incolumis permanere. Si quis autem. Quasi
oiplinam. Et hrec fac %n wnnt castitate, ut nec nu- dicat: Vera vidua.si domum habet, eam regat; si
tus contra eas flat.In alloquio juvenculorum recte C autem hoo negligit, infideli deterior est: et hocest
juvenis de castitate monetvr. Viduas qux tamen quod ait: Siquis autem non habet curam suorum et
verx vidux sunt, id est sicut a viro iia a mundi maxime domesticorum, ut sunt patres, et fratres.et
amore desiituts, honora, sumptibus Ecclesis sus- hujusmodi,/Wem denegavit, operibus, et si non ver-
tentando, et solatiis fovendo. Si qua autem. Quasi bis, quia proximum non diligit, cf ejf deterior infi-
dicat: Veras viduas honora, non tamen omnes ve- deli, quia hic nondum veritatem novit vel promi-
ras.sed potiua si qua vera vidua habet filios aut ne- sit (29). Et nota quod ait, domesticorum, quitam
potes, primum discat regere domum suatn, in quo domestici cuique sunt ut parentes filiis, vel paren-
probabitur.ut tunc demum digna sitvidua Ecclesi» tibus filii. Ideo ipse magister sanctorum insinuans
nuncupari. Prsire eriim debent merita, ut debitus quod a piis filiis oura impendenda est parentibue,
honor tribui videatur. Et mutuam vicem reddere pa- de seipso exemplum conslituit,quando de cruce ma-
rentibus, qui eam aluerunt. Ideo debet hoo faccre, trem Joanni commendavit, et alierum pro se quo-
id est quia hoc, scilicet parvulos regere, non solum dammodo filium ei providit (Joan. xix). Vidua ut
in Ecclesia servire, acceptum esl coram Deo. Qux jam dictum est vera et desolata, eligatur, qus Ec-
autem. Quasi dicat : Qus habet filios, eos regat. clesis pascatur alimoniis. Et si hujus statis sit,
Qux autem vera vidua est et desolata, id est non est rj scilicet non minus quam sexaginta annarum, in qua
habens domum, jperef, id est sperare debet,tn Deo, state exsiinctus est fomes libinis, et qux fuerit
id est recipi debet in Eeclesia. Ef instet, id est in- uxor unius viri, propter supradictum sacramentum
stare debet obsecralionibus,qum sunt pro remotione in operibus bonis testimonium habens, si filios educa-
totius mali, et orationibus, qus sunt pro adepiione vit fideliter, jt hospitio recepit pauperes, Jt fatiif
bonorum, nocte ac die. Nam si aliter facit, mortua pedes sanctorum prsdicatorum, quos tuno suscipere
est. Unde subdit: Nam, etc. Et debet esse irrepre- periculosum erat. Faciamus hoo invicem humiles,
hensibilis tantum, et addidit, et hoc prxcipe, etc. quod humiliier fecit Excelsus. Magna est in hoo
Vel ita, qus autem. Viduam filios vel nepoies ha- commendatio humilitatis.Et faciunt hoc sibi invicem
bentem non facile admittendam ad stipendia Eccle- fratres etiam in ipso opere visibili : et qui manu
sis docuit, quia et si pie et sollicite domum suam non faoiunt, corde faciunt, multo etiam melius est
(29) Aug., super Joannem.

ut etiam manibus fiat, nec dedignetur quod fecit A l scd simul cum praedictis malis, ef otiosx discunt
Christus facere Cbristianus. Qui enim ad pedcs fra- circuire domos, non solum otiosx, sed et verbosx et
trum inclinatur, ei incordevelexcitatur, vel sijam curiosx, loquentes qux nm oportel, scilicet turpia,
inerat confirmatur humilitatis affectus. Et jt sub- religioni nocentia. Ne ergo haec mala contingant,
ministravit patientibus trtbulationem in carcere, vel i>0/ojuniores viduas nubcre; qnod bonum est, et
hujusmodi. Quid per singula? Si omne opus bonum filios procreare; et hoc item bonum esti et matres
subsecuta est humiliter. familias esse; et hoc item bonum cst. [Ambrosius]
VEBS.H-18. — « Adolescentiores autem viduas Et quare hoc dixerit, pandit, subdens: et sicnullam
« devita. Cum enim luxuriatae fuerint, in Christo occasionem maledicti, id est maledicendi, dare ad-
« nubere volunt, habentes damnationem, quia pri- versario, id est infideli, quod est ei in gratia, id
« mam fidem irritam fecerunt. Simul autcm et est quod adversario gratum est. Eicnimgratumest
« otiosae discuntcircuiredomos;non solum otiosoe, de nobis male loqui,et non sine causa volo ita. (31)
• sed et verbosae et curioss, loquentes quss non Jam enim quwdam, tales post votuui continentioe,
« oportet. Volo autem juniores nubere, filios pro- conversx sunt retro post Satanam , id est ab excel-
« creare, matres familias csse, nullam occasionem lenti illo vidualis vel virginalis caslitatis proposito,
« dare adversario maledicti gratia. Jam enim quae-,n in posteriora respiciendo ceciderunt, et interierunt,
« dam conversae sunt retro post Satanam. Si quis et ideo hujusmodi non sunt rccipiendoe. Sed eiquis
« fidelis habet viduas,'subministretillis, utnon gra- fidelis habet uirZuajjuvencs in domo sua, subminislret
« vetur Ecclesia, ut his quae veraeviduae sunt sulfi- illis qure necessaria sunt, uf non gravetur Ecclesia
« ciat. Qui bene praesunt praesbyteri duplici honore Quasi dicat: Si aliundc non haberent, Ecclesia
«dignihabeantur,maximequilaborantinverboctdo- daret eis, non tamen recipercntur in Ecclesia. Non
« ctrina. Dicit enim Scriptura:Nonalligabis osbovi gravelur, dico, Ecclesia, ut his qui verx viduai sunt
« trituranti. Et dignus est operarius mercede sua.» sufficiat illud quod habet Ecclcsia. Quibene, deho-
Adolescentiores autem viduas, quarum sanguis nore preabyterorum hic agit. Quasi dicat: Illud
fervet, devita, id est nota castitates earum, non us- quod dixi de viduis, observa, et hoc etiam praecipere
que adeo cures ut easEcclesiaealimoniissustentan- de presbyteris, utpresbyteri qui beneprxsuntvitaet
das suscipias. [Ambrosius]Prohibetadolescentulas doctrina, dignihabeantur asubditis, duplici honore,ut
viduasinhac suscipi professione: lubricae enim scilicet spiritualiter eis obediant, etexteriora mini-
aetati facile credi non debet. Cum enim. Quasi di- strcnt. [Ambrosius] Boni enim dispensatores et fi-
cat: Ideo devita, quia hoc saepecontingit, quodcum deles, non solum honore sublimi praeveniri debcnt,
luxuriatx fueriut, idestcum postvotumcontinentiaa sed ct terreno, ut non contristenturindigentiasum-
luxuriosae vixerint in cibis et in aliis, id estcum in 'C ptuum, etgaudeantobedientiaspiritualium.Instan-
deliciis egerint vitam, in Christo, nondico,nubunt, tior enim fit 911 si non humilietur inopia, et
sed nubere volunt. Quasi dicat: Tunc non sit pecca- crescit in illo auctoritas,cumvidet seetiam inprae-
tum nubere. Ipse dico, habentes damnationem, pro senti laboris suifructumpercipere;nonut abundet
fracta fide voti. [Augustinus] Unde subdit: Quia sed ut non deficiat. Tanta enim merces debet esse
primam fidem, id est votum, vel in voto violato ba- evangelizanti regnum Dei, ut non contristetur, nec
ptismi fidem, scilicet quam in baptismo professae extollatur. Necessitatis ergo est accipere unde vivi-
sunt, irritam fecerunt volerido etiam nubere. (30) tur, charitatis est praebere: non tamen venale est
In conjugali quippe vinculo, si pudicitia servatur, Evangelium ut pro his praedicetur. Si enim sic ven-
damnatio non timetuj; sed invidualicontinentiaet dunt, magnam rem vilip'endunt. Accipiant ergo
virginali excellentia virtus muneris amplioris expe- sustentationem necessitafis a populo, mercedem
titur: qua expetita. et electa, ei voto oblata, jam dispensationis a Domino. Non enim a populo red-
non solum capessere nuptias, sed etiam si non nu- ditur quasi mcrces iliis quisibiinincharitateEvan-
bat, nubere velle damnabile est. Voventibus enim gelii serviunt, sed tanquam stipendium datur: quo
virginitatem vel viduitatem, non solum nubere sed ut possint laborare, pascantur, etille duplex honor
etiam velle damnabile est. Quod ut demonstraret D exhibendus est quidem omnibus presbyteris, sed
Apostolus, non ait, cumluxnriatsfuerintin Christo maxime his qui laborant in verbo, id est in exhor-
nubunt, seu nubere volunt. Habentes, inquit, dam- iatione scientium, et doctrina nescientium. Deinde
nationem; et quare, subdit, quiaprimamfidemirri- de exteriori honore probat auctoritate Scripturae,
tam fecerunt, et si non nubendo, tamen volendo ut subdens: Dicit enim Scriplura: Non alligabis os,
voluntatem quae a proposito cecidit appareat esse vel infrenabis bovi trituranii, sbilicet praedicato-
damnatam, sive sequantur nuptiae, sive desint. ribus, id est prohibebis praedicatoribus sumere ne-
Damnatur enim propositi fraus, damnatur fracla cessaria. Et, uiDominusin Evangeliodicit: Dtrynus
voti fides; damnantur tales, quia continentis pri- ejf operarius mercede sua (I Tim.v). Unde vires re-
mam fidem irriiam fecerunt, et omnis hujusmodi paret in labore.
similes sunt uxori Lot, qus retro aspexit. Simul VERS.19-25. — « Adversus presbyterum accusa-
autem. Quasi dicat: Non solum retro respiciunt, « tionem noli recipere, nisi sub duobus aut iribus
(30) Aug., contra Julianum, De sancta viduitate. (31) Aug., ad Julianum.
« tesfihus. Peccantes coram omnibus argue, ut el>tA post haec omnia, manus nemini cito imposueris, id
« casteri timorem habeant. Testor coram Deo elt est non cito ordines, sed saepe proba, etsi sapiens,
« Christo Jesu et electis angelis, ut haec custodiass et si religiosus videatur, et si inconsiderate ordinas.
« sine praejudicio, nihil faciens in alteram partemi Neque communicaveris consensn peccatis alienis, qus
• declinando. Manus cito nemini imposueris, nequeB post ordinationem facit. Firmissima veritas hoc ha-
« communicaveris peccatisalienis. Teipsumcastum i bet quod non nisi consensioneintelligendaesicom-
« custodi. Noli adhuc aquam bibere, sed modico vino) munio peccatorum quam vetat Apostolus, qua quis
« utere propterstomachumtuum.etfrequentestuas s peccatis communicai, sieapalpat,eicumpossitcor-
« infirmitates. Quorundam hominum pcccata mani- rigere et corripere negligit. Etleipsum, qui aliosju-
« festasunt praecedentia adjudicium, quosdam au- dioas, castum custodi. Noli, quia decastitate monuit
«tem subsequuntur.Similiter etfactabonamanifesta i hac occasione immoderatam abstinentiam prohibet
• sunt.et quaealiter se habent, abscondi non possun t.»> quam ipse inierat, quasi dicat: Dico, ut te castum
Adversusautem. Quiasoletqui corripitnonamari, , custodias, tamenno/t adnttcsicut prius ar/uam bibere,
etideo habita occasione facile accusatur,contraboc ' sed utere modico vino; sic enim non nocet castitati.
monet dicens : Aeversus autem presbyterum nolii Utere, dico, propter tuum stomachum, ubi sedes
accipere accusationem, nisi sub duobus aut tribus te-• n aegritudinis, etfrequentes infirmitates scilicet ipsos
stibtts. Duo sufficiunt, si a Deo probata sunt. Hocideo> accessus. Nunc speciale ei consilium dat, ut eum
dicit, quia non facileest accusandapersonatamalti salubri doctrina regat. [Ambrosius] Prudenterenim
ordjnis, ut sit vice Christi. Peccantes autem, id est Deus sibi serviri vult, non utnimietate debiles fiant,
hoc testimonio^.scilicel duorum vei triumconvictos et post medicorum suffragia requirant. Temperan-
peccasse. Vel, peccantes, qui manifesti sunt, argue dumestenim.utsifieri potest coeptum obsequium
coram omnibus ut cceteri, scilioet presbyteri velsub- gradatim provehaiur,potiusquam per inconsideran-
diti timorem habeant. (32) Christum Dominum, et iiam minuatur. Quorumr/amnominum.Quiadixerai;si-
Paulum servum ejus audiamus. Dominus dicit in ne praejudicio nihil facias, determinat ubi praejudi-
Evangelio: Si peccaverit in te frater tuus, corripe il- ciumsitnecessarium,etubinon,dividensbonaetma-
lum inter teet ipsum solum (Matth.xviu). Apostolus lainmanifestaetocculta; quasi dicat: Ideoopusest
dicit: Peccantes, coram omnibus argue. Controversia examinatione, quia sicut sunt qusdam manifesta
hic videtur. Apostolo suo contrarium locutus esse qus non oporiet examiriari, ita quaedam sunt oc-
videtur Dominus, sed nonest, quiaetin illoipselo- culta, de quibus sine prsexaminatione non potest
cutus est. Cbristus ergo utrumque dixit, unumore fieri judicium, Et hoc estquod ait, quorumdam ho-
suo alterum ore sui praeconis. Verum ergo est ali- minum, etc.Velita continua:Ideobibevinum,quia
<
quando illud esse faciendum, aliquando illud. Sed C et si non mox claruerittuabonaintentio, nontamen
discernere debemus quando illud, et quandoillud. poterit abscondi, sicut et in malis. (33) Nam quo-
, Aliquando enim debes corripere peccanteminterte rumdam hominum peccatamanifesta sunt. Manifesta
et ipsum solum, ut Dominus in Evangelio ait; ali- dicit ea, de quibus claram est quo animo fiant. Et
quando coram omnibus, ut caeteri timeant illud. hsc sunt proecedentiaad judicium, quia si ista se-
Et si aliquandoillud,aliquandoilludfecerimuscon- quitur, judicium non esttemerarium. Quorumdam
cordiam Scripturarumtenebimus.atquein faciendo autem peccata, et subsequuntur. [Augustinus] Vel,
non errabimus. Sed dicit mihi aliquis: Quando fa- subsequuntur ad judicium. Subsequuntur illa qus
ciam illud, quando illud? Intendite et videte quid occulta sunt, quia nec ipsa latebunt suo tempore,
quando facere debeamus, sed utinam facere pigri sed palam fient in die judicii, sic et debonis factis
non simus: quando in te peccaverit, corripe eum intelligendum est. Undesubjungit:Stmt7ifer etfacta
inter te ei ipsum solum. Quare? quia in te peccavit. bona qusdam manifesta sunt, ei non est opus pro-
Quid est in te peccavit? Tu scis quod peceavit. bari, cf illa bona quoealitersehabent, idestnonsunt
Quando ergo in te peccavit, id est quando tu scis nota, non pbssunt abscondi suo tempore. De mani-
quod peccavit, tunc secreto argue, ne si publice ar- fesiis ergo jodicemus. Occulta vero Dei judicio re-
gueris, non sis correetor, sed proditor, ut justus f) ] linquamus, quia et ipsa abscondi nonpossunt.sive
Joseph de Maria fecit solus suscipans adultorium. bona, sive malasint.cumtempusadveneritquoma-
Quando autem palam peocaiur.palam arguendum est nifestentur, Vel ita: Et agit tantum de prssentiju-
ut autem presbyter nonaccusetur.Tejfor coramDeo, dioio hominnm quod dicitur discussio.Quasidicat:
Patre et Christo Jesu, qui judicabit ef angelis ejus Ideo opus est examinatione, quia sicut qusdam
electis, ad hoc ut separentbonos amalis, uthceccu- facta sunt manifesta, ita qusdam occulta; et hoo
stodiasqxm praecepi. et qus sequuntur;etsimprde- est quod dicit, quorumdamhominumpeccata mani-
judicio, id est praBexaminatione nihil faeias a justi- festa sunt, et hi non sunt probandi prscedentiaad
tia declinando in aliam partem. Quasi dicat:Ante- judicium, id est ante nota quam veniant ad discus-
quam aliquidiaciaSprsexamina, etabexaminatione sionem; quorumdam autem peccata, specie religio-
non declines iri aliud qua examinatio invenit, et nis teota sunt. Et subsequuntur judicium, quiaper
(32) Aug. in serm, Evang. (33) Aug. in lih. De ser. Dei.

357 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1 AD TIM. 358
discussionam apparent. Similiter autcm el facta A i Discite atne,quia mitis sumelhumiliscorde(Malth.
bona, quaedam manifesta sunt,et non est opuspro- xi). Et non acquiescit ei doctrinx nostrae, qux cst
bari. Et illa bona quae aliter se habeni, id est non secundum pietatem, scilicet quae non facit odiosam
sunt nota, abscondi non possunt in discussione et Christianitatem, iste talis <?jfsupcrbus, superbia
hsc probanda sunt. non ratio ducit eum. Et ideo elatus est non patiens
CAPUT VI. se vinci, quippe cum ad favorem quaerendum in
VERS.1-10. — « Quicunque sunt sub jugo servi confiictum prorumpit, quod a mansuetis et bonis
«dominos suos omni honore dignos arbitrentur, ne vitatur. Et est nihil sciens, de his quoeveritashabet,
« nomen Domini et doctrina blasphemetur. Quiau- et non est efficax, sed languens circa quxsliones el
«temfideles habentdominos, non contemnant, quia pugnas vcrborum,id est inexpcditus ad solvendum,
« fratres sunt, sed magis serviant, quia lideles sunt sed semper circa. Unde recte ait, languens : non
«et dilecti.quia beneficii participes suut.Haecdoce, enim recusando finem penitus moritur, nec ad
« et exhortare. Si quis aliter docet, et non acquie- veritatis scientiam convalescit, sed quasi repetitis
« scit sanis sermonibus Domini nostri Jesu Christi, accessionibus languet circa quaestiones et pugnas
tetei qus secundum pietatem estdoctrins.super- verborum. Qusstio enim erat an aliquis esset ser-
« bus est nihil sciens, sed languens circa qurstio-. vus, cum omnes ex eisdem patribus sint orti, et
« nes et pugnas verborum, ex quibus oriuntur in-' " omnesChristusredemit. ltem,verborumpugnoe vidc-
« vidiae,contentiones, blasphemioe, suspicioncs ma- bantur.quia Doininus dicit : Sifitius vos libcravit,
.« ls,conflictationesbominum mente corruptorum, vere liberi eritis (Joan. vm).Haec enimverbavidentur
« et qui veritate privati sunt, existimantium quae- repugnare verbis Apostoli, scd sensus concordat.
« stum esse pietatem. Est autem quaestus magnus, Ex quibus, scilicet pugnis et qiiretionibus,oriun-
« pietas cum sufficientia. Nihil enim intulimns in tttr invidix et contenliones, quia qui servos habent,
« hunc mundum ; haud dubium quia nec auferre invident et contendunt : et btusphcmix in Dcum,
« quid possumus. Habentes autem alimenta et qui- quia aliena tollit sibi; ct suspicioncs malx, quasi
« bus tegamur, his contenti simus.Nam qui volunt hanc libertatem finxerimusad lucrum,otconflictio-
« divites fieri, incidunt intentationemetin laqueum nes pseudopraedicatorum contra alios, scilicet
« diaboli, et desideria multa inutilia et nociva, qus hominuin mente corruptorum,quorum,scilicetratio
« mergunt homines in interitum et perditionem. corrupta est, el qui privati sunt a veritale, id est a
« Radixenim omnium malorum est cupiditas: Quam vera rerum cognitione, et Scripturarum intelligen-
« quidam appctentes erraverunt a fide, et inserue- tia. Hominum,°dico, exislimantium quxstum esse
« runt se doloribus multis. » piel at em,[Haimo] id est qui ideo opus pietatis faciunt,
Sl § Quicunque. Monet servos non contemnere, C id est praedicant ut lucrum temporale ab auditori-
sed revereri dominos suos, dicens : Et quicunque, bus accipiant, quia pro qurestu praedicant,non pro
et si sint justi, et si sapientes sint, servi sub jugo futuris. Estautem. Quasi dicat: Putantquodpietas
infidelium, quibus videntur superiores, arbitrentur sit quaesfus, sed pietas est longe alius quaestus,
dominos dignos omni honore, bene serviendo eis-(34) quia est quxstus magnus, scilicet aeternus, pietas
Sciendum est quosdam praedicasse communem cum sufficientia, quam habet ille cui sua parva suf-
omnibus in Christo esse libertatem, quod de spiri- ficiunt, quando homo plus non dcsiderat habere
tuali libertate utique verum est, non de carnali, ut quam necesse est:quod decet. Nihilenim nascendo
illi intelligebant : ideo contra eos loquitur hic intulimus in hunc mundum, haud id est nec dubium
Apostolus jubens servos dominis esse subditos. Non est, quia nec moriendo possumus auferre quid, id
ergo exigant servi Cbristiani quod de Hebraeis est aliquid de mundo. Unde Job : Nudus exivi de
dicitur: Sex annis serviaut, et gratis dimittantur utero malris mex, nudus revertar, etc. (Job. i),
liberi (Exod. xxi), quod mysticum esf» Et quare Habentes. [Ambrosius] Quasi dicat: Et si nihil in-
hoc prscipiat Apostolus, subdit : Ne blasphemelur tulerimus, vel ablaturi simus, non tamen omnino
nomen Domini, quasi aliena invadentis, et doclrina abjicienda sunt haec temporalia, sed lutbentes ali-
Christiana, quasi injusta, et contra leges praedicet, n menta et indumenta quibns tegamur liis contenti
sed potius per obsequia servorum fidelium Domini simus, quia qui ultra tendit, malum invcnit. Unde
infideles convertantur. Qui autem habent fideles subdit: Nam qui volunt diviles fieri, [Augustinus]
dominos non contemnant eos, ideo quia fratres sunt, Non, dico, qui sunt divites, sed qui volunt esse,
id est in Christo pares. sed magisserviant, quia fide- incidunt in tentationem et in laqueum diaboli, ipso
les sunl et dilecti Deo, qui domini sunt participes actu.Non est enim genus mali quod non ex cupidi-
beneficii servorum prssentis vel futuri. Hxc de tate aliquando proveniat, quia radix est omnium
servis doce nescientes, et exhortare scientes. Si quis malorum. (35) Et nota quod hoc dicitur his qui
autem aliter docet, scilicet ut omnes sint liberi, et volunt divites esse, et non sunt. Illis autemqui jam
uon acquiescit sanis sermonibus Domini nostri Jesu divites sunt, aliud dicitur in sequenti, scilicet non
Christi, dum ei objicitur Christum dixisse: Reddite superbe sapere, sed dare pauperibus, et addit : Et
Cxsari qux sunt Cxsaris (Matth. xxi). Et item ; incidunt tn desideria multa, qure divitis nutriunt,
(34) Aug. in lib. Qusst. Exodi. (35) Aug. in psalmo cxxxvi.
359 PETKI LOMBARDI 360
inutiiia et nociva: quod pejus est. Et quomodo3 A in miseriis fieri dives, nec pluris est ei mundus
nocent ostendit subdens, : Qux desideria merguntf quam Deus. Cftaritafem Dei et proximi qua penitus
homines in interitum corporum, et perditionem ani- caret cupidus; patientiam, mansuetudinem, quibus
marum. (36)Radixenim generalis omnium malorumt caret cupidus, quia nec patienter fert adversa, nec
est cupidilas plus habendi quam oportet.Hacetdia- alii est mansuetus. Certa. Quasi dicat: Hsc in te
bolus cecidit, et primi homines.Aliquiiibrihabent: : habe pro aliis, ante cerfa certamen, quasi dicat:
Radix omnium malorum esl avaritia, queeproprie estt Assidue certa. Certamen, dico, bonum, scilicet quod
amor pecunaei. Unde et in Graeco habetur philar- prodesi aliis, quasi dicat: Certamen tale certa, ut
gia. Si ergo avaritia habetur in libro, quae proprie; prosit aliis cum discretionefactum.Certamen,dico,
est pecunis amor, cum radix omnium malorumI fidei, scilicet quod pro fide fit, et pro his omnibus.
dicatur, species ponitur pro genere quod est cupi- Apprehende vitam xternam, id est non quaeras nisi
ditas. Ei alibi dicit Scriptura quod superbia estt vitam aeternam : quod debes, quiain cam vocatus
radix omnium malorum (Eccli. x). Quae non viden- es, et non in aliud. Et hoc est quod subdit: In
tur convenire. Sciendum vero utrumqueveredictum i quam habendam vocatus es, et, etiam ideo debes,
esse, si peccatorum genera attendantur. Nullumi quia confessus es jam coram multis testibus, vel in
enim genus pcccati est quod aliquando non prove-- n ordinatione, vel in prsdicatione, bonam confessio-
niat ex superbia, nullum quod aliquando non pro- nem, id est illud quod fides exigit. Prxcipio tibi.
veniat ex cupiditato. Et est utique aiiquis homo> Praecepia dai rectori Ecclesiae magna vigilaniia
qui ex cupiditate sit superbus,et aliquis est qui exi atque providentia. [Haimo] In Timotheo enim
superbia sit cupidus. [Augustiuus] Est enim homoi omnibus successoribus prospector loquitur, quasl
qui non esset amator pecunire.nisiper hoc putaret ; dicat: Non solum exhortor, sed etiam prscipio tibi
se excellentiorem esse: et est qui non amaret *ex- coram Deo Patre, qui vtvificavil omnia, in quibus
cellere.nisi putaret per hoc majores divitias habere. vita est, ita et te, ef coram Jesu Christo, ut eum
Quam cupiditatem quidam appetenles, qui enimi imiteris, qui cum essei sub Pontio Pilato reddidit
pecuniam appetit, cupere appetit, erraveruntafide, , testimonium, scilicet bonam confessionem, id est
omnino Christum deserentes^cftnjeruerunfjerio/o- imminente morte non negavit veritatem, sed quod
ribusmultis. Hocconstat in avaris qui tantoplures i dixerat affirmavit, scilicet se consilium Dei, quae
sollicitudinum cruciatussustinent.quanto amplius i fuit bona et honesta confessio. Praecipio, inquam,
desiderant, vel quae habitu transeunt, vel quaei ut serves mandatum, id est illud quod Deus et ego
habere non possunt, tibi mandavimus, quod est sine macula et irrepre-
VERS. 11-16. — « Tu autem, o homo Dei, hsc > nenjtoi/e.quialex Domini est immaculata,necetiam
« fuge. Sectare vero justitiam, pietatem, fidem,J C habilis est reprehendi. Serves, dico, usque in ad-
« charitatem, patientiam, mansuetudinem. Certai ventum Domini nostri Jesu Christi, id est donec tibi
«bonum certamen fidei, apprehende vitam sternam, t adveniat Christus in morte. QtwmadventumChristi,
« in qua vocatus es et confessus bonam confessio- suis, id est congruis,- temporibus ostendet, sanctis
« nem coram multis testibus. Praecipio tibi coram quibuscunque 6eotuj ef solus potens ; (37) hoc non
« Deo qui vivificat omnia et Christo Jesu, qui testi- de Paire tantum intelligendum est, sed de Deo qui
« monium reddidit snb Pontio Pilato bonam con- est ipsa Trinitas, quaecunque Pater facit haec-.et
« fessionem, ut serves mandatum sine macula, Filius.similiter facit, et Spiritus sanctus.Deusergo
«irreprehensibile usque inadventum Domininostri i trinus intelligitur, cum ait; beatus et solus potens,
« Jesu Christi, quem suis temporibus ostendet ; solus enim ipse beatus est et polens in se, qui etiam
« beatus et solus potens Rex regum, et Dominus i suos faciet bonoset potentes.etregessuietdominos
« dominantium.qui solus habet immortalitatem, eti imperiorum. Unde subdit: Rex regum et Dominus
« lucem habitat inaccessibilem,quem nullushpmi- dominantium, qui solus per naturam habet immorta-
« num vidit, sed nec videre pctest. Cui honor et, litatem, id est immutabilitatem, et dabit suis per
« imperium sempiternum. Amen. » gratiam; ef habitat lucem. Per simile hoo dicit,
Tu autem, o Timpthee.quia homo cs, id est ratio- D .] 919 id est ipse est lux cujus sui partioipes
nalis, et quia Dei es, fuge hxc. [Ambrosius] Nihil erunt. Lucem", dico, t'nacejja6t7em,quia nullus eam
enim tam asperum, tamque perniciosum, quam si accedet ex se, sed cui datur dono ejus : quod in-
virecclesiasticus,maximequisublimemteneilocum, telligebat Propheta, dicens :Accedite ad eum et iUu-
divitiis hujus seeculi studeat; quia non solum sibi mindbit (Ephes. v). Et ita inaccessibilis est lux illa,
ipsi, sed et crcteris obest, quibus contrariam dat quia ipse est quem nemo hominum vidit «x se, sed
formam. Seclare vero justitlam, faciendo unicuique i Deus factus videt, cum de luce ageret. Nunc de
quod jus exigit quod non cupidus facit; pietatem, ipso Deo loquitur, quia idem est ipse et lux; sed
ut egenti condescendas, quod non cupidus; fidem, nec videre potest homo in hac vita; post autem vi-
veram. Qui veram fidem de Deo habet, non cupit debit. (38) Nihil hic dictum est quod non conveniat
(36) Id., super Genesim. (38) Id., ibid.

(37)Augustinus, oontra Maximinum,
Trinitati, quia secundum veritatem Trinitas unus A , plenus. Et ne spem pcrdidisse arbitrentur, quja
Deus est. Beatus est solus potens rex regum et Do- dixerat,neque sperare, in inccrto divitiarum, adje-
minusdominantiumquisolushabetimmortalitatem, cit : Sed, praicipe sperare in Deo vivo qui prxstat
quia solus per naturam est immutabilis, quia nec nobis omnia abunde, scilicet sine diminutione, ari
cujusquam gratia, sed natura sua nec potuit, nec frucndum in aetcrnitate, non modo ad utendum in
potest aliqua conversatione mutari, nec potuit, nec hac vita. [Augustinus] Temppralia enim dat ad
poterit aliqua mutatione peccare. Cuicunque vero utendum, aeterna ad fruendum : illa,unde bona fa-
creaturs rationali praestatur ut peccare non possit, ciamus ; ista unde boni efficiamur. Si vero quid
non est hoc propriee natura;, sed Dei gratiae. (39) faciant de suis dlvitiis quaerant, praecipe divites
Solus ergo Deus habet immortalitatem, et lucem bene agere, et divites fieri in operibus bonis, id est
habitat incessabilem, quam nec homo videt, nec praecipe illos bene operari, ita ui divites sint in
videre potest, nec inde separatum Filium oportei operibus. Et praecipe illis tribuere sua : et hoc fa-
intelligi, qu.ia Filius vita aeterna cst cum Patre. cilc etium,vel ita, et ad hoc sint faciles. Et praecipe
[Augustinus] Et ideo recte intelligitur quem secun- illis communicare, id est communia putare quae ha-
dum naturam qua Deus est nemo vidit, nec videre bent, et thesaurizare sibi fundamentum bonum, id
potest, sed poterit aliquando, si de illis cst de qui- _ est virtutes firmas, non tantum opera : et hoc t»
bus dicitur.fiea/i mundo corde, qumiiam ipsi Deum futurum, id est in opus,non alicujus praesentis.sed
videbant (Matth. v). Cui Dco, id est Patri, et Filio, futuri boni.ad quod divitiae proemittuntur, non per-
et Spiritui sancto est honor, a creaturis, et gloria duntur : ita hoec praecipe faccre, uf,id est cum, ap-
in se, ef imperium, quia omnia potest,et haec etiam prehendant veram vitam, scilicet rcternam, qurc non
suis dabit: et hoc in sempiternum. Amen. est fugitiva et vana ut haec vita. Quid plura ? 0
VERS.17-21. — « Divitibus hujussaeculi praecipe Timothee,ner nomen admonetproprium reddens eum
« non sublime sapere,neque sperare in incerlo di- attentum, custodi dcpositum, scilicet quod Deus et
« vitiarum, sed in Deo vivo qui praestat nobis om- ego tibi commendavimus, devitans, ut possis illud
« nia abunde ad fruendum.bene agere.divites fieri custodire novitates vocum, non omnes.sedprofanas.
« in bonis operibus, facile tribuere, communicare, qus sunt contra rcligionem, ut est hypostasis,quae
« thesaurizare sibi fundamentum bonum in futu- vox habet se ad pcrsonam et ad substantiam.Unde
« rum, ut apprehendant veram vitam.O Timothee, et haaretici sub hujus vocis multiplicitate induoere
« depositum custodi, devitans profanas vocum no- volebant tres esse substantias. Aliaevero novitatcs
« vitates, et oppositiones falsi nominis scientiae : non sunt vitandae. (41) Sunt enim doctrinae religio-
« quam quidam promittentes circa fidem excide- nis congruentes verborum quaedam novitates,sicui
« runt. Gratia tecum. Amen. » 'C ipsum nomen Christianum quod
quando dici ccepe-
DivUibus. Supra egit de his qui volunt divites rit scriptnm est. In Antiochia enim primum post
fieri.dicens eos incidere in tentationem et laqueum Ascensionem Domini appellati sunt ChristianLsicut
diaboli.Hic agit de bis quidivitessunt,monens non legitur in Actibus apostolorum.^42)Adversus eliam
yperare in divitiis ; et quiadixit itoalavenire ex cu- impietatem Arianorum novum nomcn patres ho-
piditate, et conlra suasii,ne viderentur divites om- mousion condiderunt, sed non rem novam tali no-
nino abjecti determinat; quasi dicat: Licet cupidi mino significaverunt.Hoc enim vocatur homousion,
incidant in laqueum diaboli, tamen non sunt peni- quod est uniusejusdemque substantiae. Nam si om-
tus abjiciendi divites, sed potius prxcipe divitibus nis novitas profana esset, non a Domino diceretur:
hujus sxculi, quia sunt et spirituales divites id est Mandatum novum do vobis (Joan. xm), ut testa-
bis qui in hoc saeculo abundant pecunia. Quid?non mentum appellalur novum, nec cantaret universa
divites non esse, sed non sublime sapere, nec Ecclesia canticum novum.£f devitans etiam oppo-
sperare in incerto divitiarum,id est non inde super- sitiones scientix falsi nominis, id est quae falso
bire.et in eis spem non habere, quia incertae sunt. nomine scientia dicitur. Quam scientiam quidam
Et ideo non est superbiendum inde, sed timen- promittentes, qui fidem quasi imperitiam rident,ea;-
dum. (40) Nota quod non expavit Apostolus divi- n cidcrunt a fide, semper manentes circa fldem, et
tias,sed morbum divitiarum,id est superbiam,quae nunquam intus.(43)Nihil enim sic amant isti quam
eat vermis divitum. Grandis animus est qui inter scientiam promittere,et fidem rerumverarum quam
divitias isto morbo non tentatur, magnus est qui parvuli credere praecipiuntur, velut imperitiam de-
non se idco magnum putat quia dives est. Qui au- ridere. Et ut haec custodias, gratia sit iecum.
tem idco semagnum putat, superbusetegenusest, Amen.
in carne crepat, in corde mendicat,inflatus est non
(39) Aug., de Trinit. (42) Id., in eod.
(40) Id., in serm. De verbis Evang. (43) Id., in eod.
(41) Id., super Joannem.
PATKOL.CXCII. 12
IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM
ARGUMENTUM. A mendans fidei gratiam qus in ipso est. Ait ergo.

Item Timotheo scribit de exhortatione martyrii, Gratias ago Deo meo,de hoc quod sine intermissione
et omni regula veritatis, et quid futurum sit tem- habeo memoriam tui in orationibusmeis,sc\\\cet orans
poribus novissimis, et de sua passione, scribens ei tibi majora dona, id esi de hoc gratias ago quod
ab urbe Roma. tam bonus fuisli cujus semper simmemor.Hsc est
CAPUT PRIMUM. sapiens exhortatio ad ulteriora. Deo meo, dico, cui
VERS. 1-5. — « Paulus apostolus Jesu Christi servio, quem et tu sequere. Servio, dico, edoctus a
« per voluntatem Dei secundum promissionem vitae progenitoribus meis, id est ab antiquis patribus,sci-
« quffi ost in Christo Jesu, Timotheo chariseimo licet Abraham, Isaac, et Jacob, et aliis qui unum
« fllio, gratia el misericordia, ct pax a Deo Patre Deum vera fide coluerunt, quia una fides est utro-
« nostrO et Christo Jesu Domino nostro. Gratias rumque,scilicet antiquorum ei modernorum justo-
« ago Deo meo, cui servio aprogenitoribus meis in rum. Servio, dico, in conscientia pura, sic sit et
« conscientia pura,quod sineintermissione habeam tua. Ego, dico, nocte ac die desiderans videre fe,
« tui memoriam. in orationibus meis nocte ac die, quia meus visus esset tua confirmatio, ei sic qui
« desiderans te videre.mempr lacrymarum tuarum gaudeo de te bono, implerer gaudio de te perfecto.
« ut gaudip iraplear, recordationem accipiens *ejus R Unde subdit: Ut gaudio, quasi dicat:Ideo desidero
« fidei qus est in te non ficta, quae et habitavit te videre, uf implear gaudio, de tua perfectione, et
« primum in avia tua Loide ei matre tua Euticie : ideo quia memor sum lacrymarum tuarum. Flevit
« certus sum autem quod et in te. » enim Timotheus a Paulo dimissus,paratus cum eo
Paulus aposiolus. Paulus jam a mundo iransitu- ire ad omnia pericula. Quod ergo prssens habuit,
rus hanc secundam Epistolam item scribit a Roma absens ieneai. Ego, dico, accipiens,id est etiam ha-
de carcere Timotheo infirmitatibus et adversitati- bens recordalionem ejus fidei qux est in te non ficta,
bus jam fatigato, ui coristanter laboret in Dei gra- fd est non inventitia vel fragilis, qus etiam com-
tia sibi credita, exhortans eum ad martyrium mul- moneat te, cum etiam in feminis fuerit firma. Un-
tis modis, et ut perseveret in officio rects prsdica- de sequitur : qux fides cf habitavit primum in avie
tionis et sancta operatione, et praedicens quod fu- tua Loide, et matre tua Euticte. [Ambrosius] Paren-
turum sit novissimis temporibus,et de suo obitu. tum ejus sinceritatem fidei memorat, ut fortiorem
[Haimo] Et est intentio Apostoli in hac Epistola homo faceret. [Haimo] Certus sum autem quod et
exhortari Timotheum ad sui officiidiligentem exse- in te habitat eadem fides, et ideo ferveat.
cutionem, et ad palmam martyrii, et quaedam ad- VERS.6-18. — « Propter quam causam admoneo
huc addere de episcopali officio.Modus talis:Primo « te ut resuscites gratiam Dei quae est in te per im-
salutat deinde gratias agit de bono quod habet ubi C « positionem manuum mearum.Non enim dedit no-
suum videndieum desiderium ostendit. Postea mo- « bis Deus spiritum timoris,sed virtutis.et dilectio-
net eum ad praedicandum, et ad patientiam marty- « nis, et sobrietatis. Noli itaque erubescere testi-
rii, suo ei aliis modis. Inde dicit, quales futuri « monium Domini nostri, neque me vinctum ejus,
sunt in novissimis diebus,tandem detempore reso- « sed collabora Evangelio secundum virtuiem Dei
lutionissus instanti.Praemittit autem salutationem, t qui nos liberavit et vocavii vocatione sua sancta,
dicens : Paulus apostolus Christi Jesu, cujus officii « non secundum opera nostra.sed secundum propo
tu es particeps. Perfice ergo debitum officii opus. « situm suum et gratiam, qus data est nobis in
Apostolus, dico, per voluntatem Dei, non meis me- « Christo Jesu ante temporalia saecula. Manifestata
ritis. Quasi dicat:Et tu similiter gratis missus es, « est autem nunc perilluminationemSalvatorisno-
et ideo praedicands gratiae magis es obnoxius.Apo- « stri Jesu Christi, qui destruxit quidem mortem,
stolus sum, dico, nec sine spe prsmii, imp secun- « illuminavit autem vitam et incorruptionem per
dum promissionem vitx, non hujus, sed qux est « Evangelium, in quo posiius sum ego prsdicator,
in Jesu, pro hac promissione legitime certo. « et Apostolus, et magister gentium. Ob quam cau-
Hanc meis sequacibus promitto. Paulus, inquam, « sam etiam haec patior, sed non confundor. Scio
280 scribit Epistolam Timotheo charissimo filio, Q «enim cui credidi, et certus sum quia potens est
et ante alia salutat in hunc modum : gratia, scili- « depositum meum servarein illum diem, formam
cet donatio Spriritus sancti quaministri armantur, « habens sanorum verborumqusameaudisiiin fide
et misericordia, scilicet remissio peccatorum; ef « et dilectione in Christo Jesu. Bonum depositum
pax, scilicet tranquilitas mentis, et praelibatioaeter- « custodiper Spiritum sanctum,quihabitatin nobis.
ns vits.sit tibi a Deo Patre et Jesu Christo Domino « Scis enim hoc quod aversi sunt a me omnes qui
nostro. Gratias ago. Agit gratias de bono ejus, com- « in Asia sunt, ex quibus et Phyletus et Hermoge-
365 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD TIM. 366
« nes. Det misericordiam Dominus Onesiphori do- A Jcrisccundum propositum suum ct gratiam, id cst se-
« mui, quia saepe me refrigeravit, ct catenam meam cundum quod per gratiam quidem prsviderat.. Qux
« non erubuit, sed cum Romam venisset sollicite gratia data est nobis in Christo Jesti, id est prrcvisa
« me qussivit, et invenit. Det illi Dominus invenire est dari nobis per Christum, anfe tempora sxcula-
« misericordiam a Deo in illa die. Et quanta Ephesi ria. Manifestata est autem nunc id completione per
« ministravit mihi, lu melius nosti. » illuminationem Salvatoris nostri Jesu Christi, id est
Propter quam causam. Commendata Ode illius, ad per praedicationem Christi illuminantem auditores.
eam sine timore et erubescentia proedicandam ex- Quae vero sit illa gratia aperit, subdens : Qui Chri-
hortatur. Quasi dicat: Propter quam causam, sci- stus destruxit quidem mortem, utramque, animre et
licet quia fidem babes, et fuisti talis, et tam boni corporis. Haec est illa gratia, scilicet destructio
parentes tui fueruni, admoneo te ut resuscites gra- mortis. Et ideo mors non est iimenda pro fide
tiam Dei, scilicet gratiam episcopalem timore quasi Christi. Illuminavit autem, id est in luce posuit, vi-
sopitam a Deo tibi collatam, qux est in te per im- tam et incorruplionem, id est vitam incorruptibilem.
positionem manuum mearum, quss te mihi admonet Et hoc per Evangelium, id est per prsdicationem
obedire. Non enim. Quasi dicat: Moneo ut resusci- Evangelii. Ecce quam necessarium est Evangelium,
tes gratiam Dei, quod utique potes. Dedit enim no- •n in quo, scilicet Evangelio, ego positus sum, quasi im-
bis Deus spiritum virtutis et dilectionis. (1) Et hoc mobilis prxdicator, nomen actus, ef apostolus, ha-
est quod ait, non enim dedit nobis, tibi ut mihi, spi- bens potestatem apostolicam, et magister gentium,
rilum timeris, quo turbatus Petrus negavit Christum. scilicet quotidie docens gentes. 06 quam causam,
Hunc enim potius auferri voluit a nobis, cum dixit: scilicet quia praedico, et hxcpatior, quae modo Rc-
Nolite timere eos qui oceidunt corpus (Matth. x). Hujus mae sustinco, sed non confundor, id est deficio vcl
timoris non accepimus spiritum, serl illins de quo erubesco. Securus quia pro tribulationibus magna
Dominus ait: Eum timete qui potest corpus et ani- ei promissa merces est, non confunditur sed gloria-
mam pcrdcre in gehennam (ibid.). Spiritus enim tur in pressuris. Quo autem haecspcctent.ibi aperit':
sanctus dat timorem, non mundi, sed Dei qui po- Formam habens, etc.
test perdere in gehennam. Non dedit, inquam, spi- Scio enim. [Hairao] Quasi dicat: Ideo non confun-
ritum timoris, sed virtutis, id est fortitudinis contra dor, quia scio quod Deus est ille cui credidi. [Au-
adversa, quaetimorem pellat.qure venit ex dilectione gustinus] Vel, scio cui credidi, id est cui mea com-
Dei et proximi, de qua addit, et dilectionis, quam misi, scilicet Christo. Et certus sum quia potens est
sobrietas praecedit, de qua subdit, et sobrietalis, id seroare depositum meum, id est salutem meam quam
est discretionis. Ecce a summo dono, id est a dile- ei commendavi, scilicet in spe et fide illius colloca-
ctione, ad unum descendit, id est ad sobrietatem. 'G vi. [Ambrosius] In illo die, scilicet judicii. Spe et
Noli itaque. Prius monuit non timere, ad quod va- magnificentia Salvatoris securus est, quiaquod com-
let virtus. Hic monet non erubescere, ad quod valet mendat illi, id tuto est. Illi autem commendat salu-
dilectio et discreiio. Quasi dicat: Quia dedit spiri- tem suam.ut hic pro illo patiens, salutem inveniat
tum dilectionis et discretionis, noli ilaque erubesce- penes illum cum coeperit judicare, ut puniensinfi-
re testimonium Domini nostri, id est non erubescas deles istum dignum sterna vita pronuntiet. Vel,
icstari bominibus Dominum esse crucifixum, quia potens est servare depositum meum, id est Evan-
surrexit.[Ambrosius] Constantiam habendam docet, gelium quod mihi commendavit, vel quod ei com-
nec erubescendum esse in professione. Non estenim misi servandum usque in illum diem, decessus
unde erubescatur in ea, quia si visus est homo ChrL mei. Formam. Hic ostendit quo de se prsdicta'
stus, gestis tamen apparuit Deus, et si crucifixus spectent- Quasi dicat : Ita laboro et insto officio
est, resurrexit tamen a mortuis, et multis videnti- mihi credito, similiter et tu habens formam sanorum
hus suscipiente eum nube, in ccelum ascendit. Ubi verborum qux a me, non a quocunque, audisti, ha-
ergo putatur imbecillitas, ibi apparet potentia. Ne- bens, dico, in fide et dilectione, id est habens bona
que, erubescas, me vinctum, pro praedicationeEvan- verba cum fide et dilectione, quae est in Christo
gelii ejus, quia nec in hoc rubor est, jed collabora rt-Jesu, id est sicut Christus instituit. Haec, inquam,
mihi in prsdicando Evangelio crucis. [Haimo] Vel, habens per quae potes custodire. Cuslodi diligenti
cpllabora mecumEvangelio,id estad honorcmEvan- exsecutione. Bonum depositum, id est officium tibi
gelii, quod potes secundum virtutem Dei; et debes, commissum, quod potes per Spiritum sanctum qui
quia ipse qui liberavit nos, pretio sanguinis sui. habitat in nobis, scilicet in te ut in me. [Haimo] Qui-
[Ambrosiusj Vicem ergo reddere liberanti conve- dam libri habent, formam habe. Secundum hoc sic
nit, cujus beneficiis cum digne respondere non va- continuo litteram, quasi dicat: Collabora Evange-
leamus, vel legationem ejus fideliter et instanter lio, quod ut rccte facias, habe formam sanorum ver-
agamus. Ef vocavit nos vocatione interiori sua, id borum, etc, non mutatur sententia. Et custodi bo-
est sibi soli convenienti; et sancta, quia ad sancta num depositum, nec hic mutatur sensus. Setjenim
voeat. Vocavit, dico, non secundum opera nostra, hoc: Quasi dicat: Ideo opus est ut custodias, quia,
(1) August., De grat. et lib. atbt

3f>7 PETRI LOMBARDI 368
tu scis hoc quod omnes illi qui aversi sunl a mc, id A bons Timotheo, ne forte cum indigeret Timotheus,
est qui recesserunt a mc, modo sunt in Asia, ex et nollet victu quotidiano ab eis sustentori quibns
qnibus estPhyletus et Hermogenes,a quibus tibi ma- Evangelium ministrabat, ncc in opere corporali la-
xime cavendum est. [Ambrosius] Ui quos memorat borare posset, aliqua negotia sibi qusreret quibus
simulatione pleni erant, simulate enim fuerant cum animi ejus implicarentur. Nam et Ula negotia sunt
Aposiolo, ui addiscerent unde calumniam illi face- saecularia, cum animus occupatur colligends cura
rent, sed postquam viderunt se manifestatoS,reces- pecunis sine labore corporis, ut faciunt negotiato-
serunt ab eo. Det. etc. Quasi dicat: Illi recesserunt res, et hujusmodi. Cura enim non manibus ope-
a me, sed det Dominus misericordiam domui, id est raniur, ideoque ipsum animum suum occupani ha-
familis, Onesiphori, Asi&ni,quiasxpemerefrigeravit, bendi sollicitudine. Quod ne iste jaceret, quia in-
ministrando mihi necessaria. Hunc imitare tu. Et firmus laborare non poterat, prohibet, dicens, nemo
catenam meam non erubuit, sicut hi qui recesserunt militans Deo implicat se negotiis sscularibus, uf
a me, sed cum venisset Rmnam sollicite me quxsivit, ' placeat ei, scilicet Deo.Cut je probavit, id est devo-
ut ei liceret ad me ingredi, ef invenit me, et ideo det vit, et per praeterita in electione probabilem osten-
illi Deus Pater invenire misericordiam a Domino, id dit. Nam et qui. Quasi dicat: Ideo labora sicut bo-
est a Filio, in 931 illo die judicii; et non solum „ nus miles, vel ideo nemo se implicet sscularibus
Romre, sed etiam Ephesi, multa ministravit mihi, ef negotiis, quia aliter non datur corona nisi legitime
quanta tu qui aderas, nosti melius, aliis pluribus. militet, ut in agone sit. Nam et ille qui certat in agone
. Vel, melius quam baec. quolibet, non coronabitur, nisi legitime certaverit, id
CAPUT II. est prout expeiit lex agonis, quod nemo potest
VKRS.1-9. — « T-u ergo, fili mi, corifortare in gra- nisi ab omnibus qus illum agonem impedire pos-
«tia qus est in Christo Jesu, et qus audistiji mei sunt abstineat. Et quasi ille quaereret: Unde ergo
« per multos tesies, hsc commenda fidelibus homi- vivam, cum fodere non possim, et mendicare con-
« nibus, qui idonei erunt et alios dpcere. Labora fundar? subdit: Laborantem agricolam. Quasi di-
« sicui bonus miles Christi Jesu. Nemo militans i cat: Etsi non implices te negotiis, est tameri unde
« Deo implicat se negotiis sscularibus, ut ei placeat; potes vivere, quia oportet laborantem agricolam. Vel
« cui se probavit. Nam et qui certat in agone, noni ita continua: dico, labora, et quamvis ita moneam
« coronabitur, nisi legitime certaverit. Laborantem i te laborare, non iamen vivas de opere tuo, quia
« agricolam oportet primum de fructibus acoipere. infirmus es, et minus sufficiens verbo Dei, quia
« Intellige qus dico : dabit enim tibi Dominus ini oportet laborantem agricolam, [Haimo] scilicet prs-
« omnibus intellectum. Memor esto Dominum Je- dicatorem qui in agro Ecclesis ligone verbi Dei
« sum Christum resurrexisse a morluis, ex semine>G. excolit corda auditorum, primum percipere, id est
« David, secundum Evangclium meum in quo la- sumere, de fructibus, id est necessaria ab auditori-
« boro usque ad vincula, quasi male operans, sedI bus, quia dignus est operarius mereede sua (Luc. x).
« verbum Dei non est alligatum. » Ut agricola vel vinitor primos fructus laboris sui
Tu ergo Quasi dicat: Quia illi sunt aversi, et ex- degustat, ita Apostolus prius jubet eum sumere
emplum habes illius Onesiphori, tu ergo, fili mi, qui primus est, et sic csteris distribuere. [Ambro-
confortare, et magis exemplo Onesiphori, tn gratiai sius] Primum enim debet ille suam necessitatem
fldei et sapieniis in te servanda, et aliis annun- implere ex his qus accipit, et post aliis de his
tianda, qux data est in Christo Jesu, et etiam coad- quffi supersunt ministrare. [Haimo] Castum itaque
jutores oonsiitue. Unde subdit: Et qux audisti ai evangelistam non ad hoc evangelizantem, ut Evan-
me confirmata per multos testes, scilicet per prophe- gelium vendat, securum facit; et vult ut intelligat
tas, haeocommenda hominibus fidelibus,id est sans i quod necessaria sibi sumere ab eis in quibus Deo
fidei, qui idonei erunt, vita et scientia et facundia, militat, (3) et quos tanquam cultor vineam exercet,
et alios docere. Illis enim debet commitii praedicatio vel tanquam gregem pascit, non est mendicitas,
Dei qui apti sunt illi officio. Et iu ipse, labora in sed potestas. Timotheus autem tants abstinentis
prsdicando Evangelio contra bostes fidei, sicut bo- n fuit, quod etiam a licitis se temperans volebat de
nus miles Christi. Si autem bonus miles esse vis, labore manuum vivere, cum Dominus decreverit
non implices te saecularibus negotiis, quia nemo in ut qui Evangelium annuntiat de Evangelio vivat.
spiritualibus militans Deo, qui non potest dividi Intellige. Quasi dicat: Dico ut accipias necessaria
duobus contrariis servis, sicut nemo potest servire a subditis. Et in hoc si videor contraria, et contra
duobus dominis, implical se sxcularibus negotiis hoc quod ipse ego facio, dicere, intellige qux dico,
quibuslibet. Vel specialiter negotium ssculare ap- id est discerne quid quare dicitur. Ideo enim
pellat, ut quasi mercatum faciens quis de spiritua- dico, ut accipias, quia tu infirmus es. Ideo ego
libus carnalia qusrens. Et est hrec diffinitio boni abstineo quia mihi de acceptione scandalum est.
militis: ut ergo sit bonus miles non implicet se ss- Intellige dico quod potes. Dabit enim tibi Deus M
cularibus negotiis. (2) Hoc ideo dicit Apostolus scri- omnibus intellectum, non solum ia his. Memer
(2) Aug., in lib. De op. mon. (3) Aug., in eod.

369 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — 1N EP. II AD TIM. ItfQ
[Haimo.] Qiiasi dicat: Certans legitime coronabi-1A minibus, ef ipse negabit vos, coram Patre dlcens :
tur, et ut legitime certes, memor esto Dominum no- Nescio vos (Matth. xxiv). Hoc est contrarium illi
strutn Jesum Christum resurrexisse a mortuis, naium quod ipse aii: Qui me confessus fuerit coram homi-
ex semine David, id est de progenie David. [Ambro- nibus,confiteboretegocumcoramPatremeo (Matth.
sius] Et hoc, tecUndum evangelium meum, id est se- x). Et si nos non credimus quod puniat malos, stulte
cundUm pnedicationem meam, etsi perversi ne- confisi de misericordia ejus, ille tamen, scilicet
gent. Hfficnon propter Timotheum memorat, sed Ghristusjpermanet fidclis in dictis suis etin eo etiam
propter hsretioos quos prsvidit futuros et ista ne- quo9 dixit: Qui non crediderit condemnabitur. Et
gaturos, m quo Evaogelio prsdicando, laboro usque vere fidelis est, quia non pofcjf negare jetpjwm,qui
ad vinculA,sic et tu factas : egb dico habitus, quasi est veritas, quod faceret si dicta sua non impleret.
male operans. Hic contumeliam notat qus ei inge- Hoc autem quod seipsum negare non potest laus
rebatur. Sed terbumBei ndn est alligatum in me, etest divinae volrintatis, sic quod quidam non possunt
si corpus, id est lidet ego sim alligaius corpore, Credere culpa est voluntatis humans. (4) Hxc au-
tamen verbum Dei nOn est alligatum, qiiia et ser- tem, prsdicta, scilicet ut patiaris, etc, commoneo
mone prssentes et litteris absentes docere non cesso. teitificans. Vel secundnm altam littoram, hxc com-
Vsas. 10-18. — « Ideo omnia austineo propter n• mone, alioS tibi commissos testificans coram Deo,
« electos, ut et ipsi salutem consequantur, quae est id est testem Deum invocans. NoH. Quasi dicat:
« in Christo Jeeu cumgloria ccelesti. Fidelis sermo. Hoc fac, sed noli contendere verbis. Ad nihil enim
« Nam si commortui sumus, et convivemus; si Uile est nisi ad suiwerstonem audientium,quia con-
« sustinebimus,et oonregnabimus; ei negaverimus, tentio nil potest nisi sribvertere audientes, dum
« et ille negabit nos; si non credimus, ille fidelis verboBus par vel superior videtur Catholico. Con-
« permanet; negare seipsum ndn potest. Haeccom- teniio minus stabilitis saspegenerat scrupulum. So-
t mone testificans coram Deo.Noli contendere ver- lent -enim iri contentione talia opponi elimato inale-
« bis, ad nihil enim utile est, nisi ad subversionem voleritis argutnento, ut riioveant animos insipien-
« audientium. SoUieite autem cura teipsum proha- tium fratrum. Nec potest esse quin contentio extor-
« btiem exhibere Deo operarium, inconfusibiiem, queat aliquid quod dicatur contra conscientiam,
« recte tractantem verbum veritatis. Profana antem ut intus, iri animo perdat, et foris vrctor accedat.
« et inanUoquia devita. Multum enim proficinnt ad Ne'mo- enim patitur se vinci, licet sciat vera esse
« impietatem, et sermo eorum ut canCer serpit. Ex quae audit. Collatio ergo inter Dei servos esse de-
• quibus est fijymenaeus ei Philetus, qui a veritate i bet, non altercatio. Sollicile atttem cura exhibere
« exciderunt, dicentes resurrec'"orierri esse jam fa- tetpium Deo, hoc propter te, probabilem, id esi
« ctam, et subverteruat quorumdatn fiddffi. » ( probatum et laudabilem in oonspectu tuorum, hoo
C
Et ideo,idvat pro Evangelio,vel quia meffiorsum propter proximum, operarium, m operibus viis
Christum resurrexisee, sustvneo omnia, incommoda agendis, irtconfusibilem, scilicet qui non erubescat
maxime, propter electos, et si omnibus non prositn, Evangelium, vel non deficiat, recle tractantem ver-
ut ef ipsi mecum conJcauanrttr, hic salutem anims bum ieritaHs, scilicei securidum competentiam sin-
qux est i* Christo Jesu, id est per Christum patra- gulorum, ut altis spiritualia, lac distribuat parvu-
tur. Et hoc, cum gloria cmiesti, qus posi hanc vilis, profana, qus verba ui hsreses, ct inaniloquia,
tam gloria dabilur. Quasi dicat: Hio consequantur scilicet qus sine fructu sunt, et si rion ita mala
salutem justificationis et post hanc vitam gloriam i Slt Bint, dcvila, quia nliquibus nocent. Unde sub-
ccelestem. Et fidclis, id est Verus, sermo, est iste, , dit: Multum enim proficiunt, id est efficacia sunt,
8cilicet quia consequentur electi salntem et glo- dd impietatem, id est contra cultum Dei. Et sermo
riam, et vere: nom et mortui mnndo sicut Chrlstas ) eorum, Xaest hsreticorum, uf cancer serptt, id est
veieri homini, et sustinerites, id est martyres, con- a parvo usque ad majus paulatim tendit, qus sana
sequcntur salutem. Et hoc est quod ait: Nam Jti sunt corrumpendo, et ita ad impietatem trahendo.
ROJsumtts eommortui, id est si nos sumus mortuii Ex quftkts est Hymenscus et Philetits. Horum prodit
mundo vel peccatis in baptismo, sicnt Ghristusi B nomina ut ab his specialiter caveat; quos et profa-
veteri faomini, utique ef eonvivemus, id est cuffii rioBet impios designat, et errantes a veritate.Unde
illo vivemus in sterna vita. Ef Jt sustmemus pro3 sribdit: t;Jnt exciderunt & veritate, in qua olim fue-
Ghristo tribulationes et passiones, et conregnabi- runt; ideo adhuc eis creditur : unde etiam magis
mus eum illo in sterna beatitudine. Vel ita : Fide- rioxii sunt; sed ab ea exciderunt, dicentes resurre-
lis sermo, nam si, ita ordina litteram et continua, i ctionem corporumjam factam esse, ut rion speretur
quia ut sustineas memor esto GhriiBtum resur- alia: quod dicebant occasione verborum illorum
sexisse, nam si commortui sumus Ghristo in ipsaa qus in Evangelio continentur-: scilicet, multa cor-
morte, rf eonvivemus et si suslinemus, in ipea pas-- pora sanctmum qui donnierant surrexerunt (Matlh.
sione, et conregnabimus, in gloria cum eo. Et istee xxvn). Et negabant resurrectionem generalem quae
sermo fidelis est. Et si negaverimus eura corato ho- adhuc futura est. Vel ita, ut de resurrectione ani-
(4) August., super Joannem. *

371 PETRI LOMBARDI 3/2
ms accipiatur. Dureenim sunt resurrectipnes,prima A in occulto intus sunt, id est quos novit Domjnus,
est quae fit in anima, quae per fidem et baptismum nemo in sternam damnationem seducitur, quia no-
vivificatur. Unde : Qui crediderit in me transibit de vit Deus qui sunt ejus, nondum apparuit judicium,
morte ad vitam. Altera erit corporum, quae erit in sed jam factum est in notitia Dei. Novit enim qui
die judicii. De illa resurrectione quae fit in anima permaneant ad coronara, et qui ad flammam novit
per fidem loquitur hic Apostolus cum ait: Dicentes' triticum et paleam. Deinde alteram partem signa-
resurrectionem mentium, jam esse factam, in ba- culi ponit de libro Isais subdens: discedat ab ini-
ptismo et fide, et nullam corporum resurrectioriem quitate, et si non ab iniquis hominibus quibus ad-
futuram. (5) Omnes enim sectae quae aliquam reli- mistus est in corpore. Omnis qui vere nominat vel
gionem promittunt concedunt resurrectiOnem men- invocat nomen Domini. Nota quod ait discedat. Isaias
tium in fide. Aliter enim non videntur audiendi. enim videns in homine liberum arbiirium, ita ad-
Volentes ergo credi sibi, omnes etiam qui institue- monet discedere ab iniquitate dicens: Discedat, etc.,
runi alicujus falsae religionis sectam negare istam et per bsc dico, scilicet quod homo libero arbifrio
resurrectionem mentium non potuerunt, omnes de discedit ab iniquitate, et quod Deus praescitum mu-
illa consenserunt; sed corporum resurrectionem nit, apparet hostibus et amicis quod ipse sit Dei,
mulii negaverunt, sicut isti quos nominat Aposto- .n hoc est signaculum.
lus. Et subverterunt fidem quorumdam, et ideo magis /n magna autem. Quasi dicat: Quidam sunt sub-
vitandi sunt. versi, quidam sunt signati : et non mirum, quia
VEBS.19-20. — « Sed firmum fundamentum Dei in magna domo, id est in Ecclesia junt simul modo,
« stat habens -signaculum hoc. Cognnvit Dominus non solum vasa aurea et argentea, scilicet boni Dei
« qui sunt ejus, et discedat ab iniquitate omnis dispensatores recipientes, sed et lignea et fictilia, id
« qui irivocat nomen Domini. In magna atitem esi mali: qui etsi ad contumeliam sint, utilia tamen
« domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed sunt bonestis ad purgationem. Unde subdit: Et
« et lignea ei fictilia,*et quaedam quidem in bono- quxdam quidem sunt tn honorem, scilicet boni qui
« rem qusdam autem in contumeliam. » purgantur per malos; qux autem in contumeliam,
Seri, ideo non pro eis desperandum est, quia fir- id est mali qui sunt purgatorium bonorum. Sicut
mum stat fundamentum Dei, id est illi quos elegitt enim vasa lignea et fictilia valent, ut purgentur ar-
Deus et immobiliter in fide fundavit; qui perit,i gentea et aurea; sic mali prosunt ad profectum
inde non erat. Fundamentum, dico, habens hoc; bonorum. (8) Magna ergo domus est Ecclcsia in
signaculum, id est habens hoc in signum amicis ett quo sunt vasa aurea et argentea, id est boni et fi-
inimicis. Amicis, ut accedant; inimicis, ut territi i deles et sancti Dei servi ubique dispersi et spiri-
fugiant. Vel, habens hoc signaculum, id est hoc: C ' tuali unitate devincti, in eadem communione sacra-
habet menti impressum, scilicet quod novit Domi-- mentorum degentes; et vasa lignea et fictilia, id
nuj qui sunt ejus, id est amat et defendit prsscitos J est illi qui ita sunt in domo, ut non sint in com-
suos; in quo prsscientia notatur, qua quos prae- page domus, nec in societate pacifica, el tamen ad-
scivit futuros esse conformes imaginis Filii sui,, huc corpore simul sunt cum bonis. Nam ante tem-
praedestinavit, vocavit, justificavit, glorificavit. (6)) pus ultimae separationis nullo modo propter com-
Numerus talium est hortus conclusus, fons signa-• mistionem malorum recedendum est ab unitate
tus, puteus aqus vivae, paradisus cum pomorumi Ecclesiae, ut ante ventilationem ares simul sint
fruciibus. Et hoc numero quidam spiritualiter vi- triticum et zizania, grana et palea, quia non con-
vunt, et supereminentem viam charitatis ingre- cessit Dominus apostolis zizania a tritico separare.
diuntur. Quldam vero adhuc carnales suos pro- [Haimo.] Quis ergo haec audeat? Ecce per vasa au-
vectus instanter exercent; et ut ad cibos Bpiritua- rea et argentea boni et electi et ipsi idem sunt.
lium fiant idonei, sanctorum mysticorum lacte nu- Vasa in honorem, quia ad honorem et ad gloriam
triuntur ; et qnae in pravis moribus populari etiami palriae ccelestis sublevantur per vasa lignea, et sic
judicio manifesta sunt, in Dei timore vitant; ett intelliguntur ficti et reprobi, et ipsi idem sunt.
regulam fidei diligenter inquisitam firmiter tencnt, , 0j Vasa in contumeliam, quia demerguntur in suppli-
et si ab ea devient, cito auctoritate catholica corri- cium damnationis. Vel per vasa aurea et argentea
guntur, quamvis in ejus verbis pro sensu oarnalii .. intelliguntur omnes boni, sive perseverantes per
variis adhuc phantasmatum concursibus fluctuent. vasa lignea, et sic intelliguntur omnes mali, sive qui
Sunt etiam ex eo numero quidam qui adhuc nead tempus mali sunt sive pertinaces, et de utrisque
quiter vivunt, aut etiam in haeresibus vel in genti- quxdam sunt tn honorent, quia de bonis et malis
lium superstitionibus jacent, et tamen etiam illici quidam electi sunt ad gloriam, et similiter de utris-
novit Dominus qui sunt ejus. Nam in illa ineffabili que quxdam sunt in contumeliam, quia et de bonis
praescientia Dei multi quiforis videniur, intus sunt, et de malis quidam sunt reprobi.
ct multi qui intus videnlur, foris sunt. (7) Ex illis VEBS.21-26. — « Si quis ergo emundaverit se ab
ergo omnibus qui, ut ita dicam, intrinsecus et istis, erit vas in honorem sanctificatum, et utile
(5) Aug., super Joannem. (7) August., De civ. Dei.
(6) Id., De baptismo. (8) Id., De baptismo.
373 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. - IN EP. II AD TIM. 374
« Domino ad omne opus bonum paratum Juveni- A j lectat hominem aliorum existimatio quam justitia,
« lia autem desideria fuge, sectare vero justitiam, qua se quisque humiliat pccnitendo. Ideoque non
« fidem, spem, et charitatem, et pacem cum his qui sclum cum agitur poenitentia, 993 verum etiam
« invocant Dominum de corde puro. Stultas autem ut agatur Dei misericordia necessaria est, ut enim
« et sine disciplina quaestiones devita, sciens quia Pctrus amare fleret, respexit eum Dominus (Luc,
« generant lites. Servum autem Domini non opor- xxn). [Haimo] Et ideo Apostolus hic dicit: det illis
« tet litigare, sed mansuetum esse ad omnes, do- Deus pcenitentiam ad cognoscendamveritatem, quam
« cibilem, patientem, cum modestia corripientem modo impugnant,et ea cognita resipiscant a laqueis
« eos qui resistunt verilati: ne quando Deus det diaboli, id est recedant ab erroribus diaboli quibus
«illis poenitentiam ad cognoscendam veritatem, illaqueati tenentur,et redeant ad bonum ut sapiant
« et resipiscant a diaboli laqueis, a quo captivi te- veritatem. [Augustinus] Nam resipere est quasi re
« nentur ad ipsius voluntatem. » sapere. A quo, scilicet diabolo, non modo ligantur.
Si quis ergo. Quasi dicat: quaedam sunt in hono- sed etiam captivi tenentur, quasi extra patriam ari
rem, quaedam in contumeliam : et quia alterum i ipsius voluntatem exsequendam.
horum est, si quisergojib t'jfij,qui sunt in contume- CAPUT III.
liam, emundavit se, recedendo ab iniquitate eorum, , •T, VERS.1-9. — « Hoc autem scito, quia in novissi-
'
non ab eis, erif vas in honorem sanctificatum fide et « mis diebus instabunt tempora periculosa,et erunt
operibus ; vel sanctificatum, id est mundum, et « homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi,
utile, acquirendo alios. Domino et ad omne opus « blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati,
bonumparatum.Qua.si dicat: Non perit propter hoc « scelesti, sine affectione, sine pace, criminatures,
quod cum illis est corpore. Juvenilia autem. Quasi « incontinentes, immites, sinebenignitate,prodito-
dicat: Aliorum profana et inaniloquia devita, in « res, protervi, tumidi, et voluptatum amatores
te autem juvenilia desideria fuge, luxuriam et im- « magis quam Dei,habentes speciem quidem pietatis,
munditiam, et alia hujusmodi. Sectare vero jusli- « virtutem autem ejus abnegantos. Et hos devita.
tiam, in judicio, fidem veram, charitatem, Dei et « Ex his eniin sunt qu» penetrant domos, et capti-
proximi: vel castitatem, pacem, id est quietem «vas ducunt mulierculas oneratas peccatis, quas
cum his qui invocant Dominum de corde puro, id est « ducuntur variis desideriis, semper discentcs, et
cum fidelibus. Vel ita, cum his, quasi dicat: Haec « nunquam ad scientiam veritatis pervenientes.
omnia sectare, cum his, id est sicut hi, qui in- « Quemadmodum autem Janncs et Mambres resti-
vocant Dominum de corde puro, id est pura con- « terunt Moysi, ita et hi resistunt veritati, homines
scientia. Hsc sectare. Stultas autem qusestiones, « corrupti mente, rcprobi circa fidem, sed ultra
id est inutiles, et qus sine disciplina sunt, id est in C( « non proficient. »
quibus non est proventus scientis, etsi non stults Hoc autem. Quasi dicat: Dixi: profana et stulta
sint, devita. Non omnes quaestiones vitands sunt, devita : ad ipsa autem vitanda, jcito quoniam in no-
sed inutiies. Et sine disciplina. Devita dico, sciens vissimis diebus instabunt sanctis tempora periculosa,
quia generant tites, non xdificationem. Servum autem vel saeva. [Augustinus] Haecest autem causa peri-
Domini non oportet litigare.id est tempus litibus ex- culi, ef, id est quia erunt homines amantes seipsos,
pendere. Satis obstrepunt contradicentes. Ne ergo non Deum,ut Petrus qui ter interrogatus aDomino,
servus Dei sibi obstrepat studio altercandi, et con- ter confessus est se eum diligere, dicens : Tu scis
tendendi ait :Servum Domini non opertet litigare, sed' quia amo te (Joan. xxi). Unde et Dominus oves ei
mansuelum esse: id est tractabilem ad omnes, etiam pascendas tradidit, quia in pasccndis ovibus vera
ad malos, ut attrahat eos; docibilem, scilicet qui fa- monstratur dilectio si quis ibi non qusrit sua, sed
cile doceatvel doceatur si opusestinaliquo; patien- qure Jesu Christi sunt. Ex eo autem quod seipsos,
tem quslibet adversa cum modestia,id est mentis le- non Deum amant,quasi ex radice hsc quaesequuntur
nitate ;corripientem eos quiresistunt veritat i,quia noni mala orimitur, [Haimo, Augustinus] scilicet quod
est cessandum acorrectione erroris alterius.(9)Ecce s eruntcupidi pecuniae ;e/afi ad Dominum ;superbi de
patetquianec deesse voluit nosfactumcorrectioni, , ]) honoribus sibi impensis a subditis ; blasphemi in
nec studere certamini. Multi enim homines cum ai Deum per hsreses; non obedientes parentibus, car-
somno excitantur,litigare volunt,autrursus dormire; nalibus vel spiritualibus ; ingrati de bonis, ut qui
cum litigare prohibentur.Corriptenfem dico, quia adl corrigentibus mala pro bonis reddunt; sceles'i, in
hoc correctio utique,ner/uanr/o, id est ui aliquando, , gravibus perpetrandis, ut quandomodum peccandi
det, etc., vel tunc valet correetio. Nequando, id est; transcendunt, scilicet suas vel aliorum animas in-
sialiquando, Deus det illis pomitentiam (10), aliter terficientes; sine affectione ad aliquem, sine qua
non prodest correciio, nisi supernus medicus re- sunt non compatiendo infirmis; sinepace,id est in-
spiciat, id est nisi faciat ut peccaii sui quemque) quielantes alios; criminawres, id est crimina aliis
pceniteat, qus pcenitentia pudore et timore dis- imponentes, vel detractores famam sanctorum ma-
plicendi aliis interdum impeditur, dum plus de- culare conantes ; inconlinentes guls vel libidinis,
'
(9) Aug., De serm. in monte. (10) August., De cor. et grat.
non refrenando malas cupiditates; immites, id est A quibus hoc sumitur.Hi autem restiterunt Moysi us-
crudeles, exercendolites;jine benignitate, id est lar- que ad tertium signum,in quo defecerunt dicentes:
gitate, dum nesciunt subvenire aliis; proditores se- Digitus Dei est hic. Et sicui illi restiterunt Moysi,
cretorum alterius, dum indicant inimicis piorum ita et hi, scilicet haeretici, restiterunt veritati, he-
qus occultanda noverunt ;protervi vel procaces,ha- mines corrupti mente, id est corrupts rationis, et
bitu vel verbis pudorem non scrvantes, sed huma- reprobi, operibus semper existentes, circa fidem,
nam verecundiam inverecunde agitantes ;tumidi in- et nunquam in fide, sed ultra, sciiicet post hsc
flato corde; (11) creci, won intelligentes quxloqttun- prssentia, non proficient, seducendo, quia in brevi
tur, neque de quibus agunl. Voluptatum quarumlibet deficient superati a Catholicis.
dmatores magis quam Dei, id est carnales Istitias VERS.9-17. — « Insipientia enim eorum mani-
spiritualibus prsponentes, habentes quidem speciem <(festa erit omnibus, sicut et illorum fuit. Tu au-
pietatis, id est religionis, quia eadem sacramenta « tem assecutus es meam doctrinam.institutionem,
haberit cum piis, et ideo periculosi sunt. Virtulem « propositum, fidem, longanimitatem, dilectiouem,
autemejus, pietatis, id est oharitatem, abnegantes « patientiam, persecutiones, passiones.qualia mihi
factis. Virtus pietatis est charitas de corde puro et « facta sunt Antiochis, Iconii, Lystris, quales per-
conscientia bona,et de fide non ficta.hsc est virtus n « secutiones sustinui,et ex omnibus eripuit meDo-
quam nihil vincit, nullus ignis.nulli fluctus ssculi, « minus. Ei omnes qui pie volunt vivere in Christo
nulla tlumina teniationis eam exstinguunt. (12) De « Jesu, persecuiionem patientur.Mali autrimhomi-
. hac dicitur: Fortis est ut mors dilectio (Cant. vm). « nes et seductores proficient in pejus, errantes et
Sicut enim mors quando venit eiresisti non potest, « in errorem mittentes.Tuvero permane in hisquae
siocontra violeniiamcharitatisnihil potestmundus. « didicisti, et credita sunt tibi, sciensa quo didice-
Econtrario dataest similitudo.Quomodoenimmors « ris, et quia ab infantia tua sacras litteras nosti,
ad auferendum violentissima est, sio chariias ad « quae te possunt instruere ad salutem per fidem
salvandum violenta est. Vel secundum aliam litte- « qus est in Christo Jesu. Omnis ehim Scriptura
ram, veritatem autem ejus, id est rem pietatis, «divinitus inspirata, utilis est ad docendum, ad ar-
abnegant, idem sensus. Et hos tales devita. Ecce « guendum, ad corripiendum, ad erudiendum, in
quare inccepit de novissimis temporibus. « justitia, ut perfectus sii homo Dei ad omne opus
Ex his enim. Quasi dicat: fiene dico uttales de- « bonum instructus. »
vites, quia jam horum prsnuntii quidam sunt;plu- Insipientia enim eorum, qus modo putatnr sa-
res autem in fine futuri sunt. [Haimo] Et hoc est pientia, omnibus erit manifesta, per bonos, prsser-
quod ait: Ex his enim sunt qui penetrant domos. Ad tim per Joannem apostolum, per qUem in Asiade-
litteram. lngrediebantur enim in domos mulierum, C struendos haereticos praedicit hic. Manifesta erit,
et decipiebant eas.Unde subdit: Et captivas ducunl, dico, sicut et in prssenti itlorum magorum fuii ini-
[AmbrOsius] id est subdolis et versutis verbis sedu- quitas manifesia per Moysen.(14)Notaquod animo-
cunt, mulierculas prius, et per eas viros earum, ut sitas hsreticorum semper inquieta est, quos mago-
diabolUs prius Evam seduxit.et per eam Adam.Vel, rum Pharaonis habere conatum declarat hic Apo-
penelrant domos, id est rimantur proprietatem cu- stolus comparans eos magis Pharaonis. (15) Quos
jusque, et quod idoneos inveniunt ducunt captivos, Jeremias perdici insipienti aviculaecomparat dicens:
Uride subdit: Et mulierculas ducunt captivas, id Clamavit perdix, congregavitquxnonpeperit, fecitdi-
est viros seductiles, quasi mulieres seducunt. Mu- vitias, non cum judicio :in mediodierum ejus derelin-
lierculas.dico, oneratas peccatis,et ideo erant digns quent eam, et in novissimis suis erit insipiens (Jer.
seduci. Unde subdit: Qux scductmtttr variis desi- xvn). Perdix contentiosum animal est: similiter et
deriis, quia sempcr nova desideriis sunt. Semper di- hsretici sunt conientiosi qui non amant disputare,
scentcs et nunquam ad scientiam veritatis pervenien- sed quoquomodo superare impudentissima pervica-
tes, quia semper ambulant etnunquamadeamviam cia. Et sicut perdix clamat, et congregai qus non
pcrveniunt. (13) Nos autem scmper ambulemus in peperit, ita ethaereticus Christianosjam per Christi
via donec eo veniamus quo ducit via; nusquam in D Evangelium natos invenit, et illos divitias*suas fa-
Ula remaneamus, donec perducat ubi maneamus, cit,non sano cum judicio, sed cum temeritate in-
atque ita et qusrendo tendimus, et invenicndo ad considerata. Non enim intelligit ibi esse veram et
aliquid pervenimus. Quemadmodum autem. Quasi salubrem et quodammodo germanam atque radica-
dicat: Tales seducunt: veritati autem semper re- lem Cbristianam societatem. Unde istos separavit
sistunt. Et hoc est quod ait: Quemadmodum autem qiios ad suas divitiascongregavit; sed postea dere-
Jannes el Mambres restiterunt Moysi, itaet hi resi- linquitur, et est insipiens.quia qui primo per polli-
stunt veritati. Jannes et Mambrcs duo fratres fue- citationem et ostentationem excellentis sapientis
runt magi Pharaonis ; horum nomina non invenit seducebat,erit insipiens, idest apparebit insipiens.
Apostolus in divinis libris, sed in apocryphis de Eis enim quibus primo sapicns erat,tunc erit insi-
(11) Aug.j contra Faust. (14) Aug. ad Januarium,
(12) Id., m psalmo XLVI. (15) Id., contra Faust.
377 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD TIM. 378
plens, cum apparebii, quia dementia ejus nota erit A a Deo vel a me; et credita sunt tibi, ut fideli dispen-
omnibus, ut hic dicitur. Sed ultra non proficient. satori, ut aliis annunlies ; permanens, dicp, sciens,
Insipientia enim eorum manifesta erit omnibus. Tu id est memoriter retinens, a quo, id estaqua, vero
autem. Quasi dicat: Illi conlradicunt veritati. Tu doctore, scilicet a me, didiceris. Et ideo non debent
autem assecutus es meam doctrinam, id est habes tibi venire in dubium. Et ideo etiam permane,quia
scientiam per mcam doctrinam. Et idco potes illis ab infantia tua nosti sacras Utleras legis et prophe-
resistere; etinstitutionem bonorum operum, ctpro- tarum. Ecce facultas. Qux litterae spiritualiter in-^
positummeum quia tendis quo ego ; et fidem invisi- tellects possunt fe inslrueread salutem obtinendam,
bilium, et longaminitatem, in exspectationo promis- per fidem, quam ipss docent, qux fides est in Chri-
sorum, et dilectionem Del et proximi, et patientiam sto Jesti, multum significai prodesse Veteris Testa-
de adversis, et persecutionem de loco ad locum, et menti habere notitiam, ubi Christi persona ei in-
passiones tormentorum. Qualia. Quasi dicat: tales carnatio insinuatur, qus ad salutem hominum va-
tibi Ulats sunt passiones et persecutiones, qualia let. Omntj enim. Quasi dicat: Vere Scripturs va-
tormenta mihi facta sunt Antiochix, Iconio, Lystris, lent ad salutem quia valent ad causas salutis. Om-
ei quatespersecutiones sustinui, et ex omnibus. Quasii nis enim Scriptura, cujus auctor Dcus est, inspirata
dicat: Ego sustinui persecutiones et tribulaiiones; ; . alicui divinitus id est per Spiritum sanctum, utilis
et ex omnibus eripuil me Dominus, sic et te eruet. , " estad docendum nescientes, ad arguendum, id est
Nec solus ego patior, sed ef omnes qui volunt pie, ad convincendum de malo negligentes, ad corripien-
id est religiose ac juste, vivere in Christo, 994 quii dum.id estadincreparidum duriterin malopersisten-
venit pati, patientur in corde vel corpore a diabolo,, tes, ar/ erudiendum dico, et hoc,adjustitiam vel inju-
[Augustinus] vel a malis hominibus vel a suis con- jfifia,idcstufjustumfaciat,itauthomo Dei instructus
cupiscentus, vel pro dolore peccantium, persccutio- ad omne bonum opus sit perfectus. Et quiasic potes,
nem. [Haimo] Hoc seffiper fit, sed maxime primo) GAPUT IV.
tempore Ecelesire: et sicut omnes qui pie voluntt VERS. 1-6. — « Testificor coram Deo et Jesu
vivere persecutionem patiuntur, ita necesse est, ett « Christo qui judicaturus est vivos et mortuos, et
tibi si pie vivere vis. (16) Pie vivit ille in Christo) « per adventum ipsius et regnum ejus, praedica ver-
qui dicit: Quis infirmatur, et ego non infirmor f QuisJ « bum, insta opporlune importune, argue, obsecra,
scandalizatur, et ego non uror ? (/7 Cor. xi.) Alioruml « increpa in omni patientia et doctrina. Erit enim
infirmitateset scandala suntilli persecutiones. (17)) « tempus cum sanam doctrinam non susiinebunt,
Quidenim 8ic persequitur vitam bonorum quam vitai « sed ad sua desideria coarcervabunt sibi magistros
iniquorrim? non modo cum cogit imitari quod dis- « prurientes auribus.et a veritate quidem auditum
plicet, sed etiam cum cogit dolere quod videt, quiai C I « avertent; ad fabulas autem convertentur. Tu vero
coram pio vivens impie, ct si non obligat con- « vigila, in omnibus labora, opus fac evangelists,
sentientem, cruciat tamen sentientem. Unde : Vidi li « ministerium tuum imple, sobrius esto. Ego enim
prxvaricantes, ettabescebam (Psal. CXVIII).Hscest it « jam delibor, et tempus resolutioni? mes instat.»
persecutio quam patiuntur omnes pii secunduma Testificor, id est adjuro.fe coram Deo, id est teste
apostolicam sententiam. Dco Patre, ef Christo Jesu qui judicaturus est vivos,
Mali autemhomines. Quasi dicat: Roni patiuntur, ; id est illos qui vivi reperientur qui residui erunt
sed hominesmali iri se, et seductores aliorum. Quasili tormeniis Antichristi, ef mortuos, scilicet eos qui
dtcat: Qui hujus officii sunt, proficient in pejus, itaa mortui reperientur. Vel, vivos, id est jubtos, et
scTiicet ipsi dico, errantes a bono, et alios tn erro->- mortuo8,id est malos. Et per ipsius adventum, prio-
rem mittehtes, ipso actu. (18) Quales sunt illi jqui li rem cui debes grates agere, vel futurum qui timen-
timentes hos lsdere coram quibus loquuntur, nonQ dus est; ef per regnum ejus sternum, id est uttu
solum rion prsparant se ad imminentes tentationes,i, conregnes sternaliler, prxdica verbum, el insla,
sed etiampromittunt felicitatem hujus saeculi quama (19) id esi instanter prsdica ita, scilicet opportune,
Deus in ssculo non promisit. llle prsdicit laboress quantum ad eos quibus placet, ef importune nolen-
super labores usque in finem venturos ipsi sreculo,i, jj tibus: tu opportune quidem agis, sed importunus
tu prospera; Ule ad confortandum cor tuum venitt videris ei qui libenter non audii, quod iamen ali-
pati, niori, sputis illini, spinis coronari, opprobriaa quando ei prodest. [Haimo] Tu ergo sciens hoc illi
bibere, Iigrio configi. Omnia haec ille tulit pro te,i, esse opportunum, quod ei videtur importunum, di-
tfa nihil pro Ulo; sed pro te ille conforians infir- lectionem curamque sanitatis ejus animo teneas
muin ut, cum crediderit,non speret prospera hujuss mansueto et modesto. (20) Multi enim quamvis pcr
sfeculi alt: Fili, accedensad servitutem sta injusiitiaa turbationes a me dico Videntur abscedere, paulatim
eitimore et praepara animam tuamad tentationem.). tamen verbi vigore per medullas penetrante sanati
Tuiferb. Quasi dicat: Mali errant et in erroremn sunt, cum Scriptura dicat: /n mulliloquio non effu-
mittunt, ftt vero permane firmus in his qux didicisli\i gies peccatum (Prov. x), non esl dicendum istum
(16) August., in psalmo LIV. (19) August., super Epist, ad Galatas.
(17) Id., ad Sebastianum. (20) Id., De Trimt.
(18)Id., De pastoribus.
multum esse locutum, et si Apostolus dicat, insta . A nis modi hominibus docendis, labora et opus fac
opportune importune. In tantiloquio enim non estt evangelistx, id est quod ore prsdicas hoc opere
multum quod est necessarium. Et argue, de peoca- testare, ut retorqueatur os turturis ad axellas, et
tis negligentes.Vel ita potest distingui. Ista oppor- sint mala punica et tiniinnabula in extremis oris
tune importune argue. Deinde caetera contexuntur. hyacinthinae tunics. Opus fac dico in tantum ut
Obsecra, id est adjura volentes, increpa, asperisi impleas ministerium. Unde addit: Ministerium
verbis persistentes, et hoc, in ornni patientia repu- tuum, episcopatus scilicet, imple, scientia, vita et
gnantium et doctrina accipientium, ita ut paticnter doctrina. Et ut impleas, sobrius esto, id est in om-
sustineasrepugnantes,etdoceasaccipientes.[IIaimo] | nibus modum serva per quod implere poteris, quia
Et nota quod huic acriori persuadet Apostolus pa- hsc virtus temperat omnes alias. Hsc ideo maxime
tientiam, Tito nimis patienti persuadet imperium. dicit, ne se nimis affligeret propter praedictum prs-
Erit enim. Quasi dicat: Modo est hoc necesse, sci- ceptum. Ego enim, quasi dicat: Vigila, labora, et
licet ut praedices, erit enim tempus, cum multi non sic te oportet facere, ideo quia ego jam detibor, id
sustinebunt sanam doctrinam, non ferent saltem au- est incipio Deo offerri, grata hostia. [Haimo] Libare
dire quasi onus sit eis ; sed coacervabunt sibi mul- dicimus degustare, vel fundere, vel immolare. [Am-
tos, magislros secundum desideria sua, id est qui n brosius]Indecomponiturdelibare, quod hic ponitur
ea doceant qus volunt. [Ambrosius] Prophetia est' pro ipsa immolatione. Passionem enim suam deli-
Apostoli, qui prsscius futurorum in dootrina prsci- bationem appellat. Deo enim immolatur quiproju-
pit esse instandum, ut contra hoc quod futurum stitia ejus patitur. Unde subdit: Et tempus mese re-
erat prspararetur Ecclesia.Tales enim dicit futuros, solutionis, id est mortis, tnjfat, id est prope est. Et
qui pro desideriis siiis doceri velint, ut a magistris quasi aliquis quaereret: Undehoc scis? respondet:
constantibus et veracibus ad hos convertantur*qui Ecce quia gratia Dei prsveniente,
Hlos doceant qus libenter audeani; quia veriias illis — « Bonum certamen certavi, cur-
fabulis VERS.7-13.
aspera videbitur, ut relicta vera doctrina « sum consummavi, fidem servavi. In reliquo repo-
vacent. Ipsi dico, prurientes auribus, desiderio au- « sita est mihi corona justitis, quam reddet mihi
diendi non tamen bona, et a veritate quidem, qus « Dominus in illadie justusjudex.Nonsolum autem
est eis aspera, attditum avertent, ad fabulas autem « sed et his qui diligunt adventum ejus. Fe-
docent sibi coacer- mihi,
convertentur, quas magistrijquos « stina ad me venire cito. Demas enim me reUquit
vant. « diligens hoc ssculum, et abiit Thessalonicam,
(21) Hos magistros Salomon vult intelligi per mu- « Crescens in Galatiam, Titusin Dalmatiam.Lucas
lierem de qua ait: Mulier insipiens et audax inops n « est mecum solus. Marcum assume et adduc te-
panis convocat prxtereuntes, dicens: Panes occultos( « est enim mihi utilis in ministerio. Tychicum
libenter attingite, et aqux furtivx dulcedinem (Prov. « cum, autem misi Ephesum. Penulam quam reUqui
ix.). Hscenimmuliervanitasestimpiorum.qus cum « Troade apud Carpum veniens affer tecum, et li-
sit inops panis promittit panes,id est cum sit ignara « bros, maxime autem membranas. »
veritatis promittit scientiam veritatis, quam ipsa
occultatione contendat, ei quasi condit ut libentius Ronum certamen certavi, hactenus, id est explevi
audiatur, cujus prohibitam furantur seducti audien- quod debui. Et cursum consummavi, id est firmiter
tiara. Hsc enim occultatio facit quasi pruritum in locavi. Vel ita continua: quasi dicat: In proximo
auribus spiritualiter fornicantibus, sicut pruritu sum migraiurus, sed bonum certamen certavi, SS5
libidinis corrumpitur in carne integritas castitatis. conirarebelles,quasidicat:Hocexemplum tibi relin-
Nefarii enim doctores ipsa occultatione condiunt quo. Et cursum, mes prsdicationis qua cucurri,
sua venena curiosis, ut ideo existiment eos dicere ubi facilis transitus erat, consummavi, firmiter lo-
aliquid magnum.quia habent secretum, et suavius cata Ecclesia, et in omnibus adversis fidem, qus
hauriant insipientiam quam puiani scientiam, dul- est caput Christianae religionis, servavi, qus non
ciusque audiunt qus palam in Ecclesia dici credi- potest haberi nisi Deo miserante, quia donum Dei
que prohibentur. Mulier illa propter illicita atque ipj est. Unde alibi ait: misericordiam consecutus sum
punienda secreta non solum insipiens, verum etiam (I Tim. i); non quia fldelis eram, sed utfidelis essem.
audax nuncupatur. Sub Christiano enim vocabulo (22) Apostolum ergo invenimus sine ullis me-
multas scelestas hsreses condidit, nefandas fabu- ritis bonis,imo cummultismeritis malisDeigratiam
las finxit, ei uiinam tales quales in theatris cantan- consecutum, reddentis bcnr pro malis qui sua jam
tur, sive rhythinica scurrilitate ridentur, et non ta- propinquante passione bona merita sua commemo-
les quales adversus Deum fingere poiuisse illam do- rat: post qus consequitur coronam, qui post mala
lemus insiplentiam, et miramur audaciam. Tu vero. merita consecutus est gratiam, qus nisi prius gra-
Quasi dicat: Ita futurum est ut dixi. Tu vero, dum tuito donaretur, coronadebita non redderetur. Ergo
tempus habes, vigila in disciplina ecclesiastica in non merita ipsius tanquam ipsius sunl, id est ex
Scripturis explanandis, et in omnibus, id esi in om- ipso ei comparata, sed dona Dei sunt. [Augustinus]
(21) August., super Joannem. (22) August., De grat et Ub. arb.

381 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. II AD TIM. 382
Attende quod ait: Certamen certavi, cursum con-} A habebant. Pater jgitur Pauli de Giscalo oppido~Ju-
summavi. Quomodo hoc dicerepotuit cui adhuc re- dsae ubi natus fuerat translatusinTharsumCilicis,
stabai ipsiuspassionisquam sibi impendere dixerat quodam tempore venientibus Romanis per Ciliciam
tam magna conflictatio, tam molestum certamen, occurrit eis ipse cum aliis Tharsensibus.utpote no-
ad cujus consummandum cursum, adhuc illud debilis, exceperUntque eos cum pace. Tunc Romani
erat ubi erat futurus acrior et crudelior inimicus? concesserunt eis qraedicta, ibique pater Pauli penu-
Sed hoc dicit non re plena, sed spe firma, quia de lam accepit, post cujus mortem ob recordationem
victoria futuri certaminis, et cursus consummatione ejus hanc vestem sibi Paulus retinuit. Vel penula
certum eum securumque jam fecerat, qui sibi pas- hiodicitur volumen legis. Unde Hieronymus ait:
sionem jam imminere revelaverat, et ideo quod fu- « Volumen Hebrsorum replico, quod Paulus, juxta
turum esset prssumpsit, tanqtiam factum fuerit quosdam, penulam vocat. »
indicavit, Hoc igitur totum nos dicimus tunc fuisse VERS.14-22. — • Alexander srarius multa mala
adhuo perficiendum, quia de Dei promissione prs- « mihi ostendit. Reddet illis Dominus secundum
sumenstotum itadicebattanquam fuisset effectum. « opera ejus, quem et tu devita. Valde enim resti-
Unde et de prsmio securus adjungit: « tii verbis nostris. In prima mea defensione nemo
Et tn reliquo id esl in fuiuro, corona juslitix repo- D « mhi adfuit, sed omnes me dereliquerunt, non il-
sita est mihi', quam scilicet nuUUs auferat, idem « lis imputetur. Dominus autem mihi astitit.etcon-
tibi sperare potes. Quam reddet mihi Dmninusin UUi « fortavit me, ut pcr mo prsdicatio impleatur, et
dte.quia ipse est justusjudex,(23) utiquejustus retri- « audiant omnes gentes quia liberatus sum de ore
buendo bona pro bonis, quia prius misericors re- « lepnis. Liberavit me Dominus ab omni opere
tribuendo bona pro malis ; et ipsa tamen justitia « malo, et salvum facict in regnum suum cceleste,
qua retribuuntur bona pro bonis non est sine mise- « cui gloria in saecula ssculorum. Amen. Saluta
ricordia. Et nota quod ait reddet. (24) Si enim fides « Priscillam et Aquilam et Onesiphori domum.
gratia est et vita stcrria, quasi merces est fidei. Vi- • Erastus remansit Corinthi, Trophimum autem
detur quidemDeusvitam aeternam tanquam debitam « reliqui infirmum Mileti. Festina antc hiemem ve-
reddere, cuidebitam? fideli, quia promeruit illam « nire. Salutant te Eubolus et Pudens, et Linus,
per fidem, sed quia fides gratia est et vita sterna « et Claudia, et fratres omnes. Dominus Jesus
est gratia pro gratia. Reddet mihi, dico, non solum « Christus cum spiritu tuo. Gratia vobiscum.
autemmihi, sed et his qui diligunt adventum ejus. Mali « Amen.»
timent adventum ejus, quia ibi damnandi sunt; Alexdnder. Quasi dicat : llli reliquerunt me.
boni vero diligunt, quia ibi salvandi sunt. Festind. Alexanderautemxrarius,id estfabervel custossrarii,
Quasi dicat: Quia tempusresolutionis instat.festina C multa mala mihi ostendit, id est fecit Athenis. Iste
eito venire ad me, et etiam ideo quia quos mecum Alexander quem supradixitreversum ad apostasiam,
habere solebam modo non habeo Demas enim pro- qui fabricabat sdes Dians apud Athenas, et omnes
erium nomen, me dereliquit, tempore adversitatis, contra Apostolum commovit. Unde subdit. Reddet
diligens hocsxculiim et abiit Thessalonicam; Crescehs ei Dominussecundum opera ejus, non ait reddat, sed
abiit in Dalmatiam, missus ame in ministerium.Et reddet, quod verbum prsnuntiantisest, ncn impre-
Titus abiit tn Galatiam missus a me. Lucas est cantis. Indicat enim. non optat. Quem et tu devita,
mecum solus. Marcurn assume et adduc tecum.Est valde enim resUtit verbis meis, et in prima mea de-
enim mihi utilis in ministcrium. Tychicum autem fensione, id est quando primo cccpi defendere Evan-
misi Ephesum, penulam quam reliqui Troade apud gelium contra illum, nemomihi adfuit adjutor.[km-
Carpum veniens affer tecum el libros, quos ibi di- brosius) Per hoc quod dicit, in prima, innuit se
misi, maxime autem membranas, ut ibi scribam Epi- sspe congressum contra iUum; vel pressuram et
stolas meas. Qsc penula secundum Aimonem data tribulationemsibiillatamdefensionem appellat.Tri-
fuit patri Pauli in insigne a Romanis quando susce- bulatio enim Christianis defensio est, quia defendii
ptus est-in sociuin et civem Romanum. Unde et eos in die judicii. Nemo mihi adfuit dico, jeri omncj
Paulus se civem Romanum appellat. Penula enim j) mei dereliqueruntme. Nonillis imputelur, quia ho-
erat vestis consularis qua induebantur consules minis est timere. Nota quOd non orat pro Alexandro
Romani ingredientes in curiam. De qua si qtisritur qui invidentia fraternitatem impugnando peccaverat,
uride Apostolo acciderit, respondeo Romanos hanc sed pro his qui nbn abruperant amorem, soilicet
habuisseconsuetudinem quando monarchiam totius timore suocuberant, orat ut eis ignoscatur. (25)
orbis sibi acquirebant, nt quscunque gens cum Multum enim interest qui hoo modo, et eos qui illo
pace et coronis eis occurrisset, darent eis liberta- modo peccant. Dominus autem astitit mihi, et con-
tem, in tantum ut fratres illorum dicerentur civcs- fortavit me, quanto plus ab hominibus relictus sum.
que Romani appellarenlur, dabantque potestatem Confortavit me dico, uf per me prxdicntio impleatur
sdificandi curiam ei habendi consules, sicut et ipsi ei audiant omnes gentes quod liberatus sum de-
(23) Aug., in psal. cxxvm. (25) August., De serm in monie.

ore leonis,id estNeronis.de cujusmanibusliberatus A rum. Amen.[Ambrosiut]SalutaPriscam et Aquilam.
est a Domino, quando venit Romam, adductus abi Aquila erat vir Priscs : apud istos hoapitabatur
hisquiprserant Judss,ob hoc quiaCssarem appel- Apostolus. Et Onesipkori domum, id est familiam»
lavit.Nam cum venissetRomam duobus annis man- Araslus remansit Corinthi; Trophrmum autem reliqui
sit in libera custodia,et post etiam transivit ad natio- infirmum Mileti, id est ideo faos nominat ut veniens
nes quserarit iu circuituRoms.[Haimo]Vel demanu per eos visitet. Festina ante hiemem vefnire propter
leonis, id est diaboli, qui, sicut ait Petrus, tanquam imbres ei frigora, commonet ut autumrio veriiret.
rugiens circuit quxrens quem ievoret (I Petr. v, 8.) Salutant te Eubolus, etPudens, et Linus, et Clawdia
Qui cum non potest a justitia removere dpostolum, fratres omnes. Post salutationem fratrum ipse salu-
vel de vita vult tollere ne aliis prodesset. Quod tat, quasi snbsoribens hoemodo : DominusJesus sit
quia non pot«st insultat ei Apostolus, dicens : Li- cum spirttu tuo, et cave ne admonitus irtacaris', sed
beravit tne ctiam Dominus ab omni opere malo, et potius gratia sit vobiseum, id est inaneat nostra
salvum tne faciet, dacens in regnum xuum cxleste, dilectio. Atnen*,id est fiat, Velvera sunt tpw hactb'-
idemtibi sperareIicet,CKt'estfltoria insxcula ssrculo- nus dixi.
IN EPISTOLAM AD TITUM
SS6 ARGUMENTUM. B a summo in anteriora extenditur, in se rediens,

Tilum commonefacit et instruit de constitutione quia ecclesiasticus doctor gladio verbi pungere de-
pre8bvterii, et de spirituali conversatione, et de hae- bet, id est aspere redargucre peccantes : qubd est
reticis vitandis.qui traditionibus Judaicis credunt, ex inferiori natura, et correctos in anteriora diri-
scribens ei a Nicopoll. gere, ita tainen ut ad prbpriam cbnsoientiam sui
CAPUT PRIMUM. conaideratione redeat, si forte in se habeat qus
VERS.1-4. — « Paulus servus Dei, apostolus au- aliis annuntiat.Est igitur intentio Apostoil instruere
« tem Jesu Ghristi secundum fideiri electorum Dei Titum de episcopali officio atque monere ut id im-
« et agnitionem veritatis quee secundum pietatem periose tractet, et hsreticos vilet. Modus talis :
« est iri spebi vits sterriae,quam promisit qui non primo salutat; deinde instruit eum de episcopali
• merititur Deus arite tempora sscularia ; mani- officio, docens eum quid agere debeat, et quales
« festavit autem temporibus suisVerbum suumin episcopos per civitates constituere; deinde qualiter
« praedicatione quae oredita est inihi secundum diversos vel sexu vel state, vel conditione instituere
« praSceiituni Salvatoris ribstri Dei, Tito dilecto fi- debeat.Postea monet eum de vitandis hsreticis.
« lio secundum communem fidem. Gratia et pax a Prsmittit autem salutationem dicens : Paulus no-
« Deo Patre et Christo Jesu Salvatore nostro. » t mine, servus condiiione, non tamen peccati misera
ri
Paultts tervtu Chrisfi, etc. [Ambrosius] Hano servitute, sed Dei, quadam nobilitate, qualiter
Epistolaffi scribii Apostolus Tito, qnem creavit epi- Moyses et David servi sunt appeUati, et Maria an-
scoptim, commonens eum fore sollicitum in eccle- ciUa. Apostolus autem Christi Jesu. Quasi dicat:
slastica discipliria. Tito enim relictoGrets episcopo Humilitatisnon tollit potestatemet dignitatem.Apo-
ex bumtHtate et simplicitate riimis patieriti.a Nico- stcrlus, dico, secunddm fidem electorum Dei, tenens
poli SrJt-fbitde episcopali officio imperiose et po- e\ prsdicans fidem quam tenent, jel ûasalyantur
testative, tractando prsscripta ei sua auctoritate electi Dei, et ideo pro ea laborandum est, et se-
Utili. Debet enim pohtifex habere maternam pieta- cundum aghitionem veritatis, qux veritas cjf jecun-
terii et patris severitatem, ut sit fortis superbis, et dum pietatem, id est, Christi religionein. Hoc ideo
suavis mbdestis : rit non babens timoris arigulum, dicil qriia est veritas, et in liberalibus artibus, sed
neb elatioriis supercilium, urai et liiceat. Unde in quae riihil pertiriet ad Christianam religionem.
veste legalis pontificis erai coccus byssinus, qui Apostolus Christi sum dico, et hoc t'n spetfi vitx
babet BpeCiemignis. Ignis autem duo facit, urit et xtefnx, id est perhoc speransvitamffiternam.Bso
lticet, ita et pontifex gladio prsdiCationis, scilicet est res, hic est fructus apostolici offioii.Per hoc com-
ignito eloquio, ureredebet mordaci iriorepatione et mendatapbstolicum officium non tepidiusesse agen-
metuerida minatione, et lucere blandis fovendo, et D dum.rjuam.vitam sternaEh,/)euj ante tempora sxcu-
delectabilia promittendo. Ideo de manna dicitur Uvria,vel aeterria, quod idem est, id est ante omnia
quod indutabatur ad ignem, et liquescebat ad so- tempora, promistt. Quomodo ? (1) Promisit, cum
lem. Ei baculus pontifioalis ab inferiori pungit, et nondum essent bomines quibus promitteret, quia
(1) Augustinus, De ctvit. Dei.
388 COLLECTANEA IN. EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD TIT. 3R6
in ejus aeternitale, et in ipso Verbo ejus eidcm QO-A ^ jus vits infirmitate mancntibus quotidie ficri non
sternojam prsdestinatione fixum erat. Promisit quiescunt, quae fideliter orantibus quotidie remit-
ergo ante tempora quiain se sterno sic fixum erat tantur. (3) Quamlibet valde justum discutias inhac
antequam tempus esset quod cum creaturis cce- vita, quamvis jam sit dignus justi vocabulo, non
pit. (2) Non ergo possumus dicere fuisse aliquod est tamen sine peccato. Undo Joannes: Si dixeri-
tempus quoniamDeus nondum aliquid fecerat. Ideo mus quiapcccatum non habemus, nos ipsi seducimus
ait: Qnam promisit Deus ante tempora sscularia. et veritas in nobis non est (Uoan. i). Sed plane multi
Quasi dicat: Non est recens promissio, sed ante justidictisuntsinequerela.quodintelligitursinecri-
tempora omnium ssculorum, addit; Qui non men- mine. Nulla enim querela justa est de his qui non
titur, id est quia verax est: per quod certa ostcn- habcnt crimen. Crimen ergo estgrave peccatumac-
. ditur promissio vitae, qus quanto certior est tanto cusatione et daranatione dignissimum, ut homici-
minister debet sollicitior esse. Ut autem certiussit. dium, adulterium, aliqua immunditla fornicationis,
manifestavU suis temporibus, id est congruis, scili- furtum, fraus, et cstera hujusmodi: qus cum coe-
cet Verbumsuum, id cst Filium,hsc est vitasterna. perit homo non habere, incipit caput ejus erigere
Manifestavit dico, non solum rei effectu, sed etiam in libertatem, sed ista inchoata est non perfecta
inprxdicatione qux credita estmihi ut fideli, cuitu, o ,H libertas. tVniujuxoris vir, post baptismum, quando
Tile, comparticipas. Credita est mihi prsdicatio novo horaini nec stupra nec aliqua quae ante fue-
dico, et hoc, secundum prxceptum Salvatoris noslri rant obsunt. Huic sententiae Auguslinuscontradicit
Dei, cui in salute homine minus obedimus, si quo- his verbis: (3*) AcutiUs intelligunt quineceum qui
modo remittitur. Paulus, inquam, scribithanc epi- catechumenus velpaganushabuitalteram.ordinan-
stolam Tito dilccto filio suo secundum communem, dum esse censuerunt, quia de sacramento agitur
id est catholicam, fidem, non privatam alicujus. non de peccato: nam in baptismo omnia pcccata
Gatholicon enim Grsce, Latine dicitur commune, dimittuntur. Et qui dixit: Si nupserit virgo non
vel universale. Et in scribendo, primum salutat in pcccat (l Cor. vn), satis dcclaravit nuptias non esse
hunc modum: gratia sii tibi el pax a Deo Patre et; peccatum: propter sacramenti autcm sanctitatem,
Christo Jesu Salvatore nostro. Manifesta sunt bsc. sicut femina etiam si catechumena vitiata fuerit
VEBS.5-9. — « Hujus rei gratia reliqui te Gretae,, non potest post baptismum inter Dei virgines con-
c ut ea qus desunt corrigas, et constituas per civi- secrari, ita non absurde visum est bigamum non
« tates presbyteros sicul et ego disposui ttbi, sii peccasse, sed formam quamdam sacramenti ami-
« quis eine crimine est, unius uxoris vir, filios ha- sisse. non ad vits bons meritum, sed ad ordinis
« bens fideles, non in accusatione luxuris, aut noni ecclesiastici signaculum necessarium. Etsicutplu-
« subditos. Oportet enim episcopum sine crimine i IC res antiquorum Patrum uxores significaverunt fu-
« esse, sicut Dei dispensaiorem, non superbum, , turas ex omnibus gentibus Ecclesias, uni viro sub-
« non iracundum, non vinolentum, non percusso- ditas, id est Christo, ita noster antistes, id est
« rem, non turpis lucri cupidum, sed hospitalem, , episcopus, unius uxoris vir significat ex omnibus
« benignum, sobrium, justum, sanctum, continen- gentibus unitatem univiro subditam.idest Christo.
»tem, amplectentem eum qui secundum doctrinam i Itaque sicut duobus pluribusve dominis servire,
« est fidelem sermonem, ut potens sit exhortari int sic ab uno viro in alterius transire connubium non
« doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere.» > licet, quia apostatare ab uno Deo, et irein alterius
Hujus rei. Primo dicit quid agere debeat et qua- adulterinam superstitionem sempcr est malum. Et
les ordinare prssbyteros, ita incipiens: Hujus reii ideo ait: unius uxoris vir, in quo spes continentiae
gratia reliqui te Cretx, cum inde recederem,uf cor- est et sacramentum. Filioshabensfideles, id est sans
rigas mala in peccantibus addendo bonis, ea quas; fidei, non in accusatione luxurix, aut non subditos,
desunt ad perfectionem. Et nota quod, dum hsc re- id est nec saltem de luxuria accusatos, vel sibi non
cblit Apostolus, sicut ei disposuerat monetexsequi. subditos alioquin nec spes est in eo corrigendi
JJfideo reliqui te, ut consiituas per singulas civita- alios, nec frontemhabetadaliostaliumcohabitator,
tes presbyteros, id est episcopos.ut pastoralis curs i Q oportet enim. Quasi dicat: Talis debei constitui epi-
onus facUius sustineatur per multos divisum. Con- scopus. Oportelenim, id est necesse est ad tractatio-
stituas dico, sicut ego tibi disposui, id est qualesi nem officii, episcopum esse sine crimine, id est ir-
constituendos docui, scilicet jt quis est, non dico> reprehensibilem, sicut Dei dispcnsatorem, cum dicit
sine peccato, sed sine crimine, id est, sine peccato> 337 episcopum, aperte ostendii presbyterorum
criminali, vel infamia criminali. Si dixisset sine; noraine episcopos supra fuisse designatos. Non su-
peccato, nullus in Ecclesia recte posset ordinari i pcrbum, non iracundum, non percussorem, id est
minister. (2) Multi enim baptizati fideles sunt sine9 non aliorum mentes aliter quam oportet loquendo
crimine. Sine peccato vero in hac vita neminem di-- percutientem. Vel ad litteram, non ferocem, non
xerim, non quia pecccati aliquid remaneat quodin i crudelem, non cupidum turpis lucri,id est saecularis,
baptismate non dimittatur, sedquiain nobis in hu- jeri hospitalem, benignum, sobrium, justum proximo,
(2) August., coritra Manioh. (3) August., super Joannem,
(8) Id., ad Bonifac. (3*) Id., De conjug.
sanctum Dco, continentem se ab allicitis, id est atib A ait Apostolus: Dixit quidam ex illis proprius, qnia
ira, supcrbia, et csteris, amplectentem amore eum m vcrum dixit, etsi poola esset. Propheta dico, ilto-
sermonem qui est secundum doctrinam fidelem, idd rum, non Dei, etproprius illorum, quia eorum na-
est veracem. Ita hsc habeat, uf potens sit vita el st turam bene aperuit. Quod utiquc ad hoc dictum
scientia exhortari scientes in doctrina sana. et re- s- est, ne Dei prophetaputaretur. Nonergo Judsorum
darguere eos qui contradicunt, veritati obloquendo,), sed Cretensium proprius erat propheta, qui dixit:
vel male vivendo. (4) Contradicentes enim non unoo Cretenses sempcr sunt mendaces et malx bestix,id
modo intelligendi sunt. Paucissimi quippe nobiss est sanguinem sitientes, et ventres pigri, id est gu-
contradicunt loquendo, sed multi male vivendo.i. losi, et ideo pigri. Et ne minus credas ei quia gen-
Quis enim audet apertissime loquendo contradiceree tilis erat, ejus verba commendat Apostolus dicens:
veritati? Non contradicunt multi lingua, sed vita:: Teslimonium hoc verum est. Sciendum quod, licet
quos redargueremagnumopusest, grandis sarcina. divinsauctoritatinndevoluerit quodverum invene-
clivus arduus. rit testimonium sumere, sicutetPaulus, utlegiturin
VERS. 10-16. — « Sunt enim multi etiam inobe- Actibusapostolorum, cumloqueretur Atheniensibus
« dientes, vaniloqui, et seductores, maxime qui dee ait de Deo: In illo vivimus, movemur,el sumus, sicut et
« circumciwone sunt, quos oportet redargui: quii n quidam secandumvos dixerunt(Act.xni). Et deAthe-
« universas domos subvertunt, docentes quae noni niensis ars inscriptione ait: Iveni aram in qua sub-
« oportet turpis lucri gratia. Dixit quidam ex illisi scriptumm est: Ignoto Deo (ibid.). Ita divina au-
« proprius ipsorum propheta: Cretenses semper* ctoritas undecunque sumit quod necessarium inve-
« mendaccs, malae bestis, ventres pigri. Testimo- nit, sednonideo omniaibi qus inscripta sunt acci-
« nium hoe verum est. Quam ob causam increpai pienda confirmat. Unde in lege prsceptum est Ju-
« illos dure, ut sani sinl in fide, non intendcbtes > dsis, ut si mancipium genlile emerent, ejus pili ra-
« Judaicis fabulis ct mandatis hominum aversan- dercntur, ct unguium incrementa abscinderentur,
« tium se a veritate. Omnia mnnda mundis, coin- deinde ad usus domesticos assumeretur: ita vanis
« quinatis aulcm et infidelibus nihil est mun- atque superfluis genlilium superstitionum et poeti-
« dum, sed inquinats sunt eorum et mens et carum sententiis abrasis et decisis, quod purum
«jconscientia. Confitentur se nosse Deum, factis au- repertum fuerit ad ministerium domus Dei assu-
« tem negant, cuni sint abominati eiincredibileset mendum est. Sequitur:
« ad omne opus bonum reprobi. » Quam ob causam docent. Quasi dicat: Quod non
Suntenim. Quasi dicat: Bene dixit, eos qui con- oportet. Quam ob causam increpa illos, non ut soles
tradicunt. Sunt enim incerti multi et inobedientes, molliter, sed dure, ideo ut sani sint in fide, id est
in se, et vaniloqui ad altos, et seductores circum-' C ut recte credant, non intendentes Judaicis fabulis
ventionibus, et cujuscunque generis fraudibus, et litteralis observantiae, in qua nemo justificaturapud
maxime qui de circumcisione sunt, id est de Judsis Deum; et mandatis hominum, quia mandata legis
qui sub nomine Christi judaizare docebant. Renati post manifestam veritatem, jam hominum, et non
enim in Christo non puri erant Christiani, quia par- Dei mandata sunt. Hominum dico, adversantium vel
tim legem, partim Christum venerari volebant. De avertentium se a veritate, spiritualis intelligentiae.
quibus subdit: Quos oportet redargui: Ideo, quia Quidquid enim adversus veritatem opponilur, hu-
ipsi sunt qui subvertunt universas domos, id est to- mana intentio est. [Ambrosius] Ideo mandata homi-
tam familiam, docentes quas non oportet. Et hoo fa- num, et fabulas appellat quaenarrant, quianescien-
ciunt, gratia turpis lucri, scilicet terrens rei, idest ies Scripturarum et interiora verborum legum, co-
pro terrenis acquirendis. Vel, gratiaturpis lucri.id lorem sequuntur, non saporem. Putant enim nun-
est ui proselytos faciant, sicut Dominus dicit Pha- quam recedendum esse ab his quaeMoysestradidit,
rissis et Scribis: CircuUis mare et aridam ut facia- ut puta de escarum differentia. Unde subdit: Om-
tis unum proselytum (Matth. xxm). Dixit. Quasi nia enim. Quasi dicat: Vere avertunt se a veritate,
dicat: Vere tales sunt, sicut dixit quidam ex illis, quia omnia humanis usibus concessa, munda sunt
qui eos novcrat. [Augustinus] Iste fuit Pigmenides jrj mundis, scilicet illis qui fide bona sumunt et josti
Cretensis in cujus libris hoc invenitur, qui homo sunt; (4*)quod ipsi negant ideo, quia in lege quae-
inter prophetas Dei non invenitur, nec ejus pro- dam Moyses prohibuit, et ab immundis munda
pheiia ad illa eloquia Dei periinei qus Judsis sunt discernit. Hoc autem non secundum naturas quas
credita. Et ideo nomen ejus non commemoravit Deus creavit intelligi voluit, sed secundum signifi-
Apostolus, sicut solet commemorare prophetas Dei, cationes. Omniaergomundasuntmundis secundum
dicens, sicut et Daviddicit, vel Isaias; vel tacitis naturam, in qua creata sunt. Unde in Genesi: Vi-
nominibu8 illorum dicit, sicut sjriptum est, et ea dit Deus cuncta qux fecerat, et erant valde bona
Soriptura intelligiiur in qua est auctoritas Dei. (Gen. i). Secundum significationes tamen qusdam
Homo autem ineruditus, canis rabiosus, ausus est immunda suni Judsis, nec omnia nobis apta sunt,
dicere istum deprophetis Judsorum fuisse, de quo vel propter salutem corporum, vel propter consue-
(4) August., De verb. Apost. (4*)August., contra Faust.

389 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULl. — IN EP. AD TIT. 390
tudinem humans socictatis. Cum crgo sua cuiquc A j vino JcrricHfes.Solcntcnimcsscqurcdamquscorporis
redduntur, et naturalem ordinem servant. Omnia frigescenteluxuriavinoseprolibidinedederunt.ficne
sunt munda mundis, contaminatis autem per pec- docentes,99& non quidem plubice viros.sed private
cata, ef infidelibus, sciliceiquinon credunt inDeum adotescentulas, ita tamen ut doceant ipsas adole-
vel Deo, nihil mundum, quia non sunt digni donis scentulas, prudenftam.scilicet ut ament viros suos.
Dei; Jed cf mens, id est intellectus, et conscientia Vel ita distingue; Bene docentes.ita ut prudentiam
eorum inquinatx sunt. Quasi dicat: Non ex cibo est doceant. Hic distingue. Deinde sequitur. Adolescen-
inquinatio eorum, sed ex malo intellectu et con- tulas hortare,uf viros JUOJ,quos carnali affectu na-
scientia peccatorum. Et vere mens est conscientia turaliter diligunt, ament, etiam pudica dilectione,
eorum inquinats sunt,quiaco»t/ifenfurquidem ver- ut scilicet cumpudorevirisdebitum potius reddant
bis Je nojje Deum, factis autem negant. Ut enim quam exigant, ef filios suos diligant non modo car-
Joannes ait: Qui dicit se nosse Deum, et mandata nxli, sed etiam spirituali amore. Doceantetiam eas
ejus non custodit mendax est (I Joan. n). (5) Si ne- esse prudentes mentis intelligentia, castas corporis
gatio non tantum lingua sit sed et factis, certe continentia, sobrias in cibo et potu, domus suae cu-
multos invenimus Antichristos, qui ore confitentur ram habentes, benignas, subjectas viris suis, ut non
Christum, et moribus dissentiunt ab eo. Quisquis „ divitiis vel nobilitate perflats, viris suis imperare
factis negat Christum, Antichristus est. Tales sunt desiderent. [Hieronymus] Subjects sint viris suis
omnes mali Catholici.qui non verbis sed factis ne- dico, ita uf verbum Dei, id est doctrina evangelica,
gant.Noliteergoessetanquamdefidesecuri.adjungi- non blasphemelur,si habent viros infidelibus quibus
tefidei rects vilam rectam, ut Christum confitea- propensius propter timorem Dei obsequi debent,
mini, et verbis vera dicendo,et factisbene vivendo. ct congaudere,ut hoc videntes non blasphement no-
Nam et si confitemini vcrbis, ct non factis, fides men Domini. [Ambrosius] Vcl potest hoc rcferri ad
talium morum prope fides est drcmoniorum. Cum sencs ct ad omnia snpcriora. Quasi rlicat : Hortare
sint. Quasi dicat: Confitenturse nosse Deum, cum senes et anus et adolescentulas, ut, ita se habeant
tamen jtnt abominabiles, id est Deo odibiles, et inut dixi. Quod dcbent facere, ideo ut non blasphe-
credibiles, id est nec habilea credere,ori omne opus metur nomcn Domiukquod fit si male habeant. Ju-
honum reprobi, id est a Deo reprobati, ut non ha- venes similiter hortare ut sobrii sint, quia juventus
beant gratiam ad bene operandum.Tu autem.Quasi solet modum egredi, imo promptior solet esse ad
dicat: Uli docent quod non oportet. lapsum : ideo salubrius ritinaculis contineri jube-
CAPUT II. tur, ut infrenata divinis legibus gubernetur. Quod
VERS.1-8. — « Tu autem loquere qus decent ut facilius sit magistrum jubet esse, formam sub-
« sanam doctrinam. Senes ut sobrii sint, pudici, 'C dens: ef in omnibus prxbe teipsum exemplum bono-
« prudentes, sani in fide, in dilectione,in patientia. rum operum, ut scilicet quod docet verbis, ostendat
« AnuB similiter in habitu sancto, non criminatri- factis,ut hi qui profani sunt et inimici Dei, erube-
• ces, non mnlto viuo servientes, bene docentes ut scant,videntes quia quae docet vera esse probat fa-
« prudentiam doceant. Adolescentulas, ut viros ctis. Aliterpastoroccidit oves quantum in se est.et
• suos ament,filios suos diligant.prudentes, castas, si illsvivuntmalienimpastores nonparcuntovibus,
« sobrias, domus curam habentes,bcnignas, subdi- qui non modolanguenteseterrantesnoncurant.scd
« tas viris suis, ut non blasphemetur verbum Dci. etiam fortes et pingues necantquantuminipsisest:
« Juvenes similiter hortare ut sobrii sint. In omni- et si illae vivunt,de misericordia Dei vivunt.tamen,
« bus teipsum prsbe exemplum bonorum operum, quantum ad pastores malos pertinet,occidunt.Quo-
« in doctrina, in integritate, in gravitate. Ver- modo? male vivendo,malum exemplum prsbendo.
bum sanura irreprehensibile, ut his qui ex ad- Attendens enim ovis prspositum suum male viven-
« verso est vereatur, nihil habens malum dicerede tem, oculos a regulis Dei declinantem et in homi-
« nobis. » nem intendentem,incipit dicere apud se: Si praepo-
Tu autem loquere ea qux decent sanam doctrinam, situs meus sic vivit, ego quis sum qui non faciam
id est doctrinam sanae fidei.Hscsuntqus ad bonos jp, quod ille facit?Omnis ergo qui male vivit in con-
mores pertinent, scilicet hortare Jcnej uf sobrii sint spectu eorum quibus prspositus est, quantum in
pudici, ne luxurient, prudentes, providentes fidei ipso est, occidit eos. Ideo servo Dei eminenti in
necessaria,jant in /Jde.scilicet ut habeant integram membris summi pastori dictum est : In omnibus
fidem similiter, ut sint sani in dilcctione Dei, et prsbe toipsum exemplum bonorum operum,scilicet
proximi.in ordine ipso charitatis.et sint sani in pain doctrina, recta, in integritate, vitae et corporis,in
tientia tentationum et tribulationum.Hortare etiam gravitale, ne levis sis, sed authenticus. Et verbum
anuJ similiter esse tn hdbitusancto,ut scilicet earum tuum sit sanum et irreprehensibile, quod non valet
incessus, motus vultus, sermo prsferant sanctita- reprehendi loco dictum et tempore,uf/tis quiexad-
tem;non criminatrices,id est criminaaliis imponen- verso est, id est qui vobis contrarius, vincatur vel
tes : quod solent facere adolescentulis; non multo vereatur nihil habens malum dicere de vobis.
(5) August., Buper Joannem,

39! PETRI LOMBARDL 392
VERS.9-15. — « Servos dominis suis subditos A et repleti opcribus bonis regni Dei hsredes esse
« esse, in omnibus placenlcs, non contradicentes, possimus. Hsecloquere nescientibus, et exhortare,,
« non fraudentes, sed in omnibus fidem bonam scientes, ef argue negligentes vel rebelles : et hoc,
« ostendentes ut doctrinam Salvatoris nostri Dei cum omni imperio, id est potestate, qui jam non
« ornent in omnibus.Apparuit enim gratia Salvato- aspere boc accipitur, cum pro salute fieri sciatur
« ris Dei nostri omnibus bominibus, erudiens nos ita cum imperio. ut nemq contemnat pro simplici,-
« ut abnegantes impietatem et sscularia desideria, tate.
« sobrie et juste et pie vivamus in hoc ssculo exs- CAPUT III.
« pectantes beatam spem et adventum gloris ma- VERS.1-15. — « Admone illos principibus et por
« gni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, qui de- « testatibus subditos esse, dicto obedire, ad omne
« dit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab « opus bonum paratos essH.neminem blaspbemare,
« omni iniquitate, et mundarct sibi populum acce- « non litigiosos esse, sed modcstos, omnem ostcn-
« ptabilem, sectatorem bonorum operum. Hsc lo- • dentes mansueludinem ad omnes homines. Era-
« quere et exhorlarc, et argue cum omni imperio. « mus enim aliquando et non insipientes.increduli,
« Nemo te coutemmat. » « errantes, servientes desideriis et voluptatibus va-
Scrvas etiam horlare subdilos esse dominis suis, _ « riis, in malitia et invidia agentes, odibiles,odien-
quibuslibet tam bonis quam malis.Subditos dico in « tes invicem. Cum autem benignitas et humanitas
omnibus qus non sunt contra Deum, et placcntes. '< apparuit Salvatoris nostri Dci, non cx operibus
Yel ita distingue: in omnibus placentes non conlra- « justitis qus fccimus nos, sed secundum suam
dicentcs.lloc mqdo poterunt placere, scilicet si non « misericordiam salvos nos fecit, per lavacrum
mussitayerint cum "domini aliquid de jusserint.non « regenerationis et renovationis Spiritus sancti,
fraudantes aliquid de debito servitutis.sed in omni- « quem cffudit in nos abunde per Jesum Christum
6<rj,ctiam in minimis, fldcm bonam ostendentes ut « Salvatorem nostrum, ut justificati gratia ipsius
doclrinam, boc rcfercnt ad omnia prsdicta, scilicet « hsredes simus secundum spem vits sterns. Fi-
ad sencs ct anus, et scrvos, etc. Quasi dicat : Hor- « delis scrmo est, et de his volo te confirmare, ut
tare omncs prsdictos, ut ita se habeant ut praescri- « curent nobis operibus prscssc qui credunt Deo.
ptum est, ut ita ornenl in omnibus actionibus suis « Haccsunt bona ct utilia bominibus.Stultas autem
dbcfnnam5a/t)atortjDomtntnoJ/ribonisoperibusei « qusstiones et genealogias, et contentiones.et pu-
fidedoctrinamdicitornari Dominicam.Ornamenlum « gnas legis devita. Sunt enim inutiles et vans.
enim doctoris velpastorisest honestavitadiscipuli. « Hsreticum hominem post unametsecundam cor-
Apparttit enim. Quasi dicai: Omnes monendi sunt, « reptionem devita, sciens quia subversus est qui
ut ornent.quia omnibus natus est Christus.nullum G « ejusmodi est, et deliquit, cum sit proprio judicio
excludit. Et hoc est quod ait: Apparuit enim, per « condemnatus. Cum misero ad te Artemam, aut
carnem, gratia Dei et Salvatoris nostri Dei, id est « Tychicum, festina ad me venire Nicopolim. Ibi
Deus et Salvator noster.scilicetDeus Filius.et si in- « enim statui hiemare. Zenan legisperitum, et
visibilis sit in forma Dei, tamen per gratiam appa- « Apollo sollicite prsmitte, ut nibil iflis desit. Di-
ruit in forma servi, Et hoc, omnibus hominibus, id « cant autem et vestri bonis operibus prsesse
est ad utilitatem omnis generis hominum sine quo « ad usus necessarios, ut non sint infructuosi. Sa-
non profuisset nobis nasci, erudiens nos exemplo « lutant te qui mecum sunt omnes. Saluta eos qui
vits et doctrina,in quo eum sequi debes,scilicet ut « nos amant in fide.Gratia Dei cum omnibus vobis.
erudias. Erudiens non dico ad hoc,ui nos abnegan- « Amen. »
tes, id est fugientes, impietatem, vans culturae et Admone. Quasi dicat: Etsi tu habes imperium
ignorantiam et desideria sxcularium, qus a mundi spirituale, tamen admone illos subditosesse princi-
hujus principe suggeruntur,jo6rt'e in nobis,ef juste j)t'6uj,scilicet regibus et ducibus.cf poteslatibus mi-
ad proximum,ct pie ad Deum vivamus inhoc sxculo noribus, et obedire dicto illorum, non quidem ad
tam fragUi. Nos dico exspectanies,ut certi et solli- malum, sed admone, paratos esse ad omne opus bo-
citi, beatam spem, id est gloriam sternam,ct adven- rj num, id est obedire illis in Domino.Et admone ne-
fum,vel manifestationem glorix magni Dei etSalva- tninem blasphemare, et si premuntur ab illis. [Am-
toris nostri Jesu Christi, qui non in infirmitate ut brosius] Quasi dicat: Admone ut ad malum tardi
prius, sed in gloria et potestate veniet, prsmia da- sint et ad bonum parati, scientes quid singulis per-
turus secundum merita, qui inprimo adventu adeo solvi oporteai, quia singulis paraiur merces. Non
humilis fuit.Quod non solum erudivit.sed dedit, id litigiosos esse, sed modeslos omnem mansuetudinem
est tradidit morti, semetipsum pro nobis, per hocse- ostendentes ad omnes homines : bonos vel malos
curi sumus de spe. Dedit dico, ad hoc.ur redimeret Christianos omnibus hominibus bonos vultvideri.
nos per sanguinem ab omni iniquitate, tam originali Sic enim possunt perfidi ad futuram spem vocari.
quam aciuali, et mundaret, in bapiismo a eulpa et Eramus enim. Quasi dicat: Hoc ideo debemus,quia
poena, populum sibi aceeptabilem, vel peculiarem.id et nps aliquando fuimus quod ipsi, sic et poterunt
est propnum, sectatorem bonorumomnium. Ad hoc 688e quod nos sumus per eamdem gratiam. Et hoo
redemit nos Christus, ut puram vjtam sectantes, est quod aiV.Eramus ettimetnosatiquandobuipien'
,393 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULl. — IN EP. AD PIIILEM. 394
fes, etsi phUosophi essent quidam vestrum, vera A id esi falss. Et non solum haec devita, sed etiam
tamen sapientia carebant. Et eramus incrudcli er- hxreticum hominem post primam ctsecundain corre-
rantes permala, el servientes desideriis animi, etvo- ctionem, id est postquam bis fcooris correctionem,
luptatibus carnis variis agentes vitam nostram in dcvila. Hsretici sunt qui verba legis legem im-
malitia, id est in mala nocendi voluntate, tnut- pugnant. [Hmbrosins] Proprium enim sensum
dia, de aliorum successibus, et si nocere 229 astruunt verbis legum, ut pravitatem mentis stis
non licuit, odibiles Deo, vel aliis hominibus, et legis auctoritate confirment; qui vitandi sunt, quia
invicem odientes alios. Cum autem benignitas et hu- frequentius correcti exercitatiores essent ad ma-
manitas Salvatoris nostri Dei, id est cum benignus lum. Devita, dico, cur? Ecce, jctenj qnia qui hu-
et humanus Deus salvator noster, apparuU mundo jusmodi est, id est incorrigibilis, subversus est, id
per carnem, vel nobis per fidem, non ex operibus, est perdiius, ef delinquit, quia scienter peccat,
etc. Vel ita>-Cum benignitas et humanitas, id est proprio judicio condemnaius. Proprio judioiosecori-
larga misenoordia et clementia Dei Salvatoris no- demnat, qui errorem laudat, et veritatem vitupe-
stri apparuit, id fjst illuxit hominibus, saivos nos rat. Cunt misero ad te Artemam vel Tychicum, qui
fecit, jam spe-futurs salutis, non ex operibus jusli- interim provideat Cretensibus, dum ad me veneris,
tix quxfecimus nos, [Augustinus] quia nulla bona n festina venire ad me Nicopolim, ibi enim ttatui hie-
feceramus, sed secundum suam magnam misericor- mare. Ideo dicit ut festinet post Epistolam datam
diam, ita forsitan et illis faciet qui adhuc increduli venire, quia vult eum videre causa affectus, et ut
sunt. Salvos fecit, dico, per lavacrum regeneratio- plenius confirmet in ecclesiasticadisciplina.Zenatn
nis, id est per baptismum in quo deposito veteri lcgisperitum. Ideo hoc dicit, non quia peritior sit
homine generatur novus, ef renovationis Spiritus Apollo, sed quia hujus professionis fuerat in Sy-
sancti, quia quotidie magis ac magis renovamur nagoga, et Apollo, quia perfectus erat in Scri-
per Spiritum in baptismo datum. Quem spiritum, ptura, sollicite prxmitte, ita sollicite, ut nihil desit
scUicet effudit in nos abunde, scilicet ad remissio- illis, id est ut qus ad viaticum necessaria sunt
nem omnium peccatorum, et copiam virtutum, et eis, habeant apud suos, ne quaerent aliena. Et
hoc per Jesum Christum Salvatorem nostrum : ad quasi quis qusreret: Unde autem res erit illis ?
hoc ut justificali gratia ipsius hxredes simus, in- Unde habet Titus quod eis ad viaticum largiatur ?
terim in prssenti vitae sterns, et hoc secundum respondet:Discant autem et vestri,id est Gretenses,
spem, etsi nondum secundum rem. ut alii prceesse sibi ipsis in bonisoperibus dandomi-
Et iste sermo, scilicet quod Christus salvavit et nistris. Non dico ad quaelibet, sed ad ustis necessa-
hssedes fecit, est fidelis, id est verax. Et de his rios, et hoc ideo. uf non sint infructuosi, et juxta
prsdictis volo te confirmare alios ut curent in ope- C parabolam arboris qus non facit fructum bonum.
ribus bonis prxesse aliis multis qui credunt Deo. excidatur et in ignem mittatur. Ideo jubet illis
Vel ita : volo te confirmare, scilicet eos qui cre- sumptus necessarios dari.quia dignum erat utqui
dunt Deo ut curent in operibus bonis prsesse,aliis - spirituadia tradebant, non illis deessent carnalia.
multis vel sibi ipsis. Ideo volo te de prsdictis con- ApoUoepiscopus fuit Gorinthiorum qui propier se-
firmare alios, quia hxc praedicta junf bona in se, ditionem concitatam, adversumseapseudoapostolis
et tttiiia aliis hominibus. Stultas autem. Quasi di- discesserat, cum Zena socio suo ad Titum Creten-
cat: De his confirma : Stultas autem quxsliones, sem episcopum, sed Corinthiis jam sedatis per
ubi nec salus, nec utilis scieniia, ef genealogias, Epistolas Pauli, mandat Tito ut priusquam veniat
id est originum enumerationes, et contentiones, Nicopolim, prsmittat eos ita sollicite ut nihil in
quas de lege faciunt, ut de cibis quos alii asserunt viatico illis desit. Salutantteomnesqui mecumsunt;
discernendos, alii non, ef pugnas legis, ut quando propter compendium simul omnes consalutatores
in emendata Scriptura de annis Matussals, et de significat. Saluta eos qui nos amant, non ficte, sed
hujusmodi aliis contraria, vel impossibilia sentire in fide, id est fideli affectu. Deinde generaliter om-
videtur, devita. D nes salutat, dicens : Gratia Dei sit cum omnibus
Sunt enim inutiles, id esl sine fructu, et vanx, vobis. Amen.
IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM
ARGUMENTDM. CAPUT UNICtlM.

PEflembni famiUafeB Gtteras facit pro Oriesimo VEhs. 1-6. — « PauluB vinctus Christi Jesu, et
siryo ejua, scibens ei ab urtte Roma de carcere « Timotheus frater Phileinoni dilecto adjutori no-
per suprascriptum Onesimuria» *•..-.. «£tro, et App pri charissimsj et Archippo
1'ATROi,.CXCII. 13
395 PETRI LOMfiARDI. 39«
« commilitoni nostro.et Ecclesis qus in domo tua A . et charitatis tus. Quam fldem et charitatem habes
« cst, gratia vobis et pax a Deo Patre nostro, et in Domino Jesu.et in omnessanetos, vel inomnibus
« Domino Jesu Christo. Gratias ago Deo meo, sem- sanctis, quia in Christum credebat et eligebat, et
« per memoriam tui faciens in orationibus meis, sanctis credebat et dUigebat, ei per opera fidei et
«audiens charitatem tuam etfidem quam habesin charitatis Christo serviebat et sanctis, ut eommu-
« Domino Jesu, et in omnes sanctos, ut commu- ntcafio. Quasi dicat: Fidem habes et charitatem in
« nicatio fidei tus evidens fiat in agnitione omnis Christo et in sanctis, ita t*fcommunicatio fidei lux
« operis boni in Christo Jesu. » evidens fiat, id est ut fides tua communicans fidei
Paulus vinetus, etc. [Ambrosius.] Hanc Episto- nostrs, vel quod aliis ex flde tua communicas evi-
lam scribit Apostolus Philemoni Colossensi, qui dens sit. Et hoo in agnitione omnis boni th Christo
nulla ecclesiastics ministrationis prsditus erat di- Jesu, id est ita evidens sit ut hoc merito cogno-
gnitate, sed vir laudabilis in plehe, cui familiares scatur 9MQ omne bonum esse in te prjr.Christum,
litteras mittit pro Onesimo servo suo, qui cum id cst omnium bonorum sufficientit. Vel ita: memo-
damno ejus fugerat; sed ab Apostolo audito Evan- riam faciens tui, et gratias ago in oratioriibus ha-
gelio baptizatus est, cui et veniam deprecatur Apo- bitis de hoc, ut omnes fidei tus, id est operatio
stolu3,8cribens eia Roma de carcere.Et estintentio n fidei qua scrvis Christo et sanctia, evidens fiat. In
Apostoii implorare veniam Onesimo apud Philemo- agnitione omnis boni, quod est in Christo Jesu, id
nem. Modus talis : Prius salutat illum cum uxore est cum cognitione boni sterni, ut illud expetere-
et filio. Deinde agit gratias Deo de bonis eorum, tur in prsmium. [Ambrosius] Hoc enim orat Apo-
commendans fidein et charitaiem eorum. Postea stolus ut operatio iUius cum cognitione fiat bonita-
Philemonem obsecrat, cum ei imperare posset, ut tis, id est ut tali mente operetur, ut in futurum
Onesimo parcat, et graiias Deo agat, quia talem exspectet prsmium ipsum Ghristum, non retri-
illum recipit, ut non servum sstimet, sed dileotis- tionem temporalium.
simum fratrem. Deinde dioit ut paret sibi hospi- VERS.7-25. — « Gaudium enim magnum habui,
tium speranti ad ipsum venire. Prsmiitit vero sa- « et consolationem in charitate tua, quia viscera
lutationem, dicens : Paulus vinctus Jesu Christi, « sanctorum roquieverunt per te, frater. Propter
id est pro Christo Jesu. Non dicit apostolus, quod t quod multam fiduciam habens in ChristoJesuim-
est nomen dignitatis, sed vincius, quod est nomen « perandi tibi quod ad rem pertinet, propter chari-
humilitatis, quia non imperat, sed orat. Est enim « tatem magis obsecro, cum sis talis ut Paulus 88-
hic intercessio pro Onesimo, ideo qus humilitatis « nex,nuno autem et vinctus Jesu Christi, obsecro
eunt, commemorat inoipiens ab injuria sua ut di- «te pro meo filio quem genui in vincuUs Onesimo,
gnitatem sus Epistols faceret. Sicut enim peccati C « qui tibi aliquando inutilis fuit, nuno autem et
causa vinoiri opprobrium est, sic contra pro Ghri- « mihi et tibi utdlis.quem remisi tibi. Tu autem U-
sto custodis vinaula sustinere maxima gloria est. « lum ut mea visoera suscipe. Quem ego volueram
Eo enim tempore in custodia erat, ideo ait, Pautus « mecum detinere.ut pro te mihi ministraretinvin-
vinetus Jesu Christi. Quasi dicat: Cujus debes mi- « oulis Evangelii. 8ine consiUo autem tuo nihU vo-
sereri, non esse causa doloris : quod eris si im- «lui facere.uti nevelut ez necessitate bonumtuum
misericors filium cruciaveris. Et Timolheus frater, .«esset, sed voluntarium. Forsitan enim ideo dis-
etc Gujus etiam causa debes misereri, scribunt « cessit ad horam a te, ut in sternum Ulum recipe-
hanc Epistolam Philemoni dileeto, proventu virtu- « res jam noo ut servum, sed pro servo charissi-
tum. [Hieronymus] Vel sicut in Grsco habetur, « mum fratrem maxime mihi. Quanto autem magis
diligibiti, qui soilicet diligi meretur; et adjutori no- «tibi et in carne, et.in Domino? Si ergo habes me
stro ministerio prsdicationis, et Appix uxori ejus « socium, suscipe illum sicut me.Si autem aUquid
cui scribit ut hsc virum exoret, charissimx sorori, « nocuit tibi aut debet, hoc mihi imputauEgo Pau-
in fide non ficta, et Archippo fiUo ejus Colossen- « Ius scripsi mea manu.Ego reddam.utnon dicam
sium ministro, ut et hic patrem exoret, commilitoni « tibi quod et te ipsum mihi debes. Ita, frater, ego
nostro qui mecum laborat in eadem militia, et Ee- D «tefruarin Domino.reficereviaoerameainChristo.
clesix qnx in domo tua, vel, ejus est, id est toti fa- « Confidens in obedientia tua scripsi tibi, sciens
milis ejus, ut et bi orent eum. Et ante alia salutat « quoniam et super id quod dico facies. Simul au-
in hunc modum : Gralia sit vobis, id est remis- « tem para mUii hospitium, nam spero per oratio-
sio peccatorum, et pax mentis et reconcilatio ad « nes vestras donari me vobis.Salutatte Epaphras
Deum a Deo Palre nostro et Domino Jesu Christo. « concaptivus meus in Ghristo Jesu, Marcus, Ari-
Qratias. Post salutationem gratias de bonis agit, « starchus, Demas et Lucas auditores mei. Gratia
ccmmendans fidem et charitaiem ejus : quas ideo « Domini nostri Jesu ChriBti cum .spiritu vestro.
commemorat, ut memprata bonitas moveat eum « Amen. »
ad veniam. Ait ergo : Gratias ago Deo meo sem- Gaudiuni enim. [AmbrosiusJQuasi dicat:Jamhoc
per memoriam tui faciens in orationibus meis. Unde orb, quia gaudium magnum habui in corde,ef con-
autem graiias agat/ aperit, subdens: Audiens coo- solulioiicm inadversis th charilate tua, qus nonsolo
ritatem tum tt /ttam,idestcommendatfonem lidei virtutis habituin oorde viguit, sed etiam cxtra in
397 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULl. — IN EP. AD PHILEM. 398
opere manifestata est, hac scilicet guia in sancta A res illum, dico, jam non tantum «f servum, sedpro
sanctorum, id est filii sanctorum charissimi.vel erga servo, quod ante erat, fratrem charissimum. Vel se-
te propensi sanctorum affectus interni, o frater per cundum aliam litteram, recipercs illum, dico, jam
te digne illos recipientem a suis laboribus quodam- non tantum wf servum, sed ut fratrem charissimum
modo respirantes requieverunt, quia sanctorum ne- plus servo. Fratres enim plusquam servi chari sunt
cessitatibus utensilia ministravit, etitasanctorum lllum, dico,mrm'me mihi charum. Quanto autem ma-
affectus erga illum propensius eo consolante quie- gis, quam ante, vel quam mihi, tibi charus esse de-
vit, et refrigeratus est. Propter quod, scilicet quia bet, et in carne, scilicet quia servus tuus est, et in
servis aliis et ad benefaciendum promptus es,multo Domino, quia fidelis frater cst. Vel ita frater est, et
magis mihi servire debes. Ego multam habens fidu- maxime mihi magistro tuo frater est. Onesimo enim
ciam, non dico potestatem, in Christo Jesu, id est offenso proprio domino confugit ad Apostolum, ad
per Cbristum Jesum, imperanditibiquodperlinetab hoc ut oblitterafis peccatis utilis reverteretur, in
rem, id est ad tuam utilitatem. Non dico contra li- tantum ut non domino suo squalis fieret meritis,
cita, quasi dicat, fiduciam habeo imperandi quod sed ipsi magistro suo frater. [Ambrosius] Et nePhi-
est utile tibi et mihi. Non dico me habere potesta- lemon, quia dominus erat, contra servum suum in-
tem imperandi tibi contra hoc quod licet tibi. Ha- n flaretur, humiliat eum, dicens illum ei frairem, et
bens, inquam, fiduciam imperandi propter charita- in carne, quia ex uno Adam sumus offines, et in
tem meam, vel iuam, magis obsecro cum sis talis, Domino per fidem, et hoc est quod subdit, quanto
vita et state : ut ego Paulus qui senex sum, et ideo autem magis quam ante tibi, frater est, et in carne,
non impero tibi, sed obsecro. Unde supra : Senio- per conditionem primae nativitatis, et in Domino
rem ne increpaveris, sed obsecra uf patrem (I Tim. perfidem qus omnem superbiam amputat.Etquia
v.) Nunc autem. Quasi dicat: Senex sum, dico, non ita est, ergo, id est ideo, si habes, id est si habere
solum autem senex, sed et nunc vinctus Christi Jesu, vis, me socium suscipe illum sicut me; si enim non
per quod magis debes moveri. Obsecro, inquam, te suscipis, non es socius. Si autem aliquid nocuit tibi
de meo filio Onesimo. Magnum est et laudabile, non aut debet, hoc mihi imputa. Nunc excusaiionem om-
dc bumili viro, sed de sublimi viro, si se inclinai nem convellit, cum sibi imputandum esse dicit, si
et obsecrat. Filio meo, quem genui in fide, cum es- vel lssit, vel debei aliquid. Et ut magis credatur
sem in vinculis. Et ideo tenerius eum diligo, qui tibi quod dicit, addit Ego Panlus scripsi manu mea,
aliquandd, dum infidelis erat, fuit inutilis, tua tol- ego reddam tibi, vel hic vel in futuro. Reddam tibi,
lendo, nunc autem utilis est et tibi et mihi, serviendo dico : <7tnon dicam tibi quod, non modo tua, sed
scilicet mihi et per me tibi, cujus est quidquid tuus etiam teipsum debes mihi, ad serviendum. Quasi di-
servus mihi fecit,qttem remisi tibi. Tu autem suscipe, C cai:Minus exigo atequamdebes. Deinde supponi-
id est recipe, illum ut mea viscera, ut meum charis- iur adjuratio, cum ait : Ita, o frater, ego fruar te
simum filium. Vel, ut mea viscera, id est meum iu in Domino, id est gaudebo de te in regno Dei, si fece-
eo recipe affectum. Onesimum profugum decurren- ris quod rogo. Quid est illud ? Ecce : refice viscera
tem ad divinum axilium, cum essei in custodia ba- mea, id est filium vel affectum meum in Domino,
ptizavitApostolus.vidensin illoutilitatisspem,quem id est propter Dominum. Deinde blanditur ei, di-
sic commendal ut suum animum in illo significet cens : Ego confidens in obedientia tua scripsi, sciens
recipi. Quem ego volueram mecum retinere, utpro te quod facies supra in quod dico. Provocat eum sic
mihi ministraret in vinculis Evangelii. Sine consilio blandiendo, ut amplius faciat quam postulaiur ab
autem, id eat consensu, fuo nihil volui facere, ui bo- eo. Solet enim fieri ut qui de se videt bene senfiri,
num tuum, scilicet quod tuus mihi servit, ne, id est meliorem se prsbeat. Deinde ui sollicitiorem cum
non, esset velut ex necessilate, id est contra volle faciat, et ad obediendum promptiorem, venturum se
tuum, sed voluntarium, (l)ut tamen velit Deus facit, ad illum significat, subdens : Simul autem et para
qui operaiur in nobis velle et operari pro bonavo- mihi hospitium, vel hoc potest eum movere ad ve-
luntate. Forsitan enim. Quasi dicat : Ideo suscipe niam. Ideo, dico, para, nam spero per orationes ve-
illum, quia utilis fuit fuga ejus. Forsitan enim ideo D stras me donari vobis. Hoc dicit ut magis obediant.
discessit ad horam a te, ut reciperes illum in xler- Solent enim absentes contemni. Salutat te Epaphras
num, scilicet hic et in futuro. Dicendo forsitan, et captivus meus in Christo Jesu, et Marcus, Et Ari-
senlentiam temperat.Hoc ideo dicit.quia omnia hu- starchus, Detnas et Lucas adjutores. Gratia Domini
mana sunt dubia, et poiuii alia causa esse quare nostri Jesu Christi sit cum spiritu tuo. Amen.
Deus sic fieri disposuerit, sive permiserit. Recipe-
(1) August., De perfect. justitis hominis.

899 PETRI LOMBARDI. 40Q
IN EPISTOLAM AD HEBRJEOS
ARGUMENTUM. A cans, quod est honor ministerii sui, gratiam Dei

331 Inprimis dicendum esi curapostolusPaulus h:c commendat per Christum verum pontificem,
inhacEpistolascribendanonservaveritmoremsuum, hoc tempore fidelibus factam legem ostendens re-
ut vel vocabnlum nominis sui, vel ordinis descri- probatam. Ad nltimum etiam de moribus instruit
beret dignitatem. Hsc causa est, quod ad eos scri- [Chrysost. | Prssentis igitur temporis eminentiarii
bens qui ex circumcisione crediderant, quasi gen- ostendit, dicens Dominum unigemtum suuin nobis
tium Apostolus et non Hebraeorum: sciens quoque misisse, ei in eo nobis locutum ut auditorum men-
eorum superbiam, suamque humilitatem ipse de- tes erigeret, id est fidelium quibus scribit Judso-
monstrans, meritum offlcii sui noluit anteferre. rum,ne quis multis qus HJis acciderant valde
Nam simili modo etiam Joannes apostolus propter afflicti et contriii erant, putarent ex hoc se infe-
humilitatem in Epistola sua nomen suum eadem rariores caeteris ac miseriores existere.Ideoque ut eos.
tione non prstulit. Hanc ergo Epistolam fertur oonsoletur atque erigat, majori gratia prsditos in
. Apostolus ad Hebrsos conscriptam Hebraica lingua initio Epistols sus declarat, quia antiquis quidem
misisse : cujus sensum et ordinem retinens Lucas prophets missi sunt, nobis autemFilius.etiUisservi
evangelista post "exeessum apostoli Pauli Grsco et conservi locuti sunt, nobis autem Dominus. Qui-
sermone composuit. » dam tamen veritatis calumniatores hano Epistolam
non esse Pauli dtoere ausi sunt, eo quod nomen
GAPUT PRIMUM
ejus in titulo non habeat, et longe splendidiore et
VEJAS. 1-7.—Multifartam multisque modis olim facundiore stylo quam alis resplendeat; sed aut
Deus loquens patribus inprophetis, novissime die- Barnabs, aut Lucs, vel Clementis, vel TertuUiani;
btts istis locutus est nobis in Filio, quem constituit quibus in promptu nobis est respondere. Si eriim
hseredem universorum,per quem fecit et sxcula.Qui ideo non est dicenda Pauli, quia nomine «jns prs-
cum sit splendor glorix et figura substantise ejus, titulata non est, ergo nec alicujusUlorum.imo nul-
portansque omnia verbo virtutis sum, purgationem -. Iiu8 omn^no, cum nuU^ nttoen hid>e«t m Ut^^
peccatorum faciens, sedet ad dexteram majestatis - Ideo aut^ ndmen auum hm •
in excelsis: tanio melior angelis effecto,quanto dif- toris noh prspbnit, quia Hebrsis odiosns erat, qui-
ferentiusprx illis nomen hxreditavit.Cuienim dixit bua legum destructor videbatur. Quia ergo nori eb-
atiquando angelorum: Filius meus es tu, ego hodie rum,sed gentium Apostolus erat, nomen suum
genuitel Et rursum: Ego ero illi in patrem, et odiosum eia tacuit, ne pneacripti nominis invidia '
ipse eritmihiin filiutn. Et evm iterumintroducit sequentis utflitatem excluderet lectionis. [Hieroa.]
Primogenitum in orbem terrrn dicit: Et adoient Sciens quoque eorum superbtam, suamque huoiUi-
eum omnes angeliDei. Et ad angelos guidem dicit; C iatem
ipse demonstrans.Buis ordinis dignitatem vo-
Qui facit angelos suos spiritus, et ministros suos . luit anteferre aominando ae.ApostoIum» sed meri-
fldmmamignis. tumsmbffi<^tacen^Buperbisip8ehum^
MuUifariam, vel muUifdrie, eto, Paulus doctor Apostolum nominavit, .rieTsuperbi indigritfrentur.
egregius.gentium Apostolus, ministerium suum vo- Quod vero hso Epistola majore relucakîacuridia
lenshonorificare juxta quod inEpistolaadRomanos : quam alis, sane mirandHun nori ett, oum^^^h^
ait: Quandiu sum Apostolus gentium, honerificabo / sit uhicriio^ p^ m
ministeriummeum, tentans si quomodo ad xtnnlan- gui Gs^raa eîri EpisWto ^
dum provocemcarnem meam (Rom.xi,)Hebrsis hano idest Grsoo,Bermoneoompo8uit.Hano aatemMri-
Epistolam scripsit, agens de eminentia Christi se- psit Hebraica lingua, cujus sensum et ordihem reti-
cundum utramque naturam, et legis Mosaics nens Luoas post exceBBum ejua Grsco sermone
inutilitate, astruens multis modis finem Jesu composuit. Non ergo est mirum si iri hac tanto
Christi absque legalibus fieri ad justitiam et salu- doctrins fulget eloquio.
tein, legalia vero post passionem non modo non Propulsatis igitur calumniis adversantium veri-
proficere, verum etiaffi officere. Quorumdam He- tati, nuUatenuB ambigendum est et haric Pauli fore
brsorum superstitiosam traditionem excludens.qui ipj Epistolam, in qua intendit Christi eminentiam, et
Christum confitentes legales observantias tenendas fldei suffioientiam, nec non legis insufficieatiam et
putabant, et in hunc errorem quosdam etiam qui de inutilitatem ostendere. Modus tractandi tatis est:
gentilitate venerant ad Christum sua auctoritate Primo proponit audienda esse verba Christi, sicut
induxerant. Ideo Apostolus providens gentibus ne prophetarum; etamplius conferendoeum prophetis,
deinceps in huno errorem Hebraeorum auctoritate et prsferendo, quia in * eo locutus est Deus, ut in
trahantur, Judsos quoque ad romulttndum provo- prophclis, et major $?t in eis. Deinde commeQdat
401 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 402
eum alternatim secundum utramque naturam.hu- A olim et novissime/aliud quiddam"nobis insinuat,
manam scilicet et divinam. Postea comparai eum quoniam multo in medium tempore percurrente,
angelis et prsfert,multa interserens de ejus excel- quando jam proximi eramus ad pcenam, quando
lentia secundum utramquenaturam.Deinde compa- omnia charismata quieverant,tunc ampliores exsti-
rat eum Moysi, et prsfert; deinde multis rationi- timus et digniores, 333 quod prudenter astruit,
bus et auctoritatibusgratiamfideiumbrslegisprs- dicens : Novissime locuius Deus nobis filiis illorum
ferendam declarat, et sacerdotium Christi Levitico patrum, ne aliud putetur nobis locutus quam illis
sacerdotio.et Testamentum Novum Veteri, ejusque quod poterat videri.si alii loqueretur genti. Locutus
sacrificium unummultis illiussacrificiispraeponen- est, inquam, in Filio, id est per filium unicum, qui
dum ostendit, quasi ibi umbra, hic veritas;tandem majorestprophetis.Est enim Dominus prophetarum
ponitfldei descriptionem, eam multis testimoniis impletor et sanctificator prophetarum. Siout enim
commendans. Circa finem vero moralem subdit propheta Christus est et Dominus prophetarum,
instructionem. Primo igitur comparans eum pro- sic et angelus est et Dominus angelorum. Nam et
phetis, ait: Olim Deus loquens patribus in prophetis dicius esi magni consilii Angelus, et Moysi dictum
muUifaria, vel muUifarie, novissime diebus istis locu- est de Deo : Suscitabo eum prophetam similem tui
ttis est nobis in Filio. Attende singula, et confer n™ (Deut. xvm), si Cbristus nihil annuntiaret, angelus
invicem; dicendo : 01im,ostendit quod non est no- non diceretur; si nihil prophetaret, propheta non
vum quod Deus loquitur. Olim, ergo non noviter, diceretur. (2) Ex eo quod prssens annuntiavit,an-
Deus, qui est invariabilis, et tunc et nunc loquens, gelus erat; ex eo quod futurum prsdixit, propheta
jungit prssens cum prsterito, quia quod tunc lo- erat; ex eo quod Verbum Dei caro factum est, et
cutus est et nunc loquitur, patribus antiquis qui angelorum,et prophetarum Dominus. Unde et eum
in carne et cultu Dei patres sunt nobis, et hoc in secundumutramque naturam commendat.subdens:
prophetis.Non enim ipsi ex se Ioquebantur,sed Deus Quem constituit. Hic commendat eum secundum
in eis. Non enim ex intelleetu proprio loqueban- humanam naturam.quia quamviscum Patresecun-
tur, nec humano ingenio reperiebant, dum ait pa- dum divinitatem omnia possideat,tamensecundum
tribus in prophetis, osiendit eum locutum servis humanitatem recte dicitur hsres consiitutus ; se-
per servos, scilicet per prophetas iempore promis- cundum iUud : Dabo tibi gentes hxreditatem tuam
sionis. (1) Tempus enim constituit Dominus pro- (Psal. n). Et hoc est quod ait: Quem Ghristum
missis suis, et tempus eis qus promisit implendis, Deus Pater constituit, jam immutabilem hxredem
promissionumtemporahabueruntprophetasafflatos universorum, id esi possessorem omnis creaiurs.
et impletos Verbo Dei usque ad Joannem. Ab illo Non jam poriio Domini tantum Jacob et pars ejus
autem usque in finem, tempus esi implendi qus C Israel, sed omnes. prorsus nationes mundi. [Chry-
promissa sunt. Unicus Dei Filius venturus erat ad sost.JHsredis autem utitur nomine.ui duo qusdam
homines, assumpturus hominem,et per id futurus per hoc astruat et ostendat, scilicet quod propriuB
homo, moriturus, resurrecturus, ascensurus, ses- sit Filius, et quod dOnationis illi nulla contingat
Burus ad dexteram Patris, impleturus in gentibus amissio. Deinde ergo hsredem notat quia Filius
promissa. Hoc ergo totumfuit prophetandum de est,et nunquam perdit quidquam deomni dato Pa-
illo, prsnuntiandum fuit eum venturum, ut non iris; in hoc eiiam quod dixit hsredem, humilitatis
subito veniens horreretur, sed creditus exspectare- demonstravii edictum. Deinde ad superiorem gra-
tur. Loquens, dico, multifariam, id est multoties, dum altioremque transcendii, subdens : Per quem,
id est multis locutionibus, scilicet Abrahs, Isaac, ut per Verbum Patri costernum, fecit, non solum,
Jacob, et csteris eisdem saepe. Multisque modis, id aeterna,id est invisibilia et immutabilia qus minus
est multis qualitatibus, quia modo per somnia ui nobis sunt nota, sed etiam sxcula, id est visibilia
Danielijmodo aperta voce,ut Moysi; modo interiori et mutabilia. Attende qualiter his duas rectas vias
inspiratione, ut David. Unde alibi dicium est: Ego ingreditur.una quidem revooans nos a nefando er-
visiones multiplicavi, et in manibus propbetarum rore Sabellii, alia ab arianics impietatis errore, ne
assimilatus sum.Vel multifarie, id est mulio et di- D putetur Pater vei unictim non habere.velextraneus
verso genere locutionis,ut per somniavel per inspi- a Patre subsistere. Sunt enim quidam qui eum ex-
rationeB.vel per apertas voces.Multisque modis, id traneum esse delireni: quod male visum est Ario^
est rerum diversis mysteriis futura significans. alii qui non alterum Patrem, alterum Filium sup-
Deus, inquam, loquens oUm, novissime, id est in pingere moliuntur,sed eumdem aliquando Pairem,
flne temporum. Vel, novissime, quia posi hanc lo- aliquando Filium. Integra ergo commonet ratione,
cutionem non sequitur alia locutio in diebus istis. et quia Dei FUius est, et quod non ab eo alienus
Quasi dicat: Adhuc supersunt qui audierunt et vi- existat.
derunt. Locutus est: loquens de prssenti utitur Qui cum sit splendor. Hic secundum divinam na-
prsterito, quia idem ipse modo loquitur qui olim turam commendai Christum oslcndens eum oo-
locutus est. [Chrysost.] Item attende quod dicendo sternum et cosqualem Patri, cjusdemque cum eo
(1) Aug., super Joannem. (2) Aug., super Joannem.

Bubstantis, sed alter in persona. Hoc autem cum n A ramus, scilicet fulgor ab igne, vel ignis a fulgore,
religiositate accipere debemus, et si quid absur-r- omnis anima mihi respoddet.Voluit enim Deus in-
dum fortasse occurrerit, ab acie meutis abigere,e, seminare omni anims initia intellectus et sapien-
ubique siquidem religioso nobisopusestintellectu: i: tis. Omnis ergo anima respondet, et nemo dubitat
maxime vero ubi de Deo vel loquimur aliquid, vel el quod splendor igne existit, non ignis de splen-
audimus, quia nec ad loquendum de igne, de Deo, o, dore.
lingua sufficit, nec ad percipiendum prsvalet intel-
il- Ponamus ergo ignem velut Patrem, splendorem
lectus. Multa enim de Deo intelligimus qus loqui li tanquam Filium, quia jam prslocuti sumus nos
penitus non valemus.Multa item loquimur, qus in- l- cosva qusrere in creaturis, per qus costerna in
telligere non sumus idonei. Verbi gratia : Quod d Creatore astruamus. Si lucernam accendere cupio,
ubique Deus est scimus et dicimus. Quomodo au- l- nondum est ibi ignis nec splendor; mox autem ut
tem ubique sit intellectu non sapimus. Item quodd accendero, simul cum igne et splendor existit. Da
est incorporea qusdam virtus, qus omnium est st mihi ignem sine splendore, et credo tibi Patrem
causa bonorum, scimus : quomodo autem vel quss fuisse sine Filio ; dicta est a vobis ut potuit tanta
ista sit penitus ignoramus.Suntetiamquaedamqus ae res dici, illa tamen ineffabilia sint. Potest ergo
dici non possunt quamvis mentecapiantur,utetiam n n semper esse generans, et semper cum illo quod de
ipsumPaulum videamus in quibusdam talibus quasi)i illo est natum : ergo Filius Dei secundum hocdici-
infirmari,et non integra proponentem exempla.sic-i- tur splendor gloris, quod ei semper Pater est,
ut hic, cum ait, qui cum sit splendor, etc, utenss quod habet de quo sit, non secundum hoc quod
impropriis nominibus, quia proprio reperire nonn prius esset Pater.et postea Filius; semperenim Pa-
poterat, et rerum" temporalium similitudine add ter,semper Filius de Patre est; semper igitur Fi-
ostendendum veritatem sternorum, id est Patris etit lius natus, semper Pater est.semper de illo imago.
Filii cosiernitatem, quamvis temporalia integraa Ecce non potuisti costerna invenire in creaturis,
collatione sternis comparari non possint. In aeter- et invenisti cosva. Quare proportione intelligis co-
nitate enim stabilitas est, in iempore autem varie-i- sternum Filium sterno gignenti : quod enim esi
tas; in sternitate omnia stani, in tempore alia ac- temporali cosvum, hoc est sterno costernum. Sed
cedunt, alia succedunt. Quid enim possumus ini attende quod, soilicet cum in his, scilicet in igne
creatura invenire costernum,cum in ea nihil inve- et splendore, sit coaeviias, non tamen est ibi omni-
niamus sternum?Invenis Patrem stornum in crea- modo squalitas, quia splendor qui fundUur de
tura.et invenio oosternum Filium : si autem inve- igne minus lucet quam ipse ignis. Habent ergo
nis sternum in creatura, sufficit ad similitudineml isia similitudinem, sed noa omnimodam squalita-
nt inveniamus cosvum.Aliud est enim costernum,' , C tem. Ideo dicit aliquis : Talis est omnino Filius ad
aliud cosvum.Cosvos dicimus eos qui eamdem ha- Patrem, qualis ad ignem splendor, non omnino,
bent mensuram temporum,non alterab alterotem- sed squalitas omnimoda est hic. Ex aliorum enim
pore prsceditur : ambos tamen esse ccepisse dici- proportione temporalium quorum alterumestexal-
mus. Et si poterimus in creaturis invenire aliqua% tero, etsi non cosvum, tamen consubstantiale Fi-
cosva,non tamen generans et generatum, sicut ini lius Patri consubstaniialis ostenditur. Nascitur
Trinitate generante costernum Unigenitum.Increa- enim bomo de homine, et equus de equo. Nec est
turis enim non ex eo tempore incipit generatum, , homo alter alteri cosvus, qui natus ab eo de quo
ex quo generans; in Creatore vero non prscessit t natus est tempore prsceditur,sed tamen ei ille ho-
geniior genitum.Non possiint ergo coraparari tem- mo, ei iste homo; et ille equus, et isie equus, id
poralis sternis integra collatione, sed tamen pos- est ejusdem qus subslantis sunt.diversasunttem-
sunt ex aliqua tenui ei parva similitudine cosvai pore, non diversa natura. (3) Similiter et de Deo
coffiiernis comparari. Inveniamus itaque coaeva,, Patre, Deus Filius natus est. Et cum sit ei coster-
nam de Scripturis monemur ad has similitudines. nus,est etiam ejusdem naturs, non minor eo, quia
Legimus cnim scripium de ipsa Sapieniia: Candor* est Deus de Deo, ut homo ex bomine natus, ejus-
est lucisxternx (Sap. vn). Item, speculum est sines rj | dem substantis.est, et equus ex equo. Ecce aliud
macula Dei majestatis. Ecce ipsa sapientia dictai similitudinis genus est adductum.quid bic inveni-
est candor lucis sterns, id est imago Patris ett tur? quid laudatur? Certe eequalitas substantis hic
speculum. Hinc accipiamus similitudinem.ut inve- laudatur. Quin autem deesse ? aequalitas temporis.
niamus cosva, ex quibus intelligamus costerna, , In illo autem genere similitudinis quod dedimus de
quia coaeva in creaturis inveniri poterunt. Utensi splendore ignis squalitatem naturs non invenis,
nominibus rerum tempOralium, dixit, candor est; sed cosvitatem. Quid ibi laudatur? Cosvitas. Quid
lucis sterns. Et hoc ait, splendor glorix. Cosier- deesse?iEqualitas naturacConjunge qus laudas.In
nus est eniin Patri Filius, ut cosvus est splendor creaturis enim deesse aliquid quod laudas in Grea-
igni, ex quo et est. Ignis cnim lucem fundit, lux tore nihil deesse potest, quia quod invenis in crea-
ab igne funditur. Quid enim a quo existat si qus- tura a Creatore artifice processit. In primo genere
(3) Aug., in cod.

405 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. AD HEBR. -506
similitudinis, id est in cosvis, invenis et laudas co- A fine uspue ad finem forliter et disponit omnia suaviter
svitatem,procoaevitatetribueDeocosternitatem, ut (Sap. vni). (5) Deus ergo omnipotensincommutabili
costernus sit natus ei a quo natus.De alio autem simi- sternitate, veritate, voluntate, semper idem,movet
IitudinisgeneretribusDeoaequalitatemnaturs,idest -per tempus creaturam spiritualem ;movetetiamper
squalitatem naturs quam laudas in bomine, crede tempus et locumcrcaturamcorporale.m.uteo motu
esseineoquifecithominem, quod de homine natum naturas quas condidit administret. Cum ergo ali-
est, homo est, et quod de Deo natum est, non id quid tale agit, non dcbemus opinari ejus substan-
erit quod ille de quo natum est ? Totum ergo quod tiam qus Deus est temporibus locisquomutabilem,
laudabile est in creaturis quibus aliquid deesse si- sive per tempora et loca mobilem, cum sit ipse et
mul est in Creatore, cui nihil deesse ; ibi tamen interior omni re,quia ipse est super omnia ;et exte-
quae invenimus, id est homo et homo,duo homines rior omni re, quia ipse esl super omnia ; et anti-
sunt. Hic vero Pater et Filius unus Deus. Ideo Apo- quior omnibus, quia ipse est ante omnia ;et novior
stolus ait :Qui Filius est splendor gloris,scilicet Pa- omnibus, quia idem ipse est post omnia, scilicet
tris, id est ex Patre natus est ei coaeternus, quia est post omnium initia. Ideoque ejus potestatem com-
lumen de lumine Patrem revelans, et ejusdem est mendans Apostolus, ait: Et ipse filius est portans,
cum eo gloris, id est essentis, quia unum et idem t» id est continens et gubernans, omnia verbo, id est
cum Patre est. [Ambrosius] Pater enim est gloria, solo imperio, virtutis sux, id est potentis et boni-
et Filius idem cum eo, et eum notificans homo fa- tatis sus qurenonminorapparet gubernando quam
ctus, ut radius solem.Per splendorem enim et procreando ;omnia enimcontinet bonitateet majestate
pinquitatem declaravit essentis, et ostendit quod sua. [Chrysost.] Et nota per simile dictum esso
nobis Patrem insinuat,et quod animas nostras illu- portans omnia verbo ubi scilicet hoc dicendo
minat. Et est figura, vel character substantix ejus, facilitatem continendi voluit designare, per meta-
[Chrysost.] scilicet Patris, id est plena ostensio es- phoram illorum qui sine ullo labore verbo vel di-
sentis Patris, id est consimilis per omnia consub- gito movent aliquid vel efficiunt, ita Christus mo-
stantialis, et in persona alius. Per hoc enim quod lem creaturs magnitudinemque sine laboro conti-
dicit figura substantiae, aperte ostendit quia Filius net et gubernat. Itcm, attende quod cum hic dicat
personaliter alter est quam Pater, et figura ab eo Apostolus Christum omnia continere, supra dixit
cujus est figura diversa est; sed Filius squalisest Patrem per eum omnia fecisse, ubi ait, per quem
Patri, quia nec Pater dissimilis, sicut ipse ait: fecit, tanquam facere ipse non posset.Si enim por-
Pater in me est (Joan. x); qui videt me, videt et Pa- rexisset Pater dexteram, vel tanquam aliquod in-
trem (Joan. xiv). Attende quod hrcc nomina, scilicet strumentum fuerit Patris operantis ; sed si ab eo
lumen et gloria.quandoquead divinam naturam re- " gubernantur omnia, nonne ab ipso facta sunt?Non
feruntur, quandoque ad personam. Et quando ad ergo ut tu, hsretice, suspicaris inaniter, tanquam
personam referuntur, modo ad Patrem, modo ad aliquod instrumentum existit mequepereumPater
Filium referuntur. Dicimus enim : Paterest lumen, dicitur fecisse.tanquam ipse facere non posset, sed
Filius est lumen ; similiter Pater est gloria, Filius sicut dicitur Pater judicare per Filium, quia judi-
est gloria. Et hi duo una gloria, unum lumen, non cem genuit, sic etiam dicitur operari per Filium,
duo : et dicitur Filius gloria de gloria, sicut lumen quia eum constat opificcm genuisse. 8i enim causa
dc lumine, et principium de principio, et Deus de ejus Pater est, sccundum quod Pater est, multo
Deo, non tamen duo Dii, sed unus ;non duo princi- amplius eorum causa est qus per Filium facta de-
pia, sed unum. Splendor autem et figura, sicut et clarantur.
imago, proprie ad personam Filii referuntur et re- Purgalionem peccatorum faciens, et cstera. Post-
lative dicuntur. quam ostcndit ejus excellentiam qua cuncta creavit
[Chrysost.] Portansque. Supra dictum est quia et gubernat, humilitatis ejus benignitatem hic com-
per ipsum fecit omnia. Hic 333 ei nunc summam mendat. Commonet cnim nos crucis,mox et resur-
auctoritatis attribuit, ex eo quod cum auctoritate rectionis et ascensionis, ubi ait: sedel, etc.Hoc au-
cuncta gubernat. Et continua: Sicut enim ab eo 0 tcm quod hic dicit jam ad nos pertinet quos a pec-
creata sunt omnia, ita per eum immutabilem con- cato purgat. Quasi dicat: Christus est splendor
servantur. (4) Creatoris autem omnipotentia causa glorix et figura substantis, qui cum talis et tantus
est subsistendi omni creaturs : qus virtus si ab sit, cst etiam per humanitatcm faciens purgalio-
eis qus condidit regendisaliquanclocessaret, simul nem pecccatorum, id est secundum humanitatem,
omnium rcrum species et natura conciderct. Ideo- crucis passionem et mortem pertulit, per quam a
que Dominus ait: Pater meus usque nunc operatur, peccatis nos purgavit,ete. Sedet: postquamper na-
et ego operor (Joan. v), per illud continuationem turam, et potestatem, et beriignitatem Christum
quamdam operis ejus qui simul omnia continet at- commendavit, commendat eum per dignitatem.
que adminislrat, ostendens in quo opere etiam sa- Quasi dicat: Crucem sustinuit, ut nos a peccatis
pientia ipsius perseveret. Dc qua dicitur ;Pertingit a purgarct.et ipse qui itahumiliatusest, sedet, id est
(4) Aug., in lib. Sentent. Prosperi. (5) Id., super Gencsim.

quiescit et regnat sublimatus ad dextcrammajestatis A et major ac melior etiam gratis plenitudine.de qua
ejus, id est ad squalitatem Patris, et locatus non etiam ipsi angeli ad mensuram accipiunt. Ideo ait
in paradiso. unde Adam excidit, scd in excelsis, id et ipse Christus: Tanto melior, id est dignior, an-
est super omnia loco et dignitate. In excelsis enim,. gelis est effectus, id est evidenter secundum homir
dicens, non in loco concludit Dcum, sed ostendit nem factus, quanto difterentius nomen, id est diffe-
hominem Christum oranibus altiorem et omnibus rentiorcm honorificentiam quam ante scilicet hxre-
eminentiorem, sicut et per dexteram non Dominum ditavit, id est firmiter habuit, quando resurrexitet
deformavit, sed similitudincm honoris demonstra- ascendit.et qtiia hoc posset habere, et non prs illis.
vit. Confessus enim nihil demonstrat aliud, nisi Addit prce illis. Namdum mortalisfuit differens no-
honoris squalitatem.ConternplaresapientiamPauli, men habuit, quia ang-sli ministrabant ei, postquam
imo non sapientiam Pauli, sed Spiritus sancti mi- immortalis magis differens.quiahpnorabilioratque
rare gratiam. Non enim suam intelligentiam mente prsclarior illis per omnia exstitit. Ideoque addit,
propria procreavit, sed Spiritus sancti infudit. At- prs illis, vel, hsreditavit, id est habuit nomen dif-
tende ergo per quales apostolica sapientia eos sub- ferentis. Et hoc prs illis, id est nomen valdediffe-
levat gradus, et qualiter eos ad ipsum apicem pie- rens a nomine angelorum, hoc est nomen quod su-
tatis adducit, ubi item antequam deficerent et eos U per omne nomen, scilicet Deus, sive Filius Der.
obscuritas occuparet, vide quomodo eosad inferiora Quod revera dignius est illo quo illi dicuntur an-
revocavit. Quandoque enim qus sunt humilitatis geli, id est nuntii. Filii enim nomen proprietatem
-eloquitur, quandoque vero altiorainsonat,necscm- ostendit, non adoptionem, quia nisi esset proprius
per in humilibus rcmanet,nec in excelsis perdurat, Filius, non posset ex hoc Apostolus amplitudinem
sed veluti quibusdam gradibus nunc ad altiora fa- honoris asserere. Proprius autem Filius est de ipso
stigia sublevatur, nunc ad inferiora declinatur. Paire genitus. Si autem adoptionis gratia esset Fi-
Sicut enim qui infantulum quempiam ad excellen- lius, non solum Patre.sed etiam angelis minor es-
tiora vult paulatim sensimque subrigere, gradatim set. Cui enim. Quasi dicat: Vere prs angelis nomen
hoc facit ab inferioribus ad superiora conscendens, babuit, cui enim angelorum,utique nec etiam majo-
deinde cum sursum pervenerit, obscuritatibus ac ribus, dixit aliquando, nec etiam postquam confir-
defectionibus eum fatigari videns.postalta deponit mati sunt quidam aliis cadentibus, hoc, scilicetFi-
eum ad inferiora quo respirare atque recreare ani- lius, ecce nomen, meus, id est consubstantialis non
mumvaleat;postitemcumrefectusfuerit,adaliaalta adoptivus, es tu, et vere, quia ego hodie, id est
sustollit: itacircaHebrsosbeatusfacitPaulus, quos sternaliter,genui fe.Genui dicit, ne novum putetur,
paulatim ad notitiamDei erigit.intcralta memorans scilicei ne modo videretur incipere. (6) Hodie dicit,
humilia.ubique magistri sui vestigia sequens :nam C ne prsieriia generatio videretur, quanquam enim
et ipse sic faciebat. Aliquando quidem in altiora ppssit etiam ille dies intelligi quo Christus secun-
dlscipul.os suos sublevabat, aliquando eos ad infe- dum hominem natusest.tamen quiahodie prssen-
riora, imbecillitatis eorum gratia revocabat,nequa- tiam significat, atque in sternitate, nec prsteritum
quam eos prolixo, iempore in altera parte perma- quidquam quasi esse desierit, nec futurum quasi
nere permiitens: ita in hac tota scrie facit Aposto- nondum sit, sed prssens tantum, quia quidquid
lus. Prius enim alta,commemorai, dicens,in Filio, sternumestsemperest. Divinius accipitur desem-
ubi propriug intelligitur Filius, qui est superior et piterna generatione Sapientis Dei, quam fides sin-
excellentior universis. Deindedescenditad humilia, cerrima et catholica prsdicat. [Ghrysost.] Ex his
subdens, quem constituit hsredem. Deinde ad alla ergo verbisnihil aliud manifestat, nisiquia ex ipsa
redii, dicens,perquem; posteaad altiorem omnibus essentia Patris genitus est. Et rursus, de eodem
gradum venit, dicens.qui cum sit splendor. Deinde Isaias ait ex persona Patris : Ego ero illi, id est ad
humilia loquitur, purgationem peccatorum faciens; honorcm illius, in patrem, et ipse erU mihi, id est
inde ad alta narrando revertitur, gedet ad dexte- ad honorem meum,in Filium. Hoc et semper est.Sed
ram majestatis. ideo dicitur erit, quia ab omnibus id scietur in die
Tanto melior. Hic comparat Christum angelis, et rj judicii. Quodam enim modo locutionis dicit Scri.
prtefert eis.In Psalmotamenait: Paulo minus mino- ptura rem esse vel fieri, cum innotescit. Potest ta-
ralus est ab angelis (Pja/.vni).[Chrysost.]Hiceisdem men et secundum carnem boc accipi dictum. Et-
melior dici.tur,et sicut illudsccundumhumanam na- enim caro communicat altioribus, sicut et diviniias
turam, ita et hoc secundum divinam dictum esse humilibus communicare dignata est. [Ambrosius]
posset intelligi, nisi adderetur effectus, per quod Dc incarnatione igitur Filii hoc dicitur quod osten-
aperitur quod hic loquitur de eo secundum carnem. ditur, ex eo quod dicit, ero, significans futurum
Nam secundum hoc quod Patrissubstantisconsub- essc. Dicit ergo Deus Pater per prophetam: Ego
stantialis agnoscitur, non est factus, scd nalus. De ero illi, scilicet homini de Virgine nascituro, in
eo ergo sermo versatur secundum bumanam natu- Patrem ; et ipse qui nascetur erit mihi in Filium.
ram, secundum quam et minor fuit angclis passione, Undc angelus ad Mariam : Quod nascetur ex te san-
(6) Id., in psal. u.

409 COLLECTANKA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD IIEBR. 410
ctum voeabitur Filius Dei (Luc. i.) Et cum iterum A j nec eo spiritus sunt quo angeli, cum mittuntun,
introduxit. [Chrysost.] Adhuc auctoritate Scripturae fiunt angeli. Angelus enim officii nomen est non
aperit FiUum digniorem angelis.Etnota quod Chri- naturs :nomen naturs spiritus est:ex eo quod est,
stus adventum suumcarnalemexitumvocat,dicens: spiritus est; ex eo quod agit, angelus est: sic no-
Exiit qui seminat etc. (Mafth. xm.) Et item : Ego men naturs est homo, nomen officii roiles. Homo
a Palre exivi, et vcni t'n muudum (Joan. xvi\ Pau- ergo fit miles, non miles homp : sic eos qui erant
lus vero introitum vocat advcntum Christi, dicens: spiritus conditi a Creatore Deo facit angelos mit-
Cum introducit. Assumptio ergo carnis exitus et tendo nuntiare quod jusserit,(8) Et utitur omnibus
introitus appellatur ; recte'utique. Foris enim era- ad incommutabile arbitrium sontentis suae, sive
mus a Deo, sicut qui sunt extra regaies aulas in bonis per ejus gratiam, sive malis per propriam
vinculis colligati, et qui habent apud regem pro voluntatem. Ac per hoc voluntas Dei estprima et
culpis aliquibus offensam. Qui autem noluerit istis summa causaomniumcorporaliumspecierumatque
veniam impetrare, non primum ipsos in aulam rc- motionum. Nihil enim visibiliter fit et sensibiliter,
gis inducit, sed ipse foras egreditur, ibique cum quod non de interiore invisibili atque intelligibili
eis loquitur usquedum eos correctos reddat et di- aula summi imperatoris, aut jubeatur, aut promit.
gnos efficiaiquo regisvultuiprssentari mereantur;: o1 tatur secundum ineffabilem justitiam. [Ambrosius]
sic etiam Ghristus effecit. Egressus quippe ad nos, Vel ita distingue, ut angeli dicantur quando levia
id est carnem sumens,et collocutus nobis,cum prs- nuntiare mittantur, quando vero mittuntur ad
cepta regis innotuit.Et sicnosapeccatis emundans, vindictam, dicuntur ignis ardens, id est seraphin,
et ad Deum convertens in aulam regalem velutMe- et hoc est quod ait,facit spiritus angelos suos, cum
diator 384 optimus iniroducit. Ideo excitus etin- Ista ei laevia nuntiant, ef ministros suos, sicut
troitus vocatur carnis sure adventus, de quo dicit : flammam ignis, dum ad exercitium vindicts mittit,
Et iterum introducit, Scriptura scilicet itenim ut in 8odoma, et in aliis pluribus lbcis. Et sicut
introducendum dicit. Ideo ait, iterum, quia saepei secundurii litteram fit in creaturis, sic in Ecclesia
dicit introducendum. Introducit,inquam, Primo- figurate fit: ubi spiritus, id est spirituales facit
gcnUum Patris, id est ante omnes creaturas ge- angelos suos.id est nuntios verbi sui, et ministros
nitum de Paire secundum deitatem,inorfVm terrx i suos flammam ignis, quia ministri Ecclesiae etiam
quasi hsredem in possessionem.Et cumintroducit, ignis sunt, dum spiritu fcrventj et vitia nostra
dicit, Vel ita, et ipse Pater. Iterum intrOducit pri- urunt [Augustinus] Fenum eliam tuum iritendunt,
mogenitum in orbem terrs, id est visibilem carne i id est vitia tua curant ministri Dei qui prsdicant
assumpta fecit apparere in mundo, qui ante invisi- verbumDei.
bilis erat in muudo, et ideo ait iterum, qus as-' C VEHS.8-12. — Ad filiumautem: Thronus tuus,
sumptio carnis dicitur exitus a Patre.etintroductio i Deus,in sxculum sxculi,virgaregnixquitatts, virgd
in hsreditatem ut videtur adorari. Unde addit, ei; regnitui.Dtlexistijustitiametodistiiniquitatempro-
cum introducit, dict7:Et adorent.Vel ita, et iterum i piereaunxitteDeus,Deustuus,oleoexsultationisprse
dicit, Pater de eodem Filio.Cum introducit primo- participibus tuis.Ettuinprincipio,Domine,terram
genitum in orbem terrs,id estcum ostenditFilium i fundasti,et opera mannum tuarum sunt caeli. Ipsi
suum,scUicet usque ad corda hominum ducendum i peribunt,tu autem permanebis, et omnes ut vesti-
perfidem. [Chrysost.] Qui dicit? Et adorent eum. mentum veterascent. Et velutamictummutabiseost
Qui passus est et mortuus. Nonenim de Deo Verboi et mutabuntur.
ista dicuntur, sed de homine suscepto. Adorent,, Ad filium autem. Hic per dignitatem simul et
inquam omnei angeli Dei, secundum humanitatem i potestatem commendat Cbristum. Quasi dicat: II-
jubenteurangeUadorareChristum,ex quo eumtanto i lud pertinens ad angelos dixit. Hoc autem, perti-
meliorem angeli demonstrai, quanto servis domi- nens ad Filium, ait Dominus per prophetam : 0
num consiat esse meliorem : ideo Christum secun- Deua, Fili, thronus tuus, id est regnum vel judi-
dum carmen jussit a cunctis angelis adorari, dicium :'de quo in Evangelio : Omne judicium dedit
cens:Adorent eum omnes angeli Dei.quod jussioni i D Pater Filio (Joan. v), id est regia dignitas, vel ju-
ejus obtemperant. Et iterum dicit, Pater de Filio, diciaria sedes, perma.net in sxculum sxculi, [Am-
hoc quidem ad angelos, pertinens : qui, Filius, fa- brosius] quia et seniper regnabit, et novissimum
cit spiritus, ccelestes angelos, id est legatos suos,, judicium semper stabit. Unde in Evangelio ; /6unf
et etiam fldmmam ignis, id est Seraphin qui suntt hi in ignem atternum et illi invitam xternam
de ordine superiorum. Facit ministros suos. (9)) (Matth. xxx, et merito permanet thronus tuus. Et,
Quamvis enim non videamus apparitionem angelo- id est quia. virga regni tui, id est regimen et disci-
rum, abscondita est enim ab oculis nostris, et estt pliua, qua bonos regis, et malos percutis, vel cont
in quadam republica magnaimperatoris r»ei;tamenL teris cum jjiraa srquitatts, id est regula directa et
esse angelos novimus ex fide, et multis apparuisse s inflexibili,iquffi alibi dicitur virga ferrea per quam
legimus et tenemus. Spiritus autem suni angeli. pravitate distortus, si ei haerere velit dirigitur.
(7) August., in psalmo cm. (8)Id. inlU). DeTrinit.

4H PETRI LOMBARDI. 442
Dilcxisti. Quasi dicat: Item ideo merito permanct A luit, facta sunt opera. Ipsi antem, cceli, ecilicet
thronus iuus, quia dilexisti, ex amore, justitiam, aerei, peribunt, ab eo quoS sunt, dum immutabun*
id est omne bonum, et, contra, odisti iniqnilatem, tur creaturs in melius. Novissimi enim cceli qui
id esi omne malum; non simul utraque tibi sunt, per diluvium perierunt, sicut Petrus ait, igne pe-
sed alterum diligis et amplecteris, alterum vero ribunt (// Pefr. m); exercuit enim aqua, et totam
odis et perscqueris. Et proplerea, scilicet ut hrec istam capacitatem ubi aves volitant occupavit, ac
tibi essent, id est ut diligeres justitiam et odires sic utique cceli perierunt propinqui terris. De
vel scilicet ' ccelis
iniquitatem, unxit te, propterea, quia ergo unde dicitur aves cceli, non est dubium
dilexisti justitiam et odisti iniquitatem. Hoc prs- quin diluvio perierint, et igne perituri sint. De
mium inde datum est, scilicet Deus, Deus tuus superioribus autem eoelis ccelorum. utrum et ipsi
scilicet Pater, per se, non per ministros unxil te peaituri sint igne,qusstio estet disceptatio scrupu-
secundum hominem, quia deitas nullo indiguit. iosior inter doctos, et erit incendium mundi non
Nota quorl rupclitur Deus ex magna dilectione, incendens sanctos Dei. Quod enim fuit caminus
vel secundum Augustinum, alter casus est voca- ignis tribus pueris, hoc erit ardens mundus justis
trix, alter nominatrix, ut sic dicatur : 0 tu Deus, Trinitate signatis. Tu autem. Quasi dicat: CceU
Fili, unxit te Deus tuus, scilicet Pater. In Latino n mutabuntur, tu autem permanebis, hoc dicit: ut
putatur idem casus nominis repetitus, sed in sicut aeternus esse ostenditur quia est ante omnia,
Grsco evidentissima distinctio est, qua alter nosi ostendatur quia permanet idem post mutata.
minatrix, alter vocatrix intelligitur. 0 tu Deus, Et omnes, sive cceli aerii, sive terra, veterascent ut
unxit te Deus r-ungitur Deus a Deo. Qui est ergo vestimentum, id est sicut humana corpora longaevi-
Deus unctus a Deo? Christum intellige. Christus tate veterascunt. Corpus enim humanum quasi
enim dicitur a chrismate.Chrisma enim Graecc^La- vestimentum anims est. Veterascere autem dicitur
tine dicitur unctio.HoC nomem Christus unctionis illud quod more vestis paulatim consumitur, sicut
est, nec ungebantur alibi reges et sacerdotes, nisi caro humana qus tamen in melius immutabitur,
in Hlo regno Judaeorum. Per hoc ergo quod dicit sic coeli meliorem formam recipient. Et mutabis
eum esse unctum regem, et sacerdotem significat. eos, scilicet ccelos, velut amictum: per hoc signi-
Unctus ergo est Deus a Deo, et ipse Deus ut unge- ficat mutationemcceli.UndeJoannes in Apocalypsi:
retur, homo erat. Ita homo erat ut Deus esset, ita Vidi novum crnlum et novam terram (Apoc. xxi).
Deus erat ut homo esse non dedignaretur. [Augu- Et recte ccelos amictui comparat, quia terram cin-
stinus] Deus ergo uncttis est.quia homo Deus. Sed gunt. Tam facile enim mutat Deus ccelos, sicui
quo oleo, npn nisi spirituali ? Unde subdit: Unxit, amictus extendituret plicatur ;etpost mutationem,
dico, oleo lstitiae, vel exsultationis, quia immunis C sic manebunt cceli. Unde subdit : Et mutabuntur,
fuit a peccato.Unde et conscientia bilaris fuit ei.{9) id est mutata sic permanebunt, quia facta Dei jam
Unxit ergo eum DeusPater,non visibili et corporali sub sternitate stabunt, nec ad corruptionem re-
oleo, sed Spiritu sancto, quem Scriptura nomine vertentur.
olei exsultationis figurata, ut solet, locutione si- VBBS.12-14. — Tu autem idem ipse es; et anni
gnificat. Hac unctione Filius qui sic homo factus tuinon deficient. Ad quem autem angelorum dixit
est ut maneret Deus, plenus erat Spiritu sancto, aliquando: Sede a dextris meis, donec ponam ini-
ut in Evangelio legitur : Jesus autem plenus Spiritu micos tuos,scabellumpedum tuorumlNomne omnes
sdncto reversus est a Jordane (Luc. iv.) Ideo addit: sunt administratorii spiritus in minislerium missi
Prx participibus, id est prs omnibus sanctis. (10) propter eos qui kxredilatem capiunt salutisl
Participes enim ejus sunt omnes sancti, sed ille Tu autem, o Filii Dei, idem ipse cj,id est immuta-
singulariter Sanctus sanctorum,singulariter unctus, bilis es, contra hoc quod supra dixit veterascunt.
singulariter unde omnes Ghristiani unguntur. Et Et anni lui non deficient, id est stornitas tua non
tu tn principio. [Ambrosius] Post humanitatis ex- deficiet, contra hoc quod dixit peribunt. Et est
cellentiam iterum reddii ad aeternitatem Filii osten- sensus :Tu non mutaris necdeficis,quodad Filium
dendam, utens auctoritate Prophets, qui de Filio rj dictum est, ac per hoc etiam Deo Filio convenit
et ad Filium ait ita : Et tu o Domine filii Dei, in dicere : Ego sum qui sum (Exod. III). Et item : Ego
principio rerum, id est antequam res essent, fun- Dominus et non mutor (Malach. m). Quod tu, hsre-
dasti terram ad litteram. Ideo dicit in principio, tice, ideo soli Patri assignasti ut Filius in sub-
quia Creator ante creaturam existit sine ullo ini- stantia tua crederetur esse mutabilis, tanquam ita
tip. Quasi dicai : Novi sternitatem tuam qua prae- sasceperit hominem ut in hominem verteretur.
cedis omnia qus fecisti, qui dixisti : Ego sum qui Hanc taniam blasphemiam non emendabis, nisi
sum (Exod. m): Cceli simul cum terra, junf credideris in assumptione hominis accessisse FUio
opera manuum tuarum. Hoc ita dicit, quasi spe- quod non erat,etnon decessisse vel defecisse 335
cialiter in eis operalus sit. Manus autem est vir- quod erat.Vel mystice totum potest legi,et dirigun-
tus jussionis,id est potentia voluntatis, qua ut vo- tur verba ad Patrem, ubi tamen et Filius commen-
(9) August., contra Maximum. (10) August., super Joannem.

413 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. - IN EP. AD HEBR. 414
datur. Quasi dicat: Unxisti, Pater, Filium, ct tu, o A bis fecit, quia nostrs saluti student, propter nos
Domine Pater, a quo unctus est Filius, in principio, discurrunt, nobis suo funguntur officio. Hoc est opus
id est per Filium tuum qui est principium de prin- angelicum, angelics functionis officium, ut omnia
cipio, secundum quod ipse ait in Evangelio : Ego fiant pro salute proximorum. Magis autem hoc est
principium gui et loquor vobis (Joan.vin). Fundasti opus Chrisli, quiaangelis nobis superioribus prsce-
terram, id est stabilisti Ecclesiam populorum, sci- pitadnostramsalutemsuum exhibere ministerium.
licet minores in Ecclesia. Et coeli, id est majores ut CAPUT II.
apostoli, sunt opera manuura tuarum, quia in eis VBHS.1-5. — Propterea abundantius oportetob-
quasi specialiter operatus est, plura eis conferendo. servarenoseaquxaudivimus,nefortepereffluamus.
Et ipsi cceli peribunt, id est morte destruentur, et Sienim quiper angelos dictus estsermo ,factus est fir-
quidquid ex se destruetur. Tu autem in illis perma- mus,et omnis prxvaricatio et inobedientia accepit
nebis, id est justiiia iua, et qus in eis operaris per- justammercedisretributionenr.quomodonoseffugie-
manebunt. Et omnes, scilicet majores et minores, mus, sitantam negkxetimus salutem ? Qux cum ini-
veterascent, id est paulatim corrumpentur, sicut ve- tium accepisset enarrariper Dominum ab eis qui au-
stimentum,id estsecundum vestimentum, id est se- dierunt, innosconfirmata est, contestanteDeosignis
cundum corpus quod animam quasi vestimentum n etportenlisetvariisvirtutibus, etSpiritussanctt dis-
circumdat. Et mutabis eos velut amictum, id est se- tributionibus,secundum suam voluntatem.Non enim
cundum corpus quod mutabis immortalitate, non angelis subjecit Deusorbem terrx futurum,dequo lo-
tale erit quale fuit. [Augustinus] Ita peribunt cceliet quimur.
mutabuntur secundum corpora, et non tantum se- Propterea. [Chrysost.] Postquam locutus est de
cundum corpus, sed etiam secundum animasmuta- Filio Dei multa qus ad ejus commendationem va-
buntur, qus tunc gloriosiores erunt. Tu autem idem lent, hortatur eos quibus scribit ut diligenter ani-
ipse es in eis per Filium tuum, id est immutabili madvertantetcustodianteaquspcrillumannuntiata
specie eris in eis per hoc quod Filio crediderunt. sunt eis. Et ad hoc tendunt omnia prsmissa,quasi
Et anni tui non deficient in eis, id est aeternitas dicat: Quia Christus major cst prophetis et angelis,
tua. Ad quem autem, iterum de gloria humani- propterea oportet nos abundantius obscrvare ea qux
tatis agit. [Ambrosius] Quasi dicat : Non solum audivimus a Filio dicta in Evangelio, quam qus de
per prsmissa ostenditur Christus major angelis, lege, vel de aliis a prophetis, vel angelis dicta sunt,
sed etiam per hoc, quia Pater dixit ei: Sede, id est qui ministri legum fuerunt. Nomen iamen legis ob-
victor quiesce et judicia, a dextris meis, id est in ticuii, quia in astructione sua quam in prstoribus
potioribus meis, et mihi secundum divinitatem facit, manifestum hoc facit. Et quasi quis qusreret:
squalis. Ecce victori Filio consessus offertur a Pa- C Quare magis oportet? suhdit: Ne fortepereffluamus,
tre. Sede, dico, quoadusque initnicos tuos ponam, id esi sternaliter puniamur. Fluimus per pcenas
quod fit quotidie dum aliqui convertuntur. Hoc et si mortalis naturs, effluimus peccata addendo, peref-
paulatim agitur, indesinenter tamen agitur, scabel- fluimus in sternam damnationem.Hinc suadet verba
lum pedum tuorum, id est plene tibi subjectos. Per Christi audienda per pcenam qus eritnegligentibus.
hoc enim quod ait scabellum pedum plenam subje- Si enim: quod puniemur, si non observamus verba
ctionem signiflcat.Velper pedesintclligiturhumani- Christi, probat per minus, scilicet per verba qus
tas Christi qus inferior natura est in illo. Et est dicta sunt ab angelis, qus sunt minus digna quam
sensus : Donec ponam inimicos tuos scabcllum pe- verbaChristi. Quasi dicat: Dicone forte pcreffluamus
dum tuorum, id est sub humanitate tua, ut ipsam quod utique erit. Enim, id est quia, jermo J9ei qui
revereantur et super se sentiant.Vel,sedequoadus- per angelos dictus est ad Moysen et ad csteros,
que ponam, id est sternaliter, sicut sternaliter po- factus est firmus, id est verus, ut lox per miracula
nam inimicos tuos scabellum pedum tuorum.id est et minis et promissis confirmata est, in qua tamen
subjectos potentis divinitatis. Per pedes enim sta- non erat salus.ef omnisprxvaricatio, quodestcon-
bilitas aeterna significatur, qus quasi vestigiis posi- tra vctita facere.ef inobedientia, quod est prscepta
1is virtute omnipotentis consistit. Ad quem autem rj dimittere, accepit justam retributionem, scilicet
ungelorum dixit hoc aliquando, nulli hoc dixit, quia quantummeruit,idest secundumquod meruit, mer-
cmnes spiritus sunl, exofficio administratorii Filii, cedis, ut pro qualitate factorum sit qualitas pcenae.
thissi actualiter in ministerium quocunque placet Attende singula verba: omnis prsvaricatio dicit, ut
Filio, tamen semper assistunt ei qui ubique est. ostendat quod pro singulis peccatis sit reddenda
Missi, dico,propfer eosquicapient hxreditatem sa- pcena. Ac si diceret : Non solum omnis prsVarica-
/.•,fu,idestpropterhominesquibus promittitur hs- tor punietur qui multorum peccatorum reus est, sed
: rilitas sterns vits, quibus licet minoribus imperio pro omni praevaricatione vel inobedientia suam re-
O.liristi scrviunt. Et nonne ita est?Est utique. cipiet pcenam. Justam dicit, ne putetur perireju-
[Chrysost.] Intellige igitur quantus honor nobis stitia per misericordiam. [Chrysost.] Quod vero ait
etistit, ut ad nos sicut ad amicos ministros angelos rctribulionem, hoc ad poons quantitatem refertur,
s:io3 destinet Deus. Quamvis enim multura intersit qus squalis peccato erii; quia secundum quod
irtcr angelos et homines, propinquos tamen eos no- majus vel minus est peccatum, major vel minor
erii poena. Quod vero ait mercedis, hoo ad quali A bis quantum ad Filium Dei qui semper erat, et ne
tatcm pcens refertur, ut qui libidinis igne perierit de altero orbe disputare intelligeretur, addit de quo
igne crucietur. Quomodo. Quasi dicat : Et si sermc orbe loquimur. Hoc addit ne mentem auditoris er-
angelorum factus est flrmus, et si omnis prsvari rare rehnqueret, dum alius qusreretur orbis. Hunc
catio punitur, quomodonos, quibus Filius Dei ipsc ergo orhem futurum non angeiis, sed Christo sub-
gratia per quam salus est, locutus est, effugiemtu ditum dicit, quod comprobat auctoritate David, qui
gchcnnam, jt neglexerimus, saltem quod minus es1 futura quasi prsterita refert, utpote admissus di-
quam prsvaricari, fanlarn, id est indeficientem, ja- vinis consiliis ubi omnia ctiam futura sunt facta,
luteminEvangelio factam?Non tantaerat in Vcteri secundum illud Isais : Qui fecit qus futura sunt.
Testamento : ibi envm sermo, hic vero salus est. Sed prsstat ut de Christi humilitate, ne per ea du-
Qux cum, etc. Ostendit hic inexousabiles esse iUos bitetur de exaltatione : et non tantum de hu-
qui contemnnnt pnlutem, id est Cbristi sermonem militate Christi, verum etiam et totius generis
qui est causa salulis. Quasi dicat: Non effugiemus, humani, ostendens hominem per se miserum
si neglexerimus salutcm. et abjectum, sed per Dei gratiam exaltatum. Unde
Qux salus cum accepisset initium, non constitu- subdit:
tionis, quia ab sterno erat, sed enarrandi, [Chry- T. »38 VERS.6-8. — Testatus est aulem inquodam
sost.] et"hoc per Dominum angelorum, scilicet Chri- loco quis dicens: Quid est homo,quod metnor es ejus?
s_tum,unde alia editio sic habet, scilicet per Chri- aut filius hominis, quoniam visitas eum ? Minuisti
stum, non longe post initium narrationis, ab eis, eumpaulo minus ab angelis,gloria et honore coronas-
scilicet apostolig qui audierunt, ab ipso ore Christi, tieum, etconstiiuisti eum super opera manuum tua-
confirmata est in hos, sciiicet Judsos. Quomodo ? rum. Omnia subjecisti sub pedibus ejus. In eo enim
Deo contestante, auctoritati apostolorum; per q«s ? quodomniaeisubjecit,nihildimisitnonsubjectumei.
Signis minoribus, ut est morbos depellere, quod Nunc autem necdum videmus omnia subjecta ei.
medici possunt; et portentis majoribus qus contra Testatus est autem. Quasi dicat: Non solum ego
naturam fiunt; ef variis virtutibus, qus non fiunt hoc dico, sed etiam hoc idem testatus est quis, sci-
prster naturam. Vel de virtutibus .animi dicit, scilicet notus,egregius,prophetarum excellentissimus,
licet quod casti sunt et humiles illi qui prsdicant, scilicet David, in qtiodam, scilicet noto nobis rion
et cstera hujusmodi habent; ef Spiritus sancti dis- abscondito, loco Scripturs sacrae, in psalmo scilicet
Iributionibus, quia aliis genera linguarum, aliis alia vm, dicens: Quid est homo, cum despectu legendum
dona dabat.Perhscaffluentiam significat gratiarum est, quod memor es ejus, aut filius hominis, etc.
quaenon erat apud antiquos, neque tanta signa, ne- Distat inter hominemetfilium hominis quod innuit
£
que tam diversa prodigia. Per quod ostenditur quod disjunctio. Omnis enim filius hominis homo, sed
nou simplioiter est eis credittim, sed per signa et non omnis homo flUus hominis potest inteUigi.
prodigia. Ideoque, dum credimus, non illis, sed Adam enim homo fuit, sed non filius hominis. Sio
Deo nos credere declaratur. Distributionibus, dico, homines dicuntur qui portant ejus lmaginem : qui
factis, non secundum meritum hominum,sed secun- autem portant imaginem Christi, filii hominum po-
dum suam, ipsius Spiritus sancti, wfunfafem, id tius appellantur, et ille vetus homo dicitur, et iste
est secundum placitum sus misericordis. Unde novus. Homo igitur hoo loco terrenus est, filius au-
alibi: Hxc omnia operatur unus atque idem Spiritus, tem hominis crBlestis est, et iUe longe sejunctus est
dividens singula prout vult (I Cor. xn). Non enim a Deo, hic autem praesens est Deo, et ideo iUius me-
dixit negligentes dignos esse pcena qui contemnunt mor est tanquam in longinquo positi, huno visiiat
gratiam per apostolos, et miracula, et dona confir- quem vultu suo, id esi gratis sus praesentia, UIu-
matam.HicdicitGhristum esse potentem vindicare, strat. Despective itaque homo, scilicet peccator ter-
ei suos per passionenrmortis salvare. Quasi dicat: renus. [Augustinus] Quid est, quantum ad hoc,quod
Vere non effugiemus, si neglexerimus salutem Chri- ejus, quasi longe positi, memor es, temporalem prs-
sti, cum pro sermone angelorum non observato pu- bendo salutem qua salvas homines cum jumentis?
niti sunt Judsi, quia FUio subjecit Deus orbem ) Aut filius hominis, id est homo spiritualis et cce-
lerrx, quod non fecit angelis, quorum minislerio, lesiis. Quid est, quantum ad hoc, quoniam eum,
otsi multa fiunt in orbe, omnia tamen spectant ad quasi iniirmum visitas, prssentia gratis, etnon so-
imperium. Sed hoc, scilicet ut subjiciatur, futurum lum hominis filius indiguit visitari, sed etiam Dei Fi-
est ei de quo loquimur, id est Ghristo. Et hoc est lius, quia minuisti, scilicet Dei Filium. Vel ita, ui
quod ait, orbem, dico, ftiturum subjectum ei de quo per hominem intelligantur boni, praecipue qui ante
loquimur, scilicet Christo. Vel ita : Deus subjecit, adventum Christi fuerunt, per filium hominis Chri-
non angelis, sed Filio, orbem terrs futurum. Ita stus. Et legitur item cum despectu hoc modo: Homo
hio dioit futurum, sicut alibi dixit: Qui cum forma bonus ac justus. Quid est. Quasi dicat: Despe-
futuri (Rom. v): de Adam et Christo loquons, et ctus, fragilis, peccator, quantum ad hoc quod me-
respectu temporum Ads futurumsecundumcaraem mor ejus es; [Ambrosius] Memor est Deus homirijs,
Christuin dicit, sic etiam nunc futurum orbem di- quando peccata dimittit, aut Filius hominis jam
cit quantum ad Christum. Futurus quippe erat or- surgit, id est a membris ad caput ascendit, cum ait,
417 GOLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEIsR. 418
Filius hominis, id est Christus, qui-hon ex duobus A jectum Christo.quia in eo quod Scriptura dicit: Ei
hominibus.sed de Virgine natus est.FiIius,inquam, omnia subjecit, id est dicit ei subjecta esse omnia.
hominis quid est qrjantum ad hoc.quoniam visitas Nihil dimisit non «uft/ecfum.Nonmutatur sententia :
eum, id est hominem per ipsum Filium hominis, Quam eamdem sententiam alia etiam littera confir-
quasi per medicum infirmum? mat qus est,in eo enim quod dicit omnia subjecit,
Nota verborum proprietates : supra dixit,memor, nihil dimisit ei non subjectum.iVunc aufemQuasi di-
ubi agit de justis qui fuerunt ante Christi adventum, cat: Scripturadicit.omnia subjecisti,sed tamen non-
quorum quasi memor fuit, quando patriarchis de dum omnia subjecta sunt ei.Et ideo congrue supra
coslo misertus.Hic autem ponit, visitas, ubi agit dei dixit orbem futurum subjectum. Et hoc est quod
mcarnatione, cum Verbum caro factum est, cumi ait, nunc autcm.Etsi Scriptura dicat omnia, tamen
medicue ad infernos venii Minuisti. Quasi dicat : necdum videmus omnia subjecta ci voluntate qus
Per filium hominis, id est Christum, visitas homi- subjicienda sunt.Quotidie enim aliqui subjiciuntur
nem, et eum tamen, id est Christum, minuisti. VclI ei,sed non omnes qui subjiciendi sunt subjicientur,
ita ut per hominem et filium hominis intelligatur : donec in judicio. Distingue cum ait, nihil dimisit
Christus homo,cujus fuit Deus memor in conceptio- non subjectum. Hic universalem subjectionem,
ne donando immunitatem peccati,et visitavitin re-• n1 scilicet sive voluntariam sive neccssariam.designat.
surrectione dando gloriam immortalitatis,et legiturP Cum vero ait, necdum videmus, etc, hic tantum
admirative hoc modo, homo,Christus.Quid est.sci- voluntariam fldeliter credentium in eum.
licet quam magnum quid et dignum per hoc quodI VEBS.9-11. — Ettm aulem quimodico quam an-
memor es ejus, faciendo eum immucem a peccato. geli minoratus est, videmus Jesum propter passio-
Aut.id est et Filius hominis.scilieet idem ipse Chri-- netn mortis gloria el honore coronatum, ut gratia
stus qui est homo de homine, ut Deus de Deo.Quid1 Daipro omnibus gustaret mortem. Decebat enim
est.scilicet secundum quam excellentissimura.Quid 1 eum propter quem omnia, et per qucm omnia, qui
per hoc, quoniam visitas eum, resuscitando ? Mi- multos filios in gloriam atlduxerat,auctorem salutis
nuisti.Quasi dicat: Visitasti Christum hominem.Et t eommper passionem consummare.Qui enim sanc-
per hoc indiguit visitari, quia tu minuisti eum perr tificat et qui sanctificantur, ex uno omnes.
passibilem naturam.Minoratus enim est dum se exi-. Eum autem. Quasi dicat: Necdum videmus sub-
nanivit formam servi accipiens : ergo propter ip-- jecta ei, sed tamen parsprophetisjamimpletaest,
sam infirmitatem carnis quam Dei sapientia gestaree quiaytV/emujeu/n,elc.,in quoconstut quod comple-
dignata est. Et passionis humilitatem recte dicitur,>, bitur alia, et ideo nec doleatis de adversis, Eum,
minuisti ab angelis, quiamortalis et passibilis, sed3 inqnam,oui modico minoratus est quam angeli,v\de-
paulo minus, quia etsi passibilis, tamen imperabatt < C mus jam Jesum, id est Salvatorem, et coronalum
angelis, et quia sine peccato erat; sed post add gloria et honore.Uoc utique merito.scilicet propfer
Btmilitodinem triumphantis, coromsti eum, id estit pajjionem, non quamlibet,sedmorft'j.Hicjaminci-
uridique eircumdedisti, gloria, in resurrectione etit pit ostendere, non pro potentia tantum vel ultione
ascensione. Et honore, id est iri oonsessu Patris.i. verba Christi esse audienda, sed pro dilectione qua
>- dilexit nos ut pro nobis moreretur.Unde addit: <7f
Vel gloria, id est claritate immortalitatis, et hono-
re, quod sibi flectitur omne genu, ef constituisU It gratia Dei, etc. Vel ita lege: Videmua eum jam Je-
eum, ut Btabilem, super opcra; sed addit, manuum»: sum, et coronatum gloria et honore, qui modico
fuarum, id est super digniora etiam opera, id estit quam angeU minoratus est, non secundum natu-
super homines et angelos qus por excellentiam di-i- ram humans mentis,8ed propter passionem mortis.
cuntur opera manuum. Et non solum constitutusB (H)Majoresquidemangeli possuntdici homine.quia
est super opera ut dignior, sed etiam omnia subje- <.- majores sunt hominis corpore.majorse sunt et ani-
cisti sub pedibus ejus,id est potestati ejus et domi-i- mo; sed in eo tantum quod peccati originalis merito
nio, ut adorent illum et vereantur.Po8Bet enim su-i- corruptibiie corpusaggravatipsumanimum.Natura
perior esse,et tamen omnibus donari.Ideo ait: Sub-i- vero bumans mentis qualem Christus assumpsit,
jecisti omnia sub pedibus ejus. Nulla enim creaturaa j) qus nullo peccato potuit depravari.solus major est
erit non subjecta.cui primates ut ita dicam spirituss Deus.Propter quid ergo modico quam angeli mino-
subjioiuntur. In e* enim, vel aritem, exponit sen-i- rarus dicatur aperuit, cum ait, propter passionem
sum David prophets quem in prsdictis verbis ha-i- mortis.Minor ergo angelis fuit,non propter naturam
buit.quasi dicat: David ait: Omnia subjecisti.In eo <o hominis.aed propter passionem mortis.Natura vero
amtem quod Scriptura subjecit ei omnia,id est sub-i- homnis qus mente rationabili et intellectuali crea-
jecta ei ostendit omnia.Nihil dimisit non subjectumn turns csteras antecedit.Deus solus est major.Minor
ei, id est aihil excepit de omnibus. Dum enim dicitit ergo angelis fuit corpore, non mente. Quod autem
omhia, nec terrena excipit, nec ccelestia. Vel ita,a videtur tibi nihil magnum de Deo Patre dici, si
coritinua secundum Utteram quam habet. Enim.t. forma servi majorem qua majores videntur angeli,
Quasi dioat: Bene dico orbem terrs futurum sub-»- non recte cogitaa, nec attendis quem locum habeat
(11) Au^., e»tra Maximum. *

419 PETRI LOMBARDL 420
in rebua humana natura qus condita est ad imagi- A nem.nec dedecebat Christum pati.tput enim sancti-
ncm Dei,cui tamen injuria facta non est. [Augusti- ficat prsdestinatos,id est Ghristus, ef sanctificantur
nus] Cum Christus dicebat: Pater major me est, per eum, id est nos omnes, sque ex uno pendent et
qui non carni suae solum, sed etiam menti quam sunt. Ecce iterum quomodo cpnjungit dicens esse
gerebai humans Deum Patrem prsferebat. Quae ex uno,item, intuere quantum interest,ille quidem
tota sine dubio forma agnoscitur servi, quoniam sanctificat, nos sanctificamur.Licet ergo ex uno si-
servit tota creaiura Creatori. Ot gratia Dei. Quasi mus.verumtamen multum interest.IUe enim ost ex
dicat: Minoraius est ab angelis.Et hoo idco ui gra- Patre secundum deitatem ut proprius Filius, id est
tia Dei,id est ipse qui est gratia Dei,quia gratis dat, ex ejus essentia geniius, nos autem adopiivi.
vel quia gratis datus esi nobis,aujfaref mortem.Vel VERS.H-18.— Propter quam causam non con-
ita.ut sit ablativi casus boc modo : ut graiia Dei.id funditur fratrcscosvocare,dicens yNuntiabonomen
est per gratiam Dei qua homo non meruit,ipse gu- iuum fratribus meis,in medio Ecclesiee liudabo te.
staret.proprie dixit gustaret, quia amara est mors, Et iterum : Ego ero fidens in eum.Et iterum: Ecce
vel quia oito transiit. [Chrysost.] Breve namque in- ego et pueri mei,quos dedit mihi Deus. Quia ergo
tervaUum in illa faciens confestim surrexit, sicut pueri communicaverunt carniet sanguin.i,et ipse si-
qui gustat breviter experitur. Gustaret, dico, pro D militerparlicipaviteisdem, utper mortem destrueret
omnibus, scilicet prsdestinatis qui per ejus mortem eum qui habebat mortis imperium.id est diabolum,
redempti sunt et salvati. Vel pro omnibus hominiet liberaret eos qui timore mortis per iotam vitam
-bus,generaliter mortuus est,quia omnibus pretium obnoxii erant servituti.Nusquam enim angelos ap-
suffecii. Ideo proprie dixii pro omnibus, quia non prehendit,sedsemen A brahx apprehendit.Unde de-
pro fidelibus tantum,sed pro mundo universo mor- buit per omnia fratribus similari,ut misericors fie-
tuus est. Et si enimomnesnon credunt,ipse tamen ret et fidclis pontifex ad Deum,ut repropitiaret de-
quod suum est implevit. licla populi. In eo enim in quo passus est ipse et
Decebat enim.Quasi dicat: Minoratus est Christus tentatus,potens est et eis qui tentatw auxiliari.
ut gustaret mortem, quod convenientissimum erat. Propter quam. Probai quod ex uno sunt omnes
Decebat enim eum, scilicet Deum Patrem, propter dicens : Propter quam causam, id est quia utrique,
quem gloiificandum omnia facta sunt, ef per quem scilicet caput et membra, sunt ex eodem, non con-
auctorem omuia facta sunt, qui multps fitios adopti- fuditur, vel erubescit Christus licet a peccato im-
vos adduxerat,id est adduccndos prsviderat.in glo- munis. Vocareeos fratres, qui peccando facti sunt
ria sterna decebat consummarc, id est perficere in degeneres, dicens in psalmo : 0 Pater : Nuntiabo,
gloria beatitudinis, quod inccepit in resurrectione, vel narrabo posi resurrectionem, nomen luum, id
quando immortalilatis gloria sublimatus est.et au- C est famam et gloriam Deitatis, fratribus meis. Et
ctum est in ascensione, quando ascendit ad dexte- ego positus in medio Ecclesix, ut columna, laudabo
ram Patris; et perficielur in judicio quando ei omnia te. Vel in medio Ecclesis, id est in toto orbe, cir-
subjicientur, et erit omnia in omnibus.Decebat.in- cumquaque laudabo te. Attende qbod cum dicit,
quam.eum consummare auctorem salutis eorum fi- non erubescit fratres vocare, ostendit quod non
liorum.id est Christum qui est Filius per naturam, ejus naturs est fraternitas nostra, sed misericor-
cujus cohsredes erimus,qui sumus adoptione filii. dis et humilitatis. Quod autem fratres simus pro-
Vide quantum est in medio nostrum, et ille Filius bat per prophetam, ne putetur novum. Et iterum :
est, et nos filii sumus, sed distat, quia ille salvat, Auctoritate Isais se ex Deo esse et pendere ostendit,
nos salvamur; Ule sanctificat, nos sanctificamur. ego Christus ut verus homo, ero fidens secundum
Modo conjungit nos Scriptura,modo disjungit. Mut- humanitaiem, in eum, scilicei Deum Patrem, quod
tos, inquit, filios, bic conjunxit; auetorem salutis non faceret nisi a Deo esset. Et iterum. Eamdem
eorum, hic discrevit. Consummare.dico, et hocper subjectionem ad Deum et humans naturs commu-
passkmem 237 mortis, qus mors sanands nostrs nitatem nobiscum demonstrai, dicens : Ecce ego,
miseriae convenientissima fuit, ac valde necessaria, prssto sum servire, ef pueri mei, scilicet apostoli
quia aliter nisi Christus moreretur, scilicet homo JJ et alii fideles, quos mint.tanquam capiti membra in
non redimeretur,et non redemptus periret.Quod si unitate naturs et gratis, dedit Dominus. Ei in hoc
esset, frustra facta essent omnia. Cstera enim ho- patet quod ex Deo sunt, quia egd et pueri communi-
mini serviunt, homo Deo, nec in aliquibus Deus caverunt carni et sanguini. Et ipse similiter partici-
glorificaretur, cum ad hsc omnia facta sint, falsa pavit eisdem : probaviiquod decueritGhristum paii,
esset etiam ejus prsdicatio de filiis adducendis.Qat si opus esset, Quod autem opus fuerit hic demon-
enim. Probat quod pro nostra liberatione decuit strat, quia pueri communicaverunt carni et san-
Christus pati. Videtur enim indecens quod auctor guini. Quasi dicat: Gonsiat quod ex Deo est ipse
salutis pateretur, sed non dedecet, quia ex Deo Chrisius sanctificans ei sanctificati, et ita non de-
pendet, et idem ei subjecius ut alii homines,ei ideo decet eum pati.si sii opus; sed quid fuit opus pati ?
convenit ei pati opus est,et quod opus fuerit poatea Ecce, quia pucri communicaverunt.Ethooestquod
dicit ibi, Qttia ergo, etc. [Chrysost.] Qnas dicat: ait, quasi dicat: Ez uno Deo est ipse cum sanc-
Decebat Patrem consuaunareCJtiristumper passjo* tifioatis, ct quia, pueri, qui sanctificandj erantr
431 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI.—IN EP. AD HEfiR. m
communicaverunt carni et sanguini, id est anims, A bolum, deletis peccatis,pcr qus sub illo captivi era-
id est homines erant corruptibiles constantes ex mus ; et per eamdem mortem liberareteos,quilimore
corpore et anitna, qus per sanguinem accipitur. tnorlis corporaliscer totam hanc tiifam erant obnoxii,
Ergo.id est ideo,ef ipse Christus prrticipavit eisdem, id est subditi, servituti diaboli et peccati.Hic quid-
id est pueris,quia factus est puer constans ex ani- dam mirabile demonstrat.quia per quod potestatem
ma et carne, vel, participavit eisdem, id est carne habebat diabolus, per hoc victus est, et quae fue-
et sanguine, scilicet anima.Et hoc similiter, id esi rant armaillifortiadversum mundum.per eaillum
ita quod fuit homo passibilis et mortalis ut posset Christus percussit, in quo magnitudinem virtutis
mori.Ecce vera in Chrisio fraternitas, et non ficta ejus et solertiae insinuat.Mors enim erat arma per
humanitas, ut per mortem suam destrueret eum qui qus vincebat diabolus, et per eam victus est a
habeat mortis imperium, id est diabolum, auctorem Christo. Unde: Ero mors lua, o mors (Ose. xm).
mortis, quia peccati, ex quo processit mors. (12) Et per eam liberavit obnoxios servituii. Intuere
Hoc enim testimonio satis monstratur etiam mor- quantum bonum operatur mors Christi. Liberavit
tem istam corporis principe atque auctore diabolo, eos qui timore mortis obnoxii erantservituti.Servi
id est ex peccato quod ille persuasit, accidisse. Nec siquidem erant qui mortem timebant,et omnia pa-
enim ob aliud potestatem habere mortis verissime B tiebantur ne morerentur. Nunc autem sancti per
diceretur.Unde ille qui sine ullo peccato vel originali Christum ad regnum transituri irrident eam. Unde
vel proprio moriebatur, dixit : Eccevenit princeps Apostolus : Cupio dissolvi et esse cum Christo (Phi-
mundi hujus, id est diabolus qui habet pote.stalem lipp. i). Unde et beatus Job ait: Pellem pro pelle,
mortis,ef tn me nihil inveniel (Joan. xiv), scilicet et omnia quxhabethomodabitproanimasua(Job. n).
peccati.propter quodhomines morifecit; nihilergo Et est victoria fidei, qus utique defuisset, si cre-
invenit diabolus in Christo ut moreretur, sed pro dentes immortalitas mox consecuta esset. Poterat
voluntate Patris mori Christus voluit, non habens hoc Deus dare credentibus ut nec istius
causam de sub auctore sed quidem
mortis peccato peccati, mortem ; sed si hoc fecisset
experirentur corporis
de obedientia ei justitia factus obediens usque ad carni felicitas adderetur, minueretur au-
quaedam
mortem.per quam nos redemit a servitute diaboli. tem fidei fortitudo.Sic enim bomines mortem istam
Incideramus enim in principem hujus ssculi qui timent,ut nonob aliud felices dicerent Christianos,
seduxit Adam et servum fecit, et ccepit nos tan- nisi quod mori onjnino non possent, ac per hoc
quam vernaculos possidere. Sed venit Redemptor nemo propter illam beatam vitam quaefutura est ad
et victus est decepior. Et quid fecit Redemptor Christi gratiam festinaret; sed propter renovandam
captivatori nostro ? Tetendit muscipulam, crucem
fi mortis molestiam delicatiuscredereturinChristum,
suam posuit ibi quasi escam.sanguinem suum. Ille
essetque fides enervis etdebilis.Qnid magnum esset
autem aanguinem fudii non debitoris, per quod
reddere debitores. Fudit in- credere videndo n»n mori eos qui crederent? Cre-
jussus est sanguinem
et est reddere a nocentibus. Hle dens enim omnino non moriturus. Quanto fortius
ribcentis, jussus
suum ut nostra ita credere, ut se speret moriturus sine fine victu-
quippe sanguinem fudit, peccata
deleret. Unde ergo diabolus nos tenebat deletum rum, exemplo Cbristi qui posi mortem resurrexit
est sanguine Redemptoris. Non enim tenebat nisi in gloria, et beata sine fine vita vivit. Desideremus
vinculis peccatorum nostrorum : ists erant catens ergo vitam Christi, quia tenemus pignus mortem
Venit fortem vinculis Christi. Quomvdo non dabit nobis bona sua qui
captivorum. ille, alligavit
Passionis, intravit in domum ejus, id est in corda isto passus est mala nostra ? In terris istis, in saeculo
ubi Nos maligno, quid abundai nisi nasci laborare et
eorum, ipse habitabat.etvasa ejus eripuit.
sumus vasa ista [qure] impleverat ille amaritudine mori?Haec sunt mercimonia regionis nostrs. Ad
in tales merces mercator ille descendit.et quia omnis
sua.quamnostro Redemptori fellepropinavii.Sal-
sua mercator dat et accipit, dai quod habet et accipit
vatorautemnostereripiensvasa cjus.et faciens,
fudit amaritudinem et implevit dulcedine. Partici- quod non habet, etiam Christus in ista mercaiura
pavit ergo pueris.id est factus est homo passibilis j. dedit et aocepit.Sed quid accepii? Quid hic abun-
et mortalis, ut sic vinceret diabolum. Nisi enim dabat,nisi nasci, laborari ei mori? Et quid dcdit?
homo esset qui diabolum vinceret, non juste, sed Renasci, resurgere et in sternum regnare. 0 bone
violenter homo ei tolli videretur, qui se illi sponte mercator, graiias agimus, quia emisti nos, sangui-
subjecit; sed si eum homo vincit, jure hominem nem tuumbibimus,Evangelium legimus,instrumen-
perdit: et ut homo vincat, necesse est ut Deus in ium nostrum;servi tui sumus,creaiura tua sumus;
eo sit,qui faciat eum sine peccatis esse.Si enimper fecisti nos, redemisti nos. Emere potest quis ser-
se homo esset vel angelus in homine facile pecca- vum suum, creare non potest; Dominus autem
ret, cum utramque naturam per se constet ceci- Christus et servos BUOS creavit ut essent.et redemit
disse. Factus est homo Dei FiUus, hominis filius per mortem,ne semper captivi essent, sicut et mor-
paasibilis et mortalis,ut per mortem destrueretdia- tem gustavit, ut timorem raortis fideles vincerent.
:(12) Auguit., De bapt. parv,

123 PKTItl LOMBARDI. 434
Ut cnim medicus non habcns necessiiatem ex cibius A tribulatio et tentatio patientium, non sicut Deus
qui sgroto prsparantur gustare, sed illo consulens solumnovit passiones nostras,sed etiam sicuthomo
ei vel consolans eum, primum de cibis illius de- cognovit per experimentum, per hoc scUicet quod
gustat ut persuadeat sgroto promptius illos cibos tentatus et passus multa novit compati,licetquidem
accipere : sic etiam Dominus, cum omnes homines impassibilis sit secundum quod Deus.Et est sensus:
mortem timereni, persuadens eis,ui fiducialiter ad Potens est eis auxiliari qui tentantur, id est cum
mortem accederent.et ipse gustavit mortem, nul- multaalacritate protenditmanum adcompatiendum
lam mortis habens necessitatem. Vel 238 ita, et teniatis, perfecteque novit id facere.Nota quod ait
Uberaret: Et agit de timore pcens, quo Judsi sub tentatus.Tentat quidem Deus, tentat homo, tentat
lege serviebant, quos evacuata lege per gratiam a diabolus TentaiDeus ut probet: diabolus,ut deci-
legis onere et servili timore liberavit. Quasi dicat: piat; homo, ut sciat quod nescit..'
Factus est Christus homo, ut per mortem destrue- CAPUT III.
ret diabolum,et per camdem mortemlegem evacua- VERS.1-11. — Unde, fratres sancti, vocationis
rot, et ea evucuala, liberarot eos, id est Judsos ccelestisparticipes, considerate apostolum et ponti-
liberos faceret per gratiam. ficem confessionis nostrx Jesum, qui fidelis estei qui
Qui timore morlis, corporis vel anims, per totam n fecitillum,sicutetMoyses in omnidomo ejus. Am-
vitam obnoxii erant servituti legis, id est timore pliorisenimglorix isteprx Moyse dignus est habi-
pcenarum servi erant legis, quia timore pcenarum tus;quanto atnpliorem honorem habet domus qui
corporis vel anims servabant legem,quos Christus fabricavit illam. Omnis namque domus fabricatur
liberavit vel ab inferno vel a jugo legis. Nunquam ab aliquo. Qui autem omnia creavit Deus esi. Et
enim. Quasi dlcat-: Participavit eis, ut homines Moyses quidem fidelis erat in tota domo ejus tan-
sanctificaret et liberaret, et recte hsc causa appo- quarn famulus in testimonium eorum qum dieenda
nitur, quia si non esset eos liberaturus, non eis . erant. Christus vero tanquam filius in domosua. Quse
participaret: quod inangelisapparet,quia nusquam domussumusnos,sifiduciametgloriamspeiusquead
apprehendit angelos, id est in nulla Scriptura legi- finem firmam retineamus. Quapropter, sicut dicit
tur apprebendisse angelicam naturam, ut angelos Spiritus sanctus : Hodie si vocem ejns audieri-
redimeret.Sed hoc legitur quod jemen Abrahx, id tus, nolite obdurare corda vestra, sicut in exa-
est carnem de Abraham, ut filios ejus salvaret, cefbationesecundumdiemtentationisindeserto, ubi
[Chrysost.J non dico assumpsit, sed apprehendit. tentaveruntadpatresvestri,probaveruntetviderunt
Quasi dicat: Longe fugientem consequens, in quo operameaquadragintaannis.Propterquodinfensns
bumans naturs dignitas intelligi potest et miseri- fuigeuerationihuic,etdtxi: Semperhierrantcorde.
cordia et gratia qua hoc facit, et cura quam de G Ipsiautemnoncognoveruntviasmeas, quibusjuravi
nobis habuit, fugientem quippe ante ipsum humain ira mea,si introibunt in requiem meam.
nam naturam et longe fugientem.Longe enim era- Unde, etc. Ex omnibus superioribus infert.id est
mus, insecutus apprehendit. Non angelics naturs quia potens.et quia pro nobis passus, et quia po-
data eet hsc dignitas.ut Deus ei in unam personam test auxiUari. Vnde, o vos, fratres sancti parUeipes
jungeretur.et revera maguum et mirabile et stu- vocationis cmlestis,id est vocati ad coelestia, id est
pore plenum est carnem nostram sursum sedere et ad ccelestem bsreditatem habendam cum Christo,
adorar» ab angelis et arcbangelis. Hoc ergo sspius considerate, diligendo, et qus prscipit operando,
in mense versans excessumpatiormagnade genere Jesum Christum. Alio enim non egemus. Aposto-
humano imaginans. Unde, scilicet quia semen lum, scilicet quem nobis Deus misit, ef pontificem,
Abrahs apprehendit, debuit similari per omnia fra- scilicet per quem itur adDeum.Idemestenimpon-
tribuS, ut scilicet passibilis, ut mortalis esset et tifex qui mediator. Pontifex, dico, confessionisnos-
cstera hujusmodi, in quibus simulatus est fratri- trcB,scilicet quem nos confitemur; vel confessio-
bus, scilicet quod natus, quod educatus, quod cre- nis.id est fidei.scilicet in quem credimus. Qui fide-
vit,quod passus est et mortuus; qui supra paterns lis, etc. Hic incipit comparare Ghristum Moysi,
substantis figura dictus est debuit similari Deo, n sicut supra comparavit eum propheiis et angelis.
ideo uf fieret aciu miserendi misericors, quod Moysi vero ita comparat, ut sit prs Moyse fideUs,
erat in natura, et fidelis, sciiicet nullum faUens, quia non suam,sed Patris gloriam qussivivit, non
pontifex, id est mediator et pons ad Deum, se- ejus mandata abscondit.Moysi ergo eum conferens,
ipsum offerens ei sacrificium ut repropitiaret, id ait: Qui,Ghristus,/ideitJ ejf secundum hominem d,
est prope vocatus removeret, deUcta populi. Qui soUicet Deo Patri, qui fecit eum, ex semine David
bene potest hoo facere. In eo enim in quo passus secundum carnem. Fidelis est dico, Jtcuf et Moystt
est ipse, id est in inferiori subsiantia, soilicet fidelis fuit tn omni, id est in tota domo Judjsorum,
in carne in qna passus est a Pilato, ef tentatus a qus domus est ejus, soUicet Patris, vel Christi.;
diabolo, [Ambrosius] vel expertus, aUa littera, non Moysi.quiaMoysesministerfuit, nondomintis.
potens est et eis qui tentantur auxiliari.Be incarnato Vel ita : Qui Christus Jesus fideUs est ei qni fecit
hoc dicii, qui in carne quam suscepit multa ssva illum.scilicetDeo Patri, non tantum in quadam,
passus est,novitque per experimentum qus est ista scd in omni domo Judsprum, scilioet «t gentium,
425 COLLECTANEA IN EPIST, D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 426
sicut et Moyses fidelis fuit in una. Et in omni domo A scilicet quia hoc modo sumus Christi.videte, fra-
dico, ejus, scilicet Patris, vel' Christi. Amplioris tres, nc forte, etc. Hucusque verborum ordo dirigi-
enim. Quasi dicat: Quia Christus fidelis fuit effe- tur. Vel talis potest esse verborum ordo : Quapro-
cius, indicai quia iste, scilicet Christus, habitus est pter, scilicet quia sumus Cbristi, nolite obdurare
dignus glorix, ut Moyses, quia etiam habitus est corda vestra. Et ita hoc dico, Jtcuf dicit Spiritus
dignus amplioris gloris prx Moysc,, id est quam sanclus in David. Hodie, id est in tempore gratis,
Moyses. Vel, habitus est dignus amplioris quam quod pracsens erat David in spiritu, Jt vocem ejus,
Moyses. Ipse, dico, ens prs Moyse, in merendo, scilicet Christi per se loquentis, audierilis : quod
quia plus meruit quam Moyses, et tanto amplioris vere erit. Nolite obdurare corda vestra. Aliquando
gloris dignus est, quanto habet ampliorem hono- enim audistis vocem illius per Moysen, et obdura-
rem domus, id est in domo vel de domo facta, ille stis corda vestra. Per praeconem locutus est, quando
qui fabricavit illam, ut Dominus, quam qui dispen- obdurastis corda; per se nunc loquitur. Mollescant
sat in ea ut famulus. Quod de spirituali domo in- ergo corda vestra, qui prsconcs ante se mittebai
telligendum est, scilicet non dc templo vel tabcr- ipse venire dignatus est; ore suo hic loquiiur, qui
naculo, sed de populo. Et nota quod non dixit qui- loquebatur per ora prophetarum. Si ergo tunc duri
dem Moyses est servus,Christus vero est Dominus, p fuistis, modo estote molles. Nolite obdurare corda
sed latenter hoc significavit. Si enim domus erat vestra dico, agentes sicut patres veslri fecerunt in
populus, ipse autem erat de populo. Igitur eiat dc exacerbatione facta secundum diem, id est in die
domo : et nobis usus est dicere dc servo, ille est do tentationis facts in dcserto, id est sicut patres ve-
domo illius. stri obdurati sunt in die tentationis, hoc est una
Omnia namque. Quasi dicat: Fabricavit dico. Et die de exacerbationibus, qus tentatio facta est in
recte : per se enim non potest ficri, sed ab aliquo. deserto, ubi magis eguerunt auxilio; ita et vos in
Omnis namque domus fabricatur ab aliquo. An ideo deserto hujus mundi cavete ne tentetis Deum, ne
a Christo ? vere, quia Deus est qui omnia creavit. pereatis, sicut ibi in deserto qui Deum tentave-
Et si omnia, ergo et domum. Et hoc est quod ait. runt.
Qui aulem. Quasi dicat: Domus fit ab aliquo, qui (13) Recolitis certe, fratres, quod ille populus
autem et domum et omnia creavit, Deus est. Utrius- tentaverit Deum,et acceperit disciplinam, et rectus
que enim domus, scilicet quam rexit Moyscs et sit in deserto tanquam ab opiimo sessore frenis le-
Christus factor est Deus quem constat prs omnibus gum et prsceptorum, non desistente etiam emen-
esse, ita Christus quia Deus est et Creator prae dationis virga qua percussi sunt pro amarica-
Moyse est. Et Moyses ostendit Christum dignum tione. Historia est satis nota de eo quod miserunt
ampliori gloria quam Moyses,quia Christus fabri- C exploratores videre terram, et cum audirent ex
cator est domus, non Moyses. Hic alia ratione idem eis ibi esse inexpugnabiles, et gigantes 339
ostendit quia Christus filius. Moyses famulus est staturs viros, obliti virtutis Dei toties probats,
qui et carnalia carnalibus tradebat, Christus vero dixerunt : Redeamus in /Egyptum ad ollas car-
spiritualia. Quasi dicat: Ideo etiam amplioris gloris nium. Unde juravit Dominus quod non intrarent
vcl gratis dignus est. Et, id est quia, Moysesquidem in terram promissionis qus esset eis requies labo-
fidelis erat in tota domo, non sua, sed ejus, scilicet rum et sic omnes perierunt prster duos, scilicet
Dci Patris vel Christi, tanquam famulus, qui non Caleph et Josue. Et sciendum quod in hac serie tres
adeo diligii domum sicui ille cujus est propria. requies commemorat, duas significantes, et tertiam
Et hoc non ut gratiam daret, sed in testimonium significatam, unam Sabbati quo requievii Dominus;
eorum qux dicenda erant, id est ut testaretur ea secunda, in Palsstina; tertiam veram, qus in
quae conveniebant dici carnalibus qui nondum spi- ccelo est, de qua hic dicit, loquens ad veros Israeli-
ritualia capere poterant, Christus vero fidelis est, tas dicens fidelibus qui Christum loquentem erant
tanquam Fitius, qui hsres est, in domo, cum ipso audituri : Nolite esse duri Christo loquenti sicut
Patre, qux domus Christi, sumus nos renati, si fidu- Spiritus prsmonuit loquens in David, ne similia
ciam spei, id est spem cum fiducia, scilicet non jj patribus vestris patiamini, qui per Moysen vocem
dubiam, ef gloriosam spem, scilicet quae est de cce- Domini tunc audierunt. Vos autem modo per ipsum
lesti jucunditate, retineamus firmam, id est perdu- Christum; et hoc est quod ait : Nolite obdurare
rantem usque ad finem vits quando habebitur quod cordavestrasicut in exacerbatione secundum diem
modo speratur. Quapropter, sicut supra, cum prs tentationis |in deserto, ubi, id est in quo deserto,
angelis et prophetis Christum commendasset in tentaverunt me, Spiritum sanctum, scilicet qui in
multis, subintulit nos oportere servare qus ab illo David loquebatur, patres vestri, secundum carnem,
audivimus, ita nunc commendato etiam ipso prs videte ne secundum spiritum: patres vestri erant
Moyse. Hic incipit terrere ne sint increduli Christo secundum carnem; sed si non imitati fueritis, pa-
per patrum similitudinem, et post nc amittant re- tres vestri secundum spiritum non erunt. Et pro-
quiem, blanditur etiam per opportunitatem tempo- baverunt me, id est probabilem invenerunt, ef, id est
ris.Quasidicat: Nos sumusdomus Dfi. Quapropter quia, viderunt, elc. Vel, probaverunt, id est curio-
(13) Aug., in psalmo cxuv.
PATRUL.CXCII. 14.
silatis causa oxquisierunt an posscm, et viderunt, A Adhorlamini dico, uf non obduretur quis cx vobis
oculis opera mca, magns virtutis. Quadraginta fallacia diaboli, enfe causa peccali. Scinlis cnim
annis, in quibus me omnia posse experti sunt, puod diabolus fallit eum qui obdurat. r. Unde post
propter quod, scilicct quia tentaverunt, fuit offensus, cadit in peccatum. Participes enim. Quasi dicat:
vel inoffensus, id esl valde et impk-cabiliter iratus. Debetis hortari vos et non esse duri, quia non
Vel, proximus, adbibendo correctionis flagella, ge- eramus facti sumus per gratiam. [Ambrosius.] Et
nerationi huic, tamen malae. Et dixi de illis : Semper hoc est quod ait: Participes enim Christi, id est
erranl corde, id est ex propria deliberatione, quia habentes partem cum ipso Christo in hsreditate,
serio peccant. Ipsi vero. Quasi dicat: Ego sic mo- effecti sumus per gratiam, qua uniti sumus ei ut
nebam per prophetam, sed licet sic monerem, ta- membra capiti. Ipse enim est caput nostrum, et nos
men ipsi non cognoverunt vias meas, id est nolue- membra ejus facti sumus. Participes dico, tamen
runt cognosccrc opcra mea. Et ideo, ji introibunt hac conditione, Si nos usque ad finetn vitx retinea-
in requiem meam, scilicet tcrrs-promissionis. Apo- musfirmum, ui nunquam deseramus, initium sub-
siopcsis, id cst non intrabunt. Hoc dico, Jteuf ju- slantix ejus, [Remigius] id est fidem qus est inilium
ravi, id est firmiter statui, in ira mea, id est quando bonorum, per quara in nobis existit Deus, per
iratus fui. Jurat cnim quandoque non iratus. Irasci n quam dcificamur et divins substantis participa-
tamen dicilur pcr figuram qus dicitur antropos- mus. Retincamus usque ad fincm, dico, dum, id est
patos. quandiu dicitur nobis : Hodie si vocem ejus audie-
- VEBS. 12-19. — Vidcte, fratres, ne forte sit in ritis, nolite obdurare corda vestra, quemadmodum
aliquo vestrumxor malum incredulitatis discedendi sua, scilicet obduraverunt patres, in illa exacerba-
a Deo vivo. Sed adhorlamini vasmettpsos pcr sin- tione, hoc scilicet de patribus addidit, ut per pa-
gulos dies, donec hodie cognominatur, ut non"ob- tres eorum deterreat cos. Quidam enim. Cuasi di-
duretur quis ei vobis fallacia pecccati. Participes cat : Nolite obdurare ut patres in exacerbatione.
enim Christi effecti sumus, si tamen initium sub- Et bene hoc dico quia quidam illorum audientes
stantix ejus usque ad finem firmum retineamus, vocem Dei in deserto de requie in terra Palsstina "
dum dicitur : Hodie si vocem ejus audieritis, no- futura, exacerbaverunt Deum, id est increduli et
lile obdurare corda vestra, quemadmodum in illa duri fuerunt. Et ideo perierunt Hoc ideo dicit,
exacerbatione. Quidam cnim audientes exacerba- ne quis putei satis esse audirc de requie, quia et
verunt, sed non universi qui ptofecti sunt ab ilU omnes audierunt, sed non omnes pervenerunt,
Mgypto per Moysen. Quibus aulem infensus est sed quidam qui non exacerbaverunt; de quibus
quadraginta annisl Nonne illis qui peccaverunt, subdit: sed non unioersi, id est non omnes exacer-
'
quorum cadavcra prostrata sunt in deserto? Qui- C baverunt, ut Caleph et Josue, et his similes. Non
bus autem juravit non introire in requiem ipsius, omnes dico, quiprofecti sunt ab Mgyptoper Moysen,
nisi illis qui increduli fuerunt 1 Et oidemus quia ita vos a tenebris vitiorum et ignorantis profecti
non potuerunt introire in requiem ipsius propter estis per Christum. Quibus autem horum supradi-
incredulitatem. ctorum, scilicet vel exacerbantibus, vel non tn-
Videte,etc. Quasi dicat: Quia propter increduli- fensus est quadraginta annis : hunc numerum an-
tatem patribus vestris requies negata est, ergo vi- norum iterum commemorai, quia hoc numero no- -
dete, o fratres, ne forte. Quasi dicat: Quod facile tatur tota vita nostra. Quadragenarius enim indicat
potest contingere, Jt'f tn aliquo vestrum. In aliqtio intcgritatem ssculorum.
dicit quia de multis non dubitat quin perfecti sint Infensus ergo diciiur illis quadraginta annis,
inter eos. Sit, inquam, cor incredulitalis, id est cor quia irascitur vits sus usque in finem peccantibus.
incredulum, ut putetis Christum non sufficerc sine Deinde subdit respondens sus interrogationi :
lege quod est malum, quia sic ruit homo in multa Nonne infensus est illis qui peccaverunt? Quasi di-
peccata [Chrysost]. Infidelitas enim malignam vi- cat: Non est dubium, quorum cadavera sine sepul-
tam prpcreat, sic anima in profundum malorum tura prostrata sunt bestiis et avibus in deserto.
veniens contemnit, ncc hoc leve est, quia hoc est jtv Quasi dicat: In hoc apparet ira Dei. Et ideovobis
discedere a Deo. Et hoc est Christum tentare. Unde impunitatem non promittatis, si increduli fueritis
subdit:Hoc est cor discedendi a Deo vivo. Quasi Quious autcm. Quasi dicat: Non solum prostravit in-
dicat: A quo qui discedit vitam perdit, quia in eo credulos, sed etiam juravit quod non intrarent in
solo vita est: contra,qui accedit vitam invenit. Sed requiem. Et hoc est quod dicit sub interrogatione:
potius adhortamini, deincrcmento virtutum, vosmet- Quibus autem jwavit non inlroire, vel ut non introi-
ipsos, alii alios, vcl unusquisquc scipsum, per sin- rentin requiem ipsius aeternam,qus significabaiur
gulos dics, doncc, id est quandiu, cognominatur per terram promissionis, nisi illis qui increduli fue-
hodie, id est tcmpus gratis do ;-m agebat propheta runt Domini promittenti, illis utique et non aliis.
superius in psalmo, quia non minus modo patratur Et videmus. Quasi dicat: Juravit Dominus non in-
credentibus gratiae*ad salutem quam ipso prssente troire in requiem, et ita videmus, id est aperte sci-
Christo. Si quis enim peccat, usquequo cst hodie mus evenisse <7«ta non potueruut illi introire tn re-
potest reverti. Nemo cgo despcret dum vivit. quicm sternam, sicut ncc et in terram promissionis,
429 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULl. — IN EP. AD HEBR. 430
Et hoc, propter incredulitatem. Et quia illi perdide- A diemur, quemadmodum ex opposito dixit Spiritus
runt requiem propter incredulitatcm. sanctus in psalmo de incredulis per quod patet
CAPUT IV. quod qui credunt intrabunt. Quid dixit? hoc sci-
licet: Si introibunt in requiem meam. Aposiopesis,
VEHS.1-5.—Titneamus ergonefnrte relicta pol- id est non intrabunt. Sicut juravit in ira: Illi enim
licitatione introeundi in requien. ejus, existimetur nec Palaestinam, nec in veram requiem introierunt.
aliquis ex nobis deesse. Etenim et nobis nuntiatum Nos autem introibimus in veram requiem.
est quemadmodum et illis ;sed non profuit illis sermo Et quidem.Quia. dixerat nuntiatum esse de requie,
auditus, non admistus fidei ex his qux cudiverunt. dicit, quando, scilicet et ante legem post perfectio-
Jngrediemur enim inrequiem quicredidimus,quem- nem operum, scilicet sex dierum.per requiem Sab-
admodum dixit: Sicut juravi in ira mea : Si in- bati. Et sub Iege quando per terram promissioni3
troibunt in requiem meam. Et quidem operibus ab designabatur, et in tempore gratis Spiritu sancto
insfttutione mundi perfectis.Duit enirn in quodam dicenle in Davicl.//or/ic,etc.Quasi dicat : Nuntiatum
loco de die septirna sic : Et tequievit Deus diesep- est de requie illa. Et sic quidem, in illius requiei
tima ab omnibus operibus suis. Et in isto rursum : designatione : Dixit Spiritus sanctus, quando non-
Si inlroibunt in requiem meam. n dum eratcomplcctioilliusversrequieietsignificatae,
Timeamus ergo. Quasi dicat Si non amore vel quia ea nullus adhucpotitus erat,inryuor/am,scilicet
timore hoc faciamus, timeamus, inquam, nc forte egregio, loco Scripturs r/e die Septima, per quam
aliquis ex nobis existimetur, vero judicio et si im- significatur sterna requies: Et requievit Deujanova
pudenter prssumat deesse a requie. Et hoc,.relicta operatione cessando riic septima ab omnibus operi-
pollicitatione ihtroeundi in requiem ejus veram,quam bus suis, utjam non novacrearet opera, secundum
terram promissionis significavit, id est per hoc speciem vel matcriam,sed de materia tunc facta et
quod relinquaturetcontemnatur promissioDei qua ad similitudinem tunc factorum operaretur.Requie-
promisit intrare in requiem ccelestem, vel quam in vit dico, operibus perfectis, post quod poterat re-
baptismo Deo facimus : qus servata facit nos in- quiescere quaefecit inchoando,ao inslitutione mundi,
trare in requiem. Etenim quasi dicat : Dico timea- id estex quo mundus ccepitinstitui,quiaipse omnia
mus et merito, quia non possumus nos excusare, fecit.[Remigius.]Notandum quod dicitoperibus pcr-
quasi de non dicta re.Etenim, etc. Vel ita continua. fectis.quod fuit facto homine pro quo omnia facta
Quasi dicat : Dico, timeamus, ne quis ex nobis sunt.et ipse ad Deum glorificandum factus est.Re-
quasi ad nos pertineat, et recte pertinet enim ad quievit Deusdie septima.SexenimdicbusfecitDeus
nos, etenim et nobis, tempore gratis, nunlialum est omnia in matcria vel similitudine, ut postea nihil
de sterna requie,per FiUum quemadmodum per fa- C fieret,nisi de materia ibi facta,vel ad similitudinem
mulum nuntiatum est de terraet ccclesti per figuram factorum. Septima quievit, qus significat veram
terrs promissionis,et ingrediemur credendo, sicut requiem, sic et state homo Christus natus
illi perdiderunt non credendo. Unde subdit : Sed est in mundo ad laborem. Et sexta die et sexta
non, etc. Quasi dicat: IUis nuntialum est, sed non bora diei passus est. Septima vero die in sepulcro
profuit, illis sermo promissus de requie. ûdifuj quievit, sic et nos dum sub operibus sex dierum
tantum quia, non fuit admislus fidei, id est quia vivimus operamur; inde exeuntes quiescemus. Vel
non fuit creditus ut sermo et fides simul jungeren- eodem verborum sensu manente ita potest legi, ut
tur. Non fuit creditus, dicto ex his, id est propter sit ibi enim,dixit enim, et subintelligitur nuntiatum
hsc qus audicrunt ab exploratoribus,qui mala re- est hoc modo : Et quidem.Quasi dicat : nuntiatum
tulerunt non crediderunt. Egressi enim de Êgypto est de illa requie. Dixit enim Spiritus sanctus in
cum multam viam perambulassent, et multa ju- quodam loco die septima sic : Et requievit de die
dicia virtutis Dei accepissent in Êgypto, in mari septima ab omnibus operibus suis. Non mutantur
240 Rubro, In eremo consilium fecerunt mandare bsc. Et attende quod hic agit de prima requie quaa
speculatores qui deberent inspicere naturam terrs. IL significat. Et in isto. Quasi dicat : Ibi tangit Spiri-
li verocumperrexissentreversisunt,provinciamqui- n tus sanctus de vera requie per signum et figuram.
dom magnorum fructuum et virorum inexpugnabi- Septima die. Et in isto rursum loco dicit Spiritus
lium et fortium procreatricem esse dicentes.Quibus sanctus de eadem vera requie per signum et figu-
auditisobstupuerunt,quieosmiserant,noncredentes ram requiei terrac promissionis : Si introibunt, id
veram Dei promissionem.Vel ita, non profuit illis est non introibunt, tn requiem meam, scilicet in
scrmo non admistus fidei sumpts ex his qus audi- terra promissionis, qus significat veram requiem
tus a Dpmino per Moysen,promittentem eis terram quam Moyses promiserat sub figura. Et nota quod
promissionis. Ingrediemur entm.Quasi dicat: Vobis hic agit de secunda requie quae significat. Quoniam
annuntiatum est de requie. Et hoc indicat effectus. erryo,diligenter attende prsdicta et ordinem sequen-
Ingrediemur enim. Vel ita continua ; Vere illis qui tium. Ecce his, scilicet per diem septimam et per
non crediderunt non profuit sermo, quia nobis qui terram promissionis requies ccelestis signata cst et
credimus prodest. Ingrediemur enim nos qui credi- promissa.Et quia hoc est ergo iterum vel rursum,
dimw in requiem veram.No3 qui oredidimus ingre- id est sub ejusdem requiei designatione terminat
Spiritus sanctus, et distinguit, dicm quemdam, quoi A pt°r incrcdulitatem.idco determinat diem guetndam,
prsniintiataimpleantur,id est tempus gratis egre- quia neccssarium erat, 'dicendo in David, hodie,
gium, scilicet in adventu Christi dicendb in David, post tantum temporis,ex quo illa dicta sunt patribus
hodie,quia David futuris tempore gratis reprssen- et filii Israel in terram promisaionis intraverant.
tat verba patribus dicta,ethocpojf tantum temporisi Unde patet quod hsc est alia requies. Sicut, etc.
ex quo illa patribus dicta sunt in descrto.Unde pa- Qure non mutantnr. Nam si. Quasi dicat: Vere hsc
tet non de terra promissionis agi, qus jam dudum i est alia requies quam illa ad quam duxit Josue.
habetur. In hoc enim patet quod hsc cst alia re- Nam si illa esset, non loquoretur David et alia, sed
quies dc qua dicit David, hodie,quam illa ad quami locutus est. Ergo certum est esse aliam ad quam
Josue dixit. Sicut jam, etc. Quasi dicat: Quod ter- Christus duxit.qus per illam in Palsstina signaba-
minat diem quamdam dicendohodiejicufjam suprat tur. Et hoc estquod ait : Nam si eis, etc. Vel ita
dictum cst: llodic, id cst tempore gralis, ji voccmi continua: Vere supercst quosdam introire, sicut
ejus audieritis, sicut verc audieritis, nolite obdurares David terminat. Nam si eis, id est filiis Israel,/ejuj
corda vestra, quemadmodum fecerunt patres in illai id est Josue qui du.-.it in terram promissionis,»r«-
acerbatione. Et nota quod dicendo.dicm quamdam i stilisset, id est si ipse prsparans ut dux dedisset,
et hodie,agit de tertia requie significata,et quandoi p requiem veram, nunquam, nullo tempore, posthac,
datur, quamvis obscure qus pcr Christum creden- id est in prssenti tempore, loqueretur Spiritus san-
tibus proraissa est dari, Idco tcrminat diem intra- ctus in David, de atia die,\d est de tempore gratiae.
•tionis. Quasi dicat: Quo debcret dari. Vel nunquam post
VEU.6-12.—Quoniamergosuperestintroirequos- loqueretur de alia, scilicet requie prster terram
daminiUam,tthiquibus prioribus annuntiatum estt promissionis, dicendo, hac die,qui supradixit ho-
non introierunt propler inct edulilalem,iterunitcr- dic; sed locutus esl de alia. Itaque relinquitur, id
minat diem quemdam.Hodie, in David dicendo post? cst reservatur a Deo promittente, populo Dei futuro
tantum temporis,sicutsupra dictum est:Hodie sivo- sabbatismus, id est plens quietis feriatio et ju-
cem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra. cunditas significata per Rabbatum quo requievit
Nam si eis Jesus requiem prxstitisset, nunquam de> Dominus, et in lege observabatur. (14) Tunc
alia loquereturposthac die.Itaque relinquitur sab- ergo enim perfecte vacabimus gratia majore referti
batismuspopulo Dei. Qui enim ingressusestinre- et Deo pleni. Et sciemus perfecte quia ipse est Deus;
quiem ejus,etiam ipse requievit ab operibus suis, si- ibivacabimus et videbimus,videbimusetamabimus,
cut et a suts Deus. Festinemus ergo ingredi in illam i amabimus et laudabimus.Ecce quid erit in flne sine
requiem,ut ne in idipsum quis incidat incredulitatis ; fine ; nam quis alius noster est finis,riisi pervenire
exemplvm. Vivus enim esl sermo Dei, et efficax, etf C ad regnum cujus non est finis? et vere requies per-
pcnetrabilior omnigladio ancipiti,etpertingensus- fecta est quam Dominus promittit, qus et per re-
bue ad divisionem animx ac spiritus. quiem Sabbati figurata est. Qui enim ingressus est
Quoniam superest, id est restat post promissio- in requiem ejus Dei, id est quam Deua promitlit, et
ncm quosdam, scilicet egregios, inlroite in illam, dat suis.ipje requievit ab operibus suis, quibus hic
scilicet rcquiem sternam,qus significatur per ter- laboravit; ita perfecte, sicut Deus, ab operibus suis.
ram promissionis, et,nisi videret intraturos quos- E\ quia hoc,et vera requies/ejfinemuj ergo ingredi,
dam,non tcrminaret diem.David, nempe licet esset per fidem et bona opera, in illam requiem, ut ne
sub loge, mente tamen positus in tempore gratis quis,\d est ut non aliquis nostrum,ineirfaf in idipsum
dicens, hodie, tertio nuntiat requiem illo tempore exempium incredulitatis, id est in eamdera incredu-
consummandam. Et quasi aliquis qusreret quid litatem in qua patres fuerunt, qus est vobis exem-
opus erat illis dicere, nolite obdurare corda vestra plum;unde pejus est nisi caveatis. Vel, incidat in
respondet subdens : Valde opus erat. Et, id est idipsum incredulitatis exemplum in poenam talem
quia, hi guibus prioribus nuntialum est.non introie- qualem illi per incredulitatem meruerunt.ExempIum
runt in veram requiem, quam terra promissionis autem dicit, ut mentem nostram illic habeamus,ne
designabat.ad quam etiam non pervenerunt. Et hoc ]n similiter excidamus.Et ut magis terreat addit: Vivus
propter incredulitatem suam, scilicet, vel alioverbo- enim ejt.Quasi dicat: Debemus festinare in illam re-
rum ordine potest legi hmc littera. Quoniam ergo quiem et cavere nobis a poena incredulorum, quia
Quasi dieat :Et hoc et illo modo promissa et signata Jermo Dei, id est Filius Dei qui a regalibusscdibus
rcquios cnclcstis Ergo supererf, qunsdam introire. venit, est vivus, qucm infideles mortuum putant:
Et quoniam, hoc est et quia hoc non sufficit ad insed vere vivus est, et ita in co vivetis, id est qui
fercnrtum quod illaturns cst addit alind, scilicet et illos judicavit vobis judexest, scilicet Filins Dei :
hi, et., ut ex his duobus tcrtium neccssario infe- oui qui obedit, mortem nori videbit in sternum.
ratur hoc modo. Qnasi dicat : Et rpi;~!hoc est, sci- Iste est efficax,id est potens omne quod vult facere
licet quoniam superest quosdam intrare, et quiahi salvando vel damnando; et cum sit potens, est
quibus prioribus nuntiatum est non introierunt pro- eiiam sapiens. £t, id est quia, est penetrabilior,
(14) August., de civit. Dei,

433 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI.— IN EP. AD HEBR. 434
id est perspicacior, omni gladio ancipiti, id estomni A j id esi discernit quid quis agit, et etiam quo ani-
ingenio quod circumspicit carnalia et spiritualia,id mo. Unde subdit, compagum quoque et medulla-
est in omni ingenio carnali vel spirituali. Et est per- rum et discretor cogitationum, etc. Vel, ita, ut per
tingens, id est tota consideratione perveniens, id est animam accipiantur carnales cogitationes,et mals;
pertingit sermo Dei cognitione insuperabili. 241 per spiritum, spirituales cogitationes. Et bons, et
usque ad divisionem, id est separationem et discrc- est sensus : Pertingens usque ad discretionem ani-
tionem,anima?,id estsensualitatis; ac spiritus,idest mae ao spiritus, id est usque ad discretionem car-
rationabilitatis, quia cognoscit Dei Filius quomodo nalium et spiritualium cogitationum, oompagum
dividatur sensualitas a ratione, et ipsa eadem a se, quoque. Et est ordo verborum talis : Et ipse est
dum plus dedita infimis rebus inferior est,et ab his discretor cogitationum et intentionum. Quod ipse
revocata dignior: sicut etiam videt quomodo spiri- apertius dicit subdens, scilicet cogitationum et in-
ius a se dividatur,dum vel inDeum inhiat de divina tentionum cordis. Compages enim dicit conjunctio-
usia cogitans vel inferius ccelestia considerat,vel in nes cogitationum, id est cogitationes qus sibi jun-
terra inferius de mundanis recte agendis pertractat, guntur, quando altera alteram sequitur. Medullas
vel etiam quomodo spiritus, id est ratio a sensua- dicit subtiles intentiones earum. Si enim cogitatio
litate secernitur, dum quod in se, id est in ratione «i cogitationi conjungitur, ipse novit quae fit secun-
inferius est, superat quod in illa alterius est. dum Deum, et quae secundum saeculum. Novit quo-
VERS.12-16. — Compagum quoque ac medulla- que quo se vergat intentio earum. Et non est ulla
rum,etdiscretorcogitationumet intentionum cordis. crealura invisibilis in conspectuejus . Hoc non mu-
Etnon estulla creaturainvisibilis in conspectuejus; tatur. Omnia autem. Quasi dicat: Dico quod nulla
omnia autem nuda et aperta sunt oculis ejus, ad creatura est invisibiiis, sed potius omnia, scilicet
quemnobis sermo. Habentes ergo pontificem ma- ccelestia et terrena, junf nuda, id est discooperta et
gnum quipenctravitccelosJesum Ftlium Dei,tenea- revelata, et etiam aperta, id est manifesta, qus ex
mus spei noslrx confessionem. Nonenim habemus omni parte plens visa oculis, id est visioni ejus,
pontificem qui non posstt compati infirmitatibus scilicet Filii Dei. Et quasi aliquis diceret : Quid ad
noslrisytentatum autem per omniapro simihtudine vos de his omnibus? subdit : Ad quem Dei Filium
absque peccato. Adeamus eryo cum fiducia ad thro- nootj est jermo.id est cui oportet nos reddere ratio-
num gratix ejus, ut misericordiam consequamur, nem de operibus et cogitalionibus et intentionibus
et gratiam inveniamus in auxilio opportuno. vestris.
Compagum quoque. Quasi dicat : Et ipse est per- Habentes ergo. Hic incipit agere de pontifice Ghri-
tingens etiam usque ad discretionem compagum sto, ostendens quod sit sufficiens ad omnia,et quo-
quoque et medtt/iarum. Compagesque dicitur junctu- (C modo dignior veteri sacerdote quem et immutat,
ra ipsius sensualitatis et rationis,quam videt Filius et legem qus sub illo est, per meliorem legem
Dei, ssilicet quomodo intcr se cohsreant in aliquo, suam, et quomodo necessarius nobis sit ad justi-
vel quomodo hsc et illa, id est ratio et sensualitas tiam et salutem. Quasi dicat: Quia talis sermo Doi
in suis differentiis conveniant, dum superior diffe- est, ergo teneamus confessionem.,id est fidem cordis
rentia senaualitatis consentiendo convenit cum dif- cum confessione oris, ut fides sit etiam in ore :
ferentiis rationis qus sunt tres, ut jam ostensum qus fides et confessio est causa spei nostrx, id est
est.Vel inferior differentia rationis pressa et captiva futurs beatitudinis quam speramus. Et merilo te-
aliquando consentit inferiori differentis sensualita- nere debemus, quia idem ipss sunt : imo Dei pon-
tis. Medulla vero qus interior est dicitur quidquid tifex nobis ost qui obtulit se secundum quod homo,
interius vel subtilius est in anima vel spiritu, quod et hoo est quod ait, no3 dico, habentes pontificem
etiam videt Filius Dei. Etuniversaliter dico, non in magnum, scilicet qui est super omnes pontifices,
parte, ipse est discretor cogitationum et intenlionum qui penetravit, id est penitus intravit ut sequi possi-
cordis, id est etiam discrevit cogitationes cordis, mus, non dico Sancta sanctorum templi, sed cxlos,
scilicct qus diversi divcrsa cogitant. Discrcvit quem scilicet Jesum Filium Dei. Quasi dicat :
etiam intentiones earum cogitationum, scilicet quo ij) qui est etiam Salvator et Filius Dei. Non enim.
singuls tendant an ad bonum an ad malum.Et, ut Quasi dicat: Dico teneamus et tenere debemus>
amplius dicam, non est ulla creatura, terrena vel quia cum sit potens, est etiam misericors nostram
ccelestis. Invisibilis in conspectu ejus, id est in prs- expertus infirmitatem. Et hoc est quod ait tenere
sentia deitatis. Vel ita ab illo loco, et pertingens debemus,quia non habemus pontificem quinonpossit,
est sermo Dei usque ad divisionem anims ac spiri- id est qui non novit, compati, id est condescen-
tus, id est ad discretionem carnalium et spiritua- dere, per simile hoc dicit, sicut medicus infirmo,
lium peccatorum. Anima enim vivimus cum bes- infirmitatibus, id est fragilitatfbus, nostris. Hoc di-
tiis, spiritu intelligituus cum angelis : ideoque per cit ne pro prioribus desperent qus ad ejus perti-
animam intelliguntur carnalia peccata, id est qus nent altitudinem. Et si enim ita sit altus tamen po-
actu fiunt corporis, ut luxuria; per spiritum spiri- test compafi. Hoc dicit ne ideo quia altus est, vi-
iualia, id est qus mentis sunt ut superbia. Discer- dcatur eos abjiccre. Tentatum autem. Quasi dicat :
nit sermo Dei inter carnalia pecc&ta et spiritualia, Non habemus talem qui non possit compati, sed
potius, tentatum a diabolo.et hominibus, quia irri- A cipii agere, volens ostendere Novum Testamentum
sus et crucifixus fuit, et ideo potest compati. Ten- esse melius Veteri, ei ponif qusdam communia
iatum dico per omnia genera tentationum : et hoc Christo cum sacerdotibus veteris Iegis,qu»dam vero
pro similitudine carnis peccati, id est quia similiS altiora pertinentia soli Ghristo, qusdam humiliora
adhuc erat hominibus secundum, vel pro similis.id illis tantum sacerdotibus convenientia, quasi per
est ut exemplum daret aliis similia sustinendi.ens eum omnia possimus consequi gratiam et miseri-
tamen absquepeccato. Et ideo potest liberare. Ex eo cordiam, quod a minori ostenditur. Omnis namque
enim quod tentatus est, scit compati; ex eo vero pontifex, secundum legem, ex hominibus, id est ex
quod sine peccato est, potcns est liberare. Impossi- numero heminum, assumptus ad aliquod dignius
bile est enim scire afdictorum afflictionem homini per quod valet alios juvare, pro hominibus consti-
qui afflictionis experimentum non habuit,et sensi- tuitur, ut per eum impetrent a Domino misericor-
biliter omnia non sustinuit. Christus vero scit non diam. Constituitur, dico, in his qux sunt ad Deum
solum per hoc quod Deus secundum quod omnia offerendis, scilicet in muneribus, hostiis, precibus,
novit, sed per hoc quod homo et similia sustinuit. qus ducunt ad Deum, id est uf offerat Deo dona,
Adeamus ergo. Et quia habemus pontificem qui scilicet primitias et hujusmodi, ef sacrificia de ani-
potest compati nobis, ergoadeamus fide intentione n malibus pro peccatis dimittendis. Qui condolere.
et opere cum fiducia, id est fiducialiter, licet pecca- Quasi dicat: Ex hominibus sumitur, et talis qui
tores simus, quia compatiens cst, non dico ad tri- possit consueta bonitate condolere his qui ignorant,
-bunal judicii, sed ad thronum gratix ejus, id est id est ex ignorantia pcccant; et his qui errant, id
Christum in quo regnat gratia, ut per eum conje- est scienter peccant. Et merito condolere dcbei,
quamur misericordTam, id est remissionem peccato- quomodo et ipse ut illi, circumdatus est infirmitate,
rum prscedentium, ef de reliquo inveniamw gra- 942 peccati, non ita Christus. Et ideo plus potest
tiam in auxilio opportuno, id est inveniamus gra- juvare quam legalis sacerdos, qui circumdatus est.
tiam per quam auxiliemur, ne recedamus vel re- infirmitate. Et propterea, scilicet quia infirmus est,
cidamus in hac vita. Nunc enim tempus auxilii, ut alii, quemadmodum, id est qua necessitate. Et
nunc est iempus donorum, cum post baptismum pro semetipso, simili aliis debel offerre. Et qus sit
peccantes per gratiam invenire pcenitentiam pos- illa necessitas aperit subdens, scilicet pro peccatis
sunt. Cum nuiem thalamus fuerit clausus, cum in- suis, et aliorum. Quasi dicat: Non solum debei
traverit rex videre recumbentes, cum ad sinum pa- offerre, ut justus servetur, sed ut et ipse et alii
triarchs venerint qui eo facti fuerint digni, tunc peccatores recipiantur; hoc non convenit Christo.
malis erit desperationis tempus. Nunc autem.dum Christus enim non nisi pro suis membris obtulit.
adhuc agon permanet et palma pendet,non est des- ^ Nec quisquam. Quasi dicat : Per hoc iterum potcst
perandum, sed cum fiducia, id est sine dubitatione ille pontifex prodesse, sic etiam et Christus : quia
accedendum, ut per gratiam inveniatur auxilium Quisquam non sumit sibi honorem, ut sibi imputan-
opportunum. Est enim auxilium quod non con- dum sit, sed Deo quivocat; sed ille recte fit ponti-
gruii. fex, qui vocatur a Deo, id est qui recte eligitur a Deo
CAPUT V. vocatur, tanquam Aaron, qui indicio virgs et incen-
VEHS.1-7.— Omnis namque pontifex ex homini- dio smulorum electus est, et monstratus placere
bus assumptus pro hominibus conslituitar in his qux Deo. In his verbis percutit cupidos qui non vocan-
ad Deum,ut offerat dona etsacrificia propeccatis. tur, sed ingerunt se. Ita et Christus homo non clari-
Qui condolerepossit his qui ignorant et errant, quo - flcavit per suas virtutes semetipsum, ut sibi sume-
niam et ipse circumdatus est infirtnitate, etpropterea ret, id est sibi tribueret. Non clarificavit, dico, ita
debet, quemadmodum pro populo,ita etiam et pro ut pontifex fieret, sicut ipse ait: Ego non glorifico
semetipso offerre pro peccatis.Nec quisquamsumit meipsum (Joan. vm), sed ille clarificavit eum in
sibi honorem,sed qui vocatur a Deo,tanquam Aa- baptismo et pontificem constituit. Qui alibi locutus
ron:sic et Christus non semetipsum clarificavit,ut est ad eum,dicens in Psalmo : Filius meus es tu.
ponlifex fieret,sed qui locutus est ad eum; Filius D Quod idem dicturus erat ei in baptismo et in transfi-
meusestu: ego hodiegenuite. Qusmadmodum et in guratione. Et addit: Ego hodie genui te, mihi con-
alio loco dicit: Tu es sacerdos m xternum, secun- substantialem.quia idem est cum Patre in substan-
dum ordinem Metchisetiech. Qui in diebus carnis tia. Clarificatus est enim Filius a Patre cum dixit:
sux preces aupplicationesque ad eum qui possit Hic est Filius meus dilectus in quo mihi bene compla-
illum salvum facere a morte,cum ciamorevalido et cui (Matth. m). [Ambrosius] Qus clarificatio longe
lacrymis offerens,exauditus est pro sua reverentia. ante per Prophetam praedicta in Psalmo, ubi ait:
Omnis namque. [Chrysost.] Vult ostcndere jam Filitis meus es tu, ego hodie genui te (Psal. n^, per
Apostolus quod multo melius Testamcntum Novum qnod vidctur dignus esse Christus, in quo psalmo
quam Vetus. Hoc autera facit longius a superiori- ostenclitur rex et sacerdos. Quemadmodum. Quasi
bus instruens, et prsseminans quasdam ratiocina- dibat: Sic illud locutusest Pater de generosa Chri-
tiones, [Ambrosius] ct quia spiritualia non sic insti nativitate, quemadmodum in alio loco de pontifi-
troducunt infirmos ut corporalia, ideo de his in- catu cjtis, dicit Pater : Tu, tam dignus es sacerdos
437 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI.-IN EP. AD HEBR. 433
id est docens et orans.et offerens. Et hoc, in xter- • A J Et quidem. Quasi dicat: Exauditus est, et merito
num, non ad tempus ut Aaron. Et hoc, secundumi quidem, quia cum, id est quamvis esset Filius Dei,
ordinem Melchisedech,id est secundum dignitatem i natura deitatis unus Deus cum Patre,tamen secun-
et ritum ordinis,id est sacerdotii Melchiscdech.qui dum quod homo, didicit, id est expertus est, obe-
non temporaUs fuit, Scriptura subjiciente initium dientiam ex eis, id est per ea qux passus est. Vel,
et finem vits ejus.in figura Christi qui caret initio 1 didicit, id est voluntaris suscepit obedientiam. Ex,
et fine.Et sicut ille obtulit in pane et vino,et semel, id est in his qus passus est, usque ad mortem.
sic et Cbristus sub specie panis et vini corpus et Quasi dicat: Non solum preces et supplicationcs
sanguinem suum discipulis tradidit. (15) Sacerdos obtulit,sed etiam obedivit Patri usque ad mortem :
autem Christus est non secundum id quod natus est et quia obedivit exauditus,quod notat subdens : Et
de Patre Deus apud Deum, costernus gignenti,sed iileo consummatus est,id est ad perfectionem ductus
propter carnem assumptam,proptervictimam quam quando in dextera Dei collocatus cst; et ipse qui
pro nobis obtulitEt quasi quis qusrat : Quid egit consummatus est per obedientiam passionis,/acf«j
pontifex? Subdit: Ecce, qui Christus in diebus car- ejf sufficiens causa salutis xternx, id est gloris s-
nis, id est mortalitatis sux, obtulit preces, suppli- terns omnibus obtemperantibus sibi; tantum enim
cationesque ad eum, scilicet Deum, c/«i posset salvum •, B valet ejus passio quod omnibus sufficitad salutem.
facere illum, qui precabatur, a morte, id est eum Quae salus bcne potestper eum esse.quia ipse appel-
resuscitare, et quia hoc tempore mortalitatis fecit, latus est a Deo,qui realiter hoc ostendit, non men-
quid ergo post faciet? multo magis. Has autem titur, pontifex juxta ordincm Melchiscdech.De quo,
preccs et supplicationes obtulit Christus imrainente id est de qua re, scilicet quomodo secundum ordi-
passione quando oravit prolixius.et totum fecit pro nem Melchisedech sit
sacerdos, et non sccunm or-
nobis non pro se, quia non timore mortis necessa-
dinem Aaron faciendus est jermoryrawdijjidestpro-
rio, sed causa nostrae salutis oravit. Obtulit preces fundus et subtilis, et ininlerpretabilis, id est non
dico, cum clamore valido,id est cum intentione cffi- habilis ad
interpretandum, ari dicendum, id est ad
cacissima, ut quando prolixius orabat, et lacrymis. : sermo enim de incarnato Filio
Hoc non in Evangelio legitur.credendum tamen est exponendum vobis
esse factum. Et ista offerens exauditus est, quia difficilis ad interpretandam.Vel,inferprefar>iit'j,quia
in resurrectione et ascen- multa sunt in eo sacramenta exponenda de persons,
quod qussivit accepit et de ritus, et etiam
sione. Et hoc, pro sua reverentia, id est sicut sua scilicet dignitate et sternitate,
omnibus Deum tribus mutatione, et de sacrificii ejus ettestamenti
religio meruit.quia amplius reveri-
tus est. Hoc ideo dicil ut certi simus nos consecu- excellentia et novitate, et de legis atque sacrificio-
turos misericordiam per eum. Per hoc enim patet. C ( rum illius temporis reprobatione,et de aliis multis,
eum de quibus,ut dictum est nobis,grandis est sermo et
quod per possumus consequi misericordiam,
cum sit jam ad dexteram Ptris. Vel preces et sup- ininterpretabilis ad dicendum,id est non habilis ad
vobis. Non ideo hoc dico quin ego
plicationes Christi dicit actionem et vitam Christi, interpretandum vos facti estis
omnis actio fidelium institutio et ad Deum '. hoc possim intorpretari,sed quoniam
cujus
oratio. Quidquid enim egit Christus,prcces suppli- imbecilles, id est debiles sensu ad audiendum, id est
ita continua,
calionesque fuerunt pro bominibus sanguinis effu- intelligendum profunda mysteria. Vel estis
sio; clamor fuit validus,in quo auditus est pro ro- jam dico grandis,quoniam vos imbecilles facti
verentia ejusdem passionis, reverentia ejus, quod[ ad audiendum.id est ad intelligendum. Etenim. In-
sine peccato passus est pro sola cbaritate. Per hoc3 terserit hic increpationem de infirmitato eorum, ut
ergo illum curam de nobis habere asserit.et excel- alta de Christo laborent intelligere. Quasi dicat:
lentiam charitatis ejus ostendit. Vcre imbecilles facti cstis. Efenim.id est quia, cum
VBBS.8-14.—Et quidem cvm esset Filius Dei di- deberetis esse magistri aliorum propter tcmpus, quia
dicit ex his qux passus est obedientiam, et comum- prius vobis annuntiatum est de Christo, et quia
matus factus esl omnibus obtemperantibus sibicau exercitati estis in lege et prophetis ab antiquo, in-
sa salutis xternx,appellatus a Deo pontifex juxta 2 n digetis rurjuj,scilicet ut a principio catechizationis
ordinem Melchisedech.De quo nobis grandis sermoo vestrs, ut vos doceamini, sicut pueri quibus prima
et in interpretabilisaddicendum,quoniam imbecilless elementa litterarum dantur ad legendum, qux sunt
facti estis ad audiendum.Etenim cum deberelis ma-:- elementa exordii sermonum /)ei.Exordium sermonum
gistri esse propter tempus, rursum indigetis ut voss Dei est simplex doctrina, id est symbolum fidei
doceaminiqux sint elementa exordiisermnnum Dei,', elementa ejus sunt materia quam continet,ut nati-
et factiestis quibus lacte opus sit,non solido tibo. vitas, passio. Et facti estis, id est ad hoc redacti,
Omnis enim qui lactis est particeps, expers est ser- quibus opus sit lacte, ad similitudinem infantium,
monis justilix.Parvulus enitn est.Perfeclorum au- idcsthumili sermonc, non etiam solido cibo, qui
tem est solidus cibus,eorum quipro ipsa consuetu- consumat cor, id est doctrina qus deest arcanis
dine exercitatos habent sensus,ad diseretionem boniit" Dei. Omnis enim. Quasi dicat: Ideo non est vobis
ac maU. opus solido cibo,quia cstis participes lactis, id est
(15) Aug., in^psal. cix.
simplicis doctrins : Omnis enim qui est particeps'•A doctrinx impositionis quoquemanuum,acresurrec-
lactis, quod estis vos, id cst cujus pars est lac, idl tionis mortuorum, et judtcii xterni. Et hoc facie-
est qui lacte nutritur, expers est sermonis justitlx, , mus,si quidem permiserit Deus.
id est illius qui justis et perfectis convenit. Et hocs Quapropter. [Ohrysost.] Duriter eis increpatis et
ideo, enim, id est quia, parvulus est, ut vo3 in fide culpatis eo quod velint semper eadem ipsa discere,
tenelli estis, et est apta comparatio. Ut enim par- iterum blanditur seipsum eis connumerando, hor-
vulus non discernit cibos, et perit sumendo noxio, tans eos ad perfectionem. Quapropter, scilicst quia
sic indoctus qui nec etiam minorum nedum majo- perfectorum est solidus cibus, nos a modo infer-
rum valet apprehendere rationem, qui enim non mittentes, vel remittentes, id est dimittentes cum
capit, Verbum caro factum est, quomodo capiet, t'n jam aliquid sumus.etsi nondum perfecti, sermonem
principio erat Verbum? Mente adhuc parvulis et; inchoationis Christi, id est quo Christus inchoat
lacte nutriendis percipere talia non valentibus, esse in nob»s, scilicet de initio fidei, quo rudes
omnis de hac re sermo quo agitur, ut non solum catechizandi sunt, ut est symbolum fidei, et Domi-
credatur, verum etiam intelligatur, sciatur quod nica oratio, feramur, nos docendo, vos audiendo,
diciiur, onerosus est. Facilius illos premil quam ideo dico feramur, me vobis annumerando, quia
pascit. Ex quo fit ui spirituales ista carnalibus non _ vestrum portari mecum reputo. Feramur, dico, ad
omnino" taceant, propter Catholicam fidem, qus perfectionem Christi, secundum intelligentiam et
omnibus est prsdicanda. Nec tamen sic differant, opera bona. Non rursum jaclentes, etc. Quasi dicat :
ut valentes eam perducere ad intelligentiam non Feramur ad perfectionem, jacientes fundamentum.
capacem, facilius fastidiri faciant in veritate ser- Quod prius dixit sermonem inchoationis,hic appel-
monem quam in sermone percipi veritatem. Per- lat fundamentum, eo quod ad religionem Ghristia-
fectorum. (16) Quasi dicat: Parvulus est partrceps nam venientibus prius proponitur et super hoc quod
lactis, sed perfectorum sensu et opere est solidus perfectionis est sdificatur.Hoc autem fundamentum
cibus. De quo alibi ait: Sapientiam loquimur inter dividit in sex, qus sunt inchoatio,scilicet pceniten-
perfectos (I Cor. n). Quos autem perfectos hic in- tia, fides, baptismum, doctrina, et impositio ma-
telligi velit, declarat subdens.scilicet eorum quiha- nuum,et resurrectio,et judicium.Quasi dicat: Vos,
bent j«njuJ,id est intellectus, non modo naturaliter dico, jaciontes fundamentum pamitentix, id est
auctos.sed eiiam exercitatos pro consuetudine,id est jacientes pcenitentiam. Quasi dicat: Lapidem in
quia consueti sunt sludio et lectione Scripturarum fundamento quae pcenitentia, ab, id est de operibus
exercitatos ad discretionem boni ac mali inter se.Vel, mortuis, id est de peccatis, vel de hoc, quia priora
boni a minus bono.et mali a minus malo.Ecce hic bona opera peccando fecerunt irrita. Mortua enim
ostendii quid sit solidus cibus, est separare bo- C opera dicit peccata, quia occidunt animas. Unde in
num a malo; quod perfectorum est, qui habent lege prohibebatur tangere mortuum. Tangit enim
sensus exercitatos.Qui autem invalida et inexerci- mortuum qui facit peccatum, vel priora bona.per-
tata mente hoc non possunt perfecto nisi fidei quo- sequens malum, mortua.Pcenitere autem ab his est
dam lacte teneantur.ut etinvisibiliaqusnonvident fundamentum quo nihil boni sdificabitur.(17)Quid
et intelligibilia qus nondum intelligunt, credant, est autem a mortuis operibus pcenitere, nisi ab his
facile ad vanas et sacrilegas fabulas promissione qus oportet mortificari ut vivamus ? Et jacientes
Boientis seducuntur.ut etiam bonum et malum non fundamentum .fidei, qus sit ad Deum, ui scilicet
nisi corporalibus imaginibus cogitent, et ipsum omnes partcs fidoi habeant, et non aliunde putcnt
Deum rion nisi corpus aliquod esse existiment, et esse justitiam. Contra hanc fecerunt qui in lege
malum nisi substantiam putarc non possint, cum justitiam qusrunt; ct fundamentum etiam doclrinx
sit potius ab immutabili substantia mutabilium baptismatUiH,pluraliter dicit, quiaest baptismus in
substantiarum quidam defectus.quas fecit ex nihilo aqua.in poenitentia, in sanguine, quia sic munda-
943 ipsa immutabilis et summa substantia qus tur homo a peccatis per pcenitentiam vel sanguinis
est Deus.Quod profecto quisquis non solum crcdit, efTusionom, sicut por lavacrum baptismi. Unum
verum etiam exercitatis in extcriOribus animi sen- .n tamen dicifur esse baplisma, qua una forma nec
Bibus intelligit,percipit,novit.Non est jam metuen- iterari potest : una enim est trium personarum
dum ne seducatur ab eis qui mr.lum putando esse operatio. Non ergo ideo dicitur baptismus fieri in
substantiam quam non fecit Deus.mutabilem sub- pcenitentia, vel in sanguine : quod sacramentum
stantiam faciunt ipsum Deum, sicut Manichsi, vel baptismi celebratur,nisi in aqua accedente verbo;
si qus alis pestes ita decipiunt. sed quia vicem baptismi supplet effusio sanguinis,
CAPUT VI. pro nomine Christi, etiam fides ei pcenitentia ibi
VERS. 1-3.— Quapropter intermittcntes inchoa- duntaxat, ubi articulus neCessitatis non contem-
tionis Christi sermonem,ad perfectionem feramur, ptus rcligionis sacramentum baptismi excludit.
non rursum jacientes fundamentum pcenitentix ab Ideoque sic intelligendum illud est: Nisi quis re-
operibus morluis, et fidei ad Deum, baptismatum natus fuerit ex aqua el Splntu sancto non tnlrabii
(16) Aug., super Joannem. (17) Id., De fide ct per.

441 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 442
tn regnum caslorum (Joan. m),id est qus nonfuerit A J ostentm habentes. Terraenim sxpe oenientemsuper
renatus ea regeneratione qua renascuntur illi qui sebibensimbrem,et germinans herbamopportunam
renascuntur ex aqua et Spiritu sancto, non salva- illis aquibus colitur, accipit benedictionem a Deo;
bitur.Ea vero renascuntur homines diversismodis: proferens autem spinas ac tribulos reproba est, et
Alii per poenitentiam, alii per effusionem sanguinis, maledicto proxima, cujus consummatio in combus-
alii per baptismum. Ideo pluraliter dixit baptisma- tione. Confidimus autem de vobis, dikctissimi, me-
tum. Fundamentum quoque, irnpositionis manuum, liora et viciniora saluti, tametsi ita loquimur. Non
quianisi quis credatquod permanus impositioncm enim injustus Deus qui obUviscatur operis vestriet
detur Spiritus sanctus ad remissionem et oorrobo- diluctionis quam ostendistis in nomine ipsius, qui
rationcm, non est fundatus; acfundamcntum etiam ministratis sanctis et ministratis. Cupimus autem
resurrectionis mortuorum, quia nisi qui credat unumquemque vestrum eadem ostentare sollicitudi-
quod resurrectio Chrisli facit resurrectionem mor- nernadexpletionemspeiusqueinfinem, ut nonsegnes
tuorum, non habet quod supersdificet, ef funda- efficiamini,verutnimitatores eorum qui fide etpa-
mentum judicii xtcrni, quia quidquid ibi statuet tientia hxreditabuntpromissiones. Abrahx namque
in sternum durabit.Quodjudicium qui non credit, promittens Deus, quoniamneminem habuitperquem
non habet fundamentum. Haecilli quos supra ar- n juraret majorem, juravitper semetipsum, dicens :
guit Apostelu3 non integre credebant. Si enim Nisi benedicens benedicam tibi,et multiplicansmul-
scirent omnia in baptismate dimitti,et per imiposi- tiplicabo te.Etsic longanimiter ferens,adeptusest
tionem manuum Spiritum sanctumdari, lex super- repromissionern.
flueret, nec prster Cbristum aliquid qurererent, si[ Impossibile cst. Quasi dicat : Dico feramur ad
scirent per eum resurrecturos mortuos, et vivifi- perfectionem, sed nemo putet post lapsum peccati
candos et judicandos. Et nota hsc scx recte dicii per baptismum secundo vel terlio posse renovari.
fundamentum. Sicut enim eum qui ad doclrinam i lmpossibile esl enim : non tantum difficile, ne quis
litterarum inducitur elementa oportet primum au- in hoc diffidcret, impossibile est, inquam, eoj qui
dire, sic Christianum hsc scire integre,et nil dubi- semel sunt illuminati, per fidcm et baptismum et
tare de istis sine quibus vita non adcrit integra. per Spiritum sanctum, ef per ipsam fidem gustave-
Ideoque quicunque aliquos adfidemconvertit,prius i runt,id est quasi suavem gustum et jucundum per-
facit poenitere, in Deum credere, baptizari in remis- ceperunt, donum cmlesle,irl est remissionem pecca-
sionem peccatorum, confirmari per impositionem i torum in baptismo, ef qui etiam participes facli
manuum, ac resurrectionem et diem ,judicii prssunt Spirilus sancti, habentcs gencra linguarum et
stolari. (18) Hsc igitur omnia pertinent ad initia i alia dona, ef gustaverunt bonum Dei verbum, id est
neophytorum. Hsc omnia nisi prrccesserint in fun- C divinitatem Christi, vel evangelicam doctrinam
damento, nemo potest bcne operari. Et quia hsc ! nihilominus quam vos, vel, nihilominus qui facti
omnia illis necessaria sunt, dicit, feramur ad per- sunt participes Spiritus sancti, virtutcsque sxculi
fectionem. Jacientes, dico, non rursus, id est noni futuri, scilicet gustaverunt, id est qui impassibili-
sicut olim, id est non ita negligenter ut olim, uti tatem et immorlalitatem futuram spe gustaverunt.
sicut prius ceciderunt, sic iterum cadant. Vel itai Et post hsc omnia prolapsi sunt, id est graviter
feramur ad perfectionem. Non rursus, id est noni peccando lapsi sunt, eos inquam, qui ctiam hsc
amplius, nisi modo, jacientcs fundamentum pocni- bona habuerunt,nedum periitus malos impossibile
tentis, etc, id est ita modo jaciamus, ut amplius i cst, rursus juslitia recuperata, renovari, per baptis-
jacere non sit opus.Ecce in istis non solum vitam, , mum motos, scilicot ad pwnitentiam. [Remigius]
sed etiam aliud culpat veluti . commotis et opusi Ncgat hic Apostolus itcrationem baptismi, sed non
habentibus fundamentum constituere. Cstera noni excludit pcenitentiam. Et est sensus : Impossibile
mutantur. Et hoc. Quasi dicat : Feramur dico ad[ est eos motos ad poonitentiam qui hoc acceperunt
perfectionem, et hoc faciamus, id est ad perfectio- scmel, rursus renovari, id cst baptizari, id est ut
nem feramur, siquidcm pcrmiseril Dcus, id cst si ini bnplizcntur post pcnnilentium. Rcnovari enim est
hac vita spatium pcenitendi dederit. Ne vero quis i n novum fieri. Novum autem facerc lavacri est.Unde
existimet secundum vel tertium baptismum post Renovabitur sicut aquila juventus lua )Psal. cn). Hoc
peccatum posse fieri, et lapsos post perceptionem fit in baptismo, cujus virtus in cruco Christi con-
sacramentorum posse per baptismum renovari, stat. Unde subdit; Rursus crucifigentes. Quasidicat:
snbdit : Illos dico, si rebaptizentur, rursus crucifigenles
YERS.4-15. —Impossibileenim est eos quisemel l Filium Dei, et ostentui hafienles, id est irrisioni. Et
sunt illuminati, gustavtrunt etiamdonumcceleste,el ' hoc, sibimetipsis, id est quantum ad seipsos. [Hie-
participesfacti sunt Spiritus sancti, gustaveruntni- ronym]. Non enim in re crucifigunt Christum, sed
hilominus bonum Dei verbum virtutesque sxculiven- similes sunt irrisoribus et crucifixoribus, quia una
turi, et profapsi sunt, rursus renovari ad pceniten- mors Christi unum baptisma consecravit: Quod
tiam,rursum crucifigentes semetipsis Filium Deiet t snfficit conlra omnia peccala etiam sequeutia, si
(18) Aug., De fide et oper.

443 PETIU LOMBARDI. 444
pcenitentia de eis agatur, sicut illa mors sufBcit ad A
j imbrem,id est doctrinam sanctam,rorem ccelorum,
omnia peccata tollenda. Qui vero iterat baptismum, quod sitienti terrs, pluunt cceli,idest prsdicatores
quasi illa una mors, et unum ex ea baptisma noni verbi veritas. Imbrem dico, supervenientem a Deo,
sufficiat, iterat et mortem, et ut ex ea iterata fiat; super se, saepe venit, quia si rara est non sufficit;
244 iterata remissio, quod impossibile est. Sicuti si assidua.vilescit.Et imbre irragata generans hcr-
enim impossibile est secundo crucifigere Christum, i 6am, scilicet fidem et bona opera opportunam,idest
ita secundo per baptismum mori peccatis. Fact 11 congruam, non solum facientibus, sed etiam illis
enim sumus per bsptismum conformes similitudini i quibus colitur, id est prsdicatoribus iUorum qui
mortis ejus, et consepulti ei sumus perbaptismum. glorificabuntur, inde qui sunt cultores terrs, quia
Proinde quia in baptismo sumus conformes morti vomere spirituali arbuta criminis conscindunt, et
ejus et sepulturs. qui putat secundo baptizari, se- falce verbi Dei noxia prscidunt. Vel, illis a quibus
cundo, quautum ad so, Chrislum crucifigit; quod colitur, id esi ipsis cisdem qui s<<colunt in bonis
esi eum habere ostentui. Ut enim semel mortuus operibus imitando majores, secundum illud : Etfe-
est in carne.ita nos in baptismo semcl peccatismo- cerunl fructum nativitaUs (Psal. cvi), quia partes
rimur, non secundo vel tertio. Baptismus enim ni- suos qui ipsos in fide gcnuerunt imitantur. Terra,
hil aliud est quam interitus ejus qui baptizatur et, p inquam.bibensimbrem et generans herbam, accipU
resurrectio. Vel ita:Rursus crucifigentes. Et rcfer- benedictionem a Deo, hic augmentum virtutum, et
tur ad hoc quod prsdixit, prolapsi sunt. Quasi di- in futuro prsmium. Aliter nisi benedictionem a
cat.:Impossibile cst eos qui post baptismum gravi- Deo perciperet, non generaret laetum fructum. Et
ter lapsi sunt ccbaptizari. Propter quod debent sibi nota quia in his verbis significat illps Apostolus
cavere,ne prolabantur et in peccatis jacentes sunt, quibus scribit sspe bibisse per legem et prophetas
rursus crucifigentes et ostentui habentes FiKum verbum coelestis doctrins, et nec sic fuerunt
Dei, cujus gratio contemnitur. Et hoc, sibimetip- prompti germina fidei proferre. Proferens autcm.
sis, id est quantum ad se. In se enim crucifigunt Quasi dicat: Terra bona accipit benediciionem.
Filium Dei, et contumelis habent qui gratiam ejus Terra autem proferens in apertum, ut videantur,
vilipendentes in peccatis jacent. Et ostenditur hic spinas, id est peccata qus pungunt, ac tribulos, id est
ratio cur non debeant prima fide relicla in pecca- graviora peccata qus acutius pungunt.idestmens
tum cadere. Non enim ultra possunt rebaptizari in vitio suo ad mala fecunda, reproba, id est repro-
remissionem peccatorum, et insuper contemnunt et bata est a Deo, maledicto, id est damnationi pro-
ostentui habent Dei Filium. Terra enim, Quasi di- xima. Nondum incidit in maledictionem, sedetiam
cat: Impossibile est post lapsum aliquem rebapti- proxima est et adhuc licet reverti. Cujus consum-
zari, quia imbrera bibere potest, id est Christi do- C 1 matio, id est finis, si perseverat, tn combustione
ctrinam qua per pcenitentiam tantum fructificet, sterni judicii vel incendii. Confidimus autem,
Et hoc est quod ait, terra nnim, etc. Potest etiam Quasi dicat : Duriter vos increpui et terrui, sed, o
alitcr hoc capitulum intelligi, ut dicatur impossi- dilectissimi, confidimus de vobis, quia talis affectio-
bile fore cos qui peccaverunt per poenitentiam renis estis, meliora quam combustionem, et viciniora
novari post hanc vitam. Quasi dicat: Dico quod saluti quam sint spins et tribuli, tamelsi ita loqua-
feremur ad perfectionem,siDeus dederit nobis spa- mur dure, terrendo et increpando, quasi non dici-
tium poenitendi in hac vita. Et hoc recle dixi ; mus hsc putando vos esse tales, scilicet spinis
nam in alia impossibile est per pcenitentiam reno- plenos, sed timendo ne taies sitis.Terreo verbisne
vari. Et hoc est quod ait: impossibile enim eos ipsa re doleatifl. Et nota quod ait, confidimus de
qui semel illuminati, et hsc qus sequunlur, bona vobis, quia enim de prssenti non habet unde lau-
habuerunt, et post hsc omnia, prolapsi sunt, rur- det; de spe futurorum cos attollit, ad quam per
sus, scilicet post hanc vitam, renovari ad, id est prsterita allicit et recreat animos eorum, et con-
per poenitentiam, quia licet hic, non ibi, ideo im- fortat antiqua eis in mentem revocans ; ei facit eos
possibile est eos renovari in alia vita per poeniten- non existimare Deum oblitum bonorum qus fece-
tiam quia impossibile est eos, rursus esse crucifi- ]n runt. Unde subdit: Non enim. Quasi dicat: Ideo de
gentes semetipsisFilium Deietostentuihabentes,id vobisconfidimus quia olim multa bona operaiiestis,
est quia non possunt efffcere ut valeat sibi iterum pro quibus, si pcenitetis, de malis benefaciet Deus
cruoifixio Christi,sicarnem suam crucifigerentcum vobis. Sicut enim priora bona persequentia mala
vitiis et concupisrcentiis ; quod hic licet, non ibi; mortua fuerunt, et irrita facta, ita ipsa eadem per
neque possunt habere. Christum ostensioni,uteum poenitentiam, et alia bona sequentia mala revivis-
imitentur in novitate vitae. Terra enim.Quasi dicat: cent. Et hoc est quod ait: Non enim injustus est
Vere in alia vita impossibile est renovari, quia hic Deus ut obliviscalur vestri operis boni et dilectionis
tantum ubi bibit inibiem. Tcrra cnim. Vcl ita con- quam ostendistis, scilicet ex qua bona opera illa fe-
tinua. Dixerat supra feramurad perfectionem,sub- cistis. Et haec omnia fecistis, in nomine ipsius, id
dens, et hoc facicmus, nunc addit, ct justum est est ad honorem Dei.[Chrysost.]Etrecte dixi operis,
hoc facore, quia terra, id est mens auditorum, sci- quia ministrastis olim adhuc ministratis sanctis,hoo
licet proficiens anima, bihcns, a simili arids terrs est opus quod dixi magna testificatus est.Triaenim
44« COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 446
bona commendat in eis, scilicet quod omnia sua A ^ Homines enim. Quasi dicat: Ideo juravit Deus
fecerunt communia sanctis, ecce opus; et hoc ex quia komines jurant, jurando enim humans con-
dileciione fecerunt qusinformatactiones, ecce ala- descendit infirmitati, et ideo per se cum majorem
critas; et hoc ad gloriam Dei, ecce recta.et pura non habuit, quia homines per majorem jurant. Et
intentio. Ecce triplex bonum, Cupimus autem. hoc est quod ait; Ideojuravit Dominusper se quia
Quasi dicat: Per prsterita vos laudo. De futuro homines jurant per majores sui, id est per Deum
autem bonum vobis cupio. Et boc est, cupimus an- qui solus verax est ex se. Et finis omnis controver-
tem unumquemque vestrum ostentare, id est frequcn- sice, id est altercationis, eorumest juramenlum, va-
ter ostendere, usque in finem vits vestrae eamdetni lens ad confirmationem alterius partis. Si autem
soUicitudinem, ministrandi sanctis. Et hoc ad exple- homini qui mendax est por juramentum creditur,
tionem spei, id est ut in futuro compleatur in vobisi quanto magis Deo credendum est, qui mentiri non
quod modo speratis. Multam dilectionem ergaillos i potest? In quo, id est propter quod scilicet quia sic
ostendit, et eamdeiri circa singulos curam demon- inter homines est, deus volens ostendereabundantius
strat, et majorum enim et minorum curam simili- hmredibus pollicUationis sum, id est his qui libera-
ter gerit, et omnes diligit. Ita cupimus vos osten- turi erant quod promittebatur immobilitatem consi-
tare sollicitudinem. Ut non segnes efficiamini ini ,„ lii Jui, quod erat de salvandis per gratiam suam
hac solliciludine, verum imilalores eorum, scilicctt electis: quod recte dicitur consilium Dci, quia
sanctorum, qui non per genus, sed per fidem ett vix aliquis novit per fidem Christisalvarihomines,
patientiam, id est mcrito fidei et paiientis, hxredi- Volens, inquam. Hoc interposuU, inter promis-
tabunt, id est hsreditate possidebunt promissiones,, sionom ct impletionem, jusjurandum condesccn-
id est promissam sspe beatitudinem. Et quasi ali- - dens consuetudini hominum, ut Certos faceret. Et
quis quaereret: An sunt factae promissiones? Re- nota quod ait, abundantius, ubundariter enim os-
spondet. Et factas esse, etqus sint, dicens: Abrabx; tendit per promissionem immobiiitatem consilii
namque, etc. Sciebat placere Judsis promissiones i S45sui,scilicetabundantiu8perjuramentuminter-
patrum memorari. Unde modo his laudibus extOllitt posuit. Juramentum, dioo, utperduasresimmobiles,
eos quos supraobduratorum exemploterruit.In hoc! id est per promissionem et juramentum, in out&uj
maxime Abraham elegit, cujusfilii sunt, sicredunt. impossibite est Deum nientiri habeamus, in procellis
[Hieron.] Quasi dicat: Et vere facta est promissio,, teniationum, fortissimum solatium, scilicet quod in
Abrdbx namque promittens Deus juravit per semet-- omni adversitate nos faciat fortes, volentes ad ho-
ipsum, ideo per se, quoniam neminetn habail majo- ram pati ut in sternum regnemus. Qui in adversis
rem se per quemjuraret. Juravit, inquam, dicens, o> confugimus ad tenendam spem, non pro adversisde-
Abraham, nijt hic benedicens benedicam te, incre-- C ( ferendam. [Ambrosius] Fugit ille ad spem qui
mento virtutum, etmultiplicansmulUplicabote, int spe beatitudinis tribulationes spernit. Spem dico,
futura beatitudine magnitudine gloris, aposiopesisj jam propositam nobis in Abraham et impletam.
esthic, defectio. Quasidicat: Si hoc non fecero,, Vel, proprio, id est pmnibus oblatam, quam spem
non mihi credatur de aliquo. Vel itadistingue, be- habemus sicut anchoram animw Sicut enim an-
nedicens benedicam te, scilicet assidue in his quii ohpranavem, sio spes tenet animam: non emer-
suni steUs, et multiplicans multiplicabo ,ie, sine3 gatur in salo hujus muridi consentiendo iniqui-
fine, in his qui sunt arena. Et sic Abraham certus,, tati. (19) Si ergo videris fluctuare inmairi isto,noli
Umganimiter ferens, id est inter multa adversa diuI abrumpi ab anchora, antequam intres in portum.
patienter exspectans, tandemarfe/jfuj estrepromis-:- Fluctuat navis in anchoris, sed non longeaterra
sionem, id est sspe promissam benedictionem, idi projicitur, nec in sternum fluctuabit, etsi ad tem-
est sternam beatitudinem. Ecce hic tria dicuntur, , pus fluctuet. Anchora ergo anims spes est. Unde
scilicet promissio facta Abrabs,et per juramentum I ait: Quam habemus sicut anchoram anims tutam,
firmata, et in Abraham jam impleta. qus tribulationum impulsu non destruatur, ac fir-
VERS.16-20.—Homines enimper majorem suiju-- mam, qus nec etiam iitubet, ef incedentem id est
rant, etomniscontroversiceeorumfinivadconfirma : JJ nos iucedere facientem, quia introducit nosinrem,
tionem, estjuramentum. In quoabundantiusvolens s id esiusque ad interiora velaminis, id est ad interio-
Deusostenderepollicitationishceredibusimmobilita- rem et velatam bcatitudinem quam nemo vidit, sic-
temconsifiisui, interp osuitjusjurandum ,utperduas s ut estin hac vita. /J&i,id est in qus interiora,
res immobilesquibusimpossibileestmentiri Deum,, prcecursor Jesus introivit pro nobis introducendis:
fortissimum solatium habeamus qui confugmusad / et ita patet nos ppsse sequi. Ad hoc enim ipse prs-
tenendam propositam spem, quam sicut anchoramt currit ut nos sequamur qui benedicitur cursor,
habemus anitrue tutam acfirmam, ctincedentemus-i- quia nulla culpa eum impedivit, secundum illud:
que ad interioravelaminis, ubi prcecursorpronobis s Exsultavit ut gigas ad currendam viam (Psal. xviu).
introiitJesus secnndum ordinem Melchisedechponti- Et alibi: In via peccatoram non stetit (Psal. i). Et
fex factus in ceternum. prscursor, quia ante nos, et pro nobis cucUrrit
(19) August., in psalmo cin.

Ipse, dico, factus pontifex tn ceternum secundumor- A enimvel Melchi, dicitur rex; Sedech, jujfu* velju-
dinem Melchisedech,non secundum ordinem Aaron stitia; inde Melchisedech, id estrex justitis./JetWe
Unde oportet Ghristianos, quorum est pontifex.su- autem dictus est rex Salem quod est rexpacis, Salem
periores esse Judsis.quantumdistatinter Christum enim interpretatur pax. Ipse, dico, ens aine patre
et Aaron, et melius sacrificium habere, scilicetra- et sine matre: non quod non habuit,sedquiaScri-
tionabile obsequium quod ducitin cCBlum;non pe- ptura provide non memorat in figura Christi: Sine
cudes, vel boves; nonsanguinemetadipem, qusse- genealogia, id est non habens prolem, nequeltabens
cundum earnem offeruntur, sed proeisintroducen- initium dierum, quod Scriptura dicat, neoue finem
dum et rationabile obsequium. Quid autem estra- vitx, Scriptura in figura Christi subticente. [Chry-
tionale obsequium? Quod per animam et spiritum sostum.] Ideo ergo hoc dicitur non habere, quia non
offertur, ut snnt virtutes. Spiritus enim Deus est, et est scriptum illa habuisse. In omnibus autem his
eos qui adorant eum in splrilu et veritate adorare praemissis assimilalus est Filio Dei. Et quomodo? At-
oportet (Joan. iv). Ecce qualiter sacrificiis placatur tendamus. [Remigius] Dictus est Melchisedech, Mel-
Deus, hso igitur ofleramus; illa quidem divitiarum chisedech dicitur rex justitis. Hic est Christus qui
sunt et divitum, hso autem virtutes; illa extrinse- filios pcr justiliam regitinler procellas ssculi, si-
cus, ista intrinsecus: illa quilibet operari potest, j» militer rex Salem, id est pacis, Christus est, quia
hsc autehi pauci. Quanto enim melior est pecore quoshic injustitiaregit, in pace sterna regere non
homo, tanto hocsacrificiumillis. Hicenim animam desinit. Ipse etiam estsacerdosDeisummiquise in
Iuam in sacrificium offers, ibi pecora offerebantur. ara crucis obtulit. Ipse etiam obviavit Abrabs re-
_. CAPUT VII. gresso a csde regum,id estobviatetoccurritdando
VBRS. 1-3. — Sic enirn Melckisedech, rex Salem gratiam cuique fideli. Postcsdemquatuorprincipa-
sacerdos Dei summi, qui obviavit Abrabceregresso lium vitiorum quatuor virtutibusoppositorum,qus
accederegum.et benedixitei.Cui etdecimasomnium per quinque sensus subintrani et dominantur, sic-
divisit Abraham: primumquidemquiinterpretatur ut quatuor reges per quinque victos vinctum Lot
rexjustitice,deindeautem et rex Salemquodestrex tenebant, et benedicit ei, scilicet fideli dando incre-
pacis, sinepatre, sinematre,sinegenealogia,neque mentum fidei etboni operis. Daietiampanemetvi-
initium dierum ,nequefinem vitcefiabens, assimilatus num, id esi corpus et sanguinem suum quo pasti a
autem Filio Dei, manet sacerdos in perpetuum. prsteritis mundantur et in futurum confortantur.
Hic dtdem, etc. Interpositis multis de correctio- Gui Abraham, id est fidelis dat decimas omnium,
ne eorum illum grandem sermonem de sacrificio id est omnem perfectionem suam ei attribuit. Item
Christi, quem superius teligit, jam hic incipii diligenter attende qus sequuntur quomodoChristo
11
exsequi, ostendens quomodo Jesus sucerdos sit se-' conveniat. [Chrysost.] Primum, quidem dictus est
cundum ordinem Melchisedech, usque ibi: assimi- Melchisedech, id est rex justitis. Hoc vere Christus
latus autem Filio. Quasi dicat: Benedico quod Chri- qui justos facit et regit. Deinde autem rex Salem,id
stus est saoerdossecuudumordinem Melchisedech. est rex pacis. Et hoc vere Ghristus qui pacificavit
Hic enim Melchisedech fuit rex Salem et sacerdos qus in ccelo et qus in terra sunt. Quis homo esi
Dei summi, scilicet qui non per hominem,sed per rex justitis et pacis, nisi Christus? Nullus. Item,
Deum constitutus est, qui obviavit Abrahx, regresso nOta prius dicturus rex justitispost rexpacis,quia
a ccederegum. Sicut in Genesi legitur, quatuor re- Christus regit prius suos hic in justiiia; post in fu-
gesadversusquinquepugnaverunt, eosquevicerunt: turo reget eos in pace sierna. Ipse est etiam sino
sub quinquedegebatLot,ot captus a quatuor.Quod patre secundum carnem, et sine matre secundum
cum audisset Abraham cum cccarvm vernaculis deitatem; et sine gcnealogia, quia filios carnis non
persecutus est eos atque percussit, reduxit Lot et habuit, neque habens initium, neque finem;. ei in
omnem substantiam quam ocperant. Huic igitur his omnibus similiiudo est hujus et illius. [Ambro-
Abrabs redeunti occurritMelchisedech, et benedixit sius] Et si ergo omnes patriarchs et prophets fue-
ei Abrabs. Cui Melchiscdech ef Abraham decimas eunt figura Christi, Melchisedechtainenspecialius,
omnium, non dico, dedit, sed divisit, quia de prsci- D quia non de genere Judaeorum, ut quidam dicunt,
puis donavit. [Hieronymua] Tradunt Hebrsi istum prscessit in typum srcerdotii Christi qui dicitur
Melchisedech fuisse Sem filium Noe. Et quando sacerdos secundum ordinem Melchisedech multis
Abraham natus est, CCGnonagintaannos habuisse, modis, quia solus rex et sacerdos fuit, et ante cir-
ei Abrabs ut nepoti obviasse, et panem in refectio- cumoisionem functus sacerdotio, ut non gentes a
nem ejus et suorum protulisse, et ut sacerdotem Judaeis, sed Judsi a gentibus sacerdotium aocipe-
Dei decimas accepisse. Salemplerique dicuntfuisse rent. Et non fuit unctus oleo visibili, ut Moyses
Jerusalem, sed fuitoppidum regionis Sichem.quod instituit, sed oleo exsultationis et puritate fidei^nec
et hodie Salem dicitur, ubi ex magnitudine ruina- animalia immolavit, scd paneet vino Christi sacer-
rum palatium Melchisedech ostenditur. Unde in dotium dedicavit. Nonvere sine patre etmairecum
Evangelio: Eraf Joannes baptizans in Ennon, juxta Christus, secundum duasnaturas,jetPatremhabuit
Salem (Joan. iu). Et iste quidem primum, dictus est et matrem, sed quia in Genesi inducitur subito oc-
Uelchisedech, quodinterpretaturrexjnstitixMeichos currisse Abrabs, et neo ante nec post genealogia
449 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD IIEBR. 4S0
ejus invenitur vel nomcn : hujus autem excmplo af- A J saccrdotii cxccllcnlia, ut ctiara similcs genere c*
firmat Apostolus quod sacerdotium Aaron et princi- eumdcm habentos progenitorem.multo ampliusdi-
pium habuit et finem, sed Ecclesis sacerdotium,et gniores sint fratribus suis. Unde Abraham patriar-
in prsteritum, et in futurum sit sternum,quia nec cha incircumciso alienigens decimas non dcdisset,
alius prscessit ante Melchisedech, nec post Chri- nisi excellentior essct. In quo e't isti Levitici sacer-
stum succedet, vel post Christum.nec olim succes- dotes decimas non dedisset solvere, quia dccimati
sit, nec in fuluro succedet alius.In omnibus autom sunt in eo. Ctyuj autem. Quasi dicat : Filii Levi a
assimilatus est Filio Dei.manef sacerdos in xternum fratribus accipiunt, sed Melchisedech, cujus gene-
vel In perpetuum.quia Scriptura obticet quod alius ratio non annumeralur in eis, id est in Judsis,
ei successisset.Vel mystice pcr eum loquiturdesa- Quasi dicat: Qui erat alienigena absque mandato.
cerdotio Christi. Manet ergo sacerdos in sternum, sua auctoritate sumpsit decimas, quasi excellentior
non in so,scd in Christo,id cst saccrdotium ejus in ab Abraham, patriarcha, ef benedixit hunc, scilicet
Christo et in Ecclesia durat in sternum, quia noni Abraham tam magnum qui ltabebat,id est cui facts
alius ei succedit ut Lcvitico. sunt repromissionesgentium in suo scmine benedi-
VERS.4-10.—Inluemini autem quantus sitkic,cui i cendarum. Quasi dicat: Benedixit eum etiam tem-
et decimas dedit deprxcipuis Abraham patriareha. . j» ] pore majoris dignitatis.Benedixit,dico,jiwe ullajam
Et quidem de fi/iis Levi sacerdolium accipientes,, contradictione. Quod minus est bcnedicitur a majori.
mandatum habent decimas sumere a populo secun-- Proinde lypus Christi mclior est promissiones ha-
dum legem,id est a fratribus suis, qitanquam et ipsii" bcnle,quia hoc vidctur minus quod bcnedicitur ab
exierintde lumbis Abrahx. Cujus autem genwatto ) aliquo ex communi omnium judicio, et sine ulla
non aanumeratur in eis,decimas sumpsit ab A bra- contradictione. Etsi ergo in aeccptione decimarum
ham:Et huncquihabebat repromissiones,benedixit. contradicitur, quod non ideo sit major quia filii
Sine ulla aulem contradictione,quodminusesta me- Levi accipiunt a fratribus, hic tamcn non potcst
liore benedicitur. Et hic quidem decimas morienless contradici.
homines accipiunt.ibiautem contestatur,quia vivit. Et hic. Quasi dical : Hoc etiam modo intucmini
Et ut ita dictum sit, per A braham et Levi qui deci- dignitatem in Mclchisedech.Ef.id cst quia, hic qui-
masaccepitfdecimdtusest.Adhuc enimin lurnbispa- riem,id est in sacerdotio Levitico, homines moricntes
tris erat, quando obviavit ei Melckisedeck. accipiunt decimas.lbi autem, ubi agitur de Melchi-
Intuemini autem. Gommcmoratis quiLusdam qui- sedech, Scriptura contestatur, id est mecum testa-
bus assimilatur Melchisedech Dei Filio, id est Chri- tur. Vel, contestatur, id cst idem in muliis locis
sto,adhuc immoratur in commendenda dignitate ip-- testatur, scilicet quia vivit, quia de morte ejus ni-
sius etexcellentia saccrdotiiejus,prsferens eum ipsii C nU dicit in figura Christi.Gerebat enim typum pon-
Abrahs patri omnium et omnibus Levitis. Quasi di- tificis nostri cujus excellentia potestatis per illius
cat: Talis fuii Melchisedech.Intuemini autem,eliams similitudinem ostenditur. Per Melchisedech enim in
ex factis quantus sit hic,id est Melchisedech.cut.46ra-:- quo rei futurs figura prscessit decernitur sacerdo-
hampatriarcha,id est princepspatrumnostrorumde- :- tium Christi a sacerdotio Levi, in cujua Christi
eimoj 946 dedit, tanquam minor majori. Et hocc figura dicitur quod Melchisedecb vivit. (20). Unde
deprxcipuis suis, hoc est propter quod superiuss dicitur Christus sacerdos in xternum secundum ordi-
dixii divisit. [Ambrosius] Ecce hic Melchisedechh nem Melchisedech(Psal. cix), qui seipsum obtulit,
prsfertur Abrahs quem Judsi extollunt, de quoo non ex aliqua necessitate, sed ex voluntate propris
gloriantur quem Christo Judsi prsponere volue- potestatis. Et ut ita : [AmbrosiusjQuasi dicat: Hoo
runt, dicentes : Nunquid tu major es patre nostroo etiara modo dignior est Melchiscdcch quam Levi
jibraham, etc. (Joan. vm). Et quidem hic prsfert•t Etiam, id est quia Levi, id est lêviticus ordo, qui
cum Levitis. Quasi dicat : Hoc modo intuemini i a fratribus decimas accipit decimatus est, id est de-
quantus sit. Et, id est quia, aliqui quidem de filiis'j' cimas dedit Melchisedech. Et hoc per Abraham,
Levi accipientessacerdotium. Alitcr enim non aude-i- quasi per materialem causam, ttf dittum sil, per
rent sumere,non dico sumunt decimas, sed ha-- B quemdam,scilicct tropum,id est figuram loquendi,
bent mandatum in lcge, sinc cujus auctoritate nun- non enim preprie in sua persona Levi decimas de-
quam prssumerent sumere dccimas, non ab aliquoo dit scilicet circumcisus sacerdos incircumciso.
summo viro vel alieno, sed a populo humili, sibi<i Adhuc enitn. Quasi dicat: Benedixi per Abraham.
carnis conjunciione conjuncto, id est a fratribusJ Adhuc enim, scilicet quando Abraham decimas de-
suis, in quibus melius licet confidere, sumere,!, dit, eraf Levi tn lumbis patris, scilicet Abrahs,
dico, nec absoluta licentia, sed secundum legcm, idi quando Melchisedechoccurrit, yel obviavit ei, scili-
est non aliter quam prscepit lex. Hic autem secet patri Levi, id est Abrahs, et ideo in eo deci-
cundum nuUam legem accepit a patriarcha, cuma matus. Sicut enim Adam peccante qui in lumbis
esset alienigena et in hoc dignior.Quanquam.Quasi ii ejus erani decimaii sunt, sed hoc non sequitur in
dicat : In hoc quod sumunt decimas prssunt. ;. Christo, licet in lumbis Ads et Abrahs fuerit, quia
Quanquam et ipsi exierunt de lumbis Abrahce, id est<t non secundum concupiscentiam carnis inde des-
pares sint in genere. [Chrysost.] Tanta est quippee cendit. Cum ergo Levi et Christus secundum oar-
(20) Aug., super Joannem
nem cssent, in lumbis Abrahs, quando decimafuss A Levitico nunc addit, scilicet quod sacerdotium
cst, ideo piritcr deciiuali non sunt.quia sccundumn Christi Leviticum destruit, quo destructo necessa-
aliquem modum non erat ibi Christus quo erat ibili rio etiam destruitur lex, quia sub illo data est.
Levi, secundum rationem quippe illam semina- Quasi dicat : Quia Chrisius est sacerdos secundum
lem ibi fuit Levi.Qua rationc per concubitum ventu-i- ordinem Melchisedecb. Et boc sacerdotium prsest
rus erat in matrem secund um quam rationem non ibiii Levitico. Ergo, si potes, o Judss, solve hoc ji
eratCorpusChristi,quamvissecundumipsamibifue- consummatio, id est perfectio, erat per sacerdotium
ritMaris caro,Levi secundum concupiscentiam car- Leviticum, quia Aaron de Levi fuit. Quid adbuc,
nalem, Christus autem secundum substantiam cor- postquam consummarel nccessarium fuit, dici a
poralem inde venturus erat.Cum enim sit in semine,', David propheta alium, secundum ritum et secun-
etvisibiliscorpulentia,etinsensibilis ratio utrumquee dum tribum, sacerdotem, qui a peccato liberaret,
cucurrit ex Abralwm.vel ctiam exipso Adam usquee quod non isti, surgere secundum drdinem Melchise-
ad corpus Maris,quia et ipsum eo modo conceptuml dech. Hoc non diceretur, si illud melius esset, et
est et exortnm esl:Christusautem visibilem carnis3 non dicit secundum ordinem Aaron, in aliquo? hoo
substantiam in carne Virginis sumpsif» Ratio vero) addidit ne utrumque tenere putes. Quasi dicat :
conceplionis ejus non a semine virili, sed longe3 T»Si leviticum sacerdotium consummabit.frustra sur-
aliter ac desuper venit.Proinde secundum hoc quod1 geret alius secundum ordinem Melchisedecb, sed
de matrc accepit, etiam in lumbis Abrahs fuit. Illei surgit alius quod ibi notatur : translalo enim sacer-
est ergo decimatus in Abraham qui sic fuit in lum- c/ofio.Et quod alius surgat subsequenter probat, et
bis cjus.sicut in lumbis sui patris etiam ipse Abra- per tribum,et per rilum,per tribum ibi:/n <7tto entm
ham fuit, id est qiif sic est natus de patre Abra- hxc dicunlur; per ritum ibi : Gf amplius adhuc ma-
ham, sicut de suo patre nalus est Abraharrcper nifeslum ejf,et sic constat alium surgere.Ergo illud
lcgem.scilicet in mcmbris repugnantem legi men- non consummabat.lnsistelittcrs,tranjiato. Quasi di-
tis et invisibilem concupiscentiam, quamvis eami cat: SiLeviticum sacerdotium consummaret,frustra
casta et bona jura nuptiarum non sinant valere, alius surgeret sacerdos.Sed surgit alius, transfertur
nisi quantum ex ea possunt generi substituendo i enim sacerdotium. Et translato sacerdotio necesse
prospicere.Ille autem non ibi decimatus est cujus i est ut legis translatio fiat, quia enim simul ad
caro inde non fervorem vulneris,sed materiam me- eodem, et sub eadem sponsione utraque data sunt,
dicaminis traxit. Nam cum ipsa decimatio ad prs- quod de uno dicitur, necesse ut de altero intelli-
signandum medicinam pcrtinuerit,illud in Abrahs gatur,et merito translato sacerdotio transfertur lex.
carne decimabitur, quod curabatur.non illud unde Populus enim accepit legem sub ipso sacerdotio,
curabatur. Eadem enim caro Abrahs vel ipsius 'C quiain manu sacerdotis est lex,etpereum impletur
primi hominis simul habebat, et vulnus prsvarica- lex qus dicitur consummare. Vel ita potest legi.
tionis, et medicamentum vulneris. Vulnus prsva- Si i rgo.[Chrysost.]De Melchisedech ostendit quanto
ricationis in lege membrorum repugnante legi melior esset Abraham,et multam differentiam prs-
mentis qus per omnem inde propagatam carnem dicavit. [Ambrosius] His jam incipit Veteris et Novi
seminali ratione quasi transcribitur. Medicamen- Testamenti differentias dare, quia illud imperfec-
tum autem vulneris in eo quod inde opere con- tum est, hoc autem perfectum et recta via progre-
cupiscentiali in sola matcria corporali per divinam ditur, ostendens quia melius est sacerdotium se-
conceptionis fornicationisque rationem de Virgine cundum ordinem Melchisedech Levitico [Chrys.]
assumptus est. Quasi dicut: Quia Christus cst secundum ordinem
VBRS.11-17—Si ergo consummatioper sacerdo- Melchisedech, ergo, responde,o Judes, si consum-
tium Leviticum erat (populus enim sub ipso legem matio, id est perfectio.est per sacerdotium Levi-
aceepit),quidadkucnecessariumfuitsecundumordi- ticum,quod utique deberet esse. Populus enim sub
nem Melchiscdech alium surgere saeerdotem,et non ipso accepit legem, quidem adhuc necessarium,
secundum urdinem Aaron dicVi Translato enim sa- fuit dici a propheta alium surgere secundum ordi-
cerdotio.necesse est titet legis translatio fiat.In quo Dj nem Melchisedech,etnonsecundum ordinem Aaron.
enim hxc dicuniur de alia trtbu est, dc qua nullus [Ambrosius] Quasi dicat : Non fuit necessarium.
altario prxsto fuit. Mantfestum est enim quod ex Translato enim. Quasi dicat : Dico quod populus
Juda ortussit Dominus nqster,inqua tribunihilde sub sacerdotio legem accepit. [Ghrysost.] 8i ergo
sacerdolibus Moyses Ivcutusesi. EtampUus adhuc translatio est sacerdotii necessario legis,non potest
manifestum est,si secundum similitudinem Melchi- enim sacerdos sine testamento,et lege, et prsceptis
sedech, exsurgat alius sacerdos,qui non secundum esse. Transeundum ergo est a lege ad Evangelium.
legem mandati carnalis factus est, sed secundum Et hoc est quod ait : Translato enim. Quasi dicat:
virtutem vitx insolubilis. Contestatur enim, quo- Ideo dico legem sub sacerdotio datam, quia sic
niam tu es sacerdos in xternum secundum ordinem noto, quod translato sacerdotio, id est destructo,
Melchisedech. necesse est ut et legis fiat translatio, id est ut lex
Si ergo, etc. PrstuUt hactenus sacerdotium destruatur, qus non nisi sub eo. [Hieron.] Hso
Christi, quod est secundum ordinom Melchisedech, translatio sacerdotii prsfiguratafuitin Samuele,qui
453 COLLECTANEA IN EPIST. D. PATJLI. — IN EP. AD HEBR. 4S4
947 cum non esset de tribu Levilica, scd de tribu A J VERS. 18.-27. — Reprobatio quidem filprxce-
Ephraim, electusest sacerdosaDomino, reprobatis dentis mandatipropter infirmitatem ejus et inuti-
filiiHeli.Domino dicente : Qui honoravcrit, me ho- litatem. Nihilenim adperfectum adduxit lex. In-
norabo eum ; et qui me inhonoraverit, inhonorus troductio vero melioris spei per quam proxitnamus
erit. In quo cnim, etc. Quasi dicat : Vere transfer- ad Deum. Et quantum est, non sine jurejurando.
tur sacerdotium, surgit alius, quod idem est dicere, AUiquidem sine jurejurando sacerdotes factisttnt.
quia et perritum et per Tribum. Primum detribu hicautetn cumjurejurando,pereum quidixit ad il-
ostendit, postea de ritu. Quasi dicat : Vere secun- lum : Juravit Dominus et non pcenitebit. Tu es
dum cibum aliud surgit.Christus enimin quo,id estin sacerdosin xlernum. ln tantum melioris testamenti
cujus consideratione/iasc ritcunfur.scilicet. Tu es sa- sponsor factus est Jesus.Et aliiquidem plures facti
cerdosin sternum, etc. Dealia tribu cst,non de tribu • sunt sacerdotes: idcirco quod morte prokiberentur
Levi.De quaalia nullus praesto fuit altario.id est ac- permancre. Hic autem eo quod maneat in xternum
cessit ad ministerium altaris.Et vere de alia mani- sempiternumkabet sacerdotium. Unde et saloare in
festum est enim quod Dominus noster, scilicet Chri- perpetuumpotestaccedenspersemetipsumadDeum,
stusortus sit ex Juda, dctribu ad tribum.Translatum semper vivens ad interpellandurn pro nobis. Talis
est sacerdotium de sacerdotali ad rcgalem,ut eadem n, enim decebat ut nobis esset pontifex, sanctus, inno-
sit sacerdotalis et regalis, ut fuit Melchisedech rex cens, impollutus, segregatus a peccatoribus, et ex-
et sacerdos. Et intuere mysterium. [Ghrysost.] celsior cmlis, factus. Qui non habet necessitatem
Primum fuit regalis, postea sacerdotalis facta est, quotidie, quemadmodum sacerdotes prius pro suis
sic Christus rex erat semper. Sacerdos autcm fac- delictis hoslias offerre, deinde pro populi. Hoc enim
tus est quando carnem suscepit, quando sacrificium fecit semet seofferendo.
obtulit. /n qua frtou nihil de sacerdotibus Moyses •< Reprobatio quidem Ostcndit saccrdotium esse
locutus est, ut ds ea aliquis esset sacerdos. Et am- translatum ex tribu et ritu, pro quo constat lcgem
plius quam per tribum adhuc manifestatum est, quod1 quoquc esse translatam. Sed quia forte ad trans-
trausfertur sacerdotium, et surgit alius. Hsc est; ferends legis demonstrationem sacerdotii transla-
enim firmior probatio per ritum, quia si tribus ini tio sufficere non videretur, supponit hic causam,
Samuele mutata erat, non tamen ritus. Et vere) qus omnium hominum animis satisfacit,si causam
manifestum est, si, id est quia, alius sacerdos> alicujus rei cognoverint. Ostendit enim quare Vetus
exsurgit secundum similitudinem id est ritum Mel- Testamentum sit dcstructum, cum Deus illud dede-
chisedech. Ui enim ille panem et vinum obtulit t rit, et novum substitutum ; quia; scilicet tempore
Abrahs, ita hic discipulis in eisdem speciebus car- sui status, illud fuit infirmura,et nunc prorsus in-
nem et sanguinem dedit. Exsurgit alius, dico, qui, C utile. Hoc autem perficit quod valet ad laudem novi
alius non est factus, sacerdos secundum legem car- sacerdotis. Ait itaque sic : Reprobatio quidem fit,
nalis mandati, id est secundum prsceptum legis, ut sit locus gratis, precedentis mandati, id est ve-
qus lex solummodo mandabat, et promittebat car- teris logis. Et bene ait prscedentis, quia aliud de-
nalia secundum virtutem vitse insolubilis, id est; bet sequi. Reprobatio fit, dico et non dico propter
secundum deitatem qus in eo est per quam dat vi- malignitatem ejus, nec propter malitiam, sicut
tam sternam suis, sicut placuii deitati. Vel ita : hsretici insurgentes mihi imponunt; sed propter
non est factus sacerdos secundum legem carnalis i infirmatem ejus quam habuit dum stetit, quia
mandati, id est secundum carnalem intellectum i etsi aliquid tunc fecit, non plene justificavit ;
legis.ut faceret secundum carnalesobservantias,sed et inutilitatem. quam modo habet. Non solum
secundumvirtutemvitsinsolubilis, idestsecundum i enim infirma, sed etiam damnata est. Nec si te-
spiritualem intellectum inpsius legis, qus exsequen- netur, [Augustinus] quia post adventum Christi
tes vitam babent sternam. [Ambrosius] Ecce distat ; inutile erat fieri ea qus olim fiebant, ut hsc prs-
inter sacerdotium et sacerdotium : illud carnale, dicerent. (21) Circumcisio enim, etc, hujusmodi
hoc spirituale; illud temporale, hoc sternum. Con- priori populo per Testamentum Vetus divinitus data
testatur autem, quod secundum ordinem Melchise- n sunt ad significationem futurorum, qus per Chris-
dech sit saccrdos, probat auctoritas. Constestatur tum oportebat impleri, quibus advenientibus re-
enim, David mecum, vel cum aliis multis Scriptu- manserunt illa Christianis tantum legenda ad in-
ris quod Christus est sacerdos secundum ordinem telligentiam prsmisss prophetis, non autem neces-
Melchisedech, sed fidelius ponit ipsa verba David, sario facienda. Quasi dicat : Adhuc exspectandum
dicens : Quoniam tu es. Quasi dicat: Vere contes- esset ut veniret relatio Dei qus his significa-
tatur, quoniam, dicii, tu es sacerdos in xternum se- batur esse ventura. Proinde nunc quisquis Ghri-
cundum ordinem Melchisedech. Vel ita benedixi stianorum similiter ea celebrare voluerit, quasi so-
secundum virtutem vits insolubilis. Contestatur pitos cineres eruens, non erit pius deductor, vel-
enim, Deus pater jurejurando de filio, quoniam bajulus corporis, sed impius sepulturs violator.
dicit de eo : Tu es sacerdos in sternum secundum Nihil enim. Quasi dicat : Vere infirmata fuit lex,
ordinem Melchisedech. Tunc nihil ad perfectum adduxU lex, id est ne-
(21) August., in epista ad Hiercm
4.H3 PETRI LOMBARDI. 456
minem in justificatione pnrfecit, ct si enim tuuc A potest sadvare, quia est semper vivens, quod non
aliqui perfecti fuerunt, non tamen ex ea, vel per alii ad interpellandum pro nobis reprssentatione
eatn, sed per fidem venturi. Introduclio vero. Quasii sui. Ex ea natura qua pontifex est, in humana
dicat : Illa reprobatur. Introduclio vero fit per quam ccelis intulit, intbrpellat pro nobis Talis
prsdictum ponlificem, melioris spei id est melio- enim. Quasi dicat : Dico quod per se est accedens
ris legis per quam speratur gloria sterna. Ibi enim ad Detim, et merito. Est enim sanctus interius po-
sperabantur temporalia, hic. coelum. Pcr quam sitione virtutum et mente, innocens manibus quan-
spem proximamus ad Deum. Et quantum est hoc ? tum ad proximum, et impollutus corpore per re-
pertinetad commendationem novi sacerdotis,decus motionem malorum, et non modo est impollutus,
ordinationis qualitate hic agitur. Quasi dicat : per sed eliam segregatus a peccatoribus, id est immu-
mtilta eum commendavimus. Et adhuc aliud dico. nis ab omni peccato, quia semper sine peccato. Vel
Et quantum est hoc, scilicet quod non sine jure- segregatus a peccatoribus, id est a prioribus sacer-
jurando, Jesus factus est sacerdos ? Alii quidcm, dotibus, quibus dissimilis est, et factus esf excel-
id est Levitici. Quasi dicat: Quandoque mutandi sior cozlis,id est in omni ccelesti creatura, quia eum
jine jejurando facti sunt sacerdoles. Hic autem, id omnes angeli adorant, et decebaiut talis pontifexesset
est Jesus factusest sacerdos, cum jurejurando facto n nobis, filiis; servi alios pontifices habuerunt. Qui,
per eum, scilicet per Deum Patrem, gtit dixit ad il- cum talis sit, non habet quotidie necessitatem, non
lum, scilicet Jesum, hoc, scilicet dixit: Tu ej jacer- quod aliquando egerat, sed hoc dicit ut removeat,
dos in xternum. Et quod in stcrnum, juravit Do- quod legalibus sacerdotibus convenit. Non habet
minus. Hoc dixit propheta, id est inconcussa ve- necessitatem, dico, priuj pro suis delictis hostias of-
ritatc firmavit. Et rion posnitebit eum. Et hoc itera ferre, deinde pro populi, quemadtnodum facit Le-
dixit, id est non mutabit factum. In tantum,"-etc. vitici qui tantum istius figura fuerunt, qui non hanc
Ex laude sacerdolis infert commendationem legis, habuit necessitatem sacerdos incommutabilis. Hoc
diccns : In tantum, id est per hsc qus tanta sunt, enim, 948 Quasi dicat: Vere non habet neces-
scilicot quod Cum jurando factus est sacerdos, et sitatem hanc. Hoc enim, id est offerre fecit, offeren-
quod per euiu approximamus ad Deum. Certum est do seipsum non pro suis, sed pro populi delictis.
quod Jesus factus est sponsor, id est assertor me- Et hoo jcmei, quia sufficit omnibus una oblatio, et
lioris Testamenti quam sit vetus. Ut enim sacerdo- non est opus iterari. [Ambrosius.] Adeo enim ma-
tium Christi prsest Levitico, ita et lex ejus prs- gnum est sacrificium, quod licet unum et semel
est veteri. Melius est ergo Novum Testamentum oblatum sit, tamen sufficit ad sternitatem.
quam Vetus, quia meliora, id est lex ejus prsest CAPUT VIII.
Veteri. Melius est ergo novum Testamentura quam C ' VERS.1-7. — Lex enim homines constituitsacer-
Vetus,quia meliora, id cst sterna promittit, Vetus dotes infirmitatem habentes, sermo autem jurisju-
temporalia. randi quipost legem est, Filium in xternum perfe-
Et alii. Hoc iterum modo dignior est Jesus. Et, id clum, Capitulutn autem super ea qux dicuntur. Ta-
est quia, alii quidem, id est Levitici, plures facti lem habemus pontificem, qui consedit in dextera
sunt sacerdotes secundum legem, idcirco quod morte sedis magnitudinis in cmlis, sanctorum minister, et
prohiberenlur permanere, in vita. Hic autcm id est tabernaculiveri, quodfixit Deus.etnon komo. Omnis
Jesus, eo quod permaneat in xternum sempiternum enim pontifex ad offerendum munera, et hoslias con-
habet sacerdotium; [Ambrosius] et sicut ille per- stituitur. Unde necesseesl hunc habere aliquid quod
manet, ita et lex quam attulit, in qua est vera re- offerat. Siergo esset super terram, nec esset sacer-
misaio et perpetua gratia. Quod quia vetus lex non dos, cum essent qui offerrent secundum kgem mu-
potuit, exclusa est; quod autem permanet inster- nera, qui exemplariet umbrx dcserviuntceelestium,
num,ostendit ex pontifice ; quia unus est quod non sicut responsum est Moysi cum consummaret taber-
esset, nisi esset immortalis : sicut in lege multi naculum. Vide,inquit, omniafacitosecundumexem-
erant, quia mortales. Unde scilicct quia manons plar, quod tibi ostensum est in monte. Nunc autem
sempiternum habetsacerdotium, et salvare inperpe- ]D melius sortitus est ministerium quanto et melioris
tuum potest accedcns, vel accedentes. Ostenso quod Testamenti mediator est, quod in tnelioribus repro-
per sacerdotium Christi, vetus sacerdotium destrui- missionibus sancitum est. Nam si illudprius culpa
tur et lex, commendat actum ipsius deprimendo vacasset, non utique secundi locus inquireretur.
per contrariam operationeni vtteris sacrificii. Quasi Lex enim. Quasi dicat: Levitici sacerdotes habent
dicat: Salvare potest in perpetuum. lpse, dico, ac- necessitatem quotidie et non Chrisius. Et recte,
cedcns ad Deum, non per alium pontificem, nec per quia illi infirmi, hic autem semel sufficit, quia Fi-
alienas hostias, [Chrysost.] zcdper semetipsum saccr- lius perfectus. Et hoc est: Lex enim constituit homi-
dotem et hostiam. Jesus ipse accedit ad Deum per nes sacerdotes habentes infirmitatem peccandi et mo-
se vivam hostiam, vel secundum aliam litteram, riendi, et ideo pro se offerebant. Sermo autemju-
potest salvare quos? Accedentes ad Deum, nonper risjurandi quipost legem dictus est per David, consti-
alium, sed per semetipsum secundum quod ipse ait; tuit sacerdotem duraturum inxternum ipsumFtVium,
Nemo venit ad Patrem, nisi per me (Joan. xiv :) ideo gratia et veritateperfectum, Capitulum. [Remigius]
457 COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. -- 1N EP. AD HEBR. 458
Cum pauca dixisset de hujus pontificis dignitate AterramA quod Jesus offerret, id esl carnalc aliquid,
breviter complectitur dignitatem ejus supra quam nec esset Christus jrcerdoj,nedum pontifex. Non es-
prius dixit.Capitulum est brevis multorum comple- set sacerdos, dico, cumesscnt muiti quiofferentmu-
xio sic dicta,co quod breviter totam summam ca- nera secundurn legem,id est super terram.Et ita su-
piat. Quasi dicat : Multa dc eo dixi, sed modo t'a- perflue carnalia offerret Christus ; sed nec videretur
cio capitulum super ea qux dicuntur, id est dignius Jesus eadem dignius offerre, addit : Qtti deserviunt
laudem Christi confinens quam prsdicta. Talem. exemplari et umbrx coelestium, id est plene omnia
Ecce hic incipit capitulum, ct finit ibi : Deus et non implent,sicut dictum est Moysi, et ita frustra hoc
homo. Faciens ergo capitulum ait: talem habemus sacerdotium assumeret Jesus quo carnale aliquid
pontificem qui, non dico sedit, sed consedit, quia offerret. Ergo cceleste est quod offert. (22) Quid
Deus est qui homo gigas gemins subslantis in quo enim tam congruenter pro hominibus offertur,
dus naturs units sunt. Consedit. Quasi dicat: Jam quam humana caro ? Et quid tam aptum immola-
diu esi quod quiescit et regnat secundum naturam tioni,quam caro mortalis? Et quid tam mundum
divinitatis, in dextera sedis magnitudinis, id est in pro mundandis vitiis mortalium, quam sine ulla
squalilate sedentis deitatis, scilicet Dei Patris qui contagione carnalis concupiscentis caro nata in
quiescit et judicat, et secundum humanam natu- «*, utero.et ex utero virginali ? Et quid tam grate of-
ram, iocatus in coslis, scilicet vcl super materiales ferri et suscipi posset, quam caro sacrificii vestri?
ccelos.vel super thronos et dominationes. Et ibi est Ut quia quatuor considerantur in omni sacrificio,
minister sanclorum, quiasanctis ministratibi vitam scilicet cui ofleratur, a quo offeratur, quid offera-
slernam, et his qui sunt hic alia bona inde mini- tur.pro quibus offeratur: idem ipse unus verusque
strat. [Chrysost.] Sanctorum, dico, ef, pro id est, Mediator per sacrificium pacis reconciliavit nos
tabernrctdi vert.Quasi dicat: Non est minister um- Deo.unum cum illo maneret cui offerebat, et quod '
"bratilium sanctorum,sed tabernaculi veri,quod est offerebat. [Lanfrancus] Vel ita : Si ergo ; quasi di-
anims sanctorum quibus dat gaudia sterna in cs- cat: Et quia omnis sacerdos offert, ergo si esset
lo, et hic gratis munera. Minister ergo est sancto- aliquis super terram.id est si esset aliquis terrenus
rum hic vel in futuro. Quod tabernaculum, id est sacerdos qui posset mundarehumanum genus.nec
coelestera Ecclesiam et prssentcm, fixitDeus,etnon esset aliquis saeerdos secundum ordinem Melchise-
nomo.Ei nota quod ait, in dextera sedis magnitu- dech.cum satis essent qui offerent munus secun-
dinis : hoc enim potestatis et majestatis divins in- dum legem, id est qui offerrent legalia. Sed quia
dicium est.Item nota quod ait,minister sanctorum, , illi mortales erant et peccatores, et ideo mundare
hoc misericordis mults et amoris quem nobis im- humanum genus non valentes, venit Christns qui
pendit.Per hsc ergo duo, et potens, et misericors i C ( sufficeret. Vel ita : Si ergo; quasi dioat: Et qriia
ostenditur. Vel ita, consedit in dextera sedis ma- Christus constituitur ad offerendum, ergo vel est
gnitudinis. Hoc non mutatur. Ipse, dico, existens terrenus.vel ccelestis sacerdos ; sed terrenus non,
in coelisminister sanctorum,quia ibi ministratglo- quia si esset super terram, id est si terrenus esset
riam per Sancta sanctorum significatam, et mini- pontifex ut Aaron, nec esset utique sacerdos in
ster ven tabernaculi, id est veritatis quam taber- sternurc secundum ordinem Melchisedech, necne-
naculum prssignabat,scilicet juslitiam in prssenti i cesse foret, cum esset, etc. Sed Christus est sacer-
Ecclesia, et gloriara in futura, qus utraque estt dos in eeternum, nonAaron. Aaron enim quiamor-
verum Dei tabernaculum. Qnod, verum tabernacu- tuus est,non est sacerdos. Christus vero qui vivit,
lum fixit Deus, utin sternum permaneat. Umbra- sempiternus est sacerdos, non talis quales sunt
tile vero erat non fixum; sed portabile. Et non ho- umbratile sacerdotium gerentes. Vel ita : Si ergo.
mo.Hoc addidit, quia et vetus posuit Deus, sed perr Ratio hic oslenditur cur Christus se obtulerit.
ministrum hominem. Omnis enim pontifexconstilui- Quasi dicat : Necesse est Christum aliquid offerre.
tur ad offerenda munera, ut panes, et thus, et hu- Ergo seipsum. Et vere necesse est ut offerat, quia
-jusmodi, ef bostias de animalibus. Unde, scilicett et si esset super terram, quod pro peccato totius
quia omnis constituitur ad offerendum, necesseest 'f n mundi digneposset offerri,non esset tamen sacer-
et hunc, scilieei Christum, habere aliquid quodoffe-!- dos olferre dignus, cum,id est quamvis essent qui
rat, scilicet carnemex nobis quam prius non habuit.t. offerrent munera,etc.Ideo mundus se obtulitmun-
Si ergo, etc. Hujus capituli littera minus continenss dum.Hoc verum enim sacrificium non rite posset
cst et decisa, ideoque caliginem ingerit. Quasi di-i- offerri.nisi perjustum et sanctum. (23) Quis au-
cat : Dico quod necesse est Christum aliquidhabe-s- tem tam justus et sanclus sacerdos, quam unicus
re quod offerat,et cnm necesse sit eum habere ali-i- Dei Filius? qui non opus haberet per sacrificium
.quidad offerendum.ergo illud, vel erit super ter-- sua purgare peccata, nec originalia, nec super ad-
ram vel cceleste.Super terram est quidquid in car- r- dita? Vel ita: Si ergo ;quasi dicat: Etquia omnis
l- sacerdos constituitur ad offerendum, ergo, et Chri-
nalibus.vel pro carnalibus offertur, sed non est su-
per tcrram,quia si hoc esset, id est si esset super 3r stus obtulit.cujus rei merito et in coclura ascendit.
(12) August., De Trinit. (23) August., De Trinit.

PATROI. GXUI. 15
Et sio pportobat fieri, quia si esset super tcrram, A j torum,veteri prsferens novum. Quod Testamentum
id cst si nondnm introisset in Sancta sanctorum,id Novum sancifum est,id est confirmatum est ut duret
est interiora cccli,ncc esset sacerdos,id est sui sa- tn melioribus repromissionibus.quam essent promis-
cerdotii ritus non celobraretur, cum adhuc super- siones Veteris Tesfamenti. (24) Si enim discernimus
esset saccrdps secundum Aaron. [LanfrancusJ Undei duo Testamenta,Vetus et Novum, non sunt eadem
subdit,cum esscnt qui offerrcnt munera secundum sacramenta in utroque, neo eadem promissa, ea-
legom, Rcslat. ergo ut ipse se offerat,et sic introeat ; demtamen pleraqueprscepta : discussaenim prs-
in.intcripira cccli. Qui, ctc, essent qui offerent mu- cepta omnia fere eadem inveniuntur in Evangelio,
nera, dicp,quid talcs descrviunt, id cst plene ser- moralia utique eadem,ut : Non occides, et cstera
viunt, cxemplari,id est figurs, ef, pro id est, um- hujusmodi. Csremonialia vero non eadem ; sacra-
brx c&lcstium mysteriorum. Cslestia dicit Eccle- menta non eadem, quia illa prpmittebant, hsc
siam, cujus pars in ccelis regnans, pars secutura i dant saluiem. Similitcr promissa non eadem : ibi
pcregriuatur in tcrris. Excmplar autcm ct umbras s promittebantur terrena, bic coelestia. Nam si, etc.
dicit flguras :.i|iwecxciiiplar sunt, ct exemplum res- [Remigiusj Probat quod Testamcnlum Christi melius
pcctu diversarum rerum. [Romigius] Exemplar estt estVeteri, quia illud non vacat culpa, hocvacat.
ad cujus similitudinp.m aliquid fit.Exemplum quodI _ Si enim illud vacasset a culpa, non daretur secun-
inde trahitur.Dcus in monte veritatem Moysi osten- dum ; sed datur.et ila apparet illud fuisse imperfe-
dit, id cst ;prdinpm ccelcstis curis, quomodo, sci- ctum.hoc perfectum- Et hoc est quod ait: Nam si
licctangeli >Dopobediant, laudent, et diligant, se- illud prius testamentum vacasset a culpa, \A est
que invicem etjios diligant,nostrisque profectibusi perfecte mundaret hominem, id est si inculpabiles
studeant, etalia hujusmodi.In quibus a nobisimi- esseni ejus observatores. iVon utique secundi locus,
tandi sunt.Sed quia carnalis propter veritatem* ca- id est opportunitas, inquireretur a Deo qui prius
pero non posset, prrccepit Deus Moysi ut figuris3 paulatim instruxit per legem.etsdificavit per pro-
eam,imaginaretur,in quibus puerilis populus enu- phetas,ut post daret perfectura testamentum quod
tritus aliquando vcniret ad veritatem : et ita res3 consummaret.Et nota quod ait,si vacasset a culpa.
prius ostensa, dicitur exemplar figurarum juxta se3 Ita enim hoc dicit quasi ipsum habeat culpam quod
factarum.Item, figurs dicuntur exemplar veritatis, , videtur, dum prscipit sine gratia et prsvaricatores
qus postea implelre sunt,sicutille figurs prssigna- constituit. Si qusratur a nobis cur non eo ritu co-
ycrunt.Secunduffihoc dicit, deserviunt exemplari,, lamus Deum quo coluerunt eum Hebrsi patres,(25)
id estfiguris veritatem futuram prssignantibus eti respondemus : Aliud Deum nobis prscepisse per
qii-oniam exemplar aliquandoest veritasnon figura,, patres Novi Testamenti,neque hoc contra Vetus Te-
addit,et umbrs, quia illa non erant nisi umbrat C stamentum est,cum et in illo idem sit ante prredi-
veritatis leyiter abitura vcniente. Deserviunt, dico,, ctum,sic enim prsnuntiatum «st per prophetam
sibut respomum est Moysi a Domino,cum consumma-- Jeremiam. Unde sequitur :
ret tabemaculum; non cum inciperet, sed cum con- VERS. 8-10. — Vituperans enimeos dicit: Ecce
summasset.quia jam multa figuris expresserat; sed1 dies venient dicit Dominus,et consummabo super do-
cum per se non posset consummare,consuluit Do- mum Isratl,et super domum Juda testamenlum no-
minum.quiet de figurissicutdeveritateeum docuit. vum,nonsecundum testamentum quodfecipatribus
Quid est ei rcsponsum ? Ecce:Ftr/e,inquit Dominus,, eorum in die qua appre/tendi tnanum eorum utedu-
fucito omnia.Omnia dicit et de constructione taber- cerem ilios de terra Mgypli, quoniam ipsi non per-
naculi,et de sacrificiis quae in eooblaturi essent. manseruni in testamento meo,etego neglexieosdicit
Facito,iaquam, secundum hoc exetnplar, id est ve- Dominus.Quia hoc esttestamenlum quod disponam
ritatem, 249 quod tibi ostensum est in monte, quiai domui Israel post dies illos dicit Dominus, dando
osteridit et Deus visu in monte quid esset facturus. leges measin menteeorum, et in corde eorum su-
Nunc aulcm. Quasi dicat: Illi deserviunt exemplari i pesscribam eas, etero eis in Deum, et ipsi erunt
et umbrae,sed Jesus melius habet ministerium.quia i mihi in populum.
et in spiritualibus ministrat;et spiritualia dat.QuodI r» Vituperans enim. Quasi dicat : Si illud vacas-
nunc patet, quasi dicat, cum ostensum sit non of- set a culpa,non inquireretur locus secundi, sed in-
ferre super terram. Et hoc estquod ait: Nunc au- quiritur.Jeremias enim vituperans eos, qui in lege
tem, scilicet in hac novissima state, Jesus sortitus: erant, dicit: Ecceenim veniunt,id est paulatim ap-
est melius ministerium, sacerdotii quam fuit in ve- propinquant,tempus Christi dies vocat, quia pulsis
ieri lege.Et tanto utique melius, quanto est melior tcnebris lux qus illuminat omnem bominem venien-
lex ejus veteri. Et hoc est quod dicii, tanto melius tem in hunc mundum (Joan. i), mundo apparuit.
ministerium, quanto et melioris ieslamenti, quia Dicit Dominus : Et cousummabo, id est consum-
sterna promittit, mediator,id est dator medius inter mans, dabo et implebo iestamentum novum,in quo
Deum et hominem. [Chrysost.] Ecce jam a sacer- fiet quod promissum est Abrahs.Consummabo, in-
dotio et sacrificio transit ad differentiam testamen- quam, super domum Israel, et super domum Juda, id
(24) Augusi,, in psal. uxxm. (25) Id., contra Faust.

461 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULL - IN EP. AD HEBR. 462
est super Judsos qui in duo rcgna divisi fuerunt A hoc Novum dicitur? cum lex imploatur por Testa-
post Salomonem,super quos dicit se consummatu- montum Novum pro vetcris hominis noxa,qus per
rum Novum Testamentum,scilicetutdominetureis, litteramjubcntcm et minantem non salvatur. Dici-
et ipsi ei obediant. Non secundum, quasi dicat : tur illud Vetus, hoc autem dicitur Novum propter
Consummabo testamentum novum,dico,quod non, novitatem spiritus qui homincm sanat a vitiovetu-
sit secundum testamentam quod fecit patribtts eorum, statis. Quod evideter aperit, subdens : Quia hoc
[Remigius] id est quod non sit de terrenis,sicut il- est. Quasi dicat: Vere testamentum novum dabo,
lud vetus, scilicet lex data in monte Sina, et quia et non secundum illud, scilicet vetus, quia hoc est
quibusdam patrum spirituale tcstamcntum fecerat, testamentum quod disponam,id est ordinabililer rio-
ut Abraham, determinat, dicens : /n die \quando mui Israel, id est omnium videntium Dcum, non
apprehendi illorum manum. Quasi dicat : Per se de utique, sed post riiej iiioj, a me prsfinitos ; et cre-
lecto surgcre non valentium, vel quasi nutrix par- dile hoc,quia Dominus dicit, per Spiritum sanctum
vulorum, uf educerem eos de terra JEgypti, id est in me loquentem:rZnnrio,vel dabo. Quasi dicat: Hoc
non erit secundum legem qus postexitum de /Egy- est tcstamentum quod consummabo, scilicet dabo
pto dataest. Quod enim ante legem Abrahs dixit, per Spiritum sanctum leges meas. Ecce testamen-
scilicet: /n semine luo benedicentur omnes gentes R tum. Vel ita secundum aliam litteram.dijponam te-
(Gen. xxn), illud complevit in Evangelio. Ula enim stamentum, dico, ita, scilicet dando leges meas.
spirituaUs promissio fuit pertinens adgratiam.(25*) Ecce testamentum, in mentes, id est intelligentias
Ecce hic prophetatur nonpcrseveraturumVetusTe- illorum. Non in labulis lapideis sicut vetus in la-
stamentum, sed futurum Novum. (26) Cumque pide scriptum fuit. Et etiam in corda eorum, id est
multis locis hoc idem significetur et prsnuntictur, in voluntates, quia intelligent, et voluntate^serva-
non ita tamen ipsum Novum legitur expressum. bunt, superscribam eas. Scribam, ut scilicet in
Nempe in veteribus libris, aut nusquam, ant diffi- stcrnum maneant; juper, quasi dicat: Quod super-
cile prster hunc propheticum locum legitur facta csset debct eisque dominari.(29)Istam hic commcn-
commemoratio Testamenti Novi.ut ipsonomineap- dat distanliam quorl lcges suas daturus essetDeus
pellaretur. Considera igitur diligenter differentiam in mentes eorum qus pertinent ad Novum Testa-
interduo Testamenta,id estVetus et Novum.Ibi ost mentum, et in eorum cordibus eas Scripturas non
littera qus sola occidit; hic est spiritus qui vivifi- utique atramento, ut alibi ait Apostolus; sed Spi-
cat. Illud Vetus, quia a vetustate peccati non libe- ritu Dei vivi, (30) id est ipsa prssentia sancti Spi-
rat;hoc Novum,quia innovat. (27) Si autem a nobis ritus qui est digitus Dei, quo prssentc diffunditur
fuerit qussitum cur illius testamenti auctoritatem charitas in cordibus qus est plenitudo legis etfinis
teneamus,oujus ritum non observamus?Ad hoc rc- C prscepti. Nam quia promissa Veteris Testamenti
pondemus quod eam legi et accipi oportct, ne pro- terrena sunt,nuncipsiuscordis bonum promitlitur,
pbetias exstinguamus, quia in umbra facta sunt scilicet mentis bonum,spiritus bonum,id est intcl-
omnia illa futurorum, sicut ait Apostolus : Hxc in ligibile bonum, cum dicitur : Dabo leges meas in
figura contingebant illis, etc. (/ Cor. x). mentem illorum, et in corda corum superscribam
Cur ergo aliquid tale legitur in instrumento Ve- eas, per quos significavit eos non fornisecus ter-
teris Testamenti quale a nobis observari, vel jus- rentem legem formidaturos; sed intrinsecus habi-
sum non est in Novo Testamento, vel etiam prohi- tantem ipsam legis justitiam dilecturos. Unde et
bitum?Quidsignificetqusrendumest,nonreprehen- hsc merces additur : Et ero ; quasi dicat: Scribam
dcndum, quia eo ipso quo jam non observatur non legcm meam in mentibus eorum. Et sic ero illis in
damnatur, sed impletnm probatur. Sed quoniam. Deum, et ipsi erunl mihi in populum, quia dicefur :
Quasi dicat: Apprehendi manum eorum quasi par- Vere Deus in istis est, et isti suntpopulus Dei,hoc
vulorum. Sed quoniam ipsi non permanserunt in te- est vivent ex me et mihi, et hoc quidam in hoc
stamento, in eo, id est in lege data in Synagoga, mundo.
quia fecerunt vitulum in lloreb, et adoraverunt scul- VtRS.11-13.—Etnondocebitunusquisqueproxi-
ptile (Psal. cv). Ecce quomodo vituperaverunt eos ; rj mum suum, et unusquisque fratrem suum, dicens:
Ideo, inquam, quia non permanserunt. Et ego ne- Cognosce Dominum, quoniam omnes scientme ami-
glexi eos. (28) Et ne indignemini,si dico vos negle- nore usque admajorem eorum, quiapropilius ero ini-
ctos, quia Dominus dicit, in me. Patenter vitio eo- quilatibus eorum, etpeccalorum eorumjam nonme-
rum deputat quod non permanseruntinteslamento morabor.Dicendoautemnovumveleravitprius.Quod
Dei, ne lex quam tunc acceperunt culpandajudice- autem antiquatur et senescit, prope interitum est.
tur.Ipsa enim est quam non venit Christus solvere,, Et in futuro non docebit unusquisque proximum
sed implere, non iamen ea justificat, sed gratia. juum quem amat.ef unusquisqiie fratrem suum quem
Hoc quippe agit vivificans spiriius, sine quo lit- plus diligit, riicenj ita : CognosceDominum, Ideo al-
iera occidit.Unde igitur illud Vetus Testamentum. ter alterum non docebit, quia omnej in futuro jcienf
(25*)August., contra Faust. (28) Id., De bapt. parv.
(26) Id., De bapt. parv. (29) Id., De spiritu et lit.
(27) Id., contra Faust. (30) Id., De bapt. parv.
463 PETRI LOMBAIIDI. 464
*id cst vidcbunt mc,sicut sum quod cst porfoctio, ut A CAPUT JX.
alter,250 scilicct altcrum non doceat. (31)Scient, VEUS. 1,2. —Habitit quidem et prius juslifica-
dico, a minore iisque dd majorem eorum. Non intor- tiones culturx, et sanctum sxculare. Tabernacu-
cst si dicatur e convcrso^scilicet a majoreusquead lum enim factum est primum, in quo erant can-
minorem, sicut dictum est,a minore usque ad ma- delabra, et mensa, et proposiiio panum qux dici-
jorem. Quod intelligi diversis modis potest, utma- tur sancla.
jorcs dicantur, vel tempore, vel dignitate, id cst Habuit owicZem.Hucusquediflerentiam Testamen-
tempore priores, vel intelligentia digniorcs. Majo- torum ostendit,et quod Veteri Novumsupereminet,
res orgo intclliguntur,vcl priores qui non posterio- et illud immutat. [Chrysost.] Nunc idem ostendit
rcs exspectaverunt in denario accipiendo,vcl scien- ex ipso tabernaculi scbemate. Quasi dicat: Vetus
tia, vcl virtute.Qui scilicet intelligere valueruntln- Testamentum est prope interitum ,tamen habuit olim
men incorporeum atque incoramutabilequantumin quidem prius testamentum justificationes, non veras
hac vita potest,quod minores tantummodo credere et spirituales, sed pro modo cuUurx carnales, et
potuerunt.Cum ergo vcnerit quod perfectum est et; habuit sanctum, non spirituale, sed sxcvlare, id est
evacuatum fucrit quod cx parte est (/ Cor. xni), mutabile et putativum.quodputabanturabhomini-
tunc qui assumpta carne carni apparuit, ostcndet; n bus sanctum.Et vere habuit sanctum ssculare, quia
seipsum dilectoribus, tunc omnes scicnt eumami- tabernaculum primum et secundum. Tabernaculum
nore usquc ad majorem, quia etiam minimus tunc factum est primum, etc, usque ibi : Qux parabola
-
pcrfecte sciet eura pcr se non a majore instructus. est instantis iemporis. Quia de tabernaculo loquendi
[AugustinusJ Hscest ergo distantia Veteris et Novi locus se obtulit de eo qusdam sub compendio viden-
Tostamenti, quod illud in lapide scriptum est, hoc da sunt,Sciendum est igitur tabernaculum triginta
in corde, ibi merccs terra, hic visio Dei. Vel fta ab> cubitos habuisse in longitudine.et decem in latitu-
illo loco, prscedcntibus non mutatis; et non do- dine,totidem inaltitudine.(32) Velumautembabebat
cebit. Quasi dicat: Ergo cro illis Deus,et ipsi mihi ex quaiuor pretiosis coloribus contextum, et qua-
populus. [Chrysost.] Et istud novum factum exi- tuor deauratis columnis appensum.quod separabat
stct quod in Veteri Testamento nonlegitur factum, in viginti et decem cubitos, id est inter sancta qus
scilicet non docebit unusquisque proximum suum, forinsecus erant, et Sancta sanctorum interius po-
ct unusquisque fratrem suum, quia non latebat ini sila. Habet enim sanctum exterius viginti cubitos
iittera.ctdisccbat populus per traditionesmagistro- longitudinis, et sanctum interius, id cst Sanctum
rum, hoc Spiritus adveniens r<>,pentodocuit apo- sancti,x. Et vocat Apostolus illud primum taborna-
stolos.Et hoc cst quos propheta dicit, non docebit; culum.hoc autem secundum tabernaculum.In pri-
unusquisque proximum suum,et unusquisque fra-' C mo autem tabernaculo erat candelabrum aureum,
trem suum^rficenj: CognosceDominum. Quarenon? sed Apostolus dicit candelabra pluraliter,quia licet
quia omnes scient a minore usque ad majorem eo- unum essct.septem habebat bracbia. Erat enim in
rtim, sicut in Evangelio legitur : Tunc aperuit illis> medio hastile per quatuor loca, scyphos, sphsras,
sensum.ut intelligerent Scripturas (Lut:.xxiv).Et ideoi et lilia. A quo procedebant brachia, tria a dextera
hscomniainutraquevitafaciamois.quia^roî/iujcro > parte, et tria a sinislra habentia pcr tria loca scy-
iniquitatibus eorum, et peccatorum illorum jam non' phos, sphsras, et lilia. In eodem ctiam erat mensa
memorabor, ad pcenam sternam. Distingue. Iniqui- quadrala, ut altarc, el habebat quatuor pedes, et
tates dicii peccata qus faciunthominescontra pro- erat post introitum tabcrnaculi qus erat de lignis
ximos, et peccata qus in seipsis. Vel idem est id Sctim ct inaurata auro purissimo, qus habebat la-
est pro eodcm accipiturhiciniquitatisetpeccatum, bium aureum per circuitum, ac desuper coronam
sed distinguitur inter.propitius ero.et memorabor, auream interrasilem altam digitis quatuor.et super
quia propitius est, dum hic non punit,et in fuluro illam altcram coronam aureolam habebat etiam per
jam non memorabit quando non puniet. Sciendum singulos angelos circulos aureos, quibus immitte-
vero quod in quibusdam libris ubi scribimus pec- bantur vectes.ut posset portari, qui erant de lignis
catorum, invenitur scriptum peccatum, et tunc de D Setim, ci auro circumdati, ct super mensam erani
originali accipitur. Quare autem hanc de Jeremia duodecim panes Deo propositi,qui erant desimilia,
auctoritatem adduxerit, aperit, subdens : Dicendo ct singulis Sabbatis omnes mutabaniur.Si vero ante
autem. Quasi dicat: Propheta dixit novum.Dicendo Sabbatum aliquiseratnecessarius,non poteratsumi,
autem novum veteravit id est vetus ostendit prius. nisi alius siatim loco ejus substitueretur. Et super
Vol veteravit, id est vetus factum est prius testa- panes erat patena aurea, et pugillus lucidissimithu-
mentum, et si vetus, ergo finiendum.Unde subdit: ris. In eodemquoquetabernaculoerataltareincensi,
Quod aulem antiquatur,ut est in inanimitatis, ef se- ubi scilicet adolebatur incensum super cineres ca-
nescit, quod fit animatis, prope interitum est, an- lentes, qui illuc deferebantur ab altari sacrificio-
liquatio enim ct senectus sunt prsnuntii mor- rum,quod erat extra tabernaculum inatrio subdivo.
iis. Et erat quadratum quinque cubitis Iatum, et toti-
(31) August., De spiritu etlittera. (32) Aug. in lib. Qusst.

465 COLLECTANEA IN EPIST. D. PADLI. — IN EP. AD HEBR. 466
dem longum.Primum tabernaculum dicilur sancta A timentes sicut et per Daniel, pcr eos vero qui sunt
pro venoratione illius temporis, et quia significat in mola conjugati, sicut et pcr Job.Prima pars ha-
prasentem Ecclesiam quae est sancta. Secundum stilium erat quasi calami aurei, post erant scyphi,
vero dicitur Sancta sanctorum, quia in majori ve- inde sphsruls aures,tandem lilia.Calami sunt san-
neratione habebatur, et quia significat superccelc- cti qui in humidis divini fontis nutriti sunt,ct sunt
stem Eccleaiam, ubi nihil peccati est. In quo erat concavi ad recipiendum ct ad transfundendum li-
thuribulum aureum, et arca testamenti intus et fo- quorem gratiae aliis, ipsi sunt etiam scyphi, dum
ris auro operta, in qua erant tria, scilicet urna au- aliis propinant quod biberunt, sapientiam, scilicet
rea habens manna.et virga Aaron, qus fronducrat, et scientiam Dei, inde sphsruls, id est rotundi, et
et tabuls in quibus lex scripta fuit, et super arcam perfecti, et volubiles contraadvcrsaetprospera, per
erat propitiatorium, scilicet tabula ejusdem longi- quosnihildetineat, donecveniant adlilia stcrns ju-
tudinis et latitudinis cujus arca. Et erat tabula de cunditatisquinonhabenttimoris angulum, nec ela-
purissimo auro qus dicebatur propitiatorium sive tionis supercilium. Superhis poncbanturseptemlu-
oraculum, quia ibi angelus Dei Moysi apparuit, lo- cerns.idestseptemdonasanctiSpiritusqusinChris-
quens quando propitiaturus erat Deus filiis Israel, toplenissimemanserunt, et fidelibus secundiim vo-
et superpropitiatoriumerant duo cherubim.sivese- n luntatemejusdistributasunt.Mensaadhostiumdivi-
raphim, id est imagines gloriosissime decorata, ac naScripturaest,qus permanet, qusque intrantibus
Besc contuentia vcrsis vultibus in propitiatorium. proponitur.[Beda]Qusdumsternagaudia,etquomo-
Arca autem eratde lignis Setim habens cubitos duos, do ad ipsa perveniatur ostendit,cibum vits suggerit,
et dimidium in longitudine, un.um et dimidium in In ea panes mundi erant, id est duodecim apostoli
latitudine.tantumdem in altitudine,etinunoquoque 351 et eorum vicarii qui thus orationis Deo. offe-
angelo aureo annulum, duos a dextris, et duos a runt : quorum si quis moritur, statim Ioco ejus
sinistris.in quibus assidue erant ad portandum ve- aliis substituendus est,sed in septima state omnes
ctes de lignis Setim auro purissimo deaurati; pro- auferentur. Secundum post velum est Ecclesia cce-
pitiatorium erattabulasuper arcam ejusdem longi- lestis qus velatur quandiuhicvivimus,thuribulum
tudinis et beatitudinis,super quam stabani cheru- Christus igne charitatis plenus,interpellans semper
bim, in quem semper aspiciebant. pro nobis ; arca Ghristus, in quo omnes thesauri
(33) Ad boc Sanctum sanctorum nisi summo sa- sapientis et scientis ex omni parte aurea, quia in
cerdoti non licebat intrare cum sanguine semel in cogitatione et sermone et opere ejus,non nisi pura
anno.Et si forte aliquando exigebat necessitas pro veritas ; longitudo, perseverantia doctrins qus pcr
peccato sacerdotis vel universs Synagogs in priori cubitum unum, et operationis qus per cubitum
autem tabernaculo quotidie intrabantsacerdotesri-' C alterum designatur, ad cujus perfectionem huma-
tum sacrificiorum explentes. Hoc autem totum pa- nus intellectus imperfectus est quod signat dimi-
rabola est et umbra ccelestium. Primum enim ta- dius; latitudo, perfectio charitatis, altitudo perfe-
bernaculum prssens Ecclesia est,qus recte dicitur ctio spei, ad quam nos dimidii, id est imperfecti
tabernaculum, quia in ea militatur Deo, antequam sumus quatuor annuli. Quatuorevangelists perfec-
veniatur ad ccelum.Tabernaculum namque proprie ti, per quos Christus portatur per quatuor mundi
belligerantium est,inquaest candelabrumaureum, partes,quibus semper adhsrent vectes aurei,id est
id est Christus fulgens virtute et sapientiainmedio prsdicatores sapientia fulgentes sempcr parati
fidelium, quia et ipsi candelabra aurea sunt, quia contra hostes. In arca, urna habens manna, id est
sapientia lucent. Aurum enim sapientia significat. anima Christi continens plenam sapientiam qua
Ipse Christus stipes est qui portat tria brachia a reficiuntur et angeli. Virga sacerdotalem potesta-
dextris, et tria a sinistris, quia ipse est vitis vora, tem Christi significat. Tabuls, quod ipse cst dator
in qua fundati sunt tres ordines palmitum, id est legis;propitiatorium Christus qui propitiaturnobis;
fidelium. Uli qui tempore gratiae sunt, dextri sunt, duo cherubim, omnes ordines cceli qui in co con-
id est digniores, qui vero ante gratiam quasi sini- sistuat, qui invicem dilectione connexi^ sunt: quae
stri fuerunt,hi tres ordines fidelium significati sunt n etsi sapientes, tamen eum obrumbant quantum in
in tribus viris quos Ezechiel salvandos vidit, scili- se est.In primo autem tabernaculo quotidie intro-
cet Noe, Daniel ei Job, id est rectores, continentes, ibant sacerdotes sacrificium intus consummantes,
conjugati.Isii etiam suntqui secundum Evangelium quia in prssenti Ecclcsia quotidie debent se offcrre
dicuntur csse, et in agro, et in lecto, et in mola fideles, carncm suam cum vitiis etconcupiscentiis
(Mattft.xxiv).Legitur enim ibi: Et erunt duo in agro, mortificantes. In secundo autem introibat sum-
unus assumetur, et alter rellnquetur. El duo in lemus pontifex cum sanguine semel inanno,benigni-
cto, unus assumetur, et alter relinquetur; et: duo tatis offuso sanguine in remissionem peccatorum ;
molentesin mola, unus assumetur, et alter relinque- in interiora cceli introivit januam paradisi antc
tur. Per illos qui sunt in agro, significantur reoto- clausam fidelibuspatulamfaciens. Hicdecursis in-
res.sicut et per Noe;per illos qui sunt in lecto,consiste litters. Tabernaculum enim, ostendit quam
(33) Aug., in lib. Quss. Exod.

461 PETRI LOMBARDI.
necessarius erat Ghristus, cum per omnia illa le- A sed etiam intus, qus significat Christus, in cujus
galia nullus introiret in ccelura. Quasi dicai : cogitatione, et sermone et opere, non nisi pura ve-
Prius testamentum habebat sanctum ssculare. El ritas fuit. In qua, arca erat urna aurea, scilice
vere quia tabernaculum primum et secundum. gomor habens manna, in memoriam antiqui bene-
Factum esl enim primum tabernaculum, id est san- ficii, qua figuratur anima Christi plenam habens
ctum quod exstrinsecus erat, quod inlus habuit al- sapientiam qua reficiuntur ei angeli:ct virga Aaron
tare incensi ante fores sub divo altare holocausto- qux fronduerat; per quam significatur sacerdotaliB
rum quod dicitur tabernaculum, quia ad tempus potestas Christi; et tabulx testamenti, in quibus
duravit quod fuit factum in figura hujus saeculi, lex scripta fuit: quibus significetur quod Chrisius
id esi Ecclesis prssemis, in qua quotidie mini- dator legis est. Vel per arcam ipsa caro Christi in-
strant sacerdotes ascendentes lumen doctrinre,etpa- telligitur, in qua manna est divinitatis, et tabuls
scentespopulumpane Deiquisupermensam est sa- duorum Testamentorum, quorum Christus auctor
crs Scripturs, a Sabbato spei usque ad Sabbatum est, et virga pro sacerdotio. Urna esl populus in
spei. In quoeran tcandelabra et tnensa, et proposUiopa- quo est Christus, panis qui de coelo descendit.
num, quod dicitur sancta, pro veneratione illius Solus enim populus pane cceli pascitur, qui in
temporis, et maxime quia significabat prssontem j} Christo continetur. Superque eam, arcam, erani
Ecclesiam, in qua sunt cadelabra, id est Christus Cherubim glorix, id est gloriose decorata, sciUcet
et ejus fideles luce virtutjs et sapientis fulgontes, duo angeli gloriosi et decori. Obumbrantia, alis
-et.mensa sacrs Scripturs, cui studio inhsrent connexis, propitiatorium,id est tabulam qus super
duodecim apoatoli eorumque vicarii; vel candela- arcam erat. Duo cherubim angelos coeli significat,
bra sunt dona sancii Spiritus qus in Ecclesia lu- charitate connexi sunt et scientia pleni. [Am-
qui
cent. Panis super mensatn, id est verbum sâcrae
brosius] Cherubim enim interpretatur plenitudo
Scripturs prssto est Sabbato spei, ubi in Christo scientix. Propiiiatorium super arcam Christus est,
a turbine ssculi tuti sumus usque ad Sabbatum
ubi quia ipsi Chrisio specialiter a Deo Patre datum est,
plens quietis, spes implebitur. ut esset propitiatio pro peccatia nosiris. (35) Potest
VERS.3-8.—(34) Posfvelamentum autem secundum et aliter hoc intelligi. Magnum etenim hio sacra-
tabernaculum, quod dicitur Sancta sanctorum ; au- mentum est; aurum quippe significat sapientiam,
reum habens thuribulum, et arcam testamenti cir- arca significat secretum Dei.Inarca iussa suntponi
cumtectam ex omniparte auro,in quaurna aurea
lex, etmanna, et virga Aaron. In lege, praecepta sunt;
habens manna,et virga Aaron qux fronduerat, et
in virga, potestaa significatur, in manna gratia;
iabulce testamenti. Superque eam erant cherubim nisi cum gratia potestas est faciendi prae-
n quia nqn
glorix obumbrantia propitiatorium.Dequibusnon Verum quia lex a quovis proficiente non ex
est modo dicendum per singula. His vero ita com- cepta.
omni parte impleiur, desuper est propitiatorium.
positis;in priori quidem tubernaculo semper intro- Ad hoc enim opus esi ui Deus sit propitius.et ideo
ibant sacerdotes sacrificiorum officia consumman-
superponiiur, quia superexaUat misericordia judi-
tcs;in secundo autem semel in anno solus pontifex,
non sine sanguine, quem offerret pro sua et populi cio (Jac. n). Duo cherubim propitiatorium pennis
obumbrant, id est velando honorant, quoniam my-
ignorantia : hoc significante Spiritu sancto, non-
dum propalatam esse sanctorum viam.adhuc prio- steria ista sunt, et invicem se attendunt,quia oon-
re tabernaculo habente statum. sonant. Haec enim sunt duo Testamenta, quia che-
Post velamentum autem erat secundum tabernacu- rubim in tempore, plenitudo scientis, quam conti-
lum, quia velo interposito dividitur primum a se- nent duo Testamenta quee obrumbant propitiato-
cundo. Tabernaculum vero secundum significat rium, quia misericordiamDei,in quaspesvelconci-
coelum, inira quod Christus sacerdos noster intra- liant, velcommendant. [Augustinus] Vel per duo che-
vit non sine sanguine.Vel tabernaculum quod foris rubim, qus interpretatione multiiudinem scientis
erat significavit Vetus Testamenlum. Et est figura habent, rationalis creatura significatur, scilicet
figurs, quia figura est Veteris Testamenti. Taber- n angelica. Ideo duo suni ut societatem charitatis
naculum vero quod intus erat significabat ttovum commendent, ideo pennis propitiatorium obum-
Testamentum, et erat figura veritatis, quia Novi brant, quia Deo non sibi iribuunt pennas, id est
Testamenti. Hano autem allegoriarii non persequi- Deum honorant virtutibus quibus praeibant,et vul-
mur secundum seriem litters sed prscedentem. tus eorum non sunt nisi in propitiatorium, quia
Quod dicitur Sancta sanctorum, pro majori venera- non est eis spes, nisi in Dei misericordia. De qui-
tione illius temporis.velquiasignificatcoBlestemEo- ouj.Quasi dicat:Vetus Testamenium habuiteaqus
clesiam. Habens thuribulum aureum, quo significa- numerata sunt, et hujusmodi aUa. De quibus, sciU-
tur Christus igne charitatis plenus, id est quooffe- cet his, et hujusmodi, non est modo dicendum per
runtur orationes sanctorum; ef arcam testamenti, id singula, quia pauciora sufficiunt ad exsecutionem
est qus conlinebat testamentum.ctrcumfecfam auro nosfrs demonstratipnis.
ex omni parte, id est incircuitu.non extra tantum, His vero. Quasi dioat: De illis ncn esi dicendum
(34) Aug., in lib. Qusat. Exod, (35) Aug., sup. Exodum.
per singula; sed hoc dicendum est quod sequitur. A rum,sedperpropriumsanguinemintroivit semelin
His tabernaculis, ita compositis, in priori quidem sancta,xternaredemptioneinventa. Sienim sanguis
tabernaculo, quod minus erat, id est minoris ve- hircorum et taurorum, et cinis vitulx aspersus in-
nerationis, et significabat prssentem Ecclesiam, quitiatossanctificatademundalionemcarnis,quanto
semper quotidie introibant sacerdotesconsummantes magis sanguis Christi quiper Spiritum sanctum se-
sacrificiorum officia, scilicet intus incensum ponen- metipsum obtulitimmaculatum Deo,emundabitcon-
tes, et extra sacrificia. Eccc quod supra dixit san- scientiam nostram ab operibus morluis ad servien-
ctum ssculare, scilicet sscularia sacrificia qus non dum Deo viventi ?
ducunt ad perfectionem. /n secundo autem taberna- Qux est parabola, id est mystica similitudo in-
culo jemei in anno solus pontifex, introibat; non stantis temporis, id est temporis gratis quod nunc
sine sanguine, sspe quidem sine sanguine introibat, cst, juxta quam parabolam munera et hostix offe-
sed cum sanguine, non nisi semel. Iste ex parte si- runtur a sacerdotibus ligurativis. Distingue inter
gnificat Christum, qui somel ingressus est in hostias et munera. Hostis sunt de animalibus mu-
ccclum, quem non mox sequimur : quod singulis nera de aliis, scilicet de thure, de simila, de pa-
annis intrabatur, significabat nondum venisse per- nibus. Et hsc jnxta parabolam offeruntur, quia et
fectionem. Non sine sanguine dico, quem offerret n hscTaliquid designant in inslanti tempore. Qux,
pro sua et populi ignorantia, Christus autem pro scilicet munera et hostis, non possunt facere ser-
populo obtulit, pro se vero non nisi in membris vientem, Deo"perfectum, id est plene mundatum,
suis. Unde ipse ait: Ferba delictorum meorum, id et hoc juxta conscientiam, id est in conscientia in-
est delictorum sui corporis (Psat. xxi). Delicta enim tus, et si ad visus hominum extra. Vel, juxta con-
nostra sua dicit, quia ea suscepit, non ad haben- scientiam.id est testc conscientia. Servientem Deo,
dum, sed ad delendum. Attende quod ait: In priori dico, solummodo in cibis et in potibus discernendis,
tabernaculo semper introibant sacerdotes, quia hic et variis baptismatibus,id est ablutionibus,etin aliis
quotidie debeni se fideles sacrificare. Aliter enim justitiis carnis, non spiritus. His omnibus, dico,
ad ccelestem patriam non poterunt pervenire. Pon- impositis, quasi in onus ad refrenandas transgres-
iifex qui semel in anno cum sanguine introibat, siones usquc ad tempus corrcctionis, id est usque
Christus est,qui anno benignitatis semel in coelum ad tempus gratis quo in melius corrigendi erant,
iniravit per sanguinem suum quem pro peccalis qui usque huc sub psdagogo fuerant, et idco non
hominum fudit. Hoc significanlc. Quasi dicat: Illa poterant illa perfectum facore. Non tamen eo tcm-
prsdicta fiebant in Veteri Testamento, hoc signifi- pore debebant cessarc. Christus autem. De sufficicn-
cante in istis Spirilu sanclo, qui ita fieri instituit, tia unius et veri sacrificii Novi Testamenti plenc hic
scilicet viam sanclorum secundorum, nondum scili-<C tractat, per quod et remissioncm peccatorum, quam
cet donec Christus venit, <?JJ<? propalatam, id est in verbis Jcremis supra tctigit, prrestari dicit, ct
nondum licere ad ccelestia introire quousque Chri- salutem, quasi dicat: Hsc prsdicta legalia non
stus venit, post cujus advenium ct ccelum adhuc possunt facere perfectum, sed Christus assistens
inaccessibile est mortalibua secundum corporis pontifex Patri ad interpellandum pro nobis, vel fi-
condiiionem. Ante vero etiam secundum animas, delibus ad auxiliandum dator, bonorum, non prs-
sed patienter exspectanda est resurrectio, in qua sentium, vel carnalium, sed futurorum, id est prs-
etiam corporibus per Christum patebit in ccelum sentis justitis, et sterns beatitudinis, qus tem-
accessus. Vel, nondum esse propalatam viam san- pore legis futura erant. Christus, inquam, introivit
ctorum secundorum, id cst Christum, vel spiritua- tabernaculum, id est ccelum, nomine nempe signi-
lem intelligentiam. Via enim sanctorum Christus ficantis, id est tabernaculi, designat significatum,
est, qui ducit in ccelum; vel spiriiualis intelligentia id est ccelum. Per amplius, quia plures capit quam
per quam ascendit in interiora cceli. Adhuc. Quasi illud terrenum ; et perfectius, quia ibi est sterna
dicat: Hoc significabai Spiritus sanctus. Priore beatitudo. Tabernaculum non manufactum, non dico
tabernaculo adltuc Itabente slatum, id est carnalibus non factum operatione Dei, sed hominis. Unde
observantiis adhuc statum habentibus. Quod autem j) exponendo subditur : Id est non hujus creationis,
hsc de sacrificiis consummandis, vel in primo, vel cujus fuit illud in ercmo, id est humans, sicut
in secundo tabernaculo secundum significationem fuit illud vetus quod fixit homo, sed longe alitcr
dicta sunt, aperii, subdens : a Deo factum est. Introivit, dico, neque per san-
9St VERS.9-14.—Quxparabolaest temporis in- guinem taurorum hlrcorum, aut vitulorum, effusum,
stantis Juxta quam munera ethostix offeruntur, qux ut in Veteri Testamento fiebat; sed per proprium
nonpossuntjuxtaconscientiamperfectumfacereser- sanguinem introivit in sancla, id est in cceleste ta-
vientem,solummodo in cibis et inpotibus, et in variis bernaculum, scilicet in Sancta' sanctorum, id est
baptismatibus, et justitiis carnis, usque ad tempus coelestia. Introivit, dico, jcmei per sanguinem, di-
correctionisimpositis. Chrislus autem assistenspon- co, fusum semel, quia non est opus iterari, quia
tifex futurorum bonorum per amplius etperfectius perfectum est. Vel ita, ut per tabcrnaculum acci-
tabernaculum nonmanufactum, idestnon hujuscre- piatur Christi caro quam pro nobis obtulit, in qua
ationis, neque per sanguinem hirtorum aut vitulo- et diabolum expugnavit.
- A vitaes sc vivens. Nemo ergo potcst ei servire
(36) Est enim Christus rex et sacerdos : rex pu-1 qu 1
gnavit pro nobis, sacerdos obttilit se pro nobis. mortua opera habol, vol fecit. Hoc merito Chrislus
Quando pro nobis pugnavit, quasi victus est, imo5 prsstat, in cujus figura illa lcgalia prscesserunt.
vero tunc vicit; crucifixus cst cnim, et do cruce ini Hircus cnim significat Christum propter similitu-
qua erat fixus, diabolum occidit: ct inde rex noster. dinem carnis peccati; cttaurus quia a duorumTe-
Sacerdos autem quid pro nobis obtulit?nihilmun- 3tamentorum cornibus ventilat inimicos.
dum invenit in hominibus quod offerrct, pro ciss (37) De juvenca autem rufa, cujus cinerem ad
seipsum obtulit. Ecce munda, et felix et vera vi- aquam aspersionis eorumque mundationem quia
ctima. Carnem vero do Utero Virginis accepit utt morluum tetigerunt perficere lcx mandavit, non
mundam offerret pro immundis. Hanc vccat taber- est tacendum. Evidentissimum enim in ea signum
naculum, dicens : Christus pontifex, dator fntu- Novi Testamenti prsfiguratur. De hac legitur in li-
rorum bonorum, introivit semel in sancta, nequoa bro Numcri Dominns dixisse Moysi: Loquere filiis
per sanguinem taurorum, hircorum aut vitulorum, , Israel; Et accipiant a te juvencam rufam sine vitio,
scd per proprium sanguincm. Ipsc, dico, pcrfe- qux nec habet in se vitium, et non est impositum su-
ctius tabernaculum ct per amplius, non manufa- pereamjugum, el dabis eam ad Eleazar sacerdo-
ctum, id est non hujtts creatiotiis, id est per car-- j. tem, et ejicient eam exlra castra in locum mundum,
nem qus plura bona confert ct perficit.qus ct sinee e/ occident eam in conspectu ejus, et accipiet Eleazar
seminc viri concepta est ct formata. Assistens Pa- sangttinem ejus, et asperget contra facicm testimonii
-tri ad interpellandum. Dico quod introivit in sanctaa seplies, cl cremabunt in conspeclu ejus, et ejus pel-
per proprium ganguinem, pcr hoc invenfa, a nobiss lis cum carne, et sanguis cum stercore ejus combu-
vel a Christo nobis xterna redemp'ione, quia reretur, et accipiet sacerdos lignum cedrinum, et hysso-
dempti sunt aetcrni, qus redemptio non potuft.in- pum^ et coccinum, et mittet in medium combustionis
veniri in illia legalibus "sacrificiis. Si ettim. Quodi juvencx, et congregabit homo mundus cinerem ju-
per Christum potuerit esse redemptio, a minori•i vencx, et ponet extra castra in locum mundum, et
probat, quia per illa lcgalia ficbat mundatio corpo->• erit flliis Isracl, el proselytis legitimum sempiler-
ralis. Quasi dicat: Vere per Christum potest essee num (Num. xix), ex isto cinere fiebat aqua asper-
redemptio, cnim, id est quia, sanguis hircorum et•f sionis, unde mundabantur a contactu mortuorum.
taurorum, et cinis vitulx aspersus, [Augustinus]i] Ait enim : Omnis enim anima hominis qui tetigerit
qui significat memoriam passionis Christi, inqui- mortuum, immunda erit septem diebus (ibid.). Hic
natos contactu mortuorum sanctificat, id est a pec-s- purificabitur die tcrtio ot septimo, et mundus erit;
cato mundat, id est a pcena. Unde subdit : Va- si vero non purificatus fuit, non erit mundus. Om-
lens ad emundafionem, non anims, sed carnis,quiaa C nis qui tetigerit mortuum, et mortuus fuerit non
a pcena legis liberat. Omnis enim anima hominiss purificatus, tabernaculum Domini polluit, et exer-
qui mortuum tetigerat, immunda erat septem die- cetur anima illa ex Israel. Item ait: £f accipiens hys-
bus; purificabatur auiem die tertio et die septimo,i, sopum tinqet in aqua vir mundus, et asperget super
et mundus erat. Et hic nihil aliud intelligcndumn domum, et super vasa, et super animas (ibid.). (38)
video esse inquinationcm, nisi contaclum mortuili Vitula rufa est caro Christi infirma. Femineus enim
hominis. Vel, sanctificat inquinatos, scilicet a cor- sexus positus est proptcr infirmitatem carnalem.
porali macula leprs, valens ad emundationeffi car-- Rufa est, quia passione caro Christi cruentata est.
nis, id est ut caro emundata sit propter lcgis prs- Hanc accipiunt a Moyse qui est figura legis, quia
ceptum, sed in Christo est perfectio. Unde subdit : secundum legem sibi visi sunt occidere Christum,
Quanto magis. Quasi dicat: Elsi boc cst, quanfoo qui secundum ipsos Sabbatum solvebat, et obser-
magis sangttis Christi qui oblulit Deo semelipsumt vationes legitimas profanabat. Sine vitio est ju-
immaculatum, alius sanguis non cst immaculatus. venca, quia immunis a peccato caro Christi. Ad
Obtulit, dico, per Spiritttm sanclum, omnia ei di- confirmationem autem repetit, dicena : Qus non
ctantem. Vel immaculatum, dico, per Spiritumi habet in se vitium, vel ad determinationem, sci-
sanctum, de quo conccptus et immunis a peccatoDn licet quod et si in aliis qui sunt membra ejus ha-
fuit. EmundabU, non carnem tantum, sed etiami beat vitium, in se tamen non habet, ct non est
interiorem canscicntiam noslram ab operibtts mor- positum super cam jugum, quia non est subjugata
tuis, id est a peccatis, qus qui tangit consentiendoj iniquitati, imo ei subjugatos inveniens liberavit,
inquinatur.sicut qui tangebat mortuum coinquina- et eorum vincula dirupit, et potestatem ponendi
batur, nec intrat iste in ccclum, sicut nec ille ini animam.et itcrum sumendi habuit.Non ad Aaron,
templum emundabit a peccalis. Dico, ad servien- sed ad Eleazar data dicitur, quia non ad tcmpus
dum, deinccps per justitiam, Deo viventi ? Quasii quod tucc erat, sed ad postcros illius sacerdotii
dicat: Multo magis. Et nota quod duo efficit san- Domini passio crat provenlura. Ejecta est extra ca-
guis Christi a pcccato scilicet mundat, et rcstituta i stra, sic et Dominus cxtra civitatem ejectus est;
libertate facit scrvire Dco qui dat vivcre, qui estt ct cjccta est in locum raundum, quia Dominus non
(36) Aug., super Exodum. (38) Id., in Exodum.
(37) Id., in lib. Qusst. Num.
473 GOLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 474
habuit causam malam. Occisa est in conspectui A . dum viott qui lcstatus est. Unuenecprimttmquidern
Eleazar, sic occisa est caro Christi in conspectuI sitie sanguine dedicatum est. Lecto enim omni man-
eorum qui futuri in Novo Testamento Domini sa- dato legis a Moyse universo populo, accipirns san-
cerdotes. Ejus sanguincm aspcrsit contra faciemI guinem vitttlorum et hircorrm curn nqua, et lana
testimonii septies, quia Christus s.ecundum Scri- coccinca et hyssopo, ipsum quoqtte hbrum, et om-
pturasfuditsanguineminremissioncmpeccatorum: : nem populum aspersit dicens : Hic sanguis testa-
ideo contra faciem testimonii, quia non aliter de- menti, qtwd mandavit ad vos Deus. Eliam taber-
claratum est, quam fuerat divino testimonio prae- naculum, et omnia vasa ministerii, sanguine simi-
nuntiatum. Idcosepties.quiaipsenumerus ad mun- liter aspersit. Et ornnia pene in sanguine secun-
ditiam pertinet spiritualem. Extra castra jusaa estt dum legem mundantur, et sine sangttinis effusione
cremari, puto, quia continuatio signum est resur- non fit remissio.
rectionis. Natura enim ignis ut in superna movea- Et ideo, quasi obtulit Christus semetipsum, et
tur, et in eum convcrtitur quod crematur.et ipsum! mediator est, id est mcdius inter Deum et homines
verbnm, cremare, dc Grsco in Latinum ductum ; dator est novi testamenti. Quasi dicat : Pontifex
secundum Grscum a suspcnsione dicitur. In con- nobis est et dator novs legis, sine qua nec scire-
spectu Eleazar cremata dicitur, quia illis apparuitt ni mus qus Deus vellet nos operari.nec qus sperare-
253 resurrectio Christi, qui futuri erant regale» mus. Novi Testamenti dator est dico, ideo ut qui a
saccrdotium. Pellis ejus cum carne, et sanguinis cum! Deo, vocati sunt, id est ab sterno electi, accipiant
stercore combusta dicuntur, quia non solum sub- repromissionem xternm hxreditatis, id est hsrcdita-
stantia mortalis corporis Christi, qus pclle, carni- tem sternam frequenter promissam. Et hoc, mortc
bus et sanguine intimata est, sed etiam contumeliat Christi sine qua lex non juvaret intercedente, id est
et abjectio plebis, qus nomine stcrcoris significa- interveniente intcr dispositionem et completionem;
tur, conversa cst in gloriam, quam combustionisj qus mors erat necessaria. In redemptioncm, non
fiamma significat. In medium combustionis mitlitt modo gentilium, sed etiam earum prxvaricalionem
sacerdos lignum cedrinum,hyssopum,ctcoccinum. qux erant sub priori testamento, id est quas faciebat
Lignum cedrinum est spes qus in supernis firmiter lex, non solvebat, tantum utique fuit peccatum nos-
habitat; byssopus fide3, qus cum sit humilis radi- trum, ut salvari non possemus ubi Unigenitus Dei
cibus hsret in petra. Coccinum est charitas quiat pro nobis moreretur debitoribus mortis; scd sic
fervorem spiritus igneo colore tcstatur. Hsc triat dignos nos fecit testamenti et promisss hsredita-
debent mitti in medium combustionis, id est in retis, efita testamentum factum firmum sicut subse-
surrectionem Christi, ut cum illo abscondita sitt quenter ostenditur. Eccc patens inter Teslamenta
vita vestra. Cinis autem, id est reliquis combustio-. C diversitas. Inter Vetus enim Testamentum et No-
nis et interfectionis fama est qus secuta est posti vum in quibus non solura sacramenta sunt diversa,
passioncm et resurrectionem Cbristi. Hunc cinerem sed et promissa, distinctio est passio Christi, in
homo mundus congregabat, et in locum mundum cujus morte constat non terreaa, sed Sterna pro-
extra castra reponebat, quia hsc fama apud eos mitti. (39) In morte enim Unigeniti necesse est
maxime claruit, qui non erant de consortio Judso- magna sperari. Ubi enim dixit quod Christus est
rum, et erant mundi ab interfectione Christi, et dator Novi Testamenti morte intercedente, nunc
extra celebralionem Judaics consuetudinis. Ex isto[ quod pcr confirmationem ejusdem oportuerit cum
cinere fiebat aqua aspersionis, per quam significa- mori, probat consuetudincm humans legis. Pote-
tur baptismus qua mundabantur homines a con- rant enim infirmi ex eo quod Christus mortuus est
tactu mortuorum, quia ab iniquitate hujus mori- non credere promissiones. Et ideo hoc probat hu-
bunds vel morticins vits per baptismum Christi mana consuetudine. Quasi dicat : Recte dixi morte
mundamur. Illa aqua tam proselyti quam Judsi intercedente, quia ubicunque est testamentum, necesse
est ut mors testatoris intercedat, id est interveniat
mundabantur, quia baptismus Judsis et gentibus testamentum enim
prodest. Hyssopo qus fidem significat aqua illa* ante confirmationem. Et vere,
aspergebatur, quia fide mundantur corda, et sine D * semper confirmatum cst in mortuis per mortem tes-
fide non prodest baptismus. A viro mundo hoc fie- tatoris, sic et Novum Testamentum, id est promis-
bat, quia vere mundi debent esse ministri Ecclesis, sio sternae vits et doctrina evangelica. Utrumquc
qui personam Domini portant. enim Novum Testamentum dicitur; Christi morte
confirmatum est. Sicut ergo testamentum morte
VERS.15-22. — Etideo NoviTestamentimcdia- testatoris confirmatur, sic et lempus in assertione
tor est, ut morte intercedente in redemptionem ea- eorum quae testabatur se daturum voluit mori, ne
rum prxvaricationum qux erant sub priori testa- quis de eis dubitaret, nec aliter poterat nobis esse
tnento repromissionem accipiant qui vocati sunt vita, morte etiam JSvangelium in nobis confirma-
xternx hxreditatis. Ubi cnim lestamcntum, mors vit, ut quia pro nobis mortuus est, prscepta
necesseest intercedat lestatoris. Testamentum enim ejus diligamus et in auctoritate habeamus, et per
in mortuis confirmatum. Alioquin nondum valet, mortem gratiam nobis impetravit qua complere
(39) Aug., in lib. De sacrificio vespertino.
jossimus. Alioquin. Quasi dicat: Morte confirma- A pulmonis humilitatem Christi significat, qui per
tur tesiamentum; dum, id est quandiu, vivit ille qui fervorem dilectionis et humiUtatem pro nostra re-
testatus est; potest enim mutare si vult. Unde, sci- demptiorie sanguinem suum fudit, eo sanguine li-
licet quia testamentum morte firmtttur, nec primumi brum, id est Evangelium sanctificavit, id est confir-
quidem, testamentum dedicatum est, id est firmatum, mavit, et populum fidelium abluit dicens : Hic est
roboratum, jine sanguine. Et hoc in figura futuri, sanguis Novi Testamenii confirmator, quod manda-
quod sanguine Christi confirmatum est, et vere non vit ad vos Deus. Aspersit tabernaculum, id est Ec-
sine sanguine Vetus Testamentum confirmatum i clesiam de qua dicit Apostolus : Templum Dei san-
est. Lccfo enim prius a Moyse universo populo omni ctum est quod estis vos (I Cor. m). Et aspersit omnia
mandato legis ut totum confirmaret. Lecto, inquam, vasa ministerii, id est habentes officia in Ecclesia,
accipiens ipse Moyses sanguinem hircorum et vitulo- quia omnes doctiores Ecclesis in quibus conlinen-
rum mistum, cum aqua, qus significat mundatio- tur mysteria sua et sanguine redemit, et redemptis
nem futurorum per aquam baptismi. [Chrysost.]| sapientis, et scientis spiritum tribuit, et omnia
Simul enim aquam et sanguinem accepit, quiaL mundantur per sanguinem Christi, et sine eo nullius
nostrum baptisma ibi figuratum est, et passioi fit peccati remissio. Potest etiam per prsdicta po-
Christi qus simul sunt; alterum enim sine alteroi „ pulus Dei significari. Ipae est enim liber et taber- -
non valet. Accipiens, inquam, cum aqua, et cumi naculum et vasa pro quo effusus est sanguis pre-
lana coccinea, el cum hyssopo, de quibus asperso- tiosus. Inquit enim: Quopro multis effundetur (Matth.
rium fecit, ipsum quoque legis [librum] et omnem', xxvi). Hi sunt populus Oei, id est electi qui spiri-
populum aspersit, dicens : Hic est sanguis confir- tualiter mundantur fuso sanguine in remissionem
mator testamenti, id est fusus ad confirmandum i peccatorum, alia non mutantur.
testamentum, quod mandavit ad vos Deus. Ecce quami VERS.23-28. — Necesse est ergo exemplaria qui-
proprie prsdixit Moyses verba quibus postea Chri- dem ccelestium his mundari; ipsa autem ccelestia
stus usus est in ccena, quando corpus et sangui- melioribushostiis quamistis. Noneniminmanufacta
nem suum discipulis suis tradidit. Et etiam taber- sancta Jesus introivit, exemplaria verorum, sed in
naculum, sicut librum, et omnia vasa ministerii, idl tpsum ccelum, ut appareat nune vultui Deipro no-
est qus pcrtinebant ad ministerium iabernaculi, , bis. Neque ut sxpe offerat semetipsum, qttemadmo-
sanguine similUer aspersit. Ideo sanguine, et id est dum pontifex intrat in sancta per sinqulos annos
quia, secundum legem omnia pene mundantur in san- in sanguine alieno. Alioquin oportebat eum fre-
guine. Pene dicit, quia quaedam vasa sola aquaL. quenter pati ab origine mundi. Nunc autem semel
baptizabantur, sed in nobis sine sanguine Christii tn consummatione sxculorttm, ad destitutionem pec-
nihU mundatur interius. Et quidquid de aliis sit,, C cati per hostiam suam apparuit. Et quemadmodum
rcmissio peccali non fil in veteri lege jine effusione' statutum est hominibus semel mori, post hoc autem
sanguinis, facta in sacrificio aliquo. Haec determi- judicium, sic et Christus semel oblatus est, ad mul-
natio ideo apponitur, quia per aquam aspersionis i torum exhaurienda peccata ; secundo sine peccato
qus fiebat de cinere vituls rufs fiebat remissioi apparebit omnibus exspectanlibus se, in salutem.
peccatorum aliquando, quando non effundebatur 954 Necesse est. Quasi dicat: Quandoquidem
sanguis, sed tamen effusus erat in immolatione vi- Moyaes ita fecit, et lex ita prscipit, ergo necesseest
tuls. (40) In illis autcm sacrificiis quamvis magisi exemplaria quidem, id est figuras cceleslium, id est
ea perverso populo fuerint congruenter imposita L Ecclesis qus ad ccelum ducitur, id est sanctorum
quam Deo desideranti oblata, figurs tamen veritatis de quibus dicitur : Vestra conversatio in caslis est
fuerunt qu» Christus est, cujus sanguine redempti. (Philipp. XIII).Mundari, corporaliter AtJ prsdictis.
et mundati sumus, quia nostra emundaiio et Dei Ipsa autem cxlestia, id est significata per illa, scili-
propitiatio nobis sine sanguine nulla est. Sicut cet Ecclesiam qus, licet sit in terra tamen ccelestis
ergo Moyses sanguinem prsdictorum animalium esi. Necesse est mundari melioribus hostiis quam
accepit, ut eo aspergeret et mundaret prsdicta, sic istis, id est hostia Ghristi. Pluraliter tamen dicit,
videtur Moyses, scilicet Ghristus data nova lege n hostiis, quia Christus est omnes illa hostiae, quia
suum sanguinem, qui vitulus dictus est propter in omnibus significatus est. [Hieron.] Christus ergo
virtutem crucis, cujus cornibus impios ventilavit, qui in illis significatus est, non indiguit mundari,
et hircus pro similitudine carnis peccati, et quia sed omnes sui, sed tamen signa ejus, quia in taber-
hostia pro peccato est, congressum cum aqua de naculo usum ministrationis prsstabant, sanguine
suo latere, ad hoc opus accepit per aquam, scilicet mundata sunt. Non enitn. [Remigius] Probat quod
baptismum significans pretio sanguinis nos redi- Christus mundavit ccelestia, id est homines suo san-
mens. Lana coccinea qus ignei coloris est, signifi- guine mundatos fecit coelestes, id est ccelestinm
cat ignem dilectionis Christi. Charitas enim Christi participes. Nam ipse per hostiam suam, introivitin
nobis est lana de qua vestem faciamus, id est qua ccelum. Non enim introivit Jesus in manufactis san-
induamus. Hyssopus qui valet oontra tumorem ctis, vel sanctorum. Gur non ? quia illa non sunt
(40) Aug., contra F

vera sancta, sed tantum, sunt exemplaria, id est fi- A ^ mori, posl Itoc autem, id est post semel mori restat
gurs verorum sanctorum; et verus sacerdos non judiclum, in quo accipient secundum quod merue-
in umbratilia, sed iu vera intrare debuit. Unde ad- runt, id est ut judicentur secundum merita, non
dit; Sed, introivit in ipsum coclum, per illa signifi- restat ut iterum surgant, et iterum moriantur, jic
catum : ad quid ? ut nunc, scilicet post consumma- ef Christus eadem necessitate ct jure naturs, obla-
tionem, appareat vultui, id est prssentis Dei pro tus est, non jemei, sed sspe, aliter esset miserabi-
nobis , id est ut pro nobis interpellat, ibi, ut prs- lior omnibus hominibus. Non est intclligendum,
sentia Dei videatur sicut est, et post se trabat nos quod aliquapeccati sui neecssitate oblatus sit,etiam
ad eamdem videndam. Ecce aperte in bis verbisex- semel imo sola voluntate.Verum uthomo somel mo-
ponit Apostolus meliores hostias, qus est una, id ritur necessitate et juro naturs amplius non mori-
est Christus, et nota quia usus loquendi sic vellct tur, sic et Christus eodem jure semel oblatus non
et approbaret scriptum esse hic, scilicet in manu- potest amplius mori, scd nec indigemus quia illa
factis sanctis exemplaribus verorum, vel in manu- una oblatio sufficit, ari exhaurienda peccata. Non
facta sancta exemplana verorum, qualiter et in co- dico omnium, jerf multorum, quia non omnes cre-
dicibus Grscis reperitur. Neque ut sxpe probavit, dunt. Secundo, autem adventu, veniens ad judi-
quia Cbristus perhostiam suam ccelestiamundavit, ,n cium apparebtt expectantibus se in salutem eorum,
modo probat quod melioribus hostiis, id est quod quia non necessitate, sed voluntate pro peccatis
sua bostia fuerit dignior et efficacioromnibusaliis, mortuus est. Apparebit dico, sine peccato, scilicet
quia ills hostis sspe iterats sunt,sine consumma- sine similitudine carnis peccati,sed potius in carnc
tione. Hsc semel oblata ad patriam reducit, quasi gloriosa. Vel apparebit sine poccato id est ita quod
nunc apparet vultui Dei. Neque vero ita ut sxpe of- tuno non erithostia pro peccato, sed justitia in re-
ferat semetipsum,id estsspe patiatur in cruce, quia /. unerando vel damnando, et si nec in die irsho-
sufficit omnibus semel oblatus.et non est opus per sl.s. erit multo minus in aliis temporibus.
singulas generationes iterari. Quod si his non suf- CAPUT X.
ficeret,neque antiquis quisimiliter erantredimendi i VERS.1-6. — Umbram enim habens lex futuro-
quod subsequenter ostendit: rum bonorum,non ipsam imaginem rerum,persin-
Quemadmodum. Quasi dicat: Non apparet ut; gulos annos eisdem ipsis hostiis quas offerunt indesi-
sspe se offerat, quemadmodum pontifex legis intra\ nenter,nunquam potest accedentes perfectos facere,
Sancta sanctorum per singulos annos in sanguine', Alioquincessassentofferri; ideo qvodnullam kabe-
alieno: Christus autem semel in ccelo, in sanguine i rent ultra conscientiampeccati,cultores semelmun-
suo. Intuere quants differentis suntinter Vetus et; dati;Sed in ipsis commemoratiopeccatorum per sin-
Novum Te8tamentum :pro exemplari, id est temploi C 1 guhs annos fit.Impossibileenim est sanguine tauro-
quod ibi erat, est hic coelum.Differt etiam magnus i rum et hircorum auferri peccala. Ideo ingrediens
sacerdos qnia consistit vultui Dei sempcr vivus adi mundum dicit:Hostiam et oblationem noluisti;cor-
interpeUandum pro nobis. Ibi saepe offerebai, hici pus autem aptasti mihi; holocautotnata et pro pec-
semel, ibi in sanguine alieno, hic in proprio. ldemL catonontibiplacuerunt.
ergo esi sacerdos et hostia. Alioquin. Quasi dicat: : Umbram enim. Probavit quod semel mortuus est
Non sspe offert dico, alioquin, id est si oporteret t Christus, sed quare vel semel, quia lex non poterat
eum sspe se offerre, oporlebat eum frequenter patii perfectos facere: ideo Agnus sine macula eratoffe-
incipiendo, ab origine mundi, quod utique non fuitt rendus. [Chrysost.] Quasi dicat: Oblatus est Chri-
opus, quia sufficit una ejus oblatio. [Ambrosius]| stus ad exhaurienda peccata, et ita opus erat, quia
Si enim semel oblatus, non sufficeret omnium cre- lex habens umbram futurorum bonorum, id est ex-
dentium in se peccata exbaurire, oportuisset eumi traneam similitudinem eorum bonorumqus futura
pati sspius ab origine mundi; quod ne fieret,semel 1 erant, non ipsam imaginem rerum, qus melius ex-
passus esi in consummaiionem ssculorum. Unde( primit rem quam umbra, id est non ipsam verita-
subdit; Nune autem, per inconveniens prsdictum i tem, ut in pictura usquequo ponai quis colores,
constat quod apparuit Patri per hostiam suam, noni ]n umbraqusdam est.subtractio enim umbra qusdam
sspe, sed jemei oblatam ad destltutionem peccati, non imago, cum vero flores ipsos colorum quis im-
scilicet ut reatus dimittatur.ut vitium jam non do- posuerit, iunc imago efficitur. Lex ergo umbram
minetur in nobis :quod nulla alia hostia facere po- habens, non imaginem, nunquam potest facereperfe-
tuit. In consummationem sxculorum, in ultima i cfoj virtutibus, et beatos pontifices aocedefftes, per
aetate ssculi,in quasuni omnia adimpletaqusanto i singulos annos, in Sancta sanotorum, cum iisdem
erant imperfecia, et ideo non opus fuit ut incipe- hostiis, quas lex prscipit, quas offerunt indeficien-
ret pati ab origine mundi. Et quemadmodum. Itemi fer id est licet indesinenter offierrent efc semper fa-
per hoc probatur quod nisi semel pati debuit, quiaL cerent. Alioquln id est si perfecti fierent, cessassent
lex naturs hoc omnibus hominibus statuit. Quasii illae hostis offerri, Ideo utique quod cultores semel,
dicat: Lex etiam naturalis ostendit quod per incon- id est perfecte una hostia. mundati nullam con-
veniens probatum est. £ft'am, id est quia quemad- scientiam peccati, sed illis semper ohlatis semper
modum statutum est hominibus legc naturs, semel! habent. Una autem hastia Christi perfectoa facit,
etiam si millies peccant,nonindigentalia,quiaeut- . auferrentur, ct veritas veniret.Nec unquam in odo-
A
ficit ad omnia et omnem conscientiam a peccato la- ribus illisdelectatusestfcSS Dominus,nisiinfideet
vat: quod non vetus Si enim hoc faceret vetus non desiderio offerentis. Prscepit tamenhsc sibiofferri
esset opus iterari. Sicut medicamentum oum fucrit potius quam offerentur idolis, imposuitque in ser-
forte, et salutis efficax.et valens cunctam valctudi- vitutem nec in justificationem, et ut figura essent
nem replero semel impositum totum operatur; si futuri,de quorum reprobationeadhucaddit, dicens:
verosemper apponiturmanifestum judicium estnon Holocautomata, quae aliis sacrificiis digniora vi-
contulisse: sic, quia illis sacrificiis nemo cura- dehantur qus tota comburebantur, ef pro peccato,
batur frequenter offerebantur, quia enim prima fiebant. Qusdam enim non pro peccato fiebant.IUa,
hostia nil valebat, ideo etiam secundo offereha- )nquam,qufficaeteriserantdigniora, non tibi pUtcue-
tur quae quia nil proficiebat offerebatur ot alia. runt, ex quo veritas venit. [Hieron.] A tempore
Erat enim hostiarum frequenlatio non culparum enim possionis, in qua consummatio omnium ho-
consumptio. Ser/potius in ipsis hostiis per singulos stiarum, coeperunt illa displicerc. (41) Ante nun-
annos oblatis,/?f commemoratio peccatorum, quia pro quam ea destruxit, sed illis subditus fuit, dum in
eis offeruntur, Et ita constat habere peccatum offc- templo cum hostiis fuit prssentatus. In figuris illis
rentes illas hostias in quibus est commemoratio T% i veritas prsnuntiabatur. Celcbrabaut figuras futurs
p.eccatrirum, non absolutio infirmitatis ; accusatio rei, multi scientes, sed plures ignorantes,qus ces-
non virtutis ostensio. Propter infirmitatem ergo sare debebant re exhibita. Unde subdit:
-ostendendam,et ut memoria peccatorum fieret, im- VERS.7-17.— Tuncdixi: Eccevenio. Incapite
peravit Deus iUa semper offerri. Quid ergo nos ? libriscriptumestdeme: Ut faciam, Deus, volunta-
Nonne per singulos dies offierimus ? offerimus qui- tem tuam. Superiusdicem:Quiahosliasetoblatio-
dem. [Chrysost.] Csterum.et sinos quotidie offera- nes et holocautomata et pro peccato noluisti, nec
musadrecordationemmortisejus faciamus ; et una placita sunt tibi qvx secundum legem offeruntttr,
hsc hostia est,nonmults,quiasemeltantumoblata tuncdixi:Ecce venio, utfaciam, Deus, voluntatem
est [Ambrosius] Hoc autem sacrificium excmplum tuam ;aufertprimttm, utscquensstatuat.Inquavo-
est illius.in idipsum semper offerimus,nocamultis luntate sanctificatisumus, per oblationem corporis
hominibus multi Cbristi offeruntur, sed unus ubi- Jesu Christisemel. Etomnisquidem sacerdosprxsto
que est Ghristus. Et hic plenus existens, ot illic estquotidieministrans, eleasdem sxpeofferens hos-
plenus.Ubique unum est corpus qupd offertur, ita tias, qux non possunt auferre peccata. Hic autem
et unum sacrificium non multa.pontifcx nosterho- tmampropeccatisofferens hostiamin sempiternum
stiam mundantem, nos pbtulit; ipsam nos offeri- sedet in dextera Dei,decxtcro exspectans,donec po-
mus, et nuno et tunc oblata nunquam consumi po- C ^ nanturinimiciejusscabellumpedumejus.Unaenim
teBt.Quodnos agimus, recordatio sacrificii est.Neo oblatione, consummavit in sempilemum sanetifica-
causa siis infirmitatis repetitur, quia perficit ho- tos.Contestaturautemnoset Spiritussanctiis. Post-
minem, sed nostrs, quia quotidie peccamus. In le- guamenimdixit;kocautem testamentumquodtesta-
galibus ergo hostiiserat commemoratio non aboli- bor ad illos,post dies iUos,dkitDominus: dando le-
tio. Hic autem peccatorum deletio et virtutis con- gesmeas incordibns eoritm, el tn mentibus eorum
summatio, et infirmitatis nostras ostensio. Et cele- superscribam eas; et peccatorum et iniquitatum
braiur duabus de causis, scilicet et pro nostra in- eontm jam non rccordabor amplius.
firmitate, ut dictum est,et ut major Ghristi dilectio Tunc, scilicet quando vidi omniaiUa tibi displi-
nostris infigatur mentibus, cum recolimua quanta cere, et corpus idoneum ad hoo mihi datum,
pro nobis gessit. dixi: Ecce, sine aliqua retardatione venio ad me
Impossibile est. Quasi dicat: In ipsis commemo- offerendum, ipse offerens; ipse oblatio est. Cujus
ramus nos esse in peccato ;nam impossibilesanguine rei sacramentum quotidianum voluit esae Ecclesis
taurorum et hircorum auferri peccata. Ideo, etc. sacrificium; hujus veri sacrificii multiplicia varia-
Quasi dicat: Quia Ghristi hostia sufficit, et Vetus que signa erant sacrifioia prisca. Per illamultasa-
Testamentum perfectum non facit, tieo, ad coufir- J) j crificia hoc unum significabatur, quasi multis ver-
mandum nos Deus ingrediens mundum, id est homo bis una res diceretur,ut sine fastidio multum com-
factus per quod visibilis in mundo adparuit, tftctf, mendaretur.Huic summo veroque sacrificio cuncta
verbis vel rebus loquens Patri sic: 0 Pater, ho- sacrificia cesserunt, ut in ipso sacerdote ac sacrifi-
stiam deânimalibus, et oblationem de aliis nolui- cio fieret peccatorum remissio, id est perhominem
sti, a tempore passionis, corpus autem, quod prs Christum. Unde ait: Venio ad me offerendum, ut
omnibus sacrificiis est, aj»fajft mihi, id est aptum faciam, et compleam, voluntatem tuam, scilicet ut
et idoneum corpus mihi dedisti, quia sine peccato; quod lex non potuit per me compleatur, quia tu es
et passibile ei mortale, quod valeat offerri in re- Deus meus, in quantum homo sum. Ideo venio ad
demptionem omnium. Ablata ergo sunt signa quia implendam voluntatem tuam. Quia ita scriptum est,
exhibita est veritas tunc cum [tempus fuit, ut illa id est prsfinitum, de me tn coîfe libri, id est con-
(41) August.,in psal. xxx.

silio deitatis ^juae est meum caput, qui sum liber A quia una oblatio est.et a peocato sanctificavit elo-
humani gencris, in quo legant omnia sibi necessa- ctos. Et sanctificatos in omnibus virtutibus con-
ria : et ideo non est opus lege. Vel scriptum est in summavit. Et hoc in sempilernnm, scilicet quandiu
capite libri,id est in primo psalmo, Deatus vir : Qui durabit hoc ssculum. Contestatur autem. Quasi di-
caput Psalterii dicitur. Superius dicens. Qui sentiat cat: Non solum ego hoc affirmo, sed etiam sanclus
de illa Scriptura, Apostolus aperit hic. Quasi di- Spiritus contestatur nobis, id est verba nostra con-
cat: Non solum notat veteres hostias hsc auctoritas firmat de sanctificatione. Postquam enim. Quasi
non fecisse perfectos, sed solam hostiam Christi dicat: Vere testatur; vera enim qus promittit, et
etiam abolitionem Veteris Testamenti et constitu- non nisi justa prscipit, id est Novum Testamentum
tionem Novi.si diligenter notantur verba.quia supe- poslquam dixit Spiritus sanctus in Jeremia : Hoc
rius Propheta, diccns : Oblationes et holocausla et autem est Testamentum Novum, scilicet quod testa-
pro peccatojam noluisti, et si prius, nec plucita sunt bor ad illos : Post dies illos, mihi prsnuntiatos,
libi qux tamen offerenlur secundum legem. Hoc didicit Dominus, addidit : Dando. Quasi dicat : Post-
cit, ne viderentur ideo displicere, quia non secun- quam illud dixit, scilicet quod non valet ad praba-
dum legem offerentur. Hsc, inquam.dicens addit : tionem nostram,adjecit hsc alias qus corroborant
Tunc dixi : Ecce venio ut faciam, Deus, voluntatem _ utrumque quod diximus.scilicet : Dando leges meas
luam. Et hsc dicens, auferl primum sacrificium et; quod pertinet ad consummationem. Et iterum :
cum eoVetus Testamentum quod per Moysen datum L Peccatorutn eorum jam non recordabor amplius; quod
est, ut statuat, quasi stabile, sequens, id est novumL pertinet ad sanctificationem. Et ita per auclorita-
sacrificium, et cum eo Novum Testamentum,id estt temJeremis, confirmat utrumque quod dixerat.
Evangelium./n qua voluntate, id est in sui oblatione! Litteram sic prosequere:Testabor,dico,dando leges
secundum voluntatem Dei facta, sanctificati sumus,, mcas, non sicut patribus dedi in tabulis lapidsis,
id est peccatorum purgatione facta reconciliatii sed in cordibus, id est intellectibus illorum, ef in
Deo, scilicet per oblationem corporis Jcsu Christii mentibus,id est in voluntatibus eorum superscribam
semel factam. Et ideo hoc staluto primum cadit,f caj, scilicet prscepta mea, non dicit scribam, sed
quia hoc non potuit praestare. Et omnis. Amplius3 superscribam, quia legcs ills super vires hominis
exponit virtutem hujus hostis. Et ne videretur san- sunt.in quarum scilicet complclionenullus suffice-
guis per pontifices semel in anno oblatus minus3 ret, nisi ope gratiae. Ecce in his dicitur quod con-
profuisse, ef sacrificia quotidie facta per sacerdotes3 summat virtutibus,deinde subdit do sanctificatione
perfectos facere, hoc addit. Quasi dicat : Pontifexi dicens et peccatorum qus in se, iniquitatum eo-
pcr singulos annos offerens non pervenit ad con- ' rum, qus contra proximum fiunt, jam, id est post
summationem ,sicut etiam omnis quidem sacerdos s C tempus gratis.non recurdabor ad sternam pccnara,
\cgis,prxsto est, ut spontaneus, quotidie ministranss amplius, scilicet nec in futuro. Ecce hic dicitur
orationes et munera multa, et easdem hostias deB quod sanctificat.Vel ita distingue littcram, eadem
animalibus sxpe offerens, quia non integro mun- manente sententia. Postquam dixit hoc est testa-
dent.Unde subdit: Qux nunquam, id estnullotem- mentum qnod testabor ad illos. Post dies illos, di-
pore quantumcunque fiant,pojJunf auferrepeccata, ai cit Dominus : Testabor, dico, dabo leges meas ih
conscientia. Nota quod ministrare est famulorum, , cordibus eorum, et in mentibus eorum superscri-
sedere est dominorum. Ideo illos famulos ostenditt bam eas, subintulit, et pcccatorum ot iniquitatum
Apostolus, Christum vero Dominum, quem subse-i- eorum jam non recordabor amplius. Et ideo jara
quenter dicit sedere, subdens : non est necessaria hostia. Quod aperit subdens :
Hic autem, scilicet Christus, cujus hostia suffi- VERS.48-33.—Ubi autem korum rcmissio, jam
ciens est.jtro peccatis omnium offerensunam hosliam n non estoblatio propeccato.Habenles itaque.fralres,
quae salvare potest peracta obedientia, jcdet, id est-,t fiduciatn in introitusanctorwn in sanguine Christi,
quiescit et regnat,tn sempiternum in dextera Dei, idd quam initiavitnobis viam novam,etvivcntemperve-
est in potioribus bonis, non enim iterum laborare,i, tamvn, id est camem suam, et sacerdotem magmtm
et iterum offerre eget.Bene ergo potest consummare•e n superdomum Dei;accedamuscumvero corde inple-
qui sic meruit exaltari. Sedet, dico, de cxtero, idd nitudine fldei, aspersi corda a conscicntia mala, et
est de eo quod restat.scilicet de gloria bonorum et et abluticorpusaquamunda,teneamusspeinostrxcon-
poenamalorum, exspectans, non ita ut aliquid pro •o fessionem indeclinabilem,fideUs enim est qui repro-
sua vel suorum imperfectione patiatur,sed sine sui ji tnisit. Et consideremus invicem in provocationem
passione differt et tolerat, donec ponantur inimici ci charilatis et bonorum operum, non deserentes colle-
ejus scabellum pedum ejns, id est plene subjicianturir ctionem nostram,sicut consueludinis est quibusdam,
et appareant, subjecti ei. Hoc et modo potcst fa- i- jeri consolantes,et tanto magts,quanto videritis ap-
cere; sed patitur usque ad commune judicium,nisisi propinquantem diem. Voluntarie enim peccantibus
inimici vere scabellum ejus erunt, quia et si modo lo nobis,post acceptam notitiam veritatis.jam non re-
repugnant ei, et non videantur subjici tuuc omni- \- linquitur pro peccatts kostia ;terribilis autem qux-
bus apparcbunt ei subjecti cujus imperio suberuntnt dam exspectatio judicii,et ignis xmulatio,qux con-
pcenis.LTnaenim.Ideounamtantuin obtulit hostiam,a, sumpturaestadversarios.Irritamquisfaciens legem
Moysi,sineullamiserationeduobusveltribustestibui A tudine fidei, id est in plena fide. Quia nihil horum
moritur:quanto magis putatis deteriora mereri sup jam est visibile, nec sacerdos, ncc hostia, quod et
debemus et possumus, quia sumus aspersi corda,id
plicia, qui FiliumDei conculcaverit, et sanguinen,
l'estamentipollutumduxerit,inquosanctificatusest est spirituali aspersione habemus corda mundata
et spirilui gratix contumeliam feceritt Scimus enim a conscientia mala, id est a conscientia pravitatis.
qui dixit: Mihi vindiclam.et ego retribuam. Et ite- Uli vero corpora tantum habent abluta, et abluti
rum: Quiajudicabit Dominuspopulum suum. Hor- sumus corpus aqua munda, id est peccatum corpo-
rendum est ineidere inmanus Dei viventis.Itememo rale scilicet originale quod per carnis concupiscen-
raminiautetn pristinos dies, inquibus illuminati. tiam trahitur, ablutum est aqua baptismi. Per hoc
magnumcertamensustinuistispassionum:etinaltero ostenditur quod non fides sola, £ed bona vita cum
quidemopprobriisettribulalionibusspectaculumfa- virtutibus qusritur.Inde hortatur ad ea qusconve-
cli, in altero autem socii tahter conversantium effecli. niunt fidei, subdens:
956 Ubi autem Hic ostendii quod non solum ex Teneamus. [AmbrosiusJ Quasi dicat : Et quidquid
hac autoritate videre potest,quod Jesus sanctificat occurrerit, teneamus indeclinabiUm, ut non ad ter-
et consummat,sed etiam quod oblatio jam post tem- rena declinemus, confessionem spei nostrx, qus est
pus gratis non.est facienda pro peocato.quia facta n de aeternis, id est teneamus confessionem et spem
est reiriissio. Quasi dicat: Ecce hic dicitur remis- quae est causa ejus, qus spes non est vacua, non
sio peccatorum facta,uot aulem horum jam remissio, confundit. Fidclis enim est, id est verax in promis-
non esl facienda oblalio pro peccato, id cst cessat sis Deus <7uirepromisit ea qus speramus : et sicut
oblatio legalis.jffaoenfej itaque. Finito grandi ser- Deus fidelis est in promissis, ita nos vult fide-
mone de pontifice magno, ejusque nova legeet sales esse in promissis nostris.Tenearcus dico,ef con-
crificio, quae veteribus prstulit, subditur moralis sideremus invicem, alier, scilicct alterum, non ut
instructio, in qua eos hortatur ad multa, sod ma- invideat et insidietur, sed in provocatione charitatis
xime ad fidem, patientiam, pacem, munditiam, et quae in animo est, ef bonorum operum, scilicet ut
fraternitatis charitatem et infert ex omnibus supe- alter alterius exeriiplo,provocetur ad dilectionem, et
rioribus.Quasi dicat: Quia una hostia consummat, bene operandum.Et est sensus : Fidem et confessio-
et quia nobis est.scilicet or. m. (jic)et quia ostensa nem habeamus quantum ad nos, et consideremus
est tanta distantia, quod illa minora bsc majora invicem, scilicet perfecti minores eos hortando et
snnt.[Chrysost.]Itaque, o fratres, habemus fiduciam minores perfcctos iinitando eos. Consideremus nos
in introilu sanctorum in sanguine Christi, id est invicem dico, non deserentes tempore persecutionis,
certi sumus quod intrabimus in Sancta sanctorum colleclionem nostram, id est collectos in fide nobis-
ccelestia per sanguinem Christi, quam, viam id est C cum, Jtcuf ejf consueludinis'quibutdam vestrum, qui
quem introitum,initiavit nootj Christus,qui primus vel timore persecutionis cedunt, vel propria prs-
ascendil,et per boc certi sumus de nobis,t;iam dico sumptione a peccatoribus vel impcrfectis, ut justi
novam, quia nullus ante illum intravit, ef viventem, videantur recedunt.Culpat ergo scindentes unita-
id est permanentem.perviam, quia postea nulli fide- tem charitatis, quasi inter alios non possent habi-
Hum clausa fuit, et illain viam aperuit, et per viam tare causa sanctitatis sus, qui potius suo exemplo
conservavit. Per velamen, id est per camem sudm. debuerunt consolari alios. Unde subdit: Sed potius
Qus diciturvelamen, quiaipsacarovelabatetce- consolantes eos. Consolatur laborantem qui pariter
labat deitatem. Vel ideo dicitur velamen, quia sub in labore consistit.quia sublevatio laboris est visio
velamine fidei sumitur a fidelibus. Quasi dicat: Per collabprantis, ut in itinere fit. Et tanlo tnagis con-
hoc permanet via illa pervia, quia sumunt fideles, solemur, quanlo magis viderilis diem retributionis
ut viaticum carnem Cbristi velatam omni sensui. per passionem appropinquantem. Quasi dicat : Quo
Videtur enim panis,et tamen vere est caro Christi: propiores estis fini et prsmio retributionis, aut
Quod fit ut augeatur fidei meritum,quia non habei tanto magis instate, ne quis culpa vestra desit.
fidcs meritum, cui humana ratio, id esi humanus Voluntarie enim. Quasi dicat : Gharitas utique te-
sensus prsbet experimentum. Per velamen ergo, Q nenda est, et a malis cessandum. Voluntarie enim
id est carnem qus velata sumitur,permanet via per- peccantibus nobis,id esi nobis in voluntaie peccandi
via, et per hoc quod ille sacerdos semper interpel- manentibus,«on relinquilur hoslia pro pecealis, id
lat pro nobis.Unde subdit : Et per sacerdotem, sci- est non prodest Christus,qui esi hostia, pro pecca-
licet Christum prs omnibus,mac/num super domum, tis. Non relinquitur, dico, jam, scilicet in hoc prs-
id est populum Dei, et hanc habentes fiduciam,ac- senli; per quod constat quod nec in futuro. Non
cedamus. Vel ita : et sacerdotem magnum. Quasi relinquitur jam dico, post aceeptam notitiam veri-
dicat: Habemus hanc fiduciam, et hanc habentes, tatis,id est postquam venissemus ad fidem per quam
et habentes sacerdotem inagnum super donum Dei, quidam securi sunt, quasi nunquam perituri sint.
scilicet qui semper vivit ad interpellandum pro no- Et attende quod nonait volentibus peccare.sed vo-
bis, accedamus ad introitum sanctorum, cum vero luntarie peccanttbus, quia voluntarius est qui in aU-
orde,id esi cum vero intellectu et non simulato.E 1 quo assiduus est, volens qui ad tempus; per hoc
si hoc non potest esse, saliem accedamus in pleni- ergo signifioat perseverantes usque in finem [Chry.
sost.] Vel ita, jam non relinquitur hostia pro pec- A niet inimicos. Ilorrendum. QuaBt dicat: Dominus
catis, id est non iterum immolabitur Ghristus, qrii puniet inimicos, et non leniter. Et ideo horrendum
est hostia pro peccatis, id est non relinquitur locus est incidere in manus Dei, id est, incidit illi qui non
8ecunds hosiis, sicui in veteri lege datum estsspius providet, sed subito deprehenditur. Dei dico viven-
offerri hostias pro peccato. Non enim Christus ite- tis, scilicet qui semper est efficax et peteris facere
rum immolandus est pro peccato: quod semel fa- quod vuli. Rememoramini, sicut optimi medicorum
ctum est, et secundo non est opus, sed magis opus cum alios secuerint, ei per iucisionem doloris aug-
est manere in fide ei veritate. Quod si non facis, mentum fecerint, solatium mitioribus medicamini-
judicium damnationis te exspectat,*nisi per pceni- bus afferunt et remedium ; illi.Ioco, ubi dolor inest,
tentiam renovaris. Et ideo subdit: et perturbatam refovent animam: sic Apostolus fa-
Terribilis autetn. Sed sciendum quod hic quidami cit, postquam concussit animas eorum et terruit,
exsurgunt, horum verborum occasione pceniten- refovet eos per laudem priorum, scilicet rememo-
tiam auferentes, quasi per pcenitentiam non valett rando priora eoruro bona, ut facilius excitet ad cs-
peccator post lapsum surgere secundo et tertio, ett tera. Quasi dicat: Ut autem non incidatis in manus
deinceps. Verum in hoc pccnitentiam non excludit,, Dei, rememoramini prislinos dies. Qnasi dicat: Diu
nec propitiationem quw fit per pcenitentiam. Nont -« est quod credidistis, ct ideo magis assueti estis, in
enim inimicus est ita salutis nostrs, sed secundumi quibus diebus vos iUuminati fide pro qua venit tribu-
excludit baptismum; non emin dicit: Non estultra i latio, sustinuistis tnagnum certamen pdssionum. Pas-
pcenitentia vel remissio, sed hostia, jd est crux sc- siones enim quasi contra eos certabant ut paticn-
cunda qus una suffecit, volens ne ultra hoc cxspe-. tiam et fidem extorquererit. Si autem rudes susti-
ctemus.sed pceniteamus. Terribilis autem. Quasi di- nuerunt, turpe cst, si modo dcficiunt. Passiones au-
cat: Non relinquitur hostia pro peccatis, sed relin-- tem erant eis, tum ex propriis dbloribus, tum ox
quitur qusdam terribilis exspectatio judicii; hscc doloribus aliorum quibus compatiebantur. Unde
poena interim est, ef ignis xmulatio, id est infesta- subdit: Et in altero. Quasi dicat: Snstinuistis ma-
tio, id estignis infestans qux consumptura est advef- gnum certamen, et ita magnum certamen, ei, id
sarios Christi. Quod probat per minus. Na-n quiss est quia., in alteto quidem, id est in altera parte cer-
faciens irritam, id est prsvaricans legem Moysi, \t taminis, scilicet in opprobriis et iribulationibus
duobusvel Iribus testibus convictus, sine ulla misera-:- propriis, Vo8ipsi patientes facti estis spectaeulum
tionCmoritur, morte quam lex prscipit. [Hieron.],] omnibus, quod gravissimum cst. Grave enim est
Quid ergo iUi facient contra quos perbibebunt an- opprtJbrium, sed gravius est cum spiictaculum om-
geli tesiimonium et sancti et propria conscientia: : nibus fit,et non secreto exprobratur. In dltero autem,
Quasi dioat:Multograviuspunientur?Undesubdit. ( id est in altera parte certaminis, scilicct iri dolore
t. C
Quanto ergo magis illum putatis deteriora mereri ii quem babetis pro aliis, estis effecti socii tatiier con-
supplicia qui Filium Dei conculcaverit, id est vilipen-\. versantium, id est assidue patientium, quo exemplo
derit, si non sufficere credat ad salutern, sed ani- i- pati debetis, id est assidue patientium, quo exemplo
malia, ef sanguinem ChrisU confirmatorem Novi Te- >. pati debetis, id est compassi estis apbstolis et aliis
stamenti, pollutum duxerit,id est peccatum purgarei-e hujusmodi. Et estsori8us: Certamon passioriis su-
non valentem. In quo tamen sanctiflcatus esl, id est st sustinetis, et in propriis passionibus, et in compas-
remissionem accepit, et ita confra eum graviterar sionibus!8S7 aliorum.Ethssuntduspartescertan-
peccat. PoUutum enim sanguinem Christi ducit.quiai tium contra vos passionum, et veresocii facti estis.
per carnales observantias credit pcccata dimitti, a VBRS.34-39. — Nam et vinctis compassiestis, et
quibus retrabit nos sanguis Christi: ita pollutus1S rapinambonorumvestrorumcumgaudiosuscepistis,
est, et nos polluit, si ab eo unde est remissio nos )a cognocentes vos habere meliorem etmanentem sub-
retrahit. Et spiritui gratix, id est Spiritui sancto to siantiam, Nolite itaque amittere confidenliam ve-;
graiis dato, vel qui dat gratiam, contumeliam facit. t. stram,qux magnam kabetremunerationem. Patien-
Spirituicontumeliam facit, qui remissionem qriam m tia enim vobisnecessariaest, ut voluntatem Deifa-
ipse Spiritus facit, ascribit carnalibus observantiis,3>nj cientes reportetispromissionem. Adhucenimmodi-
vel qui eum male vivendo a se abjicit.Vel conculcatit cum aliquantulum, qui venturus estveniet,et non
Ule Christum, qui libere peccat absque timore et et tardabit; Justus autem metis exfide vivit. Quodsi
pcenitentia; et qui eo indigne participat, sanguinemm subtraxerit se,non placebil animx mex. Nos autetn
poUutum ducit, si ab eo mundatus ad vomitum re- e. non sumus subtractionis filii in perditionem, sed
dit et poenitere negligit. Spiritui est injurius qui ui fidei in acquisilionem animx.
ejus beneficium grate non suscipit. Scimus enim. n. Nam et vinctis, qui rion poterant sibi necessaria
Quasi dicat: Vere talis punietur, scimus enim illum, n, qusrere, ccmpassi estis, subministrando necessaria
id est quam verus et potens estille, qui dixit: Mihi hi pro qua causa vestris vobis ablatis compassi estis.
servate vindictam injuriarum vestrarum, ef ego red- d- Et hoc est quod subdit: Et rapinam bononum ve-
dam. Si aUenas vindicat injurias et suas, iterum m strorum suscepistis. Quasi dicat: Donum Dei. Et
Scriptura dicit, quia Dominus judicabit purgando,o, hoc, cum gaudio, quia sperasiis meliora, scilicot
separando a malis populum suum; quanto magis pu- u- sterna. Unde subdit, vos dico, cognoscentes vos
nabere meliorem, et manenlem substantiam, id estt A dignitatem et usum ipsius fidci assignatione et plir
vitam sternam. Nolite. Quasi dicat: Quia sic passii rima exemplorum lucc osteridit, et est hic laus ct
estis et confisi de subslantia meliori et manente. commendatio fidei, cujus descriptioncm ponit: in
Nolite, dico, amittere per impatientiam confidentiam i qua tria notat, scilicct quid elficiat in nobis, ct
vestram, qttx non modo in futuro habebit, sed1 quod fundamentum est omnium bonorum, ot quod
etiam jam Iwbet, dum sperat, magnam remuncra- de non apparentibus est; de quain Epistola ad Ro-
cionemr Et ideo non est levis ejus amissio. Ad hoc5 manos plone dixcramus. Et idco hoc brcviter pcr-
autem ut non amitlatis, hoc unum vobis opus est,, stringamus. Quasi dicat: Justus ex fide vivit: cjf
scilicet patientia. Palientia enim nobis est neces- autem fldessubstantia rerum sperandarum, id est causa
saria. Hic ostendit quomodo jam non amittatur • qus res sperandas faciet quandoque subsistere in
confidentia.scilicet si palienlia habeatur. In palienliai nobis. Quod est diccre: Faciet nos consequi futura
enim, inquit, Dominus, possidebitis animas vestras. bona. Et proprie dicitur fides substantia, quia spe-
(Luc. xxi). Ideo ait patientia nobis necessaria est,, randis substat, et facit ca esse in credente in aUa
ideo ut pcr eam voluntatem Dei facientes, reportetisi vita. Et quia fundamentum est omnium bonorum
in futuro, qui hic seminatis promissionem, id est; quod nemo mutare potest sine quo non est bona
vitam promissam. n sdificatio. Vel, fides est substantia reruni speran-
Adhuc-enim. Quasi dicat: Tenenda est patientia, darum, id est speranda jam ctiam in bac vita facii
nam nec longa esi, tribulatio vero vehemens. Et hoc esse in corde credontis. [Chrysost]. Per eam enim
est quod ait, adhuc enim modicum, id est parvo1 futura bona quasi jam sunt in nobis,quia facit aub-
tempore, cf aliquantulum, id est non vchementer sistere in anima nostra ea qus non videniur de
patiendum est et mex, qui venturus quandoque ve- quibus proprie fides est. De visis euim non esi
niet retributor, et non tardabit, quia in martyrihus fidcs, ied agnitio. Hsc est laus fidei, si quod cre-
post mortem statim gloria datur in quibus nihil ditur non videlur. Nam ct Thomas cui dictum
purgandum est, per quod differantur a gloria. est: Quia vidisti, credidisti (Joan. xx): non hoc
Justus autem. Hic dicit quod per solam fidem, si pa- credidit quod vidit, sed aliud vidit et aliud crcdi-
tiendi necessitas non ingruat, salus datur, ad quod dit. Vidit enim hominem, credidit Deum. Cernebat
confirmandum inducit verba Dei loquentis per pro • quippe et tangebat carnem viventem quam viderat
phetam Habacuc. Quasi dicat: Non solum iUe qui morientcm, et credobat Deum ipsa carne latentem.
patitur sed etiam qui solam fidem habet si non Credebat ergo mente quod non videbat, per hoc
imminet passio salvabitur, quia ita dicii Dominus quod sensibus corporis apparebat.Si autem dicun-
per prophetam : Justus meus, id est apud me ali- tur credi qus videntur, sicut dicit unusquisque
quis, ex fide, per hoc vivit, id est vivet in futuro, C ( oculis suis credidisse, noii ipsa est quae in nobis
vita aeterna quam meretur fide. Ecce quantum valet saificatur fides, sed ex rebus qus videntur agitur
fides qus sola salvat; et quod ex fide vivat per in nobis, ut ea credantur qus non videntur. Et est
contraritim ostendit, quia si subtrahit se a fide non argumentum vel conviclio non apparentium, id
vivit. Unde subdit: Quodsi se subtraxeril. Vel ita: est prsmonstratio et certitudo et probatio rcrum
Justus autem. Quasi dicat: VenietDominus: et non qus non apparent; quia si quis de eis dubilat per
tardabit. Interim autem dicit Dominus: Justus fidem probantur, ut adhuc probalur futura resurre-
meus, scilicet qui per me est justus, non per car- ctio, quia ita crediderunt palriarcbs, aposloli, et
nales observantias. Vivitex fide, non per speciem. alii sancti. Probatio ergo rerum qus nondum sunt,
Et ideo huc ne qusrat coronam, sed fcrat laborem. fides est, quia si quis consideret Abrabam et alios
Quod si. Quasi dicat: Vere ex fide est vita, quia . quid merito fidei acceperunt, idem de se potest
acquisitio est anims, et vere. Quod, id est quia sii credere et sperare.
subtraxerit se aliquis, non placebit animx mex, idI VERS.2-4.—Inhacenimtestimoniumconsecuti
est voluntati Dei. A7OJ uutem. Quasi dicat: Ille quii junf senes. Fide intelligimus apiala csse sxcula
subtrahii se afide non vivet.Nosautom nonsumus filiii verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia fierent. Fide
subtractionis in perditionem, id est apostasis, per• j) piurimam hostiam Abelquam Cain obtulit Deo,per
quam perditur anima,quia nondum prorsus aposta- quam testimoniutn consecutus est esse justus, tesii-
taverant, sed fide geniti erant. Unde subdit: Sed monium perkibentemuneribus ejus Deo, etper illam
sumusfilii fidei, qus valet in acquisitionem: etideo defunctus adhuc loquitue.
nunc non debentse subtrahere a fide. Vel, non su- In iiac enim. Quasi dicat: Vere fides est causa
raus filii subtractionis, in perditionem, id est pa- rerum sperandarum, quia est causa justitis per
ganbrum infidelium qui perdendi sunt, sed fidei in quam sunt speranda : et hoc est qnod ait: In hac
acquisitionem animee.id est filii propbetarum flde- enim, id est propter hanc fidem, senes, id est anti-
lium, quorum fides est in acquisitione anims. qui patres sunt consecuti a Deo vel ab bominibus
CAPUT XI. testimonium justitis, quia propter fidera Deus te-
VKRS.1. — Est autem fides sperandarum sub- status est esse justos. Senes dicit, non quia senes
stantia rerum, argumentum non apparenlium. essent state, sed quia antecessores horum. Et sic
Est autem fides. Quia de fide cspit agere, ejus constat fidem non esse novam cum antiqui tenue-
489 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI.— IN EP. AD HEBR. 490
runt eam. Fufc intelligimus. Exemplis utitur ad A i erant. Quomodo ergo Deo nota crant quae non crant?
commendationem, et ad ostendendum quod non de Et rursus quomodo ea faceret qus sibi nota non
apparentibus sit fides. Quasi dicat: Fides est argu- erant? Non enirn quidquam fecit ignorans. Nota
mentum non apparentium, id est credere debemus ergo fecit, non facta cognovit. Proinde antequam
qus non apparent. Sicut fide tantum intelligimus fierent et erant et non erant. Erant in Dei scientia,
scecula esse aptata, id est sapienter disposita verbo non erant in sua natura. Ipsi autem D.eonon audeo
Dei, id est praecepto Dei, ita utique ttf ex invisibili- dicere alio modo innotuisse, cum ea fecisset quam
bus, id est ex informibus elementis, visibilia for- illo quo ea noverat ut faceret. Apud guem non est
mata fierent. Ante enim quam Deus rerum omnium transmutatio nec vicissitudinis adumbratio (Jac. i).
formas locis, et sedibus suis ordinata distinciione Ideo ait, ut ex invisibilibus, id est ex intelligibili
disponeret, tenebrs erant, et erant invisibilia ele- mundo qui erat in sapientia Dei; hsc est Dei dispo-
menta, sed in eorum separatione nata est lux- sitio qua disposuit omnia, visibilia ista fierent,id est
Prima ergo materia facta est confusa et informis' juxta invisibile exemplar quod erat in mente Dei,
unde omnia fierent qus distincta et formata sunt fierent hsc. Fidem plurimam, vel plurima, quia pa-
quam credo a Grscis chaos appellari (42). Et ideo tres antiqui per fidem sint consecuti testimonium
recte Deus creditur omnia de nihilo fecisse, quia ,r, justitis ostendit, ponens aliud exemplum ad com-
etiam si omnia formata de ista materia facta sunt, mendationem fidei. Quasi dicat: Senes per fidem
hsc ipsa tamen materia de nihilo facia est quam consecuti suni testimonium justitis, sicut apparet
Moyses significavit dicens : /n principio fecit Deus in hoc : Abel fide, id est per fidem invisibilium
ccelumet terram, etc. (Gen. i). Informem enim mate- obtulit Deo hostiam plurimam, id esi acceptabiliorem
riam et confusam qus chaps dicta est, unde omnia et pluris pretii ouam Cnin. Vel, Abel obtulit Deo
faeta sunt, nominibus coeliet terrs, qui inde futiira hostiam plurima fide, id est per plurimam fidem
erant significavit, id est nominibus visibilium re- quam Cain, quia Abel per fidem justus erat. Unde
rum, propter infirmitatem parvulorum qui minus subdit: Per quam Udem meruit, cssejustus, et hujus
idonei sunt invisibilia apprehendere, et tunc erant rei consecutus est testimonium. Unde etiam ipse Je-
tencbrs, id est lucis absentia. Non enim tenebrs sus, ait: AsanguineAbeljusti, etc. (Matth. xxui^.Con-
aliquid sunt, sed ipsa iucis absentia, sicut silentium secutus est, dico, Deo, efiam perhibente testimonium
non aliqua res est, sicut in corpore ubi tcgumen- muneribus ejus, quia ea recepit, id est approbavit
ium non est nuditas dicitur, sicut et inanitas non quod apparuit, cum a ccelesti igne consumpsit.
est aliquid, sed locus ubi corpus non est, inanis di- Et per illam, fidem defunctus loquitur adhuc, id est
citur. Hsc eadem informis materia etiam terra in- materia est nobis loquendi, ut de ejus fide exem-
visibilis et incomposita appellata esi; terra ideo, C ( plum demus.-Non enim mors exstinxit famam fidei;
quia inter omnia elementa mundi terra minus spe- tania fuit fides quod eam mors non exstinxit. Ex
ciosaest quam cstera; invisibillis autem, propter fide ei patientia prscedentium patrum consolatur
obscuritatem, eadem materia informis etiam aqua istas. Ideo dicit quod Abel adhuc loquitur, quia
dicta super quam ferebatur Spiritus Domini, sicui alios suo exemplo admonet ut justi sint. Interemit
superfertur- fabricandis rebus voluntas artificis. eum quidcm mors, sed non curo eo interemit ejus
Ideo vero aqua dicta iUa materia, quia omnia qus gloriam et memoriam.
in tefra nascuntur sive animalia sive arbores vel VERS.5-12.—Fide Enoch translatus est, ne vide-
herbs ct similia ab humore incipiunt formari atque ret mortem, etnon inveniebatur, quia transtulit il-
nutriri. Eadem etiam materia dicta est abyssus,quia lumDominus.Ante translationemenim,testimonium
confusa erai et commista specie carenS. Hsc ergo habuitplacuisse Deo. Sinefide autem impossibile est
omnia ccelum et terra; terra invisibilis et incompo- placere Deo. Credere enim oportet accedentem atl
sita 258 et abyssus cum tenebris et aqua stiper Deum,quiaest,et inquirentibus se remunerator sit.
quam ferebatur spiritus, illa informis materia vor Fide Noe responso accepto de his qux adhuc non vi-
cata est, ut res ignota notis vocabulis infirmaretur debantur, metuens aptavit arcam in salutem domus
imperitioribus et non uno. Naffi si in uno, hoc esse D • sux,per quam damnavit mundum; etjustitix quse
putaretur quod consueverant homines in illo voca- per fidem est, hceresest insiitulus, Fide qui vocatur
bulo intelUgere. Sub his ergo omnibus nominibus Abraham obedivit in locum exire, quem aecepturus
significata est materia illa invisa, et informis qus erat in kcereditatem, et exiit nesciens qtio iret. Fide
nulla specie cerni atque tractari poterat de quaDeus i demoratus est in terra repromissionis tanquam in
condidit mundum,quem significat Apostolus dicens: aliena,in casulis habitando cum Isaacet Jacob cokx-
visibUia. Ipsa vero informem naturam significai di. redibus repromissionis ejusdem. Exspectabat tnim
cens: ex invisibUibus. Vel per invisibilia, significa- fundamenta habeniem civitatem, cujux artifex et
tur mundus invisibilis qui erat in Dei sapientia, ad1 conditor Deus.Fide et ipsa Sara steritis,virtutum m
cujus simUitudinem factus est hic visibiUs mundus. conceptioneseminisaccepitetiamprxtertempusxta'
(43) Hsc ntique visibilia, antequam fierent, noni tis,quoniamfidelemcrediditesseeumquirepromise-
'
(43) August., contra Manich. (43) August., super Geneaim.
PATBOl. CXCII. . 10
rat. Propter quod et ah uno orti sunt, et hoc emor- A ratus est, dico, in casulis, habitando cum Isaac et
id
tuo, tanquam sidera (celi in multiludinem, et sicut Jacob cohxredibus ejusdem repromissionis, est si-
arena qux est ad oram maris innumerabilis. cut Isaac et Jacob babitaverunt ibi. Non enim eo-
dem tempore cohabitaverunt. Exspectabat enim.
Fide. Hic ponit aliud excmplum ad commenda- Quasi dicat: Cur ita habitavit ibi Abraham, quia
tionem fidci dicens : Fide, id est fidci mcrito, Enoch exspectabat civitatem coelestem hdbentemfundamenta,
translatus est in paradisum,unde ejectus cst Adam, slabilis est et firma; cujus civitatis artifex
quia
«e vidcret, non dico nc sentiret, sed nec eliam quasi et conditor Deus cst. Ftde, id est per fidem, cf tpja
de longe videret in aliis, mortem, cf non invenieba- Sara sterilis, in propria persona, non in vicaria,
tur. Usquam hoc dicit, ne putaretur esse in aliqua accepit virtutem, id est fecunditatem, tn conceptione
parto mundi, ideo non invcniebatur, quia transtulit seminis, etiam cum esset prxter tempus xtatis,
illum Deus, qui ab omnium aspectu poterat cum scilicet cum esset sterilis et in senio; bac utique
abscondere. Ante, etc, Quasi dicat: Vere per fidem fide, quoniam credidit eum fidelem qui repromiserat.
translatus ost, quia per fidcm justus fuit. Et vere Prius quidem risit, et si ex gaudio non tamen plena
quia per fidcm placuit Deo. Et hoc est quod ait : fide, sed post verbis angeli in fide solidata esi; ri-
Ante translaiionem enim habuit testimonium, id est •n serat autem Abraham quando ei promissus est, sed
justi tostabantur cum, placuisse Deo.Et vere pcr risus ille admirationis fuit et gaudii, non dubita-
fidcm placuit Dco. Sinc fide cnim impossibile est ali- tionis. Propter quod, scilicet quia fidelem credidit
quem placere Deo. A Deo est fides necessaria, quod Deum, orfi sunt ab uno, utero Sars, vel, ab uno
sine oa quisquam non placet DeoEt vere sine fide patre Abraham, et hoc, scilicei utero vel Abraham,
aliquis non potest^lacere, quia nec potest acce- emortuo, emortuum dicit ad opus concipiendi Sars
dere. Creeere enim oportet qiiemlibet accedentemad uterum ad virum seniorem. Vel ipsum
quantum
Deum, hoc, scilicet oportet credere, quia Deus unus Abraham ad opus generandi emortuum dicit quan-
est esse proprie Deo convenit quia immutabiliter tum ad seniorem feminam. Ambo enim seniores
cst, ct quod remunerator sit inquirenUbus se. Quid erant, sed illa etiam sterilis erat, et cruore men-
orgo oi lex?Et notandum quod sine hac fide nemo strui jam destituta; propter quod jam parere non
unquam potuit salvari. Hsc tamen fidcs non sufficit posset, etiam si sterilis non fuisset. Senior enim fe-
ad salutcm. Fide. Aliud exemplum ponit de Noe ad mina, etiam si adhuC fluant illi soUta muUerum, de
commcndationem fidei dicens : Noe responso accepto seniore parere non potest, de juvene potest. Senior
a Deo, de his qux adhuc non videbantur metuens, vero gignere potest. sed de adolescentula, sicut
aptavit arcam in salulem domus sux. Et hoc, fide, id Abraham mortemSars de Cethura qns juve-
cst per fidem, quia credidit Deo dicenti, finis est ^ nis erat post vividam invenit ejus
et si nulla videret diluvii. Adeo potuit generare, quia
omnis carnis, signa statem. Ad hoc ergo dicit Abrahs fuisse jam cor-
enim credebat quod non videbat, quod metuens fa-
bricavit arcam per quam, scilicet fidem vel arcam, pus emortuum, quia non ex omni femina cui adhuc
essct tempus pariendi generare ipsuni in illa state
damnavit, id est damnabilem ostendit mundum, quia adhuc posset. Ad aliquid ergo erat emortuum cor-
dum videret cam fabricari, non credidit. Et ipse pus ejus, et non ad omnia. Ab uno, inquam, tot
Noc ejf inslitutus hxres justitix qtwe per fidem est, orti sunt, qui sunt tanquam sidera cceli in muUitu-
id est fuit juslus cx fide, sicut patres sui.Nisi enim dine. Hoc dicit quantum ad bonos qui luce virtutum
justus esset, hoc ei Dominus non prscepisset. Firie, et multitudine comparantur sideribus, et sicutarena
ctc. Hic ad patres Judsorum descendit, ostendens innumerabilis qux est ad oram, id est littus, maris.
in eis, et in prioribus omnem justitiam ex fide ha- Hoc dicit quantum ad malos, qui instabilitate et
buisse originem, et ponit cxemplum de Abraham numero comparantur arens. Mare est gentUitas;
dicens ita : Fide, id est per lidem ille, qui vocatur ora ritua gentilitatis. Tibi propinqui facti
nunc Abraham, cum vocaretur o6e- maris,
prius Abram, sunt aliqui Judsi, non tamen in gentilitate omnino
tiiuit exire in locum, quem accepturus erat in fueredi- fuerunt.
talem et exiit nesciens quo iret. [Augustinus] Adeo
credebat Deo cui obedivit, dicenti:.£a:t de terra et VERS.13-20.— Juxtafidem defunctisuntomnes
de cognatione, etc. (Gen.xn). Hoc autem jam fece- isti, non acceptis repromissionibus, sed a longe eas
rat. Hoc enim dictum ei jam egresso de terra Chal- aspicientesetsalutantes,etconfitentesquiaperegrini
dsorum, et jam constituto in Mesopotania. Non au- et hospites sunt super terram. Qui enim hoc dicunt,
tem Dominus ait ut corpus ejiceret a terra sua, sed significantse patriam inquirere. Etsiquidem ipsius
ut animum cvellerot, ne volit reverti. Non enim ex- meminissentde qua exierunt, habebant utique tem-
ierat in animo, si redeundi tenebatur desiderio ; pusrevertendi.Nnncautem rneliorem appetunt id est
quod desiderium Deojubente ac juvante et illo obe- cceleslem.ldeo non eonfunditufDeus vocariDeus eo-
diente fuerat amputandum. Fide melioris tcrrs, id rum.Paravit 9H9 enim illis civitatem. Fide obtulit
est vitre stems, demoratus est Abraham in terrapro- A braham Isaac, cum tentaretur,et Unigenitum offe-
missionis, et in ea quanquam sibi promissa erat, rebat, in quo susceperat repromissiones, ad quem
tanquam in alierta, et in casulis. Unde subdit demo- dictum est: Quia in Isaac vocabitur tibisemen, ar-
493 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — 1N EP. AD HEBR. 494
bitrans quia et a mortuissuscitare polens est Deus., A est- Et per carnales servos nascuntur non solum
Unde eum et in parabolamaccepit.Fide et de futu- mali in damnabilem servitutem qui eos imitantur;
ris bendixit Isaac, Jacob, et Esau. sed etiam in laudabilem libertatem quibus dicitur:
Juxta fidem. Quasi dicat: Qnorumdam proposui Qux dicunt facite, qux autem faciunt nolite facere
exempla ad commendationem fidei.Et recte utique: (Matth. xxin). Hoo autem sacramentum quisquis in
nam omnes t'jfi,prster Enoch translatum, defuncti populo Dei prudenter agnoscit.unilatem spiritus et
suntjuxta fidem,id cst adbsrentes fidei,no» acceptis vinculo pacis usque in finem quibusdam cohsrendo
plenarie in hac vita.repromissionibus.Velita:Omnes quosdam tolerando custodit.Pararitenim. Quasi di-
isti sunt defuncti non acceptisintorrarepromissio- cat: Non frustra impetunt ccelum, vel merito non
nibus. Et hoc juxta fidemillorum. Sperabant enim erubescit vocari Deus eornui,quiaj»arat»if iUiscivita-
promilti sibi ccelestia, non terrena,non acceperunt tem, in qua erunt sui concives. Firie etiam invisibi-
hic. Repromissionibus dico, Jeii potius erunt aspi- lium oblulit Abraham, non ira, sed voluntale, Isaac,
cientes eos, a longe implendas,scilicet post mortem cum tentaretur a Deo, id est cum Deus ostenderet
id aventu Christi, ef salutantes eas, id est promis- qualis esset ad exemplum aliorum.Non enim tenta-
sionibus applaudentes, licet essent remots. Utitur vit Deus Abrabam, quasi qui fidem ejus ignoraret,
verbotranslato a navigantibusquilongeprospiciunt, n scd ut ipse Abraham ctmundusfideiejus unitatem
desideratas civitates, quas antequam ingrediantur et firmitatem cognosceret.et Unigenitum offerebat,
salutatione prsveniunt, ex metaphora namque na- qui susceperat, id est in quo facts erant repromis-
vigantium dicit : Et salutantes eas. id est gaudentes siones ad quem dictum est: Quia in Isaac vocabitur
et desiderantes eas,ut faciunt nauts longe visis ci- tibi semen. Quasi aliis qusreret: Quomodo ergo
vitatibus, et ideo erant confitentes, id cst confitc- Deum veracem credebant ? subit: Arbitrans quia
bantur, r/utaperegrini et hospitessunt, morantes Jtt- potens est Deus et a mortuis suscitare illum, sicut
per terram peregrini sunt qui in aliena petria nihil et de nihilo facere. [Ambrosius] Non trepidavit
habent; hospites. qui de patria non sunt. Et isti Abraham credere quando promittebatur,non trepi-
confitebantur se non esse de hoc mundo,neque ali- davit offerre quando exigebatur.Ejus dextera erigi-
quid se habere in mundo : ideo confitebantur. Qui tur ad sacrificium,ut morcretur cujus cor erectum
enim dicunt hoc, scilicet quia pcregrini sunt.et ho- est ad fidem, ut nasceretur.Nec fuit religio creden-
spitcs, significant se inquirere patriam, id est dant tis contraria devotioni ohtemperantis. Promissio-
intelligi quod aliam qusrunt patriam quod ipsi si- nem enim piusPaterfidelitertenens quamperhunc
gnificare valebant. Et ne putaret quis quod illam oportebai impleri quem Deus jubebat occidi, non
qusrerent de qua exierant, subdit: Et siquidem hssitavit quod sibi reddi poterat immolatus, qui
meminissent illius patris rie qua exierunt, habebant C I dari potuit non speratus ;non sibi fecit qusstionem
utique tempus revertendi. Nunc autem, patet per hoc quasi de contrariis,et sibi adversantibus verbis Dei
quod nolebant reverti, quod meiiorem appetunt, ld promittentis filium nasciturum,et postea dicentis :
est ccelestem patriam,et quia hanc petunt,icZeonon Occide mihi filiumtuum. Sed erat in corde ejus fi-
confunditur, id est non erubescit, Deus vocari Deus des inconcussa et non deficiens qua credidit Deum
eorum,scilicet Abraham,Isaac et Jacob, qui dicitur qui dedit,ut ille desensibus nascereturposse,etiam
Deus angelorum. (44) In istis honoratur sicut per de morte reparare. [Augustinus] Unde, scilioet quia
malos blasphematur.Et idcoDeus eorumdici voluit tantam habuit fidem,ef accepit eum in parabolam.id
tanquam illorum solorum esset Deus, qui est Deus est non solum in re,sed etiam in significatione. In-
universs creaturs. Non frustra utique tantum eis tellexit enim Christum significari, cujus deitas non
tribuit honorem, sed quia in eis novit sinceram et moritur, sed aries hsrens cornibus inter vepres,
prscipuam charitatem, et quia in eis tribus patri- id est caro Christi laborans inter Judsos in cor-
busconsummavitmagnumetmirabilesacramentum nibus crucis potuitDeoofferrrispinis Judaicis ante
futuri populi sui; per liberas enim genuerunt et in coronationem. Fide et de futuris, qus non vi-
libertatem, ut Abraham per Saram, Isaac per fte- debantnr habita, bendixit Isaac, Jacob et Esau.
beccam, Jacob per Liam et Rachel; et in servitu-1Q Isaac enim fidem habuit qua crodidit, non solum
tem, sicut ab Isaac per Rebeccam genitusestEsau, quod benedictus est melior, sed etiam quod Chri-
cui dictum est: Servus eris fralris tui (Gen.' xxvu). stianus populus supplantaret benedictionem Ju-
Et per anciUas genuerunt non solum inservitutero, dsis.
ut Abraham per Agar Ismaelem,sed etiamin liber- VERS.21-^1.— FideJacobmortenssingulusfiUo-
tatem, nt Jacob. per Balaau genuit Dan et Nepta- rum Josseph benedixit,et adoravitfastigiumvirgx
lim, et per Zelpham Gad et Aser. lta et in populo ejus.Fide Joseph moriens de profectione filiorum
Dei per spirituales et bonos nascuntur boni et li- Isracl memoratus est et de ossibus suis mandavit.
beri, sicut per Paulum illi quibus ipse dicit: Imi- FideMoyses nalus,occullatus est mensibus tribus a
tatores mei estotesicut et ego Christi (I Cor. iv); et parentibussuis,eoquodvidissenteleganteminfantem,
mali servi, utper PhUippum Simon magus natus et nontimueruntregisidictum.FideMoyses grandis
(44) Aug., contra Jul.

facius,ncgavit se esse fiiium ftlix Paraonis magis A . in aula rcgis,dum frafres suiaffligerentur:maxims
eligens affligicumpopulo Dei,quam temporalispec- vero fldei est, spernere jucunditatcm. Ipsi, dico
cati haberejucunditatem,majores divitiasxstimans 960 xstimans improperium Christi esse majores di-
thesaurojEgyptiorumimproperium Christi. Aspi- vitias thesauro JEgyptiorum, id est majus sstimavit
ciebatenim in remunerationem.Fide reliquitjEgyp- esseferreimproperium Christi,quam afflueredivitiis
tum non veritus animositatem regis.Invisibilem enim Êgyptiorum. [Chrysost.] Improperium Christi di-
tanquamvidenssustinuit. Fide celebravit Pascha et cit, vel illud quod pateretur pro Christo, vel quod
sanguiniseffusionem,ne quivastabat primitiva tan- significabat in propria Christi figura.vel quod Moy-
gerel eos.Fide transierunt mare Rubrum tanquam ses sustinuit a suis fratribus quos liberare vole-
per aridamterram, quodexperti ASgyptiidevorati bat, sicut Christus a snis quos redimere venerat.
sunt.FidemuriJericho corruerunt circuitu dierum Illi enim dixerunt Christo : Dcemoniumhahes (Joan.
septem. Fide Raab meretrix non periit cum incre- vm). Isti Moysi, vis nos interficere, sicut interfe-
dulis, excipiens explorautes cum pace. cisti /Egyptium ? qnod tamen patienter sustinuii,
Item, Jacob moriensfide habita de his qus non sicut Christus. Aspiciebat enim, in sternum patien-
videbantur, henedixit singulos filiorum Josepb, sci- ter sustinentium remunerationem, vel renutnerato-
licet Ephraim et Manasse, quiasingulis cancellatis •n rem, ad quam ibat, Fide etiam Moyses religuit M-
manibus propriam benedictionem dedit, ct dextera gyptum, educens filios Israel, non veritus animosi-
super Ephraim posita,lsva autem superManassem tatem regis. Cui contrarium videtur, quod mortuo
-minorem majori prsposuit. £f adoravit fastigium, iEgyptio discessit inde in terram Madian.Sed quod
vel super fastigium,t't>e/<£ejus.Quid est quod adora- prius fugit in terram Madian, non fuit metus, sed
vit super cacumen"virgs Jpseph.forte tulerat a fi- fides, quia credebat se a Deo liberari. Noluit ibi
lio virgam quando ei idem filius jurabat, et*dum manere : ne esset causa jactantis, si in apertum
eam tenet post verba jurantis nondum illa reddita periculum se prscipitaret, et sic Deum tentaret,
mox adoravit Deum. Non enim pudebat eum ferre quod diabolicum est. Sancti enim quandiu habent
tantisper insigne potestatis filii sui, ubi virga ma- quid faciant, non debent Deum tentare.sed cedere,
gns rei futurs praesignabatur, id est regni Christi ut et Dominus locum dedit, qui etiam suis prsce-
futuri in gentibus.Et est sensus:Et adoravit Deum, pit, dicens : Si vospersecuti fuerint in una civitate,
scilicet erectus et incumbens, super fastigium, id fugite in aliam (Matth. x). Invisibilem enim. Quasi
est cacumen, virgae ejus. Vel mystice sine, super, dicat: Ideo non fuit veritus, quia invisibilem, id
adoravit fastigium ejus, id est Christum per quem est Deum quem non videbat, tanquam videns,id est
in /Egyptum dominum etdisciplinae virgamhabuit. ac si videret, sustinuit, et in eo confidit exspectans
Vel, adoravit super fastigium virgae ejus,id est su- C quod promiserat, et ideo non. Item, Moyses flde,id
per regnum Cbristi, id est pro regno Christi futuro est per fidem. celebravit Pascha,quod causa trans-
in gentibus, quem in illo significabatur, oravit. iius fuit. Hac utique fide, quia sic credidit popu-
Item Joseph moriens fi.de1 habita de futuris,memora- lum salvandum, scilicet,et illos a Pharaone, et nos
fuj est rie profectione filiorum Israel de Êgypto, ubi a diabolo, Et celebravit effusionem sanguinis,quo li-
significabatur fideliura redemptio a peccatis,et fide nierunt utrosque potes, et superliminare domus,
futurae resurrectionis. Deossibus suis mandavit, ad- ne angelus percutiens, qui vaslaret primitiva, vel
jurans filios Israel,ut asportarent ea in terram pro- primogenita Êgyptiorum, tangeret eos, sanguine
missionis et reconderent ea insepulcropatrumsuo- exterritus ;quod utique faciumestin figura liberan-
rum, scilieet in spelunca duplici, in qua sepulti dorum per sanguinem Christi. Item, fide,id est per
sunt Abraham, Isaac, et Jacob,et caeieri patres,ubi fidem qua credebant Deo promittenti, transierunt
Adam ei Eva quiescebant: quod ideo voluerunt, per mare Rubrum tanquam per aridam terram, et
quia in ea terra praeviderunt nasciturum Christum, ne videretur hoc casu factum esse, non fide, vel
ut cum co resurgerent. Item Moysesex quo noiuj ne videretur phantasia fuisse, addit: Quod experii
est occultatus est a parenlibus suis mensibus tribus, Mgyptii devorati sunt. Sic et per baptismum fideles
et hoc flde, id est per fidem ipsorum parentum qui n iransierunt remissis peccatis, tanquam JSgyptiis
credebant Deum esse factuium aliquid magnumper cum diabolo principe tenebrarum submersis. Ftrie,
eum, cum esset adeo elegantis forms. Unde sub- etiam quam filii Israel habehant, muri Jericho cor-
dit : Eo qnod vidissent elegantem infantem, quia ruerunt, completo a Levitis arcam Domini portan-
ab ortu fuit illi infusa magna gratia vaoustatis.non tibus, et sneis tubis clangentibus, circuitu septem
natura, sod dono Dei. Et propter hoc nontimue- dierum, sicui hujus mundi obstacula cadunt ad vo-
runt parentcs ejus edictum regis, qui omnesmascu- ces prsdicantium, dum in hoc tempore Ecclesia
los Hebrsorum filios necari prsceperat. Item Moy- novatur, vel movetur Christo duce tanquam Josue
ses grandis faclus fide, id est per fidem invisi- circuiens orbem terrarum. Item, Raab, licet esset,
bilium, negavit se esse filium filix Pharaonis, ma- metetrix non periic in incredulis. Et hoc fide, id
gis eligens affligi cum populo Dei, quam habere est per fidem hanc, scilicet,quia credidit terram a
jucunditatem carnalem temporalis, id est transi- Deo Judsis tradendam.et ideo excepitexploratores
torii peccati. Peccatum enim esse putavit, se lstarj eorum. Unde subdit: Excipiens exploratores cum
497 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULL —IN EP. AD HEBR. 498
pace. Quid ergo vos facere debetis qui prophetas et A regna, et operati sunt justitiam, Id est squum judi-
Christum audistis? Utique debetis duo testamenta cium. [Chrysost.] Et si recusabat dicere qus singu-
per apostolos tanquam exploratores a Christo mis- lis fecerunt, dicit tamen qus quidam fide operati
SOBcredendo excipere. Et ita cum infidelibus non sunt. Sapienter historiarum commemorationem vi-
peribitis. tat, ne sermonem suum protelet, breviter qusdam
VERS.32-35. —Et quid adhu cdicaml Deficiet tangens; nec enim omnino tacuit, nec dicens mole-
enim me tempus enarrantem de Gedeon, Baruch, stus effectus est. Fugit densitatem, longitudinem,
Samson,Jephte,David,Samuel et prophetis,quiper ne fatigaret auditorem.
fidem vicerunt regna,operati sunt justttiam,adepti Et adepti sunt, fide, repromissiones, id est ea qus
sunt repromissiones. Obturaverunt ora leonum,ex- repromittebantur, ut victoriam et alia. Promissio-
stinxerunt impetum ignis,effugarunt aciem gladii, nes mults facts sunt, ut David. Abrahs et aliis.
convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt in Obturaverunt. Quasi dicat: Non tantum homines
bello, castra verterunt exterorum, acceperunt mu- vicerunt, sed etiam bestias, quia obturaverunt ora
Ueres de resurrectione mortuos suos. ieonum,ut Daniel. Pluralem numerum pro singulari,
Et quid. Quasi dicai : Multa fidei facta dixi, et sicut in sequenti, ubi ait : Secfi junt. Solus enim
plura credentium exempla posui. Et quid adhuc di- I» Daniel significatur ora leonum clausisse, et solus
camf Si volo singula prosequi qus fide facta sunt. Isaias sectus est; sicut et in Psalmoetiam pluralis
Quasi dicat: Infinita sunt. Deficiet enim me tempus numerus pro singulari ponitur, ubi dicitur : Astite-
epistols hujus, vel tempus vits, enarrantem de runt reges terrx, et principes convenerunt in unum
Gedeon,qualiter accepto signo velleris a Domino (Psal. n). Nam reges dixit pro Herode, et principes
ivit contra Madianitas cum 300 viris,expugnavitque pro Pilato. Exstlnxerunt impetum ignis,ut tres pueri
eos noctu; et de Barach, de quo in libro Judicum missi a Nabuchodonosor in fornacem ignis, eteffu-
legitur quod, Jabin rege Chanaan afffigente filios garunt aciem gladii, id est exercitum accinctum
Israel, Debora prophetissa, qus judicabat Israel gladio, ut Josue, David, et alii multi; et convalue-
tempore illo, prscipit Barach filio Abynoen ut as- runt de infirmitate, ut Ezechias, et Job; ot fortes
sumeret decem millia pugnatorum : fecit; et iret facti sunt in bello, id est in prslio, ut Josue, et
contra Sisaram priricipem exercitus Jabin.qui dixit Judas Machabsus,et alii; ef castra exterorum,id est
se ire, si ipsa cum eo iret. Itaque et ivit ipsa cum inimicorum sspe verterunt in fugam. Mulieresetiam
eo. Dominus autem'exterruit exercitum Jabin quem acceperunt mortuos suos venienles de resurrectione,
congregaverat Sisara ad torrentem Cison. Fugitque id est resuscitatos, ut per Eliam, et per Elissum
Sisara ad tentoria Jabel uxoris Abercinei, ubi cum factum est. (45) Attendenllum est quod in Veteri
absconditus dormisset Jabel, clavum tabernaculi 'C Testamento saepepatribus in his qus dicta sunt, et
percussum cum malleo defixit in cerebrum ejus aliis hujusmodi temporalis feliciter monstratur ex-
usque ad terram, et mortuus est. Et ecce Barach bibita; in Novo Testamento.non esttempus talium
sequens Sisaram venicbat, egressaque Jabel in oc- rerum : ante dedit Deus talia ad veterem hominem
cursura ejus, dixit ei : Fent ef ostendam tibi vlrum pertinentia ut prster eum intelligatur alius largiter
quem quxris. Qux cum introisset, vidit Sisaramja- etiam terrens felicitatis quae ad veterem hominem
centem mortuum (Jud. tv). Humiliavit ergo Deus die pertinet. In Christo autom novo homine novis nova
illo Jabin regem Chanaan coram filiis Israel.Et de promittit, id est sterna. Unde et ipse in conspectu
Samson, qui ut legitur in libro Judicum afflixit inimicorum voluit pati, et irrisus mori tanquam
vehementer Philisthsos. Et de Jephte, qni cum iret derelictus a Dco, ut gratia Novi Testamenti com-
ad pugnam contra hostes vovit Domino, quoniam mendaretur, qua disceremus aliam qusrere felici-
si triumphum de hostibus daret, vel assequeretur, tatem, pro aeterna contcmnere, usque ad mortem
rediens quod primo occurreret offerret Domino, pertulit persequentes ac ssvientes,et quasi victo et
occurritque ei filia quam immolavit: nec laudatur oppresso superbo illudentes. Quod vero carnem
Jephte quod filiam occidit, sed quod per fidem Deo suam resuscitavit, et discipulorum aspectibus et
juvante hostes superavit. (14-) Abraham vero non Q contactibus rcddidit, eisque videntibus in ccelum
solutn non culpatur crudelitatis crimine, verum ascendit, ipsos aedificavit, et quod exspectare dehe-
etiam laudatur pietatis nomine quod filium non rent, et evidentissima veritate monstravit. Unde et
scelerate, sed obedienter voluit occidere. Et merito Jacobus,Veteris et Novi Testamenti dividens susti-
qusritur utrum pro jussu Dei sit habendum quod nentiam,inquit : Jobaudistis,et finem Christi vidistis
Jephte filiam sibi occurrentem occidit, cum id se (Jac. v). Quasi dicat : Mala temporalia patiamini,ut
vovisset Deo immolaturum quodei redeunti de prae- Job, sed pro hac sustinentia non temporalia boua
lio victori primitus occurrisset. Nec Samson aliter sperate qus illi aucta radierurit, sed sterria potius
excusatur quod ipsum cum hostibus ruina domus qure in Christo prrcccsscrunt.
oppressit, nisi quia Spiritus latenter hoc jusserat, VERS.35-40. — Alii autem distentisunt,non su-
qui per illum mirabilia faciebat. Et de David, et de scipientes redemptionem,ut meliorem invenirent re-
Samuel, et de aliis prophetis qui per fidem devicerunt surrcelionem. Alit vero ludibria etverbera experti,
(44*) Augustinus, De civit. Dei.' (45) Id., in lib. Dc grat. nov. Test.
insupdr et vincula et carceres, lapidati sunt, secti A id est plenam corporis ei anims beaiiiudinem, id
sunt, tentati sunt, in occisione gladii mortui sunt. est duas slolas etsi singulas, Deo aliquid pro nobis
Circuterunt in melolis,in pellibus caprinis,egcntes, melius providente, ut non consummarentur, id est
angustiati, afflicti; quibus dignus non erat mun- perficerentur, sine nooij, id est in communi gaudio
dus; in solitudinibus errantes, in montibus, et spe omnium, ut majus fieret singulorum. Et si enim
luncis,et in cavemis terrx. Et hiomnes testimonio singulas acceperunt, non tamen geminam stolam
ut
fideiprobati non acceperunt repromissionem, Deo habebunt usque ad communem resurrectionem,
pro nobis melius altqttid providente, ul non sine omnium consummatio fidelium simul fiat. Vel illi
tiobis consummarentnr, priores non acccperunt, slatim repromissionem, id
Alii autem. Ecce supradictum est quanta per fi- est permissam vitam usque ad Christum.Cur non?
dem fecerunt. Modo dicit quanta pro fide 261 passi Deo providente aliquid melius, scilicet ut naturam
sunt. Quasi dicat : Prsdicta per fidem operati nostram assumeret, et gloriosius eos nobiscum
snnt, hsc autem pro flde passi sunt : alii scilicet exaltaret. Unde addit, ut non sine nobis consum-
distenli sunt in equuleo et aliis tormentis, non sus- marentur,id est requie et visioneDei fruerentur. Et
cipientes redemptionem,id est evasionem prssentem si illi tenuerunt fidem. qui tandiu exspectaverunt
de manu inimicorum, uf invenirent resurrecticnem, n requiem, multo magis nos teneamus qui statim
id est vitam aeternam, meliorem illa redemptione, accipimus.
id est liberatione. Vel, invenirent resurrectioncm, CAPUT XII.
.tanto meliorem, quanto magis patiebantur. [Chry- VERS.1-17. — Ideogue et nos tantam habentes
sost.] Quanto magis enim quis patitur, tanto glo- impositam nubem testium,deponenles omnepondus,
riosius coronabitur. Alii vero ludibria et verbera et circumstans nos peccatum,perpatientidmcurra-
experli sunt, insuper et vincula el carceres. Pe* hoc mus ad propositum nobis certamen : aspicimtes in
quod dicit, insuper, notat hsc in eisdem personis auctorem fidei, et consummatoremJesum quipro-
fuisse. Lapidati sunt, ut Jeremias in /Egypto, Eze- posiio sibi gaudio sustinuit crucem confusione con-
chiel in Babylone; sectisunt, ut Isaias; tentati sunt tempta,afque in dextera sedis Dei sedet. Recogttate
promissionibus tn occisionegladii, id est gladio fa- entm eum quitalem sustinuit a peccatoribns adver-
cta; tnortui sunt; ut Urias, Josias. (45') Ecce per sum semetipsum contradictionem, ut ne fatigemini
hoc patet quod in illis patribus veteris testamenti animis vestris deficientes. Nondum enim usque ad
quamvis rara fuerunt, tamen etiam usque ad mor- sanguinemrestitistis, adoersus peccalum repugnan-
tem exempla patientiae a sanguine Abel, usquo ad tes, et obliti eslis consolationis, quxvobis tanquam
sanguinem Zacharis : quorum sanguinem dicit Do- filiis loquitur dicens : Fili mi, noli negligeredisci-
minum ab eis exigendum qui in patrum suorum a C plinamDomini,nequefatigeris,dum ab eo argueris.
quibus illi occisi sunt iniquitate persisterent. Et in Quem enim diligit Dominus castigal; flagellat au-
novo testamento, nec defuit, nec deest bonorum tem omnem filium quem recipit. In disciplina per-
fidelium multitudo, qui in ista temporali felicitate severate. Tanquam filiis vobis offert se Deus.
prspolleant,et in ea largitorisDei bonitatem miseri- Ideoque et nos. Post fidei commendationem ad
cordiamque experiantur. Deinde adhuc etiam sub- illud quod cceperat redit exhortans eos ad patriam
dit alia antiquorum patientiae exempla, dicens: Cir- pluribus modis,ei prscipue ipsius Christi exemplo,
cuierunt multa mundi loca in melotis. Melota vestis Quasi dicat: Quia alii sustinuerunt. Ideoque. Quasi
est de pilis camelorum. Vel melotus est animal,quod dicat: Propter hanc causam, sicut et propter alias.
et taxus dicitur, cujus pellis melota dicilur, et est Et nos habemus tantam nubem teslium, id est tantam
valde hispida. Et in pellibus caprinis, ut Elias, et multitudinem sanctorum, qui sunt testes fidei, qui
alii; egentes necessariis; angustiati cura animi, ut nubes exemplo suo in sstu tribulationum nos
afflicti laboribus. Quibus, id est quorum conversa- refrigerant,et doctrinis compluunt. /mpo*t'fam,nobis
tione, dignus non erat mundus,id est amatores mun- in exemplum fidei et operum. Deponentes prius
di. Et ideo ne viles habeantur isti pro tribulationi- omne pondus peccatorum quod est jam, ef peccalum
bus. Vel.quibus dignus non erat mundus,id est adeo rj circumstans nos, id est peccatum quod circumstat
viles erant hominihus. Quasi dicat: Non erant digni et imminet nobis, et si nondum insit. Vel, depo-
habitare inter eos. In solitudinibtis crrantes, ut Ma- nentos pondus, tsdium quod fit per tribulationes,
thathias, et sequaces ejns : et ante cum, Elias et ut scilicet jam non tsdeat pati; et peccatum cir-
filii prophetarum sub Jesabel. Et in monlibus, et in cumstans nobis, id est renuntiantes peccatis qus
spsluncis, et in cavemis terrx. Distingue: Speluncee undique circumveniunt, per patientiam succincti
sunt quae naturales sunt, caverns qus aliquo casu atque expediti. Cur minus sine dubitatione ad eer-
fiunt. £f hi. Quasi dicat: Tanta per fidem antiqui tamen martyrii, quia propositum nobis. Curramus
fideles operati sunt, vel passi pro fide. Et tamen hi dico aspicientes in auctorem fidei in prssenti, ef in
omnes probati testimonio fidei, id est quod fides de Jesum consummatorem nostri in futuro. Quasi di-
his perhibuit, non adhuc acce^crunf repromissionem, cat: Quia tantus est dator fidei, currere debemus,
(45-) Aug., in lib. Do grat. nov. Test,

et qnia idem consummat plena beatitudine,et quia A Et item ideo non debetis deflcere,sed adhuc facere
idem passus est.Unde subdit : Qui seterno gaudio, idem. Et, id est quia, estis vos oblili consolationis,
ad quod per passionem itur,sibi proposito suslinuit ie est Christi in Scriptura consolantis? Quasi di-
crucem, confusione contempta, id est neglecta vere- cat: Non debetis oblivisci. Qum consolatio, id est
cundia humana.Sic et nos aeterno gaudio proposito Christus consolator, loquitur vobis tanquam filius
nobis posthabita confusione debemus currere. Vel, ejus,id est Christi a quo flt consolatio. Loquitur,
proposito sibi gaudio tcmporalis regni. Potius su- inquam, dicens : Fili mi, haeo sunt verba Christi
stinuit crncem confusione contempta, quia volue- in Proverbiis Salomonis.- Noli negligere disclplinam
runt turbae eum rapere, ut facerent regem (Joan. Domini,id est tribulationes quibus erudiris a Do-
vi). quod noluit,quia ipse erat via humilitatis. (46) mino ; neque fatigeris usque ad defectum, dum ar-
Omnia enim bona terrena contempsit homo Chri- gueris ab eo, qui ptirgat peccata.Et non debes fati-
stus,ut contemnenda monstraret ;et omnia terrena gari dum argueris; quem enim diligit Dominus, ut
mala sustinuit quaesustinenda praecipiebat, ut ncc coronet, castigat, id est caslum facit corripiendo.
in illis quaereretur felicitas, nec in istis timeretur Flagellat aulem quolibet modo filium quem recipit,
infelicitas. Natus enim dc matre, quoe quamvis a idest quem recepturus est in hasreditatem aeter-
viro intacta conceperit,semperque intacta perman- nam. Addit : Omnem, etiam innocentem qui sino
j}
serit, fabro tamen desponsata erat, omnem carna-' omni peccato. Si ergo exceptus est a passione fla-
lis nobilitatis tumorem exstinxit. Natus et in civi- est a numero filiorum. (48) Uni-
gellorum.exceptus
tate Bethlehem, quas inter omnes civitates Judaeae cus ille de Patris substuntia natus, aequalis Patri
erat exigua.noluitquemquedeterrenas civitatis su- in forma Dei, Verbum quo facta sunt,non habebat
blimitategloriari.Pauper etiam fons estcujus sunt nnde flagellaretur. Ad hoc autem carnc 262 indu-
omnia, ne de terrenis divitiis quisquam extollere- tus est.ut sine peccato, relinquit adoptatum qui
tur; noluit rex ab hominibus fieri.quia humilitatis est cum pec.cato. Unicus sine peccato, non tamen
viam ostendit miseris. Esuriit qui omnes pascit; sine flagello,exemplum nobis proposuit in passioni-
sitivit qui est fons sitientium ; fatigatus est ex iti- bus suis.
nere qui viam nobis fecit in ccelum ; obmutuit et (49) Non ergo conturbari debemus, cum
aliquis sanctus gravia ctindigna perpetitur,si obliti
obsurduit, per querh mutus locutus est et surdus non sumus quae pertulerit Justus, Sanctusque san-
audivit; vinctus est qui inflrmantium vincula sol- ctorum. Et attendo hic justitiam ct misericordiam
vit; mortuus est qui mortuum suscitavit. Amore Dei: justitia est in eo quod flagcllat, misericordia
itaque ejus similia patiamur. (46) Tunc enim imple- in eo quod reoipit.Attende etiam quod non ait, om--
turlex,dum non cupiditate rerum temporalium, nis quiflagellatur filius est; sccl omnisfllius flage!-
sed charitate illius qui praecepit, fiunt quaecunque p lalur.Aliter enim nullus rccipitur. Et quia flagellat
praecepit. omnem filium, ideo perseverate usque in flnem in
Recogilateenim. Quasi dicat: Quod Jesus susti- disciplina, patienter fcrendo : et dcbetis, quia in
nuit crucem debet nosanimare.quiahoc etiam mi- hoc
quod disciplinam dat, offert se tanquam flliis,
nus, scilicet quod contradictionem. Quasi dicat: id est patrem se esse ostendit. Quod probat per si-
AspiciteJesumquisustinuitcnicem.itecogrilafeentm, militudinomhumanam, subdens :
nt sequamini eum, qui sustinuit, non dico in mem
bris, sed adversus semetipsum, id est in sua propria VERS. 7-14. — Quis enim filius quemnon corri-
persona, talem, id est tam vebementem conlradic- pit paterl Quod si extra disciplinam estis, cujus
tionem in omnibus adversis : et hoc a peccatoribus. parlicipes facti sunt omnes : ergo adulteri, et non
Quod valde indignum est. Recogitate, dico, ut haec filiiestis.Deindepatresquidem carnis nostrse erudi-
attendentes non fatigemini quibuslibet adversis, tores habuimus, et reverebamur eos. Num multo
deficientes vestris animis.Quasi dicat : Et si corpus tnagis obtemperabimuspatrispir.ituum,et vivemusl
deficit, animus stet. Deflcere est tribulationis ti- Et illi quidemin.tempore paucorumdierum,secun-
more fidem negare. Nondumênim. Quasi dicat: dum voluntatem suam erudiebantnos: kicautemad
Et non debetis deflcere, nondum enim restitislis j) idqmdutileest,inrecipiendosanctificationem ejus.
usque ad sanguinem,id estusque ad effusionem san- Omnis autem disciplina in prxsenti quidem videtur
guinis,et si vestra amisistis. (47) Perfectior in hac non esse gaudii,sedmoeroris,postea autem fructum
vita dilectio nulla est ea ad quam sancti martyres pacatissimum exercitatis per eam reddetjustitix.
pervenerunt,qui contrapeccatausque ad sanguinem Propter quodremissasmanus etsoluta gcnua erigi-
certaverant. Ideoque injuria est in Ecclesia pro te,etgressus rectosfacite pedibus vestris,utnonclau-
martyre orare, cujus debemus orationibus com- dicans quis erret,magis autem sanetur. Pacem se-
mendari, pro aliis autem defunctis oratur. Vos, quimini cum omnibus et sanctimoniam, sine qua
dico, adversus peccatum, id est infidelitatem, vel nemo videbit Deum.
alia quaelibetpeccata repugnantes ; quod bonura est. Quis enim fllius est quem non corripit pater ? id
(46) Aug., in lib. De catechiz, rudibus. (48) Id., De pastoribus.
(46*)Id., in eod. (49) Id., in psal. LXXX.
(47) Id., De verb. Apost.
803 PETPI LQMBARDI. 504
est cui non det disciplinam, ut non auferat miseri- A non erit sicut fructus hujus mundi qui nunquam
cordiam. (50) Caedit contumacem, ut reddat heere- in tranquilitate est. Sed pacatissimum, id est in
ditatem, si promissa patris bene audisti vel agno- omni quiete possidendum.id est pacem qua major
visti.non timeas flagellari, sed exhaeredari. Curre non est. Propter quod, scilicet ut habeatis talem
sub manu patris flagellantis, quia dum flagellat, fructum, manus, id est affectum charitatis quo
erudit ad haereditatem. Noli esse iniquo sensu et Deum olim complectebamini modo,remissas, id est
puerili, ut dicas : Plus amat pater meus fratrem pigras ad eleemosynas, et genua soluta, id est forti-
meum, cui permittit facero quidquid vult, quam tudinem qua firmiter statur in genibus quae soluta
me, quia si me movero contra jussionem ejus, fla- est refrigidata charitate, erigite, sursum.ad Deum,
gella invenio. Potius gaude sub flagellis, quia tibi ut nec otio torpeatis, nec debilitate haesitetis. Et
servatur haereditas, illis ad tempus parcit quos et facile pedibus vestris, id est fldei vestrae, rectos
in fflternum damnabit. Quod si extra. Quasi dicat: gressus, ut scilicet fides vestra recte incidat, confi-
Vos filii statein disciplina.Qttodsi extra disciplinam tendo quod credit, et, si qpus est, patiendo. Quae
estis,cujus disciplinae participes facti sunt omnes fides recte dicitur pes, quia totum portat.Ita rectos
filii Dei, ergo estis adulteri, id est adulterini filii, et facite ut ne quis,id est non aliquis erret a via recti-
non legitimi.Vel adulteri, id est diaboli possessio, o tudinis, id est ut non aliquis deviet a vera vita
et nonfilii Dei. Nota non jure vocari patrem qui fidei,sicut et ille qui carnales observantias recipit:
ex adulterio genuerit, quia ab eo geniti nondic un- quod est errare. Et non sit claudicans, id est non
- tur filii
legitimi. Deinde. Item inde hic ostenditur claudicet, ut qui timore passionis titubat : magis
quare debent -esse in disciplina. Quasi dicat: Ex autem sanetur, si erraverit vel timuerit. Vel recti
praemiseis patet quod in disciplina debetis perseve- gressus suntpedibus,recta intentio in operibus. Et
rare. Deinde, id est ex his quoque sequentibus est, facite rectos gressus pedibus vestris, [Haimo]
idem potest intelligi,scilicet quod habuimus quidem id est habete rectam intentionem in operibus, ut
palres carnis nostrse, non animae, eruditores, et re- non claudicans, quis in bono opere erret a via
vereamur eos. Revereri est cum timore honorem rectiludinis, id est rectae intentionis; magis autcm
impendere.Nonne ergo multo magis oblemperabimus sanetur a peccatis, bona intentione operando. Et
patri spirituum, id est animarum quae non sunt de sequimini pacem cum omnlbus. Quasi dicat: Usque
materia ut corpora ex patribus. Et vivemus. Quasi adeo patiamini,ut pacem etiam cum tribulatoribus
dicat: Item ideo debemus obtemperare, quia per vestris habeatis, quae est dilectio et concordia. Et
eum vivemus in aeternum.Contra, Et illi. Item alia sequimini sanctimoniam, id est perfectionem in
ratio hic ostenditur quare obtemperandumest Deo. opcribus, quia fides sola non sufflcit. Vel, sancti-
Et, est quia, illi quidem, scilicet patres carnis, C moniam,id est castitatem mentis et corporis.Unde:
et tn tempore paucorum dierum erudiebant nos. Et Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum vldebunt
hoo secundum voluntatem suam, id est in his quae (Matth. v). Sine qua, scilicet pace et sanctimonia,
volebant, scilicet in vanis. Hic autem, scilicet pater nemo videbit Deum.Adeo necessaria; contundendo
spirituum erudit nos ad id quod utile est, id est ad enim oculum exstinguimus. (52) Ecce quomodo
fidem et bonam vitam. Erudit, dico, si sumus in exterruit amatorem boni, non formidatorem mali.
reeipieudo sanctificationem, id est si recipimus Ait, sine qua nemo videbit Deum,ex eo ipso quod
disciplinam ejus quae non sanctificat.Vel ita erudit, desideras te terret.Aliud est timere pcenam, aliud
ad id quod utile est, scilicot in recipiendo, id est est amare justitiam. Si timore gehennae non facis
ut recipiamus sanctificationem ejus.id est mundi- malum,est quidem vitae fides, quia credis futurnm
liam ejus. Omnis autem. [Chrysost.] Hic dicit quod Dei judicium. Gaudeo fidei tuae, sed adhuc timeo
poterant objicere ut solvat. Quasi dicat: State in malitiae tuae.Sit ergo in te p.ax et sanctimonia, sine
disciplina; sed verum est quod omnis disciplina, qua non videbitur Oeus.Nam unde videamus Deum,
[Augustinus] non utique illaquae adiscendonomen non habebimus, si contundendo in nobis ipsum
accepit, et dici potest scientia, sed illa quee pro oculum exstinxerimuus; simus pacifici,ut agnosca-
pecoatis est correctio: (51) disciplina enim, quas JJ mur filii; simus mundi corde, ut videamus Deuin.
Graece dicitur paedia, est eruditio per molestias Beati enim pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur.
quando pro peccatis suis mala quis patitur, ut Beati mundo corde, etc. (ibid.)
corrigatur,quae hic intelligitur :est enim disciplina, VERS.15-19. — Contemplantes nequis desitgra-
quae a diseendo nomen accepit, quae ecientia dici tise Dei; ne qua radix amaritudinis sursum germi-
potest,et dicitur Graece episteme ; Omnis, inquam, nans impediat,etper illam inquinenturmulti;ne quis
disciplina in prsesentl quidem non videtur esse gaudii, fornicator autprofanus.ut Esau, quipropter unam
sed mxroris, sed non est ita. Si quis modo cogitat escam vendidit primiliva sua.Scitoteenim quoniam
futura. Poslea autcm, id cst in alia vita, exercitatis etpostea cupiens hsereditarebenedictionemrepreba-
per eam disciplinam reddet Deus fructum justitUE, tusestrnon enim invenitpoenitentiae locum quanquam
id est qua justitiam mcretur. Fructus, dico, qui cum lacrymis inquisisset eam. Non enim accessistis
(50) August., in psal. LXXXIX. (52) Aug., in serm. quodam de visione Dei.
(51) Id.,_De Trinit.
ad tractabikmetaccessibilem ignem,et turbinem,et A Jacob. Ita cavendum estistis, ne cumpostmortem
caliginem, et procellam, ut tubxsonum, et voeem deberent accipere benedictionem probentur, et
verborum. pcenitentia eis nonvaleat: tunc enim infructuosa
ContemplantesQuasi dicat: Hortor vos ad pacem erit pcenitentia, in cujus rei figura nec Esau pro-
et patientiam, et ne dubitetis posse esse tam pa- fuit. Unde subdit: Nonenim. [Haimo] Quasi dicat:
tientes, quia gratia Dei praesto est. Sed cavcte ne Vere caruit benedictione. Non enim invenit locum
desitis ei. Et hoc est: Sequimiui pacem. Vos, dico, pmnitentia:, [Chrysost.) id est veniaB,et locum be-
coutemplantesattcntione mulla' ne quis, non solum nedictionis per pcenitentiam, non quodnon poenite-
V03desit gralim Dei. Quasi dicat: Non solum de ret, sed quia non pcenituitutdebuit, dicens: Venienl
vobis, verum etiam de aliis sit curavobis.Diligen- dies luclus mei Isaac et occidam fratrem meum
ter attendite et considerate ne qui vestrum desit Jacob (Gen., xxvn). Noninvenit, dico, quanquam in-
gratiae, quam humanae pravitatis meritum saepe quisisset eam benediction°,m cum lacrymis, non
repellit. Hoc autrm modopotestisretinere gratiam. cum veris. Lacrymae enim illae potius fuerunt
Cavete ne qua radix, seilicet mala cogitalio, ama- ex indignatione contra Deum, et ex dolore amis-
ritudinis id est noxiae delectationis, ex qua prove- si honoris, quam ex humilitate veraque pccni-
nit amaritudo sursum gertninans,id est ad consen- nj tentia.
sum etoperationem veniens,t'm/)<?dia/il]amgratiam Non enim dixerat et monuerat, nc quis desit
et per illam amaritudinem, non solum ille in quo gratiaB his modis quos subdidit. Nec debet aliquis
est, sed etiam ejus exemplo inquinenlur mulli alii. deesse, parata est enim gratia. Et hoc est quod
El ideo grave est. [Haimo] Rsdix amaritudiuis hic ostendit: Non enim accessislisad asperitatem
mala cogitatio est, quia sicut radix amara dulces legis quam describit, ut econtrario intelliga:ur sua-
fructus non profert, sed sui similes, id estamaros, vitas gratiae. Mos enim comparanlium rem rei est,
et fons sulphureus aquas non habiles ad biben- ut alteram deprimant, et alteram extenucnt, ut sic
dum; ita mala cogitatio non dulccs fructus, id alterius ominentia clarescat; sic Apostolus excom-
est dilectionem et operationem, sed amaros ge- paratione illorum quae fuerunt inveteri testamento
nerat, quibus impedilur iter ad ccelum. Deindei nostra majora declarat et meliora. Illorum ergoas-
quomodo contemplari debeant ne qua radix peritatem describens, ait: Non enim accessistis
amaritudinis germinet, ostendit per partes in quiad ignem tractabilem, id est palpabilem, et acces-
bus aliquos de illis notat, subdens: Ne quis,, sibilem, quod scilicet motu corporis acceditur, sed
etc. Quasi dicat: Estote contomplantes, ne quis; ad Spiritum sanctum qui est ignis consumens pec-
vestrum sit fornicator, ul cum fide teneat carnalesi cata, ad quem non motu corporis, sed spiritu
363 observantias, quasi concubinam quaeestspiri- • 'C mentis itur. Et non accessistis ad turbinem. Turbo
tualis fornicatio. [Uaimo] Aut profanus, id estt est vis ventorura cum grandine et pluvia. Haec ad
prorsus fidem negligens, etalienusa Deo.Profanus i litteram in datione legis facta sunt. Turbo au-
enim dicitur, quasi porro, id estlonge afano.idest t tem signiflcat impetum vitiorum quae per legcm
templo Dei, id est penitus irreligiosus. Ut Esau. magis dominata sunt; modo autom venitur ad
Vel ad litteram, ne quis sit fornicator aut profa- serenitatem virtutum per gratiam. Vel turbo si-
nus ut Esau. Erantenim interJudaeos aliqui secta- gnificat comminationem ipsius legis. Si quis hoc
tores Esau in fornicatione etiam in gastrimargia. vel illud fecerit, moriatur. Et caliginem. Caligo
Esau dicitur fornicator, quia contra voluntatcm pa- est tenebrositas ignis et fumi qua signiflcatur, quia
tris et matris uxores alienigenas duxit.Profanus di- obscura erat lex. Caligo enim mentis obscuri-
citur, quia gastrimargus, id est ventris servus ex- tatem signiflcat, modo vero claro intelligeutia est.
stitit et gulosus: unde vendidit primogcnita pro> Etprocellam, quae niajor est quam turbo, id est
lenticula rufa. Unde subdit, qui propter unam es- tempcstas quae quocunque modo propellit. Haec
cam vendidit primitiva, vel primogenita sua id estt est servitus peccati secundum operationem quae
dignitatemprimogenitorum,[Chrysost.]Primogenila i per legem trahebat homines, modo autem re-
enim hio appellat honorem et dignitatem sa-- jj quies est a . vitiis imperfectis. [Ghrysost.] Vel
cerdotii, quia ante sacerdotium Aaron omness procella signiflcat ipsam vindictam legis. Et tubce
primogeniti sacerdotes erant sicut fuit Sem. Ett sonum, quae est signnm monilionis ad bellum,
haec erat dignitas, quia et de substantia et haeredi- quo signiflcantur motus delectationis. qui non pcr
tate paterna majoremportionem sumebat,vestiura- legem, sed per gratiam exstinguuntur. [Haimo]
que ornatu locupletior splendebat, eique bene- Vel sonus tubaB significat praesentiam et adventum
dictio dabatur. Ecce quam procul a religione fuitt Dei omnipotentis. Unde etiam idem Apostolus
Esau. Pro ventre dedit benediotionem, cujus fa- alias dicit, loquens de adventu Christi ad judi-
ctum jam commemorat ut dchortetur ab illius si- cium. In tuba Dci dcscendet, descendet de ccelo,id
militudine. Scitote enim, ne sitis ut Esau, quiaipse5 est in voce angelorum. Haecad lilteram in dationo
reprobatus est. Scitote enim quoniam et postea cu- legis facta sunt, ut corda Judaeorum prona ad pec-
piens hcereditare benedictionemreprobatus est a Deo. candum converterentur, ne auderent legem trans-
Isaac conflrmante benedictionem quod feceratt gredi. Non hic terror. est in Evangelio. Et vocem
verborum. Vox verborum intelligitur, non ipsius A congregati erant fldeles in nnum in igneis linguis,
Dei, sedangelorum.Per subjectamcnimcreaturam, non de longinquo territans,imo sedit supra singu-
id cst per angelum loquebatur Deus Moysi. los eorum; de ccelo quidem factus est subito sonus,
VERS.19-24.—Quamquiaudieruntexcusaverunt quasi ferretur flatus vehemens sonuit, sed nullus
se, ne eis fieret verbum. Non eniui portabant qnod expavit. Ibi ignis et fumus, hic autem ignis se-
dicebalur: elsi bestiatcligeritmontemlapidabitur. renus.
Et ita terribile erat quod videbatur. Moyses dixit, Scd accessislis. [Haimo]Ex superioribuc istapen-
Exlerritus sum et tremelundus. Sed accessislis ad dent, ubi dicit ad quae accesserint. Post remotio-
Sion montem, etcivitatem Deiviventis Jerusalem nem illorum superiorum, scilicet non ponit contra-
cceleslem, elmultorum milliumangelorumfrequen- ria eorum quae ex opposito intelliguntur, sicut su-
tiam,etEcclesiamprimilivorum,guiconscriptisunt pra assignatum est, sed praemium quod ex eis se-
inccelis, et judicemomnium Deum,et spiritusjus- quitur, ut per hoc magis suadeat tenendam esse
lorum perfectorum, ettestamenti novi mediatorem gratiam. Quasi dicat: Non accessistis ad tam as-
Jesum. et sanguinisaspersionem, melius loquentem pera. Scd accessistis adSion monlem, id est ad eos
quam Abel. qui in alto Deum speculantur, quem speculari ma-
Quam vocemturbarum et angelorum illi qui au- n gnum est praemium ; et, pro id est, ad civitatem
dieruntexcusaverunt se, ne eis fieret verbum, id est Dni vivenlis, idcst civibus suis vitam seternamdan-
ne eis loqueretur, dicentes Moysi: Loquere tu nobis, tis, quia in eis Deus habitat, qci eos vivificat, sci-
non loquatur nobts Dominus Deus, ne forte moria- licet ad Jerusatcm ccelestem, id est ad visionem cae-
mur (Exod, xx).. Nimio timore fuerunt percussi. lestis panis: et ,ad frequentiam mulforum mittium an-
Non enim portabani quod dicebatur, id est non po- gelorum, quorum sociifuturi estis. Multorumdicit,
terant ferre vocem angeli prae timore, videntds to- quia cum pluribus major erit beatitudo. Ef ad Ec-
tum montem Sinai fumare, procellas quoqueet to- ctesiam primitivorum, id estapostolorum quipriini
nitrua, et voces tubarum audientes. Et dicebatur crediderunt, quorum fidei illi adjuncti sunt. Qui
eis longe stare a monte, quia si beslia etiam tetige- apostoli conscripti sunt in ccelis; a simili hoc dicit,
rit montem, lapidabitur, grandine, sicut praecepe- ut olim dicebantur patres conscripti, quta eorum
rat Dominus dicens: Longe faciant filii Jsrael a nomina scripta sunt in libro vitae.Ac si diceret:Ne
monte, quia si homo vel bestia tetigerit montem, la- dubitetis ad angelos pervenire, quia vestri anteces-
pidibus grandinis interfieietur(Exod.xi\). Etila, erat sores pervenerunt. Et hoc est quod ait, qui conscripti
terribile quod videbalur, ut necaudire auderent, nec sunt in ccelis, id est cum eis qui sunt in ccelisscri-
accedere ad montem, Nam etiam Moysesdixit: Ex- pti sunt,id est in eorum ordines scripti sunt. Deinde
terrilus sum et tremebundus. [Haimo] Multum fuit C subdit aliud praemium dieens: Et &dDcum judicem
terribile quod Moysenterruit,et siMoyses estterri- omnium, id est Christum, cui Pater deditomne ju-
tus, quid ergo alii? utiquemultomagisterriti sunt. dicium, ita et vos judicabitis cum eo; Et spiritus,
Sciendum quod voce iila verborum significatur le- vel spirituum, vel spiritum, diversae litterae, sed
gis praeceptio et comminatio, quam populus gra- itaprosequere : et ad Deum spirituum justorum .
vem putavit et intolerabilem, quia sola praeceptio perfectorum, id est ad Deum qui erit possessio
eratsine gratia adjuvante. Non enim portabant spirituum justorum perfectorum, cum erit omnia
quod dicebatur, quia sine gratia insufficientes in omnibus (I Cor. xv): erit quidem aliorum, sed
erant, ad observanda legis praecepta, et diceba- magis perfectorum; et per hoc suadet ad per-
tur: Si bestia tetigerit montem, lapidabitur. Mons fectionem. Vel, accessistis ad spiritus, id est ad
est Divinitas, bestia, defectus rationis; quod est animas justorum perfectorum, quibus socii in
quando verbum blasphemiae profertur in Deum; fide et opere fuerant; veladspiritumjustorumper-
tangere est offendere. Tangit ergo montem ut be- fectorum, id est spiritum qui facit perfectos ju-
stia qui offendit Deum blasphemia, quem praecipit stos, 2641 per quem autem haec omnia habent
lex sine misericordia lapidari; sed si in Ecclesia subdit, dicens: Et, accessistis ad Jesnm novi testa-
vult reverti, misericorditerrecipitur. Moysesibiter- j) meuti mediatorem, id est datorem medium inter
ritus est, quia tantumeratlegisasperitas, utimper- Deum et homines, per quem fieri possunt socii an-
fecti terrerentur, quia non erat ibi adjutrix gratia. gelorum,quia incredibile videbatur quod promitte-
Modo autem nec imperfectis est gravis praeceptio. bat Deus, scilicet ex hao mortalitate, corruptione,
Conjugum suave estet onusleve, per charitatemin- abjectione, infirmitate, pulvere futuros homineS
fusam in cordibus per Spiritum sanctum (35) Vide aequales angelis Dei. Non soium Scripturam fecit
ergo distantiam: ibi postPascha, quod agni immo- hominibus, ut crederent, sed etiam fldei suae ponit
latione celebratum erat primodie, descendit Deus mediatorem non quemlibet principem vel angelum,
in Sina in igne, sedplebemlongestantemterritans, sed unicum Filium, ut qua nos via perducturug
et digito suo scribens in lapide, non in corde; hic esset ad illam ineifabilem immortalitatem et cum
vero Spiritus sanctus qui est digitus Dei, venit ubi angelis eequalitatem, per ipsum Filium ostenderet
(33)August., De verb. Apost.

et praeberet. Parnm euim erat Deo facere Filium ,A aerem. Unde dicitur aves cooli,scilicet totus, aut
suum demonstratsrem viae : ideo fecit illum viam, pcene totus aer iste ventosusquemccelum vclccelos
ut per illum iremus. Missus est ergo medicus, Scriptura vocat. Istos utique imos, non illos sum-
quem tamen non cognovit aegrotus, ideoque eum mos, ubi sol, et luna, et sidera constituta sunt.
occidit.sed aspersus sanguismedicivaluit admedi- Dicit hic Scriptura movendos et alibi perituros
camentum aegroti. Venit, ut visitaret; occisus est, propter quamdam magnam sui commutationcm.
ut sanaret. Ideo addidit: Et accessistis ad asper- Hujus autem auctoritatis Aggaei sensum exponit,
sionem sanguinis Christi, id est ad sanguinisChristi dicens : Quod autem dixit adhuc, addens semel, pcr
emundationem. (Chrysos]. Quasi dicat:Haec omnia adhuc declarat translaiionem »/o6i7tumquasidicat:
habent per JesumquideditTestamentum Novum,et Jam fucruntmota;sedadhucmovebo; quod polest,
per sanguinem Christi, melius loquentem quam lo- quia fecit. Unde subdil: Tanquam faclorum. Quasi
quitur sanguis Abel, quia iste veniam, ille vindic- dicat : Potest ea movere, tanquam sua facta. Per
tam ; iste salutem, ille damnationem clamat. Iste semel vero quod addit, notat se illa sic movere, ut
etiam persecutoribus vitam et indulgentiam implo- maneant, postea aeternaliter, immobilia secundum
rat, Domino dicente : Pater, ignosce illis, quia ne- ea qux ipsa, sunl, id est secundum id quod sunt ;
sciunt quid faciunl (Luc. xxm). Et nota quod Abel •j quia quidquid erunt,velin principalibus essentiis,
qui fuit primus injuste occisus,posuitproomnibus vel in formis extrinsecus sumptis, secundum id
aliis quorum sanguis nullam remissionem facere immobilia erunt. Per semel, ergo notat quod ulte-
potuit, tunc multo minus sanguis animalium, sed rius non sunt movenda, per adhuc, nota ea movcn-
sanguis Chrisli fecit. Et ideo dicitur melius loqui. da. Itaque. Quasi dicat: Quia ccelum et terram
Vel certe melius loquitur,id estmeliusnosloquen- immobilem promittit Deus, Itaque, patet quod nos
tes facit, scilicet quod Christus est Filius Dei, a suscipientes, nnnc in spe,postea vero in re,regnum
quo redempti sumus, quam sanguis Abel qui facit immobile, habemus gratiam, id est fidem,spem, et
nos loqui Abel fuisse virum justum, et in figura charitatem cum sancta operatione, sine qua non
Christi immolatum. possemus ad illud promissum pervenire ; sed per
VERS.25-29. — Videtene recusetis loquentem. Si eam suscipimus illud reguum immobile : ct ideo
enimilli non effugerunt, recusantes eum quisuper nullus desit gratiae. Vel secundum aliam litteram,
terram loquebatur, mulio magis nos quide ccelis scilicet habeamus. Quasi dicat : Quia immobilia
loquenlemnobis avertimus, cujus vox movit terram promittit, itaque, nos suscipientes regnum immo-
lunc, nunc autem repromittit,dicens :Adhucsemel, bile, habeamus gratiam,id est agamus Deo gratias
et egomovebononsolumterram,sedetcoelum. Quod de omnibus, non murmurantes in aliquo, quia sic
aulem adhuc semel dicit, declarat mobilium trans- C bene servitur Deo. Unde subdit :Pcr quam gratiam
lationemtanquamfactorum,utmaneanteaquxsunt scrviamns, placentes Deo. Et hoc cum metu, quia
immobilia. Itaque regnum immobile suscipientes Deus est, id est timentes eum ut Deum et judicem
kabemus gratiam per quam serviamusplacentes Deo omnium, et cum reverentia, id est cum amorehono-
cum melu et reverentia. Etenim Deus noster ignis ris,quia Pater est,id est diligentes eum utpatrem,
consumens esl. Etcnim. Quasi dicat : Vere per gratiam possumus
Videte.[Haimo] Quasi dicat: Quia ad Deum ac- placere illi. Elenim, id est quia, Deus, id estSpiri-
cessitis, cujus sanguis melius loquitur quam Abel, tus sanctus qui est gratia et donum factus, noster,
ergo videte ne recusetis, id est contemnatis, loquen- quia gratis nobis datus est, ignis, quia est amor
tem Christum per Evangelium, quia carnalia pro- Patris et Filii, consumens omnia peccata. Spiritus
hibet, spiritualia praecipit. Si enim illi, scilicet enim dicitur ignis consumens, quiarubiginem pec-
patres vestri, non effugernnt, id est non evaserunt catorum consumit, et ad charitatem ascendit corda
poenam, recusantes eum, id est Christum, qui loque- hominum.Et per hoc quod purgat nos et facit ser-
balur eis super terram, id est qui terrena, scilicet virc in virtutibus, placemus Deo.
carnalesobservantias mandabat, per Moysen et CAPUT XIII.
terrena promittebat. Vel, recusetis eum, scilicet j) VERS.1-6.—Charitasfraternitatismaneatin vo-
Moysen, vel angelum, qui loquilur super terram, id bis. Elhospitalitatemnoliteobliviscii Perhancenim
est terrena. Multo magis nos, non effugiemus, qui placueruntquidamangelis hospitioreceptis. Memen-
advertimus Christum, loquentem nobis de cazlo, id totevinctorum tanquamsimul vincti, etlaborantium
est loquentem nobis spiritualia, et promittentem tanquam et ipsi in corpore morantes. Honorabile
aeterna. Nec debemus recusare, quijt ipse idem, connubium inomnibus, etihorusimmaculalus.For-
cujus vax tunc, scilicet cum de terra loquebatur, nicatores enim et adulterosjudicabitDeus. Sintmo-
cum legem dabat im monte Sina, movit terram, ut res sine avaritia, contenti prxsentibus. Ipse enim
cpmmiuaretur ne recusarent. Nunc, non dicomina- dixit: Non te deseram neque derelinquam. Ita ut
tur, sed repromittit. Et ideo multo minus debetis confidcnter dicamus : Dominus mihi adjutor est,
recusare. Promittit, inquam, dicens : Adhuc ego non timebo quid faciat mihi homo.
semel movebo, in Aggaeo hoc legitur, non solum Charitas, Ab hoc loco moraliter instruit eos
terram, sed etiam caslum, quod inferius est, scilicet Apostolus. Quasi dicat: Et quia charitas est ha-
benda, ergo eharitas fraternitatis maneat tn vobis, A rum. [Chrysost.] Avarus est. qui tenax est in lar-
id est charitas sit inter vos, quia fratres estis ut giendo, cupidus in accipiendo. Hoc ideo dicit.quia
vos invicem tanquam fratres diligatis. Et hospita- istis fortassispostquamperdiderantpropriamfacul-
litatem noiite oblivisei. Oblivisci dicit, quia hanc tatem volebant congregareiterum divitias, quod pro-
habuerunt antequam exspoliarentur suis rebus. hibet hic. Sed ne forte dicerent: Quid facturi eri-
Merito, dico, ut non obliviscamini. [Haimo] Per mus si suffragia necessarianobisdefecerint?Proti-
hanc enim placuerunt quidam l)eo angetis receptis nus subdit consolationem adhibens testimonium de
hospitio, ut Lot recepit eos nesciens esse angelos, libro Jesu Nave. Ipse enim Dominus omnipotens di-
sciens tamen quod in eis esset Deus. (54) Unde alia xit ad Jesum Nave : Non te deseram, quin dem ne-
translatio habet : Per hanc enim quidem nescientcs cessaria ; neque derelictam. Derelinquetur ille
hospitio receperiml angelos, ut Abraham et Lot.nes- qui fame periret.Sed quiahoc non est.nonsithomo
cientes csse ttugelos 1 sed arbitrantes esse homines cupidus. [Haimo] Hoc post mortemMoysisdixitDo-
in quibus Deus esset et loqueretur: Abraham enim minus Josue : Ita sicut fui cum Moyse,ita ero te-
humanitatis officia praebens quae necessaria, nisi cum. Confortare et esto robustus, non te deseram ne-
iufirmae carni, esse non possent. Mirum est, nisi que derelinquam (Josue. i). Hoc autem dicit, omni
homines esse arbitratus est, sed in quibus Deum n speranti in se sicut Josue. Hoc enimnobispromittit
loqui iritellexit, quibusdam diem majestatis exis- si in illo spem nostram ponimus. Non tenacihus,
tentibus et apparentibus signis, sicut in hominibus non cupidis sit ista promissio, sed sperantibus in
Dei saepe apparuisseScriptura testatur; posteavero Deo. Unde subdit: Ita, scilicetestnobiscumutcon-
angelos esse cognovit, cum se vidente in ccelos fidenter dicamus : Dominus mihi adjutor est, sup-
irent. Sic et Lot qiii occurrit angelis, et adoravit plendo necessaria. Et ideo non timebo quid faciat
in faciem, videtur intellexisse quod angeli esSent, mihi homo, etiam si auferat mea. Hominis nomine
sed rursus cumad refectionemcorporisinvitatquae intelligitur omnis adversarius etiam diabolus, quia
mortalibus necessaria est, videtur putasse quod homo appellaiur ab officio suo quodhominem decl-
homines essent. Ergo potest hic dici sicut dictum piat. Et quia longum est de singulis dicere, monet
est de tribus qui venerunt ad. Abraham, scilicet sequi magistros, dicens :
apparebat quibusdam signis divinitus esse missos, VERS.7-14 — Memeutote prxpositorum vestro-
qui tamen homines esse crederentur. Exhibuit itaque rum,qui vobis locutisunt verbum Dei,quorumin-
hospitalitatem ut sanctis hominibus Dei, quiaDeum tuentesexitum conversationis, imitamini fidem. Je-
esse cognovit cum eis, sicut ipse Abraham angelos susCkristuskeriethodie,ipseetinsxcula.Doctrinis
esse nesciret. Et Abraham in tribus, et Lot in variis et peregrinisnoliteabduci. Optimumestenim
duobusDeumessenoverunt. Cuicum persingularem " gratia stabilire cor, non escis, qux non profuerunl
numerum loquebantur eos homines esse arbitra- ambulantibus in eis. Habemus altare.de quo edere
bantur, cum eis tanquam indigentibus humanam non habent potestatem qui tabemaculo deserviunt.
refectionem ministrabant. Mementote. Hio monet Quorumenimanimalium infertursanguispropecca-
eos ad aliud bonum, scilicet ut vinctis subveniant to in sanctaper pon tificem, korumcorpora creman-
ministrando. Quasi dicat : Praeter hospites, metur extra castra. Propter quodetJesus, utsauctifi-
mentote, etiam bene faciendo, vinctorum pro fide caret per suum sanguinem populum, extraportam
Christi, ita eis compatientes,tanquam, scilicetvincli passus est. Exeamus igitur ad eum extra castra,
essetis, et ita compatiamini et subvenite eis.quasi improperium ejusportantes.Nonenim habemushic
cum eis 265 vincti essetis. Et mementote laboran- manentem civitatem, sed futuram inquirimus.
Hum eorum,quibus imminet labor,tanquam et ipsi Mementote, ut imitemini, prxpositorum vestrorum
in corpore commoranles,perquod experti estisquid quia boni erant, scilicet apostoli et eorum succes-
aecesse est laborantibus. [Haimo] Et est sensus : sores,ideo mementote,quia ipsisunt quinobislocuti
Subvenite vinctis et laborantibus, sicut velletis sunt verbum Dei, quorum intuentes exitum, ut eos
subveniri vinctis et laborantibus vobis. Honorabile more imitemini. Si opus est moriendo pro Christo,
jtiam connubium, non meretricale sit. In omnibus, 0 ut illi conversationis, eorum imitamini fidem, id est
ut scilicet amore filiorum uxor ducatur legitima imitemini eos in conversatione bonas vitee,etinfide
bemporibus, quia certis ab abstineatur. Et thorus perfecta. Jesus Chrislus. [Haimo] Hoc pertinet ad
immaculatus, aon adulterium, ii est sine macula superiorem sententiam, ubi testatus est Deum di-
'ornicationis sit in vobis. Fomicalores.enim et adul- xisse, non te deseram neque derelinquam. Poterat
\eros judicabitDeus. [Augnstinus]id est aeternaliter enim illis videri quod haec promissio ad Josue tan-
jondemnabit, etsi aliter quidam putent dicentes tum pertineret. Ad quod Apostolus respondet, di-
peccata carnis Deum non ourare. Sint mores, idest ceus quod et hos juvabit, sicut juvit illum. Quasi
/ita, sinc avaritia, id est largiendi tenacitate.Monet ut dicat: Non est dubitandum de promissione, quia
lon sint tenaces in habitis, et sint contenti prxsen- Jesus Christus qui heri, id est praeterito adjuvit
ibus.Per hoc monet ut non sintcupidi.nonhabito- Josue, ipse hodie, id est in praesenti adjuvat vos et
(54) Aug., in lib. Quaest.

513 COLLECTANEA IN EPTST. D. PAULI. —IN EP. AD 1IEBR. 514
alios fideles.et adjuvabit in futuro,»n sseculo, id est A paschali.in festivitate vidclicetpropitiationisaccipc-
sine fine. Doctrinis, quia per gratiam licitum est rent vitulum et hircum.et immolarent intracastra,
omnibus cibis uti.[Hieron.] Praedicabant aliqui non quorum sanguinem ferret solus pontifex in sancfa
esse peccatum escis affluere, sed bonum esse. Alii sanctorum, oraturus pro populo. Carnes vero illo-
vero superstitiose dicebant abstinendum esse a qui- rum portarentur extra castra, ibique cremarentur,
busdam cibis quos lex prohibet,quosdam concedens i nec esset alicui tabernaculo deservienti licitum ex
qui escarum differentia et observatione multos se- illis comedere.Spiritualilerautemilladuoanimalia,
ducebant.contra quos omnes Apostolus agit hic.di- vitulus videlicet et hircus, figuram tenent Domini
cens : Doctrinis i>ams,scilicet quaevariae sunt a ve- Salvatoris.Ipse enim est vitulus quem pius Pater in
stris, id est diversae, et peregrinis, id est extraneis. regressione filii prodigi immolavit. Ipse est hircus
Nolite abduci a veritate. Hi non absurde compa- qui pro peccatoribus oblatus.Pontifex etiam ille qui
rantur leprosis,qui scientiam veraefldci non haben- cum sanguine illorum animaliumintrabat in sancta
tes varias doctrinas profitentur erroris. Non enimi sanctorum oraturus pro populo, typum gerebat
absconduntimperitiam suam,sed pro summa peritiat Christi, qui cum sanguine passionis suae interiora
produnt in lucem,et jactantiam sermonis ostentant. patriae coelestis intravii oraturus pro fldelibus. Im-
Nulla porro falsa doctrina est, quae non aliquavera t R T molabantur illa animalia intra castra,sed carnes ex-
intermisceat.Vera ergo falsis inordinate permista int tra castra comburebantur : et Redemptor noster in
una disputatione vel narratione, velut in unius co- Jerusalem.quasi intra castra immolalus vocibus et
loris corpore apparentia; leprae comparantur hu- judicio Judaeorum,sed carnes illius extra Jerusalem
mana corpora diversis coloribus varianti atque main cruce combustae sunt igne passionis. Quando
culanti. Tales vitandi sunt, sicut hic docet Aposto- enim adjudicatus est morti, clamactibus Judaeis :
lus : Noliteabduci.dico : Optimum enim est stabilires Crucifige (Joan. xix), quodammode quantum ad il-
cor gratia, scilicet ut habeatis fidem pcrfcctam,, los pertinet immolatus est. Unde Marcus dicit eum
credentes omnia esse munda mundis, nec csca- crucifixum hora tcrlia (Marc. xv). Nam hora sexta
rum abundantiae varietati et differentiae esse stu- in cruce levalus est. Altarc autem ubi extra castra
dendum.Unde subdit: Et nonescis, id est non dif- carnes cremabantur, allare Ecclesiae est, ubi quoti-
ferentiis,vel in affluentia ciborum. Qux non profue-!- die consecraturcorpusChristi. Habemus ergo altare
runt ambulantibus in eis, id est observatoribus acc Ecclesise, ubi consecratur corpus Dominicum, de
discernentibus cibos, et studentibus ciborum af- quo non habent potestatem edere qui tabernaculo,
fluentiae.Et est sensus: Gratia quae omnia permittit t id est corpori,serviunt; scilicet fornicatores, adul-
solvendo a lege confirmare cor debctis, et non stu-i- teri, ebriosi, omnesque qui voluptatibus et deside-
dere observationi vel affluentiae escarum quae nonl C ( riis carnis suae deserviunt. Qui enim maniucat et
profuerunt ad salutem ambulantibus : Non dico see bibit indigne sibi jubicium manducat el bibit (I Cor.
sustentantlbus,sed qui perseveranter se student ina. xi). Haec quomodo ad Dominum pertineant,satis ut
eis, vel discernendo,vel nimis affluendo.[Chrysost. | reor dictum est. Sed quia ipse est caput omnium
Abstinentia quidem qua abstinetur a peccato pro- electorum, per carnes illorum animalium possunt
dest; ciborum vero tlla custodia nihil profuit, sedi intelligi omnes electi.Sicut ergo Christus,sic et sui
fides. Similiter abundare gratiarum donis prodest;;; extra castra, id est extra conversationem saecula-
ventrem vero obruere escarum mole nocet. riumcarnaliumquehominum,fervoreSpiritussancti
Habemus enim.Item hic ostendit non esse studen-i- accensi consumuntquidquidcarnaleestin eis atque
dum in diSerentiis ciborum,vel affluentiis ciborum.i. fluidum et libidinosum macerando seet mortifican-
Quasi dicat:vere non est studendum in differentiiss do corpora sua cum vitiis et concupiscentiis, vel
ciboTum,habemus enim altare de quo non habentpo- etiam martyrium pro Christi nomine sustinendo.
testatem edere qui deserviunt tabernacnlo, id est ob- Infertur sanguis illorum in sancta per pontificcm,
servantiis legis,ut qui cibos discernunt, et alia hu- id est vita illorum laudabilispraesentatur Patri Deo
jusmodi legalia servant : quae nomine tabernaculili per Christum verum sacerdotem, qui est advocatus
signiflcat,quia ad tempus sunt posita. Vel ita. Ideoo Q noster interpellans pro nobis. Vel sanguis illo-
non est studendum escarum affluentiae, quia habe-;- rum infertur in sancta, dum illorum animae cum
mus altare, id est corpus Christi, flde cujus pre-s- triumpho passionis in ccelum feruntur.Bene quoque
ces et oblationes sunt acceptae,quod in altari conse-(- 266 in altari consumuntur, quia omne sancti
cratur atque sumitur; de quo non habent potesta-i- martyres in altari fidei offeruntur Deo. Ista omnia
tem,id est licentiam,edere qui deserviunt,id est exX adimplentes per fidem qua credunt se s Deo remu-
toto serviunt tabernaculo,id est corporum voluptatiti nerari,ad quos non audent accedere carnales saecu-
et ciborum affiuentiae.Corpus antem dicitur recte ta-i- lum amantes,quasi dicat: Tabernaculo servientes.
bernaculum,quinadtempusin eo manendumestjet st Propter quod mysterium adimplendum, Jesus extra
ideo,non ei serviendum in desideriis.[Haimo]Refert?t castra passus est, sicut postea dicitur : sed prius
autem hic Apostolus legis consuetudinem ac myste-i- quod ad eamdem legalem consuetudinem spectat,
riumspiritualemque sensum.Legis siquidempraece->- addit referens ad spiritualem intelligentiam,dicens.
ptum fuit ut decima die septimi mensis afestivitate;e Quorum enim. Per duplicem allegoriam, unam Ve-
teris aliam Novi Testamenti, id est per allegoriam A. suum sanguinem : porta civifatis est corporis sen-
snrgentem de duplici historia.scllicet Vetus et No- sus, in quorum nullo peccavit Christus. Et ideo
vum Testamentum probat corpus Christi non esse extra carnis voluptates passus est, ut nos ejus
edendum ab his qui tabernaculo, id est corpori de- exemplo ostio sensuum vitiis clauso extra carnis
serviunt. Ad hoc enim signiflcandum et corpora desideria patiamur.Et quia pro nobis Christus pas-
animalium olim extra castra cremabantur, et pro- sus, hortatur nos Apostolus ut imitemur illum di-
pterea extra Christus passus est,et nos qui corpore cens : Exeamus igilur. Quasi dicat: Quia ipse extra
et sanguine ejus a peccato mundari volumus im- castra passus est, ut nos sanctiflcaret, igitur exea-
properia etangustias passuri,tabernaculideliciaset mus flde et charitate,&rtra cas*ra,corporum mortifi-
voluptales deseramus. Et prius probat per allego- cnntes membracumvitiis.etconcupiscentiisad eum
riam Veteris Historiae hoo modo : Quasi dicat: Vere imitandum. Nos,dico,porlantes, patienter utipse im-
qui deserviunt voluptatibus non possunt communi- properium ejus,id est passionem crucis quae videtur
care corpori et sanguini Christi, quia his tantum esse improperium infidelibus.nobis autem sanctifl-
qui sunt extra castra, id est extra delicias et vocatio et redemptio.Etdebemusexire extra castra.iVo»
luptates corporis. Corpora cremantur horum animaenim habemus hic manentem civitatem, id est in hoc
lium, id est memoriale, et proficuum est corpus ,n statu manens corpus; sed futara inquirimus, scilicet
Chris1i,-et sanguis signiiicatur per corpora horum secundum futurum statum corpus.Ut ergo futuram
animalium, quorum sanguis infertur pro peccalo civitatem consequamur, et imperium portemus.
in sancta per pontificem,ita et sanguis Christi pcr VERS.15-19.—Per ipsum ergoofferamus hostiam
se pontificem, jd est ipse Christus oblatus Patri, laudissemper Deo,iiestfruetum labiorum confiten-
qui non tantum pef vitulum et hircum, sed etiam tiumnominiejus.Beneficentixautemelcommunionis
alia animalia, quae secundum legem oflerebanlur, nolite oblivisci. Talibus enim kostiis promeretur
significatur. Et recte Christus per illa carnalia Deus.Obedite prxpositis vestris,et subjaceteeis.Ipsi
significatur. Est enim agnus secundum mansuetu- enimpervigilantquasirationem pro animabus ves-
dinem et innocentiam; hircus pro similitudinecar- tris reddituri, ut cum gaudio hoc faciant,et non ge-
nis peccati, quia caro ejus passibilis et mortalis; mentes.Hoc enim nonexpedit vobis.Orate pro nobis.
aries, qui vitia propulit, gemino cornu cbaritatis ; Confidimus enim quia bonam conscientiam habemus,
taurus, fortitudine resurrectionis : quod crematur, in omnibus volentes conversari. Amplius aufem de-
cinis efficitur. Per cinerem, memoria rei praeteritae precor vos koc faeere,quo celerius resiituar vobis..
accipitur; extra castra esse est voluptates carnis Per ipsum, id est per Christum qui est nobis via
exire. a quo sumus exemplum ad martyrium. offeramus
His ergo qui sunt extra castra, id est cxtra cor- C
( Deo semper hostias laudis,qvne per propriora signi-
poris. delicias, cremantur corpora.id est memoriale flcatur, id est fructum labiorum confitentium nomini
efficitur corpus Christi, significatum per corpora ejus,id est conflteamur nomini ejus, quod est laus
illorum animalium quae cremabantur. Si quis enim Dei, et hostia fructus, quia alii per hoc ad fidem
voluptuose vivit, non habet efficacem memoriam trahuntur.Ergo qui timetis Deum laudate eum, ut
Christi. Sanguis autem ejus significatus per san- libere colatis eum. Amare discite quem timetis, et
guinem illorum animalium qui illatus est in sancta poteritis laudare quem amatis. Timentes enim eum
sanctorum per pontiflcem, quia per se pontificem homines vetus testamentum propter litteram ter-
Christus oblatus est Patri, ut sic introiremus in rentem et occidentem, non habentes spiritum vivi-
sancta ecelestia. Vel ita potest legi littera, eodem ficantem, currebant cum sacrificiis ad templum, et
pene sensu manente. Quasi dicat : Vere servientes in figura sanguinis Christi quo redempli sumus,
tabernaculo non possunt communicare corpori et quamvis nescientes quid praefiguraretur, cruentas
sanguini Christi, quia corpora horum sanctorum victimas immolabant. Nunc vero in gratia novi
cremantur,id est jpjuniisetaliis laboribus affligun- testamenti speciale sacriflcium laudis offertur, quo
tur, extra castra, id est extra voluptates carnis, Deus honorificatur, cujus invisibilis sacrificii illud
quorum est sanguis animalium qui infertur pro jrj visibile sacrum signum erat. BeneficentuB aulem.
peccata in sancta per pontificem,id est quo est sau- Evacuata sententia pravorum de gula, redit ad bo-
guis Christi, per sanguinem illorum animalium nos mores persuadendos. Quasi dicat : Non modo
signiflcatus, quia horum tantum sanguis Christi praedicta faciatis, sed etiam nolite oblivisci Benefi-
quibus scilicet prodest per quem intrant in sancta centise, id est largitatis in alios. Beneficus enim
ccelestia, quod totum est dicere, illis tantum pro- dicitur largus et eleemosynae distributor.Inde bene-
dest sanguis Christi qui voluptates deseruntet cor- ficentia dicitiir largitas eleemosynarum; et commu-
pus affiigunt, Deinde per allegoriam NovumTesta- nionis,id est charitatis,qua omnia putantur commu-
mentum idem probat subdens : Propter quod,id est nia.Quasi dicat: Etsivestrasubstantiasitablata,ta-
propter illud idem designandum, scilicet ut extra men ex his quae habetis,eleemosynas date: Hoc est
carnales concupiscentias vivamus, et Jesus extra qiiod supradixit, non deserentes collecctionem ve-
portam passus est, ad hoo utique, ut sanctificaret Btra.m.Talibus enim.Quasi dicat: Ideo nolite oblivi-
populum suum : non propter sua merita, sed per sci.quia talibus hostiis,scilicet muneribus eleemosy-
n&Tum,promereturDeus,non illis antiquis legalibus, A gaudet, eisquo in futuro meliora optat. Undc ait
quia per eleemosynas hostes vincuntur et peccata conscientiam habemus bonaro. Quasi dicat: Con-
exstinguuntur.vita acquiritur. Unde Dominus per scientia nostra 267 in nullo nos accusat, nec no-
prophetam dicit: Misericordiam volo, et non sacri- bis conscii sumus quod vobis insidias fecerimus,
ficium (Matth. ix). Item : Obedite prxpositis vestris, nihil cum fictione protulimus,vel negotiationis gra-
quantum ad praecepta, ut scilicet faciatis queeprae- tia fecimus. Ne ergo sinistre quid arbitremini de
cepit per eos Ecclesia. Et subjacete eis, ut reveren- nobis, fortasse enim in talibus accusabatur. Am-
tiam exhibeatis.Obediendum ulique est praelatis et; plius autem. Quasi dicat: Dico ut oretis per me.
praedicatoribus in quantum doctrina et mores illo- Amplius autem deprecor vos hoc facere, scilicet orare
rum, et pietas existant; si autem a via rectitudinis i pro me, quo celerius restituar vobis. Quasi dicat:
deviaverint, non faciamus qualia agunt, sed qualiai Non solum mea causa, sed magis pro vestra humi-
dicunt.nisi forte et in doctrina aberrent. Unde Do- litate rogo vos hoc facere, scilicet orare pro me.
minus : Qux dicunl facite; qux autem faciunt nolite> VEBS.20-25.— Deus autem pacis,qui eduxil de
facere (Maith. xxm). Habent quidem dignitatem, li- mortuis pastorem magrium ovium in sanguine testa-
cet vitae sint perditae, et ideo non ad vitam eorum, menti xterni Dominum nostrum Jesum Christum,
sed ad sermonem intendite. Ipsi mtm.Quasi dicat: : nr aptet vos in omni bono ut faciatis ejus voluntatem,
Ideo debetis obedire, quia ipsi pervigilant, id estt faciens in vobis quod placeat coram se per Jesum
pro vobis solliciti sunt praedicando, bonum exem- Ckristum,cuiestgloria in sxcula sxcularum.Amen.
plum dando, exteriora providendo. Quasi dicat: : Rogo autem vos, fratres,ut sufferatis verbum sola-
Pro animabus vestris ralionem reddituri, ideo obe- tii.Etenim perpaucis scripsi vobis. Cognoscite fra-
dite,uf cum gaudio et cum laetitia et hilaritate men-• trem nostrum Timotheum dimissum,cum quo,sice-
tis, quia vident proflcere, faciant hxc, id est vigi- lerius venerit,videbo vos. Salutate omnts prxposilos
leut et curam vestri agant.e/ non gementes, id cum\ vestros et omnes sanetos.Salutanl vos deltalia fra-
murmure et tristitia. [Ambrosius] Facimus utiqueB tres.Gratia cvm omnibus vobis, Atnen.
ista cum gaudio,quoniam omncs videmus proflcerea Deus autem. Quasi dicat: Ego suadeo vos ad
in verbis Dei: tunc enim cum gaudio laborat ope- bonum. Deus autem, qui aptare potest quia dator
rarius in agro,quohiam attendit arborem et fructum] est paciSfUt scilicet vitia non inquietent, qui eduxil
videt: Quoniam segetem attendit et videt uberta- de mortuis,id est resuscitavit de sepulcro : qui locus
tem, tUnc intelligit quod non sine causa laboravit,;, proprie mortuorum est.Eduxit nostrum Jesum Chri-
non sine causa dorsum curvavit, non sine causaa tum magnum paslorem ovium,id est humilium, qui
manus attrivit, non sine causa frigus eestusque to-i- pastor est cffectus, in sanguine teslamenti seterni,
leravit. Ideo ait, ut cum gaudio hoc faciant et noni (C id est per effusionem sanguinis sui,qui confirmavit
gementes. Hocenim, scilicet ut gementes, non ex-- testamentum novum,quod dicitur aeternum, quod
pedit vobis, quia tunc non proderit vobis curaa aliud ei non succedet. Ipse, inquam, qui hoc fecit,
eorum, si de vobis tristes ingemuerint, eo quodd aptetvos, id est aptos vos faciat, in omni bono, ut
non proficiatis. Et nota quod ait, non expedit vo- velitis, et ut etiam opere faciatis voluntatem ejus,id
bis. Non dico, non expedit illis quibus prodcst tes-i- est ea quae ipse vult.Aptet vos dico, faciens in vobis
tari de vobis; nam illi preepositi, quando tristan- quod placeat coram se, quia hon est ex vobis bo-
tur de malis vestris, expedit illis illa tristitia, et:t num,sed ipse facit. Nihil enim boni habere potes-
prodest illis, sed non expedit vobis. Simul ergo inQ tis, nisi illo praeveniente et subsequenti. Faciat
Dominico agro bonum operemur praelati et subditi,i, bonum in vobis dico. Et hoc,per Jesum Christum,
ut simul de mercede gaudeamus. Vel ita, ut cum : non per carnales observantias, cul, Christo una
ideo obedire debetis illis, ut in die judicii, faciantit cum Patre et Spiritu sancto,non carnalibus obser-
haec, id est reddant pro vobis rationem Deo cumu vantiis,sit,vel est gloria in sxcula sxculorum, id est
gaudio.id est securi de praemio vero.et non gemen-t- sine Qne.Amen: confirmatio. [Haimo] Quasi dicat:
tes, [Chrysost.] id est non anxii vel heesitantes dee tta fiet, vel ita verum est, ut dixi. Rogo autem vos,
nostra damnatione. Hoc enim, ut gementes pro vo- y-•rj fratres,ut sufferatis patienter verbum solatii, [Chry-
bis rationem reddant, non expedit vobis. Orate proo sost.] id est hanc epistolam, quee est consolatio et
Tioftw.Superbamelationem mentis quorumdam pon-t- adoratio, ne dicam admonitio quae est quasi pigro-
tificum percutit, qui dedignantur deprecari suoss rum : [Haimo] consolatio vero illorum qui pusilla-
subjectos quatenus pro eis orationes fundant.Ora-t- nimes sunt. Et debetis patienter ferre. [Chrysost.]
te dico, confidimus enlm de vobis, quia habemus bi->- Etenim perpaucis scripsi, timens vobis oneri esse.
nam conscientiam, id est bonam voluntatem de prae- i- Quasi dicat: Non potest quisquam longitudinem ser-
teritis, in omnibus, non solum in gentilibus, volen- monis abnuere: [Haimo] hoc qiiippe erat quod adver-
tes. etiam in futuro bene conversari, tam judaeoss sarii faciebant: et ideo latenter hoc tangit. Cogno-
qiiam gentiles. Hoc ideo dicit quia culpabnturr scite [Chrysost.] etiam serviendo et honorando,
Apostolus a quibusdam quod sua negligeret; sedd frtrem nostrum Timotheum, scilicet coapostolum
ostendit se affectum bonum habere ad omnes, sci-.- et coadjutorem in preedicatione; a me dimissum
icet judaeos et gentiles,de quorum preeterit»! boniss in iter quod volebat,vel ad praedicandum directum,
vel liirsifan, dimissum a carcore in quo aute de- A ralitor omnibus scilicet prajlatis et subditis optat.
tentus fuerat. Cum quo si celerius, id est celeriter, Salutare enim est salutem optare. Salutant vos
vevrrit, videbo vos. In hoc reddit attentos et man- omnes fratres de ltalia. Per hoc nota eum a Roma
suetiores. Sulutate omncs prsepositosvestroset om- scripsisse. Gratia, id est purgatio peccatorum, et
nes subjectos sanctos, id est sanctificatos in bap- alia Dei munera sint cum omnibus vobis. Amen.
tismo. Sicut generaliter omnibus scribit, ita gene-
Finis Collectaneorum Petri Longobardi, Parisiensis episcopi, et Sententiarum Magistri, in omnes D. Pauli
Apostoli Epistolas. Sub prelo Ascensiano, MDXXXV,Mense Octobri.
PETRI LOMBARDI
NOVARIENSIS
COGNOMINE MAGISTRI SENTENTIARUM
EPISCOPI PARISIliNSIS
SENTENTIARUM
LIBRI QUATUOIl
Per Joannem ALEAUME, Parisiensis theologiae professorem, pristino suo nitori vere
restituti.
MONITUM
Sententiarum libros quatuor typis mandamus B cossu peregit, ut agitatas inanis dialecticae cavilla-
juxta novissimam maximeque accuratam editio- tiones pene expedierit, subdolasque in disputando
nem, nempe Antverpienscm anni 1757, quam ela- artes minuerit,quibus hucusque circumstrepebant
boravit clarissimus Joannes Aleaume, Parisiensis scholastica theologorum conventicula. Hinc postea
Theologiae profcssor, qui summo studio praestitit, sub insignibus ducis eundi ac per verba Magistri
ut non liber modo, sed etiam capita cujusque au- jurandi consuetudo apud omnes invaluit. Quidam
ctoris a Magistro citati ad oculos proponercntur : tamen defectus in hoc opere occurrunt; celebris
qua in re quantum apud theologiae studiosos me- nempe theologus, omissis aliquando magni mo-
ruerit vir optimus, judicabit quisquis incredibilem menti quaestionibus, plurimas sua quidem aetate
et confragosam locoram asperitatem attenderit, graves, nostra vero saepius inutiles evolvit, ac,
quae omnia senticosa negleclaque in praecedentibus dum sensus flguratos argumcntando prosequitur,
editionibus ostendebat. Nobis insupcr adjumento flrmis rationum momentis dogma assertum stabi-
non mediocri fuit antiqua quaedam necnon emen- lire negligit. Haec vero vitia facile Petro condona-
datissima editio gothicis, ut vocant, characteribus buntur, si ad tempus quo vixit respiciatur, et at-
expressa Parisiis anno 1538. — Omnes Petri Lom- tendatur eum, si unum forsan et alterum excipias,
bardi sententias norunt, in quibus auctor ille uni- p totam theologiam in unum quasi corpus primum
versae theologia; summam ex sacris Litteris et or- contraxisse. Ipsi insuper nonnullae exprobrantur
thodoxorum Palrum locis ac decretis mirabili com- opiniones quae ab omnibus communiter non tenen-
pendio arteque complexus est, et apparentes in iis tur; et hae quidem a nobis ad calcem operis infra
discrepantias clara methedo ac singulari sermo- subjicientur.
nis luoiditate conciliavit. Illud autem tanto suc-
521 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. I. 522
PETRI LOMBARDI
IN LIBROS SENTENTIARUM
PROLOGUS
Cupientes aliquid de penuria ac tentiitale nostra ro;habcntrationcm sapientiaeinsupcrficie. Quiafldei

cum paupercula in gazopbylacium Dominimilterc, defectionemsequiturnypocrisismendax,utsitinver-
ardua scandcrc,opus ultra vires nostras agereprae- bispietas, quam amisent consciontia, ipsamquesi-
sumpsimus; consummalionis fiduciam, laborisque mulatam pietatem, omni verborum mendacio im-
mercedem in Samarilano statuentes.qui.prolatisin piamreddunt;falsadoctrino3institutis fidei sanctita-
curationems emivivi duobus denariis,supereroganli temcorrumpere molientes, auriumquepruriginem,
cunctareddere professus est.Dclectat nos veritas pol- suouovellosuidesideriidogmatealiisingerentes,qui
licentis ; sed terretimmensilas laboris.Desiderium contentionistudcntes, contra voritatcm sinefcedere
hortatur proficiendi, sed dehortatur infirmitasdefi- bellant. Interveri namquc assertionemetplacilidc-
ciendi (ex Aug.,3 libro deTrin., in proccmio),quam fensionempertinaxpugnaest.dumseetveritastenet,
vincit zelusdomusDei.Quoinardescentes, fidem no- et se voluntas erroris tuetur. Horum igitur et Deo
stram adversus errorescarnaliumatqueanimalium odibilem ecclesiam evertere,atque ora opilare(ne vi-
hominum,Davidicae turris clypeismunire.vel potius rus nequitiae in alios cffundere queant), et lucernam
mu nitam ostendere.ac theologtcaru m inquisitionum veritatis in eandelabro exaltare volentes, in labore
abditaaperire,necnon et Sacramentorum ecclesiasti- multo ac sudore,hocvolumen,Deopraestante,compe-
corum pro modulo intelligentiae nostraenotitiam tra- gimus, extestimoniis veritatis in eeternum fundatis,
derestuduimus (ex eodem Aug.,loco citato;exHila- mquatuorlibris distinctum. Iu quo majorumexem-
rio, in principio, 10 de Trin.j.Non valentes studio- pladoctrinamquc reperies ;in quo, perdominicaefidei
sorum fratrum votisiure resistere.eorum in Christo sinceramprofessionem, vipereaedoctrinaefraudulen-
laudabilibus studiisjinguaac stylo nos servireflagi- tiam prodidimus, aditum demonstrandae vcritatis
tintium :quas bigas in nobis agitatChristicharitas. complexi, nec periculo impiae professionis incerti,
Quamvis non ambigamus omncm humani eloquii ser- temperato inter utrumque moderamine utentes (ex
monem calumniae atque contradictioni aemulorum Auguslinprocem'.,3de Trin.).Sicubi vero Patrum vox
semperfuisseobnoxium:quiadissontientibu?volun- nostrainsonuit, non a paternis discessit limitibus.
tatummotibus.dissentiensquoquesitanimorumsen- Nonigiturdebethielabor cuiquam pigrovelmultum
sus:utcum omne dictum veri ratione perfectum sit. doctoviderisuperfluus, cum multisimpigrismultis-
tamen dum aliud aliis aut videtur, aut complacet, que indoctis.inter quos etiam ct mihi.sit necessarius;
veritati velnonintclleclae,veloffendenti,etimpietatis brevivoluminecomplicans Patrum sententias, appo-
error obnitatur, ac voluntatis invidiaresultet;quam sitis eorum testimon iis, ut non sit necesse quaerenti li-
Deus seculi hujus operatur in illis diffideutiaefiliis, brorum numerositatem evolvere, cui brevitas quod
qui non rationi voluntatem subjiciunt, nec doctrinae quaerituroffertsinelabore (exeodemloco supracita-
studium impendunt.sed his quaesomniaruntsapien- to). Inhocautemtractatu, nonsolumpiumlectorem,
tiae verba coaptare nituntur, non veri, sed placiti sed etiam liberum correctorcmdesidero,maximeubi
rationem sectantes.quos iniquavoluntas non adin- veritatis quaestio, quaeutinamtot
telligentiam veritatis,sed ad defensionem placentium Erofundaversatur
aberetinventoresquodhabetcontradictores! Utau-
incitat: non desiderantes doceri veritatem, sedab ea tcmquod quaeritur facilius ocourratf titulos quibus
ad fabulas convcrtentes auditum. Quorum professio singulorum librorum capitula distinguuntur prae-
est magis placita quam docenda conquirere ;necdo- misimus.
cendadesidcrare, scd desideratis doctrinam coapta-
LIBER PRIVJUS
DE MYSTERIO TRINITATIS
DISTINCTIO PRIMA. candi gratia.ut aliqua sacramenta legalia.Aliaequae

non solum signiflcant,sed conferunt quod intus ad-
1. Veterisacnovaelegis continentiam, diligentiin- juvet,sicutevangelica sacramenta.Ex quo apertein-
dagine,etiamatqueetiamconsiderantibusnobis,prae- telligitur quee hic appellentur signa,res illae videli-
via Deigratia.innotuit sacraepaginee tractatu circares cet quae ad signiflcandum aliquidadbibentur.Omne
vel signa praecipue versari; utenimegregius doctor igitursignum etiam res aliqua est.Quod enim nulla
Aug. aitin librodeDoct. christ., omnis doctrinavel resest,ut in eniiem Aug.ait(ub.et loc.citatis),omnino
rerum est vel signorum ;sed res etiam per signadis- nihil est. Non autem e diverso omnis res signum est,
cuntur. Proprie autem hic res appellantur,quaenon quianonadhibetur ad signiflcandum aliguid. Cum-
adsignificandumaliquidadhibentur;jtonavero,quo- quehisintenderit theologorum speculatio studiosa
rum usus est in signiflcando. Eorum autem aliqua atque modesta,divinam Scripturam,formam prescri-
sunt, quorum omnis ususestin signiflcando, nonin ptam in doctrinatenere. advertet. De bis ergo nobis
justificando ; quibus non utimur nis-i aliquid signifi- aditum ad resdivinas aliquatenus intelligendas. Deo
PATROL.CXCII, 17
ducc, aperire volentibus disserendum est; et pri- frui, cum dolectalionc uti.Cu.rn enim adest quod di-
mum de rebus, postca de signis disseremxs. ]igitur,etiamdeIectationemsecumgerit:sitame'npcr
De rebus communiter agit. eain transieris,etad illudubipernianenduraesteam
2.1d ergo in rebus considerandum est,ut in eodem retulcris.uteris ea; et abusive, non proprie, diceris
Aug. ait (lib. I, c. 3), quod res aliae sunt quibUs frui.Si vcro inhosseris atque permansens, finem in
fruendum est, alio3 quibus utendum est, aliae quae ea ponens Iffititioetuoa, tunc vere et proprie frui di-
fruuntur et ulunlur. lllae quibua fruendum est,nos cendus es ;quod non est faciendum nisi in illa Tri-
bealos faciunt.lstis qu.ibus utendum eet,tendentes ad nitate, id est, summo et incommutabili bono.
beatitudincm adjuvamur,et quasi adminiculamur,ut Utrum hominibus sit utendum, vcl fruendmn.
ad illas rcs, quaj nos bealos l'aciunt,pervenire, eis- 6. Cum autcm homincs fruuntur et utunlur
que inhaerere possimus. Rcs vero quae fruuntur et aliis rebus, rcs aliquoe sint,qui quaeritur utrum se frui
utuntur nossumus;quasiintcrutrasqueconstitutict debeant.an uli.an utrumque ?Ad qnod sic respondet
angeli, ct sancti. Frui aulem est amore alicui rei in-
heerere propter seipsam. Uti vero, id quod in usum Aug. in lib.de Doct. christ., c. 22: Si propter se ho-
venorit refcrrc ad obliueiidum illud quo frucndum nio diligenduscst, fruimur eo ;si propter aliud.uti-
mur co (Hier. 17). Videtur auleni mihi propteraliud
est; alias abuli est,non uti :nam usus illicitus,abu-
sus vel abusio nominari dcbet. diligendus.Quod enim propter sc diligendum cst.in
Res igitur quibus fruendum est, suut Pateret Vi- co constituitur beata vita, cujus etiam spes hoctem-
nos consolatur. Inhomine autem spesponenda
lius,et Spiritus sanctus.Eadem tamen Trinitas quae- porc non est.quiamaledictus est qui hoc facit(cap.unico).
dam sumnia resest,cominunisque omnibus fruenti-
bus,ea s-itamcn rcsdici dcbet,etnon rcrumomnium Krgo si liquideadvertas,necseipsoquisquamfruidc-
causa; sitamen etcausa. Non cnim'facile potcst in- bet, quia diligere sc propter se non dcbet, sed pro-
vcniri nomcn quod tantae cxcellentiae conveniat,nisi pler illnd quo fruendumest.Huicautem contranum
diciturTrinitashajc unusDens.Res au- videri nonacbetquodApost. adPhilemonemloquens
quod molius ait: Ita, frater, ego te fruar in Domino. Quod ita de-
teniquibusuteadumcst,mundus est,etineo creata. terminat Aug. in lib. 1 de Doct. christ.,c.33 :Si di-
Unde Aug. in eodern, lib. I, c. 5 : Utendum cst hoc xisset tantum te et non addidissettn Domino,
mundo, non fruendum, ul iiivisibiliaDei pcr eajjuse videretur finem fruar, dilectionis ac spem constituisse in
fucta suntintellccta conspiciantur (Rom. 22), 2, id est
ut detemporalibusacternacapiantur.Item in eodem, eo; sed quia illud addidit in Domino se finem po-
c. 4: In omnibus rebus illae tantum sunt quibus suisse.eodemque frui significavit.Cum enim(ut idem
fruendum est.quae oelernaeet incommutabiles sunt; August.ait ibidem) bomine in Deo frueris, Deo po-
caeteris autem utendum est,ut ad illarumperfruitio- tius quam homine frueris.
nem perveniatur. Idem Aug.in lib. 10de Trin.,c.lO : Ilic quxritur an Deus fruatur, an utatur nobis.
Fruimur cognitis in quibus ipsis propter se volun- 7. Sed cum Deus diligat nos, ut frequenter Scri-
tas delectata conquiescit: utimur vero eis quae ad ptura dicit, quae ejus dilectioncm erga nos multum
aliud referimus, quo fruendum est. commendat,quaent Aug.ibid.,c.38,quomododiligat:
Item quid infcrsit inter frui-et uti ali'er quam supra. an ut utens.an ut fruens ;et procedit ita :Si fruitur,
3. Notandum vero quod idem Aug. rn libro 10, eget bono nostro,quod nemo sanus dixcrit.Aitcn«m
de Trin. c. 41,-aliter quam supra accipiens uti et Propbeta: Bonorum tneorum non eges. Omne enim
frui,sic dicit :Uti est assumere aliquidin facultatem bonum nostru m vel ipse est, vel ab ipso est ;non eiô
voluntatis.Frui autem est,uli cum gaudio, non ad- fruitur nobis,sed utitur.Si enim nec fruitur.nec uti-
huc spei,sed jam rei; idcoque omnis qui fruitur,ntitur.non invenio quomodo diligat nos. Nequetamen
tur ; assumit enim aliquid in facultatem voluntatis sic utilur nobis.ut nos aliisrebus.Nosenimresqui-
cum fine delcctationis.Non autcm omnis qui utitur, bus utimur adid referirausutDei bonitateperfrua-
et fruitur.si id quod in facultatem voluntalis assu- mur :Deus vero ad suam bonilatem usum nostrum
mit, non propter ipsum sed propter aliud appetit. refert.llle enim miserelur nostri propter suam boni-
Et attende quia videtur Aug. dicere illos frui tan- latem. Ille nostri miserelur, ut se perfruamur; nos
tum qui in re gaudent,non jam in spe :et itainhac vero invicemnostrimiseremur,utillo fruamur.Cum
yita non videmur frui, sed tantum uti, ubi gaude- enim nos alicujus misercmur,ct alicui consulimus,
mus in spe ; cum suprr dictum sit, frui esse amore adejusquidemfacimusulililatcm.eamqueintuemur
iuhaerere alicui rci propter se: qualiter etiam hic (Aug. lib. 1 de Doct. christ., cap.30). Sed nostra flt
multi adhoarent Deo. consequens.cummisericordiamquamaliisimpendi-
Determinatio eorum qux videntur contraria. musnon relinquit Deus sine mercede. Heecautem
4. Haeccrgo quo3sibi contradicere videntur,sic de- mercessummaest.ut ipsofruamur.Item quiabonus
terminamus,dicentes, nos et hic, et in fuluro frui; est, sumus ; etin quantum sumus, boni sumus (ex
sedibi proprie, et perfecte, et plene, ubi per speciem eodem lib. c. 32). Porro etiam quia justus est, non
videbimusquo fruemur;hicautem,dum in spe am- impune mali sumus ; et in quantum mali sumus,
bulamus, fruimur quidem,sed non adeo plene.unde intantum etiam minus sumus. Ule ergo usus, quo
in libro 10 de Trin., cap. 10: Pruimur cognitis in nobis utitur Deus,non ad ejus,sed ad nostram uti-
quibus voluntas est.Idem in lib.de Doct. christ ait, litatem refertur; ad cjus vero tantummodo bonita-
lib. 1, cap. 30 : Angeli illo fruentes jam beati sunt, tem (ex codem lib. c. 32).
quo et nos frui desideramus ;et quantumin hacvita Utrum utendum, an fruendum sit virtutibus.
jam fruimur, vcl per speculum, vcl in aenigmato, 8. Hic considerandum est utrum virtutibus sit
tanto nostrara peregrinationem,et tolerabilius sus- utendum.anfruendum.Quibusdam videturquodeis
tincmus, et ardentius finire cupimus. sit uteudum,ctnonfruendum :cthocconfirmantau-
Alia determinatio. ctoritate Aug, qui, utpraetaxatum est (innum. 5 hu-
5. Potest ctiam dici quod quifruituretiam in hac jus primae dist. Idhabeturlib. 1 de Doct. christ., c.
vita, non tantum habet gaudium spei.sed etiam rei, 33), dicit non esse fruendum nisi Trinitate, id est,
quia jam delectatur in eo quod diligit.et ita jamrem summoet incommutabilibono. ltem dicuntideonon
aiiquatenus tenet.Constat igitur quod debemusDeo esse fruendumeis.quia propterseamandaenon sunt,
frui et non uli.lllo enim, ut ait Aug.,lib.I de Doct. sed proptcr eeternambeatitudinem.Illud autem quo
christ., frueris, quo efflccris beatus,et in quospem fruendum est, propter se amandum est.Sed quod
ponis,ut ad id pcrvenia3.De hoc idem aitin lib. 1 de virtutes propter se amandae non sint, imo propler
Doct. christ., cap. 31 :Dicimus nos ea re fruiquam bcatitudinem solam, probant auctoritate Aug. qui,
diligimus proptcr se, et ea re fruendum nobisesse in lib. 13 de Trin.,contra quosdam ait: Forte virlu-
autum qua efliciiaur bcati; caeteris vero utcndum les quas propter solarn bcatitudinem amamus, sic
Aug. iib. eodem, c. 33). Frequenter tamen dicitur nobispersuadere audent.ut ipsam beatitudinemnon
525 SENTENTIAHUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. II.
amemus; quod si faciunt. etia.n ipsas utiqueamare periculosius alibi erratur, nec laboriosius aliquid
desistimus, quando ilKm propterquamsolamistas qnaerilur, nec fructuosius aliquid invenitur.Proinde
amavimus,nonamami:s. Kccchisverbis videturAug. omnis qui audit ctlegit ca quae de ineffabili etinac-
cap. 8, ostendere quod virtutes non propterse, sed cessibili luceDivinitatisdicunlur,studeat imitariat-
propter solam beatitudinemamandaesint. Quodsiita que servare quod venerabilis doctor Augusl.in31ib/
cst, crgo eis fruendum non est.Aliis vero contravi- de Trin.de seipso ait:Nonpigcbitme,inquit.sicubi
detur, scilicetquod fruendumeis sit.quiapropterse haesito quaerere ; ncc pudcbit, sicubi erro, discere.
petendae ct amandaesunt. Et hoc confirmant auctori- Quisquis ergo audit hocvcl legit.ubi pariter certus
tate Amb., qui ait super illum locum Epistoke ad est.pergat mecum : ubi pariter haesitat.quaeratme-
Gal.: Fructus autem Spiritus csl charitas, gaudium, cum; ubi errorem suum cognoscit, rcdcat ad me; ubi
pax, putientia, etc; athic non nominat opera, sed meum,revocet mc. Itaingrediamursimulcharitatis
fructus, quia propter se petenda sunt: si vero pro- viam, tendentes ad eum de quo dictum estpsal.10:
pter se petendasunt,ergo etpropterseamanda(c.5). Quwrile facicm eius sempcr.
Nos autem harum qu;u videlur auctoritatum repu- Qux fuerit inlentio scribcnlium de Trinitate.
gnantiam demediocximerecupientes.dicimusquod 2.0muesautcm catholici tractatores, utineodcm
virtutes propter se petendae et amandae sunt, et ta- primo lib.de Trin, c. 4, Aug. ait,qui deTrinitalc,
mcn proptersolambeatitudinem:proplersequidom qua3 Deus est, scripserunt, hoc intcnderunt, secun-
amandae sunt.quiadelectantsuiposscssores sincera dum Scripturas doccre quod Pater.et Filius,et Spi-
et sanctadelectationc,elincispai'iunlgaudiumspii'i- ritus sanctus,unius sint substantiae cl inseparabili
tuale. Verumtamennoneslhic consistendum,sed ul- eequalitatc unus sint Deus: utsitunitas inessentia.
tra gradiendum, non hichaercatdileclionisgressus, ct pluralitas in personis, ideoque non sun ttres dii, sed
neque hic sit dilectionis terminus:sed refernlurhoc unus Deus.licet PaterFilius genuerit, et ideo Filius
ad illud summumbonum,cuisoliomnimoinbaeren- non sitqui Pater est; Filiusquca Patre sitgenitus,
dum cst, quiaillud propter setantum amandumest, et idco Pulcr non sit qui Filiusest;et Spintussan-
et ultra illud nihilquaerendutnest;illudestcniinsu- ctusnccPater sitnecFilius,sedtantumPatrisetFilii
prcmus finis. Ideo Aug. dicit (in nnm. 5, et lib. de Spiritus, utriquc coaequalis, et ad Trinitatis pcrti-
Doct. christ., c.33)quodcasdiligimusproptersolam ncns unitatem..TcneamusergoPatrem,et Filium.et
beatitudinem; nonquineasproptersediligamus,sed SpiritumsanctumunumessenaturaliterDeum,utait
quia id ipsum quodeasdiligimus, referimusadillud August. in lib. deFidead Petrem, neque tamen ipsum
summum bonum, cui soli inhaerendum est et in Patrem esse, qui Filius cst; nec Filium ipsum essc,
co permanendum, finisquc lactitiaeponcndus:quare qui Patcrest ;necSpiritum sanctum ipsumesse, qui
virtutibus non estfruendum.Sed.dicetaliquis: Frui Pater est aut Filius. Unacst enim Patris et Filii et
est amore inheerere.alicui rei propter sc ipsam, ut Spiritus sancti essentia,quam(iraeci 6;xoujtavvocant:
praedictum est. Si ergo virtutespropter se amandae icl qua non aliud Pater, aliud Filius, aliud Spirilus
sunt, et eis fruendum est. Ad quod dicimus, in illa sanctus : quamvis sit pcrsonalitcr alius Pater;alius
descriptione, ubi diciturprojiter seipsam, intclligen- Filius, alius Spiritus sanctus.
dum esttantummodo, ut scilicet ametur propter seip- Quis ordo sit servanduscum de Trinitale agilur.
samtantum.ntnonreferatur adillud,sedibiponatur 3. Caeterum,ut in primo libro deTrin.Aug.docet,
finis, utsupra ostendit Aug.,cap. 1, dicens: Siinhae- primo secundum auctoritates sanctarum Scriptura-
seris atque permanseris finem ponenslaetitiae.tunc rum, utrum fidesita se habcat demonstrandum c;t
vere et propriefruidicenduses: quodnon estfacicn- Dcinde adversos garrulos ratiocinatores, elatiores
dum, nisi inillaTrinitate.idestsummoetincommu- magis quamcapaciores.rationibuscatholicisetsimi-
tabili bono. Utendum est ergovirtutibus, etpereas litudinibus congruis ad defensionem et assertionem
fruendum summo bono; ila etdevoluntatebonadi- fidei utendum est:ut eoruminquisitionibussatisfa-
cimus, unde Aug. in lib. 10 de Trin, ait: Voluntas cientcs, mansuetos plenius instruamus, etillisine-
est per quam fruimur; ita et per virtutes fruimur, quivcrint invenire quod quaerunt,de suis mentibus
non eis, nisifortealiquavirtus sitDcus,ut charitas; potius quam de ipsa veritate, vel de nostra asser-
de qua post tractabitur, dist. 71, lib. 1. tione conquerantur.
Epilogus. Testi/nonia sanctorum de Trinilate.
9. Omnium igiturquaedictasunt, exquo dercbus 4. Proponamus ergo in medium veteris ac novi
specialiter tractavimus, haec summa est: Quod aliae Testamentiauctoritates,quibusdivin33unitatisatque
suntquibusfruendum est, aliaequibus utendumcst, Trinitatisveritasdemonstretur.acprimumipsalegis
aliee quae fruuntur et utuutur, et inter eas quibus exordia occurrant, ubi Moses>ait, Deuter. 6 : Audi,
utendum est, etiam quaedamsuntperquasfruimur, Israel:DominusDeus tuusDcus unusest.ItemExod.
ut virtutes et potentiae animi, quae sunt naturalia cap.20:Ego sum Dominus Deus tuus quieduxilede
bona.De quibusomnibusantequamde signistracte- terra Mgypli;nonerunt tibialiidiiprseterme.Ecce
hic significavit unitatemdivinaenaturee. Deus enim,
mus,agendumest:acprimumderebusquibusfruen- ut ait Amb. in primo lib. de Trin.(de Fide, lib. 1),
dum est.scilicetde sancta atqueindividuaTrinitate.
nomen est naturae.Dominusveronomenestpotesta-
DISTINCTIO II. tis.Item alibi Deus loquens adMoysen ait.Exod.3:
DEMYSTERIO TMNITATIS ET UNITATIS. Egosum quisumct, si quxsierint nomen meum vadeet
1. Hoc quoqueveraac piafidetenendumest,quod diceis:Quicst,misitmcadvos.T>icensenim:Egosum,
Trinitas unus sif et solus verus Deus.ut aitAug. in non, Nos sumus; etquicsl, non quisumus, apertissime
lib. 1 de Trin.' c. 2, scilicet Paler, ct Filius, et Spi- declaravit unum solum Deum esse.In cantico etiam
ritus sanctus; ethaectrinitasuniusejusdemquesub- Exodilegitur,c. i5:Domiiiusomnipotensnomenejus;
stantiae vel essentiae dicitur, credituret intelligitur; nonailDo/HiJUjunitatemvolenssignificare.Persona-
quaeestsummumbonum.quodpurgatissimismenti- rum quoque pluralitatem et naturae unitatemsimul
bus cernitur. Mentis enimhumanaeaciesinvalida,in ostendit Dominusin Gen.,c.l,dicens:Faciamusho-
tam excellenti lucenon flgitur, nisi per justitiam fldei minem ad imaginem et similitudinemnostram.Dicens
emundetur. Item in lib. 1 Retraci. c. 10: Non ap- euim.AociujHMijetnoitram.pluralitatempersonarum
probo quodin oratione dixuDeusquinonnisimun- ostendit: dicens vero imaginem unitatem essenttae.
dos verum scirc voluisti; responderi enim potest Ut enim dicit Aug. in lib. de Fide ad Petrum, si in
multos etiam non mundos multa scire vera. Dehac illa natura Patris,etFilii,etSpiritus sahctiunaesset
re ergo summa et excellentissima, cummodestiaet tantumpersona,nondiceretur:Faciamu*/tomt'«emarf
timore agendum est, ct attentissimisauribusatque imaginem etsimititudinem nostram. Cumenimdicit
devotis audiendum, ubi quaeritur unitas Trinatis, ad tmaainem,ostenditunam natur.im csse,adcujus
Patris Bcilioet, et Filii, et Spiritus sanoti; quia nec imaginem homo fieret ;cum vero dioitno^ram,osten-
527 PETRI LOMBARDI. m
dit eumdem Deum non unam,sed plures csse personas. essecredaraus ; nam siPatre.posterior est Filius.vel
Aperte ostentht quod ncc solitudo, nec diversitas, nec Spiritussanctus, reccnsest; etsiuniusnon est divi-
singularitas ibi est, sed similitudo. nitatis, alienus est; sed necposteriorest, quiarecens
5. Hilarius quoque, in lib. 3 de Trin., dicithis vernon est; nec alienus, quia ex Patre natus est Filius,
bissignificariquodinTrinitateneodiversitas est, nec ex Patre procedit Spiritus sanctus. Alibi quoque dis-
singularitasvelsolitudo; sedsimilitudo, etpluralttas tinctionempersonaruminsinuansait(psal.66):fer6o
sive distinctio; ait cnim sic: Qui dixit: Faciamusho- Dominicxhfirmaiisunt,elSpiriluorisejusomnisvir-
minem ad imaginem et simUitudincmnoStram,invicem tus eorum. Alibi etiamait:/tenecM'caf nos Deus,Deus
esse sui similes.ineoquoddicit imaginemetsimili- n oster, benedical nos Deus,ct meluant eumomnes fines
tudinem nostram,ostendit.Imago enim solanonest terrx. Trina enim confessio Dei trinitatem exprimit
etsimilitudo sibi non est; ncque diversitatem duobus personarum: unitatemvero essentiae aperit,cumsin-
admisceri ad alterius alterum similitudo permittit. guletriter subjungit eum. Isaias quoque dicitc.6 se
Item idem in lib. 4, circa finem : Absolutius voluit audisse Seraphim clamantia: Sanctus,sanctus, son-
inlelligi siguificationcm hancnon adseessereferen- clus, Dominus Deus.Per hoc quod dicit ter sanclus,
dam tantum.dicendo: Faciauiustiominemadimagi- Trinitatem signiflcat; perhoc quod subdit Domiaus
nemelsimiUludinemnoslram;nro!essioenimconsoT- Deus, unitatem essentiae.David quoque eeternam Filii
tiisustulitintelligentiamsingularitatis.quiaconsor- generationem aperte insinuat ex personaFilii dicens
tium aliquod nec potest cssc sibiipsisolitario (circa (psal. 2) : Dominus dixit ad me: Filiusmeus es tu:
medium),nequerursumsolitudosolitariirecipit/aa- Bô/iorfiVgrejiMiVe.Dehacgenerationeineffabililsaias
amws;nequequisquamalionoaseloquitur noslram; ait,cap.53:fien<?ra<kwem ejusqui enarrabit ilnlib.
utGrquecrgosermoscilicet/ada»it«etn0JO"a»i,utso- quoque Sap. aeternitas Filii cum Patremonstratur,
litariumeumdcmqucnonpatitur,itanequediversum ubi Sapientia ita loquitur. Dominus possedit me ab
.h se, alienumque signiflcat; solitario convenit faciam initioviarum suarum; anlequamquidquam facereta
etmeam;non solitario veroconvenitdicere faciamus principio,ab xterno ordinatasum; antequam terra fie-
etnos»am;uteTque_sermo ut nonsolitariumtantum, ret necdum erant abyssi, el ego jam conceptacram;
ita nequcdiffercntemesse.vcldiversumessesignifi- necdumfonles,necdummontesautcolles,etegopartu-
cat. Nobis quoque nec solitariusnecdiversusesfrcon- riebar;adhucterram non fccerat, el cardines orbis
fltendus ; itaergo Deus ad communem sibi cumDeo terrx,quando prseparabatccelos, aderam; quandoap-
imaginem,eamdemquesimilitudinemreperiturope- pendebat fundamentaterrx, cumeoeramcunctacom-
rari, ut nec si gni ficatio efficientis ad ruittat intelligen- ponens,et deleclabarpersingttlos dies ludens coram eo.
tiam solitudinis,necoperatioconstitutaadeamdem Ecce aptum de eeterna genitura testimonium ;quo ipsa
imaginemvelsimilitudinempatiaturdiversilatemdi- Sapientia perhi bet se an te mundum conceptamesse et
vinitatis.InhisverbisHilar.pluralitatempersonarum parturiri.id est.genitam, et apud Patrem eeternaliter
voluitintelliginomineconsortii.atquesigniflcavitno- existere. Ipsa etiam alibi ait (Eccl. 24): Ego ex ore
mino consortii vel pluralitatis nonponiaIiquid,sed Allissimiprodii, primogmita anteomnem creaturam.
removeri.Pluralitasenimvelconsortiumpersonarum Micheas quoquepropheta aeternam Verbigeneratio-
cum dicitur, solitudo vel singularitas negatur;cum nem, et temporalem ex Maria, simul iusinuavitdi-
dicimusplures essepersonas, significamusquod non cens, c. 5: Et tu Belhleem Ephrata, parvulus es in
est unasola. Ideo Hilarius volens lsta subtiliter et sane miltibus Juda: ex le cgrcdielur qui sit dominalorin
intelligi ait:Professio consortiisustulitintelligentiam Israel ;ctcgressusejusab inilioa diebus xternitatis.
singularitatis; non dicit:Posuitaliquid?Itaetiam cum Speciatia testimonia de Spirilu sancto.
dicimustrespersonas, singularitatem etsolitudinem 7.De Spiritu sancto etiam expressadocuraentain
tollimus; etquod Pater non est solus, nec Filius est veteri Testamento habemus. In Gen, enim legitur
solus,nec Spiritussanctus estsolus,signiflcamus;et (c. 1): SpiritutDominifei ebalur super aquas EtB&vid
quod nec Pater tantum est et Filius, nec Patertan- dicit psal. 138 .• Quo ibo a Spiritu tuo'l In lib. Sap.
tum etSpiritussanctus, necFiliustautumetSpiritus dicitur, cap. 1: Spiritussanctus disciplinse effugiet fi,-
sanctus. Dehoc autem in sequenti plenius agetur (dictum; benignus estenim Spiritussapientix. Isaias quo-
stinct. 19), ubietiam secundum quid similes, dican- que ait cap. 61 : Spiritus Domini super me.
tur tres personae,et ulrumaliquo modo sit ibi diver- De testimoniis novi Testamenti.
sitas vel differentia ostendetur. 8. Nunc vero post testimonia veteris Testamenti,
Ad idcm quod cceperat redit, ut atias auctorilatcs de flde sanctae Trinitatis et unitatis, ad noviTesta-
supponat. menti auctoritates accedamus; ut in medio duorum
G.Nuncvero ad propositum redeamus;etadosten- animalium,idest,testamentorum,cognoscaturveri-
dendum personarum pluralitatem atque essentiae ditas: et forcipe de altari sumatur calculus quo tangan-
vinae unitatem, alias sanctorum auctoritates induca- tur ora fidelium.Dominus itaque Christus unitatem
mus. Moyses dicit: / n principio creavit Deuscrnluinct divinaeessentieeac personarum trinitatem aperte insi-
tcrram (Gen. 1); per Deum significans Patrem ; per nuat, dicens aposlolls: Ite, bapthate omnes gentes tn
principium, Filium. Et pro eo quod apud nos Deus nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. In nomine
dicitur.Hebraicaveritashabet Ileloym, quod estplu- utique ait, utAmbros. aitin lib.I deTrin. (de Fide,
ralehujussingularis,quod esthel.Quod ergo nonest 1. 1, c, 1. 2), non in nominibus, ut unitas essentiae
dictum het, quod estDeus;sed heloyin,quod intcr- ostendatur. Per nominatriaquoe supposuit,tresesse
pretari potest, dii sive judiccs, ad pluritatem perso- personas declaravit. Ipse etiam ait : Ego et Pater
narum refertur. Ad quam etiam illud attinere videtur. unum sumus ; unum dixit, utait Ambr.in eodem, ne
quod diabolus per scrpentem dixit: Eritis sieutdii: fiat discretio potestatis natura ; et addidit, sumus, ut
Pro quo in Hebraico habetur heloym; ac si diceret- Patrem Filiumque cognoscas ; scilicet ut perfectus
Eritis sicut divinx personw Ille cliam maximuspro- Pater Filium perfectum genuisse credatur: et quod
phetarum etjregum David,qui suam caetcrispraefert, Pater et Filius unum sint, non confusione personae,
sed unitate naturoe. Joannes quoque in Epistolal ca-
mtclligentiam dicens psal. 67:Supcrseues intellexi,
unitatem divinoa naturae ostendens aitpsal. 80: Do- nonica ait -.Tressuntquitestimoniumperhibentincalo,
minus nomen est illi; non dicit Domt/tt. Alibietiam Pater, Verbumet S])irilus sanctus; et hi tres unum
ejusdemunitatem etaeternitatcm simulostendensait sunt. Ipse etiamin initio Evangelii sui ait:/n princi-
ex persona Dei Israel,si me audieris,nonerit in te pio crat Verbum, et Verbum erat apud Deum,et Deus
Deus recens, neque adorabisDeum alimum. Aliud ho- eral Verburn; ubi aperte ostendit Filium semper et
rum, ut dicit Ambros,,in lib. 1 de Trin. (de Fide, eeternaliterfuisseapud Patrem; utalium apud alium.
l.l.c 5),significat aeternitatem; adiud uhitatemsub- ApostolusquoqueaperteTrinitatemdistinguitdicens
stantiae indifferentis, utneque posterioremPatre, ne- Gal. 4: Misit Deus Spiritum Filii sui in corda nostra,
cjueealterius divinitatis Filium, vel Spiritum sanctum et alibi, Rom, 8: Si Spiritus ejus qui suscitavit Jesum
529 SENTENTIARUM LIBRI QDATUOR. — LIB. I, DIST. III. 530
habilat in nobis, etc.Item alibiTrinitatem atque uni- Eccc tot modispotuitcognosciveritasDei.Cumergo
tatemevidentissime commendat dicens.Rom .8: Quo- Deus una sit et simplex essenlia,quae ex nulla diver-
niam ex ipso,et per ipsum,et in ipso sunt omnia, ipsi sitate partium vel accidentium consistit, pluraliter
gloria. Ex ipso ait, ut Aug. in lib. 1 de Trin., c. 6, tamen dicitAnostolus.invisibilia Dei,quia. pluralibus
stit,propter Patrem ;per ipsum dicit.propterFilium; modiscognosciturveritasDeiperea quae factasunt.
in t/wo.propter Spiritum sanctum.Per hoc vero quod Experpetuitatenamquecreaturarumintelligiturcon-
non ait ex ipsis, peripsos, et in ipsis, nec ait lpsis ditor asternus; ex magnitudine creaturarum, omni-
gloria, sed ipsi, insinuavit hanc Trinitatem unum potens; ex ordine et dispositione, sapiens ; ex
Deum esse.Sed quia siDguloe pene syllabee noviTe- bonus.Haecautemomniaad unitatem
stamenti hanc ineffabilis unitalis atque Tririitalis fubernatione,
eitatis pertinent monstrandam.
veritatem concorditer insinuant,inductioni testimo- Quomodoin crealuris apparet vestigium Trinitalis.
niorum super hac re supersedeamus, et rationibus 6. Nunc restat ostendere utrumper ca quae facta
congruisque similitudinibus ita esse, prout infir- sunt aliquod Trinitatisindiciumvefexiguum haberi
mitas nostra valet,ostendamus. potuerit.De hoc Aug. in lib. 6, cap.6,de Trin., ait:
DISTINCTIOIII. OportetutCreatoremperea quaefactasunt,intellectu
1NCIPITOSTENDERE QUOMODO PERCREATUBAM POTUERIT conspicientes.Trinitatem intelligamus. Hu.jus enim
COGNOSCI CREATOR. Trimtatis vestigium increaturis apparet.Haec enim
1. Apostolus namque ait.Rom. 1, quod invisibilia quaBartedivina factasunt.et unitatem quamdam in
Dei a creatura mundi, per ea qusefacta sunt intellecta seostendunt,etspeciemetordinem.Namquodqueho-
conspiciunlur ; sempiterna quoque virlus ejus et divi- rumcreatorum,etunumaliquidest,siculsuntnaturo3
nt7(M.Percreaturammundiintelligiturhomo,proptcr corporum et ingeniaanimarum; et aliqua specic for-
excellentiam qua excellit inter alias creaturas ; vel matur.sicutsuntflgurae vel qualitates corporum, ac
propter convenientiam quam habct cum omni crea- doctrinae vel artes animarum; et ordinem aliquem
tureu Homo ergo invisibilia Dei intellectu mentis petit aut tenet,sicut sunt pondera vel collocationes
conspicere poluit, vel etiam conspexit, per ea_quae corporum.et amores vel delectationes animarum.ct
facta sunt,id est,per creaturas visibiles vel invisibi- ita m creaturispraelucet vestigium Trinitatis.Inilla
les.Aduobus enim juvabatur : scilicet a natura, quae enim Trinitate summa origo cst omnium rerum,et
rationalis erat; et ab operibus a Deo factis,ut mani- peifectissima pulchritudo.et beatissima delectatio.
feslaretur homini verilas.Ideoque Apostolus dixit: Summa autem origo,ut Aug.ostendit in lib.de vera
Quia Deusrevelavit tf/w,scilicet.dum fecit opera, in Religione.intelligitur Deus Pater,a quo suntomnia;
quibus artificis aliqualenus relucet indicium. a quo Filius et Spiritus sanctus ;perfectissimapul-
Prima ratio vel modus quomodopotuit cognosciDeus. chritudo intelligitur Filius, scilicet veritas Patris,
2. Nam sicut ait Ambros,ut Deus qui natura in- nulla ex parte ei dissimilis; quem cum ipso, ct in
visibilisest,etiama visibilibusposset sciri.opus fecit ipso Patre veneramur ;quoeforma est omniumquos
quod opincem visibilitate sui manifestavit; ut pcr ao initio facta sunt.et ad unum referuntur.quoe ta-
certum, incertum posset sciri,et ille Deus omnium men omnia nec flerent a Patre per Filium, ncque
essecrederetur.qui hoc fecit quod ab homineimpos- suis flnibus salvaessent,nisiDeus summe bonus es-
sibile est fleri. Potuerunt ergo cognoscere, sive co- set; qui et nulli naturae qua3 ab illo bona esset.invi-
gnoveruntjultraomnem creaturamesseillum qui ea dit; et ut inbono ipso maneret, alia quantum vellct,
fecit.quaenullacreaturarumfacerevel destruere va- alia quantum posset dedit.quee bonitas intelligitur
let.Accedat queecumque vis creatura, et faciat tale Spiritus sanctus.qui estdonum Patris et Filiijquare
coelum et terram; et dicam quis Deus est Sed quia ipsum 4onum Dei cum Patre et Filio aeque incom-
nullacreaturataliafacerevalet.constatsuperomnem mutabile, cqlere et tenere nos convenit. Per consi-
creaturam esse illum qui ea fecit, ac per hoc il- derationem itaquc creaturarum unius substantioe,
lum esse Deum humana mens cognoscere potuit. Trinitateminteuigimus scilicetunum DeumPatrem,
Secundr ratio qua potuit cognosci, vel modus quo a quo sumus ; et Filium,per quem sumus ; et Spiri-
noverunt. tum sanctum,in quo sumus, scilicet principium ad
3. Alio etiam modo Dei veritatem ductu rationis quod recurrimus,et formam quamsequimur,etgra-
cognoscere potuerunt, vel etiam cognoverunt: ut tiamqua reconciliamur: unum scilicet quo auctore
enim Aug.ait in lib. de Civ. Dei, viderunt summi conditi sumus ; et similitudinem ejus,per quam ad
philosopni nullum corpus esse Deum,et ideo cuncta unitatem reformamur.et pacem, qua unitati adhae-
corpora transcenderunt quaerentes Deum, viderunt remus: scilicet Deum qui dixit,G-enes. 1: Fiat lux,
etiam quidquid mutabile est, non esse summum et Verbum,per quod factum estomnequod substan-
Deum, ommumque principium : et ideo omnem tialiter etnaturaliterest,etdonumbenignitatisejus;
animam mutabilesque spiritus transcenderunt. qua placuit quod ab eo per Verbum factum est, et
Deinde viderunt omnequod mutabile est non posse reconciliatum est auctori ut non interiret. Ecce os-
esse nisi-ab illo quiincommutabiliteretsimphciter tensum est qualiter in creaturis aliquatenus imago
est. Intellexerunt ego eum et omnia ista fecisse, et Trinitatisindicatur: nonenim per creaturarum con-
a nullo fieri potuisse. templationem sufflcicns notitiaTrinitatis potestha-
Tertia ratio vel modus. beri vel potuit,sine doctrinas vel interioris inspira-
4. Consideraveruntetiamquidquidcstin substan- tionis revelatione.Une illi antiqui philosophi quasi
tiis,vel corpus esse,velspiritum : meliusque aliquid per umbram et de longinquo videruntveritatem,de-
spiritum essequara corpus.sedlonge melioremqui ficientes in contuitu Trinitatis, ut magi Pharaonis
spiritum fecit et corpus. in tertio signo.Exod. 8.Adjuvamurtamenin fidein-
Quartus modus vel ratio. _ visibilium,perea quee facta sunt.
5. Intellexerunt etiam corporis speciem esse sen- Quomodoin anima sit imago Trinilatis.
sihilem,et spiritus speciem intelligibilem ; etintelli- 7. Nuncvero ad eamjamperveniamusdisputatio-
gibilem speciem sensibili praetulerunt. Sensibilia nem.ubi in mente humana quae novit Deum.vel po-
dicimus quaevisu tactuque corporis sentiri queunt; test nosse,Trinitatis imaînemreperiamus.Utemm
tntelligibilia,quaeconspectu mentispossunt intclligi. ait Aug.in lib. 14 de Trinitate, cap. 7, licet hu-
Cum ergo in eorum conspectu et corpus et animus mana mens non sit cjus naturae, cujus Deus est,
magis minusquespcciosaessent;si autem omni spe- imago tamen illius.quo nihil melius est, ibi quae-
ciecarerepossent.omninonullaessent; videruntesse renda et invenienda est,quo natura nOstra nil habet
aliquidquoilla speciosa facta sunt.ubi est prima et melius,id cst.in mcnle. In ipsa ctiam mcnte ante-
incommutabilis species.ideoque incomparabilis ; ct quam sit princeps Dci, ejus iinago roperitur; clsi
illud-essererumprincipium rectissime crediderunt, enim amissa Dei participationc deformis sit,imago
quod factumnonesset,et ex quo cuncta facta essent. Dei tamen permanet. Eo enim ipso imago Dei est
mens.quocapaxejusest.ejusque particeps esse po- Aug.in lib.9deTrin., c. 3. Mensenimamareseipsam
test.Jam ergo in ea Trinitatem, quoe Deus est, m- vcl meminisse non polest.nisi ctiam noveritsc.Nam
quiramus.Ecccecnimmensmeminitsui,intelligitse, quomodo amat vel meminit quod nescit? Miro ita-
diligit se;hocsi cernimus,cernimusTrinitatem,non- que modo tria ista inseparabilia sunt a seipsis, et
dum quidom Deum, sed imaginem Dei. Hic enim tamen eorum singulum,et siinul omnia una essen-
queedam apparct trinitas menieria3,intclligentiae ct tia est, cum et relative dicantur ad invicem.
amoris.Haec ergo tria potissimum tractemus,memo- Ilic aneritur qtiod supra quxrebatur scilicet quomodo
riam,intelligentiam, voluntatem. Hnccergo tria, ut hxc tria dicanlur unum.
Aug.ait in lib. 10 de Trin.,c. 21, non sunt tres vitoe, 14. Sedjam videndum estquomodo baec tria di-
sed unavila; nec tres mentes, sed una mcns, una cantur una substantia. Ideo quia scilicet in ipsa anima
essentia.Memoria vero dicitur ad aliquid, et intel- . vel meniesubstaatialiterexislunt, nonsicutaccidcn-
ligentia et voluntas sive dilectio simihteradaliquid tiain sub.jectis,quae possunt adessevelabcsse; unde
dicitur : vita vero dicitur ad seipsam et mens et es- Aug. in lib. 9 de Trin.,c.5.ait : Admonemur, si ut-
sentia. Haec ergo tria eo unum sunt, quo una vita, cumqueviderepossumus,haecinan4moexistere sub-
una mens,una essentia, et quidquid aliud ad scipsa stantialiter,non tanquaminsubjecto.ut color in cor-
singuladicunturetiam simul.non pluraliter,sed sin- pore; quia etsi relative dicuntur ad invicem,singula
gularitcr dicuntur. Eo vero tria sunt,quo ad se in- tamen substantialiter sunt in substantiasua.Ecce ex
vicem referuntur. quo sensu illa tria dicantur csse unum vel una sub-
Quomodosequalia sint, quia capiuntur a singulis Btanlia. Quaetria.utAug. aitinlib, 15 de Trin., c. 4,
0wwitaettoto.(ExAugust.,lib.lOde Trin.,cap.ll.) in mentenaturaliterdivinitusinstilutaquisquisviva-
8./Equaliaetiam sunt nonsolum singula singulis, citor perspicit,etquammagnumfitinea,unie potest
sed etiamsinsrulaomnibus ;alioquin non sc invicem etiam sempitcrna lmmutabilisquenatura recoli, con-
caperent; se autcminvicem capiunt.Capiunturcnim spici.concupisci, reminiscitur enim permcmoriam,
«t a singulis singula,et a singulis omnia. Memini intucturper intelligenliam, amplectiturperdilectio-
enim me haberememoriam,etintelligentiam,etvo- nem, profectoreperitillius summae Trinitatis ima-
luntatem ; etintellfgo me intelligcre, et velle, atque gincm.
meminisse ; et volo me velle, et meminisse, et m- Quod in illa similitudine est dissimilitudo, (Ex Aug.
telligere. lib. 15deTrin., c 20.)
Quomodotota illa tria memoria capial. 15.Verumtamencaveat ne hanc imaginem abeadem
9. Totamque meam memoriam.et intelligentiam, Trinitate factam ilaeicomparet, ut omninoexistimet
et voluntatcm simul memini. Quod cnim memoriae similem.sed potius in qualioumque ista similitudi-
meaBnon memini,iliud non est in memoria mea:ni- ne magnam quoque dissimilitudinem cernat.
hil autem tam in memoria est.quam ipsa memoria; Prima dissimilitudo. (Ex eodem lib.. c. 22.)
totam ergo memini.Item quicquid intelligo, intelli- l"6.Quodbreviter ostendi potest. Homo uuus per
geremescio ; etscio me velle quicquid volo, quic- ista tria meminit,intelligit,diligit; qui nec mcmoria
quid autcm scio memini.Totam ergo intelligentiam est, nec intelligentia, nec dilectio, sed haec habet,
totamque voluntatem meam memini. Unus ergo homo est,qui habet htec tria.non ipse cst
Quomoaoilla tria tota capiat intelligentia. (August. ' haectria ;in illius vero summaesimplicitate naturae,
loc cit.J quaeDeus est,quamvis unussit Deus.tamentres per-
10. Similiter cumheectriaintelligo,totasimulin- sonoesunt, PateretFilius et Spiritus sanctus ; ethae
telligo, neque enim quicquam intelligibilium est tres personae sunt unus Deus. Aliud estitaque Tri-
quod non intelligam,nec nisi quod ignoro.Quod autera nitas res ipsa,aliud imago Trinitatisin re alia :pro-
ignoro.nec memini, volo. Quicquid ergo intel- pter quamimaginemetiamilludinquosunthaectria,
hgibilium non intelligo.conscquenter ctiamnec me- imago dicitur, scilicet homo. Sicut imago dicitur et
mini, nec volo.Quicquidergo intelligibilium memini tabula et pictura quae est in ea; sedtabula nomine
et volo, consequenter intelligo. imaginis appellaturpropter picturam queeest in ea.
Quomodoilla tola capial vohtntas. Altcra dissimilitudo. (Ex Aug.,lib. 15 de Trin.,c 7.)
•ll.Voluntasetiam mea totam inlelligcntiam to- -l7.Rursusistaimagoquaeesthomohabensillatria,
tamque meam memoriam capit, dum utor totoeo una persona est, illa vero Trinitas nonuna persona
quotl intelligoetmemini; cumitaque invicem asin- est.sed tres personae.Pater Filii.et Filius Palris, et
gulis et omnia et tota capiantur, aequalia sunt tota Spiritus Patris et Filii.Itaque in ista imagineTrini-
singula tolis singulis,et tota singulasimulomnibus tatis, non haec tria unus homo, sed unius hominis
totis : ethaectria unum,unavita, unamens.unaes- sunt.In illa vero summaTrinitate.cujus haec imago
sentia. Ecce illius summee unitatis atque Trinita- est.non unius Dei sunt illa tria, sed unus Deus ; ct
tis ubi una est essentia et tres personee, imago est tres sunt illae personee.non una porsona. Illa enim
humana mcns, licet impar. Mens autem lnc pro tria non homo sunt.sed hominis sunt.velin homine
animo ipso accipitur, ubi est illa imago Trinitatis. sunt.Sed numquid possumus dicere Trinitatem sic
Proprievero mens dicitur,utait August., lib. 15 de esse in Deo, ut aliquid Dci sit, ncc ipsa sit Deus?
Trin.c.7, non ipsa anima, sed quod in ea est excel- Absit ut hoc credamus! Dicamus ergo in mente
lentius.qualitersaepeaccipitur.Illudetiamsciendum nostraimaginemTrinitatis, sedexiguam,etqualem-
est, quod memoria non soluni est absentium et cumqueesse; quaesummae Trinitatis itageritsimili-
proeteritorum,sed etiam praescntium.ut ait Aug. in tudinem,utcxmaximapartesitdissimilis.Sciendum
lib.14 de Trin., cap. 14, alioquin non se cape.ret. veroestquodhaectrinitasmcntis, utaitAugustin., in
Ex quo sensu illa tria dicanttir esse unum et una cs- Iib.14deTrin.,cap. 12, nonproptereatantumimago
sentia quseritur. Deiest.quiasuimeminitmens, etintelligit.ac diligit
12. Hic attendeudum est diligenter exquo scnsu se ; sed quia potcst etiam mcminisse,et intelligere,
accipicndum sit quodsupradixit,illatria,scilicetine- et amare illum a quo facta est.
monam,intelligentiam,voluntatemesseunum,unam Alia assignatio tnnitaiis in anima, scilicet mens,
mentem, unamessentiam, quodutique non videtur notitia, atnor.
esse verumjuxtaproprietatemsermonis.Mensenim, . lS.Potcst etiam aliomodo aliisquenominibusdis-
id est,spiritus rationalis, essentia est spirilualis ct tingui trinitas inanimn,quaeest imagoilliussummae
incorporna.Ula vcro tria,naturales proprietates seu et ineffabilis Trinitatis; utenimaitAug.inlib.il de
viressunt ipsius mentis, ct a se invicem differunt; Trin., cap. 4, mens, et notitia ejus, et amor, tria
quia memoria non est intelligcntia vel vcluntas,nec quoedam sunt. Mons cnim novit se,et amat se, nec
intclligenlia vuluntas sivc amor. amarcse polcst,nisi etiam noverit se. Duo quaedam
Quod etiara ad se invicem dicuntur relative suntmens et notitia ejus,uthabetur lib. 15deTrin.
13. Et hoec Iria ctiam ad soipsa referuntur, utaif c. 7.1tem duo quaodam sunt mcns elamor ejus.Cum
833 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1, DIST. IV. 534
ergo se novit mens et amat se, manet trinitas, sci- genuitDeum.SienimDeusgenuitDeum.videturquod
licet mens, amor et notitia.Mens autem hic accipi- aut se Deum.aut aliumdeumgenuerit.Si veroalium
tur nonpro anima, sed pro eo quod anima excel- deum genuit.non est tantum unus Dcus. Si autem
lentius est. seipsum Dcus genuit,aliquares soipsam gcnuit.Ad
Haecautem tria cum sint distincta a se invicem, quod et responaentes,dicimus saneetca*holice con-
dicuntur tamen esse unum.quiain anima substan- cedi quod unus unum genuit, quod Deus Deum ge-
tialiter existunt. nuit;quiaDcus Pater Deum Filium genuit. In sym-
Quia tnens vice Palris, notitia filii, amor Spirilus bolo quoque scriptum est: Lumen de lumine, Deum
sancti accipitur. (Ex Aug., lib. 9 de Trin., c.12.) vemm de Deo uero..Quod vero additur : Ergogenuit
19. Et est ipsa mens quasi parens.et notitia ejus se Deum velaliumdeum;neutrum concedendum esse
quasi proles ejus.Mens enim cum se cognoscit,noti- dicimus.Quod alium deum non genuit, manitestum
t am sui gignit, et est sola parens suae notitiae.Ter- est.quia unus lantumDousest.Quodautem seipsum
tius estamor.qui de ipsa mente et nolitiaprocedit. npn genuit.ostendit Aug.in lib. 1 de Trin., c. 1, di-
dum mens cognoscit se etdiligitse;nonenimposset cens:Quia putant ej us potentiae esseDeum, ut seipsum
se diligcre.nisi cognosceretse.Amatetiam placitam ipse genuerit, eo plus errant, quod non solum Deus
prolem, id est, notiliam suam: et itaamor quidam ita non est,sednecspiritualis,nequecorporaliscrea-
complexus est parentis et prolis. tura.Nulla enim res est quae scipsam gignat ut sit;
Quod non est minor tnente notitia, nec amor utroque. et ideo non estcredendum vel dicendum quodDeus
(Ex eodem Aug. lib.) genuit se.
20. Nec est minor proles parente.dum tantam se Alia qumsiio de eodem.
novit mens,quanta est:nec minorest amor parente 2.Sed adhuc componunt garruliratiocinatorcsdi-
et prole. id est mcnte et notitia,dumtantum se dicentes:Si Deus Pater genuit Deum.autgcnuit Dcum
ligit mens, quontum se novit et quanta est. qui est Pater,aut Deum qui non est Deus Patcr. Si
Quod hxc tria in seipsis sunf.fEx eodem lib., cap.5.) genuit Dcum qui non est Pater,ergo Deus estqui non
21.Sunt etiamhoec singula in seipsis,quiaetmens est Deus Pater. Non ergo unus tantum Deus est.Si
amans in amore est,et amor in amantis notitia, et vero genuit Deum qui cst Deus Pater, ergo genuit
notitia in mente nosccntecst.Ecce in histribusqua- seipsum.Ad quodrespondemusdeterminantesistam
lecumque vestigium Trinitatis apparet, propositionem,quam sic proponunt: Si Deus Patcr
Quomoaotnens peristaproficitad intclligendum Deum. genuit Deum,autDeum quiest Deus Pater,aut Deum
22.Mens itaque rationalis considerans haectria,ct qui non est Deus Pater.Hocenimsancctpraveintel-
illam unam essenliaminquaistasunt,extenditsead ligi potcst;etideo respondendum cstita: DcusPater
contemplationem Creatorisjet videt unitatcm in Tri- genuit Deum qui cst ipse Pater. Hoc dicimus cssc
nitate.et Trinitatemin unitate.Intelligitenimunum falsum,et concedimusalteram,sci'icet gcnuit Deum
Deum esse, unam esssntiam.unum principium.In- qui non est Paterjnec tamen gcnuitaltcrumDeum,
telligitenimquiasi duo essent, vel uterquc insuffi- nec illequigenitusest,est alius Dcus quamPatcr,sed
ciens esset, vel alter superflueret; quia si aliquid unus Deus cum Patre.Si vero additur:Gonuit Dcum
deesset uni quodhabcret altcr,noncssetibisumma qui non est Deus Pater;hic distinguimus,quiadu-
perfectio.Siveronihilunideessetquod haberet, alter pliciterpotest intelligi.GenuitDeumquinon estDeus
cum in unoessentomnia,alter superflueret.Intellexit Pater,scilicetDeum Filium, quiFilius non est Pator,
ergounumesseDeumomniumanctorcm,etviditquia qui Dausest; hicsensus verusest.Si vero intelliga-
abseque sapientianon sit,quasi res fatua;et ideo in- tur sic:Genuit Deum qui non est Dcus rater,id est
tellcxit eum haberesapientiam, quoeab ipso genita quipatercst: hic sensus falsus est.
est: et quiasapientiamsuam diligit,intcliexit etiam SuinonestDeus
nusenimetidemDeusestPater.etFilius.etSpiritus
ibi csse amorem. sanctus; et, e diverso, Patcr, ct Filius, et Spiritus
Hic de summa Trinitatis unitate. sanctus unus est Deus.
23.Quapropter juxtaistam considerationem,ut ait Opinioquorumdam dicentium tres personas esse unum
Aug.in lib.9de Trin.,cap,l,credamus Patrem, et Ki- Deum, unam substantiam;sed non e converso,scilicet
liumetSpiritum sanctum unum esse Deum,univcrsae unum Deumvelunamsnbstantiam essetres personas.
creaturae conditorera et rectorem ; ncc Patrem esse 3. Quidam tamen veritatis adversarii, conccdunt
Filium.nec Spiritum sanctum vel Patrem esse, vel PatremetFiliura etSpiritum sanctum,sivetrcs perso-
Filium;sed Trinitatem relatarum ad inviccm personas,esse unum Deum,unam substantiam;sed tamen
narum.Ut enimait ipse in libro de Fide.ad Petrum, noluntconcedereunumdeumsiveunamsubstantiani
una est natura sive essentiaPatris,etFilii etSpiritus essetrespersonasdiccntcsdivinamsubstantiamproj-
sancti.non una persona. Si ecim sic esset una per- dicaridetribuspersonis,non trespersonas de subs-
sona.sicut est unasubstantiaPatr;s,et Filii, et Spi- tantiadivina.Fidesautemcatholicatenetacprosdicat,
ritus sancti,veraciter Trinilas non diceretur.Rursus et tres personasesseunumDeum,ctunam substan-
quidem Trinitas esset vera,sed unus DeusTrinitas tiam sivoessentiamsivonaturamdivinam; et unum
ipsa non esset,si quemadmodum Pater,et Filius, et Deum,sive essentiam divinam, essc tres pcrsonas.
Spiritus sanctus.personarum sunt ab invicem proprie- Unde Aug., in lib. 1 de Trin., c. 6,ita ait:Rectc ipse
tate distincti.sic fuissentquoque naturarum diversi- DeusTrinitasinteliigitur.bealusetsoluspotcns.Eccc
tate discreii,Fides autem patriarcbarum, propheta- quam expresse dixitipse Deus Trinilas,ut ostenderet.
rum atque apostolorum unum Deum praedicat Trini- et ipsum Deumesse Trinitatem,etTrinitatemipsum
tatemesse.Inilla ergosanctaTrinitate unusestDeus Deum.Item in eOdem:In verbis,inquit,illis Apostoli
Pater.qui solus essentialiter dc seipso Filium unum quibus de adventu Christi agens dicit:Quem ostcndit
genuit,- et unus Filius est,qui de uno Patre solus es- beatiis et soluspotens;rex regum et Dominus dominan-
sentialiter natusjet unus Spiritussanctus,qui solus lium;qui solus habet immortalilatem, etc. nec Patcr
essentialiter a Patre Filioqueprocedit.Hocauteinto- proprie nominatus est,nec FiKus.nec Spiritussanc
tum non potestunapersona.idestgignere se.et nasci tusrsed bcatus et solus potens, id est unus ct solus
de se, et procedere de se;ut enim ait Aug. in lib. 1, Deus verus.qui est ipsa Trinitas. Ecce et hic aperU
de Trin.,c.l, nullares est quee seipsam gignat ut sit. dicit unum solum verum Deum esseipsam Trinita-
DISTINCTIO IV. tem;ot si unus Deus Trinitas est.ergo unus-Deus est
in lib.5 de Trin., c. 8 : Non tres
HICQOÎRITUR UTBUMCONCEOENDJJM SIT QUODDECS tres pcrsonoe.ltem
SE GENUERII. deos,sed unum Deum dicirnusesse ipsam praestan-
* tissimam Trinitatem.Item in libro qui dicitur Enchi-
l.Hic estquaestio satisnecessaria.Constatenim.et ridion, ad Laurenlium, cap. 9:Satts est chrisliano,
irrefragabiIiterverumest,quod Deus Patergenuit Fi- rerumcreatarumcausamvisiljiliumsivcinvisibilium
lium.IdeoquaeriturutrumconcedendumsitquodDeus non nisi bonitatem credere Cratoris, qui est Deus
$35 PETRI LOMBARDI. 536
verus et unus;nullamque essonaturamqueenonaut sapicntia,hocdcessentiadicimus.Sicutergo non ge-
ipse sit.aut abipso;eumqneesseTrinitatamPalrem nuit sapientiam qua sapicns cst ita nec essentiam qua
scilicet et Filiumet Spiritum sanctum.Item Aug.in est.Ut enimsapientia 3apiensest,etpotentia potcns,
sermone de Fide,cap.7:CredimusunumDeumunam itaetessentiaipse est.Eademquesapientiaest etpo-
esse divini nominis Trinitatem. Idem in lib. 6 de teniia quae essentia.Patel itaque ex prasdictis quia
Trin.:Dicimus Deum solum csse ipsam Trinitatem. Pater esscntiam divinam non gcnuit.
Eccc et his aliis pluribus auctoritatibus evidentcr Iluic adversari videtur Augastinus.
ostenditur dicendum esse et credendumquod unus 4. Huic autcm videturcontrarium quod Aug.ailin
Deus et Trinitas.estunasubstantiatrespersonoe; si- lib,unico de Fide et cum Ver-
cut e conversoTrinitasdiciturcsse unus tres Symbolo, cap.3.Deus
Deus,et bum genuit, id quod ipse est genuit;nec denihilo,
personae dicuntur esse una substantia. nec de aliqua jam facta conditaque materia.scd de
Redit ad prxmissam quxstioncm,scilicetanDcus Paler seipso in quodipse est.Item, Deus Pater, qui veris-
se Deum, a» alium deum genuerit. sime se indicare animiscogniturisetvoltiitetpotuit
4. Nunc ad pramissam quaestionem revertamur; hoc ad scipsumindicandumgenuif,quodestipse qui
ubi quaerebatur an Deus Patergenueritse Deum,an aperte dicithisverbisDeum Patrem
alium dcum.Ad quod dicimus.neutrum fore conce- genuit.Ecce nuisse illud quod ipse est.IUudautem quod ipe est,
ge-
dendum.Dicit tamen Aug.in epistola 66 ad Maxi- non estnisi divinaesscntia.videturergodivinames-
mum mcdicum.quod Deus Pater scalterumgenuit, sentiamgenuisse.Adquodrespondcmusillaverbasic
his verbis : Pater ut haberetFiliumdeipso.nonmi- intclligendaesse,dicentes:Paterde seipso genuitil-
nuit seipsum,sed ita genuitdesealterumse.uttolus ipse est.id est Filium.qui estilludquodPa-
mancret in se.et esset in Filio tantus, quantus ct ludquod ter est.Nam quod Pater est, et Filius hoc est; sed
solus.Quod ita intelligi potest,id est, de se alterum non qui Pater est,et Filius hic est."
asegenuit;nonutiquealterumdcum,sedaltcramper- Alias parlcs quxstionis exequitur.
"sonam:vel genuit se alterum, id est,genuit alterum 5. Itacnimnon est dicendumquoddivinaessentia
qui hoc est qued ipse.Nam etsialius sit Pater quam genuit Filium;quia cum Filius sit divina essentia,
Filius,non esttamch aliudquamFilius.scd unum. esset Filius resa quageneraturetitaeademresseip-
DISTINCTIO V. samgeneraret.Itaetiamdicimusquodessentiadivina
HICQUJERITUR AN PATER GENUIT D IVINAMESSENTIAM, non genuit essentiam.Cum cnim unaetsummaquae-
VELIPSAFILIIJM,ANESSENTIA GENUITESSENTIAM, dam res sit divina essentia.sidivinaessentiaessen-
VELIPSA NECGENUIT,NECGENITA EST. tiam genuit,oademresseipsam genuit.quod omnino
esse non potest;sed Pater solusgcnuit Hlium, et a
l.Posthaecquaerilurutrumconccdendumsitquod
Pater genuitdivinam cssentiam,vel quod divina cs- Patre et Filio procedit Spiritus sanctus.
sentia genuit Filium,vel essentiagenuitessentiam; Qux videantur prxdictis esse contraria.
an omnino genuit, nec genita est divina essentia. 6. Praediclis autem videturcontrarium essequod
Adquodcatholicis tractatoribus consentientes dici- dicit Aug. in lib. 7 de Trin., c. 1. Hoc, inquit, est
musquodnecPatergenuitdivinamessentiam,necdi- Deo esse, quod saperc;unde Paler et Filius simul
vinaessentiagenuitFilium.necdivinaessentiagenuit sunt una sapientia.quia una cssentia ; et sigillatim
divinamessentiam: hicautemnomineessentiaeintel- sapientiadesapien!ii,siciitcssenliadeessentia.Ecce
ligimus divinam naturam.quaecommunisesttribus his verbis aperte dicit Aug.sapientiam de sapientia,
personis, ct tota ic singulis Ideonon est dicendum et essentiam de essentia,ubi vidctursignificare quod
quod Patergenuit divinam essentiam, quia si pater sapienliasapientiam,etessentia genuerit essentiam
diceretur genuisse divinam essen ti am, divina essentia Idem in lib. de Fide ad Petrum, cap. 15, ait : Sic
relative diceretur ad Patrem, velpro rslativo pone- Christum Dei Filium.idestunamexTrinitateperso-
retur.Siautemrelativediceretur.vel pro relativopo- nam, Deum verum crede.ut divinitatem ejus de na-
neretur,nonindicaretessentiain.Utenim ait Aug. in tura Patrisnatamessenondubites.Hicvideturdicere
lib.5de Trin.,cap.7,quod relative dicitur, ncn in- quodnatura Filii sitnatadenaluraPatris.Iteminlib.
dicat suhstantiam. 15 dc Trin.,cap. 20, ait:Dicilur Filius consilium de
Secunda ratio. consilio.et voluntas de voIuntate;sicutsnbstantiade
2. Item.cum DeusPatersitdivina essentia,siejus substantia.sapientiadesapicntia.Ethicvideturdicero
essetgenitor,essetutiqiiegcnitor ejus rei quoe ipse quod substantia sit genita ae substantiaetsapientia
est;et ita eadem rcs seipsam gcnuissct, quod Aug., de sapientia.Sed hoc ita dcterminamus : Sapientia
lib. 1 de Trinitate,cl, negat, ut supra ostendimus. de sapientia,et substantia de substrntia est, id est
Tertta ratio et potior. Filiusquiestsapientia.quiestsubstantia.estdePatre
3 Item,si Pater est genitor essentiae divinae, cum qui esteadem substantia etsapientia;etFilius quiest
ipse essentia divina sit,etDeus sit,eo quod general, divinilas, natus est dePatrcquiestnaturadivina.Et
et cst et Deus est.Ita ergo nonilludquod gencratur, ut expressius dicamus,dicimus Filium sapientiam,
est a Patre Deusjsedpatereo quod generat, ct est et esse de Patro sapientia;et dicimus Filium substan-
Dens est; et si ita est, non genito gignens.sed gi- tiam, esse genitum de Patre et a Patre substantia
gnenti genitus causa est.ut et sit etDeus sit Simili Quod autem itrintelligidebeat,Aug.ostenditinlib.7
ralione probat Aug., in lib. 0 dc Trin., c. I, quod de Trin.,c. 1 circa linem.yicens^Pater ipse sapien-
Pater non est sapienssapieotiaquamgenuitjquiasi tia cst; ct dicitur Filius sapientia Patris, quomodo
ea sapiens est,ea est; hoc enim esl sibi esse, quod dicitur lumen Patris,id esLSicutlumen de lumine.
sapere. Quod si hoc est sibi esso, quod sapere.non et uterqueunum lumen.sicintelligatur sapientiade
per illam sapientiam quam genuit Pater',sapieris est. sapientia, et uterque una sapientia et una essentia.
Quid enim aliud dicimus, cum dicimus:Hoc illi est Item : ideo Christus dicitur virtus et sapientia Dei,
esse quodsapcre, nisi : Eo est quo sapiens est (ibi- quia dc Patre virtute et sapientia etiamipsevirtuset
dem)? Ergo quae causa illi est ut sapiens sit, etiam sapientia est;sicut ipse lumen de Patreluminc est,
ipsa illi causa cst ut sit.Si ergo sapientia quamgc- et ipse fons vitaeestapudDeumPatrem fontemvitae.
nuit illi causa est ut sapiens sit,et causa illi est ut Fjliusergo sapientia oe Patresapientiaest,sicutFi-
sit,Sod cauiramPatriquasit.a Patre genitam, nullo lius luinen de Patre lumine; et Deus Filius de Deo
modo quisquam dixer;tsapientiam,quidenim estin- Patre,ut et singulis sit lumen et singulus Deus,sin-
sanius?Ita crgo si Patei- gcnuit essentiam qua est, gulus sapientia ; et simul unumlumen.unus Deus,
essentia quam gcnuit causa est illi ut sit. Non ergo una sapientia.Ecce manifestc his verbisaperit Aug.
ipsam quoeest essentiamgenuit.Naminillasimplici- ex quo sensuaccipiendasintpraedictaverbaethissi-
tate,utinquitAug.,quianoncstaliudsapcrequames- milia, scilicet enimdicitursubstantiadesubslantia,
seeademestsibisapientiaqueecssentia:ideoquequ,od vel substantia genuit substantiam.
537 SENTENTIARUM LIBM QUATUOR. — LIB. I, DIST. V. 538
Quod videtur prxdictx expositioni contrarium. Patris.quae in natura ejus est ineffabiliter simplici,
7. Huic vero etiam id contrarium vidotur, quod nihil estaliud quamipsanaturaatquesubstantia,ut
Hilarius ait in. lib. 4 de Trin., non longe a pnnci- saepe diximus, et saepe ilerare non piget; ac perhoc,
Nihil, inquit, nisi natum habet Fihus;et genili Filius charitatis ejus nullus alius est, quam qui de
onoris admiratio in honore generantis est.Cum ergo substantiaejus estgcnitus.Ecce hic aperte dicitAug.
gio.
Filius essentiam habcat (tota enim i;i eo esl divina Filiumessc geriitum de substantia Patris.etFilium
essentia),videtur quod ipsa divina essentia nata sit. substantiae Patris.Idem quoque Aug.in lib.3 contra
Item in lib. 5, circa finem, ait: Nativitas Dei non haereticum Maximum,cl4,8uhstantiamDei genuisse
potest eam ex qua provectacstnontenerenaturam. Filium,etFiliumgenitumdesubstantiaPatrisasserit
dicens:Carnalibus cogitationibus pleni,substautiam
necenimaliudquamDeussubsistit.quodnonaliunde Dei
quam de Deosubsislit.Ecce hic dicitnativitatcmDci tiatur
deseipsagignereFiliumnonputatis,nisihocpa-
substaritia carnis patitur quandogignit.
provectam ex natura; et ita videtur ex hisverbis at- Erratis quod non scientes Scripturas neque virtutem Dei,
que proedictis natura Dei etgenita,etgenuisse.Quod Matth.22.Nullo enim modo verum Dei Filium cogi-
apertius dicit in in lib. 9 de Trin. Nos, inquit, unige-
mtum Deum forma Dei maneptem,in naturano- tatis,si eum natumcssedesubslantiaPatrisnegatis.
minis mansisse profitemur;nec unitatemformaeser- Non enim jam erat hominis Filius, ct Deo donante
vilis in naturam divinae unitatis rcfundimus, nec factus est Dei Filius ; ex Deo natus,gratia,non na-
rursum corporali insinuatione Patrem in FiliopraB- tura. An forte et si non hominis Filius erat, tameri
dicamus.sedexeoejusdetngenerisgenitamnaturam, jam aliqua erat qualiscumque creatura, et in Dei
naturalitcr in se gignentem habuisse naluram,qu,e Filium Dco mutante conversa est?Sed nihil horum
in forma natura se gignentis mancns, formam na- est: ergo autde nihilo,aut dealiquasubstantiana-
turae et infirmitatis corporalis accepit. Non enim tus est.Sed ne crederemus vos putaredenihiloessc
defecerat Dci natnra ne esset, sed in se humili- Dei Filium,affirmatis non vos aicere do nihilo esse
tatem terrenae nativitatis manens sibi Dei naturam Dei Filium.De aliqua ergo substantia est; et si non
susceperat, generis sui potestatem in habitu assump- de substantia Patris,de quasitdicite: Sed.non inve-
taehumanilatiscxcrcens.Eccehicapertcdicit,ctuatu- nietis.Jam orgo unigenitumDeiFiliumJesumChris-
ramgenuisse,etnaturamgenitam,etnaturamassum- tum, de Patns csse substantia, non vos nobiscum
psisse naturam, quod a plerisque negatur. Item in pigoat cbnfiteri.Idero in eodem: Utique legimus, ut
eodem : Numquid unigenito Deo contumeliaest.Pa- simus in vero Filio ejus Jesu Christo. Dicite ergo
trem sibi innascibilemDeumcsse,cum cxinnascibili nobis utrum iste verus Dei Filius,ab eis qui gratia
Deo nativitas unigenitainnaturamunigenitamsub- filii sunt, qnadam proprictate discrctus, de nulla
sistat. Ecce et hic dicit unigenitam naturam. substantia sit, an de atiqua? Non dico, inquis, de
nulla;nec dicamdenihilo, orgodealiquasubstantia
Quomodosint intelligcnda prxmissa verba Hilarii. est.Qu33ro,de qua?si non de Patris subslantia est,
8.Sed quia baec verba sanevultintelligi.ipseidcm aliam quaere; si aliam non invcnls, Palris agnosee
dicitin lib.4,circa medium : Intelligentiadictorum substantiam, et Filium cum Patrc liomousionconfi-
ex causis est assumenda dicendi;quia nonsermoni tere.Idem in eodem:ConfiteorDeum Patremomnino
res, sed rei sermo subjectus est. Haec ergo verba ita
intetligi possunt:Nihil habetFilius nisinatum,id est, incorruptibilitergenuisse;sedquodest'ipsegenuisse.
Item:Dico saepe dicendum est:Aut de aliqua
nihil habet secundum quod Dcus cst,nisi quod na- substantia quod est natus Dei Filius, aut de nulla; si de
scendo accepit;et ipso nascendo Patris in se eubsi- nulla, ergo de nihilo, quod vos jarn non dicitis; si
stentem naturambabuit.undellilarius additinlib.5, vero de aliqua,nec tamen dc Patris substantia, non
circa finem:Eamdem naturam babet gcnitus.quam est verus Filius; si vero de Patris substantia, unius
illc qui gcnuitjita tamen utnatus nonsit
nuitTNam quomodo erit Patcr ipse.cumgcnitussit?
illcquige- ejusdemque substantiaesunt Pateret Filius.Vosau-
tem nec FilinmDeidesubstantiaPatrisgenitumvul-
Sed inhisipsissubsistitillequigcnitusest,inquibus tis,et tamen eum necexnihilo,necex aliquamateria,
totus est ipse quigenuit;quianon est aliundequige- sed exPatre esse conceditis;nec videtis quam necesse
nitus est, et ideo non refertur ad aliud quod in uno sit ut non exnihilo.nec ex aliquaalia re,sedex
subsistit,ct exuao.Ac sic in Filii et natu- qui
generatione Deo,nisiexDeisubstantiaessenonpossit, ethoc esse
ramsuam, utitadicam, sequiturindemutabilis Deus quod Deus est,de quo est,id est, Deus de Deo natus,
indemutabilemDeumgignens.neenaturamsuamde- quianon alius prius fuit, sednaturacoaeternadeDeo
scritexindemutabiliDeoindemutabilis Dei perfecta est.
nativas. Subsistentemcrgo ineoDei naluramintelli- Colligenssummam prxq]ictorum, aperit ex quo sensu
cumin Deo Deus insit, nec praeter eum qui
§amus, accipienda sint.
ieusest,quisquamDeusaliussit:qmaipseDeus,etin 10. His verbis praemissis innui videturquod divina
eo Deus. Naturaeergo Dei Patris veritasin Deo Filio subslantia Filium
esse docetur.cum in eo Deus intelligitur esse qui Deus do substantia Patns, genuerit,etquod Filius sitgenitus
et quod ae Deo est naturacoae-
est Est enim unus in uno, et unus ab uno. terna.et quod Pater id quodipseestgenuit.Idautem
Quod legitur Pater de sua substantia genuisse Filium, quod ipse est,divina essentia est;etitaputaripotest
et Filium substantix Patris. divinam: ssentiam gcnuisse.Vchementermovent nos
9. Dicitur quoque.et frequenter in Scriptura lcgi- haec verba, quae quomodo intelligenda sint, mallem
tur,Patrem de sua substantiagenuisseFilium,unde ab aliisaudire,quamipsetradereAJttamensineprae-
Aug. in lib. de Fide ad Pclrum, cap. 2, ait: Pater Deus judicio atque temeritate loquar, ex hoc sensu dicta
de nullo genitus Deo,semel de suanaturasineinitio possuntaccipi.; Natura cooeterna de Deoest, id est,
genuit FiliumDeuui sibieequalem,eteademquaipse Filius coaetcrnus Patride Patreest,itaqueesteadem
naturaliter aeternus est, divinitalc coaeternum. Ecce cum eo natura, vcl ejusdcm naturae.Quem sensum
hic dicit Aug.Filium genitum de natura Patris.Est conflrmat Aug. ibidcm subjiciens, et quod dixerat
autem una natura Patris.et Filii.et Spiritus sancti. quasi explanans.Dicto enim: Natura comtcrna est de
Si ergodenaturaPatrisgenitus est Filius.genitusest Deo,a.ddit: Non est aliud Filius quam illud de quo
de natura FiliielSpiritussaucti;imodenaturatrium est.id eat,unius ejusdcmque substanliae.cst.Deinde
personarum. Idcm quoque Aug., in lib. 15 de Trin. apertiuslalcmintcllectumcxproBdiclisverbisforeha-
cap.19 circa finem,dicit Christum cssc Filiumsub- bendum aperitin codemlibrocontraMaximinumdi-
stantiaePatris, etde snbstantiaPatrisgenitum.trac- cens:Trinitas haecunius ejusdemquesubstantiaeest;
tansillud verbum Apostoli loquentis de DeoPatre sic: quia uon de aliqua malcria vel de nihilo est Filius,
Qnieruitmsdep^Matetencbrarum,ettranstulitinreg- sed de quo est genitus;itcm Spiritussanctusnonde
numFiltieharitalis sux.Quod dictum cst, inquit, Filii aliqua matcria vol de nihilo est, sed inde est undc
charitatis sux, nihil aliud intelligitur quam Filiisui procedit.His utique verbis aperte ostendit caratione
dilecti, quam Filii substantiae suae. Charitas quippe dici Filium esse dc substantia Patris.quiaestdePa-
tre genitus, ita quod est ejusdem substantiae cum orli suntjqui cum non potuissetintelligere.neccre-
eo; ct Spiritum sanctum csse de substantia Patris dcrcvoluissetunigenitum DeiFilium Verbum Deies-
et Filii,quia ab utroque procedit,ita quorl estejus- se natura,id est.substantia Patris genitum, non natu-
dem Substantiae. roevelsubStantiaedixitesseFilium, sedFiliumvolun-
Quodnec Fitius, ncc Spiritus sanctus est de nihilo, tatis Dei; volensasserereaccedentemDco voluntatem
sed de aliquo, non tamen de maleria. quagigneretFilium,sicutnosaliquandoaliquidvolu-
ll.Ostenditurquoquc ex illisverbis FiliumetSpi- mus quod antea non volebamus.propter quodmutabi-
ritumsanctumnonessedenihilo.sed de aliquo; nec lisintelligiturnostranatura;quodabsitutinDeoesse
tamen de aliqua materia. Undo etiam Hilarius inlib. credamus.Dicamus ergo Verbum Deiesse FiliumDei
12,deTrin.,non longeamedio,ait:Unigenitus.Deus natura, non voluntate, ut docet Aug. in lib. 15, de
cum natus sit,Patreintestalurauctorem;cumexma- Trin ,cap.20,ubiquemdamcatholicum haereticosres-
nente natus est.non est n:\tus ex nihilo; et cum ante pondentem commendat dicens: Acute sane quidam
tempusnatusest,omnemsensumpraBvenitnascendo. respondithaeretico versutissime interroganti, utrum
HicapCrtediciturquodFiliusnonest natusexnihilo. DeusFiliumvolensvelnolens genuerit, utsi diceret
Similitcr et Spiritus sanctus non est dicendua esse vel nofens,absurdissima Deimisenasequeretur;si autem
prooedere ex nihilo.quia Filius de substantiaPatris volens,continuo quod intendebat concluderet, scilicet
natus est.id est a Patre est,cum quo ejusdem subs- non natureeesseFilium.sed voluntatis. At illevigilan-
tantiae est.et eadem substant;a.Ex quo ssnsu etiam tissimevicissim quaesivitabeoutrum DeusPater vo-
accipiendum est illud:Pater genuitidquod ipseest, lensautnolenssit Deus, utsiresponderetnotow, se-
id est.Filium,qui est hoc quod Pater.Et hoc itade- quereturgrandisabsurditasetmiseria, quam deDeo
bere intelligi Aug.aperit dicens in lib.l contra Maxi- crederemagnaestinsania; siautemdiceretwotow, rc-
minum,circa medium:IIoc genuit Pater quod est; sponderetur ei: Ergo et ipse voluntate sua Deus est,
alioquin non est verus Filius.si quod estPatcr.non non natura. Quid ergo restabat, nisi ut obmutesceret,
est Filius. Itcm substantia Dei genuit Filium, id est sua interrogatione obligatumindissolubilivinculose
Pater substantTa genuit Filium,qui est eadem sub- videns? Ex praedictis docetur non esse concedendum
stantiactojusdemsubstantiae. Quod sic esse intelli- quod Deus voluntate vel necessitate, vel volens vel
gendumAug. ostendit, dicensad Maximinum :9icut nolens, sit Deus. Item, quod voluntate vcl necessi-
dicis:Spiritus Spiritum gcnuit.ita dic: Spiritus ejus- tate, vel volens vel nolens, genuerit Filium.
dem naturae, vel substantiae Spiritum genuit. ftem Oppositio contra prxdicta.
sicut dicis:Dcus Deum genuit,ita dic:Deusejusdem 2.Sed contra hoc opponitur sic :Voluntas Dei est
naturoe vel substantiee Deum genuit. Hoc si credide- naturasivo essentia Dei,quia nonestaliudDeoesse,
ris et dixcris, nihil de hac re ulteriua accusabcris. aliud velle;ct ideo sicut una estessentia triumper-
His enimverbisaperitquomodo praedictadebeantin- sonarum, ita et una voluntas. Si ergo Deus, natura
telligi. SimiliterFiliusnatusestdesubstantiaPatris, Deusest, etvoluntateDeusest, etsi Verbum Dei, na-
vel Pater genuit Filium de sua naturasiveessentia, tura Filius Dei est, et voluntate Filius Dei est. Hoc
idestdesuanaturaetessentiagenuitFiliumejusdem autem facileestrefellere.nam etpraescientiaDei,sive
aubstantiae ac naturae, et qui est eadem essentia ac scicntia qua scit vel praescit bona ct mala, divina
natura.Similiter expone illud:FiliussubstantieePa- natura sive essontia est;et praedestinatio sivevolun-
tris.etFilius Patris substantiae.idest quiestsubstan- tas ejus,eadem divina essentia est,nec estaliudDeo
tia.cum quo etFiliuseaderasubstantiaest,quiacon- scire et velle, quam esse, et cum sit unum et idem
substantialis estPatri Filius.Ethic smsus aojuvatur scientia Dei vel voluntas, non tamen dicitur de vo-
ex his verbis Aug., qui in lib. 5 de Trin., c. 12, ait: luntate quicquid dicitur de scientia,et e converso,nec
Tre3 personas ejusdem essentiee, vol tres personas omnia illa sua voluntatc Deus vult,quaesuascientia
unam essentiam dicimus. Tres autem personas ex scit.cum sua scientia noverit tambona quammala,
eadem essentia non dicim'is,quasialiud ibisitquod voluntate autem non velit nisibona.Scientiaquippe
essentia est.aliud quod persona.His verbis ostendi- Dei et praescientia de bonis est et malis ; voluntas
tur non esse dicendum pcrsonam esse ex essentia, vero et praedestinatio de bonis est tantum,ettamen
nisiex sensu preedicto.Qui sensus confirmatur etiam unum et idem in Dcoestscientiaetvoluntas,etprae-
ex eo quod in lib.i5deT»in.idemait: Sicutnostra scientiaet preedestinatio; itacum unum sit natura Dei
scientia scientiee Dei, sic ct nostrum verbum quod etvoluntas.diciturtamen PatergenuisseFilium natu-
nasciturdenostrascientia,dissimileestilliVerb3Dei, ra.nonvoluntate; etesseDeusnatura, nonvoluntate.
quod natum est de Patrisessentia.Talcestautemac Qualiler intelligenda sint illa verba : Pater nec no-
si diccrem : De Patris sciontia, de Patris sapicnlia; lens nec volens Deus est, nec volens nec nolens ge-
vel, quod est expressius, de Patre essentia, ds nuit Filium.
Patre scientia, dc Patre sapientia. Ex hoc itaque 3.Praedicta tamen verba quibusprudenterdictum
intellectu, Verbum Dei Patris unigenitus Filius.per est quod Deus Pater nec volensnec nolensestDeus,
omnia Patri similis et eequalis, recte dicitur Deus nec nolens nec volens genuitFilium,sivevoluntate,
de Deo.lumen de lumino,sapientia desapientia.es- sive necessitate, ex tali sensu mihi videntur acci-
sentia de essentia;quia hoc est omnino quodPater, pienda.ut voluntatem praeoedentem vel accedentem
non tamen Pater; quia iste Filius, ille Pater. lutelligamus, qualiter Eunomius intelligebat. Non
enim ipseDeusestvoluntatepraecedentivel efTicienti,
Quare Verbum Patris dicatur Filius naturm ? vel volens priusquam Deus;nec voluntate praecedenti
13.1nde est quod solum unigenitusDeidiciturna-
tura Filius.quia ejusdem natura est,eteademnatu- velaccedentigenuitFiliumjnecpriusvoIensquamge
ra est cum Patre; unde Hilar., in lib. de Trin., de nerans, genuit Filium; nec priusgeneransquamvo-
Christo loquens.ait: Natura Filius est,quiaeamdem lens.genuitFilium.volenstamengenuit, sicut potens
naturam quam ille qui genuit habet. genuit,etbonusgenuitFiIium,etsapiensgenuitethu-
jusmodi. Si enim Pater sapienset bonus diciturge-
DISTINCTIO VI. nuisseFilium, curnonctvolens, cumitasitDco idem
UTRUMPATERVOLUNTATE GENUIT FILIUM,AN NECES- essevolentem,quodestesseDeum;sicutidemestesse
SITATE;ET AN VOLENS VELNOLENS SIT DEUS. sapientiam,quod est esse Deum?Dicamus ergo qaia
l.Preeterea quaeri solet utrum Pater genuerit Fi- Pater sicut sapiens.ita volens genuit Filium;sed non
lium voluntate,an nccessitate. Dehoo Orosius ad Aug. voluntate praecedenti vel accedenti. Quem sensum
ita ait:VoluntatcgcnuitPatcrFiliumvclnecessitate? aperit Aug.,et confirmatita dicens super Epistolam
Sed nec voluntatn nec necessitate; quia necessi tas in ad Ephes.: De Filio Dei, id est, Domino nostro Je-
Deo non est.prmire voluntassapientiam non potuit; su Christo scriptum est, quia eum Patre sempcr
quocirca.ut Aug.ait in lib.15 do Trin., c. 20, riden- fuit, et nunquam eum ut esset, paterna voluntas
da est dialectica Eunomii,a quo cunomianiheereîci preecessit, et ille quidem natura Filius est.
841 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. VIII. 842
DISTINCTIO VII. tentia sui est. Nam ct Paler similiter non cst Filius,
HIC QUSRITURAN PATERPOTUERITVEL VOLUERIT nec hoceximpotentiaPatris. Sed quaeritMaximinus
GIGNERE FILIUM. Arianorum episcopus, unde ergo est quod Patcr non
l.HicsoletquaeriaquibusdamutrumPaterpotucrit potest esse Filius, velFilius Pater?nonutiqucex itn-
vel voluerit generare Filium. Si enim, inquiunt, po- potentia.sed Pater proprietategeneralionis Paterest,
tuit vel voluit generare Filium.ergo potuit aliquid et quaoporteteumnonesseFilium:etFiliusproprietatc
nativitatis Filius est, qua oportet eum non esse Pa-
voluit, quod ncc voluit ncc potuit Filius ; nam Filius trem
necpotuitnec voluitgenerareFilium. Cui versutiae bitur, Dequibusproprietatibusposteapleniustracta-
distinct. 26 hujus primi.
facile respondemus dicentes: Posse vel velle generare
Filium, non est aliquid posse vel velle subjectum po- Ulrum Patcr nalurasit potensgignere Filium: etan hoc
tentiae vel voluntati. Est tamen aliqua potentia vel sit aliqua potenlia qux sit in Filio ?
voluntas, scilicet posse vel velle gignere Filium.et 6. Item quaoritur a quibusdam: Si Pater potens sit
ideo distingucnda est intelligontia proppsiti verbi natura gignere Filiurn, et an hocsit aliqua potentia
posse vel velle gignere Filium, et posse vel velle ali- quaesit in Filio? Adquoddicimus quiaPaternoncst
quid; neque enim generatio Filiialiquid eorumest potcns nisi natura; ejus enim potentia natura est vel
quae subjecla sunt divinae potcnliae et voluntati: nec essontia. At, inquiunt illi, si potens est gigncrc.habet
est aliquid inter omnia vel de omnibus, sed supcr crgo polcntiamgignendi. Filiusautem non habctpo-
omnia et ante omnia.Non enim antevoluit vel potuit, tentiam gignendi, si nonpotestgignere; habetergo
quam genuit: sicut nec ante fuitquam genuit; quia aliquam potentiamPaterquam nonhabet Filius.Non
ab aeterno fuit, et ab oeterno genuit. Ex simili quoque sequilur; eamdem enim potentiam habetpenitus Fi-
hoc viderepossumus. Pater cnim potest esse Pater, lius, quam et Pater.quaPaterpotuitgignere.etFilius
et vult esse Paler; Filius autcm non potest nec vult gigni potuit. Eadem enim potentia est in Filio, qua
esse Pater ; ergo Pater potest vel vult esse aliquid, potuit gigni, quaeest in Palre.quapotuitgigncrc.Sed
quod non potest vel vult esse Filius, non sequitur, contrahocopponitur: Aliud est posse gignere.aliud
quia esse Patremnon estessealiquid,sed potest esse estpossegigni, quiaaliud estgignere, etaliud gigni.
ad aliquid, ut in sequenti ostendetur. Hic distinguendum esl: Si emm cum dicitur: Aliud
Ponit quxdam verba Aug. undi potest moveri est possegignere, aliud posse gigni, aliam significas
auditor. pot'Mit,iam,qua Pater potens est gignere, et aliam,
2. Sed vehemonter nos movet quod Aug. ait in lib qua Fili.us potens est gigni, falsus est intellectus. Si
contraMaximinum, qui asserebat Patrem potentio- autemUicas Patrcm possehabcrealiam proprietatem
rem esse Filio, eo quod Filium genuit Deum Creato- sive notionem, quagenitorest; otFilium aliam.qua
rem, Filius autem iion;dicebatquePatrempotuisse genitus est, verus est intellectus. Aliam enim habet
gignere, non Filium: ct idco potiorem esse Filio.Ad Patcr proprietatem, qua Pater est, aliam Filius, qua
Filius est.
quod respondens Aug. dicere videtur quod Filius
etiam potuit gigncre, volens ostcndere Patremesse Quomodointelligendum sit, Filius habet vel non habet
non potiorem Filio, his verbis: Absit ut ideo poten- potentiam generandi.
tior sit Pater Filio, sicut puLus, quia Creatorem ge- 7. Ita etiam cum dicitur: Filiusnon habct poten-
nnit Pater, Filius autem non genuit Crcatorem; ne- tiamgenerandiquamPaterhabet.dupliciterintelligi
que cnim non potuit, sed non oportuit. Videetdili- potest.Si enim dicatur: Filius non habet potentiam
genter attende haec yerba: Non enim non potuit; gcnerandi quamet Pater, scilicetqua potenssitad
sed non oportuit. Videtur enim dicere quod Filius generandum, id est, ut genuerit vel ut generet siout
potuit gignere, sed non oportuit: et ita potuit quod Pater, verum est; si vero intelligatur sic, non habet
non oportuit. Quare autem non oportuit, subditdi- potentiam qua possit gigni vel gcnitus esse, qua ea-
cens: Immoderataenim essetdivina generatio,si ge- dem Pater potens est ut genuent, vel ut generet,fal-
nitus FiliusnepotemgigneretPatri, quiaetipsene- sum est.Sicutdicitur: Paterhabetpotentiamquapo-
pos nisi avo suo pronepotem gigneret, secundum test esse Pater; Filius vero non habet potentiam qua
vestram mirabilcm sapientiam, lmpotens diceretur. possit esse Pater; et e convcrso, Filius habct poten-
Similiteretiam illesi nepotem non gigneret avo suo, tiam qua potest esse Filfus; habetergo aliquam Pa-
et pronepotem proavo suo, non a vobis appellaretur ter, quam non habet Filius.ete converso. Absit.quia
omnipotens, nec impleretur generationis series, si eadem est potentiaPatris, qua potest esse Pater; ct
semper alter ex altero nasceretur: nec eam perfice- Filii, qua potest esse Fiiius.Ita etiam eadem est vo-
ret ullus, si non sufflceret unus omnipotens. Itaque luntas,quaPatervult essePatcr, nonFilius; etFilius
omnipotentemgenuitFiliumPatrisnatura.nonfecit. vultesseFilius,nonPater;eteademestvoluntas Filii,
Opponilurprxdictis oerbis /tugustini. qua vult esse genitus et Patrem genuisse; et Patris,
3. Hoc autcmvideturquibusdamnon qua vult esse genitor et Filium genitum esse.
posse stare,
scilicet quod Filius potuerit gignere. Si enim potuit DISTINCTIO VIII.
Filius gignere, potuit esse Pater; et si potuit esse DEVERITATE, ETPROPRIETATE, ETINCOMMUTABILITATE,
Pater,potuit crgo essePater vel sui, velPatris vel Spi- ETSIMPLICITATE ESSENTLE DEI.
ritus sancti, vel alicujus alii, sedalii non; quianul- 1. Nuncdeveritate,siyeproprietate,siveincommu-
lus alius semper fuit Nec Patris.quia Pater est inge- tabilitate atque simplicitate divinae"naturee,sivesub-
nitus et innascibilis. Nec sui, quia nulla res seipsam stantiae, sive essentiaeagendum. Estitaque Deus, ut
gignerepotest.NecSpiritussancti,quianascinon po- ait Aug. in lib. 5 de Trin., c 2, sinc dubitationesub-
tuit.Si enim nasci potuit.potuitesse Filius,et ita mu- stantia, vel, si melius hoo appellatur, essenlia,quam
tabilis esse potuit. Graeci o&aiavvocant. Sicut enim ab eo quod est sa-
Hic quxrilur quomodointelligenda sint. pere dicta estsapientia, et ab eo quod est scire dicta
4. Quomodoergoaccipiaturquodsupradictumest: est scientia, itaab eo quod estesse dicta est esscntia.
Non enim non potuitgignere,sednon cportuit, quasipo- Et quis magis est quam ille qui dixit famulo suo,
tuit, sednonoportuitt Non estnobis perspicuum ape- Exod. 3: Ego sum qui sum; et: Dicesfiliis Israel: Qui
rire quomodo sit hoc verum, et ideo sub silentio po- est misit me ad vosfIpse vere ac proprie dicitur essen-
tius esset preetereundum, nisi me supcr hoc aliquid tia, cu.jus essentianonnovit praslentum vel futuruin;
loqui cogeret instantia quaerentium. unde Hieron. ad Damasum scribens ait: Deus solus,
Hic aperitur ex quo sensu recipienda sint. qui exordium nonhabet,verae essentirn-nomen tenet;
5. Potest ergo sic intelligi : Non enim non potuit, quia in ejus comparatione quivereest, quiaincom-
s«dnono/)or/utt,idest,uoneximpotentiasuifuitquod mutabiliscst; quasi ncin sint quaemutabtliasuuL.Do
Filiusnon genuit, sed einonconveniebat;sicutDeus quo enim dicitur fuit, non est; et de quo dicitur erit,
Filius non est Dcus Pater, nec tamen hoc cx impo- nondum est. Deus autem tantum est, qui non novit
fuisae vel futurum csse. Solus crgo Deus vere est.cu- affectione mutari potest; qui.perprophelamait, Ma-
jus essentiae comparatum nostrum esse, non est. lachioe 3: Ego Deus, et non mutor; qui est immula-
Qualiter intelligenda sint verba Uicronymi, quxren- bilis solus, unde recte solus dicitur habereimmorta-
dum est. litatem. ln omni enim mutabili natura, ut ait Aug.
2. Hic diligenteradvertendumestquomodointel- contra Maximinum, nonnulla mors estipsamutatio,
debeaut llla verba scilicet: Deustan- quia fecit aliquid in ea non esse quod erat, unde et
ligi Hieronymi,
tumest, et nonnovilfuisse velfulurum esse;ta.nquo.rn ipsaanimahumana,quaeideodiciturimmortalisquia
secundum modum suura nunquam desinit vivere, ha-
non possit dici de Deo, fuit vel erit, sed tantum est, bettamen quamdammortem suam,quiasijuste vive-
cumde eo scriptum frequenter rcperiamus :Fuitab
Xterno; fuit semperet erit in secula, et hujusmodi; batetpeccat, moriturjustitiee;sipeccatrixeratetjus-
alias ejusmutationesta-
unde videtur quia non est tantum diccndum de Deo, tiflcatur,moriturpeccato;ut
ceam, dequibusmodolongum estdisputare.Etcrea-
fuit, vel est, vel erit. Si enim diccretur tantum fuil, turarum natura ccelestium mori potuit, quiapeccare
putaretur quod desieritesse;si dicereturtantum cst, nam et angeli peccaverunt, et daemones facti
non semper fuerit,sed esse potuit,
coeperit; sunt.quorumestdiabolus princeps;etquinonpecca-
putarcturquod
si tantum diccretur ert/,putaretur non essemodo.Di-
verunt, peccare potuerunt: et cuicumque rationali
caturergo quiasemperfuit, est et erit.utintelligatur creaturee praestaturutpeccarenonpossit, non est hoc
quia nec cuepit, ncc dcsiit, nec desinet esse. De hoc naturee propriae, sed Dei gratiae. Et ideo solus Deus,
Aug. super Joannem ita ait: Cum de sempiterna re
proprie dicaturest,sacundumnosbenedicitur fuit et ut ait Apostolus, habel immortalitatem, qui non cu-
erit; fujt, quiariunquamdesiit; erit, quianunquam jusquam gratia,sed naturasuanec potuit, nec potest
deerit; est, quiaseraper est; nonpratenit,quasi quod aliqua conversionemutari; nec potuit,necpotcritali-
non roaneat; non erit,quasi quoa non erat. Cum ergo lib. quamutatioaepeccare Proinde.utaitAug.inprimo
de Trin., subtantiamDeisineulIa sui commuta-
nostra locutio per temporavarietur,deeo vere dicun- mutabilia facientem.etsine ullo suo temporali
turverba cujuslibet tempori3, qui nullo tempore de- tione motu temporalia creantem, intueri et nosse.licet sit
fuit, vel deest, veldeerit: et ideo non est mirum si
difficile, oportet. Vere ergo ac proprieincommutabi-
deSpirituveritatisVeritasloquensdixitperfuturum,
Joan. 16: Quxcumque audiet, loquetur; audiet sctlicet lisestsoladivinitatisessentia;quaesinesuimutatione
cunctas condidit naturas.
abeo a quoprocedit. Andire illius estscire,idem etiam
esse. A quoergo est illi essentia,ab illoaudientia,id Hic de simplicilate.
est, scientia, quae non est aliud quam essentia. Au- 4. Eademque sola proprie ac vere simplexest, ubi
dictergodixitdecoquodauiivit:etaudit,idest,quod nec partium, nec accidentium,uecquarumlibetfor-
scmperscivit, scitetsciet. Ecce bicdicit Aug. verba marum ulla estdiversitassive varialiovelmultitudo.
cujuslibettemporis dicido Deo; sed tamcn proprie Ut autcra 3cias quomodo simplex sit illa susbtantia,
est. Illud crgo quod Hieronymus dicit ita intelligente docet Aug. in lib. 6 de Trin., cap. 6: Animadverte
dum est:Nonnovitfuissevel futurumesse, sedtantum
esse;id est, cum dicitur de Dco quod fuit vel erit.non primo, quare omnis crcatura sit multiplex, et nullo
modo vcre simplex; et primum dc corporali, postea
est intelligendum quod preetcriit vel futurus sit, scd de creatura. Corporalis utique creatura ex
qubd cxistat simpliciter sine aliquo temporali motu. spirituali
Licet enim verba substantiva diversorum temporum partibus constat.ita ut sitibi aliqua pars minor, alia
de Deo dicantur (ut fuit, erit, cst, erat), non tamen major,etmajussit totum quam qualibet pars; et in
unoqUoquecorpore aliud estmagnitudo,aliud color,
temporales motus esse distinguunt, scilicetpraeter- aliud estflgura. Potestenim imminutamagnitudine
itum, vel futurum, vel praeteritum imperfeotum, vel manere idem color et eadem flgura; et colore mu-
praBteritumperfectum,vel praeteritum plus quam per- tato manereeadem flguraet eadem
fectum; velessentiam sive existentiam sueedivinita- hoc multiplex es3econvinciturnaturacorporis;sim- magnitudo,acper
tis simpliciter insinuant. Ceus ergosolus proprie di-
citur essentia vel esse. Unde Hilar. in lib.7 de Trin. plex autem, nullo modo.
ait: Esse non est accidensDeo, sed subsistens veri- Hic de spirituvli crealura ostendit quomodosit multi-
tas.et manenscausa.etnaturalis generisproprietas. plex, et non simplcx. (Ex eodem, lib 6, cap. 6.)
Hic de incommutabilitate, 5. Creatura quoque spiritualis, ut est anima, in
3. Dei etiamsoliusessentiaincommutabilisdicitur coxparatione quidemcorporis estsimplexisinecom-
proprie; quia nec mutatur, nec mutari potest. Unde paratione vero corporis,est multiplexetnon simplex,
Aug. in lib. 5 de Triric, c. 2: Aliao, inquit, essentiae quaeideosimplexdicitur respectu corporis.quiamole
vel substantiae capiunt accidentia, quibus in eis flat, non diffunditur per spatium loci, sed in unoquoque
velmagna velquantacumquemutatio.Deo autem ali- corpore et in toto tota est.et in qualibet ejus parte
quid hujusmodi aocidere non potest; et ideo sola sub- totaest. Etideo cumfitaliquid inquavisexiguaparti-
stantia vel essentia, quee est Deus, incommutabilis cula corporis quod sentiat anima, quamvis non fiat
est: cuiprofecto maximeacverissimecompetitesse. in toto corpore.illatamen tota sentit,quiatotam non
Quod enim mutatur, non servat ipsum verum esse; latet. Sed tamen nec in ipsa tota anima vera simpli
et quod mutari potest, etiamsi non mutetur, potest citas est. Cum enim aliud sit artificiosum esse,aliud
quod fuerat non esse. Ideoquo illud solum quod non inertem, aliud acutum, aliud memorem, aliud cupi-
tantum non mutatur, verum etiam mutari omnino ditas, aliud timor, aliud laetitia, aliud tristitia,possit-
non potest, verissime dicitur esse, id est, substantia que haeo et alia hujusmodf innumerabilia in animae
Patns, et Filii, et Spiritus sancti. Ideoque Apostolus inveneri natura, et alia sine aliis, et alia magis,alia
loquens de Deo ait, 1 Tim. 5: Qui solus habet immor- minus, manifestum est animae non simplicem, sed
talitatem. Ut enim ait Aug.in lib.l de Trin., cum anima multipliccmessenaturam;nihil enim simplexmuta-
quodammodo immortalis esse dicatur et sit, non dibile est; omnis autem creatura mutabilis est; nulla
ceret Apostolus: Solus Deus habet immortalitatem, ergo creatura vere simplex est. Deus vero etsi multi-
nisi quia vera immortalitas incommutabilitas est, plex dicatur, vere tamen et summe simplex est.dici-
quam nulla potest habere creatura, quoniam solius turenim magnus, bonus, sapiens, beatus, verus.et
Creatoris est, unde Jacobus ait, cap. i:Apud quem quidquid aliud non indigne dici videtur; sed eadem
non est transmutalio, nec vicissitudinis obumbratio; et magnitudo ejus est quae sapientia. Non enim mole
David, psal. 101: Mutabisea, el mutabuntnr: tu autem magnusest, sed virtute, eteadem bonitas ejus est,
idem ipse es. Ideo Aug. super Gen, dicit quod Deus quee sapientia, et magnitudo, et veritas ; et non est
ncc pcr loca, nec per tempora movetur; creatura ibi aliud ipsum beatum esse, et aliud magnum, aut
vero, perlocaet tempora.Etpertemporamoveri, et sapientem, aut verum, aut bonum esse, aut omnino
per auectiones commutari; Deusautemnec loco,nec esse.
548 SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — Llfi. I. DIST. IX. 546
Qualiter Deus, cum sit simplex, muliiplcx tamcn stantia;quasi aliud sit ibi substantia,aliud quod ac-
dicatur. cidit substantife. Sed quicquid intelligi potest sub-
6. Bic diligenter notandum est, cum dicat Aug., stantia est.Verum haecdici possunt facile et credi;
solum Deum vere simplicem esse.cur dicateumdem videri autem nisi puro corde omnino non possunt.
multipliciter dici? Sedhocnon propter diversitatem Item Aug. in lib. 15 de Trin., c 9 : Sic habetur in
accidentium vel partium dicit, sed proptcr diversi- natura uniuscujusque trium,quodqui habeat.hocsit
tomacmultitudinemnominum quaede Deodicuntur, quodhabet,sicutimmutabilissimplexque substantia
quae licet multiplicia sint, unum tamen significant, uude Isidor. ait: Deus simplex dicitur,sive non ad-
scilicet divinam naturam. Haecenim non ita acci- mittendo quod habet, seu quod aliud non est ipse,
piuntur cum de illa incommutabili aelernaque sub- et aliud quod in ipso est.Et cum tantas simplicitatis
stantiaincomparabiliter sicnpliciorc quamesthuma-
nus animus,dicuntur,quemadmodum cum decrca- atque sinceritatis sitnatura divina,est tamen in ea
Tnnitas personarum. Unde Aug. in lib. 11 de Civit.
turis dicuntur.Unde Aug. in lib. 6 de Trin.,cap.4 : Dei:Non propter hoc naturam summi boni simpli-
Deo, inquit, est hoc esse, quod cst fortem esse, vel cem dicimus,quiaestPaterineasolus,autFilius inea
sapientem essc, vel justum esse, et si quid de illa solus, autSpiritus sanctus in ca solus, aut quia est
simpliei mulliplicitatc, vel multiplici simplicitas sola ita nominum Trinitas, sive subsistentia perso-
dixeris,quo substantia ejus significetur,Humano au- narum,sicut Sabelliani putaverunt.Scd ideo simplex
tem animo non est boc esse, quod est fortem esse, dicitur.quia esthoc quod habet; excepto quod rela-
aut prudentem, aut justum; potest euim esse ani- tive quoeque persona ad alteram dicilur,ncc est ipsa.
mus, et nullam istarum habere virtutum. Nam utiquePaterhabetFilium,ad quem relativedi-
Tanta est Dei simplicitas,quod nulli prxdicamenlorum citur.ncc tamen ipse est Filius; et Filius habet Pa-
subjicitur. trem,nec tamen ipse est Patcr.In quo vero ad scmet-
7.Quod autem in natura divinanullasit acciden- ipsum dicitur,non ad alterum,hoccstquod habet;si-
tium diversitas, nullaque penitus mutabilitas, sed cut ad semetipsum diciturvivus habendo vitam, et
perfecta simplicitas.ostendit Aug.in lib.5 de Trin., eadem vita est ipse.Propter hoc utique natura hoec
cap. l,dicens: Intelligamus Deum,quantum possu- dicitur simplex,quod non sit aliud habens.et aliud
mus,sine qualitate bonum,sine quantitate magnuzr, id quod habet,sicut in casteris rebus cst. Non enim
sineindigentiacreatorem,sine situ praesidentem sine habens liquornm liquor cst, nec corpus color, nec
habitu omnia continentem,sine loco ubique totum, anima est sapientia. Ecce quanta est identitas,
sine tempore sempiternum,sine ulla sui mutatione quanta est unitas,immutabilitas,simplicilas,puritas
mutabilia facientem; nihilque patientem; quisquis divinae substantiaejuxta intirmitatis nostrae valetu-
Deum ita cogitat,etsi nondium potest omnino inve- tudinem assignavimus.
nire»quid sit ipsc,pie tamen caveatquantumpotest DISTINCTIO IX.
aliquid de illo sentire.quod non sit.Ecce si subtiliter DE DISTINCTIONE TRIUMPERS0NARUM.
intendas.ex his atque pracdictis aperitur.illa proedi- I.Nunc ad distinctionem trium personarum acce-
camenta artis dialecticae Dei naturae»minime conve- damus.Teneamus ergo, ut docet Aug.in lib.de Fide
nire, quae nullis est subjecta accidentibus. ad Petrura, Patrem et Filium et Spiritum sanctum
Quod Deusnon proprie,sed a'msive dicilur substantia. unum esse Deum naturaliter; nectamen ipsum Pa-
8. Unde nec proprie dicitur substantia, ut Aug. trem esse qui Filius est.nec Filium esse ipsum qui
ostendit in lib. 6 de Trin., cap. 4 et 5 : Sicut ab eo Pater est,nec Spintum sanctum esse ipsum qui Pa-
quod est csse appellatur essentia,ita ab eo quod est ter est aut Filius. Una enim est essentia Patris et
subsistere substantiamdicimus,sitamendignum est Filii et Spiritus sancti; in qua non cst aliudPater,
ut Deus dicatur subsistere.Hoc enim de his rebus alius Filius,aliud Spiriius sanctus,quamvis persona-
recte intelligitur.in quibus.ut subjectis.sunteaquae liter alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus
in aliquo subjeclo esse dicuntur; sicut in corpore sanctus.
color aut forma.Corpus cnim subsistitjet ideo sub- Hic de coxternitate Filii cum Patre.
stantia est.Res ergo mutabiles neque simplices pro- 2.Genitus est enim a Patrc Filius.ct ideo alius ;
prie dicuntur substantiae,Deus autem si subsistit.ut nec tamen ante fuit Pater quam Filius, coaeternae
substantiaproprie dici possit,incst in eo aliquidtan- enim sunt sibi tres pcrsonae.
quam in subjecto; et non est simplex.Nefas estau- Argumenlatio Arianorum.
tem dicereut subsistat Deusetsubsit bonitati suee; 3.Sedcontrahocinquit haereticus,ut refert Ambr.,
atque illa bonitas non substantia sit, vel potius esin lib. \ deFide, ad Gratianum, cap. 15, circa me-
sentia.neque ipse Deus sit bonitas sua,sed in illo sit, dium : Omne quod natumestprincipiumhabet; et
tanquam m subjecto. Unde manifestum est Deum ideo quia Fillus nafus est principium habct et esse
abusive subslantiam vocari,ut nomineusitatiorein- ccepit,quod haereticorum ore sic dictum est. Nam
ac
telligaturessentia,quod vere proprie dicitur,itaut ipse Arius,ut meminit Aug. in lib.6 de Trin.,cap.l,
fortasse solum Deum dici oporteat esscntiam. Est dixisse fertur: Si Filius est, natus est; si natus est
enim vere solus.quia incommutabilis est. erat tempus, quando non erat Filius.
Quod non est aliquid in Deo quod non sit Deus. ResponsioAugustini catholica.
9. Hujus autcm essentiae simplicitas ac sinceritas 4. Qui hoc dicit, non intelligit etiam natus Filium
tanta est, quod non est in ea aliquid qUod non sit Deo sempiternumesse,utsitcoaeternusPatri Filius,
ipsa,sed idem esthabens et quod habetur; undeHi- sicut splendor gignitur ab igne atque diffundi-
lar. in lib. 6 de Trin. : Non ex compositis Deus tur, coeevus estqui illi,et esset cooeternus si ignisesset
qui vita est,subsistit; neque qui virtusest.exinfir- aeternus. (Aug. ibid.)
mis continetur:neque qui lux est.ex obscuris coap- OppositioAuguslini contra hxreiicum.
taturrneque qui spiritus est,ex disparibus formahs 5. Item, si Dei Filius.inquit Aug. lib. 6. c. 1, vir-
est; totum quod in eo est, unum est. Idem in lib. 8 tus et sapientia Dei est.nec uriquam fuit Deus sine
de Trin. : Non humano modo ex compositis Deus virtute et sapientia, coaeternus est ergo Deo Patri
est,utin eo aliud sit quod ab eo habetur,et aliud sit Filius,dicit autem Apostolus Christumesse Deivir-
ipse qui habeat; sed totum una est natura,scilicet tutem et Dei sapientiam. Aut ergo non fuit quando
perfecta et infinita, et non ex disparibus constituta fuit Filius,aut aliquando Deus non babuit virtutem
sed vivens per totum ipsa.De hoc eodem Boetius in et sapientiam, quod dementis est dicere; constat
primo lib.de Trin.ait: Quocirca hec vere unum est, enim quia semper habuit sapientiam; semper crgo
ln quo nullus numerus.nullum in eo aliud praeterid habuit Filium.
quod in eo est; neque enim subjectum fieri potest. Responsio Ambrosii et idem, auclorilate fulta.
Aug. quoque in lib. de Fide et Symbolo,c. 3,dicit: 6.Eidem quoque Arianicee queestioni Amb.in hunc
Ia Dei substanlia non est aliquid quod non sit sub- modum respondet, in libro de Fide ad Gratianuro,
circa medium cap.o : Ego,inquain, Filium esse na- dum hoiuincm nalus csl.tamon quia hodie prrescn-
tumcon(itcor:quod rpliquum esliinpielatis,horresco tiam significat,!itquc in aslernitateneque proeteritum
Scriptum est cnim inveteri Tcstainento,Isai<-c,44.ut quicquam cst, quasi esse desierit; neque futurum,
vel unum o pluribus dicarn : Anleme non fuitalius quasi nondumsit;sedpraesciistaiitum,quiaquicquid
Deus, et post me non eril.Quis ergo hoc dicit? Patcr outernum est,semperest ,di\ iailustamenaccipilurde
an Filius ? Si Filius : Anle me, inquit, non fuitalius senipitornagcnerationesapientiae Dei.Ecce his verbis
Deus. Si Pater : Post me, inquif, non eril, hic prio- ostendit Aug. quod generatio Filii semper cst, nec
rem, et ille posteriorem non habet,invicem cnim in praeterit, nec futura est,quia aeterna est. Ideo dixit
so, et Pater m Filio, et Filius in Patre cognoscitur. genui,ne novum putaretur, scilicet ne videretur in-
Cum enim Patrem dixcris, ejus ctiam Fihum desi- ccepisse; hodie dixit,ne praslerila generatio videre-
gnasti,quia ncino ipse Paterest sibi ;cum Filius no- tur. Ex his ergo verbis prophetae, ut ait Joannes
minas,etiam Patrein fateris,quia nemo ipse sibi Fi- Chrys., nihil aliud maniliestatur, nisi quia ex ipsa
lius est.ltaque nec Fiiius sine Patre,nec Pater potest essentia Patris semper genitus est Filius.
esse sine Filio; semper ergo Pater,sempcret Filius Origenes videlur dicere conlrarium; ait enim quod
est. semper gcneratur Filius a Patre.
Inveclio Ambrosiiconlra hxrcticutn (lib.et cap.cit.) ll.Origenesverosuper Jercmiamdicit quod Filius
7.1lem dic,inquam,mihi, hoereticc, fuitnc quando semper generaturaPatrc.his verbis: Salvator noster
omnipotens Deus Pater non erat,etDeuserat? Nam est sapieritia Dei jsapientia vero est splendoraeternae
si Pater esse coepit. Dcus crgo primo cral,et postea lucis; Salvator ergo noster splendor est- claritatis.
Paler factus cst. Quomodo ergo immutabilis Deus Splendbr autem non semel nascitur ct desinit, sed
est? Si enim ante Deus,postea Pater luit.utique ge- quoties ortum lucril lumen ex quo splcndor oritur,
nerationis accessionc mutatus est; sed avertat Deus totiesorituretianisplendorclaritatis ;sic ergo Salva-
hanc amentiam. tor semper nascitur.Unde ait in lib.Sapientiae : Ante
Ineffabile est quomodoFilius sil,et non habeat Patrem otnnescollesgeneratmeDominus; non utquidam raale
priorcm ; sicut. tnodus
"" generationis inintclligibilis et legunt.f/eneratitJ.His verbis aperte ostendit Origcnes
ineffubilis esl. sane dici posse ct dcbere : Filius sempcrnascitur ;
H. Sed quoeris a me,inquit Ambr.,quomodo si Fi- quod videtur contrariumilli verbo Gregorii preemis-
lius sit.non priorem habcat Patrcm ? Quaeroitem abs so.scilicet : Non possumus dicere : Semper nascilur.
te, quando vel quompdo Filium putes esse genera- Exponit prxtnissa verba Gregorii,neputetur inter
tum?Mihienimimpossibiloestgenerationis scire se- doctores csse contrarietas.
crctum ; mens deflcit,vox silet.non mea tantum,sed 12. Sed ne tanti auctores sibi contradicere in re
et angelorum; supra potestates, et supra ange- tanta videantur.illa verba Greg. bcnigne interprete-
los, et supra cherubin, et supra seraphm, ct su- mur : Dominus,inquit,Jesus antc tempora natus est
pra omnem sensum estjquia scriptum est Philipp.4: de Patre; vel potius.quianecccepit nasci necdesiit,
Pax Christi supra omnemsensum est.Et si pax Cnristi dicamus verius,semper natus.Sed quando veriUs di-
supra omnem sensum est, quomodo non est supra citur hoCjScilicetquod Filius semper natus est,quam
omnem sensum tantageneratio?Tu ergo ori manum illud.scilicet quod de Patre ante tempora nalus est ?
admove ; scrutari non licet superna mysteria.Licet illud enim sincera et eatholica fides tenetac praedi-
scire quodnatussit,non licetdiscuterequomodona- cat, ut istud. Quare ergo ait dicimus verius, cum
tus sit.lllud mihi negare non licet.hoc quaerere me- utrumqueparitersitverum? nisi quiavolebat intel-
tus est. Ineifabilis enim est illa gnneratio, unde ligi hoc ad majorem evidentiam et expressionem ve-
Isaias : Generationcm ejus quis enarrabit ? ritatis dici,quam illud. His etenim verbis omnis ca-
Quidam prxsumunt discutere generalionis seriem. lumniandiversutishacreticis obstruitur aditus.qui-
S.Quidam tamen de ingenio suo praesumentes di bus Christi secundum deitatem generatio sine initio
cunt illam genorationcm posscintelhgi.et alia hujus- ct sine fine csse ac perfecta monstratur. Non autem
modhinhaerentes illi auctoritati Hieron.super Eccle- adeoaperle sempermanifestaturveritascumdicitur:
siastcm:InsacrisScripturi8,quid saepissime nonpro Filius atife tcmpora gcnitus est de Palre,\c\ Filius sem-
impossibili.sed pro diflicili ponitur,ut ibi : Genera- per nasciiur de Patre.JZt ideo dicit Greg.quod non pos-
tioncm ejus qtiis enarrabit 1Sed hoc non dicit Hicron. sumusdicere,se/»pcrnosctittr.Non,inquam,itaconve-
ideo quo gcncratioFiliioetcrna plere intelligi velcx- nienter.non ita congruead explanationem veritatis;
plicari possit a quequam mortalium.sed quiadeea potest tarnen dici. si sane intclligatur : Semper
aliquid intelligi vol dici potcst; quidam tamen hoc cnim nascittir Filius de Patre, ut ait Orignes, non
accipiunt dictum de temporali Christi generatione. quod quotidio iteretur illa generatio.sed quiasem-
Ulrum debeatdici,semper gignitur, vel semper genitus per est. Semper ergo nascitur,id est, nativitas ejus
esi Filius ? sempiterna est.
10. Hic quoeri potcst, cum generatio Filii a Palre Quod Filius semper generatur, confirmatur ex dictis
nec pricipium habeat nec flncm, quia eeterna.est, Hilarii.
utrumdebeatdici:Fifiussempergignitur,velscmpcr 13.Hilarius quoque dicit Filiumnasci exPatre,in
genilusest.vel sempergignetur? De hoc Greg.super lib. 7 dc Trin., his verbis : Vivens.Deus, et naturae
Job ait, lib.29 Moral.,c. 1 : Dominus Deus Jesusin aeterna viventis potestas est; et quod cum sacra-
eo quod virtus et sapienlia Dei est, de Patre ante mento scientias suae ex eo nascitur,non potuit aliud
tempora natus est; vel potius quia nec ccepit nasci, esse quamvivens.Nam Cum ait: Sicutmisitmevivens
nec dcsiit,dicamus verius semper natus; non autem Pater, et ego vivo propter Patrem, docuit vitam in se
possumus dicere : Semper nascitur.ne imperfectus per vivontem Patrem inesse.Ecce hic habes quia Fi-
esse videatur. Atvero utaslernus designari valeat et lius nascitur ex Patre.Item in eodcm.cum dicit Chri-
perfcclus, et semper dicamus.et natus, quatenuset stus, Joan. 6. Sicut Paler habet vitam in se, sic et
natus ad perfectionem pertineat,et semper ad aeter- Filio dedit vitam habere in semctipso; omnia viva sua
nitalemjquamvisperhocipsum quod perfectum dici- cx vivente testatus est.Quod autem ex vivo vivum
mus,multum ab illius veiitatis expressione devia- natum est,babet nativitatis profectum sine novitate
mus,quia quod factum nou est,non polest dici pro- naturae.Non enim novum est quod ex vivo gencratur
prie perlectum,sed balbuticndo ut possimus.excelsa in vivum.qtiia nec ex nihilo cst; et vita quae nativi-
Dei resonemus. Et Dominus nostrae infirmilatis ver- tatem sumit ex vita,necesse est per naturae unitatem
bis condescendens : Estotc, inquit Matth.5,perfecti, et perfectae nativitatis sacramentum,utetin vivente
sicut et Pater vester cceleslisperfeclus est. Super illum vivat, et in se habeat vitam viventem. Ecce et hic
locum etiam psal.2 : Ego hodie genui te.de hac gene- habes quia generatur ex vivo vivens Filius. Item in
ratione Filiiitaloquitur Aug:Quanquam perhocquod eodem:In Deo totum quodest vivit:Deusenimvita
dicit/iodie,possitintelligidiesillequoChristussecum est.et ex vita non potest quicquam esse nisi vivum,
54» SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. X. 550
nequc cx derivalionc, scd ex virtule nativitatis est. dii, sed unusest Dcus. Ad hoc Aug., in codem libro,
Acsicdum totum quod est vivit, et dum totum quod ita dicit: Ncsciocur sicut sapientia et Pater dicilur,et
ex eo nascitur virtus est, habet nativitatem Filius, Filius, et Spiritus sanctus, et simul omnes non tres,
non demutationem. Et hic dicit quia nascitur. Item sed una sapientia, non ita et charitas dicatur Patcr
in lib. 9 de Trin. : Donat Pater Filio tantum esse et Filius, et Spirilus sanctus, simulomncs unacha-
quantumestipse; cui innascibilitatisesseimaginem ritas. Non ideo tamcn quisquam nos inconvenicnter
sacramento nalivitatis impartit, quem ex se ln sua aestimetcharitatcmappellareSpiritiimsanctum.quia
forma generat. Hic dicit quia generat Pater Filium. et Dcus Pater,ct Deus Filius, potesl charitas nuncu-
Breviter docel quid de hoc concedcndum sit. pari; sicut propric Verbum Dei etiam sapientia Dei
14 Dicamus ergo Filium natum de Palre anto lem- dicitur,cuuietPateretSpiritussanctussintsapientia.
pora, et semper nasci de Patre, sed congruenti us sem- Sicut Vcrbam Dei proprie dicitur sapienlia, el tamen
per natum, et eumdem faleamur ab aeterno esseet lota Trinitas dicilur sapicnlia ; tta et Spiritus san-
Patri coacternum, id est, auctori. Pater enim gene- ctus proprie dicitur charilas, el tamcn Pa/er, et Fi-
ratione auctor Filii est, ut in sequenti ostendetur. Uus, el Spiritus sanctus diciiur charitas. (Ex eodem
Ut ergo Pater est aeternus, ita et Filius ffitemus est; lib. et cap., sed paulo inferius.)
sed Pater sine auclorc, Filius vero non, quia Pater 3. Si ergo propric aliquis horum trium charitas
innascibilis, Filius natus. Et, ut a:t Hilar. in lib. 6 nuucuparidebet, quisaptiusquamSpiriLussanctus?
de Trin.,aliud estsineauctorcsemper esseeetcrnura, ut scihcct in illa summa simplicique natura non sit
aliud Patri, id est, auctori, esse coaeternum. Ubi au- aliud substantia,claliud charitas; sed substantiaipsa
tem Pater auctor est, ibi et nativitas est, quia sicut sit charitas, et charitas ipsa sit substantia, sive in
nativitas ab auclore est, ila et ab aelerno auctore Patre, sive in Filio, sive in Spirilu sancto; et tamen
aeterna est nativitas. Omnc autem quod semperest, Spiritus sanctus proprie charitas nuneupatur. Ecce
etiam aeternum est; sed tamen non onine quod aster- hisvcrbisapertcdicitAug.quodinTrinitatecharitas
num est eliam innatum cst; quia quod ab aeterno aliquando rofertur ad subslnnliam, quae communis
nascitur, habet aeternum esse quod natum est.Quod est trium pcrsonarum et tota in singulis ; aliquando
autem non natum est, id cum 03ternitale non natum specialiterad personam Spiritussancti,sicutsapien-
rst; quod vero ex aeterno natum est, id si non aeter- tiaDei.aliquandoprosubstantiadivina,aliquandopro
num natumest.jamnoneritetPaterauctoraaternus. Filioproprieaccipiatur.ethocinnultisfierireperilur.
bi quid ergo ei qui ab aeterno Patre natus est ex oeter- Exemplis firmat eadem nominaproprie et universaliter
nitate defuerit, id ipsum non est auctori ambiguum accipi.
defuisse ; quia si gigncnti est infinitum gignere, et 4. Pluribus enim exemplis doceri potcst multa re-
nascenti etiam intinitura nasci est. Mediom enim rum vocabula et universaliter poni, et proprie qui-
quid inter nativitatem Dei Filii e.t generationem Dei busdnrarfibusadhiberi:sicutlegisnominealiquando
Patris, necsensusadmittit; quiaetgenerationenati- simul omnia veteris Testamenti significantur elo-
vitatis est, et in nativitate gcneratio est; quia sine quia, aliquando aulem proprie vocatur lex quoe data
utroque neulrum cst; utrumque crgo sine mtervallo est per Moysen. Multa alia suppelunt exnmpla, sed
sui esl. in re aperla vitanda est longitudo sermonis. Sicut
Argumeiitatio hxretici. crgo unicum Dei Verbum proprie vocamus nomine
15. Sed inquiet hoereticus : Omne quod natum est sapientieo, cum sit universaliter et Spiritus sanclus
non semper fuit, quia in id natum esl ut esset. Nemo et Pater ipsa sapientia; itaSpiritus sanclus proprio
ambigit quin ea quae in rebus humanis nata sunt, vocabulo charitas nuncupalur, cum sint Patcr et
aliquandonon fuerint.Scdaliud estexeo nasci quod Filius universaliter charitas.
semper non fuit, aliud est ex eo natum esse quod Auctorilatemponit,quodFiliuspropriedicitursapient'a.
semper est. Ibi nec sempcr fuit qui pater est, nec 5. Sed Dei Vcrbum.id est, unigenitus Dei Filius,
semper pater cst; et qui non semper paler est, non apertedictus est Dei sapientia.ore Apostoli dicenlis:
sempergenuit; ubi autem scmper Pater est, siimper ChrislumDeivirtutetnctDeisapienliam.SniTitusa.ulem
Filius est. Quod si semper Deo Patri propriuui est sancLusubisitdictuscliaritasinvenimus.sidiligenler
quod semper est P.iter, necesse est Filio semper Joannisapostolieloquiumscrutemur;quicumdixis-
proprium esse quod semper est Filius. Quomorlo set: Diligamus invicem, quia cx Deoest dilectio, ad-
ergo cadet in intelligentiam nostram ut non fuerit junxit : Et omnis qui diligit, ex Deo natus est; quia
semper, cui proprium est semper esse quod natum dilectio Deus est. Hic manifestavit se dixisse eam di-
est?Natumergo unigenitum Deum confitemur, sed lectionem esse Deum, quam dixit ex Deo. Deus crgo
natum ante tempora, nec ante esse quam natum, ex Dco cst dilectio: sedquia et Filius.ex DJO Patre
nec ante natum quam. esse, quia nasci quod erat natus est, et Spiritus sanctus ex Deo Patre procedit,
jam, non nasci est, sed seipsum demutare nascendo. quem potius eorum hic debeamus accipere diclum
IIoc autem humanum sensum et intelligentiam ex- esse dilectionem, merito quoeritur. Pater enim solus
cedit mundi, non hoc capit ratio humanae intelli- ita Deus est, ut non sit ex Dco ; et ideo dilectio,quoe
gentiae, sed prudentiee fidelis professio est. ita Deus est ut ex Deo sit, non ipse Pater est, sed aut
DISTINCTIO X. Filius aut Spirilus sanctus. Sed in consequcntibus
HICDE SPIRITUSANCTO AGITUR,ET PRIUSQUODSIT cum Dei dilectionem commemorasset Joannes,qua
AMORPATRISET FILIIDIC1TUR. dilexit nos, et hinc hortatus esset ut nos inviccm di-
1. Nunc post Filii aeternitatem, de Spiritu sancto, ligamus, atque ita Deus in nobis maneat; quia utique
quantum Deodonante videre conceditur.disseramus. dilectioncm Dcum dixerat, statim volens de hac re
Spiritussanctus amor est, sive charitas, sive dilcctio apertins aliquid eloqui, inquit: /n hoc cognoscimus,
Palris et Filii. UndeAug., in lib. 15 de Trin., c 17, quia in ipso manemus et ipse in nobis, qttia de suo
ait: Spiritus sanctus nec Patris est solius, nec Filii est Spiritu dedit nobis. Spiritus itaque sanctus, de quo
solius,sed amborum; et ideo communem qua invicem dedit nobis, facit nos in Deo-nianere, et ipsum in
sediIiguntPateretFilius,nobisinsinuatcharitatem. nobis ; hoc autem facit dilectio. Ipse ergo Deus, est
QuodSpiritus sanctus proprie dilectio dicatur, et tamen dilectio. Deus crgo Spiritus sanctus, qm procedit ex
Tririitas sit dilectio. Deo, significatur ubi legitur, Deus dilectio, et dilectio
2. Joannes autem in Epislola 1 canonica, c 4, ait: exDeoest.Eccehis verbis apertc dicit Aug. Spiritum
Deuscharitasesl; non dixit: Spiritus sanclrs charitas sanctum esse charitatem Patris et Filii; etin tantum
est, quod si dixisset, absolutior esset sermo, et non quoque sermonem produxit, ut videatur dixisse Spi-
parva pars quaestionis decisa ; sed quia dixit: Deus ritum sanclum non solum essc dilectionem Patris et
charitas est, mcertum est, et ideo quaerendum cst, Filii, qua se invicem et nos diligunt, sed etiam qua
utrum Deus Pater sit charitas, an Fiiius, an Spiritus diligimus Deum.Sedutrumipse sit charitas qua nos
sanctus, an Deus ipsa Trinitas, quia et ipsa non tres diligamus Deum, in eequenti explicatur, dist. -17,
Itedit ostendere quodproposucrat, scilicel quodSpiritus Spirilus Palris vcslri qui loquitur. Et in alio loco :
sanctus sU amor, quo Palcr a Filio el Filius a Patre Qucm mittct Pater in nomine meo. Et alibi ipsc Filius
diligitur. de Spiritu sancto ait: De Patre procedU. His et aliis
6.'Nunc vero quod inccepimusostendere,curemus, auctoritatibus pluribus ostenditur quod Spiritus
scilicet Spiritum sanctum dilectionem esse sive atno- sanctus a Patre et Filio procedit.
rem Patris ct Filii; quO scilicet Pater diligit Filium, - Quod Grxci non conceduntSpiritum sanctum procedere
ct FiliusPatrem. De noc Hieron. super. psal. 17, ait: a Filio.
Spiritus sanctus nec Pater est noc Filius.sed dilectio 2. GrajcitamendicuntSpiritumsanctumprocedere
quam habet Pater in Filium, et Filius in Patrem.Aug. tantum a Patre, et non a Filio. Quod ideo dicunt,quia
quoque in lib. 6 de Trin., in fine, c. 4, ait: In omm- veritas, in Evangelio fidem integram continente, de
bus aequalis est Patri Filius, et est unius ejusdemque processione Spintus loquens solum Patrem comme-
substantiee. Quapropter etiam Spiritus sanctus in morat dicens : Spiritus quiaPalre procedit. Et etiam
eadem unitate substantiae et eequalitate consistit. ideo quia in principalibus conciliis, quae apud eos
Quid sit Spiritus sanclus hic aperilur. celebrata sunt, ita symbola eorum «ubjunctis ana-
7. Sive enim sit unitas amborum, sivc sanclitas, themalibus sancta sunt, ut nulli dc Trinitatis fide
sive charitas, manifcstum est quod non aliquis duo- aliud docere vcl aliterpraedicare quam ibi continetur,
rum est quo uterque conjungitur : quo genitus a liceat. In quibus quidem symbolis cum Spiritus
gignentodiligatur, genitoremque suum diligat, sint- sanctus commemoretur procedere a Patre, et non a
que non participatione, scd essentiasua; neque dono Filio, quicumque, inquiunt a Filio eura procedere
superions alicujus, sed proprio suo servantes unita- adduut, analhema incurrunt; unde ct nos arguunt
tem spiritus in vinculo pacis. Ecce hic habes Spiri- anathomalis reos.Addunteliam ad asscrtionem suae
tum sanctum esso quo Filius diligitur aRatre, et Ojiinionis et in testimonium nostrae damnationis, de
Eater a Filio, et quo illi duo scrvant unitatcm pacis. Symbolo fidei, quod, secundum traditionem praedi-
Spiritus ergo sanclus, ut ait Aug. in eodem lib. 6 de ctorum conciliorura, Leo III Romae transcriplum in
Trin., cap. 5 : Comujuue est aliquid Patris et Filii, labula argentea post altare beati Pauli posita poste-
quidquid illud cst. At ipsa si communio, consubslan- ris reliquit pro amore (ut ipse ait) et cautcla fidei
tialis etcoaeterna est; quoe amicitia convenienter orthodoxae. In quo quidem symbolo, in processione
dici potest, dicatur, sed aptius dicitur charitas, et Spiritus solus commemoratur Pater, his verbis : Et
hoec quoque substantia, quia Deus substantia est, et inSpiritumsanctumDominum,etviuificatorem,exPatre
Deus charitas, est. Tria ergo sunt, et non amplius : procedentem,cum Patre et Fitio coaaorandum et glori-
unus diligens eum qui de illo est, et unus diligens ficandum, etc. Illud est symbolum quod in missa
eum de quo est, et ipsa dilectio, quae si nihil cst, cantatur, cditum in Nicaeno concilio, in fine cujus
Deus substantia cst? subjunctum est: Qui aliud docuerit, vel aliter prae-
uod Spiritus sanclus, sicut communis est Patri et dicaverit, anathemasit.IdeoqueGraecinosanatheraa-
Suomodo
Filio, et ita communc nomcn habet propnum.
8. Hic notandum est quod sicut Spiritus sanctus in tizatosdicunt,quiadicimusSpiritumsanctumaFilio
proccdere, quod ibi non continetur. Quod enim secun-
Trin. specialiter dicitur charitas, quae est Patris et clum nos ihi dicitur : Qui a Patre Filioqve procedit,
Filii unio, ita et nomen tenet proprie, quod Patri et alterum a Latinis est additum, scilicet Filioque.
Filio communitcr quodammodo congrui t; unde Aug. Responsio, ubi determinantur prxdicta.
in, lib. 15 de Trin., circa finem cap. 19: Si cbaritas, 3. Nos aulem illa verba determinamus: Qui aliud
inquit, qua Pater diligit Filium, et Patrem diligit docuerit, vel aliter praedicaverit, id est, contrarium
Fihus, ineffabilem communionem demonslrat am- docuerit.vel contrario modopraedicaveril.anathema
borum, quid convenientius quam ut ille proprie di- sit. Aliudergoposuitpro opposito.qualiteret Aposto-
catur charitas, qui spiritu3 est communis ambobus ? lu3 in Epistola ad Galat., c. 1: Si quis aliud evangeli-
Hoc enim sanius creditur et intelligitur, ut non zaverit, ld est contrarium, anathema sit; non dicit:
solum Spiritus sanctus charitas sit in illa Trinitate, Si quisaddiderit.Nam siillud diceret,sibi ipsi,ut ait
sed non rrustra proprie charitas nuncupetur propter Aug.,Thes. c. 3, praejudicaret, qui cupiebat venire ad
illa quae dicta sunt; sicut non solus in illa Trin. quosdam quibus scribebat, sicut ad Thcssalon., ut
vel Spiritus est vel sanctus, quia ct Pater Spiritus, suppleret quaeillorum fidei deerant. Sed qui supplet,
et Fifius Spiritus, et Pator sanctus, et Filius san- quod minus erat addit; non quod inerat tolht.Qui
ctus ; et tamen ipse non fruslra dicitur Spiritus autem praetergreditur fidei rcgulam, non incedit in
sanctus. Qui enim est communis ambobus, id vo- viti.sedreceditavia. Ad illud autem quod deEvan-
catur ipse proprie, quod ambo communiter. Alio- gelio opponunt, respondemus ita: Quia oum dicat in
quin si m ilta Trin. solus Spiritus sanctus est cha- eo veritas Spiritum sanctum a Patre procedere, non
ntas, profecto et Filius non solius Patris, sedetiam addit solo, et ideo etiam a se procedere non negat;
Spiritus sancti Filius iuvenitur. Ait enim Apostolus sed ideo Patrem tantum nominat, quia ad eum solet
de DeoPatre. Coloss. 1: Transtulitnos inregnum Filii referre etiam quod ipsius est, quia ab illo habet.
charitatis suX. Si ergo non est in ista Trin. charitas Quod Grxci scnsu nobiscum convcniunt, etsi verbis
Dei nisi Spiritus sanctus, Filius est etiam Spiritus differant.
sancti. Sed quia hoc absurdissimum est, restat ut 4. Sciendum est tamen quod Graeci confitentur
non solus ibi sil charitas Spiritus sanctus, sed pro- Spiritum sanctum esse Filu, sicut et Patris; quia
pter illa do quibus satis disserui, proprie sic voeatur. Apostolus dicit, Galat. 4, Sviritum Filii. Et ventas
DISTINCTIO XI. in Evangelio, Joan. c. 16, Smritumveritatis. Sed cum
QUODSPIR1TUS SANCTUS PR0CED1T A PATREETFILIO. non sit aliud Spiritura sanctum esse Patris vel Filii,
1. Hic dicendum est Spiritum sanctum a Patre et quam csse a Patre etFilio, etiam in boc in eamdem
Filio, et procedere a Patre et Filio, quod multi hae- nobiscum fidei sententiam convenire videntur, licet
retici negaverunt. Quod autcm de utroque procedat, in verbis dissentiant.
multisdivinorumeloquiorumtestimomiscomproba- Auctorilatibus Grxcorum ostendit Spiritum san-
tur. Dicit enim Apostolus, Rom. 8: MisitDeus Spiri- ctum procedcre eliam a Filio.
tum Filii sui in corda nostra. Ecce hic dicitur Spiritus 5. Unde etiam quidam eorum catholici doctores
Filii. Etalibi, ad Rom. 8 : Qui autcm Spiritum Christi intelligcntes unameamdemque fore sententiam prae-
mn habct,hicnonestejus. Ipse etiam Filius de Spi- dictorum verborum, quibus dicitur Spiritus sanctus
ritu sancto dicit in Evangelio, Matth. 10: Qitemego procederea Filio,etesseFilii,professi suntSpirilum
mittamvobis a Palre. Palris autem Spirilus dictus cst, sanctum etiam procedere a Filio. Unde Athanasius
ubi legitur, Joan. 14 : Si spiritus ejus qui suscitavit in Symbolo fidei : Spiritus sanctus a Patre et Filio
Christum a mortuis habitat in vobis. Et ipse Christus non factus, nec creatus, nec genitus, sed procedens.Ecpe
dicit, ibid., 15: Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritum sanctum aperte dixit procedere a Patre et
853 SENTENTIARUM LlBRl QUATUOR. — LIB. I, DIST. XII. 554
Filio. Didymus ctiam enrum maximus doctor, in lib. A dixeritapcritdtcens:ldeoaddidiprtn«/>«Wfer,quiaet
2 deSpiritu sancto, post mcdium, Spiriluru sanctum de Filio sanctus proccdere reperitur; sed hoc
a Filio procedere dicit. Salvator inqnit, Joan. 16 : quonue SpiritusilliPater dedit non jam cxistenti,et nondum
Qui est veritas. Non enim loquetur a semetipso, hoc cst, habcnti; sed quidquid unigcnito Vcrbo dedit.gignen-
non sine me et sine mco et Patris arbitrio.quia inse- dodedit.Sic ergo eum genuit.ut etiam de illo donum
parabiliter 8st a me ct a Patris voluntate; quia ex sc commune proccderet, et Spiritus sanctus Spiritus es-
non est, sed ex Patre et mcost.Hoc cnim ipsumquod set amborum. Ecce exposuitipsemetquomodo Spi-
subsistit et loquitur, a Patre et a me illi est. Item ritus principolitcr procedat a Patre, non quia pnus
Didymus, eodem lib.: Spiritus sanctus qui est Spiri- vel magis procedataPatrequamaFilio,sedquiacum
tus veritatis, Spiritusque sapientiaj non potest audire proccdat a Filio, hoc ipsum habet Filius a Patre.
a Filio loquentc quaenescit, cum hoc ipsum sit quod F.xeodem sensu eliam aicliur Spiritus sancius proprie
profertur a Filio, id est, procedens Deus dc Deo, Spi- procedcre a Patre.
ritus vcritatis procedens a Veritate, consolator ma- 4. Ex eodcm scnsu etiam dicitur procedere proprie
nans ex consolalione; nam Cyrillus episcopus in epi- de Patre,unde Hieron.,inExpositionecatholicaefidei
stola.Nestorio directa ait: Spiritus iutelligitur per se Nicrenique Symboli ait: Credimus in Spirituni san-
secundum quodSpiritus est,ot non Filius; sed tamcn ctum, qui de Patro procedit propric. Itcm : Spiritum
non est alicnus ab eo. Spiritus enim veritatis nomi- sanctumverumDeum invenimus inScriptura, etde
natur, et profluit ab eo sicut ex Dco Patre. Joanncs Patre csse proprio. Et item : De Patre Filius et Spi-
quoqueChris.inhomiliaquadamdeExpositionesym- ritus sanctus proprie et vcre de Patre procedit.
boli sic ait: Iste esl Spiritus proccdens de Patre et n EcceapertedicitSpiritum sanctum proprie essc de
Filio.qui dividit dona propria prout vult. Idem in alia Patre, et proprie procedere a Patre. Quod non est
homil.: Credendum estSpirilum sanctum Patris csse ita inlclligendum,tanquam prius vel plenius a Patre
et Kilii.Istum Spiritum sanctum dicimus Patri et Fi- procedat, quam a Filio, sed quia hoc habet Pater a
lio coaequalem, et procedentem de Palre et Filio. Hoc se non ab alio, ut dc ipso sit et procedat Spiritus
credite, ne colloquiamala corrumpant bonos morcs. sanctus. Filius autem non a se, sed a Patre hoc ha-
Ecce a doctoribus Graecorum aperta habemus testi- bet, ut de ipso sit et procedat Spiritus sanctus.
monia, quibus Spiritus sanctus a Patre et Filio pro- F.x eodem scnsu dicitur Spiritus sanctus csse,et mitti
cedere ostenditur. Omnis ergo lingua conflteatur a Palre per Fdium.
Spiritum sanctum procedere a Patre et Filio. 5. Forte etiam juxta nanc intelligentiam dicitur
DISTINCTIO XII. Spiritus sanctus mitfi per Filium.et a Patre esse per
Hilar. ad Deum Patrem de Spiritu san-
CTRUM SPIRITUSSANCTUS PRIUSVELPLENIUSPROCE- Filium,unde
cto et Filio loquens.in lib. 12 de Trinit., ait: In Spi-
DATA PATREQUAM A FIL10. ritu sancto tuo ex te profecto, et per eum misso.Item:
1. Item quaeritur cum Spiritus sanctus aPatre pro- Anfe tempora Unigenitus tuus ex te natus manet.ita
cedat et a Filio.utrum prius vel magis processerit a quod ex te per cum Spiritus sanctus tuus est; quod
PatrcquamaFilio,quodnitilurhaereticusostendere, etsi sensu non percipiam, tamen teneo conscientia.
itadicens:Si processit Spiritus sanctus a Patre, pro- In spiritualibuacnim rebus tuis hebes sum. Item in
cessit utique aut nato jam Filio, autnon nato Filio. eodem:Conserva hanc, oro, fldei meae religionem,ut
Si vero jam nato Filio processit, ante natus est Filius p quOd in regenerationis meoesymbolo professus sum,
quam processerit Spiritus sanctus; praecessit ergo ^1 sempcrob.tineam:TePatremscilicetetFiliumtuum
nativitas Filii processionem Spiritus sancti. Si autem una tecum adorem: Spiritum sanctum tuum, qui ex
a
processit Patre, non genito Filio; ante processit te re^ Unigenitum tuum est promerear.Ecce aperte
quam Filius genilus fuerit. dicitSpiritum sanctum a Patre perFilium et mitti.et
ResponsioAugustini ad id quodprimo quxrebatur, sci- csse; qi 01 non est intelligendum quaiiaPatre per Fi-
licet, an prius a Paire quam a Filio proccsserit. lium minorem mittatur vel sit, sed quia ex Patre et Fi-
2. Hisct bujusmodiquaestionibusmagis laboriosis lio cst et mittitur ab utroque, sed boc ipsum habet
quam frucluosis respondet Aug. inlib. 15 de Trin., Filius a Patre.ut ab ipso sit ct mittatur Spiritus san-
cap. 26, dicens : In ifla summaTrinitate, quae Deus ctus.Hoc ergo voluit signiflcare Hilar.,distinctionem
est, intervallatemporum nulla sunt per quae posset faciens in locutione,ut ostenderet in Patre esse aucto-
ostendi aut sal tem rcquiri utrum prius de Patre natus ritatem.IndeestetiamquodveritasostendensPatrem
sit Filius, et postea de ambobus processeril Spiritus esse auctorem processionis. qua proccdit Spiritusa
sancLus. Numquid ergo possemus qurcrere utrum Filio,dixitinEvangelio:/)ePairc procedit, cum et de
jam processerat do Patre Spiritus sanctus, quando Patre et Filio proceditSpiritus sanctus.Unde Aug.,in
natus est Filius, an nondum proccsserat, etillo na- 1.15de Trin., queerit: Si de Patre et Filio procedit Spi-
to, dc utroque processit? Non possunt prorsus ibi ritus sanctus, cur Filius dixit: DePatre proceditf Cur
ista quaeri, ubi nihil cx tcmpore inchoatur, ut ex putas.nisiquiasoletadcum refcrreetiamquod ipsius
conscquenti perficiatur in tempore. Ideo qui potest est, sicut et de quo ipse est; sicut ait: Meadoclrina
intelligere sine tempore generationem Filii dc Patre, non est mca, sed ejus qui misit me.Si ergo hic intelligi-
intclligat sine tempore processionem Spiritus sancti D turejusdoctrina.quam tamen non dixitsuam sedPa-
de utroque. Ecce his verbis absoluta est quasstio illa tris.quanto magis illic intelligendus est Spiritus san-
qua quaerebatur utrum prius processerit Spiritus ctusde illo procedcre,ubisicait:DePufrrc/)roccdij%-ut
sanctus a Patre quam a Filio. non diceret :De me non procedit. A quo autem habet
Hic agilur de eo quod sccundo quxrcbalur, scilicct an Filius ut si Deus(estenim Deus doDco),ab illo uti-
plenius vcl magis processerit a Patre quam a Filio. que habct ut etiam de illo proccdatSpiritus sanctus.
3. Nunc tractandum est quod secundo quaerebatur, Et ideo Spiritus sanctus ut etiam de Filio procedat,
scilicct an plenius aut magis procedatSpiritus san- sicut procedit de Patre.ab ipso habet Patre.Quapro-
ctusaPatrequamaFilio.Adquoddicimusquiasicut pter qui potcstintelligere in eo quod aitFilins: .Stctt*
non ante procedit a Patre quam a Fiiio, ita non ple- habet Pater vitim in semetipso,sic dedit et Filio vitam
nius vel raagis procedit aPatre quam a Filio. Aug.ta- habere in semetipso; non sine vita existenti jam Filio
mcn, in lib. 15de Trin., c 17, dicit quod Spiritus san- vitam Patrem dedisse, sed ita eum sine tempore ge-
ctus principaliter procedit de Patre. Non frustra, in- nuisse, ul vita quam Pater Filio gignendo dedit, coae-
quit, in hac Trinitate non diciturVerbum Dei nisi Fi- terna sit vitaePatris qui dedit; intelligat etiam sicut
lius; nec donum Dei,nisi Spiritus sanctus; nec dei habet Pater in seipso ut de illo procedatSpiritus san-
quo genitum est Vcrbum,et de quo procedit Spiritus i clus, sic dedisse Filio ujt etiam de isto procedat idem
sanctus principaliter, nisi Deus Pater. Ecce audistis i Spiritus sanctus, et utrumquc sine tempore. Ita ergo
quiaSpiritus sanclns principaliter procedit a Patre. diclum cst Spiritum sanctum de Patre procedere,ut
Sed netehocturbaret,ipsecontinuo exquo sensuhoc ) intelligatur quod etiam procedit de Filio,de Patre
PATBQL.CXCII. 18
555 t>ETRI LOMBAftDt. 886
esse et Filio. Si enim quidquid habet.de Patre habet ^ omne procedat quod nascitur.Sicut non omne quod
Filius,de Patre habetutique ut de illo procedatSpiri- bi pes est homo est, quamvis bipes sit omnis quihomo
tus sanctus,sed nulla ibi tcmporacogitentur.quae ha- est. Hoc scio; distinguere autem inter illam genera-
beant prius et posterius, quia ibi omnino nulla sunt. tionem et hanc processionem nescio, non valeo, non
< DISTINCTIO XIII. sufflcio. Ao per hoc quia et illa et ista est ineffabilis;
QUARE SPIRITUSSANCTUS CUMSITDESUHSTANTIA PA- sicut propheta lsaias, de Filio loquens; ait, c. 53:
TRISNONDICATUR GENITUS VELFILIUS,SEDTANTUM Generationemejusquis enarrabU f Ita de Spiritu sancto
PROCEDENS. verissime dicitur: Processionem ejus quts enarrabit?
1. Posthaecconsiderandumest.quantum atalibus Satis sit ergo nobis,quia non est a seipso Filius, sed
quales nos sumus intelligi potest, cum Spiritus san- ab illo de quo natus est;non est a seipso Spiritus
ctus procedat de Patre,et sit de substantia Patris.cur sanctus, secl ab illo de quo procedit; et quia de utro-
non dicatur csse uatus, sed potius procedere; et cur que procedit,sicut jam ostend imus. De Spiritu sancto
non dicatur Filius. Quare autemSpiritus sanctus non quomodo ipse de Deo sit, nec tamen ipse Filius sit,
dicaturvel sit natus.et ideo non sit Filius, Aug. os- quoniam procedendo non nascendo legitur esse de
tendit in lib. 15deTrin.,dicens: Si Spiritus sanclus DeOjjamsuperius,quantum visum est.disputavimus.
Filius diceretur, amborum utique Filius diceretur: .4» Spiritus sanctus debeat dici ingenitus.
quod absurdissimum est. Filius quippe nullus est 5. Nunc considerandum est, cum Spiritus sanetus
duorum, nisi patris et matris. Absit autcm ut inter non sit genitus,utrum debeat dici ingenitus.Ad quod
Deum Patrcm ot Deum Filium lalc aliquid suspice- dicimus Spiritura sanctum nec genitum, nec ingeni-
mur. Absurdissime ergo Filius dicerctur amborum, n tumdeberedici.UndeAug.adOrosium ait:Spintum
id est. Patris et Filii. Amborum enim Filiusdioeretur, . sanctum nec genilum.nec ingenitum fidescerta de-
si eum ambo genuissent, quod abhorret omnium sa- clarat.quia si dixerimus ingenitum.duos patres vide-
norumsensus. Non ergo ab utroque est gcnitus, scd bimur affirmare; si autemgenitum.duos credere Fi-
"proceditab utroque amborum Spiritus. His verbis lios culpamur.Sicut enim solus Filius dicitur geni-
ostendiiurcur-SpirilussanctuscumsitdePatre.non tus, itaetsolusPaterdicitur ingenitus.eoquod abalio
tamen dicatur genitus vel filius. non sit; unde Aug., in lib. 15de Trin., cap. 25: Pater,
Cunt Spirilus sanctus non dicatur genitus, cur Filius inquit,solus non est de alio. Ideo solus appellatur in-
dieatur procedere. genitus.non quidem in Scripturis, sed in consuetu-
2. Cum autem Spiritus sanclus non dicatur goni- dine disputantium,et de re tanla sermonem qualem
tus.sed tantum procedens, quaeri solet curFilius non valuerint proferentium. Filius autem de Patre natus
dicitur tantum genitus, sed et procedens. Sicut ipse est; etSpiritussanctusdePatre principaliteret com-
in Evangelio Joannis ait.c. 16 : Ego ex Deo(processi muniter de utroque procedit. Ideoque cum Spiritum
vel) exivi, et Veniin mundum. Non ergo tantum Spiri- sanctum genitum non dicamus dicere tamen ingeni-
tus sanctus procedit a Patre, sed etiam Filius. Ad tum non audemus.nein hocvocabulovelduos patres
quod dicimus quod cum uterque procedat a Patre, in illa Trinitate, vel duos qui non suntde alio quis-
dissimililertamen. Nam Spiritus sanctus, ut ait Aug. pi am suspicet ur.Ecce his verbis aperte ostend it Spir i-
ih lib. 5 de Trin., proccdit a Patre non quomodo natum sanctum nec gcnitum nec ingenitum debere dici.
tus, sed quomodo datus vel donum. Filius aulem QuodHieronymus dicit SpirUum sanctum ingenUum,
procedit nascendo, exiit ut genitus. Ac per hoc illud rL quod videtur prxdictis adversari.
elucescit ut patet, scilicet cur Spiritus sanctus etiam 6. Hieronymus tamen in Regulis definitionum
non sit Filius, cum et ipse a Patre exeat. IdeoSpi- contra haereticos dicit Spiritum sanctum ingeni-
ritus non dicitur Filius, quia neque natus est sicut tum essc, bis verbis: Spintus sanctus Pater non est,
unigcnilus; neque factus, ut per Dei gratiam in sed ingenitus atquo infectus. Pater non est, quia
adoptionem nasceretur sicut nos. Patris est, et in Patre est: processionem habet ex
Quod non polest distingui a nobis inter generationem Patre, ct non nativitatem. Filius autem non est.quia
Ftlii et processionem Spiritus sancti, genitus non est.>Ecce his verbis dicitur Spiritus
3. Inter generationem vero Filii et processionem sanctus esse ingenitus, quod videtur adversari prae-
Spiritussancli,dumhicvivimus,distinguerenonsuf- missis verbis Augustini.
iicimus; unde Aug.Maximino praemissam quaestio- Determinatio, secundum diversas acceptionesdicit
nem refricanli, scilicet quaerenti cur Spiritus sanctus eos locutos
non diceretur Filius.cum de Patris esset substantia, 7. Sed ut istam quae videtur repugnantiam de me-
respondens, sicait: Queeris amesi de substantiaPa- dio abigamus, dicimus quod Hieron. aliter accepit
tris est Filius, de substantia Patris est etiam Spiritus nomen ingeniti, et aliter Aug. Accepit enim Aug- m-
sanctus : cur unus Filius sit, et alius non sit Filius? velquod de alio non est,et secundum
Ecce respondeo, sive capias sive non capias.De Patre oc de solo Patre dicitur; Hieron.vero ingenitum di-
fenitum.qui
est Filius, dc Patre est Spiritus sanctus; sed ille ge- cit, non genitum: et secundum hoc de Spiritu sancto
nitus est, iste procedens. Ideo ille Filius est Patris, potest dici, cum Spiritus sanctus non sit genitus.
de quo est genitus : iste autem Spiritus sanctus est Ex verbis Hieronymi ostenditur ex quo sensu dixit
utriusque, quoniam de utroque procedit, sed ideo, D Spiritum sanctum ingenitum.
cum de illo loqueretur ait, Joan. 15:D« Patreprocedif, 8.Quod autem Hieronymusita acceperit.ostenditur
quoniamPater processionis ejus auctor est.qui la- ex verbis ejus.quibus in eodem tractatu utitur faciens
lem Filiura genuit, et gignendo ei dedit ut ctiam de talem divisionem: Omne quod est, aut ingenitum est,
ipso procederet Spiritus sanctus. Nam nisi procede- aut genitum, aut factum. Est ergo quod nec natuin
rot etiam de ipso, non diceret discipulis, Joan. 20: est, nec factum; et est quod natum est, et factum non
AccipiteSpirilum sanctum,eumque insufflando daret, est; et est quod nec natum est, nec factum est; et
ut a se quoque procederc sigmficans, aperteosten- est quod factum est, et natum non est; et est quod
deret flando quod spirando dabat occulte. Quia ergo factum est, et natum est, et renatum est; et est quod
si_nasccretur, non tantum de Patre, neo tantum de factum est, et natum est, et renatnm non est. Nunc
Filio, sed de ambobus utique nasceretur, sine dubio praeposilorum singulis rebus subsistentiam destine-
Filius diceretur amborum. Ac per hoc, quia Filius mus.Quod ergo nec natum nec factum est,Pater est;
amborum nullo modo esset, non oportuit nasci eum non enim ab alio aliquo est. Quod autem natum est
de ambobus. Amborum est ergo Spiritus sanclus, et factum non est, Filius est,qui a Patre genitus est,
procedendo de ambobus. non Iactu3. Quod iterum nec ractum nec natum est,
Hic dicit quod non valet inler illa duo distinguere. Spiritus sanctus est, qui a Patre procedit. et
Quod
4. Quid autem inter nasci et procedere intersit, etiam factum est et natum non est, ccelum terra,
de illaexccllentissima natura loquens explicare quis caeteraque insensibilia sunt. Quod autem factum et
potest? Non orane quod prooedit, nascitur, quamvis natum et renatum est, homo est. Quod vero factum
557 SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XIV. 558
cst.etnatumest.etrenutum non cst, animaliasunt. cst tamen Dei Spirilus.Ipsumcrgounum Spiritum ct
Ecce bis verbis ostendit Hieron. se ingenitumucci- apostoli, ctprophetae sunt consccuti; sicut etiam vas
pere.non genitum.Aliler enim non esset praemissa eiectionis dicit, Actorum9:Quia unum Spiritumpota-
divisio vcra,scilicet,omne quod est, aut ingcuitum vimus; quasi eum qui non qucat scindi,sed infunda-
est,dul gcnitum,aut faciam. Alquc indivisionishu- tur aniiiiis,elseiisibus illabatur, ul sccularis siLisre-
jus proseculione,in assignatione ingeniti,ubiquepo- slinguat ardorem ; qui Spiritus sanctus non est de
nit nnn natum. substantia rerum corporalium, nec de subslantiain-
visibiliumcreaturarum.His verbis aperte dicit Spiri-
DISTINCTIO XIV. tum sanctum ipsum, qui creatura non est, infundi
QUODGEMINA ESTPROCESSIO SPinlTUSSANCTI. mentibus nostris. Ilem in eodem lib. de Spiritu 8.,
l.Praetereadiligenter adnotandum est quod getnina c. 5 : Omnis creatura mutabilis est, sed non mutabi-
est processio Spiritus sancti: aelerna vide!icet,quo3 lis Spiritus sanctus.Quid autem dicere dubitemquia
ineftabilisest,quaaPatrc et Filio aeternaliter et sine datus est et Spiritus sanctus, cum scriptum sit ad
tempore processit; et temporalis.qua a PatrectFi- Rom. 5: Charitas Dei diffusa est in cordibus noslris per
lioad sanctificandam crcaturani procedit. Etsicut ab Spiritum sanclum, qui dalus est nobis f Qui cum sit
aeterno communiterao simul procedit a Patre et Filio, inaccessibilisnatura,receptibilistamenpropterboni-
itaetintemporecommunitcretsimulabutroquepro- tatem suam nobis est.comflens virtute omnia; sed
cedit ad creaturam.non divisimaPatrein Filium.et qui solis participetur.justis.Simplex substantia,opu-
aFilio ad cieaturam. Unde Aug., in lib.15 de Trin. lens virtutibus, unicuique praesens,dividens de suo
ait:Spiritus sanctus nondePatreproceditinFilium, singulis,etubique totus.Incircumscriptus crgo etin-
etderilio proceditadsanctificandam creaturam; sed flnituse8tSpiritussanctus,quidiscipulorum sensus
simul de utroque proccdit.quamvis hoc FilioPater separatorum infudit.quem nihil potcstfallcre.Angcli
dederit, ut sicut dc se, ita etiam de illo procedat. ad paucosmittebantur,Spiritussanctusautempopu-
De temporali proccssione Spiritus sancti specialiter lis mfundebatur. Quis ergodubitetquindivinumsit
agitur. quod infunditur simul pluribus,nec videtur? Unus est
2. De temporali autem processione,Beda in bomi- ergo Spiritus sanctus, qui datusestomnibus licet sc-
lia Dominicae primae post Ascensioncm ita loquitur: paratisapostolis.Ethicapertedicit Ambr., serm. 43,
Cum gratiaSpirilussancti daturhominibus,profecto mtom. 10, quod Spiritus sanctus.quiestsubstantia
mittitur Spintus a Patre.mittilur et a Filio; procedit simplex, cum sit unus, datur pluribus. Alia quoque
a Patre,procedit et a Filio ; quia et ejus missio est auctoritate (ad Rom. 5) hoc idem astruitur,scilicet
ipsa processio.Uisverbisaperte oslendit,donationem quod Spiritus sanclus, qui est aequalis Filio,homini-
gratiae Spiritus sancti dici processionem vel missio- bus detur.Aitenim Aug.,deVerbisApostoli,sic :C/ia-
nem ejusdem.Sed cum donatio vel datio non sitnisi ritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum
temporaliSjConstatquiaethaecprocessiosivemissio sanctum,qui datus est nobis. Aquo datur ? Ab illo qui
lemporalis est. Hanc quoque temporalem Spiritus dedit donahominibus. Quae dona?Spiritum sanctum,
sancti processionem Aug.,in lib.l5deTrin.,cap.26, qui tale donum dat,qualiscsl ipse.Magna est miseri-
insinuat,dicens:SpiritussanctusprocessitaChristo, cordia ejus ;donum dat sibi aequale,quia donum cjus
quandopostresurrectioneminsumavitindiscipulos, Spiritus sanctus est.Praeraissis hiset aliis pluribus
his verbis, Joan. 20 : Cum resurrexisset Chrtstus a aucforitatibus, aperte monstratur quod Spiritus san-
mortuis.et apparuisset discipulis,insuf(tavit,etait:Ac- ctus eequalis Patri et Filio nobis datur; necideo ta-
cipite Spiritum sanctum; ut etiam eum de se proce- men minor est Patre et Filio. Unde Aug., in lib. de
dere ostenderet; et ipse est virtus quae de illo exibat Trin., cap. ult, circa finem, ait: Non ldeo, inquil,
(ut legitur in Evangelio, Luc. 6),etsanabat omnes.Et minorem Spiritum sanctum.quia %teum Pater misit
utostenderet hanc processionem Spiritus sancti non et Filius arbitrandum est.
esse aliud quam donationem vcl dationem ipsius Spi- An virisancti et Ecclesix prxlatident,veldarepossint
ritus sancti, addidit, Joan. 20 : Post resurrectionem Spiritum sanctum. Quod non dant hic ostendit.
Dominus Jesus bis dedit Spiritum sanctum : semel in 4. Hic quaeritur utrum et viri sancti dent vel pos-
terra propter dilectionem proximi. et iterum de coelo sint dare aliis Spiritum sanctum.Quem si aliis dant,
propterdilectionem Dei, quia per ipsum donum dif- cum ej us donatio supra sit dicta processio.videtur ab
funaitur charUas in cordibus noslris, Act. 2, qua dili- eis procedere Spiritus sanctus vel mitti.sed creator a
gimus Deum et proximum. creatura non/mttitur velprocedit.RestatergoutSpi-
Quod aliqui dicunt ipsum Spirilum sanctum non dari,. ritum sanctum ipsi non dent nec possint dare.Unde
sed dotta ejus. Ang. in lib. 15 de Trin.: Non aliquis discipulorum
3. Sunt autem aliqui qui dicuntSpiritum sanctum ChristideditSpiritumsanctum.Orabantquippeutve-
ipsum Deum non dari,sed dona ejus.quas nonsunt niretin eos quibus manum imponebant.non ipsi eum
ipse Spirilus ; et, ut aiunt, Spiritus sanctus dicitur dabant. Quem moreminsuispraepositis etiamnunc
dari cum gratia ejus,quae tamen non est ipse qui da- servat Ecclesia. Denique et Simon magus, offerens
tur homimbus.ethocdicunt Bedam sensisse in supe- apostolis pecuniam, cap. 26Actorum, o. 8, non ait :
rioribus verbis,quibusdicitSpiritumsanctumproce- Date mihi et hanc potestatem, ut dem Spiritum san-
derc, cum ipsius gratia daturhominibus; tanquam ctum: sed: Cuicumque, inquit, imposuero manus,ac-
nonipsedetur, sedgratiaejus.SedquodipseSpiritus cipiat Spiritum sanctum; quia nec Scriptura superius
sanctus, qui Dcus est, ct terlia in Trinitate persona, dixerat:Videns autem Simon quiaapostoli darentSpi-
detur, aperte dicit Aug. in lib. 15deTrin., cap. 26, ritum sanctum; sed dixerat: VidensautemSimonquia
ita dicens: Eumdem Spiritum sanctum datum cum per impositionem munuum apostolorumdaretur Spiritus
insufflasset Jesus, de quo mox ait, Matth. 28 : Ite, sanctus. Ecce his verbis ostendit Aug. nec apostolos,
baptizate omnes gentes in nomine Patris, ct Filii,et Spi- necaliosEcclesieepreelatos dedisse vel dare Spiritum
ritus sanctt,ambigcre non debemus.Ipse est ergo qui sanctum.
etiam de coelo datus est die Pentecostes. Quomodo Quod non possunt dare Spiritum sanctum hic docct.
ergo Deus non est qui dat Spiritum sanctum, imo 5. Et quod plus est,non posse etiam daredicitin
quantus est Deus qui dat Deum ? Ecce his verbis eodemlib.subdens: DeChristo scriptum estquodao-
aperte dicilSpiritum sanctum, ipsura scilicet Deum ceperit a Patre promissionem Spiritus sancti, et effu-
dari hominibus aPatre, el a Filio. Et quod ipse Spi- derit; in quo utraque natura monstrata est.humana
ritus sanctus, qui Deus est ac tertia in Trinitate per- scilicet et divina. Accepit quippe ut bomo, effudit ut
sona.nobis detur.nostrisque infundatur atque illaba- Deus.Nos autem accipere quidem hoc donum possu-
tur mentibus, aperte ostendit Ambr.in lib. 1 de Spir mus pro modulo nostro; effundere vero super alios
ritu sancto,dicens: Licet multi dicantur spiritus.quia non utique possumus, sed ut hoc flat,Deum super
legitur,psaU03: Qui facit angelos suos spiritus; unus eos a quo id efficitur invocamus. His verbis, expresse
dicit nos Spiritum sanctum non possc super alios ef- est Filius et Spiritus sanctus, ubi erat.
fundore, id cst aliis daro. Quomodo inleliigeitda sil ininsio ulriast/Ue.
Quod videtur contrarium. 3. Quocirca quaorendum est quomodo intelligatur
6. Sed huic vidclur contrarium quod Apostolus ad missio Filii vel Spiritus sancti. Pater enim solus,
Gal., o. 3, de se loqucns ait: Qui tribuit vobis Spiri- inquit Aug., in codcm libro, cap.5, nusquam legitur
tum, etopcratur virtutes in vobis. Ecce evidenter dicit missus, scd Filius, et Spiritus sanctus. Etde Filio
setribuisseSpiritum.SedintelligendumestUocdixis- primo vidcamus quomodo missum eum Apostolus
seApostolum,nonquiahaberctpotestatemetauctori- dicat, Galat. 4 : Misit Dcus Filium suum, factum ex
tatcmdandi Spiritumsanctum, sedquiaministerium muticre;ubi satis ostendi l eo ipso missum Filium.quo
habueril in quo dabatur a Deo Spiritus sanctus, ut factum ex muliere.Proinde mitti a Patre sine Spiritu
enim ait Aug., supcr cumdem locum, t. 4, exponons sancto non potuit,quiaPaterintelligiturmisisseeum
illud Apostoli vcrbum. Ab Apostolo praedicata csteis cum fecit ex femina;quod utiquenonfecitsineSpi-
fides; in qua praedicatione adventum et praescntiam ritu sancto. Ecce hic dicit Filium missum a Patreet
Spiritus sancti senscrant, sicut illo tempore in novi- Spiritu saucto.
tateinvilafioiiisadfidcin,etiam scnsibililiusiniracu- QuodaSpirilusuncloFiliussitmvisus,auctoritalibus
lispraesentiaSpiritus sancti apparcbat.utinActibus confirmatur.
apostolorum legitur. Aperte hic oslcndit quomodo il- 4. Et quod a Spiritu sancto Filius sit missus,utait
lisSpiritumsanclumApostolus tribuerit;non utique Aug. in codera,auCtoritatibus conflrmatur,ipseChri-
ipsum mittendo in cos,sed praedicando eis fidem Chri- stus dicilper Isaiam, c.48: Nuncmisit meDominus et
sti;quara illisrecipientibus,quodSpiritus sanctus in Spiritus ejus. De hoc Ambros., in lib. 3 de Spiritu
eis esset, aliquibus signis visibilibus monstrabatur. sancto, cap. 1, ita ait: Quisest qui dicit: Me misit
Non ergo homincs, quantumcumque sancti, dare Dominus et Spiritus ejus, nisi qui venit a Patre, ut
possunt Spiritum sanctum. salvos faceret peccatores, id est, Christus ? crgo et
DISTINCTIO XV. " PaterFiliummisit,etSpiritussanctus.Idemineoaem,
c. 2 : Datus est a Patre, ut Isaias dicit c. 9 : Puer
UTRUMSPtRITKSSANCTUS A SEIPSODETUR. natus est nobis, el Filius datus est nobis. Datus est,
1. Hic considerand um esl; cum Spiritus sanctjisde- audeo dicere, et a Spiritu, quia et a Spiritu sancto
rur hominibus a Patre et Filio, quod est ipsum tem- missus est. Dicit enim Filius Dei, Isaiae 61: Spiritus
poraliterprocedere ab utroque vel mitti.utrum etiam Dominisuperme,proplerquodunxitme,ecangelizare
a seipso detur. Si datur a se, et procedit vel mittitur pauperibusmisilme,priraicarccaptivisremissioncm,
a se. Ad quod dicimus quia Spiritus sanctus et Deus etc.Quod cum dc libro Isaiae legeret.aitin Evangelio,
cst, et donum sive datum, et ideo dat et datur. Dat Lucoe4 : Hodic complela eU hxc ScHpturaauribus
quidem,in qnantum Deus; et datur in quantum do- veslris, ut de se dictum esse signaret. Bene autem
numsivedatum.Cum autem donatiosivedatioSpiri- dixit, super tne, quia quasi filius hominis et unctus
tussanctisitoperatioDei,et communis sit etindivisa est,et missusad proedicandum. Nam secundum divi-
operatio trium personarum, donaturitaque Spiritus nitatemnon super Cbristum est Spiritu*,sedinChri-
non lantum a Patre et Filio, scd etiam a seipso ; un- sto.Ecce his verbis ostendit Ambrosius Filium esse
deAug.,inlib. 15deTrin., c. 9, dicit quod seipsum missum et datum nobis, non tantum a Patre, sed
dat.Sicut.inquit, corpus carnis nihil estaliud quam etiam a Spiritu sancto.
caro,sic donum Spiritus sancfi nihil est quam Spiri- Quod Filius sit dalus eliam a seipso.
tus sanctus. In tantum ergo donum Dei est, in quan- 5. Deinde ostendit esse datum etiam a seipso,ita
tum datur eis quibus datur.Apud se autem Deusest, dicens in eodem lib.,c.2: Cum enim non definitum
ctsineminidatur,d\iiaDeus eratPatri etFiliocoeeter- fuerit per propbetiam,a quo datus est Filiusfosten-
nus antequam cuiquam daretur; nec quia illi dant et ditur datus gratia Trinitatis.utetiam ipse Filiusse
ipso datur, et ideo minor est illis. Ita enim datur.si- dederit.Eccc hic dicit quod Filius se dcdit, quia Tri-
cut Dei donum; ut etiam seipsum datsicutDeus.Non nitas eum dedit. Si autem Filius a se datus est,a se
enim dici potest non esse suae potestatis, de quo di- ergo missus est, et a se processit. Et hoc utique
ctum est: Spiritus ubi vult spirat. Ecce aperte dicit verum est, et concedi oportet, cum ejus missio sit
quodSpiritus sanctus seipsum dat. SienimSpiritus divina operatio.
sanctus seipsum dare non potcst, et eum Pater dare Quod Filius sit missus a se.
potest, et Filius potest.utique Pater dare aliquidet 6. Quod autem a se mitlatur, Aug. astruit in lib.2
Filius quod non potest Spiritus sanctus.Item,si Pa- de Trin., dicens, cap. 5: Forte aliquis cogat ut dica-
ter et FiliusdantSpiritum sanctum,necipse dat,ali- mus etiam a seipso missum esse Filium, quia et Ma-
quid ergoPater operaturetFilius, quod non operatur riae conceptus, et partus.operatio Trinitatis est.Sed,
Spiritus sanctus; datergo Spiritus sanctus seipsum. inquit aliquis, quomodo Pater eum misit, si ipse se
Si autem seipsum dat.tunc et a seipso procedit et mit- misit? Cui respondeo q uaerensut dicat: Quomodo eum
titur, quod utique verum est. Nam processio torapo- Patersanctificavit, sietipse se sanctificavit?Utrum-
ralis Spiritus sancti vel missio, ipsius est donatio.et que enim Dominus ait, Joan. 10: QuemPater, inquit,
ipsa Dei operatio.Proceditergo Spiritussanctustem- sanctificavit et misit in hunc ntttndwm.Etalibi, Joan.17:
poraliter a se, mittitur a sc,tquia datur a se. £i7oproet5iancft/Jco»iet/wttm.ltemquaBro:Quomodo
Noncst mirum si Spiritussancius dicatur milti velpro- Patereumtradidit,siipsesctradidit?Utrumqueenim
cedere a sc, cum etiam Filius dicatur mitti a se. legitur, credo respondebit, si probe sapit, quia una
2. Ne autem mireris quod Spiritus sanctus dicitur voluntas est Patris, et Filii, et inseparabilis operatio.
mitti vel procedere a so. Nam et de Filio dicit Aug., Sicigiturintelligatjillam incarnationem et exVirgine
in lib. 2 de Trin., cap. 5, quod non tantum a Patre nativitatem, in qua Filius intelligitur missus, una
missus est, sed etiam a seipso et a Spiritu sancto : eademqueoperationePatrisetFiliiinseparabiliteres-
quoerens quomodo Filiusvel Spiritus sanctussitmis- se factam,non inde separatoSpiritu sancto.Ergo aPa-
sus, cum uterquc sit ubique tanquam Dejuts.Nara treetFiliomissusestidemFihus,quiaaPatreetverbo
uterque,inquitAug.,legiturmissus.DeSpiritusancto ejusfactum est ut mitteretur,id est,incarnatus homi-
eniui legitur, Joan.14: Quem miltet Pater in nomine nibus appareret. Non enim missus est mutando lo-
meo.Et lterum, ihid., 16 : Siabiero, mitlatn eum acf cum, quia in mundo erat. Quapropter Pater invisi-
vos. Et Filius de se dicit, ibib., 9: Exivi a Patre, et bilisunacum Filio secum invisibili,eumdem Filium
veni in mundum. Et Apostolus dicit, Galat. 4 : Misit visibilem faciendo,misisse eum dictus est, qui siita
Deus Fitium suum. In propheta autem Jeremia, c. 23, visibilisfioret.utcumPatreinvisibilisessedesisteret,
scriptum est ex persona Dei: Ccehvn et terram ego id est.si in substantia invisibilis verbi in creaturam
tfftjjtico.ItaqueubiqueDeusest.ubiqueergoostFilius, visi bilem mutata et transiens verteretur,ita roissus a
ubique etiam est Spiritus sanctus. llluc ergomissus Patre intelligeretur Filius, ut tantum missus, non
861 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XVI. 502
etiam mittens oum Patre inveniretur. Cum vero sic modo raissus dicitur in mundum.quo visibilis mundo
est accepta forma servi, ut matneret incommutabilis apparuit.Unde Aug.,in eisdem lib. ct cap.,ait:Cum
forma Dei,manifestum est quod a Patre et Filio non ex tempore cujusquam mente percipitur, mitti qui
apparentibus factum sit,quod apparet in Filio, id cst dicitur,sednoninhuncmundum.non enim sensibili-
ab invisibibi Patre cum invisibili Filio idem ipse tcrapparet,idest,corporeissensibus pracsto est.Ivam
Filius visibilis mitteretur. et nos,secundum quod mente aliquid aeternum capi-
Summatim colligit qux ex p.xdictis asttuuntur. mus,non in hoc mundo sumus; ctomnium justorum
7. Ex praedictis aperte monstratur quod Filius spiritus etiam in carne viventium.in quantum divina
missus est a Patre et Spiritu sancto, et a seipso; sapkint,non sunt in hoc mundo.Ex praedictis liquet
et quae sit ipsa missio, scilicet incarnatio, id est quod praeter ineffabilem genituram, duobus modis
quod factus est homo, per quod visibilis apparuit: mittitur Filius,soilicet cum visibililer apparuit, vel
quod est opus commune Patris, et Filii,ct Spiritus invisibiliter percipitur mente.
sancti. Cur Patcr non dicitur missus,cum ab aliquo cognosci-
Quxritur cur dicit: A meipso non veni. tur, ut Filius?
8.Sed ad hoc opponitur: Si Filius a seipso missus 13.Hic quaeritur cur Patcr non dicitur missus,cum
est, cur ergo ait Joan. 8: A meipso non veni? Ad hoo ex tempore a quoquam cognoscitur,sicut Filius. Ad
Aug. respondet, in iib. de Trin., cap. priuscit.,di- quod dicimus quiain eoest principii auctoritas,quoe
cens hoc dictum esse secundum formam servi, se- nonhabetdequo sit.a quo Filius etSpiritus sanctus.
cundum quam non fecit ut mitteretur, id est, non Pater enim est,ut ait Aug.in eisdem lib.et cap.,prin-
operatus est incarnatfbnem, sed non secundum for- cipium totius divinitatis vel,si melius dicitur deita-
mam Dei. tis.quia principium est Filii et Spiritus sancti.Nam,
Utrumsemel tantum missus sit Filius, an sxpe. ut ait Aug.in eodem.in fine c.21: Si voluisseletiam
9. Hic quaeritur utrum semel tantum missus sit Deus Pater,per subjectam creaturam visibiliter ap-
Filius, an saepo mittatur.Si enim missio Filii ipsius pareret; absurdissime tamen aut a Filioquem ge-
tantum incarnatio est.cun: semel tantum incarnatus nuit,aut a Spiritu sanctoqui deillo procedit,missus
sit,semel tantum videtur missus. At si saepe mittitur, diceretur.Congruenterautem illemissus dicitur, qui
est et alia ejus missio quam incarnatio.Sed quae est in carne apparuit; misisse autem ille,quiin ea non
illa? Numquid aeterna genitura,missio ejus dicenda apparuit. -
est, an etiam alia missio quaercnda est ? Pataverunt quidam Filium et Spiritum sanctum mino-
Quod duobus modis dicitur Filius tnitti. res fuisse Patre, quiamisH dicuntur.
10. Ad quod dicimus quod duobus modis dicitur I4.Ideoqueputaveruntquidamhaereticis,cumPater
Filius mitti praeter illam aeternam genituram, quae nonsit missus,sed Filius et Spiritus sanctus Patrem
inelTabilisest; secundumquam etiam missus posset esse majorem, ao Filium minorem esse et Spiritum
dici, ut videtur quibusdam,sed melius ac verius se- sanctum; atque Patrem, quasi majorem, misisse
cundura eam dicitur genitus.Praeter eam ergo,duo- utrumque quasi minorem. Quod Aug. improbat in
bns modis dicitur mitti, scilicet, vel cum visibiliter lib. 4 de Trin., iflis contra dicens.Non ideo, inquit,
mundo apparuit carne indutus,vel cum se in animas arbitrandum est minorem esse Filium quod missus
pias sic transfert.ut ab eis percipiatur ac cognosca- estaPatre,nec ideo minoremSpiritumsanctumquod
tur.Hos duos missionis modos aperte August.distin- et Pater eum misit et Filius.Sive enim propter visi-
guit in lib. 4 de Trin., c. 20, dicens : Non eo ipso bilem creaturam,sive potius propter principii auctn-
quod de Patre natusest,missus dicitur Filius ;sed eo ritatem velcommendationem.non propter inaequali-
quod apparuit huicmundo:FerOMntcaro factum.Unde tatem vel imparilatem,veldissimilitatem substantiae
dicit, Joan. 16: A patre exivi, et veni tn mundum; vel in Scripturis haec posita intelliguntur.Non ergo ideo
eo quod ex tempore cujusquam mente percipitur; dicitur Pater misisse Filium vel Spiritum sanctum,
sicut dictum est de sapientia,Sapient.9:£nttlte illam quod ille esset major, et illi minores; sed maxime
de ccclissanctis tuis,etasede magnitudinistux,utme- propter auctoritatem principii commendandam,, et
cum sit et mecum laboret,id est,doceat me laborare. quia in visibili creaturanon sicutilleapparuit.Ecco
Ettunc unicuique mittitur,cum a quoquam cogno- ostensum est quae sit missio Filii, et quibus modis
scitur atque percipitur,quantum cognosci et percipi mittatUr.
potest,pro captu vel proficientis in Deum, vel per- DISTINCTIO XVI.
fectaein Deo animae rationalis. DE MISSIONE SPIRITUSSANCTI,QUÊFIT DUOBUS
Quod secundumalterum semeLsecundumalterum sxpe MOfilS,VISIBILITER ET INVISIBILITER.
sU missus; et secundum alterum ut sit hotno, et se-
cundum alterum ut sit cum homine. \. Nunc de Spiritu sancto videndum est, praeter
ll.Ecce distincti sunt duo modi missionis Filii:et illdm ineffabilem et asternam processionem qua pro-
secundum alterum semel tantum missus est Filius, cedit a Patre etFilio.et non a seipso; quae iit ejus
secundum alterum saepe missus est.et mittilur quo- temporalis processlo, quae dicitur missio sive datio.
tidie.Nam secundum alterum missusest ul sithomo, Ad quod dicimus,quiasicutFilius duobus modisdi-
citur mitti, uno quo visibiltcr apparuit, altero quo
quod semel tamtum factum est; secundum alterum invisibiliter ca castis mentibus percipitur,ita et Spi-
vero mittitur ut sit cum homine, quando quotidie
mittitur ad sanctos.et missus est etiamanteincarna- ritus sanctus a Patre et Filio ac a seipso duobus
tionem,etad omnes sanctosquiantefuerunt,et etiam modis procedere sive mitti sive dari dicitur : uno
ad angelos. Unde Aug. de Filio,idest de Sapientia visibiliter, altero invisibiliter. Datus est enim visi-
Patris loquens,lib.4 de Trin.,eodem cap. ait: Aliter bilis creaturae demonstratione, sicut in die Pente-
mittiturSaqientia ut sit cum homine.aliter missa est ter, costes, aliisque vicibus : et datur quotidie invisibi-
ut sithorho.In animas sanctas se transfert,et amicos illabendo mentibus fldelium.
Dei et prophetasconstituit.sicut impletetiam sanctos Prtus de illo modo missionis qui fit visibiliter, agit.
angeloa.Sed cum venit plenitudo temporis missaest 2.Et primo agamus de illo missionis modo qui flt
non ut impleret angelos.nec ut esset angelus,nec ut visibili specic.De hoc Aug.,in.lib.2de Trin., cap. 5,
esset cum hominibus vel in hominibus,ut antea in ait:In promptu est intelligere de Spiritu sancto cur
patribus erat.et in prophetis, sed ut ipsum Verbum missus et ipse dicalur.Factaest enim quaedam crea-
neret caro, id est homo, turae species ex tempore,in qua visibiliter ostende-
Quod secundumaUerummodumdicUur missus in mun- retur Spiritus. sanctus: sive cum in ipsum Dominum
dum, secundum alterum non. corporali specie columbae descendit.sive cumindie
12. Praeterea notandum est quod cum his duobus Pentecostos factus est subito do ccclo sonus, quasi
modismittaturFilius,secundumalterumdiciturmis- ferretur flatus, vehcmen, et visacsunt illis linguae di-
sus in mundum, secundum alterum vero non,Eo enim visae sicut ignis,quietins»ditsuper unumquemque
863 fcETR! LOMBARDl. 864
eorum. Heec operatio visibiliter expressa, et oculis erat asquaelisPatri.In forma.ergoDei.unigenilus Pa
oblata mortali bus missio Spiri tus sancti dicta cst: non tris aequalis est Patri; in forma servi, etiam seipso
ut appareret cis ipsa substantia.qua et ipse invisibi- minor est.Non ergoimmeritoScripturadicitutrum-
lis et incommutabilis est,sicut Pater et Filius; sed que scilicet et aequalem Patri Filium, et Patrem
utexterioribus visiscordabominumcommota atem- majorem Filio. lllud enim propter Dei formaro,hoc
porali manifestatione venientis.ad occultam aeterni- autem propter formam servi intelligitur.De hoc eo-
tatem semper praesentis converteretur.Ecce his ver- dem in lib. 2.de Trin.Aug. ait, cap. 1 : Dei Filius
bisaperitAug.illummodummissionis,quivisibiliter est eequalis Patri secundum Dei formam,in qua est;
exhibetur,cum tamenipse Spiritusin sui natura non et minorPatresecundum formam servi,quam acce-
videatur:qui nec in illis creaturis magiserat quam pit: in qua non modoPatre.sed etiam Spiritu sancto;
in aliis,sed adaliud.In illis enim erat.ut per eas ad nec hoctantum,sed etiam seipso minor inventusest.
homines veniens, ostenderetur esse in illis ad quos Propter quod.ut idem in lib.contra Maximinum ait,
illae creatureB veniebant. Non enim Spiritus eanctus non tantum Patre.sed etiam seipso et Spiritu sancto
tomporali motu tunc vcnit,vel inhomines descendit, minor factus est, ct etiam minoratus paulo minus
sed per temporalem motum creaturae signiflcata cst ab angelis.Est ergo Dei Filius, ut ipse ait, in lib.l,
spintualis et invisibilis Spiritus sancti infusio.Et ut de Tnn.,cap.7 : Deo Patri natura eequalis, habitu
apertius dicam.per illum roodum missionis Spiritus minor, id est in forma servi quam accepit. His au-
sancticorporaliterexhibitum,monstrataestspiritua- ctoritatibus ostenditur aperte FiliuS secundum for-
lis et interior missio sancti Spiritus sivc donatio.de mam servi minor Patre.et seipso.et Spiritu sancto.
qua agendum est. Hilarius aliter dicit, scilwet quod Pater slt major, nec
Cunt Fttiussitminor Patresecundumformamcreatam Filius tamen minor.
in qua apparuit.cur nonet Spiritus sanctussimiliteri 5.Hilarius autem dicere videtur quod Pater major
" 3. Sed prius quaerendum est,cum Filius dicatur sit Filio.nec tamen Filius minor Patre. Pater enim
minor Patre secundum missioticm quain forma crea- dicitur major propter auctoritatem.quia in eo est au-
ta apparuit,cup,et Spiritus sanctus non dioatur simi- ctoritasgenerationis; secundum quam dicit.Joan.14:
liter minor Patre.cum in forma creata apparuit ? Nam Pater major me est.Et Apostolus, Philipp. 2 : Dona-
de Filio quod minorsitPalre,secundumformamqua vit ei nomen quod est super omnenomen.Cum ergo ait:
missus apparuit, aperte ostendit Aug., in lib. 4 de Pater major me est,hoc est ac si diceret, donavit mi-
Trin.,dicens,cap.l9.J!fe'£0eus Filium suum, factum hi nomen.Si ergo,inquit Hilarius in.lib. 9 de Trin..
ex muliere, factum sub lege,G&\.4; usque' adee par- donantis auctoritate Pater major est, numquid per
vum,ut factum ; eo itaque missum.quo factum. Fa-% doniconfessionera Filius minorest?Majoritaquedo-
teamur ergo factum, minorem; et in tantum mino- nans est.sed minor jam non est cui unum esse do-
rem.in quantum factum : et in tantum factum, in natur.ait enim,Joan.l : Ego et Pater unum sumus.
quantummissum.Eccehabes,quiaFiliusinquantum Si non hoc donatur Jesu ut confitendus sit in gloria
est missus.id est,factus,minor esl Patre. Cur ergo Dei Patris.minor Patre est; si autem in eagloriaei
Spiritus sanctus non dicatur Patre minor.cumet ipse donatur esse qua Pater est.habes et in donantis au-
creaturam assumpserit in qua apparuit?quiaahter ctoritate quia maior est, et in donati confessione
Spiritus assumpsit creaturam unionem
in qua apparuit.aliter quia unum sunt.Major itaque Pater Filio est,et plane
Filius.Nam Filius accepit per personae.Spi- major : cui tantum donat, quantus est ipse, cui
ritus vero non. Filius enim accepithominem, ita ut innascibilitatis esse imaginem sacramento nativitatis
fieret homo.Spiritus vero sanctus non ita accepil co- impartit.quem ex se in forma sua ganerat.Audisti,
lumbam.utfieretcolumba.De hocAug.,inlib. 2. de lector.quid super hoc dicat Hilar.. cujus verba ubi-
Trin., ait, cap. 6: Ideo nusquam scnptum est quod cumque occurrerint diligenter nota, pieque intel-
Deus Pater major sit Spiritu sancto.vel Spiritus sari lige.
ctus minor Patre.quia non sic est assumpta creatura DISTINCTIO XVII.
in quaappareret Spiritus sanctus.sicut assuropt us est DEMISSI0NESPIRITUSSANCTI,QUAlNVISIBILITER
Filius hominis in qua formaipsiusDeiVerbipersona MITTITUR.
praesentaretur, non ut haberet Verbum Dei sicut alii 1.Jam nunc accedamus ad assignandum missionem
sancti sapientes,sed quod ipsum Verbum erat.Aliud Spiritus sancti quainvisibilitermittiturmcordafide-
est enim Verbum in carne, aliud Verbum caro, id lium. Nam ipse Spiritus sanctus, qui Deus est, ac
est,aliud est Verbum in homine, aliud Verbum est tertia in Trinitate persona (ut supra ostensum est).
homo.Caro enim pro homine posita est in eo quod a Patre et Filio ac seipso temporaliter procedit, id
ait, Joan. 1 : Verbum caro factum est. Non ergo sic est, mittitur ac donatur fideltbus.Sed quee sit ista
assumpta est creatura in qua apparuit Spiri tus sanc- missio sive donatio, vel quomodo fiat, consideran-
tus,sicut assumpta est caro illa et humana forma ex dum est.
Virgine Maria. Non enim columbam, vel illum fla- PrsemittUur quiddam ad hanc ostensionemnecessarium,
tum, vel illum ignem beatificavit sibique in unita- scilicet quod Spiritus sanclus estcharitas qua diligi-
tem personae conjunxit in aeternum. Ex preedictis mus Deum et proximum.
aperte ostensum est secundum quid Filius dicatur 2. Hoc autem ut intelligibilius doceri, ac plenius
minor Patre.et quare Filius dicalur minor Patre, et perspici valeat.praemittendum est quiddam ad boc
non Spiritus sanctus. valde necessarium. Dictum quidem est supra, et
QuodFilius secundum quod homo factus est, non modo sacrisauctorilatibusostensum,quodSpiritussanctus
Patre,sed Spiritusancto,etetiamseipsominorest. amor est Patriset Filii quo se invicem amant et noS.
4. Notandum autem quod Filius secundum quod His autem addendum est quod isse idem Spiritus
homo factus est.non tantum Patre.sed Spiritu san- sanctus est amor sive chantas, qua nos diligimus
cto,etetiam seipso minordicitur.Etquodetiamseip- Deum et proximum; quae charitas cum ita estin no-
sominordicatursecundumforroamservi.Aug.osfen- bis, ut nos faciat diligere Deum et proximum.tunc
dit in lib 1 de Trin., dicens; cap. 7 : Erraverunt Spiritus sanctus diciiur mitti vel dari nobis; etqui
bomines, ea quee de Christo secundum hominem diligit ipsam dilectionem qua diligit proximum, in
dicta sunt,ad ejus substanliam quae sempiterna est co ipso Deum diligit,quia ipsa dilectio Deud.id est,
transferentes : sicut illud quod ipse Dominus ait, Spiritus sanctus.
Joan. 14 : Pater major me csl, quod propter for- Auctoritatibus ila esse confirmat.
maro servi veritas dicit: secundum quem modum, S.Ne autem in re tanta aliquid de nostra infiuere
etiam seipso minor cst Filius. Quomodo enim non videamur,sacris auctoritatibus quoddictum est cor-
etiam seipsominor factus est,<7Utseipsum exinunivit, roboremur.De hoc Aug., in lib. 8 de Trin., cap. 7,
formam servi ac«'/)ten^,Philip.2? Non enim sic acce- ait :Qui proximura diligit,consequens est ut ipsam
pit formam servi, ut amitteret formam Dei, in qua preecipue dilcctionem diligat.Deus autem dilectio es^
868 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XVII.
consequens ergo est ut praecipue Deum diligailtem tra patientia,sed quia ab ipso nobis est.Unde psal.
in eodem : Deus dilectio est,ut ait Joannes Apostolus J61. .ib ipso est patientia «tca.Hunc enim scnsum fa-
1 Epist.,c. 4; ut quid ergo imus et currimus in su- cilo refellit Scripturarum ipsa locutio.Tale cst enim :
blimia ccelorumet ima terrarum quaerentcs cum qui Tu es patientiatnca, quale cst: Domine spcs mea, et
est apud nos,si nos apud eum esse velimus ? Nemo Deustneus misericordia mca; ct multa similia.Non cst
dicat: Non novi quid diligam; diligat fratrem.et di- autem dictum: Dominc charitas mea.aut: Tu es cha-
ligateamdemdilectioncm.Magisenimnovitdilectio- ritas mea, aut: Deus charitas mea, sed ita dictum
nem quadiligit,quam Tratrcm quem diligit.Eccejam est 1 Joan.4 : Dcus charitas cst, sicut dictum cst in
potes notiorem Deum habere (|uara fratrem. Plane Joan.,c 4 : Deus spiritus cst.Eoc qui non discernit in-
notiorem,quia praesentiorem, quia interiorem, quia tellectum aDomino.non expositioncm quocratanobis.
certiorem.Ampiectere dilectionem Deum,etdilectio- Non enim apertius quidquam possumus dicere;
ne amplectere Deum. Ipsa est dilcctio quae omnes Deus ergo charitas est. Ex proedictis clarescit quocl
bonos angelos.et omnes Dei servos consociatvinculo Spiritus sanctus charitasest,quadiliginmsDoumct
sanctitatis.Quanto ergo saniores sumus a tumore su- proximum; unde facilius est nobis ostcndore quo-
etquonisi modo Spiritus sanctus mittatur sive deturnobis.
Berbiae,tantosumusdilectionepleniores:
eo,plenus est.qui plenus est dilcclione ?His verbis QuomodoSpiritus sanctus mittalur, vel detur nobis.
satis ostendit Aug.quod dilectio ipsa qua diligimus 6. Tunc enim mitti vel dari dicitur.cum ita in no-
Deum vel proximum, Deus est.Sed adhuc apertiua bis est.ut faciat nos diligere Deum et proximum,
in eodem libro subdit diccns: Dilectionem quanturo quod manemus in Deo,et Deus in nobis.Undc Aug.,
commendat Joannes Apostolus attendamus. Qui dili- huncmissionismoduminsinuans,inlib. 15deTrin.,
git,inquil,ibid.,c.2,fratrem,in lumine manet,etscan- c.70,ait: Deus Spiritus sanctus,qui procedit ex Deo,
dalum in eo non esf.Manifestum cst quod justitiae percum datus fuerit homini,accendit eum ad diligen-
fcctionem in fratris dilectione posuerit.Nam in quo dum Deum et proximum, et ipse dileclio est. Non
scandalum non est, utique perfectus cst. Et tamen enim habet homo unde diligat Deum, nisi ex Deo.
videtur dilectionem Dei tacuisse; quod nunquam fa- Ecce quomodo datur vel mittitur nobis Spiritus san-
ceret.nisi quia in ipsa fraterna dilectione vult intel- ctus secundum quod dicitur datum, sive donum.
ligi Deum.Apertissime enim in eadem Epistolapaulo Quod donum commendat Aug.,explanans apcrtius
post, cap. 4, ait ita: DUectissimi,diligamus invicem, quomodo detur.in eodem iibro.Dikctio, inquit, Dei
quia dilectio ex Deo est, et omnis qui diligit, ex Deo diffusa est in cordibus nostris,ut ait Apostolus,Rom.5,
natus est,et cognovit Deum. Qui non diligit non cogno- per Spirilum sanclum qui datus est noow.Nullum cst
vit Deum, quia Deusdileclio est. Ista contextio satis lsto dono Dei excellentius. Solum est quod dividit
aperte dcclarat eamdem ipsam fraternam dilectio- inter filios regni et filios perditionis.Dantur et alia
nem (nam fraterna.dilectio est qua diligimus invi-
cem) non solum ex Deo.sed etiam Deum esse,tanta RerSpiritummunera,sedsinecharitatenihilprosunt,
isi ergo tantum impartiatur cuiquam Spintus san-
auctoritate praedicari.scilicet Joannis. Cum ergo de ctus.ut eum Dei et proxirai faciat amatorem,a sinis-
dilectione diligimus fratrem, de Deo diligimus fra- tra non transfcrtur ad dexteram.Neque Spiritus san-
trem; nec fieri potest ut eamdem dilectioncm non ctus proprie dicitur donum.nisi propler dilectioncm;
diligamus qua fralrem diligimus,quoniam quam qui nonhabucrit,etsiloquaturomnibus linguis,
eus dilectio
Braecipue est. Item, qui non diligit fratrem non et habuerit prophetiam,et omnem scientiam,et omnem
est in dilectione; et qui non est in dilectione, non fidem,et distribuerit omnemsubstantiam suam,ct tra-
est in Deo,quia Deus dilectio est. Ecce aperte dicit diderit oorpus suum iU,-utardeat,non ciprodest (3 Cor.,
fraternam dilectionem Deum esse. 13).Qnantum ergo bonum est sine quod ad aeternam
Quod fraterna dilectio cum sit Deus,non est Pater, vel vitam neminem tanta bona perducunt! Ipsa vcro
Fillus, sed tantum Spiritus sanctus. dilectiovelcharitas(nam uniusrei nomen cstutrum-
4. Cum autem fraterna dilectio sit Deus,nec Pater que) perducit ad regnum. Dilectio ergo, quae Dcus
est.nec Filius,sed tantum Spiritus sanctus,qui pro- est, et diffunditur proprie ex inDeo est, Spiritus sanctus est, per
prie in Trinitate dilectio vef charitas dicitur. Unde quem cordibus.nostris Deus charitas,
in lib. 15 de Trin.. 19: Si in donis Dei per quam nos tota inhabitat Trinitas.Quocirca rec-
Aug., cap. tissimeSpiritussanctus.cum sit Deus,vocatur etiam
nihilestmajuscharitate,etnullumestmajusdonum
Dei quam Spiritus sanctus,quid consequentius est, donum Dei.Quod donum proprie quid nisi charitas
ut ipse sit charitas,quae dicitur etDeusetex intelligendum est; quaBperducit ad Deum, et sine
eo? Ita enim ait 1 Joan. 4 : Dilectio ex Deoest. Et qua quodlibet aliud Dei donura non perducit ad
Suam
Deum.Ecce hic aperilur quod supra dictum erat sci-
paulo post: Deus dilectio est.Vbi manifestat eam se licet quod charitas sit Spiritus sanctus, et donum
dileclionem dixisse Deum.quam dixit ex Deo; Deus
ergo ex Deo est dilectio.Item in eodem cap.,Joannes excellentius; etquomodo hoc donum.id est Spiritus
volens de hac re apertius loqui: In Aoc,inquit,coo/no- sanctus detur nobis.scilicet cum ita impartitur ali-
scimus,quia in ipso manemus,et ipse in nobis,quia de cui.id cst,itahabet esse in aliquo.uteum faciat Dei
et proximi amatorem.Quod cum facit,tunc dari di-
Spirilusuodeditnobis.Sniritusitaque sanctus,de quo citur
dedit nobis, facit nos in Deo manere, et ipsum in haberesive mitti alicui; et tunc illc dicitur propric
nobis; hoc autem facit dilectio. Ipse est ergo Deus Utrum coricedendum Spiritum sanctum.
sit quod Spiritus sanctus augeatur
dilectio.Ipse igitur signiflcatur ubi legitur : Deusdi- in homine,vel magis vel minus habealur vel detur.
lectio est.Ex his ergo apparet quod Spiritus sanctus
charitas est. 7. Hic quaeritur, si charitas Spiritus sanctus est,
cum ipsa augeatur ct minuatur ln hominc,et magis
Quod non est dictum per causam illud: Deus charitas et minus per diversatemporahabeatur; utrum con-
est; sicut illud: Tues patienlia mea,et spes mea. cedendum sit quod Spintus sanctus augeatur vel
5. Sed ne forte aliquis dicat illud esse dictum per minuattir in horoine, vel magis et minushabeatur.
expressionem causee : Deus charitas est, eo scihcet Si enim in homine augetur,et roagis vel minus datur
quod charitas sit ex Deo,et non sit ipse Deus; sicut et babetur,mutabilis esse videtur, Deus autem om-
dicitur : Deusnoslra patientia est, et spes, non quod nino immutabilis esl. Videtur ergo quod vel Spiri-
sit
ipse ista,sed quia lsta ex Deo sunt; occurrit Aug,, tus sanctus non sit cbaritas,vel charitas non augea-
ostendens hoc non esse dictum per causam.sicut illa, turvelminuaturinhomine.ltem charitasetnon ha-
in lib. 15 de Trin.,cap. 17, dieens : Non dicturi su- benti datur ut habeat,et babentiutpleniushabeat.
mus charitatem non propterea esse dictam Deum, Sic ergo Spiritus sanctus charitas est, et non ha-
quod ipsa charitats sit ulla substantia quaeDei digna benti datur ut habeat.ethabenti utplenius habeat.
sit nomine.sed quod donum sit Dei; sicutdictum est Scd quomodo datur non babcnti.cum ipsc ut Deus
de Deo: Tues patientia mea.Non utique ideo dictum sit ubique et in omnibuscrcaturistotus; etquomo-
est: Tu es valienaa mea,quod Dei substantia est nos- do plenius datur vel habetur sine sui mutatione ?
Responsioad primam quxstionem. est,a Spiritusaacto?Nonesseteniminnobis,nisidifr
8. Ilis itaque respondemus,dic6ntos quod Spiritus. funderetur in cordibusnostris per Spiritum.Charitas
sanctus sivc charitas penitus immutabilis est,noc in' autem Dei dicta est diffundi in cordibus nostris,non
se augoturvel minuitur,nec in so recipit magis vel qua nos ipse diligit,sed qua nos facit dilectores suos.
minus; sed in homine vel petius homini augeturet Sicut justitia Dei dicitur.qua nosjustiejus miinere
minuituret magis vel minus datur vel habetur, si- efficimur;et Domini salus, qua nos salvat;et fides
cut Deus dicitur magnificari et exaltari in nobis.qui Christi.qua nos lideles facit.His verbis videturmon-
tamen in se nec magnificatur ncc exaltatur. Undc trari distinctio intercharitatem,quanosDeusdiligit,
Propheta psal.63 : Accedathomo ad cor altum.el exal- et qua nos diligiraus.Et sicutjustititia nostra dicitur
tabitur Dens. Super quem locum ait auctoritas (1): Dei,nonquodipsesitea,justus,sedquiaeanos.justos
Deus non in se, sed in corde hominis grandescit. facit.similiter et fides et salus,sic videtur dicta Dei
Sic ergo Spiritus sanclus homini datur.et datus am- charitas,quae est in nobis,non quod ipse ea diligat,
.plius datur,id est,augetur,et magis et minus habe- sed quia ea nos diligere facit.De hoc etiam idem Aug.,
tur; et tamen immutabilis existit. in lib.i5deTrin.ait,c.l7: CumJoamnescommemo-
Ilespomio ad secundam. rasset Dei dilectionem, non qua nos eum, sed qua
9. Cumque ubique sit et in orani creatura totus, ipse dilexit nos, et misit Filium suum liberatorem
Bunt tamen multi qui eum nou habent. Non enim pro peccatis nostris. Ecce et bic videtur manifeste
omnes Spiritum sanctum habent, in quibus est; dividere dilectionem quanos diligimus Deum.ab ea
alioquin et irrationabiles creaturae haberent Spiri- qua ipse diligit nos.Si ergo,inquiunt,Spiritus sanc-
tum sanctum, quod fidei pietas non admittit. tus dilectioestqnaDeus diligit.etquanosdiligimus,
Auctoritate confirmet utramque resvonsionem. duplex dilectio est.imo duo diversaest,quodabsur-
\0. Ut autem certius flat quod diximus, auctori- dum et a veritate longe est. Non ergo dilectio qua
tate confirmemus : Quod Spiritus sauctus magis ao diligimus.sed qua Deus tantum diligit nos.
minus percipiatur et homini augentur.et non hahenti Responsio ad prxdicta detevminans auctoritaies.
detur, et habenti ut plus babcatur, Aug. ostendit 12. His respondemus praedictarum auctoritatum
super Joannem dicens: Sine Spiritu sancto constat verba detcrminantes hoc modo: Charitas Dei dicta
nos Cbristum non diligere,et ejus mandata seavare est diffundi in cordibus nostris.non qua ipse nos di-
rion posse; etid nos posse.atque agere tanto mirius, ligit; sed qua nos diligere facit, etc.His verbis non
quanto illum percipimus minus; tanto vero amplius, dividitur nec diversa ostenditur charitas qua Deus
quanto ilum percipimus amplius.Ideoque non solum nos diligit.ab ea qua nos diligimus;sed potius cum
non habenti,verum etiam habenti non incassum prosit una eadem charitas.et dicatur ipsa Dei charitas,
mittitur.Non habenti quidem,ut habeatur; habenti et diversis de causis et rationibusDei charitas appel-
autem.ut amplius habeatur.Nam si ab alio mihus, lari in Scriptura ostenditur.Dicitur enim Dei chari-
et ab alio amplius non haberetur, sanctus Eliseus tas,vel quia Deus ea diligit nos,vel quia nos ea suos
sancto Eliaenon diceret,4 Reg. 2: Spiritus qui est in dilectores facit.
te, duplo sit in tne. Christo autem qui est Dei Filius, Determinatio primx auctoritatis.
non ad mensurum datus est Spiritus; Joan. 3. Neque 13.Cum ergo ab Apostolo dicitur,Rom.5,:C/tort'/<M
enim sine gratia Spiritus sancti est mediator Dei ct Dei diffunditur in cordibus nostris,non est dictacha-
hominum homo Christus.quod enim est unigenitus ritas Dei qua diligit nos,sed qua facit nos diligere,
Dei Filius eequalis Patri.non estgratioc.sed naturae. id est.non ibi appellatur charitas Dei,eo quod Deus
Quod autem in unitatem personae unigeniti assum- noseadiligit,sedeoquodnoseasuidilectoresfacit.Et
ptus est homo,gratioe est.non naturee.Caeteris autem quod ea rationesimili
possit dici charitas Dei.quia nos ea di-
ad mcnsuram datur.et datus additur,donec uuicui- ligore facit.ex genere locutionis ostenditur.si-
que pro modo suse perlcctionis propria mensura cutdiciturjustitiaDoiquanosjustificat.etDominisa-
compleatur.Ecce expresse habes quoa Spiritus san- lusquanos salvat.etfides Ghrieti quanos fideles facit.
ctus magis et minus datus vel accipitnr.ethomini Deterutinalio seeundx.
datus augelur,et babenti et non habenti datur.quia 14. Similiteretaliam exponimus auctoritatem ubi
Spiri tus sanctus est charitas quoenon habenti dulur, ait dileotionem Dei commemorari.noQ qua noaeum,
et iri habente augetur et proficit.Imo.ut verius et ma- sedquaipsedilexitno8;ac si diceret: Commemorat
gis proprie loquaf.homo in eaprofictie1;dSfifcit?aii* dilectionem Dei,non secundum quod ea nos diligi-
quando; et turic ipsa dicitur proflcere vel deficere, mus Deum,sed secundum quod ipse ea diligitnos.
quae tamen nec proficit nec deficit in se.quia Deus Aliud objiciunt.
est; unde Aug.,m homil. 9 super Epistolam Joan., 15. Sed aliud est, inquiunt, quod magis urget:
ait: Probat se quisque quantum in illo profecerit dixit enim supra Aug.,lib.deSpirituetLittera,c.32,
charitas.vel potius quantum ipse in charitato profe- quod dilectio est a Spiritu sancto.a quo fldes. Sicut
cerit.Nam si charitas Deus est.nec defioit nec profi • ergo fldes non est Spiritus sanctus a quo est,ita nec
cit.Sic orgo in te proflcere dieitur charitas.quia ,tu charitas. Quomodo ergo Spiritus sanctus est, si ab
in ca proficis.Ecce quomodo inlelligeridum sit oum ipso est?Nam si ab ipso est.et ipse est.ergo Spiri-
dicitur Spiritus sanctus augeri in nobis,quia nos,ln tus sanctus u seipso est.Ad quod dicimus: Spiritus
eo scilicet proficimus.sic et alia hujusmodi. sanctus quidemaseipso non cst,sed tamen a seipso
Quod aliqui dicunt Spirilum sanctum non esse chari- datur nobis.utsupra dictum est; dat enim seipsum
latem qua diligimus Deum et proximum. ''$ nobis Spiritus sanctus.Et ex hoc sensu dictum est
11. Supradictum est quod Spiritus sanctus chari- qu od cbarilas ab ipso est in nobis.et tamen ipsa Spi-
tas est PatrisetFilii.quaseinvicem diliguntetnos; rilus sanctus eat.Fides autem est a Spiritu sancto,
et ipsc idem esi charUas qum ditfunditur ik cordibus ct non cst Spiritus sanctus.quia donnm vel datum
nostris,Rom. 5, ad diligendura Deum et proximum; solummodo est.non Deus dans.
Horum alterum omnes Catholici concedunt,scilicet Quod atias inducunt rationes et auctoritates ad
quod Spiritus sanctussitCharitasPatris et Filii.Quod idem probandum.
autem ipse idem sitcharitasqua dtligimus Deum et 16. Alias quoque inducunt rationes ad idem os-
proximum.aplerisquc negatur.Dicuntenim:SiSpi- tendum.scilicet quod cbaritas non sit Spiritus san-
ritus sanctus charitas est Patris et Filii et nostra.ea- ctus,quia charitas affectio mentis est etmotusani-
dem ergo charitasestquaDeusdiligitnos.etquanos mi.Spiritus sanctus vero non est affectio animi vel
diligimus eurn. Hoc autem sanctorum auctoritates motus mentis.quia Spiritus sanctus immutabilis est
negare videntur.Dicil enira Aug.in lib.de Spiritu et et increatus ; non est ergo charitas.
Littcra: Undc cst dilectio,nisi unde ct ipsa fides.id Quod charitas est motus vel affectio animi.
17.Quod autem charitassitaffectioanimi.etmotua
(i) Habetur in antiquo, Cassiodori. mentis, auctoritatibus confirmant.Dicit enim Aug.
869 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XVIII. 570
in lib. 3 de Doct. christ. : Charitatera voco motura Quare ita esse videtur.
animi ad fruendum Deo propter ipsum.et se ac pro- 2. Cum enim idem sit Spiritum sanclum dari,Spi-
ximo propter Deum. idem in lib. do Moribus Ecclo- ritum sanctum donari,ex eadom rationo videturSpi-
siaecatholicoe,c 1, tom. l.tractans illud verbum Apo- rittiS sanctusdicidatumet donum.Hocetiamvidctnr
stoli, Rom. 8,11: Nec tnors nec vila poterit nos sepa- Aug. significare in lib. 15 de Trin.,c. 19, cum ait :
rare a charitate Dei. Charitas Dei,inquit,hic dictacst Spiritus sanctus in tantum donum Dei est, in quan-
virtu3qutB animinostri rcctissima affootio cst, quoe tumdatureis datur. quibus datur;apud so autem Deuscst,
conjungit nos Deo,qua eum diligimus.Ecce his ver- etsi nemini Ecce aperte dicit Spiritum sanc-
bis exprimitur quod charitas est uirectatio et motus tum donum appellari, quia datur. Si autem ex eo
animi; ac per hoc non videtur esse Spiritus sanctus. lantum appellatur donum.quia datur.non ab aeter-
Responsiodeterminans auctoritates. no fuit donum, quia non dalur nisi ex tempore.
18. Ad quod dicimus hoc ita dictum esse sicut di- Respondeturquare datum sivedonatum dicatur Spiritus
citur: Deusesl spesnostra etpatienlia nostra, quia fa- sanctus.
cit nos sperare etpati;ita charitasdicituressemotus 3. Ad quod dicimus quia Spiritus sanctus et do-
siveaffectio animi, quia per eam movetur et atfici- num dicitur et datum sive donatum; sed datum
tur animus ad diligendum Deum. Non autem mireris sive donatum ex eo tantum dicitur, quia datur vel
si charitets, cum sit Spiritus sanclus, dicaturmotus donatur, quod habct tantum ex tempore.
mentis; cumetiam in lib. Sap.,c 8,dicatur dcSpi- Hic quare donum.
ritu sapientiae : Qui attingit a fine usque ad finem,qui 4. Donum vero dicitur non cx eo tantum quod do-
est aetus mobilis,certus,incoinquinatus. Quod non ideo netur.sed ex proprietate quam habuit ab aeterno,un-
dicitur, quod sapientia sit mobile aliquid vel actus de et ab aeterno fuit donum.Sempiterne enim donurn
aliquis,sed quia sui immobilitateomniuattingit,nori fuit, non quia daretur, sed quia processit a Patre et
locali motu.sed utubiquc semper sit.et nusquam in- Filio.UndeAug. in lib. 4 de Trin.,ait: Sicutnatum
clusateneatur.Sicergocharitasdiciturmotusanimi, esse est Filio a Palro esse, ita Spiritui sancto donum
non quod ipsasitmotus,velaffeetio,velvirtusanimi, Dei esse est a Patre et a Filio procedere. Hic aperte
qed quia per eam,quasi esset virtus,afificitur mens et ostenditur quodSpiritus sanctus eo donum est.quod
riaovetur.Sed si charitas Spiritus sanctusest,qui ope- procedit aPatre et a Filio; sicut Filius eo est a Patre
ratur in singulis prout vult; cum pereum mensbo- quod natus est ab eo. Non enim idem est Filio esse
minis afficiatur et moveatur ad credendum vel spe- a Patre, et Spiritui sancto, id cst,non ea proprietate
randumethujusmodi,sicutaddiligendum,quarenon FiliusdiciluresscaPatrequaSpiritussanctus.Nam
sic dicitur charitas motus vel affectio mentis ad cre- Filius dicitur esse a Patre, quia genitus est ab eo;
dendum vel sperandum, sicut ad diligendum? Ad Spiritus sanctus vero dicitur est a Patre et a Filio,
quod sanedici potestquia aliosaclusatquemotusvir- quia Spiritus sanctus est donum Patris et Filii.id est,
tutum operatur charitas.id est,Spiritus sanctus.me- quia procedit ab utroque. Eoenim diciturSpiritus,
diantibusvirtutibusquarumactussunt.utpoteactum quodonum; et codonum quoproccdcns.UndeAug.
fidei.id est,credere lide media, ut actura spei,id est, in lib.5 de Trin.,cll, ait: Spiritus sanctus qui non
sporare media spe.Per fidem enim ei spem preediclos estTrinitas.sed in Trinitate intelligitur, in eoquod
operatur actus.Diligendi vcro actum per se tantum, proprie diciturSpiritus sacctus,relative dicitur, cum
Bine alicujus virtutis medio operatur.id est.diligere. etadPatrem etFilium refertur,quiaSpiritus sanctus
Aliter ergo huncactumoperaturquam aliosvirtutum et Patris et Filii Spiritus est; sed ipsa relatio non
actus. Idcoque differenter de hoc et de aliis loquitur apparet in hoc nomine. Apparet autem cumdicitur
Scriptura.quae istum specialiter charitati tribuit.Est donum Dei,donum est enimPatns et Filii.quia et a
ergo charitas vere Spintus sanctus; unde Aug.,proe- Patre procedit, et a Filio. Eccc his verbis aperte os-
missura verbum Apostoli tractans in eodem lib., tenditur eadcm relatione dici Spiritum sanctum,et
oharitatem dicit esse bonum, quo nil melius est;et donum. Donum autem,quia procedit a Patreet Filio.
perhoc ipsam esse Deum sigmficat, dicens.tom. 9, Proprietas ergo qua diciturSpiritus sanctus veldo-
tract. 14: Si nulla res ab cjus charilate nos separat, num processio,ipsa est de quapost plenius agemus
quid esse non solum melius, sed eliam certius hoc cum aliis.Cum crgo ab eeterno processerit ab utro-
bono potest? Ecce dicit quia charitatc nihil mclius que,et ab aetcrno donum fuit; non ergoSpiritus san-
est. Charitas ergo Spiritus sanctus est,qui Deus est, ctus eo tantum dicitur donum.quia donatur; nam et
et donum Dei,sive datum; qui dividit singulis fide- ante fuit donum quam donarctur. Unde Aug.in lib.
libus dona.nec ipse dividitur,sed indivisus singulis 5 de Trin.: Seuiper Spiriiussanctus procedit.et non
datur. Unde Aug.,ubi Joannes dicit non ad mensu- ex tempore,sed ab aeternitate procedit.Sed quia sic
ram Christo dari Spiritum, ait: Caeteris vero divi- procedebat, ut esset donabile, jam donum erat an-
ditur, non quidem ipse Spiritus, sed dona ejus. tequam esset cui donaretur.Ahter onim intelligitur
An concedendumstt quod per donum dentur aona. cum dicitur donum, aliter enim dicitur donatum;
19. Hicqueeritur, cum Spiritus snnctus per quem nam donum potest esse etiam antequam detur.do-
dividunturdona.ipsesitdonum.utrumconccdcndum natum autem,nisi datum fuerit nullo modo dici po-
»it quod per donum dividantur ac dentur dona. Ad test. Sempiterne ergo Spiritus sanctus est donum,
quod dicimus quia per donum quod est Spiritus temporaliter autem donatum. His verbis aperte os-
sanctus,singulis propria dividuntur, et ipsum com- tenditur quod sicut Spiritus sanctus ab reternopro-
muuiter omnes boni habent.Unde Aug.,in lib. 15de cedit, ita ab aeterno donum est; non quia donaretur
Trin,, c. 19. ait: P«r donum quod est Spiritussan- a Patre Filio, vel a Filio Patri, sed quia ab eeterno
qtua, in commune omnibus membris Christi multa processit donabilis.
dona, quaesunt quibusque propria,dividuntur.Non Quxritur cui donabilis.
enim singuK quique habent omnia, sed hi illa, alii 5. Sed queeritur cuidonabilis;utrumPatri etFilio,
alia, quamvis lpsum donum a quo cuique propria an tantum nobis qui nondum eramus. Si autem non
dividuntur, omnes habeant, id est, Spiritum sanc- erat donabilis Patri et Filio, sed tantum nobis,et ex
tum. ficce aperte dicit per donum dona donari. eo donum erat.quia sic donabilisprocedebat, videtur
DISTINCTIO XVIII. quod Filius semper eadem ratione donum fuerit,quia
ab aeterno a Patre donabilis nobis in tem-
UTRUMEADEMRATIONE SPIRITUS8ANCTU8 DIGATUR pore; nam processit
et de Filio loquitur, Isai. 9,quod datus est
DONUM ET DATUM SIVEDONATCM. nobis.kd quod dicimus quia Spiritus sanctus nobis
1. Praeterea diligenter considerandum est; cum tantum,non Patri velFilio, donabilis processit, sicut
Spiritus sanctus dicatur donum et datum.utrum ct et nobis tantum datus est.EtFilius vere datus est no-
eadem ratione utrumque nomen ei conveniat, quod bis, etabaeterno processit a Patre non ut donabilis
utiquevideri potest. tantum,sed ut genitus qui et donari posset.Processit
571 PETRI LOMBARDI.
ergoutgenitus etdonabilis;scdSpiritussanctusnon et ille nascendo.et iste prOcedendo essentiam habet
proceditut genitus,sed tantum utdonum.Donumau- eamdem, et totam qua? in Patre est.
tem semper fuit.non solum quia donabilis.sed quia Quod Spiritus sanctus dicitur donum et donatum se-
ab utroquc proccssit,et donabilis fuit. Unde Aug.,in cundum duos prxdictos tnodos processionis.
lib. 5de Trin.,c. I4,circa finem, ait: Eo ipso quod 9. Ex praedictispatet quod Spiritus sanctussem-
daturus erat cum Deus, jam donum erat.etiam an- piterne donum est, et temporaliter datum vel do-
tequani daretur.et ideo donabilis est; sedaliterdo- natum. Ex quo apparet illa dictinctio geminae pro-
nabilis quam Filius; nam et aliter datur, ot aliter cessionis, de qua supra egimus. Nam secundum
processit quam Filius.Filiienim processio genitura alteram processionem dicitur donatnm vel datum,
est, vel nativitas; Spiritus sancti vero processio, secundum alteram vero dicitur donum.
nativitas non est; utraque vero ineffabilis est. Secundum hoc quod donum est, refertur ad Patrem et
Quod sicut Filius nascenao accepit non tantum ut esset Filium; secundum quod datum, ad eum qui dedU,et
Filius, sed etiam essentiu; ita et Spiritus sanctus ad eos quihus datum est.
procedendo accepit non tantum ut esset donum, sed lO.Et secundum hoc quod sempiterne donum est,
etiam ut esset essentia. refertur ad Patrem et Filium; secundum hoc vero
6. Et notandum quod sicutFiliusnascendo accepit quod diciturdatum vel donatum,et ad eum qui dedit
non tantum utFilius sit,sed omninout sit, etutipsa refertur,et ad eos quibusdatur; et ejusdicitur esse
substantiasit, ita etSpiritus sanctus a Patre et Filio qui dat,et illorum quibus datur.Unde Aug.,inlib.5
procedendo,accepit non tantum ut Spiritus sanctus de Trin., c. 14, ait: Quod datum est, et ad eum qui
sitvel donum,sed etiam ut omnino sit,et ut substan- dedit refertur,etad eos quibus dedit. Itaque Spiritus
tia sit,'quod utique non accepit ex eo quod datur; sanctus non tantura Patris et Filii qui dederunt.sed
nam cum non detur nisi ex tempore,si hoc haberct etiam noster diciturqui accepimus,Spiritus ergoet
exeoquoddatur,accepisset ergoextemporeut esset. Dei est qui dedit, et noster qui accepimus : non ille
"UndoAug.in 1.5deTnn.,cl5;Filiusnon hoctantum spiritus noster quo sumus.quia ipse est spiritus ho-
habet nascendo,ut sit Filius,sed omnino ut sit. Quae- rainis qui in ipso est,quamvis etillum spiritumqui
ritur ergo utrum Spiritus sanctus eo quod dalur, hominis dicitur utique accepimus; sed aliter iste,
habeat non tantum ut donum sit,sed omnino ut sit aliter ille noster dicitur. Aliud est enim quod acce-
Quod si non nisi quiadatur,id est,si non habet esse pimus ut essemus, aliud quod accepimus ut sancti
nisi eo quod datur,sicut Filius nascendo habet non essemus. Quod autem Spiritus sanctus noster dica-
tantum utsit Filius, quod relative dicitur, sed om- tur,Scripturaostendit. Scriptum estenim de Joanne
ninout sit ipsa subslantia : quomodo jam Spiritus quod in Spiritu Heliaeveniret. Ecce dictus est Eliae
sanctus erat ipsa substantia,cum non priusdaretur Spiritus quem aecepit Elias, scilicet Spiritus sanc-'
quam esset cui daretur? Non ergo eo quod datur.sed tus. Et Moysi ait Dominus, Numer. 11: Tollam de
procedendo, habet ut sit donum.et ut sit essentia; Spiritu sancto quem jam dedi tibi. Ecce et hic dictus
sicut Filius non eo quod datus est.sed nascendo acest Spiritus Moysi. Patet igitur quia Spiritus sanc-
cepit non tantum ut sitFilius.sed ut essentia. Unde tus noster dicitur spiritus; sed quia nobis datus,et
Aug. in lib, 15de Trin., cap. 26, ait: Sicut Filio prae- datus utique ad hoc ut satncti essemus. Spiritus
stat essentiam sine initio temporis, sine mutabili- vero crealus ad hoc est datus, ut essemus.
tate naturae, de Patre generatio, ita Spiritui sancto An Filius cum sit nobis dalus, posset dici noster ut
praestat essentiam sine ullo initio temporis, sine Spiritus sanclus.
ulla mutabilitate naturae, de utroque processio. 11. Hic quaeritur utrumet Filius,cum sit nobisda-
Quod ex prxdictis videtur quod Filius non tantum sit tus, dicatur vel possit dici noster.Ad quod dicimus
Filius nativitate, sed etiam de simili essentia,et Spi- quia Filins dicitur noster panis, noster redemptor.et
ritus sanctus processione. hujusmodi;sed non dicitur noster Filius.quia filius
7. Hic oritur quaestio siFilius nasCendo habet non dicitur tantum relative ad eum,qui gemuit.Etideo
tantum ut sitFihus,sedutsitessentia,etSpiritussan- noster filius non potest dici,sed Patris tantum.In eo
stus procedendo non tantum ut sitdonum.sed ut sit autem quod dicitur datus,et adeum qui dedit,etad
essentia; ergo et Fili us nati vitate essenti a est,e t Spiri- eos quibus datus est refertur; ut et 8piritus sanctus,
tussanctusprocessioneestessentia;cumcap.2dica- qui etiam cum in Scriptura (ut supra dictum est)di-
turquodnecPatereoPaterestquo Deus, necFilius eo catur spiritus noster, vel spiritus tuus,vel illius {ut
Filius quODeus,nec Spiritussanctus eodonum quo de Moyse et Helia dictum est), nusquam tamen in
Deus; quia.ut ait Aug. ,in lil .7de Trin. ,his nominibus Scriptura occurritita dici: Spiritus sanctus noster,
relativaeorum ostcnduntur, non essentia; unde post vel tuus, vel illius, sed : Spiritus noster,vel tuus.vel
pleniusagemuS.Adquodbreviterrespondentes,dici- illius.quia Spiritus sanctus«o dicitur quodonum; et
mus quia nec Filiu s nativitate essentia est, sed tantu m utrumque relative dicitur ad Patrem etad Filium.et
Fiiius,nec Spiritus sanctus processione essentia est, hoc sempiterna relatione.Si tamen aliquando dicitur
sed donum tan tum; et tamen uterque ,et ille nascendo, donumnostrum,accipitur donum pro donato vel da-
etisteprocedendo accepit utessetessentia.Nonenim, to.Cum vero donum accipitur eo modo quo Spiritus
utaitHilarius inlib.5 deTrin., pene in calce,per de- sanctus donum Patris et Filii dicitur,non hominis;
fectionem autprotensionem aut derivationem ex Deo ita etFiliussubhac appellatione non potest dici no-
Deus est, sed ex virtute naturae in naturam eamdem ster.ut dicatur filius noster,sicut hec dicitur spiritus
nativitate subsistit Filius; etex virtute naturae in natu- sanctus noster; et tamen de Filio dicitur, panis nos-
ram eamdem processione subsistit Spiritus sanctus. ter; et de Spiritu.spiritus noster.IHe nosterpanis,
Exponit verba Hilarii. quia nos reticit nobis datus; iste noster spiritus,
8. Quod ita intelligi potest: ExPatre qui est virtus quia nobis inspiratur a Patre et Filio, et in nobis
ingenita.naturam quam habet eamdem.Filius nativi- spiratsicutvult.UndeAug.inlib.5deTrin.ait:Quod
tate,id est,nascendo,et Spiritus sanctus processione de Patre natum est, ad Patrem solum refertur cum
idest,procedendohabet.Undeipseidem,apertiuselo- dicitur Filius. Et ideo Filius Patris est, et non noster.
quens,quod dixerat aperit dicens,ibidem,paulo infe- Dicimus tamen : Et panem nostrum da no&w,Matth.
rius : Nativitas Dei non potest non eam de qua pro- 6 et Lucee 11, sicut dicimus Spiritum nostrum.
fecta est.tenere naturam. Non enim aliud quam Deus Utrum Spiritus sanctus ad seipsum referatur.
subsistit.quod non aliunde quam de Deo subsistit. 12. Post heec queeritur utrum Spiritus sanctus ad
Eccc his verbis aperitur quomodo intelligendum sit seipsum referatur : hoc enim videtur ex praedictis
illud : De Palre generalio prxstat essentiam Filio, et posse probari. Si enim quod datur refertur ad eum
de utroque processioprxstatesSentiamSpirituisancto. qui dat,et ad eum cui datur,et Spiritus sanctus datur
Non quia iile essentia sit Filius, et iste essentia sit a seipso,ut preedictum est.ergo refertur ad seipsum.
Spiritus sanctuSjima proprietate personali; sed quia Hujus quaestionis determinationem in posternm diffe-
573 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XIX. 574
rimus, donectractemus dehisquaerelative dicuntur Filius in Patre, etSpiritussanctusinutroque,ctsin-
de Deo ex tempore, in quibus dalum et donatum gulus in singulis. Unde Aug., in lib. de Fide ad Pe-
continentur. trum, cap.l:PiopterunitatcinuaturalemtotusPater
DISTINCTIO XIX. in Filio et Spiritu sancto cst, totusquoqueSpiritus
HICDE.SQUALITATE TRIUMPERSONARUM. sanctus in Patre ct Filio est. Nullus horum extra
l.Nuncpostquamcoaeternitatemtriumpersonarum quemlibetipsorumest, propter divinaenaturaeunita-
pro modulo facultatis no3trasinsinuavimus,.jam deea- tem. Ecce hic aperit aliqualenus: non cnirn pleno
rumdemaequalitatealiquideloquisupereet.Fidesenim potest tantum ab homine reserari arcanum; ex qua
catholicasicutcoaeternas, itaetcooequalestresperso- lntclligentia dicatursingulapersonarum totaessein
nats asserit. jEqualis esteniminomnibusPatriFilius aliis. Unde eliam Hilar.,ista interiusperquirens,in
et Patri et FilioSpiritussanctus.Quia(utAug.inlib. lib. 3 de Trin., ait: Affert plerisque obscuritatem
de Fide ad Petrum, breviteraperiens quomodo intel- sermo Domini cum dicit, Joan. 13: Eqo in Patre et
ligaturaequalitas,docet)nullushorumalium autprae- Pater in me est; nec immerito : nalura enim intelli-
ceditaeternitate,autexceditmagnitudinc,autsuperat gentiae humanoe rationem dictihujus noncapit;nec
potestate;quianecFilio,nec Spiritusancto (quantum exemplumaliquodrebusdiviniscomparatiohumana
ad naturaedivinaeunitatempertinet)autanterior, aut praestabit. Sed quodnonintelligibileesthomini,Deo
major estPater, nec FiliusSpirilu sancto.jiJternum possibile est. Cognoscendum itaque atqueintelligcn-
quippe etsineinilioest, quoclSpiritussanctusdena- dum est quid sit illud: Ego in patre, ct Pater in me
turaPatris Filiique procedit.Ob hoccrgotrcsunum est; sitamencomprehenderehocitautestvalebimus,
recte credimus, et dicimus Deum, quiaunaprorsus ut quod naturarerum patinon posse asstimatur, id
aeternitas, una immensitas, unanaturaliteresttrium divinao veritatis ratio consequatur. Patrem ergo in
personarum divinitas. EccebreviterussignavitAug. Filio, Filium in Patre esse, pler.itudoin utroquedi-
ra quo trium personarum consistat aequahtas,scilicet vimtatis perfectaest, puiaplenitudodivinitalisestin
quia alia aliam non cxccllit, aut aeternitate, aut ma- Filio; quod in Patre esthoc et in Filio cst: quod in
gnitudine, aut potestate. igenito est, hoc in genito, alter abaltero, etuterque
Quod xternitas et magnitudo et potestas in Deo sunt unum. Is scilicet qui est nihil habens quod non sit
unum, licet ponantnr buasi diversa. etiam in eo a quo est, non duo unus, sed alius in
2. Cumque enumerentur istaquasi d'tversa,in Deo alio, quia non aliud in utroque, utunumsintinfide
tamen unumsunt,scilicctessentiadivina simplcxet nostra: uterque non unus, nec eumdemutrumque;
incommutabilis. Unde Aug.in lib.7deTrin.,cap.l: nec aliudconlitemur,quia Deum ex Deo natum,nec
Non alio magnus, alioDeusest; sedeo magnus.quo eumdem nativitas, nec aliud essepermittit.Eamdem
Deus, quianonestilli aliud magnumesse,aliudDeum ergo in utroque et virtulissimilitudinem,etdeitatis
esse. Eadem quippe ejusmagnitudoest.quaevirtus; plenitudinemconfitemur;quiaveritasdicit, Joan.14:
eteadem essentia, quaemagnitudo.Pater ergoetFi- Ego in Patre, et Pater in me est. Omniaenim Filins
lius simul una essentia, et unamagnitudo.Itaetiam accepit a Patre: nam si partem ejusdemquigenuit
et potentia Dei, essentia divina est. Undc Aug. in accepit, neuter ergo perlectus est; deesset enim ei
lib. 7 Confess.: Voluntas et potentia Dei Deus est. unde decessit; nec pienitudo in eo erit, qui ex por-
vEternitas quoque Deicssentiadivinaest.QuodAug. tione constitcrit. Neuter ergo perfectus est, si pleni-
ostendit super illum locum Psal.: In generatione et tudinem suam et qui genuitamittit, necqui natusest
generationem anni tui. Est gcneratio generationum consequitur. Fateamur ergo quodPaterest inFilio,
quae non transit, collecta de omnibus gencrationibus, et Filius in Patre, et Deus in Deo,ut idem Hilar. ait
id est, sanctis. In illaerunt anni Deiqui nontrans- in lib. 7 de Trin., non per duplicem convenientium
eunt, id est, aeternitasDei. Nonenimsuntaliudanni generum conjunctionem, necper insitam capacioris
Dei, aliud ipse; sed anniDeiaeternitasDeiest. iEter- substantiaenaturam.sedpernaturoeunitamsimilitu-
nitas veroipsaDeisubstantiaest.nihil habensmuta- dinem, per nativitatem viventis ex vivente natura:
bile. Inconcusse ergo teneamusquod unumetidem dumresnondiffert, dumnaturam Deinon degenerat
est, scilicet essentia divina,Deiaeternitas, potentia, nativitas, dum non aliud aliquidexDeoquamDeus
magnitudo; et tamenconsuevitScriptura haecethis nascitur; dumnihil inhisnovumest, nihil alienum;
similiaquasi distincteponere.In bisergo verbistrium nihil separabile. Ecce his verbis.prouthumanaper-
personarumaequalitatembrevitercomplexusestAug. mittit inflrmitas, aperitur ex quo sensu Christus dixe-
quia aliusalium necaeternitate,nec magnitudine,nec rit se esse in Patre, etPatremin se.Exeodemetiam
potentiasuperat.Quodautemeeternitatealiquatrium sensu intelligitur Spiritus sanctusesse in utroque.et
personarum aliam non excedat, supra ostensum est, singula personarum in singulis, quiascilicetinsin-
ubi coaeternitas trium personarum insinuata est. gulis est eadem plenitudodivinitatis,etunitasimili-
Hic de tnagnitudine, quod ea aliqua personarum aliam tudo naturae; quia non est majordivioa natura in
non exeedit aliquaharum personarum, seduniusetindifferentis
3. NuncigiturSuperestostenderequodmagnitudi- naturae sunthae tres personae. Ideoque altera in altera
ne vel potentia alius alium nonexcedat; etpriusde esse diciturutpraedictum est.UndeAmbros.,praedi-
magnitudine videamus. ctorum verborum sententiam nobis aperiens super
Quod non estmajorunapersonaalia, necmajusaliquid Epistolam 2 ad Cor. 5,ait :PerhocintelligiturPater
dum quam una, nec tres vel dum quam una. esse in Filio, et Filius in Patre, quiauna est eorum
4. Sciendum est ergo quia Pater non est major substantia. Ibi enim est unitas,ubinulladiversitas.
Filio, nec Pater vel Fflius majorSpiritu sancto, nec Ecce tribus illustrium virorum testimoniis, scilicet
majus aliquid duee personae simul sunt quamuna, Aug.,Hilar. atqueAmbrosiiineodem concurrentibus
nec tressimulmajusaliquidquam duee;necmajorest revelatione Spiritus sancti in eis loquentis, pie cre-
essentia in tribus quam in duabus, nec in duabus derevolentibusostenditur(tamen quasiper specnlum
quaminuna:quiatotaestinsingulis. Unde Joan, Da- et in mnigmate, 1 Cor. 52) qualiter accipiendum sit
masc.,deFid.orthod.,c.6.ait:Confitemurdeitatisna- cum dicitur Pater in Filio esse, vel Filius in Patre,
turam omnemperfecteessein singulasuarum hypos- vel Spiritus sanctus in utroque.
taseon, idest, personarum;omneminPatre,omnem Ad id quod cmperat redit,scilicetut ostendat quod
in Filio, omncm inSpiritusancto.Ideoqueperfectus magnitudine alius aiium non uperat.
Deus Pater, perfectus Deus Filius, perfectus Deus 6.Sed jam nunc ad propositum redeamus cceptoque
Spiritus sanctus. insistamus, ostendentes quodmagnitudinenullatri-
Quomododicitur esseDcus Patcr in Filio, et Filius in umpcrsonarumuliamsuperatjquianullamajoraliis,
Palre, et Spiritus sanctus in utroque, et singulus in necmajusaliquidsuntduaequamsingulihorum.quia
singulis. singulushorumperfectus est, necestquocrescatilla
5. Et inde est quod Pater dicitur esse in Filio, et perfectio.
Quod nulla personarum pars est in Trinitate. animalia. Non enim ibi species pluraliter dicitur.et
7. Nec est aliqua trium pcrsonarum pars Dei vel genus singulariter;ut si diceretur: Tres equi' sunt
divinae ossentioe,quia singula harum verus ct plenus unum animal ;sed sicutlresequi specialinomine.ila
Deus est, et tota et plenadivinaessentiaest;et ideo tria animalia nomine generali dicuntur.Cum ergo tres
nulla istarumin Trinitate parsest.UndcAug.in lib. personasunamfateamurcsseessentiam.nontresesse
3 contra Maximinumho3reticumsicait,cap.lO:Putas essentias.cum tres equi tria animalia dicantur, non
Deum PatremcumFilioet SpiritusanctounumDeum unum;patet nomine essentiee non significari genus,
esse non possc, times enim ne Pater sit pars unius nec nomine personae speciem.
Dei,qui constet ex tribus;noli hoc timere.nulla enim Ilic probat quod non dictiur ut speciesde individuis.
fit partium in deitatis unitate divisiojunusest Deu3 9.Si vero dicunt nomine personae non speciemsi-
Pater, et Filius, et Spiritus sanctus.id est,ipsa Tri- gnificari, sed aliquid singulareatqueindividuum.et
nitas unus est Deus.firgo.inquis Deuspaterestpars nomineessentiaespeoiemintelligi.ut persona non di-
Dei; absit.Tres enim personae sunt Pater, et Filius, catur sicut homo,sed quomodo dicitur: Hic homo,
et Spiritus sanctus,et hi tres.quiaunius substantiae vel ut Abraham,isaac,Jacob,velquisalius quietiam
sunt,unum sunt.et summe unumsunt;ubinullana- digito praesens demonstrari possit;sic quoque illos
turarum,nulIaestdiversitasvoluntatum.Sienim na- eadem ratio confutabit. Sicut enim dicuntur Abra-
'tura unum essent,et consensione unum non essent. hamjsaac Jacob tria individua,ita tres homines, et
non summe unum essent.Sivero natura dispareses- tria animalia. Cur ergo Pater et Filius et Spiritus
sent, non summe unum essent. Hi ergo tres, quia sanctus,si secundumgenusetspeciemetindividuum
unum suntpropterinefFabilemoonjunctionemdeita- ista disserimus,non ita dicuntur tres essentiae, ut
tisquaineffabilitercopulantur,unusDeuse8t,Parser- tres personee ?
go Trinitatisessenon potest, quicumque unns est in Alio modoprobat idem.
tribus.InTrinitateergoquaeDeus est, et Pater Deu3 -iO.Alioquoque modo idem probat Aug., libro et
est,- et Filius Deus est,et Spiritus sanctus Deus est; cap. eisdem.scilicetquodessentia divinanon estge-
simul hi tres,ua-us Deus.Nec hujus Trinitatis tertia nus.nec personae species; vel essentia non est spe-
pars est unus,nec majusaliquidduo quam unusest cies.necpersonee individua.Una.idbuit,essentia non
ibi,nec majus aliquid suntomnes quamsinguli,quia habet species.sicut unumanimalnonhabet species;
spiritalis, non corporalis est magnitudo.Qui poiest Pater ergo et FiliusetSpiritus sanctus non sunttres
capere caîat,Matth.l9; qui autem non potest, cre- species unius essentue; divina ergo essentia genus
dat.et oret ut quodcreditintelligat.Verum est enim non est. Sed nec species et essentia divina, et per-
quod per propnetam Isaiam dicitur,c.7: Nisi crcdi- sonee individua, sicut homo species est, individua
derilis non intelligitis.Ris verbis aperte ostondit in- autem Abraham. Isaac, etJacob.Sienimessentiaspe-
differentem magnitudinem trium personarum.Ilem cies est.ut homo,sicut non dicitur unus homoesse
ineodem:TunempedixistiunumDeum nonex parti- Abraham, Issetc, et Jacob.ita non dicitur una essen-
bus esse compositum,et hoc de Patretantumvisin- tia esse tres personae. Non itaque secundum genus
telligi. IHe, inquis, virtus est ingenita, simplex et et species ita dicimus.
tamen in hac simplici virtute muitavideris comme- Necsecundwnmaterialem causam dicuntur tres persome
morare,curo dicis:Deus Deum genuit.bonus bonum una essentia.
genuit,sapienssapientem,clemens clementem potens ll.Notandum etiam quodessentia divina non est
pot3nlem.Nunquid ergo bonitas,et sapientia.et cle- materia trium personarum,ut Aug. in eisd. lib. et
mentia.et potentia tres partes sunt unius virtutis, cap.docet.tanquam secundum'communem eamdem-
quam simplicem esse dixisti ?Si dixeris.partessunt, que materiam tres personaedicanturesseunaessen-
simplex ergo virtus ex partibus constat.Et simplex tia;sicut ex eodem auro si fierent tres statuae, dice-
ista virtus te definiente,unus est Deus ; ergo Deum remus tres statuas unumaurum.NonautemsicTri-
ex partibus compositum esse dicis.Nondico,inquis, nitatem in trespersonas dicimus unum essentiam,et
non sunt partes.Si ergo in unapersonaPatris,etilla Deum unum,tanquam ex una materia tria quaedam
invenis quae plura videntur et partesnoninveneris, subsistant.In statuis enim aequalibus, plus auri est
quia una virtus simplex est.quanto magis Pater.et tres simul quam siugulae,et minus auriest una quam
Filius.et Spiritus sanctus,etpropterindividuamdei- duaelnilla vero essentia Trinitis nullo modo est ista,
tatem unus Deus e3t, etpropter uniuscujusque pro- Non ergo secundummaterialemcreaturam tres per-
prietatem tres persOnaesunt.et propter singulorum sonas unam dicimusessesubstantiamvel essentiam,
perfectionem partes unius Dei non sunt?Virtus est sicut tres statuae dicuntur unum aurum.
Pater, virtus est Filius,virtus est Spiritus sanctus. Necita dieunlur tres persowe una essentia,ut tres homi-
Hoc verum dicis;sed quod virtutem de virtute geni- mines una natura, vel utiius naturx.
tam.et virtutem devirtuteprocedentemnonviseam- 12. His quoque addendum est quod tres personas
dern habere naturam, hoc falsum dicis.hoc contra non ita dicimusesseunamessentiam,utAug.,inlib,
fidem rectam et catholicam dicis.Hia verbis aperte et cap.eisdem.ait, vel unius essentiae, sicut dicimus
docetur quod tres personae illae non sunt partes Dei aliquos tres homineseiusdemsexus.etejusdem tera-
vel divinaeessentiae.NullaqueillarumTrinitatispars perationis corporis,ejusdem animi,unam esse natu-
dicenda est,nec una alias ulla roajor aliis. ram vel uniusnaturae.Namin hisrebus non tantum
Cum dicimus tres personas esse unam essentiam,nec ut est unus homo.quantos tres homines simul.et plus
genus de speciebus,nec ut speciem de individuis prtf aliquid sunt hominesduo quam unushomo.sicutin
dicamus; quia non est essentia genus, et personaspe- statuis esse diximus :at inDeononest ita.Non enim
cies, vet essentia species,et persona individuum. major essentia est PatcretFiliussimulillaepersonae
8. tlic adjiciendum est quod tanta est aequalitas Pater vel solus filius.sed tres simul illae personae
triumpersonaruraatqueindiffcrensmagnitudoquod eequales sunt singulis.Ex proemissis patet quod tres
cum dicamus trespersonasunamessentiamvelsub- personae dicuntur divinaessentia;necsecundum ma-
stantiam.neque ut genusdespeciebus,nequeutspe- terialem causam,ut tres statuae unum aurum ; nec
ciem de individuis praedicamus. Non enim essentia secundum complexionissimilitudinemjuttres homi-
divina genus est,et tres personee species;vel essen- nes unius naturee;nec ut genus preedicatur de spe-
tia divina species, et tres personae individua. Quod ciebus,vel ut species de individuis,id est, continens
Aug. rationibus probabilibus atque irrefragibilibus de contentis, majus de minoribus.
aperte demonstrat in lib. 7 de Trin., c. 6, dicens : Qtue videntur adversari prrdictis.
Si essentia genus est,spcciesautempersona(utnon- 13.Hisautemvidentur adversari quaequidam sacra
nulli sentiunt), oporlet appellaritres substantias,ut Scripturae tractatores catholiciin suisscriptis tradi-
appellanturtrespersonac.Sicutcumsitanimalgenus, derunt.In quibus significari videatur quod essentia
etequus speoies,appellaatur tres equi, iidemgue tria divina sit quiddam communeetuniversale,velutspe-
577 SENTENTtARUM LlHRt QUATUOR. — LIB. I, DIST. XIX. 578
cies ; tres vero personae sinl tria pnrticulariu,triain- disccrnunlur, ut cum dc aliquibus rclius loquontct
dividua numero differentia;unde Joan. Damasc, in- diciiuusuua,dua3,tres;ctsectiuduin hiiucmodumfor-
ter doctores Graecorum maximus. in libroqucm de tc dixitJoanncshypostases, id cst, pcisonas,diffcrrc
Trin.scripsit.quem etpapa Eugenius transferri fecit, numero. Possumusenim dioorc : l'atcr estunus.ct:
ait:Commumaetuniversaliapraedicanturdcsubjec- PateretFilius suntduo.et :I'alcr,ct Filius.etSpiritus
tissibiipsisparlicularibus. Communc crgosubstan- sanctus.sunt trcs.Etitom :Haecpcrsona est una, et:
tiaest, particuiare vero hypostasis, id est, persona. Hoscet illa suntduo3,et :II.fc,ct iila.ct alia,sunttres.
Particufareautem dicitur, non quod partem naturrc Convenicntiustamentrcsiil.-e personaeproprictatibus
babet,sed particulare numero.ut atomus,id cst.indi- tantumdistinguidicun1ur,disl.2C>,de quarum distin-
viduum; numeroenimnon natura differre vidcntur ctioncsecundumproprictatos in scqucntitractabitur.
hypostases.Itemiib.3, c.4:Substantiasignificatcom-id Nunc vcro ad incceptum rcdcanms.quae dicta sunt re-
munemetcircumplectivam speciem homoidcon, petentes.utsaepius versando lamiliariusinnotescant.
est,simi)iumspecie;hypostaseon,idest,personarum, Quoduna persona non csl major alia, nec tres simul
ut puta Deus.homo ; hypostasis autem individuum quam una; el hocraliona ortendit cathotica.
demonstrat,id est,Patrein,Filium, et Spiritum san- 17. Sciendum est crgo fantam eoqualitatom essein
ctum, Petrum, Paulum, ethujusmodi. Eccc apcrto Trinilatc,ut ait Aug. in lili. <Srlo Trin., c. 1, utnon
dicit substantiam essc universale, hypostasim vero solum Patcr non sit mi>jorquainFilius,scdncc Pater
particulare ; et quod Deus ost specics ut homo, et et Filius simul majus aliquid sunt quam Spiritus
quodPater et Filins etSpiritus sauctus sunlindivi- sanctus, quaelibet pcrsona minus aliquid silquam
dua,sicutPetrusetPaulus,eoquodnumcrodifferunt; ipsa Trinitas.Quod autem ita sit,aliquo modo.si ficri
quaepraemissaesententiae Aug. penitus contradicere potest, demonstrandum oat. Quantum ergo Creator
videntur.Quid ergo dicimus ad ha>c?Hocutique dice- ipse adjuvat, atteiidamus,inquit Aug ,in eodemlib,
re possumus atqne debemus, quod ea quoeAug. tra- c. 2, quomodo in hac Trinitate duae vel tres perso-
didit superius.sine omni haesilatione tenenda sunt. nae non sunt majus aliquid quam una earum.
Quodsarievossunt intelligi qux Joannes dicit, et quo- Ratione utiiur subtilissima tulostendendumquod ila sit.
modo, ostendit. I8.Quod ibi magnum dicitur,aliunde magnum non
l4.Haec autem quoehic dicuntur, licet in sermonis est,quam eo quo vere cst; quia ibi magnitudo ipsa
superficie aliquid a flde alienum resonare videantur, veritas est, et vcritas essentia ; non ergo ibi majus
sane tamen intelligi queunt, quod substantiaDei sit cst qiiod verius non es>t.Nonautem venus est Pater
species vel universale,et pcrsonae individua, pium- ct Filius simul quamPater solus vel Filius;non crgo
que lectorem atque intellectorem plurimumefflagi- majus est aliquid uterque simul quam singulus eo-
tant.In quorum explanatione mallem silens alios aurum. Et quiaoeque vere etiam Spiritus sanctus, ideo
dire quam loquendo malevolis detrahcndi occasio- Paterot Filiussimulnonsuntaliquid majusquamip-
nem preeslare.Videturtamen mihi ita posseaccipi, se, quia necverius sunt. llem in essentia veritatis,
cum ait: Substantiaestcommune, ethypostasis est hoc est verum esse, quod est esse; et hoc est esse,
particulare.Nonita haecaccipit cumde Deo dicantur, quod est magnum esse. Hoc est ergo magnum esso,
ut accipiuntur inpbilosophica disciplina.sed pcrsi- quodverumesse.Quod igituribi oeque verum est, et
militudinem eorum quaea philosophis dicuntur, lo- oequemagnumest.Quodergoibiplusveritatisnonha-
cutus est ;ut sicut ibi commune vel universale dici- betnon plushabetmagnitudinis.Plusautemveritatis
tur quod praedicaturde pluribus,particulare vero vel non habetquod veriusnon est. Non est autem veritis
individuuria quod de uno solo,ila ha3cessentia divi- una persona quaro alia, vel duaequam una,vel tres si-
na dicta est universale,quiade omnibus personissi- mul quamsingula; non ergo plus veritatishabet una
mul.et de singulis separatim dicitur.Particulare ve- quam alia, vel duae quam una, vel tres simul quam
ro singula quaelibet personarum, quia nec de aliis singula. Sic ergoet ipsa Trinitas non est majus ali-
communiter,nec de aliqua aliarum singulariter prae- quid quamunaqueequeibipersona,sedtammagnum
dicatur. Propter similitudinem ergo praedicationis quamsingula;nonenimibimajorestqua3vcriornon
substantiam Dei dixit. universale,et personas parti- est.ubi ipsaveritasestmagnitudo. Eccemodoconve-
cularia vel individua,propler hoc idcm etiam.eam- nienti et ratione catholica ostensum est* quomodo
dem divinam essentiam dixit esse speciem commu- indifferens sit magnitudo trium personarum, quia
nem, elcircumplectivam similium specie persona- nec una major est alia, nec duae majus aliquid quam
rum; quia sicuthaec specieshomode suispraedicatur una.nec tres simul majus aliquid quam singula.
individuis,velutdePetroetPatiloetallis,necista8pe- Quod Ueus non est dicendus triplex, sed trinus.
cie differunt, sed conveniuntperorania; itaDeusde 19. Praeterea cum Deus dicatur trinus.non taraen
tribuspraedicatur personis,quae in divinitatenon dif- debetdici triplex; ibienim non est triplicilas, ubi
ferunt,sed per omnia conveniunt.Hanc ergo similitu- summa est unitas et indifferens aequalitas,unde Aug.
dineminterressempiternas et res tcmporalesperpen- in lib. 6 deTrin., cap. 7, ail: Non quoniam Deus
densJoanneSjUniversalitatisetparticularitatisnomi- trinus est,ideo triplex putandusest ;alioquin rriinor
na.quaerebus temporalibus proprie conveniunt. ad essetPater solus, vel Fiiius solus, quam simul Pater
resaeternas transtuli!,Aug. vero majorem vidensdis- et Filius.Cum itaque tantus est Pater solus.vel solus
similitudinem quam similitudinem inter res praedic- Filius,vel solus Spiritus sanctus,quantus est simul
tas ab excellentiaTrinitatis p raedicta nomina removit. Pater.et Filius,et Spiritus sanctus, nullo modo tri-
Ex guo sensu dixerit personas differre numero. plcx dicendus est Deus.Non enim Pater cum Filio et
15.Quodautem Joannes dicithyposf ases differrenu- Spiritu sancto,major Deusestquain singuli eorum,
mero, non natura;in eo quod nondifferre natura ait, quia non est quo crescat illa perfectio. Perfectus
verissime et sine scrupulo loquitur. Quod vero dicit autem est Pater,et Filius,et Spiritussanctus,et per-
differrenumero,cavendumestquomodointelligatur. fectus dicitur Deus singulus eorum. Et ideo Trini-
Diversisenimmodisdicunturafiquadifferrenumero. tas potius quam triplex dici debet.
Quibus tnodis dicantur differre numero, et secundum Quod non est ita in rebus corporeis, ut in Trinitate.
quem modum possit convenire personis. 20.1nrebus corporeis non tantum estuna, quan-
16.Dicuntur enim aliqua differre numero.quando tum tres simul, et plus sunt duee quara una res.In
ita differunt, ut bocnon sit illud, nec aliquid quod Trinitateverosumma,tantum estunapersona,quan-
illud est.velinipsoest;qualiterdifferuntSocrateset tumtressimuljet tantum sunt duee,quantum una;
Plato,et hujusmodi quae apud phUosophos dicuntur etin se inflnitae sunt, ct non est flnis'magnitudinis
individua vel particularia, juxta quem modum non earum.Acperhocaperiturquod superiusdictum est,
possunt dici tres personae differre numero.Dicuntur quomodo singula sunt in singulis,ct omnia in sin-
quoque differre numero, quee in enumeratione sive gulis, et singula in omnibus.et omnia in omnibus,
oomputalionenon sibi adjunguntur.sedaseinvicem et unum in omnibua est.et unum omnia. Eccejarq
579 PETRl LOMBARDi. 580
ostendimus sufficienter, qualitcr in Trftiitato ali- tuissct, oequalem filiuni genuissct.Quisergoaudeat
qua pcrsona aliam non supcrct magnitudine. dicerc quod hoc OmoipoLensnonpotuit.Adao etiam,
si posset homo.majorem melioreroque seipsogigne-
DISTINCTIO XX. retlilium. Sed majus vcl mclinsDeo quidquamesse
OSTENSO QUODAUQUAPERSONARfcM ALIAMNONSIPE- non Deus ergo cur non aequalem, ut ais, Fi-
RATMAGNITUDINE, NUNCOSTENDIT QUODALIANON liumpotest. genuit; cui nec anni necessarii fuerunt, per
EXCELLIT ALIAMPOTENTIA.
quos adimplerelur eequalilas, nec omnipotentia de-
1. Nunc ostendere restat quomodo aliqua harum fuit. An forte noluit ? ergo (quod absit) invidit. Scd
personarum aliamnon excellatpotentia :ut sicutuna non invidit; aequalem ergo genuit Filium. Creda-
et indifferens cst magnitudo trium.ita unaet indiffe- mus ergo Filium ei esse aequalem.
rens monstretur potentiatrium.Sciendum est ergo Opinioncm hxrelici ponit, ut deslruat. (Ex eodem
quia non est potentior Pater Filio.nec Filius vel 1. 3, c 18.)
Pater Spiritu sancto,nec majorum potentiam habent 7. Sed forte dicis : Eo ipso Paterest majorFilio,
duo vel tres simul quam singulus eorum, quia nec
quia de nullo genitus, genuit tanien asqualem. Ad
plus potest Pater et Filius simul quam solusSpiritus quod cito respondebo :Imo ideo non est Pater major
sanctus.Nec hi tres simul plus possunt quam singu-
lus eorum, quia omnipotentiam quam habetPater, et Filio.quiaoequalemsibigenuit.Originisenimquaestio
ista est,quisde quosit,eequalitatisautein,qualisaut
Filiusaccepitnascendo, et Spiritus sanctus proce- sit, quod est dicere: Ad originem pertinet
dendo,quod Aug.rationibus et auctoritatibus proba- quantus
quasstio quaquaeritur quis aut quantus quis sit. Nec
biliter astruit itt lib. 3 contra Maximinum, qui di-
cebat Patrcm mcliorom ac potentiorein Filio. cumdiciturFiliusaPatrcgcnitus.ostenditurinaequa-
litas substantiae.sed ordonaturae,non quo alter prior
Quod non potesl minns Filius qttarn Palcr.
2. Nihil, inqtiit, eod. lib. c 12, Patre minns ha- esset altero, sed quo alter est ex altero. Non ergo
secundum hoc quod Pater genuit.ct Filius gcnitus
betille qui dicit Joan. 16 :Omnia qux habet Paler,
measunt: nam-si.minus habet inpotestate aliquid est.vel Spiritus sanctus ab utroque procedit, oequa.
litas vel raaequalitas ibi existit,quia non secundum
quam Pater,non sunt ejus omnia quae habet Pater.
Sed ejus sunt omnia quae habet Pator ;tantam ergo hoc aliapersona alii aequalis vel inaequalis dicitur.
habet potcstatem Fifiu3, quantam Pater; aequans Ecce eequalitasbreviter Trinitatis ct una eademque substan-
ergo est Patri. Non enim potest qui accopit, inae- tia, quantum potuimus, demonstrata est in
superioribus ; qualiter scilicet aliqua trium perso-
qualis csse ei qui dedit. Tu autcm hoc de potentia narura quamlibet aliam nec eeternitate, nec roagni-
sapis, quod potens sit Fiiius, sed potenlior Pater;
ut secundumdoctrinam vestrampotenspotentem po- tudine, nec potentia excellat.
tuerit generare vel gignere.et non omnipolens omni- DISTINCTIO XXI.
potentcm. Habet ergo Pator omnipotentiam quam QCJERITUR QUOMODO POSSIT DICISOLUSPATER,VELso-
non habet Filius ;et si hoc cst, falsum est quod ait LUSSPIRITUSSANCTUS, CUMSINTINSEPARABILES.
Filius: Omnia qttx habet Pater, mca sunt.
Hoc verUm falebatur hxreticus, ex quo progrcdie- 1. Hic oritur queestio trahens originem ex praedi-
batur ad falsa. ctis.Dictum est enim supraquod tantus est solusPa-
3.Sed, inquis, Pater a nemine potentiam accepit, ter.vel solus Filius velsolusSpiritussanctus.quan-
Filius autem a Patre.Fatemur et nos Filium accepisse tum simul illae tres ; ct quod duae vel tres personas
simul nOnsuntmajusaliquid,quamunapersonaso-
potentiam ab illo,de quo natus est potens :Patri vero la.Ideo
potentiam nullus dedit.quia nullus eum genuit.Gi- qurerit Aug.,id lib.6 de Trin. cap. v.quomodo
haec sane dici possint, cum nec Pater sit solus, nec
gnendo enim dedit Paterpotentiam Filio,sicutomnia nec Spiritus sanctus; sed semper et insepa-
quee habet in substantia sua, gignendo dedit ei Filius, rabiliter et Filius cum Patre, et Pater cum Filio.et
quem genuit de substantia.
Quwstio Auguslini, quaarctat hxreticum. Spiritus sanctus cum utroque. Inseparabiles enim
4. Sed queeritur utrum ei tantam quanta ipsi est, sunt haetres personre.Ad quod itarespondet Aug. in
potentiam PaterFilio dederit, an minorem. Sitan- eodem :Solum Deum Patrem dicimus,non quia sepa-
tam, non solum potentem, sed etiam omnipotentem ratur a Filio, vel a Spiritu sancto ; sed hoc dicentes
genuisse omnipotens intclligitur ; si vero minorem, significamus,quia illi simul cum eonon sunt Pater:
solus enim Pater, Pater est. Quod non dicitur quia
quomodo omnia quee habet Pater.Filii sunt?SiPatris
omnipotentia, Fihi non est, non omniaprocnl dubio ipse sit solus.id est.sine Filio vel Spiritu sancto, sed
queehabet Pater,Filii sunt. At omnia quaehabet Pa- perhocFilius vel Spiritus sanctus a paternitatiscon-
ter, Filii sunt; omnipotentia ergo Patris etiam est Filius sortio excluduntur. Ita et cum dicitur :Solus Filius
Filii; non est ergo Pater potentior Filio; est.vel solusSpiritus sanctus,estSpiritussan-
Aliler probat Filium xqualem Patri. ctus,nondividiturFiiius aPatre.velSpiritus sanctus
5. Item alio roodo probat Fiiium eequalem Patri ab utroque, sed a consortio filiaiisproprietatisexclu-
contra Maximinum, lib. 3, c. 7,ita dicens :Tu dicis duntur Pater et 8piritus sanctus,et a consortio pro-
cessibilis proprictatis Pateret Filius.Cum ergodici-
quod Pater genuit Filium minorem seipso, in quo et tur : Tantus est solusPaterquantum simul ifli tres,
Patri derogas ;quisi Filiumunicum minoremgenuit,
aut non potuit, aut non voluit gignere eequalem.Si per hocsedquod dicitur solus, non separatur Pater ab
dicis quia non voluit, eum iuvidum esse dixisti; si aliis ; hic est sensus :Solus Pater, id est, Pater
autem non potuit, ubi est omnipotentia Dei Patris? qui ita Pater est, quod nec Filius nec Spiritus san-
Prorsus adhunc articulum res colligitur.ut DeusPa- ctus, tantus est,etc.Similiter intclligecum dicitur:
ter aequalero sibigignere Filium,aut nonpotueritaut Solus estFilius, vel solus est Spiritus sanctus. Solus
noluerit. Si non potuit, infirmus; si noluit,invidus crgo Pater dicitur, ut ait Aug. in eodem 1. 7, c. 9,
invenitur. Sed utrumquc hoc falsum est ;Patri ergo quia nonnisi ipse ibi Pater est :et solus Filius,quia
Filius veruseequalis est.Genuit ergo Patersibi aequa- nonnisi ipse ibi Filius est :et solus Spiritus sanctus,
lem Filium.et ab utroque procedit utrique aequalis quia nonnisi ipse ibi Spiritus sanctus est.
Spiritus sanctus.Si enim formam suam (ut ait Aug. Vtrumpossit dici: Solus Pater ett Deus, solusFilius est
lib. 3, c. 15, contra eumdem) Pater in unico Filio Deus, vel solusSpirttus sanctus est Deus, vel Pater est
plenam gignere potuit ncc taraen plenum genuit,sed solusDeus, velSpiritvs sanctus est solus Deus.
minorem, cogimini Patrem invidum dicere. Penum 2. Post haec queeritur utrum sicut dicitur: Solus
ergo Deum, et aequalem sibi genuit Filium. Pater est Patec.vel solus Filius est Filius.ita possit
Per simileostenditquod nonminoremPater Filiuntgenuit. dici: Solus Pater estDeus.vel solusFiliusestDeus,
6.Hoc autem per similitudinem humanam ita esse ita et de Spiritu sancto ;aut,PaterestsolusDeus,Fi-
demonstrat inquiens, lib. 3,c. 15.Homo pater si po- liuB est solus Deus. Ad quod dicimus quia Pater,et
581 SENTENTiARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXlt. 582
Filiua,etSpiritus sanctus.dicitur ctcst unusDeusct quaetlam voro unitatom cssentire significantiasunt,
haecTrinitas simul propriedicituressc solusDeus, qua; ctde singulissigillatim,etdeomnihuscommu-
sicut solus sapicns.soluspotens.Scdnonvideturde- nitor dicuntur.Alia vero sunt quao translativcacper
bere dici a nobis, verbis notris utcntibus, nisi ubi similitudinem dc Deo dicuntur. Unde Ambr.. inlib.
sermo auctoritatis occurrit: Solus Pater est Deus, vel 2 de Trin., ait : Quo purius niteat lides, tripartita
Pater est solus Deus ; ita de Filio et Spiiitu sanclo videturderivandadistinctio.Suntenim noininaqua:-
dicimus ; unde Aug. in lib. 7 de Trin., cap. 9, ait: dam quaeevidenterproprielatempersonamqucdeits-
Quoniam ostendimus quomodo posset dici solusPa- tisostondunt, et sunt quaedatnquae perspicuamdivi-
terveisolusFiIius,considerandaestiilasententiaqua nae majestatis exprimunt veritatem : alia vcro sunt
diciturnon esse solum Patrem Deum verumsolum, qiuotranslativeetpersimilitudinemdeDeodicuntur.
sedPatremetFiliumetSpiritumsanctum.Eccehabes Proprielatis itaque indicia sunt: generatio, Filius,
quia non solus Pater dicendus est esse verus Dcus. Verbuni, cthujusmodi:unitatisveroaeterno3:sapien-
ltem in eodem:Si quisinterrogat utrum Patersolus tia, virlus, el veritas, et hujusniodi; similitudinis
sitDeus, quomodorespondebimus non esse, nisi forle vero.splendor, charactor, speculum, ct hujusmodi.
dicamus ita esse quidem Patrem Deum, sed non eum Prxmifsis addil, qttxdam esse nomina qux teinpo-
esse solum DeumVEsseautem solumDeumdicamus raliter Dco conveniunt. et relative dtcunlur.
Patrem.et Filium.et Spiritum sanctum.Ecce ethic 2. His adjiciendum est, quaedam esse nomina, ut
habes quia Pater non debet dici solus Dous, afque Aug. ait in lib.5 de Tt'iu.,quo3 ex tcmpore Deocon-
hic solum in partesubjecfi tantum acciperequidam veniunt.et relative ad creaturamdicuntur;quorum
volunt; inparteveroprajdicatisi sit.conceduntquod quaedamdcoiiinibus iliuiinftirpersonis,utDominus,
Pater est solus Deus. Sed ex vcrbis Aug. videtur Crealor.refugiutii'. qurutiuuu antem non deomnibus,
ostendi quod propriesolus Dcusdici debeattotaTri- ut donatus, datus, iuissus.
nitas.Etn33cTrinitas,utaitAug.contraMaximinum, De hoc nominc Trinilas addit.
intelligitur cum Apostolus dicit, 1 Tim. 6: Reatus et 3. Praeterea est unum nomen quod de nulla per-
solus potens ; et ibi, ad Rom.16: Solo sapicnti Deo, sona "sigillalitii dicilur, sctl de omnibus Simul, id est,
et ibi, 1 Tim. 1: lnvisibili. soti Dco. Nonenim desolo Trinitas, quod non diuitur sccundum substantiam,
Patrehaecaccipiendasunt,utcontendebatMaximinus sedquasicollcctivati. pluralilatcmdcsignatpersona-
et alii haeretici, sed de Trinitate. Sicut et illud. 1 rum.
Tim.6:Solushabet immorlalitatem;quia secundum De aliis nominibus qux lcmporaliter Deocongruunt,
rectam fidem, ipsa Trinitas est unus solus Deus, ct non relulice dicuntur.
beatus, potens, sapiens, invisibilis ; unde Aug. in 4. Sunt etiam quaedam nomina quae cx tempore
eodem:Cum unusDeus sit Trinitas,hs3csitnobisso- Dcoconvcniunt,nccrelativedicuntur,uthumanalus,
lutioquaestionis,utintelligamussolumDeumsapien- incarnatus, et hujusmodi. Ecce scx nomiiiumdilTe-
tem, solum potentem, Patrem,etFilium,etSpiritum rentias assignavimus, quibus utimur loquentos de
sanctum, qui est unus et solus Dcus. Deo ; de qiiibus singulis agcndura est. ,
Quomodo dicilurTrinitassolusDeus, cum sil
ipsa cum Quod nomxnaqux adsingutas pertinentpersonus .jiro-
et
spirUibus aaimabussanctis. pric rclalive dicunlur;eaveroquxunilatemessen-
3. Sed iterum quaerilurquomodoipsamTrinitatem tix signifirant,ad se dictm/ur,etde singulis,etde
dicimus solum Deum,cumsit cum spiritibusetani- omnibus communiter dicunlur personis, et singu-
roabus sanctis. Ad quod respondet Aug.,inlib.6de lariler non pluraliter in summa accipiunlur.
Trin.,dicens,c. 7: Trinitatem dicimusDeumsolum, 5. Sciendum est ergoquodilla quas proprieadsin-
quamvis semper sit cum spirilibus etanimabussan- gulas personas pertincnt, relative ad invicem dicun-
ctis ; sed solum dicimus, quia non aliud quamipsa tur:sicutPateretFilius,etutriusquedonumSpiritus
Trinitas Deus est. Non enim illi cum illa Deus sunt sanctus.Eavero quae unitatem essentiae
vel aliqua alia;sed ipsaTrinitas tantum, non illi vel ad se dicuntur; et ea quaead se dicuntur, significant,
substantia-
alia Deus est. liter utique dicuntur.etdeomnibus communiter.et
Etside Patresotoprxdicladicerentur,non tamenex- desingufissigillatim dicunturpcrsonis, et singulari-
cluderetttur Filius el Spiritus sanctus ter nonplurailiteraccipiunturin summa,utDeusbo-
4. Verumtamen, ut ait Aug., etsi de solo Patrc nus,potens,magnus,ethujusmodi.QuaBautemreIati-
praedicta dicerentur, non tamen excludereturFilius vedicuntur,suDstantialiternondicuntur, undeAug.
vel Spiritussanctus,quia hitres unumsinl, 1 Joan.5; ad
sicut in Apocadypsi,c. 19,de Filio legitur quod habet inlib.5deTrin.,c.6et8,ait:Quidquid sedicitur,
praestantissimailla etdivinasublimitas substantiali-
nomen scriptum quod neino scit nist ipse.Non enim terdicitur. Quodautem adaliquid dicitur.nonsubs-
inde separaturPatervel Spiritus sanclus.Etcumdi- tantialiter dicitur, sed relative.Tantaqueest visejus-
citur, Matth. II: NemonovilPatrem nisi Filius,non dem substantiae in Patre etFilio et Spiritu sancto, ut
inde separatur Patervel Spiritus sanctus, quia inse- quidquid desingulis ad seipsos dicitur, non pluraliter
parahilessunt.AliquandoetiamnominanturPateret insumma,sedsingulariteraccipiatur.Dicimusenim:
Filius, et tacetur Spiritus sanctus, Luc 10, ut verilas PatcrestDcus,et:FiliusestDeus,et:Spiritussanclus
ad Patrem loquensait.Joan. 17 :Ut cognoscantte, et est Dcus; quod secundum substantiam dici nemo du-
quem misisti Jcsum Chrislum, esse unum verum bitat.Non tamen dicimus hanc Triiiitatem essetres
Deum.Curergo,inquitAug.,lib.6de Trinit.,c.9,ta- deos, sed unum Deum.Ita dicilur Patermagnus.Fi-
cuit de Spiritu sancto.quia consequens est ut ubicum- lius magnusetSpiritussanctusmagnus; non tamcn
que nominatur unus,sicutPateretFilius,tantapace tres magni.sed unusmagnus. Itaetiamomnipotens
uni adhaerens intelligatur etiam ipsa pax, quamvis Pater, omnipotens Filius.omnipotensSpiritussanc-
non commemoretur ; uno ergo istorum nominato, tus; non tamen tres omnipotentcs, sed unusomnipo-
etiam reliqui intelliguntur, quod in pluribusScrip- tens. Quidquid ergo ad seipsum dicitur Deus, et de
turae loois occurrit. singulis personis similiter dicitur, et simul de ipsa
DISTINCTIO XXII. Trinitate non pluraliter, sed singulariter dicitur. Et
DE NOMINUM DIFFERENTIA QU1BUS UTIMURLOQUENTESquoniam nonest aliud Deoesse, etaliud magnum es-
DEDEO. se, sed idem est illi esse quod est magnum esse ;
•l.Post praedictanobis disserendum videturdeno- propterea sicut non dicimus tres essentias, sic non
minum diversitate, quibus loquentes de unitate ac dicimus tres magnitudines, sed unam essentiam, et
Trinitate ineftabili utimur.Deinde,demonstrandum unam magnitudinem.
estquibusmodisdeeaaliquiddicatur.llludergopree- Quod Deus magnusest eamagnitudine quaDeus cst;
cipue teneamus, quaedam esse nomina distincte ad sic de bonilate, el dc omnibus qux secundumsub-
singulas personas pertinentis, ut ait Aug. in lib. 9 de stanliam dicunlur.
Trin,, qua de singulis tantum dicuntur personis; 6. Deus enim non estmagnus ea magnitudine, quts
non cst quod ipsc, ul quasi participes cjus sil; alio- Aug. in lib. 5 de Trin., c 9, magnaprorsusinopia
quin major esset illu magnitudo quamDcus.i)co au- liumanum laborat eloquium: diclum esttamentres
tcmnoncst aliquid majus; eaergomagniludinema- personm, nonutillud diccretur,sed ne tacereturom-
gnus est,quaipse est. Ideoquenectresmagnitudines nino.Non unimreiincffabiliseminentiahoc vocabulo
dicimus, sed unam roagnitudinem;nectresmagnos, explicari valet. Ecceostenditquanecessitatedicatur
sedunummagnum,quianonparticipalionemagnitu- pluraliter personac,videlicet ut hoc uno nomine quae-
diriisDcusmagnuscst,sedseipsomagnomagnusest, rentibus do tribus rcspondeamus.
quia ipse i-.stsua magnitudo. Ita et de bonitate, et Qua nccessitatedictum sil tres personx a Latinis, et a
aatermtate, et omnipotentia Dei dicendum est, et de GrXcis tres hypostases vel substantix.
omnibus omnino quoe de Dco possunt pronunfiari 4. Qua neccssitate non solum Latinus sermo, sed
substantialiter;quibusadscipsumdiciltirnontrans- eliam Graecus eadem pene super hac relaborans no-
lativeac per similitudinem,sed prOprie, si tamen de minum penuiia coarctatur UndcAug. quid a Graecis
illo proprie aliquid ore hominis dici potest. Ecce vel Latinis nccessitatedcineffabiliTrinitate dictum
apertedocuitquodnominaunitatemdivinae majesta- sit aperiens.in lib.Tde Trin. ait, c.4: Loquendicafisa
tissignificantia, et ad se dicuntur de Oeo,id est, sine de ineffabilibus,ut fari aliquo modo possemus dictum
relattono, ctdeomnibuspcrsonis communiter, etde cst a Graecis, una essentia, tres subslantiae, id est,
singulis divisim dicuntur; nccpluraliter,sedsingu- unausia treshypostases.Alitorenim Graeciaccipiunt
lariter in summa accipiuntur. ifla vcro nomina quae substantiamquamLatini.ALatinisautemdictumest,
proprie adsingulas pertinent personas, relative, non una essentiavel substantia, tres personae, quianon
substantialitcrdicunlur. Quod enim proprie singula aliter in sermonenostro,idest,Lalino,essentiaquam
inTrinilatepcrsonadicitur, ut ait August. in eodem, substantia solet intelligi. Et ul intelligatur saltem in
nullo modo ad scipsum, sed ad aliam invicem, vei a3nigmate,placuititadici,utcumquaerereturquidtria
ad crealuram dicitur. Et itleo rclative, non substan- sunt, aliquid diceretur; quae tria, tria esse fldes vera
'tialiter dici, manifestum cst. pronuntiat, cum et Patrem non dicit esse Filium, et
-DISTINCTIO XXIII. Spiritum sanctum, scilicet donum Dei, nec Patrem
DEIIOPNOMINE QUObESTPERSONA, QUODCUMSECUN- dicit esse nec Filium.Cum ergo quaeritur quid tria vel
DUMSUBSTANTIAM DICATUR, TAMEN PLURALITER, NON quidtres,conferimusnosadinvenicndumaliquodno-
SINGULARITER, IN SUMMA ACCIPITUR. men, quo complectamur haectria. Neque occurrit
\. Praedictis adjiciendum estquod cum omnia no- animo, quia supereminentiadivinitatis, usitatielo-
mina quae secundum substantiam de Deo dicunlur, quii facultatem excedit. Verius enim cogitatur Deus
singulariler et non pluraliterde omnibusin summa quam dicitur; ct verius est quam cogitatur.
dicanlur personis, ut supra ostcnsum est: est tamen Quii hoc nomine tres significetur.
unum nomen, scilicet persona, quod secundum sub- 5. Pater ergo, et Filius, et Spiritus sanctus, quo-
stantiamdiciturde singulis personis,et pluraliter non niam tres sunt, quid tres sint quaeramus.quid com-
singulariter,insummaaccipitur.Dicimusenim:Pater mune habeant. Nonenim possunt dici tres patres,
cst persona.Filius est persona, Spiritus sanctus est Pater ibi Paterest; nec tresfilii, cum nec
persona, et hoc secundum substanliam dicitur. Nec ?uiatantum ater ibi sit Filius,necSpiritus sanctus; nec tres Spi-
tamen dicitur: Pater, et Filius, et Spiritus sanctus ritus sancti, quiaSpiritus svnctuspropriasigniflca-
sunt una persona,sed trespersonoe.Hocergo nomem tione,quadonumDeidicitur,necPaterest,necFilius.
excipitur a praedictarcgula nominum.q uaosecundura Quidergotres? Si trespersonae csse dicuntur, com-
substantiam deDcodicuntur; quiacum hoc ad sedi- mune est eis id quod persona est. Certe enim quia
catur, et secundum substantiam, pluralitertamen, Tater cst porsona, et 1<ilius est persona, et Spintus
non singulariter, in surama iccipitur. sanctus estpersona, ideo tres personae dicuntur.Pro-
AuclorUas quodpersonaad scdicaturetsecundum sub- pterea ergodicimustrespersonas, quiacommuneest
stantiam. eisid quod personaest. Ex prasdictis apertc intelligi
2. Quod autempersonasecundum substantiamdi- '
potcst qua necessitate dictumsit aLatinislrcs pcrso-
catur,Aug.ostenditinlib.7deTrin.dicens, c.6:Non nae, cum persona secundum substantiam dicatur.
est aliud Deo esse,aliud pcrsonam esse, sed omnino Unde et tribus commune est id quod persona cst, id
idem. Item in hac Trinitate, cum dicimus personara est, hoc nomen persona.
Patris, non aliud dicimusquam substantiam Patris. Quare non dicimus tres Deos esse, Patrem, el Filium,
Quocircaut substantia Patris ipse Paterest, non quo et Spiritum sanctum, ut dicimus tres pcrsonas,
Patercst, sedquoest, itaetpersonaPatris, nonahud cum id quod Deusest sit cis commune,quia Paler est
quam ipse Pater est. Ad se quippe dicitur persona, Deus, el Filius est Deus, et Spiritus sanctus est Deus.
non ad FiliumvelSpiritumsanctum,sicutadse Deus 6. Sed quaeriturhic,cumdicamusPatremetFilium
dicituret magnus, etbonus.etjustus, ethujusmodi. etSpirilumsanctumcssetrespersonas.quiacommu-
Et quemadmodum hocilli estcsse, quod Deumesse, ncesteisquodpersona est.id est, quia Pater est per-
quod magnum esse, quod bonum esse,ita hoc est illi sona, et Filius est persona, etSpiritus sanctus est
esse, quod personam esse.Ecce expresse habes quod non dicamussimiliter tres deos, cum et
personasecundumsubstantiam dicitur; utcum dici- Persona.cur atcrsitDeus,ctFiliussitDeus,etSpiritussanctussit
tur: Paterest persona,hicsitsonsns:Paterestdivina Deus. Quia scilicet illud Scriptura contradicit; hoc
essentia. Similitercum dicitur: Filius est persona, autem, etsi non dicit, non tamen contradicit, unde
Spiritus sanctus est persona, id est, essentia di- Aug., hanc movens quaestionem atque deflniens, in
vina. lib.7de Trin.,cap.4, ait: Siideo dicimus Patrem et
Cur Pater et Filius el Spiritus sanctus twn dicanlur Filium etSpiritum sanctum essc tres personas,quia
una persona, ut una substantia, et unus Deus. commune est cis id quod persona est, cur non etiam
3. Ideo oritur hic quaestio difficilis quidem, sed trcs deos dicimus? Certe, ut preedictum est,quia Pa-
non inutilis, qua quaeritur cur non dicantur hi tres ter est persona, et Filius est pcrsona.et Spiritus san-
una persona, sicut una esscntia, et unus Deus. ctus est persona, ideo tres personae dicuntur. Quia
Quam queestionem Aug. diligenter tractat, atque ergo Pater est Deus et Filius est Deus, et Spiritus
congrue explicat in lib. 7 de Trin. ita dicens.cap. 6: sanctus Deus, cur non dicuutur tresdii? Ecce propo-
Cur non haectria simul unam personam dicimus,si- suithanc queestionem;attendequid respondeat,sub-
cutunam essentiam, etunumDeum,sed dicimus tres dens: An idco non dicuntur tres dii, quia Scriptura
personas, cum tamen tres deos aut tres essentias non non dicit tres deos? Sed nec tres personas alicubi
dicamus?Quiavolumusvel unumaliquod vocabulum Scripturae textus commemorat. Anideo licuit loquen-
scrvarehuicsignificationiquaintelligiturTrinitas,ne di et disputandi necessitate trcs personas dicerc.non
omnino taceamus interrogati quid tres essent, cum quia Scriptura dicit, sed quia Scriptura non conlra-
tres esse fateamur.Cum ergo queBriturquid tres.ut ait dicit? Si autem diceremus tres deos, oontradiceret
583 SENTENTlARUtM LIBBI QUATUOR. — LIR. I, DIST. XXIV. 586
Scriptura, diccns, Deut,G: Audi, hracl, Dcu-ituus quia singularilasvcl solitudo pcrsonarum pluralita-
Deusunus esf.Ecceabsoliilioqiiwstiouis.iiunrepotius tem cxcludit, ct divcrsitas umtatcm csscntiae tollit.
dicamus trcs pcrsonas quam trcs deos ; quia seiliect Divcrsitasinducitseparationem diviuitatis, singula-
illud non contradicit Scriptura. ritas adimit distinctionem Trinitatis. Ideo Ambros.,
Alia quxstio, cur non dicimus tres essenlias, ul tres in lib. 2 de Fide, cap. 2, ait: Non est diversa nec sin-
personas,cum Scriptura noncontradicat. aequalitas.nec, juxta Sabellianos,Patrem Fi-
7. Verum et hic aiia cmergit quaestio, quam Au- fplaris iumqueconfundens; nec, juxta Arianos, Patrem Fi-
gust. consequenterannectitdicens, lib. et cap. eis- liumquesecernens.PaterenimetFiliusdistinctionem
dem: Cur et tresessentias non licet dicere, quod simi- habent, separaiionem vero non habent. Item in eo-
liter Scriptura sicut non dicit,ita non contradicit? At dem: Pater et Fiiius divinitate sunt unum, nec est ibi
sidicisquodpropterunitatcmTrinitatisnondicuntur substantiae differentia.nec ulla diversitas; alioquin
tres essenlix,sed una esscntia,quaero cur non propter quomodo unum Deum dicimus? diversitas enim
eamdemunitatemTrinitatisdicantur unapersona,et plures facit. Constat ergo ex preedictis quia in Tri-
non trespersonae. Utenim est illis commune nomen nitate nullaest diversitas: si tamen aliquando in Scri-
essentiae.ita ut singulus quisque dicatur essentia,sic invcnitur dictum, tres divarsae personae, et
illis commune est personx vocabulum. Quid igitur Etura
ujusmodi, diversas dicit distinctas.
restat.nisi ut fateamur loquendi necessitate aGraecis Quod non debet dici Deus multiplex.
etLaf^nispartahaecvocobulaadversusinsidiasveler- 10. Et sicut in Trinitate non est diversitas, ita nec
roresneereticorum?Cumqueconarcturhumanainopia multiplicitas: et ideo non est dicendus Deus multi-
loquendo proferread hominumsetisusquodinsecre- plex, sed Trinus et simplex. Unde Ambros., in lib.l
tario mentis de Deo tenet, sive per piam fldem, sive de Fide, ait, cap. 2: Est in Patre etFilio non discre-
per qualemcumque intelligentiam, tirouit dicere tres pans, sed una divinitas; nec confusum quod unum
essentias,ne intelligeretur in illa summa aequalitate est, nec multiplex esse potest quod indiuerens est.
ulla diversitas Rursum non poterat dicere non essc Multiplex itaque Deus non est.
tria quaedam, quod quia dixit Sabellius, in haeresim DISTINCTIO XXIV.
lapsus est. Quaesivitergo quid tria diceret, et dixit QUIDSIGNIFICETUR HISNOMINIBUS UNUSVELUNA,DUO
trespersonassivetressubstantiassecundumGreecos. VELDUiG,TLESVELTRIA,TRIOU8 VELTRINITAS, PLU-
Sicutnos dicimustres personas,ita Grxci tres substan- RESVELPLURALITAS, DISTINCTIO VELDISTINCTX, CUM
tias, quas dicunt, hypostases, aliter accipientessub- HISUTIMUR DEDEOLOQUENTES.
stantiam quam nos. 1. Hic diligenter inquiri oportet.cum in Trinitate
8. Quod enim de personis secundum nostram,hoc non sit diversitas vel singularitas, nec multiplicitas
de substantiis sccunduin consuetudinem Graecorum vel solitudo, quid signiflceturhis nominibus.scilicet
oportet intelligi. Sic enim illi dicunttressubstantias unus vel una, duo vel dux, tres vel tria, trinus vel tri-
unam essentiam,idest,treshypostasesunamusiam, nitas, plures vel pluralitas, distinclx vel distinctio;
quemadmodumnosdicimus tres personas unam es- cum dicitur, unus Deus, dux personx, vel tresperso-
sentiamvelsubstantiam. Quanquametilli,si vellent nx, plures personx, distinctx suntpersonx, vel cum
sicut dicunttressubstantias tres hypostases,possent dicitur, distinctio personarum, pluralitaspersonarum,
dicere tres personas.triairpdju-a.IIIud autemmalue- trinitas personarum,et hujusmodi.Videmur eniro hoo
runtdicere,quia fortasse secundum linguae consue- dicentes,numerorura quantitates,etrerum multitu-
tudinem aptius dicitur. dinem vel multiplicitatem in Deo ponere. Quid ergo
Quod in TrinUalc non est diversitas, ncc singularitas, ista ibi signiflcent, ipso de quo loquimur aperiente,
vel soliludo ; sed unitas, et Trinitas, et distinctio, et insinuare curemus.
identitas. Magisilladicuntur ad excludendumea quxnonsunt in
9. Jam sufflcienter,ut puto, ostensum est qua ne- Deo, quam ad ponendum ahqua.
cessitatedicamustrespersonas.etquarenonsimiliter 2. Si diligenter praemissis auctoritatem verbisin-
tresdeosvel essentias; quiascilicet in altoro obviat tendiraus.ut dictorum intelligentiam capiamus,mn-
Scriptura, in altero diversitatisintelligentia,quia ibi gis videtur horum verborum usus introductus ratione
nullapenitus estdiversitas,sicut necsmgularitasvel removendi atque excludendi a simplicitate deitatis
solitudo, sed unitas et Trinitas. UndcAug.,in lib.7 ibi non sunt, quam ponendi aliqua.
deTrin.,cap. 4, ait: Humanainopia quaerens quiddi- uid per unum significetur cum dicitur, unus Deus.
3uae
ceret tria,dixit tres personas vel substantias. Quibus 3. Cum enim dicilur,umu0<?ws,multitudo deorum
nominibusnondiversitatcmvoluitintelligisedsingu- excluditur, nec numcri quantitas in divinitate poni-
laritatem noluit; ut non solum ibi unitas intelligatur tur: tanquam diccretur: Deus est, nec multi suntvel
ex eo quod dicitur una essentia, sed Trinitas, ex eo plurcs dii. Undo Ambros., in lib. de Fide, ait, lib.
quoddicuntur tres personae.Hilarius quoque,inlib.7 1, cap. 2: Cum unura dicimus Deum, unitas exclu-
de Trin.,non longe a flne.ait: Dominus dicit,Joan, 4. ditnumerum dcorum: necquantitatem in Deo ponit,
Qui me videt, videt et Patrem. Cum hoc dicitur, ex- quia nec numerus nec quantitas ibi est.
ciuditursingularitas,atque unici, id est, solitariiin- Quo sensu dicitur: Unus est Pater, vel unus
telligentia. Nam nec solitarium sermo signiflcat, et est Filius.
indifferentem tamen naturam professio docet.Visus 4. Similitercum dicitur: Unus est Pater, vel unus
estenimin Filio Paterper naturoeunitamsimilitudi- est Filius, et hujusmodi, ratio dicti heec est, quod
nera. Unum sunt enim natus et generans;unum sunt, non sunt multi patres, vel multi filii, itaet de simili-
ncque unus.Non itaque solitanus Filius est,nec sin- bus.Itemcum dicimuspluresessepersonas.singula-
gularis, nec dispar.Item in eodem: Sicut in Patre ct ritatem atque solitudinem excludimus.nec diversita-
Filio credere duos deos impium est,itaPatrem et Fi- temnecmulliplicitatemibiponimus.quasidiceretur:
lium singularem Deum praedicare,sacrilegum est.Ni- Sinesolitudinoacsingularitatepersonasconfitemur.
hil in his novum, nihil diversum, nihil aliuro, nihil Unde Hilarius in lib. 4 de Trin. sic ait: Dixit Deus :
separabile est. De hoc etiam Aug., inlibro Quaestio- Faciamus hominemad imaginem, et similitudincm no-
num veteris ac novaelegis,tom.4,queest. 122, libro 5, stram.Quxro nunc an solum Deum sibi locutum exi-
c 2, circa.flnem, ait: Uuus est Deus,sed non sirigu- stimes.an huncsermonemejus intelligas an alterum
laris.Item Ambros., inlibr.de Fide, ait: Quod unius extitisse.Si solum fuisse dicis, ipsius voce argueris,
est substantiae,separari non potest; et si non sit sin- dicentis: Faciamus et nostram. Sustulit enim singu-
gularitatis,sedunitatisDeus,unuscumdiciturnequa- laritatisacsolitudinisintelligentiamprofessioconsor
quam deitatis Trinitatem excludit: et ideo non quod tii, quia aliquod consortium esse non potestipsi so-
singularitatis,sed quod unitatis est preedicatur, Ecce litano.neque solitudo solitarii recipit faciamus ; nec
ex preedictisostenditur quia nec singularis,nec diver- alieno a se diceret, nostram. Attende, lector, his ver-
sus nec unious, vel sohtarius confltcndusestDeus, bis.ctvidequianominocQnsortHpluraUtatemsignifi-
PATRQt. C.XGII. i»
cavit; profcssio ergo consortii, est professio pluraJi- pcrsona(ut praedictum estjsecundum substantiam di-
talis;quamprofcssusestdiccns:F«cmmu4'eL»tos/r«}n, catur, quae sit intclligcnlia dicti cuni pluralitcrpro-
plurafiterenimutrumquodicilur.Scdhacprolcssione (crtnr,tres personx vel dux personx ; et cum dicitur,
pluralitatisnondiversitatemvelmullitudincinposuit alia est pcrsona Patris, aiia esl persona Filii, alia est
sed solitudinem et singularitatem negavit. Sicergo persona Spiritus sancti. Si enim in his locutionibus
cum dicimus plures personas vel pluralitalem per- personx vocabulum esscntiae intelligentiam facit.plu-
sonarum, singularitatis et solitudinisintclligentiam res essentias confiteri videmus, etita plures Deos.Si
excludimus. veroessentioe significationemibinon tenet,aliaesthu-
Quid per ternarium significetur cum dicitur tres ,jus nominis ratio cum dicitur: Pater est persona,vel
personae. Filius estpersona ,-et alia cum dicitur: Pater et Filius
5. Ita etiam cum dicircus tres pcrsonas. nomine et Spiritus sanctus sunt tres personx ;etcum dicitur:
terharii nonquantitatem numeriinDco ponimus,vel Alia est persona Patris, alia Filii et hujusmodi.
aliquatmdiversitatems3dintelligentiamnonadalium Quod videtur secundum essenliam dici: Alia est per-
nisi ad Patrem et Filium et Spiritum sanctum diri- sona Patris, alia Filii, sive tres •personee, ut cum
signilicamus,utsitliujus dicti inlclligcnlia: dicitur: Patcr est porsona, Filius est persoua.
fendam
res personae sunt, vol tres sunt, Pater, ot Filius, el 2. Persona enim, utsupraait Aug.,ad se dicitur,
Spiritus sanctus; id eat, ncc tantum Pater, nec tan- et idem estDeoesse personam quod esse, sicutidem
tum Filiusjnectantum PateretFilius in deitate sunt, est ei csse.quodDeum esse.Undcmanifestecolligitur
sed etiam Spiritus sanctus,el non alius ab his.Shni- quod essentiamdivinamproedicamus dicentes :Pater
liter, non tantum est ibi haec pcrsona, vel illa, vel est persona,Filius cst persona, Spirilus sanctus estper-
haec et illa, sed haec et illa, et illa, et non alia. Et sona, id cst, cssentia divina : et omuiuo unum et
hoc forte ita intelligendum August. satis ostendit, idem siguilicabitur nomine personae,id cst.essentia
ubi dicitquod ilio nomine non divcrsitalem intelligi divina, cum dicitur: Pater est persona, et Filius est
voluit, sed singularilatem noluit. persona,quod signiflcabiturnomineZ)et',cu:ndicitur:
Quidperduo, cumdicitur, dure pcssouoe, velPateret Paler est Deus,Filius est Deus. Ita etiam idem signi-
Filius duo sunt. ficatur cum dicitur :Deusest Deus,et Deusest pcrsona.
6. Similiter cum dicitur: Duo sUnt Pater el Filius, Utroquc enim nomine essentia divina intelligitur,
non dualitatis quantitatcm ibi pouimus, sed hoc si- quia utrumque socundum substantiam dicitur.Cum
quod non est tantumPater nec tantum vero dicitur: Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt
fnificamus
ilius, sed Pater et Filius,et hic non est ille ; ita et tres personx, quid nomine personmsignificamus ? an
de aliis hujusmodi.Ita etiam cum dicimus: Pater et essentiara ?hoc enim videtur, si supra posita verba
Filius sunt duaepersonae,hocsigniflcamus,quod non Aug.diligenlerscrutemur.Supraenimdixitquodideo
tantum Pater est persona,nec tantum Filiusest per- tres personas dictmus.quia id quod persona est com-
sona, sed Pater cst persona, et Filius est persona, mune est tribus;et item,quia Pater est persona,et Fi-
et haec non est illa. liusest persona, et Spiritussanctus est persona, ideo
Ex quo sensu dicitur in personis distinctio, vel per- tres perscinaedicuntur. Videlurergo eamdemtenere
sonee distinctae. significationem hoc nomen persona, cum dicitur:
7. Cum autem dicimus,distinctaB personoe vel dis- Tres personx,qua.m babet cum dicitur :Pater estper-
tinctio est in personis, confusionem atque permix- sona, Filius est persona, Spirilus sanclus est persona,
tionem excludimus.ethanc nonesse illam signiflca- quia.ut ostendit Aug.,hoc dicitur, tres personx, pro-
mus. Cumque addimus. Distinctx suntpersonx propter illud, quia id quod persona cst, commune est
prietatibus sive differentes proprietatibus, aliam esse eis.Id ergo quod communc est eis,id est,Patri,et Fi-
nanc personam,et aliam illam suis proprietatibus silio,et Spiritui sancto,videtur significari nomiue per-
gniflcamus.Et cum dicimus, aliamet illam, non di- soaae, cum dicitur, tres personu.
versitatem vel alienationemibiponimus, sedconfu- Aliter etiam videtur posse ostetuli quod secundum es-
sionem Sabellianam excludimus. sentiam dicatur etiam cum pluraliter profertur.
Quomodoibi accipiatur discretio. 3. Aliter etiam videtur posse ostendi quod ibi no-
8. Ita et cum dicuntur discretx personx, vel cum mine personx significetur essentia cum dicitur, tres
dicitur tZtscreifiom personis es-e, eamdem intelligen- personx. Ut enim supra dixit Aug., ea necessilate
tiamfacimus. Eodemenimmodoibiaccipiturdiscre- dicimus tres personas, ut responderemus quaerenti-
tio, quo distinctio. Etcongre dicitur ibi cssediscre- bus quid tres vel quid tria. Cum ergo quaeritur quid
tio vel distinctio,non diversitas, vel divisio sive sepa- tres vel quid tria, convenienter respondeturcum di-
ratio; unde Ambr , in lib. 1 de Trin : Non est ipse citur.ires personx.Atcum quaeritur quid tres vel quid
Pater qui Filius, sed inter PatrcmetFilium expressa tria per quid de essentia quaeritur.Non eniminveni-
distinctio est. turquid illitres sintnisi essentia.Siergoquaestioni
Quotnodo Trinitas tftt accipiatur. recte respondemus, oportet ut respondendo essen-
9. Cum verodicitur Trinitas, id significari videtur tiam signiflcemus; alioquin non ostendemus quid
quod signiflcatur cum dicitur, tres personx; utsicut tres sint.Si vero respondentes, essentiam significa-
non potest dici Pater est tres personas, vel Filius est mus.ipsam essentiara personx noniine intelhgimus
trespersonae, itanondebet dici: Patercst Trinitas. cum dicitur, tres personx.
vel Filius est Trinitas. Opinio quorumdam qui putant essentiam significari
Hocvidetur eontrarium esse prxdictis. nomine personx, cum dicimus tres personas.
10. Hic non est praetermittendum quod eum supra 4.Quibusdam videtur quod nomine personaesigni-
dictum sitDeum necsingularemnecmultipliccmesse ficelur esscntia cum dicitur, tres personx, propterea
confltendum,idquesanctoruraauctoritatibussitcon- quia Aug. dicit Ub. 7 de Trin., c 6, ideo dici tres
firmatum,incontrariumvidctursentireIsidor,dicens: personas.quia commune est eis id quod est persona,
Distinguendum est inter Trinitatem et unitatem: est ut sit talis intelligentia : Pater et Filius et Spiritus
enimunitassimplexetsingularis, Trinitasveromul- sanctus sunt tres personae, id est, sunt tres id ha-
tiplex etnumerabilis; quia Trinitas est trium unitas. bentes commune quod est persona.id est, tres sunt
Ecce unitatem dicit essesingularem,et Trinitas mul- quorum quisque est persona, id est, essentia. Sed
tiplicem et numerabilem. 8ed ad hoc dicimus, quia quomodo juxta hanc mtelligentiam dicetur: Alia est
singularemaccepitsicutetaliiaccipiuntunum; mul- persona Patris,aliaFilii?Et hoc etiamila voluntin-
tiplicemveroetnumerabilemsicutaliidicunttrinum. telligere, scilicet aliusestPater, et alius est Filius, id
DISTINCTIO XXV. tamen commune habentes quod est persona. Et hoc
QUIDSIGNIFICATUR CUM DICITURPLURALITER, TRES conflrmantauctoritate Aug.quiin libro7deTrin.ait
PERSON.E, VELDU.dE PERSOX.G. cap.l: Tres personas ejusdem essentiee, vel tres per-
1. Praeterea considerandum ost, cum hoc nouen soim unam osaeatiam dicimus jtres autem personas
589 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXV. 590
exeadem essentianon dicimus : qnasi aliud ibi sit sunt illi trps,id ost, essontia divina, undc Veritas
quod csscntiaest.aliud quod pnrsona .st. llncanrto- aif Joan. 10 : Ego et Palcr unnm sumus. Verumta-
ritatcet praemissisconantiirassprercin prwdiclislo- incn cuin quasrilur quid trcs vel quid tria, non de
cutionibusnonieriperoOii03Cssentiamsignilicare.Sed cssentiaqu.<Ji'itur,nec ibi quid adessentiam refertur.
quid resnondebunt ad id quod ipse Aug.inlib.de Sed cum fides catholica tres esse profiteretur, sicut
Fidead Petrumdicit, scilicet quodalius est Pater in Joannes in Epistola I canonica, c. 5, ait : Tressunt
persona sivepersonaliter, alius personaliter Filius, gui (cstimanium perhibent in cmlo,queerebatur quid
alius personaliter Spirilus sanctus? Quomodoenim illi tres essent,id est,an essent tres res.etquae tres
alius personaliter P iter, alius personaliter Filius, res, et quo nomine illae tres res signiflcarentur.
aliuspersonaliter Spiritussanctus, si in esse pcrso- Etideo Ioquendinecessitate inventum csthoc nomen
namomnino conveniunt.id cst,si persona essentiae persona ad respondendum, et dictum est tres per-
tantumintelligentiamfacil?ideo nobis videturaliter sonae.
hoc posse dici congruantius juxta catholicorum Quid tres res, et quid una res hic dicitur.
doctorum auctoritates. 8. Non autem temoveatquoddicimustresres.Non
Quod hoc nomen persona tripliciter in Trinilate acci- enim hoc dicentes diversarum rerum nu merum poni-
pilur ; et hxc est utills et calhollca doctrina de musinTrinitate,sed itatres res dicimus,ut easdem
persona et personis. esseunam quamdam summamremconflteamur.Un-
5- Sciendum est igitur quod nomen/y<?rsoreamul- de Aug.,in fib.l de Doctr. Chrisl., cap. 3,in tom. 3,
tiplicem intclligentiamfacit,non unam tantum,Etut sicait: Resqnibusfrucndum est, nos beatos faciunt,
Hilar.ait, in lib. 4de Trin.,in medio : Intelligentia res ergo quibus fruendum estsunt Pateret Filiuset
dictorum ex causis estassuraendadicendi,quianon Spiritus sanctus. Eademque Trinitas una quaedam
sermoni res,sed rei sermo subjcctus est Discernen- summa res est.communisque fruentibus ea,si tamen
tesergo dicendicausashujus nominis, scilicet per- rcs et non rerum omnium causa sit.Non enim fa-
sona, significationem distinguimus, dicentes quod cile potest inveniri nomen quod tantae excellentiae
hocnomen.scilicet persona,proprie secundumsubs- conveniat: nisi quod melius dicitur Trinitas heecunus
tantiatndicitur, et essentiainsignificat, sicut supra Deus.Sicut ergo tres rcs dicuntur, et hae sunt una
ostenditAug.,cum diciturindist. 23: Deusestperso- ros,ita Lres substantiae dicuntur,et hae sunt una es-
na.Patereslpcrsona. Quadam tamcnnocessitate, ut sentia.Eccc ostcnsum estquae sit intelligenlia hujus
supradixitAug.,translatumesthocnomen,ut plura- nnminis persona,cum dicimus tres personas.
liter diceretur tres personae, cum quaererctur, quid Ex quo sensu diattur : Alia est persona Patris, alia
tres, vel quid tria ; ubi non significat essentiam, id Filii, alia Spiritus sancti.
est,naturam divinam quac communis est tribus pcr- 9.Niinc iuspiciamus utrumsecundumeamdemra-
son:s,sed substantias vclhypostascs sccundumGrae- tionem et causam dicatur : Alia est persona Patris,
cos.Graeci quippe, ut supra dicit Aug. (ibidem, est alia Filii,alia Spiritus sancti.Quod utiquesaneintel-
lib.7 de Trin. c 4),aliter accipiunt subslantiam, id ligi potest ut sit sensus talis: Alia estsubsistentiavel
est,hypostasim,aliternos.Nosenim substantiam di- hypostasis Patris,alia subsistentia Filii, alia subsis-
cimusessentiamsivenaturam. Personasautemdici- tentia Spiritus sancti; et: Alia subsislentia Pater
mussicutilli dicunt substantias, id est,hypostases. alia Filius,alia Spiritus sanctus.
Sicergonositaaccipirauspersonas, ut alii accipiunt Quomodohmc intelligantur, alius in persona Pater,
substantias,vel hypostases; at illi aiiter accipiunthy- alius Filius, alius Spiritus sanctus.
postases.quam nos substantiam;aliterergo tios acci- lO.Deinde quaeritur utrum secundumeamdem ra-
pimus personas quam substantiam.Cu.n ergodici- tioncm accipiatur cum dicitur: Alius est Paterin
mus tres personas.non ibipersonae nomine essentiam pcrsona; alius in persona Filius, alius in persona
signiflcamus Quid ergo tres personas dicimus?Dici- Spiritussanctus;sive:Aliuspersonaliter Pater, alius
mus,quiatrespersoriae sunt, ld est, tres substantiae, personaliter Filius, alius personaliter Spiritus san-
scilicet tres entes ; pro quo Graeci dicunt tres hy- ctus.Ad quod dicimus quia etsi possit eodem modo
postases. sccipi.congruentius tamen ex ratione dicti alia va-
Ostendit verba Augustini convenirc huic sententix. riatur intelligentia,ut hic personae nomine proprie-
6. Ethic sensus adjuvalur ex verbis Aug.praemis- tas personae mtelligatur; ut sit sensus talis : Alius
sis, si interius intelligantur. Quia enim Pater est est ln persona vel personalitcr Pater,id est.proprie-
persona, id est, essentia, et Filius persona, etSpi- tate sua Pater alius est quam Filius.et Filinsproprie-
ritus sanctus persona, ideo dicuntur tres personae, tate suaalius quam Pater.Paternali enim proprielate
tres substantine, tres entes. Non enim possunt dici distinguitur hypostasisPatrisab hypostasi Filii; et
tres substantia; vel entes.uisi singulus eorum esset hypostasis Filii filialiproprietate discernituraPatre:
persona,id est.essentia. Quia ergo eis commune est etSpirilussanclus ab utroque processibili proprie-
ld quod est persona, id est, esscntia, ideo recte di- tate distinguitur.
cuntur tres personaB,id est.subsistentiae vel subsis- Quomodosecundum hunc modum etiam in prxdictis
tentes,utsicutessentia, qure esteis communis, vere locutionibus potest accipi.
acproprie subsistentia: vel entes intelligantur.Ideo- 11. Hoc etiam modo sane potest accipi persona in
que Aug., caueas dictorum discernens, dicit tres praemissis locutionibus cum dicitur :Aliaestpersona
personas esse unam essentiamvelejusdem essentiae, Patris,alia Filii, id cst,alia est proprietas qua Pater
non ex eadem essentia; ne aliud intelligatur ibi csse es< Pater,alin qua Filius est Filius, alia qua Spiritus
persona, aliud essentia; tres enim pcrsonae, id est, sanctus est Spiritussanctus. Ita enim nomine per-
substantiae una sunt essentia et unius essentioe,non sonaequidam proprietatem intelligere volunt, cum
autem sunt una persona vcl unius personae ; licet dicunturtrespersonee;sedmeliusestutsubsistentias
persona secundum substantiam dicaturaliquando; vel hyposlases intelligamus.cumdicimustres perso-
nam si hoc diceretur,confusio fleret in personis. nas. Ex praedictis colligitur quod nomen personx in
Objectioni illorum hic respondet.qaa nituntur probare Trinitate tripliccm tenetrationem.Estenim ubifacit
personas secundum essenliam accipi, quia rcspon- intelligentiamessentiae.etest ul.i facitintelligentiam
demus quxrentibus quid tres, vel quid tria. et est ubi facit intelligentiam proprie-
hypostasis,
7, Adhoc autem quod illi dicunt,cum quaeritur tatis.
quid tres vel tria,de essentia quaeritur, quia non in- Auctoritatibus sanclorum ostendit quod dixit.
veniturquid illitres sunt nisiessentia;per hocvolen- 12. Quod autem secundum substantiam dicatur,et
tes nos inducere ut nomine personaeessentiamintel- essentiam aliquando significet,supra ex dictis Aug.
ligamus,cum.respondemustrespersonas;itadicimus aperte ostendimus. Quod vcro pro hypostasi atque
indubitabiliter verum est quia non invenitur unum proprietate accipiatur, ex auctoritatibus sanctorum
aliquid quod illi trcs sint, nisi esseutia.Unum enim ostondi oportct, nc conjecturis nostris aliquid auui
dicereyideamur. DehocHicron.inExpositione fidei rumquedicuntur,in illasancfa Trinitaie ; quae ideo
catholicaeadDamasumitaaitiNonestprorsusaliquis anobisrepetitur, utcordi nostro tcnacius infigalur.
inTrimtategradus,nihilque quod inferius superius- Ait Augustinus in libro deFide ad Petrum, cap. 10,
vedicipossit;sedtotadivinitassuiperfectioneeequa- iniine:Aliudestgenuisse quam natum esse ; aliud-
lisest, utexceptis vocabulis, quae proprietatemindi- que est procedere quam genuisse vel natum esse.Unde
cantpersonarum,quidquiddeunapersonadicitur,de manifestum est quod alius est Pater. alius Filius,
tribus possit dignissimeintelligi. Atqueutconfutan- aliusSpiritussanctus. Et estpropriumsoliusPatris,
tesArium, unameamdemqueTrinitatisdicimus esse nonquianonestnatusipse, sed quia unumFilium
essentiamvelsubstantiam, et Deum unumintribus genuerit; propriumque solius Filii.non quia ipse non
personis fatemur; itaetiam impietatem Sabellii decli- genuit,sed quia de Patris essentia natus estjproprium
nantes, tres personas expressassubproprietatedis- vero Spiritussanctiest,non quia nec natus estipse
tinguimus:non ipsum sibi Patrem.ipsum sibi Filium, nec genuit.sed quia solus de Patre Filioque procedit.
ipsum sibiSpiritumsanctumessedicentes.sed aliam Eccebreviterassignavit tres proprietates tnum per-
Patris, aliamFilii, aliam Spiritus sancti esseperso- sonarum, quarum una nonestalia. Hoc enim signi-
nam. Non enim nomina tantummodo, sedetiamno- ficavit cum dixit:/4/j'ua!est genuissequam natum esse;
minum proprietates, id est, personas, vel, ut Graeci aliudque procedere,id est, alia proprietas sive notio
exprimunt, hypostases, id est, subsistentias confite- est generatio.et alia nativilas, alia processio, quae
mur. NecPaterFiliivel Spiritussancti personamali- aliis nominibus dicuntur paternitas.filiatio.Has pro-
quando excludit.nec Filius vel Spiritus sanctu s Patris prietates designantnomina personarum, scilicet Pa-
nomen personamquerecipit; sed PatersemperPater, ter,FiUus,etSpiritussanctus,qnas relativa sunt, etad se
et Filius semper Filius, et Spiritus sanctus semper invicem dicuntur, quia notant relationes quae non
Spiritussanctus. Itaque substantia unum sunt, sed sunt Deo accidentales.sedinipsispersonis abaeterno
.personis ao nominibus distinguuntur. Ecce enim suntimmutnbiliter ; utnon modo appellationes sint
aperte dicit Hieron.proprietales esse personas,et per- relativae.sed etiam relaliones sive notiones in rebus
sonas essesubstanJjaa.Undemanifestum iit quod di- ipsis, scilicet in personis, sint.
ximus, scilicetpcrion^nominesignificariethyposta- Quod non omnia quxde Deo dicuntur,secundum sub-
simetproprietatem. Joannes etiam Dam. personas stantiam dicunlur : quxdam enim secundum rela-
dicitesse hypostases ;eteasdicit entes, ita inquiens, lionem dlcuntur, nihil tamen secundum accidens.
lib.ldeFid.orthod.iIndeitateunamnaturamconfite-
mur,ettreshypostases secundum veritatementes,id 3. Quocircasciendum est non omne quod dicitur
est, personas. de Deo,dici secundum substantiam, quia quaedam
DISTINCTIO XXVI. dicuntursecundumrelationem,quaenonestaccidens,
DEPROPRIETATIBUS PERSONARUM, SEDPRIUSDE HOC quia non est mutabilis. Unde August., in lib. 5 de
NOMINE RYPOSTASIS. Trin.,ait,c.5: Nihil in Deo secundum accidens dici-
tamen omne quod dici-
\. Nunc de proprietatibus personarum, quas fre- tur.quianihileiaccidit.Nec
tur,secundum substantiam de Deo dicitur. Et lib.
quenter in hoc tractatu commemoravimus, aliquid eod.,cap.4: In rebus creatisatquemutabilibus quod
loqui nos oportet.Sed prinium audiamus quid de hoc non
nomine hyposlasis Hieron. dicit: ait enim sub hoc dum secundum substantiam dicitur.restat ut secun-
accidens dicatur. In Deoautem nihil quidem se-
nominevenenum latere;sed hoc dicit secundum quod cundumaccidens
haereticieo utebanturut simplices seduceren t,scilicet est aut amissibile,nec dicitur, quia nihil in eo mutabile
ut sive diceretur una tamen omne quod dicitur de
propersona et pro essentia, dicitur enim ad
adincon- Deo.secundum substantiamdicitur;
tantumhypostasis, sivetres.minusperitos aliquid, sicut Pater ad Filium, et Filiusad Patrem,
veniensdeducerent,cumnon erat hocnomen itaapud quod non est accidens; quia et iile semper est Pater,
Catholioosvulgatum, nec ita ejus significatio deter- etille semper est Filius, et ita semper, quia semper
minata ut modo. Et ideo Hieron. dicit hoc nomine
nonutendumfore sine distinctione vel expositione, natusestFilius.secundumaccidensdiceretur.Etquia
Pater non dicitur Patcr nisi ex eoquod esteiFilms,
tuncsoilioetqnandocumhaereticiscontendebatur,ita et Filius non diciturFilius,nisiexeo quod habet Pa-
scribensdefide catholicaad Damasum papam : Ab trem.non secundum substantiam haecdicuntur, sed
Arianorumpraesule, hypostasion novellum nomen a ad invicem ista dicuntur; neque tamen secundum
mehomineRomanoexigitur; interrogamusquid tres
sub- accidens, quia et quod dicitur Patcr,et quod dicitur
hypostasesarbitrentunntelligi?tres personas aeternum Ecce
sistentesaiunt. Respondemus nos ita credere. Non Filius,ethis verbis atqueincommutabileesteis. Deo sc-
aperte ostenditurquaedamdicide
sufflciteissensusppsumnomen efilagitant, quianes- cundum substantiam, quaedam secundum relatio-
cioquidveneniinsyllabis latet. Clamamus : Si quis nem, nihil tamen secundum accidens. Ostenditur
tres hypostases.id cst.tres subsistentespersonasnon etiam proprietas Patris esse quodhabet Filium, et
confitetur, anathema sit. Si quis autem hypostasim
usiamintelligens.nontribusperBonisunamnyposta- proprietasFilii, quodhabetPatrem. Ideoquecumdi-
xerit eeternum et mcommutabileesse quod Pater dici-
simindicit, alienus a Christo est ;qui scilicet tres tur.etquod Filius dicitur, ita intelligi voluit, id est:
hypostases dicens, subnominepietatis tresnaturas
conaturasserere.8ufficiatnobisaicereunamsubstan- quaPater est Pater.et proprietas quaFi -
firoprietas
iusestFilius, aeternaestet incommutabilis, quia et
tiam et tres personas perfectas aequales ; taceamus
PatersemperPater.etFilius semper Filius. Unde et
hypostases, siplacet.Nomenhocnonbonaesuspicio-Aut Hilarius, proprietatespersonarum assignans, inlib.
ms est, cumineodem verbo sensusdissentiunt.
sirectum putatis,treshypostasescum interpretatio- 12deTrin.,aitin medio libri: Si semper Patri pro-
priumestquodsemperestPater, necesseest semper
nibussuisdebere nos dicere,non negamus. Sedmihi Filio propnum esse quod semper est Filius. Ubienim
credite, venenumsub melle latet. Transfigurat enim semper Pater est.semper et Filius est; ergo qui non
se angelus Satinse in Angelumlucis ; 2 ad Corinth.1l. semper Pater est.non sempergenuit.Item m eodem,
HisverbisnonnegatutendumesscnomineAt/postasts,
sed heereticos eo prave usos ostendit : contra quos paulo ante medium : Nato Deo manifestum est pro-
alio- prium esse quod Filius est.
cautelaopuseratindistinctione significationis;
quin sibi contradiceret, qui supra tres hypostases Quare dicatur esseproprium unigeniti quod Filius est
confitetur. Dei, cum etiam homines sint fiiii Dei.
De proprietatibus personarum, el de nominibus earum 4. Hic quaeritur quomodo dicatur proprium nato
relativis. Deo quodestDeiFihusvelgenitusexDeo, cumetiam
2. Jaro de proprietatibus personarum videamus, homines filii Dei dicantur et sint, seoundum illud
queeetiam noiiones sive relationesin Soripturaple- psal.81: Filii Excelsi omnet. Et adMoysende pppulo
»93 SENTENTIARUM LIBR. QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXVII. 894
Israel Dominus ait, Exod.4: Filius meus primogeni- fabilisquaedamPatris Filiique communioest.Etideo
tus Israel. Sed magna est distantia. Homincs enim fortasse sic appellatur, ut jam diximus, neciterare
filiiDeisuntfactura.non nativitatisproprietate ;Deus piget,quia Patriet Filio potest eadem appellatiocon-
autem Filius originis proprietate Filius est et veri- venire.nam hoc ipse proprie dicitur, quod illi com-
tate nativitatis, non factura vel adoptione ; et illi muniter,quia etiam Pater spiritus,et Filius spiritus;
quMemantesuntquamfiliiDeisunt.Fiuntenimfiiii, et Pater sanctus.et Filins sanctus.Ut ergo exnomi-
non nascuntur filii Dei. Unde Hilarius soluin Doum nequod utriqueconveniL utriusquecommunio signi-
natum originis proprietate Dei Filium ostendens.in- ficetur, vocatur donum amborum Spiritus sanctus.
ter ipsum et homincs filios Dei evidentissimc distin- Jicce habes quare Spiritus sanctus proprie dicatur
guit in lib. 22 de Trin., non longe a principio, ita donum, et quod relative dicitursive donum siveSpi-
dicens: Vero Patri solus qui ex eo nascitur vere ritus sanctus; et quod nomen sibi proprium tenet
Filius est :et nos quidem fllii Dei sumus,sed per fa- quod communiter Patri et Filio cohvemt, sed divi-
cturam. Fuimus eniin aliquando fiili iracundix, sim. Et est sciendum quod cum Pater vel Filius di-
Ephes. 2, sedfllii Deiperadoptioncm elToctisumus citur spiritus sive sanctus, neutrum relative dici-
potiusquamnascimur : etquiaomne quodlit, ante- tur, sed secundum substantiam.
quamflat non fuit,nos cum filii non fuissemus,cfflci- An Pater, vel Filius, vel Trinitas ipsa possit dici
mur.Anteenimflliinoneramus,scdpergratiamfacti Spiritus sanctus.
sumus,non nati neque generati,sed 7. Hic quaeri potest utrum Pater vel Filius etiam
sivit nos Deus sibi, etpcr hoc dicituracquisiti.Acqui-
nos genuisse. ipsa Trimtas possit dici Spiritus sanctus.sicut dis-
GenuisseenimDeumfilios.nunquamcum proprieta- iunctim dicitur et spiritus et sanctus.De hoc Aug.,
tissignificatione cognoscimus dici. Ex adoptione lib.5 de Trin., cap. H, sic ait: Trinitas nullomodo
enim homo factus filius Dei,non ex gencrationcjnc- potest dici Filius ; Spiritus vero sanotus potest qui-
que ei proprietas est,sed nuncupatio.ac per id non dem universaliterdici, secundumid quod scriptum
vere fihus est.quia ncc proprie natus dicitur, nec cst, Joan.c.4 : Quoniam Deus spiritus «J.ItaquePa-
semper fuitfilius. Unigenitus autcm Deusnccfuit ter et Filius et Spiritus sanctus, quoniam unusDeus
aliquando non Filius.nec fuit aliquid antequam Fi- est, et utique Deus sanctus est, et Deus spiritus est,
lius, nec quidquam ipse nisi Filius. Atque ita qui potest appellari Trinitas et Spiritus sanctus.Sed ta-
semper est Fihus,nascibilitatis proprietate ac veri- men tunc Spiritus sanctusrelativenondicitur secun-
tate Filius est solius qui genuit, et ilie tantum qui dum essentiam, quia proprie Spiritus sanctus, qui
genuit Pater ipsius est, quia sicut ille Filius origi- non estTrinitas,sed in Tnnitate, dicitur relative.
ne.ita ille Pater generatione. Quidam putant Spirilum sanctum non dici relative
Quod homo dicitur filius Trinitatis, et Trinitaspo- ad Patrem et Filium, quia non vicissim rcspon-
test dici pater Iwminum. dent sibi vocabula; sea falso.
5. Homo vero, qui filius Dei est factura, non tan- 8.Quidam tamen putant Spiritum sanctumvel do-
tum Patris, sed Filii, et Spiritus sancti Filius est, num non dici reiative ad Patrem vel ad Filium. Si
id.est.totiusTrinitatis; et Trinita3 ipsa Patcr ejus enim,inquiunt,haec relative ad se dicuntur,suis in-
dici potest. Unde Aug., in lib. 5 de Trin., cap. 11, vicem sibi respondent vocabulis ;ut sicutdiciturPa-
dicit :Non potest dici TrinitasPater.nisi fortetrans- ter Filii pater,et Filius Patris filius,itaflicatur Pater
lative ad creaturam, propter adoptionem fiiiorum. Spiritus sancti vel doni pater.et Spiritus sanctus,vel
Quod enim scriptum est, Deut.6:.^«rfi, lsrael, Do- donum,Patris spiritus vel donum.Sed non ita est in
minusDeus tuus, Deus unus est, non utique exce- omnibus relativjs.Non enim omnia quae relativedi-
pto Filio aut Spiritu sancto oportet intelligi; quem cuntur,suis ad se invicem respondent vocabulis.Un-
unumDominum Deum nostrum rectedicimus,etiam de Aug.horum elidens opinionem, in lib.5 de Trin.,
Patrem nostrum.per gratiam suam nos regeneran- c.12: Plon te moveat, inquit, quoniam diximus Spi-
tem.DehocetiaraHilarius.in lib. 6 de Trin., paulo ritumsanctumnonipsamTrimtatem.sedeumquiest
post medium.ait :Omnibus per fidem Deus Paterest, in Trinitate, relative dici, licet non ei respondeat vi-
quibus est Pater per eam fidem qua Jesum Christum cissimvocabulum ejus ad quem refertur. Dicimus
DeiFilium confitemur.Ecce ostcnsum est quarepro- enimSpiritum sanctum Patris.sed non vicissim di-
prium dicatur esse Dei nati, quod Filius est, quia cimus patrem Spiritus sancti,ne filiusejus intelliga-
scilicet ipse solus natus proprie dicitur.Unde Hilar., tur Spiritussanctus.Item dicimusSpiritum sanctum
in lib.3de Trin., non longe a principio, ait: Domi- Filii,sednondicimus filium Spiritussancti.nepater
nus dicens, Joan. 17: Glarifica Filium tuum, non ejus intelligatur Spiritus sanctus.In multis enim re-
solo nomine contestans est se esse Filium, sed et lativis hoc contingit, ut non inveniatur vocabulum
proprietate. Nosfilii Dei sumus, sed non talis hic quo sibi vicissim respondfcant. Cum crgo dicimus
Filius, Hic enim verus et proprius est Filius origi- donum Patris, et Filii.non quidem possumus dice-
ne, non adoptione; veritate, non nuncupatione; re patrem doniaut filiumdoni; seduthaecvicissim
nativitate, non creatione. respondeant dicimusdonum donatoris,etdonatorem
Quod Spiritus sanctus diciiur proprie donum Dei, guia donijquia hic potuit inveniri usitatum vocabulum.il-
proprietate est donum, ut Filius nativitate; et utroque licnon potuit. Donumergo donatoris.et donator doni
mododicitur relative et secundumeamdemrelationem. cum dicimus.relativeutrumqueadinvicemdicimus:
6. Ita etiam de Spiritu sancto dicendum cst, qui donator tamen non fuit Deus, nisi ex tempore, cum
proprie dicitur donum Dei.cum tamen et alia plura Spiritus sanctus sit donum, et ab aeterno.
sintdona Dei.Sed Spiritussanctusi*aproprietateim-
mutabilietaeterna donum est,sicutFilius proprietate DISTINCTIO XXVII.
estFilius. Eoenimdiciturdonum, quo Spiritus san- ANEASDEM PROPRIETATES ASSIGNENT AUGUSTINUS ET
ctus; et utroque utique nomine relative dicitur, ea- HILARIUS J ET ANISTASINTQUJEDICUNTUR PATER-
demque relatione dicilur Spiritussanctus etdonum, NITAS,FILIATIO ET PROCESSIO.
lioet lpsarelationon ita appareat in hoc nomine Spi- 1. Hic quaeri potestutrum proprielates quasHila-
ritus sanctus,sicutin hocnominer/onttw.UndoAug., rius supra assignavit,scilicet, quod Patersemperest
in lib. 5 de Trinit.,cap.li,ait: Spirilns sanctus t;ui pater.et Filius semperest filius,sint illrjeeaedempro-
non est Trinitas, sed in Trinitate intelligitur, in eo prietates quas Aug. superius distinxit, dicens pro-
quodpropriediciturSpiritussanctus.relativedicitur,
cumad PatremetFiliumrefertur;quia priumessePatrisquod genuitFilium,etprop_rium Fi-
Spiritussan- lii quod genitus est a Patre, et Spiritus sancti quod ab
ctus.et Patris, et Filii Spiritus est, sed ipsa relatio utroque proccdit. Acdcindo, utrum et isttr sintillae
non apparet in hocnominc :apparet autemcum dici- quaedicuntur patcrnitas, filiatio, processio. Vidctur
tur donum Dei.Donum enim cst Patris et Filii, qui a quodnon sint caedcm proprictatcs quas ponitHila-
Patre procedit et a Filio;ergo Spiritus sanctus.inef- rius,etillaequasponitAug.Sienimefjedemsunt,idem
K9K PETRI LOMBARDI. 896
est ergoPatriessePatrem, etgenuisseFilium, quod autem ipsas hypos tases et indistabiles invicem et uni-
utiquequidam concedunt. Si autem hoc est, cui ergo tasquidem inconfusibiliter;tresenim suntetsi unitae;
oonvenit ut si pater,ei convenit grnuisse fllium.Na- divisas autem indistanter. Etenim singula perfccta
tura ergo divina si pater est, genuit filium ; si vero esthypostasis.etpropriamproprietatem.scilicetexis-
nongenuit,paternon est.Sed quis audeatdicerequod tentiae modum proprium possidet; sed unitae sunt
ipsa genuitflliumautquodipsa patcr non sit?Si au- substantia.et nondistant neque secedunt a paternali
tem ipsa pater est, nec fllium genuil. non est ergo hypostasi. Ecce hic habes distinctas tres fllas pro-
idem dicere aliquid essc patrem, et gignere filium. prietates,quae supradiversissignificatiesunt modis.
Et ita non videbitur unaeademquccsseproprietas. Quod suntalia nomina personarum easdempropriela-
Responsio, ubi ostendit easdem esse prcprictales. tes notantia, scilicet,genitus,gcnitor,verbum,imago.
2. Ad quod sine preejudicio aliorum dicimua quod 5. Hic non est praetermittendum quod sicutPater
easdem proprietates notavit uterque, licetdiversis et Filius etSpiritus sanctus nomina personarnm sunt,
verbis.Quod enirn Hilar. ait, ita inlelligi debel: Pro- et proprietates personales designant, itaetiam sunt
prium Patris est quod semper Pater est, id est, pro- etalianominapersonarum,idesl,qxiaeip.saspersonas
prietas Patris est.qua semper Patarcst ;setnpervero significant,etearum proprietates denotant,eteasdem
Paterest,quia sempergenuit Filium,itaetproprium quas et nomina praedicla :unde et relative dicuntur,
Filii est.quod semperFilius est.id est,proprietasFi- scilicet, genitor, genilus, verbum, itnago.UndeAug.,
lii est.qua semper Filius est.Filius vero semperest, in lib. 5, de Trin., cap. 6, ait: Videndum est hoc
quia semper genitus est; ergo proprielas qua Pater significaricum diciturgenitus.quod significaturcum
dicitur Filius.Ideoenim Filius, quiagenitus; etquia
est,est quia semper genuit.et haec eadem diciturpa-
ternita"s,vel generatio. Etproprietasqua Filius sem- Filius, utiquegenitus. Sicut autemFiliusad Patrem,
a Patre; et sio genitus ad genitorem refertur ;et sicutPater ad
EerestFilius.estquiasempergenitusest
aeceademdiciturfiliatio.velgenitura, vel nativitas, Filium, ita gcnitor ad genitum. Idem, in lib. 6 de
vel nascibilitas.SicetproprietasquaSpiritus sanctus Trin.,cap.2: Verbum quidemsolusFilius accipitur,
est Spiritus sattctusveldonum.quiaproceditab utro- non simul Patcr et Filius,tanquam ambo sint unum
Verbum.Sic enim Verbumdicitur, quomodo imago,
que;ethaeceadem diciturprocessio.In praemissiser- non autem Patcret Filiussimul arobo imago.sed Fi-
go locutionibuseaedem significatae sunt proprietates. lius solus est imago Patris,quemadmodum et Filius.
Quomodo non est omnino idcm dicerc csse Pa'rem, Idem, in lib. 7 de Trin., e. 2: Verbum, secundum
et genuisse vet habere Filiuin, ila et de atiis.
3. Nec tamen videtur nobis omnino e3seidemdi- quod sapientia est et essentia, hoc est quod Pater;
secundutn quod Vcrbum,nonhocestPater,quiaVer-
cere aliquid esse Patrem et genuisse Filium; velali- bum non est Pater,et Verbum relative dicitur,sicut
quid esse Filium,ethaberePatrem;vel esse Spiritum Filius. Item, in codem : Sicut Filius ad Patrem re-
sanctum, et procedere ab utroque ; alioquin Pafer fertur,ita et Verbum ad eum cujus est Verbum re-
non esset nomen hypostasis, id est, pcrsonae, sed fertur, cum dicitur Verbum. Et propterea non eo
proprietatis tantum.similiterFiiius, ot Spiritus san- Verbum quo Sapientia diciiur,quia Verbumnon ad
ctus, et ita non per tria nomina significarentur tres se dicitur.sed tantum relative dicitur ad eum cujus
personx.IdeoqnedicirausquiaPatnsnomennontan- est Verbum, sicut Filius ad Palrem. Eo quippe est
tum relationem notat,sed etiamhypostasim, id est, Filius quo Verbum ; et eo est Verbum quo Filius;
subsistentiam significat ;itaet Filius.et Spiritus san- Sapientia vero quo efsentia et una sapieutia. Item,
otus.Relationum vero vocabula.scilicet pateratfcw./i- in eodem: Non est Paler ipse Verburo.sicutnec Fi-
liatio,proccssio, vel gignerc,gigni, procedere, ipsa3 lius.nec imago.Quid autem absurdius quam imagi-
tantum relationes, non hypostases significant, sive nem ad se dici ? Idem, in lib. 5, cap. 1: Dicitur re-
habere Patrcm : ut, verbi gratia.cum dicimus: Deus lative Filius, relative dicitur Verbum, et imago; et
estPaler,nomine Patris et relationem notamus.etdi- in omnibus bis vocabulis ad Patrem refertur,nihil
vinamhypostasimsignificamus: ut sit intelligentia autcm horum Pater dicitur.
talis :Dcus vel diviua essentia est Pater,idest,illequi Brcoiter sumtnam colligUintetiigentiA prxdictorum.
est,hypostasisquoB habel Filiuin.Siiniliter, 6. Aperte ostensum estquodsicutFihusvelgenitus
leus est Filius, id est, hypostasis geuita vel habens
§enuit,id relative dicitur ad Patrem.ita Verbum et imago ;et
Patrem.Ita etiam.Deus est Spiritus sanctus, id est, quod eo diciturVerbumsiveimagoquoFilius.id est,
hypostasis proccdcnsab utroque, sive illequi proce- eadem proprietate sive notione dicitur Verbum et
dit. Cum vero nomina relationum ponimus in prae- imago qua Filius ; scd non eo quo Verbum, dicitur
dicatis, notionesipsastantura significamus, nonhy- Sapientia vel essentia, quia non nottone qua dicitur
postases ;ut cum dioimus: Deus genuit, id est, ha- Verbum, dicitur Sapientia. Nam Sapientia dicitur
bet Filium.et Deus gonitus est,id est.habet Palrem. secundum essenliam, non secundum relationem.
Et tunc oportet intelligiin subjectis hypostasestan- Generalis regula eorum qux ad se, et eorum qux rela-
tum, non e3sentiam,quae illis proprietatibus deter- tive dicunlur ; quidquut enim ad se, simul ambo
minantur. dicuntur; sed non ita in prxdictis relativis.
Quod propriclates determinant hyposlases, non 7. Et esf hic advcrtenda quaedam generalis regula
subsfanliam, id esl, naluram. eorum quae ad se.et eorum qure relative dicuntur de
4. IUaeenim proprietates singulae singulis proprie Patre ct Filio.Quidquid enim ad se dtcuntur, ut ait
conveniuntpersonis.et per eas personae determinan- Aug.in lib. 6 de Tnn.,c.2, non dicitur altersineal-
tur.et a se mvicem diuerunt,sed a se non secedunt. tero.id est.quidquid dicuutur quod substantiam eo-
Unde Joannes Dam.: Non differunt ab invicem hy- rum ostondat.ambo simul dicuntur.Ergo nec Patcr
postases secundum substanliam.sed secundumcha- estDeus sine Filio.nec Filiussine Patre, sed ambo
racteristica idiomata,id est, determinativas proprie- simul Deus: sed non ambo simul Pater, non ambo
tates.Characteristica vero, id est,determinalivasunt simul Filius, vel Verbum, vel imago.
hypostaseon,et non naturee ;et enim hyposlases de- An secundum substanliam dicatur Deus et de Deo,
terminant.Item esse quidem intemporaliteretacler- et hujusmodi.
naliterdicimus divinam Verbi hypostasim, simuii- 8. Hie quao.itur cum dicitur Deus de Deo, lumen
cem, omnia habe item qure habet Pater, ut ejus no- de luuiinu,et hujusmodi,utrum dicantur secundum
mousion,idest,consubstantialem;nativitatemmodo substantiam ;namsecundum relationemConstatista
et habitudine a paternali h ypostasi secedenlem. Idem nonndici.Si verosecundumsubstantiamdicuntursi-
apertiusexprimenspcrsonalespropriclates.ineodcm mul ambo,sci!icet Pater et Filius, possunt dici Deus
lib.3,c.7,ait:Diflerentiamhypostaseon, idest, perso- de Deo.lumen de lumiue, secundum prredictam re-
narum in tribus proprictatibus, id est.paternali, et gulam. Ad quoJdicmus quia licet Deus sceundum
filiali et processihili rccognoscimus. Insecessibilcs substantiam dicitur et lumen,et sapientia.et hujus-
897 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXVIII. 598
modi,ctnunquamrelativeaccipiantur;aliquandota- ingenitum,sedetiamnonc/t'Ht'(itm,quodtantumvalet.
men pro relativis, id est, pro personis, sed non reia- Nunquid ergo aliud dicimus quam nonFiliumfiHe-
tive, accipiuntur; ut cum dicitur: Deus genuitDeum, gativaporro particulanon id cfficit.ut quod sine illa
alterum pro Patre, alterum pro Filio ponimus. Simi- relativedicitur,eadempraepositasubstantialiterdica-
liter cnm dicitur:Deus de Deo,lumen de lumine. In tur, scd id tantum negatur quod sine illa aiebatur;
aliis quoque locutionibus srepe rcperiuntur nomina sicut in aliis praedicamenlis.cum dicimus: Homoest,
esscntiae ad significationem pcrsonarum dediicta ; substantiam designarous. Qui ergo dicit :Non homo
ut cum dicitur : Deus natus, Deus mortuus, Deus est, non aliud genus praedicamenti enuntiat, sed tan-
passus, uhi Filius tantuni significatur. Ita et de solo tum illud negat. Sicutergo secundum substantiam
Filio intelligitur, cum dicitur : Deus de Deo, et hu- aio: Homo est, sic secundum substantiam nego, cum
jusmodi. Undc August., quaerens quomodo hujus- dico: Non homo est. At si tantum valet quotfdicitur
modi dicantur, in lib. 6 dc Trin., c 2, ait : Quo- quantum valet quod dicitur Filius; tantum-
modo de Deo lumcn de lumine dicitur ? Non enim fenitus, em ergo valet quod dicitur non genitus quantum
simul ambo Deus de Deo, sed solus Filius de Dcn, valet quod dicitur non Filius. Relative autem nega-
scilicet, Patre, nec ambo simul lumcn de lumine, mus dicendo non genitus. Ingenitus porro quid est,
sed solus Filius de lumine Patre. nisi non genitusf Non ergo receditur a relativo praedi-
Quod tantum secitndum nomen substantia dicitur camento, cum ingenitus dicitur. Sicut enim genitus
illud de illo, non secundum nomina pcrsonarunt. non ad se dicitur, sed quod ex genitore sit, lta cum
9. Et est sciendum quod secundum nomina sub- dicitur ingenitus, non ad se dicitur,sed quod ex ge-
stantiae tantum dicitur illud d illo, licct ibi illa no- nitore non sit ostenditur; utrumquetamen relative
mina substantiam non significent. Secundum vero dicitur.Quod autem relative pronuntiatur,non indi-
eadem nomina persom.rum, nunquam dicitur illud cat substantiam. Quamvis ergo diversum sit genitus
de illo, sicut Verbum de Verbo, vel Filius dc Filio, et ingenitus, non tamen indicat diversam substan-
quia hujusmodi nominadivcrsis personis convenire tiam,quia sicutFilius ad Patrem,etnon Filiusadnon
non possent. Quod Aug., licet obscure, in eodem Patrem refertur, ita genitus ad genitorem,et non ge-
lib. ita dicit: Hoc solura de eis dici non potest illud nitvs ad non genitorem referafur neccsse est. Ecce evi-
de illo, quod simul ambo non sunt, id est, illo solo denter ostendit quod ingenitus relative dicitur, et de
nomine non possumus uti ad ostendendum unum solo Patre accipitur. Alia notio est qua dicitur ingeni-
de uno, qund simul ambobus non convenit; sicut tuB, alia qua Pator. Atque tantum valet cum dicitur
Verbum de Verbo diei non potest, quia non simul ingenitus, quantum nori genitus, vel non Filius.
ambo Verbum; nec imago dc imagine, nec Filius An sicut solus Patcr dicitur ingenitus, dici debeat non
de Filio, quia non simul ambo Filius vel imago.Et genitus vcl non filius.
sicut nomina substantiae aliquando intelligeiitiam 2. Ideo solet quaeri utrum sicut solus Pater dicitur
personRrum distincte faciunt, ita etiam interdum ingenitus, itaipse solus debeat dici non genitus, vel
totius Trinitatis simul. Unde Aug., in eodem libro, non Filius; ul nec eliam Spiritus sanctus possit dici
ait: In Palris nomine, ipse Pater per se proniintia- non Filius, vel non genitus. Quibusdam videtur quod
tur ; in Dei vero nomine, et ipse Pater, et Filius, et Pater solus debeat dici non genitus vel non Filius;
Spiritus sanctus; ut cum dicilur : ncmo bontis nisi Spiritusvcro sanclussicutnon dicitur ingenitus,ita,
solus Deus, quia Tninitas cst unus solus Dcus. inquiunt, non est dicendus nongenitusvei non Filius.
DISTINCTIO XXVIII. Debet quidem dici et crcdi Spintus sanctus non csse
QUODNONTANTUM TRESPR.EDICT.E PROPRIETATES SUNT genitus vel non esse Filius, sed non debet dici non
IN PERSOMS, SEDETIAM ALI.EQU/EALIISSIGNIFICAN-genitus vel non Filitis. Aliis autem videtur, quod
TURNOMINIBUS, UTINGENITUS. cum Spiritus sanctus non possit dici ingenitus, po-
1. Praeterea considerare oportct quod non tantum test tamen dici no?t genitus vel non Filius. Quod au-
tres preedictaeproprietatos sive notiones in personis tem Aug. supra ait, tantum valere cum dicitur inge-
sunt.verum etiam aliaequaealiis notantur nominibus. nitus,quantumcum diciturnon genitus\e\non Filius,
Nam etiara hoc nomen ingcnitus, rclative dicitur de etymologiam nominis ostendendo eum hoc dixisse
Patre tantum, et aliam designat notioncm quam pater dicunt, non ratione praedicationis.
vel genitor. Non est enim ldem esse Patrem et esse Qux sit proprietas secundum quam dicitur Pater inge-
ingenitum, id est, non ea notione Pater dicitur qua nitus.
ingenitus. Paterenim, utpraedictum est, dicitur se- 3. Si autcm vis scirequae sit proprietas sccundum
cundum proprietatem generationis, ingenitus autem quam dicitur Patcr ingcnitus, audiHilar. ipsam vo-
secundum proprietatem innascibilitatis.Differtergo cantem innascibilitatem,in lib. 4 de Trin.; non longe
a
Pater Filio auctoritate generationis, diffcrt etiam a finc, ita aientem : Est unus ab uno, scilicet ab in-
proprictateinnascibilitatis, id est.quiaingenitus. Un- genito genitus.proprietatevidelicet in unoquoqueet
deAug.,distinguensintcrproprietatemquaPaterdi- originis et innascibilitatis. Significata ergo in Scri-
citur,etiUamqnadicituringenitus,inlib.5deTrin., personarum intelligentia.et distincto innasci-
c. 6, sic ait: Non est hoc dicerc ingenitum, quod est Eturisilitatis nalivitatisque sensu, solitarius Deusnon est
Patrem dicere ; quia e'si Filium nnn genuissct.nihil opinandus. Discrelio ergo vel distinctio personamm
prohiberetdicereeumingenitum. Etsigignatquisque in Scripturis posita est, in nullo autem naturae dis-
lilium,non cx eo ipse est ingcniius; quia gcniti ho- tinctio.
mines gignuntalios. Non crgo ideo dicitur Pater quia Ariani nitebantur probare alterius substantix Patrein,
ingcnitus. Idco cum de Dco Patre utrumquedicatur, alterius Filium, quia ille ingenitus, iste genitus;
alia notio est qua intclligitur genilor, alia qua ingp- quibus respondens Ambrosius,dixti.se hoc nomen in
nitus. Genitor enim dicitur ad genitum, id est, Fi- Scrivturis non leyisse divinis.
lium. Cum vero ingenitus dicitur, non quid sit, sed 4. Illud etiam taceri non oportet,quod Ariani ex ea
quid non sitostenditur. Hocexemplis planum facien- probare nitebantur alterius substantiee esse Patrem,
dumest. Quoddiciturihgenitus.hic ostenditurquod alterius Filium.quia ille ingenitus et iste genitus di-
non sit Filius, sed genitus et ingcnitus commode dicitur; cura divcrsum sit esse ingenitum,et esse geni-
citur,FiliusautemLatinedicitur. Sed utdicatnr Fi- tum. Unde Ambros., eorcm queestioni respondens,
lius, idnonadmittit loquendi consuctudo; nihil ta- c. 8, tom. 2, dicit se in divinis Scripturis hoc nomcn
men inteUectui demifur si dicatur non Filius : quem- scilicet ingenilus non legisse, ita inquicns in libro de
admodum etiam si dicatur non genUus, pro eo quod IncarnationisdominicaeSdcramento:Cumdudumau-
dicitur ingenitus, nihil aliud dicitur Ideo non est in dierintquidamdicentibusnobisFiliumDeiquigonc-
rebus considerandum quid velsiuatvel non sinatdici ratus est, Patri qui gcncravit inacqualem esse non
usus sermonis nostri, scd quisrcrum ipsarum intel- posse.quamvis illegcneratus sit,iste generaverit.quia
lectus eluceat. Non ergo jam jam tantum dicamus essentia vel generatio est naturae; adversus quidem
illam quaestionem vocem sibi arbitranturocclusam, essentiamdivinam esse natam, quodsuperioribusre-
sed tergiversatione damnabili in eodero loco vcsti- pugnat. Sed ad hoc dicimus quod in altero, id est.in eo
gium vertunt, ut putent mutationem fieri quaestionis quod nata est, eadem notio mtelligatur, quaenotatur
mutatione sermonis,dicentes: Quomodo possuntesse cum dicitur Verbum et imago. In altero vero, scilicet
ingenitus etgenitus unius nattirrc atque substantiae ? Sapientia, demonstratur essentia, id est, demonstra-
Ergo ut respondeam mihi propositoequoestioni,prirao turquod Filius sitessentia,quiaSapientiasecundum
omniumin divinisScripturis iugenitusnusquamin- essentiamdicitur. Etideo cumdiciturnataSapientia,
venio.non legi, non audivi. Cujus ergo mutabilitatis intelligatur quod ipse qui natus est, essentia est: ibi
sunt homines nujusmodi, ut nos dicant ea usurpare tamen Sapientia non pro essentia, sed pro hypostasi
quae non sunt scripta.cum ea quae sunt scripta dica- facit inlelligentiam; ut sicut quando dicitur Verbum
mus, et ipsi objiciant quod scnptum non sit?Nonne vel Filius, intelligitur hypostasis cum sua proprietate.
ipsi sibi adversantur, et auctoritate hoc caluraniae suae Item cum dicitur nata Sapientia.idem inleliigitur, id
derogant? Attende, lector, quoniam nomine inest,genita hypostaiis. Ideo vigiianter ait idem esse
genitus nolebat uti Ambros. proptcr haereticos. Ita et intelligendum cum dicitur Verbum, ct cum dieitur
nos subticere quaedam oportet propter calumnian- nata Sapientia, id est, eadem relatio eademque hy-
tium insidias, quee catholicis ac pns lectoribus se- postasis cui inest illa proprietas.Et ex hoc adjuvatur
cure oredi possunt. Sunt etenim quoedam quae non lllud quod superius diximus, scilicet cum dicitur
tantae sunt religionis et auctoritatis, ut eis non opor- Pator vel Filius vel Spiritus sanctus, non tantum illae
teat semper cohfitendo ac recipiendo inservire, ve- proprietates significantur.ut cum diciturpaternitas,
rum silentio aliquando praetenri qucunt; nec iilius filiatio, sed etiam hypostasiscum suisproprietatibus.
tameh" sunt perversitatis, quin, cum opportunum Quod imago aliquando dicilur sccundum essentiam.
fuerit, eis uti liberum habeamus. 7. Ulud etiam sciri oportet, quia cum supra dictum
An diversum sit esse Patrem et esse Filium. sit imaginem relative dici de Filio, sicut Verbum vel
5. Praeterea quaeri solet,cum supra dictum sit quia tiam Filius, mterdum tamen reperitur secundum substan-
aliud est dicere ingenitum, aliud Patrem, et quod didicit dici, una unde Aug., in lib de Fide ad Petrum, c. 1,
est sanctaeTrinitatis essentiaUter divi-
versum sit genitus et ingenitus, utrum similiter di- nitas quod
versum sit esse Patrem et esse Filium, an idem. Ad etiam,etinimago, ad quam factus est homo. Hilar.
dicimus ex eodem sensu dicitur di- lib. 5 de Trin., non longe a principio, ait:
quod quia quo
versum genitus et ingenitus, et quo dicitur non esse Homo fit ad communem imaginem; nomen non
idem dicere genitum et ingenitum, potest dici non discrepat.natura non differt. Unaest enim ad quam
homo creatus est species. Ex his verbis ostenditur
esse idem, sed diversum, esse Patrcm et esse Filium,
vel esse Spiritum sanctum; quia non ea notione Pater quod imago aliquando essentiae intelligentiam facit;
est Pater, qua FiUusest Filius, vel qua Spiritus sanet tunc ad se dicitur, et non relative.
ctus est Spiritus sanctua. Ideo ex hoc sensu conce- DE DISTINCTIO XXIX.
dimus quod aliud est esse Patrem, et aliud est esse PRINCIPIO;QUODRELATIVE DICITUR, ET MULTIPLI-
CEMNOTAT RELATIONEM.
Filium; quia alianotio est, qua Pater est Pater, alia 1. Est preeterea aliud nomeri multiplicem notans
qua Filius est Filius. Sed si transponas, ut dicas : relationem, scilicet^rtnctptuwt. Dicitur enim princi-
Aliud est Patrem esse, aliud Filium esse, variatur
pium semper ad aliquid ; et dicitur Pater princi-
intelligeHtia; et ideo non conceditur. Est enim sensus
talis ao si dicatur : Aliud est quo Puler est, non pium, et Filiusdiiferenter. principium, et Spiritus sanctus prin-
Nam Pater dicitur pnnci-
Pater, sed est; aliud quo Filius est, non qui- cipium,.sed
quidem pium ad Filium, et ad Spiritum sanctum.Unde Aug.,
dem Filius, sed est; quod penitus falsum es t. Eo enim m lib. 4 de Trin., ait: Pater est principium totius di-
Pater est.quo Pater Deusest, id est, per cssentiam vel
naturam; at Filius eo Deus cst, quo Pater Deus est. vinitatis, vel, si melius dicitur, deitatis, quia ipsc a
nullo est. Non enim habet de quo sit vel de quo pro-
Eo ergo Filius est quo Pater est, et ita idem est Pa- cedat,
trem csse quod Filium esse; sed non est idem esse sanctussed ab eoNon et Filius est genitus, et Spiritus
Patrem,etesseFilium.Unde Aug., in lib. 5 de Trin., procedit. ergo dicitur principium totius
ait: Quamvis diversum sitesse Patrem et essc Filium, dcitatis,quodvelsui,vel divinaeessentiae principium
non est tamen diversa substantia, q.uia non hoc sein sit, sed quia principium est Filii, etSpinlus sancli,
cundum substantiam dicitur, sed secundum relati- quibus singulis tota divinitas est. Filius ad Spiri-
vum ;quod tamen relativum non estacciden s,quia non tum sanctum dicitur principium. Spiritus vero san-
est mutabiie. Ecce diversum esse dicit esse Patrem et ctus non dicitur principium nisi ad creaturas, ad
esse Filium, quod juxta rationem praedictam accipi quas Pater etiam dicitur principium.et Fuius,et Tri-
nitas ipsa simul, et singula personarum principium
oportet, quia scilicet alia notio est qua est Pater,aha dicitur crcaturarum. Pater ergo principium est sine
qua est Filius.Non enimsecundum essentiam Pater
dicitur Pater, vel Filius, sed secundum rolationem. principio, Filius principium de principio, Spiritus
sanctus principium de utroque, ld est, de Patre et
Quomodo.dicaturSapientia genita vel nata; an seCun- Filio.
dum relationem, vel substantiam. Quodab xterno Pater estprincipium, et Filius, et Spi-
6.SciendumquoqueestquodsicutsolusFi]iusdici- rilus sanctus non ; imo cmpit esse principium.
turVerbumvelimago,itaetiamipse solus dicitur Sa- 2. Et Pater ab aeterno principium est Filii, et Pater
pientianatavelgenita.Etideoquaeriturutrumhocre- ct Filius principium Spiritus sancti, quia FiUus est a
fative dicatur.; et, si relative dicitur, an secundum Patre, et Spiritus sanctus ab utroque. Spiritus vero
eamdemrelationem quadiciturVerbumetimago ? De sanctus non abaeternoprincipium est, sedesse ccepit,
hocAug.,ini.7deTnn.,cap.2,itaait:Iddiciaccipia- quia non dicitur principium nisi ad creaturas. Cum
muscumdioiturVerbum,acsidicaturnataSapienlia, ergo creaturaeessecoeperunt,et Spiritus sanctus esse
ut sit Filius et imago. Et hoecduo cum dicuntur: Hic ccepit principium earum. Ita etiam Pater, et Filius,
est nata Sapientia, rn uno eorum,eo quodestnata, et esseccepitcumSpiritusanctounumprincipiumcrea-
Verbum et lmago et Filius intelligatur. Et in his omni- turarum, quia creaturae esse cceperunta PatrcetFilio
bus nominibus non ostendatur esscntia, quia relativo et Spirilu sancto; ct dicuntur hi tres, non tria, sed
dicuntur. Atin altero qupd est Sapientia, etiam essen- unum principium omnium creaturarum.quiauno eo-
tia demonstretur, quoniam et ad se dicitur; seipsa deroque modo principium rerum sunt. Non enim ali-
enim est sapiens, et hoc est ejus esse quod sapere : ter sunt res aPatre, et aliter a Filio, sed penitus eodem
unde Pater et Filius simul una Sapientia, quia una modo. Ideo Apostolus intelligens hanc Trinitatem
essentia.Cave,lector,qualitcrhocinlelligasquodhic esseunumprincipiumrerum,ait:Exipso,peripsum,
dicil Aug. Videlureliam cnim dicerequod cum dicitur etinipsosuntomnia.Cum vero audimusommaessc
nata Sapientia, ibi Sapientia essentiamsignificetêt exDeo,utaitAug.,deNaturaboni,omnesutiquenatu-
nata relationem notet. si
Quod itaest, oogimur dicere ras intelligere debemus, et omnia quaenaturalia sunt.
601 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LIB. 1, DIST. XXX. 602
Non enimex ipso sunt peccata quee naturam nonser- cipium de principio, non est tamen concedendum
vant,sedvitiant,queeexvoluntatepeccantiumnascun- quod FilhiB habeat principium. Cumque Filius sit
t ur.Omnium ergo quaenaturaliter sunt, unum princi- principium de principio.et Pater principium non dc
piumestPater cum Filio etSpiritu sancto; et hoc esse principio, non est pnncipium de principio princi-
ccepit.Ab aeternoautemPater principium est Filii ge- pium sine principio; sicut Filius non est Pater, ne-
neratione,etPateretFiliusunum pnncipium Spiritus que tamen duo principia, sed unum; sicutPateret
sancti.UndeAug.,inlib.5 deTrimt.,ait: Dicitur rela- Hlius non duo creatores, sed unus Creator.
tive Pater,idemque relative dicitur principium. Sed Cum Pater et Filius sint unum principium Spiritus
Pater ad Filium dicitur, principium vcro ad omnia sancti, quxritur an eadcm notionc.
quae ab ipso sunt. Etprincipiumdicitur Filius.Cum 4.Unumautem principiumsuntPateretFilius,non
enim diceretur ei: Tu quis esf respondit: Principium, tantum creaturasum,ut dictum est supra,sed etiam
quiet loquorvobis,ioa.n.8; sed numquid Patris princi- Spiritus sancti; idco quaeri solet utrtim eadcm no-
pium est? Imo creatorcm se voluit ostendere,cum se tione Patersit principium Spiritus sancti,et Filius,
dixit esse principium; sicul ct Pater principium cst ansit alia notio qua Patcr dicaturprincipium Spiri-
creaturae,quia ab illo sunt omnia. Cum vero dicimus tus sancti, et alia qua Filius. Ad quod dicimus, cum
etPatremprincipium.et Filiumprincipium,nonduo Paterdicatur principium Spiritus sancti, et Filius,
principiacreaturae dicimus.quiaPateretFiliussimul quia Spiritns sanctus proceditvel datur ab utroque,
ad creaturamunum principinm est.sicut unusCrea- nec aliter procedit vel datur a Patre quam a Filio,
tor.Siautem quidquid in se manct et gignit vel ope- sancintelligi potestPatrem ctFiliumeaaem relatione
ratur aliquid.principium est ejus rei quamgignit.vel vel notione principium dici Spiritus Sancti. Si vero
ejus quamoperatur, non possumus negare etiam Spi- quaeritur qutc sit illa notio quam ibi notat princi-
ntum sanctum recte dici principium,quia non eum pium, nomen cjus non habemus; sed non est ipsa
separamus ab appellationeCreatoris,quiascriptum paternitas vel filiatio: imo notio quoedam qnaePatris
estde illo,quodoperctur; ctulique inse mancnsope- est et Filii, juxta quam ab aeterno Pater et Filius
ratur.Non enim in aliquideorum quoe operatur ipse, unum principium est Spiritus sancti. Donator au-
mutaturet vertitur.Unum ergo principium ad crea- tem (ut prfedictum est) dicitur Pater vel Filius ex
turam cum Patre et Filio est Spiritus sanctus, non tempore.sicutSpiritussanctus datum vel donatum.
duo vel tria principia. Ecce aperleostenditAug.,Pa- DISTINCTIO XXX.
tremet FiliumetSpiritumsanctum esseunum prin- DEHISQUiETEMPORALITER DEDEODICUNTUR ETRELA-
cipium rerum creatarum, id est, uno eodemque TIVESECUNDUM ACCIDENS, QUODNONl)E0,SEDCREA-
modoesseprincipium:p.t illummodumsatis aperuit, TliniSACCIDIT.
quia scilicet operanturomnia; etquia similiter ope- 1. Sunt enim quaedam quae ex tempore de Deo di-
rantur hi tres,ideo unum principium esse dicuntur. cuntur,eiquctemporaliter conveniunt sine sui muta-
Hic ostendil quomodoPatcr sit principium Filii,et ipse tione : et relative dicuntur secundum accidens.non
et Filius principium Spiritus sancti. quod accidit Deo,sed quod accidit creaturis; ut Crea-
3.Deindein eodem librocontinueostenditquomo- tor, Dominus,refugium,datum,\'e\ donatum et hujus-
do Pater dicatur principium ad Filium,et ad Spiritum modi, De his Aug.,in 1. 5 de Trin , c. 13, ait: Crea-
sanctum ipse et Filius.dicens.ideo essePatrem prin- tor relative dicitur ad creaturam, sicut Dominus ad
ciptum Filiij quia genuit eum; et Patrem et Filium servum. Item, non aliqucm movcat quod Spiritus
esseprincipmmSpiritussaneti,quiaSpiritussanctus sanctus, cum sit coaeternus Patri et Filio, dicitur
procedit vel datur ab utroque; ait enim ita : Si gi- tamen aliquid ex tempore, veluti hoc ipsum quod
ad id quod gignitur principium est, Pater ad donatum diximus.Nam sempiterne Spintus sanctus
fnens
iliumprincipiumest.quiagenuiteum.Utrumautem est donum,temporaliter autem donatum. Et si do-
et ad Spiritum sanctum principium sit Pater, quia minus non dicitur,nisi cum habere incipit servum,
dictum est: De Patre procedit,non parva quaestio est. etiam ista appellatio retativa ex tempore est Deo,
Quod si ita est.non ejus tantum ent rei quam gignit non enim sempiterna creatura est, cujus ille Domi-
vel facit,sed et ejus quam dat,et procedit ab ipso.Si nus est.Ergo Dominum esse non sempiternum ha-
ergo quod datur vel quod procedit.principium habet bet, ne cogamur ctiam creaturam sempiternam
aquo daturvelprocedit,fatendumestPatremvelFi- dicere, quia illo sempiterne non dominaretur, nisi
lium principium esse Spiritus sancti, non duo prin- etiam ista sempiterne famularctur. Sicut autero
cipia; sed sicut Pater et Filius ad creaturam relative non potest esse servus qui non habet dominum,sic
unusCreator et unusDominus dicitur,sic relative ad nec dominus qui non habet servum.
Spiritum sanctum unum principium.Adcreaturam Oppositio; quod non ex tcmpore sit Dominus temporis,
vero Pater et Filius et Spintus sanctus unum princi- quod non est ex temporc.
pium sunt.sicut unusCreator et unus Dominus.Ecce Deohaec 2. Scd hic aliquis dicet quod non temporecompetit
nabesquodPaterprincipiumFiliidicitur,quiagenuit appcllatio qua dicitur Dominus; quia non
eum; quaergo notione est Pater.ea pri neipiu uiFilii di- est solumDominusrerum quaeextemporecceperunt,
citur,id est, generationesecundumquam etiamdici- sed etiam illius rei quaenon ccepit ex tcmpore,id est,
turauctorFihi.UndeHilariusin lib.4deTrin. itaait: ipsius temporis,quod non cccpit ex tempore,quianon
IpsoquoPaterdicitur,ejusquem genuit auctorosten- erat ante tempus quain inciperct, et ideo nonccepit
ditur; idnomen habens,quod neque ex alio profectum esseDominusextempore.Ad quod dicipotestquiali-
intelligatur.et ex quo isqui genitusest substitissedo- cet non cccperit cx tcmporo Dominuscsse temporis,
ceatur.NovitEcclesiaunum innascibilem Deum; no- ccepit tamen esse Dominus temporis,quia non sem-
vitunigenitumDei Filium.Confitetur Patrem ab ori- per fuit tcmpus;et ipsiushominis ex tempore ccepit
gine liberum; confitetur et Filii originem ab initio, esse Dominus.De hoc Aug., in eodem lib.,continue
sed ab initiabili: non per seipsum, sed ab eo qui a itaait: Quisquis exstileritquiaetcrnumDeum solum
nemine est.natum ab eeterno,nativitatem scilicct ex dicat, tempora vero non esse aeterna propter variota-
paterna aeternitate sumentem.Editaest hic fideipro- tem et mutabilitatem,sedtamenipsatempora nonin
fessio,sed professionis rationondum exposita est; et temporeesseccopisse,quianonerattempus antequam
ideo quaerenda, scilicet quomodo intcliigendum sit tempora inciperent; et ideonon in tcmpore accide-
quod srit,Filii originem esse ab initio,etnOn ipsum rat Deo ut Dominus csset,quia ipsorum temporum
esse abinitio.sed ab iniliabili. Hoc utique subdens Dominus erat,quae ulique non in tcmpore esse coe-
determinavit quomodo acceperit initium, inquiens perunt; quid respondcbit de homine qui in tcmpore
ab initio,ac si diceret: Non ita in- iactus cst.cujus utiquc Dominus non erat antequam
originem Filii esscFilii
telbgas originem esse ab initio.quasi ipseFilius esset? Certe ut Dominus hominis esset.ex tempore
habeat initium; scd quiaipse est ab mitiabili, id est accidit Deo; ct ut omnis amovcatur controvcrsia,
a Patre a quo sunt omnia. Nam licet Filius sit prin- certeut tuusDominus esset vel meus,qui modo esse
PETRI LOMBARDI. 604
"
ccepimus.ex tempore habuit.Quomodo ergo obtine- tatem.Êquali3 eat ergoFilius Patri secundumessen-
bimus nihil secundum accidcns dici Deum.nisi quia tiam, non secundum relationem. Unde August.lib.
ipsius nalurre nihil accidit quo mutetur; utea sint 5 de Trin., cap. 6, ait: Quaeramus secundum quid
accidentia relativa.quae cum aliquamutationererum aequalis sit Patri Filiua: non secundum hoc quod ad
de quibus dicuntur, accidunt; sicut amicus rclative Patrem dicitur Filius.aBqualis est Patri; restat ergo
dicitur. Non enim amicuseeseincipit.nisi cum amare ut secundum id aeqnalis sit quod ad se dicitur.Quid-
coeperit.Fitergo aliquamutatiovoluntatis.utamicns quid autem ad se dicitur, secundum substantiam
dicatur.Nummusve.ro cum diciturpretium.reJDtive diciturjrestat ergo ut secundum substantiam sit
dicitur, nectamenmutatuscst cum esse crcperit pre- aequalis; eadem ergo est utriusqne snbstantia. Item
tium.nec cum diciturpignus et hujnsmodi. Si ergo in lib.6, cap. 4 : Satis est videre nullo modo Filium
numrouspotestnullasui mulationetotiesdici relative aequalem esse Patri, si in aliquo, scilicet quod per-
ut nequo cum incijiit dici.neqnc cu.ii desinit.aliquid tineat ad significandam ejus substantiara.inaequalis
in ejus natura vcl lorma quanummus pstmutationis invenitur; in omnibus ergo aequalis est Patri Filius,
fiatjquantofaciliusdcillaincoinmutabiliDoisubstan- et est ejusdem substantiae.-iEqualis est etiam Spiri-
tiadebemusaccipere.quoditadicaturrelativealiquid tus sanclirs Patri et Filio, et in oranibus esqualis
ai creaturam,ut quamvis temporaliter incipiat dici, propter summam simplicitatem illius substantiae.
nontamen ipsisuDstantiaeDeiaccidissealiquid intel- Ex his perspicuum fit quod secundum substantiam
ligatur, sed illi creaturae ad quam dicitur! Qualiter Filius est aequalisPatri, et utrique Spiritus sanc-
etiaro refugium nostrum dicitur.Refugium enim notus, et appellatio tantiim relativa est. iEqualitas
strum dicitur Deus; relativc ad nos enim refertur: ergo Patris et Filii non est relatio vel notio, sed
et tunc refugium nostrum fit cum ad eura refugimus. naturalis unitas et identitas.
Numquid tunc fit aliquid in ejus naturaquodante- Hic quxritur quomododicatur similis, et quid sit si-
quamrefugcremus adeumnonerat?Innobisergo nw- fit militudo.
aliquamutatio.qui ad eum refugiendo efficimur 2. Hoc idem etiam dicimus de simili et similitu-
liores;inilloaihomnulla.Sicetpaternosteresseinci- dine. Gum enim dicitur Filius similis Patri.relative
pit.cum per ejus gratiam regeneramur.tyutdedtifnoAw quidem dicitur; scd similis est Patri prnpter unita-
polestatem HhosDei/tmiSubstantia ergo nostra nruta- tem cssentiee. Est ergo appcllatio tt>ntum relativa,
turin melius.cum filii ejusefficimur.Similiteret ille similitudo vero indifferens essentia. Unde quibus-
Pater nosteresseincipit.sed nulla suicommutatione dam non indocte videtur nomine eequalitatis vel
substantiae. Quid ergo temporalitcr dici incipit Deus similitudinis non aliquid poni, sed removeri ut ea
quodanteanon diccbatur, manifestum est relatire ratione dicatur Filius aequalis Patri.quia nec major
dici;non tamcn accidcnsDci.quod aliquid ei accide- est eo,nec minor.et hoc propter unitatem essentiae,
rit, sedplane secundum accidens ejus ad quod dici Ita et similis dicitur, qnia nec diversus.nec alienus,
aliquid Deus incipitrelative. Ex his aperteostenditur nec in aliquo dissimilis, et hoc propter essentiae
quod quaedam de Deo temporaliter dicuntur relative simplicitatem. Non ergo secundum quod Filius est
ad creaturassinemutationedeitatis.sednonsinemu- genitus a Patre, eequalis vel inaequalis est Patri,nec
atione creaturae; et ita accidens est in creatura.non similis vel dissimilis; sedâequaliset similis secun-
in Creatore; et appellatio qua creatura dicitur rela- dum substantiam.
tive, ad Creatorem relativa est, et relationem notat De sententia sancti Hilarii, qua in Trinitate pirsona-
est in ipsa creatura. Appellatio vero illa qua rum propria ostendit.
guae
reatorrelativedicituradcreaturam.relativaquidem 3. Non est igitur hic proetermittendum quod vir il-
est, sed nuilam notat relalionem quae fit in Creatore. lustris Hilarius proprietates personarum atssignans,
Hic solvitur quxstio qua quxrebatur utrum Spiritus dicit in Patre esse aeternitatem.specicm in imagine,
sanctus dicatur datum relatione ad sc,cum ipseaetse. usurr in manere; quae tantae difficultatis sunt verba,
3. Hic potest solvi quaestio superius proposita, ubi ut in eorum intelligentia atque explanatione vehe-
quaerebatur.cum Spiritus sanctusdatum dicatur vel menter labo-averit Aug.,ut ipse ostendit in lib.6,de
donatum (quod autem datur referturet ad cum qui Trin.,cap. 10,ita dicens : Quidatn cum vellet bre^Hs-
dat, et ad illum cui datur),et cum Spiritus sanctus Bime singulamm inTrinitatepersonarum insinuare
det scipsum.utrum ad seipsumrelalivc dicatur.cum propria : iEternitas est, inquit, in Patre, species in
dicitur dari vel donari. Cui quaestioni respondentes, imagine,usus in munere.Et quianon mediocrisau-
dicimus Spiritum sanctum dici datum vel donatum ctontatis in tractatione Scripturarum et assertione
relative.et addantcm,ot ad illum cui datur.Dansau- fidei vir extitit (haec enim Hilarius in libris suis de
tem sive donator, est Pater cum Filio et Spiritu san- Synodis posuit non lonpre a principio), horum ver-
cto.Nectamen dicimus Spirilum sanctum refcrri ad borum, ia est, patris, et imaginis, et ntunms, xterni-
se,sed appellatio dati vel donali refcrtur et ad rlan tatis, speciei, et usus, abditam scrutatus intelligen-
tem et ad recipientein,quia non potest aliquid dici tiam, quantum valet,non eum secutum arbitrorin
datnm,nisiab aliquoet alicui detur.Cnm antemSpi- Xternitalis vocabulo.nisi quod Patcr non babet pa-
ritus sanctus dari a se vel datus a se dicitur, relatiye trem de quo sit, Filius autem de Patre est, ut sit,
quidemdiciturad illum cui datur, et estappellatio atque ut llli coaeternus sit. Imago enim si perfecte
relativa; et in illo cui datur mulatiofit.non in dante. implet illud cnjus imago est,ipsa coaequaturei,non
illudimagini suae; in qua iraagine speciem nomina-
DISTINCTIO XXXI. vit,credo propter pulchritudinem.ubi tanta estcon-
QU0M0D0 DICATUR F ILIUS
jEQUALIS P ATRI : AN SECUN- et prima aequalitos, et prima similitudo
ANSECUNDUM ITA gruentia
RELATIONEMJ nulla in re dissidens, et nullo modo inaequalis, et
DUMSUBSTANTIAM,
ET SIMILIS. nulla ex parte dissimilis; sed ad identitatem res-
1. Prretcrea cousidcrari oportet, cum tres personse pondens ei cujus imago est; ubiest priroaet summa
coaequales sibi siut, utrum relalivehoc dicatur, an vita: cui non aliud vivere et aliud esse,sed idem et
secundum substantiam; et si relative,utrum secun- primus ac sumrous intellectus; cui non est aliud
dumrelationem.ansecundumessentiamconsideran- vivere ct aliud intelligere, sed idem hoo unum tan-
da sit aequalitas; deinde.quid sit ipsa requalitas: Ad quam verbum perfectum; cui non desit aliquid, et
quod dicimus quia sicut stmile uihilnon sibi est (simili- ars quaedam omnipotentisetsapientis Dei plenaom-
tudo enimut ail Hilarius.sibi ipsi est),itaetae- niumrationumviventiumincommutabiliumjetom-
qualoaiiquid sibi nondicitur; acDicitur simile,
perhocsicut relative nes unum in ea; sicut ipsa unum de uno cum quo
ita et aequale rclativc dicitur. ergo unum; ibi novit omnia Deus quae fecit per ipsam.
Filius aequalis Palri.et utrique Spiritus sanctus.Est Hic de Spiritu sancto quare usus dicatur. (Aug., lib.
tamen ajqualis Patri Filius,et utrique Spiritus san- de Trin. 6. cap. 10.)
ctusipropter summam simplicitatemesscntiae ctuni- 4. Est autem ineffabilis quidam complexus Patris
608 SENTENTIARUM LIBRl QUATUOtt. — LIB. I, DIST. XXXI. 606
et imaginis, qui non rst sineperfruitione, sinecha- Patris etFilii, etSpiritussancti.CurergoPatriattri-
ritate, sine gaudio. Illa ergo dilec.tio, dclectatio, fe- buitur unitas, et Filio aequalitas? Forte eadem ratione
licitasvelbeatitudo(sitamenaliqua humanavocedi- attribuitur Patri unitas secundum Aug. qua supra oi-
dicitur) usus ab illo appellata estbreviter,etin dem aeternitas secundum Hilarium, quia vitlelicet
fne'rinitate Spiritus sanctus non genitus, sed genitoris Pater ita est, utabaliononsit,etquiaFiliumgenuit
genitique suavitas, ingenti largitate atque ubertate unumsecumDeum.etSpiritiissanctusaheoprocedit
perfundensomnescreaturaspro captu earum. Ilaque unus cuni eo Dous. Unitas crgo in Patre esse dicitur,
llla tria et ase invicemdeterminarividentur.etinse quia nec est aliquid aliud a qno sit. Non enim ab alio
infinita sunt. Qui videt hoovolex parte, vel pcr spp- est, nec ab co aliquis vel aliquid est ab fetcrno, quod
culum in eenigmate, gaudeat cognoscens Deum, et unum cumeononsit: Filiuseuim etSpiritussanctus
gratias agat.iQui vcro non videt, tendatperpietatem unum sunt cum Palre. Unde Verilas ait, Joan. 10:
tidei ad videndum.nonperctecitatemadcalumnian- Ego et Pator unum sutnus.
dum; quoniam unus est Dcus, sed tamen Trinita». Quaie Paler et Filiusdicantur esse vnum vel unus Dens,
Eccehabesqualiterverba Hilarii prasmissaaccipien- sed non unus : quia res ejusdemnaiurx recie possunt
da sunt, licet tantae sint profunditatis, ut etiam adhi- dici unum siutpliciter esse, et cum wljectione; res veio
bita expositione vix aliquatenus ea intelligire valeat diverss nnturaenon possunt dtci unum nisi dicatar,
humanus sensus; cum et ipsa eorum explanatio, quid unvtn.
quam hio Aug. edidit, plunmum in sehabeatdiffi-
cultatis et ambiguitalis. 9 Hic dici oportet quod Pater et Filius et Spiritus
sanctus recte dicunlur esse unum et
Quod secundum hanc expositionemnon distiuguuntur non unus. Ros enim duae vel plures unus Deus, sed
recte possunt
ibi proprietates personarum tres. (Aug., ibid.) dici unum cssc, si sint unius essentiae, et earum una
5. Non enim secundurn prtemissarnexpositionem sit natura. Unus autern vel una non potest dici de di-
distinguunturhictresiilaeproprietatessuperiusassi- versisrebus.nisiaddatur quidunus vel una, quoad-
gnata3,Bedipsaehypostasesdistinctaeabinviceinmon- dito, recte potest dici de rebus ct unius et divcrsrc
strantur; mternitatis tamen nomine eadem videtur substantiae, Unde Aug., in lib. (i, de Trin., c, 3, sic
designata proprietas, quamnotathocnomentntymt- ait: Nescio utrum inveniatur in Scripturis dictum:
tus. Sedvideamusquldsitquod ait. Imago si perfecte Unumsunt, quorumest divorsanatura. Si autemet
implet, cujus imago est, ipsa comquatur ei, non illud aliqua plurasuntejusdem uaturaeet divcrsasentiunt,
sum imagini. Videlur enim dicerequod Filius qui est non sunt unum in quantum diversa sentiunt. Cum
imagoPatris,Patricoiequalur,nonPaterFiIio,cumet ergo sic dicitur unnm, ut non addatur quid unum.et
Filiusdicatureequalis Patri inScriptura,etPaterFilio,
sed Filius hoc habet a Patre utsit ei eequalis, Pater plura unum dicuntur, eaueni natura atque essentia,
non dissidens neque dissentiens significatur. Unde
autem non habet a Filio; et tamen Filius plene ac Paulus ct Apollo, 1 Cor. 3, qui et ambo homincs
perlecte eequalis estPalri, id est, imago eicujusest erantet idem sentiebant, unum esse dicunlur cum di-
lmago. citur : Et qui plantat ei quirigat unum sant. Cum vero
Quare dieatur Bilarius propria personarum assignnsse additurquidunum,potestsignificarialiquidexpIuri-
in verbispradictis, cum ibi nou sint expresscepro- bus unum factum, quamvis diversa natura; sicutani-
prietates. maetcorpusnonpossuntutiquediciunura(quid enim
6. Propria ergo porsonarum in proedictis verbis tam diversum ?) nisi addatur vel sub intelligaturquid
assignasse dicitur Hilarius,quia relativanominaper- unum, scilicet unus hoino. Unde Apostolus : Quiad-
Bonarum posuit, s-ilicet, imiginis et muncris; quee hxret, inquit, 1 Cor. 6, Domino, spirilus unus est, non
relative dicuntur de personis, etpropriptatesnotant dixit: Unus esl vcl unuiii sunl, sed addit Spirilus.Di-
quibusdistinguunturpersonre. Itaenim dicilurSpi- vcrsi si:nt enini nuliiraspirilus homiuis ct Spiritus
ntussanctus munusrelativejSicut donuru. Verumta- Dei; sod iiih.erendofll spirilushoniinis unusspiritus
men ipsas proprietalcs aliis tribus nominibus non curii !'eo, qui.iparticeps fltvcrilatisctbeatitudinisil-
significavitjjuxtapraedictam non Aug.cxpositionem; nisi lius. Si crgo de his qu.e diverâesubs'.auliae sunt, rec-
Boionominemternilatis,quo ipsam paterniLafein, tedicitur quod sint unusspiriLus, quanto magis qui
sed eam voluit intelligi notionem qua dicitur inge- unius substantiae.sunt, recle dicuntur unus Deus es-
nitus. -. se? Pater ergo el Fiiius unum sunt ulique secundum
Quod earumdem personartmi distinctionem notat Au- unitatemessentiae.clunus Dcus.in quoetArianahae-
resis damnatur, quae Patrem, et Filium, et Spiritum
gust. aliis verbis sine expressione trium proprietatum.
7. IUudeliamsciri oportet, quod carumdera trium sanctum, ut ait Ang. in lib. dc Htrresibus, non vult
essse unius ejusdemque subslanliae atque natnrae,
peraonarumdistiuclionemAug.ostendercvolenssino vel, ut exprcssius dicatur, essentiae, quoe Greecedi-
expressione illarum trium proprietatum superius citur mia; sed Filium esse creaturam ; nccnon et
commemoratarum, in lib. de Doct. Christ. sic ait;[n Sabelliana, quoe, ut ait Aug. in eodem libro; dicebat
Patre estunitas, inFilioaequalitas, inSpiritu sancto Christum eumdem ipsum et Patrem ct Spiritum san-
unilatis eequalitatisqueconcordia.Et hoectriaunum. ctumesse; utessetTrinitasnominumsine substantia
omniapropterPatrem.aequaliaoniniapropterFiliutn, ut ait Aug. supcr
connexa omnia propterSpiritumsanctum.ItaquePa- personarum. Utramque pestem,
ter et Filius.etSpiritus sanctus,et singulus quiaque Joannem,elidit Veritas dicens : Ego et Pater unum
sumut. Utrumque audi et adverte, et unum, et sumus:
horumDeus est.simul omnes unus Deus;etsingulus et aCharybdi et aScylla liberaberis.Quod enim dixit
quisque horum plenasubstantia est,et simul oinnes
una substantia.Pater necFiliusest,necSpiritussan- unum, liberat te ab Ario; quod dixit sumus, liberata
Sabellio. Si unum, ergo non diversum; si sumus, ergo
ctus; et Filius nec Pater est nec Spiritus sanctus ; Paler et Filius. Sumus enim non dieeret de uno, nec
Spiritus sanctus nec Pater est, nec Fiiius, sed Pa- unumdediverso.Erubescanterho
ter tantum Pater,et Filiustantum Filius, et Spiritus Sabeiliani, quidi-
tribusaeter- cunt ipsum esse Patrem qui est Filius, confundcntes
sanctus tantumSpiritussanctus.Eadem
nitas, eadem incommutabililas, cadem majestas, personas;quietdictisunt Patripassiani.quiadicunt
Palrem sui se passum. Ariani vero dicunt aliud Pa-
eadem potestas. In his verbisaperte insinuatur per- trem esse, aliud Filium ; non unam
sonarum trium distinctio. substantiam, sed
duas : Patrem majorem, Filium miuorem. Noli hoc
Quare Patri altribuatur unitas, et Filio cequatitas. dicere tu, catholice. Inmedio ergonaviga,utrumque
8 Sed plurimos movet quod Patri attribuitunita- periculosumlatusdevi.ta:el dicPaterPaterest, Filius
tem, Filio aequalitatem. Cumenimunitas diciturse- Filiusest; alius Pater, aliusFilius,scdnonaliud,imo
cundum substantiam, non tantum in Patre est, scd hoc ipsum, quia unusDeus.Ecceostcnsumestquarc
etiam in Filio etSpiritu sancto; etaequalitasunaest unitas in Patre esse dicalur, cum trcs illi unum sint.
607 LIBRI LOMBARDI. 608
Quare dicatur essexqualis in Filio, cum stt una Pater diligit amore qui ab ipso procodit,cur non et
sequalitastrium. Sapientiavel intelligentiaquam ipse genuit,sapit,vel
10.Nunc videamus quare aequalitas dicatur esse in intelligit? Hanc quaestionem urgere videtur, ut ait
Filio, cum una et summa eequalitas sit trium. Hoc Aug. in lib. 6 de Trin., cap. \. quod scripsit Aposto-
ideo forte dictum est, quia Filius genitus est aPatro lus dicens, 1Cor. \, Christum Dei Virtutem et Dei Sa-
aequalis gigncnti, etdonoquodab utroque procedit; pientiam. Ubi quaeritur utrum itasitPaterSapientiee
et ldeo illa tria dicuntur esse aequalia propter FiIium. ct Virtutis suae,ut hac Sapientia sapiens sit quam ge-
Filius enim habut a Patre ut sit ei aequalis et Spiritui nuit et hac Virtute potens quam genuit. Sed absit ut
sancto ; et Spiritus sanctus ab utroquc habet utsit ita sit quia si hoc est tibi esse quod sapere, non per
aequalis utrique. Hoc autcm sinc assertionis superci- illam Sapientiam quam genuit sapiens dicitur Pater
lio et majoris intelligcntiee praojudiciodicimus,ma- alioquin non ipsa ab illo, sed ille ab ipsaest. Si enim
lentes in apcrtione tam clausorum sermonum peri- Sapientia quam genuit causa est illi ut sapiens sit,
tiores audiro, quam aliquid aliis influere. etiam ut sit ipsa illi causa est; quod fieri non potest,
QuarCin Spiritu sancto dicatur esse utriusque con- nisigignendo eum autfaciendo ; sed nec genitricem,
cordia vel connexio. nec conditricem Patris ullo modo quisquam dixerit
11. Quod autem in Spiritu sancto dicitur esse Sapientiam; quidenim estinsanius?Ergo Pateripsa
utriusque concordia, et per oum omnia connexa, fa- Sapientiaest quasapiens est. Filius verodicitur Sa-
cilior estintelligentianobispracmissaad mentem re- pientia Patris et Virtus Patris ; non quia Pater per
vocantibus. Supra enim secundum auctoritates san- eum sit sapiens vel potens, sed quia Filius Sapientia,
ctorum dictum est quod Spiritus sanctus amor est et Virtus est de Patre Sapientia et Virtute. Ex his
Pater diligit Filium, etFilius Patrem. Rectcergo ergo patet quod Pater non est sapiens Sapientia ge-
§uo
piritus sanctus dicitur connexio vel concordia Patns nitia, sed seipso Sapientia ingenita.
.et Filii, et per eum omnia connexa. Unde Aug. in Utrum Filius sit sapiens SaptenUa genita vel in-
lib.5deTrin.,cap. Il :Communio quaedam consub- gcnita.
stantialisPatriset-Filii est amborum Spiritus san- 4. Post haecquaeri solet a quibusdam,utrumFilius
ctus.Idemin Ub.7deTrin.,cap3 : Spintussanctus sit sapiens Sapientia genita.vel ingenita. Si enim non
est summa charitas utrumque conjungens, ncfeque est sapiens Sapientia genita, nec seipso sapiens est:
subjungens. si vero Sapientia genita sapiens est, non videtur sa-
DISTINCTIO XXXII. piens esse Sapientia ingemta, et ita non videtur esse
a Patre, cnm a Patre habeat omnia. Ad quod
UTRCMPATERVEL FILIUSPER SPIRITUMSANCTUM sapiens dicimus quod una est Sapientia Patriset FiUi etSpi-
DILIGAT, CUMDILIOERE IDEMDEOSITQUODESSE.
ritussancti.sicutunaessentia.quiaSapientiainiUius
\. Hic oritur quaestio ex praedictis ded ucta: dictum naturae simplicitate est essentia; et tamen Filius tan-
estenimsupraatqussanctorumauctoritatibusosten- tum estSapientia genita,et Patertantum est Sapien-
sum, quod Spiritus sanctus est communio Patris et tiaingenita; etSapientiagenitaestdeSapientiainge-
FiIii,etamorquo Pater etFiliusseinvicemdiligunt. nita, vel a Sapientia ingenita. Et cumidem sit ibi es-
Ideo quaeritur utrum Pater vel Filius per Spintum se quod sapientem esse,relinquiturut Sapientia ge-
Banctumdiligat.Quodutiquevideturoporteredicise- nitasitsapiensdeSapientiaingenita. Non ergoFihus
cundumauctoritatessupraposifas.quihusostenditur diciturSapientiaDei, tanquam ipse solus intelligens
Spiritumsanctumesse, quogenitusagignentediliga- sit vel sapienssibi et Patri et Spiritui sancto: quia,
tur, genitoremque suum diligat. Sed contra, si Pater ut ait Aug.. in lib. 14 de Trin., c. 7: Si solusibiFi-
vel Filius dicatur diligere perSpiritumsanctumvi- lius inteliigit et sibi et Patri et Spiritui sancto, ad il-
detur esse per Spiritum sanctum, quia non est aliud lamrediturabsurditatem.ntPaternonsitsapiensde
Deo esse, et aliud diligere, sed idem ; quia, ut ait seipso, sed de Filio : nec Sapientia Sapientiam ge-
Aug. in Hb. 15deTrin.,cap. 5. quidquid secundum . nuerit, sed ea Sapientia Pater dicatur sapiens esse
qualitates in illa simplici natura dici videtur, secun- quam genuit. Ubi enim non est intelligentia, nec 8a-
dum essentiam est intelligendum, ut bonus, magnus, pientia potest esse. Ideoque si Pater non intelligit
Immortalis, Sapiens, diligens.ethujusmodi.Ideoque ipse sibi, sed-Filius iutelligit Patri, profecto FUius
si Pater vel Filiusdiligit per Spiritum sanetum,per Patrem sapientem facit. Et si hoc est Deo essequod
ipsum Spiritum sed esse videtur; neque tantum essen- sapere, et ea illi est essentia queeSapientia, non Fi-
tia sua diligit, etiam dono. lius a Patre, quod verum est, sed a Filio potius Pater
Hxc quxstio insolubilis est, kumanum superans habetessentiam,quod absurdissimumatquefalsissi-
in
sensum, qua auctoritates sibi occurrunt. mum est. Est ergo Deus Pater sapiens ea, quaeipse
2.Huic quaestioni,cum altitudinemnimieeprofun- est, sua Sapientia ;et Filius, Sapientia Patris, estsa-
ditatis contineat, id solum respondemus, quod Aug. piens de Sapientia quae est Pater, de quo cst genitus
significare videtur, scilicetquod Pater et Filius se di- Filius. Ita et Pater est intelligens ea, quaeipse est,
ligant, et unitatemservent, non solum essentia sua, sualntelligentia. Non 6nim esset sapiens, qui non es-
sed suo dono proprio ; quod licet supra positum sit, setintelligens. Filiusautem, IntelligentiamPatris,de
iterare tamen non piget. quia sic expedit. Ait ergo Intelligentia genitus est, quae est Pater; de quaetin-
Aug. in lib. 6 de Trin., cap. 5, ita : Manifestum est telligens est. Proinde Pater est Sapientia, et Filius
quod non aliquis duorum est quo uterque conjungi- Sapientia, etuterque una est Sapientia; et tamen so-
tur ; quo genttus a gignente diligatur, genitoremque lus Pater est ingenita Sapienti a, et Filius solus genita
suumdiligat,sintquenonparticipatione,sedessentia Sapientia; nec tamen alia Sapientia Pater, aua Sa-
sua, neque dono superions alicujus, sed suo proprio pientia Fiiius, sed una eademque est; sicut Pater
servantes unitatem pacis. Ecce hicdicitquod essen- estDeus ingenitus, et Filius est Deus genitus; neque
tia sua et dono suo servant unitatem. Idem in lib. 5de Deus genitusest Deus ingeriitus; non ideo tamen afius
Trin., oap. 7,ait.: In illa Trinitate quisaudeat dicere DeusestPater, alius Deus Filius, sed unus Deus uter-
Patremnec se, nec Filium, nec Spintum sanctum di- que, non autem unus. Alius est enim genitus, alitis
ligere, nisi per Spiritum sanctum?Hicapcrteostnn- ingenitus, sed non alius Dcus ; imo uterqueunum,
dit Patrem non tantum per Spiritum sanclum dili- siveunus Deus.Itanon estSapientia genita Sapientia
gero ; non autcm simpliciter dicit Patrem non dili- ingenita, sed alia est Sapientia genita, alia ingenita;
gere per Spiritum sanctum. non tamen est aUa Sapientia sed una eademque.
UtrumPater sit sapiens Sapientia quam genuit, sicut An Filius sit sapiens seipso vel per seipsum.
diligit amore qui ab ipsoprocedit. 5. Ex preedictisconstat quod Filius non est sapiens
3. Praeterca diligcntcr investigari oportet utrum aseneque de se, sed de Patreet a Patre.Quaen autem
PatersapicnssitSapicntiaqiianigcnuit, quaetantum soletutrum Filius sit sapiens seipso vel per seipsum?
Filius est.Quod videtur a simili posse probari .Si enim Quidam dicunt multiplicem hic fieri intelligentiam,et
G09 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LlB. I, DIST. XXXIII. 610
ideo distinguendum fore; itautcum dicis Fiiium csse Filiiiin,vol FiliusPatremcadilcctioncquaDabutroquc
sapientem seipso velper seipsum.si sui naturact es- proccdit,sciliceli|ua'propricSpiriti'.ssanctusest. Si-
sentia sapientem intclligas, vcrusstt inlcllcctus ; si cut cnitn idcin csl Dco sapuro quod essc, ita est ei
vero a seipso vel de seipso sapientem esse intelligas, idemdiligerequod esse.Ideoque sicut ncgatur Pater
falsitati subjectam habeas intelligentiam. Alii vero esse sapiens sapientia quam genuitjqui si ea dicere-
simpliciter et absque determinatione concedunt hu- tursapiens,nonipsaab eo,sedipse ab ea intelligerc-
jusmodi locutiones : Filiusest Sapientia per se, sed turesse;itavideturnon debereconcediquod Patervel
a
non se vel de se,et: Filius est Deus per se, et est Filius diligatdilectionequae tanlum Spiritus sanctus
8e,sed non a se vel de se.Hoc confirmantes ver- est, quia si ea diligit Pater vel Filius, non Spiritus
Eeris Hilarii, qui Filium non ase,sedperse agere ait, videturesseaPatre et Filio, sed Pater et Fiiius a Spi-
in lib.9 de Trin.:Naturae,inquit, cui contradicis, hae- ritu sancto,quia idem est ibi diligere quod esse. At
retice,heecunitasest, ut ita per se agatFilius ne a supra dictum est,atque auctoritate Aug. sancitum,
se agat,et ita non a se agat ut per se agat. Intellige quod in Trinitatetriasunt,unusdiligenseumquide
Filium agentem,et per eum Patrem agentem.Non a illo est.et unus diligens cuin de quo est,etipsadilcc-
se agit.cum Pater in eo manere monstratur. Per se tio;et non est aliquis duorum quo genitus agignente
agit, cum secundum nativitatem Filiiagitipse qure diligitur, et gcnitorem suum diligit. Quibus verbis
placita sunt.Infirmus sit non a se agendo,nisi aDeo aperte significatur Patrem Filium, et Filium Patrem
lpse agit; non sit vero in unitate naturae,si quae agit diligere, eascilicet dilectione quae non est aliquiseo-
et in quibus placet non per se agit. Sicut ergo, in- rum.sed tantum Spirilus sanctus.Cum idem ergosit
quiunt,Filius per se agit,sed non a se; ita ef Filius ibidiligerequodesse, quomodo dicitur PatervelFi-
debetdici sapiens per se, sed non a se. Sic et ipse liusnon esseea dilectione qua alter alterum diligit,
per se Deus est, vel esse dicendus cst, ut aiunt, sed cum ideoPater negetur sapero Sapicntia quam ge-
nsn a se vel de se. nuit, ne ea esse intelligatur ?
An una tantum sit Sapientia Patris. Quod et hac quxslio inexplicabilis est, qux excellit
6. Posthaecaquibusdam solet quaeri utrum una infirmitatem hominis
tantum sit Sapientia Patris.Quod non essenituntur 9. Difficilem mihi fateor hanc quoestionem.praeci-
probare hoc modo : Filius, inquiunt, est Sapientia pue cum expraedictis oriaturquae similera vioentur
Patris genita, qua Pater sapiens non est. Est igitur haberc rationcm ; quod meas intelligentiae attendens
aUqua Sapientia Patris,qua sapiens non est. Est au- infirmitas turbatur, cupiens magis ex dictis sancto-
tem et Sapientia Patris ingenita, et ea Pater sapiens rum referre, quam afferre. Optimusenim lectorest,
est.Est ergo quaedam Sapientia Patris, qua sapicns inquitHilar.in medio lib. 1 dc Trin., qui dictorum
est; etipsa nonest illaSapientia PatrisquaPatersa- intelligentiam expectat ex dictis potius quam impo-
piens non est.non est ergo una tantum SapientiaPa- nat ; etretulerit magis quam attulerit ;neque cogat
tris. Item Sapientia ingenita est Sapienlia Patris, et id videri dicliscontineri,quod ante lectioncm proe-
Sapientiagenitaest Sapienlia Patris; non est autem sumpserit intelligendum. Cum ergo de rcbus Dei
Sapientia mgenita Sapientia genita; non estigitur sermo est.concedamus Dco sui cognitionem,dictis-
unatantumPatrisSapientia. Haecet his similia, tan- que ejus pia veneratione famulemur.Investiget ergo
quamsophisticaetaveritateIonginqua,cunctisquein diligenter pius lector rationem dictorum,si forte di-
tneologia peritis patentiaabjicimus, responsoindig- ctorum aliquam valeat reperire causam; qua nota,
naadvertentes ;idtamen adjicientes, quia unatan- ipsa proemissaqutEstio aliquatenus cxplicari valeat.
tumSapientiaPatris, sed nonuno modo dicitur. Nam Ego autem/hanc quoestionem non absolvens, scd er-
Sapientia Patrisdiciturillaquam gcnuit,etSapientia rorem excludens,profiteor non csse dictum Patrem
Patrisdicitur.eaquasapiensest Diversaestergoratio diligere Filium,vel Filium Patrem.ea dilectione quae
dicti.Illaenim diciturPatris,qui eam genuit; et ca ab utroque procedit; quae non est aliquis eorum, scd
diciturSapientia Patris.quia ea sapit.Una csttamen tantum Spiritus sanctus;tanquam ea dilectione Pater
SapientiaPatris,quiaSapientia genita est eadem Sa- sit vej Filius.Sed sic ea Pater diligit Filium et Filius
pientia,et ea qua sapiens est; sive ea qua sapiens est Patrem,ut etiam Pater per se ea quae ipse est dilec-
mtelligatur personaPatris.sive essentia Patris.quia tione diligat,sic et Filius; non autem sic ut Pater
personaPatnsquaeintelligitur cum diciturSapientia per se non diligat, et Filius, scd per eam tantum.
ingenita,etpersonaFilii quaesignificaturcumdicitur Quis hasc iu illa Trinitate, inquit Aug., opinari vel
Sapientia genita, unaeademque Sapientia est; quae affirmare praesumat?Eamtamen quaestionem lecto-
essentiadivinaintelligiturcommunistribuspersoiiis. rum diligentioe plenius dijudicandam atque absol-
Quodin Trmitateest ditectio qux est Trinitas, et tamen vendam relinquimus.ad hoc minus sufflcientes.
Spiritus sanctusest dilectio qux non est Trinitas; nec DISTINCTIO XXXIII.
ideodux sunt dilectiones; ita et de Sapientia.
7. Et sicut in Trinitate dilectioest.quae est Paler, UTRUM PROPRIETATES PERSONARUM SINTIPSJEPERSO-
Filius et.Spiritus sanctus.quae est ipsa essentia dei- . NJEVELDEUS,ID EST,DIVINA ESSENTIA.
tatis.et tamen Spiritus sanctus dilectio est quae non 1. Post supradicta interius considerari atque sub-
est Pater vel Fihus; nec ideo duaedilectiones sunt in tiliter inquin oportet, utrum proprietates persona-
Trinitate,quia dilectio quoeproprie Spiritus sanctus rum quibus ipsaepersonae determinantur, sint ipsae
est,dilectio est quoeTrinitas est,non tamen ipsa Tri- personae,et sint Deus, id est, divinaessentia ; anita
nitas est, sicut Spiritus sanctus est essentia quae sint in personis.ut non sint personae, ac per hoc nec
Trinitas est.non tamen ipsa Trinitas est; itain Tri- divina essentia.Quod cnim in personis sint proprieta-
nitate Sapientiaeslquae estPateret Filius,et Spiritus tes,nemoinflciariaudet,cumaperteclametauctorita3
sanctus.quae est essentia divina; et tamen Filius est quodinpersonisest proprietas, etinessentiaunitas.
Sapientia quaenon est Pater vel Spiritus sanctus.Nec Superiusquoque multis sanctorum testimoniis as-
ideo duae Sapientiee ibi sunt,quia Sapientia quaepro- truximuspersonas per proprietales distingui atque
prie est Filius est Sapientia quoe est Trinitas, lpsa determinari; ipsasque proprietates tres scilcet pro-
tamen non est Trinitas, sicut Filius non essentia priis expressimusvocabuhs. Cumergo proprietates
quae est Trinitas,ipse tamen non est Trinitas. lpsaeabaeterno fuerint,quibusipsae personae determi-
Qua ratione Pater non dicitur sapiens ea Sapientia quam nanturet differunt, quomodo essent si in eisnones-
genuit, eadem videtur debere dici quod non sit sent?et quomodo in eisessent,et ipsae personeenon
diligens Pater vel FiUus dilectione, qust ab utroque esent, quin ibi esset multiplicitas?Quocirca sicut
procedit. proprietates esse in personis,itaeteas personas esse
8. Praeterea diligenter notandum est quod ea ra- confltemur, sicut supra auctoritate Hieronymi (ut
tionequaPater non dicitur sapiens ea Sapientiaquam non pigeat revocare ad mentem) protestati sumus,
genuit.videturfore dicendum quod Pater non diligat jn expositione fidei ita dicentis : Sabollii hceresim
611 PETRI LOMBARDI.
declinantes,trespcrsonas expressas sub proprietate in Deosive in divina essentia sunt, cadem crgo res
distinguimus. Non rnim nomina tantummodo, sed oslsibi Pnter et Filius. Nara in qno paternitas est,
etiamnominumpropriotatcs.irl cst, personas.vel, ut Patcr est; et in quo filiatio est,Fiiius est Si ergo una
Greeci exprimunt hypostases, hoc est, subsistentias eadernquereshabetinsepaternitatem et filiationem,
confitemur.Ecceapertodicitpersonasproprietatibus ipsageneratet gcneratur; quod diccntes.inSabelha-
distingui,et ipsas proprietalesesse pcrsonas; cujus namnaereBim pertrahuntur, extendentes Patrem in
hicverbaperstringimus, quiasupralatiusposuimus. Filium.cum ipsumsibi Filium proponant et Patrem.
Quodproprietates sint divina essentia. Si vero negaverint in unaDei essentia paternitatem
2. Cuuiqucdcsimplicitatedeitatissupradisserere- esse et filiaLiocem,quomodo ergodicunt esseDeum?
mus, au"toritatibus sanctorum, scilicet Aug., Hil., IIis atque aliisargumentorumaculeisutunturin suae
Isidor. necnon et Boctii, evidenter monstravirous opinionisassertionem.utveritatisformamdissecent.
Deum hor csse omniuo quod in se habet, excepto Responsio contra hanc eorum oppositionem,ubi tradi-
quod Pater habet Filiura, nec est Filius, et Filius tur proprietates non penitus ita esse in Dei essen-.
babctPafrcm, nec est Patcr ; ct sic esse in natura tia, sicut in hypostasibus dicuntuv.
trium, ut qui habet,hoc sit quod habet: et totum 7. Quorum audaciae resistentes atque ignorantiae
quod ibi cst.unura osse.unam vitam esse.quae modo providentes,audebimusaliquid super hoc ioqui Pa-
non iteramus.ncfastidiumlectoriingeratmus.Si ergo ternitas et filiatio non ita esseomntno in divina sub-
proprietatcsibi sunt,singulaearumestidin quo cst, stantia dicuntur,sicutinipsis hyposiasibus ;inqui-
ct unumeademquc vitasingulae sunt.Fateamurergo busitasunt,quodeatsdeterminant,utaitJoan.Dama8,
et proprietatcs esse in tribus personis,et ipsas esse lib.3de orthodoxaFide.c.b.Characteristicaidiomata
persoaas atque divinam essentiam. sunt, id est,determinativa3proprietateshypostaseos
Auotoritaleaslruit quodprcprietas sit natura. etnonnaturae;etenimhypostasimdeterminantetnon
. 3. Quod enim propnetas etiam divinanatura sit, naturam.Ideoquc licet patcrnitas et filiatiosintin di-
ostenditHilarius.diccns nativitatem Filii esse natu- vinaessentia, cum eam non determinent, non ideo
ram.Undo in libv7.deTrin.ait: Utriusquenaturanon potestdiciquod divina Cssentia etgeneret et genere-
difTert; unum suntPateretFilius.Habetcrgohocsa- tur ;vel quod eadem res sit sibi Pater et Filius. Ita
cramenti nativitas,ul complectaturin se et iiomen,et enira proprictas determinat personam, ut hac pro-
nt\turara,ct poteslatem,quiaitativitas non potestcsse prietate hypostasis sit generans, ct illa alia hypos-
ea natura uude nasciLur Filius.Idem, in 6: Nativitas tasis sit gcnita; el ita non idcm generat et genera-
proprietas est, verifas est. Idem, in 7, dicit quod tur. sed alter alterum.
nalurae nalivilas sit intelligenda essc in nalura Dei. Quxritur quomodoproprietates possunt essem natura,
Supraenimdixitquorl propriuinPatrisestquodsom- ut tamcn eam non detrrmitient.
per Patcr cst, ct proprium Filii esl, quod scinper 8. Sed forte quaeres.cum hae proprietates non pos-
F'
Filius esf ; signiflcans quod proprietas Patris est suntcsse in personisquin easdetcrminent,quomodo
Pater.et proprietasFilii cst Filius.His aliisquepluri- indivina essentia esse possint.ita ut non eam deter-
bus auctoritatibus apertc significari videtur quod miuent? Respondeo tibi et hic cum Hil., lib. 1 de
proprietas Filii Filius sit, sic et Deus; ita et pro- Trin.,non longe a principio : Ego nescio.non requi-
prietas Spiritus sancti. ro.sed consolabor me taraen. Archangeli nesciunt,
Quidamneganl, sciticet, proprietates esse personas et angeli nonaud ierunt.secula non tenent.propheta non
divinnmnaturam, et quare. sensit, Apostolus non interrogavit, Filius ipse non
4. Hoc autero aliqui ncgant.diccntesquidem pro- edidit.Cesset ergodolorquerelarum:n'on putethomo
prietates in pcrsonis esse, sed non essepersonas ip- sua intelligentia generalionis sacramentum posse
sas,quio itadicuntesseinpersonisvelin essentia di- consequi. Absolute tamen intelligendus est Pateret
vina,utnonsintintcrius,s:cuteasuntquaesecundum Filiuset Spiritussanctus.Statin boofineintelligentia
substantiam dicuntur deDeo,utbonitas, justitia, sed verboruro. EstFilius a Patre, qui est unigenitus ab
extrinsecus affixaesunt,atque itaesse ralionibuspro- ingenito.progenies a parente.unus ab uno ; non na-
bare contendunt.Sienim,inquiunl,proprietates sunt tura deitatis alia et aiia,quia ambo unum.Hoc cre-
dendo incipe.percurre, persiste; etsi non perventu-
icimus quia etiam seipsis personae differunt, sicut
§erson8e,noneispersonaedeterminantur.Contraquod rum sciam,tamen gratulaborprofecturum.Quienim
supra Hier.,loquens de Patre et Filio et Spirilu san- pieinflnitaprosequitur.etsi non contingat.aliquando
cto.dicit: Substantia unurn sunt.sed personis ac no- tamen proficiet prodeundo. Sed nete inseras m illud
minibus distinguuntur. Sed iterum addunt: Si pro- secretum et arcanum inopinabilis nativitatis, ne te
prietates ipsee divina essentia sunt,cum essentianon immergas. summam intelligentiae comprehendere
differanttres personae.nec proprietaLibus differunt. sed intellige incomprehensibilia esse.
Quomodo enim differt Patcr a Filio, eo quod divina &roBsumens; is aliisque multis evidenter ostenditur nobis nul-
essentia est.cum in essentia unura sunt? latenus ltcere majestatem perscrutari, ,jus ponere
Respomioad prsemUsaauctoritatenitens. potestati, modum circumscribere infinito.
5. Horum doclrinis novis et humanis commenLis Quibus auctorilatibus opinionem suam, scilicet, quod
vcrboHil.rcspondeo:Immensumestquod exigituret proprietas Palris velFili non sitDeus, muniant.
incomprehensibile; extra significautiara est sermo- 9.Verumtamen nondum desistuntimpatientiae spi-
nis, extrasensus intentionem ; non enuntiatur, non ritu agitati.sed opinionem suam etiam sanctorum au-
attingitur.nontenetnr; verborumsignificantiam rei ctoritatibus munire oonantur; quibus ostendere vo-
ipsius natura consumit; sensus contemplationem luntproprietatemquaPaterestPater.etproprietatem
imperspicabile lumen obcoecat, intolligentiae capaci- qua Filius est Filius, non esse Deum ; ad noc indu-
talem quod tinenullocoiilinetiiroxeedit.Miui ergo in ccntes verbaAug.,ton,2,supcr illum locumpsal.68:
sensu labes est, in intelligentia stupor est; in ser- Et non estsubstantia.ita dicentis: Deus enimquaedam
mone vero non jam infirmitatem,sed silentium con- substantia est.Unde etiam in fide catholica sicaedifi-
fltebor; periculosum nimis est de rebus tantisac comur.ut dicamus Patrem etFilium etSpiritumsan-
tam reconditis aliquid ultra proescrlptum ccelcste ctum unius esse substanliae; quid estumus substan-
proferre,ut ultra praefinitionem Dei sermo de Deo tiaB?Quidquidest Paterquod Deus est, hocestFilius,
sit Forrna fidei certaest.Noncrgo aliquidaddendum hoc est Spiritus sanctus. Cum autem Pater est, non
est,sed modusconstituendusaudaciee,quidquid ultra illud est quod vel quo est.Pater enim non ad se, sed
quaeritur,non intelligitur. ad Filium dicitur:ad se autem.Deusdicitur.Eo igitur
Quomodoimprobihxretici insistant alia addentes. quod vel quo Deus est, substantia est. Et quia ejus-
G.Caeterumhaereticorum improbitasinstinctu dia- dem substantiae est Filius, procul dubio Filius est
boliceefraudulentiae oxcitata.nondum quiesoit,sedin Deus.Atvero quod Patcr est.quia nonsubstantiae est,
tanta rerum qusstione addit; Si paternitas etfiliatio sedreferturad Filium, non sic dlcimus Fillum Pa«
613 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — TJB. I, DIST. XXXIV. tiU
trem esse, sicut dicimus Filium Deum csse. Ex his habitat itt nobis Spirilus Clirieti,Spirittis Dei sit; et
verbis significari dicunt quod propriotas Patris yel Cpiritus Clirisli a mortuis cxcitati Spirilus Dei tan-
proprietas Filii non siLDeus vclcs&unlia divina.Cum tu:n silChristi a inorluis cxcitantic. Etqnacro nunc,
enim dicit,co quod Deuscst cst,substanlia cst.sed quod in SpiriLu Dei utrum naturam,an rem naturae signifi-
Paterest substantia rwn esi.apcrle inquiunt ostendi id catam existimes.Non est enim idcm natura quod res
essse sub3tantiam, quo Deus est; id vero quo Pater naturaB; sicut non idem est homo ct quod hominis
est, non essc substantiam.Ilem cum ait: Pater non est,nec idem est ignis et quod ipsiusignis est; etse-
illud est quod est, ostendit eum non esse Patrem eo cundum hoc non est idem Dous ot qtiod Dci est.Hu-
quod substautia est.Xon cnim simplicitcrdixit:Pa- jusdictioccasione proefaLiliaeruticido£:natizaverunt
tcr non est illud quod est; sed a.t : Cum Pater est, non idcm esse personamet naluram Dci.asserentes
non est illud quod est, significans quo Pater est non naturam Dci non esse tres perFo:iaF,inteiligentesin
esse iUudquodest,idest,essenliam.Hacc illi ita expo- his praemissis vevbis Hilarii pcr rem naturae perso-
nentes.suacomtnenla siniplicbus etiucautis veravi- nam,et nomine naturce divinaut naturam.Ef ideo di-
deri faciunt.Nos aulem aliter fore ista intelligcnda cuntHilariuminterrogasspliaireticumutrumperSpi-
dicimus. Dicens enim : Eo quod Deus cst, substanlia ritum Dei putaret signilicatam essc naturam,an rem
est,sed quod Pater est,substantia non cst, hoc intelligi nalurre; ul sic ostenderet dVtinguendum esse inter
voluit, quia essentia Deus est.et deitate gubsLantia liaturam et rem naturoe, id cst, persbnam.
est.Eo enim substantia est.quo Deus est; et e con- Ilic docet quomodoeis obvial ipsius Scripturx circum-
vcrso.cujus ca est deitas quae est substantia,et substantia,et qualiter prxdicla intelligi dcbeant; etquod
ttantia quae deitas; scd quod Putcr est.non csl sub- Spiritus sanctus esl rcs uniusnaturx Patris etFilii,
stantia, id est, non quo Patcr est,eo substantia est, el esl ipsa nutura.
quia proprietaLe gonerationisPaterest.qua substan- 2. IIcc quidurn ilioun!, m n intellihontcspia dili-
tia non est. Ipsam tamen proprietatem substantiam gcuLia Scripturte circumslantiam ; qua considerata
essenonnegavit. ILaLamen iflud intelligendum cst percipi poteal quomotlo prajmissa dixerit Hilarius.
quod ait: Cunt Pater esl,tu>n illtul est quod csl ;id est Siibseqiientere.nim in cadctn scrieostenditin Spiritu
non illo Paterestquod vcl quo ipsc est, id cst.essen- Dei aliquaudo significari Patrem, ut cum dicitur :
tia, sed notione. Spiritus Domini supcr tnc; iiHquando significari Fi-
Aliis etiam verbis Aug. utuntur tU asscrunt qitod tli- Iititn,ut cutn dicitLtr':7rtSpirilu Deiejicio axmonia,na,-
cunt scilicet proprietales pcrsomirum non esse Dci turoe auu3potestate sc duinioiicscjicercdemonstrans;
substantiam. aliquando Spiritum sanctum ; ut ibi: Effundam et
10. Item illis verbis Aug. vehementcr insistunt Spirilumeosuperomnem c.arncm.Quod dicitconsum-
superius positis, scilicet quod Verbuin secundum matum fuissc,cumApostoliSpiritusanctomissoom-
quod sapientia est et esseutia.hoc est quod Pater : nibus linguis loculi sunt.Deinde quare hanc distinc-
secundum quod Verbum.non hoc est quodPater.Si tionem lcscerit,etquodinsupcrioribus per verbaApo-
inquiunt.Verbumnonesthuc quod Pater,secundum sloliidemSpiriLus sanctussignificatussit,etquodip-
hocquodestVcrbumjid ergoquo Vcrbumestnonesl sc sit res unius natura) Patris et Filii.aperte ostendit
illudquoPaterest; proprietas crgo qua Verbumest, inquiensita:Haec idcirco suut demonstrata, ut qua-
non est quodPater est.non esl igilur divinaessentia. cumqucpartehaereticafalsitatcsecontulissetjflnibus
Ad quod dicimus quia licet sccutidum quod Verbum, vcritutis concludcretur.llabitat enim in nobisChri-
non sit hoc quodPaterest, eatamon proprietus qua tus, quo hubitantehabitatDeus; et cum habitat in
Verbum est.cst id quod Paler est.id est. divina es- nobis Spiritus Christi,nonaliudhabitatquam Spiri-
sentia, sed non hoc est hypostasis Patris*. tus Dei. QuoJ si per Spiritum sanctum Christus in
DISTINCTIO XXXIV. nobis inlelligitur esse,hunc lameu ita Spiritum Dei
OPINIOQUORUMDAM NONIDEMESSEPERSONAM ETES- utSpiritum Chrisli essenoscendutn est; et cum per
ES- naturam
SENTIAM VELNATURAM ET F.AMDEM Dei naturaipsahabilat in nobis,indifferens
DICEXTIUM, natura Filii creditur esse a Patre.cum Spiritus san-
SENTIAM, NONPOSSEESSEPATIIEM,ET FILIUM,ET ctus
SPIRITUM SANCTUM. qui est Spiritus Christi et Spiritus Dei, res na-
turae demonstreturunius.Quaeronuncergo quomodo
l.Preedictis autem adjicicndum est.quod quidem non ex naturaunum sunt?Al'atre procedit Spiritus
perversi seusus homines in tantaruprosilucrunt in- veriiatis,a Filio mittitur.eta Filio accipit.Sed omnia
saniam, ut dicerent non idem esse naturam Dei et habet Pater.Filii sunt.Idcirco qui ab eo accipit,
personam sive hypostasim ;dicentes eamdem essen- Suae
ei ^piritus est, et idem Spirilus Christi est. Item
liam non posse esse Patrem ct Filium siue persona- naturae Filii est, sed et eadetn res et naturae Patris
rumconfu8ione.Sienim,inquiunt,eaesscutiaquaePa- est,et Dei excitantis Christum a mortuis Spiritusest;
ter est,Filius, idem sibi Puterestet Filius. Si banc et idem Spiritus Christi esta mortuisexcitati.In ali-
rem dicis essePatrem,aliam quoere quam dicas csse quo differt Christi et Dei natura, ne eadem sit, si
Filium. Si vero aliam non qutcsieris, sod eamdem praestari potest ut Spiritus qui Dei est,non sit etiam
dixeris, idem genuit et genitus est. Propter htcc et Christi.Est ergo in nobis Spiritus Dei, et est in nobis
hujusmodi.inter naluram et personam dividunt,ita Spiritus Christi; el cum Spiritus Christi inest,inest
utnonrecipiantunamdeitatis uaturaniet simplicem Spiritus Dei.Ita cum quod Dei cst.et Christi est, et
essetrespersonas.Idque testimoniollilariidefendere quod Christi est Dei est.non potest aliud diversum
nituntur, qui in lib. 8 de Trinit., qu.treiis utrum Christus esse quamDcusest.Dcus igiturChristusest
ApostolusSpiritum Deinominanf etSpiriluniChristi, unus curh Deo Spirilus, secunduin illud Joan. 10 :
idem signilicaveritutroqiieverbo,inquitita:Gentium ligo et Pater unum sumus.in quodocetVeritas unita-
praedicator volens naturae unitatem in Patre et Filio tem esse naturae, non solitudinem unionis. Ecce si
docere ait, Rom. 8 : Spiritus Dci ia vobis est; si quis hoec verba diligenter atlendas,iiw,nis Spiritum san-
autem Spiritum Christi non habet,hic non est ejus. Si ctum rem naturae dic.iPatriset-Filii; et eumdemdici
aulem Spiritus ejus qui suscitavit /esum.etc.Spiritua- esse naturam Dei.ubi dicitur: Per naturam Dei na-
les omnes sumus,si in nobis est Dei Spiritus,sed et tura ipsa habitat in nobis, si per Spiritum sanctum
hicSpiritusDei.est etSpiritus Christi.Et cum Christi Christus estin nobis.Itaque in Trinitate non ita dis-
Spiritus in nobis est, ejus Spiritus in nobis est qui linguendum est inter naturam el rem naturaesicut
suscitavit Christum.Et cum ejusquisuscitavitChri- in rebus creatis,quia,ulailllilarius,lib.l deTrinit.,
stum in nobis est Spiritus,et Spirilus in nobis est in medio,comparatio terrenornm ad Deum nulla est;
Christi.nec tamen non Dei est Spiritus.qui in nobis et si qua comparalionum exempla interdum affe-
est. Discerne ergo, o haeretice, Spiritum Cbristi a runtur, ncmo ea existimct absolute in se rationis
Spiritu Dei; et excitati a mortuis Spiriluin Christi a enim humano sen6U de
Spiritu Dei Christum a mortuis excitantis.Cum qui £erfectionemcontincre.Non
co loqucndum cst,
615 PETIII LOMBARDI. 616
Quod propter >vs creatas illud dixerit: Non idcm asi occurrit lcgisso.unum Deum trium personarum,vel
nalwa et res nttlurx. Ires pcrsonas unius Dei.Quod ideo puta sanctos do-
3.Ad naturam ergo rarum creaturmn r.spicicns, ctoros vitassc.ne itaforte accipcrelur in divinisper-
inquit : Non idem est natura quod res naturae,sub- sonis.ut accipitur cum de creaturis simile quid di-
jiciens exempladeipsis creaturis.Inde ostendens er- citur Dicitur enim.Abraham,Isaac et Jacob et Deus
roris esse suh mensura creaturarum metiri Creato- omnis creaturae.Quod utique dicitur propter princi-
rem addit: Et secundum hoc non idem est Deuset pium creationis, vel gratias privilegium, et craturae
quod Dei cct; ac si diccret: Si ad instar non crcaturarum subjectionem vel servitutem.Cum orgo in Trinitate
de Creatore sentis, cogeris fatcri quia idem est nihil sit creatumvclserviens vel subjectum,non ad-
Deusetquod Dei est; quoddicere impium est.cum misit fides in Trinitate talem locutionis modum.Ita
SpiritusDci est; quod dicere impium est,cumSpi- etiam e converso non dicitur de Dei essentia quod
ritus Dei Dcus sit,et Dei Filius sit Deus. ipsa sit essentia Abraham,Isaac et Jacob, vel aficu-
Quodnon aliud esi Deus et qux sua sunt, ita ut insint,- jus creaturae : no Creatoris et creaturae naturam
alia enim sunt qux insunt, alia qux non insunt. confundere videamur.
4.Non ergo secundum corporales modos,ut in ea- Quod licet potentia, sapientia, bonitasde Deo secundum
demsubditserie,accipiendasunthaec quaedeDeo di- substantiamdicantur m Scriptura, tamen solent hxc
cuntur; ubi evacuans opinionem eorum qui ita putaut nomina distinctead personas interdum referri.
aliud Deum esse et aliud quod Dei cst.aliudque na- 6. Ex preedictis constat quod sicut essentia, ita
turam Dei et rem naturae,ut est in creaturis,aperte potentia, sapientia, bonitas de Deo dicuntur secun-
docet non aliud esse Deum, et aliud quod Dei est, dumsubstantiam.Qusautemsecuudumsubstantian
aliudque naturam Dei ct quaesua sunt,itautinsint de Dco dicuntur.tribus personis pariter conveniunt.
illi,sicdicens:Homo aut aliquid ei simile cumalicubi Una est ergo potentia, sapientia, bonitas Patris, et
erit,alibi non erit,quia id quod est illic continetur Filli,et Spiritus sancti; et hi tres eadem potentia ea-
ubi fuerit in forma ad id natura ejus; ut,ubique sit dem sapientia,eadem bonitas.Unde aperitur in Tri-
qui insistensalteubjsit.Deusautcmimmensaevirtu-desit nitate summa esse perfectio.Si enim lbi deesset po-
tis,vivens potestas.quae nusquamnonadsit,nec tentia.vel sapientia,vel bonitas.non esset summum
usquam,quae se omncm pcr sua edocct, et suanon bonum.Sed quia ibi est perfecta potentia.infinita sa-
aliud quamseessesigniflcat; ut ubi sua insint,ipse incomprehensibilis,bonitas recte dicitur et
esse per sua intelligalur.Non aulem corporali modo pientia, creditur summum bonura.Cumque unum et idem pe-
cum alicubisit,non etiam ubique essecredatur,cum nitus sit in Deo potentia,sapientia,bonitas, in sacra
per suain omnibusesse non desinat. Non autem aliud tamen Scriptura frequenter solent haecnomina dis-
suntquamquodipse est quaesuasunt.Et heecpropter tincte ad personas referri, ut Patri potentia, Filio
naturee intefligentiam dicta sunt.His verbis aperte sapientia, Spiritui sancto bonitas attribuatur, quod
signiflcatur.si tamen intelligis,ha3reticae,quia divina quare fiat, non est otiosum inquirere.
natura non aliud est ab his quae sua sunt,ita ut in- Quare id fiat, scilicet quod Patri potentia, FiUo tapien-
sint; etperillain omnibussuisest quae non insunt. tia altribuatur.
Sua enim sunt etiam quae non insunt, id est,omnes 7.1d ergo sacri eloquii prudentia facere curavit,ne
creaturee; et sua sunt quee insunt, ut tres personae, Dei immensitatem similitudine creatnree metiremnr.
quas sunt ejusdem naturae et eadem natura; sicut su- Dixerat enim Scriptura sacra.quia Deus Pater est.et
pra August.testiraonio flrmavimus,dicentis tres per-
sonas esse ejusdem essentiaeveleamdemessentiam, quod Deus Filius est; et audivit hoc homo qui homi-
nem patrem viderat,Deum Patrem non viderat; co-
sed non ex eadem cssentia.ne aliud intelligatur es-
sentia,aliud persona.Non taraen diffitemur aliquam gitare rcepit ita esse in Creatpre ut viderat esse in
distinctionem habendam fore secundum intelhgcn- creaturis, a quibus heec nomina translata sunt ad
tiae rationem,cum dicitur hypostasis,et cum dicitur Creatorera, in quibus pater est prior filio, filius est
posterior patre,etexantiquitateinpatre defectus.ex
essentia; quiaibi signiflcatur quod est coramunetri- in filio imperfectio sensus solet notari.
bus,hic vero non.Est tamen hypostasis essentia, et e posteritate
converso. Fateamnr ergo unum atque idem esse tres Ideo occurrit Scriptura dicens Patrem potentem.ne
videatur prior Fiho, et ideo minus potens; et Fi-
personas secundum essentiam, differentes autem lium ne videatur posterior Patre,et ideo
proprietatibus.Unde Aug.,iom.8,superlocum precta- minu3sapientem, sapiens.
xatum psalmi 68,ait:Queeris quid sit Pater? Respon-
detur,Deus.Quaeris quid jitFiIius?Respondetur,Deus QuareSpiritui sanctobonitas attribuatw
Quaeris quid sit Pater et Filius?Respondetur, Deus, cst8.Dictus est etiam Spiritus sanctus Deus,et dictus
habere Spiritum Deus;etvidebatur hoc quasi no-
Deus. De singulis interrogatus,Deum responde. De
utroque interrogatus.non deos,sed Deum responde. men inflationis et tumoris. Unde humana conscien-
Non sic in hominibus.Tanta enim est ibi substantiee tia ad Deum pro rigore et crudelitate accedere me-
unitas,ut qualitatem admittat, pluralitatem non ad- tuit.Ideoque Scriptura temperavit sermonem suum,
mittat. Si ergo tibi dictum fuerit,cum dicis Filium Spiritum bonum nominans.nenrudelis putareturqui
Dei esse quod Pater est: Profecto Filius Paterest; nitis erat; non quodPater solus sit potens vel magis
responde:Secundum substantiam tibidixi hocesse potens.et Filius solus sapiens vel magis sapiens, et
Fihum quod Pater est, nOn secundum id quod ad Spiritus sanctus solus bonus vel magis bonus. Una
aliud dicitur.Ad se enim dieitur Deus.ad Patrcm di- est ergo potentia,sapientia,bonitas tnum, sicut una
citur Filius.rursumque Pater ad se dicitur Deus, ad essentia.Ideoque sicut dieitur Filius homousios, id
Filium Deus Pater dicitur ;quod diciturad Filium Pa- est, consubstantialis Patri,ita et coomnipotens.
ter.non est Filius.quod dicitur filius ad patrem, non De hocnomine homousion,ubiin auctoritalem receptum
est pater; quod dicitur pater ad se, hoc est Pater et sit et quid significet.
Filius.id est, Deus. 9. Uic non est praetermittendum quod Aug., in
Vtrum ita possit dici, unus Deus trium personarum vel lib. 3 contra Maximinum, dicit de hoc nomine, ho-
tres persone unius Dei, ut dicitur, una essentia trium mousion,qua Latini tractatores frequenter utuntur,
personarum,et tres personx unius essentix. Pater.inquit, et Filius unius sunt ejusdemquesub-
5 Hic considerandum est,cum Deussitdivina es- stantiae. Hoc est illud homousion, quod in concilio
sentia,et ita dicatur unus Deus esse tres personae,si- NiceenoadversushaereticosArianos a catholicisPatri-
cutunaessentiadiciturtrespersonee,utrumitavaleat bus Veritatis auctoritate firmatum est.Quod postea
sane dici, unus Deus trium personarum.et tres per- in concilio Ariminensi.propter novitatem verbi ini-
sonee unius essentiae. In his locutionibus Scripturae nus quam oportuit intellectum (quam tamen fides
usus nobis aemulandus videtur,ubi frequenter repe- antiquapepererat),multis,paucorum fraude deceptis
riturita dictum;Una est essentiatrium personarum, haeretica irapietas sub haereticoimperatoreConstan-
ettres sunt personm uniusessentiae; nusquam autem tino labefactare tentavit.Sed post non longum tem-
617 SENTENTIARUM LIBHI QUATUOR. — L1B. I, DIST. XXXV. 618
pus libertate tidei catholice prmvalentp, postquara sciro futura.potuit non creare aliquid,utnon salvare
vis verbi sicut debuit intellecta est, ItomousionUlud aliquos, potuit ergo in Deo non esse praescientia, vel
cathnlicte lidei sanitate longe Jateque distensum est dispositio, vel praedestinatio. Ad hooautem ita a qui-
et, diffusum, Quid enint est homousion, nisi unius busdam opponilur. Si, inquiunt, potuit prtescientia
ejusdemque substantiae? Quid est, inquam, homou- Dei non esse in Deo ab aeterno, et potuit non esse; si
sion, nisi: Ego et Pater unum sumus (Joan. 1Oj?Non er- vero potuit non esse, cum praescientia Dei s<t ejus
go interproranas vocum novitates hoc vitandum est. scientia,et scientiasit ejus essentia; potuit ergo non
De nominibus qux translative et-per similttudinem esse ab aeterno id quod estejusdivinaessentia. Itaet
de Deo dicuntur. de disposifione et praedestinatione,quae est divina es-
10. Praeterea sciendum est quod iu assiguatione sentia objiciunt. Addunt quoque et alia, ita loquen-
distinctionis nominum.interaliaquae supradiligen- tes : Si potuil Deus non praescire quod scire, et scire
ter executi sumus, quaedam diximus translattve et quod esse; potuit ergo non esse. Item, cum idem sit
per similitudiuem deDeo dici; ut speculum, splendor, Deum praescium esse et Deum esse, si potuit non
cluiracter figura, et hujusnodi; de quibus pio lectori esse preescius, potuit non esse Deus. Potuit autem
breviter trado cjuod sentio. ut si ratione similitndi- non esse preescius, si poluit nulla preescire atpotuit
nis considerata ex causis dicendi dictorum intelli- nulla praescire, quia potuit nulla lacere.
gentiam assumat, sed catbolicam. Responsio, quod prxscientia, et dispositio et prxdesti-
Nihil dignum excellentix ineffabilis Trinitatis se nalio quasi telative dicuntur ad futuras res vel ad
tradidisse dicit, ad alia transiturus. faciendas.
11. De sacramento unitatis atque Trinitalis sum- 3. Ad hoc juxta modulum nostrae intelligentiae ita
et
mee ineffabilis multa jam dixiraus. Nihil tamen dicimus. Praescientia vel dispositio vel preedestinatio
ejus ineffabilitatedignum tradidisse profitemur.sed ad aliquid dici videntur.Sicut enim Creatorad crea-
potiusex nobis mirilicatam e.jus scientiatn, necpo- turam relative dicitur, ita prasscientia vel praescius
tuisse nos ad illain. ad futura referri videtur, etdisposifioad facienda,ac
DISTINCTIO XXXV. praedestinatio ad salvanda. Verumtamen Creator ita
DBQUIBUSDAM QUiESKCUNDUM SUBSTANTIAM DE DEO relativedicitur.ut essentiam non significet. Preescien-
DICUNTFR, QUiESPECIALEM EFFLAGITANT TRACTATUM,tia vero vel praescius et in respectu futurorum dici-
SCILICET DE SCIENTIA, ETDE PRA3SCIENTIA, ET PRO- tur, et essentiam designat; ita etiam dispositio, et
VIDENTIA, ET DISPOSITIONE, PRiEDESTINATIONE,VO- pradestinatio. Ideoque cum dicitur: Si nullaessent
LUNTATE ET POTENTIA. iutura, non essei in Deo praBscientia,vel non esset
l.Cuinques.upradi83eruerimusacpluradixerimus Deus praescius, quia varia est ibi causa diccndi,di-
de his quae communiter secundum substantiam de stingui oportet rationem dicti. Cum ergo dicis : Si
Deodicuntur,eorumtamen quaedam specialem effla- nulla essent futura, non esset in Deo praescientia vel
gitant tractatum : de quibus modo tractandum est, id nonessetpraescius; si indicendohanccau&amalten-
est, de seientia, praescientia, providentia, dispositio- dis,scilicet,quianullaessentsubjectaejuspraescien-
ne, praedestinatiooe, voluntale et potentia.Sciendum tiae,unde ipsa possit dici praescientia vel ipse prae-
est ergo ouod sapientia vel scientia Dei, cum sit una scius, quod utruinque dicitur propter futura, verus
et simplex, tamen propter varios rerum status et dieat intellectusj.sin autem ea ratione id dicis, qudd
versos elfectus, plura ac diversa sortitur nomina. Di- non sit in eoscientiaquapraescitfutura,velquodipse
citur cnim non tantura scientia, sed etiam praescien- non ait Deus qui est futurorumpraescius, falsa est in-
tia vel providentia. Et etst scientia sive providentia teUigentia. 8i mi1iter et illee locutiones determinandas
non de futuris tantum, sed de omnibus : de bonis sunt. Potuit non esse praescientia Dei, velpotuitnon
scilicet et de malis : dispositio vero, de faciendis; esse pra3scius, et potuit Deus non praescire aliqua,
proedestinatio, de omnibus salvandis,ct de omnibus id est, potuit esse quod nulla futura sub.jecta es-
bonis,qui et hic liberantur, et iri futuro coronabun- sent e.jus scientiae, et ita non posset dici praescius vel
tur. Proedestinavit enim Deus ab aeterno homines, ad praescire,vel scientiaejusvel praescientia; non tamen
bona eligendo; et preedestinavit, eis bona praepa- eominusipseesset.velejusscientia.Sed non posset
rando.Quod homines praedestinavit.Apostolusosten- dici proescius vel preescire vel praescientia, si ejus
ditdicens, Rom. 8 : Prxdestinavit qitosprxscivit fieri scientiae futura nulla forent subjecta. Similiter de
conformes imagini Filii sui, et Ephes. 1: Elegit ttos dispositioneet praedestinatione vel providentia. Heeo
ante mundi constitutionetn, tit essemussancti et imma- enim, ut dictum est, ad temporalia referuntur, et
calati. Quod autem bona eis praeparavit, propheta de temporalibus tantum sunt.
:
Isaias.c. 46, ostenditdicens Oculus non vidit, Deus, Quod scientia Dei non tantum est de temporalibus,
abs te, aux prxparastidiligentibus vel expectantibus te. sed etiam de xternis.
Krgo ab aeterno praedestinavit quosdam futurosbo- 4. Scientia vero vel sapientia non tantum de tem-
nos et bcatos, id est, elegit ut essent boni et beati; et poralibus, sed etiam de aeternis. Ideoque etsi nulla
bona eis praedestinavit.id est, praeparavit. Providen- fuissent futura, esset tamen in Deo scientia eadem
tia autem est gubernandorum; quas utique eodem quae modo est; nec minor osset quam modo, nec
modo videturaccipi,quo dispositio. Interdum tamen major est quarn esset. Scivit ergo Deus ab aeterno
providentiaaccipitur pro praescientia.Sapientia vero aeternum, et omne quod futurum erat.et scivit im-
ve) scientia deomnibus est.scilicet bonis et malis.et mutabiliter. Scit quoquenon minus praeteritaet fu-
de praesentibus, praeteritiset futuris; etnontantum tura quam praesentia, et sua aeterna sapientia et
de temporalibua. sed etiam de aeternis. Non enim ita immutabili scit ipse omnia quae sciuntur. Omnis
scit Deus iata temporalia, ut se ipsum nesciat, sed enim ratio superneeataeternae sapientiae, ut aitAm-
ipse 8olus seipsum perfecte novit; cujus scientiae brosius, in co est, quia omnero sapientiam et essen-
cosaparatiune omnis creaturee scientia imperfecta tiam capit sua immensa scientia.
'est. Quare othnia dicantur essein Deo, et quod factum
Utrumscientia velprxscientm, vel dtspositio,vel prxde- habet vitam in eo.
stinalio potuerit esse in s i
D.eo, nulla fuissent futura. 5. Propterea omnia dicuntur esse in Deo et fuisse
2. Hic considerari oportet utrum scientia.vel prffi- ab aeterno. Unde Aug., tom. 3, lib. 5, super Gen.,
scientia, vel dispositio, vel praedestinatio potuerit c. 18 : Haecvisibilia, inquit, antequam fierent, non
esae in Deo.si nullafuissent futura.Cum emm prae- erant,quomodo ergo notaDeo erantquae non erant?
sci.entia sit futurorum, et dispositi» faciendorum, et Et rursus : Quomodo ea faceret quae sibi nota non
praedestinatio salvandorum, si nulla essent futura,si erant; non enim quidquam fecit ignorans. Nota fecit,
nihil esset facturus Deus,vei aliquos salvaturus, non non facta cognovit. Proinde antequam fierent, et
videtu.r potuisse in Deo esse preescientia.vol disposi- erant, et non erant. Erant in Dei scientia, non or.-mt
tio, vel praedestinatio, potuit autem Deus nulla prae- in aui natura. Ipsi autem Deonon audeo dicere alio
PATROL,CXCII. 20
modo innotuisse cum ca fecisset, quam illo quo ea utait Aug., praescivit, sed non praeparavit.Cum.ergo
noverat ut facerct; apudqucm non est transmutatio, pcccataouimumsCiut, nnmquidinlelligenduincsf ea
nec vicissitudinis obumbratio. Eccc hic habes quod includi in illa generalilitate Iocutioris,quadixitApo-
haecvisibilia antequam ficrcnt, inDci scicntia eiant. stolus, Itom. 11, omnia esse in Deo? Ex ipso, inquit,
Ex hoo ergo sensu omnia dicuntur esse in Deo, et etper ipsum,et in ipso sunt omnia.Sed quis, nisi insa-
omne quod factum est dicitur vita esse in ipso; nus, dixerit mala esse in Deo?lllaenimesse in Deo
non ideo quod creatura sit Creator, vel quia ista intelliguntur.quae exipso, et peripsum sunt; eavero
temporalia esscntialiter sint i i Dco, sed quia in per ipsum sunt et exipsoquorum aucor est; sed non
ejus scientia semper sint quoe vila est. auctor nisi bonoruin. Non ergo ex ipso,et pcripsum
Quod eadem ratione dicuniur omnia ei prxseniia. sunt nisi bona; itaergo non m ipso sunt nisi bona,
6. Inde est etiam quod omuia dicuntur ei praesen- nou ergo mala in Deo sunt; quia licetea noscat, non
tia essc non solum ea quas sunt, scd etiam ea quae tamen ila omnino noscit,utbona. Malaergoquaside
praeterierunt, et ea quae tutura suut: secundum iliud longe cognoscit, ut ait Prophela, ps. 137 : Et alta a
llom. c. 4: Qui vocalea qux non sunt, tanquam ea qux longecognoscit; id est, superbiam. Et alibi, ad Deum
sunt.Quia, ut ait Ambr. in lib. dcTrin., ifacognoscit loquens de malis, ail: De absconditis tuis adimplelus
ea quoe non sunt, utea qui» sunt. Et hac rationc est veiUereorum. Quod exponens Aug.: Abscondita,
omnia dicuntur esse in eo, vcl apud etiui, sive ei inquit, pcccala sunt,quae aiumine tuoeveritatis abs-
praesenlia. Unde Aug., lib. 5, cap. 8, tom. 8, supcr conduntur. Sed quomodo peccataa lumine verilatis
lllum locum psal. 49: Et pulchrUudo a<jrimecum esl: divina; ubscoiidunlur, cuut a DBOsciantur?Si enim
Ideo, inquit, mecum est, quia apud Dcum nihil nonsciret.quoniodode illis judicaret.et pro illis ma-
nihil futurum est. Cum illo sunt oinnia
prtBteriit, einon los daninarct? Alibi propheta: Quia nequeab Oriente
futura,et delrahuntur jam prootcrita,cum illo ncque ab Occideatedeest. Quod exponens Cassiodorus,
sunt omnia cognitione quadatn iuelfabili sapientioe inquit: Ncque a bonis,neque a malis dt>estDeus.sed
Dei'.Eccc hic aperit August. ex qua intelligciitia ac- omnibusprtesensotcognitorest.CognoscitcrgoDeus
cipicnda sunt nujusniodi vcrba : Omnia sunt Dco et bona et mala per scientiam; scd bona cognoscit
in Deo sunt omnia vcl cum Dco, vcl apud ctiam per approbationcm et per boneplac.tuni, mala
eum,vel in co, vita; quia ineffubilis omniuirl.oo-
Broesentia, vero non.UndeCassiod.,superpsal. 16, dicit:Pcccata
gnitio in eo est. abscondita Deosunt.quianon novit, id cst,approbat.
DISTINCTIO XXXVI. Et ex eo sensu Aug.dixit ea abscondita a lumine Dei.
UTRUM CONCEDENDUM SITOMNIA ESSEINDElESSENT1A, Qui etiam in Jib. ad Helvidium insinuat cognitionem
VJBL1N EO PER ESSENTIAM, UT OMNIADICUNTUR Dei variis modis accipiendam, inquieus: Si ad scien-
IN DEICOGNITIONE VELPRjESCIENTIA. tiam referas, non ignorat Deus aliquos vel aliqua;
1. Solet hic quaeri, cura omnia dicuntur esse in qui tamen in judicio quibusdara dicet: Non novi vos,
Dei cognitione seu praescienHa, vel in Deo per cogni-. sed eorum improbatio hoc verbo insinuaia est.
tionem, et ejus cognitio vel preescientia sit divina es- Ecce non cognoscerediciturDeusquae non approbat,
sentia,utrum concedendum sit omnia esse in divina quae ei non placent. Apparet ilaque verum esse quod
essentia, vel in Deo per essentium. Ad quod dicimus diximus, scilicet quia quodam modo cognoscit Deus
quia Dei cognitio ejus utique essentia est; et ejus bona, quo non cognoscit mala. Pariter quidem utra-
praescientia, in qua sunt omnia, ips;us cognitio est; que eodem modo noscit, quantum ad nolitiam, sed
nec tamen omnia quee sunt in ejus praescientia vol bona, etiam approbatione et beneplacito cognoscit.
cognitione, in ejus essentiaesse dici debent.Si enim Hic aperil quare bona tanlum dicantur esse in Deo,
hoc diceretur, inlelligerentur csse ejusdem cnm Deo et non mala.
csscntiae. In Deo enim dicitur esse per esscntiam 3. Et inde est quod bona tantum dicunlur esse in
est divina essentia, quod est Dcus. Habet ergo Deo, non mala, et illa prope, hoec longe; quia licet
eus apud se in praescientia sua quac non habet rn in Deo aliqua dicanturesse proptcr cognitionis pree-
Suod
sui natura.Unde Aug., tom. 10, scrm. 11, de Verbis senliam.etDeusbonaetmalacognoscat, nialatamen
Apostoli, ita ait: Elegit nos ante mundi constitutio- non cognoscit nisi per notitiam, bonavero non solum
nem. Quis sufficit hoc explicare? Eligunturqui non perscienlium,sed per approbationem et beneplaci-
sunt; nec erat qui elegit,nec vane elegit. Elegit tatum. Et ob taiem cognitionem aliqua dicuntur esse
men, et habct electos quos crcafurus est eligcndos, in Deo, scilicet quia lta ca scit, ut etiam approbet et
quos habuit apud semelipsum non in notura sua, sed placeant, id est, ita scit, ut eorum sit auctor.
in preescientia sua. Nondum erantquibus promitte- Quod idetn est omnia esse ex Deo, et per ipsum, et
batur; sed et ipsi promissi suut, quibus promitte- in ipso.
batur. Ecce hic aperte dicitDeum apud semetipsum 4. Proinde si diligenter ihspiciamus, idem vide-
habere electos ante mundi constitutionem, non in tur esse, omnia esse ex Deo, et per ipsum, et in ipso.
natura sua, sed in praescientia sua; cum tamcn ejus Unde Ambr., in lib. 2 de Spiritu sancto, c. 12: Haec
praescicntia non aliud sit quam ejus natura.quia ip- tria, ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt, Rom. 11,
sius praescientia ejus est notitia. Potest tamen ad omniaunum esse supradiximus.Cumdicitper t»sum
electos referri cum ait in nutura sua, id est, illo- esse omnia, non negavit in ipso esse omnia. Eam-
rum. Illos quippe habuit ab aelerno apud se, non in dem vim habcnt ornnia haec, scilicet Cttwtipso, et in
natura sui, id est, illorum, qui nondum erant, sed ipso, el per ipsum; et unum in his atque consimile,
in sua praescientia, quia eos ita novit ac pi essent. non contranum intelligitur. Ecce habes, quia ex
Utrum mala debeant aici esse in Deo, ubi sunt omnia eademintelligenliaScripturadicitesseomniatntnso,
bona, cum utraque sint in ejus cognitione et prx- el per ipsum, et ex ipso, et cum ipso. Cum ergo ex
scientia; omnia enim cognoscit. eadem ratione omnia dicantur esse ex Deo,vel per
2. Post praedicta quaeritur.cum omnia dicantur esse ipsum, non solum quia scit, sed etiam quia eorum
in Deo non per essentiam naturae, sed per cognitio- auctor est, consequitur ut eadein ratione ea esse in
nem scientiae,et Deus sciat bona et mala; utrum con- Deo dicantur, scilicet quia scit, et eorum auctor esse
cedcndum sit simpliciter mala esse in Deo, sive esse dicitu r,quia in illo vivimus,etmovemur, et sumus.Cum
in Deo per cognitionem.Scit enim Deus et scivit sem- ergo non sit auctor nisi bonoruro, merito sola bona
peromnia,tam bona quam mala,etiam antequam fle- tn eo esse dicuntur, sicut ex ipso et per ipsum. Cum
rent.et praescivit ab aeterno ea futura.Ideoque cum ergo in ejus cognitione vel praescientia sint omnia,
omnia bona diximus esse inDeo propter praescientiam scilicet bona et mala, in eo tamen non dicuntur
cognitionis.eadem ratione videtur dicendum omnia esse, nisi bona, quorum auctor est.Unde Aug., in lib.
mala esse in eo, cum ea semper noverit, et per cogni- deNaturaboni :Cum audimus, inquit, exDeo, etper
tionem ei preesentia fuerint. Praccognovit enim Deus ipsum, et in ipso esse omnia, omnes ulique naturas
ab acternoquosdam futuros malos.et eoruw malitiam intelligere debemus, et omnia queenaturaliter sunt.
621 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I. DIST. XXXVII. 622
Ncque enim cxipso suntpeccata, qure naturamnon simc docel Dcum ubique csse.Deus,inqui t, immensae
servant, sed vitiante;quaeex volunlae peccantium virtutis vivenspoleslas,quaenusquamnonadsit,non
nascuntur omnia. Hic apertc dicitur quod iailla dcsit usquara, se omnem per sua edocct, ut ubi sua
gcneralitale lucutionis bona tantum contineniur. sint.ip-jcesseiiitclligatur.Non autem corporali modo
Quod omnia exPatre, ct pcrPalrem et in Putre sutd; cum alicubi sit, non etiam ubique esse credatur, cum
ita et de Filio, et de Spiritu sancto est diccndum, et in omnibus esse non desinat. Ambr., in lib. de
liccl propter personas fiat distinclio. Spiritu sancto, Spiritum sanctum probat non esse
5. Praeterea sciendum est quod licet ibi indicetur creaturam.quia ubique est, quod est proprium divi-
distinctio personarum, cum dicitur, cx ipso et per nitatis.itadicens: Cum omnis creaturacertis naturae
ipsum, et inipso, omnia tunien ex Patre, et perPa- suaesitcircumscriptalimitibus, quomodo qui audeat
trem, et in Patre sunt.Similiterde Fiiio et dcSpiritu crcuturamappellare Spiritumsanctum, qui nonha-
sancto accipiendum est. Unde Aug. in lib. 1 de Trin. bet circumscriptamdelerminatam virtutem.quae et
c. 10: Non couTuse,inquit accipiendum est quod ait in omnibuset ubique semper est ;quod utique divini-
Apostolus: Ex ipso, et per ipsum, et in ipso. Ex ipso tatisct dominationisest proprium. Idemineodem :
dicens, propter Patrem ; per ipsum, propterFilium ; Dominiestomniacomplere.quidicit: Cmlumet ter-
tn t^so,propterbpiriturn sanctum.Vigilanter autero ram ego compleo.Si ergo Dominus est qui ccelum
attende, ne quia Patrera volens intelligi dixit&r ipso completetterram.quisergopotestSpiritumsanctum
sic inteiligasomnia esse aPatre, utnegesomniaesse judicarcdominatiouis et divinee potestatis exortem,
ex Filio, vel exSpiritu sancto,cumex Palre, et per qui replevit orbem,et, quod plus est.repievit et Je-
Patrem, et in Patre omuiaesse sanedicipossunt ;si- sum, tntius mundi Redemptorem ? Et nis aliisque
militer etde Filio et deSpiritu sancto diccndumest; pluribusauctoritatibusapertsmonstraturquodDeus
Quod nonomnia qux ex Deosunt, etiam de ipso sunl; ubiqueinomnicreaturaessentialiter,preesentiaiiter,
sed e converso. et potenfialiter est.
6. Illud etiam hic annectendum est, quod non Quodin sanclisnon modoest,sedetiam habitat,qui non
omnia quaedicuntur csse ex Deo, etiam dc ipso esse ubicumque est habitat.
dici debeant. Quia, ut Aug. in lib. de Natura boni, 2. In sanclisvero etiam habilat.in quibus est per
cap. 57, non hoc significat penitus ex ipso, quod de gratiam; non enim ubicumque est,ibi habitat; ubi
ipso.Quod enim de ipso est, potestdici csse ex ipso; vero habilat, ibi est. In solis bonis habitat, qui sunt
scd non omne quodex ipso est, potcst dici esse de templum ejus.et scdes ejus.Unde per Isaiam 66, 2,
ipso, quia non est de suasubstantia.Etex ipso enim Dominus ait: Cmlummihisedes est,terra autem sca-
sunlcoelumetterra, quia ipse fecit ea; nonautom de bellumpedummeorum,quiainelectisqui suntccelum,
ipso, quia non de substantiasua.Sicut aliquis homo habitatDeus etrognat.qui ejus voluntati devotiob-
si generat filium, et faciat domum, etex ipso est temperant; malos vero qui sunt terra judicii distri-
filius, ex ipso est et domus ; sed filius deipso, do- ctionecalcat.Undein lib. Sap. dicitur thronussapien-
mus vern de terra et ligno, non de ipso. t'teanimajusti,quiainjustis specialius est quam in
Qux dicta sunt summatim colligit. aliisrebus; inquibus tamen omnibus totusest, que-
7.Ex prsmissis apertumest quod in Dei cognitione madmodumanima.aitAug.,tom.2,inespistola28,ad
sive praescientia sunt, omnia soilicet bonaet mala ; Hieronymum, deOrigine animae.per omnes particu-
scd non omni modosuntibi mala,quobona; etquod lascorporistotaadestsimul.necminorinminoribus,
in Deobona tantum sunt, sicutex ipso,et per ipsum, nec majorinmajoribus; sedtameninaliis intensius,
non mala. Et ex quo sensu haecaccipienda sint assi- etinaliisremissiusoperatur.cuminsingulisparticu-
gnatum est. Et quod de ip.so non dicitur essc pro- liscorporisessentialitertotasit. Ita et Deus cum sit
prie, quod aliud est ab ipso. Ex ipso autem esse inomnibuses8entialiteractotus,inillistamenplenius
dicuutur omnia, quae eo iiuctore sunt. essediciturquosinhabitat, id est, in quibus itaest,
DISTINCTIO XXXVII. utfaciatcostemplumsuum ;et ibitalescumeo sunt
QUIBUS MODIS DICATUR DEUSESSEIN REBUS. jtimcxparte, sed inbeatitudine perfecte. Mali vero,
I.Etquoniamdemonstrafumestexpartequomodo etsi ibi sinl ubi ipse est.qui nusquam deest,non tamen
omnia dicantur esse in Deo, addendum videtur hic sunt cum eo. Unde Aug., tom. 9, tract 111, super
quibusmodisdicaturDeusesseinrebus;sitamenid Joan.17: Non satis fuit dicere: Ubi ego sum, etilli
humana mens vel ex parte digne valeat cogitare, vel smi;sedaddiditwecum,quiaelibimiseri possuntesse
lingua sufficiateloqui.Sciendum ergo est quodDeus ubi et illeest,qui nusquam deest. Sedbeati suntcum
incommutabilitersemper in seexistens, praesentiali- illo.quianonsuntbeatinisiexeoquodcum illo sunt,
ter, potenlialiter, essentialiter est in omni natura quifruuntureo.etvidentillumsicutest.Maliveronon
siveessentiasinetuidefinitione, etinomniloco sine sunt cum illo, et caeciin lucenonsuntcumluce ;nec
circumscriptione, et in omni temporesinemutabili- boniilanuncsuntcumeoutvideantper speciem,etsi
tate.Et praeterea insanctis spiritibus et animabusest suntaliquomodocumeoperfidem. Quomodoautem
excellentius.scilicet pergratiaminbabitans ;etinho- Deushabitetinbonis.exiilis aliquatenus intelligere
mineChristo excellentissime; in quo plenitudo divi- valebisquaesupradictasunt,cum de Spiritus sanoti
nitatis corporaliter inhabitat.ut ait Apostolus. In eo proce88ionetemporaliageretur;ubi, licet ex parte,
enim Deus habilavii.non pergratiamadoptionis.sed exponitur( cxparteenimcognoscimus,et expartepro-
pergratiamunionis.Neautemisla(quiacapacitatem phetamus) quomodoSpiritussanctusinhabitetin no-
humanaeintelligentiaeexcedunt)falsilatisarguercali- bis, qui nonsinePatreetFilioinhabitat.
quipr«esuinant,sanctorumauctoritatibusmunicnda Ubi erat vel habilabat Deus anlequam esset creatura.
mihividentur.BeatusGregoriussupprCanticacanti- 3. Si autem quaeritisubihabitabat Deus antequam
corum(I) inquit: Licet Deus communi modo omni- sanctiesscnt.dicimusquiainsehabitabat.UndeAug.,
busrebusinsitpraesentia,potentia,substantia,tamen in lib.3,cap. 21 contra Maximinum:In templo, m-
familiariori raodo pergratiamdicituressein illisqui quit,8uohabitatDeus,scilicetin'sanctisquisunttem-
mirificentiam operum Deiacutius et fidelius conside- plumDei.modosecundumfldemambuIantes.ettcm-
rant. Dehoc enim eodem Aug., ad Dardanum in lib. plumDeieruntaliquaiidoserundumspeciom.qualiter
de PraesentiaDei, ait: Cum Deus sit natura incorpo- etiamnunctemplumDei8unt angeli. Sed, dicet ali-
rea et incommutabiliter viva, aeterna stabilitate in quis :Antequam faceretDeus coelumetterram, ante-
seipsomanens.totusadestrebusemnibus.etsingulis ca- quam faceretsanctos,ubihabitabat?In sehabitabat
totus; sed in quibus habitat.habent eum prosuee Deus ; apudtehabitai.etapud se est. Non ergo san-
pacitatis diversitate, alii amplius, alii minus, quos ctisicsuntdomusDei,'ut easubtracta cadat Deus ;
pse sibi dilectissimum templum gratia suae,bonitatis- iroosichabitatDeusinsanctis,utsiipse discesserit,
rjedificat.Hilarius quoque.m lib. 8 deTrin., apertis- cadant.
(l)Non |nvenitursuperCant.,Bed adeeneumEzech,
Multa hic breviter docet qux confirmant prxdicta. spiritus creatussordibuscorporeisetiam leprosivel
4.Scicndumestetiam quia, utail Aug.,in lib. ad quantumcumquepolluti inquinari nonpossit.Solquo-
Dardanum, tom.2,epist57, dici nisi stultissime neque radios suos sine sui puliutione effundit super loca
quitSpiritumsanctum non habere locum in nostro etcorporanonsolummunda,sedetiam immunda ao
corpore.quodtotum anima nostraimpleverit.Stultius Bordibusfaetentia;quorumcontactuhomineset alias
dicituretiam angustis alicubi impediriTrinitatem.ut queedamresmficiuntur; solisvero radii impolluti et
PateretFiliuset Spiritussanctusalicubi simul esse incontaminatieaconlingentes existunt.Non estergo
non possint.Verumilludest multo mirabilius, quod mirandumsi essenfiadivinaomnino simplexetin-
cum Deusibiquesittotus,nontamcnin omnibus ha- commutabilisomnidrepletloca,etomnibuscreaturi8
bitat.Quisporro audeatopinari,nisi inseparabilitatem essentialiter inest, nec tamen cujusquam rei sordi-
Trinitatispenitusignoret.quod inaliquopossit habi- buscontaminaturvelcoutingitur.UndeAugust.,inlib.
tare Pater et Filius, in quo non habitet Spiritus san- de Natura boui: Cum in Deo, inquit, sintomnia qus
ctus, autin aliquoSpiritussanctus,in quo non babi- indidit,non tamen inquinant eumiliiqui peccant. De
tetPaterct Filius ? Fatendum est ergo ubique esse cujusetiam sapientiaquaeattingitafineusque adfi-
Deumper divinitatispracsentiam,sed onira non ubiqueper nem fortiter, dicitur: Attingit omnia, propter suam
iuhabitationisgratiam.Proplerhanc inbabita- munditiam, et nihil inquinatum in eamincurrit. Ti-
tionem gratiae non dicinuis:Patci nosterqu i cs ubiquo, mcntquidam,quodfien nonpotest,scilicet nehuma-
cuniethocverumsit,sed:(2uim'n«e/ts,fllatt.6,idost, na carne veritas et substanlia Deiinquinetur,et tamen
in sanctis, in quibusestquodam exccllentiori modo. praedicantistum visibilem solem radios suos per om-
Quod Deusinhabitator e*t quorumdamnondumcogno- nes feces et sordes spargere,et eos mundoset since-
scenlium Deum,et non quorumdam cognoscentium. ros servari. Si ergo visibilia munda a visibilibus im-
5. Illudquoque mirabile est, quia, ul ait Aug. in mundis contingi possunt, etnon inquinari, quanto
. eodem,Dcus est inhabitator quorumdam, nondum magisinvisibilisetincommutabilisveritas.PoBtremo
cognoscentiumDoum.et non quorumdamcognoscen- respondeatnt quid potius de Deo respondendumexis-
tiumDeum.IlH-eoijnad tcuipluniDei non pertinent, timent,vel quod nusquamperessenttam sit.velquod
quicognoscentesDeum, nonsicut sanctificati
Dcum glorilicant. ubique, vel quod alicubi, ita quod non ubique ? Sed
AdtemplumDeipertinentparvuli tmcra- quis audcatdicerequod nusquara divinaessentiasit,
mentoChristi,etregeneratiSpiritusancto, qui non- vel quod alicubi, et non ubiquesit? Sienim ita est
dumvalentcognoscereDeum. Ergo quem potuerunt alicubi, quod non ubique, ergo localis. Est ergo
illi nosse nec habere, isti potuerunt habere antequam ubique tota quae continettotum, et penetrat totum ;
nosse.BeatissimiautemsuntilliquibusestDeumha- quas nec pro sui simplicitatodividi, nec prosui puri-
bcre,quod nosse.Hic aliquaten us aperit Aug.quomo- tate maculari necpro sui immenaitate ullo modo.com-
doDeushabitetin aliquo.id est,habeatur, cum videli- prehendipotest.UndeAugu8t.,librodeDoct»Eaohri-
cetita est in aliquo.utabeocognoscaturetdiligatur. stiana 1, cap. 10: Deus ubique est, cui non locis,sed
QuomodoDeustotusubiqucsitperessenliam,non potest actionibus propinquamus.
intelligi ab huma.nosensu. Quod Deus ubique sit, et in otnni tempore, non tamen
6-Expreedictis patet quod Deus ubique totus est localis est, non circumscriplibilu, nee loconectem-
peressentiam.etinsanctishabitatpergratiam.Cum- pore movetur.
quesuperius,iicettenuiter,ostonsum sitqua ratione
dicatur habitarein quibusdam.nunc efflagitaret or- 9. Cumque divina natura veraciter et essenlialiter
dinisratioidetiamassignari.quomodoubiqueperes- sit in omni locoetin omni tempore, non tamen mo-
sentiamettotus sit; msi hujus considerationis su- vetur perloca vel pertempora, nec localis nee tem-
blimitasatqueimmensitashumanae mentis sensum poralisest. Localis nonest,quiapeniUi8HODciroum-
omninoexcederet,utetiarnaitChrv8.superEpistolam scribitur loco.quia nec ita est in uno loco, quodnon
adHebr. Sicutmultade Deo inteliigimus quae loqui sit in alio. Neque dimensionem habet,sicut corpus,
penitusnonvalemus.itamulta loquimur quae intel- cuiaecundumlocumassignaturprinctpium.medium
ligerenonsumusidonei. Verbi gratia, quod ubique et linis, et ante et retro, dextera et simstra, sursum
Deusestscimusetdicimus;quoroodo autem ubique et deorsum;quod sui interpositione facitdistantiam,
sit, intellectunoncapimus. ltemquodest incorporea circumstantiam.Duobusnamquehismodisdictturin
quaedamvirtusquaeest omnium causa bonorum sci- Scriptura aliquid locale, sive oircnmBeriptibile, et -e
mus.quomodoautemvelquaeistasitpenitus ignora- converso, scihcet, vel quiadimensionem capiens lon-
mus. gitudinis et latitudinis,distantiam facit in looo, ut
Quorumdam opinio, qui prxsumuntostenderequomodo corpus; vel quialoco defipitnracdetenninatar,quo-
Deus ubipue sit per essenliam,potentiam,prxsenfiam. niamcum8italicubi,nonubiqueinvenitur;guodnon
7. Quidam tamen immensa mgenio suo metim prae- solum corpori, sed etiam omni creato Bpfntui ooa* -
sumentes.hoc ita fore intelligend um tradiderunt.quod gruit Omne ergo eorpua omni modo localeest Jîcitiu
Deus ubique per essentiam esse dicitur: non quod Dei verocreatu8quodammodoestlocali8, etquofdiuumo-
essentiampropriesitinomnilocoetinomnicreatura, donon estlocalis. Localisquidem dicituc, quiadofini-
sedquiaomnisnaturaatque omne quod na'uraliter tioneloci terminatur, quoniam,eumaUcubi|neMiia
est.in quocumque loco sit, per eam habet esse ; et sittotus, alibinoninvenitur.'Non autem ita localia
omnislocus,inquoilludest.Iidemetiamdicunt ideo esst, utdimensionemcapiensdistantiam in loco fa-
Deumubiquediotum esseperpraesentiamvel perpo- ciat. Divina ergo sola esaentia omninp fllocaliset incir-
tcntiam,quiacunctalocasunteipresentia, et queein cumscriptibilisest^quaeneclocismoveturaliquomo-
eis sunt, nec in eis aliquid operan cessat. Nam et ipsa do, scilicet vel determinatione finita, »el dimenaione
loca, et quidquid ineis est, nisi ipse conservet,ma- susoepta: nectemporibua^sedaffeOtijetoognitioBea»-
nerenon possunt.Ineisergopersubstantiam Deusesse vetur.Hisenimduobusmodis, soHieet loeovel (eiB-
dicitur,utaiunt, quiapervirtutem propriae substan- pore,fltmutatio creaturae, quaelonge ett a Creatore.
tiaesuaefacitut etiamlocasint,et omniaquaein eissunt. tjnde August.superGene». :Oens,isqntt,omnipoteaa
SedJicethaecvera sint quae asserunt in explanandis incommutabili aeternitate,volnntate,veritate «emper
intelligentiispraedictorum,inillistamenverbisquibus idem.movet pertempuscreaturamspiritualem; mo-
diciturDeusubiqueesseperessentiam,pluscontineri vetetiampertempusetlocumcreatbramoorporalem,
credendumest.quo.lhomovivens capere non valet. uteomotunaturasquascondidit administret. Cum
Quod Deus cum sit vnomnibus rebus, non tamensordi- ergo talealiquidagit,nondebemusopinari ejasBob-
bus rerum inquinatur. stantiam quaDeusest.temporibus lociequemutabi-
8. Solet etiam ab eisdem quaeriquomodo Deus sub- lem, sive per tempora et ktca mobUem, cum sit ipse
stantialiterinsitomnibusrebus.et corporalium sor- et interior omni re, quta in ipso aunt amma: eUxte^
dium inquinationibusnon contingatur, quod tamiri- rior omni re.quia ipse est super omnia; et antiqaior
volumest, utnecresponsionesitdignum, cumeliam omnibuB, quia ipu est ante omnia; et novior ornni»
628 SENTENTIARUM LIBRI QUATCOR, - LIB. I, DIST. XXXVIII. 626
bus, traia ipse idem post omnia, scilicet poat om- tamen epatiosa mugnitudine neo looali motu, sed
nium raitia. Ecce hic aperte ostenditur.quod nec immensitate atque immobilitate suaeessentiae.Unde
locis nec temporibus mutatur vel movetur Deus. Aug., epist. 57, ad Dardanum, ait: Non quasi spatio-
Spiritualis autera creatura per tempus movetur, sa magnitudirie opinemurDeum per cuncta diffundi,
corporalis vero etiam per tempus et locum. sicut fumus aut lux ista diffunditur, sed potius sicut
Quid sit mutari secunaum tempus. in duobus sapientibus,quorum alter altero corpore
10. Mutari autem _per tempus cst variari secun- grandior est.sed sapientior non est; una sapientia est.
dum qualitates intenores vel exteriores, quae sunt nec est in majore major, nec in minore minor, nec
in ipsa re quae mutatur: ut quando suscipit vicissi- minor in uno quam in duobus. Ita Deus sine labore
tudincm, gaudii, doloris, scientiae, oblivionis;. vel va- regens et continens mundum, in ccelototus est, in
riationem formee,sive alicujus qualitatis exterioris. terra totus, et in utroque tolus, et nullo contentus
Haec enim mutatio quae fit secundum terapus, va- loco, sed in seipso ubique totus. Idem quoque super
riatio est qualitatum.quae fit in corporali vel spiri- illud Psalmistae: Velocitercurrit, etc: Ad verbum Dei,
tuali creatura; et ideo vocatur tempus. inquit, pertinet non esse in parte, sed ubique esse
Opinio quorumdam, qui dicunt spirilus creatos moveri perseipsum;heecenimestSapientiaDei,quaeattingit
loco, nec esse locales. a fine usque ad finem fortiter, non tamen motu locali
11. De mutatione vero loci magna inter conqui- sed immobilitate sui; veluti si moles aliqua saxea
rentesdisceptatio versatur; suntemmqui dicunt nul- impleat aliquem locum, dicitur quod attingit a fine
lum spiritum aliquo modoposse mutan loco, ab omni illius ioci usque ad finem, cum tamen alterum non
spiritu locum universaliter removere volentes; quo- deserat alterum occupando; non ergo habet motum
tiiain secundumdimensionem tantum etcircumscri- localem verbum illud, et sapientia llla solida est et
ptionemlocumconstare asserunt,atque id solum esse ubique, etpraedictis innotescit quod Deus est ita ubi-
locale vel in loco esse dicunt,quod dimensionem re- que per essentiam, quod nec spatiosa magnitudine
cipit,et distantiam in loco facit. Et hoc dicunt. Aug- diffunditur, nec uno deserto looo alium occupat,quia
BCnsisSe,rriutationem temporis tantum spiri.tuali localem raotum non habet. Ideoque August., volens
creaturae tribiientem; lociveroettemporiscorporeee. praescindere a Dei puritate omnem looalem motum et
Hic respondetur eis. localem eircumscriptionem, potius dicit omnia esse
12. Sed, ut supra diximus, dupliciter diciiur esse in iUoquam ipsum esse alicubi,nec tamen ipsum esse
res localis vel circumscriptibilis :sciiicet vel quia di- locum, qui non est in loco; in lib.83Quaest., q. 20,
mensionem recipit et distantiam facit, vel quia loci ita inquiens: Deus.non alicubi est; quod alicubi est
terminodefinitur;quorumutrumqueconvenitcorpo- continetur loco; quod contirietur loco, corpus. Deus
reae creaturas, alterum vero tantum spirituaK. Nam, autem non est corpus; non ergo alicubi est, et tamen
ut supra diximus.corporalis creatura ita cst localis quia est, et in loco non est, in illo sunt potius omnia
velcircumscriptibrlis.quoddetcrminaturdefinitione quam ille alicubi; nec lamcn ita in iUo, utipSe sit lo-
loci, et quod dimensionem recipiens distantiam fa- cus. Locus enim in spatio est quod longitudine, et la-
cit; spintualis vero tantum definitione loci conclu- trtudine,et altitudine corporis occupatur: nec Deus
ditnr.cum ita sit alicubi, quod non alibi, sed nec di- tale aliquid est; et omnia ergo in ipso sunt, et locus
mensionem recipit.nec distantiam in locofacit.quia non est, nec in loco est; locus tamen Dei, scd impro-
si multi essent spiritus hic, non eo coangustarent prie.dicitur templum Dei, non quod eo contineatur.
locum quominus de corporibus contincret. Ideoque fd autem nihil mcliusquamanima mnnda intelligi-
Aug. attribuit mutationem loci corpori, non spiri- tur.Ecce hic dicit Deiim non esse in loco, sed intelli-
tui.quia licet spiritus transeatdo loco ad locum, non gendum est eiim non esse inloco localiter ,scili cet quia
tamen ita ut dimensionibus circumscriptus, inter- niec circonscriptionem nec localem motum habet.
positione sui faciat distantiam, sicut corpus. Oppositioqua videtur probariijuod Deusmutetur loco.
Conclusioex prxdictis, auod spiritus creati sunl lcca- 15. Ad hoc autem solet opponi sic quotidie: Fiunt
les et circumscriptibites quodammodo,spiritus vero creaturae quae antc non erant, et in eis Deus est, cura
Dei omnimrSncircumscriptibilis. ante non esset in eis; est ergo ubi non erat, ideoque
13. Sant ergo spiritus creati in loco et transeunt mutabilis esse videtur. Sed licet quotidie incipiat
de loco ad locum, et quodammodo locales et circum- esse in creaturis, in quibus ahte non erat, quia lllae
scripfibiles, sed non omni eo modo quo creaturae cor- non erant, hOctamen fit sirie sui mutatione.qualiter
poreae.Spiritus autem increatus qui Peus est,in loco inmundo ccepit esse quem fecit, tamen sine sui mu-
quidem est, et in omni loco, sed omnino illocalis est tabiiitate, et similiter desinit esse in quibus ante
et incircumscriptibilis. Unde Beda super Lucam ait: erat sine sui mutatione; nec tamen ipse deseritlo-
Cum ad nos angeli veniunt, sic exterius implent micum, sed locus desinit esse.
nisterium.ut tamen ante Deum interius per contem- Epilogus uhi exponitur quare in prxdictam venerit
plationem assistant.quia etsi angelus est spiritus cir- disceptatibnem.
cnmscriptns, summus tamen Spiritus, qui Deus est, 16. Jam sufficienter demonstratum esse videtur
incircumscriptus est, intra quem currit angelus quoquomodo omnia dicantur esse in Deo, et Deus in
cumque mittatur. Ecce hic dicitur qua spiritus an- omnibus; quamdisceptationem quasiincidenter sus-
gelicus circumscriptus est, Spiritus autem qui Deus ccpimus, quia id videbatiir.postulare res cirqa quam
est,-incircumscriptus. Alibi etiam Ambrosius distan- noster versabatur sermo. Disserehamus enim de
tiamostendensinterspiritumincreatum, etspiritum scientia sive sapientia Dei; et cum diceremus Deum
creatum, lib. 1 de Spiritu sancto.c. 1, dicit seraphin scire omnia, quaesitum est utrum propter cognitio-
deloco ad locum transire,inquiens ista in lib.de Trin.: nem quam de omnibus habet, dicerentur omnia
Dixit Isaias, quia missus est ad me unus de seraphin. esse in Deo an alia ratione hoc diceret Scriptura.
Et Spiritus quidem sanctus dicitur missus, sed sera- Huius ergo quaestionis occasio in praemissam nos
phin ad unum, Spiritus vero ad omnes. Seraphin deduxit disputationem.
mittitur in ministerio, Spiritus operatur mystenum. DISTINCTIOXXXVIII.
Seraphin de loco ad locum transit; non enim com- HICBEDITAD PROPOSITUM, REPETENS SUPERIUS DICTA
plet omnia, sed ipse repletur a Spiritu. Hic apcrte UTADDAT ALIA.
ostenditur qnod angeli quodammodo locales sunt. 1. Nunc ergo ad propositum revertentes ccepto in-
Cttm repetitione superiorum confirmat auctoritatibus sistamus.Supradictum est quod praesentia Dei futu-
Deum esse ubique sine loeali motu. rorum tantum est,sed omnium,tam bOnorum quam
~\l. Fateamnr itaquedivinam naturam pro immen- malorum.Scientia vero vel sapientia non modo de
sitate sui nusquam decsse, eamque solam omnino futuris,sed etiam de praBsenlibus et futuris; nec ta-
illocalem, et omnino incircumscriptibiiem, nullo men de temporalibus, sed etiam de eetcrnis, quia
concludi loco.sed afine usque ad finem attingere, non seipsumnovitDeus. Hicoriturqueestionondissimu-
827 PETRI LOMBARDI.
landa,utrum scilicetscientiavel preesciontiasiicausa etiam dicimus scientiam vel praescientiam Dei non
rerum, an res sint causa scientiee vel praescientiee esse causam corum queefiunt.nisi talem sine qua non
Dei.Videtur enim preescienlia Deicausa esse corum fiunt, si tamen scientiam ad notitiam tantum refera- •
quae ei subsunt, ac necessitatcmeveniendi eis facerc, mus.Si vero nomine scientiae includitur etiam bene
quia nec al;qua futura fuissenl nisi Deus ca prtescis- placitumatquedispositio.tuncrectepotestdicicausa
set, nec possunt non evenire, cum Deus ea praescive- eorum qure Deus fticit. His enim duobus modis, ut
rit.Si autem impossibile est ea non evenire quia prae- superius praelaxalum est, lib. 15, c. 13, accipitur co-
scitasunt,videturergo ipsa praescientiaqua praescita. gmtio vel scientia Dci, scilicet pro notitia sola, vel
sunt.eis esse causa eveniendi.Impossibile est autem pro notitia simul et beneplacito. Hoc modo forte
ea non evcnire, cum prasscita sint, quia si non evoni- accepit Aug. dicens,homil.5i,tom. 9: Ideo sunt quia
ret cum preescita sint, falleretur Dei pr33scientia. At novit, id est, quia scienti placuit.et quia scicns dis-
Dei preescientia falli non potest. Impossibile est crgo posuit. Hic sensus ex eo adjuvatur.quia de bonis ihi
ea non evenire,cum praescita sint.Sic ergo praescicn- tantum agit August., scilicet de creaturis et de his
tia causa eorum esse videtur quaepraescita sunt.Hoc quaeDeus facit; quaeomnianovitnctnsolumscientia,
idem et de scientia dicitur.scilicet quod quia Deus sed etiam beneplacito ac dispositione. Sic ergo ibi
aliqua noverit.ideo sint.Cui sententiae Aug.attestare accipitur Dei cognitio, ut non modo notitiam, sed
videtur in lib. 5 de Trin., c. 13, direns : Non ista ex etiam beneplacitum Dei significet. Mala vero scit
aliquo temporecognovitDeus,scd futura omnia tem- Deus et praescit antequam fiant, sed sola notitia,
poralia; atque in eis etiamquid etquando abvelillo pe- non beneplacito; praescit enim Deus et praedicit
tituri fueramus.et quos et de quibus rebus exau- etiam quae non est ipse facturus, sicut praescivit et
diturus", vel non exauditurus esset, sine initio ante praedixit infidelitatem Judaeorum, sed non fecit; nec
praescivit.Universas autero creaturasetspiritualeset ldeo quia praescivit ad peccaturo infidelitatis eos
corporales, non quia sunt ideo novit, sed ideo sunt coegit, nec preescissct vei praedixisset eorum mala
quia novit; non enim nescivit quae fuerat creaturus; nisi essent ea habituri. Unde Aug., super Joan.:
quiaergo scivii,cre.avit; non quiacreavit,scivit, nee Deus, inquit, fqturorum praescius per prophetam
aliter scivit creata quam craanda; non enim ejus sa- praedixitlnfidelitatem Judaeorum, sed non fecit; ne-
pieritiae aliquid accessit ex eis; sed illis existentibus que praescisset mala eorum, nisi ea haberent. Non
sicut oportebat et quando oportebat, iUa mausit ut enim ideo quemdam ad peccandum cogit, quia fu-
erat.Unde in Eccl.: Antequam crearenlur,omnia nota turahominura peccatapraenovit; illorumenim prae-
sunt illi; sic et postquam consummatasunt.Ecce his scivit peccata, non sua. Ideoque si ea quae ille prae-
verbis videtur Aug. mnuere scientiam vel praBSoien- scivit ipsorum non sunt, non vera ille praescivit;
tiam Dei causam esse eorum qus iiuot; cum dicit sed quia illius praescientia falli non potest,sine du-
ideo ea esse, quia Deus novit. Idem quoque in lib. 6 bio, non alius, sed ipsi peccant quos Deus peccatores
dicere videtur.Cum,inquit eod.cap.,deceddntet suc- esse praescivit, et itleo si non malum, sed bonum fa-
cedant tempora, non decedit aliquid vel succedit cere voluissent, non malum facturi preeviderentur ab
scientia Dei,in qua novit omnia quae fecit per ipsam. eo, qui novit quid sit quisque facturus. His verbis
Non enim haeo quae creata sunt ideo sciuntur a Deo aperte ostenditur, si diligenter attendamus, prae-
quiafactasuntjsedpoliusideolactasuntquiaimmu- scientiam Dei non esse causam malorum quae prae-
tabiliter abeo sciuntur. Et hic efiam signiflcare vide- scit; quia non ea praescit tanquam facturum, nec
tur Dei scientiam causam eoruro esse quae flunt, di- tanquam sua, sed iflorum qui sunt ea facturi vcl ha-
cens, c. 10: NonideoDeum eanovissequiafactasunt.sed bituri; praescivit ergo illa sola notitia, sed non bene-
ideo facta, guia novit ea Deus. Ideoque vidutur Dei placito auctoritatis.Unde datur intelligi quod Deus,
scientia vel praescientia causa ebse eorum quae novit. e converso, preescit bona tanquam sua, tanquam ea
Inconvenientia ostendit qux sequerentur,si dicereiur quae fucturus est, ut illa praesciendo simul fuerit
sdentia vel prxscientia causa omnium rerum qux ipsius notitia, et auctoritalis beneplacitum.
ei subsunt. Contra hoc dictum est, prxscicntiam Dei non posse
2. Quod si ita est.ergo causa omnium malorum, fulli, oppositio. •
cum omnia mala sciantur et praesciantur a Dt-o; quod 5. Ad hoc autem quod supra dictum est, scilicet
longeestaveritate.SienimDei scientiavel praescien- praescientiam Dei falli non posse.solet aquibusdam
tia causa esset malorum esset utique Deus auctor lta opponi: Deus praescivit hunc lecturum vel aliquid
malorum.quod penitus falsum est; non ergo scientia hujusmodi: sed potest esse ut iste non legat; ergo
et praescientia Dei causa est omnium quee ei subsunt. potest aliter esse quam Deus pr.vscivit: ergo potcst
Quod res futurxnon sunt causa scientix vel prxs- falli Dei praBscientia,quod omnino falsum est.Potest
cientix Dei. equidem non fieri aliquid, et illud tamen praescitum
3. Neque etiam res futuree causa sunt Dei praescien- est fieri, non ideo tamen potest falli Dei praescientia;
tiae; licet enim non essent futune nisi praescirentur a quia si illud non fieret, nec a Deo praescitum esset
Deo, non tamen ideo praesciuntur quia futurae sunt. fieri. Sed adhuc urgent queestionem dicentes : Aut
Si enim hoc esset, tunc ejus quod eeternum est ali- aliter potest fieri quam Deus praescivit,aut non aliter:
quid existeret causa, ab eo alienum, ab eo diversum, si non aliter; ergo necessario cuncta eveniunt; si ve-
et ex creaturis dependeret scientiaCreatoris, et crea- ro aliter, potest ergo Dei praescientia falli vel mutari.
tum causa esset mcreati. Origenes tamen,in tom.4, Sed potest aliter fieri,quia potest editer fieri quam
lib. 7, super Epistolam ad Rom., c-8, ait: Non pro- fiat, ita autom fit ut praescitum est; aliter ergo potest
pterea aliquid erit, quia id scit Deus futurum; sed fieri quam preescitum est. Ad quod dicimus lllam lo-
futurum est, ideo scitur a Deo antequam flat. cutionem multiplicem facere intelligent:am,scilicet;
oe videtur praemissis verbis August. obviarc. Hic AliterpotestflenquamDeuspreescivit.ethujusmodi;
Suia
enim significari videtur quod res futurae causa sint ut: Potest non esse quod Deus praescivit; et: Impos-
praescientiae; ibi vero quod praescientia causa sit sibile est non esse quod Deus praescivit; et:Impossi-
rerum futurarum. bile est non esse praescita oronia quae fiunt et hujus-
Quid cx prmdictis tenendum sit, cum determinatione modi. Possu nt en im haecconjunctim intelligi, ut con-
auctoritatum. ditio sil it! plirita,et disjunclim.Sienim itaintclli-
4.Hancigitur quaevideturreptignantiamdemedio gas:NonpolestaliterfienquamDeuspraescivit,idest:
tollerecupientes,dicimus res futuras nullatenus cau- Non potcst utrumque simul esse scilicet, quod Deus
sam esse praescientiae vel scienfae Dei, nec ideo prae- ita preesciverit fien et aliter flat, veruin intelligis; si
scirivei sciriquia futurrevel factas sunt; ita exporien- autem per disjunctioncm intelligas,ut dicas hoc ali-
tes quod ait Origenes: Quia fufurum est,irleo scitur ter non posse evenire quam evenit.et quomodo futu-
a Deo anfequnm fiat, id cst: Quod futurum cst scitur rum Deus proeScivit.falsumcst. Hocenimaliter potcst
a Deo aritequam fiat, neque scitur nisi fnturum es§et; evcnire quam evcnit.et tamen Deus hoc modofutu-
ut non notetur ibi causa, nisi sine qim non fieret.lta rumpreescivit.Similiteretaliadeterminatio,scilicet:
6S9 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LlB. I, DIST. XXXIX. 630
.'i.i".'Rsi"ile est illud non evenire quod Deusprssci- quee sunt velfuerunt vel erunt, preescientia non est
vii vei dum Deus praesoierit, si conjunctam intelli- nisidefuturis.Etlicetpossit scire velpreescire nun-
gas, verum dicis;si disjunctim,falsum.Ita etiam et quamestvel erit.nontamenpotest aliquid scire quod
illud : Impossibiie est nor. esse praescitum omne velpreescireextempore.Potestutiquescirevelpraesci-
quod fit.id est: Non potest csse utrumque.scilicet,
ut fiat et non sit praescitum, bic sensus verus est. requodnunquamestnecerit,necilludscitumvelprae-
scitumestabaeterno ; nec tamenpotestinciperescire
Si vero dicis Deum non potuisscnonpraescircomne vel praescire illud, sed ita potest modo scirevel prees-
qnod fit.falsura est.Potmt enim facere ut non fie- cire, sicut potest scisse vel praescisse abaeterno. Si
ret, et ita non esse praescitum. enim dicatur eum modo posse scire vel praescire quod
DISTINCTIO XXXIX. ab aBternononscivit vel praescivit, ita quodab eeterno
UTRUMSCIENTlAlJEIPOSSrrAUGERlVELMINUI,VELALlQUO non sciverit vel praesciverit,' quasi utrumque simul
MODO MUTARi; UTRUMQUE ENIMVIDETUR POSSEPROBARI. esse possit.falsum est.Sivero dicaseumpossemodo
1. Praeterea quaeri solet utrum scientiaDei possit scire vel praescire quodob aeternonon scivitvelprae-
augeri vel minui.utrumqueenim videlurpossepro- soivit, id est, habere potentiam sciendi vel prae-
bari.Quod enim divina scientiapossitaugerivelmu-- sciendi ab eeterno et modo aliquid.nec tamen illud
tari.hoc modo probatur:quia potestDeusscirequod praescitum est vel futurum, verum est. Non potest
nunquam scit.Est tamenaiiquisquinonestlecturus ergo noviter vel ex tempore scire vel praescire ali-
hodie, et tamcn potest esse ut legat bodie : potest " qmd;sicut non potestnovitervelextemporevclleali-
euim hodie legere.Nihil autem potestlieri,quodr.on quid ; sicut non potest vellequod nunquam voluit.
possit a Deo sciri.Potest ergo Deusseirehunclectu- Utrum Deus pnssit scire plura quam scit.
rum hodie; pote3t ergo aliquid scire quodnonscit, 3.1tem a quibusdam diciturDeus posse plurascire
ergopotestejusscientia augeri vel mutari,eademque quam sciat, quia potest omnia scire quaescit, et po-
videtur posse minui; est enimaliquishodie lccturus test aliqua facere quae nunquam erunt,et iila potest
qucm Deus scit lecturum.An potest esse utnon le- scire, non enim aliqua incognita facere potest. Si
gat;ergo potest Deus non scire hunc lecturumjpotest vero omnia essent quae modo sunt.et alia quaedam
ergo non scire aliquid quod scit; ergo potest minui faceret quee non sunt nec erunt.et illa omnia sciret
ejus scientia vel mutan. Ad quod dicimus quia Dei pro certo.plura sciret quam modo sciat; neo tamen
scientia omnino immutabilis est.nec augen poteBt ejus scientia augeri potest,quia hoctotura fieripos-
vel minui. Nam, ut ait August. in lib. 15 de Trin., set sine mutabilitate scientiae. Constat ergo Dei
c. 13, 14, scientia Oei est ipsa Sapientia.etSapien- seientiam omnino esse immutabilem, nec augeri
tia est ipsa essentia sive substantia Dei.quiainillius po3se vel minui, sed ei subjecta.
naturae simplicitate mirabili, non est ahud sapere, Quod videtur adversum illi sententix, qua supra dictum
et aliud esse, sed quod est sapere, hoc est et esse. est Deum semper et simul scire omnia.
Ideoque novit omnia Verbum, quae novit Pater; 4.Ei vero quod preedictum est,scilicet quod Deus
sed ei nosse de Patre est, sicut esse; nosse enim omnia semper vtdet et simul.videtur obviare quod
et eBseibi unum est. Et ideo Patri sicut esse non ait Hieron.: in Expositione Abacuc: Absurdum est,
est a Filio.ita nec nosse.Proindo tanquam seipsum inquit,ad hoc deducere Dei majestatem, ut sciat per
dicens Pater geriuit Verbum sibi coeequatleper om- momenta singulaquotculicesnascantur,quotvemo-
nia.Non enim seipsum infegre perfecteque dixisset, riantur,quota pulicum et muscarum sit multitudo,
si aliud minus aut amplius esset in ejus Verbo, quotve pisoee natent in aquis.et similia. Non simus
quam in seipso.Hoc est ergo omnino Verbum quod tam fatui adulatores Dei,ut dum providentiam ejus
Pater.non tamen est Pater.quia ist« Filius, ille Pa- etiamadimaretrudimus,innosipsosinjuriosisimu3,
ter. Sciiint ergo invicem Pater et Filius, sed ille gi- eamdem irrationabilem et rationabilium providen-
gnendo,iste nascendo.Et omnia quae sunt in eorum tiam esse dicentes. Hic videturdicereHieron. quod
scientia.in eorum sapientia,ineorumesseiititi,unu8- Deusillorum minimorum soientiam sive providen-
quisque eorum simul videt,nonparticulatim autsi- tiamnonhabeat; quodsihocest, tuncnon omniasi-
gillatim velut alternante conspectu hinc illinc. et mul scit et semper. Ex tali itaque sensu illud dic-
rad? huc,etrursum inde vel inde aliudatquealiud, tum esse noverimus, ut Deum illa alternatim vel
ut aliqua videre non possit,nisi nohvidens alia;sed particulatim scire neget.nec per diversa temporum
om nia sirr.ulvidet,quorum nullum est quod non sem- momenta sic illa cognovit.sicut pcr varia momenta
per videat et sciat.Ejusitaquescientiainamissibilis illorum queedam deflciunt,queedam incipiunt. Neque
et invariabilis cst.Nostraveroscientia,etamissibilis, illisaliisqueirrationabilibusitaprovidet.quemadmo-
et variabilis, et receptibilis est, quia non hoc est dum rationabilibus;numout'(t enim, ut ait Apostolus,
nobis esse, quod sapere vel scire. Proptor hoc sicut 1 Cor. 9 cura est Deode bobus? et sic non est cura
nostra scientia illi scientiae Dei dissimilis est, sic no- Deo de bobus,ita nec de aliis irrationabilibus.Dicit
strum verbum quod nascitur descientianostra.dis- tamen Scriptura,Sap. 12; quia ipsi est cura de omni-
simile est illi Verbo quod natum est de Patrescien- bus. Providentiam ergo et curam universaliter de
tia.Ex hac auctoritate clare ostenditurscientiamDei cunclis quae condidit babet,ut habeatuaumquodque
omnino invariabilem esse, sicut ipsa essentia Dei quodsibidebeluretconvenit.SedBpecialemproviden-
omnino invariabilis est;et quod Pater etFiliuscum tiamatquecuramhabetderationabilibusquibusprae-
Spiritu sanctosimul omnia sciuntctvidont.Sicutergo cepta tradidit,eisque recte vivendilegem pracscripsit,
non potest augcri vel minui divina essentia.ita nec ac praemia promisit. Hanc providentiam et curam de
divina scientia;et tamenconceditur poseeecirequod irrationabifibus non habet.Ideo dicit Apostolus,quia
non soit, et posse non scire quod scit; quia posset nonest cura Deode bobus; providet tamen omnibus et
aliquid esse subjectum ejus scientiae.quod non «st, curat, id est, gubernat, omnibus solcm suum faoit
etposset non esse subjectum aliquid quod est.sine oriri,et pluviam dat.Scit itaque Deus quantasitmul-
permutatione ipsius seientiae. titudo pulicum, culicumetmuscaram etpiscium, et
Oppositio, an Deus posxit noviter vel ex tempore scire quot nascantur quotve moriantur; sed non scit hoc
vel prxscire aliquid. per momenta singula;imo simul et semel omnia.Ne-
2.Hicopqoniluraquibusdam ita: Si Deus poteslali- que ita scit.ut eamdero habeatprovidentiamirratio-
quid scirevelpraescirequod nunquamscivitvelprces- nabilium et rationabilium.id est.uteodemmodope-
civit.potestergoextempore aliquid scire vel praescire. nitusprovideatirrationabilibus.Rationabilibusenim
Ad quoddicimus:Potestquidem Devsscirevel praesci- et preecepta dedit.et angelos ad custodi&m delegavit.
reomnequodpotestfacere, ctpotestfacerequodnun- Brevit summn prxdietorum, cum additione quorumdam.
quam fiet.Potestergo scire vel praescire quod nunquam 5. Sicut itaque et immutabiliter scit Deus omnia
fiet, neccst,necfuit;necillud scitvelscivit, neque prae quae fuerunt.et sunt,eterunt,tam bona quam mala,
scitvelpraescivit.quiascientiaejusnon est nisidehis praescit quoque omnia futura,tambonaquammala,
631 PETRI LOMBARDI m
DISTINCTIO XL. praedestinatus, et modo non sit prffldestinatus: nec
QUIDSIT PRJEDESTINATIO, ET. IN QU0DIFFERAT A potest esse ut sit praedestinatus;et non sit praedesti-
PRÊSCIENTIA. natusjsed tamen potuit esse ab teterriOqUod non es*
1. Preedestinatio vero.de bonis salutaribus est,et set praedestinatus, et potuit ab aeterho rion ess.e prae-
de hominibus salvandis;ut enim ait Aug. in lib. de destinatus. Et sicut ab aeterno DCus potuit CUmnon
Preedestinatione sanctorum,c. 10, praodestihatio est praedestinare, ita conceditur a quibusdam qiiod et
modo potest Deus eum nonpraedestinatsse, atb aeterho
gratiae preeparatio,quaB sine praescicntia esse non po-
test.Potest autem sine praedestinatione esse praescien- ergo potest Deus non praedestinasseeiimjergo polest
tia. Praedestinatione quippe Deus ea praescivit, quae iste non fuisse praedestinatus:si verononfuissetprre-
fuerat ipse facturus; sed praescivit Deus etiam quae destinatus,nec modo esset praedestinatus;ergo modb
non ipse facturus.id est,omnia mala. Praedestinavit potost nqn esse praedestinatus. Ita et de praescientia
eos quos elegit, reliquos vero rcprobavit, id est, de et de praescitis dicunt,quod in actionibus vel in ope-
morte aeterna praescivit peccaturos. ratiombus Dei et bominum nuilatenUs coneedunt.
Ex quo enim aliquid factum est. vel dictum, non
An aliquis prxdestinatorum possit damuari, vel repro- concedunt quod possit non Csse vel fuisse: iino iih-
borum salvari.
2.Prasdestinatomm nullus videtur posse damnari, possibile est non esse vel non fuisSe quod faetum
est vel diclum,referentes possibUitatem vel impos-
nec reproborum aliquis posse salvari.UndeAug.,in sibilitatem ad natutam rei existentis. Cum vero cte
lib. de Correctione et Gratia. c. 13, iu Apocalypsi, vel praedistinatione Dei agitiir, possi-
inquit, dicitur, c. 3 : Tene quod habes, ne alius acci- ititas ad jpotentiam Dei refertur, qunt serriper eii-
graescientia
piat coronam tuam. Si alius non est accepturus nisi dem fuit et rjst, quia praedestinatio, prfescidntia.po-
tste perdiderit.certus est electorumnumerus.id est, tentia, unum in Deo Cst.
non potest augeri velminui. Ad hocautemobjiciunt Quid reprobatio Dei.et iri quibus consiieretur, el quis
- quidam,nitorrte8 probare numernm electorum posse . sit prxdestinaltonis effectus.
augeri et minui, sic:Posset Deus non apponere gra- 4.Cumque preedestinatio sit gratiae prfflparatio.id
tiam quibns appdnit.et poaset subtrahere quibus non est.divina electio qua elegit quos voluitante riinndi
srmtrahitjquocf si faceret.utique damnarentur; pos- constitutionem, ut ait Apostolus, Eph. 1,3, repro-
sent ergo damnari isti qui tamen 8alvabuntur;p*c*sset batio,e converso,inteIligenda est praescientia iniqui-
itaque minui eieetorum numerus, ita etiam posset tatis quorumdam,et preeparatio damnationil eorum-
sugeri;quia posset apponigratia quibusnon apponi- dem.Sicut eriim preedestinatibnis effeclusulagratia
tur;per quam salvarentur. Possent ergo salvan ha- est qua in praesenti justificain'ur,atque ad recte vi-
bila gratia.qui tamOn sine ea damnabuntur; posset Veridum et ln bono perseverandum adjuWtmur, et
itaqne augeri rrumertrs electorum. illa qua in futuro beatificatrior; ita reprobatio Dei,
Quibus respotidemus exearationc dictum esse et qua ab aeterno non eligendo quosdam reprobavit.se-
"verumesse nnmerum eiectorum non posse angeri vel cundum duo consideratur; quorum alterum pTaescit
Tninui,quia non potest utrumque simul esse: scilicet et non praparat.id est,ioiquitatem;alterUm praescit
ut aliquis salvetnr et non sit praedestinatus, vei ;et preeparat,sciHpet,aeternam pcenam. Unde Aug. ad
ut aliqnis prasdestiiratus sit et damrretur. Intclli- Prosperum et flilarium. fiaec, inquit, regula iricon-
^ntia enim cbnjunctionis implicitae veritatem fa- cusse tenenda est: peccatores in peccatis preBSCitos
eit in dicto, et rmpossibilitatera in vero. Si vero esse, non praeparatos, pcenam autora esse preepara-
simplknter intelligfttur, impossibilitas non admit- tam. Praeparavit enira Deus, ut ait Aug., m lib. de
titnr; ut cum dicitur : Praedestinatus potest vel Bono perseverantiae, in praescientia suA, quibiis vo-
non potest damnftri, et reprobus potest salvari. In luit bona sua,et quibuscunque donat,procul dubio
bis ettim et hujusmodi locutionibus.exratione dicti se donaturum esseprffiscivTt.PraeparavitjetiamDeus,
dijudieanira est sententia dictionis.Alia namque fit ut ait Fulgentiu8,m'alisignemaeterrium;illisutiquc,
intelrigentia, si per conjunctionem htsc accipiantur quos juste praeparavit ad luenda supplicia, riec ta-
dicta, atqtre si per dtsjunctionem.ut supra.cum de men praeparavit ad faclenda peccala.PraBpara.vitehini
flrsBScientia agehatur.preetaxatum est.Si enim cum Dens quod divina aequitas redderet, non qriod hu-
ateis: Pmiestirtatns non potest damnari, intelligas mana miquitas admittefet.Nfn eriimsicutpraepara-
ita, id est, non potest esse ut praedestinatus sit ert vit sanctos ad justitiam percipiendam.sic praepara-
otaraetur, vervtm dlci», quia conjunctim intelligis; vit iniquos ad justitiam amittendanajqiiia pravitatis
iaJsum autem, si disjunctim, ut si intelligas istum praeparatOr nunquam fuit. Sicut ergo praedestinatio
non possedamriari qnem dico praedestinatumjpotuit Dei proprie est praescientia et praeparatio beneficio-
enim non esse praedestinatus, et ita damnaretur. rum Dei,quibus certissime liberanturquicunqueli-
Quoriiodoadhuc instant quxstioni. berantur;ita reprobatio Dei est praesciehtiamalitiae
3. Verumtamen adhuc instanl,et sccundum con- In quibusdam non finiendae.etpraeparatiopcenaenon
"functionem argumentandoiLaprocedurit:Non enim, terminandae. Et sicut praedeshnationis efrectus est
iiiqUiurit, pOlest esse Ut aliquis praedestinatus sitet gratiae appositio, ita reprobationis «ternffiquodam-
'damrietur.tJtruriique istorum simulessenonpotest; modo effectus esse videtur obduratio. Nec obdiirat
fled alferdmhorum rion potest non esse.scilicetquin Deus.ut ait Aug., tom. 4, epist. 15, ad Sixtum, im-
Iste sit praedestinatus (ab aeterno enim preedestinatus partiendo malitiam, sed non impartiendO gratiam,
efit), et nori potest modo esse praedestinatus. Cum sicut nec digni sunt. Quibus enim non impartitur,
'eiô irhpossibile sit simul utrumque esse.etimpos- necdignisunt,necmerentur; potius utnbnimpartia-
^BiSilesit alterum nonesse.videturnonpossealterum tur,hoc digni sunt.hoc merentur. Uhde Apostolusait,
esse, scnieet ut damnetur. Quod si ergo, non potest Rom.9: CUJUS vult miseretur Deus, et quem vuUindu-
esffe, utiStfn salvetur.In hujus quaestionis solutione rat; misencordiam appellans praedestinationem, et
mallem aliosaudire quamdoeere. Dicimustamen de praecipue prtEdestinationis effectum, id, est, ^ratiae
gresdiehtik similem posse moveri quaestionem. Ideo- appositionem; obdurationem vero, gratue pnvatio-
tam hic quam ibi unam facimus responsionem, nem. Non enim, ut ait Aug., lib. 1, tom. 4, ad Sim-
fiieicentes determinandum fore illud cui innititur tota plicianum.inteliigendura est quod Deusitainduret,
naecqua3stio,scilicet:ImposSibile estalterum istorum quasi quemquaro peccare cogatjsed tomen quibus-
non esse, scilicef, quin iste modo sil praedestinatus; dam peccatoribus misericordtam justifiCationiseus
ab aeternoenim iste praedestinatus est .Distitiguendu m hon largitur, ob hoc eos indurare dicitur.quia uoa
enim est cum ait : Iste non pofest modo non esse eorum miseretur,non quia impcllit ut peccent. Eb-
praedestinatus; vcl : Non potest eo modo esse quin rum autera non miserctur,quibusgratiamnonprae-
sitpraedestinatus;hocenimconjunctimveldisjunctim bendam esse aequitate occultissima, et ab humanis
intelligi potest. Non enim potestessoutabaeternosit sensibus reraotissima. judicat;quam ubn aperit.sed
JUUt
HO0 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LlB. I, DIST. XLI. 634
miratur Apostolus dicens, Rom. 11: 0 altitudo divi- credentibus et volentibus facultatem bene operandi
tiarum Sapientix et seientix bei. perSpiritum sanctum,per quem charitas Dei aiffundi-
DI8TINCTI0 XLI. tur in cordibus nostris, Rom. 5, verum est quidem,
UTRUM ALIQUOD SIT MERITUM ODDURATIONIS ETMISERI- sed eadem regula est. Et utrumque ipsiusest.qnia
CORDI.E. ipsepraeparatvoluntatem;etutrumquenostrum,quia
1. Siautemqueerimusmeritum obdurationisetmi- non fit nisi volentibus nobis, ergo et meritum fidei
saricordiee,obaurationismerituminvenimus,mieeri- de mifericordia Dei vonit. Non ergo propter fidem
cordiaeautem meritum non invenimus; quia nullum vel aliqua mcrita elegit Deusaliquos ab eeterno,vel
est misericordiae meritum, ne gratia cvacuetur si non apposuit gratiam justificationisinternpore,sedgra-
gratisdonetur,sedmeritis redditur. Misereturitaque tuita bomtate sua elegit, utboni essent. UndeAug.,
secundum gratiam.quaegratis datur Obdurat autem inlib.ldePraedestinationesanctorum,c.l8,nonquia
secundum judicium.quod meritis redditur.Undeda- futuros nos tales esse praescivit, ideo elegit, sed ut
tur intelligi, ut sicut rcprobatio Dei est nolle mi- essemus tales per ipsam electionem gratiae suee,qua
sereri, ita obduratio Dei sit non misereri; ut gratificavit nos in dileeto Filio suo.
non ab illo irrogetur aliquid quo sit homo dete- His videtur contrarium quod alibi ait Augustinus.
rioT, sed tantum quo sit melior non erogetur. . 3. His tamen adversari videturquod dicit August.
Exhfeaperteostenditurqiudpermiscricordiam.quid lib.33Quaest.,q.98:Cui vult,inquit, misereturDeus,
per obdurationem intellexerit Apostolus,et quia mi- et quem vult indurat: sed haec voluntas Dei injusta
sericordia nullum advocat meritum, obduratio vero esse non potest, venit enim de occultissimis meritis:
aon est sioe merito. Et misericordiae verbo hic acci- quiaetipsi peccatores cum propter generale pecca-
pitur praedestinatio, et praecipue praedestinationis tum unam massam fecerunt.tamen nonnullaintereos
effectus; obdurationis vero non ipsa Dei aeterna re- est divcrsitas.Praecedit ergo aliquid in peccatoribus,
probatio^quia ejus nullum est meritum, sed gratiae quoquamvi8nondum8intjustificati,digniefficiantur
»riyatioBiveeubtractio,quaequodammodoestrepro- justilicatione.Et item prascedit in aliis peccatoribus,
bationis effeetus. Accipilur tamen aliquando reproba- quodignisuntobtusione.EccehicvideturAug.dicere
tto pro obduratione, sicut et praedestinatio pro suo quodetipsaDei voluntas qua alioseligit.aliosrepro-
effeetu, cui est gratia apposita.Gratia enim queeap- bat, ex meritis proveniat, sed occultrssimis, id est,
ponitureffectum est preedestinationis.Cum ergogra- quod promeritisalios voluerit eligere, alros reproba-
tiae quee apponilur homini ad justificationem.nulla re;etquodpromeritisaliisapponiturgratiajustifica-
sint meritA, multo minusetipsius praedestinationis, tinnis, aliis non, unde obtunduntur.Sed qnid intelli-
•t$uaahaeternoelegitDeusquosvoluit,aliquapossunt gerevoluerit,ignoratur;nisifortehocdicaturintelle-
existere merita. lta nec reprobationis.qua ab eeterno xisse, quod supra diximus eum retractasse. Nam ibi«
dem queedam alia continue subdit,quae in lib.I Re-
2uosdaunpraescivitfuturosmalosetdamnandos,sicut
tagitJacpbetreprobavit Esau, quod non fuitpro me- tract.,c.23,apertetractat;quodutrumquelegentipa-
rrtis eorum quaetunc habebant, quia nul la habebant, tebit. Unde verisimile est in praemissis etiam hoc re-
quoniananecipstexistebant;necpropterfuturameri- tractasse.Qui dam taraen exeo sensu accipiunt fore di-
taqiUBpraevideret,velillumelcgit,vel illum reproba- ctum.non quia aliquis prrcdestineturpromeritis.vel
vit. . justificationis gratiam mereatur,scdquiaaliquinon
Opinio quorumdam,inqua fuit aliquando Augustinus, adeomali sunt,utmoreantursibigratiamnonimpar-
sed postea retraxtavil. tiri.NuIlusenimDeigratiam moreri potest.perquam
2. Opinati sunttamen quidam Deum ideo elegisse justificatur; potesttamenmereri utnon apponatur.ut
l*cob,<juia talem futurum praescivit qui in eum cre- penitusabjiciatur. Etquidem aliqui in fantum pro-
devet<et.eiserviret; quod aliquando Aug. se sensisse
dioit in lib. 1 Relract., ubi aperte ostendit, c. 23, funduminiquitatisdevonerunt,uthocmereantur,ut
hoc digni sint;aliiveroita vivunt, utetsinonmerean-
qaod si propter fntura merita electus esset.jam non turgratiam justificationis.nontamenmerenturom-
ê» gratia esset eleetio. Non ergo ideo electus est a nino repelli,etgratiam sibisubtrahi.Ideoque dixit in
Dee.fuk taiis futurns erat,sed ex tali electione talis quibusdam peccatoribus praecedere quo digni sint
«st fectHs; ita dicens: Dispulans ergo quid elegerit justificatione, et in aliis quo digni sint obtusione ;
ileusia oondum nato, cui dixit serviturum essema- sed hoc frivoium est.
jjorem.et quid in eodcm majore similiter nondum natb Opinio quorumdam fafra de occullis Dei disserentium
reprobaverit, ad hoc perduxi ratiocinationem,utdi- carnaliter.
eerem:-NonergoelegitDeus opera cujusquamin prae- 4. Multi verode isto profundo.quaerentes reddere
scientia, quae ipse daturus est, sed fidem elegit in rationem, atqnesccundum conjccturascordissuiin-
praescientia; etcui
quem sibi crediturum esse praescivit, scrutabilem altitudinem judiciorum Dei cogitareco-
iffsum elegit Spiritum sanctum daret, ut bona nantes, in fabulas vanitatis abierunt, dicentes quod
operando,etramaeteraam vitam consequeretur. Ecce animae sursuminccelo peccant.et secundum peccata
hie aperte dicit non propter opera eum elegisse,sed suaad corpora pro meritis diriguntur,etdignissibi
prepter fidem qna eum praevidit crediturum. Sed quia quasi carceribus includuntur. Icrunthi tales postco-
et in fide meritum est, sicuti et in operibus, boc re- gitationessuas.etvolentesdispntflredeDeiprofundo,
tractevit dicens : Nondum diligentius quaesiveram, versi sunt in profundum ; dicentes animas in ccelo
noe adhuc inveneram qualissitelectio gratiae, de qua ante conversatas.etibialiquidboni vel maliegissc,
dtoitApestohiSiRom. 11: Reliquixpereleclionemgra- et pro meritis ad corpora terrena detrusas esse. Hoc
tix salvxfient; quaButique non est exgratia, si ex autcm respuit catholica fides propter evidentem Apo-
mentis <procedit; ut jam quod datur non secundum stoli sententiam qua ait, Rora. 9: Cuni nondum nati
gMtiam^ sedsecundumdebitumreddatur poiiuS me- essent, aut uliquid bonivel maliegissent, etc. Melior est
ntisûastvdonetur; perindequod continuedixi; dicit ergo fideli8ignorantia,quamtemeraria-i cientia.Ele-
enwndem Apo8tol«&,i Gor. 12: IdemDeusquiope- git crgo eos quos voluit gratuita miBcricordia, non
nmlwronmiainomnitmt; nunquam autemdictumest: quia fideles futuri erant, sed ut fidelesessent;eisque
j)eua«t«dit>onHiiain omnibus.Ac deinde gubjunxit: gratiam dedit,nonquiafideleserant,Bed ut uerent,
Qaod brgo credimus, nostrum est; quod vero bonum ait enim Apostolus,l Cor. 7: Miserlcordiamconsecu-
«peMmun-iHibeestquf oredentibusdat Spiritum san- tut sum, v.t fidelitesxem, non ait: Quia fideiiseram.
etum;-9ed bocprofoctonondicerem, si soirem etiam Datur quidem et lideJi, sed data est etiam prius ut
ipTsamMem inUr Dei tnunera r<jperiri,quae dantur esset fidelis. Ita etiam reprobavit quos voluit, non
ineodem Spiritu. Utrumque ergo nostrum est pro- propter futura merita quse praevideret.veritate tamen
.pterarbitrium voluotatis,etutrumque datum estper rectissima, et a nostris sensibus remota.
aairitum fideietcbaritatis. Et quod paulo post dixit: Quxstio.
Nostrum enim est credere etvelle.illiusautemdare 5. Sedqueeriturutrum sicut dicitur elegisse quos-
635 PETHI LOMBARDI 636
dam ut boni fierent et fide1es,itaetiam concedi de- potest enim ambulare.loqui, et hujusmodi quaj a na-
beat reprobasse quosdam ut mali essent et infideles, turanativitatis sunt penitus aliena, cum horuni ins-
et obdurare ut. peccent; quod nullatenus concedi trumentanullatenushabere queat incorporeaetsim-
oportet. Non enira reprobatio itaest causa mali.siout plex substantia. Quibus id respondcndum arbitror,
obduratio ita quod hujusmodi actiones, ambulatio scilicetet locu-
praedestinatio est causa boni; neque misericordia tio et hujusmndi,a Dei potentia alieneenon sunt.sed
facit hominem malum,quemadmofium
facit bonum. ad ipsam pertinent. Licet enira hujusmodi actiones
An ea qux semel scit Deus vel prxscit, semper sciat et in se Deus habere non possit (non enim potestam-
prxsciat, et seinper scierit velutrum
prxscierit. bulare vel loqui et hujusmodi), eas taraen in crea-
6. PraBterea considerari oportet eaomnia turis potest operari,facit enim ut homo ambulet.et
queBsemel scit ot vcl prtrscitDeus semper scit et scio- loquatur,et hujusmodi.Non ergo per istas aotiones
rit, ao praBsciat praesciorit, an olim scierit ve) prae- divinae potentiae detrahitur aliquid, quia et hoe po-
test facere Omnipotens.
scierit quod modonon scitvelprsescit.Depraescientia
dicentcs multa eum praescisse De aliis objicttur..'
primo respondemus, 3. Sed sunt alia quaedam quaeDeusnullatenusfa-
quee modo non praescit, cum enim ejus prrescientia
nonsitnisidefuturis.exquoillaquaffuturnerintprae- esse cere potest, ut peccata, non enim potest mentiri,non
sentia fiunt vel praetcreunt, sub Dei praescientia potest peccare. Sed non ideo omnipotentiae Dei in
desinunt,8ubscientiavorosempprsunt.PraRsciviter- aliquo dctrahitur vel derogatur, si pcCcare non posse
goDeusomniaabaeternoquaefuturaerant.nequeprffl- dicitur.quianonessethoc potentiae sed infirmitatis.
scire desinit, nisi cum futura esse desinunt. Neque Si enim hoc posset, omnipotens non esset,non ergo
cum praescire desinit aliqua qure ante praesciebat,mi- impotentiae,sed potentieBlmputandum est,quod ista
nus eanosoit quam antc cognoscebat.Nonenim dici- non potest, unde Aug., in lib. 15 de Trin.: Magria,
tur ex defectu scientiae Dei quod aliqua praescierit inquit.Dei potentia est non posse mentiri. Suntenim
sed ex ratione quaBdamquae in aliisrebuspqtentiaedeputandasunt,
aliquando quae modo non praesciat,
verbi quod est-prag.sctcntta.Praescire enim est ante in aliis vero mioime; et quae in aliia lattdatbiUasunt,
scire aliquid quam fiat. Ideoque non potest diciDeus in aliis vero reprehenaibilia sunt.Non ergo ideo Deus
quae futura sunt. . minus potens est, quia peccare non potest.cum om-
preescire, nisi ea dicens Deum scire semper qux se-
Hic de scientia, nipotens nullatenus possit esse qui hoc potest.
tnel scit. Item ae aliis opponit.
7. De scicntia autcm nlitcr dicimus. Scit enim 4. Su ntetiam et alia quajdam quaeDeus non potest,
Deussemperoinmuqueealiqiiandoscit;omnemcnim unde videtur non omnia posse; non enim potestmori
•scientiam quam aliquando babot, semper habuit.ct vel falli. Unde Alig.,inlib. deSymboio:Deu4omni-
"habet.et habebit. Ad hoc autem opponiturita:Olim potens non potest mori, non potest falli.nonpotest
scivit hunc hominem nasciturum qui natus est,modo miser fieri, nec potest vinci.Heeoutiqseethuiusmodi
non scit eum nasciturum, scivit ergo aliquid quod absit ut possitomnipotcns.sienim hujusmodipassio-
modo non scit.Item: Scivit mundum esse creandum, nibus atq defecti bus subjici posset.omnipoteBS mi-
ue
modo non scit eum esse creandum, aliquid ergo sci- nime foret. Et ideo monstratur omnipotens, qtria ei
vit quod modo non scit; et alia bujusmodi intinita heecpropinquare non valent;potest tamen hascm aliis
dici possunt. Sed ad hoc dicimus quod idem de nati- operari.
vitate hujus hominis etmundi creatione, nuncetiam Quod omnipotentia Dei secundum duo consideratur.
scitquodsciebat antequam fierent, licettunc et nunc 5. Hic ergo diligenter considerantibus omnipoten-
hanc scientiam ejus diversis exprimi verbis oportet. tiaejus secundum duo apparet.scilicetquodomnia
Nam quod tunc futurum erat,nuno praeteritum est. faeit quea vult, et nihil omnine patitur; secundum
Ideoqueverba commutanda sunt adipsum designan- utrumque Dei omnipotentia verissime preedicatur,
dum. Sicut diversis temporibus loquentes, eamdem quianecaliquid estquod ei ad patiendum corruptio-
dicno modoperhocadverbiumcraidcsignamus.dum nem inferrevaleat,nec aliquidad faciendum irapedi-
adhuo futura est;modo per hodie dum praesens est; mentum afferre.ManifestumestitaqueDeumomnino
modo per hcri, dum praeterita est. Itaqueantequam nihil posse pati, et omnia facereposse, praeter ea sola
creareturmundus,sciebatDeushunccrcandum;post- quibus ejus dignitas leaderetur, ejusque excellentieB
creatus est, scit eum creatum, necesthoc scire derogaretur;i n quo tamen non est minus omnipotens.
quam Hooenim posse non esset posse,sednon posse.Nemo
diversa,sed omnino idem de creatione mundi.Sicut
antiqui patres credidorunt Christum nasCiturum et ergo Deum impotentem in aliquo dicere prassumat,
moriturum.nos autem credimus eum natum et mor- vere quia omnia potest quee posse potentiae est; et inde
tuum ; neo tamen diversa credimus nos et illi, sed dicitur omnipotens.
eadem. Tempora enim, ut ait Aug., variata sunt, et Quibusdam auctoritatibus tradUur quodvutt. ideo dicitur
ideo verba sunt mutata.non fides. Indubitanter ergo omnipotens quia potest quicquid
teneamus Deum sempcr orania scire quae aliquando 6. Ex quibusdam tamen auctontatibua traditur
scit. ideo vere dici omnipotena,quia quicquid vult potest.
DISTINCTIO XLII. Unde Aug., in Ench., cap. 96:Nonobaliud veraci-
DEOMNIPOTENTIA DEI,UBIPRIUSCONSIDERATUR QUARE tervocatur omnipotens.nisi quoniam quicquid vult
DICATUR OMNIPOTENS. potest, neo voluntate cujuspiam creaturs volunta-
1. Nunc de omnipotentia Dei agendum est, ubi tis omnipotentis impeditur effectus. Idem, in lib.
Occurrit,quomodo vere Deusdica- de Spiritu et Littera: Non potest Deus faoere inju-
primaconsideratio sta quia ipse est summa justitia et bonitas. Omni-
tur omnipotens ; an quia omnia possit, an tantum
quae vult.Quod enim Deus Omnia pos- potens vero est, non quod possit omnia facere, sed
quia ea possitauctoritatibus quia potest efficere quicquid vult, ita ut nihU valeat
sit, plunbus comprobatur. Ait enim
Aug., in lib. Quaest. veteris ac novaBlegis : Omnia ejus voluntati resistere quin compleatnr,aut aliquo
potest DeUs,sed non facit nisi quod convcnit modo impedire eamdero. Joannes Chrys., in hom.
quidem ait: Omnipotens
veritati ejus et justiti*. Idem in eodem: Potuit Deus quadam de Expositione Symboli,
cuncta facere simul, sed ratio prohibuit, id est,vo- dicitur Deus; quia posse illius non potest inveni-
luntas. Rationem nempeibi voluntatem Dei appellare non posse; dicente Propheta, ps. 113 *.Ontnut
vit, quia Dei voluntas rationabilis est et aequissima. quxcumque voluit fecit.lnse est ergo omnipotens, ut
Fatendum est ergo Deum omnia posae. totum quod vult possit, unde Apotrtolus, Rom. 9 :
Quotnododicatur Deus omnia tum posse, cum nos multa Ejus,inqn\t,voluntati quisresistit? Ylisa.uotOTita.tibuB
possimus qux ipse pgtest. videturostendi quod Deusexeotantumdicaturomni-
2. Sed quaerilur quomodo omnia posse dicatur, potens,quodomniapotestquee vult, non quiaomnia
cum nos quaedam possimus queeipse non potest.Non possit.
637 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XLIII. 638
Deteminatio prmmissarum audoritatum. tia ejus exigit:sed non exlgit ejus justitia ut faciat
7. Sed ad hoc potest dici quod Aug., ubi dicit : nisi quod facit; non ergo potest facere nisi quod facit.
Omnipotens non dicitur quod omnia possit,etc.,tam Eademque justitia exigit ut id non faciat quod non
araple et generaliter accejrt omnia.ut etiam mala in- facit.non autem potest focerecontra justitiam suam:
cluderet, quee Deus non potest, nec vult; non ergo non ergo potest aliquid eorum facere quae dimittit.
negavit eum posse omnia quae convenitei posse.Si- Responsioad pritts dictum.
militer cum dicit:Non ob ahud veraciter dicitur om- 3. His nutem respondemusdupliccm vcrborum in-
nipotens.nisi quoniam quicquidvultipotest;nonne- telPgentiara aperientes.ct ab-eis involnta evolventes
eum posse etiam ea quaa non vult,sed,adversus sic : Non potest facere Dcus nisi quod bonum estet
los qui dicebant Deum multa velle queBnon pote; justura.id est.non potest lacere nisi illud quod si fa-
§at
rat,afnrmateumpossequicquidvurf,etexeoveredici ceret bonum et justum cssct,verum pst; sed multa
omnipotentem.non ob aliud.quam quia potest quic- potest facere quae non bona sunt ncc justa,quianec
quid vult.Sed cave quomodo mtelligas : potest quic- sunt.nec erunt.nec bene fiunt.nec fient, quia nun-
quid vult se posse.an quidquid viilt facere.an quicquam tient.Item quod secundo oppositum fuit.Non
quid vult fien? Si enira dicas Heo omnipotentem potest facere nisi quod justitia sua exigit; et.non po-
vocari, quia potest quicquid valt se posse; ergo et testid facerequodjustitiasuacxigitutnon fiat.Dici-
Petrus similiter omnipotens dici potest.vcl quiiibet mus quia exactionis verbum de Deo congrue non di-
sanctorum beatorum, quia potest quicquid vult se citur.nec proprie accipitur, et in illis locutionibus
posse,et potest facere quicquid vult faccre.Non enim duplex cst scnsus; si enim intelligas : Non polest
vult facere nisi quod facit.nec posse nisi quod potest, facere nisi quod sua justitia exigit.id cst.nisi quod
sed non potest tacere quidquid vultficri.Vult enim voluntas sua justa vult.falsum dicis. Justitia enim
salvos fieri qui salvandi su nt, verumtamen cos salvare ipsius Dci aequissima voluntas accipitur: qualiter ac-
non valet.Deus autem quicquid vult ficri,potest fa- cipitAug.illa verliaDominiinGen.ioquentisadLoth,
cere. Si enim vult aliquid fieri per se, potest illud Genes. 19: jYonpossum quidquam fncere donec illuc
facere per'se,et per se facit; sicut coelum et terram introeas,exponens : Non posse,inquit, se dixit, quod
per se fecit.quia voluit.Si autem vult fieri per crea- sine dubio poterat per potent'am,sed non poterat per
turam.et per eam operatur; sicut per homincs lacit justitiLiam; quasi potcrat quidem,sed non volebat.et
domus,et hujusmodi artiQcia.Et Deus quidem ex sc, illa voluntas justa erat.Si voro per haecverba intelli-
et per se potest; homo autem vel angelus.quantum- gis eum non posse facerc nisi illud quod si ficretjus-
que beatus est, non est potens ex se vel per se. titiaeejusconveiiiret.verumdicis.Similiterdistingue
Oppositio. illud :Nonpotestracercquod suajustitiaexigitutnon
8. 8ed forte dices : Nec Dei Filius potostaso,nec faciat.id est,non potest faccrc id quod ipse, qui est
Spiritus sanctus,sedsolusPater.Illeenimpotestase, summa justitia,non vult facere,fatsumcst.Siautem
qui est a se; Filius autem, quia non cst a.se,sed a his verbis intclligas eum non posse facerc id quod
Patre.non potost a se.sed a Palre; et Spiritus san- justitiae ejus convpnire non potest,verum dicis.
ctus ab utroque. Ad quod dicimus quia licet Filius Tertia illorum ratio.
non posset a se,nec operetur a se, potest tamen et 4.Adduntquoqueet alia dicentes: Non potest Deus
operatur per se; sic et Spiritus sanctus. Unde Hi- facere nisi quod dnbot;non autem debet facere nisi
larius, in lib. 9 de Trinit. : Naturae,inquit,cui con- quod facit: si enim debet alia facere,non ergo facit
tradicis, haeretice.haecunitas est, nt ita per se agat omne quod debet; si vero facit omne quod debet,nec
Filius, ne a se agat; et ita non a se agit, ut per se potest facere nisi quod debet,non crgo potest facere
agat. Per se autem dicitnr ag^re et potens esse, nisi quod facit.Item.autdehctdimittcrequoddimittit
qiiio naturalem habet potentiam oamdem quam et ne faciat,aut non debet: si non debet,non recte di-
Pater, qua potens est et operatur; sed quia illam mittit; si vero debet dimittere.ergo non debct facere.
habet a Patre non a se, ideo a Patre, non a se di- Si autem non debet nec decet,non opportet eum fa-
citur posse et agere. homo autem vel angelus gra- cere : et si non docet ncc oportet eum facere, ergo
tuitam habetpotentiam, qua potens est. Ideo ergo non potest facere;non ergo potest facere nisi quod
vere ac proprie Deus Trinitas omnipotens dicitur, facit ,nec pntest illud dimittere quod facit quin faciat,
quia per se.id est.naturali potentia potest quicquid quia dcbet illud facew : et quod debet facere, non
vult fieri, et quicquid vult se posse.Nihil enim vult illud dimittere.Sed ut mihi videtur.hoc ver-
fieri quod non possit facere pcr se.vel percreaturas; um de6oi!,vencnumhabet.Multiplicem enim et in-
Eotest
et nihil vult se posse, quod non possit; et omne volutam continct intelligentiam ; nec Dco proprie
quod vult fieri, vult se posse, sed non omne quod competit.qui non est dobitor nobis,nisi forte ex pro-
vult 8e posse.vult fieri; si enim vellet, fieret, quia misso; nos vero ei dobitoressumusexcommisso.Ut
voluntati ejus nihil resistere possit. autom venenum evacuetur.distingue verbi sensum :
Non potest Deus facere nisi qnod debet, id est.nisi
DISTINCTIO XLIII.
OPINIOQUORUMDAM DlCENTIUM DEUMNlLPOSSENISI quod vult.falsum est,sic enim potestipsedicidebere
QUODFACIT. aliquid,quia vult illud.Si autem dicatur.non potest
ipse dici debere aliquid.quiavult illud.Si autem di-
1. Quidam tameu de suo sensu gloriantes.Dei po- catur.non potost nisi quod debet.id est, non potest
tentiam sub mensuracoarctare conati sunt.Cum enim nisi illud quod,si faceret.ei bene conveniret, verum
dicunt: Hucusque potest Deus.et non amplius.quid eft.Addunt qnoque illi dicentos: Nihil facit aut di-
hoc est aliud quam ejus potentiam quae infinitaest, mittit.nisi optimactrationabili causa.licetnobisoc-
concludere et restringere ad mensuram.Aiunt enim: culta sit;secundum quam oporteteum facereacdi-
Non potest Deus aliud facere quam facit.nec melius mittere quee facit vel dimittit.Ratio enim penes eum
facere id quod facit, nec aliquid praetcrmittere de est,quaillafacit et illa dimittit; quaeratio asterna est
his quaBfacit. Istamque primam suam opinionem et s<5mpermanens,praeter quam non potest aliquid
verisimilibus argumentis, causisque commentitiis, facere vcl dimiftere. Illa ergo manpnte non potest
necnon et sacrarum auctoritatum testhnoniis mu- qtiod facit dimittere.ncc quod dimittit facerejctita
nire conantur dicentes : Non potest Deus facere nisi non potest faccrc nisi quod facit.Et ad hoc responde-
qnod bonum et justum est fieri; non est autem jus- mus, timbigu tatem locutionis doterminantes. Cum
tum et bonum fieri ab eo, nisi quod facit. Si enim enimdicitur:Ratiovpl causaoptimapcnesDeumest,
aliud justum est et bonum eum tacere quam facit, qua facit cunctaquaefacit,etdimitiitcaquaedimittit,
non ergo facit omne quod justum est etbonum eum verumquidcmest,quiain eo voluntas est rcquissima
facere; sed quis audcat hoc dicere? et rectissima,qua facit et dimittit qute vult, contra
Secunda ratio. quam facere non potest.ncc praeter eam faccrc po-
2. Adduntetiam: Non potest facere, nisi quodjusti- test.Nec utique contra eam facerct, nec prreter cam
639 PETRI LOMBAnDI 646
si ea qu«Bfacit dimitteret,vel que dimittit faceret; Dominus Lazarum snscitavit in corpore.Nunquid di-
sed,eadem manente ratione et causa.alia potuit fa- cendum est: Non potuit Judam suscitare in mente?
cere.et ista dimittere;licet ergo ratiositpenes eum, Potuit quidem.sed noluit His auctoritatibus aliisque
qua alia facit,et alia dimittit,potest tamen secundum multis aperte docetur quod Deus multa possit facere
eamdem rationem et dimittere quae facit, et facere queenon vult; quod etiam rationoproban potest: non
quae dimittit.Ipsi etiam addunt: Ratio est eum facere enim vult Deus omnes homines justificare.et tamen
quee facit,et non alia; et non potest facere nisi quod quis dubitat eum posse?PotestergoDeu8 aliud facere
ratio est eum facere,etitanonpotestfaccrcnisiquod quam facit; et tamen si aliud faceret.alius ipse non
facit.Item,ratio esteum dimittere qure dimittit,et non esset.Et potest Sdiud velle quam vult; et t&men ejus
potest non dimiltere quod ratio est eum dimittere, voluntasnecalia,necnova,necmutabiiis aliquo mo-
etitanonpotestnondimitterequoddimittit.Etadhoc do potest esse.Quod etsi possit velle quod nunquam
dicimus locutiones ambiguas csse.et ideo determi- voluit, non tamen noviter, nec nova voluntate, sed
nandas.Si enim,cum dicilur: Non potest faccre nisi sempiterna tantum voluntate velle potest; potest
quod ratio est eum faccre.intelligas eum nonposse enim velle quod ab eatorno potest voluisse ; nabet
facere nisi ea quae rationabilia sunt,et ea quae si fie- enim potentiam volendi et nunc et ab aeterno,quod
ront rationabilia essent.verus est sensus.Si autem in- tamen nec modo vull,nec ab aeterno vdluit.
telligas eum non posse facere alia rationabilia et bona, DISTINCTIO XLIV.
nis.i ea queevult et facit.falsus est intellectus.ltem ANDEUSP0SSITF*ACERE ALIQUID MEClDS QUAM PACIT.
aliudadjunguntdicentes:SipotestDeusaliud facere 1. Nunc illud restat discutiendum,utrom melhis
quam facit,potest ergo facere quod non prrescivit; et aliquid possit facerequam facit ?Solent enwnilti scru -
si potestfacere quqdnon praBscivit.potest sine prae- tatores dicere quod ea quaa facit Deus, noh potest
scientia operari.quia omne quod facturum se prass- meliora facere.qura si posset facere.et non t&ceret,
civit facit,nec facit aliquid quod non preescivit.Quod invidus esset.et non summe bonus.Et hoc exftkriiu
si preeter praesoientiam ejus aliquid fieri impossibile astruere conantur; ait enim Aug. in lib. 83'Qtiaest.,
est,omne ergo-quod preescitum est,Geri necesse est; q. 50 : Deus quem genuit,quoniam melioreKi se ge-
ergo aliud fieri quaro fit nulla ratione possibileest; er- nerare non potuit (nihil enim Deo mefius), debult
gononpotestaDeofierinisiquodftt.Heeoautemquaes- eequalem.Si enim voluit et non potuit,infirmutfl efit;
tiodepraescientiafaciledeterminaripotestpereaquee si potuit et nohiit,invidus.ExquoccmnmaturfeqWa-
supenus dicta sunt,cum de praescientia ageretur. lem genuisse Filium.A simili volunt dicerfequou si
ductoritatibus utuntur tn assertionem sux opinionis. potest Deus rem meliorem facere quam facit.irivi-
5. His autem Uli scrutatores qui defecerunt scru- dus est.Scd non valet hujns similitudinis inductio,
tanteBScrutinia,sanclorumannoctunttestimonia.Di- quia FiliUm genuit de substantia sua. Ideoqiie si
cit enim Aug.in lib. 1 de Symbolo, c. 1 :Hoc solum posset gignere aBqualem et non gigneret.in^dnis es-
non potestDeus qiiod non vult,perquodvideturDon set;alia vero quae non de substantia sua faeit, tne-
posse facere aliquid nisi quod vuJt;sednonvultnisi liora facere potest.
quod facit,et itavidetur nonpossenisi quodfacit.il- Quxstio qua illi arctantur.
lud autem itaintelligendum est: Id solum non potest 2. Verum hic ab eis responderidepbscOcurdiOuht
Dens quod non vult,scilicet se posse.Idem in lib. 7 rem aliquam sive etium rerum univ ersitatem,1n qua
Coufess.,o,4,ad Deum loquens ait:Neccogerisinvi- major consummatio expressaest^nonposSeesseme-
tusadaliquid,quiavoluntas tua non est major quam liorem quam est?Sive ideo quia snmme bOtta Oat, ita
potentia; esset autem major,si teipso tu ipse raatjor ut nulla omninobonipertectioeide8it;siv%ideoqnia
esses. Ex hoc videtur quod Deus non possit plura majus bonum quod ei deest.capere ipfta non valeat.
quam vult, sicutnon vult plura quam potest.Sicut Sed si ita summebonum dicitur,at nutta ei'perfbctio
enim voluntas non est majorpotentia.ita nec poten- boni desit, jam creatura Creatori aeqnatur. 'Si ?ero
tia major est voluntate.Idenquesicutpluranonvult ideonon potestmelioresse,quiabonum ttrapTrusquod
quam potest.ita eum nonplurapossequamvelledi- ei deest,capere ipsa non valeat.jam hoc ipstrm hon
cunt.Sed ad hoc dicimus quia nec voluntas potontia, posse defcctionis est,non consummationis; et potesl
nec potentia voluntate major est.quia una et eadem esse melior si fiat capax melioris bohi,qUod ipfeeph-
res est potentia et voluntas, scilicet ipse Deus, qui test qui eam fecit. Potest ergo Deus melibrem reih
esset major seipso,si voluntas major esset poientia facere quam facit.Unde Aug.,tom. 2,lib. 'lj[, SUper
vel potentia voluntate.Nec hao auctoritate negatur Gen.,c. 7: Talera potuit Deus hominem fecisse.qnl
Deum pluraposse quam velle,quiaplurasuntsubje- nec peccare posset, nec vellet; et si taleriirecisset,
cta ejus potentiae quam voluntati. Fateamur itaque quis dubitat eum meliorem fuisse?Ex preedictis con-
Deum plura posse facere quae non vult.et posse distat quOd potest Deus et alia facere qiiam fabit, et
mittere quae facit.Quod ut certius firmiusque tenea- quae facit meliora ea faoere quam faCit.
tur.Scripturaetestimoniis asseramusDeum plurapo- Utrum alio vel meliori modo possit faeere quam facit.
ssefacerequam facit.Vcritas ipsa secundumMattn., 3. Post haec considerandum est ufrum alio modo
c. 26, ait: An putas quia non possum rogare Patrem vel meliori quam facit,. possit ea facere qoft facit.
meum,et exhibebit mihimodoplvs quam duodecimle- Si modus operationis ad sapientiam opificis refera-
giones anj/0tortm?Exquibusverbispatenterinnuitur tnr, nec alius, nec melior modus esse potest. Non
quia et Filius poterat rogare quocf non rogabat, et enim potest facere aliquid aliter vel irrelitfs qtram
Pater exhibere quod non exhibebat Uterqueergo po- facit.id 6st,alia sapientia vel majori saîeritiajhihil
terat facere quod non faciebat.Aug.etiam in Enchi- enim sapientius potestfacerequam faCit.SiVero re-
rid. ait, cap. 95: Omnipotentis voluntas multa po- feratur modus acl rem ipsam quam fticit TJeus, di-
testfacere queenon vult necfacit; potuit enim facere ut cimus quia et alius, et melior potest esse motius.
duodeoim legiones angelorum pugnarent contra illos Et secundum hoc concedi potest.quia ea quaefacit,
qui Christum ceperunt. Item in eodem : Cur apud potest facere melius, et aliter quam facit: guiapo-
quosdam non factae sunt virtutes.quaB si factre fuis- test quibusdam meliorem modum exislenai praes-
sent.egissent illi homines pcenitenjiam; etfactaesunt tare.et quibusdam alium. Unde Aug., in lib. 13 Se
apud eos qui non erant credituri; tunc non latebit Trin.,dicit quod fuit et alius modusnbstraBlWefra^
quodnunclatet.Nec utique injusteDeusnoluitsalvos tionis possibilis Deo, qui omnia potest; s'ed_hulWs
fieri.cum possent salvi essesi veliet.Tunoinclarissi- alius noStraemiseriae sanandae fuit convenientior.
masapientiaeluce videbitur,quod nuno piorum fides Potest ergo Deus eorum quae facit.quaedam alio mo-
habet.antequam manifesta cognitione videatur quam do meliori.quffidam alio modo eeque bono.quaedam
certaetimmutabilisetefficacissimasitvoluntasDei: etiam minus borio facere quam facit; ut tameri mo-
quee multa possit et non velit.nihil autem quod non dus referatur ad qualitatem operis,id est,creaturae,
possit velit. Idem in lib. de Natura et Gratia, c, 7: non ad sapientiam Greatoris.
641 SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XLV. 642
Utrum Deus semperpossil omne quod olim poluit. scire omnia, ita quoque potest dici ossc omnia.
4. Praeterea quaeri solct ulrumDeus seioper possil Quis sit scnsus Lo,um veiborum : Dcus scit vel Deus
cmnequodolim potuit. Quod quibusdaui viJeturdi- vult; Uem : Dtus scit omnia, vcl vull aliquid; ct
centibus : Potuit Deus incarnari, et potuit mori,et quid de Deo in his prxdicelur.
resurgere, et alia hujusmodi, quo modo non potest. 3. Et ubicumque Deus dicitur sciro vcl scicns, vel
Potuit ergo quae modo non potest,et ita habuitpo- velic vel volchs, hajc de co socunduni essontiam di-
tentiam quam modo non habet.unde videtur poten- cuntur. Cum enim dicitur.Deus scil, vel Deus vult,
tia ejus iaiuiinuta.Ad quod dicimus,quiasicutoni- si\e Deus cst sciens vcl volens.essentia divina prte-
niasemperscit quae aliquando scivit,et sempervult dicatur,etDeuscsseenuntiatur.Cum auleiu additur
quae aliquando voluit, nec unquam aliquam scien- oinnia, vel aliquid, vel uliqita, et dicitur : Deus scit
ttam amittit, vel voluntatem mutat quam habuit; omnia, vel vull aliquid, vel aliqua, essentia quidem
ita omnia semper potest quae aliquando potuit, nec divina praedicatur non simpliciler etabsolute,sed ita
unquam aliqua potentia sua privatur. Non est ergo ut scieutia; quae ip.oe est,oinnia subjectauionstren-
privalus potentia incarnandi vel resurgendi, licet tur.ct voltintati quaeipso eadom est, aliquid vel ali-
non possit modo incarnari vcl resurgere. Sicut enim quasub.jecta e<3sedicantur; ut talis fiat sensus: Deus
poluit olim incarnari.ita et potebt uiodo incarnatus scit omuia, idest:DeusestcujusscientiaB quaeipsius
csse; in quo ejuedem rei potenlia monslratur. Ut essentia est, omnia subjecla sunt. Similiter: Deus
enim olim scivit se resurrecturum ,et modo scit se vull lwec, vel illa: id est : Deus est cujus voluntati
resurrexisse. Non est alia scientia illud olim sci- quae ipse cst,heec sivc illasubjectasunt.Volensergo
visse,et hoc modo scire,sed eadem oinnino.Etsicut sive velle dicitur Deus secundum esscntiain cujus
voluit olim resurgere, et modo rcsurrexisse, in quo voluiilascssenLiitest sernpilerna et immulabiiis (li-
unius rei voluntas exprimitur; ita potuit olim na- cet ea varientur ot transeant, quae ei subjecta sunt),
sci et resurgere.et modo ipse potesl natus fuisse ct quae non potesLesse injusta vel mala,quia Deus est.
resurrexisBe,et estejusdera rci potentia.Sienimpos- QuodDei volunlas summe bona cuusa est omnium qux
set modo nasci et resurgere, non esset idem posse. nuluraliter suat :cujus causa non es' quxrenda,quia
Verba enim diversorum tcraporum diversisprolata nuUam habel, cum sil iclerna.
tomporibus.ct diversis adjuncta adverbiis, euntdeui 4. Haooilaque suniiue botiti vtiltiiiLascausaestom-
iaciunt sensum, ut modo loquentes dicimus : Iste uium quae naturuliterliunt,vel fuctasivefututasunt;
potest legere hodie.cras autem dicemus : Iste potest qtian nulla preevcntaest causa.quia aelernaest.Ideo-
legisse, vel : Potuit legere heri: ubique unius rei que causa ipsius quaerenda non est. Qui enim ejus
monstratur potentia. Si autem diversis temporibus causam quaeritaliquid niajus ea quaerit,cum nihilea
loquentes,ejusdem temporis verbis et adverbiis uta- majus sit. Uude August., in lib. tS3Quaest., q. ii8 :
mur,dicenles hodie : Isle potcst Jegere hodie, et di- Qui quaerit quarevolueritDcusmundum facere, cau-
centes cras : Iste potest hodie legere, non idem sed sam quaerit voluntalis Dei.Omnis autem causa effi-
diversa dicimus eum posse. Fateamur ergo Deum cijns major est eo quod eflicitur. Nihil autem majus
semper posse quidquid semel potuit,id est, habere estvoluntate Dei.Non ergo ejuscausaqurerendaest.
omnemillam potentiam quam setnel habuit.et illius Idem in libro contraManichaeos, si qui dixerint: Quid
omnia rei potentiam cujus semel habuit; sed noti placuit Deo facere cuulum et terram? Responden-
semper posse facere omne illud quod aLquando dum esl eis : Qui voluntatem Dei nosse desiderant,
potuit facere (3) : potestquidem facere aut fecisse causas et voluntatem Uei scirequaerant,quod volun-
quod aliquando potuit. Similiterquidquid voluit et tas Dei omni um q uassuntipsa sitcausa.Si enim habet
vult, id est, ornnetn quam babuit voluntatem, et causam voluntas.est aliquid quod antecedat volun-
roodo habet, non tamen vult esse vel fieri. Omne latem Dei, quod nefas est credere. Qui ergo dicit :
quod aliqoaado voluit esse vel fieri, sed vult fuisse Quare fecitDeus ccelum et terram? Respondendum
vel factum esse.lta et de scientiaDei dicendum est. est illi: Quia vult. Voluntas enim uei causa est cceli
et terrae; et ideo major est volunlas Dei quam coe-
DISTINCTIO XLV. lum et terra. Qui autem dicit : Quare voluit facero
OBVOLUNTATE DEI,QU.-EESSENTIA DEIESTUNAET ccelum et terram? majus aliquid quaerit quam est
^TERNA,ETDESIGN1S EJLS. voluntas Dei,nihilautem majus inveniri pptesl.Com-
1.Jam devoluntate Dei aliquid pro sensus nostri pescat se ergo humana temeritas, et id quod non
imbecillitate dicendum est.Sciendum estergo quia est non quaerat, ne id quod est non inveniat. Ecce
voluntassive volens deDeosecundumessentiamdi- his auctoritatibus aperte insinualur quod volunta-
cltor Noneet enim ei aliquid velleet aliud esse, sed tis Dei causa nulla est, et ideo queerenda non est.
omnino idem. Et sicut idem est ei esse bonum quod Quod voluntas Dei prima et summa causa est omnium.
esse Deum,ita idera est ei esse volentem quod esse 5. Voluntas ergo Dei.ut ait Aug.,tom. 4, in lib. 3
Deum. Nam volantas qua semper volens est,non af- de Trin.,prima et summa causa est omnium specie-
fectuB vel motus est, qui in Deum cadere non valet, rum atque motionum. Nibil enim fit quod non de
seddivina usiaqua volens est Deus, ethujusmodi. interiori atque intelligibili aula summi imperatoris
Quod licet idem sU l>eo vetle quod esse, non tamen egrediatursecundumineffabilero justitiam.Ubienim
votest dici Deus esseomnia qux vult. non operatur quod vult Dei omnipotentis sapientia?
2. Bt lieet idem sit Deovelle quod esse, non tamen quee perfingitafine usque ad finem fortiter,et disponit
dioendumest Deum esse omnia qute vult; quod qui- omnia suaviter, Sapieut. 8, 1; et non solum facit ea
daaa de Dei voluntatenon recte sentientes, nobis ob- quae perseverautia consuetudinisadmirationemnon
jkiunt?dioentes:SiidemestDeo velle quodesse,ergo admittunt,sed etiam ea quaepropter laritatem et in-
Cum dicimus Defim velle omnia quae facit, dicimus solitum eventum mira videntur:utsunt defecluslu-
eumesseomniaquarfacit: alioquin non ibiillo verbo minarium.etterrae motus,et monstrosi animantium
tdem aigoincatur, quod significatur hoc verbn esse, nihil litsine voluntato
cum <feDeo-dicitur.Etsi ita est.non semper dicitur Bartus,ethis,similia;quorum
ei,sed plerisque non apparet. Ideoque placuit vani-
deDeo velle eecundum eseentiam. Si vero secundum tati philosophorum etiam causis aliis ea attribuerc,
essentiam non dicitor aliquando.quomodo ergo dicum omnino videre non posseiitsuperioremcaeteris
citur.de Deo? relative enim nunquam dicitur. Ad omnibus causam.id est,voluntatemDei.ltaque non
quod dicimasquia heet idcm penitus sit Deo velle nisi Dei voluntas causa prima est sanitatis,aegritu-
quod esse, non tamen potest dici,omnia ques vult; dinis, preemiorum atque poenarum, gratiarum et
siout idem est Deo esse quod scire, nec tamen sicut retributionum. Heeoergo sola cst, unde ortum cst
quidquid est, et ipsa non est orta sed rfiterna.
(3) Bic contradiciur Magistro a pleiisque mo- Quibus inodis accipitur Dei volunias.
dernis doctoribus. 6. Hio non est praetereundum nobis quod sacra
Scripturade volunlaleDei variismodis luquiconsue- oporationcm vcl permissionem, cumdicit non. fieri
vit; et tamen noa eslDei voluulaS diversa, sedlocu uliquid nisi Omnipotensfierivelit,ubiincludit ctbona
tio divcrsa est de vtiluntaLe,quia nuinino voluntutis et mala omnia quae fiunt. Idcoque apcrte dislinguit
diversa accipit. Nani voluntas vere ac proprie dicilur quomodo Deuin velle dkerit,ne eadem ratione intel-
quee in ipso est, et ipsius essenlia est; et haec una hgeretnr vel bona et mala, subdens : Vel sinendout
est, nec miiltiplicitatem recipit, nec mutabilitatera, fiat, hoc quantum ad mala dicit;,vel: Ipsefuciendo,
quae inexpleta esse non potesL: de qua Propheta ait, hoc quantum adbona. Mala enini sinit fien.sednon
psal. 113 : Omnesqttxcumque voluit DominusfeciU fucit; bona vero ipse facit. Ideoque dixit eura velle.
Et Aposloiu.-!,Uom. 9 : Volunlati ejus quis resislitf quiaetnolensmalasinit, et volens bonaoperatur; et
Et Rom. \i : Ul probeiis qum sit volanius Dei bona ob hoc permissio et operatio voluntas Dei dicunturt
et beneplacenset perfecta. Et heec voluntas rccte ap- Quinque supra sunt proposita qux dicuntur sectindum
pellatur buiieplauitum Dei sive dispositio. tropum, et ideo distinguat lector ubique pro quo eo-
Quod seciiiidum fitjuram dicitur volunias Dei prxce- rum accipitur voluntas.
plio, prohibilio, cousiUum, permissio, operatio; et 12. Quinque ergo supra posita suht quae dicuritur
ideo pturaliter dicil Scriptura voluntates. secundum tropumDei voluntas,quiasignasuntdivi-
7. Aliquando vero secundum quamdain figuram naevoluntatis.quae unaest etimroutabilis.scilicetDei
dicendi voluiitasDei vocatur, quod secuuduui pro- bencplacitum. Ideoque diligenter distinguat lector
prietatem nou est voluntas ejus : utpraiceplio,prohi- ubi de voluntate Dei Scriptura commemorat, iuxta
bilio,consilium, nec uon prxmmio et opcralio. ldeo- modum accipioportoat,utrum probeneplacito
que pluraliler aliquando Scriptura voluntules Dei Sucm
eianproaliquosignorumejus.Magnaenimestadhi-
pronuntiat. Umlo Prophcta, psal. 110 : Magnaopera benda discretio in cognitionc divinaevoluntatis.quia
Domini,exquisita itt omnesvoluntatesejus ;cum non sit etbeneplacitumDeiestvoluntasejus,etsignumbene-
nisi una voluntas Dei qus ipse est,pluralilertamen placiti ejus dicitur voluntas ejus. Sed beneplacitum
dicit voluiilates, quia voluntas Dei variis modis ac ejuseeternum est.signum verobeneplacitiejusnon,
pro diversis accipitjir, ut dictumcsL. IlaeLiani ide.m et consonat rerum «ITectibus bcncplacitum ipsius.et
inultos olfoctus niisericordiae et
propbela proptur dicit, ipsi cfTeclus rerum ab illo non discordant.Fitenim
justitire pluralitor psal. 88 : MiscricordiasDo- omne quod beneplacito vull fieri; et omne quod non
mini in xlernum cuntabo. IStpsal. 1-8: Juslitix Domini vult fiori,nequaquam fit.Non itaautemestaesignis,
reclx, Ixtificanlcs conla;cutn lamen in Doo una sit quia praeccpitDeus multis ea qtiaenon faciunt,etpro-
misericordia, una justitia, et una eademque sitmi- hibet quae non cavent, et consulit quae non implent.
sericordia quae jusiitia, scilicet divina usta. DISTINCTIO XLVI.
Quare prxceptio et prohibitio et consilium dicanlur ILLlSENTENTI* QUADICTUM ESTDEIVOLUNTATEM' NON
Dei voluntas. OXSIE VIDENTUR
POSSECASSARI, IPSE EST,QUAOAM
8. Ideo autcm praeceptio et prohibilio atque consi- OBVIARE.
lium.cum sint tria.dicilurtamenunumquodqueeo-
rum Dei volunlas, quia ista sunt signa divinae vo- 1. Hic oritur quaestio. Dictum est enim in superio-
luntatis : quemadmodum et signa irie dicuntur ira, ribus,et auctoritatibus communitum.quod voluntaa
et dilectionis sigua dilectio appellantur; et dicitur Dei, quae ipse est, quee beneplacitum ejus vocatur,
iratus Deus, et tamen non cst ira m eo aliqua, sed cassari non potest,quia illa voiuntate fecitquxcumque
signa tantum qaae foris fiunt, quibus iratus oslen- voluit in cmlo et tn terra, cui,testeApostolo,nt'nt7re-
ditur, ira ipsius nominantur. Et est figura dicendi sistit. Quxritur ergo quomodo accipiendum sit quod
secundum qiiam non est falsum quod dicilur; sed Apostolus de Domino ait, 1 Tim. 2 : Quivultomnes
verum quotf dicitur, sed tropi uubilo obumbratur. komines salvosfieri. Cum enim non omnes salvi fiant,
Et secundum hos tropos diversae voluntatcs Dei sed plures damnentur.videtur utique non fleriquod
dicuntur, quia diversa sunt illa quae per tropum Deusvultfieri.humanascilicetvoluntateimpediente
voluntas Dei dicuntur. voluntatem Dei. Dominus quoque in Evangelio im-
Ubi volunias Dci pro prxcepto et conciUo accipiatur. piam civitatem compellans.Matlh .23: Quoties,inquit,
9. Pro preecopto Dei «tque consilio potest accipi volui congregare filiostuos,sicut gallina congregatpul-
voluntas; ut Matlh. 6 : Fiat voluntas luas sicut in los suos sub alis, et noluistif Ita etiam haec dicuntur
cceloet in terrn. Et Matth. 12 : Qui facit volunlatem tanquamDeivoiuntassuperatasithominumvolunta-
Patris tnei qui in cmlis est, ipse frater meus, et soror, te,etinfirmissimisnolendoimpedientibusnonpotue-
et tnaler est. Et contra hanc volunfatem multa fiunt. rit facere Potentissimus quod volebat. Ubi est ergo
Unde Aug., tom. 3, in lib. de Spiritu et Litlera, c. illa oranipotentia, qua in cmlo et in fcrra,seeundum
13 : Infideles, inquit, contra voluntatem Dci faciunt, Prophetam.ow/nta qvxcumque voluitfecitf et quomo-
cum ejus Evangelio non credunt. do voluntatis ejus, secundum Apostolum.nifet/ resis-
Quod Deus non vult ab hominibus fieri omnia qux tit, si colligcre filios Hierusaleni voluit, et non fe-
prxcipit, vel non fieri qux prohibet. cit?Heoc enim pracdictis plurimum obviarevidentur.
10.Et si illa dicantur Dei voluntas,ideo quiasigna Soiulio, quomodoinletligendum sit illud : Volui con-
sunt divintB voluntatis,non est tamen intelligendum gregare, et noluisli.
Deumomneilludfierivellequodcuicumquepraecipit, 2. Sed audiamus solutionem.ac primum quomodo
vel non fieri quod prohibuit. Prascepit enim Abrahee accipiendum sit illud quod Dominus ait videamus.
immoiaro.filium nectamen voluit; nuc ideo praecepit Non enim ex eo sensu illud dictum est.ut aitAug.
ut id fieret, sed ut Abrahoe probarefur fides. Et in in Ench.,c.97, praedictam quaestionem solvens,quasi
Evangelio praecepit sanato ne cui dir.cret;ille autem Dominus voluerit congregare filios Hierusalem, et
ubique.intclligens Deura noti ideo ut prohi- non sit factum quod voluit quia ipsa noluerit, sed
uisse quin vellet opus suum pra3dicari,sed
Ereedicavit da- potius ipsaquidem filiossuosab ipso colliginoluit,
ret formam homini laudem humanam declinandi. qua tamen nolcnte, filios ejus collegit ipse omnes
De permissione et operatione, ubi dicanlur Dei quos voluit;, quia incmlo et in terra non quadam
voluntas. voluit et fecit, quaedam vero voluit et non fecit, sed
11. Permissio quoque Dei et operatio voluntas Dei omnia quxcumque voluit fecit; ut sit sensus : Quolies
appellantur, qualiter accipitAug. in Ench.,cap. 35, volui congregare filios luos, el noluistif id est :Quot-
dieens : Non fitaliquidnisiOmnipotons fieri velit.vei quot congregavi mea voluntate semper efficaci, te
sinendo utfiat.vei ipse faciendo.Nec dubitandumest nolente feci. Ecce in evidenti positum est quod ilia
Deum facere bene, etiam sinendo fieri quaecumque Domini verba superioribus non repugnant.
fiuntroale;non enim haecnisijusto judicioDeisinit, Quomodointelligendum sit illud : Qui vult omnes
et pfofecto bonum est omnc quod justum est.Eccehic homines salvos fieri.
manifeste habemus Dei voluntatem appellari ipsius 3. Nunc videre restat quomodo etiam preemissa.
64S SENTENTIARUM LIHRl QUATUOR. — LlR. I, DIST. XLVI. 646
verba Apostoli praedictis non contradicaiil, qui dc Eccc hic apcrtc habcs quod bonum cst mala csse :
Deo loquens ait: Vull omnes homines sttlvos fieri. oninisaulcmboni Dcus aurtor rst,qjui vult omncbo-
Quorum occasione verboruin niulti <iveriLuledcvia- m.iii uoto quudiwL. Luui crgo bouum sitmala fieri
verunt, dicentos Deum niulta velle lieii quae non vel esse, crgo ct mala vull licri vel ossc. His atque
fiunt.Sed non est intelligendura ea ratione illud esse aliishujusmodi rationibusut auctoritaUbus utuntur
dictum, quasi Deus veltt aliquos salvari et non sal- qui dicunt Deum velle mala csse vol fieri.
ventur.Quis enim tam impie desipial.ut dicatDeum Ilic ponit rdliones iUorum qui dicunl Dei voluntate
malas hominum voluntates quas voIuerit,et quando non ficri mttla vel non esse.
voluerit,et ubi voluerit,iii bonum non posseconver- O.Ulivero qui dicunt Dei voltintatemala nonlieri
lere?Non est utique veruin quod in psal.113 dicitur:
Quxcumque voluit fecit, si altqua voitiit et non fecit; velnon
dicentPS
esso,inductionil>uspr.'Pmi?sisitarespondent,
Deutn necvcllemalalieri.nfcvellenonfieri;
tt, quodest indignius : !d;o non fccit, qiioiiiaiu ne
fieret quod volebat Omnipotens vuluntas hominis vel nolle ficri, sed tantnm non velle fieri. Si enim
impedivit. Ideoque cum audimus, ct in sacris Lit- vellct eafieri vel esse.facerct utique ea fieri vel esse;
tens legimus, quod velit omnes homincs sulvos fieri, et ita esset auctor malorum : non est autem auctor
non tamen ideo debemusomnipotentissitn.-E !>eivo- malorum, ut sanctorum prntestantur aucloritates;
luntati aliquid derogare.sed ita intelligere (juo scri- uon ergo ejua voluntate fiunt mala. ltem, si nollet
ptum est,vult otnnes homines salvos /ttrt.lanquam di- mala ficri.vel vellet unn lieii.et tamen fierent,omni-
cerelur nulluin hominum fierisalvum nisi quemsal- potens non eseet.cum ejus voluntashumanae volun-
vumfieriipsevoluerit :uon quodnullussiLlioniinum tatis rlfeclus imppilirelur. Ideoque non conccdunt
nisi quemsalvum fieri velit, sed quud nullusliatsul- Dcumvellemalaflen, ne malorum auctor intelliga-
vusnisi quemvelitsalvari jetideorogandusestutve- tur ;nec concedunt i-um velle mala non lieri,ne im-
lit:quodnecesseest fierisi voluerit.Non est enimcrc- polenscsse videatur; sed tantum dicunt eum non
dendus Omnipolens aliquid voluisse lieri quod fa- vellemalaficri,utnonauctor,sedpcrmissornialorum
ctum non sit.Sicetiamintclligilurillinl Joan.l:J7/u- monstrctur.UndeetEvangelista^Joan.l.ubi ostendit
minatvmncmhomittem vcnientem in hunc tnundum; Deum auetorcin esse oinuium bonorum dicens : Om-
non quia nullus hominum estqui non illuminetur, nia pcr ipsum facta svnt, consequentcr malorum au-
sedquianisi ab ipso nullus illurainutur. Potest et ctorum essenegatdiccns :Elsine ipso factumcstnihil,
alio modo illud intelligi.duintamen credere non co- id est.peccatum.Non dixitpereunifaclumcsso.velco
gamur Omnipotentem aliquid fieri voluisse,factum- nolente et invito.sed tantuin sine co, id est.sine ejus
que non esse, qui siue ullis ambigu.latibus sive in voluntate.quia non ejus volunlatefitpeccatum.Non
coeloet in terra,sicut Vetitascantat, omnia quxcum- ergo Deo volente vcl nolente, sed non volente, fiunt
que voluit fecit ,-profecto facere non voluit quaecum- mala; quia non subest Dei voluntati utmalumfiat
que non fecit.Ex hisaperteostenditurquod Dcus ea vel non liat.sed ut fieri sinat.quia bonum estsinere
voluntate quae ipse cst, non vult aliquid fieri quod raala fieri: et utique volens sinit non volens mala,
non fiat, neque non fieri quod fiat. sed volens sinere sinit ut ipsa fiant, quia nec maia
sunt bona, nec ea fieri vel esse bonum est.
Utrum mala Dci voluntate fiant, an eo nolente.
4. Ideoque.cumconstetomnia bonaquas (iuntejus Quomodointelligendum sit illud .4ug.: Mala fieri
bonum est.
fieri voluntate, quae si ftcri nollet nullatenus fierent, 7. Quod vero Aug. ait :Mala fieri bonum est, nec
rectequaerisolet utrum et roulaomnia quaefiunt, id sinerentur mala ab Omnipotenti bono fieri.nisi hoc
est, peccata.Dci fianl voluntntc, an nolonte eofiant. esset bonum, ut ea essent, ea rationo dictum esse
Superhoc diversi varia sentientessibi contradicere
inveniuntur. Alii enimdicunt quod Deus vult niala asserunt, quia ex malis quae fiunt Deus bonaelicit;
esse vel fieri, non tamen vult niala. Alii vero quod nec ipse permitteret eafieri nisi deeis bonialiquid
faceret.Unde 4ugust,in eodem lib, Ench.,c. 11, aperte
nec vult malaessenec fieri.In hoc tamen conveniunt indicans
et hi et illi, quod utique fatentur Deuni mala non praedictorum verborum esse talem intelli-
:Deus omnipotens,cui rerum estsumma
velle.Utrique vero rationibus et aucloritatibus inni- gentiam,ait
potestas.cum summe bonus sit.nullo modo sineret
tuntur ad muniendam suam asserfionem.
aliquid roali esso in operibus suis, nisi usqueadeo
Quare dicunt quidam Dcum velle mala esse vel fieri. esset omnipotens et bonus, ut benefaceret etlam de
5. Qui enim dicuntDeum mala vclle esse vel fieri, malo. ltem in eodem, tom. 3, cap. 1,: Melius judi-
suam his modis muniunt inlentionem : Si enim, in- cavit Deusdemalisbonafacere.quammalanullaper-
sensu dictumestacverumcst:
quiunt,mala non esse vel non fieri vellet.nullo modo mittere.Exhocitaque
Bonum est mala lieri.quiaex malisquae fiunt.banis
essentvel fieret,quia si vult ea non esse vel nonfieri,
et non potestid efficere ;scilicet, ut non sint vel non (qui secundum propositum vocatisuntsancti)accidit
iiant,voluntali ejus et potentiaealiquid resistit,etnon btinitas,idest,militas.Talibusenim.utaitApostolus,
non sed im- in bonum cooperantur omnia etiam mala, quia eis
cstomnipotens.quia potestquod vult; pro3iint,quae aliisfacientibusobsunt.Undeetiamali-
potens est sicuti et nos sumus, qui quod volumus
quandoque non possumus.Sed quia omnipotens est quandoinScripturalegiturmalumappellaribonuin,
et in nuijo impotens.certum est non possc fieri mala ut Hieron., tom. 9, Comment. ad cap. 14 Marci;
vel esse ni3i eo volente. Quomodo enim invito eo et Maium, inquit.Judae bonum fuit.scilicet nobis;nec
nolente possct ab aliquo malum fiori.cum scriptum si bonuin estilli vel illi,indc sequitur quod simpli-
ciler bonuin est, quod in se et facienti bonum est.
sitRom.9:Fo/unta/t<7;u*t7U!«mwto?Supraetiamdixit
Aug.quia necesse est fieri si voluerit.Sed vultmala Quadripartita boni acceptio.
fien aut non fieri. Si vult non fieri.non fiunt: fiunt 8. Est enim aliquid quod in se bonum est, et cui
autem.vultergo fieri.Item bonum est mala esse vel fit; sed non est bonum facienti.ut cum subvenitur
fieri.alioquin summebonus non permittereteafieri. pauperi.sed non proptcr Deum.Etaliquid bonumin
Unde August.inEnch., cap.96: Quamvis ea, inquit, se et facienti, sed non eicui fit, ut cum veritas prn-
quaemala sunt.in quantum malasunt non suntbona, pler Deum alicui non obedientipraedicatur.Et aliquid
tamen ut non solum bona, sed etiam sint et mala, ln se et facienti et ei cui fit bonuin, ut cum veritas
bonum est. Nam nisi esset hoc bonum ut essent et praedicatur propterDeum credenti.Unde Aposlolus:
mala, nullo modo essc sinerentur ab omnipotenti Bonusodorsumus Deo,aliisodor vitx, aliis odor tnorlis.
bono ;cui procul dubio quam facile est quod vult fa- Est autem aliud quod nec in se bonum cst,et facienti
cere, tam facile est quod non vult esse non sinere. nocet,et damnatnisi pccniteat, ut malum : valet ta-
Haecnisicredamus.periclitaturnostraconfessio.quia men ad aliquid. Ut enim ait Aug. in Ench., cap. 10
DOBin Patrem omnipotentem credere confitemur. etll :A summe ot qualiter et immutabiliterTrinitate.
bonacreatasuntomnia;nec summe nec immutabili- boni Deusauctor est. Hoc autem Aug., in eodemiib.
ter bona,sed tamen bona.etiam singula.Simul vero q. 21, in principio et fine, aperte explicat dicens :
universa valde bdna,quia ex omnibusconsistituni- Qui oranium quae sunt auctor est, et qd cujus hopi- -
versitatisadmirabilis pulchritudo. ln qua etiamillud tatem id pertinet utsitomne quod est,boni tantuu}-
quodmalum dicitur.beneordinatum.et loco suo po- modo causa est. Quocirca mali aiuctor non est, et
situm, eminentius comraendat bona, ut magis pla- ideoipse summum bpnum est, aquo in nuilodeficfire
ceant et ltmdabiliorasint,dum comparanturmodis. bonum est.etmalum estdeficere.Nonestergoatjmsta,
Quod mtdit ttniversitati valent, el facicntibus sua pro- deficiendi, id est, tondendi ejd.non esse, quij ut Ha.
pria, vel putientibus aliena prosuni, electis lamen. dicatn, essendi causaest; quift omnium itiu^PUnt
9. Hinc patetquod exmalis quaetiuntaliquodpro- auclor est, quae, in quantum siint, bona supit. Ecce
venitbonuiu.duro bonamagisplacentetlaudabiliora aperte habes quod deficere a Deo qui sumroum eet
existunt.lpsisetiamfacientibus,exmalisquae faciunt bonum, malum est; roala $rgo lacere malum eat;
interduni bona proveniunt.sisecundum propositum non ergo Deo auctore vel volente mala h)up,t.
vocati sunt sancti.Talibus enim.ut ait Aug.,tom.7, Objectioquorumdum sophistica, qua.probare nUunfur ,
in lib. de Correctione et tiratia, c. 9, usque adeo ex Deo essequod mula fianL
Deus omniacooperaturin bonum,ut siqui horumde- 13. Jam sufficienfer ostensura etst quod Deo au.-
viantetexorbitant,ctiam hoo ipsum eisfaciat profi- ctore non fiunt mala.Quidam tamen spphistice incer
cere in bonura ;quia humiliores rodeunt, atque do- denles.et ideo Deo odibiles.probareconantur eJi Deo
ctiores, ut Petrus. llla etiam mala quae ab iniquis auctore esse quod mala fiunt, hoc modp: Qu.wlma^B.
fideles pie perferunt, ut ait Aug., in lib. de Trin., fiunt,verum est :omneautem verum qupd est,averi-
ipsis utique prosunt,vel ad delenda peccata,vcl ad tate esl,quae Deus est ;aDeocrgoestquodmala,fjiiri]t.
exercendam probandamqne justitiam, vel ad de- Quod autem omne vorum a Dcq sit, conurujjanit au-
monstrandaro hujus vitee miseriam Ideoque et Job cLoritate Aug.,in lib. 83Qua;8t.,q.l,itadiceuti8:0ra-
Deimanum,et Apostolus Satanaestimulumsensit;et ne vorum a veritale verum esl: est auterq vecitaa
uterque bene peofocit, quia roaluro bene portavit. Deus ;Deum ergo habet auctorem omne vei-umiEat
Ex prxdictis conclutiit oslendens esse bonum fieri tna- autera verum quod mala fiunt vel sunt, Dep crgo
la multis triodis. . auclore est quod sunt vel fiunt mala.
10. Si quis igittir diligonter attendatquae scripta Responsio, ubi concedit omne verum esse a Deo, et
suut,faoile est ei percipere ex malis bona provenire; sophisma operil.
et ex ratione dicttirn esse quoii bonumest malafieri 14. Quibus facile cst nobis respondere : sed indi-
vol esse.non quia malum sit honura.velquiabonnm gnum rcsponsion^ videturquoJ dicunt.Onipe uam-
sit malum fWi.Non estenira bonum malum lieri ab que verum a Dco est.utait Aug.,cuiconsopat Atuh.
aliquo,quia non esthonura ut aliquis faciatmaium. tum. 4, explanat. 1 ad Cor. 12, qui tractans iU,u4
Si enim hoc csset bonnm, profecto hu.jns Deus au- verbum Apostoli: Nemo potest dlcere DoMuigs Jssus
ctor esset, qui cst auctor oranis boni.Quod si hujus nisi in Spiriiu sancto, dicit quod ouin verum\ quo-
Deus auctor est.eo.ergo auctore homo agit mala,et cumque dicitur,a Spiritu sancto est.Cum itaque ye-
ita eoauctore homo fitdeterior. Et sieo auctore homo rum sit quod mala fiunt,hoc verum quod diciiur iila
fit deterior.tunc eo volente homo fit deterior. Idem locutione,scilicet, mala fiunt,a Dco est :sed hbri i'n-
est enim dicere aliquid fieri Deo auctore,quod Deo de sequitur quoda Deo sit ut mala fiant.Si c?mmhqc
volente : Deo autem auctore homo non fit deterior, diceretur.auctor malorum Dcus esse inteiligereû^:
ergo non Deo volente,ut Aug.,tom.4, Quaest.lib. 33, quod ex simili manifeste falsum ostenditur: peus
q. 3, aperte astruit a minori, dicens ita : Nullo sa- prohibet furtum fieri : sed furtum fieri verum est;
piento nomineauctore fithomodeterior ; tantaenim ergo prohibet verum: non sequitur.
estistaculpaquaeinsapientem hominem cadere ne- Partem quxstionis approbat illorum, qui dicunt Dennt,
quit:estautem Deusomnihomiuesapientepraestan- non vclle tnala fieri.
tior;multominus ergo Deoauctore fit nomo deterior. 15.Haecigitur etalia hujustnodi inania relinquen-
Multo enimest praestantior Dei voluntas.qnam ho- tes, praemisseequaestionis parti saniori faven,tes,quae
minis sapientis.illo autem auctore cum dicitur,illo sanctorum testimoniis plenius approbatur.dicainus
volente dicitur ; ergo est vitium voluntatis humanee Deum non velle mala fieri,nec tamen velle non fieri
quo est horao deterior :quod vitium si longeabesta neque nolle fieri. Omne ergo quod vult fieri fit, et
Deo voluntate.ut ratio docet, 8 quo sit queerendum omne quod vult non fieri non fit. Fiunt autem mul-
est?Ecce aperte dicitAug. Deoauctore vel volente ta quae non vult fieri, ut omnia mala.
hominem non fieri deteriorem, sed vitio voluntatis
suee. Non est ergo Deo auctore quod malum fit ab DISTINCTIO XLVII.
QUODVOLUNTAS DEISEMPERIMPLETURDE HOMINE,
aliquo; et ita Deo volente mala non fiunt. QUOCUHQUE SB VERTAT.
Quod in Deo non est causa ut sit homo deterior.
41. Deinde idem Aug., quaest. 4, quaerens ques sit 1. Voluntas quippe Dei semper efficaxest, ut fiat
causa ut homo sit deterior.in Deo non esse asserit, omne quod velit.et nihil fiat quod nolit ;quae,de <ao-
in eodemlib. dicens ut sit homo deterior,autinipso mine semper impletur, quocumque se vertat. Nifail
est, aut in alia, autinnihilo.Si in nihilo.nullacausa enim, ut ait Aug.,in libero aibitrio constitutum SUT
est.Siin alio.autin Deo,autin alio quolibet homine. perat v.oluntatem Dei :etsi faciat contra ejusvolun-
aut in eo qui neque Deus neque horao sit: sed non tatem.taroen contra ejus voluntatem, quae ipse est,
in Deo (bonornm enim Dena tantum cuiisaestkergo nibil putandum est ita fieri tanquam velit fierietnon
in homine est.aut in eoqund nnque Deua neque homo, fiat, vel nolit fieri etfiat. IUa enim voluntas, ut ait
aut in nihilo. Et ex his aperto ostenditur quod non Augustinus.in Ench.,semper impletur,aut deitobia
est bonumut sithomo deterior quianonestDeusejus aut a nobis. De nobis impletur; sed tamep nooim-
reicausa,quiatantumcausabonorura est.Etsinon est plemus eatm quando peccamus. A nobis impietur,
bonum ut homo fiat deterior,non est ergo bonumut ab quando bonum facimus ideo enim facimus, quia
eofiatmalum;nonergovultDeusutabeofiatmalum.. scimus placere Dpo. Ita et de hoinine semper Deus
Aliterprobat quod Deoauctore non fiunt mala. implet suam volunLatem, quia nihil facit homo de
12. Item aliter etiamostenditur quodDeoauotore, quo Deus non operetur quod vult. Non enim vuR
id est.volente non fiunt mala,quia ipsenon estcausa Deus ut peccet homo quilibet.Si autem peccaverit,
tendendi ad non esse. Tendere enim ad non esse, poenitenh vult parc reut viyat,in peccatis vero per-
raalura est; ipse autem auctor mali non est 'tendit severantem punire.ut justitiee potentiam contumax
vero adnonesse qui operatur malum ; non ergo Deo non evadat.Sicut alios ab eeterno praeparavit ad pa>
nuctoreestquod aliquisoperaturmalum.Nonester- nam, ita alios praeparavit ad gloriam ; et heec suat
go bonum cjuodaliquia operaturinalum,quiatantum magna opera Domini, exqutsita in omnes voluntatsi
649 SENTENTIARUM LIBRI QUATtOR. — LIR. I, DIST. XLVIII. 680
<y'u*(psal.llO).Et tamen sapienter exquisita,ut cum vult miseretur, siye per judicium aaem vult obdurat,
angelica et humana creatura peccasset, id est, non nec iniquealiquid l'acit,necnisi volens quidquam fa-
quod iUe, sed quod voluit ipsa fecisset, etiam |.er cit, et otnnia quxcuinque vult facit.
eamdem creaturae voluntatem qua factura estquud Suminatimpersiringit sententiam prxdictorum,addens
Orealor non voluil.itnpleret ipse quod voluit; bene quare Deus prxcepit omhibus vona fdcere et mala
utens etiatn malistanquam summe bonus ad eorum viiare, carn riori velit hoc ab omuibus impleri. .
damna tionem quos jnste praedestinavit ad poenam,et 3.Ex praedictis liquet quod voliiritas Dei,qua ipse
ad eorum salutem quos benigrie preedestinavit ad est, semper invicta est.nec in aliquo cassatur, sed
gratiam.Quantitm enim ad ipsos attinet,quod Deus peromniaimpletur.Consiliumveroejuset praeceptio,
noluitfecerunt;quantum veroad omnipotenLiam Dei, sive prohibitio, non ab omriibus implentur qiiibus
nullo modoidfacerevaluerunt.Hocquippeipso quod proposita et data sunt.Neque ideo praecepit omnibus
contraejiisvoluntatem fecerunt.de lpsisfactaestvo- bona, vel prohibuit maia, vel consuluit optima,
luntas ejus. Praeterea namquc magna opera Domini quod vellet ab omnibus bona quae praecepit fieri,vel
sunt exquisita in omncsvoluntates cjus,ut miro et in- mala quae prohibuit vitari(si enim vellet, utiqueet
etiabili modo non fiat praeterejus volunlatem quod fierent, quia in nullo potest ab homine superari vel
etiam fit contra ejus voluntatem, quia non fieret si impediri ejus voluntas),sed ut juslitiam suam homi-
non sineret;nec uiique nolens sinit.sed volens;nec nibus ostenderet,et mali essent inexcusabiles; deni-
sineret bonus iieri male, nisi omuipotens etiam dc que ut boni ex obedientiagloriam.maliex iriobedi.en-
hialo posset facere bonum bene.His vcrbis evidenter tia pccnam sortirentur,sicut utrisqueabeeternp prae-
monstratur,quod voluntas Dei aeterna semperimple- paravit.Ea ergo quaeomuibuspreecepit vel prohibuit,
lur de homine, etiamsi faciat homo contra Dei vo- a quibusdam voluit fieri vel vitari,sed non ab opani-
tuntatem.Sed attendendura est diligenter quomodo bus ; et quaedam personaliter praecepitjet iri veteriet
in superioribusdiciturfieri aliquid contraDei volun- in nova lege,quae ab eis quibus praecepit fieri noluit;
tatem.quod tamen non lit praeter eam,et qualiter inut Abrahae de immolatiohe fiiii,et in Evangelio qui-
telligendum sit illud. Quantum ad se, fecerunl quod busdam curatis quibus praecepit ne cui dicerent.
DettsnolUit; quantum vero ad omnipotenliam Dei,nullo DI8TINCTI0 XLVIII.
modo id faceret valuerunt. Videntur enim ista supe- QUODALIQUANDO HOMO BONAVOLUNTATE AUUDVHLT
ribus obviare, ubi dictum est voluntati ejus mhil QUAMDEUSJET ALIQUANDO MALAID QUODDEUS
resistere. BONAVOLUNTATE VULT.
Hic aperit, dicens divcrsis modis supra accipi Dei vo- l.Sciendum quoque est quod aliquando mala est
luntatem. voluntashominis idem voIentisquodDeus vultfieri,
2. Verum,ut supra diximus,voluntas Dei diversis et aliquandobonaestvoluntashominisaliud volenti8
modisaccipitur;quaediversilatisin praedictisverbissi quamDeus.Utenimbonasithominis voluritas.opor-
ililigenternotetur.nihil ibicontradictionis reporitur. tet attenderequid congruat ei velle.etquo firie.Tan-
Ubi enimdicitnonfieripraelerejusvoluntatenictiam turaenim iiitorestinLervoluhtatemDeiet voluritatem
quodfitcontraejusvoluntatem.quaeDeusest etsem- horainis, ut iu quibusdam aliud congruat Deo velle,
piternaest.ejussignapriediclisverbisintelligivoliiit, aliudhomini;i.ndeAug.,inEnchirid.7.c.lQl:Aliquan-
ld est, prohibitionetn ct pormissionem. Multa enim do bona voluntate hOmo Vult aliquid quod Dcus.noh
liont contra Dei praBceptum vel prohibitiouem.quae vult bona multo ampliuSmultOquecerliusyplurifate,
tamen non fiunt praeter ejus permissionem. Ipsius nam illius raala voluntas esse riunquam pbtest: tan-
namque permissione omnia fiunt mala,quae tamen quam si bonus filius patrem velitvivere.quem Deus
pfaeterejusvoiuntateinsempiternamfiunt.sicutAug. bona voluntate vultmori.Et rursus fieripotest uthoc
tom, 8, dieit super illum locum psal.16 : Ul non lo- velit homo voluntate mala quod Deus vult bona: ve-
qvaturosmeumoperahominnm.Oner&enimhominum lut si malus filius velil mori patrem, velit etiam hoo
dicit ea quae mala sunt,quae praeter Dei voluntatem Deus. Nempe ille vultquod nonvult Deus ; istevero
fiunt, quae ipse est; sed non praeter ejus permissio- id vult quod et Deus:et tamen bonaeDeivoluntati pie-
nem.quae ipse non est.Appellaturtamen ipsa Dei vo- tas illius potius consonat, quamvis aliud volentis,
luntas,quia Deus volens sinitraalalieri.Fiuut et con- quaro hujusidemvolentis impietas.Multum enimin-
tra ejus praeceptionem vel prohibitionem, sed non terest quid velle homini.quid velle Deo congruat, et
contra ejus voluntatem,quae ipse est; nisi dicanlur ad quem finern suam quisque ferat voluntatem, ut
rontra eam fieri quae praeter eam fiunt. (Jontraeam approbeturvel improbetur.POtest enim vellebonum
quippeet nihil ita fit, ut velit fieri quod non fiat, vel quod non congru.it ei velle; et potest velle bonum
nolit fiat; quod evidenter ibi Aug.notavit.ubi ait: quod congruit, scd non refert ad finem rectum, et
Quantum ad ipsos atlinet, quod Deus noluit fecerunt; ideo non est bona voluntas.
quantum vero ad omnipolentiam Dei,nullo tnodo idfa- Quod bona Dei voluntas tnala hominum voluntate im-
cere valuerunt. Ac si diceret: Fecerunt contra Dei pletur, ut in passione Christi contigii, ubi quiddam
praeceptum quod appellatur voluntas,sed non fece- factum est quod Deus bona et Judxi mala vOluntate
ruut contraDei voluntatem omnipotentem; quiahoc voluerant;voluerunt tamen et aliquid quod Deusnori
non valuerunt, illud valuerunt : ita por hoc quod voluit.
fecernnt contra Dei voluntatem, id est, praeceptum, 2. Illudquoquenon est praetermittendum quodali-
de ipsis facta est voluntas ejus, id est impleta est quandoDeivoluntasbonapermatam hominis volun-
voluntas ejus sempiterna,qua eos damnarivolebat. tatero impletunut in crucifixione Christi facturo est,
Unde Gregorius, super Genes. : Multi voluntatem quem Dous bona voluntate mori voluit, Judaei vero
Dei peragunt, unde mutare contendunt, et conHlio impia voluntate eum crucifixerunt. Et volebant Ju-
ejus resistentes obsequuntur; quia hoc ejus dispo- daei mala voluntate quiddam quod Deus boria volun-
sitioni tnilitant, qux per kutnanum studium resultat. tate volebat.scilicet ut Christus pateretur, riiorere-
Hicaperte ostenditur,quia dum mali consilio acprte- tur; scd volebantetaliquid aliudquod Deusnolebat,
cepto Dei resistunt,quod voluntas Dei appellatur,ea scilicet occidere Christum, quod fuit mala actio et
faciunt unde voluntas ejus,quae ipse est, impletur, peccatum.Actum quippe Judaeorum npnvoluit Deus,
quaBdispositio vel beneplacitum vocatur.Nam.ut ait passionem vero Christi voluit; sicutetin ipsopsal.
Aug., tom. 3, cap. 102, in Ench. : Quuntxlibet sint 138,Christus ad Patrem ait : Tu cognovisti sessionem
voiuntates angelorum et hominum bonorum vel malo- meam, id est, voluisti et approbasti passionem
rum, vel iUud quod Deus, vel aUud volentium quam meam.tibi enim placuit.Voluit itaque tota Tririitas
DeuS,omnipotentis veluntas semper invicta est, qux ut Christus pateretrii:,nec' tameri voluit u'tJiidaeioc-
mala essetairiqUampetestîveetiam dum mala irrogat ciderunt; quia voluit pconam Christi, sed riori cul-
jusia est; et profecto qux justa est, mala non est. pam Judeeorum nec tamen noluit.si enim noluisset,
Deus ergo omnipotens sive per misericordiam cujut nec fuisset.
PATIUL, CXGII, 21
651 PETRI LOMBARDI. 6SS
Oppositio. demptionc,ct tamen de morte ipsius diversis de cau-
3. Sed ad hoc opponitur sic : Si voluit Deus ut sis corda eorum varie movebantur.
Christus pateretur, voiuit utique ut patereturaJu- Quomodosenticndum sit de passionibus sanctorum, an
daeis, vel non. Si voluit ut non pateretur a Judaeis, velle an nolle debeamus.
cum passus sit.factum est itaque quod voluit Deusnon 5.Si vero quaoritur utrum eodem modoseutiendum
fieri.Si autem voluit eum pati a Judaeis,ergo voluit sit de passionibus et martyriis sanctorum dicimus
eum occidi a Judaeis: voluit itaque ut Judaei occide- aliquam esse differentiam inter passioncm capitis et
rent eum.Ad quod respondentes,dicimus simpliciter membrorum.Christi namquepassiocausa estnostrae
concedendumessequod Deus voJuit Christumpati et salutis, quod non est passio alicujus sancti.Nullius
mcri; quiaejus passio bonum fuit, et causa nostrae enim passione redempti sumus nisi Christi.Profue-
salutis.Cum autem dicitur: Volebat eum pati vel oc- runtquidemnonmodoeisquipassisunt,verumetiam
cidi a Judaeis.hic distinguendum estlSienimintelli- aliisfidelibusipsorum passiones,verumtamennostra
gitur sic:Volebat eum sustinere passionem sive cru- redemplio non snnt; hocenim passio illius sola po-
cifixionemaJudaeis illatam.verus est sensus; si vero tuit qui Deusestethomo.IUius ergo passionem cre-
intelligitur sic:Volebat ut Judaei occiderent eum.fal- dentium piae mentes volueruntetoptaverunt fierisi-
sum est.Nonenim volebat Deusactionem Judeeorum cut futurumcredebant; passionem vero sanctorum
quaemalaerat,sedvolebatpassionem bonam ;cthaec possumusvelleetnolle.etutrumquebonavoluntatesi
voluntas per malas Judaeorum voluntates impletaest, rectosnobis proponamus fines.CuieriimplacuitPau-
unde Augustinus in Enchiridio,c.lOI :Deus quasdara li passioeofine.quia praemium ejus perhocauctumet
voluntatessuasutiquebonasimplet per raalorumho- paratum cernebat,bonam videtur habuisse volunta-
minuravoluntatesmalas:sicut permalevolos Judaeos tem, queBvoluntati ejus congruebat, quia cupiebat
bona voluntatePatrisChristus pro nobis occisusest; dissolvi et esse cum Christo.Quiautem voluiteum
quodtantumbonumfuit.utapostolus Petrus.quando declinare passionem et cffugere manus iniquorum
fd fieri nolebat.Satanasabipso qui occiause.stdice- compassione pietatis.et ille babuit bonam volunta-
retur.Ecce maniteste habcs roagnum bonum fuisse tera; unde August. in Ench.,c. 101 : fionae appare-
quod Christus occisus est; et hoc bonum quia Pe- bantvoluntatespiorumfideliumquinolebantaposto-
trus nolebat, ideo redargutus est. *. lurn Paulum Hierusalem pergere, ne ibi pateretur
Utrum placuerit viris bonis quod Christus pateretur; mala quee Agabus praedixerat; et tamen hoc illum
placuit quidem intuitn nostrx redemplionis,sed non Deus pati voiebat proannuntiandafideChristi,exer-
ipsius cruciatus. cens marty rem Christhneque ipse bonam voluntatem
4.Ex quo solvitur queestio qua queeri. solet utrum suam implevit per Christianorum voluntates bonas,
viris aanctis placeredebuerit quod Cbristus pateretur sed per Judeeorura malas ; et ad eum potius pertine-
vel occideretur. Debuit enim eis plaoere intuitu no- bant qui nolebant quod volebat, quam ilU per quos
strae redemptionis,sed non intuitu ipsius cruciatus. volentes factumestquod volebat.quiaidipsum mala
Voluerunt ergo ac vehementer cupierunt Christum voluntate fecerunt quod Deusbonavoluntatevoluit.
mori propter liberationem hominis et impletioncm Itaetin passione Christi factum est.quod enim Deus
divinae voluntatis, sed non voluerunt delectatione voluit.hoc idem Judeei et diabolus; sed illi mala vo-
ipsius afflictionis.De eodem ergo laetabantur et tri- luntate.Deus vero bona voluntate.scilicet, ut Cbris-
stabanturjsed obaliud gaudebant.et propter aliud do- tus moreretur. Verumtamen illi actum voluerunt,
jebant.Voiebant ergoChristum mori pro hominis re- quem Deus non voluit.
LIBER SECUNDVS
DB RERUM CORPORALIUM ET SPIRITUALIUM GREATIONE ET FORMATIONE,
ALIISQUK PLURIBUS EO PERTINENTIBUS
DISTINCTIO PRIMA. Quod hxc verba, scilicet,agere et facere,et hujusmodi,

UNUM ESSERBRUM PRINCIPIUM OSTENDIT; NONPLURA, non dieuntur de Deo secundum eam rationem qua
UT QUIDAM PUTAVERUNT. dicuntur dc creaturis.
2. Verumtamen sciendum est haec verba, scUicet,
1. Creationem rerum insinuans Scriptura, Deum creare, faeere, aqere, et alia hujusmodi.de Deo non
esse creatorem initiumque temporis atque omnium posse dici secundumeamrationem qua dicuntur de
visibilium vel invisibiliumCreaturaruminprimordio creaturis. Quippe cum dicimus eum aliquid facere,
sui ostendit,dicens,Gen.i : In principio creavit Deus non aliquem in operando motum illi inesse intelligi-
cmlumetterram.Eis etenim verbis Moyses Spiritu Dei mus,vel aliquam in laborando passionem,sicut no-
efflatus, in uno principio a Deo creatore mundum bis solet accidere; sed ejus sempiternae voluntatis
factumrefert,elidenserrorem quorumdam plurasine novum aliquem significamus effectum.id est,aeterua
principio fuisseprincipia opinantiumjPlatonamque ejus voluntate aliquid noviter existere.Cum ergo ali-
tria initia existimavit, Deum scilicet, exemplar, et quid dicitur facere,tale est ac si dicatur juxta ejus
materiam,etipsamincreatam sine principio.et Deum voluntatem,vel per ejus voluntatem.aliquid noviter
quasi artificem non creatorem.Crcatorenim estqui contingcrc vel esse; ut in ipso nihil novi contingat, •
do nibiloaliquidfacit.Etcreareproprie estdenihilo sed novum aliquid, sicut in ejus aeterna voluntate
aliquid facere; facere vero non modo de nihilo ali- fuerat,fiatsine aliqua motione vel sui mutatione.Nos
quid operari, sed etiam de materia. Unde et homo vero operando mutari dicimur,quia movemur; non
et angelus dicitur aliqua facere.sed non creare; vo- enim sine motu aliquid facimus. Deus ergo aliquid
caturque factor sive artifex, sed non oreator. Hoc agere vel facere dicitur.quiacausaestrerumnoyiter
enim nomen soli Deo proprie congruit,qui de nihilo existentium, dum ejus voluntate res novaeesse inoi-
quaedam,etde aliquo aliqua facitJpseest ergo crea- piunt.quae ante non erant,absque ipsius agitatione;
toretopifex et factor,sed creationis nomen sibi prout actus proprie dici non queat.cum videhcet actus
prie retinuit,alia vero etiam creaturis commumca- omnis in motu consistat.in Deoautem motus nulius
vit.In Scriptura tamen saepe creator accipitur tan- est.Sicut ergo ex calore solis aliqua fieri contingit,
quam factor.et creare tanquam facere sine distinc- nulla tamen in ipso vel in ejus cttlore facta motione
tione significationis. vel mutationeiitaexDeivoluntate nova hobentesse .
653 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LlB. II. DIST. I. 654
sine mutatione auctoris, qui cst unum, et solum et perioraquidemnostrasunt.ad perfruendum,utDeus
omnium principium.Aristoteles vero posuit princi- Trinitas ; aequaIia,adconvivendum, scilicet, angeli.
pia,scilicet materiam etspeciem, et lertium operato- Qui etsi nobis modo superiores sint, in futuro erunt
rium dictum;mundum quoque semper esseetfuisse. a?quales;qui etmsdonostri sunt.quiaad usum no-
Quod cutholicum est docet. bis sunt,stcutresdominorum dicuntur esse famulo-
3. Horum ergo et similiumerrorem Spiritus san- rum.non dominio.sed quia ad usum eorum.Ipsique
ctus evacuans, veritalisque disciplinam tradens, angeli in quibusdam Scripturae locis nobis servire
Deum in principio temporum mund um creasse,ct an- dicuntur.dumpropternosinministeriummittuntur.
te tempora eeternaliter extitisse significat, ipsius Quomododicitur aliquando in Scriptura: Homofactus
eeternitatemetomnipotentiamcommendans, cui vo- est propter reparationem angelici casus.
luisse,facere est;quia,utpraediximus, exejus volun- 9. De homidequoque in Scriptura interdum repe-
tate et bonitate resnovae existunt.Credamus crgore- ritur quod factus sitpropterreparationem angehcaB
rumcreatarumcoelestium terreslrium.visibiliumvel ruinae, quod non ita est inteliigendum quasi non
invisibilium causam non esse nisi bonitalem Creato- fuisset homo factus si non peccasset angelus, sed
ris,quiestDeusunusetverus.Cujustiintaestbonitas, inter alias causas,scilicet,praecipuas,naec etiam
ut summe bonusbeatitudinis suae qua aeternaliter quia nonnulla causa extitit. sunt superiora
beatus est.alios velit csse parlicipes, quam videt et et eequalia.Nostra eliam Nostraergo
sunt inferiora, quia ad ser-
communicari posse, et minui omnino non posse. vicndum nobis facla.
IUud ergo bouum quod ipse erat,et quo beatus erat, i'a sit homoinstitutus,ut ariima sit unitacorpori.
solabomtate.non necessitate.aliis communicari vo- Quare lO.Solet etiam quaeri,cummajoris dignitatis vide-
luit.quiasumme boni eratprodesse velle,et omnipo- tur esse anima si absque corpore permansisset.cur
tentissimi nocere non posse. unita sit corpori. Ad quod primo dici polest: Quia
Quare rationalis creatura Jacla sit.
4. Et quia non valet ejus beatitudinis particeps DeusvOluitetvoluntatisejuscausaqueerendanonest.
Secundo autem potest dici quod ldeo Deus voluit
exislere aliquisnisi per intelligenliam, quae quanto eamcorporiuniri,utinhumanaostenderetconditione
magis intelligitur, tanto plenius habetur,fecit Deus novumexemplum beatae unionisquae est interDeum
rationalem creaturam quaesummum bonum intelli- et spiritum.in quadiligitur ftEtoroconte.etvidetur/a-
geret,et inteUigendo amaret, et amando possideret, ciead faciem;putaret enim creatura se non posse uni-
ac possidendo frueretur.Eamquehocmododistinxit, ri Creatori suotantapropinquitato.uteum totamente
ut pars in sui puritate permaneret.nec corpori unire- et cognosceret, nisi videret spiritum, qui
diligeret
tur,scilicet,angeli, parsoorpori jungoretur, scilicet, est excellentissimacreatura,tam inlimae,id est, car-
animae.Distinctaestutique rationaliscreatura in inni,quae de torra est,in tanta dilectione uniri,utnon
corporeametcorpoream ; et incorporea quidem an- valeat arctari ad hoc ut velit eam relinquere, sicut
gelus, corporea vero homo vocatur, ex aniraa ratio- ostendit Apostolus dicens,2ad Gor.5:Nolumuscorpo-
nali etcarnesubsistens.Cnnditioergo rationaliscrea- re expoliari,sed supervestiri, perquod ostenditurspi-
turae primam causam habuit Dei bonitatem. ritum creatum Spiritu increato ineffabili amore umri.
Quare creatus sit homovel angelus. Pro exemplo ergo futuraesocietatis, quseinterDeum
5. Ideoque si quaeratur quare creatur homp vel etspiritumrationalem in glorificationeejusdemper-
angelus, brevi sermone rosponderi potest : Propter ficienda erat.animamcorporeis indumentis et terre-
bonitatem ejus.Unde Aug.,in lib. de Doctrina cnri- nismansionibuscopulavit;luteamquemateriamfecit
stiana.c. 32: Quia bonus est Deus, sumus; et in advitae sensura vegetare, ut scirethomo quia, sipo-
quantum sumus, boni sumus. tuit Deustam disparem naturam corporis et animae
Ad quid creata sit ralionalis creatura. in fcederationem unam et in amicitiam tantam con-
6. Et si quaeritur ad quidcreata sit rationalis cre- jungere.nequaquam eiirapossibile futurum rationa-
atura,respondetur:Adlaudandum Deum.ad servien- lis creaturae humilitatem, licet longeinferiorem, ad
dum ei.ad fruendum eo ; in quibus proficitipsa,non suaegloriaeparlicipationemsublimare.Quiaergo.pro
Deus.Deus enim perfectus, eisumma bonitate ple- exemplo.ralionalisspiritusinparte usque ad consor-
nus, nec augeri potest, nec minui. Quod ergo ratio- tiura terreni corporis humiliatus est ;ne forte in hoc
nalis creatura facta est a Deo, reterendum est ad nimis depressus videretur.addiditDei providentiaut
Creatoris bonitatom,ad creaturae utilitatem. postmodum.cum eodem corpore glorificato, ad con-
Brevissima responsio, cum quxritur, quare vel ad sortium illorumqui in sua permanserunt puritato,
quid facta sit rationalis creatura. sublimaretur,utquod minus ex dispensatione Crea-
7. Cum ergo quaeritur quare vel ad quid facta toris sui acceperatconditus.postmodumper gratiam
sit rationalis creatura,brevissime responderi polest: ejusdemacciperetglorificatu8.Sic ergoconditornos-
PropterDei bonitatem.etsuam utilitalem.Utilenem- ter Dcus rationales spiritus, varia sorte pro arbitrio
pe ipsi est servire Deo.et frui eo.Factus ergo ange- voluntatis suaedisponens.illisquosinsuapuritate re-
ius sive homo propter Deum dicituresse, non quia liquerat sursum in ccelo mansionemjillisvero quos
creator Deus ctsumroe beatus alterutrius indiguerit corporibusterrenissociaverat,deorsumintorrahabi-
olficio.tyuibonorumnostrorum non eget ;ps. 147 ; sed tationem constituit, utrisque regulam imponens obe-
ut serviret ei ac frueretur eo, cui servire regnare est. dientiee,quatenus et illi abeoubi erant non caderent,
inhoc ergo proficit serviens,non ille cui servitur. et isti abeo ubi erantadid ubinon erant ascenderent.
Sicut fjtctus est homo ut serviret Dco, sic mundus Fecit itaque Dcus hominem ex duplici substantia,
ut serviret homini. corpus de terra componens, animam vero de nihilo
8. Et sicut factus est homo proptcr Deum.id est, faciens. Idco etiam unitae sunt animae corporibus, ut
in eis Deo famulantes majorem mereanturcoronam.
uteiserviret,itamundusfactusestpropterhominem. Post sacramentum Trinitatis de creatura triparlita
8cilicet,utei serviret. Positusestergo homo inmedio
ut et ei serviretur, et ipse serviret; ut acciperet agendum est, et de digniori, id est, angelica.
utrumque,et reflueret totum ad bonumhomims, et 11. Ex praemissis apparet rationalem creaturam in
quod accepit obsequium.et quod impendit.Itaenim angelicam et humanam fuisse distinctam, quarum
voluit Deussibi abhomine serviri.utea servitute.non aitera est tota spiritualis,id est,angelica; altera ex
Deua, sed homo serviens juvaretur: et voluit ut parte spiritualis etexparte corporalis,id est humana
mundusservirethomini.et exindejimiliterjuvaretur Cum itaque de his tractandum sit, sciUcet de spiri-
homo.Totum ergo bonum homims erat, et quod fa- tuali et corporali creatura,de rationali et de non ra-
ctumestpropteripsum, etpropterquodipse factus tionali.primo de rationali et spirituali.id est,de an-
est. Omnia enim, ut ait Apostolus, 1 Cor. 3, nostra gelis agendum videtur.ut a contuitucreatoris ad co-
fu»t,scUicet superiora.et eequalia, et inferiora. Su- gnitionem creaturte dignioris ratio nostra intendat,
dcinde ad consideralioncm corporeae tamillius quee crcata cst ante sccula,sed a scculis cum quibus cce-
est rationalis quam illius quae non est rationalis des- pit.Hieron.tamcn,tom.9, superEpistolamad Titum,
cendat,ut Trinitatis increatae sacramcntum tripar- c.l,aliud videtur sentire, dicens : Sex milia necdum
titae creaturae, eique concretorum atque contingen- nostris temporis implentur annorum, et quantas
tium sequatur documentum. prius eeternitates, quantatempora, quantas seculo-
rum origines fuisse arbitrandum est,in quibus angeli,
DISTINCTIO II. throni, dominationes, caeterique ordines servierunt
QVJECONSIDERANDA SUNTDE ANOELICA NATURA. Deoabsquetemporumvicibusatqucmensuris.etDeo
1. De angelica itaque natura heec primo conside- jubente substiterunt! His verbis quidamadbaerentes
randa sunt: quando creata fuerit, et ubi,et oualis dixeruntcummundoco3pissetempusseculare;sedan-
facta sit dum primum condoretur.Deindequalisef- te mundum extitissetempuseeternumsinemutabili-
fecta aversione quorumdaraet conversione quorum- tate etin eoimmutabilitcretintemporaliterastruunt
dam.De excelientia quoque, et ordinibus, et dono- angelos Deo jubente substitisse, eique servisse. Nos
rum differentia.et de offioiis ac nominibus,a!iisque autem quod prius dictum est, pro captu intelligen-
piuribus dicenda sunt. tiac nostrae,magis approbamus,salvatamen reveren-
Quando facli sunt angeli prius dicit, in quo videntur tia secretorum.in quibus nihil tomere asserendum
sibi obviare aucloritatcs\ est.et illud Hieron.dixissenonita sentiendo.sedalio-
2.Qua3damauctoritatcs videntur innuere quod ante rum opinionem referendo arbitramur.
omnem creaturam crcati sunt angeli. Unde illud, Ubi angeli mox creati fuerint; in empyrto scilicet,
Eccl. i:Primo omnium crealacst sapicntia, quod in- quod stalim factum repletum est angelis.
telligitur de angclica nalura quao in Scriptura saepc 6. Jtim cstostcnsura quando crealafueritangclica
vita.sapientia et lux dicitur. Nam sapicntia illa quae natura; nunc autcm attendendum est ubi facta fuc-
.Deus est.creata non est.Filius enim sapientia Patris rit.Testimoniisquarumdam auctoritatum evidenter
est genita,non facta nec creata et tota Trinitas una monstratur angelos ante casum fuisse in coelo.ctinde
sapientiaest,qTtae. jjon factanec creata est.ncc genita corruissequosdam proptersuperbiam;aliosvero qui
vef procedens. De angelica ergo vita illud accipien- non peccaverunt illic perstitisse. Unde Dominus in
dum est,de qua dicitScripturaquando facta est.sci- Evangelio ait,Luc. 10:VidebamSatanamtanquam ful-
iicet.prtnto omnium.Sed rursum'aliaScriptura,Gen .1, gurde cmlo cadentem ; nec appellaturhoccoehim flr-
dicit:/n principio creavit Deus cmlum et terram. Et in mamentumquodsecundadiefactum est,sed ccelum
Propheta, psal. 401: Initio tu, Domine, terrdm fun- splendidum quoda dicitur empyreum.id est,igneum
dasti, et opera manuum tuarum sunt cmli. Et videtur a splendore,non calore ; quod statim factum an?
contrarietas quaedam oriri ex assertionibus istis.Nam gehs est repletum.quod est suprafirmameritum : et
siprtmoomntumcreataestsapientiaomniapostipsara fllud empyreum quidam cxpositorumsacneScriptu-
factavidentur;etitapostipsamfactavidenturccelum faenominecceli intelligi volunt.ubiScriptura dicit:/n
etterra,etipsafactaante coelum et terram. Item si principio creavU Deuscmlum et /erram.Ccelum.inquit
in principio creavit Deuscmlumet terram,nihil factum Strabus.non visibilefirmamentumhicappellat, sed
est ante ccelum et terram.nec ipsa sapientia facta est empyreum,id est,igneum yel intellectuaie;quod non
anteccel^jnetterram.Cum ergocontraria videantur, ab ardore.seda splendore dicitur, quod statim fa-
nec in divina Scriptura fas sit sentire aliquid esse ctum repletum est angelis. Hnde Job 38: Ubi eras,
contrarietatis,requiramus intelligentiam veritatis. cum mektvdabantastra matutina f etc.De hoc quoque
Quid tenendum sit docet prxmissas auctorUatesdeter- Beda ita ait: Hoc superius utcoelum quod avolubilitate
minando. mundi secretum est.mox creatum est, sanctis an-
3. Videtur itaquehoc esse tenendum,quod simul gelisimpletum est.quos in principio cum cceloetterra
creata est spiritualis creatura.id est.angeiica.etcor- conditos testatur Dominus dicens: Ubi eras.cum me
poralisjsecundum quod potestaccipiilludaaloinonis: laudabant astramatutina,etjubilarent omnesfilii Dei.
Quivivit in xternum creavit omnia sitnul,id est,spiri- Astra matutina et filios Dei eosdem angelos Deivocat.
tualom etcorporalem naturam: et ita prius tempore Ccclumenim in quo posita luminaria, non in princi-
creati sunt angeli quam illa corporaUs materia qua- pIo,sed secunda die factum est. Exhisliquet quod
tuor elementorum; et tamen primo omnium creata rn empyreo omnes angeli fuerunt anto quorumdam
est sapientia; quia etsinontemporeprjecedit, tamen ruinam.simulque creati sunt angeli cum ccelo em-
dignitate.Quod autem simul creata fuerit corporalis pyreo,etcum informi materia omniumcorporalium.
spiritualisque creatura,Aug.,super Gen.,adlitteram Quodsimul creata est visibilium rerum materia et in-
aperte ostendit,tom.3, lib. l,c. 1, dicens per ccelum visibilium natura, el utraque informis seeuhdumali-
et terram spiritualem corporalemque creaturam in- quid, etformata secundutn aliquvl.
telligi,et haec creata sunt m principio, scilicet, tem- 7. Simul ergo visibilium rerum materia et invisi-
poris ; vel in principio.quia primo facta sunt. bilium natura condita est; et utraque informis fuit
Quod nihil factumest ante cmlutn et terram, nec eliam secundumaliquid.et formatasecundum aliquid. Si-
tempus;cum temporeenim creatasunt,sednon extem- cut enim corporaiium matoria confusainet permixta
pore. (quaesecundum Graecosdictaestchaos) illoexprdio
4.Ante ea enim nihil factum cst ; nec etiam tem- conditionis primariae et formam confusionishabuit,
pus factum est ante spiritualom,scilicet,angelicam et non habuit formam distinctionis et discretionis,
naturam,et ante corporalem,scilicet,materiamillam donec postea formaretur atque distinctas reciperet
quatuor elementorum confusam.IUa enim cumtem- species,ita spiritualis et angelica natura in suacon-
pore creata sunt, neo ex tempore, nec in tempore. ditione secundum naturaj habitum formata fuit; et
Sicut nec tempus intempore crealum est, quia non tamen illam quam postea peramoremecconversio-
fuit tempus antequam esset ccelum et terra. Unde nem aCreatore suo acceptura erat formam non ha-
Aug.,in ltb.5deTrin.,c.6,dicitquod Deus fuit Domi- buit,sederatinformissine.illa; unde August.lib. 1,
niis antequam tempus esset,et non in temporeccepit de Gen.ad litt.c. 1,multipliciter exponens praemissa
esseDominus;quiafuitDominustemporisquandocce- verba Genesis, per ccelum dicit intelligi raformem
pitessetempus:nec utiquetompusccepitesseintem- naturam vitae spirilualis,siout in se potest existere
pore,quia non erat tempus antequam inciperettem- non conversa ad Creatorem in quo formatur ; per
pus. terram, corporalem materiam sine omni qualitate
Quod simul cum tempore et cum mundo cmpit corpo- quae apparet in materia formata.
ralis et spiritualis creatura. Quomododicat Lucifer secundum Isaiam : Ascendam
5Simul ergo cum tempore facta est corporalis et in coelum,etero similis Altissimo,cunt essetin cmlo.
spiritualis creatura, et simul cum mundo. Nec fuit 8. Hic quaeri sokt, si in ccelo empyreo fuerunl
anteangnlicacreaturaquam mundusquia utaitAug. angeii quamstatim factisunt,quomodo,utlegiturin
tom.3, Iib. 5 deGen.ad litt., oap. 49: Nulla ereatura Isaia 14,dioit Luoifer: Ascendamincmlum.etexaltabo
637 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOft. — LIB. II, DIST. III. 658
solium meum, etero similis Altissimo. Sed ibi coelum Opinio quorumdam dicentium angelos in malitia
vocat Dei celsitudinem.cui parificari volebat; et est creatos, et sine omni mora ruisse.
tale: Ascendam in coelum, id est, ad eequalitatem Dei. 5. Putaverunt enim quidam angelos qui cecide-
runt creatos esse malos, et non libero arbitrio in
DISTINCTIO III. malitiam declinasse. scd etiam in malitia a Deofa-
QUALES FACTIFUERINTANGELI, ET QUODQUATUOR EIS ctos
ATTRIBUTA SUNTIN IPSOINITJOSU.-ECONDITIONIS. nem esse ; nec aliquam 1'uisscmoram inter creatio-
et lapsum.sed ab initio apostatasse ; alios vero
1. Ecce ostensum est ubi ang.di fuertnt mox ut creatos fuisse plenc beaios. Qui opinionem suam
creali sunt. Nunc consequens est invesligare quales muniuntauctontateAug.,lib.l, c. 16, superGenes.,
facti fuerunt in ipso primordio suas conditionis ; et ita dicentis: Non frustra potest putari ab initio tem-
quatuor quidem angelis videntur esse attributa in poris diabolum cecidisse, nec cum sanctis angelis
initio subsistentiae suae,scilicet, essentia simplex, id pacatum aliquando vixisse et beatum, sed mox
est, indivisibilis etimmaterialis, et diseretio perso- aposlatasse ; unde Dominus ait Joan. 1: llle homi-
nalis, et per rationem naturaliter insitatn inteliigen- ctda erat ab initio, et in veritate non stetit; ut intelli-
tia,memoriaetvoluntassivedilectio,liberumquoque garaus quia in veritate non stetit ex quo creatus
arbitrium, id est, libera inclinandae voJuntatis sive est, qui staret si stare voluisset. Item in eodem.lib.
ad bonum, sive ad malum facultas. Poterant enim 1, c. 19 in fine, et initio 20 : Non frustra, inquit,
per liberum arbitrium sine violentia et coactione putandum est ab ipso initio temporis vel conditionis
ad utrumUbet propria voluntate deflecli. suae diabolum cecidisse, et nunquam in veritate
An omnes angeli fuerint xquales in tribus, scilicet in stetisse ; unde quidam in hanc malitiam libero ar-
sapientia, in essenlia, in libertate arbitrii. bitrio non esse flexum, sed in hac a Deo putant
2. Hicconsiderandum est utrum in sua substantia esse creatum, secundum illud beati Job, 40 : Hoc
est initium figtnenti Dei quod fecit Deus, ut illudatur
spirttuati et sapientia rationali et libertate arbitrii
quae omnfbus inerant.omnes aequales fuerint; ut sit ab angelis ejus (4). Et Propheta ait, ps. 103 : Draco
isle quem formasti ad iUudendumei. Tanquam primo
prima consideratio de substantia; secunda deforma; factus sit malus invidus et diabolus, nec voluntate
tertia de pOtestate. Persona quippe substantia est;
sapientia fornria; arbitrium potestas, et ad substan- depravatus.His aliisque testimoniis utuntur qui di-
cunt angelos qui ceciderunt creatos fuisse malos.et
tiamqutdem pertinet naturae subtilitas, ad formam sine mora corruisse; eos vero qui perstiterunt, per-
vero' tntelligentiae perspicacitas, et ad potestatem
rationalis voluntatis habilitas. Illaeergo essentiee ra- fectos et beatos fuisse creatos astruunt auctoritate
tionates quae personae erant, ct spiritus erant, natu- Augustini,qui super Genes., dicit per ccelum signi-
raque simplices, et vita immortales, dinerentem es- ficari creaturam spiritualem, quae ab exordio quo
setttiaetehuitaterh, et differentem sapientiae perspi- facta est beata est semper.
cacitaterii,atquedifferentem arbitriilibertatem etha- Aliorum sententia probabilis.qui dicunl orrinesangelos
bilitatem recte habuisse intellignntur : sicut in cor- creatos esse bonos, et aliquam morulam fuisse inter
poribusnonnulladifferentiaestsecundumessentiam creationem et lapsutn.
ac formam et pondus. Queedam enim aliis meliorem 6. Aliis autem videtur omnes angelos creatos esse
ac digniorem essentiam et forroam habent, et alia bonos, et in ipso creationis initio bonos extitisse, id
aliis feviora atque agiliora sunt. Ad hunc ergo mo- est, sine vitiojustosque fuisse, id est, innocentes ;
dum credendum estillas spiritualesnaturasconve- sednon justos,id est, virtutum exercitium hahentes.
niehtes suae puritati et excellentiae, et in essentia, Nondum enim praediti erant virtutibus,quae stantibus
et in forma, et in facultate differentias accepisse in appositae fuerunt in confirmatione per gratiam;aliis
exoirdio suae conditionis ; quibus alii inferiores.alii vero per liberum arbitrium superbientibus, et ideo
superiores Dei sapientia constituerentur, aliis majo- cadentibus. Aliquam etiam fuisse morulam aiunt
inter creationem et lapsum ac confirmationem, et in
ra.aliis minora dona praestantis, ut qui tunc per na-
turalia bona aliis' excellebant, ipsi etiam post per illa brevitate temporis omnes boni erant, non qui-
munera gratiae eisdem praeessent. Qui enim natura dem per usum liberi arbitrii, sed per creationis be-
et tales erant qui stare poterant, id est,
magis subtiles, et sapientia ampiius perspicaces crea- nelicium;
non cadere per bona creationis, et cadere per libe-
ti sunt.hi etiammajoribusgratiae muneribuspraediti
surit, et dignitate excellentiores aliis ccnstituti. Qui rumarbitrium,Poterantenimpeccareetnonpeccare,
veronaturaminussubtileset sapientia minus perspi- sed nonpoterantproficeread meritumvitaemsigratia
caces conditi sunt. minora gratiae dona habuerunt, superadderetur, quae addita est quibusdam confir-
inferioresque constituti suntsapientiaDei.aequo mo- matione. Et ad hoc confirmandum utuntur testimo-
dcramine cunctaordinantis.In ipsa facultatearbitrii nio Augustini, qui, super Genes., dicit angelicam
differentia animadvertcnda est secundum differen- naturam primo informitercreatam, etccelum dictam;
temnaturaevirtutem et differentem cognitioniset in- Sostea formatam, et lucem appeliatam quando ad
telligentias vim. Et sicut diffcrens vigor et subtilitas reatorem est conversa perfecta dilectione ei inhae-
naturaeinfirmitatem non adducit, minorque cognitio rens; unde prius diclum est : In principio creavit
Deuscmlumet terram, et postea subditum: Dixit Deus:
sapientiae ignorantiam non ingerit, sic hbertas infe- Fiat tux, et facta esl lux; quia in primo agitur de
riornullamarbitrionecessitatis voluntatem imponit.
creatione spiritualis naturae informis, postea de for-
Qux communia et xqualia habuerunt angeli. matione ejusdem. Ratio quoque obviat illis qui di-
3. Et sicut in praedictis angeli differebant, ita et cunt
angelos creatos fuisse malos.Non enim potuit
quaedam communia ctaequaliahabebant: quodspiri- Creator optimus auctormali esse,etideo totum bo-
tus erant, quod indissolubiles, et immortales erant,
commune omnibus et aequale erat. In subtilitate numeratquod exipsoilliserat; et totum bonum erat,
vero essentiae, et intelligentia sapientiae,et libertate quoniamexipsototumerat.Hoc modo probatur quod
erant omnes angeli quando primo facti sunt,
voluntatis differentes erant. Has distinctiones intelli- boni
sed ea bonitate quam natura incipiens acceperat.
gibiles invisibilium naturarum ille solus compre-
hendere potuit et ponderare, qtii cuncta fccit tn probationem Augustini conlra illos inducit qui dicunt
angelos factos malos; verba eliam Job determinat,
pondere, numero, et mensura. qux illi pro se inducebant.
An boni vel mali,justivel injusti creati sinl angeli, et 7. Ideoque August.,lib. de Genesi adlitteramcap.
an aliqua mora fuerit inter creationem et lapsum. 4, exterminans opinionem eorum qui aOgelos creatos
4. niud quoque investigatione dignum videtur, fuisse malos putant, auetoritate et ratione probat bo-
quod etiam a pluribus quaeri solet, utrum boni vel nosfuis8ecreatos,etverbapraemissabcatiJobquaeilli
mali, justi vel injusti creati sint angeli; et an aliqua (4)Hictextusnon babetur inlib. JobjuxtaVulga-
mora fuerit inter creationem et lapsum, vei sine tam oditionem, sed secundum septuagintainterpre-
mora in ipso creationis exordio ceciderint. tes.
pro se inducebant, quomodo sintintelligendaaperit tendum vel respueudum illis foret.

dicens, super Genes.: OmniafecitDeusvaldebona, An aliquam Dei habuerintdUectionemvel sui invicem.
Naturam ergo angelorum bonam fecit. Et quia in- 10. Solet etiam quaeri utrum aliquam Dei vel sui
justum est utnullomeritohocinaliquoquodcreavit dilectionem invicem habuerint, ut memoriam.intel-
Deus damnet, non naturam, sed voluntatem malam lectum et ingenium.quaDeumetse aliquatenusdili-
puniendam esse oredendum est; nec ejus naturam gebant, per quam tamen non merebantur.
significatam esse cum dicitur: Hocest initium figmenti DISTINCTIO IV.
D<n',etc.Sedcorpusaereumquodtali voluntati aptavit ANPERFECTOS ET BEATOS CREAVITDEUSANGELOS, AN
Deus; velipsam ordinationem Dei, in qua eum in- MISEROS ET IMPERFECTOS.
vitum etiam fecit utilem bonis; vel ipsius angeli fa-
oturam, quia etsi praesciret Deus voluntate malum 4. Posthaec videndum estutrumperfectosetbea-
futurum, fecit tamen eum, providens quanta de iUo tos creavit Deus angelos,an miserosetimperfectos.
sua bonitate esset facturus. Figmentum ergo Dei di- Ad quod dici potest quod nec in beatitudine,necin
citur,quia cum sciret eumDeus voluntatemalum fu- miseria creati sunt.Miserienim arite peccatumesse
turum ut bonisnoceret,creavittamenillum,utdeillo non potuerunt, quia ex peccato miseria est. Nam si
bonis prodesset;hoc autem fecit ut illudatur ei.IUu- non iuisset peccatum, nulla esset miseria.Beati quo-
ditur enim ei.cumsanctis proficit tentatio ejus.Sicut que nunquam fuerunt illi qui ceciderunt.quia sui
et tnali homines quosDeus malos futuros praevidens eventusignarifuerunt,idest,peccatietsuppliciifutu-
creavit, tamen ad sanctorum utilitatem, illuduntur ri.Sienimlapsum suum praesciverunt, aut vitare vo-
oum preestatur sanctis eorum tentatione profectus. luerunt,sed nonpotuerunt,et itaerant miseri; aut po-
Sedipseestinitium.quiapreeceditantiquitateetprin- tuerunt, sed noluerunt, etitaerant stuliet maligni.
cipatu malitiae.Haecautem illusio fit angelis malis, Ideoquedicimus quia non erant praescii eventus sui,
.etnominibusmalis,perangelosmalos,quiasubditeis nec eis data est cognitio eorum quaefutura erant super
angelos malos ethomines malos.ut non quantum ni- eos.Boni vero et qui perstiterunt, forte beatitudinis
tuntur, sed quimtumsinuntur, possintnocere. Ecce praesciifuerunt. UndeAugust.,lib.i4,c. 17.superGe-
aperte ostendit qualiter praedicta verba Job intelli- nes.: Quomodo, inquit, beatus inter angelosfuitqui
genda sint, et angelicam nsturam bonam crefttam futuri peccatiatquesuppliciipr«scius non fuit?QuaB-
esse asseruit. ritur autem cur non fuerit.Forte hoc Deua revelare
QuomodointcUigendasintverbaprmmissa Dominidis- diabolo noluit quid facturus vel passurus esseljcaete-
serit, evidenter tradens angelos essecreatos bonos,et ris vero revelare voluitquodinveritate mansuries-
creationem cecidisse. sent. His verbis videtur Augustinussignifioarequod
rst Deinde quaditer verbaDomini quaesupra posuit angeli qui corrueruntnonfuerunt praesciisuicasuB,
accipienda sint Aug. aperit, ubi etiam sua quae prae- ideoque beati non fuerunt.Etquodangeliquipersti-
dixit verbadeterminat, evidenter dicens angelos bo- terunt beatitudinem sibi affuturam praesciverunt.at-
nosfuissecreatos, etposcreationem, interpositaali- que de ea certi inspeextiterunt,unde quodamritfodd
qua morula,cecidisse, itainquien s, lib. 11, c. 23:Quod jam modo beati erant. Et reverasi itafuisset; possetillos
putatur diabolusnunquam ln veritate stetisse.nun- dici fuisse beatos.aliosvero non, qui nescive-
quam beatam vitam duxisse.sed ab initiocecidisse: runt eventum suum.
non sic accipiendum est,ut malus a bono Deo creatus Quodopinando Aug. hmc dixit, non asserendo, quod
esse putetur,quasi ab initio non cecidissediceretur. angeli qui persliterunt prcescii fuerunt boni.
Non enim cecidit, si talis, scilicet, malus factus est; 2. Sed hoc tnagis opinando etquaerendo dicitAn-
a quo enim caderet?Factus ergo prius.statim a veri- gustinus quam asserendo.Unde et huic opinioniop-
tate seavertit.propria potestatedelectatus.beataeque ponens consequenter subdit:Sed quare discerneban-
vitaedulcedinem non gustavit.quam acccptam non fa- turilliac83tens,utDeusistisqu33adip30spertinerent
stidivit, sed nolendo accipere amisit. Sut ergo casus non revelaret,aliis vero revelaret.cum non prius sit
praescius essc non potuit, quia sapientia fructus est ipse ultor quara aliquis peccator?non enim damnat
pietatis. Continuoautemutfactus estcecidit;nonab ipse innocentes.Hicvideturinnuerequod necpecca-
eo quod accepit,sedabeoquodacciperet siDeosubdi turis futurummalum.necpermansuris futurumbo-
voluisset.Ecce hic aperte declarat angelos bonos crea- num revelaverit. Ideoquenec illi qui cecideruntun-
tos fuisse.et post creationem cecidisse;etfuitibiali- quam.nec illi quiperstiteruntusque adconsumma-
qua morula, licet brevissima. QuodOriginesconfir- tionem beati fuerunt.quiabeati non poterantesse si
mat super Ezech., dicens. tom. 2, hom. 1; Serpens de beatitudine certi non erant, vel si damnationis
hostis contrarius veritati, non tamen aprincipio.nec incertierant. UndeAug.ineodem: Dicere, inquit.de
statim suprapectuset ventrem suum ambulavtt:sicut angelis quod in suo genere beati esse possent,dam-
Adam et Evanon statim peccaverunt, ita et serpens nationis vel salutis lncerti, quibus nec spes esset
aliquando fuit non eerpenscumin paradisodehcia- quod mutandi essentin melius, nimia praesuraptio
rummoraretur; Deus enim malitiam non fecit. Ecce est. Quomodo enim beati possunt quibus est incer-
apertedioit post creationem, interposita m orula, ceci- ta sua beatitudo?
disse. Ideoqueillaverbasicaccipienda videntur, Ho- Sumtnam colligit praedictorum,confirmans omnesan-
micidaeratabinitiovelmendax.idest, statimpostini- gelos ante cmfirmationem vellapsum non fuisse bea-
tium, quando sibiaequalitatem Deipromisit, et seip- tos,nisi per beatitudinem accipiat illum statum inno-
sumoccidit, quihomodiciturin Evangelio;necin ve- centiae tn quo fuerunt ante casum.
ritate statit.quiaineanonfuit, sedabiniliotemporis, 3. Ex preedictis consequitur quod angeii qui cor-
id est,statim postini tium temporis apostatavit.Potest ruerunt, nunquam beati fuerunt, nisi beatitudinem
etiam et sie accipi illud: Ab iuitionomicida fuitvel aliquis accipiat illum statuminnocentiaein quofue-
mendax,id est,ex quo homo fuit conditus.quem per runt ante peccatum. IUi vero qni perstiterunt, aut
invidiam in mortem praecipitavit et fallaciter seduxit. 8uam beatitudinem futuram Deorevelante praescie-
Ex preedictis ergo liquet angelos bonos omnesesse runt; et ita spei certitudine aliquo modo beati fue-
creatos.et post creationem quosdam cecidisse a bono runt, vel incerti extiterunt suae beatitudinis, et ita
habuissent si perstitissent. aliter boati nonfueruntquamreliquiquicecideruht.
uod triplex fuit sapientia in angelis ante casum vel Mihi autera quod posterius dictum est probabilius
3uod
confirmationem. videtur.
9. Hic inquiri solet quam sapientiam habuerunt Responsioad id quodqumrebaturan angeli essent creati
ante casumvelconfirmationem.Eratineistriplexna- perfectiautimperfecti, etdiaturquodperfectifuerunt
turaliscognitio,quasciebantquodfactierant,etaquo sccundum aliquid, et imperfecti secundum aliquid.
facti erant, et cum quo facti erant; et habebantali- 4. Ad hoc autem quod queerebatur,utrum perfecti
quambonietmalinotitiam.etintelligentesquidappe- vel imperfecti luerint creati.dicipotcst quia quodam
661 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. VI.
modo perfecti fuerint.et quodam alio modoimper- perseverandum in bono,et huj usmodi; de quibus pos-
fecti. Non enim uao modo aliquid dicitur perfec- tea plenius. Data est ergo angelis qui perstiterunt
tum, sed pluribus. cooperans gratia.per quam conversi sunt ut Deum
Quodtribus modis dicitur perfectum,secundumtempus, perfecte difigerent. Conversi ergo suntabono quod
secundum naturam, et univcrsaliter perfectum. habebantnonperdito ad majus bonum quod nonha-
5.Diciturnamqueperfectumtribusmodis:estenim bebant;etfactaestislaeonversio per gratiam coope-
perfectum secundum tempus, et perfectum secun- rantem liberoarbitrio.qurcgratiaaliis qui ceciderunt
dum naturam,etest universaliter perfectum.Secun- apposita non fuit.
dum tempus perfectum est quod habet quidquid An sit imputandum illis qui aversi sunt.
tempus requirit, et convonit secundum tempusha- 5. Ideoqueaquibusdam dici soletnon esse impu-
beri, et hoc modo angeli erant perfectianteconfir- tandumillisquiaversi suntetnoh conversi,quiasine
mationem vel lapsum. Secundum naturam perfec- gratia converti non poterant/sedillanonesteisdata,
tum est quod habet quidquid debitumest vel cxpe- nec culpa illorum fuit quod non est data, quia in eis
ditnaturae suae ad glorificationem,et hocmodo per- nullaculpaadhucpreecesserat.Adhocdicipotestquo-
fecti fuerunt angeli post conlirmationem, et erunt niara quibus apposita est gratianon fuit ex meritis
sancti post resurrectionem. Universaliter et summe eorum, alioquin jam non esset gratia, si ex merito
perfectum est, cui nihil unquam deest,etaquouni- quod esset ante gratiam daretur.
versa proveniunt bona, quod est solius Dei. Prima Qua culpa gratta non est data eis qui ceciderunt.
ergo perfectio est naturae conditae, secunda naturee 6. Quod vero aliis nonestdata.culpa eorumfuit,
glorincatae, tertia naturae increatae. quia cum stare possent, noluerunt quousque gratia-
Prxdicta breviter tangit, addens quales fucrunt angeli apponeretur; sicut alii perstiterunt,donec illis caden
in conversione et adversione. tibuspersuperbiameisgratia appositaest. Aperteer-
6. Qualesfuerintangeliincreatione ostensum est, gocadentiumculpainhoc deprehendipotest, quiasi-
boni scilicet.etnon mali; justi, id est. innocentes.et negralianequirent proficere, quam non acceperant;
quodammodo, alio vero modo imperfecti. per id tamen quod eis collatum crat in creatione, pote-
Eerfecti
eati vero non fuerunt usque al confirmationem, rant non cadere, id est, stare, quia nihil erat quod ad
nisi beatitudo accipiatur, utjam dictum est, illesta- casum eos compelleret.sed sua spontanea voluntate
tus innocentiae et bonitatis in quo conditi sunt. declinaverunt: quod si non fecissent, quod datum
DISTINCTIO V. est aliis, utique aarctur et istis.
DECONVERSIONE ETCONFIRMATIONE STANTIUM, ET Quodangeli m ipsa confirmatione beati fuerunl; sed
AVERSIONE ETLAPSUCADENTIUM. utrumeammeruerintper gratiamtunc sibidatamam-
4. Posthac consideratio adducit inquirere,quales biguum est, de hoc enim diversi diversa sentiunt.
effecti sint dum dividerentur aversiene et ccnver- 7. Hic quaeri soletutrum in ipsa confirmationebeati
sione.Postcreationem namque moxquidam conversi fuerintangeli; et an ipsam beatitudinem aliqu omodo
suntad creatorem suum.quidam aversi.Convcrtiad meruerint.Quod in ipsa confirmationc beati fuerint,
Deum, fuitei charitateadhaerere; averti,odiohabere piures contestantu r auctoritates,et ideo pro constanti
vel invidere. Invidiaenamque mater est superbia,qua nabendum est. Utrum vero per gratiam tuncsibida-
volueruntse parificareDeo.Inconversis quasi inspe- tam ipsam beatitudinem meruerint, arabiguum cst.
culorelucere ccepit Dei sapientiaqua illuminatisunt; Quibusdam enim placet quod eam meruerint per gra-
aversi vero excaecati sunt. Et illi quidem conversi tiam quam in confirmatione perceperunt,simulquein
sunt et illuminati aDeo gratia apposita.Isti vero sunt eismeritum etpraemium fuisse dtcuntjnec meritum
excaecatinonimmissionemalitiae.seddesertionegra- praecessisse praemium tempore, sed causa.Aliis au-
tiaeaquadesertisunt; non ita quod priusdedita subtem videtur quod beatitudinem quam receperunt in
traheretur, sed quia nunquam est appositaut conver- confirmatione per gratiam tunc appositam non me-
terentur.Haecest ergo conversioetaversio.quadivisi ruerint.dicentes tuncfuisseeiscoliatamgratiamnon
sunt qui natura boni eran t, ut sint alii supra illud bo- ad merendum, sed ad bcate vivendum; nec tunc eis
num pcr justitiam boni, alii illo corrupto perculpam datum essc bonum quo mererentur, sed guo felici-
mali. Conversio justos fecit,et aversio injustos.Utra- ter fruerentur. Quod autem tunc in praemium acce-
que fuit voluntatis,et voluntas utriusquC libertatis. perunt, per obsequia nobis exhibita, ex Dei obe-
2. Habebatntenim omnes liberum arbitrium, quod dientia et reverentia mereri dicunt, et ita pree-
est libera potestas et habilitas voluntatis rationalis. mium praecessit merita; et hoc mihi magis placere
Poterant enim voluntate eligere quodlibet.et ratione fateor.
judicare,id est discernere; in quibus constat liberum DISTINCTIO VI.
arbitrium,nec creati sunt volentes averti vel converti, QBOD DEMAJORIBUS ETMINORIBUS QUIDAM CECIDERUNT,
sed habiles ad volendum hoc vel illud ; et post crea- INTERQUOSUNUSFUITCELSIOR, SCILICET LUCIFER.
tionemspontaneavoluntatealiielegeruntmalura.alii 1. Praeterea scire oportet quoniam sicut de m aj ori-
bonum; et ita discernit Deus lucem a tenebris, sicut bus et minoribus quidam perstiterunt, ita de utroque
dicitScriptura, id est,bonos angelos a malis; et lucem gradu quidamcorruerunt.interquosunus fuitomni-
appellavit dicm,noctemverolenebras,Gcn.i ,quiabonos busaliiscadentibusexcellentior,necinterstantesali-
angelos gratia sua illuminavit,malos vero cxcaecavit. quis eo fuit dignior, sicut tcstimoniis auctoritatum
Post creationem aliquid datum est stantibus per quod monstratur.AitenimJob,c.40: J»$eprinct»tumw'arum
converterentur: nec merito aliquo, sed gratia coope- D<n'.EtinEzechielelegitur,c.28:TuM'f/nacttJum«'mtZt-
ranle. tudinis,plenus scientia et perfectionc,decorus indeliciis
3. Si autem quaeritur utrum post creationem con- paradisi Dei fuisti.Quod Gregorius exponens ait, 1.31
versis aliquid collatum sit per quod converterentur, Moral., c.24: Quanto in eo subtilior est natura, eo
idest,diligerent Deum, dicimus quia cst eis collata magis in illo imago Dei similis insinuatur impressa.
gratiacooperans, sine qua non potcst proflcere ratio- Item in Ezechiele legitur, c. 25: Omnis lapis prelio-
nalis creatura ad merftum vitee.Cadere enim potest sus operimentum ejus,id cst,omnisangelusquasiope-
per se; sed proficere non potest sine grat: a adju vante. rimentum ejus erat,quia,ut dicit Gregorius,hom.34
Qua gratia indigebat angelus, et qua non. super Isai.:In aliorum comparatione caeteris clarior
4. Nonindigebatangelusgratiaperquamjustifica- fuit,unde vocatus est Luciier,sicut testatur Isaias,
retur, quia malus non erat, sed qua ad dihgendum c. 14 : Quomodo,inquit, cecidisti, Lucifer, qui mane
Deum perfecte et obediendum adj>uvaretur.Operans oriebarist etc; quinon unusordo, sed'unus spiritus
quidem gratiadicitur qua justificatur impius.id est, accipiendus est, qui teste Isidoro, l.de summo Bono,
dc impio fit pius, de malo bonus.Cooperans vero gra- c.l2,postquamcreatusest,eminentiamnaturaeetpro-
tia,qua j uvatur ad bene volendum efficaciter, et Deum funditatem scientiae suae pcrpendens.in suum Crea-
prae omnibus diligendum et operandum bonum.et ad torem superbivit,in tantum quod etiam Deose eequare
663 PETRI LOMBARDI 66^
voluit: ut in Isaia dicitur,c.l4: In cmlum ascendam ibi relegatum dicunt ab eo tempore quo tentavi*
super aslra cmli,et exaltabosoliummeum,et erg similis Christum in deserto vel in passione.etvictusfuitab
Altissimo. Similis quidem Deo esse voluit, non per eo.Ipsum putanthominemtentasse et vicisse; et se-
imitationem, sed per aequalitatem potentiae. cundo Deum,sedab eo victum esse, etideoininfernq
Uttdeet quo dejectus fuerit merito sux superbix. relegatum.Alii autem putant ex quo ceciditpropec-
2. Et tantae superbiae merito de ccclo, id est, de cati sui magniturline illuc fuisse demersum.
empyreo,in quocum aliisfuerat,dejectusestinistum Quod Lucifer non habet potestatem quiam habebit in
cahginosum aeremcumomnibussuaepravitatiscon- tempore Antichristi.
sortibus. Nam, ut Joannes ait in Apocalypsi, c. 12, 7.Sed sive in infernum demersus sit sivenon, cre-
draco de cce\ocadenssecumtraxfttertiampartemstel- dibile est eum non habere potestatem accedendiad
Jarum,quia Luciferille aliismajor non soluscecidit, nos, quam habebit in tempore Antichristi; in quo
sed cura eo aliimulti quieiinmalitia consenserunt, fraudulenter ac violenter operabitur. et ideo forte
eosque cadentes hujus caliginosi aeris babitaculum dicitur tunc solvendus.quia tuncdabitureipotestats
excepit.Et hoc ad nostram probationem factumest, a Deo tentandi homines, quam modo non habet.
ut sit hobis exercitationis causa, unde Apostolus, Quod dxmones semel victi a sanctis, non accedunt
Eph. 6: Colluctatio est nobis adversus principes et po- amplius ad alios. et
testaies mundi hujus, et adversus rectores harum tene- 8.Aliis quoque qui a sanctis juste pudiceviven-
brarum,contra spirilualianequitixin cmlestibus,quia tibus yincuntur, potestas alios tentanaivideturadi-
daemones, qui sunt spirituales et nequam, in hoc mi. Unde Origenes,t. 1, homil. 15 ad iibrrimJosuaB,
turbulento aere nobis propinquo, quoa certum ap- C.12ejusd. :Puto .inquit, sane quiasancli repugnantes
habitant. Uride et diabolus princeps aeris adversusistos.incentores etvincentes minuantexer-
aiias mundi) dicitur, Joan. 14.
fiellafur, citumdaemonum, velutquamplurimoseoruminteri-
Quodnon est eoncessumeis habitare in calo velin terra. mant: nec ultra fas sit illi spiritui qui ab aliquo
sancto caste et pudice vivendovictusest,impu^nare
3- Non enim_est eis concessum habitare in ccelo, iterum alium hOminem. Hoc autem putant quidani
quia clarus locus est et amccnus;nec ln terranobis- intelligendum tantum de illo vitio in quo supera-
cum,ne homines nimis infestarent. Sed juxtaapos- tus est, ut si de superbia aliquera virum sanctum
toli Petri doctrinam in Epistola 2 canonica tradi- et vincitur, uiterius nbn liceat illi illum yel
tam,in aere isto caliginoso.qui eis quasi carcer us- tentat, alium de superbia tentare.
que ad tempus judicii deputatus est; tunc autem DISTINCTIO VII.
detrudentur in baratrum inferni secundum illud, QUOD BONIANGELI A DEOSUNTCONFIRMATI PERGRA-
M&ith.25:Ite,maledicti ignem in xternum qui prxpa- TIAMUT PECCARE NONPOSSINT,; ET MALIITA.OB-
ralus est diabolo et angelis ejus. DURATI IN MALO,UT BENFVIVERENEQUEANT.
Quod dxmones alii aliis prxsunt, et habent etiam
alias prxlationes. l.Supra dictum est quod angeli qui perstiterunt,
4.Et sicut inter bonos angelos alii aliis praesunt, per gratiam confirmati sunt;etquiceciderunt,agra-
tia Dei deserti sunt.Et boni quidem in tantnni con-
ita etinter malos alii ahis praelati sunt, et alii aliis su b- firmati sunt per gratiam, quod peccare nequeunt.
jecti;quamdiu durat mundus.angeli angelis,deemo- Mali vero per mantiamadeo suntobstinati.quodbo-
nes daomonibus.homines hominibuspraesunt.Sedin nam voluntatem habere, sive bene velle nonvalent,
futuro omnis evacuabitur praelatio.utdocet Aposto- etsi bonum sit quod aliquando volurit.Voluntenim
lus, 1 Cor. 15. Habcnt quoque secundum modum fieri quod Deus vultfieri.etutique
scientiae majorisvelminoris, praelationesaliasmajo- aliquando aliquid
illud bonum est et justum fieri; nec tamen bona
resvelminores. Quidamenimuriiprovincife, alii uni voluntate illud volunt.
homini, aliq.uietiam univitioprajsunt. Unde dicitur Quod utrique liberum arbilrium habent,nec tamen ad
spiritus superbiae, spiritus luxuriae, et hujusmodi, utrumque possunt.
quiade illo vitio maxime potest homincs tentare, S, 2. Sed cum nec boniflecti peccare possint, nec mali
quo denominatur. Indeetiamest quod nomine dae- bene velle, vel bene operari, videtur qubd jam non
moniis divitiae vocantur, scilicet mammona. Est eniro habeantliberumarbitrium.quiain utramquepartem
Mammori nomen daemonis, quo nomine vocanturdi- flecti non possunt.curaliberumarbitriumadntrum-
vifiae,secundum Syram linguam. Hoc autem non se habeat.Unde Hieron. in tractatu dt3 prodigo
ideo est quod diabolus in potestate habât dare vel que Filio, dicit:Solus Deus est in quem peccatumcadere
auferre diyitias cui yelit,sed quia eis utitur ad ho- non potest; caetera cum sint liberi arbitruiriutram-
mirium tentationem et deceptionem.
An omnes dxmones sinl in hoc aere caliginoso,an ali- que partem flectiin possunt. Hic videtur dicere quod
omms oreatura liberoarbitrioconstitutaflectipo-
qui sint in inferno. test ad bonum et ad malum.Quodsiest,ergqetboni
5.Solet autem quaeri.utrum omncs in isto aere ca- angeli et mali ad utrumque flecti possunt; ergo et
ligirioso sint, an aliquid jamsintin inferno ? Quodin bonipossuntfierimali,et maliboni.Ad quoddicimus
inferno quotidie descendant aliqui deemonum, veri- qtiia boni tanta gratia confirmati sunt,ut nequeant
simile est, qui animas Uluc cruciandas deducunt: et fieri mali;et mali in malitia adeo obdurati sunt, ut
quod illic aliqui semper sint.alternatis forte vicibus, non valeant fieri boni;et tamen utrique habentlibe-
non procul est a vero.qui illic animas detinenlatque rum arbitrium,quia et boni non aliqua cogentene-
cruciant, Quod autem animae malorum illuc descen- c«ssitate,sed propriaacspbntaneavoluntateper gra-
dant.atque illic puniantur,ex eo constat,quodChris- tiam quidem adjuti bonum eligunt.et maluiri respu-
tus ad.inferos descendit.utjustos qui ibi tenebautur unt, et mali. similiter spontanea volnntate a gratia
cduceret Si enim justi illuc descendebant, multo destituti.bonum vitant,et malum sequuntur: efmali
magis injusti;et sicut tradidit auctoritas,cum justos habent liberum arbitrium.sed depressum atquecor-.
eduxit, iniquos ibi. reliquit. Momordit enim infer- niptum, qnod surgere ad bonum non valet.
num, non absorbuit. Quod boni post confirmationem liberius arbitrium
Quidam putimt Luciferum esse in inferno relegatum habent quam ante.
exquo tentavit Christumet victus fuit; quem di- S.Boni vero arbitrium babent multo liberiuspost
cuntprimum hominem tentasse et vicisse. confirmationem qnam ante.Ut enimAug.tradiditin
6, DeLuoifero antem quidam opinantur quodibi Ench., o. 105, non ideo carent libero arbitrio quia
relegatus sit.et nosadtentandosnuncaccessumnon male velle non possunt;muHo quippeliberiusestar-
habeat. qnia ln Apocalypsi legitur, c. 20 : Cumcon- bitriumquodnon potestservire peccato. Neque cui-
summati fuerint mille anni,solretur Satanasdecarcere panda pst voluntastaut voluntas non est,aut utlibera
suo, et exiet. el seducet gentes; quod erit novissimo dicendanon est, quia beati esse sic volunt, esse
tempore Antichristi, quando erit tanta tribulutio,.ut miseri non solum nolint.sed nec prorsus vellepos-
etiam si fieri potest,moveantur clecti,IXaXihM. Quem sint.Non possunt itaque boniangelivellemalumvel
663 SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. VII. 666
veUe esse miseri; neque hoc habent ex natura, sed non autem aliquid valere possunt,nisi data desuper
ex gratiae benefkio, Ante gratiee namque confirmatio- potestate.Datur autem vel ad fallendum fallaces si
nem potuere peccareangeli.et quidam etiam pecca- cut in Êgyplios, et in ipsos etiam magos data est,
yerunt,et daemones facti sunt.Unde Aug.,tom. 6, in ut in eorum spirituum operatione viderenturadmi-
lib.3 contra Maxiroinum,c. 12:Creaturarum natura randi,a quibus fiebant,a Dei veritatedamnandi;vel
ccelestium mori potuit,quia peccare potuit.Nam an- ad monendum fideles,nc tale aliquid facere pro ma-
pe'JCaverunt,etdeemonesfacti sunt; quorum dia- gno desideientjpropter quod etiam nobis in Scrip-
olus est princeps : et qui non peccaverunt,peccare
feli tura sunt prodita : vel ad exercendam,probandam,
potuerunt; et cuicumque creatura: rationasli praesta- manifestandamque .justoruru pntientiam.
tur ut peccare non possit.non est hoc naturae pro- Quorftransgressoribus angelis non servit ad nutum md-
priae.sed Dei gratiae.Ideoque solusDeusest qui non leria rcrum visibilium.
gratia cujusquam,sed naturasuanonpotuit.necpo- 7..Nec putandum est istis transgressoribus an-
test.nec poterit peccare. Ecce hic insinuatur quod gclis ad nutum scrvire hanc visibilium rerum ma-
angeli ante conlirmationem peccare potuerunt,sed teriam : sed Deo potius, a quo hacc potestas datur
post oonfirmationem non possunt. Quod potuerunt quanlum incommutabiiis judicat.
fuit eieexlibero arbitrio,quod est eisnaturale;quod Quod non sunt creatores, licet per eos magi ranas et
vero modo non possunt peccare, non est eis ex na- alia fecerint,sed solus Deus.
tuja.id est,libero arbitrio,sed ex gratia,et qua gra- 8. Nec sane crcatoresillimaliangelidicendisunt,
tia, etiam est ut ipsum liberum arbitrium jam non quia per illos magi ranasetserpentesfecerunt;non
possit peccato servire. enim i psi eas creaverunt.Omnium quippe rerum quae
Quodppstxonfirmationem angelinon possiatexnalura corporalitcr visibiliterque nascuntur, occulta quae-
peccare sicut ante; non quod debililatum sil eorum dam semina in corporeis mundi hujus clementis la-
libevum arbilrium,sed confirmatum. tent,quae Deusoriginalilereis indidit.Ipse ergo Crea-
4. Non ergo post confirmationem angeli de natura tor est omnium rerum qui Crealor est invisibilium
sicut ante peccare potuerunt;non quod liberum ar- seminumjquia quaecunque nascendo ad oculos no-
bitrium eorum debilitatum sitpergratiam,scd ila po- stros exeunt, e.xoccultis seminibus accipiunt pro-
tius confirmatum,ut jam perillud non possit bonus grediendi primordia et incremenla debitae magni-
angelus, peccare;quod utiquenon estexliberoarbi- tudinis.distinctionesquc formarum ab originalibus,
trio.sedex gratia Dei. Quod ergo Hieronymus ait : ut ila dicam, regulis sumunt.
Ceeteracum sint liberi arbitri possun t flecti in utram- Stcuf parentes non dicunlur creatorcs filiorum,nec agn-
que partem.accipi oportet secundum statum in quo colx frugum, ita nec boni angeli ncc mali, etsi per
creata sunt. Talis enim et homo et angelus creatus eorum ministerium fiunt crcalurx.
est,qui ad utrumque su iiecti poterat; sed postea boni 9.Sicut ergo nec parentes dicimus creatores homi-
angeli ita per gratiam nt con (irmali ,ut peccare non num.necagricolascreatoresfrugum.quamviseorum
possintjet mali ita in vitio obdurati,ut bene vivere extrinsecusadbibitismotibusaclistacreandaDei vir-
nequeant» Similiter etiam illud Isid. intelligendum tus interiusoperetur;ita non solum malos,sed nec
e»t:Angelimutabiles sunt nalura,inimutnbilcs sunt borios angelos fasestputarecreatores.Sed pro subti-
gralia;quia ex natura in primordio suae couditionis Jitatosuisensuscorporissemiiiaistarumrerumnobis
mutari poluerunt adbonum siveadmalum,scdpost occalliora noverunt,et ea per congnias temperalio-
per gratiam ita bono addicti sunt.utindemulari ne- nes eleiiieulorum latenler spaigutit,atqueitaetgig-
queant. Ad boc enim repugnant gratia.non natura. nendarumreruiiietacceleraiidoruni incromentorum
Quod angeli tnali vivacemsensum non perdiderunt, et rirteberit occasiones.Sed nec boni ha)c nisi quantum
quibus modis scianl. DeuH,jubet,necmalihap.cirijustefaciunlnisiquantum
5.Et licet mali angeli ita per malitiam sint obdu- juste ipse permitit. Nam iniqui malilia voluntatem
rati vivacitamen sensu non sunt penitus privati.Nam, suam habent injustam, potestatem autem non nisi
ut tradit Iaidorus.lib.l de summo Bono, triplici acu- •juste accipiunt siveadsuampcenam.siveadaliofum;
tnine scientim vigent daemones : scilicet, subtilitale vel pcenam malorum.vel laudem bonorum.
naturae,experientia temporum,revelatione superno- Sicut justificationem mentis.ila crealionemrerumsolus
rum spirituum.DehocetiamAug.,lib.2,6uperGen., Deus operalur; licet crealura extrinsecus serviat.
c.l.7,infi.ne, ait: Spiritus mali quaedam vera de tem- 10. Sicut ergo mentom nostram justificando for-
poralibu8rebusnoscerepermiltuntur;partimsubtili- mare non potest nisi Deus.preedicareautemextrin-
tatesensu8,partimexperientiatemporum,callidiores secusEvange]iumetiamhominespossunt,nonsolum
proptertammagnamiongitudinemvit£e;partimsanc- boni per veritatem.sed eliam mali per oecasionem;
tis angelisquod ipsi ab omni potenti Deodi scuntjussu ita creationem rerum visibilium Deusinteriusopera-
ejusstbi revelantibus. Aliquando iidem nefandi spi- tur.Exteripres autem operationes atque contempla-
ritusotqueefacturi sunt, vefut divinando,praedicunt. tiones,sive occasiones, ab angelis tam bonis quam
Quod<magicx..artesvirtuteetscientiadiabolivalent;qux malis.vel etiam ab hominibus adhibentur.Sed haec
virius el scientia est ei dala a Deo vel ad fallendum ab hominibus tanto dilficilius adhibentur,quantum
malof,veladmonendum,vel exercendum bonos. eis desunt sensuum subtilitates et corporum mobili-
6,Quorum scientia atque virtule etiam magicee ar- tates in membris terrenis et pigris.IJnde qualibus-
tes exercentur; quibus tamen non tam scientia quam cumque angelisvicinascausas ab elemontis contra-
potestaaaDeo dafa est,vel ad fallendum fallaces.vel here quanto facilius est,tanto mirabilioresin hujus-
admonendt>m fideles.vel ad exercendam probandam- modi operibus eorum existunt celeritates; sed non
que justocum patientiam.Unde August., in lib. 3 de estcreafornisiquiprincipaliteristaformat.necquis-
Trin>,c.7;: Video,inquit,infirmae cogitationi quid pos- quam hoc potest nisi unus creator Deus. Aliud est
sitoccurrere;utscilicetista miracula etiam magicis enim ex intimo ac summo causarum cardine condere
artibuBifiaat.Namet.magi-Pharaonis senpentes fece- ac rninistrare creaturam, quod facit solus creator
run4eti«li«wSedillud est amplius admiranduro,quo- Deus ; aliud autem pro distributie abillo viribus ac
modftDftagorumpotentia quaeserpentes facere poi uit, lacultatibus aliquam operationem forinseous admo-
ubi ritJ.nWBoasminutissimas, scilicet.ciniphes ven- vere.ut tunc vel lunc, sic vel sic, exeat quodcrea-
tun» aai.omnino defecit, qna tertia plaga /Egypius tur.lsta quippe originaiileretpriniordialiterin qua-
caedebatnr. Ibi certe defecerunt magi dicetes: Digi- dam texlura clementorum cunuta .jam creata sunt,
tut Dticst fcte.Unde intelligi datur nec ipso quidem sed acceptis opportunitatibus postea prodeunt.
transgressoresangelos.et aereas potestates in imam Quod angeli mali multa>possunt per nutux vigorem,
istam caliginem tanquamin sui generis carcerem ab qux nan posswntpropter Deivel bonorum angelorum
illiua sublimis ae.thereaepuritatis habitatione detru- prohibitionem,itl esl,quia non permitiuntur.
sos,per quos magicaeartes possunt quidquid possunt, 11. lllud quoque sciendum est,quod angeli mali
quaedam possunt per naturee subtilitatem ,quaetamen ad impletionem ministeriisuisibia Deo injuncti,ea-
non possuntpropterDei velbonorumangelorumpro- demque post expletionem deponunt; in quibus cor-
hibitionem,id est,quianonpermittunturillafacerea poribus hominibusapparueruntatquelocuti sunt.Et
Deo vel ab angelisbonis ;possent utique fecisse cini- aliquando quidem locuti sunt ex persona Dei sine
phes qui ranas serpentesquefecerunt.Quaedam vero distinctione alicujus personae,aliquaudo ex persona
non possunt facere,etiam si permittantur ab angelis Patris, vel Filii, sive Spiritus sancti.
Buperioribus.quia non permittit Deus. Unde Aug.in QuodDeus incorporalibusillisantiquisformisapparuit.
Ub. 3 de Trin.,cap. 9 : Ex ineflabili potentatu Dei fit 2.Necdubitandum estDeuraincorporalibusformis
ut quod possent mali angeli si permitterentur,ideo apparuisse hominibus, sicut Augustinus in lib.2 de
non possuntquia non permittuntur.Nequeenimoc- Tnnitate ostendit,conferens diversa Scripturae testi-
currit alia ratiocurnonpotcrant facereciniphesqui timonia exquibusDeum in corporeis figuris homi-
ranaS serpentesquefecerunt, nisi quia major aderat nibus apparuisse probat; et ahquando ex persona
dominatio prohibentis Dei per Spiritum sanctum ; Dei sine distinctione, aliquando sub distinctione
quod etiam magi confoasi sunt,dicente8:Dt<7t'tu.$l)«t personarum sermonem ab eis factum esse.
est Atc.Quid autem per naturam possint, nectamen De perplexa quxstione quam ponit Augustinus.quxrens
possint propter prohibitionem.et quid per ipsius na- anadexhibendum kas corporalesapparitiones creatu-
turae suae conditionem facere non sinantur, homini ra twva suformata,an angeli qui ante erant missijet
explorare difficile estimo impossibile.Novimus ho- si ipsi missi sunt, utrum servata spiritualis corporis
minem posse ambulare, et neque hoc posse si non qualitate aliquam speciem corporatem de corpulen-
permittatur; volare autem non posse.etiam sifacere per- tiori materia assumpserint, an proprium corpus
mittatiir. Sic et illi angeli queedam possunt suum mutaverit in speciem actioni sux aptam.
si permittantur ab angelis potentioribus ex imperio S.Sed ubiDeum hominibusin corporalibusimagi-
Dei ;quaedam veronon possunt, etiam si ab eis per- nibusapparuisseasserit,perplexamquaestionempro-
mittantur,quia ille non permittit a quo est illista- ponit.quam nec absolvit, quajrens utrum in illis cor-
lis naturae mockts, qui etiam per angelos suos iila poralibus apparitionibus creatura aliquacrearetur ad
plcrumque non perinittit quee concessit ut possint. llludopus tantum,inquaDeusbnminibusappareret:
an angeli qui ante erant ita mitterentur,utmanentes
DISTINCTIO VIII. in suis spiritualibus corporibus atssumerent ex cor-
UTRUM ANOELI OMNES C ORPOREISINT,QUOD QUIBUSDAMpulenta inferiorum elementorum materia aliquam
VISUMEST,QUIBUS AUGUSTINUS CONSENTIRE VIDETUR, speciem corporalem, quam coaptatam quasialiquam
DICENS ANGELOS OMNES ANTECASUM HABUISSE COR- vestem mutarent in
PORATENUIA ETSPIRITUALIA !SEDIN CASUMUTATA IN ras quaslibet species corporalesve-
quidem ; an corpus suuro proprium verterentin
DETERIUS MALORUM CORPORA,UT IN EISPOSSENT PATI.
species aptas actionibus suis per virtutem sibi aDeo
1. Solet etiam in quaestione versari apud doctos datara. Ait enim ita Aug., inlib. 3de Tnn., q. 3,
utrum angeli omnes, boni scilicet ac mali, corporei c. 1: Queerendum est in lllis antiquis corporalibus
sint, id est, corpora habeant sibi unita.Quod aliqui formis et visis utrum ad hoc opus tantum creatura
putant.innitentes verbis Augustini,qui dicerevel vide- formata sit,in qua Deus, sicut tunc oportuissejudida-
tur quod angeli omnes ante confirmationem lavit,humanis ostendereturaspectibus; an angeli qui
psum corpora aerea habuerint de puriori ac supe- jam erant ita mittebantur, ut ex persona de Dei loque-
riore parte formata, ad faciendum habilia, non ad rentur, assumentes corporalem speciem creatura
patiendum : et angelis bonis qui perstiterunt, talia corporea in usum ministerii sui; an ipsum corpus
suntobservata corpora,ut in eispossintfacere,etnon suum cui non subduntur, sed subditum regunt.mu-
pati.quae tantee sunt tenuitatis,utamortalibusvideri tantes atque vertentes in species quas vellent accotn-
non valeant,nisi supcrvestita aliqua grossiori forma; modatas atqueaptasactioaibus suis,sccundumattri-
qua assumptamalisvidentur,depositaque videridesinunt. butam aCreatorcsibi potentiam.Sed fateorexcedere
Angelisvero mutata suntin casu corpora in de- vires intentionis meae ulrum angeli, metnente spiri-
terioremqualitatemspissiorisaeris.Sicuteniraaloco tuali sui corporis qualitate, perhanc occultius ope-
digniori in inferiorem locum,id est,caliginosum ae- rantes,assumant ex inferioribus elementiscorpulen-
rem, dejccti sunt,ita illi corpora tcnuiamutatasunt tioribus corpus quod sibi coaptatum quasi aliquam
et transformata in deteriora corporaet,spissiorain vestemmutent et vertantin quaslibetspeciescorpo-
quibus pati posslnt a supcriori elemento, id est,ab rales et ipsas veras.sicut aqua vera in vinumverum
igne.Et noc Augustinus sensisse videtnr super.Gen. conversa est a Dnmino ; an ipsa propria corpora et
ita dicens: Deemones dicuntur acrea animalia, qui sua transformentinidquod volunt accommodatum
corporum aereorum naturavigent ;nec per mortem ad id quod agunt.Sed quodhorumsit(quoniamhomo
dissolvuntur,quia prsvalet in eis elementumaptius sum)nullo experimcnto comprehendere valeo ; sicut
ad faciendum quam ad patiendum. Ad patiendum angeli qui hoc agunt.Attende, lector.quia queestio-
enim humor et humus; ad faciendum, aer et ignis nem propositamnon solvit,sed indiscussam reliquit,
aptitudinem praebent. Transgressores vero angeli utrum angeli qui mittebantur servatis suis propriis
cum principesuonunc diabolo.tunc archangelo,non spiritua)ibuscorporibu8supervestirenturaliquacor-
mirum si post peccatura inhanc caliginem dotrusi pulentiori specie, in qua possent Videri; an ipsum
Bunt. Neque etiam hocmirum est si conversi sunt ex corpus mutarent ettransformarehtinquamcumque
poena in aeream qualitatem qua possuntabigne pati. velfentspeciem in qua possent cerni.In quibus ver-
Caliginosa tamen aeris tenere tantum permissi sunt, bis videtur Augustinus attestari angelos esse cof-
quieiscarcersitusqueadtempusjudicii.Eccehisver- poreos ac propria et spiritualia habere corpora.
bis videtur Augustinus itatraderequodquidam opi- Quod Deus tn specie qua est Deus nunquam morta-
nantur decorporibusangelorum.Hocautem cum atlii libus apparuit.
dixisse astruunt non ita sentiendo, sed opinionem 4. Caeterum haec velut mmis profunda atque ob-
aliorum referendo, quod ex ipsius verbis dijudicare scura relinquentes, illud indubitanter teneamus:
volunt ;quibus ait.Daemones dicuntur aerea animaquod Deusin specie essentiae suae nunquam mortali-
lia ;non ait sunt ;ita. enim -.Quidam dicebant.De habi- bus apparuit ;sicut famulo suo Moysi dicit, Exod.33:
tatione vero caliginosi aeris in quem detrusi sunt rion Non videbit tne homo,et vroei.EtinEvangelio, Joan.l,
opinando.sedrei veritatem asserendo eum tradidisse legitur :D<?umnemot)tdt<iun<7uam.Vi6ibiIe enim quid-
dicunt,quod ipsius locutionis distinctio ostendit.Di- quamnon est quod non sit mutabile. Ideo substantia
cunt quoque plurimos catholicos tractatores in hoc sive essentia Dei, quoniam nullo modo mutabilisest,
convenisse atque id concorditer docuisse,quod an- nullo modo por seipsam visibilis est. Proinde illa
geli incorporei sint, ncc corpora habeant sjbi unita, omnia quae patribus visa sunt, cum Deus Ulis prae-
assumantautem aliquando corpora,Deo praeparante. sentaretur,per creaturam facta esse manifestum est.
669 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. IX. 670
Etei nos latet quomodo ea ministris angelis fecerit informetidominationesverovocanturquiprincipatus
Deus per angelos, tamen facta esse dicimus. Audeo et potestates transcendunt:principatus dicunturqui
ergo fiducialiter dicere nec Deum Patrem, nec Ver- sibi subjectis quee sunt agenda disponunt,eisquead
bum eius, nec Spiritum ejus, qui est unus Deus, per explenda divina mysteria principantur : potestates
id quod est atque idipsum est, ullo raodo esse muta- nominanturhiquihoccaeterispotentiusinsuoordine
bilem, ac per hoc multo minus esse visibilem. acceperunt, ut virtutes adversae eis subjectee eorum
Utrum dxmones intrent in corpora hominum substan- refrenentur potestate, ne homines tantum tentare
tialiter, an illabantur mentibus hominunt. valeant, quantum desiderant: virtutes vocantur illi
5.IUudetiamconsiderationedignissimum,videtur, perquos signa et miracula frequenter fiunt: archan-
utrum daemones, sive corporei sive incorporei sint, geli qui majora nuntiant: angeli,qui minora.
hominum substantialiter mtrent corpora, eorumque hxc nomina non propter se, sed propter nos eis
animabus illabantur; an ideo intrare dicantur, quia Quod data sunt, qux sumpta sunt a donis gratix qux non
maiitiaesuaeibi effectum exercent Dei permissione op- habent singulariter, sed exceUenter, et a prxcipuis
primendo atque vexando eas, vcl in peccatum pro nominantur.
voluntate sua trahcndo. Quod in homines introeant 3. Haecnomina illis non propter se, sed propter
atqueabeisexpulsi exeant Evangelium apertedecla- nos eis data sunt. Qui enim sibi noti suqt contempla-
rat.commemoransdaemoniainquosdam ingressa, et tione, nobis innotescunt cognominatione. Et nomi-
per Christum ejecta ; sed utrum secundum substan- nantur singuli oriines a donis gratiarum quae non
tiam fuerint ingressa, an proptermali effectum di- singulariter, sed excellenter datasuntin participa-
canturingressa, non adeo perspicuum est. De hoc au- tione. In illa enim ccelesti curia, ubi plenitudo boni
tem Aug., in lib. de ecclesiasticis Degmatiltus, c.83, est, licet quaedam data sint exceilenter, nihil tamen
ait: Daemonesper energicam operationem noncredi-
mus substantialiterillabianimae.sed applicalioneet possidetur singulariter.Omniaeniminomnibussunt
non quidem.equaliter; quiaaliialiis sublimiuspos-
oppressione uniri. lllabi aiitem menti, illi soli possi- sident, quee tamen omnes babent. Cumque omnia
bileestqui creavit,qui naturasubsistens incorporeus dona gratiarum superiores ordinessublimius et per-
capabilis est suae facturee. Ecce hic videtur insinuari fectius perceperint, tamen ex praecipuis sortiti sunt
quod substantialiter non illabantur daemones velin- vocabula, inferioribus caeterarelinquentesordinibus
troeantcorda hominum.Beda quoque super illumlo- ad cognominationem ; ut seraphin, qui ordo excel-
cum Act. apostolorum. c.5, ubi Petrus ait Ananiae: lentiasimus oestimatur,tam dilectionemquam cogni-
Cumtentavit Satams cortuum ? dicit notandum quod tionem divinitatis; et caetera virtutum donaceeteris
mentem hominis juxta substantiam r.ihil implere omnibus sublimius et perfectius percepit.et tamen
possit, nisi creatnx Trinitas, quia tantummodo se- ab excellentiori dono, id est, a charitate nomen ac-
cundum operationemet voluntatis instinctum anima cepit ille superior ordo. Majus enim donum estipsa
de his quaesunt creata impletur. Iraplet vero Satanas charitas, quam scientia. Item, majus est scire quam
cor alicujus,nonquidera mgrediens in eum etinsen- scientia namque informat.judicium. Ideo-
sum ejus, neque ratroiens aditum cordis (siquidcm judicare; quesecundusordo a secundo dono, id est, cognitione
potestas noc solius Deiest,1,sed callidaetfraudulenta veritatis,appellatusest,scilicetcherubin: itadealiis
deceptione animam in effectum malitiaetrahensper
etincentiva vitiorum intelligendum est.Assignatur ergo excellentia ordi-
cogitationes quibusplenusest. num secundum excellentiam donorum, et tamen,
Implevit ergoSatanas corAnaniae.non intrando.sed sicut Gregorius,hom.34 Evang.,ait:IUadonaomni-
malitiaesuaevirus inserendo. Idem spiritus immun- bus sunt communia.Omnes enim ardent charitate,
dus flammavirtutum de cordibusfideliumexpuisus, et scientia pleni sunt:sic et de aliis.Sed superiores
doctoribus veritatis luctantibus venenum persecu- aliisexccllunfius, utjamdictum est,ipsaacceperunt,
tionis infundit. His auctoritatibus ostenditur quod aquibusetnorainantur; unde6regorius:Inillasum-
daemones non substantialiter intrant corda horoi- ma civitate quisqueordo ejus rei censetur nomine,
num, sed propter malitiae effectnm de
; quibus pelli quam plenius accepit in munere.
dicuntur, cum nocere non sinuntur.
Quxstio ex verbis Gregorii orta.
DISTINCTIO IX. 4. Sed oriturhic quasstiotalis:Siquisqueordoab
DE ORDINUM DISTINCTIONE, QUIET QUOTSINT. illo donp npminatur quod pleniuspossidet.tunccho-
1.Post praedicta superest et cognoscere de ordini- rubininscientiapraeeminentoranihus,quiaascientia
nominatur.Sedquimagisdiligit, pluscognoscit.Tan-
busangelorumquidScripturatradat.Quaeinpluribus
locis novem esseordines angelorum promufgat, sci- tum cnim,uttraditauctoritas,cognoscitibi quisque,
licet angelos, archangelos, principatus, potestates, quantum diligit. Itaqueseraphinnon solum ra chari-
virtutes, dominationes, thronos, cherubin, et sera- tate, sed etiam in scientia praeeminent.Ideoqueau-
ctoritas illa sic videtur intelligcnda, ut comparatio
phin.Etinveniunturinistisordinibustriaternaesse, uon refcratur ad omnes ordines, sed ad quosdam,
et in singulis tres ordines, ut Trinitatis similitudo
in eisinsinueturimpres3a;undeDionysius tres ordi- scilicet inferiores. Ule enim ordo non plenius sera-
nes angelorum esse tradit,ternosinsingulisponens. phin accepit scientiam in munere, sed plenius aliis
Sunt enim tres superiores, tresinferiores, tres me- ordinibus qui sunt inferiores. Necnominatur quisque
dii. Superiores : seraphin, cherubin, throni; medii: ordo ab omni re quam plenius aliis accepit, sed ad
dominationes, principatus, et potestates ; inferio- aliquarerum quas accepit.Vel potest comparatiore-
res : virtutes, archangcli, angeli. ferri non ad ipsos ordines.sed ad a!ia dona; necad
omnia alia dona, scd ad quacdam. Sicut enim homi-
Quid appelleturordo, et quxsitralionominiscujusque.
2. Hic considerandum est quid appelletur ordo ; nes, cum plura habeant dona, quaedam aliis ex-
deinde utrum abipsacreationefuentdistinctioillo- cellentius possident; ita forte et angeli quibusdam
rum ordinum. Ordo autem dicitur multitudo ccele- muneribusmagis polient, et aliis quibusdamminus.
stium spirituum, qui inter se in aliquo muneregra- Ulrum ordines ab inilio creationis ita dislincti fuerint.
tiae similantur,sicutetinnaturaliumdatorurn raune- 5.Jam nuncinquirererestatutrum ctistiordinesa
re conyeniunt. Ut, verbigratia, seraphin dicun tu r qui creationis initioita fuerint distincti. Quoditafuerint
praealiisardentcharitate; seraphin enim interpreta- distinctiaprimordiosueBConditionis,videturtestimo-
tur ardens vel succendens; cherubin,qui pree aliisin nio auctontatisinsinuari.quee traditdesingulis ordi-
scientia eminent; cherubin enim jnterpretatur ple- nibus aliquos cecidisse.De ordine namque superion
nitudo scientiee:thronus dicitursedes; throni autem LuciferilIefuit,quonullusdigniorconditusfuit.Apo-
vocantur (ut beatus Gregorius, hom. 34, super cap. tolus etiam"principatus etpotestatestenebrarum no-
Luc. 15,ait)qui tanta divraitatis gratia replentur, ut minat,ostendensdeordinibusilliscecidisse;quicum
in eis sedeatDeus,etpereosjudiciadecernat atque in maiis ministerium exerceant, non tamen penitus
nominibusordinum suorum privati sunt.Sednonvi- renturiuxtanumerumangelorumquiceciderunt.ut
detur illud posse stare. Non enira tunccharitate arde- illa ccelestis civitas nec suorum civtum numeropri-
bant ;nec sapicntia pollebant, neque in eis Deus se- vetur.necmajori copiaregnet. Quod August., in En-
debat; si enim hoc habuissent, non cecidissent.Non chirid., c.29, sentirevidetur, non asserens de homi-
ergotuncerant cherubin, velscraphin,volthroni. Ad nibus plus salvari quam corruitde angelis,sed non
quoddicimusqiiiaantecasum quorumdam noncrant minus ; ita dicens : superna Hierusalem, mater no-
isti ordines, quia nondum habehantdonain quoruin sira,civitas Dci.nulla civium suorum numerositate
participationibusconveniunt.Sedquibusdamcaden- fraudabitur, aut uberiore etiam copia fortasseregna-
tibus, aliis apposita sunt; eisqui qui cecideruntcol- bit.Nequeetiamnumerumautsanctnrumhominum,
lata fuissent eadem dona, si perstitissent. Ideoque autimmundorumdaeraonumnovimus; inquorum lo-
Scripturadicit de singuli s ord inibus aliquos cccidisse cum succedentes filii catholicae matris, quaosterilis
non quia fuissent in ordinibus et postea corruerint, apparebatin terris,inea pacede qua illi ceeiderunt,
sed quia si pcrstitissent, corum aliqui in singulis sineuUotemporistcrminopermanebunt.Sediilorum
fuissent ordinibus, qui et in naturae tenuitate, ctin civium numerus.sive qui est, sive qui fuit, sivequi
formas perspicacitate, differenles gradus habebant, futurus est, in contemplatione ejus artifiois est,
sicut illi qui perstiterunt. Alii enim, ut praediximus, qui vocat ea qux non sunl tam/uam ea qux sunt,
superiores, alii inferiores conditi sunt. Superiores, Rora. 4. Ecce aperte dicit non minus de hominibus
qui natura magissubtiles,et sipientiamagisperspi- salvari, quam corruildeangelis; sed plus uonasserit.
caces; inferiores,quinaturaminu8SubtiIes,etintel- DISTINCTIO X.
ligentia minus perspicaces facti sunt.Has autemin- AN OMNESSPIRITUSCOELESTES MlTTANTOR
visibilesdifferentias ravisibilium solusille ponderare ; ET PONIT
DUASOPINIONES, ETAUCTORITATES QUIBUB INNITUN-
potuit, qui omnia in numero et mensura el pondere TUR.
disposuit, id est, in seipso qui est mensura omni rei
raodum praefigens, et numerus omni rei speciem prae- 1. Hoc etiam investigandum est utrum omnes illi
bens,etpondusoranemrem ad stabilitatem trahens, ccelestes spiritusad exteriora nuntianda mittantur.
id est, terminans ct formans et ordinans omnia. Quidam putant aliquos in illa multitudine esse qui
Utrum omnes angeli ejusdem ordinis sint xquates. foras pro officio excunt, alios qui intus seroper assi-
6. Praeterea considerari oportet utrum omnesan- stunt; sir.ut scriptum cst in Dan., o. 7 : Mtlliamil-
geliejusdem ordinis aequales sint.Ita esse quibusdam liumministrabant ei.et deciescentenamillia assistebant
placuit; Bednon est hoc probabile, nec assertione ei. Item Dion.,in Hierarchia, quae sacer principatus
dignum;quiaLucifcrquifuitdecollegiosuperiorum, dicitur, de praelatione spirituumait: Superierailla
ipsis etiam dignior exstitit, qui aliis excellentiores agmina ab intimis nunquam recedunt, quoniam ea
creati fuerant. Ex quo percipitur quod si perstitisset, quaepraeeminentusumexterioris officiinunquam ha-
in ordine superion fuisset, et aliis ejasdem ordinis bent. His auctoritatibus innituntur qui angelos rnitti,
dignior extitissel. Sicut enim unus est ordo apostolo- nisi inferiores, inficiantur.
rum, et alter martyrum, et tamen in apostolis alii Objectiocontra Ulos.
sunt digniores, similiter et in martyribus alii aliis 2.Quibus objicitur quod Isaias a\t,c.Q.:VolavUad
sunt superiores; ita et in ordinibus angelorum recte me unus de Seraphin, qui ordo superior est et excel-
creditur esse. lentior. Ideoque si de lllo ordine mittuntur, non est
Quomododicas Seriplura decirivumordincm ex homi- ambigendum quin etiam etde aliis mittantur.Aposto-
nibus compleri, cum non sint nisi novem ordines. lus quoque ait, Hebr. 1: Onmessunt administratores
7.Notandum etiam quod decimus ordo legitur de spiritus,inministeriummissi. Histestimoniisasserunt
hominibus restaurandus. Sed cum non sint aisi no- quidam omnes angelosmitti.Nec debet indignum vi-
vem ordines, nec plures fuissent etiam si illi qui ce- aeri si eliam superiores mittanlur, cura et ille qui
ciderunt perstitissent, moventur lectores quomodo creator est ommum ad hacc inferiora descenderit.
Scriptura dicat decimum ordinem compleri exhomi- Quxstio : Si omnes mittuntur, cur unus tantum ordo
nibus.Gregorius namque, hom. 34, super. cap. 15 nomine angelorum censetur.
LucaB.ait homines assumendo in ordine angelorum 3. Ilic oritur quastio : Si omnes mittuntur et nun-
qnorum alii assumunturin online superiorum,qui tii Dei existunt, quare unus tantum, internovemor-
scilicet magisardentcharitate; aliiinordineinfeno- dines.angelorum nomine censetur? Ad quodquidam
rum,qui soilicet minus perfectisunt.Ex quoappa- dicuntomnesquidem mitti,sed alios saspius«t quasi
ret nonessedehominibua forraandum decimumor- ex officio injuncto, qui proprie angeli velarchangeU
dinem, tanquam novem sint angelorum et decimus nominantur; alios vero rarius mitti,8cilicetmajores,
hominum.sed hominespro qualitatemeritonimsta- causa extra communem dispensationem oborta; qui
tuendos in ordinibus angelorum.Quod ergolegitur cum angelorum ministerium suscipiunt, etiam no-
decimusordocomplendusdehominibu3,extalisensu men assumunt. Unde psal. 103: Qui facis angelostuos
diotumforeaccipipptest.quiadehominibusrestaura- spiritus et ministros ; quia illi qui natura spiritus
bitur quod in angelis lapsum e8t,dequibustotcor- sunt, aliquando angeh, id est, nuntii fiunt.
ruerunt^ efrpossit fieri ducimus ordo. Propter quod Putant quidam Michael, Gabriel, Raphael de superiori
Apostolusdicit,Ephes.1:Restaurariomnas inChristo orditte fuisse; et sunt nomina spiriluum, etnonor-
quxin cmlis.eiqux etiam in terris sunt,quiaperChri- dinum.
stumredemptum est genus humanum, de quo fitre- 4. Et putantilliMichael,Gabriel,Raphaeldesupe-
tamennon minussalvaretur riori ordinefuissc.Michael interpretaturatttsui! Detw?
omo si angeius non cecidisset.
Earatioruinaeangelicee; Gabriel./br/tfuoo Dei; Raphael medicinaOci;nec siint
Quod homines assumunlur juxta numerum stantium, ista nomina ordinum, sed spirituum, et dicunt qui-
non lapsorum. dam singulum horum unius proprie ac singulanter
8. Non enim juxta numerum eorum qui cecide- spiritus esse nomen. Alii nero, non uniua singulariter
runt, sedeorum qui permatnserunt homines ad bea- et determinate, sed nunc hujus. nudc illius esse no-
titudinem admittuntur. UndeGregor.,bom.34: Su- men,secundum qualitatem eorum ad queBnuritianda
perna illa civitas ex angelis et homiuibus constat; ad vel gerenda mittuntur: sicut et daemonum quaedam
quam crodimus tantos humaui generis ascendere, uomina sunt quaequidam putant esse unius propria,
quantos illic contigit angelosremansisse; sicutscri- alii vero pluribus communia. Diabolus quippe, qui
ptum est in cantico Deuteronomii, c. 32: Staiuitter- Graece ita vocatur, et criminator interpretatur vel
minos populorum juxta numerum angelorum Dei. deorsum fluens, Hebraice dicitur Satan, ld est, adver-
Quidam dicunt secundum numerum lapsorum angelo- sarius.Dicitur et Belial,id est, apostataetabsquejugo,
rmm homines reparandos. dicitur etiam Leviathan, id est, additamentumeorum;
9. A quibusdam tamen pulatur quod homines repa- ctalia plura reperiesnominaquaBveluniusspiritus
678 SKNTBNTIARUM L1RRI QUATUOR. — LIB. II DIST. XI. 674
sunt propria, vel pluribus communia. ltitn,lininimvelmalum,pluribusboininibusdeputari
Quomodo determinent prxtlictas auctorilatcs qux vi- odciistodimn velexercitium,siveeodom terapore,sive
dcntur adversari, quidicunt omnesange-losmitti. diversis tcmporibus.ldonautemdicimnseodeni tetn-
5. Qui autem omnes angclos mitti asscrunt,prae- porevoldiversisteiiiporibus.quiavideturquibusdam
dictas auctoritate8. Danielis scilicet et Dionysii, ita quodomnesliominesqui suntsimulinaliquo tempo-
determinant. Dicuntur superiora agmina Deoassis- re,singuli singulos angelos habere possint,bonos vel
tere, et ab intimis nunquam recedere'; non quin ali- malos;quia licet major sit. numerus horoinum, com-
quando mittantur, sed quia rarissime ad extcriora putatis in unum omnibus qui fuerunt, et sunt.et fu-
prodeunt; neque tuno ab intimisrcccdunt, sed Dei turi sunt, quam angeloruin tam quia homines de-
praesentiaeetcontemplationi semper assistunt.quod cedentibus hominibus succedunt, et iduo nunquam
etiam faciunt qui frequenter mittuntur. simulsuntinhacvita,angeliveroiiunquamdecedunt,
Quos alii dicant mitti, ct quos dicant tion tnitti, ctim scd simul onines suiil,idoo esse polest utsinguli ho-
determinalioncauctorita!um quxr identur sibi udver- minumdiiminhacvitasuntsinguioshabeantangelos
sari. bonos vel malos ad sui cuslodiam vel exercitium de-
6. Alii verodicunt tresordines supremos.scilicet stinatos.Caeterum siveitasit, sive non, non est du-
cherubin, serapbin et thronos, ila creatori assistere, bitandumunumquernqnphabereangelumsibidepu-
quod nd exteriora non exeunt; inferiores auleni trcs tatuin.sivepluribiissiniuldcstinatus sit,siveunisin-
ad exteriora mitti; tres vero medios inter utrosque gulariter.Necestmirandutiiunutnangelumpluribus
consistere, non modo dignitate vel loco, sed etiam bominibus ad custodiam deputari, cum uni bomini
officio, quiaprtBceptumdivinum k superioribus ac- plurium custodia deputetur, ita ut eorum quisque
cipiunt, et deferunt ad inferiores.Ideoque cum su- suiim dicatur habere dominum, vel episcopum, vel
premi mediis,etmedii iniis,atquc hi hominibus pne- ttbbalem.
ceptum Dei nuntiant, meritoomnes angeli nominari Ulrum angeli proficiant in meritovel inprxmio usque
debept, Et ob id forte Apostolusaitomnes spiritusad- ad judicium.
ministratores es$eFilii. et mitti in ministerium; et per 4. Praetereaillud considerari oportet,utrum angeli
omnes, non singulos ordines, scd de inferioribusor- boni in praemio vel in inerito proficiant usque ad ju-
dinibus singulos angelos complexus est. Illud vero dicium.Quod inmeritisproliciantatquequotidiema-
quod Isaias ait per verba Dionysii determinant di- gisacmagismereanturquibii8damvidetur,exeoquia
centes: Hi spiritus qui mittuntur, percipiunt horum qnotidiehominumutilitatibusinserviiint, eorumque
vocabulum quorum gerunt officium. Unde dicunt profectibus stndent.Qiiibus etiam nihilominus vido-
illum angelum qui missuscst ad Isaiam, ut mundatur.quod et in praemioproliciant.scilicet in cognitione
retetincenderetlabiaprophetae.fuissede ordincinfe- etdiiectione Dni. Licet enim, ut aiunt, in confirma-
riorum. $ed ideo dictus est forte de seraphin, quia tione beatitudinem acceperint aeternam atque per-
veniebat incendere et consuniere delicta Isaiae. fectam.augeturtamenquotidieeorumbeatitudoquia
DISTINCTIO XI. magis ac magis diligunt atque cognoscunt; etest eo-
QUOD QUiEQUE ANIMA HABET AXGELUM BONUM AD SUI rum cbaritas, quaDeum etnos diiigurit, et meritum
CUSTODIAM DELEGATUM, ETMAI.UM ADEXERCITIUM. et praeraium meritorum.quia per eam et obsequiaex
1. lllud quoquo scicndum cst, quod angeli boni eanobisimpensamerentur, ei in beatitudine profi-
deputati aunt ad custodiam hominum, ita utquis- ciunt; etipsacadem estpraemium.quiaeabeatisunt.
que electorum habeat angelum ad sui profeclum Auctoritatibus confirmnnt quod dicunt.
atque custodiam specialiter delegaturo. Unde in 5. Etquod angcli proliciant in cognitione, ac per
Evangelia, Matth. 18, Veritas a pusillorum scandalo hocinbeatitudine.testimoniissanctorumconfirmant
prohibens ait: Angeli eorutn semper vident facicm Pa- Dicit enim lsaias,c,63,ex persona angelorum Christi
tris. Angelos dicit eorum esse, quibus ad custodiam ascendentis mngnificentiam ndmirantium: Quis est
. doputati sunt. Super quem locum Hieron., tom. 9 iste qui venit de Jidom, tinctis vestibusde Dosraf Et in
Comment., lib. 3, ad cap. 18 Matth.; Tobi. 5d.6 et7, psalm. 24: Quis est tite rex glorix? Ex quibus appa-
a; Actuum 12 b. tradit unamquamque animam ab ret quodmysteriumVerbi incarnatipleniuscognove-
exordio nativitatis habere angelum ad sui custo- runt angeli post impletionem quam ante.Et sicut in
diam deputatum, inquiens ita: Magna dignitas ani- cognitionehujusmysteriiprofpceruntjitadipunteos
marum est, ut unaquaeque habeat ab ortu nativita- in oeitatis cognitione proficereiQuod autem in hujus-
tis in custodiam sui angelum delegatum. Grcgor, modi mysterii cognitione prolecerint.evidenterdocet
quoque dicit quod quisquc bonum angelum sibi ad Apostolus, Eph. 3, 6, dicens: Quxsit dispensatio sa-
custodiam deputatum, ct unum malum ad exerci- cramenti absconditia seculutin Deo, ut innotcscat mul-
tium babet. Cum enim omnes angeH boni noslrum tiformis sapientia Deiper Ecclesiatnprincipibus etpo-
bonum velint, communiterque safuti omnium stu- lest-atibusincmlestibus. Supcr quem locum dicit Hie-
deant, ille tamen qui deputatus est alicui ad custo- rori,tom.9,angelica8dignitatespraefatummysterium
diam,eumspecialiterhortatur ad honum: sicut legi- ad purum non intellexisse,doneccoinpletaestpassio
tur de angelo Tobiae, et de angelo Petri in Actibus Christi,etapostolorumpraedicatiopcrgentesdilatata.
apostolorum.Similiteretmali angelicum desiderent Quod in hac sententia videtur Augustinus adversari
malum hominum,magis tamen hominem ad malum Hieron.
incitat.et ad ad nocendum fortius instat ille qui ad 6. His autem videtur contradicere August. per
exercitium ejus deputatus est. eumdcm locum Epistolae dicens : Nonlatuitangclos
Utrum singulis hominibus singuli angeli, an pluribus myslerium regni ccclorum, quod opportuno tempore
deputatus sit unus. revelatumestprosalute nostra.Ilis ergo aseculisin-
2. Soletautem quaeri utrumsinguliangeli singufis notuitsupramemoratummysteriumquiaomniscrea-
hominibus.an unus pluribus ad custodiam vel exer- tura non ante secula, scd a seculis est. Attende, le-
citium deputatus sit? Sed cum electi tot sint quotet ctor,quiavidenturdissentireinhacsententiaillustres
boni angeii sunt,pluresconstatesseomnessimul bo- doctcres. Ideoque ut omnis repugnantia de medio
nos et malos homines quam boni angeli sint. Et cum tollatur,prasdictaverbaHaymonemsequentes ita de-
tot sint electi quot angeli boni, et angeli boni plures terminemus, ut illis angelis qui majoris dignitatis
sint quam mali, pluresque sinthoimnes mali quam sunt,et per quorum ministerium illa nuntiata sunt,
boni.nonestambigendumplures esse bonoshomines ex parte cognita a seculis fuisse, utpote familiaribus
quam sint mali angeli.et plures esse malos homines etnuntiis; illis vero qui minoris dignitatis suntinco-
quam sint mali angeli vel boni angeli. gnitacxtitissedicamus-,usquequoimpletasuntetper
Confinnat unum angelumpluribus hominibusdeputari, Ecclesiam praedicta; ettnnc ab omnibus angelis per-
sive simul, sive temporibus diversis. fecte fuerunt cognita. Constat itaque omnes angelos
3. Ideoque dici oportet unum eumdemque ange- in cognitione divinorum myeteriorumsecundumpro-
cessum temporis profecisse. Unde non incongruen- Quomodoper intervallatemporis res corporalesconditx
ter ipsi dicunt angclorum scientiam ac beatitudi- sint.
nem augeri usque ad futuram consummationem, 3. Secundumhancitaquetraditionem,ordinemat-
quando in scientia ac beatitudine ita perfectissimt quemodumcreationis formationisque reruth inspi-
erunt, ut nec augeatur amplius nec minuatur. ciamus.Sicut Bupramemoratumesl,t'n principiocrea-
Aliorum opinio quidicunt angelos in quibusdamprxdi- vit Deuscmlum,id est.angelicam naturam,sed adhuc
ctorum non profecisse. informem utquibusdam placet,<?lferram,idest,illam
7, Alii nutcmdicuntangeiosincjnfirmationetanta confusam,materiamquatuorelementorum,quamno-
deitatis dilectioneatquenolitiafuisse praeditos, ut in mine terrtB, ut Aug., tom. 1, lib. 1, de Gen. contra
his ulterius non profecerint nec profecturi sint.Pro- Manich., c. 7, ait, ideo appellavit Moyses.quia terra
fecerunt tamen in scientia rerum exteriorum, sicut interomniaelementaminusestspeciosa,etilIainanis
in cognitione sacramenti Incarnationis ethujusmodi, erat, et incomposita propter omnium, elementorum
sed non iu contemplationedeitatis, quia Trinitatem commixtionem;eamdemetiamvocatabyB8umdicens:
inunitate,atque unifaterainTrinitatenonplenius in- Ettenebrx erant super faciemabyssi,etc.,quia confusa
telligunt sive intellecturi sunt quam ab.ipsaconfir- erat et commixta, specie distincta carens. Eadem
matione perceperunt. Ita etiariidicunt eosinchari- etiam materiainformis dicta est aqua super quamfe-
tate non profecisse post confirmationem.quiaeorum rebaturSpiritusDomini.sicutsuperferturfabricandis
charitas postca non estaucta; etsicdicunteos non rebus voluntas artificis.quia subjacebat boneBvolun-
profecisse in meritis, sed hoc quantum ad vim me- tati Creatoris quod Ibrmanduraperficiendumquein-
rendi.non quantum ad numerum meritorura. Plura choaveram; qm, sicutDominus etconditor, praeerat
enim bona fecerunt postea, quae tunc non fecerant; fluitanti et confusae materiae.utdistingueretperspe-
sed eorum charitas ex qua illa processerunt non est cics varias quando vellet, et sicut vellet. Haec ergo
aucta,exquatantum merueruntantequam istaadde- ideo dicta est aqua,quia omnia quae in terra nascun-
rentur, quantum postea his ad.jectis.lllud vero quod tur sive animalia, sive arbores, vel herbaa etsimilia,
aliisuperiusdieuntprobabiliusvidefur,scilicet,quod ab humoreincipiuntformari atque nutriri.His omni-
angeli usque ad judicium in scientia ct aliis profi- bus vocabulis vocataest illa inibrmismateria.ut res
ciant. ignotanotis vocabulis insinuaretur imperitioribus,et
Quxdam auctoritates videntur obviare probabilibri non uno tontum; nam si uno tantum significaretur
senlentix. vocabulo, hoc esse putaretnr quod consueverantho-
8.Quibustamen videnturobviarcquorumdamauc- mines in illo vocabulo intoIligere.Bub hisergonomi-
toritatumverba.AitenimIsidorus,desuminoI5ono, 1. nibus significata est materia llla confusa et informis,
1, c. 12: Angeli in Verbo Dei omuiasciunt antcquam quae nuila specie cerni ac tractari poterat, id est,no-
fiant; sednec omnes.nec omniaperfecteangelosscire minibus visibilium rerum quae inde futurte erant,
dixit, et ideo eos in scientia proficere non removit. proptor infirmitatem parvulorum, qui minus idonei
Gregor.,inlib.Dialog.,cap.5,ait:Quidestquodibine3- sunt invisibilia comprehendere: et tunc erant tene-
ciant,ubi scietitem omnia sciunt? Ubi videtur dicere brae, id est, luoisabsentia.Non enim tenebrae aliquid
quod omniasciant angeli.et nihil sit quod nesciant. sunt.sed ipsa lucis absentia; aicut silentium non ali-
Sed accipiendum est hoc de his quorum cognitio bea- qua res est, sed ubi sonus non est silentium dicitur.
tum facit cognitorem, ut sunt ea quee ad mystcrium Et nuditas non aliqua res est, sed in corpore ubi
Trinitatis et unitatis pertinent. togumentum non est nuditas dicitur;sicutet inanitas
non est aliquid, sed inanis dicitur locus esse ubi
DISTINCTIO XII. non est corpus, et inanitas absentia corporis.
POSTCONSIDERATlONEM DEANGELIS HABITAM, AGITUR Quo sensu tenebrx dicantur non esse atiqutd, et quo di-
DEALIARCM RERCM CREATIONE, ETPRÊCIPtJEDEOPE- cantur esse aliquid.
RUM8EXDIERUM DISTINCTI0NE. 4. Attende quia hic Augustinus tenebras dicit non
\. Heec de angelicae naturae conditione dicta suffi- essealiquid,cumalibitenebreeintercreaturasponan-
ciant.Nunc superest de aliarum quoque rerum creatur quae benedicunt Dominum;undedicitur,Dan.30:
tione,acpraecipuedeoperumsexdierumdistinctione, Benedicite, tux et tenebrx,Domino.Ideoque sciendum
nonnullain mediumproferre.CumDeus in sapientia est tenebras diversis modis accipi, scilicet vel pro
sua angelicos condidit spiritus.alia ctiam creavit.si- lucisabsentia,qualitersupraaccepitAug,juxta quam
cutostendit BupradictaScriptura,Gen,l,quee dicit in acceptionem nonsuntaliquid;velproaereobscurato,
prvncipio Dcum creasse cmlum, id est, angelos, et lcr- sive aeris obscura qualitate, et secundum hoc aliquae
ram, scilicet, materiamquatuor elementoruro adhuc res crealae sunt. Ideo ergo dicit tenebras tunc fuisse
cbnfusam.et informem, queeaGraecis dicta est chaoii, super faciem abyssi quia nondum erat sed lux; quae si
et heec fuit ante omnera diem. Deinde elementa di- esset,et superesset et superfunderetur; nondum
stinxit Deus.et spccies proprias atque dislinctas sin- lucisgratiaopussuumDeusvenustaverat,queepostea
gulis rebus secundum genus suum dicit; quae non in primo die formata est.
simul, ut quibusdam sanctorumPatrum placuit,sed Duo hic consideranda sant: quare illa materia confusa
per intervalla temporum ac sex voluminadierum.ut sit dicta informis, et ubi ad esse prodiit,quantumque
aliis visum est, formavit, in altitudine ascenderit.
hocquasi advcrsa
Quod sancti tractatoresvidentursupersitnul 5. De qua re priusquam tractemus, duo' nobis
tradidisse, aliis dicenlibus omnia facta in tna- discutienda occurrunt. Primum, quareilla materia
teria et forma, aliis per intervalla temporum. confusainformisdicatur, an quia omni forma carue-
2. Quidam namque sanctorum Patruiu qui vcrba rit.an propter aliud; secundo.ubi adesse prodierit,
Dei atque arcana excellenter scrulati sunt,super hoc et quantum in altum ascenderit. Ad illud ergo quod
adversa scripsisse videntur.Alii quidem tradi- positum est breviter respondentes,fore dicimus
quasi primo infor-
derunt omniasimulin materiaetformafuissecreata, lllam primam materiam non idso dictam
quod Aug. sensissevidelur. Alii verohocmagis pro- mem, quod nullam omnino formam habuerit, quia
baverunt ac asseruerunt, ut primamateriarudis at- non aliquid corporeum tale existere potest quod nul-
que informis, quatuor elementorum sit. commixitionem lam habeatformam; sedideo nonabsurdeinformem
atque confusionem tenens, creata Postmodum appellari posse dicimus, quia in confusione et per-
vero per intervalla sex dierumex iUa materia rerum mixtionequadam subsistens nondum pulchram aper-
corporalium genera sint formata secundum species tamque, et distinctam receperat formam, inqualem
proprias. Quam sententiam Greg., Hieron. et Beda, modo cernimus.Facta est ergo illa materia forma
aliique plures commendantac prasferunt.Quee etiam confusionis ante formam dispositisnis.In forma con-
Scripturae Geneseos (unde prima hujus rei ad nos fusionis prius omnia corporalia materiaUter simul et
manavit cognitio) magis copgrusre videtur. semel sunt creatajpostmodum in forma dlspositionig
6T7 SENTENTIARUM LIBRI OUATUOR. — LIB. II, DIST. XIII. 678
sex diebus sunt ordinata. Ecce absolulum est quod men Verbi.Si vero corporalis fuit 1ux illa, quod utique
primo in discussione propositum fuit,scilicet,quare est,corpus lucidum fnisse intelligitur.ve-
llla maleria dicalur informis. firobabile
ut lucida nubcs ; quod non de nihilo.sed cfepraeja-
Hic ad id quod secundo quxrebalur, respondet. centi materia formaliter factum est, ut lux essct,et
6. Nunc superest quod securdoproponebaturox- vim lucendi haberet, cum qua dies prima exorta
plicare,ubi scilicet illa materia substiterit,et quan- est,quia ante lucem nec dies fuit nec nox,licet tem-
tum inaltitudineporrigebatur.Ad quod nihil temere pus fuerit.
asserentes,dicimus quod illa prima rerum omnium 'Quod lux illa facta est ubi sol apparet, qux in aquis
moles quando creata est.ibidemadesse videturpro- lucere polerat.
diisse.ubi nuncformata subsistit. Eratque tcrreum 3. Si autero quaeritur ubi est facta lux illa, cum
hoc elementum in uno Joco,eodemque medio, sub- abyssus omnem terrre altlludincm tegeret, dici po-
sistens ceeteris tribus in una confusione permixtis; test in illis parlibus facta quas nunc illustrat solis
eisdemque circumquaquc in modocujusdamnebu- diurna lux.Nec mirum lucem in aquisposse lucere,
!ae oppaneis, ita obvolutum erat, ut apparere non cum etiam naturam operatione saepius illustrentur,
posset quod fuit. Illa vero tria in una permixtione qui inprolundummer8i,misso exorc oleo aquas sibi
confusa circumquaque suspensa, eousqucin alturo illustrant, quae multo rariores fuerunt in principio
porrigebantur, quousque nunc suniinitascorporeae quain modosunt,quianoiidumcongregataefuerantin
naturae pertingit. Et sicut quibusdam videtur, ultra unoloco. Factaestergolux illa quaevicem ctlocum.
locum firmamenti extcndebatur illa moles, quae in solis tenebat, quae motu suo cir<umagitata noctem
inferioripartespissioratquegrossioreratinsuperiori diemquediscernebat.Ibi ergo pnmum lucem appa-
vero.ranor ac lenioratque subtilior existebat;dequa ruisse verisimilcest,ubi sol quotidiano cursu oircum-
rariori substantia putant quidamfuisse aquas,quae vectus apparet,uteo(!emtramite luxcircumcurrens,
super firmamentutn essedicuntur.Talis fuitmundi ac primo ad occasum descendens.vesperam faceret;
factes in principio,priusquam rcciperet formam vel deinde revocata ad ortnm,auroram,id est.mane il-
dispositioncm. lustraret; et ita divisit Deus lucem et tenebras,et ap-
Ostensoqualis fuit mttndi facies in ipso primordio,in- pellavit lucem diem, el tenebras noctem.
cipit prosequi operum sex dierum distinctionem. Quod dies diversis modis accipitur.
7.Nunc superest ut dispositionem illam qualiter 4.Hic notandum est quoddies diversismodisacci-
perfecta sit ordine prosequamur. Sex dicbus, sicut pitur in Scriptura.Dicitur enim dies lux illa quae illo
docet Scriptura Genesis.distinxit Deus.et in formas triduotenebras illuminabaljetdicitur dies illumina-
redegit proprias,cunctaquaesimulmaterialitcr fece- tio ipsaaeris.Dicitur etiam dies spatium viginti qua-
rat. Perfecitque opus suum die sexto; ct sic deinde tnor horarum;qualiter accipitur cum dicilur:Farfum
die septimo requievit ab omni opere suo.id est,ces- esl vespcre et manediesunus.Quod ita distinguendum
savit novam creaturam facere. Sex enimdiebus sex est : Faclum est vespere prius, et postea mane; et
rerum generadistinxit,nihilquepostea fecit,quodin ita fuit dies unus expletus vigintiquatuor horarum.
aliquo ulorum non contineatur: operatusestlamen Die8,scilicetnaturalis,quiahabuitvesperam sednon
postea, sicut Veritas in Evangelio ait: Puter tncus mane;mane enimdiciturfinispraecedentisetinitium
operatusest usque nunc, et ego operor illud. sequentis diei,quod est aurora, quaenec plenam lu-
De qualuor modis divinx operalionis. ccm,nec omnino tenebras habet.Mane ergoprimus
8. Quatuor enim modis,ut ait Alcuinus super Ge- dies non habuit, quia nec dies praecesserat qui se-
neaim,operatur Deus.Primo in verbo.omnia dispo- quentisdieiinitioterminaretur; eteopraecipue,quia
nendo;secundo,in materia informi quatuor elemen- luce apparente.mox super terram plenus atque pree-
torum,de nihilo eam creando ; unde, Eccl. 18 : Qui clarus dies exlitit, quia non ab aurora, sed a plena
vivit in xternum creavit omniasimul; omriia scilicet luce inchoavit,etmanesequentis d:'ei consummatus
elementa vel omniacorporamatcrialiter simulcrea- est.Unde Beda,super Genes.:Decebatut dies a luce
vit; tertio, per opera sex dierum varias distinxit inciperet.et in mane scquentis dici tenderet,ut opera
crcaturas ; quarto.exprimordialibusseminibusnon Dci a luce inchoasse et ln lucem completa esse signi-
incognitee onuntur naturae, sed notae ssepius refor- ficarentur.Reliqui autem dies manehabueruntetve-
mantur.ne pereant. speram; quorum quisque a suo mane incipiens.ua-
DISTINCTIO XIII. quo ad alterius dici mane tendebatur.
QCJEFUERITPRIMADISTINCTIONIS OPERATIO. Denaturali ordine computationis dierum,et de tllo qui
1. Primaautemdistinctionisoperatiofuitformatio pro myslerio introductus est.
lucis,sicut ostendit Scriptura Genes., quae comme- 5. Hic est naturalis ordo distinctionis dierum, ut
moratareruminformitate.earum dispositionomalu- distinguanturatquecomputenturdiesamaneadma-
ce inchoavit.subdens: Dixit Deus: FIATLUX,el facta ne.Posteaveroinmysterio factum est ut dies compu-
est lux : etdivisitlucem atencbris.appellavitquelu- tenturavesperainvesperam,etadjungaturdiespree-
cem dirtn.et tenebras noctem.Etfactum estvespcre cedenti nocti in computatione,cum juxta naturalem
et mane dies unus. Congrue mundi ornatus a luce ordinem pracedensdies sequcntinoctiadjungidebe-
ccepit.unde caetera quae creanda erant viderentur. at.quia hotnoaluceperpeccatumcorruitin tenebras
Qualis fuerit lux illa, corporalis an spiritualis. et
ignorantiae peccatorum.deinde per Chnstum a te-
2. Si queeriturqualisillaluxfuerit, corporalis sci- nebris ad lucem rediit. Unde Aposto/us, Eph. 5 :
licet an spiritualis, id respondemus quod a sanctis Eramus aliquando tenebrx,nunc autem lu x in Domino.
legimus traditum.Dicit enim Aug.quia lux illa cor- Ptimus ltaque dies non ab auroa.sed e. plena luce
poralis vel spiritualis intelligi potest. Si spiritualis incipiens.et post vesperam.paulalim occidenteluce,
accipitur.angelica naturaiutelligitur, quae prius in- excipiens mane sequeutis diei, expletus est. Unde
formis fuit,sedposteaformataest,cum adCreatorem Beda: Occidenteluce,etpau!atimpostspalium diur-
conversa eicharitateadhaesit.cujusinfirmitatis crea- nae longitudinis inferiores partes subeun te, factum
tio superiussignificata est.ut dictum cst:/n princi- est vespcre,sicut nunc usitato cursu solis fieri solet.
pio creavit Deus cmlum et terram. Hic vero ejusdem Factum est aufem mane eadem super t erram re-
formatio ostenditur cum ait:Fiat tux,et factaestlux. deunte, et alium diem inchoante, ft dies expletus
Haec ergo angelica natura prius tenebrae, et postea est unus viginti quatuor horarum. Fuitque nox illo
lux fuit,quia prius habuitinformitatem et imperfe- triduo oranino tenebrosa, quae post creata sidera
ctionera.deinde formationis perfeetionem ; etita di- aliqua luce claruit.
visit Deus lucem atenebris. Nam, utait Aug. super Cur sol factus est; si lux illa sufficiebat.
Genes.: Hujus creaturae informi tas et imperfectio fuit 6.Solet autemquaBriquarefactusestsol,si luxilla
antequam fbrmaretur in amore Conditoris.Formata ad faciendum diem sufficiebat. Ad quod dici potest
yero estquandoconversa est ad incommutabile lu- quoniam lux illa forte superiores partes illustrabat,et
679 PETRI LOMBARM. 680
ad illuminatinnem inferiorumsolem fierioportebat. DISTINCTIO XIV.
Vel potius idoo.quia facto sole diei fulgor auctuscst. DE OPERESECUND.K DIEI, IN QUAFACTUM ESTPlRMA-
Ampliori enim multo luce radiavitdies poslea,quam MENTUH.
ante.Si autem queeritur quid deluceilla factumsit, \. Dixit quoque Deus.Fiat firtnamentufninmedio
cum modo non appareat, potest dici aut de ea cor- aquarum, et dividat aquas ab aquis. Divisilqu»aquas
pus soli formatum.aut in ea parte coelinon esse in qux erant sub firmamento,ab hisqum erant super flr-
qua sol est; non quod ipsa sit sol, sed sic ei unita tnamentum.Seiendum est quod ilhuscceli describitur
ut discerni non valeat. hic creatio.sicut ait fieda, superGenes.,in quofixa
Quomodoaccipicndum sit illud : Dixit Deus, an sono sunt sidera; cuisuppositre suiit aquae in aere et in
vocis id Deus dixerit, an dlitcr. terr:',et suppositee aliae,de quibus dicitur : Quitegis
7. PraBtcroainvestigandum estquomodo accipien- uquis supenora ejus.ln modio ergo firmamentumest,
dum sitquod nit: Dixit Deus,utrum temporaliter.vel id est, sidereum ccelum.quod de aquis factum esse
sono vocis illud dixerit, an alio modo. Augustinus, credi potest.Chrystallinus enim lapis cui magna est
super Genes., lib. l,c.2,tradit nec temporaliter, nec firmitas etperspicuitas,de aquis factusest. St quem
sono vocis Deum locutum fuisse;quia si temporttliter, vero movet quomodo aquae naturee fluidee et in
etmutabiliter.Et si corporaliter dicatur sonuissevox ima labiles super ccelum possint consistere,de Deo
Dei,nec linguacrat qua loqueretur, nec eratquem scriptum esse meminerit:Qut ligat aquas in nubibus
oportet etaudire et intelligcrc.Bene ergo voxDei, ad suis. Qui enim infra ccelura ligat aquas ad tempus
naturam Verbi.perquodomniafactasunt, refertur. vaporibus nubium retentas.potest eliam supercceli
Dixit ergo Deus : Fial, etc, non temporalitcr, non sphaeram non vaporali tenuitate,sed glaciali solidi-
sono vocis.sed in Verbo sibi coaeterno,id est, Ver- tale aquas suspendere.ne labantur.Quales autemet
bunt genuit intomporaliterin quoerat, etdisposuit ad quid conditae sunt,ipse novit qui condidit. Ecce
abaeterno, iit fieret in terapore.et in en factum est. ostensum est his verbis quod coelum factum sit,
Quemodoaccipiendum sil quod dicitur Pater operari scilicet illud in quo sunt (ixa sidera.id est.quod ex-
in Filio, veLper Filium, vel in Spiritu sancto. cedit aerem ; et de qua maleria,scilicet de aquis,et
8. Hic queeri solet quomodo accipiendum sitquod quales sunt aquee quae super illud ccelum, scilicet
diciturPater operari m Filio, vel per Filium, vel in ut glacies soliditate.
Spiritu sancto.Haec cnim Scriptura frequenter nobis Alii putant cmlum illud esse ignex naturx, quilus
proponit; ut,ps.!03: Omnia inSapientia fecisti, Do- consenUtAugustinus.
mine,id ost, in Filio ; ot Gen.l :/n principio, id est, 2. Quidam vero ccelum quod excedit aerisspatia,
in Filio, creavit Deuscmtum et termm.Et illnd,Hebr.l: igneae naturae dicunt,asserentessuper aerem purum
Per quemfecitet sectila.Supcr illinn quoquepsalmi32 ignem esse qui dicitur essc cceluni ;de quo igne si-
locum : Verbo Domini jtmli firmati sunt, ctc, dicit deraet luminaria facta esse con.jeclant,quibus Au-
Augus. qnod Pater operatur per Verbum suum et gustinus conscntire vtdelur. Ulrum vero noinine
Spiritum sanctnra. Quomodoergohocacoipiendum firmamenli ccelum quod excedil aerem.an ipse aer
est ? Putavcrunt quidam h.-cretici quod Pater, velut hic intelligatur,idem Aug.quaeril, necsolvit. Magis
auctor et artifcx.FilioetSpiritu sanctoinrerumope- tamen approbare videtur ccelum illud hic accipi
ratione, quasi instrumento, uteretur; ex praedictis quod spatia aeris cxcedit. Aquas autem qu.e super
verbis errandioccasionera sumehtes.quodvelutbla- illud coelum sunt dicitvaporaliter tiahi.et ievissimls
sphemum atque sanas doctrinae adversum abjioit suspendi guttis.Sicut aer iste nubilosus exhalatione
pta fides.Non estitaque intelligcndum, ideoScrip- terrae aquas vaporaliter trahit.et per subtiles minu-
turam frequenler commemorare Patrem operari tias suspendit.et post corpulcntiusconglobatasplu-
In Filio vel per Filium, tanquam Filius non posset vialiter refundit. Si ergo potest aqua sicut viderauB
facere, si ei non porrexisset Pater dexteram, vel ad tantasminutiaspervenire, ut fcratur vaporaliter
tanquam aliquod instrumentum fuerit Patris ope- super aerem aquis naturaliter leviorem, cur non
rantis, sed potius illis verbis Patrem intelligi vo- credamus etiara super illud levius coelum minutio-
luit cum Fiho et Spiritu sancto operari, et sine eis ribus guttis et levioribus emanare vapdribus; sed
nihil facere. quoque modo ibi sint, ibi esse non dubitamus.
Contra hanc expositionem surgit hxreticut. Qux sit figura firmamenti.
9. Seddicitbaereticushacrationehoc possedixisse 3.Quaerietiam solet cujus figureesit ccelUm.SedSpi-
Filium operari per Patrem vel in Patre, et Spiritum ritus sanctus.quamvis auctores nostri sciverint,per
sanctum cum utroque" vel perutrumque.quia Filius eos dicere noluit, nisi quod prosit saluti. Queeritur
cura Patre,et Spiritus sanctus cum utroque opera- etiam si stet an moveatur ccclum. Si movetur, in-
tur.Cui broviter respondetur.ideo illud dictum esse, quiunt,quomodoestfirmamentum?Sistat,quomodo
ct non istud, ut in Patre monstraretur auctoritas. in eo fixasidera eircumeunt?Sedfirmamentumdici
Non enim Pater a Fiiio.sed Filius a Patro operatur, potest.non propterstationem,sedpropterfirmitatem,
et Sptritus sanctus ab utroque. Ideoque etiam Filius vel terminumaquarum intransgressibilem Siautem
per Spiritum sanctum legitur opcrari, quia"cum stat,nihil impedit moveri et circumire sidera.
Spiritu sancto operatur hoc ipsum a Filio habenti Quare tacuit Scriptura de opere secundx diei quod in
ut operetur. aliis aixit.
silia prxdictorum expositio. 4.Post heee quaeri solet quare hic non est dictum
lO.Potest et aJiterilludaceipi,utdicatur Pater in sicut in aliorum dierutn operibus: Vidit Deus quod
FiliovelperFiliumoperari,quiacumgenuitomniura esset bonum. Sacramentura aliquod hic commenda-
opificem jsicutdicitur Paterporeum judicare, qtiia tur.Ideo enim fortassis nonest dictum.quodtamen
genuitjudicemJtaet perSpirilum sanctum dicitur sicut in aliis factum est, quia binarius principiUm
operan sive Pater, sive Filius.quia ab utroque pro- alteritatis est.et signum divisionis.
cedit Spiritus sanctus factor omnium.Unde Joannes De opere tertix diei,quando aqux congregatx sunt in
Chrys., in expositione Epistolee ad Hebr., sic ait : unum locum. _
Non ut haereticus inaniter suspicatur.tanquam ali- 5. Sequitur : Dixit Deus: Congregentur aqux in lo-
quod iristrumontum Patris extitit Filius ;neque per cumunum.etappareatarida. Tertiaediei opusestcon-
eumPaterdiciturfecisse.lanquamipsefacerenonpos- gregatioaquarumin unnmlocum. Congregatae sunt
set;sed sicut dioitur Pater judicare per Filiura, quia enim omnesaquaecoeloinferioresinunam matricem,
judicemgenuit,sic etiam dicitur operari per Filium, utluxquaepraeterito biduoaquasclaralucelustrave-
quia eum constat opificem genuisse.Si enim causa rat.inpuroaereolariorfulgeat, etappareatterra quae
eius Pater est,secundum quod Pater est.multo am- coopertalafebat,et quaeaquis limosa erat fieretarida
plius eorum causa est quee per Filium facta sunt. et germinibus apta. Eodem enim die protulit terra
Haec de opere prime diei dicta sunt. herbam virentm,lignumque faeiens frwtum&i autem
681 SENTGNTIAHUM 1IBRI OUATUOR.— LIB. II, DIST. XV. b«2
quaeraturubicongregutaesuutaquajquacloLiiiu lexc- Utrum uost pccculuin venenosa animalia noxia facta
rant spatium usque ad cccluni, potuit fieri ut terra ftterint an proptrr peccatum nocere cxperint, prius
subsicfensconcavaspartesprteberct, ubi fluctuantes facla innoxia.
aquas reciperet. Potest eliain credi primurias aquas 3. Quaeiisolet de venenosisct perniciosisaniman-
rariores fuisse, sic ut nebula tegeret lerras, scd con- tibus, ulrum post poccutum honnnibus ad vindictam
gregationeessespissatas,etideofucileinunumposse creata sint, an potiuscreatainnoxia peccatoribus nc-
redigi locum. Curaque inulta constet esse maria et cere cceperint. Sane dici pctest qued creata nihilho-
flumina, in unum tamen locum dicit aquas congre- mini nocuissent.si non peccasset; puniendorum nam-
gatas propter continuationcm vel congregationem que vitiorum et lcrrendorum, velprobandasvelper-
omnium aquarum, quae iu terris sunt, quia cuncta ficiendaevirtutis causa nocere coeperunt. Fuerunt ergo
fluminaet maria magno marij ungun tur.Ideo quecum creatainnoxia sed propterpeccatum factasuritnoxia.
dixeritaquascongregafasinunumlocum,dciiidedicit Aug., lib. de Gen. ad lilteram 3, cap. 15.
pIuraliterconr;rt!âft'oncinY««/um,propter multifidos Utrum tninuta animalia tunc creata fuerint.
sinus earum,quibus omnibus exmagnomari princi- 4. Dequibusdam etianiminutisanimantibusqua!-
piumest. stioestutrumin primis conditionibuscreajtasint, an
De opere quartx dici, quendofacla sttnt luminaria. ex rebuscorruptisposteaortasint.Pteraqueepimde
6. Sequitur: Dixit Deus : Fiant luminaria infirma- humidorumcorporumvitiisvelexhalationibusterree,
menlo cxli, et divitlant diemac noctem.In prtecedenti sive de cadaveribusgignuntur; queedametiam de cor-
triduo disposita est universitatis liujus mundi ma- ruptionelignorumetherbarumetfrUctuumjetDeus
cbina.et partibus suis distributa.Forniata cnim luce auctor omuium cst. Potest autem dici quod ea quaede
primadiequaeunivcrsaillustraret.duosequentesdies corporib us animali u m, maxime mortuorum, nascun-
attributi suntsupremaeelinfimaeparli mundi,firmatur, cum animalibus creatanon fuerint, nisipotenlia-
mento scillicet, aeri, terrae, et aquae. Nani secunda liter et materialiter.Eaveroquaeexterravelexaquis
diofir.mamentumdessuperexpuiisumest.Tertiuvero nascuntur.velexeisquaeterra germinanteorta suut,
aquarumniolibusintrareceptuculasuucollcctisterra tuuc creata fuisse nou incongrue dicipo.test. Aug.,
estrevelataatqueaer serenatus.Quatuor ergo mundi lib. de Gen. ad litteram 3, cap. 14.
eiementaiilisdiebus,suislocisdistincla suntetordi- Quare post otnnia factus est homo.
nata.Tribus autem sequcntibus dicbus oruata sunt 5.0mnibusautemcreatisatqucdispositisnovissime
illa quatuor elcmcnta.Quarta cnim die ornulum est factus esthomo, tacquam dominus ct posse,ssor, qui
firma.mentum sole, et luna, ctstcllis. Quintaacr in etoinnibu3 prxferendus erat. Undo sequitur,Geri 1:
volatilibusetaquaeinpiscibusornamenlaacceperunt Vidit Deus quod cssct bonum, et ait: Faciamus homi-
Sexta accepit terra jumenta ct reptilia et besfias, ncm ad imaginem, elc. § Sed anlequam de hominis
postqueommia factus est homo de ferra et in terra ; creatione tractemus, quod supra breviter tetigimuS,
n.on tamen ad terrani, nec propter terram, sed ad plenius versantes clurius faciamus. In hacenimre-
ccelum ct propter ccelum. rutu distinctione catholici tractator.es dissentire, ut
Anle alia deornaluscxliagitur.sicutpriusfactumest. supradiximus.inveniunturjaliisdicentibusrescrea-
7. Quia ergo coelum creteris eletneutis speciem tasatquedistinctas secundum species per intervalla
praestat, priusque aliis factum est,ideo ante alia or- sexdierum;quorum seiitentia3quialitteraGenes.ma-
natur in quarto die quo fiuut sidera; qute ideo fucta gis inscrvirevidetur,atquecatholica Ecclesia magis
sunt, ut per ea illustretyr inferior pars, ne esset ha- approbat, ideo hacteuus studiosedocuimus quomodo
bituntibus tenebrosa. Infirmitatique homium provi- exiUacouimuniiiiatet'iapriusinformiterfacta,postea
sumest.utcircumeuntesolepotirenturhomines diei corporaliumrerumgenerapersex dieruni vojumiria
noclisquc vicissitudine.propter dormicndi vigilandi- disLinctirasintforinuta.§Aliisautemvideturquodnon
que necessitatem, et ideo etiam ne nox indecora re- per intervalla temporum facta sint; sed simul ita for-
maneretscdiunaacsideribusconsolarenturhomines mata, ad esse prodierunt. Quod Aug. superG,enes,
quibus iu nocte operandi necessitasincuraberet, et lib. 4, pluribus modis nititur ostendere, dicens ele-
quiaqurcdamaniinaliasuntquaBlucem ferrenon pos- menlaquatuoritaforrnata sicut modo apparcnt, ab
suut. Quod aulem subditur : Et sintiiisigna.etlem- initio extitisse, et ccelum sideribusornatumfuisse.
pora, et dics, et annos, quomodo accipiendum sit Quaedam vero non formaliter, sed materialiter tunc
quaBrisolet.Itaenimdictumvidetur, quasiquartodie facta fuisse, quae post per temporis accessumforma-
coepissent tempora.cum prius tridu um sine tcmpore liter distincta sunt: ut herbaB,arbores, et forte ani-
non fuerit. Ideoque temporaquae liunt per sidera, non malia. Omnia ergo in ipso temporis initio facta esso
spatia rrjorarum, sed yissitndimen aerae qualitalis dicunt; sed q asdamformaliteret secundum species
debemus acci.pere.quiataliamotibus siderum fiunt, quas habere cernimus, ut majores mundi partes ;
sicutdiesetariniquosusitatcnovimus.Sunt enimiu quasdam vero materialiter tantum. Sed, ut dicunt,
signa sercnitatisettempestalis; et in teropora, quia Moysesloquensrudietcarnalipopulojocutionismo-
pcr ci distinguimus quatuor tempora anni.scilicet duui temperavit, de Deo loquens a simili hominis
yer, aestatem, autumnum, hyemen. Velsuntin signa quipermorastem'porumoperasuaperficit,cumip_8e
et tempora, id est, distinctionem horarum, quia simul sua opera fecerit, unde Aug.: Ideo, inquit,
priusquam fierent, ordo tempprum nullis nolubatur Moyses divisirn refert Dcum illaoperafecisse, quia
mdiciis, yel meridianahora, vel quaelibct hora.Haec non potuit simul ub homine dici.quod aDeosimuj
quarta die facta sunt. potuitfieri. Item: Potuit dividere Scripturaloquendi
DISTINCTIOXV. temporibus, quod Deus operandi temporibushon di-
DEQPEREQUINTyEDIEI, QUANDO CREAVITDEUSEXAQUIS visit. llli qui his aucioritatibusiet aliishujusmodi in-
VOLATILIA ETNATATILIA. haerentes dicunt quatuor elementaatque.ccelilumi-
,1. Dixit eliam Deus :Producantaquxreptile animx nariaita formalasimul esse,ethabuisseillossexdies
vii/entis et volatile superterram, etc. Opus quintae diei quos Scriptura commemorat, sex rerum genera, id
est formaLiopisciumetdvium, quibus duoelementa est distinctiones appellant quee siraul factae sunt;
ornaoiur;etde eadem materia,idest.deaquispisces partim formaliter, partim causaliter (lib. 1, c, 15).
et ayea creayit, volatilia lcvans in aera, natatiiia re- QuomodointeUigendumsil Deumrequievisse ab omni
'mittoos gurgili. operesuo.
De opere sextx diei, quando creata sunt animalia et G.Jam de septimae diei requie aliquid nos eloqui
reptilia terrx. * oporlet. Scriptum est, Gen. 2, quia complevitDeusdie
2Sequiiur: Dixt Deus: Producat terra animam septimoopussuum.etrequievitdie septimo abuniverso
viventetn,jumenta, etreptilia.et bestiasterrx secundum operetyuodDatrara/.RequievissediciturDeusdiesepti-
specifissuas, etc. Sexue diei opus describitur, cum mo, non quasi operandolassus.sed ab.universoopere
tcrra suis animaiibus ornari dicitur. requievit, quianovamoreaturam facere oessavit. Re-
PATBOL.CXCII. 22
683 PETRt LOMBARDl. 684
quiescere enim cessaro dicilur, unde in Apoc, c. 4, ncm et similitudinein nostram, etc. In eo qued dicit
dicitur: Nonhabebantrequiemdicenlia: Sattctus, San- âctamu5,unaoperatiotrium pcrsonarum ostenditur;
ctus, Sanclus, id est, dicere non cessabant. Requie- in hoc vero quod dicit ad imaginem et similitudinem
visse ergo Deus dicitur, quia cessavit a faciendis ge- nostram, una et aequalissubstanti a trium personarum
neribus creaturae,quiaultra novanon condidit.Usque monstratur. Ex persona enim Patris hoc dicitur ad
nuno tamen, ut Veritasin Evangelio ait, operatur Pa- Filium et Spiritum sanctum, non, ut quidam putant,
ter cum Filio, scilicetadministrationem eorumdein angelis; quiaDei et angelorum non esteadem imago
generum quaetunc instituta sunt.Creatorisenim vir- vel similitudo.
tus causa subsistendi est omni creaturee.Quod crgo Quod imago etsimilitudohicadiversisaccipiturvarie;
dicitur, Joan. 4: Pater meus usque modooperatur, et a quibusdam increata,et ab aliis creata,et increata,
ego op«ror,iUud universeecreaturae continuam admi- vel essenlia Trinitalis, vel Filius et Spiritus sanctus.
nistrationemostendit. Dieergo septimo requievit.ut 2.Imago autem et similitudo ih hoc loco vel increa-
novam creaturam ulterius nonfaceret,cu,jus roateria ta intelligitur,idest,Trinitatis esscniia,adquam fac-
velsimilitudononproecesseritjsedusque nunc ope- tusest homo ; vel crcata, in qua fttctus est, et ipsa
ratur, ut quod condidit conlinere etgubernarenon hominiconcreata.IncreatamimaginemquaeDeusest,
cesset(Aug., I. de Gen. ad litterara 4. c 12). intellexisse videtur Bedacum dicit non esse unam
. Qualitcr accipicndum sit quod diciiur Dcus complesse imaginem Dei etangelorum.sed trium personarum;
opus suunmseplimodie, cumtuncrequievitab omni etideodepersonisnon angelisfit ibiscrroo. linpro-
opere suo. (Aug., Gen. 1 ; in Enchiridio, cap. 10, prie tamen imago dicitur.quiaimago relativead aliud
et 11), dicitur cujus similitudinem gerit, et ad quod reprae-
. 7.Sed quaeriturquomodoseptimodiedieaturDeus sentandum facta est sicut imago Caesaris quee ipsius
complesse opus sum. cum ab ommi opere illo die re- similitudinem preeferebat, ipsumque quodammodo
.quieverit, nec aliquod genus novum rerum fecerit. repreesentabat proprie autem imatgo dicitur id ad
Aiia translatio habet: ConsummavitDcusdie scxto quod aliud fit,sicut excmplum propre dfcitur quod
operasua; quae-nibjlquaestionis uffcrtquia manifesta sumitur ex aliquo,et exemplar ex quo sumitur ali-
suntquaeineofactasunt.etomniumconsummatioeo quid.Poniturtamenetaliquandoabusivealterumpro
die perfectaest,sicut Scriptura ostendi t cum o.it:-Vidit altcro; ita et minus proprie accipitur imago essentia
Deuscuncta qnxfecerat erant valdebona. Oomnia qui- Trinitatis.si tamen ea nomine imaginis ln hoc loco
demnaturahterbonaerant.nihilqueinsuinaturavitii intelligitur. (Beda, super Genesim.)
habentia;etsuntbonaquaecondiuitDeusetiamsingu- Opinio eorum quiputaverunt Filium per imaginem et
la. Simul vero universa valde bona, quia ex omnibus similitudinem hic atcipi. (Aug. in lib. 7 do Trin.,
consistituniversitatisadmirabilispulchritudo-inqua c 6, in fine.)
etiam illud quod malum dicitur,bene ordinatum et lo- 2. Filius vero proprieimago Patris dicitur, sicut
co suo positum.cminentius comraendat bona, ut ma- suprain tractatu deTrinitate diximus. Undefuerunt
. gis placeant etiaudabiliasintdum comparantur ma- nonnulli qui ita distinxerunt ut imaginem inhoo loco
us.Sextoergodiefactaestoperumconsuramatio.Ideo intelligerent Filium; hominemveronon imaginem,
. praemissaoriturqueestio, quomodo dicatur Deusdie sed ad imaginem factum dicerent,quos refelht Apo-
septimoinopus suum complesse,quod Hebraica veritas stolus dicens, 1 Cor. H : Vir quidem est imago, et
hatbet; quo tamen nihil novum creasse dicitur.nisi gloria Dei. Heec namque imago.id est, bomo, cura
forte dicatur die septimo complevisse opus suum, dicitur fieri ad imaginem, non quasi ad FUium dici-
quia ipsum benedixit et sanctificavit; sicutsubjicit turfieri; alioquin non dicereturad tmagtnemnosfram.
Serintura.: Benedixitdieiseptimo etsanctificavit illum. Quomodo emm noslram diceret, cum Filius solius
Opusenim estbenedictio et sanctificatio; sicutSalo- Patris imago sit ? §Fuerunt autem etalii perspicacius
mon aliquid operis fecit, cum templum dedicavit. heectractautes,quiperimaginemFilium,etpersimi-
Qum sit benedictioet sanctificatio septimx diei. litudinem Spiritum sanctum intelligerent,qui simili-
8. Illum autem diem sanctificasse et benedixisse tudo est Patris et Filii. Etidco pluraliterputaverunt
dicitur, quia mystica prae ceeteris benedictione et dici nostram, id referentesad similitudinem tantum;
sanctificatione eum donavit. Unde in lege dicitur, ad imaginem vero, subintelligendum esse meam.
Exod. 20 : Memento sanctificarc diemsabbati. Et inde Hominem vero et imaginem esse et ad imaginem et
estquod numerando dies usque ad scptimum proce- simililudinem factum essetradiderunt.etimaginem
dimus, et dicimus septem esse dies, quorum repeti- imaginis esse et similitudinis.
tioneomnetempusagitur;non quia alius sitabillis Nec horum sentenliam approbat, sed imaginem et si-
diesoctavusetnonus, et sic de caeteris, sedquiain militudinem Dei in homine quxrendam et conside-
sexdiebusrerumgeneradistinctasunt,etinseptimo, randam docet, ut imago et similitudo creata intelli-
licetnonfuerit novumgenusrerum institutum, fuit gatur.
tamen in eo quasi quidamnovus status sanctificatio- 4. Verumtamen heecdistincto, licet reprobabilis
nisoperumet requietionis opificis. Potest etiamsic penitus non videatur, quia demedio montium,id est,
exponi illud: ComplevitDeus die seplimo opus suum, auctoritatibus sanctorum non manat, congruentius
id est, compietum et consummatum vidit. in ipsohomineimago etsimilitudo Dei queerenda est
et consideranda. Factus est ergo homo ad imaginem
DISTINCTIO XVI Dei et similitudinem, secundum mentem,quia irra-
DEHOMINIS CREATIONE, UBICONSIDERANDUM EST QUARE tionabilibus antecellit; sed ad imaginem.secundum
CREATUS ET SIT
HOMO, QUALITER 1NSTITUTUS, QUJE momoriam.intelligeDtiamet dilectionem: ad simili-
DUOSUPRA TRACTATA SUNT;ETQUAUS FACTCSETQUA- tudinem,secundum innocentiam et justitiam,quee in
LiTERLAPSUS,POSTREMO QUOMODO SITREPARATUS ; mente rationali naturaliter sunt. Vel imago consi-
QUÊDISCUTIENDA SUNT. deratur in cognitione veritatis similitudo in amorevir-
1. His excursis quee supra de hominis creatione tutis;vel imagoin aliis omnibussimilitudoinessentia,
preemisimus, effectui mancipare atque ordine expla- quiaetimroortalisetindivisibilis est. UndeAugust.,
nare nunc suscipimus;ubihaecconsiderandaviden- tom. 2, in lib. de Quantitate animae, c. 1: Anima
tur,scilicet quare creatussithomo,etqualiterinstitu- facta est similis Deo, quiaimmortalem et indissolu-
tus,etqualiset quomodo factus ; deinde.qualiter sit bilem fecit eam Deus. Imago pertinet ad formam,
lapsus ;prostremo, qualiteret per queesit reparatus. similitudo ad naturam. Factus est ergo homo secun-
Horum autem primo et secundo posita,id est,causam dum animara, ad imaginem et similitudinem non Pa-
creationis humanae,et modum institutionis.superius trisvelFiliiveiSpiritus sancti, sedtotius Trinitatis:
pro modulo nostrae facultatis tractavimus Ideoque su- itaetsecundumanimamdiciturhomoesseimagoDei,
ut qualis vel quomodofactussitdiscutiamus. quiaimagoDeiineo est.Sicutimago dicitur et tabula
n Genes.legitur, c. 1 :Faciamushominem adimaqi-
fierest etpicturaquaein ea est; sed propter picturam quaj
685 SENTENTIARUM LIBRl QUATUOR. — LIB. II, DIST. XVII. 686
in ea est, simul et tabula et imago appeilatur : ita de aliqua materia, scd de nihilo.
propter imaginem Trinitatis etiam illud in quo est Quando facta sit anima, an ante corpus aul in corpore.
nnago, nomine imaginis vocatur. (Aug. in 16 lib.de (Aug. lib. 7, c. 25 et 27.)
Trin. c. 2. in fine). 3. Sed utrum antecorpus,vel in corpore.vel extra
Quodhomo dic.Uurimaho,et adimaginem; Filius vero corpus, etiam inter doctos scrupulosa quaestio est.
imago, non ad imaginem. Aug. enim,super Gen., tradit animam cum angelis
5. Quocirca homo et imago dicitur, et ad imagi- sine corpore fuisse creatam, posteavcro ad corpus
nem; Filius autem imago, non ad imaginem, quia accessisse;neque compulsa est incorporari,sed na-
natus et non creatus,eequalis et in nullo dissimilis: turaliter illud voluit,id est, sic creata fuit.utvellet.
homo creatus est a Deo, non genitus;non parilitate sicut naturalenobis estvellevivere.Male autem velle
acqualis.sed quadam similitudine accedens ei.unde vivere, non naturae.sed voluntatis est pervcrsae.Alii
August.in lib.7deTrin., c 6, in fine :In Genes. le- vero dicunt animam primihominisincorporefuisse
gitur : Faciamus hominem ad imaginem etsimilitudi- creatam. ita exponentes verba illa: Inspiravitinfa-
nemnostram.Faciamus etnostram pluraliter dixit; et ciem ejus spiraculum vitx,id est,animamin corpore
nisi ex relativis accipinon oportet, ut facere inteili- creavit, quae totum corpus animaret ;faciem tamen
gantur Patris et Filii ct Spiritus sanctus ud imagi- specialiter expressit, quia haecparssensibus ornata
nem Prtris et Fiiii et Spintus sancti,ut subsisteret est ad intuenda supenora. Sed quidquid de anima
homoimagoDei.Sed quianon-omninoaequalis fiebat primi hominis eestimetur,dealiiscertissime sentien-
illa imago, tanquam non ab illo nata, sed ab eo dum cst quod in corporecreenturjcreandoenim ih-
creata.ideo ita imago dicitur quodet ad imaginem; fundit cas Deus.et infundendo creat. Dicendum est
quia non aequatur parilitate.sed acceditquadam si- etiam animam illamnonsicessecreatam.ut praescia
militudine.Filius autem est imago.sed non ad ima- esset operis futuri justi vel injusti. (Ibidem,c. 26.)
ginem,quia aequalis Patri; dictus est ergo homo ad In qua xlate Deus hominem feccrit. (Aug. lib. 6, de
lmaginem, propter imparem similitudinem. Et ideo Gen. ad lilt. cap. 13, 14.
nostram,ui lmago Trinitalis esse homo intelligatur, 4.Solet etiam quteri utrum Deushomincm repento
non Trinitati aequalis sicut Filius Palri.Ecce osten-
sum et secundum quidsit homo similis Deo.scilicet in virili sicut aetate fcccrit, an perficiendo et aetates au-
secundum animam.Scd in corpore quamdam proprie- gendo, nunc Ibrmat in matrisutoro. August.,
tatera habct quae hocindicat,quia eslerecta statura, supcr Gcnes.,dicit quod Adam in virili aetate conti-
sccundum quam corpus animae rationali congruit, nuo factus est;ct hoc secundum superiorcs non in-
feriores causas, id cst sccundum voluntatcm et po-
quia in caslum erectura est. Aug., lib. de Gen. ad tentiam Dei quam naturae gencribus non alligavit,
litteram.O.cap. 12,et lib.de Gen.contra Manichaeos qualiter et virga Moysi conversa est in draconcm.
1, c. 17, m fine torai primi. Nec talia contra naturam fiunt,nisi nobis,quibus al-
DISTINCTIO XVII. ter naturae cursus innotuit; Deo autem natura est
DECREATIONE ANIM£, UTRUMDE ALIQUO FACTA SIT, quod facit.Non erga contra dispositionem suam il-
VELNON,ET QUANDO FACTA,ET QUAMGRATIAM HA- lud fecit Deus.Erat enim in primacausarum creata-
BUERITIN CREATIONE. rum conditione sic hominem possefieri;sed nonibi
l.Hicde origine animee plura quaerisolent,3cilicet erat necesse ut sic fieret:hoc enim non erat in con-
ditione creaturae.sed in beneplacito Creatoris, cujus
undecreatafuerit,etquanao,elquamgratiamhabue- voluntas neccssitasest.Hocenimnecessario futurum
rit in creatione. Sicut hominis formatio secundum
corpusdescribiturcumdicitur:Formaut7Deus/wmtnem estquodvultetpraescit.Multaverosecunduminferio-
de limoterrx,it& ejusdem secundumanimamfactura res cansas futura sunt.sed in preescentia Dei futura
describitur pum subditur.Et inspiravit in faciemejus nonsunt,Si autem ibialiterfuturasunt,potiusfutura
sunt sicut ibi sunt, ubi praescit ille qui non potest
spiraculum tu&e.Corpus enim de limo terree formavit
Deus,cui animam inspiravit. Vel, secundum aliam falli. Si ergo factus est Adam, non secundum infe-
riores causas.quia non eratin rerumcousissemina-
litteram,/Iavt'<!vel sufflavil:non quodfaucibussufffa- libus ut ita fieret; sed secundum superiores, non
verit, vel manibus corporeis corpus formaverit,Spi- contra naturam oj3erantes,quiainrerum causis na.
ritus enim Deus est, nec lineamentis merobrorum ut lta posset fieri(lib. eodem.c 17),
compositus. Non ergo carnaliter putemus Deum cor- turalibus erat
poris manibus formasse corpus, vel faucibus inspi- Quod homo extra paradisum creatus, in paradiso sit
rasse animam,sed potius hominemdelimoterreese- pqsitus; et quare ita factum sit.
cundum corpus formavit jubendo, volendo, id est, 5.Hominem autem ita formatum tulitDeus,ut Scri-
voluit.et verbo suo iussitut itafieret,etinspiravitin tura docet, Gen.2, et posuit in paradiso voluptatis,
faciem ejusspiraculum vitae.id est,substantiam ani- quam plantaverat aprtnctpto.HisverbisaperteMoyses
mae in qua viveret,creavit: non de materia aliqua insinuatquod homoextraparadisum creatus postmo-
corporali. vel spirituali, sed de nihilo. dumin paradiso sitpositus.Quodideo factumdicitur
Opinio quorumdam lixreticorum, qui putaverunt ani- quia non erat in eopermansurusjvelut nonnaturas,
mam esse de substantia Dei. (Aug. lib. 7 de Gen. sed gratiae hoc assignaretur.Intelligiturautempara-
ad litt., e. 2 et 3.) disus localis, et corporalis in quo homo locatusest.
3.Putaverunt enim quidam haeretici Deum de sua Tres enim generalesdeparadisosententiaesunt.Una
substantia animam creasse, verbis Scripturaeperti- corum qui corporaliter mtelligi volunt tantum; alia
naciter inhaerentes, quibus dicitur inspiravit vei in- eorumquispiritudlitertantumjtertiaeorumquiutro-
sufflavit,etc.Gum flat, inq'uiunt,vel spirat homo, de que modo paradisum accipiunt.Tertiam mihi placere
se flatum emittit. Sic ergo.cum dicitur Deus flasse fateor uthomo in corporali paradisosit positus,qui
vel spirasse spiraculum in faciemhominis,ex se spi- ab illo principio plantatus accipi potest.quo terram
ritum homints emisisseintelligitur.idestdesuasub- omnem remotis aquis herbas et hgnaproducerejussit.
stantia.Qui hOc dicunt;noncapiunttropicalocutione Qui etsi praesentis Ecclesiaevel futurre typum tenet,
dictum esse sufflavitve\flavil,idest,u'a.tum'hominis, ad litteramtamen intelligendumestesselocumamae-
scilicet animam fecit.Flare enim est flatum facere, nissimum fructuosisarboribus,magnum et magno
et flatum facere est animam facere. Unde Dominus fontefoecundum.Quod dicimus aprincipio, antiqua
per Isaiam, c. 57: Omnem flatum ego feci. Non sunt translatio dicit ad Orientem.Unde volunt in orientali
ergo audiendi qui putant animamesse partem Dei. parte esse paradisum, longo interjacente spatio vel
Si enim hoc esset.nec asenecab aliodecipi posset, maris velterrae a regionibus quasincclunthomines
nec ad matlum faciendum vel patiendum compelli, secretum,et in alto situm,usque ad lunarem circu-
nec in melius vel deterius mutari. Flatus ergo quo lum pertingentem,unde nec aqueediluvii illucperve-
hominem animavit factus est aDeo,non de Deo,neo nerunt. (Aug., lib. 8 de Gen. ad lit., c. i.)
687 PETRI L0MBARD1. 688
DJ lignis paradisi,inter oux cral lijnum vilv c! lij- iion tlo ijualibcLi.uric corpoi'isviri,seddeiaterecjus
num scienttx boni et mali. formata cst.utostcndcretur quia inconsortiumcrea-
6.ln hoc autcm paradiso erant lignadivcrs'gcnc- batur dilectionis,ne forte si fuisact de capite facta;
ris;inter quae unum crat quod vocatum cst lignum viro ad dominalionem videretur praeferenaa ; aut si
vitae;alterum vero.lignum scientiae boni ct mali.l.i- dc pedibus, ad scrvitutem subjicienda. Quia igitur
autemvitaedictumcsl.sicutdocct BedactStra- viro nec domina, ncc ancilla parabatur, sed socia ;
fnum
us quia flivinitus acccpit hanc vim.ut qui cx cjus nec de capite, nec de pedibus, sed de latere fuerat
fructu comederct.corpus ejus stabilisanitatectper- producenda.utjuxtascponendam cognosceret.quam
petua soliditate firmaretur; nec ullainfirmitate,vel de suo latere sumptum didicissct. (Aug. Hb. 9 de
setatisimbecillitateindeterius vel in occasum labcre- Gen. au litteram, cap. 13.)
tur. Lignum autem scientia^ boni ct mali,non ana- Qttare dormicnti cl non vigilanti costa sttbtracta est.
tura hoc nomen accepit,sed ab occasione rci postea 4. Non sine causa dormienti quoque viro potius
secutae.Arbor enim illa non cral mala, scd scientia: quam vigilanti detractu est costa.de qua mulier in
boni et maliideo dicta est, quiapost prohibitiouein adjutorium generationis viroestformata;scilicet,ut
erat in illatrausgressiofutura:qua homo cxperiendo nullain incosensissepcenammonstraretur.etdivinae
discerct quid essctinlcrobedienlieebonum.elin-ibc- simul potcnliaeopus mirabile ostenderetur quaehomi-
dientiae malum. Non crgo de fi-uclu qui nasccrctur nis dDrmientis latus aperuit, nac eum tamenaquiele
inde positum cstilludnomcn,scddere transgressio- soporis excitavit. In quo ctiam opcre sacramentum
nemsccuta.Gognovitenimhoiiio,priusquaiiiluiigercl Cltristi ct Ecclesix figuratum cst,ad Eph.5'.Quia sicut
hoc lignum,bonum ct malum; sed bonum pcr pru- mulierdelatere viridormientisformataest.itaEccle-
dcntiahictcxt)ericnliam,inalumveropcrprudentiam sia ex sacramentisquajdelatereChristiincrucedoi'-
tantum. Quocictiampcrexpcrieulianinovitusurpato micnte profluxcrunt.scilicet, sanguine et aqua,qui-
.lignovctitoquiapcrcxpcricntiaminalididicitquidsit bus rcdimimur a pccnisalque abluimuraculpis.
interbonumobcdientiee ct nialum inobcdiculire. Si Quod de illa coslasine cxtrinseco addimentofactafuit
veroprimiparcntes.obodientescsscnt,nccconlraprae- pjr Dci potentiam, sicttt quinquc panes in se muili-
ccptum peccassent,non iico tamcn minusdiccrclur plicati sunt.
lignum scicntiae boni ct muli,quia boc cx^justaclu 5. Solct ctiam quaeriutrura deillacostasincadje-
occidorct si usurparetur.A ligiioergoprohibitusest clione rci cxlrinsccae facta sit mulier;quod quibus-
quod malum non erat.ut ipsa preecepti conscrvotio dam non placuit.Cecterumsi adpcrficicndumcorpus
bonumilli essct,transgressio mulum.Nec rnclius cou- mulicris Dcus extrinsecum augmentum addidisset,
sideraturquantummalumsitinobcdiontia,quamlioc majus illud csset quamipsacosta;idcoque potiusde
modo; cum scilicetideo rcusfactus esse homointel- illo addito quam de ipsa costa mulierfacta deberet
ligitur,quia prohibitus rem tetigit.quam si non pro- dici, de quo plures accepisset substantia partes.
hibitustetigisset,necpeccassct,nccpo3namsensisset. ltcstut ergo ut dc sola ipsius costae substantia sine
Siverovenenosam herbam prohibitustetigeris.pcena omniextrinseco.addilamento,perdivinampotentiam
Bcquitur; et si nemoprohibuisset.similitersequcre- in semetipsamultiplicala.tnulieris corpusfactumdi-
tur.Sic etiamprohibetur rcslangi,quaenoutangenti catur: co sanemiraculoquopostcadequinquepani-
tantum, sed prohibenti obcsl,sicut alienapecunia; busaJcsuccelestibenedictionemullipiicatis,quiuque
ideo profaibitum cst pcccafum, quia prohibenti cst inillia hominumsaliata sunt. lllud etiaro scircopor-
damnosum.Gumvero langitur quod ncclaugcnti ob- tet,quodcuraangeloruraministeriofactasitmulicris
est si non prohibetur.noc cuilibaLsitangaturjetidco formatio,non est ois tamen tribuendacreationispo-
prohibetur.ut perse bonumobedienliaeclmaiumin- tcntia.Angeli enim nullam possunt Crearenaturam,
obcdientiac monstretur.Siculprimnshomoa rebona crgo nec ibrmare costam in mulierem, nec carnis
prohibitus pcenam incurritjut noh cx re mala, sed supplementuminloco costaeraon quod nihil agantut
ex inobedtentia poena eese nibnstretur.sicut cx obe- aliquid cieetur,scd nonideo creatoressunt,sicut nec
dientia palma. (Aug., lib. 5 dc Gen. c. 6,in finc ;ct ngricolaBsege/um vel arborum. Solus Deus, id cst,
codem lib. c. 3. Trinitas est creator. Facta est crgo femina a Deo,
ctiam si costa ministrata sit per angelos.
DISTINCTIOXVIII. Utrum secundum superiores, an secundum inferiores
DEFORMAElONE MULIERIS. causas ita facta sd mulier ;id cst'anratio seminalis
l.Incodem quoque paradiso mulierem formavit id haberet ut ita fieret,an iantum ut ita fieri posset,
Deus de substantia viri;sicul postplantatumparadi- sed ul sic fierct in Deo tantum esset causa. (Aug.
sum.hominemaue iucoposiluin.ctpostuniversaani- lib. 9 dc Gen.ad litt., c 15, et cod. lib. c. 1.)
maliaad cum ducta sutsquo nomiuibus desiguata, C. Sed quaerilur anratioquam Deus primis operi-
subnectit Scriptura, Gen.2:Iinmisil Deus soporem in bus concrcavit,idhabcretut secundumipsamexviri
Adam.Cumqueabdormisset, lulit unam de costis ejus, latere feminam fieri uecesse forct.an hoc tantum.ut
elformavUcaminmulieretn. fieri posset.Ad quod sciendum est omnium l-erura
Quure virum prius,et poslea de viro tnuliercm creavit, causas iil Deo ab aeteruo esse.Ut enim homo sicfie-
nonslmul utrutnque. rct vel cquus ot hujusmodi,inDeipotcnliact dispo-
2. Hic attendendum cst quarc non creavit simul sitionc ab aeterno fuit. Hee dicuntur primordiales
virum et mulierem.sicut angelos ;sed prius virum, causac.quiaistas aliae non precedunt,sed iste alias,
deinde mulicrem de viro.Idco scilicct,uf unumcsset quee sunt causae causarum.Cumque unum sit divina
generis hominiprincipium, quatonus iu bocct su- potcntiadispo3ilio sivc voluntas,etideo una omnium
perbia diaboli co.ufunderetur, ct homlfiis humilitas principuliscausajtamenproptercfTectusdiversosplu-
Dei similitudinesublimaretur.Diabulusquippealiud rulitur dicitAug.cuusas primordialcsomniumrerum
aDeo principium csse concupicrat.Idcoque utejus su- in Dco csse;inducens similitudincm artificis, in cu-
perbia retunderctur, hoc homo in munere accepit, jusdispositione est qualis fulurasitarca.Ita et inDeo
quod diabolus perverse rapcre volui t.sed oblincrc non uniuscujusquereifuturaecausapraecessit.Increaturis
potuit.Et perhoc imagoDciinhomincapparuitjquia veroq uarumdam rerum,sed non omnium cauSaesunt,
sicut Dcus omnibusrcbuscxistif principium crealio- ut ait Aug.Quiainscruit Deus seminales rationes rc-
nis.ita homo omnibus hominibus principium gene- bus,sccundum quas aliaeexalliis proveniunt, ut de
rutionis. ldco ctiam cx uno hominc omnes esse vo- hoc semine tale granum, de hac arbore talis fructus
iuit Deus.ut dum cognoscerent sc ab uno csse om- cthujusmodi.Etneec quoquedicunlurprimordiades
nes, se quasi unum araarent. causae, etsi non adeo proprie, quia habent ante se
Quare de latere viri, non de alia corporis parte causam aeternam,quaeproprieei universaliter prima
fortnata sil. est.lllae vero ad res aliquas dicuntur primae scilicet
3.Cum outem his de causis factasit mulier de viro, qumexeisproveniunt.Ideo ctiamprimordiales dicun-
68» SENTENTIARUM LlBRt QUATUQ», —LIB. II, DIST. XIX. 690
tur, quia in primarerum conditionc rebus h Deo in- caret, et incorporo et in anima: mortalis animmor-
sitae.sunt. Et sicut creaturae mutabiles sunt,itact haB talis, passibilisan impassibilis; de tcrminoinfcrioris
causaemutari possuntjquao autem in immutabiliDeo vileeettransituadsuperiorem ; do modo propaga-
causaest, nou mutari potest. tionis filiorum, et alia multa, quae non mulilitcr
Distinctio causarum rerumperutilis,scilicetquod qum- sciuntur, licet aliquando curiositatc quaerantur. At
dam in Deoet in creaturis,quxdum in Deo tantum priusquamadanimi qualitatem pertinentia prosc-
sunt. quamur.dequalitateejussecundumcorpuset modo
7. Omniumferumcausae inDcosunt;sedquarum- propagationisfiliorum.etdealiisquibusquam inspi-
damcausaeetinDeosunf,etinercaturis,quarumdam ciamus.Primuscrgohomosecundumnaturamcorpo-
vero causaein Deo tantum sunt: ct illarum rerum risterreni.immortalisfuitquodara modo secundum
causaedicuntur abEconditaein Deo, quia ita estindi- aliquid, quia potuit non mori; et mortalis quodam
vina dispositione ut hoc vel illud fiat, quod non estin modo.quiapotuitmori.Inillo namque primo statu
seminah creaturae ratione.Etillaquideraquae secun- habuitpossemori,etnonpossemori.Etheecfuitprima
dumcausam scminalem fiunt, dicuntur naturaliter humanicorporisimmortalitas,scilicet,possenonmo-
fieri,quiaita cursus naturaehominibusinnotuit.Alia ri.Insecunaovcrostatu,post peccatum.habuitposse
vero praBterhaturam,quorum causae tantum suntin mori.et non possc non mori,quiain hoc statu morien-
Deo.Haecautem dicit Aug. super Gen, 1.9, c. 18, in dicstnccessitas.In tertiostatuhabebitposse non mo-
fine, esse illa quae per graliam fiunt, vel ad ea signi- ri.etnonpbssemori.quiaad illum statum pertinet
ficanda non naturaliter sed mirabiliter fiunt. Inter moriondi impossibiiitas, quod ex gratia erit.non ex
quaemulierisfacturam decostaviri ponit,itadicens, natura. In primostatufuitcorpus nominis animale,
lib. eod., c 1: Utmulierem ifa fieri necesse foret, idest.egensalimoniisciborum.Unde et homofactus
non in rebus conditum sed in Deoabsconditum erat. dicitur m animam vivcntem, nonspiritualem,idest,
Omnis creaturae cursushabet naturales leges : super in animam corpus sensificantem. quod adhuc erat
hunc naturalem cursum Creatorhabetapudseposse animale, non spirituale, quodegebatcibisutperani-
de omnibus facere aliud.quameorumnaturalisratio mam viverct. Factus est ergo in animara viveutem,
habet; ut, scilicet,virga arida repente florcat,etfru- id cst, vitam corpori dantem, tamen pcr sustenta-
ctum gignat, et in juventute stenlis femina,in sene- menta ciborum : ettunc erat corpus rhortale et im-
cture pariat, ut asina loquatur, et hujusmodi. Dedit mortalc,quia poterat mori,et poterat non mori. Post
autem naturis, ut exhis etiam haecfieri possent,non peccatum vero, factum est mortuum sicutdicit Apo-
ut innaturali motu haberent. Habet ergo Dcus in se stolus, corpus quidem propter peccatum mortuum
absconditas quorumdam futurorumcausas.quasre- est,id cst nccessi tatem monendi in se habet.In resur-
bus conditis non inseruit, casque implet non opere rectione veroeritspirituale.scilicetagileetcibis non
providentiae.quo naturre subsistunt ut sint; condidit
sedquo egetis:etimmortalo,nonsicutinstatuprimofuit,SCi-
lllas administrat ut voluerit,quas ut voluit licet,quod possitnonmori.sed ctiam quod non pote-
(Aug., lib. eod., c 18). Omniumergoquasadgratiam rit mori. Undo August.,superGenes.: Apostolusait:
significandam non naturalimotu rerum,sed mirabi- Corpus quidem mortuum est propter peccatum, eto.
llterfactasunt, absconditae causae in Deo fuerunt; Prius de limo terroe formatum est corpus animale,
quorum unum erat, quod mulier facta est de latere non spirituale, cum qualiresurgemus. Renovabitur
viri dormientis. Non habuitprimarerum conditiout enira a vclustatc, non in corpus animale quale fuit,
femina sicfierct, sed ut fieriposset; necontracausas inmelius.idest, spirituale, cumhoc mortale induet
quasDeusvoluntarieinstituit,mutabilivoluntateali- immorti.Ue,inquoa mutanduseratAdam nisimortem
quid facere putcretur. corporis animalis pcccando meruisset.Non ait Apo-
De anima mulieris, quod non est ex anima viri,ut qui- stolus: Gorpus mortale est proptcr peccatum, sed
dam pulaverunt, aicentes animas esse cx traduce. morluum. Mludcnimantepeccatum mortale etim-
(Aug., lib. 10de Gen. ad litt., c. 1.) mortalc erot, quiapoterat moriet non mori. Aliud
8. Quemadroodum mulieris corpus deviricorpore autem est non possemori.aUud possenonraorl.fdeo
traductum fuit, ita putaveruntaliquiipsiusanimam factumcst per peccatumnonmortale,quoderat;sed
de viri anima propagatam, et omnes animas praeter mortuum, quod non licret nisi peccaret, Aflimftlc
primam, de traduce esse, sicut corpora. Alii autem enim non est hoc corpus, sicutprimi homipis fuit,
putaverunt simul omnes animas ab initio creatas. sed jam deterius est; habet enim necessitatem mo-
Catholica autem Ecclesia nec simul extraducefactas riendi ("Aug.,eodem lib., c. 24).Eccehic ovidenler
esse animas docet, sed in corporibus per coitum sc- aperit August, quod corpus hominis ante peccatum
minatisatqueformatisinfundi.etinfundcnrlocrcari. morlale et immortale fmt, sed non quflliter fiet in re-
Undo Aug. inecclesiasticisDogmatibus, tom. 3,c.t4, surrectiono. De hoc eodemBeda, super Genes.,ait:
animashominumdicitnonesse ab initio inter crea- Non estcrcdendumantepeccatum itafuissemortua
turas intellectuales naturas, nec simul crcatas,sicut corpora, sicutmodo.Ait enim, Apostolus : Corpus
Origencsfingit.nequeincorporibuspercoitumsemi- propter peccatum mortuumest; sed licet fuissentani-
nan, sicut Luciferani et Cynllus, et quidam Latino- malia, nondumspirilualia.non tamen mortua, quae,
rumpreesumptores affirmant. Sed dicimus corpus scilicet, necesscessetmori.
tantum per conjugii copulam seminari, creationem Utrutn immortalitasquamhabuitantepeccatumessetde
vero animaesolum Crcatorem nossc, ejusquejudicio ' conditionenalurx, angratix beneficio.
corpus coagulari invulva, et compingi alque formari; 2. Solethicqueeri, cum homo primus mortale et
ac formatojam corpore animam creari atque infundi, immortale corpus habuerit,utrumexconduionena.
ut vivat in utero homo cxanimaconstansetcorpore, ' turae ipsius corporishabueritutrumque:analterum
etegrediaturvivusexuteroplenushumana substan- bcncficiume3sctgratiaerscilicct,immortalitas,idest,
tia.Hieron.etiam,tom.8,anathematisvinculoil!oscon- posscnon raori. Ad quoddici potest quia alterum
demnat, qui animas ex traduce dicunt, inducens au- habebat in natura corporis, id est, posso mori; alte-
ctoritatem Vronhelx.ps.\2:Quifinxitsigillalim corda rumvero,scilicct,possenonmori,erateiex.lignovitae,
eorum. Hoc satis, inquit, innuit Propheta, quod non scilicet ex dono graliae. Unde August., lib 6, c. -25,
ipsam animam deaniraa facit Deus, sed stgillaiim superGcnes:Qnorlammodocreatusesthomoimmoi'-
animas de nihilo creat. talts, quod erat ei do ligno vilae,non conditione na-
turae. Mortalis erat do conditione corporis animalis,
DISTINCTIO XLX immortalis beneficioConditoris.Non eriimimmortale
PE PRIMOHOMINIS STATU ANtEPECCATUM.SCILICETQUALIS
FDEHIT SECUNDUM CORPUS ETSECUNDUM ANIMAM. erat quodomninomori nonpossct, quodnoneritnisi
cum fuerit spiritualo. Aperte dicit quod nonex na-
1 Solent queeri plura dc primo hominis statu antc tura, sed ex ligno vitee nabebat posse non mori.
peccatum,scilicetqualis fuerit homo priusquam pec- Propter hoc aliqui dicunt quod nisi illo ligno vittB
uteretur.non semper viveret.quiapeccarct. Peccaret stilissetjimmortalitatis perfectio esset ei deligno vi-
enim si illo ligno non uteretur,quia praeceptumerat tee.Sed qui hoctradunt,quomodosuperioraAug. ver-
ei ut comederctde omni ligno paradisi.nisi de ligno ba,quibusdIcitquod erat immortahs ex ligno vitae,
scientiee boni et mali.Sicut ergo peccavit comedendo huic sententiaenon contradicent,diligenterinquirant.
quod erat prohibitum,ita etium peccarct si non com- DISTINCTIO XX.
mederetquod eratjussum.
<S»non foret prxceptum ut de illo ligno comederet, et DEMODO PnOCREATIONIS FILIORUM SI NONPECCASSENT
alhs et non illo uteretur, an posset non mori. PUIMIPARENTES, ETQUALES NASCERENTUR FIL1I.
3. Sed adhuc quaeritur si non esset praeceptum ut l.PosthaccvidendumestquaditerprimiparenteSjSi
deligno vitae'ederet,.et aliis, et non illo vesceretur, non peccassent,filios procreassent.et qualesipsi filii
numquidpossetnonmori,Sisempervivcretnonutens nascercntur. Quidam putantad gignendosfiliospri-
ilio ligno, non erat ei ex illo ligno posse non mori. mos homines in paradiso misceri non potuisse, nisi
Si vero non posset semper vivere, id erat ei ex illo postpeccatumjdicentesconcubitumsinecorruptione
ligno. Aliqui dicunt quod si non fuisset ei praeceptum velmaculanonpossefieri.Sedantepeccatum nec cor-
vesci illo ligno, et alhs, et non illo vescereturtviveret ruptio, nec maculain homine esse poterat.quoniam
semper;sic determinantes iliud quod sunradixit Au- ex peccato haec consecuta sunt.Ad quod dicendum
gust.: Erat ei de ligno vitae, non de conditione natu- estquod si non peccassent primi homines,sine omni
rae tantum, scilicet quasi non ex conditione naturae peccatoetmaculainparadisocarnalicopulaconvenis-
solummodo erat ei, sed etiam ex illo ligno. Aliis au- sent,et esset ibi thorus immaculatus, et commixtio
tem videtur quod ex ligno vitaeerat ei posse non mo- sineconcupiscentia;atquegenitalibusmembrissicut
ri, non ex natura. Ideo enim dicitur posse non mori. cceteria iraperarent, ut lbi nullura motum iUicitum
quiapoteratutillo ligno.dequo edens non moreretur. sentirent, et sicut alia merabra corporis aliis admo-
Quxtion Augustini, quomodo immortalis factus vemus,ut manum ori,sine ardore libidinis ; ita ge-
sit homo. nitalibusuterentur membris sinealiquopruritu car-
4. De hac vero hominis immortalitate (5), qualis nis. Haecenim lethalis aegritudo, membris ex pec-
fuerit, Aug., lib. 3, cap. 2, super Gen., quaestionem catoinheesit. Genuissentitaquefiliosinparadiso per
movens sicait: Quaeritur quomodo immortalis factus coitum immaculatum, et sinecorruptione:undeAu-
sithomo praealiisanimantibus:etquomodocumillis gustinus.lib. 3, c. 10, super Gen.; et eod. lib., c 3:
communem acceperitalimoniam.Sedalia estimmor- Cur non credamus primos homines ante peccatum
talitas carnis quam inAdam accepimus,alia quam in genitalibus membris ad procreationem imperare po-
resurrectionesperamusperChristum.Ille factus est tuisse, sicut caeteris in quolibet opere sine voluptatis
homo immortaliSjUt non posset mori si non peccaret, pruritu utimur. Incredibileenim non estDeum talia
moreretur autem si peccaretjfilii vero resurrectionis fecisseilla corpora ut si non peccassent, illis membris
nonpoterunt ultrapeccare, nec mori. Caro nostra sicut pedibus imperarent, nec cum ardore semina-
nontuncegebitrefectioneciborum,quianullapoterit rent.velcum dolore parerent: sed post peccatum mo-
csse defectio. Caro de Adaeantepeccatnm italramor- tum illum meruerunt, quem nuptiae ordinant, conti-
talis creataest,ut per alimoniam adjuta esset morlis nentia cohibet. Infirmitas enim prona in ruinam tur-
et doloris expers.Sicergo immortalisetincorruptibi- pitudinis,excipiturhonestatenuptialiet quod sanis
lisconditaestcarohominis,utsuamimmortalitatem cst officium,aegrotisestremcdium.Emissiquidem de
etincorruptionemperobservanliammandatorumDei paradiso convenerunt, etgonuerunt; sedpotuemnt
custodiret. Inquibusmandatis hoccontinebatur.ut m paradiso eis esse nuptiae honorabilesetthorusim-
de illis lignis conccssis manducaret, et ab interdicto maculatussineardorelibidinis.sinelabore pariendi.
abstinerct.Per horum edulinm immortalitatis dona in
Quare paradiso non coierunt duobus modis solvit
conservaret, donec corporalibus incrementis perdu- (Aug.,lib.eod.,c.4).
ctus ad aetatem quaeConditori placeret, multiplicata 2. Cur ergo non coierunt in paradiso ? Quia creata
progenie ipso jubentesumeretae ligno vitee,quo per- muliere.moxtrangressiofacta est, et ejecti suntde
fecte immortalis factus, cibi alimenta ulterius non paradiso. Vel quianondum Deusjusserat utcoirent,
requireret. et poterat divina expectari auctoritas, ubi concupi-
Summatimsuperiorumverborumsententiamperstringit scentia nonangebat. Deus verojusserat,quia casum
5. Ecce his verbis videturAugustinus tradere quod eoruropreeBciebat,dequibushom»propoganduserat.
caro primi hominis immortalttatemin sehabucrit, Ecce expresse habes de modo propagationis filiorum.
quaeper alimoniam ciborum conservaretur usquead De termino illius inferiorisvitx ;utrum,nalis filiis.per
tempus suffitranslationis in melius, quandodeligno successiones,an simul omnes transferendi essenl.
vitae comedcret, ct fieret on-nino immortalis, ita ut 3. Determino vero temporis quotransferrenturad
non possetmori. spiritualem coclestcmque vitam, certum aliquid Scri-
Quoa ex prxdictisconsequivideturhominemdcnaturx ptura non tradit. Et ideo ambiguum eut utrum pa-
sux conditionequcdimmodofuisse immortalem, sed rentes,genitis filiis, perfectaque humani officiijusti-
tion omnino fieret immortahs, nisi participato ligno tia, ad meliorem statum transferrentur, non per
vitx. mortem,sed per aliquam mutationem; an patresin
6. Ideo aliqui dicunt,quod immortalitatem de na- aliquo statu vitaeremanerent,lignovitaeutentes,donec
tura habebat, qua poterat non mori; quae alio- filii ad cumdem statum pervenirent, et sicimpleto nu-
rum lignorum esu poterat conservari, sea non po- meroomnessimuladmelioratransferantur,utessent
terat consummari nisi per assumptionem ligni vitee. sicut sancti angeli in ccelis.Dequo Augustinusambi-
Quod videturAugustinus.libro 8, capite 5, sentire, gue disserit, lib. 8, c 4, super Gen., ita inquiens:
super Geriesim dicens: Hoc quoque addo, talem Polueruntprimi homines inparadiso filios gtgnere,
cibumillamarborempraestitisse.quocorpushominis non ut morientibuspatribus succederent fihi,sedin
stabili sanitate firmaretur ;nonsicutexaliocibo,sed aliquoformaestatumanentibus, etde ligno vitae vi-
inspiratione salubritatisocculta. Hicinnuerevidetur gorem sum entibus, et filiiad eumdem perducerentur
quodcum aliis cibis possetcorpus sustentari.hoc ci- statumjdonccimpletonumerosinemorteanimadium
bo indeticiente sanitate firmarelur. Ex quoconsequi corporainaliamqualitatemtransirent;inquaomnino
videtur quodsicutinnaturasuahabuit mortalitatem regenti spiritui deservirent,etsolospiritu vivificante
quamdam, scilicet,aplidunemmoriendi;itaaliquam sine corporeis alimentisvivercnt. Vel potueruntpa-
immortalitatem in natura suahabuit,idest,aptitudi- rentes filiis cedere, ut per successionem numerus
ncm qua potcrat non mori. cibis adjutus; sea si pcr- impleretur;qui,genitis filiis perfectaque humani offi-
ciijustitia, ad melioratransferrentur, non per mor-
(5) Do hoc vide in Glossa ordinaria, ad illud. tem, sed per aliquam mutationem. Eccehic habemus
Gen, 1! Faciamus hominem, etc. detransituhominisadmeliora, sed incertum nobis
693 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXI. 694
relinquitur utrum simul transferrentur, an per suc- sed prqcul dubio peccaret nisi huno defectum cibo
cessiones. praeveniret. Habebat enim naturalem appetitum et
Qualesprocrearent filios; utrum perfectionem staturx moderatum, cui ita satisfaciendum erat, ne defec-
et usum membrorum habentes, qualis hotno primus tum famis sentiret. Sicut ergo non ex vitio, sed ex
fuit conditus. naturae conditione erat quod ante peccatum homo
. 4. Si vero quaeritur quales,si non peccasset, homc cibis indigebat, ita non ex vitio esset, sed de natura,
filios genuisset; utrum videlicet sicut ipse primus si hominis conditio in principio suo, id est, in primo
homo secundum naturam corporis et usum roembro- parente a perfecto inchoata, in subsequenti propa-
rum perfectus mox conditus extitit, ita etiam ejus gatione a modico ad majora proficeret; ut, scilicet,
fiHiin ipso nativitatisexordio perfecti existerent,qui per intervalla temporis, staturae corporeae incre-
ambulare et loqui, et cuncta facere possent, respon- menta usumque membrorum susciperet.
deri potest quod filios parvulos nasci oportebat, pro- Utrum sicut statura corporis, ila etiam sensu mentis
pter materni uteri necessitatem; sed utrum mox nati parvuli nascerentur, et per accessumtemporis profi-
perfectionemstaturaeetmembrorumusumhaberent, cerent in sensu et notitia veritatis, scilicet an mox
an parvuli et in minore aetate constituti uti posscnt nati, in his essentpcrfecti.
membrorum officiis, an per intervalla temporum eo 8. Et cum de corpore humano non sit absurdum
modo quo nunc fit perfectionem staturee et usum vel inconveniens hoc existimare, queeri solet utrum
membrorum recepturi essent, de auctoritatibus dede sensu animae et cognitione veritatis eodem modo
finitum non habemus. sentiendum sit. ut, scuicet hi qui sine peccato nas-
Ambigua Augustinus verba ponit, ubi tamen videtur cerentur, sensu et intelligentia mentis imperfecti
innuere quod filii et parvuli possent membrorum uti existerent, et per accessum temporis in his profice-
officiis. rent usque ad perfectionem; an mox conditi perfe-
5. Et super hoc Augustinus (6) ambigue loquitur. ctionem sensus et cognitionis perciperent. Illi qui
Movet nos, inquit, si primi homines non peccassent, sentiunt parvulos natos in statuta corporis et usu
utrum tales filios essent habituri,qui nec lingua, nec membrorum per accessum temporis profecturos,non
manibus, nec pedibus uterentur. Nam propter uteri diffitentur eosdem in exordio nativitatis sensu im-
necessitatem, forte necesse erat parvulos nasci,: sed perfectos existere, et per intervallum temporis in
quamvis exigua pars corporis sit costa, non tamen sensu et cognitione proficere usque ad perfectum.
propter hoc parvulamviro conjugem fecit, unde et Contra illorum sententiam opponunt quidam.
ejus filios poterat omnipotentia Creatoris mox natos 9. Ad quod quidum opponunt dicentes : Si mox
grandes facere. Sed, ut hoc oraittam, poterat certe nati non haberent pcrfectionem sensus et intelligen-
eis praestare quod multis animalibus prasstitit, quo- tiee,ignorantia in eis esset: ignorantiaautem peccati
rum pulli,quamvis sint parvuli, tumen mox utna- est poena. Sed qui hoc dicunt non satis dihgenter
scunturcurrunt,et matrem sequuntur.Contrahomi- considerant quia non omnis qui aliquid nescit vel
ni nato niecad incessum pedes idonei sunt, nec ma- minus perfecte aliquid scit, statim ha-
nus saltem ad scalpendum habiles, et, juxta se mam- bere sive in ignorantia esse dicendusignorantiam est, quia igno-
mis positis, nascentes magis possunt esurientes flere rantia non dicitur, nisi cum id quod sciri et non
quam sugere.proprieque mfirmitati mentis congruit ignorari debet, nescitur. Talisque ignorantia pcena
na3Cinfirmitas carnis. His verbis videtur insinuari peccati est, cum mens vitio obscuratur, ne cogno-
quod filii etiam parvuli officiis membrorum valerent scere valeat ea qiiae scire deberet.
uti. De hominis translatione in tneliorem statum, et de duo-
Quibusdamnonabsurde placuit quod filii parvi nasce- bus bonis, altero hic dato, altero promisso» (Aug.,
rentur, etper accessum temporis in satura et in aliis de Sacram., 1. 1, part. 2; c 6.)
sicut nunc proficerent, quod non esset vitio imputan- 10. Talis erat hominis inslitutio ante peccatum
dum. secundum corporisconditionem.Dehocautem statu
6. Sed cum Augustinus sub assertione de his nihil transferendus erat cum universa posteritate sua, ad
tradat,non irrationabiliter quibusdam placuit primo- meliorem dignioremque statum,ubi ccelesti et aeter-
rum parentum filios nascituros parvos,ac deinde per no bono in ccelis sibi parato frueretur. Sicut enim ex
intervalla temporum eadem lege qua et nunc nativi- duplici natura compactus est homo, ita illi duo bona
tatem humanam ordinatam cernimus, staturae incre- Conditor a principio preeparavit: unum temporale,
mentum et membrorum usum recepturos, ut in illis alterumeeternum;unumvisibile,alteruminvisibiie;
expectaretur aetas ad ambulandum et loquendum unum carni, alterum spiritui. Et quia primum est
sicut modo in nobis; quod utique non esset vitio im- quod est animale, deinde quod est spintuale, tem-
putandum, sed conditioni natuire: sicut a cibo ab- porale ac visibile bonum priue dedit; invisibiie au-
stinere penitus non vsdebant, neo tamen illud erat tem et eeternum promisit, et meritis queerendum
ex vitio, sed ex natura conditionis. proposuit. Ad illius autem custodiam quod dederat,
Oppositioquorumdam volentium probare eos posse et ad aliud promerendum quod promiserat, natu-
vivere sine alimonia. rali rationi in crcatione animaBhominis inditae, qua
7. Ad hoc autem opponitur; Si non peccarent,non_ poterat inter bonum et malum discernere, preecep-
morerentur; sed non peccarentsi non comederent;' tum addidit obedientiee; per cujus observantiam da-
poterant igitur sine alimonia vivere.Caeterum, sicut tum non perderet, et promissum obtineret, ut per
supra diximus, non solum peccarent si de ligno vetito meritum veniret ad praemium.
ederent, sed etiam si concessis non uterentur; quia DISTINCTIO XXI.
sicut erat eis praeceptum non illo ligno uti, ita aliis DEINVIDIA DIABOLl QUAADHQMINEM TENTANDUM
vesci. Praeterea contra naturalem rationem facerent, ACCESSIT.
quiaintelligebantde illis esse edendum.quod et na- l.Videns diabolus hominem per pbedienties
turaliter appetebant. §. Item opponitur: Cum fames humilitatem igitur
sit pcena peccati, si non peccarent famem non senti- pnsse ascendere unde ipse per super-
biamccrruerat.inviditei; etquia priuspersuperbiam
rent; sed sine fame superfluum videtetur comedere: diabolus fuerat idem deorsum lapsus, et zelo invidiee
unde putant quidam eos cibis non indiguisse ante factuscstSatan,idest,adversarius.Undeetmulierem
peccatum, quia non peterant esuriresi nonpeccas- in qua minus quam in viro rationem vigere
sent. Ad quod dici potest quod fames vere defectus est tcntavit,novit.Ejus enim malitia ad tentandam virtutem ti-
et pcena peccati. Est enim imraoderatus appetitus mida.humanam naturam in ea parte ubi debilior vi-
edendi,cui non subjacuisset homo si non peccasset •
debatur.aggressa est;u'tsi forte illicaliquatenus proe-
(6) Lib. de parvulorum Baptismo primo, qui alias valeret.postmpdumfiducialius ad alteramquaerebus.
dicitur de peccatorum Meritis et Remissione, in tior fuit pulsandam vel potius subvertendam accede.
c. 37 et tom. 7. ret.Primum ergo solitariam feminam exploravit, ut
693 PETRI LOMBARDI
ineaprimum omnem sueetentationis vim experirc- dam, id est, ut malum quod inlendebat llbere per-
tur. suaderct, ct malum quod mulier timuit negando re-
Quare in aliena forma venil. movit.et repromissionem addidit: etut ejus pcrsua-
2. Scd quia illi per violentiam nocere non poterat, sio citius reciperetur, promissionem duplicavit.
tld fraudem sed convertit,utdolo hominem supplan- Unam ncmpe comestionem suadens, duo in praemio
taret.quemvirtutesuperarencqiiiret.Neautemfraus proposuit simililudinem Dei, s&ienliamque boni ct
illius nimis manifeslaretur, in sua specie non venit, mafi spondens. Ubi tribus modis hominem tentavit,
iie aperte cognosceretur, et ita rcpellerelur : ilcrum scilicet, gula in persuasione cibi, ctim dixittn qua-
se nimis occulla forct fraus ejus quas caveri non pos- cumque aie comederitis; inani gloria in promisSione
Set, et hOmo simul viderelur injuriam pati, si taliter deitatis,cum dixiteritissicut dtet/avaritia ih promis-
circumveniri permiltereteumDeusutpraecavcrenon sione scientiae, com dixit scientcs bonum et mdlum.
posset, in alicna quidem forma venirc permissus Gula est immoderata cibi aviditas; vana gloria,
est diabolus, sed in tali in qna cjus malitia possct amorpropriae excellentiae; avaritia, immoderata ha-
deprehendi.Utergo in propnaformanon veniret.vo- bendi cupiditas, quae non cst tantum pecutiiae. sed
luntate sua propria factum est; ut autem in forraa ctiam altitudinis ct scientiae, cum supra modum
sUaemalitiaBcongruenti veniret.divinitusfactum cst. sublimitas ambitur.
Venit ergo ad hominem in serpente,qui forte, si pcr- De duplici lentationis spccic.
mitteretur, in columbee specic venire maluissct. Scd 5. Porro sciendum eSt duas csse SpBCiesterittttio-
flon erdt dignum ut spiritus malignus illam formam nis, interiorem, scilicet, et exteriorem. Exteriorten-
homini odioSam faceret,in qua Spiritus sanctus ap- talio est quarido nobis extrinsccus nialura visibiliter
parituruS erat. Non ergo nisi per serpentem tentarc suggeritur verbo vel signo aliqUo; ut illc cui fit ad
permisstis fuit diabolus, ut per illud quod foris erat consensum peccati declinet,ct talis tentatio tantum
astutiam tentantis ahimadvertcre feraina quiret, dia- fit ab adversario. Interior vero tentatio est quando in-
bolus Cnirriper Serpentem tcnlabat, in quo loqueba- visibiliter malum nobis intrinsecus suggcritur, et
tur, Ideoque Serpens dictus ost csse callidior cunclis haectantatio aliquando fit ab hoste, aliquando a car-
animantibus tetrx;quia, ut.ait Aug., J.ll,c.2,super ne. Nahiet diabolus invisibilitcr mala suggerit.etex
Gen., tiiali angeli, licet supcrbia dejecli, natura, ta- carniscorruptionesuboriturmotusiliicitusettitilla-
mensuntexcelientioresomnibusbestiispropteremi- tio parva. Idcoquetentaiio quae cx carne est non fit
nentiam ratiOnis; quamvis serpens non rationaii ani- sincpeccato; autcmestab hoste,nisi ciconscn-
ma, sed spiritu diabolico possit sapientissimus dici. quae
non habct peccatum,sed cst materia cxercen-
Non crgo mirumsi diabolus spiritu suo implens ser- tiatur, daevirtutis. Tentatio cnim carnis interior difficilius
pentem,sicut\ates implebat, sapientissimtim reddi- vincitur, quia intcrius oppugnans de nostro contra
derat omniumbestiarum; quoin taroen ad tentandum nos roboratur. Horao crgo qui sola exteriore fenta-
ribnelegitdiabolus.sodperquod aniinal pcrmissus lione pulsatuscecidit,tanlogravius plcctenduserat,
fult, tentavit. Unde Aug., lib. c
11, 1, super Genes.:
Non est diabolus quanto leviori impulsu fuerat prostratus. Et tamen
putandum quod serpentcm per quia aliquam, licet modicam, cadendi occasioncm
quem tentdret elegerit.sed cum decipere cupcrel, non habuit, idcirco per graliam juvari potuit ad veniam,
potuit, hisi per quod animal posse pcrmissus cst. ut quod por alium ceciderat, per alium erigCre'.ur.
Nocendi enim voluritas inest cuique a sc, scd pote- Qui crgo incitatorcm habuit ad malUm, non injuste
stas a Deo. Sic autem loquebatur diabolus per ser- reparatorcm habuit ad bonum. Diabolus vero quia
pentem ignorantem, sicut per cnergumenos vel fa- sine alicujus tentctione peccavit, per alium ut sur-
natioosloquitur.Serpentecnimvclulorganocstusus, juvari non debuit, ncc per se potuit; et idco
movens natnram cjus ad exprimcndum sonos verbo- gcrct irrcmediabile peccatum cjus extitit. Pcccatum vcro
rum ct signa, quibus suam monstrarctvoluntatcm. hominis sicut per alium habuit initium, ita per
Scrpehs crgo nee vcrba intelligobat, ncc rationalis alium non incongruc habuit rcmedium.
est factus; callidissimus tamcn cst diclus, proptcr
astuliaih diaboli. Locutus est autcm sicut nsina Ba- Quare horno,non angelus, sit rcdempius.
laam; sed hoc diabolicum, illud angclicum fuit.boni 6. Preeterea angelica natr.ra, quonium non tota
cnim et mali angcli similitcr opcrantur. Ilic quaeri perierat, sed ex parte perstitcrat, non est rcdcmpta ;
solet qtiare mulicr non horruit scrpcntem. Quia cum humana vero tota pericrat, ct ideo ne penitus perde-
noverit creatum esse, ipsum ctiam officium Joqucndi retur, cx parte esl redcmpta, ut indc ruina supplere-
a Dteoafccepisseputavit. (Eod. lib. c. 27 ct 29.) tur angehca. Uride Aug. in Ench., cap. 29 : Placuit
De modo lentationis. univcrsitatis creatori ct modcratori ut quoniam non
3. Tcntntio autem hoc modo facta cst, stans coram tota multitudo angelorum Deum deserendo perierat,
fcmina hostis superbus non audct in vcrba pcrsua- ca quae perierat in pcpetua porditione remancrct,
sioriis exire, metuctts deprehendi; sed sub intcrroga- quae autem cum Deo, illa dcserente, perstiterat, de
tione bam aggreditur, ut cx responsione colligerct sua certissime cognita semper fclicitatogauderet. At
qualiter in molitia ptoced.ere possct. Cur, inquit. vero creatura rationalis, quae in bominibus eral quo-
Gen. 3, prxcepit vobisDeus utnon comederelisde omni niam peccalis atque suppliciis tota perierat,ex parte
ligno parddisi? Cui tesporidU mulier. Dc fructu ligno- poteratruina reparari, unde angelicaesocietati supplerctur
runt qnxsunt in paradiso vescitnur,de fructu vero iigni quod illa minuerat; hoc cnim promissumest
quod est in medio paradisiprxcepitnovisDeus ne come- sanctis,quod erunt aequales angelis Dei.
deremus, et ne tangeremus, ne forte moriamur. In quo Quodnon soli viro prxceptum fuit datum. (Aug. Super
verbo dedit locum tcntanti cum dixit ne forte moria- Gen., lib. 8, eap. 16.)
mur, unde mox diabolus dixit ad mulierem : Nequa- 7. Illud etiam notandum est, quod non srolivifo
qnam moriemini, seit enim Deusquodin quacumque die prjBceptum videtur esso datum, cum ipsa mulier
comederitis cx eo, aperientur oculi vcslri ct eritis sicut testatur sibi etiam esse mandatum, dicens: Prsedepit
dii, scientes bonum ct malum. Attende ordinem ac nobis Deus,ctc Supra tamen legitur, ahte factam rnu-
progressum humanac perditionis. Prihio Dcus dixe- licrcm, Deum dixissc viro : De ligno scientix botii el
rat: Quacumque die comederitis ex eo, morte tnoric- mali ne romedas; non dixit ne comedatis. Forte qiiia
mini; deindc mulicrdixit: Ne fortemoriamur; novis- facturus erat roulierem de viro, sic preecepit, Ut per
sime serpens dixit: Nequaquammoriemini. Deus af- virum ad mulierem perveniretmAndatu»; quia mtt-
firmavit, mulier quasi ambigendo illud dicit, diabo- lier quae subjectaviro fuit, non nisi raediattte viro di-
lus negavit; qure ergo dubitavit, ab affirmante reces- vinum debuit recipere praeceptum.Unde ApOstolus,
sit, et neganti upprepinquavit. 1 Cor. 14 : Si quid discere mulieres voluerint, domi
Devcrsutia diaboli, qui, ad fucilius pcrsuadendum, ma- viros suos interrogent.Si quaeritur qtfombdo loqui pe-
lum removit, et bonum in pollicito duplicavit.. tuerunt vel loquentem intelligere,qui tron diaicertiht
i. Qui ad suam pcrsuasionem pleniter suffulcien- inter loquentes crescendo vel magisterio, dicimus
697 SENTENTIARUM LIBRl QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXF. 6'J8
qnid Dcus oos talcs fcccrat qui posscnt loqui,ct dis- quo mulicr.Non cnim putavit cssc vcrum quod dia-
ccre ab aliis si esscnt. Aug. lib. 8, dc Gen. ad lit- bolus suggerebat.In eo tamcn fuissescductum crcdi
tcram, cap. 16, in finc. potest.quod commissumvenialeput.avcrit,quod rcr-
DISTINCTIO XXII. cmptonum crat. Sed nec prior seductus fuit,nec in
eo quo mulicr, ut crederet Deumillud lignum ideo
DE OUIGINE 1LLIUSPECCATI. tangere prohihuissc,quoniam si tangcrent fierentsi-
i.Hic videtur diligenter investigandum esscquae cut(lii.VerumtamenpraevaricatorI'uitAdam,uttcsta-
fuerit origo et radix illlus peccati. Quidam putant tur Apostolus.Poteratenimaliqua elatio menti ejus
quamdamelationcminanimohominisprrccessisseex inesse illico post tentationem, ex qua voluit lignum
quadiabolisuggestioni consensit.Quod videturAug. velitumexperiri.cummulieremnon videretmortuam
innuere,lib.ll,c.5,superGenes., ita inquiens : Non escailla percepta,ucdeAug.,lfb.ll,c.42,supcr Gcn.:
est putandumquod homo dejiceretur,nisi praecessis CumApostolusAdampraevaricatoremfuisseostcndit,
set m eo quaedam elatio comprimenda ;ut pcrhumi- diccns,Rom.5:/n similitudinem prxvaricationis Adx;
litatempeccatisciretquam falso de sepraesumpserit, seductum Lamen negat ubi ait, 1 Tim.2: Adamnon
et quod non bene sc habet natura si a faciente reces- est seductus,sedmui!t<?r;undeet interrogatus nonait:
serit. Item in codem,lib.ll, c 30 : Quomodo verba Mulier scduxit me; sed:Dedit mihi,et comedi.Mulier
tenfatoris credcret mulier,dum se a re bonaetutili vero dixit: Serpcm scduxit me.Eanc autem seductio-
prohibuisset,nisiinesscte,jusmentiamorillepropria3- nomproprievocavitApostoluSjperquamid quodsua-
potestatis.et de se superba praesumptio,quae per tcn- debatur,cum falsum esset.verum putatum est,scili-
tationemfueratconvinccnda,autperimenda.Denique cet,quod Douslignum illudideotangero prohibuerit,
non contenta suasionc serpentis aspcxit lignum bo- quia scicbat eos, si tetigisscnt, sicut deos futuros ;
num esu.decorum aspectu;ncc credcnsscinde posse tanquam eis divinitatcm invideret,qui eos homines
mori.forte putavitDeum alicujus causa significatio- fecerat.Sed etsi virum propteraliquam mentis elatio»
nis Jlla dixissc; idco manducavit,et dcdit viro suo ncm,quaeDeumlaterc non poterat,sollicitavitaliqua
fartas8iscumaliquasuasione,quamScripturaintelli- expcriendi cupiditas,cum mulierem videret accepta
gendam reliquit.Vel fortc non fuit suaderi necesse, illa csca non esse mortuam; ncc tamen eumarbi-
cum cam mcrtuam esse illc cibonon videretvir.Si- tror, si jam spirituali monto praeditus erat nullo
cutergononestpermissusdiabolustentarefeminam, modo credidisse quod diabolus suggerebat. (Lib. et
nisi per serpentem ;ita nec virum,nisi per feminam; cap. cisdem.)
utsicutpraeceplum Deipervirum venitadmulierem, Quis plus peccavit, Adam vel Eva.
ita diabbli tentatio per mulicrem transiret ad virum. 5.Ex quo nianifeste animadverti potest quis eorum
In muliere vero quae rationalis erat.non cstipselo- plus peccavcrit, Adam vol Eva Plus enim videtur
cutus utin serpentc,sed persuasio ejus,quamvisin- pcccassc mulier, qure voluit usurparo divinitatis ae-
sttnctu adjuvaret interius,qucd pcr serpentem gere- qualitatem, ct nimia prrcsumptione elata crediderit
bat exterius (Aug., 1. l,dicto 2, c.27). Ex pr-xdictis ita esse futurum.Adam vero nec illud credidit, et de
tentationis modus alque progressus insinualur; pcenitcnlia ct Dci miscricordia cogitavit, dum uxori
necnon etiam quod praediximus innui videtur, sci- morcm gcrons, cjus persuasioni conacnsit, nolens
licet quod tentationem praecesserat aliqua eIatio,ct eam constristare.etase alienatam relinquere.nepe-
praesumptio in mente hominis. riret; arbitrans illud esse veniale non mortale deli-
Objectiocontra illos qui dicunt clationem prxccssisse ctum. Unde August.,lib. ct cap.eisdem : Apostolus
in niente. ait: Adam non est seductus.Quod u tique. ita accipi po-
2. Quod si ita fuit, non ergo alterius suggcstione test.ut intolligatur non essc seductus prior.soilicet,
prius peccavit,cum auctoritas tradat idco peccatum vel in co in quo mulier,ut scilicetcredcret illudesse
diaboliincurabilecsse.quianonsuggcstioncsed pro- vcrum : Erilis sicut dii; scd putavit utrumqueposse
priasuperbiacccidit;hominisvcrocurabile,quianon ficri.ut ct uxori morem goreret,et per pcenitentiam
pcr sc, scd per alium cccidit, ct idco pcr alium re- veniam haberct.Minus crgo peccavit, qui de pceni-
surgere potuit. ts. Quocirca pracdicta verba August. tcntia et Dei niisericordia cogitavit.Postquam enim
pium ac diligenlem lcctorcm efflagitant: qu.n sic in- mulier scductamanducuvit.eiquededitutsimulede-
teHigerosancquimus:Nondc,jicereturhomoinactum rent,noluit cam constristare,quam credebatsine suo
illius peccati,ut,scilicet,lignum vctitum ederet,etin solatio contabescere,etasealienatamomnino inter-
has miseriasper tcntationem diaboli.nisi elatio con- ire; non quidem carnali victus concupiscentia.quam
primenda praecessisset,non utique tentationcm, scd nondum senserat.sed amicabili quadam bene<yolentia
opus peccati.Talis enim fuiterdinis processus :Dia- qua plerumque fit ut offendatur Deus ne offendatur
bolus tentando dixit: Si comederitis, eritis sicut dii, amicus,quod eum facere non debuisse divinae sen-
scientes bonum et malum; quo audito statim menti tentiaejustuscxitusindicavit.Ergoalioquodammodo
mulierissurrepsitelatioquaedametamorprppriaepp- ipso etiam dcceptus est.Inexpertusenim divinae se-
testatis,exqueplaci.iteifacerequod diaboiussuade- veritatis, in eo falli potuit,ut venialo crederet esse
bat.et utique fecit.Suggestione igitur peccavit.quia commissum;sed doloilloserpentino quomulier se-
tentatio praecessit, ex quu in mente ejus crta est ducta est,nullo modo avbitror illum potuisse seduci.
elatio, quam peccatum operis secutum est,et pcena Exhisdaturintelligiquodmulierpluspeccavit,inqua
peccati. majoris tumoris praesumptio fuit.quae etiam in se,et
Qux fuit elatio mulieris. in proximum,ctinDeurn peccavit; vir autem tantum
3.Et talis quidem elatio in mente mulieris fuit pro in se, ct in Deum.Indoetiamcolligiturquodmulicr
certo.qua credidit«t voluit habere similitudinem Dei plus peccaverit,quia graviuspunitaest; cui dictum
cumaequaIitatequadam,putansesseverumquoddia- fuit : In dolore paries filios, Gen. 3, etc.
boluB dieebat.Et ideo spcciatiter mutierem comme- Quid prxdictx sententix adversari videtur.
morat A«gust.,inquiens : Quomodo crederet muiier C.Sed huicvidctur contrarium quod Aug.,lib.il,
diabok>,nisi esBet in menie ejus de se superba prae- cl,super Genes.,de viro et muliere peccatum suum
sumpt»? Et quod ibi sequitur,scilicet,qua3 perten- excusantibus ait:f)ixit Adatn:Mulierquamdedistimihi
tartionem fuerwt cohvineenda vet porimenda,ad mu- dedit mihi de ligno,et comedi;non dicit peccavi.Super-
lierem Teferendum est.ut intelligatur quae mulier, bia enim habet confusionis deformitatem,non confes-
non qutft Matio, fuerat per tentationem, etc. sionis humilitatem.Nec etiam mulier confitetur pec-
Qux fuit elatio viri, an crediderM et wluerit quod catum.sed refert in alterum,dicens: Serpens decepit
mulier, sexu,sed pari fastu.Eccehicdi-
4. Sofet quaeri utram illa talis elatio et amor pro- me,etcomedi;impari
citAug.quiaparemfastumhabuitmuliercumviropa-
priae potestatis in viro fuerit, Bicut in muliere. Ad riter ergo superbierunt.et pariter peccaverunti$.Sed
qned diwmusquiaAvIam non fuit seductus eo modo hoc ita determinari potest,ut dicamusparem utrius-
699 PETRI LOMBARDJ. 700
quefuisse factuminexcusantione peccati.et etiamin deat,sed fortasse ut minus ardeat.Non igitur m.ulier
esu Hgni vetiti; sed .disparem.et ra muliere multo excusationem habuit de ignorantia,cum et manda-
majorem,in eo quod crediditetvoluit esse sicutDeus, tum noverit,et peccaturo esse sccus agere non igno-
quo non vir. Verumtamen et de viro legilur quod raverit. (Tom. 7, c 3.)
voluitessesicutDeus.Dicit enim August.super iilum UndeprocesserU consensus illius peccati, cum natura
locum psal.68 : Qux non rapui tunc exsolvebam.Ra- hominis esset incorrupta.
puit Adam et Eva praesumentes ut diabolns de divi- i I .Solet eliam quaeri, cum sine vitio esset natura
nitate; raperevolueruntdivinitalem,et perdiderunt hominis, unde consensus mali processerit.Ad quod
felicitatem.Idem superillum locum : Deus,quissimi- responderi potest quia exlibero arbitrio propriae vo-
lis tibi : Qui per se vult csse ut Deus, perverse vult luntatis fuit ln ipsn enim etinalio causa exstitit ut
essesimilis Deo; ntdiabolus,qui noluit sub eo esse; fieret deterior.In alio,quia in diabolo qui suasit; in
et homo.qui utservus noluit teneri praecepto.sed vo- ipso, quia voluntate liberi arbitrii consensit,etcura
luit ut nullo sibi dominante esset quasi Deus.Item in hborum arbitrium sit bonum,ex re utique bona ma-
tomo8super illum Epistolae locum:Non rapinamar- lus illo consensus provenit, et ita-ex bono maluro
bitratus est se cssexqualcm Dco: quia non usurpavit manavit.De hoc autem in 3equenti plenius traotabi-
suum non esset ut diabolus et primus homo. mus.cum origo mali,et in qua re coalescat,investi-
uorumdam sententia,quod Adamambierit esseut Deus, gabitur.
Suod
sed non crediderit possibile. i4n voluntas prxcesserit illud peccatum.
7.Ideo quibusdam videtur quod etiam Adam am- 12. Si vero quacritur utrum voluntas illud pecca-
bierit esse sicut Deus, non tamcn credidorit id fieri tum praecesserit, dicimus quia peccatum illud et in
posse; etideofalsum esse quod diabolus promittcbat voluntate, et in actu constitit; et voluntas actum
cognovit.Etlicetdivinitatisaequalitatcmconrupierit, preecessit,sed ipsam voluntatem alia hominis volun-
non tamen adeO exarsit,nee tantaestalfectus ambi- tas malanonpraecessit.atque ex diaboli persuasione,
tiOne sicut mulier.quas illud fieri posfe putavit, r*t et hominis arbitrio illa voluntas mala prodiit, qua
ideo magisillud-amhiendo superbivit.Virum autem juslitiam deseruit, et iniquitatem inchoavit; etipsa
aliqua forte ambitioriis surrcptio movit; sed non ita, luntas iniquitas fuit.
ut illud verum vel possibile fore putaret.Aliis autcm DISTINCTIO XXIII
videtur ideo dictum esse quod Adam illud voluerit, QCAREDEDSPERMISERIT HOMINEM TENTARI,SCIBNS
quia mulier de eo sumpta illud voluit: sicutsi,in- EUMESSECASUBUM. (Aug., lib.ll,c4,superGen.,
quiunt,peccatumdiciturperunumhominemintrasse et eod. lib. c 9.)
in mundum.id est.hnmanam naturam, cura tamcn l.Preeterea quaeri solet cur Deus hominemtentari
mulier ante virum peccaverit.quiapermulierem in- permiserit, quem dccipiendum fore preesciebaLSed
traverit de viro factam.Vcl potius ideo per hominem non esset laudabile homini,si ideo bene viverepos-
dicitur intrasse.quia etiam peccante muliere si vir set.quia nemo male vivere suaderet, cum in natura
uonpeccasset,humanumgenusminime peccatis cor- posse, et in potestate habere vellet non consentire
ruptum periret.Minus ergo peccavit vir quam mulier. suadenti.Deo juvante; et esf gloriosiusnon consen-
Objectiocontraidquod dictumest,virumminuspeccasse. tire quamtentari non posse.Moventuretiam quidam
8. His aUtem opponi solet hec mpdp : Tnbus mo- dicentes: Cur creavit Deus quos futuros malos prae-
dis, ut Isidorus ait libro 2 de summo Bono, o. 17, sciebat? Quia preevidit quid boni de malis eorum es-
geritur.scilicet ignorantia,infirmitate,in- set facturus. Sic enim eos fecit. ut relinqueret eis
Seccatum
ustria.Etgravius infirmitate peccarequamignoran- unde aliquid facerent;etsiculpabiliter aliquidface-
tia,graviusqiieindustriaquaminfirmitate.Evaautem rent,illum de se laudabiliter operantem invenirent.
videtur ex ignorantia pcccasse, quia seducta fuit. A se habent voluntatem malam,ab illo naturam bo-
Adam vero ex industna, quia non fuit seductus, ut nam, et justam pcenam.Frustra ergo dicitur : Non
Apostolus ait. §.Ad quod dicimus quia.licet Eva in deberet Deus creare quos preesciebat malos futuros;
hoc per ignorantiam deliquerit.quod putavit verum sciebat enim bonis profuturos.et juste pro mala vo-
esse truotfdiabolus suadcbat.non tamen in hoc quin luntate puniendos.Addunt etiam talem bominem de-
noverit. illud Dei esse mandatum, et pcccatum esse bere facere, qui nollet omnino peccare.Concedimus
contra agere.Et ideo excusari a peccato per ignoran- quidemmeiioreronaturam esse quae omnino peccare
tiam non potuit. nollet. Goncedant et ipsi non esse malam quae talis
Quod ignorantia alia excusat, alia non. facta est.ut posset non peccare si vellet ;et juste pu-
9.Est enim ignorantia quae excusat peccantem.et nitaro,quae voluntate non necessitate peccavit. Cum
est ignorantia talis quaenonexcusat.Estautemigno- ergo haecbona sit,illa melior.cur non utrumque face-
rantia vincibilis.et ignorantia invincibiJis.Excusatio ret, ut uberius laudaretur do utraque? Ulaenim de
omnis tollitur,ubi mandatum non ignoratur. sanctis angelis.haec de hominibus est.Item.inquiunt:
De triplici ignorantia, aux excusat,et qux non. Si.Deus vellet.et iUi boni essent.Et hoc quidem con-
10. Est autem ignorantia triplex : et oorum,scili- cedimus;sed melius voJuit,utquodvellentessent;et
cet,qui scire noluit cum possint, quae non excusat, boni quidem non infructuose,mali vero non impune
quia et Ipsa peccatum est; eteorum quivolunt.sed e8sent.Item,inquiunt: Posset Deus voluntatem eo-
non possunt, quee excusat, et est pcena peccati.non rum vertere in bonum,quia omnipotens est; posset
poccatum; et eorum qui quasi simpliciler nesciunt, revera. Cur non fecit?Quia noIuit.Cur noluit? Ipse
non renuentes vel proponentes scire-.quae neminem novit.Non debemus plus sapere quam oportet (fib,
plene excusat.sed fortasse ut minus puniatur.Unde eod., c 7.)
Aug. ad Valentinum(7): Eis aufertur excusatio qui Hic qmlis secundum animam, el agit de scientia
mandataDeinoverunt;quamsolcnthaberehomines hominis ante peccatum.
de ignorantia. Et licet gravius sit peccare scienter 2. Et quidem secundum animam rationalis fuit
quam nescienter,non ideo tamen confugiendum est homo,habens discretionem boni et mali. Soientiam
ad ignorantiae tenebras.ut in eis quisquam excusa- quoque rerum creatarum, et cognitionem veritatis,
tionem requirat.Aliudest enim nescisse,aliud scire quaeprimaeperfectioni congruebat,mox conditus non
noluisse, quia in eis qui intelligere noluerunt ipsa incongrue accepisse putatur,et ad illam non studio
ignorantia peccatum est; in eis vero qui non potue- vei disciplina aliqua per intervalla temporis profe-
runt.pcena peccati.lgnorantia vero quae non est eo- cisse, sed ab exordio suee conditionis divinius iUam
rum qui scire nolunt, sed qui tanquam simplioiter percepisse. (Lib. eod., c. 10.)
nesciunt,nullum sic excusat ut aeterno igne non ar- Quod triplicem habuit homo ante lapsum cognitionem
scilicet rerum propter se factarum,etCreatoris,et sui.
(7) Tom. 7, lib. de Natura et Gratia, contra Pela- 3.Fuit homo pnmus ante lapsum tripUci cogni-
gianos, cap. 17. tione preeditus: rerum, scilicet.propter se factarmm
701 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXIV. 702
et Creatoris, et sui. Rerum quippe cognitionem ho- talis natura facta erat, ut sino divino auxilio possct
minem accepisse perspicuum est.cum non ipse Crea- manere sivellet, nonutiquesuaculpacecidisset,de-
tor vel angelusafiquiSjSedhomoomnibusanimanti- fuissetquippe adjutorium, sine quo manerenon pos-
busnominaimposuerit; utostendereturquod singu- set. Idem, lib. et cap. eisdem: DederatDeus homini
lorum notitiam homo ipse habuerit. Quaeenim pro- bonamvoluntatem,inillaquippeeumfeceratrectum;
pter illum creata erant, et ab illo regenda.et dispo- dederat adjutorium,sinequonon possetincomanere
nenda erant, horum omnium Deus llli ct scientiam si vellet, et p«r quod posset. Ut tamen hocvellet,in
tribuit, et providentiam atque curam reliquit.quia, ejus dimisit arbitrio. In eodem: Acceperat posse si
ut ait Apostolus, 1 Cor. 9: Non cst c.ura Deo de bo- vellct, sed non habuit velle quo possct: nam si ha-
dus.QuorumaliorumqueanimaliumDeus hominicu- buisset.perseverasset.Histestimoniisevidenter mon-
ram reliquil et providentiam, ut dominationi ejus stratur quod homo rectitudinem et bonam volunta-
subjicerentur,et rationeillius gubernarentur;ut sci- tem in creatione accepit, atque auxilium quo stare
ret lllis necessaria providere a quibus emolumen- poterat, alioquin non sua culpa videreturcecidisse.
tum debebat recipere. Hanc autem scientiam homo (Lib. et cap. eisdem.)
peccando nonperdidit,sicut nec illam qua carnis ne- Qualisfuerit illa rectiludo et bonitas voluntalis in qua
cessaria provideretur. Et idcirco in Scriptura homo creatus est.
de hujusmodi non eruditur, sed de scientia animao 2. Sed quomodo rectam et bonam voluntatem ha-
quam peccando amisit. buit homo, si per eam nec mereri vitam valuit? Quia
De cognitione Creatoris nec aliquid mali ea tuncvolebat, etadtempusstare
4. CognitionemquoqueCreatorisprimiis homoha- volnit, sed non persevcranter, et ideo recta et bona
buisse creditur. Cognovit enim a quo crcatus fue- fuit tunc voluntas hominis.
rat; non eo modo cognoscendi quo ex auditu solo Oppositiocontra illud quod diclum est, hominem non
percipitur,quo modo acredentibusabsensquaeritur poluisse proficere.
sed quadam interiori aspiratione qua Dei praesen- 3. Ad hoc autem quod diximus, homincm non po-
tiam contemplabatur; non tamen ita excellenter tuisse proficere vel mereri per gratiam creationis so-
sicut post hanc vitam sancti visuri sunt neque ita let opponi sic: Per illud auxilium gratiae creationis
in aemgmate qualiter in hac vita videmus. potuit stare in bonoquodacceperat.Potuitergo resi-
De cognitione sui. steretentationi.Sedresisteretcntationibusatquesug-
5. Porro sui cognitionem idem homo talem acce- gestionibusmalis,meritum est ac bonumremunera-
pisse videtur, ut et quid deberet superiori, et quid bile: omne autembonummeritumprofectusest;per
acquali,et inferiori non ignoraret. Conditionem qno- gratiam ergo creationis proficere potuit sine adjectio-
que suam et ordinem, scilicet.qualis factusesset.et ne alterius gratiae.Adquod dicimus quia resistere ma-
qualiter incedere deberet, quid agere, quid cavere, lo.ctnon consentiretentationi, non fecissetillimeri-
intellexit.Si horum notitiam non habuissct,non estum, etsinonconsensisset, quianihilin eocratquod
setreuspreevaricationis,nequeseipsumcognovisset. admalumimpelleret,s:cutangelisquinonceciderunt
Ulrumhomopresciuslueriteorum qucesibifutura erant. non fueritmeritum quod steterunt, id est,quod non
fi.Siautem quasriturutrumhomo seientiam habue- corrucrunt. Nobis autcm meritum est aliquando si
rit eorum que circa cum futura erant,id est, si rui- malum non facimus,sedre&istimus;ibi duntaxat,ubi
nam suam praesciverit, et similiter praescierit bona causa subest quaenosidfaccremovet,quiaexpeccati
quae habiturus fuissct, si in obedientia perstitisset, corruptcla proni suntad Japsum gressus nostri.Ubi
responderi potest quod ci magis faciendamdicta sunt autem nomntervenitcausanosad malumimpellcns,
quam futura revelata.Accepilenim scientiam etprae- non mercmur si abeodeclinamus.Declinareenima
ceptum eorum quaefacienda fuerant,sed non habuit malo semper vitatpcenam, scd nonsempermeretur
eorum quaefutura erant.Non fuitergo palmam.
Eraescientiam
omo praesciussuicasus,sicutetdeangelodiximus. De adjutorio homini in creationc dato,quostare poterat.
Quod Aug.,lib.H, c 17,super Gen.,asserit, ratione 4. Hic considerandum est quod fueritilludadjuto-
utens quam supraposuimus.Haecdescientiahomi- rium hominidatumin creatione,queppteratmanere
nis, quantum ad primum statum pertinet, dixisse si vellet. Illud utique fuit libertas arbitrii ab omni
sufficiat. labe et corruptela immunis, atque voluntatis recti-
DISTINCTIO XXIV. tudo, et omnium naturalium potentiarum animae
sinceritas atque vivacitas.
DE GRATIA HOMINIS, ET DE POTENTIA A NTE CASCM. De liberio arbitrio.
\ .Nunc diligenterinvestigari Oportet quaro gratiam 5. Liberum Verum arbitrium est facultas rationis et
vel potentiam habuerit homo ante casumjetutrum voluntatis, quabonumeligiturgratia assistente,vel
per eam potuerit stare vel non. Sciendum cst ergo malum camdcmdesistente.Etdiciturliberum,quan-
quod homini in creatione,sicut dc angelis diximus, tum ad voluntatem, quae ad utrumlibet flectipotest.
datum cstpergratiam auxilium.ctcollata estpoten- Arbitrium vero, quantum ad rationem, cujus cstfa-
tia per quam poterat stare, id est.non declinare ab cultas velpotentiailla, cujusetiamestdiscernerein-
eo quod acceperat; sed non poterat proficere in tanter bonum etmalum.etaliquandoquidemdiscretio-
tum.ut pergratiam creationis sine aliamereri salu- nem habens boni et mali,quodmalumesteligit,ali-
temvaleret.Poteratquidem perilludauxilium gratiae quando vero quod bonum est. Sed quod bonum est
creationis resistere malo, scdnon pcrficere bonum. nisi gratia adjuta non cligit, malum veroperseeli-
Poterat tamen per iUud bene vivere quodammodo, git. Est enim ra anima rationali voluntasnaturadis,
qtii poterat vivere sine peccato;sed non poterat sinc qua naturaliter vultbonum.licettenuitcr etexiliter,
alio gratiae adjutorio spiritualiter vivere, quo vitam nisi gratiajuvet: quoeadveniensjuvat eam.eterigit
mereretur aeternam. Unde Aug.. in Ench., c. 107: ut efficacitervelitbonum. Per se autem potest veTle
Si factus esthomo rectus ut et manere inea rectitu- malumefficaciter.lllaergorationalisanimeepotentia.
dine posset, non sine divino adjutorio, ot suo fieri qua bonum velmalum potestvelle,utrumque discer-
perversus arbitrio; utrumlibet norum elegisset.Dei ncns,liberumarbitriumnuncupatur,quodbrutaani-
voluntas fieret vel ab illo, vel de illo. Et quia suam malia non habent,quiarationecarent;habeDttamen
maluit facere veluntatem quam Dei, de illn facta est sensum et appetitum sensualitatis.
voluntas Dei. Item in eodcm: Sic hominem prius De sensualitatc.
oportebat fieri, ut et bene posset#velle,et malejncc 6.Estenimsensualitasqueedamvisanimaeinferior,
frustra si bene, nec impune si male.Idem quoque, ex qua estmotus quiintenditurincorporis sensus,
tom.7, in lib.de Correctione et Gratia, c.10, c 105, atque appetituBrerumadcorpuspertincntium.Ratio
c.Hjin fine,ait:Si hoc adjutorium vel angelo vel ho- vcro visanimaeestsuperior,quae,utitadicamus.duas
minicum primum facti suntdefuisset,quoniamnon habelpartesveldifferentias,superioremetinferiorem
Secundum superiorem supernis conspiciendis vel sunt una mentis natura complectitur: ut sicut de
consulcntlisintendit; secunduminfcriorem, adtem- illis dictum est, Gen.2:Erunt duo in carne una',sic et
poraliumdispositioncm conspicit. Quidquid crgo in de his dici possit: Duo in mente una. Ecce ex his
anima nostra npbis ccnsiderantibus occurrit quod verbis aprrteintelligipotestqualiter in aniraa homi-
nonsitcommune cum bestiis, ad rationcm pertmet. nis existat imago illius conjugii, et qualiterin sin-
Quod autem in ea reperis commune cum belluis, ad gulis nostrum spiritualiter sintillatria, scilicet,vir,
sensualitatempcrtinet. Etubinobisgradalimin eon- mulior, serpens.
deratione partium animae progredientibus, primuui Qualiter per illa triain nobis consummeturtentatio.
aliquidoccurrit quod non estcommune cum bestiis, 8. Nunc superestostenderequomodo perhaectria
ibiincipit ratio.Hoc autem Aug. docet. in iib. 12de innobisconsummeturpeccaturn;ubiagnoscipoterit,
Trin., cap. 1, ita dicens: Videamus ubi sit quasi si diligenter intendatur,qui sitinanimamortalevcl
quoddamnominisoxleriorisinteriorisqueconfinium. vcniulc peccatum.Utenim ibiserpenssuasitmulieri,
Quidquid onimhabcmusinanimocommunccumpe- et mulier viro; ita et in nobis scnsualis motuscum
core,recte diciturad cxtcrioremhpmincmpertincre. illecebrara peccati conceperit,quasiserpenssuggerit
Ncn enim selum corpuscxtcriorhomodoputabitur; mulicri,scilicet,infcriori partirationis.id est,rationi
sedadjunctaquaodamvitasua.quacoiripagescorporis scientiae, quaj si consenserit illeccbrre, mulier edit
ct omnes sensusvigent.quibus instructus cstadex- cibum vetitum,pcstdceodemdatviroycum superiori
teriorasentienda.Ascendonlibusergo introrsum qui- parti rationis, id est, rationi sapientias eamdemille-
busdam gradibus considcrationis pcr animac part03, cebram suggerit;qu;esiconscntit,luncviretianjcum
ubi incipit aliquid occurrere quod non sit nobis com- Icminacibutnvelilumgustat.Siergoinmotusensuali
mune cum bestiis,ibiincipit ratio.ubihomo interior tantum peccati illecebrateneatur;venialeaclevissi-
jam possit agnosci (ibid., c 8).Rationisautcmpars mum cstpeccatum.Si veroinferiorparsrationisoon-
superior aeternisrationibusconspiciendis velconsu- senserit, lta ut solacogitationisdelectationesine.vo-
lendis adhacrescit; portip inferior ad tcmporalia gu- luntato perficicnditencatur.mulicrsolamanducavit,
bernanda defloctitur.Etillarationisintenlioquacon- non vir. cujus auctoritate cohibetur volunt8ts,ne ad
templamuraBterna,sapicntiaedeputatur;illaveroqua opus usque perveniat. Si vero adsit plena voluntas
bene utimur rebusteroporaiibus,scientia3depufatur perlicicndi,ut,si adsitfacultas.adaffectumperduca-
(lib. eod., cap. 4). Curo vero disscrimus de natura tur, virquoquemanducat,quiasuperiarparsrationis
mentis humanae, deuna quadamre disserimus,nec illecebrae cansensit. et tunc est damnabile ei grave
eam in heecduoquae commcmorivamu3,nisipcrofli- peccatum.Quando autem mulicr sincvirogustat,ali-
cia,geminamus.Carnalis autem vel sensualisanimae quando est mortale, aliquando veniale peccatum.Ut
motus, qui incorporissensusintenditur.nobispeco- enim dictum est, tunc mulier sine viro gustat,cum
ribusque communisest,quiscclusii3 estarationesa- ita delcctatione cogitationis peccatum tenetur.utfa-
pientiaB,rationi autcm scientieevicinus est (lib.eod., ciendumnondecernatur;vclcumquidamterminuset
c 12). mensura a peccatoadhibctur aviro,utnonliceatmu-
est ordo cadendi iieri effrenata libcrtate in peccatum progredi.Si ergo
Quod talis peccandivel innobisqualis non diuteneaturdelectalionc cogltationis,
fuit in primis hominibus. peccatum
sed statim ut mulierem tetigit,viriauctoritaterepel-
7.111udquoquepreetermittendum nonest.quodta- latur, veniale est. Si vero diu in delectatione cogita-
lis nunc in uno homine tentationis est ordo et progres- tionis teneatur, etsi voluntas perficiendi desit, mor-
sio, qualis tunc in primis praecessit parentibus. Ut tale est; et pro eo damnabitur simul vir et mulier,
enim tuno serpens malu m suasitmulieri ,ipsaquecon- id est, totushomo, quiaettuncvir sicut deburt.mu-
sensit; deinde viro suo dedit.sicque consummatum iierem nee cohibuit; undo pptest dici consensissc.
sensualis motus animae,promuliero inferior portio Repetitio summam perstringens.
rationis, pro viro superior ralionis porlio.Ethicest 9.Itaqueutbrevitersummamperstringam,quando
vir quisecundumApostolumJ Cpr.ll,dicimusimago peccatum ita in animaconcipitur,ut illud faceredis-
el gtoriaDei; ct illa cst mulicr qutB secundumeum- ponat, vel etiam perficiat aliud frequenter,aliud se-
dem dicitur gloria viri. Atque mter hunc virum et mel; vel etiam quando delectatione cogitationis diu
hanc mulierem est velut quoddam spirituale conju- teneatur, mortaie est. Cum vero in sensuali motu
gium naturalisquo contractus. quo superiorrationis tantum est,utprrediximus,tunclevissimum est,quia
portio, quasi vir.dobetpraeesse pt dominari;inferior ratio tunc non delectatur.Ideo autem supra dixialiud
vero,quasi mulier,debet subesse et obedire.Ideovir frequenter,aliudsemel,qui& quaedara sunt quaesitan-
secundumApostolum nondebet haberevelamen,sed tura serael fiant,vclfuciendadisponantur,damnant;
mulier.Et sicutincunctisanimantibusnohestreper- quaedam vero non, nisisaepiusfiant,velfacienda de-
tum homini adjutorium similesibi,sed deillosum- cernantur, ut de otioso verbo,et hujusmodi.Heec Au-
ptum quod ei formaretur inconjugium.itaetinpar- eust., in lib. 11 de Trin., c 12, tradit ita: Sicutin
tibus animtn quas cumpecoribushabemuscommu- ilio conjugio primorum hominum serpens mandu-
nes,nuUummentinostraesimileestadjutorium,unde candum persuasit.mulier autem nori manducavit so-
c 4: Illud nostrum quod in la,sed viro suo dedit,et simul manducavorunt;itaetin
Aug., lib. 12 do Trin.,traotandorum
actione temporalium ita versatur, ut quodam secrcto conjugio,quod in uno hominegeritur
non sit in nobis commune cum pecore.rationale est et dignoscitur, cum ratkrai scientiae, qure in rebus
quidem, sed exillarationali mente quasubhaeremus temporalibus agendis ratiocinandi vivacifate versa-
intelligibili et incommutabili Veritati.tanquam dutur, animalis sensus ingerit quamdam illccebrairi,
ctum,et inferioribus tractandis gubemandisquedc- tuncvelutserpensalloquiturfcminam.HuiCautemil-
putatumest.Sicuteniminomnibuspecoribusnonest lecebraeconsentirc.delignoestedere.SedistecoBSen-
mventum viro adjutorium-simile sibi,nisi de illode- sus si solo cogitationis delectationc contentusest-,su-
tractum in coojugium formareturjita menti nostrae periori vero auctoritateitaretinentur membra,utnon
qua supernam consulimusVeritatem, nullumestad exhibcantur arma iniqiiitatispeccalo, Rom. 5; sic ha-
usum rerum tcmporalium,quantumnatura3hominis bendum existimo, velut lignum vetitum muiier sola
satis est, simile adjutoriumexanimaepartibus quas comcderit. Sj autem in consensuilloitadecernitur
communes cum pecoribus habemus (iib.etcap. eis- quodque peccatum, ut, si sitpotestas.etiam opere
dem).Ideoque rationale nostrum nonad unitatisdi- impleatur; intelligenda est mnlier dedisseviro suo
vortium separatum,sed in auxilium societatis quasi simul edendum illicitumcibum.Neque enim potest
derivatum,in suodispartiturofficio.Etsicutunacaro peccatum non solum cogitandum suaviter,. verum
ost duorum in masculo et in femina;sic intellectum etiam perpetandum efficaciter mente decerni,nisi ct
nostrum et aotionem sive rationcm et appetitum ra- illa mentis intentio, penes quamsummapotestasest
tionalem vel si aliquo modo significantius dici pos- membra in opus movendi, vel ab opere cohibendi,
70o SENTENTIARUM I.IBRI OUATUOH. — LIB. II, DIST. XXV. 700
make uclioni ccdat.g.Nocsuno cumsola coyil.finiiu si.K.uiiiilcnditîiilr.lligilur.Quoui.... ,, ;• lcctorin lo-
mens oblectatur illicitis, non quidem dccernens esse c.isScripturee, ubidoipsafitmcntio, vigiluutcr anno-
facienda,tenens tamen etvolens libenler quae statim tct.
ut attigerurit animum rcspui debucrunt, negandum DK3T1NCTI0XXV.
est esse peccatum; stfd longe minus quamsietopere REOITAD LIBERIARUITItllCO.NSlDERATI0XE.M
statuaturimplendum.Et ideodetalibusquoquecogi- 1. Jam vero ad propositnm redcainus,scilicet,ad
tationibus venia petenda est,pectusque percutien- liberiarbitriitractatum, quodphilosophi definientes
dum,ct dicendum:Di»itMcno6isdebita no<ttm(MaUh. dixei'untliberumdevoluntate,judicinm,quiapotestas
6). Nequeenimsicutinillis duobusprimishominibus ipsa et habilitas voluntatis et rationis, quam supra
personam suam quisque portabat, et ideo si solamu- diximus csse liberum arbitriuin.lil.craest adutrum-
iiercibum cdisset ilhcitum, sola utiquemortissup- libet. quia libere polest nioveri ad hoc,vel adillud.
plicio pleeterelur ; ita dici potest in nomine uno, si Libcrumergodicitururbitrium.quanlumadvolunta-
delectationibusillicitis,aquibus continuo sedcberet tem, quia vulunlurio moveri, et spontaneo appetitu
avertere,cogitatiolibentersoIapascalur,necfacicnda ferri potcst ad ea quu) bona vcl mala judicat, velju-
decernanturmala,sedtamensuaviterinrccordatione dicure valct.
teneantur,quasi mulierem sine viro posse damnari. Quotl liberum.arbitrium nonpcrtinet nisiad futurum.
Absit hoc credere (lib. et cap. eisdem). Hio quippc nec ad omne futurum.
una persona est,unus homo est,totusque damnabi- ^.Hocautemscieiidutricstqiiodliberumarbitriura
tur; nisihaec.quoesine voluntate operandi;sedtamen adprajsens vcladpraelcrifuin non rcfertur,scd ad fu-
cum voluntate animum talibus oblectandi.solius co- turu contingentia. Quod ctiim in praesenti est, deter-
gitationissentiunturessepeccata,permediatorisgra- minutuinest,necinpotestatonostraestuttunc sitvel
tiam remittantui'(8j. Ideui quoque in Jibro contru nou sit quando est; potest eniiu non esse, vel aliud
Manichaeosde hoc eodem sic ait : Apostolus dicit, cssc postea,sed nonpotestnonessctlumest,velartud
Ephes. 2 : Secundum principem poteslatis acris hujus, esse dum est, id est,qui>d cst; sed in futuro an hoc
spiritusquinunc. opcralurin ftliisdiffidetUixMunqmd sit,vclillud,adpoteslatcml:beriarliitriispectat. Nec
ergo vistbilitcrcis apparct, uut quasi corporcislocis tamen omnia futura sub poteslato lilicri arbitrii ve-
accedit ad eoset opcratur? Sed miris modis pcr co- niunt, sed ea tanlurn quic per libeium arbitrium
gnitioncm suggeritquiilquidpotcst; quibus suggcs- possunt lieti vel non fieii. Si quis enitn talc quid vc-
tionibusresisteudumcst./VonenimtffNoramuttos/u/tas iit no disponat facorc, quod in e.jus nullatenus sit
(9)ejus\2 Cor. 2). Quomodoenini accessitad Juiam, potcstate, vcl quod sirauipsius dispositionercqucfic-
quando ei persuasitut Dominum tradcret?Numquid ret, in hoc ipse Jihcrum non habct tnbitrium.
in locis,aut per hos oculos ei visus est? Sed utiquc Quodsupraposita dcscriplio lilieriarbitriinonconvenit
dictum est : In ccr. ejus inlruvit-(Joan. 13.) ltepcllit Dec, ncc his qui glorificati sunt.
autem illum homo, si paradisura mentis custodiat. 3. Etquidcm secundum pracdictam assignafionem,
Posuit enim hominem Dcus in paradisc, ul operarctur in hislantumvidoturessoliberumui'/,itrium,quivo-
el custodiret(Gen. 2); quia sicut Ecclesias dicitur in luntatem mutarcet in contraria ps^sunt deflectere;
Canticis canticorum, c. 4 : Horlus conclusus, fonssi- in qiiorum videlicet potestatc est cligere bonum vel
gnatus, quo utiquo uon admillilur pcrversitatisillc malum,etutrunilibetsccundumeleclionemfacereveI
persuasor.sed tamcn per mulicrem decepit.Non enim dimitterc Secundum quod nec in Deo, nec in his
ctiam ratio nostra dcduci ad conscnsum pcccati po- onmibusquitant"ubeatitudinisgratius.untroboratiut
test,nisi cum deleclalio mota fucrit in iiluparteani- jam peccare nequeunt.liberum arbitri um esse nequit.
mi, quee debet obfcmperare ratiodi. tanquamrectori Sed qtiod Deus libcrum urbitrium habeat Aug., t. 5,
viro.Etiam in uuoquoquc nostruin nihil aliudagitur docet in lib. 22 do Civ. Dei, cap. ult., ita inquicns:
oum ad peccatum quisque dclabitur, quumtuncac- CcrtcDcusipsenumquidquoniumpuccarenonpotcst,
tum est m iilis tribus,serpente,muliere etviro.Nam ideo liberum arbitrium habere negandusestrAmb.
primo fit suggcstio, sive per cogitationem, sive pcr quoque,in lib.de Trin., ait; Paulus dicit, I Cor. 12,
sensuscorpons,veIvivendo, veltangendo,velaudiun- quiaomniaoperaturunus alqtie idem SpirUus, dividens
do, vel gustando, vel olfaciendo ; qu;c suggestiocum singulis prout vult, id est,pro liberae voluntatisarbi-
facta fucrit, si cupiditatas nostra non movcaturud ttio, uon pro neccssitulis obsequie.
peccatum excludilurserpcntis astutia.Si atitem mota Qutiliter in Deoaccipitar liberum arbitrium.
fueritjsicupiditasnostranon niovcaturad peccatum 4. Sed aliter accipitur liberumarbitriumin Crea-
cxcluditur serpentis astutiu. Si autem mota fuerit, tcre.quamiucreaturis.Deieteniinliberumarbitrium
quasijam mulieri persuasum erit; sed aliquandoru- dicitur cjus sapientissima et omnipotens voluntas,
tioviriliteretiamcommotamcupiditatein refrenatet quac non uecessitate, sed libera voluntate omniafa-
compescit. Qucd cum fit, ncu labimur in peccatum, cit prout vult. IdeoqucHierou. attendensnonitaesse
sed cum aliquanta luctaticne cerpnamur. Si antem liberumarbitriuminDeo, sicutestincreaturis.abip-
ratioconsentiat,etquodlibidocommoveritfaciendum so videtur Jiberum arbitrium excludere,in homiha
esse decernat, abonmi vita beata, tanquam de pura- quudam ad Damasum papam, in tom.3. dcfiliopro-
diso, expellitur homo. Jam enira peccatum imputa- digodieens:Solus Deusest inquempcccatumnonca-
tur, etiam si non subsequatur fuctum, quando rea dit,nec cadere potest. Caetera,cum sint liberi arbitrii,
cnctur in consensione conscicnlia. in utramquc partem flecti possunt. Dum ait cxtera,
Quare kxc de animm partibus dixit. indicat liberum arbitrium sicut cst in crcteris, non
10. Haecde animae partibusinterseruimus, ut ip- itu o=so iu Deo.
sius animae natura plenius cognoscerelur, ct secun- Quod angctietsunctiquijambcatisunt,habentliberum
dum quam sui portionem in ea sitliberum arbitriutn arbilrium.
intelligatur: scilicet secundum rationem, quaomne 5. Angeli veroet sancti qui jam cum Dcminpfeli-
peccatum mortale geritur, sednon omne veniale, il- citer vivunt,atqueitagratiabeatitudinis ccnfirmati
lud, scilicet, quodin solo motu sensuulitatisexistit, sunt, ut ad malum flecti nec velint nec pcssint,liberp
Quod scnsualitas sxpe in Scriptura aliter quam supra arbitrio non carent, unde Aug., in lib. 22 de Civit.
accipUur, scilicet, ut etiam inferior rationis portio Dci, cap.30, ait: Sicut primaimmortalitas fuit, quam
ejus nomine intelligatur. peccando Adam perdidit, posse nonmorijita primnm
11, Non est auiem silentio praetereundum quod iiberumarbitrium,possenon peccare; novissimum,
ih
saepe Scriptura nomine sensualitatis, non id solum non posso peccare. Idem in Enchiridion, capite 105 :
in anima quodest nobis commune cumpecore,sed Sic oportehat prius hominern fieri.ut bene velle pos-
eliam infenorportio rationisquaa temporalium dispe- set, et male. Postea vero sic erit, ut male velle non
(8) Aug., tom. 1, lib. 2, de Gen., c 14. possitjnce ideo carebitlibcro arbitric. Multo quippe
(9) Vulgata editio gabet cogitationet, liberius erit arbitrium, quod omnino non poterit
101 PETRI LOMBARDl. •J08
servire peccalo. Neque aut voluntas non est, aut non habuerit liberum arbitriunl, sedquialibertatem
libera dicenda non est, qua beati sic esse volu- arbitritperdidit.non quidem omnem,sed Ubertatem
mus, ut esse miseri non solum nolimus,sed nequa- a miseria et a peccato.
. quamprorsusvellepossimus.Sicutergoanimanostra De tribtis modis UberHttisarbitrii.
nunc habet nolle infelicitatem,itanolleiniquitatera 9. Est namque libertas triplex, scilicet a necessita-
semper habitura est. Scd ordo servandus fuit, quo te, a peccato, a miseria. A necessitate, et ante pecca-
Deus voluit ostenderequumbonumsitanimalratio- tum et post eeque liberum est arbitrium. Sicut enim
nale quod etiam peccare possit, quamvis sit melius lunccoginonpoterat.itanec modo.Ideoque voluntas
quod peccare non possit. Ecce his verbis evidenter merito apud Deumjudicatur,quae semper anecessita-
astruitur quodpostbeatitudinis confirmationemerit te libera est, et nunquam cogi potest. Ubi necessitas,
in homine liberumarbitrium.quopeccare nonpote- ibi nonest libertas; ubinonestlibcrtas.necvoluntas,
rit; et nunc in angelisest,etin sanctis quicumDo- et ideo nec meritum. Haeclibertas in omnibus est,
mino sunt; ettantoutique liberius, quantoapeccato , tam in malis quam in bonis. Est et alia libertas, a
immunius, ct ad bonum pronius. Quo enimquisque peccato, scilicet, 'de qua dicit Apostolus, 2 Cor. 3 :
ab illa peccatiservitute,dequascriptumcst,Joan.8: Ubi Spiritus Domini, ibi libertas. Et Veritas in Evan-
Qui faatpeccatum,servus est peccati.iongiusabsistit; gelio, Joan. 8 ; Si Filius vos liberavit,vere liberierir
tantoin eligendo bonuro liberiushabet judicium.Un- tis. Haeclibertas a servitule peccati liberat, et servos
desi diligenter inspiciatur.liberum videturdici ar- justitiae facit;sicuteconverso servitus peccatiliberos
bitrium, quia sine coactionc et neccssitate valet ap- justitiee facit, unde Apostolus, Rom. 6 : Liberati a
petere.vel eligere quod ex ratione decreverit. peccato, servi facti eslts justitix. Et idem : Cumservi
De Hbertatisarbitrii differenlui secutidum diversa essetis peccati, liberi fuistis justitix. Hanc libertatem
tempora. peccando homo amisit.IdeoqueAug.,inEnch.,c.30.
.-. 6. Expreedictis perspicuum fit quod majorfuit li- dicitquodhomo male utenslibero arbitrio,etseper-
bertas arbitrii pnmaquam secunda,et tertiamulto didit, et ipsum: quia perditaestper peccatum liber-
major quam sceund.a vel prima.Priroaenimlibort&s tas, non a necessitate, sed a peccato. Qui enimfacit
arbitrii fuit in qua poteratpeccarc. Ultima vero erit peccalum, servus est peccati (Joan. 8).
in qua poterit non pcccare, et non pnterit pecaore. Qui habeant hanc libertalem, scilicet, a peccato, et
Media vero, in qua polest procare, et non polostnon per quid.
peccare; antc reparationcm etiammortaliler,postrc- 10. Istam libertatem quae est a peccato, illi soli
parationem vero sallcm venialiter. nunc habentquos Filiuspergratiamliberat etrepa-
De quatuor statibus liberi arbilrii in hominc. rat ; non ita quod penitus sint sine peccato in hac
7. Et possunt in homino notari quatuor status li- mortali carne,sedut in eis peccatum non dominetur
beri arbitrii. Anto enim ad bonuranilim- nequc regnet. Ethaecestvera et bona libertas, quas
- pediebat,ad malumpcccatumnil impellebat.Non habuitinfir- bonam paritservitutem, scilicct, justitise, unde Aug.
mitatem ad malum,ethabuitadjutoriumadbonum. in Ench., cap. 30, ait: Ad justitiam faeiendam non
Tunc sine errore ratio judicare,et voluntas sine dif- eritaliquis liber.nisia peccatoliberatus, essejustitiae
ficultatebonumappeterepoterat.Postpeccatumvero ccepit servus;et ipsa est vera libertas, propterrecti
antereparationemgratiae,preroituraconcupiscentia facti laetitiam, simul etpia servitus,propterpraecepti
et vincitur, et habet infirmitatero in malo, sed non obedientiam. Est alia libertas non vera, malaeservi-
habetgratiam inbono;et ideo potest peccare, et non tttti adjuncta, quaead malum faciendum, ubi ratio
potestnon peccare etiam damhabiliter.Postreparati- dissentit a voluntate, judicans non esse faciendum
onem vero anteconfirmationem premitur a concupi- quod voluntas appetit; ad bonum vero faciendum con-
scentia, sed non vincitur; et habet quidem infirmi- cordat ratio voluntati; et ideo ibi vera libertasest et
tatem in malo, sed gratiam in bono, ut possit peccare pia. De libertate autem ad malum, et servitutemala,
propterlibertatem et inflrmitatem.et possit nonpec- aitAug.,inEnch.,c.30 : Servi, addictipeccato soili-
care ad mortem propter libertatem et gratiam adju- cet,quae potest esse libertas.nisi quapdoeumpeccare
vantemraondumtamenhabet posse omninononpec- deflectat ?Liberaliter enim servit qui sui domini vo-
care,velnonpossepeccare,propterinfirmitatemnon- luntatem libenter facit; ac per hoc ad peccandum li-
dum perfecte aboorptam.et propter gratiam nondum ber est, qui pcccati servus est.
pleneconsummatam.Postconfirmationemveroinfir- Quxstio ae Ubertate ad malum, an sit ipsa libertas li-
mitate penitusconsumpfa.etgratiaconsummata.nec beri arbitrii, an alia.
vinoi poterit, nec premi, et tunc habebit non posse 11. Hic quaeri potestutrum heec libertas qua quis
peccare. liber estad malum, sit libertas arbitrii.Siommliber-
De corruptione liberi arbitrii per peccatum. tasarbitriiest.bonum quidem est.quialibertasarbi-
8.Undemanifostum est qitod praeteraliaspcenali- ' trii bonum naturale est.Quibusdam videtur quod sit
tates pro peccato illo, incurrit homo pcenamincor- ipsa libertas arbitrii, ques semper bonaest, sed pro-
ruptione et depressione liberi arbitrii. Per illud nam- pter peccati servitutem ad malum sit liberior ctpro-
q ue peccatum naluralia bona in ipsohomine corrupta nior; et ideo dioitur non. esse vera libertas, quiaad
sunt, et gratuitadetracta.Hicestenim ille qui a la- maium est.Aliisautem videtur quod heeclibertasad
tronibus vulnerulus est, et spoliatus (Lucee10). Vulne- malum,quamsupracommemoravitAug.,non8itipsa
ratusquideminnaturalibusbonis,quibusnonestpri- libertas arbitrii, sed sit quaedam promtas peccandi
vatus, alioquin non posset fieri reparatio; spoliatus et curvitas quee ex peccato est, et mala est.
vero gratuitis,qu«e per gratiam naturalibus addita fu- Quxstio alia de libertate ad bonum,an ipsasU libertas
erant.Haec sunt data optima, et donapcrfecta; quo- arbitrii, an non.
rum aliasunt corruptaperpeccatum, idest,natura- 12.Similiter etiamquesri solet utrum illa libertas
Ha, utingenium,memoria,inteIlectus; aliasubtracta, vera, queeestadjuslitiam faciendam,sitipsalibertas
id est.gratuita, quanquametnaturaliaexgratiasint. arbitrii. Quidamdicuntillam eamdem esse.sedrepa-
Ad generalem Dei quippe gratiam pertinent. Saepe ratam pergratiam.qua juvante liberaestadbonum;
tamenhujusmodifitdistinctio, cum gratiee vooabu- sine gratia verononest hbera ad bonum.UndeAug.,
lum ad speciem, non ad genus refertur. Corruptaest in Ench.,cap. cit.: Ista libertas ad benefaciendum,
ergo libertas arbitrii per peccatum.et ex parte per- nunquam ent homini addicto et vendito subpeccato,
dita, unde Aug. in Ench., cap. 30: Libero arbitrio nisi eum redimat qui dicit, Joan. 8: Si Filiusvos ii-
maleutens homo, et se perdidit, et ipsum. Cum enim beraverit, yere liberi eritis. Quodantequam fieri in ho-
libero arbitrlo peccaretur, victore peccato amissum mine incipiat, quomodoquisquamde libero arbitrio
est et liberumarbitrium.^<7uoentm(ieM'ciuie«/,/iuic gloriatur,qui nondum est liber ad operandum bene?
servus addictus est (2 Pet. 2).Ecce liberumarbitrium Ecce aperte ostendit liberum arbitnum per gratiam
dicit bominem amisisse; non quia post peocatum liberan, ut per iUud bene operetur quis; idoquedi»
709 SENTENTIARUM L1BRI QUATUOR. — LlB. II, DIST. XXVI. 7l0
cuntillam libertatem veram,quae est ad bene facien- bonum; gratia cooperans adjuvat no frustra vclit.
dum, cujus supra meminit Aug.,essclibertatem ip- Unde Aug., in lib. de Gralia et libero Arbitrio, ad
sam arbitrii gratiaDei liberatam et adjutam.Alii vero Valentinum,in cap. 17.in tom7: CooperandoDeus in
putant non esse ipsam arbitrii libertatem.sed aliara nobis perficit quod operando incipit,quia ipse ut ve-
quamdam, quae ex gratia et libero arbitrio in men- iimus opsratur incipiens, qui volentibuscoopcratur
te hominis, Deo operante, incipit esse cum repara- perficiens.Ut ergo velimus operatur. Cumautem vo-
tus est. lumus, et sic volumus utperliciainus,nobis coopera-
Certa determinatio utriusque guxstionis, qua dicitur tur; et tamen sine illo vul operante ut velimus, vel
liberlas ad bonumet ad malum- esselibertas arbitrii. cooperantecumvolumusadbonapietatis opera.nihil
13. Verum nobismagisplacetutipsa libertas arbi- valemus.Ecce his verbis salis aperitur quae sit ope-
trii sit,et illa qua quis liber estadmalum,et alia qua rans gratia, et quaecoopcrans. Operans cnim gralia
quis liberest ad bonum faciendum. Ex causis enim est quaeprfBvenitvoluntateui bonam: eaenim hbera-
variis sortitur diversa vocabula.Diciturenim libertas tur et praeparatur hominis voluntas, ut sit bona,bo-
admalumfaciendum.antequampergratiamsitrepa- numque eliicaciter velil. Cooperans vero gratia vo-
rata; sed cum per gratiam fuerit reparata, dicitur ii- luntatemjambonamsequiluradjtivando.UrideAug.,
bertasadbonumfaciendum.quiaante gratiam libera contra Julianum haei-eiicunt.qui bonam voluntatem
estvoluntas ad malum, oergratiam verolibera fit ad cxliberoarbitriotantumessedicobat,atquehominem
bonum.Semper ergo voluntas hominis aliquo modo por liberum arbitrinm posse bonum velle et operari
libera est, sed non semper bona est. Non enini est sine gratiaasserebaL,aiL:Apoi'Uiiudecomraendatione
bona,nisiapeccato liberata; csttamen anecessitate gratiiD Apostolus sententiam protulil ,cum ait:iVonest
libera.Unde Aug., ad Valentinum,cap. 15,in tom. 7, volentis neque currentis,sed.Deimiserentis. Haecsi at-
in iib. de Gratiu etliberoArbitrio; Scmper in nobis tenderes, Juliane, non extendcres contra gratiam
voluntas libera est, sed non semper bona est. Aut merita voluntatis humanae.Noncnim ideo miseretur
enimliberaestjustitiae,quandoservitpeccato,ettunc Deusalicujus,quiavoluiti:tcucurrit:sedideovoluitet
est mala; aut a peccato libera est quando servit justi- cucurrit.quiamisertusest Deus.Paraturenimvolun-
tiae, et tunc est bona. tas hominis a Deo,etuDominogrcssus hominis dirigun-
Dc libertatc a miseria. tur, psal. 36. Ideoque congrue ait: Non est volentis
14. Estiterum libertas a miseria, dcqua Aposto- neque currentis, sed misereutisDei. Non quiahoc sine
lus ait, Rom. 8: Et ipsa creatura liberabilur a scrvitule voluntate nostraagatur, sed quiavoluntasnostranil
corruptionis, in tiberlatem glorix filiorum Dei. Hanc boniagitnisidivinitus adjuvctur.Undealibi Aposto-
libertatem hatuit homo ante peccatum, quia omni lusait,i Cor.15: Non autem ego, sed graliaDei mecum.
carebat miseria, et nuila angebatur molcstia; et ple- Non ideo dicit.quia nihil boni agebat,sed quianihil
niushabebitin futura beatitudine,ubi miseressenon boni ageret, si illa non adjuvaret. His testimoniis
poterit. Sed in hac vita, quae estinterprimum pecca- aperte insinuatur, quiavoluntashominis gratia Dei
tum et ultimam conlirmationem, nemo a miseria praevenitur atque preeparatur ut liat bona,non ut fiat
liber est, quia pcena peccati non caret. voluntas ; quia et ante gratiam voluntas erat, sed
Repetit de corruptione liberi arbiirii, ut addat alia. non erat bonaet recta volunlas.
15. Expraedictis jam apparet inquo perpeccatum Quid sit voluntas.
sitimminutumvelcorruptumliberumarbitriumquia 1. Voluntatem ipsam August., tom. 6. in lib. de
ante peccatum nullaerat hominis difficultas nullum- duahus Animabus.cap. 10, ltadelinit: Voluntasest
queimpedimentum delege membrorum adbonum, animimotus.cogente nullo,ad aliquid non admitten-
nulla impulsio vel instigatio ad malum. Nunc autem dum, vel adipiscendum.Heec autem ut non admittat
per legem carnis ad bonum impeditur,et ad malum malum, et adipiscatur bonum.pra^venitur et praepa-
instigatur,ut non possitvelleetperficere bonum,nisi raturDei gratia.UndeApostolusgratiam praevenien-
pergratiam liberetur etad.juvetur,aMia,utait Apos- tem et subsequentem commendans, Rom.9, id est,
tolus,Rom. 7,peccatumhabitat in carne.Liberum ergo operantem et cooperantem, vigilauterdixit: Non est
arbitrium,cumsemperet insingulissit liberum,non volentis neque curreniis, sed Dei miserentis; et non e
est tamen pariter liberum in bonis et in malis,et ad converso: Non est miserentis Dei, sed volentis et
bona et ad mala. Liberius est enim in bouis.ubi li- currentis (Aug., in Ench., c. 32). Nam si (utquibus-
beraturo est, quam in malis,ubi liberatum non est. dam placuit) quod dictum est ita accipiatur: Nonest
Et liberius est ad malum.quod per se potest, quam volentis, nequecurrentis,sed miserentis Dei; tanquam
ad bonum.quod nisi gratia liberetur et adjuvetur non diceretur: Non sufficitsola voluntashominis,si non
potest. sitctiammisericordiaDei;contradicitur: Non suffi-
De liberlale qux fit ex gratia, et qux ex natura. cit etiam misericordiaDei, sinonsitetiam voluntas
16. Libertas ergo a peccato et a miseria, per gra- hominis.Acper hoc si rectedictumestillud,quiaid-
tiam est; Hbertas vero a necessitate, per naturam. voluntas hominis sola non implet; cur non etiam a
Utramque libertatem.naturaescilicetet gratiae,notat contrarior.;cte dicitnr:Non miserentis est Dei, sed
Apostolus, Rom. 7, cum ex persona hominis non re- volentis esthominis,cumid misericordiaDeisolanon
dempti ait: Velleadjacel mihi, perficere autem bonum impleat? Homo enim credere vel sperare non poterit,
non invenio, ac si diceret: Habeo libertatem naturae, nisi velit; nec pervenire ad palmam, nisi voluntate
sed non habeo libertatem gratiae ; ideo non est apud currat.Restatergout ideo ita rectedictum intelliga-
me perfectio boni. Nam voluntas hominis quam tur, ut totum detur Deo qui hominis voluntatem bo-
naturaliter babet, non valet erigi ad bonum elfica- nam prtcvenit, et prasparet adjuvandam, et adjuvat
citer volendum vel opere implendum, nisi pergra- praeparutam : nolentem praevenit ut velit, volentem
tiam liberetur et adjuvetur: liberetur quidem, ut subsequiturnefrustravelit(10).Eccehisverbisetaliis
velit; et adjuvetur, ut perficiat; quia, ut ait Apos- praemissis evidenter traditur,quia voluntas hominis
tolus, Rom. 9, non est volcnlis velle, neque currentis praeparatur etpraeveniturgratikDei utvelitbonum,
currere, id est operarr; sed miserentis Dei, qui ope- et adjuvatur he frustra velit.
ratur in nobis velle et operari bona; cujus gratiam Quod bona voluntas comitalur gratiam.
non advocat hominis voluntas vel operatio, sed 3. Itaque bona voluntas comitatur gratiam ,non gra-
ipsa gratia voluntatem praevenit praeparando ut tiavoluntatem. UndeAug.(ll)ad Bonifacium papara
velit bonum, et praparatam adjuvat ut perfi- scribens, contra Pelagianos, inquit: Cum fides im-
ciat.
DISTINCTIO XXVI. (10) Aug., tom. 4, lib. 1, ad Simplicianum, circa
DEGRATIA OPERANTE ET COOPERANTE. medium, quasst. 2.
1. Haecest gratia operans et cooperans. Operans (11) In tom. 2, epist. 106, in Glos. super illud,
enim gratia preeparat hominis voluntatem ut velit Rom, 5; Juslificati tgitur.
711 PETRt LOMBARDI. 742
pctrat justilijutioncm, sicutuuicuiquc Dcuspartitus ex voluntate hominis fides intelligatur provenirc,cum
est mensuram iidei, non gratiam Dei aliquid merili ipsa sit proprie Dei donum, ut ait Apostolus, Eph. 2,
preecedit humani, sed ipsa meretur augeri, ut aucts et ex ea bonahominismeritaincipiant.Perhancenirc,
mercaturetpcrfici voluntaloconiitantc,uon ducentc, ut ait Aug., supcr psal.07justificatur impius, id est,
pedissequa, non pravia.Ecce hic aporte habes quod fitde impio pius, ut deinde ipsa fides incipiat per di-
gratia praevenit bonae voluntatis meritum : et ipsa lectionem opcrarijunde oronia bona merita jncipiunt.
bona voluutas pedissequa cst gratiae, nou prtcvia. Sed potius haecideo dicta sunt,quia non est fides nisi
Qux sit grutiu voluntatem prxveniens, scilicet, fides in co qui vult credere.cujus bonam voluntatem fidcs
cum dilectione. pr<cvenitncntempore,scdcausaetnatura.UndeAug.
4. Et si d.ligenter intcndas.nihilominus libi mon- supra cohgruentcrdixitquod bonavoluntasineisdo-
stratur qucc sit ipsa gratia voluntatem praeveniens et nis cst,quae non praecedit; etipsajuvat,quiaeajuvat
pracparans, scilicct, fides cum dilcctione. Idcoquc quibuspraevenitur.dum eis consentit ad effectumbo-
August., enist. eadem,lractansquomodo justificati ni; ct iu eiscst, quiatemporeabeis nonpraeceditur.
sumus cx fidc, ettanien gratis (utrumquc enim dicit Quxdam adhuc addit qux graviorem faciunt quxstto-
Apostolus, Rom. 5, qui dicit: Justificati cx fide, et ttcm scilicet quod cogitulio boni prxcedit fidem.
Rom. 3; Justificati gratispei gratinm): Hoc enim idco 7. Caetcrum hanc quaestionem magis acuunt et ur-
dixit, ne fides ipsa superba sit, ne dicut sibi : Si ex gent verba Aug., quibus in libro de Praedestinatioiie
fide justificati.quomodo gratis? Quod enim fides me- sanc torum, cap, 2,in tomo 7, utitur, pertractans illud
retur, cur non potius redditur quam donatur'? Npn verbum Apostoli, 2 Cor. 3 : Non quod sufficientes si-
dicathomoistaudclis,quiacumdixerit: Habeofidem mus cotjitare aliquid quasi exnobis. Attendant, inquit,
ut mereur justificutionera, respondeturci: Quidha- hic, et verba ista perpcndant, qui putant ex nobis
bes, quod non acccpisli (I Cor. 4)? Fidesenim qua ju- esse fidei ccuptura, et ex Deoesse fidei supplemen-
stificatus es, gratis tibi dala est. Hic aperlc osten- tum .Coinmendans enim istam gratiam quaenondatur
dltur quod fides cst causajustificationis, et ipsaest secundum aliquu merita, scdelficit omniaboname-
gratiactbonofieiuniquohomiuispraevcniturvutuntas rita, inquit, non quodsufficientessimuscogUarealiquid
et praBparatur.Un.de August.,in libro Rctract., c 9, boni, scilicet ex nobis. Quis autem non videat prius
in mcdio: Voluntas est quact pi)ccatur,ot recte vi.vi- cssecogitarequam crcdero?Nullusquippc credit ali-
tur.Voluntasvero ipsa nisiDei gratia liberctura ser- quid, nisi prius cogitaverit esse credendum. Si ergo
vitute qurc poccati scrva cst, ct ut vilia supcrct adju- cogitarc bonum non cst ex nobis, ut hicApostolus
vclur, rccte picquc vivi a mortalibus non potcst: ct tradit, ncc credere; quanquam et ipsum oredere ni-
hoc bcneficium quo liberatur nisi cam praeveniret hil estaliud, quam cum assensionc mentis cogitare.
jam meritis darotur etnon gratia, quae utiqucgratis Hic videtur insinuare quod cogitatiobonapreecedat
datur. Praevenitur crgo bona hominis voluntas illo fidcm, etitabonavoluntas praeveniutfidem,nonpree-
gratieo bcneficio,quo hberatur.ct praeparatur.Etillud voniatur; quod praedictis adversari videtur. Aclhoc
beheficium fides Christi rccto intclligitur; sicut Au- autemdicimusquodatliquandocogitatiobonasiv.evo-
gust.,inEnch , cap. 106, evidentcrostenditurdicens: luntas praevcnit fidem;sed non est illa bona voluntas
lpsum arbitriumlibcrandum estpostillam ruinama vel cogitatio qua recte vivitur. Illa enim sine fliie et
servitute pcccati. Nec omnino pcrseipsum, sed per cbaritate non est. Nam, ut ait Aug. ad Anastasinm,
solam Doi gratiam.quaein fide Christi posita cstli- epist.l44,in tom. 2, sine spiritu non est voluntas ho-
beraturut voluntas prasparetur.Ecce aperte dicit gra- minis libera,Gal. 5, cum cupiditatibus vincatur; non
tiam.per quam libcraturarbitrium et praeparatur vo- est libera ad bonum, nisiliberata fuerit.Non autem
lunlas.sitam esse in fide Christi. Fides onira Christi, liberatur.nisi per Spiritum sanctum diffundatur chari-
ut cap. 117 ait, impetrat quod lex imperat. tas in cordibus, Rom. 5. Nou est libera voluntaSjnisi
Quodvoluntas bona qux prxvenitur gratia,quxdamDei eam liberct gratia per legem fidei, id cst, non est li-
dona prxvcnit. beru, Sine (idcoperanteperdilectionem;etiUasuffi-
5.Ipsatameneademvoluntasquacdam gratiae dona cienter et vere bonaest.Non est eniro vcro fructus bonus,
Unde Aug., in Ench., cap. 32: Praecedit quidecharitatis radiccnon surgit.Si adsitfides
Ereevenit.
onavoluntashominismultaDeidona,sedtionomnia; operans per dilectionem, fit delcotatio boni.
quaBautem non praecedit,ipsa in eis est et ipsaj uvat, De illa cogilatione boniqux prxcedit fldcm,plenc
namutrumquclegiturin sanctiscloquiis.et: Miseri- disseritur.
cordia ejus prxveniet me (ps. 58); et: MisericordiaDei 8. Illa autem cogitatio sivc voluntas quae fidem et
subtequetur me (ps. 22); nolcntem quippepraevenitut charitatemaliasquejustificationespraeceoHtnonsuffi-
velit, volentem subsequitur nefrustraveht.Curenim cit ad salutcm, nec recte ea vivitur. Hac voiuntate con-
admonemur orare pro inimicis nostris nolcntibus pic cu piscitur illa bona voluntas quaeest magnum bonum'
vivere.nisi ut Dcus in eis operetur et velle? Idemque ista vero, non. Alia est ergo illa voluntas sive cogita-
cur admonemurpetereutaccipiamus, nisiutabillo tio, alia ista. Et sicut illa istam praecedil,, ita Ulam
fiat quod volumus, aquofactumestutvelimus? Indo praevcnit intellcctus. Undc August., ista distingaons
Apostolus ait, Rom. 9: Non cst volentis nequc curren- super illum locum psal. 118: Concupiuit animamea
tis, sed Deimis.reniis. Ex his apparet quod bona ho- desidcrare, ait, in fineenarrationisad psal.illum.in
minis voluntas quaedam donaDei praevenit,quiaeam tom. 8: Concupivit dcsiderare, inquit, non deside-
comitaturgrutia adjuvans; ctquibusbam preevenitur ruvit.Videmusonimrationenonnunquamquamuti-
quia eam praevenit gratia operuns, £cilicet,fidcscum lcssunt;{ustificationeSDei:scdinfirmitatepraBpediti
charitate. aliquundodesiderumus.Praevolat ergo intellectus,s.e-
Qux prxdictis vidcantur adversari, scilicctquod videa- quiturtardus autnulluseffectus.Scimus bonum,neo
tur dici fidem esse ex voluntale. delectat agere; et cupimus ut delectet. Sic -iste olim
6. Non esttamen ignorandum quodAug., tom.9, desiderare concupiscebat, quee bona esse cernebat,
tract. 26, in principio, significare videtur quod ex cupiens eorumhaberedclectationem, quorum potuit
voluntate sit fides, de illo verbo Apostoli, Rom. 10: videre rationem.Ostendit itaque quibus' quasi gradi-
Corde creditur ad justitiam ; itasuper Joannem tra- bus ad eas perveniatur; prius enim est ut videantu.r,
ctans:IdeononsimpliciterApostolusaitcrea!i<fur,sed quam sintutiles et honestae; deinde, ut earum des.i-
corde creditur, quia ceetera potest homo nolens, cre- derium concupiscatur jpostremo utproficientegratia
dere non nisi volens; intrare ecclesiam, et accedere delectet earum operatio, quarum sola ratio delrjctat.
ad altare potest nolens.sed non credere. Item.super Attendehunc ordinem gratiarum.quemhic disliucie
Gen., c 24, ubi Laban et Batuel dixerunt: Vocemus assignatAugust.qualiterscilicetintellectusbonorum
puellam, et queeramus e.jus voluntatem.dicit exposi- praeceditconcupiscentiameorumdeu)f.etiRSaconcu-
tor quiafides eatvoluntatis,nonnecessitatis.Adquod piscentia, delectalionem quae fit et per fidem^tcha-
respondentes,dicimusnoub!Ecitaaccipiendafore,ut ritatem; qua habita,vere bona estvohjntaa quarecte
713 SENTENTtARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. If, DIST. XXVII. 714
vivitur. Ipsaque fidei comes est, non praevia. Qui suit liberum arbitrium.cujus quoque bonumusum
verba Aug. praemissa sccundum hano distinctioncm dixit esse virtutem. Quod si est,non est ergo opus
considerat, nullam ibi repugnantiam forte animad- virtutis, quod supra dixit, quia aliud est virtus,
vertit, nonignorans btiamantegratiam praevenien- aliud opus ejus.
tem et operantem. qua voluntas Dona preeparatur in
DISTINCTIO XXVII.
homine,preecedere quaedam ex bona Dei gratia et li- DEVIRTUTE QOIDSIT, ET QUIDSIT ACTOSEJUS.
bero arbitrio, quaedam etiara ex solo libero arbitrio,
quibus tamen vitam non meretur, nec gratiam qua 1. Hic videndum est quid sit virtus, et quid sit
justificatur.IUiusenim gratiae percipiendae, quae vo- actus vel opus ejus. Virtus est, ut ait Aug., bona
luntatemhoroinissanat.utsanatalegeraimpleat.nul- qualitas mentis quarecte vivitur.et qua nullus maie
la merita praecedunt. Ipsaestenim quajustificatus utitur ;quam Deussolus in homine operatur.Ideoque
impius fit justus,qui pius erat impius:meritisautem opus Dei tantum est,sicut dcvirtutejustititB August.
impii.non gratia,sedpcenadebetur;nec illaessetgra- docet super illum locum psalmi 118: Feci judicium
tia, si non daretur gratuita. Datur autem gratuita, et juslitiam,ita dicens,in tom.8, concione 26 ejusdem
quia nil boni ante feceramus.unde hoc mereremur. psal. :Justitia magna virtus animi est.quam non fa-
Non negamus tamen multa ante hanc gratiam,et prae- cit inhominenisiDeus. Ideoque cum aitpropheta
ter hanc gratiam.ab homine ficri bona per libcrum expersona Ecclesiae,/i.'cijustiliam, non ipsam virtu-
arbitrium.ut tradit Aug. dc Spiritu et Littera.in Res- tem, quam non fecit homo, sed opus ojus intelligi
ponsionibus contra Pelagianos, ubi dicit homines voluit. Ecce aperte insinuatur hic quod justitia ln
per liberum arbitrium, agres colere, domos aedifi- homine non est opus hominis, sed Dei; quod et de
care,et alia plura bona faceresinegratiacooperante. aliis virtutibus intelligendum est.
Utrum una eademque sil gratia qux dicitur operans, De fide itidem dicit.quod non esl ex homine, sed ex
etcooperansf Deotantum.
9. Hic connderandum est,cum praedictum sit per 2.Namde gratia fidei Ephesiis scribens Apostolus,
gratiam operantem et praevenientem voluntatem ho- similiter fidem non ex homine, sed ex Deo tantum
minis liberari ac praeparari ut bonum velit; et per esse asserit, inquiens : Gratia estis salvati per fidem,
gratiam cooperantem et subsequentem adjuvari, ne et hoc non ex vobis ; Dei enim donum est. Quod a
frustra velit; utrum una et eadem sit gratia,id est, sanctis ita exponitur : Haecscilicet fides, non est vi
unura munus gratis datum,quod operetur et coope- naturae nostrae,quia donum Doi pureest.Ecce et hio
rctur; an diversa, alterum operans,ct alterum coo- aperte traditur quod fides non est ex libertate arbi-
perans ?Quibusdam non irrationabiliter videturquod trii, sive ex arbitrio voluntatis ; quod superioribus
una et eadem sit gratia, idem donum, eadem virtus, consonat, ubi dictumestgratiampraevenientem vel
quaeoperatur et cooperatur: sed propter diversos operantem esse virtutem quae voluntatem hominis
ejus effectus, et dicitur operans.et cooperans. Ope- liberat et sanat.Unde Aug., in lib. deSpiritu et Lit-
rans enim dicitur, in quantum liberat, et praeparat tera,cap.9,in tom. 3, ait: Justificati sumus non per
voluntatem hominis ut bonum velit; cooperans, in liberam voiuntatem, sed per gratiam Christi, non
quantum eamdem adjuvat ne frustrat veht, scilicet quod sine voluntale nostra fiat.sed voluntas nostra
ut opus faciat bonum.Ipsa enimgratianonestotio- ostenditurinfirma perlegem.ut sanetgratia volun-
sa, sed meretur augeri.ut aucta mereatur perfici. tatem, et sana voluntas impleat legem.
Quid sU ipsa gratia, et quomodo mereatur augeri, De gratia qux liberat voluntatem; qux si virtus est,
quxritur. vvtus non est ex libero arbitrio, et sicnon est mo-
10. Si vero quaeritur quomodo ipsa gratia praeve- tus mentis.
niens mereatur augeriet perfici.cum nullummeri- 3. Si igitur gratia quee sanat etliberat voluntatem
tum sit absque libero arhitrio :et quid sit ipsa gratia, hominis, virtus est, vel una, vel plures; cum ipsa
anvirtus, an non ; etsi virtus, an actus vel non : ut gratia non sit ex arbitrio voluntatis, sed eam potius
hocaperte insinuari valeat, praemittendum est tria sanet ac praeparet ut bona sit.consequitur ut virtus
esse generabonorum.Alianamquesuntmagna, alia non sit ex libero arbitrio.et ita non sit motus vel af-
minima, alia media.ut Augustinus ait inprimo lib. fectus menus.cum omnis motus vel affectus mentis
Retract.Virtules,inquit, quibus recle vivitur,magna sit ex libero arbitrio :sed bonusex gratia estetlibero
bonasunt.Speciesautemquorumlibetcorporumsine arbitrio, malus vero ex libero arbitrio tantum. Ut
quibus recte vivipotest,minimabonasunt. Potentiae enim ait Aug. in lib. Retract. 1, c 15, et tom. 6,
vero animi,sinequibusrectevivi non potest, media libro de Bono perseverantiae 2,cll :Homo sponte et
bona sunt.Item,lib.2 de lib.Arbit., c. I9,in tomo 1: libero arbitrio cadere potuit, non etiam resurgere.
Virtutibus nemo male ulitur.Caeteris autem bonis,id Idem,in lib.de duabus Animabus, c. 12, in tom. 6 :
est. mediis et minimis, non solura bene, sed etiam animtBsi liberoad faciendum et non faciendum motu
male quisque uti potest; et ideo virtute nemo male Animi careant.si deniquehis abstinendiaboperesuo
utilur, quia opus virtutis est benus usus istorum potestas nulla conceditur, earum peccatum tenere
quibus etiam non bene uti possumus. Nemo autem non possumus. Hic aperte ostenditur quod motus
bene utendo.raale utitur; non solum autem magna, animi,sive ad bonum sive ad malum, ex libero arbi-
sed etiam media, et minima bona esse praestitit bo- trio est.Ideoque si gratia vel virtus motus mentis est,
nitas Dei.Ecce habes tria genera bonorum distincta. ex libero arbitrio est.Si vero exlibero arbitriovel ex
I» quibus bonis sitliberum arbitriumf parte estjam non snlus Deus sine hpmine eam facit.
11. Quaeritur autera in quibus bonis contineatur PrOpterea quidam ncn inerudite tradunt virtutem
liberum arbitrium. De hocAug., in primo lib. Re- essebonam mentis qualitatemsiveformam.quaeani-
tract.,cap. 9, in fine, ita ait:ln mediisquidera bo- maminformat;etipsanonestmotusvelaffectusanimi,
nis invenitur liberum voluntatis arbitrium, quia et sed ea liberum arbitriumj'uvatur,utadbonummo-
roale iUo uti possurous; sed tamen tale est, ut sine veatur et erigatur ;etita ox virtute et libero arbitrio
illo recte vivere nequeamus.Bonus autem usus ejus, nascitur bonus motus vel affeotus animi, et exinde
jamvirtusest,quaeinroagnis reperiturbonis,quibus bonum opus procedit exterius ;sicut pluvia rigatur
male uti nullus potest. Et quia bona, et magna, et terra, ut germinet et fructum faciat ;nec pluviaest
media,et minima.exDeo sunt.sequitur ut ex Deo sit terra.nec germen.nec fructus; nec terra germen vel
etiam bonus usus liberee voluntatis.qui virtus est.et fructus.nec germen fructus ;ita gratis terrae mentis
in magnis numeratur bonis.Attende diligenter ques nostrae, id est.libero arbitrio voluntatis, infunditur
dicta sunt, et confer in unum, sic enim aperietur pluvia divinae benedietionis,id est.inspiratur gratia,
quod supra quaerebatur.Dixitequidem opus virtutis quod solus Deus facit.non homo cum eo ;qua rigatur
esse bonum usum illorum bonorum quibus etiam non voluntas hominis.ut germinet et fructificet, id es,t
bene uti possumus,id est, mediorum ;in quib.us po- sanaturetpreeparaturutbonumvelit,8ecundumquod
PATBOI. CXCII, ?§
dicitur operans; et juvatur utbonum faciat, secun- alia; et quid ipsa sit.an virtus.nn aliud ;et si virtus»
dum quod dicitur cooperans. Et illa gratia virtus an sit actus vel non ; ostensum enim est supra, ex
non incongrue nominatur, quia voluntatem homi- parte quorumdam, quod ipsa est virtus.quia virtus
nis infirmam sanat et adjuvat. non est actus.sed ejus causa,non tamen sine Hbero
Ex quo sensu dicuntur ex gratia incipere bona tnerita, arbitrio ;unde quod supra Aug. dixit.bonum usum
et de qua gratia hoc intelligatur. liberi arbitrii esse virtutem.ita accipi potest.id est,
4. Cum ergo ex gratia dicuntur esse bona merila actum virtutis :alioquin sibi contradicere videretur,
et incipere,aut inteiligitur gratia gratis dans.id cst, qui etiam opus virtutis supra dixit esse bonum
Deus, vel potius gratia gratis data.quae voluntatem usum eorum quibus non bene uti possumus,in qui-
hominis praevenit.Non enim esset metgnum si heeca bus posuit liberum arbitrium. Si vero bonus usus
Deo dicerentur esse, a quo sunt omnia; sed potius liberi arbitrii opus virtutis est, j'am virtus non est.
ejus gratia gratis data mtelligitur.ex qua incipiunt Cum ergo bonum usum ejus virtutem esse dixit,
bona merita ;quae cum ex sola gratia esse dicantur, nomine virtutis ipsius usum significavit.
nonexcluditurliberum arbitrium.quianuJlum meri- Quod idem usus esl virlutis, et liberi arbitrii; sed vir-
tum est in homine quod non sit per liberum arbi- tutis principaliter.
trium.SedinbonismerendiscausaeprincipalisgratiaB 9. Idem nempe usus bonus exvirtute est, et ex li-
attribuitur, quia prinoipalis causabonorum merito- bero arbitrio ;sed ex virtute principaliter. Et bonus
rumestipsagratia.quaexcitaturliberumarbitriumet ille ususin magnis bonis annumerandus est.IUa au-
sanatur,atque juvatur voluntashominis ut sit bona. tem gratia preeveniens, quae et virtus est, non usus
Quod bona voluntas gratix principaliter est, et etiam liberi arbitrii est.sed ex ea potius est bonus usus li-
gratia est, sicut et omne bonum meritum. beri arbitrii,quae nobis est a Deo, non a nobis. Usus
5.Quae ipsa etiam donum Dei est,et hominis me- vero bonus arbitrii.et ex Deo est.etex nobis ;et ideo
ritum, imo gratiaB,quia ex gratia principaliter est, bonum meritum est. Ibi enim solus Deus operatur
"et gratia est.Unde Aug., tom. 2, epist. 105, ad Six- hic, Deus et homo. Hoc meritum ex illa purwsima
tum presbyterum: Quid est meritumhominis ante gratiaprovenit :quodApostolus notavitdicens,l Cor.
gratiam,oumomrie"bonum nostrum meritum nonin 15: Gratia Deisum id quodsum; et: Gratia ejus in
nobisfacit nisi gratia?Ex gratia enim, ut dictum me vacua non fuit.&uner quem locum Aug., de Gra-
est,quae preevemt et sanat arbitriumhominis, et ex tia et libero Arbit., cap. 5 et 6, in tom. 7, ita ait:
ipso arbitrio procreatur in anima hominis bonus af- Recte gratiam nominat, primum enim solam gratiam
fectus sive bonus motus mentis ;ethocest primum dat Deus, et nonnisi gratiam, cum non preecedant
bonum hominis meritum.Sicut,verbi gratia.ex fidei nisi mala merita; sed post per gratiam incipiunt
virtute et hominis arbitrio generatur in mento motus bona merita. Etut ostenderet etiamliberum arbi-
quidam bonus et remunerabilis,scilicet, ipsum cre- trium.addit: Et gratia ejus in me vacua non fuit. Et
dere ;ita ex charitate et libero arbitrio alius quidam ne ipsa voluntas sine gratia Dei putetur aliquid boni
motus bonus provenit,scilicet,diligere,bonus valde; posse, subdit :Nonaulem ego ,wttw,scilicet,sine gra-
sic de caeleris virtutibus intelligcndum est. Et isti tia; sed gratia Dei tnecum, id est, cum libero arbi-
boni motus vel affectus merita sunt, et dona Dei, trio. Plane cum data fuerit gratia, incipiunt esse
quibus meremur et ipsorum augmentationem,et alia nostra merita bona ; per illam tamen, quia si illa
queeconsequenter hic etin futuro nobis apponuntur. defuerit, cadit homo.
Ex qua ratione dicitur fides mereri justificationem, Aliorum sententia hic ostenditur. qui dicunt virtutes
et alia. esse bonosusus liberi arbitrii,id est, actus tnentis.
6.Cum ergo dicitur fides mereri justificationem et 10. Alii vero dicunt virtutes esse bonos usus natu-
vitam aeternam.ex ea ratione dictum accipitur.quia ralium potentiarum.non tamenomnes, sed tantum-
per actum de fideimereturilla.Similiterdecharitateet modo interiores qui in mente sunt;exteriores vero qui
justitia.et aliis accipitur.Si enim fides ipsavirtus percorpusgeruntur,sonvirtutesessedicunt,sedope-
preeveniens.diceretur esse mentis actus,qui est me- ravirtutum.Etideo quodAug. dicitopus virtutisesse
ritum.jam ipsa ex Hbero arbitrio originem haberet; bonum usum naturatium potentiarum, de usu exte-
quod quia non est,sicdicitures3emeritum,quiaac- rioriaccipiunt ;quod verodicit bonumusumliberiar-
tus ejus est meritum ;si tamen adsit charitas sinequa bitrii virtutemesse, etin magnis numerari bonis, de
neccredere nec sperare meritum est vitaa.Unde ap- usuinteriori intelligunt. Et virtutes nihil aliudesse
paret vere,quia charitas est Spiritus sanctus,quae ani- bonosaffectusvelmotusmentisasserunt, quos
meequalitatesinformatetsanctificat,uteis anima in- Suam eusinhominefacit.hon homo: quialicetillimotus
formetur et sanctificetur; sine qua animee qualitas sintliberiarbitrii, nontamen essequeunt nisi Deus
non dicitur virtus, quia non valet sanare animam. ipsum liberel et adjuvet gratia sna operante et coope-
De muneribus virlutum, et de gratia qux non est,sed rante.quam Dei gratuitamvoluntatem accipiunt.quia
facit meritum. Deusestquietoperaturinnobisvelleetoperaribonum.
7. Ex muneribus itaque virtutum boni sumus et Quibus auctorUatibus muniunt quod virtutes sint mo-
juste vivimus, etex gratia,qurenonestmeritum,sed tus mentis.
facit;non tamen sine libero arbitrio proveniunt me- ll.Quod autem virtutessintmotusmentis.testimo-
rita nostra.scilicet.boni affectus eorumque progres- niissanctorumastruunt. DicitautemAug.-, tom.3, c.
sus atquebonaopera.quae Deus renumerat in nobis; lO.super Joannem :Quid est fides ?Credere quod non
et heec ipsa sunt Dei dona. Unde August.(12)ad Six- vides. Credere autem motus mentis est. Idem in lib.
tum presbyterum :Cum coronatDeus menta nostra, 3 de Doctr, christiana: Charitatem autem voco mo-
nihilaliudcoronatquammunerasua.Undevitaeeter- tum animi. Si vero charitaset fides motus animi
na quee in fine a Deo meritis praecedentibus rcddi- sunt,virtutes ergo motus animi sunt.Quibusalii re-
tur,quia et eadem meritaquibus redditur, non a no- spondentespreemissaverbaAugustiniitaintelligenda
bis sunt, sed in nobis facta sunt per gratiam, recte fore inquiunt: Fides est credere quod non vides, id
et ipsa vita gratia nuncupatur, quia gratis datur. est.fides est virtus qua creditur quod non videtur.
Nec ideo gratis, quia non meritis datur, sed quia Item: Charitas est motus animi, id est, gratia qua
data sunt per gratiam et ipsa merita quibus datur. movetur animus ad diligendum. Etquod heec et his
Epilogat ut alia addat. similia itaaccipienda sint.exhisconiiciturqusalibi
8.Ex praemissis jam innotescerenobisaliquatenus Aug.ait. Naminlib. 2 QuaestionumEvangehi, c. 39,
potest qualiter gratia praeveniens meretur augeri, et inquit: Estfidesquacreduntur eaquaenonvidentur,
queepropriediciturfides. Item, tom.4, in lib. 13 de
(12) Epist.,105,in tom.2,et tom. 6, enarratione ad Trin., c. 2: Aliud sunt ea quae creduntur, aliud est
psal. 98, circa medium ; et enarratione ad ps. 102, fides qua creduntur.Exquibusverbis sio argumen-
non longe a principio. tando procedunt: Aliudestcredere,aliudiUudquod
717 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXVIII. 718
creditur. Preedictum autem est fidem id cssc quod non potest.Eccc apertc determinat ox quo sensu illa
creditur; sic ergo credere non est fides, quia cre- dixent,inimicos gratiae refellens.
dere non est id quo creditur.Addunt quoque : Vir- Aliud testimonium Augustinus ponit quo Pelagiuspro
tus opus Dei tantum est, quam ipse solus facit in se ulebatur.
nobis ; ipsa ergo non est usus vel actus liheri arbi- 3.Similiter etinnitebatur Pelagius verbis Augusti-
trii; sed credere est actus liberi arbitrii; non est ni contra gratiam.quiin libro deduabus Animabus
itaque virtus. PraBmissis aliisque rationibus ac tes- dicit, cap. 12, et Retract., c. 15 : Peccati reum te-
timoniis innituntur utrique.Horum autemjudicium nere quemquam,quia non fecit quod facere non po-
diligentis iectoris relinquo examini, ad alia prope- tuit, summre iniquitatis et insaniee est. His auditis
rans. exiliit Pelagius.dicens : Cur ergo parvuli et illi qui
DISTINCTIO XXVItl. nonhabentgrat;am,sinequanonpossuntfacereman-
PRf DICTAREPETITUT ALIAADDAT,DEFINITAM ASSI- datadivina, reitenentur? Hocautcm qua occasione
GNATIONEM PONENSDEGBATIAET LIBEROAnBITRIO dixcrit,in libro Retract.Pelagio respondens aperit.Id
CONTRA PELAGIANOS. enim contra Manichaeos dixit; qui in homine duas
1. Id vero inconcusse et incunctanter teneamus. naturas esse contendunt,unam bonam ex Deo,alte-
liberum arbitrium sine gratia praeveniente etadju- ram raalam ex gente tenebrarum, quaB nunquam
vante non suflicere ad salutemetjustitiam obtinen- bona fuit,nec bonum velle potest;quod si esset.non
dam ; nec meritis praecedentibusgratiamDei advo- videretur ci imputandum cssc sibonum non faceret.
cari, sicut Pelagiana haeresis tradidit. Nam, ut ait Aliud qucd videtur contradicere gratix Dei addit.
Aug.lib.l Retract.: Novi baeretici Pelagiani liberum 4. Alibi etiamAugustinus dicitquod huio gratire
sic asserunt voluntatis arbitrium,utgratiae Dei non contradiccre videtur qua j'ustificatur. Ait enim, in
relinquantlocum.quam secundummerita nostrada- libro contra Adamantinum Manichaei discipulum,
riasserunt.Pelagianorum haeresis.omnium recentis- cap. 26, in tom.6 : Nisi quisque voluntatem suam
sima a Pelagio monacho exorta est.HiDeigratiaequa mutaverit,bonum operarinon potest;quod innostra
praedestinati surnus, ct qua meruimus dc potestate potestate esse positum Dominus docet ubi ait,Matt.
tenebrarum erui,in tantum inimici sunt.ut sine hac i2:Aut facite arborem bonam, aut fructus ejus bonos,
credant hominem possefacereomniadivinamanda- etc.Quod Aug., in Retract.1.1 ,c. 22,non essecontra
ta.Denique Pelagius a fratribus inerepatus,quod ni- gratiam Deiquam praedicamus,ostendit,In potestate
hiltribueretadjutoriogratiaeDei.ad ej'us mandatafa- quippe hominis cst mutarc in melius voluntatem ;
cicnda,non eam libero arbitrio praeponebat, sed in- scd ea potestas nulla est,nisi a Deo detur ; de quo
lideli callidilate supponcbat dicens ad hoc eamdari dictum est.Joan.l: DediteispotesUttem filiosDei fieri,
hominibus.ut quae facere per liberum arbitrium ju- Cum enim hoc sit in potestate, quod cum volumus
bentur.facilius possint impIerepergratiam.Dicendo facimus.nihil tam in potestate quam ipsa voluntas
utique facilius possint,yo\uit credi,etsi difficilius.taest; sed preeparatur a Domino voluntas: eo ergo
men posse homines sine gratia facere jussadivina. modo dat potestatem.
Illam verogratiamDei,sinequanihil bonipossumus Aliud testvmonium ejusdem, quod videtur adversum.
facere,non esse dicunt nisi m libero arbilrio, quod 5. Sic etiam intelligendum est quod in eodem ait,
nullis suis praecedentibus meritis ab illo accepitno- scilicet innostra potestateesseutvelinseribonitate
stra natura, ipso ad hoc tantum juvante nos per Dei,vel excidi ejus severitate mereamur:quia in po-
suam legem atque doctrinam,ut discamus quae fa- testate nostranon est nisi quod nostram sequiturvo-
cereetquaesperaredebeamus;non autemad hoc per luntatem; quee cum prasparatur a Domino, facile fit
donum Spiritus sancti,ut quae didicerimus csse fa- opus pietatis,etiam quod impossibile et difficile fuit.
cienda, faciarous. Ac per hoc divinitus nobis dari Aliud testimonium.
scientiam confitentur,quaignorantiapellitur ;chari- 6. In expositionc quoque quarumdam propositio-
tatem autem negant divinitus dari.qaa pie vivitur; num Epistolae ad Romanos quaedam August. inter-
ut,scilicet,sitdonum Dei scientia.quaesine charitate serit,quae videntur huic doctrinee gratiae adversari.
inflat; et non sit donum Dei ipsa charitas, quae ut Ait enim : Quodcredimusnostrum est;quod autem
scientia non inflet,a3dificat. Destruunt etiani oratio- bonum operamur.illius est qui credentibus datSpi-
nes quas facit Ecclesia sivepro infidelibus et doctrinae ritumsanctum.Etpaulo post-.Nostrum estcredereet
Dei resistcntibus,ut convertantur ad Deumjsive pro velleîllius-autem dare credentibusetvolentibusfa-
ftdelibus,ut augeatur Dei fides,et perseverent in ea. cultatem bene operandiperSpiritumsanctum.Quas
Hrec quippe non ab ipso accipere,3ed a seipsis ho- qualiter intelligi debeant August. in libro Retract,
mines habere contendunt; gratiam Dei,qualibera- aperit dicens : Verum est quidem a Deo esse quod
mur ab impietate, dicentes secundum merita nos- operamur bonum : sed eadem regula utriusque est,
tra dari. Parvulos etiara sine ullo peccati originalis et volendiscilicet et faciendi;etutrumqueipsius est,
vinculo asserunt nasci. quia ipse praeparat voluntatem ; et utrumque nos-
Hic ponit ea quibus suum confirmant errorem, vcrbis trum est,quia non fit nisi volentibus nobis;illa ita-
Augustini contra ipsum ulentes. que profecto non dixissem, si jam scirem etiam
2. Quod vero dicunt,sine gratia hominem per li- ipsam fidem inter Spiritus sancti munera reperiri.
berum arbitrium omniajussaimplere.hujusmodi in- Adhuc addil aliud quod videtur conlrarium.
ductionibus muniunt. Si inquiunt, non potest ea fa- 7.1Uud etiam diligenterestinspiciendumquodAu-
cerehomoquae.jubentur,non est ei imputandum ad gustinusinlib. dePreedestinationesanctorum, c. 3,
mortem,sicut tu ipse August. (13) in libro de libero t.7,ait: Scilicet,quodposse haberefidem sicutposse
Arbitrio asseris.Quis,inquis,peccatineo quod nullo habere charitatem.natura esthominumjhabere au-
modo caveri potest ? Peccatur autem. Cavcri ergo tem fidem sicut habere charitatem, gratia estfide-
potest.Hoc testiraonio August.Pelagius ususest dis- lium.Quod non ita dictum est, tanquam ex libero
putans adversus eum.irao adversus gratiam ; sicut arbitrio valeat haberifides vel charitas;sed quia ap-
August.in libro Retract. illud et alia hujusmodi re- titudinem naturalem habet mens hominis ad cre-
tractans commemorat,inquiens : In his atque hujus- dendum vel diligendum, quae Dei gratia preeventa
modi verbis meis.quia gratia Dei commemorata non credit et diligit; quod sine gratia non valet.
est.dequatunc non agebatur, putant Pelagiani suam Testimonio Hieronymi astruit quid tenendum sit de
noatenuissesententiamjsedfrustra hoc putant.Vo- gratia et libero arbitrio; ubi triplex hxresis indu-
luntas quippe estqua peccatur et necte vivitur,quod cilur, scilicet Joviniani, Manichxi et Pelagii.
his verbis egimus:sed ipsa nisiDei gratia liberetur, 8. Id ergo degratia etlibero arbitrio indubitanter
et ut vitia superet adj'uvetur,recte a mortalibus vivi teneamusquod Hieron.,in Explanatione fideicatho-
(13) Lib. 3, c. 18, in tom. 1; et lib. de Natura et licee ad Damasum papam,Joviniani,et Manichaei,et
Grat., cap. 67, in tom, 7, lib. 1, cap. 9. Peiagii errores colhdens.docet, Liberum,inquit, sio
confitemurarbitrium,ut dicamus nos semper indi- vete vos,angeli,ne comedatde ligno vitae, quo indi-
gere Dei auxilio; et tam illos errare qui cum Mani- gnus est, de quo, si perstitisset, comederet, et vi-
oheeodicunt hominem peccatum vitare non posse, veret in aeternum.sed modo propter inobedientiam
quam illos qui cum Joviniano asserunt hominem indignus estcomedere.Et sicut verbo dixit,ita opere
non possepeccare.Uterque tollit arbitrii libertatcm. exhibuit Emisitenim eum Deus de paradiso volupta-
Nos vcro dicimus hominem sempcr et peccare et tis in locum sibi congruum ;sicut plerumque nialus
non peccare posse,ut sempernosliberi confiteamur cum inter bonos vivere cceperit.si in melius mutari
esse arbitrii.Haec est fides quam in catholica Eccle- nolucrit,dc bonorum congregationepellitur,pondere
sia didicimus, et quam semper tenuirnus. consuetudinis pressus.
DISTINCTIOXXIX. e flammeo gladioanteparadisumposito. Aug.,super
Sravae
UTBUMHOMO ANTEPECCATUM EGUERITGRATIA OPE- Gen., lib. ll,c 40.)
RANTE ETCOOPERANTE. 5. Nevero ad illudposset accedere,collocavitDeus
1. Post haec considerandum est utrum homoante ante paradisum cherubim, et flammeum gladium
peccatum eguerit gratia opcrante et cooperante?Ad atque versatilem, ad custodiendani viam ligni vitae.
quod breviter dicimus,quia non cooperante tantum, Quod juxta litteram potest hoc modo accipi,quia per
sed etiam operante gratia indigebat: non quidcra ministerium angelorum igneacustodia ibi constituta
secundumomnem operandi modum operantis gratiae fuit. Hoc enim per cceiestes potestates in paradiso
operatur enim liberando et praeparando voluntatero visibili factum esse credendum est, ut per angeli-
hominis ad bonum. Egebat itaque homo ea,non ut cum ministerium ibi esset quaedam ignea custodia:
liberaret voluntatem suara, quae peccati serva non non tamen frustra, sed quia aliquid de paradiso
fuerat"; sed ut praepararet aa volendum efficacitor spirituali. Cherubin enim interpretatur plenitudo
bonum,quod per se non potcrat. Non enim poterat scientiaj : haec est charitas, quia plcnitudo legis est
. bonum mereri sine gratia, ut August. in Ench., dileclio (Rom. 13). Gladius autem flammeus pcenae
c. 106,in tom.3, evidonter tradit.Illam, inquit, im- tomporales sunt, quae versatiles sunt.quia tempora
mortalitatem in qua poteratnonmorinatura huma- volubilia sunt.llla ergo ad custodiam ligni vitaeideo
na,perdiditpor liberum arbitrium.Hanc vero :n qua posita sunt ante paradisum,quia ad vitam non re-
non poterat mori acceptura est per gratiam,quam fuc- diturnisi percherubim,scilicet,plenitudinem scien-
rat.sinon peccasset.acceptura permeritum,quamvis tiac.id est.charitatem; et per gladium versatilcni,.d
sine gratia nec tunc ullum meritum esse potuissct, est.tolerantiam passionum temporalium.
quiaetsi peccatuminsoloeratarbitrio constitutum, An homo ante peccaium comcdcrit de ligno vitx.
nontamenjustitiaBhabendffivelretinendaesufficiebat 6. Potest autem quaeri utrum de ligno vitae ante
libcrum arbitrium,nisi divinum praeberctur ad,juto- pcccatum comederit homo. De hoc Augustinus, in
rium.Ecce his verbis satisostenditur quod ante pec- lib. 2 de Baptis.parvul.(14), sic ait : Recte profecto
catum homo indigebat gralia operante et coope- intelliguntur primi homines ante malignam diaboli
rante.Non enim habebat quo pedem movere possct persuasionem abstinuisse a cibo vetito, atque usi
sine gratiae operantis et cooperantis auxilio; habuit iuisse concessis.His verbis ostenditur quod de ligno
tamen quo poterat stare. vitee ante peccatnm sumpserint.quibus praeceptum
Quod homo ante lapsum virtutes habuerit. erat ut de omni ligno paradisi comederent, nisi de
2. Praeterea quaeri solet utrum homo antelapsum ligno scientiee boni et mali.
virtutem habuerit? Quibusdam videtur quod non ha- Quare non sunt facti immortales, si comederunt de
buerit,id ita probare conantibu s. J ustiti am ,inqui unt, ligno vitx.
non habuit,quia praeceptum Dei contempsitjnoc pru- 7. Quareergo perpotua soliditate.et beata immor-
dentiam,quia sibi non providit; nec temperantiam, talitate vestitinon sunt,utnullainfirmitateveleetate
quia aliena appetiit; nec fortitudinem, quia prave in deterius mutarentur? Hanc enim virtutem natu-
suggestionices3it.Quibusrespondentes,dicimuseum raliter illud lignum habuisse dicitur. Sed forte hoc
quidem non tunc habuissehas virtutesquando pec- non conferebat,nisi saepe de illo sumeretur. Potuit
cavit.sed ante,et tunc amisisse. Quod multis sanc- ergo fieri ut de illo sumeret semel, et non srepius,
torum testimoniis comprobatur. Aitenim Augustinus qui per aliquam moram in paradiso fuisse intelli-
in quadam homilia: Adam.perdita charitate, malus gitur.cum Scriptura dicateumibisoporatum fuisse,
inventus est. Item : Princeps viliorum dum vicit quando costa de latere ejus assumpta est, et inde
Adam de limo terraead imaginem Dei factum.pudi- formata mulier,et animalia ante eum ducta,quibus
oitia armatum, temperantia compositum, charitate nomina imposuit.
splendidum.primos parentes illis donis ac tantis bo- DISTINCTIOXXX.
nisexpoliavit,pariterque peremit.De hoc eodem Am- QUODPERADAM PECCATUM ETPOENA TRAN81ITIN
bros.ad Sabinumait,tom.3, epist. 41: Quando Adam POSTEROS.
solus erat,non est proevaricatus.quia ejusmens Deo 1. In superioribus insinuatum est, Hcet ex parte
adhaerebat.Super psal.quoquedicit quod homo ante (non enimperfecte sufficimusexponere),qualiterpri-
peccatumbeatissimusauramcarpebataetheream.Sed mus homo
quomodo sine virtutebeatissimuserat? August.quo- deliquerit, et quam pro peccato pcenam
que.lib. 11, in finc c. 42, super Genes., dicit Adam subicrit;per quibus adjiciendum est peccatum simul ac
eum transisse in posteros,sicut Aposto-
antepeccatum spirituali mente praeditum fuisse.Non pcenam Ius ostendit
estergo dubitandum hominem ante peccatum virtuti- netn peccatuminquiens,Rom.5: Sicutperunum homi-
bus fulsisse.sedillisper peccatum expoliatum fuisse, homines tnors in hunc mundum intravit, ita in omnes
De ejectione hominis de paradiso. pertransiit.
3. In illius quoque peccati pccnam ej'ectus csl de Utrutn illud peccatum fuerit originale, vel actuale.
2. Hic primo videndum estquod fuit illud pecca-
paradisoinistummiseriarum lccum,sicutin Genes.,
c. 3, legitur :Nunc ergo ne fortemittat manumsuam, tum,originale,scilicet, an actuale; et si de onginali
et sumat de ligno vitx.et comedat,et vivat in xternum, intelligatur.consequenterquidsitoriginalepeccatum
emisit eum Deusde paradiso voluptatis Illis vcrbis in- et quare dicaturinoriginalejetquomodo pertransierit
sinuari videtur qued nunquam mcreretur, sipostca vel pertranseat omnes, diligentcr investigandum
de illo ligno sumpsisset. est.Quibusdam placuit de peccato actuali AdaeHlud
Quomodoiutclligendum sit illud ; Ne sumat de ligno inferius accipere, asserentibus hoc Apostolum sensisse cum
vitx, et comedat, et vivat in xternum. aiV.Sicutperinobedientiamunius hominispec-
4. Sed quia per peccatumjam tnortuum corpus ha- catores constiluti sunt mulli, ita, etc Evidenter, in-
bebat, illa verba ex tali intellectu accipi possunt : quiunt.etiam ipso nomineexprimit Apostolus pecca-
Deus modo irati loquens, de homine superbo ait:Vi- (14) Aliasdiciturde peccatorum Meritis et Remis-
dete ne forte mittat manum suam,etc, id est: Ca- sione, contra Pelagianos, c. 21.
721 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXX. 722
tum.quod per unumhominem intravit inmundum, conoeptum dicit David.quia in omnibus trahitur ini-
scilicet inohedientiam. Inobedientia vero peccatum quitas ex Adam,et vinculum mortis.Nemo%nim nas-
actuale est. citur.nisi trahens pcenam,et meritum poenae.-Meritum
Quomodoinlrassc in mundum dicunt. autem poenae,peccatum est.Omnis erge qui nascitur
3.Hoc autem dicunt intrasse inmundum,non tra- per carnis ccncupiscmtiam.peccatum trahit.Pecca-
ductione originis,sed simililudinc prscvaricalionis; tum itaque eriginale culpa cst.quam nmnes cencu-
omnesque in illo uno peccassedicunt.quiaomnibus piscentialiter concepti trahunt.Unde in eccles. Dog-
ille unuspeccandi excmplum extitit.lloc male sen- matibus scriptumest:Firmissimelene,etnullatenus
serunt quidam hreretici.qui dicti sunt Pelagiani;de dubites.omncm homincmqui perconcubitumviri et
quibus Aug.,in libro de Uaptismo parvulorum.com- mulieris concipitur, cum originali peccato nasci,im-
memorat dicens : Sciendum est, inquit haercticos pietati subditum.mortiquesubiectum, etob hoc na-
quosdam qui nominati sunt Pelagiani, dixisse pec- turaireenascifilium; a qua nulius liberatur, nisi per
catum primae transgressionis in alios homincs non fidem mediatorisDeiethominum.Hisetaliisauctori-
propagattione, sed imitatione transisse. Unde ctiam talibus evidenter ostenditur peccatum originale cul-
ra parvulis nolunt crcdereperbaplismum solvi ori- pam esse, et in omnibus concupisccntialiter genitis
ginale peccatum, quod in nascentibus nulium esse trahi a parentibus.
omninocontendunt.Sed eis dicitur.quia si Apostolus Quid sit quod dicitur pcccatum originale, scilicet
peccatum imitationis.non propagationis.intelligi vo- fomes peccati, ia est, concupiscentia.
luisset.ejus principcm non Adam,sed diabolum di- 7. Nunc superest videre quid sit ipsum originale
ceret.de quo in libro Sap:2 dicitur : Invidia diaboli peccatum; quod cum non sit actuale, non est actus
mors intravilin crbem terrart/m.Etquia non vult in- sive motus animae vcl corporis. Si enim actus est
telligi hoc esse factumpropagatione,sed imitatione, animae vel corporis.actuale utique peccatum est; sed
continuo subj'unxit Scnptura: Imitanturautem eum, actuale non est, non estergoactus vel motus. Quid
quisuntexparteipsius.\m\tantur quidem XAam,quol- ergo originalepeccatum dicitur?Fomespeccati, sci-
per inobedientiam transgrediunturmandatum licetconcupiscentiavelconcupiscibilitas.quaedicitur
Suot
ei*3ed aliud est quodexemplum est veluntate pec- lex mcmbrorum, sivelanguornaturae.sive tyrannus
cantibus,aliud quod origoestcum peccatonascenti- qui est in membris nostris, sive lex carnis ; unde
bus.Non estigitur accipicndum peccatum Adaetran- August., in lib. de Baptismo parvulorum, tom. 7:
sisse in omnes imitationis tantumexemplo,sed pro- Estin nobis concupiscentia.queenonestpermittenda
pagationis et originis vitio. regnare. Sunt et ejus desideria, quae sunt actuales
Hic aperit iltud esse peccatum origiuale, quod concupiscentias, quaesunt arma diaboli, qua; veniunt
transit in pasteros. ex languore naturae. Languor autem istc, tyrannus
4.Etestilludpeccatum originalc,utaperte August. est.qui movet mala desideria. Si ergo vis cssc victor
testatur,quod per Adam transivit inomnes.per cjus tyranni, atque inermem inimicum mvenire,non obe-
carnem vitiatam concupiscentialitergeneratos. dias concupiscentiasmalae.Hisverbissatisostenditur
Quid sil originale peccatum kic inquiritur. fomitem peccati esse concupiscentiam.
5. Quod diligenter investigandum est,quid sit.De Quodnominc concupisccnlix intelligatur fomespeccati,
hoc enim sancti doctores subobscuritatelocuti sunt, et qux dicilur fotncspeccali.
atque scholastici doctores varia scnscrunt. Quidam 8. Nomino autem concupisccntiae non actum con-
enim putant originale peccatumcsse reatum pccnae cupiscencii,sed vitium primumsignificavit.cum eam
pro peccato primi hominis, id est,dcbitum, vel ob- dixit legem carnis. Unde idem in tractatu de Verbis
noxietatem.qua obnoxiiet addictisnmuspceneetem- Apostoh: Semperpugnaestincorporemortishujus,finiri
porali et aeternae pro primi horainisactuali peccato, quia ipsa concupiscentia cum qua nati sumus,
quiapro illo.ut aiunt.omnibus debeturpcenaaeterna, non potost quamdiuvivimus; quotidie minui potest,
nisi per gratiam libcrcntur.Juxtahorum sententiam finiri non potcst. Quaeautem estconcupiscentiacum
oportet dici originale pcccatum necculpamesse,nec qua nali sumus? Vitiumutiqueest quod parvulum
poenam.Culpam non esseipsifatentur;pcenaquoque habilem concupiscere facit, adultum etiam concupi-
secundum eos essenonpotest:quiasidebitum pcenae scentem reddit.tsicut enimin oculo caeci,innocte vi-
originale peccatum est,cum debitum pcenaerion sit tium caccitatis est, sed non apparet, nec discernitur
pccna, nec originale peccatum estpccna.quod etiara inter vidcntem et caecum, nisi luce veniente; sic in
quidara eorum admittunt,dicentes in Scripturaori- pucro vitium esse non apparet, donec aetatis prove-
ginale peccatum saepe nominari reatum; et reatum ctioris tempus occurrat. §. Exhis datur intelligi quid
ibi intelligunt, ut dictum est,obnoxietatem pcenae; sit originale peccatum, scilicet, vitium concupiscen-
et ea ratione asserunt peccatum originale dici esse tirequodinomnesconcupiscentialiternatosperAdam
in parvulis.quia parvuh pro illo primo peccato rei intravit, eo3que vitiavit. UndeAug., tom. 7, in lib.
Bunt pcenae.sicut pro peccato iniqui parentis ali- de Baptismo parvulorum, 1. \, e. 9 etlO: Adam
guando exulant filii secundum justitiam fori. praeter imitalionis cxemplum, occulta etiam tabe
Quodoriginalepeccatumsitculpa,auctoritatibus probat. carnalisconcupiscentiresuaetabificavitinseomnesde
6.Sed quod originale peccatum culpa sit,pluribus sua stirpo vcnturos. Undc Apostolus recte ait: In
sanctorum testimoniis edocctur.Super Exod.,c 13, quo omnes pcccaverunt. §.Circumspocte et sine ambi-
ubi dicitUT-.PritnogeiiUumasinimutabisove,Gregonus guitaledicit hoc Apostolus.Sive enim intelligatur, tn
ait: Omnes in peccatis nati sumus.et ex carnisde- quo homine, sive in quopeccato, sanum est. In Adam
lectationeconcepti,culpamoriginalem nobiscumtra- enim omnes pcccavcrunt, ut in materia, non solum
ximus.undeet voluntate nostrapeccatisimplicamur, ejus exomplo, ut dicnnt Pclagiani. Omnes enimilli
Ecce culpam originalemdixit nos Irahero.unde con- unus homo fuerat, id est, in eo materialiter erant.
stat origmale peccatumculpam esse.August.quoque ManifestumeslitaqueomncsinAdampcccasse.quasi
in libro de Natura et Gratia,cap.4, in tom. 7, de hoc in massa. Ipse cnim per peccatum corruptus.quos
eodemsicait:Omnes(ut ait Apostolus, Rom.3) pec- gcnuitomnesnali suntsubpcccato.Exeo igitursicut
cat'<?run<f,utique vel in seipsis,vel in Adara.quia sinc cuncti ccnslituli sunt pcccatorcs, ita et in illo uno
peccato nonsunt,vel quoa originalitercontraxerunt, peccalo quod intravitin mundum, rccte omnes dj-
vel quod malis moribusaddiderunt.Peccatura enim cuntur peccasse; quia sicut ab illo unp hnmine, sic
primi hominis, non solum ipsum.sed omtie necavit ab eodem uno peccato immuncs essc non possunt,
genus humanum,quia ex eo dambationem simulet nisiabejusreatupcrChristibaptismumabsolvantur.
culpam suscepimus. Idcm supcr psal. 50,ad illum Alia ergo sunt propria pcccata, in quibustantum pec-
versum: Ecccininiquitatibus conccptus sum:Quodde cant quorum peccata sunt; aliud hoc unum in quo
corpore mortuo seminatur,cumvinculopeccatiorigi- omne3 pcccaverunt, id est, cx quo omnes peccato-
nahsnascituretmortis.Ideoigitur se in miquitatibus ros constituti sunts
Qnid sit peecatum in quo omnes peccaverunt, scilicet, disse propagationis lege.
originale, quod ex inobedientia processit. Auctoritate et rationeprobatur, nihil extrinsecum con-
9. Hoc est originale peccatum, quo peccatores na- verli in humanam substantiam qux ab Adamest.
scuntur omnes concupisccntialiter geniti; quod ex 14. Quod vero nihil extrinsecum in humani corpo-
Adam, sive exqjus inobedientia emanavit, etin poris naturam transeat, Veritas in Evangelio significat
sterosdemigravit. UndeApostolus consequenterper dicens, Matth. 35: Omne quod intrat in os, in ventrem
inobedientiam unius homin is rauItosdicit constitutos vadit, ct in secessum emiltitur. Quod etiam ratione
esse peccatores.quee est actuale peccatum.Cum au- ostendi potesthoc modo: Puer qui statim post ortum
tem dixerit per unumhominempcccatum intrassein moritur,inillastaturaresurgetquam habiturus erat
mundum, etineo omnes peccasse, de originali disi viveret usque ad aetatem trigmta annorum, nullo
ctum esse oportet accipi. vitio corporis impeditus. Unde ergo illa substantia
Ex quo sensu dictum est: Per inobedientiam unius quee adeo parva fuit mortua, in resurrectione tam
multi sunt constituti pcccatores. magna erit, nisi sui in se multiplicatione? Unde ap-
10. Quod ergo ait: Per inobedientiam unius multi paret quod etiam si viveret, non aliunde, sed in se
constituti sunt peccatores, eo sensu dictum esse intel- augmentaretur illa substantia. Sicut costa de qua
ligendum est, quia ex inobedientia Adae, scilicet ex facta est mulier, et sicut panes evangelici. Non infi-
peccato actuali Adae, processit originale peccatum ciamur tamen quin cibi ethumores in carnem et san-
quo omnes peccatoresnascuntur; ut etin lllo esset, guinemtranseant;sednoninveritatehumanaenaturae
et in omnes transiret. quaea primis descendit parentibus.quae sola in resur-
Quodpeccatum Originale de Adam fuit, et in nobis est. rectione erit; reliqua vero caro in quam cibi trans-
11. UndeAug. (15) Juliano heeretico nullum pecca- eunt.tanquam surperfluain resurrectionedeponetur,
tum in parvuhs esse contendenti respondens,apeTte quae tamen ciborum aliarumque rerum fomcntis
Asserit peccatum originale ex voluntate Adaeproces- coalescit.
sisse,acper ejusinobedientiam in mundumintrasse. DISTINCTIO XXXI.
QuaeritenimJulianusperquidpeccatuminveniturin QUOMODO PECCATTJM ORIGINALE A PATRIBUSTRANSEAT
parvulo, ita inquiens: Non peccat iste qui nascitur, INFIUOS; ANSECUNDUM ANIMAM, ANSECtJNDUM CAR-
non peccat ille qui genuit,non peccat ille qui condi- NEM.
dit.Per quas igitur rimas inter tot praesidia innocen-
tiee.peccatum fingis ingressum? Et respondetsancta 1. Nunc superest investigare qualiter peccatum a
pagina: Per unum hominempeccatum intravit in mun- patribus traducatur in filios, scilicet, an secundum
aum, per unius inobedientiam, ait Apostolus. Quid solam animam, an secundum carnem.sive secundum
quaerit amplius.quid quesrit apertiusPIdem inquiUu- utrumque. Putaverunt quidam secundum animam
lianus: Si per hominem peccatum intravit in mun- trahi peccatum originale.non solum secundum car-
dum, peccatum vel ex voluntate est, vel ex natura nem.quia non solum carnem,sed et animam ex tra-
est. Si ex voluntate est, mala voluntas est quee pec- duce esse arbitrati sunt. Sicut enim in generatione
catum facit; si autem ex natura est, mala est natura. prolis de carne paterna substantialiter trahitur caro,
Cui respondeo: Ex voluntate peccatum est. Quaerit lta etiamde gignentisanima animagenitiessentiali-
forte utrum originale peccatum ex voluntate sit. ter deduci abhis existimabatur.Ideoquesicutde cor-
Respondeoprorsusetoriginalepeccatumexvoluntate rupta carne caro corrupta seminatur,tta etiam deani-
esse.quiahocex voluntateprimihominisseminatum ma peccatrice anima peccatrix,corruptioneoriginali
est, ut in illo esset, et in omnes transiret. infecta, ab illis trahi dicitur.
Objectio quorumdam contra id quod supra dictum\est, Prxdictam opinionem damnat, et quod per carnem tra-
omnes in Adam fuisse homines. ducatur peccatum dicit, et quomoao ostendit.
12. Ad hoc autem quod diximus, in Adam fuisse 2. Hoc autem fides catholica respuit, et tanquam
omneshomines, quidam verborum seclatores sic ob- veritati adversum damnat; quae non animas,sed car-
jioiunt, dicentes: Non omnis caro quee ab Adamtra- nem solam, sicutsuperius diximus, ex traduceesse
ducta est, in eo simul existere poluit, quia multo admittit.Non ergo secundum animam,sed secundum
majoris quantitatis est, quamfueritcorpus Adae. In carnem solam, peccatum originale trahitur aparenti-
quonec tot etiamatomifuerunt,quotabeo homincs bus. Est enim peccatum ongmale, ut supra diximus,
descenderunt.Quocircaverumnonesseasseruntsub- concupiscentia, non quidem actus, sed vitium; unde
stantiam uniuscujusque in primo fuisse parente. Aug.: Ipsa concupiscentia est lex membrorum vel
ResponsiOfUbiaperiturqualiterfuerunt in Adam secun- carnis,quae est morbidus quidam alfectus.vel languor
dum rationem seminalem, et quomodoex eo descen- qui commovet illicitum desiderium.id est, carnalem
derunt, scilicet, lege propagationi*. concupiscentiam, quaelex peccati dicitur.Quae dicitur
13. Quibus responderi potest quod materialiter at- manere in carne, non quia in anima fit, sed quia per
que oausaliter, nonformaliterjdiciturfuissein primo corruptionem carnis in anima fit.
homine omne quod in humams corporibus naturali- Causam corruptionis carnis ostendU, ex qua inanima
ter est, descenditque a primo parente lege propa- peccatum fit.
gationis.et in se auctum et multiplicatum est, nullo 3. Caro enim propter peccatum corrupta fuit in
exteriori substantia in idtranseunte, et ipsum infu- Adam,adeo ut cum ante peccatum vir et mulier sine
turo resurget. Fomentum quidem habet a cibis, sed incentivo libidinis otconcupiscentiae fervore possent
non convertunturcibiinhumanams'ubstantiam,quee convenire, essetque thorus immaculatus, jam post
BcilicetperpropagationemdescenditabAdam.Trana- non valet fieri carnaliscopulaabsquelibi-
misit enim Adam modicum quid de substantia sua in inosa concupiscentia quaesemper vitium estet etiam
Seccatum
corpora filiorum, quando eos procreavit, id est, ali- culpa nisi excusetur per bona conjugii. ln concupi-
quidmodicumderaassasubstantiaeejûsdivisuraest, scentia ergo et libidine concipitur caro formanda in
et indeformatum corpus filii, suiquemultiplicatione corpus prolis.Unde caro i psa quaeconcipitur, in vitio-
sine rei extrinsecae adjectione, aucturo est; et de illo saconcupiscentia polluitur etcorrumpitur; excujus
ita augmentato aliquid inde separatur, unde forman- contactu anima,cum infunditur,maculamtrahitqua
tur posterorum corpora: et ita progreditur procrea- polluituretfitrea,idest,vitiumconcupiscentia5,quod
tionis ordo lege propagationis, usque ad finem bu- est originale peccatum.
mani generis.ltaque diligenterac perspicue intelli- Quodpropter corruptionemcarnis quxest causapeccati,
gcntibus patet omnes secundum corpora in Adam dicitur peccatum esse in carne.
fuisse per seroinalem rationem, et ex eo descen- 4. Ideoqueipsum peccatumdiciturmanereincetrne
Caro ergo quaein concupiscentialibidinisseminatur,
(15) In lib. 2 ad Valerium, do Nuptiis et Concu- nec culpam habet, nec actum cuJpee, sed causam. In
piscentia, cap. 28, in tom. 7. eo ergo quod seminatur, corruptio est; in eo autem
725 SBNTENTIARUM UBRI QUATUOR. - LIB. II, DIST. XXXII. 726
quodnascitur,concupiscentiaevitium est. UndeAm- non lege peccali, id est,concupiscentia carnis, unde
brosius, tom. 4,comment. in c.7 Epist. ad Rom.,sic et caroejus peccatrixnon fuit.imooperationeSpiri-
ait;Quomodohabitatpeccatumincarne, cumnon sit tus sancti.Nosterveroconceptusnonfitsinelibidine,
substantia.sed privatio boni ?Ecce primi hominis cor- et ideo non est sine peccato. Quod evidenter Aug
puscorruptumestperpeccatum,istaquecorruptioper ostendit in lib. de Fide ad Petrum, cap. 2,in medio
conditionemoffensionis manet in corpore, robur te- secundi, tom. 3,dicens ; Quia dum sibi invicem vir
nensdivinaesententiee dataein Adam,civjusconsortio mulierquemiscentur.sinelibidinenon est parentum
animamaculaturpeccato.Peridergoquodfacticausa concubitus,ob hoc filiorum ex eorum carnenascen-
manet,inhabitarediciturpeccatumin carne;haecest tium non potest sine peccate esse conceptus ; ubi
lex carnis.Idem:Nonhabitatpeccatuminanima,sed peccatumin parvulosnpntransmittit propagatio sed
in carne, quia peccati causa ex carne est, non ex libido ; nec fecunditas humanre natursfacithcmines
anima, quiacaro estexoriginecarnispeccati, et per cum peccatenascijSedfceditaslibidinisquam homi-
traducem omnis caro fit causa peccati, aniraa vero neshabentexilliusjustissiraacendemnationepeccati.
non traducitur, et ideo in secausam peccati nonha- Ideo beatus David, propter originale peccatum,quo
bet. Aug.quoqueexcarne peccatum animamcontra- naturaliter obstricti sunt filii irae dicit, ps. 50 :In ini-
here in sermonequodamdeVerbis Apostoliostendit, quitatibus conceptussum, etinpeccatis,concepitmema-
dicens, tom. 10: Vitium concupiscentae est quod ter mea. Ex hoc itaque apparet ex lege conceptionis
anima non ex se, sed ex carne contraxit. Natura traduci originale peccatum,quia nisi conceptio sic
quippehumana nonopereDeicum vitio primitus est fieret in carne, animaexcarmscoujunctione concu-
instituta, sed voluntatis arbitria priorum hominum piscentiae vitium non traheret.
venienti vitioest sauciata.ita ut non sit in carne bo- Objectioquorumdam nitentium probare peceatum non
num,sed vitium quo inficitur anima. traduci ex lege coitus.
De causa originatis peccati,qum est in carne, utrum si 9. Sed ad hoc opponitur hoc modo : In ipso con-
culpa, anpmna. ceptu ubi dicitur transmitti peccatum, propagatur
5. Hic quaeri solet utrum causa peccati originalis caronectameninfundituranimasecundumphysicen;
quae dictaestesse in carne, culpa sit,vel pcena,sive sedj'am effigiatis corporibus, quod etiam Moyses, in
aliquid aliud. Culpa esse nen pptest, quia culpa Exod. c. 21, aperte significat, ubiaitde percussura
nen est in irratienali. Si enim culpa esset in carne mulieris praegnantis : Si quis,inquit,percusserit mu-
ante infusionemanimae, actualis esset,-veloriginalis. lierem prxgnantem etabortumfecerit,siadhuc informe
Sed actualisibinonest; nec originalis culpaest, quia fueritpuerperium,mulclabitur pecunia;si autemforma-
ipsa causaestoriginalispeccati. Si antem pcenaest, tumfuerit, reddatanimampro anima.Formatum vero
quae est ilia?Passibilitas,velmortalitas,veIaliacor- intelligitur,propriaanimaanimatam;etinformequod
ruptio; hos enim defectus carni inesse constat. nondumhabet animam. In ipso ergo conceptu cum
Hic aperitur quid sit fmditas tracta ex Ubidine coeun- caropropagaturnonduminfundituranima.Quomodo
lium,qux vUium vel corruptio dici potest. ergo ibipeccatumtransmittitur,cum peccatum non
6. Adquod dici potestquod multiplexdefectus car- possit esse ubi anima nen est? Ad quod dici potest,
nis, et praecipue pollutio quaedam, quam ex fervore quia in illo conceptu dicitur peccatum transmitti,
coitusparentumetconcupiscentialibidinosacontra- nonquiapeccatumoriginaleibisitjsed quia care ibi
hitcarodumconcipitur, causa est originalis peccati; ccntrahitidexquppeccatumfitin anima cum infun-
quae recte vitium;sive corruptio carnis appellari poditur. Et utrumque vccatur ccnceptus.scilicet cum
test.Quaefceditasmajorvidetur esse incarneconcu- et caro propagatur formamque corporis humani reci-
traducta, quam in ea unde traducitur. pit,etcumanimafunditur,quodaliquandoetiamdici-
t quod vitium vel corruptio sit in carne ante contur nativitas.Unde dicitur :Quodnatum estin ca.Pro-
fisccntiaiiter
junctionem animae, effectu probatur, cum animain- prieautem nativitas dicitur in lucem editio.
funditur, quaeexcorruptione carnismaculatur; sicut
in vasc dignoscitur vitiumesse.cumvinuminfusum DISTINCTIO XXXII.
acescit. QUOMODO ORIGINALE PECCATUM DIMITTATURIN BAPTISMO,
Inductusimiliumostenditnon absurde dici filios trahere CUM ETPOST SITILLA CPNCUPISCENTIA QVMDICITUR
ORIGINALE PECCATUM.
peccatum a parentibus, eliam mundis.
7. Ne autem miremur et intellectu turbemur au- 1. Quoniam supra dictum cst originale peccatum
dientes peccatum originalefilios traducere a parenti- essevitiumconciipiscentiaeassignatumquequomodo
bus, jam per baptismum ab illo peccato mundatis, a parentibus trahaturetoriginale dicatur, superest
diversarum simiiitudinum inductibne id posse fieri investigare quomodo in baptismo dimittatur, cum
insinuat Aug. in lib. de Baptismo parvuforum, in- eti am post baptism um remaneat concupiscentia quac
quiens:Quomodo praeputium per circumcisionem au- ante fuerit, Undevideturvelpeccatumoriginalenon
fertur.manet tamen in eo quem genuerunt circum- esse concupiscentiam, vel non remitti in baptismo.
cisi; quomodo etiam palea quae opere hamano tanta manet quippe,ut ait Aug., inlib.deNuptiiset Concu-
dUigenlia separatur, manet tamen in fructu qui de piscentia, l,c.25, tom.7, in corpore mortis hujus
purgatonasciturtritico;itapeccatumquod in paren- carnalis concupiscentia,cujusvitiosisdesideriis non
tibus perbaptismum mundatur manet in eis qu os ge- obedire praecipimur;quaetamenconcupiscentiaquo-
nuerunt. Exnocenimgignunt.quod adhucvetustum tidie minuitur in proficientibus etcontmentibus.Sed
trahunt; non ex hoc, quod lex in novitate promovit licet remaneat concupiscentia postbaptismum;non
eosinterfiUosDei.Non enim generant parentes filios tamen doniinatur et regnat sicut ante ; imopergra-
secundum Ulam generationem qua dcnuo nati sunt, tiam baptismi mitigaturet minuitur,utpostdominari
sed potius secundumillamquacarnaliter et ipsipri- non valeat, nisi quis reddat vires hosti eundo post
mum sunt generati. concupiscentias.Necpostbaptismumremanetadrea-
Quare dicatur originale hic dicitur cum epilogo. tum, quianon imputatur in peccatum;sed tantum
8. Jam ostensum est quid sit originale peccatum, pcbna peccati est; ante baptismum vero, pcena est et
et qualiter a parentibus in filios, et per carnem in culpa.
animam transeat. Ex quibus eliam innotescit quare Quod originale peccatumduobusmodisdimittitur,scili-
dicatur originale peccatum: ideo scilicet,quiaex vi- cet, exlenuatione sui, et solutione reatus.
tiosalegeoriginis nostree,in qua concipimur,scilicet, 2. Duplici erge raticne peccatumcriginaiedicitur
carnislibidinosaconcupiscentia,t»aducitur,utsupra
dictum est. Non enim quia ex carne tracta ab Adam dimittiinbaptismo,quiapergratiambaptismivitium
concupiscentiae debilitatur atque extenuatur; ita ut
concepti sumus,ideo peccatum traximus; quia et jam non regnet,nisi consensurcddanturei vires; quia
Christi corpus exeadem carne formatumest, quae ab et reatus ipsius solvitur.Unde Aug., in lib. de Bapti-
Adam descendit; sed ej'us conceptusest celebratus smo parvulorum: Gratiaperbaptismumid agitur,ut
vetushomo crucifigaturetcorpuspeccati dcstruatur; cencupiscentia seminis concipiatur,non tamen majo-
non ita ut inipsavivente carne concupiscentia res- rem fceditatem trahit quamcaro unde seminaturha-
persa et innata repcnte absumatur ct non sit, sed ne buit.Quaravisetiamsifcedicratqueimmundiorsitca-
obsitmurtuoquaeineratnato.Namsipostbaptisroum ro prolis, etideomagiscorruplaquamcaroparentis,
vixerit.in carne habct concupisccntiam cum quapu- nontameninde,iitaiuntfitpraej'uaiciumveritati;quia
gnot, camque adjuvante Deosuperet.si tamennonin nec absurdum esse dicunt, si carnisnaturamagis in
vacuum gratiam ejus susccpit.Non itaquc hoc prae- posterioribus corrupta trahatur.neque exipsa magis
statur inbaptismo,nisiforte miraculoineffabili Crea- corrupta anima amplius inftciatur.
toris, ut lex peccati quae est in membris prorsus Ex quo auctore sit illa concupiscentia,Deoscilicet vel
extinguatur et non sit.scd ut quidquid mali abnomine alio.
factum, dictum,cogitatumque est,totum aboleatur, 4. Praterea quterisoletutrum concupiscentiaquae
ac velut factum non fuerit habeatur ; ipsa vero con- post baptismuro remanet, et tantum pcenalitas est,
oupiscentia,soluto reatus vinculo, quo per iliam dia- anle baptismum vero poenacratctculpa, ex Deo au-
bolus animam retinebat, etasuoCreatore scparaba, ctore sit.vel ex alio.Ad quod breviter respondentes,
maneat in ccrtamine,§Ecce his aperte ostendit eat ra- dicimus quia in quantum pcenaest, Deumhabet au-
tione dimitti in baptismo,non quia non mancat post ctorem; in quantum veroculpa est.diabolum siveho-
baptismum.sed quia reatus in baplismo aboletur. minem habet auctorem.
§ Deindeidemipseostenditeo modoetiamdimitti in Qua juslitia anitnx mundx ex creatione illudpcccatum
baptisroo,quiabaptismi, gratia concupiscentia ipsa impuletur, cum non possit vitare.
mitigaturetminmtur.in eodemlibro itadicens :Lex 5. Soletetiamquaeri qua justitia teneatur illopec-
carms,'quam Apostolus appellat peccatum.cumait, cato animainnocens aDeo crcata,cum non sit inpo-
Rom. 6: Nonregnetpeccalum in vcslio morlalicorpore; testate sua illud vitare.Non enim per liberum arbi-
_non sicmanetinmembriseorumquiexaqua etSpi- trium illud committitur,quia non prius est anima
ritu sancto renati sunt.tanquam non sit ejus facta rc- quamillipeccatoestobnoxia.§Adhocquidam dicunt
missio,ubi omnino piena fit remissio peccatorum ; ideo animam rcam esse illius peccati licet munda a
sed manet in vetustate carnis f anquam superatum et Deosit creata,quiacuminfunditurcorpori,condelec-
peremptum,nisiillicitoconsensuquodammodo*revi- tatur carni,ex quo peccatumcontrahit.Quod si esset,
viscat,et in regnum proprium dominationemque re- jam originale.sed actuale diceretur.Potius ergo ideo
vocetur.Hic aperte insinuatur in baptismo concupi- recte potest dici imputari animaeillud peccatum quod
scentiam debilitari, ex quo et dicitur dimitti, non ex corruptione corporis inevitabiliter trahit,quia,ut
solumideoquiareatusibi solvitur.Quem remissionis aitAug., tom. 5, in lib.de Civitate Dei, I. 14, c. 3,
modumaliisetiampluribustestimoniisScripturaedo- non fuit corruptio corporis quee aggravat animaro,
cet. Ait enim Aug.contra Julianum: Lex quae in causa primipeecati.sed poenajneccarocorruptibilis
membrisest,vitiumcarnisest,quodex pccna peccati aniraam peccatricem fecit.sed peccatrix anima car-
et ex traduce mortis provenit.Sed lex ista quae est in nem corruptibilem fecit.
membris,remissa est regeneratione spirituali,etma- Utrum illud peccalum sitvoluntarium, vel necessarium
net in carne mortali.Remissa cst.quia rcatus solutus 6. Ulud etiam non imraerito queeri potest, utrum
est sacramento quo renascuntur fideles;manetautem, peccatum originale debeat dicivoluntarium.vel ne-
quiaoperatur desideria,contra quae dimicant etiam cessarium. Et necessarium potest dici, quia vitari
fideles.Idem in sermone quodam de Concupiscentia non potest.Unde et Propheta dicit: De necessitatibus
carnis: Per gratiam baptismatis etlavacrum rcgene- mcis crue «te.Et voluntariuro non incongruo appella-
rationis solutusest et ipse concupiscentirc reatus.cum tur, quia ex voluntate primi hominis processtt, ut
quo eras natus; et quidquid aute consensisti malre Aug., in I lib., c. 15 Retractationum,ostendit, di-
concupiscentiae,sive cogitatione, sive locutione, sive cens : Istud quod in parvulis dicitur originale pecca-
actiono.Idem,in lib.de Nuptiis et Concupiscentia : tum, cum adhuc non utanturliberoarbitrio volunta-
Concupiscentia carni,Iicet in regeneratisjam non tis, non absurde vocatur voluntarium,quia ex prima
deputetur in peccatum,quaecumque tamen proles na- hominis mala voluntate contractum.factum est quo-
scitur, obligataestoriginali peccato.Item: Dimittitur dammodo heereditarium.
concupiscentiacarnisinbaptismo; non ut non sit.sed Quare Deus animam corpori jungit,sciens eam inde
ut non imputetur in peccatum.Hoc est enim non ha- maculari,et ideo damnari.
berepeccatum,nonessereum peccati. Quomodo crgo 7. Si vero quaeritur cur Deus qui fecit aniraam
alia peccata praetereunt actu,et ramanent reatu, ut ipsam sine macula, et sciteamexcorporis conjun-
homicidiumet similia; et itae conversofieri potest ut ctione raaculampeccaticontrahere.et aliquandoante
concupiscentia praetereatreatu.ct remaneat actu.Ex baptismum sejungiabipso corpore et sic damnari,
praedictis evidcnter monstratur quomodo peccatum cam corpore jungit; respondemus exaltitudlnejudi-
originale in baptismo remiltatur. ciorum Dei idprovcnire,etnecinjusteidaDeofieri.
Defmditaiequam carocx libidine coilus contrahit,utrum Ipse enim non incongrue humanee conditionis mo-
in baptismo diluatur. dum,quem a principio instituit licet peccatahomi-
3. Solet autem hic quaeri utrum et ipsa caro in banum interccsserint,sine immutalione continue ser-
ptismoabillafceditatepurgeturquaminconceptione vat,corpora de materia a principio sine vitio facta
exconcupiscentialibidinosacontraxit.Quibusdamvi- fingens,aniraasque dcnihilocrcans, corunique con-
deturquodsicut anima areatupurificatur,ilaet caro junctione hominem perficiens.Cumergoutraque ho-
ab illa pollulione purgatur:utsicutduobus comple- minisnaturaaDeosinevitiositinstituta,licetasepec-
tur mysterium baptismi,scilicct, aquaet Spiritu, ita cato vitiata,non ideoimmutabilis Deus humanae con-
ibi duo purgentur,anima,sci)icct,a reatu,et caro ab ditionis primariam legem mutaredebuit;siveab ho-
illa conlagione ;quod idem probabile est.Alii vcro minum multiplicatione desistere.
putanttantumanimamibiraundari,carnemveronon An anima sit talis ante baplismumqualis a Deocreatur.
ab illa fccditate purgari.Si vero remanet illa fceditas 8. Hic a quibusdam qureri solet utrum anima sit
usqueadprocreationemfiliorumquaefitconcupiscen- talis ante baptismumqualisaDen creatur?Quod non
tia carnis.videtur natura carnis magisac magts cor- cs?e probarc conantur hoc modo ; anima in corpore
rumpi; et magi corrupta videtur caro prohs quam crealur,in cujus conjunctione peccato maculatur.
parentis,quiacarne pollutionem quam habuit acon- Quam cito ergo est,pcccalum habetjnec prius fuit,
ceptu retinenle.trahiturpolluta.et in concupiscentia peccatum habuit; non est ergo tal;s,qualis a
concipitur,unde ct polluitur ; et itaexdupficicauea co creatur.Creatur cnim a Deo innocens, et sine
Suam
contaminatur.Unde et majbrvideturpollutio carnis vitio ; ct nunquam talis est. Ad quod dici potest,
in.prole quamfuerit inparente.Ad quodfllidicuut quia non omnino talis et qualem eam Deus fecit.
quia licet caro prolisex carne foeda seminctur, et in Dcus enim bonam eamfecit,ct bonitatem eisine cor-
729 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXXIII. 730
ruptione indidit. Et dicitur illa naturalis bonitas, etiam suorum de quibus ipsi nati sunt.non improbabili-
quam in creationc a conditore suscepit ;quam boni- terdicitur,IllaquippedivinasententiaDeut.5:Redrfam
tatem propter peccatum penilusnonamisit,sed vitia- peccatapatrumin filios,tenet eosante regenerationem
tam habuit; quam Deus tamen sine vitio fecit. Si usqueadeo,utctiamdelcgitimo matrimonioprocrea-
enim res bona non csset anima, in ea malum esse tus dicat,ps.50:/n iniquitatibusconccptus sum.et inpec-
nequiret, cum non possit malum csse nisi in bono, catis concepitmc matcrmea. Non dixit in iniquitate vel
ut post dicetur. Non ergo omnino talis est anima, in peccalo,cum et hoc recte dici posset.scd iniquita-
qualis a Deo creata.Sicut quis pollutas habensma- tcs etpeccala dicercmaluit.quia et in illo uno quod in
nus, non tale habuit pomum qualc cgo dcdi mun- omneshominesportransiit,atquetam magnumcstut
dia manibus. Ego enim dedi niundum. co mutareturin necessitatem mortis humananatura,
An animx ex crealione sint xquales in donis nalura- repcriuntur,sicutsupradisserui,plurapeccataetalia
libus. parentum ; quae si non ita possunt mutare naturam,
9.111udquoquenon incongrue quaeri solet.utrum realuobligantfilios,ni3igratiaDeisubvcniat(inEnch.
omnes animae excreationeaequalessint.an aliaealiis cap.47). Sod de peccatis aliorum parentum, quibus
excellentiores. Pluribus non irrationabiliter videtur ab ipsoAdamusquead patrem suum pro generatio-
quod ex ipsa creationeali'33aliis excellant innatura-ad nibus suisquisquesuccedit,non immcritodisceptari
libus doms,ut in cssentia alia aliis sit subtilior,et potest utrum omnium malis actibus.et multiplicatis
lntelligendum memorandumque habilior, utpote delictis originalibus_,qui nasciturimpiicetur,uttanlo
acutiori ingenio et perspicaciori intcllectu praedita. pej'us,quanto pos torius quisque nascatur.An propter-
Quod non lmprobabiliter dicitur,cum in angelisita ea Deus in tertiam etquartam generationem de pec-
fuisse constet.Et licet naturalibus donis aliaepraealiis calis parentum postcris eorum comrainetur, quia
polleant, tamen ante baptismum a corpore disce- iram suam,quantumad progencratorumculpas, non
dentes, parem pcenam, et post baptismum statim extenditulteriusmoderationemiserationissuaj;neilli
aequalem coronam sortiuntur, quiaingenii acumen quibus regenorationis gratianon con l'ertur,nimia sar-
veltarditas, praemiumvelpccnaminfuturononcollo- cinainipsatcternadamnationepremorentur.si coge-
rentur ab ipso initio generis humani omniumpraece-
DISTINCTiO XXXIII. dentiumparentum suorum originaliterpoccatacon-
AN PECCATA OMNICM PR.ECEDENTIUM PATRUM PARVULI trahere, ctpccnas procisdcbituspendere. Analiquid
ORIGINALITER TRAHANT UT PECCATUM AD.E. de re tanta.Scripturis sanctisdiligentius perscrutatis
1. Praedictis adj'iciendum videtur,an peccataprae- actractatis,valeatvelnonvaleatrcperiri,temereaffir-
cedentium patrum ad parvulos transeant, sicut lllud marenonaudco. Ecce perspicuum fit lectori Augu-
primi hominisdelictum in omnes carnalitergenitos stinum superiora dixisse non asserendo, sed diver-
aiximus redundassc. Et si pcccata parentum tran- sorum opinionos rcferendo.
seant in parvulos, utrum omnium qui fuerunt ab Ostendit Auguslinumsibi fortecontrarium,si idscntiret.
Adam usquc ad ipsos.an aliquorum et non omnium. 5.Alioquin sibi ipsi contradicere cstendcrctur, qui
Quid super hoc Aug. in Enchiridio diccrc videtur. in eedem lib. c. 93, emnium mitissimam dicit csso
2. De hoc August., in Enchiridio, cap. 47, tom. 3, pccnam parvulorum, qui originali tantum tencntur
ambigue disserit; videtur enim approbare peccata pcccato,his verbis:Mitissima sanc pcenaenrumcrit,
parentum praecedcntium imputariparvulis,nonom- qui praeterpeccatum qucd originale contraxerunt,
niumtamenqui fuerunt ab Adam.ne importabili et nulluminsuperaddiderunt; etincaetcris quiaddide-
nimia sarcina in poena aeterna gravarentur parvuli; runt,tanto quisquc ibi tolcrabiliorein habcbi t damna-
sed tantum eorum parentum qui eos a quarta genc- tionem,quanteminprcm habueritiniquitatem. Eccc
rationepraecesserunt.Quodconfirmatillisverbisqui- hicaportedicitparvulcrumpcenam omniumaliarum
bus inExod.,c.20: Dominus ait: Ego sum Deusvisi- pcenarumesselevissimam.Quodsiest, nonergopcc-
tans iniquitates patrum usque in tertiam et quartam catispatrumpraecedentium obligantur, nisiAdae. Si
gencrationem;quasi peccata parenlum proximorum enim pro peccatis parentum actualibus aeternalitcr
tantum parvuiis imputcntur, et non alia, quod est punirenturetpresuo originali, nonjamminus, scd
per moderationem divinae miserationis.Ibid., c 44. fortemagis quam ipsorum parentcspunirentur. Non
Eorum ponit documenla, qui dicunt transire in par- ergo propeccatis parentum actualibus, necetiam pro
vulos parentum dclicta. actualibusprimi parentis,scdprooriginali quod apa-
3. Et quod non illud solum primihominis dclictum rentibustrahitur.parvulidamnabuntur; proso nul-
parvulosteneat, sed etiam alia, illi quibusitavidetur lam aliam ignis materialis vel conscientiae vermis
ex eo confirmant,quod etiam parvuli, nonmodoma- pocnam sensuri,nisiquodDci visionccarcbuntinpcr-
jores.dicunturbaptizariin remissionem peccatorum. petuum.Unoergo, et nonpluribuspcccatis, parvuli
Et David de legitimo matrimonio procreatus dicit. obligati sunt. Undcetiamcaquibusillaopiniomuniri
psal. 50 :Ininiquitatibus conceptus sum,et in peccatis videtur,scilicet, quodpeccataetiniquitatcsinparvu-
concepitmemater mea ;non dicitin iniquitatevelpec- lisaliquandoScriptura essesignificat, utcns plurali
cato.Undeputantnontantumillum unum pcccatum numero.itadeterminatAugust. ineodem lib., c. 44 :
originale.sed etiam plura quaein peccato. Ad<% reperi ri Quia in Scripturapersingularcm numerumpluralia
possunt.et alia parentumpeccataparvuiisimputari. numerus saepesigniiicariso]ct,utNum.21: Oraer/j-oad
Quod in Ulo uno primo peccatoplura reperiuntur. Deum, utaufcrat a nobis serpentem, nnnaitserpcnles,
4. Quod vero iu actuali peccalo Adae plura notari quosputiebaturpopulus; eteconversopcrpluralem
valeant peccata,August.,in Enchiridio, cap. 45,insi- significatur singufaris numerus, ut in Evangclio,
nuat.Possunt, inquit, intelligi plura peccata in una Mattn.2:Mcrtiiisuntenimquiquxrebanlanimampiieri,
transgressione Adae,si in sua quasi membra dtvida- nonaitmor/uustw^cum loqueretur de Herode. Et in
tur.Nam etsuperbiaestillic,quiahomoinsuapotius Exodo,c.32:Fecerunt dcos aurcos, cumunumfecerint
esse quam Dei potestatedilexit ;et sacrilegium.quia vitulum ;de quodixerunt:Lii sunt diituijsrael. Ita et
Deononcredidit;ethomicidium, quiascin niortcm illud originale unum plurali numero significatur,
praecipitavit jetfornicatiospiritualis, quia integritas cum diximus parvulos in peccatorum rcmissioncm
mentishumanae serpentinasuasione corruptaest; et baptizari,et in pcccatis vel iniquitatibus concipi.
furtum.quia cibus prohibitus usurpatus est ;et ava- In actuate pecculum Adx sit gravius cxteris.
ritia,quia plus quam sufficere illi debuit appetivit; 6.Hic quaerisolet utrumpecculum Adaetransgres-
et si quid aliud in hoc uno pcccato invenin potest. sionisexquoproccssitoriginalc, et in quoplura su-
Deinde deparentum praeccdentium pcccatis, utrum pcriusnotata suntpnccata,gravius fucntc.-Eteris pcc-
parvulisimputentur,magisopinando quam asscrendo catis.Quibusdamitaessevidetur,quiailludpeccatum
disccptat, lta inquiens, ibid.,c.49:Parentumpcccatis totarahumanamnaturaminutavit:sicutAugust.dicit
parvulosobligari,nonsolumprimorumhominum,sed inEnchiridic,c.48: Illud unum peccatum m loco ot
habitu tantaefelicitatis admissum.tammagnumest, quod evidenter ostendit non.ideo puniri filios quia
ut in uno homine originaliter et,ut ita dixerim,radi- peccaverunt patres.sed quia eis similes quodairi nae-
cajiter totum genushumanum damnaretur.Idem in reditario mafo Deum oderunt. Illud ergo quod in
lib.do Civitate Dci,1.14, c.I2: Tanto maj'ori inj'usti- Exod Dominusdicit,sicutHieron.tradit,non idsonat
tia violatum est illud mandatum,quanto faciliori po- quodmultiexistimant;nec estsimile huic proverbio:
teratobservantia custodiri.Nondumcnim ipsi volun- Patres comcderunt uvam acerbam, etc. lllud enim
tati cupiditas resistebal.quod de pccna transgressio- Exod. Hieron., super illudEzech., et August., super
nispostea secutum est.His aliisque utunlurauctori- psal. :Deus,laudemmcamne tacueris.de filiis peccata
tatibus, qui aliud peccatum caeteris aliorum homi- patrum imitantibus accipiendum ccnsent; super
num peccatisgraviusessc dicunt.Quod etiam ratione quos dicitur Deus reddere peccata patrum, quia pu-
ostendere laborant hoc modo : Magis nocuit illud nit eoseo quod imitantur peccata patrum, nonquia
peccatum quam aliquod aliorum,quia totum huraa- patres peccaverunt. Non itaque corrigit Deusinpro-
num genus vitiavit ac morti utique subdidit, quod phetaquod antedixeratinloge.scd quomodointelli-
nullo alio peccato factumest.Majorem ergoelfectum gendum sit aperit.Unde et illos qui prave intellige-
mali habuit illud peccatum.quam aliquod aliud. bant arguit,qui dicobant :Patres comederunt, etc.
Responsiocontra illos,ubi alia peccata ostenduntur Qnare dixeril in terliam et quarlam generalionem, et
illo majora. quare patres lantum commemoravit.
7. Ad quod dici potest quia, licet illud pecca- ll.Verumtamen side imitatoribusmalorumillud
tum humanam naturam mutaverit in nccessitatem accipitur, quare tertiam et quartam generationem
mortis, et in totum gcnus humanum reatum diffu- tantum commemoravit, curainqualibetgeneratione
derit,noh est tamcn putandumgraviusfuisscpecca- reiteneantur quipeccata patrum imitantur?Etquare
to inSpiritumsanctum.quodneque hic.nequein fu- patrcs commemoravit, cum et illi omnes mali sint,
turo,utVeritas ait,Matth.c.l2, diraittitur.Quod vero qui quorumlibet malorum peccata imitantur? Sed
totam humanum naturamcorrupit.nonideoest quia ideopatresspecialiternominavit,quiamaxime patres
gravius fueritcunctisaliis peccatis ; sed quia ab ho- filii imitari solent.quos praecipuediiigunt.Ettertiam
mine commissum est, quando in uno hominc tota et quartam generationem idec ccmmemoravit,quia
humana natura consistebat, et ideo tota in co "cor- solent parentes interdum taradiu vivere.doneonlios
rupta est: majoremque effectum mali intulit quan- tertios et quartos babeant; qui patrum iniquitates
tum ad multiplices defectus quiex eomanaverunt, videntes, eorum impietatis haeredes per imitatio-
sed non quantumadpcenamaeternam.quam gravio- nem efficiuntur Secundum hunc modum recto in-
rem non meruit, quampluresposteameruerunt per telligitur ad litteram quod in Exodo dicitur.
alia peccata; imo alios graviorempromeruissecre- Quomodoillud Exodi intelligi debeat secundnm my-
dimus iram, quam Adam meruerit. sterium.
An istud peccatum sit primis dimissum parentibus. 12. Quod etiam mystice intelligendum esse osten-
8.Si vero quaerituran illud peccatumfueritdimis- ditur ex eo quod parabola dicitur.Si enim parabola
sum primis parentibus, dicimus eos per pceniten- est,ut ait Hier.,ahud verbis sonat,aliud sensucon-
tiam veniam consecutos.Unde Aug.,in lib.de Baptis- tinet.Undealiquiitaedisserunt;patrem in nobisesse
mo parvulorum ait:Sicutilliprimiparentespostea dicuntlevem punctum sensuum, scilicet primum
juBte vivendo crcduntur per Domini sanguinem ab molum suggestionis vel cogitationisjfilium vero, si
extremo liberati supplicio.non tamenin illavitame- cogitatio conceperit, peccatum.in quo notatur con-
ruerunt ad paradisum revocari ;sic et caro peccati, sensus ct delectatio mulieris ;nepotem,si quod eogi-
etiam remissis poccatis.si homoin eajuste vixerit, taveris atque conceperis, opere compleveris, vel
non continuo meretur eam mortem non perpeti, complere decreveris ;in quo notatur consensus viri,
quam traxit de propagine peccati. sive patratio peccati ;pronepotem autem, si non so-
Quodpeccataparerilumvisitantur in filios, et quod non lum feceris.sed in eo gloriens :et haeccst quarta ge-
sunt adversa qux DeusdicU in Exodoet in Ezechiele. neratio,nonquiatrespraecesserint,sedquartadicitur,
9. Et licet peccatis parentum, nisi Adae, parvuli quia quatrto loco a primo motu,qui est quasi pater,
non obligentur, non est tamen diffitendum peccata enumeratur.Deus ergo primos et secundos stimulos
in filios redundare,sicut Dominus.in Exo- cogitationum, quos Graeci propatheis vocant, sine
o, c. 20, ad Moysen ait: Ego snm Deus fortis, zelo- quibus nullus hominum esse potest, non puniet
Sarentum
tes,visilans iriiquitatespatrum in filiosusque in tertiam aeternaliter;sed si copitata quisfacere decreverit,et
et quartamgenerationem,his quioderunt m<?.Hisverbis quee fecit corrigere noluerit.qure sunt mortaliapec-
aperte insinuatur quod Deusreddit peccatapatrura cata, et tertia et quarta generatio.
superfilios tertiosetquartos.Huicautemvidetur ad- Per quid probatur quod primus motus non puniatur
versari quod Dominus ait in Ezechiele, c 18: Quid xternaliter.
est quod mtervos parabolam verlitis inproverbium istud 13 Ad probandum vero,ut ait Hieron., quod pri-
dicentes: Patres comederunt uvam acerbam, et dentes mus pulsus cogitationis non puniatur eeternaliter a
filiorum obtupescuntt Vivoego, dicit Dominus, sierit Deo.iilud de6enes.,c9,afferendum est: Cham enim
vobisultrapardbolahxcinproverbium in Israel. Ecce peccavit, irridens nuditatem patris; et sententiam
omnes animxmex sunt.ut animapatris,itaanimafilii non ipse,sed filius ejus Chanaan accepit. MaUdictus
mea est;et anima qux peccaverit,ipsa morietur. Filius Ckanaan servus erit fratrum suorum. Quae enim ju-
tion portabit iniquitatem patris,et pater non portabit stitia est, ut pater peccaverit, et filius punitus sit ?
iniquitatem fdii.Justitia jusli super eumerit,et impie- Sed in mysterio illud factum est.
tas impii erit supereum.His verbis videtur Deuscor- DISTINCTIO XXXIV.
rigere per propnetam quod male dixerit in lege. Si
emm peccata parentum reddit in tertiam et quar- QUtEDEPECCATO ANIMADVERTENDA SINT.
tamgenerationem,injustitiavidetur.Deiesse,utalius >1. Post praedicta,de peccato actualtdiligentiinda-
peccet et alius puniatur.Quomodo enim justum est gine quaedam consideranda sunt:scilicet,quaB fuerit
alium peccare, et alium peccata luere? origo et causa primi peccati; utrum res bona, aa
Determinatio prxmissarum auctoritatum convenicn- res mala; postea, in qua re sit peccatum, et quot
tiam ostendens. modis fiat; et de difierentia ipsorum peccatorum.
10. Sed, ut ait Hieron., tomo 5, explanationo ad Qux fuit origo et causa peccati prima.
8,caput Ezechielis :Nelexetpropheta:,id est, Exod. 2. Causa et origo prima peccati res bona exstitit,
et Ezechiel, imo ipse Deus qui et hic et ibi locutus quia ante primum peccatum non erat aliquid mali
est.in sentcntia discreparevtdeantur,attendamusfi- unde oriretur.Cumenimoriginem etcausam habuit,
nem illius auctoritatis Exod.Dicto cnim: Reddoini- aut ex bono,aut ex malohabuit.Sedmalumantenon
quitates patruminfilios,addit :His quioderunt me; per erat ;ex bono ergo ortum est. Prius enim in angelo
733 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LlB. II, DIST. XXXV. 734
ortum est peccatum.etposteainhomine.Etquiderat citur homo malus, nisi bonum malum. Unde Au-
angeius;nisi bona natura Dei?Non ex Deo ortum est gust.,in eodem op.subdit:Quid estmalushomo.nisi
maium quod fuit in angelo;non ex aliu quam exan- mala natura?quia homo natura est. Porro si homo
gelo;ex bono ergo ortum est.Unde August.,in Res- aliquod bonum est, quia natura est, quid aliud est
matus homo.nisi malum bonum? Tamen cum duo
i ex natura peccatum est,tunc mala est natura,ait:
gonsionibuscontraJulianumhaereticum,quidixerat: ista disccrnimus, invenimus nec ideo malum, quia
Quaeso ut, si potest, respondeat. Manifestum est ex homo est;nec ideo bonum,quia iniquus est;sed bo-
voluntate mala,tanquam exarbore malajfieriomnia num quia homo.malum quia iniquus.Omnisitaque
operamaIa,tanquamfructusmalos;sedipsammalam natura, etiamsi vifiosa sit, in quantum natura est,
voluntatem unde dicitexortam,nisiexbono?Sienim bona est; in quantum vitiosa est, mala est.
ex angelo.quid est angelus,nisi bonum opus Dei?Si Quod reyula dialccticorum de contrariis fallil in his,
ex homine, quid erat ipse homo, nisi bonum opus scilicet bono et tnalo.
Dei?Imo quid erant haec duo antequam in eis orire- G.Ideoque in his contrariis quae mala et bonavo-
tur mala voluntas,nisi bonum opus Dei, et bona et cantur, illa dialectorum regula deficit, qua dicunt,
laudanda natura?Ergo ex bono oritur malum, nec nulli rei duo simulinesse contraria.Nullusenimpo-
fuit unde oriri posset nisi ex bono. Dico ergo quia tus aut cibus simul dulcis est.et amarus.Nullumsi-
voluntatem malaro nullum raalum praecessit.sed ex mul corpusubi album.ibiet nigrum;et hocinmuftis
bono originem habuit. Hic aperte dicitur primam ac pene in omnibusreperiturcontrariis,ntinunare
causam et originem mali,bonam fuissenaturam.Et simul esse non possint. Cum autem bona et mala
nihilominus ostenditur cujus peccati fuerit causa, nullus ambigat csse contraria.non solumsimulesse
scilicet malee voluntatis. possunt, sed mala omnino sine bonis et nisi iri bonis
Quod mala voluntas secundaria causa fuit malorum. esse non possunt. Et haec duo contraria ita simul
3.Mala autem voluntas illa angeli et hominis,causa sunt, ut si bonum nori esset in quo esset malum,
est etiam malorum subsequentium, scilicet, malo- prorsus nec malum esse potuisset: quia non modo
rum operum et malarum voluntatumjunde Aug.,in ubi consisteret, sed tinde oriretur corruptio non
Ench., c. 23, t. 3:Nequaquam dubitare debemus re- haberet.nisi esset quodcorrumperetur.quoniam ni-
rum benarum quee ad nps pertinent,causam nen es- hil est aliud corruptio quam boni exterminatio. Ex
se nisi bonitatem Dei;malarum vero.ab immutabili bonis ergo mala orta sunt, et nisi in bonis non
bonp deficientem beni mutabilis voluntatcm. prius sunt;nec fuit prorsus unde oritur ulla raali natura,
angeli,postea hoininis;hoc primum est creaturae ra- nisi ex angeli et hominis natura bona, unde primi-
tionalis malum,id est.prima privatio boni.Ecce ha- tus orta est voluntas mala. (Ibid. c 15.)
bes primam voluntatem boni mutabilis.id est.ange- Epilogum facit ad alia transiturus.
li et hominis, deficientem ab imroutabili bono, id 7. Ex his apcritur quod primo et secundo supra
est,a Deo.causam esse malarum rerum ad nos per- investigandum diximus, scilicet, quae fuerit origo
tinentium, quia causa est tam peccatorum, quam mali, et in qua re sit.Ex bona enim re ortum.et ra
poenarum quibus premitur humana natura. Prima re bona consistere praemissis testimoniis compro-
ergo origo et causa peccati, bonum fuit;et secunda, batur.
malum quod ortum est ex bono. Scientix illi qua dictum est bonum esse malum,oppo-
In qua re sit peccatum,an in bona an in mala;ct dici- nitur de propketia qux ait: Vx his qui dicunt bo-
tur, guia in bona tantum. num malum! (ibid. c. 12.)
4. Ostensa origine mali, superest videre in qua 8.Ad hoc autemquoddictumest.malumessequod
re sit malum,scilicet an in re bona,an in re mala. bonum est.quidam sic opponunt:Si bonummalum
Qui recte acuteque sapit, non nisi in bono malum esse dicimus.incidimus in illamsententiam prophe-
esse intelligit, id est, m natura bona. Malum enim ticam, Isaiae.5, ubi legitur:K<a?his qui dicunt bonum
est corruptio vel privatio boni ; ubi autem bonum malum,etmalum fionum/Igitursihanc maledictionem
non est, non potest esse corruptio vel privatio bo- vitare volumus, nullalenus dicere debemus bonum
ni. Peccatum ergo non potest esse nisi in re bona. esse malum, et e converso. Hoc autera August., in
Sicut enim morbis ac vulneribus corrumpuntur cor- eodem lib.determinat,dicens:Id quod dictum est in
pora;quae,ut ait Aug.in Ench.,cap.ll,sunt privatio- intelligendum est de lpsis rebus quibus
nes boni ejus quod dicitur sanitas;ita etanimorum Erophetia,
omines mali sunt, non de hominibus. Unde qui
quaecumque sunt vitia.naturalium sunt privationes adulterium dicit bonum, in eum cadit illa prophe-
bonorum.Quid est enim aliud quod malum dicitur, tica detestatio;et in eum qui dicit malum hominem
nisi privatio boni?Bonum enim minui malum est; bonum, vel bonum esse miquum. Qui enim dicit
quamvis quantumcumque minuatur.neccsse est ut hominem, in quantum homoest,malumesse,et bn-
aliquid remaneat, si adhuc natura est. Non enim nitatem esse iniquitatem.opus Dei culpat.quod est
consumi potest bonum quod est natura,nisi et ipsa homo, et vitium hominislaudat, quodestiniquitas.
natura consumatur.Cum vero corrumpitur,ideoma- (Ench., c. 13 et 19.)
lum est ejus corruptio, quia eam qualicunque pri- DfSTlNCTIO XXXV.
vat bono.Nam si nullo bono privat.non nocet. No- QUIDSITPECCATUM, (Contra Faust., tom. 6,
cet autem;adimit ergo bonum.Quamdiu itaque na- lib. 22, c 27.)
tura corrumpitur, inest ei bonum quo privetur. Ac 1 Post hsec videndum est quid sit peccatum.Pec-
hoc,nullumest quoddiciturmalum.sinullumsit catum est,ut ait August.,omne dictum, vel factum,
Eeronum;sed bonum omnino malo carens, integrum vel concupitum,quod fit contra legem Dei. Idem in
bonum est.Cum veroinestmalum.vitiatumvelvitio- lib. de duabus Animabus : Peccatum est voluntas
8um bonum estjnec malum unquam potest esseul- retinendi velconsequendi cjuodjustitiavetat.Inutra-
lum,ubi estnullumbonum.Underesmiraconficitur, queassignatione,deactualipeccatoagituretmortali,
ut quia omnisnatura,inquantumnaturaest,bonum non veniali.Ex primadescnptioneostenditurpecca-
est, nihil aliud diCi vjdetur, cum vitiosa naturaesse, tum essevoluntasmala, sive locutioetoperatio pra-
maianaturaessedicitur, nisi malum esso quod bo- va, idest, actiismalustaminteriorquamexterior; ex
numest.necmalum esse nisi quod bonum est. Hac altera vero, tantum ostendituresse actus interior.Vo-
connexione evidenter insinuatur malum non pcsse lunlas enim, ut in superioribus dictum est, motus
esse nisi in rebona;ubi etiam,licet absurdum videa- animi est,actus ergo mterior est. Ambros. quoque,
tur, manifeste dicitur esse malum, quod bonum tom.4,in lib. de Paradiso.c 8, ait : Quid est pecca-
est. tum, nisi legis divineepraevaricatioet ccelestiumin-
Quod ex prmmissis sequitur, scilicet quod cum dicitur obedientiapreeceptorum?Ergo in prrevaricantepecca-
malus homo, dicitur malum bonum. tum est.sed in mandante cuJpa non est. Non enim
5.Ex quo coUigitur nih.il aliud significaricumdi- consisteret peccatum,si interdictio non fuisset.Non
consistcnte autem peccato, non solum malitia, sed sunt, nisi ab illo essc non possunt, et in tantum
ctam virtus fortassenoncsset;quaenisialiquamaii- bona sunt.in quantum acceperunt ut sint.
tiae fuissent semina, vel subsistcre, veleminorenon Quid cx prxdictts colligitur.
posset. Ecco praevaricationomlegisetinobcdientiam 6. Ex praedictis colligitur atque infertur quia si
definit Ambrosius esse peccatum. mala voluntas, ct mala actio est; in quantum est,
Diversorttm scntcntias de peccaloponil. hona est. Sed quis est qui difiitetur malam volunta-
2. Quocirca divcrsitatishujus vcrbornm occasione tcm esse,et malam actionem ? Mala ergo voluntassive
dopeccatoplurimidiversascnscrunt.Aliienimdicunt actio; in quantum cst, bonum est, et in quantum
voluntatem malamtantumcsscpcccatum.etnon ac- volunlas est vel actio.bonum similiterest;sedexvi-
tusexteriorcs; alii, voluntateractactus; alii neulrum tio mala est,quod vitium a Deo non est, neque ali-
diccntes, omnes aotus essebonos et a Deo etexDeo quid est. Quod August., tom. 4, notasse videtur in
auctorcesso, nialumaiiLem nihil esse, ut ait August. hb.83 Qurest., q. 3,dicens: Vitium est voluntas quo
supcr Joan. (16): Omnia per ipsum facta sunl, etsine cst homo detenor.quod vitium longe abestavolun-
ipso factum estnihil, id est, peccatum quodnihilcst, tate Dei.ut ratio docet. Ex hoc locd probant volun-
Ctnihilfiunthomines, cumpecoant.Supraeliamdixit tatcm, in quantum vitiosa est, non csse a Deo ; in
August.quod malum est privatio boni, vcl corruptio quantum vitiosa est,pcccatum est,ut aiunt,in quan-
boni; qui etiam,in lib. 83Quaest.,q. 46, ait: Sumuuim tum non habet ordincm nec finem debitum. Ita et
maiumnullum modurahabct,caretenimomnihono. actio.in quantum ex malo procedit.et ordinemnon
At modus aiiquid boniest;nonigiturcst,quianulla habet, et ad maluro tcndit.
speciecontinetur.lotumquehocnomon muli de spe- Alia probatio, qaod omnis actus in quantum est,
ciei privatione repertum est. Item. tom. 3, in Dog- bonus est.
matibus ecclesiasticis,c.56,diciturmalumvel mali- 7.1tem et alilcr probantomnem actuminteriorem
tiam non esse a Deocraatam, sed a diabolo in ventam, vel cxtcriorem, in quantum est, esse bonum, quia
qui et ipsebonus creatus est. Idemetiam, tom.6, in non esset actus malus,nisi essct res bona;quia non
lib. contra ManrchsBOs,c. 8, quid sit peccatum oslen- est aliqua res mala, nisi eadem res bona sit. Unde
dit, dicens : Peccare quid aliudest^nisiin vcritatis Aug. in Ench.. cap. 13 : Omnis natura bonum est;
preeceptis vel in ipsa veritas errare? Quod si non*vo- nec rcs aliqua mala esset,si res ipsa quae malaest,
luntate laciunt, peccatorcsinjustejudicnntur. Quid natura non essct. Non ergo potest esse malum nisi
ergo iu hac tantavarietatetcnendum.quidvedicen- essealiquodbonum.Quodcumdicivideaturabsurde,
dum? conncxio tamen ratiocinationis nos compellit hoc
Verascntenlia devcccafo proponitur. dicere.g. Ex praemissis testimoniis asserunt omnes
3. Sano dici potest.etliberetradidebet, peccatum actus, m quantum sunt, esse rcs bonas; nec ali-
esse aotummaluminterinrcmetcxtcriorem,scilicet, quid esse malum, id cst, peccatum, nisi idem quo-
malam cogitationem, locutionem, ot operationem ; quosecundum aliquid bonum sit; et omnium quae
prrecipue tamen in voluntute consistit peccatum, ex sunt, in quantum sunt,Deum auctorem praedicant:
qua, tanquaro ex arbore mala, proceduntopera mala et ejus voluntatc omnia esse quascunque sunt,quae,
tanquam fructus mali. dicunt voluntatem malam et in quantum sunt, naturae sunt.
. Traditio quorumdam qui Objectiocontraillosqui dicuntomncs aclus,in quantum
actum, in quantum sunt, csse naturas, el ideo bona; sunt, esse bonos.
in quantum vero male sunl, csse peccata. 8.Quibus opponitur:Si omnia quae sunt,in quan-
4.Quidamautomdilig3iiterattehdentesverbaAug. tum sunt, bona sunt, et naturae sunt; ergo adulte-
quibus supra et in aliis Scripturae locis utitur, non rium, ethomicidium, et similia, in quantum sunt,
indocto traduntvoluntatcm raalamct actusmalos,in bona sunt,et naturae sunt.et Deo volente fiunt.Quod
quantum sunt vel in quantura actus sunt.bonaesse: si est.tunc illi qui faciunt illa, bona agunt; quod
in quantum vero mala sunt,pcccataessc,quivolun- penitus absurdum est. Hisvero sic illi respondent:
tatem et actum quemcunque bonam Deinaturam esse dicunt equidem adulterium,homicidium, ethujus-
dicunt.in quantum actus est vcl voluntas, etex Deo modi.non simpliciter actus dcnotare.sed actum vi-
auctore esse; in quantum vero inordinate etcontra tia; actusque ipsos adulterii et homicidii, in quan-
legem Dei fit, et fino debito caret, peccatum est;etita turo sunt.vel in quantum actus sunt a Deo esse, et
in quaritum peccatum est, nihil est.Nulla enim sub- bonas naturas esse.sed non in quantum adulterium
stantia est, nulla natura est. et homicidium sunt.Et ideo non sequi dicunt.si ac-
Auctoritatibus probant voluntatcs et actus omnes esse tus qui homicidia et adulteria sunt, a Dco sunt,
bona in quantum sunt. quod homicidia et adulteria a Deo sunt.
5.Quodâutcm voluntasomniset actio bonumsit, Alia illorum oppositio contra eosdem.
injquantum est, cxeoprobantquod ait Aug.,tom 4. 9.1tem aliter eis opponitur:Sialiquidnonestma-
in lib.83Queestionum,q.2l :Deusboni tanturamo- lum quod non sitnaturavelresbona,quoraodoergo
do causaest, quocirca mali auctor non est, quiaom- peccata sunt non crcdere in Deum, non ire ad ec-
nium qurc sunt auctor est: qure in quantum sunt, in clcsiam,et hu,iusmodi,cum istanonsintnaturae.imo
tantum bona sunt, Item,ibideni,quaest. 27, probans omnino non sint?Non est enim aliquid,vel res.non
nibil causa fieriinmundo,ait:Quidquidcasufit,te- ire ad ecclesi.-<m,velnon credere et hujusmodi. kd
mere fit; quidquid temere fit, non fit prcvidentia. quod dicunt.his atque hujusmodi dictionibus quaevi-
Si ergo casualiquafiunl in mundo, rion providentia dcnturprivationessimphciternotare.etnihilponere,
universusmundusadministratur.Sinonprovidentia quia per negationem dicuntur, vere aliqua poni,
univorsus mundus administratur, aliqua naturavel actusquepercassignificari.NoncredereeniminGhri-
ad
substantia est,quae opus providentire non pertinet. tum incredulitatem dicunt; et nomine incredulitatis
Omne autem quod est, m quantum est, bonum est; malum mcntis autem significari.Ita etiam cum di-
summumenim estillud bonum,cuj'usparticipatione citur: Non ire ad ecclesiam malum est: non euntis
sunt coetera bona, et omne quod mutabile cst, non contemptus significatur, id est, voluntas mala vel
se, sed boni illius participatione,in quantum est, propositum;hoc est enim declinare a bono, et ideo
Eeronum est; quod divinam etiam providcntiam voca- malum est; sicut, e converso, declinare a malo, bo-
mus. Nihii crgo casu fit in mundo. His testimoniis num est.Sicut ergo declinatio amalo.aliquidponit,
innituntur ad ostendendum omne quod est.in quan- scilicet, voluntatem et propositum vitandi malum
tum est,bonum esse. Unde idem Aug., tom.3, in lib, 1, fnon enim potestessebonumquodomninonihilest),
de Doct. Christiana, cap. 32:IUe summe ac primitus lta dcclinatio a bono quod est significat, scilicet
cs-t, qui omnino incommutabilis cst, et caotcra quae voluntatem et propositum mali. Et secundum hoc
vera est et generalis illa peccati mortalis descri-
(16) Tom. 9, tract. ad caput 1 Joan. ptio, quam supra posuit Aug., scilicet: Peccatum
737 SENTENTIARUM LIBRI (JUATUOR. — LIB. U, DIST. XXXVI. 738
est dictum, etc. passibilitatis, quam habuit anto peccatum.
Ulrum malus actus, in quantum peccatum est, sit pri- An pwna sit privalio boni f
vatio vel corruptio boni. 14. Quaeri autem solct utrum c.t pccna sit privatio
10. Potest etiam quasri ab eisdera, cum peccatum vel corruptio boni. Ad quod taeilerespondenpotcst,
sit,ut supra dictum est, privatio velcorruptio boni, si praedicta admemoriam revocentur. Diximusenim
etomnisactusmalussitpeccatum; utrumsitprivatio supra,privationem vel corruptionem boni accipi acti-
vel corruptio boni in quantum peccatum estjvel non. ve velpassive,id est.secundiitn cffirientiam vel effc-
Si eniminquantumpeccaturn est.corruptio boniest, ctum. ldoque privatio vel corrupHobonidiciturpec-
cum corruptio vel privatio boni pcena sit homini; in catum, et pcena; sed pcccaltim seeundum cfficien-
quantum ergo peccatum est.pcena est. Quod siest, tiam, quiaprivat vel corrumpitbonuni ;pccnaautem
tunc in quantum peccatumest, bonumessevidetur, secundumeffcctum,idcst,secunduni passionem.qure
et aDeoesse.Siautemnoninquantumpeccatuin est, est effcctuspeccati.Aliudestehiiiictiipa,aliudpccna;
corruptioest.quaeriturergosecundumquidcorruptio alterum est Dei, id est, puena, ulterum, diaboli vel
sit. Si enim corruptio est,et non in quantum pecca- hominis, id est, culpa.
tum est.cum non sitbonum,praetcrquaroin eoquod DISTINCTIO XXXVI.
peccatum est ;ergoinquantumbonum cst.corruptio QUODQU.EOAM SIMULSUNTPKOGAT.» ETPOENA PECCATl;
vel privatio boni est.§. Ad quodetiam i psi dicun t uctum QUiEDAM PECCATA KTCAISAPKCCATI, ALIAVEROPEC-
matum non in quantum est.nequein quantum bonum CVTA,KTCACSA, ETPOENA 1't'CCATI.
est,esse privationem vel corruptionem boni, t?ed in 1. Sciendum est tamcn quredam sic essepcccala,
quantumpeccatumest; nontamen inquantum pecca- utsintetiam poenae peccutorum. Unde Aug., super
tum est.pcena est, vel aliquid quod aDcosit.Utenim illuin locum ps. 57 : Superccctiitignis, et non vtde-
ex verbispraemissisAug. colligitur.peccatum dicitu.r runtsolcm, ait: IgnisFupcrliimetconcupiscentieeet
corruptio vel privotio active, nen passive.Nam idee irae intelligilur. Istas pcenus pauci vident; ideo eas
malum vel pcccatum dicitur corruptio boni.quina- maxime commemoral Aposiolus in Epistola ad Ro-
turam bonam qualicumque privat bono.Nam si non manos, et enuraerat niulla qnae pcccata sunt, et
privat aliquo bono, non nocet, ut supra Aug. ait. pcena pcccati. Interprimumeniinpeccatum aposta-
Nocet autem: adimit ergo bonum. Nonautem no- siae et ultimampconam ignis aeterni,mediaqurcsunt,
cet,nisi in quantum pcccatum cst; ergo in quantum et pcccata sunt, et pcenu poccati. Grogor. quoque
peccatum est, privatbono. Itaqueinquantumpecca- supor Ezecli, ait :Contemncn1iquinonvultpcenitcre
tum est, privatio est vcl corruptio boni. poiiitDeusoffcndicnhim.utscilicctgraviusiinpingat.
Quomodo in quantum peccatum est, possil corrumpere Pcccaturn enim quodpcr pcenitentiam citus non dc-
bonum, cum nihil sit. Jctur, aut pcccaturn est ot consa poccati ;autpccca-
11. Sed cum nibil sil in quantum peccatum est, tum ct pcena peccali, autpeccatumsimul etcausact
quomodo potest bonuro corrumpere vel adimere-? pcena peccati. Unde Moyses. Gcn. 15: Nondum sunt
Aug. te bocdocetin lib.de Naturabonidicens: Abs- compleUipeccata Amorrhxorum. EtDavidinquit.psal.
tinere a cibo non est aliqua substantia; tamen sub- 68 : Appone iniquitatem super iniquitatem eorum. Et
stantia corporis si oninino abstineatur a cibo, lan- alius propheta, Dsee: Sanguissanguinem teligit, id est,
guescitetfrangitur; sic non cstsubstantiapeccatum,, peccutumpcccatoadditum cet. Paulus quoque ait,
eo tamen natura animaB corrumpiUtr. Rom. 1: Propterea tradidit illos Deus in passiones
Quod peccatumpropriecorruptioestanimx,et quomodo. ignominix, etc. Et item, 1 Thess. 2: Ut impleant,
12. Peccatum vero, id est, culpa, proprie animae peccala sva scmper. Joanni quoquepcrangoVimdici-
corruptio est. Si autem quaeritur in quo possitcor- tur Apoc. 22 : Qui in sordibus est, sordescat aatv^Vx
rumpianima,inparaboIailliusquiinciditinlatrones his tcstimoniis colligitur peccatum aliquod et pecwa-
qui eum vulneraveruut et spohaverunt,Luc,10,cla- tum esse, ct pcenam peccati.
rescit. Inciditenim homoin latrones.quando perpec- Ex prxdictis quxstio oritur,scilicct an in quanlumpecca-
catum in potestatem diaboli traditur; et tunc pcr pec- tum est,sitpmnapeccati.(Lib. deliber.Arbit.,c 18.)
catum expcliatur gratuitisbonis,idcst,virtutibus;et 2. Et ideomeritoquaBriturutruminquantumpcc-
in naturalibus bonis vulneratur ;quae suntratio, in- catum est.sit pcena peccati. Quod non videtur, cura
telleclus, memoria, et ingenium cthujusmodi,quae oranis pcona pcccati justa sit, UndeAug.,in lib. Re-
per peccatum obtenebrantur et vitiantur. Perpccoa- tractationum : Omnispcena peccati justa est, etsup-
tum etiam privatur illo bono, cujus participalione plicium nominatur. Siergopeccatumquodestpec-
caetera bona sunt; quo tantomagisprivatur, quanto catum et pcena peccati, in quantum peccatum est,
rnagis se ab eo elongat. pcenapeccaticst,cumomnispcenaj'ustadeju8titiaDei
Qualiterhomo se elongal aDeo scilicet perdissimilitu- veniat, videtur in quantum peccatum cstjustum
dinem quam facit, hoc est peccatum. esse et a Deo provenire. §. Ad quod illi respon-
13. Ab eo autem se elongat bomo per pcccatum, dent peccatum sic dici pcenam peccati, quia per
non loci distantia, quia ubique totus et prasens est in quod merito praecedentis peccati homo
omnibus, et omnia ln ipso sunt, ut ait Aug. in lib. fieccatum
abitur desercnte Deo, corrumpiturbonanatura.Si-
83 Quaest., quaest. 20, t. 4, et ipse locusnonest.Lo- cut ignis aeternus diciturpoena malorum, quia eo
cus tameri Deiabusive dicitur templura Dei, non quod cruciantur; nec tamen ipse cruciatus malorum ignis
eo contineatur, sedquodcipraesenssitetinhabitans; est, sed per ignem fit in homine. Ita per peccatum
idautemanimamundiinteliigitur.Perpeccalumergo corrumpitur natura, ctimminuitiirbonumnaturee ;
non secundumlocum, aliquis longefit a Deo; atin eo et est ipsa imminutio et corruptio boni, passio et
longe fit, quod ab e.jus,sirailitudinerecedit;ettanto poena, et non est essentialitcr ipsum peccatum, per
longius, quanto fttdissimilior.IlIaautem.utAug.ait quod fit; sed ideo peccatumdicitur, ut praemissum
in lib. 83 Quaest.,qua3st.23,quaepartipationesimiiia est, quia per peccatum, illico ut peccat homo, tit in
sunt Deo, recipiunt dissimilitudem. At ista simili- homine ilia corruptio, quoe taincn fit Deo auctore.
tudo nullo modo ex aliquapartepotestessedissimi- Ula enim pcena sive passio, quae est boni corruptio,
lis. Unde fit ut cum similitudo patris filius sit, ex a Deo est.Illiustamen.utsicaicam.materiaetcausa
nullapartepatripossitesse dissimilis; cu.juspartici- est peccatum, quod aDeo non est. QuodvideturAu-
patione similiasunt, quaecumqueDeosimiliasunt,et gustinus, tom. 6, notasse ct juxta hunc sensum in-
illa possunt recipere dissimilitudinem, Nihil estau- tellexisse, cum ait in lib. de Praedestinationesancto-
temquodhominemad eoDeo dissimilemfaciat,quem rnm c 10: PreedestinationeDeus ea prtescivit queB
admodum peccatum. Cumautempeccatumsitpriva- fuerat ipse facturus. Sed praescivit Deus etiam quee
tio vel corruptio boni queeestestinanima.estetiam non est ipse facturus, id est, omniamala; quiaetsi
privatio vel corruptiobonicorporis; sicutcorpusho- sunt queedam quae ita peccata sunt, utetiam, pcenae
minis privavit beneficio illius immortalitatisetim- sint peccati, secundum illud Apostoli; Tradidit illos.
Deus inpassiones, etc.nontamen peccaturaDeiest, ab homine quae mala sunt, et eadem justa pcena pec-
sed judicium, scilicet pcena. In Scriptura enim seepe cati sunt. Sunt, inquit, quaedam necessitato facta
nomineiudiciipcena intelligitur. Illic diligenter in- improbanda.ubihomovultrecte facere etnonpotest.
tendentibus insinuare videtur ea quee peccata sunt Unde et illud Apostoli, Rotn. 7: Non quod voio facio
et pcenaepeccati, non in quantum peccata sunt.sed bonum,sedquod odi malum hoc ago.Et illud, Gen. 2:
in quantum poenee,Deiesse.Nam cum dixissetDeum Caro concupiscitadversusspiritum,etspiritus adversus
non esse facfurum mala aliqua, id est, peocata,quia carnem. Heecenim invicem sibi adversantur,ul non ea
posset ei objici queedam peccata essc etiam pcenas quae vultis faciatis, sed haec omnia ex illa mortis
et pcena peccati omnis justa est, et ldeo a damnatione sunt. Nam si non est ista poena hominis,
eo est; quasi determinando secundum quid faciat sed natura, nullaistapeccatasunt.Sienim
Eeccati, non rece-
ea.vel secundum quid non faciat, addidit reli- ditur ab eo modo quo naturaliter factus est homo,
qua. Juxtaveroprredictamintelligentiam peccata sa- cum heec facit, ea utique facit quee debetSi autem
nedicuntur peenee,undeApostolus,Rom. l„appellat homo, quia ita est, non est bonus, nec habet in po-
eas passiones ignominix, quia, ut aitauctoritas.licet testate ut sit bonus, sive non vivendo quaJis esse de-
quaedam peccatasintquaedelectant, sunttamenpas- beat.sive vivendo et non valendo essequalem seesse
eiones naturae non nominandae, quia per ea corrum- debere videt, poenamistam esse quis dubitet ? Omnis
piturnatura. autem poenasi peccati poenaest, justa est, et suppli-
Quod cum omne peccatum possit dici pmna, non ta- cium nominatur.Si autemin.justaestpcena.quoniam
men omne estpmna peccati. pcenam esse nemoambigit.injusto aliquodominante
3. Et licet ex hoc sensu omne peccatum mortale homini iroposita est. Porro quia de omnipotentia
possit dici pcena, non tamen omno potestdici poena Dei et justitia dubitare dementis est, justa est haec
peccati. Pcena enim peccati, ut praedictum est, ost pcena, et pro peccato aliquo impenditur. Non enim
nludcujuscausaest aliudpraccedenspeccatum.Nam quisquam injuste dominans aut surripere hominem
peccatum sic dicitur pccna pcccati respectu praece- potuit velut ignoranti Deo, aut extorquere invito
dentis.sicut dicitur.causa peccati respectu sequentis tanquam invalidiori, ut hominem injusta pcena cru-
Quo fit ut idem peccatum et causa sit, et pcenapec- ciaret. Relinquiturergo ut haecpoenajustade damna-
cati; sed alteriuspeccati poena, etalterius causa»; ut tione hominis veniat. His atque aliis pluribus tes-
cnim Gregorius.in Moral., ait: Peccatum quod poeni- timoniis docetur quaedam esse peccata et poenas
tenlianon diluitur, suo pondero moxad aliud trahit. peccati essentialiter. Aug., lib. 3 de libero Arbitrio;
Undefit utnon solumpoccatum sit, sed et causapec- c. 18, tom 8.
cati; ex illa quippe culpa subsequensoritur. Pecca- De quibusdam qux sine dubio peccata sunt et poenx,
tum vero quod ex peccato oritur, non solttm pecca- ut ira, invidia.
tum, sed poenapeccati est, quia iusto j udicio Deuscor 7. Preeterea nullatenus ambigendum est queedam
peccantis obnubilat, ut preecedentis peccati merito peccata absque ullo scrupulo poenas esse, ut mvidia,
etiam in alia cadat; quem enim liberare noluit, dese- quee est dolor alieni bom, et ira; quaeetiam non in
rendopercussit. Proinde,utAug.,tom. 7,lib.5, contra quantum poenaesunt, peccatasunt; itaetiam de cu-
Julianum,c.3,ait: Praccedentis est heec poenapecca- ettimore.etaliis hujusmodi,sentiendum est.
ti,ettamen etiam ipsapeccatum est. Judicio enim Siditate nde Aug.,inlib.83Quaestionum, quaest.77, tom. 4,
Deitraditi sunt, ut ait Apostolus de qui- ait: Omnis pertubatio, passio; omnis cupiditas.per-
tustissimi
iusdam,sive deserendo, sive alio modo explicabili, turbatio. Omnis ergo cupiditas, passio. Omnis vero
sive inexplicabili,in passiones ignominix,ut crimina passiocumestinnobis.ipsapassionepatirour.Omnis
crvr oSbus vindicarentur, et supplicia peccantium ergo cupiditas cum estiu nobis, ipsa cnpiditate pati-
Uotrffantum sint tormenta, sed et vitiorum incre- mur; et in quantum cupiditas est,patimur ea.Omnis
menta. Illa ergo peccata quae enumerat Apostolus, autem passio in quantum ipsa patimur, non est pec-
quia de superbia sunt,non solum peccata.sed etiam catum; ita et de timore. Non enim consequens estut
supplicia sunt. Ecce ex his jam fit perspicuum quee- si patimur timorem, ideo non sit pcccatum, quia
dam peccata etiam poenas et causas peccati esse; et multasunt peccataquae patimur,sed non inquantum
illud peccatum esse pcenam peccati.quod causam patimur eis.
praecedentem habetpeccatum; atque illud peccatum QuodverbisAugustiniprxmissis quxdamsenlentia Hie-
esse causam peccati, quod est meritum sequentis ronymi obviare videtur.
culpae. 8. llludautemdiligenterestannotandum.quodsu-
Exprxdictis videtur significari ipsa eademquxpeccata pra positis verbis August. dicentis quaedam necessi-
sunt, esse et prnnaspeccati. tate facta esse improbanda et mala, videtur obviare
4 Sed cum ait crimina criminibus vindicari.vide- quod Hieron.ait in Explanatione fidei, in tom. 4, ad
tur insinuare ea ipsa queepeccata sunt.essentialiter Damasum papam. dist. 28, hujus 2; quod Hcet supra
esse poenas peccati, idest, punitionespeccati.Ad hoo sit positum, lamen utperfectius sciatur, iterare non
autem inquiunt illi ha?cet similia dicta esse secun- piget. Execramur.inquit, eorum blaspbemiam qui di-
dum rationem praedictam:et ideo intelligenda fore cunt impossibile aliquid homini a Deo esse praece-
secundum praemissam expositionem. Intelligentia ptum,etmandataDei nonasingulis.aedabomnibus
enim dictorumexcausisestassumenda dicendi.(Hi- in commune posseservari.Etpaulopost: Ettamillos
larius, 1.4. de Trin., non longe a medio). errare dicimus, qui cum Manichaeodicunt hominem
Quodnobis obviatveritati si quis dicatipsa peccata esse peccatum vitare non posse, quam illos qui oum Jo-
pmnaspeccati essentialiter. viniano asserunt hominera non posse peccare. Ecce
5. In nullo tamen preejudicium factumveritati pu- Hieronymus dicit errorem esse, si quis dicat homi-
tatur,si quis dicat ipse eadcmquae peccata essentia- nem vitare peccatum non posse.qui autem dicit quae-
liter,ut ita dicam,esse poenas,ia est, punitiones pec- dam necessitate fieri.quaedam dicit non posse yitari.
catorum praecedentiutn,quee justae sunt eta Deosunt Cum ergo id Augustinus dicat, videtur auterrorisesse
Nectamen in quantum peccata, a Deo sunt; nec in tradit, aut non esse verurii quod Hieron. ait.
quantum peccatasunt,poeneepeccati sunt:ettamenin eterminatio contrarietatem submovensde sanctorum
Suod
quantumpeccatasunt,privationesbonisunt,utsupra medio.
dictum est, causaliter et active dicuntur privationes. 9. Ad quod dicipotest, quia Augustinus secundum
Aperte ostendit peccata quxdam essepmnampeccati,et statum hu jus miseriae(aii quam pertinet ignorantia et
pmnam ipsam justam esse a Deo. difficultas.ut idem ait inJibro 13de libero Arbitrio,
6. Quod autemquaedampeccatapoenas sint.etipsa c 18, quas ex juxta damnatione descenderunt)illud
poenajusta sitet a Deo sit evidenter tradit Aug„ tradidit, ubi et venialiapeccata inclusit. Hieren. vero
tom. 1, in lib. Retractationum, c. 9; et lib, de liber. tantum de mortalibus peccatis loquitur, queeunus-
Arbitr, 1, 3,0.18, itadicensquaedamnecessitatefieri quisque gratia illuminatus vitare valet; vel de hr>
741 SENTBNTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXXVII. 742
mine secundum statum liberi arbitrii ante pecca- ponsipne,ibid.,in principio:Omne inalumnaturanon
tum, illud ait. est,sed actusaccidensalicui ex defoctu boni.Quamo-
Epilogum facit ad alia transiturus. brem quod natura non est.Deus non fecit;quia natu-
10. Satis diligenter eorum posuimus sententiam, ra est omno quodfccit.Item ibid.:Omne quod natura
qui dicuntomnes actus naturas bonas esse.et in quan- bonum est, Deus ex nihilo fecit.non diabolus.
tum suntbonos esse.Inquotractatuqurcdam interse- Secundum hoc res aliqux res sunt qtix a Deonon sunt,
ruimus, quee non ex eorum tantum persona acci- quibus homines mali sunt.
pienda sunt,quia ab omnibus catholice sapientibus 3.Ex quo colligiturres aliquas e^se quaeaDeo non
absque haesitalionetenentur;atqueaucloritatemtes- sunt,eisque homines mali sunt.Qiiod mhilominus et
timoniisetrationibus eorumdem traditionem muni- ipsi conccdunt.innitentcs vcrbis Augustini supcrius
vimus,qui dicunt omnes actus essentia sui,id est, in positis,qui in Ench.,cap.l9, determinans illa verba
quantumsunt,essebonps,qupsdam vcro inquantum prophetae, Isai.c.5: Vx his qui dicunt bonummaluml
inordinate fiunt, peccata essc.Addunt quoque quos- dicitde ipsis rebusquibushominesraali sunt,nonde
dam non tantum essentia,sed etiam genere, bonos hominibus hocesseintelligenduin.Sunt ergo aliquas
esse.ut refiijere esurientem.qui actus est de genere r^s quibus homines mali sunt.Id autem, quo homo
operum misericordiae;quosdam vero actus absolutc fit deterior, a Deo non est; quiu, ut ait Auguslinus
ac perfecte bOnos dicunt, quos non solum essentia in t.4,libro 83 Quaest.,q.3:Do'o auctore non iit homo
vel genus, sed etiam causa ct finis, commendat:ut deterior.Non est ergo Dcus auctor rerum quibus ho-
sunt illi qui ex bona voluntate proveniunt,et boiium mo deterior fit.At sunt aliqure res,utdictumest, qui-
finem metiuntur. bus homines mali liunt.quia peccata ipsaesunt.Ideo-
DISTINCTIO XXXVII. queScripturainpluribuscontestaturlocis,Deumnon
ALIORUM esseauctorcm malorutn, id cst, eorum quae peccata
PONITSENTENTIAM QUI DICUNT MALOS ACTUS sunt.
NDLLO MODO ESSEA DEO,NECESSEBONOSSIVEIN Ex
E0 QCOD SUNT,SIVEALIOMODO. parte eorum prxmissx opponitur sententix in illo
verbo : Deus auctor malorum non est.
l.Sunt autemet alii plurimi Jonge aliter de pcccato 4.ln hoc autem verbo superiorcmsententire recte
et de actusentientes:asseruntenimvoluntatemma- opponitur,qui dicunt Deum non esse auctorem eorum
lam et actum malum peecata esse, et nulla ratione qure mala sunt,in quantum rnala sunt.sed in quan-
bona,nec secundum aliquam rationem exDeoauctore tum sunt; et in quantum mala sunt,dicunt eanihil
esse, quia sine Deo fiunt. Sine eo namque, ut ait esse.Quid ergo mirum ?i Deus dicitur non esse au-
evangdista Joan., c.l, faclum est nihit,\d est.pecca- ctor eoruminquantum nihil sunt,cum nihilinullus
tum quod dicitur esse nihil; non quia non sit actio auctorexisterequeat? Ideoque cum dicitur Deus csse
vel voluntas mala, quae aliquid est,sed quia a vcro auctor omnium quae sunt.bonorum isti subintelligi
esse separat homines.et ad roalum trahit; et sic ad volunt.Bona autem illa esse dicunt.quae naturaliter
non esse deducit.Qui enim a summi boni participa- sunt.Ea vero naturaliter esse dicunt,nonsolumquae
tione recedunt, quod solum vere ac proprie est,me- substantiae sunt vel concrcata substantiis, qualiter
rito non esse dicunlur.Idcoque Augustinus, tom.9, supra acceperunt,sed omnia quae naturam non pri-
tract. 1, dicit super Joannem, peccatura nihil esse, vant bono. Et ita sccundum eosdem multiplex in
nihilque fiericumpeccant hommes.Hacergoratione Scripturisfitintelligentia,ubide natura sive ae sub-
astruunt peccatum nihil esse,qui a vero esse homi- stantia,vel de his quee naturaliter sunt.sermo occur-
nem elongat.Voluntatemmalamatqueactionemsive rit.Sed super illum locum psal.68: Non est substan-
locutionem malam peccatum esse dicunt.quia prae- tia.ita. Augustinus,tom.8,de substantia disseruit ut
varicatioetinobedientiahrecsunt,etcontralegemDei praemissaesententiae videatur consentire dicens:sub-
fiunt.quae tamen sunt, sed ab homine vel diabolo, stantiaintelligiturillud quosumus quidquidsumus,
non a Deo.Nullatenus enim haec a Deo esse dicunt, homo,pecus,terra,sol: omnia ista substantiaesunt;
in
sive quantum sunt, sive alio modo. eo ipsoquodsuntnaturae,ipsae substantiaedicuntur.
Qualiter determinent verba Augustini prmmissa,quibus Namquodnulla estsubstantia,nihil omnino est.sub-
ait: Omne quod est,in quantum est,bonum est. stantia ergo est aliquid esse. Deus fecit hominem
2.111aquoque Augustim verba quibus dicit omne substantium.sed per iniquitatem lapsus est homo a
quod est,in quantum est,bonum esse et Deum ha- substantiain quafactus estjiniquitasquippe ipsanon
bere auetorem, de natura de substantiis tantum est substantiu.Non enim iniquitas est natura quam
uccipienda fore tradunt.Substantiae vero nomineat- formavit Deus,sed iniquitas est perversio quam fecit
que naturee dicunt significari substantiasipsas,et ea homo.Naturee omnes per ipsum factae sunt;iniqui-
quaBnaturaliter habent.scilicet quae concreata sunt tas per ipsum non facta est, quia iniquitas non est
eis;sicut anima naturaliter habet intellectumetin- substantia.In illo hymno trium puerorum universa
genium.etvoluntatem et hujusmodi,quod ex verbis creatura laudans Deum commemoratur.Laudant e-
Augustinipreemissiscolligitur.ubihominemappellat nim omnia Deum,sed quae fecit Deus.Laudatibiser-
bonam naturam,et malura bominem malam natu- pensDeum.sednonavaritia.Omniareptiliaibinoml-
ram.Secundumhanc ergo assertionem vel acceptio- nata sunt,sed non aliqua vltia.Vitia enim ex nobis et
nem mali actus non sunt naturae vel substantiee, nec ex nostra voluntate habemus.et vitia non sunt subs-
etiam boni actus.quod utique videturAugustinusin- tantia.Intendant diligenter his verbis praemissarum
nuerein lib.Retractationum,c. 30, distinguens inter assertores sententiarum.et percipere poterunt ratio-
substantiassivenaturas,etbonasactionessivemalas. nem etcausam dictorum.ubi Scnptura denaturayel
Aperiens enim quomodo intelligendum sit quiddam substantiaraentionem facit.IUarum vero sententia-
in lib.de vera Religione ab eo traditum, ait: Hoc de rumjudicium prudentilectori,cui utriusquesententio
substantiis atque naturis dictum est.Inde enim dis- notitiam plenarie dedimus,arbitrio relinquimus, ad
putabatur, non de bonis actionibus atque peccatis. eaquaeadhucnubissupersunt tractanda festinantes.
Aperte hic videtur dividere inter naturas sive substan- Quod de peccato nondepmna intelligitur,cum dicitur:
tias,et actionessivepeccata.Ideoqueasserunt praefati Deus non est auctormali.
doctores, actiones interiores vel exteriores non esse 5.Cura igitur in hoc omnes consentiant catholici
naturas vel substantias; quae si malee sunt, peccata tractatores,scilicet quod Deus non est auctor malo-
sunt,neque a Deo sunt.Quod vero mali actus non sint rum,cavendumesttamennemalorumnominepcenas
naturee,August.videtur notare in prima responsione sicut peccata, generaliter includas. Pccnarum enim
contra Pelagianos(17) ita dicens : Opera diaboli quae Deusauctorest.sicut ipse per prophetam ait.Amos 3:
vitia dicuntur.actus sunt,non res.Idem in quarta res- Non est malum in civitate quod Deus non fecerit. Item
Isai. 45, ex persona sua ait: Ego sum Deus, creans
(17) Quaecontra Pelagianos hypognosticon dioitur, malum,et faciens bonum. Ecce hio dicitur creasse et
ia flne, tomo 7, fecisse malum ;sed maii nomine poena inteUigitur^
non peccatum:sicute converso,cum dicitur Deusnon modum voluntasvidendifinemhabet visionem.et vo-
esseauctorraalorum,nominemalipeccataintelligun- luntasvidendi fenestram,finem habet fenestraevisio-
tur. Ideoque Aug., qui dixerat, tom. 4, in lib. 83 nem.Altera vero estvoluntas per fenestram videndi
Queest. I. 1, c. 26, q. 21,quod Deus auctor malinon transeuntcs,cuj'us item finis est visio transeuntium.
sit,inlibro 1Retractationura quoraodo intelligendum Ad quod etiam praedictaBreferuntur voluntates.Item
sit aperit,dicens:Videndumest ne male inteliigatur (ibidem)rectae sunt voluntates.et omnes sibimet re-
quocf dixi:Dcus auclor mali non est.quiet omnium ligatae.si bona estilla ad quam cunctae referuntur.Si
quea sunt auctor est; quia in quantum sunt.in tan- autem prava est,pravae sunt omnes;etideo rectarum
tum bona sunt.Et ne hinc putetur non ab illo esse voluntatum connexio iter quoddam estascendentium
pcenam malorum,quae utique malumest his qui pu- ad beatitudinem,quod certis velut passibus agitur.
niuntur; sed hoc ita dixi,sicut dictum est, Sap. 1 : Pravarum autem et distortarum voluntatum impli-
Deus mortetn non fci: ;cum alibi scriptum sit, Eccl. catio vinculum est.quo alliâbitur qui hoc agit, ut
Morset vita a Dominoest. Malorum ergo poena quae projiciatur in tenebras Mtfertores,Matth.22.His aucto-
a Deo est.malum est quidemmalis;sedin bonisDei ritatum testimoniis evidenter monetratur plures in
operibus est, quoniam justum est ut mali punian- fidelibus rectasessevoluntatespropriosap diversosfi-
tur,et utique bonum estomne quod justum est. Sic nes habentes; et tamenunum eumdemque,quiaom-
ergo dicilur Deus non fecisse mortem, quia non fe- ncs referuntur ad unum qui est finis finium; de quo
cit illud pro quo mors iufligitur,id est, peccatum. pauloantediximus;itaeconverso forte estetmmalis.
Audisti, tector.causum dictorum.ex qua sana intel- Quxdam huic sententix videntur adversari.
ligentia firinatur.cum dicitur:Deus non auctorma- 4 Verumtamen huic sententiae.qua dictum est fi-
li,.et : Deus mortem non fccit. delium quasdam rectas voluntates diversos fines sor-
DI8TINCTI0 XXXVIII. tiri.et tamen ad unum referri,videturobviarequod
-• .DE VOLCNTATE alibi August. admonet, ne scilicet nobis duos flnes
ET EJUSFINE,EX QUOET 1PSA
JUDICATUR. constituamus.ita inquiens in lib.de Sermone Domini
in monte,tom.4,c.24:Non debemus ideo evangelizare
1. Post praedicta",*devoluntate e.jusque fine disse- ut manducemus.sed ideo manducare ut evangelize-
rondum est.Scicndura ergo est quod ex fine suo,ut mus; ut cibus non sit borium quod appetitur, sed
ait Aug.jVoluntas cognoscitur utrum recta au prava necessarium quod adjicitur ut iilud impleatur.Quas-
sit. Finis autem bonau voluntatis beatitudo <st.vita rite primium regnum Dei,et hxc omnia adjicienturvo-
aeterna, ipse Decs. Malaevero finis est aliud.scilicet 6is,Matth.6.Non dixit:Primtrm quaerite regnum Dei,
mala delectatio, vel aliquid aliud in quo non debet et deinde quaerite ista,quamvis sint necessaria;sed
voiuntasquiescere.Finem verobonuminsinuatPro- ait: Haecomnia adjicientur vobis.id est.haec conse-
pheta dicens : Omnis consummationis vidi finem,etc. queutur si illa queeratis.ne cum ista quaerilis,illinc
Charitas ergo cujusiatum mandatum est,fiuis omnis avertamini; aut ne duos fines constituatis, ut et re-
consummationis est.id est,omnis bonaevoluntatis et gnum propter se appetatis.et ista necessaria propter
actionis,ad quam omne preeceptum referendum est. iilud ergo propter regnum Dei tantum debemus ope-
Unde Aug., tn Ench., fib. 11, do Trin., c 6, t. 3 : rari omnia.non solam vel cum regno Dei mercedem
Omnia praeoepta divina referuntur ad charitatem.De corporalem meditari. Ecce bic aperte dicit, ne duos
qua dicit Apostolus.l Tim.l: Finisprxceptiestcha- fines nobis constituamus.sed unum tantum,id est,
ritas de corde puro,et conscientia bona,et flde non ficta. regnum Dei, cum supra dixerit bonas voluntates
Omnis itaque praecepti finis charitas est, id est, ad alias et alias proprios habere fines. '
charitatem rcfertur omne praBceptum.Quod vero ita Hic ostendUur quomodo,licetvideantur,non repugnent
fit vel timore poenae.velaliqua intentione carnali.ut prxdicta.
non referatur ad charitatem quas est dilectio Dei ct 5.Haecautem sibi non repugnare admadvertit,qui
proximi, nondum fit quemadmodum oportet fieri, verbis praemissis simplici oculo diligenterintendit;
quamvis fieri videatur.Tunc enim recte fiunt quae qui enim d'xit,ne duos finps nobis constituamus,sed
mandat Deus.etquae consilio monet,cum referuntur omnia propter regnum Dei faciamus.ipse praemisit
ad diiectionem Dei ot proximi.Hisverbisapertein- quoddebemusmanducareutevangelizemus.Cumau-
sinuatur quis sit rectus finis voluntatis sive actio- tem hocita facimus,actionisilliusfinemEvangelium
nis bonae, scilicet charitas.quaeetDeusest.utsupra constituimus;sed et hunc finem ad regnum Dei refe-
ostensimus. rimus. Manducamus enim propter Evangelium, et
Quod Deus est finis omnis bonx aciionis, quia charitas manducamus et evangelizamus propter regnum Dei.
est; nec tantum Spiritus sanctus.sedettam Chrutus, Duosigitur fines nobisin manducando constituimus.
et Pater; nec hi sunt tres fines, sed unus. Sed ita facientes numquid peccamus ?Absit.Nam et
2.Qui ergo charitatom sibi ponitfinem.Deum sibi ipse sic facere suadel.si diligenter ejus verbainspi-
ponit finem; unde et Christum finemlegis adjustitiam ciamus.Cum ergo ait.ne duos fines nobis constitua-
dicit Apostolus,Rom lO.esse omnt credenti. Et recte mus,fines in diversa tendentes intelligi voluit scilicet
dicitur Christus finis legis ad justitiam,quia, ut ait quorum alter ad alterum non referatur; itaetcum
Aug. in libro Sententiarum Prosperi in Christo lex dicit.propter regnum Deitantum omnia agenda.nec
justitiaB non consumitur,sed impletur. Omnis enim cum lpso mercedemtemporalemmeditandamitain-
perfectio ex ipso.etinipso est;et ultraquem nonest telligendum est.ut non appetendo raeditemur eum
quo spes se extendat.Finis fidelium Christus est,ad regno mercedem temporalem,ita quod non propter
quem cum pervcnerit currentis intentio, non hahet regnum.sed propter se.ut scilicet regnum propter se
quo amplius possit venire,sed habet id in quo de- appetamus.et iata propter illud, sicut ipse docet.Si
beat permanere. Finis ergo recLus atquc supremus
Deus Pater est,et Filius,et Spiritus sanctus, nec hi enimpetirausvitamaBternam.petirousqueetiamtem-
poraha a Deo,Luc. 12; si ea petimus propter vitam
tres sunt tres fines, sed unus finis, quia non tres aeternam, non offendimus; neque sinistra tuno scit
dii; sed unus Deus. quid facit dextera.Matth. 6,quia mercedem tempo-
Quod omnes bonx voluntutes unum habent finem; et ralem non propter se meditamur.sed propter re-
tamen quxdam bonx diversos fines sortiunlur, gnum Dei.ut sit leBvasubcapite,etdexterain amplexu
3. Sed quaeritur utrum omnes bonae voluntates Cant.2.Alioqui si haec temporalia propter se quaeri-
unum tantum habeantfinem? Dehoc August.,in 11 mus sicut aeterna,miscetur dextrae sinistra. Ideoque
lib. de Trin.,cap. 6 ita ait : Aliae atque aliae volun- cum Dominus dixerit,Maith.6:Attendite ne justitiam
tates suos propriosfines habent; qui tamen referun- vestram faciatis coram hominibus,ut videamtni ab eis,
tur ad finem lllius voluntalisquavolumusbeatevi- alibi ait: Matth.5 : Sic luceant opera vestra bonaco-
vore.et ad eam pervenire vitam, quae non referatur ramhominibus,utglorificent Patrem vestrum qui in cm-
ad 8,liud,sed amanti per seipsam sufficiat,quemad- lis e&Propter Deum ergo omnia facienda sunt, vt\
745 SENTENTIARUM LlBRl OUATUOR. — LIB. II, DIST. XXXIX. 746
omnia quae facimus, omniumque fines, ad eum ro- clus ct memoria.Quee autem homini naturaliasunt,
feramus. quantumcumque vitientur.bona tamen esse non de-
De differentia volunlatis, intcntionis, et finis. sinunt.quia non valet vitium bonitatem in qUaDeus
6.Solet etiam quasri quid distet inter voluntatem, cam fecit,penitus consumere ;ut,verbi gratia, intel-
et intenlionem,acfinera.Ad quoddicipotest intervo- lectus,vel ratio.et ingenium,ac memona, etsi vitiis
luntaiem et finemcertoatque evidentimodo distin- ac peccatis obnubilentur et corrumpantur,bona ta-
gui.quiavoluntasestquavolumus aliquid; finisvero men sunt,necpeccata nominantur;sicut Augustinus
voluntatisest, vclilludquodvolumus, perquod im- de rationequaeestimagoDei,in qua facti sumus.evi-
pletur ipsaVoluntas ; velpotiusaliudpropterquodil- denter ostendit, in 15lib. de Trinitate, oap. 8. Hrec
Iudvolumus.Intentioverointerdumprovoluntate,inest, inquit, imago in qua homines sunt creati, qua
terdumprofinevoluntatisaccipitur; quaediligensac caeteris animalibus praesunt ;qua creatura in rebus
piuslectorinScripturaubihaecoccurruntjdiscernere creatis excellentissima.cum a Deo justificatur,a de-
studeat. Finisverovoluntatis est delectatio bona vel formi formain formosam mutaturformam.Eratenim
mala, adquam nititur quisque pervenire. Undc Au- etiam intervitianatura bona.Haec autem imago,ra-
gust.superillumlocumpsal. :Scrutans cordaetrenes, tio est vel intellectus.Cum ergo voluntas de natura-
sic ait :Deus solus scrutatur corda,id est,qujd quis- libus sit,quare ipsa non semper bonum est,etsi ali-
que cogitet ;et renes,id est,quid quemque delectet; quando vitiis subjaceat? Ad hoc facile respondent
quiafiniscureeetoogitationisestdelectatio, ad quam qui dicunt omnia quee sunt,in quantum sunt, bona
curaetcogitationenititurquisquepervenire.Etpaulo esse ;quia et ipsam voluntatem, in quantum est, vel
post: Opera nostra quae sunt in dictis et factis.pos- in quantum voluntas est,ut supra posuimus.bonum
sunt homines videre jsedquo animo fiant.et quo ve- esse asserunt; sed in quantum inordinata est, mala
nire cupiant,solus Deusvidet,qui cum videtcoresse est et peccatum. Ubi potest ab eis rationabiliter
in ccclo,et non delectari nos in carne.sed in Domino, quaeri si voluntas,in quantum inordinataest.pecca-
id est, cum bonae sunt cogitationes et earum fines, lum est,quarc crgo intellectus,ratio,et ingemum et
dirigitjustum.ldemsuper alterius psal.locum illum, huj'usmodi,cnm inordinata sunt,peccata non sunt?
scihcet: In laqueo isto quem absconderunt, compre- Inordinata vero sunt,sicut voluntas,cum ad rectum
hensvsesl pes corunt.dicit: Pes animae amor est,quia fincm non tendunt, eoruinquc actns praevaricatio-
si pravus est.dicitur cupiditas vel libido ; si rectus, ncs existunt.Ad quod illi dicunt voluntatis nomine
dicitur charitas.Eo movetur anima quasi ad locum aliquandovim,scilicet,naturalempotentiamvolendi,
quo tendit,id est.ad delectationem bonam vel malam, aliquando actum ipsiusvissignificari.Visautemipsa
quo se pervcnisse per amorem laetatur. Finis ergo vo- naturaliter animae insita, nunquam peccatum est,
luntalis.ut praemissum est,dicitur et illud quod vo- sicut ncc vis memorandi vel intelligendi, sed actus
lumus.et iUud propter quod volumus ;et intenlio ad huj'ns vis qui voluntas dicitur, tunc peccatum est,
illud respicit propter quod volumus, et voluntas ad quando inordinatus est.
iliud quod volumus ; ut, verbi gralia, si velim esu- Quare actus voluntatis sit peccatum, si actus aliarum
rientem reficere ut habeam vitam aeternam, volun- potentiarum non sint peccata.
tas est qua volo reficere esurientem.cujus finis est 2. Sed adhuc quaeritur quare hujus naturalis po-
refectio esurientis ; intentio vero est, qua sic ad vi- tentiee actus peccatum sit, si aliarum potentiarum
tam pervenire volo. Finis vero supremus est ipsa actus peccata non sunt.scilicet, potentiaamemorandi,
vita, ad quam et alius finis refertur. cujus actus est memorare, et potentiae intelligendi,
An illa intenlio sit volunlas. cujus actus est intelligere. Ad quod et ipsi dicunt
7. Sed quaeritur utrum intentio talis sit voluntas, quia alterius generis est actus ille voluntatis, quam
et si voluntas est,an in hoc opere sit una eaderaque actus memoriaevel intellectus.Hic enim actus est ad
voluntas, qua volo reficere esurientem, et qua volo aliquid adipiscendum vel non admittendum, qui
habere vitam aeternam.Vidctur nempetalis intentio non potcst esse ex malis, quin sit malus. Velle enim
voluntas esse :ut enim voluntas est qua volo relicere malamalumest, sedinteliigere vel memoraremala
ita et voluntas est qua pcrillud volo ha- malura non est. Quaravis eorum quidam etiam hos
Eauperem,
ere vitam.Etalia quidem videtur voluntas esse qua actus malos esse interdum non improbe asserant.
volo habere vitam,et aliaquapauperi subvenire vo- Memorateniminlerdum quis maluro ut faciat,etquee-
lo. Sed ista ad illam refertur. Nam etsi»hoc ita pla- rit intelligere verum ut sciat impugnare.Ecce quali-
ceat, ut in eo cum aliqua delectatione voluntas ac- ter solvitur praeinissaqueestioab his qui tradunt om-
quiescat.nondum est tamen illud quo tenditur, sed nia csse bona in quantum sunt.Qui vero dicunt vo-
hoc ad iilud refertur, ut illud deputetur tanquam luntates malas peccata esse, et nullo modo bona,
patria civis,istud vero tanquam refectio vel mansio brevius re3pondent, dicentes actum voluntatis non
viatoris.Aug.lib.il de Trinit.,c 6. Et sunt istae vo- csse de naturalibus ;sed vim ipsam etpotentiam vo-
luntates affectus sive motus raentis, quibus quasi lendi, quee semper bonum est, et in omnibus est,
gressibus vel passibus tenditur ad palriam.Sicut er- etiam in parvuhs.in quibus nondumest ejus actus.
go altera est voluntas videndi fenestras,ut supra do- Quomodointelligendum sit illud; Et homo etiam qui
cente August.didicimus,altera quae exista nectitur, servus est peccati, naturaliter vult bonum.
voluntas scilicet per fenestras videndi transeuntes; 3.Praeterea qu aerisolet quomodo intelligendum sit
ita nonnullis alia videtur esse voluntas eleemosynas quodait Ambr.,intom. 4 commentarii ad cap. 7 ad
dandi paaperi, alia voluntas habendi vitam. Alii au- Rom.: Non enim quod volo, illud ago, sed quod nolo,
tem putantquod una sit voluntas et hic et ibi.sed illud facio. Dicit enim quod homo subj'ectus peccato
propter subjectorum multiplicitatem diversitas me- facit quod non vult.quia naturaliter vult bonum.Sed
moraturvoluntatum. Caeterum quodlibethorumve- voluntas haec semper caret effectu, nisi gratia Dei
rum sit,illud nulli in ambignum venit, quinvolun- adjuvet et liberet. Si homo subjectus pecCato est,
tas ex suo fine pensetur utrum recta sit an prava, vult quidemmalum etoperatu'r,quiaservusestpec-
peccatum an gratia; et quin nomine intentionis ali- cati,etejusvoluntatem;sicutsupradixitAugustinus,
quando finis,aliquando voluntas intelligatur. c. 18, libenter facit. Quorrodo ergo naturaliter vult
bonum ? An est eadem voluntas,id est.idem motus,
DISTINCTIO XXXIX.
CUMVOLUNTAS SIT DE HIL QVJEHOMONATDBALITER quo libenter peccato servit, et quo naturaliter vult
CUMNUL- bonum ?Si non eadem voluntas,quaeergo istarum est,
HABET,QUAREPECCATUM FOREUICATUR,
qua cumhomojustificatur, aservitutepeccati libera-
LUMALIUDNATURALE PECCATUM SIT. tur?Ut enim disseruimussuperius,gratiaDeivolun-
1. Hic autem oritur quaestio satis necessaria, ex tatem hominis liberat et adjuvat, quae voluntatcm
Snperioribuscausamtrahens.Dictumestenimsupra, hominispraeparat adjuvandamet adjuvat praepara-
Voluhtatem inesse naturaUter homini, sicut intelle- tam.Sed queeest illavoluntas,an illaqueenaturalitec
PATROL. CXCII. 24
vult donum?an illaquae)ibenterservitpeccato,si ta- malam habcant causam,non tamen boni essedesi-
mendueesuntvoluntates?Proposita estqueestio pro- nant.Quod testimonio Augustini confirmant.qui di-
funda.quaevariaadiversisexpositionedcterminatur. cit bonum aliqnando nonbenefieri.Quod enimquis
Aliienimdicuntduosessemotus: unumquovuit bo- invitusvelnecessitatefacit,non bene facit;quia non
num naturalitcr.Quare naturaliter,etquarenaturalis bona facit lntentione, ut ait Augustinus, tom: 8,
dicitur ? Quia talis fuit .motus naturae humanaein pri- tract.8,super 1 Joan.Servilis, inquit, timor non est
maconditione,inquacreatisinevitiosumus,quaepro- in charitate; in quo qaamvis credatur Deo, nonta-
prienaturadicitur. Fnitenimhomo creatusinvolun- men in Deum; et si bonuro fiat, non tamen bene.
taterectus. Undeinlib.deFideadPetrum, tom. 3,c Nemo enim invitus bene facitetiamsi bonum estquod
25, scriptum est: Firmissime tene primos homines facit. Ecce habes quod aliquis non bene facit lllud
bonos et rectos esse creatos cum libero arbitrio, quodbonum est. Facit ergo quod bonum est inten-
quod possent si vellent propria voluntate peccare, tione non bona.Ideo asseruntilliquaedamnonopera esse
eosque non necessitate,sed propria voluntate peccas- talia,quresicbonasunt, quodmalaesse possunt,
se.Recte ergodiciturhomonaturaliter vellebonum, quocumque modo fiant; sicut e oonverso, quaedam
quia in rectactbonavoluntateconditusest.Superior sic sunt mala,ut nonpossuntesse bona, quacumque
enimscintilla rationis, qutecliam.ut ait Hieron.(l8), ex causa fiant. Alia autem cssc opera quae ex fine
in Cain non potuit extingui, bonum semper vult.et vel causa bona sunt vcl mala, et ad illa referunt
malum semper odit.AIium autem dicuntmotumesse sanctorum testimonia, quibus «x affectu vel inten-
relicta superiorum lege subj'icit se pecca- tione judicium operum pensari dicunt.Tripartilam
quo mens oblectatur.Iste
motus,ut aiunt.antequam edunt isti differentiam actuura.
tis,eisque
adsit aiicui grata, dominaturet rcgnat in homine, Aliter Augustinus senlirc videtur, qui dicit opera ho-
alterumque dcprimit motuni; utcrque tamen ex li- minis essebona vel mala ex intentione et causa,prx-
bero arbitrio est. Veniento autem gratia ille malus ter quxdam quxper sc pecccata sunt.
"motus eliditur, et alter naturaliter bonus liberatur, 3. Sed Augustinus evidentissime docet in libro con -
et adjuvatur utefficaciterbonumvelit.Ante gratiam tramendacium, cap.7,intom.4, orones actus secun-
vero licet naluraiifer homo.velit bonum,non famen dumintentionemetcausarojudicandosbonosvelma-
absolute conccdi oportet bonam habere voluntatem los,proeter quosdam.qui ita sunt mali.ut nunquam
sed potips malam. Aliiautomdicuntunamcsse vo- possintessebonietiamsibonamvideanturhaberecau-
luntatem,id est,unum motum, quo naturaliter vult sam.Interest,inquit, plurimum quacausa, quo fine,
homp bonum, et ex vitie vult homo malum, epque quaintentioue quid fiat. Sed ca quoeconstat esse pec-
dolectatur: ct in quantum vult bonum, naturaliter cata, nullo bonae cauaae obtentu, nullo quasi bono
bonus est; in quantum malum vult, malus est. fine, nulla velut bona intentione facienda sunt. Et
DISTINCTIO XL. quippe opera hominum ,si causas habucrint bonas vel
ANEX FINEOMNES ACTUSPENSARIDEBEANT, UT SIM- malas,nunc sunt bona,nuncmala,quae non sunt per
PLICITER BONIVELMALIDICANTUR. seipsa peccata :sicutvictum preeberepauperibus bo-
1. Post haec deactibusadjiciendumvideturutrum num est,si fit causa misericordiae cum rectafide:et
boni
etipsiex fine, sicutvoluntas, pensari debeant boni concubitus conjugalis quandO fit causa generandi,si
vel mali. Licet enim secundum quosdamomnes ea fine fiat, ut gignanlur regenerandi. Haecrursus
sint,iiiquantumnaturalitersunt;nontamcnabsolute mala sunt,si malas habeant causas :velut si j'actan-
dicendi suntomnes boni.nec omnesremunerabiles. tiae causa pascitur pauper, aut lasciviae causa cum
sed quidam simpliciter mali dicuntur, sicut et alii uxoreconcumbitur,autlJliigenerenturnonutDeo,sed
boni. Nam simpliciter ac vere sunt boni illi actus, ut diabolo nutriantur. Cum vero opera ipsa per se
qui bonam causam et intentionem.id est,qui volun- peccata sunt,ut furta,stupra,blasphemiae,quis dicat
tatembonam comitantur.etad bonum finemtendunt; causis bonis osse facienda,vel peccata non esse;vel,
malivero simpliciter dici debent qui perversamha- quod est absurdius, justa peccata esse?Quis dicat:
bentcausam etintentionem.UndeAmbros.ait: Affe- Furemurdivitibus,utnabeamus quiddemuspauperi-
ctus tuusoperituo nomenimppnit.EtAugust.(19)su- bus -,aut: Falsa testiroonia proferamus, non ut inde
perpsal. 31: Nemocomputetbonaoperasuaante fi- innocentos leedantur,sed potius salventur?Duoenim
dem. Itaenimvidentur mihiesseutmagnaevires, et bona hic sunt :ut inops alatur, et innocens non pu-
cursus celerrimus praeter viam ;quia ubi ipsa fidesnon niatur.Aut guis dicat adulterium esse faciendum,ut
erat,bonum opus non erat.Bonum eniro opus intentio per illam cum qua fit,homo de morteliberetur?Te-
facit, intcntionem fides dirigit. Non valde attendas stamenta etiam vera cur non suppriminus, et falsa
quid homo faciat, sed quid cum facit attendat, quo supponimus.ne haereditates habeant qui nihil boni
lacertosoptimeegubernationisdirigat.Histestimoniis vel agunt.sed bi potiusquiindigenlesadjuvant?Curnon
insinuarivideturexaffectuet fineoperabonaesse fiantilla mala propter haecbona,si propter haecbona
mala. Quibus consonat quod Ventas in Evangelio, nec illa sunt mala ?Cur non ab immundis meretrici-
Matth. 7, ait: Non potest arbor bona ftuctus malos busquasditantstupratores,rapiat divitiasvir bonus,
facere.neque arbor mala fructus bonos/acere.Nomine utinaigentibuseaslargiatur,cumnuUummalumma-
arborisnonnaturahumaneementis, sed voluntasin- lum sitsi probonofiatYQuis hoc dicat,nisiquireshu-
telligitur;quee si mala fuerit.non bona,sed malaopera manas mOresque conatur et leges subvertere?Quod
facit; siverobonafuerit, bona, nonmalaopera facit. enim facinus non dicatur recte fieri posae,nec impune
Utrum omnia opera hominis ex affectu et fine sint tantum,verum etiam gloriose.utin eo nontimeatur
bona vel mala. Rupplicium,sed speretur etpraemium ; si semel con-
2.Sed quaeriturutrumomniaoperahominis affectu senserimusinmalisactibus,non quid fiat,sed quare
etfinesintbonavelmala.Quibusdamitavidcturesse, fiatesse quaprendum.ut queecumque pro bonisfiant
qui dicunt omnes actus esse indifferentes, ut nec boni causis,nec ipsamalaessejudicentur?At justitia me-
nec malipersesint, sedexintentionebonabonus, et rito punit eum qui dicit se subtraxisse superflua di-
exmala malus sitomnis actus.Secundumquos quili- viti, ut preeberet pauperi ;et falsarium qui alienum
betactuspctestes3ebenus, si bona intentione gera- corrumpittestamentum.utis esset haeres qui faceret
tur. Aliis autem videtur quod quidam actus in se mala eleemosynas largas, non ille qui nullas ;et eum qui
sint,itaut nonpossintesse nisi peccata, etiam si bo- se fecisse adulteriumostendit, utper illamcum qua
nam habeant causam ;et quidamin se boni,ita utetsi fecit, hominem de morte liberaret.Sed dicet aliquis:
cuilibet furiquivoluntate mi-
(18) In commentario ad cap.l Ezechielis supereoin Ergoaequandusestfur
sencordiaB furatur?Quishocdixerit?Sed horum duo-
loco: Et scintiilx quasi aspectus xris candentis;
tomo 5. rum non ideo quisquam est bonus, quia pejor est
(19) Tom. 1, in lib Offic, 1. 1, c 3; tom. 8,pree- unus.Pejor enim est quisi furtum concupiscendo, quam qui
omne peccatumest;
at. ad illum psal. miserando furatur.Sed
749 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XLI. 7S0
ab omnifurtoabstinendumcst. Quienim dicat csse ritatem non rcl'ertur,ut supra meminit Aug.,non fit
pcccandum,eliamsialiudsitgravius,aliudlcviuspec- quemadmodumIicrioportet,ideoqucmalumest.Non
catum?(Lib. eod., c 8.) Nunc autem quaerimus quis ergo mandata cus(odit,qui charitate caret,quia sine
actus peccatum sit vcl non ; non quid gravius sit vcl
levius. Intende, lector, propositis vcrbis tota mentis charitatcnuJlummandatorumcustoditur;undeAug.
super Epistolam ad Gal., ait:Custoditionemlegisdicit
consideratione,quaenon inutilem habentexercilatio- Apostolus,Rom. 13,noninebriari, non occidere, non
nem ; etdignosces quis actussit peccatum,qui,scili- mocchari,etaliahujusmodiadbonosmorespertinen-
cet, malamhabcatcausam ;necilietantum,quiasunt tia,quae sine charitate,fide et spe.impleri non pos-
nonnulli actus qui etsi bonam habeant causam,tamen snnt.Nullum ergo mandatum implet,nullumbonum
peccata sunt,ut supra positura est.Ex quo consequi opus facit,qui fidem charitatemque non habet. /m-
videtur quia non semper ex finej'udicatur voluntas possibleest enim.ut ait Apostolus, Heb.ll, sine fide
sive actiomala, sicut in illis quae persepeccatasunt. aliquid placere Deo.Quaeergo sine fide fiunt,bona
Ulaenim cum quis gesseritpro aliqua bonacausa, non sunt; quia omne bonum placet Deo.
bonumvideturhabere finem; ne.cex finevoluntas est Quxprxmissx sententix objiciuntur ex verbis Auyustini.
mala, nec exvoluntatcactiofitmala, sed cxactione 2.His autem objicitur quod supradixit Aug.,sci-
voluntasfitprava.Inquibusaliqui ponuntactumJu- licetquodinservilitimore,etsibonumfiat,nontainen
dreorum,qui crucifigendoChristum arbitrabanturse bene,Nemo enim invitus bene facit,etiam si bonum
obsequium praestare Deo,quia bonum finem dicunt est quod facit.Hic enim dicit bonum fieri,sed non
eos sibi posuisse.scilicet Dei obsequium ; et tamen bcne,ab illo qui charitatem non habet.Qui enim ser--
voluntatem eorem et actionem perversam fore asse- viliterlimet,charitatevacuus est ;de hic
runt.Debonis autem nulla fit exceptio in praemissis dicit,quiabonumfacit,sed nonbene.Quiquotamen etiam super
verbis Aug. quin omnis voluntas bona ex fine sit illumiocum psal.83: Turtur inventt nidttm sibi,ubi
bona; etex fine etvoluntate omnis actio bona, bona ponatpullos suos, lib.Confes., n. 1, c 12, dicit quod
est. Sed non omnis mala volunlas ex line inala est. Judaei, haerctici,et pagani opcra bona faciunt, quia
nec omnis mala actio ex fineet voluntate mala est; vestiuntnudos,et pascunt paupercs, et huiusmodi.
etomnis quaehabetmalam causammala est,sed non sed non in nido Ecclesiae.id est.in fide ; et ideo con-
omnis quae bonam causam habet bona est.Ideoque culcanturpullieorum.Quibusillirespondent, dicen-
cum ex affectu dicitur nomen imponi operi, in bonis tes bona opera appellari hujusmodi quae sine chari-
operibusgeneraliterversaesthaecregula;sedinmalis tate fiunt.non quia bona sint quando sic fiunt, quod
excipiuntur illa quae per se mala sunt. Omnia ergo cvidenter supraAugust.docuit; sedquiabonaessent,
hominis operasecundum intentionem et causamj udi- si aliter fiercnt; quae in suo genere sunt bona,sed ex
canturbona vel mala, exceptis his quae per se mala affectusuntmala.
sunt,id est,quae sine praevaricatione fieri nequeunt. Aliorum sententia de prxmissa quxslione,qua quxre-
Quidam dicunt prxaictanon possefieri bono fine. batur si omnis actw eorum mala est,qui fidem non
4. Quaetamen quidam contendunt nunquam ha- habent.
bere bonam causam.Quienimalienafuraturut pau- 3. Alii vero qui trifariam distinctionem actuum fa-
peribus tribuat, non pro bono,ut aiunt,furatur. Non ciunt,operacunctaquae ad naturae subsidium fiunt,
enimbonumestalienapauperibuserogare.Qui enim semper bona essc astruunt.Sed quod Aug. mala esse
de rapina sacrificium Deo offert, idem facit,ut ait dicit,si malas habeant causas,non ita accipiendum
auctoritas, Eccl. 34, ac si filium in conspectu patris est,quasi ipsa mala sint,sed quia peccant et mali sunt
victimet.velsacrificiumcarnisDeoofTerat.Abomina- qui ea malo fine agunt.Item illud aliud, scilicet bo-
bilisnempe Deoestimpiorum oblatio.Itaetiametho- num opus intentio facit,et intentionero fides dirigit,
minem per adulteriumamorte liberare, malum esse determinant.dicentes ibi bonum vocatum quod re-
dicunt.Etsi enim bonum sit homincm a morte libe- munerabile estad vitam; non quod iflud sit solum bo-
rare.tamensichominemliberare, malumesse asse- num opus,imo etiam alia plura,licet non ea retione
runt.Ideoque Aug.in superioribu s dicunt temperasse .qua illud sint bona.Bonum enim multipliciter acci-
sermonem cauteque locutum,ubi ait ea quae constat pitur, scilicet pro utili; pro remunerabili, pro signo
esse peccata,nullo quasi bonofine, nulla velutbona boni,pro specie boni, pro licito,et aliis forte modis.
intentione facienda.Non enimsimpliciter dixit bono Solaque illa intentio remunerabilis est ad vitam,
fineetbonaintentione,sedaddiditquasietvelut;quia quam fides dirigit; sed non illa soia bona est,ut aiunt.
talia nonfiuntbono fine etbonaintentione.sedinten- Nam si quis Judaeus vel malus christianus necesBi-
lione quaevidetur bona,et fine qui putatur bonus,sed tatem proximi relevaverit naturali pietate ductus,
non est.Nec ideo accepit August. ista,ut aiunt, quin bonum fecit,et bona fuit voluntas qua illud fecit.
causas habeant malas; sed quia causas habent quae Hic ponuntur quxdam August. capitula, qux retra-
videntur bonae, sunttamen malae. ctavit, non quasiprave dicta, sed qno sensu dixerit
DISTINCTIO XLI. insinuans.
ANOMNIS INTENTIO VELACTIO EORUM QUICARENT FIDE 4. Post haecinvestigari oportet qualiterintelligen-
SITMALA. dum sit quodaitAug.,tom. 1, inlib, de veraRelig.,
i.Cumque intentio, ut supra dictum est, bonum c 14 : Usque adeo, mquit, peccatum voluntarium
opusfaciat,etfidesintentionemdirigat,nonimmerito malum est, ut nullo modo sit peccatum, si non sit
quaeripotestutrumomnisintentio, omnequeillorum voluntarium.Hujus dicti rationem Aug., aperiensin
opus malum sit,qui fidem non habent.Si enim fides iib.Retract., 1.1, c. 13, dicit: Potest videri falsahaec
intentionem dirigit,et intentio bonum opus facit,ubi definitio.sed sidiligenterdiscutiatur, invenitur esse
nonestfides, necintentio bona,nec opusbonumesse verissima. Peccatum quippe illud cogitandum est,
videtur.Quod a quibusdam non irrationabiliter as- quod tantummodo peccatum est, non quod est etiam
truitur.quidicuntomnesactionesetvoluntateshomi- poena peccati, scilicet, peccatum primum hominis,
nis sine fide malas esse, quae fidehabitabonreexis- quod fuit peccatum et causa peccati, sed non pcena.
tunt;undeApostolusait,Rom.I4: Ommequodnonest Quamvis et illaquoB nonvoluntariapeccata non im-
ex fide,peccatumest. Quod exponens August.,in lib. merito dicuntur,quia vel a nescientihus vel a coactis
Sententiarum Prosperi, c 105, dist. 38, ait: Omnis perpetratur,non omni modo possunt sine voluntate
infidelium vitapeccatum est, etnihil bonumest sine committi; quoriiam etille qui peccat ignoran s.volun-
summo bono; ubi deest agnitio aeternaeveritatis,falsa tate utique facit,quodcumfaciendum non sit,putat
virtus est,etiam in optimis moribus.Et Jacobus in essefaciendum : etillequi, concupiscente adversus
Epistota canon.,c.2, ait -.Quioffenditinuno, scilicetin spiritum carne,noneaquaevultfacit,concupiscitqui-
charitate,/ac<!ttses<!omniumr0tts.Quiergofidemetcha- dem nolens,et in eq non facit quod vult ;sed si vin-
ritatem ncn habet,omnis ejus actio peccatum est, oitur, concupiscentias consentit volens,et in eo non
quia ad charitatem non refertur.Quod enim ad cha- facitnisi quod vult; et illud quod in parvuli s est ori
781 PETttl LOMBAttDI. 732
ginale p9coatum,ox prima hominis voluntate mala diversa esse, non peccata. Non enim peccata sunt,
contractum est. Non itaque falsum est quod dixi: sed peccatum unum ; quia una praevaricatio vel ino-
Usque adeo peccatumvoluntarium est,etc.Eccc qua- bedicntiain utroque admittitur,sivequando vult,sive
liter accipiendum sitillud,scilicot,vel de primopec- quando agit:etunus est ibi contemptus.sed minor
cato hominis, vel do omnibus generaliter peccatis cum in voluntate solum peccatum continetur,major
mortiferis; quorum licet quaedam dicantur non vo- vero cum voluntati etiam operatio.additur ; et ideo
luntaria.quee scilicetper ignorantiam vel per infirmi- maj us flt peccatum ,sed non plura,cum voluntas operi
tatem flunt,eadem tamen ea ratione possunt dici vo- mancipatur.
luntaria,quia sine voluntate non committuntur. Alia contra eosdernoppositio.
Aliud capitulum. 2. Sed adhuc eisdem objicitur: Si unum tantum
5. Illius etiam intelligentia perquirendaest, quod, illaduopeccatumsunt.cumquisvoluntatemalaprius
tom. 6, in lib. de duabus Animabus,c. 40, edidit.in- concepta deinde opuspatraverit.non proaliquoreus
quiens: Nusquam nisi in voluntate peccatutn est. est, msi pro quo ante opus reus crat, cum adhuc in
Quod etiam inlib. Retract., 1. \, c. 15. plane deter- sola voluntate peccatum consistebat; nullus enim
minat dicens: Potestputari ista falsa esse sententia reus est ffiternsemortis,nisi pro peccato; sed peccatum
qua diximus,nusquam nisi in voluntate essepecca- aliud non est admissum actione,quam prius admis-
tum,cum Apostolus dical, Iloin. 7 : Quod nolo, hoc sum erat voluntate.Non ergo pro aliquo alio iste fit
facio,etc. Sed pcccatum quod nusquam est nisi in damnabilis actu pcccando,quam antc fuerat.cum sola
voluntate.illud praecipuc intelligendum est quod jus- voluntate delinquebat.Ad hoc etiam et iili respon-
ta domnatio consecuta est,id est.primum hominis dent,dicentes propter peccatum quidem tantum il-
peccatum. Ineodem quoque lib.de duabus Animabus, lum furem reum constitui,etquamvis ejus voluntas
cap. 10,aliud tradidit consideratione dignum ; ait etactiounum sint peccatum.pro aliotamenreusfac-
tus est actupeccando,quam priuserat solavoluntate
emm: Nonnisivoluntatepeccatur; ipsamquevolun-
'tatem deflnit dicens : Voluntas est animi motus, delinquendo.quia pro actu,qui est aliud quam volun-
cogente nullo,-ad aliquid vel non admittendum, vel tas, licet non aliud peccatum.
adipiscendum.Hujus dicti causam aperiens,et intel- Alia adversus eosdem objectio.
ligentiam pandens, in lib. Rctract., lib.l, c. 15»ait: 3. ltem et adhuc quaestioni instant, dicentes hsec
Huc propterea dictum est, ut hac definitione volens duo ideo diversa esse peccata,quia diversorum legis
a nolente discerneretur,et sic ad ilios refcrretur in- mandatorum praevaricaliones sunt. Alio enim man-
tentio.qui in paradiso fecerunt originem mali, nullo dato legis prohibetur actio furti, scilicet,A7o»fura-
cogente, peccando, id est, libera voluntate ; quia et beris : alio furandi voluntas, scilicet. Non concupisces
scientes contra praeceptum fecerunt,et ille tentator remproximitui.Cum autem haecduo-diversamandata
suasit ut hoc fieret, non coegit. Nam qui nesciens sint quibus illa duo prohibentur,patet illa duo di-
peccavit,non incongruenter nolens peccasse dici po- versas esse praevaricationes; diversa igitur peccata.
test; quamvis et ipse quidem nesciens fecit.volens ta- Ad quod etiam illi dicunt,diversa quidem esse man-
menfecit.Itanec tale peccatum sine voluntate esse po- data quibus illa duo distinctim prohibentur,ut Au-
tuit; sed voluntas facti ibi fuit.non peccati voluntas, gust. docet super Exod. Verumtamen in ilis non
quod tamen factum fuit peccatum; noc enim factum observatis una tantum praevaricatio incurritur,
est quodfierinon debuit.Quisquisautemsciens pec- unumque contrahitur peccatum.licet duo diversa il-
cat, si potestcogenti ad peccatum sine pcccato resis- lis prohibeantur.Sicut e converso duo sunt mandata
terc.nec tamen facit, utiquevolens peccat; quiaqui charitatis,quibusduopsscipiunturdiligi;unatamen
potcstresistere,noncogiturcedere, quapropter pec- in eis nobis commendatur charitas.
catum sine voluntate esse nonpossevenssimum est. Si peccatum ab aliguo admissum in eo sit quousque
Ex his liquet qualiter superiora accipienda sint. ?
mala voluntas est pseniteat
Quod voluntariumpeccatum. A.Praeterca solet quaeri,cum ab aliquo perpetrato
6. Si autem omne peccatum mortale voluntarium id agendi et actio transie-
est, cum voluntas mala pecca.tum sit mortale, con- voluntatepeccato-voluntas
riut, nondum tamen vcra habita pcenitentia, utrum
statipsam essevoluntariumpeccatum. Quidenim.ut illud peccatum usquequo pceniteat sit in eo? Quod
ait Augustinus i20),tam in voluntate.quam ipsa vo- non esse videtur ; quia voluntas qu» prius fuit, non
luntas situm est ? Voluntas itaque mala recte volun- est.neque
tarium diciturpeccatum,quodinvoluntate consistit. actio,quia neque vult illud vel agit quod
ante voluit ot egit.Sed non est ignorandum, pecca-
Voluntas quippe, ut ait Aug. in eodem, est prima tum duobus modis diciesseinaliquo,ettransire,sci-
causapeccandi;autnullumpeccatumestprima cau- hcet actu et reatu.Actu est in ahquo, dum ipsum
sa peccandi, nec estcuirecteimputeturpeccatum,
nisi peccanti.Non ergo est cui recte imputetur, nisi quod peccatum est.ut actio vel voluntas,in peccante
est ;reatu vero,cum pro eo.sive transierit sive adsit,
voluntati. Hoc autem de peccato actuali et mortali homo
est. hi9 verbis aliud voluit menshominispollutaestetcorrupta,totusque
mtelligendum Neque obligatur perpetuis.Nec unquam est in ali-
ostendere August, ut ipse ait in Retract., nisi quia suppliciis
voluntas est qua peccatur et qua recte vivitur. quo peccatum actu, praeter originale, quin sit etiam
reatu; sed est reatuintelligehdum,postquamtransiit
DISTINCTIO XLH. actu.
ANVOLUNTAS ETACTIO MALA INE0DEMHOMINE ETCIRCA Quibus modis dicitur in Scriplura reatus.
EAMDEM REMSINTUNUMPECCATUM, ANPLURA. 5. Reatus in Scriptura multipliciter accipitur.sci-
1. Gum autem voluntas malaetoperatio sintpecca- licet pro culpa,pro pcena,pro obligatione pcenaetem-
vel aeternae. Si enim mortale est peccatum,
tum, quaeri solet, utrum in eodem homine et circa porahs obligat nos pcenae aeternae; si veniale, omigat nos
eamdemremhaecduounumsint peccatum.vel diver- pcenae temporali.Duo enim sunt generapeccatorum,
sa:utsiquisvoluntatefuratur,voluntatemhaboatma- mortaliumscilicetetvenialium.Mortaleest,perquod
lam,quaepeccatumest,etactummalumquiitempec- homo mortem aeternam meretur. Crimen enim, ut
catumest.Haec autem duo diversasunt.scilicetvolun- ait Augustinus,est quod est dignum acccusatione et
tas,et actio. Sed numquid diversa sunt peccata, an damnatione.Veniale autem quod hominem usqucin
unum ?Quidam dicunt unum esse peccatum, alii vero reatum
dicunt diversaesse peccata,qniacumconsteth83C duo perpetuae mortis non gravat, verumtamen
essediversa,autdivcrsaduopeccatadicuntur,autduo pcenam meretur.sed facile indulgetur.
diversanon peccata.Quibusaliirespondent haec duo De modis peccatorum quimultipliciter assignantur.
6. Modi autem peccatorum variasin Scriptura ha-
(20) Tom. 1, in lib. de liber. Arbit., c. 12; et lib. bent distinctiones,in qua dicitur peccatum duobus
Retract.,1. l,c.9 et 22. modis committijScilicet cupiditate et timore,ut Au-
783 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XLIlI. 784
gustinus tradit supcr illum locumpsal. 79: Incensa do superbia oritur, et ideo de utraque recte dicitur
igni et suffossa. 11is enim duodus modis dicit omnia quod sit radix omnis mali
peccatamortaliaincludi. Et incensa igni ea dicit quae DISTINCTIO XLIII.
ex cupiditale maleincendenteoriuntur:su/fo«avero
DEPECCHTO INSPIRITUM SANCTUM, QCOD DICITUR ETIAM
quffi extimoremalehumilianteproveniunt; quodest PECCATUM AD MORTEM.
quando quis cupit non cupienda, vel timet non ti-
menda.Alibi vero dicitur peccatum fieri tribus modis, 1. Est praeterea quoddam peccati genus, caeteris
scilicet cogitatu, verbo et opere. Unde Hieron. super gravius et abominabilius, quod dicitur peccatum in
Ezcch.:Tna generaliadelictasunt.quibushumanum Spiritum sanctum,et dequoinEvangelio Veritasait,
subjacet genus. Aut enim cogitatione, autsermone, Luc. 12: Qui peccaverit in Spiritum sanctum: non re-
aut opere peccamus. His aliquando etiam additur mittelur ei neque hic, neque in futuro.Et Joan.etEpi-
quarlus modus, scilicetconsuetudinis:quod in qua- stola 1 canonica, estpeccatum ad mortemônproeo
triduano Lazaro significatum est. Dicitur quoque dico ut quis oret. Qui enimpeccat in Patrem,remittetur
homo peccare in Deum, in se et in proximum. In ei;et quipeccatinFilium,remitteturei:quiautemblas-
Deum.cum de Deo male sentit.ut haereticus;vel quae phemaveril inSpiritum sanctum,non remittetur eineque
Dei suntusurpare praesumit indigne, participando sa - hic, neque m/tattro.Sedquaeriturquidsitilludpecca-
cramentis; velquandonomenDeipejerando contem- tum inSpiritum sanctum vel ad mortem? Quidam di-
ptibile facit.In proximum peccat,cum proximum in- cuntilludpeccatumessedesperationisvelobstinatio-
juste laedit, in se vero, cum sibi et non alii nocet. nis.Obstinatio est induratae mentis in malitia pertina-
Quomodo differant delictum et peccalum, cia,perquamhomofitimpo3nitens.Desperatioest,qua
7. Variam quoque appellationem habet. Dicitur quisdiffidit penitus debonitate Dei, aestimans suam
enim peccatum etiam delictum. Et delictum fortasse malitiam divinae bonitatis magnitudinem excedere;
est (ut aitAugust.inQuaestionibus Levitici)declinare sicutCainquidixit,Gen.4:Afo;or«sf iniquitas mea, qua
a bono; peccatum est,facere malum. Aliud est enim utveniam wierear.Utrumquevero dicitur peccatumin
declinare a bono.aliud estfaceremalum. Peccatum Spiritum sanctum,quiaSpiritus sanctus estamorPa-
ergo est perpetratiomali, delictum desertio boni, tris et Filii, et bemgnitasquaseinvicem et nos dili-
quod etipsum ostendit nomen.Quid enim aliud sonat gunt; quae tanta est, cujus finis non est. Recte ergo
delictum, nisi derelicluml et qui derelinquit,quidde- in Spiritum sanctum delinquere dicuntur, qui sua
relinquit nisi bonum?Vel delictum est quod ignoran- malitia Dei bonitatem superare putant, et ideo pce-
ter iit, peccatum quod scienter committitur. Indiffe- nitentiam non assumunt; et qui iniquitati tamperti-
renter tamen et peccatum nomine delicti,et delic- naci mente inhaerent, ut eam nunquam relinquere
tum nomine peccati appellatur. proponant.et ad bonitatemSpiritus sancti nunquam
De septem pnncipalibus vitiis. redire, patientia Dei abutentes, et de misericordia
8. Prselereasciendum est septem esse vitiacapita- Dei nimis praesumentes; quibus placet malitia pro-
lia, vel principalia, ut Gregor. super Exod. ait, sci- pter se, sicut piis bonitas. Isti nimia pertinacia et
licet inanem gloriam, iram, invidiam, acediam vel praesumptione peccant, eestimantes Deum non esse
tristitiam, avaritiam, gastrimargiam, luxuriam;quae justum. llli desperatione, Deum non bonum existi-
utaitJoarine&Chrys.,significata sunt in septem popu- maDt, tollentes m hocturbulentissimoiniquitatum
lis,qui terram promissionis Israeli promissam tene- mari portum divinse indulgentiae, quo se recipiant
bant.Dehis-quasiseptemfontibus cunctae animarum fluctuantes.Atque ipsadesperalione addunt peccata
mortiferaBcorruptelae emanant.Et dicuntur haeccapi- peccatis, dicentes misericordiam nullam esse, et
talia,quia ex eis oriuntur omnia mala. Nullum enim quod super peccatbresnecessariadamnatio debetur.
malum est.quod etiam non ab aliquo horum originem Utrum omnis obstinalio sit peccatum in Spiritum
trahat. Sanctuml
De superbia, quce est radix omnis mali. 2. Sed quaeritur utrumomnisobstinatiomentisin
9. Ex superbiatamen omnia mala oriuntur,et haec, malitia obduratae, omnisquedesperatio sitpeccatum
et alia, quia, ut ait Greg., radixcuncti mali est su- in Spiritum sanctum? Quidam dicuntomnem obsti-
perbia. De qua diciturjEccl. 10: Initium omnis pec- nationem etomnemdesperationemesse peccatumin
cati est superbia, quae est amor propriae excellentiae, Spiritum sanctum. Quod si est,aliquandoilludpec-
Cujus quatuor sunt species, utGreg. ait. Prima est, catum remittititur.quiamulti etiam obstinatissimiet
cum bonum quod habet quis, sibi tribuit. Secunda, desperatissimiconvertuntur,ut Aug.ait superillum
cum credit aDeo essedatum.sedtamenprosuisme- locum psal.14: €onvertaminprofundummari$,id est,
ritis. Tertia, cum se jactat habere quod non habet. eos qui crant desperatissirm: etibv.Mittit cristallum
Quarta,cumcaeterisdespectissingularitervultvideri. suam sicut buccellas, id est, ob6tinatos facit aliorum
Merito ergo radixomms malidicitursuperbia. Huic doctores.Talium conversioibi etiamevidenter osten-
autem videtur obviare quod Apostolus ait, 1 Tim. ditur ubi ait, psal, 67: Qui educit vinctos in forlitu-
ult.: Radix omnium matorum est cupidilas, quia si dine;similiter et eos qui exasperant,qui habitant in se-
radix omniummalorumestcupiditas.ergo superbis. pulcris. Secundum istos illud peccatum dicitur irre-
Quomodo ergo superbia radix est et initium omnis missibile, non quiu aliquando remittatur, sed quia
peccati? vix et raro et difficulter dimittitur. Non enim solvi-
Quo sensu utrumque radix dicatur omnium malorum, tur cristallus, nisi vehementi spiritus impetu. Alii
scilicet et superbia. et cupiditas. vero traduntnonquamlibetobstmationem veldespe-
lO.Sed utrumquerectedictum esse intelligitur,si rationem appellari peccatum in Spiritum sanctum,
generapeccatorum singulorum,non singulagenerum sed illam tantum quam comitatur impcenitentia;
utraquelocutione includiintelliganturjnullumquip- quametiamimpoenitentiamdicuntesse peccatum in
pe genus peccati est, quo interdum ex superbia non Spiritum sanctum.Sed quiaAugust.dicitimpceniten-
proveniat;nullumetiam,quodexcupiditatealiquando tiam esse peccatum inSpiritum sanclum ,cum sic obs-
non descendat. Sunt enimnonnullihominumquiex tinatusestaliquis.utnonpaeniteat, discutioportet au
cupidltate fiunt superbi: et aliqui ex superbia fiunt aliud sitobstinatio,aliud lmpoenitentiasitin eopec-
cupidi. Est enim, ut ait Aug., nomo qui non esset catum, an idem,seddivorsismodis commissum.Se-
amator pecuniae, nisi per hoc putaret se excellentio- cundum istos peccatum illuddiciturirremissibile.eo
rem esse; ideoque ut excellat, divitias cupi;tali ho- quod nunquam dimittatur. Unde Aug. etiam dicit,
mini ex superbia oboriturcupiditars.Etest aliquis qui quod hoc solum peccatumveniammererinon potest;
non amaret excellere nisi putaret per hoc divitias et Hicr. quod taliter pcccans, digne poenitero non
majores habere. Ideo ergo excellere laborat.quia di- potest. Etideo recte Joannes dicit: Ut non pro eo oret
vitias habere amat. Huic innascitursuperbia, idest, quis;q\im qui sic non
peccat,orationibusEcclesioe hic vel
amor excellentiae, ex cupiditate, Patetergoquodex m futuro juvari potest, habens cor indnratum
superbia aliquando cupiditas,ex cupiditateafiquan- tanquam lapis, sicut de diabolo lcgitur. Post hanc
vitam qui valde mali sunt meritis Ecclesias juvari phcmaveritin Spirilum sanctum, neque hic negue in
non possunt. futuro remittetur et',diligenter adverte. Nunquid alia
est offensio Filii, alia Sjpiritus sancti? Sicut una di-
Quod aliter accipitur peccatum in Spiritum sanctum.
3.Est etiamaliahujuspeccati assignatio.Hoc enim gnitas, sicuna injuria.Sedsiquiscorporisspeciode-
ceptus humani remissius aliquid sentit de Christi
peccatum August. defimens in lib. de SermoneDo- carne quamdignumest,habetculpam,non esttamen
mini in monte, ait: Peccatum ad mortem est, cum exclusus avema.Siquis vero sancti Spiritus dignita-
post agnitionemDei pergratiamChristioppugnatali- tem,majestatemetpotestatemabnegetsempiternam,
quis fraternitatem, et adversus ipsam gratiam qua et putet non in Spiritu Dei ejici daemoma, sed in
reconoiliatus est Deo,invidiae facibusagitatur,quod
fortasse est peccareinSpiritum sanctum, quodpeo- Beelzebub, non potest ibi esse exhortatio veniae.ubi
catum dicitur non remitti;non quianon sitignoscn- sacrilegii plenitudo est. Satis hic aperte explicatur
dum pecc*atisi pceniteat, sed quia tanta est labes quid sit peccatum in Spiritum sanctum. puod illi
August.descriptionicongruerevidetur,qua illud pec-
peccati illius,ut depresandi humilitatem subire non catum dicituresseinvidentiagratite oppugnansfra-
possit, etiam si peccatum suum mala conscientia ternitatem.Qu i enim post cogmtionem veritatis sanc-
agnoscere et renuntiare cogatur: utJudas,cumdixit ti Spiritus veritatem negat, ejusque opera dicit esse
veccavi,{SiCiliasdesperans cucurrit ad laqueum quam Beelzebub, potestati, bonitati et gratiae Dei invidere
numilitate veniam peteret; quod propter magnitudi- nondubitatur.Non itaquedistinctioillaverborum sic
nem peccati jam ex damnatione peccati tales habere
credendum est. Ecce quaedam assignatio peccati in accipienda est, quasi trium personarum divisaesint
sanctum,vel ad mortem hic posita est.qua offensae, sed ibi peccatorum genera distincta sunt.
Spiritum Peccatum enim inPatrem idintclligitur.quod fitjer
illud peccatum esse traditur.oppugnatio fraternitatis
postagnitionem.et invidentia gratiae post reconcilia- inflrmitatem,quiaPatriScripturafrequenterattribuit
-tionem, quod species quaedam obsiinationisintelligi potentiam; peccatum in Filium, quod fit per igno-
rantiam, quia sapientiaFilioattribuiturjtertiumex-
potest. Illam tamen definitionem Augustinus in lib.
Retract.,1. l,c.T>, rememorans,aliquid ad.jiciendum positum est.Qui ergopeccatper infirmitatemvelper
ibi fore, nec asserendo se dixisse, aperit, lta dicens: lgnorantiam, facile veniam adipiscitur, sed non llle
Quod quidem eonfirmavi, quoniam hoc putareme qui peccat in Spiritum sanctum. Cumautemunasit
dixi. Sed tamen addendum fuit si in hac scelerata potentia.sapientia, bonitas trium,quare Patripoten-
mentis perversilatefinierithanc vitam, quoniam de tia, Filio sapientia, Spiritui sancto bonitas saepius
assignetur, superius dictum ese.
quocumque pessimo in hac vita constituto non est
desperandum,necproilloimprudenteroraturdequo DISTINCTIO XLIV.
nondesperatur.His verbisinsinuatur peccatum prae- DE POTENTIAPECCANDi; ANSIT HOMINIVEL A SE,
missa definitionedescriptum,tuncsolum deberedici VELA DIABOLO, VELA DEO.
ad mortem vel inSpiritum sanctum,cum non habet
comitem poenitentiam; nec de aliquo peccatore de- 1. Post praedicta consideratione dignum occurrit
utrum peccandi potentiasitnobis aDeo, velanobis.
sperandum est in hac vita, et ideo pro omni esse Putant quidam potentiam recte agendi nobis esse a
orandum. Unde illud Joan. 5: Nonpro eodicoutquis
oret, sic accipiendum videtur,ut pro aliquo peccante Deo; potentiam veropeccandi non a Deo,sed a nobis
ad mortem velinSpiritumsanctum,postquamfinie- vel a diabolo esse; sicut mala voluntas non a Deo
rit hanc vitam, non oremus. Dum autem ln hac vita nobis est, sed anobisetadiabolo,bonaautemaDeo
est, nec peccatum illius judicare, nec de illo despe- tantum nobis esl.Bonaenamquevoluntatisetcogita-
raro, sed pro illo oraredebemus.Unde Augustinus, tionis initium non homini ex seipso nasci, sed divi-
de Verbis Domini,deimp33nitentiaquaeest blasphe- nitus parari et tribui in eo Deusevidenterosiendit,
mia in Spiritum sanctum sic ait, tom. 10. serm. 11, quia nec diabolus; nec aliqnis angelorum ejus, ex
post medium:Istaimpcenitentia vel cor impcenitens, quo in hanc caliginem sunt detrusi, bonam potuit
vel poterit resumere voluntatem: quia si possibile
quandiu quisque in hao carne vivit, non potcst ju-
dicari. De nullo enim desperandum est, quamdiu foret.ut humananaturapostquam a Deoavcrsa boni-
ad poenitentiam patientia Dei adducit: paganus est tatcmperdiditvoluntatis,exseipsarursuseamhaberc
hodie; judaeus infidelis est hodie; haereticus est potuisset,multo possibilius hoc natura haberet ange-
hodie: schismaticus est hodie; quid si cras ample- lica, quae quanto minus gravatur terreni corporis
ctatur catholioam fidem.et sequatur catholicam veri- pondere, tanto magis hac esset praedita facultate.
tatem?Quidsi isti quosinquocumquegenereerroris Non ergo homo velangelusa sevoluntatem bonam
damnas.anteqam habere potest, sed malam.Similiter et de potentia
notas.ettanquamdesperatissimos boni vel malidisserentes,qiiodillasitaDeo,nonisla.
finiant istam vitam agantpoenitentiam,et invemant
voram requiem et vitam in futuro? Nolite ergo ante Auctoritatibus astruit potenliam peccandi essea Deo.
tempus juakare quemquam (lCor. 4). Exhisostendi- 2.Sed pluribus sanc torum testimoniis indubitanter
tur pro singulis peccatoribus in hac vita esse oran- monstratur quod potestas mali a Deo est, a quo est
dum; necde aliquo esse diffidendum, quia converti omnis potestas. Ait enim Apostolus, Rom. 13: Non
potest dum in hao vita est; quia non potest sciri de est potestas nisi a Deo, quod non de potestate boni
aliquo utrum peccaverit ad mortem vel in Spiritum tantum, sed etmaliintelligioportet.cumPilatoetiam
sanctum, nisi cum ab hac vitadiscesserit, msi forle Veritas dicat,Joan. iQ:Non haberes in me potestalem,
alicui per Spiritum sanctum mirabiliter revelatum nisi datumessettibidesuperMa\itia.nempeaominava,
fuerit.Ex praediotisaliquatenuscapi potest quomodo ut ait August., cupiditatem nocendi perse habet;
accipiatur peecatum in Spiritum sanctum, scilicet, potestatem autem,si ille non dat,non habet.Ideoque
invidentia gratiae fraternitatem impcenitentis oppu- diabolus antequam aliquidtolleretJob, dicebatDo-
gnans; quae utique obstinatioessevidetur, et omnis mino, Job. 1: Mitte manumtuam, idest, dapotesta-
lmpcenitentis obstinatio atque desperatio.Notandum tem, quia etiam nocentium potestas non est nisi a
vero estquod nonomnisquinonpcenitetimpcenitens
dici potest, quiaimpcenitentiaproprieobstinati Deo; sicut Sapientia ait, Prov. 8: Per me reges re-
est, gnant, et tyranni per me terram tenent. Unde Job de
et, ut quidam volunt otiam desperati. Domino ait, cap. 34: Qui facit reqnare hypocritam
Alia asssignatio peccati in Spiritum sanctum. propterpeccata populi. Et de populoIsraeldicitDeus,
4. De hoc quoque peccato in Spiritum sanctum Oseae13: Dedi eis regem in ira mea. Nocendi enim
Ambros., tom. 2, in librode Spiritu sancto,l.l,c.3, voluntas potestesseabhomine, potestas autem non
in fine,disserens,definitam assignationenitradit.di. est nisi a Deo, et hoc abdita aptaque justitia; nam
cens: CurDominusdixerit, Matt. \2:Qui blasphema- potestatem diabolo datam justosDeus facit suos.
veritin Filium hominis retnittetur ei; qui autem blas- Ber
B e hoc etiam Gregor. in Mor. ait: Tumoris elatio,
787 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. .TUOR. — LIB. III, DIST. I. 758
non potestatis ordo in crimine est. Potentiam Deus sistendum est. Unde Augustinus, determinans
tribuit, elationem vcro potentiae malitia nostrae men- quando resistendum sit potestati, in lib. de Na-
tis invenit. Tollamus ergo quod de nostro est, quia tura boni ait : Si aliquid jubeat potestas quod
non potentia justa, sed actio prava damnatur. His non dcbeas facere, hic sane contemne potestatem,
auctoritatibus aliisquepluribus evidenter ostcndi- timendo majorem potestatem. Ipsos humanarum
tur quod non est potesias boni vel mali cuicumque, rerum gradus adverte. Si quid jusserit procurator,
nisi a Deo aequo, etsi te lateat aequitas. numquid faciendum est, si contra proconsulcm j'u-
An aliquando'resistendum sit potestati? beat? Rursus si quid ipse proeonsul jubeat,et aliud
3. Hic oritur quaestio, non transilienda silcntio. jubeat imperator, numquid dubitatur illo contem-
Dictum est supra quod potestas peccandi vel nocen- pto illi esse serviendum? Ergo si aliud imperator,
di non est homini vel diabolo, nisi a Deo. Apostolus aliud jubeat Deus,contempto illo obtemperandum
autem dicit, Rom. 13, quod qui potcstati resistit, Dei est Deo. Potestati ergo diaboli vel hominis tunc re-
ordinationi resistit. Cum ergo diabolo sit potestas sistamus.cum aliquid contraDeum suggesserit; in
mali Dei ordinatione, ejus potestati non esse resis- quo Dei ordinationi non resistimus sed obtempera-
tendum videtur. Sed sciendum est Apostolum ibi mus. Deus enim praacepit, ut in malis nulli potes-
loqui de seculari potestate, scilicet rege, et principc, tati obediamus. Jam nuno his intelligendis atque
cthujusmodi; quibus non est resistendum in his pertractandis, quae ad Verbi incarnati .mysterium
quaejubet Deus eis exhiberi, scilicot in tributis, et pertinent, integra mentis consideratione intenda-
hujusmodi. Si vero princeps aliquis, vel diabolus, mus, ut de ineffabilihus vel modicum aliquid fari,
aliduid jusserit vel suaserit contra Deum, tunc re- Deo revelante, valeamus.
LIBER TERTWS
DE INCARNATIONE VERBI.
DISTINCTIOPRIMA. manitale fieret hominis Filius. Non Pater vel Spiritus
DEINCARNATIONE VERBI,ALIISQUE ADHOC sanctus carnem induit, ne alius in divinitate csset
SPECTANTIBUS. Filius, alius in humanitate, et ne idem esset Pater et
Filius, si Deus Pater de homine nasceretur. Undo
1. Cumvenil igitur plenitudo temporis, ut ait Aposlo- Aug., in ecclesiasticis Dogmatibus: Non Pater car-
lus, Galat. 4, misit DeusFilium suum, factum de mulie- nem assumpsit, nequo Spiritus sanctus, sed Fflius
re, factum sub lege,ut eos qui sub lege erant redimeret, tantum,ut qui erat in divinitateDeiFilius,ipse fieret
ut in adoptionem filiorum Dei reciperemur. Tempus in homine hominis filius, ne filii nomcn ad alterum
autem plenitudinis dicitur tempus gratiae, quod ab transiret, qui non esset aeterna nativitate filius, Dei
adventu Salvatoris exordium sumpsit. Hoc est tem- ergo Filius, hominis factus est filius, natussecundum
pus miserendi, et annus benignitatis; in quo gratia veritatem naturae ex Deo Dei Filius,et secundum ve-
et veritas per Jesum Ohristum facta est, Joan. 1»Gra- ritatem naturae, ex homine hominus filius, ut veritas
tia, quia per charitatem impletur quod in lege prae- geniti non adoptione, non .appellatione, sed in utra-
cipiebatur.Veritas,quia per Christi adventum exhi- que nativitate filii nomen nascendo haberet,ut esset
betur atque perGciturhumanaeredemptionissponsio verus Deus.etverus homo unus filius. Non ergo di-
facta ab anUquo.Filii ergo missio est ipsa Incarna- cendum est duos Christos, neque duos filios, sed
tio. Eo enim missus est, quod in forma hominis Deum et hominem unum filium; quem proptorea et
mundo, visibilis apparuit, de quo supra sufficienter unigenitum dicimus, manentem in duabus substan-
dictum est. tiis, sicut ei naturae veritas contulit, non confusis
Quare Filius carnem assumpsit, non Pater, vel naturis neque immixtts, sicut Thimotiani volunt,
Spiritus sanctus. sed societate unitis. Ecce habes quare Filius, non
2. Diligenter vero annotandum est, quare Filius, Pater, vel Spiritus sanctua carnem assumpserit.
non Pater.vel Spiritus sanctus, est incarnatus. Solus Utrum Pater vel Spiritus sanctus potuerit incarnari,
namqueFiliushominemassumpsit.Quodutiquecon- vel possit.
grue ordine, atque alto Dei sapientia fecit consilio; 3. Si vero quaeritur utrum Pater vel Spiritus sanctus
ut Deus quiin sapientia sua mundum condiderat, se- incarnari potuerit, vel etiam modo possit, sane res-
cundum illud Psal. 103 : Omnia in sapientia fecisti, ponderi potest,et potuisso olim et posse nunc carnem
Domine,quasin caslissunt,et qux in terrw, restauraret sumere et hominem fieri, tam Patrem quam Spiri-
in eadem.Haec est mulier evangelica, Lucae i5: Quas tum sanclum.Sicut cnim Filius homo factus est,
occenditlucernam, et drachmann decimam,quasperdita ita Paler vel Spiritus sanctus potuit et potest.
reperit, sapientia, scilict>t,Patris; quae testam An Filius, qui tantum carnem accepit,aliquid fecerit
tumanaelnfirmitatis lumine suaedi vinitatis accendit,
Euerat, non Pater vcl Spiritus sanctus.
perditumque hominem reparavit, nomine regis et 4. Sed forte aliquid dicent, cum indivisa sint opera
imagine insignitum.Ideo etiam Filius missus est,et Trinitalis.si Filius carnem assumpsit.tunc Pater et
nonPater.quia congruentius milti debebat qui est ab Spiritus sanctus : quia si Filius carnem assumpsit.
alio quam qui a nullo esl; Filius autcm a Patre est; noc hoo focit Pater vcl Spiritus sanctus, non omne
Pater vero a nullo est. Ut enim ait August., iu lib. 4 quod facitFilius,facitetPateretSpiritus sanctus.At
de Trin., c. 20, t. 3 : Non enim habet de quo sit. Si- omnia simul Pater et Filius et amborum Spiritus pa-
cutergo Pater genuit, Filius genitus est, ita congrue riter ct concorditer opcrantur. Aug. de Trin., lib. 13,
Pater misit, Filius missus est. Ab illo enim conve- cap. ll:Ad quoddicimus.quia nihil operalur Filius
nienter raittitur Dei verbum.cujus est Verbum. Ab sinePatreetSpiritusanctOjSeduha esthorum trium
illo mittitur,de quo natum est. Mittitur quod geni- operatioindivisa et indissimilis;ettamenFilius,non
tum est. Pater vero, qui misit, a nullo est; ideoque Paler vel Spiritus sanclus, carnem assumpsit. Ipsam
Pater missus non est, ne, si mitteretur, ab alio esse tamen carnis assumptionem Trinitas pperata est si-
putaretur. Missus est ergo primcf Filius, qui a solo cut August. dicit in lib.de Fide ad Petrum, cap. 2,
Patre, est.deinde etiam Spiritus sanctus, qui est a tom.3.Reconciliatisumus persolumFiliumsccun-
Patre et Filio. Sed Fiiius solus in carne missus est, dum carncm,scd non soli Filio secundum dcitatcm.
nonSpiritus sanctus.sicutnec Pater.Quod ideo fa- Trinita.s enim nos sibi reconciliavit, per hoc quod
ctum est.utqui erat in divinitate Dei Filius, in hu- solum Verbum carnem ipsa Trinitas fecit. Trinitas
780 PETRI LOMBARDI. 760f
ergo carnis assumptionem fecit, sed Verbo, non Patri De unioneVerbi el carnis mediante antma. (Aug. lib.
vel Spiritui sancto. Si enim Pater sibi, et Filius sibi, de Agone christiano, cap. 18.)
vel Pater Filio, et Filius Patri carnis assumptionem 2. Assumpsit ergo Doi Filius carnem et animam,
operatus esset, jam non eadem esset operatioutrius- sed carnem mediante anima; unitum est carni por
que, sed divisa.Sed sicut inseparabilis et indivisa est mediumintellectumVerbumDei.Tantae enim subti-
unitas substantiae trium, ut ait Aug., in lib.deTrin., litatis atque simplicilatis est divina essentia, ut cor-
cap. 4,ita et operatio; non tamen eamdem Trinita- pori de limo terrae lormato uniri non congruerit, nisi
tem natam de Virgine, cruciiixam et sepultam catho- mediante ratipnali essentia. Illa autem unio inexpli-
lici tractatores docuerunt, sed tantummodo Filium; cabilis est adeo, ut ct:am Joannes ab utero sanctilica-
nec eamdem Trinilatem in specie columbae doscen- tus, se non esse dignum fateatur solvere corrigiam
disse super Jesum, sed tantum Spiritum sanctum, calceamenti Jesu,quia illius unionis modum investi-
nec eamdem dixisse de ccelo : Tu es Filius meus : gare, aliisque exphcare non erat sufficiens.Non sunt
Marci 1; sed tantum Patris vocem fuisse ad Filium ergo audiendi qui non verum hominem FiliumDei su-
factam, quamvis Pater et Filius et Spiritus sanctus scepisse dicunt, neque natum de femina: sed falsam
sicut inseparabiles sunt, ita et inseparabiliter ope- carnem, et imaginem corporis simulatam ostendisso
rentur. Haecet mea fides est, quoniam.quidem hoec videntibus. In quem errorem prorumpunt, quia ti-
est catholjca fides. Licet ergo solus Fihus carnem ment quod fieri non possit, scihcet ne humana carae
assumpserit,ipsam tamen incarnationem cum Patre veritas et substantia Dei inquinetur; et tamen prae-
et Spintu sancto operatus est. dicant istum visibilem solem radios subs per om-
nes faeceset sordes corporum spargere, et eos mun-
DISTINCTIO II. dos et sinceros servare. Si ergo visibilia munda visi-
QUARE TOTAM HUMANAM NATURAM ACCEPIT, ET QUID bilibus immundis contingi possunt et non coinqui-
HUMANITATIS VELHUMAN.E NATURJE INTEL- nari, quanto magis incommutabilis et invisibilis
"• NOMINE
LIGENDUM SIT. Veritas per spirilum animam, et per animam corpus
1. Et quia in~hominetota humana natura vitio cor- suscipicns, totum hominem sine sui commutatione
rupta erat, totam assumpsit, id est, animam et car- assumpsit, et ab omnibus infirmitatibus liberavit!
nem, ut totam curaret et sanctificaret. Quod cfutem Ecce hic dicit Dei sapientiam per spiritum assump-
humanae naturae sive humanitatis vocabulo anima et sisse animam, et per animam corpus. Spiritus enim
caio intelligi debeant, aperte docet Hieronymus in sanctus pars animae superior, et majori similitudine
Expositione catholicae fldei, dicens ad Damasum pa- Deo propinquat quam anima, et scilicet ipsa eadem se-
pam: Sic confitemur in Christo unam Filii esse per- cundum inferiorem partem, anima magia quam
sonam, ut dicamus duas perfectas et integras esse corpus, et idco non incongrue anima dicitur assum-
substantias, id est, dcitatis et humanitatis, quee ex pta per spiritum, ct corpus per animam.
anima continetur et corpore. Ecce aperte ostendit Quod Verbum simul assumpsit carnem et animam;
humanitatis nomine animam et corpus intelligi,quae neque caro prius est conceplaquam carnem
assumpta.
duo assumpsisse DeiFilius intelligitur,ubi hominem 3. Si autem quaeritur utrumVerbum simul
sive humanitatem vel humanam naturam accepisse et animam assumpserit, an prius animam quam car-
legitur. Errant ergo qui nomine humanitatis non sub nem vel carnem quam animam; et utrum caro illa
bstantiam,sed proprictatem quamdam a qua homo prius fuerit in utero Virginis concepta, et postea as-
nominatur, significari eontendunt ubicumque hu- sumpta;verissimeetabsqueullaambiguitatedicitur
manitas Christi memoratur. Ait enim Joannes Da- quia ex quo Deus hominem assumpsit,totum assum-
masc: Sciendum quidem est quod deitatis ethuma- psit,simulque sibi univit animametcarnem,neccaro
nitatis nomen substantiarum et naturarum est re- prius fuit concepta.et postmodum assumpta; sed in
praesentativum. Natura enim non sic accipitur in conceptione assumpta, et in assumptione concepta.
Christo, ut cum dicitur una natura csse omnium Unde Aug. in lib. de Fide ad Petrum, cap. 16 : Fir-
hominum-; quod evidenter idem Joannes ostendit, nissime tene, et nullatenus dubites, non carnem
differentcm rationem dicti assignans, cum natura Christi sine divinitate conceptam in utero Virginis
humana in Christo nominatur, et cum una dicitur susciperetur a Verbo; sed ipsum Verbum
naturaomnium hominum. Ait onim, cum unam ho- Eriusquam eum suaBcarnis acceptione conceptum, ipsamquc
minum naturam dicimus, sciendum est quod non carncm Verbi incarnatione conceptom. Idem in lib. I
considerantes ad animae et corporis rationem hoc di- de Trinitate, c. ult.: Non esset Oei hominumque Me-
cimus.Impossibile enim est unius naturae dicere Do- diator, nisi esset idem Deus, idem homo in utroque
mini corpus et animam, ad invicem comparata. Sed unus et verus; quam servilem formam a solo Filio
quia plurima personae hominum sunt, omnes au- susceptam, tota Trinitas (cujus una est voluntas et
tem eamdem suscipiunt rationem naturae (omnes operatio) fecit. Non autem in utero Virginis p.rius
enim ex anima et corporc compositi sunt, et omncs caro suscepta est, et postmodum divmitas venit in
naturam animae participant, et substantiam corpo- carnem; sed mox ut Verbum venit in uterum.servata
ris possident), communem speciem plurimarum et veritate propriae naturae factum est caro et perfectus
diffcrentium pcrsonarum, unam naturam dicimus, homo, id est, in veritate camis et animse natus est.
uniuscujusque soilicet personae duas naturas haben- De hoc etiam Greg. in moraljbus ait: Angelo nun-
tis, et in duabus perfecte naturis, animae scilicet et tiante, et Spiritu adveniente, mox Verbumin utero,
corporis existentis. In Domino autem Jesu Christo mox intra uterum Verbum caro.
non est communem speciem accipere; neqiio enim DISTINCTIO III.
factus est, ncc cst, ncc aliquando fiet alius.Scd Chri- DECARNE VERBUM ASSUMPSIT, QUAUSANTE
stus ex deitate et humanitate est, in deitateque et hu- QUAM
FUERIT,ET QUALIS ASSUMPTA SIT.
manitate Deus factus est, idem et homo perfectus.
Totam ergo hominis naturam, id est, animam et 1; Quaeritur etiam de carneVerbi, an priusquam
carnem, et horum proprietatcs sive accidentia as- conciperetur obligata fuerit peccato, an et tahs as-
sumpsit Dcus, non carnem sinc anima, nec animam sumpta fuerit a\erbo? Sane dici potest,et credi
sine ratione, ut haeretici voluerunt; sed et carnem, attestationis convenien-
oportet, juxta sanctorum fuisse
et animam cum sensibus suis. Unde Joannes Da- tiam,ipsam prius peccato obnoxiamsicut reli-
masc. ait, lib. 3 de orthodoxa Fide, cap. 60: Omnia qua Virginis caro; sed Spiritus sancti operatione ita
quoein natura nostra plantavit Deus.Verbum assum- mundatam, ut ab omni peccati contagione immunis
psit, scilicct corpus et animain intcllectualem, et ho- uniretur Verbo, pcena tantum, non necessitate, sed
rum idiomata. Tolus cnim totum assumpsit me, ut voluntatc assumentis, remanentc. Mariam quoquc
toti mihi salutcm gratificaret. Quod enim inassum- totam Spirilus sanctus, cam prccveniens, a peccato
ptibile est, incurabile est. prorsus purgavit, et a fomite peccati etiam liberavit,
ttfc SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — LIB. III. DIST. III. 762
vel fomitem ipsum penitusevacuando (utquibusdam scilicet per carnis libidinem : sicut etiam in Adam
placet), vel sic debilitando et extenuando, ut ei post- omnes peccaverunt, Rom. 5. sed nonChristus. Unde
modum peccandi oocasio nullatenus extiterit.Poten- August. super Genes., lib. 10, ibid., c.19: Sicut in
tiam quoque gencrandi absque viri semine Virgini Adam peccante,qui in lumbiscjuserantpeccaverunt
preeparavit.Ita enim verbaEvangelii docent,ubi An- sicAbraham dante decimas,quiinlumbiscjus erant,
gelus Virginem alloquensait, Lucael: Spiritussanctus decimati sunt. Sed hoc non sequitur in Christo, licet
supervenietinte, etvirtusAltissimiobumbrabitfzci.El: in lumbis Adoeet Abraha? fuerit; qui non secundum
Quod nascetur ex ie sanctum, vocabitur Filius Dci.Gui concupiscentiam carnis inde descendit. Cum ergo
sacra Virgo respondit: Ecceancilla Domini; fiat mihi Levi et Christus secundum carnem essent in lumbis
secundumverbumtuum.Quod exponensJoan.Damasc Abrahao,quando dcoimatus est, ideo pariter decimati
ait, lib. 3de Fid. orlhod.,c. 2 : Pest consensum au- nonsunt.quiasecundumaliquemmodumnoneratibi
tem sanctae Virginis Spiritus sanctus supervenit in Christus quo erat ibi Levi(ibid. cap20). Sccundum
eam,secundum verbum Domini quod dixitAngelus, rationem quippe illam seminalem ibi fuit Levi, qua
purgans ipsam,et potentiam deitatis Veibis recpti- ratione per concubitum venturus erat in matrem; se-
vampraeparans.simulautem et generativam.Ettunc cundum quam rationem non erat ibi Chrisli caro,
obrumbravit ipsam Dei altissimi per seSapientia et quamvis secundum ipsam ibi fuerit Marieecaro. Ille
virtus existens, id est, Filius Dei Patris. 6;j.o<;3-to;,
id ergo decimatus estin Abraham, qui sic fuit in lumbis
est,consubstantialis,sicutdivinumsemen.Etcopula- Abrahae,sicut ille fuit in lumbis patris sui; id est,qui
vitsibiipsi,exsanctissimisetpurissimisipisusVirgi- sic est natus de patre Abraham, sicut ille de pa-
nissanguinibus,nostrae antiquae conspersionis car- tre suo natus est, scilicet per legem carnis, et in-
nem ammatam anima ration ali et intellectiva; non se- visibilem concupiscentiam. (Ibid. c. 2.)
minans,sedperSpiritum sanctum creans : quare si- Qua ratione caro.Christi dicta est in Scriptura non
mulcaro,simul DeiVerbicaro,simulcaro animala ra- fuisset peccatrix, sed similis; quo aperitur quare
tionaUsetintellectiva.Exhisperspicuumfitquodante obligatu peccato non fuit in Christo.
diximus, carnem, scilicet, Verbi simul conoeptam et 4. Quocirca primitias nostrae massae recte assum-
ossumptam;eamdemque,imototamVirginem,Spiritu psisse dicitur Christus.quia non carnem pcccati,sed
sanctopf33veniente,abomnilabepeccaticastiricatam. similitudincmoarnis peccati accepit.Misit enimDeus
Cui collata est potentia novo more generandi.utsine Filium suum, ul Apostolus ait ad Rom. 8, in simili-
coitu viri,sine libidine concipientis in utero Virginis tudinem carnis peccati.Assumpsit enimVerbum car-
celebraretur conceptusDei et hominis.Illa enim caro nem peccatrici similem in poena, et non in culpa, et
quam Deus de Virgine sibi unire dignatus cst.sine ideo non peccatricem. Gaeteravero hominum omnis
vitio concepta, sine peccato nata est. Hanc tamen caro peccati est. Sola illius non est caro peccati, quia
carnem non ccelestis, non aeriae, non alterius cujus- non eum mater concupisccntia, sed gratia concepit;
que putes esse naturae; sed ejus, cujus est omnium habet tamen similitudinem carnis peccati per passi-
hominum caro.(Aug., lib. de Fide ad Petrum, cap. bilitatem et mortalitatem,quiaesuriit,sitiit,et huj"us-
2, in medio.) modi.Licet ergo eadom caro sit ejus quae est noslra
Auctoritate firmat ex tunc fuisse Virginem immunem non tamenitafactaestinuterosicut npstra. Est enim
a peccato. sanctificata in utero, et nata sine peccato.et nec ipse
2. Quod autem sacra Virgo ex tunc ab omni peccato in illa unquam peccavit. In paena ergo similis cst
immunis extiterit, Augustinus evidenter ostendit in nostrae, non in qualitate peccati; quia pollutioncm
libro de Natura et Gratia.cap. 26, inquiens : Excepta quae ex concupiscentiae motu concepta est, omnino
sanotavirgineMaria,dequapropterhonoremDomini, nonhabuit, nec excarnali delectatione nataest.Venit
nullam prorsus, cum de peccatis agitur, haberi volo ergo ad corpus immaculatum, quod praeter libidinis
quaestionem.Inde enim scimus quod ei plus sit gratiae concupiscentiam fuit conceptum; nec illud in se ha-
collatum advincendum exomniparte peccatum,quod buit vitium,quod in aliis est causa peccati, nec in co
concipere ac parere meruit quem constatnullum ha- peccavit. Ideoque vere diciturVerbicaronon fuisse
buisse peccatum.Hac ergo Virgine excepta,si omnes m Christo obligata peccato.
sancti et sanctae congregaripossent.etquaerereturab Quidam videntur adversari illi sentcnlix qua dictum
eis an peccatum haoerent, quid respoderetur nisi cst carnem Christi non prius conccplam quam as-
quod Joannes ait, c. 1 : Sidixerimus quia peccatum sumptam.
non habemus, nos ipsos scducimus? Illa autem Virgo 5. Illi autem sententiae,quasupra diximus carnem
singulari gratia praeventa est atque repleta, ut ip- Verbi non ante fuisse conceptam quam assumptam,
sum haberet ventris sui fructum, quem ex initio videtur obviare quodAugust.ait supor Joannem, ubi
habuit universitas Dominum; ut illud quod nasce- legitur, cap. 2 : Sotvite templum hoc,et in tribus dic-
batur ex propagine primi hominis, tantummodo bus excitabo illud. Dixcrunt ergo Judaii: Quadraginta
generis, non criminis originem ducoret. el sex annis sedificatum cst hoc lemplum. et in tribus
Quare non fuil Chrislus decimatus in Abraham, sicut diebus excitabis illud ? Hic,inquit,lib.de Trin.4,c.5,
Levi, cum caro quam accepit in co, fuit peccato ob- numerus perfectioni dominici corporis convenit,
noxia. quia,ut dicunt physici,tot diebusforma humani cor-
3. Cumautemillacaro,cujusexcellentia singularis poris perficitur. Horum occasione verborum quidam
verbisexplicari non valet.antequam esset Verbo unita dicerepraesumpserunt,dominicicorporisformamtot
obnoxia fuerit peccato in Maria et in aliis a quibus diebus ad modum aliorum corporum perfectam, et
propagatione traducta est, non immeritovidori po- membrorumlinoamentisdistinctam.etmox Verbum
test in Abraham peccatosubjacuissc,cujus universa dicilur sibi unisse carnem et animam ; et hoc modo
caro peccato subjacebat.Unde quaeri solet quareLevi dicunt illum numcrum perfectioni dominici corpo-
decimatus dicatur in Abraham et non Christus.cum ris convenire.Scd alia ratio illius dicti extitit, ex qua
in lumbis Abrahas uterque fuerit secundum materia- sana oritur intelligentia verbi'. Non enim ideo illud
lem rationem.quando Abraham decimatiis est.et de- dixit August , quia mox ut caro illa opere Spiritus
cimasdeditMefchisedech. Tuncenim Apostolns Levi sanctisanctificataetareliquaseparatafuitjVerboDei
decimalum dicit in Abraham, tanquam in materiali cum anim a uniretu r, ut perfectus et veru s Deus esset,
causa; quia ea decimatione sicut Abraham minor perfectus et verushomo;sedquiamembrorum illius
Melchisedech ostenditur, cui personaliter decimas dominici corporis distinctioinipsomomento concc-
salvit.itaetLeviticus ordo,qui in Abraham secundum ptionis unionis Dei et hominis adco tenuis erat et
rationem seminalem erat, ct ex eo per concupiscen- parva,uthumanovisui vixposset subjici, diebus au-
tiam carnis descendit. Christus autem non est deci- tem illis quos Aug.roemorat perfecta est, et notabi-
matus, quia, licet ibi fuerit secundum carnem, non lis facta. Incarnatum cst ergo Vcrbum.ut ait Joan.
tamen inde descendit secundum legem communem. Damasc, lib. de orthodoxa iide 3, cap. 7, in fine, et
a propria incorporalitate non excessit; et totum in- filius hominis.et filius hominis qui Filius Dehetsic
carnatum est.et totumestincircumscriptum.Mino- in naturae humanae susceptione,fieret quodammodo
ratur corporalilcr ct contrahitur; et divine est in- ipsagratiailli homininaturalis,quanullum possitad-
circumscriptnm, non coextensa carno ejus cum in- mittere peccatum.Quae gratia ideo per Spiritum san-
circumscripta divinitate. In omnibus igitnr qui su- ctum est signiflcata, quia ipse proprie sic est DeuFS,
omnia erat et in utero sanctae genitricis existe- ut sit etiam Dei donum. Per hoc ergo quod deSpi-
at, sed in ipsa per actum incarnationis.
Eer ritu sancto esse nativitas Christi dicitur, quid aliud
DISTINCTIO IV. quam ipsa gratia Dei demonstratur.qua mirabili et
QUARE IN SCRIPTURA S.EPIUSTRIBUATUR INCARNATiOineffabili modo Verbo Dei est adjunctus atque con-
QVJEOPUSESTTRINITATIS, SPIRITUISANCTO, ET DE. nexus, et divina gratia corporaliter repletus.
IPSOCHMSTUS ETIAM CONCEPTUS ETNATUS DICATUR. Alia ratio, qua dicatur natus de Spiritu sancto.
1. Cum vero Incarnatio Verbi, sicut in superiori- 3. Potest etiam dici Christus secundum hominem
bus tractatum cst.operatio vore sit Patris et Filii, et ideo natus de Spiritu sancto.quiaeum fecit.In quan-
Spiritus sancti,invesligationedignum nobis videtur, tum enim homo est.et ipse factus est.ut ait Aposto-
quare in Scriptura Spiritui sancto hoc opus saepius Ius, Galat. 4. Conceptus ergo et natus de Spiritu
tribuatur.et de ipso Christus conceptus et natus me- sancto esse dioitur,non quod Spiritus senctus fuerit
moretur.Non enimideooperatiolncarnationis Spiri- Virgini pro semine ;non enim de substantia Spiritus
tui sancto so3piustribuitur,quod eam ipse solussine sancti semen partus accepit, sed quia per gratiam
Patre ac Filio fecerit; sed quia SpiriTus sanctus est Dci et operationem Spiritus sancti de caraeVirginis
charitas et donum Patris et Filii; et ineffabili Dei est assumptum,quod Verbo est unitum. Et in Evan-
charitafe Verbum caro factum est, et ineffabili Dei Matt.l,secundum hano intelligentiam legitur
dono Filius Dei sibi univit formam servi. Non ergo felio, e Maria quod inventa est in utero habens de Spiritu
frequens denominatio Spiritus sancti, ab illo opere sancto. Cujus dicti rationem Amb.,t. 2, insinuans ia
Patrem vel Filium secludit; sed potiusuno nominato lib.2 de Spiritu sancto, c. 5, ait: Quod ex aliquo est,
tres intelligunttHysicut fit saepe in aliis operibus. aut ex substantia, aut ex potestate ejus est. Ex sub-
UndeAugust. ,su perhoc movens quaestionem ,in hunc stantia, sicut Filius.qui a Patre vel ex Patre; et Spi-
modum eamdem determinatinEnchir.,itainqufens, ritus sanctus, qui a Patre et Filio procedit. Ex po-
c. 38: Cum illam creaturam quam Virgo concepit et testate autem,sicut,ex Deo omnia.Quomodo ergo in
peperit.quamvis ad solam personam Filii pertinen- utero hubuit Maria ex Spiritu sancto? Si quasi ex
tem, tota Trinitas fecerit (neque enim separabilia substantia,ergo spiritusin carnemetossa conversus
sunt opera Trinitatis), cur in ea facienda Spiritus est. Non utique Si vero quasi ex operatione et po-
sanctus solus nominatus est? An etiam quando unus testate ejus Virgo concepit, quis neget Spiritum
trium in aliquo opere nominatur, universa operari sanctum dominicae incarnationis auotorem ?
Trinitas intelligitur?itavere est, etexemplis doce- Quare Apostolus dicat Christum factum, cum nos eum
ri potest. Audisti propositam quaestionem, ej"us- esse fateamur natum.
demque solutionem vel expositionem. 4. Sed quaeri potest, cum nos Salvatorem natum
Quo sensu dicatur Christus conceplus et natus de Spi- curApostolus eum factum dioat exsemine
ritu sancto. grofiteamur,
avid, Rom. 1, alio loco.Galat. 4, factum ex muliere,
2. Sed non est in hoc diutius immorandum.Illud cum aliud sit fieri,aliud nasci ? Aiiquid ergo signifi-
enim movet, quomodo dictus est Christus natus de cavit hoc dicto.Quia enim non humano semine con-
Spirilu sancto, cum Filius nullo modo sit Spiritus creta est caro Domini in uteroVirginis, et corpus ef-
sancti.Numquid dicturi sumusPatrem hominisChri- fecta, sed_etfeetu et virtuteSpiritus sancti.ideo Apo-
sti esse Spintum sanctum, ut Deus Pater Verbum stolusdicit/oc<um,non natum; aliud estenim semine
genueritj Spiritus sanctus hominem.ex qua ulraque . admixto et sanguine coagulato generare;aliud est non
substantia Christus unus esset, et Dei Patris Fihus permixtione.sed virtute procreare; possunt enim ho-
secundumVerbum, et Spiritus sancti Filius secun- mines generare filios, sed non facere. Ecce quare di-
dum hominem,quodeumSpiritus sanctus tanquam cit Apostolus factum, et non natum.ne ejus scilicet
Paterejus de matreVlrginegenuisset?Quis hocdi- nativitas quae fuit sine virili semine, nostrae similis
cero andebit, cum hoc lta sit absurdum, ut nullae putaretur,quaecon(iciturseminumcommixtione.Ideo
fidelium aures id valeant sustihere ?Proinde cum fa- autem cum factum diceret Apostolus.addidit ex se-
teamur Christum natum de Spiritu sancto ex Maria mine David,qais. etsi non intercessit semen hominis
Virgine.quo modonon sitFiliusSpiritus sancti.et sit in conceptione Virginis, tamen quia ex ea carne
Filius Virginis.cum et de illo et de illa sit natus, ex- Christus formatus est quae constat ex semine, rec-
dilficile est. Procul dubio non sio de illo, ut te dicitur quia factus est.
e Patre; sic autcm de illa, ut de matre natus est.
Slicare
Non est autem' concedendum quidquid de aliqua re- Sl PERSONA DISTINCTIO V.
VELNATURA PEBSONAM VELNATURAM AS-
nascitur, continuo ejudem rei filium nuncupandum. ET Sl NATURA DEIINCARNATA STT?
Ut enim omittam aliterdehomine nasci filium,aliter SUMPSIT,
capillum, aliter pediculum et lumbricum, quorum l.Praeterea inquiri oportet.cum ex praemissis con-
nihil est filius ; ut ergo haec omittam, quoniam stetVerbum Dei carnemetanimamsimulassumpsis-
tantae rei deformitercomparantur,certe qui nascun- seinunitatempersonae,quidhorum potius conceden-
tur ox aqua ct Spiritu sancto, non aquae filios eos dum sit, scilicet quod persona personam, vel natura
recte quispiam dixerit; sed dicuntur lilii Dei Patris naturam.vel persona naturam.vel natura personam
et Matris Ecclesiae. Sic ergo de Spiritu sancto natus assumpserit. Et an ita conveniat dici divinam natu-
est Christus, nec tamcn filius est Spiritus sancti. ram esse incarnatam, sicut Deus inoarnatus.et Ver-
Sicut e converso non omnes qui dicuntur alicujus bum incarnatum sane dicitur. Haec inquisitip sive
filii .consequens est ut de illo eti am nati esse dicantur, quaerendi ratio.juxtasacrarum auctoritatum testimc-
ut illi qui adoptantur. Dicuntur etiam filii gohennas, nia,partimimplioitaatque perplexa, partim vero ex-
non ex illa nati, sed in illam praeparati.Cum itaque plicitaestetaperta.Certumestenim et sine ambigui-
de aliquo nascatur aliquid.et non ltti ut sit filius; nec tate verum, quod non natura personam, nec persona
rursus omnis qui dicitur filius, de illo sit natus, cu- personam,sed personanaturam assumpsit;quod san-
jus diciturfilius, profecto modus iste quonatusest ctorumsubditiscomprobaturtestimomisetastruitur
Christus de Maria sicut filius, et dc Spiritu sancto documentis. Ait enim Aug. in lib. de Fide ad Pe-
nonsicutfilius,insinuatnobisgratiamDei,quahomo trum: Deus unigenitus dum conciperetur.veritatem
nullis meritis praecedentibus in ipso exordio naturae carnis accepit exVirgine; et cum nasceretur.integri-
suos quo esso cccpit, Verbo Dei copularetur in tan- tatem virginitatis servavit in matre; et paulo post:
tam presonae unitatcm ut idem esset Filius Dei, qui SicDeus humanam naturam ia unitatem persone sus-
768 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. V. 766
cepit, quod se humilians per misericordiara incor- non seCundum illam substantiam quas assumpsit.sed
ruptae Virginis uterum ex eanasciturus implevit. For- secundum illam quae assumpta est.Exquo apparet
mam ergoservi,id est, naturam servi, in suam acce- divin am substantiam assumpsisse humanam .Ex vcr-
pit ille Deus personam. Item : Deus Verbum non ac- bisautem August. superius positis, adbibitadiligen-
cepit persquam hominis, sed naturam. Item : Dei tia innui videtur solum Verbum carnem factum et na-
Filius unigenitus, ut carnem hominis animamque turam solumsuscepissehumanam; etdivinamnatu-
mundaret.susceptionecarnisanimaequerationalisin- ram, eadem accepisse. Ait enim, de Fide ad Pe-
carnatusest. Hisaliisquepluribus auctoritatibusevi- trum, c. 2, in fine: Trinitas nos sibi reconciliavit per
denterostenditur,nonnaturampersonam,necperso- hoc qued solum Verbum carnem ipsaTrinitas fecit.
nam personam, sed personam naturam accepisse. i)e In quo sic veritasincommutabilis manetdivinaj hu-
quartoveroquaestionisarticulo,utrumscilicetnatura manaeque naturaa, ut sicut verascmper estejusdivi-
naturam assumpserit.scrupulosaetiam inter doctos nitas,quamdePatrchabet,itavera semperet incom-
quaestio est, quia et in hoc plurimum dissentire vi- mutabilis cjussithumanitas,quamsibiunitam sum-
dentur.qui auctoritate praeclari aliisque doctioresin maDivinitas gerit. Eccc etsolum Verbumdixitcar-
sacra Paginaexisterunt; nec tantumalii ab aliis, ve- nemfactum, ethumanitatem divinitatiunitam.Idem
rum etiam iidem a seipsts dissonare videntur, sicut quoque superius dixit servilem formama solo Filio
subjectacapitula docent.Legiturenimin concilioTo- susceptam, quam tota Trinitas fecit. Jam facile est
letano II: Solum Verbumcaro faclum est, et habitavit agnoscere quam diversaet multiplicia superquaes-
innobis.Etcum totaTrinitas operata sit formationem tione proposita auctores tradiderunt.ldeoqueposte-
suscepti hominis, quoniam inseparabilia sunt opera riores ea legentes, varias atque contrarias, exprae-
Trinitatis.solustamenFiliusaccepithominem insin- dictis occasionem sumentes, promunt sententias.
gularitatem personae,nonin unitatemdivinaenaturae, Quid de hoc tenendum sit.
ld est, quod est proprium Filii, non quod eommune 2. Nos autem omnis mendacii et oontradictionis
est Trinitati.Item in concilio II Toletano: Unius sub- notam asacris Paginissecludere cupientesorthodoxis
stantiae credimus Deum Patrem, et Filium, etSpiri- Patribus atque catholicis doctoribus nulla pravae in-
tum sanctum; non tamen dicimus uthujus Trinitatis telligentiaesuspicione notatis, consentimus dicentcs,
unitatem MariaVirgogenuerit, sed tantum Filium, et personam Filii assumpsisse naturam humanam, et
qui solusnaturam nostraminunitatem personaesuae naturam divinam humanae naturae in Filio unitam,
assumpsit.Incarnationem quoquehujus Filii Dei tota eamquesibiunisse velassumpsisse.Undeetverein-
Trinitasoperataessecredendaest.SolustamenFilius carnata dicitur. Quod vero dicitur solus Filius for-
formamservi accepitin singularitatem personae. His mam servi accopissc, per hoc non excluditur divina
insinuari videtur quod persona tantum non natura natuâ ab acceptione servilis formae ; sed aliaj duaa
naturam assumpserit.Si enim quod communeest Tri- personaB, Pater scilicel et Spiritus sanctus. Item et
nitati, non accepithominemergo nonnaturadivina, lllud aliud, scilicet, idquod est proprium Filii, non
quae communisest tribus personis. Cui videturob- quod commune est Trinitati, hominem accepit, sic
viarequodAugust. aitin lib. de Fide ad Petrum: Nec oportct intelligi, id est, proprie in hypostasi Filii, non
divinitas.inquit, ChristialienaestanaturaPatris;sein tribus coinmuniterpersonis,divinanaturahuma-
cundum illud, Joan. 1: Inprincipio erat Verbum; nec nam naturam sibi univit. Qui sensus ex verbis Joan.
humanitasejus aliena est a natura matris, secundum Damasc.,in lib.3 de orthodoxa Fide,cap. 6, confir-
idquodVerbumcarofactumest.Illaenimnaturaquae matur, qui totam divinam naturam in unahyposta-
scmper genitamanetexPatre, naturam nostram sine seon incarnatam esse evideuter asserit, dicens : In
peccato suscepit, ut nasceretur ex Virgine. Hac au- humanatione Dei Verbi aimus omnem et perfectam
ctoritate videtur tradi quoddivinanaturahumanam naturam dcitatisin unahypostaseonincarnatamesse
suscepit. Ubi vehementer moveri possumus, quod id est, unitam humanae natur<e,etnon partemparti.
eam genitam aeternaliter ex Patre dicit, nisi forte na- Omnienim humanae naturae animus essc unitam om-
turapropcrsonahicaccipiatur; alioquin si dixerimus nem deitatis naturam vel substantiam. Item eadem
naturam tribus personis communcm genitam esso, estnaturainsingulahypostaseon,idest,personarum
occurrunt nobis ex adverso quaesupraintractatude et quando dicimus naturamVerbiincarnatam esse,
Trinitatedisseruimus,ubidiximus non naturam na- secundum beatos, scilicet secundum Athanasiumet
turam, scd personam personam genuisse. Quia si na- Cyrillum, deitatem dicimus esse unitam carni, et
turagenuissetnaturam^cimunaeademquesitnatura unam naturam Dei Verbi incarnatam confitemur.
Trimtatis, eadem res seipsam genuisset. Quod Aug. Verbumautemetquodcommuneestsubstantiaepos-
fleri possenegat. Sed alibicertum.reperimusdocu- sidct.etquodproprietatisesthabens hypostas eos,id
mentum, quonaturanaturam assumpsissemonstra- » est, personae. Et ex his manifeste ostenditur quod
tur. Ait enim August.,in primo lib.de Trin.:Etiam natura divina incarnata est. Unde et cadem vere di-
seipso Christus factus est minor, formam servi acci- citur suscepisse humanam naturam.
piens. Neque enim sic accepit formam servi ut a- An divina natura debeat dici caro facta.
mitteret formam Dei,in quaerataequalisPatri;utin 3. Sedquaeriturutrumeadem divinanaturadebeat
formaserviet in forma Deiidem ipse sit unigenitus dici caro facta, sicut Verbum dicitu r caro factum ? Si
Filius Patris; quia forma Dei acccpit formamservi. enim idem est incarnari quod est carnem fieri, vi-
Si autem forma Dei formam servi accepit, sine dubio deri potest ita debere dici, quod sit caro factasicut
natura naturamaccepit. Formae enim nominenatura dicitur incarnata. Ad quod dicimus, quia si illuddi-
significatur, ut August. evidenter docet in lib. de Fide ctum in sacra Scriptara reperitur, ex eadem intel-
ad Petrum. Cum, inquit, de Christo audis quiain for- ligentia acciperetur, quacumdicitur incarnata. Sed
maDeierat,oportet te agnoscere firmissimeque te- quiailludauctoritas subticuit.atque locutionis mo-
nere in illo formae nomine naturalem plenitudinem du3 nimam videretur facere expressionem si natura
debere intelligi.In forma Dei ergo erat, quia in na- divinadicereturcarofacta,melius silerehocputo vel
tura Dei Patns semper erat, de qua natus erat. Hila- negare, quam tcmere asserere ; ne, siillud dicatur,
rius qusque, in lib. 12 de Trinitatc, ita ait: Essein con vertibilitas natu raein naturam significari putetur.
forma Dei non aliaintelligentia est, quam in Dei ma- Ex praemissis indutabiliter constat quod persona
nere natura.Didicisti nomine formae intelligentiam Verbi, sive natura, hominis naturam, scilicet carnem
fieri naturae,ataudistiquod formaDei formamservi et animumassumpsit, sed non personam hoininis.Si
suscepit. Unde consequens est quocrnatura divina na- autem natura divina naturam hominis accepit.quare
turam humanam suscepit. Quod etiam Hieron, in non dicitur facta homo vcl esse homo, sicut Verbum
Explatatione fidei evidenter insinuat, inquiens ad Da- Dei?Ad quod dici potestquod DeiFiliusdicitur factus
masc.:Passus estFiliusDei, non putative, sed vere, bomo yel esse homo, non solum quia hominem as-
secundum illud: Passus est quod pati poterat, id est, sumpsit, sed quia ipsum in unitatem et singularita-
tem sui et personae accepit. Natura autem divinaho- his locutionibus Deus factus.est homo, Filius Dei fa-
minem quidem accepit, idest, hominisformamsibi ctusest filius hominis : Deus esthomo, ethomoest
univit.sed non in singularitatem et uni tatem sui .Ser- Deus, dicaturDeus factusesse aliquid, vel esse ali-
vata onim proprietate acdiversitate duarum natura- quid, vel aliquid dicatur esse Deus ; et an ila conve-
rum, personae singularitas extitit; ideoque non sic niat dici : Homo factus est Deus, et filius hominis
dicitur divina natura es3chomovelfactabomo,sicut factus est Filius Dei, sicut, e converso, dicitur; et,
Dei Filius. Quidam tamen indifferentcr utrumque si exhis locutionibus non dicitur Deusfaotusesseali-
conccdunt. quid, vel esse aliquid„quae sit intelligentia harum
Quare non acccpit personam hominis, cum hominem locutionum etsimilium.In hujusprofunditatisrese-
acceperit. ratione et scrupulosae quaestionis expositione pluri-
4. Ideo vero non personam hominis assumpsit, mum differre inveniuntur sapientes.
quia caro illa et anima illa non erant unita in unam Quorumdam sententiam refert.
assum pserit; q uia non ex illa consta- 2.Alii enim dicunlinipsa Verbi Incarnatione bo-
at persona, quando illis unilum Verbum est.Nam
Eersonam.quam minemquemdamexanimarationaliethumanacarne
sibi invicemunita suntsimul cumVerbo.Alterata- constitutum;exquibus omnis verushomo constitui-
men unione invicem unita sunt illa duo, scilicet ani- tur, et ille homo coepit esse Deus, non quidem na-
ma et caro ; alia unione Verbo unita sunt. Quia alia tura Dei, sed persona Verbi; et Deus coepit esse
est unio animae illius ad carnem, etalia estunio Ver- homo ille. Concedunt etiam hominem illum assum-
bi ad animam illam, et ad carnem. Non crgoaccepit a Verbo et unitum Verbo, et tamen esse Ver-
Verbum Dei personsm hominis, sed naturam;quia Etum
um: et ea ratione tradunt dictum esse Deum factum
non erat ex carne illa et anima illa una composita hominem, vel esse hominem.quia Deus factusest,
personaquam Verbum accepit,scd accipiendo univit, id est, cmpit esse quaedam substantia ex animara-
et uniendo accepit. tionali ethumanacarnesubsistens; etillasubstantia
'Contra hoc oppositio,quaprobare quidam volmtpcrso- facta est, id est, coepitesse Deus, non tamen demi-
namacceptsse personam. gratione naturas in naturam, sed utriusque natiirae
5.Hicaquibusdamopponitur quod personaassum- servata proprietate factum est,ut Deus esset jlla sub-
psitpersonam.Personaenimestsubstantiaratioflalis stanlia, et illa substantia esset Deus. Unde vere di-
mdividuae naturae, hoc autem est anima. Ergo si ani- citur : Deus factus est homo, et: Homo factus est'
mam assumpsit, et personam; quod ideo non scqui- Deus, et: Deus est horao, et: Homs Deus, et: Fi-
tur quia animanonestpersonaquandoaliireiunita lius Dei, filiu8 hominis, et e converso. Cumque dl-
est personaliter, sed quando per s& est, absoluta cant illum hominem ex anima rationali et humana
enim a corpore personacst,sicuti angelus.Illaautem carne subsistere, non tamen fatentur cx duabus na-
anima nunquam fuit, quin esset alibi rei conjuncta. turis esse compositum, divina, scllicet, et humafla;
Ideoque non eaassumpta,personaestassumpta. Ali- nec illius partes esse duas naturas, sed animam tan-
ter quoque nitunturprobareVerbum Dei assumpsisse tum et carnem.
porsonam,quiaassumpsitaliquemhominem.Assum- Auctoritates ponit quibus muniunt suam sententiam.
enim hominemJeusum Christum.ergo aliquem 3.Et ne de suo sensu tantum loqui putentur.hanc
ominem. Quod autem hominem Jesum Christum as- sententiam pluribus muniunt testimoniis. Ait enim
Esit
sumpserit, Aug.,in ExposilioneSymboli, sub anathe- Aug., in lib. de Trin.. I. 43, c. 19, : Gum legitur :
mate tradit, dicens : Si quis dixerit atque crediderit Verbum caro factum est, in Verbo intelligoverum
hominem Jesum Christum a Filio Dei assumptum non Dei Filium; in carne agnosco verum hominis filium,
fuisse, anathemasit;qui etiam in pluribusScripturae et utrumque simul unam personam, Deum ethomi-
locishujusmodiutiturlocutionibus:IllehomoaVerbo nem ineffabilis gratiaelargitate conjunctum.Idemin
estassumptus:Ille homo factus est Christus. EtPro- Ench. cap. 38: Christus Jesus Deus de Deo est.homo
pheta, ps. 54, de homine Christo loquens Deo ait: autem natus est de Spiritu sancto ex Mariavirgine.
Beatusquemelegislietassumpsisti, etc.Ex quibuscon- Utraque substantia, divina et humana, Filius est
sequi videturquodaliquishomoassumptussitaVer- unicus DeiPatris omnipotentis, de quo proeedit Spi-
bo, et ita persona a persona sit assumpta. Sed quia ritussanctus,utrumqueunu8;sedaliud propterVer-
hoc nefas est dicere aul sentire, praemisste locutio- bum, et aliud propter hominem : non duofiliiDcus
neseisque similes socundum hanc intelligentiam sa- et bomo, sed unus Dei Filius (ibid., c. 35). Deus sine
ne accipi debent, ut homo Christus, sive homoille, initio, homo a certo initio. Idem in eodem, c. 36 :
sive quinam homo dicatur assumptus a Verbo, sive Quid natura humanainChristo homine meruit.ut in
unitus Verbojnon quiabominis persona sitassumpta unitatem person» unici Filii Dei singulariter as-
vel unita Verbo, sed quia illa anima et caro itaassum- « sumpta esset? Quae bona voluntas, quae bona opera
sunt et unita Verbo,in quibus subsistitpersona praecesserunt quibus meretur istehomo unafieri per-
Etaei ct hominis ut ad hominis naturam, non ad persona cum DeorNumquid ante fuit homo, et hoc ei
sonam respicias, cum assumptum vcl unitum, vel singulare beneficium praestitum est, ut singulariter
'quemdam vel aliquem in hujusmodi locutionibus promereretur Deum j Nempe ex quo homo esse coe-
Scripturacommemorat. Quocircacum quaeritursine pit, non aliud ccepit esse homo quam Dei Filius, et
proposita auctoritate, an aliquis vel quidam sit as- hic unicus; et propterea Dei Verbum, qtiia utab illo
sumptus a Verbo vel unitus Verbo; sine distinctione suscepta est caro, facta est utique Deus; ut-quem-
intelligentias non est hic reddenda responsio, quoni- admodum unaest persona quilibet homo,animascili-
am multiplex praemissa est quaestio; sed instantiam cet rationalis et caro, ita sit Christus una persona,
quaerentis ita determinando: Si de Hominis persona Verbum et homo. Idem tract. 78 super J.oan.:Agno-
quaeris, respondeo : Non; si de hominis natura, discamus geminam substantiam Christi, divinam,sci-
co : Est. licet, qua aequalis est Patri, et humanam,qua minor
DISTINCTIO VI. est Patre; utrumqueautem simul non duo,sed unus
DE INTELLIGENTIA HAHUM LOCUTIONUM : DEUSFACTUS est Christus, ne sit quaternitas, non trinitas Deus.Ac
ESTHOMO.DEUS ESTHOMO : ANHISLOCUTIONIBUS DI- per hoc Christus est Deus, anima rationalis et caro.
CATUR DEUSFACTUS ESSEALIQUID, VELESSEAUQUID, tdem quoque in lib. de Pr«destinatipne satfctorum:
VELNONESSEALIQUID. Illehomo ut a Verbo Patri coaeternoin unitatem per-
l.Ex praemissisautem emergitquaestioplurimum sonae assumptus, Filius Dei unigenitus esset, unde
continens utilitatis, sed nimium difficultatis atque hoc meruit? Quodbonumejus praecessit, ut adhanc
perplexitatis. Cum enim constet ex praedictis et aliis ineffabilem excellentiam perveniret?Faoiente ac sus-
pluribus testimoniisomnesque Catholici unanimiter cipiente Deo Verbo, ipse hbmo ex quo esse coepit,
fatcantur, Deum factum esse hominem,et Christum Filius Dei unicus esse coepit. Item homo quicumque
verum Deum esse et verum hominem, quaeritur an ita gratia fit christianus,sicutigratiahomoine«b mi-
769 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIBRI III, DIST. VI. 770
tio factus est Christus.Idem inlibrol3deTrinitate: perficientibusalteram,scilicctunam compositam na-
Gratia Dei nobis in homine Christo commendatur. luram,sed unitas invicem in unam bypostasim com-
Quia nec ipse ut tanta unilate Deo vcro conjunctus- positam Filii Dei;ct manerc eamdem substantialem
una cum illo persona Filius Dei fieret,ullis est prae, oifferentiam dcterminamus. Quod ercabilc mansit
cedentibus meritis assecutus : sedexquo homoesse creabile, et quod incrcabile increabile, et mortale
ccepit.ex illo est et Deus. Unde dictum est, Joan.l: mortale,et immortale inimortale, et circumscripti-
Verbum caro factum est.Riia.rius quoque in lib 10 de bilccircumscriptibile.etincircuinscriptile incircum-
Trin.,ait: Christum non ambigimus esse Deum Ver- scriptibile,ct hoc quidem rcluiget iuiracuIis.De hoc
bum,neque rursus filium hominis ex anima et cor- etiam Aug.,in lib.de Trin.,uit : Quemadmodum se-
constitisse ignoramus.His aliisque auctorilati- cundum deitatem una cst Patris Filiique natura,ita
Eore
usutunturjquihominemquemdamexanimaratio- etiam juxta humanitatem, eadem est matrisct Filii
nali et carne cdmpositum dicunt Deum factum, sed una natura.Exutraqueergo substantiaet divinitalis
non natura. Sola enim gratia habuit ille et humanitatis unus aique idemcst Deus,Dei etho-
omo.non mcritis vel natura.ut essetDeus siveDei minii Filius Jesus Chrislis,ul verus Deus,itactiam
fralia,
Filius, ut haberet omnem scientiam et potcntiam homo vcrus.Idem etiam in lib. 13 de Trin., c. 17 :
quam habet Verbum cum quo est una persoua.Nec Sic Deo conjungi potuit humana natura, utexdua-
tamen in superioribus legiturquodhomoille situna bus substantiis ficret una persona. Ac pcr hoc jam
persona cum Verbo,et sit ipsum Verbum; sed etiam est ex tribus,Deo,animaet carne.Hic ahisque pluri-
quod anima rationalis ct caro eadem persona sit,et bus auctoritatibus se muniunt,quidicuntpersonam
Christus sit et Deus. Chrislicompositam esse vel l'actam,sive constantem,
Aliorum sententia. cx duabus naturis,sive ex tribus siibstantiis.
4.Sunt autem et alii qui istis in parte consentiunt, Tertia aliorum senteniia.
sed dicunt hominem illum non ex anima rationali et 6. Sunt etiam alii.qui in Incarnatione Verbi non
carnetantum,sed cx humana et divinanatura,idest, solum personam ex naturis compositam negant,ve-
ex tribus substantiis divinitate,carne et anima.con- rum ctiam hominem aliqucm sive etiam aliquam sub-
stare;ethunc JesumChristum f'atentur,et unamper- stantiam ibi ex anima et carne compositam vel fa-
sonam tantum esse;ante incarnationem vero solum- ctam diffitentur.Scd sicilla duo, scilicct animam et
modo simplicem.sed in incarnatione factam compo- carnem.Verbi personaevcl naturae unita esse aiunt,ut
sitam ex divinitate et humanitate. Nec est idco alia nonexillis duobus.vclexhis tribusaliquanaturavel
porsona quam prius.sed cum prius esset Dei tantum personafieretsive componeretur,scd illisduobusvc-
persona,in incarnatione facta est etiam hominis per- lut indumento VerbumDci vestiretur.utmortalium
sona; non ut duae esscnt personae,sed ut una et ca- oculis congruenter appareret. Qui idco dicitur verc
dem esset persona Dei ethominis.Personaergo quae factus homo,quia ventatem carnis et animaeaccepit.
prius erat simplex.etinunatantum naturaexiitens, Quae duo etiam in singularitatem vel unitatem suas
m duabus etexduabussubsistitnaturis; et persona personas accepisse legilur.non quia illaduo,vel ali-
quae tantum Deus erat, facta est etiam verus homo qua res exilliscompositasitunapersonacumVerbo,
subsistens non tantum ex anima etcarne.sed etiam vcl sit Verbum, sed quia illis duobus accedentibus
ex divinitate ;nec tamen persona illa debet dici facta Verbo,non est personarum numerus auctus,ut fieret
persona, quamvis dicatur facta persona hominis. quatornitas in Trinitate ;et quia ipsa personaVerbi
Facta est lgitur illa persona (ut quibusdam placet) quao prius erat sine indumento, assumptionelindu-
subsistcns ex anima ctcarne; sed non est menti non est divisa vel mutata.sed u&V^&dbmque
acta persona vel substantia.vel natura, et in quan-
?[uiddam immutata permansit.Qui secnndum habifu'rn,Deum
tum est illa subsistens, composita est; in quantum hominem frctum dicunt.Accipiendo enim hominem
autem Verbum est, simplex est. "dictus est Deus,factus est homo ;et propter acceptum
Auctoritates etiam ponit,qux hanc probant sentenliam. hominem, dicitur Deus vere esse homo : «stpropter
5.De hoc August.,in hbro Sententiarum Prosperi, assumentem Deum,dicifur homo esse Deus.Nam si
ait: Modis omnibus approbare contendimus sacrifi- essentialiter.inquiunt illi,Deus essc homo,vel homo
cium Ecclesiaeduobus constare, et duobus confici : esse Dcus intelligeretur.tunc si Deus assumpsisset
visibili elementorum specie,et invisibili Domini no- homincm in sexu muliebri, et mulier essentialiter
stri Jesu Christi carne ct sanguine,sacramento et re Deus esset,et e converso.At potuit Deus assumpsisse
sacramenti,id est,corpore Christi; sicut Christi perhominem in sexu muliebri,potuit ergo mulier esse
sonaconstat et conficitur exDeoethomine,cum lpse Deus, et e converso. (Greg. super Ezechielem.)
Christus verus sit Dcus et verus homo. Quia omnis Auctoritates inducit quibus hxc sententia roboratur.
res illarum rerum naturam et veritatem in se conti- 7.No autemet istidesuosensuinfluerevideantur,
net,ex quibus conficitur.Dc hoc eodemJoannesDa- testimoniisinmedium productis quod dicuntconfir-
masc.,lib.3deorthodoxaFide, cap.5et7 : inDomino mant.Ait enim August.,in Iib.de Gratia noviTesta-
nostro Jesu Ghristo duas quidem naturas cognosoi- menti: Sicut non augetur numerus personarum.cum
mus,unam autem hypostasim ex utrisque composi- caro acceditanimae ut situnus homo.sic non augetur
tam.Incarnatus est ergoChristus,ex Virgine assu- numerus personarum,cum homo accedit Verbo, ut
mens primitiam nostrae massae,ut ipsaextiterit in car- sit unus homo Christus jlegitur ituque Deus homo,
nehypostasis,quae Dei Verbi hypostasis compositaet utintelligamu8hujuspersonaesingularitatem,nonut
factaTuerit,quaepriussimpiexerat Verbihyposlasis. suspicemur in carnem mutatam divinitatem. Idem
Composita veroexduabusperfectisnaturis.deitateet quoque tractans illud verbum Apostoli, Philip. 2 :
humanitate,ut ferat ipsa divinaeVerbi Deus filiationis Habitu inventus estuthomo,m&mteste ostenditDcum
characteristicum et determinativum idioma; secun- dici factum essehominem.velessehomincm secun-
dum quoddivisaestaPatreet Spiritu sancto,etcar- dum habitum in lib. 83 Quaestionum, ita inquiens,
nis characteristicaetdeterminativa idiomata,secun- q.75 : Multis modishabitum dicimus : velhabitum
dum quaedifferat a matre et reliquis hominibus.Item, animi,sicut disciplina? perceptionem usu firmatam;
lib.eodem.cap.3in medio capitis: Unamhypostasim vel habitum corporis.sicut dicimus alium alio vali-
Filii Dei conntemurin duabus naturisperfecteseha- diorem jvelhabitum eorum quaa membrisaccommo-
bentibus.deitatis et humanitatis; et incarnatam esse dantur extrinsecus,utcum dicimusaliquemvestitum
eamdem hypostatim;ethasduasnaturas custodiri et velcalceatum,ethujusmodi.Inquibusomnibusgene-
manere in lpso postunionem,non seorsum et secun- ribus manifestumestinearedici habit'um,quaeacci-
dum partes ponentes singulam,sed unitas invicemin dit vel accedit alicui,ita ut eam possit etiam non ha-
unam compositam hypostasim; substantialem enim bere.Hoc autem nomen ductum est ab illo verbum
inquimus unionem.scilicet veram,et non secundum quod est habere.Habitus ergo in ea rc dicitur, quae
phantagiamisubstantialem autem non duabus naturis npbis uthabeaturvel acciditvelaccedit.Verumtamen
77! PETRI LOMBARDt. 772
hoc interest,quia quaedam eorum quae accidunt vcl sccundum diversas positas sententias.et pro singu-
accedunt,ut habitum faciant non mutanlur,sed ipsa lis inducla tcstimonia.
mutant in se integra ct inconcussa manentia;sicut DISTINCTIO VII.
sapientia accedens homini.non ipsa mutatur.sed ho-
minem mutat,quem de stulto sapientes facit. Quae- P0SIT1S SENTENTIIS PROLATISQUE TESTIM0NH8, INTEL-
dam vero sic accidunt vel accidunt,ut mutent et mu- I.1GE.NTIAS PR0POSITARUM LOCUTIONUM EXEQUITUR
tentur,ut cibusquiamittensspecicmsuam in corpus SECUNDUM SINGULAS SENTENTIAS, ET PRIUS8ECUN-
DUMPRIMAM.
vertitur, et nos cibo refccti, ab exilitate atque lan-
guore in robur atque valentiam mutamur.Tertium 1.Secundum primam verodiciturDeus factus homo,
genus est, cum ea quas accidunt vel accedunt, nec et homo factus Deus,quia Deus ccepit esse quaedam
mutantea quibusaccidunt,necab eisipsamutanlur, substantia ralionalis,quae antenonf'uerat:etillasub-
sicut annulus positus in digito;quod genus rarissime slantia coepit esse Deus.et hoc gratia,non natura vel
reperitur.Quartum genus est cum ca quae accidunt meritis habuit.Unde recte dicitur Christus.in quan-
vel accedunt,mutantur non a sua natura,sed aliam tum homo,praedestinatusesse Filius Dei.Huicautem
speciem et fbrmam accipiunt:utet vestis,quae deje- scntentiae opponitur : Si illa substantia coepit esse
cta atque depositanonhabeteam formam quamsu- Deus.et Deus illa.quaedam ergo substantiaest Deus,
mit induta. Induta cnim membris accipit formam non sempcr fuit Deus; et quaedamsubstantiaest
quam non habebatexuta; quodgcnuscongruithuio Suae
eus.quae non est divina substantia;et Deus est ali-
enim Filius scmetipsum exinani-
comparationi.Deusformam non semper fuit.Quod et illi concedunt,
vrt,Philipp.2,non suam mutans,sed formam 8uid,quod
rigenistestimonioinnitentes,qui ait:Faclus estsine
servi ac'cipiens;neque conversus auttransmutatusin dubio id quod prius non erat: sed addidit secundnm
hominem missa mcommutabili stabilitate, sed in carnem. Sccundum Deumveroerat prius,et non erat
similitudinem hominum faclus cst ipse susceptor, quando non erat. Aliis quoque pluribus modis illi
verum hominem suscipiendo tuibitu invenlus est ut sentenliae potest opponhquibus supersedemus.exer-
homo, id est, habcjndo hominem inventus est ut citationis studium lectori relinquentes, et ad alia
homo, non sibi,sed"eis quib.us in homine apparuit. proparantes.
Quod autem dicit ut homo,veritatem exprimit^No- Hic explanat secundum sententiam, et earumdem
mine ergo habitus satis signiiicavit Apostolus quali- locutionum sensus.
ter dixerit in similitudinem hominum tactus,quia non 2.1nsecundaverosententiahujusdistinctionistalis
transflgurationo in homincm,scd habitu factus cst, videtur ratio, ut cum dicitur Deus factus est homo,
cum indutus cst hominem.qucm sibi uniens quodam- intelligatur coepisse esse subsistens ex duabusnatu-
modo atque conformans immortalitati aeternitatique ris,vel tribus substantiis; et c converso, Homofac-
sociarct.Noncrgo oportetintelligi mutatum esse Ver- ctus est Deus,quia.subsistens in duabus,naturiscaepit
bum susceptione hominis sicut nec membra vosle esse Deus, vel potius homo factus est Deus, et e
indutamutantur: quamvis illasusceptio ineffabiliter converso dicitur,quia Deus assumpsit hominem, et
susceptum suscipienti copularet. His verbis nperte homo assumptusest a Deo.Unde Augustinus dicitin
innuere videtur August.Deum dici factum hominem libro de Trinitate : Talis fuit illa susceptio.quae ho-
secundum habitum. Qui etiam ipsius Incarnationis minem faceret Deum, et Deum hominem. Variatur
modum volens exprimere,qu«3rentibus,in lib. 4 do autem intelligentia cum dicitur : Deus est hotno, et
Trinit., ait,cap. 21 sive ultimo : Si quaeritur Incar- homo esl Deus.Dicitur enim Deus esse persona sub-
natio quomodo fucta sit,ipsum Verbum Dei dico car- sistens in duabus et ex duabus naturis; etpersona
nem feetijim.id est hominem factum, non tamen in subsistensinduabusetexduabusnaturisdicituresse
hoc quod factumest.conversum atque mutatum;sed Deus,id est, Verbum vel natura divina.Potest enim
carne,utcarnalibus congruenter appareret.indutum. praedicari persona simplex vel natura de persona
Ita sane faclum.ut ibi sitnon tantum Verbum Dei et composita.Non est autem,ut ait Joan.Damasc.idem
hominiscaro.sedetiam rationalishominis anima.At- dicere naturam vel personam,
que hoo totum et Deus dicatur propter Deum.et ho- Ex quo sensu dicunt Christum prxdestinatum.
mo propter hominem. Quod si difflcile intelligitur, 3.1sti dicuntChristumpraedestinatum inquantum
mens fide purgetur a peccatis abstinendo.et bona ope- est homo, id est,in quantum est subsistens ex dua-
rando; difficilia enim sunt haec.Idem in lib.de Fide bussubstantiiSjScilicetanimaetcarne.Namquantum
ad Petrum,cap.2 : Dei Filius cum sit Deus aeternus ad naturam divinitatis, non est ipse praedestinatus.
et verus pro nobis tactus est homo verus et plenus. Non ergo in quantum in ea vel ea subsistit,praede-
In eo verus, quia veram habet Deus ille humanam stinatus cst; sed in quantum subsistit in aliis dua-
naturam : in eo vere plenus,quia et carnem huma- bus substantiis,id est,in anima et carne,hoc est, in
nam suscepit et animam rationalem.Item ibid.infra: quantum est homo.
Non aliudfuitillaDeisummisusceptiovel exinanitio, Qualiler exponuntur aucloritates primae, qux isti
nisi formaeservilis,id est.naturae humanaBsusceptio: videntur obviare sententiae.
utraque ergoest inChristo forma.quiautraquevera et 4.Determinant etiam auctoritates quaeprimae con-
et plena est in Christo substantia.divina scilicet veniunt sentcntiae,et huic videntur contradicere: ut
humauanatura.Idcm in lib.contra Maximinum.Cum cum legitunHomo ille assumptus est a Verbo in sin-
esset per seipsum invisibilis,visibilisinhomineap- gularitate personai,vel factus una persona cum Ver-
femina suscipere dignatus est. Item bo, de natura humana intelligatur,quaeVerbounita
paruit quem deChristum
m eodem:Nos Dominum vcrum hominem est de singularitate personae,id est.quod eadem per-
suscepisse credimus,et in ipso visibiliter invisibilem sona quaeprius erat et simplex erat.sine incremento
hominibus ap paruisse ;in ipsp in lerhoioincm conver- numeri personarumetiamimmutata permansit.licet
satumfuisse.inipsoabhominibushomanapertulisse composita. Compositionis vero hujus aliam dicunt
in ipso homines docuisse.Hilarius quoque in lib. 10 esse rationem quamsitinaliishominibus.quiahujus
de Trinitate ait: Quomodo Dei Filius natus est ex ex tribus,alioium exduabus substantiis est compo-
Maria, nisi quod Verbum caro factum est, scilicet sitio. Negant quoque naturam humanam esse perso-
quod FiliusDeicuminforma Dei esset.formam servi nam vel Dei Filium,et sicut unum eumdemque di-
accepit?UnumtameneumdemquenonDeidcfectione, cunt essehominem et Deum, et filium bominis et
sedhominisassumptione profitemur;ei in formaDei filium Dei.ita unum et idem,non aliud et aliud, si-
propternaturam divinam.et in forma servi ex conce- cut nec alium et alium.
ptioneSpiritussanctisecundumhominishabitumre- Quaedamponit quaeprxmissis videntur adversari.
pertum fuisse.Non fuit habitus ille tantum hominis, 5. Sed his videntur adversari quae subditis conti-
sed ut hominis;neque caro illa caro peccati, sed in nentur capitulis.Ait enim August.,super Joan. tract.
similitudine carnis peccati, ad Rom. 8. Audistis tres 69 : Aliud est Verbum Dei,oliud homojsed Verbum.
773 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. VII. 774
caro factum est, id est, homo; non itaque alia Vcrbi, llic quamdam ponitauctoritatem, qiucmitltum videtur
aliaest hominis persona, quoniam utrumque Chri- huic sententix opposita.
stus,etuna persona.Idemad Felicianum,c i\ ct 12: 9. Est autcm et aliud quod huio sententiae pluri-
Aliud DeiFilius, aliud hominis filius: sed non alius. mum videtur obviare. Ait enini August., in iib. 1
Item, Dei Filius,aliud de Patrc,aliud dematre.Idem contra Maximinum : Christusunapersonaestgemi-
in libro primo de Trinitate: Cum Filius sitelDeus et noe substantioe.quia et Deus cst ethomoest; necta-
homo, alia substantia Deus, et alia homo. men Deus vel homo, pars hujus substantiae dici po-
Qualiter his respondeant. test, alioquin Filius Dei Deus, antequam susciperct
6. Haecautem in hunc modum determinant, quia formam servi, non erat totus,elcrevitcumhomodi-
cum dicitur: alitid VerbumDei,aliud homo, sive alia vinitati ejus acessit. Ecce Dcuni dicitnon cssepar-
substantia Deus,aliahomo; alterius naturae significa- tem illins personae. Unde videtur illa persona non
tur Christus esse.in quantum est bomo, et alterius, constare Deo et homine. Ad quod etiam illidicunt
in quantum est Deus: etaliud natura qua est homo, illam persouam non ita constare ox Deo cthomine,
aliud naturaquaestDeus.Ut enimait Joan Damasc, quasi totum ex patribus.lta enim partes alicujus to-
lib. deorthodoxaFide3, in iniliocapitis:Inconverse tius convcniunt,ut ex illis quod non erat constitua-
et inalterabiliter unitac sunt ad invicem naturae: netur.Nonautemsichumanact clivinanaturainChristo
quedivinadistante a propria simplicilate, ncque hu- uniuntur. Inexplicabilis enimestistiusunionis.quac
mana aut conversa in dcitatis naturam, aut in non non estpartium, ratio.Quidamtamen nomineDeiibi
cxistentiamdivisa, nequc ex duabus uua factacom- personam significari putant, quia detribus agcbat
posita natura. Composita enim natura neutri earum personis,quarumnullamTrinitatispartemessedice-
ex quibus componitur naturis, homousia, id est.con- bat, sicut pars istius persuns; non est Deus. Quodsi
substantialis esse potest, cx altcris perficiens al- depersonaintclligaliir, mnnilostumest quiapcrsona
teramjutcorpusexqualuorclemcntiscompositum, non est pars personie. Positaestdiligontersentcntia
nec ignis nominalur, nec aer.nec terra,nccaqua,ncc secunda, et cjus explanatio : cui in nullovel in mo-
horum alicui homousion dicitur. Si ergo secundum dico obviant auctoritatesintertiasentcntiainductae.
haereticosChristusuniuscompositaenaturoepostunio- quae,jam consideranda est.
nemextitit, exsimplici naturaconversusestin com- Terlia sententia, qux sit prxmissarum propositionum
positam; et ncqne Patri simplicis naturaeexistcnti, inklligcnlia.
nequematriesthomousios;et ncqueDeus ncquoho- 10. In hac ergo sententia sic dicilur: Deusfactus
mo denominabitur.sed Christus solum ; et erit hoc esthomoquiahominemaccepit;sicdicituressehomo
nomen, scilicet Chrislus, non personae ipsius natura, quiahoinincm habct, velquiaesthabenshominem;
sed unius secundum ipsos compositae naturae; nos et homo factus Deus, quia assumptuscsta Deo ; et
aulemChristum non unius compositaenaturae dogma- homo esse Deus, quia habcns hominem est Deus.
tizamus, et hoc nomen, scilicet, Christus, personae Cum crgo dicitur, Deusesthomo, vel habituspraedi-
dicimus non monotropon, id est, uno modo dictum, catur, vel pcrsona, sed humanata. Et quod persona
sed duarum naturarum esse significativum, scilicet, h umanata praedicetur, Cassiodorus ostendcre videlur
dcitatis et humanitatis.Ex dcitate autem et humani- dicens: Factus est,utitadixerini,humanatusDcus,
tateDeumperfectum.et hominem perfectum eumdem qui etiaminassumplionecarnis Deusessenon desti-
et esseetdici, cxduabus etinduabus naturisconfite- tvt. Quod tamen vuriepaccii potest, ut dicatur Deus
mur.Sic ergo dicituraliud esseFiliusDei, aliud filius factushumanalus.velChristusfactus Deus humana-
hominis, quia alterius est subslantiae vel naturae in tus ; utrumqucenim sanedicipotest. Cum ergodici-
quantum est Filius Dei, et altcrius in quantum estfi- tur, faclus est Deushomomultiplexsocundumistos
hus hominis: non quod ipse Filius Deict hominis sit fitintelligcntia ;utnaturamhumanamaccepisse, vel
duo illa diversa, id est, duae diversaenaturae. humanatum Verbum inccepisse intelligatur.Nec ta-
Auctoritate confirmat delerminationem. men si inccepit esse humanatum Verbum.ideo sequi-
7. Aperte enim Hilarius, innono lib. dc Trin.,ait: tur quod incoeperitesse Verbum ; necsi Deus factus
Cum non aliud sitfilius hominis, neque aliud Filius est humanatumVerbum,sequiturquod factussitVer-
Dei: verbum enim caro faclum est; et cum ille qui bum ; sicut de aliquo dicitur, hodic istecoepit esse
FiliusDei est ipseethominis sit filius, requiro quis bonus homo, vel factus est bonus homo, nec tamen
in hoc filio hominis glcrificatus sit? Evidcnter dicit hodie cocpit esse homo, vel factus est homo.
non aliud esse Filium Dei.et aliud filium hominis. Ex QuosensusecundumistosdicaturprxdeslinatusChristus
quo praemissa roboraturetapprobatur determinatio. 11. Secundum istos dicitur Christus secundum
Alia etiam verba auctoritatum adnotat ut determinct. quod homo, praedestinatus esse Filius Dci,quiaprae-
8. Quod etiam dictum est, utrumque Christus est, dcstinatum a Deo ab aeterno, ct in tempore collatum
et una persona.movere potcst lectorem,sicutet illud est ei per gratiam,ut ipse ens homo sit Filius Dei;hoc
quod August.dicit in 1 Iib.de Trin., cap. 24: Quia enim non semper habuit, sedintempore pergratiam
forma Dei formam servi accepit, utrumque Deus, accepit. Quod videtur August. notasso in lib.(21) ad
utrumque homo. Sed utrumque Deus propter acci- Prosperum el Hilar. dicens -.PraedestinatusestJesus,
utrumquehomo propter acceptum utqui futuruseratsecundumcarnemfilius David.es-
EientemDeum.et
ominem.Etilludquodidemaitinlib. de Bonoper- set in virtute Filius Dei. Hi etiamcum diciturChri-
severantiae: Quis fidelis est.in eoveram naturam nu- stus minor Patre secundum quod homo, secundum
manam credit suscipiente DeoVerbo ita sublimatam, habitum hoc intelligunt dictum, idest, in quantum
ut qui suscepitet quod suscepit una esset inTrinitate habet hominem sibiunitum. UndoAugust.,tom. 3,
persona,assumptioneillaineffabiliterfacienteperso- in lib. 1 de Trin., c.7 : Deus Kilius Deo Patri natura
nae unius in Deo et in homine veritatem. Si autem estaequalis.habitu minor.In formaenim servi minor
qui suscepit et quod suscepit una est persona, ergo est Patre ; in forma Dei aequalis est Patri; et quia se-
naturahumana cum Verboestunapersona. Sed haec cundum habitum accipienda est Incarnationis ratio,
omnia ex tali sensu dicta fore tradunt, ut utrumque ideo Deum humanatum, non hominem deificatum
dicatur esse Christus et una persona.quiain utroque dici tradunt. Unde Joan. Damas., lib. de orthodoxa
unus Christus etunapersona subsistit. Itaetiam sus- Fide,l. 3,cap. 2 : Non hominem dcificatum dicimus,
ceptum cumsuscipiente dicitur una persona, quia sed Deum •
nominem factum.
susceptum suscipienti est sociatuminunitate perso- Quod non debet dici homo dominicus.
nae, id est, ita quod unitas personae permansit, non 12. Et licet dicatur homo Deus, non tamen con-
ita ut caro et anima sunt unus Deus; quia,ut ait Hie- grue dicitur homo dominicus. Unde Aug„ in lib. Re-
ron., Verbum est Dcus, non caro assumpta. Et
Ambr., in lib. 3 de Spiritu sancto, ait: Aliud est (21) In libro qui alias dicitur de Praedestinatione
quod assumpsit, et aliud quod assumptum est. sanctorum, o. 15,
tractationum, 1. 1, cap. 19 : Nonvideo utrum recte etanimaunaeademquecum Yerbo debeatadoratione
dicatur homo dominicus.qui csl mcdialor Dei ct ho- adorari, illa, scilicet, quaelatria dicitur Sienini ani-
minum Christus Jesus,cumsitutrique Dominus ; ct mirsvcl carni oxhibeturlatria.quaeintelligiturservi-
hoc quidem ut dicerem.apud quosdam legi catholi- tus sive cultus soli Creatoridebitisjcum animaChri-
-cos tractatores. Sed ubicumque hoc dixi, dixisse me sti vel caro crcatura tantum sit,creaturae exhibetur
nolIem.Postea quippe vidi non esse dicendum.quam quod soli Creatori debetur;quod facienti inidolola-
vis nonnulla a me posset idem ratione defendi. So- triam deputatur. Ideo quibusdam videtur non illa
cundum istosetiam diciturpersonaFilii in duabuset adoratione quaelatriaest carnemChristi.vel animam
cx duabus existcre naturis, secundum adhaerentiam esse adorandam ; sed illa quaeest dulia,cujus duas
vel inhffirentiam.Altera enim inbaeret ei.altera inest. species vel modos esso dicunt. Est enim cujusdam
Quod pr&iicta non sufficiunt ad cognosceadam hanc modi dulia quae creatura cuilibetexhiberi potestjet
questionem. est quaedam soli humanitati Christi exhibenda, non '
14. Satis diligenter juxta diversorum sententiam alii creaturae, quia Christi humanitas super omnem
supra positam absque asscrtioneet praejudicio tra- creaturam est veneranda et diligenda; non tamen
ctavimns quaestionem.Verumtamcn nolo in tanta re, adeo ut cultus divinitati debitus ei exhibeatur, qui
tamque ad cognoscendum difficili, putare lectorcm cultus in dilectione et sacrificii exhibitione atque re-
istam sibi nostram debere sufficcro disputationom: verentia consistit; qui Latine dicitur pietas, Graeee
sed legat et alia forte melius considerata atque tra- autem id est,Dei cultus, vel sfo&ua, id est,
ctata, et ea quae hic movere possunt, vigilantiore at- bonus e«oai6s«t,
cultus.
que intelligcntiore, si potest, mente discutiat, hoc Aliorum sententia qui unam adorationem utrique exhi-
firmitcr-tenens,<|uod Deus hominem assumpsit, ho- bendam tradunt.
mo in Dcum transivit.non naturae versibilitate,sedDei 2. Aliis autem placetChristihumanitatemunaado-
dignatione;ut necDeus mutaretur in humanam sub cum Verbo esse adorandam.non propter se,
stuntiam assumendo hominem,nec homoin divinam ratione sed propter illum cujus scabellumest,cuiestunita.
glorificatus inDeum.quiamutatiovel versibilitas na- Neque ipsa humanitassolavelnuda,sedcum Verbo
turae diminutionenYetabolitionem subslantiac facit,
DISTINCTIOVIII. • cuiestunita,necpropter se.sed propterillum cui est
ANDIVIKA » unita,cstadoranda.Nec qui hoclacitidololatriae reus
NATMIA DEBEAT DICIHATA DEVIBGINE
1. Post praedicta inquiri dobctulrum de natura di- judicari potest, quia nec soli creaturae, uec propter
vina conccdendum sit quod doVirgine sit nata.sicut ipsam.sedCreatori cum humanitateotin humanttale
dicitur in Virgine incarnata. Et videtur utique non sua servit. De hoc, Joan. Damas., lib, de orthodoxa
debere dici nnta deVirginccumnon sitnatade Pa- Fide 3, cap. 8, ita ait: Duaesunt naturae Christi.ra-
Ire. Quae enim res non est do Patre genita.non vidc- tione et modo differentes,unitae vero secundumhy-
tur de matre natajne res aliqua filiationis nomen ha- Unus ergo Christus est Deus perfectus,et
beatin humanitate, quae illud nontcneatin divini- Eostasim. omo perfectus; quem adoramus cum Patre et Spirtu
tate. Videtur tamen posso probari quod sit nata de una adoratione cum incontaminalacarne ej'us, non
Virgine, quia si hoc est nasci Deum de Virgine,sci- inadorabilomcarnemdicentes.Adoraturenimin una
licet,hominem assumpsisse, videtur debere dici na- Verbi hypostasi, quae hypostasis generata est, non
ta.De hocAugust.,in lib.de Fide ad Petrum sic-ait: creaturae venerationem praebentes.Non ergo ut nu-
Natura aeterna atque divina nou posset temporaliter dam carnem adoramus,sed ut unitam.deitati in unam
concipi et nasci ex natura humana, nisl secundum hyoostasimDeiVerbiduabusreductisnaturis.Timeo
carbonem tangere propter ligno copulatum ignem.
conceptionem vcritatis humanae,veram temporaliter
conceptionem et navitatem ineffabilis in se divinitas Adoro Christi Dei mei simul utramque naturam.pro-
accepisset. Sic est Deus asternus veraciter secundum pterc&rni unitam deilatem. Nonenim quartam appo-
tempus et conccptus et natus ex Virgine. Ista aucto- no personam in Trinitate.sed unam personam confi-
ritate videturinsinuari quod natura divina sit nata et teor Verbi et carnis ej"us.Hisverbisinsinuari videtur
concepta de Virgine. Sed si diligenter notentur ver- Christi bumauitatem una adoratione cqmVerbo esse
ba, potius de persona agi intelligitur,quae sine dubi- adorandam. De hocetiam August. ait.ex Serm. Do-
tatione et de Patre et de matre nata esse dici debet. mini, ubi dicit: Non turbetur cor vestrum,Jotm. 14,
'De gemina Chnsti nativitate, qua bisnatus est. ita dicit: Dicunt hsretici Filium non natura esse
2. Quaeri autem solet utrum debeat dici Christus Deum.sed creatum. Quibus respondendum est quia
bis genitus,ut dicitur Dei ethominis Filius.Ad quod si Filius non estDeus nalura.sed creatura;nec colen-
dici potest Christum bis natum esse.duasque nati- dusestomnino nec ut Deus adorandus,dicente Apo-
vitates habuisse ; unde August., in lib. de Fide ad stolo,Rom.l :Colueruntet servieruntpotiuscreaturse
Petrura, cap.2,non longe abinitio : Pater Deus de quam Creatori. Sed iili ad hoc replicabunt et dicent:
sua natura genuit Filium Deum sibi coaequalem et Quid est quod carnem ejus quam creaturam esse
coastcrnum. Idem quoque unigenitus Deus secundo non negas.simul cum divinitate adoras.et einon mi-
natus est ex Patre semcl ex matre semel. Natus cst nns quam divinitati deservis ? Ego dominicam car-
enim de PatreDei Verbum; natus estde matre Ver- nem,imo perfectam in Christo humanitatem, ideo
bum carofactum. Unus crgo atque idcm Dei Filius adoro.quod a divinitato susceptaet deitati unita est;
natusest ante sccula,etnatusin seculo; et utraque ut non alium et alium,sed unum eumdemqueDeum et
nativitasuniusestFiIiiDei,divina,scilicct,ethumana. hominemFiliumDei esseconfitear. Denique si homi-
De hoc etiam Joan. Damasc, lib. 3., cap. 7, in ncm scparaveris a Deo,illi nunquam credo neo ser-
medio,ait :DuasergoChristi nativitatcs vencramus: vio;velut siquis purpuramveldiademaregalejacens
unamex Patre ante secula, quae est super causam, inveniat,numquid ea conabitur adorare ?Cum vero
et rationem, et tempus, et naturam ; ct unam quae eisrexfueritindutus,periculum mortisincurritjSiea
in ultimis temporibus propter nos, et secundum cum regeadorarequis contempserit. ItaetinChristo
nos,et super nos. Propter nos, quia propter nos- Domino humanitatem non sofam vel nudam.sed di-
tram salutem ; secundum nos, quia natus esthomo vinitati unitam,scilicetunumFiliumDeumveroet ho-
ex muliere, et tempore conceptionis, scilicet.novem minem verum si quis adorare contempserit,aeternali-
mensium ; super nos, quia non ex semine, sed ex ter morietur. Idem super psalm.98,ubi dicitur :
Spiritu sancto et sancta Virgine, supralegem con- Adorate scabellum pedum ejus, quoniam sandum est
ceptionis. Ex his manifeste apparet Christi duas Sciendum quia in Christo terra est.id est caro, qaaa
esse nativilates, eumdemque bis natum fore. sine irrpietate adoratur.Suscepit enim de terra ter-
DISTINCTIO IX. ram, quia caro de terra est,et de carne Mariaecar-
DEADOHATIOKB HCMANITATI8CHHISTI; A»EADEM SIT ADOHATIO nem accepitjhajc sineimpietateaVerboDei assum-
BUMAKITATI ETDEITATI EXBIBEHDA. pta adoratur a nobis.quia nemo carnem manducatni-
1. Preeterea investigari oportet utrurn caro Ciristi sipriusadoretjsedqui adorat non terram intuetur,
777 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XI. 778
sed illum potius cujus scabellum est, propter quom facti sumus filii Dei (Ephes. I). Christus vero nun-
adorat. His auctoritatibus praemssac invcstigationis quam fuit non Filius Dei,ct idco non est adoptivus
absolutio explicatur. filius.
DISTINCTIO X. Oppositio, quodsit adoptivus filius.
ANCHRISTUS SECUNDUM QUODIIOMO, SITPEHSONA 5. Sed ad hoc opponitiir sic :Christus filius homi-
VELAI.IQUID. , nis est, id est.Virginis, aut gratia, aut natura, vel
1. Soletetiamaquibusdam inquiri utrumChristus utroque modo. Si vero nalura, aut divina, aut huma-
secundum quod homo, sit persona vel eliam sit ali- na:seddivinanon;ergo authumana natura.aut non
quid. Ex utraque parte hujus quaestionis argumenta naturaest filius hominis.Sinon natura, ergo gratia
concurrunt. Quod enim persona sit, his edisscruut tanlum; et si etiam natura humana, non ideo minus
rationibus: Si secundum quod homo aliquid est, vel per gratiam.Si ergo gratia filius hominis est, adopti-
pcrsona,vel substantia.velaliudest.Sed aliud, non vus filius esse videtur; ut idem sit naturalis Filius
crgo personavelsubstantia; si substantia est, vel ra- Patris,et adoptivus filius Virginis. Adquod dici potest
tioualis,vel irrationalis; sed non cstirrationalis sub- Christum filium virginis esse et natura, vel naturali-
stantia,ergorationalis.Si vero secundum quod homo, ter, ct gratia, nec tainen adoptivus filius Virginis est,
est rationalis substantia, ergo persona, quia hasc est quia non per adoptionem, sed per unionem filius ,
definitio personae, substahtia rationalis individuae Virginis esse dicitur. Filius enim Virginis dicitur, eo
naturae.Si ergo secundum quod homo est aliquid, et quod inVirginehominem accepitin unitatem perso-
secundum quod homo persona est. Sed e converso, nae; et hoc fuit graliae, et non naturae. Unde Aug.,
si secundum quod homo persona est, vel lcrlia iu supcr Joan., cap. 2, non longe a medio, ait : Quod
Trinitate,vel alia; sed alia non, crgo terlia iu Tri- Unigenilus est aequalis Palri, non est gratiae scd na-
nitate persona. At si secundum quod homo persona turae. Quod autem in unitate personae Unigeniti as-
est tertia in Trinitate, ergo Deus. Propter haec incon- sumptus est homo.gratiaeest non naturoe:Christus
venientia et alia.quidam dicunlChrislumsecundum ergo nec Dei nec hominis est adoptivus filius, sed
hominem non esse personam,nec aliquid.nisi forto Dei naturaliter, et honiinis naturaliter, et gratia est
secundum sit expressivum unitatis personae. Sccun- Filius.Quod vero naturalitersithominis filius, Aug.
dum enim habet multiplicem rationem. Aliquando ostendit,in lib.de iide ad Pelrum: Ille scilicet Deus
enimexprimitconditionem vel proprietatem divinae factus est naturaliter hominis filiusqui est naturali-
nalurae vel humanae; aliquando unitatem personae, ter Filius unigenitus Dei Palris.Quod aulem non sit
aliquando notat habitum, aliquando causam. Cujus adoptivus filius, et tamen gratia sit Filius, ex sub-
distinctfonis rationem diligenter lector animadver- dilis probatur teslimoniis. Hieron.(22) ait:De Chri-
tat, atque in sinu memoriae recondat, ne ejus con- sto Jesu scriptum cst quia semper cum Patre fuit,
fundantur sensus,cum de Christo sermo occurerrit. et nunquam eum r.t esEetvoluntuspaterna praeces-
Etsi Christus secundum qucd homo dicatur subslantia sit; et ille quidcm natura Filius est, nos vero ado-
rationalis, non inde tamen sequilur quodpersona sit ptione. llle nunquam non fuit Filius; nos antequam
secundum quod homo. essemus, praedestinati sumus, et tunc spiritum ado-
2. Iilud tamen non sequitur quod in argumenta- ptionis accepimus quando credidimus in Filium
tione superiori inductumest,quod siChristussecun- Dei. Hilarius quoque in lib. 3 de Trin. ait: Dominus
dum quod homo est substantia rationalis, ergo per- dicens: Clarifica Filium tuum, non solo nomine con-
sona. Nani et modo anima Chrigti est substantia teslatus est se esse Filium Dei, sed etiam propric-
rationalis, non tamen pcrsona, quia non est per se tate. Nos sumus filii Dei, sed non talis hic Fnius.
sonans, imo alii rei conjuncta. Illa tamen peisonae Hic enim verus et proprius est Filius origine, non
descriptio non est data pro illis tribus personis. adoptione; veritate, non nuncupatione; nativitate,
Alia probatio quod Christus sit persona secundum non creatione. Aug. etiam, super Joan., ait : Nos
quod homo. sumus filii gratia, non natura; Unigcnitus nutem
3.Sed adhuc aliter nituntur probare Christura se- natura, non gratia, an hoc etiam in ipso Filio ad
cundum hominem personam: quia Christus secun- hominem referendum est? Ita sane. Amb. quoque,
dum quod homo praedestinatus est ut si Dei Filius; in lib-1, de Fide, cap. 9et ult., ait: Christus Filius
scd illud est,quod ut sit praedestinatus est, ergo si est non per adoptionem, sed per naturam: per ado-
praedestinatus est sccundumquod homo ut sitFilius ptionem nos filii dicimur, ille per veritatem naturao
Dei, et secundum quod homo est Filius Dei. Ad quod est. Ex his evidenter ostenditur quod Christus non
dici potest Christum esse id quod ut sit praedesti- sit Filius gratia adoptionis. Il!a enim gratia intelli-
natus est.Est cnim praedestinatus ut sit Filius Dei, gitur, cum August. cum non esse gratiaFilium as-
et ipse vere est Filius Dei; sed secundum hominem sorit; gratia enim sed non adoptionis, imo unionis
praedestinatus est ut sit Filius Dei, quia pcr gra- Filius Dei est filius hominis, et e converso.
tiam habet hoo secundum hominem; nec tamen Utrum persona vel natura prxdestinata sil.
secundum hominem est Filius Dei, nisi forte sccun- 6. Deinde si quaeritur utrum praedestinatio illa
dam, unitatis personae sit expressivum, ut sit sensus: quam commemorat Apostolus sit de persona an do
Ipse qui est homo, est Dei Filius; ut autem ipse ens nutura, sane dici potest et personam Filii quae sem-
homo sit Dei Filius, per gratiam habet : sed si per fuit esse praedestinatam sccundum nominem
causa notetur, falsum est, non enim quod homo est, assumptum, ut ipsa, scilicet, ens homo csset Dei
eo Dei Filius est. Filius; et naturam humanam esse praedestinatam
An Chrislus sit adoplivus Filius secundum quod homo, ut Verbo Patris personaliter uniretur.
vel alio modo. DISTINCTIO XI.
4. Si vero quaeritur an Christus sit adoptivus filius UTRUM-CHniSTUS SITCREATURA, VELCREATUS,
secundum quod homo, sive alio modo, respondemus VELFACTUS.
Christum non esse adoptivum filium aliquo modo, \. Soletetiamquaeri utrum debeat simpliciter dici
sed tantum naluralem ;quia natura Filius Dei est, non alque concedi Christum esse factum, vel creatum, vel
adoptionis gratia.Non autem sic dicitur Filius natu- creaturam. Ad quod dici potest hoc simpliciter et ab-
ra,ut diciturDeus natura. Non enim eo Filius est quo sque determinatione minus congruenter dici. Et si
Deus est, quia proprietate nativitatis Filius, natura quandoque brevitalis causa simpliciter denuntietur,
divinitatis Deus est.et tamen dicitur natura vei na- nunquam tamen simpliciter debet intelligi;Quia, ut
turae Filius; quia naturaliter est Eilius,eamdcm sci- Aug., in lib. 1 de Trin., c. 13, ait : Cdm de Christo
lieet,hobens naturamquam illequi genuit.Adoptatus
autem filius non est.quia prius non fuit,et postmo- (22) Lib. 1 Comment. ad cap. 1 Epist. ad Ephes.,
dum adoptatus est in Filium; sicut nos dicimur ad- super eo loco : In charitate prxdestinans, etc; in
optivi Mi,quia,cumnaftyummus irsefilii,pergratiam tom. 9, longe post principium.
PATROI, CXCII. 25
loquimur quid, secundum quid, et propter quid dica- test quis progredi sic argumentando ;Si secundum
tur, prudens etdiligens ac pius lcctor intelligere de- quod homo Christus est creatura, vel rationalis, vel
bet. Qui Christum velDeiFilium nonesse faetum vel non; vel quas cst Dcus, vel non; nitens perhoc pro-
creaturam in lib. 1 de Trin., c 0, ostcndit, ita in- bare Christum esse aliquid non divinum, quiaquod
quiens : In principio erat Verbum, et Verbum caro ipse est,secundum hominem ipscest. Et ideo si se-
factum cst; et omnia per ipsum facta sunt. Ncjue dicit cundum hominem cst aliqua substantia non divina,
omnia nisiquo3factasunt,id est,omnemcreaturam. est utique aliquid non divinum. Sed ex tropicis lo-
Unde liquide apparet ipsum factum non esse, per cutionibus non est recta argumentationis processio.
quom omniafactasunt; etsi factus non est,creatura 111a aulem locutio tropica est qua Cbristus dicitur
non est.Si autem creatura non est, ejusdem cum Pa- crealura, vel simpliciter, vel cum adjunctione.
trc substantiae cst.Omnis enim substantiaquae Deus DISTINCTIO XII.
non est,crcalura cst; ct qua>creatura non est, Deus ANHOMO ILLESKMPER FUERITVELCOEl-ERIT ESSE.
cst. Sed si Filius non est ej'usdem substantiae cum 1. Postpraedicta,quaerilurulrum homoillecoeperit
Patre,ergo facta substantia est; et si facta substan- esse vel semper fuerit; sicut simplicilercnuntiamus
tia est, non omnia per ipsum facta sunt. At omnia pcr Chrislum vel Dei Filium semper luisse, nec coepisse.
ipsum factasunt, faeta ergcr substantia non est, sed De hoc Aug. ita inquit super Joan.: Habuit aliquando
i una cumPatre infacta substantiaest.Item in eodcm: Dci Filius quon non habuit idem ipse homo Dei Fi-
SivelFilium fecit Pater quem non fecit ipse Filius, lius,quianondum erathomo. Item idem in eodem :
non omnia per Filium facta sunt; at omnia perFi- Priusquam mundus esset nec nos eramus, nec ipse
lium facta sunt; ipse ergo factus non est, ut cum mediatorDei et hominum homoChristus Jesus.Idem
Patre faceret omnia quae facta sunt. Idem in lib. 83 super ps.:Christus nostcr etsi forte homo recens est,
Quaest.: Dicitur creatura quidquid fccit Deus Pater tamen est aelernusDeus. Alibiverolcgitur quod puer
perFilium; qui non potest appellari creatura, quo- ille creavit stellas. Et Christus dicit se csse princi-
niam per ipsum facta sunt omnia. Ambr. in libro 1de pium, et esse antc Abraham. His ergo aliisque aucto-
Fide : Probemus, inquit, creaturam non esse Dei Fi- ritatibus in nullo resultantes, dicimus hominem il-
lium. Audivimus emm in Evangelio Dominum man- lum in quantum homo est, coepisse; in quantum Ver-
dasse discipulis : Prxdicate Evangelium universx bum est,semperfuisse. Hic enim absque distinctione
creaturx. Qui universam creaturam dicit, nullam ex- non est referenda reponsio. Nam etipse Aug. huju-
cipit.et ubi sunt qui crcaluram Chrislurn appellant? smodi utitur distinctione in pluribus locis, dicens
Nam si creatura esset, sibi mandarot Evangelium per Chrislum omnia esse facta in quantumVerbum
praedicarijct subjectus essetvanitati.quia, testante est; secundumillud veroquod homo est,ipsum esse
Apostolo, Rom. 6, omnis crealura vanitati subjecla est. factum et glorificatum. Si ergo ad personam respi-
Non ergo Christus creatura est, sed creator; qui cias,confidenterdic hominem illum semper fuisse;
docendae creaturae discipulis mandat officium. si vero ad naturam hominis, concede eum ccepisse.
De perfidia et peena Arii. Si Deus alium hominem assumere potuit vel atiunde
2. Arii haec fuisse perfidia legitur, ut Ghristum quam de genere Adx.
creaturam faceret. Ideo effusa sunt Arii viscera.atque 2. Solet eliam quaeri utrum alium hominem vel
crepuit medius,prostratus in faciera ea quibus Chri- aliunde quam de genere illius Adam Deus assumere
stumnegaverat uedaora pollutus.His aliisquepluri- potuerit. Ad quod sane dici potest ipsum et aliam
bustestimoniisinstruimurnondebere fateri simpli- animam et aliam carnem potuisse assumere quia
citerChristum esse factum vel creaturam; sed addita gratiatantum assumptaestanimaillaetcaroaVerbo
determinatione recte dici potest, ut sic dicatur factus Dei.UtenimaitAug., lib. 13 do Trin.,c. 19, in rebus
secundum carnem vel secundum hominem, ut fac- per lempus ortis illa summa gratia est, quod homo
tura humanitati, non Deo, attribuatur. Ut enim ait in unitate personae conjunctus est Deo. Potuit ergo
Amb., in lib. 1 de Fide, c 9, non Deus factus est, sed Deus aliam animam et aliam carnem assumerc, et
Deus Dei Filius natus est; poateo vero secundum car- carnem utique aliunde quam de genere Adam.Unde
nem homo factus ex Maria est. llisit onim DeusFilium August., in eodem lib. de Trin., c 18: Potuit itaque
suum factum ex muliere, factum sub lege, Galat. 4; Fi- Deus hominem aliunde suscipere, in quo esset me-
lium inquitsuum.scilicetnon unum dc multis.Cum diator Dei et hominum, non de genere illius Adam,
dicit suum, generMionis aeternaeproprietatem signa- qui peccato suo obligavit genus humanum; sicut
vit. Postea factum ex muliere asserui t, ut factura non ipsum quem primo creavit, non dc genere alicujus
divinitati, sed assumptioni corporis ascriberetur. Fa- creavit. Poterat ergo vel sic, vel alio quo vellet modo
ctumergo exmuliere dicit, propter carnis susceptio- creare unum alium, de quo vincereturvictpr prioris.
nem;sublege,propterobservanliam]cgis.Generatio Sed melius judicavit, et de ipso quod victiim fuerat
generationi non preejudicat, neccarodivinitati.Deus genere assumere hominem, per quem hominis vin-
enim aeternus incarnationis sacramentnm suscepit, ceret inimicum. Et tamen ex Virgine, cujus conce-
non dividuus, sed unus, et in utroque unus, scihcet ptum Spiritus, non caro; fidcs, non libido prajvenit;
divinilateee corpore. Non enim alter exvirgine; sed nec interfuit carnis concupiscentia qua casteri conci-
idem aliter ex Patre, aliter ex virgine; sed qui factus piuntur, qui originale trahunt peccatum, sed cre-
est sccundum nostrae susceptionem naturaB, non se- dendo, non concumbendo facta est fecundata virgi-
cundumeeternaesubstantiamvita3,quemlegimuspri- nilas. Ex his aperte ostenditur et alium, et aliunde
mogenitum. Primogenitum,quia nemoante ipsum; hominem Deum assumere potuisse.
unigenitum quia ncmo post ipsum. Ex his evidenter Si homo ille potuil peccare, vel non esse Deus.
traditur qua mtelligentia accipiendum sit, cum di- 3. Ideo non immerito quaeriturutrum homo ille po-
dicitur Christus factus vel simpliciter, vel cum addi- lucrit peccare vel non esse Deus. Si enim potuit pec-
tamento, ut factura, scilicet, creatura non ad assu- care,et potuil damnari. Si potuit damnari potuitnon
mentem Deum, sod ad assumptum hominem refera- esse Deus; ergo si potuit peccare, potuit non esse
tur. In Deo enim creatura esse non potest, ut Am- Deus, quia esse Deum,et posse velle miquitatem, si-
bros. ait, lib. 1 de Fide, c 7. Numquid dicto factus est mul esse nequeunt. Hic dist;nctione opus est.utrum
Chrislus?Numquid mandato creatus est Christus? de.porsona, an de natura agatur. Si enim de persona
Quomodo autem creatura esse in Deo potest ? Etenim agitur, manifeslum est quia peccare non potuit, nec
Deus naturae simplicis est, non conjunctae atque com- Deus non esse potuit. Si vero de natura discutien-
positae, cui nihil accidat, sed solum quod divinum dum est, utrum agat de ea ut Verbo unita, an de ea
est in natura haheat sua. Etsi ergo Christus secun- tanquam non unita Verbo.et tamen enti; id est, an
dum hominem dicilur creatura non tamen simpli- de ea secundum quod fuit unita Verbo, an de ea se-
ter praedicandus est creatura. Nec ex eo quod Cnri- cundum quod esse potuit, et non unita Verbo. Non
stus secundum hominem dicitur esse creatura, po- est enim ambiguum animam illam entem unitam
781 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.—LIB. III, DIST. XIII. 782
Verbo peccare non possc; ct cst sinc ambiguitatc conceptionis hora Spiritu sapientiae plenus pcrma-
verum eamdem, si esset ct non unita Verbo, posse nebat; sed eamdem qua plenus erat sapientiam cae-
peccare. turis ex teinpore paulalim demonstrabat.Juxta ho-
Quorumdam oppositio, quod potuerit etiam unila minis naturam proficiebataetatedeinfantiaad juven-
peccare. tutem;j'uxtahominisnaturamproficiebatgratia,non
4. Quidam tamcn probare conantur etiam eam ipse quod non habebat per accessum temporis acci-
unitam Verbo posse peccare, quia liberum arbitrium piendo sed pandendo donum gratiae quod babebat.
habet,et ita potest flecti in utramqnepartem.quod Apud Deum et homines proficiebat, quia quantum
frivolum est; cumetangeli liberum arbitriuni ha- proficienle aelaLepatelaciebat hominibus dona gra-
tiae quae sibi inerantet sapientiae.tantum eos ad iau-
beant,ettamen gratia a Deo suntconfirmatiutpec
care nequeant; quanto magis ergo ille homo, cui dem Dei excitabat, et sic Deo Patri ad laudem Dei,et
hominibus ad salutem proficiebat. In aliis ergo
Spiritus est datus sine mensura. Inducunt quoque
auctoritatem ad probandum idom. Scriptum est non in se proficiebat sapientia et gratia. Unde in eo-
er.im in libro Sapien.: Qui potuit transgrcdi, et non dem Evangelio, Joan. 1, puer ille sapientia plenus
cst transgressns; facerc malum, et non fecit. Sed hec et gratiaet perhibetur. Sic ergo dicitur profecisse sa-
accipiendum est secundum membra, vel partim de pienlia gratia, ut aliquis rector ecclesiasticus di-
citur proficerc in cura sibi tradita, duin per ejus
capite, portim de membris. De capitc, non esttran- industriam alii proficiunt.
sgressus, et non fccit malum. De membris, potuit Prsedictis videtur adversari quod Ambrosius ait.
transgredi, et facere malum. 3. Alibi tamen scriptum reperilur quod secundum
Si Deus potuerit assumere hominem in sexu muliebri.
5. Solet etiam quaeri, quarnvis curiose, a nonnul- seiisumhominisproleceritsicutaetatehominisprofe-
cit. Ait enim Ambr., in lib. de Incarnationisdominicae
lis, si Deushumanam naturam potuit assumere se- Sacramento, sic: Deus perfectionem naturae suscepit
cundum muliebremsexum.Quidani arbitrantur eum
potuisse assumere hominem in femineo sexu.utas- humanae.Suscepit sensum hominis; scd non sensu
carnis fuitinflatus.Sensuhominisanimamdixitcon-
sumpsit in virili.Sed opportunius atque convcnien- turbatam,
tius factum est,utde femina nasceretur,etvirum as- hominis sensu hominis esurivit et rogavit; sensu
sumerct, ita ut utriusque sexus liberatio ostendere- profecit siout scriplura esl Luca32 :« Jesus
tur. Unde Aug., tom. 4, in lib. 82 Qnaest., q. 11 : Ho- proficiebat aetateet sapienti a et gratia.»Quomodo pro-
minis liberatio in utroquo sexu debuit apparere; iiciebat sapientia Dei? Profeclusaetatis et profectus
qui sexus ho- sapientiae, non divinae.sed humanae naturae est. Ideo
ergo quia virum oportebat suscipere, feminei
norabdior est, consequens erat et sexus aetalem commeinoravit, ut secundum hominem cre-
liberatio. Hinc apparetquia illcvir defcmina natus deres dictum.Mtns enim non divinitatis, sed corpo-
est. Sapientia ergo Dei quae dicitur unigenitus Fi- ris est. Ergo si proficiebat aetate hominis, profioiebat
lius, homine suscepto inuteroetde utero Virginis, sapientia hominis. Sensus autem hominis profecit,et
liberatienem hominis indicavit. quiasensus.ideo sapientia. Quis sensus proficiebat?
Si humanus, crgo ipse per incrementum susceptus
DISTINGTIO XIII. si divinus, ergo mutabilis per profectum; quod
SI CHRlSTUS SECUNEUM NATURAM HOMINIS IXSAPIGNTIAest;
enim proficit, mutatur in melius; sed quod divinum
ETGRATIA PROFICERE POTUIT,ET PROFECIT. non est divi-
1.Praeterea sciendum est Christum secundum ho- est.non mutatur.Qued ergo mutatur,
- minem ab ipsa conceptione gratiae plenitudincm re- nura.Sensusergoproficiebathumanus.Sensumergo
humanum. Nec poterat confortari virtusDei
est non suscepit
aamensuram, inquo neccrescereDeus, ncc altitudo
cepisse.cui Spiritusdatus sapientiaeDei impleri.
plenitudo divinitatis corporaliter habitat (Col. 2). Ila Quaeergoimplebalur,eratnon Dei,sed nostra sapien-
yero habitat, ut ait Aug., t. 2. in ep. ad Dardanum, tia, nam quomodo implebatur,qui ut omnia imple-
in fine,quod omni gratia plenus est. Non ita habitat tet descendit? Per quem autem sensum dixit Isaias,
in sanctis.Ut in nostro corpore inest scnsus singulis c 8,quod patrern nesciebat puer aut matrem? Scri-
membris.sed non quantum in capite (ibi enim visus ptum est enim: Priusquam sciat puer vocarepatrem aut
est.et auditus,et olfactus,et gustus.ettactus, in cae- mafrem.accipiet spolia Saman'<3?,Sapientiam enim Dei
teris autem solus est tactus), ita in Christo habitat futuraetocculta non fallunt
omnis plenitudo divinilatis, quia ille cst caput, quo infantia, per humanam utique Expersautemagnitionis
sunt omnes sensus. In sanctis vero quasi solus est adhucnondidicit,ignorat.Sedverendumest,inquam, imprudentiam, quod
tactus.quibus datus est Spiritus ad mensuram, cum ne si duos principales sensus aut geminam sapien-
deillius plenitudine acceperunt. Acceperunt autem de tiam Christo tribuamus.Christum dividamus. Num-
illius plenitudine non secundum ossentiam, sed se- quid cum et divinitatem ejus et carnem adoramus,
cundum similitudinem.quia nunquam illam eam- Christum dividimus? Numquid cum in eo
dcm essentialiter similem accoperunt gratiam. Puer Dei imaginem
crucemque veneramur.dividimus eum? Aposto-
ergo ille plenus sapienlia et gratia fuit ab ipsa con- lus certe,qui de eo dixit, 2 Cor. 13 : Quoniam etsi c.ru-
recte dicit: Novum Tacit Do-
ceptione.UndeHieron.
mious super terram: mulier circumdabit virum, cifixus est ex infirmitate nostra,vivit tamcn ex virlute
non solum Dei, ipse di.-.it, 1 Cor. 1, quia non divisus est Christus.
quia in utero Virginis perfectus extitit, Nunquid etiam cum dicimus,quia animam rationa-
propter animam et carnem, sed etiam propter salem et intellectusnostrisusceperitcapacem,dividi-
pieutiam et gratiam qua plenus erat. mus eum?Non enim ipso Deus Verbum pro anima
Aucloritatemponit qux videtur obviare. rationali et intelleclus capaci in carne sua fuit; sed
2. Huicautem sententiaevideturobviare quod in Lu- animam rationalem et intellectus nostri capacem,
c«BEvangelio, c 2, legitur: Jesus proficiebat sapientia et ipsam humanam et ejusdem substantiae cujus
et setateet gratia apua Deumet homines. Si enim pro- nostrae sunt animae, et carnem ndstrae similem, eju-
ficiebat snpientiaet gratia.non videturaconceptione sdemque cujus caro et nostra, substantiae susci-
habuisse plenitudinem gratiae sine mensura. Adquod piens, perfectus etiam homo fuit.
sanedici potest ipsum secundum hominemiantam a De intelligentia prxmissorum verborum.
conceptione accepisse sapientiae et gratiae plenitudi- 4. Haecverba Ambrosii pia diligentia inspicienda
nem.ut Deusei plenius conferre non potuerit; et ta- sunt; ex parte hominis lgnorantiam instruunt et
men vere dicitur profecisse sapientia et gratia, non illuminant, qune ex parte errandi fomitem male in-
quideminse,sedinaliisquideejuseapientiaetgratia tellecta ministrant. His etenim evidenter traditur
proficiebant.dum eis sapientiae et gratiae munera se- duos in Christo esse principales sensus, sive gemi-
cundum processum aetatis magisac magis patefacie- nam sapientiam. Neque ideo unitas et singularitas
bat. Unde Gregor.in hom. 11, super cap.2 Lucae, ait: dividitur; sed juxta duas naturas,duasha-
Juxta hominis naturam proficiebat sapientia; non Eersonae et sapientias, unam non creatam, sed genitam,quae
ouod ipse sapientior esset ex tempore, qui a prima ipse est; alteram non genitam, sed creatam, ei per
gratiam ci collatam.Nam Is.iius de eo proteslatur, pienliasDoi.quia illa multo cst dignior, digniusque
c 11 : Requiescitsupcr cum Siririitu sapientix cl in- ctpcrfecliusomniacapitqnam illius animae sapicn-
tellectus. Spiritu ergo sapientiae ct intellectus, id cst, tia; ergo el in scienlia majinem habet sufficiontiam
sapientia et intelligenlia per Spirilum sanctum gra- Deusquamanimaillaquaedigniorestomnicreatura.
tis data. Christus crat sapiens secundum animam. lllud vero Apostoli, 1 Cor. 2, quod inducunt: Nemo
Secundum Deum vcro sapicns erat sapientia rcterna novit quseDei sunt, ni*i Spiritus Dei, qui solusscrutatur
quae Deus est. Et sicut in quantum Deus est, bonus omnia; pro nobis facit. Mox cnim addit Apostolus :
estbonitale naturali,quae ipsecst, ct j'ustusjuslitia Nos autem Spiritum Dci halcmus; ut pcr Spiritum
naturali,quae ipse cst. Anima vero ejus sicut bona est qucm habebat Dei profunda se scire ostenderet. Sed
et justa bonitateveljustitiagratisdala,quo3 ipsevel nnima illa prae omnibus Spiritum Dci habuit: Cui
ipsa non est; ita cst sapicns sapientia gratis dala, Spiritus non cfl datus ad mensttram, ut ait Joannes
quaeipsanoncst.EtlicetgeminainCbrislositsapicn- evangelisla.c. 3; donacrgoSpiritus sancti sine men-
tia,una tamcn eadcmque pcrsona esl; quae in quan- sura habuit, crgo et sapientiam. Omnia crgo scivit
tum Deus est,ct in quanlum nalura divina cst, sa- anima illa. Si cnim quaedam scivit, quaedam non,
picnsestsapicntiaingcnita,8cilicctsapicnliaaelerna, tunc non sincmcnsura scientiam habuit. Scd sine
quaj cst Pater.ct sapicntia qnaenon cst ingcnila,quae mcnsura scicnliam habuit; scil crgo omnia.Fulgcn-
communis cst tribus Personis, non tarncn gemina tius ctiam in scrmoncquodam multa inducit,quibus
sapientia,quianon est aliaet alia sapien'ia;sapicntia asscrit nnimam illam rcrum omnium scientiam ha-
ingonita,qua8tantum Paterest.clsnpientiaquac com- l»erc,utcns auclorifatcApostolidicenlis : In quosunt
muniter Pater csl ct Filius ct Spiritus sonclus. In omnes tltasanri sapientise ct scienlix absconditi.Quod
quantum vero cadem persona est homo, id cst, se- eliam ralione polest probari pic : Nihil scit aliquis
cundum hominem acceptum,vcl in quantum est sub- quod cjus aniina ignorat. Sed Christus, secundum
sistens ex anima et carne, sapicr.s ost sapienlia gra- oinnium concessioncm,omnia scit; crgo animaejus
tuita. Sapiens ergo cst humano scnsu ct divino. omnia scit. Ad id vero quod dicit: Si omnia scit; orgo
Quomodointdligendum itlttd : Senstis proficiebal scil crcaro mundumvol scipsam,rospondcmusquod
humanus. scientiam habet mandum creandi, sod non poten-
5.Sod cx qua causa illius dicli intclligcntia, scili- tiam,ct crcandi animam; ct scit quomodo Dcus sei-
c-et,scnsusproficiebathumanusjassumend&cstl kpcrte psam crcaverit; habct ergo scicntiam sui crcatae, sed
cnim videlur Ambr.innuorcquod secundum liuma- non sui crcandae, quia non est creanda, sed creata.
num sensumChristusprofecerit.clquod infanliacjus Quare Dettsnon dedit ei potenliam omnium, ttt
cxpers cognitionis fuerit.et patrcm et malrem igno- scientiam.
raverit; quod nec Ecclesia recipit, ncc praemissaeau- 3. Si vero quaerilur quare Deus non dederit oi po-
ctoritates paliuntur sic intclligi.Sed ita sane potest tcntiam faciendiomnia, ut scicnliam, responderi po-
accipi, ut quantum ad visum hominum ct sui sensus tesl: Quia naturaliter capox cst scientias, et ideo id
ostensionem.Christusprofecissedicatur.Proficiebat congrue ci datum est sine mcnsura, cujus ipsa natu-
ergo humanus scnsus ln eo sccundum ostensioncm, raliter capax cst. Non cst autcm ci datum posse om-
ctaliorum hominum opinionem. lla etiam patrcm et nia facere quae Deus facit, ne omnipotens, ct per hoc
matrem dicitur ignorasse in infantia, quia ita se ha- Deus putaretur.Verumtamen forte nec potentiam
bebal et gerebat ac si agnitionis expcrs csset. facjendi omnia oi Deus praestare potuit, etsi poten-
tiam faoiendl aliqua ci dedorit quaenon facere potest.
DISTINCTIO XIV. Sic crgo cnim Christi omnia quae Deus scit ln Ver-
SI ANIMA CHRISTI IIABUERIT SAPIENTIAM PAREM CUM bo Dei, quod liquidius et praesentius omni creatura
DEO;ETSI OMNIA SCITQVXDEUS.
contemplatur, ut ei unita, in quo ctiam angcli ct
1. Hic quaeri opus est, cum anima Christi csset sa- quae Dei sunt, ct quae futura sunt cognoscunt.
piens sapientia gatuita, utrum liabuerit sapientiam Quomodointelligenda sint quxdam verba Ambrosii
cequalem Deo,siveomnium rerum scientiam habue- super Lucam.
rit vel habeat, id est, utrum omnia sciat quae Deus 4. Sed si illa anima non habet tantam potentiam
scit. Quibusdam placet quod neo parem cum Deoba- quantam et Deus, nec homo assumptus tantam po-
beat scientiam, nec omnia sciat quae Deus, quia in tentiam quantam et Deus, quomodo crgo intelligi-
nullo creatura ajquatur Creatori. Cum ergo anima tur illud Ambr. super Lucam.ubi angelusde nasci-
illa creatura sit, in nullo aequatur Creatori; crgo nec turo Filio Virginis ait: Hiceril magnus, et Filius altis-
in sapientia. Non ergo habet aequalem cum Deo sa- simi vocabitur? Non id.co, inquit, crit magnus, quod
pientiam,nec scit omnia quas Deus. ltem, non si anima ante partum Virginis magnus non fuerit, sed quia
llla aequalem habet cum Deo sapientiam, ergo potentiam quam Dei Filius haturaliter habet, homo
Dcus in omni bono majorem habet sufflcientiam, crat ex tempore accepturus, ut una sit persona bomo
quam ejus creatura Inducunt ctiam auctoritates ad et Dcus. Ecce aperte dicit quod homo erat acceplu-
idemprobandum.AitcnimPropheta,ps.l38, cxper- rus cx tempore potenliam quam Dei Filius babuit
sona hominis assumpti: Mirabilisfacta estscientia laa naturaliter. Scd si homo accepturus erat illam po-
ex me, et non potero ad eam. Quod exponcns Cassiodor. tentiam; ergo vel persona vel natura hominis. Sed
ait: Veritas humanae conditionis ostcnditur,quia as- persona non, quia sempcr habuit ethabot; crgo na-
sumptus homo divinaesubstantiae non potest aoquari tura.Si natura; ergo anima. Nam de carne constat
vel in scienliavel in alio. Apo3tolus etiam ait, 1 Cor. quod accipere non posset. Ad quod dicimus illud
2 : Nemonovit quse sunt Dei, nisi Spiritus Dei,qui so- csse accipiendum do persona, scd non in quantum
lus scrutatur omnia etiam profunda Dei. His aliisque cst Dei.imo in quantum cst, persona hominis.Una
pluribus rationibus et auctoritatibus nituntur; qui cst cnim pcrsona Dci, ct hominis, Filii Dei ct filii
animam Christi asserunt nec parem cum Deo ha- hominis; quae in quantum Dei persona cst, semper
bere scientiam,nec omnia scire quae Deus scit. Quia ct naturaliter ommpotcntiam habuit. sed in quan-
si omnia scit quae Deus, scit ergo creare mundum, tum est hominis non semper fuit. Illa crgo per-
scit etiam creare scipsam. eona quae semper fucrat Dei, futura erat hominis
Responsio.guxstionisdefinitivamcontinenssententiam. persona; ct secundum qnod futura erat hominis
2. Quibus respondenles, dicimus animam Christi persona, acceptura cratex tempore potentiam.quam
per sapientiam sibi gratis datam in Verbo Dei, cui naturaliter ct semper habuerat in quantum persona.
unita est, unde etiam perfecte intelligit, omnia scire Sccundum hanc distinctionem illud,ct similia sane
quoeDcus scit, sed non omniaposse quaepotestDeus, possunt accipi. Qua; distinctio in pluribus quaestio-
nec itaclare et perspicue omnia capit ut Deus; et num articulis est necessaria adversus quorumdam
ideo non aequatur Creatori in scientia, etsi omnia perplexam verbositatem. Sed cum de rcbus constat,
sciat quaeet ipse; nec est ejus sapientia aequaKsea- in rebus frustra habetur controvcrsia,
783 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LIB. III, DIST. XY. 786
DISTINCTIO XV. si haechomoinprimordionaturaliter habuisset,num-
DE HOMINIS DEFECTIBCS QUSASSUMPSIT CHRISffUS 1N quid essent in eo defectus et poenae?Si defectus, vel
HUMAXA NATDRA. pcena ei indicta fuissctantopeccalum.injustecumeo
1. Illud quoque praetermittendum non cst, quod agivideretur.siantcculpam scntiret pccnam.Ob hoc
Dei Filiusnaturam hominis acccpit passibilem, ani- sanc dicimus illa non fuisse defectus vel poenas, si
mampassibilemetcarncm passibilom ct mortalom. naturaliter hominiinfuissent; sicut non fuit homini
Utenim probaretur vorum corpus habere suscopit antc peccatum nondum gratiam adeplodefectussivo
defectus corporis, famcm, sitim et hujusmodi. Et ut poena, non posse proficerc Sed postquam gratiam
veram animam probareturhabcrc.susccpitdefectus reccpit.per quam proficere potuit et ad tempus pro-
animae,scilicet tristitiam,timorcm,dolorem et hujus- fecit, eamque culpa sua post amisit.simulque profi-
modi. Omnis autem sensus, animae est. Non enim ciendi facultatem pcrdidit, defcctus fuit ei et pcena
caro sentit, sed anima, utens corporc vclut instru- non possc proficerc, scilicct malum declinare et
mento. Unde August., supcr Gencs. in lib. 12,c.24, bonum faccre.Omncs ergo defoctus nostros suscepit
t. 3 : Non corpus sentit, sed anima percorpus,quo Christuspraeterpoccatum.quosei conveniebat susci-
velut nuntio utitur adconfirmandum in seipsaquod perc, et nobis expiediebat.Sunt enim plura oegritudi-
num gcnera et corporis vitia, a quibus omnino im-
extrinsecusnuntiatur.Sicutergo animaquod forisest munis extitit.Quos enim defectus habuit.vel ad os-
percorpustanquamperinstrumentumvuletvelaudit
itaetiam per corpus quaedam sentit mala qunesine tensionemveraehumanitatis,uttimoremettristitiam;
corpore non sentiret, ut famem, et sitim et hujus- vel ad impletionem operi3adquodvenerat,utpassi-
modi.Undenonimmeritodcfectuscorporisdicuntur. bilitatemetmortalitatcm; vel ab immortalitatis des-
Quaedam autem non per corpus,imo etiam sine cor- perationespem nostram erigendam,utmortem,sus-
pore, sentit: ut est timor, et huj'usmodi Sentit ergo cepit.Hos autem defectus non conditionissuae neces-
anima dolores.sed quosdara perinstrumentum cor- sitate,sed miserationis voluntate suscepit.Veros qui-
poris, quosdam vero non. Susccpit autem Chritus dem habuit defcctus sicut et nos,sed non cadem ex
sicut veram naturam hominis.ita et veros defectus causa.Nos enimcxpcccato originalihosdefectuscon-
hominis, sed non omnes. Assumpsit enim defectus trahimus, sicut Apostolus insinuat dicens, Rom. 8 :
pcenae,sed non culpae, nec tamen omnes defectus Corpusquidempropterpeccatummortuum est,\d est,ne-
poenae,sed eos omnes quos homini eum assuraerc cessitatemmoriendihabet in se. Christus autem non
expediebat, et suae dignitati non derogabat. Sicut ex peccatohujusmodihabet defectus,quiasinepecca-
emm propter hominem homo factus est,ita propter to est conceptus et natus,et in terris conversatus.Sed
eum hommis defectus suscepit. Suscopit autem de cx sola miserationis voluntate denostro in se trans-
nostro, ut de suo nobis tribuerct, ut nostrum tolleret tulit veram infirmitatem' sicut accepit veram car-
defectum. Suscepit enim nostram vetustatem, ut nem, quam sine omni infirmitate assumere potuit,
suam nobis infunderet novitatem. Simplam ille ac- sicut absque culpa eamdemquc suscepit.
cepit vetustatem, id est, poona),ut nostram duplam , Auctoritatibus probat Christum secnndum hominem
vere dolores sensisse et timuisse, contra quosdam
consumeret, id est, poenaeet culpae. hos neganles.
Qualiter accipiendum sit illud quod ait Leo papa. 4. Sed quia nonnulli de seusu in passionehumani
2. Tradit auctoritas, Heb.4, quod Dominus noster tatisChaisti
in se suscepit omnia infirmitatis nostrae praeter pec- militudinem malosensisso invcniuntur.asserentes si-
catum,quod nisi accipiatur de illis tantum quae eum Christum hominem atque imaginem passionis et doloris
sumere pro nobis oportuit, nec dedecuit.falsum esse doloremvel pertulisse, sed nullum omnino
probatur.Nonenimassumpsit ignorantiam aliquam, passionem sensisse; auctoritatum tesli-
cum sitignorantiaquaedamquaedefectusest,ncc pec- moniis eos convincentes,indubitabile faoiamus quod
Isaias dicit,c 53: Vere lan-
catum est,scilicet ignorantia invincibilis; nam vinci- supra diximus.Propheta
nostro ipse tulil,et dolores nostros ipse portavit.
bilis peccatum est.si tamen de his est quae nobis ex- guores
Et Veritas ipsa in Evangelio, Matth. 26, ait : Tristis
pedit scire. Sunt enim quaedamquorum scientia non est anima mea usque ad mortem; ubi etiam legitur,
affert, vel ignorantia non impedit salutem ; et forto Marc. 14 : Cxpit Jesus pavere et txdere. Propheta
talium rerum ignorantia defectus non est. Constat ctiam ex
autem in nobis esse ignorantiam atque difficultatem persona Christi ait,ps.87:Re/>/eto est malis •
volendi vel faciendi bonum, quae ad miseriam nos- anima mea. QuodexponensAug., inquit, in tom.8,
tram pertinent. UndeAug., in lib.3 de lib.Arb.,cl8, enarratione ad eumdem versum: Non vitiis et pecca-
et libro Retractationum 1, c 9, tom. 1, et libro 7 de tis, sed humanis malis.id est, doloribus repleta fuit
Bono perseverantiae, cap. 11 : Approbare, inquit, anima Christi, quibus ipsa compatitur carni. Non
falsa pro veris, ut erret mvitus, et resistente atque enim dolor corporis potest esse sine anima. Dolere
doloro carnalis vinculi non a libidi- autemanima, otiam non dolente corpore,potest.Hos
torquente possc autem humanae infirmitatis affectus,sicut lpsam car-
nosis operibus temperare, non est natura instituti nemao mortem, non humanae conditionis necessita-
fcominis.sed poena datmnati.Ex qua miseria.peccante, sed miscrationis voluntate suscepit.Ambr.ctiam,
tibusjustissimcinflicta,liberatDeigratia,quiasponte tom. 2, in lib. 2 dc Fidc, c 3, ait: Scriptum est,
homo libero arbitrio cadcre potuit, non etiam sur- Matth. 26: Pater si possibile est, transeat a me calix
gere;ad quam miseriam pertinet ignorantiact diffi- i,?fe.Timet crgo Christus; et dum Petrus non timet,
cultas,quam patitur omnis homo ab exordio nativi- Christus timet.Petrus dicit,Joan.l3 : Animammeam
tatis suae.nec ab isto malo quisquam,nisi gratia Dei,
liberatur.Ecceevidenter dicit hic August. ignoran- ponam pro te; Christus dicit, Joan. 12 : Anima mea
tiam qua quis invitus falsa pro veris approbat,et dif- lurbatur; utrumquc verum est ct rationis plcnum,
ficultatem qua non potest se temporare a malo, ad quod et ille qui timontis cst inferior non timet,et illc qui su-
affectum. Idem in eodcm,
miseriam nostram pertinere,etpcenam essehominis. pcriorestgcrit
Haecautem Christus non habuit. Non ergo accepit cap.5, in fino : Ut homo trurbatur, ut homo fiet.ut
omnes defectus nostraeinfirmitatis prater peccatum. homo crucifigitur.pernaturamhominisettoediavitet
resurrexit.Nonturbaturejusvirtus,nonturbature,jus
Quod ignorantia talis et diffieultas non sit pcccatum. divinitas, scd turbatur anima, secundum humanae
3. Sed fortc aliquis dicet illa csse pcccatum. Cui fragilitatis assumptionem.Nam qui suscepitanimam
obviat illud quod August.tradere videtur: hoc scili- suscepit etiam ammae passionem.Non enim co quod
cet Deum inculpabiliter ante peocatum in exordio Deus erat, aut tubari aut mori possct. Idem in eo-
conditionis homini potuisse indere,utessent ei na- dcm, cap. 3, paulo supcrius : Suscepit tristitiam
turalia; ita in lib, Retract. inquiens: Ignorantia, et meam; et confidenter tnstitiam nomino,qui crucem
difficultasetiamsiessenthominis primordianatura- praetlico. Ut homo habuit trislitiam,quam meo sus-
lia, nec sic esset oulpandus Deus,sed laudandus.Sed cepit affectu,mihi compatitur,mihi tristis est, mihi
dolet.Ergo pro me et in me doluit,qui pro se nihil infirmos in se proesignans Dominus ait: Pater,si fieri
habuit quod dolcret. Doles igitur, Domine Jesu, vul- potest.transeat amecalixiste.lSon enim vere timebat
nera mea, non tuu, quia non tu pro te, scd pro me Dominus pati, tertia die resurrecturus.cumarderet
doles. Hieron. quoquo, ad Damasc, tom. 4, in Ex- Paulus disolvi et esse cum Christo.Istegaudet coro-
planationc fidei.ait: Nos ita diohnus hominem pas- nandus, et tristis est Dominus coronaturus?Ecce hic
sibilem a DeiFiliosusccptum.utdcitasimpassibilis videturtristitiam ettimorem aChristo rcmovere.Con-
permaneret,Passus est enimFiliusDei non putative, tinuo autem subjunxil:Sedtristitiamsica8Sumpsit
sed vcro, omnia quae de illo Scriptura testatur, sed quoniodo carnem. Fuit enim tristis.sicutEvangelium
secundum illudquod pati poterat,scilicet,secundum dicit, Marc 14. Si enim tristis non fuit, cum Evage-
substantiamassumptam.LicetergopersonaFiliisus- lista dicat: Tristis est anima mea,etc;ergo et quando
ceporit passibilem nominem, ita tamcn ejushabita- dicit,dormivit Jesus.non dormivit; vel quando dicit
tione secundum substantiam suam nil passa est,ut manducasse,non manducavit; et ita nihil sanum re-
tota Trinitas.quam impassibilcm nceesse est confi- linquitur, ut dicatur etiam, corpus non erat verum
teri-His aliisque auctoritatibus perspicuum fitGhris- Quidquid ergo de illo scriptum esl,verum e.t,etfa-
tum vcre passibilem assumpsisse homincm, atque ctum est. Ergo tristis fuit; sed voluntate tristitiam
in eo defcctus et affectus nostrae infirmitatis sus- suscepit veram, quomodo voluntate carnem veram.
cepisse ; sed voluntate.non necessitatis conditione. Aperte noscis cumdem sibi in his verbis contradicere,
Hic ponit qux prxdiclis adversari videntur. nisi varias dictorum discerneret causas;_ ex quibus
5.Quaedam tamenreperiunlurinsanctprumtracta- intelligentiaverborumassumenda est. Sienim dis-
tibus, que praemissis advcrsari videntur Nam super cernatur intelligentiae causa praedictorum verbo-
illum locum psal. 21: Clamabo et non exaudies.Ku- rum, nihil occurit contradictionis.
gust., tom. 8, exposit 2, tradere videtur Christum De quibusdam Hilarii capitulis valde obscuris, qusevi-
necverctimuissc,necveretristatumcsse,dicens sic : dentur communi sententix obviare.
Quomodo hoc dicit, qui peccoXumnon fecit, nec in- 7.Verumtamen magis movent ac difficiliorem affe-
venlusest dolus-in.Qree}'us(Isai.,35);sed nobis de cor- runt questionem verba llilarii.quibus videtur tradere
poro suo hoc dicit.Corporis.enimsui,idest,Ecclesioe ictus, et vulnera et hujusmodi, sic in Christum inci-
gerebat personam; sicut et alibi, Matt.26,cum dixit: disse.ut passionis dolorem non incuterent: sicut te-
Transeal a mccalixiste,-pro nobis loquitur, nisi forte lum tractum per aquam,vel ignem,vel aera,ea facit
puteturtimuissen:ori;scdnonveretimebatDominus quae et cum trahiturper corpora animata,quia perfo-
pati,tcrtiadie resurrecturus,cum arderetPaulus dis- rat et compungit; non tamen dolorem ingerit, quia
solvij et csse cum Christo (Philipp. 1). Non etiam for- non sunt illaeres doloris capaces.Ita et corpus Chri-
tiorestmiles quam imperator. Miles enim coronan- sti sine scnsu poenae,vimpoenaeexcepisse dicit.quia
dusgaudetmori,et Dominuscoronaturustimet raor- sicut corpus nostrum non habet talem naturam,ut
tem ? Sed infirmitatem nostram repre3entans, pro valeat calcare undas,ita corpusChristi dicit non ha-
suis infirmis qui timent mori, haecdixit : Voxillo- buisse naturam nostri doloris,quia non habuit natu-
rum erat, non capitis. Hyeronimus etiam ait: Eru- ram ad dolendum. Ait enim sic in lib. 10 de Trin. :
bescant qui putant Salvatorem timuisse mortem, Unigeni tusDeus hominem verum secundum similitu-
et passionis pavore dixisse:7rans«itame calix iste. dinem nostri hominis, nondeficiensaseDeo, assum-
(Super Evangclium Matthaei, in initio Commcntarii psit. In quo quamvis aut ictus incideret, aut vulnus
ad caput 26, in tomo 8.) descenderct.aut nodi concurrerent,aut suspensio ele-
Determinatio .luctoritatum. varet,afferrent quidem haecimpetum passionis, non
6. Neauteminsacris Litteris aliqua adversa diver- tamen passionis dolorem inferrent; ut telum aliquod
sitas esse putetur,harumauotoritatumverbainhunc aquam pcrforans, vel ignem compungens, vel aera
modum accipienda dicimus,utnonveritatemtimoris vulnorans, omncs quidem has passiones naturae suae
ettristitiaevelpropassionem,sed timoris et tristitice infert ut perforet.ut compungat.ut vulncret; sed na-
necessitatem etpassionem aChristoremovisseintcl- turam suam in haecpassio illata non retinct, dum in
ligatur.HabuitenimChristus verum timorem et tri- nalura noh est, vel aquam forari, vel pungi ignem,
stitiam in natura hominis; sed non sicut nos,qui su- vel aera vulnerari, quamvis natura teh sit et vulne-
mus mambra ej'us.Nos enim causn pcccati nostri his rare, et compungere,et forare.Passus quidem Chri-
defectibusnccessario subjacemus,et innobis sunt isti stus est dum caeditur.dum suspenditur, dom mori-
defectus sceundum propassionem et passionem, sed tur; sed in corpus irruens passio,nec non fuit passio,
inChristo nonnisi secundum propassionem. Sicut non tamen naturam passionis exercuit,dumct poenuli
eniminpeccatisgradusquidamnotanturpropassioet ministerio pcenadesaeviit,et virtus corporis sine sensu
passio, lta et iu poenalibus effectibus.Afficitur enim poenaevim pcenaein so desaBvicntis excepit. Uabuit
quis interdum timore vel tristitia,itautmenlis intel- saneilluddominicum corpus dolorisnostrinaturam,
lectusnon indo moveaturarectitudine velDelcontem- si corpus nostrum id naturae habet,ut cadcetundaset
platione,et tunc propassio est.Aliquando vcro movc- fluclus desuper eat,nec clausae domus obstaculis ar-
turetturbatur.et tunc passio est.Christus vero non ceatur.Atero si dominici corporis solum ista natura
fuilitaturbatusinanimatimoreveltristitia,utarccti- sit,ut feratur in humidis.et sistat in liquidis.et stru-
tudinevcl a Dci contemplatione aliquatenusdeclina- cta transcurrat, quid per naturam humani corporis
ret;sccundumquemmoduniinte11igitur, cum dicitur carnemexSpiritu sancto conceptam judicamus?Caro
veltimuisseveltristisfuisse. UndeHicr.,Comment.ad illa de ccelis est, el homo ille de Deo est, habens ad
26 cap.Matt.,pene in medio.ubi legitur: Cxpitcon- corpus ; passus est, sed naturam non
trisfari et mcestus esse:XJtveritatem, inquit.probaret abens ad dolendum.ldem ineodem :Videamus an
Eatiendum
assumpti hominis,vere contristatus est,sed non pas- ille passionis ordo infirmitatem in Dominq doloris
sio ejus dominnturanimo,verumpropassioest.UndR permittat intelligi; dilatis enim causisexut quibusme-
ait: Cxpit conUistari.Aliud estenim oonstristari,aliud tum Domino hoeresis ascribit, rcs ipsas gcstae sunt
incipcre contristari; quod est : Aliter contristatur conferamus.Necenim fieri polest uttimor ejus signi-
quispcrpropassionem,aliterperpassionem.Ideoque ficetur iii verbis, cujus flducia conlinuatur m factis.
secundutnhancdistinctioiiemaliquandodiciturChri Timuisse orgo haerelico passionem videtur. Sed ob
tus non verc timuisse, aliquando vcre limuisse.quia ignorantiae hujus errorem,Petrus,etSatanas etscan-
verum timorem habuitettristitiam, sed non secun- dalum est. An ne timuit mori, qui armatis obvius
dum passiorem, neque ex necossitate conditionis. prodiit, et in corporeejus infirmitas fuit.ad cujus oc-
Unde Aug., t. 8, Enarr. in ps. 93, post medium,ex cursum consternata persequentiumagminasupina-
his causis volens assumi dictorum intelligontiam, tis corporibus conciderunt?Quam ergo infirmitatem
dicitChristum noir.-•c iimuissovel tristatum esse, dominatamhujus corporis credis,cujus tantam ha-
et in.continenti veroni tristitiamhabuisse.Hisverbis buit natura virtutem?Sed forte doloremvulnerum ti-
788 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.— LIB. III, DIST. XVII. 790
Quem,rogo, o tu dominicae infirmitatis assertor, pe- patiendi in anima, simul autem patiendi et moriendi
netrantis carnem clavi habuit terrorem, qui excisam rn carne.Verumhanc necessitafem non habuit cx ne-
aurem solo restituit attactu?Producens haec autcm cessitate suae conditionis, quia a peccato immunis,
manus,clavum dolet.et senlit vulnus.qui altori dolo- sed ex sola voluntate accipit, de nostra infirmitate
rem vulneris non reliquit ? Pungcnda'. carnis metu ponens tabernaculum suumin sole,scilicot,subtem-
tristis est.cujus in atlactucaropost coedemsanatur? porali mutabilitate et labore.Unde auctoritas.Glossa
Idem eod.lib. 10: Collatis ergo dictorum gestorum- super cap. 9 Epist. ad Hebr., dicit quod sicut homi-
que virtutibusdemonstrari nonestambignum in na- nibus aliis et jure et lege naturae stalulum est semet
tura corporisejusinfirmitatem corporeaenalura: non mon',ita et Christus eadem necessitate ct jurenaturae
fuis8e,etpassionemillam, Iicetcorporiillatasit, non semel oblatus est, et non saepe. Nec ideo dioitjure
tamen naturam dolendi corpori inlulisse; quia.licet naturoe, quod ex natura suaecondilionis huncdefec-
forma corporis nostri esset in Domino, non tamen tum traxerit.qui etiam nonprovenitnobis cxnatura
vitiosaeinfirmitatis nostrae formaerat iu corpore quod secundum quodpriusest instituta, sedex eapeccato
ex conceptu Spiritussanclivirgo progcnuit.Audisti, vitiata ; et ideo dicitur hic defectus naturalis, quia
lector,verba Hilarii,quibus dolorem excludere vide- quasi pro natura inolevit in omnibus diffusus.
tur.Sed si.excussa sensus et impieiatis habitudine, Destalibus hominis, et quid desingulis Christus accepit.
praemissisdUigenterintendas.atqueipsiusScripturae 2.Et est hic notandum Christum deomni statu bo-
circumstantiam inspicias, dictorum rationem atque minisaliquidaccepisse,quiomncsvenitsalvare.Sunt
virtutem percipere utcumquepoteris,etintelligcn- enim quatuor status hominis : primus ante pecca-
tiam arguere non attentabis. Intelligitur enim ea ratum ; secundus post peccatum.et ante gratiam ; ter-
tione dixisse dolorem passionis in Christum non inci- tius sub gratia; quartus in gloria.De primo statuac-
disse.et virtulcm corporis Christi sibi excepisse vim cepit immunitatem peccati.Unde August. illud c 3.
pocnessine sensu pcenae,quia doloris causam et me: Joannis evangelistae exponens : Qni desursum venit,
ritum in senon habuit.Quodvidctur notasseubiait- suqer omnes est, dicit Christum venisse desursum, id
Non habens naturam ad dolendum.Et ideo non judi- est, de altitudine humanae naturae ante peccatum,
canda est caro illius secundumnaturam nostri cor- quiadeilla altitudine sumpsit Verbum Dei huma-
poris ; nec in eo eliam dominium habuit passio;ita nam naturam, dum non assumpsit ipsam culpam
etiam non habuit naturam ad timendum vel tris- cujus assumpsit pcenam.Sed pcenam assumpsit de
tandum,quia non habuittalem naturam in qua esset statu secundo,et alios defectus. De tertio vero gra-
causa timoris vel tristitiae. Ita necessitas timendi tiae plenitudinem. De quarto non posse peccare, et
non fuit in eo.sicut est in nobis. Nec natura doloris Dei perfectam contemplationem.Habuitenim simul
fuitin eo.sicut est in nobis. Tristitiam tamen in eo bona vitae quaedam, et bona patriae, sicut et quae-
fuisse consequentcr asserit, sed causam ejus exti- dam mala vitae.
tisse non suam mortem.seddefectura Petri etalio- DISTINCTIO XVII.
rum apostolorum. Dicit enim Christum non propter 81 OMNISCHRISTlORATIO VELVOLUNTAS EXPLETA SlT.
mortem, sed usque ad mortem :
tristem fuisse his 1. Post praedicta considerare oportet utrum Chri-
verbis.interrogo quid sit Christum tristem esse us- stus aliquid voluerit vel oraverit quod factum non
que ad_mortem.ettristem essepropter mortem? non sit. Hoc enim existimari potest per hoc qund ipse
enimejusdemsignificationisest,lristemesse propter ait: Pater, si possibile est, trameat a me calix iste;
mortera.etusqueadmortem.Quiaubiproptermortem verumtamen non quod ego volo, sed quod tu vis. Hic
tristitiaest, illic mors causa trislitiae est; ubi vero namque voluntatem suam a Patris voluntate di-
tristitia usque ad mortem est, mors non tristitiae est scernere videtur.
causa,sed finis.A Deoautem non propter mortem sus- De voluntatibus Christi secundum duas naturas.
ceptaesttristitia,utsitdestitutapermortem. Non er- 2.Quocircaambigendumnon est diversas in Chri-
gosibitristisest,sed illisquiin scandaloper infirmi- slo fuisse voluntates juxta duas naturas, divmam,
tatemcarniserantfuturi,quosmonetorare, ne indu- scilicet,voluntatem et humanam. Humana voluntas
cantur in tentationem,qui ante polliciti erant se non est affectiis rationis vel affectus sensualitatis;et alius
scandalizari. (Ibid., paulo infcrius.) est affectus animoe secundum rationem.aliussecun-
DISTINGTIOXVI. dumsensualitatem, uterque tamen diciturhumana •
ANIN CHRISTO FUERITNECESSITAS PATIEXDI ET MO- voluntas.Affectu autem rationis id volebat,quod vo-
_R-ENDI,QVJEESTDEFECTUS GENERALIS. luntate divina,scilicet,pati et mori; sed affectu sen-
I.Hicoritur quaestioexpraedictis ducens originem; sualitalis non volobat,imo refugiebat; nec tamen in
dictum est enim supra quod Christus in se nostros eo caro contra spiritum vel Deum concupiscebat,
defectus suscepit, praeter peccatum.Est autem ho- quia,ut ait August.lib deGen.ad litt.l.l0,c,12: Non-
minis quidam geucralis defectus,qui peccatum non nullum est vitium, cum caro concupiscit adversus
est,scilicet, necessitas patiendi vel moriendi. Unde spiritum.Caroautem dictaest concupiscere,quia hoc
corpus nostrum non tantum mortale,sed etiammor- secundum ipsam agit animam, sicut animaper au-
*uumdicitur,quianontantam aptitudinemmoriendi, rem audit, ct per oculum videt. Caro enimmhilniai
sed etiam necessitatem habet. Ideoquoeritur utrum per animam concupiscit. Sed concupiscere dicitur,
neccssitas talis in Christi carnefuent.Deaptitudine cumanimacarnaliconoupiscentiaspirituireluctatur,
enim moriendi,quod in eo fuerit,ambiguum nonest, habens carnalem delectationem de carne et a carne,
quae etiam antc peccatum in homine fuit, quando adversus delectationem quam spiritus habet.Ipsius
aliquis in eo non fuit defectus ; nec ergo mortalitas autem camalis,coucupisccntieecausa noncst in ani-
illatuncineofuit derectus, quianaturaei erat. Unde ma sola nec in carne sola; cx utroque enim fit, quia
etiamquidam talem mortalitatem in nobis non esse sine utroque delectatio talis non sentitur.Talis ergo
defectumnonimprobetraduntjSednecessitatem mo- rixa talisque concertatio in anima Christi nullate-
riendi vel patiendi,quae etiam mortalitas diciturvel nus esse pofuit.ijuia carnalts concupiscentiaibi esse
passibilitas. Dicitur enim homo nnnc pass^bilis «d nequivit.Dei etiam voluntas erat,et rationi placebat,
mortalis,non modo propter aptitudinem,sed etiam ut illud secundum carnem vellet, quatenus veritas
propter necessitatem.Sednumquid hic defeetusfuit bumanitatis in eo probaretur.Nam qui hominis na-
m Christi carne ?Anima qnoque ejus cum passibilis turam suscepit.quae ipsius sunt subire debuit.Ideo-
extiteritantemortem,numquidnecessitatempatiendi que sicut in nobis duplex est affectus, mentis,scili-
habuit? Si euim necessitas patieodi vcl moriendi fuit cet,et sensualitatis, ita et in eo debuit esse geminus
in Christo, non videtur sola voluntate miserationis affectu8,utmentis aflectu vellet mori,etsensualitatis
defectus nostros accepisse.Ad quod dici potestChri- affeclunollet,sicutin virissanotisfit. Petroenimipsa
stum voluntate.non neccssitate suae naturae,.hos de- Veritas dioit,Joan.2l,I8: Cumsenueris, extendes ma-
fectus sicut alios suscepisse, scilicet, necessitatem nus tuas,et alius prxcinget te,et ducette quo tu nonvis,
soilicot.ad mortcm. Quod oxponons Augtist. tom.9, Deum non esso faclurum illud; neo illud fieri vole-
tract.l23,in fino, dicit quod Petrus ad illom molcs- bat affcctu rationisvelvoluntate divinitalis.Ad quid
liam nolons ost dticlus, nolcns ad oam vcnit, sed ergo petiit?Utmcmbrisformam praberet imminen-
volcns oam vicit; ct reliquit affoctum inflrmitalis, te turbatione clamandi ad Dominum,ot subjiciendi
quo nomo yujt mori,qui adeo cst naturalis, ut cum voluntatcm ouam divinao voluntati ; ut si pulsante
Petro ncc sencctus abstulcrit.Undo ctiam Dominus molcstia tri8tenlur,proeju8dem amotione orent.Sed
ait: Transeat a mecolix iste,scd vicit oum vis amoris. si nequeunt vitare, dicant quod ipse Christus. Non
Ergo et in Chrislo sccundum humanitatem, ct in crgo ad insipientiam fuit, quod Christus cla-
membrisejus gominus est affcctus : unus ralionis mans non cxauditurad salutem corporalem.Bonum
charitate informatus, quo propterDcum quis mori quidem petiit,scilicet,ut non moreretur; sed melius
vult;altersensualitatis,carnisinfirmilatipropinquus crat ut morerotur, quod et factum est.
eteiconj'unctus,quomorsrefugitur.UtcnimAug.ait: De eo quod Ambrosius dicit, Christum dabilasse affe-
Paulus mcntis ralione cupit dissolvi ct csse cum ctu humano.
Christo,sensus autem carnis rcfugit ct recusatlloc 4. Gaeterum non parum nos movent verba Am-
habethumanusaffectus, quoniam qui diligit vitam, brosii,quibussignificarcvidcturChristumsccundum
odit mortem. Sccundum istum affectum Christus humanum affectum de Patris potentia dubitasse, sic
mori noluit, nec obtinuit quod secundum istum dicens in lib.2 dcFide: De quo dubilat, de se,an de
affectum peliit. Patre? De eo utique cui dicit transfer, dubitat homi-
Auctoritalibus probat diversas in Oiiristo voluntales. nis affectu. Nam Deus non dc Patre dubitat, ncc de
3. Ex.affeclu ergo humans quem de Virgine traxit, morte formidat.Propheta ctiam non dubitat.qui ni-
volebat non mori, ct calicem transirc orabat. Unde hil Deo esse impossibile asscrit, psal. 134: Omnia
Bcda: Orat transire calicem,quiahomoerat,dicens: quxcumquevoluitfecit.Num infra Filium hominesconstitues
J?ater transeal a me cali.ristc.Kccc habes voluntatem Deum?Prophota non'dubitat,et ut dubitare tu
humanam cxpressam.Vidcj'am rectum cor: Sednon credis?Utnomocrgodubitat, homo locutus est. .
quod egovolo, scd-quo ttivis. Unde alibi, Joan. 6: Hisverbis innui videturquodChristusnoninquantum
Fonveni facerevoluntatem m<jam,quam,scilicet, tem- DeusestvelDei Filius, scd in quantum homo dubi-
poraliter sumpsi ex Virginc, sed voluntatcm cjtts qui taverit affectuhumano.Quodearationedictum
non
accipi
misitme, qnam, scilicet, oeternus habui cum Palrc, potest, quia ipse dubitaverit, sed quiamodum
Hic apertedicit duas in Christo fuisse volunlalcs,sc- gessit dubitantis,et hominibus dubitare videbatur.
cundum quasdivcrsavoluit.Hicron.quoquc superil- Verba Hilarii longe divcrsam cxprimentia sentcnliam
lum locum Marc 14: Spiriius promptus est, caro au- a prxmissa.
femin/Zrma;dansintclligihicduasvolunlatesexprimi, 5. Illud ttiam ignorandum non cst quod Hilarius
itaail: IIoc contraEutychianos,quidiountinGhristo (24)assercrevidelur,Christumnon sibi,sed suisoras-
unam tantumvohintatem.IIicaulcmostendithuma- sc,cum dixit: Transfer a me calicem hunc, sicut nec
nam,quaepropterinfirmitatcmcarnisrccusatpassio- sibi.scd suis timuit; nec enim voluisseut sibi nones-
nem; ct divinam, quoepromptn est perficcre dispen- setpassio,sed ut asuistransiret calix passionis, ita
sationem.Augustinusctiam (23)duasinChristoasse- inquiens: Si passio honorificatura eum erat, sicut,
rit voluntatesdicens: Quanlum distatDeus abhomi- Juda exeunte ait: Nunc honorificalus est filius itomi-
ne,tantum avoluntate hominis.Unde hominem Chri- nis; quomodo tristem cummetuspassioniscffecerat,
stusgerensostenditprivalam voluntalem quamdam nisi forte tam irrationabilisfuerit, ut pati mortcm ti-
hominis,inquacfsuamctnoslramfiguravit,quiciput muerit, quae palientem se glorificatura esset ? Sed
nostrum est.ct ad eum sicut membra perlincmus. Pa- fortetimuisso usque co cxistimabatur,ut transferri
/cr,inquit,.« fieri polcst,transcat a me calix istc. Hoec alicem
so calicemdeprecatus sitdicens: Patertransfer ca-
humana voluntas crat,proprium aliquid,ct tanquam hunc a m<?,Marci14.Quomodo enim perpatien-
privatum volens. Sed quia reclum vult csso homi- dimetum transferri deprccaretur a se quod per dis-
nem.et ad Deum dirigi,subdit: Non quodcgovolo,sed pensationis studium festinaret implere ? Non enim
quod tu vis. Ac si diccret: Vidc tc in me, quia potes convcnil utpatinolit,qui pali velit; et cumpatieum
nliquid proprinm vclle,ut Dous aliud velit.Concedi- vellc cognosceros, religiosius fucrathoc confiferi,
tur hoc liumanacfragililati.Idem nlibi,super psalm. quam ad id impiae sluflitiae prorumperc,ut eum as-
93,post medium: Christus in passioneduasexpres- sercres ne pateretur orasse, quem pati velle cogno-
sitvoluntatcsinsesccundum duas naturas.Aitenim: sceres.Non ergo sibi tristis fuit,nequesibi orat tran-
Patcr,si ficri polest,transeat a me cMx isle. Ecce ha- sire calicera,sed discipulis; ne iu eos calix passionis
bcs hominis voluntatom,quam ad divinam continuo incumbat.quem a se transirc orat, ne in his scilicet
maneat. Non cnim rogat no sccum sit, sed ut a se
dirigens ait: Vcrumlamennon sicut egovolu, scd si- transeat.Deinde
rut tu. Ambrosius ita otiam, in libro 12 dc Fide: ait,Luc.22: Fon sicut cgo volo,sed si-
Scriptum cst: Patcr si fieri polcst,transfer a me cali- cut tu vis, humanae in se sollicitudinis signiffcans
rem Afwc.Vcrba Christi sunt,sed qnomodo clin qua consorlium,scdnon disccrnens sententiamsibi com-
forma dicanturadverle.Hominis substanliam gerit, munis cum Patre voluntatis. Pro hominibus ergo
hominis assumpsit affeclum.Non crgo quasi Deus, vulttransirecalicom,pcrquemomneediscipulicrant
sed quasi homo loquitur. Suscepit quidem volunta- tentandi; et ideo pro Petro rogat, ne deficiat fides
lem meam.Mcacst volunlas, quam.suam dixitcum ejus. Sciens ergo haec omnia post mortem suam de-
aif: Nonsicut cgovolo,salsicut tu vis.Cum aulcm dixit, situra, nsquo ad mortem trislis est; et sit huncca-
Joan.lO ct 17: Omnia qux hrtbctPater,mca swit,qui& liccm non possctransire,nisibiberit,ideoait,Matth.
nihil excipitur, sine dubio quam Patcr habct, eam- 26: Pater mi,si non potest transire calix iste nisi bibam
dom ct Filius habet voluntatem. Eadcm cstChrisli illttm, fiat voluntas tua; sciens in se consummata
voluntas,quae palorna. Una crgo vohintas ost Patris passionc mctum calicis transiturum, quinisicum
etFilii.Sea alia cst voluntas hominis,passionemau- Libisset transirc non possct; nec finis terrorisnisi
lem Christi in voltmlate divina,uf patcretur prono- consummata passione,terron succederet: quia post
bis.Histcstimoniis cvidentcr docclur inChristo duas mortem qjus per virtutum gloriam apostolicaeinfir-
csse voluntatcs, quod quia ncgavit Macharius ar- mitotis scandalum pellcretur. Intende, lector, his
c.hiepiscopus in Constantinopoiilana synodo, con- vcrbis pia diligentia ne sint tibi vasa mortis.
DISTINCTIO XVIII.
dcmnatusest. Et cx alfficluhumanosensualitatis qui-
dcm,nonrationis,illud volnit ct petiit,quod nonim- si CHRISTUS Mnnurr sim ET NOBIS,ET QUIDSIBI
pctravit. Ncc idco pcliil ul impelraret, quia scicbat ET QUIDNOBIS.
1. De merito etiam Christi praetermittendum non
(23) Concionc prima cnarralionis in psal. 32 su- (24) Lib. 10 de Trin., longe satis ab initio, sed
per eo loco : Ur,l >«dccct rollaudatio, in tom. 8. anto medium.
793 SENTENTIAROI LIBRI QUATUOR. — LIB. III. DIST. XVIII. 794
est, de quo quidam diccre solcnt, quod non sibi.scd
membris tantum, mcru erit. Mcruit qu idem mcmbri 3 vorofactusest.habuitexloinporcporgraLiam.Verutn-
tamon August. (25) dicit homini donatum ossc illud
redemptioncm a diabolo, a poccalo, a pcrna. ctrogni nomon, non Doo, quin illud nomen habuit cum in
reserationcm;ut, amotaigncaromphcn.liberpaterct formnDoi tantum crat. Sod cum dicitur:Propicrquod
introitus ; scd ct sibi mcruit impnssibilitatis ot im- illinnc.raltavit,ctdonavil.iUinomcn(]iwdcstsupcrouinc
mortalitatisglorism, sicutaitAposlolus, nd Pliil. 2: HfljHCH.-satisapparetproptcrquid oxallaverit.id cst,
Christusfactus cst pro nobisobedicns usrjucad moricm proptor obcdicntiam, ctin qua forma exaltatus sit.
mortemautemcrucii^proptcrriunilctDcunc.raltavitillum lnqua cnim formacrucifixuscst,incacxnltatusost,
et dedit illi nomcn quod cst super i.mnc nnmen.Apcrtc ct m cadonatum osl ci nomcn. ut cum ipsa forma
dicit Apostolus Christum proptorca exultalum pcr scrvi nominctur unigenitusFiliusDci.hoc illi dona-
impassibilitalisglorinm.quia cst humiliatuspcrpas- tumcslut homini,quodjam habcbatidemipscDeus.
sionis obedientiam. Humililas crgo passionis, mori- Hoc crgo per gratiam acccpit, ut ipsc cns homo vel
tum fuit exallationis ; et cxaltatio; prfcmiumhumi- subsistcns in forma scrvi, id cst, anima et carnc, no-
litatis.UndeAugusljOxponcnspraomissumcapitulum minctur ctsitDous.Sednunquidhoc tuncmeruit?su-
ait : Ut Christus rcsurrectionc clarificaretur, prius praenim dictum est,quiahoctantum bonum homo il-
humiliatuseslpassione. Humililas, claritatisestme- le non mcruit.Quomodo ergohicdicitur:Proptcr obc-
ritum ; claritas, humilitatis estpraomium, ned hoc dentiam donatum est ei hoo nomcn ? Sccundum tro-
totum factum est in forma servi. In formn onim Dei pum illumin Scripturncrebcrrimum hoc capicndum
semperfuit et critcIarilas.ItemAmbrosius,idemca- est.quodiciturrcsficri qunndo innofcscit.Postrcsur-
pitulum tractans ait: Quid ct quanturn humilitatis reciionemvcro.quorlnnfocratinevirlentipositumest.
mereatur hic oslenditur. Histcstimoniis cvidons fit iitscirenthominesetdoomoncs.Manifestationomcrgo
quod Christus per humilitatcm ct obedicntiam pas- illine nominis rlonavit ci Dcus postresurrcctioncm,
sionismeruit clarificationem corporis; nccid solum, scd illam mcruitper obcdicntiam passionis, (jui co
sed etiam impassibilitatem animac. Animaenim ip- quod obedivit patienrlo, cxaltatus cst rosurgcndo; ct
sius ante mortem erat passibilis, sicut caro morta- pcr hoc manifestatum cst nomon. Hoc codetn tropo
lis ; sed post mortem merito humilitatis et anima UF.US esl.etiam Dominus postrcsurrsctioncmdiccns,
impassibilis facla cst, et caro immortalis. Utrum au- Matth. 28 : Dala cat mihi omnis poiestas in cceloetin
tem anima sit facta impassibilis, quando caro facta tcrra; non quod tuno primo accepcrit, scd quam anto
estimmortalis.seilicetipsorcsurrectionismomcnto, habcbnt, tunc manifcsta cst potcslas. CaetcrumAm-
deauctoritatenobisccrtumnoncst. Scd vcl moxpost bros. (2G)dicit: Nomcn illud donatum csso Dco, non
carnis separationem anima impassibilitatc donata homini;ctvidetur,sccundum vcrbornmsupcrficicm,
est, aut in resurrectione, quando caro refloruit. oppositusAugust., scd intclligontia nonobviat, licet
Quoda conccplu mcruit sibi Christus hoc quod diversum sapiat. Nam Ambros. dc naturali donnlio-
per passioncm. ne id dictum intolligit, qua oetcrnaliter Patcrgcno-
rando dedit Filio nomcn quod cst super omne no-
2.NecsolumhocmeruitChristusquandoPatriobe-
diens crucem subiit, sed etiam ab ipsa concoptione men, scilicct, Deum per naturam, quia genuit ab
ex quo homo factus est, pcr charitatem ctjustitiam eeterno Filium plenum et sibi osqualemDeum. Quod
tamon nomen Apestolusproptcr passionis obcdien-
etabasvirtutes,inquarumplenitudincfuitsecundum tiam Christo donatum dicit. Scd praemisso looutio-
hominemconditus,sibilantummcruit,quantumpost nis modo accipiohdum cst.
pcr martyriitolerantiam. Tanla enim plenitudo spi- Si Christus sine omni mcrito illa habere poiuit.
ritualium charismatum in co fuit, quod in cis profi- 4. Si vcro quaoritur utrum Christus illam immorta-
cerenonpotuit; ctideomelior ipsius animafierinon litatis et impassibilitns glorinm.ct nominisDeima-
potuit quam nb initio suao conditionis extitit, quia nifestationem, sino omni mcrito habcre potucrit,
prolicerein meritisnon valuit.Unde Gregorius,super sane dici potcstquiahunanam naturamita gloriosam
cap.25Exodi, ait:Nonbabuit omnino Christus juxta susciperc potuit, sicut in resurrcctione extitit. No-
animaemeritum quopotuisset proficcre; in membris
autem quae nos sumus, quolidie proficit. Non ergo menqucsuumetiamalitcrhominibusmanifestarepo-
scd homo passibilis csso non potuit siout fuit,
plus meruit sibi per crucis patibulum, cjuam a con- tuit; et ad illam gloriam sinc mcritopcrvenirc.Potuit qui-
ceptione meruit per gratiam virtutum. Non ergo pro- dem
fecit secundum animaemeritum^quanlumad virtu- pcrvenire nd illam sino merito passionis, quia
temmeriti;profecittamen,quantumadnumerumme- potuit consumpta mortalitato immortnlitatis gloria
ritorum.Plura enim habuit merita in passiono quam vestiri, sed non sine mcrito justitiae et chantatis,
inconceptione; sed majoris virtutisnonextitoruntin aliarumque virtutum.Non cnim Christushomo csse
mcrendo plura, quam antc fuerant pauciora.Meruit potuit, inquo plenitudo virtutum et gratiae non fuc-
rit. Nec virtutes ei cilicio mortalia-
ergo a conceptione non modo gloriam impassi bili tati s tis induto,quin pcrinessepotucrunt
cas mercrctur. Habcns crgo has
et lmmortahtatis corporis,sed etiam impassibilitatis
animae.Per quid?Per obedienliam ct voluntatem per- virtu tcs sccundumhomincm passibilcm ac mortalcm
fcctam, quam nonlunc primohabuit,nec majorem non potuit non mcrcri gloriam immortalitatis. Non
cum pati coepit etmori.Obediensenim,perfectus,ct ergo potuit factus mortalissine mcritogloriam im-
bonusextitit secundum bomincm, cxquofuithomo. passibilitatis ct immortalitatisnc mnnifcstationem
m se postmor- Dei nominis consequi. Potuit tamen hoo asscqui si-
Habuitergoanimaillaaliquodbonum
tem, quoa non habuit antc. Num ergo bealior vel nemerito passionis, quiaporpassionem nil sibi me-
meliorfuitquamante?Absitquodmeliorfuerit,quia ruit, quod non antc per virtutcs mcruerit.
De causa mortis et passionis Christi.
necsanctior.nec gratiacumulatior.Nec etiambeatior 5. Ad quid ergo voluit pati ct mori, si ei virtutcs
fuitinDei contemplationc,in quo proecipuebeatitudo
consistit.Potcst tamen dici in hoc beafior fuisse.quia ad merendum ilioesufficiebant ? Pro te, non pro sc.
abomni miseria immunis.Exquo ncquit inferrisim- Quomodo pro me? Ut ipsius passio ct morstibi essct
forma et causa. Formavirtutis cthumilitatis; causa
pliciter quod bcatior fuerit. glorireet libertatisjforma Dcousque admortcm obc-
De eo quod scriptum est ad Philip. 2 Donavit illi dicndi: ctcausatuaDliberationisacbeatitudinis.Mc-
nomen quod cst super omne nomen. ruit cnim nobis pcr mortis ao passionis tolerantiam
3.Nec tantum gloriam impassibilitatis et immorta-
litatis meruit, sed etiam meruit donari sibi nomen (25) In lio 2, contra Maximinuln.cap. 5; ot lib. 3,
quod est super omne nomen ,sci licct honorifi ccnti am, c 2.Videin Glos.ordinariaad illiidadPhilippense2,
quod vocatur Deus; hoc tamen nomen ante mortem
nabuit.Habuitenimhoc nomen Dei Filius,in quantnm in (26)Tom,4,inCommcnt.adcnp.2Epist.adPhilip.,
medio; et citaturin Glossa ordinaria ad cumdem
Deus, est, ab aeterno per naturam; in quantum homo locum Pauli.
quodperpraecedentianonmcruerat, scilicet, aditum serpentum sanabatur.Num. 2.Si ergo rectefidei in-
paradisi, et rcdemptionem a peccato, a pcena, a dia- tuitu in illum respicimus,qui pro nobis pependitin.
bolo : et per mortem ejus hoecnos adcpti suaius, ligno, a vinculis diaboli golvimur.id est, a peccatis;
scilicet, rcdemplionem, ct filiorum gloriae adoptio- et ita a diabolo liberamur.ut nec post hancvitamin
nom. Ipse cnim moriendo factu3 cst hostia nostroe nobis inveniat quod puniat. Morte quiqpe sua; anb -
liberationis.Sod quomodo nos pcr morteina diabolo verissimosacrificio,quidquidculparumeratundenbs
et a peccato redemit, etaditum glorise aperuit?De- diabolusadluenda suppltcia detincbat, Christus e&-
crevcrat Deus in mystorio, uf ait Amb., propter pri- tinxit, utia hac vita uos tentando non praevaleat.Lir;
mum peccatum non intromitti hoinincm in paradi- cct enim nos tentet, post Ghristi morlem.quibusmo-j
sum,id cst.ad Dei contemplalioncmnon admitti.nisi dis ante tcntabat, non lamen vincere potest, sicut
in uno homine tanta cxisteret humilitas, quoeomni- ante vincebat.Nam Pctrus.quiante Christimortente. :
bussuisproficerepossct;sicuiinprimohoininelanta voce aucillae territus negavit, Lucae 22,post mortem :
fuit superbiu, quoeomnibus suis nocuit. Non cst au- ante reges et praesides ductus non cessit.Quare? quia
tem inventus infer homines aliquis quo id posset im- fortior.id est,Christus, veniensindvmum fortis.Lu-
pleri, nisi leo dc tribu Juda, qui aperuitlibrum, et cae11,id est, incorda nostra, ubi diabolus habitabat,
solvit signacala ejus, implcndo in se omnem justi- alligavit fortera, id est.a seductionecompescuitfide-
tiam: id est, consummatissimam humilitatem, qua lium,uttentationem quae ei adhuc permittitur, non
major esse non potcst. Nam omnes alii homines de- sequatur seductio. Itaque in Christi sanguine.quisof-
bitores erant.et vix uuicuiquesuu virtus sufficiebat vit qux non rapuit, psul. 63, redempti suinus apec-
et humilitas ; nullus ergo eorum hostiam poterat of- cato, et per hoc a diabolo, Nam, ut August. inlib.
ferre sufflcientem rcconcilia tioni nostne. SedChris tus dc Agone Christiano, cap. 2, tom. 3, in ipso vin-
homo sufficiensetperfectu fuithostiaquimultoam- cuntur inimicae nobisinvisibilespotestates, ubivin-
plius est humiliatus,amaritudinem morlis gustando, cunturinvisibilescupiditates.Fusoenimsanguinesi-
qu&m iilc Adum superbit pcr esum ligni vetiti noxia neculpa.omniumculparumchirographadeletasunt,
dclectationc Si
peTfru.endo. ergo illiussuperbiaom- quibus debitores quiineum credunt, adiaboloante
nium extitit ruina, ipsumdeparadiso mittens foras, tenebantur.Unde:Qut promultis effundelur. Perillum
aliisqueoccludensjanuam; multomagisChrislihu- ergo redempti sumus, in quo princepsmundi nihil
militas, qua mortem gustavit, ingressum regni ccc- invenit.UndeAugust.,lib.2deBaptismoparvulorum,
lestis omnibus suis, impleto Dei decreto, aperire va- qui alias diciturde peccatorum Meritis etRemissione,
luit, atque decreti delere chirographum. Utenimait cap. 30,tom.7; causam etmodum noslrae redemptio-
Amb. (27):Tantumfuit peccatum nostrum,ut salvari nis insinuans,ait:Nihil invenitdiubolusin Ghristo ut
non possemus, nisi unigenitus Dei Filius pro nobis moreretur; sedpro voluntatePatris moriChristus vo-
moreretur debitoribus mortisj.sed sic dignosnos fo- luit, non habens raortis causam de peccato., sed de
cit testamenti, et promissae haereditatis.Quod non ila obedientia et justitia raortem gustavit, per quam nos
intelligendum, quasi non alio modo salvare non po- redemita servitute diaboli.Incideramuseniminprin-
tuerit qiiam pcr mortem suam ; sed quia per aliam cipem huj'us seculi, qui seduxit Adam ,et servum fecit,
hostiam non potuit nobis aperiri regni aditus.etfieri ooepitque nos quasi vernacalos possidere; sed venit
salus, nisiper mortem Unigeniti, cujus tanta fuit.ut Redemptor, et victus est deceptor. Et guid fecit Re-
dictum est.humilitas et patientia.ut ejus merito pa- demptor captivatorinostro?Tetenditei muscipulam
teret crodentibus in eum aditus regni.Magna ergo in crucem suam ; posuit ibi quasi escam, sanguinem
morte Unigeniti praestita, sunt nobis, utiiceat nobis suum. Ille autcm sanguinem suum fudit, non de-
redire in patriam, sicutolim in morte summi ponti- bitoris; per quocl recessit a debitoribus. Ille quippe
ficis,his qui ad civitatem refugii confugerant,secure ad hoc sanguinem suum fudit, ut peccata nostra
ad propria remeare. Ecce aliquatenus ostensum est deleret. Unde ergo nos diabolus tenebat, deletum
qualiter per Christi mortem aditus regni sit nobis est sanguine Redemptoris. Non enim istae tenebat nos,
erant ca-
paratus. nisi vinculis peccatorum nostrorum;
DISTINCTIO XIX. tenaecaptivorum. Venit ille alligavit fortem vinculis
HlC QUAUTER A DIABOLO ET A PECCATO NOSREDEMIT passionis suae ; intravit in domum ejus, id est, in
PER MORTEM. corda eorum ubi ipse babitabat, et vasaejus, scili-
1. Nunc ergo quaeramus quomodo per mortem cetnos eripuit,quae illaeimpleverat amaritudine sua,
ipsius a diabolo, et a peccato, et poena redempti su- Deus autem noster vasa ejus eripiens et sua fa-
mus. A diabolo ergo et a peccato per Christi morlem ciens, fudit amaritudinem, et implevit dulcedine, ptr
liberati sumus, qtiia ut ait Apostolus, Rom. 5, in mortem suam a peccatis redimens, et adoptionem
sanguine ipsius justificati sumus; et in eo quod sumus gloriae filiorum largiens, Rom. 8.
justificati, id est, apeccato soluti, a diabolo sumus Cur Deus homo et mortuus.
lustilicati, id est, a peccato soluti, a diabolo sumus 2. Factus est ergo homomortalis,utmoriendodia-
liberati, qui nos vinculis peccatorum tenebat. Sed bolum vinceret.Nisienim homoessetquiadiabolum
quomodo a peccatis per ejus mortem soluti sumus? vinceret, non j'uste,sed violenter homo ei lolli vide-
Quiaper ejusmortem, ut ait Apostolus, Rom, 8, com- retur, qui so llli sponte subjccit. Sed si et eum homo
mendatur nobis charltas Dei, id est, apparet eximia et vicit,jure manifesto hominem pcrdidit; ut homo
oommendabilis charitas Dei erga nos m hoc quod Fi- vincat, necesse est ut Deus in eo sit; qui eum apec-
liumsuumtradiditinmortem pronobis peccatoribus catis immunem faciat. Si enim per se homo esset,vel
Exhibita autem tantae erga nos dilectionis arrha, et angelus in homine.facile peccaret.cum utramque na-
nos movemur accendimurque ad diligendum Deum, turam perse constetcecidisse. Ideo Dei Filiusnomi-
qui prp nobis tanta fecit; et per hoc .justificamur, id nem passibilem sumpsit.in quo et mortem gustavit,
est, soluti a peccatis justiefficimur. Mora ergo Christi quo coelum nobis aperuitetabcrvitutediaboli.idest,
nosjustificat,dum per eamcharitasexcitaturincor- a peccato (servitus enim diaboli peccatum est) eta
dibns nostris.Dicimur quoque et aliter per mortem poena redemit.
Christi justificari, quiaperfidem mortisejus apeo- QuomodoetaquapmnaChristusnosredemitpermortem.
catis mundamur. Unde Apostolus, Rom. 3: Justitiu 3. Aquapcena^temporalietaeterna.Abaeternaqui-
Dei est per fidem Jesu Christi. Et item, ibidem: Quem dem ,relaxando debitum; a temporali vero penitus nos
Deus proposuit propitiatorem per fidem in sanguine liberabitin futuro,qnandonouwstma morsinimicades-
ipsius, id est, perfidem passionis; utolimaspicientes truetur, ad Cor. 15. Adhucenimexpectamusredemp-
in serpentem aeneuin in ligno erectum, a morsibus tionem corporis; seoundum animas vero jam redem-
pti sumus ex parte, non ex toto, a culpa, non a pcena,
(27) In Glossa ordinaria sup. capr9 Epistslae ad nec omnino a culpa. Non enim ab ea sic redempti
Hebreeos. sumus, ut non sit, sed ut non dominetur, Rom. 6.
797 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XX. 798
Quomodonostram pcenamportavit, Petri 2. interDeumethominom,quasiintcrduocxtrcma,quia
4. Peccataquoqucnostra, id est, poenam pcccato- medius esse non potest msi inter aliqua.Mediutor est
rum nostrorum dicitur in corporesuo superlignum ergo, in quantum humo.Namin quanluniDeus,non
portasscjquia peripsius pcunamquamincrucctulit, Mediator.sed oequalisPatri csthoc idom quod Patcr,
omnis poena temporalis, quao pro peccato conversis cum Palre unus Deus.Mediat crgo interhomines et
debetur, in baptismo pemtus relaxatur, ut nulla a Deum Trinitatcm, sccundum hominis naturam, in
baptizato exigatur, etin poenitentiaminoratur. Non quasuscepitillaperquoe reconciliamurDeo Trinilati:
enim sufficeretillapocnaquapaenitentesligat Ecclc- etsecundumeamdemhabet aliquid simileDeo,et ali-
sia,nisipcenaChristi coopcraretur,qui pro nobissol- quidsimilehominibus,quodMediatoricongruebat,ne
vit. Undepeccata justorum,qui fueruntante adven- per omnia similis hominibus,louge esset a Dco,aut
tum, in sustentatione Dei tuisse usque ad Chrisli per omnia Deosimilis, longe esset ab hominibus,et
mortem dicitApostolus.ad osiensionemj'ustitioeejus lta mediator uon esset Unus ergo Mediator Christus
in hoc tempore.Ecce aperte expositumest quomodo inter mortales peccalorcs etimmortalem justum,ap-
et quid Christus per mortem nobis meruit et impe- paruit mortalis cum hominibusjustus cumDeo;pcr
travit, lnfirmitatem propinquans nobis, pcr justitiam Deo.
Si solus Christus debetdici Rcdemptor, ut solus dicitur Recte ergo Modiator dictus est, quia inter Dcum im-
Medialor. mortalem et homincm mortalem est Deus et homo,
5. Undeipsevere dicilur mundi Redemptor.et Dei reconcllians hominem Deo; i.n tanlum Medialor, in
hominumqueMediatorjsedMediator in Scriplura di- quantum est homo;in quantum autem Vcrbum non
citur solus Filius, Redemptor vero aliquanducliam est medius.quia unus cum Patrc Deus.Sicrgo Ghri-
Pater velSpiritus sanctus.Sed hocpropter usum po- stus secundum vos, o haeretici, unam tantum habet
testatis,non propter exhibitionem humilitatis etobe- naturam, unde medius erit?et nisi ita sit medius,ut
dientiae.Namsecundura potestatis simul etobedien- Deus sitpropterdivinitatisnaturum.ethomopropter
tiaeusum,FiliuspropriedicilurRedemptor,quiainsc humanitatis naturam.quomodohumanain eorecon-
explevit perquae juslificati sumus,et ipsam justifica- cilianturdivinis?Namipsevenien«priusinsehumana
tionem est operatus potentia deitatis cum Patre et. sociavitdivinis perutnusque naturaeconj'unctioncm
Spiritu sancto.Est ergo Redemptor,in quantum est in unapersona.Deinde omnes fidcles permortem rc-
Deus, potestafis usu;iu quantumhomo,humilitatis conciliavitDoo.dumsanatisuntab impietate quicun-
effectu. Et saepius dicitur Redemptor secundum hu- quc humilitatemChrisli credendo dilexerunt, ct dili-
manitatem.quiasecundumeametineasuscepitetim- gendoimitatisunt.(Aug.,tom.l,inlib.Confess., 1.19,
plevit illasacramenla.quae suntcausanostraeredcm- c.42.)Ecce hic aliquatenus insinuaturquareChristus
ptionis. Proprie ergo Filius dicitur Redemptor. solusMediatorDei dicitur et hominumjet secundum
De Mcdiatore. quam naturam mediet;scilicet,humanam,et cui me-
6. Qui solus diciturMediator,nonPatervelSpiri- aiet,scilicet,DeoTrinitati.Trinilatienim nos reconci-
tus sanctus. Dequo Apostolus,Tim 2; Unusmediator liavit per mortem.per quam et nos redemit a servi-
Dei et hominum homoChristus Jesus, id est, per ho- tute diaboli. Nam, ut dicitnrl Pet. 2: Noncorrupti-
minem quasi in medio arbiter est ad componendam bilibus auro et argcnto redempti sumus, sed pretioso
pacem, ld est, ad reconciliandum hominesDeo.Hic sanguine Agni immaculati.
estarbiter quemJob desiderat.Ultinam esset nobis ar- DISTINCTIOXX.
biter! Reconciliati enim sumus Deo.ut aitApostolus, QUOD ALIOMODO POTUIT LIDERARE HOMINEM,ETQUARE
Rom. 5, permortcm Christi. Quod non sic intelligen- POTIUS1STO.
dujm est, quasi noseisicreconciliaveritChristus.ut 1. Si vero quaeritur utrum alio modo posset Dcus
inciperet amare quos oderat, sicut reconciliatur ini- hominem libcrare quam per morteraChnsti,dicimus
micus inimico. ut deinde sint amici qui ante se ode- etaliummodum fuisse possibilemDeo,cujus potesta-
rant; sed jam nos diligentiDeo reconciliati sumus. ticuncta subjacent;sed nostraemiseriaesanandae con-
Non enimexquoeireconciliatisumusper sanguinem venientioremmodumaliumnonfuisse,uccesseopor-
Filiinosccepitdiligere.sed antemundum.priusqunm tuisse.Quid enimmentesnoslrastantum erigitetab
nos aliquid essemus.Quomodo ergo nos diligentiDeo iminortalitatisdesperationeliberat.quam quod tanti
sumus reconciliati? Propter peccatum cum eo habe- nos fecit Deus.ut Dei Filius immutabiliter bonus,in
bamus inimicitias.qui habebat erga nos charitatem, se manens quod crat,et a nobisaccipions quod non
etiam cum inimicitias excrcebamus adversuseum, erat,dignatusquenostruminireconsortium,malano-
operando iniquitatem. Itaergo inimici eramus Deo, stra moriendo perferrel? Est etaliaratio, quaro isto
sicut justitiae inimica sunt pcccata; ct idco dimissis potius modo quam alio liberare voluitrquiasic j ustitia
peccatis tales inimicitiaefiniuntur, etreconciliamur superatur diabolus,non potentia.Et quomodo id fa-
justo.quos ipsej'ustificat.Christus ergo diciturMedia- ctum sit explicabo ut potcro.Quadam justitia Dei in
tor.eo quod medius interDeum ethominesipsosre- potestatem diaboli tradttum etgenushumanum.pec-
conciliat Deo.Reconciliat autem.dum offendiculaho- catoprimihominis inomnesonginalitsr transeunte,
minum tollit ab oculis Dei.id est,dum peccatadelet, etilhusdebitoomnesobligunte.tjndeomneshomines
quibusDeusoffendebatur,etnosinimiciejuseramu3. ab origine sunt subprincipcdiabolo.UndeApoalolus
8ed cum peccata deleatnon solus Filius.sed ct Pater Ephes. 2: Eramus natura filii irce, natura scilicet
etSpiritus sanctus.quorumdeletio eat nostra adDeum ut est depravala peccato, non ut est recta creata ab
reconciliatio, quare solus Filius dicitur Mjdiator ? initio.Nodusautem illequotraditusest homoindia-
Nam de Patre legitur quod reconciliaverit sibi mun- boli potestatem.nonita debetintelligitanquamDeus
dum. Ait enim Apostolus, 2 Cor. 5: Dcusenim erat hoc fecerit aut lieri jusserit,sed quod tanlumpermi-
in Christo.mundumsibi reconcilian*.Cumergo rccon- serit juste tamen. lllo enim deserente peccantem,
ciliet, quare non dicitur Mediator?Quia nec medius peccali auclorillico invasit;nectamenDeuscontinuit
est interDeumethomines.necin sehabuitilla sacra- m irasuamisf»ralionessuas,nechominsmalege suae
meuta.quorum fide etimitationejustificamur.id est, potestatis amisit, cum in diaboli poteslale esse per-
reconcihamur Deo.Reconciliavit ergo noa totaTrini- misit; quia uecdiabolus a potestuteDei estalienus.
tas virtutis usu,scilicet,dum peccatadelet:sedFilius sicut neo u bonitate.Nam qualicumque vita diabolus
solus impletionc obedientioc,in quo patrata sunt se- vel homo nou subsisteret, nisi per eum qui vivificat
cundum humanam naturam, pcr quae credentes et omnia.NoncrgoDeushomineindeseruit.ut non seilli
imitantesjustificantur.(Aug.,in lib.13 deTrin.,ci6.) exhiberet Deum;sed inlermala poenalia eliam malis
Secundnm quam naturam sit Mediator. multa praeslititbona.ettandem hominera quem com-
7. Unde et Mediator dicitur secundum humanita- missio peccatorumdiabolo subdidit,remissio pecca-
tem;nonsecundumdivinitatcm,non cnimest mcdia- torum per sanguinemChristi data a diabolo eruit.ut
tor interDeum et Deum.quia tantum unusDeusjsed sic justitiavincereturdiabolus,nonpotentia.Sed qua
justitia? Jesu Christi.Etquomodo victusestea?Quia ibi fuisse, ct divcrsa facta, quia una ibi fuit passio,
ln eo nihil dignummorteinveniens,occiditeumta- seddiversiactus.Et actus quidemJudae acJudaebrum
men.Et utiquc justum est utdebitores quos tenebat, mali.quibus opcrati sunt Christi passionem.quoe bo-
liberi dimittantur, ineum credentes quem sinc ullo num est et opus Dei est. (Aug.,in psalm. 93enarra-
debito occidit. Ideo autem potentia vincere noluit, tionc, tom. 8; super Epistolam 1 Joan. homil. 7.)
quia diabolus vitioporvcrsitatis suaeamator cst po- Quod Christt passio dicitur opus Dei et Judoeorum,
tentiaB,etdescrtoroppugnatorqucjustitioe,in quo ho- ct quomodo.
mines magis cum lmitantur, qui neglecta vcl etiam 4. Passio ergo Christi et opus dictur Judoeorum,
perosa justitia,potentiaB magis studcnt, ejusquc vel quia ex actibuscorum provenit, et opus Dei quiaeo
adcptionelaetantur,vclcupiditateinflaramantur.Ide- auctore, id est, volente fuit. Unde August.(28):iVmct
oqueplacuitDcononpotentia,scd,justitia,vincere,ho- aufert vnimam Christi ab eo,quia potestalem habetpo-
minemeruere,inquohomocumimitaridisccret.Post ncndi et sumendi eam, Joau. 10:ccco hobes auctorem
veroin resurrcctione sccuta cst potentia.quia rcvixit operis; ponet animam: cccc habos opus auctoris. Et
mortuus,nunquamposteamoriturus.Sednonnejure ut generaliter concludam, quoties ki carne Christus
eequissimo vinccretur diabolus, si potentia tantum aliquid patitur, opusauctorisest; quiaenim suavo-
Christus cum illo agcre voluisset? Utique, sod post- luntate, non aliocogenteperpatitur, ipse auctor est
posuit Christus quod potuit, ut prius ageret quod operis. Cum autem passioChnsti opus Dei sit.et ideo
oportuit.Justitiacrgohumilitatishominemliberavit, bonum,eamqueoperati sinUudas et Judaei,quaeritur
qeem sola potentia aequissime liberare potuit. an concedendum siteosoperatosibiessebonum.Hic
De causa inter Deum, et hominem, et diabolum. distinguendumest.Potcstenimdiciquodoperatisunt
2.Si ehim tres illiin causam venircnt.scilicetDeus, bonum,quiaexactibuseorumbonumprovenit,idest,
diabolus et homo, diabolus et homo quid adversus passioChristijctitcm quod opcrati nonsuntbonum,
Deum dicerentnonhaberent,Diabolusonim de inju- sed malum.quia actioeorumnonfuitbona,sedmala.
riaDei convinceretur, quiaservum c,jus, scilicctho- DISTINCTIO XXI.
mincm, et frauduljenter abduxit, etviolenter tenuit. SI INCHISTO DIVISIO IN MORTE FUITANIJLE VELCARNIS
Homo etiam inj'urius Deo convinccrctur, quia prae- A VERBO.
ccptaejus contempsit.et sealienodominio mancipa- 1.Post praedictaconsiderandum ost utrum in morte
vit- De hominisinjuriaconvincereturdiabolus,quia Christi.a Verbo sitscparata animavel caro.Quidam
etillumpriusfallacipromissionedecepit.etpostmala
inferendo lacsit.Injuste ergodiabolus,quantumadse putaverunt tunc carncm sicut ab anima, ita a divi-
nitate in morte fuisse divisam. Si enim, inquiunt,
tenebat hominem, sed homo justo tenebatur, quia anima media divinitate sibi carnem univit,sicut su-
diabolus nunquam meruit potestatem habere super perius praetaxatum est; ergo quando divisa est caro
homincm,sed homo mcruit per culpam pati diaboli ab anima, divisa est etiam a divinitate, quianonpo-
tyrannidem. Si ergo Deus, qui utrique praeerat, potuit ab anima sejungi, per quam Verbo erat umta,
tentia hominem liberare vellet,solajussionis virtute quin aVcrbo divideretur.Fuitautem divisaabanima
hominem potuit rectissime liberare; sed ob causam in morto, olioquin vera mors ibi non fuisset;quia,ut
praemissamjustitiaehumilitatisutivoluit.Quidumin ait (29): Mors quam timent homines separa-
carne mor,tali cruciflxusest,justificati sumus.id est, tio August. est animaeacarne.Mors autem quam non timent,
per remissionem peccatorum cruti depotestate dia- est animae aDeo.Utraque verodiaboli suasu
victus separatio
boli; et ita aChrisfij'ustitiadiabolus est.non homini propinataest. biergoin Christo hominevera
potentia. Quomodo autem in ejus sanguine nobis mors fuit,divisa est ibiamma,acper hoc divinitas a
peocata sint dimissa, supra expositum est. (Aug. in carne. Huio suae probabilitati adunt auctoritatis te-
lib. 13 de Trin., c 14.) stimonium.Ambros. enim(30)tractans deChristi de-
De traditione Christi quoefacta dicitur a Paire et a relictione, qui in cruce voce magna clamans dixit:
Filio, a Juda et a Judceis. Deus, Deus meus, ut quid me derefiquisti? ait: Clamat
3.Christu s crgo est sacerd os,idemque et hostia pre- homo separatione divinitatis moriturus.Nam cum di-
tium nostrae rcconciliationis;qui sein aracrucisnon vinitas mortis libera sit,utique mors ibi esse nonpo-
diabolo, scdTrinitatiobtulit pro omnibus,quantum terat, nisi vita discederet,quia vita divinitas est.Hio
ad pretii sufficientiamjsed proelectistantumquan- videtur tradi quod divinitas separata sit in morte ab
tumad efficaciam,quiajiraedestinatistantum salutem nisi discessisset,homo ille mori non pos-
effecit. De quo ot legitur quodsittraditusaPatre,et homine;quae
set. Quod illi ad carnem referunt.quam dicunt aDeo
quod seipsumtradidit.et quodJudas eumtradidit,et separatam.Quibus respondemusillam separationem
Judaei.Ipse se fjadidit,quia sponte ad passionem ac- sic esse accipicndam,sicut intelligitur derelictio,quae
cessit;et Pater cum tradidit, quia voluntate Patris, illis verbis significatur: Utquid mc dereliquislft Quo-
imo totius Trinitatis passus est; Judas tradiditpro- modo ergo Cnristus derelictus erat a Patre, cum in
dendo, ct Judaei insttgando, et fuit actus Judae ct cruce derelictum se clamabat? Non recesserat Deus
Judaeorum malus, ctactus ChristivelPatrisbonus, ab homine,ita quod essetsoluta unioDeiethominis.
opus Christi ct Patri bonum,quiabonaPatriset Filii fuit quoddam tempus, quandpChristus ad-
malum fuit Judae et Judaeorum, Alioquin
voluntas; opus quia huc vivus homo erat, etnon Deus, quiaadhucvivus
malafuit intentio.Diversafueruntibi factasive opera sederelictumclamabat.nondcrelinquendum.Siergo
id cst, diversi actus, ct unares.sive factum,scilicet, illa derelictio unionis intelligatur solutio, ante facta
ipsa. Ideoque
passioillo doctores aliquando uniunt in fuit solutio Dei et hominis, quam Christus mortuus
facto Patrem,Filium,Judam,Judaeum,aliquando esset.Sed quis hoc dicat? Fateamur ergo Deum quo-
disjungunt. Respicientesenimadpassionem, unum dammodo illum hominem in morte deseruisse,quia
opus illorum dicuntjattendentes intentiones et actas,
facta diversa discernunt. Unde August.: Facla est, potestatipersequentiumeumexposuitadtempus,non
suam potentiam exercendo illumdcfenditutnon mo-
inquit.traditio a Patre.facta est traditio a Filio,facta reretur. Separavit sedivinitas, quia subtraxit prote-
est traditio a Juda; una res facla est. Quid erô ctionem.sed non solvit
inter eos? hoc fccit PaterctFiliusin unionem.Separavit se foris.
discernit Quia ut non adessetad defensionem,sed non intus defuit
charitate, Judas veroinproditione. Videtis quianon ad unionem. Si non ibi cohibuisset potentiam, sed
quid faciat homo,sed qua voluntate,considerandum
cst. In eodem facto invenimus Deum, quo Judam; (28) In lib. de Unitate Trin., ad Optatum, contra
Deum benedicimus, Judam detestamur, quia Deus Felicianum, cap. 14, in tom. 6.
cogitavit salutem nostram. Judas cogitavit pretium (29) Tom. 8,dist. 2,1.- 3, c. A»sumpsit,concion.2.
quo vendidit Dominum, intenlio Filius, pretium quod dedit super eo versu ps. 48: Sicut oves in inferno positae.
pro nobis. Diversa crgo diversa facit, cum (30) Tom. 4, Comment.ad cap. 22Luc, super eo
tamen sit una res ex diversis. Ecceunam rem dicit loco: Pater,in mmus tuas commendospiritummeum.
801 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. —LrB. III, DIST. XXII. 802
excrcuisset, non morerctur Christus. Morluns cst scpulcro Christus carnom sunm or.mrr.oricndo non
Christus, divinitate recedenfe. id cst, cfrcctum po- dnrcruit.sioutin utcro virginis conr.nsrendo forma-
tentiae defendendo, non cxhibondo. Hic c?t, hirrus vit.Morluus ci-t.crgo nnn (iiprnlcnlo viln, sicut pas-
qui nltcro hirco immolato in folitudinem
a-o-reoii-ato? sus cst non percunte potcnlia.Ncmo toilit nnimam
mittcbatur, ut lcgitur in Lcvilico. Duo cnim hirci, ejus ab eo.cruia potestatem habot ponendi ct sumen-
humanitas etdivinitasChristi intclliguntur.Humani- di. Ecco et hic habes.Cbristum non deseruissc car-
lale ergo immolata.divinitas Christi in solitudinem nem in mortc, ct vitam non discessisse a mortuo ; ct
abiit, id est, in coolum tempore passionis divinitns quod spontc Iradirlit spiritum,non aliuscxtorsit.iln-
abiissedicitur.non locum mutans,sed quodam modo dc Ambrosius. in lib.clc Incarnalionis dominicoe Sa-
virtutemcobibens,utposscntimpiiconsummarepas- crament.cap. 5 : Emisit Chrislus spiritum,et tamen
sionem. Abiit orgo, id cst, virlutem cohibuit. et por- quasi arbiter exuondi suscipiendique corporis,emi-
lavit iniquitates nostras (tsai. 43); non ut habcrct, sit; pcndebnt. in crucc, ct omnia commovebat. Scd
sed nt consumerct : Dcitscmm ir/ms ronstimcns est unrlc cmisit? Ex carne. Quo emisit? Ad Patrcm.
(Deut. 4). Ex his satis ostcnditur, pramissa vcrba Qua ratione Christus dicitur morluus cl passua.
Ambrosii sic cssc accipenda, ut praodiximus. 4. Rccedcntc voroanimamortuaestChnsti cnro ;
Aliam ad idcm inducunt auctoritatcm. ct quia caro morlua est, mortnus est Christus. Sicut
auclorilati asseruntdi- cnim morluus dicitur Dens, quand mortuus est ho-
Aliiquoque innituntur,qui mo;it,amortuushomodicitur, qunndomortuaest ca-
vinitatem rn morlo rocessisse ab hominc sccundum
carnem.Ait cnim Alhanasius(3l):Mnledictusquito- ro.Scparatioanimaemorscarnis fuit.Proptcrcarnem
tum homincm qucm assumpsitDciFilius.dcnuo as- crgounitnmVorbo,quaemortuaest,(liciturDcusmor-
amortuis resurrcxisse non con- tuus.ct propter carnem etanimnm qccoutraquo do-
sumptum,tertiadic
fitetur. Fiat, fiat. Si,inquiunt,dcnuo assumptus cst lorem sensit.dicitur Deus passus,cum divinitas om-
homo in resurrectione,qnem assumpserat in incar- nis doloris cxors existeret. Undo August.: Verbum
cnro factum est, ut per carnem panis ccclestis ad in-
natione; dcposuit ergo eum in mortc ; scparata ergo fantes transirel;ct sccundum hocipsumVerbumcru-
fuit divinitasinmorteabhumanitatc.Quibusrespon- cifixum ost,sed non est mutatum in hominem; ho-
demusquodsi inhisverbis assumptiotalisinteltiga- mo in iilo mutalus est, ut melior fierct quam erat.
tur quae fit secundum unionem,non carnem tanlum, Por illud ergo quod homo crat, mortuus est Dcus, ct
sedlolumhomincin, id cst.unimam etcarnomdenuo
sibiunivitinresurreclionc; per illud quodDeuscrat,homo cxcitalus est ct resur-
quinnonsimpliciter ho- rexit.Qiiidquid passus est homo.non potest dici non
minem,sedtolumliominemassiimptumdicit.Totum Deus.quoniam Deus ernt homo. Quomodonon
ergo hominem in morte deposuit, id est,animam et passus potcs dicere te non passum injuriam, si vestis tua
carnem.Sed quis, nisi hosfis voiitatis,dicat animam
aVerbo depositam?Et tmncn nisi hoc fateuntur,quod consoindatur.qunmvis vestis ti':a non sit tu ? Multo
totus homo sit assumptus, non pro cis facit illa au- magis ergo quidquidpntitur caro unilaVerbo,debet
totum dicit cst dici Deus pati, licet Verbura ncc niori, nec cor-
ctoritas,quae assumptum.Sciendum rumpi, nec mutari potuerit. Sed quidquid horum
ergoAnatnasium id dixisse contra illorum pcrfidiam,
resurrectionemChristi morte passus est.in carne passus est.De hoc etiamAmb.,
qui negabant.putantes m Hb. de incarnationis dominicae Sacramento ait :
detineri eum qui solus inler mortuos liberest.Ideo
illum maledicit, qui non confitetur totum hominem Quod Verbi caro patiebatur, manens in carne Ver-
denueassumptumresurrcxisse,id cst.Ghristum ani- buminseprocorporis caro
assumptione referebat,utpati
patiebatur; sicut scriptum $st,
mam denuo corpori conj'unxisse; et illis duobus de- diceretur, quia
nuo conjunctis in resurreotione,vere secundum ho- 1ralione Petri 4 : Christo in carne passo. Hic docetur qua
Deus vel Dei Filius passus vel mortuus di-
minem vixisse sicut anle mortem. Nam in morte se- citur: non
parata est anima a carnc:unde vero dicitur Christus est, sed quia quia mortem senserit in quantum Deus
caro ei unita mortua est. Secundum
mortuus, sed neutrum separatum est a Verbo Dei. quara rationem dicit August.,in 9crmone de Fide:
Auctoritatibus astruit, a Verbocarnem in morte non Si quis dixerit atque crediderit Filium Dei Deum
esse divisam. passum.anathema sit.Cujus dicti causam ex qua in-
3 Sicut August., super Joannem, tractafu 57,tom. telligontia sumenda sit.aperiens in eodem subdit: Si
9, docent, tractans illud Domini verbum : Ego pono
animam meam,ut iterum sumam eam ; nemo tolliteam SuisdixcritquodinpassionedoIoremsentiebatFilius
ciUeus,etnon caro tantum cum anima quam sibi
a me, sed egoponoeam; a meipso potestatem habeopo- acceperat, anathema sit.Sane ergo dici potest quod
nendi eam, et iterum sumendi eam'. hic animam dicit mortuus cst Deus, et non mortuus; passus est Dei
emissam. A quo emissa est ?A sei psa non est emissa, Filius,et non passus; passa est tertia persona,et non
quia seipsam non posuit; necVerbum animam posuit passa; crucifixura estverbum et non crucifixum; sed
nec carnem. Caro ergo animam posuit, sed potesto- secundum alteram naturam passus est, secundum
te in se manentis deitatis.Potentia ergo deitatis ani- alteram impassibilis. Unde Ambrosius, in lib. 3 de
ma divisa est a carne.sed neutrum a Verbo Dei; un- Spiritu sancto : Generalis ista esl fides,quiaChris-
de Aug.lib.de UnitateTrinitatis, ad Optatum, c. 14: tus est Dci Filius, et natus ex virgine; quem quasi
Verbum ex quo suscepit hominem.id est, carnem et gigantemPropbeta describit,ps. 18,eo quod biformis
animam,nunquam deposuit animam ut esset anima a geminaeque naturas unus sit, consors divinitalis et
Verbo separata; sed caro posuit animam quando ex- corporis. Idem crgo patiebatur, et non patiebatur;
piravit, qua redeunte resurrcxit. Morsergo ad tem- iiiotiebatur, et non moriebatur; scpeliebatur etnon
pus carnen et animam separavit,sed neutrum aVer- sepeliabatur; resurgebat,et non resurgebat. Resur-
bo Dei. Caro ergo ponit et sumit animam, non pote- gebat secundum carnem,qua5 modua fuerat, non se-
state sua,sed potestate inhabitantis carnem deitatis. cundumVerbum.quod apudDeum sempermanebat.
Hic evidenter traditur nec animam nec carnem a Ver- DISTINCTIO XXII.
bo Dei in morte esse divisam, ut aliquo modo soluta Sl CHRISTUS IN MORTE FUITII0M0.
fuerit unio. Unde Aug.contra Felicianum : Absit ut 1. Hic quaeritur, utrum in illo triduo mortisChri-
Christus sic senserit mortem,ut quantum in se est, stus fuerit homo.quod non videturquibusdam,quia
vita vitam perdideritl si enim hoc ita esset,vitae fons mortuus erat.et homo mortuus non est homo. Ad-
aruisset. Sensit ergo mortem participatione humani dunt etiam quod si tunc erat hcmoivel mortalis.vel
affectus, quem sponte susceperat', non naturae suae immortalis ; sed mortalis non, quia mortuus ; nec
perdidit potentiam.per quam cuncta vivificat.Sic in immortalis,quiatantumpostresurrectionem.Quibus
respondemus quia licet homo mortuus fuerit, erat
(31). Lib. 6, qui de Beatitudine Filii Dei dicitur, tamen in morteDeus homo,nec mortalis quidem,nec
ad Theophylura. immortalis; et tamen vere erat homo, Illas enim et
803 PETRI LOMBARDt 804
hujusmodi argutiae in creaturis locumhabent,sed fi- sepulcro unitus erat Christus, sicut animae in in-
dci sacramentum a philosophicis argumentis est li- ferno. Alioquin si oarni mortuae non esset uriitus,
berum.Undo Amb., in lib. 1 do Fide, c 5, in iine: non in eadiceretur jacuissein sepulcro.Animaergo
Aufer argumenta,ubi fidcs quaeritur.ln ipsisgymna- ad infernum descendit.caro in sepulcroj'acuit,sapien-
siis suisjam dialecticataceat;piscatoribuscreditur, tia cum utroquo permansit, que in inferno positis,
non dialeclicis. Dicimus ergo,in morte Christi Deum ut aitAmb. in lib.de Incarnationis dominicaeSacra-
verefuissehominem,ettamenmortuum;ethominem mento,c.5,lumen vitaefundebataeternae.Radiabat il-
quidom nec mortalem, ncc immortalem.quia unitus lic lux vcra sapientioe, illuminabat infernum, sed in
erat animae ct carni sejunclus. Alia enim ratione di- inferno non claudebatur.Quis enim locus est Sapien-
citur Deus homo.vel homo Deus.quam Martinus vel tioe?de qua scriptum est, Job. 28 : Nescit homovias
Joannes. Ilomo enim dicitur Deus, et e convcrso, ejus nec inventa est inter homines. De qua abyssus
propter susceptionem hominis, id est animae et car- dicit : Nonest in me; mare dixit : Non est mecum ;
nis. Unde Aug., in lib. de Trin., cap. 13: Talis erat ergo nec in tempore, nec in loco sapientia est, cui
susceptio illa quaeDeum hominem faceret, et homi- nec mors tribuenda est. In ligno-enim caro, non
nem Deum. Cum ergo illa susceptio per mortem illa opcratrix omnium substantia divina pendebat.
non defecerit, sed Deus homini, et homo Deo sicut Confitemur tamen Chrislum pependisse in ligno
ante unitus crut vere, ct tunc Dous erat homo, et e et jacuisse in sepulcro, sed in carne sola, et fuisse
converso, quiaunitusanimaeetcarni;ethomo mor- in mferno. sed in anima sola.
tuus erat,quia anima a carne divisa erat.Propter se- Quod Christus ubique totus est, sed non totum; ut to-
parationem animae.a carne mortuus, sed propter lus est homo vel Deus, sed non totum.
utriusque semper secum unionem homo.Nou autem 3.Etutiquetotuseodemternpore erat in inferno.in
sic erat homo.ulexanimaetcarne simul.junctis sub- ccelototus,ubiquetotus;persona enim illaaeternanon
s.isteret. Exqua ratione dicitur aliquis alius homo,et major erat, ubi carnem et animum simul unitam sibi
ipsoforteunte mortem,hocctiaraniodocrathomoet babebat.quaui ubi alterum tantum; nec majorerat
post resurrecticrtieni fuit. In morfe vero homo erat ubi utrumq uesimul velalterum tantu m unitum habe-
tantum propter atrimaeet carnis secum unionem,et bat, quam ubi erat neutrum habens unilum.Totus
mortuus propter inler illa duo divisionem. ergo Chrislus et pcrfectus ubique erat. Unde Aug.,
Si Christus in morte erat homo alicubi, et si ubicnm- contra Felicianum, de Unitate Trinitatis, ad Opta-
sit homo sit. tum, c. 14: Non dimisit Patrem Christus cum venit
que in Virginem.ubique totus,ubique perfectns.Uno ergo
2. Hic quaeritur.si Christus in morte alicubierat eodemque lempore totus erat in inferno,totus in coelo.
homo, et si ubicumque est, homo sit. Ad quod di- Eratapud inferosresurrectiomortuorum,eratsuper
cimus, quia non ubicumque erat, homo erat; nec coelosvita viventium; vere mortuus, vere vivus; in
modo ubicumque homo est: quia ubique est se- quoetmortemsusceptiomortalitatisexcepit,etvitam
cundumdeitatem.neo ubique homo.quianon ubique divinitas non perdidit. Mortem ergo Dei Filius et in
homini unilus; sed ubicumqucest secundumhomi- anima non pertulit, et in majestate non sensit; sed
nem, ibi homo est.Tempore autem mortis et ubique tamen participatione infirmitatisRex gloriaecrucifi-
erat secund um Deum.et in sepulcro secundum homi- xusest.Exhisapparet quod Christus eodem tempore
nem, et in inferno secundum hominem; sed in in- totuserat insepulcro,totusin inferno.totus ubique;
ferno secundum animam tantum, et in sepuicro se- sicut et modo totus est ubicumque est, sed non totum,
cundumcarnemtanturn.Insepulcroergo erathomo, Nec in sepulcro, nec in inferno, totura erat, etsi
quia humunitati unilus eratelsi non toti, quia carni totus, sicut Christus totus est Deus, totus homo, sed
tantum ; et in infcrno erat. homo, quia humanitati non totum ; quia non solum est Deusvel homo,sed
unitus, sed non toti, quia animae tanlum. Sed si in et Deus et homo. Totum enim ad naturam refertur,
inferno animae tantum, et in sepulcro carni tantum totus autem ad hypostasim; sicutaliud etaliquid ad
unitus erat: ergo nec in inferno unitus erat animae naturam, alius vero et aliquis ad personam referun-
et oarni, neo in sepulcro. Quomodo ergo ibi vel hic tur. Unde Joan. Damasc, lib. de Fide. c. 7, in fine :
homo esse diciturrQuae estratiodicti/Quiaunaea- Totus Christus est Deus pefectus, non autem totum
demque unione unilus erat aniraaein inferno.et car- Deum est.Non enim solum Deus est, sed et homo,et
ni in sepulcro.Et sic eral illis duabus tunc separatis totus homo perfectus. Non autem totum homo.et so-
unitus.sicut ante separatinera, id est.ante mortem. lumenimhomo.sedetDeus, Totum enim natur® est
Ad hooautem opponitur.SiChristus animam tantum repraesenlativum. Totus autem, hypostaseos ; sicut
vel carnem tantum assumpisset, non fuisset verus aliud quidem est naturae, alus bypostaseos, sic et
horao.sed propterutriusqueassumptionemverusho- hujusmodi.
mo fuit.Sic ergo ubi carnem etanimam sibi unitam Si ea qux dicuntur deDeovel Filio Deiposcunt dici
non habebat, verushomo ibi non erat. Sed tempore de homine illo vel de hlib hominis.
mortis nusquam illa duo vere unitu habehat,quia nec 4. Solet etiam quaeri si congruenter dici possit fl-
in sepulcro.nec in inferno.nec alibi; nusquam crgo lius bominis vel ille homo descendisse de coelo, vel
erat homo. Ad quod dicimus, quia Christus utique ubique esse.sicut dicicitur Filius Deivel Deus de coelo
verus homo non fuisset.si carnem et animamnouas- vcnisse, et ubique esse.Ad quod dicimus,si aduni-
sumpsisset. Sed tamen quia ex quo assumpsisset, tatem personae referaturdictiintelligcntia,sanedici
neutrum deposuit, sed cum utroque eamdem unio- potest;si vero ad distinctionemnaturarum.nullatenus
nem indesinenter tenuit.quam assumendo contraxit; concedendum est. Unde Aug., in lib. 1 de Trin. :
ideononincongrue ubicumqne animaevel carni, vel Una persona est Christus Deus et homo.Ideo dicitur:
utriqueunitusest, ibihomoessedicitur, quiaibihu- Nemo ascendit in ccelura, nisi qui de ccelo descen-
manatusest.Ergo et in sepulcroe- athomo etin infer- dit.etc.Si ergo attendas distinctionem substantiarum
noerathomo.quiautrobiquchumanatus erat Chris- FiliusDei descendit.et filius hominis crucifixus est;
tus.et unam eamdemque cum anima et carne,licet se- sivero unitatem personae.et filius hominis descendit,
paratis.habebatunionem: et uno eodemque tempore et Filius Dei est crucifixus. Propter hanc unitatem
m sepulcro jacuit Christus.et ad infernum decendit; pe.rsonae non solum filium hominis descendisse de
sed in sepulcro jacuit secundum solamcarnem.etin coelo, sed etiam dixit esse in ccelo, cum loque-
infernum descendit secundum solam animam.Unde retur in terra : propter hanc eamdem dicitur Deus
Aug,,Iib.de Fide ad Petrum, c. 2super Joan., tract.78 gloriae crucifixus, qui tamen ex forma servi tan-
in fine. Quis non est derelictus ininferno? Christus, tum crucifixus est. Non tamen secuodum hoc quod
sed in animasola. Quis jacuit in sepulcro?Cbristus, Deus gloriae est, et secundum quod glorificat suos;
sed in carne sola; quia m his singulis Christus est. et laraen dicitur Deus gloriae crucifixus. Recte qui-
Christum in his omnibus confitemur et in singuljs. dem, non exvirtute divinitatis, sed ex iafirmitate
Ex bia evidenter ostenditur, quod carni jacenti in oarnis. Quid ergo propter quid, et quid, s.eounduoi
803 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XXllI. 806
quiddicatur.prudensetdiligens etpius lectorintel- qun mnltts christianus univcrsa credit quaa bonus
hgat. Haec de corrigia calceamenti dominici dicta Christianus, accedentecbaritaleremaneatetfiatvir-
sufficiant, neossaregisldumcae consumanturusque tus, nn ipa climinetur,et aliaqualitus uucccdiitquae
in cinerem. virtus sit; ulrumlibet sino penouluiiicitpotest.Mihi
DISTIXCTIOXXIII.
SI CHRIETUS HABUERIT FIDEM ETSPEMUT CHARITATEM.tanienvidcturquodillaquu!itusqua;piiuserut,rcma-
neal, et accessu charitatis virfus tiut.
1. Cum vero supra perhibitum sit Christum ple- Ex quo sensu una dicatur fides.
num gratia fuisse, non est supervacuum inquirere 6. Cumque diversis modisdieaturlirles.fatendum
utrum fidem et spem sicut charitutem habuerit. Si est tamen unam lidem, ut ait Apostolus, Eph. 4. :
enim his caruit,nonvideturplenitudincm gratiarum Unus Dominus, una fides. Sive enim tides acctpiatur
habuisse. Ut antcm haec quu:stio valeat apertiuscx- pro coquodcreditur, sive pro eo quocreditur, recte
plicari.dehissingulisaliqua in mcdium profercnda dicitur fides una. Sienimproeoqund creditur acci-
sunt, ctprimuuiuefidc, secundum racnsuram cujus
praecepit Apostolus unicuique saperc piatur,exhacintelligentiadtciturunafides,quiaidem
unum idemqueostquodcreditur
jubemurcredcre,et
Quid sit fides. acunctis lidelibus.Unde fides catholica dicitur, id
2. Fides cst virtusquucreduntur quoe non viden- est, universalis.Si vero accipintur tidcs pro eo quo
tur. Quod tamcn non de omnibus qus non videntur creditur, ea ratione una diciiur esseltdeR,non quia
accipiendum est, sod dc his tantum qum credere, ut sit una numero in omnibus.sed genere. id est,simi-
aitAugust.,adreligioncm pertinent.Multaenim sunt litudine.Unde Angust., in lib. \'Ade Trin., cap. 2 :
quaesiChristianus ignoret.nihil metuendumest,quia Fides (quam qui habent.tideles vocantur, etquinon
non ideo a religione deviat. habent, infides) commnnis pst omnibus iidelibus ;
Quot modis dicitur fides. sicut pluribus hominibus faciesoommunisesscdici-
3.Accipitur autem fides tribus modis,scilicet pro eo tur, cumtamcnsinguli suashaboant. Nonenim fides
quocreditur,etestvirtus;ct eo
pro quod creditur.et nuraero est una,sed genere ; qnae cttm sit in uno,est
non est virtus ; et pro eo in quocreditur,quod aliud et in alii9,nonipRa,Hedsirnilis;etpropter8imilitudi-
est ab eo quocredilur.UndeArg.inquit.in lib-13de nem magis unum dicimusesse.qunm multas. Sicut
Trin., cap. 2: Aliud sunt ea quae creduntur, aliud idemvolentiumdicituruna voluntas.cumtamencui-
fides qua creditur.Illa enim in rebus sunt quaevel
esse, vel fuisse, vcl futura esse creduntur; haecau- ?[ue8itsuavolunta8;etduorumsimillimorumdicitur
acies una.
tem inanimo credontis est.cilantum conspicua cujus
est: et tamen nominefidei consetur utrumque.et il- Quod fidestamen cst de his qux non videntur proprie, quse
lud scilicet quod crcditur, et id quo creditur. Id videntur ab eo in quo est.
quod creditur dicitur fidcs, sicut ibi, in Symbo- 7. Notandum quoquecst quodfidespropriedenon
lo Athanasii: Hxc est fides catholica, quam msi apparentibustantum est. Unde Gregor., m homilia
quisquefirmiter fidelitcrque crediderit, salvusesse non super Ezechiel.: Apparentia non hubcnt fidem, sed
poterit. Fidesautemquacreditursicum charitatesit, agnitioncm.Idem.cumPaulusdicdt.Hebr. 11: Fides
virtus est, quia charitas, utaitAmb. superEpist,ad est subsianlia rerum ipcrandarum, aryumentum non
Rom.,materestomniumvirtutnm,quaeomnesinfor- a/ipare«ttum;hocveracilerdiciturcredi,quodnon va-
mat, sine qua nulla veia virtus est. Fides ergoope- lct videri. Nam credi jam uon potest, quod videri
rsms per dilectionem. virtus cst, qua non visa cre- potcst. Tbomas aliud vidit, et uliud credidit; homi-
duntur. Haecest fundamentum quodmutarinonpo- nem vidit', et Deum confessus est, dicens, Joun. 20:
test,utaitApostoluFi,q'ioRposit8infiindamentoncmi- Dominusmeus et Deusmeus. De hoc etiam August.,
nem periro sinit.unde August., dnFidcad Petrum : in lib. 13 dc Trin., cap. 1, ait: Fidem ipsam videt
FundamentumestChristusJesus,idest,Christifides, quisque in corde suo esse.si crcdit; vel non esse, si
scilicct, quae per dilectionem operatur, pcr quam non credit. Non sicut corpora, quae videmus oculis
Christus habitat in cordibus, quae neminem perire corporeis, et per tpsoruin imugides quas memoria
sinit.Aliaverononestfundamentum.Fidesenim sine tenemus,etiam absentiacogitamus;nec sicuteaquae
dilcctioneinanis est. Fides cum dilectione, Christiani non vidcmus, et ex his quaevidemus cogitationcm
est; alia daemonis est. Nam et daemones credunt, utcumquc formamus, et memoriae commendamus;
et contremiscunt. Sed multum interest utrum quis necsicutbominem,cu,ju8animam,elsinonvidemu8,
credat Christum.vel Christo, vel inChristuni. Nam ex nostra eonj'icimus, etex motibus corporis homi-
ipsum esseChristum daemones crediderunt, nec ta- nem sicut videndo didicimus,intuemuretiam cogi-
tando ; non sic videturfidcsincordoinquo est.ab eo
meninChristumcrediderunt, (Aug., tom. 10, serm.
61, de Verbis Domini.) cuj'usc8t,sedeamtenetcerti8simascentia. Cumergo
Quid sil credere in Deum, vel Deo, vel Deum. ideocrederojubeamur,quiaidquodcrederejubemur
4. Aliud est eoim credere in Deum, aiiud credere videre non possumus ; lpsam tamen fidem quando
Deo, aliud credere Deum. Credere Dco, est credere est in nobis.videmus in nobis ; quiaetrerumubsen-
vera esse quae loquitur.quod et mali faciunt,et nos tium praesensestfides.etrerumquaeforissunt, intus
credimus homini, sed non in hominem. Credere est fides ; et rerum quae non videntur, fides( et
Deum, est credere quod ipse sit Deus, quod etiam ipsa teraporaliter fit in cordibus hominum ; etsi ex
mali faciunU Credere in Deum, est credendo amare, lidelibus infidelcs fiant, perit abeis. His vcrbis evi-
crecjendo in eum ire, credendo ei adhaerere et ejus dentertraditurfidemipsam incordehominis ab ipso
homine videri non corporaliter, nonimaginarie.sed
membrisincorporari.Perhancddem,justificaturim- et ipsam tamen abscntium et eorum
pius.utdeindeipsafldesincipiatperdilectionemope-fiunt intcllectualiter,
rari. Eaenimsolabonaoperadicendasunt.quae qua3non videntur, csse. Ut enim August. alibi ait,
per dilectionem Dei. Ipsa enimdilectio,opusfideidi- super Joan. 27, tractatu27 :Credimus utcognosca-
citur. Fides ergo quam iaemones etfalsi christiani mus, non cognoscimus utcredamus. Quid enimcst
babent.qualitas mentis est, sed informis, quia sine fides, non nisi credere quod non vides ? Fides ergo cst
charitale est. Nam et malos iidem habere, cum tamen quod vides credcre, veritas quod credidisti vide-
charitate careant, Apostolus ostendit dicens, \ Cor re. Unde recte fides diciturargumentum vel convic-
12: Si habuero omnem fidem, charitatem auiem non tio rerum non apparcntium; quia si fides est, exeo
/woeam.etc.Quaefides etiam donum Dei dici potest, convincitur et probatur aliqua esse non apparcntiu,
quia et in malis quaedam Deidonasunt. (Aug., t. 8, cum fides non sit nisi de non apparentibus.
Enarr. in ps. 67.) Dcscriptio fldei.
An illa informisqualitasmentisquxinmalochristiano 8. Aitenim Apostolus, Hebr. iZFides estsubstan-
est, fiat virtus cum fit bonus.^ tiarerum speramarum, argumentum, vel convictio,
5. Si vero quaeritur utrum illa informis qualitas, non apparentium, quia perfidemsubsistuntin nobi»
80? PETRI LOMBARDI. 808
etiam modo spornnda.ct subsistunt in furturo pcr cx- debat Dcum in carno ipsa latentem. Credebat ergo
perientiam.Et ipsa est probatio et convictio non ap- mentequod nonvidebat, porhoo quod scnsibuscor-
parcntium,quia si quis de his dubitet.perfidem pro- poris apparebat. Sivcrodicunturcrediquaevidentur,
banlur,utadhuc probaturfutura resurrectio.quia ita sicut dicit unusquisque oculis suis credidisse, non
credideruntpatriarchocet alii sancti.Vel probatio cst ipsa cst quoe in nobis aedificatur fides; sedex rebus
ct ccrtitudo quod sint aliqua non apparentia, ut su- quae vidcntur,agitur in nobis ut ea credantur quaa
pradictumcst.Propriotamcnfidesdtcitursubstantia non videntur.Ex his aperte intelligitur quod proprie
rerum sperar>.rlnrum,quiasperandis substat,et quia fides non apparentium est. Necilla est fidea quain
fundamentum est bonorum, quod ncmoputare po- Christoaedificamur.qua dicimus, usifala locutione,
test. nos ea credere quaa vidomus. Alibi tamen dicit Au-
Si illa de.icription spei conveniat. gust. fidem esso de rcbuspraesentibus; quod erit in
9. Si vero qnroritur an haes desTiptio spci convc- futuro, cum per speciem Deumpraesentemcontem-
niat.saneconccdipotcstutrumlibet.Stautemdicatur plabimur; quas tamennon prcprie dicitur fides, sed
convenire,suntet alia pluraquibusdifferuntfideset Veritas. Est, inquit, firlesquacreduntureaquaB non
spos ; sed non improbe dici potest soli fidciconvcni- videntur. Sed tamcn etiam fidesrerum,quando non
re, non spei, quia fidcs sola fundamentum dicitur, verbis,scdrcbusipsispraesentibuscreditur,quoderit
non quia fides virtus possit esse sinespe etcharita- cum per speciem manifestnm se contemplandam
to. Unde August,, in Ench., cap. 8 : r ides operans sanctispraebebitDeiSapientia.Sednonpropriebaecdi
per dilectionem utique sine spe esse non potest.nec citurfides,imofideimerces adquam credendo perve-
amorsinc spc, ncc sino amore spcs,nec ulrumquo nicturjet exfidcvcrborumtranscatjustusinfidc re-
sine ficte; ct fidcs sinc amoro nihil prodcst; potest rum.
tamen credialiquid.quodnonspcratur; nihil autcm Si Petrus habuit fidem passionis, quando vidit honi-
potest sperari, quod non crcditur. Ideoque credere, nem illum vati ?
"quod cst actus fidci, nnturalitor praecedit sperarc, 2.Si vero quaeritur utrum Petrus fidem passionis
quod est actus-spci; quia nisi aliquid credatur,non habuerit, cumhominem Christum oculis pati cerne-
potest sperari.Creditur enim aliquidquod nonspe- bat, dicirouseumfidempassionishabuisse,non in eo
ratur. Indeest quod in Scripturaplcrumque reperitur quod crcdebat hominem pati,quiahoc videbat; sed in
quod fidcs praeocdit spom, et spcs sequitur fldom; eo quod credebat Dcum esse, qui patiebatur. Non
non quod virtus fidci prascedal virlutem spei virtute enim virtus fidei orat,quod crededaturhomo pati et
vel causa,sed quia actus fidei naturaliter praecedit mori, quodJudaeuscernenscredebat;sed quodcrede-
actum spei; quod etiam quidam conceduntde ipsa baturDeusesse,quipatiebatur.UndeAugustinus,su-
virtute ftdei.ut naturaliter praecedatspem, non tem- per illum psalmi 101locum: Respondit eiinviavir-
poro. Undo ct recte ea sola dicitur fundamentum tutis sux: Laus fidei est, non quia credit hominem
omnium virlulum el bonorum operum, non autem illum mortuum,quodetpaganuscredit,aedquia cre-
fundamentumestchai'ilatis,quianonipsacharitatis, diteumglorificatum,etverumDeum. Creditergo fi-
sed charitas ipsius virtulis fiaci causa est. Charitas desDeumhominem.ethominemglorificatum.Noner-
enim est etmateromnium virtutum ; quoe si desit, go fuitPetrofides oredere hominernillummori,quod
frustra habentur cootera; si autem adsit, habentur oculiscernebat; sedcredereDeumesse, quimorieba-
omnia. Charitas cnim Spiritus sanctus est,ut in su- tur.Nec nobis etiamfides in hoc meretur, quod credi-
perioribus. lib. \ Sentcutiarum,distinct. 17,praetaxa- mushominem illum mortuum, quod et Judaeus cre-
tum est. Ipsa esl ergocausaomnium virtutum,non dit; sed quiacredimus hominem Deum mortum esse.
ipsius aliqua virtutumcausaest, quia omnia munera Sialiqua sciuntur qusenoncredunturl
excellit. Uude August., intractatu de Laudibus cha- 3. Post hoc quaeri solet.cum fides sit de non appa-
ritatis: Respice admuneraEoclesioe, etuniversisex- - rentibus et non visis.utrum etiam sit de incognitis
cellentius charitatis munus cognoscos ; quae, ut tantum, Si onim dc incognitis tantum est, de his vide-
oleum.nonpotestpremi in imo.sed superexilit.Non tur esse tantum quae ignorantur. Sed sciendum est
orgo ejus causavclfundamentumfidesest.Gregorius quodcumvisioaliasitinterior,aliaexterior,nonestfl-
tamen, super Ezech., dicit quia nisi prius fides des de sub.jcctis exteriori visioni:esttamen dehls quae
teneatur, nullatenus ad spiritualem amorcm attin- visu interioriutcumquccapiuntur.Et quaedam sicca-
gitur. Non enim charitasfidem, sed fides charitatem piuntur, utintelligantur, etsiuoninfuturo, quaedam
praecedit, quia nemopotcstamaroquodnoncredide- autem nomquiacum fidessitex auditu non modo exte-
rit, sicut nec sperare. Scd hoc accipi potest dictum riorijsed etiam interiori,non potest esse de eo qucd
de flde, quo3virtus nou est; Ipsa cnim epem etchari- omninoignoratur; quaeipsaadsensumcorporis non
tatcmfrequenter praicedit; veldeactu ndei, quiforte porlinet.ut ait Aug.in lib. 13de Trin., cap. 2, dicens:
naturalitor actum charitatis praecedit, sicut actum Quamvis ex auditu fides in nobis sit.nontamen ad eum
spei,quodverba praemissadiligenternotata innuunt, sensum corporis pertinet, qui auditus, quia nou
et ea etiam quae addit dicens :Nisi ea, inquit, quae est sonus ; nec ad ullum sensumcorporis, quoniam
audis credideris, ad amandum oa quaeaudis non cordis est res istn, non corporis.Quaedam ergo fide
inflammaberis; quaetantum de-non visis est, ut anle credunturquae intelliguntur naturali ratione ; quae-
diximus. Unde Chrysost': Fides in anima nostra fa- dam vero quae non lntelliguntur. Unde Propheta,
cit subsistereea quaenonvidotur; dequibus proprie Isaiae7, juxta 70 interpretes: Nisi credideritis,non in-
fides est, de visis enim non cst fldes.sed agnitio. teliigetis. Quod August. aperte distinguit. Alia sunt,
SuperEpist. ad llobrtoos, homilia21, in fine. inquit, quoe nisi intelligamus, non credimus ; alia,
DISTINCTIO XXIV. quee nisi credamus, non intelligemus. Nemo tamen
credere in Deum, nisi ahquid intelligat.cum
CUOMODO INTELLIGITUR QUOD SCR1PTUM EST: UTCUM Eotest des sit ex auditu praedicationis. Idem in Tibro de
FACTUM FUERITCREDATIS Trinit.: Certa fides utcumque inchoat cognitionem.
1. Hic quaeritur, si fides tantum de non visis ost, Cognitis vero certo non perficitur nisi-post hanc
quomodo Voritas apostolis ait Joan. 14: Nunc dico vitam. Ambros. qnoque ait: Ubi fides, non statim
vobis, jiriusquamfiat, utcum[actumfueritcredatis,ubi cpgnitio; ubi cognitio est, fides praecedit. Ex his
innuividelurquod fides illis fuerit de factis etvisis. apparet aliqua credi quae non lntelliguntur vel
SuperquoAugustinusmovetquaeslionemetabsolvit, sciuntur.nisipriuscredantur: quaedamverointelhgi
ita inquiens, tract. 79superJoannem:Quidsibi vult, aliquando, etiam antequam credantur. Nec tamen
ut cum factum fuerst credatis ? Haecest Jaus fidei, si sicintelligunturmodo,utin futurosciantur; et nunc
quod creditur non videtur. Nnm et Thomas, cui di- etiamperfidemnua mundanturcorda, ampliusintel-
ctum est, Joan. 20: Quia vidisti me, credidisli; non liguntur: quianisi per fidem diligatur Deus,non mun-
hoc credidit quod vidit. Cernebat enim et tangebat datur cor ad sciendum eum.Unde August.,in lib.8 de
carnem viventem, quam viderat morientem, etcre- Trin., cap. 4: Quid est Deum scire,nisieum mente
m SENTENTlARUM LlBRl QUATUOR. — LIB. III, DIST. XXV. 810
conspicere, firmeque percipore? Scd ct priusqunm fuisse justum vclsalvum cui non esset facta revelatio
valeamus perspicere et pcrcipcrc Ucum, sicut perci- vel distincta,vcl velata,vcl in aperto, vel in mysterio.
pitur a mundis cordibus, nisi per lidem diligatur non Distincta, ut Abrahae et Moysi, aliisque majoribus,
potcrit cor mundari, quo id est, ut ad eum videndum qui distinctionem articulorumfidei habebant; vela-
sitaptum.Eccehicapertehabcs.quianon potestsciri . ta, ut simplicibus quibus revclatum erat ea esse cre-
Deus.nisi prius credendo diligatur. Supra autem di- denda, quae credebant illi majores et docebant, sed
ctum est quod nemo potest credere in Deum, nisi ali- eorum distinctionem apertam non habebant: sicut
quid intelligatur. Unde colligitur non posse sciri et in Ecclesia aliqui minus capaces sunt,qui articulos
intelligicredenda quaedam,nisi prius credautur; et Syniboli distinguere et assignare non valent,omnia
quaedam non credi, nisi prius intelligantur, et ipsa tamen credunt quae in Symbolo continentur. Cre-
per fidem amplius intelligi. Nec ea quae prius credunt enim quae ignorant, habentes fidem velatatn
duntur quam lntelligantur, penitus ignorantur,cum in mysterio; ita et nunc minus capaces ex revela-
fides sit ex auditu. Ignorantur tamen ex parte,quia tione fidei facta majoribus credendo inhaerebant,
non sciuntur.Creditur ergo quod ignoratur, sed non quibus fidem suam quasi committebant, unde Job,
penitus, sicut etiam amatur quod ignoratur. Unde c. 1 : Boves arabant, el asime pascebantur juxta eos.
Aug.jibid., c 4 : Sciri aliquid, ct non diligi potest. Simplices et niinores sunt asinae pascentes juxta
Diligi vero quod nescitur, quaero utrum possit. Si boves; quia humilitate majoribus adhaercncio, in
non potest, nemo diligit Dcum antequam sciat.Ubi mysterio crcdebant quae et llli in mysterio doce-
autem sunt illa tria, fides, spes, cnaritas, nisi in bant; qualis forte fuit vidua Sareptana.
anima credente quod nondum scit, el sperante et Qux anle adventum Christi de Mediatore credere
amante quod credit? Amatur ergo et quod ignora- sufficiebat.
tur, sed tamen creditur. 3. Sed quaeritur, cum sine fide Mcdiatoris antiquis
DISTINCTIO XXV. nonfueritsalus,sicutnecmodernis,utrumoportuerit
DE FIDE ANTIQUORUM. illos credereomnia illade Mediatore quoenunc credi-
l.Praedictisadjiciendumestdesufficienliafideiad mus.Quibiisdamvideturquodsuffeceritillis quatuor
salutem.IUisenim qui praecesseruntadventumChri- tantum credere : scilicet, nativitatem, mortem, re-
sti,etqui sequuntur.videtur profecisso fides secun- surrectioncm, adventum ad judicium, quod ex prae-
dum tempons processum, sicut profecitcognitio. Fi- missis verbis Aug. colligunt, ubi iste quatuor posuit.
desquippe magna dicitur,cognitione,et articulorum Aliis autem videtitur habita fide Trinitatis, id de
quantitate, vel constantia, et devotione. Est autem mysterio Inearnntionis fideisuffecisse.utDei Filius
quaedamfideimensura,sinequanunquampotuitesse crederetur nasciturus de homine, et judicaturus.qui
salus.Unde Apostolus, Hebr. 11: Oportet aceedentem deJoanneBaptistadocumentumhujusreiassumunt,
adDeumcrederequia est,etquod remunerator estsperan- qui de morteChristi et descensu ad inferos in Evange-
tium in se. Sed quaeritur utrum hoc credere ante ad- lio dubitassevidetur.secundum expositionemGreg.,
ventum et ante legem, ad salutem suffecerit. Nam hom.6,quando interrogavit perdiscipulos.Matth.ll:
tempore gratiae constat certissime hoc non sufficere; Tu es qui venturus es, an alium expectamus? Quasi di-
oportet enim universa credi quae in symbolis conti- ceret; Es tu per teipsum descensurus ad infernum,
nentur.Sed nec ante adventum, nec ante legem videan alium ad haec sacramenta missurus es?Quidam
turhoc suffecisse,quia sinefide Mediatoris nullum tamen dicunt eum non dubitasse de ignorantia, sed
hominem,vel ante,vel post, fuisse salvum sanctorum dc pietate, id est, dubitare se ostendisse; nonquia
auctoritates contestantur. Unde Aug., tom. 2, epist. ignoraverit.sedpietatisafTectucompassumesseChri-
157, ad Optatum : Illa fides sana est.qua credimus istum, etejus humilitatem admirando insinuasse.
nullum hominem, sive majoris sive mmoris aetatis, De fide Cornelii.
liberari a contagione mortis et obligatione peccati, 4. Solet etiam quaen de Cornelio, utrum fidem In-
quod prima nativitate contraxit, nisiperunummedia- carnationis habuerit.cum dictumest ei per angelum,
torem Dei et hominem Jesum Christum, 1 ad Tim; 2: Actuum 10: Acceptsesunt eleemosynx tuce, et exauditx
cujusbominisejusdemqueDcisaluberrimafideetiam sunt orationcs tux. Si enim fidem Incarnationis non
illi justi salvi facti sunt, qui priusquam veniret in habebat,tunc ergo sine fide Incarnationis erat et ju-
carne,credideruntin carncmventurum.Eadem enim stitia, quia de illo scriptum est.quod justus erat et ti- •
fides est et illorum.et nostra. Proinde cum omnes mens Ueum.Si vero fidem Incarnationis habebat, ad
justi, sive ante incarnationem sive post, nec vixerint quid ergo missusest ad eum Petrus?Sanedici potest,
necvivant.nisiex fide incarnationisChristi.profecto cumsicutfidcmunitatis.itaetlncarnationishabuisse
quod scriptum est, Actuum 4, n-on esse aliud nomen de revelatione.sed incarnatum jamesse Dei Filium
sub ccelo,in quo oporteat salvari nos, ex illo tempore ignorasse; et ideo missusestad eum Petrus, utjam
valetadsalvandumgenus humanum.exquoin Adam natumDeiFiliumci annuntiaret,etsacramcntum re-
vitiatum est. Tdem, tora. 7, lib. de Corrept. etGrat., generationis ei conferret.Habebat ergo fidem Incar-
c 7 : Nemo liberatur a damnatione quae per Adam nationis, sed an factavel futura esset, non noverat,
faotaest, nisiperfidemJesuChristi.Idem,l. deNupt. et ita per fidemvenit adopera etper operaamplius
et Concup.: Eadem fides Mediatoris quae nos salvat, solidatus est in fide. Per fidem enim,ut nit Greg.,
salvosjustosfaciebatantiquos.pusiHos cum magnis, veniturad opera.Corneliusetiam perfidemvenitad
quta sicut credimus Christum in carne venisse, ita opera. Deum enim unum credebat,sed Filium ejus
iili venturum; et sicut nos mortuum, ita illi mori- nesciebat incarnatum. Per fidem placuerunt Deo
turum; et sicut nos resurrexisse, ita illi resurre- opera ejus.Sine fideenim imposssibile est aliquem
cturum; etnos et illi adj'udicium vivorum et mortuo- placere Deo. Aug.vero dicit Corneliodictum esse per
rumventurum.Greg.,super Ezech.:Et qui praeibant, angelum : Accepta? sunt eleemosynae tuae,et oratio-
et qui sequebantur, clamabant dicentes : Hosanna nes tuae,antcquaminChristum crederet; nectamen
filio David.quia omnes electi qui in Judasa essepo- sine aliqua fide donabat et orabat. Nam quomodo
tuerunt.sive qui nunc in Eoclesia sunt, in Mediato- invocabat.in quem non credebat? Sed si posset sine
rem Dei et bominum crediderunt et credunt. His fide Christi esse salus, non ad eum mitteretur ar-
aliieque pluribus testimoniis perspicue docetur chitectus Ecclesiae Petrus.Attendequidait.sine fide
nulli unquam salutem esse factam, nisi per fidem Christi non possc esse salutem; ettamen Cornelium
Mediatons Oportet ergo accedentem credere,q\iie su- exauditum antequam crederetin Christum.Quod ita
pra dixit Apostolus: sed non sufficit. potest intelligi, scilicet antequam sciret Ghristum
De fide simplicium. lncBrnatum, rn quem credebat in mysterio.
3.Quid ergodicitprdeillis simplicibusquibus non De xqualitate fidei, spei, charitatis et operis, qux
erat revelatum mysterium Incarnationis, qui pie cre- secundum aliquid sunt xqualia.
debant quod eis traditum fuit? Dici potest nullum 5. lllud etiam non est praetermittendum, quod
PATBOL, GXGII. gq
fides, spes, charitas et operatio secundum aliquid fruunlur, et in Dei verbo resurrectionem futuram
oequaliasunt in pr.nsonti.ilJndoGreg., suporEzech., sive judicium, non per speculum iu aenigmate, sed
homil. ultima : I idem, spem, charitatem atque opc- prooclarissime inspiciunt.Sienim quia credunt resur-
rationem, dum in hac vita vivimus, «quales sibi esse rectionem futurain, ideo verum est eos fidem habere;
apudno8invenimus;quiaquantumcredimus,luntum ergo ca consumm atu post j udicium similiter et fidem
amamus,et quantum amaiuus.tantum de spe prassu-' habere dicentur, qui credent eam praeteritam.Sed si-
mimus.Quisque enim fidelis tantum crcdit.quantum cut tunc credent, nec tumen fidem quaefideles facit,
sperat et amat; et tantum operatur, quantum credit, hubebunt; quia non credent absque scientia,quae non
et amat, et sperat. Sed tamen roajor spe et fide chari- erit aenigmatica, sed per speciem; ita et modo cre-
tas dicitur,quia,cum ad Dei speciem pervenilur,spes dunt et sperant resurrectionem; nec tamen fidcm
et fides transit, sed charitas permanet; et quia chari- habent, quia credcndo cognoscunf. Venit enim eis
tas mater estomnium virtufum.quae non ideo post quod perfectum est, ct cvacuatum est quod ex parte
fidom et spem ponitur, quod ex eis oriatur, sed quia est.Venit enim cognitio,et evacuata est fldes. Venit
post illa remanebit auctor.autem Charitas enim nunquam species,et desiit spcs. Ita et Christus, in quo fuerunt
excidit, 1 Cor.l3.Prajmissa proprie
aequalitasconside- bona patriae.crediditquidem et speravit resurrectio-
secundum interiorum actuum intentionem nem tertia die fuluram, pro qua et Patrem oravit,
randa cst. Huic vero quod hic et superiusdictum sed est, nec tamen fidem virtutem et spem habuit, quia non
scilicet quod charitas non oat ex fide et spe, e oeuigmaticam ct spccularcm, sed clarissimam dc ea
converso,videturobviarequod ailAposlolus.l Tim.l: cognilionem hubuit, quia non pcrfectius eam cogno-
Finis prxcepti est charitas de corde puro et conscientia vit praetcritam, quam intellexit futuram. Speravit
Aug., lib. 1in-de tamcn Christus, sicut in psalm. 30 ait : In te, Do-
bona, etflde non ficta. Quod exponens
Doctrina christiana, cap. ultimo : Gor accipit pro mine, speravi; nec tamen iidem vel spem virtutem
tqllectu,etcon8cientiam prospe.Qualis,corde inquit.cha- habuit,quia per specicm videbat ea quae credebat.
ritas est finis praecepti prooedens de puro, id De antiquis vero putribus qui apud inferos usque ad
. est de puro inteliectu,ut nihil nisi Deua dtligatur; id et passionem tencbantur, non incongrue dici potest
conscientia, id cst,de spe bona et fide non ficta, quod fidcm et spem virtutem habuerunt, quia cre-
et spem,
est, non simulata. Non ergo charitas fidemvidentur. debant et spcrabant se visuros Dcum per speciem,
sed fides et spes charitntem praecedere qualiter eum tunc non videbant; quia non patuit
Hoc ergo ea ratione tradituin intclligc, nou quod eis cognitio Dci per specicm ante passionem Christi,
fides et spescausaveltemp^re charifatem omnium qua consummata, a fide transierunt ad speciem.
bonorum matrem praecedant;sedquiacharitas illis
DISTINCTIO XXVII.
in aliquo esse non potest, sed illa sine charitate DECHARITATE QUADEUSDILIGITUR ET PROXIMUS, QUiE
possunt esse; quamvis non sit pia fldes vel spes IN CURISTO ETIN NOBISEST.
sine charitate. Ideo ergo ex fide et spe procedere
dicitur charitas, quia nulli provenit sine istis. 1. Cum autem Christus fidem et spem non habue-
DlSTINCTIO XXVI. rit, dilectionem tamen habuit in quantum homo,
DESPE, QUIDSIT. tantam quae major esse non valet, qui ex charitate
1. Est autem spes virtus qua spiritualia etaeterna eximia animam posuit pro amicis et inimicis. Ha-
bona speranfur, ld est, cum fiducia expectantur.Est buit enim in corde charitatem quam opere nobis
enim spes certa expoctatio futurao beatitudinis, ve- exhibuit, ut exhibitionis forma nos ad diligendum
niens ex Dei gratia et imeritis praBcedentibus, vel instrueret. Hic aliquid dicendum est de charilate,
eharitas, vel rem et modo, et ordine diligendi Deum et proximum.
ipsam spem, quam natkira praeitaeternam. Sine me- sit charitas.
speratam, id est, beatitudinem
ritis enim aliquid sperare, non spes, sed praesum- Suid
ilectio qua diligitur Deus propter
ptio dici potest. De i se, et proximus propter Deum.vel in Deo.Haechabet
quibus sit spes. duo mandata: unum pertinens ad dilectionem Dei,
- 2. Et sicut fides, ita et spes est de invisibilibus; quod est maximum in lege mandatum; et alterum
unde Augustinus, in Ench., cap. 8 : Fidem appella- pertinens ad diligendum proximum, illi simile. Pri-
mus earum rerum quaenon videntur.Deestspe quoque mum est: DiligesDeum ex toto corde, et tolamente,et
dicitur,Rom.8: Spes qux videtur, non spes. Quod ex tota anima, quod scriptum est in Deut. 6.Secun-
enimvidet quis, quid sperat? Quod attinet ad non vi- dum est: Diligesproximum tuum skut leipsum. In his
dere vel quae creduntur,vel quaesperantur.fidei a spei- duobus mandatis tota lex pendet, et prophetx. Malth.
Distinguitur tamen fides spe, 22. Finis praecepti est dilectio; et ea est gemina, id
que commune est.
sicut vocabulo, ita etiam rationabili differentia. Est est, Dei et proximi.
etiamfldesmalarumrerum et bonarum;quiaetbona Si eadem charilate diligitur Deus et proximus.
creduntur et mala, et hoc fide bona, non mala. Est 3. Hic quaeritur si ex ea ipsa dilecttone diligitur
etiam fides et praeteritarum rerum, et praesentium, Deus, qua diligitur proximus; an alia sit dilectio Dei,
ct futurarum. Oedimus enim mortem Christi,quaB etaliaproximi. Eadem sane dilectio est qua diligitur
sessionem quae nunc est; Deus et proximus.quae Spiritus sanctus est, ut supra
jam praeteriit; credimus dictum est, quia Deus charitas est. Unde Aug.: Joan-
credimus venturum ad judicandum, quod futurum
est. Item fldes et futurarum rerum est, et alienarum. nes ait: Non potest Deum diligere quem non videt,qui
Nam et se quisque credit esse,ccepisse,nonnec fuisse fratrem quem videt, non diligit. Sed si eum quem videt
atque alia modo de humano visu, spirituali charitate diligeret, videret
utique sempiternum: et aliaad Deum qui est ipsa charitas, visu interiori, quo videri
aliis homimbus multa, quae religionem pertinent,
verum etiam de angelis credimus. Spes autem non potestQuiergo fratrem quem videt non diligit,Deum,
nisibonarumrerumest,necnisifuturarum,etadeum qui est dilectio.qua caret qui fratrem non diligit,quo-
modo potest diligere? Ex una enim eademque chari-
pertinentium qui earum spcm gerere pcrhibetur.
seilicet an fides et tate Deum proximumque diligimus; sed Deum pro-
Redit ad prxmissam quxstionem,
?
spes in Christo fuerint utrum pter Deum, nos vero et proximum propter Deum. Si
3. Post hoc superest investigare fldes et vero una eademque charitas est Deiet proximi,quare
unde tractatus iste sumpsit dicitur gemina; Propter duo dilecta, id est.Deumet
spes in Christo fuerint;non
exordium.Quibusdam indocte videtur fidem vir- proximum.Etsi enim una sit charitas,duo tamen di-
tutem et spem in eo non fuisse, sicut in sanctis jam versa ea diliguntur.scilicet Deus et homovel ange-
beatificatis, vel in angelis non sunt.et tamen sancli lus. Pro quo etiam duo sunt mandata, quia cum ea-
credunt etsperant resurrectionem futuram.et angeli dem charitas utroque commendelur, diversa tamen
eamdem credunt; nec tamen in eis fides vel spes diligi praecipiuntur.Unde Aug.:Arbitror ideo Spiri-
tum sanctum bis daturo, semel in terra, et itcrum 49
yirtus est, quia et Deo per speoiem contemplando
813 SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. —LIB. III, DIST. XXVIII. 814
coelo, ut commendarenturnobis duo praecepta chari- hac vita eam nemo habeat? Quianon recte curritur,
tatis, scilicet Dei et proximi. Una cst chnritas, el duo siquo currendumestnesciatur. Quomodo autemsci-
praecepta; unus spiritus, et duo dala; quia alia cha- retur, si nullis praeccptis ostcnderetur? (Ibid., loco
ritasnondiligitproximum, nisiillaquaediligitDeum. priore.) Ecce habes cur illud praeceptum est quod
Quaergocharitateproximumdiligimus,eademDeum hic penitus impleri non potest. Impletur tamen ex
diligimus.Sed quiaaliud estDeus aliud proximus,etsi parte, scilicet secundum perfectionem viae.Alia est
una charitate diliguntur, ideo forte duo praeceptadi- enim perfectio currentis.alia pervenientis.Facit hoc
cuntur, etalterummajus, et altermn minus, vel pro- mandatum ut cursor, qui Deum ante omnia et prae
pter duos motus qui in mente geruntur, dum Deus omnibus diligit, nectamen oranino perficit(Aug.,in
diligituretproximus,moveturenimmcnsaddiligen- eodem, paulo inferius.)
dum Deum,movetur et ad diligendum proximum;ct Quod alterum mandalum in altero esl. (Aug., lib. 8 de
multomagisergaDeum,quamergaproximum.(Aug., Trin., o.7.)
in lib.8 de Trin., c 8, et m sermone de Ascensione.) 8. Cum autem duo sunt praecepta charitatis, pro
De modo diligendi. utroque saepe unumponitur; necimmerito quianec
4. Consequenter modum utriusque dilectionis ad- Deus sine proximo.nec proximus sine Deo diligi po-
vertamus. Haec regula, ut ait Aug., in lib. de Doct. test.Unde Apostolus, omnemandatum legis dicit in-
christ.,cap. 25,dilcctionisdivinitusconstituta est,ut staurari, id est, contincri et impleri in hoc verbo:
Deum propter se ex toto corde, et proximum diligas Diligrs proximum tuum sicutteipsumMt Christus di-
sicut teipsum, id est, ad quod, et propter quod tcip- lcctionem proximi specialius commemorat dicens,
sum diligeredebes.Inbono enim etpropter Deum te- Joan. 13: Mandatum novum do vobis, ut diligatis in-
ipsum diligerc debes, in bono ergo diligendus est vicemskut dileexi vos,uhi illud majus mandatum di-
proximus, non in malo et propter Deum. Proximum lectionis Dei videtur praetermissum; sed bene intelli-
vero,omnemhominemoportetintelligi,quianemoest ulrumque invenitur in singulis, quia qui
cum quositoperandum male. Quiergo amathomines fentibus
iligitDeum.non potesteum contemnerequem Deus
vel quia justisunt,vel ut justi sint, amare debet:hoc praecepit diligi; et qui diligit proximum. quid in eo
est, m Deovel propter Deum. Sic eiiim et seipsum diligit nisi Deum? Ipsa estdilectioabomnimundana
amare debct, scilicet in Deo vel propterDeum, id est, dilectione discreta, quam distinguens Dominus ait:
quia justus est.vel ut justusadsit. Quienim aliter se di- Sicut dilexivos.Quid enim nisi Dcum dilexit in nobis
hoc se diligit, ut sit in-
ligit.injuste se diligit.quia noaquem babebamus,sed uthaberemus.sicutmedi-
jusfus; adhoccrgo utsitmaIus,non ergojamsedili- cus aegrotos? etquid in eis diligitnisi salutem.quam
git.Qui enim diligit iniquitatem, odit animnm suam. cupit revocare, non morbum quem venit cxpellere?
Modus ergo diligendi praecipiendus est homini ,id est, Sic et nos invicem diligamus,utquantum possumus
se
quomodo diligat.ut prosit sibi.Quin autem se dili- invicem ad habendum in nobis Deum exdilectione
gat, etprodesse sibi velit, dubitare dementis est.Mo- atlrahamus. (Aug., tom. 9, tract. 65, super illud
uusautem praecipiturcumait, sicut teipsum, utproxi- Joan, 13: Mandutum novum, etc)
mumdiligas ad quod teipsum. Siergo te non propter Qux charitate diligenda sint.
tediligeredebes,sedpropterillumubidilectionistuae 9. Sed quae hac dilectione diligenda sint, jam in-
rectissimusfinis est,non succenseat aliusaliquisho-
mo si et ipsum propter Deum diligis.Hujus dilcctionis quiramus. Non enim omnia, ut ait August., quibus
modum Veritas innuit dicens : Mandatum novum do utendum, diligenda sunt; sed easola quae velnobis-
ut invicem sicut dilexi id ad cum 60cietatequadara referunturin Deum,sicut est
vobis, diligatis vos, est, homo vel angelus; vel ad nos relata, beneficio Dei
quod dilexi vos, scilicet, ut fllii sitis, ut vitam ha-
homil. 65, super Joan., antemedium.) per nos indigent, ut corpus: quod ita praecipien-
beatis.(Aug., dum est diligi, ut ci ordinate prudenterque consu-
De modo diligendi Deum. latur. (Aug., in lib. de Doct ch.ist., c. 23, in prin-
5.Dilectionis autemDei modus insinuatucoumdi-
citur ex toto corde, id est, ex toto intellectu; ex tola cipio.)
anima, idest, extotavoluntate; ex tota menle,id est, DISTINCTIO XXVIII.
memoria, ut omnes cogitationes, et omnem vitam,et SIILLOPR£CEPT0JUBEMUR DIL.IGERETOTUMPR0X1MUM
omnem intellectumin lllumconferas, a. quo habes ea ET NOSTOTOS.
'
quae confers illi. Haec dicens, nullam partem vitae 1. Hic potest quaeri utrum in illo mandato dile-
nostrae reliquit quae vacare debeat; sed quidquid ve- ctionis proximi totum proximum, id est.animam et
nerilin animum, illucrapiatur quo dilectionisimpe- eorpus, nosque ipsos totosdiligere praecipiamur. Ad
tus currit. Et diligere Deum propter se, modus est dicimus omne genus diligendarum rerum in
modi quod
diligendi Deum, et sunt isti duo diligendi illis duobus mandatis contineri.Quatuor enim dili-
Deum, ut quibusdam placet. (Aug., lib. de Doct. genda sunt, ut ait August., in lib. de Doct. christ. 1,
christ., c. 22.) cap.23: unumquodsupranosest,scilicet, Deus; alte-
. De implelione illius mandati. rum quod nos sum us; te rtium quod juxta nos est,scili-
6. Hludautempraeceptumnonpenitusimpleturab cet,proximus;quarfum,quodinfranosest8cilicetcor-
homine iu hac mortali vita, sed ex parte, non cx toto, pus.Desecundoetquartonullapraeceptadandaerant
parte diligimus, sicutex parte cogtioscimus. scilicet ut diligeremus nos vel corpus nostrum; praeci-
nfuturo autemimplebilurextoto. Unde August. (32) piturautemDeusdiligietproximus.Utautemquisque
?[uiaex
Cum adhuc est aliquid carnalis concupiscentiae, non se diligat,praecepto nonestopus. Quantumlibetenim
omni modo ex tota anima diligitur Deus. Caro autem homocxcidat averitafe, remanet illi dilectio corporis
non dicitur concupiscere, nisi quia animacarnaliter sui: quia nemo unquam carnem stmm odio habuit
concupiscit. Cum autem venerit quod perfectum est, (Ephes. 5).Nam viri justi qui corpus suum cruciant,
ut destruatur quod exparteest, id est, utjam non ex non corpus.sed corruptionesejuset pondus oderunt.
parte sit, sed ex toto.charitas non auferetur, sed au- Hicvidetur August.traderequod ex praecepto non te-
gebitur et implebitur. In qua plenitudine illud prae- neamur diligere nosmetipsos vel corpus nostrum;
ceptum charitatis implebitur: Diliges Dominum Deum quod siest.non omnegenus diligendarum rerumillis
tuumextoto corde, etc.Tuno erit justus sine peccato, duobus praeceptis continetur, quia cum et nos ipsos
quianullaeritlexrepugnansmenti.Tuncprorsustoto etcorpusnostrum diligere debeamus, adquid neces-
corde, tota anima, tota mente, diliges Deum, quod sarium est praeceptum, cumscriptum sit, psal. 10:
est summum praeceptum. (Ibidem, paulo supenus.) Qui diligit iniquitatem, odit aminam suam ? Sed spe-
Qusestiodeprxcepti ralione. ciale de hoc praeceptum non erat dandum, neo spe-
7. Sed cur praecipiturhomini istaperfectio, cumin ciali praecepto opus eratid tradi, ut quisque se vel
(32) Aug., tom. 7, in lib. de Peifectionehumanae corpus suumdiligeret, quiahoc in illopraecepto con-
uitiha, Qontra Cajlestium, ante medium. tinetur: Diligesproximumluum sicut teipsum, Ibi enim.
otproximumtotumottctotumintelligcredebes.Unde DISTINGTIO.XXIX.
August. in eodem, c. 24: Si to totum diligas, id est, DEORDINEDILIOENDI, QUIDPRIUS, QUID P0STERIUS.
animametcorpus,etproximumtuum,idest,animam
et corpus (homo enim ex anima constat et corpore), 1. Post praedicta de ordine charitatis agendum est,
nullurnrerumdiligendarumgenusinhisduobusprae- quia dicit sponsa,Gant. 2: Introduxit me rex in cellam
ceptispraetermissumest. Cuni enimpreecurrutdilec- vinariam, etordinavit inmecharitatem.Videamus ergo
tio Dei, ejusque dileclionis modus praescriplusuppa- ordinem, quidprius, quid posterius esse debeat;pec-
reat,etsequaturdilectioproximi,detuadileclioneni- cat enim qui proepostere agit. Nam scire quid facias.
hildictum videtur.Scdcuuidicfum est: Diligesproxi- ul ncscire ordinem fuciendi, nonest perfectaecogni-
mum tuum sicut teipsum, simul ettui abs le dilectio lionis.Ordinis namque ignorantia conturbat merito-
pr83termissanonest(del)octrin.christ.,lib.l,cap.26). rnm formam.Ordinemautem diligendi August.insi-
Ecce hic aperle dicit in illo praecepto non tantum- nuat, dicens, in lib. de Doctrina christ. 1, cap.27:
modo proximi, sed et tui dilectionem contineri, et Ipsc est qui ordinatam habet dilectionem.ne aut dili-
lotius proximi totiusque tui.Exquoapparetquoddi- gatquod non cst diligendum, autnondiligat quod di-
ctum est do secundo et quai-Lo,id est, de dilectione ligendumest;autaequediligatquodminusvelamplius
nostri, et corporis nostri, nulla praecepla danda,ita duigendum est.autminusvel ampliusquodaequedi-
esse intelligendum, scilicet spectalia eldivisa, quia ligendum est. Omnis peccator in quantum peccator
in illounototumcontineturjet quiaid quodsumus, est, non est diligendus; et omnis homo in quantum
et quod infra nos est,ud nos lutneii perlinens,naturae est homo, diligendus cst propter Deum, Deus vero
legediligimus.quoe in bestiis etiam est.Ideoque et de proptcr seipsum ; et Deus propler se omni homini
illo qudd supranos est.etdeilloquodjuxtanosest, amplius difigcndus est, et amplius quisque debet
divisu praecepta sumpsimus. Iu quorum altero, ej'us Deum diligere quara seipsum. Item amplius alius
quod sumus,ct illius quod iufru nos estdilectio con- homodiligcndusest,quamcorpusnostrum,quiapro-
"tinetur. Sic condita est mens humana, ut nunquam ptcrDeum omnia ista diligenda sunt.et potestnoois-
sui non memineritxnunquam senon diligat; sedquo- cum Deo homo perfrui, quod non polest corpus nos-
niam qui odit aliquem,nocere illi studet, nonimme- trum ,quia corpus per animam vivit.qua fruimur Deo.
rito et mens hominis quando sibi nocet,se odisse.di- Audistt aliquadeordinecharitatis;ubicxpressumeBt
citur. Nesciens enim sibi vult male, dum non putat nos ampliusdebere diligere Deum quam omneshomi-
sibi obesse quod vult; sed lamen male sibi vult, nes velnos ipsos, et amplius animam alicujus homi-
quandoilludvultquodobsitsibi,secundumillud,psal nis quam corpus nostrum? In enumeratione etiam
10: Quidiligitiniquilatem, odilanimamsuam.Quiergo quatuordiligendorum superiusposita, priusponitur
diligere se novit, Deum diligit. Qui vero non diligit quodsupranosest;secunao,quod nos sumus; tertio,
Deum, etiam se non diligit, quodei naturaliter m- quodjuxta nos est: quarto, quod infra nos est; ubi
ditum est; tamen non incongrue se odisse dicitur, ordo diligendi insinuari videtur ea ratione enumera-
cum id agitquodsibiadversatur,etseipsumtanquam tionis.Non estautem apertumutrumomneshomines
suus inimicus insequitur. pariter diligere debeamus, ettantum quantum nos,
Si in illo prxccpto contineatur dileclio angelorum. vel minus.
2. Oritur autem hic de angelis quaestio, utrum ad An omnes homines pariter diligendi sunt?
illud praeceptum dilectionis proximi, etiam dilectio 2. Unde ctiam super hoc saepe movetur quaestio,
pertineat angelorum. Nam quod nullum hominem quam perplexam faciunt sanctorum verba varie pro-
cxceperitquipraccepitproximumdiligereDominusin iata.Quidam enim traderevidenturquod pari affectu
parabolasemivivi relictiostendit,eteum dicens proxi- omnesdiligendi sint;sed in cffectu,id est, in exhibi-
mum,quiergaillumextititmisericors.Deindesubdit: tione obsequii, distinctio observanda sit. Unde Au-
Vade, et tu fac simililer. Et eum proximum intelliga- gust.,lib. 1 de Doct. christ., c. 28: Omnes homines
mus,cui velexhibendum estofficium misericordiaesi aequediligendi sunt; sed cum omnibus prodesse non
indiget, vel exhibendum esse si indigeret. Nullum possis, his potissimum consulendum est,qui pro lo-
vero exceptum esse cui misericordioe negandum sit corum et temporum vel quarumlibet rerum opportu-
officiumquisnonvideat,cumusqueadinimicosetiam nitatibus, constrictius tibi,quasi quadam sortejun-
porrectum sit Dominodicente: Diligiteinimicosvestros guntur. Pro sorte enim habendum est quo quisque
et benefacite his qui oderunt t>os?Manifestumest ergo tibi temporaliter colligatiusadhaeret;exquo eligispo-
omnem hominem proximum essc reputandum. Pro- tiusillisdandum esse. Item superEpistolam adGal.:
ximi vero nomen ad aliquid est; nec quisquam esse Operemur bonumadomnes.maximeautem addome-
proximus,nisi proximo potest.Unde consequens est, sticosfidei,idest, ad christianos. Omnibusenimpari
et cui praebendum,eta quo proebcndumest officium dilectione vita rctorna optanda est, etsinon omnibus
misericordiae, recte proximum dici. Manifestum est eadem possunt exhiberi dilectionis officia;quaefratri-
ergo praecepto dilectionis et proximi etiam sanctos bus maxime sunt exhibenda, quia sunt sibi invicem
angeloscontineri;aquibustantanobismisericordiaB membra, qui habent eumdem Patrem,scilicetDeum.
impeudunturofficia.Ex quoetDominusproximumse Hisaliisquetestimoniis innituntur.qui dicunt omnes
nostrum dici voluit, utinparabolasaucii ostendit; et hominespariter diligendos essecharitatisaffectu,sed
in Propheta, psal.34: Quasi proximum, et quasi fra- in operis exhibitione differentiam.
tremnostrumsiccomplacebam.Sedquiaexcellentior&e Qux his repugnare videntur.
supranostram naturamestdivina substantia,praece- 3. Quibus obviat illud praeceptum legis dediligen-
ptum dilectionisDei aproximi dilectione distinctum disnarentibus,I)eut.5: Honorapatretntuumetmatrem,
est.Ideoque licet nobis Deusoraniaimpendut bene- ut sis longxvus superterram.Utquid enim specialiter
ficia, non tamen nomine proximi includitur in illo illud praeciperetur de parentibus, nisi majori dile-
praecepto; quem non sicut nos diligere debemus; sed clione forent diligendi?Sed hoc illi referendum dicunt
plus quam nos,toto corde etanima. Christum vero in ad exteriorem exhibitionem.inquapraeponendi sunt
quantum homo est, sicut nos diligere debemus,ejus parentes.Unde, honora, dixi t, non di/ic/e.Obviatetiam
q ue secundum hominem dilectio illo continctur man- lllud quod Hieron.super Ezechiel.ait, scilicet, ut or-
dato; quem et secundum hominem, magis quam nos, dinecharitatis, sicutscriptum est, Cant. 2:0rdinavit
sed non quantum Deum debemus diligere, quia in in mecharitatem; postomnium patrem Deum, carnis
quantum est homo, minor est Deo. quoque pater diligatur,et mater.et filius,et filia, fra-
Quibus modis dkitur proximns. ter,soror.Ambrosius quoque diligendi exprimensor-
3. Hic notandum est proximum dici diversis modis. dinem super illud Canticorum: Ordinavitinme chari-
scilicet conditionc primae nativitatis, spe conversio- tatem, ait: Multorumcharitasinordinata est; quod in
nis, propinquitate cognationis, ratione beneficii primo est,ponunt tertium vel quartum, Primo Deus
exhibitionis. diligendus est,secundo parentes, inde, fllii, post do
617 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.—LIB. III, DIST. XXX. 818
mestici; qui si boni sunt, maiis filiis praeponendi sunt. teipsum, quia omnes et amicos et inimicos, sicutte-
SecundumhocinEvangelioadcuj'usquedilectionem, ipsumdiligeredebes.Sedadostendendumgradusdi-
proprium ponit, Matth. 22: Diliges DominumDeumtu- ligendi Deum et proximum et inimicum,qui tamen
um extoto cordetuo et exomnibus viribus tuis, elproxi- proximus est.propria Dominusponilcumait, Matth.
mumtuumsicuHeipsum, etinimicosnon ex tota virtu- 22: Diligem Deumex tota virtute tua,et proximum sicut
te, nec sicut teipsum, sed simpliciter; sufficit enim teipsum ; non ait, ex tota virtute, ut ostendat proxi-
quod eos diligamus, et non odio hubeamus.Eccecx mum diligendum minus quam Deura. Dicit etiam,
praemissisaperteinsinuatur quae in affectucharitatis Lucae: 6:Diligite inimicos: nec additex tota virtute-
distinctiosit habenda:ut differenti affectu,nonpari, nec sicutteipsum, sed simpliciter. Sufficit enim quod
hominesdiligamua,etanteomniaDeum:secundono- diligamus, et non odiohabeamus; id est,sufficitdi-
Bipsos, tertio parentes, inde filios et fratrcs.postdo- cere ut diligamus, et non odio habeamus; non quin
mesticos,demuminimicosdiligomus.Sedinquiuntil- eos diligere debeamus sicut nos, quia proximi sunt;
li, quaede ordine dilectionis supra dicuntur,esse refe- sed sufficitsi eosminusdiligimus quamaliosproxi-
rendaadoperumexhibitionem,quaediffercnterproxi- mos, quod looutioriis genus innuit.
mis,exhibendasunt.Primoparentibus,indefiliis,post QusestwAugustini in libro Relraclationum. (1, c. iO,
domesticis.demum inimicis.Deumveio tam affectu in medio.)
quam obsequii exhibitione ante omnia diligendum. 7. Quaeri etiamsolet cur Dominuspraeceperitdili-
Quodaliqui eorumdem tantum proximos quantum nos gereinimicos.cumalibi praeclpiatodio habereparen-
debere diligere tradunt. tes et filios, Luc 14.Ad quod dicendum est duo esse
4. Quorumetiam nonnulli tradunt, affectucharita- diligendainhomine,naturametvirtutem;vitiumvcro
tis tantum proxlmos esse diligendos.quantum nosip- et peccatumodiendum.Et parentes ergo inquantum
BQsdiligimu8;quodconfirmantauctoritateAugustini, mali sunt.odiendi sunt:et mimici diligendi,inquan-
c. 8, in fine : Nec lllajam
qni ait, in lib. 8 de Trin., charitatis tum homines.Diligamusergoiniraicos lucrandos re-
quaestio moveat, quantum fratridebeamus gnoDei, etodidmuspropinquos si impediunt nosa
impendere.quantumDeo.IncornparabiliterplusDeo regno Dei;etin omnibuscommuniter naturamdili-
quam nobis.fratri vero quantum nobis.Nos autem gamus, quam Deus fecit.
ianto magisdiligimus.quanto magis diligimus Deum De gradibus charitatis.
Ex hocetpraemissis testimoniisAugust.asseruntom- 8. Sciendum quoqueest diversos esse gradus chari-
nsihominespariteressediligendosanobi8,ettantum tatisiest enim charitasincipiens.proficiens.perfecta,
quantumnos, Deumautemplusquamhos,corpus ve- perfectior, perfectissima. Unde Aug.,super Joan.Ep.
ronostrum,minusquamnosvelproximos.Necinenu- cahonic.,tract. 5, pauloantemedium: Perfecta chari-
meratione praemissadiligendorum,ordinemdiligen- tas haecest, ut q uis paratu s sit pro fratri bus etiam mo-
di assignan dicunt,sedtantumquae sunt diligenda. ri.Sed numquid mox utnasciturjamprorsusperfec-
Secundum alios non pari affiectuomnes diliqendi sunt. ta est? imo ut perficiatur, nascitur, cum fuerit nata
5. Verumquia praemissa verba Ambrosii ordinem nutritur, cum fuerit nutritaroboratur. cum fuerit ro-
diligendisecundumaffeotum magisquam secundura borataperficitur,cum ad perfectionem venerit.dicit;
effectum, diligenter intuentibus explicare videntur. Cupio dissotvi, etc, Phil. l.Hic aperteprogessus et
nonindocte alii dicunt non modo in exhibitione ope- perfectio charitatis insinuatur, quam perfectionem
ris, sed etiam in affectu charitatisordinemdifferen- etiam Veritas commendat dicens, Joan. 15: Majorem
tem esse statutum; utanteomnia diligamusPeum; hacdikctionemnemohabet,quamutanimamsuamponat
aecundo, nos; tertio ;
parentes quarto filios vel fra- quis pro amkis suis.Quod utiquedictum est de opere
tres, et hujusmodi, postea domesticos, demum ini- dilectionis, quia major dilectionis effectus non est,
micos.QuodveroAugust.dicitpariteromnes esse di- quam ponere auimampro aliis. Necte moveat quod
ligendos,etparidilectioneomnibusvitamoptandam, ait: Pro amicis ; qui enim ponit animam pro ami-
ita accipipotest,utparitas non adaffectum referatur, cis, ponit et pro inimicis,ad hoc ut ipsi fiantamici.
Bfidad bonumquoa eisoptatur, quiacharitateomni- DISTINCTIOXXX.
bus optare debemus, utpariabonamereantur.Sicut 81MELIUSEETDILIGERE AMICOS QUAM INIMICOS, VEL
Apostolus dicit, 2 Cor. 7; Voloomneshomines essesi- E CONVERSO.
cut me.Optanda est enim minoribusperfectiomajo- "
rum, ut lpsi fiant perfecti, et sic parem mereantur 1.Hic solct quaeri quid potius sit plurisque meriti,
beatitudinem. Vel pari dilectione, id est, eadem di- diligere amicos, an diligereinimicos. Sed haBccom-
lectione omnes diligendi sunt. Item quod ait, ut tan- paratioimplicitaest. Sienim conferaturdilectioami-
tum diligamus fratres, quantum nos, ita intelligi corum tantumdilectioniamicorum etetiam inimico-
poteBt.id est,ad tantum bonum diligamus fratres,ad rum.persplcuaest absolutio. Sed siin aliquounoho-
quantumnos; uttantum bonumcis optemusin aeter- mine qui diligit simul amicum et inimicum, quid
nitate,quantum nobis.etsi nontanto affectu.Velibi horum priussitquaeratur,obscuraestresponsio,quia
similitudinis est, non quantitatis. de motu mentis agitur.de quo non est nobis facile
uxstio deparentibus boniset malis, quomododiligendi judicium.anunus et idem motns sit ergaamicnmet
Juantum,
sunt. mimicum,sed erga amicum«intensior; an duo,unus
6. Soletetiam quffiri, si parentes nostri malisunt erga inimicum, qui diciturdifficilior,alterergaami-
velfilii,velfratree,an magis velminus diligendi sint cum, qui videtur ferventior; nec incongrue putatur
ahisbonis,hac ratione nobisnon copulatis. Videtur melior qui est ferventior. Vel si unus ldemqueest,
quod magis sint diligendi boni,qui nobis carnenon idem potior ubi est ardentior, non improbe existima-
sunt conjuncti, quam mali carne conjuncti.qui nobis tur. August. tamen, in Ench. c. 73, sentire videtur
unt coojuncti corde glutinocharitatis. Sanctior est majusessediligereinimicumquamamicum,quiaper-
euimcopulacordium quam corporum. Unde Bedade fectorum esse dicit diligere inimicos, et benefacere
Ulisverbis Domini,Matth .2:Matermea etfratres rr.eihi eis ; neque hoc atantaitultituMine impleri, quanta
sunt qui verbum Deifaciunt,ait:Non injuriose negligit exauditur in oratione Dominica,cumdicitur,Matth.
matrem,neo mater negatur.quae etiam de cruce agno- 6: Dimittenobisdebitanostra,sicutetnos dimittimusde-
scitur; sed religiosiores monstranturcopulaemcn- bitoribusnostris. lllam enim sponsionem dicit a multis
tiumquamcorporum. Verumtamenlatebrosa quaes- impleri, qui nondum diligunt inrmicos, Ait enim sic:
tio est haec,necanobis plene absolvenda, properan- Magnum est.erga eum qui tibi nihil mali feceritesso
tibus ad alia. Movemur enim ex vcrbis illis,quibus benevolumetbeneficium;illudmultograndiusetma-
inimicos nonextotavirtute, nonsicutteipsum,jubet gnificentissimaBbonitatis est, ut tuumquoqueinimi-
diligere, sed simpliciter. Sufficit enim quod diliga- cum diligas, ct ei qui tibi malum vult, et si potest
mus.etnonodiohabeamus.Quodnonitaaccipiendum facit, tu semper bonum velis faciasque quod possis.
est,quasi sufficiat tibi diligere inimicum,et non sicut audiens diceutem Jesum,Matth.5: Diligite inimicos
PETRI LOMBARDI.
vestres,et benefaeitehis quiodiunt vos;et orateproperse- quaedeseri potest, nunquam Vera fuit. Item: Charitas
quentibusetcaiumniantibUsvos.Sedquoni&mperiecto- est fons proprius et singularis bonorum, cui non com-
rum flliorumDeiestistud, quo quidem se debetom- mu nicat alienus. Alienisunt omnes qui audituri sunt:
nisfldclisextendere,ethumanumanimumadhuncaf- JVcwnovi vos (Matlh. 7). De hocfonte Scriptura ait,
fectum orando Deum.secumqueagendoluctandoque Prov. 5 : Fons aijuaevivx sit tibi proprius, et nemo
perducere, tamenquiahoctammagnumbonum tan- alienus communicettibi. Si autem alieni sunt qui audi-
tae multitudinis non est, quantum credimus exaudiri turi sunt illam vocem.non ergo huicfonticommuni-
cum dioitur in oratione: Dimittenobis debita nostra si- cant damnandi.ItemAngust.(34): Radicata estchari-
cut et nos dimittimus debitoribus nostris, proculdubio tas, securus esto : nihil mali procederepotest.ltem,
verba sponsionis hujus implentur,si homo qui non- Gregor. in Moralibus : Valida est ut mors dilectio;
dum ita profecit ut etiam diligat inimicum, tamen virtuti enim mortis dilectio comparatur,quia ninirum
quando rogatur ab homine qutpeccavitineumutei mentem quamsemelceperit,adilectionemundifun-
dimi ttat,dimittit ex corde,qui etiam sibi roganti vult ditus occidit. Item Aug., tom. 9vsuper Epistolam
dimitti,cum oratet dicil,skutetnosdimittimusdebito- Joannis, tract. 1, infine: Uunctioinvisibilischaritas
ribus. Quicumqueverorogathomineminquempecca- est,quaeinquocumquefuerit,radixilli erit; quae ar-
vit.si peccatosuo moveturutroget,nonestadhucde- dente sole arescere nou potest; nutriturcalore solis,
putandus inimicus.ut eumdiligeresitdifficile, sicut non arescit. Item, fieda super Joannem.c. 1: Quae-
eratquando inimicitias exercebat.Quisquisveroro- rendum estquomodo speciaie FiliiDei agnoscendi si-
ganti et pcenitenti non dimittit, non existimet a Do- gnum fuerit,quodsupereum descendentetmanserit
mino sua peccata dimitti, quia mentiri Veritas non Spiritus.Quid magni est Filio Dei quod in ipso manere
potest;quaecumdocuisset orationem.hancineaposi- Spiritus astruatur? Notandum quod semperin Domi-
tam sententiamcommendavit dicens, Matth. 6: dimi- nomanseritSpiritus;insanctisvero,quandiumortale
-seritis hominibus peccata eorum,dimittetetvobisPaier corpus gestaverint, partim semper maneat; partim
vester.Siveronon dimiseritis,necPater vesterdimittet rediturus secedat. Manet autem apud eos, ut bonia
vobis peccata vestra. Ecoe hic haberi videtur,quod et insistantactibus; recedit vero adtempus, ne semper
praetaxavimus, scilicet majoris virtutisessediligere infirmos curandi, mortuos suscitandi, daemoneseji-
mimicum et benefacereei, quam illumquinihilmali ciendi, vel etiam prophetizandi habeantfacultatem.
fecit nobis,vel amicum. Quod si quisconcederesim- Manet ergo semper, ut possint habere virtutes, ut
pliciter noluerit, dicens : lntensius diligilur amicus mirabiliter ipsi vivant; venit adtempus.utetiamafiis
quam inimicus.et ideo illud potius isto, determinet per miraculorum signa quales sintmtus, effulgeant.
ista seoundum pramistam intelligentiam,dicensibi ltem Gregor., hom. 5, super Ezechiel.: In sancto-
comparationem factaminterdilectionem qua diligi- rum cordibus secundum quasdam virtutes semper
tur tantum amicus.et illam quaamicusetinimicus manetSpirituSjSecundumquasdamrecessurusvenit,
diligitur. Illud vero quod sequitur, megis nos movet, et venturus recedit. In his virtutibus sine quibus ad
quod scilicet dicit non esse tantoe multitudinis dili- vitam non pervenitur,in electorum suorumcordibus
gere inimiuos,quanta exauditurcumdicilur.Dimftte permanet.lnbisveroperquassanctitatisvirtusosten-
nobis debitanostra,etc., ubidatintelligi quodalicuia ' dilur,ut in exhibitione miraculorum, aliquando adest
Deo dimittuntur peccata non diligenti inimicum, si aliquando se subtrahit. Item Ambros. in Moralibus,
tamen fratri roguntiquiin se peceavit, dimittit. Sed superEpistolam ad Romanos: Fictacharitasest,quae
cum peccatanon dimittantur aiicui adulto, nisi chari- in adversitate deserit. Haeo innuere videntur quod
tatem habeat,sequitur utcharitatem habeatquinou charitas semel habita non amittatur.Ideo quidam in
diligitinimicum.Quomodoergo nomineproximiom- praBtaxatamprosilierunt audaciam, dicentes charita-
nis homo intelligitur in illo mand&to:Diligeproximum lem a damnandis non haberi, nec a quoquamhabi-
tuumskut teipsum?i>iemmomnishomovroximu8est tam posse amitti;quosratiovincitetauctoritas.Qui-
tunc et inimicus; praecipimurergoet inimicosdilige- damenim adtempussuntboni.qui posteafiuntmali-
re. Et quia illud praeceptum generale est omnibus, et e converso.Unde quorumdam nominaChristus di-
prcecipitur omneshomines dihgere, eliaminimicos. cit scripta in libro vitae, qui tamen postea abierunt
Quidam quod hic dicitur simpliciter tenere volen- retro.Sed scripta dicit non secundumpraescientiam,
tes, illud praeceptum determinant, dicentes illepcr- sed secundum praesentemjustitiam.cuideserviebant,
fectis dari in praeceptum diligere omnem hominem, quia digni erant tunc illo bono quod habituri sunt
etiam inimicum : minoribus vero in consilium. In* praescripti secundum praescientiam. Unde Ambros.
praeceptum vero.cos diligere qui nihil mali fecerunt (36): Quibusdam gratia data est in usum,utSauli et
eis, et inimicos non odire. Sed melius est ut intelli- Judae,etillisdiscipuIisquibusDominusdixit,LuclO.
gatur omnibus illo mandato praecipicunctosdiligere Eccenomina vestrascriptasunt in ccelis;et post abier unt
etiam inimicos;cui sensui attestantur superius positae retro. Sed hoc dixit propter justitiam cui deservie-
auctoritates,et aliaemultae.Illud vero August,novissi- bant, quia boni erant. Frequenter enim ante sunt
mepositum,deperfectacbaritatedictumintelligitur, mali, qui futuri sunt boni ;et aliquoties priussunt
quae tautum est perfectorum; qui non solumamicos, boni, qui futuri sunt et permansuri mah, propter
sed etiam inimicos perfecte diligunt,eisquebenefa- quod dicuntur scribi in libro vitaeet deleri.
ciunt. Quaeperfectio dilectionis non esttantaemulti- Determinatio auctoritatum prsedklarum.
tudinis,quanta exauditurin orationeDominica.ethoc 2. Quod veroApostolus ait: Charitas nunquamex-
revera grande est et eximiae bonitatis, perfecte dili- cidlt, nullatenus pro illis facit. Dignitatem enim cha-
gere immicum. Hajet cum dicit impleri verbaillius ritatis ostendens,dicit eam non excidere.quiahicet
sponsionisab homine qui nonita profecitutdiligat in futuro erit; sed fides et spes evacuabuntur, et
inimicum, de dilectione perfecta accipiendnm est. scientia. Item quod dicitur charitasnunquam fuisse
vera quae deseri potest, non ad essentiam charitatis
DISTINCTIO XXXI. refertur, sed ad efficentiam.quianonefficitcharitas
SI CHARITAS SEMELHABITA AMITTATDR.
quae deseritur, hominem vere beatum, nec perducit
\. Illud quoque non praetereundum, quod quidam ad verum bonum.Huic etiam fonti alieni,idest,da-
asserunt charitatem semel habitam ab aliquo non mnandi non communicant.scilicet in flne.quianon
posse excidere, nullumque damnandum hanc ali- perseverant. Potest tamen hoc et caetera quaedeeha-
quando habere ; qui hanc traditionem subditismu- ritate dicta sunt,de perfecta intelligi,quam soli per-
niunt testimoniis. Apostolus ait, 1 Cor. 13 : Charitas
nunquamexcidit. August. etiam inquit (33;: Charitas (34) Tom. 9, tract. 8, super cap. 4 Epist. Joan,,
post medium. super cantic 8.
(33) Aug., ad Julianum comitem ; et habetur de (35) Tom. 4, super cap.9 Epist.ad Rom.,adeum
Pcen. dut., c. 2. • locum : Quia major serviet minori.
$21 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XXXIII.
fecti habent.quae semel habitanon ammittitur.Exor- Ex qua intelligentia dicitur magis vel minus diligere
diavero charitatis aliquando crescunt,aliquandode- hsecvel illa.
ficiunt; sunt enim virtutis exordia, et profectus, et 2. Cum autenvdilectio Dei immutabilis sit, et ideo
provectiojquos gradus ille discernit, qui parabolam non intenditur,vel remittitur,si quaerilurquae sitra-
lllam intelligit, Marc 4: Sic est regnuni Dei,quemad- tio dicti cum dicitur magis vel minus diligere hoc
modum si jactet homo semen in terra el dormiat, et quamillud, etcumdicitur Deusoraniadiligere, dici-
exurgat semen et germinet,et crescat,eic. Si ergo per- musdilectionem Dei sicutpanemexsuperareomnem
fectacharitassic radicata est.ut amitti nequeat.inci- sensumhumanum, utad tantaealtitudinisintelligen-
piens tamen etprovecta amitti potest.et saepeamit- tiamvixaliquatenusaspiret humanussensus. Potest
tilurjsed dum habetur,non sinit habentemcrimina- tamenintelligi, ea rationediciomniadiligiaDeo quae
liter peccare. Quod Augustinus ostendit inquiens : fecit, quia omnia approbat in quantum opera ejus
Quia radix omnium mawrumestcupiditas,etradixom- sunt.nectuncvelpriusvelampliusplacuerunt ei cum
nium bonorum est charitos,l Tim.6,simul amboe esse facta sunt, scilicetantequamfierent, imo abaeterno
non possunt; nisi una radicitus evulsa fuerit, alia omniaplacueruntei, nonminusquampostquamesse
plantari non potest. Sine causa conatur aliquis ra- coeperunt. Quodverorationalescreaturas, id est, ho-
mos incidere, si radicem non contcndit evellere. mines vel angelos.alios magis.alios minusdiligere di -
Quare fides et spes et scientia dicuntur evacuari,et non citur.non mutabilitatem charitatis ejus significat,sed
chantas, cum et ea ex purte sit. quodaliosadmajora bona, alios ad minora dilexit;
3.Advertendum etiam est quomodo fides,spes et aliosadmelioresusus.alios ad minus bonos. Omnia
scientia dicantur evacuari quia exparte sunt,etnon enim bona nostra ex ejus dilectione nobis proveniunt.
charitas, cum et ipsa ex parte sit. Ex parteenim, id Electorum ergo alios magis, alios minus dilexit ab
est,impertecte,diligimus,sicut ex parte scimus, ut ait aeterno, et diligitetiam nunc, quiaaliismajora, aliis
Hesycbius super Leviticum.Cum ergo omnequod ex minoraex dilectione sua praeparavit bona; aliisque
parte est,evacuetur,cur charitas excipitur, quae dici- majora,etaliis minora bona confert ex tempore. Un-
tur nunquam excidere?Cixarit&s quidem etiam ex parte de magis vel minus dicitur hos vel illos diligere.
est, ut saepe sancti docent, quia ex porte diligimus Quod duobus modis inspkienda est dilectio Dei.
nunc; et ideoipsa evncuabitur in quantumex parte 3. Consideralur enim duobus modis dilectio Dei,
est.quia tolleturimperfectioet addeturporfectio.Re- secundum essentiam,et secundumefficientiam.Non
manebitque ipsa aucta,et actus ej'us,et modus.dili- rccipit raagis vel minus secundum essentiam.sed tan-
gendi, ut diligas Deum propter se ex toto corde, et tum secundum efficientiam,ut magis dilectidicantur,
proximum tuum sicut teipsum; sed imperfectionis quibus ex dilectione ab aeterno majusbonum praepa-
modus eliminabitur.Fides vero.et spes penituseva- ravit et in tempore tribuit;et minus dilecti quibus non
cuabuntur.Scientiavero secundumactumetmodum tantum.Inde ctiam est quod aliqui quando conver-
suum, qui nunc est, non secundum sui essentiam tuntur et justificantur.dicunturtuncinciperediligia
tolletur. Ipsa enim virtus scientiae remanebit, sed Deo ; nonquodDeusnovadilectione quomquam pos-
alium tenebit usum et modum. sit diligere, imo sempiterna dilectione dilexit, ante
Si ChristHSordinem charitatis prsescriptum habuerit. mundi constitutionem quoscunque diligit.Sed tunc
4.Nunc jam superest investigare si Christus sectin- dicuntur incipere diligi ab eo,cum aiternae Deidile-
dumquodhomo,ordinemdiligendipraescriptumser- ctionis sortiuntur effectum, scilicet gratiamvel glo-
vavent.Quod si est, omnem hominemsicutseipsum riam.Unde August.,in lib.5 de Trin.,cap. 16:Absit
dilexit.Omnibusergovitamoptavit.omnesquesalvos utDeus temporaliter aliquemdiligat quasi novadile-
fleri voluit, sed non omnes salvi fiunt,etita non est ctione, quae in ipso ante non erat, apud quem nec
factum quod optavit.Sed non est ignorandum ineo praeterita transierunt, et futura jam facta sunt.Ita-
fuisse charitatem juxta modum patriee, non viae; que omnes sanctos suos ante mundi constitutio-
eumque ordinem diligendi implesse qui servatur : nem dilexit.sicut praedestinavit.Sedcumconvertun-
in patria, non in via. Qui enim in patria sunt, id tur et inveniunt illum, tunc incipere ab eo diligi
est, jam beatificati sunt, adco justitiae Dei addicti dicuntur, ut eo modo dicatur, quo potest humano
sunt, ut nihil eis placeat, nisi quod Deo placot; ac affectu capi quod dicitur.Sic etiam cum iratusma-
per hoc illorum tantum salutem diligunt et volunt lis dicitur, et placidus bonis, illi mutantur, et non
quos Deus salvari vult, eosque solos sicut se dili- ipse; ut lux inlirmis oculis aspera, firmis lenis cst,
gunt; ita et Christus electos tantum sicut se dile- ipsorum scilicet mutatione.non sua.Itaoum aliquis
xit, eorumque salutem optavit. per justificationem incipit esse amicus Dei, ipse
DISTINCTIO XXXII. mutatur, non Deus.
DE CHARITATE DEI. Si quis magis vet minus diligatur a Deo uno tempore
quam alio.
1.Pratmissis adjiciendum estde dilectioneDei, qua 4. Si vero quaeritur de aliquo, utrum magis dili-
ipse diligitnos: quae non est alia quam illaquadiltgi- gatur a Deo uno tempore quam alio, distinguenda
mus eum.Dilectio autem Dei divina visa est; eademest dilectionis intelligentia.Si enim referatur ad di-
que dilectione Pater et Filius et Spiritussanctusse lectionis effectum.concessibile est;si vero ad dilec-
diliguntet nos, ut supradiss?ruimus.Cumque ejus tionis essentiam, inficiabile est.
dilectio sit immutabilts et seterna.alium tamen ma- Si Deus ab xterno dilexit reprobos.
gis,aliusminusdiligit. Unde August.: Incomprehen- 5. De reprobis vero qui praeparati non sunt ad
sibilis estdilectioDei atqueimmutabilis,quaDeusin vitam,sedadmortem, siquaeriturutrumdebeatcon-
unoquoque nostrum amat quod fecit, sicut ctodit Deusabaeternodilexiteos; dicimusdeelec-
cediquod
quod fectmus. Miro ergo et divino modo etiam quando tissolissimplicitcrhocesseconcedendum.quodDeus
odit.diligit nos.Et hoc quidem in omnibus in telligi po- ab ffiterno eos dilcxit,quos ad justitiam et coronam
test. Quis ergodigne potesteloqui quantum diligat praeparavit.De non electis verd.simpliciterest con-
membraUnigenitisui.etquantoampliusUnigenitum cedendura quododio habuit.id est,reprobavit:sicut
ipsum?Deipsoetiamdictumest, Sap. 11 : Nihil odisti legitur, Malach.l:/aco6 dilexi, Esau odio habui. Sed
eorumqutcfecisti. Ex hispercipiturquodDcus omnes nou est simpliciter dicendum quod dilexit.ne prae-
oreaturassuasdiligat.quiascriptumest: Nihil odisti destinati intelligantur;sedcum adjectione conceda-
eorumquxfecisti; etitem, Gen. 1: Vidit Denscuncta tur, dilexit eos m quantum opus ejus futuri erant,
qux fecerat, et erant valde bona. 9i omnia quae feoit id est, quos et quales facturus eos erat.
bona sunt,et omne bonum diligit,omniaergodiligit DISTINCTIO XXXIII.
quae fecit; et inter ea magis diligit rationales crea- DE QUATUOR VIRTUTIBUS PRINC1PALIBUS.
turas, et de illis eas amplius quae sunt membra I.Post prs3dicta,de quatuorvirtutibusquaeprinci-
Unigeniti sui, et multo magis ipsum Unigenitum. pales vel cardinales vocantur,disserendum est,quae
sunt justitia, fortitudo, prudentia, temperantia. De estergoflumenSpiritussancti,sedmultispiritualium
quibus August., in lib. 14, de Trin., cap.9, ait: Ju- donorum meatus. Quamvis ergo multi dicunturspi-
stitia est in subveniendo misoris;prudentia, inprae- ritus, ut spiritus sapientix et intellectus, etc, unus
cavendis insidiis;fortitudo,in pcrferendis molestiis; tamen est Dei Spiritus,i Cor. 12, suae libertatis arbi-
temperantia,in coercendis delectationibuspravis.De ter,omnia pro auctorilate voluntatis dividens singu-
his dicitur in lib. Sapientiae,c.8:So6rt'etotem ct pru- lis.Bic expresse traditum est septem dona et virtu-
dentiam doceljustitiamet (wrtoiem.Sobrietatem vocat tes esse sanctificationesque fidelium mentium, et
temperantiam, et veritatem vocat fortitudinem. Hae in futuro non desitura, cum sint et in angelis.
virtutes cardinalos dicuntur,ut aitHieron.,quibusin Quod in Chiisto fuerunt illa septem dona.
hacmortulitatebenevivitur.etpostadaeternamvitam 2.1n Ghristo etiam haec eadem fuisse Isaias osten-
perveuitur;quae in Christo plenissime fuerunt et sunt, dit dicens c. 11 : Egredietur virga deradice Jesse, et
ae cuj'us plenitudinc nos accepimus;in quo habuerunt flosde radice ejus ascendet,et requiescet super eumSpi-
usus eosdem quos in patriahabent,etquosdametiam ritus Domini,Spiritus sapientix et intellectus.Spiritus
viae. Verumtamon an hae virtutcs, cum et ipsae in consilii et fortttudinis,Spiritus scienliat et pielatis ; et
animo esse incipiant, qui cum sine illis priusssset, replebit eum Spirilus timoris Domini.
tamen animus erat.desinant esse cumadaeternaper- Quod videtur obviare prxmissis.
duxerint,nonnullaquaestioest.Quibusdamvisumest 3.His autem videtur obviarequodBedade timore
easessedesituras;etdetribusquidem,prudentiasci- Domini dicitsuperParabolas scilicet.quodomnisti-
licet.fortitudine et temperantia cum hoc dici tur.non- morinfuturocessabit.Aitenimsicsuperillumlocum,
nihil dici videtur. Justitia enim immortalis est; et Proverb. 17 : Timor Domini principium sapientise :
magistuno perficietur innobis quamessecessabit, Duo sunt timores Domini.servilis quiprincipiumsa-
cum beate vivemus contemplatione naturae diyinae, pientiae est.et amicabilis quiperfectionemsapientiae
quae creavit omnes caeterasqueinstitnitnaturas;qua comitatur.Servilis principiumsapientiae est.quiaqui
nihil melius et amabilius est,cui regenti subditum post errata sapere incipit,primo timorecorripiturdi-
essejustitise est.EJ; ideo immortalis est omninoj'u- vino, ne puniatur ; sed hunc perfecta charitas foras
Btitia.nec in illa beutitudine essedesinet;sed talisac mittit,i Joan.4. Succedit huic limor Domini sanctus,
tanta erit.ut perfectioret majornonessenonpo.ssit. permanens inseculum secu/t',psalm.I8,qucm non ex-
Fortassis etahae tresvirtutes, prudentiasineullo ,jam cludit charitas,sed auget, quo timet fihus, ne vel in
periculo errpris,fortitudo sine molestiatolerandorum modico oculos amantissimi patris offendatjuterque
malorum.temperantia sine repugnatione libidinum in futuro cessabit.cftaritos veronunquamexcidet.Au-
eruiftin illa felicitate;ut prudentiae ibi sit, nullum gust. vero super illum locum psalm. 5 : Adorabo ad
bonum Deo praeponere vcl aequare ; fortitudinis, ei templum sanctum tuum in fimore <uo,timoremDeide-
firmissime cohaerere ; teraperantiae, nullo defectu siturum dicit sicTimor Domini est magnum praesi-
noxio dclectari.Quod vero nunc agit justitiainsub- dium proficientibus ad salutem.sed pervenienlibus
veniendo miseris,quod prudentiampraecavendisin- foras mittitur. Non enim timent jam amicum.cum
sidiis,quod fortitudo in perfercndis molestiis,quod scilicet adidquodrepromissum est.perductifuerint.
temperantiaincoercendisdelectationibuspravis,non Ex his auctoritatibus significatur quod timor non
erit lbi omnino,ubi nihilmalierit.Istaergovirtutum erit in futuro. Si autem timor non erit in futuro,
opera huic mortali vitae necessaria, sicut fides ad ergo nec septem dona erunt, nec modo sunt in an-
quam referenda sunt.inpraeteritishabebuntur.Ecce gelis sive in animabus sanctis. Ad quod diciraus
aperte hio dicit August., lib. 14, de Trin., c. 9, in auctoritatum praemissarum quae videtur repugnan-
principio,quod praedictoevirtutes in futuro erunt.sod tiam dirimentes,quod septem illa dona et in angelis
alios usus tunc habebunt quam modo.Cui Beda assen- modosuntetinanimabussanctisfeliciter viventibus,
tit super Exodum,c.26,dicens:Columnae ante quas et in nobis erunt in futuro ; sed non habcbunt omnia
expansum est vclum, potestates coeli sunt, quatuor hos usus.sive haecofficia quaenunc habent.verbi gra-
eximiis virtutibus praeclara.id est,fortitudine,pru- tia : timor filialis modo iacit timere ne offendamus
dentia,temperantia, justitia, quae aliter in coolisser- quem diligimus, et ne separemur ab eo ; facit etiam
vantur ab angelis et animabussanctis,quamhicafi- nos revereri eumdem. In futuro vero faciet nos reve-
delibus.Et consequenter assignat Bedaususillarum reri, quando non timebimus separari vel offendere.
virtutum secundum praesentem statum etfuturum, Non ergo metus separationis vel offensionis nuncest
imitans August. in praemissis assignationibus. in angelis vel in ammabus sanctis ; nec in nobis erit
DISTINCTIO XXXIV. in futuro ; sed reverentia quoe est mixta cum subjec-
DE SEPTEMDONISSPIRITUSSANCTI. tione dilectionis; quae etiam in Ghristo fuit, sicut
1. Nunc de scptem donis Spiritussanotiagendum Apostolusdicitin Epistola ad Hebraeos, loquens de
est;ubipriusconsiderandumestanhaecdonavirtutes Christo, c. 5: Qui exauditus estpro sua reverentia. Qui-
sint;secundo, an in flituro destitutasint, vel omnia, dam tamen secundum effectum, timorem in Chris-
velhorumaliqua;deinde,an in Christofuerintcuncta to et in angelis tantum esse contendunt.
hffic dona,Hoec dona virlutes esse.nec infuturo de- Plena timorum distinctio.
situra Ambrosius ostendit, ea septem fore virtutes 4.Et quiadetimore tractandi nobis occurritlocus,
dicens,et inangelisabundantissimeesse, siclib. 1 de sciendumestquatuor esse timores, scilicet munda-
Spiritu sancto,cap. 20 et ultimo, in principio capitis: numsivehumanum, servilem, initialcm, castum vcl
Civitas Dei illa Hierusalem coelestis, non meatu ali- fllialemsive amicabilem. Humanus timorest, ut ait
cujus fluviiterrestris abluitur; sed ex vitae fontepro- Gassiodorussuperpsalm. 127, quando timemuspati
cedensSpiritu8sancti,cujusnosbrevisatiamurhaus- periculacarnis,velperderebonamundi,propterquod
tu,inilliscoelestibus spintibusredundantiusvidetur delinquimus.Hictimor malus est.qui in primogradu
effiuere.pleno septem virtutumspiritualiumfervens cum mundo deseritur; quem Dominus prohibet in
meatu. Si enim fluvius riparum crepidinibus editis Evangeliodicens.Malth.lOetLuc. i2:Nolitetimere eos
superfusus exundat.quanto magis Spiritus sanctus qui occiduntcorpus, etc Timor autem servilis est, ut
supereminens creaturam.cum nostrosmentisarcanu ait August.,supor psal.127, cum per timoremgehen-
tanquam inferiora perstringat,coolestemillamange- nae contiuel se homoa peccato.quo praesentiamjudi-
lorum naturam effusiore quadam sanctificationum cis et pcenas metuit, et timore facit quidquid boni fa-
ubertatelaetificat! Deindosanctificationemexponens cit.non timore amittendi aeternumlxraum quod non
subdit,paulo inferius: His autem sanctificationibus amat.sed timorepatiendi malum quod formidat.Non
significaturplenitudoseptem spiritualium virtutum, timet neperdatamplexus pulcherrimi Sponsi.sed ti-
quasepumeratlsaiasdicens.c. 11: Spiritus sapientix metnemittaturin gehennam. Bonusestistetimoret
et intetlectus, Spirittts consilii et fortitudinis, Spiritus utilis,licet insufflciens; per quem flt paulatim con-
scientix et pietatis ,ct Spiritus timoris Domini. IJnum suetudo ju.:titiae,et succedit mitialis timor, quando
*» SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.— LIB. III, DIST. XXXIV. 826
ineipit quoddqrum eratamari, et sic iucipitexcludi nondum amas quem sictimes; non bona dcsidcrus,
servilis timor a charitate,succedit deinde timor ca- sed mala caves. Sed ex eo quia malacaves, corrigis
stus siveamicabilis;quotimemu8iie sponsus tardet, teet incipisbonadesiderare;cumquebona desiderare
ne discedat, ne offendamus, neeo careamus. Timor cocperis,erit intetimorcastus Quid esttimorcastus?
iste de amorevenit.Illequidemaervilisestutilis,sed Timere ne ampliusamittasipsa bona, timere Deum
non permanens in aoternum; et iste timor divinus ne recedat a te. Cum autem timesDeum nc te desc-
comes est per omnes gradus. rat prawentia ejus, amplecteris eum, ipso frui desi-
Collectio pradictorum. deras. (Aug., tract. 9, supcr Epist. Joan., intom.6.)
5. Et attendequodquatuorhic distingunturtimo- Quomododistant duo timores, per similitudinem dua-
res, cum supraBedaduos dixeril esse.Sed Bedahu- rum mulicrum ostendit.
manumtimorempraetermisit.etnominescrvilisduos 8. Non potes melius explanare quid intersit inter
quos hic distinximus complexusfuit.scilicetservi- duos istos timores, quam si ponas duas mulieres
lemetinitialem.Amicabilemvero, castumdixit. Aug. maritatas;quarum unamconstituas volentem facere
quoqueservilemetcastumtimorem aperte discernit, adulterium, sed timetne damneturamarito. Timet
dum Epistolae adRomanosillum locum exponit, c. c: maritum, quiaadhucamutneqnitiam:huicnongrata
Nonenim accepistisspirilum servitu tis iterum in timore, est, sed onerosa mariti preesentia; et si forte vivit
sed accepistisspiritum adoptionisfiliorumDei;iia dicens nequiter, timetmaritumne veniat. Tales sunt quiti-
Duo timoresinsinuanturhu:unusquicstin perfecla ment diem judicii. Fac alteram amare virum, et de-
charitate, scilicet timor castus; alter qui non est in bereiIlicastosamplexus,nulIaseadulterimaimmun-
charitate,scilicet servilis;in quo quamvis Deo crcda- ditia maculare velle: ista optat praesentiam viri. llla
tur, non tamen in Deum; etsi bonum fiat.nou tamen timet et ista timet. Jam crgo interrogentur quarc ti-
bene. Nemo enim invitusbcnefacit, etiamsibonum meant. Illa dicet; Timeo virum ne veniat; ista
est quod facit. dicet: Timeo virum ne discedat. Illa dicet: Timeo
De casto et scrvili plenius agit, tangens interdum de virum ne dumnet; ista dicet: Timeo virum ne dese-
iniliali. rat. Pone haeoin animo, et invenies timorem quem
6. De hiseisdemtimoribus latius disputatAugust. foras mittit charitas; etalium timorem castum per-
dicens: Coepit aliquis crederc diem judicii; si coepit manentemin seculum seculi.Illum timorem jperfecta
crcdere, coepit et timere.Sed quia adhuc timet, non- charitasforasrnittit.quiailletimortormentumhabet;
dum habet flduciamin diejudicii;nondum estenim torqueturconscientiapeccatorum, nondum factaest
in illo perfecta charitas; sed si perfecta rn illo esset justificatio.Estibiquod titilletmentem.quodpungat,
charitas, non timeret;perfecta enim charitas facerct quod stimulet.Stimulatille timor.sed intrat chantus
quaesanatquodvulnerattimor.Timorcastus facitse-
Eerfectamj'ustitiam,etnonhaberetundetimeret,imo
aberetquasi desideraret uttranseatlniquitas,et ve- curitatem in animo. Audivimusduaslibias, scilicet,
niatreguum Dei; ergo timor non est in charitate.Sed • Joannem et David consonantes; illa de timore Dei
in qua Charitate? Non in inchoata. In qua ergo? In dicit, quo timet anima ne damnetur; ista de ti-
perfecta.perfecta ergo charit.as foras mittittimorem; more quo timet anima ne deseratur. Ille est timor
ergo incipiat timor, quia initium sapientim.timorDo- quem charitas excludit, ille est timor qui permanet
mtni. Timor enim quasi locum praeparat charitati. in seculum seculi (36). Ecce in his verbis praedictis
Cum autem coeperit charitas habitare,peIliturtimor aperte ostendit August.quis sittimor castus, et quis
ei praeparavitlocum.Quantum enim illacrescit, . servilis,etqualiterdifferant.In quibusetiaminitialem
3ui
le decrescit; etquantumilla fit interior, timor pel- timOrem significavit; qui necextoto est servilis,nec
litur foras; major charitas.minortimor; minorcha- extotocastus.sedtanquam medius aliquiddeservili,
rias, major timor. Si autem nullus est timor,non est et aliquid de casto timore habet; facit enim servire
quaintret chapitas,sicutvidemuspersetam introdnci partim timore poenae,partimamore justitiae per quem
linum quandoaliquid suitur;seta prius intrat, etnisi timemus puniri, eltimemusoffendere.Iste timorest
exeat non succedit linum. Sic timor primo occupat in inchoata charitate, non in perfecta: et quanlum
mentem; non autem ibi remanet timor, quia iaeo crescitcharitas,tantumdecrescitistetimor,quantum
intravit, ut introduceret charitatem. ad metum pcenae.idest.quantum ad id quod facit li-
Quod videtur prmdictis adversari. merepoenam.etquantumadtormentumconscientiae.
7. Est autem alia sententia quae videtur huic esse Nam quanto magis diligimus, tanto minus timemus.
contraria, si non habet pium lntellectorem. Dicitur Iste timor notatur in illis verbis August., ubi non
enim in psal. 18: Timor Domini caslus permanet in negat timorem esse in charilate inchoata, sed per-
seculum seculi. Mtemum quemdam timorem nobis fecta; quod nonposset dicit de servili,quia, utipse
aeternum timorem, numquid contradicii illi istaEpi- supradixit,servili8timornon remanetvenientecha-
stola, 2 Joan. 4, quaa dicit: Timor non est in charita- ritate, nec intratcharitas nisi prius ille timor exeat;
te; sedperfecta charitasforas mittit timorem'Hoc enim nec in illo timore aliquis credit in Deum, etsi credat
dictum est per Joan., illud dictum est per David: Deo; nec bene facit, etiamsi bonum est quod facit.
Sed noliteputare alium esse Spiritum; si enim unus Non est ergo timor ille in cbaritate etiam inchoata,'
flatus inflat duastibias,nonpotestunusSpiritusim- quiaomnisquicharitatemhabet.licetnonperfectam,
plere duo corda, et agitare duas linguas? Si spiritu et in Deum credit, etbonaoperu facit.Quare servilis
uno, id est, flatu impletae duae tibiae consonant, im- non est timor ille, quem in charitate inchoata fore
pletaeduaelinguae SpirituDei dissonare possunt?lmo concessit, et quem crescente charitate decrescere
est ibi quaedam consonantia.est quaedam concordia; dixit; sed illeesttimorinitialis,quemnon negatesse
Bedauditoremdesideratstudiosum,non otiosum. Ec- in charitate, nisi perfecta sit.
ee movit duas linguas Spiritus Dei.etaudivimus ex Quodtimorservilisetinitialisdiciturinitiumsapienlix,
una:Ettimornon est incharitate; audivimusexalia: sed differenter
Timor Dominicastus permanet in seculum seculi.Quid 9. Sciendumtamenestquoduterque timor,scilicet
est hoc? Dissonant? Non. Excute aures, intende me- servilis et initialis.in ScripturaediversisIoeis.Prov.l
lodiam; non sine causa hic addidit castus, illic non et 9, Eocl. 1, dicitur initium sapientiw; et ita fore
addidit;quia est timor aliquis qui diciturcastus.est comperies.sidiligenteradnotaverisloca Scripturaein
alius qui nondiciturcastus.Discernamus islosduos quibus de timore Domini fit mcntio; ex alia tamcn
timores,etintelligamu8consonantiamtibiarum.Quo- ratione etcausadiversa diciturservilistimorinitium
modo discernimus? Attendat charitas vestra. Sunt sapienti;e,et ex alia initialis.Servilis enim ideo dici-
homines quiproptereatimentDeum,ne mittanturin turinitiumsopientiae,quiapr33paratlocumsapientiae,
gehennam;ne forte ardeant cum diabolo in igne aeter-
no. Ipse est timor quiintroducit charitatem,scd sic (36) Aug., eod. tract.; et tom. 2. opist. 120, ad
venit ut exeat. Si enim propter pocnastimesDeum, Horat., de Gratia novi Testamenti, c. 21.
827 PETRI LOMBARDl. m
et ducit ad sapientiam; sed tamen non remanetcum vero a malis, est in medio prava nationis prudenter
ea, imo foras exit. Initialis vero dicitur initium sa- conversari.Idem quoqueinter haecduo aperte distin-
pienfiae, quia est in inchoata sapientia; quem cum guens ait, in lib. 12 deTrinit.:Distatab aeternorum
quis habere incipit, sapientiam et charitatera habere contemplatione actio qua bene utimur temporalibus
incipit.Indeetiam estquoduterquetimor diciturini- rebus; et illa sapientiae haec scientis deputatur,
tialis; quod invenire poteris per diversa Scripturae quamvis et illa quassapientiae est, possit nuncupari
loca. Uterque etiam timorinterdumdiciturservilis, scientia, utApostolusasserit.l Cor.l3,ubidicit:ivuRC
et ipse initialis, qui est in cbaritate inchoata, scio exparte; quam scientiam profecto contemplatio-
iquid habetdoservilijscilicetangorem poenae,sicut nem Dei vult intelligi. In hoc ergo differentia est,
Siia
et aliquid habet de casto, scilicet quodtimet offen- quia ad contemplationem sapientia,ad actionem vero
dere ac separari. scientia pertinet. Ecce aperte demonstratum est in
De hoc quod Augustin. dkit, castum timorem esse quo differant spiritus sapientiae et spiritus scientiae,
aslernum. scilicetutsapientiadivinis,scientiahumani8attribu-
\0. Illud quoquodiligenterestnotandum, quodin ta sitrebus.Et: utdocetAugust. in'lib. 13 deTrin.,
Buperioribus Augustin. dicit, castum timorem esse cap. 19, in medio: UtrumqueagnoscimusinChristo,
sternura, perquodconfirmaturpraemissa sentontia, scilicet et remdivinam.etrem numanam; etideode
scilicet quod spiritus timoris erit in futuro, sicut et ipsohabemussapienliametscientiam. Cum enimle-
alia dona Spiritus sancti, sed non habebit omnem gitur, Joan. \: Verbum caro factumest, in Verboin-
illum usumquem modohabet. Faciet enim tunc nos telligitur verus Dei Filius; in carneagnosciturverus
revereri. Deum, non timere separari vel carere. Fuit hominis filius. Item cum dicitur: Vidimus plenum
ergo et in Christo timor ille, sed juxta usum illum gratix et timtoits/gratiamreferamusadscientiam.et
habebit in futuro in sanctis.No.n enim timuit veritatem ad sapientiam; quiainChristo sapientiaet
bristus separari vel offendere Deum, sed Deum scientia fuitplenaria, etnos scientiam et sapientiam
Suem
prffi omnibus reveritus in est. de eo habemus qui est Deus ct homo.
An timor pmnmlfui-fuit Christo fuerit servilis, vel In quo differat sapientia ab intelleclu.
inttialis. vel alius. 2.0stensadifFerentiainterscientiam et sapientiam
il.Cumautem fueritin Christotimor poenae.quae- distet inter sapientiam etintellectum videamus.
rituran istetimor fueritmundanus, velservilis, vel ?[uid n boc differuntilladuo, quiasapientia proprie estde
initialis. Ad quod dicimus nullum eorum fuisse in aeternis, quaeVeritati sternae contemplandae intendit
Christo.quia timormundanusmalusest, ut supradi- Intelligentiavero nonmodo de sferms est, sed etiam
otum est, et in primo gradu cummundo deseritur; de rebus invisibilibus etspiritualibus temporaliter
eervilis vero, vel initialis, in perfecta oharitate non exortis. Per eam enim et natura summa quae fecit
est.Nullus ergo timorum istorum fuit inChristo.Quis omnes naturos.id est,divina,consideratur,etquae post
ergo fuit timor iste quopoenamtimuit? Potesttimor ipsam suntspiritualesetiavisibiles naturae.ut angeli
ille dici naturalisvelhumanus.quiomnibushomini- et omnes animaebons affectiones conspiciuntur. In
bu8 inest, quohorreturmorsacformidaturpoona.Et hoc ergo differentia est quia sapientia Creator tantum
diciturtimori8tenaturalis,nonquiaacce88enthomi- conspici tur,intellectu veroet Creator et creatura qus-
niexnaturasecundum quod priusfuit instituta.quia dam. Item intellectu inlelligibilia capimus tantum:
nonfuitistetimorconcretus homini.nec debonisna- sapientia vero non modo capimus superiora, sed
turalibusjsed quia ex corrupta natura per peccatum etiam incognitis delectamur.Sic ergo distingui potest
omnibus advenit; cui corruptio inolevit, tanquam inter illa tna.scillicet intellectum .scientiam et sapien
esset naturalis: et est istetimor, effectus peccati,ut tiam.Scientia valet ad rerum temporalium rectcm ad-
praediotum ost. ministrationem etad bonam inter malos conversatio-
nem. Intelligentia veroad Creatoriset oreaturarum
DISTINCTIO XXXV. invisibilium speculationem. Sapientia vero ad solins
QUOMODO DI*'FERANT SAPIENTIA ET 8CIENTU. et delectationem.
aeternaeVeritatiscontemplationem
1. Postpraemissa, diligentorconsiderandum estin Qvod intellectus et scientia de quibus hic agitur, non
quo differat sapientia a scientia, De hocAugust., in sunt illa quot naturalitcr habet homo.
hb. U de Trin.,cap. t,inmedio, itaait:Philosophi 2. Et notandum quod intellectus et scientia qus
disputanteBdesapientiadefinierunteamdicentesiSa- dicuntur donaSpiritus sancti.alia sunt ab intellectu
pientia est rerum divinarum humanarumque scien- et scientia quae naturaliter sunt in anima hominis;
tia, Ego quoque utrarumque rerumcognitionem.id haecenim virtutes sunt qus per gratiam infunduntur
est,d}vinarumethumanarum,etsapientiametscien- animis fidelium ut per easrectevivant. Ulaverona-
tiam dici possenonnego.Verumiuxtadistinctionem turaliter habet homo ex beneficio creationis; a Deo
Apoatjoli,ahiqua dixit, 4 Cor. 12: Alii datur sermo sa- tamen. Per has autem virtutes qus dicuntur dona
pientia, sermo*CT'en*ta?,illa deflnitiodividendaest, Spiritus sancti ,illa naturaliareformantur atque adjn-
ut rerum divinarumcognitiosapientiaproprienun- vantur, ut.verbi gratia.intellectus naturalispeccato
cupetur humanarum vero rerum cognitio proprie obtenebratus.per virtutcm quamdam et gratiam qus
ectentiae nomen obtineat. Neque vero quidquid sciri dicitur spiritus intelligentis reformatur atque adju-
ab homine potest in rebus bumanis, ubi pturimum vaturad mtelligendum. Ita et perillam virtutemqus
snperjvacus vanitatis et noxiaecuriositatis est, huic diciturspiritussapientiaejuvaturatqueerigiturmen-
scientiae tribuo: sed illud tantum qiio fides saluber- tis ratio adcontemplationemetdelectationemverita-
rimaquaeadveram beatitudinem durit, gignitur.nu- tis.
tritur, defenditur, roboratur; qua scientia non pol- Quodsapientia ista Dei est, nec est illa quas Deusest.
lent fidelesplurimi, quamvis polleantipsa fide pluri- 4. lllud etiam sciendumest,quodsapientiadequa
mum. Aliud est enimseiretantummodoquidnomo nunc disscrimus, non estillasapientiaDei.utaitAu-
credere debeatpropteradipiscendam vitambeatam; gust. in lib. 14 de Trin.,cap. 1, principio.quae Deus
aliud est scire quomodohocipsumetpiis opituletur est;sed hominis sapientia verumtamen qus secun-
vel contra impios defendatur; quee proprio vocabulo du mDeum est,ac verus et prscipuus cultus ejus est.Si
appellatur scientia. De hisquoqueduabus virtutibua ergo colat mens hominisDeumcujusabeocapaxfa-
idem August., in Anch., o. 3/differentiam inter eas cta est, etcujus esseparticepspotest,sapiensitafit,
assignans super psal., ait: Distatsapientiaquodam- et nonsua luce^sedsummsiuiuslucisparticipatione
modo a scientia, testante sancto Job, qui, quodam- sapiens fit. Istaergohominis sapientia etiamDeiest;
modo singuladefiniens, ait,c. 28:Sapientiaestpietas; verum nonitaDeiest.utea sapienssitDeus.Nohenim
seientia vero, abstinere a malis. Pietatem vero loco participatione sui aapiens est, sicut mens participa-
posuit Dei oultum; qu» Graecedicitur Btonita, qu» tione Dei. Sic etfam dicitur justitia Dei non solum
est in cognitione et dilectione ejusqnod semper-est illa qua ipse justus est, sed etiam illa quam dat,
et inoommutabiliter manet, quod Deusest. Abstinere homini cum justificat impium.
829 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.— LIB. III, DIST. XXXVII. 830
DISTINCTIO XXXVI. nus, in aliquo nihil; sic dici potest haberc aliam,
DE CONNEXIONE VIRTOTUM QVJENONSEPARANTUR. aliam non habere.aliam magis.etaliam minus.Nam
1. Solet etiam quaeri utrum virtutes ita sint sibi etmajorest in isto charitas quam in illo: ct ideo recte
possuraus dicere et aliqua inisto,nulla in illo,quan-
conjuncts, ut separatim non possint possideri ab tumpertinetad
unam habet omnes De hoc charitatem qus pietas est:etiu uno
aliquo ; sed qui habcat.
etiam Hieron.ait,comment.in cap,56 Isaiae : Omnes hominc quidem quod majorem habeat pudicitiam
virtutes sibi hsrent, ut qui una caruerit, omnibus quum patientiam, et majorem hodic quam heri, si
etauhuc non habeat coiftinentiam, et
careat.Qui ergo unam habet,omnes habet.Quod qui- Eroficitinea;
dem probabile est. Cura enim charitas mater sit abeatnonparvam misericordiam. Et.utgeneraliter
omnium virtutum, in quocumque mater ipsa est, breviterque complectarquamdevirtute habeonotio-
scilicet charitas est.et cuncti filii ejus.id est.virtu- nem,virtus est charitas.quaid quod diligendum est
tes recte forecreduutur.UndeAugust.tract.83super diligit.Haec et in nliis majorest, inaliisminor, et in
Joan.: Ubi charitasest.quid est quod possit deesse? aliisnullaestjplenissimaveroquaejamnonpossitau- Hicinsi-
Ubi autem non est,quid est quod possit prodesse ? geri,quamdiunichomovivit,innemineest.
nuari videtur quod aliqui s ea ratione possitdici habere
Gur ergo non dicimus: Qui hanc virtutem habet,
omnes habet.cum plenitudo legis sit charitas? quoe tem unamvirtutemmagis quam aliam,quiaper charita-
est m tanto est vir- magis efficitur in actu unius virtutis quam alle-
quanto magis horaine, magis rius;et propter differentiam actuum ipsas virtutes
tute praeditus; quanto vero minus, tanto minus
inest virtus; et quanto minus inest virtus, tanto magis vel minus habere dicitur. Potest et aliquam
non habere, cum tamensimul omnes et pariterha-
magisinestvitium. beat quantum ad mentis habitumvelessentiam cu-
Si cunctsevirtutes paritcr sint in quocumque sunt. iusque.In actu vero aliam magis, aliam minus ha-
2.Utrumveropariterquisomnespossideatvirtutes bet, aliam etiam non habet, ut vir justus utens
analismagis,ahaeminusinaliquo ferveant, quaostio conj'ugio,non habet continenliam in actu,quam ta-
est.Quibusdam enim videtur quod aliae magis, alis men habet in habitu. Cur ergo non dicantur paria
minus habeantur ab aliquo ; sicut in Job pafientia peccata ? Forte quia magis facit contra charitatem
emicuit,in David huinilitas,in Moyse mansuetudo ; qui gravius peccat, minus qui levius. Nemo enim
qui etiam concedunt magis aliquem mereri perali- peccat, nisi adversus illam faciendo, quae est pleni-
quam unam virtutcmquampcralium, sicuteample- ludo legis, Rom.13 Ideo rectedicitur. Jacob. 2 :Qui
niushabetquamaliam.Nontamenmagisperaliquam offenderit in uno, factus est omnium reus,\d est, con-
mereridicunt,quampercharitatem;nccaliquample- tra charitatem facit, in qua pendent omnia.
nius a quoquam haberi,quam charitatem.Aliasergo Repelit de charitate, ut aadat quomodotota lex ex ea
magis et alias minus in aliquo esse dicunt; sed nul- pcndeat.
lam plenius charitate,qus caeterasgignit.Hasque di- 3. Cum duo sint praecepta charitatis.in quibus,ut
ountessemultasfaciesquasmemorat Apostolus.di- prstaxatum est,/ofa lex pendet et prophetse, Matth.
cens,2 Cor. 1: Ex personis mullarum fackrum, etc 22, advertendum est quomodo hoc fit, cum in lege
Alii verius dicunt omnes virtutes et similes et pares et in prophetis multa fuerint caeremonialia man-
esse in quocumque sunt; utquiin una alteriparexti- data.qus si adcharitatissanctificationempertinuis-
terit, inomnibus eidem aequalis sit.Unde August., sent,viderenturnondum debuissecessare. Quia vero
in lib.9deTrin., cap. 4, inprincipio : Virtutes qus non justificationis gratia.quam facit charitas.insti-
sunt in animo humano, quamvis alio et alio modo tutasunt,sedinfigurafuturi,etinonusimposita,ideo
singulae intelligantur, nullo modo tamen separan- clarescente veritate cessaverunt sicut umbra.Verum-
tur ad invicem; ut quicumque fuerint aequales, tamen et ipsa csremoniulia seoundum spiritualem
verbi gralia.in forlitudineaequales sunt et prudentia intellectum,quemcontinent,ctomniamoraliaadcha-
et justitia et temperantia. Si enim dixeris aequales rilatem referuntur. Pcrtinent enim omniaad decem
esse istos in fortitudinc,Vd illum praestare pruden- mandata in tabulis scripta,ubiomuium summaper-
tia,sequitur ut hujus fortiludo minus prudens sit,ac stringitur,ex quibus cactera emanant; sicut in ser-
per hoc nec fortitudine squales sunt.quiaestillius moneDomini octovirtutes praemiltuntur,adquas cs-
fortitudo prudentior; atque ita de caeteris virtutibus terareferuntur.Et sicut ad decem mandata Decalogi '
invenies.si omnes eadem consideratione percurras. caetera referuntur,ila etipsa decemad duomandata
Ex his clarescit omnes virtutes non modo esse con- charitatispertinent.Ommaergoadduomandatacha-
nexas.sed etiam pares in animo homints.Cum ergo ritatis pertinent,quia percharitatem implentur.et ad
dicitur aliquis aliqua prseminere virtute, ut Abra- charitatem tanquam ad finem referri debent. Unde
ham fide, Hebr. 11; Job patientia, Jacobi 5, secun- Aug., in Ench., cap. ult.: Totam magnitudinem et
dum usus exteriores accipiendum est.vel in compa- amplitudiuem divinorum eloquiorum possidetcbari-
ratione aliorumhominum, quiavelbumilitatishabi- ta8,quaDeumproximumquediligimus;qusradixcst
turamaximepraefert, velopusfidoi, velalicujuscrjete- ommum bonorum. Unde veritas ait, Matth. 22: /n
rarumvirtutumprscipue exequitur. Undeetea prae his duobus mandatis universa lex pendet,et prophetse.
aliis pollere, vel inter alios homines singulanter Si ergo non vacat omnes paginas sanctas pcrscru-
excellere dicitur, secundumhunc modum, scilicet, tari,omnia involucra sermonum evolvere, tene cha-
secundum rationem actuum exteriorum,ut alibi Au- ritatem ubi pendent omnia,quia perfectio estetfinis
gust.dicitin aliquo aliam magis esse virtutem,aliam omnium. Tunc enim et praocepta et consilia recte
minus,et unam inesse virtutem, et non alteram. Ait fiunt,cumreferunturad diligendum Deum.etproxi-
enim sic,in epist. ad Hier. 9: Clarissima disputa- mum propter Deum.Quod vero timore poenaevel ali-
tionetuasatisapparuit nonplacuisseauctoribusno- qua intentione carnali flt,ut non referatur ad chari-
stris, imo veritati ipsi, omnia paria esse peccata, tatem,nondum flt sicut fleri oportet, quamvis fieri
etiamsi hoc de virtutibus verum sit;quia etsiverum videatur.Inimicus enim justitis est.qui pcens timore
est eum qui habet unam omnes virtutes habere, et non peccat.Amicusverojustitis,quieju8 amorenon
enmqui unam nori habetnullam habere;necsicpec- peccat.Omnium ergo haec stimma est, ut intelliga-
cata sunt paria, quia ubi virtus nulla est, l.ihil retur legis et oinnium divinarum Scriplurarum pleni-
ctum est; nec tamen ideo non est pravo pravius, tudo esse dilectio Dei et proximi, (Aug, ad Anasta-
distortoque distortius.Si autem (quod puto esse ve- sium, epi. 144.1dem,lib. \ de Doc.chr.,cap. ' 35.)
rius sacnsque Litteris congruenttus) lta sunt ani- DISTINCTIO XXXVII.
ms intentiones ut corporis membra, non quod vi- DE DECEM PR.ECEPTIS," QUOMODO CONTINEANTUR IN
deantur locis, sed quod sentiantur affecttbus, et DUORUS MANDATIS CHARITATIS.
alius illuminatur amplius.alius minus.alius omnino 1. Sed jam distributio Decalogi, qus in duobus
caret lumine ; profecto ut quisque illustratione pis mandatis completur, consideranda est.Habet enim
cbaritatis affectus est.in alto actu magis,in alio mi- Decalogus decem praecepta, qus sunt decachordum
831 PETRI LOMBARDI
psalterium;qussicsunt distributa,ut tria qussunt tum sanctum, in quo eat utriusque communitas.
ln prima tabula, pertineant ad Deum, scuicet, ad De manaatis secundsetabulse.
cognitionem et diWtionem Trinitatis; septem quae 3. In secunda vero tabula erant septera mandata,
sunt in secunda tabula, ad dilectionem proximi. ad dilectionem proximi pertinentia, quorum primum
De primo prmcepto. adpatremcarnalemrefertur.sicutprimumprimaeta-
2. Primum, in prima tabula est :Non habebis Deos bufaead Patrem coelestem. Quod est Deut.5 : Honora
alienos; non facks tibi sculptile,neque omnem simili- patrem tuum et matrem tuam, ut sis longmvussuperter-
tudinem,etc Hsc Origenes dicit duo mandata; sed ram,scilicet viventium.Parentes vero sic sunt hono-
August. (dedecem Chordis.lib.unico,cap.5),unum; randi.ut eis debita reverentia exhibcatur, et neces-
hoc enim ipsum quod dixer&t.Nonhabebis Deosalk- saria ministrentur. Secundum est: Non occides, ubi
nos,perfectius explicat cum prohibet coli figmenta, secundum litteram actus homicidii prohibgtur, se-
scilicet.idolum vel similitudinem alicujus rei; qus cundura spiritum vero etiam voluntas occidendi.Un-
duo Origenes ita dicit distare.ut idolum sitquod ni- dehuicmandatosecundumlitteramfitsupperadditio
hil habet simiiesui ;similitudovero,quodhabetspe- in Evangelio,quia littera Evangelii exprimitur, quod
ciem alicujus rei; ut.verbi gratia,si quis in aurovel legis littera non exprimebatuc.Evangelii litfera expri-
inligno velaliare faciat speoiemserpentisvelavisvel mit intelligentiam spiritualem, id est, quam spiri-
alterius rei.et statuat adadorandum,nonidolum sed tuales habent;etsecundum quam spiritualiter vivi-
similitudinem feoit.Qui verofacitspeciem quamnon tur ; littera legis sensum carnalem, id est, quera
vidit oculns,sed animussibifinxit; ut si quisbuma- carnales habent.et secundum quem carnaliter viyi-
nismembriscapntcanis, vel arietis formet, vel in tur; cui facta est superadditio. Tertium est; Non
uno habituhominisduasfacies, non similitudinem, mmchaberis; id est, ne cuilibet miscearis, excepto
sedidolumfacit, quiafacitquodnonhabetaliquid si- fcedere matrimonii.a parte enim totum intelligitur.
mile8ui.IdeodicitApo8toluslCor.8:Qut'ata«/umniM Nomine ergo mcechis omnisconcubitusillicitU8,il-
est-in mundo.Nonenim aliqua ex rebusconstantibus lorum quoque membrorum non legitimua usus pro-
assumitur speeies.sed quod mens otiosa et curiosa hibitus debet intelligi.Quartum est:iVonfurtumfacies
reperit.Simiiitudo vero est,cum aliquid ex his quae ubi sacrilegium ct rapina omnis prohibetur .Nonenim
sunt vel in ccelo, vel in terra, vel aquis formatur, rapinampermisit,aitAugust,,q. 71 super Exod., qui
August. vero ita exponit illud : Idolum nihil est in furtum prohibuit ; sed furti nomine bena inteL-
mundo, id est,inter creaturas mundi non est forma ligi volutt omnem illicitam usurpationem rei alie-
idoli.materiam enim formavit Deus, sed stultitia ho- ns. Sacrilegium tribus modis committitur, quan-
minumformamdedit.Qufficumquefactasunt,natura- do scilicet vel sacrum de sacro, vel noa sacrum
liter facta sunt per Verbum, sed formahominis in de sacro,vel sacrum de non sacro aufertnr. gacrura
idolo non est facta per Verbum.sicut pcccatum non vero dioilur, quidquid mancipatum est cultui di-
est factum per Verbum, sed estnihil, etnihil flunt vino, ut ecclesia vel res ecclesis. Hic etiam vtmra.
homines cum peccant.Sed qusritur quomodo hic di- prohibetu'r,qus sub rapina continetur.Uade Hiebon.
caturforma idoli nnn essefactaper Verbum, cum m epist. super psal.54: Usuras qusrere, vel frau-
alibi legatur: Omnis forma, omnis compago, omnis dare.aut rapere nihil interest. Commoda fratri tuo,
concoraiapartiumfacta estperVerbum.Hocautem a etaccipequoddedisti, et nihil superfluum qusras:
diversisvariesolvitur. Quidam enim dicunt omnem quia superabundantia usura computatur. Est enim
formam.et quidquid est,a Deo esse in quantum est, usura,ut ait Augustinus, cum quis plus egit in in-
etformara idoli in quantum est velinquantum forma juria vel qualibet re,quam acceperit. Item Hieron.
est,a Deo esse,sed non in quantum idoli est, id est, qusst.3,incap.l4 Ezechielis: Putantaliqui usuram
posita adadorandum.In hoc enim non est creatura, tantum esse in pecunia; sed intelligant uauram
sed perversio creaturs. Sicut illud quod peccatum vocari superabundantiam,scilicetquidquid est si ab
est,inquantumpeccatum est,nihil est; et homines eo quod dederit plus est; ut si inhyemedemusde-
cum pecoant.nibil flunt,quia ab llloqui vere est,se- cem modios.et in messe quindecim recipiamus. Si
parantur. Unde Hieron.: Quod ex Deo non est, qui vero quaeriturdefiliislsrael, qui Dominojubente ab
solus vere est, non esse dicitur. Ideoque peccatum iEgyptiismutuaveruntvasa aurea et argenteaetvee-
nos a vero esse abducit.nihil esso vel non esse tes pretiosas,et asportaverunt, utrum furtum cqmmi-
ieitur.Alii vero diount omnem formam,qus scilicet 8erint,dicimus eos qui ut parerent.Deo jubente,illud
3uod
naturaliter est,et omnequod naturaliter est, esse a feoerunt, non fecisse furtum, nec omninopeccasse.
Deo; sedformaidolinonestnaturaliter.quianaturaB UndeAugustinus-.Israelitae nonfurtum fecerunt, sed
justitis non servit. Id enim naturaliter esse dicitur, Deojubente rainisterium prsbuerunt.Hoc enim Deue
quod aimplici naturs justitis qus Deus est.militat, ju8Sit,quiiegemdedit.Sicutministerjudicissinepec-
non resultat.et naturam creatam non vitiat.Secun- cato occidit quem lex praecipit ocoidi; sed sl id sponte
dum prsceptum est, Exod. 20: Non assumes nomen facit,homicida est,etiamsi eum occidat quem scit a
Dei iui mvanum,quod estdicere,secundum litteram, judice occidendum.Infirmi autem qui ex cupiditate
non jurabis pro nihilo nomen Dei. Allegorice vero iEgyptios deceperunt,magispermissi sunthoc facere
prscipitur.ut non putes creaturam esse Christum Dei ilhs qui jure talia passi sunt,quam jussi.Hicopponi-
Filium, quia omnis creatura vanitati subjecta ; sed tur,quod etiam boni in isto opere peccaverunt.quia
aequalem Patri.Tertium vero prsceptum: Memento naturalem legem cui conoordat Evangelium et. lex
u£dt'em*a66aJtsanch'/iees,ubisecundumlitteramprap- moralis praeceptioniSj transgressi sunt, quseet;
cipitur sabbati observantia. Allegorice vero, ut re- Quod tibi non vis fien,alii ne feceris. Quam Veritas
quiem et hic a vitiis.et in futuro in Dei contempla- scripsit in corde hominis ; et quia non legebatur ip
tioneexpectes ex Spiritu sancto.id est, ex charitate corde, iteravit in tabulis, ut voceforinseeus admota
et dono Dei,non quod Spiritus sanctus sine Patre et rediret ad cor.et ibi inveniret quod extra. legeret.
Filio hoc operetur. Accepit utique Ecclesia hoc do- Hanc ergoilliprffivaricarividenturin ijlp faoto.aliis
num,ut in Spiritu sancto flatremissio peccatorum. facientes quod nolebant sibi fieri. Sed ibi intelligen-
Quamremissionem cum Trinitas faciat, proprieta- dum est injuste, ut non alii, scilicet, injuste, facias
menadSpiritumsanctumdicitur pertinere.quia ipse quod tibi non visfieri;alioquin hujusproevaricatorest
estSpiritus adoptionisfiliorum. IpsePatris et Filii judex.dum punit reum nolecs aliquid tale.sibifleri,
amoretconnexiovelcommunitas.Ideoquejustificatio ItaetiametilludDominiverbumMatth.7:0mntac/ua?-
nostra etrequies ei attribuitursspius. Hsc sunt tria cumque vultisutfoci<intvobishomincs,etc.,de bonjsre-
mandata pnmae tabuls.ad Deum pertinentia. Et pri- cipiendumest, qusnobisinvicem exhiberejebemus
mumquidem,quodest deunoDeo colendo.pertinet
ad Patrem, in quo est unitas vel auctoritas; seoun- (37) Aug., tom. 6,1, 22, oontra Faustum Mani-
dum ad Filium.in quocoaequalitasjtertiumad Spiri- chsum, c. 71.
833 SENTENTIARUM LIRRi QUATUQR. — LIB. Ill, DlST. XXXVIII. 834
(37) Quintum praeceptum est, Luc 6 : iVowloqueris mentiri. Deinde utrum omno mendaciumsitpecoa-
contra proxtmum tuum falsum testimonium ; ubi cri- tum ctquare.Mendacium cst.ul ait August.(39),fal-
men mendacii et pcrjurii prohibetur. Solet etiam sa signilicatio vociscumintuiitiotio lullcndi; utergo
qusri utrum prohibitum sitomnemendacium.Qui- mendacium sit, necesse cst ut lalsum proferutur et
dam dicunt illud tantum prohiberi quod obestetnon cum intentione fallendi. IIoc enini malum est pro-
prodest ei cui dicitur. Tale enim non est adversus prium mcntientis, aliud hubere cluusum in corde,
proximum; utideovideaturhocaddidisseScriptura. aliud promptum inli guu.
Sedde mendacio magna quaestio est,quae nec cito ex- Quid sit meniiri.
plicari potest. (Aug., t.5, super Exod.,q.72, infine) 3. Mentiri vero est loqui contru hoc quod animo
scntit quis,sive illud verumsit, sivenon. Omnisergo
DISTINCTIO XXXVIII. qui loquitur mendacium inentitur,quialoquitur con-
DE TRIPLICIGENERE MENDACII. tra quod animo sentit,id est,voluntate fallendi; sed
l.Sciendum tamen triaesse genera mendaciorum. non omnis qui mentilur meudacium dicit,quia quod
Suntenimmendaciaquaedamprosalutevelcoinmodo verumeslloquituraliquodmeutiendo,sicuteconver-
alicujus,non malitia.sed benignitate dicta :qualiter
obstetrices mentitae sunt et Raab.Est et aliud men- sofulsumdicendoaliquundoveruxest.UndeaitAugu-
stinus,in Ench., cap. 18 : Nemo sane mentiens judi-
dacii genus quod fit joco, quod non fallit. Scit enim candus csi,quidicitfalsum quod putat vcrum ; quia
cui dicitur, causajocidici ;et haec duo gencramen- quantum in ipso est,non fallitipse, sed fallitur.Non
daciorum non suntsine oulpa, sed non cum magna-
Perfectis vero non convenit mentiri, nec eliam pro ergomendaciiarguendusostquifalsaincautuscredit
ac pro veris habet.Potiusque.e contrario, ille menti-
temporali vita alicujus, ne procorpore altoriusani- turquidicilvcruinquodpulutfalsum.Quantumenim
mam suam occidanl. Licetautem eisverumtacerc- ad animum ejus atlinct.non verum dicit; quia non
sed nonfalsumdicere : utsi quis non vulthominem quod seutit dicit, quanivis vcrum inveniatur esse
ad mortem prodere, verum taceat, sed non falsu.ni quod dicit.Necilleliber est a meudacio,qui orc nes-
dicat.Tertiumverogenusmendaciiestquod ex mali- ciens loquitur veruin.scieiisautein voluntatementi-
et duplicitate procedit, cu nctis valde caven- lur. Hic quairi solet.si Judaeus dicat Christum esse
fnitate
um (38). His videtur innui mendaciaillaquoe fiunt Deum, cum non ita sentiat animo, utrum loquatur
joco vel pro salute alicuj'us,imperf'ectisesse venialia mendacium.Nonettmendaeiumquoddicit,quialicet
peccata, perfectisveroiliudquod pro commodoalte- alilcr teneat aniino,verum tamon est quoddicit, et
rius dipituresse damnabile, quod ctiam de mendacio ideo non estmendacium ;nientiturtamen,illudquod
jocoso putaripotest, proecipuesi iteretur. De menda- vcrumestdicens.Quodverqomnemendaciumsitpec-
cio autem obstetricum et Haab, quod fueritveniale catum August. insinuat.Mihi, inquitinEnchir.,c 18,
August. tradit, in Enchirid., c 22, dicens :Forsitan videturomnemendaciumessepeccatum:sedmultum
obstetricesnonremuneralaesunt quia mentitae sunt, interestquo animo etdequibusrebusquisquemen-
sed quiainfantesliberaverunt.etproplerhanc mise- tiatur.Nonenim sicpeccatqui consulendi, utqui no-
ricordiam venialefuitpeccatum,nontamennullum: cendi voluntatementitur;nectantumnocetquiviato-
sic haabliberataestproptcrliberationem explorato- remmentiendoin diverso itineremittit,quantum qui
rum, pro qua fuit veniale peccatum. Sedne putet viam vitaementiendo depravat. Porro omne menda-
quisque in coeteris peccatis.si propter liberationem cium ideo dicendum est esse
peccatum,quia hocde-
hominumfiant,itaposseconcediveniam,multaenim betloquihomoquod animogerit.sive illud verumsit,
maladetestandatalemsequunturerrorem.Possumus sive putetu r et non sit. Verba enirn ideo sunt in stituta,
enim et furando alicuiprodesse,si pauper cui datur non ut pcr ea homines invicem fallant.sed pferea in
sentit commodum,etdivescui tollitur non sentit in- allorius notitiam suascogitationesferant.Verbiser-
commodum,ltaetadulterandopossumusprodesse,si gouti ad fallaciam,nonad quod sunt instituta,pecca-
aliqua.nisiadhoc eiconscntiatur, appareul amando tum est.Nec ideo etiam ullum mendaciumputandum
moritura, et sivixeritpoenitendo purganda;necideo estnonessepeccatum.quiapossumusalicui aliquan-
peccatumgravenegabiturtaleadulteruim.Sciendum do prodesse mentiendo ; possumus enim,ut praedic-
estetiamoctoessegeneramendacii, utAugust., tom. tum est,et furando et adulterandoprodesse.Menda-
4, in lib. de c
Mendacio, 14, tradit; quae diligenter cium quoque non tu nc tantum esse possumus dicere,
notandasunt.utappareatquod mendaciumsitvenia- quando aliquis laeditur. Cum enim asciente dicitur
le, et quod damnabile. Primum capitale est menda- falsum, mendaciumestsivequis.sivenemolsdatur.
cium longeque fugiendum, quod fit indoctrina reli- Ecce ex hic constat omne mendacium esse peccatum:
gionis.adquodnullacausaquisquiam debet adduci; non tamen de omni mendacio accipiendum est illud
secundum,quod tale est ut nulli prosit, sed obsit ali- psal,5 : Perdes omnes qui kquuntur mendacium.Nec
cui; tertium.quod ita prodest alteri ut alleri obsit; lllud Sapient. 1: 0* quodmentiturocciditanimam.Nee
quartum, sola mentiendi fullendique libidine.quod omne mendacium isto prscepto prohiberi videtur,
maximummendaciumest; quintum.quodfitplacen- nec praemissadescriptione mendacium joci includi.
di cupiditate desuaviioquio.Hisomnibus evitatis,se- Ubi cum penculo erratur, vel non.
quitur sextum genus, quod et nihil obest,et prodest 4.IHudetiamsciendumestquodinquisbusdarare-
alicui:utsiquispecuniamalicujusinjusleessetollen- busmagno malo, inquibusdamparvo,in quibusdam
dam sciens.ubi sit nescire se mentiatur ; septimum, nullofallimur.Inquibusrebusnihilinterestadcapes-
et
quod nulliobest,etprodestalicui :utsi quisnolens sendum Dei regnum,utrum crcdantur au non, vel
hominem admortemquaesitumprodere, montiatur; utrum veraputenturan falsa, sive sint, sive non; in
octavum, quod nulli obest, etadhoc prodest, utab his errare, id est, aliud pro alio putare, non arbi-
imniunditiacorporis aliquem tueatur. In hisautem trandum est csse peccatum ; vel si est, minimum at-
tanto minus peccatquisquedum n.entitur, quanto quelevissimum. Etsunt vera qusdam, quamvis non
magis aprimo recedit. Quisquis vero aliquod genus videantur;quaenisicredantur,advitamoeternamnon
essemendaciiquodpeccatum nonsitputaverit,deci- potest perveniri. Et licet error maxima cura caven-
pit seipsum turpiter.cum honestum esse deceptorem dus sit non modo in majoribus.sedetiam in minori-
aliorum arbitretur. Omneergogenusmendacii sum- bus rebus, nec nisi rerum ignorantia possiterrari,
mopere fuge.quia omme mendacium non estaDeo. nontamenest consequensutcontinuo erret quisquis
Quid sit mendacium. aliquid nescit, sed si quis se existimat scire quod
2. Hic videndum est quid sit mendacium etquid sit nescit. Pro vero enimapprobat falsum,quod erroris
est proprium. Verumtamen in qua re quisquis erret
(28) Aug., tem. 8, super psal. 5,ad eum versum :
Perdes omnes qui loquntur mendacium, non longe a (39) Tom. 4, lib. contra mendacium, ad Consen-
nrincipio narrationig. tium, c. 12, in fine; et Enchirid, o. 18.
838 t>ETRI LOMBARDI. 836
interestplurimum.Suntenimquoe nescire sitmelius rium?Ipsaenimsignificatioyocisveraest,quiaverum
quam scire.Itctn nonnuliserrareprofuitaliquando; ncscienter loquitur.Non ergo ipsa significatto vel
sed in via pedum,non in via morum. Solet ctiam falsum vel mendacium est,quia vera est ; et quod
qusride Jacob qui se dixitesse Esau,aliter animo verutn est, perjurium non videtur esse.Ad hoo dici-
sentiens, utrum mcntitus sit, De hoc August. ait, musloquisic,scilicetcontramcntem,subatte8tatione
lib. cont. mendac, adConsentium, c 10: Jacob quod juramenti.esseperjurium.Mentiriergoadhibitajura-
matre fecit auctore ut falleret patrem.si diligenter tione perjurium est.Pcrjurium ergo est vel jurando
uttendutur, videturnonessemendacium,sedmyste- loqui falsum cuminleutionefa!lendi,veljurandolo-
rium. Intendcbatenimmatriobedire, qus perSjpiri- qui falsumsineintentionefallendi.veljurandoloqui Si
tum noverat raysterium; et ideo propter familiare verum cum intentione fallendi. Hic opponitur:
consilium Spiritussanctiquodanteacceperat,a men- oranis qui falsum jurat,pejerat, tunc qui alicui pro-
dicio excusatur Jacob. mittit dare sub certo lermi no aliquid quodtamen non
DISTINCTIO XXXIX. faoit, ex quo juravit, pejeravit, quiafalsumjuravit.
DE PERJURIO. Non enim ita futurum erat ut juravit, Ad boc dici
1. Nuncdoperjuriovideamus.Perjurium estmen- potest quia non omnisqui jurat quod falsum est,sed ex
dacium juramcntofirmatum. Hicquaeriturutrumsit quo j'urat perjurus est.sicut iste de quo agimus;
perjurium,ubi nonestmendacium ;quodquibusdam ex quo propositum mutat vel terminum transgre-
videturex auctoritate Hieronymi dicentis, supcr Je- ditu?, juratio talis fit perjurium reatu.
rem., in commentario ad c. 4, in principio: Adver- Anjuratio sit malum.
tendum est quod j'usjurandum tres habot comites, 3. Si autemquaeritur utrumjuraresitmalum,dici-
veritatem, judicium etjustitiam, si ista defuerint, mus aliquando malum esse, aliquando nori.Sponte
non erit juramentnm, sed perjurium. Ubiautemfal- enim et sine necessitatejurare, vel falsumjurare.pec-
sum jurstur, veritas deest.Si ergo falsum juretur catum grande est.Ex necessitate autem iurare, sci-
"Btsi non sitibiintentio fallendi, vidotur esse perju- licet, velad asserendam innocentiam, vel ad fcedera
rium,quiadee«tveritas. Quibusdam placot nonesse conlirmanda, vel ad persuadendum auditoribus
pacis
perjunum, ubi no*nestmendacium ;etsicutdicitur quod est eis utile, malum non est, quia necessarium
aliquandofalsum sinemcndacio, ita juratur fulsum eis est. UndeAugust.,deSermone Dominiin monte.
sine perjurio. Falsum forte dixit Apostolus, cumse lib. l,etinExpositioneEpist. adGalat.:Juramentum
venturum ad Corinlhios promisit, \ Gor. ult. ; ncc in necessariis, cum pigri sintbomines
tamen sicut ei imponcbatur, culpam mendacii con- faciendumest
credere quodeisestutile.Jurationon est hona;non
traxit, quia sicanimo sentiebat; etiamsi juramento tamen malacum necessaria, id est, non est appetenda
illud firmasset, non perjurium incurrisset, quia sicut bona,nec tamen fugienda tanquam mala,cum
quantum in ipso fuit, verum dixit, etsijurationem est necessaria. Non est enim contra proeceptum Dei
addidisset, quantum in se forel, verum jurasset, etsi
aliter evenerit quam dixit. Ideo sicut quis non est juratio.SeditaintelligiturDominusprohibuisseaju-
ramento, ut quantum in ipso esl quisque rion juret.
mendax, nisi alitor seutiat animo quam dicit,sive ita multi f'aciunt,in orebabentesjurationem tan-
Quod
sit, sive non, ita videtur quibusdamnerainem perju- quam magnum atque suave aliquid. Apostolus enim
rum constitui, nisi aliter sentiat animo quam loqui- novit prsceptum Domini.ettamen juravit. Prohibe-
tur, sive ita sit, sive non. mur enim jurare vel cupiditate,vel delectatione iu-
De triplici mcdo perjurii. randi. Quod ergo Christus ait in Evangelio: Ego dtco
2.Sed melius creditur et ille pejerare, qui falsum vobis,nonjurare omntnc, itaintelligiturprscepissene
voluntate fallendi jurat, et qui falsum putans quod sicut bonum appetat juramentum,et assi-
verum est,jurat,et qui verum putans quod falsum est, quisquam
duitate jurandi labaturin perjurium.Quod vero addi-
jurat.UndeAugust., de Verbis Aposloli.sermone 28, dit, Matth.5: Sit sermo vester, est, non, non, bo-
non longe a principio: Homines falsum jurant vel num est et appetendum. Quodautem ampliusest.a
cum fallunt.vel cum fallu ntur. Aut putat homo verum maloest:idest.sijurarecogeris, sciasdenecessitate
esse quod falsum est, et temere jurat; aut scit vel venire infirmitatis eorum quibus aliquid suades ;qus
putat falsum esse, ettamenproverojurat.etnihilo- infirmitas utiquemalumest.Undenosquotidie libe-
minuscumscelerojurat.Distantautemilladuoperju- rari precamur dicentes, it'6eranosamato.Ideoque non
ria qus commemoravit.Fac illumjurare quod verum est.malum est.Tu enimnonfa-
esse putat;pro quo jurat.vmim putat esse.ettamem dixit, quod amplius
eis malum,quibeneuterisj'uratione; sedamaloest
falaum est; non ex animo iste pejerat, sed fallitur. illius quialiternoncredit, ldest, ab infirmitate, qus
Hoc pro vero habet quod falsum est. non pro falsa aliquando pcena est, aliquando poena et culpa. Ibi
reaciens jurationem mterponit.Da aliumquiscitfal- ergo Dominus prohibuit malum, suasit bonum, in-
sum esse, et jurat tanquamverumsitquod scit fal- dulsit necessarium.
sumesse.Videtisquamistadetestandasitbellua.Fac De juramento quodper creaturas fit.
alium qui putat falsumesse.etjurattanquamverum
sit, et forte verum est. Verbi gratia,utintelligatis: 4. Quaeritur etiam utrum liceat jurare per creatu-
Pluitin illo loco ; interrogjshominem.etdicitpluis- ram. Quod non videtur, cum in lege srriptum sit,
se; et tunc pluit ibi,sed putatnonpluisse.pcrjurus Deut. 9 : Reddesautem Dominojuramenta tua,etChri-
est, Interest quemadmodum verbum procedatexani- stus in Evangilio,Matt.5.pra3cipiatnon jurareomntno,
mo, ream linguam non facit,nisi rea mens sit. His nec per cmlum, nec per ierram, nec per Hkrosolymam,
evidenter traditur quod tripliciter pejerat homo,ut necpercaput tuum.Judsis quasi parvulisesse conces-
supradiximus : dum vel sciens falsum jurat.vel pu- sum jurare per Creatorem.et prsceptum ut si jurare
tans falsum quod verumestjurat.velsstimans ve- contingeret, non nisi perCreatoremjurarent.nonper
rum quod falsum est jurat. Sed hoc exlremum non creaturam, quia jurantes per angelos ct elementa,
videtur esse perjurium,etiamsi perjuriuin nomine- creaturas venerabantur honore; el melius erat hoc
tur; eoquod falsumjuratur.nonvideturresesseper- exhiberi Deo.quamcreaturis.Infirmis ergo illudpro-
juriiquisicjurat.quianonest mens ejus rea.etideo hibuit; sanctis vero.qui increaturisGreatoremvene-
nec lingua.Imoejus mens rea est, dum jurare prs- rabantur tantum,non prohibuit. Unde Joseph per sa-
sumit quod perspicue verum non deprenendit.Non lutem Pharaonis juravit.Dei judicium in eovenera-
ergoomne perjurium mendacium est.necomnis qui tus, quo positus erat in inflmis.Christus vero itaper
pejerat mentitur; sed omnis mentiendo jurans pe- creaturas jurare prohibuit.ne velaliquid divinumin
jerat,et omnis qui falsum jurat, sive mentienssive eis crederetur,pro quo reverentia eis deberetur; vel
non, pejerat. Cumveroquisjurat, sive meutienssive ne per eas jurantes falsum,homines se juramento
non, pejerat. Cum vero quis jurat quod verum est, teneri non putarent. (Hier. superMatth. commen-
existimans esse falsum.qusntur quid sit ibi pe,rju- tario ad c. 5, in fine.)
831 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 111, DIST. XL. 838
Qusejuratio magis teneatur, an qux fit per Deum, an Itcm Beda: Si quid nos incantiusjurarecontigerit,
qux fit per Evangelium vct per creaturas. quod observatum pejorem vergnt in exilum, libere
5. Si autem qusritur quis magis tenealur, an qui illud salubriori consiiio muUuduui iioverimus ; ac
perDeum, an qui per Evangelium vcl per creaturas magis instante necessitate pojeiutiduiii osse nobis,
jurat, dicimus, qui per Deum, quia per Deum haec quara pro vitando perjurio in aliud crimcn gruvius
sancta facta sunt.Undu Chrysost.: Si quacausa fuc^ csse divortendum. Denique juruvit David per Deum
rit,modicum videtur fucere quij'urat per Deum;qui occidere Nabal virum stuftuin; sed ad priinam inler-
vero per Evangelium.majus aliquid fecisse videtur. cessionem Abigail femins prudenlis,remisit minas:
Quibus dicendumcst: Stulti,Scnpturae sanctaeprop- revocavit ensem in \aginam; nec aliquid culpae se
ler Deum facls sunt, non Deus propter Scripturas ; taliperjuriocoiitruxissedoluit.ltemAugustin.,serm.
ita et creaturae fuctae sunt propter Ucum. 22: Quod Duvid juramculum per sanguinis effusio-
Quitl est diccre, pcr Deum juro. nem non implevit, major pietas fuit. Juravit David
6. Hicqusritur quid sit dicerc.perDcum juro.IIoc trmere,sed non implevitjuraiionein raajori pietate.
esttestemadhibereDeum.Juravilenim Apostolusdi- Ex his aliisque pluribus ostenditur qusduin jura-
cens,Rom. 1: Testix est mihiDeus.ac si dixisset, per menta non esse servanda ; et qui sic jurat, vehe-
Deum ita est.Unde August., de Verbis Apostoli, ser- nienter pcccat, cum autera niutat, bene facit. Qui
mone 28: Ridiculum est putare hoc : si dicas, por autcm non mutat, dupliciterpeccal.ut quia injuste
Deumjuras; si dicas.testis est mihi Deus,non juras. juravit, et qtiia facit quod non debet.
Quid est enim per Denm, nisi tostis ost mihi Dous? Si cd y.erjurus qui non facit yuod incaute juruvit.
aut quid est testis est Deus.nisi per Deum? Quid est 9. Quiverorautat,utruinper|iirusdebeutdici,solet
autemjurare.nisi jusDeo reddcre, quandoperDeum quacri. Beda, supra, tule juruuientum vocavit perju-
juras ? jus scilicet veritatis, et non falsitatis. Item, rium. Joannes etiatn upocripharius orientalium se-
ecce dico charitati vestrae: et qui per lapidem jurat dium dixit: Sermo Paliis nostri Sophroniisignificut
falsum.perjurusest, quianonlapidemquinon audit, quod melius est jurantem pejerare,quum servare sa-
scd ej'us Creatcrcm adbibet testcm. Hoc est ergo ju- cramentum in Iractione sanuturum imaginum. Sed
rare per quamlibet creaturam, scilicet, Creatorem peijuriumdioiturtaiejuranioutuumonobscrvatum;
ejustestemadhibere.Estetiamquoddamgenusjura- et pejerarediciturqui nonimplet quodfulsumjurat.
menti gravissimum, nuod fit per execrationem : ut non quiainde reus sit quod nonobscrvat.scd quiaju-
cum homo dicit: Si illud feci.illud patiur, vel illud ravit injustum,ex quo reus est, sicut ille quipejcrat.
contingatfiiiis meis.secundum quem modumaccipi- De eo gui verborum culliditale jurat.
tur etiam interdum cum aliquis jurando dicit: Per 10. Hocetiaui scienduui est,quod quacumquc arte
salutem meam, vel: Per filios meos, ethujusmodi; verborum quisjuret.Deus tamcn qui conscientis te-
obligat enim hoc Deo. Unde August.,in sermone eo- stis est.ita hoc accipit,sicut ille cui juratur intelligit
dem: Cum quis aitper salutem meam, salutem suam Dupliciter autem reus fit,qui et noineu Deiin vanum
Deo obligat.Cum dxcilper filios meos,oppignerat eos assumit, et proximum dolo capit. (lsidor., in lib. 2
Deo, ut hoc eveniat in caput eorum quod exit de ore Scntcntiar., d, 22, c 2, Quircumque.)
ipsius. Si verum, verum; si falsum, falsum. Et sicnt De illo qui coyit atiqucm jnrare.
hoc jurans, aliquando hoc Deo obligat; itaper \ 1 Qusritur etiam si peccat qui hominem jurare
Sereumjurans,ipsumadhibettestem.In omni ergo ju- cogit. Do hoc Aug. ait, serm. 28 de Verbis Apost.,
ratione aut Deus testis adhibctur, autcreatura Deo non longe a fine: Qui exigit jurationcm.multum in-
obligaturetoppigneratur: ut hoc sitjurare, scilicet, ter est si ncscit illumjuraturum falsum, an scit. Si
Deum testem adhibere. vel Deoaliquidoppignerare. enim nescit,el ideo dicit, j'ura mihi, ut fides ei sit;
Hoc estergojurareperquamlibetcreaturam.scilieet, non est peccatum, tamen huroana tentatio est. Si
Creatorem ejus testem adhibere. vero scit eum fecisse et cogit eum jurare.homicida
De illis qui jurant per falsos deos. est. Idem, in serm. de Decoil. Joann.:: Qui provo-
7. Post hscquaeritur utrum fide ejus utendum sit cat hominem ad jurationem.et scit eum falsum ju-
qui per daemoniavel idola juraverit.DebocAugust., rare.vincit homicidam, quia homicida corpus occi-
tom. 2. epist.154 ad Publicolam, in principio,ait: Te surus est, ille animnm, mio duas animas, et ejus
prius considerare volo utrum si quispiam perdeos quem jurare provocavit, et suam.
falsos juraverit, et fidcm non servavcrit, non tibi vi- Ex consilio Aurelianensi.
deturbis peccasse. Bis utiquepeccavit,quiajuravit 12. Sancla svnodus decrevit.nisi pro pace facien-
per quos non debuit, et contra pollicitam fecit fidem da, ut omnes fideles jejuni ad sacramenta (id est,
quod non debuit. Ideoquequi utiturfide illius quem juramenta) accedant.
constatjur&sse per deosfalsos.etutiturfideillius non DISTINCTIO XL.
ad malum,sed ad bonum, non peccato illius se sociat DESEXTOETSEPTIMOPRfCEPTOSECUND.E TABUUG.
qui per dsmonia juravit, sed bono pacto ejus, quo 1. Sextum prsceptum est: Non desiderabis uxo-
fidem servavit.Et sine dubitatione mmus malum est remproximitui.Sentimumest-.Nonconcupiscesdomum
per deos falsos jurare veraciter, quam per Deum ve- proximi tui,non servum, non anciUam,etc. Scd vido-
rum fallaciter.Quanlo enimper quod juraturmagis tur praeceptumdenon concupiscendisrebusproximi,
sanctum est, tanto magis est poenale perjurium. unum esse cum eo quo dicitur: Non furabens;et prs-
Quod juramentum quo incaute juratur, non est ob- ccptum de non concupiscendauxore,unumessecum
servandum, nec volum, nec promissio injuste facta. eo quo dicitur: Non mmchaberis.Poterat enim praece-
8. Nunc superest videre utrum omne juramentum ptum non furandi in illageneralitateintelligi,ubide
implendum sit. Si enim quis alicui juraverit contra uon concupiscenda ro proximi praecipitur; et in eo
fidemetcharitatem.quod observatnm pcjorem vergat quod dictumest.non ma?c/iaem'.s,poterat illud intelli-
in exitum, potiusest mutandumquamimplendum. a\,nonconcupisces uxoremproximi tut.Sedinillis duo-
Unde Ambros. in lib. de Officiis 22, c 4- Est contra busprsceptisnonmschandietnonfurandi.ipsaope-
officium Dei, nonnunquam promissum solvere sara notatasuntet prohibita; in his vero extremis,ipsa
cramentum, ut Herodes fecit. Item Isidorusinlibro concupiscentia; multum ergo differunt illa ab istis.
Sententiarum, cap. Non esl observandum: In malis Unde llli prscepto non mocchandi, fit superadditio
promissis rescinde fidem, in turpi voto muta decre- in Evangelio,Mattb.5,ubiomnis concupiscetitia moe-
tum. Quod incaute vovisti, ne facias, impiaestpro- chandi prohibetur.Sed cum hic prohibeatur concu-
mlssio qus scelere adimpletur. Idem: Non est ob- piscentia nlienae uxoris, et alienae rei, quare dicitur
servandum sacramentum, quo malum incaute pro- lex comprimere manum et non animum? Illud de le-
mittitnr: ut si quis adullers perpetuam fidem cum ge dicitur secundum csremonialia, non secundum
eapermanendi polliceatur.Tolerabilius enim estnon moralia; vel quia in lege non est generalis prohibi-
jmplere sacramentum, quam permanere in stupro. tio opnis mortifers concupiscentis,utin Evangelio,
Quid sit litlera occidens. tem dcerat.et ideo litteraoccidens erat. Distat autem
2. Sivero quaeriturquam dicat Apostoluslitteram Evangelii littera, a legis littera, quia diversa sunt
occidentem. 2 Cor3.ea certe est Decaiogus.qui non promissa; ibi terrena, hic ccelestia promittuntur.Di-
dicitur littera occidens eo quod mala sitTex.sed quia versa etiam sacramenta, quia illa tantum significa-
prohibens peccatum augot concupiscentiam,et addit bant,baecconfcruntgratiam.Praeceptaetiamdiversa,
prsvaricationem nisi liberet gratia.qus gratia non quantum ad caeremonialia. Nam quantum ad mo-
sic abundat in lege ut in Evangelio. Vel secundum ralia sunt eadem, sed plenius in Evangelio conti-
eorum carnalem intelligentiam : Lexergobonaest,et nentur. Audistis decem cbordas Psalterii utrique
tamen occiditsine gratia, cum sitvirtuspeccatiquae sexuiimpositas, qus charitate tangends sunt, ut vi-
jubet quorl sine gratia ietpleri non potest.Gratiaau- tiorum fers occidantur.
LIBER QU/IRTUS.
DISTINCTIO PRIMA. militate et obedientia Deo magis placeat.et apud eum
DBBACRAMENTIS ET SIGNISSACRAMENTAMBUS. mereatur; cujus imperiosalutem qusritininferiort*
1. Samaritanus onim vulncrato approprians, cu- busse.etsi non abilhs,sed perillaaDeo.Propter-erudi-
tionem etiarn instituta sunt, ut per id quodforisin
rationi cjus sacramontorum alligamonta adbibuit, visibili cernitur, ad invisibilemvirtiitemqu»
contra et actualis vulnera, specie
quia originalis peccati inttis est cognoscendam mens erudiatur.Homo enitn
sacramentorum rernedia Deus instituit. De quibus, ante peccatum sine medio Deum videbat.per peo-
qiiatuor primo consideranda occurrunt.quid sit sa- qui catumadeohebuitutnequaquamdivinaqucatcapere
cramentum, quare institutum, in quibus consistat nisi humanis exercitatus. Propter exercitationem
et conficiatur, et quae sit distantia inter sacramen- similiter instituta sunt, quia cum homo otiosus esse
ta veteris ct novjp legis. non possit,proponitur ei utilis etsalubrisexercitatio
Quitl sit sacramentuin. (Aug. in lib. 10, de Civit., in sacramentis,qua vanam et noxiam declinet occupa-
cap. 55, de Doct. cliristiuna, lib. 2, cap. 1.) tionem.Non enim facile capitura tentatore, qui bono
2. Saoramentum est sacrs rei signura.Dicitur la- vacatexercitio.UndeHieronymusmonet:Semperali-
men sacramentum eliam sacrum secretum?sicut sa- quid operis facito,ut teoccupatumdiabolusinveniat.
cramentum divinitatis, ut sacramentum sitsacrum De triplki genere exercitatknis.
signans.et sacrum signatum; sed nunc agitur de sa- 4. Sunt autem exercitationum tres species. Unaad
cramento secundum quod est signum. ltem sacra- sdificationem anims pertinet; alia ad corporis fo-
mentum estinvisibilisgratisvisibilis forma.Signum
vero est res prster speciem quam ingeritsensibus, mentum;aliaadutriusquesubversionem.Cumigitur
aliquid aliud ex se faciens in cogilationem venire. absque sacrSmentis (quibusnon alligavit potentiam
suam Deus) homini gratiam donarcposset.prsdictis
Signorum vero alia.sunt naturalia.ut fumus signifi- de causis sacramenta instituit. Duo autem atint in
cans ignem, alia data.Et eorum qusdata suntqus- sacramentum consistit, scilicet verba et res;
dam sunt sacramenta,qusdara non.Omne enim sa- quibus ut invocatio Trinitatis; res, ut aqua, oleum*
cramentum cst signum, sed non e converso. Sacra- vOrba, et hujusraodi.
mentum ejus rei similitudinem gerit.cujus signum
est.Si enim sacramenta non haberentsimilitumnem De differentia sacramentorum veterum et novorum.
rerum quarum sacramenta sunt,proprie sacramenta 5. Jam videre restat differentiam sacramentorum
non dicerentur. Sacramenttim enim proprie dicitur veterum et novorum; ut sacramenta vocemus quae
quod ita signum est gratiae Dei,et et invisibilis gratis antiquitus ressacras signabant, utsacrificiaetobla-
lorma.ut ipsius imaginem gerat causaexistat.Non tiones.ethujusmodi.Eorum autemdifferentiambre-
ergo significandi tantum gratiasacramentainstituta viter Augustinus assignat dicens.in epist.ad Rusti-
sunt.sed etiam sanctificandi.Qus enim significandi cum de Forma vivendi: Quia illa promittebant tan-
gratia tantum instituta sunt, solum signa sunt, et tum et significabant, hsc autera dant salutem.
non sacramenta; sicut fuerunt saorificia carnalia,et De circumcisione.
observantiae caeremoniales veteris legis, qus nun- 6. Fuit tamen inter illa sacramenta sacramentum
quam poterant justos facere offerentes, quia, ut ait quoddam, scilicetcircumcisionis.idemconferensre-
Apostolu8,Hebr. 9: Sanguis hireorum et taurorum et mediumcontrapeccatum,quodnuncBaptismusprs-
cinis vitulx aspersus.inquinatossanctificabatademun- stat.UndeAugustinu8,inExpositionetitulipsalmi73,
dationem carnts,non animm.Nam inquinatio illaerat adValerium lib.2deNuptii8etConcup., c. il, in fine,
contactus mortui. Unde Aug., Qusst. in Numeros, superEvang.Luc.2: Etpostquam implelisuntdks,etc.:
c. 33: Nibil aliud intelligo inquinationem quam lex Ex quo instituta est circumcisio in populo Dei, que
mundat.nisi contaotum mortui hominis, quem qui erat tunc signaculum justitis fidei, ad purgationem
tetigerat immundus erat septem diebus,sed purifi- valebat magnis et parvulis originalis veterisque peo-
cabatur secundum legem die tertio et septimo, et cati,sicut Baptismus ex illo valere ccepit ad mnova-
ita mundus erat ut j°am intraret in templum.Mun- tionem hominis, ex quo institutus est. Item Beda:
dabant etiam interdum acorporali lepr« illa legalia. Idem salutifers curationis auxilium circumcisio in
Sed nunquam ex operibus legis aliquisjustificatus est, lege contra originalis peccati vulnus agebat, quod
ut ait Apostolus.Hom, 4,etiamsi in fide et charitate Baptfsmus agere revelats gratis temporeconsuevit;
fierent.Quare? quia imposuit ea Deus in servitutem, excepto quod regni ccelestis januamnondum intrare
non in justificationem.et ut figurafuturi essent.vo- poterant; tamen in sinu Abrahs post mortem requie
lens sibi ipsi potius offerri ea,quam idolis.IUa ergo beata consolati, superns pacis ingressum spe felici
signa erant, sed tamen et sacramenta, licet minus exspectabant. His apertetraditur circumcisionem.ex
proprie in Scripturis saepevocantur.quia signaerant quo instituta fuit, remissionem peccati originalis et
rei sacrs quam utique prsstabant.Illa autem.Apo- actualis parvuliset ma,joribusaDeo prsstitam,sicut
stolusopera legis aicit, qus tantum significandi nunc per Baptismum datur.
gratia, vel in onus instituta sunt. De viris qui fuerunt ante circumcisionem, et de feminis
De causa institutionis sacramentorum. qux fuerunt ante et post.
3. Triplici autem de causa sacramenta instituta 7. Qusritur autem de viris quae fuerunt ante cif-
sunt: propter humiliationem,eruditionem et exerci- cumoisionem,etdefeminis quae fueruntanteetpost,
tationem. Propter humiliationemquidem utdumho- quod remediumcontra peccatum habuerint.Quidata
mo insensibilibus rebus qus naturainfraipsum sunt, ciicunt sacrificia et oblationes eis vaduisse ad remis-
exprsceptoCreatorisse reverendosubjicit.exhaohu- sionem peccati. Sed melius est dicere illos qui df
fill SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — LlB. IV, DIST. II. 842
Abraham prodierunt, per circumcisionem justifica- jugium. Quorum alia romcdium contra peccatum
tos; mulieres vero per fidem et opcrationcm bonam praebent, ct gratiam adjutricem conferunt, ut Bap-
velsuam,si adults erant.vcl parcntum.si parvulae. lismus; alia in reinodium tantum sunt, ut Conju-
Eos vero qui fuerunt ante circumcisioncm, parvulos gium; alia gtatia ct virtulc non fulciunt, utEucha-
in fide parentum; parentes vero per virtutem sacri- ristia et Ordo (42).
"ficiorum, scilicet quam intelligebant spiritualiter in Quare mox post hominis casum non fuerint instituta.
"illis sacrificiis, j'ustificatos; unde Greg., in 4 Morol., 2. Si vero qusritur quare non fuerhrf hsc sacra-
cap. 2 : Quod apud nos valot aqua Baptismi, hoc egit menta instituta mox post hominis lapsum,cum in his
apud veteres vel pro parvulis sola fides, vel pro ma- sit justitia et salus, dicimus non ante adventum
joribus virtus sacrificii, vel pro his qui ex Abrahs Christi,qui gratiam attulit,gratissacramenta fuisse
stirpe prodierunt, mysterium circumcisionis. danda; qus ex ipsius morte et passionevirttttem sor-
De institutione et cauta circumcisionis. titasuntChristus autem venire noluit,antequam ho-
8. Hicdicendum est in quo instituta fuerit circum- mo de lege naturali et scrtpta convinceretur, quod
cicio, et quare, et cur mutata per Baptismum. Abra- neutra j'uvari posset. (Hugo. lib. 1, part. 2, cap. 8.)
ham primus mandatum circumcisionis habuit, ad Quod sacramentum Conjugii fuit ante peccatum.
probationemobedientis; nec ei soli praeceptafuit cir- 3. Fuit autem Conjugium ante peccatum institu-
Cumcisio, sed et -semini ej'us, id est, omnibus He- tum; non utique propter remedium, sed ad sacra-
brsis; qus fiebat secundum legem octava die lapi- mentum et ad officium; post peccatum vero fuit ad
deo cultro in carne prsputii. Data autem fuit circum- remedium contra carnalis concupiscentis oorru-
cisio pluribus de causis: scilicet, ut per obedientiam ptelam, de quo suo loco tractabimus.
mandati Abradiam placeret Deo,cui per prsvaricatio- De Baptismo.
nem Adam displicuerat: data etiam fuit in signum 4. NCincvero de Baptismi sacramento videamus,
magns fidei Abrahae, qui credidit se habiturum fi- quod inter novs gratis sacramenta primum est. Ba-
lium in quo fieret benedictio omnium. Deinde, ut ptismum igitur Christi Joannes suo baptismo prs-
hoc signoacsteris nationibusdiscerneretur populus nuntiavit; qui primus baptizusselegitur.sed in aqua,
ille. In carnevero praeputii ideo jussa est fieri cir- non in Spintu,sicut ipse ait-Ego baptiw vos in aqua,
cumcisio.quia in remedium instituta est originalis in pmnitentiam. Sola enim corpora abluebat, a pecca-
peccati, quod a par&ntibus trahimus per concupi- tis vero non mundabat. Baptisraus Joannis erat in
scentiam carnis, quaa inparrte illa magis dominatur, psnitentiam, non in remissionem; Baptismus vero
et quia in parte iila culpam inobedientis primus Christi, in remissionem.Quia Joannes baptizans ho-
bomo sensit, decuit ut ibi signum obedientis acci- mines, ad poenitentiam vocabat; et quos baptizabat,
peret. pcenitere docebat; secUndum illud : Venkoant ad
Quare die. octavo, et petrino cultro. Joannem in Jordanem, confitentes peecata sua. Sed in
9. Fiebat autem octava die, petrino cultro, quia et baptismo Joannis non dabatur peccatorum remis-
in Tesorrectione cotmnuni ertoctava state futura, per sio, qus data est in Christi Baptismo.
petram-Ghristum omnisabelectisabscindetur corro- Quid utilitatis habebat baptismus Joannis.
ptio; etperChristi resnrrectionem octava die factam, 5. Ad quid ergo utilis eral baptismus Joannis?Quia
circumciditur a peccatis anima cujusque in eum cre- homines usu baptizandi proeparabat ad Baptismum
dentis; dns'ergo res sunt illius sacramenti. Christi. Sed qusritur quare dictus est baptismus
Quare in Baptismum mutala tit circumcisio. Joannis; sicut Veritas dicit, Matth. 21 : Baptismus
10. Ideo autem mutata est circmncisio per Baptis- Joannis unde est ? Quia ibi Joannis operatio tantum
mnm,quia sacramentum Baptismi communius est et visibilis erat exterius lavantis, non invisibilis gratia
petfectius, quia pleniori gratia actumutatum. Ibi Dei interius operantis. Sed lamen et iHa Joannis
enim pcccata sdlum dimittebantur, sed nec gratia ad operatio a Deo erat, et baptismus ille a Deo erat,
bene operandnm adjutrix.nec virtutum possessiovel non ab homine tantum; sed hominis dietus est, quia
kugmentum ibi prsstabatur, ut in Baptismo, ubi non -nihil fbi gerebatur quod non ageret bomo. Si vero
tantummodo abolentur peccata, sed etiam gratia ad- qusritiir an sacraraentum fuerit,satispotest concedi
jntrix confertur, et virtutes augentur (40). Unde aqua ex eo sensu quo legalia signa dicuntur sacramenta.
refectionis dicitor, qnia aridos fecundat, etiam fru- Significabat enim baptismus Joannis rem sacram,
ctificantes ampliori ubertate donat: quia quantum- scuicet Baptismum Christi, qui non tantum est poe-
cumqae pcr fidem et eharitatem ante habilam ali- nitentis, sed et remissionis qeccatorum.
quis justus ad Baptismum accedit, uberiorem ibi Deforma bapttsmi Joannis, et de baptizatis ab eo.
' recipit gratiam; sed non ita in circumcisione. Unde 6. Hic considerandum est si baptizati a loanne
Abrahs per fidem jam justificato signaculum tan- iterum baptizati sunt baptismo Gbristi, et qua for-
tum fuit, nihil ei intus contulit. ma verborum usus sit Joannes. Illi qui baptizati
De parvulis defunctis anle diem octavum. sunt a Joanne, nescientes Spiritum sanctum esse,
11. Si vero qusritur de pnrvulis qui ante diem oc- ac spem ponentes in illius baptismo, postea bapti-
tavum moriebantur.ante quatn non fiebat circumci- zati sunt Baptismo Christi. Baptismus autem Joan-
sio ex lege, utrum salvarentur vel non, Idcm potest nis in nomine venturi tradebatur. Unde Hier. super
responderi quod sentitur de parvulis ante Baptis- Joelem, comment. ad c. 2. Qui dicit se in Christum
mum defunctis; quos perire constat(41). Unde Beda, credere, et non crcdit in Spiritum sanctum, nondum
supcr Lucam: Qui nunc per Evangehum suum tcrri- habelclarosoculos.Undebaptizati a Joanne in no-
bihter et salubriter clamat, Joan. 3: Nisi quis renatus mine venturi, id est, Domini Jesu, qui dixerunt: Sed
fuent ex aqua et Spiritu Sanclo,non intrabit in regnum neque si Spiritus sanctus est audtvimus, iterum bap-
Dei; ipse dudum clamabat per suam legem,Gen. 17 : tizabantur, imo verum Baptisma accipiebant. Illi
Wasculuscujus prssputii caro circumcisa non fuerit, de- vero qui spem non posuerunt in baptismo Joannis,
tebilur anima illo aepopulo suo,quiapactum meum irri- etPatrem et Filium et Spiritum sanetum credebant,
Zttm/fe«f.Fortetamen'Sublege,ingruentenecessitate non post baptizatifuerunt, sed impositione manuum
mortis ante octavum diem ctrcumcidebant sine pec- ab apostolis super eos facta, Spiritum sanctum re-
cato filios, sicut modo flt in Ecdesia de Baptismo. ceperunt (43). Alii veroqui non ita credebant, bapti-
DISTINCTIO II. zati sunt Baptismo Christi, ut prsdictum est. Unde
DESACRAKENTTS NOViELEGIS. Hier. in Epistola de unius uxoris Viro: Qui Spiritum
1. Jam ad sacramenta novs legjs accedamus; qus sanctum nesciebant cum baptismum'a Joanne acce-
sunt Baptismus.fktnflrmatio.panis benedictio.id est, perunt, iterum baptizati sunt Baptismo Christi, ut
Euchanstia, Ptenitentia, Unctio extrema,Ordo,Con- prsdictum est; ne quis ex Judsis vel gentihus puta-
(40) Magister hic hon tenetur. (42) Non tenetur hic Magister.
(41) Non^tenetur hic Magister. (43) Hic non tenetur Magister.
PiTEOt, CXGII. 2]
813 PETRI LOMBAHDi. Ui
ret aquam sine Spiritu sanclo ad salutem posse suf- si Patrem et Filium et Spiritum sanctum fatearis.Si
ficerc. De hoc etiam Amb. in primo lib. de Spiritu unum neges, totum subrues: et sicut si unum in ser-
sancto, c 3 : Quidam negaverunt se scire Spiritum monc comprehendas.vel Patrem,velFilium,vel Spi-
sanctum, cum baptizatos se dicerent baptismo Joan- ritum sanctum,fide autem necPatrem nec Filium nec
nis, qui in advementis Jesu, non in suo baptizavit Spiritum sanctum abneges, plenum est fidci sacra-
noniine. Isti ergo, quia nec in Ghristi nominc, neque mentum; ita etiam licet Patrem, et Filium, et Spi-
cum fide Spiritus sancti baptizati fuerant, non po- ritum sanctum dicas, et Patris, et Filii, et Spiritus
tuerunt accipere Baptismi sacramentum, Baptizati sancti minuas potestatem, vacuum est omne myste-
sunt ergo in nomineChristi, nec iteratum est in hia rium. Cum enim dicitur in nomine Christi, per uni-
baptisma, sed innovatum. tatem nominis implelum est mysterium; nec a
DISTINCTIO III. Christi Baptismate Spiritus separatur, quia Christus
QUIDSIT BAPTISMUS. baptizavit in Spiritu.
1. Post hsc videndum est quid sit Baptismus, et QusestioAmbrosii.
qus sit forma, et quando institutus, et causa institu- 4. Nunc considetemus utrum siciit in Christi no-
tionis. Baptismus dicitur intinctio, id est, ablutio cor- mine legimus Baptismi plenum esse sacramentum,
exterior, facta sub forma verborum prsscripta. itaetiam Spiritu sanctotantum nuncupato nihildesit
Eoris
i cnim ablutio fiat sine verbo, non est ibi sacramen- ad mystcni plcnitudinem. Rationem sequamur:Qui
tum; sed accedente verbo ad elementum, fit sacra- unum dixent, Trinitatem signavit. Si Ghristum di-
mentum, non utique ipsum clemcntum fit sacramen- cas, et Patrem a quo unctus est Filius, et ipsum qui
tum.sed ablutio facta inelemento.UndeAug.tom. 9, unctus est, scilicet, Filium.et Spiritum sanclum quo
tract. 80",super Joan.* Vcrbo Baptisma consecratur, unctus est designasti. Scriptum est enim, Act. 10,
dctrahe verbum, et quid est aqua, nisi aqua? Accedit hunc esse Jesum a Nazareth, quem unxit Deus Spiritu
verbum ad clemenlum.et fltsacrumentum.Unde cst sancto. Et si Patrem dicas, Filium ojus et Spiritum
hoectantavirtus aquae,utcorpus tungatetcor abluat, oris pjus pariter indicas, si tamen id etiam corde
nisi faciente verboynon quia dicitur.sed quiacredi- comprchcndas.Etsi Spiritum sanotum dicas, Deum
tur? Nam et in ipso verbo aliud est sonus transiens, Patrem a quo procedit et Filium ejus cuius est Spiri-
aliud est virtus mtus manens. In duobus ergo consi- tus, nuncupasti. Unde, ut rationi copuletur, aucto-
stit sacramenlum Itaptismi, scilicct,in vcrbo, et ele- ritas.Dominus dicit,Act.l : Vosatdem baptizabimini
mento. Ergo etsi aliadesint quae addecorem sacra- in Spiritu sancto, ex quo indicat nos recte posse
menti instituta sunt, non ideo minusest verum sacra- baptizari in Spiritu sancto.
mentum et sanctum, si verbum sit ibi et elementum. Perstringit prsemissorumintelhgentiam, cum deter-
Nam et in hoc sacramento et in aliis quaedam solent minatione.cujusdam dicti.
fieri ad decorem et honestatem sacramenti, qusdam 5. Ex his aperte intellexisti in nomine-Christi ve-
ad substentiam et oausam sacramenti pertinentia. rnm Baptisma tradi: unde nihilominus insinuari vi-
De substantia hujus sacramenti sunt verbum et ele- detur verum Baptisma dari posse in nominePatris
menlum, cstera ad solemnitatem ejus pertinent. tantum, vel Spintus sancti tantum.si tamen illi qui
De forma Baptismi. baptizat fldem Trinitatis teneat, qus Trinitas in quo-
2. Sed quod est illud verbum. quo accedente ad libet horum nominum intelligitur. Si autem aliquis
elementum, fit sacramentum?Veritas te docet, Matt. perverae credens, et errorem inducere intendens,
ult., quaesit hujus sacramenti forma cum ait discipu- unum de tribus tantum nuncupet, non complet my-
lis : lie, doceie omnesgentes, baptixantes eosin nomine sterium.Quod vero ait, nominatis tribus vacuum esse
Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Invocatio igitur Tri- mysterium.si baptizansminuat potestatem Patris vel
nitatis verbum dieitur quo Baptisma consecratur; et Filii vel Spiritus sancti, id est, si male sentiat depo-
hsc est forma verborum sub qua traditur Baptismus. tentia alicujus horum, non credens unam potentiam
Unde Bonifacio episcopo Zacharias papa, de Cons., tiium,intelligendum est hoc super eum qui non in-
dist. 4,cap. Insynodo, ait: Firmissime prsceptum est tendit nec credit baptizare; qui non tantum caret
in synodo Anglorum ut quicumque sine invocatione fide, sed etiamintentionem baptizandi non habet.
Trinitatis mersus fuisset,quod sacramentum regene- Qui ergo baptizat in nomine Christi, baptizat in no-
rationis non haberet, quod omnino verum cst; quod mineTrinitatis, quaeibi intelligitur.Tutiusesttamen.
si mersus in fontem Baptismi quis fueritsineinvoca- tres personas ibi nominare, ut dicatur : In nomine
tioneTrinitatis,perfectusChri8tianus non est.nisi in Patns, et Filii, et Spiritus sancti; non in nominibus,
nominePatris, et Filii, et Spiritus sancti fuerit bapti- sed in nomine, id est, in invocatione,vel in confes-
zatus.Legitur tamen in Actibus apostolorum, aposto- sione Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Invocatur
los baptizassein nomine Christi: Sed in hoc noraine, enim ibi tota Trinitas, ut lnvisibiliter ibi operetur
ut exponit Amb., 1.1, de Spiritu sancto,cap. 3, tota per se, siciit extra visibiliter per ministenum. Si
Trinitas intelligitur. Intelligitur enim cum Chri- autem dicatur in nominibus, non est in sacramen-
stum dicis, et Pater a quo unctus est, et ipse qui tum, quia non servatur forma Baptismi.
unctus est, et Spiritus sanctus per quem unctus De institutione Baptismi.
cst. Unde Nicolaus Papa ad Consulta Bulgarorum : 6. De institutione Baptismi quando coepit, varis
A quodam Judso multos baptizatos asseritis, et sunt aestimationes. Alii dicunt tunc esse institutum,
quid inde agendum sit consulitis; hi profecto si in cum Nicodemo Christus ait, Joan. 3: Nisi quis renatus
nomine sancts Trinitatis, vel in nomine Christi, si- fuerit ex aqua et Spiritu sanclo, etc. Alii dicunt instir
cut in Actibus apostolorum legimus, baptizantur, tutionem Baptismi factam cum apostolis dixit, Luc.
baptizati sunt: unum enim idemque est, utexponit 10: tte,docete omnes gentes,baptizantes eos in nomine
Ambrosius. Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Sed hoc dixit eis
Si in nomine Patris tantum vel Spiritus sanctt possit post resurrcctionero, prscipiens eis de vocatione gen-
tradi Baptismus. tium, quos ante passionem binos miserat ad prsdi-
3. Hic qusritur an Baptismus esset verus, si dice- candum in Judsa et ad baptizand um ,dicens,Matt. 10:
retur in nomine Patris tantum, vel Spiritus sancti In viam gentium ne abkritis. Jam ergo institutus erat
tantum.ut cum dicitur in nomine Christi.Amb.,ibid., Baptismus,quia baptizabant simuiet prsdicabant.
videtur dicere, quod si fide mysterium Trinitatis te- De forma in qua baptizaverunt apostoli antepassk-
neatur et una persona tantura nominetur, plenum nem Christi.
esse sacramentum; et, e converso, si tros nominentur 7. Si vero qusritur in qua forma tunc baplizave-
et non recte de aliquo illorum sentiatur; vacuum fieri runt Apostoli, sane dici potest: In nomine Tnnitatis,
mysterium Trinitatis.Ait enim sic: Ubi non est ple- scilicet, in ea forma in qua baptizavernnt postea gen-
num Baptismi sacramentum, nec principium, nec tes; qus ante passionem potest intelligi fuisse tradi-
peciesaIiquaBaptismis3timatur. Plenum autem est ta, licet non sit scriptum. Non ergo tunc illam formanj
845 SENTENTIARUM LlBRl QUATUOR.-LIB. IV, DlST. IV. 846
Christus prius tradidit.cumadevangelizandum gon- postea non profeoerit.sed potius obfucrit observato-
tibus misit ;sed quam ante tradiderat mitlens eos in ribus suis.Sed usque ad oblationem vers hostis po-
Judsam.post iteravit cum ad gentes misit.Commo- tuit prodesse.Si enim ante passionem legalia finem
dius ergo dicilur institutio facta.quando Chrislus a habuissent,non ea imininente vetus pascna cumdi-
Joanne baptizatus est in Jordane;quod dispensavit, scipulis manducasset.
non quia mundari voluit.cum sine peccato fuerit, De causa institutionis.
quia contactu mundae carnis sus vim regenerati- U.Causa vero institutionis Baptismi estinnovatio
vam contulit aquia,ut qui postea immergeretur, in- mentis : ut homo qui per peccatum vetus fuerat, per
vocato nomineTrinitatis,apeccatis purgaretur.Tunc gratiam Baptismi renovetur,quod fit depositione vi-
ergo invocato nomine Trinitatis institutus est Bap- tiorum et collatione virtutum.Sic enim flt quisque
tismus Christi;in quo Trinitas, cujus mysterium ibi novus homo,cum abolitis peccatis ornaturvirtutibus.
innotuit,interiu8 hominem baptizat.(De Cons., dist. Abolitio peccatorum pellit foeditatem : appositio vir-
4 :Nunquam aqua.) tutum affert decorem, et hsc est res hujus sacra-
Qaare in aqua tantum fiat. menli, scilicet.interior munditia.
8. Celebratur autem hoc sacramentura tantum in Quxritur an Baptismus aperuit cmlum,guodnon ape-
aqua,non in aiio liquore, ut ait Christus : Nisi quis ruitcircumcisio.
renalus, etcldeoque uniformiterid fieri in aqua prae- 12. Si qusritur utrum Baptismus aperuit ccelum,
cipitur,ut intelligatur quod sicutaquasordescorpo- quod non aperuit circumcisio.Dicimus quia nec Ba-
ris ac vestis abluit,ita Baptismus maculas anims, ptismus.nec circumcisioregni nobis aditum aperuit,
sordesque vitiorum emundando abstergit.Velideo, sed hostia Salvatoris;qus si tempore circumcisionis
ut nullum inopia excusaret,quod posset fieri.si in vi- oblata fuisset, illius temporis homines regnum in-
no vel aleo fieret,et ut communis materia baptizandi trassent.Res ergo hujus sacramenti justificatio est.
inveniretur apud omnes; quod aqua signavit qus de
latere Christi manavit, sicut sanguis alterius sacra- DISTINCTIO IV.
menti signum fuit. Non ergo in alio liquore potest QUODALIlSUSCIPIUNT SACRAMENTUM ET REM, ALIl
consecrari Baptismus nisi in aqua. SACRAMENTUM ET NONREM,AUI REMET NON SA-
CRAMENTUM.
Deimmersione, quoties fieri debeat.
9.De immersione vero si quaeritur quomodo fieri et 1.Hicdicendum est aliquos suscipere sacramentum
: Vel vel rem sacramenti,aliquoa sacramentum et nonrem,
debeat.praecise respondemus seme), ter,
vario more Ecclesiae. Unde Gregor., epiat. 41, aliquos rem et non sacramentum. Sacramentum et
pro rem simul parvuli,qui in baptismo
Leandro episcopo : De trina immersione Baptismi ab originalisuscipiuntomnes
mundantur peccato;quamvis quidam dif-
nil verius responderi potest quam quod vosipsi sen- fiteantur illis
sistis; quia in una fide nihil officit Ecclesis sancts qui perituri sunt parvulis,in baptismo
dimitti peccata, innitentes illi verbo Aug. in lib.de
consuetudodiversa;quiaenim in tribus subsistentiis Baptis. parvul.:Sacramenta in solis eleotis efficiunt
una substantia est, reprehensibile esse nullatenus
quod figurant; non intelligentes illud ita esse acci-
potest infantem in Baptismo ter vel semel immer- piendum.quia cum in aliis efflciant sacramenta re-
gerejquia et in tribus mersionibus personarum Tri- mi8sionem,non hoc eis faciuntad salutem,sed solis
nitas, et in una potest divinitatis singularitas desi- electis.Nam
gnari.Non vero qui tertio immergimus,etiam tridua- quod omnibus parvulis in baptismo re-
ns sepulturs sacramentum signamus. Secundum mittatur peccatuin per baptismum. Aug. evidenter
dicit: A parvulo, inquit in Enchir., c. 43, recenter
hoc.licet non modo ter, sed semel etiam tantum im- nato ad decrepitum senem.sicut nullus prohi-
mergere.lbi tamen duntaxat immergere semel licet, betur usque
ubi consuetudo Ecclesiaetalis existit. Si quis vero id riatur ainbaptismo,ita nullus est qui non peccato mo-
facere incipiatubiconsuetudo talis non est.vel semel baptisrao; sed parvuh tantum orginali,
tantum mergendum asserat.reprehensibilem se con- majores vero etiam omnibus qus male videndo addi-
stituit.Onde Haymo(44):In suo sensu abundabat Gy- derunt ad illud quod nascendo traxerunt,nisi enor-
mitas vits impediat.Aliqui quoque qui cum flde ba-
prianus,cum semel mergebatinBaptismo parvulos, ptizantur, sacramentum et rem suscipiunt.
quiaquodintelligebat.studioseimplebatbonisoperi- De ficte accedentibus.
bus abuadandojicet in hoc nescius delinqueret:sed
bonia operibus abundabat, postea correptus a 2.Qui vero sine fide vel flcte accedunt,sacramen- -
eo abundavit altiori sensu.ter illos mergendo Ecce tum.non
Suia rem.suscipiunt.Unde Hieron., Commenta-
rio ad 16 Ezech. sup. eo loco : In aqua non est
habemus, quia deliquit qui semel mersit. Sed hoo lota: Suntcap. lavacra gentiltum.hsereticorum; sed non
ideotquia aliter se habebat consuetudo illius Eccle- lavant ad salutem.In Ecclesia etiam qui non plena
siae.velquia unam tantum faciendam mersionem as- fide accipiunt baptisma, non Spiritum, sed aquam
serebat.De trina mersione Aug,ait,de Cons., dist. 4, etiam ait, Enarratione in ps.77,in
nos credere promisimus, ter- suscipiunt. Aug.
c.Postquam-.Postquam
tio capitanostrain sacro fonte demersimus ;qui ordo principio : non Judaeis omnibus communia erant sacra-
communis omnibus erat gratia.qus
menta.sed
baptizandiduplici mysteriisigniflcatione celebratur.
Recte enim tertto immersi estis, qui accepistis Ba- est virtus sacramentorum;ita et tunc communis est
baptismus omnibus baptizatis,sed non virtusbaptis-
ptismum in nomine Trinitatis.Recte tertio immersi, mi,id est.ipsa gratia.Item.in lib.de Pcenitentis Medi-
quia accepistis Baptismus in nomine Christi.qui die cina, c. 2 : Omnis qui jam sus voluntatis arbiter
tertia resurrexit a mortuis.IUa enim tertio repetita
dorainics constitutusest.cum acceditad sacramentum fidelium
immersio,typum exprimitsepulturs.Gon-
stat ergo baptizandos tertio debere immergi; et ta- nisi poeniteat euni veteris,vits,novam non potest in-
choare.Ab hac pccnitentia.cum baptizantur.soli par-
mensisemeltantum immergantur,verum Baptisma vuli immunes eunt. His aliisque testimoniis aperte
accipiunt.Et qui semel immergit tantum,non peccat
nisi consuetudo Ecclesis obsislat,vel hoc moaotan- pstenditur,adultis sine fide et pcenitentia vera in ba-
tum debere fieri asserat, ptismo non conferri gratiam remissionis, quia nec
circumcisio omisit vim suam. parvulis sine flde aliena, qui propriam habere ne-
Quando qaeunt,datur in baptismo remissio.Si quis ergo flcte
40. Solet etiam qusri si circumcisio amisit statim accedit.non habens veram cordis contritionem, sa-
vimsuam ab institutioneBaptismi.Adquoddicimus cramentum sinere accipit.Videturtamen Aug.dicere
in Christi morte terminata esse kgalia omnia. Ex quod etiam flcte accedenti, qui etiarrt habet odium
tunc ergo circumcisio perdidit vim suam, ita quod fraternum.in ipso momento quo baptizatur, omnia
condonenturpeccataet postbaptismum mox redeant
(44)Cap.l4,super Epist. ad Rom. ad Rom , super Sed npn hoc asserendo dicit,imo hanc opinionem e
illud : Unusquisquein sensu suo abundel. prsmissam sententiam conferendo,ait enim eio,lilj
847 PETRl LOMBARDI. 848
1 do Baptismo contra Donatist.,c 12 : His qui ficto claratum est; sed tunc impletur invisibiliter, cum
cordc baptizantur, autpeccata nullatenua dimiltun- mysterium Baptismi non contemptus religionis,sed
tur,quia Spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum; articulus necessitat'ts,excludit.EtBaptismus quidem
autinipsotemporispunclopervimsacramentidimis- potcst esse ubi conversio cordis detuerit;conversio
sa.iterumperfictionemreplicanturjutetiamilludve- autem cordis potest quidem inesse non perceptolSa-
rum aiUQuotquotinChristo baptimtiestis,ete.,Galat.3, ptismo;sed contempto Baptismo non potest,nec ullo
et illud : Spiritus sanctus disciplinx effugiet fictum, mododicenda est conversio cordis ad Ueum,cum Dei
Sapient.l;utinduateumChristumsanctitasbaptismi sacramentumcontemnitur.Eccehichabesnonsolum
et exuateum Christum pernicies fictionis.Nam redire passionem.sed etiam fidem et contritionem conferre
dimissa peccataubifraterna charitas non est.apertc remissionem,ubi non contemnitur sacramentum,ut
Dominus docet etiam in illo servo; a quo Dominus in latroneilloostenditur,qui non per passionem,sed
dimissumdebitumpetiit,quia ille conservodimittere per lldem salvatus est sine Baptismo.Sed dicunt qui-
noluit.Sic non impeditur baptismi gratia quominus ciamhoc retractasse Augustinus.Retractavit quidem
omniapeccatadiimttantur,etiamsi fraternum odium exemplum.in lib. 1 Retr ct., c. 18,, sed non senten-
in ej'us cui dimmittunlur,animoperseveret.Solvitur tiam.Ait enim in lib.4:Cum dicerem vicem Baptismi
cnim hcslernus dios,ct quiquid superest; et solvitur posse habere passionem,non satis idoneum posui il-
etiam ipsa hora momentumque antc baptismum.ot lius latronis exemplum; quiautrum non fuerit bap-
in baptismo. Deinceps autem continuo reus incipit tizatus,incertum est-.Constat ergo sine Baptismo ali-
esse non solum consequentium,sed etiam praeterito- quos justiflcari et salvari; undeAmb.de Vaientinia-
rum dierum, horarum, momentorum rcaeuntibus no: Ventremmeum doteo.ut prophetico utar eloquio,
omnibusqus dimissasunt. Hocantem, ut praedixi- quia quem regencraturus eram amisi; verumtamen
mus,non sub assertione dixit;quodostenditurexeo gratiam quam ille poposcit, non amisit.
quod aitin eodem libro sicSi ad baptismum, fictus Qusevidentur obviare prsedktis.
•aceedit,dimissa sunt ei peccata,aut noh sunt dimis- 5.His autem videtur obviare quod Dominus dicit,
sa; eligant quo.d voluerint.Ecce aperte cernis,si ta- Joan. 3 : Nisi guis renatus fuerit ex aqua et Sjriritu
men attendis id "dixisse Aug. non asserendo, sed sancto, non potest intrarv in regnum cmlorum, quod si
qusrcndo, et aliorum opiiiionem referendo. Idem generaliter verum est,non videntur esse vera supe-
enim ait ibidem, paulo infra:Tunc valere incipit:ad rius.posita.Sedilludintelligendumestdeillisquipos-
salutem baptismus,cum illa fictio veraci confessione sunt et contemnuntbaptizari.Vel ita intelligendum
recesserit;qus corde in malitia perseverante.pecca- est,nt'st quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto,
torum ablutionem non sinebat fieri. Non ergo ficte id est,ex ea regeneratione quae fit per aquam et Spi-
accedenti peccata dimittunlur. ritum sanctum,non salvabitur.Illa autem regencratio
Quomodoinklligatur illud : Quotquot in Christo ba- fit non tantum per baptismum,sed etiam perpceni-
ptizati estis, Christum induistis. tentiametsanguinem.Undeauctoritasdicit,ideoApo-
3.Qusntur ergo quomodo illud accipiatur: Quot- stolum pluraliter dixisse fundamentum baptisma-
quotin Christo bapti%atiestis,Christuminduistis.Polest tum,quiaestbaptismus in aqua,in sanguine,in poeni-
dici quod qui in Christo,id est.in Christi conformi- tentia.Hoc autem non ideo dicit,quod sacramentum
tate baptizantur, sicut moriuntur vetustati peccati, Baptismi fiat nisi in aqua.sed quia ipsius virtus, id
sicut Christus vetustati pocns, induunt Christum, est, sanctificatio.datur non modo per aquam,sed per
quem per gratiam in habitantemhabent.Potestetali- sanguinem vel poenitententiam interius.Ratio etiam
ter solvi.Duobus enim modis Christum induere dici- id suadet. Si enim non valentibus credere parvulis
mur:velassumptionesacramenti,vel rei perceptione. sufficit Baptismus.multo magis sufficit fldes adultis
Unde Aug.,lib.5 de Bapt.contra Donat.,c.24:Induunt volentibus.sed non valentibusbaptizari;unde Aug.:
homines Ghristum aliquando usque ad sacramenti Qusris quid sit maj.us,fldesan aqua? non dubito qin
perceptionem,aliquando usque ad vitaesanctificatio- respondeam,fldes.Siergoquodminusestsanctificare
nem;atque illud primum bonis et malis potest esse potest,nonne quod majusest,idest,fides,dequaChri-
commune,hoc aulem est proprinm bonorum etpio- stus ait:Qui crediderit in me,etiam si mortuus fuerit,vi-
rum.Omnes ergo qui in Chxisti nominebaptizantur, vet. Sed dicunt aiiqui,nullum adultum in Christum
Christum induunt vel secundum sacramenti percep- credere vel charitatemhabere sinebaptismo.nisi san-
tionem, vel secundum vits sanctificationem. guinemfundatproDominOjSubditaintroducentestes-
De illis qui suscipiunt rem et non sacramentum. timonia.Aug.,hb. de Fide ad Petrum,c 3, ait:Exillo
4.Sunt et alii, ut supra posuimus, qui suscipiunt tempore quo Salvator dixil : Nisi quis renatus fuerit,
rem et non sacramentum. Qui enim effunduntsan- etc, absque sacramento Baptismi,prster ejus qui in
guinem pro nomineJesu.etsi non sacramentum.rem Ecclesia sanguinem fundunt, aliquis vitam sternam
tamen accipiunt.Unde Aug.,ibid.,c.22 : Quicumque accipere non potest.Item : Nullum catechumenum
non percepto regenerationis lavacro pro confessione quamvis in bonis operibus defunc tum.vitam sternam
Christi moriuntur, tantum eis valet ad dimittenda habere credimus, excepto martyrio, ubi tota sacra-
peccata,quantum si abluerentu r sacro fontebaptismi. menta Baptismi complentur.Item.de Dogm.eccles.,
Audistis quod passio pro Christi nomine suscepta c. 4: Baptizatis iter tantum salutis esse credimus.
suppletvicem Baptismi.Nectantum passio vicem Ba- Sed quod in his minus dixit,in aliis capitulis supra
ptismi implet.sed etiam fides et contritio.ubi neces- positis supplevit. Et ideo sic intelligenda sunt, ut
sitas excludit sacramentum,sicut aperte docet Aug., tlli soli habentes tempus baptizaudi excipiantur; si
dicensBaptismiviccmaliquandoimplerepassionem. enim aliquis habens fidemetcharitatem voluerit ba-
De latrone illo cui non baptizato dictum est,Luc,23: ptizari, et non valet necessitate prsventus, supplet
Hodie mecum eris in paraaiso,B. Cyprianus, in lib. 4 Omnipotentis benignitas quod sacramento defuerat.
de Baptismo.non leve documentum assumit; quod Dum enim sblvere potest, nisi solvat, tenetur, sed
etiam atque etiam egd considerans, invenio non tan- quod jam non potest et tamen vult, non imputat ei
tum passionem pro nomine Christi,id quod Baptismo Deus,qui suam potentiam sacramentis non alligavit.
deeratposse supplere.sed etiam fidem conversionem- Quod vero invisibilis sanctificatio sine visibili sacra-
que cordis.si forte ad celebrandum mysterium Ba- mento quibusdam insit,aperte Aug.tradit super Le-
ptismi in angustiis temporum succurri non potest. vit.,dicens invisibilem sanctificationem quibusdam
Neque enim illelatro pro nomine Christi crucifixus affuisse et profuisse sine visibilibus sacramentis.Vi-
est,sed pro meritis facmorum suorum;nec quia cre- sibilem vero sanctificationem.qus fit sacramento vi-
diditpassusest.seddumpatiturcredit.Quantumergo sibili sineinvisibili,posaeades8e,non posse prodesse,
valeat,etiamsinevisibilisBaptismisacramento;quod nec tamen visibile sacramentum ideo eontemnendum
Apostolus ait,Rom. 10 : Corde creditur adjustitiam, est,quiaconteraptorej'usinvisibilitersanctificarinon
ore autem confessio fit ad salutem; in illo latrone de- potest.Hinc Cornelius et qui cum eo erantjam Spi-
849 SENTENTIARUM LIBM QUATUOR. — LIB. IV, DIST. V. 850
ritu sanctificati baptizati sunt. Nec superflua judi- pugnaret si in Baptismo fieret immortalis. (Ibid.,
canda est sanctificatio visibilis;quiainvisibilis prae- lib. 1 de summo Bono, c 24.)
cessit.Sine visibili ergo invisibilis sanctiflcatio esse Cujus rei Baptismus, qui dalur jam justo, sit sacra-
potest et prodesse: visibilisautemquae fit sacramen- mentum.
tptenus, sineinvisibiliprodessenon potest.cum ita 7. Si qusritur cujus rei Baptismus ille sit sacra-
sit omnis illius utilitas.SimoniMugovisibilisbaptia- mentum,qui daturjam j'usto,dicimussacramentum
mus non profuit, act. 8,quia invisibilis nonaffiuit; esse et rei qus prscessit.id est,remissionis ante per
sed quibus invisibilis affuit,profuit: nec tantumva- fldem dats,et remissionis temporalis pcens sivepec-
letfides aliena parvulo,quantum propria adulto.Par- cati si habetur.si quod interim committitur, et no-
vulis enim non sufficit fides Ecclesis sine sacramen- vitatis ac -omnis gratis ibi prsstits. Omnis etenim
to.quia, si absqae baptismo fuerint defuncti, etiam rei signum est,cujus causa est,Nec mireris rem ali-
cum deferuntur ad baptismum,damnabuntur,sicut quando praecedere sacramentum, cum
multis sanctorum auctoritatibus comprobatur. Ad etiam longe post sequatur, ut in illis qui aliquando flde acce-
quod hoc unum sufficiat.Aug.ait,lib.de Fide ad Pe- .dunt,quibus, cum postea pcenituerint,incipiet Bap-
trum;c. 7: Firmissime tene parvulos qui vel in ute- tismus prodesse ; in quibus fuit Baptismus sacra-
ris matrum vivere incipiunt et ibi moriuntur, vel mentum huj'us sanctificationis quam pcenitendo ha-
de matribus nati sine sacramento Baptismi de hoc bent.Sed si nunquampoeniterent,neca figmento re-
saeculo transeunt, sterno supplicio puniendos,quia cederent, cujus rei sacraoientum esse Baptismus ab
etsi propris actionis peccata non habuerunt, origi- illis susceptus ? Potest dici: Rei qus ibi fieret, si
nale peccatum tamen traxerunt carnali concupi- non eorum enormitas impediret.
Bcentiaeconceptione.Et sicut parvuli qui sine baptis- Si parvulis datur in Baptismo gratia qua possunt in
mo moriuntur, infldelium ascribuntur numero, ita majori xtate proficere.
qui baptizantur,fldeles dicuntur.quia fidelium con- 8. Solet etiam qusri si parvulis inBaptismodatur
sortio non separantur,cum orat Ecclesia pro fideli- qua, cum tempus nabuerint utendi libero ar-
bus defunctis.Fideles ergo sunt non propter virtu- fratia
itrio, possint bene velle et operari. De adultis
tem.sed fidei sacramentum.Unde Aug.:Parvulorura enim quidignerecipiuntaacramentum non ambigi-
etsi nondum fides illa qus etiam in credentium vo- tur qum gratiam operantem et cooperantem perce-
luntate consistit, jam tamen ipsius fidei sacramen- perint; qu» in vacuum eis cedit.si per liberum ar-
tum.id est,Baptismus,fidem facit:sicut credere res- bitrium post mortaliter deliquerint,qui merito pec-
pondetur, ita etiam fidelis vocatur; non rem ipsam cati gratiam appositam perdunt. Unde dicuntur con-
mente annuendo, sed ipsius rei percipiendo sacra- tumeliam Spintui sancto facere,etipsumasefugare.
mentum. (Aug., tom. 2, epist. ad Bonif., q. 22.) De parvulis vero qui nondum rationeutuntur,qus-
Quidprosit Baptismus his quicum fide accedant. stio est an in Baptismo receperint gratiam, qua ad
6. Solet etiam qusri de illis qui jam sanctificati majorem venientes statem possint velle et operari
Spiritu cum fide etcharitatead Baptismum accedunt, bonum.Videtur quod non receperint,quia gratiailla
quid eis conferat Baptismus. Nihil enim eis videtur charitas est et fides qus voluntatem prsparat et ad-
praestare,cum per fidemetcontritionem jam remissis juvat.Sed quis dixerit eos accepisse fidem et charita-
peccatis j'ustificati sunt.Ad quod sane dici potesteos tem? Si vero gratiam non acceperint,qua bene ope-
quidem per fidem et contritionemjustificatos,id est, rari possunt cum fuerintadulti; nonergosufficiteis
a maeula peccati purgatos.et a debito sterns pcenae in hoc statu gratia in Bapttsmo data, nec per illam
absolutos;tamen adhucteneri satisfactionetempora- possunt modoboniesse,niai aliaaddatur; qus si non
li.qua pcenitentes ligantur in Ecclesia. Cum autem additur.non est exeorumculpa,quiajustificati sunt
Baptismum percipiunt,et a peccatis,si qus interim a peccato.Quidam putant gratiam operantem et coo-
post conversionem contraxerunt, mundantur, et ab perantem ounctis parvulisinBaptismo dariinmune-
exteriorisatisfactione absolvuntur; et adjutrixgratia re, nonin usu, ut cum ad majoremvenerint statem,
omnisquevirtus in eo augetur, ut vere novus nomo exmuneresortiantur usum, nisi per liberum arbi-
tunc dici possit. Fomesquoqae peccatiineoamplius trium usum muneris extinguantpeccando; et itaex
debilitatur.Ideo Hieron.dicit quod fides quod fldeles culpa eorum est, non ex defectu gratis quod mali
facit.in aquisBaptismidaturvel nutritur: quia non fiunt, qui ex Dei munere valentes habere usum bo- •
habenli aliquando ibidatur, et jam habenti ut plenum, per libeaum arbitrium renuerunt, et usum
nius habeat datur, sit et de aliis intelligendum est. pravum elegerunt.
Qui ergomundus accedit,ibi flt mundior.et omni ha- DISTINCTIO V.
benti ibi amplius datur. Quod vero omnis exterior QUODBAPTISMUS MQVESANCTUS EST A BONOET A
satisfactioibirelaxetur,Ambros.ostenditsuperillum MALODATUSBONOVELMVLO.
locum, Rom. 11 ; Sine pmnitentia sunt dona Dei el 1. Post haec sciendum est sacramentum Baptismi
vocatk, dicens (45): Gratia Dei in Baptismo non re- abonisetamalis ministrisdari, sicutabonisetama-
quirit gemitum vel planctum.vel aliquod opus; sed lis sumitur. Nec melior est Baptismus qui per melio-
et omma gratis condondt.Quod quidcm de exteriori rem datur, nec minus bonus qui per minus bonum
gemitu velplanctu accipiend um est.Nam sine interio- datur.neo malusqui permalum datur.necmajusmu-
re nemo adultus renovatur; sed exteriores satisfactio- nus datur in Baptismo dato abono.nec minus inBa-
nesetafflictiones,scilicet,sordes pcenitentium.ibi di- datoamalo, sedsquale, quianonest munus
mittuntur.MultumergoconfertBaptismus.etiamjam Etismo
ominis,sed Dei.quod totum subditis declaratur tes-
per fidemjustificato; quia accedensad Baptismum, timoniis. August.,super Joan., tractatu 5, ait: Ba-
ramus a columba portatur in arcamjqui ante
quasi
nuuc ptismus talis est quahs ille in cujus potestate datur.
intuseratjudicioDei,sed etiamjudicioEcclesis non qualisestillepercujusministeriumdatur.Item,
inlus est. Cum vero in Baptismo peccatum deleatur, Prorsu8
et satisfactio exterior non imputelur, qusritur cur lib.2controCresconiumgrammaticum,o.6:
fieri potest, ut aliqui verum habeant Baptismum,et
poenalitas cui pro peccatoaddictisumusnontollatur. non habeantveram fidem.Item,8uper Joan.tractatu
HDcideotraduntfierisancti, quia sia poenahomines 6: Si inter bonos ministros cum sit alius alio melior,
per Baptismum liberarentur.ipsam putarentBaptis- non est melior Baptismus qui per meliorem datur;
miprettum, nonsternumregnum. Ideo solutoreatu nullo modo malus est qui etiam per malum datur,
peccati, temporalis poena tamen manet, utillavitastu- idem Baptismus datur, et ideo per ministros
quia
diosiusquaeratur.quae erita pceni» omnibus aliena. disparea Deimunus est squale,quianonillurum,sed
Ideoetiammanet, utaitfideli etcertandi materia, et ejus est. Item, ibid., tract. 5, post medium : Cum
vincendi occasio.qui non vinceret si non pugnaret, nec baptizat malus,illud quod datum est.unum est.nec
(45) Tom. 4 non longe a fine commentarii ad c. impar propter impares ministros,sed par et squale
42adRom. propter hoc, hic est qui baptizat. Item, ibid : Ego
Bttl PETRI LOMBARDI. 832
dico.et nos dicimus omnes, quia justos oportetesse Qnx fuit potestas Baptismi quam potuit Christus dare
per quos baptizatur: justos oportetessetantijudicis servu.
ministros.Sint ministri iusti si volunt.Siautem no- 3.Hic qusritur qus sit illa potestas Baptismi quam
luerint esse justi quisedentin cathedraMoysi.secu- Christus sibi retinuit, etpotuit dareservis. Hsc est,
rum me/facit magister meus,scilicet Christus, de quo ut plurimi volunt,potestas dimittendi peccatain Ba-
Spiritus sanctus dicit, Joan. 1: Hic est qui baptizat. ptismo ; sed potestas dimittendi peccata qus in Deo
Item,ibid.,tract.5,non longe afine: Quos baptizavit est, Deus est. Ideo alii dicunt hanc potestatem non
Judas, Christus baptizavit. Si quos ergo baptizavit potuisse dare alicai servorum, quia nulli potuit dare
ebriosus,homicida,adulter,si Christi eratBaptismus, ut esset quod ipse est, vel ut haberet essentiam
Christus baptizavit.Non timeo adulterum,necebrio- qnam ipse habet, cui hoc est esse quod posse. Dicunt
sum, nec homicidam, quia columbam attendo per enim: Si hanc potentiam alicui dare potuit,potuitei
quammihi dicitur: Hic est qui baptizat.ltem, super dare creaturas creare,quia non est hoc majoris po-
Joan. 5,in fine: Homicida dedit Baptismum Christi; tentis quam illud. Ad quod dici potest quia potuit
quod sacramentum tam sanctum est,ut nec homicida eis dare potentiam dimittendi peccata, non tamen
ministrantcpolluatur. Item.inlib.deFide adPetrum, ipsam eamdem qua ipse potens est, sed potentiam
c.3,versus finem : Si in haeresi quacumque vel schi- creatam qua servusposset dimittere peccata(46);non
smate quisquam innominePatris etFilii etSpiritus tamen ut auctorremissionis,sedutminister,nec ta-
sanctiBaptismisacramentumacceperit,integrumsa- mensineDeoauctore; ut sicutinministeriohabetex-
cramentum accepit; sed salutem.quae virtusest sa- terius sanctificare, itain ministerio habcret interius
cramenti.non habebit si extraEcdesiamcatholicam mundare ; et sicut illud facit Deo auctore, qui cum
ipsum sacramentum habuerit. Debetergoad Eccle- eo operatur illud exterius, ita interius mundaret Deo
siam redire.non ut sacramentum Baptismi iterum ac- auctore.qui ej'us verbo velut quodam ministerio ute-
cipiat,quodnempdebetinaliquorepetere,sedutinso- retur.ltem etiam posset Deus per aliquem creare ali-
cietatecatholicavilam accipiat.Baptismusenim extra qua.non per eum tanquam auctorem.sed ministrum
Ecclesiamnequitprodesse. Ibienim cuique prodesse cum quo et in quo operaretur, sicut in bonis operi-
potest Baptismus, ubi potest prodesse eleemosyna, bus nostris ipse operatur, et nos; nec ipse tantum
scilicet in Ecclesia.Item Isid.Romanus pontifex non nec nos tantum, sed ipse nobiscum et in nobis ; et
hominem judicatqui baptizat.sed Spiritum Dei sub- tameninillisagendisministriejus sumus,non aucto-
ministrare gratiam Baptismi, licet paganus sit qui res.Ita ergo potuit dare servo potestatem dimittendi
baptizat.In nis perspicue cernis Baptismum verum peccata in Baptismo, id est.ut in mundatione inte-
bonis et malis dari.et a bonis et a malis; et ipsum riori servus cum Domino operaretur.non servus sine
tamen sque sanctum esse, et munus ejus squale Domino; necDominussineservo, sed Dominus. cum
in bonis.sive a bonis, sive a malis baptizentur. servo et in servo ; sicut in exteriori ministerioDomi-
De polestate Baptismi et ministerio. nus operatur cum servo. Unde et Dominus dicitur
2.Quia ministerium tantum habent.non potestatem sanctificareet servus; sed Dominus invisibiligratia,
Baptismi.Potestatem enim sibi retinuit. Quod novit servus visibili sacramento, unde Aug. super Levit.:
Joannes cum vidit columbam descendentcm super Dominus ait: Ego Dominusquisancttfico.at de Moyse
Christum; unde August.,de Cons., dist.4,tract. sup. etiam dictum eat Exod.19: Et sanctificabis.eum.Sed
cap.Joan.: Quid noverat Joannes Baptista? Moyses sanctificat visibilibus sacramentis,permini-
ominum. Quid non noverat ? potestatem dominici
Brimum sterium ; Dominus autem invisibili gratia,per Spiri-
Baptismiin nullumhominemaDominotransituram, tum,ubi est totus fructus visibilium sacramentorum.
sed ministerium plane trsnsiturum ;potestatem a Do- Sine hac sanctificatione visibilia sacramentanil pro-
mino in neminem,sed ministerium in bonos etma- sunt.Si quis hoc melius aperire poterit.non invideo.
los.Non exhorreat columba ministerium malorum; DISTINCTIO VI.
Domini.Quid facit ibi minister QUIBUS LICEAT BAPTIZARE.
respiciatubipotestatem 1. Nunc quibus liceat baptizare addamus. De hoc
malus, bonus est Dominus ? Neque quiplantat,
est aliquid,neque qui rigat; sed qui incrementum dat, Isidorus ait, lib. de Offic. 2 : Constat Baptismum
Detis, 1 Cor. 3. Si superbus fuerit minister, cum solissacerdotibus esse traditum ; ej'usque ministe-
diabolo computatur, sed non contaminatur donum riumnecipsisdiaconibusimplere estlicitum absque
Ghristi; quodperillum fluit.purum est.Per lapideum episcopovelpresbytero, nisi procul absentibus, ufti-
canalem transit aqua ad areolas; in canali lapideo ma languoris cogat neoessitas; quod etiam laicis fide-
nil generatur, sed hortus fructus plurimos aifert. libuspermittilur. Ex concilio Carthaginensiquinto.
ltem: Mulier,quamvis sancta, baptizare nonprssu-
Aug.,tractatu 5 sup. Joan.,postmediumtractatusl.
Habent ergo non modo boni,sed etiam mali,minis- mat,nisinecessitatecogente.De ilhsvero quiabhsre-
terium baptizandi, sed neuter potestatem Baptismi. ticisbaptizanturutrumrebaptizandisint.qusrisolet. ba-
Ministeri m enira dedit Christus servis,sed potesta- Adquodbreviterdicimusquia quicumquesitqui
tem sibi retinuit.quam si vellet poterat servis dare, ptizet, siservaturformaa Christotradita, verumba-
ut servus daret Baptismum suum tanquam vice sua. dat; et ideo qui illum sumitnon debet re-
Et potestatem suam conslituere poterat inaliquovel Etismum
aptizari.Unde Beda: Sive hsreticus, sive schisma-
in aliquibus servis, ut tanta vis esset in Baptismo ticus.sive facinorosus.quisqueinconfessionesanctae
servi quanta est in Baptismo Dorr.ini; sed noluit,ne Trinitatis baptizet; non valet ille qui baptizatus est
servus in servo spem poneret.Baptizat servusut mi- a nobis Catholicis rebaptizari.ne confessio et Trini-
nister, baptizat Dominus tanquam potestatcm ha- tatis invocatio videatur annullari.Item Aug.: Quam-
bens ; quam si daretservis.utscilicetipsorumesset vis unum sit baptisma et hsreticorum, scilicet eo-
quod Domini erat,tot essent Baptismi quot servi; ut rum quiin nomme Patris.et Filii, et Spiritus sancti
sicut dicius estbaptismus Joannis, sicdicereturba- baptizant.et Ecclesis catholicae.qui tamen foris Ec-
Petri vel Pauli. Quod ne fieret, retinuit sibi clesiam baptizantur.non sumuntad salutem Bapti-
ominus potestatem Baptismi, servis autem minis-
Btismus smum, sed ad perniciem ; habentes formam sacra-
terium dedit.Si ergo servus dicit se baptizare, recte menti, virtutem autemej'usabnegantesetideoEccle-
dicit.sed tanquam ministerbaptizat.et ideo non dif- siam non eos rebaptizat,quiainnomineTrinitatisba-
fert sivebonus sive malus baptizet.Inde etiam nemo sunt; et ipsaest forma sacramenti.Item : Re-
dicit.baptismus meus,cumtamen dicat Evangelium Etizati
aptizare hsreticum qui hsc sanctificationis signa
meum,prudentiaimea,licet sinthaeca Deoin quibus perceperit, omnino peccatum est; catholicum vero,
differentia est. Alius enim alio melius operatur in lmmanissimum scelus est. Ex his aperte colligitur,
evangelizando,et alius alio prudcntiorest.Alius au- quod qui etiam ab hsreticis baptizati sunt servato
tem alio magis minusve bsptizatus siveab inferiori charactereChristi.rebaptizandinonsunt; sed tantum
sive a majon baptizetur, dici non potest. (46) Hic Magister non tenetur.
883 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. VI. 83-1
impositione manus reconciliandi, ut Spiritum sanc- Leo Papa.
tum accipiant et in signum detestationis hsreticorum 4. Prsterea sciendumest quodilli dequibus nulla
Sunttamen nonnulh doctorum, ut Cyprianus etalii extantindiciainterpropinquos vel domesticos vel vi-
quidam,qui dicere videntur ab bsreticis non posse cinos h quibus baptizati fuisse doceantur, agendum
tradibaptismum, et eosesse rcbaptizandos cum ve- est ut renascantur ne pereant; in quibus quod non
niunt ad Ecclesiam,qui ab iilis dicuntur baptizati. Scd ostenditur gestum, ratio sinit ut videatur iteratum.
hoc de illis verum est, qui extra formam Ecclesis bap- Conferendum eis videtur, quod collatum esse nesci-
tizareprssumunt. Cyprianustamen ibia veritatede- tur, quia non temeritas intervenit prssumptionis,
viassevidetur, quiaitdehsreticO: Quomodosanctifi- ubi est diligentia pietatis.
careaquam potest cum ipseimmundusest, et apud De illo qui pro ludo immergitur.
quemSpiritus sanctusnonest?cum Dominusdicat in 5. Solet etiam quaeri de illo qui jocans, sicut mi-
lege: Quxcumqueletigerit immundus, immunda erunt; mus.commemoratione tamen Tnnitatis immergitur,
quispotest dare quodipse non habct?Hoc vero exigno- utrum baptizatus sit.Hoc autem Aug., tom 2, epist.
rantiaeumdixisseAug. innuitdicens: Martyrem Cy- 23., ad Bonif., non definit, ita inquiens: Si totum
prianum gloriosum, quiapudhsreticosvelschisma- ludicre et mimice et joculariter ageretur, utrum ap-
ticosdatum Baptismum noiebatcognoacere, cum eos
nimis detestaretu r, tanta ej us merita usque ad trium- probandus esset Baptismus qui sic daretur,divinum
secutasuntutetcharitatis judicium per alicujus revelationis miraculum ora-
phummartyrii quaexcelle- tioneimplorandumessecenserem.Videturtamen sa-
batluceobumbratioillafugaretur, etsiquid pugnan- pientibiis non fuisse baptisma, ut cum aliqui inbal-
dumerat.passionisfalcetolleretur. Nec nosqui Bap- neum vcl in flumen mergnntur innomine Trinitatis,
tismi ventatem et hsreticorum iniquitatem agnos- non est tamen baptismus, quia non intentione bap-
cimus, ideo Cypriano meliores sumus, sicut nec tizandi illud geritur. Nam ln hoc et in aliis sacra-
Petro, quia gentes judaizare non cogimus. mentis sicut forma est servanda, ita et intentio illud
Quodnuilus in materno utero baptizetur. celebrandi est habenda. lllud etiam non te moveat,
2. Hoc etiam sciendum est, quod licet ter immer- quidam non ea flde parvulos ad Baptismum
propter mysterium Trinitatis, tamen unum erunt, utper Spiritum advitam regenerenturster-
?[uod
fatur
aptismareputatur.Illudetiam ignorandum nonest, nam;sed eosputanthocremediotemporalem accipere
quod in materno utero nullus baptizari potest etiamsi sanitatem; nonenim propterea illinon regenerantur,
mater baptizetur, undelsid., lib. de summo Bono.c quia nec ab illis hac intentione offeruntur.
in
24. Qui maternis uteris sunt, ideo baptizari non duolempora erant in quibvs baptizabantur homines
possunt, quia qui natus adhuc secundum Adam non Quod 6. Agnoscendum est etiam in baptizandis electis
est, secundum Chrislum non potest renasci; neque duo
regeneratio in eum dici potest, quem generatio non tempora esse servanda, id est, Pascha et Pente-
prscessit.Item Aug. ad Dardanum: Non potest quis- costen,utinsabbatoPaschsvelPedtecostesBaptismi
sacramentum
renasci antequam natus sit. Si vero opponitur celebretur.Qui vero necessitate mortis
e Jeremiaet deJoanneBaptista, quiaabutero san- vel periculi urgentur.omni tempore debent baptizari.
auam
ctificati leguntur, quod etiam de Jacob quidam pu- De responsione patrinorum.
tant, dicimus, si sanctificatio ibi accipitur interior 7.Porro cuncti adBaptismum venientes fldem suam
emundalio,inmiraculis divins potentis esse haben- proflteri debent et.exponere ad quod petendum vene-
dum, nt Aug. ait, ambigue super hoc loquens. Si rint ad ecclesiam. Undeetiam a baptizando qusritur:
usque adeo,inquit, in illo puero acceleratus est usus Quid venisti ad ecclesiam petere? Qui, si adultus est,
rationis et voluntatis, ut ratra materna viscera jam pro se respondet: Fidem, id est, sacramentum fidei
posset agnoscere et credere, quod in aliis parvulis et doctrinam.Ita etiam per singulainterrogatus,res-
expectat aetasut possint.in miraculis habendum esse pondet se credere in Patrem, et Filium, et Spiritum
divins potentis. non ad humans tradendum exem- sanctum. Si autem parvulus est, nonvalenscredere
plum naturs. Nam quando voluit Deus, etiam ju- vel loqui, alius pro eo resppndet. Unde Isidorus, lib.
mentum locutum est. Idem: De Jeremia legitur: deOffic, c. 24: Parvulialio profitente baptizantur,
Priusquam exiresdeventre; sanclificavi te; illa tamen qui adhuc loqui vel credere nesciunt: sicut etiam pro
sanctiflcatio quaefficimur templum Dei.non nisi re- sgris, mutis, vel surdis alius profitetur dum bapti- '
natorum est. Nisi enim quis renatus fuerit exaqua et zantur, sic et de poenitentibus agendum est.Sivero
Spiritu sancto,nonpotest inlrare in regnumDei. Nemo pro eo qui respondere potest, alius respondeat, non
autemrenasciturnisipriusnascatur.Undeillasancti- ltidem valet, sicutdictum est. /Etatem habet, pro se
ficatiopotestsecundumprsdestinationemaccipiEcce loquatur. Si vero qusritur ex quo sensu pro parvulo
videturdubitanter loqui,qui etiam dicit:Non dictum dicatur: Credo, vel: Fidem peto, dicimus de sacra-
est quia credidit infans in utero, sed exultavit; nec mento fidei id esse intelligendum, quod respondetur
Elisabeth dicit: Exsultavit in fide, sed : Exultavit in cumdefertur ad ecclesiam.ethabere fidem cum
utero meo.Et potuit esse hsc sanctificatio, tants rei Eetere aptizatur; utsitsensus cum dicitur: Fidem peto, id
a majori cognoscends indicium, non a parvulo co- est,8acramentumfldeiprsstosumreoipere:Credo,id
gnits.Absqueassertionede hac sanctificationeloqui- est sacramentum fidei suscipio;quod est:Hic parvulus
tur,non denniens qualiter intelligenda sit illa sancti- prssto est sacramentum fidei acoipere. Unae Aug.,
ficatio, an sit signum futurae rei, an veritas justifi- epist.23,adBonif':Nihil est aliud crederequam fidem
cationis per Spiritum facts. Sed melius est ut dica- habere:et ideocum respondeturcredere parvulus,qui
musillosprstercommunemlegeminuterisjustifica- fldeinondum effectum habet, respondetur iidem ha-
tos, et gratia prsventos dimissis omnibus peccitis; bere propter fidei sacramentum, et convertere se ad
quod etiam multis sanctorum testimoniis edocetur. Deum propter conversionissacramcntum.Sedadhuc
Si Baptismus sit verbis corrupte prolatu. qusriturexquo sensu proparvulorespondeatur:Cre-
3. Qusri etiam soletsicorrupto proferantur verba doinDeumPatrem,etin JesumChristum, etinSpiri-
illa, an Baptismus sit. De hoc Zacharias Bonifacio tura sanctum. Numquid de sacramento fidei, an de
scribit:Retulerunt mihi nuntii tui quod fuerit sacer- fide mentis ibi agitur? Si desacramehto, cur nomi-
dos in eadem provincia,quiLatinam linquam penilus natim distinguuntur persons?Si vero de fldei affectu,
ignorabat; etdum baptizaret,nescius Latini eloqui, quomodo verum est.cum ea parvulus careat?An illud
infringens linguam diceret: Baptizo te in nomine facturus parvulus spondetur cum creyerit, sicut et
Patria,et Filia.et Spiritussancta; et propter hoc con- omnibus pompis diaboli spondelur abrenuntiare,
siderasti rebaptizare. Sed si ille qui baptizavit, non quod si non servaveritfactus adultus,tenebitur ipse,
errorem inducens velbsresim, sed pro sola ignorantia vel sponsor? Sane etiam dici potest ibi sponderi pro
Romanae locutionis, infringendo lingiiam baptizans parvulo,qui ad majorem statem,si vencnt.et pompis
dixisset,nonpos8umusconsentireutdenuobaptizen- diabolirenuntiabit,etsanamfldemtenebitcujustunc
tur. sacramentum recipit.Hac autem sponsione parvulus
pro quo fit, tenebitur, non sponsor, si tamen ut cau- qusstio est.NamdeBaptismoetOrdinequod non de-
tio impleatur, quantum in se cst, operam dederit, beant iterari,aperte Aug.dicit: Utrumquesacramen-
quia exigitur a patrino, ut sit diligens circa eum tum est.et quadam consecratione datur, illud quidem
pro quo spondit sollicitudo. De hoc Aug.: Certissi- cum baptizatur.illud vero cum ordinatur.Ideoque in
mam emisistis cautionem, qua renuntiare pompis Ecclesia oatholica utrumque non licet iterari, quia
diaboli spopondistis. neutri facienda est injuria; quod indubitanteretiam
De calechismoet exorcismo. de Confirmationetenendumest. De aliis vero utrum
8. Illaauteminterrogatioctrcsponsiofideifitinca- iterari valeant vel debeant, postea disseremus.
techismo, cui additur exorcismus. Ante Baptismum DISTINCTIO VII.
enim fit catechismus et cxorcismus, post catechis- DESACRAMENTO ALTARIS ET EUCHARISTLE.
mutn sequiturexorcismus.ut ab eoqm j'am fide ins- 1. Post sacramentum Baptismi et Confirmationis
tructus est.adversariavirtus pellatur.Exorcismusde sequitur Eucharistis sacramentum. Per Baptismum
Grsco diciturin Latinumad;'urafto;catechismus,tn.s- mundamur.perEucharistiam in bonoconsummamur
tructio: catechizare est instruere,ut de Symbolo ac ru- Baptismus aestusvitiorum extinguit,Eucharistia spi-
dimentisfidei.Exorcizareestadjurare, ut:Exi ab eo, ritualiterreficit.UndeexcellenterEucharistiadicitur,
spiritusimmunde.Symbolumestsignumvelcollatio. id est,bona gratia; quiain hoc sacramento nonmodo
Stgnum,quia eo lideles ad infidelibus discernuntur; est argumentum virtutiset gratiae,sed illetotussu-
collatio quia ibitotiusfidei suffluientia et integritas est mitur,qui estfons et origo totius gratis.Cujus figura
collata. Catechismus et cxorcismus ncophytorum praecessit, quando manna pluit Deus patribus in de-
sunt,magisquesocramentalia quam sauramentadici serto, qui quotidiano cceli pascebantur alimento.
debent.Neophytusnovitiusinterpretaturvel rudis; et Unde : Panem angekrum manducavit homo, Joan. 6.
dicitur neopnytus nuperadfldem conversus, vel in Sed tunc qui panem illum manducaverunt, mortui
.disciplina reltgioss conversationis rudis. Hsc ergo sunt. Isteveropunis vivus,qui de cmlodescendit, vitam
prsceduntBaptismum,nonquod sineistisnonpossit mundoIribuit.M&nnaillud de coelo;hocsuperccelum.
esse baptismus"-verjis,sed ut baptizandusde fideins- 111ud scatebat vermibus in diem alterum reservatum,.
tituatur, et sciat cui debitor fiat deinceps et diaboli hoc ab omni corruptione alienum. Quicumque reli-
potestas in eo minuatur.Unde Rabanus: Ante Baptis- giose gustaverit, corruptionem non videbit.IUud da-
mum, catechizandi debet in homine prsvenire offi- tumfuitantiquis posttransitum marisRubri,ubisub-
cium; ut fidei catechumenus accipiat rudimentum, mersis Êgyptiis liberati sunt Hebrsi, Exod. 16. Ita
et sciat cui debitor fiat deinceps. Item Augustinus: hoc cceleste manna, non nisi renatis prsstari debet.
Parvuli exsufflantur et exorcizantur,ut ab eis pella- Panis ille corporalis populum antiquum ad terram
turpotcstasdiaboli.nejamcontendateossubvertere, promissionis per desertumeduxit. Haecescacoelestis
ne Baptismum consequantur. Non ergo ab infanti- fideles hujus seouli per desertum transeuntes in coe-
bus creatura Dei efflatur vel exorcizatur, sed dia- lum subvehit. Unde recte viaticum appellatur.quia in
bolus ut recedat ab homine. vianos reflciens.usquein patriamdeducit.Sicutergo
DISTINCTIO VII. in mari Rubro figuraBaptismi prscessit,ita in manna
DECONFIRMATIONE. significatio dominici corporis. Haecduo sacramenta
\. Nunc de sacramento Confirmationis addendum demonstrata sunt ubi delatereChristi sanguis et aqua
est; decujus virtute quaerisolct. Forma enim aperta profluxerunt, quia Christusperaanguinemredemp-
est.scilicet verba qus dicit episcopus,cum baptizatos tionis, etaquam ablutionis nos redimere venita dia-
in frontibus sacro signat chrismate.Hoc sacramentum bolo etapecoato;sicutIsraelitas per sanguinemagni
ab aliis perfici non potest,nisi a summis sacerdotibus; paschalis ab exterminatore,et per aquam maris Rubri
neo tempore apostolorum ab aliis quam ab ipsis apo- ab jEgyptiis liberavit. Hujus etiamsacramentiritum
stolis legitur peractum,nec abaliis quam ab illis qui Melchisedech ostendit.ubi panem et vinum Abrahs
locum corum tenent, perflci potest aut debet. Nam ai obtulit.Unde, ut ait Ambros., de Sacramentis.lib. 4,
aliterprssumptumfueritirntumhabeturetvacuum, cap. 3, intelligi datur anteriora esse sacramenta
nec inter ecclesiasticareputabitursacramonta.Licet Christianorum quam Judsorum.
autem presbyteris baptizatos tangere in pectore.sed De vnstilutione sacramenU.
non chrismate signare in fronto.Virtus antem sacra- 2 Hicetiam alia considerandaoccurruntquatuor,
mentiestdonatio Spiritus sancti ad robur.qui in Ba- scilicet,sacramentum, institutio, formaetres.Sacra-
ptismo datus est ad remissionem. Unde Rabanus: A mentum Dominus instituit, quoniam post typicum
summosacerdote perimpositionem manus Paracle- agnum corpus et sanguinem suum discipulis m coena
tus traditur baptizato, ut roboretur per Spiritum porrexit.Unde EusebiusEmisenus: Quiacorpusas-
sanctum, ad prsdicandum aliis illud, quod ipse in sumptum ablaturus erat ab oculis, et illalurus side-
Baptismo consecutus est. ltem : Omnes fidcles per ribus, necesse eratut die ccenaesacramentum nobis
manus impositionem episcoporum, post Baptismum corporis et sanguinis consecraret, ut coleretur ju-
accipere debent Spiritum sanctum, ut pleni Chris- giter per mysterium quod semel offerebatur in pre-
tiani inveniantur. tium.
Melchiadesin Epist. ad Hisp. episcopos. De forma.
2. Scitote utrumque esse magnum sacramentum, 3. Forma vero estquamipseibidemediditdicens:
sed unum majori veneratione tenendum, sicut a ma- Hoc esl corpus meum; et post: Hk est sanguis meus.
joribus datur.Ecce maj'usdicit sacramentum Confir- Cum enim nsc verba proferuntur, conversio flt panis
mationis; sed forte non ob mojorcm virtutem et uti- et vini in substantiam corporis etsanguinis Christi;
litatem quamconferut, sed quiaadignioribus datur, reliquaadlaudemDeidicuntur.Unde Amb.,inlib. de
et in dignioreparte corporis fit,scilicet in fronte; vel Sacram., I. 4, c. 4: Sermone Christi hoc conficitur
forte quia majus augmentum virtutum praestat.licet sacramentum, quiasermo Christi creaturam mutat;
Baptismus.plus ad remissionem valeat.Quod videtur et sic ex pane fit corpus Christi,et vinum cum aqua
innuere Rabanus dicons,in unctioneBaptismi Spiri- in calicem missum fit sanguis consecratione verbi
tum sanctum descendere ad habitationem Deocon- coelestis. Consecratio quibus fit verbis? attende qus
secrandam. In hacvero, ejusdem septiformem gra- sunt verba: Accipile et comcditeex eo omnes; hoc es(
tiam, cum omni plenitudinesanctitatis ct virtutis ve- corpusmeum,et iterum: Accipileetbibiteex hocomnes,
nireinhominem.IIocsacramentum tantuma.jejunis hk est sanguis meus (Matt. 26). Per reliqua omnia
accipi, et j'ejunis tradi debet,sicutet Baptismus,nisi qus dicuntur, laus Deo refertur,oratio prsmittitur
aliter cogat necessitas. Nec debet iterari, sicut neo pro populo, pro regibus.Item Aug.: Gredendum est
Baptismus, vel Ordo. Nulli eni m sacramcnto facienda quod in illis verbis Christi sacramenta conficiantur:
estinjuria;qun(l ii':i'i|uitatur,quandononiterandum reliquaomnia nihil aliud sunt quam laudes.vel obse-
iteratur. Sed utrtim uliqua vcl nulla iterari possvnt, crationes fldelium et petitiones.Ecce qus sit institu-
857 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. —LIBRI 1L, DIST. IX. 858
tio et forma bujus sacramenti. Ubi consideratione pus ex multis membris componitur.sio Ecclesia cx
dignum estquare illud sacramentum postcoenamde- multis fidelibus charitatecopulante connectitur.Hoc
dit discipulis.Dominusigitur Jesus ad invisibilia pa- mysterium pacis et unitatis nostrs Christus in sua
ternsmajestatismigraturus,celebratocumdiscipu- mensaconsecravit:quiaccipithoc mysterium unita-
lis typico poscha.quoddam memoriale eiscommenda- tis, et non tenet vinculum pacis, non accipit hoc my-
re volens.sub specie panis et vini corpus et sangui- sterium pro se, sed contra se. Cujus etiam sacra-
nem suumita eis tradidit,utostenderctlegis veteris mentum est corpus Christi proprium de Virgine
sacramenta,interqusprscipuumeratagnipaschalis sumptum;quia ut corpusChnsti ex multis membris
sacrificiuminmorte sua terminari, ac legisnovaesa- purissimis ctimmaculatis constat,ita societas cccle-
cramenta substitui; in quibus excellit mysterium siasticaex multis personis a criminuli maculalibcris
Eucharistis.Ideo etiam postaliadedit, uthocunum consistit. In cujus rei typo facta est arcaDominide
arctius memoris discipulorum inligeretur,etab Ec- lignis sethim,qus sunt imputribilia, et albs spins
clesiadeincepsfrequentaretur.Sed nonexindedisci- similia.
plinam sanxitinposterum,ut post alios cibossuma- DISTINCTIO IX.
tur, sed potius aj'ejunis sumioportet,sicutApostolus DE DUOBUS MODIS MANDUCANDI.
docet, ut singulari reverentia dijudicetur, id est,
discernatur ab aliis cibis, quod Dominus apostolis 1. Et sicut dus sunt res illius sacramenti, etiam
modimanducandi: unus sacramentalis scilicet,
disponendum reliquit. Unde August., epist. 118, ad duo boni et mali edunt; alter spiritualia,quo soli boni
Januar.: Apparet, cum primo acceperunt discipuli quo
Eucharistiam, non eos acoepisse jejunus: non ideo manducant.UndeAug.,de Verbia Domini,etdeCon-
tamen calumniandum est umverss Ecclesiae, quod a sec, dist. 2, c Quid estChrutum : Quid est Christum
jejunissumitursemper. Placuitenim Spiritui sancto, manducare?Nonest hocsolumin sacramento corpus
ut in honore tanlisacramenti,prius inosChristiani ejus accipere : mnltienim indigne accipiunt; sedin
domimcumcorpus intraret quam alii cibi; ideo ubi- ipso manere, et habere ipsum in se manentem. Spi-
mos iste servatur.Nos enimquiapostcibosde- ntualiterenim manducat,qui in unitateChristietEc-
3ueit Dominus. Ideo pransi vet csnati illud accipere clesisquamsacramentumsignificat.manet.Namqui
debent ut illi faciebant quos Apostolus redargnit. discordat a Christo, nec carnem Christi manducat,
nec sanguinem bibit, etsi tants rei sacramentum ad
NamSalvator,quovehementiuscommendaretmyste-
rii illius altitudinem, ultimum hoc voluit infigere judiciumsuiquotidieaccipiat.Spiritualemmauduca-
cordibus, etmemoriajdiscipulorum.aquibus tionem Aug.,tract. 25 super Joan., distinguens asa-
adpas- cramentali, ait: Ui quid paras ventrem et dentem?
sionem digressurus erat.Quoautem ordinedeinceps
sumeretur,apostolis,perquosecclesiasdispositurus crede, et manducasti. Credereenim ineum, hocest
erat, reservavit docendum. comedere panem et vinum. Qui credit in eum, man-
De sacramento et re. ducat eum. Item,tract. 26 super Joan., et lib. de Re-
4. Nunc quid ibi sacramentum sit, etquidres,vi- medio Poenitentis; de Consec, dist. 2, cap. Quomo-
deamus.Sacramentum estinvisibilisgratiae visibilis do:Quomodo manducatus est Christus?Quomodoipse
forma. Formaergo panis et vini qus ibi videtur,est dicit, Joan. 6 : Qui manducat carnem meam, et bibit
sacramentum, id est, signum sacrae rei; quiaprster sanguinem meum, vn me manet,et ego ineo. Si in me
speciem quam ingerit sensibus,aliquid afiud facitin manet, et ego in eo, tunc bibit; qui vero non in me
cognitionem venire. Tenent ergo species vocabula manet, nec ego in illojet si accipit sacramentum.ac-
rerum qus ante fuerunt, scilicet.panisetvini.Hujus quiritmagnumtormentum.Itcm,deConsec.,dist. 2:
autem sacramenti gemina est res; una, scilicet, con- Nulli ambigendum est tunc quemquam corporis et
tentaetsignificata; altera significata et noncontenta. sanguinis Domini participem fieri, quando Christi
Res contenta et significata est caro Christi, quam de membrumefficitur; nec alienari ab illius panis cali-
Virgine traxit, et sanguis quem pro nobis fudit. Res et cisqueconsortio,etiamsiantequamillumpanemedat
calicem bibat,de hoc seculo ln unitate corporisChri-
autem significata etnoncontentaestunitasEcclesis
in prsdestinatis, vocatis,j'ustificatis,et glorificatis. sticonstitutusabscedat, quia illius sacramentibene-
Haecestduplex,caroChristi,etsanguis.UndeHieron., ficionon privatur,quandoille haberehocquod illud
comment. ad cap. 1 Epist. ad Ephes.: Dupliciter,in- sacramentum signatinvenitur.Inillo enim sacramen-
quit.intelligitur caro Christi et sanguisejus: vel ita to corpus et aanguinem suum nobis commendavit,
qus cruciflxa est et sepulta, et sanguis qui militis quod et fecit nosipsos. Nam et nos corpus ipsius facti
lancea effusus est; vcl illa spiritualis ac divina, de sumus. Itera, deSacramentis fldelium : Quidiscor-
qua ipse ait, Joan. 6 : Caro mea vere est cibus, et dat a Christo non manducat carnem ejus, nec san-
sanguis meus vere est potus, et : Nui manducaveritis guinem bibit, etsi tantae rei sacramentum ad.judi-
carnem meam,et biberitis meum sanguinem,nonhabe- cium sibi quotidie accipit.
bitis vitam in vobis. Sunt ergo hic tria distinguenda: De errore quorumdam qui dicunt a bonistantum corpus
unum,quod tantum estsacramentum! alterum,quod Christi sumi.
est sacramentum et res; ettertium, quod estres et 2. Hsc verba et alia huj'usmodi,ubi de spirituuli
non sacramentum. Sacramentum et non res, est spe- manducatione agitur, quidam obtuso corde legentes,
cies visibilis panis et vini; sacramentum et res.caro erroris caligineinvolutisuntadeo utprssumpserint
Christi propna et sanguis: res et non sacramentum, .dicere corpus et sanguinem Christi a bonis tantum
mystica ej'us caro. Porroillaspecies visibilis, sacra- sumi et nonamalis. Sed indubitanter tenendura esta
mentumestgcminsrei;quiautramqueremsigniflcat bonis sumi, non modo sacramentaliter, sed et spiri-
etutriusquerei similitudinem gerit exprcssam.Nam tualiter; amalis vero tantum sacramentaliter,idest,
sicut panis prs cstsris cibis corpus reficit et susten- seb sacramento, scilicet aub specie visibili carnem
tat, et vinum hominem laetificat atque inebriat, sic Christi de virgine sumptam, et sanguinem pro nobis
caro Christi interiorem hominempluscaeterisgratiis fusum sumi;sed non mysticam.qustantumbonorum
spiritualiter reficit et saginat. Unde, ps. 22: Calix est. Quod subditis probaturtestimoniis.Gregor.:Est
meusinehrians.quqmprxclarus estl Habetetiam simi- in peccatoribus et indigne sumentibus vera
litudinem cum re mystica, qus est unitasfidelium: hristi caro, et verus sanguis ;sed essentia, nonsa-
Suidem
quia sicut et multisgranis conficitur unus panis.et lubri efficientia.Item August.,deConsec,dist. 2,cap.
expluribusacinis vinuminunumconfluit,sicexmul- Quiapassus, parag. Dominusnoster : Multi indigne ac-
tis fideliumpersonisunitas ecclesiasticaconstat.Ua- cipiunt corpus Domini: de quibus Apostolus ait, 1
de Apostolus, 1 Coc. iO:Unuspanis etunumcorpusmuh- Cor.ll:Qui mundueat etbibitcalicem Domini indigne,
ti sumus, etc. Unde Aug.,deBlasph.Spiritussancti: judkium sibi manducat et bibit. Per quod docemur
Unuspanis et unum corpus Ecclesia dicitur,proeo quam sit cavendum male acciperebonum. Ecce enim
quod sicut unus panis ex multis granis,etunum cor- factum est malum, dum mafe accipitur bonum; si-
cutecontra Apostolofactum estbonum,cumbene ac- super psal. 34, non longc a flne enarrationis: Doneo
cipitur malum.scilicetcumstimulusSatanspatien- seculum finiatur, sursum est Dominus; sed tamen
terportatur.Ergoetmalaprosuntbonis,8icutangelus etiam hic nobiscum est VeritasDominus.Gorpus enim
Satans Paulo, et sanctaonsunt malis; bonis sunt ad in quo resurrexit, in uno loco esse oportet; veritas
salutem, malis ad judicium. Unde qui manducatet autem ejus ubique diffusa est. Item, ad Dardanum,
bibit indignejudicium sibi manducatet bibit; non epist. 57. non Ionge a principio : Una persona est
quia res illa mala est, sed quia malus male accipit Deus et homo; ubique per id quod est Deus, in coelo
bonum eat. Idcm, deConsec, dist. 2, inlib.4 per id quod homo eat Christus. Dicitetiam, Matth.
ialogorum, super Joan.tract26, post medium: In- 26 : Pauperes semper habetis vobiscum.n» autem non
Suod
digne quis sumenscorpusChristi,non effioitutquia semper habebitis. Hia aliisque utuntur prsfati hsre-
malus est malumsit quod accipit.vel quia nonadsa- tici, in assertionem sui erroris.
lutem aocipit,nil accipiat.Corpusenimetsanguis Uo- Determinatio prxmissorum.
mini nihilominus erat in illis, quibus ait Apostolus: 2. Qus ex eadem ratione omnia accipienda sunt,
Quimanducat indigne,etc His alii sq ue plu ribus apcrte non enim verbis his negatur verunt corpus Ghristi a
ostenditur.quod etiam a malis verum corpus Christi- fidelibus sumi vel-in altariesse, sed his Veritas ape-
et sanguis sumitur; sed sacramentaliter, non spiri stolos,et in eis nos instruxit,quod ipsius corpusnon
tualiter. perpartes difcerptum,ut putaverunitllidiscipuliqui
De intelligenlia quorumdam verborum ambiguorum. retroierunt, sed mtegrum, nec visibiliter in forma
3.Secundumhos duos modos sumendi.intelligentia humana.sed invisibihtersub forma panis et vini cor-
quorumdam verborum ambigue dietorum distmgen- pus et sanguinem nobis traderet, quem sensum Au-
daest.Ait enim Augustinus, tractatu super Joan. 6, gust.confirmatdicens,inepistolaadIrenceum:Ipsum
post medium: Bonus accipit sacramentumetremsa- quidem, et non ipsum corpus quod videbatur,man-
cramenti, malus vero sacramentum, et non rem. Sa- ducatur; ipsum quidem, invisibiliter; non ipsum.vi-
cramentum hic dioit corpus Christi proprium.de vir- sibiliter. Item : Et si necesse est illud celebrari, ne-
natum; rem vero, spiritualem Christi carnem. cesse esttamen invisibiliter intelligi. Itaetiam intel-
onus ergo utramque Christi carnem accipit; malus
fine ligendum estcorpus Christi esse in uno loco,scilicet,
vero tantum sacramentum, id eat,corpus Christisub visibiliter in forma humana, Veritas etenim ejus, id
sacramento.et non rem spiritualem.Item, lib.de Ba- est, Divinitas, ubique est; Veritas etiam ejus, idest,
ptismo contra Donatistaa 5, cap. 8: Non manducans verum corpus in omni altari est, ubicumque celebra-
manducat, et manducans non manducat, quia non tur.Sic etiam illud intelligendum est:Pauperes sem-
manducans sacramentaliter, aliquando manducat per habetis vobiscum,me autemnon semper habebitis,
spiri tualiter,et econverso. Et qui manducantspiritua- secundum corporalemprsaentiam,scilicet, quacum
hter.veritatem carnisetsanguinis dicuntursumere, eisconversabatur.Similiterperid quod homoest,in
quia ipsam efflcientiani habent.id est, remissionem coelo, soilicet, visibiliter: invisibiliter autem est in
peooatorum, pro qua videtur orari cum dioitur:Per- altari, quta non informa humana apparet.sed forma
flciant in nobis,Domine,qus8umus,tuasacramenta panis et vini operitur.Undeet invisibilis caro ejus di-
quod continent, ut qnod nuno specie gerimus,rerum citur, qus vere est in altari. Sed quia in specie sua
veritatecapiamus. Rerumveritatemaicitipsameffi- non apparet, invisibili dlcitur; ait enimAug., in lib.
cientiam,quasi dicat: Per hso sacramenta prssta ut Sententiarum Prosperi:Hocest quod dicimus.quod
siout sacramentaliter carnem Christi sumimus, ita modis omnibua approbare contendimus, sacriflcium
spiritualitersumamus.Vel petitsacerdos utChristus Ecclesis duobus confici, duobus constare ; visibili
qui nunc vere sub specie panis et vini sumitur.ma- elementorum specie,et invisibili DomininostriJesu
nifestavisione, sicut messentiadivinitatis est, quan- Christi carne et sanguine; saoramento, etre sacra-
doque aocipiatur. Gonstat ergo abonis et a malis su- menti, id est, corpore Christi; sicut et Ghristi perso-
mi corpus Christi; sed a bonis ad salutem, a malis na constat et confioitur ex Deo et homine.cum Chri-
ad perniciem. (Gregorius in homilia paschali.) stus sit verua Deus et bomo.quia omnis res illarum
rerum naturamelveritatem in secontinet,exquibus
DISTINCTIO X. conficitur.Conflciturautem sacrificiumEcclesis duo-
DEH.ERESIALI0RUM QUlDIGUNT C0RPU8CHRISTIN0N bus, sacramento, et re sacramenti, id est, corpore
ESSE1NALTARI NISIIN BIONO.. Christi. Est ergo sacramentum, et res sacramenti,
1. Suntalii prsocdentiuminsaniamtranscenden- idem corpus Cnristi. Ecce invisibilem dixit carnem
tes.qui Deivirtutem juxtamodumnaturaliumrerum Christi,quiaformapanisoperta8nmitur ettractatur.
metientes, audacius ac periculosiua veritati contra- idemque, ibidem, corpusChristidixitessesacramen-
dicunt.asserentes inaltarinon essecorpusChristivel tum et rem;exqno oonfirmatur quod supra diximus.
sanguinem.necsubstantiampanisYelviniinsubstun- Deinde addit quod magis movet lectorem: Caro.in-
tiam carnis et sanguinis converti, sed ita Christum quit, ejus est.quam sub forma pania operlam.in sa-
dixisse: Hocest corpus meum.sicut Apostolus dixit: cramento acoipimus; et aanguis ejus, quem sub vini
Petraautem erat Christus.Bieunt enim lbi esseoorpus specie ao sapore potamus, caro videlicet oarnis, et
Christi tantum in sacramento.id est.in signo.ettan- sanguis saoramentum estsanguinis.carne et sangui-
tuminsigno maudncari a nobis.Qui errandioocasio- ne, utroqueinvisibili.intelligibili, etspirituali signi-
nem sumunt a verbis Veritatis, unde prima hsresis catur corpus Christi visibile et palpabile, plenum
facta est in discipulis Christi: Cum ehim diceret:iVi« gratia et divina majestate.
qui manducaverit carnem meam, et biberit sanguinem Qusesit intelligentia prxmissorum. -
m«um,nonfta&ec>t<Mtama2fcrnam;illinonintelligente8 3.Attende his diligenter quia tropo quodam utitur
dixerunt:Durus est hic sermo.quispotest eumaudire? hic Aug., quo solent res significantes rerum sortiri
et abkruntretro,illis discedentibus instruxitduode- vocabula quas significant. Hic enim visibilis species
cimqui remanserant, Spiritus est,\nquit, quivivificat, panis vocatur nomine carnis, et visibilis speoies vini
caro nihilprodest; verba qux locutussum vobis,spiritus nominesanguinis; invisibilis vero etintelhgibilisdi-
et vita sunt. lntellexisti spiritiialiter?spiritusetvita citur caro Christi.quia secundum iUam speciemnon
sunt. In tellexisti carnali ter? etiam sic spiritus et vita videtur caro, sed intelligitur; ita et sanguis.Caro er-
sunt, sed ibi non sunt. Spiritualiter intellige qus logo invisibilisdicitur esse sacramentum carnisvisibi-
cutus sum.Non hoccorpusquodvidetismanducaturi lis, quiaspecies panis, secundum quam illa non vi-
estis,etbibituriillum sanguinem quemeffusuri sunt detur caro, est sacramentum carnis visibilis, quia
qui me crucrfigent.Sacramentum aliquod vobis com- carne invisibili,id est, specie secundum quam oaro
mendavi ,spiritu aliter i ntellectum vivificabit vos;caro Christi non videtur caro.significatur corpus Christi,
autemnonprodestquidquam.Suntetiametalia,illo- quod est visibiie palpabile, ubi in sua forma appa-
rum insamae fomttem ministrantia. Ait enim Aug., ret. Ita et de sanguine accipi debet. Quem sensum
881 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV. DIST. XI.
conflrmatAug.,aperiensqualiterprsdictaintelligen- por, etpondus. Quibusdam ease videtur substantia-
da sint, quia obscure dixerat: consequenter dicens lis, diseentibussio substantiamconvertiinsubstan-
ita panem vocari corpus Christi, cum vere sit sacra- tiam, ut hsc essentialiter fiat illa. Cui sensui prae-
mentum corporis Christi quod in cruce positumest; misss auctoritates consentire videntur.
sicut ipsaimmolatioquae litmanibus sacerdotis,vo- Oppositio.
caturChristi passio,non rei veritate.sed significandi 2. Sed huic sententis sic opponitur ab aliis : Si
mysterio;et sicut sacramentum fideidiciturfides.Sa- substantia panis, inquiunt, vel vini convertitur sub-
tis responsum est haereticis etobjectionibuseorum stantialiter in corpusvelsanguinemChristi, quotidie
qui negantverumcorpusChristiin altari esse,et pa- fit aliqua substantia corpus vel sanguisChristi,quae
nem in corpusvelvinuminsanguinemmysticacon- ante non erat corpus; et hodie est aliquid corpus
secratione converti,dicentes:Quis audeat manducare Christi, quod hen nonerit: et quotidieaugeturcor-
Dominum suum? Quis eliam audeat dicere quotidie pusChristi atque formatur de materia, de quacon-
formari corpus Christi de materia vel substantia, ceptione non fuitfactum. Quibuehoc modo respon-
quffi non fuit caro Virginis? deripotest: quia non earationediciturcorpuaChri-
Auctoritalibusprobatverumcorpus Christi esseinaltari sti confici verbo coelesti, quod ipsum corpus in con-
et in id panem converti. ceptu Virginis formatumdeinccpsformetur,sedquia
4. Hsc et hissimiliaobjiciuntilli,in divinomyste- substantia panis velvini,quaeante non fuerat corpus
riolegemnaturssectantes;quorum perfidiam subdi- Christi vel sanguis, verbo coelesti fit corpus et san-
taconvincunttestimonia.AitenimVeritas,Matth. 26; guis. Et ideo sacerdotes dicuntur conficere corpus
Accipite, hoc est corpus mcum; item Ambros., lib. de Christietsanguinem.quiaeorumministeriosubstan-
His qui mysteriis initiantur,cap.9: Si tantum valuit tia panisfttcaro,etsubstantiavinifitsanguisChristi;
sermo EHs, ut ignemdecoelodeponeret;nonvalebit nec tamen aliquid additurcorpori vel sanguini, nec
tantnm sermoChristi.utsubstantias mutet?Detotius augetur corpus Ghristi vel sanguis.
mundi operibus legitur quia ipse dixit, et facla sunt, Augustinus in libro Sententiarnm Prosperi.
etc. Sermo igitur, id est, Filius, qui potuitexnihilo 3. Si vero qusris modum quo id fieri possit,brevi-
facere quod non erat, non potest ea qussuntinid terrespondeo:Mysteriumfideicredisalubriterpotest,
mutare quod non erant? Non enim minus est creare investigari salubriter non potest. Quod ergo corpus
quam mutarenovas naturas rerum. Item, ibid.: Si Christi, panis mutatione in id,nonaugmentatur,nec
ordinem qusrimus, viro mixta feminagenerare con- sanguis ex viniconversione,ejus voluntati etpoten-
sueverat; liquet ergo quod prster naturs ordinem tis adscribatur,qui idemcorpusdeVirgineeduxitjfit
Virgo generavit, et hoc quod conficlmus corpus ex ergo substantia tlla sine ejus augmento. Nec tamen
Virgine est. Quid ergohicqusrisnatursordinemin conoedunt quidamquod substantia panis aliquando
Chnsti corpore, cumprster naturamsitipsepartus fit caro Christi, etsi fiat caro Christi: sicut farina
ex Virgine? Item, ibid.: Ante benedictionem, alia facta estpanis, et aqua facta estvinum.nectamen
species nominatur.post consecrationem corpus signi- dicitur: Farina est panis, et aqua vinum. Alii vero
flcatur. Anteconsecrationemaliud dicitur, post con- concedunt,illud quoderatpanisvel vinum postcon-
secrationem sanguisnuncupatur. Tudicis: Amen,id secrationemessecorpusetsanguinera;nontamen se-
est: Verum eet. Quod sermo sonat, affectus sentiat. quitur: Panis est caro Christi,vel:Vinum estsanguis
Item Aug., in lib.Sentent.Prosperi: In specio panis substantiapanis velvini postquam facta est caro
et vini quam videmus,res invisibiles,id est, carnem hristi velsanguis,non estsubstantia panis velvini,
Suia
et sanguinem, honoramus; nec similiter pendimus sed caro et sanguis. Ideo distinguendum videtur,cum
hasduas species,sicut ante consecralionem pendeba- dicitur: Substantia panis, vel id quod erat panis,
mus.cum fideliterfateamurante consecrationem pa- modo est corpus Christi,Manensenim panis non est
nem esse et vinum, quodnaturaformavit;postcon- corpus Christi. sed mutata in id quod factaest, est
secrationem verocarnem Christi etsanguinem,quod corpusChristi.Eecdicimussubstantiampanisvelvini
benedictio consecravit. ItemAmbr., lib.de Sacram., materiam esse corporis vel sanguinis Domini, quia
c. 4: Panis est in altari usitatus, ante verba sacra; nondeeantdemateria conformaturcorpus; sedipsa
ubi accessit consecratio.de pane fltChristi caro.Quo- formatur in illud,et ef'ficiturillud,unde Aug.,inlib.
modoautempotestquodpanisest, essecorpus Chris- de Trinit. 3, c.5:Corpus Christi dicimus illud,quod
ti?Consecratione,quae fitsermoneChristi.Item.in ser- ex fructibusterrsacceptum,etprecemysticaconse-
mone quodam de Verbis evang.: Si tanta via est in cratum sumimus in memoriam dominics passionis.
sermone Domini, ut incipiant ese qus non erant; Quod cum permanushominisadillam visibilem spe-
guanto magis operatoriusest utsint quaeerant.etin ciem perducatur,nonaanctificaturutsittam dignum
aliud commutentur? Et sic quod erat panis ante con- sacrameetum, nisi operante invisibiliterSpiritu Dei.
secrationemjamcorpus Christiestpost consecratio- sserunt quidam dictum panem-firansire in corpus.
nem, quia sermo Christi creaturam mutat, et sic ex Christi.
panefitcorpusChristi.et vinumcum aquaincalicem 4. Quidamverosicdicuntconversionem illamesse
missumfitsanguis.cousecrationeverbicoelestis.Item intelligendam, ut subillisaccidentibus, subquibus
Aug.: Sicut per Spiritum sanctumveraChristi caro erat priussubstantiapanis etvini, post consecratio-
sine coitu creatur,ita pereumdem ex substantia panis nem sit substantiacorporiaetsanguinis; sictamen,
et vini idem corpusChristietsanguinis consecratur. ut non eis afficiatur, et sic asserunt dictum panem
CorpusChristi etsanguisvirtuteSpiritus sanctiexpa- transire in corpus Christi quia ubi erat panis.nunc
nisvimquesubstantiaefficitur;figuraveroestidquod est corpus Chnsti.Quod siest, quid ergo sitdesub-
exterius sentitnr.ItemEusebius Emisenus.Invisibilis stantia panis et vini? illi dicunt velinprsjâcentem
sacerdos visibiles creaturas in substantiam corporis materiam resolvi, vel in nihilum redigi. Alii veropu-
et sanguinis sui. verbo suo, secreta potestate,com- taverunt ibi substantiam panis et vini remanere, et
mutat.Exhisaliisquepluribus constatverum corpus ibidem corpus Christi esse etsanguinem, ethacra-
Christi et-sanguinem m altari esse; imo integrum tione dici illam substantiamfleriistam,quia ubiest
Christumibisub utraquespecie,etsubstantiam panis haec, est et illa, quod mirum est; etipsam substan-
ih corpus,vinique substantiam in sanguinem conver- tiam panis vel vini dicunt esse sacramentum. Sed
ti. quod non sitibi substantia.nisi corpus Christiet san-
DISTINCTIO XJ. guis; cx praedictis et subditis aperteostenditur. Ait
DE MODISCONVERSIOÎIS. enim Ambros., de Sacramentis et Allegat.: Panem
\. Si autem qusritur qualis sitilla conversio: an istum quem sumimisinmyterio,illum mtelligouti-
formalis, an substantialis, vel alterius generis, defi- que, qui manu sanctiSpintusformatusestin utero
nire non sufficio.Formalem tamen non esse cognosco, Virginis, et igne passionis' decoctus in ara crucis.
quia speciesrerumqusantefuerantremanent, etsa- Panis enim angelorum factus est cibus hominum.
Unde Veritas ait, Joan. 6: Ego sum panis vivus, qui debent, quia de aliis non potest consecrari oorpus
de ccelodescendi; et iterum: Panis quem ego dabo, Christi vel sanguis.
caro mea esl, promundi.vita, Ex hisnamque duabus Quare aqua admisceatur.
sententiisapcrtedaturintelligi quia panis ille etiste, 7. Aqua vero admiscenda est vino, quia aqua po-
non duo,sedunnspanis,unacaroproculdubiounum pulum signat.qui per Christi passionem redeniptus
efficitur corpua.Illud vere,illudsanequodsumptum est.CalixergodominicusJuxtacanonumprsceptum,
est de Virgine, quod resurrexit, et in coelumascen- . aqua in vino mixtus debet offerri, quia videmus in
dit. Itcm Greg. rn Hom. paschali: Quis fidelium ha- aqua populum intelligi, in vino ostendi sanguinem
bere dubiumpossit.in ipsaimmolationishoraadsa- Cnrtsti.Cum' ergo in calice vino aquamiscetur,Chri-
cerdotis vocem coelosaperiri.inilloChristimysterio sto populus adunatur,etcredentium plebs ei in quem
angelorum choros adesse, summa et ima sociari, credit copulatur, qus copulatio aqus et vinisiomi-
unum quid ex invisibilibus atque visibilibus fieri? scetur in calice Christi, utmixtioilla non possitse-
Idem: Eodem momento etinccclumrapiturministe- parari. Nam si vinum quis tantum offerat, sanguis
rio angelorum consociandum corpori Christi.et ante Ghristi incipit esse sine nobis.
oculos sacerdotis in altari videtur. Sicut divinitas Julius papa.
Verbi totum implet mundum, ita multis locis illud 8. Si xero qusrituran irritum sitquod geritur.si
corpus consecratur. Nec sunt tamen multa corpora aqua prstermittatur,audi quod sequitur in eodem ca-
Chrtsti, sed unum corpus et unus sanguis. Ideoque Qone : Nonpotest,inquit,calixDominiesseaquasola
sive plussiveminus quisindepercipiat.omnesaqua- autvinum solum.nist utrumque misceatur.ltemGy-
liter corpusChristi intergerrimesumunt.Postconse- prianus, de Cons.dist.2, Non debes,et c. Sicutinsan-
crationem ergo nonestibisubstantiapanisvelvini, ctificfialix Domini non est aquasola.aut vinum so-
licet species remaneant. Est enira ibi species panis lum, nisi utrumque misceatur; sicut nec corpus Do-
et vini, sicut et sapor. Unde aliud videtur, aliud in- mini potest esse farina sola, nec aqua sola, nisi
'telligitur. utrumque fuerit adunatum, et panis unius compage
Quare sub alia specie, solidatum.Si quis tamen non intendens introducere
5. Sub aliaautemspecietribusdecausiscarnemet hsresim, oblivione vel ignorantiaaquamprstermi-
sanguinemtradiditChristus,et deinceps sumendum serit.non videtur esse imtum sacramentum;sed ille
instiluit, ut fldes, scilicet, haberet meritum, quae graviterestcorripiendus. Namet Grscorum Ecclesia
est dehisqusnon videntur,quiafidesnon habetme- nonapponereaquamdicitur.QuodetiamcxdictisGy-
ritum, ubi humana ratio prsbet experimentum. Et priantvidetur possecolligi;aitenim,deCons.dist.2, c
ideo etiam,neabhorreretanimusquod cerneretocu- EtScriptura:Si quisdeanteoessoribus nostrisveligno-
lus,quia non habemusinusucarnemcrudam come- ranter vel simpliciter non hoc servaverit, quod noa.
dere.et sanguinem bibere.Quia ergoChristum vocari Dominus facere et exemplo et magisterio docuit, po-
dentibus fas non est, in mysterio oarnem et sangui- testsimplicitatiejusindulgentiaDominiveniaconce-
nem nobis commendavit. Et etiamideo, ne abiucre- di.Nobis vero non pofest ignosoi, qui nunc a Domino
dulis religioni christians insultaretur. Unde August. instructi sumus ut calicemDomini cum vino mixtum,
d6 Cons., dist. 2, c. Sub figura: Nihil rationabilius. seoundum quod Dominus obtulit, offeramus. Et boo
quam ut sanguinis similitudinem 8uraamus;utet ita videtur,quod si quissimpliciter vel ignorantervinum
voritas nondesit.etridiculuro nullum flat a paganis, oiferat sine aqna, sacramentum conficiat.Aquavero
quod oruorem occisi hominis bibamus. Ne ergo hoo nul\atenus sine vino potest offerri in saorifloio, neo
neret.et ne velutiquidamhorroretiamcruorisnobis panis nisi de frumento;nec granum frumenti.nisired-
esset, in similitudinemaccipimus sacrameatum. Ex actum fuerit in panem; quia Christus et panem se-
prsmissis jara liquet, quaresub aliaapecie.etquare dioit, et grano frumentisecomparat. Quodergoso-
sub ista hoo sacramentum Dominusoelebraverit, et pra diotum est,nonpossevinumsolumofferri,deter-
oelebrari a nobis instituerit. minarioportef:recipitenimexceptionem.Nonpotest.
Quare sub duplici specie. nisi simpliciter vel ignoranter fiat;vel non potest,id
6. Sed quare sub duplici specie sumitur, cum sub est,non debet.Quibusdam tamen videturboo genexa-
alterutratotu8sitChri3tu8?Uto8tendereturtotamhu- liter verum. Colligituretiam ex prsdictis.quodChri-
manam naturam assumpsisse, ut totam redimeret. stua vinum aqua mixtum dedit discipuks. Gorpos
Panis enim ad oarnem refertur, vinum ad animam, verotale dedit,quale tuno habuit.id est,mortaloet lm-
quia vinum operatur sanguinem, in quo sedes ani- passibile.Nunc verosumitur a nobis immortaleet im-
ms a physicis esse dicitur. Ideoergoin duabusspe-. passibile;nectamen majorem babetefficientiam. En-
ciebus celebratur, ut anims et carnis susceptio in charistia quoque intincta non debet dari populo pro
Christo, et utriusque liberatio in nobis signiflcetur. supplemento communionis.quia non legiturChristus
Valet enimadtuitionemcorporisetanimsquodper- alicui dissipulorum prsbuisse panem intinotum nisi
cipimus, ut ait Ambros, commentario ad oaput 10 Juds.Tunc vero non accepit Judas corpus Ghristi,
Epist.prioris.ad Hebrsos.quiacaro Christiproaalute sed tantumpanemjcorpus veroetsanguinem Cbristi
corponssanguisveroproanima nostra offertur,sicut ante cum aliis disoipulis. perceperat.
prsfiguravit Moyses.Caro.inquit.pro corpore nostro DISTINCTIO XII.,
offertur, sanguis pro anima; sed tamen sub utra- UBIILLAACCIDENTIA FUNDANTUR.
quespeoiesumitur;quod adutramque valet,quia sub
utraquosumiturChrtstus.Sed siinalteratantum su- \. Siautem qusriturdeaocidentibuscpwB-remanent,
mcretur.ad alteriustanlum,idest,anims vel corporis id est.de speciebuset saporeetpondere, iaquosub-
nonutriusque pariter tuitionem valere significaretur. jecto fundentur.potius mihi videtur tatendum existe-
Sub utraque specie tamen totus sumiturChristus; nec re sine subjecto, quam esse in subjectovqala ibi non
plussubutraque,necminus subalteratantum sumi- est substantia, nisi corporis et sanguini» dominici,
tur. Eadem enim ratio est(ut ait Hilarius, de Gons., qus non afficitur illis accidentibus.Non enim oorpus
dist. 2, o. Ubi pars est) in corpore Ghristi, qus in Christi talemhabet in se formam,sed qualisinjudicio
manna prscessit. De quo dicttur, Exod. l6:Quiplus apparebit. Remanent ergo illa accidentia per w sub-
collegerat, non habuit amplius; nec qui minusparave- sistentia ad mysterii ritum.ad guetus fideique suffra-
rat /uiouftmtntu.Etlicet subutraque specie sumatur gium; quibus oorpus Ghristi nabens formam et na-
totus Caristus, tamennon flt converstopanis nisiin turam suam tegitur.
carnem,nec vini nisi insanguinem. Nec debentdici De fractione et partitione.
duo sacramenta.sed unum.quia sub utraque specie 2. Soletetiamqusride fractione et partitione qus
idem sumitur.Neque debetiterari sacramentum,quia ibi videturfieri.utrumvera sit;et si ibi vera fractio
benediotio non repetitursuperspeciemeamdem.Ne- est, cujus rei sit.vel in qua re fiat.Cumque non sit ibi
que alis substantis in sacrifieium veritatis offerri aliasubfltantiaquaEQChristi,8iin aliquasubstantJaeat
SENTENTIARUM LlBRl QUATUOR. — LIB. IV, DlST. XII. 866
illa fractio,incorporeChristi videturesse.Sede con- portionibus totus est; nec por singulas minuitur,
tra,cumipsumcorpusincorruptibilesit(quiaimmor- mtegrum se praebet in siiigulis.lleiu Hil.arius : Ubi
tale et impassibile),in ipso non posse esse videtur. pars est corporis, ibi est et totum.
Nam et Ghristus redarguit carnalem sensum discipu- Quid illx partcs significcnt.
lorum, qui putabant carnem Christi sicut aliam in
6.Quid autcm partes ilkc significent.Sergius papa
partesdividenda»,e± morsibus dilaccrandam. ldeo tradit, inquicns, de Consecr., dist. 2, c. Triforme :
qnibusdam placet quod non sit ibi fractio sicut vide-
tnr sed dicitur frangi,quia videtur frangi.Quibus ob- Triforme est corpus Christi.Pars oblatn, in calicem
missa, corpus Christi quod jam surrexit.monstrat;
jicitur quod ait Ambroa.-.Nibil falsi putandum estin
sacrificioveritatis;velsicutfitinmagorumprs8tigiis, pars comesta.ambulanteiaadhucsuperterram; pars
nbi dclusione quadam fsdluntur oculi.ut videant esse rn altari usqueadfinemmisss rcmanens,corpusja-
cons in sepulcro significat.quia usque infinem saeculi
quod non est.Ad hocilli dicunt:Non fallit nos visus, corporasanctorum in sepulcris erunt.Et sicut partes
nec fallitur; quod esset, si crcderetur ita frangi, ut illce mysticam tcnent signiiicatiouem, ita etiam et
vtdetur.Nec illusio est.quia ad ulilitatem fidei.non
ad deceptionem, ita flt; sicut et Cbnstum ostendit fractio.passionis Christi et mortis est reprssentatio,
duobus discipulis in via in specie pcregrini; nec in unde ipse ait.Luc 22 : Hoc facite in meam commemo-
eo tamen tadis ibrma erat,sed cculi oorum teneban- rationem, id est, in memonam pussionis et mortis
tur ne eum agnoscerent. mcs.Num,ut ait Ambros., de Consecr., dist. 2. c.
Aliorum opinio. Non iste,quia in morte Christi liberali sumus,hujus
8-Alii vero dicunt quod sicutibi species panisest, iucdendoetbibendo carnem et sanguincm.memores
et non est ibi res cujus vel in qua sit illa species ; esse debemus.Sed caveat quisque ne indigne perci-
ila est ibi fractio qus non fit in aliqua re.quia nihil piat.quia judicium sibi manducat.Non enim estiste
ibi frangitur; quod mirabiliter l)ei polentia fieii di- panisqui vadit in corpus.sed panis vils sterns,qui
anims nostrs substuiitiam fulcit. Sic ergo vive, ut
cunt, ut ibi sit fractio.ubi nihil frangitur.
Alwrum opinio. quotidiemerearis acciperc,nec accedasindignus.In-
4.Alii tradunt corpus Chr.sti essentialiterfrangi ct dignus stus
est.qui.alitercelebratmysterium
mortale
quamChri-
divitfi, et tamen intcgrum et incorruptibile existere. tradidit.velquihabens peccatum acce-
dit. Ergo etsisint peccata quotidiaua, ut non sint
Quodse eolligere asserunt ex confessione Berenga-
rii,qui confessus estcoram Nicolao papa ct pluribus , mortifera,antequauiaccedasdimittedcbitoribustuis.
Si dimittis.dimittetur fibi ;ct sic securus accede. Pa-
episcopis panem et vinum qus in altari ponuntur, nis enim salutatis est, non venenum.Siita accedis,
post consecrationem non solum sacramentum, sed mauducas. Spirilualiler enim mandu-
etiun verum corpus et sanguinem Christiesse; et spirilualiter
sensualiter non solum sub sacramenlo, sed in veri- cat, qui innocentiam ad ultare portat.
tstte manibus sacerdotum tractari et frangi, et fide- Si illud sit sacrificium,et si sxpius immoletur Christus.
lium dentibus atteri. 7.Post hscqusritursiquodgeritsacerdosproprie
Sententia probabilior. dioatur sacrificium vel immolatio.et si Christus quo-
5. Sed quia corpus Christi incorruptibile est.sane tidie immoletur.vel semel.tantum immolatus sit.Ad
tHci potest fractio illa et partitio non in substantia hoc breviter dici potest,illud quod olfertur et conse-
corporis.sed in forma panis sacramentaliler fieri.ut cratur a sacerdote vocari sacnficium.et oblationem,
vera fractio et parlitio sit ibi.qus fit non id substan- quia memoria est et reprssentatio veri sacrificii et
tia corporis.sed in sacramento;id est.specie.Ne au- sancts immolationis factae in ara crucis. Etsemel
tem mireris vel insultes si accidentia videantur fran- Christus mortuus in cruce est,ibique immolatus est
gi.cum ibi sint sine subjecto;licetquidam usserantea in semetipsojquotidic autem immolat ur in sacramen-
fundari in aere.Est ibi vera fractio et partitio.qus fit to,quia in sacramenta recordatio fit illius quodfac-
in pane, id es, in forma panis.Unde Apostolus ait, tumestsemel.UndeAug.,superpsal.20:Certumhabe-
i Cor.i6:Panis quem franyimus,quia forma panis ibi mus quia Christusrcsurgensexmcrtuisjamnonmori-
frangitur,etin partes dividilur.Cnristus vero integer <ur,etc.;tamen ne obliviscamur quod semel factum
manet, et totus est in singulis. Unde Aug., in ser- est, in memoria nostra omni anno fit, scilicet,quo-
mone de Verbis Evangelii: Quando Christus mandu- ties pascha celebratur.Numquid quoties Cbristus oc-
catur,vita manducalur. Sed quis audeatmanducare ciditur?sed tantum anniversuriarecordatio reprssen- •
Dominum suum? et tamen Veritas inviccm nos ad tat quod olim faclum est, et sic nos facit moveri,
manducandum ait.Joan. 6 : Qui manducal me, vivit tanquam videamus Dominum in cruce. Item in lib.
propterme.Nec occiditur Christus ut manducetur.sed SententiarumProsperkSemelimmolatus Christusin
mortuos.vivificat; quando roanducatur, reflcit, non semetipso.et tamen quotidie immolatur in sacramen-
deficit; vivit manducatus.quia surrexit occisus;nec to. Quod sic intelligendum, quia in manifestatione
quando manducamus.partes de illo facimus,et qui- corporis et distinctione membrorum semel tantum in
dem in sacramento sic flt.Item,de Consecr.,dist.2: crucepependit.offerens se DeoPatri hostiam rcdem-
Norunt fideles quomodo manducentcarnem Christi; ptionisefficacem eorum,8cilicet.quosprsdestinavit.
unusquisque accipit partem suam: unde et ipsa gra- Ilem Ambrosius, super Epist. ad Hebr.: In Christo
tia patrtesvocanlur.Per partes manducatur,et monet semel oblataest hostiaadsalutem potens,quid ergo
integer totus;per partes manducatur in sacramento, nos?Nonne persingulos dies offerimus?Etsi quotidte
et manet integer totus in ccclo.manet integertotus in offeramus, ad recordationem ejus mortis fit;et una
eorde tuo.Ideo ista dicuntur sacramenta quia in eis est hostia.non mults.Quomodo una,et non mults ?
alind videtur,et aliud intelligitunvidetur panis et ca- quia aemel immolatus est Christus.Hoc autem sacri-
lix, quod et oculi renuntiant; quod autem fldesin- ficium excmplum est illius; idipsum,et semperid-
struenda postulat,panis estcorpusChristi, calixest ipsum offertur, proinde hoc idem est, sacrificium ;
songuis.Ex his datur intelligi quod fractio et partes alioquin dicetur, quoniam in multis locis offertur ;
qus ibi videntur fleri,in sacramento flunt, id est.in Multisunt Christi;non,sed unus ubique est Christus,
specie visibili.Ideoque illa Berengarii verba itadis- et hicplenum existens,etillicplenus:sicut quodubi-
tmguenda sunt.ut sensualiter non modo in sacra- queofferturunumestcorpus,itaetunumsacrificium.
menlo.sed in veritate dicatur corpus Christi tractari ChristuB hostiam obtulit; ipsam offerimus et nunc,
manibus sacerdotumjfrangi vero et atteri dentibus, sed quod nos agimus, recordatio est sacrificii. Nec
vere quidem, sed in sacramento tantum. Vera ergo causa sus infirmitatis repetilur,quia perficit homii-
est ibi attritio^t parlitio; sed in singulis partibus to- nem,sed nostrs.quia quotidie peccamus. Ex his col-
tus est Ghristus.Unde Hieron , in scrmonequodam, ligitur esse sacrificium et dici quod agitur in altari;
et babetur de Consecr„dist. % c.Singuli accipiunt: et Christum semel oblatum, et quotidie offerri, sed
Singuli acciptunt Christum Dominum,et in singulis aliter tuno,aliter nunc.Et etiam qus sit virtus bujug
867 PETHI LOMBARDI. 868
sacramenti ostenditur: remissio.scilioot.peccatorum meritis ampliatUr,neo malorum attenuatur. Hoc de
venialium. et perfectio virtutis, corpore Domini, hoc et de Baptismate et Chrismate
De causa institutionis. dicendum est et tenendum; quia virtus divina secre-
8.1nstitutum *st enim hoc sacramentum duabus de tiusoperaturin eis,et divina solummodo est hscvir-
tus sive potestas,non humana efficacis.Illi vero qui
causis. In augmentum virtulis,scilicet,charitatis,et excommunicati sunt, vel de haeresi manifeste notati,
in medicinam quotidians infirmitatisjunde Ambros., non videntur hoc sacramentum posse conficere.licet
lib.de Sacram. 1. 4, c. 6 : Si quoties effunditur san-
Cbri8ti,in remissionem peccatorum effunditur, sacerdotessint.quianemodicitinipsaconsecratione:
Offero,sed:Offerimus,qut!Biexper8ona Ecclesis. Et
ebeo semper accipere, qui semper pecco, debeo
fuis ideo cum aliasacramentaextraEcclesiampoBsintce-
semper habere medicinam.Item August.,ad Januar.,
ibid. : Iteratur quotidie hsc oblatio, licet Christus lebrari.dehocnon videtur.Quod etiam Aug.,in serm.
de Corp.Christi, tradere videtur dicens: Recolite no-
8emelBitpassu8,quiaquotidiepeccamuspeccatis,sine men, et advertite veritatem. Missa enim dicitur, eo
quibus mortalis lnfirmitas vivere non potest.Et quia quod ccelestis nuntius ad consecrandum vivificum
quotidie labimur,quotidie Christus mystice immola- corpus adveniat, juxta dictum sacerdotis dicentis :
tur pronobis.Dedit enim nobishoc sacramentum sa-
illejammori Omnipotens Deus, jube hxc perferri pe: manussancti
lutis,ut quianos quotidie peccamus,et angeli tuiinsublime altare <uum,etctdcirconisi ange-
non potest,per hoc sacramentum remissionem con-
sequamur.Quotidie comeditur ipse et bibitur in yeri- lusvenerit.missanequaquamjurevocaripotest.Num-
tate, sed integer et vivus manet, Item : Mysterium quid enimsihocmysterium hsreticusaususfueritu-
fidei dicHur,quia crederedebesquodibisalusnostra surpare.angelum de coelomittit Deus oblatioHem ejus
consecrarefrnaxime cum eisdem per prophetam com-
consistat.Si autem quaeratur utrum quotidiecommu- minatus sit dicens:iWaledkam benedtctionibus vestris.
nicandum sit.audi quid inde tradit August..lib. de Quod si benedictionibuseorum se asaerit maledictu-
ecclesiasticis Dogmatibus,c.55: Quotidie,inquit,Eu- ram Veritas.quid erit de hostia? Ergo dicemus illam
charistiam accipere, nec laudo,nec vitupero; omni-
bus tamen dominicis diebus communicandum hor- posse benedici ab illo.quem scimua a Deo fore male-
dictumcum suabenedictione?Sienim Deusmaledixe-
tor.Si tamen mensin affectu peccandi est,gravari ma- rit benedictionibus haereticorum.etschismaticusbe-
gis dico Eucbaristis perceptione.quam purificari.Et
licet quis peccato mordeatur, si peccandi tamen de nedixerit,quiseorumprsvaIebit?Numquidbenedictio
maledicti ad nihilum poteritredigereverbaverissima
cstero non habet voluntatem, et satisfaciat lacrimis comminantis Dei ?Ex hiscolligiturquod hsreticus a
et orationibus.accedat securus: sed hoc de illo dico catholica Ecclesia praecisus, nequeat hoc sacramen-
quem mortalia peccatanongravant.Sinonfrequen- tum conficere; quia sancti angeii.qui hujus myaterii
tius.saltem ter in anno homines communicent, nisi celebrationiassiBtunt,tunc nonadsunt.quando hsre-
forte quis criminalibusimpediatur:in Pascha,scili- ticu s vel schismaticus hoc mysterium temerarie cele-
cet, et Pentecoste.et in Natali.Omnes eago commu- brare prssumit.Non enim dubitari licet,ubi corporis
nicent.qui noluerint carere ecclesiasticis liminibus. dominici et sanguinis mysteria geruntur,superno-
(Fabianus papa, de Gonsecr., dist. 2, c. Si non.) rumciviumadesseconventus.In hujus autemmyste-
DISTINGTIO XIII. rii expletione, sicut formam servan, ita ordinem ha-
81 H.ERET1CI ET EXCOMMUNICATI BOCSACRAMENTUMberi,acilicet,ut sit sacerdos, et intentionem adhiberi
CONFICIANT. oportet,ut illud facere intendat. Sed si non credit de
illo mysterio sicut veritas habet.numquid potest in-
1. Solet etiam qusri utrum pravi sacerdotes hoo tendere illud conficere?et si non intendit.numquid con-
sacramentum conficere queant.Ad quod dici pqtest flcit? Aliqui dicunt etiam, non recte de ilio mysterio
quod aliqui.licet sint pravi.consecrant vere,scilicet, Bentientes.posse intendere.non quidemilludconflce-
qui intus sunt nomine et sacramento.etsi non vita; re, quodiam esset recte credere, sed id agere quod
quia non in merito consecrantis.sed ih verbo effici- geritur ab aliisdum conficitur.etsicadhibetur inten-
tur Creatoris;unde August. ,in lib.de Gorpore Domini: tio.et sialiis dum conflcitur,etsic adhibetur intentio,
Jntra catholicam Ecolesiam.in mysterio oorporis et et si intentiodicatur deesse conficiendi illud. myate-
sanguinis Domini.nihil abono majus.nihii a malo rium.tamen ex quo intendit eadicereetagere qnsab
minus perfloitur sacerdote;quia non in merito con- aliis geruntur.impletur mysterium. Ulud etiamisane
seorantis.sed in verbo perfloitur Creatoris.et virtute dioi potest.quod a brutis animalibua oorpua GhriBti
Spiritus sanoti.Credendum est enim quodinverbis non sumitur.etei vidbatur. Quid ergo sumit mus, vel
Christi sacramenta conficiantur. Sicut ipse est qui quid manducat?Deus novit hoo.De boo coelesti my-
baptUat.itaipseestqui per Spiritum sanotum suam sterio aliqua peretrinximus.a Catholicis fideliter te-
efficit carnem et sanguinera.Item Gregor. : Putant nenda.Qut enim his oontradicit, hsreticua judica-
quidam communionem corporis minus esse sanctifl- tur.
catam,siillorumfiatofflcioquorumvitaeorumoculi8 (?utd faciat hxretkum.el quid sit hseretieus.
videtur ignobilis.Heu! in quem magnum laqueum 2.Ne autem ignores quid faciat hsretioum.vel quid
incidunt, ut divina ei ooculta mysteriaplus ab aliis sit bsreticus.audi breviter quid inde sanoti doctores
sanctificata posse fieri credant, cum unus idemque tradant. Hilar. ait: Extiterunt plures qui coelestium
SpirituBsanctusintotaEcclesiainvisibilitereamyste- verborum simplicitatem.non veritatis lpsius absolu-
ria et operando sanctiflcet, et sanctificando benedi- tionem susceperunt.aliter interpretantes quam dio-
oatlMysterium ideo dicitur, quod secretam et recon- torum virtus postularet.De intelligentia enim bsre-
ditamhabeatdispensationem;sacrificIumvero,quasi sis.non de Scriptura estjet sensus, non Bermo.flt cri-
sacrum factum, quia prece mystica consecratur pro men. Idem in lib. 8: lntelligentis sensusin crimine
nobis in memOriam dominics passionis. Sacramen- est.Hieron. dicit quod ex verbis inordi&ate prolatis
tum est in aliqua celebratione.cum resita re flt.ut a- incurritur hsresis.Augustinus deflniens quid siths-
liquid significats rei accipiamus. Sacramenta sunt reticus, ait: Hnreticus est qui alicujus temporali
Baptisma.Chrisma, Corpus Christi; quaeideosacra- commodi.et maxime gloris principatusque sui gra-
mentadicuntur,quia8ubtegumentovisibiliumrerum tia falsas ac novas opiniones gigmt vel sequitur.
divina virtus secretius salutem eorumdem sacramen- DISTINCTIO^ffV.
torum operatur.Unde asecretis virtutibus vel saoris DB POENITENTIA.
sacramenta dicumur. Panis et calicis sacramentum l.Post hsc,de Pcenitentia agendum ert.Pceniten-
Grsoe Eucharistiadicitur.Latineocwo grrafoainterpre- tia longe positis a Deo necessana est,ut propinquent.
tatur:et quid melius corporeetsanguine ChristilSive Est enim.ut ait Hieron.,secundatabula postnaufra-
ergo perbonos.sive per malos ministros inter Eccle- gium, quia si quis veetem innocentis ln Baptismo
siam dispensetur.sacramentum tamen est, quia Spi- peroeptam peccandocorruperit.Pcenitientis remedio
ritus ianctu» vivificat; neo bonorum dispeneatorum reparare poteBt.Prima tabula est Baptismus,ubJ d>
869 SENTENTIARUM LIBRl QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XIV. 870
ponitur vetus homo, et induitur novus; secunda, miscrando dcleat commissa pcccala.si non satisfac tio
Poenitentia, qua post lapsum resurgimus, dum vetu- congrua ncgligatur.ltem Pius: papaNihil prodest ho-
stas reversa repellitur, otnovitas perdita resumitur. mini jejunareet orare, et alin roligionis opera agere,
Post Baptismum prolapsi per Poenitentiam renovari nisi mens ab iniquitate rcvocctur. Qui ergo a malis
valent, sed non per Baptismum. Licet homini sspius sicmjentemrevocat,utcommissap!angat,et plangen-
poenitere, sed non baptizari. Baptismus tantum cst dacommitere non velit.nec satisfacerenegligit, vere
sacramentum; sed Poenitentia dicitur et sacramen- poenitet. Necideoononest verapsnitentia.quia forte
tum, et virtus mentis. Est en im Pcenitentia i nterior, et post non de proposito.sed casu, vel infirmitste, pec-
estexterior. Exterior, sacramentum; interior, virtus cabit. llle autem irrisorest et non pcenitens, qui sic
raentis est; et utraque causa salutis est etjusticatio- commissa plangit, ut plangcndavoluntatevelopere
nis. Utrum vcro omnis exterior pcenitentiasit sacra- committere non desinat.Ille etiam qui post lacrymas
mentum,velsinonomnis,quae boc nominecensenda repetitqusflevit, lavaturadtempus,sedmundusnon
sit, consequenterinvesligabimus.Apcenitentiacccpit est, idest.illamunditianonestsi sufficiensad salu-
Joannis prsdicatio dicentis: Pmnitentiam agitc; ap- tem, quia est momentanea,non perseverans. Item il-
propinquabitenim regnum catlorum.Quod autem prsco lud: lnanis est pcenitentia quam sequensculpa coin-
docuit.illud post Veritas prsdicavit, exordium su- quinat, sic inteiligendum est: Inanis est, scilicet ca-
mens sermoms a pcenitentia. Poenitentia dicitur a pu- rens fructu illiuspccnitentiaequam sequens culpain-
niendo.quaquispunitillicitaquaecommisit.Pceniten- quinat. Illius enim frttctus est vitaho gehenns, et
tisvirtustimoreconcipitur.Undelsaias: 4 ftmoretuo, adeptio gloris.Mortificantur enim illa poenitcntia et
Domine,ooncepimus,etpeperimus Spiritum salutis. Est alia anteacta bona per sequens peccatum,utnon sor-
autempoenitentia, utait Amb., mala prsterita plan- tianlur mercedem, quam merucrunt cum fierent, et
gere.et plangenda iterum non committere.Item Gre- quam haberent si peccatum non succedoret. Sed ct
gor.: Pcenitereest anteacta peccata deflere.et flenda si de peccato succedenti poenitentia agatur, et poeni-
non committere.Nam quisicaliadeplorat.ut alia ta- tentia qus prsccssit, et alia anteacta bona revivis-
men committat, adhuc poenitentam agere aut igno- ciint;sedillatantumqusexcharitateprodierunt:IHa
rat.autdissimulat Quidenim prodest sipeccata luxu- enim sola viva sunt,qus ex charitate flunt. Ideo que si
ris quis defleat,et adhuc avaritis sstibus anhelat? persequentia peccata mortificantur, per subsequen-
His verbis quidam vehementius inhsrentes, conten- tempoenitentiam rcviviscere possunt. Qus verosine
dunt vere poenitentem ultra non posse peccare dam- charitatefiunt,mortuaetinantgenerantur;etideoper
nabiliter; et si graviter peccaverit, veram non prs- poenitentiamreviviscerenonvalent.Similiterintelli-
cessissepcenitentiam.Quodetiamaliismuniunttesti- gendum estillud.nihil prosunt lamenta.ete.:etillud,
moniia. Ait enim Isidor.: Irrisor est et non pcenitens nihil valet.etc Si enim replicentur peccata, nihil va-
qui adhuc agit quod puenitet; nec videtur Deum pos- let adsalutem vel advemam in fine praecedens la-
ceresubditus, sedsubsannaresuperbus.Canis rever- mentum, quia nihil relinquitur de vits munditia :
sus ad vomitum, et pcenitens ad peccatum. Multi la- quia aut peecatadimissa redeunt, ut quibusdam pla-
crymas indesinenter fundunt, et peccare non desi- cet, cum replicantur; velsinon redeunt, eis tainen
nunt. Quosdam accipere lacrymas ad pcenitentiam deletis propter ingratitudinem ita reus etimmundus
cerno, et affectum poenitentis non habere; quia in- constituitur, cum adhucin expiandisimplicatur, ac
constantia mentis nunc recordatione peccali lacry- si jam deleta redirent. Dehoc tamen.scihcet an pec-
masfundunt.nuncreviviscente usu,ea quaefleverunt cataredeant; postplenius agemus. Similiter nihu va-
iterando. Isaias de peccaloribus dicit: Lavamini,mun- let ad salutem obtinendam, vel ad munditiam vits
dmtofe.Lavaturetmundumestquietprsteritaplan- habendam,veniam demalefactlspo >cere,etmalefacta
git,etflendaiterumnoncommittit.Lavatur,etnonest denuo iterare.Ita etiam intelligendum est illud quod
mundus qui plangit qusgessit, necdeserit, et post idem August.,alibi ait: Poenitentia est quaedam do-
lacrymaseaqusdefleveratrcpjlit. ltem Aug.: Inanis lentisvindcta, semper puniens in se quod dolet cora-
estpcenitentia.quam sequens culpacoinquinat.Nihil misisse.Et infra:Quotidie dolendum est de peccato,
prosunt lamenta, si replicantur peccata. Nihil valet quod declaratipsa dictionis virtus. Poenitere enimest
veniam a malis poscere. et mala denuo iterare. Item poenam tenere ut semper puniat in ae ulciscendo,
3reg.: Qui commissa plangit, nco tamen deserit, quod commisit peccando. Ille autem pcenam tenet,
poens graviori se subjicit. Item Amb,: Reperiuhtur . qui semper vindieatquodcommisisse se dolet.Poeni-
qui sspiua agendam ptenitentiam putant; qui luxu- tentia ergo est vindicta semper puniens in se quod
riantur in Cfaristo: nam si vere poenitentiam in Chri- dolet commisisse.Quid restat nobis, nisi doleie in
stoagerent.iterandum postea non putarent: quia si- vita ? Ubi enim dolor finitur, deficit et pcenitentia. Si
cut unum Baptisma, itaestunaPoenitentia. His aliis- vero poenitentia finitur, quid relinquitur de venia?
que pluribus utuntur in assertionem suae opinionis- Tamdiugaudeatetsperetdegratia,quamdiususten-
Sed Ambros.dicit: Haecvera poenitentia est, cessare a tatur a poenitentia.Dicitenim Dominus: Vade et am-
peccato. Etiterum: Magni profectus est renuntiasse plius nolipeccare; non dixit, ne pecces, sed nec vo-
errori. Imbutos enim vitiis animos exuere atque luntaspeccandiinteoriatur. Quod quomodo servabi-
emendare, virtutisest perfectset coelestis gratis; et tur, nisi dolor iu poenitentia continue custodiatur?
ideo sane ita definiri potest: Pcenitentiaestvirtusvel Sed semper doleat, et de dolore gaudeat; et non sit
gratia quacommissamalacumemendationispropo- satis quod doleat, sed ex fide doleat, et non semper
sitoplangimusetodimus,etplangenda ulterius com- doluisse doleat. (Aug. in lib. Soliloq.,de Poenis, dist.
mittere nolumus, quiapoemtentiavera, estinanimo 3,c Inanis; dePoen., dist. 3,autadmtMa; in lib. 2 de
dolere.et odirevitia. Unde illa verba prsmissa.poeni- Pce., cnp. 10, in tom. 1, super Epist. ad Cor.; in
tere est anteacta deflere, et flenda non committere ; Ench. c 70; de Pcen.dist. 3, c Nihil prodest; in lib.
recte sic accipi possunt, ut non ad diversa tempora, de vera et falsa Pcen. c 8, in medio.)
sed ad idem referantur: ut scilicet tempore quo deflet Delerminalio intelligentise dktorum.
commiasa mala, non committat voluntate vel opere 2. De pccnitentia perfectorum vel ad salutem suf-
flenda, quod innuitur ex verbis consequentibus nam ficienti,intelligendumestquodsupradixi,scilicetpc9-
qui sic alia deplorat, etc Hinc Aug. ait: Cavendum nitentiaestvindictasemperpuniensquodcommisit;
estnequil existimetnefandaillacnmina(qualia qui et alia hujusmodi. Illud vero, si poenitentia flnitur,
agunt, regnum Dei non possidebunt) quotidie perpe- nihil de veniarelinquitur, dupliciteraccipi potest. Si
tranda,eteleemosynisredimenda. Ip melius est enim enimiuxtaquorumdamintelligentiampeccatadimis-
vita mutanda, et per cleemosynas de peccatis prs- saredeunt, facile est intelligere nihil ofevenia relin-
teritis propitiandus est Deus, non ad hoc emendus qui, quia peccata dimissaiterum replicantur. Sicut
quodammodo, ut ea semper liceat impunecommit- enim tlle qui ex servitute in libertatem manumittitur,
tere, Nemini enim deditlaxamentumpeccandi,et8i interim vere liber est, et tamen propter offensam in
sorvitutem postea fevocatur ;sic et pccnitcntia poc- mcro si quis vobis dicat: Dicite mihi utrum aliquid
cata vere dimittuntur, et tamen propter offciisam prosit ad vitam fuluram,si in ista vita illecebrosissi-
qus replicalur, iterum redeunt. Si vcro nonrcdirc ms voluptalisblandimentacontempsero.si mepceni-
dicantur, sane potest dici cliam sic nihil de venia re- lendo venemenlius quam prins excruciavero,si ube-
linqui; non quod dimissa peccata itorum imputcn- rius flevero, si melius vixero, si pauperes largius
tur, scd quia proptor ingratitudinem itareusetim- sustentavero,si charitate ardentius flagravero ; qtiis
mundus constituitur, ac si illa redirent. vestrum itadesipit,ut huic hominidicat:Nfhil tibi is-
De sokmni et unica Pamitentia. ta in postcrum proderunt; vade, saltem hujus vits
3. Illud autcm quod Ambros. ait, de Pocn. dist. 3, suavitatefruerePAverlat Dcustam immanem sacrile-
cap. Repon'»n.'ur.-Reperiuntur,etc; et: Sicutunum gamque demenliara.Item Joan.Chrysost.,de Repara-
Baptisma, ita et unaPocnitcntia; non secundum ge- tione lapsi: Talis.mihi crede, talis est erga homines
neralem, sod secundum specialem morem Ecclesis pistasDei :nunquam spernitpoenitentiam,sieisince-
de solemni poonitenlia dictumintelligitur,qus apud reetsimpliciterofferatur.etiamsiad summum quis
quosdam scmel celebrata non iteratur. Item illud perveniatmalorum,etindetamenveMtreverti ad vir-
aliud Ambrosii.dcPoen.dist. 3,cap.finali, § Vmnitentia tutis viam; suscipit libenter et amplectitur, et facit
ergo: Pcenitentia semel usurpata nec vere celebrata, omnia qualenus ad priorem revocet statum. Quodque
etfructum prioris aufert, etusumsequentis,amittit, estadhucprsstantiuseteminentius,etiamsinon po-
de solemni intelligitur.Solemnis ergo poenitentia,ut tuerit quis explere omnera satisfaciendi ordinem,
Ambros. in eodem ait, est qus fit extra ecclesiam in quantulamcumquetamcnelquantumlibetbrevitem-
manifesto, in cincre et cilicio; qus pro gravioribus pore gestam non respuitpoenitentiam:suscipit etiam
horrendisque uc manifestis delictistantum' imponi- lpsam.necpatiturquamvisexiguae conversionis per-
tur.Et illanon estiterandaprorevereatiasacramenti, cleremercedem.Exemplisetiamhoc idem astruipo-
utnonvilescatetcontemptibilisfiathominibus.Unde test.David enim,perpoenitentiam, adulterii simulet
Aug., ad Macedonium, episl. 54 : Quamvis cauteet homicidiiveniamimpetravit;etgravitertamenpostea
salubriter provrsum_sit utlocusillis humiilims poe- deliquit in populi enumeratione,quod populi multi-
nitentis semelin Ecclesia concedatur, ne medicina tudo postrata ostendit. Ulud autem mirabile est,
vilis vel minusutilisessetsgrotis, qus tanto magis quod angelo ferienti plebem se obtulit dicons, 1 Pa-
8alubrisest,quantominu8comtemptibilisfuerit;qui8 ralip. 21; Grexiste quidfecit? Fiat manuituainme,
tamenaudcatDeodicere: Quarehuichominiquipost et in domvm patris mei. Quofacto, statim sacrifieio
poenitentiamprimnmrursusselaqueisiniquitatisob- dignus judicatur,qui absolutione sstimabaturindi-
stringit,adhuciterumparcis?Origenesquoquedehac gnus. Nec mirum si tali sua oblationc, pro populo,
solemnipsnitentia, qus pro gruvioribus criminibus peccati sui adeptusostveniam.cum Moyses offerendo
injungitur,ait: Si nos aliqua culpa mortalis invenerit, se pro plebis errore,peccata diluerit.Hisaliisque te-
qus non in criminemortali, velinblasphemiafidei, stimoniis pluribus evidenter ostenditur.per pceniten-
sed in sermonis vel in morum vitio consistat; hsc tiam non semel tantum, sed sspius, nos a peccatis
culpa semper reparari potest, nec interdicilur ali- surgere.et veram pcenitentiam sspius agj.Voluntarie
nonita enim peccantibus noow,ut ait Apostolus, Hebr. 10, pro
3uandodenujusmodipcBnitentiamagere;sed
egravioribuscriminibus.Ingravionbiisenimcrimi- peccatisnon relinquilur hoslia secunda, scilicet, quia
nibus semel tantum poenitentis conceditur loCus. semel tantum Cbristum oportuit pati; neo relinqui-
Communia qus frequenter incurrimus, semper poe- tur secundus Baptismus.*Relinquitur vero secunda
nitentiamrecipiunt, et semperredimuntur.Commu- tertia.el deinceps, utJoan. Chrysost.,
nia dicit venialia peccata, et fOrtemortalia qusdam om, 20 super hunc locum, att: Sciendum, inqoit,
Eccnitentia,et
aliis minus gravia, qus sicut sspe committuntur, quod hic quidam exurgunt, horum verborum occa-
ita frequenter per poenitentiam redimunlur. Sedde sione poemtentiam auferentes;quasi per poenitentiam
gravioribus crimimbus semel tantum agitur pceni- non vuleat peccator post lapsum resurgere secundo,
fentia, scilicet, solemnis. Nam et de illis, si iteren- et tertio,et deinceps. Verum etiam in hoc pcsniten-
tur, iteratur poenitentia, sed non solemnis, quod tiamnonexcludit,necpropiliationem,qussspefltper
tamen in quibusdam Ecclesiis non servatur. pcenitcntiam;sed secundumBaptismum.et hostiam.
Auctoritalibus probat quod non semel tantum, sed fre- DISTINCTIO XV.
quenter peccata dimittantur per Pcenitentiam. QUOD PLUR1BUS IRRETITUS PECCATISNONPOTEST POENl-
4. QuodveroPccnitentianonsemeltantumagatur, TEREDEUNOVERE,NISIDEOMNIBUS POENITEAT.
sed frequenter iteretu r, et per eam frequenter iterum 1. Et sicut prsdictis auctoritatibns illarum error
venia prsstetur,pluribus sanctorum testimoniis pro- convincitur, qui pcenitentiam sspius agendam non
batur. Ait enim Aug., in lib. de vera et falsa Pcen., putant,et per eam a lapsu peccantes frequenter surge-
cap. 5, scribens contra quosdam hsreticos. qui pec- rediffitentur.itaeisdem illorum oppositio eliditur,
cantibuspostBaptismumsemeltantum dicebant uti- quipluribus irretitumpeccatis asseruntdeuno vere
lem esse Poonitentiam, ita: Adhuc instant perfidi.qui pocnitere.ejusdemqueveniamaDominoconsequipos-
sapiuntplusquam oportet, non sobrii, sed exceden- se sinealteriuspoonitentia.Quod etiamauctoritaUbus
tesmensuram; dicunt: Etsi semelpeccantibuspost astruere conantur. Ait enim propheta Nahum, c. i :
Baptisraum valeat Poenitentia, non tamen sspe pec- Nonjudicabit Deus bis in idipsum ; vel, utalii trans-
cantibus proderit iterata;alioquin remissio ad peccan- tulerunt: Non cousurget duplex tribulalio. Si ergO,
dum esset incitatio. Dicunt enim : Quis non semper inquiuntilli,aliquis sacerdoti fueritconfessus unum
si semper per Poenitentiam redire posset? deduobus velpluribus peccatis.et de illo injunotam
Eeccaret,
icunt enim Dominum incitatorem mali, si sempet sibi pcenitentiam asacerdoteinsatisfactionemexplo-
peccantibus subvenit; et ei peccata placere, quibus verit, csteris tacilis.non proillopeccatoampliusju-
semper prssto est gratia.Errant autem.Constat enim dicandue est,dequo satisfecitad arbitrium sacerdo-
multum ei peccata displicere.qui semper prssto est tisqui vicemChnstiinEcclesiagerit. Ideoque si de
eo destruere. Sed si ea amaret, non semper ea deeo iterum judicetur, bis in idipsum judicat Deus, et
strueret. Item ab Macedonium,epist.54:In tantum consurget duplex tribulatio.Sed de hisoportetillud
bominum iniquitas aliquando progreditur, ut etiam tantum intelligi,qui prssentibus suppliciiscommu-
post peractam Poenitentiam, et post altaris reconci- tantur inbonum, et aic perseveranl.superquosnon
iiationem.vel similia vel graviora committant. Et ta- consurget duplex tribulatio. Qui vero mter flagella
men Deus facit etiam super talos oriri solem suum, duriores et deteriores flunt, ut Pharao.prssentibua
necminustribuitquam ante tribueratlargissimamu- sterna connectunt.ut temporale supplicium 8it eis
nera vits et salutis. Et quamvis eis in Ecclesia locus sterns pcens initium. Unde August: ignissnccen-
ille Pcenitentis non concedatur, Deus tamen super sus est, etc.id est : Vindicta Dei hicincipiet,
eos sutB patientis non obliviscitur. Ex quorum nu- et ardebit usque ad extremam damnationos. !!•
873 SENTENTIAHUM LIBRI QUATUOIt. — LIB. IV, DIST. XV. 874
Hoe contra illos notandum est, qui dicunt minus, etc.non ad criminis veniam, sed ad operis
illud, scilicet:Non judicabit Deus bis in,idipsum,ad pravi desertioncm referendum cst; ut ideo pars oivi-
omnia pertincrc flagella, quia quidam hic flagellis tat.is dicatur complui.quia actu ct delcctatione pec-
emendantur, alii hic etinsternumpuniuntur.Quin- cati cui ante scrvicbat modo ccssut,non quod ejus
queenim modisflagellacontingunt.velutjustis per vcniam habent. Vocaturque pluvia illa talis conti-
patientiam merita augeantur, ut Job ; vel ad custo- ncntia qum ab operepeccatirevocatur,quiaexfonte
diam virtutum, ne supcrbiatentct, utPaulo ;velad gratis Uei id cordi instillatur.ut vel sic paulatim ad
corrigenda peccata, ut Maris lepra ; vel ad gloriam pocnitentiam veniat.vel eo minus a Deo puniatur qui
Dei, ut de csco nato ; vel ad judicium poens, ut He- diuturniori delcctationc et actu peccati magis sibi
rodi, quatenuahicvideaturquid in infernosequatur, accumulasset tormentum. Si vero ad indulgentiara
sccundum illud:Duplki contritione contere eos, Do- retus pluvia rcferatur,evangelics sententis contraria
mtne.IllaergoauctoritasNahumnoncogitnosscntire videbitur. Si enim propter misericordiam qua quis
omniaqustemporaliterpuniunturnonulteriusaDeo proximo suo nonmiseretur,etiamqusdimiasasunt
punienda: nam etsi super eumdem locum Hierony- rsplicantur ad pocnam multo magis qus nondum sunt
musdicat^gyptios et Israelitas a Deo temporaliter dimissa propter odium fraternum ad poenam reserva-
punitosneinacternumpunircntur, nonest tamon dc ri probantur.Et se ille qui arbiter sus voluntatis con-
omnibus generaliterintelligendum. Aitcnim: Quod stitutus est,non potest inchoare novam vitam, ut ait
genushumanum diluvio, Sodomitas igne, Êgyptios Augustinus.nisi pocniteat etim veteris vits.quomodo
mari.etlsraelitas ineremoperdidit, scitoteideo tem- ad novitatem indulgertispervenietqui odiivetusta-
poraliter pro peccatis punisse.ne in sternum puni- tem non deposuit ? Ulud etiam quod ait Ambrosius :
ret, qnia non judkabit Dettsbis in idipsum. Qui ergo Etsi fidcs desit, pocna satisfacit, etc, non de fide in-
punitisunt,postea non punientur; alioquin mentitur telligitur qua crcditur in Dcum, sed de conscientia
Scriptura, quod nefas est dicerc delicti.Deest enim fides,cumconscientiapeccatinon
Qux sit inlelligeutia prxmissorum. subest. Nam cum delictaomnianemointelligat, est
i. Attende, lector.his verbis' et cave ne deomni- aliquando in homine peccatum cujus nonhabetcon-
busgeneraliterintelligas; seddehistantum,quiinter scientiam. Unde Apostolus :Nihil mihiconsciussum,
ipsaflagellapsnitentiam egerunt, credentesinDeum sed non in hoc juslificatus sum. Cum ergo quis flagel-
Hebrsorum.quamotsibrevemet momcntuneam, ta- latur pro peccato cujus non est conscius, si patienter
mennonrespuitDeus. Quodautem quipertemporalc fertpoenamethumiliteramplectitur,cogitansseforte
flagcllum non corriguntur,post aeternaliter punian- peccatum haberc quod non intelligitet proeo puniri
tur, ibidem ostendit, agens de fideli deprehenso in a Deo, poonn illa satisfacit et relevat gravatum. Ad
adulterio,quidecollatur. Ubi ostendit levia peccata hoc autem quod objicitur de satisfactione illa: si sa-
breviettemporali supplicio purgari.magnavero diu- tisfactio non fuit.iterum imponenda est; si vero ite-
turnissternisquesuppliciis reservari, ita inquicns: rum imponenda non est,satisf'actio fuit: et si satis-
hicaliquis.sifidelisdeprehensusinadulterio decolle- factio fuit.veniam impetravit; reaponderi potestsa-
tur,quiddeeoposteafiat.Autenimpunietur,ctfalsum tisfaclionem ideo non fuisse,quiailledignosfructus
estquod dicitur : Nonjudicavit Deus bis in idipsum ; poenitentis non fecit.Estenim satisfactio poenitentis,
autnonpunietur,etoptandumestadulterisuthicbre- utaitAugust.,lib. dePcenit.,peccatorumcausasexci-
vipcenapuniantur,utfrustrenturin cruciatus ster- dere, nec suggestionibus eorum aditum indulgere.
nos. Adquod repondemus,Deum utomnium rerum, Idem,inEnchirid.',c75: Sanequi sceleratevivuntnec
ita supphciorum quoque scire mensuras; et non prs- curant talem uitam moresquecorrigere.et intoripsa
vcnirisententiajudicis.neciiliinpeccatoremexercen- facinora sua elcemosynas frequentare non ceasant;
ds dehinc poens auferri potestatem.etmagnum pec- frustraideo sibi blanaiunturquiaDominusait, Luc.
catum magnis diuturnisque lui cruciatibus;si qui ve- 1i: Datc eleemosynam,etecceomnia munda sunt vobis.
ro punitus sit temporaliter,ut ille qui Israelits male- Hocenim quam late pateat non intelligunt.Multaenim
dixerat.et quiin sabbato lignacollegerat.tales postea suntgeneraeleemosynarum:quscumfacimus,adju-
non puniri.quia culpa fevis prssenti supplicio com- vamur. Non solum qui dat esurienti cibum, sitienti
pensata sit. Levisenim culpalevi supphciocompen- potum et hujusmodi, sed etiam qui dat veniam pe-
satur. His satis innuit Hieron. gravia peccnta et hic tenti, eleemosynam dat.etquem emendatverbere in
gravi supplicio;et in futuro punienda sterna- quempotcstas daturvel coercetaliquadisciplina,vel •
iter.de quibus psnitentia non agitur interflagella;
fiuniri oratuteipeccatu/ndimittatur,cleemosynamdat,quia
leviavcroqushicpuniuntur.lcvipoenacompcnsatio- misericordiam prsstat.Multa enim bona prsstantur
nem recipere,quodinbonisfieri non ambigimus, et invitis,quando eorum consultturutiiitati.et non vo-
in malis forte etiam fit ifa.Satis jam apparet qnod il- luntati ;sed ea major est quaex corde dimittimus
li deprophetiainduxerunt, non faccrc pro eis qui quodinnobisquisquepeccavit.Minusenimmagnum
dicunt ei qui crimen sibi rescrvat, dc alio veniam ost ergaeumesscbenevolumquitibinihil malifecit.
prsstari per pocnitentiam. Alias quoque auctoritates Illud multo grandius ut tuum etiam inimicum diligas,
mducunt.Ait enim Greg.:Pluit Dominus super unam et ei qui tibi malum vult,et,si potest, facit, semper
civitatcm,et8uperalteram non pluitjct eamdem civi- bonumvelis.faciasque quod possis.Quod ergo Domi-
atcm ex partc compluit,etex parte aridam relinquit. nus ait: Date cleemosynam,etomnia munda sunt vobis,
Cum ille quiproximum odit,ab aliis vitiis se corrigit, itane intcilecturi sumus,ut non credentibus in Chri-
una eademqne civitas ex partecompluitur, et ex parstum.munda sint omnia.si eleemosynas istas dede-
te arida remanet; quiasunt quidam qui cum qus- rint ? Qui enim vult ordin&te eleemosynam dare.a se
damvitiaresecent.inaliisgravitcr perdtirant. Item debet inciperc, et eam primum sibi daro. Est enim
Arabros., hom. lOTPrima consolatio est,quia non eleemosyna opus misericordis,verissimeque dictum
obliviscitur misereri Dcus;secunda,per punitionem, est, Eccli. 30 : Miserereanimx tum, placens Deo.Non
ubi etsi fides desit.poena satisfacit et relevat.Ratione ergo se fallant.qui per elecmosynas largissimas fru-
quoque utuntur dicentes: Si is qui unum peccatum ctuum suorum vel pecunis impunitatem se emere
confitetur, altero tacito, satisfactionem a sicerdote sstimant,in pcccatts permancntes,qus itadiligunt,
injunctam expleverit;numquid etsi conversus pec- ut in eis optent versari. Qui verodiligit iniquitatem,
tacitumfueritconfessus.proutroquc ei poenitentia odit animam suam, psalmo 10, versu 5, et qui odit
imponetur ? Longe hoc videtur a ratione,et Ecclesis animam suam.non est miscricors ei, sed crudelis.
consuetudine.qus pro eodem peecato,nisi reitere- Diligendo quippe eam secundum seculum, dit eam
tur nulli bis poenitentiam imponit.Fuit ergo illa pec- sccundumDeum.Si ergo vult ei dare eleemosynam,
cati condigna satisfactio,unde et peccatum deletum per quam fit munda,odiat eam secundum,seculum,et
videtur. d iligat eam secundum Deum. Hac eleemosyna,quam
Quomodoaccipienda sunt prxmissa. sibi homo primitus debet, mundanturinteriora.Ad
3. IUiaresgonderipotest sic;Illud Greg. ;Pluit Dq- quod hortana Christus, ait,Matth. 23: Mundate qux.
PATBOL.CXCII. 28
intus sunt. Immundis enim nihil est mundum, sed nullo modo ista culpanda sunt, imo et hsc laudanda
poUutasunteorummenset consckntia, utaitAposto- estpatientia.Noncnimdicerepoterimusmeliuseifui-
lus. Immundi vero sunt omnes, quos non mundat seutChristumnegandonihil horum pateretur, qus
fides, qua crcditurinChristum,dequo scriptumest: passus est confitendo;sedsstimandum fortasse tole-
Mundans fide corda eorum.Sed ne istas eleemosynas rabilius eiessefuturumjudicium.quam si Christum
qus fiuntde fructibus terrs,respuere Chrislus vide- negando nihil horum pateretu r,ut illud quod ait Apos
retur: Hsec, inquit,oportuitfacere, scilicetjudicium tolus, 1 Cor. 13 : Si tradidero corpus meum itautar-
et charitatem Dei,e/ illa non omittere,id est,eleemo- deam, charitakm autem non habuero,nihil mihipro-
synas fructuum terrcnorum. Ex his dattir intelligi dcst ,-nihil prodesseintelligaturad regnum obtinen-
quod in peccato mortali permanentes,elsi eleemosy- dum.nisi ad extremi judicn tolerabilius subeundum
nas largas faciant.non tamen per eas satisfaciunt, supplicium. Et infra :Hscproptercharitatem dicta
quia inordinate agunt.dutn a se non incipiunt. Nec sunt,sinequain nobis non potestesse verapoenitentia;
proprie dicitur eleemosyna tale opus, dum sibi quoniam in bonis charitas Deiest qus tolerat omnia.
lpsis crudeles cxistunt, non placentes Ueo.Non ergo Perstringit dictorum summam, Ut alia addat.
dicendaest illapeccatisatisfactio,quamquiagitpro 5. Ex his ostenditur bonaquaesinecharitateflunt
uno peccato,dum perdurat in altero. Quia nihil pro-
dest jejunare et orare.et alia bona agcrc,nisi mena prodesse quidem ad tolerabihorem pcenam sentien-
revocetur a peccato ; etsi aliquandoconversustaci- dam, sed non ad vitam obtinendam. llla enim qus
tum peccatum sacerdoti fuerit confessus,de utroque in charitate qui facit, si posteaprolapsus fuerit.nec
exsurrexerit, nonesse in memona Dei Ezechiel dicit,
imponenda estei satisfactio,quia de primo condigne
non satisfecit. ( De Poen., dist. 3, Nihil prodest,Pius c 33: Siaverteritsejuslusajustiliaetfeceritiniquita-
tem, numquid vivet ? omnes justitix ejusquas fecerat,
papa.) non rccordabuntur; in peccato stto morietur ; et non
Secundum quosdam fuit satisfactio.
4i Quibusdam tamen vidctur fuisse satisfactio.sed eruntinmemoriajustitixquasfecit. In cujuslociexpo-
infructuosa, dum in peccato altero persistit; perci- sitioneGreg.,libl, hom.ll,ait: Hoc nobis maxime
considerandum est, quia cum mala committimus,
pieturtamen fructus ejus.incipietque proficere,cum sinecausa admemoriamtransactabona revocamus;
peccati alterius poenituerit.Tuncenim utrumque di- in perpe:rationemalorum nulladebetesso
mittitur peccatum,et satisfactio prscedensvivifica- quoniam
flducia bonorum praeteritdrum. Intelligendum est
tur,qus fueratmortua; sicut Baptimus illi qui ficte hoc,advitam percipiendam bona prsteritanondare
acr.edit tunc primumvalet,cum fictio a mente recedit etsi ad mitiorem poenam ; alioquin prae-
munimentum flduciam,
perpcenitentiam.Etinhujus opinionis
auctoritatesinducunt. Aitonim Aug., lib. devera et misBffiauctoritati Augustini obviaret. Et bona ergo
falsa Poen.,cap. 14, in line: Pium estcredere, et no- sinecharitate facta,quae concomitatur mortaliscuf-
strafldesexpostulat ut cum gratia Christi in homine pa.quam non delet sequens poenitentia.ad sensum
destruxerit mala priora, etiam remuneret bona ; et mitioris poenaeproficiunt, non ad vitaefructum.
cumdestruxeritquodsumnoninvenit,diligatbonum Auctoritales alias inducit contra eosqui dkuntdeuno
quod in peccante plantavit. ItemHieron.,commen- peccato pmnitentiam agi, altero tacito.
tario ad lllud Aggaeiprimo :Seminash'emuMum,etc: 6. Satis arbitrorillis esse responsum,quiusserunt
Si quandoviderisintormulta poccataquemquam fa- de uno criminepoenitentiumagi.et veniampraestari,
cerealiqua iusta opera, nonesttam injustusDeus.ut alio iii dilectione retento,vel per confessionem non
proptermultamalaobliviscaturpaucorumbonorum; cxposito; qui non modo prsmissis auctoritatibus con-
sed faciet ea metere et in horrea congregare, qus futantur, sedetiamsubditis. Ait enimAugust.,libde
in terra bona seminavit. Sed hsc dicta intolligimus vera et falsa Poen., c 9: Sunt plures qnos poenitet
de illo qui in charitate quodam tempore bona facit peccasse,sed tamen omnino reservantes sibi qusdam
et bonus est,alio vero tempore malus est et multa m quibus delectentur non animad vertentesDominum
peccata facit. Non ergo intefligendum est eum inter simulmutumetsurdumadaemonioliberasse,perhoc
multapeccata,j'ustaoperafecisse,quasisimuleodem- docens nosnunquamnisi deomnibus sanariSienim
que tempore peccata fecerit et justa opera; sed diver- vellet peccata ex parte reservari habenti septem dae-
sistemporibusutraque fecisse. Nisienim bonus foret monia.ei proficerepotuitsex expulsis;expulsit autem
quando bonafecit, non seminassedicereturinterra septem, ut omnia crimina simul ejicienda doceret.
bona. Destructis ergo malis postoperabonacommis- Legionem verodsmonumab alio ejiciens,nullumre-
sis, priora bona, in charitate: scilicet facta.quae se- liquit de omnibus, qui liberatum possideret; osten-
quentiamalamortificaverunt,poenitentiade illis ma- dens quod etsi peccata sint mille,oportet de omnibus
lis habita vivificantur et remunerantur.Unde Aposto- poenitere. Nunquam aliquem sanavtt Dominus, quem
lus,Hebr. 6 Jacientesfundamentumpxnitentixabope- non omnino liberavit. Totum enim hominem sanavit
ribus mortuis; opera mortua nominans,prio ra bona siin sabbato.quia et corpus ab omni inflrmitate, et
animam ab omnicontagioneliberavit jindicansps-
i peccando priora bona irrita fecerunt. Hsc sicut
fnificat,quspersequenspeccatumerantmortua,quia nitentem oportere simuldolerede omni crhnine. Scio
peccandofiuntirrita.itaperpoenitentiamreviviacunt, enimDominum inimicum omnicriminoso. Quomodo
et admeritumsternitatisprodesseincipiunt. Simili- ergo qui crimen reservat,de alio recipiet veniam ?sine
ter et illud bonum amatDeus quod plantavitin pec- amoreDei consequeretur veniam,sine quonemo un-
cante, in illoscilicet qui postilludbanumpeccavit; quam invenit gratiam. Hostis enim Dei est, dum of-
non simul peccans et bonum operans extitit; quia fendit perseveranter. Qusdam enim impictas infide-
talis hominis opus non diligeret Dcus ad remunera- litatis est, ab illoquijustuset justitia est,dimidiam
tionem. Potestetiam accipidebonis operibus qus ab sperare veniam. Jam enim sine verapoenitentia inveni-
aliquofluntdummalus est,et in peccato mortaliper- ret gratiam.Poenitentia enim vera ad Baptismi purita-
sistitveladtempus,velusquein finem; qusdicuntur temconaturconfltentemducere.Recteenimpcenitens
a Deo remunerarietnondarioblivioni,nonquiapro- q uidquid sordis post purificationem Baptismi con-
ficiantadvitom sternam,sed ad tolerabilius extremi traxit,oportet ut abluat,saltem lacrymismentis;sed
j'udiciisuppliciumsentiendum;sicutdefideetcsteris satis durus est,cujus mentis doloremoculinon de-
sine charitate habentur Aug.ait, de Poen..dist. 3, clarant. Sed sciat se culpabiliter durum, qui deflet
5us uidergo,n&Tag.Potesteliam,lib. dePatientia:Si quis damna temporis, vel mortem amici.et dolorem pec-
non habens charitatem qus pertinetad unitatem spi- cati non ostendit in lacrymis. Quem ergo poenitet,
ritus et vinculum pacis quo Ecclesia connectitur, in omnino poniteat. Idem, ibid., c. 10: Pcenitentes.si
aliquo schismate constitutus, ne Christum neget vere cstis poenitentes, et non estis irridentes, mutate
patitur tribulationes.famem perseculionem.vel flam- vitam, reconciliamini Deo. Pcenitentiamagis.genua
mas^vel bestias,vel ipsamerucem, timore gehenns, flgie, et ridea: subsannasDeipatientiam, Sipceniten*
8T7 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XVI. 878
tiam agis, pcenitet te ; si non poenitet te.non es poc- terefornicantem secundum excellentiam sui status
nitens.Si ergo poenitet.curfacis quao malefecisti? Si velofficii, et secundum modum meretricis, etin mo-
fecissepcenitet,noli facere ; si adnuc facis,cerle non dumoperissui; etqualiterturpitudinemegerit, si in
es poemtens.Item Innocentius II:Admonemus fratres loco sacrato, si in tempore orationi constituto, ut sunt
nostros.ne falsis pcenitentiis laicorum animas decipi, festivitateset temporajejunii. Consideret quantum
et in infernum pertrahipatiantur.Falsam autem pce- perseveraverit,et defleat qifod perseveranter pecca-
nitentiam esse constat,cum,spretispluribus,de uno verit;et quantavictus fuentimpugnatione.Sunt enim
solo pconitentia agitur; vel cum sic agitur de uno, qui non solum non vincuntur, sedultro se peccato of-
ut non discedatur ab alio. feruntjnec expectant tentationem ,sed prsveniunt vo-
Repetit de vera pmnitentia, ut addat. luptatem.Etpertractetsecum quam multiplici actio-
7.Exprsmissisperspicuafitnotitiaverae pceniten- nevitii delectabiliter peccavit. Omnis ista varietas
tis vel satisfactionis.lila enim vera est pccnitentia, confitenda est et deflenda, ut cum cognoveritquod
qus peccatum abolet; quod illa sola facit,qus sce- peccatumest,citoiuveniat Deum sibi propitium. In
lus corrigit, qus odium commissi criminis et com- cognoscendoaugmentumpeccati.inveniatcujussta-
mittendi cum desiderio satisfaciendi affert. Judas tis fuerit^cujûssapientisetordinis.Immoreturin sin-
enim poenituisse legitur, sine assecutione venis, gulis istis,etsentiatmodum criminis, purganslacry-
quia tali poenitentia non correxit crimen; unde mis omnem qualitatemvitii;defleatvirtutemquain-
Ilieron.,comment. ad illud, Matth. 27:Quid ad nos: terim caruit. Dolendum cst enim non solum quod
Nibil Juds profuit sera poenitentia,per quamscelus peccavit, sedquiavirtute se privavit. Defleat etiam
corrigere non potuit. Sic quando frater peccat in quoniam offendens in uno,factus est omniumreus,i&-
fratrem.ut emendare non valeat quod peccavit,po- cob. 2. Ingratus enim extitit, qui plenus virtutibus
test ei dimitti; sin autem permanent opera,frustra Deum omnino nontimuit.Inhocemmquisquepecca-
voce assumitur poenitentia. Hoc est, quod de eo tor fitculpabilior, quo eatDeo acceptior, Ideo enim
infelicissimo dicitur, ps. 108 : Et oratio ejus fiat in Adam plus peccnvit.quia omni boho abundavit. Alio
peccatum, ut non solum emendare nequiverit pro- etiam modooffendensinunofactusestomniumreus,
ditionis nefas, sed proprii homicidii scelus addide- quia omnis virtus ptititur detrimentum ab uno vitio.
rit. Cave qualiter intelligas illud : Ut emendare va- Ponat se omnino in judicio et potestate sacerdotis,
leat quOd peccavit, etc. Non enim emendatio hic nihil sui ressrvans sibi,ut omnia eo jubente paratus
intelhgenda eat, rei dempts recompensatio.sed desit facere pro recipiendavitaanims,qusfaceret pro
licti exprobratio et abominatio, cum satisfactionis vitanda corporis morte; et hoc cum desiderio, quia
desideno.Demit enim injustequis alicui quod resti- vitam recuperat infinitam. Aug., de Poen. vera et
tuere non valet.ut oculum, vel vitam et hujusmodi; falsa.c 14etl5. Cumgaudio enim facere debet im-
et tamen si poenitueritpeccati,cumamorecondigns mortalfs futurus, qus faoeret pro differenda morte
satisfactionis, veniamhabet. Necideoquisquampu- moriturus; semper deprecetur Deum, offerat Deo
tet,quiremalienaminjuste abstulerit quam reddere mentem et cordis contntionem, deinde et quod po-
potest.de illopcccatopoenitereacveniamconsequi.ni- test det de possessione,et tunc si quid offerat,secu-
sirestituatablatum.Quamdiuenim respropter quam rus offerat. Respexit Dominus ad Abel, et ad munera
peccatum est.non redditur sireddi potest.non agitur ejus,Gen. 4.Prius dicit ad Abel.quam ad munera ejus.
poenitentia.sed fingitur.(August.,epist.2, ad Maced.) In judicio ergo cordis,conferendaest eleemosyna tri-
DISTINCTIO XVI. buentis.Nec considerandum est quantum, sed qua
DETRIBUSQUf IN POENITENTIA CONSIDERANDA SUNT. mente.quaaffectione datquod potest. Quiergo sua
l.Inperfectioneautempcenitenttffitriaobservanda peccata redimere vult temporatium oblatione,prius
snnt.scilicetcompunctiocordis.confessiooris, satis- offerat mentem. Aug. ibid., c. 15. Caveat etiam ne
factio operis. Unde Joannes.osaureum: PerfectaPoB- ductus verecundia.dividat apud se confessionem,ut
nitentia cogit peccatorem omnia libenter ferre;in cor- diversa divcrsis velit sacerdotibus manifestare.Qui-
de ejus contritio,inore confessio.in opere totahumi- dam enimuni celantquodalterimanifestandum con-
litas. Hsc est fructifera Pcenitentia, utsicuttribus servant: quod est se laudare,et ad hypocrisim ten-
modis Deum offendimus,scilicet, corde.ore.etopere, dere, et semper venia carere, ad quam per frusta
ita tribusmodissatisfaciamus. Suntenim tres pec- putatpervenire. Caveatetiam neprius ad dominicum
cati differentis, ut ait Aug., de Serm. habito in corpus accedat.quam confortetur bona conscientia, •
monte in lib.l.pauloante medium; etincorde,et in et doleat quod nondum audeat sumere quem multum
facto, et in consuetudine vel verbo, tanquam tres desideratcibumsalutarem.Cohibeatetiamsealudis,
-mortes. Una quasi in domo, scilicet, cum in corde a spectaculis seculi.qui perfectam vult consequi re-
consentitur Iibidini; altera quasi prolata jam extra missionisgratiam.fstisuntdigni fructus poenitentis
portam,cuminfactum proceditassensio ;tertiacum animam captivam elaqueantesetinlibertate eervan-
vi mals consuetudinis tanquam mole premitur ani- tes. Etinfra: Qusratanimadignosfructus, etsinon
mus.vclnoxis defensionisclypeoarmatur, quasi in digno8poenitentis.Suntenimdignifructu8virtutum,
sepulcrojam foetens. Hsc'sunt triageneramortuo- qui non sufficiuntpcenitentibus.Pcenitentiaenim gra-
rom, qus Deus legitur suscitasse. Huicergotriplici viores postulat, ut dolore et gemitibus mortuo impe-
roortijtriplici rcmedio occurritur:contritione,confcs- tret vitam.Ex his ostenditur qui sunt digni fructus
sione,satisfactione. Compunctio nobiacommendatur poenitentis, quibusverasatisfactioexpletur; et quod
ibi,3oel.2:Scindite corda vestra,et non vestimentaves- nonomnes dignifructus suntdignifructuspoeniten-
fra.Confessio, ibi, Prdv.l8:/twft«, in principio ser- tis;quoddeillapaenitentiaintelligitur,qusmajorum
monuaccustUorestsui.Vere enim confitelur qui seac- estcriminum. Non enim sufficiunt graviter delin-
cusat, qui execrando malum sibi imputat. Et ibi, quentibus,qus sufficiuntminusvel parum peccanti-
Effundite coram illo corda vestra.Etiterum, bus.
Jsal.61:
ac£:Confilemini alterutrumpeccata veslra. Satisfac- Quse sit falsa satisfactio.
tioa Joanneprscipitur ubi ait,Matth.3, et Luc 3 : 2. Etsicutsunt dignifructus pcenitentis, ac vera
Fo«'tedtcmo«/rurfu*pamttenftce,8cilicet,utsecundum satisfactio.ita et indigni fructus, et falsa satisfactio,
.qualttatemetquantitatemculps,sitqualitasetquan- id est.falsa pbenitentia; unde Gregor.de Pcen. dist.
titas poens.Non enimpar debetessefructusboniope- 5, c. Falsas : Falsas poenitentias dicimus, qus non
risejusquinihilvel minuspeccavitetejusqui gravius secundumauctoritates sanctcrum pro qualitate cri-
cecidit.Ideo discretiopoenitentivajde necessaria est, minumimponuntur. Ideoque miles, vel negotiator,
utillageratqustradit Aug.dicens: Consideret quali- vel alicui officio deditus, quod sine peccato exer-
tatemcriminie,inloco,intempore,in.per8everanti8fan cere non possit, si culpis gravioribus irretitus ad
varietate pereons;etqualihocfeoenttentatione,etin pcenitentiam venerit, vel qui bona alterius injuste
ip8io8vitumnltiplici exeoutione.Qportetenimpoani- detinet, vel qui odium in porde gerit, recognoBCftt
se veram poenitentiam non posse peragere, nisi ne- DISTINCTIO.XVII.
gotium relinquat,vel officium deserat, et odium ex TRIAPROPONUNTUR QU/ERENDA, PRIMUM ANSINE
corde dimittat.et bona qus injuste abstulit, resti- CONFESSIONE DIMITTATUR PECCATUM.
tuat.Nec tamen desperet interim quidquid boni fa- 1. Hic oritur qusstio multiplex. Primoenim quae-
cere potest.hortamur ut faciat, ut Deus cor ejus ritur utrum absquesatisfactione et oris confessione,
illustret ad poenitentiam. Cum sit pcenitentia inte- per solam cordis contritionem peccatum alicui di-
rior et extenor, de utraque per prsmissa satis ap- mittaturjsecundo an alicui sufflciat confiteri Deosine
paret qus sit vera, et qus sit falsa. sacerdote;tertio,an laico fldeli facta valeatconfessio.
De tribus actionibus pmnitentix. In his etiam docti diversa scntire inveniuntur.quia
3. Prsdictis veroadjiciendum estquobtribus mo- super his varia ac pene adversa Lradidissevidentur
dis agitur pocnitentia: ante Baptismum, scilicet,de doctores.Dicunt enim quidam, sine confessione oris
prionbus peccatis; postBaptismum.de gravioribus et satisfactione operis neminemapeccato mundari,
qus post committuntur.Estetiam poenitentiavenia- sitempusilla faciendi habuerit.Alii vero dicunt.ante
hum quotidiana, qus etium humiiium est.etperfe- oris confessionemetsatisfactionem,in cordiscontri-
ctorum; unde Aug.hom.50,de Utilit.et Necess. Pce- tione peccatum dimilti a Deo,si tamen votum coufi-
nit.;et lib.de Medicinapocnit.,c 2: Tressunt actio- tendi habeat.Unde propheta,ps. 31: Dixi : Confite-
nes pocnitentis, quas mccum cruditio vestra re- bor adversum meinjuslitinmmeumDomino;etturemi-
cognoscit.Unaest qus novum hominem parlurit,do- st*ti impietatem peccati mei.Quod exponensCassiodo-
nec pcr Baptismum omnium prsteritorum ablutio rus, ait, in Glossa ordinaria: Dixi.idest, deliberavi
fiat peccatorum ;quianullus sus voluntatis arbiter, apud me quod confitebor,et tu remisisli.Magnapie-
nisipcehiteateum veteris vitaenovam inchoarepotest; tas Dei.qui ad solam promissionem peccatum dimise-
a qua parvulisuntimmunescumbaptizantur, quia rit. Votumenim pro operatione judicatur.Item Aug.:
nondum possunt uti liberoarbitrio,quibustamen ad Nondum pronuntiat.promittit sepronuntiaturum.et
"remissionem originalis peccati prodesteorumfidesa Deus dimittit;quia hoc ipsum dicere,quoddam pro-
offeruntur4 Altera ost actio poenitentis post nuntiare est corde. Nondum est vox in ore ut homo
Suibus
aptismum, qus fftproillis.peccatisquslegisDeca- audiatconfessionem.etDeus audit.Item: Sacrificium
logus continet. Agunt ergo homines pocnitentiaroanto Deo spiritus contributatus ; cor contritum, etc. Alibi
Buptismum de peccatis prioribus,ita tamen ut etiam etiam legitur, ps. 31: Quacumque hora peccator con-
baptizentur; sicut Petrus ait, Act.2: Agik pmnitcn- versus fueritetingemuerit, vita vivet,et non morietur.
tiam,et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Do- Nondicitaroreconfessusfuerit.sedconversusingemue-
mini, etc. Agunt etiam poenitentiamî post Baptis- rtt.Unde datur intelligi quod etiam ore tacente ve-
mum ita peccaverunt,ut excommunicari et reconci- niam interdum consequimur. Hincetiamleprosi illi
liari postea mereantur. Est etiam poenitenfiabono- quibus Dominus prscepitutostenderent sesacerdo-
rumet humilium fidelium pcena quotidiana, in qua tibus, in itinere, antequam ad sacerdotes venirent,
pectora tundimus dicentes.Mattb.o: Dimttfeno&tsde- mundatisunt.Ex quo lnsinuaturquod antcquamora
bila nostra, etc Nequeea nobisdimittivolumusqus nostra sacerdotibus aperiamus, id est,peccata confi-
dimissa nobis in Baptismo non dubitamus, sed llla teamur, a lepra peccati mundamur. Lazarus etiam
qus humans fragihtati, quamvis parva,taimen cre- non prius de monumento est eductus,et post a Do-
bra subrepunt; qus si collecta contra nos fuerint, mino suscitatus; sed intus suscitatus.prodiit foras
ita nos gravabuntetoppriment,sicut unum aliquod vivus, ut ostenderetur suscitatio anims prscedero
grande peccatum. Quid enim inter est ad naufra- confessionem.Nemo enim potest confiteri.nisisusci-
ginm an uno grandifluctunavisoperiatur etobrua- tatus,quia a mortuo,velut qui non est.peril confessio.
tur, an paulatim subrepens aqua in sentinam per Nullus ergoconfitetur,nisi resuscitatus.Nemoautem
negligentium culpam impleatnavem, et submerga- suscitatur, nisi qui a peccato solvitur, quiapeccatum
tur? Ideo jejunium, et elemosyna, et orationes m- mors animsest.qusut estvitacorporis, itaejus vita
vigilent, in quibus cum dicimus : Dimittenobis de- Deus est. Hisaliisquepluribus auctoritatibus proba-
bita nosfra,etc.manifestamus noshaberequod nobis tur ante confessionem vel satisfactionem solacom-
dimittatur; et his verbis humiliantesanimasnos- pu nctione peccatum dimitti; quod qui negan t.eas de-
tras,quotidianam agere poenitentiamnoncessamus. terminarelaborant; nec nomn bujus sententis de-
De satisfactione venialium. pressionem.et ad susopinionis assertionem aucto-
4. Qus autem pro venialibus sit satisfactio suffi- rum testimonia inducunt. Ait enim Dominus per
ciens.Aug. insinuat ita inquiens in Ench., cap. 71 : Isniam : Dic tu iniquitates tuas ut juslificeris. Item
De quotidianisetbrevibus levibusquepeccatis, sine Ambr.: Non potest quisquam justificari a peccato-
quibus hsc vita non ducitur, quotidiana oratio fide- nisi peccatum ipsum antea fuerit confessus. Idem -
Iium satisfacit.Eorum enim est dicere: Pater noster dicit: Confessio a morte animam liberat, confessio
qui esin cmlis, etc. Deletomninohocc oratiominima aperit paradisum, confessio spem salutis tribuit,
et quotidiana peccata.Delet et illa a quibus vitaflde- quia non meretur j'ustificari, qui in vita sua non
lium etiam scelerate gesta, sed poenitudo in melius vult peccatum confiteri.nia confessio nos liberat,
commutata discedit. Sicut veraciter dicitur : Di- qus iit cum poenitentia. Pcenitentia vera est dolor
mitle nobis debila nostra,ita. et veraciter djcitur:&'cu< cordis, et amaritudo anims pro maJis qns quisque
etnos dimittimus debitoribus, nostris, id est, sicflat commisit. Item Joun.: Non potest quisquam gra-
quod dicitur; quia et ipsa eleemosyna cst veniam tiam Dei accipere, nisi purgatus fuerit ab omni
petentibus omnino ignosccrc. Ex his aliisque prs- peccato per Poenitentis confessionem et per Bap-
missis jam facile est intelligercqus pro venialibus tismum. Item Aug.: Agite poenitenliam qualisagi-
sit exhibenda satisfactio. Sufficit enim Dominica turinEcclesia.NemodicatsibkOcculteagoquiaapud
oratio cum jejunio et cleemosynis: sic tamen ut Deum ago,novit Deus qui mihi ignoscit, quiain corde
prscedat contritio aliquantula,et addatur confessio ago. Ergosinecausadictum est: Qusesolveritis super
si adsit facultas ; de qua confessione post tractabi- lerram.solutaerunlinca^listErgoBinecausaciavesdsi-
tur.Pro gravioribus vero peccatis hsc etiam in sa- ts sunt?Frustramus ergo verbumChristi.Jobdicit:
tisfactione adhibenda sunt, sed multo vehementius Sierubuiinconspectu populipeccata meaconfiteri.ltem
atque districtius,quia,utait August.,in lib. depcen. Ambr.: Venialis est culpa, quam sequitur confessio
Medicina,o.5,et hom.50, de utiht.ac Necess.poenit., delictorum.Item August-.superillumlocum ps. 68:
ad agendam Poenitentiam non sufficit mores in me- Non absorbeat me profundum, nequeurgeat super me
lius commutare, et a malis factis recedere, nisi de puteusos suum: Puteus est profunditas iniquitatis,
his qus facta sunt satisfaciat Domino per poeniten- in quamsi cecideris.non claudetsuperteossuum,si
tis dolorem, per humilitatis gemitum, per contriti tu non claudisos tuum;confitere orgo et dic: Depro-
.cordis eacrificiura, cooperantibua eleemosynis.. fundit clamavi adteDomine, eto.,et evades. Claudit
m SENTENTIARUM LIBRr QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XVII. 882
super iUum, quiin profundo oontemnit; aquomor- ta Bunt peccatatua,Spongia peccatorum tuorum la-
tuo, velut qui non sit, perit confessio. Item, nullus cryms tus sint. Item Prosper de Poenit., dist. 1. c.
debits gravioris pcens accipit veniam, nisi qualem- Porro iUi, et in lib. de Vita contemplat., c, 7: Uli
cumque, etsi longe minorem quam debeat, solverit quorum peccata humanam notitiam latent, non ab
pcenam. Ita enimimpartituraDeo largitasmisericor- ipsia confessa,nec ab aliis publicata.si ea confiteri vel
dis, ut non relinquatur justitia disciplinae.Item Hie- emendare noluerint, Deum quem habent testem,
ron.: Qui peccator est, plangat delicta propria vel ipsum et hablturi suntultorem.Quodsiipsi sui judi-
populi.etingrediatur ecclesiam, de qua propter pecces fiant, et veluti sus iniquilatis ultores, hic tn se
cata fnerat egresaus; et dormiai in sacco, ut prster- voluntariam poenam sevenssims animadversionis
itas delicias per quasDeum offenderat, vits austeri- exerceant; temporaiibua pcenis mntabunt sterna
tatecompenset. His aliisque auctoritatibus nituntur supplicia,etlacrynis ex vera cordiscontritione fluen-
asserere siae confessione vocis et aliqua solutione tibusextinguentsterniignisincendia.Et infra.ibid.:
pcens neminem a peccato mundari. Facilius sibiDeum placabunt illi ,qui aut propriis con-
Cui sententisepotius consentiendum sit. fessionibus crimen produnt, aut nescientibus aliis
2.Quiderg0 8uperhissentiendum sit, quid tenen- ipsi insevoluntaris excommunicationisfernntsen-
dum? 8ane dici pbtestquod sine confessione oris et tentiam: et ab altari cui ministrabant, non animo,
sed offloio separati, vitam suam quasi mortuam
solutioncpcens exterions peccata delenturper contri-
tionem et humilitatem cordis. Ex quo emm aliquis plangunt; acerti quod reconciliati sibi pcenitentis
Deo non solum amissa recipiant, sed
proponU mentecompuncta seconiessurum.Deus di- iructibuB, etiam aucto-
mittit,quiaibiest confessio cordis.etsi non oris, per ritatis superns civitatisgaudiarecipiant.ilis
innitnntur qui Bufncerecontendunt Deo con-
quamanimainteriusmundaturamacula etcontagio fiteri peccata sine sacerdote. Dicunt enim quod ai
peccati commiasi,et debitum sternae mortis relaxa- quis timens detegere culpam suam apud homines,
tur.Ulaergo qus superius dicta sunt de confeasione
et p<enitentia,vel ad confessionem cordis.vel ad exte- ne inde opprobrio habeatur, vel alii suo exemplo
ad peccandum aecingantur, et ideo tacet homini,
riorempcBnamrefierendasunt.Sicut illudAug. ;Quod et revelat Deo, consequitur veniam.
nuUus dicitur veniam consequi, nisi prius quantu-
lamcqmqae peccati solverit pcenam vel de exteriori Quodnon sufflcil soli Deoconfiteri si tempus adsit, si
tamen homini possit,
pqenaaccipiendum est.et ad contemnentesvel negli- 4. Sedquodsacerdotibusconfiterioporteat,non so-
geotes refcrendum, sicut illud: Nemo dicat :Occulte lumillaauctoritateJacobi,c.6:i7on/Ztemtntaiterufrum
ago^tcJfonaulli enim in vita peccataconfiteri negU- peccatavestra, etc.,sedetiam aiiorum testi-
gunt velerubescunt.etideo non merentur justificari. pluribus
Sicuêoua pnBoeptaeat nobis interiarpcenitentia,ita moniis comprobatur. Ait enimAug., tn hom. 50, de
et orisconleaefo.et exteripr satisfactio,si adsit facul- Utilit. acNecess. Poenit.: Judicetseipsumhomo vo-
dum potest,et mores convertat in melius,
taa.Undenec vere pcenitensest, qui confessionis voluntarie
tum nonhabet. Etsicutpeccati remissio munus Dei ne cumjamnonpoterit, prater voluntatem a Domino
est, itapcenitentiaetconfessioper peocatum judicetur; et cum in se protulerit severissims medi-
quam cims, sed tamen utilissims, sententiam, veniat ad
deletur, non potestease nisi aDeo,utAgugu8t.ait Jam,
antistitesper quos illiclaves ministrantur Ecclesis.
inquit.donum Spiritus sancti habet qui confitetur et Tanquambonus
non esse confessio et com- jam incipiens esse filius.materno-
pcenitet.quia potest peccati
punctio inbomine ex seipso.Cum enim irascitur sibi rummembrorumbrdine custodito, a prspositis sa- •
quisque et displicet, sine dono Spiritus sancti non erorumaccipiatsatisfactionissusmodum,inofferen-
sacrificio contriti cordis devotua et 8upplex.ld ta-
est. Oportet ergo poenitentem confiteri peccata, si do men non solum sibi prositad salutem,8ed
tempus habeat; et tamen antequam sit confessio in etiamagat,quod ad exemplum csterie: utaipeccatnmejusnon
ore, si votum stt in corde, prsstaturei remissio. modo ingravi ejus malo.sedetiam in tanto scandalo
Si sufficit soli Deo confiteri. aliorum est, atque hoc expedire utilitati Eeolesis vi-
3. Jam socundum quaestionis articulum inspicia- deturantistiti.innotitiammultorumveltotiusplebis
mus,scilioet,utrum sufficiat peccata conflteri soliDeo agere pcenitentiam non recuset, ne lethaU plags per
an oporteatconfiteri sacerdoti.Quibusdam visum est pudoremaddattumorem.Cumtantaestplagapeccati
sufficere, si soli Deofiat confessio siue judicio saCer- et impetus morbi, ut medicamenta corporis et san-
dotali et confessioneEcclesis,quia David dixit: Dixi: Domini differenda sint.auctoritate antistttds,
ConfUeborDomino;et tu remisisti, etc.; non ait sacer- ebet sequisque removereab altariad agendampte-
fuinis
dott,et tatnen remissnm sibi peccatum dicit. Item nitentiam ,et eadem auctoritate recomciliari .ItemLeo
Ambros.:Ideo flevitPetrus,quiaculpa obrepsitei; papa, de Poen., dist. i, c. Muttiplex: Multiplex mise-
noninvenlo quid dixerit,invenioquodfleverit.Lacry- rieordia Deiita lapsibus subvenit humams, ut non
masejus lego,satisfactionem non lego.Sed quod demodo per Baptismum, eed etiam per pcenitentiam
fendi non potest.ablui potest. Lavant lacryms deli- spes vits reparetur; sic divins voluntatis prssidiis
ctum,quod voce pudor est conflteri. Venis fletus con- ordinatis, utindulgentiamDei nisi supplicationibus
sulit, et vereeundis. Hoc idem etiam Maximus dicit sacerdotum nequeant obtinere. Ghristus enim hano
episcopHB.Item Joannes Chrysost.: Non tibi dico ut
tc prodasin publicum, neque apud alios te accuses; us pcenitentis satisfactionem darent,et eosdem sa-
ErspositisEcclesistradiditpotestatem,utconfitenti-
Bed obedire te volo Prpphets dicenti: RevelaDeovi- lubri satisfactione purgatos, adfcommunionemsa-
tam tuam. Ante Deum ergo tua confitere peccata, cramentorum per januam reconciliationis admitte-
apudverumjudrcemcumorationedelictatuapronun- rent.Item Aug., lib. de veraetfalsa Poenitentia, cap.
tta, non lingua, sed conscientis tus memoria ; et 10:Quempcenitet,omnino pceniteat.et doloremlacry-
tuno demumsperate misericordism posse consequi. mis ostendatjreprssentet vitam suamDeo per sa-
Sihabfteris peccata tua in mente continue,nunquam cerdotem, prsveniat judicium Dei per confessionem.
mtdtnn adversus proximum in corde tuo tenebis. Prscepit enim Dominus mundandis, ut ostenderent
Idem: Peccata tua quotidie dicito,ut deleas illa. Sed ora sacerdotibus: docens corporali prssentia confi-
si conftmderis alicui dicere, dicito eaquotidie in ani- tenda peccata, non per scripta manifestanda. Dixit
mq tuo; non dico ut confitearis ea conservotuo, ut enim: Ora monstrate et omnes : non unus pro omni-
tibi exprqbret. Dicito Deo,qui curat ea. Nec enim si bus.nonalium statuatis nuntium qui pro vobisoffe-
illi non dbxeris, ignoratea : cum feciebas eo,prssto rat munus Deo a Moyse statutum ; sed qui per voa
6rat; cumadmitteres ea,cognverat.Numquid ea vult peccastis.pervoserubescatis.Erubescentiaenimipsa
a te cognoscere? Peccare non erubuisti, etconfiteri partem hd)et remissionis.Ex misericordia enim hoc
erubescis ?Dicito in hac vita, ut in alia requiem ha- Dominus,ut ncmo poeniteret in occulto.In
beas :dicito ingemiscens et lacrymans. In codice scrip- Erscepit oc enim quod pcr seipsum dicit sacerdoti, et eru-
bescentiam vinoit, timore Dei offensi fit venia ori- sacerdotis.Nom in resurrectione fllis archisynagogi
minis.Fit enim veniale per confessionem quod crimi- puells, pauci interfuerunt qui viderunt; noridum
nale eratin operatione, etsi non statim purgatur, flt enim erat sepulta,nondura extra portam delata.oon-
tamen vaniale quod commiserat mortale. Multum dum extra domum in notitiam portata.Intus resus-
enim satisfactionis obtulit, qui erubescontis domi- citavit quam intusinvenit.relictis solisPetro eUaco-
nans, ni hil eorum qus commisit, nuntio Dei negavit. bo et Joanne,etpatreetmale puellffi,in quibus figura-
Deus enim qui misericors et justus est, sicut servat liter conti nentur sacerdotes Ecclesis.Quos antem ex-
misericordiam in j ustitia.itaetjustitiam in misericor- trainvenit,advertendumestquomodosu8citavit.Fle-
dia.Opusenimmisericordisetpeccantipeocatadimit- batenimturbapost fllium vidus; flevitMarthaetMa-
tere;8edoportetutjustu8misereaturjuste.Considerat riasupplicantes pro fratre; flebatetturbaMariam se-
enim si dignus est, non dicojustitia, sedetmiseri- cuta.ln quo docemur, publice peccantibus non pro-
cordia.Justitia enim sola damnat,sed dignus est mi- prium, sed Ecclesis sufficere meritum. Aug., ibid.,
sericordia qui spirituali labore qusrit gratiam. La- cap. 12 : Laboret ergo poenitens in Eccelsia esse
borat enim mens patiendo erubescentiam. Et quoet ad Ecclesis unitatem tendere. Nisi enim unitas
niam verecundiamagna est pcena.qui erubescit pro Ecclesis succurrat, nisi quod deest peccatori sua ora-
Chrislo fitdignus misericordia.Unde patet quia quan- tione compleat, de manibus inimici non eripietur
to pluribus confitebitur in spe vcniae turpitudinem animamortui. Credendum est enim quod omnesora-
oriminis, tanto facilius consequetur gratiam remis- tiones et eleemosyns Ecclesis et opera justitiae et
Bionis. Ipsi enim sacerdotes plus possunt proflcere, misericordis succurrant recognoscentt mortem
confltentibus parcere. ItemLeo papa.dePcen. ,di st suam ad conversionem.Ideoque nemo dignepcenite-
: Quamvis plenitudo fidei videatur esse laudabilis,
?lus re potest, quem non sustineat unitas Ecclesis. Ideo-
quspropterDei timorem apud homines erubescere que nemo petat sacerdotes per aliquam cnlpam ab
.non yeretur ;tamen quianon omnium sunt hujusce- unitateEcclesis divisos.Exbissatis aperituretabsol-
mddipeccata.ut ea qui poenitentiam poscunt.non ti- vitur prsmisss qusstionis articuIus.Qusrendus est
meant publicaft, removeatur improbabilis consuetu- sacerdos sapiens et disoretus,qui cum potestate simul
done.multia poenitentis remediis arceantur, dumaut habeat judicium.qui si forte defuerit, confiteri debet
erubescunt,aut timent inimicis sua fatcta resesare, socio. Bedavero,superEpist.Jacobi5,interccmfe8sio-
quibua possunt legum percelli constitutione.Sufficit nem venialinm et mortalium distinguit super illum
enim confessio, qus primum Deo offertur, et tunc locum:Con/itmtnt alterutrumpeccata vestra.Aiieaim:
etiam sacerdoti, qui pro delictis pcenitentium preca- Cosqualibus quotidiana et levia,gravioravero saoer-
tor aocedit.Tunc enim plures ad pcenitentiam pote- doti pandamus,etquantojusserittempore purgare
runt provocari, si populi auribus non publicetur curemus, quia sine confessione emendationis, pec-
conscentia confitentis.Ex his aliisque plunbus indn- cata nequeunt dimitti.Sedetgraviora cosquaiibua
bitanter ostenditur oportere Deo primum, et deinde pandenda sunt,cum deest sacerdos, et urget pericu-
sacerdoti oflerri confessionem; nec aliter posse per- lum. Venialia vero, etiam sacerdotum oblata copia,
veniri ad ingressum paradisi, si adsit facultas. licet confiteri cosquali, et sufficit, ut quibusdam
De tertio artieulo, scilket, an sufficiat confiteri laico. placet, si tamen ex contemptu uon prstermittatur
sacerdos. Tutius est tamen et perfectius utriusque
5. Nunc priusquam prsmissis auctoritatibusqus generis peccata sacerdotibus pandere, et consilium
bis contradicere videntur respondeamus, tertiam medicins ab eis qusrere, quibus concessa est po-
qnsstionem intueamur.Quod enim secundaqusstio testas ligandi et solvendi.
continebat.scilicet.an sine confessioneet judioio sa- Hk aperit qualiter supraiictx auctoritates intelligen-
cerdotissoli Deoconfiterisufflceret,expeditum est;et dxsunt.
certiflcatumprsmissis testimoniis.quod non sufflcit
conflteri Deo sine sacerdote.nec est vere humilis et 6. Dum ergo ex his aUisque pluribus testimoniis
poenitens.si non desiderat et requiritsacerdotis judi- perspicuumfiatetindubitamliterconstetpeccatapri-
oium Sed numquid sque valetalicui confiteri socio mumDeo.deinde sacerdoti esse confitenaa, et.si ipse
vel proximosuo.saltem cumdeestsacerdo8?Sane ad defuerit, etiam socio, illud Joan. Gbrys. supenua
hoopoteBtdiciquodsacerdotisexamenrequirendum positum, dePoen., dist. 1, c. Quos aliquando, ad fi-
est studiose, quia sacerdotibus concessitDeus pote- nem, non est ita intelligendum, ut liceat abcui, si
statem ligandi atque solvendi; et ideo quibus ipsi di- tempushabeat, sacerdott non confiteri; sed quiasuf-
mittunt.et Deus dimittit.Sitamen defueritsacerdos, ficit ubi crimen occultum est.soliDeo per sacerdo-
prqximo vel socio est facienda confessio. Sed curet temdicere, et semel. Nec oportet publicari coram
quisque saoerdotem qusrere, quisciatligareetsol- multis, quod occultum est.Quod notavitdicens;Non
vere. Talem enim esse oportet, qui aliorum crhnina tibi dico utteprodasinpablicum.Sicutenimpublica
dijudicat. Unde Aug., lib de vera et falsa Poeniten- noxa publico eget remedio.Ha et occulta eecreta con-
tia, cap. 10: Qui vult conflteri peccata ut inveniat fessione et occultasatisfactionepurgatur.Necneces-
gratiam.qusrat sacerdotem qui sciat ligare et solve- 86 est ut quod sacerdoti semel confessi sumus.iterum
re, ne cum negligens circa ae extiterit negligatur ab confiteamur;sedlinguacordis.non carnis,apud ve-
eo.qui eum misencorditer monet et petit;ne amboin rum judicem id jugiter confiteridebemus.Undeidem
foveam cadant, quam stultus evitare noluit. Tanta Joan.,ibid. ,c.Nuncautem, ait: Nnnc autemsi recorde-
itaque vis confessionis est.ut si deest sacerdos, con- risjpercatorum tuorum.et eisfrequenter ea in conspec-
fiteaturproximo.Sspeenim contingitquod poenitens tu Dei pronunties,et pro depreoeria.citius illa de-
nonpotestverecundari eoram sacerdote.quem desi- lebis.Si vero oblivisearis, tunc eorum recordaberis
deranti nec tempus,nec locus offert.Etsi ille cui con- nolens, quando publicabuntor, etin conspectu om-
fitebitur potestatem non habeat solvendi, fit tamen niumamicorum et inimicorum.sanctorumqueange-
dignusvenia exsacerdotisdesiderio.quicrimen con- lorumproferentur. Itaetiaunillud Ambrosii, dePoeD.,
fitetur socio.Mundati enim suntleprosi, dum ibant dist.l, c. Lacrymx: Lacrymslavantdelictum quod
ora ve! se ostendere sacerdotibns.antequam ad eos vocepudor est confiteri,ad publicampoenitentiamre-
pervenirent.Unde patet Deum ad cor inspicer«,dum ferendum est. Ibi enim virtutemlacrymarumet con-
ex necessitate prohibetur ad sacerdotes pervenire. fessionis ostend.ens, significare voluitquodlacryma
Unde Aug.,ibidem : Sspe quidem qusrunt eos sani occults et confessio secreta, sicut qus fit soli saoerdo-
etlsti; sed dum qusrunt,antequamperveniant,moti.lavantdelictum quod pudet adiquem publice confi-
riuntur.Sed misericordiaDei ubique est.qui et justis teri .Quod vero dicit se lacrymasPetri legisse, non sa-
parcere novit, etsi non tam cito, sicut si solverentur tisfactionem vel confessionem, per hoc non excludit
a sacerdote.Ibid. cap.ll:Qui ergo confitetur sacer- illa:multaenitnfacta8unt,qusscriptanon aunt;etfor.
doti, omnino melion quam potest sonfiteatur; et si te nondumfactaeratinstitutioconfessioniB.qus mo.
peccatum occultum est,sufftciat referre in notitiam do.Similiter etUlud Presperi: Sisui judicesfiant,mu
885 SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XVIII. 88*
tabunt sterna supphcia; et illud: Facilius Deum pla- De usu clavium.
cabunt sibi, qui aut propriisconfessionibuscrimen 3. Usus vero harum clavium multiplex est: discer-
produnt, aut neseientibus aliis in se sententiam ex- nere, scilicet, ligandosetsolvendos, ac deindeligare
communicationis ferunt, ad publicam confessionem vel solvere. Qui enim, ut aitGregor., indignos ligat
et satisfactionem referri oportet. Nonenim solis sacer- vel solvit, propriapotestate se privat, id est, dignum
dotibusjusligandiatquesolvendidatumest.sicuique privatione se facit.
suo arbitrio se pcena vel excommucationis sententia Si sacerdos potest dimittere vel retinere peccata.
ligare, etabsque sacerdotali j'udicio scipsumDeo vel 4. Sed qusritur utrum a peccatosolverevaleatsa-
altari reconciliare Iicet, quod ecclesiastics institu- cerdos, id est, a culpa.ut culps maculam abstergat,
tioni eonsuetudini penitus repugnat.Potius ergo si veldebitumsternsmqrtissolverevaleat. Quidam ar-
publicepeccasti,publiceconfiteretereum,etemenda. bitrati sunt, cum peccatordupliciter ligatus teneatur,
8i verooccultedeliquisti.etiamsicnon taceas, necta- ut prsdictumest.scilicet.mentiscontagioneaccsci-
men dico ut publices.Taciturnitos enim peccati ex su- tate,et debito futurs poens,alteram curari per Deum,
perbia nascttur cordis. Ideo enim peccatum suum alterum solvipersacerdotem.Patitur enimperpec-
quis celat, ne reputetur foris qualem sejam conspec- catum quasdamtenebras interiores etmaoulas.a qui-
tui exhibuit.quod ex fontesuperbiae nascitur.Species bus nisi liberetur.projicietur in tenebrasexteriores.
enim superbis est se velle justum videri qui pecoator Cum autem Uberatur ab his, suscitatur a morte pec-
est; atque hypocrita convincitur qui instar primorum cati. Unde Apostolus: Surge qui dormis, etiUunnna-
vel tergiversatione verborum peccata sua bit te Christus. Solus enim Ghristus, non sacerdos-
evigarecontenditjVeisicutCain peccata.sua reticen- animam resuscitat, ac, pulsistenebrisinterioribuset
Iiarentum
do supprimere qusrit. Ubi ergo superbia regnat et maculis, eamilluminatetmundat, qui animsfaciem
hypocrisis, bumUitas locum non habet. Sine humili- lavat; debitumvero sterns pcenssolvere-concessit
tate vero aljcui veniam sperare nonlicet.Ubiestergo sacerdotibus.Quod in resurrectioneLazari signatum
taciturnitas confessionis, non est spcranda veniam asserunt; quem Ghristus prius perse interius vivifi-
criminis.Jam certissime liquet quam sit detestabile cavit, deinde foras exirejussit.eumque adhnc liga-
peccaii silentium,et e converso quam sit necessaria tum solvere apostolis prscepit; quia, utaiunt.ipse
confessio. Est enim confessio testimonium conscien- interius animam a caligine maculaque peccati emun-
tis Deum timentia, Qui enim timet judicium Dei, dat, sacerdotibus vero deditvinculumsternffi mortis
peccatum non erubeacit confiteri. Perfectus timor solvere: Alii vero dicunt solum Deum, non sacerdo-
solvitomnem pudorem; confessio peccati pudorem tem, debitum sterns mortis dimittere,sicutetani-
habet, et ipsa erubescentia est gravis poena.Ideoque mam interius per se vivificat; ncctamen diffitentur
jubemur confiteri peccata, ot erubescentiampatia- sacerdotibustraditampoteBtatempeccatadimittendi
murpropcena.nambocipsumpars est divini judicii. et retinendi, quibus dictum est, Joan. 10: Quorum
Si ergo qusritur an confessio sit necessaria, cum in remiseritis peccata, etc Sicut enim Christus retinuit
contritionejamdeletumsit peccatum, dicimus quia sibi potestatem Baptismi, ita et Poenitentis. Et ideo
punitio peccati est, sicut satisfactio operis. sicut interius gratia suaanimamiUuminatîtaetsi-
?usdam
er confessionem etiam intetligit sacerdos qualiter mul debitum sterns mortis relaxat. Ipse enim per
debeat judicare de crimine. Per eam quoque peccator seipsum peccata poenitentium tegit; et tunc tegit
fit humilior et cautior. quando ad poenam non reservat. Tuno ergo tegit,
DI8TINCTI0 XVIII quando debitum pcenaesolvit. Quod autem ipse tegat,
aperte dicit Aug. exponens illum locum psalmi 31:
DE REMISSIONE SACERDOTIS. Quoram tectasunt peccata, id est, cooperta etabolita.
1. Hic quaeri solet si peccatum omnino dimissum Si enim texit Deus peccata.noluit advertere; si noluit
est aDeo per cordis contritionem.ex quo pcenitens advertere, noluit animadvertere, id est,punire, sed
votum habuitconfitendi,quid posteadimittatnreia ignoscere.Itaergo dicit a Deotecta.utDeusnon vide-
sacerdote. Videoenim quovinculoeumligat, scilicct, at,idost,sternaliterpuniat.VidereenimDeipeccata,
temporalis poens,sed non aquo eum absolvat. Et idco est.ad poenamimputare. Avertere autem facfema pec-
qusro. Aute poenitudinem quippe cordis, anima rei catis,hocestcaadpoenamnonre8ervare.ItemHieron.
maculamhabetetfcetorem peccati, atqueaeternoe ul- Comment, ad euradem psal.: Quibus Deus dimittit -
tionis vinculo ligata existit. Si vero ante confessionem peccata.tegit ne injudiciorevelentur.Item Cassiodo-
percordiscontntionemDeusperseipsumsineministe- rus.adeumdem ps.,supereoloco: Beatusvirqui.ete.:
rio sacerdotis etdebitum omnino relaxat, et animam Quia gravia habent peccata, aliisDeusimputat.aliis
interius purgat a contagioneetfoctore peccati; quid pcr miscricordiam non imputat.Exhis aperte ostendi-
ergomundat,quiddimittitsacerdoB?ubi sunt claves turquodDeua ipsepoenitentemsolvitadebitopsns;
illffi quas Dominus tradidit Petro et successoribus et tunc solvit quando intus illuminat,inpirando ve-
ejus, dicens, Matth. 16: Tibi dabo claves regni cmlo- ramcordiscontritionem.CuisententisratioBuffraga-
rum, ete. Quxcumqueligaverissuperterram,eruntli- tur.etauctoritates attestantur.Nemo enimvere com-
gata et in cxlo ; et quxcumque solveris super terram, pungiturdepeccato.habenscorcontritumethumilia-
eruntsoluta, etc, Luc 5?Ut autemprsmissaqusstio tum.nisi in charitate.Qui autemcharitatemhabet,di-
plenius explicari valeat,quasi altius ducto rete,dehis estvita sterna.Nemoautemsimulvitaetmorte
clavibus et usu earum disseramus. fnus
ignus est. Non est ergo tunc ligatus debito sterns
mortis.Filius enim irs esse desiit ex quo diligere coe-
De clavibus.
pit.ExtuncergosolutuBestabira.qusnonmanetsu-
2. Claves istae non sunt corporales.sedspirituales, perillum qui creditin Christum.sedsuperillumqui
scilicetdiscernendi8cientia,etpotentiajudicandi, id non credit.Non ergo postmodum per sacerdotemcui
est, ligandi et solvendi; quadignosrecipere.etindi- confiteturab ira sterna liberatnr.a quajam liberatus
gnoscfebetexcluderearegnoecclesiasticusjudex.qui est per Dominum.ox quo dixit :Confitebor.Solusergo
sicut habet jus ligandi.itasolvendi. Undc Amhr..de Deushomineminteriusmundatapeccatimacula.eta
Poen., dist. l,c. Verbum Dei: Dominus par jus et debito sterns poenaesolvit; qui per prophetam ait,-
solvendi esse voluit, et ligandi, qui utrumque pari Isais 43: Ego solus deleo iniquitates et peccatapopuli.
conditionepennisitiErgoquisolvendijusnonhabet, Item Amb. : Verbum Deidimittitpeccata, sacerdos
necligandinabet.Etinfra: Certum est quod Ecclesis est judex. Sacerdos quidem officium suumexhibet,
utrumque licet, hsresis utrumque non habet Jus sed nullius potestatisjuraexcercet.Idem Aug., tract.
enimbocsolispermissumestsacerdotibus. Recte cr- 121 superJoan.:Nemo-tollitpeccata, nisisolusDeus,
Ecclesia hoc sibi vindicat, qus veros sacerdotcs qui est Agnus tollcnspcccatamundi.Tollitautemct
foabet; hsresis vendicare non potest,qus veros sacer- diniittendo qus factasunt, et adjuvandonefiant.et
dotes non habet. perduccndoadvitam, ubi omnino fieri non possunt.
887 PETRI LOMBAHDI. 888
Hisaliisque pluribustestimoniisdocetur Dominum olim habedant sublege legalesin curandis leprosie.
solumpersepecoata dimittoro; et sicut dimittit qui- Hi ergo peccata dimittunt vel retinent.dum diinissa
busdam, ita et aliorum quorumdam peccata retinet. a Deo vel retenta judicantetostendunt.Ponuntenim
Quod sacerdotescliam dimiUunt, ettenentpeccata, suo sacerdotes nomen Dominisuper filioslsrael.sed ipse
modo. benedicit.utlegiturinNumens.Huncmodumligandi
5.Nec ideo tamen negamus sacerdotibus conces- et solvendi Hicronymus supra notavit.
sam potestatem dhuittendi et retinendi peccata, cum 7. Ligant quoque sacerdotes, dum satisfactionem
hoc Veritas in Evangelio aperte doceat.IIinc August. Pcenitentis confitibus imponunt. Solvunt, cum de
ait, lib. de vera et falsa Pccn., c. 10: Ecclcsis ohari- eaaliquid dimittunt, vel per eam purgatos ad sacra-
tas, qus per Spiritum sanctum diffunditur in cordi- mentorum communionem admittunt, quem modum
bus eorum qui participes sui sunt.peccata dimittit; superius Leo papa notavit. Secundum hunc modum
eorumqui non sunt, tenet.Idem: Sacerdotos possunt dicuntur etiam sacerdotes dimittere peccatavelreti-
confitentibus parcere: quibus eni m remittunt remit- nere.Unde superius Aug., libro de veraetfalsaPcen.,
tit Deus. Lazarum enim de monumento suscitatum cap. 10, dixit: Quibus remittunt, etremittit Deus etc.
obtulit discipulis solvendum, per hocostendenspo- Opus enim justits exercent in peccatores, cum eos
testatem sotvendi concessam sacerdolibus. Dixit justa pcenahgant; opus misericordis, dumde ea ali-
enim, Matth. i6:Quodcumgue solveritissuperterram, quidrelaxant, vel sacramentorum communionicon-
eritsolutum etin cmlo,ctc;hocest: Ego Deus,et omnis ciliant; alia opera in peccatores exercere nequeunt.
coelestis curis ordines.et omnes sancti iri gloria mea Et notandum est quia quos satisfactionepcenitentis
laudant vobiscumet confirmant quos ligatiset solvi- ligant, eoipsoa peccatissolutosostendunt,quianon
tis.Non dixit quosputatisligare et solvere;sedinquos imponituralicui satisfactio pcenitentialis, nisi quem
exercetis opusjustitix vel misericordix. Aliter autem, ' sacerdos vere poenitentem arbitratur. Aliis vero non
vel alia opera vestra in peccatores non cognosco. imponuntjeteo ipso peccatum retineri aDeojudicant.
"Idem,lib.aeBapt.parvul,1.6:CumveraciteraaDeum ui- Quod autem boc ad claves pertineat August. ostendit -
converso peccata dlmittuntur ab eisdimittuntu r,q dicens,in libro de Poenitentia: Frustrat clavcs Eccle-
bus ipse veraci conversione conjungitur. Spiritus sis.qul sine arbitrio sacerdotis pcenitentiam agit, si
sanctus ea dimittit.qui datus est omnibus sanctis sibi sine oris confessione criminis indulgentiam impreca-
charitatecohsrentibuSjSivese novcrint corporaliter, tur. Est et alius modus ligandi et solvendi, qui per
sive non.Similiter cum alicujustenenturpeccata, ab excommunicationem geritur, dum aliquis secundum
eis tenentura quibus ille cordis pravitate disj ungitur, canonicam disciplinam tertio vocatus ad emendatio-
sive notiscorporaliter, siveignotis.Omnes enimmali nem manifesti delicti,et satisfacere vilipendens.sen-
spiritualiter a bonis sejuncti sunt. Ecce,hicdicitpec- tentia Ecclesis a loco orationis, ei sacramentorum
cata dimitti, velteneri a sanctisviris.et tamenSpiri- communione, et fidelium consortio prsscinditur,ut
tum8anctumeadimitteredicit.Etquodmajoriconsi- erubescat, et pudore sceleris conversas poeniteat,u<
deratione dignum est,idem etiam dicit quod Deus sic spiritus ejus salvus sil, 1 Cor. 5. Quod si pceniten-
per ee vel per sanctos tantum dimittit peccata. Ait tiam profitens resipuerit,negats communioni admit-
enim sic : Sacramentum gratiae dat Deus etlam per titur, etEcclesis reconciliatur. Hsc est autem Ec-
malos; ipsam vero gratiam non nisiper seipsum.vel clesis anathematizatio ; hanc poenam illis qui digne
per sanctos suos.Et ideo remissionem peccato- percelluntur,inffigit,quiagratiaDeietprotectioillius
rumvelseipsum facit.vel peripsiuscolumbsmem- amplius subtrahitur.ac sibiipsis relinquuntur,utsit
bra, quibus ait: Si cui dimisentis, dimittetur. Ecce eis liberum ruere in interitum peccati, inquos etiam
quam varia a doctoribus traduntur super his; et in major diabolo ssviendi datur potestas. Orationes
hac tanta varietate quid tenendum ? Hoc sane dicere quoque Ecclesis, et benedictionum ac meritorum
ac sentire possumus, quod solus Deus dimittit pec- suffragia, eisnequaquam suffragariputantur.
cata et retinet; ettamen Ecclesis contulit potestatem Quomodosecundum hosmodos intelligendum sit illud:
ligandiet solvendi,sed aliteripse solvit veliigat, aliter Quodcumque solveritis, ctc.
Ecclesia.Ipse cnim per se tantum dimittitpeccalum,
quietanimammundatabinteriorimacula.etadebito 8. Secundum hos ligandi et solvendi modos.quo-
sterns mortis solvit. modo verum estquod dicitur.Matth. 16: Quodcumque,
Quomodosacerdotes ligant vel solvunt a peccatis. solverilis superterrum,eritsolutum et in cmlis;et quod-
6. Non autemhoc sacerdotibus concessit, quibus cumque ligaveritis super terram,erit ligatum et in cm-
tamen tribuit potestatem solvendi et ligandi, ld est, lis ?etc Ahquando enim ostendunt solutos vel ligatos,
ostendendi homines ligatos vel solutos.UndeDomi- qui ita non sunt apud Deum; et pcena satisfactionis
nus leprosum sanitati prius per se restituit,deinde ad vel excommunicationis interdum indignos ligant,vel
sacerdotes misit,quorum judicio ostenderetur mun- solvunt; et indignos sacramentis admittunt.etdignos
datus. Ita etiam Lazarumjam vivificatumobtulit di- admitti arcent. Sed intelligendum esthoc in illis quo-
scipulis solvendum.Quia etsi aliquis apud Deum sit rum merita solvi velligan postulant.Tuncenim sen-
solutus,non tamen in facieEcclesis solutushabetur, tcntiasacerdotis judicio Dei et totius coelestis curis
nisi per judicium sacerdotis.In solvendisergo culpis npprobatur et conflrmatur, cum ita ex discretione
vel retinendis,ita operatur sacerdos evangelicus et proccdit, ut reorum merita non contradicant. Quos-
judicat, sicut olim legalis in illis qui contaminati cumque ergo solvunt vel ligant, adhibentesclavem
erantlepra, quspeccatumsignat.UndeHieron.Com- discretionis reorum meritis, solvuntur vel ligantur
ment. ad cap. 16 Matth., ubi Dominus ait Petro: in coelis, id est, apud Deum, quia divino j'udicio sa-
Tibidoboclavesregnicmlorum,eiquodcumgueligaveris cerdotis sententia sic progressa approbatnr et conflr-
super terram, erit ligatum et in cmlis; etquodcumque matur.QuosergosecundummeritasententiaEcclesis
sotveris super terram, erit solutum et in cmlis: Hunc, percellit, Isdit; et illis foris sunt apud Deum. Qui
inquit, looum quidamnonintelligentes, aliquid su- autem non meruit.sententiaEcclesis non lsditur,ni-
muntdesupercilio Pharissorum, ut damnare inno- si contemnat.UndeOrigenes,superLeviticum,homil.
xios,velsolveresepufentnoxios,cumapudDeumnon 14,ad24caput:Exiitquisaveritate,afide, acharitate,
sententia sacerdotum.sed reorum vita qusritur. In per hoc exit de castris Ecclesis,etiamsi episcopi voce
Leviticoae ostendere sacerdotibus jubentur leprosi, non abjiciatur, sicut contraaliquis non recto judicio
quos illi non faciuntleprosos vel mundos,sed dicer- foras mittitur;sed si non egit ut mereretur exire, nihil
nunt qui mundi vel immundi sunt. Itaet hic apertc lsditur.Interdumenim quiforasmittitur, intus est;
ostenditur quod non semper sequitur DeusEcclesiae et quiforasest, intus videtur retineri.Eccequalis et
j'udicium, qus per surreptionemetignorantiamin- quantus est usus apostolicarum clavium. Jam osten-
terdumjudicat,Deusautemsemperjudicatsecundum sumestexpartequalitersacerdolesdimittantpeccata
veritatem. Et in remittendis velinretinendisculpi3 - vel teneant,ettamenretinuit sibi Deusquamdamsin-
id juris et offlcii habent evangelicisacerdotes,quod gularem potestatem dimittendi velretinendi,quia ipse
SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LIB. IV, DIST. XIX. 890
Boius per se debitum sterns mortis solvit, et ani- concessam,qui doctrinam simul ac vitam apostolo-
mam tnterius purgat. rum servant.Ulas enimclavespromisitDominusPe-
Qusesint interiores tenebrse et interior macula. tro, et imitatoribus ejus tantum,ut aiunt;qui etiam
6.Hic qusriturqus sit illamaculaet qus sintills auctoritatibus utuntur munimentum sus opinionis.
tenebrs lnteriores a quibus Deus intenus animam Hoc enim dicunt Aug. sensisse, ubi superius ait,in
purgat,cumverampoenitentiamimmittit.Detenebiis lib.de Bapt. contra Donat.,1.5, c.21 : Remissionem
et interiori caligine satis facile est et intelligere, et peucatorum vel per seipsum facit Deus, vel per co-
respondere. Cum enim quis mortaliier delinquit,et lumbs merabra.Dicitetiam idem peccata dimitti vel
gratia virtutis privatur, si qua prscessit.et natura- teneri a sanctia. Idem super Exodum, c.120, ubi do
fium bonorum elisionem patitur.Undeet intellectus lamina aurea legitur:Eral autem laminaaurea semper
obtunditur, et totus homo interior obtenebratur;et in fronte sacerdotis: Hsc, inquit, significat fiduciam
ita quasi caligne quadam mens obvolvitur, qus ca- bons vits, quam qui vere perfecteque.non signifi-
ligo peccati pcena est.Hanc vero Deus pellit,cumpoe- catione.sed veritate sacerdos habet,solus potest an-
mtentiam immittit, per quam perdita bona resti- ferre peccata.ltem Gregor., in Tract.evang.hom.27:
tuit.et vitiata reparat.Unde Propheta,psal.l47:iVeou- Illi soli habent in hac carne positi potestatem ligandi
lam sieut ctneremsparoit.Bcdquaeestmaculapeccati, et solvendi, sicut sancti apostoli,qui illorum exem-
a qua animam lavatfEcce enim quis voluit facere pla simul cumdoctrinatenent.Item ex dictisOrigen.:
homicidium.et patravit;quo patrato desinittam velle, Hsc potestas soli Petro concessa est.et imitatoribus
quam Iacere;nondumtamen vere et humiliter poeni- Petri. Nam quicumque vestigia Petri imitantur,ha-
tet, nec confiteri proponit. Quae ergo remansit in bent recteligandietsolvendipotestatem.His aliisque
anima Ulius macula?Mala voluntas quidem fuit ma- testimoniis innituntur,qui asserunt potestatem li-
cula illius animae; sed illa transiit.Mucula etiam est, gandi ac solvendiillissolis concessam sacerdotibus,
si poenitere contemnit;sed hoc est peccatum aliud a qui vita et doctrina pollent sicut apostoli.
praecedenti.Qus ergo macula remansit,a qua ipse in Aliorum sententia verior.
Pcenitentia purgatur? Polluta quidem est anima, 3-Alris autera videtur,quod et mihi placere fateor,
quousqne poeniteat,sicut erat.dum in ea prava erat cunctis sacerdotibus hanc clavem dari, scilicet, li-
voluntas.Stcut enimqui tangitmorticiniumvelaliud et solvendi; sed non eam recte ac dignc ha-
immundum.ita pollutus est post tactum quousque ent,nisi qui vitam et doctrinam apostolicam scrvant.
fandi
lavatur,sicut fuit dum tangeret;sic post actum pec- Nec prsmisss auctoritates malos sacerdotes hanc po-
cati ita polluta remanet anima.sicut fuit in ipso ac- testatem negant habere;sed illos solos digne ac recte
tu peccati.quia ita est longe a Deo per dissimilitu- hac potestate uti significant,qui prsditi sunl vita et
nem.qui est vita et munditia mentis.sicutfuit dum docfrina apostolica, quia soli ipsorum apostolorum
peccatum ageret.Ipsa ergo dissimilitudo qus inest imitatores digne recteque possunt ligare etsolvere.
anims ex peccato.et est a Deoelongatio,animsma- Et per Dominum tantum vel per sanctos in quibus
cula inteUigitur, a qua purgatur in Poenitentia.Hoc habitat Spiritus sanctus.digne et recte fit remissio
autem solus Deus facit, qui solus suscitat animam vel retentto peccatorum. Fit tamen et per illos qui
et illumfnat; quod sacerdotes nequeunt,qui tamen sancti non sunt, sed non digne vel recte. Dat emm
mediof-Bunt animarum. Unde Propheta, psal. 87 : Deus benedictionem digneposcenti,etiamper indi-
Nunquid medici suscitabunt, et confikbuntur tibi ? gnum ministrum Quod vero hanc potestatem habeant
quoa exponens Aug. ait: Boni doctores recte me- omnes sacerdotes, Hieronym. testatur super illum
dici dicuntur, qui viventes curare ministerio pos- locum Evangelii ubi Dominus dixit Petro,Matth.l6:
sunt, sed non mortuos suscitare. Sola enim Dei Tibi daho claves regni cmlorum.Uabent enim,inquit,
gratia mortui reviviscunt. eamdem .judiciariam potestate malii apostoli; habet
DISTINCTIO XIX. et omnis Ecclesia in episcopis etpresbyteris.Scd ideo
QUANDO HJECLAVES DANTUR ET QUIDUS. Petrus eam spccialiter acocpit,utomncs intclligant
l.Postquam ostensum est qussintclaves aposto- quod quicumqueab unitate fldciotsocietato Ecclesiae
lics,et quisearum usus,superest investigarequaudo sc separaverit,nec a pccoatissolvi, noc ccelum potest
ists claves dentur, et quibus.Danlur hae clavcs per ingredi.Item quod sacerdos,etiam si malus sit,gra-
ministerium episcopi alicui in promotione saccrdoti i. tiam tamen transfundit pro sus dignitatisofficio,Au-
Cumenim recipitordincm saccrdotalem simul cthas •
gust. ostendit dicens, in lib. Quaest. de vcteri Tes-
claves recipit.Sednonvideturquodomnesvclsoli satam.: Dictum est a Domino in Numeris, cap. 6, ad
cerdotea has claves habeant, quia plerique ante sa- Moysen et Aaron sacerdotes:Fos ponite nomennieum
cram ordmationem scientiam discernendi habent, super filios Israel, el ego Dominus benedkum eos; ut
plures post consecrationem ea carent.Sane dici po- gratiam traditam per ministerium ordinati transfun-
test qnod altisram clavium istarum, idest.scientiam dathominibus.nec voluntas sacerdotum obesse vcl
dlscerUendi, non habentomnessacerdotes.undedo- prodesse possit,sed meritum benedictionem poscen-
lendum est atque lugendum.Multi enim.licet indis- tis.Quantaautem sitdignitassacerdotalisofficiietor-
creti, atque scientis qua eminere debent, exortes, dinis, hinc advertamus. Dictumest,Joan. 11, dc ne-
sacerdotii gradum recipereprssumuntvitaet scien- quissimo Caiph.ainter caetera:tfocautem a semetipso
tla eoltidigni; qui nec ante sacerdotium.nec post, non dixit; sea cum esset poniifex anni illius, prophc-
sciehtiam habentdiscernendi qui ligandi sint velsol- tavit; per quod ostenditur Spiritum gratiarum non
vendf. Ideoque illam clavem m consecratione non personam sequi digni vel indigni,sedordinem tradi-
recipiunt.quta semper scientia carent.Qui veroante tionis:ut quamvis aliquis bom meriti sit,non taraen
afcenjotium scientia discernendi prsditi sunt.licet possit benedicere nisi fuerit ordinatus,ut officii mi-
habetnt discretionem, non tamen in eis clavis est, , nisterium exhibeat.Dei autem est effectum tribuere
quia non valentea clauderevelaperire.ldeoquecum benedictionis.Hincevidenterostcnditur ordinem non
promOvetur in sacerdotem clavem discretionis rec- privarepotestatetribuendigratiamobministriindig-
te didtnr accipere.quia ante habita discretio auge- nitatem. Huic tamen August. sententis videtur ob-
tur.etflt in eo clavis, ut ea j'am valeat uti adclau- viare quod ait Esychius, super Levit cap. 9, lib. 2.
dendum vel aperiendum. Sacerdotes,inquit,non propria virtute benedicunt;
Sialteram clavcm omnes sacerdotes habeant, scilket, sed quia figuram Christi gerunt,et proptereum qui
potenUam ligandi et solvendi. in ipsis est, plenitudtnembenedictionistribuuntjnec
2.Cumque jam constet non omncs sacerdotes illas solumis qui sacerdotlumsortitusest,sed quicumque
duas claiveshabere, quiascientia discernendi pleri- Christum in seipso habet, et ejus figuram gcrit,pcr
que carent; de altera,id est, potentia ligandi et sol- conversationem bonam,sicut Moyses.idoneus est ut
vendi.quaeritur utrum omnes sacerdotes eam habeant benedictionem prsstet. Ecce hic habes, quod non
Quidam enim hanc potestatem putant illis solis esse solum sacerdos,sed omnis in quo Ghristus habitat,
benedictionem prsstat. Sed alia est benediotio qus superius oitato lO.Exhissatisperpenditurqualisde-
solis sacerdotibuscongruit,aliaqus abomnibusbo- beat essesacerdos qui alios Iigatetsolvit:di8oretu8,
nis communiter exhibetur. Denique illi sacerdotes, scilicet,etjustusalioquinmortificatsspeanimasqus
in quibus Christus habitat, benedictionis plenitudi- non moriuntur, et viviflcat qus non vivunt: et ita
nem tribueredicuntur,non quiasoli illitransfundant incidit in maledictionisjudicium.Illud autem Mala-
gratiam.sed quia illi soli liciteetdigneidagunt-Nec chiae.scilicet: Maledicam bcnedktionibus vestris; sive
subditos mala vita sacerdotis Isdit,si bona faciunt super hsretico8 tantura etexcommunicatOB.Bive su-
qus ille dicit.UndeGregorius:Multi,dum plus vitam per omnes sacerdotes qui vita et scientia carerites-
sacerdotum quamsuamdiscutiunt.inerroris foveam benedicere prssumunt.aictum accipiatur.sic intelli-
dilabuntur, minus considerantcs quod non eosvita potest: Maledicam benedictionibus vestris,id est,
sacerdolum lsderet, si humiliter booia sacerdotum fiis qus in eis benedictionibus possidetis,quiafaciam
admonitionibuis aurem accomodarent. eacederevobisinmaledictionem,nonbenedictionem.
De hoc quod scriptum est in Malachia : Maledicatn Quia etei benedicunt sanctis,non hoc faciunt exvero
benedictionibus vestris. corde;et ideo eorum beriedictio eis-vertitur in male-
4. Prsmis8s vero sententis qua dicitur etiam per- dictionem.Vel maledicambencdictionibusvestris.id
mali sacerdotis ministerium transfundi gratiam ben e est.quod a vobis benedicitur.ame erit maledictuin;
dictionis videtur obviare quod Dominus per Mala- quia benedicuntiniqueagentibus,adulanturque pec-
chiam prophetam,c.2,malis sacerdotibus commina- cantibus.dummodo divites sint. (Hieroa.,non Ionge
tur;Maledkam benediciionibus vestris.Et alibi, Ezech. a principio commentarii ad 2 cap. Malach.)
i3:Vx ftis qui vivificantanimas qux non vivunt, et
mortificant animas qux non moriunttir ?8i enim ma- DISTINCTIO XX.
ledicitDominus benedictionibus eorum.et si anims DE IIIS QUI IN FINEPOENITENT.
-quas vivificant non vivunt.quomodo per eos gratia l.Sciendum est etiam quodtempuspconuentiseet
beriedictionis transfunditur ? Sed illud capitulum, usque ad extremum articulum vits-.inde Leo papa,
Afaledtcam,etc.7quidam referunt ad hsreticos.qui ab de Poen.,dist.7: Nemo est desperandus,dum in hoc
Ecclesia prscisi sunt.et ad excommunicatos, quo- corpore constitutus est:quia nonnunquamquoddif-
rum benedictiones fiunt maledictiones his qui eo- fidentiaffitatisdiffertur.consiliomatunoreperncitnr.
rum sequuntur errores. Ulud vero alterum, scUicet Aug.tamen de poenitentiam differentibus ita scribit:
vivificanl, etc, super omnes illos sacerdotes expo- Si quis positusin ultimanecessitatevolueritaccrpere
nunt,qui absque clave scientis et forma bons vits Psnitentiam.et siacoipit etmox reconciliatur7etninc
prssumunt ligare vel solvere.Sed nullus officio sa- vadit, fateor vobis.non illi negomus quod petitjsed
cerdotis uti debet,nisi immunis sit ab illis qus in non prssuminus quia benebincexit.St securttBhinc
aliis judicat; alioquin seipsum condemnat. exient,ego nescio. Poenitentiam dare possumus se-
Qualis esse debet judex ecclesiasticus. curitatem non.Numquid dico.damnabitor? 8ed nec
5.Qualem autem oporteatesse qui aliorum judex dico liberabitur.ViBergodubioliberari?agepoBniten-
constituitur.August. describit itadicens, lib.de vera tiam dum sanus es.Si Bicagis.dico tibi quiasecurus
et falsa Poenit.,cap.20: Sacerdos oui omnis offertur es, quia poenitentiam egisti eotemporequopeccare
peccator.ante quem statuituromnis languor,innnllo potuisti.Si vis agere poenitentiam quando jasn pec-
eorum sit judicandus.qus in alio judioare.est prpm- care non potes, pecoata te dimiserunt, non ttt Ula.
ptus.Judicans enim alium, quiestjudtcandus.con- Item : Dus res sunt: aut ignoscitur tibi, aiit non
demnat seipsum. Cognoscat ergo se,et purget in se ignoscitur;quid horum tibi sit futurum nescio.Ergo
quod alios videt sibi offerrejcaveat ut a se projecerit tene certum, et dimitte incertum. Sed quare boc
quicquid in alio damnosum reperit. Animadvertat dixit Aug , cum poenitentia qus in firie agitur, in
quod qui sine peccato est,primus iti illamlapidemmit- psalmo 140 appellatur sacrificium vespertinum,quod
tat,Joan. 8.Ideo enimliberavitpeocatricem.quia non erat acceptabihus in lege;et cum in quacumque die
erat qui justeprojiceretlapidem.Quomodo lapidaret, invoceturDeu8,ad9it;etquacumquehoraingemuerit,
qui selapidandum cognosceret?Nullusenim eratsine et conversus fuerit peccator,vitavivet,etnonmorie-
peccato;in quo intelligituromnescriminefuissereos tur?Sed illa dixit Aug.,propter Ulos qui poenitentiam
nam veniaha remittebantur per csremonias. 8i quo usque in finem protrahunt;et lunc non ex Deiamq-
ergo in eispeccatum erat,cnminaleerat.Inhocergo re videntur poenitere, sed timore mortis, quasl ex
patentissimum est crimen aacerdotum esaedeteata- necessitate.Unde idem, lib. de Pcenit.vera et falsa,
bile.qui non prius se judiciantantequamalios alli- cap.!7,quasi aperiens quare superiora dixerit.ait:
gant.Caveat spiritualiBJudex.sicutnoncommisit ori- Nullus expectot quando peccare non potest, Arbitrii
mennequitis.itanoncareatmunerescientis.Oportet enim libertatemqusritDeus.ut deleri possintcom-
ut sciatcognoBcere quidquiddebeatjudioareJtidicia- missa;non necessitatem.sed charitatem:rion tantum
ria enim potestas hoc postulat,ut quoddebet judica- timorera, quia non insolo timorevivithomo.Quem
re discernat.Diligens ergo investigator sapienter in- ergoseropoenitet.oportetnonsolumtimerejudicera,
tcrroget a peccatore quod forsitan ignorat, vel vere- seddiligere;quia sine cbaritate nerao salvus esse po-
cundia vehtoccuItare.Cognito vero crimine, varieta- test.Non ergo tantum timeat poenam,qui poanitet,
tesejusnondubitetinvestigare,etlocum,ettempus, sed anxietur pro gloria.Qus conversio si contigerit
et caetera qus supra diximus; quibus cognitis, adsit alicui etiam in fine,desperandum non est de ejusre-
benevolus paratus erigere etsecumonus portare;ha- missione.Sed quoniam vix vel raro est tamjustacon-
beat dulcedinem inafrectione,discretioueminvarie- versio.timendum estdepoenitente sero.maxime cum
tate, doceat perseverantiam, caveat ne corruat, ne fjlii quos illioite dilexit sintprssentes uxoretmundus
juste perdat judiciariam potestatem.Etsipoenitentia adsevocetMultossoletserotinapajnitentiadejapOre.
posait ei acquirere gratiam.nontamenmox restituit 8ed quoniam Deus semper potens est.semperetiam
in morte juvare valet,quibus placet.Cutri.ergoopus
in potestatemprimam.Etsi Petruspostlapsum resti-
tutus fuerit.etsspelapsissacerdotibus redditasitdi- sit non bominis.sed Dei,fructiferapcenite.ntia,in6pi-
gnitatis potestas.non tamen est necesse ut omnibus rare eam potestquandoque velt suamisericorclia,et
concedatur quasiex auctoritate.Invenitur auctoritas remunerare ex mtsericordia, quos damnare potesl ex
concedit et quasi imperat.Invenitur auctoritaa justitia.6ed quoniam multa sunt qusimpediUnt.et
Sisla qus non concedit,sed vetat;qns Soripturs non languentem retrahunt.periculosum est,et iriteritui
repugnant,sed concordant.Cum enim tot sunt qui la- vicinum,admortemprotaherepoenitentisremedium
buntur,utpristinam dignitatemexauctoritate defen- Sed magnum est,cui DeustuncinepiratCsiquisest)
dant.et quasi usum peccandi sibi faciant.recidenda veram poenitentiam.Sed si etiam sio conversus vita
est spes lsta.Si vero locus est ubiista non concurrant, vivat.et non moriatur,non promittimusquodevadat
restituipossuntquipeccant.HactenusAugustin.,cap. omnem pcenam.Nam prius purgandus estignepur-
893 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DlST. XX. 894
gationis.qui in aliudseculum distulit fructum conver- rum studium ad hocprscipuetenderedebet,utcor-
sionis, juxta August., ibidem, cap. 18. Hic autem dis dolorem (quantum fas est) cognoscant,et secun-
ignis, etsi sternus non aiVmiro tamen modo gravis dum ipsius modum satisfactionem injungant; unde
est; excellit enim omnem pcenam, quam unquam August.inEnchir.,c.65: ln actione poenitentis, ubi
passussitaliquisinhacvita.Nunquamin carne tanta talecommissumest,utisquicommisitaChristietiam
tnventa est poena,licet mirabilia martyres passisint corporc separetur.non tam consideranda est mensu-
tormenta, et multi nequiter tanta saepe sustinue- ratempons quam doloris.Cor enim contritum ethu-
runt supplicia.Ex his satis ostenditur quam pericu- milialum Deus non despicit (psal. 50). Verum quia
losumsitdifferrepoenitentiam usque infinemvits. plerumque dolor altenus cordis occuitus est alteri,
Si tamen etiam tuno vera habeatur poenitentia, ho- nec in aliorum nqtitiam nisi pcrverbavel aliaqus-
minem liberat, et vitam mortuo impetrat; non sic cumque slgna proccdit, cum sit coram illo cui dici-
tamen ut nullam sentiat pcenam.nisi forte tanta sit tur.psal. 37 : Gemiiusmeus a te non est absconditus ;
vehementia gemitus et contritionis, qus sufficiat ad recte constituunturabhisquiEcclesiis prssunttem-
deUctipunitionem. Licetergo sit difucile ut tunc sit pora pcenitentis,ut satisfaciatetiam Ecclesis, in qua
verapcenitentiaqustamseravenit.quandocruciatus peccata ipsaremittuntur; extra eam quippc non re-
membraligat et dolorsensum oppnmit,utvixbomo mittuntur. IpsaenimSpiritumaanctum pignusacce-
aliquid cogitare valeat.melior est tamen sera quam pit.sine quo non remittuntur ulla peccata.Item Hie-
nulla. Pcemtentia enim etsiinextremovitshiatu ad- ronym., de Poenit., dist. 1: Mensuram temporis in
venit,sanatetUberat.Multum serafuit latronis poeni- agenda poenitentia ideo non aatis aperte prsfigunt
tentia; sed non fuit sera indulgentia. Sed licet latro canones pro unoquoque crimine, ut de singulis
veniam meruisaetinfinedeomnicrimine, nontamen dicant qualiter Unumquodque emendandum sit; sed
dedit baptizatis peccandi et perseverandi auctorita- magis in arbitrio sacerdotis intelligentis relinquen-
tem. dum statuerunt.quia apud Deum non tantum valet
Dehis qui hk pmnitenliam non complent. mensuratemporisquantumdoloris; nec abstinentia
2. Si veroquaeriturde illisqui in hac vita pceniten- tantum ciborum quantum mortificatio vitiorum.
tiamnoncomplent, utrum transituri sintperigaem Ideoque tempora poenitentis pro fide et conversa-
purgatorii, ut ibicompleant quod hic minus fecerunt, tione fideliumpoenitentiumabbrevianda prscipiunt,
ldemdicimusdeiatis esse sentiendum, etde bis quii et pro negligentia protrahenda ; pro quibusdam ta-
in extremis pceniteat.Sienimtantarueritcordis con- men culpis modi psnitentis sunt impositi.
tritioetdeUctiexprobratio,utsufficiat ad puniendum Quod morkntibus non sit imponenda satisfattw, sed
peccatum.Uben ab aliis pcenis trrnseunt ad vitam, innotescenda.
etsi inexpleta fuerat poetutentia.quiaperfecte pceni- 4.Solet etiam qusri utrum satisfactionis lex mori-
tuefunt, et ingemnernnt corde. Qui vero non adeo turis sit imponenda.Dc quo Theodorus Cantuariens.
conterontur oorde et ingcmiscuntpro peccato.si ante episcopus rn Pcenitentiali suo sic ait, 26, q. 7: Ab
expletictnenipcenitentisdiscesserint,ignempurgato- iufirmi» in periculo mortis positis.pura inquirenda
rfumsentient.et gravius punientur quam si hicim- est confessio peccatorum ; non tamen estilhs irapo-
plessent paenitentiam Horrendum estenim incidere in nenda quantitas pcenitentis, sed innotescenda, et
manut Deivivenlu,Hebr 10. Deus enim cumsit micum amicoruia orationibus, et eleemosynarum lar-
BOricor»et justus^xmiserioordiapoenitenti ignoscit, gitionibus.pondus poenitentis sublevandum, si forte
non reservans peccatum ad poenam aeternam. Ex migraverint.Sivero convaluerint.pcenitentismodum
justitia vero impunitum non dimittit delictum.Aut a sacerdote impositum diligenter observent. Aliia
enim punit bomo.aut Deus. Homo autem punit pce- vero.pro qualitate peccati.poenitentia decernendaest
nitendo.Deus autem pcenam exigendo.Et est poeni- praesidentium arbitrio. Unde Leo papa, 26, q. 7 :
tentia interior,et exterior.Si ergo interior poenitudo Tempora poenitudinis habita moderatione consti-
fuerit tanta nt sit sufficiens ultio peccati, Deus qui tuenda sunt tuojudioio, prout conversorum animos
hoc novit, ab illo qui taUterpcenitet,ulteriu8 poenam perspexeris essedevotos. Pariter etiara habere debes
non exigit. Si vero interior poenitudo non Bufflcitin stalia senUis intuitum,et respicere periculornm quo-
vindictam.peccati.nec extenor poenitentia impletur, rumcumque, vel sgritudinum necessitates.
Deus qui modos et mensuras peccatorum et posna- In necessitate non est negandd paenitentia velreconci-
rum novit,addit poenam sufficientem. Studeat ergo liatio.
quisque sic delksta corrigere, ut post mortem non 5.8ciendum etiam quod tempore necessitatis non
pporteat pcanam tolerare.Aug.,de vera et falsa Poeni- est neganda pcenitentia vel reconciliatio pcenitenti-
tentia,eapI18: Qusdamenim peccatamortalia.inpce- bus.Unde Leo papa.ibid., q. 6: His qui tempore ne-
riitentiajnmtveriialia; non tamen moxeanantur.Ss- eessitatis et penculi urgentis instantia prssidium
peonim infirmus moreretur, si non medicaretur; pcenitentis etmox reconctliationis implorant,necsa-
non tairieri statjm medicatus saaatur.Languet post tisfactio interdicenda est, nec reconcihatio denegan-
victurus.qui priui erat moriturus.Qui autemimpoe- da; quia misericordis Deinec mensuras possumus
nitens moritur,omnino moritur, et sternaliter cru- ponere.nec tempora definire.Quod si ita ahquaaegri-
ciatur. Bi enim semper viveret, semper peccaret. tudine aggravati sunt.ut quod paulo ante poscebant,
J)e illo
' cui ' sacerdos indiscretus mjungit parvam sub prsseriti signiflcare nou valeant, testimonia eis
] fideltum circumstantlumprodessedebebunt; simul-
3. Si vero de iUb ppmitentiam.
qusritur,qui satiafactionem in- que pcenitentis etreconciliationis consequantur be-
junctam impleverit, qus ignorantia vel negligentia neficium. ltem Julius papa,idid.: Si presbvterpceni-
sacerdotis,peccato condigna non fuit.utrum de vita tentiam abnegaverit morientibus, reus ent anima-
migrans, ab omni poena liber sit, idem respondeo rum; quia Dominus ait, Ezech. 18: Cum conversus
quod de supra de illo qui posnitentiam non comple- fuerit tunc salvus erit. Vera enim confessio ultimo
vit dixi. Qxjodsi tantumestlamentum interioris do- tempore potest esse, quia non, modo temporis, sed
lorisûtsuCEciai in vindictam peocati.omninolibera- etiam cordis Deus inspector est, sicut latro probat.
tus est; si vero non^sufficit doior interior simulcum Quodpresbyter non reeonciliet inconsulto episcopo,
pcena fnjunota.addet Deus psnam.Quod autem inter- nisi necessicate cogente.
dum sufficiat dolorinteriorad vindictampeccati,cer- 6.Non debet tamen presbyter pcenitentcm recon-
tum documentum haberous in illo latrone, Luc 23, ciliareinconsulto episcopo.nisi ultimanecessitasco-
qui sola mentis contritione et confessione,statim ut gat. Unde in Carthaginensi concilio, 26, q. 6 : Pre-
conversus fuit, paradisum ingredt meruit. Sed quia sbyter inconsulto episcopo non reconcihet poeniten-
dispensatoresEcclesis.contritionis quantitatem non tem, nisi absente episcopo, vel ultiraa necessitas co-
perpendunt,quibus non est datum intelligere occul- gat. Cujuscumque poemtentis pubUcum crimen cst,
tacordium, omnibus leges poenitentis constituunt, quod universam commoverit urbem, ante absidam,
tam magis quam minus depeccato dolentibus.Quo- scilicet,introitum ecclesismanuseiimponatur.Item
Aureliua dixit,26,q. 6,c. Si jubet: Si quisin periculo impios in sternum, sed etiam de illo emendatorio
constitutus fuerit,et se reconciliari divinis altaribus quo purgabuntur quidiun salvandi.
petierit.si episcopus absens fuerit,non debetpresby- Oppositw.
ter consulere episcopum, et sio periclitantem sine 3. Hic objici potest: Si per lignum,fcenum,8tipu-
ejusprsceptoreconciliare. Inconsulto veroepiscopo lam .venialia inteUiguntur peccata,et nullus adeo per-
non potest excommunicatos,vel publice pcenitentes fectus est qui venialiternon peccet,ergoqui aedificant
reconciliare.Unde in Carthaginensi conci- aurum, argentum et lapidem pretiosum, «ediflcant
io II,ibid.,statutum est ut chrisma velreconciliatio
firesbyter etiamlignum,foenum,8tipulam;ergoperignemtran8-
pcenitentium, et puellarum consecratio a presbyte- ibunt.Ad quod dicimus,quia non omnisquiveniali-
ris non fiat.Item,reconciliare quemquam in publica ter peccat,lignum,foenum,stipUlam sdifieat; sicut e
missa presbytero non liceal; puellarum tamen con- converso non omnis qui contemplatur Deum.et dili-
8ecratio,con8uIto episcopo.per presbyterum fieri vagit proximum, et opera bona facit, sdificat aurum,
leat.Undein eodem concilio II, ibid.: Presbyter in- argentum,lapidem pretiosum.Ettamen inauro intel-
consulto episcopo virgines non consecret; cbrisma ligitur contemplatio Dei.in argento-dUectioproximi,
vero nunquam conflciat. Sicut prscepto episcopi in lapide pretioso bona Opera.Sed Uli qoi aediflcant
potest presbyter consecrare virgines, sic et recon- lignnm, fcenum,stipulam, Deum contemplantur, et
ciliare pcenitentes. proximum diligunt.etopera bonafaciunt jnectamen
An oblatio ejus sit reeipknda,qui currens ad pceniten- sdificant aurum.argentum, et lapldem pretiosum.
tiam prxvenitur morte. Hso enim sdificat, qui sic llla tria faettr, Irt oogitet
7. Si autem qusritur de illo qui ad poenitentiam qus sunt Deiêt quomodo placeat Deo,ttotrm«ndo.
festinaris sacerdotem invenire non potuit, et ita de- Lignum vero.et fcenum.et stipula.accipi pofctett se-
cessit; utrum oblatio ejus sit recipienda, dicimus cularium rerum,quamvis lierte Corice^Bwu», tades
quia est.Unde in Apamensi consilio,26, q. 6: Si ali- cupiditates, ut amitti sine animi dolorenon poaaint.
quis fuerit mortuus qui non sit confessus, et testi- Hsc ergosdificatisquicogitat qusmundistint,quo-
monium habet~bonum,et non poterat venire ad sa- modo placeatmundo^qui circa divitiaBBuasquodam
cerdotem, sed praeoccupavit cum mors in domo vel carnah affectu tenetur.et tameri ex eis muKa bene-
in via, faciant pro eo parentos ejus 'oblationem ad ficia facit.nec pro eis aliquid fraudis velrapma mo-
altare, et dent redemptionem pro captivis. litur. Ex his ergo patetquod ncm idem homo simul
hsc et illasdiiicat.Ula enimsdificatiOjserfectorum
DISTINCTIO XXI. tantum e8t,qtri non oogitant plseefe mnfldoiBedtan-
DEPECCATIS QU2E POSTHANC VITAM DIMITTUNTUR. tum Deo; qui etsi VenialiteraKqt^tJfrpeeetat.Ier-
\ .Solet etiam qusri utrum post hanc vitam aliqua vore charitatis ita absumitur in eis pcecatnm, sicut
peccata remittantur.Quod aliquo posthanc vitamre- gutta aqus in camino ignis; et ideo nrinqmm se-
mittanturChristusostenditinEvang.ubi ait: Quipec- cum portant cremabilia.Hsc autem inferiwskCfica-
caverit in Spiritum sanctum,non remtttetur ei,neque in tio minorum est.qul nontantum Deo.sed etiaann«n-
hoc seculo,nequeinfuturo Mxquo datur.intelligi.sicut do,placere cogitant.Deum tamen prsponunt.Si vero
PP. tradunt, quod qusdam peccata in futuro dimit- mundum prsponerent,non snpersdificarent,8«d de-
tentur.Qusdam enim culpae in hoc seculo relaxan- struerent fundamentum. ABectiones ergo carnales
tur; quaedam vero parvs etiam in futuro,qus quidem quibusdediti sunt domibus^conjugibuSjPOBSessioni-
post mortem gravant; sed dimittuntursi dignisunt, bus,ita ut nUiil prsponant Chnsto.iUis tribns signi-
si bonis actibus in hac vita meruerunt ut dimittan- ficantun: qus in mentes perfectorum non cadunt,
tur eis.De illis etiam qus aedificant lignum, fenum, etsi alia venialia admittant.In cordtmiir vero tnino-
stipulam, dicit August. quod ignem tribulationis fum interdum durant usqoe infineirfl,qttt"cn»ntaU-
transitoris invenient cremabilia sdificata qus secum bus sdificiis transeunt.sed dissolvunturintgneilpBi
portaverunt homines cremantes.Ait enim sic,in lib. vero merito fundamenti sabri erttnt,'gtTt»i8«imamta-
21 de Civit.Dei.c 26: Postistius sane corporis mor- men poenam sentient. H*.qno app'aret qmcatain hie
tem.donecde igne purgatorio veniaturad diem dam- misencordram exhibet Deus, et quantata ft5 eier-
nationis etremunerationis.si hoc temporisintervallo ceat severitatem,cum pro eodem peccato-mnltagra-
spiritus defunctorum qui sdificaverunt lignum, fe- vius ibi puniat.quam nic. (Aug. in Enchir. Idem dex
num.stipulam, hujusmodi ignem, dioantur perpeti, Fide et Operibus, cap. i6o
quemalii non sentiunt qui hujusmodi sdiiicianon Opinio-quorumdam cum objeetione.
portaverunt.ut inveniant ignem transitoris tribula- 4. Sed forte dices iQnd esse accrpiendnn» de poena
uonis venialia concremantem, non redarguo, quia peccati.non de ipso peccato,quod Grtgpr., 55 disU,
forsitan verum est.Sed quia dicitur: Salvus eritquasi c&p.Qualis ntc,lib. iDialog., cap.r3&,mcfrqta»dam
per ignem.contemnitur ille ignis.Gravior tamenerit levia in futuro dimittenda. Bienim verônpcsniten-
lgnis Ule,quam quicquid potest homo pati in hac vita. tiamhabueritquis,râteomniachmis»aBUntei:8ed
Hic aperteinsinuaturquodilliquisdificantlignum, poena forte remansit.Ideoque si vere pceniteriBobiit,
fenum,stipulam,qusdam cremabilia sdificia,id est, sine pecoato transiit. Si •antem vere poenitens non
venialia peccata secum portant; qus in igne emen- estiri obitu.maculamportatqns nunqtiam delebltur.
datorio cremantur. Unde constat quaedam venialia Quivero sdificatlignum.fcenum, stipulam, vere pce-
peccata pbst banc vitam deleri. nitet.quiabonusest.et charitatemhabet, et in cna-
Quodalii citius, alii tardius purgantur in igne. ritate de hao vita transit; ergo sine peccato transit.
2. In illo autem igne purgatorio alii tardius, olii non sequitur.Verum qnidem est, quta bonas est,et
citius purgautur, secundum quod ista pereuntia ma- charitatemhabet.verepcenitetjettamencumveniaU
gisvelminus amaverunt.Unde Augustin Ench.,cap. peccatotransit.quod non delevifPoenitentJa.Poeniten-
69 : Post hanc vitam incredibile non est nonnullos tiaenim non delet nisf peccatum illud qttpd deaerit
fidelesperignemquemdampurgatorium,quantoma- homo.Tale autem peccatum saepein hac vita nori re-
gis minusve bona pereuntiadilexerunt,tanto tardius linquiturabhomine; et tamenverepcenitensest, etsi
citiusque salvari.Unde non frustra illa tria distinxit non de omnibus venialibuspoenlteat.Potest enim quis
Apostolus,lignum,foenum, stipulam, qus illi sdifl- deomni mortalLetdeomni venialipcenitere, excepto
cant.qui etsi aliena non rapiant.rebus tamen infir- uno vel pluribus,venialibus quidem; sictit habet quis
mitati concessis aliqua dilectione jnhsrent.Qui se- charitatem,et unum vel pluraveniatia; quod de cri-
cundum suos amandi modos.vel diutius ut lignum, minalibus nullatenus esse potest. Est enim aJiquia
voi minus utfcenum,velminimum ut stipula,ignem bonus cbaritatem habens,sed adhuc quodam cupidi-
sustinebunt.Qui vero supersdificant aurum.argen- tatis affectu amans haecsecularia;talis existens snbita
tum et lapidem pretiosum, de utroque igne securi morte opprimitur.In illo terreno affectumortuus est,
sunt: non solum de illo sterno qui cruciaturus <est ettamen salvabitur,a quo non se hic absolvit; ergo
897 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — L1B. IV, DIST. XXII. 898
post hanc vitam ab illo purgabitur. Constat ergo semel dimissa ulteriusroplicari ad pconam.Qui vcro
qusdam peccata, scilicet levia, post hano vitam di- dicunt peccata dimissa redire, subditis se muniunt
mitti. Si vero de poena peccati illud intelligi voluis- testimoniis.Ambr.ait, de Pccn.,dist. 4: Donate invi-
sent auctores, cur magis commemorassent levia cem, si alter in alterum peccat; alioquin Deus repetit
quam gravia, cum etiam gravium pocna hic inex- dimissa.Si enim in his contemptus f'uerit,sine dubio
pleta post hanc vitam restet? revocabit sententiam per quam misericordiam dede-
De generali confesswne,quid prosit. rat; sicut in Evangelio de servo nequam legitur, qui
5. Post hsc considerandum est quid prosit confes- in conservum suum impius deprehcnsus est. Item
sio illa.ubi singula peccata qus quisque fecit, non Ftabanus: Nequam servum tradidit Deus tortoribus,
exprimuntur.Sanedicipotest quod omnia crimina- quoadusque redderet universum debitum; quia non
liasemelsaltem oportet in confessione exprimi, nisi solum peccata quae post Baptismum homo egit, re-
aliqua a menle exciderint. Sed quia nemo delicta in- putabuntur ei ad pcenam, sed etiam originaha quae
telligitomnia,generaliter saltem ea confltere,quorum m Baptismo sunt ei dimissa. Itern Gregor.: Ex dictis
memoriam non habes,et sic nihil celasti de sceleri- evangelicis constat quia si ex toto corde non dimitti-
bus tuis. Veniadiavero,, ut ait Aug. in resp. 5, contra mus quod in nos definquitur, et hoc rursum exigitur
Pelag., quia innumerabilia sunt, sufficit generaliler quod jam nobis per poenitentiam dimissum fuisse
confiten,nisi aliqua sint frequenter iterata; perfec- gaudebamus. Item Aug., super Luc, lib. 4, c 47 :
"tius est tamen etiam illa exprimere si vales. Ideoque JJicit I)eus:Dimitte, ct dimittetur tibi; si ego prius
quotidie generaliter fit confessio in Ecclesia, pro ve- dimisi.diraittevel postca.Nam si non dimiscris,revo-
nialibus.scilicet, peccatis,quae quotidie admittimus, cabo te, et quicquid di misscram replicabo tibi. Item :
etpro iUis mortiferis quorum notitiam non habe- Qui divini beneficii oblitus.suavult viiidicare inju-
mus.UndeAug.:VeritatemdicitDeopoenitens,quan- rias, non solttm dc futuris pcccatis veniam non mc-
do nihil illi de commissis sceleribus scelat; non quod rebitur,sed etiam praelcrita qus j'am sibi dimissa
et si voluntale celaverit. Deus, ignoret, sed veritatem credebat ad vindictam ci rcplicabuntur. Item Beda:
sibi dici vult ab eo.ut veniam consequatur. Si vero Iicvcrtor in domum meum, etc : Timcndus est illc
mente aUqua exciderint, confitetur vcritatem Dco, «ycrsieulus, non exponendus, neculpa quam in nobis
cum generaiiter dixerit: Deus, qui nosti occulta cor- cxtinctam credebamus, per incuriam nos vacantes
dis, et opera mca ct delicta a tc non sunt abscon- opprimat. Item : Quscumque enim post Baptisma
dita, quibus veniam largiaris precor; et haec est sive pravitas hsretica, scu cupiditas mundana arri-
veritas confitentis,quam diligit Deus. Unde psal. 50: puent.mox omnium prosterncl in ima vitiorum. Itcm
Ecceenim veritatem dilexisti, hic insinualur quod Augustinus: Redire dimissapeccata.ubifratemacba-
generaUs confessio etiam mortalia delet, quorum ritas non est.apertissime Dominus in Evangelio docet
mtelligentia non habetur. in illo servo a quo dimissum dominus debitum petiit,
Nemoconfitealur peecata qum non fecit. eo quod ille ccnservo suo debitum nollet dimittere.
6. Sicut autem pocnitens celare non debet pecca- His auctoritatibus innituntur qui dicunt peccata di-
tum suum, quia superbia est, ita nec, humilitatis missa, si replicantur, redire simpliciter. Quibus op-
causa, fateri se reum illius quodsenoncommisisse . ponitur: Si quis propeccato de quo pcenituit, et in-
noscit; quia incauta est talis humilitas, et peccato- dulgcntiam accepit.iterum punitur, rion videtur ju-
rem constituit. Undc Aug.,de Verbis Apostoli, ser- stum.Si punitur pro eo quod peccavit et non emenda-
mone 29 : Cum humilitatis causa mentiris, si non vit, justitia est aperta.Si vero requiritur quod fuerat
eras peccator antequam mentircris, mentiendo effl- condonatum.vel injustitia est.vel justitiaocculta.Vi-
cerisquod vitaras; quia veritas in te non est, nisi detur etiam Deus bis in idipsum judicare,et duplex
ita te dixeris peccatorem, ut etiam esse cognoscas. tribulatio consurgere; quod Scriptura negat. Sed ad
Veritas autem ipsa est, ut quod es dicas. Nam quo- hoc potest dici quod neque duplex tribulatio consur-
roodo est veritas ubi regnat falsitas ? git.neque judicat Deus bis in ldipsum.Hocenim fie-
De pcenis sacerdotis qui peccatnm publkat confitentis. ret si post condignam satisfactionem et sufficientem
7. Caveat autem sacerdos ne peccata confitentium poenam iterum puniret; sed non eatisfecit digne et
aliis prodat; alioquin deponatur. Unde Gregor., de sulficienter.qui non persevcravit. Debuit enim jugem
Poen.j dist. 6: Sacerdos ante omnia caveat ne de his peccati habcre roemoriam, non ad facicndum, sed
qui ei confitentur peccata alicui recitet, non propin- nd cavendum.Debuit non oblivisci omnes retribu-
quis, non extraneis; nec, quod absit, pro aliquc scan- tiones Dei, quae tot sunt quot sunt peccatorum rc-
dalo. Nam si hoc fecerit,deponatur,et omnibus diebus missiones.Tot ergo debuit cogitare dona Dei quot
yits sus ignominiosus peregrinando pergat.Quod ve- mala sua, ac pro illis usque in flnem gratias agere.
ro dictum est, ut pcenitens eligat sacerdotem scien- Sed quia ingratus ad vomitum, sicut canis, rediit,
tem ligare et eolvere, videtur contrarium ei quod in anteacta bona mortificavit, et peccatum dimissum
canoDibus reperitur. ut nemo scilicet, altenus pa- revocavit, ut cui humiliato ante Deus peccatum di-
rochianum judicare prssumat. Sed aliud est favore miserat, ei postea elato et ingrato imputet.
vel odio proprium sacerdotem contemnere, quod Aliorum sententia.
canones prohibent; aliud cscum vitare, quod Urba- 2. Sed quia absonum videtur ut peccata dimissa
nus facere.monet, ne si cscus eaecum ducat, ambo iterum imputentur, placet quibusdam neminem pro
in fOveam cadant. Ait enim Urbanus II, 16, q. 1 : peccatis semel dimissis iterum a Deo puniri; sed
Placuit ut nulli sacerdotum deinceps liceat quem- ldeo dicuntur dimissa redireet impptan,quia pro-
libet commissum alteri sacerdoti ad poenitcntiam pter ingratitudinem ita reus et peccator constitui-
snscipere, sine ejus consensu cui se prius commisit, tur, ut antefuerat.Sic enim quod dimissum fuerat
nisi pro ignorantia illius cui prius confessus est. diciturexigi.quiaremissionis percepts ingratus, ita
Qui vero contra hoc facere tentaverit, gradus sui reus fit ul ante fuerat.Utrique parti qusstionls pro-
periculo subjacebit. bati favent doctores. Ideoque alicui parti non prs-
DISTINCTIO XXII. judicans, studioso lectori judicium relinquo, ad-
Sl PECCATA DIMISSA REDEANT. dens mihi tutum fore ac saluti propinquum, sub
l.Cumquemultisauctoritatibussuprasitassertum mensa dominorum micas edere.
in vera cordis contritione peccata dtmitti ante oris Quid sit hk sacramentum et res.
confessionem vel operis satisfactionem.ei etiam qui 3. Post prsdicta, restat investigare quid in actione
aliquandoin crimen relapsusest,qneritur si postcor- poenitentis sit sacramentum et res. Sacramentum
dis contritionem confiteri contempserit,vel in pecca- enim signum est sacrs rei.Quid ergo hic signum est?
tum idemvel simile ceciderit.an peccata dimissa re- Quidam dicunt, ut Grandulphus, sacramentum hic
deant.Cujus qusstionis solutio obscu ra est et.perple- esse quod exterius tantum geritur, scilicet exterior
xa,alii8 aeserentibus, aliia eontra negantibuspecoata pcenitentia qu« eat signum interioria pcenitentis,
899 PETRI LOMBARDt. 800
scilicet, Contritionis cordis 6t humilitatis, Quod si dinationis.Undenon videtur generttliter illud.acci-
ost, non omne sacramentum evangelicum id efficit piendum.sed dc sacrarr.ento Baptismi.Confirmatio-
quod flgurat. Exterior enim Poenitentia non efflcit nis et Ordinationis.qus nullatenua sunt repetenda,
interiorem; polius interior causa est exterioris. Sed quia semel tantum, et non sspiusdaturBaptismus,
ad hoc, inquiunt illi hoc esse intelligendum de illis Confirmatio et Ordinatio.Sacramentum vero altaris,
gacramentis qus in novo Testamento instituta sunt: et Poenitentis.et Conjugii sspe iterari videtur; quia
ut est sacramentum Baptismi.Confirmationis, etCor- sspe sacramentum corporis percipitur, frequenter
poris Christi. Sacramentum vero Pcenitentis, sicut poenitentiaagitur, conjugium Bspe contrahitur.Qua-
et Conjugii, ante tempus gratis etiam a primordio recrgounctio similiternon potest itcrari?Si morbus
humani generis fuit.Utrumqueenim institutum fuit non revertitur, medicina non iteretur. Si vero mor-
in primis parentibus. Itcm, si exterior Pocnitentia bus non potest cohiberi.quare medicina de.betprohi-
sacramentum est, et interior res sacramenti, sspius beri? Sicut oratio iterari potest, ita et unctio lterari
prscedit res sacramentum, quam sacramentum posse videtur: utraque enim illiccommcmoratJaco-
rem. Sed nec hoc inconveniens est. Nam et in aliis bus,etutrumque alteri cooperatur ad conferendam
sacramentis qus efficiunt quod figurant, hoc sspe allevationem corporis et anims. Cur ergo negatur
contingit. Quidam autem dicunt exteriorem Poeni- unctionem super infirmum posse iterari ad impe-
tentiam et interiorem esse sacramentum, nec duo trandam sspius sanitatem menlis et corporis, cum
sacramenta, sod unum, ut species panis etvini non propterinfirmitatemeademsspeiterandasitoratio?
duo sunt sacramenta, sed unum. Et sicut in sacra- Quidam autem de omni sacramento inteiligi volnnt
mento Corporis, ita etiam in hoc sacramenlo di- quod non sit ilerandum.scilicet secundum totum il-
cunt aliud esse tantum sacramenfum, scilicet, ex- lud quodpertinet ud sacramentum,dicentesqusdam
terioris Psnitentiam, aliud sacramentum ct rem, sacramenla sspiusposse suscipi,quaedam vero non.
.scilicet, interiorem poenitenliam; aliud rem, et non Nectamen qus sspius sumuntur, totaliter iteraritur,
sacramentum, scilicet, remissionem peccatorum. ut sacramentum altaris et unclionis; qus licet su-
Interior enim ppenijentia, et res est sacramenti, id • mantur espius, tamen quia non itcrum benedicitur
est, exterioris Pcenitentis; et sacramentum remis- eadem hostia, vel idcm oleum, non iteratur sacra-
sionis peccati, quam signat et facit. Exterior q.uo- mentum cum injuria.Sed,dicet quis : Sic et Bapti-
quo Pcenitentia et intcnoris signum est, et rcmis- smus non iteratur, etsi aliquis frequenter baptizetur,
sionis peccatorum. dum eadem aqua non iterum benedicatur. Sed aliud
DISTINCTIO XXIII. est, inquiunt illi,de benediclione aqus qua fit Ba-
DESACRAMENTO UNCTIONIS EXTREM.E. ptismus, aliud de benedictione panis et olei, potest
1. Prster prsmissa, est etiam aliud sacramentum, etiam Baptismus celebrari in aqua eliam non bene-
scilicet, Unctio infirmorum, qus fit in extremis, dicta, quia illa benedictio pro reverentia tantum fit
oleOper episcopum consecrato. Et sunt tria genera et decore, non virtuto sacramenti. Sed corpusChristi
unctionis : est enim unctio qus fit chrismate, qus non potest confici, nisi de pane consecrato; nee
dicitur principalis unctio, quia in ea principaliter unctio illa fleri potest.nisi de oleo ab episcopo cori-
Paracletus datur. Unde et propter abundantiam gra- secrato. Ideoque illa sanctificatio ad virtutem sacra-
tis duoa liquores raixtos habet.oleum scilicet et bal- raenti pertinere videtur. In conjugio quoque semel
samum,oleum conscientiae, balsamum bons fams. tantum benedicitur quisque, non sspius.Benedicitur
ChrismaveroGrsce.unctio Latine dieilur.Nec tamen enim.ut ait Ambr.,in Gloss. super lllud 1 Cor.c. 9:
omne oleum ad Unctionem sanctificatum chrismavo- Nubat tantum in Domino,et in Comment. suo ad idem
catur,sed illud solum quod miscetur cum balsamo, cap., cum prima, et non secunda uxore. Si ergo cum
quo capita regum et pontificum unguntur,quo etiam dicitur sacramentum non esse iterandum, nec inju-
baptizatos sacerdos ungit in vertice, et Pontifex per ria ei esse facienda, rationem dicti referas ad san-
impositionem manus confirmandos ungit in fronte. ctificationem rei qua sacramentum expletur, de
Est et alia unctio qua catechumeni et neophyti un- omni sacramento generaliter id verum est; si vero
guntur in pectore et inter scapulas, in perceptione ad susceptionem sacramenti. de quibusdam verum
Baptismi. Tertia vero unctio est qus dicitur oleum est quod non iterantur crebra susceptione, de aliis
infirmorum; de qua nunc agitur. vero quibusdam non; quia frequenter trumuntur^
A quibus inmtutum sit hoc sacramentum. ut hoc unctionis sacramentum, quod in omni pene
2. Hoc sacramentum Unctionis inflrmorum ab Ecclesia sspe repetitur.
apostolis institutum legitur. Ait enim Jacobus, cap. DISTINCTIO XXIV.
ult : Infirmatur quis in vobis? Inducat presbyteros DEORDINIBUS ECCLESIASTICIS.
Ecclesise,et orent super ettm, ungentes cum oleotn no- i. Nunc ad considerationem sacrs ordinationis ac-
mine Domini, et alleviabit eum Dominus; et si in pec- cedamus. Septem sunt spirituaiium officiorum gra-
catis fuerit, dimittentur ei. In quo ostenditur duplici dus sive ordines.sicut ex sanctorum Patrum dictis
ex causa sacramentum hoc institutum, scilicet, ad aperte traditur, et capilis nostri, scilicet Jesu Christi
peccatorum remissionem,etad corporalis infirmita- exemplo monstratur, qui omnium offlcia in semet-
tis alleviationem.Unde constat eumqui hancUnctio- ipso exhibuit,et corpori suoquod est Ecclesia, eoa-
nem fldeliter devoteque percipit.et rn corpore et in dem ordines observandos reliquit. Septem autem
anima alleviari.si tamen expetit ut in utroque alle- sunt propter, septiformem gratiam sancti Spiritus,
vietur. Quodsi forte corporis valetudinem illi habere ciijus qut non sunt participes ad gradtis eeclesiasti-
non expedit, illam qus est anims sanitatem in hoc cos indtgne accedunt. Ulivero in quorum mentibiis
sacramento acquirit. Et sicut in aliis sacramentis, ita diffusa est septiformis gralia Spiritus sancti, cum
et in isto, aliud est sacramentum, aliud res eacra- ad ecclesiasticos ordines accedunt, in ipsa spiritua-
menti.Sacramentum est ipsa Unctio exterior; ros lis gradus promotione ampliorem gratiam percipere
sacramenti,unctiointerior, qus peccatorum remis- creduntur. (Hugo, lib. 2, C 3, 4.)
sione et virtutum ampliatione perficitur. Et si ex Qualesassumendi sunt ad clerum.
contemptu vel negligentiaestsacramentum hoc prs- 2. Tales autem ad ministerium spirituale eligendi
termittitur, periculosum et damnabile. sunt clerici, qui digne possint dominica sacrameDta
De iteratione hujus sacramenti. tractare.Melius est enim episcopo paucos baberemi-
3. Qusrunt aliqui si hoc sacramentum iterari pos- nistros qui possint digne opus Dei exercere, qriam
sit.cum Baptismus et aliaqusdam sacramenta semel multos inutiles,qui ordinatori grave onus inducant.
suscepta, noniterentur. Aug.,in libro contraParme- Tales enim decet esse ministros Christi, qui septifor-
nianum.dicitsacramentumnon iterandum,et sacra- mi gratia Spiritus sancti sint decori; ex quorum do-
mentononfaciendamesseinjuriam;8edhocdicit,ubi ctrina et conversionis forma, eadem gratia in aliia
i agit de eacramento Baptismj, et Gonflrmationie et 0r« tranefundatur, ne cclestej margaritas spiritualiuB}
m SENTENTIARUM LIBRI QUATUOB. - LIB. IV, DlST. XXIV. 902
verborum officiorumquedivinorurasordidsvitspe- tia debet esse instructus,ut sensum verborum intcl-
dibus couculcent (Clemens papa, dist. 23). In sacra- ligat.vim accentuum sciat, dislincte legat,ne confu-
mento ergo septiformisSpintus septem sunt gradus sioneprolalionisintellecfum auditoribus auferat.At-
ecclesiastici, scilicet : ostiarii, lectores, exorcists, tendat quid indicative, quid interrogative sit legen-
acolyti,diaconi,subdiaconi,sacerdotes;omnestamen durn.ubi sit in oratione faciendadistmctio. Hscenim
clenci vocantur,id est, sortiti.Corona enim signacu- male servata intellectum turbant, etulios ad risum
lumestquosignanturin partemsortisministerii di- provocant.Auribusetcordiconsuleredobetvoxlecto-
vini.Coronaregale decus significat, quia servire Deo ris.Hoc officium implevitChrislus,Luc.4,cuminme-
regnareest.Vnae ministriEcclesis regesesse debent, dio senioru m librum Isais uperiens distincte ad intel-
ut se et aiios regant; quibus Petrus ait, 1, 2 : Vos ligendumlegit,c.6i:Spirilus Dominisupesme, etc. Ex
estis qenus electum, rcgale sacerdotium, etc.Summitab quo lectoribus datur mtelligi quia gratia spiriluali
capitisdesupernudutur,uteorummens ad Dominum clarere debent qui inaliisverbumDeiannuntiant.Hic
libora monstretur, qus rcvelata facie gloriam Dei ordo formam et initium u prophetis accepisse vide-
contempletUr.Summitas enim capitis est eminentia tur;quibus dicilurlsaiae58: Cluma,necesscs;quasituba
mentis.Denudatio capitis est rcvefatio mentis.Cleri- cxulla vocemluum. (Isid., 21 disl.,c.Cteros.Dist.25,c.
cus enim secretorum Dei non ignarus esse debet. Perkctis. Dist. 23, c. Lec/or.Hugo, lib. 2, parte 3.)
Tondentur etiam capilli usque ad revelationem sen- De exorciuis.
suum, scilicet, oculorum et aurium.ut vitia in corde 5. Tcrtius estordo cxorcislarum.Exorcists autem
et operepullulantiadoceanturprscidcnda.nead au- ex Grsco in Latinum udjuraiitesvcl increpantcs vo-
diendum et intelligendum verbum Dei prspediatur cantur.Invocantenim super catechumenos,et super
mens, pro quo servato reddetur in excelsis corona. eos qui habent spiritum immundum,nomen Doinini,
TonsursautemecclesiaslicsususaNazareisexortus udjurantepereumutegrediaturubeis.Adexorcistam
videtur.qui prius crine servato, deinde ob vits conti- pertinet exorcismos memoriter ratinere, manusque
nentiam caput rudebant,etcapillosin igne sacrificii super energumenos et calechumenos in exorcizando
ponebant. Hinc usus inolevit,ut qui divinis cultibus imponere. Debet autem habere spiritum mundum,
mancipantur,quasiNazarei,id est, sancti crine posi- quispiritibiisimmundisiinperat;etmalignumexpel-
to inveniantur (Hug.,de Cor. et Tons., lib. 2, part. leredecordesuo,quemexpellit de corpore alieno; ne
3).SicutadEzechiel,c.5, dicitur: Fili hominis, sume medicinaquamahi facit,sibi non prosit.et dicaturei:
gladium acutum, et duo super caput luum et barbam. Medke,cura teipsum, Luc.4. Hi, cum ordinantur, ac-
In Actibus etiam apostolorum, Priscillam et Aqui- cipiunt de manu episcopi librum exorcismorum; et
lam hoc fecisse legimus. Paulus quoque et alii qui- dicitur eis.dist. 13, c Exorcista: Accipite, et habetote
dam discipuliChristi hoc fccerunt.Recte ergo in qui- potestatem imponendi manus super energumenos,
buslibetgradibusconstituti,clericivocantur,quorum veIcatechumcnos.HocofficioususeslDominus,quan-
nomina et rationes nominum Isidorus exponens ait, do saliva sua tetigit aures et linguam surdi et muti,
in lib.7 Etim.: Cleros et clericos hinc appellatos esse dicens, Marc. 7: Ephphetfta, quod est, adaperire; per
credimus,quia Matthias electus est sorte, quem pri- hocdocensnosspiritualiterdebereaperireauresprs-
mum per apostoloslegimusordinatum.Clerosenim cordiorumhominumad intelligendum.etora ad con-
Grsce, Latinasors velhsreditas dicitur. Ideo ergo fitendum, ut, pulso dsmone, Spiritus sanctum vas
dicti sunt clcrici.quia sunt de sorte Domini.vel quia suum recipiat. Hoc etiam officio usus estCbristus,
Deum patrera habent.Generaliter vero clerici nuncu- cum dsmoniacos multos sanavit.Hic ordoaSalomo-
pati sunt omnes qui in Ecclesia deserviunt; quorum ne videtur descendisse.qui quemdam modum exor-
gradus et nomina sunt hsc : ostiarius, lector, etc. cizandi invenit, quo dsmones adjurati ex obsessis
De ostiariis. corporibus pellebantur. Huic officio mancipati ex-
3. Ostiarii iidem et janitorea sunt, qui in veteri orcists vocati sunt. De quibus Christus in Evange-
Testamento elccti sunt ad custodiam templi.utnon lio, Matth. 12 : Si ego in Beelzebub ejkio dxmonia,
ingredereturinilludimmundus.Dictiautemostiarii, filii vestri, scilicet exorcists, in quo ejkiunt ? (Isid.,
eo quod psssint ostiis templi.Ipsi enimtenentescla- dist. ?i, c. Cleros. Dist. 25, c. Perlectis.)
vem.omnia intus et extra custodiunt,atque inter bo- De acolytis. (Isid., loc cit.)
noset maloshabentesjudicium,dlgnosrecipiunt,in- 6. Quarto loco succedunt acolyti; acoiytivero Grs-
dignos respuunt.Unde etcis.cum ordinantur,claves ce.Laline ceroferarii dicuntur, a deportandis cereis
Ecclesis dantur ab episcopo.etdicitur eis.de Cons., quando legendnm estEvangelium vel sacrificium offe-
dist.23, cap. Ostiarius : Sic agite tanquam rationem rendum.Tuncenimaccendiinturluminaria.etdepor-
Deo reddituri pro rebus qus clavibus istis reclu- tanlur ab eis; non ad effugandas aeris tenebras,cum
duntur. Hoc olticium Dominus in sua persona sus- sol eo tempore rutilet.scd ad signum Istitis demon-
cepit, quando, flagello de funiculis facto.vendentes strandum : ut sub typo luminis corporalis illa lux os-
et ementes ejecit de templo. Ipse enim se ostiarium tendatur, de qua legilur, Joan. 1: Erat lux vera.qux
significans dicit, Joan. 10 : Ego sum ostium; per illuminat omnemhominem venientemin hunc mundum.
me si quis introierit, salvabitur, et ingredietur, et Ad acolytumpertinetprsparatio luminarium in sa-
egredietur, et pascua invenkt. crario Ipse cereum portat.ipse urceolumcumvinoet
De Uctoribus. aquasuggesta,proEucbaritia, subdiaconis prsparat.
4. Secundusestgraduslectorum.Lectores alegen- Hi cum ordinantur.cum edocti fuerint ab eptscopo
do,sicut psalmists a psalmis canendis, vocati sunt. qualiterin officio suo agere debeant.abarchidiacono
llh enim prsdicant populis quid sequantur;isti can- accipiunt candelabrum cum cereo, et urceolum va-
tant, et excitant ad compunctionemanimosaudien- cuum. Hoc offlcium Dominus se habere testatur di-
tium.licet quidam lectoresitamiserabiliterpronun- cens,Joan.8:Ego sum lux mundi; qui sequitur me, non
tient.utquosdamad luctum et lamentationem com- ambulat in Unebris. Hujus olflcii formam illi gere-
pellant. lidem etiam pronuntiatores vocantur, qui bant in veteri Testamento, qui lucernas candelabri
porroantenuntiant.qmatamerit claraeorumvox, ut componebant et accendebant igne ccelesti, ad illu-
etiamlongepositorum aures adimpleat. Ad Iectorem minandas tenebras aquilonares.
autem pertinet lectiones pronuntiare.etea quspro- De subdiaconis. (Isid., ibid.)
phets vaticinaverunt.populis prsdicare,ut jam ex of- 7. Quintus est ordo subdiaconorum. Grsce hypo-
ficio inecclesia legat prophetiasetlectiones.Unde et dtaames vocantur,quo8nos8ubdiaconesdicimus,qui
ei,videntepopulo,traditur ab epissopo codex divina- ideo sic appellantur.quia subjacent pfsceptis et of-
rumlectionum.etdiciteir: Accipe,et esto verbi Dei re- ficiisLevitarum.Oblationesenimintemploafldelibua
lator;habiturua,ai fideUter impleveris officium, par- suscipinnt,et Levitis superponendas altaribus defe-
tem cum his quibeneverbumDei ministraverunt. runt.Hi apud Hebrsos Nathinnsi vocabantur.id est,
tjui ad huno gradum provehitur, litterarum soien? inhumUitateBervienteBÂdsubdiaconumpertinetca,
licern et patenam ad altare Christi dcferre, ct lovitis De presbyteris.
tradere,eisquc minisrare.Urceolum quoque et aqua- 9. Septimus est ordo presbytcrorum. Presbyter
manile ct manutergium tenere episcopo et prcsbyte- Grsce, senior interprctatur Latine. Non raodo pro
ris et levitis, pro lavandisantealtaremanibusaquam state vel decrepita senectute, sed propter honorem
prsbere. His lex continentis imponitur, quia altari etdignitatcmquamacceperunt,presbyterinominan-
propinquantes, vasa corporis et sanguinis Christi tur; qui morum prudentia et maturitate conversatio-
portant. Unde illud Isai. 62 implere debent: Munda- nis prrecellere debent in populo.Unde scriptum est:
mini qui ferlis vasa Domini. Ah hos etiam pertinet Senectus venerabilis est,non diuturna,nec annorum
tantum de oblationibus ponere altari,quautum suf- numero computata.Cani enim sunt sensus hominis,
ficcre possit populo.necnon corporales etsubstratio- etstas senectutisvita immaculata. Ideoauteraetiam
ralavare.Hi,cumordinantur,accipiunt de manu epi- presbyteri sacerdotes, vocantur, quia sacrum dant;
scopi patenam ct calicem vacuum ; ab archidiacono qui,licet sint sacerdotes, tamen pontificatus apicem
vero urceolum cum aquamanili, et manutergium. non habent sicut episeopi, quia ipsi nec chrismate
Hoo oflicio usus estDominus,quando Iinteo sepra> frontem signant.nec Paracfetum daftt,quod solie de;
cinxit, et miltens aquam in pelvim, pedes discipulo- beriepiscopislectoActuumapostolorumdemonstrat.
rumlavit,etlinteotersit.(Hug.,lib. 2, part. 3, c 9.) Unde et apud veteres iidem episcopi et presbyteri fue-
De diaconis. runt.quiaillud est nomen dignilatis, non statis^Sa-
8. Diacoriorum ordo sextum tenet locum, proptcr cerdos nomcn habet compositura exGrscoetLatino,
scnarii perfectionem.Hic ordo in vctcri Testamcnto a quod est sacrum dans,sive secumdux.Sicutenimrex a
tribu Leyi nomeh acccpit vel traxit.Dicuntur enim et regendo,ita saccrdes a sacrando dictusest;consecrat
levits.Prscipit quippe Dominus Moysi ut post ordi- enim et sanctificat.Antistes vero sacerdos dictus est
nationem Aaron et liliorum ejus, prorsus tribusLevi ab oo qubd antc stat, primus enim est in ordine Ec-
ad divini cultus ministoriaordinareturetconsecrare- clcsis.Ad prcsbyterum autem pertinet sacramentum
turDomino; et sorviret pro Israel coram Aaron et corporis et sanguinis Domini in altari Dei conficere,
filiis ejus in tabETnaeulo; ipique gestarent arcam ct orationes dicere, ot dona Dei benedicere ; qui cum
tabornaculum, ot omnia vasa ejus; et in circuitu ta- ordinantur,inunguntur eis manus,ut intelligant se
bernaculi excubarent,etin transportando tabernacu- accepisse gratiam consecrandi,et charitatisoperadc-
loipsideponcrent,rursumquecomponerent(Hug.ib., bere cxtendero ad omnes: accipiunt et stolam, qus
c 15).A viginti quoque annis et supro jussi sunt ser- utrumque tenet latus, quia debent esse muniti armis
vire in tabernaculo, quam regulam in novo Testa- justitis contra adversa et prospera.Accipiunt etiam
mcnto sancti Patres constituerunt.quia haec aetas ad calicem cum vino,et patenam cumhostiis,ut per hoe
onera ferenda est robusta. Lcvits ergo ex nqmine sciantse accepisse potestatemplacabilesDeo nostias
auctoris vocati sunt.De Levi enim Levits exorti sunt, offerendi(Isid.,ibid.).Hic ordo a filiis Aaron sumpsit
a quibus in templo mystici sacramenti myteria ex- initium.Summos enim pontifices et minores sacerdo-
plebantur.lliGrscediacones, Latineministri dicun- tes instituit Deuspcr Moysen, quiexpraeceptoDei,
tur,quia sicut in sacerdote consecratio,ita et in dia- Aaron in summum pontificem,fifios vero ejus unxit
cono minislcrii dispensatio habetur. Ad diaconum inminoressacerdotes.Christusquoqueduodeciraele-
git discipulos prius, quoset apostolos vocavit.quorum
Ecrtinctassistcresacerdotibus,etministrareinomni-
usqusagunturinsacramentisChristi,scilicet,inBa- vicem gerunt in Ecclesia majores pontifices. Deinde
ptismo, in Chrismate, in patena, et calice,oblationes alios septuaginta et duos dicipulos designavit,quo-
quoque inferre et disponere in altari; componere rum vicem in Ecclesia tenent presbyteri.Unus autem
etiam mensamDomini ,et vestire;crucem ferre.et prs- inter apostolos princeps extititPetru3,cujus viearius
dicareEvangeliumet Epistolamad populum.Nam si- et successor est Pontifex 8ummus,unde dicitur apo-
cutlectoribusvelusTestamentura, itadiaconibusno- stolicus, qui et papa vocatur, scilicet, pater patrum
vum prsdicare prsceptum est. Ad ipsum etiam perti- Qualis autem eligi debcat presbyter, Apostolus scri-
netofficiuraprecum,etrecitatiocatechumenorumno- bensTimotheo ostendit.ubi nomine episcopi presby-
minu m .Ipse prsmonet aures habere adDominum:ip- terumsignificat.Hocautem officio usus estChristus,
sc donat pacem et ipse annuntiat.Quod autem huic or- cum seipsum in ara crucis obtulit,idem sacerdos et
diniaMoysestatutum est, hoc etiam innovoTesta- hostia, et quandopostcoenampanemetvinumincor-
mento reprsscntatur.cum diacono super lsvum hu- pus suum et sanguinem commutavit.Ecce de septem
mcrumstola ponitur,etcasulaindiebus jej'unii com- Ecclesis gradibus brevitcr elocuti, quid ad quem-
plicatur; qui quidquid laboris et sustinentis in hac quam pertmeat insinuavimus. Cumque omnes spiri-
vita toleratur, quasi in lsva portatur, donec in dex- tuales sint et sacri, excellenter tamen canones duos
tera.idest, in sternitate, requics babeatur(Isid., 7 tantum sacros ordincs appellari censent. diaconatu s,
Etym., dist. 21, c Cleros; dist. 25, c. Perlectus). Hic scilicet, et presbyteratus; quia hos solos primitiva
ordoabapostoliscelebratus est,quando,ut legiturin Ecclesia legitur habuisse, et de his solis prsceptum
Actibus apostolorum, scptem viros plenos Spiritu Apostoli habemus.Apostoli enim in singulis civitati-
sancto ad hoc officium elegerunt,et oratione prsmissa bus episcopos et presbyteros ordinaverunt. Levitas
manuseisimposuerunt.Undeetconsuetudo inolevit, etiam ab apostolis ordinatos legimus,quorum maxi-
ut in omni matrice ecclesia septem diacones circa raus fuit beatus Stephanus.SubdiaconOs vero et aco-
Christi aram, quasi scptem columns, assistant. Hi lytos procedente tempore Ecclesia sibi constituit.
sunt septem angoli tuba canentes in Apocalypsi.qui Quid sit quod hic dicilur ordo.
qualesesse debeant Apostolus docetTimotbeoscri- 10. Si autem qusritur quid sit quod hic vocatur
bens. Hi cum ordinantur,solus episcopus ci manum ordo.sane dici potest signaculum esse,idest,sacrum
• quoddam,quo spirituahs potestas traditur ordinato
imponit,quia ad ministcrium applicantur.Poniteis
orarium,' id est stolam, super lsvum humerum,ut etofficium.Characterergospiritualis,ubi fitpromo-
perhocintelligant se accepissej'ugumDominisuave; tio potestatis, ordo vel gradus vocatur. Et dicuntur
quo ad sinistram pertinentiadivmo timori subjiciant. hi ordinessacramenta.quiain eorum perceptionerea
accipiunt et textum Evangelii, ut intelligant se esse sacra, id est, gratia confertur.quam figurant ea qus
prscones Evangelii Christi. 111autem autequam or- ibi geruntur.
dinentur,probentur, ut docet Apostolus,et sic mini- De nominibus dignitatum vel officii.
strent, nullum crimen habentes. Hoc officio usus ll.Sunt et alia qusdam non ordinum,sed dignita-
est Christua, quando post coenam sacramentum tum vel officiorum nomina.Dignitatis simul etofficu
carnis et sanguinis discipulis dispensavit, et quan- nomen est episcopus.Episcopatus autem vocabulum
do apostolos dormientes ad rationem excitavit di- inde dictum est quod ille qui episcopus efficitur.su-
cens, Matth. 26 : Vigilate et orale. ut non intrelis in perintendat,curam,scilicet,subditorumgeren8.£pM-
(entationm. (Isid., ibid., dist. 21.) copeo enim Grsoe, Latine intendere dicitur. Episco-
905 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXV. 906
autem Grsce,Latine spcculatores inferpretantur. busab hsreticisper manusimpositionem laicam tan-
8iam speculator est prspositusinEcclesia.dictuseo tum tribuendam communionem,nec ex his aliquem
quodspeculetur atque perspiciat populoruro infra se in clericatus honorcm vel oxiguum subrogare.Greg.
positorum mores et vitam. Pontifexest princcps sa- etiam,in lib.3 Uialog., dicit sacrilegam esse Ariano-
cerdotum,quasi via sequentium,ipse et summus sa- rumconsecrationcm.cumexeorummanucommunio
cerdos nuncupatur.Ipse enim levitas etsacerdotesef- percipitur. Cyprianus etiam,in Epist. contra hsret.,
ficit, ipse omnesecclesiasticos disponit. (Isid., dist. dicit:Omnia quscumque faciunthsretici,carnalia,et
21, c. Cleros.) inania et sacrilegaessejeteorumaltaria falsaetillici-
De quadripartito ordine episcoporum. ta,etsaeerdotiaetsacrifictasacrilcga,quimoresimia-
12. Ordo autem episcoporum quadripartitus est, rum,qus,cum homines non sint, formam imitantur
scilicet, in patriarcnis, archiepiscopis, metropolita- humanamjVuItumEeclesiscatholicsetauctoritatem
nis,et episcopis. Patriarcha Grsce summus patrum sibi vendicant,cum ipsi in Ecclesia non sint,et cum
interpretatur.quia primum.id est,apostolicum tenct sint sacrilegi, sacerdotium administrant, et altare
locum,ut Romanus,Anttochenus,AIexandrinus, sed ponunt; cum nec sacrificari oblatio ille possit, ubi
omniumsummusestRomanus.Archiepiscopus,prin- Spfritus sanctus non sitmeccuiquam Dominusper
ceps episcoporum, archoa enim Grsce, Latine prin- ejus preces et orationes prosit,qui Dominum ipsum
ceps dicitur, metropolitani autem a mensura civita- violavit.Hieron.quoqueasserit omniaqus offeruntur
tum dicuntur.SinguUs enim provinciis et civitatibus abhsreticiscontaminata esse in conspectu Domini,
prseminent, quorum auctoritati et doctrins csteri quia,licetsanctavidcanturspeciesui,tamenquiacon-
sacerdotessubjectisunt.Sollicitudoenimtotiuspro- tectasuntab illoqui pollutusost, polluuntur omnia.
vincis ipsis episcopis commissa est. Omnes autem Idem : Odit Deus sacrificia haereticorum.et a se pro-
superiusdesignatiordinesepiscopinuncupantur.No- j'icit; et quoties in nomine cj'us congregati fuerint,
taquodarchiepiscoporumnomine,primatessuperius detestatur fcetorem corem, et claudit nares suas.
significasse videlur.et metropolitanorum, quos nunc Idem : illi offerunt panem sacrilegum,etc.Leo etiam
archiepiscoposdicimus.florumautemdiscretioagon- testaturcxtra Ecclesiam nec rata esse sacerdotia,nec
tilibus introducta videtur, qui suos flamines.alios vera esse sacrificia. Idcm etiam dicitper crudelissi-
simpliciter fiumines,alios archiflumines,alios proto- mam vesaniara Alcxandrinasedeomnium sacramen-
flaminesappellabant.Sacerdotes enim gentilium fla- torum lumen exstinctum. Intercepta est sacrificii
mines dicebantur,qui habebant in capilc pilcum in oblalio,deficit chrismatis sanctilicatio.et parricida-
quo erat brevis virga, desuper habens aliquid lanae, libus manibus impiorum omnia se subtraxcre mys-
quod cum pcr sstum fcrre non possent,filum tantum teria. His aliisquo testimoniis astrui videtur sacra-
incapiteligarecoeperunt.Nudiscnimcapitibuseisin- menta ccclesiuslica,praecipuo Corporia etSanguinis,
s-iderenefas erat.Unde a filo quo utebantur flamines Ordinationis et Confirmationis, per hsreticos non
dicti sunt.quasi filamines.Sed festiediebus filo depo- posse minislrari.
sito pileu m imponeban t pro sacerd otiiemincntia. Va- Auctoritates ponit qux videntur prxmissis obviare.
tes a vimentis appeUati sunt, cujus significatio mul- 2.Contra autem alii sentiro videntur quod abhs-
tiplexest.Modo enim sacerdotem,mouo prophetam, reticis etiam prscisis sacri ordines, sicut et Bapti-
modo poetam significat. Cantor vero vocatur, qui smus.tradi vateant; ncc ab hsreticis redeuntes, qui
vocem modulatur in cantu.Hujus sunt duo genera: illic ordinati sunt et baptizati,iterum ordinandisunt
prscentor, et succentor. Prscentor qui vocem prs- sicut nec baptizandi. Unde Augustinus:De hsreticis
wittitin cantu,succentorqui subsequenter canendo etiam damnatis quod quidam dicunt,Baptismaquod
respondet.Goncentor autem dicitur, quia consonat. accepit non amittit.qui recedit ab Ecclestajus dandi
Qui autem nonconsonatnecconcinit,concentor non quod accepit amittit.multis modis apparet inaniter
erit.Hisbrevitertractatisadmonendi sunt Christimi- dici: primo.quia nulla ostcnditur causa curille qui
nistri.quatenus sicut excellunt ordinis dignitate, ita illud Baptisma amittere non potest, jus dandi possit
prscellant vits sanctitate.ut plebs eis commissa.eo- amittere Utrumque enim sacramentum est,et qua-
rumque disciplinis edocta, grutanter eis obediat,et damconsecrationeutrumquehominidatur:illudcum
eorum imitationededieindiemproficiat.aquibusdi- baptizatur.ct illud cura ordinatur. Ideo non licet in
vina sacramenta percipiunt, et missarum solemnia catholica Ecclesia utrumqueiterari.Nam quando ex
audiunt. Missa aulem dicitur.vel quia missa est ho- ipsa parte venientes.etiam prspositi,pro bono pocia .
stia,cujus commemoratio fit in illo officio:unde di- correcto schismatis errore suscepti sunt, etsi visum
citur : Ite missa est,\d est: Sequimini hostiam qus est opus esse ut eadom offlcio gererent quae agebant,
missa est ad coelestia.tendentes post eam; vel quia non sunt rursus ordinandi.Sed sicut Baptismus in
missus cceleslis venit ad conaecrandum dominicum eis,ita mansit Ordinatio integra,qnia in prxcisione
corpusyper quem ad altare cceleste deferlur hostia. fuerat vitium, quodin unitate pacis est correctum;
Unde et dicitur : Missaest. noninsacramentis.quaeubicumque sunt.Etcum ipst
DISTINCTIO XXV. expedirevideturEcclesis.utprspositieorumvenien-
tes ad calholicam societatem, honores suos ibi non
DEORDINATIB AB H.ERETICIS administrent.noneistnmen ipsa Ordinationia sacra-
1. Solet etiam qusri si hsreiici ab Ecclesia prs- menta detrabuntur, scd super eos manent. Ideoque
cisi et damnati possint tradere sacros ordines, et si non eis manus imponitur, ne non homini, sed ipsi
ab eis ordinati,redeuntes ab Ecclesis unitatem de- sacramenlo.fiat injuris.Sicut autem in Baplismo est
beant reordinari.Hancqusstionem perplexnm acpe- ju8, quod per eos dari possit.sic in Ordinationo jua
neinsolubilemlaciuntdoctorumverba.quiplurimum dandi est:utrumque quidem ad perniciem auam.Sed
dissentire videntur. Videntur enim quidam tradere aliud est non habere,aliud perniciose habere, aliud
hsreticossacros ordinesdare non posse,ncc illos qui salubriter habere.Idem:De his qui ab Ecclesis uni-
ab eis ordinati videnturgratiamrecipere.Dicitenim tate separati sunt,ullajam qusstio est quiu haheant
Innoc.de Disp.sacrarn.Ordin.,q. 1, Arianorum cle« et dare possint; sed perniciose habent, perniciose-
ricos non videri suscipiendos.cum sacerdotii vel mi- que dant,quia extra vinculum pacis sunt.Noutri sa-
nisterii ulicujua dignitate; quibus solum Baptisma cramento facienda est injuria.Sicut non rectehabet
tantum essepermittit.quod innominePatris,etFilii, qui ab unitate recedit,sed tamen habet, et idco re-
et Spiritus sancti perctpitur. Dicit etiam eos non deunti non rodditur, sic etiam non recte dat qui ab
posse dare Spiritum sanctumhaberequem amiserunt.et or- unitate recedit.et tamen dat;et ideo qui ab eo acci-
dinatos ab hsrelicis caput vulneratum; et pit, venienti ad unitatem non iteratur.Idem : Aliud
eum qui honorem amisit honorem dare non posse, est nonhabere aliquid.oliud est non jure habere.vel
neo illum aliquid accepisse.quoniam in danto nihil illicite usurpare.Non ergo ideo non sunt sacramenta
erat quod Ulo possetaccipere.TraditetiamveDienti- Christiet Eoolesis.quia eie iliicite utuntur non modq
PATRUL. CXCII. 3Q
907 PETRI LOMBAUDI 908
hsretici, scd etiara omnes impiijsedilli corrigendi cis scienlcr,6t cos qui ignorantcr. Qui enim scien-
sunt et puniendi,illa autcm sunt agnoscenda etve- ter a simoniucis permiscrintconsecrari.imo execra-
neranda.Item Gregor. :Quod dicitis ut qui ordinalus ri,eorum consecratio oniuino irrila cst.Qui vero or-
est itorum ordinetur,valde ridiculosum est:ut enim diuuntur u simoniacis, quos, cum ordinantur, nes-
baptizatus semel.iterum baplizari non dcbct.ita qui cuut esse imoniacos.qui ct tunc pro catholicis ha-
consecratus est scmel, in codcm ordinc non valet benlur; eorum ordinatio misericorditer sustinetur.
itcrum consecrari Hisaliisqueaucloritatibus vidctur (Urbanus papa, 1, q. 1.)
asseri in omnibus impiis,ctiainiuhacroticis prscisis Dc his qui dicnnte se emare corporalia.non spiritualia.
ettlamnutis,Christisacramentapermanere cumjure G.Sivero aliqui objecerint, se non consecrationes
dandi.Possunt enim dure,scd pe.rniciosc; et quibiis euicre, sed res ipsas qus ex consccrationc prove-
dederint,non sunt iterum ordinandi; qiuc prsuiissis niunt, penitus desipere probantur. Nam qmsquis
ex opposito obviare videntur. horum alterum vendit, sine quo alterum non ha-
Determinatio prxmissx contracditionis auctoritatum. betur, nentrum vendere dereltnquit. (Pascal., q. 3,
3. Haecautem quidam ita deleriuiuaiit : diottnt cap. Si quis objeccril).
enim hsreticosacceptasaccrdotuli velepiscopali un- Dislinctio simoniacorum.
ctioneabEcclesiarecedentcs.Baptismi quidem daudi 7. Simoniac.T,uulem hstcsis tripartitaestdistin-
jusrctinere,scd non habcre facultatem tribucndi sa- ctio.Alii enim simoniace u simoniacis ordinantur :
cros Ordines, consccrandi dotninicum corpus, post- Alii siraoniacc a nou siiiioniacis ordinuntur;alii non
quam prscisi et damnati suntab Ecolesia,8icut rie- simoniace a siuioniacis.UndcNicoluus papa, l,q.l :
gradatus episcopus non baliet polestatem lurîeudi Stuluimus docrctum dc simoniaca tripartita hsresi,
saoros Ordines; facultatem tamen baptiznndi non id est.de simoniacissimouiacoordinuntibusvelordi-
amisit.Quod voro August.ait, ititelligunt dictum de natis,et dc sitnoriiacis simoniacc a non simoniucis,
hsreticis, qui non sentonlia Ecclesis, sed pravitate et de simouiacis nonsimoniacc a siraoniacis.Simo-
sensus sui a fidei veritate uc doctrtns unitale divisi i.iuci simoniuce ordinali vcl ordinatores, secundum
sunt;qui licettales sintjus iameii ordinundi ct con- canoncs,a proprio gradu decidant. bimoniaci efiam
secrandi habenTlEt-qui ab eis ordinantur ante tnani- simoniacc a non simoniacis ordinati.similiter abof-
feslam pr&cisionem,eliamsicuinuis aperte exieriut, ficio removeantur.Simoniacosvero non simoniacea
et seiitentia Ecclesis damnati fuerint; tnmensirc- simoniacis ordinatos.misericorditer per manus iin-
dierint.ilerum ordinandi non sunt. Et ubicuinquc positioncrn pro temporis nccessitale in olficio per-
legitur de ordinatis ab hsreticis.quod servatis ordi- miltimus permanere.Quod intclligcndumeosessesi- cst de his
nibus ministrare valeant.vel itertim ordinandi non qui ordlnantcr a simoniacis,ignoruntes
sint, de hujusmodi accipiendum dicuht. Nam post- moniucos.Hosfacitsimoniaco. non realus criminis,
quamprscisifuerint et dainnati judicioEcclesisjus sed ordinatio simoniaci.
ordinandi et conseorandi eis detractutn asserunt.ut Alexatider papa de his qui violenter a simoniacis vel
dcgradatis,vel excomrounicatis.Alii vero dicunt sa- ab hxrelicis ordinantur.
cramentaab bsrettcisetprscisis secundumformam 8.Similitercumdecernit Alexander papasimonia-
Ecclcsis celebrata.vera esse et rata,quia recedentes cos omnino damnandos uc deponendos, sub intel-
abEcclesiajus ordinandietconsecrandinon perdide- ligendum est;nisi violcnter quis attractus fuerit.De
runt,etquisicabhsreticisordinantur,cumredeunt, his enim ct a quibuslibet baercticis violenter ordina-
iterum ordinandi non sunt.Qus vero ab hsreticis tis.dicit Innoc,i,q. l,quod possunthabcreuliquem
afitcr quam in Ecclesia flunl,falsa sunt et inania; et colorem excusalionis.si statim disceduntab eis, et
qui a talibus ordinari vidctur,non munus,sed vulnus pessimo eorum conciliabulo renuntiant.
uccipiunt.Et secundumhancdifferentiamvariedehis De xlate ordinandorum ita decrevit Nkolaus papa.
loquuntur doctores. Quidam vero dicunt cadem sa- 9.Sacri, inquit, dist.77 et 7,8, cauones sanxerunt,
cramenta ab haereticis prscisispossecelebrari.qnsa ut subdiaconusnon ordinetur ante 14annos,nec dia-
catholicis,si ab illisforma Ecclesiaeservetur;etabeis conus ante25, nec presbyter ante 30. Deinde si diT
celebrata vera csse et rata.quantum ad se;quantura gnus fuerit, ad episcopalum eligi potest, quod nos
vero ad effectum fulsaesseetinania,ctin hisqui male e!iam pari modo servare jubemus.Item Fabianus :
tractant.ct in his qui male suscipiunt, ideo lrrita et Si quis 30 aetafis non irapleverit annos,nullo modo r.
falsa.quiuquodpromittuntetconferrecredunturnon preabytorordinetur,ctsi valde sil dignus.quiu et ipse-'
tribuunt.Damnandaetiamdicuntur quia illicite dan- Dominus30 annorum baplizatus cst,et sic coepit do-
ti bus vel accipientibus suntin judicium .Pollutaetiam cero.
dicuntur,non quantum ad se, sed propter indignam DISTINCTIO XXVI.
frtrcticorum tractationem.Ideo Gregor.communio- DB SACRAMENTO CONJUOII CUJUSINSTITUTIO ET
nem Arii vocatexecrationem;et Innocentius Bonosii CAUSA0STEND1TIJR.
ordinationem,damnationem;nonquod ita in sesint,
sed quia male dantcs vcl accipientes talesfucit.Sicut \ .Cum alia saoramenta post peccatum et propter
etiara Hieronym. sacrificia eorum panem luctus vo- peccatum exordiuni sumpserint, Matrimonii sacra-
cat; non quantum ad se, sed quantum ad effectum. mentum etiam ante pcccatum legitur institutum a
Nonnulli vero tradunt illos hsreticos qui in Eeclesia Domino; non tamen ad remodium, sed ad officium.
ordinatisunt,jusordinandictconsecrandi,etiamcum Rofert enim Scriptura,Genca.2, in-Adatn misso so-
separati fuerint, habcro. Qui vero in schismate vel pore atque una de costis ejus sumpla, et exinde
haeresi positi ab eis ordinati et inuncti fuerint, illo mulier formata, virura in spiritu intelligentem ad
jurc carent. Ideoque cnm ordinuro volunt, vulnus quem usum muiier facta esset, post extasim pro-
potius infligunl quam gratiam confcrunt. phetice dixisae : llic nunc os ex ossibus meis, el caro
De simonia; uncle dicitur, et quid sit. de carne msa; propter hoc reiiaquet homo patrem et
4. De simoniacis vero non est ambigendum quin matrem, et adhxrebit uxori suse,et erunt duo in ' carne
sint bsretici;tamen aute sententiam degradationts, una.
et ordinant et consecrunt.Et licet simontaci proprie De duplici institutione conjugii.
dicanturqui instarSimonismagi etimpreciabilera gra- 2. Conjugii autem institutio duplex est.Una ante
tiam pretio conducere volunt, qui pro minislrio peccatura a>i officium factaestinparadiso,ubiesset
sacro prctium recipiuntin modum Giezi,Giczilaevo- thorus imraaculatus.etnuptis honorabiles.exquibus
candi sunt; omnes tamen, et dantes ct accipientes, sine ardore conciperent.sine dolore parerent; altera
simoniaci dicuulur.ct utriqueeadem sententia pcr- post peccatum ad remediumfacta extraparadisum,
cellimlur. propter illicitum motum devitandum.Prima, ut na-
De his qui scienter a simoniacis ordinnntur, turamultiplioaretur;secunda,utnaturaexciperetur,
5-Differt tamen inter eos qui ordinantur a Biraonia- et vitium oohiberetur. Nam et unte peooatum dixit
909 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXVII. 910
Deus Gen. 1: Crescitect multiplicamini; et post pec- Copulata cst ergo sponso spiritualiter etcorporaliter,
cutum, omnibus pene homimbusper diluviuin con- id estjCharitaleacconformitutenuturs. Hujusulrius-
sumptis. Quod vero ante peccatum institutum fuerit que copulae figura cstin conjugio. Consensus enim
conjugium ad officium, post peccatum vero ud reuie- conjugum copulam spiritualem Christi et Ecclesis,
diuin concessum, Aug. testatur dicens, superGen., quaefiipercharitatem,significat.Commixtio vero scxu*
lib.9, cap. 7 : Quod sanis est ad ofiicium, sgrotis umillam significat,quaefit pernaturs conformitatem»
est ad remedium. Infirmitas enim incontinectis, Quuliter inteltigendum sit illud: Mulier illa non per-
quae est in carne per peccatum mortua, ne cadat in tinct ad matrimonium, cum qua non est commixtk
ruinam flagitiorum, excipiturhonestate nupliarum. sexuum.
Si vero non peccassent primi homines, sine carnis 7. Inde est quod quidam doctorum dixerunt illam
incentivo ac fervore libidinis ipsi uc successores eo- mulierem non perlinere ad matrimonium, qus non
rum convenirent. Et sicut remunerabile est aliquod experiturcarnalem copulam.AitenimAugust.,27,q. '
bonum opus, sic coitus eorum bonus esset et remu- 2, cap. Nonest: Non dubium est illam mulieren non
nerabliis. Quia vera propler peccatum lethalis con- pertinere ad matrimonium, cum qua docetur non
concupiscentire lex membris notris inhaesit, sine fuisse commixtio sexus.Item Leo papa, ibidem, cap.
quft carnalis non lit couiiuixtio, reprehensibilis est Cam societas: cum societas nuptiarum ita a principio
malus coitus, nisi excusetur per bona conjugii. sitinstituta, ut prster commixlionem sexuum non
Quando secundum praicejitum, et quando secundum hubeat in se Chrisfi et Eculesiaesacramentum, non
indulgentiam, conlraclum sit conjugium dubium cst illutn mulierem non perlinere ad matri-
3. Primainstitutio habuit prsceptum, secunda in- munium, in qua docetur non fuisse nuptialemyste-
dulgentiara. Didicimus eiiim ab Apostolo, humano rium.ItemAuguslinus:Non estperfectum oonjugium
geueri proptervitandam fornicationem indultumesse sine commixtionc sexuum. Hoc si sccundum super-
con.jugium. Indulgenliavero quia tncliora non eligit, ficiem verborum acceperit, inducitur in errorem
remediumhabet,non prsmiuin;aqtiosi quisdecli- tantum, ut dicat sine curnali copula non posse
naverit meretur exifiale judicium. Quod secundum conlrahi mutrimonium : inler Mariam et Joseph
indulgenlium concedifur, voluntarium est, non ne- non fuissc conjtigium, vel non fuisse perfcctum ;
cessarium; alioquin transgressoresset, qui iflud non quod nefas est scnfire. Tanto enim sanclius fuit
fuceret. Et polest sane intelligi illud sub prscepto atquo perlectius, quanto a carnuli opere immunius.
dicfum hominibus primis ante peccatum: Crescite Sed superius positu, ea ratione dicta intclligendum
et multiplicamini. Quod efium post pecculum tcne- est, non quiti pcrtineat mulier illaad matriroonium,
buntur.usuuequo est factaiiiultiplicalio; postquam cum qua non csl pcrmixtio scxuum; sed non per-
secundummdulgentiam matrimonii contraclus fuit. tinet ad malrimonium quod expressam et plenam
Ita enim postdiluvium, quo universum pene huma- tenet figuram conjunctionis Chnsti et Ecclesis. Fi-
num genus deletum est, secundum praeceplum dic- gurateiiimillainunionemChristietEcclesis,qusest
tum est filiis Noe: Crescite et multipltcamini.Multi- ln charitate, sed non illam qus est in naturs confor-
plicato vero homine, secundum iiidulgentiam con- mitate. Est ergo et in illo matrimonio typus conjun-
tractum e*t, non secundum imperium. clionis Christi et Ecclesis; sed illius tantum qua
Quibus modis accipiatur indulgenlia. Ecclcsia Christo charitate uuitur; nonillius qua per
4. Indulgenlia autem diversis modis accipitur, susceptionem carnis, capiti membra uniuntur. Nec
fcilicet. proconcessione, proremissione,properniia- ideo tamen minus sanctum est conjugium, quia, ut
sione. Et est permissio iu novo Testamento, de mi- ait August., in lib. de Bono conjugali, cap. 18, in
noribus bonis, et de minoribus malis.Deminoribus nuptiis plus valet sanctltas sacramenti, quam fecun-
bonis estcon.jugium.quod nonmereturpalmam.sed ditasventris.Est etiam conjugium signum spiritualis
est in remedium.De minoiibus niulis, id est, de ve- conjunclionis et dilectionis animorum, quainterse
niatibus, est coitus qui flt causu incontinentis, il- conjuges uniri debent. Unde Apostolus ait, Ephes.
ludscilicetconjugium indulgetur, id est,concedilur. 5 : Viri, diligite uxores vestras ut corpora vestra.
Ulud vero, id est, coitus talts, pcrmittur, id est, to- DlSTINCTIOXXVII.
leralur, ila quod non prohibelur. QU£ SUNTCO.NSIDERANDA IN CONJUGIO.
Quod nuplix sunt bonas. i. Post hsc advcrtendumestquid sitCor.jugium,
5. Fuerunt autem nonnuli hsretici nuptias dete- et quae sit efflciens causa conjugii et causa propter .
stantes.qui Tatiani appellati sunt.Hi nuptias omnino quam contrahi dcbcat, et quae stntbona conjugii.et
damnanl.acpares fornicalionibusaliisquecorruptio- quomodo percuexcuseturcoitus carnalis; qussint
nibus faciunt, nec recipiunt in suorum numero con- legitims persons ad matrimonium. Sunt et alia
iugio utentem marem vel feminam. Quod aulem res plura in JMatrtmonio consideranda, qus sub com-
bouasit conjugium, non modo ex eq probatur, quod pendio pcrstringemus.
Dominus legitur conjugiuminstituisseinter primos Quid sit Conjugium.
parentes, sed etiam quodinCanaGalilss nuptiisin- 2.Sunt ergo nupttae vel matrimonium, viri mulie-
terfuitChristus,easque rairaculocommendavit.aqua risque conjunctio marilalis. inter legitimas personas
iu vinum conversa; qui etiain postea virum dimit- individuam vits ronsuetudinem retmens. Ad indivi-
lereuxoremprohibuit,nisicuusafornicationis. Apos duam consuetudincmvitspertinet, qud absque con-
tolus etiam ait, i Cor.7: Virgo non peccat, si nubat. sensu alterius neuter continentiam profiten potest
Conatat ergo rem bonam esse matnmonium; alio- vel orationi vacarc; et quod inter eos dum vivunt,
quin non esset sacramentum; sacramentura enim vinculum conjugale permanet, ut alii se copulare
sacrum signum est. (Aug., de Hsresibus, cap. 25. non liceat; et ut invicem alter alteri exihcat quod
Hugo, 4 Sent., cap. 3.) quisque sibi. Huc autera descriptione legitimorum
Cujus rei sacramemium sit conjugium. et fidelium tantum matrimonium includitur.
6. Cum ergo Conjugium sacramentum sit, et sa- De consensu qui efficit-COnjugium.
crum signum est, etsacrsrei, scilicet, conjunctio- 3. Efficiensautem causa Matrimoniiestconsensus,
nis Chriati et Ecclesis, sicut ait Apostolus. Scrip- non quilibet, sed per verba expressus, nec de futu-
tum est, inquit, Ephes. 5: Relinquet homo palrem et ro, seddeprssenti. Sienim consentiunlin futurum,
matrem, et adhserebituxorisux; eterunt duo incarne dicentes:Accipiam te invirum, et: Egote in uxorem,
una. Genes. 2 : Sacramentum hoc magnum est, ego non estiste consensus efficax Matnmonii. Item si
autem dko in (ihristoetin Ecclesia.UJ,eni m inter co nj u- consentiant mcnte, etnonexprimantverbis vel aliis
gesconjunctioestsecundum consensum animorum, certissignis;nectalisconsensusefficitmatrimonium.
et secundum permixtionem corporum, sic Ecclesiae Si autem verbis explicantquodtamencordenon vo-
Cbristo copulatur voluntute et natura quaidem vult lunt, si non sit coactio ibi vel dolus, obligatio illa
cum eo; etipseformam sumpaitde aatura hominia. verbqrum quibus oonsenttuntdioentcs: Acclpio te iq
911 PETRI LOMBARDI 91S
virum, et ego te in uxorem, Matrimonium facit. Quod conjugatus vel conjugata nequeant continentiam
Auckritalibus probat quod solus consensus facit profileri sine alterius consensu.
Malrimonium. 8. Hoc autcm conjugatis nullatenus licet.Non enim
4. QuodautemconsensusMatrimoniumfaciatsub- potest vir melioris vits paopositum sumere sine
ditis probatur testimoniis. Ait cnim Isidorus : Con- uxoris consensu, et e converso, undeGreg., 2,q. 2,
. sensus facit Matrimonium. Item Nicolaus papa: Suf- cap. Sunt qui, scribens Theotists patritis: Sunt qui
flciat solus secundum lcges coniiri consensus, de dicuntreligionisgratia conjugia deriere solvi. Verum
quorum conjunctionibus agitur; qui solus si fortein sciendura cstquia et si hoc lex humana concessit.ta-
nuptiis defuerit, cslera etiam cum ipso coitu cele- men lexdivinaprohibuit. Si vero utrisque conveniat
bratafrustrantur. Item Joan. Chrysost., homilia 32 continentem'vitamducere,hocquisaudeataccusare?
19 Matth.: Matrimoninm quidem non facit Siccnim multos sanctorum novimus cum suis conju-
• ad cap.
coitus, sedvolufitas; etideononsolvitilludseparalio gibus ct prius conlinentem vitam duxisse,et pqslad
corporis.ltemAmbrosiuSjinexpositione 2 inMatth: sanctacEcclesisregiminamigrasse.Siverocontinen-
NondefloratiovirginitatisfacitConjugium.sedpactio tiamquamvirappetit,muliernonsaquitur,autquam
conjugalis. Ex his apparet quod consensus, id est, tixor appetit, vir rocusat, conjugium dividi non po-
pactio conjugalis, Matrimonium faciat; ct cx lunc test,quia scriptum est, 1Cor. 7: Mulierpotestatem sux
Conj'ugium csf, etiam si non prscessit vel sccula carnis nonhabel,sedvir.Similiteret virpokstatemsux
est coptila carnalis. carnis non habet, sed mulier. Idem, 27, q. 2, cap.
Quando incipiat esse Conjuginm. Agathosa, ct quatuor cap. sequenlibus: Agalosa,
5. Quod enimabipsadcsponsationein latrix prssentium, questaest virum suum contra vo-
qun pactio lunlatem suam in monasteriumesseconvcrsum.Quft-
conjttgalis exprimilur, conjugcs sint, sanctorumtes-
timonia probant. Ait enim Ambros., ibid.-, c. Cum propter experientis lus prscipimusutdiHgeBtiin-
-initiatitr, et in lib. 27 do Virginibus: Cum initiatur quisilionediscutios,ne forteejus voluntaleconvcrsuB
sit, vel ipsa mutare se promiserit. Et si hoc repere-
corijugium, conjugii nomen asciscitur;cumcon,jun- ris, ct illum in monasterio pcrmanere provideos.et
gilur viro.conjugrom cst, non cum.viri admixtione hancsicut promisit, mularevitam compellas. Sivero
cognoscitur.Item Isidor, in lib. 9 Etymol., c.8:Con- nihil horum cst, nec quondam fornicationis crimen
jugesvcriusappellanturaprimnriesponsalionisfidc,
quamvis adhuc intcr eos ignoretur conjugalis con- (propter quod licet uxorem dimittere) illius
prsdictam
conversio
cubitus. Item August. in lib de Nupliis ct Concupi- muherem commisisse cognoveris;ne
uxoris rclicts in seculo iieri possit perditionis occa-
scentia, cap. 11: Conjux vocatur ex prima despon- sio volumus ut maritum suum illi.etiamsi jam ton-
sationis flde, quam concubitu non cognovcrat, nec suratus est, reddere dcbeas, omni excusaUono ces-
fueratagniturus.Necpcjerat, nec mendaxmanscrat
conjugi8 appellatio, ubi non fuorat, nec futura orat sante, quia nisi fomicationis causa virum uxorem
dimittere nulla ratio concedit.Postquam enim copu-
carnisullacommixtio.Propterquodfldeleconjugiiirn lationeconjugiivirietmulierisunumcorpusefficitur,
nmbo parentes Christi vocari meruerunt.non solum non potest ex parte converti.etex parte remanere.in
illa maler, sed etiam ille pater ejus, sicut conjux seculuo.Item ex 80 synodo, 27, q. 2, cap. Si quvt: Si
matris ejtis; utrumque tamen mente.noncarne. Ex
quis conjugatus converti ad monasterium velit, non
hisevidcnterinsinuaturquodextemporequointercrf- est recipiendus, nisi prius a conjuge castimoniam
ditconsensusvoluntariusacmaritalts(quisolusCon- profltentefueritabsolutus.Talesergotuncsineculpa
jugium facit) veri conjuges sunt sponsus et sponsa. sequunturChristum relicto seculo, si habent ex pari
Secundum quosdam non est conjugium ante carnalem voluntate caslitatis consensum. Item, si vir et uxor
copulam, sed sporni ct sponsx sunt. divertereprosolareligiosainterseconsenserintvita,
6. Quidam tamcn asserunt vorum conjngium non nullalenus sine consensu cpiscopi fiat, utab eo sin-
contrahi ante traductionem et carnalem copulom : gulariter proviso constituantur loco. Nam uxore no-
nec vore conj'uges esse aliquos antcquam intercedat lente.vel altero illorum, etiam tali re matrimonium
commixtiosexus; sedaprimafide doeponsationis vir non 80lvitur.Item August., de adulterinis Conjugiis:
sponsus, etmulier sponsa cst, non conjux. Sponsos Si abstines sineuxorisvoluntate.tribuiseilbrnicandi
autem et sponsas conjuges froqucnter appellari di- Iicentiam; et peccatum illiustuaeimputnbitur absti-
cunt,non quia sint, sed quia fuluri sunt; cujus rei nentis. Item Nicolaue papa, supra: Scripsit nobis-
sponsionem invicem fecerunt.Et secundum hoc vcrba Taberga regina, regia se velle dignitate vel maritoli
prsmissarum auctoritatum intclligcnda fore tra- copulaexui, et sola vttaprivataessecontentam desi-
dunt. derare. Cui scripsimus non hocaliterfieriposse.nisi
Qua ratione nituntur. eamdera vitam vir ejus Lotharius elegerit. Exhis pa-
7.Quod vero inter sponsametconjugemplurimum tetquod conjugati sinecommuni consensu roonaste-
interait, ex eo astrunt, quia licet sponss antccar- rium eligere, continentiam profiteri, vel habitum re-
nalemcopulaminconsultovelnolentesponso monas- ligionis sumere non valent; et sifecerint, revocari
terium eligere; quo facto, sponso etiam licet aliam debent. Sponsi vero possunt sine communi coneensu
ducere.ConjugatUsvero vel ccnjugata,nec continen- monastcnum eligere. Unde vidotur intcr sponsum et
tiam nisi communi conscnsu servare valet, nec mo- sponsam conjugtum non esse. Ideoque asserunt a
nasterium petere.nisi uturque continenttam paritbr prima fidedesponsationia conjugesappellari, non re
profilecatur. Quod vero liceat sponss monaslerium prssentium, sed spe luturorum.quia exfide quam ex
eligere, atictorilatibus sanctorum probatur.Aitenim desponsationcsibi invicem debent,posteaeffic:unturas-
Eusebius papa, 27, q. 7, cap. Desponsatam: Despon- conjuges. Prsmissas autem auotontates, quibns
satam paellam non licet parentibus alii virotradere; seriturqnodconscnsusmatrimoniumfacit.itaintelli- nnte
lamen licet sibi monasterinmeligere. Item Gregor., gi volunt, utconsensusvelpactio conjugalisnon
cap. Decreta, 27, q. 2, paragra 2: Decrcta legaiia coitum faciat matrimonium,sed ineoitu. Siûtenim
desponsatam, si converti voluerit, nullo penitus con- defloratio virginitatis non facit matrimonium, nifii
suerunt damno mulctari.Refertetiam Hieron. quod prxcedatpactioconjugalis,ita necpactio conjugalis,
MachariusinterCbristi oremitasprscipuus.ccleDra- autequam adsit copula carnalis. Ex pactione ergo
to nuptiali convivio.cum vesperc tbalamum essetin conjugali sponsi et sponss fiunt antecoitum; in coitu
gressurus, ex urbe egredicns fransmarina petiit, et vere efficiuntur conjuges. Pacit enim pactio copju-
ererni solitudinem sibi clegit. Beatus ctiam Alexius galis ut qus prius erat sponsa, in coitu fiat conjux.
similiter ex nuptiis divina gratia vocatus, sponsam Responsio ad prxdicla cum delerminatione
deseruit.ctnudus Christo famulari cocpit.Hisexem- superiorum.
plisliquet licere sponsissineconsensu suarum spon- 9. His autera ita respondemus: Fit aliquando de-
arum, et e oonvereo, continentiam proflteri, , Bponeatio, ubi eet compromiBsio viri et wylieria de
913 SRNTENTIARUM LlBRl QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXVIII. 914
contrahendo matrimonio; non est autem ibi consen- juges sunt.Et est paotio quffidam conjugaiis de pra-
susdeprssenti.Estetdesponsatiohabensconsensum senti quae sponsum et sponsam etiam conjuges facit.
de prssenti, id est.pactionem conjugalem, qus sola Etutraquepactiodesponsatio vel sponsahainterdum
facit conjugium. Inillaergo desponsatione, ubi est dicuntur;proprie tamen sponsalia dicuntur qusdam
pollicitatio contrabendi matrinionium, sponsi tan- solemnia pacta nuptialia.
tum et sponss fiunt,non conjugcs.et talibus sponsis Quare non stalim tradantur sponsm.
licetsinecommuniconsensucontincntiamprofiteri, 12. De nuptialibus pactis, ubi est tantum sponsio
etmonasterium eligere.In eavero dcsponsatione ubi ftituri ait Augustinus, ibidem, 2: Institutum est ut
est consensus de prssenti.conjugium contrahitur;et jam pacts sponssnonstatim tradantur, ne vilem ha-
abilliusdesponsationis prima fide veri con.juges ap- beat maritus datam quam suspiravit sponsus dilatam
pellantur.Secundum hanc distinctionem desponsa- Qux sponsa sit vidua mortuo sponso, et qux non.
tionis, de sponsis varie loquuntur doctores. (27, qusst. 2.)
Quomodoaccipiatur sponsa in subdilis capitulis. 13. Et est sciendum quod illa sponsa qus tantum
\0. Aliquando enim sponsas vocant, qus talem in futuro est pacta,mortuo sponso non remanet vidua,
habueruot desponsationem, ubi fuit pactio conju- quianon fuerat virejus. Unde si quis eam duxerit;
galis de prssenti; et ills vere conjuges sunt. Unde ad sacros ordines conscendero nonprohibetur,quia
Ureg., 27, qusst. 2, cap, Si quis uxorem: Si quis non duxit viduam. Vidus enim maritus squc stcut
uxorem desponsaverit vel subarrhaverit, quanquam bigamus,sacerdos fleri prohibetur.Ex tali autem co-
postmodum prsveniente die mortis ejus nequiverit pula nullus arcetur a sacris ordinibus.
eam dueere in uxorem, tamen nulli de consaoguini- Qui allerius sponsam eo mortuo ducit, ad sacros
tate ejus Ucet accipere eam in conjugio ; et si inven- ordines accedere potest'
tum fuerit factum, separetur omnino. Itcm Julius 14. Secundum hoc intelligendum est quod ait Pe-
papa, ubi supra, cap. Si quis desponsaverit: Si quis lagius papa.de illio qui mortuo sponso ejus sponsam
desponsaverituxoremvelsubarrhaverit.etvei prsve- ducit in uxorem.Nihil est, inquit.dist.34,c.ultimo,
nientediemortis, vel irruentibusquibusdam causis, quantuin ad hunc articulum attinet, quod ei obvict
eam non cognoverit; nec frater ejus, nec ullus de de caaonicis institutis, quin ad sacros ordines pro-
consanguinitate ejus eamdem sibi tollat in uxorem movcri valeat.Si vero tahs sponsa fuisset inter quam
pllo unquam tcrnpore. Item Greg., ibid., cap. Qui et sponsum e.jus conscnsus de prssenti intcrcessisset
desponsatam: Qui desponsatam proximi aui puellam eo mortuo vidua remansisset; cui copulatua in con-
ceperit in conjugium, anathema sit ipse, ct omnes j'ugio,ultcrius ad saeros ordines non accederet,cum
consentientes ei, quia aecundum legem Dci mori de- viduamduxerit.Nonestergoambigendumquiasolus
cernitur.Nam divinslegisnonestsponsas appellare do prsscnti consensus conjugium efficiat.et exinde
conjuges, ut in Evang., Matth. 1: Accipe Uariam venconjugesappellentur.Ideoposttalemconsensum
conjugem tuam. Et in Deut. Si quis alterius sponsam si quis alit se copuluverit.etiamsi carnis commixtio
in agro v.elquolibet loco oppresserit, vel adduxerit in illic sequatur, ad priorem copulam revocandus est.
domum suam, moriatur ; quia uxorem proximisui
DISTINCTiO XXVHI.
violavit; non qus jam uxor erat, sed qus a parenti- SI CONSENSUS DEFUTURO CUMJURAMENTO FACIAT
bus uxor fieri debebat. Ex his colligitur quod sponss
qusdamconjuges sunt ante commixtionem sexuum. CONJUGIUM.
Sed forte illud movet quod in fine capituli dicitur: 1. Hic qusri debet.utrum consensus de futuro,
Non qus jam uxor erat, sed qus uxor fleri debebat. additoetiamiuramento,con]ugiumefficiat:utsiquis
Quod non ita intelligi debet, quasi uxor vere non promittat vel etiam juret ahcui se usque ad tempus
fuerit, ex quo pacto conjugalis mtercessit; sed quia placitum illam ducturam.et illa promittat vel juret
nondum traducta fuerat, nec res uxoriaintercesserat, se illi nupturam.numquid talis sponsio eos conjuges
scilicet concubitua conjugalis. facit?Simutatopropositoalterveluterqueadalienum
Quod aliter accipitur in his aliu capitulis sponsa. copulam transit.numquid ob priorem sponsionem
11. Hsc etiam sponsa est, qus sic viro desponsata juramento subnixam, secunds foederationis pactum
est ut non intercesserit conaenaus de prsscnti, sed scindetur?Consideraquialongeestaliudpromittere,
spont.iofuturi.Secundumquem raodum illud decre- et uliud facere.Qui promittit,nondum facit.Qui ergo
tum,exconc. Tiburicen.,intelligitur,27, q.2, cap. Si promisit se in uxorem ducturum aliquam,nondum -
quis sponsam ;Si quis sponsam filii oppressorit.e t post eamduxitinuxorem; etqus spopondit se nupturam,
.filius ejus eam duxerit, pater postea non habeat nondum nupsit. Qnomodo ergo conj'uges appellari
uxorem, nec mulier virum; filius qui patris facinus possunt,qui nondttm contrahuut.sed m futuro ae con-
ignoravit, aliam ducat.Si conjux illa fuissct (quod tracturosjurandopromittunt?Item,siexvijuramenti
utique foret, si in sponsalibus pactio coniugalis inter- adfuturum pertincntis moxefuciunturconjnges.cur
cessisset), non permitteretur sponso aliara ducere. iurant in futurp sefucturos,quodinprssenti efflciunt?
Moechisautem pcena non nubendt ex rigore infligitiir, Item,8iexquojurant, moxetficiunturconjuges, tunc
utaliiterreantur.Idemexeodem :Quidam desponsa- rem hanc efficiunt, quando jurant se facturos. Ideo
vit uxorem et dotavit, etcum ea coire non potuit, riico quod conjugium tuncnon fuit.sed futurumpro-
clanculo frater ejus corrupit et gravidam reddi - mittitur. Si vero llle post uxorem duxit, et illa murito
it, decretura est, ut quamvis nupta non potuerit esse
3uam nupsit,conjugium utrinquefuit.etnon potestdissol-
legttimo viro,desponsatam tamen fratri frater habere vi. Prscedens ergo mendacium vel perj'urium, poeni-
non possit; sed moechuset moecha fornicationis qui- tentia est corrigendum, sed conjugium sequens non
demvindiotamsuatineant.licitaveroeisconjugianon estdtssolvendum.Nonautemsicestquandojuramen-
negetrtur.De Ula desponsatione hoc intelligi debet, tum conjugii prssentis consensus attestatione (trma-
ubi non fuit consensus conjugalis de prssenti; alio- tur, quia post talem consensum si quis alii sc copula-
quin non liceret eis alia sortiri conjugia. Secundtim verit, etiamsi prolem. procreaverit, et irritum debet
noc etiam illud intelligi debet.ex conc.Toletano:Sta- fieri, et ipse ad priorem copulam revocari.
tutum est a sacro conventu.ut si quis sponsam alte- Quse videnlur obviare prsemissis.
rius rapuerit, publica poenitentia mulctetur.et sine 2. Prsmisss autem sententis videtur obviare illud
speconjugii maneat.Et8iipsaeidemcrimini consen- quod leges tradunt:8i quis tactis divinis Scripturis
Uens non fuerit.licentia nubendi alteri non negetur. juraverit mulieri so eam legitimam uxorem habitu-
Apparet hanc fuisse desponsatotn, sine pactione con- rum,veletiam si in oratorio tale sacramentum dede-
jugalideprssenti.etideononfuisseconjugem.cuivi- rit,sitillilegitimauxof.quamvis nullados.nullaalia
vente sporiso alteri nubendi licentia non negatur. scripturainterpositasit.Sed hic ostenditurquid fieri
Sunt enim qusdam nuptialia pacta de fuluro, ox velcssodebeat.nouquid tunc fiut.Non cnim perillud
quibus sponsi et sponss vocantur, nec exinde con- juramentumtunc fituxor, scd fieri debet, quiajura^
916* PETRI LOMBABDI 916
tum est.Potestetde illo Juramento hoo dictum inlel- eat de medio, id est, de latere, quia ad conjugalcm
Ugi,ubideprssenti consentiunt,ac se invicem susci- societatemassumitur.Cumergo sic conveniunt utdi-
piunt.llli etiam sententisquadictum est.solum con- cat vir: Accipio te in meamconjugem; et dicat muUcr:
8onsumfacereconjugium,videtur obviare quod Eva- Accipio te in meum t>t'rum,his verbia vel aliis idem si-
ristus papa ait: Alitcrlegitimum non fit conjugium, gnificanlibus oxprimitur consensus.non copuls car-
nisiabnis qui superfeminam dominationem habere nalis vel cohabitationiscorporalis,sedconjugalis so-
videntur,etaquibuscustoditur.Uxorpctatur,etapa- cietatis;ex qua oporteteos cohabitare.nisi forte causa
rentibussponsetur, etlegibusdotetur, etasacerdotc religionis pari voto corporaliter separentur, vel ad
(utmosest)benedicatur, et a paranymphis custodia- tempus, vel usque in finem.
turac solemniter accipiatur.Allegat.30,q.4,e.Siouw,
determinat. 30, q. 5, c Alitcr. Item, 20, q. 5: Ita DISTINCTIO XXIX.
COACTIO EXCLUDIT CONSENSU8 CONJOGALEM.
legitima scitote esse connubia; aliter vero prssump-
ta.non conjugia.sed adulteria vel fornicationes sunt, 1. Oportet autem conscnsura conjugalem liberum
nisi voluntas propria suffragata fuerit, et vota suc- esae a coactione. Coaclus enim consensus, qui nec
currerint legitima.Hoc autem non ita intelligendum consensus appellari debet.Conjugium non facit,sicut
est,tanquam sine enumeratis non possit esse legiti- testatur Urbanus papa 31, q.2, cap* Deneptis, scri-
mum conjugium, sed quia sine illis non habet deco- bens sancto regi Arragonum in hse verba:De neptis
rem et honestatem debitam.In hujua cnim sacramen- tusconjugio,quam tecuidam militidaturumnece?-
ti celebratione,sicutin aliis.qusdam sunt pertinentia sitatis instante articulo sub fidei pollicitntione confir-
ad 8ubstantiamsacramenti,utconsensus de prssen- masti, hoc squitate dictante dccrevimus: Utsi illa
ti.qui sblus sufficitadcontrahendum matrimonium; virum illum omnino (utdicitur) renuit.ctineadem
qusdam vero pertinentia ad decorem et solemnita- voluntate persistitut viro ilU se prorsus dcnegetnu-
tem sacramcnti.ut parentum traditio, sacerdotum pturam.nequaquam eam invitam acrenitentem cjus-
benedictio,ethujusmodi;sinequibuslegitimefitcon- dem viri cogas conjugio copulari.Idem,ibid.,cap-St
jugium, quanttt-m ad virtutem, non quantum ad ho- verum: Si verura esse constiterit, quod nobis legati
nestatem sacramerili.Sinehia ergo non quasi legitimi Jordanis principis retuIerunt,8cilicet,quod ipse co-
conjuges.sed quasi adulteri vel fornicatores conve- actus et dolens filiam suam nolentem,flentem,et pro
niunt, utilliquiclanculonubunt; etutiquefornicato- viribus renitentem, Raynaldo desponsaverit; quo-
res essent,nisi eia suffragaretur voluntas verbis ex- niam iegum et canonum auctoritas talia sponsalia
pressadeprsscnti,quaelegitimumintereosfacitma- non approbat, neignorantibuslegesetcanonesnimis
trimonium. Nam et consensus occultus de praesenti durum videatur, lta sentenliam temperamus, ut si
conj'ugium facit, licetnonsitibi princepscumassensufilisidquod cceptum est perfl-
Eerverbaexpressus,
onestus contractus, sed matrimonium non sanxit corevoluerit, concedamus. Sin autem.legatus noster
consensnsquiinoccultofuit.Sienimalterumdimise- utrasque partes audiat;et si nibil fueritex parte Ray-
rit, noncogiturjudicio Ecclesiaeredireetcommanere naldi quod amplius impediat, ad ipso Jordane «acra-
quasicum conjugo, quia non potest probari testibus mentum,quo constent hscqus dictasunt.accipiat.
contractus.quiin occulto est factus. Quod si ipsi qui in Etnos canonumetlegum 9criptasequentes,deinceps
occulto sibi consenserunt.eumdem consensum vo- non prohibemus quin alii viro,si voluerit prsdicta
luntate in manifesto profiteantur, tunc utique propria ejusliliatantuminDominonubat.Exbisapparetcon-
voluntas suffragatur.et legitima vota succurruntad jugiumfleriintercensentiente8et8pontaneos,nonin-
sanciendum conjugium, quod prius occulte fuerat terrenitenteset invitos. Verumtatem qui invitietco-
contractum.Voluntasergo verbis expressa in occulto acte conjunoti aunt.si postea ab aliquo tempore sine
ad boc suffragatur,ut fiatconjugiumjmaniteste vero contradictione et quenmonia cohabitaverint facul-
expressa suffragatur utsanciatetroboret.ac Hberum tate discedendi vel reclamandi habita, consentire
sit Ecclesiffi de boc judicare si expedierit. videntur; etoonsensusilleconsequens supplet quod
De qua re sit consensus ille: An de carnali copula, an prscedens coactio tulerat.
de cohabitatione, an de atio.(27, q. 2, o. Subjiciat, In libro Pandectarum.
§ Cum ergo inter istos.kug., lib. de sancta Virgini- 2. Consentire autem probatur, qui evidenter non
tate, c 5.) contradicit: secundum illud: ln sponsalibns eorum f
3. Hic qusritur, cum consensus de prssenti ma- consensiisexigendus est.quorum in nuptiis desidern'
trimonium faciat.cujus rei consensus sitille, an car- tur.lntelligitur tamen patui filia consentire,nisi evi-
nalis copuls, an cohabitationis, an utriusque.Si co- dentor disseatiat.ltom.sponsalia siout nuptis con-
habilationis consensus matrimonium facit.tunc fra- aen8u fiunt oontrahentium.Et ideo sicut in nuptiis,
tercum sorore.pater cumfiliapotestcontrahere raa- ita et in sponsalibns patris familias flliam conaen-
trimonium.Si carnalis copuls, tunc interMariam et tire oportot, qus si patris voluntati non repugnat,
Joseph non fuit conjugiura. Proposuerat enim Maria consentire intelligitur.
in virginitate manere.nisi Deus aliter facerejuberet:
secundum quod videtur angelo dixisse: Quomodofiet DISTLNGTIOXXX.
istud, quoniam virum non cognosco,id est, me non co- DEERRORE QUIEVACUAT CONSENSUM
gnituramproposui.Neque enim quia virura tuncnon 1. Nec solum coactto impedit vel excludit consen-
cognoscebat,necesseeratinquiriquomodopossetha- stim sed etiam error. Non autera oirinis error consen-
Iffire filium;sed quia senunqunmcognituram propo- sum expedit.Est enim error alius per8ons,atiusfor-
Suerat. Dicit enim Beda, ad cx1 Lucs, quod in virgi- tuns,alius conditionis.atius qualitatis.Error perao-
nitate manere disposuerat;si ergo contra suum pro- ns.quando hic putatur esse bomo ille, et est alius.
positum post consensit in carnalem copulam.videtur Errorfortuns,quando putaturesse divesqui pauper
facta voti rea,mente,etsi non opere violata. Dicamus est.vel e converso.Error conditionis,quando putatur
ergoquod conscnsuscohabitationis vel carnaliscopu- esse liber qui servus est. Error qualitatis, ^qnando
ls non l'acitconj'ugium;sed consensusconjugalissn- putatur esse bonus qui malus est Error fortuns et
cietatis,verbissecundum prssenstempus exprcssus: qualitatis, conjngii consensbm non excludit. Error
ut cumvirdicit:£aoacct'pt'ofcmm«im,non dominam, vero conditionis conjugalem consensum evacuat.de
non ancillam, sed conjugem. Quia enim non anoilla qtia conditione postmodum tractabimus.Error quo-
vel domina datur, ideo nec de summo, nec de imo a quepersonsconsensumconjugalemnon admittit; ut
principio formata est, sed delatere viri, ob conjuga- si quis leminam nobilerainconjugium petat.et proea
lem sooietatem.Si de summa fierot, ut de capite, vi- aliaignobilistradaturei,nonestintoreos conjugium,
dereturad dominationpm creata; si verodeimo, ut quia non consensit vir in istam, sed inaliam. Utsi
dc pedibus.vidoretur ad servitutem subjicienda.Sed quis promitteret mihi se venditurum aurum.et pro
quia nec in dominam ,nec in uncillam assumitur,facta auro offerret mihi aurichalcum.et ita me deciperet,
W7 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXXI. 918
numquid dicercconscnsisse in uurichulcum?Xuu- cogiioscimus ipsum Doimnum ;fidem, quianullum
qUamvoluiemereaurichalcum,necergoinillud con- adultcriuin ; sucrumentum,quia nullum divortium:
sensi,quiaconsensusnonntsivoluntalisest.Sicuter- solusibi nuptialisconcubitusnon fuit, quiain curne
goerrormuterisexcluditconsensura, itaet inconju- peccuti fieri non poterut sine pudendu concupiscentia
gio errorpersons. SedobjiciturdeJacob quipro Ita- carnis,qusacciditcxpeccato ;sinc quaconcipi voluit,
chelseptemannis servierat, et suppositaestei Lia, qui sine peccalo futuruscrut. Et licet non interccsse-
numquiderrorpersonffiexclusitconjiigiuin.cumnou ritconjugalisconcubitus, conj'uges tumen vere fue-
in cam,sed in Rachcl conscnsenl?Sed q uod ibi factum runt inente, non curnc, sicut ct parentes; quamvis
est, in mysteriogestumnon improbotradilur, ibi ta- Ambrosius dicut perieclum ficri conjugium per
menetsinonpraecessit.sccutusestconsensus; ncc ox carnulem copulam. In omni malrimonio, inquit,in
illoconcubituquiconsensumprsccssitfornicarii ju- Iib.de Putriarch., c. 11 et 12, conjunctio intelligitur
dicantur,cumillemaritaliufrectu eam cognovorit, et spiritualis : quam couflrmat et perficit conjunclo-
illauxorioaffcctu dchitum persolverit, putans lcge rum commixtio corporalis. Sed lntelligendum est
conj'ttgium perfici commixtione corporali nonquan-
Jirimogenitarum,otpuleiiiisimperiisscillijurecopu-
atumjexcusaturetiam, quiaDeicoiisilioinuiyttcrio tutn ud veritatem vel sanctitatem conj'ugii, sed
itaaclumest. Hodieetiamexcusarcturillc, cuiinscio quantum ad significationem, quia perfectius unio-
uxorissororlcctulum ej'usingressase subjicorctjqus nem Christi et Ecclesis tunc figurat.
cumsinospeconjugiiperpctuomanereccnBeatur.ille Ce causa finali conjugii.
tamenquicognovitcum pcrignoranliam, cxcusatur, 4. Expositio qus sit cfficiens causa matrimonii.
quodpersimile probstur. Si enimdiaboluslransfigu- consequens estostcndere ob quam cuusam soleatvei
rans se in angclum lucis credatur bonus, uon est dcbeatcontruhimalrimonium.Estigiturfinaliscausu
error perioulosus.Qued autem vir ille in illam mu- matrimoniicontrahendiprincipalisprocreatio prolis
Heremnon consenscrit, exsimili ostenditur. Si quis proptchocenim instituit Deusconjugiuminterpri-
hsreticusnomineAugustini vel Ambrosii, ulicui ca- mos parentes,quibus dixit.Gen.l, Crcsciteetmultipli-
tholicose offerret.eumquc ad sus fidei imitationem camini, etc Secundaest, postpeccatumAds, vitatio
vocaret: si Ule asscntiret, incujus sententiam fidei fornicutionis.unde Apostolus.i Cor. 7: Propter forni-
dicetur conscnsisse ? Non iii hsrcticorum secam, cationem unusquisquehabeat uxorem suam,et unaqute-
sedin iatogritatem fidei,quamillehsrcticussemcu- quehabetvirumsuum. Suntetalito causaehonests, ut
tiebatnr habcre.Errror vero fortuns consensum non lnimicorumreconciliatio.ctpacisredintegratio.Sunt
excludit.Qus enim nubit pauperi.pulans illum essc cnimetaliscaussminnshonests, propter quas ali-
divitem, non potest rcnuntiare priori conditioni, quando conlrahitur,ut virimulierisquepulchritudo,
quamviscrraverit.Ncc error qualilutis.ut si quisdu- qu»! animos uuiore inflammatos sspe ;mpellitinire
cat uxorem meretricem vel corruptam, quam putat conjugium, ut vulcant suum explere desiderium.
esse castam vcl virginem.non potest eam dimittere. Qusstus quoqueetdivitiarum possessio frequentcr
De conjugio Marise et Joseph. esl cor.jugli causa.etalia multa quscuiqueailigen-
2.Prsmissisaliquidadddcndumcstdemodoillius tiam adhibenti facileest discernere. Nec ostasscn-
consensus qui inter Mariam et Joseph intcreessit. tiendum illis qui dicunt non esse conjugium quod
Sane credi potest non solum Mariam, sed etium Jo- propterhascausasminushonestascontrahitur.Cons.
seph apud sc dispostiisse virginitalem servarcvclle, tat enimex prsinissiscorijugiutnfieri excommuni
nisiDeusaliterjuboret.eosquesicconsensisseincon- consensu verbis rieprssenti expresso, quamvis amor
jugalem societutem, ut uterquedealtero, revclante adhocattraxerit. Cujus rei documentumprsstatJa-
Spiritu sancto,in telligerct quod virginitatcm scrvure cob.quiRacheldecoramfucieetvenustoaspectuama-
vellet nisi Deus aliter inspiraret; sed illam volunta- vit,eamqucmultumdiligensait:Servt'am tibipro Ra-
tem verbis non expresserant, postea vero expresse- chel seplemunnis In Deutcronoraio etiam legitur :Si
runt, ctin virginitate permanserunt(Aug., lib. 24, videris in medio captivorum mulierem pulchram, et
contraFaustumManichsum,c.8et9).Consensitergo adamavcris eam voluerisque uxorcm habere. introdu-
Mariain maritalem socielutem.sed non in carnalem ces eam in domum tuam, ek.
copulum, nisi de codcm specialiter Dcus pracciperet, Quod malus finis non contaminat sacramentum.
cujusetiamconsilioinmuritalemconsensitcopulam 5. Et licct fine non bono contrahatur conjugium,
quia virginitatem eervare volcbat; etideo non uliter quando specie3 contrahentis movet animum.conju- •
consensis8etinconjugalcmsocietutcm,nisifaniiliare gitim tamcn bonum est, quia vita mala vel intentio
Dei consilium habuisset.dequaAugustinussic ait,in pervcrsa alicujussacramcntum noncontaminat.Ha-
lib.deNuptiiset Concup.: Beata Maria proposuit se buit aulom conjugium Maris et Joscph alias cau-
servaturam volum virginilatis in corde.sed ipsum vo- sas speciale3, scilicet, ut virgo solatio viri susten-
tum non expressit in oro. ûbjccitsedivinmdisposi- tarelur, et ut diabolo purlus celarelur; ut Joseph
tioni; proposuit se pcrseveraturam virginem, nisi esset testis castitatis, defendens eam ab infamia
Deus aiiter ei revelatet. Gommittens ergo virginita- suspicionis, ne ut adultera damnaretur.
temsuam divins disposilioni, consensit in carnalcm DISTINCTIOXXXI.
copulam.non illam appetendo sed divins inspirat ioui DETRIBUSBONISCONJUOII.
inutroqueobedicndo;postea vero simul cum viro 1. Post hsc de bonis conj'ugii qus sint,et qualiter
labiisexpres8it,et uterquc in virginitate pcrmansit. coitum cxcusent diccndum est. Tria sunt principali-
Quodperfectum inter eos fuit conjugium.
3. Inter quos,ut ait August.,27,q.2, pcrfectum fuit terbonacon,iugii,undcAugust.,8uper.Gen.,lib.9,c.7:
Nuptia'c bonumtripartitum est,scilicet,fides,prolcs,
conjugium ;perfectum quidcmnoninsignificationc, sacraincutum. In fide attcnditur, ne post vinculum
sedinsanctttate.Saneliora sunt cnim con.jugiu puri conjugule cum alio vcl alia coeatur; in prole, ut
votoconlinentium.UndeAug;:Quod Deopari voto et amantcr suspiciatur, rcligiose educetur ; in sacra-
conaensu voveratis, ambo peraeveranter redderede- menlo, ut coiyugium non soparetur, ct dimissus
buistis;aquo propoMtdsilapsusest iHetu saUem per- vel dimissa ne causu prolis alteri conjungatur.
severa. Nonquia pariter temperabalisucommixtione De duplki separatione.
carnali, ideomaritustuusessedestitcrat ; imo vcro 2. Separatio uutem gemina est,corporalis,scilicct,
tanto sanctius conj'uges nianebatis,quanlosanctiora etsacratnentalis.Corporaliterpossuntscpararicausa
concorditer placita servabatia. Peneetum ergo fuit fornicationis,vel ex coromum consensu causa reli-
MarisctJoseph conjugium in saactilute. Perfcctuin gionis, sive ad tempussive usquein finem. Sacra-
etiarafuitsecundura triplcx bonum conjugii.fidem, menlalitcr vero scparari non possunt dum vivunt, si
ecilicet,prolem,ctsacramentum.Oirinceliamnuptia- legititns persons sinl. Manetcnim vinculumcon.ju-
rumbonum.utaitAug.ibid.c.ll, impletumestinillis gaieintereos, etiamsi aliis ase discedentesadhsse-
parentibusChristi:fidesprolessacramentum.Prolem rint.UndeAugust.,inlib.l,deNupt.etGonjug.,c.lO :
Usqueadeo manentinter viventes semel inita jura juges, sed fornicarii 8untjundeAug.de Nupt.etCon-
nuptiarum,ut potius sint inter se conjuges, etiam cup.lib. l,cap. 15 :Aliquando eousque pervenit hsc
separati, quam cum uliis quibus adhsserunt.ltcm: libidinosa crudelitas, vel libido crudelis, ut etiam
Manet inter viventes quodaam conjugale vinculura, venena sterilitutis procuret;et si nihil valuerint,con-
quod necseparatio,nec cum altero copulatio possit ceptos foetusinter viscera aliquo modo extinguatvel
auferre;sicut apostata animavelutdc conjugio Chris- fundat, volendo prolem suam prius interire quam
tirecedens,etiamfideperdita,sacramentumfideinon vivere.aut si in utero vivebat,occidi antequamnaaci.
amittit, quodlavacro regenerationis accepit. Redde- Prorsus si ambotales sint, conjugesnon sunt;etsi
returenimredeunti,siamisissetabscedens.Habetau- ab initio tales fuerunt,non sibi per connubium,sed
temhocqui recesseritadcumulumsupplicii.non ad per stuprum potius convenerunt. Si vero ambo ta-
meritumprsmii(ibid., c ll).Item: Quibus placuit les non sunt, audeo dicere : aut illa quoddammodo
exconsensu ab uau carnalis concupiscentis in perpe- est mariti meretrix, aut ille adulter uxoris.
tuum continere.absit ut vinculum interillos conju- Quando sunt homkidx qui procurant abortum.
galerumpatur,imofirmiushsret;quoraagiseapacla 5. Hic qusri solet de his qui abortum procurant,
secum gerunt,qus charius concordiusque servanda quando judicentur bomicids vel non.Tuno puerpe-
sunt,non voluptariis corporum nexibus.sed voluntarium ad homicidium pertinet.quandoformatum est,
tis animorum affectibus (Hug.4 Sentent., cap.5). Et et animamhabetjUt Augustinus superExod.asserit,
attende quod tertium bonum conjugii dicitur sacra- 32, q. 2, c. Quodvero : Informeaufem.puerperium,
mentum, non quod sit ipsum conjugium, sed quia ubi non est anima viva,lex ad homicidinm pertinere
ejuBdem rei sacrs signum est,id est, spiritualis et noluit. Dicit etiam Augustinus, in lib.Quaest.nov.et
inseparabilis conjunctionis Christi et Ecclesis. vel.Test.,c. 32,quodinformepuerperium non habet
Hxc tria non adsuut omni conjugio. animam; ideoque mulctatur pecunia, non redditur
" 3. Etest sciendum ab aliquibus contrahiconju- anima pro antma. Sed jam formato corpori anima
gium.ubihsc tria bonanoncomituntur. Deestenim datur,non inconceptucorporisnasciturcum semine
fides,ubi vir cum alia,vel mulier cum alio coit.Hocer- derivata. Nam si cum semine et anima existit de
gobonumitaconj'u"gioadhasret,utexeo, siadsit,am- anima.tunc et mults animaequotidiepereunt.cum
pliuscommendeturconjugium.sinonadsit, non inde semenfluxunon proficit nativitati. Pnmumoportet
annibUetur. Qusenimadulteraest, nonideoconjux domum compaginari et sic habitatoreminduct.Gum
non C8t; imo si conjux non esset.adultera non foret. ergolineamenta compacta non fuerint, ubteritani-
Quod cum fit.culpa committitur. sacramentum vero ma? ItemHieron.ad Algasiam,epistolarum in quss-
non cassatur. Bonum quoque prolis. non omnibus tionibus,q.4:Semina paulatim formanturin utero;et
adest conjugibus. Quidam enimpari votocontinen- tamdiu non reputatur homicidium.donee elementa
tiamservant. Aliipro statis defectu vel alterius rei confecta suas tmagines membraque suscipiant.Hic
causagenerare non valent. Nec omnes illietiamqui apparet tunc eos homicidas esse.qui abortumpro-
prolemrecipiunt.bonumprolis habent.Nam bonum ourant cum formatum est et animatum puerpenum.
prolis dicitur non ipsaproles, vel prolis spesqus ad De exeusatione coitus, qux fitperhsec bona.
religionem non refcrtur,imo ad hsreditariam succes- 6. Cum ergo hsc tria bona in aliquo conjugio si-
sionem (ut cum quis hsredes terrens possessionis mul concurrunt.ad excusationem coituBcarnabs va-
habere desiderat),sed spes ac desiderium quo proles lent. Quando etiam servata fide thori causa prolis
adhocqusritur,utreligioneinformetur. Multi crgo conjuges conveniunt.sic excusaturcoitus, utculpam
prolemhabent.qui tamenbonoprolis carent.necideo non habeat.Qttandoverodeficientebonoprolis, fide
tamen eonjugium esse desinit. Sacramentum vero ita tamen servata, conveniunt causa incontinentis, non
inseparabiliter oonjugio hsret legitimarum persona- sic cxcusatur ut non habeat culpam, sed venialem.
rum.ut sine illo conjugium rion esse videatur, quia Unde Augustinus, in libro de Bono conjugali, cap.
semper manet inter viventes vinculum conjugale, ut 6 et 7 : Conjugatis concubitus generandi gratia,
etiamintervenientedivortio fornicationis causa.con- non habet culpam ; concupiscentts vero satiands,
jugalis vinculi firmitasnon solvatur (Hug., de Sacr., sed tamen cum conjuge propter tbori fidem,venia-
part. 11, c. 8). Ubivero noninter legitimaspersonas lem habet culpam.Item boc Hug., 4 Sentent., c. 4 :
contrahiturconjugium, non adestilludbonumquod Quod conjugati victi concupiscentiautunturinvicem.
dicitursacramentum,quiapotcstsolvitaliumcopula, ultra necessitatem liberos procreandi.pcenam in his
de quibuB post dicetur.Quod vero conjugium sitmter pro quibus quotidie dicimus : Dimitte nobis debita
eos qui coniugali affectunon tamengratiaprolis.sed nostra, etc. Mattb. 6. Ubi autem hsobona desunt,
explends libidinis causa conveniunt, nec fornicarii, fldes.scUicet.et proles.non videtur coitus defendi a
Badconjuges appellentur, ostendit Augustinus in- crimine.Unde in sententiolis Sexti Pythagorici,32,q.
quiens.in lih.deBono oorijugii, cap. 5 : Soletqusri i,cap.Ortao quidem,\egituT : Omnis ardentior ama-
cumma8CuIusetfemina,neciIlemaritus,necillauxor tor propns uxoris, adulter est.Item Hieron., ibid.:
alterius.sibimet non filiorumprooreandorum.sed pro Saptens judicio amat conjugem.non affectu;non re-
incontinentia,soliusconcubituBcausacopulantur,ea gnat in co impetus voluptatis.nec praeceps fertur ad
fidemedia.ut necilla cum altero, nec ille cum altera coitum.Nihil est foediusquam uxorem amare quasi
faciat, id,utrum nuptis sintvocands. Et potest for- adulteram.Qui dicunt se causa humani generis uxo-
tasee nou absurde hoc appellari connubium.si usque ribus jungi, imitentur saltem pecudes,et poBtquam
ad mortem alicujus eorum id inter eos placuerit, et venter uxoris intumuerit, non perdant filioa, nec
proIisgenerationem,quaravtenon eacausa conjuncti amatores se uxoribus exbtbeant,sed maritos.Idem:
sunt, nontamen vitaverint, ut vel nolint sibi nasci In matrimonio opera liberornm conoessa sunt,
filios, vel etiam opere malo aliquo agant ne nascantur. voluptatea autem qus de meretricumamplexibus
Csterum si vel utrumque.vel unum horum dcsit,non capiuntur, in uxore aUnt damnats.
invenio quomodo has nuptias appellare possimus. De indulgentia Apostoli,quomodosit accippnda.
Eteniin si aliquam sibi ad tempus adhibuerit.donec 7. Sed si concubitus qui fit causa proHa,culpa c«-
aliquam dignam honoribus aut suis facultatibus in- ret,quid Apostolua secundum indulgentiam permit-
veniat,quam in conjugio adducat.animo ipso adulter tit.Ita enim ait.l Cor.7: Hocautem dico secundumin-
est; neo cum illa quam cupit invenire, sed cum ista dulgentiam. Cum enim prsstatur venia.nisi culpae?
cum qua sic cubat, ut cum ea non habeat maritale Per hoc ettam quidam probare volunt nuptias esse
consortium.Ecce conjuges dicuntur,qui soliuscon- peccatum.Sed,utpraedictum est, indulgentiam alia
cubitus causa tonveniunt, si tamen prolis genera- est concessionis, aliapermissioniB. Egerat Apostolus
tionem aliquo malo dolo non vitent. denuptiis,etdecarnaiicoitu;et ad utrumque retulit
De his quiprocurant venenaskrilitatis. illud : Hoc autem dicosecundumtntiu/a«»ttam.Indul-
4. Quivero vehenasterilitatisprocurant,noncpn- gentur enim nuptis seoundum concessionem etcon.
931 SBNTBNTIARUM LIBftl QUATUOR. - L1B. IV, DIST. XXXII. 922
cubitus nuptialis qui sit tantumcausaprolis.Goncu- sine peccato non possit fieri carnatis oommixtio.di-
bituB vero qui est prster necessitalem generandiob cens,33,q.4 : Vircum propria conj'uge dormiens.nisi
incontinentiam, indulgetur secundum permissio- lotus aqua ecclesiam mtrare non debet.Quamvis di-
nem,quia ibiestaliquaculpa,sed levis. ideoquenon versaehominum nationes de hac re diversa sentiant,
sed permittitur, quianon est et aliacustodire videanlur: Romanorum tamensem-
audabilis, sed venialis. I)e hoc August. sie ait de per ab antiquioribus usus fuit, post admixtionem
1ubetur,necconceditur,
Verb.apost.: Forte aliquis dicet: Si veniam conces- propriae conjugis,etlavacri purificationem quaerere,
sit Apostolus; ergo peccatum sunt nuptis.Cuienim et ab ingresBuecclesiaepaululumtemperare. Nechoc
venia, nisi peccato conceditur ? Plane quod infirmi- dicentes culpam deputamus esse conjugium: sed quia
tati permisit secundum veniam.audeo dicere pecca- ipsalicita admixtio conjugis sine voluptate carnis
tum esse,veniam namque concedens Apostolus.con- iieri non potest,asacri loci ingressu est abstinendum,
cubitum attendit conjugatorum,ubi est incontinen- quia voluptas ipsa sine culpa nullatenus esse potest,
tite malum. Incontinentis malum est, quod vir co- Delerminat auctoritatem
gnoecil uxorem etiam ultra necessitatem procreandi 9. Hoc autem ne prsdictis obviet, intelligendum
!iberos,sed et ibi est nuptiarum bonum. Non enim est in illis qui non gratiaprolis conveniunt.quorum
quia incontinentia malum est, ideo conjugium.Ubi voluptas non est sinepeccato. Etvix aliqui reperiri
eat ooncubitusprsterintentionem generationis.non possuntadhuc amplexus carnales experientes, qui
eet bonum: non propter Ulud malura culpabile est non interdum conveniant prster intentionem pro-
boo bonum,sed illud malum fit veniale propter bo- creandae prolis. Hoc autem quoties fit, ab ingressu
nnm nuptiale ; quod nonreprehenditApostolus.sed ecclesis atbstinendum est.Et quod itaintelUgendum
malum mcontinentis. Idem Aug., in lib. de Bono sit.Gregorius consequenterostendit,ibidem: Siquis
conjugalijO.lO: Concubitum qui uon fit causa prolis, vero ita sua conjuge, non cupidinc voluptatis ra-
nnptis non coguntfieri,sedimpetrantignosci: si ta- ptus, sed tantum oreandorum liberorum gratia,uti-
mennonita8itnimius,utimpediat temporaqus oratur.iste profecto, sive de ingressu ecclesis, sive de
tioni debentur.nec immutetur in eum usum qui est sumendo corporis dominici mysterio, suo est judi-
contra naturam.Concubitus enimnecessarius causa cio relinqnendus.quia prohiberi a nobis non debet
gsnerandi inculpabilis.et solus ille nuptialis est. Ille accipere, qui in igne positus nescit ardere.Curo ve-
vBro-quiultra necessitatem progreditur,non rationi, ro non amor procreands sobolis.sed voluntas domi-
sed libidini obsequitur; et hunc non exigere, sed natur in opere commixtionis,hobeant conj uges etiam
reddere conjugi ne fornicetur,ad conjugem pertinet. de commixtione sua quod defleant. Tunc autem vir
8i vero ambo tali concupiscentis subiguntur, rem qui post admixtionem conjugis lotus aqua fuerit,
faciuntqns non est nuptiarum ; cujus delicti non etiam sacram communionem valeat accipere, cum
sunt Buptis hortatrices, sed deprecatrices. Decus ei secundum prsfinitam sententiam ecclesiam li-
quidemeonjugalee8tcastitas;procreandietreddendi cuerit intrare.
carmtlisdebiti fides, hoc est opus nuptiarum, quod DISTINCTIOXXXII.
ab omai peccato defendit Apostolus dicens, 1 Cor.7; DE SOLUTIONE CARNAUS DEBITI.
Ang.,c.4,de Nupt. etConcupis. i, tom.7: Non peccat i. Sciendum etiamest quiacum iu omnibus aliis
virgesinupserit. Cum erge culpabilis non sit gene- vir prssit mulieri, ut caput corpori (estenim vir co-
raadi intentione concubitus,qui proprie nuptiis im- put mulieris, i Cor. II), in solvendo tamen carnis
pntandus est,quid secundum veniam concedit Apo- debito pares sunt.Ideo Apostolns utrique pariter prs-
stolas.nisi qnod Conj'ugesdebitum carnis exposcunt, cipit in hac causa sibi invicem subjici, inquiens,
non propagationis voluntate.sed libidinis voluptate? \ Cor. 7: Uxori uir debitum reddat, similiter et uxor
qus tamen voluptas non propter nuptias cadit in viro;quia tnalier sui corporis potestatem non Itabet.sed
culpam.sed propter nuptius accipit veniam. Immo- iiir; similiter et vir smcorporispotestalemnonhabel,
derata ergo progressio secundum veniam concedi- sed mulier; quia nec mulier ad alium virum,necvir
tur. Quocirca et hinc laudabiles sunt nuptts, quia adaliam mulierempotestatemsui corporishabet;nec
etiam illudquod non pertinet ad se, ignosci faoiunt vir adcontinendum,necmulierpotestatem habet sine
propter se. Non enim iste concubitus, quo servitur mutuo consensu, sed alter alterius potestatem habet
concupisoentha,agitur ut impleatur fcetus quem pos- corporis, ut poscenti alteri non liceat alteri negare
tulant nuptis.Omnino ergoin generesuo nuptis bo- debitum.In hoc enim pares suut, quia nec viro.neo'
ns sunt, *}uia fidem thori servant, et prolis susci- mulieri corpus suum hcet aliitradere: sed sibi invi-
pieBdccausa utrumque sexum commiscentetim- cem debitores sunt in bac causa,ne peccandi detur
nietatemseparationisborrent(Aug),contraJulianum occasio. Per quod non dominium tollitur viro, sed
bsreticum,c2I et 22).Sanctitati etiam conjugiii nec vitium.Debent enim sibi con.jugati non solum ipsius
conjux infideiis obesse potest, sed potius fidefis pro- sexus sui commiscendi fidem liberorum procreando-
dest iniideli, ut Apostolus docet. Ex his ostenditur rum cousa,qus primaest in ista mortalitate societas;
quod conjuges qui eausa prolis tantum conveniunt, verum etiam inhrmitatis invicem excipiends ad iili-
val qui exnjentibus debitum reddunt, defendit a pec- citos concubitus devitandos, miituam quodammodo
cato sanctitas conjugii.bonumque nuptiale.Si enim servitutem,ut etsi alteri-eorum continentia plaoeat,
ahnqne peocato nonposset iieri concubitus conjuga- niai ex alterius consensu non possit. Ad hoc enim
Ks.non prscepisset Dominu8 post diluvium eos co- neuter habet potestatem sui corporis; quod adeo ve-
pBiajivd«eDB,Gen.9: Creseite et muUipHcamini.cum rum est,utetiam quod non filiorum procreandorum,
jamsine carriali conoupiscentia non posaint com- sed inflrmitatis etcontinentisoausaexpedit, vel ille
DjiBeeri.tHug., 4 Sent., c. 4.) de matrimonio,vel illa,non sibi alterutrum negent,
\Quodiun omnisdelectutio earnis peceatum est. ne per hoo iricidantin damnabilescorruptelas.Red-
8.Sed forte aUquia dicet omriem carnis concupi- dere enim debitum conjugale nullius est criminis;
aocntiam et deLaetationem,qus est in coitu;malam exigere autem ultra generandi nceessitatom, culps
ew» et.nocqitum, quia ex peccato est et ordinata. est venialis. Fornioari vero vel moechari, puniendi
Et «otndicHnaB Utam concupiscentiam semper ma- est criminia. (Aug., de Borio conjugi, c. 6 et 7.)
lavwn,^qiiia fiBdaest, et jpcena pecoati; sed non Quodtneuter cmtinefe valeat, nisi ex communiconsensu.
samper peoeatnm est. Sspe enim delectatur vir san- 2. Quod vero sine consensu uxoris vir continere
ct*s Beobndum carnem in aliquare.ut requiescendo non valeat, subditis probatur testimqniis. Ait enim
post laborem^dendo post esuriem; nec tamen talis Aug.,super ps.45: Si dicat vir :Contiriere,jam volo :
delectatio est peccatum,nisi sit immoderata. Sic et Nolo autem uxor,non potest. Quod enim tu vis, illa
deleetatioqusfit in coitu conjugali, cui adsuntilla non vult.Numquid per continentiam tuam illa debet
tria bona, a peccato defenditur(Hug.,ibid.) Videtur fieri fornicaria? Si alii nupserit te vivo.adultera erit
tamen beatus Gregorius aliter sentire,scilicet,quod Non vult tali lucro Deus tale damnum eompensari.
023 PRTRI LOMBARDI 924
Redde debitum ;et si non exigis, redde. Pro sancti- nemus,sed quod eo temporequo carnes Agni man-
ficatione perfecta Deustibicomputabit,si non quod ducaturi sumus.vacare a carnalibus operibus debea-
tibi debeturexigis.sed reddis quoddebesuxori.Idem, mus. Hoo capitulum maxime ad mimstros Ecclesis
secundum verba apostolica:Etiamsi vir continere vo- pertinere videtur.quibus non licebat sacra officiace-
luissct, et tu noluisses, debitum tibiredderecogere- lebrareatquemysteriatemporeconjugalisamplexus,
tur; etUii Deus imputaret continetitiam, si non sus, quo etiam prssentia Spiritus sancti non datur.Un-
sed tus concedereturinfirmitati,nein adultcriumca- de idem*ait.sup.Matth. 3.', q. 2: Connubia legitima
deres. Quisquis ergo compatiens iufirmitati uxori carcnt quidempeccato; nec tamen tcmpore illo quo
reddit.uon exigit dcbilum; aut si propter propriam conjugales actus geruntur, prssentia Spiritus san-
infirmitatem ducit uxorcm.planêns polius quia sine cti dubitur, etiamsi propheta esso videutur, qui of-
uxore esse non potuit, quani gaudens quia duxit.se- ficio generationis obsequitur.
curus expectat diemnovissimum Idpm,ad Armenta- Quibus temporibus non sunt cekbrandx nuplise.
rium,epistola45: Una sola causaesse potest.qua te 5. Non soluin in opere carnali observanda sunt
ad id quod vovisti,non modo noti horlaremur, scd tempora.sed etiam in celebrandisR'uptiis;sccundum
etiam prohiberemus implcre, si forte tua conjux hoc illud,38, q. 4,c JYonoporlet: Non oportet a Septua-
tecum suscipere.animi vel carnis infirmitate,recusa- gesima usque in octavum Puschs,et tribus behdo-
ret.Nam vovendatalia non sunt a coujugatis, nisi ex madis ante festum S. Joannis.et ab Adventu Domi-
consensu et voluntate communi;et si praepropero la- ni usque post Epiphaniam celebrare nuptias. Quod
otum fuerit, magis est corrigenda temeritas quam si fuctum fuerit,scparentur.ltem Nicolaus papa, ad
persolvenda promissio.Non enim exigit Deus si quis consultat. Bulgarorum, 33, q. 4, c Nec uxorem : Nec
ex alieno aliquid voverit, scd potius usurpare vetat uxorem ducere.nec conjugiu facere quadragesimali
alienuin.IdemAug.inlib.dcadulterinisCoujudiis, c tempore convenire posse ullo modo urbitrnr.
i4:Apostolusnecadtempus,utvacentorationi,nisicx DISTINCTIOXXXIII.
corisensu voluit conjugem carnuli invicem fraudari
DE DIVERSIS CONJUQIILEOIBUS.
debito.Idem,in(ju8BStionibusNumerorum,lib.4,3;59:
Manifestumestitavoluisse lcgem fcminam subviro 1. Qusrilur hicdeantiquispatribus.quiplureBBi-
esse.ut nullaej us votaqus abstinentis causa voverit, mul lcguntur habuisse uxores vel concuhinas.utrum
reddantur ab ea, nisi auctor fuerit vir pcrmittendo. peccaverint. Ad quod dicimus.pro varietate tempo-
Nam cum ad peccatum ejusdem viri pertinerc vo - rum variainvenitur dispensatio Conditoris.Abexor-
luerit lex, si prius permiserit, etposteaprohibuerit; dio enim temporis inler duos tantum,Adam scilicet et
nontamendixit ut faciat mulierquod-voverat, quia Evam,inchoutumestconiugium,Deo per os Ads di-
permissa jam prius avirofuerat.Viridixitessepecca- cento.Gen. 2: « Homo adhsrebit uxon sus, et erunt
tum.quiaabnuitquod prius concesserat; nontamen duo incarneuna,»ctsecunduminchoationismodum
mulieri exhoc jussum dedit, ut cum prius vir ei inter duostuntum per omnem successionem tempo-
concesserit posteasiprohibuerit eontemnatur.Exhis rum contraheretur conjugium, si primi homines in
apparetquodvirvelmulier continentiamDeo offerre obedientia porstitissent. Post ôrum vero copulam
non potestsine communi consensu,necalteraltorido- filii et filis oorum matrimonio conjuncti sunt, sed
bitumnegaredebet.Sivero quilibet eorumalteruma unus uni tantum. Ideo autem fratres sororibus tunc
Buoiureabsolverit, ad prsteritam servitutem num- sunt copulati.quia non erant alis mulieres vel viri,
quid revocarepoterit ? Hocenim videtur AugUstinus quibusAdsfiUivclfilisjungerentur.Primu8omnium
supra voluisse. Quibusdam videtur quod mulier Lamech duaa legitur stmul habuisse uxores; et hoc
non disceden Ba domo viri, qus viro permittente conti- in eo arguitur.quia proexpletione carnalis voluptatis
nentiamvoveritvel promiserit,codemprohibente sol- idfecisseperhibetur. Posteavero cumjam peneom-
vere non valeatjet hoc propter digni tatem viri,qui cst neshomines falsis diisservirent, paucts in cultuDei
caput mulieris. Sed melius intelligitur in talicasu, permanentibus, consultum est a Ueo plures in ma-
ubi virconcedit mulieri vovere continentiam.et ante trimonio copulare sibi.ne illis paucis deficienUbns-,
votum prohibet implere. Si vero habitum mutaverit, cultus etnotitiaDei deficeret.UndeAbraham vivente
non potest revocari, secundum illud: Qui uxorcm uxore ad ancillam intravit, et ex ea gcnuit. Jacob
suamvelare pcrmiserit.aliam non accipiat,sed simi- etiam liberis etancillisse copulavit; etulis Loth pa-x-
liter converlatur. (Ex conc. Remens. 23, q. 5.) tre ebrio uss sunt.Cum emm csteris in idololatris/
Quibus temporibus cessandumsit a cottu. relictis.Abrahametfiliosejusinpoculiarempopuium
3.Etlicet debitum poscenti semper sitsolvendum, sibi Dominus elegisset, rite multarum feennditate
nonlicettamenquahbetdie poscere. Unde August.., mulierum populi Dei multiplicatio quasrebatur.quia
in lib.de Quaest.novi etvet.Test., c. 127: Christiano in successione eanguinia erat successio religtonie.
cum uxore sua aliquando licet convenire,aliquando Unde etiam in lege maledicta erat Bterilis.qu» non
non. Propter processionis enim dies, et jejumorum relinquebat semen superterram.Hinc etiam saoerdo-
aliquando non licel convenire; quia etiam a licitis tibu9conjugiadecretasunt(quiainsuccesaionefami-
abstinendum est, ut facilius impetrari possit quod lis successio est officii.Nonergo Abraham vel Jaceb
postulatur.Idem: Quoties enim vel dies Nativitatis, deliquit.quia prn-ter uxorem filios ex anciUaqtn#i-
vel reliqus festivitates advenerint,non solum acon- vit; nec tamen illorum-exemplo proster eonjrigale
cubinarum consortio sed eliam a propriis uxoribus debitum feounditatemih aliqua licetalicui qoafere,
abstinete.Item Ambrosius: Si causa procreandorum cumilrorum conjugionostrorum squcnturvirginUali,
filiorum ducitur uxor, non multum tempus conces- et immoderatuausus conj'ugii nostri tempons,turpi.
sum, videturad ipsum usum, quia et dies festi, et tudinemfereimiteturfornicationisilliuBtomporie.De;
dies processionis, et ipsa ratio conceplus et partus hocAugust. sicait, inlib. de Bono conjugahjC 15:
legem cessare usum carnis debere tempori- Antiquis justis non fuit peccatum,quod plunbiie Ce-
i'uxta
IUSdemonstrant. minis utebantur; nec contranaturam hoc fsciebant,
Hieronymus vtdetur dissentire a prxmissis. cum non lasciviendi causa.sed gignendi hoo faoereBt;
4. llli autem quod dictum est, reddere debitum nec contra inorem, quia eo tempore ea fiebant; nec
non esae peccatum, videtur obviare quodailHieron. contra prsccptum, quianulla lege erat prohibitirm.
ihquodamsermone,33,q.4,Sc/afw .-Quicumque uxori Idem,33q.4c.Oojj'ctun/ur/aco6:ObjiciunturJacobqua-
debitumreddit.vacarenon potestorationi,nec carnes ' tuor uxores; quod quando mos erat, crimen non erat.
Agni cdere. Item, sipanes propositionis ab his qui Sic patriarchsconjugibusexcipieutibusaemen suum
uxorea suas tetigerant,coniedi nonpoterant;quanto miscebantnr, non concupiscentia perficiends volup-
magis panis qui de ccelodcscendit.non potcst ab his tatis.sed providentia propagands successionis-: sicut
qui conjugalibus paulo ante hssere complexibus, Apostoli auditoribus suis admii-antibus doctrinam
violari atque contmgi 1 non quod nuptius condem- suam condelectabantur, non aviditate conseqnends
928 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.- LIB. IV, DIST. XXXIV. 926
laudis.scdchoritateseminands veritatis.Idem alibi, proptor duritiam cordis eorum permis-
de Bono conjugali,cl4: Antiquis temporibus cum UbeUo;quod sum Christua dicit.non ut concederetur dissidium,
adhucsalutisnostrffimysteriumvelareturj'ustiofffcio sed uttolleretur homicidium.Permisitfieri roala,ne
propagandi nuptias contrahebant,non victilibidine, fierent pejora;et hoc permittendo non Dei j'ustitiam
8edductipietate;quimulto facilius continerepossent, demonatravit,sed in peccatore minuit culpam.
et vellent.Utebanturtamenconjugibus,et plures uni Cui licebat plures habere, vel nm.
viro haberelicebat;quas castius habebat,quam nunc 4.Sed nunquid sub lege licebat habere plures uxo-
unam quilibetistorum in quibus videmus quod se- res?Audiquid scriptumestin Deuteronomio, c 17.
cundum veniam eonceditApostolus.Habebant enim Nonhabebit rex uxorcs plurimas quseallkiant animam
eas in opere generandi.non in morbo desiderii.ltcm quem locum ait August.,lib.4in Deuter.,
ejtis.Supor
Ambrosius, 32, q. 4, c. Dixit Sara : dixit Sara ad c 27 : Mamfestum est Salomonem hoc prsceptum
Abraham,Uen.l6: Ecce conclusit me Domimisut non transissse.Davidautemplureshabuit,necprsceptum
pariam.Intra ergo ad ancilkm meam,ut filium facias prsteriit.Permissum est enim regi plures habere.non
ex ea; et ita factum est. Considera primum qtiod plurimas,qus alliciant animam.multiplicare ? Cum
Abraham ante legem Moysietante Evangelium fuit. tamon additur: Ut non eleveturcor ejus, alienigenas
Non ergo in, legem commisit Abraham, sed legem prohibitum esse videtur.Verumtamen multiphcatio
prsvemt.Nondum enim interdictum videbatur. Se- uxorum generaliter prohibita est.Permissum est au-
cundo considera quod non ardore aiiquo vags suc- tem regi plures habere, sed non multiplicare. Ve-
censuslibidinis.nonpetulantisformscaptusdecore, niente autem plenitudinis tempore,quo Christigra-
ancilscontubernio conjugalem posthabuit thorum; tia ubique est dilatata.reductaest lex nuptiarumad
sed studioqusrends posteritatis.et propagands so- priorem honestioremque institutioncm,ut unis urii
bolis. Adhuc post dilu vium raritas erat humani gene- in figara Christi et Ecclesis conjungatur. Neo qus-
ris;erat etiam religionis. Denique et Loth sanctt fllis ritur electio muneris in auccessione generis.sed in
hanc causam qusrends posteritatis habuerunt, ne perfectione vits et sinceritate scientis.et virginitas
genus deficeret humanum; et ideo publici muneris fecunditate prsfertur, et sacerdotibus continentia
gratia privatam culpam prstexit. Item August., in indicitur.
fib.de Bonoconjugali,c. 15: Justus quamvis cupiat De virginitate mentis et carnu,
dissolvietessecumChristo.tamensumitalimentum, 5.Melior estautem virginitasmentisquam carnis.
non cnpiditate vivendi, sed offioio consulendi, ut Unde amb„in lib.2 de Virginibus : Tolerabilius est
maneat quod necessarium est propter alios.Sic mis- mentom virginem quam carnem habere; utrumque
ceri feminis jaire nu ptiarum oificiosu m fuit san ctis vi- bonum est, si liceat; si npn liceat, saltem non ho-
ris.nonlibidraosum.Quod enimest cibus ad salutom mini, sed Deo casti simus. Virgo prostitui potest,
hominis,hoe estconcubitusadsalutemhumanigene- adulterari non potest;neclupanaria infamantcastita-
ris.et utrumque non est sine delectatione oarnali; tem.sed castitas etiam loci abolet infamiam. Idem
qns tamen modificata.et refrenante temperantia in non potest caro corrumpi.nisi mens antefueritcor-
uaum naturalem redacta,libidoessenon poteet.Quod rupta.Item Isidorus in Synonymis:Non potestcorpus
autem in sustentando vitam illicitus est cibus, hoc corrumpi,nisiprius animuscorruptus fueritjmunda-
estinqusrenda prole fornicarius velillicitus concu- ta enim a contagione anima,caro non peccat. In iine
bitus;et quod in cibo licito immoderatior appetitus, hujus capituli aperitur quomodo verum sit,nisi ani-
hoc est in conjugibus veniaiis ille concubitus. maprius fuerit corrupta,corpusnonpos8ecorrumpi,
•
Non vrsefertur vttginitas Joannis castitati Abrahse. sciltcetpeccato.IlludetiamAugustiminlib. de Bono
2.Quod vero castitaa virginalis non prsferatur in conjugali,c.i6,advertendum est: Sicut, inquit, san-
merito conjngali caetitati Abrahs, August.ostendit ctius est mori fame quam idolothytis vesci;ita san-
inquiens,in lib.de Bonoconjug., o 31: Sicut non ctius est defungi sine liberis.quam ex illicito coitu
est imparraeritumpatienti» inPetroqui passus est, stirpem qusrere.Undecumque veronasoanturhomi-
et in Joanne qui passus non est: sic non est impar nes.si parentum vitia non sectantur, et Deum recte
meritum oontinentis in Joanne,qui nullas expertbs colant.bonesti et salvi erunt.Semen enim ex quali-
est nuptias.et in Abrabam, qui filios genuit. Nam cumque bomine.Ueicreatura est,et eo male utenti,
UliuB ccelibatus et istius oonnubium pro temporum male erit; non ipsum aliquando malum erit.
distrihutione Christo militaverunt;sedcontinentiam DISTINCTIOXXIV.
Joannes jn opere.Abraham in solo babebat habitu. DE PERSONIS LEGITIMIS.
Melior est autem castitas cslibum quam nuptiarum; l.Nunc superest attendere qus personae sint legi-
quaram unam Abraham habebat m usu. ambaein timsadcontrahendummatrimoniurii.Legitims.judi-.
habitn.Caste enim et conjugalitervixit. Esse autera cantur persons secundum statutaPatrum.qus diver-
castus sine conjugto potuit,sed tunc non oportuit. sasunt.Alisnamquefueruntlegitirosantelegemalis
Item Sieron. 32,q. 4, o. Qttis ignoret: Quis ignoret sub lege,alis in tempore gratis. llem in primitiva
sub altadispensatione Doi omnes retro sauctos ejus- Eeclesia qusdam erant legitims.qus modo non sunt.
dem fuisse meriti.cujus nuno ohristiani snnt? Quo- Earum vero qus modolegitimssuntvelillegitims,
modo Abrabam anteplaouit in conjugio.sic nunc vir- plene Iegitims,qusdam Omnino illegi-
iri qusdamsunt
gines placent castitato.Servivit illelegi et tempori tims,qusdam medis. Plene legitims sunt, quibus
sno;serviamus et nos legt et tempori nostro, in quos non obviat votum continentis.vel ordo sacer,vel co-
finea seculorom devenernnt. Ex his apparet quod gnatio, vel dispar cultus,vol conditio,vel naturae fri-
sancti Patres ante legem sine peccato pltires ha- giditas, et si quid est aliud.Pcnitusvero illegitims
baenmt uxores velooncubinas.Easenim nonuxores eunt per votum, per ordinom.per cogitationem.per
appellat Scriptura,nunc conoubinae.Rachel tamen disparem cultum. Medis vero sunt, nec plene legi-
et Lia ambs uxores fuerunt.non concubins. tims, nec omnino illegitims, per frigiditatem, per
Oppositio. conditionem. Si enim tales junguntur ignoranter,
3.8i quis opponat quoa fidem thori non servabant commanere possunt quibusdam accedentibus cau-
Uli patres.dicimusin bocservaese fldpm thori.quia sis, et iisdem deflcientibus dividi.
nonaliisêdpropriis uxoribusvel ancillis misceban- De frigidis separandis.
tur.Ecce qus fuerit oonsuettidoin bac reantelegom. 2.De his enim qui cansa frigiditatis debitum red-
Legisverbtemporeinterdixit MoyseBoamalem copu- dere non possunt, consulit Ureg. ut permaneant
lam fieri cum matre.cum noverca,*oum sorore.cum (33, q. 1, c&v.Quodautem interrogasti),8ed ei muiier
nepte, cum amita.cum matortera.ouai riuru.et aliis causatur dicens:Volo csso mater.et filios procrearo,
quibusdam.Permisit autem divortium fieri dato li- decrevit ut uterqueeorum septima manu propinquo-
bello repudu in quo vir scribebat causas pro quibus rumjuret.quod nunquam carnaliter convenerint.et
uxorem repitdiabaUPermisit autem aliam ducere dato tunc mulier secundas nuptias contrabat.Vir autem
qui frigtds naturs est.absque spe conjugii perma- Item Zacharias papa.ibid. :.Concubuisti cum sorore
neat.Ait enim sic:lnterrogasti de nisqui matnmonio uxoris tus;si fecisti.neutram habeasjet uxor tua si
juncti sunt.et nubere non possunt.si ille aliam, vel non fue-rit conscia sceleris.et continere non vult,nu-
llla alium ducere poasit,de quibus scriptum est:Ft'r bat in Domino cui vult.Tu vero et adultera sinespe
et mulier, si se conjunxerint,et post dixerit mulierde conjugii maneatis,et dum viyitis pcenitentiam agite.
vko quod coire nonpossitcum ea,si potestprobari quod Quod ait, cui vult nuoal,intelligendumestpost mor-
dicit per justum juakium, alium accipiat, si vero ille Ntem viri.Unde Gregorius, ibid. :Qui uxores suas in
acceperit aliam, separanlur. Item.ibid. :Requisistide adulterio deprehendunt.nec ille.nec illa aliam uxo-
his qui ob causam frigidsnutursdicuntsenonposse rem accipiat,velalium virum,quamdiuambo vivunt
invicem operam carni dantes,commisceri.Iste vero Si vero adultera mortua fuerit.vir ejus, si vult nu-
8i non potest ea utiprouxore.habet eam quasisoro- bat; adultera vero nunquam.etsi mortuus fuerit vir
rem.Quod si renitaculum conjugale volueritrescin- ejus ;sed omnibus diebus pceaitentis lamenta per-
dere.maneant uterque innupti.nam si huic non po- solvat.Hic de illo adulterio agitur.qnod cumcognato
tuit naturaliter concordare, quomodo alteri conve- viri, vel cognata uxoris committitur.
niet?Item : Si vir aliam uxorem vult accipere, ma- Nonest dimiltenda uxor pro aliqua macula seu defor-
nifeste patet ratio, quia suggerente diabolo odii fo- mitate corporis.
mitem exosam eam nabuent, et ideo eam dimittcre O.Illud etiam sciendum est, quod p'ro aliqua infir-
mendacii falsitate molitur.Quod si muliercausatur, mitato vel raacula corporali, non licet virp uxorem
et dicit:Volo esse mater, et filios procreare;uterque dimittere, ete converso; sed debot alter alteri sub-
oorum septimamanupropinquorumtactissacrosan- sidia providere. Unde Aug.: Si uxorem ûis habeat
ctis reUquiisjurej'urandodicat,utnunquumpercoin- sterilem, sive deformem corpore vel debti.em mem-
mixtionem carnisconjunctiunacaroeffecti fuissent. bria,vel cscam, vel claudam.vel surdam.vel si quid
.Tunc videtur mulier secundas posse contrahere nu- aliud, sive morbis;vellaboribusdoloribusqueconfe-
ptias.Aumanam dkopropter infirmitatemcarnueorum ctam, et quidquid, excepta fornicationje, excogitari
(Rom.6), Vir autem quifrigids naturs est, maneat potest venementer hornbile, pro societate fideque
sine conjuge.Quod si et ille.aliamconjugem accepe- sustineat.
rit, tunc hi qui j'uraverant, perj'urii crimine rei te- DI8TINCTI0 XXXV.
neantur.et pocnitentia peractapriora coganturreci- EODEM JURE UTITURVIRET MULIEB.
pereconnubia.Hocservandumest.cumuterqueidcm
fatetur.Sedvirsi asserit se debitumreddidisse uxori, 1. Hoc etiam notandum est, quod Dominus con-
et illa diffltetur.cuipotius fides habenda sit merito cedat uxOremdimitti causa fornioationis yiro.eadam
qusritur.De hoc ita statutum est: Si quis itaacoe- licentia non tolliturfeminis(Aug.,i»lib.de Ser.mone
perit uxorem, et habuerit eam aliquo tempore, et Domini in monte).Unde Hieron., de Morte Fabiols:
tpsa virfemina dicit quod nunquam coisset cum eo,ct Praecepit Dominus uxorem non diraitti.excepta causa
iile dicit quod sic fecit.in veritate viri consistat, fprnicationis;et si dUmissamerit.manereinnuptam,
quia vir est caput mulieris (Ephes. 5). Hoc de natu- Quidquid viris prscipitur hoc confleqttenterredundat
rali imposeibilitate statutum est. ad feminas.Non eaimadulterauxordimittendaest,
De hts qui maleficiis impediti coire non possunt. et vir moechus tenendus. Item: Apud nos-qilod non
3.De maleficii autem impedimentohoctenendum licet feminis.aeque nori Ucet viris; et oadem aejryitus
decernitunquod siper sortiarias etraaleficas concu- pari conditione censetur. Ex bis ostenqitur, quod
bituBnonsequitur.hortandisuntquibusillaeveniunt mulier potest super fornicationevirumconvenire,ut
ut spiritu contrito et humiliato Deoet sacerdoti de vir mulierem.Unde Innocentiuspapa»32^. 5:Ghris-
omnibus peccatis confessionemfaciant,etlacrymis, tiana religio adulterium in utroque sexu pariratione
orationibus et j'ejuniis Domino satisfaciant, et per condemnat; sed viros suos mufieres non fncile de
exorcismos accstera ecclesiasticsdisciplins muni- adulterio accusant,viri autem Uberiaa uxopes auas
mina ministri Ecclesis talessanareprocurent.Quod adulteras apud sacerdotes deferre con,8ueyerunt. Et
si non potuerint, separari valebunt. Sed postquam ideomulieribujs,proditoearumcrimine,oegaturcpm-
alias nuptias expetierint illisviventibusquibuspost munio;virorum autem latente commiseoîon facile
junctae fuerint,prioribus quos reliquerant, etiam si quiaquam ex suspicictnibusarcetur.qui.tamen guo- '
possibilitas concumbendi eis rcdditafueritreconci- movebitur, ai ejus flagitium detegatur.
fiari nequibunt(Hincmari,Remensisarchiep., 22, q. Quod fomkariam nequU dimittere virjiisityseexpers
3) Quodln finehujuscapituli continetur.ex rtgorema- fuerit, et e eonverso.
gisdictumiotalligendumest.quamexcanonicasqui- 2.Si vero qusritur anadulteradulteramppasitdi-
tate.VelinteUigendumestnonpossereconciliariprio- mittere causa fornicationis.dicjnjusqiuancqpitadul-
ribus,ni8i judicio Ecclesis.quo divisio facta fuerat. terauxordimittiaviro.mîetipseeqi^fojtucaiionis
De furiosis addit. existat.et e oonverso.Unde August.,in lib. 1, cte Ser-
5. Furiosi quoque,dum in amentia sunt,matrimo- mone Domini in monte:Nihil iniqtu^^qflain.causa
niumcontraherenon valent.Unde Fabianus,32, q.7: fornicationis dimittereuxoremî^tipBfl conyincitur
Nepue furiosus neque furiosamatrimoniuracontra- fornicari.Oocurrit enim illud Rom.2: In qup a\terum
here po3sunt;sed sicontractum fuerit,non separen- judicas teipsum condmnot.Quapcopter quisquis for-
tur.Item Nicolaus papa,ibid. :Hi qui matrimonium nicationis causa vult abjicere uxarem, priar debet
sani contraxerunt, ot uni ex duobus vel ambobus esscfornicationepurgatusrquodsimiUteretdefemina
amentia, vel furor.vel aliqua infirmitas accesserit; dixerim. Idem, in lib. 2, de adulterinis Conjugiis :
ob hano inflrmitatem talem conjugiasolvi non pos- Indignanturmariti siaudiant adulterosviros pepdere
sunt.Similiter est etiam sciendum de hisqui ab ad- similes adulteris feminis poenas, cum tantp gravius
versariis excscantur, vel membris truncantur.yel a eos puniri oportuerit.quanto magis ad.eos pertinet
barbaris exacti fuerint. et virtute vincere.et exemplo regere femin^s.Ex his
De kie quicum duabus sororibus dormiunt. apparet quod adultor adulteram dimittere non va-
5.De his etiam qui cum duabus sororibus, vel qus let, et e converso.
cnm duobus fratnhus dormiunt.videndum est quid . Quodpossunt reconciliari qui sepaxantur causa
censeant canones.Qui dormierit cum duabus eorori- famioationis.
bus.et una ex illis ante fuerit uxor;neutram ex ipsia 3.Si quia autem fomicationis expers £wnicariam
habeatjnee ipsi adulteri unquam m conjugio copu- dimisent, aUi copulari non poteat, .sed cantinere
lentur (ex Aurelianensi concilio). Item:Nec propriae oportet, vel ad dimissam redire, sic et deiemina.
uxori licet sibi reddere debitum,quamsibi reddidit Unde et Apostolus,l Cor.7 :His qui matrimonio jun-
illicitam, sororo'm ejus cognoscendo.Nec post mor- cti sunt.prxcipio,non ego,sed Domiuus,uxorem a viro
temuxoris licet ei veladulters copulari in conjugium non discedere; quod stdisc«sserit,rnantat\i»mpta,aut
929 SKNTENTIARUM LIBRI QUATTJOR. — LlB. IV, DIST. XXXVI. 930
virosuoreconcilietur.Mdeyiroaddit.Etviruxoremnon mns. Illis aliisque auctoritatibus vetanturinconju-
dimiUot.Sed Ambrosius ait.superEpist.l adCor. 32, gium copulari, qui sepriusadulteriomaculaverunt.
q* 7: Ideo non subdit deviro sicut de mulierc, quia Sedcontra August. Ostcndit dicens, in lib. de Nuptiis
licetviro aliam ducere.Sed hoc a falsariis in Ambrosii et Concup., c Denique: Deniquc mortuo eo cum
libropositumcreditur;supplendumenimesseinviro quo fuit verum conjugium, fieri potest conjugium
quod de uxore prsmisit, aperte dioit August., de cum qua prscessit adulterium. llem ; Posse fieri
Serm. Domini in monte, sic : Quare non addit de sane hcitas nuptias, ex personis illicite conjunctis
muliere quod prsmisit deviro, nisi quod similem honesto placito subsequente manifestum est.
formam vult intelligi ? ut si dimiserit ( quod causa Determinatio.
fornicationis permittitur),maneat sine uxore,autre- 7. Sed hsc ultima auctoritas de concubinisloqui-
concilieturuxori.Idem: Sinec nubereilliconceditur, tur, perhibens concubinas posse transire ad bones-
vivo viroaquorecessit,nechuicalteramducere viva tum placitum nuptiarum, sicastitatemetfidemser-
uxorequamdimisit.multominus fas est illicita cum vare velint.Prima vero auctoritas Augustini de illis
stupra committere. Idem, ibid : Ut non agit qui de peccuto poenituerunt, et nihil in mortem
?[uibuslibet
aciledimittotur uxor,Dominus solam fornicationis viri machinats sunt, nec vivente viro fidem adulte-
causam exeepit ;csteras vero universas molestias,si rs dedit moechus, quod eamin conjugioduceeet si
quaeextiterintjubet pro fidecon jugali et pro castitate superviveret- Qui vero hsc faciunt, aliis prsmissis
lortitersustineri,etmccchumdixit,quiaviro solutum auctoritatibus prohibentur copulari.
duxit. Ex his ostenditur quodsicausafornicutionis
fit separatio,nonpotestvir necmulier in aliam trans- DISTINCTIO XXXVI.
ire copulam. Possunt autem reconciliari et cohabi- SI PHOEXTREMA CONDITIONE VALEAT UXORSEPARATI A
tare srcut prins,sidimissam alter revocare voluerit. VIRO,ETE CONVERSO.
Qux prxdictis videntur obviare. 1. Nunc de conditione videamus anvaleatconju-
4. Dicit tamen Joannes Chrysost. 32, cj>\ : Sicut gium dividere. Ad quoddiciraus quia non negaturin-
crndeliset iniqnus est.qui castam dimittit.sicfatuus genua possenubereservo ; sed si nescituresseservi-
est et iniquns qui retinetmeretricem. Patronus au- lisconditionisliberepotest dimitti cum servitus ejus
tem turpitudrhis est, qui celat crimen uxoris. Item fuerit deprehensa secundum illud,in concilktapud
Hieron., ibid., c. Dixit Domtnus : Cura mulier unam Vermeriam:Si quis ingenuushomoancillam alterius
carnem inaliamdiviserit,et se fornicatione a marito uxorem acceperit, etsstimatquod ingenuasit; si ipsa
separaverit, noo debet teneri, ne virum quoque sub femina fuent postea in servitutem dejecta.si eam a
maledicto faciat, dicente Scriptura, Prov. 18: Qui servitute redimere potest, faciat; si non potest.si vo-
tenet adulleram, stultus est et insipiens, Idem, ad luerit aliam accipiat. Si veroancillameamscieratet
Amamktffl presbyterum scribens de quadam, qus collaudaverat post, eam utiegitimam habeat Itcm ex
viro suo vrvetrteaJii nupserat, sic ait, 34, q. 2: Rem eodem: Si fominaingenuaacceperit servum, sciens
novam loquor; imo non novam, sed veterem, qus quod servus esset, habeat eum; quia omnes unum
veterris Testameiiti auctoritate confirmatur. Si reli- Patrem habemus in coelis,una lexerit viro et femins.
qucritsecundum virum multer,et reconciliari volue- Cum dicitursciens illum servum,daturintelligi quod
nt priori, non potest. si nescierit illum servum esse, noncogitur manere
Determinalio. cum ipso. Si enim conditioms dolum patitur, non
5. Sed hseomnia intelligenda sunt de illa qus ab cogitur adhsrere ei cuj'us fraude decepta est. Si au-
adutteriorecederenoluit,necperpoenitentiampeeca- tem scierit vir conditionem mulieris.vel e converso,
tum delere. Quod si vir scienter patitfir, consentire non valeat eam dimiltere. Unde Zachurias papa,29,
Videtur (32, q. 1). Si enim in adulterio nerseverare q. 1, c Si quisliber : Si quis liberancillam mmatri-
elegit, patromi3turpitudinis,et lenocinii reusmari- monio acceperit,non habet licentiam dimittendieam,
tus habebitur, nisi eam adulterii ream fucere volue- si consensu amborumconj'unctisunt,nisi ob forni-
rit. Si autem a peccato recesserit, et per poeniten- cationem. Deillis agit quibus alterutrius conditio no-
liam inudpurgaveritjjoteritviroreconciliari. Unde to est quando conjunguntur.
Aug., ad Pollentium,32,q. 1: Quod tibi durum vide- De copula servi et ancillx diversorum iominorum.
tur,ut post adulterium reconcilieturconjux,si fides 2. Qusritur etiam si servus unius ancillam alte-
adsit,noneritdurum. Gur enim adhuc deputamus rius acceperit, an sit inter eos conjuginm. De hoc
adulteros, quos credimus poonitentia esse sanatos? etiam ita statutum est, in concil. Cabilonensi: Di-
Idem, in lip. de adul. Conjug.: Non erit turpis nec ctum est nobis quod quidam legitima servorum matrr-
difficilis.etiam post patrata et purgata adulteria re- monia potestativa quadara prssumptionedirimant,
conclliatio conj ugii.ubi perclaves regni coelorumron non attendentes illud Matth. 19: QuodDeus conjunxil
dubitatur fieri remissio peccatorum ; non ut post vi- homonon separet. Unde nobis visum est ut conjugia
ri dhrortium adnitera revocetur, sed ut post Christi servorum non dirimantur,etiamsi diversos dominos
uonsortium adultera nonvocetur. ItemGreg.,inlib. habeant, sed in uno conjugio permanentes dominis
Qui dicitur Pastor.: Debct recipere peccatricem, «erviant suis. Et hocinillisobservandumestubile-
qus pccnitentiam egit, sed non sspe* ltem Hermes, palis conjunctio fuit,etpervoluntatemdominorum.
in lib. de adulterims Conjugiis: Si vir scierit uxo- Attendefinem hujuscapituli,ubivideturinrtui praeter
rem suam deliquhise, et non egerit poenitentiam voluntatem dominorum inter servum et ancillam non
mulier,sed permanet in fornicatione sua.et vivit cum posse contrahi conjugium, velsi contrahitur non esse
illa,vir reiis et particeps peccati ejus.Quod si mulier ratum. Quibusdamtamenvideturintereospossefieri
dimissa egerit pcenitentiam et voluerit ad virum conjugium dominis ignorantibus.
reverti, debet recipere peccatricem qus poeniten- Deviro qui se facit servum ut dimittalur ab uxore.
tiam egit, sed non sspe. 3. Ilfudetiam notandum,quod si muliervirumli-
De illis quise ante polluerunt per adulterium. berum acceperit,et illeutcausam praestet dissidii se
5. Solet etiam qasn an valeat duci in conjugium alicujus servum fecerit, nec ille uxorem dimittere,
qus prius est polluta per adulterium. De hoc Leo nec illa ob vincnlum conjugii in servitutem redigi po-
papa ait, 31, q. 1, c. NuUus:Nullus ducatinmatri- terit, undeillud,inTiburiensiconcilio: Perlatumest
monium quam prius polluit adulterio.Item.ex conci- ad sanctam synodum quod quidan- ingenuus inge-
lio Tfburiensi, lbid.c. Relatum: RelatUm est auribus nuam acceperituxorem, et post filiorum procreatio-
sadctorum sacerdotum, quemdanâlterius uxorem nem occasione divortii, cujusdam servum se fece-
stupro violasse, et insuper moechs juramentum derit. Utrum et mulierem necessario tenere debeat;
disse, quodpostlcgitimsuxorismortem,si supervi- et si tenuerit,an illa etiam servituti subjici debeat
veret, duceret eam in uxorem; quod et factum est. qussitum est. Judicatum est uxorem minime debere
Tftle ergo coBnubium prohibemus et anathematiia» dimitti; non tamen ob Chriati legem muliere^n ig
931 PfcTRl LOMflARDI. 932
servitutem reriigi, dumillenonexconsensuconjugis rit, aliamque duxerit, armis depositis publicam agat
se servum fecent, quem liberum maritum accepe- psnitentiam; et si contumax extiterit, anatheinati-
rat. zetur usquequo consentiat.
De xtale conlrahentium.
4. Hoc etiam sciendum est quodpueri"antel4an- DISTINCTIO XXXVIII.
nos et puells ante 12 annos secundum leges matri- DE VOTO.
monium inire nequeunt. Quodsianteprsdictatem-
vo- 1. Nunc de volo inspiciamus. Volum est testifica-
copulam inierint.sopararipossunt.quamvis tio qusdampromis8ionis spontanes, qus Deo, et de
fiora
untate etassensu parentumjuncti fuerint. Quivero
in pueritia copulatt post annos pubertatis noluntse his qus Dei sunt, proprie fleri debet. Sunt tamen et
vola stultorum, qus frangenda sunt.
delinquere, sed in conjunctione permanere, jam ex De votorum differentiis.
hoo elficiuntnr conjuges.etdeincepsnequeunt sepa-
rari. Jtem, 30, q. 2 parag. Sponsalia Sponsalia ante 2. Sciendum vero quod votorum aliud estcommune
septonnium contrahi non possunt; solo enim con- aliudsingulare.Commune.utiUud guodin Baptismo
sensu contrahuntur.qui intervenironon potest nisi ab omnes faciunt, cum spondent renuntiare diaboIo,et
alterutra parte intelligatur quod inter eos agitur.Duo pompis ejus; singulare, ut cum aliquis sponte pro-
illa executi sumus cumaliorum quorumdamadjec- mittit servare virginitutem vel continentiam, vel ali-
tione quibus conjugium solvi potest.nec tumen solvi quid hujusmodi.Idem singul.are volum, aliud est pri-
seraper necessc est. Nunc de illisqui personas ille- vatum, aliud solemne. Privatum est, in abscondito
penitus faciunt, addendum est, et primum factum;solemne vero.in con»pectu Ecclesis factum.
fitimas
e Ordine. Ilem privatum votum si violetur,peocatum est mor-
DISTINCTIO XXXVII. tale; solemne vero violare, peccatum et scandalum
IN QUOORDINE NEQUEAT FERICONJUOIUM. est. Qui privatumfaciuntvotumcontinentis. Matri-
lv Sunt igitur quidam ordinea in quibus nullatenus monium contrahere non debeut; quia contrahendo
;et si intercesserit copula, mortaliter peccunt. Si tamen contraxerint.non sepa-
potost contrahi-Conjugium renlur, quiaproburi non potest quod occulte factum
fitdivorlium; ut saccrdotium, diaconatus.et snbdia-
conatus. In aliis veropermitiitursortiri conjnguim, est.Qui verosolemnitervoventnullutenusConjugium
nisi religionis habitum sumpserint, vel contineritis iuiro quunt; quibus non solum nubere.sedetvelle,
votum fecerint. Unde Leo papa.dist, 32, c. Seriutim : damnabile est. Uude AugusU.ad Julianum. desan-
Clericos, lectores, ostiarios, exorcistas, acolytos, si cta Viduitale:In conjugati vinculo si pudicitiaserva-
extravotumethabituminveniuntur.rt.continentiam tur, damnatio nou timelur; sed in viduali continen-
profiteri nolunt, uxorem ducere virginem Ecclesia tia, et virginaliexcellentiavirtusiiiunerisamplioris
Romanapermittit, non viduam, vel repudiatam:quia expetitur; qua expetita et eleota, et voto oblatojam
non solum capescere nuptias, sed etium si non nuba-
deincepsnecadsubdiaconatumprovehipoteriint.ncc tur nubere vclle daninabile est. Hieron., c. vovenii-
laicus uxorem sortitus.nisi virgtnem.vel bigaraus ad
clericatum Item ex Carthaginensi concilio: Placuit bus: Voventibus enim virginitatem vel viduitatem,
non solurn nubere, sed etiam velle damnabile est.
episcopos,presbyteros, diaconos, subdiaconos etiam Qitod Apostolusostendit.TimotheoscribengjEpist. 1.
ab uxoribus abstinere; quod si non fecerint, etiam
ah ecclesiastico removeantur officio. Csteros vero c 5 : Adolescentioresviduas devita; cum entm luxu-
clericos ad hoc non cogit. Item Leo papa, dist. 31, riatse fuerint, in Christo nubere volunt; id est, cum
can. Lexcontinentise: Lexcontinentis eademest mini- post votum continentisindeliciis egerintvitam, non
stris altaris, qus episcopis et presbyteris ; qui cum dico nubunt.s ;d nuberevolunt in Cnristo,quaai tunc
essentlaici vellectores, liciteuxores ducere potue- nonsitpeccatum; sedquod sit cstendit subdens, lia-
runt;sed cum ad prsdictos pervenernntgradus,coepit bentes aamnationem ;et quare, subdit, auta primam
eis non licere quod prius licuit.Item in sextasynodo, fidem irritam fecerunt, elsi non nubendo,tamen vo-
dist. 38, cap. Si quis: Si quiseorum qui ad clerica- lendo, ut voluntalem qus aproposito cecidit, appa-
tum accedunt,volueritnuptialelege mulioricopulari; reatesse damnatam.sive sequantur nuptis,sive non,
hocante ordinem subdiaconatustaciat.ItemCalixtus Damnatur enim proposili fraus; damnantur tales,
dist. 38, c Presbyteris: Presbyteris, diaconi- quia continentis fidem primam irritam fecerunt, id
Eapa,
us, subdiaconibus, monachis, concubinas habere est votum vel in voto violato fidem quam in Baptismq
seu matrimonium contrahere penitus interdicimus; professs sunt.Si autcmprovolunlatenubendidam-
contructaquoquematrimoniaab hujusmodi personis nantur.constat si eam effectui mancipaverint. revo-
diajungi, et personas ad pcenitentiam debereredigi, candumid esse in irritum.easquearcendas rediread
juxta sanctorum canonumdistinctionem.judicamus. propositum. Unde Greg., ad Bonifacium : Viduas a
Item Gregor., dist. 28, o. Nullum: Nullum facere proposilorecodentesviduitatis.superquibusnoscon-
subdiaconura episcopi prssuraant, nisi qui se cas*e suluisti, credote nosse aS. Paulo.nisi cbnvertantur,
victurum promiserit, quia nullus debet ad ministe- olim essedamnatas;quas et nos apostolica auctori-
rium altaris accedere, nisi cujus castitas ante sus- tate damnandas, et a communione lideliumatquea
ceptum ministerium fuerit approbata. liminihus ecclesis arcendas censemus usquequo obe-
De interfectoribus suorum conjugum. diant episcopis suis, et ad bonum quod eoeperunt,
2. His adciciedum est de occisoribus suarum con- invite aut voluntarie revertantur.
jugum, de quibus Nicolaus papa scribit Radulpho De virginibus non velatis.
Bituricensi archiepiscopo, 23, q. 2, c.Interfeclores: 3. De virginibusautemnonvelalis,sideviaverint,a
Interfectores suarum conjugumsinejudicio(cum non nostro Innocentio papa tale decretum
addis adulteram velaliquid hnjusmodi), qui aliud Ersedecessore
abemus,27, q.l, c. Hsecvero.Haecqus necdum sa-
habendi sunt,quam homicids ? ac perhocad poeni- cro velamine tects,tamen in proposito virginali sem-
tentiam redigendi; quibus penitus denegaturConju per se simulaverunt permanere, licet velatae non fue-
gium. Hic videtur Nicolaus permittere maritis pro rint, tamen si nupserint aliquotempore.hisagenda
adulterio aut alio hujusmodi uxores suas interficere; est, quia sponsio earum aDominotene-
sed ecclesiastica disciplina spirituali gladio.non ma- Ecenitentia
atur. Si enim inter homines solet bons fidei con-
teriali.criminosos ferire debet. UndeidemNlcolaus: tractus nulla ratione dissolvi.quanto magisista pol-
Inter hsc vestra sanctitas addere studuit, si cujus licitatio quam cum Deo pepigerunt, solvi sine vindi-
uxor adulterium perpetraverit.utrum marito ejus secta non poterit! Item: Si virgines nondum velats
cundum mundanam legem interficere liceat.Sed san- taliterpublicapoenitentia puniuntur.et a coetu fide-
ctaDeiEccIesia nunquam mundanis constringitur le- lium usque ad satisfactionem excluduntur, quanto
gibus;gladium non habet nisi apiritualem.Item Pius magis Vidus, qus perfectioris statis, et maturioris
papa, 33, q. 2, c. Quicumque propriami Quieumque concilii existunt,etbabitum religionis assumpBeruntt
propriam uxorem abaquelege et eine cauea interfeoe- et deinde apostataverunt, atqne ad priorem vomitunj
933 SENTENTIARUM LlBRI QUATUOR.— LlB. IV, DlST. XXXIX. 934
sunt rcverss.a nobis et ab omnibus fidelibus.a limi- comraunione priventur, qurc dc re excusabili con-
nibus ecclesis, et a coctu fidelium usque ad sutis- taminationem criminis elegerunl. Redeant ergo in
factionem sunt eliminands,et careeribus tradends. suum conjugia stutum, quia sicut mulieresqusad
Ex his apparet virgines vel viduas voto continentis viros suos reverti noluerint.impicesunlhabends.ita
astrictas, sive fuerint vclats, sivc non, nullatenus ills qus redeunt, merito sunt lauauiids. Exhis os-
conjugium sortiri posse.Quod ilidem de omnibus intenditur illos qui taliter junguntur,, ul crcdant virum
telligendum est, qui continentium voverunt. Quad interemptum, perignoratittan!, uliquum excusatio-
enim ante erat ficitum.post votum fit illicitum.Non nemhaberedepeccalo, et tiintum primam copulam
cst igitur prstermittendum quod Innocentiuspapa, esse legifimam, non secundarii; vunium tumcn hube-
ibid.,cap.Qux ChrUto, de viduis ct pueflis decrevit, re,si careat opprobrio mals volunlalis.Sod si quis re-
qus Christo spiritualiter nubuut: Si poslea publice lictain patria sua uxoreiti longinquum abiens regio-
nupserint,non eas admittendas esse ad pcenitentiam; nemalianiducatuxoretn, deint'.et,conitentia duclus
nisi hi quibus se junxerant,de mundo recesscriut. Si eamdimittere velit, assereussculiamhabuissequs
enim deomnibus hscratio custoditur.utquscunque vivit.necEcclesiaperniillul, quu.1quod illeusseritig-
vivente viro alteri nupscrit, adultera habeatur, nec norut, qusriluraniu hacscouudacopula sitconju-
ei agendae poenitentis liccntia conccditur.nisi unus gium.Sancdictpoiest uon osse coiyugium. et mufie-
deiliis fuent defunclus,quanto magis deillatcncnda reip de crimine excusuri per i"norantiam,virum au-
est, qus antc sc immortali sponso conjunxerut, el lem adulterium admisisso. Scd ex quo ad primum
.post hoc ad hunianas nuptius transmigravillAtten- redire volens nec vnlens oogitur Ecclesis disciplina
dite quod noasolumconjugiumtalibusnegarevide- hanctenere, incipit excusuri, per obedientiam et ti-
tur,sed etiam Iocum pocnitentis; sed non itaintel- morem.de hoc quod poscenti mulieri debiturored-
ligendum est,ut aliquando excludantur a pcenitentia dit, a qua ipse nunquam poscere debet; et sic de
qus digne poenitentiam agere volunt; sed ills non aliis hujusmodi aentieuduin est.
sunt admitlcnds ad pa>nitentiam,qus ab inceslus DISTINCTIO XXXIX.
copula discedere noluerint,quia post rcligionis pro- DE DISPARICULTU.
positumnonpotestDeoreconciliariperpooniteiitiam, 1. Post hsc, do dispari cuftu videndum est; hsc
qusadhabifum sus professionis redire ncglcxcrit. cstenim una dc causis quibus persons illegilirns
Tunc ille qui sc conjunxerat ci,defunc'us erit,cum fiunt ud contruhcndum matrimonium. Noncnimli-
ab ej"us illicilis amplexibus hsc penifus recessoril. cotChristiano cum gentiU vel Judtea inirc conju-
Cum ergo dicilureusnon esscadmittcndasad pconi- giuin ; quia eliam in voteii Teslanionto prohibitum
tentiam, nisi quibus sc j'unxcrant, dc mundo roces- est fidelcs viros infideles duccrc uxorcs, Domino di-
serint,8ubaudiendum est eis.Tunc enim eis viri de cenle, Exod. 34:iVowaccipias uxores de filiubus alieni-
mundo recedunt et defunguntur,cum ab eorum con- genarum filiis tuis,ne traducant eosposcdeossuos.Juxta
cupiscentia ists se alienunt; quem sensum simili- hoc Domini prsceptum Judsorum conjugia cum
tudo subdita declarat et conlirmat. alienis inita Esdras separavit. Hoc idem etiam in
Quod grande malum sit adulterium. novo Te3tamento servatur. Unde Aug., lib. de adul.
4.Cum vir et mulier legitime conjuncti sunt, con- Conjug. c.21 :Ne nubat femina, nisi sus religionis
stat alterum altero vivente ad aliam non posse trans- viro;vel ne vir talem ducat uxorem.Id enim, ut di-
ire copulam; alioquin adulterium comraittitur : De cis.jubet Dominus.docet Apostolus, utrumque prs-
quo Clemens papa ait, 32, q. 6, c. Quid inomnilms: cipit Testamenlum. Item Ambr.,in lib.de Patriar-
Quid in omriibus peccatis adu!terioestgravius?Se- chis:Cave,Chri8tiane,gentili vel Judso filiam tuam
cundumnamqne in pcenistenetlocum.quem primum tradere; cave ne gentilem vel Judsam vel alienige-
•illi habent qui aberrunt a Deo.Gravissime ergo pec- nam,id est.h:ereticara,et oranem alienam a fide tua,
cant adulten,graviter fornicarii.sed cunctis hisgra- uxorem accersas tibi. Item ex conc. Urbanensi: Si
vius incestuosijquos omnes transcenduntcontrana- quisJudss,siveGhristianaJudso,siveJudsaChris-
turam delinquentes. Undc Augustinus, de adult. tiano carnali consorlio misceatur, quicumque tan-
Conjugiis : Adulterii malum vincit fornicationem, tum nefas admiserit,a christiano coetu protinus se-
vincitur ab incestu.Pejus enim estcum matrc.quam gregetur.Ex his aliisque pluribustestiraoniisappa-
cum aliena uxore dormire; sed horum omnium pes- ret non posse contrahi conjugium ab his qui sunt
simum esl quod contra naturam fit;ut si virmembro diverss rcligionis et fidei.
mulieris non ad hoc concesso utatur; hoc execrabili- De conjugio fidelis et infldelis el duorum infidelium.
ter fit in merelrice, sed execrabilius flt in uxore. 2. Huic autom vidctur obviare quod Apostolus ait
fle illis qui post longam captivitalem redeunl.
' 5.Hic de imparibus conjugiis, 1 Cor. 7: Ego dico, non Do-
qusritur de illis feminisqus putantes viros minus : Si quis frater habet uxorem infidelem, et hxc
auoa interemptos,vel incaptivitate.velabiniquado- consentit habitare cum itlo,non dimittat illamtctsiqua
minationenunquam liberundos,in aliorumconjugia mulier,etc.Sed aliud hoc esse, aliud illud, evidenter
transierunt: si llli qui putabantur periisse remeave- ostendit Aug.,lib. et cap.cisdem: lbi agiturde illis
rint.utrum eis reddi debeant.et an secundi fornicati conjugiisfideliumetinfideliumquscontrahunturab
sint,et ipss res adulterii. De hoc Leo papasic ait: eis in dispari religione etfide manentibus.Apostolus
Neoesse est ut legitimarum fcoderanuptiarum redin- veroagit de illisqui unius ejusdemqueinfidelitatis
tegranda credamus; et remotis his qus hostilitas in- fuerunt, quando conjuncti sunt. Sed cum venisset
tulit,cuique id legitime reformetur quod intulit;pro- Evangclium, alter sine altera credidit. Intelligis ne
curandumque est ut recipiat quisque quod propnum quid dicam? Attcnde, ut rcm ipsam diligentius expla-
est. Nec tamen culpabihs judicetur, ct quasi alieni nein. Ecce conj'uges duo unius infidehtatis fuorunt
j'urispervasor babeatur.qui personam ejus mariti qui quando oonjuncti sunt; nulla de his qusstio est qus
jam non esse existimabatur, assumpsit. Sic enim pertineatad illud prsceptum veterisetnovi Testamen-
multa qus ad eos qui in captivitatem ducti sunt.perti,quo prohibetur fidens cuminfideli copularecon-
tinebant,in jus alienumtransire potuerunt;et tamen jugium.Jamsuntconjuges, etamboadhuc suut infi-
plens justitis est ut eisdcm reversis reformentur. deles. Tales suntadhucquales conj'unctisunt. Venit-
tdeoque si viri post longam captivitatem reversi.ita que Evangelii prsdicator, credidit eorum unus vel
iu dilectione suarum conjugum perseverant, ut eas una.sedifautinfideliscumfidelihabitareconsentiat,
cupiuntinsuumredireconsortiuni,dimittendumest, non jubetDominus ut fidelis infidelem dimittat, tali-
et lnculpabile judicatum quod necessitas tulit, et ter conjunctum. NecApostolusj'ubetut non dimittat,
reatituendum quod fides poscit.Sin autem aliqus rau- sedconsulitutsiquisaliteragat.nonsittransgressor,
lieresita virorumpostenorum amore sintcapts, ut sicutetde virginibusconsulit.
maUnt his cohsrere quam ad legitimum redire con- lucrandi occasio.cumpossitliciteMonetautemquodest non
rolinquere.sed
|ortium, merito eunt notands, ita ut eccleaiastica expedit.Tunoenim nonexpedit quodlicitumest,quan<
do permittitur quidem,sed ipsius usus aliis affertim- tqlus, ne fldelis dimittat infidelem volentem ooha-
pedimentnm salutis;sicut discessio fldolisab infideli, bitare, nec a Deo revocare.
quam non prohibet Dominus.quia coram illo non est Si fideli liceat aliam ducere infideli diseedentevel
injusta;sed Apostolus ne fiat.consilio charitatis sua- dimissa.
det, ut nemo rn ea re jussionis necessitate teneatur, 5.Hic qusritur si fidelis dimittat infldelem, vel in-
sed consilii voIuntateliberefaciat.Exhismonstratur fidelis a fideli discedat,an liceat fideli aliam ducere.
inter infldeles conjugium esse,et consilium Apostoli Videtur auctoritas testari quod illa vivente alteram
non obviare prscepto Domini.quod jubet fldelemnon ducere non valeat.Ambros, enim verba ApostoU ex-
jungi infldeh,et si conjuncti fuerint separari. Legitur ponensait, 28, q. 5: Alioquin si disceditis ab invi-
enim quod Esdras propheta, imo Dominus per eum, cem,et volentes cohabitarc dimittitis,et aliia vos co-
jussitIsraelitisuxoresaimitterealienigenas,perquas pulatis, adulteri estis; et filii vestri qui de copula
lbantaddeos alionos; non illspermaritos acquire- nascuntur, immundi, idest,spuriisunt.Item,28,q.2:
bantur Deo. Recte hoc praecipit, quia per Moysenjus- Si quis habuerit uxorem virginem anto Baptismum,
serat Dominus ne quis uxorem alienigenam duceret. vivente illa post Baptiamum alteram habere non.po-
Meritoergo quas duxerant Domino prohibente, Do- test. Crimina enim in Baptismo solvuntur,non conju-
mino jubente dimiserunt; quia.ut ait Ambos. 28,q. gia.
1, c Ju*st'i:Non est putandum matrimonium, quod Qux prxmissis contraria videntur.
extra decretum Deifactum est; sed cum cognoscitur, 6. Sed contra Ambrosi, tcstatur, ad Hil.: Si infi-
emendandum, ut quando fidelis infldeli copulatur. delis (dicit Apostolus) discedit, discedat.Non enim
Sed,utaitAug.,lib.etcap.iisd.:Cumccepissetgentibus est servituti subjectus frater aut sororinhujusmodi,
Evangelium praedicari, jam conjunctos gentiles gen- quia non debetur reverentia conjugii ei qui horret
tilibuscomperit conjugibus; ex quibus si non ambo auctorem conjugii .Nonest enim ratum matrimonium
" crederent,sed unus veluna,et infidelis cum fideli con- quod sine devotione Dei est: et ideo non est pecca-
sentiret habitare,nec prohiberi a Domino debuit fide- tum ei qui dimittitur propter Deum, si aUise oopula-
lisinfidelem dknittere nec juberi.Ideo non prohiberi, verit. ContumeliaenimCreatorissolvitjus matrimo-
quia justitia penriiltit a fornicanti discedere. Etinfi- nii circaeum qui relinquitur,ne accusetur alu cepula-
delisbominis fornicatio est mujor in corde, nec.vera tus.Infldelis autem discedens.et in Deum peccat.et in
ejus pudicitia cum conjuge dici potestjquiaomnôuod matrimoniumjnec est servanda ei fides eonjugrt.qai
non est ex fide, peccalum est, quaravis veram fidelis idco recessit ne audiret ChristumesseDeum ehris-
habeat pudicitiam, etiam cum infldeli eonjuge, qus tianorum conjugierum. 8i vero ambo crediderint,
non habet veram. Ideo autera nec juberi, quia nec per cognitionem Dei confirmalur conjugium.
contra jussionem Domini gentiles fuerunt ambo con- Determinatio.
juncti.Licitum ergo erat perjustitium fidoliinfidelem ita7.utAttende hsc prsdictis contraria posse videri,
dimittere; scd licitum non erat faciendum.propter sibi Ambros.contradicere videatur.Sed diatio-
liberam benevolentiain.Evidenterapparetet mterin- guendum esthicaliud essedimittere volentem eoha-
fideles conjugium esse, ct Aposfolum de illis agere bitare.aliud dimitti propterDeum abilloquihorret
qui in infidelitate conjuncti fuerunt, et post alter ad nomen Chriati.Ibi lex benevolentis non servatur, hic
fidem conversus est.cum quo etiaminfldelis habitare veritas custoditur.Et ideo cnm liceat dimittere voien-
consentit ;et hunc non dimittere fideli consulit Apo- tem cohabitare, non tamen ea vivente adiam ducere
stolus.quia forte per fidelem salvabitur infidelis. licet.Discedentem vero sequi non oportet: et ea vi-
vente aliam ducere licet. SedhoononestinteUig»-
Defornicationespirituuli,obquampotestdimitticoniux.
3. Potest tamen licite dimittere, quia in infideli dum, nisi de bia qui in infldeUtate sibi copulati sunt.
est fornicatio;si non corporis,tamen mcntis.Causam Sed siad fidem uterque conversus est,vel si uterque
enim fornicationis Dominus excepit.Fornicationem fidelis matrimonio conjunctus est.et post alter eorum
vero generalem et universalem intelligerecogimur, a fide discesserit.etodio fidei coniugf m reUquerit;di-
non modo scilicet corporalem.sed et spiritualem.de missus discedentem non comitabitur, nectamen Ufat
qua Aug., in Glos. 1, ait: Idololatria et quslibet no- vivente alteram ducere poterit, quia intereosfuerat
xin superstitio, fornicatio est. Dominus autem per- ratum con,jugium,quod non poteat diesolvi. (28, q.2).
misit et causa fornicalionis uxorem dimitti, sed non Quidam dicunt conjugium non esse inter infideles, et
jussit;et sic dedit Apostolo locum monendi, ut qui quare. /.
voluerit non dimittat:potest tamen licite dimittere. 8. Sunt tamen nonnulli qui inter infideles asserant
Sienimfornicatio carnis detestanda est in conjuge, non esse conjugium.quia nec rata.nec legitima est
quanto magis fornicatio mentia.iddimitti.est, infidelitasl eorum copula. Rata non est, quia eolvi potest: neo
Pro quibus vitiis possit _ legitima, qnia Apostolus ait, Rom. 14 : Omne quod
4. Si autem qusria an propter aliud vitium nisi non est ex fide, peccatum est.Eorum autem conjunctio
propter infidelitatem vel idololatriam,possit dimitti, non est ex fide, et ideo peccatum est. Non est ergo
attende quod Augustinus ait, 27, q.i : Si infidehtas conjugium, quia nullum conjugium peccatum est.
fornicatio est,etidololalriainfidelitas.etavaritiaido- August.etiam dicit quia non est vera pudicitia infi-
lolatria.non est dubitandum et avaritiam fornicatio- delis cum fideli.Sed veranegaturessepudicitia,non
nem esse.Quis ergo quamlibet illicitam concupiscen- quod infidelium conjugium non sit verum,sed quia
tiam potest a fornicationis genere separare si avaritia non habet iUud triplex bonum, quod excusat coitum,
fornicatio est? Ex quo intelfigitur quod propter illici- et meretur prsmium.Item illud Apostoli:Omn«ouod
tas concupiscentias non tantum qus in stupris cum non est ex fiae peccatum est, non tta inteUigenaum
alienis viris vel feminis committuntur, sed ob quasli- est, ut quidquid fit ab infidelibus peccatum sit;sed
betqusanimam alegeDeiaberrarefaciunt vir etuxorem perni- omne quod fit contra fidem, id est, conscientiam,
ciose corrumpi, possit sine crimine et male fit,et ad gehennam sdificat. Vel in omni eo
suam dimittere, et uxorvirum. Item rectissime di- quod infidelis facit, peccat, non quia illud facit,
mittitur, si viro suo dicut: Non ero uxor tua, nisi sed quia non eo modo iUud facit quod debet, non
mihi de latrocinio divitias congreges.vel nisi solita referens ad debitum finem. (28, q. 1).
lenocinia exerceas, aut si quid aliud facinorosum Quod kgitimum sit conjugium infidelium, sed non
vcl flagitiosum a viro suo expetat. Tunc ille, si ye- ratum, et quare.
raciter poenitcns est, habetque fidem per dilectio- 9. Copula ergo maritalis quae est inter infideles,
nem operantem, membrum quod eum scandalizat conjugiumestlegitimum,sednonratum.Legitimum,
amputabit. (Aug. de Fide et Oper.) Ex his apparet qus est inter legitimas personas; sed non ratum,
quod non solum infidelitas,sedetiamquslibetcon- quia sine fide.Conjugium vero fidelium estlegitimum
cupiscentia,qus perniciose turpiterque corrumpit, et ratum.si tamen Jegitims sunt persons. Quod au-
fornieatio epiritualis eet, per quanj vir uxorem vel tem legitimasit infidelium conjunctio August. testft-
jjworvirum dimittere poteet. CpniuUt tamen Apot. turdioen», ialib. de FideetOper,; Uior legitimftio.
937 SRNTENTIAHUM LIBRI QUATUOR. — I.IB. IV, DIST. XLI. 938
cietate conjuncta, sine ulla ctilpa rclinquitur, si cum plius prorogari. Secundum alios, septem gradus ideo
viro christiano permanerc nolucrit. Ex hoc etiam computantur, ita ut post scptem gradus sponsus
probatur.quod infidcli ad fidcm convcrso Apostolus sponsicjungatur.sicutpost hanc vitam.qus septem
consuluit infidelem non ditmttere ; quod non facc- dicbus agitur, Ecclesia Christo .jungetur. His autcm
ret, si non esset inter eos legitimum conjugium. occurrit.illud quod Greg. Augustino, Anglorum cpi-
Legitimura cst quod legali institutione, vel provin- scopo, a quo requisitus luerat quota gcneratione de-
cis moribus, non contra jussionem Domini con- bcant copulari, rescribit sic, 35, q. 3: Qusdam lex Ro-
trahitur (Hug. 4, Sent., c 9). mana permittit, ut sive fratris, vel sororis, seu duo-
rum fratrum germanorum,seu duarum sororum fi-
DISTINCTIO XL. lius et filia misceantur. Sed experimento didicimus,
DECOGNATIONE CARNAU ET SPIIUTUALIJ ETPRIUSDE cx tali conjugio sobolem non posse succrescere.Unde
CARXALI. necesse est ul quarta vel quinta generatio fidelium
l.Nunc supercst dc cognationc aliquid diccrc Est licentcr sibi conjungatur.Scd post multum temporis
autemcognatioaliacarnalis.aliaspiritualis.Primum idem Greg.,a Felice,Messins Sicilis prsside, requi-
de carnafi cognationc et aflinitate inspiciamus. Co- situsutrumAugustinoscripserit.utAnglorumquarta
gnati crgo vel affines in septimo gradu,vel infra, generatione contracta matrimonia non solverentur,
copularinon dcbent; undeGreg.,35, q. 3: Progeniem mter cstera talcm reddidit rationcm, ibid.: Quod
suam unumquemque usque nrl septimam observare scrinsi Augustino Anglorum episcopo, ipsi ctiam
dccetnimus generationem; et quandiu se cogno- Anglorum genti qus nupor ad fidom venerat, ne a
scunt afflnitate propinquos vel cognatos, ad couju- bono quod cceperat metuendo austeriora recederet,
galem copulam accedcre donegamus : quod si fece- spccialiter ct non generaliter me agnoscas scripsis-
rint, separentur. Item Nicolaus papa, ibid.: De conse. Nec ideo hsc cis scripsi, ut postquara in fide
sanguinitate sua nullus uxorcm dueat usquc post fuerint solidati, si infrapropriam consanguinitatem
geuerationem septimam, vel quousquc parentela invonti fuerint, non separentur; aut infra affinita-
cognosci potest. Itcm, ex conc Lugdunens.: Nulli ex tis lineam, id cst, usque ad septimam generatio-
propinquitate sui sanguinis usqtie ad septimum gra- nem j'ungantur.
dum uxores ducant.His auctontatibus aliisque plu- DISTINCTIO XLI.
ribus.consanguineorum conjunclioncs prohibentur DEGRADIBUS AFFINITATIS.
usque ad septimum gradum. 1. Nunc de affinitate videndum est; de qua Greg.
De computatione graduum consanguinitalis. ait,35,q.5: Porro,doaf'finitate,quam dicitis parente-
2. Quomodo autem gradus consanguinitatis com- lam cssc, quoe ad virum ex partc uxoris,scu qus ex
putandi sint, Isid. ostendit sic, lib. 9 Etym., c. 3: Sc- parto viri ad uxorem pertinet,manifesta ratio est :
rics consanguinitatis sex gradibus dirimitur, hoc quia si secundum divinam sentcntiam ego et uxor
mnlb:filiuset filia.-quod est fratcr et soror.sit ipse mca sumus unacaro, profecto mihi et illi mea sua-
truncus. Illisseorsitmsejunctisjcxradiccilliustrunci quc parentela propinquitas una efficitur. Quocirca
egrediunlur isti ramusculi: nepos ct neptis, prirous; cgo et soror uxoris mcs.in uno et primo gradu eri-
pronepos et proneptis, secundus; abnepos et abnep- mus; filius vero ejus.secundo graduerit a me; ne-
tis, tertius; adnepos et adneptis, quartus; trinepos et ptis vero, in tertio. Idque utrinquc in csteris agen-
trincptis,quintus; trinepotis nepos et trineptis nep- dum ost successionibus. Uxorem vcro propinqui cu-
tis, sextus. Attende quod sexgrnrlus tantum ponit Isi- juscumque gradqs sit, ita mc oportet attenderc.que-
dorus.qnia truncum intergradusnoncomputat.Alii madmodum ipsius quoquc gradus nliqua femina
vero qui septemgradusponunt.truncum intergradus propris propinquitatis sit. Quo nimirum uxori mes
cnmputant.Vario namque computantur gradus con- de prr pinquttato viri sui in cunctis cognationis grad i-
sanguinitatis. Aliienim patrem in primogradu,filios bus convenitobscrvnro.Quivero aliorsum sentiunf,
in secundo ponunt; alii primum graduni filios ap- antichisti sunt. Itcm Julius papa,35, q.3,c /Eqttali-
pellant, negantes gradum cognationis in patrcm ct fer.-Êquulilorvirconjuguturconsanguineispropriis
filiumesse, cumunacaro sint pateret filius. Aucto- ot consanguineis uxoris. Itcm Isidorus, Ibid., cap.
ritates crgo qusconsanguinitatis cautelam usque in Sane consanguinilas : Sane consanguinitas qtis ln
septimtim gracram prohibent, patrem ponunt in pri- proprioviro conservnndaesl, etiam in uxorisparen-
mogradu.IIIivcroqui usquearl scxlumgradum pro- tcla dc lege nuptiarum custodienda cst.quia constat '
hibent.primnm gradum lilios appcllant. Atque ita fit, cos duos fuisse in cnrnc una. Ideoque communis est
ut esdem persons sccundum hanc diversitatem in- illis titraquc parenlela. Itcm Julius papa, ibid.,cap.
vcniantur m sexto et septimogradu.Patrem vcro in NiiUum: Nullum in utroquesexu pcrmittimuscxpro-
primo gradu ponit, qui fratres dicit cssc sccundum pinquitatc sui snnguinis vcl uxoris,usquc in sepli-
gradum. Hoc modo computat Zacharias papa, in- mum generationisgratlum,uxorcmducere,vel ince-
quiens, ibid.:Porentelsgradustalitercomputumus: sti macula copulari : quia sicut non licet cuiquum
Ego et frater meusunagencratio sumus.primiimque christiano dc sua consanguinitatc, sic ncc dc consan-
gradum efficiraus.Rursus, filins meus.ct fralris mei guinitate uxoris conjugcm duccrc, propter carnis
flliussecunda generatio sunt, et socundum gradum unitatem. Item Grog., ib., cap. De affimtate: De alfini-
fnciunt; atque ad bunc modum csters successiones. tate consanguinitutis per gradus cognationis placuit
Inter illos vero qui sex computant gradus, et illqs usquc ad sep:imam gencrationem observare. Nam et
qui septera computant gradus, nulla in scnsu cxi- hsreditas rerum pcr lcgales instrumontorum delini-
8titdiversitas,quamvis in numcro graduum varietas tionessnncita.usquc ad septimum gradum hsredum
videatur.Ulttma enim generatio si a fratribus sumat protendit successionem. Non enim eis succederent,
initium numerandi, septima invenitur. nisi de propagine cognationis deberetur.Hisauctori-
Quare sex gradus computantur. tatibus insinuatur, et qus sit affinitas, etusque ad
3.Quare vero sex gradus computct Isidorus, ipse quem gradum sit observanda, scilioct usquo ad
aperit dicens, ibid., c.6: C.onsanguinitas dum se pau- soptimum.
latim propaginum ordinibus dirimens usque ad ulti- Varix traditiones de affinitate.
mura gradum protraxcrit,et propinquitas esse desie- 2.Sed alii videnturconcedere in quintageneratione
rit.tuncprimum lexin matrimoniivinculumeam re- inter affines contrahi conjugium.et in qunrta etiam,
cipiet,et quodammodo incipiet revocare fugientem. si contractum fuerit, non separari. Ait enim Fabia-
ldeo autem usque ad scxtum generis gradum con- nus papa, ibid., cap. De propinquis : De propinquis
sanguinitas coostitutaest.ut sicuteex statibus mun- qui ad affinitatem pcrvirum et uxorem vcniunt,de-
digeneratioethominisstatusfinitur,itapropinqnitas functa uxore vel viro, ih quinta generatione jungnn-
. generis tot gradibus terminetur. In his sex gradibus tur;inquarta si inventi fuerint,non scparentur. In
omnia propinquitatum nomina continentur, ultra tertia vero propinquitate, non licet uxorem alleriua
quoB nec aranitas inveniri.neo suoceBsio poteet am- aceipere post ohitum ejus. <£qualiter vir jungatur ia
PATBOI, CXCII. 30
matrimonio eis qui sibi consanguinci sunt, et uxo- vcrint; vel si duoveltres ex antiquioribus Januen-
ris sus consanguineis, post mortem uxoris. Ecce hic sibus quibus hsc propinquitas est nota, qui bons
conceditur in quinta vol quarta propinquitate, affi- fams et veracis tcstimonii sunt, remoto amore, ti-
nium fieri conjugium. Juhus ctiam papaait, ibid., more, prelio et omni malo studio, prsdicta firmave-
o. Et hoc quoque : S.tatutum est ut relictam patris rint,sinemoraconjugiadissolvantur.Consanguineos
uxoris sus, relictam fratris uxoris sus, relictam fi- vero extraneorum nullus accuset, vel consanguinita-
lii uxoris sus,nemo sibi in matrimonium sumat; rc- tcm in synodo computet; sed propinqui ad quorum
lictam uxorem consanguineorum uxoris sus usque nolittam pertinet.Siaulem progenies tota defecerit,
in tertiam progenicm nemo in uxorcm sumal. In ab anliquioribus et veracioribus, quibus propinqui-
quarta vero et quiatasi inventi fuerint.non scparcn- tas tota nota sit,cpiscopus canonice pcrquirat; et
tur. Ecce quam varie de affinitatis observutionc losi inventa fuerit, scpareutur. Ecce quibus accusan-
quuntur auctores. Alii enim usque ad septimum gra- tibus vel testificantibus dirimcnda sit consanguineo-
dum eam observari sanciunt; olii vero tn quinto vel rum conjunctio, quan conjugium vocatur. (Fabianus
quarto matrimonia contraota non dividunt. Sed illi papa, ibid., c Consanguinitatis.) ,
veritatis rigorem, isti misericordis dispensationem DistincUoutilis, quid sit fornkatio, sluprum, adul-
videnturproponere. Potest enim Ecclesiadispensare terium, incestus et raptus.
in copula affinium usque ad tertium gradum; sicut 4. Hic dicendum est quod aliud cst fornicatio, aliud
Greg. dispensavit in quarto gradu consanguinitatis. stuprum, aliud adulterium, aliud incestus, aliud ra-
Illuu autcm non est prsteretindnm, qtiod Greg. Ve- ptus. Fornicalio, licct sit genus omnis illiciti coitua
nerio episcopo scripsit, 35, q. 10, c Fraternitalis : qui fit extra uxorem, tamen specialiter intelligitur in
Sedem Apostolicam consulere decrevisti, si mulier usu viduarum, vel mcretricum, vel concubinarum.
copula nuptiali extraneo viro conj'uncta, cognationi Stuprum proprie est virginum illicita defloralio.
ejus pertincat, si eo defunclo oognatio maneat, vel Adultcriumestalienithoriviolatio.undeadulterium
suh alio viro cognationis vooabula dissolvantur; vel dicitur quasi alterius thori accessio. Incestus est
si susceptae sobples possint lcgitime ad prioris viri consanguineorum, vel affinium abusus. Unde ince-
cognationistransire-copulam.Si una caro fiunt,quo- stuosi dicuntur, qui consanguineis vel affinibus suis
modo aliquiseorum potest propinquius uni pertine- abutuntur. Raptus admittitur.cum puella violenter
re,nisi pertincat alteri? Hoc minime posse fieri cre- a dorao patris educitur, ut corrupta in uxorem ha-
dendura est. Porro uno defuncto, in superstite affiui- beatur. Sive puells, sive parentibus vis illata con-
tas non deletur.nec alia copulaconjugalis affinitatem sliterit, hic mortc mulctatur; sed si ad Ecclesiam
copulae prioris solvere valet; sed nec alterius conjun- cum raptu confugerit, privilegio Ecclesis mortis
ctionis soboles placet ad affinitatis priorisviri con- impunitatem meretur. Addendum est etiam illud
sortium transire. Si quis ergo sacrilego et temerario Alexandri, qui ait : Quod frater sororve uxoris tus
ausu in defuncto qusrit propinquitatem extinguere, cognati dicuntur, squivocationis jure fit, et neces-
vel sub altero affinitatis vocabula dissipare, vel si sitate vulgaris appellationis potius, quam ulla co-
susceptas soboles alterius copuls propinquitati prio- gnationis causa.Uxor enim fratris, fratrissa potius
ris credit legitime sociuri; hic negat Dei verbum, et cognata vocatur. Mariti frater, levir, dicitur.
validum esse quod dixit, Gen. 2, Matth. 19 : Erunl Suam uorum fratrum uxores.janilrices vocanlur, quasi
duo in carne una. Ecce hic prohibet, si mortuo prfmo eumdem januam intrantes.Viri soror, glos appella-
viro uxor ej'us alii nupserit, filios de secundo viro tur. Sororis autem vir non habet speciale nomen,nec
gcnitos ducere uxores de cognatione prioris viri, uxoris frater. (36, q. 1, c.c Lex prxtcrilorum, parag.
quia filii mediante matre, ad cognationem prioris Sed non omnis. 35, q. 5, Quod autem fraler.)
viri pertinentjCum quo mater eorum una caro exti- DISTINCTIO XLII.
terat.Hoc idem etiam Innocentius papaait,23,q.l0, DESP1RITUALI COONATIONE.
c Si qua mulier : Si qua mulier ad secundas nup- l.De parentalium graduum fumosaqusstione,ali-
tias transierit, et ex eis sobolem genuerit, nullalenus quid.licet minus sufucienter, diximus. Jam de spiri-
potest ad consortium cognationis prioris viri per- tuuli cognationc addamua,qus etiam petaonas im-
tingerc Hoc autem observandum est usque ad septi- pedit ut non sint legitims ad ineundas nuptias. Tria
mum generis grudum; sed maxime usque ad tcr- quidcm sunt: cousanguinilas, affraitas ct spiritualis
tium et quartum, sicut supra positum est. germanitas.Consanguinitas est inter eos qm jungun-
Si conjugium sit inler eos qui nota consanguinitale tur sccundum Jineam generis; aflinitas, inter eos qui
dividuntur. gcnere quidcm non suntconj'uncti,sed mediantege-
3. Et est sciendum quod Ecclesia infra prsdictos nere sunt sociali, verbi gratia, uxor filii fratris raei
gradusconsanguinitatisconjunctosscparal.Siautem qus non est de genere meo, per ipsum qui est de
lgnoranter conjuncti fuerint in conspectu Ecclesis, genere meo, mihi affinis factaest,et ego llli.Spiri-
et postmodum probata consanguinitate ejusdem ju- tuulis proximitas est inter compatrem et comma-
diciosepurati.qusriturutrumcopulaillaconjugium trem; et inter eos quorum unus alterum de sacro
fuerit. Quibusdam videtur non fuisse conjugium, fonte levavit.vel in catechizatione aut Confirmatione
quia non erant legitims persons; sed tamen de cri- tenuit. Est eliam inter filios ejusdemc hominis car-
mine excusantur per ignorantiam.et quasi conju- nales et spiritualcs. (Hugo, sent. 4, 13.)
gium reputatur,quia bonafideetpermanum Eccle- Qui sint fihi spirituaks.
sis convenerunt. Unde et filii eorum legitimi haben- 2. Spiritualesflliisuntquosde sacro fonte levamus,
tur. Alii vero dicuntfuisse conj'ugium,licet non es- vel in catechizaf ione seu Confirmatione tenemus. Filu
sent legitims persons, quia talium conjunctiones etiam et filis spirituales eorum sunt, qui trinae mer-
vocant canones conj'ugia, ubi de personis agitur, sionis vocabulo eos sacroBaptismate tingunt. Dicitnr
quarum testimonio consanguincorum sit Siduo dirimenda etiam spiritualis filiasacerdotis.quae eipeccatasua
conjunctio.UndeUrbanus papa,35,q,6,c viri: confitetur.Unde Symmachus papa,30, q. 1, c Omnes
Si duoviriveltres consanguinitatemjurejurandofir- guos: Omnes quos in poenitentia suscipimus,itanostri
maverint, vel ipsi forte confessi fuerint,conjugia dis- spirituales sunt filii, ut et ipsi quos vel nobis susci-
solvantur. Si vero neutrum contigerit, episcopi eos pienlibus, vel sub trins mersionis vocabulo mergen-
per fidem Christi obteslentur,quatenns palam fa- tibus, unda Baptismi regeneravit. Sylvester nullus etiam
teantur,si se recognoscunt consangujneos. Si se ju- admonet ut ad suam filiam poenitentialem
dicio episcoporum segregavcrint, alia matrimonia sacerdos accedat, quia scriptum est: Omnes quos in
non prohibeantur oontrahere. Idem, Richardo Ja- pcenitentia accipimus, ita nostri filii sunt, ut rn Ba-
nuen. episc, ubi sup. c Notificamus: Notificamus tibi ptismo suscepti; quorum omnium fiagitiosa eat com-
ut cum tres vel duo ex propinquioribus ej'us qui mixtio.Quod autem compater et commater sibi jungi
acoueatur, hanc propinquitatem juramento flrma- nequeant, nec pater spiritualis neo mater filie, vel
»il SENTENTl.MtLM LlBRl QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XLII. 942
filio spirituali,oxconcilio Muguntinensi, 30, q.7, c rcciperent viri ac mulieres, quicumque hac ratione
De eo, docetur: De eo quod interrogasfi, si aliquis suscepcrunt nutos,sed separarent se.ne suadcnte dia-
(iliolam suam duxerilin uxorem,et deeoqui coucu- bolo talevifium invalescat. Item : Si quis filiastrum
buitcum malre spiriluuli, el de eo qui filium suum vei filiastram suam ante epiacopura tenueiilud Con-
baptizavit.et uxor ejus eum de fonle suscepit, bac flrmationein, separeturab uxorc sua,et aliam nun-
causa utdissidium lieretconjugii,si post in talicopu- quum uccipiat.Hscuutemvel ad terrorem dictasunt,
la non possunt perinuiiere; sic respondendum eat: Si ncn quod itaesset faciendum,sedne illud flcretsum-
liliolamaut cominafi-cmsuam uliquisin conjugium mopere cavendum ; vel de illis est intelligendum,qui
duxeritseparandos esse judicamus.et gravi pcentten- prius lilios suos vicissim de fontesusceperunt quam
tiaplectendos.Si veroconjuges legitimi,vel unus, vel fierentcon.juges.Ptsmissisautem auctoritatibus om-
amboexindustna hoc fecerint, ut filium suum de nino censentiondum est; ut sive proprium,sive tan-
fontesusceperint,siinnuptimanerevoluerint,bonum lum viri filium mulierdefoiitesusceperit,nonideo a
«sst;sin autem,gravia poeiiiteulia itisid iatori injunga- viro soparelur, quodetdevirosimiliteroporfetiutel-
tur,etsimuimaneant;etsi prasvaricutor con.jugii su- ligi.
pervixerit.acerrimapceuitentiamulctetur.etsinespo De copula spirilualium, vel adoptivorum, vel nalura-
cunjugii muneat. Exhis apparet quod aliquis filiolam lium filiorum.
suam velcommutrem nou potest sibicopulure nup- 4. Quod autem spirituales vel adoptivi filii natura-
tiuliter;etsi prssumptum fueril,separundi sunt. Qui libuscopularmequeant,Nicoluuspapateslaturitain-
autem legitime coujuncti suut, uon idec separundi quieus, ad consultaBjlgarorum 35, q.5: Ita diligere
sunt, quia altereoiumitisidiose lilium delbnteleva- debet homo eum qui sesuscepit de sacro lonte.stcut
vit.QuodetiamNicolausconfirinutilicens, 30, q. 7,c patrem. intcr Iratres et lilios spirituales graluita et
Nosse desiderus utrummulierqus virifiliumexulia sancta communio est,qus diccndu non esl consan-
feininagenituin desacro Ibute levuveril, postmodum guiniluH.sedliabeudaspirituulisproximitas.Undein-
possitcumeodem virocopuluri. Quos ideoconjuugi lereosarbitrornon possefieri legule conjugium,quia
posse decernimus, quia secuuduiu caitones sucros, nec inter eosqui naluraeteos quiudopliouefiliisunt
nisi amborum conseusu, nullius religiouis obtentu venerunds ieges matrimnnia contrahi permittunt.
debet conjux dimittere conjugetn, cuui Apostolus Item:Siinter eos uoncontruhilur matrimoniumquos
prscipiut,l Cor.7:Notikfraudare invkcm,nisi forteex adoptiojungit.quuiilopoliusacurualiintersecontu-
consensuudtempus,elc.ldeo ex coucilio Cabilonensi beruio cessare oportet, quos per ccalestesacrumen-
dictum est nobis quaadum feuiinus desidiose, quas- tum regenerutio suncti spiritus vincit 1
daiu vero frauduleuter,ut a viris suis scpareutur,pro- Si filii anie compaternitatem vel post nati, valent
prios filioscoram episcopis ud cunfirmandum tenuis- conjungi.
se.Unde nosdignum duximus utsi qua mulier filium 5. Hocautem quidaui volunt intelligere tantumde
desidiaautaliqiialraudecorumepiscopotenueritad iliis liliis quibus compatres facti sunt. De aliis vero
coufirmandum,propterfallucium vel fraudem.quam- qui ante coinputcrniiatemvel postgenili sunt.conce-
diu vivut, poenitenliam agut; tatnen a viro suo non dunt quod legi titne et licite,jungi possunt.Quibus vi-
separetur.ltem Joan.papa, 30, q.7, e.Ad Umina : Ad detur consentire Urbanus II diceus : Superquibus
liuiinu saucli Petri houio nomiue Slephanus veuiens, cousulit uos tuadiiectio,hoc videturrespondendum:
nostro prssulatui innotuit, quod filium suum in ex- ut Baptisinussit.si instaute necessitute letninapue-
treuio vits positum.necdum Baptismi undu lotum, rum in nomine Ti'iiiitatisbaptizaverit;et quod spiri-
ubsentia sacerdotuiu cogente baplizuvit eumque pro- tualium parcutum filii vel filis unte vel postcompa-
priis manibus suscepit. Atqueuro hujusiiiotiinego- ternitatem genits.possunt legitime conjungi.prster
tio, reverentia tua prsfatum homiuem a sua con- illaiu persouara qua compatres effecti sunt.
juge judicavit esse ssparaudjm. Quo lieri nullate- Paschalis papa.
nus debet, dicente Scriptura, Maftb.5 et 19 : Quod 6. Paschalis vero II, ibid., post compaternitatem
Deus conjunxU, homonon sepuret. Et Dominus non prohibet.scribens Regino episcopo:
diniittere uxorem.nisi ca'isa Ibruicutionis, jubel. Et Penitoscopulari
ost suaceptum iilittm de fonte velliliam spirilua-
nos tunta aucteritate freti dicjuius non dimitten- lem, qui ex computre vel ex commutre fuerint nuti,
duines-e.etiuculpabilejudicandum quod necessitas iiiutriuionio.jutiginotiposstint.Illudetiamnotandum
intulit.Num buptizundi opus luicis fidclibus,si tatnen est.quod inTibutiensiconcilio legilur.ibid.: Siquis
necessefuerit,liberecoucedilur. Undesi supradiclus sus spiriluulis comuiatrisfiliam fortuito etitu con-
bouio filiutn morientemaspicicns.ne aniiuain perpe- tingenle rerum casu in conjugium duxerit, mutu-
tuoperiredimilteret, undu Baptismi lavtt.uteumde riori servato consilio habeal.atque legitimo connu-
poteslate morlis eriperet.bene lecisse luudafur.Ideo- bio honeste operum det.
quesusuxori,sibi.jauiolimlegiiiraesociats,impune Siquisducerepossitduas commatresunum postalieram.
dumvixerit judicamus manere conjunctum, necob 7. Solet etiauiqusri si commatremuxoris post ejua
boc aeparari debere.Hisaliisque pluribus auctorita- obitumquisduccrcvaleut. DehocNicolaus papa sio
tibus edocetur conjuges non esse separandos, si post scribit, Constant. episc, 30, q. 4 : Sciscitatur a no-
legitimam copulam alter alterius filium de fonte lebis sanctitas vestra siquis duas commatres babere
varit, vel in Confirmatione tenuerit. valeat.unampost ulteram. In quo meminisse debes
scriptum esae:Eruntduoin carneuna.Cum ergocon-
Quid prsemissis obviat. stet quod vir et mulier una caro effioiuntur,restat vi-
3. His autem obviare videtur quod idem papa ait, rum compatrem constitui mulieris, cujusassumpta
ibid.:Pervenitad nosdiaconus sanctitatisvestrsepi- uxor commater erat; et ideo virum ilh femins non
stolam deferens.quodquidam viri ot mulieresprste- posse conjungi, qus commater ejus erat.cum qua
rito sabbato paschali.pro magno populi incursu ne- ldem fuerat una caro effectus. Ilutc autem illud ex
scientes filiossuos suscepissent de lavacro.Cupis cr- Tiburien. conc coiitrariumvidetur:Qui spirilualem
goscire an propter hoc debe<>ntviri ac mulieres ad hubet compatrem cujus filiumdelavacrosusceperit,
proprium usum thori redire.vel non.Nos vero hac re et uxor ejuscommater non est.lieet ei defunctocom-
moesti.priorum inquisivimus dicta ; et invenimuain patresuo ejusviduam ducero in uxorem, quos nulla
archivis.id est,in armariis Apostolics Sedisjam ta- gencratio spiritualis secernit. Item ex epislola Pas-
liacontigisse in pluribus ecclesiis; quarura episcopis chaliapaps,ibid.:Postuxorisobitum,cumcommalre
abhacApostolicaSede volentibus scireutrumvirtac uxorisconjugio copulari.nullaratiovelauctoritas vi-
mulieres redirent ad proprium thorum,beats memo- detur prohibere. Non enim per carnis unionem, ad
ris sancti patres Julius papa, Innoc. et Ccelestinus unionem spiritus transitur.Sed sciendum quod auc-
cumepiscoporum plurimorumconsensu inApostolo- loritasNicolaideilloagit,quiuxori sus debitumred-
rum principis Eccleaia prssidentes, talia rescripse- diditpoKtquamcommatcrtlliusextitit. Alisvero au-
runtet eonllrtnuverunUut nullo modo ee in oonjuîo ctoritatesdeilloaguRtQojuauxorpostquamaviroiiuo
derelinquitur, illius commater cfficitur, ncc post De voce tubx.
compaternitatem a viro suo cognoscitur ;vol de illo 2. Causa enim rcsurrectionis mortuorum erit vox
potius agunt cujus uxor ante dcfungitur quam ab tubs,quan in adventujudiciis ab omnibus audietur:
eo cognoscatur. ct cujus virtute excitabuntur mortui, et de monu-
Si vir eluxor possint simul tenere puerum. mcntis resurgent.Unde Propheta,psal. 67:Dabit voci
8. Solctetlam qusri si uxorcum viro simul debeat susevocem virtutis,id est.cfiectum resuscitandi mor-
in Baptismo susciperepuerum.DehocUrbanus ait, tttos.Et Joan. evangeluta ait, c. 5: Yenithora in qua
ibid.: Quod uxorcum marito in Baptismo simul non omnes qtd inmonumentissunt.attdientvocemFiliiDei,
debeat suscipere puerum, nulla auctoritate videtur etprocedent qui bona fecerunt in resurrectionem vitx;
vel reperitur prohibitum ; sed ut ipsa puritas spiri- qui vero mata.egerunt, in resurrectionem iudicii. Si
tualis paternitatis ab omni labo et mfamia conscrve- vero qusritur cujus vet qualis erit vox illa.Aposto-
tur immunis, decrevimus ut utrique simul ad hoc lus dixit quod erit Archangeli,id est.ipsius Christi,
uspirarenonprssumant.Quia vero piaculare flagi- qui est prmceps archangelorum.Vel vox erit alicu-
tium commisit,qui duabus commatribus vel sorori- jus, vel plurium angelorum.Eademque dicitur tuba,
bus nupsit.magna poenitcntia debet ei injungi. quia erit manifesta et novissima.quia post eam non
De secundis et tertiis nuptiis, et deinceps. crit alia.Hsc tuba,ut ait August, de Gratia novi et
9. Sciendum cst ctiam quod non solum prims vel veteris Testam., est clamor dcquo dicitur in Evan-
secunds nuptiaesuntlicits, sedetiamtertisetquar- gclio, Malth.25: Medianocte clamor factus esl, ecce
tffinonsuntaamnands. Unde Aug.,51,q. 1, o. Deus sponsus venit.exite obviam ei. Tubs nomine aliquod
mawu/um etc.sequenti : Secundas nuptias omnino evidens et praeclarum signum intelligitur.Quod vox
licitas/Apostolus concedit.De tertiis autem et quar- Archangeli et tuba Dei ab Apostolo dicitur,in Evan-
tis,et de ultra pluribus nuptiis,solent homines mo- gelio vox Filii Deiet clamor appellatur;quod signum
vere qusstionem.Sed quis audeat definire quod nec mortui audient, et resurgent.
Apostolum video defimsse? Aitenim: Si dormierit De media nocte.
vir ejus, cui valt-.nubat. Non dicit, primus, vel sc- 3. Media autem nocte dicitur venturus, ut Aug.
cundus,vel tertius,'vel quotuslibet: nec a nobis de- ait,ubi supra.non pro hora temporis, sed quia tunc
finiendum est quod non definit Apostolus. Unde, ut veniet cum non speratur.Media ergo nocte,scilicet,
breviter respondeam,nec illas nuptias debeo dam- cum valde obscurum erit, id est, occultum, veniet.
nare, nec eis verecundiam numerositatis auferre; Dies enim Domini,sicut fur in nocte,ita veniet. Po-
nec contra humans verecundissensum audeo dicere test tamen non incongrue intelligi medis noclis
utquoties voluerint nubant;ne ex meo corde, prs- tempore venturus;quia,ut aitCassiod., super Octo-
ter Scripturs auctoritatem,qiiotaslibetnuptiasaam- narium,hoc tempore primogenila Êgypti percussa
narc. Iaem testatur Hieron.,ibid.,cap.iijt)m'antoru#- sunt, quando etiam sponsus venturus est.Pluribus
so: Ego nunc libera voce exclamo, nec damnari in etiam locis contestantur auctores quod adventus
Ecclesia bigamam,imo nec trigamam; et ita licere Christi dies dicitur Domini,non pro qualitate tem-
quinto et sexto,quomadmodum secundo, marito nu- poris.sed rerum, quia tunc cogitationes et consilia
bere.Apostolus tamen bigamos a sacerdotali honore singulorum patebunt.Unde inuaniele,Vetustus die-
excludit; sed hoc non facft pro vitio bigamis, imo rum sedit,et librioperti suntcorameo.Librisuntcon-
pro sacramenti virtute,ut sit unaunius,sicutunica scientis singulorum, qus tunc aperientur aliis. Et
unici.Illud tamen Cssarien.concilii videtur innuere, tunc implebitur:iVtM occuUum quod non reveletur.
bigamiam esse pecoatum.Presbyterum inquit,ibid., Adveniente autem summo Judice, non solum aeris
e.De his qui,in nuptiis bigami prandere non conve- tenebrs illuminabuutur,sed abscondita corda mani-
nit;quia cum pccnitentia bigamus indigeat.quis erit festabuntur.Virtute ergo divina fiet ut cuique opera
presbyter qui talibus nuptiis possit prsbere consen- sua bona vel mala cuncta in memoriam revocen-
sum ? Sed hoc de illo intelligipotestqui prims uxori tur,et mentis intuitu mira celeritate cernantur; vel
insidiatus putafiurdesiderioseounds; vel pro signa- accuset vel excuset hominem conscientia.eaque tes-
culo sacramenti illud dicitur; quod in bigamo non te damnetur vel salvetur.
servatur. Ambros.etiam, super Epist. ad Cor.,dicit Dememoriaelectorum,si tunc prxcedentia mala teneat.
quod prims nuptis tantum a Domino sunt institu- 4. Hic qusritur utrum electistuncadsit memoria
ts,secunds vero suntpermisss.Etprims nuptis sub .prscedentium malorum, sicut bonorum. Qusdam
benedictione Dei celebrantur sublimiter, sccunds auctoritates videntur tradere bonos non habituros
vero etiam in prssenti carentgloria. tunc memoriara prscedentium malorum.id est.pec-
DISTINCTIO XLIII. catorum veltormentorum.Ait enim Tsaias,c.65: Ego
DE RESURRECTIONIS ET JUDICIICONDITIONE. creo cmlos novos,et terram novam ; et non erunt in
l.Postremo de conditionisresurrectionis etmodo memoria priora, et non ascendent super cor, sed
resurgentium.nccnon et dc die j'udicii et misericor- gaudebitis in xternum. Item, ibidem .- Oblivioni
disqualitatebreviterdisserendumest.Omnibusqus- tradilx sunt angustix priores, et absconditx ab ocu-
stionibus qus de hac re moveri solent satisfacere lis nostru. Qus de futuro exponens Hieron. ait:
non valeo:resurrecturamtamen carmenomnium qui- Oblivioni tradentur priora mala, quia forsitan in
cumque nati sunt atque nascentur.et mortui sunt et futuro pristins conversationis memoria omnino
morientur, nullatenus ambigere debet Christianus delebitur, succedentibus bonis sternis, ne sit pars
(August.in Ench.). Ait enim Isaias,c.26: Resurgent malorum, prioris angusfis memorari. Sed hsc et
mortui,el resurgent qui erunt iu sepulcris. Et Aposto- his similia possunt accipi sic, ut non excludant
lus.l Thes.4 : Nolumus vos ignorare, fratres, ae dor- memoriam prscedentium malorum, sed ex ea mo-
mkntibus,ut non contristeminisicut et cmteri qttispem lestiam et laesionem amoveant. Non enim eorum
nonhabent, scilicet, resurrectionis. Sienimcredimus memoriasanctoscontristabit, vel eorum beatitudi-
quod Jesus mortuus est et resurrexit.ita et Deus eosqui nem obfuscabit.sedgratioresDeoreddet.Unde super
aormierunt per Jesum adducet cum eo.Hocenim vobis psalmum88aitGreg.: Quomodo in sternum miseri-
dicimusinverboDomini,quianosqui vivimus, quiresi- cordiasDomini camt,qui miseris meminit?Quomodo
duisumus in advcntumDomini,nonprxveniemuseosqui autem plena beatitudo si memoria reatus mentem tan-
dormkrunt. Quoniam tpse Dominus injussu et in voce gitTSedaspelsti tristium meminimus, et sani dolo-
Archangeli, etin tubaDei, descendetdecmlo;etmortui rum meminimus sine dolore; et inde amplius lsti et
qui in Christo suni resurgent primi.Deinde nos qui vi- grati sumus.Ex his apparet quod si priorum malorum
vimus,qui relinquimur, simut rapiemur cum illis in meriioriam sancti habebunt infuturo.noneistamen
nubibus obviam Christo in aera,et sicsemper cum Domi- erit ad poenamvel gloris derogationem.sed ad gratia-
no ertwtus.Hisverbisetveritasresurrectionis etcau- rumactionem.Siveroqusriturutrumpeccataqusfe-
saatqueordoresurgentium preclarissime insinua- cerunteleoti.prodeant lunc in notitiam omnium eicut
tur, maladamnandorumomnibuseruntnota.nonlegihoo
945 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIBRI IV, DIST. XLIV. 946
exprossum in Scripta.Unde nonirrationalibliterpu- sium erat stas Christi, in qua mortuus est,et resur-
tari potest peccata hic per poenitentiam tecta et de- rexit.Non est autem fas dicere quod in resurrectione
leta, ille etiara legi aliis.aliavero cunctis propalari. accedat corpori magnitudo,quam nechabuit hic.nec
De his qui viri repierentur. erat habiturus diu vivendo;nec majora corpora redi-
5.Qusri solet utrum illi quos vivos inveniet Chri- gendasuntadmodumdominicicorporis.Periretenim
stus, nunquam omnino morituri sint,an ipso tem- multum de illis corporibus,cumnec periturus sitca-
porispuncto quo rapientur obviamChristo,ad immor- pillus,ut ait Dominus, Lucoe21 : Capillus de sapite
taditatem mira celeritate sint transituri. Non enim vestro non peribit.
dicendum est fieri non posse utdum peraerainsu- Quod resttrget quidquid fuit de substantia et natura
blime portentur,in illo spatioetmoriantur etrevivi- corporu, el in eadem parte corporis.
scant.Ad hunc autem sensum,quo existimemusillos 2. Non enim perit Deo terrena materies, de qua
in parvo spatio et passuros morlem, et acccpturos mortalium creatur caro ;sed in quemlibet pulverem
immortalitatem.Apostolus nos urgere videtur.ubi di- cineremvesolvatur,inqu3slibethalitusaurasquedif-
cit.i Cor. ib:Omnes in Christo vivificabimur,Et alibi fugiat.et in quacumque aliorumcorporumsubstan-
(ibidem):Quodseminas non vivificatur, nisi prius mo- tiam, vel in ipsa elementa vertatur;in quorumcumque
riatur CurautemuobisincredibileVideaturillammul- etiamanimalium velhominura cibum carnemquemu-
titudinem corporum inaere quodammodo seminari, tetur,illi animae in puncto temporis redibit,quae il-
atqueibiprotinusimmortaliter et incorruptibiliter lam carnem primitus uthomo fieret,cresceret,viveret
reviviscere.cum credamus in ictu oculi futuram re- animavit.Ipsa ergo terrena materies qus discedente
surrectionem,etin membra sine fine victnratantave- anima fit cadaver.non ita inresurrectionereparabi-
locitate rediturum antiquissimorum cadaverum pul- tur,ut ea qusdilabuntur etinalias atque aliasrerum
verem?Sed vellemdehis potiusaudiredoctores.Sier- species vertuntur, quamvis ad corpus redeant unde
go sanctos qui reperienturChristo veniente viventes, dilapsa sunt,ad easdem quoque corporis partes ubi
eique obviam rapientur,crediderimus in eodem raptu fuerunt,redire necesse sit.Ahoquin si capiUus redit,
de mortalibus corporibus exituros et ad eadem mox quem tam crebra tonsura detraxit;si unguibus.quos
immortuliaredituros;nullas in verbis Apostoli patie- toties depressit exsectio,immoderata et mdecens co-
mur angustias,generaliteraccipientesillud quoddic- gitantibus resurrectionemcarnis,et ideononcreden-
tum est, 1 Cor.15: Omnesquidemresurgemus,sciMcet, tibus,occurrit infirmitas.Sed quemadmodum sista-
tam boni quam mali; sed non omnes immutabjmur, tua cujuslibet solubilis metallt igne liquesceret, vel
scilicet.in soiemnitatemresurrectionis.Dehoc etiam conterereturin pulverem, vel confundereturin mas-
Ambrosius ait.super illud:Quoniam ipse Dominus:ln sam,et eam vellet artifex rursum ex illius materia
ipso raplu eorum quivivi reperientur,morseritetre- et quantitate reparare.nihil interesset ad ejus inte-
surrectio.utanimaquasipersoporem cgressadecor- gritatem,qus particula materis cui membro status
momento reddatur.Contra vero,scri- redderetur;dum tamen totum ex quo constituta fue-
ens ad Marcellam.Hieron. testari videtur, dicens, rat,restituta resumeret; ita Deus, mirabiliter atque
Eore,eidemin
Epist.c.4,quosdam in fine seculi adveniente Christo ineffabiliter artifex.de toto quo caro nostra extitorat
non esse morituros.sed.vivosrepertosinimmortali- eam mirabili ccleritateiestituet,necaliquidattinebit
tatom repente mutandos; horum autem quid verius ad ejus redintegrationem, utrum capilli ad capillos
sit, non est humani judicii definire. redeant.et ungues ad ungues;an quidquid eorum pe-
QuomodointeUigitur Christus judex vivorum et rierat, mutetur in carnem.etin partesaliaacorporis
mortuorum. revocetur;curante artiflcis providentiane quid mde-
6. His autem adjiciendum est dupliciter intelligi cens flat.indecorum quippe aliquid ibi non erit ;sed
quod dicitur Christus judicaturus vivoset mortuos, quidquid ibi futurum est,hocdecebit,quia nec futu-
Aut enimvivi accipiuntur.quiinadventu ejus virire- rnm est, si non decebit. (Aug., in Enchir., cap. 88.
perientur, licet in raptu moriantur; et mortui, qui Hugo.lib. 2 de Sacramentis, parte \, cap. 1 .ldem
ante decesserantjvel vivi etmortuiaccipiunturjus- Aug., in Ench. c.90.)
ti et injusti. (Aug. in Enchirid.,c 55). Quod sancti sine omni deformitate resurgent.
Quomodoomnes incorrupti. 3.Hoc autem in corporibus sanctorum intelligen-
7. Cumque ex prsdictis sane credi valeat omnes dum est, de quibus consequenter adjungit Aug.,in
resurrecturos.credendum est etiam quod omnes re- eodem, crp. 91 :Resurgent ergo sanotorum corpora .
surgent incorrupti;non utique impassibiles,quiare- sine ullo vitio, sine ulla deformitate, siout sine ulla
probimortempatientursternam.sedsinediminuito- corruptione,onere,difficultate;inquibustantafacili-
ne membrorum, omnia humani corporis habituri tas, quanta felicitas eritroropterquod et spiritualia
membra.nec tamen gloria ac spe impassibilitatis indicta sunt,cum procul dubio corpora sint futura,non
duentur. spiritus.Ex hisapparet quod una eritstasomnium
DI8TINCTI0 XLIV. resurgentium,8Cilicetjuvenilis,staturavero,diversa,
DEJETATE ETSTATURA RESURGENTIUM. scilicet,quam quisquehabueratin juvenili aetate.vel
l.Solent autem nonnulli percontari etqusrerean erathabiturus,sianteest defunctus.Nec de substah-
in eadem statc et statura corporis omnes resurrecturi tia de qua hominis caro creatur, aliqnid peribitjsed
sint.Quidam putaverunt omnesresurrecturos secun- omnium particularum antedispersarumcollectione
dum roensuram statis et saturs Christi, ideo quia redintegrabitur naturalis substantia corporis.Sanc-
Apostolus ait, Ephes. 4 : Donecoccuramus omnes in torum quoque corpora sine omni vitio fulgida sicut
vtrum perfectum, in mensuram xtatis et plenitudinis sol, resurgent, prscisis cunctisdeformitatibusquas
Christi.Sed hisverbis non eadem resurgentibusassi- hic habuerint.
gnatur statura,sed stas.Omnesenim in eademstato Si mali lunc habeant quas hk habuerintdeformitates.
resurgent,in qua Christusmortuusestet resurrexit, 4.De reprobis autem qusri solet an cum deformi-
cnjuscumquestatis mortui fuerint. Virum autem po- tatibushic habitis resurgant.Hoc autemAugust.non
BUtt, non ut distingueret sexum, sed ut significarct asserit.sed dubium relinquit, ita inquiens.in Ench.
perfectionem virium quam tunc habebunt: sed non c.2: Quicumque ab illa perditionis maasa qas per
omnes eamdem staturam corporisobtinebunt.Unde Adam factaest, non liberantur perChristum,resur-
Aug.,in lib. 22 de Civit. Dei, c. 14 : Nori ait in men- gent quidemetiamipsi,unusquisque cumsuacarne,
suram corporisvel staturs,sedstatisquiaunusquis- sedutcumdiaboloejusqueangelispuniantur.Utrum
que suam recipiet mensuram corporis.quam velha- vero ipsicum vitiis et deformitatibus suorum corpo-
buit in juvente, etiam si senex obiit,vel fuerat ha • rum resurgant, qusoumqueineisgesta sunt,inqui-
biturus si ante est defunctus. Êtas vero erit illa ad rcndo laborare quid opusest?Nonenimfatigarenos
quam pervenit Christus,scilicet juvenilis,ut circa30 debet incerta eorum habitudo vel pulchritudo, quo-
annos.Trigintaenimduorumannorumettriummen- rum erit certa et sempiterna damnatio.Ecce non aefl-
047 PETHI LOMBARDI. 948
nit, an tunc habeant de.formitates quas hic habue- nou fuerunt?Sorupulose quideminterdoctoresqusri
runt reproborum corpora. ac disputari potest.quando incipit homoinuterovi-
Quod non consumentur corpora qux tunc ardebunt. vere.an sit qusdam vita occultaqus nondummoti-
5. Si vero qusritur dc corporibus malorum,quo- busviventisappureat.Negarieniin vixisse puerperia,
modo in igne ardcuntetnoiiconsumantur.Auguat., qusideo meiiibialiiiiexse'>iintur,utejicianturexute-
de Civit.Dei,lib.21,cap I et3,variisexemplisastruit, ris prsguuiitium.ne mutres etiam,si mortttaibi re-
et sempiternis ignibus eaardere,et nonconsuraiilla linquatitur.occidunt, impudentia nimia videtur. Ex
combustione,sicut animacujus prsscntiacorpusvi- quo autem incipit hoino vivere, ex illo utique jam
vit,et dolorem pati potest, mon autem non potest. moripotest;mortuusvero,ubicumqueillipotuitmors
Hoc enim erittunc incorporibusdamnatorum.quod evenirc, quouiodo ad resurrectionein non pertineat
tunc esse scimus in animisomnium. reperire nequeo.Neque eniraetmonstraqusnascun-
Si dxmones corporali igne cremantur. luretvivunt,quantutiilibet cito moriantui',aulresur-
6. Qusri etiam solet an dsmones corporali igne rectura negabuntur, aut ita resurrectura credenda
ardeant.Ad quod August.rcspondens ait.superGen. sunt.sed po t ius correcta eorum emend aluq ue natu ra.
et de Civ.Dei,lib.2l: Cur non dioamus(quamvismi- Absit.enim utillum bimembrem.quem nupcr natum
ris, veris tamen, modis) etiam spiritus mcorporeo» in Oriente fratreslidelissimiquieum videruntretule-
posse poenacorporalisignisaftligi, si spiritushomi- runt, et sanctus tlieron.scriptum reliquit, ut unum
numetiam incorporei,et nuncpotuerunt includi cor- homiuemduplicem,acnonpotiusduosquodfuturum
poralibus membris.et tunc pnteruntcorporum suo- erut.si gemini nascerentur, resurrecturos existime-
rum vinculis insolubiliter alligari?tiehenna illa qus mus. Itu et cstera qus nimia deformitate monstra
statumignis et sulphuris dicta est, corporeis ignis dicuntur.ad humaus naturs figuram in resurrec-
erit,et cruciabit damnatorum corporavel hominum, tione revocabuntur (ibid., c. 87).
veldsmonum:sed8olidahominum,aereadsmonura. DISTINCTIO XLV.
TJnus enim utrisque ignis erit,utVeritasait.Dequo DE DIVERSISA.VIMARUM RECEPTACULIS.
igne si qusritw qualis vel ubi sit, Augustinus sic
respondet.de Civit." fwi, Iib.. 20, cap. 16. Ignis ster- 1. Prsterea sciendum est quod omnes anims.ut
nus cujusmodi sit,et in qua mundi vel rerum parte ait August., super Joan., tract. 49, cum de hoc se-
futurus sit, hominem ecire arbitrorneminem, nisi culo exierint, diversas habent receptiones : bons
forte cui Spiritus divinus ostendit. habent gaudium,muls vero lormenta.Sedcum facta
Si animx sine corporibus sentiunt ignem corporalem. fuerit resurrectio,etbonorum gaudium ampliuserit,
7.Cum aulemconstetanimasignematerialiincor- et malorum tormentagraviora.quandocura corpore
poribus cruciandas, qusri soletan interim antere- torquebunlur.Ex his oslenditurquod majuseritgau-
surreclionem corporum anims defunctorum repro- dium sanctorum in resurrectione etpost, quam fuerit
borum materiali lgne crementur. De hoc Julianus, ante ;et quod diversa receptacula nabebunt anims
Toletans ecclesisepiscopus,Greg.dicta secutus.dia- saactorum. De quibus idem August. ait, de Verb.
logo 4, oap. 18, ita scripsit:Si viventis hominis in- AposU:Tempus quod inter homims mortem et ulti-
corporeus spiritus tenetur in corpore, cur non post mam resurrectionem interpositum est,animas abdi-
mortem etiam corporc igneo teneatur?Teneri autem tis receptaculis continet,sicut unaqusque digna est
ignem spiritum dicimus.ut in tormento ignisvi- vel requie, vel srumna, pro eo quod sortita est in
endo atque sentiendo puniatur. Quod autem non carne dum viveret.
§er
solum videndo.sed etiam exporiendo unimaignistor- De suffragiis defunctorum-
mentum patiatur, ex Evangelio colligitur. L>ic 16, 2. Neque negandum est.ut ait August.,in Enchir.
ubi Veritatis voce dives mortuus diciturin inferno cl9,defunctorumanimas pietate suornm viventium
sepultus; cujua anima,quod in igne teneatur, insi- relevuri.ouuproillissacrificium Medialoris offertur,
nuat,cum Abraham deprecatur dicens:MitteLazarum vel eleemosyns (iunt in Ecclesia.Sedhsceis tantum
ut intingal extremum digitisui inaquam,ut refrigeret prosunt,qui,cumviverenl,hscsibi utpostea possent
linguam meam,quia crvcior inhac flamma.iium ergo prodesse meruerunt. Est eiiim quidam vivendi mo-
peccatoremdivitem damnatum inignibusVeritas per- nec dusnec tambonusut non requirat ista poslmortem,
hibet.quissapienareproborumanimasteneriignibus tam malus ul ei nonprosint ista quidquam. Est
neget ?Prscipue,cum humanaro animam corporissi- vero talis in bono.ut ista non requirat; et estrursus
militudineui habere doceat Augitsl..,ita inquiens.su- talisin malo.utnec his valcut,duinex bacvitutrans-
per Uen..lib.l2,c,33:Profiteri animam habere posse ferit, adjuvari.Quocirca hic omnemeritum compa-
Bimilitudinem corporisetcorporulium omninomem- ratur.quo possit post hauc vitara quispiam gravari
brorum quisquis renuit,potest negare animam esse vel relevatu.Nemo autem speret quod bic neglcxit,
qusin somnis videtvel ambulare se.vel sedere, vel cum obierit, apud Deum promereri. Non ergo ista
huc atque illucgressu vel etiam volatu ferri,*hocsine qusprodefuncti8ComtnendaudisfrequentatEcclesia
quadam siinilitudinecorporisnonfit.Proindesihanc illiApostoliciosuntadversa8ententisquadiotumest,
Bimilitudinem etiam apudinferosgerit.non corpora- Roiu.l4:0mnes slabimus ante tribunal Chrisli, utre-
lem, sed corpori similem,ita etiam in locis videtur ferutunusquisq uesecunduntea qu percorpus gessit
essenon corporalibus,ned corporalium similibussive scilicst,bonu vel mala;quiaetium hoo meritum sihi
in requie.sivo in doloribus.In Cassiani etiara volu- quisque,cum in corpore viveret,coinparavit,ut pos-
minibus legiturquod nonsintotinsaB,ne(|uenihilsen- 8int et istoproilesse.non enimomnibus prosunt. Kt
tiant, cum dives iilein inferno se fiamma cruciari quure?Non nisipropferdifferentiam vits,quamquis-
cfamet,(Jnde probatur animas dofunctorum non so- que gessit in oorpore.Cum ergo sacrificia, sive alla-
lumsuissensibus non privari.sediiecistisaifectibus, ri«,sivequarumcumquealiarumeleemosynarum,pro
scilicet, spe, tristitia, gaudioac rce'u caroro; et ex buptizatia omnibua offeruntur,pro valdebonis, gra-
bis qus sibi in illo gonerali exaniino reservantiir, tiarum a>.tioiiessiinl;pt'ononvuldema!is8untpropi-
eas qusdara jani incipere prsgnstare. liiiiinne^.Sed pro valiiemulisetsi uullasunt adj'umen-
De abortivis ftelibus et immstris. tuuiurtuoiuiu.tuuien qualescumquevirumconsola-
8. Illud etiam investigari oportetsi abortivi foelus tionessunt. Quibus.vero prosunt, vel adhocprosunt
et monstraresurgent,etqualia.Deqiio August.ituait, utsit plenu remissio.vel eerfe uttolersbilior sit ipsa
in Enchir.. cap. S5 : Occurrit de aborlivis ftetibus damuatio.Orutionibusergo sanctae Ecclesis, et sa-
qusstio.qui jam nati suntinuterisraatruin.sednon crificiosaltitarieteleemosynisqusproeorumBpiriti-
ita utjuni possint rnnusoi.Si eiiiin resurrecturos eos bus ou*eruntur,noii est dubium mortuosadjuvari, ut
dixorimus.dehisquijani formuti sunttoleruri potest cuin eis misericordiusagatur aDomino.quaroeontm
utctiruquc quod dtcitur.lnfurmes vero qms uon pro- peccatu meruerunt. Hoc enim a Putribus tradilum
clivius periro arbitrelur.sicut scminaqus concepta totaobservat Ecclesia,utpro eis qui in cOmmunione
949 SENTENTIARUM LIBRl QUATUOR— LIB. IV. DIST. XLV. U50
eorporia et aanguinis Domini defuncti sunt, cum ad mationis articulo cnm reliquia migrabit, ai salvus
ipsum sacrificiumlocosuo commemorentur, oretur, est
fuerit : pro eo non oflertur ulterius sacriflcium,vel
ac pro illis quoque id ofTerricommemoretur.Non oratio, vel cleemosyna; nec habebat tants pcrfec-
ergoanibigendumistaprodcssedefunctis.sedtalibus tionis merita.qus his suffragiis non egcrent, num-
qutitavixeruntante morto.m,utpossint eishscutilia quid ergo salvabitur ? Existimo cum quasi per ig-
esse post mortem. Nam qui sine fide sperante per ncm transeuntem, salvari merilis ct intercessioni-
dilecttonem, ejusque sacramentis. de corpore exie- bus ccelcstis Ecclcsis, qus pro fidelibus semper
runt,frustrailiisasuishujusmodipietatis officiaim- intercedit voto et merito, donec impleatur Christus.
penduntur;cujus,dumhicessent,pignore,caruerunt, Qromodo sancli glorificati audiunt preccs supplican-
nonmisericordiam sibi thesaurizuntes,sodirum.Non lium ; et quomodo intercedunt pro nobis ad Domi-
ergo mortuisnova merita comparantur, cum pro eis num.
aliquidboni operanlursui,sed corum prscodentibus 6.Sed forte qusris numquid preces supplicantium
consequentia lsta redduntur. Nani istara quisquc fi- sancli audiunt, ct vota postulantium in eorum noti-
niens vitam, nisi quod in ca meruerit, non poterit tiam perveniunt. Non est incredibile animas sancto-
habere post earo. Ecce quibus et qualiter prosunt rum, qus in abscondito fuciei Dei veri luminis illu-
illa qus pro defunctis frequentat Ecclesia. Mcdio- stratione lstantur, in ipsius contemplatione ca qus
critcr malis suffrsgantur ad pocns mitigationem ; foris aguntur intelligore, quantum vel illis ad gau-
mediocriter bonis ad plenam absolutionom ; qui dium.vel nobis ad auxilium pertinot. Sicut onim an-
non habcnt tants perfectionis morita, ut non indigclis, ita et sanclis qui Dco assistunt, petitiones no-
geant juvari per pauperes quorum estregnum coe- sirs inaotescunt in Verbo Dei.quod coatemplantur.
Iorum_, quos sibi fecerunt amicos de raammonaini- Unde ct dicuntur angeli orationes et vota nostra of-
quitatis ; quorum tanla est perfectio, ut hiset adju- mar-
ferreDeo; nonquiaeumdoceant, sedquiaejusvolun-
toriis non mdigcant : quales sunt apostoli tatem super eis consulunt.(Hug., de Sacram., lib, 2,
tyres. Ut enim ait August.: Injuria est pro marty- 16, c ull.) Unde Aug., in lib. de Orando ad
re orare in Ecclesia, cujus nos debemus orationibus Eart.
eum: Angelis.qui suntapud Deum,innotcscuntpc-
commendari; pro aliis autem dcfunctis oratur. titiones nostrs, ut quodammodo offerant Deo, et de
(August., in sormone de Verbis Apostoli, et in Glos. his consulant; et quod Deojubente implendum csse
super illud 1 Thess. 4, c Nolumus vos.) cognoverint.hoc nobis evidenter vel latenter repor-
De officiis sepulturx. tent.Unde et angelus hominibus ait, Tobis 12: Cum
3. De pompis vero excquiarum, idem August. ita oraretis, orationem vestram obtuli Deo.kd omnia qui-
dicit: Pompafuneris, agmina excquiarum ;sumptuo- dcm setcndo sufficit Deo sua porfectio; habet tamen
sadiligentta sepulturs, vivorum sunt qualiacumque nuntios, id est, angelos, non qui ei qus nescit an-
8olatia,nonadjutoriamortuorum.Quiasialiquidpro- nunlient (non enimsunt ulla qus nesciat,) scd bo-
dcstimpioaepulcrapretiosa,oberit piovilis.vclnulla. num eorum estde operibus suis ejus consulerevc-
Prsclarascxequiastnconspectu hominum purparato rifatem;ethoccstquodeidicunturnonnuUanuntiare,
illi diviti exhibuitturbafamulorum ; sed mullo cla- non ul ipse ab eis discat, sed ut ab eo ipsi per Ver-
riores in conspectu Domini,ulceroso illi paupcri mi- bus ejus sine corporali sono nuntient etiam quod vo-
nisterium exhibuit angelorum, qtii eum extulerunt luerit ub eo missi ad quos voluerit,totum ab illo per
non in marmoreum tumulum, sod in Abrahs gre- illud Verbum ejus audicntes, id est, in ejus veritafe
mium. Sit tamen cura morluos sepelicndi, et sepul- invenientes,quidsibi faciendum, quibuset qaando
cra construendi.quia hsc in Scripturis sanctis inter nuntiandum sit (in lib.15 de Trin., c. 13.) Nam et
bona opera deputata sunt; nec solum in corporibus nus orantes eum, non eum docemus, quia novit (ut
in
patriarcharum aliorumque sanctorum.sed etiara ait Verbum ejus) Pater vester qui vobis necessarium
ipsiusDomioicorporequt istafecerunt.laudati sunt. sit priusquam petatis ab co. Nec ista ex parte cogno-
Impleant igitur homines erga suos officia postremi vit_; scd futura omnia temporalia, atque in eis ettum
muneris, et sui humani lenimentamccroris.Verum quid et quando ab illo petituri fueramus ; et quos et
illa qus adjuvant spiritus defunctorum, acilicet dequibus rebusvelexauditurus, velnonexauditurus
oblationes, orationes,multo observantius procurent. esset, sine initio ante prsscivit.Non ergo dicilur an-
(In sermone de Verbis Apost., et de Civ. Dei, lib. 1, gelus orationes nostras offerre Deo.quasi Deus tuno
c. 12; et in lib. de Cura pro mort. gerenda, cap. 2.) noverit quid velimus et quo indigeamus; qus omnia -
De duobus xque bonis, quorum alter plura post mor- antequam fiant.sicut et postquam facta sunt, novit;
tem habet auxilia. aed quianeccssehabetrationaliscreaturatempprales
. 4. Solet moveri qusstio de duobus.uno divite, al- causas ad sternam Veritatcm referre, sive petcndo
teropaupere.pariter sed mcdiocritcr bonis.qui prs- quid crga so flat, sive consulendo quid faciat. (Aug.,
dictis suff ragiis indigent, et meruerunt pariter post ibid,continue,et inlib.deGratia novi etvetcris Test.,
mortem juvari; pro altero vcro, id est, pro divite, etsupnrillud. Phil. c Gaudete. )
speciales ct communes fiant oraliones, multsque Qttod dictumcst de angelis altribuit sanctis animabus.
eleeroosynarum largitionrs ; pro paupore vcro non 7. Si aulem angcli a Deo per Verbum ejus discunt
fiunt nisicommunes largitiones et orationes Quaori- pctitiones nostras, et quid de his implendum sit, et
turergoantantumjuveturpauperpaucioribussubsi- quid non,curnoncredamus et animas sanotorumDei
diis, quantum dives amphoribus. Si non pariterjti- faciem contemplantium.ineius vcritate intelligcre
vatur,non eiredditur secundum merita.Meruit cnira preces hominuro,etqus implends sintvel non?lnde
pariter juvari, quia pariter boni extiterunt.Si vero est quod Deus dicitur exauaire preccs quorumdam,
tantum suffragii consequitur pauper, quantum di- non solum quandoeffectui mancipat.sed etiam quando
ves, quid contulerunt diviti illa specialiter pro co innotescit curis angelorum etsanctarum animarum
facta ? Sane dici potest, non ei magis valuisse gene- inde futurum aitvelnon;etquod cognoscunt in
raliaet specialia.quam pauperi sola generalia suffra- ei voluntate esse.volunt etipsi.Adco enim snpcrns
Suid
gia.El tamen prolueruht diviti speoiaIia,non quidem voluntali addicti sunt,ut nihilprsterejus voluntatem
ad aliud vel majusaliquiil,sedad idem ad quod gonc- queantvelle.InterccduntergoadDeumpronobissun-
ralia.ut ex pluribus et divcrsis causieunum pe^ci- cti.et merito.dum illorummcritasufTraganturnobis,
pereturemolumentum.Potest tamen dici aliler, illa et affectu.dum vota nostra cupiunt impleri; quodta-
plurasubsidia contulissediviticelerioremabsolutio- mcn non faciunt,nisi in voluntatoDei implenda didi-
nem,non pleniorem.(In serm.deVcrbisApost.,lib.l.) cerint.Oramus ergo ut intercedant pro nobis, id est,
Quibus suffragiis juvabuntur mediocrikr boni, qui in v ut mcrita i orum nobis-suffragentur,et ut ipsi velint
fine invenientur. bonum nostrum.quiaeisvolentibus Deus vult,et ita
5. Sed iterum qusritur dc aliquo mfdiocriter fiet.Ex prsmissis constat quod cum quibusdam mi-
bono.qui talibus indigens suflragiis in ipso consum- sericordiis agitDeus quam corum peccata meruerunt.
951 PETRI LOMBAllDI. Wtt
scilicet, cum mediocriter malis, qui suffragiis Ec- fletjudicium et sine misericordialiberanteetsalvan-
clesiae juvantur. te, qui tamen in aliqua psns allevatione misericor-
DISTINCTIO XLVI. diamDei sentict Ita.cumdiciturmisericordiahic.ju-
SI VALDEMALISDETUUMlTIGATIO POE.N.E. diciuminfuturo.nonnegaturquininfuturositmise-
ricordiae effectus,et iu electis, qui per misericordiam
i. Sed quaeritur hic de valde malis, utrum etipsi ab omni miseria liberabuntur,et in reprobis.qui mi-
in aliqua poenarum mitigatione Dei misoricordiam nus quammeruerintcruciabuntur.Sedhisnon sino
sentiant, utminusquammoruorint puniantur.Qui- causa dicitur fieri Dei misericordia,et j udicium in fu-
dam autumant eos nullam revelationem poens habi- turo, quia et hic multis modis miseretur Deus, qui-
turos ;quod confirmant Jacobi auctoritato dicentis,c bus non miserebitur nunc.Vocat enim Deus nunc pec-
2: Judiciumsine miserkordia fiet illiqui non fecitmise- catores et justificat.quod tunc non faciet; et tunc
rtcordiam.Aug.etiam.super octonanum,19 Matth.5, reddens singulissecundumraerita sua,manifeste ju-
ait: Misericordia hio.judicium in futuro.Idemdistin- dicabit, qui nunc occultc judicat.Gujus occultum ju-
guens quomodo omnes visDomini vis sintmisericordia dicium(utaitAug.)intelligitur pcena qua quisque vel
etveritas,ait:Ergasanctos,omnes Dei misericor- exercetur ad purgationem,vel admonetur ad conver-
dia ; erga iniquos.omnes veritas: quia et inj'udican- sionem ; vel, si contemnit, excscatur ad damnatio-
do subvenit,etita non dcestmisericordia; etinmise- nem.Occultum ergo judicium Dei poena dicitur, qua
rando id exhibet quod promisit,ne desit veritas.Erga judicat purgando, convertendo,vel excscando Judi-
omnes autem quos liberat et condemnat, omnes vis cia quoque Dei interdum appellantur dispensationes
sunt misericordia et veritas; quiaubi non miseretur, ejus de bmnibus rebus. Unde, Rom. 11: Quam in-
vindicts veritas dutur.Dicensubi non miserotur.dut comprehensibiliasuntjudicia ejus .'Et psalm..35 .• Ju-
intelligi aliquidaDeo fieri, ubi ipse non miseretur. dkia ejus abyssus multa. Judicium autem quo in fu-
Sed his occurrit quod ait Cassiod. super psal. 50, lo- turo judicabit,intelligitur senlentia judicis.qua ven-
"quens de misericordiaetpietateDei: Hsdus.inquit, tilabitur area, id est, dividentur localiter boni a ma-
res judicioDei semperadjuncts sunt.Ergoetinpuni- lis ministerio angelorum, et isti in vitam ducentur,
tione malorum non est jus.titia sine misericordia. illi in supplicium mittentur, qui nunc simul mixti
Idem, superpsal.lOO,dejudicio et misericordiaait: sunt.
Hsc duo mutuasocietate sibijunguntur.In his bre- De justitia et tnisericordia Dei.
viter omnia opera Dei includit. August. quoque, in 3. Sed quomodo justitiam Dei et pietatem, id est,
Ench., respondens illis qui reproborum supphcia fi- misericordiam, aupra Gassiodorus duas esse res di-
nem habitura contcndunt,itaillorumrepellitopinio- xit,qus semperadjuncts suntjudicioDei?Justitiae-
nem, asserens reprobos perpetuo puniendos, ut eo- nimDeietmisericordiu nondusressunt,sedunares,
rum supplicia mitigari aliquatenus non neget.Frus- id est, una divinaessentia est, sicut supra pluribus
tra,inquit,nonnulli sternam damnandorum poenam auctoritatibus ostensum est; quia non est Deoalrud
et cruciatus sine intermissione perpetuos humano esse misericordem quam misencordiam; necjustum
miserantur affectu, atque ita futurum esse non cre- Buamj'ustitiam ; sed idem prorsus. Nec aliud est ci
dunt; non quidemScripturis adversando divinis,sed esse raisericordem quam justum,vel misericprdiam
pro suo motu dura qusque molliendo, et leviorem quamjustitiam; sed ommnoidem,quiatton denomi-
flectendo sententiam ; qus putant in eis terribilius native.sedessentialiterhscdeDeodicuntur.Curergo
esse dicta quam verius.Non enim (inquiunt) oblivis- dicitScriptura de operibus Dei,qusdam esse miseri-
cetur muereri Deus,aut continebit in sua misericordias cordis, qusdam justitis ? Si enim justitia Dei,mise-
suas, psal.76.Hoc quidem in psalmo legilur; sed de ricordia est, qumcumque suntopera misericordis,
his intclligitur qui sunt vasa misericordix. Hom. 9, esse videnturjustitis, eteconverao. His respouderi
quia et ipsinon pro meritis suis,sed Deo miserante
Autsi hoc ad omnes existi-
potest sic: illislocutionibus quibushujusmodiope-
demiserialiberantur. rumfiuntdistinctiones,utaliamiserioordis,aliajus-
mant pertinere,nonideoneccsseestut damnationem titis,aliubOnitati attribuantur.non diversitas subja-
opinenturfiniriposseeorumde quibus dictumest, centia id est,rei,his vocabulis signiflcateexprimitur,
Matth. 25: Ibunt hi in supplkium xternum ;ne hoc sed varietassensuumeteffectuurain creaturismons-
modo putetur habitura finom fclicitas eorum de qui- tratur.Cum enim diciturDeus justuSvel justitia, es-
bus e contrario dictum est: Justiautemin vitam seter- sentia divina prsdicatur; et etiam quod ipse sit dis-
nam.Sed poenasdamnatorum.certis temporibns exi- tributoretjudcx meritorum intelligi datur.Itaetcum
stiment (si hoc his placet) aliquateuus' mitigari. Et dicitur mitcricors.essentia divina prsdicatur, et in-
sic quippe intelligi potest manere ira Dei in illis, id super quod ipse sit miserorum liberator intelligi da-
est.ipsa damnutio.Hsc enim vocatur ira Dei,non ditur.Simiiitercum diciturbonus,essentiadivinaprs-
vini animi perturbatio, ut in ira sua,id est, manente dicatur. Etcumdicitur Deus, etinsuperauctorom-
ira sua, non contineat miserationessuas.non sterno niumbonorum ostenditur.Itaetcum diciturDeus.es-
supplioiofinemdando,sedlevamen adhibendovel in- sentiadivinaprsdicatur,etipsetimendusostenditur.
terponcndo cruciatibus; quia nec psalmus ait ad fl- Inde ergo qusdam opera misericordis.qusdamjusti-
niendam iram suam, vel post iram suam.sed in ira tis dicuntur,non quindivinaessentiahaecet illa ope-
sua.Quae si sola esset, alienari a regno Dei, et carere retur,et quin hsc et illa sint opera divins essentis.
magna multitudine dulccdinis Dei, tam grandis ta- qus dicitur misericordia«tlustitia;sed quiaqusdam
men est poena, ut et possint nulja tormenta qus no- sunt quibus ostenditur judex et squus distributor,
vimus comparari; si illa sit sterna, ista autem sit qusdamquibu30stenditurriiiserator,Misericorse.nim
quamlibotmultisseculislonga.Manebitergosinefine diciturinnatura, miseratorinexhibitione. Etin qui-
mors perpetua damnatorum ; et ipsa omnibus erit busdam operibus dicitur effectus esse misericordis,
communis, sicut manebit communiter amnium vita in quibusdam effectus,histitis ; non quod aliud effl-
sterna sanctorum. Eecc ita asserit hic poenas rcpro- ciut.]'ustitia,aliudmisericordiaDei,siaaessentiamre-
borum non esse finiendas, quod non improbat.si di- foras ; sed quiaex quibusdam effectibus inteUigitur
catur eorum supplicio aliquod levamen adbiberi. judex, ex quibusdam miserator, vel, ut quibusdam
Unde non incongrue dici potest Deum.etsi juste id placet.justusetmisericors.Sedsecundumhococcurrit
possit.non omnino tantum punire malos in futurum qusstio,quomodo ex aliis ostendaturjustus.et exaliis
quantum meruerunt; sed eis aliquid,quantumcum- m isericors.cum sit idem et esse j ustum et esse miseri-
que mali sint, de pccna rolaxare. cordem?Sienimsecundumeamdemrationemdicitur
Determinat prxmissas auctoritates. j'ustus et misericors, ex eo opere quo intelligiturjus-
2.Quodergo dictumest judiciumsinemisericordia tus.intelligiturmisericors, eteconverso.Sed dixi su-
fieri illi qui non fecit misericordiam, itu inteiligi po- praquiu,cumdiciturDeusjustusetmisericors,itaea-
test, quodjudiciumdamnationisiiet illiquinonfecit demdivina essentia significatur, et secundum eam
misencordiam,proeoquodfuitsinemisericordia.Vel idem prsdicalur,utetiam qusdam diversa intelli-
953 SENTENTIARUM LIRRI QUATUOR.-LIB. IV, DIST. XLVII. 954
ligimus enim perhoc eum esse miseratorem etjustum tentia?Sednonestperspicuumidexplicare.Nonenim
judicem.Quod evidenter Orig.ostendit dicens: Omnia Scriptura aperte definit an voceiila proferatur, Matth.
qus Dei sunt.Christus est; ipse sapientia ej'us,ipse 23:Venite,benedkti,et:Ite,maledicti;an\irtuie judicis
fortitudoJustitia,sanctitas, ipse prudentia, ipse ve- itafiet.conscentiissingulorumattestanlibus.utmodo
ritas.Sed cum unum sit in subjicenti,pro vorietate dicitur futurum utj'udicispotentis effectusipsius di-
sensuum diversis nuncupatur vocabulis. Aliud ctionesignificetur.fllaetiam,ibid.: Esurivi,et non de-
enim significat sapientia, aliud justitia. Quando distis mihimanducare,etbuiusmodi, mugisconscien-
enim sapientia dicitur,disciplinis te divinarum hu- tiis exprimenda plurimi putaut quam verbis, quia
manarumque rerum instruere intelligitur; quando Apostolusinmomentoetinictu oculimysteriumcon-
justitia.distributor vel judex meritorum insinuatur. summandumtradit. Sedillud ad resurrectionis sta-
Ita et prudentia cum dtcitur, doctor et demonstratum tuntum referunt,nonadjudicium,quialii j'udi-
tor bonarum vel malarum rerum, vel neutrarum cii sententiam, et malorum mcrepationes, et bono-
intellfgitur. rum prsmia verbis exprimenda asserunt.
Auclorilatibus probal qusedam jtutitix, alia miseri- Quod judicabunt sancli, et quomodo.
dise, alia bonitati altribui. 2.Non autemsolus Christus judicabit, sedetsancti
4. Quod autem qusdam opera misericordis,qus- cumeojudicabuntnationes. Ipse enimapostolis ait,
dam justitis,qusdam bonitati attribuantur,in Scri- Matth.19 : Sedebitis et vos super duodeeim sedesjudi-
pturis facUe est repcrire.Et de misericordia quidcm cantes duodecimtribus Israel.Nec est putandum quod
et justitia manifestum est; de bcnitate vero et mi- duodecim upostolis tantumhocpromiseritChristus.
sericordia amplius latet. Sed August. docet, super Ubi enim scdebit Paulus, qui plus omnibuslaboravit,
psalm 135,iIIa opera proprie ad misericordiam per- sinon ibisedebuntnisiduodecim?Perduodecim ergo
tiuere,quibus aliqui amiseria liberantur.Ad bonita- sedes perfectio tribunalis,id est,universitas judican-
tcm vero nori solum illa,sed facturam et gubernatio- tium intelligitur.scilicet, omnes qui relictis
nem nafuralium,ita dicens: Ad miscricordiam per- omnibussecuti suntChristum.Perperfecti, duodecim tribus,
tinet.quod a peccatis mundat,ct demiseria liberut; uuiversitasjudicundorum.Judicabunt vero eos sanc-
ad bonitatem vero,quod .ccelum et terram,et omnia ti,non modo coOperatione,sed etiam auctoritate et
valde bona creavit ut essent.Idem.super psalm.32: testate. Unde, psal. 149: Gladii ancipites in manibus po-
Co3linonindigentmisericordia,ublnullaestmiseriu; eorum,id est,sententia de bonis et malis in potestate
et in terra hominis abundat miseria, et superabun- eorum. Si vero qusritur, qus erit eorum potestas
dat Di misericordia. Miseria ergo hominis et mise- vel auctoritas in judicando,puto non ante posse sciri
ricordia Dei plena est terra,non cccli, qui non indi- quam videatur,nisi divinarevelatione quis didicerit.
misericordia, indigent tomen regente Domino. De ordinibus eorum qui judkandi erunt.
§ent
mnia enim indigent Domirio, et misera, et felicia, 3. Erunt autem quatuor ordines in judicio. Dus
quia sine illo miser non sublevatur, felix non regi- quippesuntparte8:electorum,scilicet,etreproborum,
tur.Item alibi, super illud :Secundum misericordiam utGreg. inMoralibusait, superJob., lib. 26, c 24.
tuam memenlo mei tu: Misericordia est crga raise- Sedbiniordines eisdem singulis partibus continen-
ros, bonitas erga quoslibet. Interdum tamen mise- tur.Alii enim judicantur,et pereunt;alii non judican-
ricordia large accipitur ut bonitas. tur,etpereunt:aliijudicantur,etregnant; alii noniu-
Quomodouniverssevix Domini dkuntur misericordia dicanturetregnant.Judieanturetpereuntquibusdo-
et veritas. minica inclamatione dicetur, Matlh. 25 : Esurivi, et
5. PoBt hsc considerari oportetex quo sensu uni- non dedistis mihi manducare, eto.Non judicantur, et
verss vis Domini dicuntur misericordia et veritas. pereunt.quibus Dominus ait,Joan.3: Qui noncredit,
Hocmultiplicemrecipitexpositionem.Universsenim jam judkatus est.Eorum enim damnatio toti Ecclesis
visDominimisericordiaet veritasquibusadnos ve- nota est,et certa; et ideo dicuntur tunc non judicari,
nit.ut ait August. super psal. 24, intelliguntur duo quia ad conspectum districti judicis cum apertada-
adventus: primus in quo manifestam et multiplicem mnatione susinfidelitatisaccedent.Qui veroprofes-
misericordiam nobisexhibuit;etsecundu9,inquore- sionem (idei sine operibus habent, judicabuntur.et
quirendomeritajustitiaro exhibebit. Universaeetiam peribunt, id est, redarguentur ut pereant. Qui vero
vis Domini.id est,quibus ad Dominum ascendimus, necfideisacramcnta tenuerunt, increpationemjudi-
suntjustitia,quaamalodeclinamus; etmisericordia, cisin seflerinonaudient, quiainfidehtatissustene-
quabonumfacimus.Inhisenim duobusomnebonum
meritum includitur. Sed cum superius Cassiod , ad brisprsjudicati,ejusquemdespexerantinvectionere-
darguinonmerentur. llii autemsaltemverbajudicis
psal.lOOjdixerit in his duobus omnia opera Dei in- audient, qui ejus fidemsaftem verbotenuerunt. 111i
cludi.merito qusri potest an in amni opere Domini autemindamnationesuaaeternijudicisnecverbaper-
hscduo mutup sibijungantur. Quibusdam placuit cipient, quiejusreverentiam nec verbo tenusaervare
noninomniopereDominihscduoconcurrere,secun-
dum effectum dico; nam secundum essen liam non di- voluerunt;etideoillijudicandi,sedistinonjudicandi
dicuntur.Exelectorumveroparte alii judicantur, et
viditurmisericordia ajustitia, sedunumest. Verum regnant, scilicet, quivits maculaslacrymistergunt,
secundumeffectumnoninomniopereDominidicunt eteleemosynarumsuperinductioneoperiunt; quibus
essemisericordiametju8titiam,sedinquibusdamfa-
tentur tantum misericordi am ,in aliis j usti tiam, atq ue jûdexveniensindextraconsistentibusdicet: Esuriv.i,
eidedisiw miVitmanduâre.AliiautemnonjudicantuT,
in aliis misericordiamet.justitiara. Fatentur tamen etregnant, quietiamprscepta legis perfectionisvir-
Dominum omnia qus fecit misericordiier agereet
tutetranscendunt,quianonhocsolumquodlexprsci-
juste:referentes'rationemdictiad Ueivoluntatem qus pit,implere contenti sunt,sed etquod ad perfectionem
justitiaest,etmisericordia,non adeffectua misericor- consuhtur, implere student. DequibusFropheta ait
disetjustitis.qui sunt inrebus. Aliis autem videtur (Isai., c 3): Dominus ad judkium venkt cum sena-
quod sicutdiciturDeus omnia opera suajustefacere loribus popttli mt.Et Salomon d'e Ecclesiae sponsolo-
etmiaerieorditer, itacoricedendumsit inomni opere quens.ait.Prov. tilt.: Nobilisinportisvirejus, quando
Deijustitiamesseet misericordiam, id est, clemen- sederitcumsenatoribusterrse. Et Job ait, c 36 : Non
tiam, secundum effectumvel signum, quia nullum salvut impios, et pauperibus judicium tribuit. Hi ergo
opusDeiestinquononsit effectusvel signum squita- recte sub generali judicio non tenentur, sed judices
ttsetclementiae, siveoccults, siveaperts. Aliquando veniunt.quia etprseepta generaliavivendovicerunt,
enimmanifesta estclementiasive benignitas, et oc- et omnibus relictis Christum secuti sunt. Recte pau-
culta squitas, aliquando e converso. peribusjudiciumtribuit,qui quantohuicmundo ma-
DISTINCTIO XLV;i. gnahumilitatedespecti sunt, tanto tunc majori cul-
DE SENTENTIA JUDICIi. mine potestatis excrescent. De talibus dicitur, Apoc.3:
1. Solet etiam qusri: Qualiterdubitur judiciisen- Quivkerit, daboei sedere mecum in throno meo: sicut
et ego vicl,et $edieum Patre meoin throno a/tu.Vincens Qualis apparebit tuncin foma tervi.
Dominus.cum Patre in throno sedit, qma post pas- 2. Sed cuminformahumanaconsteteum appari-
sionis certamcn et rosurrectionis palmara.quod Pa- turum, qusritur an in forma illa gloriosa appareat,
tri esset squalisomnibus claruit.Nobisverointbro- sicut vere cst.an in forma qualis in passione extitit.
noFiliisedere.estoxejusdemFiliipntestatejtidicare. Quidam putanta malistalemvidori.qualem crucifi-
Quiaenim.judicamli principatumexejusvirtute per- xcrunt.id est,infirmum ; quia dicit Scriptura, ut vi-
cipimus.quasi in thrnno ejus residemus.Ex his appa- deant in quem pupugerunt.Scd aperte Augustinus,
retquod etiam porfectiores sancti cum Christojudi- super Joan., cttract. de TriR.,lib. 1, cap. 16 ct 17,
cabunt potestate ; et quare quidam dicuntur judi- dicit formam servi glorificatam.a bonis ct malis tunc
candi, alii non judicandi. videri ; sic : Cum in forma servi glorificata judican-
Dc ordine judicii, et ministerio angelorum. tem viderint boniet mali, tolletur impius,ut non vi-
4.Cum autemin EvangMiolegaturquod Dominns deatclaritatom Dei qua Lieusest _;quam soli mundo
mittetangelos suos qui cdlligentderegno ej'usomnia corde videbnnt, qiiorf erit eis vita sterna. Forma
scandala, et mittent iniquos in cuminum ignis ; et ergo humana in Christo glorificata-videbitur a cun-
item, Matth. 13: Exibunt angeli,et separabunt malos ctis ; unde etChristus dicitur judicaturus.quia filius
de mediojustorum, et mittcnt eos in caminum ignis; hominis est. lta enim legitur in EvangelipJoannis,
et item, Matth., 24: Mittet angeks suos cum tuba, et c 5: Et potestatem deditei judkium facere ;quia filius
eongregabunt electosaquatuor ventis; et Propheta di- hominis estMon quod ipse ex virtutehominis sitju-
cit, ps. 49: Congregate illi sanctos ejus ; ministerio dicatu rus, vel quod ipse solus sinePatre et Spiritu san-
angelorprn illaimpleri dubitanduro non est.Domino ctojudicium sitfaeturus, sed quiaipse solusin forroa
enim veniente ad judicium.prscedetante cum ignis, 8ervijudicans, bonisetmalisvidebitur. CumergoPa-
quo combureturfaciesmundi hujus;et peribitcoolum ternon.judicatqueraqiiam sed omnempotestatemde-
et terra.non aecundum substantiam,sed secundum dilFilio.nonitaest intelligendum, quasiFilius solus
spcciem qusiromutabitur; coelum quidem aereum, judicet.ctnonPater.sedqiiiaformaFiliihumanacun-
non sthereumrTantumenim ascendctignis in judi- ctis in.jtidicioapparebit,nonin formainfirma,sedglo-
cio,quantum ascenderuntaqune in ditnvio.llleautem riosa.Judicabit autemexvirtute divinitatis, nonaine
ignismalis qui rcperti fuerintvivi erit consumptio, PatreetSpiritusancto;etapparebittcrribilisimpiis,et
bonis vero non, ut ait Augustinus, de Civ. Dei lib. mitisjustis. Erit enimterror malis, etlumenjustis.
20, cap.18.Hoc erit incendium mundi sanctis.quod Quare secundum formam servi dicitur Christus
fuit caminus tribus pueris.In quibus si aliquid pur- suscitaturus corpora.
gandum fuerit, per illura ignem purgabitur. Aliis 3.Et sicutdiciturChristus secundumformamservi
vero nullam ingeret molesliam. Purgato vero per judicaturus.propter causaro pncmissam,itaetiam di-
ignem mundo,et ad judicium veniente l)omino,emit- ciiursuscitaturuscorporamortuorum.secundumhu-
tetur vox illa magna qua resurgent omnes mortui;et manitatera, cum tamen virtnte divinitatis sit euscita-
tunoministerioangelorumventilabiturarea.quiabo- turus.non humanitatis. Sedhacrationeilluddicitur,
nicongregabunturibide quatuor partibus mundi an- quiain humanitatesuscepitquodest causanostrsrc-
gelico ministerio; quo et rapienlur obviamChristo in surrectionis, id est, passionem et resurrectionem.
aera;i Thess.3 reprobi8interraquamdilexerunt,re- Ideo eiascribitursecundumhominem suscitatiomor-
manent,ibus.Et tuncprsconiaillabonorum:£&'urt'i't, tuorum. Unde Augustinus : PerVcrbum FiliumDei
et dedistis mihi manducare, et increpationes ills ma- fitanimarum resurrectio.Per Verbumfactuumincar-
lorum: Esurivi,etnondedistismihimanducare,Matth. ne filium borainis.fitcorporum resurrectio.Item: Ju-
25, etc, proferenturvel sono vocali, vel alio modo. dicatetsuscitatcorporanonPater, sed Filiussecun-
Denique proferetur senlentia super utrosque.ibid.: dum dispensationemhtimanitatis, in quaminor Pa-
Venite,benidkti; et: Ite, makdicti. etc ; et ministe- tre estChristus.In eoquodestFiliusDei, estvit» qu»
rio angelorum virtute Dei cooperante mittentur vivificat animas: in eo quod est filiushominis.junex.
mali in caminum ignis, hoo est, infrnum. Eccesecundum forraam humanitatis dicitursuscita-
Si postjudkium dxmones prxerunt hominibus turu8Corpora,etj'udicaturus.Judicaturusautem,quia
ad puniendum. illaforma cunctisin judicio apparebit; et suscitatu-
5.Et solet qusri utrum in inferno malis ad punien- rus, quiain eadem formameritum et causamresur-
dum prssint dsmones post judicium, quoscarnifi- rectionisnostrs suscepitjet quia secundum eamdem
cestortoresqueanimarumScripturaappellat.ApoBto- formam voccradabit, qua mortuidemonumentis re-
lu* dicit, I Cor. 15, quod Chriatustunc evacvabit om- surgent et procedent.Secundum quod Deus est, vivi-
nem principatum,et potestatem,et virtutem.Dum enim ficat animas, etnon Patertantum ; quia non tantum
durat mundus angeli angelis.doemones dsmonibus, Patervitaest, sedetFilius Cumeo, et Spiritus san-
homines hominibus prssunt.Sedomnibua collectis, ctus eadem vita est,qus pertinet ad animam, non ad
jam omnis prslatio cessabit. Hinc quidam putant corpus.Corpus enim non sentit vitam sapientis.sed
post iudicium dsmones non Sed habere potestatem cru- anima qus illuminatur a lumine sterno. Licet ergo
ciandi homines,sicutmodo. ut dsmones virtute Christus potentia divinitatis vivificot animas, et su-
Dei cruciari sinecreatursministerioasserunt.sic re- scitet corpora,et judicet.non otiose tamen et prstor
probos homines ibi non per operationemdsmonum, rationem ei secundum formam Dei tribuitur vivi-
sed virtutedivinatantum sternissubjicicruciatibus. ficatio animarum, et secundum formam servt jndi-
PrsmiBsatamenauctoritasnonidcogitsentire; qua? cium et resuscitatio corporum.
etsi asserat tunc nec dsmones dsmonibus,ncc ho- De kco judicii.
mines hominibus prsesse.non definit tamen an ds- 4.PutantquidamDominumdescensuruminvallem
mones prssinthominibus ad torquendum.Undequi- Josaphat in jûdicio,eo quod ipse per Joelem prophe-
busdam videtur, eos sic extare nominibus tortores tam sicloquttur.c. 1 -.Congregaboomnesgentes, et de-
in pcena, sicut extiterunt incentores in culpa. ducam eas in vallem Josaphdt,et disceptaboibicum eis.
DISTINCTIO XLVIII. In cu.jtis capituli cxpositione ita reperi :Hoc quidam
DE FORMA JUDICII. pueriliter intelligunt, quodin valle qusest in latere
i.Solet etiam qusriin quaforma Christus judica- montis Olivctidescensurus sitDominusad judicium,
bit.In formautique servijudicabit;quBomnibusin quod frivolum ost, quia non in terra, sed in spatio
judictoapparebit, ut videant mali in quem pupuge- hujus aeris sedebit contra locum montis OHveti, ex
runt. DivinitatemA'eroejusmali non videbunt. Unde quo ascendit. Et sicut Joannes Chrysostomus dicit:
Isaias.c 16: Toliatur impius, ne videat gloriam Dei. Angcli deferent ante eum signum crncis; unde in
Humanitatem videbunt.ut timeant; divmitatom ve- Evangelio Veritas dicit, Matth. 21: et tunc apparebit
ro non, ne gaudeant. Divinitas enim sine gaudio signumFilii hominis,etc. Josaphatautem interpretatur
videri non potest. judicium Domini.In vaUem ergo Josaphat,id est ju-
987 SENTENTIARUM LIBRl (JUATUuR.—LIB. IV, DIST. XLIX. 058
dicii Domini ,congregabuntur omnes impii. Jusli vero frueutur.aed impariter. Nain sicut erit ditferens cla-
non descendent ln vallem judicii.id est, damnatio- rificatiocorporum.itadifferensgloriaeritanimarum.
nem; sed in nubibus elevabuntur obviam Christo. Stelta enim a stella, id est,electus ab eiecto,differt in
De qualitak luminarium, et temporis, post judicium. cluritate,mentis et corporis. Alii enim aliis vicinius
clariusqueDeispeciemcontemplabuntur;etipsacon-
5.Venienteautemad judicium Domino in fortitu- templandidifferentiadiversitasmansionum vocalur.
dine et potestate magna.soletluna dicuntur obscu- l)omusergoestuna,id est.denarius eslunus; seddi-
rari, non sui luminis privationc, sed superveniente versitas estibi mansionum.id est,dilferentia clarita-
majoris luminisclarilate. Virtutesquoque coeloruro, tis;quiaunumestetsumnumbonumbeatitudoetvita
id est, angeli, dicunturmoveri.non metudamnatio- omnium, id est, Dens ipse. Hoc bono omnes electi
nis.vel aiiqua perturbatione pavoris, sed quadam ad- perfruentur,sed alii aliisplenitis.Perfruenturautem
mirationeeorum qus viderint. Unde Job, c 10 : Co- vivendo perspeciem, non per seculum in snigmate.
lumnx cmliparent ad adventum ejus. Ante diemvero Habereergo vitam, est videre vitam, id est, cogno-
judicii solet lunaeclipsim patienlur,sicut Joeltesta- scere Deum in specie.Unde Veritas uit in Evangelio,
tur dicens, c 2 : Sot convertetur in tenebras, et luna Joan. 17 : Hxc est vita xterna,ut cognoscanlteverum
m sanguinem,antequamvetiiat dies Dominimagnuset Deum, elquemmisistiJesumChristumesse unumetso-
narrt'6t7ts.Magnusverodicitur,propteraiagnaqu'i'ibi lum verum Deum; hoc est habere vitam, idest: Co-
fient.Cum autem factuin fuerit coeium novnm,etter- gnoscere te nonestipea cognitio qus tu es, sed per-
ra nova, tunc erit lux luns sicut lux solis, testante cognitionem haberebonum quod tu es, id est, vita.
c.
Isaia, 30: Et lux solis septemplicikr, id est, sicut Si omnes homines volunt esse beati.
lux septem dierum; quiaquantum luxit sol inpr.ma 2. Solet etiam qusri de beatitudine, utrura eara
conditioneseptem dierum ante peccatum primibomi- omnes velint, et sciant qus sil vera beatitudo. De
nis,tantum lucebit post judicium.Minorataenimfuit hnc August. in lib. 13 de Trin., cap. 4, ita disserit:
lux solis et Iuns,aliorumque siderum, per peccatum Mirum eat cum capensends retinendaeque beatitu-
stti Ja- dinis vnluntas unasit omnium.unde tantaexistatde
Erimihominis;sedtuncrecipietsolme,rcedem
oris.quiaseptempliciter lucebit;et tunc noneritvi- ipsa beutitudine rursua diversitas voluntutura ; non
cissitudo diei etnoctis, sed tantum dies.UndeZacha- quod eam aliquis nolit, sed quod non omnes eam
rias, c. 14 : Et eril dies una qux nola est Domino,non norint. Si enim eam omnes noscerent, non ab uliis
dies neque nox ; et in tempore vesperx crit lux, quia putaretur esse in virlute animi.ab aliisin volnptate
tunc non eritvarietas diei et noctis qns modoest,sed corporis, ab aliis atque aliis alibi atque alibi. Quo-
continnadies etlux.Isaias tamen videtur dicere quod morlo ergo omnes amant quod non omnes sciunt?
tunc non luceat sol vei luna, loquens congregationi Quispotest atnarequodnescit.sicut suprudisputavi?
sanctorum : Non eritibi, iuquit,.c.60,ampliussolad Cur ergo beatitudo amaturab omnibus.nec tamen
lucendum per diem. nec splendor iunx iltuminabitte: sciturab omnibus?An lorte sciunt omnes qus ipsa
sederittibi Domvnusin lucemsempitemam.Sed his ver- sit, sed non omnes sciuntubi sit, et itide contentio
bis non negat solem et lunam tunc lucere.sed signi- est ? An forte falsum est quod pro vero posuimus,
flcathisquitunceruntinsternabeatitudine,nullum beate vivere omnes homines velle? Si enim beate
lucis usum prsstare. Quia, ut ait Hieron., lib. 10, vivere est, verbi gratia secundum animi virtulem
Buper eumdem locum,coeli etterrs, solisatqueluns vivere, quomodo beale vivere vult, qui boc non vult?
nobis cessabit officium.et erit ipseDominuslumen Nonne verius dixitnus: Homo illenon vultbeate vi-
suisin perpctuum.Potestetiamintelligiillud Isaisea vere, quia non vult seoumlum virtutem vivere, quod
rationedictum.quiasoletlunatuncnonbabebuntor- solum est beate vivere?Non ergoomnes beate vivere
tumetoccasumsicut nunc Undeisidor.,illudIsais volunt, imo pauci hoc volunt. si non est beate vivere
quasi exponens, ait, \, c. 5 : Post jtidicium sol labo- nisi secundum virtulem animi vivere, quod multi
ns sui mercedem suscipiet. Unde Propheta: Lucebit nolunt. ltune falsum erit, unde nec ipse Cicero dubi-
septempliciter,et non veniet ad occasum nec sol neo tavit? Ait enim in Horlensio: Beaticerte omnes esse
luna.sed in ordino quo creati sunt stubunt,neimpii volumus. Absit ut hoc falsum esse dicamus. Quid
in tormentis sub terra positi fruantur luce eorum. ergo ? An dicendum est, etiamsi nihil aliud sit beate
Unde Abacuc,c.s:5o/ et luna steterunt in ordine suo. viverequamsecundum virtutem animi vivere.tamen
Ecceaperte dicit solem et lunamtunc lucere.sedsta- etqui hocnonvult, beateviverevult?Nimis quidem
biliter permanere; uhieliara significatinfernumesse hoc videtur absurdum. Tale enim est acsi dicamus:
sub terra.Sivero quaeriturquisusus lucis solisetlu- Qui non vult beute vivcie vult beate vivere. Istam
ns tunc, fateorme ignorare,quia in Scrlpluris non repugnantiam quis audiut ? quis ferat? et tamen ad
memini me legisse. hanc contru dit necessi tas.si et omnes beate vivere vel-
le verumesl.et non omnesvoluntsic viverequomodo
DISTINCTIO XLIX. solum vivitur beate.Ad illud ab his angustiis poterit
DKDIFFERENTIA MANSIONUM IN CQELO ET 1NINFERNO. nos
eruere, si dicatuus nihil esse beate vivere, nisi
1. Post resurrectionein vero fucto universoimple- viveresecundum rlelectationem suum; etideofalaum
toque judicio,suos fines habebunt civitates dus:una non esse quodomnes beafeviverevelint,quiaomnes
Christi, alia diaboli; unabonorum,altera malorum, ita voluntutquemquedelectat?Sedid quidemfulsum
ulraquetamenangelorumethominum.Istisvoluntas est. Velle enimquod non deceat, est esse miserri-
illis facultas nonpoteritessepeccandi,veluflacondi- muin. Nec tam miserum esl non adipisciquod velis,
tio moriendi.Istis insterna vita feliciter viventibus, qtiam adipiscivellequodnonoporteat.Quisitacaecus
iUis iofeliciterinsterna morte sinemoriendi potestu- sit, ut dicut aliquem ideo beafum, quia vivitutvult?
te duruntibus,quoniamutrique sine fine. Sed in bea- cum proleclo etsi miser esset, minus tamen esset, si
titudine isti, alius alioprsatabilius : in roiseria vero nihil eorum qus perperam voluisset, babere potuis-
illi, aliusalio tolerabiliuspermanebunt (Aug.,in En- set.Malaenimvoluntalesedsola.miserquisqueeffici-
chirid.,c 111). Ex his appuret quod sicut boni dilfe- tur, setl miserior, cumdfisiderium mais voluntatis
renter glorilicabuntur, aiii ntsgis, ulii niinus, itaet
mali diiferenter ininferno punientur. Sicutenim in iniplHftir.Quiiproplerquotiiaiuverumestquodoranes
huiitines eê beuti velint,idque ardentissimo amore
domo Patris.id est.in regno coelorum mansiones mul- appetant.etproplerhoccsteraquscutnqueappetant;
ts sunt, id est, praeraiorum dilferentiae; itu et in ge- nec quisquam potest ainere quod omnino quid vel
henna diversssunt mansiones. id est, supplicionun qualesitnescit,necpotestnescirequidsit,quoiisevel-
differentis.OmnestamensternampiBnampalientur, lescit.sequiturutomnesbeatam vttamsciant.Omnes
sicut omnes electi eumdem habebunt denarium, autem beati habentquod volunt,quamvisnon omnes
quempaterfamiliasdedit omnibus electiscommune qui habent quod volunt conlinuo sint bcati.Continuo
inteIligitur,scilicet,vitasterna,Deus ipse quo omnes autem miseri sunt,quivel non habentquodvolunt,
939 PETRI LOMBARDI. ULO
vel id habent quod non recte volunt. Beatusergonon summum ccelum, donec ille appetitus conquiescat.
est nisi qui et habet omnia quae vult, et nihil vult Porro si tale sit corpua, cujus sit difflcilis et gravis
male. Ille quippe bcate vivit, qui vivit ut vult, nec administratio,sicuthsccaroquscorrumpitur,multo
male aliquid vult. Curo ergo ex his duobus constct magis avertitur mens ab illa visione summi coeli.
beata vita, licet in malis sitaliquisbonus, non tamen Proindecum hoc corpus jam non animale.sedspiri-
nisi iinitis omnibus malis est beatus. Cum crgo ex tualcreceperitsquataangelig.habebitperfectumna-
hac vita, qui in his miscriis fidelis ct bonus, est, ve- turs sus modum,obediens etimperans, vivificataet
nerit ad beatam vitam, tnnc crtt vere quod nunc vivificans, tam ineffabili facilitaie, ut sit ei gloris,
nullo modo esse potest, ut sic homo vivat quomodo quod fuit sarcins.
vult. Nonenimibivoletmalo vivore, aut voletaliquid
DISTINCTIO L.
quod deerit, ant deerit aliquid quod voluerit. Quid- SI MALlIN INFERNOPECCABUNT.
quid amahitur aderit, nec desiderabitur quod non
aderit. Et omne quod ibi erit, bonum erit, et sum- 1. Hic oritur quoestioex prsmissis ducens origi-
musDeus summum bonum erit: etquod estomnino nem.Supraenim August., Ench. clll, loquens de
beatissimum, ila semper fore certum crit. Bcatos au- malis in infernodamnatis, etbonisin coeloglorifica-
temessc se velle, omnium hominum est. Beatosso tis, dixitquod nec bonis voluntas, nec malisfacultas
esse velle, omnes in corde suo vident, nec tamen esse peceandi poterit. Et de bonis quidem constat,
omniumestfides, qua ad beatitudinera pervenitur. sed de malis aquibus voluntatem malam nonremo-
(Ibid., c. 3 et 7.) vet.qusriturquomodositverbm eos non possepec-
Siquidde Deocognoscitaliquis,quod ibinon intelligant care; imo, quomodo verum sit eos non peccare.cum
omnes. malamhabeantvoluntatem. Quidam autumantillam
3. Soleteliamqusriutrumaliquid de Deo cogno- voluntatem non esse peccatum,sedsuppliciumtan-
scat aliquia magis mcritus, ut Petrus, quod non co- tum. Alii vero peccatum esse fatentur, sed perillud
gndscat aliquis minus meritus, ut Linus. Pluribus eos non mererialiquam pcenam,quia non esttbi locus
videtur quod omnia deDeo adbeatitudinomspectan- merendi. Ulud ergo peccatum dicurit norieBsemeii-
tia omnes communlter electj cognoscant, sod dilfs- tum supplicU, sed supplicium mali meriti, quod in
renter. Nihilenim inDeo noscibile majus digniusque hac vita prscessit.DenocautemAugustinusitadicit'
videtur,quam eum intelligere trinum et unum. Hoc in lib. de Fide ad Petrum, c 3, 26: Tempus acqui-
autem omnes tunc per speciem cognoscent. Unde rendi vitam aeternam in hac tantum vita Deus homi-
sequitur ut non sit aliqmdbeatitudini pertinensin- nibus dedit, ubi voluit etiam pcenitentiam essefru-
cognitum alicui beatorum. Omnes ergo cuncla illa ctuosam.Ideo hic poenitentia fructuosa est, quia po-
videbunt, quorum cognitio servitbeatttudini; sed in test hic homp deposita nequitia bene vivere, etmu-
mods videndi different Alius enim alio magis, alius tata voluntate merita simul operaque mutare.et ea
alio minus fulgebit. gerere qus Deo placeant. Quod qui in hao vita non fe-
De paritate gaudii. ceri t,habebit quidem pcenitentiam in futuro seculo de
4.Solet etiam qusri an ingaudio dispares sint.sicut malissuis,8edindulgentiamincon8pectuDomininon
inclaritatecognitionisdifferunt.DehocAugust. ait.in inveniet; quia etsi erit stimulus pcenitudin.is, tamen
lib.deCiv. Dei: Mults mansiones in unadomo erunt, nulla erit ibi correctio voluntatis. AtaUbus enim ita
scilicet, varis prsmiorum dignitates: sed ubi Deus culpabituriniquitas sua, ut nullatenus abeispossit
erit omnia in omnibus, eritetiamin dispari claritate vel diligi, vel desiderari justitia.Voluntas emmeo-
par gaudium; utquod habebuntsinguli, communesit rum talis erit, ut habeat semper in se malignitatis
omnibus.quia etiam gloriacapitis omnium eritper suffisupplicium, nunquam tamen recipere possit bo-
vinculum charitatis. Ex his datur intelligi quodpar nitatis affectum.Quia sioutilli qui cum Christo regna-
gaudium omnes habebunt,etsi disparem cognitipnis bunt, nullas in se mals voluntatis reliquias habe-
claritatem.quia per charitatem qus in singulis erit bunt, ita illi qui erunt in supplicio sterni ignis cum
perfecta.tantum quisque gaudebitdebonoalterius, diabolo et angelis ejus deputati, sicutnuUamhabe-
quantumgaudoret siinseipso haberet. Sed siparerit bunt ulterius requiem, sic bonam nuUatenus pote-
cunctorum gaudium, videtur quod par sit omnium runt habere voluntatem.EtsicutcohsredibusCbristi
bcatitudo; quod constat omnino non esse. Ad quod dabitur perfectio gratisad sternam gloriam, ita con-
dici potest quod beatitudo paressetsi ita esset par sortibus diaboli cumulabitipsamalignitaspoenam,
gaudium, ut etiam par esset cognitio: sedquiahoc quandoexterioribus deputati tenebris.nullo Ulustra-
non erit.non faciet paritas gaudii paritatem beatitudi- buntur interiori lumine veritatis (Ench., c. 111). Ex
nis.Potestetiamsicacoipi par gaudium, utnon refe- his apparet reprolos ininferno poenitentiamsioge-
raturparitasadintensionemaffectionisgaudentium, sturos, utper eampravamvoluntatemnondeserant;
sedaduniversitatemrerumdequibuslstabiturjquia et illa malignavoluritaserit eis ad cumulumpoens,
de omni re unde gaudebit unus, gaudebuntomnes quam tamen non merobuntur,quianuUusmere-
per nisi
(In lib.de Virg., o. 26). tur in hac vita.
Si majora sit beatitudo sanctorum postjudkium. Quare dkunlur tenebrx exteriores.
5. PosthoCqusri solet si beatitudosanctorum ma- 2.Hic qusri potest quare ills tenebrs quibusin-
jorsit futurapost judicium quaminterim.Sineomni volventur mali in gehenna, dicuntur tenebrs exte-
scrupulo credendum est eoshabiturosmajoremglo- riores. Quiatunc raali penitas extra lucem corpora-
riam post judicium quam ante ; quia et majus erit lemet spiritualem,scificet,Deum, eruntuNunoenim
gaudium eorum.utsupratestatus est August.; super etsi patiantur tenebras in cscitate mentis, non ta-
Oseeo, etamplioreriteorumcognitio.UndeHieron., men penitusoxtralucemDei sunt,necoorporaliluoe
super Gen., adlib. 12, cap,35:Peracto iudicio, am- De hoc August. sic ait, superr psalm. 6 :
pliorem gloriam sus claritatis Deus demonstrabit ra Deietinjudicio erit,et hic est in cscitatementis,
firivantur.
electis.Si quem movct quidopussitspiritibusdefun- cumdanturmali in reprobum sensum.Ibi exteriores
ctorum corpora sua in resurrectione recipere, si eis tenebrs erunt.quiatuncpeccatorpenitus eruntextra
potestsinecorporibus summa beatitudoprsbcri,dif-
anobis
Denm.QuidestenimpenitusesseextraDeumnisiesse
ficilis qusstio est,nec potest perfecte deflniri. in su mma cscitate, siquidem habitat Deus luoem inac-
Sed tumen dubium nonest.etraptamacarnissensi- cessibilem?Hs autem tenebrs hic jam incipiunt inpec-
bus hominis mentem,etpost mortemipsacarnede- cante, cum ab interiori Dei luce secluditur, sed non
positanonsic videreposseincommutabilem substan- penitus duminhacvitaest. Eccequare ibi peccator,
tiam, id est, Deum, sicut sancti angeli vident, sive dicitur pati exteriorestenobras, et non hic, quia ibi
alia latentiori causa, siveideo.quiainest ei naturalis secludetur penitus aluce Dei, quod non hic.Sedquo-
quidam appetitus cnrpus aduiinistrandi,quo retarda- modo intelligenda est illa seclusio? An quia non vi-
tur quodammodo, nec tota intentionepergatinillud debunt Deumper speciem? sed nec aliquis videt hio
961 SENTENTIARUM ARTICULl AB OMNIBUS NON APPHOBATf. 962
Deum per speciem. A per dissimilitudinem quam jusmodi, vix a mansuetis et contentiosis nunquam
facit peccatum inter Deum et hominem? scd et hic lnvcnitur.
multi per gravia peccata elongantur a Doo.An quia Si sc vident boni et mali.
Deum odiunt,itautvelint Deum non esse? sedethic S.Soletetiam qusri utrum vicissim sc videant illi
multi Deum oderunt; de quibus scriptumest.psal. qui sunt in inferno, et illi qui sunt in gloria. Sicut
73 : Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper. sancti tradunt, etboni malos, et mali bonos vident
Qus est ergo illa elongalio?Sane extcriores tenebrs usque ad judicium. Post j'udicium voro boni videbunt
intelligipossunt,qusdam malignilas odii et volunta- malos,sed non mali bonos.Unde Grcg.,superillud :
tis, qus tunc excrescet in mcntibus reproborum,et Factum est aulem, homil. 40 : Infidelcs in lmo positi
qusaam oblivio Dei,quiatormentorum interiorum et ante diom judicii fideles supcr se in requie atten-
exteriorumdoloribusadeoafficienturetturbabuntur, dunt,quorum gaurliapost contemplriri non possunt.
ut ab illis ad cogitandum aliquid dc Deo vix, vel De chaos inter bonos et maios.
raro, vel nunquam mentem revocent. Ut qui nimio 6. Sed cum sancti malos in tormentis vidcant,
premunturpondere,adeo stupescunt et turbantur.ut nonne aliqua compassionc erga eos rnoventur?nonne
mterim in aliam cogitationem non se extendarit;scd eos de tormentis liberari cupiunt?ltecole itlud evan-
illuc tendit impetus cogitationis.ubi scntitur vis do- gelicum quod Abraham diviti respondit, Lnc 16 :
loris.Sed in hac vita nullus adeo malus est,ut peni- Inkr nos et vos chaos magnum firmatum est,ul hi qui
tus secludatur a cogitatione Dei.quia nec perditup- volunl hinc transire ad vosnon possinl,neque inde huc
petitum beatitudinis, et quemdam boni umorem trammcare. Quicl est ilud chaos intor bonos et ma-
quem naturalit.er habet rationalis creatura.Illusuu- los, nisi hinc juslitia.indeiniquilas.qus nullatenus
tem exteriores et profundissimas tenebras reprobos sociari valeiit?Adeo onimsancti Dei justitisaddicti
perpessuros postjudicium dicit Aug., apponens de sunt,ut nulla compassione ad reprobos transire va-
lllo divite qui in inferno positus, elevans oculos, vi- leant,nulla pro eis inter sanctos fiat intcrcessio.Quo-
dit,Abraham,et in sinu ejus Lazarum, cujus compa- modo ergo mde volunt aliqui transire ad illos, scd
ratione coactus est conffteri mala sua, usque adeo non possunt? Quia si Doi justitia.admitteret, non
ut fratres roget ab his prsmoneri; quod ante judi- fieret eis molesta liberatio eorum. Vel ita dicuntur
cium factum legitur. Sed post j'udicium in profun- vello et non posse, non quia velint et non possint,
dioribus tenebns erunt impii,ubi nullam Dei lucem scd quia etsi vellent,non possent cos juvare.De hoc
videbunt cui confiteantur. ita Gregor. ait,super Lucam : Sicut reprobi a pcenis
De animabus damnatorum, si quam habent nolitiam ad glonam san ctoru m transi revolunt.et n on possu nt,
eorum qux hk fiunt. et itaj'ustiper misericordiammontoire voluntadpo-
3.Prsterea qusri solet si reproborum anims quae sitos m tormentis,ut eos libcrent,sed non possunt;
nune in inferno cruciantur,notitiam habeanteorum quia j'ustorum anims etsi in naturs sus bonitate
qus circa suos in hac vita geruntur, et si aliquo misericordiam habent,jam nunc auctoris sui justi-
modo doleant super infortuniis suorum charortim. tis conjuncts tanta rectitudine constringuntur, ut
Hanc quaestionem August.commemorat.super psal. nulla ad reprobos compassione moveantur.
108,ex parte eam explicans, ex parte vero insolutam Quod visa impiorum pmna non minuit beatorum
relinquens.ait enim : Quaeret aliquis an ullus dolor gloriam.
tangat mortuos de his qus in suis post mortem con- 7. Postremo qusritur an poena reproborum visa
tingunt,vel quomodo ea qus circa nos aguntur no- decoloret gloriam beatorum, an eorum beatitudini
vennt spiritus dcfunctorum.Cuirespondeo magnam De hoc ita Greg. ait, snper Luc 16,
esse quaestionem.nec in prssenti disserendam. Ve- Eroficiat.om. 40 :Apud animum justorum non offusctitbca-
rumtamen breviter dici potest quod est cura mortuis titudinem aspecta poona reproborum, quia ubi j'am
de suis charis,utde divite Iegitur,qui dum tormenta co.mpassio miseris non erit, minuere beatorum Iae-
apud inferos pateretur.levavit oculos ad Abraham et titiam non valebit. Et licet justis sua gaudia suffi-
inter alia dixit, Luc 16 : Habeoenim quinque fratres, ciant,ad majorem tamen gloriam vident poenas mu-
mitk aliquem ex morluis,ut tesletur illis ne el ipsi ve- lorum, quas per gratiam evaserunt, quia qui Dei
niant in hunc locumlormentorum. Habent enim mor- claritatem vident, nil in creatura agitar quod vi-
tui curam de vivis, quos sciunt vivere, quia nec in dere non possint.Non cst autera mirandum si sancti
locis psnarum vident cos, ubi dives sine fratribus j'am imraortalesreprobosvideant mentis intelligen-.
erat;rtecin requie beatorum, ubi Lazarum et Abra- tia, cum prophcts mortales adhuc videre hsc omnia
ham, quamvis longe, agnoscebat. Non tamen ideo meruerunt.Egredientur ergo electi, non loco,scd in-
consequens est eos scire qus circa charos aguntur telligentia vel visiono manifesta,ad videndumimpic-
hic, vel l»la, vel tristia. rum cruciatus;quod videntes non dolore afficientur,
Quomodoaccipknda sunt qux de Lazaro et divite sed Istitia satiabuntur,agentes gratias de sua libc-
kguntur. rutione, visa impiorum ineffabili calamitalo (Hier.,
4.Siquisautemqusratquomodo intelligaturquod Iib.8,c66,super Isaiam). Unde Isaias impiorum tor-
de Lazaroet divite lcgitur.audiat Augustinirespon- mentadescribens,etexeorum visiono lstitiambono-
sum dicentis.super Gen., ad lib. 8, cap. 3 : Si quis rum exprimens,aitcult.:Ea:aredtcnfur,clectiscilicet,
putatanimas corpore exutaslociscorporalibuscou- et videbunt cadavera virorum, qui prsevaricati sunt in
tineri.cumsintsine corpore,non deerunt quifaveant, me.Vcrmiseorum non morietur,et ighisnon extingue-
et divitem sitientem in loco corporali fuisse conten- tur,et erunt usquead satktatem visionis omni carni, id
dant.ipsamque animam corpoream prsparasse lin- est electis, Lxtabitar enim juslus, cum viderit vindi-
guam.et stiUamdeLazari digito cupisse.Sed melius ctam psal. 57.
esi dubitare de occultis, quam litigare de incertis. llxc depedibus sedentis super solium excelsum,quos
Divitem in supplicio, pauperem in refrigcrio esse seraphin duabus alis velabant,scriptori elsi non audi-
non dubito.Sed quomodo mtelligatur divitis lingua, tori, commemorasse sufficiat; qui a facie exorstu se-
digitus Lazari, flamma inferni, smus Abrahs,et hu- dentis per media ad pedes usque via auce pcrvenit,
ARTICULI
IN QUIBUSMAGISTEH SENTENTIARUM NONTENETURCOMMUNITER AB OMNIBXS.
IN PRIMOLIBRO. qnod charitas qus est amor Dei et proximi non
Primo,quod charitas qua diligimus Deumetproxi- est aliquid creatum.
mum est Spiritus sanotus. Dist. XVII, cap.ii, vel Seoundo, quod nomina numeralia dicta de Deo di-
963 PETRI LOMBARDI SENTENTIARUM ARTICULI AB OMNIBUS NON APPROBATI. «64
cuntur solum relative. Dist. XXIV,cap. Et si di- Dist. I can. I Jam ad sacramenta.
ligenter.Vel hffionomina numeralia trinus et Tri- Sexlo, quod baptizari baptismo Joannis nori po-
mtasnon dicuntpositionem sedprivationem tan- nentes spem rn illo, non eraut baptizandi Bapti-
tum. smo Christi. Dist.II, cap.ult. Hic considerandum.
Tcrtio.quod simile et squale similiter dicunturde Vel aliter : Baptismus Joaiinis cum impositione
Deo privative. Dist. XXI,cap. Et hoc idem. manuam squipnllebat Baptismo Christi; ita quod
Quarto, quod Deus semper poiest quidquid ali- baptizatus baptismo Joannis non erat baptizan-
quando potuit, et vult quicquid voluit, et scit dus.
quicquid scivit, Dist XLIV, cap. Praeterea quaeri Septimo.quod Deus potuit dare potentiam creaturs
solet. creandi et interius ubluendi, id est, peccata di-
IN SECUNDO LIBRO. mittendi. Dist. V, cap. ult. Hic qusritur quae sit.
Primo, quod angcli non meruerunt beatitudinem Vel sic qtiod Deus poterat dare potestatem aliis
per gratiam sibi datam ;sed quod prsmium prae- buptizandi interius, et quod creatura potuerit
cessit mr.ritum et postea meruerunt per obse- suscipere, et similiter quod Deus potesl potes-
quia fidelibus exhibita. Dist. V,cap.Hic qusri so- tatem creandi creaturs commutiicare, et crea-
let, Vel quod angelis prsmium praecessit, et re per creaturam tanquam per ministruin.
meritum respectu prsraii substantiaiis habet sub- Dist. V.
soqui. Octavo, quod schismatici degradati, prscisi ab Ec-
Secundo, quod angeli in merito respeclu essentia- clesia hsretici, excommumcati, non babent po-
lis prsmii et in lpso prsmio proficiunt usque ad testatem consecrandi corpus Chttsti. Dist. XIII,
judicium. Dist. XI,cap. Praeterea illud. cap. llli vero.
Tertio, quod charitas est Spiritus sanctua, scilicet Nono, quod brutum non sutnit verum corpus
illa quae anims qualitates informat atque sancti- Christi etsi videatur. Dist. XIII, cap. Ulud etiam
ficat. Dist. XXVII,cap. Cum igitur. sane.
Quarto.quod in-ve.ritate humans naturs nihillran- Dccimo.quod scientia discernendi ut notat habitum
sit extrinsecum.sed quod. ab Adam doscendit per scienlis sit clavis. Dist. XIX,cap. I.
auctum et multiplicatum resur-
propagationem Dist. Undecimo, quod episcopi simoniaci degradati non
get in judicio. XXX,cap. penult. possunt conferre ordinos. Dist. XXV,cap. De si-
Quibus respondetur vel quod nihil de cibis transit moniacis.
in veritatom humans naturae nec per generatio- Duodecimo, quod secundus maritus alicujus mulie-
nem nec per nutritionem. ris incognits carnalitor a nrimo sit bigamus per
1NTERTIOLIBRO. cognitionem illius et pronibetur ab ordinibus.
Primo quod anima a corpore exuta sit persona. Dist. XXVII,cap. ult.
Dist. II, cap. Hic opponitur a quibusdam. Decimo tertio.quod cognosccns sororem uxoris sus
Secundo, quod Christus convenienter mortuus et non tenctur uxori petenti debitum reddere. Dist.
non mortuus dicelur, passus et non.pas3us.Dts*. XXXIII,cap. De his.
XXI,cup. ult. Decimo quarto, quod ille qui uxore vivente du-
Tertio, quod Christua in triduo mortuus fuit homo. xit aliam in aliena patria qtii rediens ad cons-
Dist. XXII,cap. t. cientiara vult eam dimittere ct non posset.si co-
IN QUARTO LIBR0. gitur ab Ecclesia remanere et debitum rcddere
Primo, quod sacramenta legalia non justicabant quia sibi non creditur : dicit Magister quod in-
etiamsi cum fide et devotione fierent. Dist. cap.I, cipit excusari per obedientiam et timorem.et te-
Non igitur. netur reddere debitum si putatur. Dist. XXXVIII,
Secundo.quod homo sine medio videbat Deum ante cap. ult.
peccatum. Eadem dist., cap. Triplici. Decimo quinto, quod peccata dcleta nnn patefiant
Terlio.quod circumcisio non. conferebat gratiam ad aliis in judicio. Dist. LXIV, cap. Hic qusritur
bene operaudum, nec virtutes ad augmentum;' utrum electis.
sed solum ad peccata dimittenda valebat. Eadem Prsdictis erroribus sequentem adjungemus pro-
dist., cap.Duo lgilur. positioncm, qus defuncto auctore ab Alexandro III
Quarto, quod parvuli ante octavum dic.n morientes pnpa damnata est, nempe : Chruttis,secundtimquod
inoircumcisi peribant, et quod causa necessita- est homo,non est aliquid; qua vocc il!ud sane signi-
tis poterant ante circuracidi. Eadem dist. cap. Si ficare intendebat mclytus auctor, scilicet quod
vero. Christus... non est aliquid ABSOLUTUM, QUOD.PERSO-
Quinta,quod qusdam sacramenta novs legis insti- NAMCONSTITUAT; mens vero ipsius verbis supra
tuta bunt iu remedium tantum.ut matrimonium. enuntiatis non eat clare patefiebat.
ANNOSJJCULIXII INCERTO
MAGrlSTM BANDINI
THEOLOGI DOCTISSIMI
SENTENTTARUiM
LIBRI QUATUOR
Quibos universee Iheoiogiae summa, ac fidei nosliac compendium pure simpliciler ac me-
thodice tiuctatur; nunc mullo quain anle correclius editi, ad ulilitalem omnium
Ghristianse pietatis sludiosorum.
Acccsseruntih singulos libros argumenta indkantia quid unoquoque libro continealur.
(Lovanii, apud Petrum Colonsum, bibliopolam juratum. Anno 1557. Cum privilegio regis majestatis
ad quadriennium.)
BENEVOLOLEGTOHI PETRUS COLONJEUSSALUTEM.
Felicibus divi Maximiliani pientiss.clarissimsque memoris Cssaris semper Augusti auspiciisChristiane

lector, editi sunt Vienns, ante annos propemodum 40, Bandini theologi doctissirai ac pervetusti Senten-
tiarum theologicarum libri quatuor : quibus auctor ilie in sacris litteris exercitatissimus, universs theo-
logite summam ac fidei nostrs compendium breviter, sed diligenterexactequcct stylo non ineleganti con-
texuit. Quorum cum amicus quidam nobis copiam faceret, ac omnibus quicunque vidissont, venementer
placere animadverterem quod religiouis doctnnam, qus pcr Scripluras longe lateque dispersa jacet, quam
artificiosissime digestam pnre simpliciter atque methodice explicaret:opcrs pretium mp quoque facturum
non leve putavi, si, abstersis eruditorum tbeologorum judicio ac diligentia, innumeris primiet,ut sscula
tunc erant, nimitim dormitantis et impoliti typographi mendis, oastigatum jam typisrue elegantioribus
conspicnum Bandinumin luccm prodire juberem, quo frui tanto thcsauro quamplunmi faciiiuspossent. Ac
impnmis quidera constitueram tantummodo primum hujus aucloris opusculuro, quod est de Trinitate,
seorsum ad utilitatem studiosorum excusum, exhibcro, ut hinc conjecturam facerent studiosi, quid de
Bandino Velere qnidem et eruditissimo compendiosissimoque doctore, sed paucis hactenus viso esset sen- •
tiendnm: Verum.hoc libello vix absoluto et a studiosis lccto, non desierunt illi quam avidissimereliquos
quoque simul expetere, quos non minori artificio compendioque scriptos nihil dubitabant: quibus dum
obsequimur magnis nostris sumptibusnon parcimus.Tuproinde nostram operamct impensastuisstudiis
unice consecratas boni consule, benevole lector,et vale, nostrosque conatus, si quid.potes, adjuva, a blat-
tis et tineis vindicans cum horum libellorum, tura aliorum nondum editorum Bandini operum exempla-
ria in bibliothecis latentia. prssertira manu scripta et vetusta. Iterum vale.
EPISTOLA DEDICATORIA.
Inoictisimo atque magnanimoimperatori MAXIMIUANO Csesari Auguslo, benedictus Chelonius abbasViennx

ad Scotos, obsecundator indefessus felicitatem aptat.
Rebuspublicis ut salvx consistere possint sapientix dedHosoportere prxessse, Platonis est sententia, Maxi-
mUiane Csesarpiissime. Quod quam verum sil et quod utile, ul Grxcas omittamus et Latinas, Barbarorum
quoque indicant historix.Sapiens ut autem animus,quiduxatqueimperatorvi/xmortaliumcsl,ismihidemum
videtur, sireligiosus est. lnde fit sapientia,quam Grseciphilosophiam vocant, qux Seneca teste format
animum,vitamque disj.onit, el actionum nostrarumrecfrix,aqendactomtnillendademonslral,cumsitnon
tnodo humanarum, verum etiamdivinarumrerumccgnilio,indissolubilemcumreligionegermanitatemha-
beat. Ea quisquis imbutus est, recte vioit, agitque feliciter. Uuk fortuna omnis despicitur, calumque
967 MAGISTHI BANDINI. 068
ipsum militat.Quisi rerum summam gerendam deferas, pulclierrimum cernerc est imperium.Quodprisvt
ltomani non ncscicntcs imperiale fasligium pontificia dignitute freqnenlcr accumularunt, Eaque augusta
majestas, sacra qvoque, in hunc usque diem dipitnr. Quo qnidcm sanctiludinis respectu vefcres, apud quos,
prxkr ca qux publke adminlst.rabantur;contra hoslem qttoque nihil iaausjriculum fcticitcr.ut eorum ferebut
opiiiio,gcrebatur,tanlum liomanam rempublicam crevisse autnmabant, qnantam fuisse novimus,Quorum
nihilominus non sacra, imo cxsecranda eral religio, stullaque sapicnlia, et profana superstilio. Nosilaque
qui non cllinica, scd orthodoxa pielatc sumus insiiluti, ct non Martem, sed Chrislum fortunis nostris in-
vocamus, cum caluis evcnissc conslet temporibtis,quxnuUisprioribusvisasuntsxculis,etomnis admirabi-
tur posterilas,utpote publicis commoditalibusprxsenlissima et prope,nisioculis ccrnerentur,lneredibilia,
cur non tuis quoque sacralissimisascribcnda putemtts auspiciis?Transco novd, qux hostes tui pturifariam
expcrti sunt, disciptinx mililaris instiluta,quibuslibiabadolescentiainsenectulemusquecontumaxeorum
sempcr csl dcbollata sitpcrbia, ul infinili tui tcslantur triumphi: qtios Joannes Stabius majestatis tux hislo-
ricus, in grundcm, qucm triumphalcmntincitpal,arcumcollcgit. Cujus nos CommcntariumexGermanicoin
Latinum, htssu luo verlimus. Taceo novas atque slupcndas, quaruni lonVru fulmineque,vel Mpes conlre-
miscant el'corruant, ct quibus valcal obsislerc, nihil per ledivina in omnibusprxditum industria, invcntas
adprielia machincis. Pacis interea, citjits gratia betlaomnia tibisunt suscepta, quanlum fuerit studium,
inde potcst cottigi, quod tantos reges, totquc in tua fcedcra, tuasque affinifates wagno ingenii lui artificio
principes, et prxciptte nupcr Viennx,pcrduxisti. Tot elcnim summalcs pwpuratos alque torqualos,e.v tolo
orbc Homano abs le accitos tunc eo confluxisse consjicximus, qunt nusquam ulla commemorat xtas conve-
nissc. Qucm prxclarissimwn xlernaque mcmoria celebrandttm concentum,duobus libris, vcrsibu.iheroicis
perscripsimus, inqtic sacralissimas tttas numus obtulimus. IIxc, inquam, tacco. atque consulto quidem,quod
non ntodo meas vircs, imo et sesc ipsa superent. Propter qux ctiam, in le Virgilianum illud, quo principem
oplimttm idem poeta complexus est, compleri vidco.
Tu regcre imperio populos, Romane, memento :
lls tibi erunt artes, pacique imponere morem,
Parcere subj'ectis, et debellare superbos.
Ad unum id.quod principum ab origine mundiomnium fata superel.veniam.Novintus Bacchum ct Ilercu-
lem remolissimas in sua imjicria cocgisse gentes. /'ompcium item alque Julium mttttosque Romanorum
principum alios nationes devkisse qtiamplurimas, al nobis haud incognitat lamen, Lalinoque adjecbse im-
perio : le aiilem fcrme nascenle, atqtie subindc purcnle luo forlissimo imperatore, posleaque tc forlissiuie
imperanle, atius nobis lcrrarn-n orbis, alixque nutlis antc sxcalis cognitx,ac ne somnialx quidem gehtes,
Hispanis, ettindclibi malcrnum gentts est, Lu.iitanis,prn'cipucnavaliac prope insana, sidicere liceat,in-
dagalione tronicos ambos, el extremum, qui anlipodum cst pelagum supcranlibus, Chrisliauo acccsserc impe-
rio. Quibus cliam tcmporibus novuin quoddam Palhtdi vcl ipsi,ut oiiinor,cotisqiieignotu>iiscribendigenus,
quod chakographiam vocamus,in luccmprodiit. Cvjtisoccusione prxclurissimaitla mtnc lale provtniuntin-
genia,crescunl tilterx,et ad Pltiladelphicam quoque xmutalionem complenlurpassim bibtiutliccse.Qumsin-
gula pluraquc mttlto alia, luo fato, luisque jttrc auspiciis ascribenda, qtti digne mcmorare velit, xstivum
aiem, cenlumque linguas et ferream quxrat voccm. Non minus tui gcncris, quod anliquissimum est,et a
magno illo Cliaino dcsccndere legimtts, amplhsimam clariludincm,in ncpotcsusqttc tuos,quibus nuncmun-
dus universus nit prcfiosius habct, et stemma/a qnircgia, carptim dttnlaxat dicere lcnttl, non tantum </».•
exordio, quantum de inveniendo fine sollicilus si/ : inqitc attxilittm vocel Galliopen, et ipsumquemnihilhi-
storiarum lutet Apollinem, suasqtic nihilominus incassum nitentes ridcat vires. Omittamustux slirpisreli-
quos maximis ttbijue laudibus dccanta/osfiarolum specimen tibi si niiltimum, tyranuorum fulmen ct occ.i-
denlisnunc,moxquc, te sa1agcnte,orienlis regem quem catholicum vocare jttslum cst;polettiissimum glorite.
tux permagnumqtte quis mortalium esse nesciat incrcmenlum ? qttis dignis prosequatur' laudibus ?QuoFer-
ciiriandus natu minov, par indolc,nalus el idem in sccp'ra,germano quam dignissimus n scitur. Tuarum
ulerque virtutum cgregius xmulalor. Christianisomnibus, alter, quam dese oplvnam prabel, spe,atter cliam
rcipsa, immcnsum suscital gaudium. Ob eas itaquc plurimasquc alias,maximasquetibi, utpotesingnlariler
divo princijri catlilns conccssris glorix dolcs, et in primis ob retigionis Chrisliance, qttem sedulo juvas ac
forlissime dcfendis caltuin, Bundinus nos/cr Mcdlici pridcm infer atia qnx ibidem quamplurima sunt,oe-
tuslissima inventtts volumina,et a D. Sigismundo viro moribus egrcgiis et studiis opfimis tonge ornalissimo,
arliumque, quas liberales appcltamus, magislro,ejusdcm monastcrii abbafepcrcigili, produclus in lucem,
sese ad manum me ducenlc txlissimus offert. tnisque quod longxvo carcere lutulem sit liberalus, felicibus
aseribit ampiciis. Felicibus, inquam, quippecuijuslepiequevivereexconsueludinc pucro assumpta,innatu-
ram versum esl. Quo nunc nemo forlior prudenliorque, nemo cautior, integrior el sanctior, nemo in-victos
clcmcnlior, et tillcrarnm, qttas oplime calles, invenitur amantior. Illum, sacratissime Cxsar, favore tuo di-
gnare,partnim quidem yiondere,sedreligionis noslrxsanctis referlum dogmalibus. Unde,ut mea multorttmque
aliorum non imperilovum ferl opinio, PetrusiUcLongobardusgrundesuiimalqttcquadripartitumvolumen
propagasse vidclur.Simililerct nos,quibus tanloobsccundare principi drcus exislimalurpulcherrimum,fan-
toque te frui patrono tutissimttm ducilur prxsidium, tuce majcstatis obsecutoresparatissimostuorum,quos
optimos semper habes in clienlum numero, conscribere dignare.
Viennse ad Scolos 1518.
EJUSDEM
AD SIGISMUNDUMABBATEMEPISTOLA.
Reverendissimo Patri ac domino D. SIGISMUNPO abbati in Medlico, viro et litteris etreligione ornatis-
simo, pergrata sibi familiaritate devincto, plurimumque observando, F. Benedictus Chelidonius Viennee
ad Seotos abbae S. D.
969 SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. I. 970
De litteria disceptatione, qus nuper Vienns inter D. Joannom Eckium, sacrao theologis doctorom,
facultatisque ejusdem doctorcs Viennenses, maxima in lilteratorum frequentia facta est, dum intcr
prandendum nuper abs te, Sigismunde ubba dignissime, nonnullis aliis bonurum litterarum profes-
soribus, more tibi solilo conferretur, ipseque ut sspissimealias, secundum priscam, qus miRi tua cuin
pa'.ernitate j'am pridem fuerat consuetudine invitatus considerem pcr D. Eckii mentionem, ad biblio-
thecs tus, quam novam eonslru.xisti, pcrvelustis manuque scriptis codicibus plenam, digressi sumus
memoriam. Quorum ex numero P. tua reverenda librum quemdam svi plenum, cui titulua erat, liber
sententiarum magistri Bandini, paucos ante dies indicio D.Eckii repcrtutn protulit.Quem cum publicatu
dignum una cuncti sententia judicassemus, abs te, pater optime,quod domesticistnnc curis omninofores
obnoxius, ejusdem res'idendi, et quo maxime ihdigebat, castigandi provincia mihi tunc forte minus nc-
gotioso demandata est. Quam ego, utpote P. tua multa pro benevolentia, multisque pro beneficiis plu-
rimum debens, auiacia magis quam fretus peritia, assumptomecum in eamoperam Murtino Milioregulari
cauonico, et nostri monaslerii ttinc Pltbano, viro in omnom retu litteruriam abunde expedito, promptus
obii, et eo quo Petrus Longobardus modo, quantum licuit distinxi, et a mendis, quibus plenior quam
Leopardus maculis erat, vindicavi; auctoritulum denique loca pleraque annotavi. Inter legendum igitur
comperi certissime Petrum eumdem. suis in quatuorlibris, nostro per ordinem usum Bandino. Petrus
namque in EUOqui de sucramentis est quurto libro, de conlirmatione quanquam parum, nonnihil tamen
disputat. Quem si Handinus, ut anonnullis putatum est, abreviasset, desacramento eodem,utpote re ad
propositum necessaria, non ita, quemadmodum fecit, tacuisset. Sententise noslrs D. Eckius in libro de
sua Viennshabita disputatione, astipulari vidctur, cujus verbainferius subjungam. Simile dc Gratiano
quoque, ut veritutem exomploastruam, amborum tamea salva reverentia, nuper comperi. Nam Joannes
Hessus reverendissimi prssulis Vratislaviensis, et Caroii ducis Silesis familiaris gratissimus, virque do-
ctissimus, conterraneus meus, ex Gcorgio quodam de Spalato sque doctissimo Saxonis ducis a secretis,
scse audivisse roihl asserebat librum Isideri Hispalensis, synodales constitutiones et Patrum sententias
continentem, in monasterio quodam Thuringis, quod Vallis Sancti Georgii vocatur, teneri. UndeGralianus
ille quisquis fuit maximam partem in suum decrelum congesserit. Bandinus, cujas, el fortunae cujus
homo, fuerit, cum diu multumque in historiis quoque doctissimcrum virorum Georgii Collimitii, medi-
cinae atque astronomis doct. Sebastianique Vundertii, LL. Licentiati, magistroramque Ambrosii Salser,
Andresque de Mergentem, nec uon Joannis Eckii per epistolam, usu investigassem, de viro longsva glo-
ria digno nihil deprehendimus. Et nisi hoc ingenii sui monumentum post se reliquissct, omnino forsan
sterna scpultus oblivione luteret. Volumine itaque, quandoquidem de uuctore nihil ccrti habcmus, con-
tenti simus. Quod modo Cnlcographis subjacet, in lucem, ut jussisti, quam ocissime proditurum. Vule,
abba itterarum amator notissime.
Dutum Vienns ad Scotos prima die Julii 1518.
Dominus Joannes Eckius sacrse theologiae doctor clarissimus in suo libro quem de sua
disputatione Viennae habita edidit, de magistro Bandino quid sentiat,
lector, adverte. Cujus hsec sunt verba :
Ad Medlicum vcnimus, insigue divi ttenedicti monasterium,ubidumin hospitio ilineris comites corpora
el equos curarent, ego pro meo in bonas titteras amore, monastcrium conscendi, supclleclilem chartaceam
visurus. Ubi codices reperi plurinws. At imprimis mirifice oblectabar inmagistris Banditti summathcolo-
gica. Quam dum diligentius leclilussem. camperi, dempta stili elegantia, nihil eutn, aut perparum a Pctro
Longobardo Senlenliarum tnagistro differre,ilasingulassmfentias, co ctiamordine,quomagister,doctis-
sime prosequitur. Conluii enim confeslim Ubrum libro, non uno in loco: ut mihi dubitalio suborla sit non
ntodica, quis ex eis cuculus fueril (1), atienum sibi supponcns partum.Pelrus enim a tot sxculisreceplus
est pro certo avcloreet primario hujus summo?..At contra, pervelustus est Handini codex, in antignissimo
wonasterio, tati formula concinnatus, ul quis facilius aliquid addiderit,quam delraxerit.
Hsc Eckius.
(1) « Dubitationem hanc, quis horum duorum alteri suadebeat, dirimitcedex Altahs superioris (Ober-
Altaich), ssculo xm exaratus, in-4° maj'., in quo Bandini opus Abbrcviatio de libro tacramentorum ma-
gistri Pelri Parieiuis episeopi fideliter acta clare ac affirmate dicitur. » D. B. PEZIUS,Dissert. in tom. I
— Vide Notitiam hlterariam Operibus Pctri Lombardi prsmissam,
Tltes. Anecdot,, p. XLV-XLVII.
rioris tomi col. 22. EOIT.PATR. supe-
MAGISTRI BANDINI
DE SACROSANCTA TRINITATE
LIBER
QUI EST SENTENTIARUM PRIMUS
Heptox^.— Primo hoe libro (quemadmodum ct in cxleris omnibus) mira usus brevitate ac perspicuitate
Bandinus,vir (ut scripta ecidenter commonstranl) insacris litlcris, Falrumque orthodoxorum tectioneversa*
PATHOt. CXGII. 3i
1 MAGISTRI BANDINI. 972
tissimus, cxhisipsisluculentamethodoifrxmissa gencralitotius Scriplurxquasimateria) quam compendiO'
sissime ctarissimeque de sacrosancta disserit Trinitate: docansDcum in esseulia unum, in personis irinum
esse. Deinde quomodohx pCrsonx inter se dislinguantur, atixque ab alii ortum ducant: interim, perenni-
tatc, magniludine;acpotestule reveia xqualcs. PostremodeD<.iscientia,providenlia,prxdestinalione,)io-
lentia,acvoluntate,variasabstrusasquesed lccluperjucundas,necminusutilespaucisagitat,clarcquediluit
quxstiones.
DIST. I. Generalis Scripturx klius materia : res A Fruaturhe nobis Deus. — Item qnsritur, utrum
et signa. Quid res, quid signum. — Circa rcs divi- Deus fruatur nobis? Quod negat Augustinus (6),
nas (2), studiosis compendium aliquod coelesti fa- Quia bono nostro non eget. Ait enim propheta : Bo-
vore tradcrc cupientcs, arlmoncmur quamprimum norum meorum non eges (Psal. xv). Nonergo frui-
duo cssc,in quibus prscipuc doctrina L)eiversatur, tur nobis, sed utitur : alioqui si nec etiam utitur,
res scilicet et signa. Ut enim Augustinus ait (3): Om- quo modo nos diligat, non invenio. Nos quoquc
nis doctrina, vel rerum est, vel signorum. Dicuntur invicem nobisutimur, sed aliter atque ille. Ille enim
autem res, qus ad aliquid significandum non adhi- ulitur nobis, miserendo, ut se pcrfruamur : nos
bentur : signa vero, quorum usus in significando vero invicem utimur, cooperando, ut illo perfrua-
est : velut utriusque legis saeramenta. mur.
Iierum divisio. Divisionis ususs. Quid frui. Quibus Sitne virtutibus fruendum. — Nec virtutibus etiam
frtiendum. Quibus utendum. Quid uti. — Dohisduo- fruendum est, quiaquo fruimur.propterse tantum,
bus, Deo scicntiarum fcrente opem, agere institui- ut dictumest, amamus: virtutes autem propterbea-
mus. Ac primum"de rebus, postea de signis disse- titudinem, non propter se amamus. Unde Aug. (7):
rcmus. De rebus Augustinus ait (4): Rerum. alis virtutes forte quas propter solam bcatitudinem
sunt quibus fruendumest, alisquibus utendumest, n amamus, sic persuadere nobis audent, ut ipsam
alis qus fruntur et utuntur. Rebus quibus fruen- beatitudinem non amemus. Quod si faciunt, etiam
dum est, beatificamur. IUs autem sunt Pater et Fi- ipsas utique amare desistimus, quando illam,
lius, et Spiritus sanctus. Eadem tamen Trinitas, propter quam solam istas amamus, non araamus.
summa qusdam res est. Est autem frui, amore in- At huic objicitur quod ail Ambrosius in Epistolaad
hsrere alicui rei, propter seipsam. Quod Trinitati Galatas (8) : Hsc scilicet opera non nominat Apo-
duntaxat convenire dignoscitur. Res vero quibus stolus virtutes,sedfructus, quia propter se petenda
utendum est, sunt quibus adminiculamur, ut rebus sunt. Quod si est, ergo propter se amauda sunt,
beatificantibus inhsreamus ; qus sunt mundus, et non propter solam beatitudinem. Porro sciendum
in eo creata. Quibus utendum est, ut in his invisibi- est virtutes etiam propter se amandas esse, quia
lia Dei, pcreaqurc facta sunl, intellecta conspician- possessorcs suos pie ac sancte delectant, nec in
tnr, hoc est, ut de temporalibus sterna capiantur aliquo contristant; verum hic non est sistendum,
(Rom.1). Est enim uti: id quod in usum venerit, re- sed per eas, sicut per qusdam adminicula, ulterius
ferread hoc obtinendum, quo fruendum est. Deni- progredimur, appetendo quiddam, in quo solo con-
que res, qus fruunturet utuntur, sancti angelisunt, secuto,finis gaudii et delectationis, quod est beatum
et nos quasi inter utrasque, medii constituti. esse, proponitur : hoc autem est summum et in-
. Sitne hominibus fruendum. — Sed qusritur, C commutabile bonum, Deus Trinitas. Atque ob hoc,
utrum homines sc invicem frui debeant ? Ad quod virtutes propter solam beatitudinem amandas, di-
Augustinus ita respondet (5) : Si propter se homo ctum est. Utendum ergo virtutibus est, et per eas,
diligendus est, fruimur eo, si proptcr aliud, utimur non eis, summo bono est fruendum. Sic de volun-
eo. Ideo non videtur homo propter se diligendus, tate cunctisque potentiis. anims dicimus. Ita est
quia in eo quod propter se diligitur, quo solo frui- distiictio rcrum, ut prstactum est. Primum igitur
mur, vita beata constituitur. Cuj'us etiam spes hoc ipso de quo Ioquimur adjuvante, de illis quibus
tempore 'nos consolatur. In homine autem spes fruendum est, agamus : scilicet, de sacrosancta
ponenda non est. Ergo homine fruandum non est, atque individua Trinitate.
nec scipso etiam. DIST.II. De sacrosanclz Trinilate. — Hoc itaque
Sed objicitur, quod Apostolus ad Romanos (xv) vera ac pia fidetenendumest,utAugustinus ait (9),
ait : Si vobis primum ex parte fruitus fuero. Sane quod Trinitas est unus et solus verus Deus: scih-
subaudiendem est (in Domino) ut idem ad Phile- cet Pater, et Filius et Spiritds sanctus. Hsc
monem (20) dicit : Ita frater, ego te fruar in Do- Trinitas unius,ejusdemque substantisvel essentis
mino. Denique cum homine iri Deo frueris, Deo ;D dicitur, creditur, intelligitur, quee summum bo-
potius quam homine frueris, ut Augustinus ait. num est.
(2) Confcr cum dist. i a P. Lombardi. (7) De Trin, lib. 13, cap. 8.
(3) Lib. i. De doct. Christ. cap. 2. (8) Non reperitur in Amb. commentariis. sed in
(4) C. 3, eodem lib. glossa interlmeari.
(5) C. 22, Do doct. Christ. (9) Lib. i, De Trin., cap. 2.
6) Eodem lih. i Dc doct. Christ., cap. 31 et 32.
973 SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. II. 974
Reverenter dipustandum de Trinitale. — De hac A calum et terram (Gen, i) : sciendum est quod Hc-
excellentissima reagamuscum modestiaettimore: braica vcritas habet. eloym, ubi Deus scribitur.quod
attentissimisetiamauribusatquedevotis audiamus. est plurole htijus singularis el, et interpretatur dii
Quia nec periculosius alicubi erratur, nec laborio- \eijudices. Quod ergo eloym, non el, dixitMoyses,
sius aliquid qusritur, necfructuosiusaliquidinve- personarum pluralitatem indicavit. Ad quam etiam
nitur. illud refertur. Eritis sicut dii (Gen. i), pro quo
Quisque denique in hac re studeat Augustinum Hebrsus rursum habet eloym, quasi dicat: Eritis
imitari de se ipso dicentem : « Non pigebil me, sic- sicut divins porsons. Denique maximus propheta-
ubi haesito, quaerere : nec pudebit,sicubi erro, di- rum David, super senes intelligens (Psal. cxvm),
scere (10). naturs divins unitatcm testatur, ubi ait: Dominus
Qux fuerit intentio scribentium de Trinitate. — nomenestilli (Psal. LXvu),nondomini.Distinctionem
Inde sciendum est omnes in hac re catholicos quoquepersonaruminnuitdicons: VerboDominicxli
tractatores intendisse docere secundum Scripturas, firmati sunt(Ps.xxxii).Benedkat nosDcus Dcusnoster,
quod Pater.et Filius et Spiritus sanctus unius sub- benedkat nos Deus, et metuant eum omnes fines terrx
stantiffi sint, et inseparabili squalitate, unus Deus; (Psal. LXVI).Trina enimconfessioDei.trinitatemex-
ut doccatur unitas esse in essentia, et pluralitas in _ primitpersonarum:dumverosub,jungit,eum,essen-
"
personis. Ideuque non credantur plures esse dii, tis aperit unitatem.Item Isaiasdicit, Seraphimcla-
sed unusDeus. TcneamusigiturPatremetFilium et mare, sanctus, sanctus, sanctus, Dominus Detts (Isa.
Spiritum sanctum.ut Aug. ait (11), unum esse natu- vt).Terautemdicendo sanctus .•Trinitatem :Dominus
raliter Deum ; nec tamen ipsum Patrem esse, qui Deus subjiciendo, unitatem, aperte distinguit.
Filius est: nec Filium ipsum csse, qui Patcr est : Veteris Tcstamenti testimonia de xterna Filii ex
necSpiritumsanctum ipsumesse, qui Pater estaut Patre genitura. — Csterum David ex persona Filii,
Filius. divinam gencrationem ostendit ibi. Dixit Dominus
Quo sit ordinedeTrinilakagendum.— Prsterea, ut ad me, Filius meus es tu, ego hodiegenuite (Psal. u).
Aug. ait (12),hoc modo in hac re agendum est, ut pri- De hac Isaias ait : Generationem ejus quis enar-
niuraperScripluras,anfides ita sehabeat, monstre- rabit? (Isai. LIII.) Do hac generationo Clemons in
tur :deindeadversusgarrulos,rationibuscatholicis, primacpistolasua, Jacobo episcopo scribit, dicens:
congruisque similitudinibus, pro assercnda fide « Hanc secretam originem, cum proprio Filio, no-
defendendaque eatur : ut eorum scrutiniis satisfa- vitipse solus qui genuit.» Nec a nobis Deusdiscu-
cicndo, modestos plenius instruarous. Illi autem tiendus est, sed credendus, qui in nobis ipsis
si quod qusrunt, invenire nequeunt, de scipsis po- nescimus quod sapimus, scilicet quomodo sapientia,
tius quamde ipsaveritate,ac nostra diffinitione vel C ingenium, aut intellectus, consilium, aut mens
assertione conqueralur. nostra generet verbum. Sufficit orgo nosae, quia
Testimenia Veteru Testamenti de divina unitate et lux genuit splendorem, sicut ait Propheta. In
Trinitate. Unitasnalurse. — In medium itaqueVete- splendoribus sanctorum ex utero ante luciferum
ris acNoviTestamcnti auctoritates proferamus, qui- genui te (Psal. cix). Et alibi : Hic Deus noster,
bus unitatis ac Trinitatis veritas demonstretur. Ac et non reputabitur alter ad eum (Baruc m). In Sa-
primum ipsa legis occurant exordia. Moyses ergo pientia quoque, de ipsa dicitur : Antequam terra
ait: 4udi Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus fieret,ego jam concepta eram (Prov. viu). Nocdum
est (Deut. vi). Item : Ego sum DominusDeus tuus, fontes, montes autcolles, et ego parturiebar. Item:
qui eduxi k de terra JEgyti (Exod. xx). Ecce hic Ego ex ore Altissimi prodivi primogenita ank omnem
asseritur unitasdivins naturs.Oeusenimet Domi- creaturam (Eccli. xxiv). Ecce aperta de sterna geni-
nus,ut ait Ambrosius, nomina sunt naturs et po- turatestimonia.
testatis (13). Item alibi: Ego sum qui snm; et : Genilurx temporalis testimonia. — Michsas vero
Qui est, misit me ad vos (Exod. III). Dicens, egosum, utriusque generationis Verbi, temporalis scilicet et
non, nos sumus, et qui est, non, qui sumus, aper- sterns testimonium dicit sic : Et tu, Bethkhem
tissime unitatem divins substaniiB declarat. Q Ephrata, parvultts es in millibus Juda, ex k mihi
Personarum trinitas. — Personarum quoque plu- egredktur, qui sit dominator in Israel, et egressus
ralitatem et natursunitatemsimul Dominus ostcn- ejus ab initio a diebus xternitalis (Mich.v).
dit dicens: Faciamus hominem ad imaginem et simi- Testimonia de Spiritu sancto. — De Spiritu sancto
litudinem nostram (Gen. l). Cum enim, ut Augusti- etiam specialiter Scriplura ita testatur in Genesi:
nus ait (14), dicit, faciamus, et, nostram, ostendit Spiritus Domini ferebatur super aquas (Gen i). Et
eumdem Deum, non unam, sed plures esse perso- David : Quo ibo a Spiritu tuo ? (Psal. cxxxvm.) Et
nas. Dicens vero, ad imaginem, unam ostendit in Sapientia: Spiritus sancttu disciplinx ejfugiet
esse naturam, ad cujus imaginem fieret homo, fictum (Sap. i). Et Isaias: Spiritus Domini super
Item cum scriptum sit: In principio creavit Deus me etc. (Isa LXI).
(10) Lib. I, De Trin., cap. 3. (13) Lib. i, De fide, cap, 1 et2.
(11) Ds fide, ad Petrum. (14) De fide, ad Petrum.
(12) Lib. i, De Trin., cap. 2,
iVooJinlrumenli testimonia de iisdcm. — Ut aut- A t dicit Apostolus, cum simplex tantum essentia sit, et
tem in medio duorum animalium veritas cognosca- una (Rom.) : Ex perpetuitate namque creatura-
tur, et forcipe sumatur de altari calculus, quo ora rum, sternus : ex magnitudine, omnipotens ; ex
fidelium tangantur,etiam Novi Testamentide divina dispositione, sapiens ; ex gubernatione, bonus, in-
Trinitate ac unitate, testimonia ponamus. Magistor telligitur conditor Deus. Igitur per hsc omnia,dei-
itaque veritatis dicit: Ik, baptixanles eos in nomine tatis unitatem cognoscere potuit horao.
Patris, ct Filii, et SpirUvs sahcti (Matth. xxvm). Quomodo Trinitas noscatur per creaturas. — Tri-
In nomine dicens, non in nominibus.ut ait Ambro- nitatis etiam indicium vel vestigium haberi potuit,
sius,unitatem essentis per nomina tria qus ponit, per ea qus facta sunt. Ait enim Augustinus (19) :
tres esse personas declarat (15). Item : Ego et Pa- Hsc omnia quoe arte divina facta sunt, et unitatem
ter unum sumus (Joan. x). Urium dixit, ait Am- quamdam in se ostendunt, et speciem et ordinem.
brosius, no fiat discretio naturie vel potestatis(l6). Quodque enim creatorum, et unum aliquid e»t, et
Addidit, surnus, ut Patrem Filiumquc cognoscas. aliqua specie formatur, ct aliquem ordinem petit aut
JoanncB etiam ait: In princifio erat Verbum, et tenet. Ecce talo vestigium ineffabilis Trinitatis ap-
Verbum erat apud Deum, et! Deus erat Verbum paret in creaturis. In ea namque summa origo,vol
(Joan. i). Aperte ostendcns Filium sternalitor esse D omnium rerum unitas est Pater. Omnium rerum
apud Patrem,ut alium apud alium. Iiem alibi: Ires pulchritudo perfectissima, Filius. Etbealissima de-
sunt qui kstimonium perhibent'. in cmlo, Pater, Ver- lectatio, Spiritus sanctus. Sic igitur per ea qus
bum et Spiritus sauclus,et hi. trds unum sttnt (l Joan. facta sunt, in fide invisibilium adjuvamur.
v). Apostolusjquoque Trinitatem unitatemque di- Quomodo in anima sit imago Trinitatis. In
stinguit ibi: Ex ipso et per ipsum et in ipso sunt mente denique humana, qusdivinitatisest imago,
omnia, ipsi gloria (Rom. n). Ex ipso,ut Augustinus plenius hsc intelligi poterunt. Etsi enim, ut Aug.
ait (17), dicit propter Patrcm : psr ipsum, propter ait (20), amissa Deiparticipatione deformis sitmens
Filium : in ipso, propler Spiritum sanctum. Hsc est humana, imago tamen Dei eo ipso pcrmanet, quo
Trinitas. Per hoc vero, quod rion ait, ipsis gloria, capax ejus est, ejusque particeps csse potest.
sed ipsi, hanc Trinitatem, unum Deum esse osten- Quia meninit sui, intelligit se, diligit se : hoc si
dit: sane quia singuls pene syllabs Novi Testa- cernimus, cernimus Trinitatem, nondum quidem
menti, hoc concorditer insinuant, testimonia dein- Deum, sed imaginem Dei invenimus, scilicet me-
ceps inducere omittentes, rationibus, congruisque moriam, intelligentiam et voluntatem. Hsc igilur,
similitudinibus proutinfirmitasnostravalet.itaesse et tria, et unum sunt. Nec enim, ut Aug. ait (21),
ostendamus. sunt tres vits, sed una. Qus etiam relative dicuntur,
Dist. III. Tribtu modis per creaturam Crcakr C utAug.ait, mensenimamareseipsam,velmeninisse
nosci potuit. — Invibilia Dci per ea qux facta sunt, non potcst, nisi se etiam noverit. Nam quoraodo
intellecta conspiciuntur a creaiura mundi (Rom. i), amat, vel meminit quod nescit ? Sic etiam de cste-
hoc est, homino, qui, dicente Apostolo, duobus ris dicendum est. Mens autera ipsa vel vita ad se
juvabaturut Deum invisibilem cognosceret, natura dicitur.
scilicet rationali, etoperibusexterioribus,inquibus Quomodotria illa sint sequalia. Proinde et squa-
ariificis aliquatenus relucet judicium. lia sunt non solum singula singulis, sed et singula
Ait enim Ambrosius (18): Ut Deus qui natura omnibus. Memini enim me memoriam habere, in-
invisibilis est, etiam a visibilibus posset sciri,opus telligentiam et voluntatem ; intelligo me intelligere,
fecit quod opificem sua visibilitate manifestavit, velle et meminisse; volo etiam me velle, et memi-
quod ab hominefieri impossibite est, vel ab aliqua nisse et intelligere.
creatura. Constat igitur super Omnemcreaturam il- Quomodo illa tria dkantur unum. Sed quomodo
lum essequi eamfecit, acperhocillum esse Deum, hsc dicuntur una mens, cum potius mentis vires
humana mens coguoscere potuit. dicenda videantur? Ideo scilicet quia inipsamente
Quem etiam cognoverunt philosophi omnia fe- substantialiterexistunt.Und Aug. (22): Admonemur
cisse, et a nullo flactum fuissoJ Videbant enim om- J) hsc in animo existere substantialiter, non tanquam
nem substantiam corpus esse aut spiritum : et hunc in subjecto, ut color in corpore, quia, etsi relative
meliorem illo, sed longe meliorem qui utriusque dicuntur ad invicem, singnla tamen substantialia
Couditor est. Illum igitur principium rerum esse, sunt in sua substantia. Miro itaque modo, triahsc
rectissimc crediderunt: qui factus non esset, et ex inseparabilia sunt a semetipsis, et eorum unum-
quo cuncta facta essent. quodque, et simul omnia, una subslantia sunt, ut
Quod vero veritas Dei per etjtqus facta sunt co- dictum est.
gnosciturpluribusmodis, pluraliter.invisibiliaDei, Qux dissimilUudo sit ereatse et increatx Trinita-
(15) Lib. i, De fide, c. 12. (19) Lib. vi De Trin., c. 10.
(imLocoeod. (20) Lib. xrv De Trin., cap. 8.
f-17)Lib. i De Trin. c.6. (21) Lib. xiv, c. 8.
(18) In comment. Epistols ad Rom. o, 1. Quod (22) Lib. ix De Trin. c. 4.
notum est Dci,
977 SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. V. 978
tis. Cum autem per hso appareat trinitas creata A est; sed nec ulla creatura: Nulla est enim res qus
increats similis Trinitati, in pluribus tamen dissi- seipsam gignat. Videtur tamen Aug. sibi obviare,
milis existit, quod facile ostenditur si advertatur. ubi dicit (26): Dcus Pater se alterum genuit, quod
Ecce enim unus homo est, qui habet hsc tria. Non ita sane intelligitur, hoc est, de se alteram genuit
antem ipse est hsc tria, ne hsc tria sunt unus personam: vel genuit alterum, id est Filium, qui
homo: ibi vero unus Deus est tres persons: et hoc ipsum est quod ipse. Illationi autem prs-
tres persons, unus Deus. Item hic est tantum una dictae. scilicet, si Deus genuit Deum, ergo vel se
pereona, ibi autem tres persons sunt, Pater et Fi- Deum, vel alium, ista similitudo obloquitur: Filius
lius et Spiritus sanctus. Denique, hic nullum ho- Dei coepitessepersonahominis,ergo vel eaqusipse
rum trium est homo: ibi vero quslibet personaest pereona hominis, vel alia: quod utrumque cum-
rum plenus et perfectus est Deus. Multum igitur sit absurdum, nequaquam est concedendum. Itaet
mens nostra distat a Trinitate increata. Qus quide similibus est dicendum.
dem mens imagoDei est,ut Aug. ait(23), non ideo Eamdem tamen qnsstionem aliis urgent verbis.
tantum quiameminit sui, intelligit, ac diligit se: sed Deus Pater genuitDeum, ergo vel Deum qui est
quia potest etiam et meminisse, et intelligere, et Deus Pater, per quod videtur seipsum genuisse.vel
amare illum, a quo lacta est. Per quod unitatem o Deum qui non est Dous Pater, per quod videtur
in Trinitate, et Trinitatem in unitate intelligere alium Deum genuisse. Sed licet hoc catholice con-
valet. Intelligit enim unum tantum esse prin- cedi possit, quia haec oratio, Deus Pater, non se-
cipium rerum, quia si plura essent, vel omnia es- cundum substantiam dicitur, sed personalis esi: ad
sent insufficientia, vel cstera prster unum super- omnem tamen pertinaciam evacuandam,illam pro-
vacanea essent. IUudautem principium, non fatuum positionem, scilicet Deus Pater genuit Deum, qui
putavit, unde sapientiam ibi esse intellexit, non est Deus Pater, ex virelationisdeterminandam
quamcumdiligit, etiam amore ibi esse recta ratione admonemus, ut scilicet (qui) relatum simpliciter ad
deprehendit. Patet ergo quomodo mens nostra Deo Deum, falsum inducat: relatum vero ad Deum ge-
sit similis, qualiter etiam per eam deitalis uni- nitum, conuenienter, verum proponat. Est enim
tas atque Trinitas homini potuit innotescere. Deus Pater, idem Deus qui et genitus, non tamen
De Trinitatis unUate. Firmum argumentum con- Deus Pater, est genitusDeus, quiasic una persona
firmandceTrinitatis. Ergo secundum prsdictorum esset alia, quod absit!
significationem, credamus Patrem et Filium et DIST.V. Au essentia diviaa reck dicatnr genita
Spiritum sanctum unura esse innatura, et trinum aut genuisse. — Consequenter qufflritur, an Pater
in personis. Ut enim Aug. ait (24): Una est natura genuerit divinam essentiam, an ipsa Filium, an es-
sive essentia Patris, et Filii et Spiritus sancti, non C sentia essantiam, nec ne? Quod Pater divinam es-
una persona. Si enim sic esset una persona, sicut sentiam genuerit, videtur ex verbis Aug. dicentis:
est una substantia Patris et Filii et Spiritus sancti, Deus cum Verbum genuit, id quod est ipse, ge-
veraciter Trinitas non diceretur. Item Trinitas qui- nuit (27). Item DeusPaterquiverissimese indicare
dem esset vera, sed unus Deus Trinitas ipsa non animis cognituris et voluit et potuit, hoc ad seip-
esset. si Pater et Filiua et Spiritus sanctus sicut sum indicandum genuit, quod est ipse qui genuit
sunt personarum proprietate ab invicem distincti, Ipse autem nihil aliud est, quam divina essentia,
sic quoque essent naturarum diversitate discreti. quare videtur ipsam genuisse. Caeterum prsdicta
Teneamus igitur, quod in ulla sancta Trinitate, sic intelligenda dicimus, Pater, id quod est ipse ge-
nnus est Pater, qui solus genuit Filium: et unus nuit, hoc est Filium.qui est idquod Pater est, sed
est Filius, qui solus est de Patre natus: et unua sed non 's qui Pater. Alius est enim Pater, alius
eBt Spiritus sanctus, qui solus ab utroque pro- Filius, sed non aliud.
eedit. Quod totum non potest una persona, hoc est Essentiam non esse genitam probal. — Porro quod
gignere se,et nasci de se, et procedere a se. Pater divinamessentiamnongenuit, triplici ratione
Disr. IV. An Deus recte dicatur genitus. — Emer- probatur.Prima,si eam genuit.sequitur quod rolative
git igitur hic qusstio. Utrum seDeusgenuerit? Con- J) dicitur ad eam. Quod si est, non indicathocnomcn
stat quippe, quod Deus genuit Deum, quia Pater (divina essentio) substantiam. Ait enim Aug. (28):
genuit Filium. et uterque est Deus. Ex hoc itapro Quod relative dicitur, substantiam non indicat. Se-
ceditur. Si Deus genuit Deum, ergo aut se Deum, cunda, quod si ipsegenuit eam,cumipse sitdivina
vel alium Deum: quod si alium, non est tantum essentia, idem genuit seipsum. quod esse non po-
unus Deus. Si autem seipsum, ergo aliqua res se- test, ut prsdictum est. Tertia, quia si eam genuit,
ipsam genuit. CuicontradicitAug, inquiens(24):Qui non genitorgeniti.sedgenitum eritcausageniloris,
putant ejus esse potentisDcum, ut seipsum genue- ut sit, et Deus sit, quippe divina essentia Dcus
rit, eo plus errant, quod non solum Deus ita non Pater, et est, et Deus est. Similitcr dicendum est,
(23) Lib. xiv, De Trin., c. 12. (26) Lib. i, De Trin. c. i.

(24) De fide, ad Petrum, c. 1. (27) In epistola 66 ad Maximinum medicum.
(25) De Trin. lib. xv, c. 20. (28) De fide cath. 3 et symb. c. 3.
979 MAGISTRI BANDINI.
quod nequo divina essentia genuit Filium, quia ad A substantia carnis patitur, quando gignit. Erratis
eum relative non dicitur. non scknks Scripturas neque virtutem Dai (Matth.,
Nec essentia genuit essentiam, prsdicta scilicet XXII).His verbis plane videtur natura Dei vel sub-
rationo, quia idem non generat seipsum. Verum ei stantia genuisse Filium. Ne autem hsc, et si qua
quod dicimus, Augnstinus contra ire videtur. Dicit similia, vasa mortis sint nobis, sed vits ad simpli-
enim (29): Sicuti de essentia, essentia: sic sapientia citalis sensum, qus est amica veritatis, hujusmodi
de sapientia. Et alibi (30): Christum Dei Filium ve- semper reducenda monemus. Sine prsjudicio itaque
rum Deum crede, ut divinitatem ejus de natura Pa- dicimus, quae de natura, vel substantia dici viden-
tris esse natam, non dubites. Hscautem, et siqua tur, ad personas esse referenda. Qus sane non no-
similia, sic intelligenda noveris, sicuti de essen- mine personarum, sed naturs ipsius expresserunt
tia, etc, hoc est, sicuti Filius essentia de Patris auctores, perhoc nobisinsinuantes ejusdemnaturs
essentia est, sic et FiliussapientiadePatresapientia et substantis, et immutabiliter, ut ait Hilarius, ac
est. Quod autem sic sane exponitur, ex vcrbis con- individualiter tres esse personas.iUnde Aug. in eo-
j'ice Augustini dicentis: IdeoChristusdiciturvirtus, dem: Trinitas hsc uniris ejusdemque substantis
et sapientia Dei, quia de Patre virtute etsapientia. est(38).
ipse quoque Virtus et sapientia est (31). D DIST.VI. Pater volensne an nolens genuerit. Pater
Videtiir etiam prsdictis contrarium, quod Hila- genuit natura. — Prsterea qusritur: An Pater vo-
riusait (32): Nihil nisinatum habetFilius.AtFilius luntate, an necessitete genuerit Filium: an nolens
faabetetiam essentiam divinam(totaenim est in eo) an volens sit Deus? Quod voluntate genuerit, sic
quare videtur, -et ipsa nata esse. Idem apertius di- videtur posse probari. Idem est naturaPatrisetejus
cit (33): Non corporali insinuatione Patremin Filio voluntas, Concedis autem quod naturagenuit, ergo
prsdicamus. sed ex eo ejusdom generis, genitam et voluntate, sed hocfacilein simili refellitur. Idem
naturam, naturaliter in se gignentcm habuisse na- est enim ejus scientia etvoluntas, ergo quscunque
turam. Ecce hisverbismanifestedicit, Deinaturam eo sciente fiunt, et volente; non scquitur. Necessitate
genitam, et genuisse. Sane ut idem dicit (34), autem non genuit, quia, utAug. ait, grandismiseria
intelligentia dictorum ex causis est assumenda el absurditas poneretur inDeo,si necessitate genuisse
dicendi. Non enim sermoni res, sed rei est serrao diceretur (39): Dicimus ergo, quod neque volens
subjectus. Hsc ergo verba sic fideliter accipi pos- neque nolens genuit, hoc plane sensu, voluntate
sunt. Nihil habet Filius nisi natum, hoc est, nihil scilicet prscedente vel sequente genituram, ut pu-
habetFilius.secundum quodDcus,nisi quodnascendo tabat Eunomius (40J. Voluntas euim generandi in
accepit. Item, prsdicamus ex eo ejusdem generis Patre, et ipse genitua simulab sternofuerunt, sic-
naturam genitam, etc.,hocest,prcedicamusPatrera C ut Aug. dicit: Filius Dei semper fuit cum Patre,
qui est natura, esse naturaliter in genito, id est in nec prscessit eum paterna voluntas ut esset (41)
Filio a se genito, qui est eadom natura qui Pater Secundum hoc igitur dicimus, quod Filius non
est. Unde idem Hilarius: Eamdem naturam habet voluntate sed natura sit Filius: et sicut Pater
genitus, quam ille qui genuit (35). Deus estnatura, non voluntate, sic Filius: etiamet
Quid sit, Pater de sua substautn Filium genuit. — Spiritus sanctus. Quod quia Eunomiua intelligere
Frequenter quoque occurritlcgenti: Patrem de sua non potuit, nec credere voluit. Unigenitum Dei
natura Filium genuisse. Unde Aug. (36), PaterDeus, dixit, non naturs sed voluntatis Filium esse. 8ane
de nullo genitus Deo, semel de sua natura sine ini- huj'us dialecttca deridenda est, ut Aug. ait (42):
tio genuit Filium Deum. Item Aug. super illud: Tenendum itaque est, quod Pater non voluntate
Qui eruit nos de potestate tenebrarum, et transtu- genuit Filium, quia voluntas generandi Filiumnon
lit in regnum Filii Charitatis sus. Quod dictum est, prscessit. Nec necessitate, ne absurde de Deo
inquit, Filii charitatis sus, nihil alind intelligitur, loquamur, sed natura genuit. Estenim, utHilarius
quam Filii sui dilectissimi, quod, Filii substantis ait: Natura Filius, qui eamdem naturam quam
sus. Charitas quippePatris, qus innatura ejusest, ille qui genuit, habet.
nihil est aliud.quamipsa natura, atque substantia: j) DIST.VII. Cum Pateret Filius una eademque
ac per hoc Filius charitatis ejus, hoc est, qui de sint essentia, ut dictum est, tenendum quoque est
subtantia ejus est genitus. Idem quoque ait (37): unam eamdemque esse potentiam utriusque. Est
Substantiam Dei genuisse Filium. Carnalibus, in- enim ibi omnino idem esse quod posse. Unde con-
quit, cogitationibus pleni, substantiam Dei de seipsa stat, qus quidquid potest Pater, Filius quoquepo-
gignere Filium non putatis, nisihocpatiatur, quod test. Verum de hoc difficilis oritur qusstio. Sienim
(29) Aug. lib. VII, de Trin. c. 1 et 2. c. 19, circa finem.
(30 In Rb: De fide, ad Petrum. (37) Contra Maximinum 1. m, c. 14.
(31) Lib. i, De Trin. c. 3. (38) Contra Maximinum lib. m.
(32) Lib. iv, De Trin. non longe a principio. 39) De Trin. 1. xv, c. 20.
(33; Lib. vii, De Trin., et c. 21ib ix. (40) Et in 4, ad Orosium tom. IV; dial. 65, Quae-
(34J Circa roedium iv libri. stionem 4,7.
(35) Lib. v, ejusdem. (4/) Ubi supra.
(36) De fide, ad Petrum; c. 2. De Trin. 1. xv, (42) De Trin. 1. xv, c. 20.
981 SENTENTIARUM LIB. I. — DE TMN1TATE. DIST. VII. ilti
quidquid Pater potest, ct Filius : igitur Filius A QuomodoPater et Filius ejusdem sint potentix.
potest generare, quia Pater potest hoc. Quod simi- — Proposita ergo qusstio sic expedienda videtur.
litudine infirmatur: Quidquid enim est Pater, et Quidquid Pater potest, et Filius, hoc est, quidquid
Filiua est: ergo Filius est Pater, quia Pater est Pa- Patris potentis est subjectum, et Filii potentis si-
ter, quod non sequitur. Ideo scilicct quia Patrem militer.quia eadem omnino est. Subjecta vero po-
essc Patrem, non est Patrem esse aliquid, sed ad tentis appellamus ea, qus ipsam potentiam se-
aliquid. Sic forte non infideliter dicitur Patrem quuntur. Generatio autem vel generare, nec prs-
posse generare, non est Patrem posse aliquid. cedit nec sequitur potentiam: simul enim cum ea
Quippe sicut Pater, ita et generare ad relativum est ab sterno. Gsterum si conceditur, quod posse
pertinet. Vehementius sane urgetur quaestio, ex generare sit aliquid posse, sic objicitur ? Hoc posse
verbisAug. contra Maximinum hsreticum, qui Pa- habet Pater, quod non habet Filius: ergo aliquod
trem asserebat Filio potentiorem, eo quod Pater posse habet Pater quod non habet Filius. Kespon-
potuil generare, etgenuit Filium Deum creatorem» detur a simili, hoc esse habet Pater, quod non
Filius autem non. Cui Aug. ait (43): Absit I ut ideo habet Fi;ius, scilicet esse Patrem: ergo aliquod
potentior Pater sit Filio, sicut putas, quia creato- habet esse Pater quod non Filius,falsum est. Omne
rem genuit Pater, Filius autem non genuit creato- n enim et totum esse Patris est omnino et Filii.
rem. Neque enirn non potuit, sed non oportuit. Dicimus autem, quod eadem potentia prorsus est
Quod si diligenter attendas, dicere videtur quod Patris et Filii, licet non penitus quidquid de Patre
potuit et Filius generare,sed non oportuit. Proinde dicitur, secundum ipsam de Filio dicatur. Quod
cur non oportuil ? subdit Aug.: Esset enim, in- patet in simili. Idem enim conjugium, penitus est
quit. immoderata divina generatio, si genitus Fi- in istis duobus, et tamen secundum ipsum, vir di-
lius nepotem gigneret Patri, quia et ipse nepos, citur maritus et non uxor : femina vero uxor, et
nisi avo suo pronepotem gigneret, secundum ve- non maritus : vel ut manifestius dicatur: eadem
stram mirabilem sapientiam, impotens diceretur. est omnino voluntas Patris ct Filii: ea tamen vult
Similiter etiam ille, si nepotem non gigneret avo, Pater Pater esse, ct non Filius. Et Filius vult
et pronepotem prouvo, non diceretur a vobisomni- esse Filius, et non Pater. Sic ergo cadem est Patris
potens. Nec impleretur generationis series, si semet Filii potentia, ea tamen potest Pater generure,
per alter ex altero nasceretur. Nec enim eam peret genitus non esse: Filius genitus esse.et non ge-
ficerel ullus, si non sufficeret omnipotens unus. nerare. Vel non insubtilo est, si quis dixerit Pa-
Sic ergo intelligendum putamus, quod prsmissum trem posse generare, hoo non ex sola potentia
est,scilicet non enim non potuit, sed non oportuit, posse dici, sed ex proprietate etiam generationis.
hoc estnon eximpotentia est, quod Filius non ge-1C Quae cum Filio non conveniat, nulli mirum, si
nuit, sed quia ei non conveniebat,rationequs prs- posse generare ei non convenit.
dicta est.Sicut Pater non eat Filius, nec Filius Pater, Qualikr potentiam generandi habeat Filius. —
nec esse potest. Quod non ex iropotentia alterutrius Si autem dicitur.Filius habetpotentiam generandi,
est, sed quia non convenit Patri esse Filium, aut sic distingue. Habet potentiam generandi, hoc est,
Filio esse Patrem. Quodautem Aug. dicit (44) Maxi- ut generet, vel generare possit: falsum est. Habet
mino qusrenti, quare Pater non potest esse Filius, autem potentiam generandi, quascilicet generatur,
vel Filius Pater ? Non utique,inquit,ex impotcntia, vel generari potest.
sed Pater proprietate generationis Pater est, qua Impersonaliter verum est. Sicut habes scientiam
oportet eum non esse Filium : et Filius proprietate scribendi,hoc est,qua scis scribere,falsum : sedqua
nativitatis Filius est, qua oportet eum non esse scitur scriberc,verum. Dicimns etiam,quod in pro-
Patrem. Sic itaque non ex impotentia, sed progressu prsdictsoppositionis, scilicet, quidquidpo-
prietate generationis Pater generat, qua oportet test Pater.et Filius: sed Pater potest generare.ergo
eum non gigni. Et Filius proprietate nativitatis gi- etFilius.Hoc verbum, potest, aliterin propositione,
gnitur, qua oportet eum non gignere. aliter in a3Sumptione,vel conclusione accipitur. Si-
Filius non potuU generare. — Denique probatur j) cut hsc verba, Deus, et, est, in diversis locis posita,
Filium generare non posse. Si enim potuit gene- aliter et aliter significant. Exempfi causa, omne
rare, ergo potuit esse Pater: quod si potuit esse quod Deus Pater est, idem Deus Filius est; scd
Pater, ergo vel Patris, vel sui, vel Spiritus sancti, Pater est Deus generaas, ergo et Filius est Deus
vel alterius. At alterius non, quia nullus alius ab genorans, non sequitur. Item, quidquid est Pater,
seterno esse potuit. Sed neque Patris, quia ingeni- et Filius ; sed Pater est generans, ergo et Filius
tus et inascibilis est: nec sui, quia nulla res est generans, non sequitur. Ideo, quia hsc verba,
seipsam generare potest: neque Spiritus sancti, Deus, et, est, in propositionibus essentialiter signi-
quia ipse non potest nasci, alioquin esset altera- ficant. Deinde vero personaliter consignificant. Sic
bilis. Relinquitur ergo, quod Filius gcncrare non igitur prsdicta qusstio multis modis solvitur. Et
potuit. Filium non posse generare, sed gigni: Patrem au-
(43) Lib. III, cap. 12. (44) Aug. ad Maxim.

tem generare posse, et non gigni, vere creditur et A et non mutor (Malach. m). Csterum omnis crea-
inlelligitur. tura mutabilitati subjacet, qus, ut ait Augusti-
Dis. VIII. — Nuno de veritate divins essentis nus (49), nonnulla mors ipsi creaturs est, quia
agendum est. Est itaque Deus sine dubio substan- facit aliquid in ea non esse, quod erat. Siquidem
tia,vel simelius dicatur,essentia,quamGrsci o3«!av ipsa anima humana, licet immortalis sit, quia se-
vocant. Sicut enim «tb eo, quod est sapere, dicta cundum suum modura nunquam vivere desinit,haj
est sapientia, et ab eo quod cst scire scientia, ita bettamen mortem suam, quia si juste vivebat, et
ab eo, quod est esse, dicta est essentia. Et quis peccat, moritur justitis; si peccatrix erat, etju-
major est illo qui dixit: Ego sum qui sum; et: Qui stilicatur, moritur peccato, at alias ejus mutatio-
est, misit me ad vost (Exod. m.) Ipse, inquam, nes taceam. Et creaturarum natura coelestium
vere et proprie dicitur esse, cujus essentia non no- mori potuit, quia peccare. Etenim angelorum
vit prsteritum, nec futurum. Unde Hieronymus quidam peccaverunt, et qui non peccaverunt, pec-
soribit ad Marcellam (45): Deus solus qui exordium care potuerunt. Nihil autem Deo tale accidere po-
non habet, vers essentis nomen tenet. De quo test, Quare cum solus Deus sit immutabilis pro-
enim dicitur, fuit, non est: et de quodicitur, erit, prie, solus etiam vere est immortalis.
nondum est. Deus autem tantum est: qui non no-
B Simplicitiu Dei. — Eadem quoque divina essen-
vit fuisse, vel futurum esse. Solus igitur Deus vere tia
proprie ac vere simplex est, quia in ea nec par-
est, cujus essentiae comparatum nostrum esse ni-
-hil est. tiam, nec accidentium seu quarumlibet formarum
ulla diversitas,sive varialio vel multitudo est, quod
Caeterum hia occurrunt.qus frequcnter Scriptura in nulla creatura contingit. Quippe, ut Augustinus
commemorat: Deiis fuit ab sterno, fuit semper, ait (50): Corporalis creatura partibus constat: ita
ot erit in sscula', et hujusmodi. Augustinus etiam ut ibi sit alia pars major, alia minor ; et ipsum to-
super Joannem ait (46): Quum de sempiterna re tum majus sit, quam pars quslibet. In qua etiam
proprie dicatur, est, secundum nos bene dicitur, aliud est magnitudo, aliud color, aliud figura:
fuit, et erit. Fuit, quia nunquam desiit; erit quia
qus omnia in corpore multiplicitatem faciunt.
nunquam desinet; est, quia semper cst; non prae-
tcriit, quasi quod non maneat; non erit, quasi Creatura est multipkx. — SpirituaUs quoque
quod non erat, qualiter de nobis non dicitur. Se- creatura multiplex est. Quippe anima licet corpori
cundum hsc ergo. verba Hieronymum intelligentes comparata, sit simplex, ea quod particulatim per
dicimus: Non novit fuisse vel futurum esse, hoc spatia lcci non diffundatur, sed ubicunque est,
est, non prsteriit, neque desinet esse, sed tamen tota est: tamcn nec in ipsa, vcra simplicitas est.
est tantum, quia semper est. C Cum enim aliud sit artificiosum esse, aliud iner-
Licet enim verba substantiva diversorum tempo- tem, aliud acutum, aliud memorem, possintque
rum de Deo dicantur,non tamen temporales motus hsc et alia innumerabilia in anims natura inve-
esse distinguunt, sed essentiam Dtvinitatis simpli- niri, constat ipsam non simplicem esse, sed mul-
ciler insinuant. Deus orgo solus, et proprie natu- tiplicem, quum nihil horum sit anima, sed hsc
raliter dicitUr essentia vel esso. Unde Hilarius(47): ipsa habeat. Denique quidquid in Deo est, Deus,
Non est Deo accidens esse, sed subsistens veritas unde et ejus simpljcitas apparet, prssertim cum
et manens causa et naturalis generis proprietas. idem sit habitum,et quod habet.Non enim propter
Deus est incommutabilis. — Qus esscntia Dei, hoc naturam summi boni simplicem dicimus, quia
proprie incommutabilis est, quia nec mutatur, nec est Pater in ea solus, vel Filius in ea solus, vel
mutari potest. Unde Augustinus (48): Alis, inquit, Spiritus sanctus solus, hoc est, quia sola est ista
essentis vel substanlis capiunt accidentia, quibus nominum trinitas, sive subsistentia pereonarum,
in eis fiat immutatio. Deo autem nihil horum ac- sicut Sabelliani putaverunt (51). Sed ideo simplex
cidere potest, ideoque ejus sola substantia vel es- dicitur, quia est hoc quod habet, excepto (quod)
sentia incommutabilis est. relative, qusque persona dicitur ad altoram, nec
Omnis creatura mutabilis. — Ac pcr hoc Aposto- rj est ipsa. Nam utique Pater habct Filium, ad quem
lus de Deo ait: Qui solus habet immortalitatem relative dicitur, nec tamen est Filius. Et Filius ha-
(I Tim. vi), eam intelligens immutabilitatem,quam bet Patrem, nec tamen ipse est Pater. In quo vero
nulla habere potest creatura, quoniam solius ad semetipsum dicitur, non ad alterum, hoc est,
Creatoris est. Unde Jacobus apostolus : Apud quem quod habet. Sicut ad semelipsum dicitur vivus ha-
non est transmutalio, nec vicissiludinis ooumbratio bendo vitam, et eadem vita ipse cst, quod in aliis
(Jacob.i). Et David : MutabU eos et mutabuntur, tu rebus non contingit. Neque enim habens liquorem,
autem idem ipse es (Psal. ci). Et alibi: Ego Deus liquor est; nec corpus, color; nec anima estsa-
(45) Attingit quidem Hier. ibi et ad Damasum, De Trin. lib. v. cap. 2.

(48) Contra
sed ad verbum est in Isidoro lib. vu Etym. (49) Maximinum, lib. m, cap. 12.
cap. 1. (50) De Trin. lib. vi, cap. 6.
Tract. 99, super Joan. c. xvi.
(46) Lib. (51) Aug. lib. xi, De civitate Dei, cap. 10.
(47) vn, de Trin. non longe a principio.
98» SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. IX. 986
pientia, sed tantum habens eam. Ac per hoc solus A . tuncaccessionegeneralionis, Patermutatusestquod
Deus vere et proprie simplex est. blasphemia est (54). Item cum Filius sit sapientia,
Deus multipliciter dicitur. — Deus tamen multi- et virtus Patris : si aliquando fuit sine Filio Pater,
pliciter dicitur, ut sapienUa, j'ustitia, prudentia, et fuit et tunc sine sapientia, et virtute sua Pater,
sanctitas, et si quid tale non indigne de Deo dica- quod non minus profanum quam stolidum sit di-
tur. Hoc autem ideo est, quia multiformiter ope- cere (55).
ratur Deus in rebus, non quod in ipso sit multipli- Apta similitudo. — Constat enim Patri Filium
citas ulla; etenim quamvis unum sit in subjacenti, esse costernum, velut splendor, qui ab ignediffun-
Deus: pro varietate tamen sensuum, multis voca- ditur, cosvus est ei, et esset
utique costernus, si
bulis nuncupatur. Aliud autem signat sapientia, ignis esset aeternus. Csterum, hoc ineffabile, sicut
aliud autem scientia, justitia, et sic de csteris. et ipsa generatio. Unde Isalus : Generalionem ejus
Sapientia nempe est, quia de disciplinis divinarum quis enarrabit ? (Isa. LIII.) Divinam autem non hu-
humanarumque rerum instruit :j'ustitia est,quando manam intelligit, quamvis ethsc ex magna parte
judex et distributor meritorum intelligitur : pru- sit inenarrabiiis. Illa lamen tota inenarrabilis est,
dentia est, quando doctrina vel demonstratio bo- quia etsi dicitur Filius a Patre genitus, tamen
narum malarumque. verarum et falsarum rerum, n qualiter, nec Apostolus nec propheta novit, nec
vel ncutrarum, cognoscitur. Porro sanctitas est, angelus.
quia ipse firmamentum, et confirmatio omnium Vtrum debeat dici, sernper gignitur, an semper
rerum. Hoc autem et si quid tule de Deo dicitur,
genitus est Filius. — Qusritur autem utrum debeat
praeter accidentium respectumintelligitur. Cum et dici, Filius semper nascitur. De hoc Gregorius ita
nosmoneatAugustinus (52) :Intelligamus, inquiens, dicit (56): De Domino Jesu non possumus dicere,
in quantum possimus, Deum sine qualitate bonum,
sine quantitate magnum, sine indigentia Creato- semper nascitur, ne imperfectus esse videatur At
vero ut sternus designari valeat, et perfectus, et,
rem, sine situ prssidentem, sine ambitu omnia
semper, dicamus, et, natus, quatenus, natus, ad
continentem, sine loco ubique totum.sine tempore
sine mutatione mutabilia perfectionem, semper, ad sternitatem pertineat.
sempiternum, sui, facien-
tem, nihilque patientem. Quisquis Deum sic cogi- Origenescontradicit supradictis.— Origenes vero
tat, Ucetnondum invenerit omnino quid sit, pie contradicere videtur his vorbis (57); Salvator nos-
tamen caveat, aliquid sentire de illo, quod non sit. ter splendor est claritatis, qui non semel nascitur
Tanta eslDei simphcitas, ut nulli prsedicamento- et desinit, sed toties oritur, quoties lumen ortum
rum subjiciatur. — Propterea prsdicamentorum fuerit de quo nascitur, sic ergo semper Salvator
nascitur.
legibus atque accidentibus Deus non est subjectus. c
- ldeoque nec proprie substantia dicitur : Concordat Origenem et Gregorium. — Nos tan-
Quippe
cum ab eo quod est subsistere, substantiam dicatorum virorum in re tanta dissonantiam qus vide-
mus : quod recte dicitur de his rcbus, in quibus tur, adconcord;amrevocantes, putamus utrumque
subjectis sunt ea, qus in subj'ecto csse dicuntur, auctorem, ex usulocutionisaliquid habuisse suspe-
ut color in corpore, quod nefas est dicere de Deo. ctum. Quippe dicentes, loctio semper legitur, lectio-
Quocirca abusive substantia, magis proprie et vere nis imperfectionem ex usu loquendi ostendimus,
Deus est et dicitur essentia. quam Gregorius in unigenito negans, ait : Non
DIST.LX.De proprktatibus personalibus Trinitatis possumus dicere semper nascitur. Quod se nimi-
et unUalis. — Nunc ad distinctionem personarum rum intellexisse ostendit, per hoc, quod subdit:
accedentes, confiteri debemus, Patrem et Filiumet Ne imperfectus esse videatur Similiter dum lecta
Spiritum sanctum unum esse naturaliter Deum, estlectio, dicimus, olim legi eam.nunc autemeam
nec Patrom tamen Filium; nec Filium Patrem. desiisse legi, ex modo loquendi significamus.Quod
Sequitur enim cum a Patre genitussit Filius, alius Origenes in nativitate Verbi abhorrens, ejus asserit
profecto^st Pater, alius Filius (53). perpetuitatem dicens : Salvator semper nascitur :
De coxternitate Filii cum Patre. — Nec tamen n quod manifeste aperit, dum, non semel nascitur et
ante fijit Pater, quam FUius, sicut hsreticus men- desinit, prsmittit. Diverso ergo genere loquendi,
titur :%unt enim costerns sibi tres persons. De- varios errores excludentes, nativitatem Filii ab
nique Scriptura dicit: Ank me non fuit alter Deus, sterno perfectam, et sempiternam esse affirmant.
nec posl me erit (Isa. XLIII). IISC verba si Patris Sed inquit hsreticus: Omne quod natum est,
sunt, dicit, quia post se non est alius Deus ; si vero non fuit semper, quia ad id natum est ut esset.
Filii, dicit, quia ante se nullus Deus est. Ita- Cui dicimus: Nemo ambigat, hoc sio se habere in
quenecisteanterioremhabet, nec ille posteriorem. humanis. Nimirum ibi nec fuit, qui pater est ; nec
Prsterea si Pater fuit antequam haberet Filium, semper pater est, qui fuit. Quare nec semper ge-
(52)DeTrin. lib. v, cap. \. (55) Aug., lib. vi, De Trin. cap. 1.
(53) August., De fide, ad Petrum, cap. 1. (56) Lib. xxixMoralium, cap. 1.
(54) Ambr., lib. n, De fide ad Grat. cap. 5, circa (57) Super Heremiam. Homil. lib. v.i, super to-
med. tum, caq. ii : Reversi sunt.
987 MAGISTHI BANDINI. 988
nuit. Ubi autem semper pater est scmper filius A . bis (Matth.xvui). Et alibi; • Spiritus qui a Patre
est (58). procedit (Joanxv). Per hsc et his similia constut
Quid Patri et Filio proprium. — Quod si sem- Spiritum sanctum a Patre Filioque procedere: quod
per Dco Patri proprium est, quod semper Pater est, multi hsretici negaverunt.
semper Filio proprium esse est necesse, quod Qiiid Grxci sentiant. Prencipalia concilia determi-
sempsr natus est. Natum igitur confitemur Unige- narunt de processu Spiritus sancti. — Grsci autem
nitum, nec ante esse quam natum, noc ante natum non fatentur Spiritum sanctum a Filio procedere,
quam esse. Hoc sano humanum sonsum et intelli- his inducti causis scilicet, quia dum Veritas dicit:
gentiam mundi excedit, neqne capit hoc ratio hu- Spiritus qui a Patre procedit, Patris tanturo nomen,
mans intelligcntis, scd prudentis fidelis professio et non Filii meminit. Item quod in symboloeorum
est. a Patre commerooratur Spiritus safcctus prooedere,
DIST.X Depcrsonali procetsione Spiritus sancti. non etiam a Filio, qus, inquam, in principalibus
— Nunc deSpiritusancto,ipsodonuntedisseramus. c mciliis, subjunctis anatheroatibus, ita sunt facta,
Spiritus sanctus itaquc est amor, vel dilectio Pa- ut nulli de Trinitatis fide,aliud docerevel prsdicare
tris et Filii, quo uterque conjungilur, quo genitus a liceat, quam ibi continetur. Unde etiam anathema-
gignente diligitur, genitoreroquesuumdiligit.suut-. g tis vinculo reos arguere audent.quosSpiritumsan-
que non participatione, sed essentia sua ; neque tum a Filio procedere confiteri sciunt.
dono superioris alicujus, sed suo proprio, servantes auctoris de processu Spiritus sancti. —
Confessio
Unitatem spiritus in vinculo pacis (Ephes. iv). Non Nosauteminsternumhoc
confitentes, dicimus uti-
est enim tantum Patris vel Filii, sed amborum spi-
ritus. Et ideo communem quainviccm diligunt.noque Veritatem, Spiritum a Patre procedere, confl-
teri : non tamen ita ab eo procedere confiteri, ut
bis iusinuant charitatem (59). etiam a se procedere neget.
Spiritus sanctus proprie appellatur charitas. Tota
TrinUas est charitas. —: Appellatur autem proprie RespondetI objectioni Grcecorum.— Quod eutem
charitas: quippe cum ipse sit, quo Pater et Filius tantum Patrem nominat, inde est, quiaquod ipsius
inVicem diligunt, ineffabilem communionem deest, etiam non suum esse dicere, sed ad Patrem
monstrat amborum.Quid ergoconvenientius, quam referre consuevit, ut ibi: Meadoctrina non est mea,
ut ille proprie dicatur charitas, qui spiritus est sed ejus qui misit me (Joan. vn). Hoc autem dicit
communis ambolus (60) ? Non hoc tamen sic dici- non utique a se negando, sed principii auctoritatem
esse Patre.
mus, ut Patrem et Filium charitatem esse nege- ostendendo 2 in
mus. Sicut enim unicum Dei Verbum proprie dici- Respondet objeetioni. — Hlud autem aliud, quod
tur sapientia, cum sit oommuniter.etSpiritussan- fj ( (62) dicunt, percontrariumestintelligendum, utsit
ctua et Patcr ipsa sapientia, ita Spiritus sanctus sensus. Nulli liceat aliud dicere. id est contrarium.
proprie charitas nuncupatur, cum sit Pater et Fi- Qualiter aliud Apostolus ad Galatas ponit: Si quis, in-
lius communiter charitas. Verbumautem dictumest quiens, evangelizaverU, hoc est contrarium,
sapientia, ore Apostoli dicentis. Cbristum Dei vir- sicut exponit Augustinus, anathema sit (Gal. i). Non
tutem, et Dei sapknttam (ICor. vm). Item Spiritus dixit, si quis addiderit, alioquin sibi ipsi prsjudica-
sanctus dicitur charitas in epistola Joannis, inquit ret qui cupiebat venire ad quosdam suppleturus
enim: Deuschariiasest (Uoan., iv), quod deSpiritu qus fidei illorum deerant. Csterum qui supplet id
sancto proprie accipi Augustinus manifeste probat. quod minus dictum, non dicit contrarium ei quod
Tertia persona proprie dicitur Spiritus sanctus. — dictum est. Sane sciendum quod licet in prssenti
Prsterea et ipse proprie Spiritus sanctus dicitur. articulo a nobis Grseci verbo discordent, tamen
Licet enim Pater et Filius sint, Spiritus et uter- sensu non differunt. ConfitenturenimSpiritumesse
que sanctus, non tamen frustra, et ipse proprie Filii, etsi non a Filio, quia scriptum est: Spiritum
dicitur Spiritus sanctus. Qui enim est communis Filii(Gal. rv). Nos autem fideliter idem esse cre-
esse Filii, et ab ipso procedere.
ambobus, ipso merito vocatur proprie, quod ambo dimus, Spiritum
communiter (61>. ]r» Ipsorumetiam Grcecorum kstimonio docetur Spi-
DILT.XI. Spiritum sanctum a Patre Filioque pro- ritus sanctus ab utroque procedere. — Quod docto-
cedere. — Qui Patris et Filii Spiritus est, procedit rum Grscorum testimonio probatur. Inquit enim
ab utroque.sicut testimoniis Scripturarum probatur. Athanasius in symbolo: Spiritus sanclus aPatre et
Dicit enim Apostolus: Misit Deus Spiritum Filii sui Filio non factus, nec creatus, nec genitus, sed pro-
in corda nostra. (Galat. iv.) Et alibi: Qui Spintum cedens. Item dicit Christus: Non enim loquetur a
Christi non habet, hknon estejus (Rom vm). Ipse semetipso, quia de meo accipkt (Jaan. xw).
etiam Filius de eo sic testatur: Non vos estis qui lo- Item Cyrillus (63): Spiritus non est alienua a Fi-
quimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vo- lio: Nominatur enim spiritus veritatis, et profluit
(58) Hilarius, 1. xn De Trio., habet hanc respon- (61) Aug.. De Trin. 1. xxv.cap. 17.
sionem. (62) In conciliis Grscorum.
(59) Aug , 1. vi De Trin., cap. 5. (63) In epistolaNestorio directa.
(60; Aug. 1. xv. De Trin., cap. 16.
SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. XIV. 990
ab eo, sicut ex Deo Patre. Item Chrysostomus (64): A } — Non autom Spiritus sanctus ingenitus dicitur.
Spiritum Sanctum dicimus Patri et Filio cosqua- Unde Augustinus ad Orosium; Spiritum sanctum
lem, et procedentem de Patre et Filio. Grscis itanec genitum nec ingenitum dici fides certa decla-
que propriorum doctorum testimonio correctis.om- rat. Etsi enim Spiritum sanctum genitum non di-
nis lingua confiteatur Spiritum sanctum a Patre camus, dicere tamen non audemus ingenitum, ne
Filioque procedere. in hoc vocabulo, vel duos patres in illa Trinitate,
DIST.XII. An Spiritus sanctus prius vel plenius vel duos qui non sunt de alio,quispiam suspicetur.
procedat a Patre quam a Filio. — Nec tamen prius Hieronymus (68) tamen contradicere videtur.Inquit
et posterius ab alterutro eorum procedere, sicut enim Spiritus sanctus Pater non est, sed ingenitus
delirat haereticus.In illa enim summa Trinitate in- atque infectus.
tervaUa temporum non sunt, sine quibus omnino Solulio per distinctionem. — Csterum uterque
prius et posterius esse non possunt.Nec etiam pro- eorum aliter hoc vocabulo ingenitus est usus. Si
cedit plenius ab altero quam ab altero,quia sicut a quidem Augustinus (69) dicit ingenitum, quod de
Patre, ita et a Filio procedit Spiritus sanctus. Sic- alio non sit, quod aperit dum dicit, vel duos, qui
ubi autem legitur proprie vel principaliter a Patre non sunt de alio. At Hieronymus ingenitum dicit,
procedere, eo sensu dicitur, quod Pater non ab ,n non natum, quod ex universali rerum divisione,
alio, sed a semetipso habet, qtiod Spiritus sanctus quam ponit, probatur. Omne, inquit, quod est, aut
ab eo procedit.Denique Hieron. (65) ponit proprie, ingenitum est, aut factum aut genitum.Idquetrac-
Inquit enim:Credimus in Spiritum sanctum,verum tando prosequens, quod dixerat ingonitum,non na-
Deum,qui de Patre est et procedit. Augustinus (66) tum exponit,subjiciensde Spiritu sancto exemplum.
autem ponit principaliter his verbis. Non frustra DIST. XIV. De gemino processu Spiritus sancti.
in hac Trinitate, non dicitur Verbum Dei, nisi Fi- Ipsemet Spiritus sanctus nobis datur. — Procedit
lius, nec donum Dei, nisi Spiritus sanctus, nec de autem Spiritus sanctus.et ab sterno communiter a
quo genitum Verbum est, et de quo procedit prin- Patre et Filio : Et ex /empore, ab utroque item
cipaliter Sptritus sanctus, nisi Deus Pater. Sed hoc communiter.ad sanctificandam creaturam.Quando,
sic esse intelligendum, ut praediximus, ipse decla- inquam, animis hominum infunditur, sensibusque
rat, dum subdit : Ideo addidi principaliter, quia et eorum sanctificandis illabitur, sicut ait Apostolus :
de Filio 8piuitus sanctus procedere reperitur. Sed Charitas Dei diffusa est in cordibus noslris per Sj>i-
hoc quoque illi Pater dedit;Patri autem nullus hooi ritum sanctum,qui datus est nobis (Rom. v). Quippe
dedit.Ideoque de Patre principaliter procedere con- ipse Spiritus sanctus, ipse tertia in Trinitate per-
fitetur. sona nobis datur, Augustino testante (78) : Eum-
' dem enim Spiritum sanctum, inquit, datum, cum
De processus Filii a Patre et Spiritus sancti diffe- C
rentia.—Filius quoque de Patre procedit, sicut ipsei insufflasset Jesus in discipulos, de quo mox ait :
testatur: Ego ex Deo processi, et veni in mundumi Ue, baptimntes eos in nomine Patris et Filii el Spi-
(Joan. vm). Dissimiliter tamen a Spiritu sancto. ritus sancti (Joan. xxi), ambigere non debemus. Et
Nam Spiritus sanctus, ut Augustinus ait, a Patre infra de eodem : Quomodo ergo non est Deus, qui
procedit, non quomodo natus, sed quomodo datus i dat Spiritum sanctum' Imo quantus est Deus, qui
vel donum. Filius autem procedit nascendo et exiit dat Deum? Qui cum sit inaccessibilis natura,rece-
ut genitus. Inter hauc sane, et illam processionem, ptibilis tamen propter bonitatem suam nobis est,
inquit Augustinus (67), distinguere nescio, non va- complcns virtute sua omnia; sed solis participatur
leo,non sufficio : est enim utraque ineffabilis.Sicut ; justis. Et infra(7l): Angeli ad paucos mittebantur :
enim propheta de Filio loquens, ait : Generationemi Spiritus vero sanctus populis infundebatur. Quis
ejus quis enarrabit? (Isa. LIII). Ita de Spiritu sancto i igitur dubitet,quin divinum sit quod infunditur si-
verissime dicitur : Processionem ejus quis enarra- mul pluribus, nec videtur? Augustinus quoque ait
bit? (72) : Magna est misericordia ejus, qui dat donum
DIST.XIII. Cur Spiritus sanctus non dicatur geni- squale sibi, quia donum ejus Spiritus sanctusest.
tus vel Filius. — Denique Spiritus sanctus licet a, j) Hisergoetaliispluribus auctoritatibus aperte mon-
Patre Filioque procedat tamen nec genitus dicitur stratur, ipsum Spiritum sanctum nobis dari, non
amborum, nec Filius. Enim vero nullus duorum Fi- solum ejus dona; quod quidam Beds auctoritate
lius dicitur, nisi patris et matris. Absit autem ut; seducti credere recusant. Inquit enim (73) : Cum
inter Deum Patrem et Deum Filium, aliquid tale i Spiritus sancti gratia dutur hominibus, profecto
suspicemurl mittitur, et procedit a Patre et Filio Spiritus san-
Qusestio an possit Spiritus sanctus dki ingenitus. ctus, quia ejus missio est ipsa processio. Porro ad
(64) In homilia quadam de expositione Sym- (69) De Trin., 1. xv, c. 26.

boli. (70) De Trin., 1. xv, c. 26.
(65) In expositioee catholicae fidei. (71) Amb. in lib. De Spiritu sancto, cap. 5.
(66) De Trin., lib. xv, cap. 17. De verbis Domini, sermo 3.
(72) Homilia
(67) Contra Maximinum. (73) Dominics post Ascens.
(68) In regulis definitionum contra haereticos.
991 MAGISTRI RANDINI. 993
hsc dicimus,quia vel non oportet eum tantis aucto- A Filius.ostenditur gratiaTrinitatis datus.Unde etiam
ritatibus prsj'udicium inferre, vel quod dicit, aliter ipse Filius se dedit, ut Augustinus ait (78^ : Cum
sane intelligitur. Mttlitur ergo nobis et datur Spiri- una voluntas sit Patris et Filii.et inseparabUis ope-
tus sanctus.non ideo tamen minor urbitrandus est, ratio, ergo a Patre et Filio missus est,idem Filiua
quia eum Pater et Filius mittit (74), non separato Spiritu sancto, quia a Patre et Verbo
An detur Spirittu sanctus zb hominibus.. — Prs- ejus factum est,ut mitteretur, hoe est, ut incarna-
tereasciendum est Spirilum sanctum abhominibus tus homirtibus appareret.
non duri, quia cum ej'us, donatio supra sit dicta Sed si hoc est : Cur ergo ait, A meipso non veni ?
processio.si ab hominibusdaretur Spiritus sanctus, (Joan. viu.) hoc autem dictum est, secundum for-
ulique Creator procederet.vel roitteretur a creatura, mam servi, secundum quam non fecit ut mittere-
quod est absurdum. Unde Augustinus (75). Non tur, id est non est operatus incarnationem, sed se-
aliquis discipulorum Christi dedit Spiritum sanc- cuncum formam Dei.
tum ;orabant quippe ut veniret in eos quibus raanus Duodus modis Filius mitti dicitur. — Denique de
imponebant, nonipsieumdobant. Quem morem in duobus raodis mittendi Filium Augustinua distin-
suis prspositis etiam nunc servat Ecclesia. Et alibi guit dicens(79j: Non eo ipso quo de Patre natusest
(76):Nos accipere quidem hoc donum possumus pro n missus dicitur Filius : sed vel eo, quod apparuit
moduhrnostro, effundere vero super alios,non uti- huic mundo.Verbum caro factum. Unde dicit: Ex-
que possumus, sed ut hoc fiat, Deum qui id efficit, ivi a Patre et veni in mundum (Joan. xvi) : vel eo,
«uper eos invocamus. quod ex tempore, cujusquam mente percipitur.
Sed huic objjcitur quod de so loquens Apostolus Sicut diclum est de Sapientia : Emitte iUam de cm-
att ad Galatas : Qui tribuit Spiritum et ojwatur vir- lis sanctis tuis, et a sede magnUudinis tux. ut me-
tuks in vobis (Gal. m). Verum hoc intelligendum cum sit, et mecumlaboret (Sap. ix.)
est Apostolum dixisse, non auctoritate potestatis; Declarantur verba August. — Csterum secundum
sed ministerio prsdicationis. Siquidem eo prsdi- primum modum semel, et in hunc mundum, et ut
cante illistSpiritum sanctum visibiliter receperant. homo esset,missus est. At secundum aUum, sjepe :
Nam ab Apostolo prsdicta cst cis fides, in qua et non in hunc mundum, nec ut homo sit, sed ut
prsdicatione Spirilum sanctum advenisse sense- oum homine sit, mittitur. Quod Augustinus aperit,
runt.Quippc in novitate invitationis ad fidem,etiam dicens (80) : Aliter mittitur ut sit cum homine,
sensibilibus miraculis praesenlia sancti Spiritusap- aliter missa eat sapientiaPatris,utsithomo.In ani-
parebat. mas enim sanctas se transfert, et amicos Dei con-
DIBT. XV. Quod Spiritus sanctus a seipso detur. stituit.Sed cum venit plenitudo temporis missa est,
— Etiam Spiritus sanctus seipsum dat. Cum enim C ,non ut esset cum hominibus, ut antea erat cnm pa-
donatio Spiritus sancti sit operatio Dei:Comrr.unis- tribus et prophetis,sed ut ipsum Verbum fieret ca-
que sit et indivisa trium personarum operatiodona- ro, hoc est, homo.
tur utique Spiritus sanctus, non tantum a Patre et DIST.XVI. Filius quatenus est homo, Patre et
Filio, sed etiam a seipso.De quo Augustinus ait(77): SpirUu sancto et seipso est minor. — Denique secun-
Ita datur Spiritus sanctus sicut Dei donum.ut etiam dum quod factus est homo, Filius minor est Patre.
seipsum det sicut Deus. Nec etiam dici potest non Ipse enim dicit : Pater major me est (Joan. xrv).
esse sus potestatis, de quo dicitur, Spiritus ubi Quod propter iormam servi Veritas dicit,secundum
vult spirat. Ac per hoc Spiritum sanctum a seipso quam etiam minor Spiritu sancto, et seipao dici-
dari constat. tur. Unde Augnstinus (81) : Non eic accepit for-
De missione Filii etiam a seipso. — Hic conside- mam servi, ut amitteret formam Dei, in qua erat
randum est, quod cum tres sint in Trinitate per- squalis Patri. In forma ergq Dei, unigenitus Patris
sons, Pater solus nusquam legitur missus, sed Fi- equalis est Patri: in forma vero servi, etiam se
lius, et Spiritus sanctus.Missus est autem Filius a minor, id est Dei Filius squalis est Patri, secun-
Patre, ut Apostolus dicit: Misit Deus Filium suum dum formam in qua est: secundum formam vero,
factum ex muliere (Galat. IV), ubi satis ostcndit, eo n quam acoepit,non modo Patre, sed et Spiritu san-
ipso missum Filium, quo ex muliere factum. Et a cto, imo etiam se minor inventus est.Nec hoo tan-
Spiritu sancto missus est, Isaia dicente : Spiritus tum, sed etiam ab angelis paulo mimiB minoratus
Domini super me, propter quod unxit Dominus me, est.
evangelimre misit me pauperibus, prxdkare captivis QuodPater major sit Filio, nec tamen Filius mi-
remissionem (Isa. Lxt).Et etiam a seipso.Nam lsaias nor Palre. — Hilarius (82) autem secundum etiam
habet: Filius datus est nobis (Isa. ix) : oum enira formam Dei.propter generationis auctoritatem, Pa-
non diffinitum sit per prophetam a quo datus sit trem esse majorem Filio, nec tamen Filium mino-
(74) Aug., De Trin., 1. iv, cap. ult. (79) De Trin. I. iv, cap. 20.
(75) Aug., De Trin. (80) De Trin. Ub. iv, cap. 20.
(76) Ibid. (81) De Trin. lib. vii, o. i.
(77) De Trin, 1. xv, cap. 19. (82) Lib. ix de Trin.
(78) De Trin. 1. n, cap. 6.
993 SENTENTIARUM LlB. 1. — DE TRINITATE. DIST. XVII. 004
rera patre, dicere videtur his verbis. Major cst uti- A cognovitDeum, quia Deus dilcclio est (l Jotm. iv).
que Pater Filio, auctoritate donantis, cui tantum Ista contextio satis dcclarat aperte camdem ipsam
donat esse, quantus est ipse: cui innascibilitatis fraternam dilcctionem, quadiligimusinvicem, non
esse imaginem, sacrumcnto nativitatis impartit, solum ex Deo, sed etiam Dcum esse. Cum crgo
quem ex se in forma sua generat. Major itaque do dilectione diligimus fratrem, de Dco diligimus
donans est, sed minor jam non est, cui unum esse fratrem. Est ergo fraterna dilcclio Deus.
donatur: ait enim: Ego et pater unum sumus (Joan. Sjriritum sanctum simplicikr dici chari.atem, —
x). Vide, lector, sane Hilarii verba, qus ubicunque Csterum ne hocputcspercausamesscdictum.velut
occurrerint, diligenler nota, pieque intollige. Deus palientia mea (l'sal. txx). Inquit Attgustinus
Duobus modis mtssus Spiritus sanctus visibiliter (84): Dictum est Deo, tu puticnlia mea, non utique
et invisibUiter. — (83J Spiritus quoque sunctus vi- ideo quod Doi substantia sit nostra patientia, sed
sibiliter et invisibiliter legitur missus. Visibiliter quia ab ipso nobis cst. Unde: Ab ipso est paiien-
cnim missus est, quando facta est qusdam creatu- tia nostra (Psal. vxtj. Non au'em sic dicturi su-
rs species extempore, in qua visibiliterostondere- mus charilatem, dictam esse Deum. Nec enim di-
tat Spiritus sanctus: sive cum in Dominum ip-sum citur: Dcus charitas mea, aut tu es charitas mea,
corporali specie columbs desccndit; sivecumindie T. T sicut dicitur, Deus spos rnea, tu pationtia mea.
Pentccostes, factus est subito de coelo sonus.quasi Scd ita dictum est: Deus charitas cst (I Joan. iv,
ferretur flatus vehemcns, et viss sunt illis lingus 8): sicut dicilur, Dcus spiritus est.
diviss sicut ignis, qui etinsedit super unumquem- Charitaiem proprie Deum Spirilum sanctum dici,
que illorum. Haec operatio visibiliter expressa et non Patrem nec Filiutn. — Cum uutem fraterna di-
oculis oblata, mortalibus missio Spiritus sancti, lectio sitDeus, nec Pater nec Filius, sed tantum
~ dicla est visibilis.
Spiritus sanctus, qui proprie dilectio vel charitas
Quare, cum Filius ex humaua forma qtta apparuit,, dicitur. Quippe si in donis Dei, nihil charitate
minor Patre dkatur, non etiam Spiritus sanchu; majus est, et nullum est majus donum Dei, quam
minor dicilnr, — Scd qusritur, siFiliusinquantum i Spiritus sanclus, quid consequentius cst, quam ut
est missus, factus minor estPatre, cur crgoSpiri- ipse sit charitas, quaa Deus est et ex Deo, ut prs-
tus sanctus non dicitur minor Patre, cum et ipse5 tactum est. IIoc qui non discernit, intellectum
creaturam assumpsit, in qua et appuruit? Quiai a Domino, non expositionem qusrat a nobis. Non
aliter assumpsit Spiritus creaturam, in qua appa- enim apertius quidquam dicere possumus.
ruit, aliter Filius; nam Filius accepitperunionem, , QuomodoSpiritus sanctus mittatur, ut detur no-
Spiritus vero non. Nec enim illam columbam vel1 bis Deus — Tunc ergo mittiet dari dicitur Spiritus
illum flatum, velillum ignem Spiritus sanctus bea-- C ' sanctus, cum ita in nobis est, ut faciat nos
diligere
tificavit, sibique in unitatem pcrsons conjunxitin l Deum et proximum, per quod manemus in Deo, et
sternum, sicut assumptus est Filius hominis: inl Deus in nobis. Unde Augustinus (85): Deus Spiri-
qua forma, ipsius Dei verbi persona praesentaretur, , tus sanctus qui procedit ex Doo, cum datus fuerit
non ut esset Verbum in carne, hoc esl, in homine,, homini, accenditeum addiligendum Deum etproxi-
sed utesset Verbum caro, id est, homo. Caroenimi mum. Est enim ipse dilcctio, per quam infunditur
posita est pro homine in eo qnod ait: Verbumcaroj in cordibus nostris Deus charitas, per quam nos
factum est (Joan. i). Ideoque nusquam scriptuml tota inhabitat Trinitas. Quo circa rectissime Spi-
quod Deus Pater major sit Spiritu sancto, et Spi- ritus sanctus cum sit Deus, vocatur etiam donum
ritus sanctus minor Patre. Dei, quod donum proprie, quid nisi charitas intel-
DIST. XVII. De invisibili Spiritus sancti mis-- ligendum est (86) ?
sione. — Qualiter Spiritus sanctus invisibiliter mit- His autem quae dicimus sic opponitur. Charitas
tatur, dicendum est. Utautemid intelligibiliustra- non habenti datur. Si ergo Spiritus sanctus cha-
datur, quod Spiritus sanctus fraterna dilectio sitt ritas est, etiam non habenti datur. Sed quomodo
prsmittamus. Etenim sicesseAugustinus itadocet: : datur non habenti, cum ipse, ut Deus, sit ubique?
(83*) Nemo dicat. Quiddiligam non novi, diligatt JJ ] Sane uhique est, et in omni creatura totus. Sunt
fratrem, et diligat eamdem dilectionem: magis3 tamen multi qui cum non habent; non enim om-
enim novit dilectionem qua diligit, quam fratreml nes Spiritum sanctum habent; in quibus est ipse.
quem diligit. Ecce j'am potest notiorem habere3 Alioquin etiam et bruta Spiritum sanctum habe-
Deum quam fratrem: plane notiorem, quia prs- rent, quod fidei pietas non admittit.
sentiorem, quia interiorem. quia certiorem. Idip- Augeaturne et minnatur charUas, Item charitas
snm quoque aperius probat Augustinus exemplo) augetur et minuitur, et ita mutabilis est, quod ab-
Joannis. Ait enim Joannes: Diligamus nos invi- surde dicitur. Cui respondentes dicimus hoc non
cem quia dikctio ex Deo est: qui non diligit, nont simpliciter concedi debere, sed cum hac adjectione,
(83)"Aug., De Trin. lib. n, c. 2. (84) De Trin., 1. xv, c. 17.
(83*) Hic Bandinus et Lombardus non tenentur * (85) De Trin., 1. xv, c. 17.
cum docent Spiritum sanctum esse cbaritatem quai (86) Hic BandinuB non communiter, sicut neo
diligimus Deum et proximum, Magiater.
scilicet nobis, vel innobis.inquibusutiqueaugetur A verum est, quod charitas. a Spiritu sancto est.
vel minuitur charitas, vcl Spiritus sanctus, volut Idem aliter probant. — Prsterea veritati adhuo
Dcus in nobis, non utique in se exaltari potest. contradicentes, dicunt: Si Spiritus sanctus cha-
Unde accedct homo ad cor altum et exaltabitur ritas est, ergo ipse motus animi et affectio est,
Deus (Psal. LXIII). Ubi dicit Cassiodorus, quod cum cbaritas hsc sit. Inquit enim Augustinus (90):
Deus non in sc, scd in corde hominis grandescit. Charitatem voco motum animi, ad fruendum Deo
Porro ut verius dicamus, non in nobis charitas, ct se ac proximo, propter ipsum Deum. Item ubi
sed nos augemur in ea. Unde August. (87): Probet dicitur: Nihil poterit nos separare a charitate Dei
se unusquisqua quantum in illo profeccrit chari- (Rom. vm). Charitas Dei, inquit (91), hic dicta
tas, vcl potius quantum ipse in charitate profe- est virtus qus animi nostri rectissiroa affectio est.
cerit. Nam si charitas Deus est, nec proficit, nec Ad quod dicimus, hoc dici non proprielate essentis,
deficit. sed rationeefficientis.Sicutenimdicitur: Deusspcs
An fraterna charitas sit Deus. — Sane quidam nostra et patientia, non quia ea sit, sed facit, ita et
concedentes, quod Dcus charitas est fraternam charitas dicitur essemotus siveaffectio animi.quia
eharitatem Deum essc negant: scripturis Patrum per eam movetur, et afficitur animus ad diligen-
abutentes, quibus aliam essecharitatcm, quaDeus " dum Dcura. Quamobrem frigida, jejnnaque ca-
nos dfligit, ct aliam qua nos diligimus cum, deli- Inmnia iniinicorum veri repulsa, libereconfitemur
rant. Inquiunt enim, habct Augustinus (881:Cha- charitatem Spiritum sanctum esse. Irascantur ipsi
"ritas Dei dicta est diffundi in cordibus nostris, quod Deus est et Dei donum, per quod multa dona
non qua nos ipse. diligit, sed qua nos facit dilecto- singulis quibusque propria dividuntur.
rcs suos: sicut Domini sulus dicitur, qua salvat: DIST.XVIH. An eamdem ratione Spiritus sanclus
et fides Christi, qua nos fidelcs facit. Quibus di- dicatur donum et datum. Aliter donum, aliter dona-
cendum est Augustinum r.on sensisse his verbis tum dicitur Spirilus sanctus. — Qui ethtm donum
aliam atque aliam Doi charitatem essc, sod cum vcl donatum dicitur diversa ratione. Donum enim
una sit, eadcmquc diversas rationes, quibus in dicitur eo quod procedit: donatum autem eo quod
datum sit. Unde Augustinus (92): Spiritus sanctus
Scriptura Doi charitas appollatur, significassc. Di-
citur enim Dei clmritas, vcl quia ea Deus nos di.U- donum est Patris et Filii, quiaabutroqueprocedit.
sanctus et non ex tem-
gat, vel quia nos ea sui dilectores faoit. Est ergo Semper proceditsicSpiritus
prsdictorum verborum sensus: Charitas ibi, hoc pore.donumquia
Sed procedebat, ut esset donabile,
erat antequam easet cui daretur. Aliter
est, in Apostolo dicta est charitas Dei (Rom. v). j'am
Non sccundum quod Deus nos ea diligat, sed se- enim intelligitur donum, aliter donatum. Nara do-
cundum quod nos ea sui dilectores faciat. Ut au- C num potest esse etiam antequam detur. Ponatum
tera ex tali sensu hoc dici posset, per simile locu- vero, nisi datum fuerit, nullo modo potest dici.
tionis genus ostendit ut Domini salus, qua nos Sempiterne ergo Spiritus est donum, temporaliter
salvat, ctc. vero donatum.
— Quatenus donum, et quatenus donatum Spiritus
An eit alia alque alia charilas. Item, inqui- sanctus et quo referatur. Quomcdo Spiritus sanctus
unt, habet Augustinus alibi (89): Cum Joannes sit noster. — Proinde aecundum quod donum est
commemorassct Deidilectionem, non qua nos eum, sanctus, ad Patrem refertur ot Filinm. Se-'
Spiritus
aed qua ipse, inquit, dilexit nos. Volcntes per boc cundum vero quod donrtum est vel datum, et ad
aliam atquealiamasserere dilectionem. Nos autem eum qui dedit, refertur, et ad eos quibus datur.
etiam hso ad superiorem redigentes sensum, sic Unde (93): Quod datum est, et ad eum
Augustinus
ea intelligenda esse dicimus: Quasi commemora- dedit, refertur, et ad eos quibus dedit: ita
qui
vit dilectionem Dei Joannes, non secundum quod sanctus non tantum Patris et Filii qui de-
Spiritus
ea nos diligimus Deum, sed secundum quod ipse derunt, sed etiam noster, qui accepimus, dicitur.
diligit nos. Sicut scriptum est de Joanne, quod inSpirituvene-
Ratione probatur Spiritum sanclum non esse cha- ,n.ritElia (Luc. i). Moysi quoque Dominus, ait: Tol-
ritalem. — Item fortius urgentes dicunt: Unde est lamde Spiritu luo, et dabo illis (Num. xi). De Spi-
dilectio, nisi et unde ipsa fides, id est a Spi- ritu sancto loqucns, quem jam dederat ei.
ritu sancto? Si vero ab ipso charitas est, et ipse ca Quomodo Filius dicalur nOster. An Spiritus san-
est, ergo et Spiritus sanctus a seipso est. Nos auctus dkalttr nostrum donum. — Sed qusritur,
tem fatemur Spiritum sanctum a seipso esse, non utrum Filius, cum sitnobis datus.Filiuspossitdici
simpliciter, quia tunc videtur dici sine principio noster? Cui dicimus, quod Filius noster Deus, no-
esse. Sed adjiciendum est, nobis, quibus scilicet ster redemptor, et hujusmodi, non autem noster
seipsum dat Spiritus sanctus. Quo sensu etiam Filius dicitur. Quippe cum Filius relative tantum
(87) In homilia 9 super epistolam Joan. (91) Aug., lib. i, De moribua Edclesis cap. 11.
(88) Aug., De spiritu et littera, cap. 32. (92) DeTrin. lib. v, c. 15.
(89) Lib. xnr, De Trin., c. 17. (93) De Trin. lib. v, c. 14.
(90) De doct. Christ, lib. m, cap, 10,
997 SENTENTIARUM LIB. I. —DE TRINITATE. DIST. XX. 998
ad illam qui genuit dicatur, Patris tanturo, non no- A in una, quia tota estin singulis. Unde Joanncs Da-
ster Filius dicitur. Sed nec Spiritus sanctus, noster masccnus (100): Confitemur deitatis nalurara om-
Spiritus sanctus dicitur, vel nostrum donum. Cumi nem perfecte esse in unaquaquo suarum uitooraffEuv
utrumque sempiterna relatione, tuntum dicitur adi hypostaseon, hoc est, personarum. ldeoque perfe-
Patrem et Filium. Inde est quod nusquam in Scri- ctus Deus Patcr, perfectus Deus Filius, perfectus
ptura occurrit ita dici, Spiritus sanctus nostcr, vel[ Deus Spiritus sanctus.Unde Augustinus(10l : Pro-
tuuB, vel illius. Hinc enim Augustinus ait (94J:: pter naturalem unitatem, totus Paler in Filio, et
Quod de Patre natum est, ad Patrem solum refer- Spiritu sancto est : totus quoque Spiritu3 sanctus
tur.cum dicitur Filius. Ideoque Filius Patris est, ett in ulroque est. Inde est etiam, quod Pater dicitur
non noster. Dicimus tamen panem nostrum dat esse in Filio, et Filius in Patie, et Spiritus sanctus
nobis, sicut Spiritum nostrum. Est enim Filiusi in utroque. Hoc uutem niauilestius insinuat Hila-
nostenpanis, quia et nos reficit. Spiritus vero san- rius dicens (102): AfTert plerisque obscuritatem
cius, noster bpiritus, quia a Patrc et Filio inspiru- scrmo Domini cum dioit: Ego in Patre, et Paler in
tur, et in nobis spirat, sicut vult. me est (Joan. xiv). Sune ititelligendum est Patrem
Filii et Spiritus sancti collatio. — Postremoi in Fifio, ct Filium in Patre esse, plenitudo in utro-
sciendum est quod sicut Filius nascondo babet, utt T p que divinitatis perfecta est. Omnia enim Filius ac-
omnino sit, ita et Spiritus procodendo. Unde Augu- cepit a Patre. Nam si Patrem ejuadem qui genuit
stiaus (95): Filius, non hoc tantum habetnascendo, , accepit, ncuter perfectus est, doesset enim ci unde
ut sit Filius, sed ut omnino sit. Sicut autem Filio> discessit. Nec pleniludo in eo erit qui ex portione
prsstat essentiam de Patre generatio, ita Spirituii constiterit. Quod cum sit absurdum, confiteamur
sancto de utroque processio. Non autem hoc dici- eamdem in utroquc, et virtutis similitudinem, et
mus, quod Filius nativitate sil essentia, ul Spiritus3 Deitatis plenitudinem. Quia Veritas dicit: Ego in
sanctus processione : cum alibi dicatur (96), quod1 Patre, et Pater in me est (Joan. xiv). Et hoc ergo
nec Pater eo Pater est, quo Deus : nec Filius eo3 sensu intelligitur Spiritus sanctus esse in utroque,
FiUus, quo Deus: nec Spiritus sanctus eo donum,, et singula personarum in singulis, quia eadem ple-
quo Deus. niludo divinitalis, et similitudo naturs in singulis
DIST. XIX. De sequalitate trium personarum. — comprobatur esse personis.
His quippe nominibus eorum relativa ostenduntur, , DIST. XX. Quod una persona aliam non superat
non esseatia. Sed quia sicut Filius nascendo, om- potenlia. — Similiter Pater non est potentior Filio,
nia quo sempiterne est, accepit a Patre, ita et Spi- vel Spiritu sancto ; nec duo aut tres. simul, quam
ritus, procedendo accepit ab utroque (97.) singuli eorum. Quod autem Pater non sit potentior
Post costernitatis trium personarum tractatum,if 'C Filio, ita probat Aug. contra Maximinum (105), qui
de earumdem squalitate dioere superest. Fides enimn Patrem dicebat Filio potentiorem. Omnia inquit
catholica, sicut costernas, ita et cosquales tress Filius, gux habet Pater, mea sunt (Joan. xvi). At-
asserit personas. Qus squaiitas, in quo notandaa que omnipotentiam habet Pater : Ea igitur Filii est,
sit, docet Augustinus dicens (98): Nullus horumri squalis ergo est Patri Filius. Quod si negatur, sic
alium aut prscedit sternitate, aut excedit magni-- probat Augustinus contra eumdem (104), qui Patre
tudine, aut superat potestate. Qus tria, licet,t minorem Filium falso dicebat. Tu, inquit, dicis,
quasi diversa enumercntur, idem sunt tamen inn <juod Pater genuit Filtum minorem seipso, in quo
Deo, essentia scilicet divina. UndeAugustinus (99):: et Putri derogas. Qui si Filium unicum minorem
Non alio magnus, alio Deus est. Eadem quippe ejuss genuit, aut non potuit, aut non voluit gignere squa-
magnitudo est, qus et essentia. Item : Voluntas etit lem. Si autem dicis, qaia non potuit, infirmus ; si
potentia Dei, ipseDeus est. Item sternitas Dei,ipsaa noluit, invidus invenitur: quod utrumque nemo di-
ejus substantia est, nihil mutabile habens. In hiss ccre audeat: ergo Patri Filius vere squalis est:
ergo trihus verbis, trium squalitatem personaruma nec ad rem pertinet, si forle dicas potentiorem et
breviter complexus est Augustinus (99*). majorem esse Filio, quia ipse de nullo potentiam
Quod una persona non sit major alia. — Sicut au-i- D accepit, vel genitus est: Filius vero a Patre habet
tem sternitate nulla trium personarum aliam prs-:- utrumque : originis enim qusstio est, quis de quo
cedit, ut dictum est, ita ncc magnitudine alia ex- sit: Êqualitatis autem, qualis aut quantus sit. Non
cedit aliam, de quo dicendum est: Pater enim nonn ergo secundum hoc, quod Pater genuit, et Filius
est major Filio, nec major Spiritu sancto. Nec ma- genitus est, et Spiritus sanctus ab utroqiie procedit,
jus aliquid dus vel tres persons simul quam una;; squalitas vel insqualitas ibi existit; sed ordo na-
nec major essentia est in duabus aut tribus, quamn turs demonstratur. Deniquebreve cumpendium in
(94) De Trin. lib. v, c. 14. (99*) Lib. VII Confess. cap. 40 super Psal. ci.
(95) De Trin. v, c. 15. (100) Lib. iii De orthodoxa fide, cap. 6.
(96) Lib. xv De Trin. c. 26. (101) De fide, ad Petr., cap. 1.
(97) Aug. lib. vii de Trin. c. 2. (102) De Trin. lib. m.
(98) De fide, ad Petr. c. 1. (103 Lib. III. cap. 12.
(99) DeTrin. lib. vn, c. 1. (105) Lib. 3, cap, 7 contra Maximinum,
"
999 MAGISTBJ BANDINI. iCOO
supradictornm firmamontum subjungamus : nihil,1 A esse, quod personam esse. Si autcm ita est, cur haec
aliud ibi est magnitudo vel potentia, quam veritas. tria, Pater, Filius, et Spiritus sanctus.dicimustres
Si igitur nullus est ibi verior alio ; nec major, necs pcrsonas, non unam personam, cum non tres Deos,
potentior etiam, perspicua ratione existit. sed unum dicamus? Inquit Aug. (108). Quia volu-
DIST. XXI. De nominum ,differentia quibns deg raus, inquit, vel unum aliquod vocabulum servare
Deo loquimur. — Nunc de nominibus, quibus. de3 huic significationi, qua intelligitur Trinitas, ne om-
Deo loquimur, subjiciamus. Eorum itaque alia sem- nino taceamusinferrrogati, quid trcsessent? Etenim
pitcrno Dco conveniunt, alia ex tempore. Qus au- fatemur tres esse, cum Bcriptum sit: Tres sunt qui
tem sempiternc, alia proprietatem deitatis expri- kstimonium dant in cmlo (l Joan. v). Sane cum
munt, et pcrsonulia dici possunt, ut generatio, Fi- qusritur quid tres ? Magna prorsus inopia huma-
lius, Verbum. Alia sunt qus unitatcm divinae manum laborat eloquium. (109) Nec enim occurrit ali-
jestatis ostendunt, ut sapicntia, virtus, verilas, et; quod noroen quo proprie complectamur haejjtria.
hujusmodi. Sunt et alia qus translative per simili- Idcoque pia fides, hoc de csteris assumptum voca-
tudinem do Dco dicuntur, ut splendor, speculum, , bulum huic articulo deputavit, per quod satisface-
et hujusmodi. Cslerum qus temporaliter de Deoi ret, quod in secretario mentis de Deo tenet. Et per
dicuntur, alia rclative, et de omnibusdicuntur per ni qualemcunque, intelligentiam,dummodo piam.quid
sonis, ut Dominus, et Creator: quaedam sunt qus trcs, poscenti, utcumque proferret. Dicitur quippe,
non deomnibus, ut donatus, datus, missus. Alia ex quod tres pcrsons, non ut quod qusritur, illud di-
tempore diuuntur, noa relative, nec de omnibus, ut catur, sed ne omnino taceatur. Quia supereminen-
incarnalus, humanatus et similia. Est prsterea tia divinitatis, usitati eloquii facultatem excedit.
quoddara speciale fationis nomen, nec personale, Verius enim Deus cogitatur quam dicitur, verius-
nec essentiale, sed quasi collectivura omnium per- quc est quam cogitatur. Praedicta igitur necessitate,
sonarum, quod do nulla per se dicitur, sed de om- hoc nomen a prsdicta regula nominum excipitur,
nibus simul, ut Trinitas. qus secundum substantiam de Ueo dicuntur. Quia
DIST.XXII. Quot modis nomina de Deodicantur. — cum hoc ad se dicatur et substantialiter, non sin-
Cum autem tot prsdictorum nominum dilferentis gulariter sed pluraliter in sumraa accipitur. Tres
sint, tenendum est quod ea omniaqus unitatem es- enim, nonunam.sed trespersonas esse confitemur.
sentissignificantadseetsubstantialiterdicuntur.et Grsci quoque eadem penuria loquendi arctati, tres
de singulis sigillatim personis, et aingulariter non hypostases dicunt, et unam ou<rfa« id est tres sub-
pluraliter in summa accipiuntur. Unde Aug. (105): stantias et unam essentiam. Nihitque moveat, quod
Quidquid ad seipsumdiciturDeus, de singulisper- illi tres substantias, nos autem unam dicimus tan-
sonis dicitur similiter, et simul de ipsa Trinitate, C G tum, cum secundum lingus sus vernaculum, aliter
non pluraliter scd singulariter.VelutPaterest Deus, quam nos, substantis vocabulum intelligant.
Filius est Deus, Sptritus sanclua est Deus, non ta- In Trinitak non est multiplkitas vel singularitas.
menhanc Trinilatem tres Deos esse, sed unum di- — Licet autem tres persons sirit, ut dictum est,
cimus.Quod de similibus nommibus et, eis quoque nulla tamen poenitus diversitas vel singularitas ibi
quae ex tempore, et relative de omnibus dicuntur est, sed unitasetTrinitas. Unde Aug. (110): Humana
personis, dici poterit. Qus vero ad singulas perso- inopia qusrcns, quid diceret tria? dixit tres pcrso-
nas proprie pertinent, relative aliquando, nunquam. . nas vel substantias. Quibua nominibus non diver-
autom substantialiter dicuntur. Unde quod proprie sitatem intelligi voluit, sed singularitatem noluit,
singula in Trinitate peraona dicitur, nullo modo ad ut non solum ibi unitas intelligatur, ex eo quod di-
seipsam, sed ad aliaminvicemvel ad creaturamdi- citur essentia una, sed Trinitas ex eo, quod dicun-
citur. Ideoque relative non substantialitcr dici matur tres persons. Item Ambros. (111.): Non est di-
nifestum eBt, ut Puter et Filius et Spiritus san- versa, nec singularis squalitas, nec juxta Arianos
ctns (106). Patrem "Filiumque secernens, nec juxta Sabellia-
DIST.XXIII. De substantialibus nominibus divinis noB, Patrem Filiumque confundens. Pater enim et
in speciali. —Hoo quoque nomen, quod est per- .rj jj Filius distinctionem babent, separationem non ha-
sona, ad se et secundum substantiam dicitur. Unde bent. Unde si alicubi occurrerit, quod tres sint
dicit Aug. (107): Non est aliud Deum esse, aliud diverss, persons ibi diverss, hocest distincts, in-
personam esse, sed omnino idem. Item Pater ad se telligendum est. Similiter nec triplicitas, nec mul-
dicilur persona, non ad Filium, vel Spiritum san- tiplicitas inDeo est. Et ideo non est dicendus tri-
ctum.sicut ad se dicitur Deus.et magnus et bonus. plex vel multiplex, sed trinus etsimplex. Hinc Au-
Et quemadmodum hoc illi est esse, quod Deum gustinus(112).NonquoniamDeus Trinitas est, ideo
esse, quod magnum, quod bonum : ita hoc est illi triplex putandus est. Ambrosius ^113). Nec con-
(105) De Trin. lib. v, cap. 6, 8. De Trin. lib. vn, cap. 4.

(106) Aug. eodem lib. v De Trin. cap. 11. 111) Lib. II De fide, cap. 2.
(107) De Trin. Hb. vn, can. 6. 112) De Trin., lib. i, cap. 2.
(108) Dbi 8upra. 113) Lib. II De fide, cap. 2.
iilO)
(109) Aug. lib. v De Trin., cap. 9.
1001 SENTENTIARUM LIB. I. — DE TIUNITATE. DIST. XXIV. 1002
fusum quod unum est: nec multiplex esse potest,, A. sanctussunttres :nonautemdi£feruntnumero,acci-
quod indifferens est. Multiplex itaque Deus non est, dentali scilicet proprietate, quasi alia unitas sit in
sed simplex et unus : cujus nulla trium persona- una persona quam in alia, cum eadem unitas sit in
rum pars est, quia singula earum, verus et perfe- omnibus ineffabiliter, scilicet divina essentia.
tus Deus est. Unde Augustinus : In Trinitate Pa- DIST.XXIV. Quid significetur per numen nume-
ter Deus est, et Filius Deus est, et Spiritus sanctus> rale in divinis. — Hic ergo sciendum est, sanctorum
Deus est, et simul hitresunus Deus, nec majusali- auctoritates diligenter inspicientibus palere, nume-
quid sunt omnes quamsinguli, quiaspiritualisnon i ralium dictionum usum, yelut unus, duo, tres, et
corporalis est magnitudo. Qui potest capere, capiat\ hujusmodi, introductum esse, non ratione aliqua
{Malth.xix: qui vero non potest, credat et oret, ut; ponendi; sed magis removendi a simplicitate deita-
quod credit, intelligat. Verum enim est quod per tis, quae ibi non sunt.
prophetam dicitur: Nisi credideritis, non intellige- Quidper unum significelur cum de Deo loquinur.
tis (Isa. VII). — Gum enimdicitur unusDeus, multitudo deorum
Quomodo tres personx dicantur unus Deus vel! per unum excludilur, non numeri quantitas in Di-
unius essentue. — Est praterea sciendum tres per- vinitate ponitur, quasi dicatur: Deus est, nec multi
sonas esse unum Deum, vel ejusdem essentiae, non R dii sunt. Unde Ambrosiua (115); Cum unum tan-
secundum materialem causam, uttres statuaeunum tum dicimus Deum, unitas excludit numerum deo-
aurum: vel secundum eomplexionalem similitudi- rum, nec quantitatem in Deo ponit, quia nec quan-
nem, ut tres homines dicuntur esse ejusdem na- titas, nec numerus ibi est. Similiter cum dicitur,
turss. Instatuisenim.plusauri esttres simul.quam unus est Pater, unus est Filius, ratio dicti haac est,
singulae. In tribus autem personis non major es- scilicet esse Patrem et Filium, quodnon multi pa-
sentia est, quam in singula. Item in tribus homini- tres vel filii. Ita de similibus,
bus non solum est unus homo, sed duo et tres ho- Quid per plures. — Item cum dicimus plures esse
mines, cum m Trinitate tantumsitunus Deus. De- personas, singularitem atque solitudinem exclu-
nique nec secunduin pradicamentalem rationem, dimus, non diversitatemvel multiplicitatem ibi po-
ita sciticet, ut essentia intelligatur genus ; et tres nimus : quasi dicamus, sine solitudine, ac diversi-
parsona, species: vel ut una essentia, species; et tate, vel singularitate personas confitemur. Unde
tres persons, individua putentur. Quippe, si se- Hilarius (116): Dixit Deus: Faciamus hominem ad
cundum genus, et species, et individuum ista dis- imaginem et siuilitudinem nostram. Quaeronunc an
serimus,itatresessentitesicuttrespersonffidicentur, solum Deum sibi locutum existimes, an hunc ser-
velut Abraham? Isaac et Jacob, sunttriaindividua, monem ejus intelligas ad alterum exstitisse?Siso-
ita quoque tres homines et tria animalia dicuntur. C I lum fuisse dicis, ipsius voce argueris dicentis : Fa-
Caeterum huic illudJoannisDamascenicontrairevi- eiamus, et nostram. Professione igitur pluralitatls,
detur,substantia,inquit(114), significatcommunem non diversitatem vel multitudinem posuit, sed soli-
speciem et contentivam, 6|u>siSuv Citooraaiuv, ho- tudinem et singularitatem negavit. Ita etiam cum
moidon hypostaseon, hocest,similium specie perso- dicimus tres personas, nomine ternarii, non diver-
narum, utputa, Deus, homo, Hypostasis autem in- sitatem pohimus, sed intelligentiam nonad alium
dividuum demonstrat, scilicet Patrem, Filium, Spi- quamPatrem et Filium et Spiritum aanctuin^refe-
ritum sanctum, Petrum, Paulum et hujusmodi.. rendam significamusy ut singularitaa ibi non %em
Sane intelligendus est Joannes hoc dixisse, non se- monstretur, ut'gH'seflS(jpÊateyet Iîliua et Spiritus
cundum existentiam proprietatis, sed propter simi- sanctus sunt tres personae.hocest, non tantumhssc
litudinem pradicationis. Sicut enim commune est, persona vel illa, vel tantum haec et illa, sed hasc et
quod de plnribus dicitur : individuvm autem,quod ilta et illa in Deitatesunt,et non alia: quoditaesse
de uno solo ; sic et essentia divina de omnibus intelligendum Aug. satis ostendit, ubi dicit (117) :
personis dicitur. Quselibet vero earum, nondealia, Quibus nominibus non diversitatom intelligi voluit,
sed de seipsa tantum enuntiatur. sed singularitatem noluit.
Quomodopersonse differant numero. — Adjecit Q i Quid per duo. — Similiter et cum dicitur, Pater
etiamidemJoannes quiddam silentio non praeter- et Filius sunt duo, bic est sensus, quod non est
eundum. Inquit enim, numero non natura differre tantum Pater vel Filius, sed Pater et Filius, et hic
dicuntur hypostases. Quod ut sane intelligas, nota non est ille.
alium esse numerum quo numeratur, accidentalem Quid per distinctas et discretas. — Cum autem di-
scilicet proprietatem; alium qui numeratur, ipsa cimus, distinct* vel discreUe sunt personse, confu-
scilicet numerabilia. Hypostases ergo in numero sicnem Sabellianam excludimus, et hanc non esse
differunt, hoc est, ab invicem distinctae suntnume. illam significamus.
rabiliter, id est ita ut computare sic possis: Paterest Ita etiam cum dicitur, alia est persona^ Patris,
unus; Pater etFiliusduo ;Pateret FiliusetSpiritus alia Filii: per aliam, non separationem, sed suae
(114) Lib. m De fide orlhodoxa, cap. 5. Vide M* cto, cap. 14.
dist. 19. (116) Lib IVde Trin. circa Genes. i medium.
(115) Lib. i De flde, cap. 2. et ni DeSpiritu san- (117) De Trfn. lib. v, cap. 4,
PATftQt. GXCII. 33 .
proprietatis distinctionem ostendimus. Ait enim A Filii, id est alia subsistentia vel hypostasis est Pa-
Ambrosius (118): Pater et Filius distinctionem ha- tris, alia Filii : vel alia persona est Pater, alia Fi.
bent separationem non habent. lius,hocest,aliasubsistentiaveI hypostasisest Pater,
Quidper hoc nomen (Trinitatis). — Nomen autem alia Filius. Sic de Spiritu sancto intellige. Quod
quod est Trinitas, id signiflcare videtur, quod haec autem Augustinus dixit (121) : Alius in persona
oratio, tres persona;: Sicut ergo nulla personarum seu personaliter Pater ; alius personaliter Filius.li-
est tres personaj, ita quoque nulla earum est Tri- cet eodem sensu dici possit, congruentius tamen
nitaes. ibi person» nomine, personalem proprietatem in-
DIST.XXV. Qutd significetur. — Praterea videa- telligi putamus, ut sit sensus : aliusest inpersona
mus, cum hoc nomen persona, secundum substan- vel personaliter Pater, id est proprietate suaPater,
tiam dtcatur: utrum pluraliter dictum,idemsigni- alius est quam Filius.
ficet? Quod quidam sentientes, sic probare nitun- Triplex signiftcutio nominis ipersdna) — Sic itaque
tur, cum quaeritur, inquiunt, quid tres, vel quid triplex est in Trinitate hujus nominis (persona; si-
tria? convenienter respondetur, tres personse. At gnificatio. Estenimquandoessentiam,et estquando
per quid, de essentia quoeritur. Si ergo huic quae- proprictatem, et est quando significat hypostasim.
stioni recte respondemas, oportet ut respondendo R Quippe quod essentiam significet, supra ex dictis
nomine personae essentiam significemus. Adjiciunt. Auguslini aperte constat.Quodautemproprietatem.
Augustinus ctiam ait (119): Ideo dicitres personas, sicut dicit Hieronymus (' 22) : Non nomina tan-
-quia commune est eis id quod est persona. Deni- tum sed etiam nominum proprietates, hoc est per-
que nihii illis commune est, nisi essentia. Sed si sonas, vel, ut Graeci exprimunt, hypostases, id est
hoc est, quomod6"tiicetur, alia est persona Patris, subsistentias confitemur. Quod vero hypostasim si-
alia Filii, quosi alia essentia ? Sane hoc ita intelli- gnificet Joannes Damascenus ita inquit (123) : In
gendum aiunt, scilicet, alius estPater, alius estFi- Deitate unam naturam confitemur, et tres hypo-
lius, id tamen commune habentes, quod est per- stases, hoc estpersonas,secundumveritatem entes.
sona. Quod auctoritate Augustini confirmant di- DIST.XXVI. — Porro notandum h«reticos hoc
centis (120): Tres personas ejusdem essentiae, vel nomine quod est (hypostasis) ad simplices capien-
eamdem essentiam dicimus :nonexeademessentia, dos fuisse usos, quia pro persona et essentia inter-
quasi aliud ibi sit, quod essentia est, aliud quod dum dicebatur (126). ldeomonenteHieronymo(125,)
persona Sicque arbitrantur tres personas, inesse cum non bonae suspicionis sit, vel tacendum est
personam omnino convenire. contra heereticos, vel cum suis interpretationibus
Sed si sic est, qualiter constabit, quod dicit Au- dicendum.
gustinus De fide ad Petrum : AliusestPaterin per- C De personarum proprietatibus. Quare dicvniur pro-
sona, sive personaliter; alius personaliter Filius, proprietates. Quare dicantur notiones. Quare di-
alius personaliter Spiritus sanctus ? Ideo alium cantur relationes. Jam de proprietatibus per-
sensum quasramus, juxta sanctorum auctorita- sonarum videamus, quae etiam notiones sive re-
tem. lationes plerumque dicuntur. Ac prius de his aga-
Sciendum igitur cum quaeritur, quitres vel quid mus, qua sunt generatio, nativitas et processio.
tria, non de essentia quaeri, nec ibi quid ad essen- Quaj etiam proprietates dicuntur, quia secundum
tiam referri. Sane cum Ghristiana fides tres confi- eas, propria personarum assignantur. Unde Augu-
teatur esse, eo quod scriptum sit: Tres sunt qui stinus (126.): Proprium Patris est, quod unum Fi-
tcslimonium danl in ccelo(I Joan. v), exquiritur quid lium genuit. Proprium Filii, quia de essentia Pa-
illi tres sint, hoc est, quonomineillostresdeclaret. tris natus est. Proprium quoque Spiritussancti est,
Hac igitur quaestione, arctatafidespropterloquendi quia de Patre Filioque prooedit ; dicuntur etiam
penuriam, dixit tres persona? Non, inquam, intel- notiones, quia per eas noscuntur, hoc est ab invi-
ligens per hoo nomen essentiam, sedsubsistentias, cem personaedistinguuntur. Etiameaedemrelationes
vel hypostases, secundum Graecos. dicuntur, quia eis ad invicem persons referuntur.
Donique eo magis hi tres, tres person», id est n Quae quidem non sunt Deo accideutales, sed in
subsistentiae dici possunt, qua commune eis est id Ipsis personis sunt ab aeterno immutabiliter. Unde
quod persona est, hoc est, essentia. Nec enim ipsi Augustinus (127) : Nihil in Deosecundum accidens
tres verae subsistentiaedicerentur.nisi unusquisque dicitur, nec tamen omne quod dicitur secundum
vera essentia esset. substantiam, de Deo dicitur. Dicitur enim ad ali-
Quis sensns alia cslpersona Patris, alia Fitii — quid ut Pater ad Filium, et Filiusad Patrem;quod
Sciendum quod tam facile, quam recte intelligitur, non est accidens, quia ille semper Pater est, et ille
quo sensu dicatur: alia est persona Patris, alia semper Filius. Et quia Pater non dicitur Pater,
(118) De Trin. lib. i, c. 2. (123) Lib. III orthod. fidei, cap. 5.
(119) De Trin. lib.vn, c. 4. 424^ Vide initium xxvi dist.
[150 De Trin. lib. vn, c. 6. 425) In epist. ad Damasum.
121) Aug. De fide, ad Petr. o. 1. .426) Lib. De fide, ad Petr. c, \ 2.
422 In cxplanatione Symboli ad Damasum WJDeTrin. 1. v, c. 4et5,
1003 SENTENTIARUM LIB. I. — DE TIUNITATE DIST. XXVIII. 1006
nisi ex eo quod ci Filius est. Et Filius non dicitur A j Filii Excelsi omnes (Psal. I.XXXI).Et illud : Filius
Filius, nisi eo quod habet Patrcm, non secundum meus primoyenitus hrael (Exod.-ix). Casterum ho-
substantiam haec dicuntur,sed adinvicem. Denique mines-filii Dei sunt, factura ; Unigenitus autem na-
Hilarius Patris et Filii assignans propria, ita ait: scibilitatis proprietate. Unde idem Hilarius (133) :
Si semper Patri proprium est, quod semper Pater Nos quidem filii Dei sumus, sed per facturam,
est, necesse est semper Filio proprium esse, quod quia per gratiam facti sumus,non nati; acquisiti,
semper est Filius (128); item : Nato Dco manifestum non generati. Ex adoptione enim homo Filius Dei
est proprium esse, quod Filius est (129). est, non ex generatione.
DIST. XXVU. An easdem proprictates Augustinus Quomodo Trinitas sit Pater hominis. — Sciendum
et Hilarius assignent. — Sed quaeritur utrum eas- quod tota etiam Trinitas Pater hominis dicitur:
dem proprietates Hilarius et Augustinus expresse- unde Aug. (134): Non potest dici Trinitas Pater,
rint. Quod si conceditur, idem est ergo Patri esse nisi forte translative ad creaturam, propter ado-
Patrem, et genuisse Filium. Si autem hoc est,cui- ptionem filiorum; quem enim unum Dominum
cunque convenit unum et aliud. Sed natura divina Deum nostrum recte dicimus, etiam Patrem no-
est Pater, ergo genuit Filium, quod non sane dici- strum propter gratiam suam nos regenerantem
tur. Huic autem quaestioni sine praejudicio sanioris .R recte dicemus. Constat enim unigenitum Filium
sensus respondentes, dicimus quod Hilarius ubi Dei esse, sed proprie et per naturam. Homines
dixit proprium estPatri, quodsemperPaterest, ita etiam, sed per gratiam. Ita quoque cum plura sint
intelligendum, ut hoc nomen (Pater) ibi hyposta- dona Dei, Spiritus sanctus proprie dicitur donum
sim significet, cum determinationerelationis,utsit Dei,eo quod aeterna proprietate vel relatione dica-
sensus ;Proprium Patri est, quod semper Pater est, tur, quae in hoc nomine donum manifeste apparet.
hoc est quod semper genuit. Quem sensum ipse Unde Augustinus (135): Spiritus sanctus, qui non
quoquedeclaratcum subjicit: Ergo quinonsemper est Trinitas, sed inTrinitate.intelligitur in eo quod
Pater est, non sempcr genuit.Caeterum cum dena- proprie dicitur Spiritus sanclus; relative autem di-
tura divina Pater dicitur, hypostasim sine determi- citur, cum ad Patrcm Filiumque refertur; sed ipsa
natione relationis ponit: vcl ut planius dicatur.non relatio non apparet in hoc nomine : apparet autem
relative dicitur, utsitsensus: Natura divina est Pa- cum dicitur Dei donum. Nec moveat quod haec no-
ter, hoc est hypostasis quse Puter est. Sic dc hoc minavicissimad Patremet Filium non respondent;
nomine (Filius) et (Spiritus sanctus) intellige. in multis enim relativis hoo contingit, ut non inve-
Nominum in divinis diversitas, An idem sit dicere niatur vocabulum, quo sibi vicissim respondeant.
aliquid esse Patrem et genutsseFUium. — Dcnique vo- Cum ergo dicimus donum Patris et Filii, non qui-
cabulorum,aliasignfficant hypostases cum relationi- C ( dem dicimus, Patrem doni, aut Filium doni; sed,
bus, ut generans, natus, procedens, ethujusmodi. ut haec vicissim respondeant, dicimus donum do-
Alia significant relationes tantum, ut generatio, natoris, et donatorem doni; donator tamen non
nativitas, processio, et hujusmodi. Et haec omnia fuit Deus, nisi extempore, cumSpiritussanctussit
tam de personis quam de natura dicuntur: alia donum ab aeterno.
sunt quse determinationes significant tantum, ut De nominibus (Verbum) et (imago). — Praterea
gignere, nasci.et procedere, et similia.quae tantum sunt alia nomina,quee relative dicuntur ad Patrem,
de personis, nunquam autem de natura divina di- eadem notione qua Filius, ut Verbum etimago.
cuntur. Etenim proprietates, tantum personas,non Unde Augustinus (136): Eo dicitur Filius quo Ver-
naturam determinant. Unde Joannes Damasce- bum, el eo Verbum quo Filius. Idem (137; : Dicitur
nus (130) : Non differunt ab invicem hypostases relative Filius, relative etiam dicitur Verbum et
secundum substantiam, sed secundum characteri- imago. Et in his omnibus vocabulis ad Patrem re-
stica idiomata, id est determinativas proprietates. fertur; nihil aulem horum Pater dicitur.
Characteristica vero, hoc est determinativa sunt ; An hsec nomina Deus, lumen, etc, dicantur se-
hypostaseon, et non natura. Ac per hoc videtur, cundumsubstantiam. — Denique essentiae nomina,
non omnino idem esse dicere, aliquidesse Patrem, , j) ut Deus, lumen,ethujusmodi,nunquamrelativedi-
et genuisse Filium : vel aliquid esse Filium, et ha- cuntur. Aliquando autem pro relativis, hoc est pro
bere Patrem; vel esse Spiritum sanctum,etproce- personis accipiuntur, ut cum dicitur, Deum de Deo,
dere ab utroque (131)- lumen de lumine. Alterum enim pro Patre, alterum
QuomodohomositFitius trinilatis.—Plane ei quodl pro Filio ponimus.
Hilariusdixit (132), Deo nato Dco proprium esse quodI DIST. XXVIII. De hoc nomine imago. — Ali-
Filius est, contrarium esse videtur,quod etiam ho- quando tamen imago essentiam signat, velut ibi:
mines filii Dei sunt et dicuntur, secundum illud : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem
(128) Hilarius, De Trra. 1. xu, in medio libri. (133) De Trin. lib. xn circa principium.
(129) Idem Hil. paulo ante medium. (134) Lib. v De Trin. c. 11.
(130) L. in De orth. fide, c. 6. 435) Lib. vDeTrin. c. II.
(130 Confer. cum m. 26 dist. 436) De Trin. 1. vn ; De Trin. cap. 2,
(133) Lib. xii De Trin. paulo ante medium. H37> Eod. lib. c. 3.
nostram (Gcn. i). Unde Hilarius (138): Homo fit ad A. . sunt, non peccata quae naturam vicianf, et ex vo-
communem imaginem.Et Aug.(139) :Una est Trini- luntate peccantium nascuntur.
tatis imago, ad quam factus est homo. Notandum QuomodoPater principium et auctor sit Filii. —
etiam quod Patrem esse, Filium esse, tantum rela- Dicitur autem principium Pater ad Filium, eo quod
tione sunt diversa. Uude,quamvis diversum sit esse genitor.Etenim si gignens ad id qudd gignitur prin-
Patrem et esse Filium, non est tamen diversa sub- cipium est, Pater ad Filium principium est, quia
stantia, quia hoc non secundum substantiam dici- genuit eum. Eodem modo etiam Pater auctor dici-
tur, sed secundum relativum. tur Filii. Unde Hilarius (144): Ipso quo Pater dici-
De hoc nomine, ingenitus. — Oportet praeterea tur, ejus quem genuit auctor ostenditur, id habens
scire Patrem Jici ingenitum alia proprietate quam nomen, quo neque ex allo perfectum intelligatur,
etex quo is qui genitus est substitisse docea-
genitorem. Unde cum de Deo Patre utrumque dicatur.
tur, alia notio est, qua intelligitur genitor,alia qua Pater et Filius sunt unicum principium SpirUus
ingenitus. Haec autem est innascibilitas.Unde Hila- suncti. — Fatendum
rius (140); Est unus ab uno, id est genitus ab in- quoque est Patrem et Filium
unum principium esse Spiritus sancti,non duo. Ut
genito, proprietate videlicet in unoquoque et origi- _
nis et innascibilitalis.At secundum hanc notionem, enim Pater et Filius ad creaturam, unus Creator
ad non genitorem refertur. Unde Aug. (141): Si- et unus Dominus dicitur, sic relative ad Spiritum
cut Filius ad Patrem, et non Filius ad non Patrem sanctum unum principium. Cumque principium
dicantur ipsi duo ad Spiritum sanctum : quia Spiri-
refertur; ita genitus ad genitorcm, et non genitus
ad non genitorem. referri necesse est. Ingenitus tus sanctus procedit ab utroque.Nec aliterprocedit
a Patre quam a Filio. Sane intelligi potest, Patrem
porro quid est, nisi non genitus ? et Filium eadem relatione sempiterna dici princi-
DIST.XXlX. De hoc nomine, principium. — Quid pium Spiritus sancti, cujus relationis nomen non
esse principium ad ereaturas. — Nomen aliud pra- habemus.
terea est, scilicet principium, quod semper relative 1 DIST.XXX.De his qux proprie temporaliter detfeo
dicitur, multipliciter tamen. Dicitur enim Pater dicunlur.Sunt etiam quasdam nomina, quae ex tem-
principium, et Filius, et Spiritus sanctus,sed diffe- pore Deo conveniunt, et relative de Deo dicun-
renter. Nam Pater principium est ad Filium, quia
tur, velut creator,dominus,refugium,ethujusmodi.
ab eo genitus est, et ad Spiritum sanctum, quia ab1 Unde Creator relative dicitur ad
Augustinus (145):
eo procedit.Unde Augustinus (142): Pater est prin-
creaturam, sicut dominus ad servum : ista ergo re-
cipium totius divinitatis, hoc est, Filii et Spiritus 1 lativa appellatio ex tempore est Deo. Alioquin cogi-
sancti, in quibus singulis tota divinitas est. Filius C mur creaturam
autem Spiritus sancti principium est, quia ab eo terne non sempiternam dicere,quia ille sempi-
dominaretur, nisi etiam ista [sempiterne
procedit. Spiritus vero sanctus, tantum ad creatu- famularetur. Sicut autem non potest esse servus,
ras principium est. Denique Pater principium est nisi habeat dominum, sic nec dominus.nisi habeat
sine principio ; Filius vero principium est de prin- servum Haecautem de Deo dicuntur secundum ac-
cipio; et Spiritus sanctus principium de utroque.
CaBterumPater est ab aeterno principium Filii; et cidens, quod non in ipso, sed in creatura tantum
est. Et ideo sine mutatione sui, haec dicitur Deus,
Pater et Filius principium Spiritus sancti: Spiritus ' in minori apparet.
vero sanctus non ab aeterno est principium, sed ex quod Nummus enim cum dicitur pretium, relative di-
tempore. Quippe cum creaturarum tantum princi- citur, nec tamen mutatus est cum esse pre-
coepit
pium sit, creaturis esse incipientibus, et ipse ccepit tium, necjue cum dicitur pignus, et hujusmodi. Si
principium esse earum. Ita etiam tota Trinitas cce- ergo in his minimis haec ita se habent, multo for-
pit esse principium ad creaturas. Esse autem prin- tius de illa incommutabili substantia Dei creden-
cipium ad creaturas, est esse Creatorem. Unde dum est, quod aliquid ex tempore dicatur,nihil ta-
Augustinus (143): Cum diceretur ei: Tu quises? men mutata.Appellatio itaque qua creaturaad Crea-
Respondit: Principium, qui et loquor vobis (Joan. n torem refertur, relationem in ipsa creatura ponit.
viii). In quo Creatorem se oslendcre voluit. Qua vero Greator ad creaturam refertur, relativa
Trinitas est unicum principium, non Iria. — Hi tantum appcllatio est, nullam proprietatem in Deo
autem tres non sunt tria principia, sed unum,quia notans.
uno eodemque modo operantur in rebus ut sint. Spiritus sanctus dicitur datus relative ex tempore.
Hoc autemintelligens Apostolus ait: Ex ipso, etper — Sic Spiritus sanctus datus, vel donatus dicitur,
ipsum, et in ipso sunt omnia (Rom, xi). Dicendo au- ex tempore relative.
tem, omnia, naturas intellige, et quae naturaliter An Spiritus sanctus dicatur relative ad seipsum.
(138) De Trin. 1. v a principio libri: in l.De fide, (142)DeTrin. 1. v, c. 13.

ad Petr., cap. 10. (143) Aug. Denatura bon., c. 28.
(139) De Trin. iib. rv, non longe a fine libri. (144) Lib. iv De Trin. non longe aprincipio.
(140) De Trin. 1. v, c. 7. (145) De Trin. 1. v, o. 15.
(141) De Trin. 1. iv, o. 20.
1009 SENTENTIARUM T.IB I. — DE TRINITATE DIST. XXXII. 1010
— Si autem quaeritur an Spiritus sanctus ad se- A unitas; in Filio aequalitas ; in Spiritu sancto unita-
metipsum relative dicatur.quia Augustinus ait(146), tis aequalitatisque concordia. Et tria hoac omnia,
quod datur, refertur ad illum qui dat, ct ad illum unum propter Patrem; aequalia omnia propter Fi-
cui datur, et Spiritus sanctus dat seipsum. Re- lium ; connexa omnia propter Spiritum sanctum.
spondemus Spiritum sanctum ad se non referri, Denique unit&s Patri secundum Augustinum attri-
quia dans, Trinitas est, cui d tur, creatura. buitur.ea forsan ratione,qua eidem asternitassupra
Vel nullum inconveniens esse dicimus, si hic attributa est, secundum Hilarium. Vel ideo etiam,
ad seipsum refcrri dicatur, quia dati vel donati quia Pater unum principium totius Deitatis. Qui
appellatio, quantum ad dantem, nullam notat pro- cum sit unus Deus, nascenti de se Filio,procedenti
prietatem, sed quantum ad recipientem duntaxat. a se Spiritui sancto, unum eumdemque Deum esse
Quod,si quantum ad dantem proprietatem notaret, dedit secum. Sicque omnia sunt unum propter
tunc non posset ad seipsum referri. Etenim sic a Patrem. JSqualitas autcm Filio,quia ipse est imago
seipso diceretur diversus. Quod non faceret appel- Patris. Imago autem si perfecte illud implet cujus
l.atio aola, sed proprietas. est imago,ipsa coaequalur ei,non illud imagini suae.
DIST. — XXXl.De significatione relativorum eimilis Filius autem perfecte impletillud cujus est imago,
et aequalis. — In Trinitate praterea dicitur aequa- n unde coaequatur ei. Datur etiam a Filio Spiritui
lis et similis, relative quidem, quia sicut Hilarius sancto ut ibi et Patri sit aequalis. Per hoc itaque
ait (147): Sicut simile sibi nihil est, ita et asquale elucet utrumque, qualiter haec tria sint propter Fi-
aliquid sihi non dicitur. Non autem secundum re- lium aequalia, non a Filio.Ista sine prajudicio me-
lationem, sed secundum substantiam dicitur.Unde lioris sensus, cum timore pronuntiamus. Caeterum
Augustinus (148): Non secundum hoc, quia ad Pa- concordia Spiritui sancto attribuitur, quod facilius
trem dioitur, Filius est aequalis Patri. Restat igitur intelligere licet. Est enim Spiritus amor ineffabilis
ut seoundum id aequalis sit, quod ad se dicitur,hoc Patris et Filii. Unde Augustinus (152): Spiritus est
est.secundum substantiam.Igitur in his sola appel- summa charitas.utrumque conjungens,nosque sub-
latio relativa est; sequalitas autem et similitudo.in jungens. Recte igitur propter eum omnia connexa
tribus personis, est summa et indifferens substan- dicuntur. Inde est quod in sapientia omnia dicitur
tia divinse simplicitas. continere.
jEqualis et similis alia expositio. — Porro qui- DIST.XXXII. Utrum Pater vel Filius per Spiritum
dam dicuut, his nominibus non aliquid poni, sed sanctum diligat. Quompdo intelligendum, Pater et
removeri, ut Filius dicatur aequalis Patri, quasi Filius Spirilu sancto diligunt.— Ex his denique,cum
neo major eo sit, nec minor. Ita et similis quasi in etiam supra dictum sit: Spiritus sanctus est, quo
nihilo diveraus, vel dissiniilis, quod satis fideliter C genitus a gignente diligitur, genitoremque suum
dici manifestum est. diligit 'Sap. ih videtur Pater et Filius Spiritus san-
QuomodoHilarius in TrinUate personarum proprie- ctus esse, quia in Trinitate nihil est aliud esse,
tates ostendat. — Non est autem pratereundura, quam diligere. Sed dicimus distinguendum esse
quod Hilarius proprietates personarum insinuans quod dicitur.PaleretFilius Spiritu sancto diligunt,
ait(149).- jEternitas est in Patre, species in imagine, boc est, per Spiritum sanctum, bene dicitur ut su-
usus in munere.In aeternitatis autem vocabulo, non pra Aug. per Spiritum sanctum scilicet omnia esse
eum sequendum arbitratur Augustinus (150); nisi connexa. Si vero dicitur, Spiritu sancto, hoc est, a
quod Pater non habet Patrem de quo sit. Denique Spiritu sancto diligunt, falso dicitur. Sic enim au-
in imagine speciem nominavit, credo propter pul- ctoritas principii in Spiritu sancto poneretur. Vel
chritudinem,ubi est prima aequalitas, et tanta con- utdicitur, Pater aequalis est Filio, per Filium, non
gruentia, ut ad identitatem ei cujus est imago re- utique a Filio. Vel etiam diligere, non significare
spondeat. Est autem Patris et imaginis delectatio, ibi essedicimus, sicutnec dilectio in Trinitate sem-
vel beatitudo ineffabilis (si tamen voce humana di- per significat essentiam. Ut ibi probat Aug. (153):
gne dicitur), quae usus ab eo breviter dicta est. Deus est dilectio.Relotive quippe dici videtur,quod
Munus autem idem est quod donum. Donum est Jj genitus a gignente, Spiritu sancto diligitur.Quod si
Spiritus sanctus. Qui videt hoc ex parte vel per absolute diceretur, Pater sive Filius diligit, vel di-
speculum, gaudeat cognoscens Deum, et gratias ligens est Spiritu sancto, tunc arbitror substantive
agat. Qui vero non videt, tendat per pietatem ad diceretur. Quod cum nunquam occurrat, puto eo
videndum, non per cscitatem ad calumniandum. ipso pradictum sensum adjuvari. Quod si ita sit,
QuomodoAugusiinus personarum proprietates dis- inanis est quaestio, cum aliud in Trinitate sit, Pa-
tinguaL Unitas tribuitur Patri. ASqualUas Filio. trem Spiritu sancto diligere.et Patrem Spiritu san-
Concordia SpirUui sancto. — Augustinus ctiam pro- cto Filium diligere.
pria person&rum distinguens ait (151): In Patre est Duse qusestiones. Ulrum Pater sU sapiens, sapien-
(146) Lib. v de Trin. c. 14. (150) De Trin. lib. vi, c. 10, exponit verbaHilar.
(147) Lib. ni de Trin. non longe a fine. (151) Lib. i De Doct. Chr. cap. 1.
(148) De Trin. lib. v, c. 6. (152) De Trin. 1. vu, c. 3.
(149) In lib. De synodis. (153) Lib. vi, deTrin. c.5.
tia genita. — Quaeritur utrum Pater sit sapiens,sa-k A enim nominatantum.sedet.nominum proprietates,
picntia genita, quod videtur ex eo quod Apostolus hoc est,personas confitemur.Sunttamen quimente
dicit, Christum esse Dei virtutem et Dei sapien- sacrilega et voce infausta hoc negare non trepi-
tiam,hoc est, Patris (/ Cor. 1). Quod si ita est, pro- dant: blasphemius aliquid addentes, scilicet pro-
balur consequenter Pater esse ea, quia hoc ibi est prietates utique in personis esse, sed non intrinse-
esse quod sapere. cus, imo etiam extrinsecus affixas. Quod ridicu-
Utrum Filius sit sapiens, sapicntia genita. — Item lumde insaniapraesumptioniseorum erumpere non
quaeritur utrum Filius sit sapiens,sapientia genita, dubitamus. Denique quod somniant, ita probare
quod concedendum esse videtur. Alioquin enim contendunt.Si proprietates,inquiunt, personae sunt,
non videtur sapiens seipso, cum ipse sit solus sa- non eis personae differunt. Contra quod dicimus,
pientia genita. Sane si conceditur, incurritur pra- quia etiam seipsis personae differre dicuntur. Unde
dictum inconveniens. Ad quod dicimus, n?que Pa- Hieron. dehis tribus loquensdicit'(158): Substantia
trem, neque Filium, sapientia genita sapientem unum sunt, personis autem ac nominibus distin-
esse, sed ingenita, quae tantum Pater est. Unde guuntur. Sunt etiam divina essentia ipsae proprie-
Aug.(154): Est Deus Pater sapiens, ea quae ipse est tates. Unde Hilarius de una earum ait (159) :Nati-
sua sapientia, et Filius sapientia Patris est sapiens R vitas non potest non esse ea natura, unde nascatur
de sapientia quae est Pater, de quo est genitus. Sic Filius.non tamen divina essentia.sed solis proprie-
eliam de intelligente et intelligentia dicendum tatibus personae differunt. Quod quidem vere dici-
.est. tur, sed qualiter hoc sit.nec attingitur nec tenetur.
Quomodo Filius dicitur sapientia et virtus Dei Verborum enim significantiam rei ipsius natura
Patris. — Porro Tilius dicitur sapientia Patris et consumit.
virtus, non quia Pater per eum sapiat vel possit, Insurgunt etiam veritatis aemuli et dicunt: Si pa-
sed quia Filius sapientia et virtus est, de Patris sa- ternitas et liliatio in divina essenlia sunt eadem res
pientia et virtute : ne autem per hocplures sapien- igitur Pater est et Filius : et sic ipsa eadem res et
tias dicere putemur.unam tantum in Trinitate con- generat et generatur. Quod haereticedici plusquam
fitemur sapientiam,sed quoe non tantum uno modo manifestum est, Sed qui hoc dicunt, supra etiam
dicitur.Dicitur autem genita vel ingenita sapientia, moniti esse debent, proprietates, non naturas, sed
nec est genita ingenita,unatamen tantum sapientia. tantum personas determinare. Quod semel dictum
Sicut unus Deus tantum est. Dicitur et genitus et etiam hic iterare non piget, quo seepius versando,
ingenitus, nec genitus est ingenitus. Unus tantum familiarius innotescat. Characteristica ergo, inquit
idemque Deus. Joannes(169), idioraata sunt.hoc est,determinativ«a
An Filius sagiens sit seipso. — Item quasritur C proprietates hypostaseos, et non natura. Sed, in-
an Filius sapiens sit seipso : quod dislinguimus: si quiunt, quomodo in essentia sunt proprietates, et
ergo dicitur seipso, id est a seipso, falso dicitur; cam non determinant, cum in personis ita sint,
vere autem dicitur seipso, hoo est, per seipsum. quod eas determinent ? Dicimus autem firmiter ita
Velut dicitur Filius agere non a se, sed per se. esse tenendum, sed qualiter hoc sit.non confunda-
Unde Hilarius (155): Natura cui contradiois haere- mur,nescire fateri cum Hilario etiam dicente (161):
tice, heee unitas est, ut ita per se agat Filius, nec a Ego nescio, non requiro.sed consolabor me tamen:
se agat: et ita non a se, ut per se agat. Denique archangeli nesciunt, angeli con audierunt, saecula
dicens non a se agit, auctoritatem principii ab eo non tenent, Propheta non sensit, Apostolus non
removet. Dum vero dicit per se agit, unitatem na- quaesivit, Filius ipse non edidit. Cesset ergo dolor
turae in eo confitetur. querelarum.
DIST.XXXIII. Anproprietates personarum sint ipsse DIST.XXXIV. Quare distincte dicatur Pater po-
personse vel Deus. Quod proprietates sint personm. tens, Filius snpiens, SpirUus sanctus benignus. —
— Denique fideliter firmiterque tenendum est pro- Praeterea sciendum est quod potentia, sapientia,
prietates, de quibus hactenus disseruimus, in per- benignitas,tametsi tribus personis conveniant,quia
sonis esse, pro eo quod scriptum est: ln personis Q secundum substantiam dicuntur, Scriptura tamen
proprietas, et in essentia unitas (156). Et ipsas frequenter haecnominadistincte ad personas referre
personas esse, alioquin multiplicitas esset in Deo. so>et,ut Patri potcntia,Filiosapientia,Spiritui san-
Plane quidquid Deus ab seterno habet, Deum esse, cto benignitas tribuatur.non otiose quidem.Quippe
manifesta veritate probatum supra reliquimus.exce- haec nomina pater et filius in creaturis accepta:
ptis relativis. Proinde personas proprietatibus di- priorem filiopatrem, etsic ex antiquitate defectum
stingui, et ipsas esse personas, sic aperte Hieron. in patre: et filium patre posteriorem, et sic in eo
dicit (157). Sabellii haeresim deolinantes, tres per- sensus imperfectionem notare solet. His autem ad
sonas expressas sub proprietate distingnimus. Non Greatorem translatis, ne infirmitas hominis de si-
(154) De Trin. 1. xv, c. 7. (|58) Loco superius signato.

(155) De Trin. 1. ix, post medium. (159) De Trin. 1. vii, in medio libri.
(156J Ecclesia in praefatio.ne de Trin. (160) Damas. 1. m, De orthod. fide, c. 6.
(157) In expositione Symboli ad Damasum. (161) L. i de Trin. non longe a prinoipio.
i013 SENTENTIARUM LIB. I. - DE TRINITATE. DIST. XXXVI. 1014
militudine creatura Dei abscondita metiretur, oc- A & m Deo scientia esset, quse est de omnibus, tam de
currit Sriptura dicens : Patrem potentem, ne videa^ bonis quam de malis temporalibus et aeternis.
tur priorFilio, et ideo minus potens. Et Filium sa- Unde Ambrosius scilicet (162): Omnis ratio su-
pientem, ne videatur posterior Patre, et ideo minus 1 pernae et aeternae sapientiae in eo est, quia omnem
sapiens. Non quod Pater ibi solus sit potens, vel sapientiam et essentiam capit sua immensa sapien-
magis potens ; aut Filius solus, vel magis sapiens. tia. Ideo omnia esse dicuntur in Deo ab aeterno.
Item : Hoc nomen Spiritus atrocitatem notare solet Unde Augus.(162*):Haecvisibiliaantequamfierent
ac rigorem. Ne autem aliquid homo de Deo tale pu- erant, et non erant; in Dei scientia, non erant et
taret, per quod ad Deum accedere metueret, Scri- in sua natura. Nota enim fecit, non facta cognovit.
ptura temperavit sermonem, nominans Spiritum 1 Inde est quod dicitur: Quodfactum est, in ipso vita
benignum, non quod solus Spiritus sit benignus, ' erat (Joan. i), non quid creatura sit creator, sed
vel magis benignus.
quia in ejus scientia semper est, quae vita est.
Denominibus per metaphoram de Deodictis. — Post- DIST. XXXVI. Quomodores sint in Deo. — Secun-
remo sciendum, speculum, splendor, figura, et' dum hoc dicitur, quod vocat ea quae non sunt, tan-
similia, quae de Deo per translationem dicuntur, > quam ea quaesunt.Unde Augustinus (163):Et pulchri-
nullatenus ad expressionem proprietatis eorumdem 1 B ] tudo agri mecum est. Cum illo sunt omnia, cogni-
nominum dici, sed ad aliquam spiritualem intelli- tione quadam ineffabili sapientiae Dei.
gentiam habendam, quam ex causis dicendi, suis . Sed cum idem sit scientia Dei, et natura, vel es-
quibusque locis, pietas lectoris assumat.
sentia, quaerituran omniasintin Deinatura? Non,
DIST.XXXV. Descientia Dei ingenerati secundnm1 cum dicit Augustinus (164): Electos habet apud se-
se. Scientia Dei habet multa nomina. — Quamvis' metipsum, non autem in natura sua, sed in pra-
plura pramissa sunt de his quae de Deo secundum * scientia. Sed cum idem sit omnino natura Dei et
substantiam dicuntur, de quibusdam eorum tamen 1 scientia, quid est, quod in scientia omnia esse di-
specialis ponendus est tractatus, scientia videlicet, > cuntur, et non in natura ? Forsan haec est una do
Dei voluntate et potentia ficientia igitur Dei cum1 causis, quia hoc nomen natura simpliciter ponit
sit una et simplex, diversa sortitur nomina, propterr essentiam; scientia vero idem esse utique ponit,
diversos rerum creatorum effectus. Dicitur enimI sed non omnino sine respectu scibilium dicitur.
prascientia, dispositio, providentia, et praedestina- Inde est etiam, quod non quidquid in scientia Dei
tio. Estautem praescientia et providentiadefuturis 3 est, in ejus dilectione esse dicitur, quia haec no-
tantum, tam de bonis quam de malis ; dispositioJ mina, dilectio, scientia, et hujusmodi, cum propter
vero de faciendis.providentia de gubernandis.prae- ' iC varios status rerum de creaturis sint translata ad
destinatio de salvandis, et eorum bonis, quibus hic3 Creatorem, diversis respectibus dicuntur ad res
liberantur, et in futuro coronabuntur. Unde Apo- ipsas. Quibus impedientibus non quidquid per unum
stolus : Elegit nos anle mundi constitutionem, ut es- nomen dicimus, per aliud etiam dicere debemus :
semus sancti et immaculati (Ephes. i.) Et propheta : verbi causa, omnia in Dei scientia sunt, quia nihil
Oculus non vidit, Deus, abs te, guse prseparasti dili- effugit plenitudinem ejus notitiae. Non autem omnia
gentibus te [Isa. LXIV; / Cor. n). Sed si ita est,> in dilectione sua sunt, quia non omnibus munus
videtur, quod si futura ab aeterno non essent, nec0 gratiae conferrc dignoscitur.
prascientia ncc aliorum singulum in Deo esset, et An mala debeant dici esse in Deo. — Sed cum .
ita nec essentia. Quia in Deo idem est essentia,'' omnia in Deo sint
per scientiam, quaeritur utrum
quod, prascientia. Item si ab aeterno futura non es-*" concedamus mala esse in Deo? Scit enim omnia
sent, necDeus prasciret, et ita non esset, cum idemII Deus, tam bona quam mala. Sane quis nisi insanus
sit ei prascire quod esse. Ad quod dicimus, quiaa malaesse in Deo concedat? Ideo hoc verbumDeus
hoc nomen prsesdentia, et singulum praedictorum1
scit, pro varietate scibilium distinguendum est.
essentiam designant et relative ad futura dicuntur. Scit enim Deus quaedam tantum esse vel praeterita
Ac per hoc cum itaduplicitersint, distinguenda est vel futura esse, ita quod nec approbat, nec sibi
locutio qua dicitur: Si nulla essent futura, nona j) Unde et a longe cognoscere ea dicitur. Sic-
esset in Deo praescientia, hoc est, non esset in Deo 0 ut placent.
scriptum est: Et alla a longe cognoscit (Psal.
scientia, quae est praescientia, mentitur. cxxxviu). Secundum quod quibusdam dicet: Non
Si vero dicatur esse in Deo scientia, sed qua fu- novi mos (Matth. vn). Hujusmodi non dicuntur esse
tura nou comprehenderet, vera est. in Deo, quiaeisauctoritatemexistcndinon praestat.
Similiter et istam: Si nulla essent futura, Deus is Ea igitur tantum in Deo esse dicuntur, quorum
non esset praescius. Distingues: Ita et de caeteris is auctorest, bona scilicet quae €x ipso, et in ipso, et
dicas, quippe et si nihil tale de Deo diceretur, cum u per ipsum sunt, ut ait Scriptura (Rom. xi). Quae
nuUa essent ab aeterno futura, nihilominus tamenm tria, ut Ambrosius ait (165), unum sunt quantum
(162) Ambr. super Gen. ad litteram c. xvm. (164) De verbis apost. sermone undecimo.
(162*) Lib. v De fide, c. 8. (165) Lib. iii De Spiritu sancto, 12..
(163) Super illum locum psal. xux.
ad auctoritatem rorum qura sunt, ut sint. Sanenon A sit frivolum, etiam in spiritu oreato probatur et in
confuse hoc accipiendum est, quod Apostolus ad solis radiis manifeste irridetur.
distinclionem personarum posuit. Ex ipso dicens, Quod non mutetur per loca et tempora.- QuidsU
propter Patrem; peripsum,propterFilium!inipso, per tempus mutari et locum. — Cum autem Deus
propter Spiritum sanctum. Sic tamen hoc credas, sit ubique, et omni tempore, non tamen movetur
ut omnia ad singulum refcras. Ex Patre enim, et per loca et tempora, quod solum creaturarum est.
per Patrem, ot in Patre sunt omnia. Ita de Filio et Unde Aug (168): Omnipotens incommutabili aeter-
Spiritu sancto. Notandum tamen gcneralius dici ex nitate, voluntate, veritate, semper idem, movet
ipso quam de ipso. Ex ipso enim coelum et terra, per tempus creaturam spiritualem: per tempus
sed non de ipso, cum non sint de sua substantia. autum etlocum,creaturamspiritualem : per tempus
Sicut ex homine tam filius est. quam domus ab autem et locum, creaturam corporalem; non ta-
eo facta, sed de homine solus filius. men ejus substantia, qua Deus est, temporibus lo-
DIST.XXXVII. Quomodo Deus est in rebus et locis cisque mutatur. Per tempus autem mutari est va-
Per locum autem muta-
corporalibus. — Dicto qualiter res sint in Deo, quae- riari secundum qualitates.
rendum videtur, qualiter Deus sit in rebus ? Est tur quod locale est: quod duobus modis contin-
igitur sciendum Deum tantum in seipso esse, ante- n git. Dicitur enim locale aliquid, quod interpositione
quam res creatae essent.Creatis itaque ccelo et terra, sui faciat circumstantium distantiam propter di-
ipsa replevit. Unde ccelum et terram ego compleo mensiones, quod proprium est corporis. Unde
(Jer. xxin). Augustinus etiam (166): Deus ubique, Aug. (169): Locus in spatio est, quod longitudine,
cui non locis, *ed_aetionibus propinquamus. altitudine, et latitudine corporis occupatur. Dicitur
Deus sit in rebus et etiam locale, quod loco tantum terminatur, hoo
Quomodo generaliter specia-
liler in sanctis. — Est igitur Deus prasentialiter, est ita est alicubi, quod non estubique, quod etiam
potentialiter.essentialiter in omnibus rebus commu- angelo convenit. Unde etiam Beda (170): Angelus
niter: at in sanctis specialiter, scilicet per inhabi- spiritus circumscriptus est. Summus autem Spiri-
tantem gratiam, unde Gregorius (167): Licet Deus tus incircomscriptus, intra quem currit angelus,
communi modo rebus omnibus insitprasentia, po- _quocunque mittatur. Item Ambr. (171): Seraphin
de loco ad locum transit, neo enimomniacomplet;
tentia, substantia : familarius tamen per gratiam
inest illis, qui mirificentiam operum Dei acutius Deo autem nihil horum convenit. Quippe, neo di-
eonsiderant et fidelius. Unde cognoscunt illum et stantiam sui interpositione facit, neo ita est ali-
diligunt. Ac per hoc inhabitare illos dicitur Deus. cubi, quod non situbique. Ubique enim Deum esse
Hinc est: Cmlum mihi sedes; terra autem scabellum C supra probatum est. Non tamen quasi spatiosa
pedum meornm (Isv. LXVI).Et alibi (167*): Thronus magnitudine opinandus est per ouncta diffundi,
sicut lux ista vel humus, sed potius sicut in duo-
sapientia, anima juxta est. Propter hoc igitur est
bus sapientibus eequaliter, quorum alter altero
quod non dicimus: Pater noster qui es ubique,
cum et hoc verum sit, sed qui es in ccelis, hoc est grandior est corpore, eadem tamen sapientia, nec
in sanctis. in majore major, nec in minore minor, nec in uno
minor qaam in duobus : ita Deus in ccelo totus, in
Quornodo Deus inhabilet quosdam eum non cognos- terra totus, et in utroque, et ubique totus. (172)
centes. — Inhabitat etiam Deus quosdam nondum Non igitur mutatur Deus per loca et tempora, quia
cognoscentes eum,velut parvulos sacramento Chri- nec ullis qualitatibus variatur. Nec movetur ob id,
sti confirmatos, quos ipse sibi dilectissimum tem-
suae bonitatis sedifioat. quod in pluribus est hodie creaturis quam heri.
plum gratia in hoc non ipse, sed creaturae tantum inci-
Quippe
Quomodo Deus sil in Christo. — Est etiam Deus piendo esse, vel deficiendo, mutantur.
in homine Christo, excellentiori modo, qui non DIST.XXXVIII. An prsescientia Dei causa sU fulu-
peradoptionem sed per unionem, quippe in quo ple- rorum. — Nunc repetentes superiora, quaeramus si
nitudo divinitatis corporaliter inhabitat. In Christo scientia Dei, prascientia, providentia, sint causa
igitur Deus excellenter, in sanctis misericorditer, D futurorum. Quod si ita videtur quod impossibile
ubique ineffabiliter; sed qualiter sit, explicare non sit, nonevinere quseprascita sunt: impossibiie enim
possumus. Multa enim de Deo intelligimus, quae lo- est Dei prascientiam falli. Falleretur autem, si
qui penitus non valemus. Ita etiam multa loquimur, prascita non evenirent.Augustinus etiam dicit (175):
quee intelligere idonei non sumus. Universas creaturas non quia sunt, ideo novit; sed
Quomodo Deus sit ubique, nec tamcn coinquinatur ideo sunt, quia novit. Item alibi (174): Hsc quee
sordibus. — Sane cum ubique sit Deus, quomodo creatasunt, non ideo sciuntura Deo quia facta suot,
sordibusnon inquinaturnatura? Sed quantum hoo sed potius ideo factasunt, quiaimmutabiliteraDeo
(166) Lib. i De doctrina Christiana, c. 10. (170) Super Lucam c. Ego sum Gabriel.
(167) Super Cantica, c, 61. (171) L. De spiritu i, c. 6 et 10.
(167*) Greg., in 1. Sapientiae, c. 7. (172) Aug., ad Dardanum epist. 57.
(168) super Gen. 1. VIH, c, 22, 23. (173) De Trin. 1. xv, c. 13.
(169) Lib. LXXXIII Qustionum, q. 20. (174) De Trin. 1. vi.
1017 SENTENTIARUM LIB. 1. — DR TRINITATE. DIST. XL. 1018
An scientia Dsi sit causa malorum. Deus ncminem A . quia posset facere, quod nunquam facturus csset:
eogit peccare. — Sane si boc dicitur, et malorum et illud si faceret, sciret. Item posset Deus uon fa-
etiam scientia Dei causa esse videtur. Cum et ea cere, quod facturus est : quod si nnnquam faceret,
sciverit, antequam fierent, quod est absurdum. Ad etiam non sciret. Dicimus autem quod scientia Dei
quod dicimus:Impossibile est praescita non evenire, quae essentia divina est,cum non sit ibi aliud esse
hoc est nunquam aliter contigit, ideo autem ab quam sapere, nec augeri potest neo minui: scita
Augustino positum, non est causale, sed consecu- tamen augeri possunt et minui, sine mutatione
tivum, utsit sensus : Non quia suut, ideo earum, scientiae Dei. Ratio autem quare nou possit augeri
sed ideo sunt, quia novit, id est non notitia Dei vel minui, haec est: quia tunc demum augeretur
secuta est existentiam rerum.sed existentia earum, vel minuerctur scientia Dei, si inciperet aliquid
notitiam Dei.Quod ipse declarat cum sequenter ad- scire vel nescire Deus, quod impossibile est (I77y>.
jungit: Non enim nescivit, quae fuerat creaturus : Sane a quibusdam dicitur : Si Dous potest ali-
vel de bonis, intellexit ibi August. (175) quorum quid scire, quod nunquam scivit, potest aliquid in-
utique Deus causa est, non de malis, quae tantum cipere scire.Dicimus autem hoc non sequi, et illud
notitia comprehendit, quorum non est auctor, non recipiendum absque conjunctionis disjunctio-
utpote quae non sunt sua. Unde non ideo qucm- n nisque divisione, velut si dicas: Potest scire quod
quam ad peccandum cogit Deus. quia futura ho- nunquam scivit, hoc est, ita modo scire hoc, quod
minum peccata pranovit. Illorum enim prascivit nunquam scierit.illud falsum est. Quasi utrumque
peccata non sua. simul esse possit. Quod si disjunctim dicas, hoc
An necessario a Deocreata sinl bona. — Sed quia modo potest scire Dens, hoc tamen de illo est, quod
bonorum Deus est causa ut sint, nunquid neces- nunquam scivit.vere proponitur.Omnium ergo tam
sitate bona fiunt ? Si enim ita est, non proficiunt, p.raesentiumquam praeteritorum et futurorum Deus
cum omne meritum penes voluntatcm consistit. Et scientiam habet. Nec moveat quod Hieron. di-
Propheta : Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. LIII). cit (178) : Absurdum esset ad hdc deducere Dei
Si dicimus quia Deus bonorum est, ut sint causa majestatem, ut per momenta singula sciat, quot
effectiva, vel disposiliva.non necessitateminferens: culices nascantur, quotve moriantur, quota etiam
Quid id esset, si libero arbitrio exstincto, bona pulicum vel muscarum sit multitudo. Hoc enim
quaelibet efficeret etiam nobis invitis. dixit, non hoc a scientia Dei removens,sed nos, ne
Quodfuiura non sinl causa scientise Dei. — Patet eamdem rationabilium et irrationabiliumproviden-
ergo quomodo Dei scientia non sit futurorum tiam Dei esse putemus, admonens.
causa.Dehique futura nullatenus sunt causa scien- DIST. XL. De prsedestinatlone et reprobatione. —
tiae ipsius,cum nec temporale stcrni, nec creatura C Denique de praedestinatione aliquid dicendum est.
sit causa Creatoris. Origenes tamen dicit (176) : Pradestinatio igitur estgratiae praeparatio,quae sine
Non propterea aliquid erit, quia id scit Deus futu- prascientia esse non potest. Et est salvandorum
rum : sed quia futurum est,ideo a Deo scitur, an- tantum, diciturque electio, Praescientia vero, sine
tequam fiat. At hoc sic intellige,non sciretur aDeo pradestinatione est de damnandis,el dicitur repro-
futurum, nisi esset futurum. batio.
Anprsssdeniia Dei falU possit. — Licet autem An damnari prsedestinatus, vel salvari possit re-
praescientia Dei falli non possit, a quibuslam ta- probatus. — Deinde quaeritur : an praedestinatus
men oppositum sic probatur. Quia potset aliquid possit damnari, vel reprobatus possit salvari. Non.
non evenire.cum evenire sit prasoitum,vel evenire, Quia nec augeri nec minui potest numerus electo-
cum non scit praescitum evenire. Quod si esset, rum.Unde Aug.(179) super illud Apoc. : Tene quod
falleretur Dei prascentia. Sed quamvis ad instan- habes, ne alius accipiat coronam tuam (Apoc.n.) Si
tiam mutipUciter respondeatur, dicimus tamen eo alius non sit accepturus.nisiiste perdiderit, certus
duntaxat modo aliquid fuisse pravisum, quo eve- est electorum nUmerus, id est, non potest augeri,
niret. Caeterum haec locutio : Impossibile est aliter nec minui. Sed objicitur : Omnis salus ex gratia
evenire cum sit prascitum.pravisumethujuamodi, D esl; et quod gratis datur,posset non dari. Quod si
secundum oonjunotionem et disjunctionem sunt fieret.numeruselectorum minueretur. Item : Uni-
determinandae. Si enim ita intelligas, non potest cuiquegratia ad promerendum potestdari, et usque
simul utrumque esse,quod Deus prascierit hoc ita in finem servari;quod si fieret, numerus electorum
fieri. et aliter fiat,verum est.Quod si ita dicis, hoc augeretur : sed hoc impossibile est; quare et illud
npB potest aliter fieri. quam sic, sicut ante Deus non sequitur. Imp prudenter adverte, in hujusmodi
fieri praeseivit, falsum est, objectionibus, antecedens frequenteressepossibile,
Disr. XXXIX- An Dei scientia possit augeri vel consequens impossibile. Verbi gratia : Si modo
nwntu. — Similiter quaeritur utrum scientia Dei scit Deus quod nunquam scivit,procul dubio incipit
possit augeri vel minui. Qupd ita probari videtur, ex tempore aliquid scire.Denique antecedens possi-
(175; Homil. 53 super Joan. (178) la expositione Habac.
(176) Super epist. ad Rom. vn, (179) Aug., 1. De praedestinatione sanctorum.
(177)Aug. 1. xv De Trin. c. 13, 14.
bile est, consequens nequaquam.SicdoProvidentia A ciantur justificatione.Et item pracedit in aliis peo-
et similibus reperies. catoribus, quo digni sunt obtusione. Sed dicimus
Porro ratio plana est.quare non potest augeri vel hoc eum retractasse. quando et illud retracta-
minui eloctorum numerus.Quiatuncdemum auge- vit (J87).Fidcm elegitDeus in prascientia, sciens
retur, si quis modo inciperet pradestinari. Tunc etiam ipsam fidem inter munera Dei reperiri, quod
vero demum minueretur, si quis tuno demum in- prius non scierat.Quod si hoc non retractavit, prae-
oiperet reprobari.Hoc autem utrumque impossibile rogata venia, dicere audemus occultissima merita
est Deo. Haectamen locutiones secundum conjun- illum forsan appellasse, alta, profundaque judicia
ctionis sensum et disjunctionis reperiuntur. Ut im- Dei quse unicuique, antequam sit, Dei odium me-
possibile est praedestinatum damnari, hoc est, hoo rentur, vel dilectionem. Quomodo dicere solemus
utrumque simul esse, quod praedestinatus sit et morlem Christi etiam nondum natjs profuisse, me-
damnetur, verum est. Quod si dices : Impossibile ruisseque salutem. Quibus autcm merentur odium.
est hunc damnari ?hic autem de pradestinatis est, sunt aequissima Dei judicia,a nostris sensibus re-
falsum est. De similibus idem est judicium. mota, quibus vcro dileotionem, sunt sola gratia.
Prsedestinatio circa duo. Iieprobatio circa duo. Unde Hieronymus : Deus non inique egit, Esau
Effectus prsedestinatimis et item reprobationis. — n spontanee odio habito ; nec Jacob sine meriti gra-
Praterea pradestinatio circa duo consideratur:Gra- tia dilecto, quia non sine quodam occultissimo
tiam,scilicet qua nuno justificamur,et gloriam qua merito, quod ipsi Esau meruit Dei odium, et Jacob
bealificamur. Ita et reprobatio circa duo, quorum dilectionem,ipsis utique non merentibus,quia non-
alterum prascit Deus,et non praeparat, scilicet ini- dum natis. Quae duo statim sunt in peccatoribus,
quitatem:alterum vero etiam praparat, scilicet poe- quorum altero, scilicet dilectione, digni sunt justi-
nam aternam.Unde Augustinus (180-81);Pradesti- ficatione, nondum justificati; altero scilicet odio,
natio proprie est benefieiorum Dei praparatio. Ita digni sunt obtusione, nondum obtusi. Si sic bene
reprobatio Dei estprasscientia malitiee in quibusdam - dicrtur, laudamus Deum. Si quo minus Augusti-
non finiendae et praparatiopcense non terminanda». num nos hic non assequi, non confundimur confi-
Sicut autem pradestinationiseffectusestmiseratio, teri.
ita reprobationis induratio. Unde Apostolus : Cui Diserimem inter prsedest., etc. — Sciendum sane
vuU miseretur, et quem vult indurat (Rom. ix). Mi- quod praedestinatio, scientia, electio, prascientia,
serationem dicens, gratiae appositionem, indura- reprobatio,ab aeterno tantumjmiseratiojustificatio,
tionem ; veroejusdem gratia* privationem. Ang. ad obtusio, induratio, ex tempore tantum; dilectio
Sixtum (182: Indurat autem Deus non impartiendo vero Dei et odium nec ab seterno, nec ex tempore
malitiam.eed subtrahendo gratiam.UndeAug.(183): C significant. Denique sciendum est quod non sicut
Sicut reprobatio Dei est nolle misereri,jta, obduratio pradestinatio est causa boni, ita et reprobatio est
est nolle misereri.utrionaDiltoirrogetur ' causa mali, ut fiat. Prascientia enim est multis
qoositho-
mo deterior,sed tantum quo sit meliornon erogetur. causa standi; nemini autem causa labendi.
DIST.XLI. An prsedestinalio et reprobatio sint ex Deum semper scire quse semel scit. Quia vero
meritis nostris. Duo statim sunt in pcccatoribus: praescientia Dei tantum de futuris est, ex quo ea
dilectio et odium. — Denique mrserioordue Dei nui- futura esse desinunt,etiam Deus ea prascire desi-
lum cst meritum.ne gratia evacuetur, sinon gratis nit Quodad defectum prascie,ntiae Dei non pertinet,
datur, sed meritis redditur.Indurationis autemme- sed pptius ad defectum vel mutationem rerum de
ritum est peccatum. Unde Aug. (184-85/. Miseretur quibus est. Multa ergo praescivit olim, quae non
secundum gratiam.quse gratis datur.Indurat autem praescit modo.Omnia enim quae olim scivit, vel in
secundumjudiciumquodmeritisredditur.Cfflterum, , futuro sciet,modo cumscirefirmissimecredendum
electionis et reprobationis aeternaenullum est meri- est. Ad hoc tamen sic objicitur : Si quaecunque
tum,quod in duobus, Jacob scilicet electo et Esau scivit et sciet, modo etiam scit, ergo scit Christum
reprobato, Apostolus dicit aperte quia non ex ope- nasciturum, et Antichristum vivere, cum iUud
ribus, sed ex vocante, eum nondum nati essent, di- D"scivit, et hoc sciet. Sed dicimus, quiaidem prorsus
ctum est :Major serviet minori (Matach. i; Rom. ixj. de nativitate hujus et vita Antichristi scit modo
Praedictis sane Augustinus videtur contradicere, Deus,quod scivit aut sciet.Mutatio sane tempdrum,
dicens (186,):Cui vult miseretur, et quem vult indu- scientiam Dei circa haec diversis cogit exprimere
rat. Sed haec voluntas Dci injusta esse non potest: verbis,sicut in simili apparet. Eamdem enim diem,
Venit enim de occultissimis meritis, quia et ipsii propter mutata tempora significamus dicentss :
peccatores, cum propter generale peccatum unam i Cras, hodie, heri. Sicut etiam eadem fides ab anti-
massam fecerint, non taraen nulla inter eos estt quis et modernis patribus habita, variis locutioni-
diversitas. Pracedit ergo aliquid in peccatoribus, , bus, pro mutatione temporum pronuntiatur.Quem
quo,quamvis nondum sint justificati, digni effi- enim ipsi venturum, nos venisse confitemur, sed
(180-81) In lib. De bono perseverantiae, c. 14. (184-85) Lib. ad Simpl. i.
(182) Epistola 105. (186) Lib. Lxxxiii Quaest., q. 68.
(183; Lib. i ad Simpl. (187) Lib. Retract. i, c, 23,
1021 SENTENTIARUM LIB I. —DE TRINITATE. DIST. XLIII. 1()22
fides est eadem. UndeAugustinus:Temporavariata A tcntiam ad mensuram arctare conantur dicentes
sunt, et ideo verba mutata, non fides. Vel instan- Deum non aliud posse facere quam quod facit, nec
tiam dicimus non probe inferri, Deus scivit hunc de his quae facit praetermittere aliquid hoc modo.
nasciturum, ergo scit modo hunc nasciturum. Sic Non potest Deus facere, nisi quod est bonum et ju-
ergo inferat: Ergo scit modo Deus aliquando hunc stum fieri. Non est autem justumet bonumfieriab
fuisse nasciturum. De similibus judicium idem. eo, nisi quod facit. Aliter: Non potest facere, nisi
DIST.XLll.De omnipotenlia Dei.— Nunc de omni- quod justitia ejus exigit At non exigit ejus justitia
ut faciat, nisi quod facit. Non ergo potcst facere
potentia Dei videamus, quaecirca duo consideratur,
scilicet quod omnia facitquae vult.et nihilomnimo nisi quod facit. Eademque justitia exigit, ut id non
Non
patitur quod non vult. Scriptura enim dicit: Onmia faciat, quod non facit: Non autem eorum potest facere
contra justitiam suam. igitur aliquid
quwcunque voluit fecit (Psal. cxm). August. etiam
(188): Non ob aliud vocatur veraciter Omnipotens, potest facere quae dimittit. Sane multiplicia sunt
nisi quoniam quidquid vult potest, nec voluntate haec, ut non potest Deus facere, nisi quod bonum
creatura cujusquam voluntatis Omnipotentis effe- est et justum fieri, hoc est: non potest facere nisi
ctus impeditur: Idem (189): Omnipotens est non illud, quod si faceret, bonum et justum esset eum
omnia facere, sed efficere T>facere, verum est. Sed si ita dixerit, non potest fa-
quod quod potest quid- cere nisi
quid vult. Non potestfacere peecatum;nec mentiri quod facit, quod utique bonum et justum
et hujusmodi, quia haec posse magis ad impoten- est eum faccre, falsumest. Aliam etiam propositio-
tiam pertinet. Inde Augustinus dicit (190); Magna nem, licet exactionisverbum in Deo suspicione non
Dei potentia est, non posse mentiri. Similiter non careat, sic dividimus: Non potest facere, nisi quod
sua justitia exigit ut faciat, id est nisi illud
pati potest quod non vult, quia necpotest falli,mi-
ser fieri, et hujusmodi,[quiahaec posse, impotentiae quod si fieret, justitiae ejus conveniret, verum est.
est. Denique ambulare, comedere, et hujusmodi, Sed si ita: Non potest facere, nisi quod facit, quod
non adeo sunt penitus aliena. Licel enim essentiae utique suae justitiae convenit, falsum. De similibus
divinae haec minime conveniant, in creaturis Deus idem.
tamen operatur ea. Caelerum cave, qualiter praedi- Item dicunt: Non potest Deus facere nisi quod
ctum Augustiniverbum,scilicet potestefficerequid- debet; non autem debet facere nisi quod facit. Sed
quid vult, intelligas. Sienimdixerisquidquid vult, dicimus, quia debetinciviliter de Deo dicitur, quia
scilicet facere, vel se possefacere, poterithocmodo nihil omnino nobis debet, nisi ex promisso. Quod
angelus, vel quilibetbeatorum dici omnipotens,cum autem promisit, omnino non fuit necessitatis, sed
nihil velit facere, nisi quod facit et vult; nec pos- gratiae. Secundum haec ergo divide: Dt non po-
" test facere, nisi quod debet, hoo est nisi quod pro-
se, nisi quod potest. Ut ergo soli Deo conveniat,
dic: Potest efficere quidquid vult, scilicet fieri, uti- misit, falsum est. Ita vero: Non potest facere nisi
que vel per se, sicut coelum et terram; vel pcr illud, quodsi faceret,justitiaesuae conveniretverum
creaturam, utbonaopera, etartificialia,quod nemo est.
sanctorum poterit aut potuit. Addunt etiam: Non potest facere vel dimittere,
ratio est eum facere vel dimittere. Hoc
DIST.XLIII. Quid plu:a possit Deus quam velit nisi quod
— Sciendum autem Deum plura autem solum est quod facit vel dimittit. Sed et hoo
possequam velle. divide ad instar superiorum, ut, non potest facere
Unde: An putas quia non possum rogare Patrem
vel dimittere, nisi illud, quod si faceret "vel dimit-
tneum, et exhibebit mihi tnodo plusquam duodecim ratio esset eum facere vel dimittere, hoc est
teret,
legionesangelomml (Matlli. xxvi.) Ubi liquido patet
et Filium potuisse rogare, quod non rogavit et Pa- quaBCunquenon sunt subjecta voluntati ejus. sunt
de numero non volitorum, verum est. Sin vero non
trem exbibere, quod nonexhibuit. Augustinus etiam vel dimittere, nisi quod facit vel di-
dicit (101): Omnipotentis voluntas multapotest fa- potest facere
mittit, quod utique ratio est eum facere vel dimit-
cere, quae nec vult nec facit. Potuit enim, ut duo- tere falsum. Caeterum breviter admoneamur omnia
decim legiones pugnarent contraillos quiChristum
D hujusmodi dubia resoluta conditionaliter esse vera,
ceperunt. Item (192), quod nunc piorum fides ha-
bet, tunc in sapientise luce clarissima videbitur, simpliciter vero falsa.
Sane laboriosi magis quam fructuosi adhuc in-
quam certa et immutabilis sit Dei voluntas, quae Si potest Deus aliud facerequam facit.po-
multa possit, et non velit: nihil autem velit quod quiunt:
test igitur facere quod non praescivit. Quod si est,
non possit. Item, dicimus (192):Suscitavit Lazarum
in corpore, nunquid non potuit Judam suscitarein potest sine praescientia operari,quodest absurdum.
Hoc sane juxta modumconjuncti et disjuncti supra
mente? Potuit quidem, sed noluit.
determinatum innotuit, ut sine prascientia operari
Ponit aliam opinionem et refutat — Caeterum con- potest, id est potest operari illud quod non pra-
tra hanc veritatem sic manifestara, quidam Dei po- scivit, verum. Sin autem sine praescientia, id est
(188) In Enchirid., c. 69. (191) In Enchirid. c. 95.
(189) In lib. De>piritu et littera c. 5, 3 et ult. (192) In eod.
(190) De Trin. 1. xv, c. 4. (193) Lib. De natura et gratia, c. 7."
sic potest aliquid operari, quod illud non prsesoie- A tiam et volunlatem, quam unquam babuit, non ta-
rit, et illud faciat, falsum. men omnia scit modo esse et vult, quee oUm scivit
Auctoritate etiam Augustini abutuntur, qui esse et voluit.
ait (193): Hoc solum non potest Deus, quod non DIST.XLV. De voluntate Dei. — Nuno de volun-
vult; per quod videtur non posse facere aliquid, tate Dei aliquid dicendum est. Sciendum itaque
nisi quod vult. Non autem vult, nisi quod facit; et quod velle secundum essentiam de Deo dioitur, cui
ita videtur non posse, nisi quod facit. Sed hoc ita idem est esse volentem, quod esse Deum. Neo vo-
dictum sciant, quasi de solis illis quae non vult luntas in Deo est affectus vel motus sicut ia crea-
Deus sit sermo, non de omnibus. Perinde ac si tura, sed divina usia duntaxat. Non tamen quid-
dixisset Aug.: Quidquid Deus.non potest, non vult. quid Deus vult, ipsum est, sicut cum idem sit Deo
Ex quo non sequitur, ergo quidquid non vult, non esse quod scire, non tamen est Deus queecunque
potest. Velut si dicamus: Hoo solum quod non est scit.
animal, non est homo. Non tamen quidquid non Quis sensus cum dicitur: Deus scit, Deus vult. —
est homo, non est animal. Vel hoc simplicius dici- Intellige tamen harum looutionum sensum Deus
mus: Hoo solum non potest, quod non vult, hocest vult, et scit, et est volens et sciens, hoo est, Deus
nihil invitus facit, id est qusecunque non sunt sub* g est cujus essentia sua voluntasest,etscientia.Item,
jecta voluntati ejus, sunt de numero non volito- Deus scit omnia, id est Deus est cujus seiantise,
rum, verum est. Unde Aug. (195): Non cogeris in- quse ipsius essentia est, omnia sunt subjecta, sio-
vitus ad aliquid, quia voluntas tua non est major ut Deus vult hoc, aut illud, hoc est, Deus est
quam potentiar Quod intellige verum secundum cujus voluntati, quae sua essentiaest, hoo autillud
subsistens, non secundum subjecta potcntiae et vo- subjeotum est.
luntatis. Voluntas Dei omnium creaturarum est prima
DIST.XLIV. An possit Deus facere meliora quam causa. — Haec igitur summe bona voluntas onir
facit. — Dicunt etiam illi Deum non posse meliora nium est causa qusa naturaliter fuerunt, sunt, et
facere quam ea quae facit. Quia si posset, et non fa- futura sunt. Ipsius autem nulla causa est. Unde
ceret, invidus esset. In quo abutnntnr eoquod Au- Aug. (199J: Voluntas Dei, prima et sumjna oausa
gustinus dicit (19 ): Deus, quem genuit, debuit ge- est omnium specierum et motionum. Ubi enimnon
nerare sequalem. Si enim voluit et non poluit, in- opcratur, quod vult Dei sapientia, quaa attiugit a
firmus est. Si potuit et noluit, invidus cst. Sane fineusque ad finem fortiter et suaviter disponens
benedixit, quia cum de substantia sua generaret, omniaf (Sap. vui.) Ipsa itaque prima causa est
neque meliorem se, neque minus bonum generare sanitatis, segritudinis, pramiorum, poenarun:, gra-
C
potuit. Alia vero quae aliunde facit, meliora facere tiarum, retributionum, et omnium denique mirabi-
potuit, et minus bona. Unde August. (197J: Talem lium, et quse sine admiratione ut antiqua miracula
potuit Deus homincm fecisse, quod nec peccare mirabiliter contingunt.
posset, nec vellet; quod si esset, quis dubitet eura Voluntas Dei guid sit. — Hsec autem proprie vo-
meliorem fuisse? Denique si quaerittir an alio modo luntas Dei dicitur, quse, com sit divina nsia, im?
vel meliori possit Deus meliora facere quam faciat, mutabilis est, et inexpleta esse non potest. Unde:
dicimus, si modus referatur ad Deum, quasi alia, Omnia qucecunquevoluit Dominus fecit (Psal. exui);
vel melioriâpientia, facere possit, negandum. Si et Apostolus: Voluntati ejus quis resistet? (Rom.
vero ad creata ipsa referatur, quasi alia vel meliora IX.) Quae beneplacitum Dei recte dicitur.
facerepossit, concedendum utique, sicut praedictum Quod piura voluntas Dei dieuntur. T—Caeterum,
est. Unde Aug. (198): Fuerat alius modus nostra plura sunt quorum quodque non secundum pror
liberationis possibilis Deo, sed nullus nostra mise- prietatem, sed secundum schemata dicendi, volun-
riee sanandae convenientior. tas Dei dicuntur, ut praceptio, prohibitio, eonsi-
An Deus nunc potest quidquid potuit olim. — lium, permissio, et operatio Dei; socundum hoo
Praeterea quaeritur utrum modo possit quidquid Propheta dicit pluraliter: Magna opera Domini et
olim potuit. Quod non videtur, quia potuit olim B exquisita in omnes voluntates ejus CPsal. cx). Ita
mori et resurgere, quod modo non potest. Ubi di- quoque propter multos effectus misericordisB etju-
cendum est, quod supra de scientia diximus: scili- stitise Dei, cum tantum sit una, quse divina est
cet, quod modo potest olim mortuus esse et re- usia, pluraliter dicitur: Misericordias Domini
surrexisse; cogunt enim tempora mutata mutare m celernurncantabo (Psal. LXXXVHI). Et alibi: Ju-
sermonem, eodem penitus remanente sensu. Fate- stitiee Domini rectse (Psal. xvm). Praceptio igiinr,
mur igitur Deum sempor posse quidquid semel po- prohibitio et consilium voluntates Dei dicuntur,
tuit, hoc est, omnem habere potentiam, quam quia sunt signa divinae voluntatis, ut judicium fu-
semel habuit: non tamen semper posse facere, turum et Dei flagellum ira Dei dicuntur, quia
quod aliquando potuit. Sicut omnem habet seien- signa ira sunt, cum tamen ira in Deum non cadat.
(194) In lib. iJDeJsymb. c. 1 (197) Aug. super Gen. ad Ut., lib. n, o. 7.
(195) Lib. vn Confessionum, c. 4.' (198) DeTrin. lib. xm, c. 104
(196) Lib..u:xxv Qucest,, q. 50. (199) De Trin. lib. m, cap.
1023 SENTENTIAllUM LIB. 1. — DE TRINITATE. DIST. XLVH. 1026
Denique hoo modo potest accipi voluntos, ibi: Fiat A J\ na.Quibus alii respondent, non esse sio dicendum :
voluntastua sicut in caelo et in terra (MaUh.xi). Et Deum velle fieri mala, vel velle non fleri, sed tan-
ibi: Qui facit voluntatem Patris mei qui In coelis tum non velle fieri mala. Si autem quod de Aug.
est, ipse meus frater, soror, et mater est (Matth. proponunt, scilicet mala fieri bonum esse, dicunt
XII). Hseoautem mutabilis est, et saepe inexpleta. bonum ibi pro utili positum,qualiter ctiam Hieron.
Multis quippe Deus pracipit quae non faoiunt, pro- - ait: Malum Judae bonum fuit bonis, quibus scilicet
hibet qufflnon cavent.consulit qus non curant.lndo utilitas de illo pervenit salutis. Deus enim bona
Augustinus (200): Infideles contra voluntatem Dei de malis producit. Unde Aug. (203)) melius judica-
faciunt, dum ejus Evangelio non credunt. vit Deus de malis bona facere, quam mala nulla
Deus Non semper vult fieri quod prxcipit, nec esse permittere: sic igitur mala esse bonum est,
semper ctaeri. — Quinimo ipse Deus non vult sem- hoc est, utile. His tamen duntaxat, qui secundum
per fleri quod pracipit. Non enim voluit immolari propositum vocati suut sancti: talibus enim, ut
Isaac quod praceperat, sed Abrahae fidem probare ait Apostolus, omnia cooperantur in bonum (Rom.
duntaxat (Gen. xxii): sio neo semper caveri vult xiu), etiam mala ; quae si eveniant, in bonum pro-
quod prohibet. Sano enim facto dixit ne cui- ficiunt, quia humiliores post lapsum redeunt et
quam dioeret {Marc. i), non eum tacere volens, _, cautiores existunt, uti Petrus. Mala etiam ab ini-
sed magis formam dare, laudem propriam decli- quis illata, eis prosunt ad emendanda peccata, et
nare/ exercendam servandamque justiliam, uti Job Dei
DIST. XLVI. De permissiom Dei et operatione. — manum, ct Apostolus SatunsB stimulum sensit, et
Permissio quoque et operatio voluntas Dei dicun- uterque profccit, quia malum bene portavit. Deni-
tur. Sio Augnbtinus ait (201): Non fit aliquid, nisi que non vult Deus mala fieri; quia si hoc est,etiam
quod Omnipotens fieri velit; vel sinendo ut fiat, Deus auctor malorum est, cum ejus voluntas sit
sicut mala; vel ipse faciendo, ut bona. Quae ideo auctoritas. Unde Aug. (204): IUo auctore cum dici-
voluntates Dei dicuntur,quiasinit,Deusautem mala tur, illo volente dicitur.Evangelista etiam profitens
fleii sinit, volens de illis educere bonum. Operatur Deum auctorem bonorum ait: Omnia per ipsum
autem bona, sicut quse vult esse. facta sunt (Joan. i). Quod removens a malis
An voluntas Dei compleatur semper. — Sed non addit, sine ipso factum est nihil, hoc est, pecca-
Ytdetar Voluntas Dei compleri semper, cum Aposto- turo. Non aulem dixit, eo nolente, vol volente, vel
lusdioat: DeusvuUomneshomines salvos fieri(Rom. invito, sed sine ipso, id est sine ejus auctoritate.
9; / Tin, n>: nec fiunt omnes salvi, nolentes fa- Itera (205): Non est Deus causa, qua homo sit de-
cere unde salvantur. Item Dominus dicit, impiam terior, quod esset si vellet mala fieri, quibus homo
civitatom compellans: Quoties volui congregare fi- IC deterior est. At bonorum causa tantum Deus
lios tuos, sicut gallina congregat pullos saos, et no- est.
luisti? (Matth. xxin) quasi qua nolente, Dei volun- DIST. XLVII. Quod Dei voluntas semper de nobis
tas non sit expleta.Verum illud Apostolinon sicest ; vel a nobis impletur. Creaturse voluntate semper fit
intelligendum, quod nullus sit hominum, nisi { Dei voluntas. Inquirit sensus superiorum verborum.
quem salvum fieri velit; sed quod nullus salvusi Deus non semper prsecepta fieri vult. — Sciendum
fiat, nisi quem veUt salvari. Sic et illud intellige: etiam quod sempiterna Dei voluntas semper de eo
Illuminat Deus omnem kominem venientem in hunc; quod agimus adimpletur. Unde Aug. (206): Illa vo-
mundum (Joan. i), non quia nullus hominum estt luntas sempcr impletur, aut de nobis, aui a nobis.
qui non iUuminelur, sed quia nisi ab ipso nullus i pe nobis impletur, sed tamen non implemus eam,
illuminatur. Illud autem Evangelii non sic intelli- quando peccamus.A nobis impletur quando bonum
gitur, quasi tua voluntas meam voluntatem impe- agimus. Ideo enim facimus, quia Deo placere sci-
disset: sed quiatot quot congregavi voiuntatemea L mus. Igitur nihil facit horao, de quo Deus non
semper efficaci, te nolente feci, (MuUh.xxm). operetur quod vult.Quippe si peccaverit, pcenitenti
An Deus velU mala esse. — Quseritur autemi vult parcerc ut vivat; impcenitentem punire, ut
utrum Deus velit mala esse. Quod quibusdam vi-- D justitiffi potentiam contumax non evadat. Et ita per
detur, illud sic probantibus: Deus aut vult malai eamdem creatura voluntatem.qua factum est,quod
fieri aut non fieri. Si vult non fieri, non fiunt. Creator non voluit, implet ipse quod vult, bene
Nihil enim ejus voluntati resistit; fiunt autem.Vult t utens eliam malis. Hoc enim ipso quod contra ejus
igitur mala fieri. Aliter: Omne quod bonum est,, voluntatem fecit, de ipsa facta est voluntas ejus.
vultDeus.At msla esse.bonum est.Unde Aug.(202): : Sane ut pro his errori locus non pateat, dictum
Non solum bona, sed etiam ut sint mala, bonum i supra voluntatis distinctionem recolas, ut sit di-
est.Nam nisi esset hoc bonum.ut essent etiam ma- cere: Per hoc quod creatura cohtra Dei prseceptum
la, nnllo modo esse sinereniur ab Omnipotenti bo-- feoit, de ipsa faota, hoc est, impleta est ejus vo-
(200) In lib. De spiritu et lit. o. 33. (204) Lib. LXXXIII. Quaest., q. 3.
(201) In Enchir. (205) Lib. eod. q. 4.
(202) In Enchir. cap. 96. (206) In Enohir. c. 106, et sequens.
(203) In Enchir. c. 72.
1027 MAGISTRl BANDINI. 1028
luntas aetcrna, qua eam damnare volebat. Unde A Judaei occiderent eum, sicut Christus voluit quod
Grcgorius supcr Job aperte ait(207): Multi volun- pradixerat impleri a Petro : non autem volutt Pe-
tatem Dei peragunt; unde mutare contcndunt, et trum implerc illud, alioquin voluisset se Petrum
ronsilio ejus resistentes obsequuntur, quia hoc negare.
cjus dispositioni militat quod per humanum stu- llludetiam nonindistincteintelligendum est,sci-
dium resultat. Sciendum etiam quod omnibusprae- licet voluit Dcus occidi Christum a Judaeis, id est
cipit facienda, et prohibet vitanda: licet non a mortem a Judseis illatam eum pati, verum est;
singulis ita fieri vclit: ideo ut justitiam suam si autein voluit occidi a Judreis, hoc est, ut Ju-
omnibus ostcndat, et ita boni per obedientiam, daei occiderent eum, falsum est. Vei ut melius vi-
gloriam; mali vero inexcusabiles per contumaciam, detur, dicendum est Deum voluisse Dominum
sortiantur poenam. Multa denique in utroque Te- occidi, et non ab aliquo, vel ab . aliquibus, licet
stamento personaliter praecepit, atque vetuit, non sine illis hoc fieri sit impossibile. Sicut vult ali-
quod ila fieri vellet, snd tacita ratione, quam dili- quem pcenitere, nec vult illum omnino peccasse,
gens ct pius lector suis quibusque locis Deo ape- tametsi hoc sine illo esse non possit. Si autem quse-
ricnte inveniet. ritur utrum sanctis placere debuit Christum pati,
DIST.48. Aliquando homo bona voluntate aliud _ dicimus utique, respcctu liberationis hominis : sed
vult qudm Deus. — Postremo admonendi sumus, nequaquam respect i sui cruciatus. Quem etiam
quod aliquando bona est voluntas hominis nolentis quidam eorum abhorrescens, pietate non ambi-
id ficri quod Deus vult, fine tamnn pietatis. Unde guitate, quasi dubitando quaesivit: Tu es qui ven-
August.loquens.de Apostolo ait (208): Bonae appa- turus es, an alium exspectamus? (Matlh. xi).
rcbant voluntates piorum fidelium, qui nolebant Item quaeritur si passio sanctorum martyrum
apostolum Paulum Jerusalem porgere(ylc<.xxi),.ne nobis placcre debeat. Et dicimus, utique, respectu
ibi mala quae Agabus propheta pradixerat pate- coronae percipiendae sibi paratae. Eamdem tamen
relur, ct tamen Deus hoc illum pati volebat. Ali- nolle dignepossumus.qui eos declinare,passionem,
quando etiam mala cst voluntas hominis,idem vo- et effugere manus iniquorum compassione pietatis
lentis quod Deus, hoc est,utique propter finem im- optamus.Pie ergo velle atque nolle possumus san-
pictatis : velut idcm voluerunt Judaei quod Deus, ctorum passiones. Unde pium est flere Martinum,
scilicet Christum occidi.Dei tamen in hoc fuit bona et pium est gaudere Martinum. Omnis igitur illa
voluntas, quia hocpie volebat; illorum vero mala, bona voluntas est, quae ad rcctum finem dirigitur,
quia impic. qui duntaxat ex zelo Dei.secundum scientiam pen-
Notandum autem est hic, quod tantum volebat sandus est.
Deus Christum occidi a Judseis ; non autem quod ci
(207) Lib. vi Moralium cap. 11, super illud Job (208) In Ench. c. 101.
v, Qui apprehendit sap.
Finis libri de Trinilate, qui est sententiarum Bandini primus.
MAGISTRI BANDINI
DE MUNDI CREATIONE ET HOMINIS LAPSU
LIBER
QUI EST SENTENTIAHUM SECUNDUS
ntpiojch— Postquam primo libro Dei vim ac naturam breviler et (quantum perspici ac tradi ea ab homine
potest) clare exposuit Bandinus, secundohoc libro aptissima methodo suam inquisitionem transfert ad res a
Deo conditas: ac primum guidem prsemissa de rcrum principiis disceptatiuncula angelorum tradit creatio-
nem, naturam, statum, lapsum, ordin-esac ministeria: deinde mundi creatione (quse sex dierum opere
completa et distincla est) explicata, specialem de homine tractatum aggreditur, docens eum ad Dei simili-
tudinem formattm, in paradisum translalum, et hic a muliere invidia diaboli seducfum. Postremo occasione
lapsus Adx multa, de libero arbitrio, de gratia, de peccato tum ortginali tum actuali, aliisque peccatorum
varietatibus, de septemcapitalibus vitiis, depeccato in Spiritum sanctum, de venialibus peccatis docUssime
Bandinus prosequitur.
DIST.I. Unum esse rerum principium, non plura. D ad mysterium divinae unitatis atque Trinitatis per-
Platoni tria sunt principia, Aristoteli tria. — Qu« tinere noscuntur, quantum brevitatis utilitas pati-
1029 SENTENTIARUM LIB. II. - DE MUNDI CREATlONE, ETC. DIST. II. lOUO
titur.hactenus exsecuti sumus:Nunc ad considera- A vero ejus causa quorenda non est, quia nulla est.
tionem creaturaoum pcrgamus (209). Scriptura igi- Vel forte dicere audemus, hoc idoo eum fccissc, ut
lur digito Dei edita in initio sui, Deum omnium in humana conditiono exemplum exhiberet beatae
quae naturaliter sunt,prater seipsumCreatoremesse unionis, quae est inter Deum et creaturam in vila
insinuans, ait ; In principio creavit Deus cmlum et aeterna.Ne enim forsan creatura putarct. catenus
terram (Gm.i).Dicendo autem, in principio, et non, Crcatori uniri se non posse, quatenus eum tota vir-
in principiis, dicendo etiam, Deus, et, creavit, phi- tute diligeret: visum idco est, excellentissimara
losophoruro elidit stultitiam, non unum tantum.ut creaturam, scilicet spiritum, infimac, hoc est, car-
hic docetur, sed plura principalia rerum,sine prin- ni, quae de limo est, tanta diloctione uniri, ut non
cipio esse arbitrantium.Plato namque esse tria co- valeat arctariad hoc ut eam velletrelinquere.Unde
gitavit: Deum scilicet et exemplar et materiam ; Apostolus:/Vo/ttmusexspoliari corpore,sedsupervesliri
Aristoteles vero dixit duo esse : materiara et spc- (II Cor. x). Vel ideo unitae sunt animae corpcribus,
ciem, et tertium operatorium dictum. Mundum ut in eis Demino famulantes, majorem mereantur
quoque dixit semper fuisse (210). coronam.Per hoc enim cum ipso,in quo servierunt
Quodeatholicumesl docet.Quid creator. Quid crca- corpore, angelicse natura adaequabuntur in futuro,
re. Differentia Dei et angeli. Quaie fccerit Deus ra- rR de qua nobis deinceps disputandum superest.
tionalem creaturam. — IUis igitur reprobatis, Dcum DIST.II. De nalura angelica in speciali. Tempus
tantum unum principium,etCreatorem rerum con- angclicsc creationis. — De angelica natura tracta-
fitemur. Est autem Creator, qui de nihilo, vel ex turi, videamus quando creata fuit, et ubi, et qualis
nihilo aliquid facit.Proprie enim creare, est de ni- cffecta.qualisque perfecta. De ordinibus quoque et
hilo aUquid facere. In quo differt Deus faciens ab de officiis, ac nominibus eorum,aliisquc pluribus.
homine et angelo facientibus.quia quod ipsi faciunt, Angelum vero ante omnemaliamcreaturamfactum
non de nihilo, sed ex aliquo faciunt. Quibus etiam esse constat, sicut scriptum est: Primo omnium
aliquid facientibus, motus incst opcrationis, qui creata est sapientia (Eccl. i), quod de angelica na-
prorsus in Deo esse non potest. Nec enim motu, tura necesse est.ut intelligatur, quao saepe vita, sa-
sed voluntate duotaxat, Deus operatur, ut vere di- pientia,et lux in Scripturis dicitur.Sapientia quip-
catur.Deum facere.essc secundnm voluntatem ejusi pe Dei quae ipse Deus est,increataest.Sed quomodo
aliquid noviter provenire. Cujus voluntatis tanta i hoc est ? Cura alibi Scriptura dicat: In principio
bonitas est, ut beatitudinis suae,qua ad aeterno, so- creavit Deus calum et terram (Gen. i); et .•Inilio tu,
lus beatus est, alios ex tempore vellet esse partici- Domine, terram fundasti (Psal. ci). Profecto, si
pes.quam vidit etcommunicari posse,et minui om- initio, terram creavit, ante eam nihil factum est.
nino non posse. Sed quia ipsa participari non po- C ( Quod si angelusprimoomnium,tunc et anteterram
test, nisi per intelligentiam, fecit Deus rationabi- factus esse probatur.
lem creaturam, quae summum bonum intelligeret, Quomodoprimo omnium creata sapientia. — Ne
inteUigendo amaret,amando possideret,possidcndo > igitur in tantis eloquiis aliqua adversitas esse vi-
frueretur. deatur, videtur hoc tenendum esse, quod simul
Distinctio rationalis creaturse. Quareet ad quid fa- spiritualis et corporalis creatura facta sit. Unde
cta est rationalis creatura: Quare anima sit corpori! Salomon : Qui vivit in seternum, creavit omnia simul
unita. Denique dislinxit eam in incorpoream, quaei (Eccl. xvm),id est, spiritualem et corporalem natu-
est angelus,et in corpoream,quae est anima,habens i ram.Indeetiam Aug.(213) per ccelum et per terram
carnem vel corpus, ipsa est homo. Angelus igitur spiritualem corporalemque creaturam intelligi ait,
et homo propter bonitatera Dei factus est. Undei et haec creata sunt in principio scilicet temporis,
Aug. (211):Quia bonus est Deus,sumus.Factus est; vel in principio, quia primo facta sunt. Ta-
autem ad serviendum et ad fruendum Deo. Brevis- mem primo omninm creata est sapientia, quia etsi
sime ergo ac recte interrogati,quare et ad quid fa- non tempore, pracedit tamen dignitate angelus.
cta sit rationalis creatura, dicimus, propter Deii Vel primo omnium dicitur,non quantum ad essen-
bonitatem, et ad creatura utilitatem. Illud sanes D j tiam, sed quantum ad fcrmae distincfionem. Spiri-
quod reperitur apud Augustinum : quod factus sit; tualis quippe natura in ipsa sui prima conditione
homo propter reparationem angelicae ruinae (212) : distinctam creditur accepisse formam, quod qon
non sic est intelligendum, quasi non fuisset homoi corporalis creatura,cum honc sit Deus in sex die-
factus, si nonpeccassetangelus,sedquiainteralias i bus operatus. Sed informis et confusa, hoc est,
causas Deo notas, cum hominem fecit, hsec non- sine forma distinctione primum facta est. Unde
nulla existit.Quod si quaeritur, cur animam corporii secundum Gracos xrfo?et V>M, chaos et hyle dicta
univit Deus, cum dignior viderctur in sua puritate > est, hoc sane non temerarie asserimus, sed salva
persistens, dicendum est quia voluit. Voluntatis i reverentia secretorum intimanus.
(209) Confer cum prima distinctione Pet. Lom- (211) In. 1.1. De doct. Chr. cap. 13.
bardi in u. Sentent. (212) Aug. 1. xxn De civitate Deix. i, et Enchir.
(210) Circa finem secundi de generatione et 8J cap. 29. .
physioorum. (213) Au . super Genes. 1. n. cap. 1.
Ubi angeli creati. — Proindo in ccelo creati sunt A sunt, ut peccare possent, et non peccare, si vel-
angeli. Unde Dominus ait : VidebamSatanam sicut: lent. Quod et fecerunt, alii cadendo, alii perma-
fulgur de ccelo cadentem (Luc.x): ubi non accipitur nendo. Unde Genesis : Omnia fecit Deus valde bona
coelum firmamenlum, quod secnhda die factum (Gen. i). Naturam igitur angelorum fecit bonam.
est, sed empyreum, hoc est, igneum, a splendore, Moram aliquam etiam inter creationem et lapsum
non a calore dictum.Quod factum, statim angelis est fuisse fideliter creditur, per id quod Augustinus
repletum. Unde Beda (214): Hoc superius coelum, dicit (215) : Angelus factus prius, statim a veritate
quod a mundi volubilitate secretum est, creatum se avertit, propria potestate delectatus. Denique di-
mox sanctis angelis est impletum, quos in princi- cendo prius, moram insinuavit. Item Origenes
pio cum ccelo et terra conditos Dominus testatur (216): Sicut Adam et Eva non statim pecOaverunt,
dicens : Ubi eras cum me lauderent astra matuti- ita et serpens aliquando fuit non serpens. Deus
na, et jubilarent omnes filii Dei? Astra autem ma- enim malitiam non fecit, quibus verbis post crea-
tutina et filios Dei eosdem angelos vocat. tionem boni etiam moram intercessise afiirmat.
Sed si in ccelo facti sunt angeli, quomodo dicit Porro inter creationem et confirmationem moram
Lucifer : Ascendam in cozlum, et exaltabo solium intervenisse constat. Unde Aug. ait (217)angelioam
meum, et ero similis Altissimo? (Isa. xiv.) Sed ibi. _' naturam primo coelum dictam esse, cum oreaba-
cceltim-vocat Dei celsitudinem, cui sequari volebat. tur; postea vero lucem cum formata est, et ad
Et est sensus, ascendam in ccelum, id est ad sequa- Creatorem conversa, scilicet ad Deum laudandum :
.litatem Dei. unde prius dictum est: Inprincipio creavitDeus cat-
DIST.III. Qualesfuerint facti angeli. Angelossequa- lum et terram. Deinde : Dixit Deus: Fiat lux, etfacta
les creatos non esse".'— Credendum quoque est, quaest lux (Gen. i), hoc est, confirmati sunt angeU.
tuor beneficiis a conditore et creatore perceptis, an- At eontrarium videtur quod Veritas dicit in Evan-
gelos fuisse creatos. Ut scilicet in essenlia simpli- gelio : Homicida erat ab initio, et ia verilate non
ces, in persona discreti, in intelligentia rationabi- stetU (Joan. vm). Sed intelligendum est ab initio
les, in voluntate liberi, scilicet vel ad bonum vel ad conditi hoininis, cui mox facto invidit, ac seducen-
malum declinandum statim facti existerent. Non do pracipitavit in mortem. Vel ab initio, hoc est,
est putandum omnes in his esse creatos aequales. post initium. Vel ab initio confirmationis, non pri-
Sicut enim nonnulla differentia in corporibus etiam msBconditionis intelligas. Nec enim irreligrose po-
secundum primam conditionem est, sic et in spiri- test dici geminum initium esse angeli, sicut gemi-
tuali creatura multiplex est credenda fuisse diffe- na nativilas hominis.
rentia suse conditioni congrua. Inde est quod Luci- Item ex Augustino opponitur (218), qui non fru-
fer caeteris prastantior factus est. Unde Ezechiel : C ( stra putandum dicit, ab ipso initio SUSBconditio-
Omnis lapis preiiosus operimenlum tuum (Ezech. nis diabolum cecidisse. Unde quidam in hanc ma-
xxvm). Idem ; Abieles non adsequarunt summitatem litiam non libero arbitrio flexum, sed in ea putant
ejus, platani non fuerunt sequales frondibus ilhus esse a Deo creatum, juxta illud : Hoc est inUium
(Ezech. xxxi). figmenli Dei, quod fecit Deus, ut illudatur ei (Job
/n quibus angeli differant. — Cifferentes ergo sunt XL),hoc est, diabolo, ab angelis ejus scilicet Dei.
in natura subtilitate, et perspicacitate cognitionis, Sane hoc, secundum aUos, se dixisse alibi aperit
et voluntatis libertate. Ut qui tunc per naturalia dicens (219): Quod putatur diabolus nunquam in
bona alios excellebant, ipsiquoque per muneragni-' veritate stetisse, non sic accipiendum est, ut ma-
tiae eisdem prseessent, dignitate excoilentiores eis- lus a bono Deo creatus esse putetur, alioqui ab ini-
dem conslituti.Qui vero minus subtiles et sapientia tio non cecidisse diceretur. Non enim cecidit si
minus perspicaoes conditi sunt, minora gratise dona talis factus est. A quo enim caderet? Factus ergo
habuerunt, inferioresque constituti sunt, sapientia prius, statim a veritate se avertit, propria potestate
Dei sequo moderamine cuncta ordinantis. Nec ta- delectatus, beataeque vitse dulcedinem non gusta-
men differens natura subtilitas infirmitatem addu- vit : quam noh utique acceptam fastidivit, sed
cit, vel minor cognitio sapientia ignorantiam inge- rD nolens accipere nmisit. Denique quod ex Job ad-
rit, aut libcrtas inferior ullam cujusquam arbitrio ducitur, hoc est, initium figmenti Dei, ita exponi-
uecessitatem imponit. tur? ut non natura, sed corpus aereum signetur,
Quomodo angeli sint boni creati.Quomodo justi. quod tali voluntati aptavit Deus : vel figmentum
Mora fuit inter creationem et confirmalionem. — Fir- dicitur ipsa Dei ordinatio, in qua eum etiam invi-
miter quoque tenendum est angelos creatos esse tum fecit utilem bonis, vel ipsius angeli factura,
bonos, non quidem per usum liberi arbitrii, sed quia licet prasciret Deus eum futurum malum, fe-
per creationis beneficium.Justosetiam nonvirtutis eit tamen providens quanta bona electis ex illo pro-
exercitio, sed innocentia natura. Tales quippe facti duceret. Initium vero dicitur, quia prseeedit anti-
(214) Super Genes. (217) Super Genes. in 1.1, cap. 2, 3, 4 et 6.
(215) De Gen. ad lit. 1. xn, cap. 23. (218) Super Genes. 1. xxi, o. 19 et 20.
(216) Super Ezecb. bom. 1, super illud : Vidi (219) Attg., 1. xi De Genes. ad lit., c. 23.
quasi speo.
1033 SENTENTIARUM LIB. II.— DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. VI. 1034
quitate et principatu malitise. Unde Job dicit: Rex A culpa fuit, inquiunt, quod eis non est data gratia,
dicitur inter omncs filios supcrbix (Job. xu). quae nulla praccsscrat.Nos autem dicimus, nullam
DIST.IV. Anangelifactisinl beati.— Non autem praecedentem culpam, gratiam impedisse, sed dun-
fatcndum est angelos fuisse factos. beatos. De bo- taxat, quaj in cadendo fuit. Potuerunt enim stare
nis enim prius licet diversa opiriando allernaverit ut cseteri,cum nihil impediretad standum,nihilque
Aug., tamen postremo sic admonuit (220) : Dicere, impellcretad cadendum.Casus ergo manifesta culpa
inquit, de angelis, quod in suo genere bcati esse fuit, quare gratia non daretur.
possunt, damnationis vel salutis incerti : quibus De beatitudine stantium, et an eam meruerinl. —
nec spes esset, quod mutandi esscnt in melius, ni- Itaque confirmati, beali mox exstiterunt. Solet au-
mia praesumptio est.De malis autem aperte negat, tem quseri, an beatitudinis pramium, aliquod prae-
dicens (221): Quomodo inter angelos beatus fuit, cesserit meritum?Quod quibusdam videtur, si non
qui fuluri supplicii atque peccati prascius non ex temporc, saltem causa.dicentibus sanctos ange-
ftiit ? Quod ita probatur. Si enim prascivit, et vi- los simul percepisse gratia meriti etpramii.Verum
tare voluit, sed non potuit, fuit igitur miser. Et ita fidelius credendum putamus, meritum secutum
miseria peccatum pracessit,et no.i est secuta,quod esse, et tunc gratiam qua bcate viverent, eos pcr-
falsum est, cum ex eo sit. Denique si potuit et no- n cepisse duntaxat;sane postea per obsequia Creatori
luit, stultus fuit, quod ilerum falsum est.Scientes jugiter exhibita, pramium ab initio perceptumme-
enim facti sunt angeli,quod essent et aquo essent, reri, ac meruissc.
et cum quo essent,habentes etiam boni malive in- DIST.VI. Cadentium angelorum Lucifer fuit ceU
telligentiam.habentes etiam dilcciionom quaDeum sior. — Cadentes autem statim sunt miserieffecti?
et se diligerent, quse non erat charitatis, sed natu- Inter quos unus, quasi malitiae caput, excellentior
rse.qua etiam diiectione possessa sinecrimineama- exstitit. Unde Job ait: Ipse principium viarum Dei
mus, ut equum, aut librum. (Job XL).Et Ezechicl: Tu signaculum simililudinis
De confirmatione el lapsu. Perfeclum multis mo- plenus scientia et perfectione, decorus in deliciis pa-
dis dicitur. Integrilas quid. Beata claritas quid. radisi Dei fuisti (Ezech. xxvm). Ihde ost quod in
Summa perfectio. — Tenendum est autem, angelos Isaia Lucifer appellatur : Quomodo,inquit, Lucifer,
secundum quiddam perfectos,secundura aliudvero cecidisti, qui mane oriebaris? (Isa. xrv).
creatos esse imperfectos. Quoniam quidem perfe- Unde et quomoilo ceciderunt. Dsemones nobis pro-
tum est aliquid secundum conditionem, ut puta pinqui. — Ejecti autem de coelo empyreo ubi facli
cui nihil de jure conditionis deest, ut homo cum fuerant, in huno caligniosum aerem ceciderunt.
integer nascitur, secundum quod angoli perfecti Unde Apoc. Draco de ccelo cadens, tertiam partem
facti sunt. Est etperfectum secundum profcctura, C stellarum traxit secum (Apoc.xu), quia Lucifer ille
cui scilicet, nihil de profectu deest. Quomodo an- cecidit cum omnibusquisusemalitieeconsenserunt,
geli tantum post confirmationem, et sancti post in hunc aerem. Unde Apost: Colluctatio nobis est
rcsurrectionem perfecti erunt. Est et pcrfectum adversus principes et poteslates aeris hujus, et spiri-
cui nihil defuit unquam nec deerit, quod est solus tualia nequitise, in ccelestibus (Epkes. vi), quia dae-
Deus.Prima igitur perfectio est naturse conditse, et mones natura spirituales et malitia nequam,in aere
dicitur integritas.Secunda natura glorificatae,et di- nobis isto propinquo existunt. Hinc et Petrus. : ln
citur beata claritas. Tertia est natura increatse, et aere coliginoso servantur, qui eis quasi carcer usque
dicitur summa et universalis perfectio. ad tempus judicii dcputatus est (II Petr. n). Tunc .
Disr. V. De confirmatione slanlium et lapsu ca- autem in barathrum detrudentur inferni secundum
dentium.— Denique Hbertate arbitrii utontes, quod illud : Ite, maledicli (Matth. xxx). Caeterum hoc to-
libera potestas est et rationalisvoluntatishabilitas, tum propter nos, ut illis nobis in via objectis, per
alii elegeruntbonum, etsuntad Deum conversi, alii eos quasi per ignem et aquain probati.transeamus
elegerunt malum et ita sunt a Deo aversi. Converti in refrigerium.
autem ad Deum fuit ei charitate adhserere. Averti Angeli mali quotidie ad infernum descendunt.QuoA
a Deo fuit charitati invidere. Data enim fuit stati- D autem quotidie descendant in infcrnum aliqui dee-
bus cooperans libcro arbitrio gratia, qua juvaren- monum qui animas illuc deducunt cruciandas, ve-
tur efficaciter bene velle et operari, et in eo perse- rissimum est. Et quod illic aliqui semper sint, al-
verare,quod fuit ad Deum converti: Sane operante ternatis sorte vicibus qui animas detinent ac cru-
gratia non egebant. Ipsa enim est, qua justificatur ciant, non procul est a vero. Quod autem animm
impius, ut fiat pius. Illi autem mali non fuerunt, malorum illuc descendant,ex eo constat quod Chri-
justilicari igitur non egebant. slus ad inferna descendentes,justos eduxit, iniquos
An aversio a Deo angelis malis sit imputanda. = ibi relinquens. Momordit eniih irifernum, non ab-
Sed cum sine gratia ad Deum convertinon poterant, , sorbuit (Ose. xm).
putatur a quibusdam oadentibusnon esseimputan- Dsemones semel victi a sanctis, alios tentare desi-
dum, quod non sunt conversi. Quippe nec illorumi nunt.— Sciendum etiam quod spiritibus immundis
(220) Super Genes. 1. xi, c. 14. (221) L. xi, super Genes., cap. 17.
PATOM. CXCII. 33
qui a sanctis juste et pudice viventibus vincuntur, A tamcn sensu penilus non sunt privati. Nam ut tra-
potestas tentandi aufertur. Orig. (222) : Puto sane dit Isidorus (226) et Aug. (227) triplici acumine
quod sancti repugnantcs adversus istos incentores, scientiae vigent, scilicet sublilitate naturae, expe-
et vincenles.minuant exercitum daemonum : vel ut rientia temporum,relatione supernorum spirituum.
quam plurimos eorum interimant, nec ultra fas sit Quorum etiam scientia et virtute magicse artes
illi spiritui qui ab aliquo sancto caste et pudice vi- exercentur. Velut magi Pharaonis, serpentes et ra-
vendo, victus est, impugnare itcrum alium homi- nas, per eos fecerunt in iEgypto (Exod. VIII). Qua-
nem. Hoc quidam intclligunt, quod non licet eum rum rerum non sunt illi putandi creatores, sicut
tentare hominem de vitio illo.in quo superatusest. nec parcntes filiorum, nec agricolse frugum. Unus
DIST. VII. Neque boni angeli malc, neque mali est enim Creator omnium solus,a quo haec omnia,
bene vclle possunt. — Praeterea sciendum est quod quae acceptis opportunitatibus ad_.oculos nostros
boni angeli, ita per gratiam sunt confirmati, quod prodeunt, in quadam textura elementorum, quasi
nequcant malc velle w 1 agcre. Ita eliam mali ob- quibusdam seminibus positis, sunt creata, de qui-
stinati sunt per malitiam, quod bene velle aut bus tanquam ab originalibus regulis sumunt pro-
agere non possunt.Ad hoc sanc objiciturexHieron. grediendi primordiaet incrementa debitae magnitu-
qui ait (223) : Solus Deus est in quem peccatum T. dinis et distinctionis formarum.Haecautemsemina
cadere -non potest. Caetera cum sint liberi arbitrii, subtilitate sensus, tam boni quam mali angeU co-
etiam in utramque partem flecti possunt. Caeterum gnoscentes.adducunt ipsa habilia de occultis semi-
putandus est hoc dixisse secundum simplicemna- nibus (et tunc natura operatur per congruas tem-
turam arbilrii, sccundum quae etiarn angeli mutari perationcs elementorum), latenter spargunt, et ita
possunt,non securiftum solatium gratiae vcl desola- occasioncs prabent gignendarum rerum et accele-
tionem,secundum quod omnino mutari non valent. randorum incrementorum; Dei tamen virtus sem-
Unde Isidor. (224):Angeli mutabiles natura.immu- per interius operatur. Unde ipse solus Creator est.
tabiles sunt gratia. Aug. etiam (225): Solus Deus Quare dcemonidata scientia sit et tanta operandi
nullius gratia, sed natura sua peccare non potest. poteslas. — Hrec autem scientia et potestas data est
Cuicunque igitur rationali creaturse prastatur ut deemonibus a Deo, ut Aug. ait (227*) : vel ad fal-
peccare non possit, non est hoc naturae propriae, lendum fallaces, ut ipsos Êgyptios : vel ad mo-
sed gratiae Dei. Secundum hoc etiam dicimus, nendum fideles, ne tale aliquid facere pro magno
quod qusecunque rationalis creatura bene agere desiderent: vel ad exercendam probandamqueju-
non potest,non boc de natura habet, sed depropria storum patienliam.
malitia. Potestas dsemonum restringitur. — Porro scien-
Boni confirmali liberius arbitrium habent quam C dum est eos non posse facere propter superiorem
ante. De prselationibus angelorum. — Non ideo au- scilicet Dei \el angelorum potestatem non permit-
tem carent libero arbitrio boni, ut Aug. ait (225*), tentem quidquid possunt per naturae subtililatem.
quia male velle non possunt, multo quippe liberius Nec enim, ut ait Aug. (228.), alia ratio occurrit,
est arbitrium quod non potest servire peccato, quo cur non potuerunt facere sciniphes, qui ranas ser-
voluntarie bonum eligitur, et malum respuilur. Sic pentesque fecerunt, nisi quia major aderat domi-
et mali liberum habent arbitrium, adeo malitia natio prohibentis Dei per Spiritum sanctum: quod
corruptum.ut justitiae servire nequeant,quo volun- et magi confessi sunt dicentes : Digitus Dei est htc
tarie bonum vitant, ct semper malum sequuntur. (Exod. xm).
Praelati sunt etiam angeli sibi invicem.tam boni DIST.VIII. An angeli habent corpora.Angeli etiam-
quam mali. Sunt etiam praelati civitatibus, provin- si corpora haberent, non tamen corporei sunt. —
ciis, et personis, ut in Daniele et quam plniibus Utrum angeli habeant corpora solet etiam quseri.
locis Scriptura testatur. Sunt etiam mali singulis Licet a quibusdam putctur coscorporanon habere:
vitiis pralati. Unde dicitur Spiritus superbiae et Aug. tamen manifeste ponere videtur, quod cor-
luxurise. Inde est, quod divitiae nomine daBmonis pora habeant, ubi scilieet tractat de antiquis cor-
mammona vocantur, non quod ejus sint, sed quia D poralibus formis, quibus Deus humanis aspectibus
eorum aliquis ad hominum deceptionem eis ulitur ostendebatur. Ait enim inter caetera (229) : Mitte-
specialius caeteris.Sic quoque credendum estbonos bantur angeli, ut ex persona Dei loquerentur. Sed
virtutibus sigillatim esse pralatos. . faleor excedere vires intentionis meae: utrum ma-
De scientia dsemonum. Triplex dxmonum scienlia. nente spirituali sui corporis qualitate, assumant
Magicse artes a dxmonibus proveninnt —-Sed licet aliquid ex inferioribus elementis corpulentioribus,
mali angeli ita sunt obstinati per malitiam, vivaci an ipsa priora corpora sua transforment in id quod
(222) Tom. I, hom. 65, ad lib. Josue. (^226)De summo bono 1. i, c. 12.
(223) In tractatu De filio prodigo, ad Damasum (227) Super Gen. 1. n, c. 17.
papam in fine. (227*) Lib. ra De Trin., c. 7.
(224) Lib. i De sum. bon. cap. 12. (228) De Trin. 1. m, c. eodem.
(225) Contra Maximinum 1. III, o. 12. (229) Lib. m De Trin., c. i.
(225*) In Enchir. c. 105).
1037 SKNTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. X. 1038
volunt accommodatum ad id quod agunt. Idem A donis gratiarum, qusenon singulariter, sed excel-
etiam videtur dicere, super Genes. (230), omnes lenter data sunt.Unde Gregorius (234): In illa su-
angelos in creatione habuisse corpora, in quibus perna civitate, quisque ordo ejus rei censetur no-
pati non poterant, quae servata sunt bonis ange- mine, quam plenius possidet in munere. Plenius
lis, post confirmationcm : mutata vero transgrcsso- autem intellige, vel quantum ab subjertos ordines,
ribus, ita ut pati possint. Deniquc concesso quod vcl quantum ad alia dona, quae idcm ordo minus
habeant angeli coorpora, non tamcn idco sequitur, plene accepit. Sicut autem in ordine apostolorum
quod sint corporei, quia et animae nostra; corpora vcl martyrum non omnes sunt rcquales, ita etiam
habent, non tamen sunt corporcne. in ordiaibus angelorum, intelligendum est.
An dsemonesimpleant cor hominis substantiuliter. An ab ipso crealione sic distincli fuerint, — Vidc-
Solus Deus menli illabitur. Quomodo Salanas cor tur autem quod ab ipsa creatione sic distincti fue-
implere dicatur. —Denique sciendum est daemones rint,pro eo quod Scriptura dicit,de singulis ordini-
in corpora hominum introire Dei permissione, ut bus aliquos cecidisse.Denique hoc stare non potest,
opprimant eos et vexent.Unde commcmorat Evan- Quippe si ardebant charitate, ut seraphim, et emi-
gelium, daemonia in quosdam ingressa,et per Chri- nebant scicntia, ut cherubim, et in eis sedebat
stum fuisse expulsa (Matth. iv ct viu; tlarc. i; n Deus, ut throni, et ita de aliis ordinibus, non po-
Luc. rv, ix et xi), substantialiter sune in cor alicu- tuerunt cadere.Sane sciendum est angelos ab ipsa
jus non intrant. Unde ait August. (231): Deemones creatione, differentes habuisse gradus, tam naturse
per energicam operationem, hoc est, pcr intus tcnuitate quam formae perspicuitatc, ut alii essent
efficacem.Noncredimus substanlialiterillabi animo, superiores,alii inferiores.alii mcdiocres.Secundum
sed applicatione et oppressione uniri. Ulabi autcm hoc igitur, aliquos de singulis ordinibus cecidisse,
menti illi soli possibile est, qui creavit cam. Item dicitur. Vel idco dicitur quod, si perstitissent qui
Beda (232): Notandum. quod mentem hominis, cecidcrunt, eorum aliqui in singulis fuisscnt con-
juxta substantiam nihil implerc possit, nisi crca- firmati ordinibus.
trix Trinitas: sccundum enim operationcm tantum, Quo sensu dccimus ordo ex hominibus compleri
et voluntatis justitiam anima de hisquae sunt creata dicatur. — Dicit etiam Scriptura decimum ordinem
impletur. Implct vero Satanas cor alicujus, non compleriex hominibus. Sed qualiter dicitur ordo
quidem ingrediens in eum et in sensum ejus : haec decimus,cum tantum novem esse supra perhibui-
est enim potestas solius Dei,sed callida deceptione mus ? Prasertim cum Greg. dicat (235), homines
animam in affectum malitiae trahens, per cogita- esse assumendos in ordine angelorum inferiorum
tiones et incentiva vitiorum, qualiter implevit cor et superiorum. Non est orgo sic dictum tanquam
Ananiae et Judae (Joan. xm ; Act. x). C decimus ordo sit hominum, et novem angelorum,
DIST.IX. De ordinibus angelorum. Novem ordi- sed quia lapsus angelorum ex hominibus reparabi-
nes angelorum. Dionysius tres tantum ordines statur, de quibus tot corruerunt, qui unum ordinem
luil. — Nunc videre superest quot sint angelorum facere possent,quasi decimum : vel tot corruerunt,
ordines, et quid sit ordo et unde dicatur : et si ita quot in uno quolibet ordine remanserunt. Unde
distincli fuerint ab ipsa creatione : Scriptura igitur Apostolus dicit restaurari omnia in Christo, quse in
novem esse angelorum ordines frequenter promul- cwlis et in terris sunt (Ephes. n).
gat, angelos,archangelos,principatus,et potestates, Hominessalvabuntur juxta numerum stantium non
virtutes, dominationes, thronos, cherubim quoque lapsorumj — Non tamen juxta numerum eorum qui
et seraphim. Quidam tamen, ut Dionysius (233), ccciderunt, sed eorum qui permanserunt, homines
tres tantum ordines tradunt,ternos in siogulis po- salvandi creduntur. Unde Greg. (236): Superna illa
nendo, ut ita Trinitatis imaginem in ordine ange- civitas, ex angelis et hominibus constat, ad quam
lorum esse insinuent. credimus tantum humani gencris ascendere,quan-
Quid sit ordo, et quse ratio cujusquc nominis. — tos constat illic angelos remansisse. Sicut scriptum
Ordo autem cstmultitudo coelestium spirituum,qui est: Constituit terminos populorum juxta numerum
inter se aliquo similantur munere gratise, sicut D angelorum Dei (Deut. xxxn).
etiam in naturalium datorum acceptione conve- DITT.X. Ex singulis ordmibus angeli mittuntur.
niunt. Ut Seraphim, quod interpretatur ardens vel Confmnatio a minori. — Credi ctiam potest fidelitcr
succendens,dicuntur qui pra aliis ardent charitate. ccelestes spiritus dc omniordinemittiad haecexte-
Cherubim quoque, quod interpretatur plenitudo rlora nuntianda. Unde Apostolus:« Omnes sunt
scientise, sunt qui pra aliis scientia eminent. Ita administratorii spiritus, et missi in ministcrium
de aliis. (Hebr. n). Et in Psal. : Qui facit angelos spirilus
Ordines singuli. Qualiler a donis gratiamm no- (Psal. CIII). Isaias etiam ait: Volavit ad me unus
minantur. — Nominantur etiam singuli ordines a ex seraphim (Isa. ix), qui ordo supremus cst. Nec
(230) De Gen. ad lit. 1. m, c. 10. (233) Lib. i De ccelesti hierarch.
(231) Aug., De doct. eccl., c. 33. (234) Hom. 34, Evang.
(232) Super illum locum Act. v: Cur tentavit Sa- (235) Hom. 34, super Evangelium Lucsa xv.
tanas cor tuum ? (236) Loco superius citato.
10:t9 MAGISTRI BANDINI. 1040
dobet indignum videri,si ctiam superiores mittun- A los non Iatuisse myslerium- regni ccelorum, tamen
tur.cum et ipse Filius Dei ad haecinferiora sit mis- ad plonum non inteilexerunt. Uude Hier. ibidem
sus.Aiiter tamen putant, quia in Daniel, scriptum dicit(240)angelicasdignitates prafatum mysterium,
est: Millia millium ministrabant ei quasi in exte- ad purum intellexisse, donec apostolorum pra-
rioribus istis,quod de inferioribusordinibusdictum dicatio ad gertes dilatata est: per hoc ergo patet,
aiunt. Et decies centena millia assistebant ei (Dun. angelos in cognoscendo proficere. Nec obloquitur
vn): hoc de superioribus, quasi qui nunquam per quod ait Greg. (241): Quid est, quod ibi nesciant,
ministerium a Deo cedunt. Unde Dionysius (237): ubi scientem omnia sciunt ? Dicit enim eos nihil
In coelesti hierarchia,quae sacer dicitur principatus, ncscire, scilicet eorum sine quibus beatitudo non
superiora illa agmina ab intimis nunquam rcce- est. Ea vero sunt quae ad mysterium unitatis Tri-
dunt,quoniam ca quae praomincnt,usum exterioris nitatisque pcrtinent.
officii nunquam habent.Sed intelligantur officii or- De distinctione operum sex dierum. Quid per ler-
dinarii. Eorum enim ordo officio non censctur. ram significetur. — Post tractatum angelicae natu-
Aliquando sanc causa extra communem dispensa- ra, nunc de aliis superest videre. Non enim solum
tionem oborta,pro majoris rci eminentia vel signi- ccelum, hoc est angclos, in principio creavit Deus,
ficatione mittuntur.
JJ sed et terram (Genes. i), id est materiam quatuor
DIST.XI. Cuique homini a riativitate angelus in elementorum confusam, quae, inquam, terra dicta
custodiam dcputatur. — Praterea sciendum unicui- est, ut Aug. ait (242), eo quod inter elementa mi-
que homini, unum bonum angelum ad custodiam, nus est speciosa. Dicta est et abyssus, ut scriptum
et unum malnm-deputari ad exercitium.Unde Gre- est: Et tenebrx erant super faciem abyssi (ibid.).
gorius ait.quod quisque unum bonum angelum sibi quia conjuncta erat, specie distincta dilucidaque
ad custodiam deputatum,et unum malura angelura carens: eadem etiam dicta est aqua, super quam
ad exercitium habet. De bonis autem angelis,Veri- ferebatur Spiritus Domini, sicut voluntas artificis
tas a pusillorum scandalo prohibens ait: Angeli super parata materia. Ea quoque dicta est aqua,
corum semper vident faciem Patris (Matth. xvm). quia qusecumque in terra nascuntur, ab humore in-
Ubi Hieronymus dicit (238): Magna dignitas est cipiunt formari et nutriri; haecautem ante omnem
animarum, ut unaquaique habeat ab ortu nativita- diem creata est. Deinde vero distincta singulis re-
tis ad custodiam sui, angelum delegatum. bus proprias species capientibus.Quod quidem non
An singuli singulis vel pluribus hominibus unus simul faotum est, ut aliqui Patrum tradere viden-
angelus sit deputattis. — Denique inoffense credi tur, sed per volumina sex dierum, ut fides catho-
potest, vel quod singuli angeli singulis deputentur " lica tenet.
bominibus, vel quod unus pluribus, eodem vel di- Quare terra informis dicla sit. — De hac igitur
versis temporibus. Nec enim mirandum,unum an- distinctione visuri, primum expediamus, cur illa
gelum pluribus hominibus ad custodiam deputari, materia informis dicatur, et ubi ad esse prodiit,
cum etiam uni homini plurium hominum custodla quantumque in altum aecendit?Materia igilur dicta
deputetur vel committatur. est informis, non quia penitus forma careret. Hoc
An angeli proficiant in merito vel prsemio. — Con- enim esse non potuit, cum esset corpus ; sed quia
ciliat apparentem doctorum controversiam. — Po- nondum pulchram aptamque ac distinctam acce-
stremo sciendum est fideliter dici, bonos angelos perat formam, qualem nunc cernimus. Facta igi-
tur prius est in forma confusionis disposita,secun-
nsque ad diem judicii in merito proficere, quia do in forma distinctionis,
quotidie hominum utilitatibus inserviunt, eorum-
que student profectibus, per quod merentur. Et De malis divinss operationis. — Denique adver-
etiam in pramio, hoc est, in dilectione proficiunt. tendum videtur, quod super hunc locum tradidit
Etenim proficiunt in cognitione, et quo magis co- Alcuinus. Quatuor, inquit (243), modis Deus ope-
gnoscunt, eo magis diligunt.Quod autem magis co- ratur: primo in verbo omnia disponendo ; secun-
gnoscant, Isaias testatur ex persona angelorum, D do in materia uniformiter creando ; tertio per ope-
Verbi incarnati mysterium minus cognoscentium, ra sex dierum distinguendo ; quarto non nova sed
dicens : Quisest iste qui venit de Edom tinclis vesti- nota saepius ne pereant reformando.
bu-ide Bosra ? (Isa. LXIII.) Et Psal. : Quis est iste Ubi illa materia ad esse prodiU: quantumque in
rex glorise ? (Psal. xxm.) Apostolus quoque ait: altitudine aseenderit. — Proinde si qusritur.ubi ad-
Quse sit dispensatio sacramenti absconditi, a sxculis esse prodiit confusa?Fidelitercredendumputamus
in Deo, ut innotescat multiformis sapientia Dei per quod ubi nunc formata subsistit. Et porrigebatur
Ecclesiam, principatibus et potestatibus in ccelestibus eo usque in altum, quo nuuc summitas corporeae
(Ephes. m).Ubi licct Augustinus dicat (239): Ange- natura pertingit. Imo, ut quidam volunt, ultra fir-
(237) Cap. 7, et ad verbum Gr. hom. 34. (241) Lib. iv Dialogorum c. 3, et 1. Xx Mora-
(238) Super Mattheum ubi supra. Iium, c. 3.
(239) Onginaliter super Gen. 1. v, c. 16. (242) Lib. de Gen. contra Dan. i, c. 7.
040) Hier. in epist. ad Eph. c. 3. (243)Super Genes.
1011 SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XIV. 1012
mamentum extendebatur illa moles, quse in imo A j cceli, ea lux sibi adjuncta remaneat, vel de ea for-
sui spissior, in supremo vero rarior erat leviorque: san formatum est solis corpus (246). Sciendum cst
et de ea parte aquas esse aiunt, quaj supra firma- hinc Deum non dixisse temporalitcr, ut fierot lux,
mentum esse.dicuntur. Talis igitur fuit mundi fa- quia non mutabiliter, ut Aug.ait (247) : Nec sono
cies in principio, priusquam rccipcrct distinctio- vocis, cum non esset lingua.qua loquoretur.Ad na-
nem, quae facta est sex diebus. turam ergo verbi refcrtur, quasi non sono vocis,
DISTXIII. Distinctio primx diei. — Primae itaque sed in verbo sibi coaeterno dixit, hoc est, verbum
diei opus fuit formatio lucis. Unde consequenter genuit,in quo ab aeterno disposuit, quod in tem-
Scriplura dicit: DixU : Deus, Fiat tux, et facta est pore facturus erat in eodem verbo. Operatur
lux, et divisit lucem a tenebris (Gcnes. i). Congrue enim Pater in verbo et per verbum, ut fre-
autem mundi ornatus incoepit a luce.per quam cae- quenter Scriptura dicit, non quasi artifex per
tera quae creanda erant, viderentur (244). instramentum, sed quia opificem omnium genuit.
Qualis illa lux fuit. — Quaelux spiritualis intel- Unde Chrysost. (248):Sicut judicare per Filium Pa-
ligi potest, scilicet angelica natura, ut Augnstinus ter dicitur, quia judicem genuit, sic et operari per
ait (245); Quae prius tenebra erant, cum informis Filium.quiaconstateum opificemgenuisse. Vel per
creata fuit lux vero facta cst, conversa ad Creato- ,D Filium operari, id est cum Filio. Nec tamen simili-
rem, eique charitate adhserens. Vel etiam corpora- ter dicitur Filius operari per Patrem, licet cum
lis fuisse intelligitur : quod probabilius est, velut Patre operetur, propter auctoritatem prinoipii in
lucida nubes,cum qua dies esse incoepit. Patre servandam. Eadem de Spiritu sancto intelli-
Ubi htx sit facta. — Quse credi potest ibi facta genda sunt.
esse, ubi nunc corpus solare locatur. Vicem enim DIST.XIV. Dc distinctione secundx diei qua fac-
solis usque ad diem tertiam tenuit, quae motu suo tum fuit firmamentum. De qua materia sit factum
circumacta noctem discernebat; et diem, velut sol firmamentum. — Dixit quoque Dcus : Fiat firma-
quotidiano cursu nunc vebitur, eademque distin- mentum in medio aquarum, et dividat aquas ab aquis
guit, sequitur. Appellavitque lucem diem, et tene- (Genes. i). Aquas scilicet quae in aere et in terra
bras noctem. sunt, ab aquis quae supra firmaraentum sunt. De
Quot modis accipiatur dies. Ordo computalionis quibus dicitur : Qui tegis aquissuperiora ejus (Psal.
dierum. — Denique dies multis modis accipitur. cm): agitur autem hic de firmamento sidereo,quod
Dicitur enim dies lux ipsa, sicut pramissum de aquis factum credi potest, in modum crystalli,
est, et aeris illuminatio, ut saepe occurrit, et teste Beda (249) : licet alii dicant coelum quod ex-
spatium viginti quatuor horarum, secundum quod cedit aeris spatium, igneae naturae esse. Quibus
dicitur. Et factum est vespere et mane dies unus C ' etiam adstipulari videtur Aug. (250): Tamen quo-
(Genes.i), quod sic intelligendum est: Faetum est cunque creditur, fidem non laedit. Quales autem et
vespere prius, dum exacto cursu diurno, lux vcr- ad quid conditae sunt, super firmamentum aquae,
gebat in occasum, et postea mane secundae scilicet ipse novit qui condidit.
diei, eadem luce cursu nocturno revoluta ad ortum. Quare dicatur firmamentum.—Denique dicitur fir-
Prima enim dies nonhabuitmane,qucd estaurora, mamentum, non propter stationera, sed propter fir-
sed a plena luce inchoavit, et terminata est in mitatem,et terminum aquarum intransgressibilem.
manesecundae diei: sic computabatur,utdiesprae- Quare lacuit Deus bonitatem creatorum secundx
cederet.et sequeretur nox, quod usque ad tempus diei. — Notandum etiam quod in hac die sicut in
sepultura Domini faclum est. Quod mysterio non caeteris non legitur: Vidit Deus quod esset bonum.
vacat. Homo enim a luce justitise per peccatum cor- Non quod ita non esset, sed propter aliquod sacra-
ruit in tenebras ignorantiae. A resurrectione au- mentum commendandum. Forsan enim propter bi-
tem Domini a vespera computatur dies in vespe- narii detestationem factum est, qui est principium
ram,ila ut pracedat nox, et sequatur dies. In mys- altoritatis et divisionis.
terio etiam,quia per Christum a tenebris ad lucem De distinctione tertix diei. — Tertiss diei distin-
redit homo. Unde Apostolus : Eramus aliquando D ctio fuit congregatio aquarum, in locum nnura.
tenebrx : nunc autem lux in Domino (Ephes. v.) Dixit enim Deus:Congregentur aqux in locumunum,
Quare sol sit factus. Qualiter accipiendum sit il- et appareat arida (Genes. i). Fieri enim potuit ut
lud : Deus dixU, Quomodo Deus operetur in verbo et terra subsidens concavas partes praberet, ubi flu-
perverbum. — Quod si quseritur cur faotus est sol, ctuantes reciperet aquas, et fieret arida apta gra-
cum lux illa diem faciebat ? Dici potest lux illa par- minibus.
tes superiores illuminare : inferiores vero non, Ubi aqux fuerint congregatx. — Aquae autem
ideoque sol factus est, ita ut vel in eadem parte omnes dicuntur in unum lociim congregatse, pro-
(244) Ambr. lib. 1 Hexam. c. 9. cap. \.

(245) Super Gen. De Gen. ad lit. i, c. 3-5. (249) Super Genes, variis locis Damas. 1. n, orth.
(246) Aug. 1.1 De Gen. ad lit. cap. 11. c.6.
(247) Super Gen. 1. i, cap. 2 et 9. (250) Aug. 1. II De gen. ad lit. c. 3..
(248) In expositione epistolae ad Hebr. hom. 2,
pter magnum mare, unde exeunt, et ad quod re- A die septima. Benedictiodiei septimx. — Sed quali-
vortuntur. Dicuntur etiam congregationes aquarum, ter in ea die opus suum dicitur complevisse, cum
propter multifidos sinus,et plurimaseorum deriva- in ea legatur nihil fecisse ; nisi forte quod in ea be-
tiones, ex eodem mari. nedixit et sanctificavit, sicut Scriptura testatur:
Ecce habes qualiter prima die creata fuit lux, Benedixit, inquit, diei septimo, et sanctificavit illum
quos cuncta illustraret, et sccunda firmamentum (Genes.v), quod operari fuit. Sicut Salomon opus
factum, quod divideret aquas ab aquis. Tertia defecit cum templum dedicavit. lllum autem diem
mum die aquarum molibus intra reccptacula col- sanctificasse dicitur, quiaeumpra caeteris mystica
lectis, terra revelata est, atque aer serenatus. Tri- benedictione donavit Unde in lege : Memento sau-
bus ergo primis diebus elementa distincta sunt; ctificare diem sabbati (Exod. xx) : vel complevit
tribus vero sequentibus eadem ornata existunt, de Deus die septima opus suum,hoc.est, perfectum et
quo nobis videndum cst. consummatum vidit.
De ornatu quartx diei quando facta sunt lumina- DIST. XVI. De creatione hominis. Qaomodo homo
ria. — Coeliigitur ornatus in quarta die fuit, lu- sit faclus. — Decursis supradictis de creatione ho-
minariorum creatio. Dixit enim Deus:Fiant lumina- minis, videamus, inquirentes quomodo, et qualis
ria in firmamento cmli, et dividant diem ac noc- n sit homo factus, exinde qualiter sit homo lapsus,
tem(Gen. i),His namque provisum est hominibus, tertio qualitersit reparatus.In Genesi ergolegitur:
ut circumeunte sole, diei, noctisque vicissitudine Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem
"potirentur. Consolati etiam luna ac sideribus ne nostram (Gen.i). Dicendo faciamus,\yaa.opera trium
nox indecora «emaneret.De quibus etiam subditur: Personarum ostenditur : dicendo, noslrom, sequalis
Et sint in signa et tcmpora, et dies et annos (ibid.).
' substantia Irium Personarum ostenditur, vel mon-
Quod dictum est, non quod quarto die pri- stratur. Ex persona enim Patris hic dicitur ad Fi-
mo coepissent tompora, sed quia sunt insigna Hum, et ad Spiritum sanctum, non ad angelos,
serenitatis et tempestatis, et usitatse distinc- quia Dei et angclorum non est una imago, vel si-
tionis dierum et annorum, et quatuor anni tempo- militudo.
rum scilicet veris, aetatis, hiemis et autumni. Qualis factus est homo. In quibus consideratur
DIST.XV. De ornatu quintx diei. — Ornatus au- imago et simililudo. — Denique factus est homo se-
tem quintae diei,fuit creatio animantium ex aquis. cundum mcntem ad imaginem Dei propter memo-
Sic enim dixit Deus: Producant aqux reptile animx riam, intelligentiam et dilectionem. Ad similitudi-
vivenlis et volatile super terram (Genes.). De qui- nem vero propter innocentiam et justitiam,quae in
bus duo elementa sunt ornata, scilicet aer in vola- mente hominis naturaliter sunt.Vel imago in aliis
tilibus, et aquse in natatilibus. C omnibus. Similitudo vero in essentia animse, quia
De ornatu sextx diei. —•Die quoque soxta ornata etimmortalis et indivisibilis est. Unde Aug.(251):
est terra in bestiis. Unde dixit Deus : Producat ter- Anima similis facta est Deo, quia immortalera et
ra animam viventem, jumenta, rcptilia ct bestias ter- indissolubilem fecit cam Deus.Imago ergo pertinet
rx, secundum species suas (Gcnes. i), quae omnes ad formam, similitudo ad naturara.
creatae sunt innoxiae, sed propter peccatum factas Quomodohomo dicilur imago Dei. — Homo etiam
sunt pleraeque noxiae. dicitur imaqo Dei. Unde Apostolus : Vir est imago
Decreatione hominis. — Omnibus igitur disposi- et gloria Dei (I Cor. xi): guod de mente dicitur
tis ut pertrinximus, novissime factus est homo, et proprie, et tamen de homine dicitur, in quo est
in mundum tanquam. universorum dominus, et ipsa pictura, imago dicitur.
possessor inductus. Unde sequitur : Vidit Dcus Homo dicilur imago et ad imaginem Dei: Filius
quod esset banum, ait: Faciamus hominem ad ima- vero solum imago. — Notandum quoque quod homo
ginem el similitudinem nostram (Genes.i): de cujus imago dicitur, et ad imagincm; Filius vero imago
creatione amodotractemus,sedde die septimaprius tantum, quod quare sit August.dicit (252): Homo
absolvamus. ita imago dicitur, quod et ad imaginem, quia non
Deornatu diei septimx. — Scriptum est igitur : JJ aequatur parilitate, sed accedit quadam simi-
ComplevitDeus die septimo opus suum, el requievit liiudine; Filius autem est imago, sed non ad ima-
ab universo opere quod patrardt (Genes. n), hoc est, ginem, quia aequalis est Patri.Ecce seeundum pro-
perfecerat. prietatem mentis homo est sirailis Deo, sed etiam
Quomodo intelligatur Deum requievisse. — Deni- corpus ejus hoc indicat, quod cst in coelum erec-
que requievisse dicitur Deus,non quasi lassus ope- tum.
rando, sednovam creaturam facere cessando.Sicut DIST.XVII. De creatione animx Adx. — Proinde
etiam in Apocalypsi accipitur:inquit, Non habebant, factura corporis et animae describitur Adaecum di-
inquit, requiem dicentia : Sanctus(Apoc. iv,) hocest, cilur: Formavit Deus, quantum ad corpus, homi-
dicere sanctus non cessabant. nem de limo terrx. Item : Et inspiravU in faciem
Quomodointelligatur Deum complesse opus suum spiraculum vitx (Genes. i), quantum ad animam.
(251) In 1. De quantitate animae c. 2. (252) De Trin. 1. vn, c.6 in fine.

1045 SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDl CREATIONE, ETC. DIST. XIX. 1056
Vel secundum alios, flavit vel sufflavit, non quod A prohibitus tangis, ex sola inobcdientia pcena essc,
manibus corporeis, vel faucibus factum intelliga- sicut ex obedientia palma demonstratur.
mus esse, sed volendo et jubendo fieri. Spiritus DIST.XVIII.De formatione mulieri.i. — Deniquein
enim Deus est, non corpus, qui quaecunque voluit, paradiso formavit Deus mulierem de substantia viri,
fecit. Insuffiavit autem, hoc est, flalum fecit, non sicut Scpipturadicit: « Immisit, inquit, Dcus sopo-
quidem de sua suhstantia. Flarecnim estflatum fa- rem in Adam. Cumque obdormisset, lulit unam de
ccre, id est animam. Unde per Isaiam (LVII): Om- costis, cjus, et asdificavit eam in mulierem (Gcn.
nem flatum, hoc est animam, ego feci. n). -
facla sit de latere viri mulier? Facta est igi"
Quomodo anima sit creata. — Fecit enim Deus turQuare mulier de latere viri non de capite, aut de pe-
animam Adae secundum August, (253), cum an-
dibus, quia nec domina, nec ancilla ei parabatur.
gelis sine corpore, secundum vero alios, in corpore Si enim de
creata est, ut totum corpus animaret. Faciem'vero, capite facta esset,videretur viro ad do-
minationem praeferenda; et si de pedibus, ad servi-
quia pra caeteris partibus corporis, sensibus ornata tutem subjicienda, sed de latere facta est, ut per hoc
est, nominatim expressit. Verumquidquid de anima in consortium creabatur dile-
Adae fuerit, de aliis tenendum, quod in corpore ostenderetur, quia
n ctionis viri, et adminiculum generationis (255).
creentur; creando enim infundit eas Deus, et in- Adam el non simul Eva creata sit ? —
fundendo creat. Quare prius
Non autem simul facla est cum viro, sed vir solus
Quxxtate creatus fuerit Adam et ubi? An paradi- prius, de quo ipsa postea, ut per hoc imago Dei in
sus sit corporeus. Descriptioparadisi. Lignum scien- homine appareret. Sicut enim Deus est principium
tix boni et mali. Quomodo homo cognoverit bonum totiuscreationis,itaAdam est principiumgeneratio-
et malum. Quomodo optime consideralur inobedien- nis. In quo etiam superbia diaboli retunditur, qui
tia. — Fuit Adam in virili aetate creatus, ut ait principium esse inique usurpare voluit.
Aug. super Genes. (254). Non autem in paradiso Quare de viro dormicnte mulier facta sit? Quod
factus est homo, sed extra, et ita in paradiso posi- anitna non sit ex traduce ? — Quod autem facta est
tus. sicut Scriptura docet: Tulit, inquit, Dominus mulier sopore raissoin Adam, sacramentum Christi
hominem, et posuit cuw in paradiso voluptatis, quem et Ecclesiae fuit. Sicut enim mulier de latere viri
plantaverat a principio (Genes. u). Per quod signifl- dormientis formata est (256), ita Ecclesia de sacra-
catum est, quod ad meliora homo proficere deberet. mentis, quae dc latere Christi dormientis in cruce
Paradisus autem iste localis intclligitur, qui ab illo profluxerunt (Joan. xix), aqua et sanguine abluta
principio plantatus accipi potest, quo terram, her- a culpis, redompta a poenis. Sic igitur corpus mu-
bas et ligna producere jussit Deus (254*). Vel a C ' lierisde corpore viri traductum est quod non simi-
principio, hoc est, in oriente. Unde antiqua littera liter de anima intelligere licet, quae non cst ex tra-
dicit ad orientem. Est autem illic locus amcenissi- duce. Hieronym. (258) enim anathematis vinculo
mus, magno fonte fecundus, et lignis diversis gene- obligat illos.qui esse animas ex traducc dicunt in-
ris ac fructuosis decorus. lnter quae est unum li- ducens auctoritatem de propheta: Qui finxitsigilla-
gnum, vitaevocatum, eo scilicet; quia divinitus hanc lim corda eorum (Psal. xxxn, hic satis, inqnit, in-
vim accepit, ut qui ex ejus fructu comederet, ejus nuit propbeta, quod non animam de anima facit
corpus stabili sanitate et perpetua soliditate firma- Deus, sed sigillatim animas de nihilo creat.
retur, nec in deterius et in occasum laberetur. Est DIST.XIX. De statu hominis. De primo hominis
etiam ibi lignum scientise bonietmali, non ideosic statu ante lapsum videlicet. De hominisstatu post la,-
dictum, quod arbor mala esset, sed quia propter psum.— Occurrithiclriplexde statuhominis consi-
prohibitionem erat in iUa transgressio futura, qua deratio, qualis, scilicet homofuerit ante peccatum,
homo cxperiendo disceret, quid inter bonum obe- et postpeccatum,et in resurrectione erit. In primo
dientise.malumqueinobedientiaeesset.Cognovitenim itaque statu habuit homo posse mori, et posse non
homo priusquam hoc lignum tangeret, bonum per mori. In secundo statu, scilicet post peccatum,ha-
experientiam et prudcntiam ; malum vero per pru- D buit posse mori, et non posse non mori. In tertio
dentiam tantum. Usurpato autemvetito, etiam per statu habebit posse non mori, et non posse mori.
experientiam malum cognovit. Nec melius conside- Unde Aug. (258): Primum de limo terra formatum
ratur, quantum maldm sit inobedientia, quam cum est corpus animale non spirituale, cum quali etiam
ideo reus factus intelligitur homo,quia rem prohibi- resurgemus. Illud enim ante peccatum, mortale et
tus tetigit, quae tangenti non obesset, si non prohi- immortale erat, quia poterat mori et non mori,
bcretur. Si enim rem venenosam prohibitus tangis, quod peccatum mortuum factura est, ut Apost.
pcena ipsa non tamen ex prohibitione, quam ex na- ait: Non enim hoc corpus est mortale, sicut primi
tura rei sequi videtur. Dum igitur rem bonam hominis fuit,seddeterius,quia necessitatatemhabet
(253) C- 57, secundum translationem, LXX. Su- (255)ExAug., lib. De Gen. ad lit. c. 13.
per Genes., lib. vn, c. 25 et 27. (256) Ex Aug., lib. xu. De civitate Dei, c. 26.
(254) De Gen., ad Ht. lib vi, c. 13. (257) Super psal. xxxn.
(264*)Aug., lib. vn, De gen. ad lit., c. 3. (258) Super Gen., lib. vi, c. 19 et 24.
moriendi (Rom. v; / Cor. xv). Quod mutabitur A de sensu animce sit tenendum. — Potest autem du-
in spirituale, nec poterit ultra dissolvi, cum in- bitari,si ante peccatum genuissent, utrum mox ge-
duerit immortalitem. Filii enira resurrectionis non niti perfecti fnissent, statura corporis, et sensu
poterunt ultra peccare, nec mori. animi, velut Adam, cum conditus esset,aut per in-
Unde immortalitas Adx ante pcccatum". — Videtur tervalla temporum,ut modo,sic proficerent ? Utique
autem immortalis fuisse caro Adaeanto peccatum de nihil horum quod auctoritate definitum est.occurrit,
conditione natura, adjuvanda, tum per ciborum nisi quod forte necesse erat parvulos nasci,ut Aug.
alimoniam, tum per esum ligni vitae perficienda. ait (262), propter uteri necessitatem. Hoc autem
Unde Aug. (259): Caro Adaeanle peccatum ita im- certum est, quod proprie infirmitali mcntis con-
mortalis creata est ut per alimoniam caeterorum li- gruit, hoc infirmitas carnis scilicet quod homini
gnofum, quae jussus erat manducare servaretur, nato, nec pedes idonei ad incessum, nec manus
donec productus ad aetatem conditori placitam.ipso i saltem habiles sunt ad scalpendum, quod aliter est
jubeote sumeret de ligno vitae, quo perfecte im- in plurium animalium pullis, qui mox nati cur-
mortalis factus, ultracibi alimentanon requireret. runt, et matrem sequuntur.
Neo movet quod ait August. (260) scilicet: Quodam- Denique si quis eos secundum animam per tem-
modo creatus est homo immortalis, guod erat ei de n poris intervallum profecturos esse dixerit, non ur-
ligno vitse, non de conditionc natura. Cui sensui gebitur, ideo conflteri ignorantiam, quae poena peo-
congruunt verba Domini dicentis de Adam.post peccati est, in eis potuisseesse ante peccatum. Quippe
"catum: Videte ne forte sumat de ligno vUx, et vivat non omnisquialiquidnescit.et minus perfecte scit,
in xternum (Genes..m). statim ignorat; quia ignorantia non dicitur, nisi
Sed adhuc contradicunt quidam, putantes primos cum id quod sciri et non ignorari debet, nescitur :
parentes non indiguisse cibo ante peccatum, et di- ialis ignorantia pcena peccati est. Talis autem erat
ccnt: Si non peccarent, non morerentur; non au- hominis status ante percatum, ut dictum estj de
tem peccarentsi non comederent, quia poterant sine quo si non peccasset, tfansferendus erat cum rini-
alimonia vivere. Quibus dicitur, quod non solum versa posteritale, ad perpetuaB felicitatis amorem.
peccarentde vetito edentes,sed etiamconcessisnon DIST.XXI. De invida tentatione diaboli. — Videns
utentes. Fuerat enim utrumque praeceptum, scilicet igitur diabolus, per humilitatem posse asoende-
istis uti, et illo abstinere. Unde Aug. (261): In re hominem, unde per superbiam ipse ceciderat,
mandatis utrumque continebatur, ut de concessis invidit ei, etideo ad tentandumeum, dejiciendum-
manducarent et ab interdicto abstinerent. que accessit.Verum quia ejus malitia timida est ad
Item si non peccarenf, famem non sentirent,cum tentandam virtutem,non virum,in quo plusrationis
ea sit pcena peccati. Sine famo autem superflueco- C vigere sciebat, seu infirmam mulierem proposuit.
mederent. Ad quod dicitur. Fames vere pcena pec- Quare dxmon in aliena forma venit ? De tentatio-
cati est. Est enim immodcratus appelitus edendi. nis modo. — Ne autem fraus ejus perciperetur.non
Cui non subjaceret homo si non peccasset, haberet in propria forma,sed in aliena venire voluit. Itaque
tamen naturalem appetitum et moderatum, cui permisit ei Deus.formaniBuaB malitiae congruentem
etiam ante peccatum satisfacere oportuit. scilicet serpentis,per quem tentaret, quem spiriln
DIST. XX. Quare in paradiso non coierint primi suo diabolus implens,ut Aug. ait, sapientissimum
parentes?— Creati autem primi parentes in para- omnium bestiarum fecit. Inde dicitur serpens calli-
diso non coierunt. Quia creata muliere, mox trans- dior cunctis animalibus terrx (Genes. m.). Non qui-
gressi sunt, et ejecti: vel quia Deus nondura jusse- dem ex rationali anima, sed spiritu diaboli, quo
rat utcoircnt, poteratque, divina exspeetari auctori- adimplebatur, qui sapientissimus est In hac ita-
tas, ubi concupiscentia non angebat. que forma, mulieri adstitit dicens : Cur prxcepit
Ubi generunt primi parentes. Quomodo ante pec- vobis Deue ne comederelis de omni ligno peradisi? Cui
catum genuissent? — Cseterum de paradiso emissi, mulier : Ne forte moriamur (ibid.). Quo dicto
genuerunt. Quibus honorabiles nuptiae et torus im- aditum seducendi aperuit, ac ideo protinus sub-
maculatus ibi esse nonpotuitsineardore ] junxit: Nequaquam moriemini. Scit enim Deus, quod
libidinis, D
sine labore pariendi. Quia credendum est, illos ante in quocunque die comederitis ex eo, aperientur oculi
peccatum genitalibus membris imperare potuisse, vestri, et erilis sicut dii, scientes bonum et malum
sicut et caeteris in quolibet opere, sine aliquo pru- (ibid.).
ritu voluptatis. Sed post peccatum, motum illum Homo est tribus modis tentatus. Quid gula ? Vana
meruerunt, quem nuptiae vere ordinant: continen- gloria ? Avaritia ? — Ubi diabolus tentavit hominem
tia cohibet. Infirmitas enim prona in ruina turpi- tribus modis : gula, vana gloria, avaritia. Gula
tudinis, excipitur honestate conjugii, et quod sanis persuadendo cibum dicens : /n quocunque die co-
esset officium, aigrotis est romedium. mederilis; vana gloria, promittendo deitatem, di-
Quales fuissent fdii ante peccatum procreati. Quid cens: Eritis sicut dii; avaritia, promittendo scien-
(2E9) Lib. Quaest. veteris et nov. leg., c. 19. (261) Loco sup. citato in qusest. Novi etVet.Test.
(260) Super Gcn., Hb. vi, cap. 25. (262) De peccat. mer. et remis., 37.
1049 SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXII. 1050
tiam, dicens : Scientes bonum et malum. Est autera jA veritatis Adam, in eo falli potuit, ut veniale cre-
gula immoderata cibiaviditas ;vana gloria propriae deret illud esse commissum.
excellentiae;avaritia enormis cupiditas habendi,quae Quorumdam sententia quod Adam etiam ambierit
non tantum pecuniae est,sed omnis illius quod su- esse ut Deus. — Porro videtur quod et vir voluit
pra modum ambitur. esse sicut Deus:Ubi enim dicitur : Qux non rapui,
De ordine et progressu humanx perditionis. — tunc exsolvebam, ait Aug. (267), rapuit Adam et
Nota etiam hic ordinem humanae perditionis. Pri- Eva prasumentes, ut diabolus, de divinitate rapere
mo affirmavit Deus dicens : In quocunque die come- voluerunt divinitatem, et perdiderunt felicitatem.
deretis ex eo, morte moriemini. Deinde mulier dubi- Item Aug. super illud : Deus qui similis erit tibil
tando dixit: Ne forte moriamur. Tertio diabolus (Psal. LXXXII.)Qui per se vult esse ut Deus, per-
negavit, dicens : Nequaquam moriemini. Dubitans verse vult Deo similari,ut diabolus, qui noluit esse
ergo ab affirmante recessit, et ut periret, neganti sub eo : et homo,qui ut servus, noluit teneri p ra-
appropinquavit. cepto, sed voluit ut, nullo sibi dominante, esset
DIST.XXII. De peccato hominis. — Denique vi- quasi Deus.Item super illud Pauli ad Philippenses
dens lignum, quod esset pulchrum visu, et ad ve- (n) : Non rapinam arbitratus est esse se xqualem
scendum suave, credens verbis serpentis, comedit, n Deo. Quia non usurpavit, quod suum non esset, ut
dedUque viro suo (Genes. m), in quo diabolo sug- diabolus et primus homo (268). Ad-quod dicunt,
gerente, uterque peccavit. ideo hoc Adam voluisse, quia mulier de eo sumpta,
An casum hominis prxcesserit elatio in animo illud voluit. At qualiter peccatum in mundum in-
ejus ? — Videturtamen quod tentationem praecesse- travit per unum hominem?Respondent:Quia per mu-
rit eorum peccatum, eo quod dicatAug. superGe- lierem intravit do viro factam. Mulier enim, prius-
hes. (263) :Non est putandum quod homo dcjicere- quam vir, peccavit.
tur.nisi pracessisset in eo quaedam elatio compri- Uter eorum plus peccaverW.— Melius autem vide-
menda. item (264): Quomodo verbis tentatoris cre- tur quibusdam, quod etiam Adam ambierit sicut
deret mulier.nisi menti ejus inesset amor propriae Deus esse, sed quia non credidit id fieri posse, non
potestatis.et de se superba praesumptio?Quod siita adeo exarsit, ut mulier, quse hoc fieri posse puta-
est, non alterius prius suggestione peccavit homo. bat: ideoque magis ambiendo superbivit. Minus
Cumauctoritas tradat ideo peccatum diaboliessein- ergo vir peccavit quam mulier.
curabile.quia non suggestione,sed propria supcrhia Quod vir minus peccavit quam mulier. — Pro eo
eecidit, hominis vero curabile, quia non per se,sed etiam intelligitur vir minus peccasse, quia ut ait
per alium cecidit, ideoque per alium surgere po- Aug. (269): De venia et de pcenitentia cogitavit,
tuit (265). Ad hoc autem dicimus, quod elatio ten- 'C et de Dei misericordia: putavit enim utrumque
tationem non pracesscrit, sed prohibitae comestio- posse fieri, ut, et uxori morem gercret, et per pce-
nis opus. Hoc enim ordine actum est.Praecessit se- nitentiam veniam haberet.Idem quoque videtur ex
ducentis tentatio.secuta est in hominementiselatio, eo, quod mulier in se, in Deum, et in proximum
accessit tertio inobedicntis transgressio. peccavit. Vir vero tantum in se et in Deum. Ex eo
Qux fuerit elatio menlis utriusqnel ln quo fuerit etiam apparet quod gravius mulier punita est, cui
seiuctus Adam. — Talis autem fuit elatio mulieris, dicitur : In dolores paries filios (Gen. m).
ut vellet habere Dei similitudinem, putans id esse Opponit conlra id quod dictum est, virum minus
verum, quod dixerat diabolus : Eritis sicut dii. peccasse. — Huic autem contrarius videtur Aug.
Quae elatio nequaquam fuit in viro, nec fuit se- (269*) loquens de excusantibus peccatum. Ideo
ductus, ut ait Apost. : Non credens esse verum enim, inquit, non corifitetur Adam peccatum, sed
quod diabolus suggerebat (I Tim. n), scilicet Deum ; dicit: Mulier quam dedisti mihi, dedit mihi et come-
lignum ideo tangere prohibuisse, quod sciret eos 6fc'(t6t'<J.,).Mulier quoque non cbnfitetur.sed in alium
sicut deos futuros, si tetigissent.Sane cum videret referens ait: Serpens decepit me, et comedi (ibid.) :
Adam mulierem accepta illa esca corporaliter non impari sexu, sed pari fastu peccaverunt, hoc est
mortuam.sicut credebat, mox aliqua inhaesit menti D j pari superbia. Pariter ergo peccaverunt. At haec:
ejus elatio,qua cuperet et ipse lignum vetitum expe- triapeccataparentum, in negotio nostrse perditio-
riri,Non enim fuit scductus Adam ut Apostolus ait nis distingue.In peccatum transgressionis scilicet,
(/ Tim. m) : In eo, inquam, in quo mulier, ut cre- et excusationis, in quibus pro pari scientia, et su-
dcret scilicet illud esse xerum,eritis sicut diiiaei in perbia peccaverunt pariter, et peccatum elationis,
eo est deceptus, quod putabat illud peccatum ve- in quo pro dispari ambitione, ut dictum est, alter
riiale esse. Unde Aug. (266): Inexpertus divinea se- altero plusve minusve pecoavit.
(263) Lib. de
II, cap. 5. (268) Aug. tract. 16 super Joan. v, sed et Patrem
(264) Lib. DeGen. ad litteram, n, c. 30. suum dicebat Deum.
(265) Aug. Gen. ad litteram, loco prius citato. (269) Super Genes. lib. n, c. 24.
(266) Lib. II de Gen., c. 42. (269*)Super Genes. Hb. n, c. 35.
(267) Psal. Lxvni, super illum tocum. Qux non
rapui.
Objicitur etiam.quia cum tribusmodis, ut Isidorus A et sui. Creatorem enim noscebat, non tamen sio
ait (270),peccatur;ignorantia scilicet, infirmitate et perfecte, qualiter sancti in futuro, facie revelata
industriagraviusquesitpeccareindustriaquamigno- cognoscent. Nec in aenigmate, qualiter nunc vide-
rantia:videtur Adam plus peccasse.eoquod scienter raus, sed quadam propinquiori intelligentia, qua
Dei prasentiam confemplabatur.Rerum quoque co-
peccavit.nec enim seductusfuit.Mulier autemsedu-
cta fuit,ut dictum ost,utperignorantiamcxcusanda gnitionem habuit, quod patet per hoc,quia cunctis
videatur.Adquod dicendum cst quodignorantiaEvae animantibus nomina imposuit, quae propter illum
excusari nonpotest,quia scircpotuit.sed noluit.Erat creata, et ab illo regenda fuerant. Proinde et sui
enim ratione et scientia prsedita, proosertim cum cognitionem habuit, intelligens quid superiori, et
sciret se mandatum contra diaboli suasionemacce- aequali, et inferiori deberet. Nec enim reus esset
pisse. Ipsa enim dicit : Prsecepit nobis Dcus (Gcn. transgressionis, si hoc non novisset. —
m). Eis autem aufertur excusatio ignorantiae, ut An homo prmscius fuerit sui casus. Quod si
ait August. (271): Qui mandata Dei noverunt. quseritur, utrum circa se futura pranoverit?Dici-
De triplici ignorantia. — Denique ignorantia alia mus quod magisei facienda indicta sunt,quam fu-
est affectata, ut eorum,qui scire possunt et nolunt tura revelata. Non ergo fuit homo prascius sui ca-
in quibus est ipsa peccatum.Aliaest possessoribus n sus, sicut et de aiigelo dicimus.
ingrata," eorum videlicet, qui scire volunt et non DIST.XXIV. De gratia hominis et de potentia ante
possunt, in quibus est pcena peccati,et non pecca- casum. De adjutorio homini in creatione dato quo
tum. Alia est simplex, ut eorum qui simpliciterne- stare poterat. — Hic sciendum est quod homo
sciunt : in quibus etiam peccatum est. Undc Aug. creatus fuit in voluntate recta, datumque fuit ei
(272) : Aliud est nescisse, aliud est scire noluisse, auxilium, quo in ea rectitudine stare posset,
quia in eis.qui intelligere noluerunt,ipSa ignoran- non autem mereri salutem, nisi alia sibi gra-
tia peccatum est. In eis vero qui non potuerunt, tiu daretur, Unde Augustinus (273) : Si faotus est
pcena peccati. Ignorantia vero eorum, qui tantum homo rectus, ut manere in ea rectitudine posset,
simpliciter nesoiunt, nullum sic exusat, ut seterno non tamen sine Dei adjutorio : quod si angelo, vcl
igne non ardeat, sed forsan ut minus ardeat. Est homini.cum primo facli sunt.defuisset, non utique
autem affectata, vincibilis ; ingrata invicibilis ; sua culpa cecidisset.IUud autem erat libertas arbi-
simplex vero.partim est vincibilis,et sic ad poenam trii,ab omni corruptione immunis,voluntatis etiam
imputatur; partim invincibilis.et sicamajori pceria rectitudo,omniumque naturalium potentiarum sin-
excusat. ceritas et vivacitas. Ad hoc autem quod diximus,
DILT.XXIII. Quare non fecit Deus hominem me- hominem per hseo sine alia gratia non posse pro-
C ficere, objicitur. Per illud auxilium gratiae creatio-
liorem, ut quserunt homines. — Hic quaerit aliquis
cur fecerit Deus hominem talem, qui seduci possit? nis, potuit homo manere in bono.potuit ergo resi-
In quo noverit ille magnificentius cum homine esse stere malo, quod si fecisset, profectus esset ei, et
actum. Sic enim factus homo in natura habuit vitae meritum.Ad quod dicimus,quia resistere malo
posse, et in potestate vellenonconsentiresuadenti, tunc demum vitae meritum est, cum causa subest,
juvante Deo;et est gloriosius non consentire, quam quae nos id facere monet, qualis nunc est corruptio
tentari non posse. peccati, quae tunc in homine non erat. Alioquin
Quaefitur etiam cur creavit Deus quos scivit ma- meritum non cst quod in angelis apparet, quibus
los esse futuros ? Ideo scilicet, quia quid boni de non fuit stare meritum. Declinare enirii a malo,
malis eorum facturus esset, pravidit.Sciebat enim semper vitat pcenam, sed non sempermeretur pal-
eos profuturos bonis,quare non frustra eos croavit. mam.
Cur Deus hominem impeccabilcm non creavit. — DIST.XXV. De libero arbitrio. Quid liberum arbi-
Quseritur etiam cur non talem fecit Deus hominera, trium? Quare liberum? Quare arbitriuml — Nuno
qui neo peccaret? Vel si peccaret, cur non in mede libero arbitrio videamus disserentes, ubi sit, et
liorem statum eum reparavit cum posset ? Ad h»c quid sit, et undo dicatur, quorum etiam sit, et ad
et hujusmodi, quae curiosius quaerit,etiarainers sic D quse pertineat. Est autem liberum arbitrium in vo-
responde : Posset revera. Sed our non fecit ? Quia luntate et ratione. Est enim facultas voluntatis et
noluit. Cur noluit? Ipse novit. Non quaeras, pro eo rationis, propter voluntatem quse cogi non potest,
quod scriptum est: Non plus sapete quam oporlet libsrum dictum : propter rationem vcroarbitrium,
bonum et malum.
(Rom.XII.) Nec enim vas figulo dicit :Curme sic fe- quae arbitratur et dijudicat inter
cistit (Rom. IX). Inde igitur dicitur liberum arbitrium, quod Ubere
De triplici hominis ante lapsum scienlia. Quomodo et spontanee ducatur.vel ad bonumeligendum.non
homo scientiam habuit de Creatore. Quod creatura- tamen sine auxilio gratise, vel ad malum in quod
rum scientiam habuit homo. Sui cognitionem habuit. per se sufficit.
— Denique fuit homo ante lapsum triplici cogni- Quodsuperior descriptio non convenit Deo nec glo-
tione praditus,Creatoris scilicetrerum creatarum, rificatis. — Porro secundum haec non videtur in
(270) De summo bono, Hb. vi, c. 17. (272) Ubi supra.
(271) Ad Valentinianum. (273) In Enoh. c. 107.
1053 SENTENTIARUM l.IB. II. — DE MUNDI CREATIONF, ETC. DIST. XXI. 1051
Deo esse Hberum arbitrium, cum Deus malum eli- A j Jerusalem in Jericho vulneratus est in naturalibus,
gere non possit. Unde ctiam Hieron. ait (274) : So- spoliatus in gratuitis bonis (Luc. x). Unde Aug. (278):
lus Deusest, in quem peccatum cadere non potest, Male utens homo libero arbitrio, et se pcrdidit, et
csetera cum sint liberi arbitrii, in utramque par- ipsum totum peccati servituti subjugavit.
tem flecti possunt.Similiter, nec in glorificatis, qui De inmqualitate libcrlatis arbitrii. Quod dum sint
male velle non possunt. Unde Aug. (275): Primum, libertates. Mala libcrlas. Bona libcrtas. — Pater igi-
liberum arbitrium fuit, posse non peccare; novis- tur ratione supradicta, liberum arbitrium esse sem-
simum, non posse peccare; medium autem, posse per, et in singulis; non tamen pariter est liberum
'peccare, et posse non pcccare. in singUlis. In malis enim simpliciter est liberum,
Quodt» Deosit liberum arbitrium. Iu glorificatis per eam libertatem, quai est a neccssitate. In re-
est liberum arbitrium. Liberius erit arbitrium, quando demptis vero liberius est, propter eamdem et eam
peccare non poterit. — Sane liberum arbitrium est quoque quae est a peccato : unde in eis liberatum
in Deo. Unde Ambros. (276)super illud : Dividens dicitur : in glorificatis vero erit liberrimum, omni-
singulis prout vult (I Cor. xn), hoc est pro libera modam habens libertatem ad bona, non ad mala.
voluntatis arbitrio, non pro necessitatis obsequio. Quantum ad se igitur, Iiberum est, non pariter ad
Ipsa ergo voluntas divina, quae non nccessitate, n bona et mala. Est enim liberius ad malum, quod
sed libere omnia facit, prnut vult, est in Deo libe- per se potest, quam ad bonum, quod nisi gratia
rum arbitrium. In glorificatis etiam est liberum adjuvante non potest. Hinc ergo patet duas esse li-
arbitrium. Unde Aug. (277): Non carebit homo libertates liberi arbitrii, malam, scilicet et bonam.
bero arbitrio, quia sic erit, ut male velle non pos- Mala igitur et non vcra libertas cst, cum ratio dis-
sit. Multo quippe liberius erit arbitrium, quod om- sentit a voluntate judicans, quod voluntas appetit
nino non poterit servire peccato, neque aut voluntasi non esse faciendum. Bonavero libertas et vera est,
non est, aut libera dicenda non est, quia sic beatii ubi ratio voluntati concordat. Caeterum hoc non dc
esse volumus, ut esse miseri, non solum nolimus, , pluribus essentialiter, sed de una eademque liber-
sed nequaquam prorsus velle possimus. Ut igitur tato disserimus. Nec enim eam in haec duo quae
tam Deo qunm hominibus, et nunc, et in futuroi dicta sunt, nisi per officia geminamus. Velut homo
liberum conveniat arbitrium, inde dici videtur quodI singulariter unus, idemque bonus aliquando est,
sine coactione potest eligere, quidquid ratio decre- aliquando vero malus, quasi alius et alius.
vit eligendum. Ad qux pertinet liberum a^bitrium.— Nunc scien-
Generalis liberi arbitrii descriptio. De quadriper- dum quod liberum arbitrium, nec ad prasentia
tito statu liberi arbitrii. — Hic nota quatuor homi- pertinet, nec ad praterita : quod cnim est vel fuit,
n:s status in libero arbitrio. Ante peccatum scilicett C sic determinatum cst, ul non sit in libero arbitrio
quando nihil impellebat ad malum, nihil impedic- tunc, quando est vcl fuit, ut sit vcl non sit, fuerit
bat ad bonum. Post peccatum ante reparationem, , vel non fuerit. Ad futura igilur tantum pcrtinot,
ubi premitur a concupiscentia et vincitur. Postre- non tamen ad ea, quae an provcniant an non, in
parationem vero ante confirmationem, ubi premi- potestate non habet, scd ea tantum, quse ut sint,
tur a concupiscentia propter infirmitatem, sed nont vel non sint, bona malave voluntatis libertate po-
vincitur propter gratiam. Post confirmationem vero, test eligere.
ubi nec premetur nec vincetur. Infirmitate penitusi DIST.XXVI. Quid sit voluntas. De gratia operante
consumpta, et gratia consummata, ubi recipiett et cooperante. — Est autem voluntas, animi motus,
omnem libertatem. nullo cogente ad aliquid, non admittendum vel adi-
De triplici libertate. Libertas a necessitate. Liber- piscendum. Ut autem malum non admittat, et bo-
tas a peccato. Liberlas a miseria. — Est enim liber- num adispicatur, gratia Dei pravenit eam et sub-
tas a necessitate, a peccato, a miseria. A necessi- sequitur. Unde Apostolus : Non est volentis ncquc
tate libertas est, qua liberum arbitrium semper li- currentis, sed Dei miserentis (Rom. ix). Quod non ita
berum est: quippe cum in voluntate sit, quae cogii dicitur, quasi voluntas hominis sola sine Dei mi-
non potest. Libertas a peccato est, qua servi justi- • D sericordia non sufficiat ad bonum. Sic enim e con-
tise efficimur; unde Apostolus : Liberati a peccato;: verso dici posset : Non est miserentis Dei solius,
servi facti estis justitix (Rom.vi). Libertas a mise- sed voluntatis hominis, cum id misericordia Dei
ria est, de qua dicitur: Et ipsa creatura liberabitur• sola non impleat. Pro eo ergo dictum est, ut totum
a servUute corruptionis, in libertatem glorise filiorumi Deo tribuatur,qjii hominis voluntatem bonam, et
Dei (Rom. vm). Hanc autem omnem libertatem i praparat adjuvandam, et adjuvat praparatam. No-
etiam habuit Hberum arbitrium ante peccatum. lentem enim pravenit ut velit, volentem subsequi-
Corruptum autem per peccatum, retenta prima quses tur ne frustra velit.
est natura, perdidit sequentes, quie sunt gratiae. Quod bona voluntas comitatur gratiam. — Con-
Liberum enim arbitrium est, ille qui descendens ai stat ergo ex islis voluntatem hominis per se non
(274) In homilia De filio prodigo ad Damasum. (277) In Ench., cap. 105.
(275) De civitate Dei, Hb. xxu, cap. 30. (278) In Ench., cap. 30.
(276) In Ub. De fide, n, cap. 3.
velle efficaciter bonum sine Dei gratia. Hanc autem A Deinde ut earum desiderium concupiscas : postre-
gratiam sequitur voluntas : gratia enim pracedit mo ut, proficiente gratia, earum operatio delectet
nullo vocante merito, dicente Aug. (279) : Gratiam te. Si hoc igitur attendis, tota exspirat quaestio. Ut
Dei nihil meriti pracedit humani, sed ipsa meretui enim pie vivas, prius intelligis bonum; secundo
augeri, ut aucta mereatur ct perfici voluntate co- cogitas quod non ex te, sed ex Deo est; tertio ope-
mitante, non ducente : pedissequa, non pravia. rari deleotaris, quando jam per fidem et charitatem
Qusesit gralia voluntatcm prxcedens. — Haec au- bona facta est voluntas, qua sola recte vivitur, ipsa-
tem gratia fidcs Christi est, quae impetrat,quod les quc fidei comes est, non pravia. Eadem tamen
imperat. Quse etiam justificat, ut ait Apostolus : quaedam gratise dona praecedit,quae scilicet juMifl*
Justificati ex fide paccrn habemus ad Deuin (Rom. v) catum sequuntur. Unde Aug. (284): Pracedit bona
Prsecedit autem, sicque liberat a servitute peccati, voluntas hominis, multa dona Dei, sed non omnia.
ut pie vivat in Christo. Unde Aug. (280): Arbitrium Quae autem non pracedit, ipsa in eis est, et ipsa
ipsum post ruinam liberandum est a scrvitute pec- juvat, quia nec tempore ab eis praceditur, et eis
cati. Nec omnino per seipsum, scd per solam gra- consentit ad bonum.
tiam Dei, quae in fide Christi posita est, liberatur( De triplici genere bonorum. — Ut autem eviden-
ut voluntas ipsa praeparetur. Ex his constat volun- JJ tius,quae dicta sunt, innotescant, sciendum est quod
tatem bonam ex fido esse. bonorum, alia sunt maxima, alia minima, alia me-
Quodfldes ex voluntate videatur procedcrc. — Vi- dia. Maxima, quibus recte vivitur et nemo male
"detur tamen fides ex voluntate provenire, pro eo utitur; minima sunt, sine quibus recte vivi potest;
quod ait Apostolus : Corde credilur ad justiliam media sunt, sine quibus recte non vivitur, quibus
(Rom. x). Non, inquit Aug- (281), simpliciter ait, utrisque bene et male utimur. Unde Aug. (285) :
creditur, sed corde creditur, quia caetera potest Virtutes quibus recte vivitur, magna bona sunt.
homo nolens, credere non nisi volens. Item super Species vero corporum, sine quibus recte vivi po-
Genes. ubi Laban et Bathuel dixerunt : Vocemus test, minima.Potentise vero animi, sine quibus reote
noo potest, media. Denique virtutibus nemo
puellam, et quxramus ejus voluntalem (Gen. xxiv); vivi
dicit expositor quidam super Gen. (282): Fides est male utitur : caeteris vero bonis, bene et male uti
non necessitatis sed voluntatis. Sed hsecet his simi. potest. Porro virtute ideo nemo m&le utitur, quia
lia non pro eo dicuntur, quod fides ex voluntate opus virtutis est bonus usus istorum, quibus etiam
proveniat, sed quia non veriit fides nisi in eum qui male-utimur. Nemo autem bene vivendo male uti-
vult credere, cujus bonam voluntatem prsevenit, tur.
non tempore, sed auctoritate et effioacia. — Csete-
p In quibus bonis sit liberum arbUrium.
Haec autem qucestio fortius ingravatur ex verbis rum.liberum arbitrium inter bona media est, quia
August. tractantis illud: Non quod sufficientes simus et eo male uti possumus, et iUud est, sine quo re-
cogitare aliquid quasi ex nobis (II Cor. m). Quis, in- cte vivere nequimus. Bonus igitur usus ejus, opus
virtutis est. Sicubi autem legitur quod bonus usus
quit, non videat prius esse cogitare quam credere?
Nullus quippe credit aliquid, nisi prius cogi- liberi arbitrii, virtus est, virtus ibi pro ejus opere
taverit esse credendum. Ex boc manifeste liquet, accipitur.
quod cogitatio boni, quse voluntatis est, pracedat DIST.XXVII. De virtute et ejus merito. Fides non
fidem, et ita bona voluntas fidem pracedat, non ex homine, sed ex Deo est. — Virtus igitur est, ut
praveniatur, quod pradictis adversari videtur. Ad Aug. ait,' bona qualitas mentis, quarecte vivituf,
quod dicimus quod cogitatio boni vel voluntas, uti- etquanemo male utitur, quam solus Deus in ho-
que praecedit fldem, non tamen illa qua recte vivi- mine operatur. Ut de justitia Aug. dicit ibi (286):
tur, ad quam hoc ordine venitur, scilicet, pracedit Feci judicium el justitiam. Justitia magna virtus
intellectus boni, sequitur concupiscentia ejusdem, est, quam non facit in homine nisi Deus, ideoque
tertio est bona voluntas vel delectatio. Quod Aug. cum ait: Feci justitiam, non ipsam virtutem, quam
distinguens ibi : Concupivit anima mea desiderare " non facit homo, sed opus ejus intelligi vbluit. Sio et
justificationes tuas (Psal. cvm). Concupivit deside- de casteris dictum est. Secundum hoc enim, de fide
rare, inquit (283), non desideravit. Videmus enim Apost. ait: Gratia estis salvati per fidem,et hoc non
aliquando ratione, quam utiles sint justificationes ex vobis (Ephes. n).Dei enim donum est, hoc est,
Dei, sed non desideramus. Pravolat ergo intelle- fides non vi natura vestra est, quia donum Dei
ctus, sequitur tardus aut nullus afkctus. Scimus pure est. Haec gratia operans dicitur, quia volunta-
bonum nec delectat agere, et cupimus ut delectet. tatem sanat, et ad bonura praparat et cooperans
Ostendit itaque quibus gradibus ad eas veniatur. juvat,quia eam in benefaoiendo juvat. De bac etiam
Primus enim est, ut quam sint utiles, videas. merita veniunt. Unde Aug. ad Sixtum presbyte-
August., epistola 106 ad Bonifac. (283) Aug. super psalmum cxvm.

280) In Ench., c. 106. tract. 26. (284) In Ench., o. 32.
281) Super Joannem, (285) Lib. i Retract.
!279)
282) Lib. i De prsedestinatione sanctorum, c. 2. (286) Lib. II De lib. arb., c. 18.
1057 SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXIX. 1038
rum (287): Quid est meritum hominls ante gra- A / cilius per eam impleant. Destruit etiam orationes
tiam, cum omne bonum nostrum mcrioim non fa- quas Ecclesia facit, vel pro infidelibus nt conver-
oit, nisi gratia? tantur, vel pro fidelibus ul pcrseverent, tradens
Quomodobonum meritum in homine constituatur. hoc non a Deo, sed a seipsis habcre hominis. Par-
— Ex gratia enim et libero arbitrio, meritum per- vulos etiam sine originalis peccati vinculo asserit
venit, hoc modo, velut ex fide et Hbero arbitrio nasci.
actus vel affectus bonus mentis efficitur, credere IHsputatio Pelagianorum contra August. — Pela-
scilicet, quod est primum meritum : similiter ex giani ergo ha:c dicentes, de verbis Aug. (292) con-
charitate et libero srbitrio diligere, ita de cseteris, tta ipsuro, sic disputabant: Sinon potest homoea
per quae merita et sibi augmentum.et nobis justi- facere quae jubcntur, non est ei imputandum ad
ficationem, et vitam mcrentur virtutes. mortem, ut tu ipse Aug. dicis. Quis, inquit (293),
De muneribus virtutum — Haec tamen merita peccat in eo quod caveri non potost ? Peccatur au-
pro auctoritate principii simiU gratise dantur.Unde tem, cavcri igitur potest.
etiam ipsa gratia dicuntur. Unde Aug. (288): Cum Sod hoc de voluntate se dixisse Aug. ait, ac si
coronat merita nostra, nihil aliud coronat quam diccret: Quis necessitato ad mortem peccat, non
munera sua. Unde vita aeterna, quae meritis reddi- voluntate? Voluntas enim est qua peccatur, etre-
tur, gratia vocatur, quia gratis datur, neo ideo cte vivitur, sed nisi Dei gratia liberetur, ea recte
gratis, quia meritis non datur, sed quia per gra- vivi non potest (294).
tiam dantur et ipsa merita quibus dantur. Item: Peccati, inquit, reum tcneri quemquam,
Aliorum sententia de virlute. Ratio eorum. — Alii quia non fecit quod non potuit, summae insaniae
tamen dicunt virtutes esse bonos usus naturalium est.Cur ergo parvuli, ot qui non habent gratiam,
potentiarum, interiores et exteriores, qui per cor- sine qua non possunt facere mandata, rei sunt ?
pus geruntur, opera virtutum, dicentes. Ad hoc Sed illud dixerat Aug. specialiter contra Mani-
autem ideo moventur, quia dicit Aug. (289) supcr chaeos (295), duas naturas in homine esse dicen-
Joannem: Quid est fides ? Credere quod non vides. tes: Unam ex Deo bonam, alteram cx gente tenc-
Item (290): charitatem voco motum anirai. Ex hoc brarum malam, adeo quod bonum velle non pos-
inquiunt: Si charitas et fidcs inotus animi sunt, set. Quod si esset, non videretur et imputandum,
virtutes ergo motus animi sunt. Sic enim h«c per cur non faceret bonum. Denique videtur Aug. huic
cansam dicta esse inteUigendum est,quod charitas doctrinsB gratiae in plerisque adversari. Dicit enim
est motus animi, hoc est, virtus qua movetur ani- (296): In potestate hominis est mulare voluntatem
musad diligendum. Item fides est credere quod non in melius. Item (297): In potestate nostra est, ut
vides, idest, gratia qua creditur,quod nonvidetur. < C vel inseri bonitateDei velexcidi ejusseveritateme-
Aliud est autem quod creditur, aliud quo creditur, reamur. Item: Nostrum est credere et velle: quod
aliud ipsum credere. Denique si virtus esset motus autem bonum operamur Dei est. Sed hsec qualiter
mentis, jam non ex solo Deo esset, ut superius intelligamus, ipse aperit his verbis (298): Eadem
cemprobatur. Verum etiam ex libero arbitrio, ex regula utriusque est volendi et faciendi. Utrumque
quo omnis motus men'is esse, ex verbis Aug. os- enim Dei est, quia ipse praparat voluntatem. Et
tenditur (291). Animae,inquit, si libero arbitrio ad utrumque nostrum est,quia non fit nisi nobis volen-
faciendum vel non faciendum animi motu carent, tibus.Omni igitur perfidia evacuata, id de graliaet
si denique his abstinendi ab opere suo potestas Hbero arbitrio indubilanter teneamus, ut Hierony- •
nulla conceditur earum peccatum tenere non pos- mus docet (299): Liberum scilicet sic esse arbi-
sumus. Non est ergo virtus, motus mentis. Hoc trium, ut dicamus nos Dei auxilio semper egere,
enim si esset,jam non exvirtute liberum arbitrium tam illos errare, qui cum Manichseo dicunt homi-
esset bonura quod verum est.sed ex bono, liberum nem peecatum vitare non posse, quam illos, qui
arbitrium virtus esset, quod falsum est. cum Joviniano hominem non posse peccare assc-
DIST.XXVIII. De hseresi Pelagianorum. — Post- runt. Uterque tollit Hbertatem arbitrii.Nos vero di-
remo subjiciendum est de Pelagiana haeresi, quse D cimus hominem semper peccarc et non peccare
gratiae adversatur. Haec ergo omnium recentissima posse. Haecest fides quam in catholica didicimus
a Pelagio monacho exorta est, quse gratiae inimica, Ecclesia.
sine gratia credit hominera posse facere omnia DIST.XXIX. An homo ante peccatum eguerit gra-
mandata divina,quam ad hoc dari hominibus dicit, tia operante. — Post haec sciendum est hpminem
ut quse facere per Hberum arbitrium jubentur, fa- ante peccatum etiam operante gratia egere, non ut
Epist. i05.
,'287)Ad (294) Aug. in lib. De duabus animabus, c. 12.
(288) Six. presbyterum epist. 105. (295) In i lib. Retr., o. 15. .
(289) Tract. 40. (296) In Hb.cont.Adimantuto Manichaei disc,c.26.
Lib. m De doct. Christ., cap. 10.
(290) In (297) Eodem Hb. cap. 27.
(291) Hb. De duabus animabus, cap. 12.. 298) Aug., lib. Relract. i, c. 23.
(292) In Hb. De lib. arbitrio m can. 18. (299) In expositione fidei ad Damasum papam,
(293) Lib. Relr. lib. i c. 9. cujus initiuro; Credimus in Deum.
1031) MAGISTRI BANDINI. 1060
ea liberaretur a poccato,f.el ut prapurarctur ad bo- A cxsultant filii pro crimine patris.quod non contra-
num efficaciter volendum. Unde Aug. (300): Neo xcrunt. Porro et culpam esse et pccnam,his aucto-
tunc sine gratiaullum meritum cssopotuisset.quia ritatibus probatur. Ait Greg. (304): Oranes ex car-
ct si pcccatum in solo erat arbitrio coustitutum, nis delectatione concepti, culpam originalem no-
non tamen justitiae habendsB vcl retincndse,sufficie- biscum contraximus. Augustinus quoque ait (305):
bat liberum arbitrium, nisi divinum praberctur Peccatum primi hominis non solum ipsum, sed
auxilium. omne genus necavit buroanum, quia ex eo damna-
An homo antc lapsum habucrit virtutes. — Item tionem simul et culpam suscepimus. Idem: Nemo
sciendum cst quod charitatem et virtutes habuit nascitur, nisi trahens pcenam et meritum pccnae,
homo ante peccatum,ut hisauctoritatibus probatur. quod est peccatum (305*).
Ait cnim Aug, (301): Adam, perdita charitate, ma- Originale peccatum dieitur fomes peccati, id est,
lus inventus est. Itom : Adam ante peccatum spi- concupiscentia. — Hoc autem non est motus vel ac-
rituali mente praditus fuit. Item: Adam quando tus animae, vel corporis, sed fomes peccati, qui di-
solus ernt, non est pravaricatus, quia mens ejus citur concupiscentia, et lex carnis, et membrorum,
adhaerebat Dco (302). Item : Homo ante pcccatum et languor naturae, tyrannus quoque qui est in no-
beatissimus auram carpebat aethcream (303). Vir- n stris membris. Undo Aug. (306): Est in nobis con-
tutcs iîtur habuit quasperpeccatum perdidit,pro- cupiscentia, quae non est permittenda regnare.Sic-
pter quod de paradiso ejectus est dicente Domino : ut et ejus dcsideria, quae sunt actuales concupi-
Videte ne forte sumal de ligno vitw,et vivat in xter- scenliae, qnae veniunt ex languorc naturse. Languor
num (Gcnes. m^.quod non ita dicitur, ut viveret autem iste cst tyrannus, qui movet mala deside-
in aeternum si comedissct, scd modo irati locutus ria.
cst Dorainus dc supcrbo, ct ost sensus : Cavctc Quid pcr concupiscentiam inlelligatur. Quomodo
vos angeli, ne comedat de ligno vitae, quo est in- pcccatum originale a patribus transeat in filios.
dignus, de quo si purstitisset, et comederet et vi- Quodpropter corruptionem carnis dicitur esse pec-
vernt in aitcrnum. catum in carne. — Hsec autem concupiscentia non
De flammeo gladio ante paradisum. — Ne vcro est ipse actus concupiscendi, sed vitium cum quo
possit ad illud acccdcrc, posuit Deus ante paradi- nascimur. Undc Augustinus (307): Quae est con-
sum Gherubim,et flammeum gladium atque versa- cupiscentia in qua nati sumus? Vitium utique est,
tilem. Quod ita ad litteram potest accipi, quia per quod parvulum habilem concupiscere, aiultum
ministerium angelorum ignea custodia ibi posita etiara concupiscentem facit.Non igitur tantum imi-
est. Spiritualiter vcro intelligi datur, quod nisi per tando Adam,transgredimur,sed etiam nascimurex
charitatem, quae est plenitudo scientiae,temporales C eo peccatores. Unde Aug. (308): Adam praterimi-
pccnas (sic) quae etiam versatiles sunt, quia, cum tationis exemplum, occulta suae carnalis concupi-
tempore vertuntur, ad vitam non reditur. scentiae tabe, in se omnes tabefecit de sua stirpe
DIST.XXX. Quod omnes eos fecerit peccatum venturos. Inde Apostolus ait: In quo omnes pecca-
Adx. — Denique peccante Adam, peccatum simi- verunt (Rom.v), hoc est, in quo homine,in quo vcl-
liter et pccna per eum transit in posteros. Unde ut in materia omnes fuerunt, vel in quo, id est, in
Apostolus: Sicut per unum hominem peccatum in quo peccato. Unde Apostolus consequenter, per
hunc mundum intravit, ita et in homines omnes mors inobedientiam unius hominis multos dicit pecca-
pertransiit (Rom. x). Quod Pelagiani male de pec- tores CjOnstitutos.Quod sic est accipiendum: quia
cato imitationis dictum esse putaverunt. Nec enim ex actuali inobedientia Adae, originale peccatum,
Adam, sed diabolum ejus principem diceret Apo- hoc est, oarnalis concupiscentia provenit, ut et in
stolus,si de eo intellexisset de quo in Sapientia di- illo esset, et in omnes pertransiret, per traducera
citur: Invidia diaboli mors intravit in mundum(Sap. utique, quse carnis est, non animse, in qua ipsum
II). Imitantur enim eum qui ex parte ipsius sunt. peccatum habltat per causam corruptionis,non per
Non ergo de illo, sed de peccato propagationis, vel culpam- Unde Ambrosius (309): Quomodo habitat
originis dicit Apostolus quod per Adam transiit in D peccatum ;n carne.cum non sit substantia,sed pri-
omnes concupiscibiliter gencratos. vatio boni ? Ecce primi hominis corpus, per pec-
Quid peccatum originale. — De quo multi varie catum corruptum est, ipsaque cofruptio in corpore
senserunt.Quibusdam putantibus illud.nec culpam manet, cujus consortio anima maculatur peccato.
esse, nec pcenam, sed reatum, vel debitum.vel ob- Pcr id ergo quod facticausamanetin carne dicitur
noxietatem, quo jure pccnseaddicimur,pro peccato habitarc peccatum in ea. Item, non habitat pecca-
primi hominis, velut saeculi lege: nonnunquam tum in anima, sed in carne. Quia peccati causa ex
(300) In Ench. c. 10. (305*)August. superPsal. L: Ecce in iniquitati-
In quadam homilia super Genes.
(301) Ambr. bus.
(302) Ambr. ad Sabinum. (306) De verbis Apostoli, sermone 12.
Lib. vi contra Jul. c. 7.
(303) Habentursuper Psalm. (307)
(304) haec verba in glossa super Exod. (308) In lib. l De baptismate parvulorum.
xin: Primogenitum, eto. (309) In caput vn ad Rom.
(305) De natura et gratia,
1061 SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXXIII. 1062
carne est, et non ex anima, quia caro est ex ori- A J mam fecif peccatncem, sedpeccatrixanimacarnem
gine carnis peccati. Per traducem enim omnis caro corruptibilem fecit.
fit peccati causa, non anima (310). Utrum animauntebaptismum talis sit qmlia creata
Sed objicitur, si tantum caro ex traduce est non exstitit?—Quse animacum absque vitio a Deo cree-
anima, quae dudum postea infunditur, non videtur tur, nunquam tamen ante baptismum talis cst oin-
peccatum in carne trahi, eo quod non sitpeccatum, nino. Protinus enim infusa maculatur, velut pollu-
id quod contractum est, praesertim cum peccatum tas habens manus.nunquam tale habuisti pomum,
nonpossitesse in reirrationali,quod caro est, antc quale tibi mundis manibus dcdi.
sociatam animam.Sedsciendum quod peccatum in Cur innocentem animam noccnti corpori socict
carne, est ante animam sociatam per causam, non Dcus. An animx ex crcatione sint mqualcs in donis
per effectum. Nec sequitur : Si non est peccaturii, naturalibus. — Non tamen est causandus Deus, cur
quod in carne tractum est, ergo non est peccatum innocentem animam corpori societ, sciens eam
in carne tractum, quia nec quod in utero conce- exinde maculandam damnandamque, si non regc-
ptum est, homo est, et tamen in utero homo con- neretur : hoc enim occultae suae justitise est.
ceptus est. Nec quod in agro satum est, seges est, Alias praterea animas.aliis cxccllenliores in.na-
et tamen in agro seges est. j. turalibus donis creati, non improbabiliter dicitur,
] cum in
An causa originalis peecati sU pcena an culpa. — angelis ita fuisse constet, quod tamen ne-
Per causam igitur tantum ibi peccatum est, quae que pcenae neque vilae mcritum est; quia ingcnii
non est Culpa sed pcena, pollutio, scilicet et fcedi- ' acumen vel tarditas, pramiumvel pccnam infuturo
noncollocat.
tas, ex ardore coitus contracta. Cujus contagio
anima mox infusa fit rea velut liquor ex vasis vitio Quomodo remitlatur originale peccalum in ba-
illico acescit vel mucescit. ptismot et tamen post mancdt eoncupisccntia. — Hoc
autem peccatum in baptismo solvitur quantum ad
Quomodopeccatum transeat per traducem. Per hasc reatum. Unde Aug. (312): Gratia
autem jam liqnido apparet, quomodo peccatum per per baptismumid
traducem transeat. Nec enim ideo, quod caro ex tia agit, ut corpus peccati destruatur, ne concupiscen-
in carne rcspersa, obsit mortuo, quae inerat
Adam trabitur, peccatores nascimur, sed quia vi- nato. Nec tamen
tiose perlibidinem trahiiur. Dum sibi invicem vir remanet enim periitus in baptismo absumitur :
post actum in membris, Uride Augu-
mulierque miscentur, non sine libidine potest esse stinus (313) : Dimittitur concupiscentia carnis in
eorum concubitus. Ob hoc fiiiorum ex eis.nascen- non ut nonsit, sed ut nonimpuetur ad
tium non potest sine peccato esse conceptus. Ubi baptismo,
transmittit in non peccaturo. Quomodo igi.tur alia peccata pef eunt actu,
peccatum parvulos, propagatio, ,C et remanent reatu, ut homicidium et hujusmodi,
sed libido.non natura fecunditas, sed Hbidinis fce- ita econverso fieri
ditas. Ex quibus evidenterinnuitur, quare Domini potest ut concupiscentla pratcr-
eat reatu.et remaneat actu. Manet enim in vetu-
caro peccatrix non fuit, quia alia lege quam ro- slate carnis, non ut regnet, sed tanquam superata
stra ex Adam descendit. Non enim corruptione H-
sed virtute sancti de con- jaceat, quffi quotidie minuitur in prbficientibus et
bidinis, Spiritus virgine continentibus, usque dum perimitur, nisi Ulicito
cepta est. consensu reviviscat. Manet etiam, quia operatur
Disr. XXXH. Quomodo peccatum originale dica- desideria, contra quse dimicant fideles. Quse igitur
tur voluntarium. — Voluntarium denique est hoc ante baptismum erat pcena et culpa, post tantum .
peccatum, quia ex voluntate primi hominis pro- pcena est.
cessit. Unde Aug. (310): Illud quod in parvulis di- Quomodo a parenlibus mundis proles contrahat
oitur originale peccatum, non absurde vocatur origihale peceatum. — Haec autem concupiscentia,
voluntarium, quia ex primi hominis mala vo- licet regeneratis non imputetiir, quaecunque tamen
luntate contractum, factum est heareditarium. Est proles nascitur, obligatur originali peccato, a pa-
autem necessarium, quia vitari non potest. Unde rehtibuslicetmundis tractb. Nec ffiirum : quomodo
Propheta: De necessitatibus meis erue me, Domine.D enim praputium per circumcisionem aufertur, ma-
(Psal.xxtx). net tamen in eo quem genuerunt circumcisi? Quo-
Qualis anima munda corporijungatur. — Sed cum modo etiam palea, quse tanta diligentia separatur,
hoc sit, qua justitia, anima a Deo munda creata, in fructu manet, quae de purgato nascitur tritico :
iUo tenetur? Ideo, inquam, qnia ejus vitio corpus ita peccatum quod in parentibus per baptismum
corruptum, non quia carni condelectetur,dum in- mundatur, in filiis manet quos genuerunt. *
funditur, ut quidam volunt jam enim non origi- DiST.XXXIILQttodnon aliorum parentum.sed Adm
nale esset, sed actuale. Unde Aug. (311): Von fuit peccalum filiis imputatur. — Postremo sciendumest
corruptio corporis, quae aggravat animam, causa quod tantum Adae, non aliorum parentum filiis
primi peccati, red pcena, nec caro corruptibiUsani- imputatur peccatum, quod exinde probatur, quia
(310) Idem Ambr. paulo inferius. (312) De baptismo paryulorum lib. i, cap. 39.
(310) In Ub. i Retract. c. 15. (313) De nuptiis et concupiso. lib. i, oap. 25-27,
(311) Lib. De civit. Dei. xiv, cap. 3,
quibus regenerationis gratia non confertur, sedI A Postremo quaerendum videtur an peccatum trans-
mox nati moriuntur, miti?sirna pcena debetur. Aitt gressionis Adae caetens omnibus gravius fuerit;
enim Aug. (314) : Mitissima pcona eorum erit, quii quod ex eo videtur, quia totam humanam naturam
prater originale peccatum nullura aliud superaddi- mutavit, et vitiavit, quod nullum aliud fecit; ct
derunt. Quod si ita est, nonigiturpcccatisomnium i plus omnis alio peccato nocuit. Multiplici enim mi-
parentum obligatur. Si enim pro illis, et pro suoi seriae, tandemque iitrique morti subdibit, quod
originali peccato punirentur, non jam minor sed1 nullo alio factum est. Ad quod dicimus, quod
fortemajor quam eorumdem parentum pcena esset. non est putandum illud pcccatum majus fuisse
Cui sensui concordat propheta dicens : Filius non peccato in Spiritum sanctum. Nec enim majus,
portabit iniquitatem patris, sed anima qum peccave- quia totam naturam nostram corrupit, sed quia
ril ipsa morictur (Ezech.xvm). ab homine commissum est, quando in eo tota hu-
Ilis autcm contrarium videtur quod in lege Do- mana natura erat. Nec etiam quiai plus nocuit,ma-
minus ait : Ego sum Deuc fortis zclotes visitans ini- jusestputandum, quiaminoramalaplus quandoque
quitates pairum in filios, usque in terliam et quaitam noceot, sicuteconverso minora bona plus prosunt.
generationem (Exod. xx). Sane hsec non esse con- Vel apost. dum coarctaretur, e duobus minus ele-
traria intelligit, quid quod ibidem subditur.diligen- n gitbonum.pluribus tamen profuturum. Sicutetiam
ter attendit, hoc, scilicet, his qui oderint me. Per baptismi sacramentum prodestpluribus quamalta-.
quod, ut Hieron,ait(315),evidenterostenditur,non ris, non tumen est majus.
-ideo puniri filios, quia peccarunt patres, sed quia DIST. XXXIV. De peccato actuali secundum ejus
eis similes quodammodo haereditario molo Deum causalitatem. — Post pradicta vero de actuali pec-
oderunt. De filiis iniquos patres imitantibus loqui- cato.agamus considerantes, quse fuit origopeccati,
tur lex, quos ideo specialiter nominavit, quia -ma- et in qua re sit peccatum, et quid sit peccatum, et
xime filii patres solcnt imitari, quos praecipuedili- quot modis contrahatur. Sciendum quod, quia ante
gnnt (;»16). peccatum nulla res fuit nisi bona, bona itaque res,
Solam etiam terliam quartamque .generationem scilicet hominis vel angeli nalura, existit origo pec-
dixit: Eo quod solent patres interdum vivere donec cati. Unde Aug. (318); Malam voluntatem unde di-
filios tertios vel quartos generent, qui patrum vicis ortam, nisi ex bono? Si enim ex angelo vel ho-
dentes iniquitatem, impietalis eorum hseredes ini- mine, quid haac duo erant, priusquam in eis roala
tando efficiuntur.. voluntas oriretur, nisi bonum opusDei,etlaudanda
Quod etiam mystice intelligendum esse ostendi- natura ? Ergo ex bono oritur malum, nec fuit unde
tur, ex eo quod parabola dicitur in Ezechiele, quod posset oriri nisi ex bono.
est quod intervosparabolamverilisinproverbium? (
C Mala voluntas fuU secundaria causa malorum. In
(Ezech. xvm). Pater itaque est ut quidam dicunt, qua re sit malum. — Caeterum ex mala voluutate
primus punctus cogitationis; filius vero, conce- tanquam ex arbore mala, fiunt omnia mala, quse
ptio peccati; consensus scilicet et delectatiomulie- ad nos pertinent, tanquam fructus mali.
ris.Neposest completio operis vel coraplendi decre- Similiter non in alia re, nisiin bona est malum,
tum consensus, scilicet viri, vel patratio peccati; quodex Aug. probatur (319). Malum nihil aliud est,
pronepos autem est perseveratio in eo quod fecisti. quam corruptio vel privatio boni, quaein bonodun-
Omnes autem primosetsccundosstimuloscogitatio- taxat est, hoc est, in natura: quandiu itaque natura
num, quos Graci icpoicafitia;propatheias vocant, corrumpitur, inest ei bonum quo privetur, ao per
sine quibus nemoessepotest, nonaeternaliterpuniet hoc si non esset borium, in qua malum esaet,pror-
Deus. Sed si cogitata quis facere decreveril, vel sus nec malum esse possit. In quo dialecticprum
quse fecit corrigere noluerit, quae mortalia peccata regula fallit qua diount, nulli rei simul inesse duo
et tertia et quarta generatio. contraria. Cum enim bona et roala nullus ambigat
Nec movet quod dicitur : In iniquilatibus conce- esse contraria, non solum simul esse possunt, sed
ptus sum, et in peccatis concepit me mater mea (Psal. mala omnino sine bonis, et nisi in bonis esse non
L) ; quasi in pluribus: Utenira Aug. ait (317): Plu- D j possunt. Unde res mira conficitur, ut q.uia omnis
rale ibi pro singulari ponitur, more Scriptura. 'Ut natura, inquantum natura est, bonum est, nihil
ibi: Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri aliuddici videtur.cum vitiosa natura malaessedi-
(MaUh. ii, 2), de solo Herode agens, siciit et e con- citur, nisi maluro esse quod bonum est. Iride etiam
verso, singulare ponitur pro plurali. Ut ubi : Ora cum dicitur bomo malus, quid dicitur nisi bonum
ergo Deum ut aujerat a nobis serpentem (Num. malum? Sed bonum quia homo, malum quia ini-
xxi), cum non unum, sed plures populus patere- quus.Sane hoc dicendo non incidimusin illudpro-
tur. pheticum : Vx, qui bonum malum dicunt (Isa. vm),
An actuale peccalum Adx sit gravius cxteris. — vel malum'bonum. lllud enim intelligendumest de
(314) In Ench. cap. 93. (318) Contra Julianum haereticum lib. i. cap. 3.
(315) Hier. super Exod. 18. quod sensum, sed n lib. De nuptiis et conoup.
(316) Super Ezech. cap. cap. 23.
(317) In Ench. cap. 44. (319) In enoh. cap, 11 et 12.
1065 SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXXVII. 1066
rebus bonitatis et malitiae,quibushomines boni vel A / DIST.XXXVII. Quod Deusnon est auctor peccato-
mali snnt. Velut si quis dicat, adultcrium bonum rum. — Eorum autem omnium Deus auctor non
vel naturam inquantum natura est, malum esse. est, quia Deo auctore non fithomodeterior.Malum
DIST.XXXV. Quid si peccatum. — Peccatum au- sane, et culpa dicitur, quam nequaquam facit, et
tem est.ut Aug. ait (320), omne dictum vel factum pcena quam utiquo facit. Unde propheta : Non est
vel concupitum, quod fit contra legem Dei. Idcm malum in civitate quod Deus non faciat (Amos. m).
(321): Peccatum est voluntas retinendi vel conse- De hoc tainen August. dicit (328), quod Deus au-
quendi, quod justitia vetat : Ambrosius quoque ait ctor mali non sit : sed quod hoc dixit, causaliter
(322-323): Quid estpeccatumnisipravaricatiolegis dixit, inquit enim, hoc idem ita dixi sicut dictum
divinae, et ccelestium inobedientia praceptorum ? est : Deus mortem non fecit (Sap. i), quia non facit
Ex quibusmanifestnmest actummalum intcriorem illud pro quo mors infligitur, hoc estpeccatum.
et exteriorem, scilicet malam cogitationem,locutio- Quod omnia inquantum sunt, bona sunt. — Sunt
nem et operationemessepeccatum.Pracipuetamcn tamen qui existimant omnem voluntatem,et, actum,
in voluntate peccatum consistit,ex qua tanquam ex a Deo esse, eoquod putantea,inquantumsunt,bona
arbore mala, opera mala pfocedunt quasi fructus esse.Ait enim Aug. (329): Omne quod esl, inquan-
mali. T>
t tum est bonum est.Et alibi:Ille summe est, qui om-
DIST.XXXVI.De varietate peccatorum. — Scien- nino incommutabilis est.Csetera vero quse sunt, nisi
dum est, quaedam sic esse peccata, ut sint ctiam ab illo esse non possunt : quae intantum bona
poenaepeccatorum.Unde Aug. (324) : Inter primum sunt, inquantum acceperunt ut sint.Responsio se-
peccatum apostasise, et ultimam pcenam Gehennae cundum Aug.: Illa universitas generi rerum attri-
sunt media, quae et peccata sunt et pcena reocati. buenda est. Non enim colligit nisi substantias, et
Greg. quoque ait (325) : Peccatum quod por pce- naturas, ut ex ejusdem verbis Hquet.Ait enim : Si
nitentiam citius non deletur,aut peccatum et causa casu aliqua fiunt in mundo, non providentia uni-
peccati est, aut peccatum et pccna peccati.aut pec- versus mundus regitur. Quod si est, ergo aliqua
catum simul et causa et pcena peccati. Peccatum substantia, vel natura est quse ad opus providen-
autem dicitur causa peccati respectu sequentis ; tiae non pertinet. Ecce nomen universi mundi,
poena vero respectu pracedentis peccati.Cum enim naturas vel substantias exponit. Naturas autem in-
pecoatum per pcenitentiam non diluitur, mox suo telligit ea, quae naturaliter ipsae substantiae habent,
pondefe ad aliud trahit,quod non solum pcccatum, velut intellectum, memoriam, etc.
sed et pcena peccati est,quia justo judicio Deus cor Porro facile probatur qnod malus actus inquan-
peccantis obnubilat, ut prsecedentis peccati merito, tum est, a Deo non est, quia inquantum est,corru-
etiam in alia cadat. Unde Joannes : Qui in sordibus "1 ptio boni est. Quidquid autem bonum corrumpit,
est, sordeseat adhuc (Apoc.XYII).Per hoc sane vide- a Deo non est,quia, ut dictum est, nihil fit auctore
tur.aliquod peccatum, illud scilicet quod est pcona Deo.quo sit homo deterior : Aliter : Omne quod
peccati.justum esse.Quia, ut Aug.ait (326), omnis facit Deus, natura est; actus autem malus, non
pcena peccatijusta est.Sed notandum quod pecca- est natura.sed actus accidens, defectu boni naturam
tum dicitur poena et corruptio vel privatio boni, vitians.Item:Opera diaboli quse dicuntur vitia,actus
non per essentiam, sed per efficientiam. Vel velut sunt, non res. Item : Actus malus peccatum est:
divitise dicuntur esse gaudium, non quia sint, sed omne autem peccatum iniquitas est, qui actus a
quia faciunt gaudium. Sic et in Epistola Petri: Deo non est: iniquitas enim per ipsum facta non ,
Passio injusta dicitur esse gratia,non quia sit, sed est, sed est pcrversio, quam fecit homo. Item :
quia gratum faciat apud Deum (IPetr. u): eam Actus malus velut invidise, nec fuit, nec est, nec
dico patienler toleratam. Sic et peccatum, statim esse potest bonus a Deo, igitur non est. Iniquitas
ut ab aliquo fit, a Deo separat, et naturalia bona enim per ipsum facta non est. Item : Si actus
obtenebrat. Qus separatio, vel obtenebratio, est malus a Deonon est,qui peccatum est, falsum est,
corruptio et poena peccati essentialiter, et hsec a quod sine ipso factus sit. Dum enim committitur,
Deo est, peccatum vero non. Quod Aug. ita dicit; D ] Deus dat ei esse, ergo non sine Deo fit (330).
(327) : Prascit Deus, sed non pradestinat ea quae Quomodointelligatur peccatum esse nihil. — Cum
non est facturus, boc est omnia mala.qux etsi sintt vero supra diximus peccatum esse ipsum acturo,
aliqua peccata simul et pcenaesecundum illud: Tra- vel voluntatem,qua3 aliquid sunt :videmur forte ab
didit illos Deus in passiones ignominix, etc. (Rom.i.)) eo dissentire,quod dicitur, peccatum est nihil. Sed
Non tamen peccatum Dei est, sed judicium, id estt nihil dicitur esse ipsum peccatum, non quia non
pcena. sitaliquid; sed propter defectum, ad quem ducit
(320) Contra Faustum Manichseum lib. xxn. (326) Lib.i Retract., cap. 9.'
(321) De duabus animabus, cap. 27. (327) Lib.i Depradestinationesanctorum,cap.lO.
(322-323)In Hb. De paradiso. (328) In lib. LXXXIII Qufflstionum, q. 21, quod in
(324) Super illum locum psal. LVII
: t
Supercecidtt lib. Retract, exponit lib. i, cap. 26.
ignis. (329) In Ench. cap.14.
(325) Super Ezech. ho. 21, ciroa illud sed et sii (330) Lib. EXXXIII,qusBst. 3. In enar. psal. trvm;
eonvcrsus. super'illum versum, Non est substantia.
PATBOI. CXCII. 34
1067 MAGISTRI BANDINl. 1068
El quia a vero csse, quod Deus cst, abducit. IIoc A dum est. — Cum vero opera ipsa per se peccata
enim sensu,ipsi homines, quos indubium est ali- sunt, ut furta, stupra, blasphemiae. Quis dicat cau-
quid esse, aliquando nihil esse dicunlur. Dicit sis bonis facienda esse, vel peccata non esse.quasi
enim Aug. (331) : Peccatum nihil est, quia nihil furtum fiat diviti, ut ex eo dctur pauperi: vel fal-
fiunt homines duro peccant.Sic etidolum quoque, suro testimonium feratur, ut innocens liberetur?
cum sit aurum, nihil dicitur esse in mundo. Quod enim faciamus,non possit recte fieri.si semel
DIST.XXXVIII.De voluntate et fine ex quo ipsa concesscrimus in malis actibus, non quid fiat, sed
judicatur. — Sciendum est autem quod ex suo fine quare fiat esse quserendum,utquaecunque pro bonis
pensatur voluntas. Utrum recta sit, an prava? De- fiant causis, nec ipsa mala esse judicentur (336) ?
nique rectus finis est charitas.sicut Propheta dicit: DIST.XLI. His ergo exceptis quae per se mala
Omnis consummationis, vidi-finem, lafum mandatum sunt, alia generaliter ex fine judicantur. De qui-
tuum nimis (Psal. cxvm). Pravus vero finis contra- bus dicit Ambrosius (337): Affectus tuus finem
riusest huic : undc Aug. (332):Tunc recte fitquod operi imponit tuo. Et Augustinus (338): Nemo
mandat Deus,vel quod consulit.cum ad dilcctionem computet opera sua bona ante fidem, quia ubi fi-
Dei et proximi refertur.Quod vero ita fit, ut ad cha- dcs non est, bonum opus non est. Bonum enim
ritatcm non referatur,nondum fitquomodo fieri opor- _ opus intentio facit, intentionem vero fides dirigit.
tet et"tunc rectenon flt.Sunt etaliaplura, fines vo- Non valde attendas quid homofaoiat, sed quidcum
luntatis,qua3 omnia ad unum supremum referuntur facit intendat.
- finem.Ut jn hoc exemplo:Volopararecibumutpau- Sane videtur Augustinus sibi contrariua, qui
perem reficiam,hoc fine,ut Deo placoam, et ut vi- alibi dicit (339; : Bonura aliquando non bene fieri
tam a?ternam ha~b"eam,quaefinisest omnium bono- ait, nemo invitus bene facit, etiamsi bonum est
rrim finium.Finis autem.ut Aug.ait (333),est delec- quod facit. Ad quod distingue multiplicem hujus
tatio, ad qnam cura et cogitatione nititur quis nominis, bonum, acceptionem.
pervenire. Intentio autem intordum pro voluntate, Bonum est multipliciter dictum. — Dicitur enim •
interdum pro ejus fine accipitur,quod diligcns lcc- bonum conditione, ut quaecunque facit Deus; et
lor ubicunque occurrerit,studiose discernat. licito, quaecunque mandat vel consulit : et signo,
DIST.XXXIX.—Quomodovoluntasintelligaturesse ut Vetcris Testamenti sacramenta, et utili, quod
mala. — Notandum autcm diligenter est.quod cum cuilibet quocunque modn prodest; et fine, utquod
voluntas dicitur osse malavel peccatum,non intel- pro vita aeterna sit habenda, quod proprie et vere
Hgitur de llia naturali potentia quavolumus,sed de dicitur bonum. Hoc ergo vocabulo sic distincto,
ejus actu, qui est velle. Malus scilicet usus volun- agit nonnunquam quis aliquid, quod reete negatur
tatis,qui de malis nunquam potest esse nisi malus: C bonum, uno pradictorum generum, recteque afllr-
quod non contingit de actibusaliarum potentiarum. matur alio. Ut si quis offerat sacrificium causa
Mali sunt, si contra charitatem sint. Velut memo- quaestus, quod agit bonum est licito. Non est au-
rare vel intelligere malum, non ut caveas, sed ut tem bonum fine, lege scilicet generum est bonum,
facias.Ipsa vero naturalis potentia, quae et in par- non privilegio singulorum.
vulis est, semper bona est, ut de imagine in qua Quod autem frequenter dioitur : Omne peccatum
creati sumus, Aug. ait (334) quod etiam inter vitia voluntarium est,et quod non nisi voluntate pecca-
natura bona est. tur. De mortali et actuali dicitur.Quod ideo verum
DIST.XL. De operibus quando sint bona vel mala. est, quia nullum taie peccatum absque voluntate
— Opera enim secundum finem pensanda dicimus, fit, vel peccati ipsius, vel saltem ejus, quod est
ulrum sint bona vel mala, exceptis quibusdam, pcccatum (340).
quae sic per se mala sunt, ut ex causa nulla pos- DIST.XLII. An voluntas et ejus opus idem sU. —
sint esse bona. Quod Aug. ita dicit (335): Ea qusB Est autem voluntas, ut Aug. ait in i libro Retrac-
sunt,non per seipsa peccata, nuncsunt bona.nunc tationum, prima causa peccandi, quae voluntas
mala,cum causas scilicet habuerint bonas, vel ma- cum opere suo idem peccatum est.quia unus con-
las. Sicut victum prabere pauperi, bonum est, si j\ temptus in utroque est. Minor quidem, cum in vo-
fit causa misericordise, et cum recta fide. Et con- luntate solum peccatur; major vero cum voluntati
cubitus conjugalisjsi ea fide fiat, ut gignantur re- etiam opus additur. Ipsa tamen diversa sunt. Sic-
generandi.Haec rursus mala sunt, si jactantiae cau- ut unum mandatum est, diligere Deum, et proxi-
sa pascitur pauper, et si ex lascivia cum uxore con- mum ; ipsa vero diversa sunt. Sicut etiam unum
cumbitur. sacramentum sunt sanguis et caro, ipsa tamen di-
Nontantum quare; sed etiam quid fiat attenden- versa sunt. Et unum verbum sunt amo, et amas,
Super Joan. cap. 1. (337) Lib. Offic. n, cap. 30.

332) In Ench. cap. 121. (338) Super psal. xxxi.
333) Super illum locum, Scrutans corda. (339) De Spintu et lit. lib. xiv, et lib. Sententiar.
334) Lib. contra mendacium, oap. 7.
!331) pros. cap. 272, denique lib. i Confess., c. 12.
(335)Lib.xv De Trinit., cap. 7. (340) Lib. i, De lib. arb., cap. 12: similiter lib.
(336) Aug. habet in lib. contra mendaoium,, Retract. i, oap. 9.
1069 SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XLIV. 1070
licet duae personae sint. Prccatum autem admissum, A autem dicitur: Est peccatum in Patrem, et Filium
si actuale est, transit aclu, et remanet realu, hoc et Spiritum sanclum,nonsicaccipitur, quasitrium
est pcenae obligatione. Originale vero dimissum personarum offensa dividatur. Sed ibi tria genera
transit reatu, et remanet actu (341). peccatorum ostenduntur, non tamen omnium di-
Differentia inler pcccatum et delictum. De septem stinguuntur, sed duo remissibilium, et unum irre-
peccatis mortalibus. — Dicitur autempeccatum pro- missibilium est. Peccare enim in Patrem cui attri-
prie, ut Augustinus ait, perpetratio mali. Delictum buitur potentia, est pcccare per infirmitatem. Pec-
vero desertio boni, quasi derelictio: indifferentcr care autem in Filium, cui attribuitur sapientia,
tamen pro se invicem ponuntur. est peccare per ignorantiam, ct haec duo remissi-
Nota etiam septem vitia principalia esse, ut Gre- bilia sunt. Tertium autem quod irremissibile est,
gorius ait (342), scilicet inanem gloriam, iram, in- expositum est.
vidiam, tristitiam, avaritiam, gastrimargiam, luxu- De venialibus peccatis. Quid deleat venialia pec-
riam. Quae, ut ait Chrysost., significata sunt in se- cata. — Sunt autem et venialia pcccata, scilicet le-
ptem populis, terram promissionis tenentibus, quae via, quae lantum pcenam temporalem merentur.
capitaUa vel principalia dicuntur: eo quod ex ip- Haec autem per ignorantiam vel oblivionem, vel
sis omnia malaproveniunt, nonutique in omnibus ,n subreptionem, vel necessitatem, vel fragilitatem
sed in singulis (342*). Ex superbia taraen omnia carnis, vel inviti, vcl volentes quotidie committi-
mala dicuntur oriri, unde: Inilium omnis peccati, mus. De his dicitur: Jnstus sepiies cadet (Prov.
superbia (Eccle.x), quae est amor proprise excel- xxiv), hoc est frequenter peccabit. De levibus
lentiae. Similiter et ex cupiditate. Unde Apostolus: enim peccatis hoc ait Salomon, sine quibus haeo
Radix omnium malorum est cupiditas (I Tim. vi). vita non ducitur. Quaepropter nimiam charitatem
Quaesibi adversa videntur, nisi intelligas, quod statim commissa dimiltuntur. Unde ibidcm subdi-
pradicta universitas non colligit singula peccata tur, et resurget, In minus autem perfectis, lcvipoe-
in omnibus, sed singula peccata vel diversa in sin- nitentia opus est Sufficit enim Dominica oratio,
gulis Sunt cnim nonnulli qui ex cupiditate fiunt ct mutua confessio; alioquin post mortem gra-
superbi, et aliqui ex superbia cupidi, pcr quod pa- vantur, sed dimittuntur sibonisactibusin vitapro-
tet quod aUquando superbiaexcupiditate, aliquan- meruit homo ut sibi dimittantur.
do cupiditas ex superbia nascitur. DIST. XLIV. Quod potentia peccandi sit a Deo.
DIST.XLIII. De peccato in Spiritum sanctum. Qaid — Denique sciendum est quod sicut memoria et
obstinatio. Quid desperalio. Quid sit peccatumhoc non intelligentia mali a Deo est, ita quoque potentia
remitti. —Est pratereaquoddam'peccatum caeteris mali. Unde Aug. (343): Nocendi voluntas potcst
damnabilius, scilicet peccare in Spiritum sanctum; C ( esse ab hominis animo, potestas autem non nisi
quod, utveritas dicit, neque hic remittetur, neque a Deo. Ideoque diabolus antequam quidquam tol-
in futuro. Hoc autem peccatum committit aliquis, leret a Job, ait: Mittemanum (Job n) hoc est da po-
cum post agnitionem Dei per gratiam Christi op- testatem. Quae omnis, ut Apost. ait, a Deo est, cui'
pugnat fraternitatem, invidiae facibus agitatus, si qui resistit, Dei ordinalioni resistit (Rom, xm).
tamen in hac scelerata perversitate finierit hanc An aliquando sit resistendum potestzti. Ne autem
vitam. Cor enim impccnitens, quandiu quisque hic per hoc videatur, diabolo vel alicui tyranno resi-
vivit, judicari non potest. Hoc autem peccatum, ut stendum non esse, sciendum, quia tunc resistere
quidam dicunt, obstinatio est, vel desperatio. non debemus, cum potestate non abutuntur.
Est auteih obstinatio, pertinacia mentis indurata? Unde et ibidem dicitur: Dei Ordinationi resistit.
in malitia, per quam fit homo impcenitens. De- Vir enim justus, si sub rege sacrilego mili-
speratio est, qua quis penitus diffidit de Dei bo- tet, recte illi obedit, si quod jubetur non esse
nitate, putans suam malitiam divinam bonitatem contra praceptum Dei certum' est: vel utrum sit,
excedere,. Sicut Cain. Quod peccatum dicitur non certum non est: quod si potestate quis abutitur,
remitti, non quia non sit ignoscendum peccanti, scilicet contra Dei jussum^ tunc ei parendum non
si pceniteat (Gen. iv): sed quia tanta labes est il- D
] est. Quod Augustinus per gradus humanarum re-
lius peccati, ut deprecandi humilitatem subire non rum probat (344). Non enim parendum est procu-
possit. Ideo recte Joannes dicit: Est peccatum ad ratori, si conlra proconsulem jubet, nec ei si contra
mortem (Uoan. x), quasi perduratum, non pro principem: nec etiam principi, si contra Deum.
eo dico, ut quis oret, quia qui sic peccat, nullia Nullus autempeccat. quia potestatem habet, sed
oralionibus hic vel in futuro juvari potest. Quod quia potestate abutitur.
Fini» hbride rerum creatione et hominis lapsu, aliisque eo pertinentibus: quiest sententiarum Bandini
secundus-
341) Iu quaest. super Leviticum. lib. m. (343) Lib. n, De Gen. ad lit„ c. 3.

342) Quaest. 20, lib. xxvi, Moralium o. 31. (344) Sermone 6, De Verbis Domini,
343*) Lombardus habet paulo clarius,
MAGISTRI BANDINI
DE VEBBO INCARNATO ET HOHiNIS RESTAURATIOl
LIBER
QUI EST SENTENTIARUM TERTIUS.
ILepioxh. — Declarata Dei natura in primo libro, et mundi creatione atque hominis lapsu in secunda:
deinceps Christi Jesuincarnationem, passionem ac mortemjapsiquehominis instaurationem, ac perditi
recuperationem: paucissimis sed valae clare hoe tertio libro traait: multa docens de virtutibus tum tkeo-
logicis tribus, tum quatuor moralibus yrincipalibus: itemseptem donis Spiritussancti, quce m Christi
cumulate fuerunt, et in nobis Christi beneficio ac munere, ut Christi mors nobissalutaris etfructuqsa
sit, inesse debent. Quibus brevem decalogi enarratiunculam cum disputatione de mendacio ae perjurio
sub librifinem adnecM.
DIST.I. Deverbq incamato. — Superius de ho- A idiomata, hoc est, proprietates. Totura enim totus
minis lapsu dictum est, nunc de ejus restauratione assumpsit me, et totus toti unitus est, ut toti salu-
videamus. tem largiretnr. Quod enim inassumptibile est
Cum venit ergo plenitudo temporis, missus cst ipsum incurabile est.
Filius Dei in mundum, hoc est, in fprma hominis Quod Verbumsimul assumpsit carnem e( animam
mundo visibiliter apparuit (Gal. iv; Phil. n.) — Porro in ipso conceptionis momento carnem et
Cur Filius carnem assumpsit, non Pater vel Spi- animam, ut statim perfectus esset homo, suscepit,
ritus sanctus. — Non autem missus est Pater vel Unde Gregorius (347): Angelo annuntiante et Spi-
Spiritus sanctus, sed FUius tantum, ut esset Filius ritu sancto adveniente, mox in utero, Verbuni carp
hominis: ne Filii nomen ad alterum transiret, qui factum est. Et Joannes Dnmascenus (348): Simql
non esset aetcrna nativitate Filius, et ita essent caro, simul Dei Verbi caro, simul caro animata
duo in Trinitate filii. Missus est ergoFilius peras- rationalisque et intellectiya, Nec repugnat quod
sumptionem carnis, quam tota Trinitas operata Augustinus ait super locum illum (349): Quadra-
est, non tamen Pater vel Spiritus sanctus carnem ginta et sex annis sedificatum est hoc templum;
assumpsit. Sicut tota Trinitas descendit in specie hic, inquiens, numerus perfectioni Dominici corr
columbsB super Jesum, et vocem illam: Hic est Fi- j. poris convenit (Joan. n). Non enim ita dixit hoc,
lius mcus ditectus, etc, operata est (Matlh. m): quasi post tot dies ad similitudinem aliorum con-
solus tamen Pater illud dixit, et solus Spiritus san- ceptuum, animata fuit caro concepta, sed cum ab
tus super Jesum descendit (ibid.). ipso initio animata fuisset, ut dictum est, intra tQt
DIST. II. Cur Filiushumanitalem assunpserit,et dies notabiliter per membra distincta est.
quid nomine humanitatis thtelligatur. — Assumpsit DIST.III. De Christi conceptione. Christi autem
ergo Filius humanitatem, quo nomine animam et caro non fuit peccatrix in Christo, hoc est, alicui
carnem intelligo. Ut enim Hieron. ait (345): Con- peccato obligata, quia ex carnis delectatioue nat>
fitemur in Ghristo duas integras substantias, scili- non est, neo postea peccavit,
cet deitatis et humanitatis, quae ex anima et cor- Fuit vero peccatrix in matre, sed supervoniente
pore continetur. Hanc ergo totam cum suis pro- Spiritu sancto, tota mundata est (350). Quinimo, ut
prietatibus assumpsit. Unde Joannes Damasce- ait Augustinus, ipsi matri ex tunc collatum est, sic
nus (346: Omnia quae in nostra natura plantavit devincere peccatum, ut ei spli inter omnes sanctos
Deus, Verbum assumpsil, nimirum corpus et ani- non conveniat illud: Si dixerimus quia peccatum
mam rationalem atque intellectivam, et eorum non habemus, ipsi nos seducimus (I Joan. i). Fuit
C (348) Lib. in De fide orthodoxs, e. i.

(345) In expositione fidei catholicse.
(346) Lib. in De orth. fide, c. 6. (349) In epistola s,d Hierop,.
(347) ln Moralibus, I. xvm, c. 27. (350) Aug, Lib. de natnra at graiia. o. 8&.
UHi SENTENTIARUM LIB. III. — DB VERBO INCARN. DIST. VI. 1074
autem caro Christi peocatrici similis, quia esurrit, A Quod natura Dei non dicitur esse facta caro. —
sitiit et caeteris defectibus subjecta est. Non tamen dicitur, quod natura divina facta est
DIST. IV. Quomodo Chrisli incarnatio tribuatur caro.sicut Verbum; quia nec auctoritas hoc habet,
SpirUui saneto. — Opus incarnationis autem spe- neo locutionis usus hoc admittit. Ideo forsan, ne
cialiter Spiritul sancto attribuitur, ut in symbolo : convertibilitas naturae in naturam per hoo signa-
Et incarnatttt est de Spiritu sancto. Et in Evangelio : retur.
Inventtt est in utero habens de Spiritu sancto (Matth. Quod persona non fuit assumpta. — Persona au-
i): quod non ideO fit,quasi Spiritus sanctus fuerit tem nunquam assumpta fuit,quia non erat ex carne
virgini pro semine, sed quia per operationem Spi- illa et anima, ulla persona conjuncta, quam Ver-
ritus sancti de carne virginis sumptum est, quod bum acciperet. Denique neo jure dicitur quod per-
Verbo est unitum. Quod enim ex aliquo est, aut ex sona sit assumpta,quia anima assumpta est.Anima-
substantia ejus est.ut Filius ex substantia Patris : enim nori est individuae naturse, vel pcrsona quan-
aut ex potestate, sicut ex Deo sunt oninia : quo- diu alii reiunita est personaliter,sed tantum quando
modo auctor incarnationisdicitur Spiritus sanctus. per se est. Si autem alicubi dicitur homo Christus
Et cum hoc Patri etiam conveniat, Spiritui tamen Jesus, vel ille homo a Verbo Dei esse assumptus,
qoi benignitas dicitur, attribuitur, ideo, quia exr. n. n velut in Psalmo dicitur : Beatus quem elegisti et as-
miae benignitatis opus existit. sumpsisti(Psal.Lxix), ita determina: Hoc de natura
Quomodo Christus dicdtur conceptus et natus de verum est hominis, de persona autem falsum.
Spiritu sancto. — Nec etiam jure infertur quod Fi- DIST.VI. Quis sit sensus istius, Deus est homo.
lius sit Spiritus sancti, qUia ex eo natus est. Nec — Ut autem facilius cognoscatur.quid istis propo-
enim omnequod dealiquo nascitur-,Filius ejus est, sitionibus dicitur: Deus est homo, et homo est
ut christiarius ex aqua: nec quidquid Filius alicu- Deus.et similibus, breviter praedicendum est, quod
jus est, ex ipso nascituf, ut adoptionis filius. ex illis, quae Filius Dei suscepit, scilicet anima et
DIST.V. Quis assumpsit et quid assumptum fuerit. carne, nulla persona hominis composita est. Tunc
Quod persona naturam assumpsit. — Denique scien- enim demum ex duobus his persona componilur,
dntn quod et personaet naturaassumpsitnaturam, cum pfincipaliter in eo quod persona non est.con-
sed neque persona personam, neque natura perveniunt, ut in cateris hominibus a Ghristo contin-
sontfm assumpsit.Ait enim Aug. De fide ad Petrum git: quod si in ea,quse jam persona est.ut in Chri-
(cap. 2). Unigenitus Deus in unitate personae hu- sto fuit, conveniunt, personam non utique faciunt,
rasmam natufam suscepit.Item: Unigenitus Dei Fi- sed tantum habentur ab ea, veluti paries, tectum,
lius susceptione carniS et animse rationalis, incar- et fundamentum, si factaejam domui adhibeantur,
mtus est. Eece persona naturam assumpsit. C non domum faciunt, sed ab ea cui addita sunt,
Quodnatwa naturam assumpsit. — Quod autemi habentur tantum.Sicut etiam"baptismus,semel bap-
natura natufam assumpserit, sic ait Aug. (ibid.). tizatum non mundat: et conseoratio,ordinatio,de-
Hla natura quee semper genita manet ex Patre, na-. dicatio, ea qu» jam illis participant, secundo adhi-
teram nostram Binn peccato suscepit. Item: Unige- bita rion augent, hoc est nihii conferunt aut mu-
nitusFiliurPatris in forma sefvi et Dei, idem ipse> tant, sed tantum adhibentur. Sio igitur anima et
est, quia formtVDef formam sefvi acenpit. Formai caro adhibita sunt Filio Dei, velut indumentum
autem natufa est.Ait enim HUarius (350*); Esse ini membTis.Est enim Filius Dei factus homo, non ita
formaDei;nOtf aKaintelligehtia est, quafn in Deii essentialitef et vere factus homo, ut tu qui es ipsa '
manere-natnra. Ecce natura assumpsit naturam. composita essentia animae tuae et corporis, sed es-
Qood si aMbi dicitur formam servi a solo Filio,, sentialiter et vere factus est homo secundum habi-
esse suseeptam-,sciendum est, quod ibi non natura, , tum.Unde Aug. (353): Deus Filius pro nobis factus
sedalia' persona excluditur. Cseterum in concilioj est verus homo, quia veram habet humanam natu-
Toletanovidetur reperffi contrarium.Ait ehim:So- ram. Hoc autem tfactat Aug. super illum locum :
lus FiliuS aecepit' hbminem in singularitate per-w Habilu inventus est ut homd (Philipp. n).
SonsB-,notrinunitate riatura divinse. Sed hoc qua-- 0] Qvatuor species habitus. — Dicit enim quatuor
liter intelligatur, subrnde in eodem exponitur sic,s, modis aliqua accedere ad aliquid, ut habeantur ab
hoc est,quod est proprium Filii, non quod est com- eo. Accedit eriim alicui aliquid, vel ita quod mutat
muneTrinitatt.id est propriapersOna Filii hominema nec mutatur, ut sapientia stulto. Vel ita quod mu-
stiscepitjsOn communiter tres personae^Quod alicuii tat et mutatur, ut cibus stomacho : vel ita, quod
poterat videri^qaia supra dixerat, totam Trinita- nec mutat nec mutatur, ut annulus digito : vel ita
tem-formatumem suscepti hominis fecisse. Naturaa quod non mutat, sed mutatur, ut vestis corpori,
ergd divlng caniOTasuscepit, unde et incarnata di- i- quod genus congruit huic comparationi.Deus enim
oitur. Ait enim Joan. Damascenus (351): Deitatemn Filius semetipsumexinanivit, formam servi accipiens
dicimus unitam carni, et unam naturam Dei Verbi>i (Phillpp. u), non suam mutans, et sic in simililudi
inoarnatam confitemur. nem hominis factus est, verum hominem susci-
(350*) Lib. XII De Trin. (352) De fide ad Pet.
(351) Orthod. fidei lib. m,'cap. 6.
piendo, et habitu invenlus est ut homo, hoc est ha-, A Filius.alius est hominis filius, id est alterius et al-
bendo hominem invcnlns est ut homo. Sic autem terius naturae, sccundum quod de Deo vel de ho-
dicit, ut Itomo, non homo. Sicul caro illa dicitur mine natus est (355,).Sic omnia quae in hunc mo-
non peccati,sed similis carni peccatrici (Rom.vm). dum dicuntur intellige Non igiturFuiusestaliquid
Cum ergo dicitur, Deus est homo, habitus prsedi- secundum quod homo, nisi (secundum) unilatem
catur, ut sit sensus, Deus habet hominem, vel est personsB notet. Hsecenim dictio (secundum) boc in
habens hominem:vel etiam persona humanataprse- sacramento, aUquando personam notat. Ut secun-
dicatur. Quod Cassiodorus innuit dicens (353) : dum quod homo, hoc est, is qui homo est, dedit
Factus est Filius Dei, ut ita dixerim, humanatus dona hominibus.AHquando vero naturam ut secun-
Deus. Cum autem dicitur, homo. est Deus, habitus dum quod homo.passus est, id est humanitas ipsa.
subjicitur, et natura vel persona praedicatur, ut sit Aliquando vero notat statum vel habitum.utsecun-
sensus. Homo est Deus,id est habens hominem est dum quod homo,praedestinatus est,vel donatum est
Deus. Si autem faclus in propositione ponitur, ut ei nomen sicut prsedictum est.
Dous factus est homo, ita intellige, hoc est, Deus DIST. IX. De adoratione humanUalis Christi. —
ccepit habere hominem, vel humanatus Deus esse. Cum autom humanitas in unam personam sit as-
Item homo faclus est Deus, id est, tertia illa per- n sumpta a Verbo Dei, simul adoranda est cum
sona ccepit cum homine esse Deus. Verbo. Unde Joannes Damascenus (356). Christum
DIST.VII. De prmdestinatione Christi. — Secun- adoramus cum Patre et Spiritu unaadorationecum
-dum hoc igitur, facile est intelligere illud : Qui incontaminata carne ejus. Et Augustinus (357) :
proedestinatus -estFilius Dei in virtute (Rom. I). Fi- Ideo humanitatem in Christo adoro, quia deitati
lius enim Dei prsedestinatus est, hoc est, gratia ei unita est. Denique si hominem a Deo separaveris,
prseparatum est, non ut sit Filius Dei, sed ut cum illi nunquam credo, nec servio : velul si quis pur-
homine sit Filius Dei, ut ita gratia ei attribuatur puram vel diadema regale sine rege inveniat, non
secundum naturam personse, velut si dicamus : adorat: cum rege autem adorat.
Huic advocato gratia fit, non ut coram judice lo- Disr. X et XI. (*) Utrum Christus sit creatura vel
quatur, sed ut sedens loquatur : ut gratia ei fiat, factus. — Licet autem homo sit Christus, non ta-
non secundum locutionem, sed secundum sessio- men simpliciter dici debet creatura,vel factus. Non
nem. Sic Christo gratia facta est, non secundum enim est ille factus.ut Aug.ait(358),perquemfacta
filiationem, sed secundum hoc quod cum humani- sunt omnia. Nec creatnra est,-quia per hoc seque-
tate dicitur Filius. Sic et August. dicit: Nomen retur, quod non esset Deus. Deum enim et creatu-
quod est super omne nomen, donatum est ei, se- ram immediate esse circa substantiam, innuit Au-
cundum formam servi, id est ut cum forma servi C gustinus dicens (359): Omnis substantia quse Deus
diceretur unigenitus Filius Dei. Sic igitur persona non est,creatura est;et qute creatura non est, Deus
illa dicitur praedestinata, vel etiam natura ejus hu- est.Item:Si Verbum creatura non est,ejusdem cum
mana praedestinata dicitur, ut personaliter vcrbo Patre substantisB est. Ex quo juste infertur: Si
Patris uniretur, et tunc sic exponitur illud. Qui creatura est, Deus non est, et si Deus est, creatura
praedestinatus, hoc est, cujus natura praedestinata non est; et: Si ejusdem substantiae cum Patreest.
est.Similiter secundum hoc ihtellige illud August.: creatura non est. Non ergo simpliciter dicimus,
Tanta scilicet est unio utri.usque ndturse, ut totum quod factus sit, sed secundum quid, hoc est, se-
dicatur Deus, totum homo, id est ut illa persona cundum hominem.Unde Ambrosius (360): Factum-ex
cum hoc toto, divinitato scilicet, anima et carne, muliere (dixit Apostolus) Filium Dei, ut factura non
eorumque proprietatibus sit Deus et homo. divinitati, sed assumptioni corporis ascribatur (Ga-
DIST.VIII. QuodChristus non est aliquid secundum lal.xx): distinctione enim opus esse, cum de Cbristo
quod homo.MuUiplexdenotatio dictionis secundum.— loquitur,ait August. ita (361): Cum de Christo loqui-
Sciendum est autem quod Filius Dei, ex eo quod ho- mur, quid,et secundum quid, et de quo et propter
minem susoepit.non est factus aliquid, hoc esl, per- quid dicatur, diligens et pius lector intelligat. Hoc
sona vel natura, quia nec quaternitas in Trinitate rj itaque attendens dicit:° Christus secundum quod
est, nec duse naturae Christus est, oum tamen scri- Deus,semper fuit, secundum vero quod homo, esse
plumsit:In duabus et ex duabus naturisvel substan- incepit.
tiis subsistit Christus, non dicitur : quod duse sit, DIST.XII. An Christus peccare potuit. — Quseri-
sed factus est alicujus naturee,cujusnoneratprius. tur autem an Cbristus peccare potuerit? Quod vi-
Secundum quod debet inteUigi illud Origenis : Fa- detur ideo, quia posse peocare, ut supra probavi-
ctus est sine dubio illud, quod prius non erat, hoc mus.bonum naturae nostrsBest.quam totam prseter
est, ejus naturae (354), Item illud : Alius est Dei peccatum suscepit, ut totam curaret. Sed si hoo
(353) In glossa ad Rom. i. (*) Dist. x in VIIIcontinetur.

(354) Origenes super Epistolam ad Rom. (358) Lib. i De Trinit.
(355) Aug. ad Felicianum. (359) Lib. i De Trin., cap. 6.
Lib. in De orthod. fide, c. 8.
(356) Ex (360) Lib. n De Trinit.
(357) sermone Domini, Non turbetur. (361) Lib. i De Trinit., c. 13.
1077 SENTENTIARUM LIB. III. — DE VERBO LNGARN. DIST. XVI. 1078
est, videtur quod potuit non esse Deus, quia esse A j Licet enim omnia sciat anima Cbristi, quse Deus
Deum,et posse peccare, non convcniunt: ad quod non tamen omnia ita clare ac perspicue capit,sicut
dicimus secundum praedictam disjunctionem, quia ipse. Vel in nullo crcatura Creatori coa3quatur,hoc
potuit peccare Christus secundum quod homo, nec est, nihil est quod Creatori creaturam adaequet.Sed
hoc simpliciter dicimus,sed adjicimus naturaliter. nec illud contrarium est. Ne'moenimnovit quxsunt
Sic enim ab ipsa conceptione homo assumptus, Dei, nisi Spiritus Dei (I Cor. n), qui solus scruta-
gratia (quam ad mensuram non acccpit) confirmatur omnia, scilicet per sc,quia et aliis scrutari dat.
tus est, ut peccare non posset: naturaliter tamen Unde et ibidem subditur : Nos autem Spiritum Dei
posset. habcmus, quasi diceret, per quem profunda Dei
An angelus peccare possit. — Quod etiam de an- scimus. Multo roagis ergo anima illa omnia profun-
gelo, qui minorem gratiam confirmationis accepit, da scivit, quaBprae omnibus Spiritum Dei habuit.
dicimus ut simpliciter peccare non possit: natura- QuodChristus non habuit omnem potentiam Dei. —
liter autem possit.Multo ergo minus Dominus an- Non autem habuit potentiam omnem, ne per hoc
gelorum peccare potuit,qui in ipso utero perfectus omnipotens esset, et ita Deus pntarctur. Sed vide-
vir exstitit non solum propter animam ct carnem, tur contrarium, quod super illum locum : Hic erit
sed etiam propter sapientiam et gratiam. T magnus, et Filius Altissimi vocabitur (Luc. i),
U
DIST.XIII. Quatiter Christus sapientia profecit. — Ambros. dicit (365): Non ideo, inquit, erit magnus
Ad hoc autem contrarium videtur, quod in Evan- quod ante partum virginis magnus non fuerit, sed
gelio legitur. Jesus, inquit, proficiebat xtate et sa- quia potentiam,quamFilius Dei naturaliter habet,
pientia, ei gratia apud Deum et homines (Luc. n.) homo erat, cxtempore accepturus. Quod cum dici
Sed secundum prsedicta, etiam hoc intelligimus. de persona non videatur, nec caro posset accipere,
Dicit enim Gregorius (362): Juxta hominis natu- restat de anima intelligcre.Sed de persona tantum
ram proficicbat setate, de infantia ad juventu- divit,quae potentiam quam ab aeterno habnit, cum
tem. Juxta eamdem etiam proficiebat et sapientia homine per gratiam habere ccepit, sicut supra de
et gratia : non quod sapientior esset, vel magis praedestinatione diximus.
gratia plenus peraccessum temporis,sed quiaeam- DIST. XV. Quod defectus noslros Christus sut-
dem qua plenus crata primaconceptionis hora,pau- cepit. — Illud quoque addimus, quod nostros de-
latim plenius ex tempore cseteris demonstrabat.Pro- fectus suscepit, velut esuriem, sitim, tristitiam,
ficiebat ergo, hoc est, proficere faciebat, sicut ma- et timorem, caeterosque generales, quorum nullus
gisterindiscipulis suis proficeredicitur Quodautem peyCCalumfuit. Quod propter fomitem dicimus.
Ambros.dicit (363) : Sensu hominis profecit, sicut Non tamen omnes suscepit, ut ait Leo papa, sed
sensu hominisesurivit.Intelligenduroestitadictum C ees tantum, quos pro nobis sumere oportuit,
esse.ut quantum ad visum hominum, humanus nec dedecuit. Non enim sumpsit ignorautiam
Christi sensus profecisse dicitur. Sccundum hoo invincibilem, et difficultatem ad bonum, quam, ut
etiam, patrem et raatrem dicitur in infmtia a pro- Aug. ait (366), omnis homo patitur ab exordio suse
pheta ignorasse, quia sic habebat se tunc et gerc- nativitalis. Haec etiam ideo non accepit, quia
bat, quasi esset expers cognitionis (Isa. viu). contraria sunt ei, quod de primo statu hominis
DIST.XIV. Quod anima Chrisli scil omnia qux habuit.
Deus. — Ad hsec sciendum est animam Christi om- DIST.XVI. An in Ghristo fuerit necessitas pa-
nium rerum habere scientiam, quas Christus scit, tiendi et moriendi. — Quatuor enim status hominis
quia spiritus scientiae non est datus ei ad mensu- sunt, de quibus singulis Christus aliquid accepit.
ram (Joan. m). Si enim quaedam soiret, qusedam Primus ante peccatum, dequo immunitatem apec-
rion,non sine mensura scientiam haberet. Hoo au- cato accepit. Secundus post peccatum, ante gra-
tem Fulgentius probat auctoritate illa (364) :In quo tiam, de quo pcenaro. Tertius qui fuit sub gratia,
sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae abscon- gratiae plenitudinem. De quarto qui erit in gloria,
diti (Col. II.) Ratione constat.quia nihil scit aliquis non posse peccare accepit. Hos autem defectus
qnod ejus anima ignorat. i sicut ipsam carnem ac mortem non conditionis
jj
Sed contrarium videtur, quod dicitur : In nullo necessitate, hoc est, non ex vitiosa lege nascendi,
creatura aequatur Creatori; et Propheta : Mirabilis quae est necessitas nostrae conditionis, sed mise-
facta est scientia tua (Psal. CXXXVIII). Quod expo- rationis voluntate suscepit. Secundum hoc ergo
nens Cassiodorus dicit : Homo assumptus, divinae Intellige quod Aug. ait (367) : Non vere timebat
substantiae non potest sequari inscientia vel in alio. Dominus pati, quia non veram causara timoris
Sed intelUgendum est, per omnia, vel perfecte. habuit. Unde Hilar. (368): Habuit Christus ad pa-
(362) In glossa citatur nomine Gregorii, sed est tamen citatur sub nomine Amb.. et Bed».
Bedaenomilia 11 super Lucam. (366) Lib. lii illud
De libero arb., cap. 18.
(363) Lib. De incarnationis Dominicse sacra. cap. (367) Super psal. xxi : Clamabo et non ex-
7. audies.
(364) In quodam serm. (368) Lib. x De Trin., ante me.
(365) Alias Beda hom. 23 supef Lucam. In glossa
tiendum corpus, sed non naturam ad dolendum, A donati nominis quod est super omne nomen (PkU.
vel non vere timuit, hoc est, non ita ut timor n). Nec enim tunc priihum illud ei nomen dona-
animse suae dominaretur dimovens eum a rectitu- batur. Tunc tamen ei donatum esse dioitur,
dine : fuit enim in eo propassio, non passio, utait illo utique tropo, quo dicitur res fieri, quando
Hier. (369); vere timuit, id est vero timore, non innotescit quod facta sit. Impassibilitatem quoque
ficto. animse et carnis per eamdem mortem meruit>quam
Chrislus necessUatem moriendi habuit. Habuit tunc nihilominus ex quo homo fuit, per charitatem
etiam necessitatem moriondi; ut enim statutum et caeteras virtutesmeruerat.Non enim habuit Chris-
est omnibus hominibus semel mori, ita etiam tus quo posset proficere secundum animsB. meri-
Christus, eadem necessitate et jure naturao, semel tum, id est secundum virtutem mcriti.Licet quan-
oblatus est. tum ad numerum meritorum corporis,hoc est ope-
DIST.XVlI. An Christi voluntas semper impleta rum, profecisset.
sit. — Cseterum sciendum est quod Christus sicut An Christus post mortem beatior fueril, — Si au-
duas habuil naturas, ita et duas voluntates. Uude tem qusratur num anima ejus fuerit post raortem
Aug. (370) : Christus in passione duas expressit in beatior quam ante ? dicimus quod beatior fuit,
se voluntates, secundura duas naturas. Ait enim : n quantum ad miseriae immunitatem, non quantum
Pater si fieri potest, transeat a me calix iste (Matth. ad Dei contemplationem.
xxxi). Ecce voluntas hominis quam ad divinam DIST.XIX. De modo nostrx redtmptionis, et quid
"mox dirigens ait; Verumtamen non sieut ego volo, Chrislusmeruerit nobis. — Quod si prsecedentia me-
sed sicut tu visîbid.). Petiit ergo transitum calicis, rita ad hseo sufficiebant,ad quid ergo voluit mori ?
sed non obtinuit, cui videtur contrarium illud Pro te scilicet, nou pro se, ut te in humilitate ins-
Psal: Impleat Dominus omnes petitiones tuas (Psal. trueret, et sic in paradisum induceret» Meruit
xix). enim nobig per mortem aditum paradisi,quem per
Voluntas hominis Christi duplex est. — Sed vo- praecedentia sibi meruerat.et redemptionem apec-
luntas hominis Ghristi distinguenda est, secun- cato, et pcena, et diabolo. Nam curo per hostiam
dum affeotum sensualitatis, quo voluit non. mori; reconciliaturus esset sibi Deus mundum, nulla alia
et secundum affectum rationis, quo omnino voluit rcconciliare suffecit, cum omnes peccassentjDecre-
mori secundum quem loquitnr spiritu suo. Nec vcrat autem Deus.ut ait Ambrosius (372),neminem
concupivit in hoc caro Christi adversus spiritum in paradisum,hoc est,ad Dei contemplationem ad-
quia secundum voluntatcm Dei et spiritus sui, hoc mitti,. nec alicujus hominis humilitas tantum pos-
petiil. Non quidem ut quod petebat obtineret, set proficere,quantum primi hominis potuit noce-
sed ut veritatem humanitatis sus exprimeret. Et C re superbia.Talis ergo nemo inventus est, nisi leo
etiam illud petiit.ut membris suis in tribulatione de tribu Juda.qui moriens liberavit nos a peceato
positis, formam ad Deum clamandi, et divinse vo- et diabolo ; dum per eam mortem charitas excitatur
luntati propriam subjiciendi, daret : utrumqus in cordibus nostris (Rom. v). Intendentes enim in
ergo quod voluit, bonum fuit, sed illud melius, eum quasi in serpentem seneum (Num. xxi), et vi-
quod effectui mancipavit. dentes quanta charitate nos dilexerit, ut pro nobis
Hilarii sententia a superioribus diversa. — Hila- scilicet moreretur, monemur accendimurque ad
rius (371) autem intelligit per calicem, mortis ter- diligendum eum, qui pro nobis tanta fecit, et sic
rorem, cui omnis caro prseter eam quse Christi soluti a peccato et diabolo justificamur. Denique
est, subdita erat necessitate conditionis qui post peccata nostra portaus super lignum,idest peenam
mortem Christt demum per virtutum gloriam tol- peccatorum,redemit nos a pcena aeterna^relaxando
lendus erat. Ad hoo respiciens, dicit Cbristum nou dobitum a temporali pcena, spe, non adhuc re; a
sibi, sed suis orasse et timuisse. Ipse eniro, ut su- qua nos penitua liberabit, quando novissima de-
pra probatum est, non sicut caeteri timuerunt, ti- struetur mors. Et itaredemptor nosterfa«i*i8fest
muit. Inde igitur est quod non dixit: Tristis est proprie Christus, exhibitionehumiHtatis.; oommu-
anima mea propter mortem, sed usque ad mortem Q niter vero tota Trlnitas dicitur redemptof> effestu
(Matth. xxvi),postquamapostolicee infirmitatis scan- potestatis,
dala desitura videbat. Christus solus est mediator. —-Solu» tanaen>Chm*>
DIST.XVIII. De merito Christi et quid sibi me- stus medi&tor est inter mortales peccatores eti inv.
ruerU. — Post quam mortem, etiam ot per quam»; mortalem justum (I Tim. u). Solus enim- ipset.est
sibi claritatem et impassibilitatem meruit. Unde Deus homo,mediator factus,secundum quadhoma^
Aug. (371*): Ut Christus.resurrectione clarificare- per.infirmitatem appropinquans nobis, Deoi VSM
tur, prius humiliatus est passione, humilitas cla- por justitiam. Sane secundum quod Verbum est,
ritatis est meritum, claritas humilitatis est prae- non est medius, sed unus cum Patre Deus.
mium. Claritatem autem dicit, manifestationem . DIST.XX. — Quod DeusalUer nosliberarepotuerit.
(369) Super Matth. cap. 26. (371*) Super illa verba Christus factus est pro
(370) Super psal. xxxni. nobis obediens.
(371) Lib. x De Trin. (372) Super Episiolam ad Heb.
1081 SENTENTIARUM LIB. III. — DB VERBO INCARN. DIST. XXV. 1082
Quarepotius isto modo voluit Christus liberare nos. A j non in se, Christus mortuus esse dicitur. Unde
— Fuit sane, et alius modus nosirae liberationis Augustinus (374*): Absit ut sic Christus senserit
Deo possibilis, sed nullus nostrae miseriae sanandae mortem, ut quantum in se est, vita vitam perdi-
convenientior.Hic enim modus a morte desperatio- derit.
nis nos maxime liberat, et mentes nostras ad su- DIST.XXII. Qua ratione dicatur passus Deus. —
perna erigit, cum videmus eum tanti nos fecisse, Sane quidquid passa est caro, non potest dici non
ut mala nostra ipseimmutabiliterbonns,moriendo passus Deus.Quomodo non potes dicere.te nonpas-
prrferreLEt ideo quoque, quia sic justitia supera- sum injuriam,si vestis tua perfunditur, vel conscin-
tur diabolus, non potentia. Potentia enim liberare ditur, quamvis illa non sit tu. Multo magis ergo
potuit servum suum, quem diabolus fraudulentcr quidquid patitur caro unita Verbo,debet dici Deus
abduxit, et violenter tenuit, quod tamen noluit, ne pati, licet Verbum, nec mori, nec pati potuerit.
homo violenter ab eo tolli videretur. Humiliatus De hoc ergo ait Ambrosius (375): Idem morieba-
autem per mortem juste hoc fecit.Est enim justum tur et non moriebatur; resurgebat et non resurge-
ut debitores quos tenebat liberi dimittantur, cre- bat: resurgebat secundum carnem, norr resurge-
dentes in eum, quem sine debito ullo occidit. bat secundum Verbum.
. Mors Christi facla est a Trinitate, Juda, diabolo n DIST.XXIII. An Christus fidem et spem kabuerit,
et Judxis. An Judxi operati sint bonum. — Deni-' quemadmodum charitatem. — Cum vero Christus
que soiendum estmortemChristi opus fuissc Trini- plenus gratia fuerit: quaeritur an habuerit fidem et
tatis, et Judae, et diaboli, et Judseorum. Trinitatis, spem? Quod ut melius explicetur, primum' videa^-
quia Deo auctore, hoc est volente, facta est (Rom. mus quid sit fides et spes (376). Est igitur fides,
vm); Judse, quia prodidit (Malth. xxvi); Judaeo- credere quod non vides; Apostolus.enim ait: Fides
cumet diaboli, quia suggesserun^, et sic res una, esl substantia sperandarum rerum•*. nobis, argu-
id est mors Cbristi ab omnibus istis peracta est; mentum vel convictio non apparentium (Hebr: xn).
facta vero diversa fuerunt, ex quibus ea res prove- Per fidem enim snbsistunt speranda modo innobis,
nit, scilicet Patris traditio, Filii spontanea occur- et subsistent in futuro per experientiam.
sio, Judse proditio, Judaeorum et diaboli suggestio. DIST.XXIV. De fide antiquorum. — De quibug
Judaei ergo bonum fecerunt quantum ad peractum, si dubitatur, probantur per fidem, hoo modo, quia
hoc est effectum, malum vero quantum ad actum. ita crediderunt patriorchae, et alii sancti: proprie
DiSTiXXI. An Verbum ex quo fuil homo, un- igitur est fides de non apparentibus. De apparenti-
quam desierit esse homo. — Firmiter autem tenen- bus enim non est fldes,sed'agnitio. Quse fides,una
dum estquod Verbum, ut supra dictum est, verus dicituresse ab Apostolo similitudine; nonsingula-
homo est, quia habet animam et carnera in unione C ' ritate. Slcut idem volentium dicitur una voiuntas,
personae. Vivens autem homo est, quia duo illa et duorumsimillimorumdiciturunafacieB:IgitUr no-
conjuncta habet.Nunquam igitur desiit esse homo, stra et antiquorum una est fides.Modus autem cre-
ex quo ftiit homo, quia nunquam desiithabere illa. dendi diversus. Unde Augnstinus(<77): Eadem fl-
Unde Augustinus (373): Verbum ex quo suscepit des Mediatoris quse nos salvat, salvos faciebat an-
hominem, boc est carnem et animam, nunquam tlquos.Quia sicut credimus Christum ih carne ve*
deposuit animamjut esset animaa Verbo separata. nisse,ita illi venturum; sicut nos mortuum,itailli
De carnequoque dicit: Sic et in sepulchro Chri- moriturum ; sicut nos resurrexisse.itailli resnrre-
stus carnem suam commoriendo non deseruit,sicut' cturum, et ad -judicium venturum;
in utero virginis connascendo formavit. Non ergo De fidemajorum et simplicium. — Hsec*tamen'dt-
separataest divinitaaab bomine, sed hoc intellige stincte revelata sunf majoribus: STraplicimtB'vero
quantura ad unionem personte, non quantum ad revelata sunt in mysterro. Uhde Job: Bowes ara-
defensionem naturae,seeurtdum quam separata est. bant, et asinx pascebantur juxta eos (Job i), quief
Unde-ait Ambfoeius (374): Clamat homo moritu- simplices majoribus adhserebant credentes in my-
rtis eepaffttione divinitatisysctlicet quoad defensio- sterio, quod illi in mysterro docefoant.
ncm. Separavit se divisitas subtrahendo poten- -JJ DIST. XXVi De spe: Differentia interfidem et
tiam, sicut hic intelligitur (Maltk. xxvi): Ut quid spem. — Denique spes est certa exspectatio futtira
d£neHqu*stime?%BdiMB solvit unionem. Se foris beatitudinis, exgratia Dei et meritis prscedenti-
sepairoit &^taKi0ne,sedmtusadftnt ad unionem. bus rem speratam, scilicet vitam aetermwn. Efde
QeedautemAthanasii» subanathemate ait totum hls quffl non videntur; sicut fiaeB. Differfantem
heeaiDeai in resurreotione-denuo assumptum : in- spes a fide, quia spes estbonarntn rertrm, etfn-
teUigey noBq«antum adhabendufn, sed quantam turarum; etpertinentium-ad-eum tantum,' qulea*
aidtetnafr-iUft-duo cenJBngeiwluHV,ut scilicet ex rum spem gerere perhibetur.- Fides' vero bonaronv
atian<cwD viveret qua» preprie mortun, est in qua, rerum est et malarum-, et prassentium ef prteter--
)373) 8uper illud Jean. x>: Ego pmom animom (374) Contra FeHcia»um:
tneam. (375) Lib. m De Sph*itU"sanctO.
(374) In expositione xxi psal., Deus, Deus (376) Aug. super Joan;
mcus. (377) Lib. De nupti^-et «concnpist-entla, cap".2.
itarum et futurarum, et pertinentium ad eum qui A est, scilicet proximus; quartum, quod infra nos
eam fidem habet, et alienarum : ita tamen si eas est, scilicet corpus nostrum, et proximi. Quod in
credere pertinet ad religionem. Hsec autem in no- illis mandatis intelligitur, etsi rion exprimitur.
bis proficiuut, usque dum perfecte cognoscamus. Ait enim Aug. (380): Si te totum intelligis dili-
Ait enim Aug.: Non cognoscimus ut credamus,sed gendum, hoc est animam et corpus, etiam proxi-
credimus ut cognoscamus. mura tuum, id est animam et corpus ejus diligere
Secundum hoc ergo.fidem et spem Christus non debes.
habuit, quia seque cognovit prseterita et futura si- Quod una ckaritate Deum et proximum diliga-
cut et prsesontia. mus. — Licet autem tot sint, quae diligamus, ta-
Unde sanoti non dieuntur modo credere.vel spe- men una sola charitate diligimus. Ait enim Aug.
rare futuram resurrectionem, quia eam perfectis- (381): Una est charitas, et duo .sunt praecepta.
sime in Verbo Dei inlelligunt. Non enim alia charitas diligit proximum, nisi quse
DIST. XXVI. Quoi sancti non dicantur modo et Deum. Inde ordinata debet esse charitas, et in
credere vel sperare. — Legitur tamen quod credide- affectu interiori, et in effectu exteriori. De ordine
rit et speraverit Cbristus. Dicit enim per prophe- autem affectus dicit Aug. (382): Qui ordinatam
tam: Ego ero fidens in eum (ffebr, 11).Et Psal. : a vult habere dilectionem videat, ne aut diligat
In te, Domine, spcravi (Psal. xxx). Qnod est in- quod non est diligendum, aut non diligat quod
telligendum quantum ad exterioro.m effectum, non est diligendum; autaeque diligat quod plus minus-
quantum ad interiorem actum. Sic enim orabat, et ve est diligcndum, vel plus minusve diligat quod
csetera agebaL-. sicut facit qui nondum videns aeque est diligendum.
credit et sperat.Noh tamen sperando vel credendo Ordo diligendorum. — Omnis homo, inquantum
a plena cognitione remorabatur, Denique secun- peccator, non est diligendus; inquantum homo.est
dum hoc dicit ad Patrem: Disciplina tua ipsame diligendns. Deusvero plusomni homine diligendus.
docebit(Psal. xvu), effectu scilicet exteriori, quo Amplius autem diligendus est proximus, quam cor-
formam bene oorrecti exhibuit, non actu interiori, pus nostrum,quia propter Deum ipse diligitur, qui
quia nunquam se de pravis ad recta reforma- potest Deo nobiscum perfrui: corpus autem non
vit. potest. Denique omnes proximi pari affectu, sed
DIST.XXVII. De charitate Ckristi. Duo prxcepta dispari effectu diligendi sunt. UndeAug.(383): Om-
charitatis. — Habuit charitatem Christus, quam nes hominessequediligendi sunt, sed cumomnibus
passionis exhibuit opere, de qua breviter dicaraus: prodesse non possis, his potissimum consulondum
Charitas ergo est dilectio, qua Deus propter se, et est.qui pro locorum,temporum,vel quarumlibet re-
C rum opportunitatibus constrictius tibi junguntur.
proximus propter Deum diligitur. Hujus primura
et proximum raandatum est: Diliges Deum ex toto Hoo quoque Ambr.distinclius dicit: (38 )Primo di-
corde tuo, et eztota tnente lua. et ex tota virtule ligendus est Deus; secundo parentes.Inde filii,post
tua (Deut.xi; Matth. XXII),hoc est, ut omnes cogi- domestici: qui si boni sunt.malis filiis prseponendi
tationes tuas, omnem vitam, et intellectum in il- sunt. Postremo inimici, quos neo ex tota 7irtute,
lum conferas, quod non hic sed in futuro implebi- nec sicut teipsum jubetDeusdiligere,sed simplici-
tUr. Hoc tamen dictum est, ut quo currendum sit. ter. Sufficit enim quod diligimus et non odio habe-
non ignoretur. Secundum vero : Diliges proximum mus. Hoc autem dicit Ambrosius: Non quod eos
tuum sicut teipsum (Joan. xm ) , id est ad diligere non debeamus, sicut et nos, proximi enim
quod, et propter quod teipsum diligis. Proximum sunt, sed ut sic ostendatur quod sufficit, si minus
vero omnem hominero intellige, qui tribus modis oos diligamus, quam caeteros proximos, et hoo uti-
dicitur: conditione, propinquitate fidei.et impensa que secundum effectum,
beneficii. De gradibus charitatis. — Soiendum quoque est
DIST.XXVIII et XXIX. Angeli prxcepto charitatis quod charilas non mox ut nascitur perfecta est.
obligantur. — Unde et angeli illo prsecepto conti- Ut enim perficiatur, nascitur,nata nutritur, nutrita
nentur. Dicit enim Aug. (378): Manifestum est 0 roboratur, roborata perficitur. Perfecta vero dioit:
prsBcepto dilectionis proximi, etiam sanctos ange- Cupio dissolvi (Phil. i), etc.
los contineri, a quibus nobis misericordiae impcn- DIST.XXX. An melius sU diligere amicos quatn
duntur officia. inimicos, an econverso. — Solet etiam quaeri utrum
— Denique sio majoris meriti diligere amicum, an inimicum?
Quatuor sunt genera diligendorum.
omne genus diligendorum praedictismandatis com- Dicimus quod ejusdem meriti est.Eadem enim cha-
ait ritate, ex qua meritum est.diligitur uterque.Quan-
prebenditur, quse quatuor sunt, ut Aug.
(379): Unum quod supra nos est, scilicet Deus: tum vero ad actum exteriorem, evidentius signum
alterum quod nos sumus, tertium quod juxta nos est perfectae charitatis diligere inimicum quam ami-
Lib. De doct. chr., cap. 30. (382) Lib. De doctrin. Christ.
doctrin. Christ. c. 23, 24 et 26.
379) Lib. i Dedoctrin. (383) Lib. De doct. Christ.
380) Lib. De De ascens.Christ. (384) Super illud Canticum 1.
381) Sermone
!378) Domini.
1088 SENTENTIARUM LIB. III. — DE VERBO INCARN. DIST. XXXIV. 1086
cum. Unde Aug, ait (385) : Hoo tamen magnum A 1 in perferendis molestiis; quarta, temperantia, in
bonum (scilicet diligere inimicum et hene facere coercendis delectationibus pravis.
odienti, etpropersequenteorare)tantae multitudinis Quod hsevirtutes maneant in futuro. Hae in futuro
non est, quantam credimus exaudiri cum dicitur : erunt, sed sccundum alium usum quam hic. Unde
Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimiUimus Beda(387):Potestatcs coeli quatuorpradictis virtu-
debitoribusnostris (Mallh. vi). tibus praeclarae sunt, quae aliter servantur in coelis
DIST. XXXI. An charitas semel habita amitta- abangelis etanimabus sanctis, quamhioafidelibus.
tur. — Haec dicendo, perfectam charilatem ab im- DIST.XXXIV.De septem donis Spiritus sancti. —
perfecta,eumdistinxisseputemus; quae charitasim- Septem. etiam dona virtutes sunt, et in angelis
perfecta, saepe amittitur et recuperatur, eteamtam sunt, ut Ambros. ait (388): Spiritus Dei, naturam
boni quam mali participant. Unde Ambros. (386): angelorumeffusiore quadam sanctificationum uber-
Quibusdam gratia data est in usum, ut Sauli et tatelaetificat. Deinde sanctificationes exponens, sub-
Judae. Frequenter enim ante suntmali,quisuntfu- dit: His sanctificalionibus, signatur plenitudo se-
turiboni;et prius sunt boni, qui sunt futuri mali. ptem spiritualium virtutum, quas enumerat Isaias
Radicata vero etperfecta charitas, nunquamdesinit (cap. u), dicens : Spirijus sapientix, etc.
semel habita, nec eam participant nisi boni. Unde g Sed contrarium videtur quod dicit Beda (389) :
charitas est fons proprius et singularis bonorum, Qui cum de timore servili, et casto egisset, ad-
cui non communicat alienus. Secundum hoc eam, didit : Uterque in futuro cessabit. Aug. etiam
quaBmultarum auctoritatum videtur esse, dissonan- ait (390) : Timor Domini est magnum praesidium
tiam distingue. proficientibus ad salutem.pervenientibusforas mit-
Quomodo ckarUas non evacuabitur. — Charitas titur. Ndn enim jamtiment amicum.cum perducti
autem perfecta permanebit in futuro. Licet enim in fuarint ad id quod repromissum est.
futuro perficiatur, eadem tamen substantia, idem- Seddicimus quod timor infuturoerit,nonsecun-
que modus permanebit.quiest ad Deum plusquam dum usum quem modo habet, qui est metus sepa-
teipsum : Ad proximum vero sicut te. Caetera vero, rationis, sed secundum reverentiam, quae est mista
vcl ex toto cessabunt, ut fides et spes, quod et de cum subjectione dilectionis, secundum quam in
scientia quidam putant: vel saltem quantum ad Christo fuit. Unde Apostolus: Qui exauditusestpro
modum, qui et omnino alius erit in futuro, quam sua reverentia. (Hebr. x).
sit in praesenti. Plena timorum distinctio. Mundanus timor. Hu-
Quare charitas ponalur post fidem et spem. — manus, servilis. Initialis. Caslus seu filiatis. — Hic
Notandumquoque quodcharitasnon ideo postfidem sciendum quod quinque sunt timores : Mundanus
et spem ponitur, quod ex eis oriatur, sed quia post " qui culpa est, quo bona mundi perdere timemus; et
illa remanebit aucta. Quae tria nunc sequalia sunt, humanus vel naturalis, qui poena est, et in Christo
non quantum ad eorum comprehcnsionem, sed fuit, quo pericula carnis horremus; et servilis, quo
quantum ad actuum eorum intensionem. Etenim, propter timorem gehennae continet se homo a pec-
si intensius credis, intensius etiam speras et di- cato, et bonum facit, quod utile est, por quem pau-
ligis. latim fit consuetudojustitise, et est insufficiens; et
DIST.XXXII. Quomodo Chrislus dilexit. — Ha- initialis,quandoincipit,quoddurum erat, amari, et
buit autemChristuscharitatem.non viae.ut omnem est sufficiens. Succedit deinde castus, et amica-
proximum ad vitam diligeret, sed patriae, qua tan- bilis dioitur, vel filialis quo separatio Sponsi time-
tum electos ad salutem dilexit. Rcprobos etiam ditur, etest perflciens. Qui secundum hunc ipsum
lexit sicut et ab aeterno dilexit eos, inquantum sci- permanet, usque in finem sseculi, secundumpraedi-
licet opus ejus erant futuri, hoc est, quos et quales ctura vero, hoo est, secundum reverentiam mistam
erat eos facturus. Proinde electos alios plus, alios cum subjectione filiali, hic et in futuro erit (/ Joan.
minus ab aeterno dilexit, non secundum dilectionis iv).Quod autem dicilur, timor non est in charitate,
essentiam, sed secundumefliciehliara.quia scilicet de perfecta charitate, et initiali timore intelligen-
majora bona prseparavit his, quam illis. Secundum D dum est. De quo Aug. (391): Quantum charitas
hunc sensum dicuntur aliqui diligi incipere a Dco, crescit, tantum timor decrescit. Et quantum illa fit
tunc, cum aeternaedUectionis effectum sortiuntur. interior, tantum timor pellitur foras, major chari-
DIST. XXXUI. De virtu.ibus principalibus quas tas, minor timor. Minor charitas, major timor.
cardinales appellant. — Post praedicta, de quatuor Sciendum vero quod ex usu Scripturae, et servilis
virtutibus principalibus videamus. Quarum prima timoretinitialis dicitur, initium sapientiae, alia ta-
estjustitia, quae est in subveniendo miseris, qui mi- men et alia ratione: nam servilis initium dicitur sa-
hus possunt contra potentiam fortiorum; secunda. pientiae, quia locum praeparat charitati Dei : initia-
prudentiainpraecavendis insidiis ; tertia, foftitudo lis vero, quia in inchoata charitate est.
(385) In Ench. 9cap. 73. (389) Super parabolas Proverb. i.

c. ad Rom.
(386) Super Exod. (390) Super psal. v.
(387) Super xxvi. (391) 8uper Epistolam Joan. IV, bom. 9.
(388) Eb. i. de Spiritu sancto, c. 20 etultimo.
«81 MAGISTRIBANDINI. 108*
Dis». XXXV. Distindio inier scientiam, inlelli- A De septem mmdaiit tecundx iabuke. -*- In se-
gentuim, sapientiam.—Denique illa tria dona, scien- cunda vero tabula septem sunt mandata, quorum
tiayintelligentia et sapientia sie e se distingunutur. primum ad Patrem carnalem- refertur, quod est:
Quia «oietttia valet ad rectam administrationem re- Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis Umgx-
rum temporaliura, etbonam conversationem inter vus super terram (Exod. xx), scilicet viventium. Se-
malos. Intelligentia- vero ad Creatoris et oreatura- cundum est: Non occides (ibid.). Ubi secundum-
rurn invisibilhmi speculationem; sapientiaautemad litteram actus homicidii prohibetur. Spiritualiter
solius eeternae-veritatis oontemplationem et deleeta- vero voluntas occidendi. Tertium est: Non nuecha-
ttosera-. beris (ibid.), id est ne cuiquam miscearis, excepto
Dtsrv XXXVI. De virtutum connexione et xquali- fcedere matrimonii. Aparteenim intelligitur totum.
tate. — Hie autem sciendum quod omnes virtutes Nomirie igitur moechise,omnis ooncubitus illicitus,
sibi invieem ita oonjunctae sint, ut habita una.ora- illofumque membrorum non legitimus ususyprohi-
nes habeaatur. Unde Hier-onymus (392) : Omnes bitus debet intelligi. Quartum est: Non furtum fa-
virtutes sibi heerent, ita ut qui- unam habet, omnes cies (ibid.). Ubi saCrilegium, et rapina omnis pro-
habeat; et qui- uiw caruerit; omnibus careat. Aug. hibetur. Non enim rapinam permisit, qui furtnm-
etiam ait (393)/: Virtutes quee'sunt in animo hu- TJ prbhibuit.
mano quamvis alin atque alro modo singulaeintelli- An filii Israel commiserint furtum spoliando Mgy-
gantar, n-ullomode-tamen separanturab invicem.ut ptum.— Hio autem solet quaeri an Israelitae furtum
quieunque fuerint fflquales; verbi gratia; in fortitu- fecerint, exspoliando Êgyptum? (Exod. n). Dici-
drae saqualee srntêt prudentia, et justltia, et tem- mus quod non, quia perfecti Deo jubenti ministe-
perantia. Si- enim dixeris ceqnales esse istos in for - riurii praBbuerunt. Infirmi vero magis permissi sunt
titudine, sed illum prtBBtare prudentia, sequitur hoc facere illis, qui talia jure passi sunt, quam
quod fortitudo hujus minusprudens sit,Bo perhoc juesi (394). Quintum est: Contra proxmum non
neo fortitudine squales sunt, quia est iUius forti- loquaris falsum testimomilm (Exed. xx). Ubi-crimen
tudo prudentior,atqua-ita de caeteris virtutibusin- mendacii et perjurii prohibetur.
venies, si-omnes- eadem- consideratione perourras» - DIST.XXXVIII. De mendacio.— Est autem men-
Cumenimdicituraliquis:aliqua prseeminere- viiv daeiunv, ut Aug. ait (395), falssBvocis signifkatio
tute, ut Abraham fide, et Job patientiay seoundum- oum intentione fallendi. Mentiri vero est loqui
USUBexterioresaccipiendum-est; velinoomparatione contra hoo quod animo seotit quis. Unde si Judseus
aliorum hominum,quia humilitatis habitum ma- dicit Christum esse Deum, cum hoc non credat,
ximeprsBfertyvelopus fldei.vel adicujus cssterarum merititnr quidem; sed mendacium non diciL
virtutum prcecipue exsequitur. I
G' An otnne mendacium sit peecatum. — Denique
Diss XXXVII. De decem mandatis Deealogi, cp omne mfcndaoium peccatum est.Sed multum iriter-
eorum reduetione adduo charitatis mandata. -—Jam> est quo animo et de quibus rebus quis mentiatur.
distinctio Deoalogi consideranda- est. Habet enim Nori enim sic-peccat, qui ut consolat mentitur; eicut
Decalo-gus decem preeoepta. Tria in primatabula qui ut noceat, nec qui de via terrse, sicut qui de via
pertinentia adDeum. Septem quee sunt in secunda' vitaementitur.
tabula, pertinentia adproximum. Primum in prhna Triplex mewhicium:— Mentitur namque-quis pfo
tabulaest: Non habebisdeos alienos: Nonfacies tibi commodoaliquando olicujus tantum, ut obstetrices-
tculptile,nec otmtem similitUudirvem(Exod.xx).Sou\- et- Raab (Eaodi i; Jos. n). Aiiquando joco, quod
ptUe est quod nihil habet simile sibi. SimiHtudo perfectis non- convenit; aliquando ex malignitate,
voro quae- babet speciem alicujus- rei (/ Cor. quod cunctis est valde cavendum.
VHt. An Jacob se dicens Esuu,' sU mentitus. — Dicens
Secundum est: Nonmsumes nomenDei tuiin va- denlque BeJaoob Esauamendaeio excusatuf (Gen.
num<(Exod. xx). Quod est dicere secundum litte- xxvii) : temtum proponens obedire matri,quee fa-
ram: Nonjurabis^pro nihilo per nomen Dei. Alle-> miliariiconsilioDeinoveratineo factum mysterium
gprioe vero-praecipjUn",-utnon putes creaturameese Q! ; saoramentt. Vel non fuit mentitus Jacob: erat enim
Chrisfcum Dei Filiomv ipse Esau-jure»-et si<non pBraona, quia emerat a&
Tcrtium est: Memento sanctificare diem- Sabbati eo primogenita.
(Exod:'XX).Quo seoundum litteram, Sabbati' prseei- DIST»XXXIX.De perjurio. — Perjurium est men-
pitnr observantw..- Atlegorioe vero, ut requiem et> daeium juramentofirmatum. Jurare est Deo red-
hioa-vitiis etin futuro in Dei' contemplatjone ex- derejus,iveritatis scihcetet non falsitatis, heo est
Bpectes;Primum;quic>em -mandatacn pertiriet-adPa~ Dcum testem adhibere, vel ei aliquid oppigaorare.
tnemyin quo: est unitas; secundum ad- Filium, in Ut ille faeit,<quiper fllios suos jurat, quos oppigho-
quo est cosequeUtasj-tertmm ad Spiritum sanctumi rat Deo, uthoo eis-eveniat quod-deore suo prbce-
in qno est utriusque communitas. v dit: Si verum, verum ; si falsum, falsum.
(392) Super Isai. x. (394) Aug. super illum loouai.

(393) Lib. vi DeTrinit. cap. 4. (396)InEnohirid. c.18.
1089 SENTENTIARUM LIB. IV. — DE ECCLES. SACRAM. DIST. I. 1090
Quxjuramenta magis obligent. Quid perjurium. — A , impletur juramentum, pejorem vergit In exitum.
Juratur autem per Deum.per Evangelia, per crea- Velut cum juravit quis pcrmanere in stupro, qui
turas.Sed quanto magis sanctum est, per quod ju- nimirum inter stuprum et prsediotum perjurium
ratur, tanto magis est poenale perjurium (396) Per- perplexus est, ubi fides rescindenda est. Ait enim
jurium autem est, adhibita juratione mentiri quod Isidorus : In turpi voto muta dccretum : quod in-
fit, dum jurando quis loquitur, cum intentione fal- caute vovisti, ne facias.
lendi, quam vel statim habet,vel postea, ante tem- De eo qui verborum calliditate jurat. — Proinde
pus, quo fieri debet, quod juravit. Ream enim lin- quacunque arte verborum juretur.Deus sio accipit,
guam non facit, nisi rea mens. sicut ille qui jurat, et ille cui juratur, simpliciter
Comites juramenti. Incauta juratio est pecca- intelligit (307).
tumg — Advertendum quoque est quod jusjuran- De eo qui cogit falsum jurare. — Quod si quis
dum tres habet comites:veritatem judicium et justi- sciens falsum juramentum exigit, homieida est.
tiam, ut scUicet discrete quis juret, quantum ad DISTVXL.— De 6 et 7 prxcepto secundx tabulss.—
se; utijiter quantum ad proximum, et verum sit, Sextum denique praeceptum est : Non desiderabis
vel esse putet quod jurat, quantum ad Deum. uxorem proximi tui (Exod. xx). Septimum : Non
Quod si ista deficiant, perjurium est,hoc est in- concupiscesdomum proximi tui, non servum, non an-
caute jusjurandum factum. Quod ideo peccatum " cillam (ibid.).
est, quia juratio non cst appetenda,sicut res bona; An postrema hxc tncluduntur prioribus. — Snd
nec tamen fugienda est,sicut mala, cum esl ncces- videntur haec duo preecepta superioribus inoludi,
saria. quibus dictum est: Non mmchaberis, non furaberis.
Perjurium quando dicatur. — Dicitur enim per- Sed illis opera prohibita sunt : his vero ooncupis-
jurium proprie,cum impleri potest juramentum, et; centia prohibetur. Praedicta igitur mandata legis,
debet secundum tenorem jurandi.sed contemnitur. sunt decem chordae psalterii.quse charitate tangen-
Quod salubriori consilio faciendum est, quando sii dae sunt, ut ferae vitiorum occidantur.
Finis libri de Verbo incarnato et hominis reparatione, qui ett Sententiarum Bandini tertius.
(396) Aug., ad Publicolam epist. 4. (397) Aug. in serm. De perjuriis.

1 " '' " "'" ....- i r , ., , _ nii•» III llll l l i , «*>
MAGISTRI BANDINI
LIBER
DE ECCLESIASTICIS SACRAMENTIS
QUI EST SENTENTIAIiUM QUAHTUS.
ntpiox^ — Toto propemodum hoc quarto libro, mira perspicuilate etpaucis admpdum,disserit Bandi-
nus de bominis per Ckristi mortem instaurati confirmafione qux in satutari usu ac dispensatione san-
ctorum Ecclesix sacramentorum consislit, vim suam atque originem habentium ex Christi passione.
Sub jinem autem nonnuUa de hominis per ecciesiastica sacramenta confirmati summa, ut sic dicam,
beatificatione altingit, evplicans mortuorum resurreclionem et extremum judicium, cum pcenis impio-
rum ei gaudiis piorum : quibus feliciter Bandinus librum suum finil, optans ut txtitise justorum con-
sortes nos Dominus efficiat.
DIST.I. Desacramentis in genere. Quid sacramen- C gis. — Denique sacramentum ejus rei similitudi-
tum.— Post tractatum rerum, quibus fruendum est nem gerit, cujus signum est : ut aqua baptismi,
et utendum, et quas fpuuntur et utuntur, ad signa mundationis peccatorum. Enimvero saoramentum
traetanda accedamus, qu» sacramenta dicuntup. proprie dicitur, quod ita significat gratiam,quod et
Sacramentum igitur est visibilis forma invisibilis confert eam. Per quod inter vetera et nova sacra-
gratise, vel sacrse rei signum. Signum autem est menta differentia manifeste notatur: illa enim tan-
res quA praeter speciem quam ingerit sensibus, tum promittebant et significabant, heec signant, et
aliud aliquid ex se facit in cognitionem venire, dant gratiam.
Quomodo differant sacramenta veteris et novse le- Quare instituta sunt sacramenta. — Qus triplicj
excausa institufa sunt, ut sciliccthumiliemur,eru- - A Christi.Unde Hieron. (401) : Qui Spiritum sanctum
diamur, exerceamur. Homo cnim qui majorem see nesciebant, cum baptismum a Joanne acceperunt
contempsit, placet Deo,dum visibilibus rebus, et see in nomine venturi, iterum baptizati sunt: ne quis
inferioribus reverenter ex praecepto Creatoris humi-.
i-. putaret aquam sine Spiritu sancto suffkere ad sa-
liatur, quando etiam per id quod in specie visibilili lulem.Consequenter ergo videamus quid sit bapti-
cernitur, ad invisibilem virtutem cognoscendamo. smus.et quae sit ejus forma, et quando sit institu-
mens eruditur. Per haec etiam sacramenta noxiami tus, et quare.
occupationem vitat,et utiiiter exercetur qui otiosuss DIST.III. Quid sU baptimus. — Est autem bapti-
esse non posset. smus, intinctio corporis facta sub forma verbi ejus
De circumcisione. — Licet autem antiqua sacra- de quo dicitur : Accedit verbum ad elementum, et
menta gratiam non darent.circumcisio tamen ideml fit sacramentum (402).
vaiebat contra pcccatum, quod nunc baptismus. Forma baptismi. An in nomine tkristi liceat ba-
Unde Beda(398-399):Idem salutiferse curationis au- ptizare. — Verbum autem illud est invocatio Tri-
xilium circumcisio in lege.contra originan^ peccatii nitatis.Juxta quod ait Veritas, formam baptizandi
vulnus agebat,quod agit baptismus tempore gratiee,, ostendens : Ite, baptizantes eos in nomine Patris et
nisi quod non aperiebat januam regni. n Filii et Spirilus sancli (Matth. xxvm). Hoc autem
De institulione et causa circumcisionis. — Fuitt verbum accedit ad elementum, non tantum quia
autem circumcisio Abrahae raandata prius, posteai dicitur.sed quia et creditur. In nomine etiam Chri-
vero seminicjus.Fuit autem mandata illi ad appro- sti legimus apostolos baptizasse (AcU VIII, x). In
bationem fidei £t obedientiae ejus:et ut populus ille> quo tota Trinitas intelligitur scilicet ipse unclus.et
hoo signo a cseteris'nationibus discernerelnr. Pater a quo unctus est; et Spiritus sanctus quo
— In carne etiam prse- unctus est.
Quare in carne prxpulii.
ibi obe-
pulii fieri jussa est, quia decuit signura An in unius personx nominationc liceat baptizare.
dientiee appareie, ubi pcena inobcdientise, hoc est, — Imo et in unius personarum nomine tantum
concupiscentia. magis dominabatur. perfecte sacramentum traditur,si de aliis recte scn-
Quare octavodie et petrino cultello.—Fiebat autem tiatur : Et econverso omnibus nominatis, vacuum
octavo die, petrino cultro, quia per resurrectionem est mysteriura, si de aliis raale sentiatur. Unde
Christi octava die factam.anima a peccatis munda- Ambros. (403): Sicut si unum, vel Patrem, vel Fi-
tur, et in communi ressurrectione.octava aetate fu- Hum, vel Spiritum sanctum sermone compreben-
tura, omnis corruptio ab electis per petram Chris- das, fide autem nec Patrem, nec Filium.nec Spiri-
tum tOlletur. tum sanctum abneges.plenum est, fidei sacramen-
Per quid delebatur originale peccatum ante cir-' C tum : ita etiam, licet Patrem, et Filium, et Spiri-
cumcisionem. — Ante circumcisionem dimitteban- tum sanctum dicas, et alicujus eorum minuas po-
tur peccata parvulis, in fide majorum : majoribus testatem : vacuum est mysterium. Tutius tamen
vero in sacrificiis. Undo Gregor. (400): quod apud est tres personas in baptismo nominare, ut dica-
nos valet aqua baptismi, hoc apud veteres egit vel tur : In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti,
pra parvulis sola fides, vel pro majoribus sacrificii non in nominibus, sed in nomine, hoc est invoca-
virtus. tione vel confessione trium personarum.
Quare in baplismuui circumcisio mutata.—Circum- Ubi fueril inslitutus baptismus. — Fuit autem in-
cisio autem merito in baptismum mutata est, quia stitutus baptismus, in Jordane, quando Christus
baptismus communior est et perfeclior.de quo jam contactu mundse carnis suse, vim regenerativam
videamus. contulit aquis, ut qui post immergeretur, invocato
DIST.II De Baptismo. — Sciendum est quod ba- nomine Trinitatis, a peccatis raundaretur.
ptismum.quo regenerantur fideles.baptismus Joan. Quare in aqua tantum baptizetur. — Celebratur
prsecessit, in hoc utilis existens, quia homines usu autem baptismus in aqua, non alio liquore, ne ul-
boptizandi prseparabat ad baptismum Christi. lus inopia excusetur, et propter similitudinem sa-
Quare dicatur baplismus Joannis. — Joan. autem D I cramenti, quia sicut aqua corporis sordes abluit,
baptismus dictus est, qui operatio tantum Joannis sic baptismus maculas animae abstergit.
erat, ibi exterius lavantis, non Dei interius ope- Quolies imtnergi debeat qui baptizatur. — Deni-
rantis, qui baptismus, in nomine venturi tradeba- que pro vario ecclesiarum usu, semel, vel ter, qui
tur. baptizatur immergitur.Unde Gregor.(404): In una
An baptizati a Joanne debeant rebaptimri. — fide.nihil officit EcclesisBsanctae consuetudo diversa,
Proinde baptizati baptismo Joannis, nec credenles unde nullatenus reprehensibile est infantem bapti-
Spiritum sanctum esse, rebaptizati sunt baptismo zando, ter vel semel immergere, quia ter immer-
(398-399) Super evangeUum Luc.£{ postquam itn- (402) Aug. super Joan. tract. 80.
pleti. (403) In lib. i De Spiritns sancto, cap. 2.
(400) In rv Moralium, cap. 2. (404) Epistola 41, lib. i Registri, od Leandrum
(401) In epist. de unius uxorie viro ad Qcea- episoopum.
num.
1093 SENTENTIARUM LlB. IV.— DE ECCLES. SACRAM. DIST. VIII. 1094
gcndo, personarum Trinilas, ct scmcl potest divi- A doleo, quia quem rcgcncraturus eram amisi, ille
nitatis unitas designari. Nos vero qui tertio mergi- tamen gratiam quam poposcit non perdidit.
mus, etiam triduanae sepulturae sacramentum si- Qux vidcntur obviare prxdiclis. —-Cui sententia?
gnamus. non repugnat, quod Dominus dicit : Nisi quis re-
DIST.IV. De triplici effectu baptismi. Quorumdam nalus fucrit ex aqua et Spiritu, etc. (loan. m). In-
error. — Post supradicta, sciendum est alios per- teHigendumenim est de his.qui possuntetcontem-
cipere sacramentum et rem, alios sacramentum nunt baptizari.Similiter et illud intclligendum est:
tantum,alios rem tantura. Sacramentum et remsu- Nullum catechumenum quamvis in bonis operibus
scipiunt parvuli,licet de perituris quidamaliter sa- defunctum, vitam habere credimus (414).
piant, male innitentes verbo Augustini qui di- Varie sese habet baptismus ad remmionem pecca-
cit (405) : Sacramenta in solis sanctis cfficiunt id torum. De patrinis quid agere debeant. Expositio
quod figurant. Quod sic accipiendum est,quia cum verborum qux prolem suscipientes proferunt. Qux
sacramenta omnibus efficiant remissionem, solis baptismum prxcedant. — Denique sciendum quod
electis hoc faciunt ad salutem. Adulti quoque qui cum baptismus sit sacramentura remissionis pec-
cum fide accedunt,sacramentum et remsuscipiunt, catorum, aliquando praecedit ipsam, ut cum fictus
qui vero sine fide, sacramentum tantum. Undei _T- baptizatur, aliquando sequitur, ut cum justus ba-
Hieron. (406) : Qui non plena fide baptismum acci- ptizatur ; aliquando simul sunt.ut cum parvuliba-
piunt,non Spiritum sancium,sed aquam accipiunt. ptizantur : qui dum baptizantur.gratiam bene ope-
Idem Aug.ait (407): Omnis qui jam suaevoluntatis) randi perciplunt in munere, sed non in usu, quam
arbiter constitutus est, cum accedit ad sacramen- ad aetalem majorem venientes babebunt, nisi per
tum fidelium, nisi pceniteat eum veteris vitse, novai Hberum arbitrium pravum usum clegerint.Pro qui-
inchoare non potest. Quod autem August. (408) di- buspalrinifidem pctunt,ctcredercprofitentur(414*).
cere vidctur, ficte aCcedenti in ipso puncto tempo- Quod totum de sacramento baptismiintelligendum
ris peccata dimitti, non dicit asserendo, scd confe- est, ut sit sensus, fidem peto, hoc est, fidei sacra-
rendo,et alios impugnando.Quod ostenditur cx eo,, mentum prajsto sum recipere. Crcdo, id est fidei
quod ibidero sic dicit (409) : Si ad baptismum fi- sacramentum recipio : quod patrinus pro parvulo
ctus accedit, dimissa sunt ci peecata.uut non suntt dicit, qui non hubcl selatem ut pro se loquatur,per
dimissa : eligant quod volunt. Qui cliam ait (410): quod et ipse parvulus obligatur adimplere, cum
Tunc valere incipit ad salutem baptismus.cum illaa major factus fuerit, et patrinus etiam sollicite ope-
fictio veraci confessione sequente, de corde recessit.;. ram dare, ut adimpleatur. Unde Aug. (415) : Cer-
Accedens ergo ficte, non rem, scd tantum sacra- tissimam emisistis cautionem, qua abrenuntiare
'
C
mentum accipit. pompis diaboli spopondistis. Baptismum autem
Quid prosit baptismus cum fide accedentibus. — exorcismus, hoc est, adjuratio, et catechismus, id
Sed cum fide accedentibus quid baptismuspraestatit est instructio prsecedunt, non quod sine istis non
cum justificati sunt ? Ad quod dicimus quod exte- i- possit esse baptisrous, sed ut baptizandus instrua-
rioris satisfactionis absolutio eis prsestatur, et gra- tur, quse fugiat, et sciat cui dcbitor fiat. Unde Au-
tia adjutrix, omnisque virtus augetur : fomes quo- >- gustinus (416): Parvulus exsuffiatur etexorcizatur,
que peccati amplius debilitatur. Unde Aug. (411) : ut diabolus ab eo fugiat,et sc<atcui deinceps debi-
Fides quae fideles facit, in aquis baptismi datur,veljl tor fiat.
nutritur, quia non habenti aliquando ibi datur, ettt DIST.V. JEque efficax est baptismus sive a bono .
habenti ut plenius habeatur, datur. sive a malo. — Denique cum solus Christus bapti-
Qui suscipiant rem el non sacramentum. — Remn zot, semper aeque bonum baptisma traditura quo-
autem et nonsacramentumsuscipiunt,qui pro Chri- i- cunque, bono vel malo tradatur.
sto sanguinem fundunt, seu fidem ejus tenent: : DIST.VI et Xll.Quibus licet baptizare. — Ad sum-
quibus propter angustiam temporis succurri nonn mam sciendumest quodministeriumbaptismisolis
potest. Unde Aug. (412) : Etiam atque etiam con-- sacerdotibus licitum est.Nccessitatis vero tempore,
siderans invenio, non tantum passionem pro no- >-n diaconis, et cuicunque personae baptisma mini-
mine Christi susceptam, vicem baplismi supplere,;, strare licet,quod a quocunque traditum.dummodo
sed etiam fidem et conversionem cordis : ita de- 3- in forma Ecclesise non erratur, non reiteratur.
mum, si mysterium baptismi, non contemptus re-s- DIST.VIII. De sacramento Eucharislix. Euchari-
ligionis, sed articulus necessitas excludit Ambros.s. stia unde dicatur. — Post sacramentum baptismi,
etiam de Valentiniano ait (413) : Ventrem meumn sequitur sacramentum eucharistiae, et bene : per
In lib. De baptismo parvulorum, cap. 2. (412) De unico baptismate li.b. iv, cap. 22.
406) Super Ezech. 16. (413) Lib. De obitu Valentiniani, paulo ante me-
407) In lib. De pcenitentiae medicina, cap. 2. - dium.
408) In Hb. i De baptismo parv. contra Donati-
!405) (414) Aug. in ecclesiasticis dogmatibus, cap. 74.
stas, cap. 12. (414*)Hsec Magister dist. 6.
409) In eodem lib. (415) Lib. II De symb. ad Catech., cap. 1, 2, et
410 Ibidem, ib. iv, cap. 10.
411) Homil. 74 super Joan, (416) In lib. i De symb. ad Catech. cap. 10,
baptismum enim mundamur; per euoharistiam inLA scilicet in forma humaria: Veritas tamen ejus ubi-
bono firmamur.Euoharistia autemdicitur bonagra- - que est, id est divinitas. Item (421): Veritas' ejus,
tia, quia in hoe sacramento totus ille sumitur, quii hoc est verum corpus ejus ubique est, id est, in
est fons et origo totius gratiee. In hoc ergo saora- omni alfari, ubi celebratur, invisibiliter tamen, se-
mento videamue de institutione ejus, et forma,, cundum eamdem formam. Ita similia sunt intelli-
etre. genda.
De institutione hujus sacramenti. — Dominus igi- DIST.XI. De conversionepanis in carnem Christi
tur instituit boc sacramentum,inooena,postagnum L et vini in sanguinem. — Proinde vcra fldes fatetur
typicum, in quo significavit veteris legis sacra- quod usitatus panis est in altari, ante verba sacfa
menta morte sua terminari.et quae sunt novse legisi quse supra posita sunt: post illa verba.de pane fit
ubatitui. caro Christi, vel conficituf, vel transft panis, vel
De forma kujut sacramenti. Forma autem ea est, oonvertitur in carnem. Similiter et de vino.
quam idem Dominus instituit dicens : Hoc est cor- Quomodofiat ista conversio. — Quod si qu£tatur
put meum quod pro vdbis tradetur. Et: Hic est san- de modo conversionis,dicimus quia quidam dicunt
guis meus qui pro multis effundelur (Matth. xxvi). conversionem illam sic esse intelligendam, ut sub
Reliqua autem ad laudem Dei dicuntur. linde « quibus accidentibus erat prius substantia panis et
Aug. (417): Credendum est quod in illis verbis vini.sub ejusdem post consecrationem sit sttbstair-
Cbristi sacramenta conticiantur : reliqua omnia tia corporis et sanguinis. Alii autem dicunt quod
-sunt laudes, obsecrationes, petitiones. Bubstantialiter panis mutatur in carnem.nec tamen
Tria in hoc sacramenlo distinguenda. — Sunt au- augetur. Totum enim quod ibidem est, virtutemi-
tem in hoo sacramenlo tria distinguenda : unum raculi refulget. Sed sive sic, sive alitef sit, terien-
quod tantum estsacramentumscilicetspcciespanis dum est quod Aug.ait (422):Si quseris modum quo-
et vini, alterum quod est sacramentnra, et res, id fieri possit, breviter dico. Mysterium fidei salu-
caro scilicet Christi.quam de virgine traxit.et san- briter credi potest, investigari salubriter non po-
guis, quem pro nobis fudit, terlium quod est res test,
tantum sacramenti.unitas scilicet Ecelesiaequse est Quare corpus Christi sub alia specie sumttur. —
spiritualis caro Domini, de qua dicitur : Nisi man- Sumitur autem corpus Christi sub aliaspeoie.quam
ducaveritis carnem meam, et biberitis meum sangui- propria, triplici de cansa,scilicet ut fldes meritum
nem, nm habebilit vitam xternam in vobis (Joan. haberet, et ne abhorreret animus, quod cerneret
VI). oculus, et ne ab incredulis religioni insultaretUr.
DIST.IX. De duobus modis manducandi. — Sicut Cur sub duplici. Cur aqua misceatur. — Sub du-
autem duae sunt res hujus sacramenti, ita et duo 'C plici quoque specie,totus Christus sumitur, utosten-
modi manducandi sunt, sacramentalis, scilicet quo datur totam humanam naturam Christum assnm-
corpus, quod de virgine traxit.sub sacramento su- psisse,totamque redemisse. Panis enim ad carnem,
mitur, et sanguis bibitur : et spiritnalis, quo quis vinum ad sangninem refertur, ut Moyses ait: CafO
mandueat, si in Deo manet, et Deus in eo. Unde pro corpore vestro offertur, sanguis vero proanima
Augnstinus (418): Qui manducat carnem meam, (Deut. xn; Levit. xvn). Aqria etiam, qtlsBpopulum
et bibit sanguinera meum, in me manet, et ego in signat vino admiscetur.ut per hocplebscredentium
eo. Si in me manet, et ego in eo, tunc bibit. Qui ei, in quem credit copulari oslendatur. Quod sl
vere in me non manet, nec ego in illo, etsi accipit ignorantia vel negligentia prsetermittitur aqua.non
Sacramentum, acquirit magnum tormentum. est irritum quod geritur. Si autem introducendo
Item : Ut quid paras ventrem et dentem ? crede haeresim hoc fit, nihil agitur.
et manducasti. Secundum hos duos modos distin- DIST.XII. Ubi illa accidentia fundentur. De fra-
guitur quod Aug. ait: Bonus accipit sacramentum ctione et partibus. — Si autem quseritur de illis ac-
et rem sacramenti. Malus vero tantum sacramen- cidentibus, ubi fundetur. Videtur potiuS fatendum
tum.hoc est,corpusChristi.Nonsecundumhocetiam sine subjecto existere.quod non est impossibile ei,
intelligitur illud Aug.(419) : Non manducans man- D ] qui creavit illa. Frangitur autem corpuS Dominl,
ducat, et manduoans non manducat. non quidem in essentia sui.qnia impasBibiiis factuB
DIST. X. Corpus Chnsti in omni esse altari. — est, sed in sacramento, ut Aug. ait: Et quideln hi
Denique eorpus Christi de virgine tractum,in omni sacramento sic fit, in quo sacramento sic tractatrif
altari est, tempore sacrificii. In uno tamen loco et frangitur, et dentibus fidelium atteritur, ut Be-
tantnm est seilicet ad dexteram Patris, visibiliter rengarius coram Nicolao papa juravit.
secundum formam humanam. Hoc est, quod Aug. Quid Ulx partes tignificent. — Tres autem partes
ait (420 : Corpus Christi est in nno loco visibiliter, quotidiano usu ejusdem saoramentiin Ecclesiafiunt,
(417) Epistola 59 ad Paulinnm. Tractatu 50 super Joan.
(418) Homil. 26 super Joan. vi, et de verbis Do- Item epist. ad Dardanum57.
421) In
mini serm. 11. 422) lib. Sententiarum Prosperi.
(419) Ibidem bomin, super Joannem qnoad ses- 423) De oonsec. dist. 2, c, EgoBereng.
i420)
«um.
1097 SENTENTIARUM LIB. IV.— DE EOCLlfS. SACRAM. DIST. XV. 1098
non sine BigBifkatioMy ut Sergius papa ait (424). APcenitentiarura
i vero, alia solemnis. est, alia non.
Pars eant oblate m caUoeromisBa, corpus Christi, Solemnis est, ut Amb. (427), qu« fit extra eccle-
qtiod jam reearrexit, monatrat: para eomesta am- siam manifesto, in cinere et cilicio, qusepro mani-
bulans adhuo super terram, pars in altari ugque ad festis horrendisque delictis, antum imponitur, qute
finem missie remsoe&s, corpus jacens in sepulcro, non iteratur proreverentiasacraraenti. Ejcctionem
quia usqne ad finem SeecuHcorpora sanctornm in enim primi hominis de paradiso signiflcat. Alia
sepuloris erunt. vero non est solemnis, quee virtus mentis est, et in
Quare hoc tnctificutm dieatur imrnolatio. Cur fne- secreto agitur, et frequenterab eodemiteraripotest
rif institutum. Quoties commmieandum in anno. — in salutem. Quod probaturexemploDavid,qui,post
Dicitnr autem hee Baorifieium, immolatio Christi. veniam adulterii et homicidii, graviter deliquit in
Ieamolattir enimChristus q6otidie,nonel8sentiasui, numerando populum, qui dum angelo ferienti ple-
qtoia semel mertuue est, et jam non moritur, sed bem, se obtulit dicens: Grex iste quid fecit? Fiat
saorasaentali repwssentatione. Nec tamen iteratur manus tua in me, et in domum Patris mei.statlm
sacrameatum hoe, quia benedictio ribnrepelitur su- sacrificio dignus factus est, et absolvi meruit (//
per eamdemrera, sioot necbaptismusineademper- - Reg. xxiv). Hoc est etiam quod Aug. ait: Confitere
sona. Fuit atitem instilutum hoo sacramentum in »T>peceata etiam semel terreno judici ante mortem,
medicraamquotidiansBinfirmitatis. Unde Aug. (425): sed Deo frequens confessio vitam inducit. Itein su-
Iteratur quotidie hsso oblatio, quia quotidie peeoa- per Psal. Parcet pauperi (Psal. LXXI).Si liberatus
mtut. ltem: Quiaquetidie labimur, quotidie myste- offendit, parcet, quia omnes peccant. Auctoritates
rkim Christi pro nobie immolatur. Ter autem in ergo quse pcenitentiam prohibere videntur iterari,
aft&e inricuique Sdeliuth oommunicandum est, in vel de perfectorum pcenitentia vel solemni intelli-
Pascha soilieet, Penteo. et Natali. gendsB sunt, velnt illa: Poenitentia semper est vin-
DIST. XUI. Qui cmfiaat hoc sacramentum. — dicta puniens, quod quis commisit; et iUud: Repe-
Confieitur autem hoe sacramentum a quolibet sa- rinntur qui sfflpius.agendam pcenitentiam putant,
cerdote, secundom ritum etintentienem oonflciendi,. qnf luxuriantur in Christo (428).
utiqrie si *nunitate Ecclesiaeconsistit. Exeommuni- DIST.XV. An confessiode.uno peccato valeat, cce-
cati ergo, vel bssresi manifesta hotati aon oonfi- teris manentibus?— Videtur autem confessio de
ciunthoc sacramentum.Nemo, enimeorisecrarisdi- uno peccato tantum facta valere, praesertim si pro
cit, offero, sed offerimus, quasi ex persona Eccle- eo satisfactum est, quia Scriptura dicit: Non judi-
sisB,qood Ang. ita dScit (426): Reooie nomen et cabit Deus bis in idipsum, et non consurget duplex
adverte veritatem. Missa eriim dicitur, eo quod oce- tribulalio (Nahum, i), Sed hoc de.hjs intelligendum
lestis miB8U», hoe est angelus, ad consecrandum C ( eet, qni prsesenti- pcena conjmutantur in bonum.
-
corpus Deminicum adveniat, dicente saoerdotei Cseterum si perdurant in malo, prsBsentibus snppU-
Omnipoletti»,Btet», jube hocperferri per m&nusan- ctis eeterna conneotunt, secundum Ulud: Dnplici
geli tui in subpmealtare tuum. Sed nunquidhasre- ctmiritione centere eos, DomineDeusnoster(Jer. xvn).
tico nsurpante boo mysterium, angelum de ccelo Ait enim Greg. (429): Pluit Dominus super unam
mittit DeUs obiationem ejns eonsecrare? Hseo de civitatem, et super alteram non pluit. Et eamdem
ccelesliismvsterio perstrinximus, qusefldeHter aCa- civitatem ex parteoompluit, et exparte aridamreli-
tholiris tenenda sunt. quit. Gum ille qui proximum odit, ab aliis vitiis se
'
Disr. XIV. De pcenUenUa. Unde dicatur pamUen-' corrigit, una eademque civitasex partecompluitur,
tia. Quid sit pamitere. Diviiio pamitentia. — Post et ex parte arida remanet, quia sunt quidam, qui
hsec de poenitentia videamus, quse post naufragium cum vitia quaedam resecent, in aliis graviterperdu-
Adeeet originalispeccati,secunda tabulaest. Prima- rant. Sed hoc non ad veniam criminis, sed ad de-
enim est baptismus, ubi vetus horao deponitur, et • sertionem actus peccandi referendum est. Ut ideo
indoitur novur, qui semel praestitus, non iteratur. pars civitatis dicatur complui, quia a delectatione
Peenitentia autem frequenter subvenit: a qua prse- et actu peccandi nuno continet. Vocaturque hsec
dicatio Joannis ccepit dicentis: Pamitentiam agite,]j) continentia pluvia, quia de fonte gratiss procedit;
appropinquaoit enim regmtm coelorum (Matth. m). ut vel sic paulatim pceniteat. vel eo minus a Deo
Diet» est autem pcenitentia apuniendo, qua quis puniatur, qui diuturniori deleotatione et actu pec-
iHioita quse commisit, punit. Pcenitere enim est cati, majus sibi accumulasset tormentum.
pcenam tenere, ut semper puniat in se ulciscendo, An satisfaclio sit imponenda huic peccato sine aliis
quod commisitpeccando.Proindepcenitentise virtus confesso. — Quod autem solet quseri, utrum pro illo
timore concipitur. Unde Isaias: A timore*tuo, Do- peccato denuo satisfactio sit imponenda? Dicimus,
minc, concepimus 8piritum salutis. iterum imponendam, quia primo condigne non sa-
Solemnis panUentia. Non sotemnis. Confessw. — tisfecit, cum falso esset ejus pcenitentia. Ait enim
De cons., dist. 2, c. Triformce.
(424) Lib. moneDe corpore Christi.
(425) rvcontra duas.epist. Pelag. c. 10, et (427) Amb. lib. u De unica pcenitentia.
De verbis Domini serm. 28. 4W}ld.,Ibid. .
(4!6) Non-tenetur hic sicut nec Lombar. In &er- (429) Greg., super Ezech. lib. i, bom. 10.
PATRO^.CXCII. 35
Innocentius (450): Falsam pcenitontiam csse con- A pauci interfuerunt qui viderunt (Malth. ix). Intus
stat, cum spretis pluribus, de uno solo pcenitentia resuscitavit, quam intus invenit^relictissolisPetro,
agitur. Vel cum sio agitur de uno, ut non disceda- Jacobo, et Joanne, et patre, et matre puellee (Marc.
tur ab alip: arbitrio tamen sacerdotis poterit mo- x): in quibus significantur sacerdotes Ecclesiee.
derarr. Quos autem extra invenit, sicresuscitavir(Luc. vu).
DIST.XVI. De tribus quce in pmnitentia eonside- Flebat turba post filium viduse. Flebat Maria et
rantur. — In pcenitentia autem tria consideranda Martha supplicantes pro fratre (Joan. xi). In quo
sunt: oordis compunctio, oris confessio, operis sa- docemur publice peccantibus non proprium, sed
tisfactio; sicut enim tribus modis offendimus, sio Ecclesise sufficere meritum.
tribus modis satisfacere debemus, corde, ore, DIST.XVIII. Quando et quid Deus dimUtat et sa-
opere. cerdos. — Dimittit autem Deus peccatum in cordia
De tribus peccati differentits. — Tres quidem pec- contritione ante confessionem oris".Unde Propheta:
cati diffefentise sunt. tanquam tresmortes in domo, Dixi: Confiteboradversum trte injustUiam meam Do-
in porta, in sepulcro, quas Dominus significavit in mino: et tu remisisU impietatem peccati tnei (Psal.
tribus mortuis quos suscitavit. Compunctio autem xxxi). Ubi Cassiodorus ait (433): Magna pietas Dei
commendatur ibi: 'Scindite coria vestra et non ve- n quse ad solam promissionem peccata dimittit. Item
stimenta vestra (Joel. u). Confessio ibi: Justus in Aug.: Nondum pronuntiat, et Deus dimittit. Dimit-
principio sermonis acousator est sui (Prov. vm, tit autem peccatum hoc modo, quia debitumseternsB
XVIII).Satisfactio ibi: Facite dignos fructus posni- mortis solvit, et animam interius purgat. Tegit
tentice (Luc. m)^ enim Deus peccatuminpaenitente,itautseternaliter
Qux confitenti "itttendenda sunt. — Denique qui non puniat. Unde Aug. (434): Videre Dei peccata,
confitetur, secundum quod Aug. ait, exprimat sacer- est ad pcenam imputare ea: avertere autem faciem
doti qualitatem crimrais, locum, tempus, perseve- a peccatis. est ea ad pcenam non reservare.
rantiam suam, et ejus personae cum qua peccavit, De tenebris anima. — Ecce sic dimittit peccatum,
conditionem et intentionem, et quaH hoc fecerit quantum ad tenebras exteriores, quantum quoque
tentatione. Omnis enim ista varietas confiteuda est ad interiores dimittit, quandoanimamnebula pec-
et deflenda. cati teneb.rosam Uluminat. etSusBpuritati restituit.
Confessionou est dividenda per diversos sacerdotes. Unde: Surge quidormis (Ephes. v). Et in Psal.: Ne-
— Caveat etiamneverecundiaductus, dividatapud bulam sicut cinerem spargit (Psal. CXLII).
se confessionem, ut diversa diversis sacerdotibus Quid sacerdos dimittal. — Sacerdos autem dimit-
velit manifestafe, quod est se laudare, et ad hypo- tit in confessione peccatum, ministerio offlcii, quo
crisim tendere, et semper venia carere, ad quam C potest ligare et solvere (435). Solus enim sacerdos
frustra putat pervenire. evangelious, et ligat, et solvit, hoo est, ligatum vel
De tribus actionibus pwnitentim. — Sunt etiam solutum a Deo, ex officioostendit, sicut oUmlegalis
tres actiones pcenitentise. Unde Aug. (431): Agunt sacerdos contaminabst et mundabat leprosum, id
homines pcenitentiam ante baptismum de peccatis est oontaminatum velmundatum ostendebat(L«>tf.
prioribus, ita tamen ut baptizentur. Agunt et post XIII).Quam enim potestatem habebat iste in cor-
baptismum pcenitentiam, si ita peccaverunt, ut ex- pore, hanc habet ille in mente. Ostendit antem so-
communicari mereantur. Est etiam poenitentia bo- lutum, eo ipso, quod pcensetemporaU obUgat, quem
norum fideliura pene quotidiana de peccatis, sine vere pcenitere arbitratur. Ugatum osteadit, ai cobtra
quibus hsBCvita non ducitur, pro quibus pectora feceril. Ligat etiam sacerdos, cnm pcenam tempo-
tundimus dicentes : DimUte nobis debtta nostra ralom imponit; solvit, cum eam diraittit. Tertio
(Mattk. vi). etiam Hgat, oum a commumone Buspendit; solvit,
DIST.XVII. Cui confessiofacienda est. — Denique cum oommunioni restituit.
peccata levia, socio cuiUbet corde contrito, sufflcit De clavibus Ecclesiat. — Hoc autem licet saoerdoti
confiteri, gravia Vero sacerdoti demum, nisi absit, facere ex auctoritate clavium EoclesisB,quss sibi in
et urgeat periculum: Unde Beda ait super illud: D ordinatione sunt tradita»,dioente episcopo ei,quod
Confitemini alterulrum peccata vestra (Jac. v). dixit Dominus Petro: Qupdcunque solverii fluper
Cossqualibus quotidiana et levia, gravia vero sacer- terram, erit solutum et in ocelis, et quodcunqneli-
doti pandimus. Sed et gravia cosequaJibus paudenda gaveris super terram, erit ligatum etin COBHB (Matth.
sunt, cum deest sacerdos, et tirget periculum. Pro- xvi). Hoc est, ut Aug. ait (436): Ego et Deus om-
inde graviasiocculta, occulteconfiteantur; siautem nes ccelestis militiae ordines,et omnes Banoti inglor
manifesta, publica egent medicina. Quod Aug. (432) ria mea, laudant tecum et confirmant, quos solvis
docet per simitudinem eorum, qui a Domino et ligas: non dixit, quos putas Hgare vel solvere,
resuscitati sunt. Ait enim: In resurrectionepuellae, sed in quos ekerces opus justiti» et misericordisB.
De poen. dist. 5, c. Fratres nostros.
(430) Ad (484) Exponens illum loonm psal. xxxi, Quorum
Seleucianum epistola 108. tecta sunt peccala.
(431) vera et falsa pcen. cap. 11,
(432) Lo. citato Dexxxi. (435) Non tenetur hio Bandinus.
(433) Super psal, (435) In lib. De vera et falsa pcen. cap. 10.
1101 SENTENTIARUM LIB. IV. — DE ECCLES. SACRAM. DIST. XXIII. 1102
Alia autem operatua in peccatores non cognosco. A laudabiiis est.quse non tantum habet timorcm, sed
Hieron.quoque ait (437): Hunc locum quidam non et libertatem. Unde Aug. (441): Nullus exspectet
intelligentes.aliquid sumunt propter hsec verba, de quando peccare non potest. Arbitrii libertatem
supercilio Pharissaorum ut damnare innoxios, et quserit Deus, ut possit delere commissa,non neces-
solvere se putent noxios, cum apud Deum, non sa- sitatem, scd charitatem, non tantum timorem,
cerdotum sententia, sed reorum vita queeratur.soi- quia non in solo timore vivit homo. IUa ergo quse
licet ut eis prosjt yel noceat. in extremis agitur, non sic laudabilis est, quia ex
De sententia pastorit. Clavet dux qux sint. — timore magis, quam ex charitate esse videtur,
Cseterum sive justa sive injusta fueritsententia pa- quando scilicet magis te peccata dimittunt, quam
storis, jure verenda est.sine praejudicio tamen vetu ea. Unde Aug. (442) Si vis agere pcenitentiam,
ritatis.Interdum enim qui foras mittitur intus est, quando jam peccare non potes, peccata te dimit-
et foris eat, qui intus etiam videtur retineri. Hse tunt, non tu illa. Et ideo sio pcenitenti securitas
autem clavee duse sunt.scilicet scientia discernendi non permittitur. Si vis ergo a dubio liberari, age
peccata, et poêstas judicandi de peccatis. pcenitentiam dum sanus es.
DIST.XIX. Quomodohx claves dantur et quibusl— DIST.XXI. An peccata dimissa redeant ? — Solet
Has antem, omnis qui in sacerdotem ordinatur ac- R etiam quseri utrum peccatadimissaredeant iterum
cipit, etsi enim prius habuerat scientiam discer- peccanti, qui pcenituit? Et dicimus quia utrumque
nendi non tamen habebat eam ut clavem, hoo est salva fide teneri potest. Utrique enim parti qusBBtio-
auotoritate clavigeri ea uti non poterat, quod solus nis, probati favent doctores,scilicet ut vel dimissa
o^dinatus potest.Videtur sane quod non omnes sa- peccata redeant.aliquo existente ingrato beneficiis:
cerdotes has claveshabeant.Ait enimOrigenes (438): quod evangelioa parabola explicare videtur, vel ut
Hsec potestas soli Potro.concessa est,et imitatoribus non redeant: sed eorum loco tot sint ingratitudi-
ejns, scilicet dignis,vel imitatoribus in gradu, etsi nes, quot peccata dimissa fuerant (Matth xvm).
non in vita.Ordinis ergoest haecdignitas.non perso- Unde Aug. (143) : Benedic, anima mea, Domino, et
nee.QuodAugust.probatexemploCaiphee (Joan. xi). noli oblivisci omnes retributiones ejus : quae tot
Dictum est, inqait (439), de nequissimo Caipha. sunt.quot sunt remissiones : tot ergo sunt et obU-
Hoc a semetipso non dixit, sed oum esset pontifex viones.
anni illius.Per quod ostenditur spiritum gratiarum DIST.XXII. De unctionibus. Unclio cathechumeno-
non personam sequi digni vel indigni.sed ordinem ram. Unctio externa infirmorum. Unctio in confir-
traditionis,ut,quamvis boni meriti aliquis sit, be- matione,Quid oleum significet el balsamum. — No-
nedicere tamen noa possit, nisi fuerit ordina- vissime soiendum est tria genera esse unctionis.
tUfl. . IC Prima est qua catheohumeni et neophyti unguntur
Quare dtmisso a Deo crimine, tacerdoti confi- in pectore et inter soapulas, ut ad militiam Christi
tenduml — Sed cnm in contritione Deus dimittit accedentes, ad rectam intelligentiam, rectamque
pecoatum.cur oportet quemquam deinceps sacer- operationem roborontur. Secunda est unctio irifir-
doti, hoc est Ecclesieeconfiteri ? Arbitror inter CSB- morum, qusa ab apostolis inccepit,dicente Jacobo:
teras causas hano esse prsecipuam : ut per hoc sa- Infirmatnr quis in vobis, inducat presbyteros Eccle-
cramentum.unitas quse est inter Christumet Ecole- sise, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine
siam, commendetur: ut sicut aunt duo incarne Domini, et ti in peccatis ett, remittuntur ei (Jac. v).
una, et in voce una, ita et duo sint iri confessione HSBO autem unotio.pro vario usu Ecclesiarum itera-
una. Quod non in Veteri Testamento.sed nuno exi- tur, vel tantum semel prsestatur. Est autem tertia
gitur. Quia nunc, non tunc, hi duo sunt unum in unctio osateris reverentior, qua caput linitnr, vel
oarneuna. pontiflcis vel regis, vel baptizati vel confirmati in
De generali confessione. — 8ic agenda est poeni- fronte. HSBCprserogativa exuberantis gratisa, quae
tentia, ut supra diximus, ubi memoria est deUoto- in ea conferturôhrisma dicitur, quod unctio in-
rum. Sed quia delicta nemo intelligit omnia, gene- terpretatur. Privilegio enim abundantioris gratise
raliter saltemeaconfiterioportet.itascilicetut Aug. jQ generale nomen sibi vindioat pfoprium. Unde et
ait (440); dicit enim : Si vero mente aliqua exci- duos liquores prsecipuos admistos habet, oleum,
derint pecoata.confitetur quis veritatem Deo, cum soilicet et balsamum, quorum alterum prsevalet Jn
generaliter dicit: Deus.qui nosti occulta cordium, claritate, alterum in odore. Oleo ergo gloria con-
opera mea et delicta mea a ta non Bunt abscondita, Bcientise,balsamo Celeberrima fama significatur. Ut
quibus veniam largiaris. Et hseo est veritas confi- qui chrismate unguntur, et conscientia perspicui,
-tentis, quam diligit Deus. et gloriosi fama exiBtant.
DIST.XX. De his qui in fine pcenitent. — Denique Quid tit sacramentum, et qaid res sacramenti. —
cum pcenitentia semper necessaria sit: illamaxima In his ergo sacramentum est unctio hominis ex-
('37) Super Matth. xvi: Dabo claves. Lib. v Hypognosticou.

(438) Quo ad sensum homU. 1 super Matth. 441) In lib. De vera et falsa pcen. c, 17.
(439) In lib. Queast. VeterU et Novi Test., q. 442) In lib. tHomil., hom. 41.
li. 443] Super psal. cn,
i440)
terioris, res vero sacramenti, fecunditas interio- A j etiam multos daemones suo imperio fugavit (Marc.
ris, quee tunc per Spiritum sanctum datur no- vn).
bis. Quartus ordo acolythorum est: qui Latine di-
DIST,XXII. De ecclesiaslicis ordinibus. — Nuno cuntur ceroferarii, qui cereos anteferunt,prsoipue
de ecolesiasticis ordinibus videamus, assignantes cum legendum est evangelium. Ad acolythum ergo
quam vim in nobis teneant, et qualiter Christus pertinet lumen in sacrario prseparare, et portare,
eos in semetipso gessit. et suggesta pro eucharistia subdiaconis offer-
Quid sttordo. — Estautem ordo signaculum,hoc re. Hio cum ordinatur ab archidiacono acci-
est quoddam sacrum quo spiritualis potestas et pit candelabrum cum cereo, et urceolum va-
officium traditur ordinato. cuum.
Quot sint ordines clericorum. — Denique, juxta Hoc officium Christus implevit{cum dixit: Ego
preerogativam septiformis Spiritus, septem sunt sum lux mundi.qui sequttur me non ambulat in tene
hi ordines, scilicet ostiarius, lector, exorcista, aco- bris (Joan. VIII; Marc. vii).
lythus, subdiaconus, diaconus et sacerdos. Qnintus ordo subdiaconorum est: qui sic ideO
Quare vocenlur clerici. Quid corona designet. —• vocantur,quia in ministeriis subjacentprseceptis et
(444) Omnes clericivocantur,hocest sortiti,eo quod1n offlciis diaconorum. Ad subdiaconum ergopertinet
Mathias, quem primum ordinavit Ecclesia, sorte calicem, patenamque ad altare deferre, et diaeonis
electus fuit. Hanc sortem corona designat, quaei tradere. Urceolum quoque et aquam, mantile, et
"signum regale est et decoria. Unde omnes Ec- manutergium presbyteris et levitis tenere, pfo la-
clesisBministr-i.reges non immerito dicantur,utPe- vandis manibus ante altare.Unde cum ordinahtiir,
trus ait: Vosestis genus electum, regale sacerdotiumi accipiunt ab episcopo oalicem et patenam, ah ar-
(IPetr. n), chidiacono urceolum, etc.
Unde ostiarius dicalur. — Ostiarius autem dictusi Ubi Christus hoc officiofunctus sit. — Hoc officio
est.quod prsesit ostiis templi, qui in Veteri Testa- Dominus usus est, quando Unteo 86 prsecinxit, et
mento janitor dicebatur, positus ut custodiret tem- pedes disoipulorum lavit (Joan. XII).
plum, ne quis immundus ingrederetur in illud (/\ De diaconis. Officium diaconorum. Modus ordi-
Paralip. xxxi). Sic et nunc custodit ecclesiam, di- nandi diaconot. — Diaconorem ordo sexto loco est,
gnos recipiendo, et indignos respuendo. Unde cla- in quo eorum perfectio commendatur. Hi Latine
ves ecclesise ei dantur ab episcopo cum ordina- dicuntur ministri,quia sicut in sacerdote consecra-
tur. tio, ita in diacono mysterii dispensatio habetuf.
Ubi Christus ostiarii officium exercuerit. — Hoc; Ad quem pertinet mensam Domini coMponere.cru-
autem officium Dominus in semetipso implevit,, C cem ferre, et prsedicare, et agendis sacramentis
quando flagello vendentes et ementes de temploi semper assistero et ministrafe: qui et Levitse di-
ejeoit (Joan. n), cuntur, a tribu Levi, quia sicut iUi tribui prototo
De lecloribus. Officium lectorum. — Secundusi Israel ministerium templi committebatur: ita his
ordo leotorum est,qui a legendo dicuntur,quia ca- pro tota Ecolesia Winisterium depntatur altaris.His
nunt et legunt iri ecclesia,ut animos audientiumad episcopus manum cum ordinantur Itnponit, et ste-
compunctionem excitent. Ad quos ex officio perti- lam in laevo latero, ut expediti sint ad "ministfan-
net, ut prophetias et lectiones in ecclesia legant. dum: et spiritualiter, ut quidquid ad sinistram
Unde oodex divinss legis, eis cum ordinantur, ab pertinet, divinojugo se suhjecturos intelligant, dat
episcopo traditur. Scientiam igitur habere debent, etiam eis Evangelii textum, ut illos Christi prseco-
ut distinote quod legunt, pronuntiare et exponere nes denuntiet.
valeant. Ubi Christus diaconi officio functus. — Hbc offl-
Hoc etiam officium Christus implevit,cum Hbrum cio usus est Christus quando saoramentum cor-
Isaiffl (o. LXI)aperiens,in medio seniorum ditftincte poris et sanguinis disoipulis dispensavit.et quando
legit: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit eos ad orandum commonnit, diceris: Ylgilate ei
Domiuus me, ad evangelizandura mansuetis misit D j orate ut non intretis in tentalionem (Matth. xxvi).
me (Luc. iv). De presbyteris, Modus ordmundi sacerdotes. Ubi
Tertius ordo exorcistarum est.qui Latine dicun- Christus hac potestale usus. — Septimus ordo pre-
tur increpantes, vel adjutores. Adjurant enim, vci sbyterorum est,quisenioresintefpretantur,non pro
increpant spiritum immundum, super catechume- selate, sed dignitate. Moribus enim et prtidentia in
nos et energumenos, hoc est inofficaces. Exorcista populo prsBcellere debent, sicut scrlptum cst: Se-
ergo, ex offlcio, prsedictis eum exorcismo manum nectis enim venerabilis est, non diutuma, neque an-
debet imponere. Unde et librum exorcismorum ab norum numero computatd (Sap. rv). Cani enim sunt
episcopo accipit cum ordinatur. sensus hominis, et setas seneotutis vita immacula-
Hoo officio Dominus usus est, quando aures et ta. Istis cum ordinantur episcopus manus inungit,
linguam surdi et muti tetigit et sanavit, cumque quo gratiam oonsecrationis accipiunt. Aocipiunt et
(444) Isldorus, lib. vn.

1105 SENTENTIARUM LIB. IV. — DE ECRLF.S. SACRAM. DIST. XXVII. 1106
stolam quse tenet utrumque latus seu premit, ut A (Genes. i). Ante multiplicalionem fiebat conjugium
tanquam perfectiores adversa et prosperajugo Do- ad officium secundum praceptum : postea vero ad
mini submittant. Hoc autem officio Dominus usus remedium secundnm indulgentiam,ut infirmitas ho-
est, cum panem et vinum in corpus et sangui- minis prona ad ruinam turpitudinis, exciperetur
nem suum convertit, et sem6tipsura in ara crucis honestate nuptiarum.
obtulit. DIST.XXVI. Quid stt conjugium. — Est autem
Denominibus dignitalum. — Sunt et alia qusedam conjugium maritalis inter legitimas personas con-
nomina non ordinum,sed dignitatum, velut episco- junctio individuam vitae consuetudinem retinens.
pus, propterea sic dictus, quod superintendat, cu- Quae cum in multis capitur vel consistit,in eo prse-
ram subditorum gerens, £m enim super,<nu>iceTv in- cipue versatur, ut utroque vivente neuter eorum
tendere dicitur. alii maritaliter conjungatur.
Episcoporum autem ordo quadripartitus estin Qux sint personx legitimx. — Denique personse
patriarchas scilicet.metropoUtanos, archiepiscopos, legitimsB sunt, quas votum continentiee non
et simpliciter episcopos. Patriarcha summus Pa- impedit, vel sacer ordo, vel spiritualis carna-
trum interpretatun Metropolitanus vero dicitur a Hsve cognatio, vel dispar cultus, vel conditio, vel
mensuracivitatum.Archiepiscopus autem princeps T. naturae frigiditas. Sed per prima quatuor penitus
episcoporum. Hi omnes pontifices dicuntur,etsum- sunt illegitimsB, per duo vero ullima mediae sunt.
mi sacerdotes nuncupantur : hi enim cseteros sa- Etenim si tales ignorantef jungantur, acciden-
cerdotea et levitas efficinnt, et omnes Ecclesiae tibus quibusdam causis, cohabitare possunt, et
ordines disponunt, quae quandiu in Ecclesiav' eisdera deficientibus separari ; velut si cognita
unitate persistunt, incunctanter facere pos- conditio placeat et naturae frigiditas non abhor-
sunt. reatur.
DIST.XXIV. De ordinatis ab kxreticis. Dissolvit Qux causa efficit conjugium. Effectus conjugii.
Bandinus sententiarum repugnantiam. — Si vero ab Perfectio conjugii in quo consistat. Gemina conjune-^
utero erraverunt, falsaque loquuntur,dicit Innocen- tio in conjugio intclligitur. — Efficiens autem causa
tius,Greg. Cyp. et Hiero., solus baptismus eorum matrimonii est consensus, non de futuro, sed de
ratus est; oastera vero falsa sunt et inania quae ad- praesenti per hujusmodi verba expressus. Accipio
ministrant.Siquidem qui honorem amiserunt, dare te in virum, et ego te in uxorem : in quo tam hu-
noa possunt. Per quod videtur honoriterandus eis, mana quam divina jura concordant.Dicit enim lex:
qui ab hsereticis ad Ecclesiam redeunt. Aug. (445) Non dotibus sed affectu matrimonia contrahun-
autem contradicere videtur probans ita jus dandi tur. Et Isidorus : Consensus facit matrimonium,
ordines heeretidis constare, sicut et baptismus, C consensus de prsesenti non de futuro matrimonium
utrumque tamen ad pernioiem suam; ideoquedare efficit. Item Nicolaus papa : Sufficiat solus consen-
possunt quod habent; nec iterandum est redeunti- sus secundum leges eorum de quorum conjunctio-
bus,ne flat injuria saoramento. Sed haec contrarie- nibus agitur,qui si defuerit solus, Csetera etiam
tas multis modis conquiescit. Aut enim prsedioti cum ipso coitu celebrata frustrantur. Qui consen-
auctores de heereticis, sententia prtBcisis, loquun- sus est individuae vitae et conjugalis societatis in-
tur; Aug. autera de iisqui tantum pravitate sui vicem servandse,a quo nimirum conjugium initia-
sensus a fidei puritate divisi sunt: aut preedicti de tur et in carnali copula perficitur. Ait enim Amb.
haereticis suh alia forma sacramenta celebrantibus (446); Cum initiatur conjugium, conjugii nomen
loquuntur ; Aug, vero de his qui in celebrando for- asciscitur.Item Isidorus: A prima fide desponsatio-
mam Ecclesiss servant: ant prsedicti ad effectum nis verius conjuges appellantur (447). Quod autem
saicramentorum respexerunt, quse illicite tracranti- . in carnali copula perficiatur, ait Ambro., in omni
bus inania aunt; Aug. vero ea esse dixit vera ot matrimonio conjunctio intelligitur spirituahe,quam
recta quantum ad se : vel prsedicti de hishaereticis confirmat et perficit conjunctorum commistio eor-
loquuntuf qui extra ecclesiam ; Augustinus ve- poralis. Item Hieron. dicit: Dominus (448) adulte-
ro de his qui intra eccletiam ordines accepe- j) ria futura in conjugiis quae sponsali conventione
runt. initiantur et corporum commistione perficiuntur.
De xtete ordinandorum— De ordinandis autem Ex his autem intelligere licet quod conjugium sa-
eanones eanxerunt, ut subdiaconus ante quatuor- cramentum sit, et sacrum signum, et saorae rei,
deoim annos, diacowM vero, ante viginti quinque scilicet conjunctionis Christi et Ecolesise, secun-
annos non ordmetur, presbyter vero ante triginta dum spiritum.quantum ad initium ejus;secundum
non etaamsi va&deaft dignus. earnem.quantum ad ejusdem perfectionem. Sicqae
Disi. XXV. De emjugio. — Nuno de conjugio geminae sacrsB rei signum, conjunctionis scilicet
videaBtns quod ante omnia saoramenta in paradiso animse ad Deum quod signatur in desponsatione.et
legiturinstitutum prknis hominibus, Domino di- carnis nostrae in Deum quod signatur in carnali
cente : Crescile et multiplicamini, et replete terram commistione, quando scilicet vir et mulier una
(445) In Hb. n contra epist. ad Parmenianum. (447) In lib. Etymologiarum, c. 8.
(446) In lib. De virginibus, o. 10. (448) Deest aliquid.
caro efficiuntur.Sicut Christus et Ecclesia una caro A juge propter tori fidem, venialem habet culpam,
sunt facti in Virginis utero.Deniquesecundum illud Cseterum,deficiente fide et bono prolis.coitus qui fit
ultimura signum auctoritas illa loquitur : Non du- causa exsaturandse libidinis conjugis,crimenhabet.
bium est illam mulierem non pertinere ad matri- Unde Sextus Pythagoricus ait in Sententiis :
monium, scilicet (quantum ad hoc signum) cum Omnis ardentior amator proprise uxoris, adulter
qua docetur non fuisse commistio sexus (449). est.
DIST.XXVII. Coactio excludit consensum. — Cae- DIST.XXX. De his qux matrimonium impediunt.
terum quod consensus iste a coactione immunis In quo ordine nequeat fieri conjugium. — Nuno
esse debeat, dicunt etiam leges : Libera debent causas quae matrimonium impediunt repeten-
esse matrimonia tam in contrahendo quam in dis- tes, eas prolixius exsequamur. Non omnis itaque
trahendo. ecclesiasticus ordo matrimonium impedit,sed tan-
DIST.XXVHI. Quod error matrimmium impediat. tum sacsrdotium, diaconatus et subdiaconatus; in
— Error quoque matrimonium impedit, quia nihil aliis vero admittitur, nisi religionis habitum sum-
est tam contrarium consensui quam error qui im- pserint,vel continentiae votum fecerint. Unde Inno-
peritiam detegit; sed hocdeerrorepersonai.etcon- centius : Ut lex continentise et Deo placens mundi-
ditionis intelligimus, qui omnino matrimonium im- n tia, in ecclesiasticis ordinibus dilatetur, statuimus
pedit, non de eo qui est fortunoe vel qualitatis qui quatenus episcopi, presbyteri, diaconi et subdiaco-
in malrimonio toleratur. ni, professi, qui sacrum transgredientes proposi-
De finali causa conjugii. — Finalis autem causa tum, uxorem sibi copulare praesumpserint, sepa-
conjugii est principaliter proles, secunduro quod rentur.Item Ancharitana (alias Anchonitana) syno-
Dominus ait : Crescite et muUiplicumini (Genes. 1); dus dicit: Quicunque diaconi de continentia inter-
secundaria, vitatio fornicationis. Sunt et aliae'cau- rogati juraverint et susceperint manus impositio-
sse, ut reintegratio pacis, pulchritudo viri vcl mu- nem, professi continentiam, si postea ad nuptias
lieris, qusestus quoque et divitiarum possessio, et convenerint, a ministerio cessare debent.
alia multa, quse quivis diligenter attendens facile DIST.XXXI. De differentia votorum. Divitio voti
inveniret. singularis. — Votum etiam aliud commune est,
De conjugio Virginis et Josepk. — Secundum tri- ut quod in baptismo omnes faciunt; aliud vero
plex bonum de quo jam statim infra dicetur.inter singulare, ut cum aliquis promittit sponte conii-
Virginem et Joseph perfectum fuit conjugium. Ait nentiam. Item singulare, aliud est privatum, ut
enim August. (450) : In parentibus Christi omne quod in abscondito, vel sine solemnitate fit; aliud
bonum nuptiarum impletum esl; prolem enim co- solemne,ul quod solemnitatem babet; quod facit
gnoscimus Christum Dominum ; fidem, quia nul- C prsediotus ordo in clericis.benedictio in virginibus,
lum adulterium ; sacramentum,quia nullum divor- in viduis religiosus habitus.Hoc autem solum ma-
tium. trimonium impedit.
DIST.XXIX. De triplici bono conjngii. — Sunt DIST. XXXII. De dispari cuUu. Dispar cultus,
denique tria bona conjugii.ut Aug. ait (451), fides, dispar religio est, qusBimpedit matrimonium.Non
proles et sacramentum : fides, ne cum alio vel enim licet Christiano, cum gentili vel Judseo inire
cum alia coeatur; proles, ut amanter suspiciatur conjugium. Cseterum si dum uterque infidelis erat
et religiose educetur. Qusa si defuerint, est proles matrimonium inierunt, altero ad fidem converoo,
sine bono prolis, ut est qui hseredem possessionis potest stare conjugium juxta consilium Apostoli
temere vult habere, non desiderans ad hoc prolem dicentis : Si quis fruter habet uxorem infidelem, et
quaerere ut religiose informetur. Sed his duobus hxc consentit habitare cum ipso, non dimittat illam,
frequenter nuptise carent, quod nunquam de tertio et de muliere simUUer (I Cor. vn). In qno monet
contingit, quod est sacramentum, scilicet ut con- ApostoluB quod est lucrandi occasio, cum liceat
jugium non separetur, hoc est ut, utroque vivente, ei relinquere. Causa enim fornicationis et corpora-
neuter unquam alii sacramentaliter conjunga- Us et spiritualis dimittitur licite uxor.
tur. jfj Conjugium triplex. Legitimum et ratum. Ratum
Quid et quotuplex sit separatio matrimonii. — Est et non legitimum. Legitimum et nm ratum. — Hic
autem separatio corporalis et sacramentalis. Pro- ergo sciendum.quod conjugium aliud est legitimum
inde corporaliter separari possunt,'causa fornicatio- etratum,ut quod inter fideles contrahitur publice
nis, absque consensu,vel ex communi consensu ad solemnitatibus secundum morem servatis; aliud
tempus, causa religionis, vel usque in finem.Igitur est ratum et non legitimum, ut quod inter eosdem
ubi haec tria bona sunt, excusatur coitus, vel ab clam et per nullam solemnitatem contrabitur.quod
omni culpa si fiat causa prolis, vel a majori, si ideo prohibetur ne cum sibi displicuerint legitimi
fit causa incontinentiae. Unde Aug, (452) : Concu- conjuges, separentur cessante probatione conjugii;
bitusconjugalisgenerandigratia non habet culpam: aliud est legitimum et non ratum, ut quod inter
concupiscentiae vero satiandae, sed tamen cumcon- infideles publica solemnitate initur.
(449) Leo, iepist. 90. (451)Super Gen. ad Htteram. Hb. ix, cap. 7.
(450) Lib. De nuptiis et concup. cap. 1. (452) In lib. De bono conjugali.
1109 SENTENTIARUM LIB. IV. — DE ECCLES. SACRAM. DIST. XLV. 1110
DIST.XXXIII.De cognatione carnis. Quousquecon-,A duo.non poterit utraque habere uxores,ut Nicolaus
sanguinitas impediat. Affinitatis impedimentum. — ait.
Cognatio etiam quae nubentes impedit, alia carnis DIST.XXXVI.De resurrectione. Quid sit tuba ex-
est et alia spiritus. Quae carnis est, alia dicitur tremi judicii. — Postremo de resurrectione et de
consanguinitas, alia affinitas. Consanguinitas au- modo resurgentium videamus. Resurrectio igitur
tem nuptias impedit usque ad sextum vel septimum ab omnibus credi dcbet. Ait enim Isaias : Resur-
gradum, juxta diversam computationcm. Affinitas gent mortui, et rcsurgent qui erant in sepulcris
quoque nuptias impedit,et quidem varie secundum (Isa. xxvi). Et Joanncs : Veniet hora in qua om-
multa ejus genera. Nam in primo genere, ita nes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei,
impedit sicut consanguinitas, hoc est ad septi- et procedent, etc. (Joan. x). Fiet autem resurrectio in
mum gradum; in secundo usque ad quintnm, sed voce lubx (id est manifesta) qux vim resuscitandi
in quarto permittuntur; in tertio vero usque ad se- habebit (I Tkess. IV). Unde Propheta : Ecce dabi*
cundum. voci sux vocemvirtulis (Psal. LXVII).Hsec denique
Primum genus affinitatis. Secundum genus. Ter- tuba cst clamor de quo dicitur : Media nocte cla-
tium genus. — Est autem primum genus affinitatis mor factus est, ecce sponsus venit, exite obviam
libi omnis consanguinitas tuae uxoris, et illi tua. n1 ei (Matth. xxx). Quae vox vel tuba dicitur esse ar-
Secundum genus affinitatis est tibi omnis conjux changeli, hoc est Christi, quam media nocte pro-
consanguineorum et consanguinearum uxoris tuae, feret : quod non pro hora dicitur tomporis, sed
sic tuorum vel tuarum conjux illi. Tertium vero quia tunc veniet quando non speratur.vel pro tem-
tibi est et uxori tuae, conjux secundorum affinium, pore dicitur. Ait enim Cassiodorus (453) : Hoc
ultro citroque : sicut qui sunt primi generis affii- tempore primogenita Êgypti percussa sunt (Exod.
nes, tibi et uxori tuae sunt inter se secundi. De- xu), quando et sponsus venturus est. Hoc quoque
nique qui sunt secundi generis affines tibi etuxori tempus dics Domini dicitur,nonprotem*poris quali-
tuae, inter se sunt tertii. Quaeque enim persona ad- tatc, sed quia tunc singulorum occulta patcbunt.
dita per copulationem mutat genus et non gra- Unde Daniel.-Vetustus dierum sedit.ct libri(hoc est.
dum.Addita vero pcr generationem mutat gradum, conscientiae singulorum) aperti sunt coram eo,
sed non genus. (Dan. xii).
DIST.XXXVII.De xtate et statura resurgentiam.
DIST.XXXIV.De gradibus affinitatis. Unde affi-
nitatis gradus computabis sic.ut cumtu etuxortua Impii qualUer resurgentl — Resurget autem omnis
homo secundum setatero Christi, ut Apostolus ait:
secundum divinam sententiam sitis una caro, et Occurremus omnes in virum
perfecinm in mensu-
pro una etiam persona reputamini (Genes. 11)./C ram xtatis plenitudinis Christi (Ephes. iv), Non, ait
Ideo in quo gradu est ei suus consanguineus, in
eodem est tibi idem affinis : et econver*o; et sic Aug. (454), in mcnsuram corporis vel staturae, sed
in omni affinitate numera.Affinitas autem defuncto aetatis,quia quisque recipietsuam mensuram,quam
vel habuit in juventute, si senex etiam obiit, vel
uno conjuge non deletur in superslite,quia validum si cst ante defunctus, In resur-
est verbum Domini et forte, quo dixit : Erunt duo fuerat habiturus
in carne una (ibid.) gentibus autem admirabili celeritate restituet Chri-
stus totum quo corpus eorum constiterat, nec ali-
DIST. XXXV. De cognatione spirituali. — Spiri- quid intercrit, utrum capilli ad capillos redeant.ct
tualis cognatio est, quam cceleste sacramentum per ungues ad ungues : an quidquid eorum perierat, •
roinisterium inter aliquos facit, velut inter compa- mutetur in carnem.et in partes alias corporis re-
trem et commatrem, et eorum filios et filias : per vocetur,suscitatore providente,ne quid ibi indecens
quod et spiritualis proximitas inter carnales filios fiat; indecorum quippe ibi aliquid non erit. Quod
et spirituales nascitur : et ideo inter personam per de electis intclligendum est. Coeterum impii an cum
quam compaternitas contracta est, et carnales fi- vitiis suorum corporum et deformitatibus resur-
lios alterius, ut Nicolaus papa ait, conjugium fieri gent inquirendo laborare, quid opus est? Non
non potest; inter cseteros autem potest, licet Pas- , enim fatigare nos dcbet incerta eorum habitudo,
chalis inhibere videatur a nuptiis post compaterni- JJ vel pulchritudo, quorum erit certa et sempiterna
tatem genitos. damnatio.
An quis possit duas commatres ducere unam pos( DiST.XXXVIII.JDe suffragiis defunctorum.—Interim
—
aUeram! Potest etiam quis duas commatres ha- tamen, antequam resurrectio fiat, videamus quid
bere unam post alteram uxorem,si commaternitas beneficia in Ecclesia pro dcfunctis facta, prosint.
et carnalis copula primae, nunquam simul fuerunt, Defunctorum igitur quatuor ordines sunt. Quidam
velut si ductam non, cognovit; vel si dudum co- enim sunt valde boni, quidam valde mali, qui-
gnita et absque reconciliatione repudiata commater dfim mcdiocriter boni, quidam. mediocriter mali.
facta est alicujus.Quod dicit Paschalis papa et Tri- Cum ergo sacrificia vel oblationes pro eis fiunt, pro
buriense concilium. Caeterum si simul fuerint illa valde bonis, gratiarum actiones sunt; pro valdo
(453)Super psal. cxvni. (454) In lib. De civitate Dei, lib. xxii, cap. 14.
1111 HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1112
malis, etiamsi nulla eorum adjumenta sint, tamen A i montem Oliveti (Joel. n), unde ascendit: ubi judi-
qualescunque vivoruin consolationes sunt; duobus cabit Dominus in forma servi clarificata, apparens
autem aliis ordinibus prosunt, mediocriter quidem tam bonis quam malis. Unde Aug. (455) : Cum in
bonis, ad hoc ut sit eis pcenaeremissio, mediocriter forma servi clarificata judicantem viderint boni et
vero malis, ad hoo ut tolerabilior sit eorum dam- mali, tolletur impius ne videat gloriam Dei,et tunc
natio. signum crucis angeli deferent ante eum ut ipse di-
DIST.XXXIX.De ordine eorum qni judicandi sunt. cit : Tunc apparebtt signum Filii hominis in cmlo
—Erunt autem ibi quatuor ordines eorum qui ju- (Matlhxxiv).
dicio aderunt. Alii enim judicabuntur et peribunt, DIST.XLI. — De differentia mansionum in calo et
ut quibus dicitur: Esurivi et non dedistis mihi man- in inferno.— Cseterum impii diversis pcenis tOrque-
ducare, etc. (Matth. xxx). Alii autem non judicabuntur. Pii vero in claritate cognitionis different,
buntur, et tamen peribunt, velut quibus Dominus quia in domo Patris mei mansiones mult® sunt
ait: Qui non credit, jam judicatus est (Joan. m). (Joan. xiv). Par autem erit gaudium omnium, vel
Alii judicabuutur et regnabunt,ut illi qui audient: quia quisque gaudebit de bono alterius, quasi de
Esurivi et dedistis mihi manducare; alii non judica- proprio : vel quia de omni re unde gaudebit unus,
buntur et regnabunt, ut illi quibus Dominus ait •' n omnes gaudebunt, ita ut pariias non ad intentio-
Sedebttis et vos super sedes duodecim judicantes duo nera gaudcndi, sed ad numerum rerum de quibus
decim tribus Israel (Matth. xix). Quod non tantum gaudent, referatur.
"adapostolos dictum esse intclligendum est, sed ad DIST.XLII. De visione bonorum et malorum. —
omnes qui apostolicam perfectionem adepti,relictis Postremo sciendum, quod sancti tradunt usque ad
omnibus, secuti sunt Christum. Judicabunt vero judicium bonos et malos se mutuo videre. Post
isti et comparatione melioris facti et potestate ju- judicium vero boni viderunt malos, sed mali
dicii : unde gladii ancipites in manibus eorum non videbunt bonos. Unde Gregorius (456) : In-
(Psal. CXLIX), hoc est, sententia de bonis et de ma- fideles in imo positi ante diem judicii : fideles
lis in potestate eorum. Sed quae ibi dicenda cre- in requie attendunt, quorum gaudia post contem-
duntur, vocene proferantur, an tantum virtute ju- plari non possunt. Isaias etiam dicit : Egredien-
dicis effectum accipiant, nulla auctoritate aperte tur electi et videbunt cadavera vivorum, qui prxva-
definitum existit. ricati sunt in tne (Isa. LXVI).Et Psalmista : Lxta-
DIST,XL. — De loco judicii et sententia. — Lo- bitur justus cum viderit vindictam (Psal. vm).
cus autem judioii sicut super Joelem. prophetam Cujus lffititise nos Dominus consortes efficiat.
auctoritas dicit, erit in spatio hujus aeris cqntra " Amen.
Finis libri quarti Sententiarum Bandini.
(455) Super Joan. De Trinit. lib.i,c. 16 et 17 sen- (456) Super Lucam c. 16.
tentialiter.
ANNODOMINI
MCLXIV.
ffllGO AMHAIWSIS
ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPUS
NOTITIA.
{Gallia Christiana nova, tom. XI, col. 43).
Si credimus Orderico Vitali, lib. vn, pag. 889, D pus Rothomagensis;sed mox patebit electum fuisse
vivente Honorio II papa, quod oadere debet vel in
Hugo non ante annum 1130 factus est archiepiseo-
1113 NOTITIA. 1114
finem anni 1128, paulo post mortem decessoris A / siam Sancti Martini Alciensis in abbatiam Albae-
8ui, vel saltem in annum 1129. Conjioit eruditus marlae crexit.
auctor Annalium Rened., tom. VI, p. 160, illi fra- Anno sequenti Innocentius II Francis conlra
tremgermanum fuisse celebrem illum Matthaeum Anacletum pseudopontificem probatus, Rothoma-
episcopum Albanensem ; rectius probat utrumque gum venit mense Maio pro pace, ut videtur, com-
natum esse in Laudunensi solo, litterisque operam ponenda inter archipraesulem et cives; nonnihil
navasse in schola Anselmi Laudunensis ; ad ulti- enim jurgii inter eos tunc viguisse indicat S. Ber-
mum tandem nescire se profitetur unde Hugoni co- nardusadipsumarchiepiscopumscribcnsepistolam
gnomen Ambianensis, tam apud Ordericum quam 25. Dum pontifex Rothomagi demoraretur, Hugo
apud Gaufridum Vosiensem. Ut ut est de cognomi- calculo suo comprobavit donationem centum mar-
nis illius origine, quam quidam inde esse deductam charum argenti, quas Henricus rex Cluniaco con-
existimant, quod Hugo fuerit de genere comitum tulerat in teloniis Londinensi et Lincolniensi, ad
Ambianensium, Hugo Cluniaci primum monasticen sustentationem fratrum. Eodem anno Innocentius II
professus, factus est an. 1115 prior Sancti Martia- concilium celebravit mense Octobri apud Remos,
lis Lemovicensis, deinde Sancti Pancratii in Anglia, quo et Hugo perrexit litteras Henrici Anglorum re-
dicec. Cicestrensis, tum Radingensis novi monaste- . n, gisdeferens filialis obedientiae indices. Adfuit quo-
rii abbas. In eum post obitum Gaufridi Rothoma- que Hugo consecrationi majoris xenodochii Sancti
gensis archiepiscopi, ubiad electionem ventum est, Joannis Bruxollensis a summo pontifice factae, qui
suffragia convenere; electio autem probata, tam abi eodem rursus anno, pridieNonas Octobris, in ejus
Henrico Anglorum rege, quam ab episcopo Sales- gratiam confirmavit jura Ecclesiae Rothomagensis.
beriensi, in cujus dioecesi Radingia sita erat. Ve- et scripsit ei vn Kalendas Augusti 1132, ut varia in
rum cum electioni acquiescere nollet Hugo, clerusi dicecesi sua flagitia contra ecclesiasticam discipli-
Rothomagensis epistolam scripsit ad Honorium pa- nam coerceret. Hoc circiteranno, cum ad eumdem
pam.uteumad subeundumarchiepiscopatum com- pontificem querelas detulisset rex Angliae, quod
pelleret. Eam subjicimusdepromptamex Spicilegiii Hugo ducatum Normanniae turbaret, professionem
tom. III, p. 151 : « Domino papae universali Hono- et obedientiama quibusdam abbatibus suscipiendo,
rio, Rothomagensis Ecclesia omnem in Christoi epistola, quam lege integram in Spicil. tom. II, p.
obedientiam. Elegimus electione communi filiumi 457, aut apud Pommerayum Concil. Rothomag. p.
nostrum Hugonem abbatem Radingensem nobisin i 133 (1), scripsit Hugoni pontifex epistolam 16, ut ali-
pontificem. Super hoc quaesivimus assensum do- quid pro bono pacis de jure ecclosiastico regi cede-
mini nostri Henrici regisAnglorum, etobtinuimus. ret. Anno 1133 dedit, aut confirmavit archipraesul
Ab episcopo quidem Salesberiensi, sub cujusmanu i 'C monachisTironiensibusprioratumBaschevillae, cu-
abbatis officio fungebatur, nobis eum reddi liberumi jus ecclesiam eis dimiserant monachi Pini; qnade
et absolutum qusesivimus, et cum Hbertate susce- re chartam legesis apud Pommerayum Concil. Ro-
*
pimus. Sed quia, ipso revelante percepimus, quod1 thomag., p. 147. Adfuit eodem anno concilio Jo-
sine anctoritatis vestrse assensu eum habere noni trensi, cujus confirmationem cum ab Innocentio II
poteramus, cum et hoc in litteris vestris praedicto> postulasset Petrus Venerabilis lib. III, epist, 17, de
regi Anglorum directis ita scriptum legimus : Ip- Hugone haec subdit : « De csetero quam reverendae
sum itaque sub vritno jnre absque dominio nostro> vitae sit, quamque fidelis apostolatui vestro domnus
tanquam specialem beati Petri et sanctm Romanx» Rothomagensis archiepiscopus fuerit, quamquepro
EcclesisecUricum retinemus ; eapropter donari eumi pace vestra laboraveril, non est necesse vos ihstrui,
nobis a sublimitate vestra requirimus; quem tanto» quem plene de his omnibus instruetum credimus.
chariorem habebimus, quanto a vestra celsitudinis i Supplicamus igitur paternitali vestrae, ut ita paci
sede nobis donatum lsetabimur. Quem humili sup- ejus et justitiae provideatis, quatenus et Deo possit
plicatiene ita donari a vestra, gratia quserimus, utb reddere quod Dei est, et Caesari quod Csesaris ; ut
sub nullius unquamjnrevel potestate, nisi subve- si fieri potest, et divinffl censurse non displiceat,
stra tantummodo pia proteetione enm persistere i jj J et majestatem regiam non offendat. » Ex quibus
gaudeamus, charissime pater et domine. » verbis non obscure intelligitur, fuisse adhuc tunc
Hugo, a pontifice dimissus, consecratus est anno) temporis dissidia quaedam Hugonem inter et ci-
1130, ex appendice Roberti de Honte, in qua haec; ves Rothomagenses,aut ipsum etiam Anglorum re-
leguntur: « Rex Anglisa Henricus ad Nativitatem L gem.
sancte Maris fuit Beoci, et adduxit secum Hugo- Diximus tomo I, col. 713, ipsum anno 1134 so-
nem noviter electum Rothomagensem, qui fueratt lemni ritu absolvisse Guigonem Delphinum. Adfuit
abbasRadingi,qui etiam sacratas est in festoExal- eodem anno, ut apostolicsB sedis legatus, ooncilio
tationis sanctse crucis, die Dominica, quem con- apud Montem-Pessulanum celebrato, scripsitque
secravit Richardns Bajocensis cum coepiscopisi Innocentiopapse de rebus eo in concessu gestis epi-
suis in ecclesia S. Andoeni. » Eodem anno eccle- stolam,quam habes tom. VI Annal. Bened., p.666,
(1) Vel Patrologix, t. €LXXDC, col. 669.

1118 HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1116
Anno 1135 dedicavit ecclesiam Oranium Sanctorun A invitatus, partem basilicsa Dionyslansa inferiorem
Belencumbris. Eodem anno Richardum Glocestrie dedicaverat cum Bellovacensi, Meldensi et Silvane-
comitis filium post longam dilationem consecravi ctensi episcopis, ut observavimus in Sugerio (Patr.
in episcopum Bajoceneem (2), et concilio Pisis ha t. CLXXXVI).Anno 1141, eo consentiente, fundati
bito adesse voluit. Finita autem synodo, in Italii sunt apud Ulteriorcm-Portum milites templarii; et
pro rebus sedis apostolicsejuvandis demoratus est ipse Beccensia monasterii privilegium Auselmo ab-
unde « curis apostolicae servitutis occupatus, » ai hati a Willelrao quondam archipraesule indultum
Ordericus lib. xm, pag. 900, « curas proprii prse- renovavit. Anno H43 canonicis regularibus confir-
sulatus aliquandiu intermisit.etdiutius in Ausonia mavit Ecclesiam B. Mariae de Cornevilla. Eodem
partibus demoratus, aliorum negotia solerter expe anno fundationem Burgi-Achardi anno prsecedenti
divit, quod regi vehementer displicuit. » Sed adve factam sub jure et imperio priorum Falesisa con-
nienteeodemannoHenrici I Anglorumregismorte firmavit. Sed postea cum Falesiani canonici insti-
simultas hsec sopita est, dum hic pie humilitorqui tutum Praemoustratensium amplexiessent, canonici
veniam ab archiepiscopo deprecatus, absolutionea regulares Burgi-Achardi sui juris esse ccepere, et
promeruit.LegendaapudWillelmumMalmesburien anno demum 1685, mense Septembri.reformationi,
sem Historix novellx lib. i. fol. 100, aut apud Pom _ quse dicitur Friardelli nomen dedere. In eo mona-
merayum Concil. Rotkomag. pag. 135, epistola sterio, quod sub nomine Sancti Laudi consecratum
quam de Christiana regis hujus morte, cui ad ex- est.reformationisbujus superioresgenerales sedem
tremum usque spiritum adhseserat, scripsit ipse suam figere consuevere.
Hugo Innocentio.papse (3). An. 1136 subscripsil Anno 1144 Hugo Letardo abbati Beccensi immu-
chartsB Stephani Anglorum regis, pro fnndatione nitatem telonei concessit, adfuilque dedicationi ba-
monasterii canonicorum regularium Doverensis; el silicfe integrae Sancti Dionysii ab abbate Sugerio
chartam ab eodcm rege accepit de his qui treviam tandem perfeete, et consecravit aram beatse Marise.
Dei infringebant: charta autem Ula, quam publici Anno 1145 ecclesiam abbatise Calvi-Montis apud
juris fecit Pommerayus Concil. Rothomag., pag. Velocasses Sugerio abbati traditse a rege Franco-
145, confirmabantur omnibus episcopis Normannut rum, et in prioratum duodecim monachorum con-
jura omnia spiritualia et synodalia. Sed eodem versse cousecravit, uti diximus in Sugerio. Eodem
anno urbs Rothomagus repentino igne succensa circiter anno fundationem probavit et monialium
est mense Septembri, ex Orderico lib. xm, pag. Fontis-ebraldi apud Clarum-rivulum prope Gossem-
905. fontem, et raonialium Prsemonstratensium apud
Anno sequenti litem diremit Hugo inter canoni- Bellum-Montem ; qusa postremse anno 1285 exstin-
cos S. Ebrulfi et monachos Moritonienaes, de jure u ctsB sunt. Moriachis Majoris Monasterii ecclesias
sepultursa oppidanorum. Exortum etiam grave dis- aliaque confirmavit anno 1146. Dedicavit 1147, die
sidium inter comitem Boloniensem et Robertum 3 Sept., ecclesiam Cornevillae.Eodem anno Cado-
GlocestriaB comitem compescuit, teste Malmesbu- menses monachos etcanonicos Bajocensea conoilia*
riensi, fol. 102. Theobaldo quoque abbati Becci vit. Adfuit 1148 concilio Remensi. Anno 1149 Ro-
benedictionis munus impendit. Mortuum mare or- gerium benedixit in abbatem Becci. Anno 1150se-
dini Cisterciensi eodem anno 1137 ascripsit. Con- quester pacis electus est inter Philippum Bajocen-
flrmavit anno 1138 fundationem Ardense dioec. Ba- sem episcopum et monachos Clarevallenses. Circa
jocensis. Eodem anno qusadam largitus est Serloni idtempus 16 Fiscannensis monasterii parochias,in
abbati Sancti Luciani, et Joscelino abbati Augi. dicecesi Rothomagensi sitas, ab omni jure episco-
Anno 1139 alio oborto jurgio inter Anglise episcopali absolvit. Anno 1151 adfuit concilio Balgencia-
poset ipsum regem, rem totam amptioribns ratio- censi, ubi actum est de divortio Ludovici VII regis
nibus etsermonibus agebat Bugo archiepiscopus Ro- et Leonorse Aquitanicse. Decimas plurium ecclesia-
thomagi, quantum ille facundia poterat, maximus rum confirmavit 1152, monachis Verliaci. Anno
regis propugnator, inquit idem Malmesburiensis, 1153, vNonas Maii, in ecclesiam Sancti Martini
fol. 103, contra Henricum Vintoniensem episco- 0 Pontisarensis cunvenit ciim Parisiensi ac Silvane
pum, sedis apostolicsa legatum.regisque ipsiusfra- ctensi episcopis, adelevandas sancti Gualterii,olim
trem. Certe Hugo regis partibus addictissimus erat, ejusdem loci piissimi abbatis, reliquias. Eodem
cujus fratrem Theobaldum, cum ille bello fusus, anno ecclesiam Sancti Sidonii a longo tempore de-
victus,captusqueessetapudLincolniam anno 1141, solatam,dc manu castri domini extraxit, et Rogero-
adiit cum Normannis, ipsi regnum Anglim et duca- abbati Fontanell. ordinandam tradidit. Eodem cir-
tum Normannix offerens, ex Orderico lib. xm, pag. citer tempore gravis contentio intermonachosFon-
923. Eodem anno Arnulfum consecravit in episco- tanellee et S. Stephani Gadomensis vigebat, de qua
sedis
pum Lexoviensem; sed anno 1139 Rotrodum simi- Joannes Tusculanus episcopus et apostoUcsa
liter episcopum Ebroicensem consecraverat, et annc legatus, Hugoni soripsit, ut cum Rotrodo Ebroicensi
1140a Sugerio abbate Sancti Dionysii in Francia et Gerardo Sagiensi episcopis huic dissensioni fi-
(2) Monast. Anglic. tom. III, p. 1012. (3) Patrologix, tom. CLXXIX, col. 670.
1117 NOTITIA. 1H8
dem imponeret:cujus mandatis paruisseHugonem A ^ tempore scripsit ad regem Angliae de institutione
ex litteris, quibus transactionem initam inter filii sui Henrici, ut simul et mores et litteras ab
utrumque monasterium confirmavit, satis constat. optimis paedagogis addisceret, ut colligitur ex
Anno 1154, xiv Kal. Januarii, praesens fuit corona- epistola 67 Petri Blesensis. Ecclesiam de Sorenc
tioni Henrici II, regis Angliae, apud Weslmonaste- Gerarde abbati Flaviacensi donavit anno 1163.
rium a Theobaldo Cantuariensi antistite peractas. Hugoni abbati S. Vincentii Silvanectensis confir-
Eodem circiter anno jura etpraediaRothomagensis mavit sitas in sua dicecesi ecclesias, VH Idus Maii
Ecclesise confirmavit Adrianus IV bulla Hugoni da- 1164.
Multa reliquit eruditionis suae motiumenta, quo-
ta.qui translationem sancti Guillelmi Firmati apud
Moretonium anno 1156,in octavis Pentecostes cele- rum unum est Tractatus de rebus theologicis Mat-
bravit. Tunicam Dominicam visitavit eodem anno thaeo Albanensidicatus,quemlege apud Martenium,
in monasterio Argentoliensi; qua de re instrumen- t. V Anecdot.; alterum vero, Tractatus super haere-
tum confecit.quod legesis apud Pommerayum Con- sibus in Aremorico solo natis, Alberico Ostiensi
cil. Rothom., pag. 149, firmavitque abbatiee Sancti episcopo nuncupatus, et ad calcem operum Gui-
berti editus. Scripsit etiam libros
Dionysii in Francia, omnes ecclesias quas illa in _ tres DeNovigentensis
sua dioecesi possidebat. Confirmaverat biennio an- ] memoria, et Tractatum de fide catholicaet
tea eidem monasterio nundinascujuslibet ferieesex- Oratione Dominica, editos apud Marten. Ampliss.
tse apud Castrum-Novum prope Sanctum Clarum. Collectionis, tom. IX, et epistolam ad Theodericum
Anno eodem 1156, Henricus II prioratum ordinis Ambianensem episcopum de hominibus qui vice
trahebant carpenta ad sedificandas ec-
Grandimontensis fundavit in silva Roboreti, quem jumentoruro
clesias, scriptum anno 1145, quam lege Annalium
paulo post in vivarium suum prope Rothomagum tom. VI, pag. 392. NonnuHas quoque Lu-
transtulit ad sinistram fluroinis Sequanae ripam ; Bened., dovico VII regi scripsit epistolas, quas vulgavit
unde locus ille nomen sumpsit beatse Marise de Vi.'
vario : sed hujus mensa prioralis sub Henrico IV Pommerayus Concil. Rothomag. pag. 139 et 142.
Item alias Sugerio abbati Sancti Dionysii in Fran-
Francise et Navarrse rege collegio patrum Societatis
cia editas Anecd., tom. I, col. 417 et seqq. Rainar-
Jesn Rotbomagensi addicta est. Anno 1157 idem\ do
confirmavit monachis Sancti quoque abbati Cisterciensi, et comiti Tolosano,
archiprsesul DionysH quas legesis apud eumdera
in Francia.ecclesiam Cergiaci.in quo illi prioratum 1 Pommerayum, ibidem
pagg. 140 et seqq. Denique duas in quibus se apo^
instituerunt omnimodae jurisdictioni suae cum ipsa1 stolicae sedis
ecclesia obnoxium. Anno 1158 monachis S. Au- dot., tom. I, col. legatum dicit, in appendice et Anec-
380. Scripscre vero ad eum Ar-
'
doeni confirmavit ecclesiam Rosin dicecesi Bajo-1C nulfus Lexoviensis
censi sitam.a jure episcopali liberam, et anno 11591 episcopus epistol. 15, editam
apud Pommerayum Concil. Rothomag. pag. 138, ac
monachis BeataeMariee de Valle,quidquid in ipsius 1 Petrus Venerabilis epiatolam 4 Hbri primi et epis-
dicecesi possidebant. tolam 33 libri sexti.
Circa id tempus jussus abH.Anglorum rege Ro- Obiit meritissimus prssul tertio Idus Novemb.
berto abbati Sancti Michaelis licentiam fecit divinai anno 1164, ex ejus epitaphio quod hic transcribere
celebrandi in ecclesiis de Ponte-Ursonis. Anno) post Sammarthanos non pigebit:
1160, vel, ut aiiis placet, 1161, mense Julio, an- Inter pontifices speeiali dignus honore
nuente Anglorum rege, congregatum est conciliumi Hic noslrse carnis Hugo resignat onus.
provinciale apud Novum mercatum in Norman- Consignata brevi clauduntur tnembra sepulcro.
Non tamen acta viri claudit ulerque polus.
nia, ubi omues consenserunt Alexandro III papta,' Quidguiddispensat et compartitur m omnes,
reprobato Victore antipapa. Eodem circiter anno 1 Gratia cmtuleral,prxstUeratque viro.
fundati sunt Rothomagi milites templarii eo int Fecundos igitur virtutum copia fructus
loco, ubi postea aedificata est domus consularis. Fecit et ultra kominem et magnificatus homo.
An. H 62 Hugo confirmavit omnes possessionea I> Tandem post celebris felicia tempora vitx,
"] SustulU emeritum fiebilis hora setnen.
abbatisBde Voto, et beneficia prioratus Montis-Le- Par, Marline, tibi consorque futurus eamdem
prosorum prope Rothomagum ; et eodem circiter SortUus tecum est commortendo diem.
NOTITIA ALTERA
(Histoire littdraire de la France, par des religieux ben6dictins, t. XII, pag. 647.)
Hugues, suivant La Morliere (4), fut surnomme d'Amiens, parce qu'il <§tait de la maison de Boves, la-
quelle descendait des comtes d'Amiens, sinon en ligne directe, du moins par alliance. Les sceaux qui nous
(4)!Antiq. d'Amiens, p. 29.

1H9 HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1120
restent de ce prelat semblent justifier oette opinion, car on y voit dans le contre-scel un bceuf puissant,
armes analogues au nom de la famille de Boves (5). Ce qu'on ne peut revoquer en doute, c'est qu'il etait
d'une naissance illustre : Clarus avis (6), dit un ancien versiflcateur en parfant de liy. Son education re-
pondit a la rioblesse de son extraction. II fit ses etudes a Laon dans 1'ecole des celebres freres Anselrae
et Raoul, ou il eut pour corapagnon Matthieu son parent, qui, de moine de Cluni et de prieur de Saint-
Martin des Champs, devint cardinal, eveque d'Albane et legat du saint-siege. Hugues embrassa, oomme
Matthieu, et peut-etre dans le meme temps, la vie religieuse a Cluni.
Peu d'annees apres sa r6ception 1'abbe Ponce le nomma, l'an I1l3,prieur de Saint-Martial de Limoges.
Hugues n'y resta pas longtemps. Le prieur6 de Saint-Pancrace de Leuves, en Angleterre, 6tant venu &
vaquer, il fut choisi pour aller le remplir.Ce nouveau choix annoncaitles gcandsprogres qu'il avait fails
dans la religioa. Car il y avait une convention par ecrit entre 1'abbe de Cluni et GuiUaume de Varenne,
fondateur de Saint-Pancrace, qu'ony mettrait pour sup6rieiir le plus sage et le plus saint religieux de
Tordre, exoepte le grand prieur de Cluni et celui de la' Charit6. Hugues dans ce poste, repondit parfaite-
metit aux vues de oeux qui l'y avaient plac6. Son m6rite penetra jusqu'a la cour du roi d'Angleterre
Henri I".Ce monarque ayant fonde,l'an 1125,1'abbayede Reading au diocese de Sarisberi,ne jugea per-
sonne plus capable que lui d'etre mis a.la tete de cette maison. Hugues y etablit un si bon ordre, qu'en
tres-peu de temps elle effaca les plus celebres monasteres d'Angleterre. La Providence.au bout dequatre
ans, le tira de cet emploi pour 1'elever a un ministere beaucoup plus important, et auquel vraiserabla-
blement il ne s'attendait pas.Etant venu a Rouen sur la fin de fan 1129, il y trouva le siege ra6tropolitain
vacant depuis le28 novembre de 1'annee pr6c6dente, date de la mort de 1'archeveque Geofroi. Lesbelles
qualites" qu'il fit admirer en lui pendant son sejour, determinerent le clerge de cette ville a 1'elire pour
son pasteur. Le decret d'election ayant ete porte au roi d'Angleterre et a l'eveque de Sarisberi, l'un et
1'autre 1'approuverent avec 61oge. Mais il fallait de plus le consentement du saint-si6ge, auquel Hugues,
comme profea de Cluni, 6tait imm6diatement soumis. Nous avons la lettre que 1'Eglise de Rouen 6orivit
au pape Honore-euree sujet, maisla reponse nous manque, et l'on ne sait si ce fut Honore, mort en
fevrier 1130, ousonâuccesseurlnnooent II qui la fit. Ce qui est certain, c'esttjue Rome enterina la sup-
plique. Parenla sadevenu entierement libre, l'61u fut amen6 a Rouen par le roi d'Angleterre, et sacr6 solen-
nellement pr6sence le 14 septembre de l'ari 1130. Saint Bernard, ami de Hugues, lui 6crivit peti
apres, nonpour le f61iciter, mais pour 1'exhorter &mettredans son gouvernement beaucoup de patienee
et de disoretion; vertus, suivant ce samt, plus necessaires a uri archeveque de Rouen qu'a tout autreprd-
lat. Cest que l'ubb6 de Clairvaux avait, (on ne sait sur quel fondement) und id6e fort desavahtageuse dea
Rouennais. « Soyez patient, dit-il a son ami, parce que vous vivez avec des mechants; soyez pacifique,
parce quel vous 6tes 6tabli pour Estoles gouverner. Que le zele anime votre charite; mais que la discretioa
tempSre la s6v6rite de ce zele: patiens, quia es cummaUs; etto pacificus, quia prxes matis. Habeat
chariias %ehum;ted adhUteat pro tempore modum severitas. »
, Lea vertus par lesquelles il s'6tait distingue daqs le clottre, le suivirent dans 1'episcopat.A l'imitation
de saint Anselme, il cboisit pour ses chapelaius, en mentant sur son si6ge, trois de ses confreres, Helie,
Ansgaire et Victor, afin de pratiquer avecII eux les observanoes monastiques (7). Ges .exerciees ne pre-
naient rien sur les fonctions pastorales. fut assidu a distribuer le pain de la parole divine asoripeu-
ple. II faisait r6guli6rement les visites, non-seulement dont deson diocese, mais encore de sa province, sui-
vant l'usage imm6morial de ses predeoesseurs, usage on remarque encore des traoes (8) dans les
siecles suivants. Le d6tail de ses 6crits fera oonnattre le. soin qu'il eut d'ecarter de la Normandie les er-
reurs qui infectaient les eontrees voisines, et le zele aveclequel il travaillapoury faire fleurir la raligion,
-
dans toute sa purete.
Le schisme dTnnocent et d'Anaclet suivit de pres l'61ection de noire prelat. Declare pour le premier
aveo toute la natton francaise, U eet l'honnenr delui rendre ses hommagesa Rouen.oh ce pontife arriva-
dans le mois de mai de 1an 1131.Hugues,rayant rejoint au concile de Reuas,tenu versla fin de lameme
annee, lui apporta les lettres du roi (TAngleterre, par lesqueUes ce prince le reconnaissait authentique-
ment pour legitime pape.EUes toent luea dans Vassemblle aveo applaudisseriient; et l'61oquence de celoi
qui les avait apportees, de servit a leur donner on nouveau poids. Innoeent ne payapas d'un injuste retotir
le zele de 1'arcneveqnc Rotien pour ses int6rets. Celui-ci s'etant plaint an conoile de ce que les abbea
de sa province lui refusaient le serment ou la profession d'ob6issance, le saint Pere ordonna sur-le-
champ qu'on flt un r6glement pour les y obliger. C'6tait le premier titre qu'il yeut sur cette matiere^
depuis longtemps debattue entre les metropoirtains eties 6v6ques de Normandie d'une part, et les abbes
de cette provinee de 1'autre. II serait trop lorig de rapporter iei les raisone sur lesqueues se tondaient
les derniera pourse d6fendre du joug qu'on voulait leur imposer: on peut lea voir amplement dedujtes
dans la pr6face du Pere Mabillon (part. i, n. 31) sur le quatrieme siecle des Actea dea SS. B6nediotins.
Hugues, a son retonr, se mit en devoir de faire executer le decrejt du concile, et d6pIoya toiite abri Auto-
rit6 pour en venir a bout. Maie il y rencOntra plus d'obstactes qn'il tfavait compte/pfuBie^fs abbes per-;
sisterent dans leur refus, sans ee laisser abattre ni par lesmenaces de r_ro_eveque, ni nar celles du
pape. Le roi d'Angleterre ne vit pas cette du querelle d un ceil indiflerent. II prit le parti des abbes.et eerivit
au pape pour se plaindre de la conduite m6tropolitain a leur 6gard, comme d'une innovation 6gale-
des dr. de Vab. de S.-Ouen, p. 274; POM- te. Hio in pueritia Iitteris traditus est;et postquam
(5) Bif. adoievit,4a Laudunensi Ecclesia clericale officium
MER.Hist de Vab. de S.-Ouen, p. 425. ftdAT1_US Q8_i))
(6) Huic (a) successit amor plebis, tremor Hugo
[potentum, (7) Hist. de Vab. de SaintrGermain des ' Pris, pr. n.
Clarus avis, clapus studiis, recreator egentum. 53, p. x_.
ALBER. a d an. 1183). (8) On conserve a la Biblioth6que du roi, sous le
(Apud 1246, un manuscrit qui renferme les actes que
Pierre le V6n6rabfe (liv. n De Mir., c. 4) en par- n° Odon Rigaut, archev6que de Rouen, morten 1275,
lant de Hugues d'Amiens dit:.« Fuit autem hicnpn
obscuri secundum carnem generis, ortus ex Re- toute faisait, non-seulamentdana eon diocese,mais dans
mensi provincia utroque parente et nobiUtate, ut 1'etendue de eaprovince.
dictum est, insignito, et mundanis opibus locuple-
(a) Gaufrido.
»121 NOTITIA. 1122
roent prejudiciable a la tranquillite de la province et aux droits de sa couronne. Tel 6tait effeotivement
le point de vue sous lequel il envisageait le serment que Hugues exigeait des abb6s. D'un c6t6, les
anciennes coutumes du ducb.6 ne lui pr6sentaient rien de semblable; de 1'autre, il rcgardait ce sermcnt
d'ob6issance illimitee comme un acte qui attribuait au m6tropolitain, non-seulement iajuridiction spiri-
tuelle, mais aussi le droit temporel de suzerainet6. D'apres celte id6e, qui lui 6tait commune avec toute
la noblesse de Normandie, le monarque priait le pape aans sa lettre de r6primer 1'entreprise de 1'arche-
v6que de Rouen, et lui repr6sentait, pour 1'engager a cela, tout ce qu'il avait d6ja fait pour son service,
et ce qu'il 6tait pr6t a faire. Ccs remontrances eurent leur effet. Hugues, par le conseil du pape, remit a
faire valoir ses pr6tentions &un autre temps, et demeura tranquille le reste du regne de Henri Iw.
L'an 1134, il se rendit au concile de Pise (9), ou il y fut recu avec honnenr et plac6 dans les premiers
rsmgs. Les diff6rentes matiferes qu'on y agita, lui donnerent occasion de faire preuve de son savoir et de
son attachement pour 1'unite de 1'Eglise. Apres la ciature de cette assemblee, le pape le retint pour
Femployer a diff6rentes affaires du saint-si6ge lui-meme
ayec titre s'en
de 16gat. Cependant la longueur de son absence
excita defl murmures en Normandie; et le roi offensa, trouvant fort surprenant, disait-il,
que l'archev6que pr6ferat au soin de sa province les int6rets du pape. Le pr61at, de retour l'ann6e sui-
varite, causa une nouvelle indisposition au monarque par le refus qu'il fit de sacrer Richard, filsnaturel
du cointe de Glocestre, que Henri avait nomme a l'6v6che de Bayeux. Les canons etaient pour le metro-
politain; mais le prince, absolu comme il l'6tait, connaissait peu de lois qui ne dussent plier sous ses
volont6s. Le pape prevint les suites facheuses de cette affaire, en accordant a Richard une dispense, au
moyen de laquelle son sacre ne souffrit plus de difficultes.
Au mUieu de ses diflerends avec notre prelat, le roi conservatoujourspour lui un grands fondsd'estime
etde respect. Ces sentiments 6claterent dune mani6re bien 6vidente dans sa derniere maladie. Voyantsa
firi approcher, il manda l'archev6que de Rouen pour le consoler, et rendit 1'esprit entre ses bras le ler
decemnrede4'an 1135.
Aprea la mort de Henri I", ses Etats furent disput6s entre sa fille Mathilde, 6pouse de Geofroi, comte
d'Anjou, et Etienne de Blois, son neveu. Hugues s'attacha au second, qui fut victorieux, et eut sous son
regrie une grande infiuence dans les op6rations du gouvernement. Les abb6s de Normandienetarderent
pas a ressentir le poids de son nouveau credit. II reprit l'affaire, des profesaions, et obligeaThibaut, abb6
du' Bec et depuis arohev6que de Cantorberi. a lui jurer ob6issance au moins de vive voix.
Le'd6vouemerit de Hugues pour lcs int6r6ts du roi Etienne se signala dans une de ces occasions d61i-
catefa qui sont comme la pierre de touche de la v6ritable affection. Ue prince, par des vues de politique,
s'6tait eiripar6 des chateaux qne plusieurs ev6ques angl&is avaient fait construire dans les terres deleurs
Eglises. Lcs interess6s jet6rent les haut cris, et voulurent avoir raison de cette entreprise qu'ils regar-
daient oomme une usurpation sacril6ge. L'6v6que de Vinchester, fr6re du roi, sacrifiantlesdroitsdu sang
aux pr6tentions de son qrdre, entra dansleur ressentiment. Ilassembla,commelegatdupape,unconcile,
o_ ileut lahardiesse defaire citer le monarque. Alberic de W6re, homme savant, y comparut au nom
d'Etienne,-et plaida vivement Ia causede cefui qu'il repr6sentait. Sur ces entrefaites arriva l'archeveque
dellouen. II prend place au concile, et a'6tantfaitexphquerlesujetdontontraitait.il demandeauxprelats
a'ils jjourraientproaêr qu'en quaUt6 d'6v6ques ils dussent avoir des forteresses. « Mais quand menie,
ajouta-t-il, _)U8 feriez voir que vous pouvez en posseder sans contrevenir aux canons, de quel droit
refuser de les remettre entre les mains du roi dans un temps oQ le royaume est menace
'une invasion? N'est-ce pas auroi a, veiller a la surete de 1'Etat? et des sujets peuvent-ils lui refuser
Souvez-Tous
l'entr6e de leurs places sans se rendre ooupables de r6volte (10)? » Ce discours arreta l'oxoommunication
qn'on 6tait sur le point de lancer contre le roi.
-tugues cTAmiensn'avait fait que le personnage de politique en cette assemblee; il fit celui de contro-
versiste dahs le concile qui se ynt i ParU, l'an 1,147 (11), contre les erreurs de Gilbert de Ia Porree. U
enfra en Iiceavec ce subtil th6oIogien, et entreprit de Iui prouver qu'on ne dbit pas. dire qu'il y a trois
choses singuKeres, tria smguktria, dans la Trimte, en quoi iJ n'avait pas tout k faitraison.
La Normandie changea de maitre en 1150 par la cession qu'Etienne fut oblig6 d'en faire a Henri, fils
de Matbilde, qui lui succeda quatre ans apres dans le rbyaume d'Angleterre.
. Cette r6volution n'en produisit aucune dans la situation de notre pielat. Henri oublia qu'il avait 6t6 le
plus z616partisan de son rival, et Iui continua les m6mes favenrs dont Etienne 1'avait honor6. D6s son
avenementen Normandie, il lui adressa des lettres patentes par lesquelles il confirmait les priviUges dea
"habitants de Rouen. Le roi de France, Louisle Jeune, faisait aussi beaucoup de. cas de sonm6rite;
temoin 1'honneur qu'il luiflt de 1'appeler a l'assembl6e, tenue en 1152 a Beaugenci, pour d6lib6rer sur la
cassation de son mariage avec Eleonore. Nous verrons dans le detaU des ecrita de Hugues d'autres preu-
ves de la corresponclance qui 6tart entre lui et ce monarque.
L'histoire passe tr6s-Ieg6rement sur les derni6res ann6es da lavie de notre pr61at, Ch6ri de son peu-
ple, estim6 de toutes les personnes de m6rite, honor6 des grands, ce digne pasteur termina saintement
sa carriere le 11 novembre de Fan.1164. Son 6pitapbe,composeepar Arnoul de Lizieux,otrapporteedans
1'ancien et le nouveau GaGia Chrittiana, toute magnifigne qu'elle parrlt, n'est que 1'expression fid61ede la
haute idee qu'il avait lalssee de lui en mourant.
Hugues d Amieris a laisse\plUsieurs productions desaplume, qui se trouvent 6parsesen divers re-
cueils.
1° Celle qui est la premiere en date, a ete publiee par Dom Martene dans le cinqui6me tome de ses
Anecdotet(t. V, p. 895}. Ge sont sept livreade Dialogues, ou l'on traite diverses questions th6ologiques.
Hugues n'6tail encore qu'abbe de R6ading losqu'il entreprit cet ouvrage. Ce fut son parent Matthieu,
prieur de Saint-Martin des Champfl, auquel il a 6te dedie, qui lui en fit naitre 1'idee, par les differentes
questions qu'il lui proposa. Hugues acheva les six premiers livres dans son monastere, et depuis, etant
- 61ev6sur le si6ge m6tropolitain de Rouen, il les retoucha et y en ajouta un septi6me. L'6pttre dedica-
toire subit aussi quelqbeschangements danscette r6vision. Gar au lieu queMatthieu n'y6taitd'abordqua-
HA6 que prieur de Saint-Martin, U fut appele depuis eveque d'Albane, parce que dans rintervalle il avait
6t6 promu a cette dignite.
(9) Order. Vit. 1. xni, p. 900.
(10) Wid. Malm. Bbid.rfol. 102 v».
(11) Ott. Fris. De Gen. Frid,
113« HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1124
Ces dialogues ne procedent que par interrogations et par reponses, sans apcuns noms d'interlo-
cuteus.
Le premier livre a pour objet le souveroin bien, c'est-a-dire Dieu et ses attributs absolus ou re-
latifs.
Le second traite des creatures. Les questions qu'on y agite, sont: 1° Pourquoi Dicu, dont la charite
s'etend indifierement sur toutes Ies creatures, en pr6f6re certaines qu'il pieserve du mal, qu'U orne de
vertus, et qu'il rend enfln 6ternellement heureuses dans 1'autre vie; tandis qu'il laisse lea autres croupir
dans le crime, et les r6serve pour 6tro un jour les funestes obiets de ses vengeances 6ternelles? 2* Com-
ment il est vrai que celui qui p6che dans un point, est coupable de la violation de toute la Ioi? 3° Qu'est-
ce que les sept dons de la grace?
Dans le troisi6me livre il s'agit du Hbre arbitre. L'auteur d6finit ainsi cette facult6 de notre ame. Le
libre arbitre est un mouvement de 1'intelligence raisonnable, qui a la faculte d'executer ce que sonjuge-
ment lui dicte (12). « Mais ce jugement, ajoute-t-il, n'est v6ritabiement libre, que lorsquela creaturelait
ce quelle croit sainement devoir faire. Or elle lefail, lorsque, aimant son Createur, elleconnaltsavolonte
par la pratique, en lui pr6f6frant la sienne. Que si elle refnse d'obeir a cette volont6 qu'elle juge devoir
etre umquemeni suivie, elle contredit son propre jugement, et perd justement, par sa prevancation, la <
liberte de bien juger. Or, d6s qu'eUe est privee de cette iiberte, elle demeure a bon droit livree au vice.
Ainsi, perdant son libre arbitre, elle tombe captive dans les liens dup6cbe:car elle ne pe&t nuUemenlae
rendre la Hbert6 qu'elle a perdue par sa faute; celui qui la lui avait dennee, etant seul capable- de la lui
rendre. Que ceux qui soutiennent de toutes leurs forces que le libre arbitre a 6t6 donn6 de Dieu pour le
bien comme pour le mal, voient ce qu'ils ont a dire a cela. Ce qui est certain, c'est qu'il se perd en pe-
chant, et qu'on ne peut le recouvrer que par la grace. » Hugues prouve ensuite que le mal n'est qu'une
privation du bien, et que Dieu par cons6quent n en est point 1'auteur. Celui qui l'interroge, lui fait la-
dessus plusieurs objeotions, qu U r6sout avec beaucoup de nettete.
Le quatrienurlivre ooricerne la chute de 1'ange et celle de 1'homme. Hugues prouve que 1'orgueil a ete
le prince de l'une et de 1'aulre.
Les remedes du peche*,c'est-a-dire les sacrements, font la matiere du cinqui6me Uvre. L'auteur ne
parle que du bapteme et de reuoharistie; mais en parle avec exactitude.
Le sixi6me livre roule sur 1'etat des moines et la beatitude6ternelle.L'auteur pr6tend que laprofession
monastique a la m6me vertu que le bapteme; que l'un et 1'autre effacent egalement les p6ches et con-
ferent la grace de la g6n6ration (13). J)e la Hugues passe aux autres prerogatives des moines, et s'ap-
plique a prouve» q_'ils sont clers par 6tat, qu'ils sont capables de recevoir des dimes, et enfln, que la
profession monaslique est susceptible de tous les avantagcs et de toutes les fonctions de la cleri-
cature.
Ces six livres, compos6s, comme on l'a dit, a 1'abbaye de Reading, s'6tantpromptement repanduadana
le public, y furent bien accueillis. On y trouva tout bon, oxcepte un endroit oii 1'auteur soutenaitqueles
pretres d6pos6s ou excommunie. ne consacraient pas reellement, s'ils avaient lapr6somption de monter
a 1'autel en cei 6tat. Quem Uaque, dit-il, Christus per Ecclesiam deponendovel excommunicando destituit
ab officio, si in tacramentis altaris mmistrare prmsumit, qui jam mintster non ett, nihil facU. Matthieu, son
parent, lui ayant mande de Saint-Martin des Champs ce qu'on trouvait & redire dans cette propoaUion,
Hugues repondit pour la d6fendre. Cette reponse se trouve a la suite dusixieme Uvre.EUe consiste _ dis-
tinguer entre le titre et Pexercice, entre la aignite sacerdotale et les fonctlons de cette digait-. L'Egliae,
dit-il, par la d6position ou l'excommunication, n'6te point le sacrement de 1'ordre au pr6tre, elle le prive
seulement du droit de 1'exeroer: elle lui dte l'offioe du sacerdoce sans touoher au caractere. Cest ce qu'U
tache d'6tablir par ces paroles de 1'EvangUe:Toutce que vout lierezsur la terre, serz lii dant le eiel, eto.,
et par d'autres lextes qui ne aont pas plus concluants (14). Cette Lettreest aussirapporteedanfl l'ouvrage
de Gerohus' pr6vot de Reichersperg, mort en 1169, coritre deux h6resies, parmi les Anecdotet de Dom
Pez (t. I, part. n, p. 297-500).
Le septieme Iivre est consaore a l'exposition du mystere de la Trinite, dont Hugues, suivant le gout
du siecle, pretend trouver des vestiges dans les choses creees.
11°Trois livres sur l'Eglise et ses ministres, contre certaines h6r6sies qui regnaient alors en Breta-
gne (15). Cet Ouvrage est dedi6 an cardinal Alberic, a qui 1'auteur dit qu'il se souvient qu'6tant ensem-
ble a Nantes pour une nouvelle translation des corpa de SS. Donatien et Rogatien, ils observcrent une
comete qui se precipitaitdans la mer: « Presage assare, suivant votre r6flexion, ajoute-t-U, de la ruine
de lêresie qui dominait en oe temps-la dans 1'Armorique. Alora, pourauit Hugues, le peuple
6r6tique ne put tenir contre la force de vospredioations. La crainte 8'empara m6me teUement de leur
Erochaine
chef, qu'il n'osa se pr6senter. Cest pourquoi vous jugeates a propos que i'6crivisse qnelque chose sur
ces h6r6sies naissantes; ce que j'aocomplis aujourd hui pour obeir. »
Le premier de cestrois livresest divis6 en quatorze chapitres, dont les dix premiers sont emp!oy6s a
expliquer les mysteres de la Trinite et de 1'Incarnation, 1'unite, la saintete et I'autorit6 de rEglise, la ne-
cessite du bapteme pour tous les hommes, 1'exceUenoede 1'eucharistie, et l'obligation oA. sont tons les
fid61esadultes de participer a cet ineffable sacrement. On reTute dans les suivants quelques objections
des h6r6tiques contre le bapteme des enfants. lls all6guaient ce passage de VEvangile: Celui qui eroira
et sera baptisi, sera sauoi (Mare. xvi, 16). Or, disaient-ils, les enfants ne croient pas, donc le bapteme
ne leur sert de rien. Hugues repond que cepassage ne regarde que lea adultes etoeux quiont 1'osagede
la raison. Cependant, ajoute-t-il, ce n est pas a eux seuls, mais a tous les hommes en g6n6ral, que le
bapteme est nepessaire, suivant ces autres paroles de 1'Evangile: Si quelqu'un n'est potnt reni de Veau et
de VEsprit-Saint, il nepeut entrer dant le royaumedes cieux (Joan. m, 5). « Voila une loi, poursuit-il, qui
n'excepte personrie, paa mdme un enfant d'un jour. Disons dono que l'on n'exige des enfants que la
(12) Liberum arbitrium est qusedam facultas in- solutus illam quam inbaptismohabuit, gratiamre-
telligentie rationalis, habens possibilitatem quod oipit.
judicat. exsequendi. (la)Gerohus dit 1'avoir tireedes archives de Y6-
(13) Idem naraque efficiunt et monaohi consecra- glise Romaine. Epistola sequens quam de tcriniU
tio et baptismi regeneratio. Hoc enim (monasticum RomancBcuria acceptmut.
indumentum) dnm per mannm patris spiritualis (15) Add. ad. Guib. Op., p. 69 715.
jnore eoolesiastico aevotug induit, mox * pecqati»
11-5 NOTITIA. 1S_8
grace, et non les ceuvres; la grace de la sanctification qui vient du bapteme, et non les ceuvres meritoires
qui se font par le choix do la volonte. Cette grace leur est conferee suns qu'ils sen apercoivent. Car de
m6me qu'ils ignorent le p6che quils tirent originairement de notre premier pere, ainsi ils recoivent en
J6su8-Christ par la voie des sacrements la grace qu'ils ne connaissent pas. Et commo les enfants ne sont
pas excus6s du p6ch6 originel pour 1'ignorer, de m6me ils ne sont pas exclus de la grace pour ne point
1'apercevoir. » En repondant aux autres objections de ces heretiques, notre autcur dit que Ja foi
de 1'Eglise suppl6e a celle qui leur manque, de mani6re qu'elle devient, pour ainsi dire, leur pro-
pre foi.
Les sept ordres eccl6siastiques sont 1'objet du second livre. L'auteur explique la nature et les fonclions
de chacun de ces ordres. Les pretres et les diacres, dit-il, promus canoniquement, possedent certainc-
ment le Saint-Esprit, par le secours duquel ils vivent saintement et remphssent digncment leur minis-
tere; mais ils ne peuvent donner par 1'imposition des mains le Saint-Esprit qu'ils oul recu. Cest un pri-
vilege reserve aux premiers pasteurs. L'6v6que, dit-il plus bas, est le fondemenl de l'Eglise, parce que
c'est par lui que 1'Eglise possede le Saint-Esprit. Ses fonctions sont de faire le suint chreme, de benir
1'huile des catechumenes, 1'huile des infirmes, de consacrer les basiliques et los autels, les calices et les
corporaux, les officiers eccl6siastiques et leurs vetements, ainsi que tous les vascs de 1'Eglise; de confir-
mer les baptises, de sacrer les cesars et les rois. Sur les diacres, Hugues dit quc, quoiqu'ils ne fassent
point la consecration du corps et du sang de Jesus-Christ, ils recoivent ces dons de la main du cons6-
crateur pour les distribuer au peuple.
Dans Ie troisi6me Hvre notre auteur poursuit les autres erreurs des Bretons. Sur la r6surrection, voici
l'un des arguments qu'ils faisaient: 11arrive souvent que des corps humains sont dechires, mis en pieces,
mang6s par les oiseaux, devores par les betes, ou reduits en poudre et emportes par les vents. Or, il est
impossible que ces parties ainsi dispersees ou tournees en dautres substunccs, puissent se reunir et re-
prendre leur ancienne forme. Donc Ies corps auxquels elles avaient originairemenl appartenu, ne pour-
ront ressusciter. A cela, dit Hugues, nous repondons que, si la resurrection des corps 6tait 1'ouvrage de
1'homme, ou d'aucune autre creature, cette objection pourrait nous embarrasser. Mais nous croyons et
confessons que c'est la main du Tout-Puissant qui raroasse toutes ces choses, qu'elle lcs renferme toutes,
et n'en perd aucune. Car, quelque dispersees que soient les parlies du corps humain, Dieu les contient
toutes, ll les connalt toutes; et dans un moment, dans un clin d'ceil, il peut les retablir dans leur pre-
mier 6tat.
Ces h6r6tiques paraissaient aussi faire peu de cas du mariage, ct ne point le compter parmi les sa-
crements. Hugues s'applique a leur prouver la saintete du lien conjugal et son indissolub„it6; apr6a
quoi il leur reprocbe de tralner a leur suite des femmes qui n'6taient m leurs epouses, ni leurs pafentes,
et cela BOUB pr6texte d'imiter les ap6tres, mais dans le vrai pour satisfaire leurs passions.
Le voeu de continence que font les ecclesiastiques et les moinesêtait encore un sujet de dension pour
ces h6r6tiques. Hugues justifie ce vceu par l'autorit6 de saint Paul, qui conseille d'apres Jesus-Christ, la
continence, comroe un etat plus parfait que le mariage. Or, dit-il, on ne peut nier qu'il ne soit permis
de vouer ce qu'U y a de plus excellent dans la religion.
Enfin ils demandaient pourquoi 1'Eglise avait 6t6 instituee, et de quelleutilit6 elle pouvait 6tre. Hugues
r6pond qu'eUe estleetablie des
pour rassembler tous les fideles, les instruire, leur communiquer les graces du
Saint-Esprit par canal Sacrements, les nourrir du pain celeste et les disposer par la pratique des
preceptes divms a jouir apr6s cette vie de l'6ternelle f61icit6.
Voila ce que contiennent en substanue ces trois livres, publiis a la suite dcs CEuvres de Guibert de
Nogent, par Dom Dacheri. Les her6tiques qu'on y atlaque, paraisscnt 6tre une branche des henriciens ou
des petrobasiens, car Us tenaient a peu pres les mfimes dogmes. Mais quel etait l'heresiarque qui avait
porte ces dogmes en Armorique ? C est ce que Hugues ne nous apprend pas, et ce que nous ne pouvons
aeeoBvrir d'«iHeBrs (16).
IO°Troifl Iivres a la louange de la Memoire, in laudem Memprix, d6dies a un nomm6 Philippe que
1'auteur ne fait point oonnattre. Cest uri ouvrage theologique, ou l'on traite de Dieu, de la Tnnit6, de
rinoarnation, du peche, de.son origine, de ses suites, et du rem6de que la misericorde du R6dempteur
y a apporte. L'6diteur de ces tfois livres est Dom Mart6ne, quien a fait part au pubUcdans le neuvieme
tomede sagrande collection.
. IV»Une explicaiion du Symbule des Apotres et de l'Oraison Dominicale. EUe est a la suite du pr6c6-
dent ouvrage, dans le recueil que nou» venons d'indiquer. Hugues l'a d6di6e a Gilles son archidiacre, qui
fut depais eveque d'Evreux.
V» Un tr«it6 de l'ouvr_ge des six iours. Tel que nous 1'avons, c'ost un fragment d'un commentaire com-
plet sur la Genese, drvise en trois livres. Dom Martene, qui a publi6 ce fragment dans le cinqui6me
tome de fles Anecdotes (p. 1002-1008), regretlait fort, en le donnant, de n'avoir pas alors entre les mains
rouvrage entier, tel qu ll 1'avait vu parmi les manuscrits do Clairvaux. L'6pttre d6dicatoire est adressee a
1'eveque dis Liaieux, Arnoul, que 1'auteur, en sa qualit6 de metropolitain, appelle son cher fils. Hugues
dectare dans eette d6dicace, qu'il s'attachera plus a la lettre et au sens historique dans ses explicatiohs
(16) D. Mabillon (Ann. t. VI, p. 421) pense qu'il lusion grossiere de son nom avec le mot eum em-
nV a nul doute que.ce ne soit le fameux Eon de ploy6 danscette conclusion des exorcismes, pereum
FEtoHe. San» pretendre rejeter absolument cette qui venturus est, etc. 11 est vrai toutefois que Ro-
opinkm, plusieurs raisons nous emp6chent d'y sou- bert du Mont rapporte qu'Eon se pr6senta devant
scrire: 1° nul des anciens n'attribue a ce fanatique le 16gat Alberic, et ne craignit pas de le braver,
lefl esreurs qoe l'archev6que de Rouen entreprend dans la mission que ce pr61at fit en Bretagne. Maia
de reYuter; 2° ignorant et extravagant, comme l'hi- cela m6me semble prouver qu'il n'etait pas le chef
stoire nous le repr6sente, Eon ne paratt gu6re des h6r6tiques qu'Alb6ric allait combattre, nuisque
avoir 6t6 capable d'imaginer les objections et les Hugues, dans le prologue de son ouvrage, atteste
raisonnements subtils que le pr61at met dans la que ce chef n'osa se montrer. Quoi qu'il en soit,
bonche de ses adversaires; 3° Hugues ne dit mot de nous laissons la liberte a qui Ie voudra, de suivre
l'insigne folie d'Eon, adoptee par ses disciples, folie le sentiment de D. Mabillon, ou de le regarder avea
qui le portait k se croire le fils de Dieu sur une al- UOUBcomme, douteux,
WS7 HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1128
du texte sacr6, qu'au sens allegorique et moral. Cependant on voit que sa pente naturelle 1'emporte fre-
quemment de ce c6te-la.
VI» La Vie de S. Adjuteur ou Ajoutre, moine de Tiron (Dom Martene, Anecd., t. V, p. 1018-1017).Ce saint,
n6 a Vernon de parents nobles, suivit d'abord la profession de son pere, qui 6tait oelle dee arraes. Ayant
pris parti dans la premiere croisade, il s'y distingua par sa bravoure, animce de l'esprit dn ehrietiamsme
et soutenue de la protection visible du ciel. Entre ses hauts faits, 1'auteur raeonte celui-ci: Un joor 6tant
a la t6te d'une troupe de deux cents hommes dans le territoire d'Antioche, il donna dans une ambnecade
de quinze cents Sarrasins. Voyant que ses gens n'6taient pas en 6tat de faire face a cette multitude, il
invoqua sainte Madeleine, et promit que si elle lui procurait la victoire, il donnerait a 1'abbave de Tiron
sa terre du Mont avec une chapelle qu'il y ferait batir. Alors, plein de eohflance, il se jette etveeaa treupe
sur les ennerois, en tue mille et met le reste en fuite. Cest un f&H,dit l'hrstorien, que ao__ tenons dee
illustres chevaliers H61iodorede Blarru, Eudes de Porc-Mort, Jean de Br6b6v«l, AnseHne de ehantemerle,
Gui de Chaumont, Pierre de Courtenai, Richard d'Harcourt, Henri de Preaux, et autres qtti se.tronVeNni'
an combat. Ajoutre ayant differ6 d'accomplir son vceu, parce qnll oe croyait pas que lese*viete'de la tewe -
sainte Iui permtt de retourner si promptement en sa patrie, il arriva qu'il fntpris par lea ennemitr. Bans
sa prison il invoqua de nouveau sainte Madeleine, et s'adressa aussi a sahrt Bertfard de Tiro_,-mori de-
quelques ann6es. L'un et 1'autre lui apparurent dans la nttit, briserent ses ehatnes et le miren-ten
fmis
iberte. II reprit aussitdt la route de France et alla se rendre moirie a Tiron. II y vecrit dsms la plus
grande ferveur, et fit de son vivant plusieurs miracles, dont quelqueB-uns enrent pour temdin aote nis*
torien. Ge fut notre pielat qui recueillit ses derniers soupirs le 2& avril 1132. Gette vie se tronve encbre
dans le cinqui6me tome des Anecdotesde D. Martene.
Outre leslettres de notre auteur dont nous avons deja rendu compte, on conserve encore lessuivantes,.
sftvqir:
1° Trois lettres au roi Louis le Jeune, publi6es dans le quatri6me tome de Duchesne (p. 638-639). Les
deux premieres"H'ent rien de bien interessant; la troisi6me ett contre ies religienx de Chini, qui voulaient
s'emparer de l'61cction de l'abb6 de Saint-Martin de Pontoise, pnftehdant qtie cette maison eHaitde ieur
ordre, sur ce que saint Gautier, son fondateur.-avait demenre quehjue temps fc-Cluni,et qtte la plaee o_
elle 6tait batie, avait 6t6 donn6e par les moines de Saint-Martin des Champs. Hugues prend la defense
de cette abbaye, et supplie le roi de la marntenir dans la possession du droit o_ elle est de ne. relever
que de 1'arobeveque de Rouen.
2» Trois lettres a Suger, dont la premidre imprim6e dans le susdit volnme de Duchesne (p. 527), et
les deux autres dans le premier tome des Anecdotesde Dom Martene (417-518), co-cernent dea affaires
particuli6res.
3° Une lettre au pape Innocent II, rapport6e par Gtnllaume de Mahnesburi (17), et-tradnito par Dom
Pomeraye dans son Hisloire des archevSquesde Rouen. Elle contient le recit de la mort dn roi Henri I», &
laquelle, ainsi qu'on l'a dit, notre pr61at assista.
4° Une lettre a Thierri, 6v6que d'Amiens, placee dans le supplement des CBUvresde Guibert de Nogent.
Elle est trop courte et en m6me temps trop lmportante, pour que rious ne la rapportion» pas tout enuere.
La voici, dapres la traduction que D. Pommeraye en a donnee. Nous supprimoasle commencement.
« Ceux de Chaatfes ayant commence a conduire des chariots pour aider e Ia construction de fasnr
6glise, Notre-Seigneur a r6compens6 leuf humble z61e par des mjracles dont le bniit s'6tant repandu de
toutes parts, a excit6 les Normands a imiter la pi6t6 de lenrs voisibs. Nos diocesilns ayant dotre prisaotre
b6n6diction, se sont transportes jusqu'a Chartres, et y ont 6t6 presenter leurs vceux et leurs offrandes.
Ensuite plusieurs de notre diocese et des autres qnartders de notre province Ont fait de meme"eh_eun a
1'egard de leur 6glise principale. Mais ilsn'admettent personneen lenr compagnie qu'auparavajrt il he se
soit confess6 et soumis a la p6nitence, n'ait renonc6 a torite animosite et a tout d6sir de vengeamce, et ne
soit v6ritablement r6concilie aveo ses ennemis. Gela 6tant fait, les associ6s eiisent eatn-e_x fan ebef,
sous la conduite duquel ils tirent eux-memes leurs charrettes avec-silence et homilite, et prese-tent lenrs
offrandes en se donnant la disoipline et en versant des larmes. Or, ces trois chcees que neus avons mar-
qu6es, savoir, la confession avec la p6nitence, la leoonciliation avec les ennemhi, FmimUite dans la mar-
che, jointes a 1'obeissance envers les chefs, sont autant de conditions necessairea qtre nous exigeopa de
tous ceux qui s'adressent k nous. Lorsque nous voyons q.u'ils les veulent bien obscrver, nousles feeevons
charitablement, nous les absolvons de Ieurs p6ch6s, et nous lettr donnons notre b6n6diction. Apres cela
se mettant en chemin dans ces bonnes dispositions, il arrive sonvent que levr foi eBt recompeneee. par.dejfl
miracles queDieu op6re, principalement dans nos 6glises, a l'6gard des malades qu'ils amenent skec
eux, lesquels ont Ia joie de retourner dans lenr pays en pleine sante. Nous permettons a nos dtaSesairis
d'aller pratiquer cette d6votion aux autres 6v6ch6s; maia nous leur d6fendOns d'entrer dana les lienx o_
il y a des excommanies, et ou l'on a interdit la celebration de Pofflce divin. Ces choses sont afrfvees l'an
de grace 1145. Adieu.» Cette lettre, dont 1'original ne seretrouve piua, sâccorde parfaitement, qijant _ la
substance des faits, avec celle d'Aimon, abbe de Saint_Herre-sur-Dive, donton a rendn compfe ci-de-
vant (18). On a dit a 1'occasion de celle-ci, que son r6cit 6tait atteste par Raoul de Diceto; il faut encore
y ajouter les temoignages de Rohert du Mont (ad an. 1144), de la Chronique de Normandie, et d'un ari-
cien manuscrit, de mani6re que tout incroyable que ce r6cit paratt, il a neanmoins les caracteres de la
plus grande authenticit6.
5° Une lettre &Alphonse, comte de Toulonse, excommuni6 par le pape Innocent II>pour avoir soutenu
les Aabitants de Montpellier, r6volt6s contre GuUlaume VI, lettr Beignenr.Cest une reponse a ce prince,
qui a vait mand6 a notre pr61at, le 7 mai de l'an 1143, qu'il 6tait pret a se rendre a Lyon, a Vienne ou a
Valence, a son choix, pour y recevoir de sa main, en qualite de legat, son absolution. Hugues, apres-avoir
lou6 ses bonnes dispositions, lui fait savoir qu'il se rendra dans la demiire de ces trois viUes, pour Ini
donner la satisfaction qu'il demande. Cette lettre, publiee en original a la suite des oeuvres de Guibert
de Nogeflt, se trouve traduite dans VHistoiredes archeviques de Rouen (p. 339), et dans le denxieme tome
de la NouvelleHistoire de Languedoc (p,. 436).
6° Des lettres d'absolution, exp6di6es au daupbin Guigues, ponr des violences qn'il svait commises
(17) Lib. i Hist. nov., f° lOOv».--EUe se ren- oollection de D. Martene, p. 1236.

oontre aussi dans' le neuvieme tome de la grande (18) Vlde Patrvlogix tom. CLXXXI,col. 1703.
1189 NOTITIA. 1130
contre 1'Eglise de Roraans. Eiles se rencontrent dans le premier tome des Anecdotes de D. Martene
(p. 380.)
7°. Deux lettres a Thibaut, abb6 de Saint-Germain des Pr6s, ins6r6es parmi les Preuves (n. 53, 54) de
VHistoirede cette maison.
8o. Une lettre a Rainald, abbe de Clteaux.publiee dans le Neustria pia (p. 772),d'apres Robert du Mont.
9*. L'an 1134 Hugnes d'Amiens tint a Montpellier un concile ou une assemblee d 6v6ques, ou il d6cida
en faveur de 1'abbaye de Saint-Tiberi un proces qu'elle avait avec celle de la Chaisc-Dieu touchant 1'6-
glise de Bessan (19). Trois legats y presiderent, savoir, notre prelat, l'archev6que de Narbonne et celui
3'Arles. Hugues redigea le jugement, qu'il adressa en forme de lettre a l'abb6 de Saint-Tiberi et a ses
successeurs. Par une autre lettre, il informa le pape Innocent de cette op6ration. Ces deux pieces se ren-
contrent parmi les preuves du deuxieme tome de la Nouvellehistoire de Languedoc.
10° Une lettre au pape Eugene III.EUe est rapport6e dans YHistoirede Vabbayede Vezelai, par Hugues
de Poitiers, et a pour objet _'engager le pontife a maintenir 1'exemption de ce monastere contre les en-
treprises d'Etienne II, 6v6que d'Autnn.
VlK L'an 1156 on d6couvrit au prieure d'Argenteuil la robe sans couture de Notre-Seigneur. Cette
relique, envoy6e, suivant une ancienne tradition.par l'imp6ratrice Irene a 1'eropereur Charlemagne.avait
6t6 d6pos6e par ce prince dans 1'eglise de ce monastere, alors occuq6 par des filles. Mais au commence-
ment des incursions des Normands (vers J'an 845), les religieuses.obligees de s'enfuir,l'enferm6rent dans
un mur, oti elle demeura cachee j'usqu'a l'an dont nous venons de parier. Hugues d'Amiens, sur le bruit
qu'elle avait 6te decnuverte, se transporta sur les lieux avec un grand nombre de prelats de differentes
provinces. Le roi Louis le Jeune s'y rendit aussi dans le meme temps ; et la, en pr6sence de cette au-
guste assemblee, notre prelat verifia la relique avec les titres et enseignements qu on avait trouv6s dans
la chasse ou elle 6tait. La charte qu'il fit expedier a cette occasion se conserve en original aux archives
d'ArgenteuU, et se trouve imprimee a la fin de YHistoire de la robe sans couture, par dom Gerberon, et
dans le Panoptia sacerdotalis de M. du Saussai. M. Thiers s'est inscrit en faux contre cette piece, ainsi
que contre la relique qu'elle autorise. Notre objet n'est point d'entreprendre la defense de celle-ci; mais
nous ne pouVons nous dispenser d'examiner les moyens par lesquels on attaque la charte.
Le censeur objecte en premier lieu le silence des ecrivains du temps surle fait qu'elle 6nonce. A quoi
l'on repond que ce faitest atteste par Robert du Mont (ad an. 1156), par Nicolas Trivet, par Matthieu
Paris (20), par Matthieu de Wctmmster (21), et par Jean Brompton (22).
En second lieu, l'archev6que de Rouen, dit-il, n'y prend que le titre de simple prStre. humillimus sa-
cerdos. Mais pour un ancien professeur d'humanites, tel qu'6tait M. Thiers, l'objection n est point hono-
rable. Ne sait-on pas en effet que sacerdos, dans la bonne latinit6, s'applique aux pr6tres du premier
ordre comme a ceux du second ? Mais, quand mfime ce terme ne conviendrait proprement qu'aux der-
niers, n'a-t-on pas des exemples nombreux d'ev6ques qui se sont qualifi6s du nom m6me de presbyter ?
Enfin ce qui tranche absohrment la difficult6, c'est que Hugues prend dans d'autres chartes, dont la
sinc6rit6 est au-dessus de toute suspicion, la meme qualite que dans celle qui nous ocoupe (23).
En troisieme Heu, de quel droit, dit-on, l'archev6que de Rouen assemblait-il hors de sa province des
pr61ats qui n"enetaient pas? R6ponse: Cetait par son titre de 16gat,dont il est certain qu'il 6tait rev6tu,
quoi qu'en dise le censeur.
En quatrieme lieu, cette charte contient, suivant M. Thiers, des graces extraordinaires et ihouies
jusqu'alora. Pour entendre en quoi ces graces consistent, il faut donner la substance de la charte.
« Tous ceux, est-il dit apres le pr6ambule, qui viendront cette ann6e offrir leurs vceux dans cette eglise
en 1'hofinoucde la robe de Notre-Seigneur, nous, par la confiance que nous avons en Ia bonte divine,
Ieur remettons une ann6e de p6nik!nce, s'ils sont engag6s dans des p6ches graves; et, s'ils ne sont cou-
pables que de fautes I6geres, nous leur remettons la moiti6 de la p6nitence. Nous letir pardonnons de
meme (c'est-a-dire en feur remettant la moitie de la p6nitence que ces p6ch6s m6ritent) cenx qu'ils ont
oubli6s, obtita peccata (oe qui ne peut s'entendre que de ces fautes de surprise qui ne laissent que de 16-
g6res troces dans 1'esprit). . . Quant aux parents qui ont laiss6 mounr par n6gligence leurs enfanta
au-dessous de sept ans, soit qu'ils soient morts aveo le bapt6me, soit qu'ils soient morts sans bapt6me,
nous leuf rea-ettoas tonte la p6nitence, a 1'exception de celle qu'ils doivent faire les vendredis. «
Pour bien jugerde ces elauses, il faut se rappeler qu'on 6tait alors au milieu du xu* si6cle, c'est-&*
dire de ce si6cle ou les croisades donnferent naissance a de nouvelles especes d'indulgcnces inconnues a
tonte l'a_tiquH6. BientAt 1'usage en devint si commun,qu'on les accordaitnon-seulementpour les besoins
de terre sainte, mais pour les moindres sujets, et quelquefois m6me sans sujet.Nous avons vu sur Ab6-
lard (24) qn'il n'y avait presqne point de c6remonie solennelle oti les 6v6ques ne prodiguassent de pa-
reilles faveurs, saris consid6rer le tort qu'elles faisaient a la diaeipline de 1'Eglise. Qu'y a-t-il dono de
surprenant qu'un I6gat du saint-si6ge les distribue, dans une occasion des plus rares et des plus 6cla-
tantes, avec une certaine profusion ?Ne pourrait-on pas m6me tirer de la mani6re dont 1'indutgence est
dispens6e dans la cbarte qui nous occupe, une preuve de la sinc6rit6 de cet acte? Car on y respecte en-
core la p6niteaee canonique, dont on nerelache qu'une partie; ce qui caractirise proprement le xu<>sie-
cle, avec lequel cette sorte de p6nitence paratt avoir presqu'enti6rement fini.
Hugues d Amiens reut 6tre compte parmi les theologicns du xn* siecle qui nons ont fid6lement
transmis la doctrine de l'antiquit6. Si l'on excepte 1'article que nous avons relev6 dans ses Dialogues,
toot ee qn'il enseigne est pnise dans les sources les plus pures de la tradition. On ne trouve dans ses
ecrits ancune de ces questione frivoles qui s'agitaient alors avec tant de bruit et si peu d'utilit6 dans les
ecoles publiques. Cest un docteur vraiment sage, qui cherche k instruire solidement, et non a faire
brHler vainement Ia subtilite de son esprit. ATegard de son style, il est clair, simple.facile, assorti aux
sujefa qu'il traite, et presqne egalemrnt 61oign6 de la barbarie et de 1'affeetation.
19) Hittoire de LanguedOct, II, p. 13, et p. 476. p. 540, notel.A-, apr6s avoir observ6que la sua-
20) HisL mqj. adfan. 1156. cription des cnartes de ce pr61at Varie beaucoup,
n) Ftor. Hist. ad an. 1156. on en rapporte une o_ il a'intitule: Sanctat seais
-Mefcr. adan. 1157. legatus et Rothomagensissacerdos.
. ffl\oyv\*N<mmttrait4dediplmatiqM4ii,V, (U) VidB Patrologix t. CLXXVHI.
PATBOL.CXCII. 99
4131 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1132
HUGONIS
ROTHOMAGENSLS ARCHIEPJSCOPI
EPISTOLffi.
I A tur. Unde vestrsB regise sublimitati humilitersup-

Ad Luddvtcum Francorum regem. — De mercalo plicamus. quatenus eamdem ecclesiam, quaevestra
constituendo apud Gozengres. est, in sua libertate conservari prsecipiatis, in ea
(DUCHESNE, Script. Eranc, IV, 638.) videlicet qua nos tenuimus.etpraedecessores nostri
Doraino suo ftilectissimo Luoovico.Dci gratia il- tempore vestro et vestrorum antecessorum.Con-
servet vobis Deus vitam et salutem per tempora
lustri regi Francorum, HUGOsuus et Rothom. ar-
Jonga.
chiepiscopus, salutem, honorem et prosperitatem.
Manet in memoria nostra, quod rogavimus nobi- IV-V.
litatem vcstram de mercato constituendo apud Go- Ad Sugerium abbatem S. Dyonisii.
zengres, et vestra regia magnificentia dixit inqui- (Exstant inter epistolas Sugerii, num. 103, 173,
rendum ne inde impedimentum oriretur vicinis 174. Patrologix t. CLXXXVI, col. 1399, -1430,
mercatis de Vilcassino. Nunc autem ab inquirenti- 1431.)
VI.
bus nobis relatum est quod in die Lunss fieri potest
vicinitatis. Unde et hoc fieri AdInnocentium II pontificem Romanum. — De morte
absque impcdimento Henrtci I Anglorum regis,
a vestra nobilitate postulamus.si vobis placet.Con-
servct vobis Deus vitam et salutera per tempora g (Vide Palrologix t. CLXXIX,col. 670.^
longa. VIII.
II. Ad eumdem. — De gestis a se super ecclesia de
Ad eumdem. Beciano.
(Ibid.) (Vide ibid., col. 665.)
Domino suo charissimo LUDOVICO, Dei gratia il- IX.
lustri regi Francorum, HUGOsuus et Rothom. ar- Ad clerum et populum Romanensem. — De absolu-
chiepiscopus salutem, honorem et prosperitatem. tione Guigonis Delphini.
Novit Deus quodinomnibus synodis,ecclesiarum (AnnoH32.)
consecrationibus, conventibus, nnssis, memoriam [MARTEN. Anecdot. I, 380, cx chartario Roma-
vestri facimus in orationibus nostris. quoniam vos nensi.J
plurimura diligimus. Quoniam autem vobis placuit HUGO, Dei gratia Rothomagensis Ecclesiaeservus,
ut nobis signilicaretis ubi et quando debeamus ad sedis
vos venire, precamur ut usque in diem Morcurii apostolicse legatus, venerabilibns clero et po-
Romanensibus in perpetuum.
nos cxspectetis. Dct vobis Deus vifam per tcropo- pulo Ecclesiarum possessiones et privilegia qno studio
ra longa. Amcn. (- servanda pariteret tuenda sanctorum Patruro man-
III. dat auctoritas. Litteris igilur prsesentibus notitise
Ad cumdem. — Pro libcrtale ecclesix S. Martini de posterorum assignamus, quia Romanensom Eccle-
Ponlisara (Pontoise). siam sanctus Domini confessor Bernardus Vien-
Domino suo charissimo LUDOVICO, Dei gratia il- nensis archiepiscopus olim fundavit, eamque cum
lustri Francorum regi, HCGOSUUSet Rothomagen- adjacenti sibi oppido.Romanis nuncupato, Romano
sis archiepiscopus salutcm, bonorera et prosperi- pontifici possidendam.ab omni potestaje laicali so-
tatem. lutam ac liberam concessit,et ita privilegiis antiquis
Abbatis sancti Martini de Pontisara a prtncipio roborata, et multorum annorum curriculis incon-
suse fundationis post dominalionis vestrse princi- cusse possessa, dies hodierna liquido repraesentat.
palum ad Rothomagensem Ecclcsiam, et ad ej'us Cum enim, peccatis exigentibus, comes Guigo Del-
'arrhiopisfopum pertinet singulariler in abbatis ele- phinus, animo ferus, armis validus, exercituum
cttone, ot consecratione, et in orani alio jure. Nunc gravi multitudine constipatus,praefatum Romanense
autemmonachi Cluniacenses, nescioqua novaadin- oppidum violenter intrasset, et hostili orudelitate
ventione,eam sibi in subjectionem vindicare nitun- vaetasset,neo tamen misericors Deua Romaneneem
1133 EPlSTOLiE. 1134
Ecclesiam dereliquit, quin ei libertatem pristinam A . eos ne intrent ad excommunicalos, vel interdic-
conservaret, quam castigando percussit. Audiensi dictos.
autem B.Innocentiuspapa Romanus pontifex sum- Facta sunt hsec an.incarnati Verbi 1145.Benevale.
mus,Romanensem ecclesiam per comitem G. Del- XI
phinum atrociter devastatam, me licet minus ido- Ad Alphonsum comitem Tolosanum(25).
neum a latere suo transmisit,pro his et hujusmodi 1 HUGORothomagensis archiepiscopus, sedis apo-
excessibus corrigendis. Eapropter ad partes illas1 stolicae
et legatus,Ai,PHONSonobilissimo comiti Tolo-
descendimus, apostolica auctoritate convocavi- sae duci Narbonae, marchioni Provinciae, quidquid
mus Stephanum Viennensem archiepiscopum, et' boni tibi mandare et debemus.
possurous
episcopos, Humbertum Aniciensem, Eustacbium 1 Quia Deus tam honore quam probitate tuam per-
Valentinum, Gocerannum Vivariensem, Hugonem, sonam egregiam et sublimem constituit,decet omni-
Gratianopolitanum,Ayrurdum Maurianensem, Pon- modis ut bene placeas ei, in cujus manu honor et
tium Tricastinum, Joannem abbatem Bnnae-Vallis, tua consistit. Scripsit namque nobis tua
et quamplures authenticos et religiosos viros. Ho- probitas aut Lugduni, aut Viennse, aut
rum consUio et oratione praemuniti, comitem G. liberalitas,quatenus
Valentiae tibi occurramus; sed pro tua reverentia
Delphinum,aspirante Doroino, apostolicis jussioni- magis apud Valentiam tibi obviara veniemus. No-
bus, nostrisque et coepiscoporum monitis, tandem g' nis Martii, Domino ducente,
humiliatum et acquiescentem suscepimus, pacem- pro tua petitione eri-
mus Valentiai. Speramus enim te plena fido sic
que pro peccatis suis et satisfactionem pro sacrile- velle
prosequi sicut venerabili fratri nostro Tricas-
gio perpetrato promittentera absolvimus, etc. sino episcopo promisisti, et nobis per litteras tuas
X. idipsum promittendo significasti. Festina reconci-
Ad Tkeodoricum Ambianensemepiscopum. — Deho- liari matri tuae Ecclesiae, ut crescas semper in ho-
minibus qui vice jumentorum trahebant carpenta ad
xdificandas ecclesias, nore, egregie princeps et domine. Vale.
XII
(Opp. Guiberti Novigentini, append., p. 688.) Ad Rainardum abbatem Cisterciensem. — Ecclesiam
Reverendo Patri THEODORico.Ambianensiumepi- Mortuimaris Cisterciensibus concedit.
scopo. HUGORothomagensium sacerdos,prosperari (Neustria pia, p. 772.)
semper in Christo. Reverendo abbati RAINARDO, sacroque conventui,
Magna opera Domini exquisita in omnes volun- Cisterciensi, HOGORothomagensis sacerdos, salu-
tates ejus! Apud Carnotum cceperant in humilitate i tem, gratiam et benedictionem.
quadrigas et carpenta trahere ad opus ecclesise Tempore nostro aedificatum est in paroechia no-
construendse. Eornm humilitas etiam miraculis co-' C stra monasterium Mortuimaris, quod precibus re-
ruscare, hseo fama celebris circumquaque pervenit. gis Anglorum donavimus ordini vestro,per manum
No8tram denique Normaniam excitavit. Nostrates i domni Gualeranni Ursicampi.Abbas vero, qui nunc
igitur benedictione a nobis accepta, illuc usque prseest monasterio Mortuimaris,Alexander nomine,
profecti sunt, et vota sua persolverunt. Deindei fuit quidem monachus Willelmi abbatis deccenobio
forma simili ad matrem suam Ecclesiam in dicecesi Pinus. Sed idem Willemus in prsesentia Ecclesise
nostra, per episcopatus nostros, venire cceperunt, nostrse tenens manura praefato Alexandro, manu
sub tali proposito, quod nemo in eorum comitatu sua, reddidit eum in manu nostra, nobis : quem
veniret, nisi prius data confessione, et pcenitentia ego postea dedi vestro ordini, sub manu praedicti
suscepta; nisi deposita ira et malivolentia,quiprius i abbatisGualeranni. Orate pro me, patres et fratres
inimici fuerantconvenirentinconcordiam.et pacem mei, ut remittat peccata mea mihi, et misereatur
firmam.His prsemissis : unus eorum princeps sta- mei Agnus Dei qui tollit peccata mundi. Amen(26).
tuitur, cujus imperio in humilitate et silentio tra- XIII.
bunt quadrigas snaa humeris' suis; et prsesentant ; Ad Ademarum S. Tyberii abbatem.
oblationem suam non sine disciplina et lacrymis. (Anno 1134.)
Tria Ula quae praemisimus,confesaionem videlicett JJ [Hist. de Languedoc, tom. II, Preuv., p. 475-476.]
cum pcenitentia, et concordia de omni malivolen- HCGO,Dei gratia Rothomagensis archiepiscopus,
tia et humilitatem veniendi cum obedientia,requi- sedis apostolicae legatus, dilecto ADEMARIab-
rimus ab eis cum ad nos veniunt, eosque pie reci- bati S. Tyberii suisque successoribus, in perpe-
pimus, et absolvimus, et benedicimus si triailla i tuum.
deferunt, dum sic informati in itinere veniunt, , Religiosis et Deo servientibus providere, eorum-
quandoque et in Ecclesiis nostris quam maxime> que possessiones et jura ecclesiastica conservare,
miracula creberrima fiunt. De suis etiam quos se- omnibus qui in regimine positi sunt sanotorum
cum deferunt infirmis, et reducunt sanos quos se- Patrum mandat auctoritas. Eapropter causam
onm attulerunt invalidos. Et nos permittimus no- illam super ecclesia de Beciano multo tempore
atros ire extra episcopatus nostros,sed prohibemus 3 ventilatam auctoritate apostolica suscepimus ter-
(25) De bac epistola vide Notiliam litterarium ini (26) Ex Roberto de Monte, De mutatione ordin.
flugonem, aupra col. 1183, monacbor. oap. 1.
1135 HCGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1136
minaudam. Considentibus itaque nobiscum apud ud A magister Oulcianus qai interfuit prsefatp placito
Montempessulanum venerabilibus archiepiscopis pis do Corbiano, coram nobis se vidisse et aiidisse
B. Arelatensi, A. Narbonensi sedis apostolicae le- viva voce protestati sunt. Hi omnes qui boc testi-
gatis.et episcopis Agathensi et G. Arausicensi, et monium nobis perhibuernnt, eamdem de prsefata
P. abbate Sancti /Egidii.et aliis quam pluribus re-
:e- restitutione sententiam attestati sunt fuisse confir-
ligiosis personis, tu ad diem in supradico loco tibi
ibi matam apud Lupianum a supra nominato A. Aga-
auctoritate apostolica et nostra praestitutam, para-
•a- thensi etA. Narbonensi, et P. Lutevensi, et R. Ma-
tus ad justitiam ante nos venisti; abbas vero Casse.
ise. galonensi episcopi, et R. tunc arcbidiacono nunc
Doi.qui ad eamdem diem et cumdem locum aucto- to- episcopo Agatensi, prsesentibus abbatibus de
ritato apostolioa a nobis vocatus fuerat, nec ipse>se Casa-Dei et Sancti Tyberii. His omnibus de causis,
venit, nec pro se responsales misU, nec aliquam m et insuper admonitione et prsecepto Guidonis d|a-
excusationem canonicam inibi prsetendit. Eo itaque ue coni cardinalis et apostolicae sedfs legati, praefatus
sic deficiente, nos prsecepti domini nostri papae )aB R. Agathensis te et ecclesiam Sancti Tyberii de
Innocentii justitiam exsequentes qusesivirous ab ib ecclesia de Beciano revestivit. Hanc rescissionem,
Ecclesia Agathensi, in cujus parochia sita cst ec- c- eodem R.Agathensi episcopo attestante, sic factam,
clesia de Beciano, ut coram Deo et nobis omnibus us ni nos et uobiscum sic assidentes supra nominati
ibidem consistentibus veraciter protestarentur ad id archiepiscopi et apostolicse sedis legati, et episcopi,
quod j'ure canonico, vel tuum, vel Casaj-Pei mo- 3- et quam plures authentici et religiosi viri appro-
"nasterium pertineret prsefata ista ecclesia de Be- e- bamus,et approbatam vice apostolica quam super
ciano illi siquvdem, quia vere prout antecessoribu313 hoc negotio gerimus, confirmamus, et pro cang-
acceperant, ad j'us et possessionem Sancti Tyberii,i, nica donatione a Berengario Agathensi episcopo
cui monasterio, Deo auctore, prsesides, pertinerere facta, et legitima possessione subsecuta tibi tuis-
responderunt. Ad hanc tu, Ademare, protulistiti que successoribus et monasterio Sancti Tyberii
instrumentum donationis factse de ecclesia de Be- i- cui prsesides, praefatam ecclesiam de Beciano cum
ciano ecclesiae Sancti Tyberii, praedecessori tuoo decimis et omnibus jure ad eam pertinentibus,
Deodato, quod instrumentum a Berengario bonse ae omni deinceps quaestione sopita perpetuo possiden-
memorise Agathensi episcopo factum, et annis Do- >- dam adjudicamus.
minicse incarnationis et testibus idoneis robora-i- Actum est hoc anno Verbi incarnati 1134, apud
tum existit. Consequenter ettu produxistiquatuor ir Montempefsulanum, universali papa Innocentio,
testes, viros autiquos, asserentes se vidisse quiaa rege Francorum Ludovico.
ecclesia Sancti Tyberri possedit quiete per multoss Ego Hugo Rotbomagensis archiepisoopns et apo-
annos ecclesiam de Beciano, antequam monachiii C stolicae sedis legatus.
de Casa-Dei intrassont in eam. Tunc illi canonicee XIV.
nominati juraverunt super Evangelia Dei hoc se Ad
^ Eugenium III pontificem Rornanum. — Ut Vizelia-;
vidisse, ot hoc verum esse. Prodierunt et aliii eense camobium sub Romanx sedis protectione sus-
quatuor testes qui dixerunt se interfuisse placito3 cipiat.
illi quod habitum est apud Corbianum inter mo-- (Vide in Eugenio Ilf, Patrolegix X. GLXXX, inter
nachos Sancti Tyberii et monachos Casae-Dei, inj variorum ad Eugenium epistolas.)
prsesentia Aldeberti Agathensis episcopi, praesen- XV.
tibus A. Narbonensi archiepiscopo, et J. Nemau- Ad universot fidelet. — De cappa inconsutili.
sensi episcopo, dicentes se vidisse et audisse quosr (Anno 1156.)
dam testes idoneos ibidem jurasse,quod Bernardus s rDom' GERBERON,Hist. de la Robe sans eouture,
Agathensis episcopus, qui induxerat mooachos , p. 121.1
Casse-Dei in ecclesiam de Beciano, cum aocepissett Universis catholicae Ecclesiae fratribua reverea-
testimonia personarum authenticarum ecclesiae suse diss. H.Rothomagensis EcolesisBhumillimus saeer-
super donatione facta a Berengario aritecessore i dos, salutem et gratiam divinse propitiationis,
suo, Deodato abbati et monasterio Sancti Tyberii j) n Ad omnium volumus notitiam pervenire quod
de ecclesia dc Beciano.ipse idem Bernardus coram nos supernae pietatis instinctu apud Argentoilum
B.ertranno Narbonensi arcbiepiscopo in placito convenientes, adjunctis humUitati nostro multis
de eadem causa habito apud Cabrils, prsesentibus authenticis, et reverendiss. personis arehiepiscopo
monachis Casae-Doi et Sancti Tyberii, quod prae- Senonensi, Theob. Par., Roberto Garnetensi, Au-
dicti Aldebertus Agathensis, et A. Narbonensis, relianensi, Retensi, Antissiodorensi, Calalaunensi,
et J. Nemausensis audientes sententiam restitu- Ebroacensi, Meldensi, Silvanectensi epknopis,
tionis ipsius ratam esse et tenendam judicaverunt, i
sanctis abbatibus quoque yenerabiU Od. abbati
et sicut praefati quatuor testes hoc se vidisse et S. I Dionysii, S. 8. Germani, God. Latiniaeensi,
audivissc protestati sunt, ita nobis praesentibus Ferrariensi. Fossatensi, S. Faronis, S. Maximini,
examinati, super Evangelium Dei juraverunt hoc S. i Maglorii,Pontissarensi, Mariniaoensi, aliis etiam
ipsum, A. Narbonensis archiepiscopus, et Ermen- quam pluribus. Cappam pueri Domiai Jesu.quse in
<
galdus Agathensis archidiaconus, et R, sacrista, <
ejusdem thesauris poolesise a temporibu» antiquia
1181 DIALO-ORUM LIBRI VII. —• MONITUM. 1138
bVonofecohdigno reposita ef at,ad fldelium salutem. A relaxamus. Qui vero lcvibus, id est venialibus de-
hnmiliter inspeximus, et palam cduximus,et ve- tinentur, medietatem pcenitentiaeremittimus.Oblita
neratione solemni debitam ejus magnificentise re- peccata modo simili condonamus. Annis vero sin-
verentiam exhibentes illatn desiderio et devotioni gulis a festivitate sanctissimi Dionysii usque ad
populorum studio pietatis obtulimus. Aderat ibi- octavas ejusdem, loci ipsius et sacratissimae vestis
dem supereminens et sublimis praesentia illustris venerationem pie invisentibus XL dies suae pceni-
regis Franeorum Lodovici cum proceribus et opti- tentiae remittimus et indulgemus. De parvulis qui
matibuS palatins digriitatis, maxima consistente baptizati vel sine baptismi remedio infra vn annos
ffequeritia vulgi. Ob ihsigne igitur gratiae ccelestis, per negligentiam paratum mortui sunt, totam poe-
illud videiicet indumentum quo sese humanata nitcntiam eorurii remittimus, excepta feria vi in
indoere sspienti- dignata fuit, et ob sanctissimam hebdomada, in qua etiam die, si ad Ecclesiam
praescfiptofum Patrum praesentiam, Deo propitio, pcenitens perrexit, qualem ei charitatem pres-
sal-bfl disposilione decretum est, ut omnibus ibi- byter dederit, talem habeat. Si vero infirmus fue-
dem veniehtibus, supernse miserationis gratiam rit aut mulief praegnans, vel debilis, quce jejunare
poscentibns mefces et fructus sus devotionis in non possit, dicat septies, Pater noster, et opere
iridulgtfritla v^ttto cbmpensetur. Quicunque igitur ,P pio bonum exerceat quod potuerit. Omnibus au-
hoc pfaeseriti tiririo intocopraenominatoin horiorem tem hsec et quaejusta sunt conservantibus, sit pax
Domimcaevestispropriani servitutem et devotionem et salus Domini nostri Jesu Christi. Amen.
obtuleriat: nos omnibus illis de clementiae cce- Actum est anno Verbi incarnati 1156, felicis me-
leslis plenitudirie eonfisi, si peccatis gravibus et moriae Adriano papa IV felicfter.
maximis impMciti f.efmt, unius anni pcenitentiam
HUGONIS
MCHIEPISCOPI ROIHOMAGENSIS
DIALOGORUM
SEU
QU_ESTIOTOM THEOLOGICARUM
LIBRI SEPTEM
Tketmrut Anecdot., V, 891, ex duobus mss., uno Colbertino, altero Rothomagensi
(MABTEN.,
domini Grebovaldi).
ADMONn 10 PRLEVIA.
Hugonis archiepitcopi Rothomagentis Diaiogorum ttbros habrri beneficio cl.viri Stephani Baluzii.qui ex
mumaeripto CotbertHnd122', propria manu descriptos, atque editionijam paratos sponte mihiobtulit.Hos,
ttt accepty statim cum velert codice cl. viri domini Grebocatdi ecclesix parochialis Sancti Petri apud Ro-
thomagumrectorh digtiissimi contuti, qui codex anle annos quivgenlds exaratus ad auctoris ipsius xta-
teriraCefderevidetur.Ex ulriwsque autem codicis collalione nomulla animadverti,qux hic adnotare juvat.
PrimomcatieeGotbertinodesitteroitur integer liber septimu.i,desiderantur et infine libriferliietinitioquar-
ttpsttasepiem.Seeundoplurimapauim adatta sttntinGrebovaldino manuscripto,qux desunt inColbertino.
Terturnoh eadent est in utroqste tibrorum distribulio. Quarto nec proasmialis ad Matthxum epistola in
utroquveottemmodoineipirjlam in Cotbertino sic se nabet : Incipit epistola Hugonis Radingensis abbatis:
twGmWodidimreer» Ud : Incipit epistola Hugonis Rothomagensis archiepiscopi ad Matthseum Albanen-
flenr«patsdptmêd netpte ktentest in utroque ejusdem epistolx finis.Quippe in Colbertino est hujusmodi :
nos enim nna generis consanguinitas.et ejuslem professionisin Cbristojunxitsocietas, quos Laudunense
sehimeducavit et>do.cnitSecJ te patfia tenuit, me obedientia exsulem m Anglia fecit. Te Parisius apuil
Sarictum Martinuri* lestatur haberc pfiorem, rae Radingia indignum servat abbatem, Matthaee fratre. In
GnteîiUht» vetoita .Nosenim una generis consanguinitas, et ejusdem professionis in Christo junxit
sdoiet-S, qnos Fra_ci« genuit, quos Lauduriense solum educavit et docuit, quos veste Christi Gluniacus
induit; sed te postmodum sedes apostolica Albanum elegit habere pontificem : me missum in Norman-
niam prsecepit esse Rothumagensium sacerdotem, Matthsee charissime Pater. et domme.Ex quibus omni-
bus eruere mihi videor,primo Hugonem Dialogorum libros conscripisse cum esset abbas Radingensis in An-
glia, dcinde factum archiepiscopum Rotkomagensem, cum inlellexisset iltos omnibus fore acceptosac cun-
ctorum manibus teneri, eosdem variis accessionibus auctos exspolivisse, quas quidem additiones, ut faci-
lius lectores advertant, ansulis includere curavimus : adnotatis etiam tnferiori margine mutationibus
passim ab eo faclis.
Ex fine autem islius epistolx discimus quis fuerit Hugo nosler, qux ejus patria, qux professio,qux dig-
nitates : Nos, inquit, Francia genuit. Ergo Gatlus erat, non Anglus natione, ut docuerunt nonnulli. Am-
bianensem eum vocat Ordericus Vitalis in Ilistorix Ecclesiaslicx libro xn in fine ; cui coneinU Gaufridus
Fosiensis prior in Chronico cap. 18, ubi dicilur Hugo d'Amians, mendose in edilis Damiani. Ipsum tamen
Laudunense solum educavit et docuit, forte guod t» Ecclesia Laudunensi beneficium aliquod ecclesiasti-
cum obtineret, uti et Matthxus, cui suum opus nuncupavU. Consanguineus erat istius Matthxi,de quo Pe-
trus Fmerabilis libro n Miracul. cap. h, ita habet : Fuit autera hio non obscuri secundum carnem gene-
ris, ortus ex Remensi provincia, utroque parente et nobilitate, ut dictum est, insignito, et mundanis
opibus locuplete. Hic in pueritia littens traditus est, et postquam adolevit in Laudunensi Ecclesia cleri-
cale officium adeptus est. Hinc colliges Hugonem non solum in Ecclesia, sed etiam in sxcuto fuisse illus-
trem.
Professionem suam nobis indicat his verbis : Nos una generis consanguinitas, et ejusdem professionis
in Christoj'unxit societas... quos veste Christi Cluniacus induit. Cluniacensem quoque monachum fuisse
docct Ordericus Vilalis loco cilato, idque confirmat Petrus Venerabilis lib. xiepistota adeumdemscribens
in hxc verba: Quid magis vel rapere cor meum ad amandum, vel movere manum ad scribendum pote-
rat,quam tam sancta, tam benigna.tam longseva in sancto proposito, a primis fere adolescentise annis
"usque ad senilem magis labore divino.quam annorum numero fractam aetatem perseverantia vestra?
Quid magis mavere poterat, quid movere debebat, quam illa jam antiqua, cujus vos non immemorem
esse oredo, mihi et vobis paucisque aliis nota rerum Cluniacensium recordatio? Non excidit mente, qua-
liter primo juventutis vestrae tempore inter antiquos illos reipublicse nostrse senatores, vos insignem
videnm.
Ex hae republica assumplus ad varias claustri et Ecclesixpromotus est dignUates. Abbatialis etarchi-
episcopatis ex ejus epistota nobis iwnotescit. Verum antca priorisexercuisse officiumdocet Petrus Venera-
bilis epislola citata. Taceo, nec viveps oblivisci potero, quod a ccepto sanctse religionis proposito in di-
versis ecclesiasticorum honorum gradibus, vultus vestri non sunt in diversa mutati : sed tam apud nos
quam semotus a nobis, prior, abbas, summusque tandem pontifex Dei, merito virtutis ac scientiae cabo-
nus semper, juxta Apostolum, odor Christi in omni loco fuistis. An prioris dignUatem t» Cluniacensi
nobio obtinuerit ex verbis Pefri Venerabilis non satis liquet. Verum anno 115 erat prior Sancti Martialis
(Letnovicensis) Hiigo D'AMIANS, qui religionis titulo cathedralem metropolitanse Rothomagensis Ecclesise
postmodum perornavit, ut scribit Gaufredus prior Vosicnsis. Non muUo post jubente Pontio Cluniacensi
abbate in Angliam transmigravit, ut ibi insigne S. Pancratii monasterium Cluniacensi subjectum regeret.
Ulud administrabat anno 1123, qno decimo septimo Lalendas Maii Hugo prior de Sancto Paucratio effi-
citur abbas de Radingo, teste Malthxo Wesmonasteriensi. Qux tamen exstat in monaslieo Angticano
charta fuudationis Radingensistnonasterii anno tantum 1125data est. Verum antea poterantesse Kadin-
gx cum suo abbate monachi, qui construendis perficiendisque regularibus camobii locis operam dabant,
antequam charta fundalionis conderelur.
Eo tempore, Matthxo Parisiensi monaslerii S. Martini a Campis priore hortante,Hugo Radingensis ab-
bas scribendis sex Dialogorum libris animum adjecit,quos eidem MaUhxonuncupavit antequam illeasede
apotolica cardinalis et episcopus Albanensis crearetur, id quodjuxta Ughellum in Ilalix sacrx tomo I,
anno 1125 eontigit. Missos sibi gratanter accepit Mallhxus, legendosque omnibus passim exposuit. Qua-
proptcr Hugo ad Rothomagensis Ecclesix infulas anno 1130, utscribunt Ordericus Vitalis, Robertus de
Monte, et Matthxus WestmonasteriensU, sublevatus cum intellexisset libros suos abomnibut passim pro-
bari eosdemrecognovitet elimavit, addito inlegro libro septimo.Et i» primo quidem agit deSummoBmo,
hocest de Deo ipso,in secundo de creatura, in tertio de libero prxsertim arbitrio, in quarto de lapsu ho-
minis, in quinto de peccatorum remediis hoc est de sacramentis, in sexto dc monachis et teterna feticitate,
denique in septimo varia Trinitulis vesligia i» creatis reprasentat. Nultum in mss. codicibus prxfjerunt
titulum: sed Arnoldus Wionius qui sex primos libros viderat in Mantuano S. Benedicti monasterio Quses-
tionum theologicarum nomine eos insignivit, forteqvodtheologicxvarixquxstionesnonminusdoctequam
subtiliter in ets versentur. Eodem eos tituto donat Anlmiut Possevinut in Apparatu saero et Pithsseut De
illuslribus Anglix scriploribus, ubi Hugonem noslrum confundit cum altero Hugone abbate Radingensi,
qui sub finem sxculi xn factus est abbas Cluniacensis hoc nomine quintus. Verum Hugo ipse tincerumnos- U-
brorum tuorum titulum nobit designavit in tractatu super Genesim ubi ritat qux in secundo dialogi
tri libro dixerat. Ut tamen eos auctores cum Hugone ipso aliquatenus cmsiliemus, hunc ejus operi titu-
Inm prxfigere libuit dialogorum seu quaestionum theologicarum libri vii.
Quodnam vero de his ferendum sitjudicium disces ex Balxo, cent. m, cap. 20. Hugo Rheadingensis,
inquit, honesta olim lamilia genitus, relictis fortunis cum strepitu poternse domus, claustri quietem
sub monasterialibus umbris amplectebatur. Nec alia ab eo hoo factum est ratione, quam ut opportune
bonis artibus invigilaret. Delegit sibi in prseceptores, dum monachus esset, viros doctrina prsecellentes;
quorum anxius inhserebat vcstigiis. donec et ipse parem sibi cum illis et gloriam et famam peperisset.
Fuit enim ex labore magno et assiduo theologise consultissimus. Hanc ilh virtutem, inquit Lelandus,
tum educatio, tum diligentia insignem fecit. Qusestiones plures non de trivio petitas, sed potius ex
penetralibus Scripturae, in suos numeros redegit, et redactas tanto penetravit acumine, ut dedisse U-
lis ltimen potius quam aliunde petiisse videatur. Hinc colliges Petrum Venerabilem non adulaforio ad
Hugonem nostrum animo scripsisse : non excedit quantum eruditio et religio vestra sacrum illum ac ma-
gnum Cluniacensium ovium gregem decoraverit.
Prxttr hos dialogorum seu quxsliouum tlieologicarum libros, aliquos etiam scriptit in Genesim, quos
Arnulfo Lexooiensi episcopo dicavit, horum fragmentum ex ms. codice Grebovatdino ubi erant imperfecti,
hic dabimus, Scripsil insuper Vitam S. Adjutoris mmaehi Tirmiensis, quam diu frustraque a Boliando
quxsitam ex aulographo tpso erutam dedit mihi noster Julianus Belaise, virpUmeerudilus.Prxtereatres
ite hxresibus edidit libros Alberico Ostiensi episcopo nuncupatos, et a nostro Luca Dacherio in appendice
1141 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. I. 1142
ad Guiberti opera publica tuce donatos. Quibus ex omnibus patet Hugmem noslrum non vulgari evudi-
lione fuisse prxdUum, dignum plane omnibus elogiis qttibus a nominatissimis xvi stti viris, tnnocentio
tecundo tummo pontifice, Bernardo Clarevatlensi, et Petro Cluniacensi abbalibus ornatus est.
INCIPIT EPISTOLA HUGONIS

ROTHOMAGENSISARCHIEPISCOPI.
ADMATTH/EUM ALBANENSEM EPISCOPUM.
De multis interrogas et plura proponis, nec me A. cloritalibus comprobanda. Divinis quidem eloquiis
mtnus idoneum qui respondere debeam importu- nemo justus obviat, rationem nemo sobrius impu-
nus attendis. Prsetendo tibi sacra doctorum volu- gnat, Ecclesiam nemo fidelis exasperat.A pluribus
mina subtilibus admodum sententiis plena, verbo- plura fieri debere dicis volumina, ut eadem res di-
rumdecoreperspicua. Sed inertem te video, dum ea verso dictamine, non diversa fide.plurimos erudiat
prse multitudine refugis, pro subtilitale repellis ; et et ad veritatem via charitatis perducat.Dum itaque
me, licet sensu tenuem, durus exactor ad solven- tuse dilectioni parere compellor, detractores c con-
dum protrahis. Quod autem valde mirandum est, tra sentio,quos silentio quidem meo judicavi se-
brevem de maximis, levem de gravissimis respon- dandos, sed tuacharitate fari et scribere cogor.Hoc
sionem tibi postulas fieri. Sed quid agis ? Cur his tamen a te exigendum puto ut qusecunque in meis
quse ordiri cceperas tam multa interseris?Tuaequi- responsionibus invdneris vera, Deo attribuas; quae
dem impetu voluntatis inccepta saepius interrumpis autem non vera videris, mihi penitus ascribas, nec
et quaestionum ordinem vagabundus offendis. De recipias, sed mutua charitate, ut corrigi debeant,
creatione quaeris, et ad ejus creaturam quam saepe mihi benigne referas. Nos enim et una generis con-
recurris.De creatura rationali, tam ea quae cecidit, sanguinitas etejusdemprofessionisinChristojunxit
quam ea quae stetit, de bono et malo quid sit, de a societas [quos Prancia genuit] quos Laudunense
libertate arhitrii et dispositione Dei, de gratia Re- solum educavit et docuit (2),quos veste Christi Clu-
dempforis nostri (1), et de sacramentis, indebitum niacus induit. Sed te postmodum sedes apostolica
meresponderecompeUis.Magnis sane doctoribus ita Albanum elegit habere pontificem ; me missum in
sunt proponenda.non opinando,sed veris- assertio- Normannia praecepit esse Rothomagensium sacer-
nibus enodanda, aut quod validius est, divinis au- dotem, Matthaee charissime Paler et domine.
(1) Al. redemptionis nostrse. apud Sanctum Martinum Isetatur habere priorem,
(2) Codex Colbertinus : Sed te patria tenuit, me me Radingia indignum servat abbatem, Matthaee
obedientia exsulem in Anglia fecit. Te Parisius frater.
INCIPIT LIBER PRIMUS (3>.
De summo bono. C Filius principium sit, ipse testatur ubi ait: EgO
Deus sumrne verus et vere summus, simplex principium, qui et loquor vobis (Joan. vm, 25). Ipse
est bonum, perfectum,incommutabile,solum. Quod quidem vere principium dicitur omnis creaturoe,
de simplici bono genitum est, pariter simplex est. qui eam sua omnipotenti virtutede nihilovoluit fa-
Quapropter et hoc idipsum esse necesse est quod cere ; cui dum Spiritus Domini superferri memo-
illud unde genitum est. Hsec duo,Patrem et Filium ratur, Trinitas cooperta monstratur. Creatorem
dicimus,de quibus procedit Spiritus sanctus pari- itaque et creaturam considera, et quis et per quid
tcr simplex, incommutabiliset coaeternus.Tria haec, et quare eam feccrit pensa. Pater enim est qtii fa-
quia non essentia (4) nec differenlia discreta sunt, cit, Filius vero per quem facit, Spiritus sanctus
numerari nesciunt. Non est haec trinitas unitate causa est qua fieri [omnia] placuit.Summa quidem
major.nec unitas ipsa trinitate minor. Manet enim illa quae Deus est essentia in 3ua sibique consub-
trinitas hsec omnino simplex.Quareuon potest fieri stantiali sapientia pro sua imrautabilibenevolentia
multiplex. Huj'us Trinitatis tam simplicis (5) rara facit universa, omni carens indigentia,bonus bona,
nobis notitia traditur ubi.in capite libri Genescos, unus omnia. Item cum dicitur a Moyse : Dixit
recte prsemittitur : In principio ereavit Deus (Gen. Deus : Fiat lux (Gen. i, 3), et sic de caeteris, sequi-
i, 1); ac deinde sequi,tur :Et Spiritus Domini su- » turque per singula, Vidit Deus quia bonum est, ea-
perferebatur (ibid., 2). Deus namque in principio, dem Trinitas in- singulis agens operibus signata
hoc est, Pater in FiUo, creavit omnia. Quod autcm est. Filius Dei, sicut principium est omnis creaturae
(3) CodexColb. Incipit liber Hugonis abbatis Ra- (4) Colb. differunt.
dingensis. (5) Colb. rata.
1143 HUGONIS ROTKOMAGENSIS ARCHIEP. 1144
ut sit, ita et eidem Verbum est ut bene facta ma- A & Unum dicit et sumus. Unum secundum eseenttam
nendo bona sit; ut cui faciendae principium exsti- qusBest Deus, sumus secundum relationem, quia
tit, eidemjam factse et Verbum sit. Creat enim, hic Pater, iste Filius, ille utriusque donum est
et creans loquitur,dum suis singula subdit legibus, Spiritus sanctus.
distinguit ordinibus, signat temporibus. Inde fit III INTERR.Gum multi temporaliter per gra-
quod creatura, dum ejus instituta non transgredi- tiam Dei renascantur, temporaliterque eorum Pa-
tur, pulchra quidem et honesta nominatur. Quse ter aut dominns seu magister vel amicus incipiat
autem instituta transgreditur, mox indecens et rea dioi Deus, nonne relatio- ista, tempore quidem
culpatur. Qui itaque creandis principium est, et ccepta, Dco seeundum accidens adesse convinci-
creatis Verbum est.Quse duo, se unum esse osten- tur ?
dit ubi ait: Ego sum principium,qui et loquor vobis RESP. Quod relative ad renatos in gratia. Deus
(Joan. vin, 25). Spiritus quoque Domini, sicut temporaliter dici incipiat non negamus ; sed
creaturse superferri praedictus est ut ipsa sit.ita jam tamen hoc in Deo esse accidens sentire sacri-
faotam videt ut bene sit.Hoc autem videre idem est legium protestamur.Nos quidem incipimus eum
quod placere. Cui enim placuit ut omnia faceret dicere quem scimus initium non habere, cui
bona, eidem placet ut bene facta manoant bona. -, i nec futura veniunt, nec prseterita transeunt,sed
Auctor' iste cunctis est excellentior, quia potest; prsesentia cuncta persistunt. Unde cuoa non
omnia. Ars qua facit omnibus est praestantior.novit ; novo consiho colligit, nec nova charitate dili-
-enim singula. Causa quare facit universis est me- git. Sed dum sui ad eum refugiunt et conver-
lior.nam bona. permanens, bona facere semper tuntur, eo non iromutato, bene iUi mutantur;
amat. Hseotria coseterna sunt, et simul summa L sicutoum aDeoresUiurit, eo quoque immoto, male
sunt, et simplex unum sunt. Tria propter ipsi mutantur; fitque utcumbonis plaoidus malisve
personarum proprietatem, unum propter inse- iratusDeus dicatur, ilHs utiquemutatis, ipae non
parabilem Deitatem. Inde est quod, cum ali- mutatur; sicut una eademque splendoris claritas
quid de singulis secundum substantiam dicitur, et sanis oculis est jucunda et infirmia aspera.
hoc simul de omnibu3, non pluraliter, sed sin- IV. INTERR.Tua mihi responsio placet. Sed quo-
gulariter praedicatur. Ut cum vere dicitur, Pa- modo qui simplex bonum est, Deua Trinitaa est ?
ter est Deus, Filius est Deus, Spiritus sanctus i Cum enim trinitatem Dei aut trinum Deum dici au-
est Deus, non tres deos dicere possumus, sedi dio.triplicem deitatem audire me videor. Sed dnm
unum simpliciter prsedicamus, qui divinam es- fidem catholicam ipse respicio, fateor, ernbesco,
sentiam simplicititer unam et unice simplicem quia Deum non simplicem, sed pro trinifate mnUi-
adoramus. ' pHcem sentire me sentio.
C
II. INTEBR.Quid quseso est quod secundum sub- RESP.Tua, queeso.prudentia penset quia corpora
stantiam dioere voluisti, cum de Deo nihil secun- mole quidem sua sunt magna. Uade fit ut boc
dum accidens possit dici ? majus ad illud minus aliquando sit duplex, ali-
RESPONSIO. Summa illa et perfecta essentiae sim- quando triplex, vel pro partium quantitate (6)qua-
plicitas, quam dicimus Deum, nec recipit augmen- Hbet multiplex. In spiritalibus vero, quse non mole
tum, neo tolerat detfimentum.Non patitur varieta- magna sunt sed virtute.cum bonus adhseret melio-
tem, quia nescit mutabilitatem. Ubicunque enimi ri, sicut spiritalis creatura Creatori, quod quidem
mutabilitas ibi et multiplex est accidentalium vicis- charitate fit, major efficitur illa quam ante fuerat,
situdinum congesta varietas. Quapropter in omni sed virtute, non mole. Hoc autem estei majueesse
re mutabili quod non secundum substantiam dici- quod melius esse. Qui enim, teste Apostolo, adhse-
tur, restatut secundum accidens dicatur; ut cum ret Domino, unus spiritus fit cum. ipso, et ita fit
de subfltantia quss homo est quaeritur qualis sit et major quia melior. Quare hseo majoritaa non eat
quantus, vel ad quid referatur, si stet, j'aceatne, si multiplioitas, sed simplex charitas. Cum itaqueil-
galeatus sive ornatus sit, ubi positus, quando na- lud quod Deus est conste quia perfecte verum est
tus, si agat aliquid aut patiatur. Hujusmodi nam- j) J et vere perfectum, incommutabili veritate et per-
que in praedicamentorum distinctione noscuntur : fectione summum est.Quare in Trinitate quse Deus
quae sunt, quaUtas, quantitas ad aliquid.situs, ha- est alius alio major non est, quia verior sive per-
bitus, IOCUB, tempus, agere, pati. Deo autem nihil fectioralius aliq minime est. Quidquid itaque Ulud
acoidens est,in quo mutabilitas nulla est; sed taest quod Deus est, sua in se omnipotenll virtute
men relative Pater ad Filium, et ad Patrem Eilius, perfectum est. Non est quo crescak aut defluat per-
et ad utrumque refertur amborura Spiritus. Quod feclio tanta. Unde nec triplex potest dici, sed trini-
equidem non ut accidens in Deo dicitur, quia tas. Tam vera enim est naturae iUius aimplicitas,
«ternaliter iste est Pater, et ille est Filius, et am- ut trinitas non sit unitate major,neo unitas trinita-
borum Spiritus sanctus,sine omni mutabilitate tres te minor ; in quo non est moles corporea seu de-
personto, unus Dcus. Unde pluralitcr et singulari- mutatio aliqua,sed summee perfectionis et integri-
ter dicitur : Egoet Pater unum sumus (Joan. x, 13). tatis perpes stabilitas. Non est itaque major simnl
(6)lColb. quodlibet.
1145 DIALOGOHUM LIBRI VII.— BIB. 1. 1146
Pateret FUtus et Spiritus Banctus.quam solus Pa- A dicimus, non ut diversitatem tam simplicis naturs
ter aut solua Filius aut solus Spiritus sanotus. sentiamus; sed singularitatemnoIurous,quiinuni-
Bene quidem dixi,solus. Aliusest enim Pater, alius tate trinitatem colimus.
Filius, alius Spiritus sanctus. In illa namque es- VI. INTEUR. Quod in Deitatis essentia, quse vere
sentia, nnitate salva, personarum manet divisio, una est, trium tamen personarum rata distinctio
non confusio; nec tamen talis divisio qua impar est, quia non intelligo, admirari non desino.
aliquid altero sentiatur in aliquo. RESP.Sicut de Deo miraris quod et ipsum cre-
- V. INTERR.Te quidem libenter audio. Sed quo- dendosentis, ettamen ut est nequaquam intelligis,
modo Trinilas in unitate, seu unitas in Trinitate ita et tu si te ipsum intenderes, te tibi miraculum
stt, nequaquam intelligo. esse invenires. Quod equidem scires, nec tamen
RESP. Sunt qusedam quss nec sensibus corporis diffinire posses.
nec ratione mentis in hac mortali vita cognosci- VII. INTERR.Quid illud est ?
mns, sed sola fidei nolione videmus. Fidei sane RESP.Dic, inquam, corpus tuum et anima tua,
oonditio eo verior est, quo divina auctoritate sub- cum sintdiversain substautia, quonam modounum
nixa validior. In his namque quse sensu carnis ca- sunt in personaf Hoc sane corpus et hsec anima,
pimus,saepissimaefallimur;etdum carnis corruptae .n de te loquor, tibi duo sunt individua, diversa in
molestia nostrse mentis oculos instanter reverberat, natura. Quis,te scilicet dico, unum individuum fa-
pauca quidemsunt quae ratio nostrarecte diffiniat. cit ea?
Sed sola fides catholica certissime novit quidquid VIII. INTERR; Bene quidem me repressisti, me
materEccIesia, Spiritu Domini docente, percepit. ipsum mihime nescientem ostendisti. Meipsum,ut
HocindnbitanterannuntdatDeumlnTrinitateunum, dixisti, scire me sentio. Sed ut verum fatear, quid
in nnftate trinum; quem neo unitas solitarium,nec sit quod scio, disserere nescio.
trinitas- facit drvisum. Hoc ex parte per fidem in RESP.SiDut te diversum in substahtia, unum in
prasenti vitatangimus, quod postmodum charitate ' persona, habere nosti, sed diffinire non nosti, sic te
.perfecta perpetuo videbimus. Hinc ait Apostolus : docet mater Ecclesia, quia unus Deus in essentia
Cum autem venerit quod perfectum est, evacuabitur trinus est in persona. Hoo est, charissime, quod
quod ex parte est (I Cor. xin, 8)- Ne mireris ergo si te fideliter oportet. credere, licet ipsum ut est in
mi-us videndo laboramus. Quandiu enim ex parte 1 prsssenti non possis ipse disserere. Ambula per
sumas, imperfecte videmus. Hoc autem imperfecto1 fidem, ut pervenias ad cognitionem, Videmut
tandem evacuato, in alia vita perfecte videndo, enim nunc, ut ait Aportolus, [per speculum] tn
quiescemos iri tbto, boc est, in Deo. Audi attestan- mnigmate. tunc autem facie ad faeiem (I Cor. xni,
tem Apestolum : Tunc, inquit, cognoscam, sicut etI t C 12).
cognttus sum (I Cor. xm, 12). Ibi per ipsam prse- IX. INTERR.Quid est hoo speculum per quod,
sentram incommutabtlisveritatts Deum Patremcum i teste Apostolo, nunc in senigmate videmus Deum ?
Verbo ejus- unigemto et amborum Spiritu sancto» RESP. Moy8es in Genesi scripsit quia Deus ho-
ita plene cognoscemus, nt in comparatione illius! minem ad imagihem et similitudinem suam fecit.
cognitionis nos ipsos in prsesenti vita permodicura i Hanc imaginem, ut sentimus, speculum appejbit
agnoseamus. Gom itaqneillud ineffabile quod est' Apostolus. In hac enim imagine tanquam in spe-
Deus nteunque in prsesenti vrta eloqni volumus, • culo Deum ad prsesens valerous inspicere, sed in
quod taraeir ut est fari nulio modo possumus (ve- segnimate, id est, in magna obscuritate. Rationalis
rius est enim quam mente concipitur, et veriusi quidem anima ad imaginem Dei facta, simul habet
mente eoncipitur quam ore profertur), pro fideii tria, videlicet quod se intelligit, et sui meminit, et
veritate tres penonas dicinras. non nt disseramus, , sese diligit, cum tamen una sit. In qua id quod
sed ne taceamus. Loquendi siquidem causa, cumi dicitur intelligentia memoriam quasi generat. Quid
ahquando dortrinae cogit utilitsis; aut contra haere-• enim scit, se scire meminit. N*amquomodo memi-
ticoB diseeptandi' necessitas, respondemns, qniat nit nisi quomodo prius scivit vel intellexit ? Ex hoc
quod tficitwr indeitatetrinitasdesignamus.dicendo i iQ utroque amor bene procedit, cum amat intelligere
tres psrsonas. Quod eniin a Grsecis tres (7) subsi- se (10) quod meminit, et meminissc.(l t) quod in-
stentise, nna essentiat, de Deo dicitur, nos Lati- teUigit. Attende etiam hsec tria sic esse aequaila.ul
ni (8) tres personas, unam substantiam, vel qnod1 quemadmodum intelligit quod sui riieminit seque
verf_aest essentiam prsedicrmus. His namque ver- dilligit, ita meminit quod se intelligitet diligit, ita
bis proferimus quod smeverbis mente concipimus. quoque diligit quod seintelligit et sui meminit.Ex
Hae de catrm prse-dicendipennria hoc verbum, quod1 hac imagine [ipsum] credendo considera*quem haee
eflt aprid Latinos persona, ad respondendum elegitt imago designat. Sic enim.sed dissimHiter, sicDeus
Ecdesi-, pro <jno Grsecus oatttoKcus ponit (9) sub- Pater Filium genuit eeternaliler.et ex utroque pro-
ststeritia.Nos-itaqueLatini tres personas in deitatoi cedit Spiritus sanctus perpetualiter. Sed licettr'mm
(7) Colb. substantiae. (10) Colb. addit et amare.
(8) Colb. tres Personas pro verbis proferimus.. (11) Colb.addit et amare.
(9) Colb. subBtantia.
H47 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1148
sit divisa persona, una tamen trium manet essen- A descendit, et suos inde liberos eduxit. Simul ergo
tia, una omnipotentia, idem honor, eadem gloria. sunt in Christo Verbum Dei, anima rationalis, caro
Cnmitaque summa beatitudoillaVerbum sibicon- hominis. Tria quidem inconfusa et pro natura di-
substantiale et ccomnipotens perpetuo gignit, o visa, sedsumma operantepotentiain unitatemper-
quam ineffabile gaudium seternaliter inde proce- sonae conjuncta. Unde nt totum dicitur Deus pro-
dit! Verbum hoc non a Deo factum, sed de Deo pter Deum, et totum homopropter hominem. Inde
genitum, seternaliter dicit Patrem, et se ipsum et est quod dixit : Nemo ascendit in coelum,nisi qui
ab utroque (12) procedentem Spiritum. de cmlo descendit, Filius hominis qui est in cmlo
X. INTERR.Quid est Patrem Filium gignere? (Joan. lii. 13). Et Paulus dicit: Si cognovissent,
quid Verbi dicere? quid est Spiritum sanctum ab nunquam Domtnum glorix crucifixissent (I Cor. n,
utroque procedere ? 8). Recte quidem Filius hominis, quia.Deus est, se
RFSP. Idem est Patrem gignere Filium quod est de ccelo descendisse, et dum in ferra loquitur, se
suam non aliunde, sed ex se sapientiam semper ha- inccelo testatur esse. Et Apostolus recte dicit cru-
bere. Creaturam sane suamnon ex se, sod aliunde cifixuro Dominum gloriae, quia homo est vere par-
sapientiam constat habere ; cui aliud est esse, ticeps mortalitatis nostrae. Idem ipse Christus est
aliud sapieutem esse. Sed sumroae illiessentisequse •n qui pro nobis passus, secundum carneni eratinse-
Deus est, id ipsum est esse quod sapientem esse. pulcro, secundum animam in inferno, secundum
Quapropter adoramus sine differentia cum geni.- divinitatem, quse ubique est, non deerat paradiso.
tore genitum, ut coseternum et consubstantialem Hinc est quod promisit latroni converso : Hodie
J?atri Filium. Est autem. Verbi huj'us dicere.simul mecum eris in paradiso (Luc. xxm, 43). Ubicumque
orania semper"'sch»e. Sic etiam a Patre et Filio Spi- [autem] paradisus, quo nomine significatur quies
ritum sanctum procedere idem est quod nota. om- illa ubi feliciter vivitur, quisquis in eo est, cum illo
nia pariter amare. Semper autem ab utroque pro- et per illum ct in illo ubi utiqne est quiubiqueest.
cedit qui semper diligit. Hsec tria simul sunt coae- Summa namque cssentia, quae Deus est, tota ubi-
terna, simul unum in essentia, quapropter 'simul que est; et immobilis manens, nutu suo rectissime
adoranda. Tria namque sunt, persona, non essen- mcbilia movet.
tia; unum, essentia, non persona, Hoc ipsum ma- XII. INTERR.Si, ut dicis, Deus ubique est et s;n-
nifestat angelis Verbum de Deo natum, hoc ipsnm gula movet, aliquandoeum ubi ante non fueratesse
hominibus nuntiat Verbum caro factum. Vident necesse est, et aliquarido agere quod quidem non
angeli, et beatificantur; credunt bomines, et ju- egerat ante. Ipse ego cnm modo sim, fuit tempus
stificantur. Sicut autem verbum cordis tui sonat quando non fui. Quare si modo in me est et me
in auribus meis vocale factnm, sic Verbum Dei C movet, non semper in me fuit nec semper me
in nobis apparuit carne vestitum, loquens ange- movit, cum utique non semper fuerim. Unde
lis in essentia, loquens hominibus in carne sus- sentio quia aut in me non est nec me movet;
cepta. aut si, ut asseris, in me est et me movet, est
XI. INTERR.Quomodo dicitur Verbum caro fa- utique in me temporaliter, et movet me mntabi-
ctum ? An destitit esse Verbum, quia caro factum liter.
est? RESP.Videtur mihi quia esse tuum et esse Dei
RESP.Verbum Dei, charissime, Deus est. Unde indiflerenter attendis. Sed scire debes quia tuum
nec aliud heri, nec ullo modo variari potest. Ma- esse temporale est, creaturaenim es. Si autem tem-
nens itaque quod aiternaHter cum Patre vivit, fa- porale, utique et mutabile. Esse vero Dei seternum
ctum est ex matre quod pro aobis in tempore acest. Semper enim idem est. Quod autem semper
cepit; factum caro, id est (13) homo, secundum idem est, utique et immutabile est. Quare cum in
quod alibi dicitur : Videbit omnis caro salutare Dei te est qui immutabilis est, ubique est, non tuo
(Luc. III, 6). Omnis caro, id est omnis homo. Fi- quidem, sed suo esse in te est. Suo quidem tempo-
des itaque tua id firmissimc teneat quod Verbum ralia movet, nec tempore variatur. Suo quoque lo-
Dei unum cum Patre in essentia, diversum tamen D calia metitur, nec loco • concluditur. Quod autem
in persona, est etiam cum assumpto homine unum solum immutabiliter et vere eet ideo esse ubique
in persona, divisum in essentia. Ex duabus siqui- necesse est, quia quidquid mutabile est, per se
dem et in duabus naturis constat Christus Deus et nullo modo subsistere potest, sed in ipso et per
homo, sed unus. Sicut enim caro et anima ratio- ipsum et in ipso qui summe est. Quod enim mu-
nalis homo est unus, ita Dei Verbutn et homo as- tabile est, seternum non est. Quod vero seternum
sumptus Christus est unus. Carnem quidem veram non est, cum tamen existat, de nihilo factum esse
accepit, qua pro nobis pati ao mori et resurgere probabile est. Non enim semper est. Ut autem de
voluit. Animam quoque accepit, de qua ipse dixit: nihilo fiat aliquid, omnipotentem habere opificem
Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum necesse est. Et quod de nihilo factum est, ne in ni-
sumendi eam (Joan. x, 18). Cum hac ad inferos hilum redeat ;ipsum perquem estinesseeinecesse
(12) Colb. prodeuntem. (13) Al. factum homo.

1149 DIALOGORUM LIBRl VII. — LIB. I. 1180
est. Hinc Apostclus ait: Iu eo enim vivimus, mo- A Cum vero mente cujusquam utcunque percipitur,
vemur, et sumus (Act. xvn, 28). Et aUbi: Ex ipso mitti quidem ex tempore,sed non in hUnc mundum
etper ipsum et in ipso sunt omnia. Ipsi gloria (Rom. perhibetur,dum nequaquam sensibus corporis sen-
xi, 36.) sibiliter prsesentatur; sicut raens ipsa.in quantum
XHI. INTERR.Tua mihi responsio placet. Sed divina percipit, se ipsam in hoo mundo esse noa
quomodo Deus ubique est? An per singula rerum sentit. Sed Ionge aliter dicimus Filium missum,
magna vel minima diffusus partitusve est? quia genitum. Sic enim ait: Ego ex ore Altissimi
RESP.Scire debes quia Deus, cum ubique est, prodivi (Eccli. xxiv, 5). Sicut autem natum esse est
non mole corporea vel magnitudine spatiosa per (15) FUio a Patre esse, ita Filium mitti est, co-
cunctadiffusus est. Nonest enim minor in.parte gnosci quod a Patre sit,quemadmodum et Spiritui
quam in toto, nec in toto quam in parte major, sancto donum Dei esse est a Patre et Filio proce-
flicut immortalitas quse in Christo prsecessit,et no- dere, ita mitti est, cognosoi quod ab utroque pro-
bis in fine promittitur, non erit in aliqua parte cedit. Hinc Filius ait: De Patre procedit. Et alibi :
oorporis majus vel minus. Quantitas sane corporis Quem ego mittam vobis o Patre (Joan. xx, 26). Ipsum
in partibus auia amplioribus amplior est, in bre- eliam de se procedere ostendit cum insufflavit, et
vioribua minor. Qoalitas vero corporis, quse dicitur n dixit discipulis : Accipite Spiritum sanctum (Joan.
immortaHtas.tantn erit in majoribus quanta inmi- xx, 24). Attende quia Filius corporaliter insufflavit;
noribus subjecti corporis partibus. Dispar erit in non quod flatus ille corporeus esset aubstantia Spi-
membrornm magnitudine quantitas; sed par erit ritus sancti; sed significatio facta est insufflando
in disparibus qualitas.dum una per totum erit sa- non tantum a Patre Spiritum sanotum procedere,
nitas vel immortaUtas. Sed differentimodo qualitas sed et a Filio. Ipsa est, teste Evangelio.ipsa est vir-
hsec erit in corpore subjecto, et Deus in omni tus quse de illo exibat et sanabat omnes. A Patre
ereato. Si enim sua qualitatibus subjecta tuleris, etiam mittitur, sicut legitur: Quem mittet Pater in
qnalitates nusquam erunt,et ideo nec erunt.[Quem- nomine tneo (Joan. xtv, 26). Legimus quidem quia
admodum si corpora spatiis locorum auferas, Filius et Spiritus sarictus mittitur; sed Pater nus-
oorpora nusquam erunt; et quia nusquam erunt, quam legitur missus. Sicut enim non habet de quo
nec ipsa erunt.] At vero Deus inest quidem rebus, existat,sic nec a quo exeat vel procedat. Unde non
et simul omnibus totus, et in singulis totus ma- dicitur missus, etsiextemporeacujusquam mente
nens qnjdem ubique in se ipso totus.In se ipso dixi cognoscitur.Cum autem venit plenitudo temporis,
quia, cum omne cui inest, sine ipso esse non pos- misit Filium suum, non ut esset cumangelis aut in
ait,ipse non egens aliquo, tanquam nonpossit esse angelis, seu cum hominibus aut in hominibus, sed
sine Ulo,perfectus et beatus manet in se ipso solo. C ut ipse fierot caro, id*est homo. Gum itaque homo
XIV. INTKRR.Vera esse sentio quae dixisti. Sed factus est, et homo cum hominibus conversatus
animum pulsat quomodo Verbum Dei homo tempo- est, tuno utique in hunc mundum missus est. In
raliter fieri potuit, cum, quia Deusest,(14) incom- hoc ergo facto manifestum est quia Trinitas sancta
mutabiiiter vivit. ibi cooperata est.Pater enim misit Filium, missus
RESP. In verbo Dei sine tempore sunt qusecun- ille hominem induit.Spiritus sanctus Virginem fe-
que temporaUter fiunt. Quapropter in Verbo Dei cundavit. Sic enim angclus ad eam dixit; Spiritus
manet sine tempore quo tempore ipsum in carne sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obum-
oportnit apparere:Fentf entm.ut ait Apoatolu8,j>fent- brabit. Ideoque et quod nascetur ex te sanctum, vo-
tudo temporis, in quo mttU Deus Filiumsuum factum cabUur Filius Dei (Luc. i, 35) Inde est quod confite-
ex muliere (Gal.ix,A) Exmuliere ideo dixit,quiadiffe- mur Jesum Christum de Spiritu sancto et Maria
rentiam sexus assignare voluit.Quod autem ubique virgine natum.
est, eo utique missum est quo factum est. Caro XV. INTERR.Mirorto dixiase Jesum Christum de
namque est factum.non in carne mutatnm. Eo vero Spiritu sancto natiim et Maria vigine, quem Fi-
quod factum est, minus Patre est. Scire autem te lium Spiritus sancti, si de ipso natus est, nescio
volo, quia aliter mittitur nt sit cum homine, aliter 0 denegare.
ut ipsnm sit homo.Ipsum est enim Patris sapien- RESP. EX his quse prssmissa sunt debueras scisse
tia, quam mitti sibi desiderabat qui dicebai:Emitte duas quidem naturas in uno Christo manentes, di-
itutm a tede magnitudinit tuse, ut mecum sU et me- vinam scilicet de Deo Patre, qua Deus est, huma-
cum laborel (Sap. a., 10), id est, ut me doceat et nam vero de Virginis carne, qiia bomo est. Qui
quse docnerit operari faciat. Transtulit autem se tamen de Spiritu eancto natus ideo dicitur, quia
ipsam in homines ut voluit, quoa amicos Dei et ejus gratia, non carnis concupiscentia, Virginem
prophetaa constitnit ;et sicangelos sanctos inhabi- fecundavit. Nec enim do se riascituri substantiam
tat, disponens eos per congrua charitatis officia. Spiritus sanctus in Virgine genuit, scd de carne
Venit qnidem in homine, a quo cognoscitur et Virginis nascituro materiam prseparavit. Exclusum
amatnr, qnantum mente percipi et amari datur. est enim virile commercium.quo singulare Spiritus
(14) Al. incommutabile. (15)Coift. FUium.

11»! HUGONIS ROTAOMAGENSIS ARGHIEP. 116-
s-ncti manet offtcium.Hme angeluS ad Joseph ait: A temporalHer assumpta, sicut signiflcari et deraon-
Quodenim ineanatum est, de Spirito sancto est strari seternum mortalibus congruebat. Non itaque
(Matth. i, 20). De quo quia Maria concepit, et ma- possumus dicere Spiritnm sanctum esse Deum et
ter est et virgo permansit columbam, aut esse Deum vel flatum vel ignenv,
XVI. INTERR.Antiquos Patres sanctum habuisse sicut dicimus Filium Dei esse Deum et hominem.
Spiritum quam ssepe legirous, quem et in Maria Vox enim illa Patris qu33 corpofaHter super Filium
plenius egisse cognoscimus, de cujus carne natum sonuit, et corporea species columbse, qua ibidera
Dei Filium adoramus. Sed quid est quod alibi le- Spiritura sanctnmdemonsfrari opoftuit,s_bito facta
gitur : Nondum erat Spiritus datus, quia Jesus nonsunt,et peracto sase significationis mysterio, ia id
dum erat glorificatus (Joan. xtt, 39). unde sumpta fuerant illico redierunt. Ibi Christus
RBSP.Scimus quidem patriarchas et prophetas Jesus Spiritum sanctum, qtiem donat ut Deus, ao-
Spiritorm sanctum habuisse, quo et diera Domini cepit ut homo. Uridedictus est plett-sgratiaetSpi-
desideraveTunt videre; et de futuris plurima sacrs- ritu sancto.Nec tunc primum Spiritu gancto unctuB
roentis potuerunt prsedicere. Isto Joannes Baptista est, quando sicut colutnba Spiritus- s__ctue s_per
repletus est in matris utero. Isto potuerunt loqui eum visusest,Adbaptismnm namquesie_t Bineuno
tam multa de Christo et Zacharias et Anna vidua H venit
peccato ita non sine Spiritu sanotOj qnera
et senex Siroeon. Sed omniflilla Spiritus sancti riostra humanitas tunc plene aocepit eufli in utero
datio sive missio talis antea nusquam foit, qualis
Virginis uriita est Verbo Dei. Cum enim Spiritus
post gtoriflcationem Christi in Pentecosten copiosa sanctus in Mariarii descendit, per quem Verbo Dei
praeftilsit: Factus. est enim de coelo sonus tunquam carnis substafntiam Virgo roinistravit,om_em colpse
advenientis SpiriUii vehementts, et replevit totam originalis msculam mbx evasit, et deineeps ab ia-
domum ubi erant sedentes, et apparuerunt illis disper- eentivie vitioftim libofa permansii; euj-ffperfeeta
titx Imgux tanquam ignis, qui et super unumquem- integfitas Salvatorem genuit. Unde et plena omni
qtte iltorum sedit (Act. n, 2). Nova ista et admira- gratia merito dieta fuit, qus temporaHter Filiura
bilis manifestatio Spiritus sancti antea nnsquam edidit,quem Pater Deus aeternaliter genuit.Nec mi-
fuit. Secnodum banc novam proprietatem et pro- reris ettBSdeci Dei et hommis Filium multis modifl
priamnovitatetn nondum erat Spiritus datus, sed desigh-fi, Ut per lignum vitae.quod qwidemin pa-
facta est postquam JesuS est gforificatus, de ctijus radiso fuft,et per lapidem in quo Jaeob dormivit,
plenttUdine omnes accepifflus.Ex hacquippe sanet per Josef*h,qtiem fratrum invidia, ne fluper eos
cti Spifitus'efTusione miriflca locuti sunt homines regri&fet, vendidit, supef quos veaditus- ab eii ille
omnium gentinm ling_ayf_itqne sojrtts isteinomni _ regnavit; et per petram, quse perc-ssa h> eremo
terra.Quo desfgtiatirm est om-iuffi linguarum na- aquas dedit. De hae dicit ApostoluB : Petrat autem
tiones ereditofas^qnra assumpta est a FiKo Dei hu- erat Christus (I Cor. x, 1). Istis quidem existenti-
mana sme peccato natura.ita ut una sit (16) assu- bus, aceeflflit qtiidaro actussigmfic__oni»,q*io Cbri-
mentisret assumptl persona. Quftptopter qui asqwa- StutHsignificariopoft-it.Aliterenira Christus-dietus
lis e_t Patri in Dettate, facttis est minof Patre ex est agnus Dei, et a Joanne Baptistsr,qui tKxit: Eeee
arsumpta bumaffitate,mifiof etBeipso,mhwf etSpi1- Agnus Dei (Jeaa. i, 29), et ab evahgelist-, q.-i: in
ritu sancto, et pealme attestante, nrinof etS_m an- Apocarypei sua- Agtscmtocclsum vidiJr, qnod nemo
gelo.Siff enit» ait: Mtnunsti eampmtff mtnus ab dn- illofam corporalilep inepexit, sed spiritaliter intel-
gelis (Psal. Vtii, 6). Spiritus vefo Sancfus licet lexitfi-poc. v, 21)^Columb_a» quidem illam qn«
corporali fcpecie,ut decebat.pfo tempore sit ffiissti», supef ChfiBtum apparUit prsesente-oc-tisinflpe-e-
non cst tame» factus, nec in alind aliqtftrado eoa- ruot,- ct vdcem illam qute snper' ipstioi SOBUHauri-
versus,nec alicui rei in persona unitu~,__t qaoli'- b_8 audierunt,sicut fl_mm_m in robo<Moysidfltea-
bet modo' mutatus.Quare' nrinor non est, et tamen s-H), sicut columnaar' ignis: et nnbis popnlo Isi-el
_ris8tr- est.Cum itaque legfm-s< rMssaffi Def vide- pf«p_rat*mr sicut in datione legis auper montem
licet FiKnm et Spiritum ssmctui»; mtoor Patre fa- Sina igflis et toriitrua; et [qaam] mwltahis similia.
ctus est Filius.sed non minor effectus estSptrftUB D Hbmni'om_ihi» ideb cerpoi-lis specSe» -pparuit,
sanctus, q_amvis nterque sit nrissus.Nes eqaidem ut 8igni_e_fit aliq-id, et praetferiret peraet» offiek)
sfc assuaipta estcre-tera^ i_= qpoaapparemt §pi*i- signiiflcafioai.. HaetsOmnia i_sepai-__iie8 eperab-
taBsanfctas.sicut assumpttis ett homo ib am Dei tut.Patter et-FiKuaet' Spiritu8<s_-ot-a,!4»m_ipote_s
Filiu^muadtopparuitmafliflsstufliNonenimeol-m- Trinitas, __ns Deils.Neh e6* emtniFflius-it* Dekate
bam ittai» quaersupw DomJnoai appa»nitrvel illum minor Patfe^ _eo Spiritar s-riot-a-m aiiq-o 1_iffeet
flatum quoDominusspfritum insiriHavit, veiilmm ab atrequev Quor_m enimestnna"*s»eriti_,•eedem
ignera quo idem-Spiritos discipuios inflamroavit.in sit sine dHferenti- omnipotentSai
unitatero personee sibi Spiritus-sanctnsunivit; sed XVII. ItrtERR.Assentio Spiritura «motwtf Patre
appafoefunt ista, gerviunte Cneatwri creatara, ad vehFBiwnenesse minorem; afed<taate-.duttfevai!-
d8mottstaa-dntnetsignifloa_dumSpiiritM_kfl_not«m geHdum;perpendo •sermoatBmvquod-nf mede- ipeuro
(l6)]Colb. addU facta.

1153 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. 11. 1154
sentio insequalem.Veritas namque dicit : Quidixe-j A miUetur ei, ita videlicet si ad Ecclesiam Dei confu-
rit verbum contra Patrem aut contra Filium, remit- gerit, quae in Spiritu sancto peccata dimittit. Quod
tetur «'. Qui autem dixerit conlra Spirilum sanctum, si contempserit donum Spiritus sancti, quem ad
non remittetur ei, neque in hoc sxculo, neque m fu- solvendum mater Eoclesia accepit, daranandus re-
turo (Matth.xn, 32). manet in peccatis. Unde recte sequitur : Qui autem
RESP.Qui dicit sive qui peccat contra Patrem, peccavit in Spiritum sanctum, non remilletur ei, ne-
peccat pariter eontra Filium et contra Spiritum que hoc sxculo, neque in futuro. Hic accipimus Spi-
sanctum. Eodem modo, qui peccat contra Filium, ritum sanctum, [non in essentia illum, sed] Ulud
peccat pariter contra[Patrem et]Spiritum sanctum. scilicet inaestimabile ejusdem Spiritus sancti donum
Similiter qui peccat contra Spiritum sanctum, pec- quo Ecclesia solvit poccaturo. Hoe etiam scire te
cat pariter contra Patrem et Filium. Sed vide quia convenit, quia hoc donum, sicut est Spiritus san-
Spiritum sanctnm accepit [mater] Ecclesia ad recti.sic est Patris et Filii. Inseparabilis eriim opera-
mittenda peccata, sicut Dominus in Evangelio ait tioTrinitatis donum hoc Ecclesiaecuntulit a persona
discipulis : Accipite Spiritum sanctum. Quorum re- Spiritus sanoti, qui procedendo a Patre et Filio,
miseritis peccata, remiUuntur eis (Joan. xx, 23). Deus est et donum Dei.QuaprepterunuscumPatre
Hinc Petro et per Petrum Ecclesise dicitur a Chri- - et Filio Deus hunc operatur effectum quo Ecclesia
sto : Quodcunqueligaceris super terram, erit ligatum solvit peccatum.Contra hoc sancti Spiritus donum
et in calo; et quodcunque solveris super terram, eri 1! sentiebat primus frairicida ille qui dicebat: Major
solutum et in cmlis (Matth. xxi, 19). Hoc insignei est iniquUas mea quam ut veniam merear(Gen.ix,i3).
judicium de cathedra Petri procedit : quoe quia sa- Quasi diceret: Non est qui dimittat.IUe etiam Do-
cerdotale officium significat, ejusdem catbedrae fe- mini venditor confessus est culpam, sed non quae-
stum merito celebrandum censet Ecclesia. Potestasi sivit veniam. ilic quoque Spirilum sonctum con-
enim hsec est clavis tam Petri quam omnium quii tempsit, qui licet pcenitens, ad gratiam non con-
curam habent animarum. Ad eos itaque qui per• fugit, sed peceatum peccato cumulans, se ipsum
Spiritum sanctum peccata possunt dimiltere.et pce- interimens, laqueo se suspendit. Possumus etiam
nitentibus possunt regna ccelestia reserare, poeni- dicere in Spiritum sanctum peccare id ipsum esse
tentes oportet confugere; ut qui peccando Hgare sei quod in charitatem offendere. Qui enim in charita-
potuerunt, sed solvere nequeunt, per clavem Petrii tem offendit, quantumcunque pcenitens sit, absque
solvantur, ut Ecclesiae catholicae restituantur. Quii charitate non potest absolvi.Ubi enim charitas non
autem infidelis est aut impius, claves Ecclesiae ) est, sequitur quia pcenitentia vera non est. De cha-
contemnit; et qui per eos quibus Ecclesia com- ritale namque legimus scriptum : Dimitia sunt ei
missa est, posse peccata dimitti contradicit, hici C peecata multa, quoniam dilexit multum (Luc. VII,
blasphemai, et contra Spiritum sanctum peccat,, 47). Charitas sane fecundam facit Ecclesiam, que
qnem accipitmater Eoclesiaad remittcnda subditis3 filios generat ad vitam, qua pcenitentibus reparat
peccata. Berie ilaque dicitur : Qui peccavertt in Pa- gratiam.et perducit ad vitam, per Jesum Christum
trem aut in Filium, a quibus pro idenlitate essen- Dominum nostrum,qui cum Deo Patre vivit et re-
tisBnon possumus separare Spiritum sanctum, regnat Deus in ssecula ssaculorum. Amen.
INC1PIT LIBER SECUNDUS.
I. Snmma charitas, qu« Deus est.ubicunque est, D Dei proprie dicltur sapientia, bac utique de eausa,
non mimis. aut magis charitas est. Nulla enim sub- quia sapientiam reparavit hominibus apparens in
stantia nuflave essentia alicubi magis vel minus carne (17) assurapta. Hino Apostolus ait: Christi
substantia vpl essentia est. Joannes quidem dicit: Dei virlutem et Dei »<iptenftam.Spiritus quoque san-
Deus charitas est (I Joan. rv, 16). Quod quia essen- ctus proprie charitas dicitur. Peripsum enim cha-
tiaditer est,non amare aliquid non potest. Quapro- ritas in nobis reparatur, teste Apostolo, qui ait :
pter sicut sapientia, quse Deus est, omnia indiffe- Charilas Dei diffusaestin cordibus nostris per Spi-
renter novit.sic charitas, quse Deus est, omnia in- rttum sanclum qui datus est nobis (I Cor. i, 24).
differenter diligit.In simplici quidem Deitatis essen- Hsec autem Dei dilectio inest homini vel angelo
tia non sunt divisa.sed prorsus idem est charitaset _um eam tota Trinitas largitur. Sed quia persona
sapientia.et quidquid deDeo secundum substantiam sancti Spiritus ministratur, idem Spiritus proprie
dicitur, sive de Patre, sive de Filio.sive de Spiritu charitas appellatur. Cum tamen Pater et Filius et
8ancto,idipsum esse dignoscitur. Et tamen Verbum Spiritus sanotus essentialiter et charitas et sapien-
(17) Colb. suscepta.
1155 HUGONIS ROTHOMAGENSIS AHCHIEP. 1156
tia esse prsedicantur, non habet homo unde diligatit, A cur aliqua punit? Si indifferenter amat, cur quse-
nisi ei desuper charitas accedat.Hoc autem fit curo m dam damnat?
Spiritus sanctus, qui a Deo procedit, in dilectione le RESP.Divina illa et perfecta charitas, quae nisi
Dei et proximi nos aocendit. Hoc autem permira-i- diligendo facere nihil novit, creaturse suse indebito
bileest, quia, cum utique Deus prsesens est, ibi bi munere benefacere non desistit. Quod pia mens
tantum(18)recte notus est ubi dilectio est. Joannes3S gratanter accipit, et accipiendo datorem diligit, et
quidem dicit : Qui non diligit, non novit Deum (/ (I amoris merito tandem ad ipsum ut est videndum
Joan, rv, 8). In omnibus quidem.est per essentiam,i, beata pertingit. De talibus in Evangelio attestatur
non in omnibus vero per notitiam. Licet enim qui-i- Veritas, ubi ait : Beati (19) mundo corde, qumiam
dam, ut ait Apostolus, cognoscerent Deum, tamenn ipsi Deum videbunt (Matth, x, 2). Rationalis quidem
evanuerunt in cogitationibus suis, et dicmtes se esse \e creatura ad hoc libertate arbitrii constat prsedita.ut
sapientes, stulti facti sunt (Rom. i, 21). Non enimn Creatorem suum debite diligendo cognoscat, et de-
erat in eis notitia hsec cum charitate, sed cognitio-i- bite cognoscendo diligat, qui eam indebite prsvi-
nis praBSumptione.Qui enim cognoscit et non diligit,t, dendo dilexit, ut bonam faceret, et ut bene factsB
abutitur gratia tanti doni.cum videre bonum.quod d illi benefacere nunquam desinere-Unde et hoo de-
est unum,et omne omnium, sine dilectione prsesu-i- -, bitum a creatura Creator exigit.ut debile diligendo
mit. De"talibus Joannes ait: Qui non diligit, manett cognoscat qui eam [indebite] condidit, et debite co-
in tnorte (I Joan. m, 14). Omnis ergo dilectione Deiii gnoscendo diligat, qui conditse illi benefacere non
vacuus tam a justitia quam a beatitudine constatt desistit. Quod dum sedula exsolvit, tandem ipsum
alienus. Nulli exgo bene est qui absque Dei dileo- a quo condita est meretur plene aspiciendo beata
tione est. manere.E contra mejis impia, manens ingrata dile-
II. INTERR.Bene charitatem commendasti, quami otori suo,dilectionis debitum non exsolvit; cupidi-
Deum esse veraciter assignasti. Sed quod Deus in- tate confusa, justitise ordinem abjicit; justitia ca-
differeiiter omnia diligat, quomodo dixisti? Nonne3 rens,miseriam inquirit.Dispohente namque summa
pra) cseteris eos diligit quos a malis exuit.quos vir-- justitia, quss Deus est, omnis inordinata voluntas
tutibus excolit, quos et beatos facit? sua sibi pcena est, Siquidem Deus est Creator et
REBP.Universam creaturam Deus non ideo novitt ordinator omnium rerum naturalium. Non est au-
quia ipsa existit.sed ideo ea existit quia ille novit; ; tem peccatorum Creator, sed ordinator tantum.
fecit enim sicut novit.qui creanda disposuit. Quare) Quapropter nec iniquum deserit dum ssepe revocat
quia prsescivit eam condidit, non quia prsecondidit t et corrigit.dum corrigendo flagellat.et incorrectum
eam ecivit. Res ergo condita nihU ejus scientisei damnat, ut damnatus vel tormentis addiscat quam
contulit, qui perfecte sapiens quod erat permansit; G ( juste pcenam sustineat qui creatus Creatorem con-
qui omnia sicut novit, sic diligit; sicut amat, ita temnat et diloctus dilectorem Deum non diligat,
novit. ln eo namque non aliad est scire et aliud Damnatis itaque liquido manifestat in quantum di-
amare.aed idem estscire quod amare.et amare quod lectio omnibnssithabenda,dum pro habita bealitu-
scire. Quare sicut non est alibi magis sciens et bio diriem repensat.et pro non habita damnationem ir-
minus scien8,ita non est minus amans et alibi ma- rogat; quibus ipsa vexatio intellectum prsestat,quo
gis amans.Non enim potest Deus alicubi minus aut sciunt quam recte non amantes pcena corripiat,
magis esse Deus.Quapropter sicut res condita ejus cum amantes beatitudinis sinus excipiat.Unde dives
scientiffl nil adjecit, Btc ejus charitatem nec anxit ilie in tormentis dum stillam aquae de digito Lazari
neo minuit, quse nec condendis eguit, nec conditis anxie requirit.magna confundi erubescentia meruit
eget vel egebit.sed indifferenter omniacognoscendo ab Abraham respondente, qui ait: Fili, recordare
diligit et diUgendo cognoscit, Quibus autem bona quia reeepisti bona in vUa tua, et Lazarus similUer
sua largitur.non riova dilectione ad eos inclinatur, mala. Nunc autem hic consotatur, tu vero cruciaris
cujus sempiterna dileotio minime variatnr. [Dicitur (Luc. xxi, 25.)
autem eos magis amare, sed per effectum non per IV. IHTER.Quid est quod Abraham vocat FUium
affectum.] Sicut enim qnse donat sua sunt, sic et j) quem pro iniquitate noverat damnatum?
quibus donat ipsi quoque aui sunt.Eis ex ipso me- RESP. Soire debes quod charitatem bonorum
lius est, ei ex ipsis nihil collatum est. Proprie ta- aliena iniquitas nequaquam minuit.Unde etdilector
men eoa dicitur amare quibus amorem.quem sem- Abraham iUum quem (20) vidit in pcenis,filium no-
piternum habet, voluit aperire.Hi namque soli bea- minavit, cui charitatem suam minime subtrahit,
ti sunt, qui dilectionis ejus ineffabUe gaudium sine dum in tormentis memorem facit, quia Deum dili-
fine conspiciunt. gere super omnia debuit.a quo tanta.dum in carne
III. iNTERR.Utaudio, non est pro creatura in Deo viveret, bona recepit. Sed eum valde confundit,
nova charitas.sed pro seternitate charitatis ejus ipsa dum ei consolatum pauperem ostendit, qui mala
est nova condita. Sed si omnia sequaliter diligit, quidem in vita sua a Deo suscepit: qus quia pa-
(18) Colb. deest recte. (20) Al. videt.

(19) Al. mundi.
1157 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. II. 1158
tienter tulit, nunc, suscepta consolatione; perenni- A ^ tatem qua factus est non (21) imitatur. Hsec cha-
ter hilarescit. Sicut dives ille.quia Deum sibi bona ritas una nobis ad omnia constat imitanda. Sola
praestantem non amavit,nunc admonitus tormentis enim charitate ad regna(22) ccelorum venire possu-
pcenaliter erubescit. Pauper itaque, quoniam Do- mus, etiamsi linguis omnibus non loquamur, f[
minum mala sibi irrogantem amando sustinuit,pie prophetia careamus, si non omnia sacramenta nec
consolatur. Dives vero, quia Deum etiam bona sibi omnem sctentiam habeamus.si pauperibus vel non
largientem contempsit, quod in paupere neglecto habendovel aliqua prohibiti necessitate nihil prse-
monstravit, merito cruciatur. Quod autem chaos beamus, si corpus nostrum ita ut ardeat,nisi causa
magnum obesse perhibetur ne quod postulat conso- Christi hoc requirat,minime tradamus. Fides etiam
quatur,possumus dicere chaos esse magnum chari- sine charitate potest esse, sed minime prodessc.
tatis contemptum,qui absque dubioDei est odium: Nam et daemones credunt; scd contremiscunt,quia
quo quia dives ille in praesenti vitam perdidit, sub non diligunt. Fides ergo quae cum dilectione est,
ipso premitur in inferno, ne ad vitam redire pos- utilis est. Ait enim Apostolus : ln Christo Jesu ne-
sit; quem tanta etiaro inopia deprimit.ut sicut proi que circumcisio nequc prxputium est aliquid, sed fi-
seipso orantem Abraham non cxaudivit.sic nec pro> des qux per dtteclionem operatur (Gal.xi, 15;. Ni-
fratribus supplicantem idem pater attendit, quia, ,n hil est crgo charitate pra:stantius;qua sola Deus et
dum in hac vita bonis exuberaret,pauperem audire homo conjungitur, qua viriulum chorus coelestium
conlempsit > quod dum recordari monetur, merito Deo solidatur, Charitas haec et coelicolis praestat
poenis datus manifeste confunditur. Dilector itaque beatitudinem et terrigenis justificationem. Hsecest
summus non amantem diligens velin pccnis cogno- qua peccata mundo rclaxantur, qua infcrus spolia-
scere facit quia aroasso debuerat quem contempsit. tur, qua gladius ille versatilis rcvcrsatur, qua pa-
Deuro namque contempsit dum pro Deo pauperem radisi janua reseratur. Ilaec, inquam, charitas est
non audivit. Talem etiam in pcenis Deus minimei qua dum caruit e ccelo diabolus, a paradiso proto-
contemnit, quem adeo diligit ut dolere faciat quod plastus cecidit; quam Christus Jesusquia singula-
charitatem tenere neglexit.Punit crgo quem diligit,, riter tcnuit, teneri ab inferis, cura illuc descendis-
quem nisi diligeret, non puniret. Nihil enim facit; set, minime potuit,sed sua eum charitas cum suis,
nisi qui diligit, quia, sicut jam diximus et saepe. pro quibus descenderat, liberum reduxit. Ubicun-
dici volumus,nihil nisi diligendo facere novit. Ipse! que enim est charitas, adest pariter et libertas.
est qui non aliunde suscipit aliqua, sed tantum- Haecest quae sola habenda est ut caetera bona ha-
modo ex se et per sc et in sc novit et habet ct po- beantur : quae si absens fuerit, nulla habentur. Sic
test omnia, solus perfecte sapions, nullo carens,, enim Dominus loquitur de ea : Omni habenti dabi-
sed perfecte sibi sufficiens, uiius omnipotens. Qua- IC tur, et abundabit (Matth. xxv, 29). Habenti scilicet
propter non est ei causa aliqui.l ageiidi ulla neccssi- charitatem dabuntur csetera bona, et obundabunt
tas, sed sola charilas : qua sicut crcaiida praevidit,, ad plenitudinem. Ei autem qui non habet et quod
sic et creata tranquillc disponit. Quod licet jam di- habet, auferetur ab eo (Ibid.). Qui non habet, sci-
ctnm sit, iterare tamcn volui, ut plenius videas ini licct charitatcm, auferelur ab eo bonum quodlibet
quantum charitas omnibus una virtutibus rite prae- quod habet ad utendum per charitatem; quo
emineat. quia per charitatem uti noluit, eo ipso jure privari
V. LNTERR. Dic, quaeso; te enim de charitate lo- meruit. Omnia namque in charitate bona (23)sunt;
quentem Hbenter audio. sine charitate autem si qua sunt, non habenti cha-
RESP.Mediator noster, charissime, Deus et homoi ritatem bona noh sunt.Unde scriptum est: Qui of-
rectissime nobis apparuit, qui charitalem qua Deusj fcndit in uno, reus est omnium (Jac. n, 10), Quaere
et homo diligi debeat nobis misericorditerinfundit. igitur supplicando charitatem, ut det eam qui de
Hoc autem donuro post resurrcctionera suam ini coelo veniens clamat: Ignem veni mittere in terram
terra propter dilectionem proxjmi, de ccelo propterp et quid volo nisi ut ardeat? (Luc. xn, 49.)
dilectionem Dei plenius effudit. Haecest virtus quai VI. INTEKR.Quaesote,ne (24) itapertranseas; sed
creatura rationalis, si eam tenuerit, factori suo fitt n quomodo qui offendit in uno, reus est omnium ci-
similis; si vero ea careat, manet dissimilis. Quis- tius exponas.
quis ergo in omni quod meditatur vel agit seu Io- RRSP.(25) Quisquis in hoc uno praBcepto, quod
quitur, charitatis causa movetur,suo similis Crea- est charitas, offendit, omnium reus existit, quia
tori probatur, qui sola charitate cuncta pariter : nulla servavit qui charitate caruit.Possumus etiam
operatur. Quapropter homo vel angelus, attestante ) et aliter dicere : Qui offcndit in wwo.scilicetmanda-
Apostolo, qui manet in charitate, in Deo manet, et! torum, reus est omnium, scilicet mandatorum (Jac,
Deus in eo (I Joan. IV, 16). Quisquis autem absque', II, 10). Qui enim de uno negligit, non omnia ser-
charitate quidlibet exsequitur, opifici summo dissi- vavit. Cave illorum falsam sententiam, qui dicunt
milis esse probatur, dum, aversa voluntate, chari- eum qui offcndit in uno peccatorum, esse reum
(21) Al. miratur. Haec, fili, charitas. (24) Colb. ista.
(22) Colb. polorum. (25) Colb. scire te convenit quia quisquis in hoc,
(23) Colb. fiunt.
oranSum peccatomm. Sed, his omissia, ad charita-- A ^* consitii et fortiiudinis, Spiritus scientue et pietar
tis insigne pensandum redcamus. Charitas enimi tis, el replebit eum Spirttus limoris Domini (tsa.
operit multitudinem peccatorum.Sic namquetesta- • xi,fl, 3), Audisti septiformem, noli sentire multi-
tur Evangolium : Dimissa sunt ei peccata multa,i plicem. Simplex est enim in essentia, septiformis
quoniam dilexit multum (Luc. vn, 47). Tanta etiami vero in donorum gratia. Charitate qua omnla con-
virtus est charitas, ut irasci, corripere, punire, , didit.condita donis uberrimis infundit. Hoc autem
damnare, et quidquid hujusmodi, per se quidemi in primis (26) septem diebus primo factum, ejus
mala suntcum sine charitate fitint; si autem adsitk inspirante gratia, videamus. Moyse quidem refe-
cbaritas,per eam bona sunt.Hinc Veritas ait in Evan- rente.legimus quia dixit Deus : Fiat Ittx, etc. (Gen.
gelio : Qui ir.ascitur fratri suo, reus erit judicio. Qut i, 3.) Et sic per ordinem dierum usque in septi-
atttem dtxerit fratri suo, raea, reus erit concilio. Qut mam sermo pro~greditur.Quo(27)Spirltu sirncto sa-
vero dixerit, fatue, reus erit gehennx ignis. [Matlh. crata opera designantur.
w, 22). Teste igitur Veritate, mala sunt ista juste- VIII. Pnmtw.ln apiritu enim sepientis lux prima
que punienda. Sio omne quod agitur, cum nec ju- condita a tenebris separatur, post vesperam ha-
atitia Dei nec salus proximi ibidem queeritur, ma- bens mane. In diem formatur dum laudabilis ilta
lum esse judicatur. Sed si charitas in causa verse-• - angelorum societas, bene lux appellata, qiiia ratio-
tur, beiie quidem irascitur, recteque loquitur, et nalis seu intellectualis eet creata, divisa est a tene-
juste operatur quisquis contra peecata movetur. bris (28); Cadenti enim superbiae non consensit,
Bona ergo sunt sub charitatis remedio, quse tamen sed humiliter subjecta Domine sapienter adhsesit.
sine charitate nusquam sunt absque peccato; sicut Habet vesperam in sua mutabiEtatis natura. fiat
omnis concubitus semper male fit ubicumque con- enim creatura. Sed mane fit, suscepta spiritus sa-
jugii remedium non occurrit. Perpende itaque. in pientis gratia, quia in Deum tota charitate euccen-
quantum nobis una per omnia charitas sit neces- • sa, et Deum singulariter amando sapiens effecta.
saria, cum quidquid agimus in hac vitse prsesentis Creatorem non per creaturam,sed potius creatutam
miseria, si absque charitate fit, manet in culpa.Eo per Creatorem aspiciens fit dies una, unice fruens
sane modo quo conditor summus operari novit,cum Dei sapientia. Nos itaque post lapsum nostrse.pra-
nihil omoino nisi diligendo facit, mandat cfeaturs vitatis per Christum misericofditer reformati, hoo
suse, quam rationalem instituit, ut charitate faciat sapientise donum ab ipso requiramns,ut patticipes
quidquid agit.Sic enim servare poterit quod ei Ve- beatitudinis angelicse fieri mereamur.
ritas praecipit: Sancti estote, quia ego sanctus sum IX. Secundus. In spiritu vero intellectus firma-
(I Peir. i, 16). Et alibi : Estote perfecti.sicut et Pa- mentum Deus in medio (29) libravit aquarum,
ter vester cmlestis perfectus est (Matth. v, 48). San- C ( quando (30) per peccatum homine in exsiUum de-
ctitas haec atque perfectio nusquamestnisiubicha- jecto, inter mundalium fluctus errorum dtvinte
ritas est.Inde praecipitur tibi ut diligas Deum super SoriptursB firmavit eloquium.quod recte -icitur co-
omnia tanquam Deum.et proximum tuum.non tanlum, quia multimoda sacramentorum est copia va-
quam Deum, sed in Deo tanquam te ipsnm. Hoc et riatum. Habet vesperam in historia HtteraH, mane
prsecipue sentio memorandum, quia sicut charitas in doctrina morali, diem in allegoria spiritali. Hic.
Dei cauaa eat efficiens rerum et simul omnium et attende quia, cum per csteros dies dlcat: Tutit
pariter singularum, sio et charitas in sanctis causa Deus quia bonum est, tantum in secunda die Aictum
est efficienfl virtutum et simul omnium et pariter non est. Quod Ideo arbitror factum, qui^t secundse
singularum, ita ut et ipsarbonum earum sit.et sine opus diei non in ipsa secunda, sed pafins in tertia
ipsa bonai esse non possint;qnemadmodum et ipsa vidit conBummatum.Aquss enim in secundadiele-
charitas, quse Deua est, ita omn>a fecit, ut sine guntur divisae, hse scilicet,. quss sub firmamento
ipsa nibil omnino esse possit.H«ec est charitas om- sunt,ab his quse super firmamentum Bunt.Intertia
nipotens et summa, quso in iUa primaria septem autem diede eisdem aquis prpsequitur qnomodo
dierum dispositionesacratadignoscitur operatapro a terra segreganturet maria appellantur. Undeet
sua septiformi gratia. - merito id quod dicitur : Vidit Deut quia tfmum ett
j
VII. INTERR. Ne graveris, obsecro, disserere, no- (Gen. i, 10)»in die tertia bis dictum est. Primum
bis qus est illa gratia septiformis.quomodo in pri- pro opere aquarum tunc expteto,secundo proterrse
mis septem diebus operata sit. spatio herbis arboribusque decorato. Et beae, quia
RESP.Spiritum sanctum proprie charitatem dici per firmamentum significari divinum diximus elo-
jam superiuB audisti.Gratiam ejus septiformem,sl quium, nondum tamen additum est: Ytdit Deut
bene recolis, in Isaia propheta quam asepe legisti. quid bonum est, doneo. ejus salubri dogmate ccepit
Egredietur, inquit, virga de radice Jesse, et flos de terra herbis et arboribus coruscare. Non enim au-
radice ejut ascendet; et requiescet super eum Spiri- .ditores, tantum, sed faetores legis justi snnt [apud
tus Domini, SpirUus sapientix et intellectus, Spiri- Deum]. Quare non iri BUBoeptioneverbonml, 8e_
(26) Colb. sex. (29) Colb. posuit.
(27) Colb. Spiritu omisso sancto. (30) CoU).peccati merito.
(28) Colb. qol* eadem snperbisj.
1161 DIALOGORUM LIBRI VII. - LIB. III. 1162
in exhibitione operum recte positum est, Vidit A ,\ nati suntet peccatis serviunt, nudatijuslitiae slola,
Deus quia bonum est. Et notandum quia in fruclifi- ejecti in veste pellicia, quae signatur carnis concu-
catione operum, quam productio significat herba- piscentia, recte dicuntur jumenta, testante Psal-
rum et arborum, bis lectum est, Vidit Deus quia mista : Homo-cum in konore esset non intellexit;
bmum est. Nullum quippe opus bonum est, si non comparatus est jumenlis insipienttbus, et similis fa-
sit ex charitate, quse gemina est. Per eam enim ctus est illis (Psal. XLVIII,13). Pro reparanda vero
Deus et proximus amari mandatum est. Prsestetdi- humani generis natura, ineffabili misericordia Chri-
vina charitas in hoc sacri firmamento eloquii hi- stus Jesus natus est de Virgine Maria : qui factus
storia, moralitate etallegoriadistincto, nos itamo- ad imaginem Dci, ab cjus similitudine non decli-
ribus et vita proficere, ut et alios id ipsum valea- navil cui omnia jure subduntur, quibus imperioin-
mus edocere. dissolubili dominatur; quemprimusAdampraefigu-
X.Terlius. In spirituconsilii Deus terram segregat ravit, qui ut ait Apostolus, est forma futuri (Rom.
ab aquis. Quae segregata arbores herbasque pro- v, 14). Et cutq per singula [opera] dictum sit: Vi-
ducit, dum a defluxu vitioruro quidaro ad sanctae dit Deus quia bonum est, nunc una omnibus bene-
oonversationis soliditatem transeunt, et berbas, id dictio communis in isto facta est, ubi dicturo est:
est incrementa bonorum operum, et arbores, id __, Vidit Deus cuneta qnse fecerat, et erant valde bona
est culmina virtutum, de charitatis radice produ- (Gen. i, 31). Ei est vespera, spontanea pro nobissus-
cunt. Eisautem vespera fit durodolent quod deflu- cepta passio. Ei mane est gloriosa in carne resur-
xerint per culpam. Habent mane reducti ad ve- rectio. Ei dies est ad seternam paternae gloriae con-
niam, facti dies, uniti Christo per gratiam. Su- fessionem felix asccnsio. Adoremus igitnr ipsum et
perna charitas suo nobis consilio miserata subve- glorificemus, ut ejus gratia de morte ad vitam re-
niat, ut a vitiorum (31) voragine retraclos, terram surgamus, et post cum pariter ascendamus.
fructiferam nos sibi constituat, quae charitatis ger- XIV. Septimus In spiritu timoris Domini requic-
mina Ecclesiae ferre non desistat. vit Deus ab omni opere quod fecerat, et sanctifica-
XI. Quartus. In spiritu fortitudinis facit Deus vit diem septimam prse csetcris solam. Hinc sane
coeli luminaria, eos videlicet quorum doctrina ful- nobis innuilur quia non in opere suo (32) quiescit
get Ecclesia ut sol et luna. per quos quandoque Deus, sed ab opere qui nullo indiguit, semper in se
fiunt miracula. Hi habent vesperam, qna in prse- ipso quiescit. Quapropteret nos non in nostris ope-
senti desudant adversus scandala: habent mane ribus requiem quseramus, seda nostris operibusin
quo triumphant Christi victoria. Manent dies, dum eum qui in se ipso semper quietus est quiescere
splendore virtutum nimium coruscant, quo et alios satagamus. Nulla enim requiesest in omnirerouta-
illustrant. Supplices itaque [semper] adoremus C bili.sed in eo solo qui felicitate perpetua in se ipso
sanctum Spiritum, ut sua fortitudine ita formetur quiescit. Et bene in spiritu timoris Deus boc inno-
Eoclesia, ne unquam ei praevaleant haereses aut bis agere dicitur, qui ait: Super quem requiescam,
schismata, sed, depulsis errorumtenebris, clnrescat nisi super kumilem ct quietum et trementem sertno-
nbique fides catholica, et charitatis lampas circum- nes meos ? (Isa. LXVI,2.) A Spiritu timoris Domini,
quaquej resplendeat. qui dicitur initium sapientiae, nos qui cecidimus,
Xn. Quintus. In spiritu scientiae pisces et volu- ipso revelante initium redeundi sumimus, etde gra-
cres eX aquis a Domino cereantur, dum quidam et; tia in gratiam provecti, in timore Domini sancto,
in roulta rerum ambitione saecularium positi, ut'• qui permanet in saeculum sseculi. reditum consum-
pisces in aquis, piis vivunt moribus, et praebendoi mamus, et consummatiquiescimus.Alius estenim
subsidia ministrant fidelibus. Quidam vero, abjectis i spiritus timoris, ille scilicet servilis, non Domini,
mundiaUbusiIlecebris,ad paupertatem Christicon- sed peccati. Diligitenim peccatum, sed timet sup-
fugiunt, et pennis virtutum ab aquis ad ccelumi plicium. Odit justitiara, sed formidat pcenam. Hic
charitatis aura conscendunt. Eis est vespera malei est quem foris mittit charitas. Alius vero spiritus
assuetapompae saecularis illecebra. Eisest et mane3 timoris Domini, unum scilicet de septem donis Spi-
fidei virtus indefessa. Eis est et dies, posito divi-- irj fitus sancti. Ejus enim operante gratia, incipimus
tiarum pondere, conscensus liber ad sethera. Ore- pro amore Dei odire peccata. Est igitur charitas,
mns et nos Spiritum scienlise, ut mundi principesi non servitutis. Hoc autem timore Domiui sicut in
et sseculi potestates erudiat, et eorum corda possi- prsesenti crescit charitas Dei, sic et odium peccati
deat, ne sublime sapiaut. ne in incerto divitiarum l pariter concrescit. Tantum [enim] peccatum odis,
confldant.sed autpossessis secundumDeum utantur r quantum justitiam diligis. Crescunt simul in hac
in bono, aut possessa relinquentes, libere serviantt vita, et perficientur in seterna. Inchoata namque
BOUDeo. charitas, et timor ille qui dicitur initium sapien-
XIH. Sextus. In spirrtu pietatis, jumentis et cse-!- tise, in praesenti simul proficiunt. Perfecta vero
teris animalibus factis, formatus est homo ad ima-L- charitas et timor Domini, qui sanctus permanct in
ginem et simUitudinem Dei. Omnes qui in peccatiss sseculum sseculi, aeterna (33) simul erunt. Cohee-
(31) Al. deest a vitiorum, etc, usque desistat. (33) Al. in sterna.
(32) Colb. aolo.
PATBOL.GXCII. 37
1163 HUGONIS ROTHOMAGEN8IS ARGHIEP. 1164
remus cnim Christo per charitatem, non pcr peenre se A fit aliquid prius est naturaliter eo quod inter fit.
timorem.Bonumest itaquetimore Domini apecca-i- Prior est ergo infofmis materia mundo, ut vox
tis nostris pcenitendo redire; melins autem, ne te verbo, licet non tempore, tamen origine. In rebus
Deum offendamus, timore ipsius peccata vitare;i; sano quas cernimus, materiam et formam simul
optimum autem timore Domini eousqueprovehinete esse intelligimus. Sed cum utrumque loqui volu-
ulterius ad culpam possimus detrahi. Complebitur ir mus, simul utrumque [loqui] non possumus. Bene
hoc in resnrrectione generali, quando ultimumn ergo fit prius in loquendo quod sola origine prius
cum csteris eloctum incorruptibili gloria Deus co-3- est in agendo. Hinc est quod Scriptura loquendi
ronabit. Dies illa, nulla sequente vespera, sine de-
B- temporibus dividit, qus mundum de informi mate-
fectu manebit; in qua perenniter cum Domino 10 ria factum dicit, quod Deus faciendi temporibus
quicscemus, qui erit omnia in omnibus. Recens is non divisit.Causa namque originis, non meratem-
ista primorum septem dicrum adnotatiote pcnsare •e poris, informis materia mundum prscedit. Informis
commoncat, quia his quasi septem signaculis Hber :r ergo materia, quidquid illud est, sine tempore est.
Geneseos in suoprincipio signatus fuerat, quaeper jr Sed et angelos illos sine tempore esse invenio, qui
se solvere nemo potuit, donec Agnus ille qui clau-l- quam cito conditi, tam oito ad summum et incom-
dit et nemo aperit, aperit et nomo claudit, hoc sa-
i- _ mutabile bonum sine intervallo temporis sunt con-
crame*ntumdo septiformi opereSpiritussancti fide- B- versi.Alioquin in culpa fuissent,si vel ad modicum
lium cordibus revelavit. ab eo vacassent, cum quo incommutabili charitate
-. .XV. INTERR. Hanc tuam in illo dierum septena- a- solidati [factij sunt, immutabiles gratia non tamen
rio considerationem lstus accipio. Sed tamen mi- i- natura. Sunt enim creatura. Deum quippe sine tem-
rari non desino unde subito in mente Greatoris ac-c- pore et loco semper aspiciunt; a qua beatitudinis
cessit, ut faceret quod ante non fecit. Si enim dele contemplatione nunquam et nusquam resiliuntaut
nihilo fecit omnia, quid ante agebat^ defluunt; et tamen ejus jussa in inferioribus per-
RESP.Quod ante vel subito attendis in Deo, te te agunt,otmembrisEcclesisusquequaquede8erviunt,
niraisinconsideratum video. Ante enim et subito,sisi teste Vcritate, qus ait: Angeli eorum semper vident
bene perpendis, signa sunt temporis. Nonest, cha- a- faciem Patris (Matth. xvm, 10). Quod dicit, anoett
rissime, non est subjcctus tempori qui tempora fe-e- eorum, temporale circa nos ipsorum designat offi-
cit. Qui enim res quas voluit omnes condidit, et re-
e- cium. Quod dicit, semper vident faciem Patris, de-
bus tempora concreavit, de informi quidem mate- e- flignat eos habere incommutabilitatem divins visio-
ria, non quidem temporaliter, sed causaliter simulul nis, in qua videt sternas omnium creaturarum ra-
creavit omnia, e quibus currunt tempora, implen- i- tiones immutabiles. Vident etiam facta simul om-
tur loca, temporaliumque et localium motibus vol- il- C nia sine tempore, sola causali (34) ratione. Origina-
vuntur ssecula. Dicimus autem ante ssecula solum m liter quippe et primordialiter fecit Deus simul om-
Deum, a ssculo ea qus in initio [simul] facta sunt,t, nia, a quibus procedunt temporali varietate curren-
e quibus saecula prodeunt. in ssculum vero ea om- tia. In his autem quae simul facta sunt,nemo videt
nia qus sub tempore currunt. Quapropter Creator quid prius quidve posterius fieri debuit, nisiillaso»
rerum et temporum nec res neo tempora prscedit t pientia qus res et rerum ordinem in se ipsa co-
tempore, sedsternitate. Quatuor quippemodis ali- gnoscit. Nihil eorum qus fecit existens, nihil
quid ab aliquo dicimus quia procedit, scilicet au extra se inVeniens.omniaapud se principaliter ha-
sternitate, aut origine, aut tempore, ant electione. bens, sicut novit, sio omnia fecit. Neque enim ea
Êternitate, ut Creator omne creatum; tempore, ut faceret, nisi apud se ea nosset antequam faoeret.
flos fructum; eleotione, ut fructus florem; origine, Hinc Veritas ait: Quod factum est, in ipso vita erat
ut sonus cantura, vox verbum, informis materia (Joan. i, 3), non ut factum, sed in ipso ut vita. Ibi
mundum.Cum enim qusriturquid ait priua, sonus ergo omnia, sed non facta. In informienim mate-
an cautus, respondemus quia prior est sonus. Ma- ria omnia simul facta, sed non tempori subdita.In
4eria enim cantuum est sonus. Sio et vox prior est tempore vero omnia varietatum motibus seu loco-
verbo. Verbtim enim est formata vox. Prscedit au- -r, rum spatiis (35) ordinata. Secundumhoc ergoquod
tem sonus cantum, et vox verbum, non quidem in mente divina rerum omnium manet ratio cau-
tempore, sed quadam origine. Non enim ille salis immota. Ita testatur evangelica veritas :Quod
qui cantat, prius emittit informem sonum, quem factum est, in ipso vita erat, Vita, inquit, qus erat
postea colligat et formet in cantum; sed simul lux hominum (ibid.). Homo enim, scilicet rationalis
utrumque agitur, sonus scilicet et cantus, dum ab creatura, non habet lucem nisi sapientiam, qus
aliquo canitur. Et tamen quid de qno fiat naturali- Deus est, in qua omne quod faotum est vita est.
ter intuemur. Cantus enim est formatus sonus. Sic Spiritus sane rationalis, dum imaginem Dei, ad
Deus utrumque simul condidit, et materiam quam quam factus est/singulariter custodit.ipsumsolum
formavit, et res in quas eam formavit. Mox enim supra se diligens contemplatur, quo nihU supenus
ut aliquid fecit formatum feoit, Illud tamen unde nlhilque beatius. Secundum id vero quod simul
(34) Colb. sed causali. (35) Colb, sp-tiU seu locorum iptemllii.
116S DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. III. 1166
ormrmi1a initio facta sunt,scriqtum legimus : Qui A ad videndum immutabilem Creatoris gloriam con-
vivit tnrleterno, creavit omnia simul (Eccli. xvm, 1). versaest. Clartssima igitur visio est videre omnia
Secundum hoc autem quod singula temporaliter in arce incommutabilis veritatis. Quod est videre
currunt.scriptum est : Pater tneus usque modo ope- Filium dePatris essontia perenniter generari, et ex
ratur, et ego operor (Joan. x. 17). Omnium sane si- utroque procedens ineffabile donum charitatis. Ob-
mul materialiter conditorum creditur Moyses me- scura autem ei scientia est videre omnia in eo actu
minisse ubi ait : Hic est liber creatwx cceli et quo facta sunt; a quorum cognitione ne tenebre-
terrx. Cum factus est dies, fecit Dcus cmlum et scat, semper mane fit, dum a creatura ad laudem
terram et omne viride agri antequam essct super ler- revertitur Crcatoris, laudatque Creatorem, non in
ram, el omne fenum agri antequam exortum est. Fe- creatura, sed ab ipsa in se ipso quiescentem, nullo
cit enim simul omnia in prsejacenti materia ante- egentem, sed plene et perfecte sibi in se ipso suffi-
quam apparerent visibiliter,et in actu procederent cientem. Quod autem dies illa septies repetita legi-
temporaliter.Cum haec itaque omnia in initio simul tur, cum et Deo et ejus operibus stabili cognitione
fierent, dicit factum diem.Sed diem illum intellige praesentatur,nontemporisvarietate, sed cognitionis
unum septies repetitum, sine intervallis morarum ordine, non circuilu corporali, sed intuitu spiritali
tcmporalium. Quod ut manifeste intelligas, respon- n distinguitur. Fit etiam commemoratio rerum sub
de mihi, qusso, de die septiroa. Dic, quseso, qus intervallis temporum digestorum, ubi in Genesi le-
est facta, annon facta est? Sed prster Deum quid- gilur : Fons autem ascendebat de terra, et irrigabat
quid est, omnino factum est.Sex quidem dies pri- omnem faciem terrx (Gen. n, 6). Bene quidem ab
mi cum quibus operibus facti sint Moyses enarra- eo elemento quo genera animalium, herbarum et
vit. Omnia etiam intra sex dies illos scribit con- lignorum nascuntur, incepisse creditur. Omnia
summata esse, et Deum in septima quievisse. Scd namque primordia serainum, e quibus omnis caro
quomodo in die requievit quem non creavit? Autsi et omnia fruteta prodeunt, humida sunt, et ex hu-
creavit, quomodo sexto die simul omnia consum- roore concrescunt. Hanc sane potcntiam et vim ef-
mavit? Non enim aliquid in die septimo creavit, ficacissime gignendi ex simul perfectis •operibus
sed potius in eo ab omnibus qus consummaverat Dei.in quibus non tempora, sed origo temporum
requievit. Patet itaque manifestiusin hoc sensu sen- erat, visibilium seu actualium natura contraxit. Ab
tentia, si dicamus, quia una dies est qus operibus bis enim qus simul materialiter condidit, ipse sin-
Dei et ejus ab omni opere requiei ad videndum gula formaliter agendo, non nova creando, tem-
prssto fuit, non corporalis quidem, sed angeiica poraliter operari non desinit. Hinc est quod Veri-
seu spiritalis.habens vesperam dum respicit natu- tas in Evangelio dicil: Pater meus usque tnodo ope-
ram sive actum creaturs inferioris, habens mane C ratur, et ego operdr. Semper ergo quiescit, et tamen
dum levatur a cognita creatura in laude Creatoris, operari non desinit. Quiescit, nullo indigens : ope-
habens diem in contemplatione perfectissims veri- ratur, singula componens per omnia saecula sscu-
tatis. Hsc enim tuno a tenebris divisa et in diem lorum. Amen.
(ormata est, cum a sus mutabilitatis informitate
INCIPIT LIBER TERTIUS.
I. jEterna Dei sapientia, in qua manent omnium II.lNTERR.Quidest quod loqueris? Novi mundum
rationabilium et irrationabilium sterns rationes, redundare malis ab initio.passim, mala conspicio,
inquaomnium mutabilium immutabilesvivuntori- et intuitus quam multa tolero. Tu vero, dum uni-
gines.aeterno consilio et immutabili voluntate crea- D versa in duo colligis.maJum non attcndis.sed quid-
vit omnia. Quia vero singulariter et summe bomi quid eat, tantumroodo bonum esse defendis. Quid
est, quidquid ab ea factum est, et ipsura bonum malo manifestius,quod et somper abesse volumus,
est. Bonum dico, sed non summum, quia condi- nec declinare possumus?
tum est. Ut ergo universa qus sunt brevi summa RESP. Cum de malo qusritur, et quid malum sit
concludas, quidquid est, aut Creator aut creatura non recte pensatur.haud facilequsstionisproposits
est. Bonus ille, bona omnia ejus. Sic enim colligit respondetur. Solet enim malum aliquando dici in-
Scriptura : Vidit Deus .cuncta qux fecerat, et erani commodum seu vitium cujuslibet corporis, sicut et
valde bona (Gen. i, 31). Bona quidem quod ab illo; molestis aniroi non contra justitiam sentientis.
mutabiUa, quia non genita (36) de illo,sed facta de Corporis quidem, ut sunt sgritudines, supplicia,
nihilo. pcens, labores, esuries,et hujusraodi. Animi vero
(36) Co0.no- qnidem genita,

H67 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. J168
ut anxietates,studiorum labores, et timores, et de- A venit. Hic contemptus, haec negligentia seo^nale-
sideriorum inquietationes. Hsc enim~mut-bilitatis volentia proprie malum ejus esse dicitur.IF Je iria-
causa patiuntur anims, patiuntur et corpora, qus lus et ipse proprie nuncupatur.
vulgi locutio consueta solet dicere mala, sed non IV. INTERR.Quid est quod creaturam, quam.om-
sunt damnabiliai Ea enim et justi omnes tolerant ni Scriptura teste, prsdixeras valde bonam, osten-
in prsnsenti vita. Qui, lieet hujusmodi mala patian- dis fieri malam ? An desinit esse quod facta est, et
tur, non ideo tamen mali nominantur. Sic et irra- efficitur aliud quod malum est? Si Deus hoc facit,
tionabilia vel sensu carentia non dicimus mala, tunc non bona sunt omnia qus facit. Si alius hoo
quamvis passionum incoromodis ipsa sint subdila. facit malum, non est Deus creator omnium, nec
At vero ea proprie mala dicimusqus censuraju- omnia per ipsum facta sunt.
stitis damnabilia judicamus. Quae autem pro lege RESP.Videtur mihi quia qus supra diximus se-
justitis sunt damnabilia,ea utique vocamus peccata gniter attendisti. Hoc enim de cfuo nunc agimus
Quisquis ergo ea qus proprie mala sunt operatur, malum, quod proprie dicimus peccatum, omnino
m^rito et ipse malus proprie nominatur. Si autem nihil aliud est nisi rationalis creaturs vitium. Qus
ea qus~proprie mala sunt ubi sint viderevolumus, enim declinat a bono sibi a suo Cbnditore propo-
nusquam lisi in sola rationali voluntate ea esse n sito.quo ipsum qui summe est debuit amare et
deprehendimus. amando pefcipere et percipiendo beata manere,non
III. INTERR.De his malis age (37), supplico. Quo- in aliud ipsa convertitur, sed arbitrii sui libertate
Jiara modo in voluntate rationali sint, tantum au- privatur, dum propriam voluntatem, quam crea-
dire desidero. __ tura babere non debet, Creatori suo prsponere
RESP./Eterna ef-mrama essentia, qus Deus est, nititur. Quapropter non natura, non res aliqua est
in se ipsa viva, perennis et beata, pro sus benevo- istud quod dicimus malum; sed abusio seu negli-
lontia charitatis condiditangelumviventem etster- gentia boni sortitaest maU vocabulum.Privilegium
num; sed nisi inhsrendo Croatori minime beatum. sane voluntatis propris soli convenit Creatori, qni
Fecit et hominem utique viventem,sed nisi benefi- nihil debet alicui, sed prout vult omnia faoit. Crea-
cio Creatoris sternitate et beatitudine carentem. tura vero, qns omne quod habet et quod potest et
Quapropter ipse qui essentialiter vita, et sternitas, quod ipsa est debet Creaiori, suam quoque volun-
et beatitudo est, pro sua ineffabili cbaritate libe- tatem omni modo debet Uli per quem omnia facta
rum arbitrium angelo et homini largitus est, quo svnt et sine ipso factum est nihil (Joan. t, 3). Crea-
utique consequi posset ex gratia quod non accepe- tura itaque rationalis seu intellectualis, bona, quia
rat in natura, angelus scilicet beatitudinem, homo a bono conditore bene condita, et libertate arbitrii
vero sternitatem et beatitudinem. Quia ergo uter- C ditata, Conditorem suum jure debito debet diligere
que liberum arbitrium habuit, debuit uterque ac et ejus instituta studiose servare; qus si servare
potuit eum a quo estet cui debet quod est prs om- contempserit, contemptus meritp arbitrii libertate
us singulariter amare, et amoris merito beate carebit.amissamque sibi reddere non poterit. Hanc
manere, non quidem in se, sed in eo qui summe enim a semetipsa non habuit,sed a Conditore sus-
est, qui essentialiter vivens, et sternus, et beatus oepit, et abutendo perdidit.
est. Hic amor, hsc oharitas sive dilectio, tam in V.lNTERR.Liberumde quo agis arbitrium feresonat
homine quam in angelo, proprie bonum eorum in ore omnium.Sed fateor, quid sit illud ipse nescio.
esse dicitur, quo supra se ad Deum humiliter RESP.Liberum, ut sentio, arbitrium est quidam
elevantur. Angelus itaque vel homo, dum colla- motus intelligentis rationalis habens possibilitatem
to sibi libero bene utuntur arbitrio, recte boni quod judicat exsequendi.Hoo itaque Hbero rationa-
dicuntur et inhsrentes ei qui summus est, dum lis voluntatis judicio tam homo quam angelus ac-
plena charitate ad eum elevantur, exuta mutabUi- cepto, dum super omnia Ureatorem attendit, et
tate sua, immutabili gloris Dei sociantur. llcon- creaturam inferius respicit judicat vere factori om-
tra, si indebita concupiscentia homo vel angelus nimodis obsequendum,et factis pro voluntate facto-
avcrtit se ab eo qui summus est, dum retrogrado Q ris utendum.Sed hoc ejus judicium minime constat
aniore inclinat se ad id quod minus est, mox arbi- liberum nisi cum efficit quod novit agendum. Effl-
trii gratia miser abutitur,summaque justitia.quam cit autem dum Creatorem diligit et ejus volunta-
non potest effugers, non arbitrio, sed arbilrii liber- tem, sua postposita, servando cognoscit. Quod SJ
tate privatur, ita ut non possit quod ante potuit, 8ervare detrectat quam singulariter servandum vefe
quia voluit quod velle non debuit. Sentit quidem judicat, suo ipse judicio contradicit, meritoque H-
ratione se cecidisse in culpam, et ad redeundum bertatem judicandi transgressor amittit.Ut vero ju-
non esse liberum. Declinare quidem a bono per se stitis libertatem servare deserit, jure debito tradi-
ipsum potuit, si tamen hoc posse fuit. Defectus est tur vitiis. Amissa itaque arbitrii libertate, captivus
enim ab eo quod bene potuit. Potuit quidem cum remanet sub peccati compede. Libertatem ehim,
gratia Creatoris; quo contempto, ad non posse de- quam proprio vitio deserit,reparare sibi ipse nuUo
(35) Colb. ostende.

1169 DIALOGORUM LIBRl VII. — LIB. IIL 1170
modo flnfficit. Hsc enim nisi a quo dari potuit, A quidem aliquid, sed nihil dicimus esse. Defectus
reddi non poterit. Hine Veritas ait: Si Filius vos enim est seu negUgentia ab eo quem debet amare
liberaverit, vere liberi erUis (Joan. vm, 36). Post vel colcre. Hoc ejus vitium, hanc culpam proprie
lapsum ergo noo possunt esse Iiberi nisi per uni- dicimus malum esse. [Malum quidem diversis mo-
cum Filium Dei liberati. Videant quid dicant (38) dis agitur, unde et divcrsa nomina sortitur, ut ra-
qui vociferando asserunt liberum arbitrium a Deo pina, furtura, impudicitia, et hujusmodi, qus sio
datum ad bonum pariter et ad malum. Peccando dicta sunt, non quia actiones sunt, sed quia non
nsimque amittitur, amissumque nisi per gratiam bene fiunt.]
minime reparatur. De cstero cum malumnihilesse VII. INTERR. Quae dixisti bene suscipio. Sed quod
convincitur, et bonum solummodo esse probatur, justus injusta et bonus mala faciat, non consen-
qnomodo libertas arbitrii ad aliquid pariter et ad tio.
nihil data monstratur? Simplicitertamenad utrum- RESP.Non legisti quia Veritas in Evangelio dioit:
que datam concedimus,nonut utrumque sequatur, (jrnnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est
sed altero reprobato, bonum eligatur; sicutdeFilio nikil (Joan. i, 3). Si ergo ad summum opificem
Virginis per Isaiam dicitUr: Butyrum et tnel come- respicimus, bene fit omne quod agitur, sive bonus
det, ut tciat reprobare malum et eligere bonum (Isa. -nB sit, sive malus, homo vel angelus, per quem Om-
vn, 15). nipotens operatur. Si vero rationalis creatura, per
VI. INTERR.Libenter accipio quod de libcro dicis quam Deus agit, bona voluntate consentiat, et ipsa
arbitrio. Sed certe de malo, quod nihU sit, nonbene facit, reoteque bonum dicitur quidquid facit.
dum me sentire fateor. Video enim contra prse- [Econtrasi rationalis voluntas a summo opifice, qui
ceptum divins legis, seu contra instituta justitiee peream agit, nolendo dissentiat.malequidem facit,
omnipotentis homicidia, rapinas,incendia, passim- et tamen est aliquid quod facit; sed quia injuste
que impudicitias, et his simUia assidue fieri. Nun- facit, malum dicitur quidquid facit.] Sic sic, si
quid non ista manifeste fiunt? Quis tam insani ca- bene recolis, animal tuum, dumvadit quo prscipis,
pitis est ut dicat quia nihil sunt? bene ambulare fateris. Si autem deviat ab ea qua
RESP.NuUa certe (39). nulla varictas rerum seii intendis via, devium maln ambulare causaris, non
vis aliqua malorum divinum evertit consilium.Non quia non ambulat, sed quia deviat. ln hoc quod
est aliqid quod magna opera Domini exquisita ambulat, actus est; quia deviat, malus est. Malus
in omnes voluntates ejus prspedire possit, tinum quidem, quia non consentit domino per eum agenti
habens consilium superopera multipliciter variata. et pro nutu suo sibi subditum prom.oventi. Sic ot
Immobilis enim movet mobilia, sternus tempora- summus (40) opifex per quoscunque, prout vult,
lia, indivisus divisa, justus injusta, bonus mala. C ( bene semper operatur ; sed quandoque non bene
TranquUla siquidem squitate disponit voluntates concordat (ei) subditus per quem operatur [proquo
rationalis creaturae. Bonas namque adjuvat alque injustum seu malum dicitur quidquid per eum
remunerat, malas reprimit et damnat; utrasque agitur, licet pro summo auctore omnium bonum
bcne dispensat, utrasque ordinat. Quapropter e3se probetur.] -
mundus iste sub ejus omnipotentia cursu ordina- Vlir. INTBRR.Cum te ista prosequentem audio,
tissimo regitur, nec ullum alicubi injustum inveni- Deumetessebonumetboriaagere omniasentio/Sed
tur, cum Bumma squitas tam per malos quam per tuis adversa sententiis quammultavideo.dumScri-
bonos semper bonum operatur. Potestas enim ma- pturis sanctis intendo, in quibus, quod tibi in aurem .
lorum semper est justa, quia a Domino. Attingit! vix dicere audeo, Deum ipsi sibi contrarium sentio.
ergo a fine usque adfinem fortiter, et disponit omnia: Dicit enim per Prophetam: Faciens pacem, et creans
tuaviter (Sap. VIII,1). Voluntas eorum semper inr tnalum, ego Dominus (Isa. XLV,7). Et alibi : lndu-
justa est, dum contra summam justitiam prssum- ravit Dominut cor Pharaonit (Exod. ix, 12). Et ad
pta est. Unde et in defectu est. Quidquid enimest, , Pharaonem Dominus dioit: In hoe ipsum excitavi le
vel ideo est quia suromum bonum est, vel ideo> (ilom. ix, 17). Alibi quoque scriptum est: Non est
quia a summo bono conditum est. Sed summum t rj tnalum in civitate quod Dominus non feeit (Arrios.m,
bonum nullo modo deficere potest.Summum enim1 6). Etcstera hujusmodi.
est, et ex illo quidquid est. Quod vero a summo3 RESP.Crebro dicimus quia summe bonus et bene
bono factum est, nou quidem id ipsum est quod id1 omnia condidit, et condita bene disponit. Unde
a quo factum est. De nihUo enim est. Unde et inl quidquid est, ideo bonum est quia ab ipso est. Om-
defectu est, nisi inhsreat ei qui summe est. Quod1 nis ergo actio, quia bene disposita ost ab auctore
itaque ab eo declinat qui summe est, m tantuml flummo, bona quidem dicitur. Quia vero agentis
ipsum non est in quantum deficit a summo bono,, intentio, hominis dico vel angeli, discordat a Deo,
in qno ejns esse est. Est ergo ei deficere, ipsumi pro agentemalomaladicituraCtio;qUstamenbona
qui summe est non amare. Hoc [enim] vitium, bocc est pro opiflce summo, qui ait: Sine me nihil po-
malum, solius est rationalis creatursc; quod noni iestis facere (Jban. xx. 5). Ipse quidem per malos,
(381Colb. dicunt. (40) Colb. Constat tamen quia summus.
(39) Colb. charissime.
1171 nUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1172
quos bene disponit, bonum assidue operatur,illis- A providentia;veresecundum eamfiunt singula.Vere
que pro mala voluntate bona injuste agentibas bo- ergo juxta Dei providentiam (42) facta est angeli
nus ipse semper utitur. Unde nihiJ ubique nisi juste et hominisrationalis natura, et utrisque data liberi
agitur. Quapropter quidquid per eos agitur, quod arbitrii facultas. Quare sicut Deus prsvidit, utrum-
quidem pro eis malum jure dicitur, recte Deus id que prsditum arbitrii Hbertate condidit, qua liber-
ipsum agere, prophetis attestantibus, declaratur. tate angelus ethomo beneutidebuitet potuit.Quod
Sicut ergo mali bonumagere dicuntur quodpereos si tanto abusus munere neglexit, jure culpandus
facit Deus, sic et ipse, qui bonus cst, mala agere est qui bene potuit, sed male voluit. Habens itaque
dicitur dum per malos operatur. Verum est itaque a Deo posse bonum, non debuit apponerevelle ma-
quod nihil omnino nisi bonum agitur, cum Deus lum : quod quia transgressor apposuit, justo Dei
taro per bonos quaro per malos omnia operatur. judicio miser accepit utpervelle malum amitteret
IX. iNTERR.Si.uttuadicit sententia, omnis actio bonum posse. Factus itaque sub veUe malo capti-
est bona, utquid leges, utquid judicia * Quid corri- vus, se non posse quod velit dolet; qui si obediens
gunt sacerdotes, quid puniunt potestates? mansisset sub Deo, posset omne quod vellet. Qui
RESP.Nossedebes quid, a quo, quare, quomodo, ergo contempsit Dominum,jureperdiditposse bo-
ubi, et quando aliquid debeat fieri. Si prstefquam t> num sibi a Domino prsstitum ;et miser tenuitnon
constatindictum aliquid ab aliquo fuerit prssum- posse quod veUt, qui velle malum perverse conce-
ptum, culpabile deprehenditur, et abofficio corripi- pit. Non itaque necessario cecidit. Nec enim eum
tur. Privatis namque seu publicis institutionibus Qeus omnium prssoius casurum necessitafe, sed
singula moderantur, Res quidem dequibusaliquid propria voluntate prsvidit. Minime ergo Dei provi-
contra justitiamagendbpr-tsumitur.si bone consi- dentiacadereeum, facit, quem proprio casurum vitio
deres, sine culpa invenies. Unde non res, sed • de prsvidit. Prsvidit quidem peccaturos angclos et
rebusagendisinjustitiammerito reprehendia.Agen- homines, quem nihil futurorunj latet. Nec enim fu-
tem, quiaindebite fecit, justitia debite punit.quem tura essent, si inejusprsscientianonfuissent.Qus-
indebite punisset, si debite auctor egisset. Magnum cunque igitur Deus providet futura, non possunt
sane squitatis constat indicium quod malum nus- non evenire provisa, Alioquin providentia fallere-
quam remanet impunitum; et dum injusta juste tur. Interomnia autem provisa pariter est liberiar-
puniuntur, ubique regnare Dei justitiam ipsa pro- bitrii facultas; quam sicut Deus prsvidit, sic eam
fitentur; sub qua nec impuniti remanent qui justum et angelo et homini dedit. Quapropter tam homo
injuste operatur. Quod autem dictu mirabile est, quam angelus pro facultate liberi arbitrii interom-
boc etiam in malo bonum est quod impunitumnon nia qus facta sunt currit absolutus quandiu facul-
est. Sciat quoque tua prudentia, quia omne opua C tate liberi arbitrii bene sub Deo utitur. Servataigi-
commendat hnmana justitia quo legum institutio tur isla sibi ab eo prsstita liberfate, non cogitur
fuerit observata. Demanifestis enim solummodoju- necessitate : qni si negligendo declinat a bono, oulpa
dicat, dum occulta cordium ignorat Sed summus sua exuitur libertate, et servus remanet sub vin-
arbiter longe aliter judicat, qui magia cordapensat oulo culpae.
quam opera, qui nullum opus approbat quod cha- XI INTERR.Quomodo dicis angelum et hominem
ritas non commendat. Mandata (41) qnidem et pro pro libertats arbitrii absquenecessitatecurrentem,
variis temporibns et pro eofum necessitatibus ss- cum secundum immutabilitatem divinsprovidenlis
pissime variantur. Sed una in omnibus cbaritas simul omnia sunt aub necessitate? Non enim potest
a Deo qnsritur, qua quidquid agitur, gratanter a aliter fieri quam quod divina providentia inconcusse
Dcosusoipitur, sinequa quodcunque feceris impro- decernit.
batur. RESP.Duobus modis solet necessitas assignari.
X.lNTERR.Cumprovidentiam Dei respicio,contra Dicitur enim simplex una, conditionalis vero al-
hsc qus dixisti sentire me sentio. Quid enim ? tera. Simplex, ut omne corpus est palpabile. Hoc
NonneprovidentiaDei.qus nunquam failitur, om- enim simpliciter est necesse, sine omni conditione,
nia antecedit? Nonne sicut praevidit, sic singula fj absque uHa determinatione, ConditionaUs autem,
facit? Angelum quidem et hominem fecit, nec ali- ut, dum aliquem scio legere, eum legere est ne-
ter quam prsvidit. Cecidit autem juxta providen- -cesse. Necesse dico, non pro nutura legentis, sed
tis veritatem, qus providit casurum angelum et pro adjectione conditionis. Quod enim te certum
hominem. Providentia quippe Dei vera non esset, estscire, non potest aliter esse, et te tunc aliter
si aliquid aliter quam novit fieret. Prsvidit igitur scire. Legentem qnippe voluntarie nulla necessitas
casurum. Non enim aliter esse potuitquam constat facitlegere; quem tamen dum scio legere, pro lege
foro provisum. Hsc sententia ab omnibus incon conditionis necesse est legere. Sic et divina provi-
cussa suscipitur, quia Dei providentia in nullofal- dentia, dum prssens aliquid considerat, illud ita
litur. Quare ergo qui cecidit, in culpa tenetur ? tunc esse necessario constat, tametsi in re visa
RESP. Veraest, ut ipse asseris, vera est divina nullu naturs sit necessitas. Rationalis sane crea-
(41) Colb. mandata Filii.
(42) Colb. Quapropfer secundum eamdem providentiam.
1173 DIALOGORUM LIBRI VU. — LIB. III. 1174
tura pro sus libeetatis natura constat absoluta :, A tit esse aliquidpossit.Itaquesupranaturalemrerum
quam si ad divinum contuitum referas, fit necessa- cursum habet apud se omnipotentiaGreatorisposse
ria pro certissima (43) divins visionis constantia. de omnibus aliud facere quam quod habct in se
Res equidem, Hcet ut proviss sunt existendo fiant, originalis cursus seu consueta ratio creaturae. Nec
etlegemProvidentis nullatenus declinare valeant, tamen de rebus facit quod de eis fieri posse non
tamen sus proprietatem absolutionis servant ;qus possit. Hinc est quod de virga Moysi subito serpens
priusquam eveniant, aut non evenire, aut aliter fieri et de serpente virga potuit.Hinc est quod virga
[fieri] poterant. Aaron sine germine, sine terra, sine humore, su-
XII. INTERR.Quid dixisti? Potestne aliquid aliter bito potuit florere fructumque facere.Hinc anus et
fieri quam sicut Deus prsdivit? sterilis fecundatur, hinc et asina loquitur. Servat
RESP. Nescis quia homo vel angelusqui bonavo- namque sibi ipse in rebus quas condidit, ut ista et
luntate bonum agit,non necessario, sed voluntarie his similia ex his facere possit.sicut ipse novit.Nec
agit ? Quod si voiuntarie agit, non necessitate.pos- enim ex his talia faceret si non posse ex his ita fieri
set non agere. Potuit ergo sliter fieri,et tamen ali- ipse prsfixisset. Habet igitur Omnipotens apud se
ter non fit. Salva enim est providentia qus sic prs- liberas operum suorum efficacias, qui omnia qus
vidit _eri. Fieri dico voluntarie, non necessitate., n vult facit, et facta pro voluntate sua disponit. In
Potest igitur aliter fieri quam quod Deus prsvidit, hoc genere illa gratia est qua salvi fiuntpeccatores,
et tamen aliter non fit. Quapropter nemo se male qui quantura pertinet ad iniquitatem suam, qua
excuset dicens : Providentiam Dei sequar. Nemo voluntarie depravaritur, non habent reditum quo
mihi imputet si pecco.Quod Deus prsvidit, neces- sanentur, nisi eis divino medicamine subveniatur.
sario oportet fieri. Sed scire te convenit, quia sic Hinc Apostolus ait: Non est volentis, neque curren-
est penaanda divina providentia, ut pensetur et res tis, sed miserentis Dei; el cui vult miseretur,et quem
provisa. Vide ergo tus absolutionem naturs ex vult indurat (Rom. ix, 16).
providentia Dei pendere; nec dicas eam pro certi- XIII. INTERR.EX hac Apostoli auctoritate quam
tudine divins providentis omninq necessitati ob- adducis, mea quam debilitaveras sententia multum
noxiam.quam scimus ex divina providentia factam convaluit. Video enim secundum Apostolum, quia
in suo genere liberum.Quod igittir peccas, de pra- nihil est libertas arbitrii, sed sola voluntas Dei cui
vitate voluntatis tus procedit, non. Providentia co- vult bene facit, et quem vult abjicit.
git: unde merito culparis. Sciendum quoque est, RESP. Quem te audio ? Oblitum quippe eorum
quia qui simul omnia cendidit, causales quasdam qus diximus te admodum arguo. Dic, qusso, quid
rationes mundo conclusit; quibus non suam po- nobis divinorum eloquiorum auctoritas mo-
tentiam subdidit,sed eas sua sub potentia religa- IC net et obsecrat, quid jubet et vetat, quid corripit
vit. Nosti quippe tiominem a pueritia ad juventu- et increpat.quid instruit etconfbrtat ?Nobis quidem
tcm, a jnventute ad senectutem pro causis bumans • errantibus et a Deo adversa voluntate cadentibus
riaturs posse procedere;sed utrum ita procedat, arbitrium rationis culpa deprimituf, non omnino
pendet ex superna voluntate.Causs vero quas Deus tollitur. Unde, quia errat, merito. culpatur. Nonne
in sua voluntate apud se tenuit, non pendent ex superius audisti quod inter omnia qus facta sunt
causis quas mnndo indidit.Ejusnamqueconsilium rationalis creatura prscellit ? liberum quidem ar-
manens immobile mutat aliquando consuets cur- bitrium a conditore susoepit, quo ipsum super om-
sum inferioris naturs. [Hsc sane mutatio est illa nia amare debuit, qui suis eam legibus infprma-
pcenitentia in Deo qua dicit: Pamitet me fecisse ho- vit (44), cui Dominus prscepta dedit, qus ipsa pro
minem (Gen. xi,&), et hujusmodi, qus non signifi- ratione qua prsminet servanda decernit, qus de-
cant in! Deo passionem, sed rerum mutationem,. cernens servare debuit et libere potuit, ipso adju-
quas mutat secundum immutabilem sterni consilii vante qui dedit a quo et,esse ct posse habuit. Hano
firmitatem.] Nec possunt esse contraris [causs,] libertatem si peccando amittimus, nobis eam repa-
quas apud se aemperhabuit,his quas in rebus sua rare non possumus.sed gratia Dei indigemus, qus
voluntate composuit. Voluntas namque divina im- -i- sola potest lapsos erigere, et erectis pristinam li-
mutabilis etsempiterna non potest sibi esse con- bertatem reparare. Unde bene et Apostolus ail:
traria; qus sic causas mundo indidit, ut ex eis Non est volenlis, neque currentis, sed miserentis Dei.
illud cujus causs sunt esse possit.sed non necesse Arbitrium rationis remanet ad condemnationem,
Bit; sicut ex flore quidam causaliter fructus sequi- hisdico qui peccando perdunt ejus libertatem.
turjsed non necesse est ut sequatur. Causs autem Ipsum quidem vero attestatur quod a Deo quem
qnas aptid se semper habuit, ex quibus inferiores injuste deseruit juste condemnatur, dum et ipsa
facit, sic immobiles sunt, ut ex illis superioribus cogunt tormetta pensare quid sit inter bo-
hoc esse necesse sit quod ex istis inferioribus fccit, num obedientis et malum inobedientiae. Quod si
(43) Colb. certissims. lectlonis stabilitate perenniter amat, Deinde deside-

(44) Colbert.qui suiseam legibus dilexit,qus cum rantur omnia qux sequuntur usque ad hxc verba libri
• sit aliud prseter ipsum,diligendo aliud non aspexit. rv, interrogat. LX: Inde est quod ab, initio culpa
Unde nec ad se deolinat,sed quod summum est di- non letigit, etc.
superna gratia in tuis te peccatis aliquando respi- A / quod est. Si ergo amat id quod ipae est.amat eum,
cit, quantum in te est vocantem suscipe, miserenti necesse est, sine quo non potest esse quod est, et
miserum te propone; roddet tibi, si voluerit.liber- quo dilecto.bonum est quod ipse est, et quo non
tatem qua poteris surgere ad justificationem. Vo- dilecto.nec bonum est qiiodest. Ante omniaigitur
cantcm si audieris,non deerit qui vocavit,qui nulli Deo dilectionem debet, ex quo et per quem et in
unquam defuit. Suscipiet reducentem qui vocavit quo esse habet; deinde sibi, non tamen in se, sed
fugientem.Manum porrigendo lapsum suscitat.nisi in eo a quo habet esse et quo dilecto borinm ha-
lapsus se avertat; sanat sgrotum,- nisi refugiat; bet esse; postmodum proximo secundum se qui
glorificat sanum, nisi deficiat. At si bonis ejus ab- dilecto Deo ipse diligit se. Et secundum hoc quod
utimur et beneficiis ipsius ingrati manemus, justo diligit se jubeturproximum amare. Propter hosdi-
tandem judicio indurati, a Deo deserimur. Cau- lectionis gradus bcne in Canticis canticorum (n, 4)
sam istam penes eos invenimus, ipsi enim pec- dicitur : Ordinate in me charUatem. Recte namque
cando meruimus. Si vero ejus misericordia releva- charitatis ordine verus dilector a Deo ad seipsum,
mur, collatam nobis gratiam merito miramur. a seipso descendit ad proximum, a proximo recur-
Causa namque hsc penes ipsum est, qua gratuito rit ad Deum. Hic est triplex funiculua, qui teste,
salvamur; non enim meruimus. Secundum' has - Salomone, difficile rumpitur. ln prssenti quidem
causas'Dominum dixisselegitur: Jacob dilexi,Esau vita est difficile, in sterna erit impossibile. Hie
autem odio habui (Romi ix, 13), curo teste Apostolo namque in nobis charitas inchoatur dum mutabili-
-(ibfd., ll),nondum nati nihil egerant boni velmali. tari subjicimur,qua tandem deposita,in nobis cha-
Quod itaque Jacob diligit, gratia est; quod Esau ritas perficietur. Hsc est scala quam Jacob pa-
odit, justitia est.cum uterq.ue sub originali culpa triarcha a terra ad ccelum erectam vidit, dum hie
genitus est.Cur autem gratia hunc magis quam il- incceptam, ibi complendam agnoscit.qua reote in-
lum assumat, non solvit Apostolus, sed exclamat: eedit qui et Deum etse etproximumdiligitpropter
0 altUudo divitiarum sapientix et scientim Deilquam Deum. Si alia causa diligit,scalam dimisit. Quanto
incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles fortius vadit, tanlo profundius cadit. Qui autem
vix ejus I (Rom. xi, 33.) Quid igitur? Cui vult mi- recta charitatis scala verus dilector incedit, quid-
seretur,gratia est.Quid? quem vult indurat, justi- quid diligit, et Deum diligendo bene oronia fecit,
tia est. Cansam hanc qua damnamur in nobis ha- eique bona sunt quscunque contra eum vel de eo a
bemus et gerirous. Causam vero illam qua-salva- malis fiunt. Audi attestantem Apostolum : Scimus
mur non in nobis, sed in Deo aspicimus et lau- quoniam diligenlibus Deum omnia cooperantur in
darour. Ipse est enim qui vult omneshomines salvos bonum (Rom. vm, 28). Quisquis igitur charitatem
fieri (I Tim. n, 4). C habet, omnia ad salutem cooperantia habet. Quare
XIV. INTERR.Quid est quod dixisti? Quomodoi quisquis charitafe seipsum diligitad salutemsedi-
vult omnes homines salvos fieri qui non omnesi ligit; qui dum jubente Deo, dUigit proximum tan-
salvos facit? Malorum multitudinom perire cerni- quam seipsum ad salutem utique diligit et proxi-
mus, bonos vix aliquos invenimus. mum. Quia vero naturaliter omnis homo nobis
RESP. Istud ita dictum intelligimus, quia quosi proximus est,dum proximum anamus, omnem he-
vult, omnes salvantur. Nullus enim potest salvari, minem ad salutem diligimus.Quisquis ergo omnea
nisi ipse velit. Unde supplicandum est ei : aalvabit, ad salutem diligit,verum est quia vult omnes ho-
enim si voluerit. Inde monet Apostolus, ut oretur mines salvos fieri. Et hoc velle Deum rectissime
pro omnibus.maxime pro regibus; et dicit bonum dicit, cui Deus id velle prscepit.Nec enim Deus id
esse hoc corain Salvatore nostro Deo. Sicut enim prsciperet, si minime vellet.Constat etiam id velle
in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes Deum,quia spirando facit suos volentes idipsum.
vivificabuntur. Non debes dicere omnes in Adam Hinc Paulus ait: Ckdritas Dei diffusa est in cordi-
mofientes in Christo vivificari; sed sicut omnes in busnostris per Spirilum sanetum qui datus ettnobis
Adam, id est in prsvaricatione Ads.manentes mo- (Rom. v, 5). Charitatem hanc Abcl protomartyr
riuntur; ita omnes in Christo, id est in justifica- fj habuit.quando digne oflerendo plaouit; sed ea va-
tione Christi, manentes vivificabuntur. Omnes et cuus dum offerre prssumpsit Cain, reprobari me-
omnes dixit.quia in mortem nemo nisi per illum, fuit.Hanc quoque et ille non habuit qui patris nu-
in vitam nemo nisi per istum. Sic attende, quia ditatem non erubuit, sed irrisit: unde meritocum
omnes quos vult salvbs fieri salvos facit, at vero suio posteris addictus est servituti, cujus fratres,
si ad charitatem referimus quod dictum est, vtilt sed charitatem habentes;pudenda patris tegere no-
omnes homines salvos fieri, poterit hoc subtilius verunt,videre nescierunt, jureqne patris bonedi-
indagari. Legimus Deo mandante prsceptum, ctione liberi permanserunt. Joseph fratrum invidia
ut tanquam seipsum homo diligat proximum. perdidit, sed perditi charitas perditon 8 suos post*
Oportet itaque in primo diligat seipsum : qui enim modum salvavit. Phinees fervore charitatis forni-
semetipsum non diligit, nec proximum tanquam carios obtruncavit,et iram Domini iratus placavit.
seipsum diligit. Diligit autem seipsum si diligit Charitas hsc, si bene consideres.currusigneoseet,
Deura.ADeoenim[est] etCreatori suodebetidipsum quo Elias ad ccelum raptus est. Hsc antem cha-
1177 DIALOGORUM LIBW VII. — LIBRi IV. 1178
ritas est ille spiritus, quem duplicem ab Eiia pe-. - A minis traducem,de nostra substantiatulit inopiam;
tiit Eliseus. de suo nobis dat gloriam. Suum dedit, et nostrura
XV. INTERR.Eliseus quidem nec tantus fuit, nects accepit.Primus homo in paradiso mandatum acce-
tanta fecit, ut par Elis nedum major debeat ssti- pit,quo Creatori creatusservire debuit.ut obediendo
mari. Dic itaque, si nosli, qualiter spiritus Elis inl teneret justitiara, jnstitia vivens transiret ad glo-
Eliseo duplex fuerit. riara, sed dum prspropero cursu qussivit gloriam,
RESP.Elis quidem spiritus, si bene perpenditur, , obedientis fregit juslitiam, prolapsus in culpam,a
in ipso Elia duplex fuisse cred.itur. In prophetiss culpa in mortis miseriam. Secundus homo quem
namque et perfectis quibusque viris duplex spiritus3 genuit Virgo, mundi reparator,descendens a supe-
esse probatur, quo Deus et proximus ab eiu ama- riori, ut nos erigeret inventus est in infenori. Hinc
tur. Recteigitur dupliccm hunc spiritura a magi- Apostolus ait: Cum in forma Dei esset, non rapi-
Btro discipulus petere debuit, quem perseverantiaa nam arbttralut est esse se xqualem Deo; sed semet-
probatus accepit. Sic enim ei Elias respondit: Sii ipsum exinanivit, formam servi accipiens in similitu-
viderit, inquit, quando tollar a te, erit quod pelisti:i dine hominum factus, et habitu inventus ut homo
(IVReg. n, 10). At ille nec laboriosa prosecutionee (Philipp. II, 6). Quem dum mortis auctor indebite
ab eo destitit Perseveravit, vidit, accepit, non di-- _ rapuit,per mortemejusindebitamdebite victusfuit
oimus duplo quam Elias, sed qualem habuit Elias.i. Teneri namque in morte non potuit, quem culpa
De his dixerunt filii prophotarum ; Requievtt spiri- non tenuit. Mors quidem nostra qui pcccavimus
tus Elix super Eliseum (ibid., 15). Duplicem illee pcena est pro peccato, mors Redemptoris indebita
habuit, duplicem Eliseus accepit. Duplicem dici- hoslia cst pro peccato, qua quos solvit a crimine
rons quo Deum ct proximum amamus. Si enimn liberat a morte. Via qus trahit ad mortem pecca-
Elisens Elia major esse prssumeret, ejusque spiri-i- tum est, via qus ducit ad vitam justitia est. Ulam
tum in se duplicari deposceret, potius repelli debe- 5- stravit diabolus, mediator malus qui peccatum sug-
ret.Sed dum bumiliter Elis charitatem habere vo->- gerit, et in mortem trajicit; hano erigit Christus
luit, merito pis petitionis quod qussivit obtinuit.t. mediator bonus qni reddit justitiam etducit advi-
Quod si Eliseus duplicari in se gratiam Elis devo- )- tam. Pari quippe modo angelus in coelo, proto-
tus voluit, devotione meruit ut duplo acciperetit plastus in paradiso sua Deum superbia contempse-
quod qossivit. Hic est Spiritus quem Dominus Je- i- runt: unde ille ccelum, iste paradisum raerito pcr-
flus terrigenis duplicem infundit: unde tanti dator>r diderunt. Sed gravissime cecidu qui non solum se
muneris, quod et plurimum te fateri convenit, re- )- a ccelo dejecit, scd et hominem seducendo post se
ctissime Deus et homo consistit.Manens enim Deus is a paradiso detraxit. Ille namque peccatum invenit,
cum Deo Patre unus in essentia, unus est hominili C iste ab inventore suscepit: unde snmmus arbiter
in persona. Emmanuel natus ex Maria, quam non m prsdatorem illum perpetuo condemnavit; prsda-
corruptio carnis, sed Spiritus sancti integritas fe-5- tum vero misericorditer modo quo voluit relevavit.
cundavit. Unde bene ipsa priroo hunc duplicemn Nostram quippe naturam, sed a culpa liberam, qui
Spiritum,angelo salutante.suscepit, et mediatoremn deprsdari non poterat Dei Filius accepit, et pro no-
Dei et hominum Jesum Christum integra genuit.L bis prsdam fieri prsdantem prsdaturus elegit.IIuic
Hio de Virgine natus lapis est abscissus de monte;e itaque.dnmpraedatorantiquus injuste rapuit, juste
sine manibus, quem non carnalis amplcxus, sedd prsdari meruit, quem prsdator fortissimus tenuit,
chariUtis genuit affectus. Inde cst quod virgo con- I- et allisit, et captivitatem nostram de manu impia.
cepit,virgo in partu et post partumintegra perman-i- liberam eduxit.Ejus enim passione redimimur, re-
sit. Eva mater corrupta genuit, et mortis filiumQ surrectione levamur, asoensione glorificamur. Hoc
peperit: Maria mater integra genuit, et vits fru-i- sane mysterium ah sterno diepositum.angelis cre-
ctum edidit.Illa perdidit, hsc salvavit. Illa diaholoo ditum, diabolo celatum, prophetis revelatum, red-
consensit et ceoidit, bsc Spiritum sanctum accepitt ditum est in Maria, susceptum ab Ecclesia, com-
et surrexit.Deus enim verus oum assumpto hominee D pletum in gloria. Amen.
natus de Virgine ex Adamtraxit originem, non cri-
INCIPIT LIBER QUARTUS.
I. 0 admiranda divhts majeetatis immensitas,ad quod ejus humilem in carne adventum humiles soli
cujofl altitudinem infinitam dum nulla pertingit suscipiunt, superbi nesciunt. Superbia quippe et
elata snblimitas.solasemperad eam usqueconscen- humilitas ab initio semper contra sentiunt,ab invi-
dit humilitaslMiro siquidem modoeum cum ubique cem sese effugiunt. Hsc est irrevocabilis illa dis-
si non potest invenire superbia, cumque licet infi- sensio qus a mundi exordio sejungit angelos. In
nite subUmem eoroprehendit bumilit&s. Inde est aliis namque humUitas regnat, in aliia vero super-
bia impera-Alliexhumilitateproflciunt, alii super-• K evanuerunt in cogttationibus tuis; dicentes enimse
biendo deficiuniNon auctore, non initio, non na- esse sapientes, slulti faeti sunt (Rom. i, 21). Quos
tura discreti sunt,sed diversa sentiunt, sed diversisi expellit humilitas, qus cum bona habeat.nihil sus
ab invicem studiis rapiuntur.sed diversis affectibusi industris vel naturs de acceptis referendum judi-
abducuntur. Humilium sane charitas ita Dominumi cat, 8ed largitori bonorum omnium ea Deo humi-
singulariter qusrit.ut pro illo etiam sese despiciat, Hter assignat. Hinc Paulus clamat: Gratia Dei tum
superborum vero cupiditas ita sese singulariter di- id quod sum (I Cor. xx, 10).
ligit, ut prs se etiam Dominum contemnat. Quarei Item sunt nonnulli qui sua Deo non sibi bonare-
ut erigamur ad Dominum, imitanda nobis est cha- ferunt,sed suis eameritis Deum debuisse procaci-
ritas humilium; ne autem cadamus a Domino.om- ter asserunt. Contra hujusmodi humilitas profite-
nino evitanda cst ambitio superborum.Teste siqui- tur quia omnia de plenitudine Dei omnes accepi-
dem Evangelio, Publicanus ille in templo humili- mus, et gratiam pro gratia.Etsi enim inter accepta
tate profecit, Pharissus vero superbia a bono de- bona habeamus aliqua merita, et ipsa jure dicun-
fecit (Luc. xvin). tur gratia, idem gratis a Deo nobis data, qui sua
II. iNTERR.Quidest ? nonne Pharissus ille Domi- quoque in sanctis dona gratis renumerat. Hino
,no non sibi confessus est bona qus habuit et gfatias n Apostolus ait: Quis prior dedU Uli et retribuetur ei?
egit ? nbnne lstatus est quia peccatoribus dissimi- Quoniamex ipso et per ipsum tunt omnia. Ipsi gloria.
lis fuit? Quid ei defuit, qui et a malis declinavit et (Rom. ii, 35.)
bona feoit, et inde gratias Domino exsolvit? Item sunt nonnulli qui bona sua etsi qua habent
RESP.Vertir_..est quia reote vixit, neo hoc sibi, bonorum mcrita sque omnia Deo attribuunt et gra-
sed Domino lstus attribuit: unde et gratias egit. tias agunt; sed dum prs ae alios.despiciunt, judi-
At vero extra se respiciens, superbia cecidit dum cantes quos nesciunt, qui, ut ait Apoatolna, sub
Publicanum judicare prssumpsit, seque illi quem Dominostant aut cadunt (Rom. xtx, 4); prssum-
quis esset non noveratsuperbiendoprstulit.Super- ptione relabuntur superbis,suaque nudantur veste
bia tumidus alienum servum judicabat, et quem juatitis. Hic est quartus superbis lapsus,quo ceci-
Dominus humiliatum justificaverat, elatus ille tan- dit ille Pharissus. Bona quidem habuit et habita a
quam reum condemnabat:quod liqnido perspicies, Deo cognovit, unde et gratiarum actionein jsolvit;
ai fltudiose consideres in quo humilitatis gradu ste- sed dum superbe coram Deo proximum quem ne-
terit Publicanu8, et quo superbiendi genere elatus Bcivitjudicare prssumpait justitia vacuus.superbia
corruerit Pharissus. plenus remansit.At vero humilitas non solum bona
III. INTERR.Mihi, qusso, pancis insinua quos sua seu bonorum merita a Deo sibi coUata cogno-
humilitas gradus quosve superbia casus habeat. C scit.sed etde proximis bene sentit, de se aut nihtl
RESP.Tumores superbis quatuor esse cognovi, riisi infirmitatem coram Deo prstendit.Tu quoque,
quibus me miserum, fateor, sspissime oecidi. his admonitus, ad Dominum recurre devotns, ut a
Sunt namque nonnulli arrogantes, quos adeo au- superbis casibus per ipsum redeas, et humilitatis
perbia debriavit, ut. cum ipsi neo scientis necali- gradibuB ad ipsum pervenias, a quo semper super-
cujus virtUtis vestigium revera teneant, alios sa- biarefugit,ad quemhumilitas semper aocedit.Hano
pientes et virtutibus abundantes quasi nihil sint Salvator e ccelo donat, ut ascendamus; Ulam perr
omnino contemnant, et se solos valere mendaciter ditor ab inferis elevat, ut decidamus.
ostentant.Hsc est inaaria superbio,qus nec causam IV. INTERR.Qus sunt ista? Quid,qussO, est au-
habet unde se eflerat. Hic est primus superbis ea- perbia quam vituperas ? Quid humilitos quam lau-
sus omnino detestandus; hunc Satanas primuro in- das?Quid, quam commendasti, cbaritas? Quid,
venit, ubi mendaciter ait: Ero timilit Altissimo quom detestaris, cupiditaa?
(Jsa. xiv, 14). Contra hoc grave tumoria prscipi- RBSP.Cbaritas est profectus animi qui Deum et
tium ocourrit primum et optimum humilitatis re- in Deo omnia dUigit.Econtra cupiditas estdefectus
medium, cum aliquis virtutes ipsas quas vere pos- . charitatis, qui nec Deum nec in Deo aliqna diHgit.
sidet minime atttendit, stia sibi infirma prstendit, D Gharitas ergo prima estvirtutum omnium.cupidi-
coram Domino se nihil nisipeccatorem recognoscit. tas vera prima vitiorum. Charitatem humilitaa et
De hac humilitatis valle Publicanus ille surrexit, benevolentia comitantur; cupiditatem superbia et
qui et oculos ad ccelum levare tirauit. Sola in se invidiaconsequuntur.Humilitasquidemcontemptus
tantum peccata cognovit, et ptenitendo dixit: Deus, est propris excellentis ob amoreih Dei. Superbia
propitius esto mihi peccatori (Luc. xvui, 13). vero est obamoremproprisexceUentisoontemptus
Item sunt nonnulli qui a summo largitore aliqua Dei.Benevolentia est quidem amor aliens utUitatis,
virtutum insignia percipiunt, sed tumore superbis invidia autem bonis aUorum. detrahere non desi-
adtantam insipientiam devenerunt, ut de acceptis stit. Charitaa ergo sicut parens est omnium bono-
tanquam non acceperint glorientur, et sibi non Do- rum,ita cupiditas radix est omnium malorum.Qua-
mino referenda pertinaciter arbitrentur. De talibus propter divinis auctoribus sola charitas servanda
dicit Apostolus: Quia cum cognovissent Deum, nm mandatur,sola vero cupiditas fugienda monstratur.
sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, sed Ab ista revocamur, in Ula reformamur. Quidquid
1181 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. IV. 118.
fit per iatam condemnalur.quiidquid vero per istam A } Nostrum autem primogenitum dicimus Christum.
egeris approbatur. Cupiditas namque perfidiam nu- Ipse est enim primogenitus mortuorum, in quo nos
trit, desperationem indiicit, et completo prssentis qui in Adam mortui sumus ad vitam renascimur,
nequitiaecursu,insatiata manet ad perditionem.Cha- sine quo recte nihil offerimus.
ritas econtra generat fidei virtutem, fovet spei firmi- V. INTERR. Bene primogenitam JSgyptiorum osten-
tatem, et transacto prssenti tempore, plena pcrma- disti mortificandam, et priraogenitum Ecclesis
net ad beatitudinem. Duo ista ab initio sibi adversa
duo constituunt regna. In bonis sane angelis cha- Christumjugiterofferendumjseddeangeloquianon
fuit ordo vel in ordine miror tuam sensisse pruden-
fitas regnum obtinuit, in perversis vero cupiditas tiam, quem Ezechiel propheta describens ait : Tu
initium sumpsit. Charitas in suis est obedientis
signaculum similitudinis Dei, plenus sapientix et per-
fundamentum, profectus in bonum, accessus ad factus decore in deliciis paradisi Dei fuisti (Ezech.
Deura, hortus bonitatis, plenitudo fclicitatis. Ex ad- xxvin, 12,13). Quomodo non fuit in beatitudine,
verso in suis est cupiditas prsvaricationis origo,
defectus a bono, lapsus a Deo, concursus malitis, quem idem propheta dicit in deliciis paradisi Dei
fuisse? Quomodo dicitur ab initio mendax, cum de
completio miseris. Charitas in sanctis angelis libe- ipso idem dicat: Ambulasli perfeclus in
ro bene utens arbitrio constanter adhssit Domino : T viis tuis a diepropheta
conditionis tux (vel sicut alibi dicitur,
unde principaliter ei convenit qnod legitur in Psal- R in diebus tuis sine
vitio), donec inventa est iniquttas
jno: Mihi autem adhxrere Deobonum esl et ponere in inte?
Domino Deo spem meam (Psal. LXXII,27). Et alibi : (Ibid-, 15).
Ut vtdeam voluptalem Domini (Psal. xxvi, 4). Sancta RESP.Verba hujusmodi et his similia aliquando
de rege Tyri, aliquando de rege Babylonis, sive
ergo angelorum societas bene a summo bono condita
bona est valde in natura, sed cum bons voluntati Êgypti, dicuntur a prophetis : qus lamen doctores
conditoris per liberum charitatis arbitrium tota ecclesiastici, quod et tu sentis, de Satana ejusque
concordat, tunc virtute fit melior seipsa. Transcen- sociis figurate volunt intelligi.Qus ut liberius ex-
dit virtute naturam, manet cum Domino ordinata ponamus, non tam ad ipsum nequitis principem,
per gratiam. Quantum enim unumquemque pro- -quam ad ejus membra a Christo et ab Eeclesia apo-
tensa in Deum erigit charitas, tantum levat eum or- statantia referamus. Sunt enim quidam hsretici qui
dinis o Dep pensata sublimitas. Quapropter scien- post agnitionem veritatis decisione manifesta aChri-
dum quod propter charitatis meritum a Deo distin- sto cadunt et ab Ecclesia. Sunt et alii qui Hcet ab Ec-
cti sunt novem ordines angelorum. His addidit eti clesia corporaliter non scindantur, sed vita separan-
decimam drachmam, humanam scilicet naturam, tur: hi videlicet qui, remissis a Christo peccatis, re-
qus tandiu ordinem tcnuit, donec ab inordinato \ (\ I labuntur ad vitia, et versantur in crimina. Hi signa-
deordinata corruit: quam tamen ipse qui condiditt culum similitudinis Dei in baptisrao pcrceperunt et
perditam qussiyit, qussitam invcnit, inventam int manus impositione pontificis sapientis Spiritum
humeris reportavit. Sed qui ab initio mendax fuit, acceperunt, et perfectionera vits apostolics in pa-
.charitate caruit, qui, veritate neglecta, mendaciter radiso Dei, hoc est in Ecclesia prssenti, professi
dixit: Ero similis Altissimo. Hic vero quia cbari- sunt, et a die restitutionis aus in baptismo sine
tatem non habuit, nec ordo fuit, nec de ordinibus , vitio roanserunt, donec declinantes a justitia re-
cecidit, quos charitatis mensura dislinguit. Conce- versi sunt ad peccata. Unde jure damnati separan-
dimus tamen dici posse quia cecidit ab ordine, cetur ab Ecclesia et demerguntur in tartara. Sunt
cidit a beatitudine, non qus habuerit, vel in quibus, etiam qui prophetica illa verba quomodo tam ca-
fuerit, sed qus habere vel in quibus esse Deum! piti nequitis quam membris ejtis conveniant, dum
diligendo potuit. Potuit enim quia et natura bonusi discerncre nesciant, ad hsc prscipiti sententia di-
fuit, et ut in Deo perficeretur liberi arbitrii bonum, vertunt, quod duo genera angelorum a Deo creata
a Deo obtinuit. Bonum hoc a.summo bono ad bo- conjiciunt: unum supercoelestium unde nullus ce-
num accepit, sed abutens facultate doni in se non, cidit; alterum mundanorum, illus superccelestibus
in Deo gloriam voluit, falsoque dixit: Ponam sedems n"ad i qusdam mysteria subjectorum, de quibus mun-
meam ad aquilonem, ero similis Allissitno(Isa. xiv, 14), danis, ut aiunt, alii ad beatitudinem pro recte
Hso est cupiditas qus a Deo defluxit, et matcr im-1 gestis transeunt, alii pfo malefactis damnationCm
pia primogenitam pessimam edidit, superbiam di-. . incurrurit. Sed hsc duo genera nuUa nobis Scri-
co, qua simHis Altissimo fieri prssumpsit. Hsc estt pturs sacrs dicit auctoritas. Divina quidem te-
illa primogenita Êgyptiorum quam Dominus in- stantur eloquia quia angelus ille apostata dictus
terfccit, et sic populum suum reducere potuit. Sic; est initium figmenti Domini, non quia ipsum Deus
et sic, charissime, quantacunque vitia horao in se; ante omnia condidit. Legimus enim : Qui vivit ab
destruat, nisi in eo pnmogenita hsc pessima qus5 xterno creavit omnia simul (Eccli. _xxxi, 1). Dici-
. dicitur superbia funditus pereat, non potest ad[ tur quidem initium figmenti Domini, non quia
Deum libere egredi, nqg exire a lateribus aquilonis. . . Deus ipsum initium malum fecerit, qui omnia
Cum vero primogenitam iEgypti in nobis Dominus) valde bona fecit. Dicitur itaque initium figmenti
perimit.nostrum sibi offerri primogenitum requirit. Domini, ac si dicat: hoc figmentum Dominus in
Initio fecit; vel ita : hoc initium, id est hoo in- A; core; quantum enim ad bonam conditionem quam
cceptum, non enim est sternnm quod habet ini- a Deo innatam habuit, qui nihil imperfectum fecit,
tium, est figmenti Domini. Hoc est Dominus illud omnem perfectionem plene a Deo rationalis illa seu
fecit. Hunc itaque natura bonum, sed propria vo- intellectualis creatura accepit, quam in natura
luntate malum futurum, creare tamen Oranipotens bona qua condita est habere debuit. Sed aliud est
voluit, ut bonus ipse de malo illo prodesset bonis. a Deo fieri creaturam plenam in natura et peife-
Praescivit enim eum futurum sanctis utilem, quam- ctam pro modo conditionis bons, aliud jam exi-
vis malevolum, quamvis nolentem. Hinc Psalmi- stentem in natura perfectam supra se prohevi cha-
sta testatur: Draco iste quem formasti ad illu- ritate, et charitatis merito ln ipsum qui aumme
dendum ei (Psal. cin, 26). Hoo est quod dictur, ut est perfici beatitudine pro modo gratis. A perfe-
ei illudatur ab angelis ejus. Bonis namque an- ctione igitur illa quam habuit in natura, quia Crea-
gelis malus ille a Deo subjicitur, ut ab eis ejus torem non amavit, malevolus ille defluxit, a qua
improbitas illudatur, dum non potest quantum ni- ohorus ille superccelestium civium, qui singu»
titnr, sed qnantnm permittitur. Hunc quidem om- lariter dilexit Dominum gloriosus ascendit. Per-
nipotentia summa a Dco comprimit, ut nihil om- fectio quidem creaturs illius angelics ea perfe-
nino faciat, nisi quod summa squitas eum agere », ctione, in qua a Deo creata est, ipsa plenaest;
permittit. Servit ilaque Deo, sed invitus, bonisque sed ejusdem perfcctio, qua per charitatem adhs-
famulatur angelis, sed coactus; viris etiam san- ret ei qui summe est, plenissima est. Magna Bane
trtis prsbot obsequium, sed infestus. Mirandum laus est Gonditoris, qui creaturam intellectualem
siquideiB de eo.. constat miraculum jucundumque tam decoram condidit, cui liberam et arbrtrii fa-
bonis epectaCulum. Dum. enim sanctis nititur cultatem prsstitit, qua ad ipsum qui summe est
obesse, cogitur. tentando prodesse. Malus tamen potuit elevari, et ejus charitate beata perfrui. Ma-
Bibi, bonus est aliie, dum nihil nisi bonum agit, gnum vero dedecus creaturs tam excellentis, quod
et nihil nisi male facit. Bene igitur initium factua erim qui eam tam bonam, tam perfectam, tam de-
ad illudendum dicitur, qui ita a Deo formatur, coram condidit, amare noluit. Universale siquidem
hoc est diflponitur, ut ejus malitis illudatur, qui bonum plenum et perfectum, singulare et sum-
proptor ssvitiam draco nominatur. Potest etiam mum, Deus est. Huic universali vesana cupiditas
dioi initium factus ad iUudendum, quia totius ma- privatum aliquod anteponit, dum ad indebitum ca-
litis est initium ; quod reote dicitur, quia mali pesEendum se erigit, quod suum est minime pu-
homineaeum taaquam mala membra sequantur. stodit. Nescit enim habita custodire qus solum
Eos namque prscedit et temporis vetustate et prin- inconcessa novit ambire. Suorum obliviscitur,
cipatu malitis.Hi pariter ad Uludendum auat con- 'C dum semper aliena sequitur. De manu labitur
diti, bene Deo providente sanctorum utilitati, qui- quod tenebat, dum intemperans alia rapere festi-
bus nocere volentibus ex eorum infestatione sanctis nat. Hsc a luce eharitatis refuga semper in tene-
cautela prsstatur: quos quanto istorum premitur bris sectatur devia, et semper habet cadere, qus
impietas, tanto eos sub Deo pia levat humilitas. semper currens nescit alicubi pedem figere. Qua-
Qui dum venena vomunt bsretica, et hi divins fui. propter a beatitudinis perfectione, quat Deos est,
gent intelligentis gratia, quibus eat pro tolerantia non quidem quam habuit, sed quam habere potuit
malorum pia exercitatio, et pro discretione inimi- et neglexit, merito cecidit. A perfectione etiam na-
coruro sancta probatio. Quos itaque maloa futuros turs optims, quam in sua conditione accepit, dum
prsvidit, bene Deus omnipotens condidit: de quo- eum qui singulariter et vere est, cui debet ipsa
rum malitia bene uti novit et potuit : quos ita jus- quod est, amando non tenuit, defluxit.
titis legibus ordinavit ut servire faciat sanctis, VII. INTERR.Quid est quod dicis? quomodo bcati-
et pro malevolentis merito pcenis exhibeat sempi- tudinem non habuit, qui, teste propheta, in deliciis
ternis. paradisi fuit?
VI. INTERR. Ne graveris illa verba prophetica su- RESP. Sicut homo primus in corporali para-
prsdiota nobis, si placet, exponere, quomodo con- rj diso ut debits justitiam obedientis ibidem ser-
veniant ipsi Satans. vafet positus, postmodum paradisum beatitudi-
RESP. Hominem legimus ad simiUtudinem Dei nis, qua beati angeU perfruuntur, intrafet obedien-
factum, angelum vero signaculum similitudinis Dei tis jnstitia probatus : sic angelus ille primo om-
effectum. Constat ergo tants angelum excellentiae nem plenitudinem conditionis bons, qtiam natu-
in natura fuisse, ut io eo tanquam in signaculo ratn intellectualem habere eonvenlt, tanqnam de-
posset homo prospicere qoantum sdo debeat Crea- licias paradisi Dei a Deo conctltotB Buscepit, ut
tori, qui eum -dignatus est creare similem sibi, bene utens libertate arbitrii, ad ipsum qui est
cujus similitudinis nimiam dignitatem poterat in unum et omne bonum omnium tanquam paradi-
arigelo contemplari. Hoo signaculum in angelo aum paradiaorum amando pertingeret, qui summa
Btante riobia permanet integrum, quod in isto qui beatitudo est, quam semel habitam amittere fas
cecidit cernimus obscuratum, qui pro conditione i non est. Omnino enim plena et peffecta est, sed
naturs plenus sapientis factus est et perfectus de- ad hanc via charitatis venire nOluit, qui chnteni-
1183 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIR. IV. 1186
pto quod. est commune omniura, prssumpsit ha- A & es quod cbaritatis caruit gratia. A quo enim plus
bere proprium : unde et a communi retruditur ad accepit, raagis eum amare debuit.
suum, hoc est a veritate ad mendacinm. Quia IX. INTERR.Quid est quod dicisPNonne, sicut ait
vero mentiri Deo non timuit, bene de eo Verrtas propheta, in diebus sine vitio ambulavit?
in _vangelio dicit : Ille ab initio mendax futt, et RERP.Quod legitur quia in -iebus suis sine vitio
in veritate nm stetit (Joan. vm, 44). Hinc et Joan- ambulavit, vel quod alibi dicitor, ambulavit per-
nes ait: Ab tnttio diabolus peccat (I Joan. ni, 2). fectus in viis suis, sub eodem sensu debet intel-
Nec inteTIigas quod diabolus initium malum ha- ligi, quia scilicet diem eondilionis sus bonam
buerit, quem Deus bonum condidit, qui omnia a Deo primam habuit, et secundam mox ut con-
bona valde fecit. Non est itaque mendax ab initio ditus est Hbertatis diem in arbitrio rationali a Deo
creationis, quasi boo a creatione babuerit quod accepit, quo omnia cum Deo potuit, a quo tanta
malus sit, sed ab initio peccati. Primus enim pec- charismatnm munera perferens, sterns gloris
catum fecit : unde dicitur quia mendax est et particeps esse potuit. Sed indebite suum eontem-
pater ejtis: ejus, hoc est mendacii : mendacium psit auctorem,nec tantcrum dilexit numerumlargi-
enim cum non esset invenit. Ne sstimes ergo is- torem.dum sibi sedem propriam ad aquilonem po-
tum a bono conditore malum conditum.quem pro-, _, nere prssumpsit, unde eum qui charitatis est or-
p
pria iniquitate novimus a bono prolapsum. Alio- dinem nequaquam atligit. Quapropter quem Deus
quin falso dicitur cecidisse, si malus est a condi- prsBcivit non natura, sed nfgligentia propria pec-
tione. Deus quippe naturam non damnat quam catorem futurum juste prawicstinavitad suppHcium,
condidit, sed condits damnat malitiam quam non qnem injuste puniret, si ad peccandum prsdesti-
fecit. Summs quidem veritati eontrarium esset, nasset. Deus sane sicut nec est auctor malorum,
si quod ipsa condidit hoc damnaret. Evangelicai sic neminem prsdestinat ad peccandum. Quorum
autem auctoritate monstratur quia diabolus cumi enim est auctor, eorum tantum est prsdestinator;
sui omnibus condemnatur, ubi apertissime legi- sed nec Dei prsscientia peccati est causa, imo
tur : Ite in ignem xternum qui paratus est diaboloi peccantis concupiscentia.Licet ergo prsvideat pec-
et angelis ejus (Matth. xxx, 41). Constat itaque.). caturum, tamen non prsdestinat ad peocandum.
juste damnatum quem propria iniquitate novitt Deum namque res suas prsdestinare idem est
Dominus puniendum. Bonus siquidem a bonacon- quod prsparare : qui sicut prsdestraat peccantes
ditore* est conditus, sed mox propria voluntate) ad pcenam, non est putandus prsdestinare ad cul-
aversus, sed csca cupiditate corruptus, sed su- pam. Si enim esset auctor culps, nec esset justus
perbia et insania tumidus.nec angelics pacis bea- irrogator poens : sed juste prsdestinat ad pce-
titudinem gustavit, nec habitam fastidivit quam'i C nam quos prsridet futuros injustos per cul-
nolendo amisit, qui neo Dei nec beatorum spiri- pam. Prsdesttnat etiam suos ad gloriam, sic-
tuum sapientiam atfigit,quem elatacupiditas obcs- ut prsdestinat ad justitiam. In istis dona sua
cavit. Hinc enim continuo impius, consequenter glorificat, in illis mala ipsorum condemnat.
et mente cscus dum statim cecidit, nec sui casusi Prsdestinatio quippe ccelestis gloris, ut ad eam
prsscienliam habere potuit, nec ab ea quam ha- electus perveniat, ita est ab Omnipotente disposita,
buit beatitudine corruit; sed quam habere potuit,, ut quisquis pro indulto sibi tempore per viam ju-
si amore debito elegisset Domino subjici, quiaL stitis ad eam transeat, quatenus et sacramenta
quod noluit damnari meruit. Sed Omnipotentisi suscipiendo, orando quoque.et bene operando per-
potentiam sub qua esse superbus noluit, licet invi- eipiat qus Deus suis donanda prsvidit ante ss-
"tus nequaquam evaslt. Miro quidem miracnlo fac-• cula : cujus voluntas reram est necessitas. Non
tum est in illo nt, com a luce justitis nullatenus i enim potest non esse quidquid Deus vult esse.Sua
"abscondatur, ipsa quam nequit effugere justitia i namque simplice cognitione sic videt omnia, ut
non lstetur.quam jure dicitur non videre qui ubi- singularum rerum notitia indifferenter apud ipsum
que prssentem dignoscitur non amare. prssens et immobilis maneat. Non igitur prsvidet
VIII. INTERR.Si, ut dicis, beatus ille non fuit,, rj quasi futura,quhi absque vicissitudine simnl omnia
quid est qnod legitur : Omnis lapis pretiosus operi- videt prssentia. Qnapropter ejus illa, quam de re-
mentum ejus? (Ezech. xxvm, 14.) bus habet, scientia magia dicenda est providentia
RESP.Voluit propbeta, ut ejus casum ostende- quam prsvidentia, qua inconfuse proapeetat apud
ret graviorem, de ejus gloria efferre sermonemi se quidem prssentia et stabilia, ad conditionem
dicent quis esse potuit, sed perversa iniquitate > vero temporis futnra et mobilia. Videt quidem om-
nolult. Lapides quidem pretiosos sanctos intel- nra contuitu superexcelso,non visu temporaneo,8ed
ligimus angelos, cum quibus si iste mansisset, , BUOsingula cernens sterno. -Hanc immutabilem
quod ntiqne sub Deo iibere potuisset, procul du- acientiam Creatoris beatorum societas angelorum
bio omnis eorum gloria charitatemutuaejus esset. videndam prselegit; inde est quod lieet natura sit
"QtiO- si ideo dicitur omnia lapis pretiosus operi- m-tabilis,mntabUitafis tamen elogi-m _on iacur-
mentum ejus, quia Deua eum pro conditione suai rit, dum aine intervallo temporis quam cito facta
aliis clariorem fecerit in naUn-,.m-gi»wlp_ndus i est, tam oito faotorem indefea»- ebarittU- dilexit,
118? HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1188
qus cum sit aliud, non aliud prster Deum diligit, , A proferuntur, cum eas aliquts loquitur? Quare so-
unde nec ad se declinat, sed quod summum est; nant si nihil significant?
dilectionis stabilitate perenniter amat. Inde est; RESP.Scire debes quasdam voces significare no-
quodab initio culpa non tetigit,nec ulla trangres- minando vel indicando rem aliquam;quasdam vero
sionis macula fuscavit; qus ad cadendum tenebras i significare non ponendo.sed potius removendo rem
nesciens.sed libero charitatis incessu cunctatrans- aliquam. Nam, verbi gratia, bonitas, vox ista rem
grediens, Dominum singulariter contemplatur, suam nominando seu indicando significat. At vero
ejusque voluntatem tam pro se quam pro omnibus i malilia, ut proprie loquar, bonitatem abesse desi-
amplexatur, cujus visione perpetua gloriatur. ES gnat. Malum sane sive malilia diversa auscipit vo-
contra angclus apostata, a sus conditionis ini- cabula, ut mendacium, fornicatio, adulterium, et
tio conversus ad ima, in veritate non stetit, quam multa hujusmodi. Ea quidem qus his voci-
beatam beatorum angelorum vitam non attigit,sed bus designantur, sic dicuntur, non quia sunt, sed
sus cupiditatis pondere corruit, sed et perpetus quia bona non sunt; sicut malum dicitur,non quia
calamitatis miseriam incurrit. est, sed quia bonum non est.Dicitur autem menda-
X.INTERR.HSC, qusso, malitia quam causamha- eium priyatio veritatis; fornicatio, amissio (47)
buit?D'C, oro te, unde processit?Si Deum aspicio, _ castitatis; adulterium, violatio fidei conjugalis, et
bonus est. Si creaturam intueor, ipsa omnis, ut tu cstera hujusmodi. Enumerare voces non possu-
ipse defendis, bona est. Ex hac malitia, cujus-cau- mus quas significare non ponendo sed removendo
"sam qusro, nec tamen invenio, infinita oriri mala novimus; ut cscitas, surditas (48), nuditas, ege-
conspicio. — -,. stas, taceo, nolo, desipio, nescio, et hujusmodi.
RESP.Causa ista quam qusris, si diligenter at- Quare cavendum tibi summopere est ut.curo aliquis
tendia, nulla est; non effectus, imo defectusest, tecum pro inquirenda veritale seu ostentatione di-
Defectus dico ab eo quod bonum estad id quod bo- sceptat.ne per hujusmodi voces eum ponerealiquid
num non est,vel ab eo quod summe est ad id quod permittas. Si enim permiseris, cito te ad inconve-
roinus est. Cum autem hoc modo voluntas deficit, niens trahere poterit.
non ad mala sed [ad bona) male divertit. Nulla XII. INTERR.Hoc, si placet, vel aliquo demons-
namque res mala est, sed omnis bona est secun- tres exemplo.
dum id quod est. Sed ideo male.quia contra ordi- RESP. Proponat aliquis aliquando et dicat. Quid-
nem naturs seu contra institutum justitis avertit quid est, Deus fecit. Assumat autem, sed malum
se ab eo qui surame est.et amatfbonum]quodmi- est. Concludat vero, Deus.ergo illud fecit. Inferat
nus est. Et sciendum quia voluntas cum a bono quoque quia si malum Deus fecit, non igitur bona
deviat, ad nihil declioat. Non est enim quod inve- IC.aunt omnia qus fecit, vel si bonum quodcunque
nire possis, si bonum prster quod nibil est tenere fecit cum malum existat, non omnia fecit. Ex his
negligis.Negligit tenere bonum qui quodcunque te- paucis debes conjicere quia si malitia vox ista et
nuerit.non tenet ad bonum. Hoc autem fit quando hujusmodi vocalia, te concedente, significando po-
creatura Creatori debitum non exsolvit, seu cum nant res aUquas,poterunt infinita.sed falaoprobare
tenere negligit qus ei summus auctor(45) tenenda inconvenienlia. Ab his tamen vocibus qus tantum
mandavit.Hujus negligentis seu defectus si caueam removendo significant et nihil nominant, ut mali-
invenire contenderis, tunc poteris cum yidero tene- tia, cscitas, nuditas,et his similia.si quando sum-
bras valueris (46) et silentium audire. Sed non vi- pta facimus, ut malus, cscus, nudus, ista quidem
dentnr tenebrs, nec auditur silentium, nisinon vires aliquas nominant,sed principaliter eis qu» no-
dendo et non audiendo. Oculis quidem tenebras et minant, non ea inesse reprssentant, qus sua pri-
auribus silentium utcunque potes percipere, non mitiva removendo deslgnant; ut malus.cum ange-
tamen in specie, sed in speciei privatione. 8ic lum vel hominem nominat, principoliter in eis non
et reruro species intelligibilium, quas novimus, esse bonitatem reprssentat, quam malitia non no-
intellectu mentis conspicimus. Ubi autem defi- minando sed removendo designat. Est enim cum
ciunt, quasi nesciendo cognoscimus, et cogno- Q.dico | malitia,ac si dicerein non bonitas.sicut homo
scendo nescimus. Ut cum alicujus anjmam sen- et non homo, sicut justitia et injustitia. Attende
timus habere sapientiam, intelligendo conspci- etiam quia cum aliquis qusrit an malam significet
mus in ea sapientis formam. At si in anima illa aliquid.si de primitivo agit, quantum ad hoc quod
defecerit sapientia, cum eam insipientem dicis, nihil nominat, nihil significat. [Ut cscitas et cs-
non per insipientiam in ea aliquid ponis, sed per tera talia. Si autem de sumpto qusrit, verum est
insipientiam pronuntias in ea sapientiam non ha- quia et quod nominat illud significat.]Scias itaque
beri. . quia omnia sumpta in his qus nominant, vel in-
XI. INTERR.Quid dicis? Nunquid insipientia.sive esse quod sua primitiva ponendo significant, vel
silentium.seu malum,et hujusmodi voces incassum non inesse quod sua primitiva removendo desi-
(45) Colb. actor, (47) Colb, absentia.

(46) Al. qusri», (48) Colb, deett surditas,
1189 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. IV. 1190
gnant, principaliter reprssentant. Quia (49) enim X } mus consentientcsquandoqucculpam defendimus.
justitia rem suam ponendo significat, justus quoque Suggestione vero [dic] quando peccamus, nisi cum
in his qus nominat principaliter inesse justitiam aliis peccare suggerrimus? Quomodo dixisti quod
rcprssentat. Econtra vero cscitas, quia visum rc Adam suggestione peccavit, cum ipse nemini sug-
movendo designat, cscus in his qus nominat prin- gessit, sed ci diabolica suggestio facta peccatum at-
cipaliter non inesse visum reprssentat. Suropta tulit?
ergo in his qus nominant, vel inesse aliquid vel RESP.Cnm vel tentationc dsroonis aut concupi-
non inesse reprssentant, sicut sua primitiva aliqua scentia carnis, seu ambitione ssculi ad peccandum
vel nominando vel removendo designant (50). Sed trahimur, quandoque per delectationem minime se-
ab his redeundum est, et ad ipsum cor nostrum le- quiraur, nec per consensum tenemur, nec pertina-
vandum est prster quem omne quod est, insuffi- cia ligamur; et tamen si mox ut senserimus non
ciens et egenum est. Inde est quia angelus ille a Deo statim abjicimus, contradicimus, exsecramur, sola
aversus factus perversus cupiditatis sus pondere tantum suggestione peccasse convincimur, qui ini-
rapitur, et inquieludine nimia bonis omnibus ad- quitatem sensimus, nec statinu54) resistimus,licet
versatur. Hic (51) ad hominem usque gravi male- nec delectati fuerirous, Verbi gratia: Si tu prodi-
volentia' pertendit, quem a mandatis Dei obcrrare .u' torem domini tui vcl amici tecum Joqui de prodi-
fecit. tione suslinueris, nec conlradixeris, cum tamen de
XIII. INTERR.Cur, qusso, Deus homini prscepit malo domini vel amici tui neo delectatus nec con-
qus (52) trangressurum esse prsscivit? Cur ten- sentiens fueris, quiacontradicere velresistere, quam
tari permisit quem tentatori consensurum prsvi- statim sensisti,mimine voluisli,mox isto quantulo-
dit? cunque consensu audiendireusesse dignosceris.Sic
' RESP.Homo
quidem sub Domino positus, ali- itaque peccatur sola suggestione, licet delectatus
cunde jure (53)prohibeturquoutrum diligat Domi- non fueris, consensumve actus minime prsbueris.
num demonstretur. Nam unde dsminum se babere Ita et primus homo suggestorem malum non igno-
cognosceret, si non ei dominus aliquid juberet? ravit, seque Doroini prsceptum suscepisse respon-
Quod esse sub domino suo qui factusest homode- dit: cui male suggerenti dumscienter auditum prs-
buit, prsceptum ostendit. Quod autenv suo subesse buit, mox ipsa suggestionnis susceptione deliquit,
domino noluit. prscepti transgressio comprobavit, quo tandem delectatus atque consentiens, plenius
Omnis quippe rationalis creatura servata subesse peccatum incurrit (55). Prsraissaitaquetentatione,
Domino debet obedientia. Bonum itaque fuit prs- dum minime contradixit, quodequidem fecissede-
ceptum, quo quid rationalis creatura Creatori debuit, iniquitatem sanevidit, ettacuit, meritosecuta
beat est ostensum. Domini est videre quid et quare C I est in corde ejus vis pravs delectationis. Dum vi-
jussefit, servi est agere quod dominus jussit. Quia dit, dum pulchrum aspectu et delectabile judica-
vero summa utilitas est homini quod Domino servit, delectationique consensum actus prsbuit, dum
vit, bonumestei quidquidDominusjuberevoluerit, accepit de fructu et comedit, actumque excusando
qui nec jubet inutile, nec facit. Bene etiam post defendit, ubi in Deum fefundens culpam ait, Mu-
prsceptum sequitur immissa tentaUo ut tentatione lier quam dedisti mihi, dedit mihi et comedi (Gen.
monstretur si velit obedire servus domino. Permis- m, 12), Mulier quoque excusavit dicens/ Serpens
sus itaque tentari, audivit: Eritis sicut dii (Gen. seduxitme, et manducavi (ibid., 13). Superba am-
m, 5); sed minime consensisset, nisi contra Domi- borum excusatio. Nunquaro [enim] alicujus persua-.
uum superbisset. - sio debet divino prsponi mandato. Suum rei no-
XIV. INTERR. Vide quid dixeris. 8i enim superbia lunt faterfpeccatum, sed pari fastu in alium cul-
' •hominis tentationem prscessit, tunc priusquam pam refundunt; et dum prstendunt excusationem,
tentaretur homo cecidit. Per se ergo, non per dia- sibi reservant iniquitatem. Exhis tamen natus, sed
' non eos imitatus, fidelis quisque et Deo devotus,
bolum, cecidit.
RESP.Non vere, non tentationem Ulam prsceasit dum usque ad finem ssculi multis exercitatur ma-
superbia hominis; sed ut altitudinem deitatis ten- JJ lis, [instanter] ad Cominum refugit, et humiliatus
tatio prsmissa permisit, superbia tumuit: quo tu- dicit: Ego dixi, Domine, miserere mei; sana ani-
moris merito Deus eum deseruit, desertum tentator • mam meam, quia peccavi tibi (Psal.xv, 5). 0 si et
tenuit, et ad illicitum perduxit. [Tentatio ergo prs- hoc illi posl culpam dixissent, si vere (56) pceni-
cessit, et hominem seduxit,] quem suggestione, de- tentes a Domino veniam qussissent, qui superbi
lectatione, consensu et defensione pariter fecit pec- ceciderant, humiles surrexisaent. Sed nondum cer-
'care. vices peccatorum fregerat laborisassiduitas etmor-
XV.INTERR. Patetquiapeccamus dum suggestione tis acerbitas: quos ne de se prssumant, et pcena
mali posita nobis delectamur, delectati consenti- monet quam in prssenti tolerant, et futurum terret
49) Colb. quid. Colb. aliquid de jure.

50) Al. designando. 54) Colb. tamen.
51) Colb. ffine. 55) Colb. meruit,
58) yl. quam. 56) Colb, sive
!53)
1191 HUGONIS ROTHOMAGENSIS AftCHIEP. 1193
judicium qnod forraidant. Quod autem de transgres- - A posteritate damnari meruit. Unde pater non dixit,
soribus illis scriplum est, quia aperti sunt oeuli eo- MaledictusCham, sed: Maledictus Chanaan, tervut
rum (Gen. m, 7), aperti sunt utique, non ad viden- servorum (58) erit (Gen. ix, 25). Dum enim in
dum tantum, cum scriptum sit quia viderant li- patre fiUura maledicit, patris culpam in flUum ex-
gnum pulchrum [visu] et ad vescendum suave: tendit, et quam grave _it in patrem peoeare filium
modo autem post culpam aperti sunt ad sentien- damnatis manifestat posteris. Oinc estquad Domi-
dum (5<) quem ante non senserant in corpore [sno]| nus exquirit iniquitatem patrum in filios, aicut scri-
tumultum,et confusi non sustinent videre pudenda i ptum est, usque in tertiam et quartam generatio-
suis per culpam membris insita, qui tumidi reli- nem, in eos scilicet qui non sunt renati (59) per
querant videre divina. Araisso enim statu illo mi- gratiam. Nam. (60) in b:s quos baptismi gratia re-
rabili, quo sub Domino pie viventes, et ligno vits generavit, neo parenlum nequitiam postmodum fue-
csterisque salutiforis arboribus utentes, nec sgri- rint imitati, teste Soriptura, filiiis non portabit
tudine taheseerent, nec senio veterascerent, susce- iniquitatempatris, necpatcrfilii. [Hocest, non dam-
perunt post culpam in carne sua intemperantiam nabitur pro peocato alterius qui estin Christo rena-
motumque turpiesimum atque prsoipitem. Hsc tus, lioet pcena multetur.] Et sciendum quia quod
mora ea die accidit, qua [Domini] prsceptum homo ni filii mali (61) quorumlibet post Adam sequentium
tranegredi prssumpsit. Et qui obedientis priue patrum portant iniquitatem, non quidem om-
decora Istabatur, mox gravem pro inobedientia pu- niuro (62}, sed tamen usque in tertiam et quartam
dorem in carne sua patiebatur, dum in membris generationem, magna Domini miseratio estr cujus
suis anima ratipnalis bestialem motum videre con- vindicta non in omnem eorum generationem pro-
fundebatur. Seciifa etiam illa ante peccatum tensa est, scd prima primipatris culpasumraaexi-
[habdtaj cum Domino familiaritas, post pecca- gente justitia usque ad ultimum filium merito est
tum verecundiam cumulabat. Et qusrens late- effusa. Qui enim universs posteritati sus debuit
bras, venienti Domino nuditatem suam prssen- apparere primus auctor justitis, et pro justitia glo-
tare non audebat, qus etiam suis oculis displice- ris, dum prior (63) cecidit. primus auctor eflectus
bat. est culps, primus debits susceptor pcens, prirous
XVI. INTERR.Quid est? Nonne auribua pravam-. propinator mali in omni suageneratione. Benedicta
audiendo suggestionem homo peccavit? Nonne oculia sit humilitas Salvatoris nostri, cujusnimiacharit-S
indebitum cupide yidentibus, manibus quoque et perditos qussivit, inventos misericorditer relevavit,
ore vetitum prssumenfibusinculpamcecidH?Quare qus humiles pcenitentis semita ad vitam perducit
[ergo] in nullo istorum percussus est. sed in illis (64). Hsc, fili, pcenitentis gratia David post la-
genitalibuB membris tantummodo ultio manifestata C ' psum erexit, Manassem in regno restituit, Petrum
est? lacrymautem in apostolum reforroavit, Hsc revelat
RESP.Ne dicas in illis tantum. Corpus ecim ho- lapsos, sanat elisos, restaurat perditos. Hanc diabo-
mini8 ita peccato factum est morbidum totum, ut lus post lapBum habere non potuit, qui nullum a
Apostolus drcat: Corpus quidem mortnum est pro- Deo remedium accepit, Hinc Paulus ait: Nusquam
pler peccatum (Rom. xvu, 10). Sed maxime, utmihi angetosapprehendit, sed temen Abraha apprehendif
videtur, in-illis genitalibus membris ultio dessvit, (Hebr. n, 16). Unde in sua quam invenit iniquitate
quia ex eis mempris propagatio geaeris humani perditus remansit, quia, qua cecidit, superbiam
desoendit, quam originaliter lex peccati violenta non amisit. Sola namque per Christum humilitaa
conclusit ut unusquisque in semeptipso Deum for- prsstita pcenitentiam suscipit, sola vero superbia
mideioffendere, dum tantam in suo corpore portat per diabolum prsstita pertinaciam in malo facit.
poeaara de paterao scelei*, sub quo quisquis nas- Pcenitentia humiles levat in ccelum, pertinacia su-
citur, si non Cbristi sacramento sanetur, subculps perbos praecipitat in infernum. Superbit enim Deut
vinculo reufl tenetur. Sic filiua ille qui nuditatem resistit, humilibus aulem dat gratiam (Jac. rv, 6).
patria sui risit, non solum in se, sed etiam.in sua per omnia sscula ssculorum. Amen (65).
^
Colb. sciendum. (62) Colb. omne».
58) Al. deest servorum. (63) Colb. additglorix.
59) Colb. Etiam qui sunt renati.
J671 (61) Colb. reducit.
(60) Colb. sane. (65) In codice Colberlino hic lantum desifiU liber
(61) Al. deest mali. tertius.
INCIPI r LIBBR QUINTUS.
1. Creator omnium Deus, ioter onmia. que fecit ad videndam BUSbeatitudinis gloriam, angemm et
1193 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. V. 1194
hominem condidit,quosintelligentis gratia decora- A j qus lcntationibus vexata exercetur utilius et crcs-
vit. In his prima omnium creataest sapientia(66), cit uberius [quorum mala voluntas justis tandem
qus in libro Sapientis (x, i) sic de seipsa ait: Ab pcenis addicitur.]
initio et ante sxcula creata sum, etc. Unde et crea- III. INT. Dum nostrs redemptionis gratiam in
tricem sapientiam simul omnia creantem sciunt,[et Ecclesia prssens aspicio, et dum peccata in bapti-
supra se quidem aspiciunt.] Qui igitur per sapien- smo dimitti et diabolum a fidelibussuperariadmo-
tiam a Deo prsstitam suprase Deum intelligunt.si dum gaudeo, de pcenis tamen bonorum doleo. Sed
ipsum non diligunt, in culpasunt,et dumasumma cur remanet pceua ubi dimissa est culpa?
luce resiliunt, tenebrescunt. Sed mira Dei omnipo- RESP.Omnibus inChristo regeneratis omnis cul-
tentia.quae tam de bonis quamdemalislaudabiliter pa remittitur, et rationis arbitrio libertas bene agendi
operatur, sicut nullius bono adjuvatur, sic nullius per gratiam rcdditur. Sed qui post lapsum nos ad
malilia prspeditur. Bonos facit fructuosos, malos bene agendum gratuito reparat, salubri dispensa-
non deserit impunitos ; quorum (67) non ita punit tione obediendi tempore reparatos sub infirmitate
malam voluntalem, ut naturs perimat dignitatem, retenta ut, prssens infirmitas prsterits memores
Nisi enim bonum reraansissct in natura, non esset ruins nos faciat; quo castigatus quisque pertimeat
amissi boni dolor in pcena. Dolet namque se non „. ne iterum peccans deterius cadat. Bene itaque sum-
possidere inferius bonuro, pro quo contempserat raus dispensator in prssenti vita suos erudire di-
illud quod est summum. Summa quippe justitia, gnatur sub pcens custodia, ut qui homo sanus in
sieut nec sibi consulit de operibus bonorum, sic paradiso stare neglexerat, vel infirmus in exsilio
effectu mirabili bonis etiam consulit de pcenis ma- per gratiam redirecontendat.O admirandasuperns
lorum. Malis quippe impugnantibus, bonis incuti- miserationis efficacia 1 Horoo fortis in paradiso, .
tur timor pius, et patientis virtus augetur. Sed et quia Doum dereruit superbus.cecidit.Homo debilis
mali, dum sibi debitam a Deo recipiunt poenam, in exsilio, quia Deo servit, humilis (68) resurgit.
valent aliis ad exemplum, quo studoant evitarepec- Ille bonum fortitudinis in malumdebilitatispersu-
catum. Quibusdam enim pro iniquitate punitis, ti- perbiam transvertit, iste malum debilitatis iu bo-
ment plurimi, emendantur iniqui. num fortitudinis per humilitatem traducit. Ule sine
II. INT.Quare boc ? Cur iste labor ? Nonne boni Deo a fortitudine deficit.iste cum Deo ab infirmitate
essent omnes, si Deus vellet ? Non bene videtur fe- proficit.Hinc est quod olim Paulo datus carnis sus
cisse Deus, qui cum bonos omr.es fecerit, non sem- stimulus in bonum versus iste dignoscitur,quod et
per bonos custodit:qui non solum eos cadere per- gratia noroinatur. S.ic enim ei humiliato et oranti
mittit, sed etiam post lapsum punit. Dominus respondit: Sufficit tibi graiia mea : Nam
RESP.Quid dicis ? Visne culpam rcfundere in C virlus in infirmita,le perficitur (II Cor. XII, 9). Quis-
Deum quam non fecit ? Dic, qusso, quid eligis de quis ergo per gratiam resurgit, humiliari satagat,
te?Meliusne tibi videtur contrahi necessitate quaro et in pcenis prssentibus gratias agat,nec in se,sed
ut vivas in libertate? Sed te velle necessitati servire in Domino fidendum correptus addiscat.et suppli-
et libertatem non amare ridiculum est credere. Me- cando qusrat; ut qui propitiando solvitiniquitatem,
lius ergo Deus eos fecit, quibus libertatem arbitrii sanet sgritudinem. Unde tibi Psalmista ait: Qui
conlulit, ut hoc esse possint quod velint. Beati si- propiliatur omnibus iniquttatibus tuis qui sanat
quidem omnes esse volunt, sed beatitudincm ubi omnes infirmitales tuas (Psal. cn, 3). Primum enim
ipsa est omnes non qusrunt. Dum ergo qusrunt, cui vult peccata relaxat, deinde contractas ex pec-
et ubi ipsa sit non attingunt, perverse qusrunt, et catis infirraitates curat. Homo quidem ante pecca-
mendacium pro veritate suscipiunt.Sedinhisomni- tum nullam -infirmitatem habuit.sed postquam (69)
bus justissimus oranium ordinator jure laudatur, volenspeccatum incurrit, justo judicio pcenampro
qui de singulis laudabiliter operatur. Optima qui- peccato nolens sustinuit. Mandatum sibi a Domino
dem natura est, qus tantura in Deo profecit, ut datum non ignoravit, nec aliquara, quam in obser-
jam ad nullum illicitum valeat inflecti. Bona est et vando prspediri posset, debilitatera habuit. Quia
illa qus sub Domino vivens, pravum in se cohibet rt j ergo sciens et valens transgredi voluit, nunc
appetitum, et de victoria meretur habere trium- ignorans et debilis pro transgresso poenas luit.
phum.De utraque ergo merito laudatur,qui utram- Hsc duo incommoda sibi invincibilia suscepit
que bonam condidit, auctor bonus. Una est in an- superba transgressio, a quibus nunquam exuitur
gelis bonis, altera in hominibus sanctis. llli confir- nisi reparante Christo. Cum his duobus invinci-
mati sunt in bonum.isti per gratiam amalishabcnt t bilibus unusquisque nascitur qui de concupiscen-
reditum, et sanctificantur per Christum, pro quo- tia carnis generatur. Hsc duo parvulis et quibus-
rum utilitate suum habent et mali locum.Sed etde i libet non in Christo renatis manent in peccatum,
malis laudatur Deus, de quibus semper bene ope- et in condemnationem perducunt. Omnibus autem
ratur. De his enim nescientibus Ecclesia proficit,, regeneratis per Christum adsuiit, quos et ad pec-
(66) Colb. qua supra se Deum aapiciunt. Qui igi- (68) Colb. surget.
tur, etc. (69) Colb. videntis,
(67) Colb.quia.
PATROI. CXCII, 38
.105 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1196
candum pcrtrahunt : quibus perlrahentihus dum A vivificat.Cavendum autem summopere est,ne duas
non consentiunt, non eis imputantur in peccatum, in uno homine mentes ita essc sentias, quod duas
propter baptismi remedium. Hinc Apostolus ait : mentes natura diversas, unam bonam, alteram
Si autem quod nolo, tllud facio, jam non ego illud malam, in uno homine cum hsreticis credas.
operor, sed quod habitat in me peccatum (Rom. vn, Apostolus unam in uno homine mcntem noverat,
20). Peccatum hoc nobis Apostolus exponit, ubi qui dicebat: Fuisti aliquando tenebrx, nunc autem
ait: Videoaliam legem in membris meis repugnan- lux in Domino (Ephes. x, 8). In illis enim mens
tem legi mentis mex, et captivantem me in legepec- qus peccati tenebras ante habuil, nunc gratis lu-
cati, qux est in membris meis (ibid,, 13). Sic inte- men accepit. Apostolus quidem, dum condelecta-
rior homo in Christo renovatus, de exteriori ho- tur legi mentis sus sccunduminterioremhominem,
mine suo conqueritur. Unde et cum Apostolo cla- quo Deo consentit, dolet captivqm se secundum
roamus : Infelix ego homo! quis me liberabtt de exteriorem duci in legem peccati ex Adam venien-
corpore mortis hujus? (ibid., 24). Sed et cum ipso tis, quo prsvaricationi consentit (Rom. vn, 22).
respirantes, lsti subjungimus : Gratia Dei per Je- Non equidem duo sunt animi procedentes ex diver-
sum Christum (Joan. xvi, 33). Habemus autora et sis initiis, mali scilicet et boni, cum malum omni-
ipsum qui credimus consolantcm Dominum, ubi n no nihil sit, bonuro vero tantum sit, sicut ratio
ait,- Confidile,ego vici mundum (ibid.). Dum itaque raanifesta convincit. De quo me sspius tecum
peccato non consentimus, scd ad Christum refu- egisse meraini.Una quippeeteadem uniuscujusque
-girnus,qui hanc nobis inclytam nccessitatem dole- hominis mens est, et ea bona et una est. SinguU
mus et plangixpus, humilitate proficimus, malum- quippe homines singulas habent mentes. Sed mens
que iUud in membfis-nostrisquod inviti tolcramus, quae una est, dum vanitati subjecta est, non unara,
mirabilitef operante gratia in usum humilitatis scd plurimas habet voluntates. Subjecta est enim
converlimus. Hinc Apostolus ait : Nihtt ergo dam- vanitati dum versatur in loco quem posuit. Quem
notionis est his qui snnt in Christo Jesu, qui non locum Psalmista yallem lacrymarum dicit (Psal.
secundum carnem ambulant. Lex enim spiritus vitx LXXXIII,7). Qus quia uni, qui Deus est servire
in Christo Jcsu liberavit me a lege peccati et mor- contempsit, roultis ancilla dominis, imo tyrannis
/ tis (Rom. VIII,1). Credentibus lex spiritus vits est subjecta fieri meriiit. Inde fit quod cum ad eum
in homine inleriori, lex vero peccati et mortts est Cujus est reapirare satagit.ut in eo qui vere est re-
in membris hominis. Contra quod clamat Aposto- quiescere possit, deprimatur a lege membrorum,
ltis : Si secundum carnem vixeritis, moriemini. Si quam ab Adam, non ab auctore contraxit. Hsc
'
autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis est lex quam spontanea incurrit, sed spontanea
(Rom. vm, 13). Quandiu ergo caro concupiscit ad- C non deponit. Cum itaque natura, qu*m a Deo bo-
versus spiritum, et spiritus adversus carnem.opor- nam habuit, ad Deum recurrit, et vitio quod prs-
tet renatos in Christo carni resistere et spiritui de- varicata contraxit ad carnem refluit, non dus men-
servire. tes, sed una mens hanc pcenam tolerat, et quia
IV. INT. Dic, qusso, quonammodo caro concu- unum, qui summum est, injuste deseruit, per
piscit adversus spiritnm, qus sine spiritu nullum multa seipsam (70) dissipat. Novi ego unam men-
habet sensum ? tem eodem tempore ad multa injusta perpetranda
RESP.In Adam patre noslro, antequam peccas- simul inhiahtem. Dicam ergo multas esse in una.
set, nec caro spiritui, nec spiritus repugnabat Ego certe, ego ipse sum, qui simul hsc et illa mo-
carni. At postquam ejus spiritus superbia ductus lior agere una anima, unamente, qui etiam simul
superiori suo, qui est Deus, servire contempsit, et eodem momento ad diversa peftrahor, dum lan-
mox justo judicio ab inferiori, suo, carne scilicet, guida mente nihil ex toto, nihil perfecte desidero.
reciprocam legem in se suscepit.Quandiu enim spi- Sed nunc ad illud mente elevor, nunc ad aliud de-
ritus Deo subditus obedivit, et ei caro subdita sideriis abstrahor. Hsc est (71) pcena quam ex ra-
servivit. Ubi vero Deo restitit, resistenti caro re- dice propaginis vitiata patitur humana misoria.
pugnavit; sicque pro peccati pcena spiritus in suo j) De hac carnis concupiscentia quicunque descendit,
corpore intemperantiam gestat, et qui intempe- non habet in potestate carnem suam,quam gestat,
rans Deo fuil, [nunc] sub intemperantia carnis quin spiritui contradicat. Contra hanc renati per
sus miser gemit. Unde gravissimam pcenam tole- gratiam fideles militant ne regnet in eis lex mem-
rat dum carnem suam sibi adversariam portat. brorum violehta quam tolerant.Non a forispugnat;
Caro quippe spiritu vivificata, debuit vivificanti se intus est, dum in prssenti vivitur; omnino non
spiritui esse subdita; sed ejus subjectionem spi- tollitur,sed cum ea certatur.Electos enim dum ad-
ritus jure perdidit, quia Deo subesse noluit, qui vocat,audiri contemnitur. Amplexatur ut retrahat,
illi carnem vivificandam subjecit. In se ergo de se sed fidei virtute comprimitur. Hino Apostolus cum
spiritus pcenam tolerat,dum Deum deserens, a quo non posset dicere, Non sit, dixit quod debuit,
vivebat, dolet sibi carnem resistere, quam ipse Non regnet, inquit, [peccatum] in vettro mortali
(70) Colb. disaipatur. (71) Colb.miseria.

1197 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. V. 1198
corpore (Rom. vi, 12); et si adest cx originc, nonn A test esse in nobis, cum voce apostolica dica-
regnet in voluntate. Ubi enim regnaverit vincit, etit tur : Scimus quia in multis oflendimus omnes (Jac.
damnationi subjicit. Ubi autem nou regnaverit, li-- III, 2).
cct adsit, minime tamen vincit, sed quia vincitur. RESP. Peccatum nobis originaliter insitum per-
restat corona victori. Gralias autem nostro Redem-i- trahit ad peccandum. Unde Apostdlus nos revocat,
ptori, qui carnem nostram suscipiens, ab originalii dicens : Sicut regnavit peccatum in mortem, ita
intemperantia (72) liberam suo in se subjectamspi- et gralia regnet per justitiam in vitam xternam per
ritui carnem nostram ordine recto composuit : ini Jesum Christum (Rom.x, 21). Quia vero, ut supra
quocum utrumque sit, caro scilicet de carne virgi- diximus, debilitas et ignoranntia de peccati poena
nis et spiritus rationalis, qiis duo Dei Filius pro) venientia nos assidue comitantur, assidue in prse-
nobis accepit, et cum assumptis una persona fierii senti vita etiam fideles peccare coguntur. Hinc est
voluit,itaspiritus assumptus assumenti Verbople- illud Apostoli: Si dixerimvs quia peccatum non
ne subjectus exstitit, ut ci caro assumpta pleuis- habemus, nos tpsos seducimus, et veritas in nobis
sime subjecta fuerit; qui non per carnis concupi- non est (I Joan. i). Et vera est ejusdem sentenlia
scentiam,sed per charitatis gratiam de Virgine na- dicentis: Qui est ex Deo,nonpeccat (I Joan. m, 6). Ex
sci voluit Deus apud Deum,homoapud nos,ethomo ) n Deoest qui non sibi sed Deo vivit.Vivit antem Deo,
inter Deum et nos. Iste est exspectatio gentium, , ' non sibi, qui non sua, sed qus Dei sunt qusrit.
salus omnium; in quo si credimus, per ejus gra- Qusrit autem qus Dei sunt quem charltas levat ad
tiara absolvemur a controversia carnis et spiritus, Deum (/ Joan- v, 18). Quam ergo possidet charitas,
sub quo laborantes gemimus. Hanc exspectabat ; non consentit peccare voluntas, licet peccatum
Apostolns dicens : Nos ipsi prdmitias spiritushaben- ignorantis et debilitatis, dum hic vivitur, non eva-
tes, et ipsi intra nos (73) ingemiscimus, adoptionem dat: ad quod quia per consensum minime trahi-
filiorum Dei exspectantes, redemptionem corporis tur, chantatis remedio liberatur. Charitas namque
nostri (Rom. xm, 23). Unde et supra, Ipsa, inquit, hoc in electis insigne agit officium, quod etsemper
crealura liberabitur a servitute corruptionis (ibid., operatur bonum, et semper operit multitudinem
21). Hsc est autem corruptionis dolenda servitus, peccatorura de ignorantia et debilitate provenien-
quod caro adversus spiritum et adversus carnem tium. In quo ergo charitas perseveraverit, nequa-
concupiscit spiritus. Dicitur autem earo concupi- quam perife poterit. At vero quisquis, deserendo
scere quomodo lingua loqui vel oculus videre. Quis charitatem, ad peccandum suam exhibet volunta-
enim nesciat quod anima per linguam loquatur, per tem, ille in similitudinem praevaricationis Ads
oculum videat, csterosque sensus moveat, et per contemnit (74) Deum, dum ex cousensu .et delibe-
eos agat! Carnalis itaque delectatio ex anima est. C ( ratione libens proruit in peccatum. Hic jam non
Per eam enim delectatio sentitur. Ex carne est. Nam vivit, quia justitiam qua vivebat, amisit, quia
sine illa carnalis delectatio non sentitur. Cum ita- fidemperdidit.Perdiditfidem, dum sciens et volens,
que dicitur: Caro concupiscit adversus spiritum, sola Dominumque contemnens, ruit in (75) impietatem.
delectatio illa intelligitur quam de carne et cum Fide igitur amissa, amittitur et qus ex fide est
came a se vivificata habet spiritus. Sic et quando justitia. Amissa vero justitia, amittitur et qus ex
dicitur : Spirttus cdncupiscit adversus carnem (Gal. justitia est vita. De talibus in ea qus ad Hebrsos
v, 17), solam intelligimus quam contra carnis ille- scribitur terribiliter exclamatur : Volunlarie enim
cebras habet delectationem. Sed cum ia electis peccantibus nobis pcst acceptam notitiam veritalis
operante gratia recte membris corporis spiritus jam non relinquitur hostia pro peccatis. 0 quam
imperat, tunc caro non excitat concupiscentiam, gravisistaestjactura,qua amittitur nostrs redero-
sed exhibet obedientiam. Quisquis autem in hac ptionis hostia, qtis in sortem perditionis horri-
mortali vita dolet se a carne sua sspius offendi, bili lapsu prscipitat! Quisquis autem in tanto la-
magis doleat quia factori suo ipse qui factus est bitur profundo prscipitii, ut obstrusus mole despe-
sspissime non consentit. Nos quidem, dum in ratio-is non recordetur unde cecidit, hic inter
corpore mortali vivimus, evitare per nos minime , T\ ] mortuos mortuus habet numerari. Hoc Psalmista
possumus quin aut ignorantia aut debilitate pec- noverat, qui deprecans ait : Non me demergat tem-
cemus, qus decarnispropagineexAdamtrahimus. pestas, aqux, neque absorbeat me profundum, neque ur-
Aposlolus quidera dicit : Mente servio legi Dei geat super me puleus ossuum Psal. LXLIII,26). Aqua-
carne autem legi peccati (Rom. vu, 25). Ecce unde. rum tempestate demcrgitur qui tentationum flucti-
ad peccandum trahimur. Justificatio autem unde siti bus peccando trahittir. Quod si munus pcenitentis ad
ostendenS dicit: Christus traditus est propter delicta, enatandumnon dirigitur, profundo criminum absor-
nostra, et resurrexit propter justificationem noslramt betur. Si autem iniquitas eo usque progreditur ut
(Rom.iv, 25). desperatione ciimuletur, ejus danrhationis puteus
V. INT.Justificatio ista quam dicis quomodo po- desuper obturatur. E contra nobis Apostolus oo
(72) Colb.liberavit cum in se subjecta, etc. (74) Al. Dominum.

(73) Colb,Gemimus. (72) Colb. peeoatum.
1199 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1-00
currit et clamat: Tenlatio vosnon apprehendat nisi. A exspectantiumChristiadventum,aliasuscipientium.
humana (I Cor. x, 13). Tcmpora quidem variaritur, et pro variis tempori-
VI. INT. QUS est humana tentatio quam Apo- bus vita et aotus fidelium dispensantur; sed unitas
Stolus non excludit, et qus illa quam non con- fidei pro temporum varietate non solvitur. Impossi-
cedit? bile est enim post lapsum primi hominis aliquem ali-
RESP. Humana, ut mihi videtur, tentatio dicitur quando salvari absque fide Doraini nostri Jesn
qus nos in prssenti vita invincibilis et assidua co- Cbristi qus parvulis est in sacramento, majoribus
mitatur, dum per ignorantiam seu per debilitatem autpm cum obedientis debito. In state quidem
quisquo,quantumcunque fidelis, abono retardatur: minori non habent fidem parvuli, sedsuseipiuntsa-
qus quia nolentes patimur, venialiter peccamus, cramentum fidei.Sicut autemPetraqns Christum si-
qui in Christo renati sumus; ad quem dum cum gniflcat.Ghristusdicitur.dicenteAposlolo :Petraau-
humilitate refugimus, ab his assjdue relevamur, tem cral Christus(ICor.x, 1), sicsacramentumfldei,
Cum autem tentationi humanse diabolica superap- quia fidom significat, fides appellatur. Ah Adam
ponitur, quod fit cum aut deliberatione yel con- quippe usque ad Abraham fldes fuit absque visibili
sensu seu voluntarie peceatur.jam non veniale(76) remedio sacramenti de qua in ea qus ad Hebrsos
uialum quideraagitur, sed criminalemerito.judica- _. scribitur ita legitur: Gredere enhn oporjet acceden-
tur.Ibi'namquefldes emoritur, quaperdita, ei qui tem ad Deum quia est, et inquirentibus se renumera-
reus est damuatio debetur. Ex hac quippe justitia tor tit (Hebr. u, 16). Ab Abraham vero usque ad
-in pivili causa statutum novimus, quia CUEQ aliquis Christum in gente Hebrsorum additum est visibile
de rebus Domini seu quilibet (77) usurpasse pro- circumcisionis mysterium, sed in masculistantum.
batur, si se inscienterid egisse defenderit,ueurpa- Tempore autem Gbristi tam a feminia quam ma-
tum pro more restituit, etindemnatusevadit.Si.au- sculis in omni genere cum fide suscipitur sacra-
tem id scienter egisse convincitur, non solumusur- mentnm baptismatis. Sio enim Veritas ait: Niti
pato sed et suo jure privatur, et pro sui contemptu quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potett
Domini coridemnatur. Secundum hanc considera- intrare in regnum Dei (Joan. ni, 5). Et alibi: Qui
tionem levia a gravibUs, venialia a criminalibus crediderit et baptizatus fuerit salvus ertt (Mavc.
peccata differre sentimus. In levibus naraque seu xvi, 16). Dicendo qui cretUderit, fidem innuit. Ad-
venialibus quisque fidelis tanquam a serpente tan- dendo etbaptizatus fuerit, remedhim oatendit. Unde
gitur; sed dum voluntatepeccandi nequaquam tra- generaliter prscepit : Euntes, inquit, docete qmnes
hitur, non tenetur; dum peccato quidem minime gentes, baptizanles eos innominePatris et FUUet
consentit, uequaquam moritur. Habet enim Ghri- Spiritus saucU {Matth. xxvui. 19). Qucd autem mo-
stum singulare et summum contra omnia mala re- C derno tempore valet baptismus in omnigente, hoc
roediura. Hic sub prssenti miseria gemit, et ad eglt anti.quitns solafides [majorum] pro parvulis, et
Christum, quem diligit, penseverando refugit. At pro his, qui sunt ex Abraham, mystefiumcircumci-
cum aliquis suggestionem.[malam] sibi propositam sionis, De quibus Dominus ita dixit: Masculus cui
scienter recipit, viamque justitis prudens et volens caro praputii circumcisqnmfutt,peribUdepopulo
deserit, mox in similitudinem prsvaricantis Ads, suo Qenes. xvn, 14). Et scieridum quia parvuUs su*
tanquam a paradiso, sic ab Ecclesia meretur abscidi, scepta sufficiunt aacramehta fidei, adultis vero ad-
et pro gtoria simjlitudinis Dei ignominiam simi- denda suntopera charitatis et sacrificia qus Deua
litudinis(78)pecorumincurrit,totus peccato reddi- instituit, et qus pro temporum varietate,proutvo-
tus tam corpore quam spiritu. Unde nemo potest luit ad salutem (79) fidelium permutavit. Sacra-
resurgere per ae nisi eo qui suscitat mortuos rele-. menta.quidem qus antiquo populo fuerunt impq-
vante et per psniteritiam suscitante. Hi sunt quo- sita, nunc autem aunt ab actione remota, legtmua
rum ruinam deplorat mater Ecclesia; quoa ai su- a4 instructionem etfidei corroborationem, non ut
pema reducit gratia, instanter adjuvat et reconci- agendo servemus, sed ut interpretatione spirituali
liat; quibus et saoramentorum remedia mater pia fidelibus mysteria revelemus.
ministrat. j
JJ VIII. INT. Dic, qusso, varietas ista curaccidit?
VII. INT, De sacramentorum varietate miramur, Quare Christus ab initio non venit?
quod non sub eisdemteneturhomoChristianusqui- RESP.Scire debes quia homp superbusprimosub
bus olim Ilehrsorum populus. naturali lege sibi fuerat relinquendus, ut in se
RESP.Nescisquiapopulusille antiquus sublegis ipso cognosceret quodnihil ex se nisi peecatumba-
vinculo et lumine prophetico ad Christum traheba- beret (90) et habitum per se deponore nullatenus
tur ? Nescis quia Chriatiarius non nasciturum exsper posset. Huic [insuper prscepta et scripta] legis cen-
ctat, sed quem suscepit Christum adorat ? suram Deus adhibuit, et prophetis doctrinam mi-
Bene ergo suril alia sacramenta snb tempora nistravit, ut dum nec naturali voluntate, nec legis
(76) Colb. peccatnm. (80) Colb. Qum ex se nisi se posse peecare vide-
Colb. usurpare.
(77) Colb. ret, et sicconvictus nonjam superbus,8edh^mUis
(78) prsvaricationis Ads incurrit. Deum qutewet,
(99) Colb. gentium.
1201 DIALOGORUM LIBRI VII. - LIB. V. 120-
verbere, oec prophelarum dogmate se posse pecca- A tem in cruce, sed pendentem pro scelere. Respexit
tum evitare cognosceret, tahdem ad Christi gratiam et gratiam contulit, quia moriens confessus sum ei
eonvictus redlre. quo damnationem promeritam peccata qus habui. Et Csteris Christb moriente dc-
per Christum evaderet, quo et justitis semitas, sperantibus, solus ego, si dicere audeo, vitam in
quas injtiste reliquerat, reintraret, et per obedien- moriente qussivi. Nescitls quia confiteri Christo
tiara ad beatitudinem rediret. Lex enim jubendo et pro nobis in cruce pendenti et morienti, idem est
prophetia docendo suam horoini demonstrat infir- ac si cum Christo crucifigi eique commori? ipse qui
mitatem,ut demonstrata inlirmitas qusrat Salvato- Sua gratiacircumcisionis etbaptismi remedia dedit,
rem,- a quo sanata voluntas possit quod per se in- publica habet et privata. Jeremiam enim in ventre
firmata non potuit. Lex ergo trahit ad fidem tan- taatris sus sanctificavit, occulto quidero remedio
quam psdagogus, fide spiritus impetratur,spiritus quo ipse novit et voluit. Joanriem quoque adhuc
prsstat chatitatem, charitas implet legem, lex in- clatisum in utero matris Spiritu sancto replevit, et
firmo cumulat prsceptnm et negligentibus pcens exsultare in gaudio fecit, dum prssentiam Salvato-
vineulum. Bona est ergo lex recta jubendo, non in- ris in Maria virgine sentire meruit. Quaire ergo mi-
firmum sanando, sed infirmo transgrcssionem au- ramini quia ine pendentem jtixta se, negantibus
gendoy non culpa sui, sed culpa infirmi. « osteris, confessofem stiiim fecit, novoque reraedio
Fuerat itaque homopriusexseipsocorivincendue, et passionis sus participem et glOris esse fecit con-
dehinc legis auctofitate coerceridus, doctrina pro- sortem. Nolite ergo contra: sacramentorum remedia
phetica erudiendus, sacramentis renovatidus, obe- riie ulterius prssentare, quem si Evangelio credi-
dientia nutriendus, et sic vetere exuto homine, tis, et corisortem remedii et pOssessorem paradisi
novoperenniter inChristo mansurusinduendus. Et confiteri debetis. Dicite, qusso, qtiid Si antea ba-
ne quis Sacramentorum remedia contemneret, ipse ptizatus fui ? An quia baptizatum me nescitis, non
qtiiinstituitJesusCbristuspatriarcharumofactiliset baptizatum esse convincitis ?
voce prophetica pfsmonstratns, ipse quam instituit X. IOT.Placet valde responsio quatri proponis.
circumcisionem in seipso suscepit. Et ne baptisma SCd SioUtde baptismo latroni nihil certum tene-
Domini refugiat servus, baptismum a servo susce- mus, Sic et de baptismo apostolofum dubitamus.
pit Dominns, a Joanne Christus. Scire autem te Eos 8iquidem baptizasse legimus, sed baptizatos
volo quia baptismi sacra largitio, licet conveniat esse riescimtis.
officio sacerdotum, tamen iri necessitate comrnissa RESP.Vefom est quia neminem apostolofum prs-
est manibus qiiarumlibet personarum. Sic enim ter apostolum Paulum legimus baptizatum. Sed
Deus instituit, quod intrare ad vitam non possit , mtilta fiiisse pro certo teriemus qus tamen scripta
nisi qui rehatus fuerit ex aqua et Spiritn. G non vidimtis. Quomodo autem Apostolos fuisse
IX. INT.Quid dicis? Nonne mtilti ad vitam ster- baptizatos dubitafe possumus, quos audisse a Do-
nam peryeriiunt dum pro Christo passi sunl; quam- mino et prsdicasse miindo novimus : Nisi quis re-
vis baptismi gratianr minime perceperunt ? natus fuerii ex aqua et sperittt, non potett intrare in
RESP.DChis sane qui ante moriuntuf pro Christo, regnum Dei (Jotm. nij 5) (81). Pensare ie quidem
quam renascantur in Christo [potest dictum intel- convenit quod Dominus in ccena paschali Petro
Hgi quod] in Evangelio Matthsi Veritas ait: Qui respondit: Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes
perdiderU animam suam propter me, inveniet eam lavet (Joctn.xm, 10). Lotum ergo lavare volebat,
(Matth. i, 39). Juxta Lucam, salvam faciet eam quem non totum.sed in pedibus tantummodo lavan-
(Luc. ix, 24). Ex hac fide salvi facti sunt qui, dura censebat: lotum intelligimus baptismate (82),
dum minime sacramenta pcrceperunt, prsventi lavatam pro mundana conversatione. Mtindus qui-
tamen pro Christo passi sunt. Sub hujus fidei dcm est totus, omnis in Chisto renatus,dumfidem
sacramento, parvuli in Êgypto sub Pharaone, in servatoperibus.pro mundanaqtiidem conversatione
Bethlehem sub Herode, martyrio coronati sunt. lavandus in pedibus, quia nondunl (83) ab ignoran-
Eo namqfiB sariguine quo Christus in eis qusreba- tia et debilitaie venientibUs ex traduce omnino so-
tur, eo ipsi in Ghristo consecrabantur. Qui autem D lutus. Ei ergo quem lotum noVit pedes solumroodo
contra' saCramentorum remedia ssroctum illum la- lavit. Qu&propter non est itefandus omriino ba-
tronem de cfuce adducunt violenter, quid faciunt? ptismus.quo suscepto unusquiBque mundusestto-
Dicunt eriim quia latro ille nec baptismo regenera- ttis. Si autem post baptismum supgryixefit, nec a
t-»,' ntfd catisa GhriBti ifa-crucefuerataffixus.Quare fide exorbitaverit, lavandus est tdntum in pedibus.
erg<V,_itlit;paT_di9_Sei aDominb est repromissus? Hinc est quod vere judicatuf hsresis, si semel a
Notifie eisidem pro'88 respondere poterit: Cuf me quocunque baptizatum quis debere censeat rebapti-
cdritf*s_cramentor_m gratiaffl' suscitatis, qui gra- zari. Sed in pedibus pro temporalium sordibus ac-
tiam siisoepi-? Ipse atietor gratls grartuito pendens tionum unumquemque [fidelium] convenit pceni-
inetuce feflpexit mependenteih juxta se, penden- tentis sacramento lavari.Quod sacramentum et Do-
(81) Al. ad hsc et illud accedit quod Dominus in (83) Colb. a peccatis per ignorantiam et debilita-
ccena paschali. tem venientibus ex traduce omnino est solutus.
(82) Al. lavandum.
1.03 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIKP. 1S04
minus fecit, et suos servare mandavit, et ordo A obduratus ille resistat. Quod sl obduratns Ecclesis
nionasticus celebrando custodit. Sacramenjum hoo judicium spernit, tunc ab Ecclesia nominatus sen-
Dominus Jesus Christus suis servandum imposuit; tentiam merito damnationis suscipit, et cum hu-
quod nec quandocunque a fidelibus rite fit cre- jusmodi apostolira auctoritate decet nec cibum su-
dendum est in sacramento pcenitentis pedes la- merc, [multo magis non orare, nedum in sacramen-
vari.hoc est a contractu conversationis hujus tem- tis agere.] At vero cum deficientibus testibus pro-
poranes fideles emundari. In his eniro ista mun- bari non possunt, de perpetratis criminibus, tole-
datio remissionis vere fit,quos iniquitas qus fidem randi sunt, neo a judice nisi dato probationis judi-
destruat non contingit. Sic etiam ex traditione cio damnanti sunt. Quos sibi reservat Dominus ubi
apo3tolica fideles infirmos inungit Ecclesia. Hsc ait: Mihi vindidam, ego retribuam (Rom. xn, 19). Sed
unctio, testante Jacobo apostolo (v, 15), sub ora- nec de his omnino desperamus, quamvis de peri-
tione presbyterorum a peccatis relevat infirmum. culo timeamus. Sspe enim et de talibus aliqiioa vi-
Veneranda itaque sunt sacramenta, et pro more sitante gratia converti videmus (84) et lstamur nos
quo Deus eos instituit observanda. Nolunt arrogan- aliquando tolerasse quos ccrnimus tandem bene
tes, sed purificant humilcs. Nesciunt mundana dif- vivere.
finiri sapientia, seddivina percipiuntur obedientia. n XI. INT.De sacramentorum remediis eorumque
Ad hsc quisquis accedens, stultus fiat, ut sit sa- ministris, et de malorum vel justa separatione vel
piens. Qusratur in eis sanitas, non disputandi va- tolerantise dispensatione, te loquentem libenter au-
-nitas. Dantur enim nobis corporea sacramenta,sed dio. Sed de ministris suspensis vel excommuni-
ccelesti vitute-praedita. Miro siquidem modo qui catis seu depositis audire te cupio. Si enim ali-
olim in corporalibus per primum patrem cecidi- quando ministrare prssumunt, quid faciunt? An
mus, ex his per secundum, qui et Deus est ad epi- HHquibus manus imponunt, Spiritus sancti do-
ritalia reditum habemus.Nemo ergo prsjudicet sanum per eos accipiunt? Quod si ad altare ve-
cramentis, sed remedia devotus qusrat in eis. niunt ministraturi, an ibi conliciunt corpus Chri-
Morbi Bui dijudicet sgrotus incommodum, non sa- sti ?
lutare summi medicantis antidotum. Sua esse sen- RESP.In his quod catholicum est te volo sentire.
tiat infirma, qus autem Dei sunt fortia. Dum vi- Non omnium est altaris mysteria celebrare, conse-
det exterius corporeum sacramentum, fide divinum crationes agere, vel ordinare. Ad bso sane agenda
interius penset effectum Dei, quippe virtus per mi- Christus Jesus apostolos consecravit, ab apostolis
nistrum in sacramentis operatur. Minister autem Ecclesia agendi formam accepit et solemni obser-
tantum minister est. Qui efficaciam prsstat myste- vantia oustodit.In his ergo agendis nemo snscipi-
riis, Deus est. Nemo ergo contemnat vim sacra- C tur, niai qui more apostolico ad agenda mysteria
mentorum pro vitiis, ministrorum, quorum malitia consecratur. Ei autem cui Christus per Ecclesiam
non contrahitur Dei omnipotentia. Non potest mi- consecrandi officium tradit, ipsi Christus, si quando
nus in malo, majus in bono, qui indifferenter de expedit, per Ecclesiam officium subtrabit, et ne mi-
omnibus et in oronibus potest. In Deo siquidem nistret interdicit. Aliquando etiam deponit aut a
minus potest qui malus est, magis potest qui bonus sorte fidciium excomraunicando dejicit.Quem itaque
est. Deus autem omnipotenter in utroque potest. Christus per Ecclesiam deponendo et excommuni-
Inde est quod plures novimus sibi quidem malos, cando destituit ab officio, si in sacramentis mini-
sed aliis utiles fuisse ministros, ipso operante per strare prssumit, qui jam minister non est, nibil fa-
eos qui prout vult bene semper operatur tam per oit. Sic enim ea Deus agenda instituit, ut non nisi
malosutique quam per bonos.Non maculat aliquero per ministrum valeant fieri. Quare qui minister non
communio malorum in participalione sacramento- est, nihil faoit. Quod si quislibet in sacramentis
rum, sed in operum consensione malorum. Qua- 'ministrare posset, si bene consideres, status omnis
propter ministros.licet malos, nullus abjiciat quan- Ecclesis deperiret. Quid namque clavis Eccleais
diu eos Ecclesia tolerat. Audiat dicentem Aposto- ageret, si in sacramentis unusquisque prout vellet
lum : Tu quis es qui judicas alienum servum ? (Rom. Q agere posset? Quid ligaret? Quid solveret? Sed velit
xiv, 4.) Quos tunc tantum abjicere licet cum eoa nolit iniquorum pravitas, Christus imperat, clavis
Ecclesia manifeste suspendit aut removet. Eis ta- ejus Ecclesis commissa solvit et ligat, ministros sa-
men semel imposita ordinationis manet gratia: sed cramentorum ordinat, deponit, reconciliat. Legimus
manet ad judicium, non manet ad officium. Quod tamen et de excommunicatis talibus dispenaationem
si Ecclesis placeat ut eos aliquando revocet, revo- factam a Patribus. Universalis Ecckssia Novatianos
catos absolvit et reconciliat, non quidem reordinat. hsreticos anathematizans damnaverat, sed eorum
Quem autem aliquando a communione segregat, clericos ad . catholioam [fidem] redeuntes Niccena
quod adsit ut absque judicio fiat 1 nonnisi mani- synodus quos acceperant habere permisit [imo de-
feste convictum aut publice confessum, medicina- dit] ordinea. Carthaginiensis quoque synodus Do-
liter tamen damnat, et pia crudelitate sanat nisi natistarum |clericos cum suis ordinibus suscipien-
(84) Colb, qtiod et lstamur.

1.05 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. V. 12C6
dos esse decrevit, quibus ordines concessione rataa A sed errasse nollemus. Qui etiam divinis auctorita-
prsstitit,attendens nou quid mali in ordinatore fue-:- tibus sua sensa probare voluerunt, sed testimonia
rit, sed quid in ordinandum per sacramenti verbaa qus adducunt nihil aliud convincunt, nisi Deum
descendit. Nemo autem contra Ecclesiam sentiat,;, animas creare,vel fingere.vel dare,vel insufflare cui
nemo clavibus ejus contradicat,qus in Spiritu sanet quando et unde voluerit : qui sicut novit.sic om-
cto solvit et ligat, ligandique et solvendi officiuml nia facit. Ne autem tua pia simplicitas et simplex
sensu dispensatorio temperat,Hanc clavem qui te- eis pietas in aliquo errore consentiat,pauca de er-
uet nunc teneat, donec de medio fiat.De medio au- roribus tibi cavenda subnotare volumus. Errat qui
tem, hoc est de communi tunc erit, cum publicee dicit Deum fecisse animas, non de nihilo, vel de
etpassim-sub Antichristo iniquitas prsyalebit.Tunc e _ aliqu.o,scd do-sc ipso.Novimus enim animas et mu-
sacramenta respuentur.claves Ecclcsis contemnen- tari ct quam sspe erroribus affici, ct nisi per gra-
tur. Tunc tanta persecutio contra Ecclesiam erit,, tiam reparentur, pro erratis condemnari, judicantc
ut si fieri posset, ipsi in errorem inducantur etiaml ipso qui condidit.Errat qui dicit animam esse cor-
electi.Sed Deo gratias, breve tempus erit. Tolleturr pus, cum ipsa sit spiritus. Rationalis namque et
impius, et (85) Ecclesis libertas stabit, et cuml intellectualis ad imaginem et similitudinem Dei
Christo libera permanebit. Hsc est libertas quaroi -, i faclus, et mandata suscipit.et inter bonum et ma-
Christus dc Virgine natus munda reparavit. Cumi lum utique discernit; [quod quidem corpus non
hac infernum viclor intravit; cum hao surgens ai facit.] Errat qui dicit animam,antequam carni uni-
mortuis, suos ab inferis liberos eduxit, et ccelumi retur, bonum oliquod meritum habuisse, sed per
gloriosus ascendit. Libertas hsc, thesaurus ille estt carnem amisisse.Sic et qui dicit animam malum
qui in agro absconditus.sapienter ab emptorequs- habuisse mefitum, quo meruit ut pro eo in carne
ritur. Agrum quippe dicimus mandata Dominf, qus i ferret supplicium. Sed quomodo potest ostendere
mandavit custodiri nimis; ad qus forti accingitur animam ante carncm bonum vel malum meritum
exercitu fidelis, ut thesaurum in eis absconditum i habuisse, quam non probat anto carncm fuisse?
valeat adipisci. Hinc Paulus ait: Existimo enim quodI Non legit quia Apostolus dicit nondum natos nihil
non sint condignx passiones hujuf ternporis ad fulu- egisse boni vel mali.Erratqui dicit parvulosabsque
ram gloriam qux revelabttur in nobis (Rom.vui. 18)., regeneratione divini sacramenti mortuos non dam-
De hac autem gloria idem alibi : Ipsa,mqu\t, crea- nari,cum omnes atlestetur Apostolus exuno in con-
lura liberabitur a servitute corruptionis in liberta- demnationem trahi, nisi fuerint membra Christi.
temglorix filiorumD:i(ibid., 21). "Pro hac et pa- Sed nemo fit membrum Christi nisi vel per fidem
triarcha Jacob luctabatur cum angelo,quem dimit- Christi renatus vel ante pro Christo passus.His ita-
tere noluit.donec ei benedictio collata remansit.Sic f C ' que de erroribus exclusis, scire te convenit
quia
et nobis aservittite ad libertatemredifevoluntibus i liber Geneseos primus homo quomodo factus sit
occurrit angelus, id est sermo divinus, Dominics i evidenter ostendit. Corpus ejus de Hmo terrs di-
voluntatis nuntius,cum quo dum pio laboris exer- . cita Deofactum, et spiraculum vits ei qui factus
citia luctamur, perseverantis merito ccelesti bene- efit a factore insufflatum.Insufuatum dicit spiracu-
dictione consumamur.Prius itaque oportet te ser- lum ne sentias do Dei substantiafactum.Nam dum
varemandata.utbeneagendoadintelligendamquam sufflamus,non de nostra substantia flatum facimus,
muridus ignorat Hbertatem [gloris]. filiprum Dei sed aerem traductum remittimus. Deus spiraculi
proficias.Hinc Psalmista Domino canit : A manda- conditor est, id vero conditum; Deus immutabilis,
tis tuis intellexi (Psal. cxvin, 104). Unde qui servat id sspe mutatum. Ei etiam adjutorium simile sibi
mandaltim, audactef clamat ad Dominum : Servus deejus cosfa feminam formavit; qus unde spiri-
tuus ergo sum,da mihiintellectum,(ibid., (125).Man- tum acceperit, S"riptura tacuit, sicut et de eorum
dalum itaque Domini quiahomo primus in paradiso postcris.Utrum autem indeanimas habeantposteri
noluit servare, jure libertateaa perdidit, cujus et unde primus homintim habuit,id est ut sicut primo
intelligentiam pariter amisit. Hinc Psalmista ait : illi nOvam;Deus indidit, sic novas quoquc, non de
Homo cum in konore esset, non intellextt, compara- j) J traduce-,a Deo habeant posteri,an sicut corporase-
tus est-jumentis insipientibus, et similis factus est quentium prqpagutitur de primo corpore, sic de
illis (Psat.:XLViii,13). Hsc est insipientis calami- primi anima csterorum formentur anims,nondum
tos, qus in emni generatione ex Adam originaliter nobis manifesta ratio probavit, nondum nobis pro-
'
descendit. z .. . phetica vel ovangetica auctoritas promulgavit. Sed
XII.lNT.Manifestaest carnis propagatio de semi- quo feror? Dum stibito ad mentem redeo, illam
nis traduce descendensr- Sed utrum unusquisque catholici doctoris. Hieronymi dico presbyteri, sen-
nostrum inde animam habeat unde carnem nescio. tentiam ipse respicio, qui eam sedes apostolica et
Nec boc certum habeo, ari inde anima peccatum universa legit et tenet Ecclesia patenter video.Scri-
pcenamque traducat, an aliunde.contrahat. bit sane singulorum animas a Dco ficri novas, non
Rflsp.Quam multos de anima tructasse legimus, de traducepropagatas.Quod et lantopere coulinnul
(85; Colb.glorisc
ut his qui aliter senserint dicat anathema. Sed et A ita in parte altera se collidunt, ut inferant alteri
hoc ipsum generaliter accapit Ecclesia-Nos itaque, prsjudicium.At dum alteri prsjudicasse culpantur
qui filii sumus Ecclesis, nequaquam-ejtis de- et admoniti non corriguntur, quia errorem defen-
bemus sententiam reprobare; sed concedimus dunt, hsretici nominantur.
animam a Deo factam, attestante Hieronymo, non XIII. INT. Disc, qusso, cum utramque senten-
de Adam traductam, novam et innocentem, tiam Ecclesia
' - suscipiat, quomodo uterque conoor-
carni qus do Adara descendit unitam. Aposto- ~"dat." _
lus quidem dicit quod supra jam posui, quia RESP.Rationalem animamr quam Deus unicui-
nondum nati nihil egerunt boni vel mali. Con- que hominum infundit, non sub peccandi necessi
atat ergp quta sub nullo vel suo vel alieno cri- tste cbmprimit, sed earo cum libertate arbitrii ra-
mine condita est, qus nova et bona Deo au- tionalem efficit.Cum itaque anima primum peccat,
ctore carni conjuncta est. Constat sane apud sum. qus arbitrii Hbertate constat prsdjta,nalla quidem
mum judicem nullum dare in condemnationero qui necessitate, nec Dei, qui nocentem nullam facit,
non habuerit crimen. Sed, dicit aliquis, quia caro nec sua, nam libera fuit; sed propria voluntate
de Adam traducta peccatum originaliter contrahit. peccatum incurrit. Deus enim sicut non. facit no-
Quid, inquam, dicit? Nescit; quia nisi in sola vo- -, centem, sic nee damnat innocentem. Constat qui-
luntate-rationali nusquam peccatum invenitur?Pro dem quia,dum vivificat carnem de Adam seminali-
rationalis anims inobedientis constat caro fuisse ter venientem, quam cito per animam caro vivit,
.corrupta. Peccatum autem in carne et cum carne mox incentiva concupiscentis, qus in Adam cor-
habet anima.Qui vero carnem solum.cum de Adam rupta contraxit, vivificanti se spiritui importuna
seminaliter venif,"" peccatum ideo habere dicit, suggerit. Huic dum spiritus primo vohmtarie con-
quia, postquam in Adam corrupta est, sic ad (86) sentit, post consuetudinem impendit,consuetudine
peccandum habihs facta est,ut quam cito ei corru- vero inolita necessitatem incurrit. Hinc est quod
pts unitur anima,mox ex carne impotentiam resi- prirao sensibus corporeis, ratione sopita, se totam
stendi peccato ipsa contrahat, qusso dicat utrum iropendit. Unde bene dicitur, Adam non per pro-
necessitate an voluntate anima hoc incurrat. Si prietatem naturs,"sed per similitudinem culps et
eam Deus sine mali causa meriti sub hac necessi- participationem pcens.Sic Dominus quibusdam di-
tate comprimit, injuste facit.Sed Deum injuste ali- cit: Vosex patre diabolo estis (Joan. VIII, 44), non
quid agere nefas est dicere. Non igitur D_us eam quidem natura, sed tantum malitia. [Et si nescia-
peccare compellit. Quare si anima nova veniens et mus disserere quomodo anima parvuli seminaliter
botia in carne vel cum carne peccatum ineurrit, generatur,tam cito peccat, quam cito in carne vi-
non necessitate, sed propria voluntate delinquit. C vit : scimus tamen quia Apostolus confirmat qnod
Peccat igitur ex se, non quidem ex traduce. Sed - omnis qui peccat eget gratia.]Quia vero nulla peo-
quid dicimus? An Apostoio contraimus? Perunum cat ante carnem, nulla post carnem, sed dum car-
inquit, hominem peccatum intravit in mundum,-et nem corruptibilem vivificat, in carne et cum carne
per peccatum tnors; et ita in omnes homines per- solummodo peccat : recte dicit Apostolus omnes
"transivit, in quo omnes peccaverunt (Rom. x, 12). peccasse in Adam, id est in carne traducta de
Audi ipsum alibi attestantem : Sunt, inquit,e_ uno Adam'. Omnis ergo anima unita carni de Adatn
omnes incondemnationem (ibid., 16). Constat igitur venienti juxta Apostolum peccatum inourrit, et
apostolica auctoritate omnes in Adam peccatum in- captiva remanet sub mole peccati,nisi eam dum in
currisse; quibus oportet Christi remedio subveni- "carne vivit, relevet misericordia Cbristi. Scriptum
re, ne cum peccato moriantur, et damftari merean- est enim : Omnis qui factt peccatum, servus est pec-
tur. Hac do causa consuetudine ecclesiastica pro cati (Joan. vm, 34). Hsc raisera servitus hominis
parvulis curritur, ne non baptizati moriantur. arbitrium non sinit esse liberum. Dum enim pec-
Evangelica namque decernit auctpritas, quia, nisi cato fit subditum, perdit posse bonum; sed post
quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest amissara libertatem, tenet nomen, tenet et ratio-
introire in regnum (87). coelorum. Cum itaque di- n nem.non qus fit per se idonea ad conaequendadi-
cat Apostolus omnes in Adam peccasse, et Ecclesia vina, sed tamen dispensantur ad peragenda p:s-
cum Hieronymo sentiat singulorum- animas non sentis vits negotiar ut est artes dicere, arare, sdi-
propagari de traduce, sed novas fieri quotidie, ficare, et cstera talia.[Quam multa etiam de apiri-
quomodo simul utrumque consta,tvenim,quod sci- tualium seu corporalium natura nolunt diaserere,
licet omnes peccaverunt, et quod "non de Adam sed perniciose, dum sine charitate.] Ista quiden^
fiunt.sed singuls in singulis novs sunt?Hisangu- suat bona de natursbonovenientia, qusDeustam,.
atiis coarctati quidam, utramque sententiam vi- bonis quam malis prout vult, accommodat. Rapere..
dentes, nec utramque concordare valentes, dum autem seu turari, perdere et luxuriari, et ostera
non valent qusrentibus super his respondere, et hujusmodi nequaquam Deus instituit, ideoquenec
tamen.erubescunt se quod nesciuirt fateri nescire, pertinent ad substantiam yits prssentis,^Ncn>Bun.,'
(86) Colb. ad peccatum. W) Al. pei.

1209 DIALOGORUM LlBRI VII. — LIB. V. 1310
quidem a Deo, sed maculant vitam qus est a Deo..A Vide sacramentum: Christus resurgens ex mortuis,
Malum itaque, quia a Deo non est, nec res nec es- jam non tnoritur (Rom. vi, 9). Immortalis autero et
sentia est, quare nomen tantum est. Si enim res impassibilis a mortali sensu et passibili non potest
vel essentia aliqua essent, bonum essent. Quscun- sentiri.Cum igitur ejus prscepto et munere ipsum
que enira sunt, ideo utique sunt quia a Deo sunt, sumimus ab altari prssentis Ecclesis, pro modo
et bonaa bono sunt.Bonum autem summum,quod sumendi mancnt ibi et forma et sapor piissimi cor-
non est factum, ideo vere est quia incommutabile poris. Sumitur enim sub specie panis et vini.sicut
est. Ea vero qus facta sunt, nec omnino sunt, nec olim sumptum est ab apostolis in ccena paschali;
omnino non sunt. Omnino quidem non sunt, quia cura autem ibi neque panis neque vinum sit, sed
idipsumquod Deus est, minime sunt;-nec omnino sicut ipsa testatur Veritas, corpus et sanguis Do-
tamen non sunt, quia, licet mutabilia,a Deo tamen mini nostri Jesu Christi.De hoc Andfsas apostolns
facta suntr. Ab his ergo qus vere non sunt revo- respendens ait: « Immaculatum Agnum quotidie
candi sumus, ut ei qui vere est (88) singulariter in altarLcrucis sacrifico ; cujus carnes postquaro
hsreamus. Sed ad hoc quia invalidi sumus, me- populus credentium manducaverit, et ejus sangui-
diatorem Dei et hominum Jesum Christum adore- nem biberit.Agnus qui sacrificatus est integerper-
mus, qui fortitudinem suam infirmitati nostrs mi- n severat et vivus. Et cum vere sanctificatus sit, et
scuit.et infirmitatem nostram sua fortitudine con- vere carnes ejus manducats sint apopulo, et vere
firmavit. Hinc est quod nobis in prssenti vita pa- sanguis ejus sit bibitus, tamen.ut dixi.integer per-
scendis veritas ejus traditur in sacramentis; sed in manet immaculatus et vivus..» Et adjecit: « Si
sterna, vita nobis ipsa dabitur,non in sacramentis, credideris extoto corde, dicere poteris: Si non
sed manifesta; rion in transitu, sed perpetua. credideris, penitus nunquam ad indaginem hujns
XIV. INT. Cum interim versamur in sacramentis, veritatis.attinges. » Vide sacrmentum. Christus
die, qusso, de sacramento attaris quid sit: de quo in altari vere sumitur integer et totus. Cstera qui-
quidem non dubito, sed pro dubitantibus s.uper dem corpora possunt secari et in partes dividi at-
hoc respondere te mihi desidero. que recolligi, minui quoque vel augeri. Corpus au-
BESP.De re tom nota nemo catholicus dubitat. tem Christi jam glorificatum, jara impassibile fa-
Hoc autem de quo qusris, ipse qui instituit ita fectum,dum populus tecum comedit, totum est quod
cit. In coena paschali panem accepit, benedixit, accepisti, totum quod ille, totum quod singuli. Et
fregit, dedit. Accipite, inquit, et manducate ex hoc licet temporum intervallis seu locorum spatiis idem
omnes.Hocest enim corpus meum. Calicem quoque sumatur a multis, non tamen ideo multi Christi,
benedixit et dedit dicens: Accipite et bibite ex hoc sed unus Christus est in multis illis.
omnes. Hic. est enim calix sanguinis mei (Mattk. C XV. INT. Quomodo possunt hsc fieri ?
xxxi, 28-28). Ejus verbi potentia, qua de nihilo RESP. Quid dicis? Visne tibi hsc humana ratione
facta sunt.omnia, fecit et hic Christus ut substan- probari? Nescis quia super substantialis est [quoti<-
tia panis et vini fiat substantia corporis et sangui- dianus] panis iste de quo loqueris ? Panis iste non
nis sui. Christus inter apostolos sanus et integer estterrenus,. imo nec coelestis, sed totus supercce-
aderat, manu propria corpus et sanguinem suum lestis. Hunc quotidianum] in oratione Dominica
dabat; et ne figura putetur, torpus, inquit, meum petit qui secundum aliam translationem ita dicit:
quod pro. vobis tradelur; sanguis, inquit, meus qui Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie
pro vobis (89) fundetur (ibid.). Apostoli Dominum (Matth.xi, 11). Panisiste unus est et quotidianus,
dicentem audiebant,panem et vinum in specie vide- . sed qui unus est, dum totus assidue oomeditur,
bant, sed fideles Domino credebant. Teneamus igi- juxta morem consueti panis semel consumptus non
tur et nos fidero apostolicam, omnipotentis Verbi posset esse quotidianus. Ut autem quotidianus sit,
veneremur efficaciam, credamus verbo mutatam et unus est et supersubstantialis. Transcendit ita-
panis et vini Substantiam.audjamus ipsum ita prs- que consuetummoremcreats substantis, qui con-
cipientem. Hoc facite, iriquit, in meam commemo- junctus est divins. Potest ergo sumi, non consu-
rationem (Luc. xxn, 19). Ea hora corpus Christi j) mi.] Quod igitur super omnem creatam substan-
comestum est, idem ipsum in crastino pro salute tiam est, humana ratione diffiniri non potest. Si
mundi iri cruce passum est.Ea hora sanguis Christi qusris quid est, respondeo quia corpus et sanguis
habitus est,idem ipse iri craatino pro salute mundi Jesu Christi est. Si qusris quare non video ipsum
in cruce fusus est, in qua pro nobis passus.nostrs ut est, respondeo quia sacramentum est. Crede
redemptionis est prsmium, et a redemptis in vits igitur quod est, licet videre non valeas ut est. Sa^
sumitUr. aumeritum. Hoc ergo dum ab altari Eccle- cramenta fidem qusrunt, diffiniri nesciunt. Vis
sia sumit, ipso per eam operante qui hoc in suam ' scire sacramenta ? Qusre, fili, qui te doceat.Nescit
commemorationem fieri mandavit, agendo recolit mundus, novit Christianus. Contradicit hsreticus,
qnia Christus, quem comedit, et pretium est quod delendit catholicus. Transi ergo mundum,conculca
a morte redimit, et cibus est qui ad vitam pascit. hsreticum, interroga Christianum, audi catholi-
(88) Colb.fideliter. (89) Colb. tradetur.

1-11 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1.12
cum.Quid dicit Christianus, quid docet catholicus^? A XVH. [INT. Quomodo se probabit?
Respondet se scire, respondet vere. Novit namque s RESP.Videat si credit.respondetur enim credenti
idipsum, scd fidei notione, non humana ratione. quomodo Dominus Maris respondit, dicens : Noli
Non omnibus notum est. Sacramentum enim est. tne tangere: nondum enim ascendi ad Patrem meum
XVI. INT. Quid est sacramentum ? (Joan. xx,17). Sic prohibetur a perceptione corpo-
RESP.Dicimus quidem sacramentum, sacrs reii ris et sanguinia Domini, in cujus corde Christus
signum. Sacramentum itaque hoc res est vera,sed I non ascendit, id est qui non credit quomodo Chri-
sacra, sed signata. Quid miraris ? Nescis quia ho- stua qui comeditur in altari manet vivus et integer
roo lapsus in crimen, rationalis intelligentis per- in gloria Dei Patris.Videat ergo qui ad eucharistiam
didit libertatem, et terrenis implicitus, divinorum i accedit,] videat si fide vivitÊst autemfide vivere,
amisit notionem ? Cum autem miserante gratia Deo credere, non carnis concupiscentiis deaervire.
reducitur ad divina, oa interim suscipit in sacra- Nam quomodo audet comedere Christum [qui non
mentis, dum vestitur carne mortali. Hsc -est illa credit aut] qui centemnit Christum? Coutemnit
yestis pellicea, qua horao depulsus-a paradiso ve- sane Christum qui ejus contemnitprsceptum.Quod
stitus est in peregrinatione sua. Quandiu itaque i fit dum sciens et volens incurrit peccatum. Sumit
versatur in sacramentis, quia manifestam non ha^ -|» ergo sibi judicium quisquis [infidelis aut] cum vo-
bet veritatem, acceditper fidem, et fide transgre- ltintate peccandiaudet comedereChristum.Quisquis
ditur rationem. Sacramenta namque videt corpo- autem per gratiam Dei, deposita voluntate pec-
fea, qusper fidem intelligit esse divina, sed ratio candi.fidelis «ccedit, hic ad vitam comedit. Factus
nescit hum.ana~.Fide itaque, non ratione sacraroen- enim membrum Christi a morte surrexit et Christi
tis utitur; et dum per ea credendo renascitur, mi- vita vivit. Semel quidem sumptum vel oblatum
ra potestate donatur. Qusris qus illa sit? Evan- [viventibus] sufficit,sed his quos postmodum culpa
gelista dicit: Dedit eis potestatem filios Dei fieri non tangit.Nobis autem, qui jam fide vivimus, sed
(Joan. i, 12). Quibus eis? Scientibus? Non. Imo adhuc in periculo versamur,uw_e, ut ait apostolus,
credentibus. His, ait. qui credunt in nomine ejus in multis omnes offendimus (Jac. m, 4), nccesse est
(ibid.). Crede ergo et tu, ut possis esse filius. Qua- contra mala rediviva eum habere remedium qui
propter dura per sacramenta suscipis divina,ad ea solus solvit peccatum. Quia ergo ~quotidie miseri
intelligenda non ratio sed fides est adhibenda.' labimur, salutari remedio relevari quotidie qusri-
XVI. INT. Quid est fides ? . mus. .- . .•
RESP.Fides hsc de qua nunc tocum"agimus est XVII. INT. Quid est? Licenter ~ergo peccabimus,
ille mentis humans affectus quo soliJDeo credit quia remedium salutare ad altare" sumere possu-
animus: qui dum singulariter Deo credit, hoe,Dei C mus ? -
gratia revelante, percipit quod tenet nota et certa RESP.Quomodo sentis?Non audisti quiaquisqtiis
quS ratipni humans sunt incognita, sunt dubia. cum voluntate peccandi illud sumit, judicium sibi
Fides hsc illa est qua fideles dicunturqui in Chri- manducat efbibit? Vere scias quia nemo digne illud
sto baptizantur, discreta a fide humanorum placi- comedit nisi fuerit -membrum Christi. Nemo est
torum et pactorum; qus quia et infldeles servare merobrum Christi, nisi_.qui fide yivit. Quapropter
novimus approbamus, sed quo per illicita jurant Ecclesia ad communionam suscipit neminem nisi
improbamus. Longe ergo alia est hsc Christiana fidelcm : qus si aberrantem - fide aliquem viderit,
quam intendimus fides. Hsc fides una et vera et quod aut in verbo aut in opere deprehendit, hunc
catholica est qus in Deum est, qua sola ab initio primo pia sollicitudine corripit, post, si emendare
ssculi usque ad finem solvantur homines. Qusre contemnit, dato judicio ab altari mecicinaliter ex-
per singulas mundi states, et. teste Scriptura ita cludit, ne reus inde moriatur unde- justus vivit:
invenies. Fides ista ex Deo est, non de terra. Sic suspensum denique tandiu reroovet donec satisfa-
enim Petro respondit Veritas: Beatus es, Sitnon ctione prsmissa eum reconciliet. Non ergo secure
Bar-Jona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed peccandum propter salutare remedium, a quo
Pater meus qui esj in cmlis (Matth. xvi, 17). Vide- j) ] Ecclesia removet persevecantem in malum, et per.
bat Dominum Petrus, oculis hominem, fide divini- ipsum sanat sgritudinem poenitentium. Sed ethoc
tatem. Fidea itaque est qua credimus, non quod salutare remedium antiqua et generalis -Ecclesis
credimus [quod ita describit Apostolus: Fides, in- consuetudo pro salute fidelium offertdefunctorum,
quit, est sperandarum substantia rerum, argumentum pro quibus in sacro canone quem super-altare Do-
non apparentium (Hebr. xi, 1). Cum hao fide acce- minicum soli sacerdotes dicunt, specialis oratio
ditur ad altare. Dum sacramenta percipis, vides fundilur et in oblatione sacri libaminis Dominp
exterius speciem panis et vini, credis interius cor- commendantur, ut eis peccata remittat,et sternam
pus et sanguinem Christi. Ibi vere comeditur quod requiem tribuat.
per lignum vits in paradiso et per manna in deser- XIX. INT. Vide quid dixeris. Peccata quidem
to figurabatur. Sed probet se, Apostolus ait, homo Deus remittit.sed tantum in vita prssenti.Quomodo
qui comedit. Nam si indigne sumit, jtidicium sibi ergo, ut dixisti, Ecclesia petit Deum remittere pec-
manducat et bibit. cata defunctis ?
1213 DIOLOGORUM LIBRI VII. — LIB. V. 1214
REPS.Cum defunctos a peccatis solvi deposci- A i XXI. INT. Quid appellas viaticum?
mus, quos fidelea ex hac vita migrasse credimus, REPS.Dicimus viaticum, altaris sacramentum.
non eos quidem habere peccata sentimus, sed pec- Nondum enim in patria sumus, sed ad eam per
cati nomine pcenam peccati nuncupamus. Nam quos fidem tendimus. Dum itaque in via sumus, isto
dp prssenti vita per pcenitentiam satisfaciendo viatico sustentamur; quod etiam defunctis nostiis,
exisse cognovimus, eis post mortem pcenas reser- quos nondum beatitudinem percepisse credimus,
vari minime sentimus, Quos autem cum poenitentia pro eis supplicando transmittimus; ut quod eis
fideles, sed sine digna satisfactione prsoccupatos restat de pcena, celerius Dei misericordia remittat,
morte cernimus, pconas eis non damnatorias, imo eisque sinum Abrabs clementer aperiat. Hoc enim
purgatorias deberi fatemur. Pro his autem qui in .sinu sacra Scriptura secretam quietem beatorum
commuriionem matris Ecclesis vel sero pcenitentes designat,
redeunt, et vera confessione data absoluti obeunt, XXII. INT.Cur ergoAbrabs tantumsinusessedi-
ut solvantur a pceria eis post mortem debita, offcrt citur quo omnium eleclorum sedes quieta signatur?
una oranium communis mater Ecclesia ad Deum REPS.Dicitur quidem Abrabs, non quia ejus
preces et eleemosynas, et vivificat Dominici altaris tantum, sed quia fidei habens primatum, pater
mvsferla: qus..quidem defunctis nihil prodessent, p multarum gentium, possitus est ad imitandum. Sic
nisi in Ecclesis societate fideles obissent. Nunc au- et Dominuscum sit Deus omnium.voluit diciDeus
tem Ecclesis meritis quotidie solvuntur a pcenis. trium. Sic enim ait in Evangelio: Ego sum Deus
Quam enim hic viventes habuerunt in sacramentis i Abraham, et Deus Isaac, etDeus Jacob. Et paulo post
genitricem, habent et defuncti propitiam ad.jutri- sequitur: Non est Deus mortuorum, sed viventium
cem. Mira quidem Deiclementia quotidie solvuntur (Matth. xxn, 32). Qui enim per fidem in carne
a pcena, dum pro eorum suscepta pcenitentia satis- vixerunt, post carnem sine fine vivunt. Horum
facit prssens Ecclesia. Inde preccs et eleemosynas) autem filii, non dico per carnem, imo per fi-
et altaris mysteria supplicando pro defunctia fide- dem omnes evadunt mortero, et cum eis intra-
libus offert Deo publice et privatim Ecclesis cha- bunt beatitudinem. Quorum enim fidem imi-
ritas. tantur, et cum eis mercedem fidei conscquentur.
XX. INT. Quare hoc? Nonne Apostolus dicit:: Noverat hoc fortissimus ille Machabsus, qui duo-
Omnesenim astabimus ante tribunal Christi, ut feratl qecim millia drachmas argenti Jerosolymam misit
unusquisque secundum ea qum per corpus gessit, sive? offerre pro mortuis, considerans quod hi qui cum
bortum,sivemalum (Rom xiv, 10). Secundum, hoc: pietate dormitionem acceperant, optimam haberent
et Dominus per prophetam dicit: Ubi te invenero,, repositam gratiam. [Est autero in pietate dorroire.
ibi te judicabo (Ezech. xxix, 14). Quia ergo posti C usque ad finem iri oultu Dei persistere.] Pietas hsc
mortem recipiunt qus in corpore viventes merue- omni tempore in fide est, fides hso in societate ca-
runt, sive bonum sive malum, cassaaunt qus postt tholica est. In hac quisquis morilur, morte non te-
mortem eorum pro eis fiunt netur, sed vita perpetua donatur, et in fine resur-
RESP.Verum quidem est quia secundum prssen- rectionis corporum gloria cumulabitur. Et sicut
tis vits acttimqtiisquemoriensportat Deijudicium. tunc nonnisi pro circumcisis fidelibus defunctis
Sed si ante mortem vel sero Ecclesis habuit com- oblatio illa facta est, ita nunc in prssenti Ecclesia
munionem et in communione illa permansit in fi- nonnisi pro regeneratis in Chriato Dominicum in
nem, hic vivendo in carne promeruit, ut cujusi altari sacramentum offerri sancitum est, juxta
communionem habuit, ejus tueatur et meritis. Hocs quod in Evangelio scriptum est, quia credebant in
ergo moriens habet judicium quod habere debett Jesum et Jesus non se credebat illis. Licet eniro
Ecclesis membrum ut solvat debits pcenam sa-- credat aliquis, nisi regeneratus sit, non se credit
tisfactionis; sed nesciat perpetus casum damna- Jesus illi, hoc est, non admittitur ad percipiendum
tionis, habens matrem qus eum solvit dum viverett corpus et sanguinem Christi. Hsc namque per-
in prssenti, cui a Christo prsstitum est ne ei prs- ceptio convenit tantum regeneratis: qui si fideles
valeant ports inferi. Dic, qusso, hostia illa quamI j) perseveraverint, perducentur ad regnumDei.
FiUus Dei in cruce Patri obtulit, nonne pro de- XXIII. INT. Cum ubique Deus regnet, nusquam
functis fidelibus oblata fuit? Hostia quidem illai est qni in ejus regno non est. Quid ergo promittis
generalia tam prsteritos quam prssentes et futurosi quia intrabunt in regnum Dei?
fidetes expiajrit. Quos enim in cruce positus defun- RXSP.Vere Deus et in omnibus est, et omnia
ctos redemit, hos ipse ab inferisredemptoreduxit. continet, ubique regnat, ubique imperat. BonoS
Hnno itaqne morem Ecclesia tenuit, ut ipsum ini assignat prsmiis, malos suppliciis. Ejus justitia
prssenti pro suia offerat defunctis, sine quo nec; colligit omnia. Ibi tamenspecialiterregnare dicitur
vivu**poterit nec defunctus absolvi. Festinent ergo,, ubi cognoscitur. Ibi cognoscitur ubi amatur. Pro-
featment undique miseri, festinent ad gremiuml prie ergo regnum Dei dicitur quod possidet pius,
tants matris, qus pravaletinferis, quspoenitentes i non intrat impius. Hoo est illud regnum quod pii
abeolvit a culpis, qns pro defunotis filiis mater piai poscunt, et in oratione Dominica dicunt: Adveniat
viaticum salutare transmittit. regnum tuum (Matth. xi, 10). Regnum hoc, si bene
pensas, facit charitas. Undebeneregnum Dei dicitur A sum Ghrisium, esse solum verum Deum. Hoc est, rion
prssens Ecclesia, quia ipsum amat. Secundum hoc duos, sed unum; non multos, sed solum; non facti-
dicitur in Evangelio: Regnum Dei intra vos est (Luc. tios sed verum in unitate sancti Spiritus Deum.
xvn, 21). Quod quidem ex charitate est. At ubi Hoc interimcredimusquodpostmodumfidei merito
perfecta erit charitas, ibi vera pacis et sterns erit facie ad faciem videbimus. Hoc in prssenti fideles
felicitas; ibi prscipue fegnum Dei dioitur esse, in credunt, et justi sunt. Fides hsc fundamentum est
quo stint mansiones mults, charitatis gradibus di- supra quod Ecclesia fundata esl. Hanc etiim in se
etincts. Ibi erit Deus omnia in omnibus, Ibi est fundavit Christus, ille lapis angularis qui factris est
beate vivere, ipsum sicuti est Dcum videre. Hmc in caput anguli, a quo charitate diffusa, ex diversis
est, inquit, vita aterna ut cognoscantte solum verum una in ipso crevit Ecclesia de Judsis et gentibus
Deum et quem misisti Jesum Christum(Joan. xvn,3). collecta, ex angelis et hominibtis.- completa, cuin
Sic construe: Ut cognoscanl te et qaem misisti Je- Deo mansura, et sine firie beata. Amen (96).
(90) /n codice Colbertino hicdesinit liberquartus
INCIPIT LIBER SEXTUS-
I. Reparator humani generia, tefrena jungens B ut omnimo expeditus, quantum potest, et divins
ccelestibus et ccelestia terrenis: donat seipsum gratis subnixus, tam in se quam in afiis servet
in ocelis, donat et in terris, in coelis, visione ma- quod dicitur. Valde enim confimdituf qtii servare
nifeBta; in terris, per sacramenta.-Visiohe ejus negligit qnod ei comtnittitur et prstermittit offi-
ccetestia beatificantur, sacfameritis ejus terreria cium ad quod eligitur, qui gaudet nomine et vacat
retiovantur. In cceliB beatitudo est una, in tefris opere, qui signum regis portat in capite et vitiis
sacramenta diversa. AHsenimsuntsacramentaqui- servit in cafne;quicoronatusincedit et cupiditatum
bus generaliter renovamur, aiia vero aunt saora- funibus sustirietreligari. Clerici namque, quantum-
menta quibus in clefum aliqui ordinantuf. Fit ordi- cunque promoti, si in crimine dilabuntur', auctori-
natio cleri ad regeridam piebem ChriBti. Sed qui tate antiqua a elero deponi censentur, ne quibus
inter fideles nt aliia providere debeant ofdinan- prodeste prslati debuerant, eis ad pcccandum
tur, ad hoc siquidem pvomoventur ut in Ecclesia exempla pfsbeant. Restatenimut praelatofutnvita,
serviant, non ut donunentur, serviant vice Christi, qus subditorum animas exemplo mabiifat', aut om-
qui venit ministrare, non ministrari. Insacramen- nino deleatur, aut canonica ceristifa citiris coffiga-
tis ergo alia sunt neeessafia, aliautilia. In necessa- tur. Dolet hujusmodi lex fofi, nisi hbnof deferidat
riia summa salutis humans plena consistit, in uti- „ ordinis. Sed melius corrigit eos censtira bcelestis,
libus vero plebi commisss charitatie sollicitudo de- dtito ab officio deponK, dum sub ar6t'iori vita riiale
servit. Sed qui ordiriantur ad' regeridam plebem, lapsos recludit. Quod pleriius facit duni eos ad
alii ordinantur ut eam regimine interrenisregant, ofdinCm monasticum pderiitendo pt.fducit.
alii ordinantur ut eam ad ccelestia pefducarit. Qtii II. INT. Qtiid audio?'Nesois quia judicant quasi
autem orditlantur utplebem Dei in terrenis regSnt, reos quos dicis moriacihos, dicentes eos' esse nior-
potestates sscuU communi nomine appeltantuf: taoB et ecclesiasticis Officiiaindignos?
do quibus olii sUttt qui imporatores, alii-qui reges, RESP. Quomodo dictint monachos, utasseris.esse'
qui duoes.qui constiles.ethujusmodinuncupantur. mofttios?Quid dicit moftitos corpore', merititrir platie.
His eteniin Apostolus jubet ut humiliter serviatur. LdqUunthr eriim ambuiant, et comedhht, df cstera
Ne quia autem e cdhtra sentiat, dicit: Qttt potestati talitfagurit qusagefe riequetiiitnisiqtatcbfpore vi-
resistil, Dei ordinationi'reSistit(Rdm. xw, 2). Qui vunt.Si dtitem dicibniOftuhssplritii', e_poriatqhdd ra-
vero ordinantur utplebem^Deiaterrenisad cceleatia quituf. Spiritusnamque honlinisaiiqtiatldbmbrituf
dirigant, communi vocabuloclerici nominantur, de fidei per crimeri,_Hq__ndb crimirii pe'Pfnfe_i:__mdr-
quibus pfO agendis in plebe <JommisBa:dfflciiapfb- tespiriftis' pef crimeii audi Apdstol_m de_tem: Vi-
moventur aliqui. Indesunt quiapostblibi dicuntur, duaqua in deliciis est, viveristtWtvtt- erffjf Ttm. x)\
qui pontiftces, qui abbates, et hujuflmodi, quosEc- D DelicloBainAmque ssculo vivrll d6rpbr_, s'<itfDbmi-'
clesik promotione gradutim regendis plebibus ante- nb morittir menfd. De taHbiis'itfEva_^HtfD__ifotir
ponit. Quapropter ofdiuantur ih clerum, opor- dibit: Dimitte tnorfuos sepelife mdrttibs sutis' (tfktm.
tet eos auinominispariteretofiiciipenaaredebitum. viii, 22). Dicebat'mortub8me'_te,nri__torp^re, drmiti
Cleros namque sors in'erpretatuf, clerieus verd' teridbs sepelire riiort_Os'corpofe, dti-amnoliThente'.
sortitus. Videat efgo-utipse'sit Domitii', et DominUB De morte atitem sp^ritdspel'fi-<5_l,_-ailAposfct__l
sors ejus. Debetettim itacariCniee oIefte_s vWSte' viventibus corpore ita _ice_l!eTtftMbmtemm dtt&\
1217 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VI. 1.18
et vita vestra abscondita est cum Chrislo in Deo A t ricis : qui si berie ordinem suum considerent, hoc
(Colos. m, 3). Si ergo de morte spiritus per cri- ad se non perlinere cognoscent. Hso enim vestis
men Uli impetunt monachos, non ore detractorio, mutats conseoratio publicam pconitentiam profite-
sed roofe canonico accusent eos et arguant reos. tur.Sed publica pccriitentia in clero non admittitur.
Orent etiam,si sunt Christiani, ut eos ad pceniten- Qui enim plebi regends clericus ordinatur, ita
tiam perducat Deus,et indulgeat pcenitentibus. Mo- canonico ordine informattir, ut sine macula crimi-
nachus quidem, non dico nomine tenus tantum, nis prsvideat populo Dei et apparcat sine erimine
sed opere monachus, tunc bene sibi moritur cum qui aliorum crimina debet oorrigere. Sit etiam
non sua sed Dei voluntate trahitur, et vits, qus utriusqueTestamenti paginispleniusinstructus qui
Deue est, conformatur. Unde laudabiliter dicitur ad docendum alios ordinatnr. Unde mirari non
mortnus in quo vivit Christus.In eo autem Christus desino cum in clerum illiteratos a modernis eano-
vivit in quo est Spiritus sanctus. Hino Apostolus nicis suscipi video. Sod et pecoatores publicos die
ait: Qui Spiritum Christi non kabet, hic non est ejus qua ratione clericbs faciunt, cum id auctoritate
(Rom. vtti, »). Quare qui Christi est, habet spiri- fieri non consentiant ? Tu meimportunis interroga-
tum ejus. Ab hac unitate spiritus speciali nomino tionibus talia respondere compellos, qus nisi eos
dicitur nnicus.id est monachus.qui banc unitatem n charitas tenuerit, oleros [illos] faciunt contra me
vita et habitu profitetur publice, Monachi namque moveri?No!o de clericorum actibus tecum ultra
protesaio pro vits merito commune vocabulum fe- disserere.qui clericalisdignitatemordinisnon habeo
cit proprium. Ab unitate et spiritu Christi proprie judicare.Hio sane ordo tam purus,tam sanctus est,
spiritualis debet monachus appellari. Sed dicit ut sapientia csteros doceat, ut vita alios instruat.
Apostolus quia epiritualis omnia judicat et a ne- Clerici namque crimina solvunt, non admittunt.
mine jodioatur. De talibus etiam dicit Dominus : Peccata diluunt, non in se suscipiunt. LapsOs in
Vosqui reliquistis omnia el secuti estis me, sedebitis crimine a clcro deponunt, criminosos autem in
super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus clerum non intromittunt.De his enim Doroiaus di-
Israel (Matth, xrx, 28). Ne igitur dicas indignum.ne cit,: Vosestis tux mundi (flfa_n.v,12).Nonestcontra-
voces reum, ne sstimes mortuum, quem Dominus henda snb mpdio luxhsc propositamundo.Et alibi:
dicit judicem sscuii futurum : qui, ut dicit Apos- Vosestis sal terrx (ibid., 13). Sal, oharissime, sal
tol-s,0-Mua judicat, et a nemine judicatur. Tu istud est sapientis. Lux ista publicas peccatorum
potius eave ne cui falso prsjudicas,judicet te. Dic, tenebras inter se non admittit, sed a cleriealis de-
qusso^cuimagishfflGCumChristojudicandipotestaa core ordinis constanter abjicit. Sal istud insipien-
convenit, quaro illi qui non solum sua.sed etiam tes et illiteratos a clero rejicit..Sed ordinis sentina
se ipaum abnegans, coram patre spirituali profite-' C monastici talia passim recolligit, et saaat in gremio
tur militiam Christi, et deposita vetustate, novam qus morbida stare. non poterant in aperto; quos
vestem eum benedictione s_scepit,quamesse sacra- adeo salubri (92)medicamineroborat,utquamsspe
mentum novitatis Christi Spiritus sanctus antiquis regendis ecclesiasticis fortes restituat.invalidos refi-
patribus revelavit? Unum est, fili.unum est de sa- cit.sanos utilioresreddit.Minorest sollicitudine.ma-
cramentis in Ecclesia vestis monachica.Idem nam- jor contemplatione.Minus occupatus,magifl expedi-
qne efficinnt et monachi consecratio et baptismi retus, juxta quod ait Apostolus: Qux retro sunt obli-
generatio.Sicut enim in baptismo vetustas peccato- tus, in kis qux ante sunt extentus, sequor ad pal-
rum exuitur, et novitas qus in Christo est sumam supernx vocationit (Phil. in, 13). Ad ordinem
p-rvestitur, ita in benedictione monachica, exuta istum de quacnnque professione licet ascendere,
vetustate, suscipitur cum benediotione colobium, tantsque auctoritatis estvestis monachica cura be-
quod est novitatis Christi sacramentum. Hoc enim nedictione patris spiritalis acoepta, ut serael habita
dum per manum patrisspiritalis more ecolesiastico deponi ulterius pro saoramenti reverentia nullo
devotus induit,mox apeoeatis.solutus, illam qqam modo queat. Hoc enim sacramentum semel susce-
ia baptiemo habuit gratiam (91)recipit: Qua prop- ptum, si non deseritur, beatitudine cumulator. In
ter idem efficiunt et sacrum baptisma et conse- j\ hoo ordine quscunque professio consummatur.
cratio monacbioa, nisi quod baptismus, si servetur, Doc ordine,si ad eum confugitur, csterorum ruina
sine ieto sufficit, id vero prscedente baptismo ni- levatur. Hac de causa antiqui sapientes, tam regea
hil officit. quam pontifices, nec non et alii fideles, multa mo-
HI. INT.Cur boc saoramentum commendas de n8steria multo studio construxerunt: quibus noyi
monachis taatura?Nonne idipsum faciunt de lineia insipientes modorno tempore detrahunt, et quos-
tunicia clerici ilK qui superjeoto nomine regulares imitari debuerant, monaohos condemnant. Sedy
veoa_tuF eaaonici? Idem eBt-enim quod dicuntur qusso,timeant quod Dominus dicitperprophetam:
regutaneaoane-iei ac sidieuntur canonici canonici. Benedictionibus vestris maledicam, et maledietioni-
RSBP-. Dla linea benedietio tunios quam obtendis, bus vestris benedicam (Mal. n, 2). Sed. licet iny-i-
moderaia-temperibue, ut audio.prssumpta esta cle- deant> tamen, si oculos habent, aspioiantquia mo«
(91) CoU. recepit. (92) Colb, moderamine,

121» HUGONIS ROTHOMAGBNSIS ARCHIEP. 1220
nachi tonsura utunlur cluricali. Proprieenim suntt A utrisque vivendi leges assignat. Sed hoc ad differen-
de sorte Domini, et ipsum hubent sortem quem re- tiam diximus qui de ccenobitis intendimus.} Hi sunt
lictis omnibus qusrunt singuIarem.Jure ergo vo- qui cum Apostolo dicunt: Omnia mihi licent, sed
carentur clerici, recteque canonici, nisi pro jurei non omnia expediunt (I Cor. x, 22). [Undeet seipsoa
arctioris excellentis dici mererentur monachi. Om- abnegantes voluntates suas non sibi sed patribus
nis namque monachus est quidem clericu8,sed noni credunt,] et vocanti sponso ut ad aperiendum ei
convertitur; sicut omnis clericus est Christianus, , exeanl, humiliter excusant, dicentes : Lavi pedes
sed non omnis Christianus est clericus. meos. Quomodoinquinabo eos? Exui me tunica mea,
IV. INT. Quid dicis? Unde probas quod mona- Quomodo induar illa?(Cant. x, 3). Hsc de ordinis
chus omnis et clericus sit ? dignitate sufOciat monastici prslibasse; de quo
RESP. In cognoscendis sancts Ecclesis institutis I pie te commoneo ne ultra sacro ordini detrahas,
te rudem video,quem de monacho, quid sit, qus- ne clericos monachis, ne monachos clericis teme-
rentem audio. Scias (93) quia nemo fit monachus rarie prsferae,quos eadem fides, eadem gratia in.
nisi ante fuerit clericus. Cum enim quis suscipitur Christo sociat, quorum diversus est habitus, sed
ad monachatum, si laicus est. benedictione catho- unu8vin eis est Christus. Diversa membra in uno
lica primo sacratur in clericum. Non potest sane TJ cofpore non eumdem habent actum, sed eumdem
fieri monachus niai fuerit ante Dominum secutus. habent Spiritum,pro quo uno diversa iUa dicimus
Fit itaque clericus, non ut ibi tantum remaneat, corpus unum.Fideles itaque in quocunque genere,
sed-ut eo gradu ad altiora transeat.Utergofiatmo- in quacunque professione debemus diligere, vene-
naehua, primo-postolicara perfectionem profitetur, rari et colere; non quia diversi sunt, sed quia
quod soilicet relictis omnibus, et se ipsum abne- unum sunt. (95) Noli dicere, in his vel in illis est
gans.Cbristum obediendo sequatur. Data vero pro- Chrislus.ne sis Donatista novus. Unus in omnibus
fessione, tuno a patre spiritali ut mundo moriens diligatur Christus; et cum diligasomnes,vRia non
exuitur, et saoramento novitatis Christi, id est co- ames; qus sic in aliis, qusao, redarguas, ut tua
lobio, cum benedictione Christi vestitur; ubi cle- primum rejicias. Ipse ego dum monachi ordinem
ricalis ordo non deponitur,sed religione monachica prsdico, qjus tamen vitia non defendo qui videri
cumulatur.Qui [quoniam et clerici sunt et relictis monachus appetit, sed esse negligit„ Quem enim
proprii8moreapostolicocommunitervivunt,]quanto video(96) vagabundum discurrere, abjeoto pudore
expediti Deo arctius mittant, tanto digni sunt ut munuscula qusrere, honores arobire, mendacia
in Christi militia prseant, et quia se ipsos norunt spargere, garrulum,turpis fams,hunc tanto altius
regere,et alios regant. Debent ergo monaohi perle- doleo cecidisse quanto sanotiori prsditus fuerat or-
otioris vita merito cum opportunitate regnum Dei C ( dine. Ejus quippe crimina sic abhorremus, ut ta-
in populo prsdicare, peccatores corripere, pceni- men monastico ordini minime derogemus. Sic gla-
tentea auscipere, solvere et Hgare. Debent scdulo dium tyrannice secantem reprimamus, ut regiam
altariis deservire.de oblationibus et decimis vivere. dignitatem non evertamns.Sic adulteria puniamus;
Decima quidem sunt propris pauperem, veri au- ut conjugia non damnemus.Sic ab oculo maculam
tem pauperes sunt,qui, teste Evangelio, pauperes tollamus, ut visus aciem non exstinguamus. Sic
spiritu flunt quod U plane existunt, qui non solum itaque fratrum vitia prosequamur, ut charitatem
possessa relinquunt, sed et voluntates suas patri- minime solvamus, quia orones unum in Christo
bus addicunt. Hoc autem publica professione fa- esse debemus. Charitale namque si vivimua, sola
ciunt ccenobits. Debent ergo merito paupertatis vivimus : quam si habemus Oeum non quantum
vers et proprii abjectione de oblationibus et deci- nos,sed plusquam nos; proximum vero nec plus-
mis veri pauperes Christi vivere. Ipsi enim (91) quam nos,nec quantum, sed tanquam nosamamus.
more apostolicopauperibuset peregrinissuanorunt Scriptum est enim : Diliges Dominum Deum tuum
erogare, non canibus alendis et accipitribus.nec in ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota
hi8 qus erubesco dicere censent disperdere bona mente tua, et ex omnibus viribus tuis, et proximum
Ecclesis. Quia ergo ad peragenda in populo Dei ]n tuum tanquam te ipsum (_ue. x, 27). Amas quidem
oflloia ecclesiastica idonei sunt monachi.nemo prs- te si charitatemhabesadamandumDeum;aUoqUin
judicet eis. Ipsi enim et de clero sunt,et canonico non amas ex toto Deum, si te ipsum non amas ad
vivunt; licet pro sui nominis prsrbgativa et sacri amandum Deum. Dilectio enim tua debetur pro-
habitus reverentia sese arclius contrahant et in ximo, non quidem tota, sed dimidiata. Hoc enim
claustris ccenobialibus silentia teneant patribusque quod dicitur tanquam significat similitudinem, non
suis apiritualibua seduli pareant. [Alia quidem est exprimit quantitatem. Est sane tanquam se ipsum
lex ccenobitarum, alia anachoretarum. Hi patribus diligere proximum quod est se et proximum amare
obediunt, propria nolunt; illi suo arbitrio vivunt, ad amandum Deum.Si igituf ad hoc diligis prbxi-
propria colligunt, unde et decimaa et oblationes mum, servasti mandatum, licet majori affectu dUi-
altario deferunt. Utrosque Scriptura commendat, gas te ipaum, seu majori effeotu cures te ipsum.
(93) Colb. addit, fili. (95) Al. Nolo te dicere.
(94) Al. traditione apostoHca, (96) Cotb. vagantem.
1221 DIALOGORUM LIBRI VII. - LIB. VI. 1222
Qui enim jussit dc duabus tunicis vel de duabus A , tum pcrfectos ad Deum migrassc cognoscimus,hos
escis egeno impertiri, de una tacuit. Scias etiam cum Christo regnare, hos in Christo posse omnia
quod in utroque Testamento de dilectione proximi credimus. Pro his non oramusjimo ut pro nobis
Dominus prsceptum dedit. Quapropter oronibus orent, nobisque subveniant, oos humiliter peti-
affectum dilectionis debemus : quem si alicui sub- mus, qui eorum impensa petentibtts beneficia sub
trahimus, prsccptum Domini transgredimur. Scd eodem tempore per diverea terrarum spatia cer-
eifectum licet aliquando sublrahere. Inde est quod nimus.
in Veteri Testamento permissum est odire inimicos, VI. INT. Quid dicis? Nunquid invocantibus nobis
non quidem per affectum,ne fiatcontra mandatum, per tam diversa terrarum spatia disjunctis sub eo-
sed subtrahendo affectum. Secundum hoc non in- dem momento prssentes sunt? Quomodo hoc pos-
trabant ad gentes prsputium habentcs. Hoc etiam sunt qui ubique non sunt?
ad rigorem justitis sspe fit in Ecclesia, non odii RESP.Verum est (90) plane, quia Deus solus es-
perversitate.sed charitatis dispensatione.Aliquando sentialiter cst ubique. Sancti vero, qui in summa
enim Ecclesia quos diligit ab officio suspendit, ali- pace in ipso vivunt, ct nobis charitate non desunt,
quando quos amat.excommunicat. Hnc ipse Domi- sua quidem essentia ubique non sunt; sed hoc
nus agendum ostendit, qui flagcllat omnem filium -, constat manifestum, quia eorum beneficia sub eo-
quem (97) recipit; mortificat ut vivificet, percutit dem tempore per diversa terrarum spatia fidelibus
ut sanet, humiliat ut exaltet : qui quoniam chari- adsunt. Possunt quidcm hsc fieri ministrantibus
tate facit, omnia bene facit. Quisquis autem indi- angelis, ita ut ipsi in persona sanctorum appa-
gentibus de [rebus] suis charitatem exhibet, sicut, rcant hojninibus.et vicc sanctorum humanisadsint
si (98) indigeret, sibi a proximo exhiberi vellet, necessitatibus. Quid miraris? In persona quidem
servat utique mandatum Domini quod in utroque Domini angelos legimus apparuisse patribus; qui
Testamento prscipil. Si autern pro salute proximi et vice Domini loqucbanlur, et vice Domini adora-
animam ponit, non tam mandatum auctoris quam bantur.Nescis quia spiritus 1111angelici sunt admi-
auctorem mandati dignoscitur imituri. Illa est in- nistratorii, operante summo opifice.in ministerium
ceptiva, qua de rebus suis servit egenlibus; hsc sanctorum missi? Nescis quia Petro de carcere
est perfecta.qua prb salute proximi anima ponitur. venienti et ad ostium pulsanti puella occurrit, et
Sed propter Deum non diligitur proximus nisi prius tamen prs nimio gaudio, cum ei non aperiret,
diligatur Deus. intro recucurrit,dicens Petrum adesse pro foribus,
V. INT.Visne auctoritati contraire qua dicitur : responsumque est ei quia Petrus non est, sed an-
Qui non dttigit fratrem suum quem vidct, Deum, gelus Petri est? Pro hujusraodi Scriptura dicit :
quem non videt, quomodo potest diligeret (Joan. C Angeli eorum semper vident faciem Patris (100)
ni, 20). Dilectio ergo proximi prior est dilectione (Matth. XVIII,10).At vero si sanctorum gloriam at-
Dei. tentius pensas.citius invenies quod qusrebas.Joan-
RESP.In exhibitione quidem operis prscedit dines quidem dicit : Similes Deo erimus, quoniam vi-
lectio proximi, cui Deus servire mandavit; sed debimus eum sicuti est (I Joan. m, 2), Videntes
nisi prius auctor mandati diligatur,mandatum ejus itaque videntem omnia quid non videbunt ? Scien-
nulla charitate servatur. Scriptum est enim : Qui tes scientem omnia, quid ignorabunt? Similes Om-
dieU se Deum dUigere, et mandata ejus non custodit, nipotenti, quid non poterunt? Similes, iuquit, ei
tnendax est (I Joan. u, 4). Quare qui non servat erimus. Scimus plane quia sicut miser aut egens .
mandatum, non amat mandatorem Deum. Dilectio est omnis qui quod vult non potest, sic beatus ac
itaque Dei causa est sequentis. Sequitur enim dile- Bufficiens est quisquis ea qus bene vult omnia po-
ctio proximi ex amore Dei.Sed quia amor Dei non test. Sed sanctos, de quibus agimus, jam beatos
agnoscitur nisi amore proximi monstretur, prsce- mater Ecclesia confitetur. Quscunque ergo volunt,
dit ista affectu exteriori, prsoedit illa affectu inte- omnia possunt. Scimus ctiam quia omnis eorum
riori. Pfscedit ergo dilectio Dei pietate mentis, voluntas. Deo penitus (101) conformata, tota est
sequitur dilectio proximi studio operis. Sed scire n charitas : qus sicut in Deo omnia novit, sic adest
te convenit quia non dus, sed una charitas est ubi voluerit.Habet enim deejus similitudine supra
mentis, qus Deum et proximum diligit. Incipit a nostrs modum naturs quod ejus scientiam nihil
Deo, nutritur in proximo. In electis habet initium latcat, ejus potentiam nihil impediat. Quia ergo
charitas in tempore,in eisdem perficitur in slerni- possunt omnia qus volunt, summa celeritate ubi
tate.Qui autem jam in sternitate eam adepti sunt, volunt ibi sunt; nec movendo se Deum deserunt,
cum Christo beati sunt. Sic enim ait: Ubi ego sum, sed intra ipsum currunt quem semper amando
illic el minister tneus epit (Joan. xn, 26). Hoc desi- conspiciunt.Moventur itaque dtim non sunt ubique
derabat Apostolus dicens: Cupio dissolvi et essecum moti charitate, non necessitate;. et semper stant,
Chrtsto (Philip. i, 23). Quos itaque per vitae meri- quia semper amant. Merito ergo Ecclesia ubique
(97) Colb. diligit. (100) Colb. addtt mei.
(98) Cotb. indigeat. (101) Colb. oonfirmata.
(99) Colb. carissime,
terrarumdiffusa ad eos suis in neccssitatibus cla- A equidem Dominus facere aroicos de mammona, id
mat, cum sc ubique ab eis audiri cognoscat, et eos est de vitiis, quas dicit iniquitatis, si superfluis,
sibi adesse patrocinando sentiat: quos dum veue- superfluis, id est ultra quam necesse eat babitis,
ratur et amat, in sanctis sanctum qui sanctos fecif quasi absque necessitate aliqua retinentur, iniqus
honorat, et colit, et prsdicat, et ad eorum pacem reputantur. De hia jubet Dominus ne aut supersti-
spe certa suspirat, cum quibus suom glorificatio- tiose aut sub avaritia congregcntur, sed ut de su-
nem corporum in rcsurrectione communi exspe- perabundantibus amicos nobis utiliter prsparemus.
ctat, sicut Apostolus clamat : Salvatorem exspecta- Quod equidem facimus dum eas charitatis manu
mus Domtnum Jesum Christum, qui reformabit cor- potenti porrigimus, dum eas egenis pro Domino
pus humililatis noslrx, configuratum corpori clari- prssentamus, et de his omnibus largitori bonorum
tatis sux (Philip. m, 20). Qui enim exspectatus est oronium gratias agimus, in quo omnes uno beati-
Ut in prssenti redimeret, exspectatur in futuro, ut tudinis denario Istabimur.
quos redemit glorificet : quos sicut unde voluit VIII. INT. Evangelio referente novimus quia in
creare potuit, sic ubicumque positos seu dispersos fine laboris venerunt operarii ad suscipiendam
in fine mnndi suorum ad vitam cineres suscitabit. mercedem operis : Venientes autem primi arbttrati
Pro spe ista patres antiqui diligenti cura parabant -, sunt quod plus essent accepturi, et accipientes mur-
sibi sepulcra, ut per hoc sua testarentur corpora murabant adversus patremfamilias (Matth. xx, 10).
de morte ad vitam surrectura.et mandabant poste- Et cstera qus scquuntur. Hsc, ut nosti, de remu-
-ris.utsua in sanctorum tumulis humarent corpora, neratione omnium slmul in fine ssculorum prs-
quatenua eis jupgantur in resurrectione quos imi- scripta sunt. Sed quomodo, ut dixisti, charitas iri
tati sunt fide. Hinc est qupd mater Ecclesia suis fine erit una omnibus, et uno omnes beatitudinis
parat fideUbus defuncis sacra ccemeteria, inter denario lstabimur, ubi quorumdam mnrmur esse
quos eorum maxime sanctas veneratur reliquias, adversus patremfamilias propalatur? Quomodo
quibus tanquam organis in vita prssenti Spiritus concordant qui de aliorum bono murmurant?
sanctus uti voluit. Prscipue tamen ibi suos sepelit RESP.Scias quia post completionero operum ad
mortuos ubi ccetus fidelium die noctuque divinuro susceptionem in fine prsmiorum nemointrans mur-
celebrat officiura.ut speciali memorio sibi oommis- murat.nemo murmurans intrat. Sed in hac evan-
BOScommendent Domino et salutaribus remediis gelics sententia vcritatis videtur mihi divina po-
solvant a pcenis. Indo sunt statuta in sanctis con- tissiraura justitia commendari. Humana siquidem
ventibns officia, qus more catbolico universa te- justitia de opere judicat, attendit merita, et pro
net Ecclesia. (102)Hsc inter pressuras mundi suoa debitis prsmium repensat. Divina vero justitia hu-
tam viventes quam defunctos crebris juvat retne- C manam superexcedit, dum ingratis et immeritis,
diis, quos omnes simul recipiet in resurrectione quandoque etiam inixicis.sua miseficorditer bona
generali. Hinc beatus Job dicit: Scio quod Redem- refundit.Dum igitur injustos et perditos per gra-
tor meus vivit, et in novissimo die de terra surre- tiam reparat, e contra siquidem humana pro sui
cturus sum, et in carne mea videboDeum Salvatorem more judicii justitia pensat.Unde recte dicitur quia
tneum; quem visurus sam ego ipse et non ahus, et murmurat.dum suis legibus divinam minime co-
oculi tnei conspecturi sunt. Reposita est hxc spes mea arctat,sed eam supra se infinite sublimem mirando
t» sinu meo (Job. xix, 25-27). Hanc in prssenti non considerat, qus prout vult omnia operatur,
spem portat in sinu suo mater Ecclesia; et dum et libere bona largitur. His etiam qui parum aut
sperat sterna, jam incipit per charitatem vivere. nihil meruerant, aut etiam damrianda egerant.di-
Unde una est cum illa ccelesti qus jam beata est vina muniflcentia donat uberius, qus suis magis
charitatis sternitate. Nos igitur.quia sumus in indebita meritis humana justitia causatur.Pro divina
vicero membra in uno corpore matris nostrs, qus sane justitia Paulus dicebat: Ubi abundavit deli-
est Eccleeia, caveamus divi'sionem,ne lsdamus ma- ctum, superdbundavtt et gratia (Rom. V, 1_). Hinc
trem.Maneamus in charitate, ut vivamus cum ma- est quod Dominum respondit murmuranti: An non
tre (103), servientes Domino, qui etiam de mam- Q licet mihi quod volo faeere (Matth. xx, 15)? Hinc
mona iniquitatis facere jubet amicos. Apostolus : Cut vult, inquit, miseretur, quem vult
VII.lNT.Quid ? An Deusiniquus est qui de iniquo indurat (Rom. IX, 18). Et Dominus : Miserebor, in-
faoere amioos j ubet ? quit, cui volttero (ibid., 15).Quod autem dicit: Tolle
RESP.Neo iniquus est Deus, nec exigit ut de ini- quod tuum est et vade (Matth. xx, 14), satis indicat
quo, id est de rapina, munus ei offeratur, seu pau- quia murmur illud non est damnabile. Est enim
peribus suis serviatur; sed hoc requirit quodprs- consideratio humans tantum misefis. Alioquin
cepit ubi ait: Honora Dominum Deum tuum de tua nibil acciperet, nec intrare, sed repelli .dcberet, si
substantia, et de prtmitiis frugum tuarum de paupe- contra Deum murmurando sentiret. Nec ei Domi-
ribus (Prov. ni). De tuis,inquit,non de alienis; nec nus dicit: Oculus tuus nequam est quia ego bonut
omnes fruges exigit,sed de primitiis frugum. Jubet sum? (ibid., 15) Quod quidemdamnabile esset. Sed
(102) Colb. Qus. (103) Hinc incipit liber sextus in ooiiee Colbtttino.
1225 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VI. 1226
qnsrendo dicitur: An oculus tuus nequam cst quia A , hilo sit, tamen in ipso etiam vita est, teste Evan-
ego bonus sum ?HuncinteUigimua oculum humans gelista: Quod factum est, inquit, in ipso vita erat
rationia judicium; quem sub hao qusstione vult (ibid., 9). Hoc animadverte sio dictum, ut cau-
reddere cantum, ne impie sentiat esse snperius sam intelligas per effectum. Causa est ars illa, vel
bonum. Graviter sane peccat qui opera Domini sapientia conditoris, qua omnia facit. Effeotus est
aemper justa non amat, sed gravius delinquit qui omne quod condidit. Ars illa, seu sapientia, in. Deo
ea pertinaciter odit. Non amat quidem qui negli- perpetua et immutabilis vivit. Effectus,id est crea-
git. Odit plane qui detrahit, Est igitur negligentia tura, et inci pit et in se ipso mutabilis consistit. Omne
malum, detractio perniciosum. Jonathas illeSaulis ergo quod factum est, in se ipso utique nihil est;
regis fiUus, sed David dilectus, interdictum regis sed in Deo est quidquid est, in quo ejus esse est.
ignoraado non tenuit, maledictionem patris nescius Hoc sane in vita mortali vix patet alicui, in sterna
incurrit: qua rescita, suam humiliter ignorantiam autem omnibus manifestnm erit. Unde recte dici-
non prstendit, sed detrahendo dixit: Turbavit Pa- tur : Ertt Deus omnia in omnibus. Provide quidem
ler meat terram (I Reg. xrv, 29). Inde factum est non est sed erit dicere voluit, quia tuno liquido pa-
quod Dominus respondere noluit cum Saul eum tebit quod esse omnium rerum Deus existit. Sed et
consuleret an Philisthsum persequi deberet. Dum „. hoc dicere possumus, quia quam maxime sanctis
igitur causa cur hoc acciderit qusreretur,Jonathas promittitur quod Deus erit omnia in omnibus. Se-
deprehensuain oulpalegitur. Requisitus autem quid cundum hoc intelligimus in omnibus dici, hoc est,
egerit, inventum est quia patris interdictum solve- in omnibus sanctis, in quibus tunc omnia erit, ip-
rat dum comedit: nimirum peccavit, et in eo sisque invicem sese videntibus patebit, quia nihil
quod confiteri noluit, se videlicet per ignorantiam aliud prster Deum erit in desideriis eorum : qui
deliquisse, et in eo quod adjecit regi detrahere. dum in prssentis vits versarentur miseria, multa
Prslatorum itaque prscepta, sicut berie nosti, de- ex debilitate et ignorantia suis doluerunt volunta-
bita sunt susceptione servanda: qus etiam si igno- tibus interserta. Unde ad Deum quotidie clamat
ranter fuerint transgressa, humili satisfactionesunt Ecclesia : Dimitte nobis debita nostra, (Matth. xi,
honoranda,_-Ua snbditorum temeritatemordenda. 12) : qus tandem erunt nulla cum perventum fue-
Humilitas namque meretur ascensum, superbiaca- rit ad sterna. Illis itaque tunc exclusis, erit so-
sum, obedientia prsmium,contemptus supplicium. lummodo Deus omnia in omnibus sanctorum vo-
Quapropter htimilitati ad Dominum resurgamus, et luntatibus. Una enim in eia charitas, qus Deus est,
obedientes Eoolesis mandata servemus, cum qua manifesta videbitur et singulariter diligetur. Ibi
tunc beate vivemus, cum Deus erit omnia in om- ergo per unitatem charitas bona singulorum erunt
nibus. ( omnia omnium. Sed dum hoc intuendo pensamus,
C
IX. INT.Quid? Fietne Deum omnia?Qus omnia? omnia dicere possumus de collatis nobis a Deo vir-
Cum omnia dicimus, ligna et lapides et omnem tutibus. In prssenti quidem Denm sicuti cst mi-
creaturam tam spiritalem quam corpoream cogitare nime videmus, sed eum fide qusrimus, sed ad eum
solemuB. Erit ergcrDeus in lapide lapis, seu quod- spe ascendimus, sed eum cbaritate contingimus, et
Hbet aliud, si omnia in omnibus. participando in eum proficimus. Sicut enimhuma-
RESP.Quam prsceps vadis, tam inconsulte con- nus oculus per se solum non potest videre nisi
cludis. Quis adeo dcsipit, ut pro sensu tuo dicat alieno illustratus lumine, quod neo adauget cum
Dominum omnia fieri? Deus equidem omnia facit, aspicit, nec cum se avertit minuit; sic rationalis .
non ipse fit. Nescis quia omnis creatura de nihilo anima sen mens angelica cum a Deo accipit ut sit
est, et pro conditione sua mutabilitati obnoxia est? sancta, participando fit sancta; cum ab eo recedit,
Creatura ergo omnis, quantum in se ipsa est, id remanet mala; bonitas autem, qus Deus est, re-
quod est non est, quia mutabUis est. Creator vero, manet integra. Te accedente hon augetur, te rece-
quia id ipsum quod est, sine initio et sine fine, sine dente non minuituf. Quod itaque es plus, castua,
omni mutabilitate in seipso est, id quod est vere et verax, justus, sanctus, et si quid hujusmodi, non
iucommutabiliter est; de quo testatur Evangelium j) j jd essentialiter existis, sed participando efficeris.
quia omnia per ipsum facta sunt. Sed qus facta Quod autem Deus est pius, castus, verax, justus,
sunt, per se nullo modo subsistunt. Ea propter cum sanctus non participando accipit, sed hoc essen-
dixisset: Omniaper ipsum facta sunl, recte subje- tialiter existit. Hoc in Evangelio Veritas attestatur,
cit, et sine ipso factum est nihil(Joan. i, 3). Quod dicens ; Nemobonus nisi solus Deus (Marc. x, 18J.
sic video distinguendum. Et factum est nihil sine Pietas ergo, et castitas et veritas, justitia quoque,
ipso, quia sicut nec fieri sine ipso, sic nec factum et sanctitas, et quscunque virtus hiijusmodi no-
potest subsistere sine ipso. Non enim creavit illud minatur, essentialiter unuui iri Deo, imo Deus esse
Deus de aliquo, sed de ne ullo, sed de nihilo. Quare dignoscitur: quo dum plurimi participantur, pro
quod factnm est, in se ipso nihil est. Creaturaitaque diversis effectibus quos in eis quam multos opera-
ideo tantum est, quia a Deo condita est, Creator tur, illud unum ut multa dicitur, plurimisque no-
nimirum adeo vere est quod creatura qus ex ipso minibus assignatur. Paulus quippe dicit: Divtsio-
est, et per ipsum manet quod esl, quamvis de ni- nes vero graiiarum sunt, idem autem Spiritus (I Cort
PAIROL. CXCII. 39
\m HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIBP. 1228
xn, 4).Enumerastique aliquibus gratiarum effecti- ,A slum, in manibus taotum. Unus equidem spiritus
bus, Hxc autem, inquit, omnia operatur unus utque movet ista, in eis agens diversa, sed idera iri es-
idem Spiriius, dividens singulis prout vult (ibid. 11): sentia. Sic illa summabonitas, qus Deusest.unum
dat enim Deus servis suis (184) munerum largita- se participantibus prsbet, quos diversis charisma-
tem, unicuique secundum propriam virtutem.Sunt tum muneribus replet. Multa sunt in nobis ejus
certe pro sua omnes natura donorum Dei capaces, cbarismata, dum in parte sumus. Erit unum in
sunt alii aliis capaciores ; sunt omnes, nisi (105) nobis tantum cum ad perfectum venerimus. Hinc
suscipiant, inexcusabiles ; suntque pariter tam no- Paulus ait: Cum autem venerit quod perfectum est.
lentes quam volentes, ejus voluntati servientes evacuabitur quod ex parte est (I Cor. xu, 10). Hoc
qui potenter in omnibus polest. Ipse est enim bo- in illa nobis vita servatum est in qua videbimus
num omnipotens et summum, unum et omne om- eumsecutiest.Ibiquippe manifestabitur quia Deus
nium. Eo ergo quisquis participat, bonus est; qui fuit et est et erit omnia bona in omnibus. Hoo
ab eo avertitur, bonus non est. (106) Unum ma aperte videbit charitas, qus tunc erit in omnibus
uens in essentia in his qui eo pai ticipant, agit di- una, et. singulis sese invicem perfecte videntibus
versa. In eodem nimirum corpore omnia membra et diligentibus manifesta, et Deo penitus confor-
non eumdero acturo habent, sed spiritum eumdem mata, sicut Creatori creatura, in unitate perfecta.
in diversis illis diversa agentem,utin oculo visum, Pcr omnia sscula* Amen.
in aure audituro, in nare odoraturo, in palato gu-
- (104) Colb. suorum munerum. (106; Colb. Unde.
(105] Colb. desipiant.
EPISTOLA HUGONIS RADINGENSIS ABBATIS (ml
Charissimo suo domino MATTHJEO frater HUGO tens est sermu Domini, qui clavi ecclesis quam
abbas Radingensis monasterii indignus sanum sa- sancivit ita dicit ; Quodcunque ligaveris super ter-
pere et recta docere. ram, erit ligatum et in coelis (Matlh.xvi, 19).Exhoc
Illumquemvoluisti nostrumtibi retinere libellum apostolica sedes etubiqueterrarumcatholicidocto-
audivi tua voluntate, non nostra concessione, pas- res, ut Scripta testantur antiqua, prsdicaresolent,
sim expositum, et ut ipse testaris, gratanter acce- quia tam saoerdotes quam in clericali ordinemini-
ptum;excepto quod non bene suscipiunt illud de sa- C stri quilibet temporedepositionisvelexcemmunica-
cerdote deposito vet excpmmunicato ibidem ita ditionis sus gratiam semel acceptam quidem retinent,
ctum (Hb. v): « Quem itaque Christus per Eccle- sed officio carent. Addunt etiam quia qui in sacra-
siam deponendo vel excommunicando destituit ab mentis altaris seu sacramentorura officiisconsecrare
officio, si in sacramentis altaris ministrare prssu- prssumunt, qui ministri non sunt, nihilutique fa-
mit, qui jam minister non est, nihil facit. Sic enim ciunt. Beatus sane papa Innocentius ex appstolics
ea Deus agenda instituit, ut nonnisi per ministrum sedis assensu scripsit quod quidam Nezelon abhs-
valeant fieri. Quare qui minister non est,in sacra- reticisordinatus,quianihiLhabuit, dareei nilpotuit
mento altaris nihil facit.» In hac sententia videtur cui manus imposuit (198). Hic equidem si a mini-
recte dictum non taro nostris quam quibuscunque stris, licet indignis, non tamen depositis vel ex-
hucusque Catholicis quia agens in sacramento al- communicatis ordinatus fuisset, et ipsc, quantum-
taris, qui minister non est, nihil facit. A Patribus cunque indignus, si minister existeret, ex officio
nempe traditum legimus et ratum tenemus quia utique conferret cui manus rite imponeret. Da mi-
spiritus gratiarumnon sequiturpersonam digniaut nistrum quantumcunque indignum,da ministrum,
maligni, sed ordinem traditionis; ut quamvis aU- fatemur eum babere officium. Aliud est loqui de sa-
quis boni meriti sit, non tamen consecrare possit - cramento, aliud de officio. Officium enim sacerdo-
nisi ordinatos fuerit ut ministri exhibeat officium, tale quam multis interdicitur, sed sacramentum
Dei vero esttribuere consecrationis seu benedictio- non aufertur. Inde fit quod cum Ecclesis placet ut
nis effectum. Quapropter non temere fuerat ar- eos aliquando revocet, revocatos absolvit et recon-
guendum quod ibi.Ecclesia teste catholica, constat ciliat, non quidem reordinat. Aliud est etiam dicere
positum. Hoc potius videbatur a dubitante qusren- de officiali malo, quia non bene ministrat; qui ta-
dum,utrum quem semelposuit Ecclesia ministrum men dum minister est.quantumcunque malus,uti-
adagendum aliquod sacramentum, ipsa possit, culpa que ministrat. Aliud est ipsum ab officio deponere,
promerente, aliquem deponere vel excommunicare, ne ministerium faciat. An ignoramus quia sacra-
itautinsacramentis nequeat agere quod ante potuit. mentaaliasunt necessaria, alia officialia. Baptismus
Ad hsc respondendum fuit, quia vivus et proepo- quippe necessarius est omnibus. Sacerdotalis vero
(107) Hsc epistola in solo existit codice Colber- (108) Urbanus II i, q. 7, o. 2, ad Daibertum.
tino.
1229 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VII. 1230
seu clericalia quslibet dignitas adofficiumtraditur A ceptum ordinationis sus sacramentum, habeat et
aliquibus.Baptizati opus nulli interdicitur,tiec enim dum prssumit in consecrando effectum.
ab opere Christiano baptizatus quispiam suspendi- Quapropterquicunque accedit ut alios de sacra-
tur; quin potius, si inde aberraverit, multis modis mentis ministrorum edoceat.indocendo discernens
revocatur. Sacerdotale vefo officium seu clericale ordinationis sacramentum etordinati officium,dicat
plurimis quam sspe pro culpa reciditur, et ab eo quod sacramentum semel acceptum,in susceptione
nonnuUi crebrius deponuntur.Illo omnes inChristo manet, sed susceptionis officium sspius Ecclesis
vivunt, isto, Ecolesia jubente, aliqui serviunt. lllud censura removet. Dicat etiam quod tam vera est
Ecclesis domum sdifioat, istud sdificatam dispen- Ecclesis potestas, cum ab officio ministrum jure
sat. Dispensatio ista et a qnoUbet agitur, sed ab deponit.quam vera est cum eum in officio ritedis-
ofDciali per Eoclesiam posito ministratur. Quod si ponit, doceatque quod schismaticus sit qui Eccle-
per Ecclesiam ab officio deponitur, manet sacra- sis catholics non consentit; de quo auctoritas ita
mentum semel impoaitum, sed, sicut in nostro le- dicit: « Quod conficit schismaticus,corpus Christi
gisti opusculo,manet ad judicium.non ad officium. non est. » Et aiibi : « Extra catholicam Ecclesiam
Sic et Christiano cuilibet excommunicato manet non est locus veri sacrificii.» Unde et Dominusper
baptismi sacramentum, non ad remedium, sed ad n Moysen ita prscepit: In uha, inquit, domo come-
judicium.non ad aalutem,sed ad condemnationem. detis eum, et non offeretis de carnibus ejus foras. Et
Manetideo dicimus qnia cum resipiscit, per Eccle- incircumcisus nm comedat de eo (Exod. xn, 46). In
siam reconciliatur, non rebaptizatur. Si enim sa- unitate ergo, non in schismate, sumitur. Nec enim
cramentum peccando amitteret, cum ad Ecclesiam extra Catholicam neo ab alienigeria obtinetur. Ne
pcenitendo fediret, eum procul dubio rebaptizari ergo credas vaniloquis, ne acquiescas elatis. Crede
oporteret. Sacramenta quippe divina sunt. Unde et humilibus et subditis, qui Ecclesis malris sacra-
habenti ea per bominem auferri non possunt. Ma- menta venerando suscipiunt, non equidem dispu-
nent itaque ministris sacramenta, sed exigente tando,sed auctbritatem institutoris humiliter vene-
culpa eis sacramentorum sspe toUuntur officia. rando, ex quo mater Ecclesia potenter solvit et li-
Sciendum autem quia aliud longe est quod Chri- gat,efficaciam in sacramentis ordinatocommendat,
stianus per excommunicationem ab Ecclesia depo- aliquando etiam denegat potestate rata,non verbo-
nitur, quam quod minister aliquis ab officio remo- sitate frivola.Non erit autem una prudentiavelpo-
vetur. Ulud enim assidue gravat.hoc sspe alleviat. tentia, quia, si essent efficacia qus a schismaticis
Ulud damnat, hoc castigat. Ministro, si indigne vel a depositis fiunt consecrationum offfcia, infini-
agit, utUe est quod deponitur. Christiano autem tos haberet hodie prssules unaqusque sedes et
mortiferum est quod ab Ecclesia separatur. Dum C quam multos Roma summos pontifices, qui confu-
enim ab Ecclesia -cinditur, infidelis utique imoin- sione horribili etligatos abaHis solverentet solutos
fideli deterior judicatur.Dominus quidem dicit:Qut indebite Hgarent. Sic sic, si bene perpendis,et rata
vos audit, me audit, et qui vos spernit,_me sperntt cassarentur, et irrita prsferrentur.Sic nulla de ge-
(Luc. x, 16). Ab Ecclesia ergo dissentire, a Christo stis ecclesiasticis essent certa, sed qusque frivola;
est cadere. A Christo autem cadere, fidero non ha- et ut verum fatear, nihil omnino esset Ecclesia.
bere.Sed qui fide caret.nullum opusbonumhabet. Sed de his hactenus nos equidem ista sub brevitate
Audi Apostolum : Omne, inquit, quod non est ex tibi rescribimus, qui facta matris Ecclesis non fri-
fide, peccatum est (Rom. xrv, 23). Christianus igi- vola, sed rata tenemus.qui sanctorum auctoritatea
tur, Hcet habeat baptismi sacramentum.dum aber- Patrum quam nostra sensa sequi maluimus, qui
rat a fide, nullum facit bonum. Non omnis itaque vos in Christo diligimus, et a vobis amari volu-
babens sacramentum,habet et sacramenti officium. mus. Unde et scripta vestra lsti suscipimus, et
Unde miramur quosdam dicere de excommunicato vobis nostra dirigimus et emendanda committi-
seu deposito sacerdote, quod quia retinet semel ac- mus. Amen.
INCIPIT LIBER SEPTIMUS.
I. Mater virtutum charitas, ubique magnlfica, ]D concordia servat, dives benevolentia dispensat, di-
nnsquam est soUtaria, nunquam otiosa. Hsc suis vina gratia copiose ministrat:. quo magis erogata,
contenta,cunctis benevola,nec rapit aliena,nec vult eo potius fiunt augmentata. Hsc semper nova,
habere privata. Hso in ea domo perenniter exaltat, semper integra, novos parit fihos, omnesque libe-
quam sapientiacolumnisgratisseptiformis exaltat, ros, simul ingenuos, moribus insignes.viribusprs-
quam luminis sterni splendore clarificat, et bonis celljntes. Hoo enim humilitas nutrit,patientia pro-
operibus plene perornat. Ejus bona omnia felis vehit, obedientia regit. Horummilitictvitiisinfesta,
sumit arma victoris de manu Sapientis. Constan- A RESP.Inprssenti,charissime,ad credendam aim-
ter ad bella procedit, quam ordinis virtus invicta plicem unius Deitatis ratam Trinitatem adeo firma
custodit. Ibi prudentia consulit, justitia decernit, ratione procedimus, quod utique, si bene perpen-
fortitudo peragit, temperantia componit. His ita dimus,in omnibus creatis creatricis vestigium Tri-
procedentibus e contra vitiorum tumultus prscipiti nitatis liquido cognoscamus. Hinc Apostolus ait:
saltu, vario strepitu, effuso milite proruit, temera- Invisibilia ipsius a creatura mundi per ea qux facta
rium certamen assumit.Hunc enim sua impruden- sunt intellecta conspiciuntur : sempiterna quoquevir-
tia resolvit, injustitia dejicit, debilitas frangit, intus ejus et divinitas (Rom. i, 20). Verba ista sic di-
tempefantia perdit. Talibus illico prostratis et per- stinguimus: Invisibilia ipsius et sempiterna virtus
ditis,chorus virtutum prscedenti fidei vexillotrium- ejus et divinitas conspiciuntur acreaturamundiin-
phator incedit, spei firmitate validior universa tellecta per ea qus faota sunt. Qus proposuimus
transcendit, mox ad matris sus,scilicet charitatis, verba Apostoli videamus. Invisibilia Patrem, virtut
gaudia pertingens, summs Trinitatis essentiam ju- Filium;-tt>tnt7of Spiritum sanctuminsinuantnobis..
giter intuendo conquiescit. Ibi nec visio corporea prout donat intelligi qui clavem scientis gerit. Pa-
mutabilitate socia decipit, nec spiritualis imagina- ter quidem a nuUo est, sed quidquid est ab eoesse
tio varie concepta pro voluntate congesta fallit,sed B habet. Unde quia a nullo est, a nuilo ut sit visus
pura mentis intelligentia stabilis et certa a veris ad est. Recte ergo dicitur quia invisibilis est. Ex ipso
ipsam veritatem perducta idipsum aspioit. 0 id- nempe sunt omnia,tam eicoessentialiaetcosterna,
- ipsum, unum, et omne bonum omnium! Vides tu, de nihilo creata et temporalia. Coessentialia
quam
videt oculos quem illuminasti, oculus charitatis, et costerna Filius et Spiritus sanctus : de nihilo
quia in te sunt om*nia,nec dilataris tu in omnibns, creata et temporalia,res condita et omnis ejuspro-
nec coarctaris. Tu sine omnibus,nec minoraris: in virtut proprie dicitur FUius.
prietas. SempUerna
te simul omnia sine compoto numerat, te in omni- Dei virtutem et Dei sa-
Ckristum, inquit Apostolus,
bus sine termino mensurat, te sine omnibus tibi
ptentiam I Cor. i, M). Christus est Dei sapientia,
sufficientem et summum sine pari ponderat.unum Deus Pater non aliunde accepit,sed ex seipso
in Trinitate, trinum in unitate. Unum utique non quam sine initio perfectam gignit, per quam immutabili-
sumptum ab unitate.trinum quoque non sumptum ter simul omnia disponit; per quam de nihilo cau-
a Trinitate, sed unum prorsus idem quod unitas,
trinum omnino quod Trinitas. Unitas qus nume- saliter, materialiter, naturaliter simul omnia fecit;
sin-
rum minime inchoat, Trinitas qus numerum mi- per quam visibiUter, actualiter, temporaiiter
et immotus mutabilia regit. Ipse est
nime prssentat. Unitas qus terminum nescit, Tri- gula proponit,
nitas qus nulla mensura discernitur. Unitas qus fj virtus Dei, quia sicut de nihilo facta, sic ne in ni-
nullo pondere trahitur, Trinitas qus nulla lance hilum redeant, tenentur omnia, nuUo enim tem-
nuUa varietate in nihilum valent
pensatur. Non igitur numero, non mensura, non pore nonqualicuuque
ininus habet unitas nec redire, quidem pro se, sed pro conditore in
pondere Trinitate, magis
obtinet Trinitas unitate. 0 Jerusalem coelestisl singulis essentialiter persistente. Si conditoris es-
sentiam vales a conditis removere, et condita de
o domus charitatis, civitas luminis, plena beatitu-
dinislTu simul omnia in Deosine tempore prospi- nihilo valent in nihilum deficere. Sicut autem sine
nobis conditi sumus, sic et sine nobis a conditore
cis,tu Deum in omnibus sine motu miraris.tuDeum
sine omnibus in se.solo plenum et perfectum sine tenemur. Divinitas est Spiritus sanctus, qui ideo
modo diligis. Hso videre, hsc nosse ccelestiacuris recte divinitas dicitur. Cum enim causa qusritur
civibus ineffabili bonitate donatum.Hso nobis cre- cur Deus omnia fecit,quare facta sic ordinat et re-
dentibus adhuc minus, et in tempore versantibus, git, respondetur quia Deus non eguit, nec eget,
per fidem desideraro misericorditer concessum. 0 nec egebit; sed sola charitate; non nova voluntate
Deus I et quid dico Deus ? Deus te dico fide, nonomnia fecit,hoc singulare et divinum sibi retinuit.
dum visione. Mirabile dictu 1de te tacere non pos- Cum enim creatura aliquid facit, causa agendorum
sumus, et te dicere non valemus. Nondum enim te rj ejus indigentia occurrit, qus etsi aliquando agere
videmus ; sed tuo munere, tua piissima gratiajam non agenda prssumpsit.hocessesensusinopiamra-
in te credimus unum et fideliter loquimur. Te Pa- tio deprehendit. At vero Deus nullo egens, solua
trem,et Filium,et Spiritum sanctum,nontresdeos, sibi sufficiena, in omnibus qus agit solam habet
sed unum confitemur, adoramus, et sequimur. causam sus charitatis-.quod Propheta intuens pro-
Unum non quomodocunque unum; nam et raulta, fitetur dicens : Deus meus es tu, qumiam bonorum
quia simul collecta dicimus unum, non tamen sim- meorum non eges (Psal. LV,2). Causa ergo illa sin-
pliciter unum ; sed te quidem unum in Trinitate, gulariter admiranda.qua sine indigentia facitDeus
trinum in unitate; non collectum unitate, nec divi- omnia, recte dicitur divinitas. Hsc enim causa, si
sum Trinitate. dicere libeat, Deo remanet proprte propria. Bene
II. INT.Mira qus dicis libenter audio; sed ad ergo Pater invisibilis, Verbum virtus per quodPa-
hsc si ratione vel auctoritate me pertrahis, libenter omnia facit, Spiritus sanctus est una et eadem
tius scquor, Patris et FiUi benevolentia, in qua bene faotasunt
omnia, et manent bona. Tria hsc apostolica dicit A nia facit. Ejus nosse est omnia numerare. Filius Pa-
auotoritas, et aubjungit ipsi gloria. Non ait ipsis, tris omnia ordinat qus temporibus et officiis com-
aed ipsi est gloria.quia in Trinitate permanet uni- petentibus assignat, et in eis singulas mensurat. Spi-
tas. Nos vero qui catholice verba Apostoli venera- ritus sanctus Patris et Filii unus suo omnia pon-
mur, neo Trinitatem confundimus, nec unitatem dere ligat. Ea enim ipsi est benevolentia, qua sicut
dividimus, quia sic tria ista prsdicamus, ut simpli- placuit fieri omnia, placet ut maneant facta. Ex
cem unitatem teneamus. Ea ergo sine numero nu- ipso namque pendent omnia ut effectus ex causa. 0
meramus, qui cum Propheta dioimus: Et sapientix Deus et qui es Deus meus I tua quidem notitia om-
ejus non est numerus (Psal. CXLVI, 5). Ea quoque nia numeras, tua potentia omnia mensuras, tua
sine termino mensuramus, et cum Apostolo procla- charitate omnia ponderas. Hsc Sapiens ille intuens
mamus: 0 aUiludo divitiarum sapientix et scientix et tibi loquens aiebat: Omnia in pondere, et men-
Dei, quam incomprehensibitia suntjudicia ejus, et in- sura, et numero disposuisli (Sap. xi, 21). Sed dicit
vestigabiles vix ejus! (Rom. xi, 33.) Ea etiam sine aliquis : Si omnia in istis, non sunt ista de omni-
pondere pensamus, qui cum Apostolo profitemur: Et bus HHs.Res equidem, quas omnes disposuitDeus,
pax Dei,qux exsuperat omnen sensum, custodiat corda pondera, mensuras, numero habere novimus; qus
vestra, et inteUigentias vestras (Philipp. iv, 7). Corda -, penitus non essent, si res in quibus subsistunt mi-
itaque noatra teneant, intelUgentia nostrs cogno- nime fuissent. Rebus enim quarum sunt et ipsa
scant,quia nec numero, neo mensura, nec pondere creata sunt, quapropter et ipsa disposita sunt. De
cantinetur summum illud, mensurantur quo simul omnibus enim sunt. Res ergo et rerum pondera
omnia.quo simul omnia numerantur.quo simul om- sque ponderantur a superiori pondere qui non pon-
nia ppnderant-r. Si numerari, mensurari, seu pon- deratur. Res quoque et rerum mensurs sque men-
derari posset; numero, et mensurs, etponderi uti- surantur a superiori mensura qus non mensura-
que subesaet; unde neo Deua esset.Quid igitur agitur. Res quoque et rerum numeri sque numerantur
mus ? Incomprehensibilis est quem qusrimus, in- a superiori numero qui non numeratur. Notitia
effabiUs est quem fari gestimus. Potius ergo igno- quidem Dei omnia numerat, nec numero capitur;
rantiam noatram bumiliter fateamur, quam teme- sempiterna virtus ejus omnia mensurat, et nullo
rarie nos inoognita scire jactemus. Sed si pie in termino finitur; benevolentia amborum universa
nobis deflcimus, tandem Apostoli consilium bumi- ponderat, et nulla lance trahitur. Tria ista in qui-
liter requiramua, dicentia: Flecto genua mea ad Pa- bus disposuit Deus omnia costerna sibi sunt et in-
trem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis pater- separabiUa, unum in essentia, in personia tria, non
nitas m calit et in terra nominatur, ut det vobis se- quomodocunque unum, sed unitas; non quomodo-
cundumdivitias glorix sux virtute corroborari per SpUC i cunque tria, sed Trinitas. Unitas, qus trinitatem
rilum ejus tn interiorem hominem, habUare Christum non angustat; trinitas, qus unitatem non multipli-
per fldem in cordibut vestris; in charUate radicati cat. In Deo sane numerum, mensuram et pondus
et fundati, ut postitis eomprehendere cum omnibus absque compoti ratione, absque finium limitatione,
sanctis qux sU latitudo, longUudo, et stabilitas, et absque perpendiculi motione, prout ab ipso sus-
profundum, scire etiam supereminentem scientix cla- cipimus, innumerabilia mutabiliter, sterna tem-
ritatem Chritti, t_ impleamini in omnem plenUudi- poraliter, incorporea corporeis vocibus, non tam
nem Dei (Ephes. m, 14-19). His excitati sermonibus disserere quam assignare pro mpdulo nostro potui-
primum doieamne quia eum non comprebendimus mus. Nunc autem in creaturis pondera, mensuras,
ad cujus imaginem et simiUtudinem conditi sumus, numeroa videamus : et hoc primum in apiritu ra-
et quod impedit ne comprehendamus, sectando ju- tionali perquiramua, ut in eo creatricia vestigium
atitiam removeamus, nt cum Deo unus spiritus et- Trinitatis agnoscamus.Spiritussane rationalis videt
ficiamur, quo solo invisibilis Deus videtur, agno- in Deo supra se,videt posse Deum in se, videt post
scilur, comprehenditur. 0 Spiritus sancte, Ulumina se in spiritu irrationali sub se, aola rationali intel-
nos et trahe, qui es pondus sine onere, charitas ligentia sine corpore numerum, mensuram, pon-
aine affectione, novum non novus nobis aspira pon-. n dus, in Deo supra se, quod ut potuimus, uon ut
dus amoris. Veni ad nos qui non moveris, mane debuimus, timide perstrinximus. Post, Deum in se,
nobiscum qui nusquam etnunquam recedis. Aspira quod nunc eloqui suscipimus, pie meditari, catho-
ut sentiamus,veni ut suscipiamus, mane ut diliga- lice fari, fideliter imitari, Doroino donante, debe-
mus. Sentiamas fide, suscipiamus spe, diligamus mus illam summam, simpliccm et individuam Tri-
charitate, Patrem scUicet qui generat FiUum sibi nitatem, quam chorus angelorum ille beatus pri-
consubstantialeni absque initioet sinefine; Filium mam novit, notam elegit, electam tenuit. 0 vera
quoqueaPatre genitum absque separatione et sine cognitio 1 justa electio I felix possessio! Beatus ille
tempore; et te, Spiritus sancte, procedentem ab spiritus rationalis Deum aspiciens, in ipso omnia
utroque sine motu et sine divisione. 0 unitas invaria- sua colligit notitia, de quibus omnibus quid agat,
bilis! o Trinitas inseparabilisl in qua nec generatio quo ea referat, Hbero rationis arbitrio recte dijudi-
ex Patre, nec processio ab utroque Deum multipli- cat, qus pro suo judicio pensans amat. Cognitione
cat, unde nec variat. Pater quidem prout novit om- ergo numerat, judicio mensurat, amore ponderat,
quo se et omnia transiens Deum singulariter amat. A } ritus sanotus in malevolam .animnm non descendit.
Hio tractus ponderis, hoc pondus amoris, hic amor III. INT. Qus dicis vera esse sentio, sed hsc mihi
charitatis in electis angelis conscrvat signaculum aliquo te probare placeat exemplo.
similitudinis Dei, o Deus omni studio qusrendus, RESP.Nosti quia primo patri nostro Adam in pa-
omni virtute colendus,omni amore tenendus, ange- radiso adducta sunt animantia, qus in Deus cuncta
lnm et horainem, utrumque rationalero condidisti, subjecerat. Arbores quoque paradisi, sola una re-
qui soli inter omniarecte scire, vere judicare, plene tenta, eidem Deus concesserat. Adam ea omnia pa-
diligere potuerunt, ut ereoti supra se ascende- riter agnovit, de agnitis vere judicans sua singulis
rent ad te, non gressu cerporis, sed opere virtutis. animantibus nomina designavit, et tentatus a ser-
Tibi quidem inhsrere amoris pondere nulla un- pente provida mente respondit, ubi roulier ait : De
quam creatura potuit, nisi tractu superni adjuta omni ligno paradisi vescimur : de ligno vero scien-
ponderis, hoc est absque dono Spiritus sancti, qui tix boni et mali ne illud tangeremus prohibutt nos
nullum deserit nisi qui refugit: Unde Veritas in Deus, ne forte moriamur (Gen. m, 2). Sed utTrini-
Evangelio dicit: Qui autem peccaverit fn Spiritum nitatis in hoc memoriam qualemcunque teneamus,
tanctum, non remittetur ei neque in hoc sxculo, ne- vide numerum in cognatione, mensuram in discre-
•
que in futuro (Matth. xn, 32). Hunc Spiritum san- n' tione, ruinam ponderis in cupiditate. Non enim
ctum angelus ille refuga noluit, qui bonus a Deo traxit eos charitas, sed depressit cupiditas, qua a
conditus, mox spiritum superbis concepit, quo Deo recesserunt,dum vetita comederunt, ethahere
.Deum deserens se sibi retinuit. Solum inflatus, om- indebita prssumpserunt. Hi pro sua mala voluntate
nirio vacuus remansit, et nos seducendo in primo a sancto Spiritu minime tracti sunt, qui culpam
patre dejecit, seb"nos seductos miseratio superna suam non solum non conflteri, sed etiam excusando
respexit, Qusris causam qua Deus peccatores. re- defendere maluerunt. Defensio enim culps inter-
vooat. Eadem est qua Deus omnia de nihilo creat. clusio est venis. Vide etiam quia primus Ule de
Superius audisti quia Spiritus sanctus Patris et Filii primis parentibus natus dum sua omnia a Deo sibi
unus causa est singulatis et divina ex qua pendent ; data cognovit, recte de suis largitori Deo proferre
omnia ut effectus ex causa: quapropter ad eum re- decrevit. In rerum cognitione numerum, in ebla-
ferenda sunt universa. Sine isto quantacunque quisi tione judicium tenuit et ostendit; sed in pondere
fecerit, sunt omnia mala. Quapropter in omnibus i peccavit, qui charitate vacuus et sua obtulit et non
qus agis qusre tibi a superiori pondere pondus i recte divisit. Non recte divisit qui sua Deo se pec-
amoris, id est a Spiritu sancto donum charitatis. cato per fratricidium ponderavit. Hino Scriptura
Ora Patrem per Filium in Spiritu sancto, non divi- dicit: Si recte offeras et non recte dividas, peccasti
das gradibus quem unum in essentia confitemur, , - (Gen. rv, 7). Offert recte qui sibi a Deo prsatita jure
quem voluntasnon variat, ned dividit actus, ora ut> largitori omnium satagit repensare. Sed non recte
tibi charitas detur, quam proprie sanctus aspirat i dividit qui sua offerens se Deo subtrahit. Pondus
Spiritus, sed tota Trinitas donat cui valt. Summs i amoris indicat quo intendat. Amor ipsum deprimit,
quidem Trinitatis indivisa est unitas, inseparabilis i vel elevat. Amor bonus est charitas, amor malus
efficacia, et dona communia. Ora ut charitatem ac- cupiditas. Elevat amor bonus, deprimit amor ma-
cipias, qua accepta, cum Apostolo dicis : Ckaritas; lus. Deprimit, dum num amanda diligit, dum se vel
Dei diffusa est in cordibus noslris per Spiritum san- alia quslibet diligens, Deum negligit. Sed charitas
ctum qui ortus est nobis (Rom.x, 5). Hsc charitas aL elevat, qus quos potest ad amandum Deum excitat,
Spiritu sancto data, quia desursum est, quidquid I negligit propria, bona qusrit communia. Pondus
per eum egeris, sursum levat. Cupiditas vero, qus i amoris totum Deus qusrit, totum accipit, divisum
falso de infimis nititur oriri, deorsum trahit. Quid- respuit. Diliges, inquit, Deum tuum ex toto corde tuo,
quid per eam egeris, totum perdis. Quapropter Spi- ex tota anima tua, et ex omMbus viribus tuis, et ex
ritum sanctum humiliter qusre,et pereum pceni- omnt mente tua (Luc. x, 27). Amor itaque Dei totum
tentis remedia suscipe. Quem eniro unctio Spiritus i capit, omne colligit, nulla dimittit, universa trahit.
non tetigerit, pcenitentis remedium non accepit., J) Sine hoc quscunque tenueris, omnia perdis, teste
Hunc mulier illa susceperat, cujus charitatem Evan- Veritate qus dicit: Qui non colligit tnecum, disper-
gelium nobis commendat, dicens : Dimissa sunt eii gtt; et qui non est mecum, contra tne est [Luc. xi, 23).
peccata multa, quia dilexit multum (Luc. vn, 47). Trahe nos, Deus, pondere tuo. Leva nos ad te,
Scias ergo quia Dei dileotio vere peccatorum eBt; sancta Trinitas, cum Elia in curru igneo, in Spi-
remissio : unde apostolus Joannes ait: Qui non di- ritu sancto. Conformetur tibi nostra quam creasti
ligtt manet in morte (I Joan. m, 14). Stipendium t Trinitas, ut quidquid cognitione numerat, quidquid
enim peccati mors est. Multi quidem ratione sola ratione mensurat, valido charitatis pondere totum
coramoniti, qus nec aufertur in pcenis, dolent se pariter omne simul ad te trahat, in te custodiat, et
esse in peccatis, a quibus non exeunt absque reme- unita tibi beata permaneat tam honore imaginis,
dio charitatis, quam Spiritus sanctus infundit. Ma- qriam similitudine charitatis. Imago etenim tua
nente olim mala voluntate, qus sola Spiritui san- aeternitatem, similitudo tua tenet beatitudinem. Si
cto nititur contraire, non possunt trahi, quia Spi- autem in debiti pondere amoris, te neglecto, quod
1237 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. Vlt. 1238
absitt transitoria qusrimus, amissa tus beatitudi- A j ascensione usque ad solium'sterns beatitudinis se-
nis simUitudine, miseri remanemus; sed pro tua cum pariter exaltavit, sic elenim dicit: Cum exal-
imagine innobisnaturaliterpermanentesub sterna tatus fuero, omnia traham ad meipsum (Joan.
miseriaperduramus.O beataillaanima, qusamore xu, 32).
debito qusrit sterna, qus summs Trinitatis simi- IV. INT. Quis est hic humiliatus denuo exal-
litndinem tenet in gloria! Hsc Joannes apostolus tandus? Ipsum, qusso, ut sequamur, ma-
de pectore Domini hauriens affirmat, dicens: Simi- nifesta nobis qui exaltatus omnia ad seipsum
les ei erimus, quia videbimus eum sicuti est (I Joan. trahit.
m, 2). Propheta qusque dicit pro imagine: Signa- RESP. Ipse est, charissimo, quera patriarcharum
tum est super nos lumen vultus tui, Domine. Dicit et oracula, quem legalis observantis mysteria, quem
pro simiUtudine : Dedisti Isetttiam tn corde meo prophetarum prsdixere vaticinia, quem vox ange-'
Psal. TV,7). Nimirum in Deo nulla Istatur imago, lica, quem de ocelostella prssentem prssentia, illa
nisi quam perornat Dei similitudo. Imago est De1 pastoribus, ista revelavit rcgibus- Iste est sapientia
natura intelligentis rationalis imago sternitatis. Patris, attingens a fine usque ad finem fortiter et
Similitndo Dei formatur in nobis, in pondere cha- disponens omnia soaviter. Pater quidem, sicut su-
ritatis, in simiUtudine virtutis. Hanc primus homo ,p, periusjam audisti, omnem creaturam cum sua pro-
perdidit sus secutusvocemmuHeris, non judicium prietate non alibi. sed apud se sine varietate sem-
propris rationis: et dum diabolo non Deocredidit, per habet nosse, sine compoto semper numerare.
cupidnS ad indebita declinavit, seque cum sua pro- Audisti quia Filius patris, sapientia scilicet quam
pagine vitiis ataue dsmonibus mancipavit. 0 mi- ex se non aliunde sine initio perfectam genuit, om-
aera anima a summis ad ima prolapsa, in regione nia certis mensurat finibus pro naturs modis et
8imilitudinis oberransetdevia, nuda et csca,virtu- actionibus. Audisti quia procedens ab utroque Spi-
tibus vacua, vitiis sordida, carni subdita, pecorum ritus eanctus, suo tenet omnia pondere. Est enim
sooia. Hsc Propbeta deplorans olamat: Homo cum causa qua de nihilo per ipsum facta servantur om-
inhonere etset, non intellextt; comparatus est jw- nia. Ex his autem qus facta sunt, qusdam motu
mentis insipientibus, et similis factus est illis (Psal. naturali vegetantur, quod in herbis et arboribus
XLvm, 12). In honore fuit qui habens in se creatri- solotenus flxis persspe miramur. Sunt et naturali
cis vestigium Trinitatis.voluntatemDei in manda- et spontaneo motu prsdita, ut animalia, quorum
tia agnbvit, servandam judicavit, sed amore defecit corpora et naturaliter crcscunt, et varie discurrurit.
dum ea qus Dei sunt Deo prsposnit* Unde bene Sunt homines qui et naturaliter crescunt et spon-
sequitur: Non inteUexit. Et intellectu perdito factus taneo motu sese>agunt, sed rationali intelligentia
est animalis jumento aimilis. De bis Paulus ait: (- praecellunt, qua et supra se divina cognoscunt. Cs-
Animatis, inquit,' homo non percipit ea qua sunt tera quidem ratione carentia sub his qus ratione
spirttus Dei (I Cor. n, ik). Inde est quod primus prsditi sunt remanent subdita. Eo usque ipsorum
Adam parens noster, quia de intellectuali factus pertingit natura. Homo quidem, quasi medius inter
eat animalia, recte pellibus animalium debuit indui inferiora et superiora, et Deum audire debet pro
et a Buperioribus ad ima detrudi. Exinde hominis sus rationis intelligentia, et de inferioribus judi-
aapientia/peccatis exigentibus, itadeperiit, utmore care pro merisura sententis a Deo sibi prsrogats,
pecorum subditus oorpores voluptati, et sus noti- ut de inferioribus sui lege judicii sicdisponat.qua-
tiam perderet trinitatis, qui summam Trinitatem tenus auctori omniumet ipsebenecompositusassi- .
qus Deus est obliviscens.creaturam impadens ado- due placeat, Sed ejus mensura judicii tunc itaque
ravit. De talibus ait Apostolus: Quia cum cogno- defecit, cum Deum deserens, cui subesse debuit,
vissent Deutn, nm sicut Denm glorificaverunt aut. csca mente his quibus prslatus fuerat tam Dei mu-
gratias egerunt, aed euonuerunt in cogitotionibus nere quam jure naturs subditus remansit, socius
suis, et obscuratum est insipiens cor eorum (Rom. pecorum, servus dsmonum. At hanc vero humani
i,21). Etpaulo poat: Qui commutaverunt veritatem judicii mensuramin proprialibertate reparatam Dei
Dei in mendacium, et coluerunt, et servierunt crea- j) sapientia qus est superior mensura, qus metitur
- turx potius quam Creatori, qui est benedictus in sx- omnia. nobis per assumptum bominem apparuit
cula (tbid., 25). Hi a veritatis luce in errorum tene- Deus et homo, non dus persons, sed una; dtis
bris prolapsi, a similitudine Dei in similitudinem i naturs, non una; Deus et homo, unus non duo ;
peeornm verei, pro veste justitis pecorum sordibus i inconfusus, indivisus, plenus et perfectus. Servata
obvoluti, riec in se nec in aliis recognoscunt crea- namque utriusque naturs proprietate, Deus homo
triois indicia Trinitatis. Sed sterna Sapientia neci factus non desiit Deus esse; homo factus Deus,
taUum obUtamisericordiam etmiserationem induit, , homo habuit permanere. Ex duabus igitur et in
cariMm sumpsit de nostro genere, non culparo de! duabus naturis Deus et homo Cbristus, non natura
tradrice. Nusquam, inquit Apostolus, angelos appre sed persona unus, nonest recens Deus, sed est ab
hendU, sed semen Abrabx apprehendit (Hebr. n, 16). sterno Christus. Natura quidem hominis non per-
Ejus hnmilitas nos sanavit, qui morte sua nos resona a Verbo Dei cst assumpta, sed persona Verbi
demit. Ejus resurrectio nos aanctificavit qui suai et hominis, id est Jesu Christi manet omnia, Patri
costerna; non una de dispositis qus in Deo sunt A judicat, pro amore ponderat. Recte peragit omnia
vita Quod factum est, inquit, inipsovita erat (Joan. se ei referens cujus notitia sine compoto numerat,
i, 4;, sed disponens omnia, creans singula, regens sapientia sine fine mensurat, charitas sine pondere
universa. Est enim tertia in Trinitate qus Deus est pensat. Hanc summam Trinitatem qus Deus est
persona, non tertia in deitate substantia, sed una fideliter adoramus, cujus imaginem, ipso revelante,
et eademcum Patre etSpiritusancto manensessen- in nobis qusrimus: de qua pro modulo nostro
tia. Ejus pro nobis humiliatio cst humans natars aliqua, te compellente, suprataxavimus. Nuncquia
susceptio, qua factus est redemptor nosteretlegifer perurges super irrationalem spiritum pro ipsa ibi-
noster. Ipse est mensura superior; qui mensuram dem iuquirenda mentis intuitum applicemus.
nostri judicii qus defecerat obedientis legibus de- VI. Irrationalis spiritus in agendis suis nulla ra-
coravit, cujus formam in semetipso proponens notione ducitur, nulla supra se intelligentia levatur,
bis ait: Non veni facere votuntatem tneam, sed vo- sed anims viribusnititur,sedsuisaffectibnsimpli-
luntatem ejus qni misit tne (Joan. xi, 38). Qua usque catur. Amat, odit, audet, metuit non pro intelligen-
ad mortem completa, victor ab inferis rediens et a tia veritatis. non pro judicio rationis, sed pro ap-
morte resurgens, ccelos ascendit, unde nobis san- petitu propris voluptatis, sed pro consuetudine sibi
ctum Spiritum copiosius effudit, cujus pondere nos n indits necessitudinis. Pro quinque aensibus suis
infimamembra sibfunita trahitad superna. Agno- corporeis habet exterius corporalium notionem, et
sce ergo et venerare pro nobis humiliatum, prose- pro memoria interius cognitorum tenet imaginatio-
- quere virtutum gressibus eumdem exaltatumj pon- nem. Eorum etenim, qus extcrius
agnosoit sensi-
dere Spiritus aancti, fune charitatis omnia trahen- bus corpora apud se intus pro sua recordatur me-
tem ad seipsum. moria. Suam voluntatem aut circa corpora autcirea
V. INT. QUS omnia? Nonne multos, perseve- corporum imagines occupat, nec ab his elevat; sed
rante usque ad mortero nequitia, credimus perpe- eam in his retentat et variat. Sensibus quidem in
. tua damnatos esse sententia ? memoria numerat, affectione mensurat, concupi-
RESP. Dictum est omnia, non quidem universali- scentia ponderat. Nec in se nec in aliia bsc tria
ter omnia, sedomnia utiqueelecta.Omnia, deomni discernit, qus ratio deprehendit, intelUgentia co-
gente, de omni conditione, de omni state, de omni gnoscit. Psc duo solummodo hominiet angelocol-
sexu, de omnibus terrs et maris finibus, a primo lata sunt a Deo. His profecto vacuus hrationalis
justo omnes ad ultimum electo. Hos omnes humi- spiritus minime est ad imaginem et similitudinem
liatus ille qussivitetexaltatuBcollectosadsetrahit. Dei factus Non habet igitur beatitudinem pro Dei
Ad hunc in tenebris hujus ssculi. cognoscendum similitudine, non habet aternitatem pro Dei imagi-
nos qui adhuc in carnis infirmitate preminur su- - ne, sed carens utroque suo finitur tempore. Qua-
perna gratia concitamur. Fides nuntiat, spes de- propter ejus illaqualiscunquo trinitas, quametiam
monstrat, charitas manifestat. His tribus illustrati ipse ignorat, nequaquam summs Trinitati se con-
quidquid multiplici cognitione numeramus, quid- format. Non enim novit sterna quidquid caret in-
quid judicii ratione mensuramus, quidquid amore telligentia, caret quidem intelligentia: quod abhor-
congruo ponderamua, summs Trinitatijure debito rens Propheta nobis intelligentibus ita clamat: No-
conformamus, qua nos et omnia suo simplici nu- lite fieri sicut equus et mulus, quibus nm est intelle-
mero colligit, sua simplici mensura producit, suo clus (Psal. xxxi, 9).
simplici pondere custodit. Una quidem est rationa- VII. Vide etiam nunc ultima rerum corpora, ut
lis anima, qus summs Trinitati conformata pro in ipsis aliqua Trinitatis signa cognoscas. Habes
modo suotria in setenetinseparabilia. Numerando enim in unoquoque corpore numerum pro multitu-
enim merisurat et ponderat, mensurando quoque dinepartium, mensuram pro quantitate ipsarum;
numerat et ponderat, ponderando simul numerat et pondus pro substantis natura, quasi mota fuerit
et mensurat. Quia vero pondus suum trahendo nu- recurrit iu sua, omne siquidem corpus nbicunque
merum et mensuramprsponderat.cumipsum pon- sit, cum partesnon habere non possit, pro partibus
dus charitatis fiamma ea sursum trahendo rapiat,; j) est numerabile, pro termino portium est mensura-
charitatem Dominus servandam prscipue mandat, bile, pro lege sua fit ponderabile. Si enim quantu-
dicens: Ignem veni mittere in terram, et quid volo lacunque terrs particula levetur in aere vel in
nisi ut ardeat ? (Luc. xn, 49.) Ut aiitem ardeat, Di- aqua, nosti quia non quiescit, doneo naturaU pon-
liges, inquit, Dominum Deum tuum ex toto corde dere redeat ad solidum terrs, Sic et aqua guttula
tuo, eto. Hoc est primum et maximum mandatum in aere levata non residet lege ponderis doneo ad
(Matth. xxn, 39, 38). Primum, quod cstera se- stia redierit. Aer quoque mobilis, nec sub aqua, si
quuntur; maximum, quo perficiuntur, vel primum exitum invenit, sustinet coerceri. Ignis quoque iste
et maximnm, quia in prima tabula et de colendo terrenus in sua natura genium superioris ignia ob-
Deo. Nam secundum et magnum in secundadedi- servat. Pro posse etenim suo superevolat, nisi eum
ligendo proximo. Dilectio Dei merito prscellit, quo intercludendo csterorum constipatio elementorum
anima vel spiritus rationalis confirmata summs retineat.Unumquodque istorum quatuor,quod sensu
Tfinitati quidquid pro notitia numerat vel ratione percipis ipse corporeo, aed discernis taotn meatis
1241 DIALOGORUM LIBRI VII.—LIB. VII. 1242
incorporeo.habet pro partibus numerum, pro men-, A vet, sed movetur.Creatura autem spiritualis movet
sura terminum,pro pondere locum. Tria ista, nu- et movetur. Qui movet omnia, qusque mota suo
merus.mensura, pondus, distincta et inseparabilia tenet pondere. Qus moventur moventi se suo nu-
in unoquoque corpore naturaliter prssentatur, mero prssentantur. Qui movet et movetur inter
sicquein unitate signa trinitatis intelligentibus.an- utrumque veluti medius quasi mensura protendi-
gelo scilicet et homini cognoscendo proponuntur. ^tur.Movet enim cum superiori, movetur cum infe-
Quisquis ergo ille es qui intelligis, pro intellectu riori. Iste quidem medius, si rationalis est et Deo
quo prscellis venerare Deum, cujus Trinitatis si- conformatus, tam se quam quemlibet alia supe-
gna in te et in aliis quibusque creatis utique reco- riori judicat referenda. Superiori dico, excellenti
gnoscis. Intelligis Deum, nec qualem, nec quan- et summo, quo simul oronia moventur, nec ali-
tum. Agnoscis spiritum a Deo conditum, qualem quid est quo moveatur. Et hoc attendere libet,
esse.non quantum.Aspicis corpora qualia et quan- quia si motus reruro nullus esset, nec tcmpus
ta. Deus enim prorsus ab omni qualitate, quanti- fieret.
tate seu varietate qualibet omnino liber est. Sim- X. Tempus quidem, ut videtur nostris, non est
plex enim et summum verum et unum est.Spiritus motus rerum, nec mutabilitas motorum, sed spa-
sane conditus et voluntatibus variatur, et affectio- p, tium mutationis mutabilium. Tempus, ut tu vides,
nibus mutatur, unde et temporalis esse dignosci- nunquam stat.dum omni celeritate futura per prs-
tur, sed partibus carens locali dimensione priva- sens labuntur in prsterita,Nos vero qui in tempore
tur.Ea propter nec magnus nec parvus esse con- versamur, et tempus temporaliter agimus,contuitu
vincitur. Corpora denique vides colorata, sentis le- mirabili perhorremus.quia nec ipsum tempus quod
nia vel aspera.calida vel frigida, metiris magna vel nostrum est tenere possumus, nec ipsum qusren-
parva.terminas longa, lata, alta; sustines gravia tibus quid sit prssentare seu revelare valemus.
vel levia, deprehendis liquido ea esse qualia Et mirum in modum cum jam non sit prsteritum,
et quanta. His hujusmodi taliter inspectis, re- prssens tamen memoria tenet prsteritum. Simili
cte intelligis, quia stemitas Deo, tempus spi- modo cum nonduro sit futurum,prssens tamen ex-
ritui, tempus et locus corpori utique convenit; ; spectatio captat futurum. Ipsum etiam prssens
sed ista ncaciunt irrationalia, non sentiunt cor- quod minime stat, facit quasi stare prssens noti-
pora. tia. Dum igitur prsterilum memorando numeras,
VIII. Vide nunc et corporeos sensus quibus nosi dum prssens intuitu prssenti mensuras, dum fu-
utimur,quos quinque novimus; quos visum, audi- turum exspectans intentione suspensa ponderas,ad
tum, odoratum,gustum, tactum sspe nominamus. hsc tria qusdam imago Trinitatis colligenda,
Si actus eorum sedulus attendis,in singulis actibus i C manum fere nulla capientem studiose prsparas.
triaconsiderans.Trinitatismemoriampenes te com- Nimirum prsterita memoriter numeramus,prssen-
signabis. Anima quidem tota oculis colorata, tota tiavix quomodocunque metimur,ad ea qus futura
auribus sonora, tota naribus odora, tota palato sasunt tendimus.Qus tria pro rerum mutatione quasi
pora, tota toto corpore sentit palpabilia. Cum au- certis intervallorum spatiis assignare conamur,sed
tem aliquid oculiscernimus,scisquiaintus estani- defectu continuo fluida perdimus. Hsc autem spa-
ma videns, exterius res visa, in medio oculus quoi tia certa intervalli divisione finita solemus appel-
videt anima et videtur res visa.Res qus extra vilare aliquando ssculum, annum, mensem, diem,
dentur numeroprope infinito prssentantur,visioni horam, momentum et si qua similia. Nos autem
oculi mensurantur, sententia videntis anims pon- pro nostra mutabilitate sic moti tempore labimur,
derantur. Hoc qualecunque Trinitatis indiculum, quomodo marinis fluctibus navigio evehi solemus,
pensa et in actibus singulis sensuum rcliquorum. in quo sive ambulantes, sive pausantes simus, na-
Et vide quia visus tuus non videt seipsum, nec vivis assidue transit aut agitatur. Simili modo ubi-
det auditum, sicut et auditus tuus non audit seip- cunque sumus in mundo, nostrum quo volvimur
sum, nec aliquem reliquorum sensuum; sed anima transit tempus,seu agentes seu vacantes simus.Sol
videt sensus, videt si corpora sensibus. Si quidem J) quidem ad imperium Josue fixus in ccelo stabat,
in sensibus diversa sunt videre, et audire, odorari, nec minus ideo solis tempus ibat, nec minus ideo
gustare et tangere.In anima vero non sunt diversa, sol routabilis erat.
sed unum sunt in illa una. Hsc spiritus rationalis XI. Inter hujusmodi volumina temporis divina
illuminatus. intelligit, spiritus irrationalis nequa- miseratio nostram miserata miseriam ab initio us-
quam percipit, sensus corporeus minime cernit, que ad finem ssculi fideles suos reparando recolli-
corpus nuUo modo sentit. git, et a defluxu temporis ad stabilem vers beati-
IX. Molus denuo si perpendis,tu quoque inipsis tudinisgloriam perducit. Primo quidem sub natu-
a summo usque deorsum perspectis aliquara Tri- ralis industris moribus, secundo sub legis vinculo
nitatis notitiam percipere poteris. Omnis quidem et prophetarum vocibus, tertio quando venit pleni-
motus ab immoto oritur; si enim non esset unde tudo temporis in quo Deus Filtum suum misit. Pri-
surgeret.nec motus esset.Creator Deus movet om- mo quando humanum genus sibi ipse relictum est
nia, non movetur.Creatura vero corporea non mo- ut pro intelligentia naturs rationalis juste coram
Domino viveret.Hoo tempus justitis naturalis cum1 A tientiam et consolationem Scripturarum spem habea-
adjutorio gratis tenuerunt patres antiqui ab Adaml mus (Rom. xx, 4). Hsc videbat Propheta qui dice-
usque ad Moysen.populi liberatorem Israelitici, labat: Dominus regit tne, et nihil mihi deerit, in loco
torem legis.Secundo cum.deficiente naturali justi- pascux ibi me collocavU, super aquas refeclionis
tia,superapposita est legis scripts disciplina et pro- educavit me (Psal. xxn, 2). Cum Dominus,attestante
phetarum dogmats, quibus adjuta ratio naturalis i. Luca, aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas
viam incederet veritatis.quam sola sine gratia nun- (Luc. xxiv, 45), eum agnoscere minime potuerunt,
quam tenere potuit. Hoc tempus a Moyse usque ad1 donec ei charitatis offlcia impenderunt, ut eum in
Christum Dei Filium novimus adimpletum. Tertio> panis fractione mox apertis oculis aspexerunt. Non
quando plenitudo gratis intravit, nato Dei Filio in enim,teste Apostolo, auditores legis justi sunt apud
terris, qui prsvaricatores naturalis justitis, et• Deum, sed factores legis justificabuntur (Jac.i, 22).
transgressores legalis observantis et doctrins pro- XIII. Quia vero de moribus et de Scripturis ali-
pbetics suo redemit sanguine, et donorum cceles- qua perstrinximus, et de sacramentis pro fide ca-
tium fecundavit ubertate, manifesta fidei verita- tholica disseramus. Moribus quippe naturaliter
te in omnes fines terrs. Ecce in his tribus tempo- vivimus, Scripturis erudimur, sacramcntis inno-
ribus signa Trinitatis semper intuenda respicimus. n vamur.In sacramentis exterius vides aquam, vides
Quidquid justitia naturalis servando numerat, lex oleum et balsama, et si qua alia. Infideles cum fi-
et prophetia docendo mensurat,sapientia divina per delibus simul vident ea. Ad hsc minister auper-
earnem de Virgine natam pondere virtutum cceles- ponit verba divinitus inspirata.et fiunt sacramenta.
tibus inferenda.reportat.Humanos siquidem mores Hsc infideles nesciunt, soli fidelcs agnoscunt, et
naturalis ratio producit.Iegis disciplina et prophe- in his efficaciam Spiritus sancti mirabiUter ope-
tis auctoritas componit.incarnati Verbi manifesta- rantem.tam in se quam in aliisquibus rite impensa
tio ad usque videnda divina perducit. Nostris cum fuerunt, recognoscunt. Hso utique eorporalia ocu-
adjtitorio gratis moribus et ipsi bene vivimus, et lis cernentibus manifesta, per SOIOBEcclesis mi-
proximos nostros informamus.ut cum ipsis pariter nistros verbo fidei consecrata, sterna credentibus
divins visioni facie ad faciem prssentemur. Nos prsstant beneflcia, licet ipsa minime aint steena,
ipBOSveluti scire, sic numerare possumus: nostros sed tempofaliter exbibita. Vide numerum in exhi-
autem proximos sicuti nos nondum scimus.sed eos bitione, menauram in consecratione, pondus in
ad amandum Deurii informando veluti nos mensu- efflcacia cum sternitate. Corporaliter enim prs-
ramus. Deum vero quem singulariter qusrimns, sentantur, spiritualiter consecrantur, sternaliter
nobis et proximia noatria toto amoris pondere prs- operantur. Divina sunt ista non humana, gratis
ponimua.qui Trinitatis ejus insignia et in bis et in C beneficia non naturs potentia, opus Spiritus sanoti
aliis nobis proposita gratanter aspicimus.Quia vero nqn meritum hominis. Oportet igitur Ecclesis
de moribus aliqua diximus, congruum videtur ut ministrum in hisagendis sanctum babere Spiritum.
super legis scripta seu quslibet agiographa paulis- In iato namque fiunt oriinia, sed singulari opere
per interidamua. Mores quidem nostros industria sacramenta in isto sunt rata, sunt efficacia; sine '
rationalis inoboat, et sacri auctoritas eloquii cOn- isto sunt oassa, sunt inutilia. Videat ergo minister
firmat, et sacramentorum virtus in sternum usque ne sit solo nomine minister : sit minister Christi
consummat. ut habeat spiritum Christi.quem nisihabuerit.non
XI. In Scripturis divinis hiatoriam et parabolaa potest esse Christi, teste Apostolo qui ait: Si quis
legendo percurrimus.de quibus mysticum aliquan- autem spiritum Ckristi non habet, kic non est ejus
do serisum trahimus, et ex his prudenter inspectis Rom. xm, 9). Qui autem non est Cbristi, non
moralltatis dulcedinem prsgustamus. Historia et habet utique spiritum C_fisti,sine quo nequaquam
parabolis nutrimur, aUegoria crescimus,quam sola possnnt sacramenta fieri. Quapropter excommuni-
mentis intelligentia cernimus; inoralitate perfici- cati, schismatici, depositi, contra Ecclesiam catho-
mur, qua sola Domino confqrmamur. Historias licam erectijseu palmites avite prscisi, qtiomodo
quidem et parabolas etiam ineruditi et infideles j) possunt agere in sacfamentis? Scioalia alios dixis-
passim referendo, persspe legendo num6rant;alle- se, alia scripsisse. Quomodo benedicit cui Christus
goriam vero doctores pro intellectns altitudine mem- maledicit? Quomodo consecvat quem Christus ex-
eurant; fideles autem et etiam simpHces moralita- secrat ? Quomodo potest me consecrare cum' quo
tem pie prsponderant. Tribus iatia aub Trinitatis rion possum orare ? Quomodo ecclesiastica mi-
memoria signatis, hsc utique prospicimus, quia nistratcui Eccleaia damat: « Qui ridh commnni-
historia et parabolsquas legendo vel audiendo me- cat exeat foraa. » 0 veritas! doce hos sententiam
moria tenerous.et allegoria quam solo intellectu veritatis, cadarit vanfloquia falsitatis. Christus
cernimus, nisi mores informent, nobis inutilia re- est via, vefitas et vita. Quare qui a Christo prsci-
manent. Ad hsc enim divina Scriptura proponitur sus est vita caret, veritatem non tenet, efroneus
Iegenda vel audienda, ut mofes sdificet, vitam inest.Qtiem rion tenuit afca perdidit unda. Sic omnis
formet. Hinc Apostolus ait : Quxcungue scripta perit qui ab Ecclesia cadit. Hso sola jure cceli et
sunt ad nostram doctrinam scriptd sunt, ut per pa- ligat et solvit. Hsc a primo parehte hominum
usque ad ultimum in fine ssculi filium electos A carnis progenita, a numero deleta bonorum, in-
qusrit, quos sub infelici numero varietatis sparsoa numeram cladem portat damnata malorum. Non
primum invenit, sed suis dogmatibus et sacramen- est qui eruat, non est qui salvet, nisi tu, Deus
torum remedus ad mensurom unitatis catholics noster.qui vere natus de femina virgine, solus potes
fidei restringit, et charitatis pondere ad videnda sanare quod prima siquidem mater, nec integra
divina perducit. Ad hsc quidem videnda origo ge- mente nec virgo corpore, sus perdidit lege concu-
neris humani illa, quam scire debes, trifaria a piscentis. Tu pie Domine, tuo charitatis pondere
summa Trinitate qus Dens est, constat esse edita. per mensuram obedientis erue nos de sorte malo-
XIV. iNT.Originem generis bumani sspius audi- rum, resigna nos in numero justorum. 0 Deus
vi, sed fuisse trifariam non attendi. meus, quia bomo factus vere meus, propter me
RESP.Adam hominum prius nosti quia nullis factus pauper et egenus in terra mei incolatus, ut
prscedentibus patribus a Deo conditus est.De ejus me vero pauperem et egenum sterns felicitatis
costa Eva legitur formata, de substantia solius tus possessorem facias in sternum! Ad hsc ob-
viri absque consortio comparis. Ex his duobus, tinenda tuis humanum genus renovas sacramentis,
Adam scilicet et Eva in una carne copulatis, gene- diversis pro diverso tempore, non diversa fide;
rantur communi lege filii. His tribus modis constat, •-. -i diversis effectibus, non diversis virtutibus. Ex his
origo generis humani, quibus representat in sei quo voluisti sacramento renatis ad te multi re-
quamdam creatricis imaginem Trinitatis. Nostii deunt vel sola gratia induti, vel pro indulto tem-
enim quia Deus Pater a nullo est, Fjlius auteroi pore virtutibus superamicti, aut post immania cri-
de Patris esscntia natus est, Spiritus vero sanctusi mina et neglecta sacramenta per psnitentiam Ec-
ab utroque procedens aroborum unus est. Hsc; clesia medicante sanati. Hos Ecclesia pcenitentes
deitatis Trinitas in unitate consistit, fine caret,, numerando resignat, illos piis operibus insignes
initium nescit, nihil in ea prius, nihil posterius. penna virtutum elevat, alios vero post accepta sa-
Non habet variari, unde nec mutari. Idem semper: cramenta,nulla sequente macula,statim superna de
est, id ipsum permanet. Ad ejus imaginem et si- prssenti ssculo eruit gratia sicut accepta sic integra,
miUtudinem humana natura facta est,sed per eamt nec adaucta, nec diminuta. Gratia ergo et renatos
qus de vero sine femina constat edita prsvari- mox obeuntes salvat,et psnitentes post lapsum sa-
oatione suscepta, trimoda illa generis origo corruitt nat, et ornatos vitutibus coronat. Hia tribus ordi-
in peccato. At vero superna gratia nec eam in pec- nibus in fine datur vits sterns denarius pro unitate
catis deserens inter errorum tenebras stellam fideii fidei unus. Sanctis quidem vitutum merita prsfe-
sole verius radiantem ita fecit oriri quod nullis3 rentibus pro meritis debetur, pro debito redditur.
persecutorum tempestatibus, nullis hsresum inun-• C His vero qui post acceptam gratiam prolapsi sunt
dationibus unquam potuit exstingui. Hac itaques sed per Ecclesiam poenitendo redeunt et absque fru-
firmiter accensa prsnuntiatus est et qussitus s ctu virtutum statim obeunt,ille denarius minime de-
omnium conditorum, ut et perditorum fieret ipsee betur, pro Ecclesia tamen eos remediante et interve-
redemptor. Venit igitur ille sternus de sterno Pa- niente.post purgatoria donatur,non utique redditur,
tre sine matre, et factus est homo de temppralii quia minime debetur. Illis autem qui renati inChristo
matre, sine temporali patre : factus inde medicinaa non supervivunt, sed celerius exeunt, quia ipsi sunt
unde surrexerat culpa. Eva siquidero legitur factaa membra Christi, non possunt non habere regnum
de viro sine femina : hic de femina sine viro, te- Christi. Tribus istis bonorum distinctionibus dena-
nens nostri veritatem generis absque nostri maculaa rii unitatem percipientibus, qusdaro summs Tri-
criminis : Deus apud Deum, homo apud hominess nitatis imago in sterna beatitudine signata roane-
Deus et homo interDeum et homines; unus unienss bit, ab imis per media ad summa perducta, in
Deum et homines Deus et horoo : unus personaa unum oollecta, Trinitatem in unitate plenam et
Deum et homines uniens gratia. Hic Spirituma. perfectam plena et perfecta manebit in sscula ss-
sanctum misit, quo nova progenies do terra proce- i- culorum. Amen. Pax tibi.
dit.Unus quidem est istePatris etFilii etSpiritusin Q j) XV. INT. Quid ? Finem loquendi facis, qui ab
Deitate tertia persona, non tertius Deus. Ab utro-i- imis per media ad summa gradum facis, et quid
que procedens Deus. Ab utroque natos de maree ipsa sunt non*ostendis ?
aciUcetetfeminasub carnis concupiscentia mirabilili RESP.Ne molesturo te dimittam, ea paucis expo-
virtute regenerat. Hic de filiis carnis filios Dei gra-i- diam. Summa quidem, prout sentimus, hoc in
tuito facit; gratuito, quia charitate, non merito,i, loco virtutes esse dicimus, quas a Deo et in Deo
non necessitate. FUios carnis fecit concupiscentiaa habemus, quibus cum Deo unus spiritus nos ipsi
prims matris, qus mensuram obedienlis viro suoo sumus. Ima vero dicimus tam corpora quam spi-
servare debuit, sed enormis facta, viro suo inobe-:- ritus et quidquid creaturs nomine designamus.
dientiam propinavit. Vir autem male ponderans,i, Media autem liberum arbitrium et rationalem intel-
obedientia relicta, inobedientiam tenuit, qua sus„ ligentiam hominis et angeli novimus,quibus quam-
servus concupiscentis cum sua posteritate dam-i- vis et ipsa creata sunt, tanquam mediis ima pa-
natus remansit. Sic omnis ejus posteritas fomite a riter et summa contingendo eentimus. Per ea enim
1247 HUOONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1248
summis, et inflnis uti valemus, quibus summa A superna veritas pondere proprio trahit omnia se-
infimis prsponenda videmus, quibus esteras ve- cum. Felix operatio, qns tali prooedit ordine, qus
luti quodam lumine creaturas prscedimus. De lu- coram piis oculis insignita refulget Trinitate. An-
mine isto Dominus in Evangelio dicit: Vide ergo gelorum concivit, Domino similis, homo Hcet ter-
ne lumen quod in te est tenebrx sint (Luc. u, 35). renus jam vere procedit, cujus actio tam corporea
Lumen quippe tuum quo animantia irrationalia quam spiritualis prssentis honore virtutis in odo-
prscellis tunc utique tenebrs fit,cum infirma sum- rem suavissimum ad coelisumma conscendit.Videat
mis amore prsponis. Cum enim virtutes abjicis, ergo discretio tua, ut cum virtutibus semper agat.
non possunt bene fieri quee sine virtutibus agis. Si enim absque virtutibus quslibet ima traota-
Has sane virtutes intelligi lucernas ardentes voluit veris, sine dubio mox peccabis, mox actio tua
qui dicit : Sint lumbi vestri prxcincti et lucernx Trinitatis decore carebit, tuaque ratio et intelli-
ardentes in tnanibus vestris (Luc. xn, 35). Lumbos gentia a lumine in tenebraa mersajnon erit media,
prsoingit qui luxuriam carnis castitatis cingulo, nec ima tantum, sed magis infima.Non qnod mala
reprimit. Lucernas ardentes est in manibus tenere, sint ea qus diximusimaetmedia; fecit enim Deus
habere virtutes in operatione, quas cum operando omnia, bonus bona; sed cum absque virtutibus
tenemus, bene per omnia de imis oronibus opera- n ima quslibet dispensamus.mediis abutendo pecca-
mur. Nemo enim castitate mcechatur, nemo veri- mus; et tunc mala" dicimus ima, quia male dispo-
tate mentitur, nemo justitia fraudatur, et sic de aita. Media vero pessima non solum imis, sed et
Csteris. Cum itaque virtutibus omnia peragis, seipsis male utentia. In his et aliis prsmissis huno
tuno ab imis per media libero cursu conscendis, certum suscipe finem, ut cujus tenes Unaginem fi-
sicque in omni tu_ actione veneranda Tririitatis deliter teneas Trinitatem,in omnibus ejusdem signa
auspioia mundi cordis oouUa reprssentas. Profers requiras, qussita cognoscas, cognita diHgas. Ima
in imia. ex multitudine numerum, in mediis ra- simul omnia recte per media semper ad Buinma
tionalis intelligentia mensurat judicium,in summia referendo quiescas per sscula ssculorum. Amen
HUGONIS
ARCHlEPISCOPf ROTHOMAGENSIS
TRACTATCS IN HEXAfTOON
(Fragmentum. — Edidit MARTEN.
Thes. Anecd. t. V, col. 1001, ex ms. Rothom. domini Grebovaldi.)
Viro erudtto ARNDU_ Lexovienai episcopo filio C ctus ipsum qni docuit. Igitur ad Spiritum sanntum
BUOohariasimo, Hooo Rothomagensis sacerdos spi- referimuB qus super his ex ipso dicimus, sine quo
ritum aapientis, lumen doctrins. nec ille potuit,nec noa dicere poaa.umus.In hia su-
Librum principii seu creationis rerum, Deo an- perbia csca remanet.in hia humilitasiuminosavi-
nuente, suscipimus intuendum. Hanc sane cosmo- det.Ibi elephans periculose natat, ibi agnus secure
graphiamMoysesediditmagnu8illefamulu8Domini, ambulat. Ibi caput elephantis demergitur, ibi pea
qui primua a Deo virgam virtutis accepit, qqa mi- agni supergreditur.Inhis ergoetinomnihnssnper-
rabilia fecit, et Eoeleaiam Dei prssulatu magniflco Uluminet nostroa sensua doctor Ule Bummus, in
gubernavit. Liber ejus sacrorum origo voluminum quo Bunt omnes thesanri aapientia et scientia abs-
coelestia continet et terrena, leges et mandata di- conditi, Jesus Christus, de quo in Apocalypai le-
vina, pramia justorum, supplicia peccatorum, et gitur : Ecce vicit leo de tribu Juda, radix David ac-
super omnia Deum omnipotentem tam de malis cipere librum et solvere septem signacula ejus (Apoc.
quam de bonis semper bene operantem.Auctor iste v, 5).His septem signaculis liber iste Geneseos die-
plana et aperta promit eloquia, sed altitudine sen- bus septem primarUs signatus exstitit in opere ae-
auum profundis8ima,qus sola sancti Spiritus aperit ptiformi Bub septem donis Spiritusafuicti.JDe.hi8
gratia.Ea certe spiritu quo scripta suntetreservari f. septem diebus aeptemque sigillis et sai\cti Spiritus
queunt.mundana nesciunt, scrutari sapientia, qus septem donis in secundo dialogi nostri jjbrq eg/sse
non ratio capit humana. Igitur invocato Spiritn me recolo.Nuno autem in poo npusonlo nostro pa-
sanoto, ea videamus quo inspirante sententiam ve- gis historiam requirendo tfactamps, quam^seqsus
riatis prout voluerit afferamus.Veritatis verba sunt allegorico seumorales attingjarius. r^pindeli-rnm
ista vero Spiritu edita: verax est qui ea scripsit et istum ad eum usque locum percurrimus, quo no-
vera sensit in eis. Ex eis omnibua veris poterimus strum primus a paradisO depositus vÛiesro, lacrvma-
ea sola nosse,ea nota dicere.qus dabit et nobis qui rum intravit.culpis implicitys,pranua-_ictus.Lege,
dedit Moysi nosse qua voluit, nec tamen.omnia fili, legat qui voluerit ista, sed conditione data, ut
Moyses novit in eis, qus novit in eis Spiritus san- omnia falsa falso mihi.omnia vera Spiritui veritatis
1249 TRACTATUS IN HEXAMERON. 1250
habeantim putari; mihi pro correctione, illi pro A essentialiter uuus cum Patre et Filio Deus in ster-
gratiarum actione, qui ex Patre Filioque procedens num et ultra vivit et regnat.
LIBER PRIMUS.
1. In prvncipk) creavit Deus cmlum et terram. quod non vidit homo, nobis loquitur homo, pro-
Scriptura ista celebris atque notissimatotoorbedif- pheta de prsterito. Idem ipse quaro roulta sacra-
funditur, omni lingua prsdicatur : veritate qua menta scribendo tradidit, servanda mandavit pro-
praeeminet cunctis sese prsbet. Qualis accesseris, pheta de prssenti. Ea qui legit, qui tenuit.non in-
talem tibi et ipsam invenis. Dulci affatu parvulos tellexit, nisi per eum qui clavem scientis gerit. Hic
nutrit, pio dogmate modestos reficit, altitudine su- etiam propheta de futuro claruit, unde ait: Pro-
perbos ridet, profunditate studiosos terret, de om- phetam suscitabtt vobis Deus de fratribus vestris,
nibus agit, Deum ostendit. tanquam tne ipsum aupietis \Act. xu, 37). Dominus
2./n principio creavit Deus. Ante principiumcrea- „ attestatur ei : Si crederetis, inquit, Moysi,crederetis
tionis rerum si aliquid forte qussieris, penitus in- forsitan el mihi: de me enim ille scripstt (Joan. v,
venire non poteris. Sola sternitas prscedit omnia, 46). Scienda est etiam materia operis, quamtantus
solus Deua universa,quorummotusegerittempora, propheta Doraini, tam prscellens dux Israelitics
quorum partes efficiunt loca.Mutatio creaturspro- gentis assumpsit, ut scire valeas de quo agit.
bat eam initium habuisse. Quam cito vides rerum 5. Materia itaque operis hujus est equidem creator
creationem.mox invenis Deum creatorem.Qui creat Deus et creatura ejus.
creandis est ipse principium, vel creando facit 6. Modus in hoc opere restat intuendus, ut agno-
esse principium, itaque de nihilo per ipsum fieri scas qus ibi intimantur sterna, qus temporalia,
simul incipiunt. Cum itaque dicis esse principium, qus primordiali, qus subsequentia.
debes nosse quiaDeusprscedit omnia, nonquidem 7. Attennit aliquando Deum et in Deo omnia in
tempore, sed sternitate. Cum vero dicis, Deocrean- mente divina ut in arte ipsa. Ibi omnia sunt sterna
te, simul omnia principium habuisse, instransitive fixa, immutabilia. Attendit aliquando facta ea ipsa
pensa principium rei et rem principii, creatum esse simul in prsjacenti materia, confusa, indivisa, in-
quod inceptum est, incepisse quodcreatum est.Pro visibilia. Attendit aliquando ea ipsa simul in prin-
tanto igitur principio creationis, seu pro tantacrea- cipio formata, distincta, perspicua, singula cum
tiotie principii apudHebrsos scripturaistatitulum C proprietate sua. Et ex his primordialibus cstera
non accepit, quia tam universali principio praeponi omnia actualiter, temporaliter, consequenter egre-
aliquid indignnm fuit, a tanto tamen principio quod dientia,nutumDei nunquam et nusquam transgre-
habuit apud nos principii nomen assumpsit. dientia. Legendo invenies et hsc et plura qus modi
3, Jit principio creavU Deus. Pensa qui legis, solet habere varietas.
pensa auctorem operis, opus auctoris, modum ope- 8. In his sque omnibus auctoris intentioperqui-
ris, inveritionem auctoris. Prssentis igitur operis ratur, quo fructus et utilitas auctoris et operis
auctorum sanctum iUum agnosce Moysen, qui afide ogtiiti facile capiatur. Quia igitur exuno referuntur
et genere descendit Abrahs, susceptus ab aqua, esse omnia simuJ et singula, sque referantur ad
prssignans mysteria, nutritus in aula regia, ado- unum omnia simuletsingula,utrationalis creatura
ptatus a regisfilia.Sentis aulam regiam ChristiEc- eura qui singulariter unus est, in omnibus qusrat,
eksiam etregis filiam divinamgratiam. Istefratrem nec se, nec in aliis amando remaneat; sed a con-
oppressum liberavit,inimicumperdidit, JSgypti de- ditis ad ipsum qui condidit sese tota dilectione re-
licias sprevit, in solitudine annis quadraginta Do- serat. Hi ita stricte et modice perquisitis audiamus.
mino vaeavit. Ibi sine incendio ardente in rubo 9. In principeo creavit calum et terram. Ex nullis
apparente Domino mandata suscepit: inde signis et j) existentibus ea creavit qus in principio fecit. Si
cele- enim alia prius fecisset, non ista in principio, sed
prodigiis magos et incredulos afflixit, pascha
bravit, populum Dei agni sanguine protexit, quem post principium edidisset. Creavit in principio nen
in columna nubis et ignis eduxit, mare divisit, quod erat, sed omnino quod non erat. Primordia-
jEgyptios perdidit. Legem digito Dei scriptam in lium materiam qusris, nullam prsjacentem inve-
eremo accepit, de coelo manna, de petra flumina nis. Solus Deus est qui ea facit, de nihilo non de
populo ministravit, quem ad terram promissionis aliquo creans qus voluit.Miraceleritas operis.Non
exercitium laboris, non di-
possidendam prsparavit. Tantus iste, glorificata ibi mora temporis, non
sed potestas voluntatis et voluntas
facie, loquebatur cum Domino sicut amicus cum sciplina atudii,
amico: unde merito potuit ipse bomo loqui de eo potestatis incipiendo creavit, creando inccepit. Ope-
ratum potius quam operantem esse dignoscimus,
quod erat antequam esset homo, non ex humana
sapientia, sed docente Spiritu sancto. /juem in principio fecisse potius quam incepiese senti-
4. ln prindpio creavit Deus calum et terram, Ecce mus. Dixitenimet factaauntmandavitetoreatasunt,
1251 HUGONIS ROTHOMAGBNSIS ARCHIEP. 1358
10. In principio creavit Deus caslum et terram.i. A esse possint, vel in principio creavit, ut inciperent
Fuerunt homines suis opinionibus sua sensa pro- fieri.
bantes, tria esse cooeternadicentes. Deum scilicet,., 12. Creavit Deus. Opponis et dicis quia Deus est
atque materiam, et formas omnes. Deum non crea-L- iramutabilis,immutabiliter agit.Semperergocreat,
torem sed opiflcem aeatimantes, qui materiam ett si oreavit, sed non semper creat. Iigitur non creavit.
formas minime oreasset, sed conjungerenosset,sed 1 Nosse debes, quia sic obtendis, quoniam quidquid
simul aptare potuisset. Dicebant aliquid possefierii de Deo secundum Deum potest dici, non more no-
de aliquo, non aliquid de nihilo.. Solus quidem Deuss stro, sed suo quo Deus debet intelligi, apud quem
potest indifferenter de nihilo facere sicut et de ali- non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio.
quo.Nullavero creatura potestaliquidde nihilocrea- Nihii est in Deo novum, sod semper idipsum. Vox
re vel faeere.licet possit de creatis agere, pro datai ergo illa creavit nihil in Deo ponit, sed Deum si-
sibi a Domino facultate. Secundum hoc profati ho- gnificans aliquid ponit in eo quod'creavit.Vox ista
mines de Deo tanquam de se judicantes sicut se5 creavit rem creatam ponendo innuit. Verba nostra
possenoverant, sic Deum posse tantum penitus aesti- et quslibet vocalia, ad indicandum eum qui summe
mabant, hoc est aliquid facere de aliquo, nihil de> et vere estpraesumpta, non actionem vel paseionem,
nihilo. Sed res ipsse mutabiles, si eas agnoscendoi n Tion quamlibet varietatem ponunl in ipsam Deita-
conside"res, eorum manifeste destruunt errores. tem. Hac de causa prudenter agnoscas, quiaverba
Omne namque mutabile necesse est de nihilo fa- et quscunque vocalia ad significandum Deum as-
' -ctum esse. Probat hoo mutabilitas quamdivinane- sumpta, jam non sunt de ooto partibus illis quas
scit nternitas..Quod enim vere teternuin est, neci ponunt grammatici, sed significant ritu divino.non
natura, nec actu mutabile est. Semperenim idipsum t more grammatico, non rhetorico, non dialectico.
est, non aliquando, non alicubi aliter est. Mutahilei Deus enim semper est id quod est ? qui determinari,
vero non semper est: unde quantumcunque pro- seu describi, vel difflniri non potest, quia incom-
trahas, de nihilo processisse necesse est. Si enim prehensibilis est. Qu» vero faqta sunt deprehensa
de nihilo minime provenisset, hoc est absque initio tenentur; unde terminata, seu descripta, vel diffl-
permansisset, eeternum utique foret, et immutabile i nita proponuntur. Factum omue incipit esse quod
permaneret. Quidquid ergo mutaturdenihilofuisse est, nec tamen habet ex se illud quod est, sed ex
probetur; sed res mutabilis seipsam facere, vel per seipso et per ipsum et in ipso qui vita, teternitas,
se subsistere minime potuit. Factorem ergo necesse beatitudo essentialiter est. Jnde per Moysem scri-
est habeat per quem flat, per quem facta servetur ptum est creavit Dens.
ut maneat, ne de nihilo facta in nihilum re- 13. Pro hac voce quam dicimus, Deus, in Hebrceo
deat. < Eloym scribitur. Eloym vero apud Hebroos vox
C
11. Qusris de factore qui eemper est, qui muta- est pluralis, sed idioma linguas Latinse hoo trans-
bilia facit et immotus est, quid ante agebat quam ferre non potuit. Sic enim est apud HebraeosBara
faeeret ea, unde ei in mentem venit ut subito face- Eloym, ut si veYbum ex verbo transferas latino
ret quod non semper facit? Sed scire te convenit sermone contra morem oporteat dici creavit dii.
quia ante vel subito, qus prsponis, signa sunt Dnde sciendum est quia vox illa Eloym Deum si-
temporis; Deus vero rei et rerum tempora facit, ea gniflcans enuntiatione plurali, non tamen plures
ipsa non temporesed sternitate prscedit. Res equi- deos ponere-potuit, quod determinat apud Hebrasos
dem si nullaesset.nec motusrerum esse potuisset: vox adjecta singularis, ld est Bara, quod est apud
si motus rerum nullus «sset, neo tempus utique Latinos creavit.Euao sermonem Hebraicum Catho-
fuisset. Tempus namque terminatum esse dicitur lici nostri recte sic positum pie defendunt, qui Tri-
intervallum mutationis rerum. Non est ergo sub- nitatem que Deus sst in unitatesimplioi prodicant
ditus tempori qui tempora fecit, sed omnia ster- adorari, quam reprssentat eis vox singulis adjecta
nitate prscedit. Quaecunque igitur sunt mutabilia plurali, id est BaraEloym.
nulla Deo sunt costerna, sed a Deo condita, sed 14. Coslum et terram. Non quia sic dicerentur
initium de nihilo simul habentia. Essehabent, quia JJ ] quando creata sunt, scd quia postmodum eadem
facta a Deo; sunt mutabilia, quia facta de nihilo. ipsaa oolloquentibus sio nominata sunt. Deum
Providens igitur Propheta sanctus, dux veritatis, quoque et ea quae in principio vel facta vel dicta
dux super Israel excelsus, quosdam vaniloquos vel sunt his vocibus assignari oportuit, quibus consue-
suo tempore jam exortos, seu postea futuros, de tudo nostra ea significando proponit.
Deo et ejus operibus hsretica sensisse repertos, 15. Coelumet terram hio dicit quia provide Scri-
primo capitulo tales obstruit, dicens : In principio ptura dixit creata ccelum et terram, aerem vero et
creavit Deus calutn et terram. Audis initium rerum, aquas non fuisse creatas tacendo innuit, ubi om-
audis creatorem Deum, audis materiam condito- nium creatorum, seriem diligenter exquirit. Scias
rum. Ccelum enim et terra quibus conserta sunt itaque, soias, fili morem aacri eloquii: solet nam-
aer et aqua, dicuntur quatuor elementa, ex quibus que coslietterro nomine ouncta simul creatacolli-
ut ex materia fiunt qusque corporea, non ea Deua gere. Testatur hoc Psalmistaquide cosloet deterra
eibi cooterna invenit, sed, eis est principium ut ad laudem Greatoris creaturam universam provo-
1253 TRACTATUS IN HEXAMERON. 1254
cat, primo de coelig ita dicens: Laudate Dominum A. / tionis tamen intuitu in eodem diversa naturaliter
de ccelis, laudate cum in excelsis. Laudent eum om- attenduntur. Sicut de terra dicimus, sio dc ccelo,
nes angeli ejus, vel eum omn-es virtutes ejus. Lau- de aere, de aqua perspicimus, dum ea solum pro
dent eum sol el luna, laudent eum omnes stellx et substantia, non pro forma pensamus sine his qus
lumen. Laudent eum ccelicoelorumet aquas qux su- dicuntur qualitas,quantitas, ad aliquid,situm esso,
per coelossunt laudent nomen Domini (Psal. CXLVIII, habere, agere, pati quando, ubi. Hoc qualecumque
1-4). Nota angelos et virtutes et aquas superiores potius habet cogitari quam praesentari. Inanis et
et caeteracohabitationeet concreatione coclis depu- vacua dicitur terra, non quia est; sed quia infor-
tari etcoelorum nomine designari. De quibus omni- mis et invisibilis, nec habens quae germinat, vel
bus illico subjungit: Quia ipse dixit et facta sunt, quae producit. Inanis enim et vacua non ponendo
ipse mandavit et creata sunt (Psal. cxcvm, 5). Sub- significant, sed removendo nominant. Mens equi-
jecit etiam et de terra et ait: Laudate Dominumde dem sana saepius attendit quid et de quo habeat fie-
terra, dracones et omnes abyssi, ignis, grando,nix, ri,prius id undealiquid fit,postremo hoc quod inde
glacies, spiritus procellarum, guas faciunt verbum fit.Primo informem materiam, deinde formatam.
ejus (Psal. CXLVIH, 7, 8). Sicut enim omnia creat, Prascedit illa quadam origine, non tamen corpore.
sic omnia movet et ordinat. Quaecumque igitur _, In illa materialiter iactum est quidquid de ea actua-
Moyses per ccelum et terram intelligenda conclusit, liter fieri potest, sicut in cera molli causaliter la-
hsc eadem Psalmista distinguendo numeravit.Con- tet quidquid de ea exclusoris industria facereprae-
tineri sane inter coelumet terram cum aquisaerem valet.Quisquis ille est qui hoc omnino inane potest
cernimus, et ex his duobus subtiliora ccelis corpu- absque formarum imagine utcunque sentire.sentit
lentiora terris deputata novimus, qui prafatam di- aliquid,pene nihil,sed materiale undepossitproce-
stinctionem Psalmistae legimus. Tu denique aerem dere quidquid est actuale.Hoc si tamen dici potest,
et aquas confitere creatas.et cum propheta pie Do- hasc ubi omnia confusa, caeca. insensibilia,quidam
mino decanta: Aquilonem et mare tu creasti (Psal. dixerunt chaos, vocaverunt ylen, molem scilicet
Lxxxviii, -13).Et alibi: Quoniam ipsius est mare et indigestam, rudemque materiam. Inanis, inquit, et
ipsefecitillud (Psal. xciv, 5). Per aquilonem intel- vacua, uon quin in principio sic facta fuerit, sed
lige ventos,qui fiunt in aere commoto pro nutu di- quia sic enarrari debuit, ut materiam et formam,
vino: unde Psalmista: Qui producil ventos de the- licet simul aspicias, discreta cognoscas, vacua for-
sauris suis (Psal. cxxxiv, 7). Sed ne ultra dubitare mis, herbis, arboribus, animantibus et mortalibus
possis, Omnia, inquit, per ipsum facta sunt, et sine omnibus.
ipso factum est nihil (Joan. i, 3). Et ut scias quali- 17. Tenebrseerant super faciem abyssi. Aer quo-
ter ea fecerit, omnia, inquit, in sopientia fecisti; G l que sicut terra inspectus pro substantia abstractim
(Psal. CIII,24).Nunc vero scito Psalmistam ad lau- sine forma dum sine lumine pensatur abyssus tene-
dem Dei provocare crealuram, primo de coeliset; brosa vocatur, non solum in se, sed in reliquis,
cum ccelis assignatam consequenler et de terra , terra scilicet et aquis, quee nisi aere illustrato pa-
distinctis nominibus ascitum.Moyses autem non eai riter obscurantur. Tenebrosam itaqueabyssum di-
distincta sed materialiter simul facta ccelestia et; cimus velut omnia indiscreta, invisibilia, in infor-
terrestria in principio nomine coeli et terrae promi materia, ubi si aliquid quaeras, pene nihil inve-
clamat, qus postea senaria distinctione formata nias. Nihil dico compositum, nihil conspicuum.
declarat, non quia forma sine substantia, vel sub- Vel tenebrae erant super faciem abyssi, hoc est erat
stantia sine forma unquam aut usquam existere obscurius quam sit aliqua abyssus.Vide quia tene-
queat,sed confundit eos qui substantiam et formas, brae nihil nominant, sed lucem abesse designant.
Deo opifice, dixere connexas. non a Deo creatas. Hoc est nihil vidi, nihil pro specie deprehendi.
Haec et hujusmodi delirant haeretici, qui sacras i 1S. Et Spiritus Domini ferebatur super aquas. Hio
Scripturas nesciunt, qui sancto Spiritui contradi- etiam intelligimus aquas nondum istas visibiles no-
cunt. Sed scriba veritatis, quem Deus ipse de re- bisque notissimas; sed fluida quaeque et incbmpo-
rum creatione perdocuit, tam substantias quam ea-. jn sita, informia et formabilia, Deo auctore, de nihilo
rum formas a Deo conditas et conjunctas novit et; progredientia,mutabilitatis elogio colligata.Inde est
docuit.Creatn/, inquit, coelum et terram. De cceloi quod accidentalium vicissitudinem patiuntur, quod
quia ignis in eo praeeminet,quo pulchrius elucescit ; contingentium vicissitudine labuntur, sed eorum
et clarificat caetera, ita dimittit. De reliquis ab ignei deliquia, licet infinita, conditoris tenet omnipoten-
clarificatis ut videri possint, terra scilicet, aere et; tia, cujus et Spiritus et formanJa creat, et creata
aquis, pro eorum informitate quam sine ignis illu- format, et formata dispensat. Sunt igitur ea quae
stratione probantur habere, sic dicit: rerum dicimus elementa et ex eis qusque formata
16. Terra autem erat inanis et vacua. Terra sub- simul omnia divins voluntati subdita. Et bene per
stantialiter inspecta inanis erat, non quia sic ini aquam designat corporalem materiam, informem
actu existeret.sed quia sic considerari potest. Quisi atque formabilem, quia ex humida natura videmus
enim ignorat naturaliter esse diversa substantiam i coaleseere, augmentari, concrescere,formari omnia
et fprmas? quae Ijcet separata nonjnveniuntur, ra-• in terra per species varias, Superferebatur Spiritus
1255 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARGHIEP. 1256
Dei. Superferri dictus est no-nloco sed potentia su- A Spiritum Dei Deum intellige. In exordio itaque
perante ct praecellente universa. Non enim per in- creationis coeli et terrs, quibus duobus colligitur
digentiam, sed per charitatem super eminentem universitas creaturs visibilis et corpores ereatoris
creavit Deus omnia, qui siout voluit, sic creavit et Trinitatis cooperata monstratur, adoranda propo-
creata gubernare non desinit. Spiritus Domini.Vide nitur, cum dicitur: In principio creavit Deus. In
quia non dixit coelum Dei, terram Dei, abyssum Dei nomine Patrem, et in principii nomine Filium,
vel aquas Dei; sed iixitSpiritus Dei superferebatur. Spiritum vero. . . Religua desiderantur.
Noli ergo sentire Spiritum Dei creaturam esse, sed
HUGONIS
ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPI
CONTRA HJIRETICOS SUI TEMPORIS

SIVE
DE BCGLESIA BT EJUS ACINXSTBIS
LIBRI TRES
Opp. Guiberti Novigentini, Append., p. 690.)
HUGONIS TSPISTOLA AD ALBERICUM
OSTJENSEM EPISCOPUM.
Sancts Romans Ecclesis filio ALBERICO Ostien- B actione. Ibi tecum aspeximus cometem prscipiti
si episcopo, quamsspe sedis apostolics legato, lapsu in occiduo ruenlem, ruinam hsresis, qas in
peccator Hnoo Rothomagensis-utounque-'sacer- Armorico tunc scatebat, te protestante signantem.
dos. Ibi.quidem coram orthodoxa prsdicatione tua plebs
Reverende Pater, tuis obedire mandatis protem- bsretica stare non poterat. Eorum hsresiarches
pore distuli, non tamen illud omisi, sedprsstape- pertimuit, nec apparere prssumpsit. Proinde pla-
tenti veniam, cui soles prsstare gratfam. Digna se- cuit tibi super hsresibus insurgentibus nos aliqua
det mihi memoria reminisci.qualiter iafinibusGal- scribere, quod et suscepimus tuae jussionis aucto-
liarum prope mare Britannicum, civitate Nanne- ritate ; sed succincto opere, sed brevi charactere.
tensi meruimuB assistere tibi.Ibi sanctorum corpo- Trahatuv itaque ex arcto commate clausa latissi-
ra martyrum Donatiani et Rogaliani fratrum.multo ma, sumantur ex vasemodico fercula copiosa,
coetu prssente fidelium,suscepta prssentasti, prs- more oatholico in Spiritu sancto.
sentata relocasti cum digno honore et gratiarum
HUGONIS PRiEFATIO.
Maiidat Dominus, obediat servus, Patresprsci- D non novas sed veteres tandem aliquando consurga-
piunt, fratres expetunt, filii requirunt, charitatis mus, sinceram catholics fidei puritatem,et eisop-
imperio simul et singulariter injungunt, ut contra ponamus, et contra eos, assistente Domino, defen-
bsreticos emergentes novos, contra eorum hsreses damus. Ldquatur igitur per nos etpro nobis omni-
125T CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES. —LIB. I. 1258
potens Pater costerni Verbi; loquatur Verbum A tinens omnia, scientiam habet vocis. Verilatis
quod semper et pariter omnia dicit; loquatur Spi- sermo proponitur, audiamus; Deus in causa est,
ritus Patris et Vcrbi unus et cosqualis, qui con- assistamus.
LIBER PRIMUS.
CAPUT PRIMUM. credite (Joan. xiv, 1). Hoc si quidem non sequere-
Sol oriens, effuso lumine, toto orbe noctium tetur, nisi Christus esset Deus.
nebras expellit. Sole clarior sana doctrina passim Adora igitur Patrem, adora Filium, adora pariter
exposita hsresim de.struit. Sana doctrina profitetur utrumquo Deum unum. Alius quidem est Pater,
et praedicat.quia Creator omnium Deus omnipotens alius Filius, non alius Deus Pater, alius Deus Filius.
et solus est Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, Diversae sunt persons Pater et Filius, non autem
Trinitas inconfusa, Deitas indivisa. Veritas haec su- B duo sunt dii sed unus. Audi, inquit, Israel Deus
blimis, et prscelsa transgreditur universa. Non tuus, Deus unus est (Deut. vi, 4). Huic Veritas at-
eam temporalis intelligentia, non ratio capit hu- testatur : Ego, inquit, et Pater unum sumus (Joan,
mana; excedit omnem tam angelics quam et hu- x, 30J. Sumus dicit, qui alia est persona Patris,
mans mentis altitudinem : hoc Psalmista testatur, alia Filii. Unum dicit, quia una et eadem est es-
dicens: Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur sentia Patris et Filii. Spiritus quoque sanctus ipse
Deus (Psal. LXIII,7); et alibi: Ascendit, inquit, super est Patris et Filii unus ex Patre et Filio, tertia per-
Cherubim et volavit, volavil super pennas ventorum sona, non tertius Deus. Verbo, inquit, Domini cxli
(Psal. XVII,11), id est, super excellentiam alta firmati sunt; et Spiritu oris ejus omnis virtus eorum
qusrentium. Invisibilis est Deus soli sibi cognitus : (Psal. XXXIII,6). Et: Tres sunt qui testimonium danl
nescit eum penitus tilla creatura, nisi ea, quam sa- in ccelo, Pater, Verbum, et Spiritus sanctus, et hi tres
pientia Dei Patris, ut scire valeat gratanter illu- unum sunt (I Joan, v, 6, 7). Sunt dixit, quia tres
strat. Audi Evangelistam : Deum, ait, nemo vidit persons, unum pro inseparabili divinitate. Spiri-
unquam (Joan. i, 18). Dicimus ergo, Joannes unde tus iste sanctus, Spiritus est Patris in Evangelio :
scire potuit quod evangelizavit: In principio erat Non enim vos estis qui loquimini; sed Spiritus Patris
Verbum,et Verbumerat apad Deum, et Deuserat Ver- („ vestri qui loquitur in vobis (Matth. x, 10). Et Joan-
bum (Joan. i, I), si nemo unquam vidit Deum? Inde nes apostolus ait : In Deo manemus, et ipse in no-
mox respondit, et ait: Unigenitus Filius, qui est in bis, quia de Spiritu suo dedit nobis; et nos vidimas
sinu Patris, ipse enarravit. Ipso igitur enarrante po- et testificamur quoniam Pater misit Filium suum Sal-
tuit dicere Deum apud Deum, apud Patrem Filium, votorem mundi (IJoan. iv, 13). Spiritus iste sanctus
qui dedit potestatem filios Dei fieri, his qui credunt sicut est Patris, ita est et Filii. Super hoc idem
tn nomine ejus (Joan. i, 12). Veritas quoque dicit; Filius ita dicit: De meo accipiet, et annuntiabit vo-
tfemo novitFilium, nisi Pater; et nemo novit Patrem, bis. Omnia quxcunque habet Pater mea sunt, propte-
nisi Filius, et cui voluit Filius revelare (Matth. xi, rea dixi, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis
27). Revelavit ei qui dixit: Audiam quid loqua- (I Joan. xvi, 14).
tur in me Dominus Deus (Psal. LXXXIV, 9): et Apo- Adora igisur Patrem, adora Filium, adora ambo-
stolo dicenti: An experimentum quceritis ejus qui rum Spiritum, non tres deos, sed simpliciter unum.
in me loquitur Christus f (II Cor. xm, 3.) Revelatum Noverat hoc Propheta, qui dicebat: Benedicat nos
est et Moysi in monte Sinai, de creatione mundi Deus, Deus noster, benedicat nos Deus, et metuan%
sub sterni trigona forma senarii, de requie Do- eum omnes flnes terrse (Psal. LXVI,3). Eum dixit
mini omnibus completis in die septima, sine ma- non eos, ut unum teneat non tres deos.
ne,et absque vespera; de lege, et mandatis, de ta- D CAPUT II.
bernaculo foederis,de ritu sacrorum, et caeremo- Scire autem te convenit qui Deo et in Deum cre-
ni.siquorum omnium exemplar in monte perspexit. dis, quia Spiritus sanctus sicut a Patre procedit.
Revelata sunt etiam patribus et prophetis qnam et a Filio mittitur : Ego, inquit, mittam vobis a Pa-
multa de consilio, de misericordia, de judicio Dei; tre Spiritum veritatis, qui a Patre procedit (Joan.
sed ista prosequi non est de instanti: revelat et xv, 26). Et alibi : Quem mittet Pater in nomine meo
seipsum nobis Filius, qui ait : Exivi a Patre, et (Joan. xiv, 26). Missus iste et a Filio procedit,
veni in mundam, iterum relinquo mundam, et vado quem post resurrectionem suam discipulis insuffla-
ad Pairem (Joan. xvi, 28). Judsis quoque dixit : vit, dicens : Accipite Spiritum sanctum, quorum re-
Est Pater tneus qui glorificat me, quem vos dicitis,- miserilis peccata, remitluntur eis (Joan. xx, 22). Cor.
quia Deus vester est (Joan. vm, 58). Ad boc conse- poreus status ab eo processit, quo invisibilis si-
quenter alias intulit: Creditis in Deum, et in me gnata est processio Spiritus sancti, quem ex se»
PATBOL.CXCII, 4Q
ipso dedit. De hoc ait Apostolus: Qui Spirilum Chri-1A ei vitalis participatio alimenti, corpus et sanguis
sti non habet, hic non est ejus (Rom. vm, 5). San- ejusdem sponsi sui Jesu Christi Filii Dei, quo sus-
ctus Spiritus a Patre quidem et a Filio procedit, cepto et homo Deo, et Deus homini unitate foede-
non nascitur, ideoque non Filius sed proccdens di- rantur inenarribili. Qui manducat, inquit, meam
oitur. Filius vero a Patre procedit et nascitur, ideo- carnem et bibit meum sanguinem, in me manet, et
que Filius appellatur : Ego, inquit, ex Deo processi, ego in eo : caro enim mea vere est cibus, et sanguis
et veni [Joan. vm, 42). Processio nativitatis Filii ex meus vere est potus (Joan. vi, 56, 57). Non hic de
Patre, et processio non nativitatis sancti Spiritus ex ligno vits, quod erat in paradiso terrestri, fructum
utroque fideliter creditur, perenniter adoratur: suscipimus: sed ipsam vitam, qus Christus est, de
evangelica veritas ista perdocuit, apostolica doctri- altari Dominico sumimus : Ego, inquit, sum via,
na manifeste prsdicavit.Contra hsreticos ista pro- veritas el vita (Joan. xiv, 6). Vita hsc mortem in
ponimus, et auctoritale divina firmamus,qui Deum nobis destruit, qus de ligno scientis boni et mali
hon discutimus, scd Catholice credimus; non est prsvaricatione traducta processit.
enim discutienda divinitas, sed fidei simplicitate co- Attende qui legis, venerare sponsam Christi
lenda. Sicut autem Deus Pater a nullo est, sic nec prius emundatam aqua baptismatis, renatam fonte
missus est, qnia vero ex Patre est Filius, et ex utro- n salutari: deinde perornatam chrismate regali, ma-
que Spiritus sanctus bene uterque mitti posuit a nus impositione pontiflcis, renitentem gratia septi-
quo existit. formi, postmodum ad mensam ccelestis perductam
CAPUT III. convivii, ibi corpus.et sanguinem Sponsi sui sub
Missus quidem a Deo Patre Deus Filius, coope- foedere perennis vits percipit, et cum Joannechari-
rante Spiritu sanoto, de Virgine natus, quod crat tatis filio, supra pectus Domini beate quiescit. Vide
permansit, et quod non erat homo fieri voluit; .per- ergo in baptismate fidem, in confirmatione sacro
fectus Deas, perfectus homo, unus non duo. Ucus facta chrismate spem, in mensa Dominica charita-
cum Deo Patre in essentia, unus cum assumpto tem; fide namque renovatur, spe sublimatur, cha-
homine in persona. Factus de nostro genere sine ritate glorificatur.
criminis traduce. Ex hominibus homo, ex peccato- CAPUT V.
ribus absque peccato. Filius David, Filius Abra- Ut igitur perfectum teneas Christianum, primo
ham, et Filius Adam. Factus inde medicina, unde eum ex aqua et Spiritu renatum, dehine charisma-
processerat culpa. Deus homo factus est, ut deos tum gratia, pontificis manu perornatum, mox ad
faciat homines; deos gratia non natura; deos ado- menss Dominics sacrosanctum intromitte convi-
ptione, non cssentia. Ipse pro peccatoribus absque vium. Tria ista sacramenta, baptismus scilicet
peccato passus, mortuus et sepultus; ad inferna C novs in Christo regenerationis, et oonfirmatio
descendit; inde suos liberans die tertia surrexit; baptizati manu facta pontilicis chrismate regali in
et discipulis suis manifestus apparens, ipsosque be- gratia septiformi, et participatio menss ccelestis
nedicens, ccelos ascendit: scdens ad dexteram Dei corporis et sanguinis Jesu Christi, in vita perenni
Patris Spiritum sanctura copiosius eflundit, unde fide quidem incipiunt, spe certa crescunt, charitate
charitatis flamma consurgit, teste Apostolo, qui persistunt. Tria ista civitatem Dei constituunt, de
ait: Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris qua Psalmista canit, et exsultans dicit: Gloriosa
per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. diela sunt de te, civitas Dei, (Psal. LXXXII, 3). Civi-
v,5). tatis hujus fundatorem profltetur idem quia homo
CAPCT IV. est et Deus, dicens : Et homo natus in ea, et ipse
Hoc dato suscepto una est Ecclesia uni viro de- fundavit eam Altissimus (Psal. LXXXII,5): Deus qui-
sponsata. Quis ille sponsus? qus illa sponsa? Do- dem. Altissimus ipse est, homo sub tempore in
ctor gentium fidelibus clamat: Despondi enim vos ea natus. De ejus vero beatitudine dicit in laude :
uni viro, virginem castam exhibere Christo (It Cor. Sicut kelantium omnium habitatio est in te (Psal,
xi, 2). Celebratur desponsatio ista in prssenti per Lxxxn, 4). Haec patrem habet Deum, amplexatur
sacramenta, in futuro visione manifesta. Fide susci- n Dei Filium sponsum suum, collstatur Spintum
pitur, spe firmatur, charitate perficitur. Aqua pri- sanctum suum esse paracletum. Super hoo Psalmi-
mum et Spiritu gratanter abluitur, quo detersis sta dicit: Fluminis impetus lastificat eivitatem Dei,
cpiminibus"a culpa solvitur, ut sacro renata bapti- sanctiflcavit tabernaculum suum Altissimus: Deus in
smate, coelesti sponso sanctificata societur. Renata medio ejus non commovebitur. Adjuvavit eam Deus
itaque fonte perennis gratis, manus impositione mane diluculo (Psal. XLV,6). In hac sola tam ce-
paranymphi cum oratione, coelesti signatur chri- lebri, tam gloriosa remissio est peccatorum, effi-
smate; ut quam Christi baptisma a peccatis omni- cacia sacramentorum, gratia charismatum, com-
bus emundat, supereminentis unctio chrismatis, munio sanctorum, resurrectio et vita beatorum.
rite per episcopum celebrata,eam virtutibus induat. Hoc fidei symbolum ratum et sacratum sana doc-
Virtutes ists spohsalia sunt prscellentissima ex se- trina prsdicat singulariter observandum, quo igno-
ptiformi sancti Spiritus gratia qus spons» sus cce- rantia tollitur, error aboletur, hsresis propulsa-
lestis Sponsus mirifice donat. Exinde prsparatur tur.
1261 CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES. — LIB. I. 1262
CAHUT VI. A fecta consolidats sunt, et a beatitudine, quam ibi-
Prima quidem defluxio a luce veritatis mox igno- dem acceperunt, cadere nullatenus possunt.
rantis tenebras incurrit; ignorantis cscitas erro- Aqus vero ills qus sub firmamento sunt, nimi-
rem induxit, error inolitus hsresim procreavit. rum homines intelligi possunt, qui nondumlaqueos
Hsresis autem error ille vocatur, qui pertinax esse tentationum evaserunt, qui nondum in maligno
probatur. Spiritus sanctussanam doctrinam inspi- positum minime reliquerunt. Et his aliqnando Spi-
ravit, qua via, veritas et vita nobis innotuit. Spiri- ritus Domini superfertur, quo suscitantur, ut vita,
tus nequitis Satanas mendacium sparsit, quo erro- qus erat lux hominum, destruat tenebras eorum,
rem, et hsresim. et mortem mundo propinavit. et transferat in lucem sanctorum. Ibi audiunt di-
Satanas fons mendacii, origo peccati, a bono centem Apostolum : Fnistis aliquando tenebrm, nunc
Conditore bonus conditus, sed mox propria volun- autem lux in Domino(Ephes. v, 8), Hs sunt aqus
tate perversus invenilsibi apudse casum superbis, fideles, qus verbo Domini in unum congregantur:
cupiditatem rapins, sordem idololatriae, ubi ait; unde ait: Congregenturaqum. quoe sub firmamento
Ponam sedemmeam ad aquilonem, ero similis Altis- sunt, in locum unum, et appareat arida (Gen. i, 9).
simo (Isai. xrv, 14). Non erat ejus sedem sibi po- Unum in unitate fidei, spei, charitatis, in unum
nere, aquilonem ocoupare, similitudinem Aitissimi n Deum Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum; in
affectare. Ponam sedem meam, ecce superbia; ad unam EcclesiamCatholicam.unoSpiritu congrcga-
aquilonem, ecce rapina; ero similis Altissimo, ecce tam; in hac unitate apparet arida, illa scilicet
idololatria. Vide ruinam impii. Voluntatem suam terra, qus Spiritu sancto divinitus irrorata, dedit
quam Deo debuit, qui eum de nihilo fecit, non fructum suum, genuit Salvatorem nostrum. Novit
Deo, sed sibi propriam tenuit. A proprio isto mem- hoc Isaias, et videns clamabat: Roratecmli desuper,
dacium genuit: de hoc veritas ait: Cum loquitur et nubes pluaut juslum. aperiatur terra, et germinet
mendaeium, de propriis loquitur (Joan. viu, 44), Salvatorem (Isai. XLV,8). Beata terra virgo Maria
mendax est enim et pater ejus, hoo est mendaciii, qus dedit fructum suum, vitam angelorum et homi-
pater iste mendax, pater mendacii, mendacio ido- num, Dominum Deum Jesum Christum. Etjustitia,
lum formavit inquit, oriatur simul (Isai. XLV,8).
Ab exortu itaque malignitatis mendacii abyssus Vide quia cum csteris de carne carnaliter genitis
erupit: Et tenebrm, inquit, erant super faciem abyssi prsvaricatio traducta descendit; cum isto autem
(Gen. i, 2). Satanas ille lucifer a Deo conditus, de virgine nato, operante Spiritu sancto: justitia
clarior et excelsus statim voluntate propria depra- oritur, quia culpa solvitur, iniquitasaboletureorum
vatus, prssumptione superbus,cupiditate cscatus, qui per sacramenta renascuntur ;inde et virtutum gra-
de exoelso fsctus est abyssus, de luminoso tenebro- G tia vestiuntur, et mensa Dominica perfruuntur (Isai.
sus; tenebrs ejus prssumptionum procellas emit- XLV,8).Ego,inquit,egoDominuscreavieumnonsub
tunt, cupiditatum laqueos innectunt, libidinum tur- concupiscentia carnis, sed efficacia divins virtutis.
pitudines faciunt. Ex earum nebulis tenebrarum De hoc angelus respondit Virgini: Spiritus sanctus
creantur noctes errorum, et tempestas iniquorum: superveniet in te, et virtus Altissimi obumbravit tibi
pro his, et de his in Evangelio Veritas respondit: (Luc. i, 35).
Hcecest hora vestra, et potestas tenebrarum (Luc. CAPUT VIII.
XXII,35). Ex Adam, ex Abraham, ex David, et csteris pa-
CAPUT VII. tribus in eadem genealogia consequentibus usque
Audisti super abyssum tenebras, audi quia Spiri- ad partum virginis) Jesus Christus Deus et homo
tusDomini superferebatur super aquas (Gen. i, 2). unus deacendit, et per clausam Virginis portam, ut
Hic Spiritus Deus est et Dominus, sicut alibi legi- Deum et Dominum decebat, vera nativitate prin-
tur: VoxDomini super aquas multas, Deus majesta- ceps omnipotens ad nos egredi voluit, absque vul-
tis intonuit; Dominus super aquas multas (Psal. nere criminis, sine crimine prsvaricationis. Factus
xxvii,, 3). Fecit, inquit, Deus firmamentum in me- est de Virgine, factus de nostro genere, non sub
dio aquarum, divisitque aquas qum erant sab firma- JJ peccati traduce, sed abolitio culpae, sed largitio
mento, ab his quos erant super firmamenlum (Gen. i, venis,sed effusio gratis sempiterns: solus media-
7). Angeli quippe illi qui steterunt, cadentibus aliis, tor inter Deum et nos, summus pontifex conciliaris
humilitate levati sunt, et ex aquis sus mutabilita- Deum et nos, sacerdos non secundum ordinem Lc-
tis in crystallum sterns stabilitatis duruerunt. Hi viticum, sed secundum ordinem Melchisedech ma-
non sibi, sed Spiritui sancto consenserunt, etbeati net in sternum. Melchisedech erat sacerdos Dei
sunt dum nonsuam,sedDominivoluntatem semper altissimi, cui Abraham decimas exsolvit et in lum-
inquirunt, jugiter aspiciunt, perenniter diligunt. bis Abrabs ibi decimatus est' Levi: qui sicut in
De his Psalmista dicit: Et aqum qumsaper cwlos lumbis Abrabs, ita fuit et in lumbis Ads in quo
sunt laudent nomeu Domini (Psal. CXLVIII,4). omnes peccavernnt. In Adam peccavit, in Abra-
Aqus ists manent super firmamentum stabile et bam decimatus est. Quia peccavit decimari
immotum, qui est Christus Jesus portans omnia debuit. Dedimabatur quod curabatur, Christus vero
verbo virMis suce (Hebr. i, 3). In eo charitate per- gicut in Adam non peccavit, sic in Abrabam non
dccimabatur, nonenim cratin coquodcuraret, sed A tanta percepit; et virtute supra se ad Deum humi-
medicina erat et salus, quo mala omnia, et mors liler elcvari, fide pura, spe indefessa, cbaritate pro-
ipsa destruitur. Est enim Christus sacerdos non fusa.
secundum Levi, qui decimatus est, et a morienti- Econtra omnis illa hominum soientia, qtis aeo
bus et ipse moriturus decimas accepit, sed secun- fide regitur, nec spe levatur, nec charitate Deo
dum ordinem Melchisedech, qui, teste Apostolo, conjungitur, manet in tenebris, nescit lumea veri-
sacerdos Dei Ahrabs victori benedictionem dedit, tatis. Hino Moyses ait: ViditDeus luoem quia bona
cui decimas omnium divisit Abragam (Hebr, vi), 2). est, et divisit eam a tenebris: appellavttque lucem
Melchiscdech iste,ut ait Apostolus, nequeinitium diem, et tenebras noctem (Gen. t, 4), Lux si qui-
dierum, neque finem vitm habens, assunilalus antem dem rationis hnmans bona, quia aborto conditore
Filio Dei manct sacerdos in mternum. Intuemini, bene condita, dum ei, a quoestseipsampr&sentat,
ait quantus sUhic, cui et decimas dedit de prxci- obtemperat, conservat virtute a Deo Susoepta, flt
puis Abraham patrinrcha (Hebr.vu, 3, 4). Ibi autem melior seipsa. Hancluccm appellatdiem,quiasan«
contestatur quia vivit, et, ut ita dictum sit, per mentis dealbata, etcharismatumsplendorevestita,
Abraham et Levi qui decimas accipit decimatus fit dies charitatis, quam Deus inhabitat, et beatam
cst. Adhuc enim in lumbis patris erat, quando ob- n facit. Dies, inquit; diei eruetat verbum (Psal. xvfti,
viavit ei Melchisedech: ea propter intueri libet, 2): dies diei, Catholicus Christiano, Christianus
quia in lumbis Abrabs alitor erat Levi, aliter et Catholico, fidelis obedienti, obediens fideH eroctat
-Christus. Erat ibi Levi sub lege prsvaricationis, Verbum apud Deum, Deum Verbum, omnia facta
quia necesse hjkbebat decimari. Erat ibi Christus, per Verbum; et quia ea omnia in Verbo surrt vita,
cui a Patre dicitur! Tu es sacerdos in mternum se- vita Verbum, vita lux hominum. Itaque vita et lux
cundum ordinem Melchisedcch (Psal. cix, i). Huic Verbum. Et ut plenius homo uniretur Deo, Ver-
omnes debent decimas, quia omnes curat, et ster- bum caro factum est. Verbum caroidem Deus homo;
nam benedictionem donat. ethabitavit in nobis (Joan. i, 14); non sicut in an-
Sacerdos iste singularis ct ineffabilis seipsum gelis, vel in omnibus creaturis, sed homo factus ex
semper offerens Deo Patripronobis, seipsumdonat nobis. Est igiturvita, et luxhominum Verbumoaro
et nobis, Deus et homo inter Deum et nos, cum foctum. Felixdies, qushocdieieriictatVeTbum.hoc
Deo Patre unus in essenlia, cumassumpto homine semper eructat qui diligit ipsum,
unus in persona. Solus iste tollit peccata mundi, Dies diei eructat verbum et nox noeti indieat scien-
mediator Deiet hominum pacem plenam facit uniens tiam (Psal. xviu, 2). Nox nocti errans hsretico,
seipsum nobis, et nos ipsos sibi in Uuitate sancti hsreticus erranti, sceleratne impio, impius scele-
Spiritus, qui unus Patris et Filii unus est in omni- C rato indicat scientiam suo sensu conceptam; falsis
bus nobis. opinionibuslubricam, pertinaciajactatam. Scientia
CAPUT IX. bso, quia superbianititur,clationegrassatur, qus-
Ab hac unitate sancta cadunt aliquando deci- rit tantum inflari potius qoam sdificari. E oontra
sione manifesta homines impii, mente corrupti, Verbum charitatis humilitate proflcit, veritate sub-
naufragi circa fidem, cauteriatam habentes consistit, diem exdiepronuntiat,quosrepletilluminat,
scientiam. Pestes suntbujusmodi hsretici, menda- sacramentorum gratia perornat, virtutum manibus
cia spargust, perversa proponunt, faciunt schi- sdificat. HocApostolus affirmat dicens: Scientia
smata,seminant scandala. Ii suistenebris obvoluti, enim inflat, charitas vero mdificat (I Cor. vm. 1).
criminibus foedi, persequuntur lumen fidei: Qui CAPUT X.
male agit odit lucem (Joan. m, 20); lucem veram, Charitas itaque patiens et benigna domum Dei
qus etiam lucet in tenebris, doctrinam sanam ex- sdificat, quam summa sapientia septem columnis
secrantur carnis intemperantiam, spiritus concu- chartsmatum, stnicturamirabiliconsunrmat, jflsti-
piscentiam, mentis superbiam amplexantur; et tis sole clarificat, pienis bonotum omnium copiis
quia lumen fideinonadmittunt.omniseorumscien- locupletat. Hanc domum a longe prospioiens Psal-
tia tenebrs sunt. Pro hujusmodi Verilas ait: Vide]) mista dulci modulatione canebat: Lcetatussum in
ne lumen quod in te est tenebrm sint (Luc. xi, 33). his qum dicta sunt mihi. in domum Dotnini ibimus
Isti quidem licet tenebrae sint, quia impii, quia (Psal. cxxi, 1). Psaltes iste in domo Domini trans-
scelerati, pro rationali tamen intelligentia quam itoria et caduca, in Jerusalem terrena, pro more
naturaliter acceperunt, quandoque et alta cogno- canebat, sed ad illam supernara et immotam, sta-
scunt, et sublimiasentiant: sed suamquam habent bilem et beatam Jerusalem pia devotione tendebat.
de rebus corporeis scientiam, de incorporeis seu In hoc autem coepti progressu itineris potissimura
divinis cognitionem, vel experientiam non Deo, sed stare intenderant qui dicebant: Stantes erant pedes
sibi referunt; suam, non Dei gloriam qusrunt. nostrt in atriis tuis Jerusalem (Psal. cxxi, 2). Ne
Unde et obscuratum est insipiens coreorum. Intel- vero istam rtrinosam et vetustam attendas ierusft-
lectus quidem hominis pro libertate arbitri, pro lem, sed illam coelestem veram et beatam respi-
captu rationali, pro intelligentia mentis, eum qus- cias, adjecit: Jerusalem quce mdificatur ut eiviitft,
rere, eum sequi.eum diiigere semperdebuit, aquo cujus parUcipatio ejus in idipsum{PsaU Gxu, 3). D»
«65 CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES. — LIB. I. 1266
bao alibi clamat: Qui confidunt in Domino sicut X t Ex bac turri munitissima et prscellenti pro-
mons Sion; non commovebiturin seternum qui habi- deunt armati, fortes et validi, qui virtutum gladiis
tat in Jerusakm (Psal. cxxrv, \.) perimunt hostes fidei: Horum fortissimi cusodiunt
In ista prssenti misera et commota commovetur lectum Salomonis (Cant. m, 7) : his circumseptus
omnis qui inhabitat, in illa coelesti gloriosa, et rex pacificus mira suavitate quiescit. Ibi namque
quieta nullatertus commovetur quisquis inhabitat. lumen Catbolics fidei clarius excrescit; spes, quae
Cujus, inquit, partiapatio ejus in idipsum (Psal. non confundit, validius inardescit; charitatis flam-
cxxi, 3.) Ac si patenter dicat: Beata illa civitas ma copiosius assurgit; ibi lstitia, et pax gratissi-
ctBlestis Jerusalem- particeps est ejus in idipsum. ma. Ex adverso de tenebris abyssi, de frigoribus
Intransitive dieitur, ej.us in idipsum, singulariter aquilonis, de cruenta facie Damasci emergunt im-
positmB,divinitus assumptum, soli Deo et semper pii, fluunt schismatici, fantur hsretici. Impii nec.
assignatum, tanquam proprie proprium ; Deus Deum colunt neo sacramenta suscipiunt. Schisma-
eoim, nec incipit, nee desinit, nec variatur: hoc tici, nee patribus suis obediunt,nec Catholics com-
autem sicoti est plenius scire, vel intelligere, nulli munioni consentiunt.
unquam lieitum est creaturs, nisi ei, qus Spiri-
tum sartctum accepit, quo suscepto, et ipsa unum CAPUTXI.
esse cum Deo meruerit,unum gratia per Christum, B Hsretici perversa proponunt, et contra sacra-
itauso. partieip&tione ejus in idipsum. Videbimus, menta disputando saeviunt. Sacramenta, inquiunt,
inquit, eum sicuti est (I Joan, m, 2.) Videmus eum solummodo prosunt scientibus, non ignorantibus
in prssenti per speculum et in amigmate (I Cor. adultis prosunt, parvulis nihil conferunt. Condem-
XHI, 12), per sacramenta, nondum in essentia. nant isti baptisma parvulorum et infantium ; tra-
Nunc, ut ait Apostolus, abscondita est cum Chri- hunt de Evangelio contra Evangelium, st dicunt :
sto in Deovita nostra : cum autem apparuerit Chri- in Evangelio legitur : Qui crediderit et baptizatus
stus vila nostrn, tunc et nos apparebimus cum ipso fuerit salvus erit; qui vero non crediderit, condem-
in glonu (Coloss.III, 3). Ibi non fldes, sed meritum nabitur (Marc.xvi, 16). Ita proponunt, deincepe
fidei; ibi non spes, sed remuneratio spei; ibi chari- assumunt; sed parvuli non oredunt : statimque
tas, qus nurtquam excidit, quod dilexit, plene et concludunt, igitur baptismata parvulis non pro-
perfecte videbit. sunt.
Hufus coelestis et beats Jerusalem aperta sunt Ad haec surgunt Catholici, omni armatura for-
atria, in hac prssenti et temporali Ecclesia; unde tium prsmuniti,et dicunt quia hoc producti capi-
cantt Psalmista : Stantes erant pedes nostri in atriis tulum Evangelii non quidem de parvulis, imo di-
tuis, Jerusalem (Psal. cxxi, 2). Haecsane atria sunt C ctum est de scientibus, de adultis. Adulti namque
in Ecctesia, quae adhuc parturit et laborat. Filios homines, vel sui sensus et memoris compotes,
eaim per sacramenta generat, per virtutes elevat, non debent baptizari, nisi prius data sui professio-
per Jesum Ghristum triumphatores coelesti Jerusa- ne nominis et fldei; talibus illico mandatur, ut
lem jugiter assignat. quod promittunt fide, teneant opere.Etenim scrip-
Attatnea dum in hac lacrymarum valle peregri- tum est: Quia fides sine operibus mortua est (Ja-
rratur, scandala necesse est patiatur.In hac passim cob. II, 20, 26); quare non debuit opponi parvulis,
prodeunt insidiae perfidorum,obscenitascriminum, Quod vere dictum fuerat de respondentibus pro
rapacitas prsdonum, turbines errorum, tempesta- se, et aperte professis. Cum autem generaliter di- .
tes hsresum. Iater hsc autem tam pessima, tam cat in Evangelio Veritas : Nisi quis renatus fuerit
impertabitia mala stat fides Petri, fides Catholica, ex: aqua et Spiritu sancto, non potest introire in
turris emineatissima. Mille clypei pendent ex illa, regnum Dei (Joan. m, 5). Et alibi : Ile, inquit,
et omnis armatura fortium (Cant. iv, 4) ; clypeii doceteomnes gentes, baptizantes eos in nomine Pa-
protectio saeramentorum, armatura fortium, jacu- tris et Filii et Spiritus sancli (Matth. xxvin, 19) ;
la virtutum. Sacr&mentis protegimur, virtutibus i nullus excluditur, nec infans recens natus. Qua-
s»peramus. Mille quidem plenus est numerus et; JJ propter illa eorum fraudulenta conclusio passim
compktu» : bene ergo mille sunt clypei, quia per- respuitur; non procedit, quia gratis Dei adver-
feotio eBt in Ecclesie sacramentie . bene omnis> sari plane convincitur. Non tangit parvulos, vel
armatura fortium, quia est in ea plenitudo virtu- infantes, sed scientes, sed sus fidei professores.
tttm. Tttrris itaque Catholics fidei turris est forti- In parvulis quidem solaqusriturgratia,nondum
tudtais, htee est turris David qu» respicit contrai opera. Gratia sanctificationis ex baptismo, non-
fftciem Damasci. David, id est manu fortis, seui dum opera debits actionis ex arbitrio. Quomodo
vim desi4«rabili9 iatelligitur; Damascus os san- autem in prssenti datur sacramentum baptismi,
guinis iaterpretatur; turris quippe David, qus estt sic in antiquo tempore dabaturparvulissacramen-
Ecolesia Ghristi mtroitsi, et fortis ex adversoi tum circumcisionis. Sub antiquis patribus parvuli
Damascum respicit, stat contra feritatem sorben- octavo die circumcidebantur.deinde muneribus ho-
tis sanguinem, contra hsreses et omnem impieta- stiarum Domino consecrabantur. Omnes enim ex
tem. carnali genitos concupiscentia concliisit originalis
culps macula. Apostolus dicit : Quia omries in. A tur. Baptismum quippe pro nobis accepit ipse Dei
Adam peccaverunt. et egent gloria Dei (Rom. m, Filius.ne quod Deus pfsrogat, ab homine respua-
23). Sed parvuli quomodo culpam nesciurtt, quam tur; nec quod prsstat gratia, meritis imputetur.
ex Adam originaliter trahunt, ita et gratiam nes- Quapropter omnes in omni sexu, in omni condi-
ciunt, quam in Christo per sacramenta recipiunt: tione, omni state, omni tempore, semel baptizari,
sicut autem parvuli non excusantur a culpa, quia absque iteratione, dum hic vivitur, est necesse.
eam nesciunt, sic ne excluduntur a gratia, quam CAPUT XII.
prsstitam non agnoscunt. Sedhis succinctedecursis adhuchsreticissviunt,
Nescivit Chanaan Cham patris sui culpam, qui et litigando dicunt: Christus cum esset annorum
Noe genitoris sui nuditatem risit.et tamen pro cul- triginta baptismum accepit, ideoque parvuli non
pa Cham patris sui servus cum sua posteritate Cha- debent baptizari, sed hi qui eo annorum tempore
naan remansit (Gen. ix, 22).Yerumtamen pro obe- quo Christus baptizatus est, voluerunt baptizari.
dientia Abrahs patris nostri, generalis benedictio Declamatio hsc hsretica, tam perniciosa quam
in omnes gentes nullis eorum meritis gratanteref- pessima, non solum parvulos, sed et quoscunque
fluxit. Unde et hsc sacri regeneratio baptismi, so- minoris statis viros, excludere nititur a baptismo. -
lius est gratis, non meriti. /» semine, inquit, tuo „ Soiendum est autem.et Catholice profitendum,quia
benedicentur omnes gentes (Gen. xxn,18). In semine baptismus Christi a Christo sanctificationem aoce-
tuo, hocestin Christo, qui Deus homo fieri voluit. pit, non Christum sanctifloavit. Nos vero, qui in
nt hominem solvat a peccatis. Peccare quidem Christo baptizamur,baptismoChristi sanctificamur:
homo potuit, sed peccatum peccator suum dimit- non igitur baptismus Christi,quem, ut ipsum san-
tere sibi non potuit. Quapropter omnis eget gloria ctificaret, accepit, nostro baptismati, quo sanctifi-
Dei, qui peccata dimittit homo factus pro nobis; camur, debuerat opponi. Christus Dominus venit
ut, quod non potuit homo solus, efficiat homo ad Joannem ut baptizaretur ab eo in Jordanem.
Deus, qui cui vult miseretur et quem vult indurat Joannes prohibebat eum, dicens : Ego a te debeo
(Rom. tx, 18); cui vult gratiam impendit, et quem baptixari, et tu venis ad mef Respondit autem Je-
vult condemnat. sus et dixit ei: Sine modo, sic enim decet nos im-
De Jacob et Esau nondum natis, nondum scien- plere omnemjustitiam. Tunc dimisit eum (Matth. m,
tibus, Apostolus Dominum dixisse tcstatur : Jacob 14, 15). De hoc Lucas evangelista prosequitur ita :
dilexi, Esau autem odio habui (Rom. ix, /3). Ne- Factum est autem cum baptimretur omnis populus,
sciebat Jacob gratiam dilectionis, quam accepit; et Jesu bdptimto, et orante, aperlum est ei cmlum,
nesciebat Esau sententiam odii, quod incurrit; etdescendit Spiritus sanctus corporali specie sicut
Jacob quidem et Esau, sicut omnes.in Adam pec-' G columba in ipsum; et vox de cmlo facta est: Tu es
caverunt. Sed Jacob pro gloria Dei gratuita di- Filius meus dilectus, in te complacui mihi (Luc. m,
lectione donatur; Esau vero pro originalis culps 21, 22). Attende ergo et intelJige quia in baptismo
merito,ira Dei reprobatur. Misericordiam in Jacob, isto manifesta est ipsa Trinitas Deus, qus singu-
judicium in Esau pariter intuemur; et cum Pro- lariter et inseparabiiiter adoratur.Audis Patrem de
pheta dicimus : Misericordiam et judicium cantabo Filio attestantem; aspicisegressumde aqua Filium,
tibi, Domine (Psal. c, I). Mala siquidem a nobis intueris Spiritum sanctum sicut columbam descen-
habemus, pro quibus merito et damnamur ; bona dentem in ipsum.Ita quoque fit in omni baptismate
vero nisi a Deo habere nulla possumus, sed pro Christi. Quisquis illud more debito suscipit, efflci-
gratia nobis a Deo prsstita indebite, salvamur. tur Filius Dei; et vox Patris attestatur ei: Tu es
Hujus dator gratis Jesus Christus natus de virgine, FUius meus dilectus, in te complacui mihi (Luc.
plenus gratia et virtute, sacramentum circumci- m. 22); et Spiritus Dei in. ipsum descendit. Hsc
sionis in seipso suscepit, sacramenta sanctificans, est omnis justitia, quam Jesus Christus adimplere
non egens sacramentis. In templo cum hostiis est venit in omni regenorato fonte salutari.
oblatus,hostias consecrans.non hostiis consecratus. Aperti sunt ei coeli qui factus est in baptismo
Quod autem iste major omnibus,scd parvus pro JJ j Filius Dei. Hic habet Deum Patrem, et Spiritum
nobis factus, sacramenta susoepit, agendo nobis sanotum in se descendentem.Hoc Psalmistaintuens
innuit parvulos sacramentis non debere privari,de pie decantabat, dicens : Veritas de terra orta est,
quibus postmodum ita respondit: Sine parvulos etjustitia de cmlo prospexit (Psal. LXXXIV, 12). Ve-
venire ad me, talium est enim regnum cmlorum (Marc. ritas de terra orta est, Jesus Christus de Maria na-
x, 14). Et ipse quidem Dominus omnium, et Salva- tus est, cujus largitione mirabili justitia de coelo
tor universorum a servo suo baptizatus, a Joanne prospexit, qus filios iniquitatis emundatos a culps
Christus, baptismum sanctificavit,non est baptismo macula, coelesti vestitos gratia, sicque justificatoS
sanctificatus. ad coelum de terra perduoat. Fiunt isti nova crea-
Sacramentum hoc non sicut circumcisio in mas- tura, qui baptizantur in prssenti Ecclesia matre
culis tantum, et in oclavo die, sed omni tempore, nostra, aliquando professione sua, aliquando at-
in omni sexu, omni aetate.uuicuique semel impen- testationealiena.Parvuli quidem,dum sacramenta
ditur, sine quo nemo a culpa solvitur, nemo salva- qus nesciunt aliorum opere suscipiunt, per fidem
1269 CONTRA ILERETICOS LIBRI TRES. - LIB. I. 1270
Ecclesis Catholics prsfatam illam de coelo justi- A ita et ii qui prseminent officio pontificali, donant
tiam induunt, et membra Christi fiunt. Salvantur opere coelesti, vice Jesu Christi, donant filiis in
isti et justificantur Christi baptismate.nondum sua baptismo regeneratis,super eos imponentes manus,
flde, sed sacramento fidei aliens. cum oratione et signo sancts crucis, et unctione
Sic sic ille paralyticus ante Dominum Jesum a chrismatis Spiritum sapientis et intellectus, Spiri-
tecto demissus non fide sua, sed aliena salvatur : tum consilii et fortitudinis, Spiritum scientiae et
Vt vidU, inquit, fidem illorum, dixit: Fili, remit- pietatis, Spiritum timoris Domini; hi sunt septem
tuntur tibi peccata tua; et : Surge, et ambula in uno lapide oculi; septem candelabra in templo
(Matth. ix, 2, 5). Sic mulier Chanansa rogans pro Dei; septem tubs sub mauu Josue triumphantis;
filia, nimia importunitate sua gratiam invenit, et septem stells in ordine pontificali: hi thesauri.
audire meruit: 0 mulier, magna est fides tua, fiat superabundantes ; hs divitis prscellentes.
tibi sicut petisti (Matth. xv, 28). Sic regulus pro Pantur ista fidelibus Christi renatis lavacro sa-
filio (Joan. rv, 467; sic vidua egit pro unico suo lutari, fonte perenni, ope Spiritus sancti, qui ab
(Luc.va, 12); sic pro surdis et mutis, et nimia initio ssculi superferebatur aquis, ad demonstra-
infirmitate prsventis fides aliena solet operari, qus tionem sacri baptismatis in Ecclesia Catholica rite
in Christo vult omnes salvos fieri (I Tim. n, 4). Ista T»celebrandi. Dantur ista non baptizandis, sed post-
pro parvulis utique baptizandis pauca perstrinxi- quam fuerint baptizati dantur, non a quscunque,
mus, ne nihil hsreticis super hoc respondisse cau- sed manu sola pontificis; de boc in Actibus aposto-
semur. lorum Lucas evangelista sic ait: Cum audissent
CAPUT XIII. Apostoli, qui erant Jerosolymis, quia recepit Samaria
Prsterea loquuntur aliqui (taraen evitare volen- verbum Domini, miserunt ad eos Petrum et Joannem.
tes ne dicantur hsretici), qusstionem faciunt, et Qui cum venissent, oraverunt pro ipsis ut acciperent
dicunt: In Veteri Testamento legimus scriptum: Spiritum sanctum: nondum enim in quemquam
CrediditAbraham Deo, et reputatum est ei ad justi- illorum venerat, sed baptizati tantum erant in no-
tiam (Gen. xv, 6). Denique in Novo subjunctum est mine Domini Jesu (Ihrisli. Tunc imponebant manus
fidei sacramentum baptismi, ubi ait: Qui crediderit super illos, et accipiebant Spiritnm sanctum. Cum
et baptizatus fuerit, salvus ertt (Marc. xvi, 16). Si vidissct autem Simon quia per impositionem manus
ergo ex fide justificatio, et salus ex baptismo,quid apostolorum daretur Spiritus sanctus, obtulit eis
credentibus et baptizatis, justificatis et salvatis pecuniam, dicens; Date et mihi hanc potestatem,
confirmatio manu facta pontificis superapponit ? ut cuicunque imposuero manus, accipiat Spiritum
Audiant isti, quia vere ad remissionem peccato- sanctum. Petrus autem dixit ad eum: Pecunia tua
rum, et ad justitiam.ad perceptionem gratis, et ad C (ecum sit in perdUionem, quoniam donum Dei exi-
vitam sternam sufficitbaptismus a quibuslibet,per stimatipecunia possideri (Act. vm, 14-20). De Si-
quoscunque, omni tempore, omni state, omni con- mone Mago isto apostata facto, Lucas meminit ita
ditione, omni sexu,semel in Christo rite susceptus. dicens; Cum in Samaria credidissent Philippo evan-
Ibi datur absque meritis gratia, ex gratia justitia, gelizanti de regno Dei, et in nomine Jesu Chrisli
ex justitia vita,si statim obierit,sempiterna et beata, baptizarentur viri ac mulieres, lunc Simon et ipse
nullaque ei reputantur in peccatum propter baptismi credidit: et cum baptizatus esset, adhserebat Philippo
remedium. Si vero post baptismum supervixerit, (Act. VIII, 12, 13). Philippus autem non apostolus,
qui sanctificatus per gratiam Christi a baptismo sed levita, de septem erat unus. quibus apostoli
surrexit, protinus incentiva carnis sus sustinens, orantes imposuernnt manus. Videns itaque Simon
et diaboli congressus excipiens,nisi indutus virtute Magus per Philippum signa et virtules maximas
ex alto stare non poterit, superatus carnis sus con- fieri, stupens admirabatur (Act. vm, 13). Denique
cupiscentiis, et mundi illecebris, et Satans tenta- videns apostolos Petrum et Joannem dare Spiritum
mentis: Nisi enim Dominus •custodierit civitatem, sanctum per orationem et manus impositionem,
frustra vigilat qui custodit eam (Psal. cxxvi, 2). Ad ambitione nimia concupivithanc prscellentem pon-
hoc pontifex summus dator gratiarum, largitor jj tificum dignitatem ; et episcopalem celsitudinem,
charismatum, post ascensionem suam discipulis mediante pecunia,possideresub obtontu rapacitatis
suisjam purificatis, jam sanctificatis, Spiritum et avaritis. Ex hoc Simone Simonia nomen acce-
sanctum in igne vehementer effudit.Accepto ilaque pit,qus dona Dei et beneficia gratis accepta, gratis
spiritu principali, calore virtutis, igne charismatis, exponenda mercimonio intervenienteconfundit. Sed
illi ipsi qui antea relicto Domino fugerant, et qui Petri potestas, sed pontificalis auctoritas, sed fidei
arguentem extimuerat ancillam, mox in medium Catholics puritas, hanc in Simone pestem, et in
absque timore processerunt loquentes magnalia ejus complicibus illico perdidit, et maledictioni
Dei, cum omni fiducia prsdicantes verbum Dei. subjecit.Perditus est itaque Simon Magus cum suis
Sicut ergo pontifex noster,summusque sacerdos, sequacibus, quia donum Dei possidere voluit, pe-
de sede majestatis in discipulos suos prius per cunia interveniente, ut quod emerat posset aliis
Spiritum sanctum baptizatos,etsanctificatos,postea vendere. Perdantur et isti qui nunc. obloquuntur
inigneis linguis Spiritum sanctum pleniuseffudit; bsretici, dicentes inane et superfluum esse, quod
1271 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCBTEP. 1272
post perceptionem saori baptismatis confirmantur A corpus, ipsesanguis Christi conficitur; noa inci-
ab episcopo fideles Christi. pit,non nascitur, sed quod totum manet ia dextera
Ideo namque missi sunt in Samariam ab Jeroso- Dei Patris, totum est in manu sacerdotis, totum ia
lymis Petrus, et Joannes ab apostolis, ut eos qui ore sumentis, unum in multis, idem in diversis.
a Philippo evangelista fuerant baptizati confirma- Munus hoo insstimabi!e,donum hoc incomparabile
rent auctoritate pontificali, super eos orantes, eis- datum est universali Ecclesis matri nostrs in illo
que manus imponentes, ut Spiritum sanctum acci- sacro conviviopaschalis ccens. Frustra igitur pro-
perent.Datus est ibi Spiritus sanctus non ademun- ditor Judas Dominum Jesum Judsis vendebat,quem
dationem peccatorum, et sanctificationem, quam largitione divina sub sterno munere mater Eccle-
in baptismo susceperant, sed ut contra rediviva sia semper habendum susceperat. Frustrati sunt
carnis peccata, contra mundi hujus oblectamenta, ergo et ille yendens proditor, et perfidus emptor:
contra Satans dira certamina, acciperent divinam Vicit enim teo de tribu Juda, radix David (Apoc.v,
et insuperabilem gratiam septiformem sapientis, b): lapis excisus de monte sine manibus (Dan. n,
intellectus, consilii, fortitudinis, scientiae, pietatis, 34). Deus et homo, de virgine natas, ex humaao
timoris Domini. His indutus atque munitus quis- genere sine manibus, absque earnis amplexibus,
quis in Christo renatus, ubique securus undecun- B Deus et homo unus Jesus Christus, per omnia no-
que lacessitus victor egreditur; huic victori corona bis absque peccato similis factus, pro aobis hostia
debetur; huic triumphanti gloria praeparatur. Fe- salutaris, reconciliatio generalis, oblatus in cruce
Stiaet itaque omnis in Christo baptizatus, tit ora- Deo Patri, fldeles suos pariter omnes tam defun-
tione pontificis-et. manus impositione, coelestis un- ctos quam viventes a peccato redemit, a reatu
pur-
ctione chrismatis consignetur, et sic virtute ex alto gavit,a poenagrataaterabsolvit.
Patriarchasetpro-
Buscepta viotor ubique proficiat, et pro cbrismate phetas, et quoscuaque titulo fldei prssignatos a
regali in perpetuum nomine Christiano prsful- muadi exordio, Christus pontifex noster et sacer-
geat. dos, ab inferis sua morte redemptos eduxit, re-
surgendo levavit, ascendendo glorificavit.
CAPUT XIV.
Sedens itaque ad dexteram Dei Patris seipsum
detrimeati perpessione, absque omnimoda
Talibus, dum in prssenti vivitur, necesse est ut absque detritioae doaat ia altari, per officium saoerdotis,
vitalis refectio prsparetur, panis vits, calix bene- viveatibus suis
fidelibus in remissionem peccato-
dictionis sterns, corpus et sanguis summi Ponti-
ficis nostri Jesu Christi. Hoc autem omnino necesse rum, defunctis saactis, vel intra Ecolesiam abso-
est, nec alicui Christiano a participatione tanti fj lutis,iu explationem pcenarum; et utriusqae ia vits
abstinere licitum est. Huic Dominus ait: perennis alimentum. Ego, inquit, sutn pmit vivus
mysterii
Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et bibe- qui de ccelo descendi: si quis manducaverit ex hoc
ritis ejus sangainem, non habebUis vitam in vobis. pane vivct in seternum; et. Panis quem ego dabo
carnem meam, et bibilmeum caro mea estpro mundi vUa (Joan. vt, 51-52). Hse
Qui manducat, inquit, est viva Dominus noster Jesus Chri-
sanguinem, habet vitam setemam. Caro enim mea stus et hostia, quam
vere est cibus.et sanguismeus vere cst potus (Joan. vi, ipse Deo Patri pro nobis obtulit,et nos more
debito oiferre mandavit. Hoc, inquit, facite iumeam
54-56). Denique in ccena paschali, de veteri no- commemorationem
vum, de terreno divinum, panem vivum discipulis (Luc. xxii,. 19). IB ejas equtdem
suis dedit; hinc Matthsus ait: Ccenantibus autem commemorationem boo ipsum facimus, dumqoem-
admodum et ipse fecit, et aos facere prscepit, pro
illis, accepit Jesus panem, et benedixit ac fregit;
defunctis fidelibus, vel adhuo in prssentidegenti-
deditque niscipulis suis, et ait: Accipite et mandu-
cate: hoc est corpus meum. Et accipiens calicem bus, in ara Dominica quotidie ipsum immolamus.
gratias egit,et dedit illis, dicens: Bibile ex hoc om- In omni namque missa quam facimus,Agnum, qui
nes: hic est enim sanguis meus Novi Testamenti, qui semper vivit, qui tollit peeoata rmtndi, et immo-
pro multis effundelur in remissionem peccatorum r. lando sumimus, et sumptum rton coosumimus.
(Matth. xxvi, 26-28). Ego sum, inquit, panis vitse, etc. Bgo sumpa-
Ex hac communione veri corporis et sanguinis nis vivus, nm sicut tnatma in deserto (Jtan. vi,
Jesu Christi, et nos Jesu Christo, et Jesus Chri- 48-51), quod calorem solis ferre aon poterat,
stus nobis unitate foederamur inenarrabili, sicut quod ia Babbato nOn apparebat, de quo dicit:
ipse dicit: Qui manducat meam carnem, et bibit Patres vestri manducaverunt. in desert» HHRHMet
meum sanguinem, in me manet, et ego in eo (Joan. mortui sunt (ibid., 31). Patres mali, patree i*ere-
vi-,55). Noster iste summus pontifex inter disci- duli, et corpore et anima pariter mortai. Non
erat eis remedium eontra mortem manna eom-
pulos suos vivus et integer erat, suisque manibus
corpus et sanguinem suum dabat: IIoc, inquit, fa- estum. Vera enim et sola eontra mortemmedicina,
cile in meam commemorationem(Luc. xxn, 19). qui ait: Ego sum resurreetio et vita (Joan. xi, 25).
Ex hac ergo institutione, et prscepto, in altari Qui manducat meam carnem et bibit tneum sangui-
Dominico, et ore sacerdotum et manibus ipsum nem habet vitam seternam (Joan. vt, 56). Atnen.
I2T3 CONTRA &ERETICOS LIBRI TRES. — LIB. II. 1274
LIBER SEGUNDUS.
CAPUT PRIMUM. j non possuut. Soli hoc episcopi a Domino speeiali

A
Satana ssviente contra veritatem fidei Catholics prsrogativa susceperunt, quod prseellenti opere,
lux vera procedit, et Spiritus sancti gratia clarior ipsum quem habent Spiritum sanctum, ipso do-
nante qui dedit, donant et aliis, quibus ex officio
mnotescit,loquitur veritas, mendacium cadit. Fiunt
sacramenta, peccatum deficit. Fons patens in domo pontificali, fusis precibus ad Dominum, pie manus
David toto orbe diffunditur, baptizantur homines imponunt.
et salvantnr.Coeli aperti sunt et virtutes operantur. Mirandum quippe miraculum omni veneratione
Desponsatur Ecclesia Christo, induitur virtute ex dignum, non tamen novum.non quidem est inso-
alto. Episcopi sponsalia prsparant, et septiformis litum, sic nempe olim Dominum egisse legimus,
gratis Spiritum donant. Regali chrismate signatur de Moysi Spiritu in libro Numeri : Et dixit Domi-
Ecclesia, stat regina a dexteris sponsi in veste de- nus ad Moysen : Congrega mihi septuaginta viros
aurata, charitatis splendore corusca. Huic autem de senibus Israel, et duces eos ad ostium taberna-
sponsae tam illustri, tam specioss, paratur coena culi fcederis, faciesque ibi stare tecum, ut descendam,
paschalis in aula sapientts; ibi vitulus saginatus et loquar tibi,et auferam de spiritu tuo, tradamque
integer, at perfectus agnus anniculus, plcnns et eis ut sustentent tecum onus populi, et non tu solus
immaculatus, cum omni suavitate, dulcissimo sa- o] graveris (JVuwt.xi, 16, 17). Venit igitur Moyses, et
pore, gratissima dilectione percipitur. Cibus iste narravit populo verba Domini, congregans septua-
noa terrenus, sed super coelestis esse dignoscitur, ginta viros de senioribus hrael, quos stare fecit circa
ex eo et per eum, et in ipso vita, et sternitas, tabernaculum; descenditque Dominus per nubem, et
et beatitudo percipitur. Est enim cibus iste non locutus est ad eum auferens de spiritu qui erat in
transitorius, sed quotidianus, sed sempiternus, Moyse; efdans septuaginta viris. Cumque requievis-
semper totus, semper vivus; isto vivunt angeli in set Spiritus in eis, prophetaverunt, nec ultra ces-
coetis, et beati sunt; isto vivunt homines in terris, saverunt (ibid., 24, 25). Solus quippe Moyses
et sancti sttat. sanctum acceperat Spiritum, quo regere poterat
Est namqae cibusisteverbum non transitorium, commissum sibi a Domino populum. Ipsum itaque
sed sternum non mutabile, sed idipsum apud Moysi Spiritum, non humanum esse sentias, sed
Deum Deus Verbum, apud nos Verbum caro fa- divinum; Deus enim erat Spiritus quem a Domino
ctum, et habitavit in nobis : Et vidimus, inquit, Moyses habuit, quem a Moyse sumptum mentibus
gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre plenum aliorum Dominus infudit : erat quidem in Moyse
gratias et veritatis (Joan. i, f 4); et: Nos de plenitu- Spiritus Domini, qui et datus est aliis, quos more
dine ejus omnes aecepimus (ibid., 17) : omnes vide- divino replevit; totus in Moyse, totus in illis. Moy-
licet episcopi, diaconi, subdiaconi, acolythi, exor-. C aes ipse hunc Spiritum fatetur esse divinum, ubi
cists, lectores, ostiarii, et «eteri sub corona cleri- mox respondit, dicens : Quis tribuat ut omnis popu-
eali; prinetpes qaoque et potestates hujus terreni ; lus prophetet, et det eis Dominus SpirUum suum
moderaminis.et reliqui nomine Christiano signati. (Num. xr, 29). Ipse etiam Moyses pontifex et sa-
- Episcopi toto terrarum orbe dispositi funguntur cerdos Domini, super Josue ministrum suum ma-
vice Christi, et principaliter sdificant domum, nus imposuit, eique Spiritum sanctum dedit. In
Dei. Sicut enim sumrrras pontifex et universalis I Deuteronomio legis : Josue vero filius Nun, repletus
episeopus rtoster Jesus Christus,ex omnibus disci- est Spiritu sapientix, qaia Moyses posuit super eum
pulis sois elegit duodecim, quos csteris prsferens , manus suas: et obedierunt ei filii Israel, feceruntque
apostolos nominavit, quos etsi puros homines, sui[ sicut prsecepit Dominus Moysi(Deut, xxxiv, 9). Iste
tamen offlcii fecit esse coasortes, et divins magni- est Moyses qui Aaron primum sub lege pontificem,
ficeatre compotes : ita quoque ipsorum in episco- et filios ejus consecravit, eisque Spiritum san-
paK gratia snccessores prssules sive pontiflces ex- ctnm ad ageada, divina mysteria pontifex ipse et
ceUentta-siagalari prsemmere fecit, ut more apo- sacerdos mirifice dedit. De ejus sacerdotio Psal-
steliwfrsaaetum donent Spiritum his, quibus ritei mista sic ait: Moyseset Aaron in sacerdotibus ejus;
menttft impontmt. Qni autem ordine censentur in-1D et Sdmuel inter eos qui invocant nomen ejus (Psal.
ferieri, ut presbyteri, diacones, et csteri gradu XCVHI,6). ;
cartoaioo in Ecclesia promoti. habeat atique Spi- Elias quoque, si bene recolo, non solummodo
ritora sanctum, quo beae vivuat, et in Ecclesia Spiritun.'! sanctum habuit, sed etiam Eliseo dedit:
Def pro offlcio die deservinnt; sed aliis quem ac- Or.e, inquit Eliseus Elis, oro ut spirUus tuus du-
ceperunt-sanctum dare Spiritum manus impositione pkx fiatin me (IV Reg, n, 9). At ille : Si videris,
1278 HUOONIS ROTHOMAGENSIS ARGHIEP. 1176
mquit,quandotollarate,eritquodpetisti (IV Reg.n, A contra episcopum agere presumunt, a septena-
10). Ad hoc Eliseus perstitit, vidit et accepit. rio numero decidunt, a septem columnis prteta-
Proinde filii prophetarum ita dixerunt: Requievit xatis resiliunt, a domo sapientis prolapsi per-
spiritus Elise super Eliseum (ibid., 15.) Unde et Eli- eunt. Sed, his omissis, ccepta teneamus, et de sep-
seo siout prius Elis subditi permanserunt. tem columnis Ecclesis Dei aliqua sub bEevitate di-
Ubi autem venit plenitudo temporis, in qua misit camus.
Deus Filium suum pontificem, et episcopum secun- CAPUT II.
dum ordinem Melchisedech in sternum, effusa est Primum de presbyteris, quos episcopi, iavocato
a sede majestatis superabundans,et largiflua septi- Spiritu saacto, consecrant ad conficienda corporis
formis gratia Spiritus sancti; ex quo pontiflcalis et sanguinis Domini sacramenta prout ipse Domi-
auctoritas, et episcopalis dignitas plenius excre- nus in coena paschali fecit, et fieri mandavit, fieri
vit (Gal. iv, 4). Hinc Petro ait: Tu es Petrus, et tantum ab episcopis, et sacerdotali presbyterio sa-
super hanc Petrum asdificabo Ecclesiam meam cratis. Hujus oflicii prscellens potestas, et pote-
(Matth. xvi, 13). Est enim et Petrus in ea, et ipsa statis prscelsa dignitas, noa angelis, noa cuilibet
in Petro, episcopus ia Ecclesia, et Ecclesia ia epi- superaorum civium majestati collata est. Deus
scopo. Est episcopus Ecclesis fuadamuatum, quia n homo eamhomini dedit.non ope humana, sed CGB-.
per episcopum habet Ecclesia Spiritum saactum. lesti; aoa acquisitione meriti, sed electioae pie-
Est episcopi coaficere chrisma sacrum,oleum saa- tatis, ex doao Spiritus saaoti grataater accepti.quo
ctum, oleum infirmorum; cousecrare basilicas Dei consecratus ad hoc opus ia Christo meruit, ut
et altaria, calicem-et corporalia,officialeset eorum prorsus idem ipsum offlciat ia altari quod Christus
vestes et omnia Ecclesis iastrumenta. Baptizatos fecerit maaibus suis in coena paschali. Quapropter
oonflrmare, cssares et reges sacrare. De petra ista, manus ills, manus ad hoc sacrats, quibus Christi
super quam fundata est mater Ecclesia, sub pasto- corpus et sanguis in altari sacro habet confici.ma-
rali virga bis percussa, ad amorem Dei et proximi nus utique sunt Christi, quibus offertur Patri Fi-
excitata, fluunt aqus largissime, acfus salutares, lius, qui tollit peccata mundi, et defunctos fideles
aqus vivs: Qui biberit, inquit, aquam, quam ego liberata pceais, et seterns beatitudiais participes
dabo, fiet in eo fons aquse salientis in yitam seternam facit.
(Joan. iv, 13). Et alibi : Qui in me credit, flumina Consecratus itaque sacerdos stat, vice Christi
de ventre ejus fluerit aquse vivse : hoc autem dicit de coram Patre summo Dei et hominum mediator,
Spiritu quem accepturi erant credentes in eum (Joan. dum sacramenta ineffabilia desuper apertis coelis
VII, 38, 39). Cum, inquit, venerit Spiritus veritatis, profert et elevat ab altari, quibus Ecclesis filios
docebit vos omnem veritatem (Joan. xvi, 13). C participes communione facit,dum in Spiritu sancto
Quod itaque non potest solus bomo scire sensu quem accepit, et poenitentibus peccata dimittit, et
BUOpotest homo plenus Spiritu saacto : secuadum Deo reconciliat quos absolvit. Prsfulget in hoo
hoc ait : Omnia quxcunque audivi a Patre meo, opere Spiritus sapieatis quo in eis sanctificatur
nota feci vobis (Joan. xv, 15). Nota in Spiritu veri- nomen Patris, sicut in oratioae Dominica precatur
tatis, nota in plenitudine charitatis. Talibus dalum quisque fidelis (Matth. vi, 9), fiuntque pacifict,
esse nosse mysterium regni Itei (Marc. rv, 11). Ne ideoque beati censentur, quoniam filii Dei vocabun-
quis autem prssumat eos non audire, vel eorum tur (Matth. v, 9). Pacificant isti in vita praesenti
prscepta cassare, dixit: Qui vos audit, me audit; Deum homini, pro ordine suo sacramentis rite ce-
et qui vos spernit,me spernit: qui autem me spernit, lebratis, suisque meritis, et manibus suis coelesti
spernit eum qui misit me (Luc. x, 16). Et alibi : medicamine plenis.
Non, inqnit, vos estis qui loquimini, sed Spiri- Sciendum est itaque, et omni prsdicandum ve-
tus Patris vestri, qui loquUur in vobis (Matth. x, neratioae, quia Spiritus sapientis sanctificat eos
20). Patri nostro Deo in filios, aoa quoscuaque, sed pa-
Habentes igitur a Domino Spiritum veritatis ciQcos, ideoque beatos, et ia prsseati ssculo,et ia
soientes mysteria regni Dei, sicut a Domino Jesu, n futuro.
pariter aposloli susceperunt, sic per orbem terra- CAPUT III.
rum tenenda posteris mandaverunt.Post apostolos Post presbyteros autem consecrantur Levits seu
enim secuti sunt viri apostolici, pontifloes et epi- diaconi manus impositione pontificis, ut in Eccle-
scopi, qui virtute coelesti sempersdificant domum sia Dei prssto siat altari, dum in eo fiunt saora-
Christi quam sustentant septem columnis. Septem menta corporis et sanguinis Domini. Qni lioet aoa
enim sunt gradus illi perutiles et necessarii.ad sus- agaat ipsi consecrationem.tamen auscipiunt a con-
tcntandum et conservandam domum Dei manu secratore dispeasatioaem veri corporisetsanguiais
pontificis perornati gratia septiforni. Hi sunt se- Jesu Christi.De maau aamque poatificis, seu pres-
cundi ordinis viri, scilicet presbyteri, et post eos byteri,su3cipiunt quoseetalios munifica largitiOne
Levits seu diaconi; exinde subdiaconi, acolythi, alimento vitali reficiunt, et bona Ecclesis sub epi-
exorcists,lectores,ostiarii, pro officiis ab episcopo scopi voluntate disponunt. Sunt oculi pontificum
sibi delegatis. Isti si absque nutu episcopi, vel et preabyterorum, ut ra quaatum possuat quietem
1277 CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES. — LIB. II. 1278
et pacem eos habere faciant, qui peragendis sacra- A et alios ad qusrendum sui luminis exemplo com-:
mentis invigilaut, qui docere populos, et orare moneant; et exinde tam seipsos, quam et alios ad
quietius elaborant. percipienda sacramenta fortiter esnriendo perdu-
Prsfulget in hoc opere Levitarum seu diacono- cant.
rum, Spiritus iatellectus, quo et sacramenta qus Apparet in hoc opore SpirituS fortitudinis, quo
dispeasaat intelligunt; quo res sibi commissas pie inter procellas aeres potestatis, et tempestates ss-
disponunt; quo prsdicatoribus Verbi Dei pacem et culi, jam fidei lnmine vivunt, jam spe proficiunt,
quietem, removendo perturbatores et inquietos, jam charitate persistunt. Hi quoque in hoc beati
pro posse suo faciunt. Hi perornati castitate, et sunt, quia esuriunt et sitiunt justitiam (Matth.v,
beati mundo cprde, qusrunt regnum Dei, dum per 6), quia panem nostrum quotidianum semper vi-
diaconias suas episcopis viam doctrins faciunt, et vum, semper integrum in altari Dominico pie de»
de singulis episcopo qus norunt, certius innote- gustant.
acunt. Et hos etiam evangelistas esse pontifices CAPUT VI.
statuunt, et hi vices pontificum diligenter exsequi Post acolythos exorcists sequuntur, qui ab epi-
pro ordine suo satagunt. scopis consecrantur. Exorcistas benedictio pontifi-
Hi nimia charitate sua promerentur cum Ste- „ calis imperatores facit, non emoiumenti terreni,
phano videre Filium hominis stantem a dextris Dei. non potentis carnalis, sed ex virtute Dei, qua Sa-
Hi quoque in celebratione Dominics misss dum tanam, et omnem nequitiam ab energumenis et
sanctum Evangelium pronuntiant prssenti Eccle- quibusque dsmoniacis, invocato nomine Jesu prs-
sis, respondetur eis, Gloria tibi, Domine, consona missa oratione facta ex sufflatione, propellunt; ut
fidelium voce. ad baptismi sacri gratiam, et ad percipienda sa-
CAPUT IV. cramenta pervenire valeant.
Post diaconos autem subdiaconi promoventur, Apparet in hoc opere Spiritus scientis, ne hoc
quibus, oratione prsmissa, ab episcopis cura im- sibi attribuant, ne inde superbiant, sed sciant quid
ponitur, ut obedientes pareant Levitis, atque prs- fuerint per naturam, quid meruerint per culpam, et
sbyteris, et prsparent sacrata vasa in quibus con- quid ipsi ab episcopo consecrati possint facere per
ficitur corpus et sanguis Christi. Prsparent pro gratiam. Sunt beati qui lugent suos in quibus ante
more panem, et vinum, et aquam, et vasa his fuerant a bono defectus (Matth.v, 5), ad mala pro.
convenientia : pallas quoque altaris, et pran- lapsus, sed consolantur in Domino Jesu Christo,
dea [al. brandea], prompta sollicitudine et dili- qui eos a malis eruit, et imperatores super Sata-
gentia. nam, ad propellandam ejus nequitiam potenter ef-
Hi dum ab episcopo consecrantur, proponitur eis C fecit.
sermo continentis et castitatis. Si vero castitatem Bene igitur bene isti primum pro seipsis miseri-
deinceps se tenere proposuerint, tunc episcopus dat cordia superna redemptis, deinde pro illis, quos
eis tenere calicem Domini in manibus suis, ut ab potestate sibi a Deo collata eruunt a dsmonum ne-
ea die intendaat calici Domini cum humilitate et quitiis, humiliantur sub potenti manu Dei, dicentes
castitate. voce supplici : Dimitte nobis debita nostra, sicut et
Apparet in hoc opere Spiritus consilii quem nos dimiUimus debitoribus nostris (Matth. vi, 12). In
specialiter accipil, dum consecratur oratione pon- hoc Spiritu scientis eis prssto est quod, licet pro
tiflcis, suo suscepto servare seipsum mundum et officio sint imperatores, sciunt tamen pro fragilitate
castum intendit, et prsparare se mysteriis, et mun- sua esse peccatores.
data prssentare vasa sacramentis. Isti quidem de CAPUT VII.
seipsis minime prssumunt, sed voluntatem suam Post exorcistas lectores ab episcopis benedicun-
voluntati Domini supponunt, et humiliter dicunt: tur, ut in EcclesiaDei legant, jubente episcopo, vel
Fiat voluntas tua sicut in cmlp et in terra (Matth. in prssentia sua, vel alibi legant verba Veteris ac
vi, 11): sicut in spiritualibus Patribus nostris, sic Novi Testamenti, legant more solito, tempore sta-
et in nobis eorum filiis adhuc terrenis, adhuc de- JJ tuto, et loco congruo, protestantes sacras novi ac
certantibus contra concupiscentias carnis. Fiunt veteris instrumenti paginas, et Patrum agiographa,
isti misericordes ex hoc fiducialius misericordiam in unum Dominum nostrum Jesum Christum con-
a Deo postulantes. sona et completa; et ea debita veneratione semper
CAPUT V. audienda, pro tempore servanda.
Post subdiaconos sequuntur acolythi ab episco- Apparet in hoc opere Spiritus pietatis, dum non
pis ordinati, ut in Ecclesia Dei ferant urceola, aqua- typo superbis, non elatione jactantis, non astu
manilia, manutergia officio convenientia, ut ante maligno, non fastu hsretico -prssumunt legere,
faciem Evangelii prsferant ipsi luminaria accensa, audent exponere, sed pio intuitu, Catholico ductu
cerogerulis diligenter imposita; ita ut in ipsis ap- Scripturas non suo sensui, imo sensum suum ap-
pareat quod vers fidei lumine,quod spei ccrtissims plicant Scripturis. Beati mites, isti quoniam posside-
splendore, quod charitatis ardore justitiam regni bunt terram (Matth. v, 4), ab aquis et fluctibus ma-
Dei, per Evangelium declaratam, et ipsi qusrant, ris, ab initio segregatam, hoc est solidam veri-
ISZft HUfiOMS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. «260
tatem ab erroribus et errorum fluctibus sequestra- A prsparat charitas dispensat. Ministri tui sunt epi-
tam. Hsc ut evadant et liberi flant hane ad Domi- scopi provisores strenni, tutores. fortissimi. Ex te
num bumilem effundunt precem : Et ne nos indu- tibi geaeraat filios fortes et ingenuos; ex his quos
cas in tentationem (Matth. vi, 13) approbant, eligunt et exaltant; ex his creant eep-
Habeates itaque Spiritum pietatis fiunt mites in tem gradus boaoris, septem columnas fbrtitudinis,
pronuntiatione veritatis, evitantes laqueos tenta- quas septem precibns Dominicis coasesnmt, se»
tionis et proficiunt ia Soripturis. ptem doais saaeti Spiritus illustrant, septem bea-
CAPUT VIII. titudinibus glorifloaat. H» septem coiumnse et
Post lectores ostiarios ponunt pontifices, ut, ac- Ecclesiam Dei sustentant, et perpetuo spleodore ola-
oepta benediotione, fores Ecclesis diligenti cura riflcant.
OHstodiant, et fideles ad servitium Dei certis boris, Columnas tales per epiecopos ordinari Dominus
sono cbmpetenti venire commoneant. Hi pro offlcio Jesus Christus iastituit, et septem gradibus desi-
BUOeos intromittunt quos Catholicos esse cogno- gaavit. Ipse etiam ia seipea tenens gcadus istos
scunt, noa credentes exoluduat, quos irrisores vel proposuit auctoritate sua tenendos.
esse perturbatores seatiunt. Illos etiam valde reji- CAPUT X.
ciunt, qaos ab episcopi communione privatos esse „ Magnus iste noster ostiarius et semal et iteram
pro oerto noverunt. de teraplo Dei vendente* et eraeates. ejecifc; beato
Apparet ia hoc opere Spiritus timoris Domini, latroni ia oruee pendenti, sed confiteati, sed mise-
-qui beatos pauperea spiritu facit (Matth.v, 3), quo ricordiam postulanti, paradiaum aperuit(Xuc.xxiii,
auscepto, ostiarii a reguo Dei, quod est Ecclesia 43). Ego, iaquit, sum ostium, siquis per mt. introi-
Christi, secludunt malos a.boais. Hoc fleri jam ia erit salvabitur (Joan. x, 9). Ipse potenti vwtute por-
prssenti, et compleri penitus ia futuro orautes, tas inferi confregit, et suos iade liberos eduxit'.
petaat a Domino, et dicunt: Libera nos a mala tuac velum teropli seissum est mediam, et reserata
(MaUh. vt, 13). Spiritus iste timoris Domiai ca- suat Sancta saactorum (Matth. n, 51). Eo resur-
stum et bumilem facit et sapientiam introducit. geate apertum est aepulcrum, et terra mota est, et
Initiwn, inquit, sapientim timor Domini (Psal. cx, monumenta aperta suat, et multa corpora sancto-
10). Tiraor iste Domiai non est servilis, aoa est rum, qui dormierant, surrexeruat. Eo asoeadeate
peccati,sed charitatis, qus libera servit. Hoc ostia- apertum est ccelum auao et in steraum.
rius aocipit, ut liberetur a malo, et pro paupertate Magnus quoque lector noster Dominus Jesus
sptritus recipiat regnum Dei. semper fuit, qui Verbum Dei Deus apud Deum si-
CAPUT IX. mul omnia loquitur, et scripait in libro vits vero
Attende qui legis, si habes Spiritum Dei, qui cla- C charactere qui legem decreti prtmo homiai in pa-
vem scieatis gerit, claudit, et nemo aperit, aperit, radiso dietavit. De leetore isto Apostolus ita dkit:
et nemo claudit; attende bos septera gradus, has Mullifarie, muUisque tnodis olim Deus loquens patri-
septem eolumnas, ore sapieati» Dei, per manus bus in prophetis, novissime diebus. istis loeutus est
episcopi ordine diatinctas, besedictione firmatas, nobis tn Fitio, qucm consUtuU hseredem universo-
sacramentis. ornatas. Hasseptem episcopus septem rum, per quem fecjt et sascula (Hebr. i, 1,2). Lector
oratioais precibus elevat, septem doais saacti Spi- iste pro muliere ia adulterio depreaensa digito ia
ritus affirmat, septem beatitudinum honore cumu- terra scribebat, et dicebat: Qui sine peccato est
lat. Prstaxatas septem preoes illas Jesus Christus vestrum, primus in eam lapidem mtttat (Jom. vra,
edocuit plenas et perfectas,deditquepro sua magni- 7). Ibi digito suo in terra scribehat, qtti olim drtas
ficentia septem sancti Spiritus dona mirifica, et tabulas lapideas, digito sao. soriptas^semei et ite-
septem beatitudines suis fidelibus in steraum lar- ram Moysi dederat (Luc. nr, 47). Huie leetori tan-
gitur et ultra, septem istis precibus septem dona dem ia medio synagogs datus est ad legeadtim
saacti Spjritus impetrantur; septem donis illis se- liber Isaiae prophets, in eo. legit, etr libxo. reddito,
pteoa beatitudiaes acquiruntur. Fidcs in preeibus, qusd. legerat exposuit, et capitul»ra propbetua nta-
spes in doaisycharitas ia beatitadiaibus pariter JJ nifeste in seipso, et de seipso vere dictamy oivere
assignaatur; in precibus atodium, in doais prs- completum docebat.
mium.in.beatitudinibus gaudium, si pie qusrisoi- Magaus quoque noster exorcista J«»os ebristus
tiuft invenis. Talibus inquirendis admodum inten- exstitit, qui Satanam tumentem, .et sttfer* aqwlb-
damus, et super has septem cciamoas aeptam dies nem regnare volentem, solo respicientis imperio
feJititer impleamus. vktutis tuaditus obruit, qwi patres nostrbs traas-
Ecce pro septem precibus, pro septem doais, gressores a paradko deposuit. ImperatQr iatfi ae-
pro 8eptembeatitudinibus vere beata es mater Ec- ster ductue ia moatem excalsufn, .Satejunn, illnm
elesia, sacramentis plenissime divirria uberrima in tentatoremivetustttm. IdoblatntasDriiDaniptojhdit,
to solvantur peceata, prsstatur veaia, donatur et dixit: Vade retrv, Satma, tcripttmi est. enim :
gratia. Tua quidem suat omnia, tuus est eaim qui Deminum Deum iuum aborabk,.et illi soU servies
fecit omaia. Te summa sapientia semper iahabitat, (Matth. tv, 10). Damooes etiam illos, cjtiibaa no-
etbonis.omnibuslocufdetat; Bes» tua benevolentia. mea erat legio.et ia pcroea,raiiifL Opra cjoidetB
1281 CONTRA HiERfiTlCOS L4BR1 TRES. - Ltfi. II. 1282'
hujusmodi quam multa invenis,curn Evangelia per-j A. derunt et posteris pari forma jugiter observanda
legis. mandaverunl.
Magnus vero noster acolythus erat Jesus Chri- Magnus iste pontifex et episcopus 'noster, passus
stus ubi ait; Fiat lux, et factam liwem devisit a in cruce pro mundi salute, seipsum pro nobis ob-
tenebris (Gen. i, 3); et de seipso dicit : Ego sum tulit Deo Patri hostiam sanctam, vivam, plenam et
lux mvmdi (Joan. vm, 12). Lux ista lux est vera, perfectam ; afligens cruci nostrae chirographum
de qua sic ait Evangelista: Erat lux vera, qum il- damnationis, delens in ea nostra omnium peccata,
luminat omnem homiuem vcnientem in hunc tnun- tam ex origine traducta, quam propria voluntate
dum (Jam. i, 9), Aeolythus iste in columna ignis superposita: ejus sacerdotium ab sterno permanet
Israel ab Êgypto usquo in terram promissionis in sternum. Hic ab initiomundi, simul creatisom-
mirifice perduxit. His eliam quos in carne veniens nibus et completis,praesulalu supcreminenti bene-
illuminabat, ita dicit : Ambulate dum lucem habetis dictionem dedit, et sanctificavit diem sus quietis,
(Joan. xn, 25). Et: Sic luceat lux vestra coram ho- in quo semper apud semetipsum ab omni opere
minibus, ut videant opcra vestra bona, et glorificent quod fecit, ineflabili perpetuitate quiescit. Ad hanc
Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. v, 16). sus quietis beatitudinem.iiovem illos supernorum
Super boc noster acolylhus ita prscipit : Sint 'n civium ordines, Satana cum suis ejecto, ponti-
htmbi vestri prsecincti, el luceruse ardentes in maui- fex pius charitatis manibus clevavit; et nos mise-
bus vestris (Luc. xn, 35). ros peccatis sordidos, criminibus fcedos, ineffabili
Magnus iasuper subdiaconus noster Jesus Chri- miseratione respexit. Ipse quidem ad nostrastene-
stus, omntum potentissimus;filiislsrael in deserto bras lux vera descendit,missus a Patre Deushomo
per quadraginta annos manna de coclo prssentavit faetus de virgine, semen Abrahs datns ex promis-
(Deut. ti, 7). In torrente Carith pavit Eliam multo sione, in quo benedicuntur omnes gentes in pleni-
tempore pane et carne, corvo ministrante (III Reg. tudine sine fine.
xvii, 3,15). In Cana Galilaeae,aquis in vinum ver- Summus iute sacerdosomniapeccataaostratnlit
sls, convivas lstificavit (Joan. u, \). In coena pain corpore suo. Saper hoc Isaias : Vulneratus est
schali aquam misit inpelvim, et pedes discipulo- propter iniquitates nostras; attritus est propter sce-
rum subdiaconus humiliter lavit, et linteo quo erat lera nostra (Isai. LIII,6). Unde et per eumdem pro-
prscinctus extersit (ibid , 13). phetam PaterDeusde Filio suo sic attestatur : Pro-
Magaus idem diaconus noster Jesus Christus, qui pter scelus populi meipercussi eum (ibid., 8). Etpro-
attingU a fine usque ad finem fortiter, et disponit phcta ; Dominus pesuit in eo iniquitatem omnium
omnia suavUer (Sap. vm, \)'. Ipse disposuit per ma- nostrum (ibid., 7). Disciplina pacis nostrse super
num Moysi et ritus sacrorum, et officia ministro- C eum, et livore ejus sanati sumus (ibid., 5). £t ipse
rum. Qui sub moribus naturs, sub legis modera- Pastor bonus in Evangelio dicit : Ego pono anitnam
mine.sub remedio gratiae.ab initio mundi usquejad tr.eam pro ovibus meis (Joan. x, 15). De hoc alibi:
finem ssculi, Ecclesiam suam mira dispensatioae Potestatem, inquit, habeo ponendi onimam meam, et
producit. Ipse Levita mirificus in ccunapaschali, ut iterum sumendi eam (ibid., 18). Posuit eam aon pro
de veteri rtovum faceret, ut ex figuris veritas appa- se, sed pro nobis in cruce moriens ; iterum eam
reret, semper vivam proposuit escam. Ipse quidem sumpsit a morte resurgens : prout volait ita fecit.
ia cruce positus matrem suam, et discipulum quem Cum enim in forma Dei esset, non raptnam arbitra-
diligebat, sub -charitatis cura pie disponebat, ditus est, ut ait Apostolus, esse se sequalem Deo, scd
cens : Mutier, ecce filius tuus. Ad discipulum au- . semetipsum eseinanivit formam servi accipiens, in si-
tem : Ecce mater tua. Et ex illa hora accepit eam militudinem hominum factus, et habitu tnventus ut
discipvlus in suam (Joan. xix, 26,27). Filius in ma<- homo. Humiliavit semetipsum factus obediens usque
trem a Levita snmmo sibi delegatam. De hoc disci- ad mgrlem, mortem autem crucis; propter quod et
palo respondtt Dominus Petro.dicens postresurre- Deusexaltavit illum, et donavit illi nomen; quod est
ctionem suam : Sic eum volo manere donec veniam super omne nomen : ut in nomine Jesu omne genu
(Joan. xxi, 23). n flectatur, cmlestium, terrestrium et infernorum ; et
Magnus presbyter noster JesusChrisfus, qui cor- omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Chri-
prts et Saaguiaem suum propriis manibus suis.de stus in gloria est Dei Patris (Philip. n, 6-10). ,
pane et calice, in HIo sacro convivio fecit, et disci- Ex hoc cernimus adimpletum quod ei dicitur in
pulis suis sumenda tradidit, absque omni ambigui- Canticis canticorum : Vnguentum effusum nomen
tate, simplici veritate. Hoc est. inqait, corpusmeum, tuum (Cant. i, 2). Salomon autem dicit : Muscse
quod pro vobis tradetur (Matth. xxvi, 26). Hic est morientes perdunt suavitatem unguenti (Eccle. x, 1).
sanguis meus qui pro vobis fundetur (Marc. xiv, 23), Ab ortu solis usque ad occasum, a summis coelo-
Hoc facite in meam commemorationem (Luc. xxn, rum usque ad ultimas tenebras inferorum, nomen
19. De hoc sacramento corporis et saaguinis sui, Christi ubique est eifusum in odorem vits omnibus
et de omaibasEcctesissacrameatis, eorumque mi- qui salvi fiunt. De hoc Psalmistu canit: Esesultavit
nartris discipulosrsnos plene perdocuit : discfpnli ut gigas ud currendam viam a tumtno ccelo egressio
stout a tootmnQsusceperunt, sic et suis tenendade» ejus; et eccursta ejus usque ad summam ejus ; nea
1283 . HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1284
est gui se abscondat a calore ejus (Psal. xvm, 6, 7). A ctantibus, cum errorum tenebris longe lateque dis-
Calor istevivificateanctos.exuritimpios, necat hs- persis et perditis, super humiles et quietos descen-
reticos. dit uactio cceleatis, ad laadem et gloriam ejusdem
Itaque triuoiphator excelsus, et pontifex glorio- Domini nostri Jesu Christi, cujus regnum et impe-
sus, a sede majestatis copiosa benedictione Spiri- rium, summumque sacerdotium permanet inster-
tum sanctum effuadit, et muscis morientibus, hsre- num, et in omnia sscula ssculorum.
ticis scilicet cnriosa improbitate vana qusque se-
LIBER TERTIUS.
CAPUT PRIMUM. Apostolus dicit: Qui potestati resistU, Dei ordina-

Suavis Dominus univertit; et miserationes ejut su-. 3\ tioiii resislit (Rom. xm, 2). Et Petrus: Subjecti,
per omnia opera ejus (Psal. CXLIV. 9). Suavis estDo-i. inquit, estote omni humanse creaturx propter Deum;
minus, attingens afineusque ad finem fortiter, ett tive regi quasi prsecellenti; sive ducibus tanquam ab
disponens omnia tuaviter (Sap. vm, i). Dixit, fiat,,, eo missit ad vindictam malefactorum, laudem vero
et faotum est (Gen. i). Vidit factum, et bonum est. bonorum (I Petr. n, 13). Et sicut Dauiel attestatur:
Dixit fiat, verbunTest in steraitate, et factnm est,., AUitsimut dominatur in regno hominum, et cui vo-
processit creatura cum tempore. Vidit factum, re- luerit dabU illud (Dan. iv, 14). Inter omnia autem
spectus est benevolentis conditoris : et bonura est,, regnamundi coronaclericalisclariuselucescit.quo-
ecoe magaificeatia diviai muneris. A summis usque9 rum vita csteros illuminat; quorum doctrina alios
ad inflrma, si beae perapicis, vides omnia beneflciis3 ad vitam vocat, ut transitoria deserant, et sterna
ditata supernis. Suavis est Dominus iste, et mise- bona concupiscant, ut errores caveant, et Christi
reri non desioit. Quia facit solem suum oriri tuperr bono odore vivant.
bpnos et malos ; et pluil tuper justos et injustost CAPUT II.
(M.xtth.v, 45) ; Sed miserationet ejut sunt superr De hac corona ciericali, de hac forma regali, de
omnia opera ejus (Psal. cxuv, 9)' Opera quidemt hoc signo Jrsu Christi hsretici qusslionem faciunt,
ejus dum attendis, si sapiens es. noa obatupescis... _ maxime illi qui a clero deciderunt, et ad hsresim
Omnipotens Deus omnia qutecunque voluit fecit: et( transierunt. Unde, inquiuat, uade coroaa hsc ac-
non est qui possit ejut resistere volmtati (Psal. cepit iaitium ? Quid nobis et corons huio?
XIII, 11). Ad hoo noa eis, qnia impacatis, sed catholicis
Paeificum tenet regnum suum, regnum omniumi respondemus. Redemptor sane noster et Salvator,
ssculorum (Psal. cxuv, 13). Depoait poteotes,, nos miseros peccati servitute depressos, morti ad-
exaltat humiles (Luc. i, 32). Prsvaricatores ange- dictos, Sataos vinculis astrictos, misericordia mo-
los autu solo propulit ecoelo jinobedientes primosi tus noster Samaritatus qui siae peccato est.pro no-
parientes aostros deposuit a paradiso. Ia Ecclesiat bis peccatum factus est, hostia pro peccato Redem-
prssentis exsilii perdit a coetufldeli vasa mendacii, , ptor ooster oblatus est, pro nobis pceaam peccati
auctores sceleris, defensores hsresis. In omnibus i suscepit,et crucem pertulit ia corpore suo, mortem
istis et super omnia ista miserationes ejus aspicei moriendo destruxitmagaificustriumphatorportaas
prsemiaeatissimas, et pie considera, quia, ut ho- spiaeam corooam io capite suo. Ex hac Domini
mines fiant dii, Deus bomo fieri voluit. Miro qui- Jesu corona pro peccatis nostris, a Redemptore no-
dem modo facit de immundis mundos, de fmdisi stro Buscepta, toto mundo regnare coapitmater no-
pulchros, de jndignis dignos,depeccatoribusjustos, stra prssens Ecclesia, sponsa crucifixi, sub spinea
de malis bonos, depessimis sanctos, de miserisbea-1. D corona potestates aereas debellantis. Sub hac Re-
tos: hs sunt miserationes ejus super omnia operai demptoris nostri corona triumphat Apostolus, et
ejus. Sub isto omuium miseratore pacifico rege, clamat: Not autem gloriari oportet in cruce Domini
prscellenti pontifice, in coelis novem ordiaes ange- nottri Jesu Christi, per quem mundus mihi crucifixus
lorum pro humilitate sua charitatis impleat officia, est, et ego mundo (Galat. vi, 14). De hoc regno cru-
aDeo qaidem mittuntur, aec ab eo separantur. Sem- cifixi nostri Domini Jesu responsum in Evangelio
per ei assistunt, quem semper diliguat. legitur : Nonne hsec oportuit pali Christum et ita
Ia terris sub eo, et per eum, poutificalis aucto- intrare in glortam suamf (Luc. xxiv, 20). Et alibi:
ritas septiformis gratia sancti Spiritus peroraata, Empti, inquit, ettit pretio magno, glorificate, et por-
septem gradus ministrorum promovet in Ecclesia tate Deumin corporevestro,(I Cor. vi, 20).
sub clericali corona, cum obedientis disciplina, ad Antiqui quam sspe referuat bistoriographia vi-
peragenda diviaa mysteria. Priacipes quoque et po- ctoribus superatos et captos sub coroaa fuisseven-
testates manus Altissimi benigne dispensat.Dehoc ditos. Venditio talis manifestum erat indioium ser»
1285 CONTRA EfiRETlCOS LlBRl TRES. — Llfi. III. 1286
vilis opprobrii. Ita et nosler Christus pro peccatis A j test omnia, solus potest. Talibus inclamabat
nostris venditus, etcaptus, incruce sub spinca pas- Psalmista, et dicebat: FtVtthominummquequo grav(
sus est corona. Hsc indebito a Domino suscepta, corde; ut quid diligitis vanitatem. et qumritismen-
debitam nobis coronam damnationispotenter effrc- daciumf (Psal. iv, 3.) Statimque proponit eis cui
git, et coronam victoris sus, coronam libertatis credere.et quem debeant sequi, dicens: Scilots
nostrs, coronam gloris sempiterns, nobis redem- quoniam mirificavit Dominus sanctum suum; Domi-
ptis suis, et sanctificatis, triumphator egregius su- nus exaudiet me cum clamavero ad eum (ibid., i).
perapposuit. Sanctum istum mirificavitDominuspatriarchisper
Propterea Catholicamater Ecclesia quosdam intcr oraculaprsBignatum,prophetis prsostensum in ple-
se de suis fldeles elegit, quibus fldei pro flrmitate, nitudine temporum, ex Spiritu sancto de virgine
pro vits honestate, pro splendore scientis, gratan- natum, Deum et hominem unumJesum Christum.
ter imponit similitudinem corons Christi, raso de- Hunc angeli pastoribus; hunc stella dixit regibus;
super capite, capillis in rotundum servatis, ex squo hunc in monte sancto glorificatum ut summi Pa-
tonsoratis. Hoc corons signum ad memoriam Chri- tris unigenitum, Petrus, Jacobus et Joannes videre
stiaas libertatis assuraptum, non passim, sed ele- meruerunt. Iste victor ab inferis, vivens a mortuis
ctione qussitum,pontiflcalibenedictionesignatum, .„ mirifice surrexit, in scipso gloriam vers resurre-
ab aposlolis sumpsit exordium, et toto orbe sub ctionis prsmonstravit.
apostolica auctoritatestat in Ecclesia conservatum. De hac gloria resurrectionis nostrs, de vita bea-
Corona hsc tonsurs clericalis servatur in habitu titudinis sterns quam multi, sed infideles, dubi-
religionis absque macula criminis. tant, et dubitandoqusritantpro vanitate sua, quod
Omnes hujusmodi pro signo coelesti,etgratiabe- idem Psalmista pro eis clamal, et dicit ita : Quis
nediclioais, communi nominevocanturclerici, quia osteudit bonis bonat (Psal. rv, 6). Scimus, inquiunt,
Dominus pars eorum est, et ipsi pars Domini prs- ista bona prssentia, hsc bona temporalia. Nesci-
rogativa speciali pro signo sanctitatis. Ex his ali- mus ea, qus diciiis sterna, qus dicitis bona, fine
qui proprietate rejecta suasimul habent communia carentia.
in unitate canonica, tam regulares clerici, quam Respondit econtra Psaltes ille propheta, exsultat
coenobits monachi. Aliqui vero singulares nuncu- ad Deum, dicens ita: Signatus est super nos lumen
pati, servitio Ecclesis deputantur, et quia canoni- vuttus tui, Domine; dedisti Iselitiam in corde meo
cas simul in Ecclesiis, horis statutis, laudes Deii (ibid., 7). Secundum lumen vultus sui Deus homi-
persolvunt, etiam canonici nominantur: prsbendas i nem ad imaginem etsimilitudinem suam fecit. Ha-
tamen suaa divideado partiuntur: et hi si bene vi- bet homo pro imagine Dei sternitatem, pro simili-
verint merito collaudantur, et honoribus ccclesia- IC tudine Dei beatitudinem. Hoc utrumque bonum
sticis pro vita et scientia rite sublimatur. sternitatis etbeatitudinis dedit Deus homini, quem
Omnes denique clericali corona signatos, in quoad imaginem et similitudinem suam fecit (Gen. i,
cunque habitu, si tamen religioso, si bona conver- 26). Hoc hominis bonum insigne et prscipuum fe-
satione decorato, episcopalis auctoritas cum oppor- cit Deus, qui est lumen verum, quod illuminat om-
tunura viderit, et utile fore cognoverit, ordinat ini nem hominem venientem in hunc mundum (Joan.
gradibus ecclesiasticis, et animarum curam eis im- i, 9). Unde bene concinit Psaltes ille dicens : Si-
ponit quandiu in seipsis coronam Domini et mori- gnatum est super nos lumenvultus tui, Domine (Psal.
bus exaltant, et vita glorificant. iv, 7).
CAPUT III. Pro imagine quidem Dei, quam nec in malis ho-
Hsc ita diximus, quiaquosdam videmus portare > mo perdidit, necessario resurget in fine mundi, in
ooroaam Christi non Christo, sed sibi, et in habitu i resurrectione generali, ut imago respondeat suo
religionis non virtutes qusrere, sed qusstus fa- plasmatori, et appareat utrum ejus similitudinem,
cere: noncontenti suis,.inhiant alienis, simulantes i ad quam factus est, bene vivendo servavit. Ibi
se nsn habere propria nimia ambitione sua rapiunt L miser homo, qui, amissa similitudine Dei, peccati
incoacessa. Quidam etiam, rejecta verecundia, per- pj foeditatemincurrit.si resurrexeritabsquepeccatire-
vadunt jura episcopalia, freti falsis inductionibus i medio, tanquam dissimilis recedet a Deo, sterno
et perversis consaetudinibus. Insanis istis veritas i damnatus elogio. Miser iste inventUs non in veste
contradicit: Ne irausgrediaris, inquit, terminos,, nuptiali, absque indumento similitudinis Dei, hoc
quos posuerunt patres tui (Prov. xxn, 28). Econtra i est ahsque gratia charitatis, cadet a lumine vultus
ssviunt etterminos sibi a patribusprsfixos rapidoi Domini, datus exterioribus tenebris. Miseristedum
pede transiliunt, oculos a coelo deponunt, resurre- tempus habujt, non qussivit illum quem mirifica-
ctionem futuram etsi fateantur, nullatenus credunt; ; vit Dominus sanctum suum, qui est misericordia
ConfUenturse hosse Deiim, factis autem negant (Tit. nostra et refugium. Exaudiet, inquit, me cum cla-
i, 16); post concupiscentias suas euntet sibivivunt t mavero adeum (ibid., 4): sanctus itaque mirifica-
(Eccli. XVIII,20). tus noster iste, qui exaudit clamantes ad se, eos-
Epicureos tales, seu vanos simulatores, ab erro- que a peccatis absolvit, a morte redimit, et per
ribus suis revocare nemo hominum potest, qui po- gratiam sancti Spiritus similitudinem suam reparat
1281 HUGONIS ROTHQMAGBNSIS ARCHIEP. 1288
in eis, et resurreotionis sus participes facit. Unde A Hsc erit gloria resurrectionis eorum omnium qui
Psalmista ita concludit: In paee in idipsum dor- membra sunt Christi, qui dicit: Egostmresurrectio
miam etrequiescam (Psal. rv, 9). Hoc exspectabat et vita, qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit;
beatus Job, et dicebat: Scio quod Redemptor meus vivet; et omnit qui vivit, et credit in me, non mo-
vivU et in novitsimo die de terra surrecturus sum, et rietur in seternum (Joun. n, 25, 26;.
rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea vi- Proinde quia resurrectionem nullatenus diffiteri
debo Deum Salvatorem meum. Quem viturut tum debent qui rationales sunt, etDeo credunt, qusstio-
cgoipse et ocuti tnei conspecturi sunt, et non alius. nem tamen super boc faciunt, et ita proponunt.
Reposita est bseespes mea in sinu meo (Job. xix, 25- Videmus hominum corpora aliquaado scissa, et
27). Hinc Veritas ia Evangelk): Venit hora in qua distracta, vel a bestiis, et avibus asportata, et de-
omnes qui in monumentis sunt, audient voeemFitii Vorata, insuper et ia pulverem redacta, quaadoqae
Dei; etprocedent qui bona fecerunt in resurrectionem et ia aerem exsufflata, nuilatenus ista recdlligi pos-
vUse, qui vero tnala egerunt in resurrectioaem ju- sunt, ideoque recompagiaari nequeunt, et ipsa ea-
dicii (Joan. v, 28, 29). Et alibi: Hmc esl, inquit, flem mortuorum cerpora minime resurrectbra sunt.
voluntas Patris mei, ut omnis qui videl Filium. et Respondemus et incunctanter dicimus : Si resur-
credit in eum, habeat vitam xternam : et ego resusci- P rectio humaaorum corporum fleret hominis opere,
tabo eum in novisstmodie (Joan. vi, 29). vel cujuslibet creaturs, possentista,et his Similia,
Si Evangelia perlegis, si apostolos, si prophe- patenter opponi, neo facile solvi; sed reete cre-
tas inqairis, de resurrectione beata sanctorum, de dimus, et vere fatemur quia manus Domini, manus
resurrectione eommuni omnium qui fide vivis. du- omnipoteas, omnia colligit et nulla perdit, omaia
bitare non poteris. Fide vivis, si tenes justitiam fl- continet, et extra se nihil qusrit. Hamana itaque
dei: scriptum est enim: Justus exfide vivit \Rom. corporaquantumcunquedispersatenet simul omnia,
i, 17); ex fide aamque est justitia, etex justitia novit singula, et ea in momento, in ictu oculi,
vita. Ut igitur vivere possis, offer Deo, qui vitaest, prout vult, reparat uaiversa. Non est ergo quae-
justitiam fidei. Hsc oblatio, hoc sacrificium placet rendum quare, vel quando humaaa corpora coa-
ei, qui vita est, et vitam tribuit. Admoaet boc didit, aec qualiter, vel nbi ea ia resurrectioae re-
Psatmista qui dicit: Sacrificate sucrificium justUise parabit, quiaomnia simul et singula, pro omnipo-
(Psal. vr, 6). Hoc autem sacriflcium justitis, quia tentia, pro plena scientia, pro voluntate qoieta
est ex fide, sequitnr spes vits arterns. Unde cum disponit, ordinat, producit, et autu euo teaet uni-
dixisset: Sacrificate tdcrifteium justitise, adjecit versa.
contiauo, et sperate in Domino. Spes ista non est CAPUT IV.
inanis, non cst vacna, sed completa, quia plena in C In ejus manutenentur omniacoelestiaetterrena.
Deum charitas ei omnia coaservrt, et eam copiosa spiritualia et corporalia, bonapariteretmala: bona
maau rerrronerat. Pro speista exultabat ia gaudio pro coaditore, prooatura, pro gratia. Mala prode-
diceas: Dedistl IsetUiam in eorde meo (ibid., 7), fectu, pro negligentia, pro nequitia. Et miro modo
noa ia temporalibus, sed ia Deo. Alii, inquit, a ipsa qus dicimus mala, bene sunt disposita, stbi
fruclu fmmenti, vinl et olei sui multiplicati tunt pessima, bonis utilia, summa dictante sapientia,
(ibid., 8). In his sperantes lstantur, et pereunt. qus Eeclesiam suam posuit iater mala, provebii
Ego antem ista prstereo, et in Deum spero. Sed inter scandala, levat inter adversa: Super maria
qrro fructu, quo prsmio ? Ait: In paee in idipsum dor- fundavit eam, ei super fluminapraeparavU eam (Psal.
miam et requiescam (ibid., 9). Sancta dormitio in xxin, 2). Ut arcam ia diluvio, ut Israel io mari Ru-
pace,qus semper est beata, quieecitia charitate bro, ut tres pueros ia igae Babyloaico: ita qaoque
piena qus Deus est. ExtraDeumnon iavenies idip- sunt in Ecclesia Dei virgines, suntcontinentes.sunt
sum, si nonbabes idipsum, teadis ia aihilum, a et conjuges. Virgiaes pro iategritatis gratiaglorian-
bono deficis, et cadis ia malum. tur; corrtinentes pro certamineviotorioaolstantur;
Eapropter tu qui ad imaginem et similitudinem conjugespro sacri connubii remedio consolantur;
Dei conditus es, atteade teipsum, clama ad Deum. j0 conjugalis quippe castitas sub benodlctioae sacer-
Per fldem accede, offer sacrtfieium justitis; reoo- dotis, remedium est contra incentiva carnis, coatra
vare per sacramenta, ut his emundatus, bis puri- libidinemfornicationis.Est autemin conjugio fides,
flcatus ofleras digne sacriflcium justitis. Sic in qus thalamum servat, ae iste cum alia, nec cum
Deopoteris sperare, poteris mutabilia transiro, alio illa. Inde prbles honesta suspicitur, decora
poteris m pace in idipsum dormire, in resurrec- servatur, hsreditaria benedictioae ditatur.
tione beata quiescere- lbi, tu homo, qui ad imagi- Est etiam ia conjugio sacramentum, si singulare
nem et similitudinem Dei conditus es, eris Deo si- maaserit, quod est unum. Sacramentum boc, dicit
milis, quia videbis eum sicuti est. Testatur hoc Apostolus, quia tnagnumest in Chritto et in Ecele-
evangeliBta Joanaes: Simiies, inquit, ei erimus, sia (Ephes. v, 32), uaitate singulari atque perpetua.
qttia videbimut eum tieuti vst (I Joan., ut, 2). Tunc Conjugium aamque Christi etEcclesis unumetsin-
Bimilitudo Dei erit integra in hotoinibus sanctis, gulare, ccepit quidem ex tempore, sed permaaet ia
quos adimagibemetslmilitudinemsuamDeusfeoit. «ternitate. Ab exordio rerum, ab origme tempo*
1289 CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES. — LIB. III. 1290
rum, formata legitur mulier de viri costa; unde et1A in eadem mensa cas nobiscum licite colligimus.
virago est appellata. Hoc nunc, inquit, os dc ossi- Sed his talitcr obloquentibus, et sus latebras in-
'
bus meis, et caro de carne mea. PropUr hoc relinquet continentis falsitatis umbra tegentibus,respondent
homo patrem, et matrem suam, et adhserebit uxori Catholici, protestantur episcopi, dicentes: Apostoli
suse, et erunt duo in carne una (Gen. n, 23, 24). Domini nostri Jesu Christi, ejusque discipuli san-
Data est in paradiso lcx ista conjugii, qus extra ctas mulieres illas quas anle conversionem suam
paradisum etiam postpeccatum ratapermansit.Pro legitime susceperant, et sub conjugali vinculo de-
lege ista tempore diluvii bina et bina,masculum et center habuerunt, eas quoque postquam discipuli
ieminam de animantibus Dominus inarcaservavit. Domini facti sunt, debita procuratione servabant;
Justus Noe rex arcs, ibi cum uxore sua fuit,ettres ita ut de uxoribus sorores fierent, et religiosa de-
ejus filii cum singulis uxoribus suis. Simplex con- votione non carni, sed Domino deservirent; et illas
jugium in paradisostatutumest,simplexconjugium nimirum qus eorum matres, aut filis, vel hujus-
in arca diluvii servatum est. modi fuerant, justa deliberatione retinebant, et
Lex ista conjugii, tam justa, tam sancta est, ut sancts ills, qus de Galilsa venerant, Domino de
etiam ipse mundi conditor, ipse humani generis suis aliquando ministrabant. Vos itaque si.ut prs-
redemptor, cum caro fierct de carne virginis, non ,n tenditis,apostolos et in hoc sequi.et saactos cujus-
ex virgine simplici, sed ex sponsata concipi et na- cunque temporis imitari satagitis, amodo mulieres
sci volaerit. Idem ipse ia Cana Galilss miraculo ills, quas vobiscum facitis habitare, sint sponss
facto de aquis in vina conversis, nuptias coasecra- vestrs sub sacerdotalibenedictione.publioaattesta-
vit (Joan. n, l).De hoc sacro conjugii vinculo post- tione; sin etiam vobiscum, si placet, et ills, quas
modum jpse prscipit, dicens: Quod Deus conjunxit, pro sanguinitatis linea debetis honorare, et irro-
homonon separet (Matth. xix, 6). Hujus sanctorum prehensibili cura protegere, absque fornicationis
conjugii divinitus instituti in paradiso, servati in dedecore, vel incestuosa foeditate. Sic itaque pro
diluvio tenet Ecclesia sub Christo. Cbristiana consuetudine mulieres vobiscum, si
Quoties vero decedente altero, more debito con- libet, habetote, aut legitime desponsatas, aut con-
jugium fuerit iteratum, semper quidem est bonum sanguinitate proxima, in conversione sancta, ut,
si fuerit unum. Sed pro iteratione jam non est sin- si quando mater Ecclesia aliquos ex vobis elegerit,
gulare, nec habet sacramentum coelestis conjugii quos levitas, vel presbyteros, sive pontiflces subli»
unius et singularis, quo Cbristus junctus est Ec- mandos adjudicaverit, hos absque reprehensione
clesis perpetua stabilitate.Quisquisitaqueiterando fieri possit, et tunc quas legitimas habetis uxores,
conjugium de unitate transit ad numerum, de sin- toro separato, manebunt vestrs sub castitatis ho-
gulari ad plurimum, jam aoa ia se reprssentat sa- G ( nore sorores. Taliter agentes manebitis irreprehen-
crosanctum Christi et Ecclesis conjugium, quod sibiles, honesti et utiles. Morem hunc tenendum
singulare permanet -in sternum. Eapropter homo in Ecclesia Patrum sancivit auctoritas,et sancitum
iterati conjugii exinde non habet promoveri in gra- servare suscepit eorum sancta posteritas.
dibus ecclesiasticis, nec episcopus consecrari.Atta- Conjugalis sane castitas in principiolegiturinsti-
men ejus conjugium quotiescunqae compari dece- tuta. Opcra vero conjugii post peccatum, et extra
dente fuerit iteratum, si legitime contractum,repu- paradisum novimus insecuta. Ejectis namque de
tatur bonum, tenetur honestum. Istam conjugii paradiso primis parentibus nostris, legimus quia
honestatem illi siquidem non tenent, qui mulieres Adam cognovit uxorem suam; factique sunt duo in
absque lege conjugii suo consociant lateri. Super carne una (Gen. iv, i). Copula siquidem ista duo-
hoc Ecclesia eos arguit, et auctoritate qua prsemi- rum in carne una, si absque conjugii remedio fue-
net, indicit, quatenus aut fornicarias tales amo- rit usurpata, foeditas esse reputatur, et fomicatio
veant, aut easdem si licuerit, vel alias, legitima communi nomine nuncupatur.Hoc Apostolusabhor-
traductione conjugii Christiano more, suscipiaat. rebat.et a tali contagio Christianumquemquerevo-
Ecclesia Christi fornicarios abjicit, impudicos per- cabat, dicens : Tollens ergo membra Christi, faciam
cutit, iacestuosos evertit; hoaorat conjuges, amat JJ ] membra meretricisf AbsU! (I Cor. vi, 15). Legitima
continentes, exaltat virgines. sane foedera nuptiarum siadunitatem carnisusque
Econtra stant hsretici, resistunt Ecclesis,nolunt perveniunt, exinde vir, cum in csteris dominetur,
audire, nolunt acquiescere, tenent secum mulier- non babet potestatem corporis sui, sed mulier. Et
culas undecunque conductas, non sub lege conju- in invicem vir et mulierlegeparidominanturinsus
gii, non sub debito consanguinitatis, sed sub con- debito carnis. Porro judicatur vir adulter si fuerit
tubernio privats libidinis.Dicunt se communem in cum alia, et mulier si cum alio fuerit judicatur
domiciliis suis vitam ducere, et more apostolico adultera : hac de causa potest -dimittere vir uxo-
secum mulieres habere. Proponunt quia Paulus rem,et uxor virum si non teneant conjugii torum,
ait: Nunquid non habeo potestatem circumducendi nec tamen ideo solutus est vir a lege uxoris, nec
mutieres, sicut Cephas et alii apostoli (I Cor. iv, 5). uxor a lege viri, quandiu alter eorum vivit : unde
Igitur et nos formam apostolicsvits servamus,qui oportet autviro reconciliari eam, aut manere in-
mulieres noa abjicimus, qui ia eodem domicilio, nuptam,et virum aut reconoiliari sus,aat continere,
PATSOL.CXCII. 41
Altcro eorum defuncto,qui supervixerint,nubatcui i A cationis, cum immoderats naufragio libidinis. His
voluerit, tantum in Domino. dicitur ut sua omnia cum justitia teneant,suiscon-
Proinde si fuerit accusatum, et ordine judiciario3 tenti aliena non rapiant, de mammona iniquitatis,
comprobatum quod in linea consanguinitatis scpti- de transitorio et fallaci faciant amicossibipauperes
mo gradu, vel infra, fuerint combinati,oportet eoss Christi. Prxterit enim figura hujus mundi (I Cor.
auctoritate apostolics sedis ab invicem separari; ; vn, 51). Transit mundus, et concupiscenlia ejus (I
sicut pro consanguinitate goneris, sic et pro affini- Joan. ii, 17). Hi nondum pro Deo sua relinquen-
tate consanguinitatis. Nec enim illa viri sui de- tcs,nondum voluntatem suam Domino devoventes,
functi consanguineum potest accipere,nec ille uxo- audiunt ab Apostolo, ut contra fornicationum im-
ris sus consanguineam sibi sociare. munditias, si se non continent, unusquisque uxo-
rem suam habeat, et unaqusque virum suum ba-
CAPUT V. beat, ut opus eorum non imputetur ipsis in pec-
Sciendum autem quianeque monachi,ncquc ca- catum, propter conjugii sub benedictione contracti
nonici,ncc aliqui coram Ecclcsia publicecastitatem i rcmcdium ; et rcliqua opera sua condiat eleemo-
professi,conjuges possunt fieri.Quod si secus agero3 syna, regat obedientia, promoveat pietas : proinde
tentaverint, incubones reputautur et fornicarii.. n Apostolus Christi habet filios ex aquis mundans
Hujusmodi lapsos pro voto fracto mater Ecclesiai voluptatis ad superiora levatos.
condemnat,pontificalis auctoritas cdmmunione pri- Hi non solum sua reliquerunt,sed etiam seipsos
-vat. Ex his impudenter aliqui proruunt, et hsreti- Domino voverunt, et cum Propheta dicunt : Quo-
cos pro se litigantes asciscunt, qui nobis Aposto- niam tu, Domine,singulariter in spe constituisli me
lum tumultuosa foquacitate proferunt, ubi ait : (Psal. iv, 10). Et : Vnam petii a Domino, hanc re-
Propler fornicalionem aulem unusquisque suam 'uxo- quiram, ut inhabiiem in domoDomini omnibus die-
rem habeat, et unaquxque virum suum habeat. Vxorii bus vitm mese (Psal. xxiv, 4). Vt videam voluntatetn
vir debilum reddat, similiter et uxor viro (I Cor. Domini, et visitem temptum ejus (ibid., 5). Pro hu-
vii, 2, 3). Et paulo post: Dico aulem non nuptis, ett iusmodi a Paulo dictum est : Qui adhxret Domino
viduis : bonum est illis si sic maneant sicut et ego;; unus Spiritus est (I Cor. vi, 17) : unus est utique
quod si se non continent, nubant; melius est enimi non divisus. Volo,inquit, vos sine sollicitudineesse;
nubcre, quam uri (ibid., 8, 9). Ecce, inquiunt, ecco) non quidem sine illa qus ad Deum est,sed sineilla
Apostolum, audite illum. Sic autem ab initio novi- qus ad carnem est. Qui sine uxore, inquit, sollicUus
mus homines creatos a Deo, quod masculum et fe- est qux Domini sunt, quomodoplaceat Deo. Qui au-
minam fecit eos, et benedicens ait: Cresciteetmul- tem cum uxore est,sollicitus estquxsunthujusmundi:
tiplicamini (Gen. i, 28). Quod utique fit ex copulai C quomodoplaceat uxori.et divisus est (I Cor.vn,32-33).
carnis. Habeat ergo propter naturae debitum, ett Divisus est iste, non unus, non singulariter in spe
juxta Apostolum unusquisque suam.et unaqusque i ad Dominum erigitur, sed sub carnis opere religa-
suum. tur. Non centesimo honore cum virginibus gloria-
Talibus occurrunt Catholici,respondentepiscopi, tur, non sexagesima continentis palma lslatur;
ipsum Apostolum ita loquentem adducunt: Qui, sed tricesimo conjugii labore fatigatur; et, quia
inquit, adhxret Domino, unus Spiritiis est (I Cor. legitime conjunctus est, pro honestate conjugii
vi, 17). Ac deinceps : Voloautem vos sine sollicitu- laudatur.
dine esse : qui sine uxore est, sollicitus est qum Do- CAPUT VI.
mini sunt, quomodo ploceat Deo. Qui autem cum Tres istos ordines virginum, continenthim, et
uxore est, sollicitus est quse sunt hujus mundi, quo- conjugatorum, Ecclesia Christi suscipit, honoratet
modo placeat uxori, et divisus est. Et mulier innupta, diligit. Alios autem sine virgineo decore, sine gra-
ct virgo cogitat qux Dotnini sunt, ut sit sancta cor- tia continentiae, sine conjugali venustate, notoria
pore et spiritu : quse autem nupta est, cogitat quse propalatione manifestos, seu publice confessos, vel
suntmundi, quomodoplaceat viro. Porro hoc ad utili- ordine judiciario convictos, tandem censura ponti-
tatem vestram dico, non ut laqueum vobis injiciam, JJ j ficali anathematizat, Ecclesis virtua eliminat. Istis
sed ad id quod honestum est, et quodfacultatem prx- pereuntibus, soli Noe, et Daniel.et Job liberantur.
beat sine impedimento Domino obsequendi (I Cor. Noe siquidem, prscipiente Domino.centum annis
vn, 32-35). Ex his Apostoli vcrbis fespondemus arcam fabricavit, et super undas diluvii guberna-
potissimum nostris sane fidei non contentiosis, vit,in qua de omni genereanimantium in terra.seu
sed bis qui excrcitatos habent sensus ad capes- volatilium per aera.masculum et feminam,Domino
sendu qus veritatis sunt, ad exsequenda pariter adducente, suscepit.In hac autem sdificationediur-
omnia, qus a Deo mandata sunt. na, in hac gubernatione tam innumera, tam multi-
Doctor gentium in fide et veritate Paulus apo- faria; insuper etiam post diluvium trecentis quin-
stolus habet filios.quibus lacte opus est.non solido quaginta annis genuisse non legitur,sed continens
cibo,quos et in aquis vivere facit in fluctibusmun- mansisse perhibetur.
dans conversationis, quos modificat in operibus Daniel autem de flliia Juda in aula regisBabylo-
carnis sub lege conjugii propulsata voragine forni- niorum immaoulatus, et sanctus corpore et spiritu
1293 CONTRA HvERETICOS LIBRI TRES. — LIB. III. 1294
stabat coramDomiao Deo suojimmensa prs csteris A j suat, vel ab eis apostatando recidunt, mala immi-
ornatus gratia, visionum mysteria et revelationum ncntia atque promerita non evadunt.
sacramenta cognoscebat, semper coram Domino
CAPUT VII.
qniescens in coelibatu suo.
Job magaas inter omnes orientales, de quo Do- Recidentes isti quia vota sua prsvaricando dese-
minus ad batanam : Nunquid considerasti servum runt.quia primam fidem irritam faciunt.transgres-
meum Job, quod non sit ei similis in terra, homo sores deputantur; et si admoniti emendare con-
simplex,et rectus,el titnens Deum;et recedens a malo temnunt, infames fiunt: Si vero errorem defende-
(Job. i, 8). Hunc Dominus ut probaret in manu rint sibi nomen hsreseos asciscunt. Occurrunt eis
Satans dedit,qui ei omnem substantiam suam abs- Ecclesis fllii, sanam doctrinam opponunt eis,cor-
tulit, et filios et filias ejus interfecit: quem etiam ripiunt insipientes, revocant errantes, frangunt
a planta pedis usque ad verticem ulcere pessimo haercticos, perdunt desperatos. Sequuntur Aposto-
percussit. Super hsc omnia Domino bencdicebat lum dicentem : Hxreticum hominem post primam et
Job, et exprobranti uxori respondebat: Si bona sus- secundam correctionem devita, sciens quia subversus
cepimus de manu Domini,mala autem quare non sus- est,qui ejusmodi est, et delinquU cum sit proprio
iineamus? (Job. II, 10.) Dominus autem conversusnjudicio T condemnatus (Tit.m, 10). Pestes hujusmodi
est ad pomitentiam Job, cum oraret pro amicis suis. hsretici subversi desperati quantovalidius curuunt)
Addidit quoque Job Dominus omnia duplicia (Job. tanto profundius cadunt;quem enim non teaetve-"
xui, 10), quscunque ei antea fuerant,et benedixit ritas,erroneum protrahit falsitas. Unum, qui Deus
novissimis Job, magis quam principio ejus in subest, perdit, et ad infinita descendit. Pro varietate
stantiarerum suarum cura restitutione filiorum et diversorum ei nulla sufficiunt,sed concurrentibus
filiarum. variis, singula perdit. Hujusmodi prscipitia per-
Igitur Noe justus cum universis sus providentis horrens Propheta Dominum exorabat, dicens : Non
commissis in arca salvatur pro obedientia sua; tne demergat tempestas aqux, neque absorbeat me
Daniel sanctus in medio leonum esurientium vivit profundum, neque urgeat super tne puteus os suum
pro innocentia sua; Job simplex et rectus limens (Psal. LXVIII,16). Aquarum tempestate demergitur
Deum, et recedens a mlo eripitur a Satana, et qus quisquis ignorantis nebulis hebetatur:profundo si-
perdiderat plenius habet omnia pro poenitentia sua. .. quidemabsorbetur quisquis errorum funibus impli-
De istis tribus.per quos in Ecclesia Dei tres ordines catur. Obturato desuper puteo, mola desperatioais
designantur,virginum,continentium,conjugatorum protegitur,quisquis hsresum colluvioae suffocatur.
coram Domino pie viventium ad Ezechielem pro- Verumtamea et hi aequissimi,tam perniciosi quam
phetam, Dominum ita loquitur : Fili hominis, terra C ( pessimi, omuipotentis manu disponuntur opificis;
cum peccaverit mihi, ut prsevaricetur prxvaricans, comprimuntur ne faciant qaanta nituntur, sed
extendam manum meam super eam,et conteram vir- quanta facere permittuntur. Tenent suum hoc ma-
gam panis ejus, etimmiltam in eam famem, et inligno tempore locum, per eos enim Ecclesia prs-
terficiam de ea hominem et jumentum : et si fuerint sens crebrius excitatur, anxiata probatur, probata
tres viri isti in medio ejus Noe, Daniel et Job : ipsi firmatur, firmata dominatur. Tandem vero malis
in justitia liberabunt animas suas, ait Dominus exer- penitus exclusis stabit Ecclesis Catholics regnum
cituum. Qttod si et beslias pessimus induxero super solidum, et pacatum toto orbe terrarum, usque
terram, ut vastem eam, et fuerit invia, eo quod non ad summa coelorum.eritque Deus omnia in omni-
sit pertransiens propter bestias : et tres viri isti fue- bus (I Cor. xv, 39.) Omnia in omnibus sanctorum
rint in ea, vivo ego, dicit Dominus Deus, quia nec voluntatibus, omnia in virtutibus, omnia in bonis
filios, nec filias liberabunt, sed ipsi soli liberabun- omnibus, sternitate continua, beatitudine divina.
tur; terra autem desolabitur. Vel si gladium in- Ista non attendunt homines fere mentis intelli-
duxero super terram illam,et dixero gladio : Transi gentiam non habentes, rebus corporeis plenius in-
per terram illam, et interfice de ea hominem et ju- tendentes, vere sopita ratione bestiales. Talibus
mentum, et tres vtri isti fuerint in medio ejus. Vivoi1jj cum nihil de fide, et sacramentis Ecclesis valeat,
ego, dicit Dominus Deus, non liberabunt filios; scd quis ut oportuit intimare pro consilio dicitur, ut
ipsi soli liberabuntur.Si autem et pestilentiam immi- non sucs sensus, sed Ecclesiam Dei obediendo se-
sero super terram illam, et effudero indignationem: quantur. Respondent illi, et quasi irridentes aiunt
meam super.eam t» sanguinem; ut auferam ex eai nostris : vos qui Ecclesiam Dei sequendam propo-
hominem et jumentum, et Noe, et Daniel, et Jobi nitis, dicite nobis,quid est et ubi est, et quare est
fuerint in medio ejus : vivo ego,dicit Dominus Deus,, Ecclesia Dei ? Volumus, inquiunt, eam agnoscere,
quia filium et filiam non liberabunt, sed ipsis in jus- et agnitam invenire, et inventam pro utilitate, si
titia sua liberabunt anvmas suas (Ezech. xrv, 13-20.)) qua est, eam conservare, visibilia qusrimus et ap-
Omnes ergo qui per istos tres designantur, perr probamus ;invisibilia quoaiam ignoramus, igaorata
Danielem virgines, per Noe continentes, et per Job) reprobamus.
conjuges, pro sua justitia salvantur. Csteri homi- Tales Christiauos aoa fide viveates, sed quasi
anm qui de aliquo istorum triumordiae nullatenus i mortuos abhorret mater Ecclesia, et de eis jam
fcrc despcrat, qus adhuc geatiles et Judaeos ut A ct hominum gratanter eruat,nisi eum Ecclesis uni-
convertantur ad Dominum, patienter exspcctat. tas pic rccolligat.Postmodum autem ubi sit Eccle-
Quia vero scriptum est: Non respondeas stulto, ne sia Dei non contentiose qusrunt, quod equidem
similis ei esse videaris (Prov. xxvi, 4); prsterimus scire possunt, si caput Ecclesis, qui Deus est,pura
istos, ne margaritas ponamus ante porcos; sed fide prssentiunt, qui est lumen fidelium : Quotquot
nostris pie qusrentibus respondere compellimur. enim receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei
Loquatur igitur ille qui dixit: Dabitur enim vobis fieri, his qui credunt in nomine ejus,qui non ex san-
in illa hora,xquid loquamini; non enim vos estis qui guinibus, neque ex voluntate carnis, sed ex Deo
loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in nati sunt (Joan. i, 12, 13). Facti sunt isti per gra-
vobis (Matth. x, 19, 20). Aperiat Spiritus sanctus tiam filii Dei in ipso summo angulari lapide Christo
suorura corda fidelium,et obstruat ora perfidorum; Jesu, in quo omnis sdificatio constructa crescitin
descendat unctio coelestis, audiatur verbum verita- templum sanctura in Domino; in nabitaculum Dei,
tis. in Spiritu sancto (Eph. n, 21, 22). Ut autem ple-
CAPUT VIII. nius agnoscas, et agnitam qusras, audi veritatem
Est sane Ecclesia vera atque Catholica in unum super hoc ad Patrem ita loquentem : Pater,quos de-
collecta, caput et mcmbra plena et perfecta : sum- n disti mihi volo ut ubi ego sum, et illi sint mecum
ma Trinitas Deus unus; Deus et homo Christus (Joan.xvu, 24). 0 ineffabilis gratia, benedictio co-
unus : unitas fidelium in uno Spiritu.una cum Deo piosa, beatitudo plenissimal Hoc intuens Propheta
per. unum Jesum Chrirtum Deum et Dominum no- Ecclesiam Dei taliter admonebat: Audi,filia,et vide,
strum.Hujus unitatis incffabile mysterium, mirabile et inclina aurem tuam; el obliviscerepopulum tuum,
sacramontum, curn a nobis. nequcat explicari, non et domum patris tui : et concupiscet rex deco-
tamen potest ignorari. Summa quidem Trinitas, rem tuum, quoniam ipse est Dominus Deus tuut
Deus Pater.et Filius,et Spiritus sanctus.et tres per- (Psal. xuv, 11, 12): decorem tuum, non quem ab
sons, scd unus ita Catholice pensatur, ut et Trini- origine populi tui, a vetusta domo patris tui, sed
tas minime confundatur, ct unitas indivisa sentia- quem apud Deum facta filia per gratiam invenisti
tur.Trinitas in unitate permanet inconfusa; unitas qus sacramentis dealbata, qus septiformi Spiritus
in Trinitate semper est indivisa.Pater quippe solus sancti lumine decorata, qus pane vits satiata vi-
Filii Pater est; Filius solius Patris Filius; et Spiri- dere Deum deorum in Sion sine fine festinas. Ad
tus sanctus nec solius Patris, neo solius Filii, sed hanc Apostolus intendebat, dicens : Noslra con-
amborum unus est. In hoc uno Spiritu essentialiter versatio in cmlis est (Philip. m, 20), illuc usque fllia
unus est Pater et Filius, unde idem Filius : Ego et regis jam fide pergit, spe conscendit, charitate
Pater unum sumus.Ia hoc uno Spiritus manet Chri- C quiescit.
stus Deus et homo personaliter unus, temporaliter Ecclesia igitur cum Deo in uno Spiritu sociatur,
de Virgine natus. pennis virtutum universa transgreditur, aura cha-,
In hoc uno Spiritu una est cum Deo unitas fide- ritatis elevata Patrem in Filio,Filiumin Patre, Spi-
lium, unice collecto ex Judaeis et gentibus, sociata ritum sanctum in utroque quiescendo diligit, dili-
sanctorum coetibus angelorum per unum mediato- gendo quiescit. Quies ista ibi est, unde Filius ait:
rem Jesum Christum : hoc e multis col!ecta,e plu- Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego, et illi
ribus una, uni viro Jesu Christo, unice desponsata sinl mecum (Joan. xvn, 24). Ubi es tu, Fili Dei Pa-
generat filios in uno Spiritu sancto. Eo namque tris, Verbum Dei, Deus Verbum apud Deum, vita
Spiritu.quo natus est de virgine Jesus Christus.eo omnium, lux hominum, Verbum caro factum, no-
ipso in baptismate sacra singuli renascuatur facti stra redemptio, salus et beatitudo? Ego, inquit, in
filii Dei : Quia Verbum caro factum est, et habitavit Patre,et Pater in tne est (Joan. xiv, 11). Quod uti-
in nobis 'Joan. i, 14). De his ia Spiritu saacto re- que essentialiter est;unus enim amborum Spiritus
natis filiis Dei Filius unigenitus ad Patrem ait: Stc- coaeternus et coessenlialiter est. Testatur enim sa-
ut (UfPater, in me,et ego in te, et ipsi in nobis unum cra Scriptura, quia, peractis omnibus in priacipio
sint; et: Ego charitatem quam dedisti mihi, dedi eis, [) simul,requievit Deus in die non habente vespere et
ut sint unum, sicul et nos unum sumus. Ego, in eis, mane, in die septima benedicta et sanctificata,quia
et tu in me, ut sint consummati in unnm (Joan. xvn, requievit in ea ab omni opere suo quod patrarat
21-23).0 unum singulare et summum,intra te sunt (Gen. n, 2).Operator iste mirificus nec labore fati-
bona omnia,extra te nulla !Unum omni studio qus- gatus, nec requie relevatus.prout voluit omnia fe-
rendum, totis viribus tenendum, plena charitate cit, et ab omnibus quorum nullo eguit in se ipso
diligendum,quisquis per gratiam scire te potuit.ipse quievit.Manet hic immotus,nullo sustentatus,nullo
quid sit Ecclesia Dei certissime rovit adjutus quiescens agit.agendo quiescit. Nihil debet
Quicunque igitur hanc tinitatem nescit, vel ab ea alicui,sed omnia debent ei per quem sunt omnia,et
apostatando recessit, Ecclesiam fidelium, qus una subsistunt uaiversa. Ad haac Domini requiem fe-
est,non habendo.bona omnia perdidit.peccato sub- stinat Ecclesia sanctorum.utatempestate malorum,
ditus.malis implicitus.miseriis cumulatus.nisi eum apotestate tenebrarum,ad suum possit redire prin-
misericordia Pei respiciat,nisi eum mediator Dei cipium,et ibi requiesoere, ubi Cbristus est in glo-
1297 CONTRA HÊRETICOS LIBRIS TRES. — LIB. III. 1298
ria Dei Patris, in Sabbato requietionis, in sterni- A ritatis magniflcentiam Propheta intuens aiebat :
tate beatitudinis. Quam magna muliitudo dulcedinis tux, Domine,
CAPUT IX. quam abscondisti timentibus te f (Psal. xxx, 20). In
Postremo qusrunt nostri non cum litigio sicut tompore quidem est abscondita, in sternitate erit
hsretici,sedpiostudio tanquam Catholici,qusrunt manifesta. De hoc abscondito audi Filium in Evan-
de Ecclesia Dei,quare ipsa sit, Sed hoc scirenemo gelio : Confiteor tibi, Pater Domine cmli et terrx,
potuit, nisi is qui intra unitatem Ecclcsis Spiritum quia abscondisti hxc a sapientibus, et rcvelasti ea
sanctum accepit, et intrare in sanctuarium Dei, parvulis. Ita Pater, quia sic plaatum fuit ante te
Christo Jesu aperiente, promeruit et voluntatem (MaUh.xi, 25,26). Et Apostolus : Nunc abscondila
ejus in mandatis agnovit. 0 quam magnusest iste, est vita nostra cum Christo in Deo. Cum autem Chri-
quam sublimis charitate, qui rerum origines et stus apparuerit, vita nostra, tunc et nos apparebimus.
causas immutabiles apud Deum pcrsistentes intueri cum ipso in gloria (Coloss.m, 4). Igitur de Ecclesia
prsvalet! Qui sternum Dei consilium stabile sentit Dei quid, et ubi, et quare ipsa sit, videmur potius
et immotum,quode nihilo creatasunt simul omnia non tacuisse, quam aliquid digne, sicut oportuit
in exordio rerum sine intervallo temporis. Statim respondisse.
enim ex motu conditoris tempora cucurrerunt, et n Tria ista ex Deo csse, in Deo manere, cum Deo in
corporum partes, locorum spatia tenderunt. Non unitato persistere, si pie quaeris, invenire poterie.
sunt itaque res aliqus in principio post tempora scu Extra Deum nihil est eorum. In his tribus fidem,
loca condits; ex motu namquererum tempora prod- spem, charitatem pariter intuere. Ex Deo namque
ierunt, et ex spatio corporum Ioca divisa sunt. fides oritur; in Deo spes elevatur; cum Deochari-
Deus autem proutvoluit, et simul omniacondidit,et tas operatur. In prssenti siquidem tempore frustra
singula formavit. credis, sinon speras. si non diligis. Frustrasperas
Prodeunt igitur omnia fiuntque singula pariter ex nisi credasetdiligas;frustradiligis quinonsperas,
voluntate divina, uteffectus ex causa. Non estergo qui non credis.In hac temporali vitasio istatriasi-
qusrendum quare, vel unde, aut quando Deus mul esse considera, ut eorum quid primum, quid
creavit mundum,ubive posuit creatum, quiprovo- secundum, quid tertium sit, temere noh assumas,
luntate sua de nihilo simal omnia edidit, de motu sed interminabilis auspicia Trinitatis in eisdem
quorum profluunt tempora, et partes corporum spa- aspicias. Ex tribus istis colligatur textura mira-
tia debere locorum, quinimo qusrendum fuit, quis bili, ille, de quo Salomon attestatur; quia funicultis
de omnibus creatis Creatorem suum scire potuit ? triplex difficile rumpitur (Eccle.. iv, 12). Funiculum
Quis voluntatem ejus in mandatis tenuit? Quisejus tu complicas istum unumettrinodum; si eolevaris
similitudinem in virtutibus conservavit? C ad Deum, a Deo descendis ad proximum, a pro-
Ad hsc invenis solos inter omnia conditos ange- ximo et te cum ipso revehis ad Deum. Hsc est in
lum in coelis,hominem in terris, rationali intelli- Ecclesia Dei scala Jacob a terris erecta in coelum,
gentia prsditos, qui unum verum, et summum qua angeli ascendunt et descendunt, et redeunt ad
Deum, et Dominum pro ratione qusrerent, pro in- Deum scalae desuper innixum. Hoc in visione Dei
telligentiascirent, prosimilitudinesingulariterama- patriarcba Jacob vidit,etevigilans ait: Terribilts est
rent:homo enim conditus est ad imaginem et simi- locus isle; hic domus Dei est, et porta cceli: vere Domi-
litudinem Dei; angelus vero habuit in se signacu- nus est in toco isto (Genes. xxvm, 17). Iste si qui-
culum similitudinis Dei,ut utraque tam naturara- dem locus in quo Dominus estnonsicutubique,sed
tionali.quam similitudine Dei.quam unitate chari- sicut in loco gratis, in quo pie qusritur, invenitur
tatis Domino Deo pariter obedirent, ipsum solum et amatur. Terribilis domus Dei, porta coeli esse
diligerent, et in ipso beati permanerent. Agnoscat dignoscitur; terribilis omnibus impiis, achismati-
igitur angelus Deo conformatus, felix et beatus; cis, bsreticis. Domus Dei omnibus per sacramenta
agnoscat homo per gratiam reparatus quiacharitas renatis, septiformi gratia sancti Spiritus perorna-
Dei supereminens et ineffabilis ad hoc ipsos ambos tis, uno pane coelesti satiatis. Porta coeli omnibus
facere voluit, ut pro invicem geminata charitas in Q cum Deo ambulantibus, siuut Henoch, et sublevatis
eis constituat Ecclesiam Dei, qus Deum ex toto dicum Elia in curru igneo,etascendentibnsiacoelum
ligat, qus seipsam in alterutrum diligendo mutua cum Domino Deo Jesu Christo. Cum Deo fides per-
charitate ad Deum referat. git, spes procedit, charitas ascendit: cum Deofides
Ad hoc itaque facta est Ecclesisia Dei, ut ipsa in superat, spes triumphat, charitas regnat: charitas
Deo, et Deus in ea sit per unum Jesum Christum autem in frae temporum cum Deo tenebitimperium
mediatorem nostrum, qui et angelum Deo confir- singulariter unum : in eo et fidei meritum,et spei
mavit, et bominem Deo reconciliavit; ut ex utro- bravium, et csterarum debita' virtutum completa
que fleret Ecclesia Dei una, et singularis in unitate charitas complebit in unum.cujusparticipatioejus
Spiritus sancti, in quo Deum sicuti est; facie au in idipsum, qui est unum, et omne bonum oin-
faciem plene et perfecte videbit. Istam divins cha- nium, per infinita sscula ssculorum. Amen.
HUGONIS
ARCHIEPISCOPI ROTHOMAGENSIS
TRACTATUS DE MEMORIA
COMPLECTENS TRES LIBROS IN LAUDEM MEMORLE.
(Ex manuscripto cadice regins Sueciae eruit Mabillonius; edidit MARTEN.
Ampl. coltect,
tom. IX, pag. 1186.)
OBSERVATIO PRJEVIA.
• De Hugone Rdthomagensi archiepiscopo jam plura disseruimus in observatione prsvia ad septem ejus
Dialogorum seju Qusstionum theologicarum libros.Quants autem fuerit eruditionis Hugo noster, probant
varia ab eo editti "opuscula, theologica fere omnia, ex quibus prodierunt jam in lucem in appendice ad
Guiberti opera ab Acherio' vulgata tres de hs.resibus llbri, Alberico Ostiensi episcopo nuncupati; Dia-
logorum seu Qusstionum theologicarum librivn, quos una cum Vita S. Adjutoris ab eo composita.et
fragmento operis ejus in Genesim inseruimus tomo V Thesauri nostri Anecdotorum. Utinam lucubra-
tionem ejus in Genesim, quam olim tribus libris distinclam vidimus in bibliotheca Clarevallensi, hic
subjioere possemus ! Ejus defectu duo non spernenda Hugonis nostri opuscula, tenebris hactenus obvo-
luta, in lucem proferimus. Tractatum scilicet De memoria, qui totus tneologicus est, constatque libris
omnino tribiis ; et Expositionem in Symbolum apostolorum orationemque Dominicam. Primum opus,
quod jam senex Hugo composuit, eruit Mabilonius ex manuscripto regins Suecis ; secundum ex perve-
tusto codice bibiiothecs regis descripsimus, cui epistolam ad Innocentium papam de Stephani regis
obitu, inter schedas Mabilonii repertam, adjicere visum est. Utinam aliam eiiisdem Hugonis epistolam
ad Theodericum episcopum Ambianensem haberemus, do construotione ecclesis Beats Maris Carno-
tensis, cujus meminit Robertus deMontead annum 1144.
EPISTOLA HUGONIS ROTHOMAGENSISEPISCOPI CHARISSIMOSUO PHILDPPO
Scripturissacris,Philippe,libenter intendis.totus A charitate debita tibi prssentamus. Ea quidem fide

in illis; quia vero non statim omnia simul qus re- Catholica non ratione humana pie perquirenda
quiris invenis in eis, exturbaris, et dliquo te nostro cognovimus : haec itaque studiosus attendas, gra-
relevari solatio suppliciter qusris. Ego quidem tanter relegas, prae memoria teneas. Fidelia sunt
sstate prssenti caloribus admodum teneor anxia- ista, sancta, divina, Spiritu sancto revelante tibi
lus, senio fessus, pede collisus, morbo gravatus, proposita; memoranda sunt ista, quia memoriam
sollicitudinem tuam nolo offendere, quam proposui fecit mirabilium suorum misericors et miserator Do-
semper honorare. Arcta quidem sunt et breviaqus minus (Psal. cx; 4) : super memoria loqui propo-
tibi mandamus, et stilo contracta porrigimus; sed nimus, quam in nobis sanam efficiat Deus.
permaxima, sed ccslesti dogmate sublimia, qus
PR/EFATIO HUGONIS ROTHOMAGENSISARCHIEPISCOPI IN LIBRO SAME MEMORLE DEDICATO.

Omne quod inteliectus invenit, quod studium at- B Deo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat,
tingit, quod pius amor appetit,totum simulsapiens et dabitur ei (Jac. i, 5). Hac suscepta, scientiam
memoria colligit, prudenter attendit, provide custo- quoque tenet memoria. Est, inquit, clavis scientis
dit. Talibus inveniendis et percipiendis atque reti- memoria, hso scalam Jacob a terris ad eoelum ele-
nendis quisquis ire festinas, non prssumptione vat, quia viator optimus valenter incedit, et certo
vana, sed humilitate subdita, mentem puram et gressu proficit, Deum ex toitocorde seque et proxi-
expeditam, propitiante divina gratia, solerter tibi mum in Deo diligit. Funiculus triplex difficilerum-
prspara, et tus vasa memoris ad suscipiendam pitur, textura charitatis firma religatur. Nexu
Dei sapientiam pie prssenta. Quomodo autem eam tertiario qui Deum diligit, a Deo ad seipsum, a
obtinere valear Jacobus apostolus ostendit, dicens seipso descendit ad proximum, ne funis abrumpa-
ita: Si quis vestrum indiget sapieutia, postulet a tur, a proximo secum assumpto recurrit ad Deum.
1301 TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. I. 1302
Hsc via perpetuo trita assiduam in se Trinitatem A quem secum ad amandum Deum pertrahit, Trini-
manifestat, quam prsfata charitas ubique prssen- tati summs referre satagit. In hujus sancts com-
tat, fidelis memoria hic invigilat, ista tenet, et hsc mondatione memoris intendimus aliqua dicerc,pro
amat summam Trinitatem, Patrem, Filium, Spiri- gloria Dei, charitatis unitatc, et nostra omnium
tum sanctum, essentialiter unum Deum, assignat utilitate.
dilectionem Dei, et sui ipsius qui diligit,et proximi
LIBER PRIMUS.
1. Inter omnis rationis humans valetudines, B J Trinitate veneranda semper adoratur, mirabile
memoris virtus viget uberius : sola hajc prsterita dictu, incomprehensibile nostro sensu, quod igno-
reddit prssentia, instantia ligat, sapientia repor- rare non possumus, et manifeslare nequimus.Sim-
tat, futura prospectatjhsc prudentiam ornatjusti- plex unitas Deus in Trinitate est. Simplex Trinitas
tiam firmat, fortitudinem roborat, temperantiam Deus in unitate est.unitas in Trinitate non inchoat
illustrat; hsc fidem astruit, spem erigit, charita- numerum,Trinitas in unitate non praesentat numc-
tem producit; hsc fide citata, spe levata, charitate rum. Cnitas Trinitatem non augmentat, Trinitas
corusca miratur Deum in Trinitate unum, in uni- unitatem non separat, non adoratur unitas sine
tate trinum, non Trinitate divisum, non unitate Trinitate, nec Trinitas sine unitate. Profundum
coilectum, non inchoatum, non novum, non ab ali- hoc et ineffabile deitatis mysterium non attingitur
quo prsscitum, sed provisiorem omnium; non de ab his, qui in oculis suis alta sapiunt, qui sapicn-
omnibus unum, sed singulariter bonum; perfecte tiam suam non Deo, scd sibi referunt. Hi, teste
beatum; non qualem, non quantum, non per tem- Apostolo : Dicentes se essesapientes, stulti factiaunt
pora motum, non per loca paratum, non gradibus et evanuerunl (Rom. i, 21). Super hoc Veritas in
alteratum, non plures, sed unum, semper eum- Evangelio dicit : Confiteortibi, Domine, Pater cceli
dem, semper idipsum. p, et lerrx, qui abscondisti hxc a sapientibus et pru-
2. Tres equidem sunt persons, Pater et Filius et dentibus, et revelasti ea parvulis. Ita, Pater. quia sic
Spiritus sanctus,una deitatis essentia permanente, placitum fuit ante te {Matth.xi, 25, 26).
inscparata voluntate, eadem potestate. Sed dicis : 5. Laetatur memoria humilis, quia hsc a Deo
si tres persons sunt in deitate, tria sunt individua sibi revelata suscipit: attendit Deum creatorem
divins essentis, dum igitur tres personas deitatis summum et singularem, quia scit universa, babet
asseris, tres deos esse necessario fateris. Qui hoc singula, potest omnia, nihil ejus scientiam evadit,
dicis, p^rsonam qus Deus est, ineruditus attendis, ejus abundantiam nemo supplebit,ejns omnipoten-
eaenim nomina seu quslibet vocalia, ut Deum tiam nullns adjuvit, creavit omnia simul et singula
significent assumpta, non morem nostrum, sed pro voluntate sua. Nullus eum docuit ut faceret, a
divinum significando proponunt. Non substantiam nullo suscepit ut facta compleret,nusquam et nun-
cum qualitate, non verbum cum actione vel pas- quam invenit unde crearet. Operator mirabilis qui
sioae, non aliquid cum aliqua varietate Patrem et operatus est, et operari non coepit, non inchoavit -
Filium et Spiritum sanctum tres personas dicimus, facere, et simul omnia fecit, quia unde crearet,
nec Deum dividimus, nec determinamus, nec defi- unde inciperet nihil exstitit. Fecit ergo qui facere
nimus, qui veritatem fidei, non regulas vel argu- non incoepit, quia unde inciperet non fujt. Initium
menta sapientis hujus mundi contuemur. Trinitas D habent qus facta sunt, quia nisi ccepissent non
summa.qus Deus est,nec potest augcri ncc minui, ficrent.et motu inceptionis sus mutabilia sunt, et
sed inseparabiliter habet adorari. Igitur persona mutabilitate sua sub accidentali varietate delites-
qus more nostro individuum rationale nominat, cunt.
Deum non significat. 6. Auctor iste immobilis movet mobilia per tem-
3. Si qusris quid Paler et Filius et Spiritus porum intervalla.per locorum spatia; mobilia ista
sanctus, respondet tibi catholicus Christianus, non mutabilitate sua labendo defluunt,sed virtute Crea-
ut vaniloquus, non ut philosophus qui,ne videatur toris ubique per essentiam existente subsistunt. In
inscius, verbosa loquacitate vagatur. Respondetur nihilum redire non possunt: Statuit ea enim in sx-
cum humilitate dicens, pro fidei unitate Pater et culum et in sxculum sxculi, prxceptum posuit et non
Filius et Spiritus sanctus est Deus, ex se Trinitas prxteribit (Psal. CXLVIII,W).
in unitate adoranda proponitur. 7. Creator Deus ubique totus est, contineas non
4. Item si qusris quid Deus ? Non evagaris, non contentus, nullo fine clauditur, qus vero creata
effunderis, sed ut calholicus, vere fateris Deus est sunt debito fine suo certoque tenentur. Tenet, re-
Pater et Filius et Spiritus sanctus. Ecce unitas in git, conservat ea Deus, qui attingit a fine usque ad
M03 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1304
flnem fortiter, et disponit omnia suaviter (Sap.vin, iA Patrem Filius unus cum Patre semper. Deus ipse
1). Fortiter quia omnipotens; suaviter, quia cle- est, lux hominum, Verbum caro factum, factum
mens. caro,factum homo ex Adam.ex Abraham, ex David,
8. Omnipotens deponit potentcs, clemens exaltat et csteris patribus processit de virgine sine viri se-
humiles; Satanam illum tumcntem ab initio sus mine, Spiritu sancto cooperante. Filius Dei, Deus
actionis mendacem illico prscipitem ruere fecit. pro nobis homo factus, non hominis personam,sed
Videbam Satanam quasi fulgur de coelo cadentem hominis naturam veram et perfectam suscepit,sine
(Luc.. x, 18), cadentes cum eo angeli Deum humi- concupiscentia carnis,absque radice peccati.Novus
liter videre neglexerunt, diligere noluorunt, et mi- homo, non novus Deus; homo Deus, non duo, sed
seri remanserunt. Stantes vero angeli pro humili- unus; non dus persons,sed una; una non nova.sed
tate sua Deum jugiter aspiciunt, ardenter diligunt, Deo Patri costerna. Ego, inquit, et Paier unum su-
et beati persistuht: Superbis Deus resistit,humilibus mus (Joan. x, 30). Unum vero quia Pater in Filio,
autem dat gratiam (I Pelr. v, 5). Curre per singu- Filius in Patre una est essentia, sed non una per-
las mundi states, et ita eum facere semper inve- sona; una essentia in unitate sancti Spiritus,qui est
nies : a loco voluptatis patres nostros inobodientes Patris et Filii esscntialiter unus.Pater quidem Deus
et culpam suam defendentes ejccit, et a ligno vits .n solius Filii Pater est, Filius Deus solius Patris Fi-
separavit. Sed Abel pro humilitatis gratia Cum lius est; Spiritus vero sanctus non solius Patris,
muneribus suis qus devotus obtulit acceptavit, et non solius Filii Spiritus est,sed amborum unus est,
- licet alius in persona.sed idem prorsus cum utro-
pereuntibus csteris, Noe et quos ejus arca tenuit,
in diluvio servavit./Egypliis multa clade percussis, que in essentia-
osde nimia peremptis, Isrnel evasit, sub columna 11. Super hsc ineffabili summs Trinitatis uni-
nubis per diem et ignis per noctem.Beata columna tate, quam proferimus, sed disserere non valomus.
nubis Spiritus sancti obumbrantis contra incentiva tibi, Pater Deus, orantes ut tribuas qus petimus,
libidinis, contra sstus concupiscentis mundi in complendo dicimus : Per Dominum nostrum Jesum
maligno positi.Beata columna ignis Spiritus sancti Christum Filium tuum, qui tecum vivU et regnat in
contra tenebras mendaciorum, contra turbines unitate Spiritus saneti Deus. Pater per Filium bona
scandalorum, contra tempestates hsresum. Israel distribuit. Filius nos a malis liberat et reconciliat
itaque protectus columna virtutis,maresiccovesti- Patri in unitate Spiritus sancti : hic est AgausDei,
gio transmea vit,vastas eremi solitudines peragravit, qui tollit peccatamundi, occisus ab origiaemuadi.
Jordane transmisso.terram promissionismeliorem, Dicithoc Joannesapostolus inApocalypsi.Ab origine
csteris hostibus triumphatis, possidendam intra- mundi signatum est mysterium Dominics passio-
vit. In ea judices, reges seu duces super quam-1 C nis in morte Abel justi, qui est membrum Christi,
multos habuit, in ea Deum persspe graviteroffen- cujus sanguis de terra ad Deum clamavit. Hunc
dit et sub ira Dei creberrime mala sustinuit; sed Cain occidit.quia Deus non ad Cain.sed ad Abel et
pcenitendo quandoque sub Dei misericordia respi- ad ejns munera respexit; typum quoque passionis
ravit. Christi Isaac oblatus expressit, ubi non filius a pa-
9. Non est ablatum sceptrum de Juda et dux de tre immolatus est.sed agnus occisus est.Hic immO-
femore ejus, donec advenit qui mittendus erat.Ipse Iatus in morte fuit, sed mors eum non attigit.
est exspeotatio gentium, singulare et summum Consimili more etille paschalisagnus.Dominoman-
contra omnia mala remedium, vera salus et vita dante, per domos et familias Israel oblatus est, in
omnium : Quem Deus Pater constituit hxredem uni- utroque poste, et in superliminari sanguis ejus
versorum per quam fecit et sxcula (Hebr. i, 2). Hic propositus est. Ejus sanguine defensi suntHebraei,
Dei Patris Filius,patriarcharum oraculis prssigna- angelo percutiente primogenita /Egypti.Hic myste-
tus prophetarum prsconiis nuntiatus, evangelica rium yeri Agni nostri Jesu Christi fuit, quo fideles
manifestatione prssentatus. Ipse et illa sapientia, qui in Ecclesia Catholica redempti salvantur,etcste-
qus sdiflcavitsibi domum,exciditcolumnas septem, ris sub morte remanentibus, vita qus Christus est
superborumque et sublimium colla propria virtute jj j perfruuntur.De hacvita qus veritas est ita testatur:
calcavit.Ejecit enim Satanam qui dicitur princeps Sicut, inquit, Pater habetvUam in semetipso, sic
mundi hujus, mundi scelerati et caliginosi. Elatus dedit et Filio habere vitam in semetipso(Joan. v,26);
corruit.et insipieus remansit.Econtra sdificavit Sa- in semetipso,ut essentialem.ut divinam, non extra
pientia domum suam sanctam Ecclesiam, septem qussitam.non mutuatam, una et eadem est Patris
sancti Spiritus columnis exaltatam, in ea ovis cen- et Filii vita, quia Patris et Filii una est essen-
tesima et drachma decima qus perierant pie qus- tia.
runtur,et cum gaudio reparantur. In ea enim poe- 12. Est ergo Filius Patri costernus sternitati
nitentes admittuntur, sacramentis innovantur, vir- Filii Dei et Domini nostri Jesu Christinon prsjudi-
tuto ex alto perornantur. In ea panem vitra come- cst tempus assumpts humanitatis, non passio car-
dunt, et Christi viia vivunt; vita non terrena, sed nis, non susceptio mortis.Profecto in morte Chris-
coelesti vita qus est verbum Dei. ti anima a corpore, corpUs ab anima habuere ae-
\0. Deus est Verbum, Deus apud Deum. Apud jungi, ut mors esse potuerit; sed persona Dei et
1305 TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. I. 1306
hominis, qus nec incoepit et flnem nescit, integer A j sit, eed corpus et sanguis Domini nortri Jesu Chri-
permansit; proculdubio in morteCbristianimaejus sti, idipsum quod de virgine natum est, quod in
in inferno descendit, et suos inde liberos eduxit. cruce passum est, quod a morte surrexit, ascendit,
Interim corpus ejus insepulcrojacuit, et latronem sedet ad dexteram Dei Patris, unum Spiritum san-
sanctum, confessorem suum, sicut ei promiserat, ctum copiose diffudit. Semper adest suis: Ecce, in-
paradisi gloria donavit. Ista pro tempore sunt di- quit, ego vobiscum sum usque ad consummationem
visa, indivisapermanente Dei et hominis Jcsu Chri- sxculi (Matlh. xxvin, 20.: qui ubique est per essen-
sti persona. Ne mireris pro integritatis hujus myste- tiam et suis adest per gratiam: per gratiam bene-
rio. Prsdixerat ipse Nicodemo: Nemo ascendit in nedictionis, per gratiamineffabilisillius unitatis.de
cxlum, nisi qui de cxlo descenditFilius hominis, qui qua ad Patrem super electis suis ita dicit: Ego cla-
est in cmlo (Joan. III, 13). Vide quia, dum prssens ritatem quam dedisti mihi, dedi eis, ut sint unum,
prssentibus in terra loquitur, in coelose esse testa- sicut et nos unum sumus. Ego in eis et tu in mc, ut
tur, ut persona Dei et hominis una cognoscatur. sint consummati in unum (Joan. XVII, 22, 23). 0
Nec tamen Trinitas qus Deus est, ut multa, ut con- bcata unitas, qua Pater et Filius unum sunt, qua
vulsa cogitatur, sed simplex, sed immota fidclUer claritatem quam Pater dedit Filio absque inchoa-
adoratur, psalmo concludens omnia, tribus digitis ij, tione sine termino isti suscipiunt munere gratuito,
portans universa, Attende quia in psalmo deitatis non natura, non merito. Isti renascuntur Deo in
unitas, in tribus digitis pensatur Trinitas. Palmo uno Spiritu sancto, Apostolus testis est: Quoniam
et digitis constat manusuna. In Trinitatc qus Deus qui adhscret Deo, unus spiritus est (I Cor. vi, 17).
ent, Filius Dei Patris Christus; tertia persona, non 15. Itaque Spiritus sanctus Patris et Filii et isto-
tertius Deus ante sscula permanens, non est Deus rum est. In hac unitate sancti Spiritus quicunque
recens, sed perfectus. sed omnipotens, temporum renascitur, fit de veteri novus, de servo filius, de
tenet perfluida, locorum prstendit sjiatia, continet peccatore sanctus. In hao unitate sancti Spiritus,
universa. unitas fideliumunivirodesponsatur, Christo sponso
13.IgiturabsternoChristusest,ubiqueChristusest consecratur, una uni Deo in unum consummatur;
super omnia Christus est. Omnia, inquit, peripsum una ex Judsis et gentilibus ; una ex angelis et ho-
facta sunt (Joan. i, 3), sine illo nulla esse possunt. minibus. Dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan.
Bona distribuit.distributacustodit; nisi dixisset, ea i, 12), qui factusesthominisFilius.uniens seipsum
noa fierent; nisiteneretfacta,desinerent:bonusbona nobis, uniens et nos sibi. Hsc admiranda unitas
omnia fecit, nos boni facti fecimus nos malos. Ipse tenet bona omnia, nulla penitus mala; unitatem
miserlus nostri gratuito descendit ad nos, mala no- hanc, unitatem perfectam pater mendacii mendax
stra tulit, et liberavit nos pro sua bonitate: bonos 'C ille Satanas non attigit; sed suo cum suis menda-
restituit nos : Propter quod et Deus exaltavit illum. cio defluxit. At vero humiles et Deo subditi spiri-
et donavit illi nomen, quod est supar omne nomen, tus angelici unitatem charitatis sterns cum Deo
ut in nomine Jesu omne genu flectatur cmlestium, tenuerunt, et malis cadentibus boni permanserunt.
terrestrtum et infernorum, et omnis lingua confitea- Beata societas illa qus peccatum non habuit, cul-
tur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Det pam non incurrit, sedstatimcondifori suoinhsrere
Patris (Philip. n, 9-11). Gloriam hanc ex Patre et constanter assumpsit. Aene ei convenit quod scri-
cum Patre tenet in essentia. Suscepit eam ex as- ptum est; Mihi autem adhxrere Deo bonum est
sumpts humanitaiis obedientia. ponere in DominoDeo spem meam (Psal. LXXII,28),.
14. In hac sua obedientia, qui peccato nihil om- spem confusione carentem, spem charitate perfecta
nino debebat, tulitomnium nostrum omnia peccata, completam. Isti suntspiritusboni,spiritusadmini-
dedit nobis sacramentorum remedia, dedit nobis slratorii, qui jussa Dei ubique peragunt, missi de-
mirifica Spiritus sancti charismata. Dedit nobis su- currunt, et ei semper assistunt, quem semper dili-
percoeleste convivium, corpus et sanguinem suum. gunt; hi manifeste vident Patrem et Filium, et ex
Donat in tempore prssenti sicut ipse fecit in utroque procedentem Spiritum sanctum, Patris et
coena paschali, et fieri maadavit uque in finem JJ Filii donum. Donum hoc ab utroque diffunditur,
sscali, hoc est verum sacrificium, quod dat nobis nec ab utroque separatur; palam proponitur, bons
ex offlcio ministri ad hoc consecrati. Sed extra Ec- voluntati commodatur; qui vult accipiat, nemo se
clesiam Catholicam oon est locus veri sacrificii: avertat, nullus excusetur, nemo refugiat, currat
iViimefferetis, inquit, de carnibus ejus extra (Exod. unusquisque, uttamenteneat.S/nrtftw enim Domini
xu, 46). Totum se doaat ia ore et corde fideliter replevit orbem terrarum (Sap. i, 7); et: Misericcrdia
accedeatut, qui totus permanet in dextera Dei Pa- Domini plena est terra (Psal. xxxn, 5). Misericordia
tris. Esca bscredemptionisest et salutis, escavits igitur peccatores vocat, psnitentibus veniam prs-
et pacis, esca sternitatisetbeatitudiuis. In prssenti stat, intra sinum Ecclesis matris eos aggregat, in
deturnobis sub veritate fidei, nondum sub luce mani- unitate sancti Spiritus eos sanctiflcat. Hanc unita-
fests visionig. Interim pro modo sumendi imperfe- tem sanctam Adam primus tenere noluit; sed per
ctioni nostrs «onvenienti, datur sub specie panis inobecientiam ab ea cecidit, quia peccatum suum
et vini, cum tamen neque panis neque vinum ibi excusando sibi retinuit; hanc quoque Cain ille pri-
mus ex hominibus natus mluime tenuit, quiDomi- A peccatum ad morfem, pro quo non dico ut roget quis
num audirenoluit.sedprimushomicidiosese cruen- (I Joan. v, 16). Super hoc Spiritus sanctus arguet
tavit: hic fratris sanguine de terra clamante con- mundum de peccato, cum debuerat remitti male re-
victus, nec tuno misericordiam Domini qussivit, tento; de justitia proposita, sed comtempta; deju-
dixit verbum contra Dpiritum sanctum: Major est. dicio non evitato (Joan. xvi, 8), et ideo super eis
inquit, iniguitas mea, quam ut veniam merear (Gen. et Satana jam facto, arguentem Spiritum sanctum
iv, 13), quasi dicat:mtsericordiaDeiminorestetinva- con temmit, qui intra unitatem Spiritus sanoti vitam
iida,nonestquipeceatumtollat;hicsibisuumretinuit non suscipit. Non suscipitvitam, qui contemnitEc-
peccatum, non aSpiritusanctoqussivitremedium; clesiam ; Ecclesiam contemnit, qui Spiritum san-
hoc remedium tanto est largifluum ,quod etiam homi- ctum eam habere aon creditjnoncrediteam habere
nibus est commissum. Remittunthominespeccata, Spiritum sanctum, qui dicit eam non posse di-
quibus boc datum est ex gratia; hanc potestatem mittere peccatum. Hsc est blasphemia, hoo est
dedit Jesus suis ex offioio consecratis : Accipite, verbum coatra Spiritum sanctum : blasphemi,
inquit, Spiritum sanctum, quorum remiseritis pec- schismatici, hsretici contra Ecclesiam Dei sae-
cata, remittuntur eis, et quorum relinueritis, re- viunt, nullaessepeccatorumremediadicunt, unita-
tenta sunt (Joan. xx, 22). _ temEcclesiaepropossesuoscindunt./fec e*<,inquit,
16. Datus est ergo Spiritus sanctus ad remissio- " hora eorum et potestas tenebrarum (Luc. xxn, 53).
nem peccatorum, et ad retentionem eorum; ad re- Interhujusmodi, Ecclesia Dei in Spiritusanctocoa-
-missionem, hisquipceaitendoredeaat, et intrauni- valescit. Sicut arca Noe superferebatur in diluvio,
tatem Ecolesjae sanari deposcunt; ad retentionem sic Ecclesiam Dei in hujus ssculi labentis exsilio
peccatorum, his qui peccare semper appetunt, et insurgentes aqus arcam elevare poterant, sed mer-
in peocatis perseverare volunt., Hi claves Petro gere non valebant: sic insurgentes malorum tem-
commissas minime requirunt, hi Ecclesiam Dei pestates Ecclesiam possunt exaltare, non valent
qus peccata solvit ex dono Spiritus sancti negli- destntere. De malis eorum Ecclesia proflcit, debo-
gendo comtemnunt; hi peccant in Spiritum sanctum, nis Ecclesis malitia cadit; tandem malis exclusis,
quod non remittitur neque tn hoc ssculo, neque Ecclesia universa possidebit, una cum Patre et Fi-
in futuro. Ad remittendapeccatasuscepit Spiritum lio et Spiritu sancto. His intuendis sela faciamus,
sanctum mater Ecclesia; pertinaces in peccatis, ut, resumpto Spiritus sancti pneumate.loquifideli-
obdurati, desperati contemnuat Ecclesiam Dei, vo- ter valeamus.
lunt se perpetuare in peccatis suis. Est, inquit
LIBER SECUNDUS.
1, lgitur pia memoria profitetur, quia Pater et C poenitendo dixit : Miserere mei, Deus, secundum
Filius in unitate Spiritus sancti Deus est unus, magnam misericordiam tuam, et secundum multitu-
quia Christus Jesus in eodem Spiritu Deus et homo dinem miserationum puarum dele iniquitatem meam,
verus permanet unus; quia fidelium unitas in eo- eto.(Psal.L, 3). Post modum orando dixit: Cor
dem 8piritu cum Deo permanet una. Propter hu- mundum crea inme, Deus, et spiritumrectuminnova
jus unitatis plenum et perfectum gaudium ia suis in visceribus meis: ne projicias tne a facie tua, et
omnimo complendum, dicit illequinobis redimea- Spiritum sanctum tuum tie auferas a me. Redde
dis dedit seipsum: Cum exaltatus fuero. omnia mihi Ixtitiam salutarit tui, et spiritu prmcipali
traham ad meipsum (Joan. x,i, 32). Omnia in hac confirma me (ibid., 12-14). Audis in oratione poe-
singulari unitate, in charitate Spiritus sancti, qus nitentis spiritum rectum, spiritum sanctum, spiri-
est una Patris et Filii, et omnium quos Ecclesis tum prinoipalem nominari. Rectus est spiritus in
unitas in unum collegit. Intra hano unitatem condemnatione peccati; sanctus est spiritus in ef-
omnes felioiter vivunt: extra hanc oranes sub fusione divini muneris, principalis est spiritus in
morte pereunt. perceptione beatitudinis perfects cum Deo simpli-
2. Interim autem dum in prssenti versamur, cis unitatis. Ecce peccatOr humilis sententiam ju-
quosdam, de quorum periculo timebamus, per- n dicis antecedit, quam pcenitendo mutat, avertit;
sspe videmus superns respectu gratis ad unita- quem extimuerat judicem, poenitentia et humili-
tem Ecclesis redire, sanari et convalescere. Rex tate nimia facit sibi patrem, prsvalente pceniten-
propheta David peccavit adulterio, peccavit homi- tia mutatur sententia, peccato depulso intrat ju-
cidio, perditionis astu peracto; sed Dominus per stitia, qus spiritu recto, spiritu sancto, spiritu
prophetam eum commonuit, quem rex humiliter principali poeniteatem exaltat. Qui exalias, inquit,
audivit, et ad unitatem sancti Spiritus rediit, et tne de portis mortis, at annuntiem omnes laudatio-
1309 TRACTATUS DE MEMORIA. - LIB. II. 1310
nes tuas in portis filix Sion (Psal. rx, 14). Quis- A anxie poenitendo, sed amare flendo Spiritus san-
quis vero spiritum rectum,spiritum sanctum, spi- cti gratiam qussivit. Hic est Petrus, qui antea,
ritum principalem induit, mandata Dei suscipit, Domino interrogante : Vosautem quem me esse di-
et suscepta custodit, et custodita diligit. Super citisf unus pro omnibus respondit : Tu es Chri-
hoc Veritas ipsa dicit: Si quis diligit me, sermo- stus Filius Dei vivi (Matth.xn, 15, 16). Cui Do-
nem meum servabit (Joan. vm, 52). Et quod glorio- minus ait : Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et
sius est, superapponit dicens : Et Pater meus di- super hanc petram xdificabo Ecclcsiam meam (ibid.,
liget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud 18).
eum faciemus (Joan.. xrv, 23). Itaque ad David de Ibi Petrus petra factus superenituit, scd in pas-
poeniteutia rectum,de percepta venia sanctum, de sione Domini negando fractus corruit mox vero,
unitate sancti Spiritus piincipalem factum, eo respiciente Domino, poenituit, et Pelrus fieri ite-
maxime priucipalem, quia Jesu Chrisli Patrem rum reformatus lacrymando promeruit, et in Spi-
pie respicimus, per eum a Filio suo Domino no- ritu sancto surrexit, qui ter negaverat, tertio est
stro veniam, gratiam, benedictionem, dari nobis interrogatus, Pomino dicente : Petre, amas me ?
obnixe precamur: his taliter inspectis utique lsta- Domine, inquit, tu scis quia amo te, et amoris me-
mur. n rito qui est ex Spiritu sancto,dixit ei cujus sunt
3. E contra Judas ille fur, proditor Domini sui omnia : Pasce agnos meos, pasce oves meas: (Joan.
et magistri, imo nostri, cupidus venditor, con- xxi, 15). Ecce iterum Petrus Ecclesis Chrisli
scientia accusante, ratione judicante, veritate da- prsflcitur. In uno Petro prssens Ecclesia tota
mnante, se peccasse cognovit, et peccatum suum colligitur. Ea propter Petri successores Romani
celare non potuit, qui dixit: Pcccavi tradens san- pontifices potestate prceeminenti ex virtule Chri-
guinem justum (Matth. XXXVII,4); sed Spiritum sti in unitate Spiritus sancti Catholicam tenent
sanctum minime requisivit, imo desperatus laqueo Ecclesiam, docent et ordinant : tenent sub obe-
se peremit. Judas iste unus ex duodecim, unus dientis disciplina, docent snb unitate evangelica,
numero non gaudet merito; avaritia, furto, pro- ordinant sub officiorum providentia, fiunt ista sub
ditione periit, et celsitudinem apostolici culminis Petri firma fide. Super quo dixit ei Veritas : Pe-
amisit. De hoc pessimo Dominus prsdixerat eis : tre, ego rogavi pro te ut non deficiat fides tna, et tu
Nonne ego vos duodecim elegi, et Unus ex vobis aliquando conversus confirma fratres tuos (Luc. xxn,
diabolus estf (Joan. vi, 70. (Quid est hoc? teste 32). Ex hoc fides Petri firmamentum est Ecclesis
Veritate, et malus iste cum bonis a Deo pariter prssentis.
electus est, sortem aominis apostolici a Domino 5. Igitur Ecclesia ei, Christo mandante, Petro
suscepit, sed malitia sua cecidit. C est unita, Petrum sequitur, super mare graditur
4. Sciendum itaque quia bonos et malos Deus dum ad Christum tendit.intus fluctus ssculi super
omnipotens elegit. Omnipotehter agit, quia nec undas procellosi mundi fideliter vadit. Interim oc-
bonis bonorum adjuvatur,nec malis malorum prs- currit ei ventus validus malitia plenus, et timore
peditur; sed de bonis et malis bene semper opera- labitur, lapsu timoris incipit mergi, sed imitando
tur. Ipse quidem Satanas et malorum omnium Petrum clamat ad Christum, clamanti Christus
impietas serviunt Ecclesiae Dei, qus ex eorum manum extendit, et apprehensam ad stabilitatem
malitia criminibus exercitata, assidue proficit, au- pacis et beatitudinis perducit; ibi nullum veritas
gmentatur, crescit. Mali isti serviunt Deo, sed fra- exagitat, nulla malorum tempestas aliquem in- .
cti, sed subditi; Dei enim magnificentia per eos quietat, hoc significavit navicula Petri in qua de
nobis mirabilior innotescit; dum enim sua nequi- mari Christo ingrediente cessavit ventus, et fa-
tia semper nituatur obesse.cognntur divina virtute cta est tranquillitas magna (Mat. VIII, 26) : per
prodesse; mala qus faciunt eis utique mala sunt, hanc pax plena illa prsflgurabatur, quia Deus erit
sed Dei magnificentia ea ipsa mala habent fleri omnia in omuibus. Ecce quam lsto, ecce quam
bona,quia bonis utilia. Sic et iste Judas, per quem beato fine clauditur labor Ecclesis,in prssentigra-
sanguis Redemptoris nostri venditus est, et pro JJ vis, et nisi vincenti Christo totus intolerabilis.
nobis ia crucefusus est; malus sibi pro aequitia Sed sequuntur Christum, qui dicit suis : Confidite
sua, utilis nobis factus est, operante superna gra- eqo vici mundum (Joan. xvi, 33). Per eum ilaque
tia, tradidit eum in mortem suam, quem et Pa- una in Spiritu sancto matur Ecclesia mala vincit
ter tradidit in vitam nostram. Ecce malum Juds omnia, tempestates maris, hoc est malorum om-
factum est bonum sancts Ecclesis; factus est iste nium cum Petro superat. Manens itaque Ecclesia
diabolus, sicut et illi quibus et Veritas dixit: Vos Christi una cum Christo unita Petro, in unitate
ex patre diabolo estis (Joan. vm, 54); ex patre Spiritus sancti intrat pacem sterns beatitudinis.
diabolo, non natura, sed malitia filii, dum istos Videt Deum deorum in Sion, quod credidit paten-
et hujusmodi peccatores et unitate Spiritus sancti ter aspicit, quod speravit idipsum invenit, quod
refngas et extorres, et in malis suis et criminibus dilexit in plenitudine totum apprehendit: charitas
pertinaces respicimus, Petrum peccatorem vere, omnia colligit. Csteris enim evacuatis, prster-
sed nostrum ipse Domiaum tantum negavit, sed euntibus, expletis, cbaritas nunqnam excidet, so-
lus charitatis oculus Deum videbit, csterarum me-- A vits paradisi.etiam in hoc nostro exsilio peccati et
rita virtutum intra se sola complebit. mortis, sacramentum fidei prsparavit Fides hsc
6. Hsc est : Charitas Dei diffusa est in cordibus» sana et vera per Spiritum sanctum inspirata redu-
nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis> citur ad Christum, qui essentialiter veritas est, in
(Rom. v, 5), hic est Spiritus sanctus qui per om- quem credimus fideliter, ut fldei merito tandem
nes states prssentis saeculi salvandis hominibus i uniti ei in Spiritu sancto, perenni passu vivamus.
sacramenta vits proposuit, nulli unquam defuit,, Fides hsc in Abeljusto primum nobis apparuit,qui
nisi ei qui nunquam a peccatis exire nec poenitere: fide succensus Deo de suis humiliter obtulit.et pro
voluit : proposita sunt vits sacramenta, diversaL fide sua Deus eum respexit, et oblata suscepit;
quidem pro diversis temporibus, sed eisdem noni pro hac fide invidia contra eum exarsit, et primus
diversis effectibus, eisdem pro fide Jesu Christi, , omnium martyrii coronam a Deo.promeruit.In hac
eisdem in unitate Spiritus sancti,siquidem in para- ejusdem fidei unitate Enos coepit iavocare aomea
diso terrestri datum erat primis parentibus nostris i Domini : nomen Domini invocare, est et se et om-
sacramentum vits.qus Christus est, arbpr scilicet; nia Deo assignare : bsc assignatio vere nominis
qus lignum vits dicta est; sed primi nostri trans- Domini est invocatio, qus semper benedicit Do-
ierunt a ligno vits ad lignum concupiscentis, n mino; hso benedictio fide inchoatur, spe sublima-
ad lignum scientis boni et mali, a quo ne illud tur, charitate consummatur. In hac unitate fidei,
tangereat erant prohibiti. At illi nec igaorantia qus prima procedit, septimus ab Adam Henoch
prspediti, nec dobilitatis aecessitate coacti, imo cum Deo ambulavit, et non apparuit, deambalatio
maadatum scientes et servare valeates, tracti sua talis fideliter credeado, firmiter speraado, singula-
conoupiscentia, facti transgressores, inconcessum riter amando, semper Deo assistit. In bac unitate
tenueruat, et ex eo comederunt; statimque sub iidei Noe reparator mundi arcam in diluvio guber-
mole peccati, sub lege mortis ceciderunt, et scien- navit, omnia intra eam suscepta salvavit, quidquid
tiam boni et mali ooulis antea sanis modo male extra unitatem arcs remansit,vasta diluvii innunda-
apertis susceperuut. Cum ligno vits bonum sim- tio peremit. Denique represso diluvio, libere cum
pliciter noverant et tenebant, cum ligno oonoupi- suis egressus, orbem terrs in sua potestate, pro-
scentis noverunt mala, adjeotionem et malum. batus fide, possessurus accepit, et Deo sacriflcium
, Senserunt se bonum innocentis transgrediendo obtulit in odorem suavitatis perfects fidei.Obtulit
perdidisse. Senseruut se vestem justitis per inde volatilibus et pecoribus omaibus, de mundis
ebedientiam amisisse; nuditatem suam cogaove- non de commuaibus. Ia hac fide, Spiritu sancto
ruat erubesceates et confusi in oculis suis, non ad illuminante, audivit Abraham Dominum dicentem
Deum psnitendo confugerunt,sed ad ficum transie- C sibi : Exi de terra tua et de cognatione tua, etc.
runt,et foliis fious sua membra tegere prssumpse- (Gen. xn, 1.) Credidit, inquit, Abraham Deo, et re-
runt, hypocritarummoremtenuerunt,dum noncul- putatum est ei adjustitiam (Gen. xv, 6). Hic accepit
pam suam humiliterconfiteri.sed excusareefalsain- eignum circuracisionis signaculum fidei in se et in
simulatione contegere voluerunt. Denuo convicti, posteris suis.Adjectum est itaque fidei Abrahs sa-
damnati.expulsi sunt.et per similitudinem deorum cramentum visibile, circumcisio in carne, ut et in
quam male affectaverant, Satana dicente : Eritis carne sanctus appareat, qui in Spiritu sancto suo
tieutdii (Gen.iu, 5), facti sunt similes pecorum, per fidem Domino placebat: hso Abrahs fides ac-
contecti veste pullium. Ejectis illis, cherubim et cepit promissiones. In semine, inquit, tuo benedi-
flammeus gladius obstiteruat, ae redire possent centur omnes gentes (Gen. XXII,18). Primo Abraham
ad lignum vits.quod superbiendo perdiderunt.Gra- a Deo dictus est, quia pater multaruum geatium
vis est ista jactura, sed jUsto judicio eis imposita. propter fidem factus est.Hio, Domino prscipiente,
Damnum mirabile perdere lignum vits. Lignum dilectum filium suum Isaao indubitanter immolan-
vits prsstabat alimentum.prssentabat sacramen- dum obtulit,sed lide probatus,et filium suum ills-
tum; alimentum vits prsseati coaservaads; prssum reeepit.et beBedictioaes magaificas etprscel-
stitum sacramentum, quo per obedientis meritum D J lentes a Domino juraute, in se et in semine suo
de terreno transirent ad dlvisum.victuri postmo- complendas audivit.In hac fide Isaac filio suo Jacob
dum feliciter in sternum.Non per lignum vits ter- benedictionem dedit de rore cceli et de pinguediae
renum,sed per vitam qus Christus eat,qui est vita terrs, et super fratres suos dominatione, et super
ccBlestis, vita perenois omaium vere viveatiam. inimicos potestate,sublimem eum statuit: hso be-
Hoc alimentura vits terrens pro evitanda corporis nedictio a patre licet caligaate data, per fidem rata
morte; hoo sacramentum vits superccelestis et permansit: hanc Esau primogenitus coram patre
divins cum Deo permansurs : utrumque per in- flens et ejulans, evacuare non potuit.Esau stultitia
obedientiam perditum est, utroque amisso, peccati sua eam perdidit.quam Jacob simplioitate sua cre-
necessitas pervagata est, peccati, stipendium mors dens matri sus devotus tenuit, lsta spper his me-
ingressa est. moria fidem in Abrabam.spem in Isaac.charitatem
7, Sed miserator qui misereri noa desiait, mi- in Jacob speoiali prsrogativa miratur. Tria ista in
sertus nostri, pro amisso sacramento visibili ligni tribur patriarchis istis gratiosa videntur. Qui enim
1313 TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. II. 1314
Deus est omnium, Deus dici voluit horum trium : A. quo vetustas mundi veteris aboletur, quo novus
Ego,mquit,ego sum Dcus Abraham, Deus Isaac, et in Christo mundus vere crcatur ct aqua perenni
Deus Jacob (Matth-xxu, 32). Deus eorum, quia in sanctificatur.
tribus eis fides, spes, cbaritas, suis temporibus 9. Ab origine peccati tenebrs erant super faciem
clariora fuerunt: Non est, inquit, Deus mortuorum abyssi; ab insurgente gratia Spiritus Domini fereba-
sed viventium, viventes isti sunt, quia in eum qui tur super aquas. Quod natum est, inquit, ex carne,
vita est crediderunt, speraverunt, dilexerunt. Tria caro est; elquodnatum est ex spiritu, spiritus est;
ista fides, spes, charitas, in prssenti vita simul sunt .- spiritus ubi vult spirat, et ncscis unde veniat aut quo
habenda. Servus Dei Abraham, dilectus Dei Isaac, vadat; sic est omnis qui natus est ex spiritu (Joan.
saactasDei Jacob simul babuerunt ea, licet distin- III, 6, 8), Caroalis homo non ronatus in Spiritu qui
cta signentur in singulis eorum, prscellenti quo- Dcus est, totus caro est; tenebrs super faciem ejus
rumdam operum efficacia. sunt, abyssus est; nescit eum qui renatus est ex
8. Igitur antiquorum et istorum fides, spes et Spiritu, quia Spiritus est. Ille tenebrosus est, ille
charitas.in uno Spiritu sancto simul habita. Deinde illuminatus est. Dicit Apostolus : Spirilualis otnnia
in carne eorum circumcisio maaifesta, et poslmo- judicat, et a nemine judicatur; animalis hotno non
dum lex per Moysen data, sacra quoque propheta- U percipit ea qux sunt Spiritus Dei (I Cor. u, 15). Ho-
rum eloqoia, et prscedentia quoque sancta myste- mines itaque renali, eoelestes sunt, non tcrreni.
ria, in Christo Jesu Domino hostro integra et vera Talibus loquitur Christus, et dicit: Ego sum via,
in unum paritcr sunt implcta, ut sua persona Apo- veritas et vita (Joan. xiv, 6). Via qus, depulsis te-
stolus dicit: Quia in Christo inhabitat omnis pleni- nebris et erroribus universis, ad veritatem ducit;
tudo divinitalis corporaliter (Col. u, 9), hoc est non veritas, super sole clarior, omni virtute corusca ad
sub nmbra, aoa sub figura, sed essentialiter. Ipse vitam perducit, vitam beatitudine plenam, fine ca-
est corpus umbrarum, veritas figurarum prsceden- rentem, in Deo consummatam et perfectam. Hic est,
tium, simul in se qui dat vitam mundo convenien- Deus et Dei Filius, a Patre missus, in Patre totus,
tium. Ijise est qui novam creaturam, novum creat venit ad nos homo factus, virginis filius, persona-
muadum. Usqtre ad Christum omnes homines ex liter unus, totus homo, totus Deus, inseparabilis,
carne carnaliter geniti, omnes Ads filii veteres, integer, indivisus; hic baptismum sanctificaturus,
Christus novus de carne, sed non carnaliter, de quo salvatur omnis mundus, fidc et gratia renova-
Spiritu sancto et virgine natus jest, novus homo, lus, venit ad Joannem, descendit in Jordanem,
nova hominis conditio. Ipse est qui respondit Ni- Joannes prohibuit, et ait: Ego a te debeo baptizari,
codemo: Amen, amen dico tibi, nisi quis natus fue- ettuvenisad mef et Dominas ei : Sine modo, sic
rit denuo, non potest videre regnum Det. Et iterum : C enim decet nos implere omnem justitiam (Matth. m,
Niti quit renatut fuerit ex aqua et Spiritu, non po- 14, 15).
test introire in regnum Dei (Joan. m, 2-5) Audis 10. Igitur Christo baptizato et oraate, apertum
Spiritum cum aqua. Unde scriplum est: Spirilus est ei coeliim, et Descendit Spiritus sdnctus sicut
Domini ferebatur super aquas (Gen. i, 2). Ex aqua et columba in Jesum, mansitque super eum, et vox Pa-
Spiritn sancto renascuntur homines et novi sunt: tris audita est: Hic est Filius meus dilectus, im,quo
exaqua visibili, ex Spiritu sancto invisibili. Utrum- mihi complacui (ibid., 16,17). Ecce aotitia summs
que in baptismate renascitar, anima scilicet et cor- Trinitatis qus Deus est, oculata fide nobis manift-
pns, corpas visibile, aaima invisibilis, utrumque stata est. Pater, delapsa voce, Filio attestatur,
purificatur, ia utroque fides operatur, ia utroque oranti Filio coeli aperiuntur, super Filium Spiritus
peccata solvuatur. Antiqui patres nostri fideles et sanctus in columba requiesceas aspicitur; hsc est
sancti regeaeratiooem istam actualiter miaime sus- summa Trinitatis notitia, implet omnem justitiam,
ceperuat,sed inChristo per fidem etsacramenta ea omnium virtutum mognificentiam. Intra hanc Tri-
qussierunt. Ad iafernum descendebant, quia renati nitatem medius assistit, qui renatus fonte salutari,
noa fueraat, Christus ad eos descendit, et quos in eam assidue meditatur, adorat, diligit. Qui hanc
sacramento fidei manifeste cognovit, secum eduxit, JJ Trinitatem scire negligit, manifestam contemnit,
et ad coelestia levavit; hi vero qui in prssenti unum omni justitia vacuus, reus et iniquus remanet in
facti sunt cum Christo, renati in Spiritu sancto, si peccatis; qui vero in Spiritu sancto renascitur in
perseveraverint in hoc uao, ad inferna minime de- baptismo, Filius Dei est cum Domino nostro Jesu
Bcendnnt, sed obeuntes aoa morte gravantur, imo Christo, ei oranti desuper aperiuntur coeli, vox pa-
eam prstereunt, et ad coelestia libere consceadunt: terna ad eum loquitur : Tu es Filius meus dile-
Sie, inquit, Deus dilexU mundum, ut Fiiium suum ctus (Marc. i, 11). Super eum apparet Spiritus san-
unigenUum daret, ut omnis qui credit in illum, non ctus, hic omni justitia supervestitur, factus est
pereat, sed habeat vitam xternam (Joan. m, 16). nova creetura ia unitate, sacrata cum Deo in glo-
Ecce novus mundus, nova creatura ejus. Deus, ait ria.
Jacobus apostolus, voluntarie genuU nos verbo veri- 11. Lstatur itaque sancta memoria, videns ema-
tatit, ut timut initium aliquod creaturx ejus (Jac. nantem fluvium in prssenti Ecclesia spjritali effica-
i, 18), mira et ineffabilis virtus Spiritus sancti, cia, sicut scriptum est: Egrediebalur fluvius de loco
voluplatis ad irrigandum paradisum (Gen. n, 10). Su- A finis.cum tradidit Deo Patri regnum, sed quod ipse
per hoc Zacharias propheta : In die illa erit fons creavit novum. Deus a Deo Palre missus, iactus
patens domui David et habitantibus Jerusalem, in homo novus, cum tradiderit regnum, non dicimus
ablutione peccatorum et menstruatx (Zach. xm, 1). regnum creationis antiqus, rerum omnium univer»
Attestatur et propheta Ezechiel, per quem Dominus sale, quod ex peccato corruit, quod sub morte re-
ejus quos educit ita loquitur : Effundam super vos mansit; sed regnum mundi novi, creaturs novs,
aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inqui- regenerationis sancts, adoptionis divins. Regnum
namentis vestris, et ab univcrsis idolis vestris mun- hoc Spiritus sanctus qui super aquas ferebatur,
dabo vos(Ezech. xxxvi,25). Hsc est aqua munda, emundavit, sanctificavit, inhabitavit. Regnum hoc
quam prsfiguravit aqua expiationis data per Deus Dei Filius, homo factus, prssentabit Deo Pa-
Moysen, jubente Domino, filiis Israel in deserto. tri, ut sit consummatum, in uno Spiritu sanoto pe-
Ecce nova gratia baptismi, abluenda omnium renniter unum, claritatc divina peispicuum, cum
omnia peccata. Ex ista nova surgit oreatura, ado- Deo sine fine beatum. Ibi non hujus vits prssentis
ptio filiorum Dei copiosa. Vocant isti Deum pa- erunt opera, bonorum operum merita, sed merito-
trem suum, persequuntur Jesum Christum fra- rura prsmia, sed prsmiorum gloria: merita, gratia
trem suum, tenent sibi Spiritum sanctum peren- n cooperante; prsmia, Domino largiente; gloria,
niter datum. Ecce regnum Dei intra vos est, et as- frueado Dei visione. Dies visionis Dei felix et beata
sidue perflcit; antiquus ille thesaurusin agro prs- persistit. ln illa, inquit, die cognotcelit, quia ego
.cedentium patrum absconditus.figuris et snigmati- sum in Patre, et vos in tne, et ego in vobit (Joan.
bus mysticis iavolutus, palam exponitur; pretiosa xiv, 20). Sum in Patre una essentia, vos in me sus-
margarita emptori"manifesta proponitur; hanc hu- cepti gratia; ego in vobis salus et vita. Die illa re-
milis oharitas quantulocunque suo comparat, hanc quiescent isti, in die septima sine mane et absque
elata cupiditas nullissuis magnificentiis comparare vespera, qui omnia fecit et facere non incoepit.quia
potuit, nec etiam contingcre valuit amodo sagena unde inciperet utique non fuit, nec quare quies
in mari missa, omni genere piscium adimpleta, Ec- esset causam babuit, non assumpsit unde inciperet,
clesia scilicet, qus neminem aspernatur, sed omnia non laboravit unde quiesceret, agendo quiescit,
congregat, ad littus applicanda perducitur. Ibi mali- quiescendo facit. Igitur operator ille quietus, quic-
foras ejicientur, boni vero in vasa coelestia recipien- scens operarius admonet nos, ut ex ipso, et per
tur : vasa bonis omnibus exuberantia, vasa plena ipsum, et in ipso opera nostra faciamus, nihil extra
Dei prssentia, dicit Apostolus bano consummatio- qusramus; nec in nobis, nec in operibus nostris
nem Ecclesis prssentis intuitus.quod principaliler quiescere velimus, sed ex ipso, et per ipsum, et in
et ex Cbristo omnium sanctorum resurgendo ad vi- C ipso lsti quiescamus.quem non in opere suo, sed
tam primus ascensione in gloria Deo Patri ab opere in seipso, hoc est in die septima, sine ini-
costernus, in unitate sancti Spiritus cum eodem tio, sine fine, sine vespera, absque mane quiescere
Patre Deo,cum ipso Spiritu Deo semper unus Deus, novimus. Intra hanc insstimabilem quietis beati-
dicit quia, expletis omnibus novs creationis effecti- tudinem assumpti, quiescentes Dei filii benedicunt
bus, peractis obedientis Cbristi cunctis operibus, summs Trinitati in unitate persistenti, voce jucun-
deinde finis, finis prssentium operum, emolumenti da, laude continua, concinentes alleluia, hosanna
terreni finis, consummans bona in bonum omnia amen, notum coelicolis carmen.
LIBER TERTIUS.
1. Laudabilis et prsdicanda fidelis memoria per JJ essentialiter bonum.videt ejus opera, pro conditione.
omnia currit, omnia conspicit, hsc humiliter ad pro natura indifferenter bona.videt qusdam inter
Deum usque videndum sublimata, videt Deum acto- cstera rationali intelligentia prsdita, multimoda
rem omnium spiritalium et corporalium; videt ea virtutum differentia peromata. Pro divinitus colla-
in raeate divina, in ipsa sapientia, qutt sternaliter ta gratia bonus est qui condidit ea, ea bona sunt a
deposita sunt, videt ea in actu proprio qus facta bono bene condita, feliciter cum Deo et sub Deo
subsistunt, non eam prsterita fugiunt, non cam currentia.
prssentia deserunt, non eam futura suspendunt: 2. His taliter inspectis lstatur sancta memoria;
videt Deum per omnia prssentem, in omnibus exi- sed ex adverso respiciens, subito turbatur, et ad-
slentem, noa contentum, sed continentem; non ali- miratur insolita non naturalia, non a Deo condita,
quo indigentem, sed omnia locupletantem. Hsc a qus in Deo nulla noverat nisi bona, quam cito con-
superna sapientia semper illustrata in agendis om- tuotur mala ex insperato prscedentia, tumultuoso
nibus rectum profert eloquium, sanum prsstat strepitu pervagantia, fere per omnia cum furore,
consilium, verum promittit judicium, videt Deum cum pertinaoia, cum blaspbemia. Qum sunt ista ?
1317 TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. III. 1318
nec ex Deo, aec per Deam, aec ia Deo novimus A a Deo, maledictus remanet, vescens terrs edulio-
esse tatia: nec ex Deo, qaia nec condita ; nec per qui debuerat frui Deo. Inobediens primus homo,
Deum, quia nec informia: nec in Deo, quia nociva. maledicta tcrra in opere suo, datus est in cibum ei
Quid igitur ea? ea esse substantiam si qusro non qui terram comedit.Ipse enim terra remansit,cum
invenio, ea esse rem aliquam quo magis intueor, ei prsvaricatori dictum est: Terra es, et in terram
minus agnosco; sed ut verum fatear, sentio ea ibis (tMi.,19J. Hic primus homo dignitatem perdi-
unitati contraria, pacem evertentia, pro nequitia dit quam acceperat, factus ad imaginemetsimilitu-
sua confundunt omnia, turbant universos, et quod dinem Dei; transgressus mandatum, maledictionem
valde doleadam est,fere per ubique sunt ea intoto accepit; comedens inconcessum, mortem incurrit.
mundo, sine eis vix invsnio aliqua. Qui ad hsc di- 5. Ecce quid aversio a Deo, quid mandati trans-
cimus ? fecit ea vel non fecit Deus, siquidcm Deus gressio in suis omnibus efficit, palam intueris. Vi-
fecit uaiversa, unus omnia, bonus bona : quare si des qualiter creatura rationalis, qujB a Deo recedit,
ista sunt qus bona sunt, non omnia creavit, qui et se et omnia sua maledictioni subjicit, et mortis
bonus bona omnia fecit; quod si mala creavit, aon legibus intolerabilibus sese supponit ;his mabisob-
suat omaia bona qus condidit; sed Deus omnia ruti, his compedibus colligati, nullatenus possunt
bene fecit, sed bonus mala nulla condidit. Si pie n exire.nec ad pristinam libertrtem redire, necbona
qusris apud Deum, omnia invenis, absque Deo perdita recuperare. Habent quidem rationis arbi-
nulla invenire poteris. Eapropter ista qus mala di- trium, sed minime liberum, quia bona qus cum
cuntur, cum inter omnia qus sunt subsistere non Deo agere poterant, sine Deo non possunt, quem
inveniuntur, deprehensa sunt et cognita, decernente transgrcdiendo reliquerunt. Non habeat libertatem
sana memoria, a privatione boni,a defectuvirtutis arbitrii, quia non sunt liberi, servi faoti sub lege
utcunque nomiaari. Defectus qaippe virtutis etpri- peccati. Ab hac misera sorvitute solus potest eos
vatio boai conferunt eis nomina, qus dicunturpes- liberare, qui solus libere potest omnia Filius ex
sima, nociva, damnabilia : qus sic dicuntur, non Deo Patre; de hoo ipse dicit: SiFitius vos liberaveril,
quia sunt, sed quia bona non sunt, inhonestant. vereliberi eritis (Joan. vm, 36); siquidem non pos-
corpora, maculant animas, inficiunt mores, hebe- sunt esse liberi nisi filii ;nec possunt esse filii.nisi
tant mentes.Si ut sunt investigare niteris,invenire per Deum Filium in unitate Spiritus sancti summo
ea poteris in mente rationali angeli et hominis a Patri pariter assignati. Extra hanc unitatemmatris
veritate labentis, a Deo cadentis. Ecclesis nemo potuit bona facere, per gratiam po-
3. Spiritus quidem illi qui dicuntur signaculum test quis operari bonum. sine gratia nihil nisi ma-
similitudinis Dei, et homines ad imaginem et simi- lum. Apostolus ait: Non est volentis neque curren-
litudinem Dei conditi, debuerunt etpotuerunteum, C tis, sed miserentis Dei (Rom. ix, 16); quantumcun-
a quo boni facti sunt, et gratiam perceperunt, su- que velis, quantumcunque currere intendis, sine
per omnia videre, sequi et diligero, sicque merito Deo, bene agere non poteris. Igitur liberum arbi-
charitatis supra se ad Deum elevari, poterant pro trium angeli vel hominis, nisi cum Deo steterit, evi-
virtutibus supra naturam bonam meliores esse, fe- tare mala, operari bona minime potcrit. Isaias ait:
liciter vivere, boni permanere: sed abusi libertate • Ecce Virgo concipiet et pariet filium, et vocabitur
rationalis arbitrii, prolapsi sunt ab uno adinflnita, nomeri ejus Emmanuel; butyrum et mel comedet, ut
ab immutabili ad mutabilia, a stabili ad inania.cu- sciat reprobare malum et eligere bonum (Isai. vn,
piditate perversi, ambitione sua profusi, prstule- 14, l5).Butyrum delacte animalis manus industria
runt creaturam Creatori, mendacium veritati; te- conficit, mel de rore coelesti apis argumentosa sine
naeruat pro justitia iniquitatem ; incurrerunt pro fetu integra colligit. In his duobus animales etspi-
vita mortem; creatura mendax, prsvaricatione non ritales solent intelligi, hos utrosque virginis filius
natura, talia tam pessima concepit, tam enormia, Nobiscum Deus in Ecclesia prssenti comedit, hoo
tam exsecrabilia in mundo propinavit. est incorporat sibi, ut sciat, scire faciat reprobare
4. Super illo leviathan tortuoso deceptore a Deo malum et eligere bonum. Hoc est opus liberi arbi-
seateatia data est: Quia hxc fecisti, maledictus es JJ trii cum Deo judicandi justitiam conservantis. Re-
inter omnia animantia et bestias terrx, super pectus cte ergojudioatquiin se et in aliis malum repro-
tuum gradieris, et terram comedes cunctis diebus vUx bat, et bonum eligit. Si aliter jndicat, seipsum con-
tux (Gen.II, 14). Dixit omnibus diebus vits sus, demnat. Super hujusmodi Apostolus ait: Volentes
omnibus pro mala sua sternitate, vits sus semper suam constituere justitiam, justitix Dei non sunt
infelicis, misers sine fine. Super boc dixit et mu- subjecti (Rom. x, 3). Sic deperit libertas arbitrii ra-
lieri male viro suo suadenti: In dolore paries et tionalis, sic gratiam perdidit, et amissa virtute
tubjecta eris (Gen. in, 16). Viro quoque pro inobe- summi boni, cum Satanas, delitescit in lateribus
dientia sententiam dedit, dicens : Quia audisti vo- aquilonis, in his regnat Satanas, de coelesti factus
cem uxoris tux, et cotnedisti de liijno ex quo prxce- abyssus, de luminoso tenebrosus.
peram tibt ne comederes, maledieta terra in opere 6. Ejus regnum virtutibus vacuum, vitiis sordi-
luo (ibid,, 17). Vide ergo quid inyenerit defectus a dum, immunditia foedat, intemperantia dissipat,
Deo, quid inobedientis prsvaricatio. De&oit Satan destruit discordia, mors obruit, llors, inquit, pec*
catorum pessima (Psal. xxxm, 22), quia in resur- A lus, deposito gibbo, intrat per foramen acus. Hic
reotione tenebuntur sub morte perpetua; sedI deponenda est superbia, hic assumenda poeniten-
pretiosa in conspectu Domini, mors sanctorum ejus! tia cum humilitate ferenda. Acus vora Christus
(Psal. cxv, 15), quia resurgent a morte viventeai propter scelera nosfra vulneratus, omnia penetrat,
cum Deo ia steraitate. lbi absorpta erit mors ini omnia scutatur, attingit a fine usque ad finem for-
victoria Christi, quia Christus, qui nihil morti de- titer, et disponit omnia suzviter (Sap. vm, 1). Hic
buit, mortem nobis debitam, sibi indebitam susce- est via sine quo nemo venit ad Patrem, hso via fi-
pit,et vitam qus ipse est, quam non meruimus,no- lios perditionis, hsc et vasa irs facit filios Dei, et
bis gratuito dedit. 0 admiranda Dei clementia 1oi vasa reconciliationis, et ad regnum, quod in ccele-
infinita misericordia 1singulari virtute regnum Sa- stibus sdificat novum, violenta manu misericor-
tans potuit in nobis destruere, qui descendens a dis perducit. In Evangelio legis regnum cmlorum
sede Patris, contra superbiam humilis advenit, et; vim palitur, et violentt rapiunt illud (Matth. u, 12).
peccata destruens, Satans regnum evertit. Nunc, Idem ipse triumphator mirificus in hoc vits prs-
inquit, judicium est mundi, nunc princeps mundi hu- sentis exsilio facit quotidie de veteribus novos, de
jus ejicietur foras (Joan. xn, 31); ejicitur a coelu peccatoribus saactos, solvit eos de compedibus
fidelium, a sorte bonorum, et remanent super eum _ iEgypti, educit eos de captivitate Babylonis, ex
peccata- sanctorum : qui peccatorum inventor ipse istis in Spiritu sancto regeneratis, novis et sancti-
primus existit,qui pecoatorum incentor idem usque ficatis, novum regnum facit in terris, uniendum
-permansit : ipse est profundum maris, in quo om- novo illi regno, quod ipse novus ascendens super
nia fluminadescendunt, in quo omniumomniamala alta coelorum felicitate perpetua sublimavit. De re-
confluunt. Lt prdjicet, inquit, omnia peccata no- gno autem novo ia terris Petrus apostolus ita sao-
stra in profundum maris (Mich. vii, 19;. Mulier ctos alloquitur, dicens eis : Vobis igitur honor cre-
conterit caput ipsius, et ipse insidiatur calcaaeo dcntibus (I Petr. u, 7). Et in sequenti: Vos autem
ejus, mordet uagulas equi, ut cadat asceasor ejus genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, po-
retro;calcaneo ejusinsidiatur,quifinemboniopo- pulus acquisitionis, ut virtutes annuntietis ejus, qui
ris clatione quantula inflcere conatur; mordet unde tenebris vos vocavit in admirabUe lumen suum
gulas eqni qui principium boni operis elidit, et (I Petr. ii, 9). Et prophetam induxit dicentera sic :
ascensorem retro redire facit. Pars stellarum eum Qui aliquando non populus, nunc auiem populus Dei,
sequitur et, expectat quod influat Jordanis in os qui non consecuti misericordiam, nunc autem mise-
ejus : tanquam leo rugiens circuit qusrens quem ricordiam consecuti (ibid., 10). Ecce novum re-
devoret, circuit terram et perambulat eam, nec gnum, novam Eccleeiam sdificavit Christus, no-
ipsum Dominum dimisit intentatum, apostolos cri-1C vus homo. noa aovas Deus, semper idem, semper
bravit ut triticum, et absorbuit Judam mrem suum; totus : BOB duo, sed uaus, unus in unitate per-
sed Deo gratias latronem in cruoe perdidit, et in sons, salva utriusque naturs proprietate: semper
inferno, triumphante Christo, victus ceoidit. Ibi vere unus, Calholico semper adorandus. Superma-'
prsdam bonorum, quam violenter tulerat, deprs- ria eam fuadavit, super flumina prsparavit super
datus amisit, fraotusque remansit. Ibi apparente maria, super varietates et defectus aostrs mutabi-.
Domino fideiibus suis tuno babitantibis in regione litatis, super flumina, super sstus humaaae cupi-
umbrs morlis, lux orta est eis. Ibi Dbminue fortis ditatis, snper impetus hsretics pravitatis. Sed
et potens in prslio, diabolum fecit dcbilem, stravit miseratioaes ejus super omnia opera ejus. Omni-
impotentem. Ibi Dominus virtutum ipse est rex potentis est simul omnia creare, ejus est et ereata
gloris, leviathan vetustum dominum vitiorum, reformare.ejus est etformata servare semper et ubi-
gem miseris, posuit sub sterna calamitate, solus que. Divinum est hoc etsingulare, sed admiranda
in brachio virtutis sus descendit et triuraphavit. ejus misericordia, magaa est super omnia ipsius
innumeros fidelium suorum a captivitate solvit, et opera. Sic enimDeus dilexit mundum,utFUiumsuum
liberos secum eduxit. Egrediente Domino et a mor- unigenitum daret (Joan. iu, 16) pro nobis redimen-
tuis, resurgente, Monnumenta aperta sunt, et multa jt j dis hominem factum,redemit nosde.laqueis tene-
eorpora sanctorumqui dormierant surrexerunt(Matth. brarum.eduxit aos de Ur Chaldsorum.traxitnos de
XXVII,52); soissum est velum templi, revelatasunt luteo opere iEgyptiorum, qussivit sceleratos, faci-
sacramenta temporis antiqui, apparuerunt sancta norosos, criminosos, quibuslibet sordibus involu-
sanctorum, aperti sunt coeli ccelorum, ascendit tos, nullos iaveait aisi malos, lavit eos in sanguine
triumphator cum innumero coetu fidelium, et ad- suo,etdealbavitcos,nova regenerationefeciteos no-
mirando miraoulo homines puros ab inferis edu- vos in Spiritu sancto,in Jericho respexitZachsum, in
ctos, et de terris undecunque collectos, sua gra- teloneo residentem vidit Matthsum, utrumque voca-
tia perornatos, 'fecit in coelestibus incolas novit, ad eos intravit ipse et discipuli ej us intalium domi-
vos, supernorum civium consortes et socios. bus ; manducavit cum' publicanis et peccatoribus,
7. Ecce novum regnum, nova gloria firmatur in murmurantPbarissi, etJesusrespondeteis, quia non
coelis. Iatraatibus nemo resistit.intrant meretrices, estopus valentibus medicus,sed male habentibus. Eun-
intrant publicani ea via, eo transitu quo et came- tes autemducite quid est: Miterieordiam volo,etnon
*
1321 TRACTAT5SDEMEM0RIA.-L1B.II. 1322
tacriflcium; non enim veni vocare justos, sed pecea- X conferuntur: in precibus humilitas Deo loquitur,
tores in poenitentiam (Matth. ix, 2, 13). Qui seju- in donis magnificcntia Dei humilibus prorogatur,
stos faciunt, eum non inveninnt. Si te peccatorem in beatitudinibus pax hominibus bons voluntatis
vere poenitendo fateris, mox eum invenis: qus erat cum Deo perpetua firmatur.
in civitate peccatrix qussivit eum in domo Simo- 10. His ita progredieutibus,memoria Deum aspi-
nis, fesliaavit ejus pedes osculari,lacrymis rigavit. ciendo lstatur, septiformis sancti Spiritus oculum
capillis tersit.unguento unxit; dimissa sunt ei pec- in uno angulari lapide Christo Jesu contemplatur,
cala multa, quoniam multum dilexit, et ait illi: videt quia opus sancti Spiritus est, quod Ecclesis
Fides tua te salvam fecit, vade in pace (Luc. vn, catholics hortus conclusus est, quod inhorto con-
50). Hsc ab imemperantia peccandi transivit ad cluso fons Bignatus est. Hortus conclusus est, ne
pacem Spiritus sancti, et in ea permansit, quia serpens, qui in antiquo paradiso prsvaluerat, in
charitatem Christi tenuit. horto novo virtute saneti Spiritus concluso, ingredi
8. Assurgant igitur peccatores cum poenitentia valeat; fons signatus est, ut omnis in eo renatus
venientes, qusrant sibi peccata dimitti ab eo qui vitam slernam semper obtineat. Ecce sapientis
sine peccato venit, et solus peccata dimittit, qui thesauri reserantur, insstimabiles delicis propo-
modo ineffabili, teste Apostolo, peccatum se fecit, _ nuntur,in horto sapientis concluso herbs salubres
ubi seipsum pro peccato hostiam dedit; mortem oriuntur, innocentis fnres egrediuntur, arbores
suscepit qui vita est; qni morte teneri non pote- gratia proeminentes multiplicato fructu matures-
rat, mortuus est, redemit nos a morte quam me- cunt,balsama charitate pereffluentia,odore salutari
ruiruus, dedit aobis vitam qnam non merito, sed universa perfundunt,perit qui bono odore moritur,
gratia suscepimus. 0 prscelsa sanctorum memo- vivit qui bono odore jucundatur, odor vits in vi-
ria, qus talia recolis, qus tam alta perpondis. Vi- tam diligentibus, inscparabilcm sancts Trinitatis
des Deum hominem non permistionem passum,sed unitatem profitcntibus Jcsum Christum, Deum ct
persona unum. Ecce magnificentia salutaris, mala hominem semper unum benedicentibus, Ecclesiam
destruxit, et bona contulit.opus iasstimabile fecit, catholicam in unitale sancti Spiritus cum Deo
qui homiuem eousque provexit, ut homo Deus fie- unam, perpctuam, beatam, omnia possidentem,pa-
ret, iu uaitate Spiritus saucti, quo unus est Pater ce fruentem.
Filio, et Filius Patri. 11. Ecce terra viventium, patria beatorum; in
9. Igitur Deus homo Christus permanet unus ea ea contuetur prscelsa memoria hominum corpora
maje3tate qua facta sunt omnia, qua permanent ex resurrectione procedentia, a malorum consortio
facta, qua videntur bona, sed opere supereminenti sublimata: corpora sane, quibus singulis singuls
dedil Deushominibuspotestatem filios Dei fieri (Joan. G rationales animae concreats fuerunt ia uaitate per-
i, 12),non quia ex carne nati sunt, sed quia ex Deo sonoe; sed qus noa in Christo resurgent, non im-
in opere Spiritus sancti per Christum Jesum renati mutabuntur, quia sub peccato remanent: hinc ait
sunt, et nova creatura.novus mundus,novum Chri- Apostolus: Omnesquidem resurgemus, sed non om-
sti regnum facti sunt. Ecce vides quia super omnia nes immutabimur. Deinde morlui resurgent incor-
subltmantur homines; qui eos sublimavit, eis ita rupti, etnos immutabimuv (l Cor. xv, 51). Resur-
dixit: Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes gent corpora humana, suis quorum fuerant spiri-
(Ptal. LXXXI, 6). Hsc tanta, hsc prsemineatissima tibus reparanda, in ea quantitate, in ea quali-
Deus Dei Filius homo factus contulit hominibus. tate, quas absque vitio corruptionis debuerant
Ipse est sapientia, cujus delicix sunt esse cum filiis accepisse processu naturali secundum mensuram
hominum (Prov. vui, 31) humilium et sanctorum, statis plenitudiais Christi. Omnes quidem resur-
et cum simplicibus sermocinatio ejus (Prov. m, 32). gent, homines integri corpore generati resurre-
Hsc sapientia pro septiformi gratia in principio ctione. Hanc profeclo resurrectionem vocat Do-
septem dies primarios assignavit, secundum quos minus ipse regenerationem cum dicit: Vos qui
in tempore septem dies currere facit, et septem secuti estis me, in rcgeneratione, cum sederit Filius
planetis harmoniam coeli decoravit; hsc in Eccle- jj hominis in sede majestatis sux, sedebitis et vos ju-
sia prssenti septem columnas erigit, qus sunt dicantes (Matth. xix, 28). Sunt equidem ad ima-
septem gradus hoaoris, pcr manum pontificis in ginem etsimilitudinem Dei homines facti, ut pro
promotione clericali. Hi sunt ostiarii, lectores, ex- imagine cum Deo teneant sternitatem, pro simi-
orcists, acolythi, subdiaconi, levits, presbyteri. litudine Deo prsscntent charitatem, qus sem-
Hoc episcopus Christi sapientia plenus, Christi vi- per aspicit Trinitatem indivisam et simplicem: ha-
carius, canonice consecrat manus impositione,cum bent ideo resuscitari et astare suo plasmatori, om-
oratione septiformem Spiritum sanctum donat; nium dominatori, ut palam appareat utrum simi-
bis septem columnis Ecclesiam sanctam valentcr litudinem summs Trinitatis tenuerint in exhibi-
exaltat.In ea dats sunt fidelibus septem preces.quee tione charitatis.
Dominics dicuntur, quibus ad Patrem humiliter 12. Ibi libri aperti erunt, conscientis singulorum
missis, septem dona sancti Spiritus acquirunl; revelats patebunt,manifesta erunt abscondita tene-
quibus donis copiose diffusis, septem beatitudines brarum et occulta cordium, consoientiis accusan-
PATBOL.CXCH. 42
tibus vel defendentibus coram omnibus cunctis vi- A qusrunt sternam. Non attendunt Evangelia, aoa
dcntibus. Ibi judicium crit, ibi fiuis. Tunc ungeli prophotias,non legcm, non agiographa ; non consi-
separabunt malos de medio justorum (Matth. xm, derant summi manu martificis,qus, sicut fecit om-
49); mali namquo quam multi in coetu fidelium,sed nia, sic tenet singula, sio colligit universa: manus
occulti aliquando vixerant in communione sacra- illa in omnibus et potentissima, in reparatione
mentorum, in participatione beneficiorum exterio- corporum efficacissima: In momenio, in ictu oculi,
rum.His exclusis et ad sinistram positis, dicetur: in novissima tuba (I Cor. xv, 52): undecunque re-
Tollatur impius ne videat gloriam Dei: justis vero vocat ea, revocata reformat ea, reformata et ab
ad dexteram collocatis,de morte ad vitam,de igno- impiis separata glorificat ea: Nunc inquit Aposto-
minia ad gloriam,do miseria ab bcatitudinem sub- lus, abscondita cst vita vestra cum Christo in Deo.
limatis, dabitur stola divins claritatis: hincApo- Cum autem apparuerit vita vestra Christus, tunc et
stolus dum in prssenti laborabat, consolatus dice- nos apparebimus cum ipso in gloria' (Col. m, 4). Ibi
bat: Salvatorem exspectamus Dominum nostrum Je- veritatem corporis non evacuabit gloria claritatis,
sum Chrtstum qui reformabit corpus humilitatis no- sicut in Christo Jesu Domino nostro naturam ho-
strx, configuratum corpori claritatis sux (Philipp. minisassumpti non depressit deitas assumentis.sed
III, 20. Et alibi: Non sunt condignx passiones hujus " perfectus Deus perfectus homo divina majestate
temporis ad superventuram gloriam qux revelabitur consistit, qui potestatem dedit hominibus ex Deo
in nobis (Rom. vm, 18): talibus non intendunt, sed renatis filios Dei fieri: ut, quod ipse Filius Dei ob-
eontradicunt, qui sola qus carnis sunt sapiunt, tinet,cum Deo Patre per essentiam habeant, et isti
qui eloquia divina non suscipiunt. Viderunt homi- cum Deo Filio facti filii per gratiam in unitate Spi-
num corpora modis variis scissa et perdita, ventis ritus sancti, qua unitas universalis Ecclesis sem-
propellentibus, aquis et aeri percffusa. Dicunt aon per una consistit beatitudine supereminenti per in-
posse recompaginari ea. Non est, inquiunt, resur- flnita sine labe temporum sscula ssculorum feli-
rectio mortuorum;amant vitam temporaneam, non oiter. Amen.
HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPUS
SUPER
FIDE CATHOLICA, ET ORATIONE DOMINICA
(Ex manusoripto codice bibliothecs Regis edidit MARTEN.,

Ampl. co.l., IX, 1212.)
Clarissime fili, Egidi, archidiaconus appellaris, C per fidem meretur Deum habere Patrem, aoa qua-
utinam essc merearis! Gavisus sum gaudio magno, lemcunque, sed omnipotentem. Probat omnipoten-
quia divinos codices inquiris, passim agiographa tem esse, qui eum confitetur creatorem coeli et
colligis. Si pie qusris, Deum in eis invenis. Quod terrs. Intellige coeli et tcrrae, cum omnibus qus ex
si Deum in eis qusrere negligis,. legere poteris, eis et cum eis creata novimus esse. Et tn Jesum
perflcere non valebis. Sio itaque in eis qusratur Christum Filium ejus. Conjunge superiori et dic :
Deus, ut inveniatur. Invenies quidem Deum, si credo in Deum Patrem omnipotentem, credo et in
eredideris in eum. Qui credit et profitetur,et dicit: Jesum Christum Filium ejus.Dicit ipse Jesus : Cre-
Credo in Deum, etc, attende quia credere Deum, dilis in Deumf Et in me credite (Joan. xiv, \). Hoc
rationis est, credere Deo industris, credere in vere consequitur, quia Ghristus est.Deus. Filium,
Deum vita est. Scire debes quia credere fides est. inquit, ejus, non quomodocunque Filium, sed uni-
Quia vcroDeus invisibilis est, fide qusrendus est. cum Dominum nostrum. Iste Patris omnipotentis
Fides eum qusrit, spes invenit, charitais apprehen- Filius, noster est Dominus, non ut illi qui positive
dit.Itaque in prssenti fides in Deum tenenda est. dicuntur domini, sed unicus naturaliter Dominus,
Qui vere Deum qusrit, et se et omnia refert ad quia unus omnipotentis Patris essentialiter omni-
eum, non qusrit aliquid extra Deum: Quid, in- potens Filius. Hic autem qui ex Patre Deus et Do-
quit. mihi est in ccelo, et a te quid volui super ier- minus est, nobis datus est, nobis homo factus est.
ram ? (Psal. LXXII,25.) Et paulo post: Mihi autem Qui conceptus est de Spiritu sancto, natus exMaria
alhxrere Deo bonum est, ponere in Domino Deo Virgine. Pro hoc adorando miraculo memorandum
tpem meam (ibid., 28). Iste fide vivit, qui nihil ali- censeo, quia Deus Adam primum de terra Virgiae
cubi, sed solum Deum qusrit, dicens: Credo in plasmavit, idem Iose Adam secundum de virgine
Deum Patrem, etc. Credo in Deum Patrem. Ecce creavit. De boc angelus Virgiai respondit: Spiri-
1325 DE FIDE CATHOLICA ET Oft. DOMINICA. 1326
tus sanctus superventet in te, et virtus Allissimi,A. pati, crucifigi, mori, sepeliri voluit, quem ab in-
obumbrabit tibi, ideoque et quod nascetur ex te san- ferno liberavit. His igitur pro nobis in seipso per-
ctum, vocabitur Filius Dei (Luc. i, 35). Attende, pessis, sua magnificentia superapposuit. Inde se-
sicut terra nescivit quando Adam primus ex ea quitur : Tertia die resurrexit ab tnferis. Ex nostra
factus est; sic nec sensit caro Virginis, quando pro nobis assumpta passus est infirmitate; ex sua,
Christum, operante Spiritu sancto, concepit. Vide quam divinitus babet, resurrexit potestate. Potesta-
superexcellentissimam divini operis magnificen- tem, inquit, habeo ponendi animam meam, et iterum
tiam. Qui Deus de Patre est, Deus homo de Virgine sumendi eam (Joan. x, 18). Tertia die resurrexit,
una persona natus est. Homo factus sub Pontio tertia quidem pro tempore. Possumus et attendere
Pilato passus est, judex omnium sub judice homine hic quia, dum homo a tenebris peccatorum erui-
damnatus est. Sed qui nihil habuerat culps, tur, et in baptismo renovatur fldei lumine, in
nihil debait poens. Quid igitur poenam suscepit, diem agnitionis divins levatur. A prima ista die
qui peccatum non fecit ? Propter injuriam hanc, in secundam promovetur dum auctoritate pon-
Qux non rapui, inquit, tunc exsolvebam (Psal. tificali virtute ex alto superinduitur, et septiformi
LXVIII,5). Ecce mysterium redemptionis nostrs : gratia confirmatur. Ad tertiam usque conscendit,
impassibilis passus est indebite, ut a nobis auferat. n quando ab omnibus iniquitatibus et ab omnibus
debitum prsvaricationis antiqus. Crucifixus su- infirmitatibus in resurrectione Jesu Christi libera-
spensus est in ligno, ut nos liberet a gustu morti- tur, et vita sterna donatur. De hac liberatione ho-
fero in ligno scientis boni et mali olim usurpato. minis in resurrectione Christi liberato illi Prophe-
Mortuus, qui vita est, pro nobis in cruce moritur, ta de Christo dicit: Qui propitiatur omnibus ini-
ut in nobis mors nostra moriatur, et vita qus Chri- quitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas (Psal.
stus est, absorpta morte, vivamus. Et sepuUus. cn, 3). Primo iniquitates remittuntur, postea inflr-
Sepulcro conditus est, qui nullo clauditur loco, ut mitates ex iniquitatibus contracts sanantur, aoa
eruat nos ab angusto carcere nostrae damnationis, quaadocuaque, sed iu resurrectioae beata, qua
et elevet in libertatem gloriae filiorum Dei: descen- filii ab omnibus debitis absolvuntur, qua ab omni
dit ad inferna reis et captivis debita, ut inde suos malo nostro, qua et a Satana malo per omnia nobis
eruat; et ne ibi descendant qui sui sunt, perpetuo infesto liberabimur, informati precibus Dominicis,
claudat. Ero, inquit, mors tua, o mors, morsus tuus pleni virtutibus Spiritus sancti, beatitudine Christi
ero, inferne (Osee xm, 14). Pensa ergo quia in cum Christo glorificandi in dies sternitatis quie-
morte Christi separata sunt anima ejus a corpore, tis Domini, qui non alicubi, sed in seipso sem-
corpus ejus ab anima; ut mors esse potuerit, ab per quiescit, et consortes resurrectionis Christi
invicem fuere separata. Attamen persona Dei et C < secum quiescere facit. Resurrexit a mortuis. Mortuis
hominis ab utroque disjuncto inseparata fuit. Per- sub lege peccati, sub debito mortis : qus Chri-
sona enim Verbi Dei naturam hominis, non perso- stus Dei Filius, qui peccatum non habuit, qui sti-
nam assumpsit. Non est persona facta nova, dum pendium peccati mortem solvit indebite, in seipso
unitus est Deus homini; dus namque persons non et in suis omnibus victor fortissimus, et triumpha-
possunt una fieri, dus naturs una persona utique tor ementissimus, omnino destruit. Ascendit ad
solent uniri. Si persona Verbi assumpsisset perso- cmlos, a quibus nunquam recedit, sed ad nos hu-
nam hominis, Christus non posset unus, sed duo manitatem nostram descendit suscipiendo, et per-
prsdicari. At vero unus est Christus, non permi- acta obedientia, nostrs salvationis, ad confessionem .
stione naturs confusus, sed unitate persons per- dexters Dei Patris ascendit, et nomen quod est su-
petualiter indivisus. Omnibus, ait, qui solverit Domi- per omne nomen,et nomen cui omne genu flecti-"
num Jesum, anathema sit (I Joan. rv, 3). Nec ia tur, glortam scilicet quam semper habuit, secun-
morte est solutus, qui semper est unus. Homo quidum humanitatem nostram exaltatus accepit. Inde
dem assumptus est a Verbo Dei sub tempore, sed venturus est judicare vivos et mortuos, qui pro nobis
persona Dei et homlnis manet in sternitate, nec judicari venit in humilitate, venturus est judicare
prsjudicat tempus sternitati, sed sternitas prs- ijj omnes in majestate. Vivos, tunc corpore viventes
eminet tempori. Actus sane nullus imputatur na- inventes; mortuos, ante corporis vita solutos; vel
turs, sed solummodo persons. Igitur Christus vivos in bonis aliquos nondum manifestos, mortubs
non est recens Deus, sed ab sterno plenus et per- in malis, sed adhuc occultos. Credo in Spiritum
fectus. iEteraitate sua disponit universa, dispo- sanctum. Recollige, simul totum tene. Diu : Credo
sitione sua creat et ordiuat. Inter ista valde bona in Deum Patrem omnipotentem.Credo in Deum Je-
Satanas impius et homo devius sua sibi pessima sum Cbristum Filium ejus. Credo in Deum Spiri-
inseruere mala; his Satanas involutus malis mi- tum sanctum. Ecce fldes tua Trinitatem confitetur,
ser remansit et perditus; sed miseratione motus dum in professione tua Pater et Filius et Spiritus
Boster Samaritanus, hominem qui ab Jerusalem sanctus nominatur; quia vero Patrem et Filium et
descendebat in Jericbo, et incidit in latrones, quem Spiritum sanctum non deos, sed Deum prsdicas,
plagis impositis semivivum reUnquerunt, sua libe- Trinitatem in unitate, unitatem in Trinitato nobis
jare descendit gratia, ouram ejus egit, pro quo adorandam pie prssentas. Siquidem Pater et Filiua
1327 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHlEP. 1328
et Spiritus sanctus tres dicuntur persons non tem- X prsdicato. Divina quidem essentia non est saseepti"
poris emolumonto discrets, non locorum spatiis ab bilis contrariorum. Nihil ibi simile nostrorum prs-
invicem semots.sed inseparabiliter persistentes in dicamentorum. Tandem ad apostolicum fidei sym-
una et eadem Dei et Domini majestate.Non accidit bolum redeamus. Ibi fides in DeumPatrem et Filium
Deo ut Pater fieret, non accessit Verbo ut Filius es- et Spiritum sanctum, tants confessionis jugiter in-
set, non assumpsit Spiritus sanctus ut ex utroque tuendum proponit effectum. Hsc Trinitatis qus Deus
unus procederet. Etenim absque motu temporis, est indivisa confessio sdificat in nobis sanctam Ec-
absque dimensionis termino, sine omni variatione clesiam catholicam. Intra istam catholicam suscipi-
vicissitudinis, dum principium non habet et fine mus et amamus sanctorum communionem. In ea per-
caret, vera professio est. Deus est Pater, et Pater cipimuB peccatorum remissionem. Ex remissione
est Deus. Deus est Filius, et Filius est Deus. Deus peccatorum speramus cum sanctis carnis nostrs re-
est Spiritus sanctus, et Spiritus sanctus est Deus. eurrectionem in vitam sternam sine fine beataro.
In hac beata et immutabili veritate nec Trinitas di- Amen. Deo propitio suscepimus fidem catholicam.
vidit unitatem, nec unitas abigit Trinitstem. Nosse A fide videamus orationem Dominicam. Ab ora-
debcsquia hoiuini facto ad imaginem ct similitudi- tionc sepliformem suscepimus gratiam.: a gratia
nem Dei, hoc ineffabile mysterium catholics fidei _ surgamus ad beatitudines complendas in die ster-
Dominus Deus revelavit. Dnde ait: Nemo novit Fi- nitatis, in prssentia summs Trinitatis qus Deus
lium nisi Pater, et netno novit Patrem nisi Filius, est, quia omnia novit, et potest, et habet.
et cui voluerit Filius revelare (MaUh.xi, 27). Reve- Misericordias Domini in xternum cantabo (Psal.
latio hsc ex Spiritu sancto est. Sapientia donat LXXXVIII, 2). Psalmista propheticus miseros homines
hunc Spirilum sanctum,cujus delicis suntesse cum nos inspexit, et misericordem Deum desuper atten-
filiis hominum. Ausus est quidam aliquando didit.Videt misericordias, et gratias agit. Lstatur et
core: Hanc propositionem noa concedo : Deus est cantat, qui prius dolebat et flebat. Solerter intueba-
Pater, Deus est Filius, Deus est Spiritus sanctus. tur quia quotquot sub motu tcmporalium, sub casu
Hanc, inquit, rojicio, sed islam suscipio : Pater est mutabilium nascimur, temporali virtigine rapimur,
Deus, Filius est Deus, Spiritus sanctus est Deus. mutabilitatis voragine concludimur. His impliciti,
Iste ponit in prsdicato Deus, non vult poni in sub- cuncta qus trahimus, et perdendo colligimus, et
jecto Deus.Dementatus iste ex sua prsdicamentali colligendo perdimus. Hsc autem dum anxie tole-
eonstitutione, et more partium sscularis doctrins ramus, altiori dolore concutimur, quia hsc tam
nostrs; nescit quia Deus est Pater et Filius et Spiri- gravia, tam importabilia jure debito sustinemus,
tus sanctus, ct e converso Pater et Filius et Spiri- tum pro culpis nostris originalibus, tum pro volua-
tus sanctus Deus semper est. Veritas ista aoa est C tariis et actualibus; pro susceplis ex traduce, pro
humaas rationi subdita, nec temporalis potest in- completis ex opere; ex delicto propaginis, exsu-
telligentia videre divina; non enim sunt ei circura. perfluo criminis. Duo ista.originalia scilicet et actu-
scripta, unde nec deflniri, nec determinari ea pos- alia, reos non damnationi addicunt, morti subji-
sunt. Nomina et verba et dictiones qusUbet inven- ciunt. Sed, proh dolor! nec viribus fiostris, nec opi-
tionis humans noa possunt vobis ea incompreheB- bus propriis nostra potest aboleri culpa.vel amoveri
sibilia sicut sunt assignare. Deus quidcm, si more pcena; dum ista patimur, persspe dolendo qusri-
nostro dixeris, sigaificat substantiam cum qualitate, mus et dicimus: mala ista nostra unde proveniunt?
sic Pater et Filius et Spiritus sanctus pro nostra Summus et solus Deus creavit singula omnipotenter
consuetudine. Hoc modo proposita aliena sunt a si- omnia, et ea bona pro bonitate sua, intra qus nulla
•gnificatione divina. Deus enini non est substantia mala sunt condita, nec extra sunt aliqua. Nihil igi-
cum qualitate; non dicit, non agit aliquid apud se tur sunt qus dicimur mala. Attamea ista malitia,
cum actione vel passione; nihil est ibi dissonum, qua dicimur mali, quam non poneado, sed remo-
nihil varium. Eapropter ratum tenet fides catholica, vendo appellamus malum, sic dicitur non quia est,
quia PateretTilius et Spiritus sanctus non signifi- sed quia bonum non est. Nihil est itaque malum,
cant cum accidentali differentia seu contingenti JJ qui non estaDeoconditum.quicoBditorestuBiver-
proprietate. Deus non potest non esse Pater et Fi- sorum. NOBinvenis malum quid sit, sed mirum
Uus et Spiritus sanctus. Pater et Fiiius et Spiritus ia modum, coatra omaem rationis intuitum, in
sanctus non possunt non esse Deus. Ista dicimus mente rationali angeli et hominis frequenter inve-
quia plures esse deos omnino negamus. Si enim nis ipsum; prster in illis, malum nusquam et aua-
essent plures, essent utique differentes; si essent quam reperire poteris. Quid igitur est? Scito tum ia-
differentes, alius alio plus minus haberet, sicet im- vestigatione subtili, quia malum hoc dicitur, a de-
perfecti remanerent et insufficientes. Aitdemus ila- fectu boni seu privatione charitatis.Charitatem sane
que, et contra leges disputationis philosophics, tam homo, quam aageluserga Deum habere debuit,
cum de Deo loquimur, hoc inferimns : si plures, ut eum,a quo bonus factus est, pie cognosceret,
et nullus. Idipsum Deus est simplex, et perfectum sequeretur, amaret, et amoris merito se ipsum
donum essentialiter est: nihil ibi ex prsdicato re- supra se humiliter elevans, et libero arbitrio, uni-
funditur in subjecto, nihil in subjecto crescit in versa transgrediens, Deum invisibilem, summum
1329 DE PIDE CATHOLICA ET OR. DOMINICA. 1350
et omnipotentem oculo charitatis aspiceret; et sic, A , manu Satans, cui male credidit, miser et indigus
exuta omni mutabilitate sua, ex ipso, et per ipsum remansit. Ecce casus hominis, ecce ruina genoris
et in ipso sine fine beatus maneret. De hoc tanto humani, ecce perditio universs cnrnis.; sed mise-
ac prscellenti bono theologus illo locutus est, di- ratio divina incomprehensibili et ineffabili bomtate
cens : Similes ei erimus, quia videbimus cum sicuti sua miserum istum respexit; qui licet peccator
est (I Joan. i, 2). Ab hoc intuitu tam sanclo, tam fuerit, peccatum tamen non invenit, sed ab inven-
supereminenti vetustus ille Satanas statim defecit, tore, Satana scilicet, perniciose suscepit. Ad huno
qui nec bonum aliquod unquam agere coepit. llle, de manu Satans misericordiler eruendum, missus
inquit Dominus, ab initio mendax (Joan. vin, 44) : a Deo Patre Dei Filius, Patri coomnipotens et co-
mendax ab initio, non s us eonditionis, quia eum aeternus, contra superbiam humilis descendit. Qui
bonus Conditor bonumsicut cstera omniafecit;sed Deus est, homo fieri voluit: idem quod fuerat per-
ab initio sui mendacii, quo statim cecidit, ubi ait : sistens, assumpsit hominem, utraque essentia Dei
Ponam sedemtneam ad aquilonem, et ero similis Al- et hominis permanente in unitate persons. Miseri-
tissitno (Isai. xiv, 13). Ponam sedem meam elatio cordiam et miserationem induit, peccata noslra in
superbis est. Ad aquilonem prssumptio rapinsest. corpore suo tulit, regnum Satans in nobis de-
Ero simUis Altissimo idololatris prodigium est. Sa- -. ] struxit, et regnum humilitatis, everso regno super-
tanas elatus,prsoccupator avarus, posuit in coelum bis, in nobis virtutibus ex alto collatis, Sapientia
os suum, falso se efferens tanqnam Deum.Iste non qui Christus est sdificavit. Super hoc Propheta
Dominum sibi, sed seipsum superbiendo prstulit coofortalus psallebat in Spiritu sancto : Misericor-
Domino. Suo mendacio sedem sibi ponere voluit dias Domini in xternum cantabo (Psal. LXXXVIII, 2).
Nunc itaque in regno Christi renascuntur homines
aquilonem; quem non creaverat occupare prs-
in Spiritu sancto, et novi sunt; induuntur virtute
sumpsit; quod non erat, Deum se facere invalidus
et insipiens assumpsit. Econtra Dominus dicit: Ego ex alto, et sancti sunt. Regnum hoc non est de fa-
sum Deus et non est alter, et prxier me non est alius cultatibus terrenis, fallacibus et caducis; sed ex
virtutibus septiformis gratis Spiritus sancti, ster-
(Gen. XLI,13). Igitur Satanas origoschismatis.fons nis et beatis. Stat Apostoli sententia, qus clamat:
avaritis,puteus hsresis, contra liberum arbitrium Vbi abundavit delictum, superabundavit et gratia
atans, quod babuisse debuerat, sed nusquam ha-
buit, recte cecidit suo mendacio collisus, cum suis (Rom. v, 10).intra Septem quidem sunt Spiritus sancti
a ccstu charismata, qus sunt omnia bona, extra qus
sequacibus beatorum penitus est exclusus. nulla penitus nisi mala.Sunt igiturista charismata
Hic ejus a Deo defectus, hic ejus a debits charita-
et per Jesum Christum obtinenda pre-
tis arbitrio recessus, hic a naturali intelligentia ca- (C requirenda,
cibus : Ego, inquit, mittam Spiritum Patris mei in
sns : malum est ipsi, malum exsecrabile, malum vos. Cum autem venerit Spiritus ille veritatis, doce-
inexpiabUe, malum Satans proprium. Sic enim bit vos omnem verilatem (Joan. xvi, 13). Hunc Spi-
de eo Dominus in Evangelio dicit: Cum loquitur ritum veritatis mendax ab initio Satanas non atti-
mendacium, de propriis loquitur, tnendax enim est et git; hunc Adam parens noster prsvaricando per-
pater ejus (Joan. vm, 44), mendacii scilicet quod didit; sed in regno humili, pacifico, spirituali, in
invenit. Ecce malum Satans quo occidit. Vide tan- Ecclesia Catholioa,de qua princeps vi ejectus est,
dem malum homiuis, quo a Deo recessit. Adam dantur septiformis
Spiritus sancti dona mirifica.
maximus nostrae prsvaricationis auctor primus.et Ad hsc impetranda Jesua Christus septem vobis
iste rationali intelligentia claruit, qua liberi viri-
preces instituit, ut dona precibus impetrentur, et
bus arbitrii, quod ei contulit Deus, tantorum lar- donis septem beatitudines acquirantur, et intra
gitorem munerum benedicere semper et amare de- septem dies visionis divins perenniter babeantur.
buit: sed beneficiis ingratus, a ligno vits, quod ei 1. Sic, inquit, orabitis : Pater noster, etc. Preces
Deus edere concesserat, prsvaricando recessit, et istas renati in baptismo.sanctificati in Spiritusan-
ad lignum scientis boni et mali, quod ei Deus in- cto, sancti filii Dei cum Christo orantes dicunt,
terdixerat, inobedienter accessit, falso audiente : ijj audiuntur, et dona percipiunt. Preces istas man-
Eritis sicut dii, scientes bonum et malum (Gen. davit Filius Dei dicendas Patri, ut ex nomine ejus
m, 5). Mandato Dei transgresso, primi illi mas- sanctiflceatur filii, ut regno ejus adveniat in san-
culus et femina, qui Adam vocati sunt, ambo ctificatis, ut in regno ejus flat voluntas ipsius in
ceciderunt. Similitudinem deorum male quidem filiis obedientibus, ut voluntati ejus obsequentibus
affeetaveraat, et similes fieri pecorum meruerunt, panis vits detur quotidianus, ut filiis summi Pa-
etanimales facti, aaimalium pellibus induti sunt. tris menss participantibus, adhuc sub ignorantia
Qui ad imaginem Dei facti fuerant, Dei similitudi- et debilitate versantibus, debita dimittantur. Sci-
nem amiserant, a loco voluptatis expulsi suat, et mus, inquit, quia in multis offendimus omnes (Jac.
ad loca dolorum ia vallem miseris corruerunt. m, 2); et bis dimissis, in tentationibus non indu-
Ecce malum hominis qui a Deo recessit, qui a cantur, quibus in prssenti etiam sancti vexantur;
cbaritate defecit, qui libertatem arbitrii rationa- unde bene precantur, ut a maloquantqciusliberen-
hs obduxit, et capiditatibus suis colligatus, in tur. Sed verba ista vel quslibet alia cur dicantur
ei qui omnia novit? Scit quidem ipse omnia qus A charitas facit, unde dicit regaum Dei intra vos est,
nobis sunt necessaria, et ipsi cura est de nobis. in nobis quam multis deficit, et iniquitas nostra
Si, inquit, vos cum sitis mali, nostis bona data Spiritui sancto sspissime resistit. Econtra filius
dare filiis veslris, quanto magis Pater vester de ccelo humilis precatur et orat, ut in se et in quibuslibet
dabit Spiritum bonum petentibus sef (Luc. xi, 16). debilibus filiis regnum Dei veniat, confortetur et
Petamus igitur, et audiamus Patrem dicentem no- proficiat. Regnum Dei sdificat Christus, non in-
bis : Petite et accipietis, qumrite et invenietis, pul- crementis corporalibus, sed virtutum profectibus.
sate et aperietur vobis. Omnis enim qui petit accipit, Regnum hoc humilitas custodit, ne superbia irre-
et qui quxrit invcnit, et pulsanti aperietur (ibid., 9). pere possit. Unde bene sequitur :
Nobis itaque utilia sunt verba qus Patri dicimus, 5. Fiat voluntas tua. Quid petit? Nonne ipse est
qui debilitate premimur, qui ignorantia retarda- qui omnia quscunque voluit fecit ? Non est certe
mur, dum in prssenti sub mutabilitate versamur. qui ejus resistere possit voluntati. Sciendum au-
Verbis quidem sanctis edocemur, et ad petendum tem quia in nobis, in nostris scilicet affectibus
excitamur, et orantes ab Omnipotente dona susci- spontaneis, tam cogitationum quam locutionum
pimus. Dicamus itaque confidenter, dicamus Pater simul et actuum eam fieri deposcit, ut. qusramus
noster. Qui filii non sunt, hoo dicere non possunt. n qus sunt ea qus nobis imperat, et servemus qus
Humilis filius, qui Deum suum patrem fldeliter fieri mandat. Sicut in cmlo et in terra. Dicit Psal-
orat, omnia se impetraturum certissime sperat. mista : Cmlumcmli Domino, terram autem dedit fi-
" Pater
noster, inquit: bene noster apponit, qui cha- liis hominum (Psal. cxm, 16). In illo coelo coeli
ritate trahitur-,- et ad tanti Patris bonitatem unde- Dominum et agnoscunt et diligunt. Sic et ia terra
cunque fllios adventare lstatur. Sic Filius, essen- fleri peroptat, ut eum ei hic agnoscamus, et agni-
tialiter in sinu Patris genitus, noluit esse solus, tum diligamus. Vide quia ista tria qus prsmissa
sed humilis descendit, et humiles quosque fllios sunt, nomen, regnum, voluntas, Triaitatis summs
summi Patris fleri voluit. Quotquot, inquit, recepe- nobis notitiam faciunt. Recte enim nomen Patris
runt eum, dedit eis potestatem Filios Dei fieri, his prsnotatur, adoratur, cujus paternitas in coelisest
qui credunt in nomine ejus (Joan. i, 12). in terra nominatur. Regnum Patris est Filius,
Z.Pater noster qui es in cmlis.Quidest quod dicitur qui vetusti diaboli regnum destruxit in nobis,
ln coelis, cum ubique idem ipse omnipotens glo- et novum de novitate Spiritus sancti de nobis
riosus habet persistere ? Apostolus ait: Ex ipso et effecit; regnum non hujus terrens mutabilitatis et
per ipsum et in ipso sunt omnia. Attende quia cum caducs volubilitatis, sed regnum virtutibus consi-
ubique est Deus, non tamen ubique cognoscitur. tum in coelestibus permansurum. Non est, inquit
Sed et ubi agnoscitur.non tamen ab omnibus ama- C Dominus Pilato,ra/num meum de hocmundo(Joan.
tur. At vero in coelis, in quibus cum Deo feliciter XVIII,36).De his autem quod Dominus sibi regnum
vivitur, in quibus malum penitus non invenitur in fecit, Petrus apostolus dioit: Vos estis genus ele-
quibus sola charitas collstatur, in illis specialiter ctum, regale sacerdotium, gens sancta, populus ac-
Deus est, Deus agnoscitur, Deus amatur. quisitionis,ut virtutes annuntietis ejus, qui de tenebris
3. Sanctificetur nomen tuum. Nomine summi Pa- vocavitvosin admirabile lumen suum (I Petr. u, 9).
tris nihil sanctius, aihil beatius. Sanctificatio ejus Sunt itaque regnum summi Patris isti in Christo,
nec incipit, nec desinit; nec augeri potest, nec mi- et Christus in istis. De hoc novo rege novi regni
nui. Sanctiflcatio siquidem nominis Patris magis fundatore patriarcha prsdixit: Veniet qui mitten-
pensatur in filiis. In lamina aurea nomen tetra- dus est, et ipse erit exspectatio gentium, in ipso gen-
grammaton sanctum Domino scriptum ferebat.Aa- tes sperabunt (Ge».XLVii,10).Sperantesin eo regnum
ron in fronte sua, et sic coram flliis Israel sancti- ejus erunt. Quod proposuimus prosequamur. Vo-
ficatus apparebat. Ibi sanctiflcatio flliorum prsfl- luntas Dei Patris et Filii est Spiritus sanctus, qui
gurabatur, qus per Spiritum sanctum in nobis est summa charitas, quo Deus omnia fieri voluit et
edita prssentabatur. E contra fllii qui simllitudi- facta sunt : qus Deus facta vidit ut maneant, et
nem patris sui nec vita tenent, nec moribus, no- rj bona sunt : bona quidem pro auctore, pro natura,
men patris sui non sanctificant in semetipsis, sed pro conditione, licet qusdam mala dicantur pro
dissimiles facti cadunt a nomine tanto,et jure filio- defectu boni, pro abusione liberi arbitrii, pro pri-
rum privantur hsreditario. Quia, inquit, nott saiv- vatione charitatis. His omissis, fidelis anima, ve-
ctificastis me coram filiis Israel, non introducetis po- nerare semper et adora ineffabile nomen Patris te-
pulum istum in terram, quam repromisi patribus ve- tragrammaton, sanctum Domino, prsmonstratum
stris (Deut. xxxn, 51). Deinde filii qui nomen pain fronte summi pontificis. Adora omnipotentiam
tris sanctificant in semetipsis humiliter ei dicunt. regni, quo ascribuntur Filii perpetuo regnaturi.
A.Adveniatregnum frtum.Superhoc Prophetadicit: Adora unitatem voluntatis, qus nomen Patris et
Regnum tuum, Domine, regnum omnium sxculorum regnum filii stabilitate persistunt indissolubili :
(Psal. CXLIV,13). Regnum ejus manet indissolu- Ego, inquit Filius, ego et Pater unum sumus (Joan.
bile, perseverat immotum et stabile. Vide igitur x, 30): unum, quia Spiritus sanctus semper est
quia regnum Dei quod in prssenti Ecclesia jam Patris et Filii essentialiter unus. Summa vere Tri-.
1333 DE FIDE CATHOLICA ET OR. DOMINICA. 1334
nitas Pater et Filius et Spiritus sanctus, non tres A minus prxcepit ei, ut malediceret David (II Reg. xvi,
dii, sed unus singulariter adorandus, non pro Tri- 10). Idem quoque Domino dicit : Cum sancto sanc-
nitate divisus, sed pro unitate collectus, non intus eris, et cum viro innocenle innocens eris, et cum
tervallis temporum effusus,non locorum partitione electo electus eris, et cum perverso perverteris (Psal.
distractus, non graduum promotione sejunctus, xvn, 26). Pervertitur Dominus, quotiescunque
regnat et imperat per infinita sseula ssculorum. malis cooperatur. Pervcrtitur Dominus, ubi ad
6. Adorato Domino, jam nunc sequentia vide- Satan super Job italoquitur: Tu atitem commovisti
amus, et in prssenti, quia necessaria, requiramus me, ut affligerem eum frustra (Tob. n, 3). Et ad-
nobis. Panem nostrum quotidianum da nolis hodie. jecit tradens eum in manu S&tm:Eccein manu tua
Quis iste panis ? Dominus ita dicit : Ego sum pa- est, verumtamen animam illius serva (Job. n, 6). De-
nis vtvus qui de cmlodescendi (Joan. vi, 34;) et: Pa- nique mendax spiritu a Deo mittitur, ut rex Achab
nis quem ego dabo, caro mea est pro sxculi vita decipiatur. Decipies, ait Dominus, et prxvalebis.
(Joan. v, 52). Qui hoc pane vivit, cuncta bona pro- Egredere el fac ita (III Reg. xxix, 22). Et ad prodi-
veniuut ei. Panem, inquit, nostrum audet dicere torem suum : Quod facis, inquit, fac citius (Joan.
fides filiorum quotidianum, hunc Matthsus evan- xm, 27). Summa quidem dictante justitia, licct no-
gelista substantialem appellat. Super morem nam- t> bis occulta,Dominus inducit malos ad agenda mala,
que nostri panis terreni, vivus est et coelestis pa- qus nunquam in aliis aliquis agere potuit, nisi
nis quotidianus et supersubstaatialis.Noster nam- cum eum Dominus induxit. Ecce impotentia malo-
que pauia dum comeditur ipse consumitur. At illo rum tantum patitur omnino defectum, ut mala
supersubstantialis et quotidianus assidue comedi- qus eorum sunt, ipsi nequcunt facere, donec a
tur, sed non consum:tur, totus et integer vivus et Domino agendi potestatem accipiant.
verus permanet. Totus est in ore singulorum qui 9. Ne nos inducas in tentationem. Hic est sum-
eo pascuntur, totum sumunt et non minuitur. Da mopere timendum, et humili deprecatione diccn-
nobis. Noster est, sed non a nobis. Habere non dum : Pater misericordiarum et Deus totius consola-
possumus, nisi dederit; datum non tenebimus,nisi tionis (11Cor. i, 3), qui consolaris et misereri non
servaverit. Da nobis hodie. Hodie continua largi- dcsinis, ne peccatis nostris exigentibus, nobis male
tione. Audi requirentem : Domine, semper da no- perversis, ip3e nobiscum juste contra nos perver-
bis panem hunc. Panis iste datur filiis et vivifican- taris. Si in tentationem videris perducendus, da
tur. Istovivunt et deificantur. Ipsumverejam tene- poenitentiam,muta ,judicium,dacumtentatione pro-
musperfidem,vivificatipostmodumnon insnigma- vectum.Non abjicias nos.sed audi supplicantes fi-
te, sed per speciem.Ipsum verojaminprssentico- lios, audi poenitentes reos, miserere nostri. Libera
medimus.et ipsi qui vita est conformamur.et in fu- C nos a malo, nostro pariter et a Satana malo.malo-
turo cum angelis et omnibus sanctis.nec fructu li- rum inventore malo, et omnium malorum sugges-
gni vits in paradisoterrestri,sedvitaipsaperquam tore pessimo.
subsistunt omnia perfruemur in paradiso coelesti. 10. Auditis a Domino septem precibus,audiamus
7. Interim autem ut quietius panem supersub- et septem dona Spiritus sancti,qus septem preci-
stantialem comedamus, supplicamus Patri: Dimitte bus habent promereri. Ipse qui septem preces do-
nobis debita nostra; qui pascimur de mensa Domi- cuit, ipse idcm septem dona Spiritus sancti nobis
nica, ne, debitisastricti,retardemuratantijucundi- in se ipso qusrenda simul etinveniendaproposuit,
tate convivii : Sicut et nos dimittimus debitoribus teste Isaia qui ait: Egredietur virga de radice Jesse,
nostris. Qui immunem se esse desiderat, debitores et fios de radice ejus ascendet, et requiescet super
8UOB faciat. eum spiriius Domini; spiritus sapientix el intellectus,
* immunes tanquam seipsum
8. Et ne nos inducas in ientationem. Videtur quia spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientix et
debuerat dixisse rectius defende nos, ne induca- pietalis, el replebit eum spiritus timoris Domint
mur in tentationem. Deus enim neminem ad malum (Isai. xi, 1-3). Ecce dona in ipso inventa, ab ipso
trahit,neininem tentat.ut ad malum inducat. Ipse requirenda, Patre largiente suscipienda. Septem
est enim qui vult omnes homines salvos facere.No- jj dona septiformis sancti Spiritus surit gratia. Audis
stris nos potius malitiis tentamur,et ad malum tra- eum septiformem,ne sentias esse multiplicem. Di-
himur; sed si forte consideras, recte petiit ne nos visiones, inquit, gratiarum sunt, idem autem sptritus
inducas. Non est enim cujuscunque diaboli vel ho- (I Cor. xii, 4).Adoramus quidem Spiritum sanctum
minis posse "aliquod malum facere.nisi Domino fa- cum Patre et Filio essentialiter unum, sed effundit
ciente. Exlra Deum mali mala facere semper innobis largitionegratuitaseptemdona charismatum.
tendunt; sedsine Deo,quipereosmala benejugiter Spiritus sanctus in precibus ipso aspirante qusri-
operatur operari non. possunt. Super hoc pro- tur, in donis suscipitur, in effectu cognoscitur. Igi-
pheta dicit: Non est malum in civitate quod Domi- tur, Domino mandante,prstaxatas preces humiliter
nus non fecerit (Atnos. m, 6). Induravit, inquit, Do- offeramus, ut a summo largitore, a clementissimo
minus cor Pharaonis(Exod. x, 1). Et ad Pharaonem Patre charismatum dona capiamus. Oremus igitur
Dominus ipsc:M hoc ipsum excitavi te (Rom. ix,17). ut in nobis nomcn Dei sanclificetur,quo sanctificati
Et propheta.super maledicente sibi.respondit: Do- spiritum sapientis suscipiemus in nobis,quo sapi-
eates facti agnoscemusPatremesseatialitersapieB- A tendit. Orate, inquit, ne intretis in tentationem
tem, adorabimus orrmipotentem, diligemus omnia (Matth. xxvi, 41), quam nemo invadit, nisi cum Do-
filiis largientem. Eapropter regnum Patris oinni- mino tenuerit pietatem. Antiquus tentator, teste
potentis omnia largientis supplices in nobis adve- Domino, expetivit apostolos ut cribraret, scilicet
nire qusramus. Ibi datur spiritus intellectus, quo tentatione, et tentati sunt ita quod relicto Domino
filios in Patre, et Patrem in filiis conregnare in fugerunt.Petrus autem non solum fugit,sed et ne-
prssenti credimus.in futuro videbimus. Nunc abs- gavit: Judam vero proditorem factum furem pessi-
condita est, inquit, vita vestra cum Christo in Deo, mum ab apostolatu prolapsum absorbuit totum.
cum autem Christus apparuerit vita vestra, tunc et Nemo itaque prssumat, nemo de se confidat. Qui
nos apparebimus cum ipso in gloria (Colos. m, 3). stat videat ne cadat,sed in spiritu timorisdeprece-
Ad hoc consequendum voluntatem Patris in nobis tur Dominum,et dicat: Libera no* a malo. Non po-
fieri deposcimus,et spiritum consilii a Patre susci- test homo omnino liberari,ni maneat in spirita ti-
pimus.Prscipuum namque consilium a Filio Patris moris Domini, et protegatur a sanguine Agni pa-
unigenito nos supplices adoptati audivimus. Non schali, angelo percutiente omnia primogenita Mgy-
veni, inquit, voluntatem meam facere,verum ejus qui pti. Sub hoc timore spiritus Domini, esis agni pa-
misit me Patns (Joan. v, 30). Noluit Satanas volun- n schalis carnibus cum azymis,cum lactucis, angelus
tatem Dei sequi, sed suam tenuit: unde et digni- transivit, Israel profunda Rubri maris,vastam ere-
tatem glorias coelestis perdidit, quia spiritum con- mum pertransiit, Domini mandata suscepit, hostes
"silii nunquam attigit. Sic et primi parentes nostri superavit, terram promissionis prscellentem in
lignum vitsperdid.erunt, quia spiritumconsilii non bonis possidendam intravit,et ubique triumphator
tenuerunt. Proindo filii tenentes voluntatem patris, exstitit, quandiu sub timore Domini militavit. Ti-
panem quotidianum et supersubstantialem, panem mor iste non est peccati, sed Domini; non timor,
qui de coelo descendit orant sibi dari. Hunc ut co- quem foras charitas mittit, sed quem charitas ele-
medant necesseesteoshabere spiritumfortitudiais, vat. Timor est filialis, qui semper timet offendere
ne Satanas ille panem vivum in prssenti tempore Dcum Patrem, semper intendit evitare peccatum.
eis valeat auferre, qui parentcs nostros olim sepa- Timor iste initium est sapientis, timor est qui per-
ravit a ligno vits, qui etiam discipulos Christi ab manet in ssculum ssculi. Permanet in Domino
esca Dominica separavit.Ubi enim Domiaus dixit: Jesu et in omnibus Ecclesis catholics flliis. Reple-
Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et bibe- bit, inquit, eum spiritu timoris Domint (Isai. xi, 3).
ritis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis Ipse Deus ex Deo et cum Deo Patre unus spiritum
(Joan. vi, 53), quidam dixerunt: Durus est hic ser- timoris sicutetcoetera charismatadonatetiBfuadit.
mo, et quis potest eum audiref (Ibid., 60.) Et multi C Factus homo nobiscum ea suscepit : similis nobis
nequitia spiritus obcscati abierunt retrorsum, et pro conditione nostrs naturs ; dissimilis nobis pro
jam non cum Jesu ambulabant.Reliquis autemait: libertate justitis sus.Ad hunc suspirabat, qui olim
nunquid et vos vultis abire ? At Petrus,spiritu forti- riamabat: Rorate cmli desuper et nubes pluant jus-
tudinis indutus, ait : Domine, ad quem ibimus ? tum, aperiatur terra et germinet salvatorem, et justi-
Verba vitx xternx habes (ibid., 68). Sumendus est tia oriatur simul (Isai. XLV,8). Nos miseri cum
itaque iste cibus in spiritu fortitudinis, quem non peccatis nascimur, iste sine peccato natus aostra
habuit qui ad coenam hanc vocatus excusavit, qui peccata talit non sua,quia, nulla habuit. Cum jus-
villam elatus emit, qui juga bonum quinque pro- titia exortus est, quia de Spiritu sancto ex Maria
bare avarus intendit, qui uxorem duxit,carnis ille- virgine natus est.Ego.inquit Dpminus, creavi eum
cebris deserviens ; his exclusis illi forles convivs sine carnis concupiscentia ex virginia integritate.
filii fiunt summi Patris. Verbumenim caro factum est et habitavit in nobis,
H. Sed quia dum in prssenti vivimus, ad multa et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Vnigeniti a
debiles et ignorantes sumus,orandum est ut debita Patre, plenum grattx et veritatis (Joan. i, 14).
dimittantur nobis, dum caro repugnat spiritui, et 12. Iste ad imaginem et similitudinem Dei secun-
spiritus carni.Ad hoc datur nobis spiritus scientis JJ dum hominem factus est,perfectus Deus, perfectus
a Patre bonorum omnium largitore.ut sciamus di- homo ; non duo,sed unus in unitate persons nobis
mittere, sicut dimitti desposcimus nobis.Dimittite, redimendis est datus. In eo non repugnavit caro
irtqait,et dimittetur vobis; et :Sinon dimiseritis, nec spiritui, nec spiritus carni; sed sanctas etsanctifi-
Pater vester ccelestis dimillet vobis (Matth. vi, canssemperest:Apeccatis nos redemit,et redemptis
15.) Propter hoc recurrimus ad Patrem, suppli- gratiam prsstitit. Septem precibus nos informavit.
cantes ei nenosinducatin tentationem,sedpraebeat Septem donis sanctiSpiritusnosditavit.septem bea-
Spiritum sanctum pietatis. Hic habemus intelligere titudinum gloriam prsparavit percipiendam in dies
pietatem, non ad quoslibet fusam misericordiam, plenosvisionisDei,perfectosinsternitatesimilitudi-
Bed assiduam divini obsequii singulariter debitam nis beats Trinitatis.qus in singulis oculo charitatis
servitutem. Qui adhxret Deo, inquit, unus spiritus tota cognoscitur,et una in omnibus adoratur.Igitur
est cum ipso (I Cor. vi, 17). Non potest igitur tenta- qui preces,eo docente.cognovimus.quiipsolargiente,
tione dejici,qui ad Deum spiritu pietatisjugiter in- donasuscepimusbeatitudinesquasnobisprsparatre.
quiramus,etad diesvisioaisDei suspiremus: Melior A. j gaudio.Iste ne inducantur ia tentationem, labenti-
est,mqait,dics unus in atriis super millia(PsalLxxxm, bus filiis prsstat auxilium, largitur in tentatione
HJ.Dies Domtniin atriis Ecclesis prssentis melior provectum.quibus dicit : Confidite, quia ego vici
est csteris; sed dies Domini in sternitate beatitu- mundum (Joan. xvi, 33). Hos in spiritu pietatis mi-
dinis indeficientibus exuberat bonis. Ipse in Evan- tes facit, ut in terram beatitudinis sterns posses-
gelio nobis beatitudines proposuit dicens : Beati sores beatos ascribat in diebus pacis plenitudinis
pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cmlo- Dei. Postremo mirificatus iste filios liberat a malo,
rum. Beati mUes, quoniam ipsi possidebunt terram. sub spiritu timoris eductos, facitque beatos, dans
Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Beati eis pro paupertate prssentium,regnum ccelorum in
qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi salu- sscula dierum sternorum.
rabuntur.Beati misericordes, quoniam ipsi misericor- 14. Agnosce igitur quia petitiones orationum, et
diam coasequentur. Beati mundo corde, quoniam ipsi merita donorum spiritualium, acquirunt prsmia
Deum videbunt. Beati pacifici, quoniam filii Dei vo- beatitudinis et glofiam dierum fine carentium.Quia
cabunlur (MaUh.v, 3, 9). vero quosque bonos in prssenti vita degentes, in-
13. His ex ore Domini auditis, pensare debemus, sequuntur persecutiones, odia, maledictiones, et
et septem preces Dominicas, et septem sancti Spi- g' his similia,recte superapposuit post septem prsce-
ritus dona, et septem beatitudines superappositas dentia, dicens : Beati qui persecutionem patiuntur
pia consideratione recolendas, et dies Domini sole propter justitiam, etc. (Matth. v, 10. Dicit Aposto-
justitis prsclaras. Scimus enim quia fides in pre- lus : Omnes qui volunt in Christo pie vivere, perse-
oibus operatur, quia in donis spes certa levatur, cutionem patientur (II Tim. m, 12). Caro siquidem
quiainbeatitudinibuscharitasgloriatur,quiaindie- quam de Adam trahimus, contra spiritum movet
bus Domini sancta Trinitas omnia in omnibus ope- concupisccntiam, concupiscentia oculorum vanam
ratur. His quatuor intenti, quicunque filii nullo suggerit gloriam.ambitio ssculi fert avaritiam.Ve-
tentationum turbine superantur. Hostes enim suos tustus Satanas effundit nebulas errorum, ut prs-
orationibus repellunt, armis charismatum conte- pediat iter electorum, ssva manus principum pie
runt, bealitudinibus transcendunt, in diebus Do- viventes persspe tormentis afficit. Sed audiunt isti
miai perenni gaudio conquiescunt. Felix est iste: eum qui dicit Christus passus est pro vobis, vobis
progressus.qui ab humilitate precum scandit ad ho- relinquens exemplum, ut sequamini vestigium ejus,
norem donorum, sublimandus ad gloriam beatitu- qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in vita
dinum, permansurus intra dies sterns felicitatisi ejus (I Pelr. n, 21). Confortat Apostolus eos qui in
in prssentia divins majestatis. In his agnoscitur Christo patiuntur. Si, inquit, compalimur, et conre-
noster dux iUe mirificus, qui via, veritas et vitai C gnabimus (II Tim; u, 12). Et ne quis desperet in
nominatur, adoratur, amatur, qui dies sternitatis i tribulationibus, proclamat Apostolus dicens ; Glo-
tenet in dextra Dei Patris. Ipse quidem via nobisi riamur in tribulationibus, scientes quod tribulatto
est in precibus, veritas in donis, vita in beatitudi- patientiam operatur, patientia auiem probationem,
nibus,gloria in diebus septem permanentibus.De eo» probatio vero spem, spes autem non confundit :
Psalmista dicit: Scitote quoniam mirificavit Domi- quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris
nus sanctum suum, Dominus exaudiet me cum cla-• per Spiritum sanctum qui datus est nobis (Rom.
mavero ad enm (Psal. IV, 4). Ipse quidem dicit :: v, 3-5).
Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me- 15. Sed nec prsterire debemus quin humiliter
iptum (Joan. xu,32). Trahit dum sanctificat nomen attendamus,quia Jesus Christus descendens a sede
Patris in nos, et sapientis spiritum nobis infundit, majestatis,nos miseros et abjectos qussivit, et se-
et pacificos facit et beatos,quia vocabuntur filii Dei ptem precum remedia nobis contulit, qus ab alti-
in dies sterns visionis Dei. Ipse quoque qui omnia tudine sua usque ad infima nostra septem gradus
trahit ad seipsum in vobis saactificatis ex nominei proposuit.Etenim a sanctificatione nominis summi
Patris regnum constituit,et spiritum intellectus in- Patris incipiens.usque ad malum nostrs confusio-
fundit, quo mundicordes facit visioae beatos Dei,, Jj nis, a quo nos liberat,ordine septenario descendit.
iatra dies divins contemplationis.Sed et in quibus Sicetforma pari septem dona Spiritus sancti a pri-
regaum sdificat, his voluntatem Patris tenendam mo usque ad ultimum Beptempliciter nobis digna-
maadat, et spiritu consilii perornat, ut misericor- tus est impertiri. Qui a Spiritu sapientis usque ad
des facti,pro misericordia beati permaneant in cla- spiritum timoris Domini septem charismata diges-
ritate dierum Domini. His voluntatem Patris ser- sit.Beatitudines vero quas prsparat in futuros, ab
'
vaatibus pro misericordis saactis operibus panem infimo usque ad summum ordinat,sicut nos ab in-
prsparat, et spiritu fortitudinis eos roborat, ut; feriori nostro usque ad superiora sua divina et
esuriendo justitiam, eos tandem plena saturitate i beata clcmenter elevat, qui Deus essentialiter per-
beatos efflciat, ad dies refectionis sterns perducat. manens.homo fieri voluit, et homines sibi per gra-
Hic absolutos a debitis, sicut ipsi dimiserunt debi- tiam adoptavit, et participatione gratuita deos fa-
toribus suis, per spiritum scientis ab omni luctu cit.Hi per gratiam deiiicati, jam noa intelligent in-
consolatos efficiet beatos in sterno dierum Domiai visibilia Dei per ea qus creavit, per ea qus fecit,
sed in ipso Creatore cognoscent omnia stabilia et A.qus comprimuntur et maria appeUantur pro. infl-
immota, ut in arte ips&.Quodfactum est in ipso vita delitatis amaritudine et iniquitatum colluvione. Et
erat (Joan. i, 4). Ibi cognoscuntur omnium muta- bencdicitur firmamentum, coelum, quia regnum
bilium rationes immutabiles, et causs mutabilium Christi in manu summi Patris et virtute Spiritus
immutabiliter persistentes.Omnipotentia consilium sancti a terreni3 et mutabilibus exaltatum, factnm
manet immotum superuniversa multipliciter fluida est ccclum. De hoc cslo Dominus dicit : In domo
et labentia, super bona pariter et mala; operatur Patris mei mansiones multx sunt (Joan. xrv, 2 ;
enim Deus per bonos pariter et malos, per bonos mults pro diversis meritis eharitatis unione con-
bonis in bonum; per malos malis in malum. Sa- junctis. Domus ita regnum est summi Patris, re-
pientia quidem ludit in orbeterrarum:hancsancti gnum vits et pacis.In die secunda; secunda non
vident et diligunt, et diligentes persistunt beati in sub elogio temporis, sed sub gratia iterats consi-
die Domini,qus clara et manifesta perenniter est. derationis.
In die illa, inquit, cognoscetis quia ego in Patre, W.Dixitque Deus: Congregentur aqux qusesub coelo
etPater in me est (Joan. xiv, 20). Hsc est illa se- suut in unum locum,et appareat arida (Gen. i, 9)..
ptima dies, in qua Dei requies ab omni opere suo Et in consequenti ait: Germinetterra herbam viven-
oommeadata est. Moyse narrante didicimus quod o tem et facientem semen, et lignum pomiferum faciens
creator Deus sex diebus omnia opera sua feoitfor- fructum (ibid., 11). Dicta sunt hsc in steraitate, Et
mavit, complevit; simul feoit, distincte formavit, factum est ita, apparuerunt facta cum tempore.
"perfecte complevit. Simul pro substantia, disttncte Hsc terra mater est Ecclesia. Deus fundavit eam
pro forma, periecte pro natura. Ista pro tempore super maria, prsparavit super flumina, super ma-
seriatim dicimus.quia Deum sine tempore in prin- ria.super instabilia mutabilium.super fiuminama-
oipio pariter edidisse sentimus. Super his Moyses lorum impugnantium.Inter ista filii, quia suis viri-
scripsit, nobisque mandavit: bus nequeunt expcdiri.petunt in seipsis voluntatem
16. Dixit Dnminus : Fiat lux,et facta est lux (Gen. Patris fleri. Unde et datur eis a Patre spiritus con-
i, 3), et sic de csteris omnibus senaria narratione silii, fluntque misericordes aliis.qui misericordiam
prosequitur, quibus ea qus in Ecclesia Dei fieri volunt sibi a Patre prsstari, ut producant herbas
oondiximuB,attente coaptanda referimus, ait: Pre- setnentinas, bonorum operum fructibus excrescen-
ces et dona et beatitudines diebus primariis assi- das, et ligna ponifera virtutum promotione profe-
gnemus. Videamus.itaque quia dixit Deus : Fiat renda. Ista sine voluntate Patris, sine ope Filii,
lux. Hoo verbum in mente divina manet sternum. sine consilio Spiritus sanoti non valent in Ecclesia
Et facta est 2ux,siquidem est facta cum accepit esse prssenti crescere seu multiplicari.Ista sub obtentu
suum oum proprietate sua. Et vidit Deuslucem quia C summs Trinitatis faciunt fllii, nomea Patris san-
bona est. Ecce respectus divins clementis super otiflcantes, regnum ejus sdiflcantes, voluntatem
id quod eonditum est.Et divisit Deus lucem a tene- ejus prosequentes, in libertate arbitrii, fidei, spei
bris (ibid., 4), dum rationalia intelligentia, veri lu- et charitatis, prssentantes in semetipsis notitiam
minis amore succensa, ruins superborum minime Trinitatis, et misericordis fructibus insigniti, ma-
oonsensit.qus nox tenebrosa remansit. Et tenebrx, nebunt beati in diem tertiam ;tertiam non Bubtem-
inquit, erant super faciem abyssi (ibid., 2). Sed qus pore colligatam, sed in prssentia Trinitatis, qus
cum Deo stetit perfecta charitate in diem formari, Deus est, prsstantissimam.
diesque vocari meruit.et cum Deo beata perenniter 19.Dixit autem Deus:Fiant lumtnariain firmamento
vivit. Huio luoi confirmantur, qui sub homine Pa- asli, ut dividant diem ac noctem, ut sint in signa et
tris sanctifioantur.et lux bona videntur.qui spiritu tempora, et dies et annos, ut luceant et illuminent
sapientis perlustrantur, et a refugis qui non san- terram (Gen. i, 14,15). Ista et quscunque facta
ctiflcant in se nomen Patris,tenebrosis et caecis se- sunt universa.antequam fiant,manent ia mentedi-
parantur,pacifici et beati,quiaflliifacti dies ia glo- vina. Et fdctum est tto.Prodeunt cum temporibus
ria summi Patris. et locis exhibita.Vide mundum positum sub consi-
17, Ia Moyse quoque legimus : Dtxil Dominus : JJ deratione trium dierum, uno pro luce primaria in
Fiat firmamentum in medio aquarum* et dividat diem formatam; duobus,pro coelo et terra aptata
aquas ab aquis (Gen. i, 6). Hoc verbum stat ia et posita. Deinde tribus qui sequuntur diebus or-
mente diviua perpetuum,manet immotum. Et fecit natur mundus. Primo ccelum sole, luna, stellis,
Dominus firmamentum (ibid., 7). Prout disposuit Dehinc aquae piscibus et volatibilibus suis, cum
factum in actu processit. Vocavitque Deus firma- omni aquatico reptili. Postremo terra cum anima-
mentum cmtum (Gen. r, 8). Attende firmamentum, libus et quibusque suis motabilibus, cum homine
quia significat regnum, quod filii adveuire depo- intcr ea qus facta sunt prscellente. Itaque consi-
scunt. Regnum hoc dicitur firmamentum, recte deremus ornatum coeli,ejusscilicetluminariamun-
spiritu intellectus prsmuaitum,quod mundicordes dum illuminaatia,ordiBe suo curreutia; sigaatem-
custodiunt, beati videndo Deum, et aquas ab aquis poralibus judicantia, non necessitate fatali, sed
dividuat, aquaa scilicet qus super coelos sunt,lau- obsequio contingenti. Vident filii quia non estvita
dant nomen Domini,ab aquissub firmamentocoeli, in varietatibus istis.Petunt ideo a summo Patre
panem de coelo qni dat vitam mundo ; ad hoc su- A facturus vero hominem, non Fiat, sed faciamus di-
scipiunt spiritum forlitudinis, quo esuriunt justi- cere voluit, quia rationali, non irrationali myste-
tiam, qus contra, ut dicunt, mendacia fatalia, et rium Trinitatis revelare signavit. Produxerunt
oontra quslibet adversantia prsstat victoriam. Hi aqus, produxit terra animam viventem, viribus
stant in Ecclesia facicntes signa,Wrtutes scilicet et animalis industris prsditam ; sed rationali in-
miracula. Vera sunt enim luminaria coeli. Isti in telligentia carentem, terrena solummodo non
sterna vita saturati justitia plena et perf'eeta,erunt divina qusrentem : hominem vero quem ratio-
beati claritate luminariorum crolestium in splendo- nalem fecit, quem ad cognoscendam ineffabilem
ribus sanctorum. Die quarta non sub tempore po- sus majestatis Trinitatem instituit, plurali voce
sita, sed virtutum splendore perenni corusca, apud faciendum, Scriptura revelante, nobis Deus inno-
nos quater considerationis ordine repetita. tuit, dicens : Faciamus hominem ad imaginem et si-
20. Dixilque Deus: Producant aqux replile ani- militudinem nostram, ut pro imagine ad quam fa-
mx viventissuper lerram, sub firmamento cccli (Gen. ctus est, et pro similitudine quam ei integram ser-
i, 20). Pensatur et hic auctoris potcstas prsvidens -vare debet,a quo est, Trinitatem creatricem diligat,
omnia. Et produxerunt aqux, etc. Sicut erant prs- et in omnibus eam esse, non solum fide, sed et in-
visa,sic apparuerunt exhibita. His itaque cognitis, j> tuitu rationis ostendat. Super quo manfeste vi-
attendunt fiUiadhuc oommorantes in aquis hujus dendo in septimo dialogi (1) nostri libro egimus,
vits fluctuantis, se inoffense omnino non posse quem venerabili Matthso Albanensi episcopo desti-
progredi.Orant ergo sibi debita dimitti, et hoc jure navimus.Itaque filii ad imaginem et similitudinem
quasi debito,quia dimittunt aliis : unde dicunt,«'c- Dei, sicut Adam primus, conformati, orant Patrem
ut dimUtimus debitoribus nostris. Hoc quia dimitti- ne inducantur in tentationem, sicut ille qui tenta-
tur eis, ex debito superapposits conditionis acci- tus cecidit.et similitudine Dei privari meruit.Orant
piunt spiritum scientis, ut quod sibi petunt fieri, et accipiunt spiritum pietatis, quo mites et humiles
faciant aliis. Hoc faciunt qui se a debitis absolvi facti.evadunt laqueos tentationis, quos nullus eva-
volunt, tam illi. qui in mundans conversationis dit, nisi pius erga Deum, mitis et humilis fuerit.
fluctibus remorantur, piis viventes moribus et san- Omnis enim coram Deo pius et mitis, terram bea-
ctis operibus, ne absorbeantur.quam etiam illiqui titudinis possidebit. Die sexta : sextavero pro tem-
pennis virtutum ab aquis elevati, relictis omnibus, pore fluida, sed pro senarii perfectione quieta. Se-
in coelestibus conversantur. De hujusmodi est Apo- narius namque numerus perfectus est et completus,
stolus dicens : Conversatio nostra in ccelis est (Phi- nec diminutus, nec superfluus, qui partibus suis,
lip. in, 20). Conversatione degebatin terra, deside- qus quots sunt, intra senarium dici possunt, re-
rio charitatis vivebat in coelo. Utrique tandem L collectis, perfectionem sui, cujus partes sunt, re-
egressi de aquis malitis et iniquitatis hujus tempo- portant senarii. Partes quippe senarii, quibus ha-
ranes conversationis, evadunt luctum sscularis bet ipse metiri, sunt ista, unum, duo, tria, cum
commemorationis, beati in die sterns consolatio- operibus sex dierum dislributa : unum cum luce
nis, quam hic quintam nominamus. Quintam pro primaria creata et formata: duo, quibus mundus
numero repetitionis absque varietate beatitudi- -conditus est, coelum scilicet et terra : tria, pro or-
nis. natu mundi; coeli primo, aquarum secundo, terrs
21. Dixit quoque Deus; Producat terra animam tertio. Aspice trigonum, tria, duo, unum : collige
viventem, (Gen. i, 14). Adjecit : Faciamus homi- in unum, comples senarium. Perfecit siquidem.
nem ad imaginem et similitudinem nostram (ibid., Deus omnia opera sua,scilicet ratione senaria apud
26). Nota ista et siBgula qusque sternitatis verbo se permanente rata atque perpetua: unde cogno-
prsvisa, dicta, prsdestinata, immutabili stabilitate scimus universa ejus opera non posse non esse
prsfixa,sed cum facta sunt operi temporaneo man- perfecta. Sequitur:
cipata, sed locali distinctione. semota, inter ista in- 22, Et requievit Deus die septimo ab omni opere.
tervalla temporum disparata.spatiis locorum ordi- suo quod patrarat, et benedixit diei septimo, etsan-
nata, fecit Deus hominem prs csteris elegantem. D ctificavit illum, quia in ipso cessaverat ab omni opere
Et dixit: Faciamus hominem ad imaginem et simi- suo (Gen. n, 2, 3). Ad hanc Domini quietem, nisi
litudinem nostram. Vide et considera quia hic non extra se qussitam,non aliunde susceptam,aspirant
dixit Deus Fiat, sed Faciamus; et nostram imagi- filii, ut possint eam assequi, orant a malo liberari;
nem, ad imaginem suam et similitudinem expri- id est spiritu timoris Domini, qui permanet in ss-
mendam. Csterisqusaqus produxerunt, qusterra culum ssculi.Hoc suscepto, fiunt pauperes spiritu ;
produxit, quia ratione carentibus, non dixit fiat, et sic abjectis omnibus, beati sunt, quia ipsorum
nec faciamus; sed dixit: Congregentur aqux, appa- est regnum coelorum, videntes quiescentem Domi-
reat arida, producant aqux, producat terra animam num. Vident eum non pro opere suo fatigatum,
viventem, etc. Etiam primaris luci et coelo pariter non in opere completodelectatum. Nemoviditeum
instituendis, Fiat solummodo, non faciamus dixit: operantem, sed novit operatum tam dies operum,
(1) Hos dialogorum libros habes in tomo quinto nostrorum Anecdotorum.

quam opera dierum. Non a requie descendit ad la- A virgini monas integra jungitur, dum eum quem
borem, neo a labore surrexit ad requiem. Quios- sola genuit, sola metitur. Senex David manu for-
ccns agit.et agensquiesoit.Nullaquies extraDeum, tis, visu desiderabilis, in gremio virginis refove-
in illo quies est omnium. Quies ista completur in tur. Felix quies intra sacrarium virginitatis septe-
die septima.septem beatitudinum plena,septiformi narii Spiritus sancti.lnterea spiritualis oculus gra-
virtute sancti Spiritus impetrata,septem Dominicis tia Dei sublimiter exaltatur: videt, quia senarius
preoibus perquisita. Septima, non ut sex prsfatis prstaxatus terreni mundi hujus prssentat opera
diebus numerando, superapposita ; sed pro ratio- Deo dicente condita, Deo agente formata, Deo ser-
nali iatelligentia illis qui facti sunt, qus facta non vante integra. At vero septenarius virgo jure nun-
est prorogata. Illi namque qui faoti sunt, vespera cupatus, regni coelestis, Ecclesis spiritualis jure
et mane conoluduntur, finibus suis astringuntur. permanentis pandit insignia : assignat nobis in-
Ista sine vespera et mane, sine initio et absque tuendos rationalis intelligentis septem dies, filio-
fine prssentatur, in mente divina cognoscitur, in rum summi Patrisseptembeatitudines.collatafllus
sinu sapientis inseparata versatur, in pace io id- septem dona sancti Spiritus,qusrenda septem pre-
ipsum Deo essentialiter coaptatur. Hsc est dies cibus Dominicis, fllii cum necdum meritis valeant,
quietis Doraini.qua in seipso requiescit, in quare- p precibus exquirunt gratiam, adjuti gratia, sumunt
quiescunt filii benedicti, sanctificati, beati. Igitur cbarismata spiritualia diviaa. His peroraati qus-
senario super sex opera dierum, super sex dies runt beatitudines, quas inveniunt apud dies intra
operum, inspecto, procedimus, et ad septenarium quietis Domini beatitudinem permanentes. In his
usque conscendimus, quo Deum in die septima ab quadrifarie numeratis septenarius virgo numerus
omni opere suo reqaievisse, Soriptura sacra nar- quater invenitur, et quater invento septenario, si-
rante didicimus. Senarius infra decem solus est mulque collecto, ratiooe perfectus, numero secun-
perfeotus numerus, inter perfectos primus ; sed in dus, numerus xxviu prssentatur. Ista pro septua-
die septima consummatur, dum quidquid intra ip- genarii commendatione collegimus, qui quator,
sum agitur, tam dies quam opera, institutione pri- hoc est omni tempore semper est, adorandus, neo
maria completur in septima. Hino Moyses ait: Com- multiplex, sed uaus cum Patre et Filio Deus. Ia
plevitque Deusdie septimo opus suum quod palra- bao fide, gratia cooperaate, spe certa levati, chari-
rat (G«t. i, 2). Quia vero senarium usque ad setate ad similitudinem Dei reformati.offeramus saa-
ptenarium,quo completus est.elevari conspicimus, ctificatas Patri nostro preces, impetremus a Patre
ipsum etiam septenarium usque ad perfectum nu- nostro virtutes, teneamus virtutibus oum Patre
merum,qui intra centum secundua perfeotus inve- " aostro beatitudines.faciamus apud Patrem aostrum
nitur, incunotanter elevemus. Sipuidem septenario felicitatis dies, aoa temporaaeos, sed nteraales;
quater rccepto, dum summam colligimus, aume- dies visioais divias, qua Pater ia Filio, Filius ia
rum, qui vigiuti octo dicitur, iuveuimus. Eo pro- Patre, Spiritus sanctus in utroque semper, aspici-
posito, ejus perfectionem exquiramus. Partes «gus tur, feliciter amatur, perpetua laude glorificatur,
qus infra ipsum quots dicuntur,cumque arltbme- non plures dii, sed essentialiter unus, plenus et
tica ratione metiuutur, divisas et recollectas stre- perfectus. Hsc iaeffabilia fide qusreada, spe con-
aue videamus. Uuum prooul dubio ipsum viginti tingenda, charitate possidenda, diebus Domini ple-
octo, sicut csteros numeros, prima sui positione na et perfecta videmus aliquando tempore prssenti
metitur, et quatuordecim bis acceptus, idem ope- mirando signaculo, mystioo mysterio, Ecclesis ca-
ratur. Septem quoque quater assumptus, ad hoc tholics proposita. Facta est enim in monte saacto
idem progreditur. Recollige itaque partes istas, hujus septenarii sancti, sancta denuntiatio,ubi at-
quatuordeeim sunt, septem, quatuor, duo, unum, testatur Filio vox Patris de nube, ubi Filius appa-
oongesta siraul viginti ooto reponunt integrum et ret glorificata facie, ubi Moyses et Blias visi suntin
totum. Videndum insuper, quia septenarius infra majestate, ubi Petrus et Jaoobus et Joaaaes iaso-
decem positus, numerum generat nullum ab uni- lita lstaatur admiratioae. Tres isti pro Trinitatis
tate usque ad denarium. Unitas quippe totius nu- D mysterio,duo iUi pro legis et prophetis documeoto
meri limes est, primus decem, secundus centum, assistunt Christo gloria et ho ore decorato. Susci-
tertius mille, quartus... Sed ne computando super- piunt Patris mandatum de FiUo semper audiendo:
effluas, pone tibi modum ne rapiaris, et corruas Hic est Filius meus dilectus, in quo tnihi bene com-
iafra immensum interminatum: multitudo enim, placui, ipsum audite (Luc. vi, 35). Ecce vides saa-
sinumerando BOB deficit, crescit ia iafiaitum: cti Spiritus septenarium prccipue commendatum.
magaitudo vero decresoit distracta per numerum. In bac manifestatione Patris et Filiipeusatursqua-
His occupandis curiosusaptetingenium.Redeamus litas, ia Moyse et EUa prssto suat lex et prophe-
ad septenarium : non habet sui metientem, nisi tia, ia Petro et Jaeobo et Joanne signatur Trinitas
solam unitatem, unitas hsc sola eum constituit, semper adoranda, in omaibus esseatialiter aaa, ia
sola metiendo custodit. His de causis septeaarius, diebus steraitatis maaifesta.
unice simplex.et simpliciter unus,speciali prsroga- 23. Tandem in calce operis, aspirante Domiao,
tiva virgo numerus appellatur, reoteque septenario termiaaadivrecolamus Ecclesis preseatis exordium
1345 VITA S. ADJUTORIS. 1346
orieBtis, provectum prOvects, complementum pe- A epulemur, non in fermenlo veteri, neque in fermento
renni gloria consummandum. Exorta est siquidem malitix et nequitix (l Cor. v, 7, 8) : malitis, in
per fidem prssens Ecclesia, patriarcharum et anti- perpetratione peccatorum; nequitis, in pertinaci
quorum fide progenita, legis censura, et propheta- defensione malorum ; sed in azymis sinceritatis et
rum doctrinis educata, apostolorum et evangclista- veritatis ; sinceritatis, pro concupiscentia carnali
rum atque doctorum ubique terrarum virtutibus semota ; et veritatis, pro perseverantia in fide ca-
dilatata, cum Christo Jesu universorum Deo etDo- tholica. Ea propter Dso Palri septemplici precum
mino sponso tuo, sLola beatitudinis pcrornanda. devotione suppleamus, et impetrata precibus gra-
Nos denique tants matris filii ab Êgyptia servitu- tia, septem donis sancti Spiritus superinduamur,
te, digito, signis et prodigiis liberati, dum sub au- et ad septem beatitudines suspiremus, quas intra
gustia temporis agno paschali pascimur, septem septem dies beata visione summs etindividusTri-
dies azymorum observare jubemur, qui cum Apo- nitatis, unius et simplicis Deitatis, adipisci depo-
stolo protestamur, quia Pascha nostrum immolatus scimus io unitate sanctorum omnium, per infinita
est Christus, unde idem sequitur, dicens : Itaque sscula ssculorum. Amen.
VITA SANCTI ADJLTORIS
MONACHITIRONENSIS
Auctore HOGOHEarchiepiscopo Rothomagensi, hujus nominic tertio, ipsi Adjulori coaevo.

(Ex ms. codice Tironensi edidit Marten. Anecdot.t. V, col. 1012.)
In nomine sancts et individus Trinitatis. Amen. fi actor insuperabilis statutus est, ite triumphatoris
Dilectissimis et meritis venerandis totoque sinu sterni Adjutor duplici militia miles efficitur. Eum
pectorisamplectendis inChristo fratribus coenobitis autem martyrum et confessorum gemina dote re-
monasterii Tironensis in Pertico, HUGOsancts Roto- splenduisse non parva documenta produnt, cujus
magensisEcclesisindignus archiepiscopus, salutem nimirum gesta vel partim necessario describuntur,
et sincers dilectionis affectum. ne fama tanti viri quandoque dubietatis nebula fu-
Magns charitatis atque dulcedinis vim protulistis, scaretur. Et quidem satis est ad ejus gloriam quod
et voto soUicito ut nascentiam el originem loci ve- Christum, cui placere qussivit, unicum habet in
stri beats Maris Magdalenes super Secanam magnis excelso. Fuit autem natus in urbe qus Vernonum
prodigiis et quamplurimis admirandis fulgenlis dicitur, patre Joanne ipsius loci temporali domino,
miraculis, simulque mira-ula ipsa in laudem Eccle- matre vero Rosimunda de Blarru ipsius Joannis
sis certificationemque fldei catholics monimentis ccnsorte, certe, ut novimus cum in minoribus es-
perpetuis traderemus. Et quidem precibus vestris, semus, Deo devotissimis et sanctissimis personis :
quin ob sui merita dignis noa ausim jussibus non nobilis quidem gencre, sed nobilior fide; ssculi
obaadire; aihil etiam digaius litterarum apicibus dignitate inter suos clarus, sed divinorum mune-
eommendari putaas quam gloriosissimorum san- p rum gratia prscipuus. Hujus infantia viri quantus
ctorum gesta, eorum prscipue qui tam digni fue- infuturum esse deberet,satisprstendebat:itaenim
runt,ut Dominum nostrum Jesum Christum videre, vigiliisjejuniis et orationibus assiduis eo tempore,
palpare, cum ipso conservari, salubria ejusmonita quo assolet hujus saeculi stas lascivire, corpus
audiremeruerunt.Quisputetaliquem in impetran- suum macerabat, ut jamcarnibus consumptis,pellis
dis precibus tam promptum tamque audiendum ossibus pene adhsrere videretur. Crescente vero
esse, quam eum qui Domino tam proximus, ut state.gratis divins providentia ergaillum omnium
actum est, fuerit? Igitur ad promissum veniamus. bonorum affectus crescebat. Erat enim forma spe-
In illo tempore quo fulgens in rota ssculi catho- ciosus, corpore castus, mente devotus. affabilis elo-
lica fides Normannica diffundebatur in tellure,glo- quio, amabilis aspectu.
riosus vir etdignissimusAdjutor re et uomiBebanc Ea tempestate passagio terrs sancts pene omnes
ssculi profectus est in lucem, cujus glorioso vita christicols vacabant: in cujuS expeditione, etiam
et vigorem sui nominis exprimit et gratiam magns ipse gloriosus vir Adjutor una cum ferme ducentis
Balutis, quia dum Adjutor diversa superavit, vits armatis cruce signatus erat, unde contigit ut qua-
bujus pericula, meritis mundana vicit cuncta im- dam die, cum parvulo loco quodam in territorio
pedimenta. Sicut enim in apostolico fundamento Antiocheno, qui Jambuit dicitur, abiret, ipse et co-
constat Eoclesia, ut a Christo firma petra Petrus D mitatus suus prsdictus in insidiis Ismaclitarum
plusquam mille ot quingentorum incideret. Ciroum-i- A dirissimis, et aliis exquisitis omnibus poenis duris-
vallatus igitur ab eis.cum videret suos fugam pete-i- sime attritus, et iramamssimis tormentis, ut Chri-
re, quam tamen babere non poterunt, videns tants e stum et ejus fidem abnegaret, afflictus fuisset; et in
multitudini tam paucos subsistere non valere, ad1 flde perseverans cum Salvatoris nostri clementis,
qus illius erant assueta arma humo prostratus, , et pis matris ejus, ac beats Maris Hagdalenes,
orationem simul et votum fudit, dicens : Voveo s almi gloriosique et Deo devotissimi Bernardi olim
tibi, beatissima Maria Magdalena, quod si mihii vestrum et vcstri monasterii Tironensis Patris pre-
victoriam instantis belli contuleris, domum meaml cibus sedulus orator se commendaret, et eorum
de Monte cum ejus appenditiis ad tibi deservienduml adjutorium jugiter flagitaret; tandem subactis plu-
in monasterio Tironeasi in Pertico, et in ipso loco) rimis temporura curriculis, cum suum athletam
monachis ipsis Tironensibus dabo capellam quami Deum fortissimnm conspexisset, ejus miseriis mi-
in tui honorem quam cito ad partes regressus 3 sericors compassus est. Nocte enim quadam cum
fuero in ipso loco construi faciam,et de meisfacul- aliquaatuls requioi se dedisset, vidit ia somnis,
tatibus condotabo. Et repente tarde quidem, nihil1 imo potius viviflce beatam Mariam Magdaleaara a
tamen nostris agentibus, sed de salule desperanti- dextra, et gloriosum Bernardum a lsva eum tenen-
bus, in fidei hostes irrupit, ita ut omnes hinc atquei T»tes et levantes, ac cursu prspropero eum ducentes;
illinc utcunque poterant diffugerent. Adjutor veroi qui eum vinculis quibus vinculatus erat, solutum
ajutorium sibi cernens desuper advenisse, sum- tamen ab eis reliquerunt. 0 mira res, et partibus
ptis cum suis viribus, non gnaviter super hostesi his iaauditum, sed percelebre miraculum, et ut di-
exeruit gladium.: mille enim et eo ampliu3 non no- ligentissimis per nos factis informationibus cum
strorum dextris, sed beats Maris Magdalens juva- Petro de Curtiniaco, Henrico de Pratellis, Andrea
mine, in eo ccrtamine cssi fuerunt, csteri autem . de Feritate, Rofredo de Puteaco, Odone de Porco-
fuga evaserunt. mortuo,et pluribus aliis qui eumdie ipsam noctem
Peracta igitur victoria, in triumpho vir sanctus i prscedeate viderant, et cum ipso comederant, et
Adjutor lstabatur in Christo, eo quod in tants ca- locuti fuerant, reperimus certissimum I
lamitatis periculo nullus ex suis cecidisset. Poterat : Excitatur igifur a somrto, at vidit se a viaculis
hoc ille agere, qui Pbaraone submerso in gurgite, absolutum, et a perfidis Ismaelitis liheratum in eo
Israeliticum salvavit pouulum, nemine pereunte. quo prsmisimus loco esse, altissimas mente et ore
Prostrata igitur aoerba barbarie, gloriosus vir Ad- altissimo depromens voces, ad vos Willelmum ve-
jutor gratias agens Altissimo canere ccepit: 0 Deo nerabilem abbatem monasterii vestri Tironensis
devotissimi fratres mei monachi Tironenses, qui celerrime mittens, et vices vestras deposcens, vete-
assidue Deum pro me exoratis. 0 beatissima Maria C 4 rem hominem cum ssculari militia se exuens, no-
Magdaleues.quem etiam apudDeumcommendatum vum hominem, habituin videlicet sacrs vestrn
haberes I 0 altissime Deus, in cujus manu cuncta religionis Tironensis in eodem assumpsit:se etlo-
sunt posita, quas tibi gratias ego miser pro tantis cum ipsum cum ejus terris vineis, pratis, pascuis,
beaefloiis referre valebo ? Quas tibi laudes peccator nemoribus, decimis et redditibus, et pertinentiis
ego depromam ? Dextera tua, Domine, magnificata universis, et sua ubilibet consistentia hona ipsi ve-
est in fortitudine, dextera tua percussit inimicos, stro Tironensi ad opus victualium et necessitatum
et in multitudine gloris tus deposuisti adversarios per abbatem Tironensem ordinandoset ordinanda,
nostros. Hsc autem scivimus per inclytos milites distribuendos et distribuendo tribuens et doaaas,
Heliodorum de Blarru, Odonem de Porco-mortuo, gratias agens Deo et dicens : A finibus terrx ad te
Joannem de Breheval, Anselmum de Cantamerula, clamavi, dum anxiaretnr cor meum in petra exaUasti
Widonem de Calvomonte, Petrum de Curtiniaco, me. Deduxisti me quia factus es spes mea, turris for-
Richardum de Haricuria.Henricum de Pratellis, et titudinis a facie inimici: inhabitabo in tabernaculo
quamplurimos alios, qui ipsi negotio et certamini tuo in sxcula, protegar in velamento alarumtuarum;
interfuerunt. quoniam tu, Deus, exavditti orationem meam,dedisti
Sed famosissimum illud et admirandissimum mi- JJ j hxreditatem timentibus nvmen tuum (Psal. LX,3-6).
raculum quomodo ab hostibus nostrs fidei captus iEdificata est ergo capella, quam nos demum
et dirissimis carceribus mancipatus, et strictissimis cum tribus altaribus dedicavimus, et altaria conse-
loricis et catenis ferreis vinctus liberatus exstitit, cravimus : majus altare in honorem Domini nostri
dignum non ducimus ut omittamus. In expeditioae Jesu Christi et beats Mariae Magdalenes ejus apo-
siquidem prsdicta Jerosolymitana, cumjam annis stols consecrantes.
decem et scptem, quod pauci fecerant, ipse vacas- Postquam vero ssculum relinquens, religionem
set. Contigit bellorum insperatis fortunis et secreto vestram monachus factus ingressus est, adeo tam
Dei arbitrio, et forsan quod votum suum, quod su- sanctam vitam et arduam, ut novimus, duxit, ut
pra prsmisimus, nimis differebat adimplere, ut prster panem et aqnam vel oleum, sale coadita
ipse gleriosus vir Adjutor a sspedictis inimicis aullasumeret cibaria, aisi forte festivi diei amor,
crucis Christi captus fuerit: cumque ab ipsis perfi- seu solemnitas, vel magnorum supervenientium vi-
djs Saracenis loris compeditus fuisset, et catenis rorum hospitalitas eum ampbus enmere coegerint.>
134« VITA S. ADJUTORIS. 13,50
A8pectus autem non solum feminarum, sed etiam A ^ ct cam ingrediens,homines retro altare fugere prs
virorum a sua prssentia removcbat, ut ab homini- limoro coegit; scd ei occurrens Adjutor venera-
bus summotus solum spectaretadventusangelicos, bundus ait : 0 Domina mi bcata Maria Magdalene,
et cresceret in divinitate quod dcerat in homine. et hic licet per dsmonem adductus.ad hanc tamen
Lectulum a monachatu nunquam habuit, lectaria capellam tuam advcniens.non sentiet aliquid de be-
nescivit,in pluma caput nunquam reclinavit; sed ficiis tuis? Illico autem ut hsc Adjutor verba per-
veste tantummodo qua die usus erat.nocte conten- sonuit, dsmon ab ipse Hilgodo curn magno rugitu
tus est. Pro molli autem lana hirsuto cilicio indue- recessit; ipse Hilgodus genua humo flectens, om-
batur, ut inter horas soporis non esset requies cor- nipotenti Deo et beate Maris Magdalenes de red-
poris, etmutato ordineadhuc post peractum diem dita incolumitate gratias egit.Qus nos ab ipso Hil-
nox succederet in labore. Vestis superior tam vilis godo et aliis qui praesentes erant, per debitam in-
erat et despicabilis, ut cuculla qus habitualis erat formationem certissima novimus.
et modici seu nullius pretii vestis, alterius compa- Nec prstereundum est aliud item famosissimum
ratione pannus aureus esset.Eratque diurnalis ora- et multis stupendum miraculum,quod nobis prssen-
tio et nocturnalis quiesinlocello parvo retro altare tibus sub oculis multorum hominum,beata,ut tene-
capells, quam, ut prsdiximus.ipsius precibus de- •P mus, instante Maria Magdalenc.peractum est. Erat
dicavimus. Ibi continui singultus et lacryms, ibi prope locum ipsum beats Magdalenes prsdictum
assidus vigilis et orationes, ibi quotidianum jeju- in flumine Sequans yorago qusdam aquarum,qus
nium : nescires eum alibi qusrere,nullum alibi re- transeuntes nautas voruginem ipsam ignorantes ita
cipere corporis refocillationcm. Heu me miserum i dehiscebat, ut nec mercium vel aliorum suppelle-
peccatorem ? Interrogatus persspius a nobis cur ctilium, nec hominum, imo nec navium ipsarum
tam se vilesceret, et non aliquantulum secundum i quidquam ullo unquam tempore vel rediret; et ita
sui sanguinis statum se gereret, aut saltem alio ini retroactis ab svo temporibus plures homines peri-
loco quam in illo corpus recrearet, cito respondit: : clitati fuerant, ac naves, et alia bona submersa.
Nimis olim fuit recreatum corpus meum ad ssculi i Quod dum semel.postquam in ipso loco sumpto ve-
statum. nunc instat ut reddat qus sumpsit nimis. strs religionis habiLu resedit, accidisset, accersiri
Sed cum de loco illo nulla responsa dederit, ali- nos dignam duxit.ut tants calamitati ope vel con-
quid in eodem divini esse certe speramus; et hacj silio succurreremus. Celebrata igitur per nos in
de re quandiu in hac fragili vita degemus,locellum i ipso loco missa de Spiritu sancto, ad ipsam
ipsum summe veneramur, et quoties ad ipsum ac- voraginem.non sine magna lachrymis et lamentis,
cedimus,et orationes ac preces in eo fundimus,ali- nos et venerandus Adjutor naviculamascendentes,
quid divins inspirationis, et multum devotionis er-. C ' properavimus. Nos vero, quem, quod absorbere-
ga Deum nobis plus evenisse seu accrevisse perspi- mur a voragine,timor tenebat pavidum, ipsi Adju-
cimus.Humus in ipso locello lectum ministrabat,et t tori suggerebamus ne huichos subjiceremus discri-
ubi caput reclinabat, terra aliquantulum proemi- mini et fortuns,cum ille : Potens est Dominus me-
nens pulvinar concedebat. ritis beats Maris Magdalene liberare nos in prs-
Vidimus plures febricitantes et alios infirmos ad1 senti et pro in futurum populum,et hac die coram
ipsum stratum suum venire,et in ipso dormientes9 omnibus exercere virtutes. Sub confidentia igitur
sanos et incolumes ad propria remeare : alios au- Dei et beats Maris Magdalenes et securitate beati
tem si non statim, saltem paulo post tempore sa- viri pariter ad locum voraginis protendentes; cum .
nitatem recuperasse. Lectum tamen in camera suai jum nos ad voraginem fluminisimpetus attraheret:
satis honorificum habebat, qui non,nisi ut munda- Benedic, domine prssul, ait nobis, et signum cru-
nus sicut csteri videretur.sibi serviebat. Inter quse cis ede, aspersoriumque aqu* benedicts in locum
tempora, reddidit surdis auditum, aliquandoquee projice voraginis : qus illico complevimus.
multimodis languentibus red,dita sanitate.utde cs-t- Ipse aliquando de ferris a quibus beats Maris
teris,tanquam ad plenum de eis non certiorati ta-_ Magdalenes et sancti Bernardi prccibus liberatus
ceamus : imo quod sub obtentu beats Maris Mag- ;. JJ fuerat,ia ipsum locum projecit, dicens sic : Potest
dalenes in ipsa capella actum est, quodque plu- Dominus meritis beats Maris Magdalenes et bea-
rium fide digaorum testimonio novimus refere- tissimi Bernardi liberare populum suum, sicut me
mus. eorum precibus liberavit. His dictis et factis, subi-
Quadam enim die dum cum matre sua Rosimun- to vorago illa qus abyssi profunda petebat, facta
da prsdicta, et aliis qnam plurimis hominibus ina est aquarum grata planities, euntesque desuper
capella ipsa existeret, supcrvenit dsmoniacus qui- huc et illuc nos et csteri qui a remotis steterant,
dam [Hilgoldus Ruffi nominabatur] gladium eva- nauts, stupore mentis attoniti, gratulabundi ta-
ginatum teaens, quique ex eo multos in ipsis tem-i- men et gaudentes ad propria remeavimus, nullus-
poribus viros et mulieres vulneraverat : cumquee que ex post suffragante gratiadivinaetbeataMaria
ipse dsmoniacus hac et illac vagaretur, divertit add Magdalene,ibi periclitatus est, nec vorago amplius
ipsam capellam.ubi Adjutor sspenominatus et Ro= fi visa.
stmunda materejus ao dictihorrrinesconsistebant; Possemus si vellemus alia multimoda in ipso loco,
1351 INDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI. 1352
ut a quamplurimis flde dignis audivimus, meritis A Appropinquante demum vits sus flne,cnm reso*
et precibus beatae Maris Magdalenes tam viventc lutionem sui corporis imminere cognosceret, nos et
pso venerabili Adjutore, quam post ejus decessum Willemum abbatem suum Tironensem ad se duxit
patrata miracula narrare ;sed ea tantum inserimus, evocandos : ad quem nos prsdicti cum pluribus
qus vel nos ipsi vidimus, vel plurimorum flde di- aliis flentes et gementes convenimus : cujus audi-
gnorum attestatione certissima novimus.Et quia in tis de suo flne verbis, intcrrogavimus eum: Frater
laudem et exaltationem beats Maris Magdalenes Adjutor.ubi sepulturam corporis tui prsdestinatam
multi tam evangelistarum quam aliorum sanctorum habes? Ad hsc vir Dei respondit:In hac capellula,
prodiere libri, ideoque nec ad ipsius exaltationem si placuerit domino abbati meo. Erat autem vir
dignus est sermo noster.Ideo venerabili nostro Ad- ipse venerandum humi decubans in lectulo illo, de
jutori.cui ia majori parte principia hujus pagins quo supra scripsimus.retro beats Maris Magdale-
dedimus et media.et de quo ut plurimum per vos nes altare, in quo divinis sacramentis munitus,
et alios requisiti sumus, finis pagins dabitur. indutus ut semper erat,secundo Kalendas Maii mi-
Laudent alii expulsorem dsmonum, curatorem gravit ad Dominum. Et licet naturali dolore con-
cadaverum, csterisque miraculis pollentem : non tristati 8umus,gaudebamus tamen, quia tantum ae
Adjutoris nostri prsmia patieatis laudabimus,vir- ,n talem apud Deum pro nobis prsmiserimus patro-
tutemDei,coatemptum rerura,post bsc animarum aum et adjutorem. Triumphet spirituali tripudio
Juorum, restaurationem coenobiorum; vestitum pcatifex, sacerdotes stolas splendentes exalteat
cibumque monachorum, paccm Ecclesiarum, con- justitis.monachi beatorum Istentur operum forti-
cordiam regunt et principum, custodiam viarum, tudine.ac cincti virtutum decore.omnisque ordo ec-
omaium iustaatiairf mandatorum, perseverantiam olesiasticus omnipoteati Deo pia reboet carmina,
vigiliarum et orationum, respectus pauperum,eor- laica turba cum sexu femineo alternatim, et pro-
reptionem juvenum, bonorem senum, emendatio- vocent juvenes et virgines, senes cum juniori-
nem morum, amorem virginum, oonsolationem bus dicamus omnes prece supplici sanctissima Ma-
continentium misericordiam miserorijm,intemera- ria Magdalenes.et tu,sancte vir Adjutor, succurrite
tam observantiam regulariim et mandatorum, ac nobis.
postrenum specimen omnium virtutum.
INDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI
I.
AD EXPOSITIONEM IN PSALMOS.
Revocatur Lector ad numerales notas crassiori charactere textui insertas.
quibus furtum fuit, 230.

iGrumns mortalium superborum increpatio est hsre-
Abel primitis Ecclesis, 272. ditaria, 256.
Absafon pax patris recte dicitur, 5. jEtas maturajuventus bonis moribus instituta, 272.
Adam sicut terra pinguis spiaas germinavit,quando li- AffligensDeus et ulciscens etiam propitius est, 215.
gnnm vetitum usurpavit, 302.Adam et superbt homines Alleluia quare non canitur a Septuagesima usaue ad
Fncrepantur, 256. Pascha, 134.
Adolesceatis tempore maxime vla corrigenda, 254. Altariaquare concavaolimet quadrangula tuerint 171.
Adoratio dulis debetur tantum carni Christi, 215. Amare et odisse eumdem hominem quis potesl, 267.
Adventus Beptemantiphons 0 sapientia, etc, 263.Ad- Amor dicitur tartareus et sthereus, 301.
ventus duo Christi sunt misericordia et veritas, 50. Angelietiam gratia egeat, 153.Aageliquare aate Chri-
Adversitatibus et pressuris dignoscuatnr boni a malis stum adorari sinunt se, nunc non permittunt, 49.Angeli
nt torcularis pressura vinum ab acinis, f 82. sive boai sive mali qusaam mala iaferant hommi-
Adversitatis et prosperitatis ordo, 137. Adversitatis bus, 175.
tempore maxime Deo adbsrendum est, 260. Aniras tres affectiones, 118.Aaima corpus regit noa
Adversariorum guatuor genera, 123. contra, 310.Aaima, licet peccatrii, tamea corpore me-
Adversarii nomtais Christiani, 186. lior, 2. Anims pes, 20.
Adverss fortuns nihil perturbant illuminatum fldeet Animaliamunda qua>mminant, 303.
cbaritate, 71. Antichristi vox, exaltatio et odium in Cbristianos,
JSgyptiorumspoliatioflgurat philosophorum scientiam 186et deinceps. Aaticaristi vita, crudelitas, dominatio
mutuandam esse Christiano, 230. /Egyptiorum cscitas, et ejusdem desfructio, 21. Aaticbrlsti et membrornm
initium plagarum, 230. jEgypti plags et mirabilia illtc eius iacrepatio et comraiaatio, 113et deinceps. Anti-
factaadCbrlstianos pertinent. 172.fgyptiorum spoliatio obristi descriptio, delectio, et irrisio, 111et 112.
1353 I. AD EXPOSITIONEM IN PSALMOS. 1334
AposloH quomodocoelisun( etfirmamentum, 38. Apo- ria, 66.Confessio divioi judicii quantum mereatur,270.
stoh quomodo dicuntur excussi, 282. et
Apostoli propliets Coufessionis utilitas, 21.
sunt brachia Christi, 27. Apostoli in toto orbe prairtica- Confidentiamisericordis divins, 109.
veruut, 224. Apostoli celeriter tolum orbetu sugitlaruui Consilia meliora post meditalionem, 254.
more pertraasieruat, 282. Apostoli et prsdicatores di- Cousolalio Iriplex, 270.
cuntnrarietes,57.ApoetoJiduodecimfonteBelimeraDt,247. Contemplatio desideratur, 114.
Araaes proprietas, 85. Cordis dilatatio quid, 257.Corpravum et tortum fran-
Ascendendiad perfectionem ratio et gradus, 275. gitur, ut post a Deo fiat rectum, 312. Cor bominuni
Ascertsipnisspirituaiis descriptio, 100. abyssusprofunda, 2,90.Cordisgravitaspeccatipondusest,
Avaritia impedit purum Dei cultum, 257. 7. Cordis humaui recliflcaudi exemplum et ratio, 208.
Avarorum definitio, 166.Avari lucrum invocant non Cornua novam vitam significant, 149.
Denm, 63. Corporis molestia, 256. Corpore Chrisli absconduntur
Auris Dei est ejus prssentia, 9. fldeles, 54. Corpus hominis carcer anims, 304.
Auxiliuni Dei quare sspe differtur, 12. Auxilium Dei' CrucifixugChristuscalumnias iniquorum et persequeu-
necessarium prsceptis servandis, 254. tiuru suos frangit, 268.
Crux Christi lumen vultus Dei, 8. Crux Christi legera
'' dulcem fecil, 214.
Cura in Domino constituenda, 116.
Baplismatissuscipiendiratio, 91.
Beatitudinis perapiends ratio, 69. D
Benedictionisdistinctio, ratio, ordo et finis, 138. Dsmoues prspositi sunt morbis et poenis quos Deus
BeneficiorumDei veteribus et evangelicispatribus col- 229. Dsinonis cibus conversatio peccatoris, 14.
latoram differehtia, 93. Beneficia.Dei numerantur, 169. infligit, Damnatorum infelicitas, 104.
BeneflciisDei indigmtm genus humanum, 307. Damnationis ordo, 42.
Benignitas Dei summa, et clementia, 118. Davidvincens GoliamChristum signiflcat, 306.David
Blaspnemonim poena describitur, 24. ter unctus fuit, 53. David beneflcia a Deo coltata, 206.
Boms qui.adversantur, 186. David varia significatio,56.
Defectus bonus et malus, 263.
Defunctusest cura charorum suorum, 239.
Cscitas jEgyptiorum initium plagaruvn, 230. Desiderium malum esca laquei diaboli, 300.
Cffieusest quisquis extra Ecclesiam est, 102. Deus Dei qusreadi circumstantis, 168.Deoserviendi
Cain offerendomnle distinxit, 157, intentio, 94:Deusminatur et blanditar, 369.Deusdicitur
Calumuiasomnes vincit qui crucifixum respicit, 268. tribus uiodis.106. Deus allevat corruentes multipliciter,
Caues qptimi quinata sunt, 142. 310.Dei cognoscendi ratio et gradus, 91.Deuscontinue
Canticuto,psafmus, canticunrpsalmi, psalmus cautici laudandus, 309.Deusauctor malorum non est, 229.Deus
qnomododifferunt, et quid signirtcaut,6.Canticumvetus gratis coleudus, 257. Deo appropinquare quid, 74.Deus
ac Bovtfm,86. ex malis etiam bona educit, 229.
CafitoresDavid instituit, 83. Dextera et sinistra Dei quid, 277.Dextera Dei et si-
Cantus et tffidlumet labores levat, 259. nistra steruam et temporalem salutem significant, 296.
CArcerrottBdas et corpus homirris, 304. Diabolus masime noctis tempore tentat, 260.Diaboli
Carnftlis,homo dicitur, spiritualis, Filius hominis 17. civitas, 19. Diabolo utitur, 175.
Caro Christi adoraada, 215.Caro Eva est viruat sedu- Dicere patris multiplex, 3.
cens, 103. Dies Christus et lux, 292. Dies alta Christus est, 120.
CervusChristus fuit, 37.Cervusfldelemmultis rationi- Dierum varia appellatio, et ratio ejus, 48.Dierum di-
bns sigaiflcat, 90. Versa appellatio, 48.
Chantas psalterium decemnhordarum est, 58. Charitas Digiti divisiones sunt gratiarum Spiritus saacti, 307.
et bonavoluntas squnt donum majus etminus, 281.Cha- Disciplins humaniores Christiaao mutuaads suat a
ritasnos unum facitcumChristo, 301.Charitasradix flde- philosophfs et sscularibus litteris, 230.
lium, lii. Charitasomnia scit, 180.CharitasChristisimil- Disputationesqus utiles, 255.
lima naturs gallins, 124. Divins essentis declaratio,146.
Christiaai stellffi,Judsi areaa sterilis, 297. Christiani Divitis suat lectus-quietis, 89. Diviti» cur veldantur
falsi ficus valde make, 63. vel auferuntur, aut bonis aut malis, 138. Divitis hujus
Christus derelictus clamat, 43:Christicbaritas et amor «fficuli, mendacia quare dreuntur, 7. Divitiis et rebus
in corpus suum mysticum, 61. Caristi virtules et gtoria sscularibus devoti.nomen Dei propriumintelligerene-
describuntur vigesimopsalmo,41,Cbristi corpustaberna- queunt, 19.
culum abscondendorum•hominum,54.Christus parentis Divitis et pauperis differentia, 45. Divitium et sscu-
utriusque prxstat officia,55.Christuscervo comparatur, larium hominum flos, 113.Divites egeni sunt, 71. 208.
37.Ghristutogenitum a Deo etdoctumideffi,265.Christus Doceturduobus rnodis quispiam in rebus divinis,
quatenushomo aibil sibi tribuit, 29.Christus incarnatus Doctrina solidior mensa dicitur, 47. Doctrina Christi
nobis lac efficitur, 285. Cbristus utilia multis modis, 1. omnes aliasdevorat,99.Doctrir>sCbristiansordo pulcher,
GbristusverusDeusethomo deseribitur vigesimopsalmo, 285. Doctrina vivendi traditur centesimo decimo octavo
1. Christus lumen et lucerua varia ratione dicitur, 266. psalmo, 253.
Cbristusaon exauditur pro se oraus, et quare id flt, 44. Doctor noster Deus, quia nos fecit, 306. Doctoris ec-
Cbristusliber hominum semperlegendua,87.Christi cor- clesiastici regula, 42.Doctores vani, 253.
pus vestiset odoramentorum pleoa, 97.Christo quomodo Dolorduplex, 85. .
conveniunt virtuturo effecta,29. Christi triumpnus, 302. Dona Dei quare dicuntur esseSoiritus sancti, 35. Do-
Christus quare vermis, 44.Christusfideliumpascua, 266. norum Spiritus sancti varia distributio, 57, Dona Dei
Christus qttare rex dtctus, 10. Christusquatenusorat,aut pulchre distincta, 58.
exaudit,74. Christilscaputnostrumloquitur aliquandoia Dormit Deus nobis darmientibus, 73. Dormire Deus '
personamenabrorumsicutlingua«tcaput procorpore aut quando dicitur, 176. 131. . .
membris,101.ChrlstttmtnmortedetinereputaverunJudsi Dormitiones varis,
305.Christttsmisericordia et veritas pulcbre dieitur,12Q. Draco quare portalur diebus rogationum, 80.
CivitasChristi ampiiflcatur et crescit, 101,Civitas Dei B
et diaboli, 292.Civitasdiaboli qus, 19.
Qamor cordis, 271. Ecclesis unitas et charitas tunica Christi est, 45. Eccle-
Co3lianomuesperitnri,220.Ca:liinclinatiquando Deus siam veram rari homines intrant, 48. Ecclesianuoquam
inclinata DeiUte bomo factus est, 307. desitura, 154.Eoclesis pars altera iu terris, altera in
Coleadi Dei intentio, 9%. ccelis,3ii. Ecclesia mater carnali pareuti comparatur,
Cohtmbaex arca emissa, Christus ad Judsos roisBUS 122. Ecclesis membra in animalibus flgurata, 107.Eccle-
est, 115. siffitribulatio unde, 127.Ecdesis.statuui computatio et
Coms detonss ia veteribus causa, 87. ratio, 79.Ecclesitecousummandsordo, 234.Ecclesiaduos
CoroprehendereDenmaoo possumus, partioipare,pos- oculoshabet, 263.Ecclesis fundamentum, et laudatoria
sumus, 312. descriptio, 101. Ecclesia crescit adversis, 283. Ecclesia
Concionatoresmissi, et angeli guat Dei habitaculum, fldeitaberuaculum diciturob militiam,64.ficclesis odori-
69. Concionatorietiam nihifpetenti rependendum est, flca ornamenta, 97. Ecclesis quatuor states, 152.Eccle-
" Conciouatores reprehenduntuf, 38.
225. sis constitutio per donaDei psalmovigesimooctavo, 57.
Coucordia freterna Christus vestitur, 288. Ecciesiam veteres bomiues non intrant, 220. Ecclesis
Confessioet acuusatio peccati, judicis et -accusatoris perficiendffiordo, 154.Ecclesis primitiffifuit Abel, 272.
Dei Tocemexcludit, 266. Confessiopeccatorum necessa- Ecclesia torcular el area cur dicitur 16. Ecclesia quo-
PATHOL.CXCII. 43
135S INDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI. 1386
modo fuctasine maculaet ruga, 223.Ecclesiacircumacta Inimici corporum non -timendi,54. Inimici sapientis
teutationibus, insula dicitur, 212.EcclesiaIUDScompa- qui vere dicantur, 117.
ratur, 23. Ecclesia morte sanctorum fecundata, ut ager iasipientes qui sint, 205.
fimo,302.Ecclesiagentiumadveun, imitationesanctornm iDterior bomo ubi versetur, 169.
filia, 311.Ecclesis rilis, 20. Invidi libenter suspicantur, 258.
Educntio spiritualis ordinem babet et grndu", periude Invisibiliumrerum investignndnrumratio et grndus,91.
atque curnafis, 122. Invocare Deum qui digDisuat, 164.Invoeandi Deira-
Elias et Enoch Israel convertent, 146. tio, 63.
Equus ssculi fallax securitas, 69. Ira duplex, 162.Ira Dei qus, 178.Ira vitanda,78. Ira
Eruditur in divinis dupliciter aliquis, 208. et furor quid, 12.Ira Deimotus iu anima sanctn,3,5. Ira
Escam dat Deus quando conveuil ut medicus, 310. Dei duplex, 13.Ira Dei moxime malis parcit, 201.
Evangelicfflprsdicationis prsconium, 38. Evangelica Irrisio Dei qus, 3, 4.
vex omnium audacissima uon erubescit,259.Evnngelici
bomines soli cnnunt cantica, 68. Evangelica vitacoraua
defensionis habet, 149.Evangelica lex tn veteri abscon- Jejunium diei sancti Parasceves quare tam religiose
ditur, 165.Evangelium apostoli in totum orbem por- observatur, 74.Jejunium eleemosyns conjugendum,93.
tant, 224. Joannes mortuus non pro nomine Christi,sed pro j usti-
ExcitaturDeus peccatis, 176. tia, 303.
Excusantes peccata, 66. Job patientia, 214.
Exstasis duplex, 61. Jubitus quid sit, 101.
F Judsi fsces sunt vivi Dei, 165. Judsi arena sterilis
Christianistells 297.Judsi Cain conferuntur, 87.Judsi
Famis dies hsec vita est, 79.Farui augelus malus prs- signum retioent ne occidantur, 87.Judsi per Eliam et
positus,"229. Enoch coDverlendi,146.Judsi olim fllii,nunc degeneres
Felicitas iniquorum fovea est, 208.Felicitastemporalis claudicantes,37.Judsi confutantur, 165,166.Judsorum
siuistra est, sterna dextera, 308.
- Kidelisstabilis obcscatio et dejectio, 42.Judsorum exterminiumet di-
est, 207.Fideles populi Christi, 311. spersio, 33. Judsorum vastatio septuagesima tertio
Fidens suis viribus non redimituru rratre Cbristo,104. psalmo deploratur, 160.
Fides Christi necessaria, siveante incarnationein, sive JudaicstSynagogs flnis, 161.
post, 229.Fides vera non est sine operibus, 174.Fide sine Judas electus a Christo, 118.Judas uxorem et fllios
prscedentibus operibus justificnlur homo, 143. habuit, 239.Judas alter Absalon, 5.
Finis in titulis psalmorum varie Bumitur,86. Judex irrevocabilis Deus, 109,
Fortuna non nccusnndain peccatoribus, 8. Judicabit Christusjuxta utramque naturam, 164.Judi-
Fuga corpornlis permissa a Christo, spirilualis vitupe- cabunt qui sua reliquerunt, 278.Judicari vult Deus cum
rata, 304. bomine, 108.
G Judicia duo justum perturbant, 91. Judicia Dei qns
suDt, 35.Judicta Dei omnes pompas ssculi superant, 39.
Uaudere quare debemus, 312. Judicia Dei quot, et qusenamsiut, 18.Judiciidies sstas
Generatioduplex filiorumDei,309.Generatiosterna,96. est, 78. Judicii futuri modus, 106,Judicii roogniquatuor
Gentesin fine recedent a fide, 14. ordiiies, 1. Judiciorum Deiconfessorquid mereatur, 270.
Gladius benignus et malignus, 307. Judicium quando futurum, 12.Judicium sequitur miseri-
Gloria duplex bealis, 198.Gloria futuranon servis.sed cordinm, 272.Judiciuiu quomodo nescit Slius, 12 Judi-
filiis datur, 229. cium intrnre cum Dominoquid sit, 305. Judicium quo
Golis et David certamen Cbristi et Ecclesis adversus plus extenditur ut nrcus, eo ferit vehementius, 126.Judi-
diabolum pugnam significat, 306. cium Dei aon timet justus, 273.
Gratiurnm dona arma sunt corporis Christi, quibus Juramenlum permittit David, 48.
pugnatadversusdiabolum,307.Gratiseffectus,131.Gratia Jurnre quomodolicet, 266.
evangelics legis, 188.GratiaDei non solumremittit pec- Justitia hominis, 62. Justitia Dei, 205.
cata, sed operari facit, 172.Gratisdecem,quibusaCbristo Justorum comparatio, 206.
pastore pascituranima, 47.Gratisduplex adjutorium,155. Justum negantes Deum, Deum ipsum esse negant.
112.
H Juventus formandis moribus accommodatissima,254.
Hsretici montes ssculi sunt, 77. Hsreticorum taber- E,
nacula, 312.Hsreticorum vita, 312.Hsreticorum prs-
dicationes, fllis composits, 312.Hsretici sunt vasn mor- Lnpis Christus exponitur, 171.
tis, ct sagitts quas parat Deus, 15. Hsretici mutuo LaterisDeiaomine saucti intelliguatur, 204.
dissidentes victoriamEcclesis faciunt, 130.Hsretici vul- Laudare Deumdocet Scriptura et ipse Deus, 308.Lau-
pes igne segetes vastant. 183. Hsretici doctrius ordi- dandi Dei mulliplex rntio, 316.Lnudandose Deus mise-
nem perturbant, 285. Hsreticorum levitas et incon- ricordem osteadit et amabilem,308. LaudandusDeusex
stantia, 143.Hcereticinovells plantationes, 308. creaturis, non creaturs Deumoblivisceudo,309.
Hierusalemrestiluta Judsis, signat fldeles hic capti- Laus Dei boaa et decora, 311. Laudis divios novem
vos, aliquando reddendos Hierusalemsuperccelesti,313. modi, 309. Lnudis divinselocos continet psnl. 92, 207.
Hierusafemtrinomia Ecclesiamsigniflcat, 129. Hierusa- Lectus quietis et doloris, 89.
lem trinomia, 126. Hierusalem in summa solemnitate Legis novs suscipiends86. hortatio, 38. Legis nntiqus in
pascbs destructu, 161. evaugelicampermutatio, Legismandah et testimonii
Homiuis iufelicitas, iofirmitas,neceBsitas,62.Hominis discnmen,254. Lex vetus initium novs, 171. Lex vetus
exterioris studia, 169.Homoseriose creatus est, 262.flo- cruce dulcescit, 214.LexDeiremedium contra mala, 259.
mo arnnefficomparatur, 85.Homo peccando desiit esse Lex Moysi multis exemplis caruaiis et mortua, 152.Lex
quod erat, 262.Homovanitati simihsper peccntum,307. dicitur multis modis, 1.Lexvetus Evangeliodulcescit12.
Ilominem quautisstimatDeus,307 HominisdigDitas,262. Lex vetus novam absconditam coutinet. 1^5.Lex vetus
Humanum genus virgs Moysicomparatur, 160.Huma- dicitur tenipus loquendi, 269.Lex Moysiquomodobona
num genus egenum, 73. et mnla, 171.
Humiliatio prscedit exaltatiouem, 282. Liberationes dus sunt, 148.
Humititascontrn superbium mediciua, 65. Humilitas Lignum scientis boni et mali quare sic dictum, 153.
nilril sibi, omnia Deo tribuit, 275.HumilitasDavid post Linguagladius malignus, 307,Lingus detrectatio pri-
beneficia Dei, 307. Humilitatem sequitur elevatio, 296. mus insultus novo militi Christiano, 276.
Hypocrisis paries dealbatus, 211. Liuguosus vir serpens, 300.
Hypocrita sepulcris similis, 194. Loculosquare Christus habeat, 225.
Loquacitatis detestatio, 301.
I 130.
Loqui Dei quid sit,Christusest
Lumen et lucerna ratione diversa, 266.
Ignis est mnlitin, 73.Ignis mnteriaJisprsveniens judi- Luna Ecclesia est, 23.
cium, 106.
Imago triplex, 201. Imago triplex, 87. H
Impii dicuntur caligo, 34.
Iucarnttus Dominus nobis alendis lac efflcitur, 285. Malaboaisnoa nocent, sed malis, 301.Malicumbonls
Inferna duo, 191.Infernus hic mundus est, 191. quare permittuatur, 114.
Infirmitateshumnnasquare assumpsitChristU8,194.In- Mandatorum Dei via quomodolata, 265,
fjrmitates sive imbecillitateshumans, 62. Mane quid, 306.
138? 1. AD EXPOSITIONEM IN PSALMOS. 1358
Mariffivirginis uterus vellus Gedeonis, 154. tur, 5.PassioChristitenebras legis evacuavit. 270,Passio
Martyres timore Dei velut ligantur compedibus, 219. Christi vigesimoprimo psalmoapte tractatur, 42.Passio-
Martyrum prsconium, 273.Martyrum moratioae et tor- nis fructus, 45.
mentis perseverontia, 95. Passus Christus apposite comparatur aqus effuss, 45.
Matutinumresurrectionemplenom lstitia siguificat,60. Pastoris Christi decem officia,per decem gratiorum
Medicinasuavis iufirmo danda est, 261.Medicios duo genera toto psalmo vigesimo secuado describuatur, 47.
officia, 15. Patiens Deus, 309.
Memoria duplex, 150. Patientia purgat ac perficit ceeteras beatitudines, 25.
Mendaciumlabor appellatur, 301. Mendacii genera, Patientia Job tuta est Iaudidivins accommoda,214.Pa-
10.Mendacioimpiorum augetur rredentium merces, 137. iientiam docet totus nonagesimus tertius psalmus, 207.
Mens noimnmhortatur ad laudem Dei, 310.Mentisex- Patris ac matris loco Domiaus est pBalmo vigesimo
cessusduplex, 61. sexto, 55.
Mensaetrea iu sacris, 47. Paulus doctrias guttas plus aliis stillavit, 140.
Mentiri et mendacium quid differant, 10. Pauperes Cbristi lmperatores et reges ligaat, 315.
MilesChristihostibus multis patet, 183. Pax metitur voluntate bona, 281.
MirabiliaDei in convertendi» peccatoribus, 196. Peccansin ccelumet peccaas in terram quis, 268.
Misericordiasuper veritatemcomitatur, 272.Misericor- Peccata comparata vinculis, 121. Peccata funes, 300.
dia Deicoguoscisoletinadversis, 91.MisericordiaDei in Peccata omnia faciuat timor et amor, 182. Peccati re-
conversione peccatorum, 196.Misericordiaan in malos mitteudi septuplex modus, 12.Peccativitandi ratio du-
exercenda, 221.MisericordiaDei flumeu est, 135.Mise- plex, 72. Peccatum quod irrcuiissibile, 124. Pcccatum
ricordiffiexsecutoreset fructus,221.Misericordiffietjudi- quare mortis aculeus dicitur, 12.
cii ordo, 272.Misericordiamaxime viucitur diabolus, 307. Peccatorialacumdescendit,cumliceatiompeccaadisibi
Misericordis commendatio,307.Misericordiaconsistitin assumit, sine spe venis,306. Peccator est omnis homoet
dando et dimittendo, 307. angelusDeocomparati,305.Pcccatoromnissibiipsi etnliis
Misssetres die natalis Domini quare celebrantur, 297. nocet, 300. Peccatores fimus, 79. Peccatoris vita cibus
Monachiet religiosi vani, 288.Monacbimente et cor- diaboli, 14.
pore habitare debent, 288. Pecuaiam et loculos'quare habebat Christus, 125.
Mortem nemo passus est pro confessioneChristi ante Pentecosteet csteri Judsorum festi dies, quid signifi-
Christum, 303.Mortemnon timent mali, 103.Mortisdeti- cabant, 234.
nitio, 174.Mortemtimet Christus, 43. Perfectionisstatus describitoentesimodecimopsalmo,
Mosesnon fidelis, 230. 116.
Mundus iste via peccatorum dicitur, 1.Munduscarcer, Persecutio laqueus, in quo vits bujus amor est, tan-
ubi omnia vana, 304. Mundi hujus civitas caduca, 155. quam sstas, 303.
MuDdihujus fluminaqui facile pcrtranseunt, 137.Mundi Persecutorum duo suot genera, 150.
amator non videt Deum, 10. Perseverantis impotes et desides, 172.
Mundanahabitatio inferous est, 191. Pes anims, 20.
Murmurantes fratres, 288. Poeaiteadi et peccata delendi septem modi, 12.
Poeniteates diversi geaeris, diversisavibus comparan-
N tur, 218.
Natnlis Dominiciin missarum ordine mysterium, 87. Poenitentia Dei quidaam est, 242.
NatalisDominitrium missarum ratio, causa et ordo, 297. Ports vits et mortis, 20.
Nocere nihil potest sine Deo, 69. Potentia Dei toto psalmo centesimoquadragesimose-
Noctissileutio infestior diabolus solet esse tentator, ptimo prsdicatur, 313.Potentiabumanafallit sibi devo-
260. tos. 69.
NomenDei proprium intelliguut tautum, qui mnndum Potestas omuis a Deoest, cupiditas autem malahomi-
non diligunt, 19. nis est, 69.
Nova, vetera et vetustissirua, 297. Prscepta homo stne gratia Dei non servat, 254.Prffi-
NupliarumDeiet homiuis caruem et epitbalamium,96. cepta Dei quomodoimplenda,. 205. Preceptum de ligno
Nutritio spiritualis ut carnalis quinquc tempora babet, paradisi quare factum, 153.
285. Prsdestinati lans comparantur, 313.
Prsdicare indignis vitium est, 254.Prsdicare qui de-
O beant, 107.Prsdicandi finis multiplex, 154.
OblivioDei quid, 159. Prsdicatores nubibus comparaatur, 77. Prsdicatores
Obscuritasmysteriorum sacraeScripturs ex peccato aquis comparautur, 35. Prsdicatores lucerna sunt nliis.
36.Prsdicatores nubes et coelidicuatur, 34. Prsdicato-
primi parentis, 266.
Obstmatisiveindurati dormiuqt ab increpationeDei,166 res varie pascuot, 173.Prsdicatoribus corporalia daada,
183.Prffidicatoribustemporalia Dominus ordiuavit, 225.
Obstinatioa malis nngelis fit, 175.
Oculusjustitiffi,268.Oculisiusti magna iuest virtus,162. Prffidicatorumofficiumin
Praelatus praedicnndo,
ore
290.
Dei, 154. Praelati
Oculorumtentatio, 290.Oculosduos nabet Ecclesia,163. qui debeaat oegligens ejicitur
etise, 142. Frslati mali devorant plebem
' Odium bonum, 298. Dei, 27.
Odorum plena vestis corpus Chrisli dicitur, 97. Prssumptores operum suorum, 152.
OfferentiumDeo circumstanlisepsal. 28, 57. Precantis vocem nihil probibet, quin ad aures Dei
Oleumodulalio falsa, 302. ascendat, 284.
Opera extrn nidum Ecclesite uon prosunt, 188. Opera Precatione interdicuotur qui mauent iu peccato, 298.
quomodo facienda, 152. Opera necessaria ad iugressum Promissa Dei cbirographo scripta, 310.
ccelestisterrs, 220. Opera bona judicia fidei et gratis Proximus tribus modis dicitur, 25.
accepts, 244. Opera Dei justum coosolantur, et spem Psalleadi modus apud Judsos, 7.
venis daut, 305. Operum bonorum agendorum ratio, Psalmus.118inter csteros psalmos est utsol inter stel-
203. Operum merces speranda, 255. Operum bonorum las, 253. Psalmus, caaticum, psalmus cantici, canticum
relributor Deus, 35. differant et quidsigpificent, 6. Psalmus ope-
Orandi modus, 164.Orandum est potissimum noctis psalmi,quid
rationem bonam significat,3. Psalmus est laus Dei iu
tempore, 260,Orandummanibus elevatisia figuram cru- voceet organis, opera vociconcordia significantibus,31i.
cis, 131. Psalmi septem poenitentiales, et totidem laudis, 308.
OratioquotidieoffereDdaDeomane,utprimitiffivocis et Psalmorum claves et intelligentia tituli sunt, 3.
cordis, 272. Oratio Ghristi multis modis flt, 190.Oratio Psalterium ecclesiasticumex Greecoversum est, 260.
pro impiis non flt, 72. Oratioois ratio et gradus, 191. Puuiens Deus etiam propitius Cst, 215.
Ori custodia poaenda,*302.
Originalepeccatum post baptismum pcena est, 66. Purgandi quinam sunt, 12.
P ft
Paganorum fllii, corvorum filii dicuntur, 312. Quietis humaus hostes tres, 77.
Papa omnia ex cbaritate et zelo facere debet, 271Papa
cur pallio rubro utatur, 271. R
Pascha, Pentecoste, et xenophegia, quid Judsis signi-
ficabaat, 234. Recti quinam sint, 68.
Pascua fidelium, 266. Bedimi non potest qui suis viribus fidit, 104.
Passio Christi laudandi Dei maxima rntio, 71. Passio Reges et sacerdotes, quaro olim uacti, 53.
Christi commutat homiaes, 145.Passio Christi fuit Ju- Kegni Dei gloria, potentia, decor, 309.
dsja opprobriamsempiternum, 176.PassioChristitracta- Religionia Cbristians tres status, 134,
1359 1NDIGES AD OPERA PETRI LOMBARDI. 1360
Ropetitio, confirmands sententis iudicium, 1G4. TcnebrffipassioneChristi eVacuatffi,270.Tenebrsmali
Kesistere Deo quid sit, 152. homines sunt, 114.
Resurrectio quare fuit mane et vesperi sepultura, 60. Tentatio appetitur, 15.Tentatio flt duobus modis,203.
Resurrectio spem confirmat, 192. Resurrectio Christi Tentatio oculorum, 290.Tentatio vcnto simillima, 187.
tractatur, 5. Tentatio utilis, 128.Tentationis duas portas habet diabo-
Retributiooes quatuor, 255. lus, 62. Tentationum quatuor genera. 205.
Rogationum diebus quare draco portatur, 80. Tentatores, quot et quinam, 52.
TestamentumVetus et Novum,gladius bis &cutus,307.
S Testamenti Veteris in Novum translatio, 86.Testamenti
Sabbatum triplex, 205.Sabbati nomiue quilibet dies utriusque necessariaconnexio,221.TestamentorumNovi
Judsis erat, 48. et Veteris similitudo, 269.
Sacramenta Ecclesieelatibulum Dei dicuntur, 34. Testimoniiet prsceptidiscrimen, 215.Testimoniornm,
Sacrificiumiustitiffi.7. mandatorum et legis differentia, 254.
Ssculum relinquere primus gradus ccelestisasceosio- Timendn peccatori qu«esint, 270.Timendi aoa sunt
nis, 275. hostes corporum, 54. TimentiDeumnec necessariatem-
Snlus lcmporalis per sinistrain Dei, salus stcrua per poralia desunt, 71.
dcxlorain signiticautur, 29fi. Timor Dei ligat marlyres, 219. Tiinor Dei basis est
Salvat nos Christus et quando, 115. verbi Dei, 257.Timoret spes in vinconnecti debent, 192.
Samuel non fuit sacerdos, 215. Timor aut omne bonum, aut omne malum facit, 182.
Sapientiam etiam vnne gloriosi qusrunt, 271. Timoris divisio ac diffiuitio, 39.Timorcsquatuor prster
Snul quid, 34. Daturalem, 283.
Scientia summa ubi consistit, 205.Scientia Evaagelii Tituli psalmorum ab Esdra additi, 2.
Scientin unicn est qus accedit ad
reprobat alias, 99. non Torcular Ecclesiaest, 16.Torcular tribulatioBumsepa-
Deum, 66. Scientia contenmcnda, supcrbis fugien- rat bonos a malis, 182.
ds causa, 285. ScieutiaDei dicitur ab cxsecutionemau- Tortum nredici frangunt, ut post rcctum faciant: sic
266. cor pravum frangitur ut dirigatur, 312.
-datorum,
Scriptura sacra per orbem tolum extensa, 223.Scri- Transflgurati Cnristi vestes albs sanctos sigDiflcant,
ptura saacta lucerna est, 266. Scriptura divioa mensa 109. TransflguratioDomini, 263.
referta est, l48.~Scr4pturaquare operla, 312. Scriptura Tribulatio Ecclesiffiorilur a vita impiorum, 127.Tribu-
eadem sspius commemorat,quia cogit ea mundus obli- latio ignis et nox dicitur, 31. Tribulatioaem sustincns
visci, 301. Scripturs intellectus cui nperitur, 312.Scri- justus quarenon liberatur, 44.Tribulntionemferentibus
pturs mysteria abscoadita ue vilescont, et ut exquirnnt, verbum Dei esca est, 259.
301. Scripturs difficultas,justo non est scandalo, 274. Trinitas divina ostenditur, 110.Trinitas 08tenditur,39
Scripturs obscuritas utilis non reprehendenda, 312.
Seditiosi primi Dathan et Abiron, 115. V
Septenario numero veteres, octonario patres gratis Unctionis triplicis varia siauiflcatio, 53.
serviunt, 275. TJsuraspiritualis in Christo lnudatur, 29.
Septuagesims tres sunt, 134.
Silentium adversus calumniatores optimum reme-
dium, 84.
SimilisDeo quis esse potest dnobus modis, 153* Verbum bonum quare Cbristusdictus est, 96.Verbum
Sinapis grauum Christus in montem crescit, 146. Dei dulcis esca tribulatis, 259.VerbumDei septem donis
Solis officia, 38. splendet in prsconibus veritatis, 25.Verbumprsdicatio-
Sors est prsdestinatio, 63. nis, 169. Verbum Deinnte Cbristum lntebnt, 35.Verbum
Sperandum in Domiuo,63.Sperandum in Filiohominis, Dei quare eomparatur argento, 25.VerbuinDei duoeffl-
non quia fllius bomiais, sed Filius Dei, 311. cit, 47.Verbum Dei sagitta dicitur, 82.Verbidivini audi-
Spes timori jungeada, 313.Spes et tinlorin via conne- tores discriminati, 162. Verbi divini prudens dispensa-
cti debent, 191. Spei solamen contra sfficularesjustitias tio, 38. Verbi divini velocttas. 313.
et iucommoda mundi, 90. Veaiam debet homo homini dare, 270.
Spiritus humilium deficit, ut vadat
vivat in eis Spiritus Dei, Veritas et misericordla quare Christus dicitur, 120.
305. Spiritushomiais quomodo et non redeat, 177. Vespasianus, aper Synagogam exterminaus, 181.
Spiritualis fllius homipis, carnalis homo dicitur, 17. Vetera, vetustissima et oova, qus, 297.
Sponsi Christi et spoass preconia,id96.est veros sau- Via peccatorum mundus est, et prava operatk», 1.Via
Stellas in Ecclesia numerat Deus, paranda Domino quomodo est, 190.Via muBda veoit
ctos, 312. ad nos Deus, 36. Via Christus, juxta quem Iaqucus po-
Studia et affectioneshominis exterioris, 169. nitur a malis, 304.Via cbaritas, SO^.vis Domiiii justs
Superbi volucres sunt, 18. Superbi a divina laude ar- sunt voluutates ejus, 310. Vis Domiui apostoli et pro-
centur, 246. Superbi deflaitio, 208. Superborum spes, phets, 253.
fundamenta montium, 34. Viodictadivina sagitts similis,81.Vindictahomini non
Superbia comparatur equo, 69. Superbia ab ininria Dei appetenda, 207.Vindicts ordo, 175.
increpat, 159.Superbia omne peccatum est, 64. Superbia Virga MosiJudffioset genus humanum signiflcat, 160.
bumani delicti origo, 259.Superbis curatio, 165.SUper- Virtutem omnemfaciunttimor et emor, 182.Vlrtutum
biarnsolalexDeivitat, 259.Superbiamccdrus sigaiftcat,57. effectus decem, 28.
Suspicio fere invidorum est, 208. Suspicio maximum Vita hominis sine Christo amara, 170.Vitahoministri-
vitium, 258, plex annuutiaada Deo, 118.VHahominis vesper dicitnr,
Syaagogs et Ecclesis differentia, 160.Synagogs flnis, 60.
161. Voluntatis torrens quid, 77.
T Voluptaset vitia hujusviUe nqua sine substantia dicun-
Tabernaculum militans militans Ecclesia, 64. tur, 279. Voluptas Dei regula justi viri, 68.
Vota quffidamcommuma, qusdam propria, 167. Voti
Taciturnitatis commeadatio, 301. reddendi ordo, 137.
Talio fit multis modis, 239. Vulpes hsretici cauda religati, 183.
Temporalia rependenda Evangelium prsdicantibus,
etiam non petentibus, 225.Temporalianon amanda,3il. Z
Temporalia rependeada spiritualibus, 278.
Temporis ac dierum ratio in conversatione hominum, Zelus amoris, 271.ZelusDei qui, 178.Zelus in pasto-
117. ribus necessarius, 271.
I qVf' II. AD BXPOSITIONEM IN EPIST. D. PAULI. 1362
II.
AD EXPOSITIONEMIN EPISTOLAS D. PAULI
Revocatur Lector ad numerales notas crassiori charactere tcxtui insertas.
A sancti, 79.Angelosmultis apparuisse credendum est. 234

Animasimul etcorpusper spiritum vivificatur,39.Aui-
Abba Pater cur coajuugi soleant, et quid signiflcent, ma pro homioe, a parte superiore, 62.Animain corpore
39, 153. vivit. sed nou vivificat,112.Anims corporisque differen-
Abrabam quomodo justificatus ex fide, 18. Abraham tin, 39. Auimnmoon contamiDatcorpus, 194.
cnr nondum circumcisofacta cst promtssio, 19.Abraham Animalishomo quis, 72. Animalisvita et seusus, 72.
pater onmium geutiam, 21.Abrahaman angeloshospitio Anauntiatio qus Deo flt, qualis sit, 186. '
receptoshomines putavit, 264. Abrabs volentisoccidere Antichristusprscedet adventum Domini,205.Antichri-
fllium laadatur pietas, 260. stus ubi nascetur, 205.Antichristusrefuga, 205.Autichri-
Abstineutia vera, qua abstinetur a peccato, 265. stus uride 205.Antichristi qui, 227.DeAntichri-
Accediturad Deumnon locorum intervallo, sed simili- sti adventn,dictus, 202.
tudine, 95. Aporos quid, 122.
Accidentium aobis differentis, 180. Apostolus luctaas aoa subjugabatur, 36. Apostolus
Artkmeshomihis quatuor, 39. Actiones Dostrs qUales quomodo se Christumsecundumcarnemnegetcogaosccre
exignntur, 39. 125. dicens: Nescio,Deus scit,
Adam forma Christi, sed ab effectibusdisparibus, 26. 136. Apostolus quid aescivit,
Apostoliofficium, 4. Apostoti unde dicti, 11. Apo-
Adamse prior,«t per hoc omriesemen ei subjectum ven- stoli cur omaium iinguis locutisunt,40.Apostoliveri nou
didit, 34. Adam rectus et sine culpa creatus, 34. Adam suat, nisi missi, 50.
cur eadere permisit Deus, 34. Adamnon propter pomnm, Apostolics potestatis debitum, onus cst, 198.
sed inobedienliam et cupiditatetn mortem invenit, 62. Appreheusio boatorum quani Apostolus noodum ha-
AdametEva typusChristi etEcclesis, 175.Adamquia se- buit, 184.
ductus oou est, sed Eva, 212".Adam molieri obsecutus Aqua de petra quid, 91.
est, non victas eoncupiscentia caraali, sed benevoleutid Aquila, 65;
amicabili, 212.Adam typus rationis, 213.Ads duo, 24. Arbiter, 212.
Ads peccatnm uon longe ab idololatria abest, 25. Ads Arguendi auctoritatem vinoleatia tollit, 174.
cur exstasis data, 175. ArguenlesaiiosnihiImagisquamvinoleutiadedecet,174
Adoptioquid,41,Adoptiouemrecepimus per Christum, Arislobolus, 65.
153. Adoptione flliiuos quomodo dicamur, etquando, 3. Arrhs promissionis Dei, 23. Arrhaet pigaus, 163.
Adoptione saueti dii vocantur, 87. Artifex cx atteotione operum qusritur, 8.
Adventus carualis Christi exitus vocatur et introitus, Asceudere et desceadere quid, 125.
233. AdventumDomini signa qus prscedent, 205 Astutia qus, 172.
iGdificareaurum argentum lapides pretiosos, feaum Attributa homiui convenieutia, Deo quomodo attri-
stipulam super fuadamentum quid sit, 75. buuotur tropo locutionis, 72.
Êgyptiortnu mors in mari Rubro peccatorum ablatio- Augusti et Hieronymi dissausio de reprehensione
aem significal, 91. Pauli adversus Petrum, 135.
iEmulari Domino quid, 94. Auxilium diviuum nemo debet exspectare iu eo quod
iEmuiatioquid, et quod duplex est, 133. ipse per se facere possit, 136. Auxilii tempus et gratis
iEnigmnquid, 145. est in hac vita, 141.
ifitnte 30 aonorum omaes resurgemus, 171. Avaritia idololatris squatur, 173.Avaritiaradix om-
jEtemus Deus solus proprie dicitur, 66. yEteroatem- uium malorum, 194.Avaritiaet idololatria par malitia,
pora quffiiateliigenda, 66. 194.Avaritia,10.Avaritia quid, et quod sit radix omuium
jEternitas siue meusuraest, 111. malorum, 218.
Agi plus esse quam geri, 39* Avarus quis, 265.
Agrieola Deus est, nos ejus agricultura, 73. Azyma, 78.
Afieni qai, 22. B
Alimoniaquando sumenda, 69. Balthasar regis visio, 136.
Allegorinqus dicitur, 155. Baptismus.Iu baptismoonVnesomnipeccato moriuntur,
AltioribuBabsfinendum coram imperitis, 242. 30. Baptismus in Chris.o uaicus sufficit. 30. Baptismus
Altitudo crucis, 169: quomodo perflcit vcrbum, 491Baptismussolamfidemrc-
Amaritudo quffi, 173. quirit 54: Baptismus tantum vnlet per homiuem con-
Ambularesecaudum cnrnem, 38. Ambulnresecundum temptibilem, qunntum per npostolum datus, 68. Baptis-
spiritum, 38. mus Joannis, 68. Baptismus tterari non potest, 154.Ba-
Ameu voeabulum Hebraicum, 107. ptismus triplex et lamen uuum coufltemur,243.Baptismi
Amicns sponsi non sifer,sed sponso zelat, 133. potestas quffi, 68.
Amor hajus sa>culi,299.Amorishumaus gloris vires, Baptizare mihoris est offlcii quam evangelizore, 68.
197.
' Bnptizandipotestntem sibicur retinuit Dominus, servis
Ansjtomn qHid,.,4A,144. autem miuisterium concessit, 68.-
Angelicaperfectio qussj'93,. Beatua netrio est Dei donis, qui donanti existit ingra-
Angelus mediator essenuh. potuit,212. Augelusofficii tus, 72. Beati qui habent quod volafit, et recte volunt,
norneo.,87.Angelu8offlcirttomeir,284.Angeliaiidoleant, 19. Beati an doleant, 41.
4i:-AhgfcB enrlMS&fcrpfriris, ut homines aon vocentur dil, Bellum carnis, 158.Bellttduo nobie,atterum adversus
871Auge«nofii8'ttm<3 pbtissimum adsunt, cum divinisva- dsmoaes, alterum in seipsum, 176.
caatusy96:ABgjeii quio*Deo aanuritient, cum omnia sciat, Benedictionesa Dea petendee.sinequo nihil boai pos-
l«ff. Atêlimafi quorfimmodo medH sunti 212.Angeli sumus, W0.
nuasaHtaVe^DeojBedexaffeotttcognc«cijnt, 513. Augeli BenignitasDomiaifecitcorpora nostra membra sua, nc
GortotiHB' homiaemndorare jubea tur, 234.Augetiin salu- templum Spiritus saacti, 81.
tfem* nostiramquaia siut mcumbetates, 235. Augeli hos- Binomiaeset trinomiaes, 1.
pWoexeepti,aucogDiti,264.Angeli9paresfuturi9umus,43. Blasphemiasive peccatum in Spiritum sanctum est ira-
A»geli8«â!es'n&8foreperF11iumsuumcertifleB.vitDeus, poenitentio, 11. Blasphemiaqus, 173. Blasphemia, 194.
264. Angelorum tres ordines, 137, Angelos judicabunt Blasphemis in Deum iuterdum suat mala opera, 94.
Bonus et justus differunt, 23. Bonus solus Dcu3, 65. Christus unctus uon oleo visibili, sed pleaitadiae gra-
Boia voluntas et operatio non esl exliberoarbitrio, sed tis spiritualis, 1. Christus quomodo factus dicitur, 2.
misericordia Dei, 45. Bona temporalia cur tnm bonis Ciiristusquid erat, et quid factus est,2.Christus quomodo
quam malis dantur, 85. Boaa fucere cornm homiaibus, seipso mmor factus est, 2. Christusan dicendus sit crea-
quomodo debeamus, 121.Bonumagere et perficerequo- tura, 2. Cbristus ex semine quomodo factus dicitur, 2.
modo differaat, 36. Boniex afflictijnibusmalorum proli- Christus prsdestinationis et gratis lumen, 11. Christus
ciunt, 44.Boaisex fldeviventibus qui imperant serviuot prsdestinationis caput, et fidei princioium et perfectio,
eis, etsi contra videtur, 198. lll.CliristusquomodoassumptusiatelligaturaFilioDei, 3.
Bravium quid, 91. Bravium quomodo non uuus, sed Christuscur Dominusnoster vocatur, 4.Christusest hs-
omnes ia cursu perseveraates accipiuat, 91. reditas suorum, et sui hsreditas ejus, 40.Christus quoti-
Brian quid, 59. die iaterpellat pro nobis ad Patrem, 43. Christus flnis
noster, et quare quomodo, 49. Christus lapis offensio-
C nis, et petra scandali, 48.Christus flnislegU, 49,Christus
Jesus quomodo ostium et pastor, 67.Chnstusquomodo
Cscitas cordisest pceuapeccati, uade ia gravia peccata sapientia Dei, 70. Christusquomodonobis factus est sa-
cadimus, 8. pientia, 70. Christus caput nostrum, eujus corpus Eccle-
Cscum nascitur genus humauum quod ex primo pa- sia, et membra corpora nostra, 81. Christusau sitnobis
rente trnxit, 165. dicendus Pater, ut Deum patrem dicimus, 87. Christus
Csremonias uon observasse, veleribas peccatum fuit, una persoua est gemins substantis, 87.Christusloculos
nobis aoa item et quare, 193. habuit, quos Juds commendavit, 88.Ghristusquomodo
Caius, 65. petra erat, 91. Christus panis in altari, 82. resurreetio-
Christus ab
Calceamenta, 176. omaibus semperseqaendus,95.Christuspost
Calcinri sandaliis, 176. nem an Cephs primum apparuit, 109.Christuscaputviri
Calix'benedictioois et communicationis, 93. aliter, quam vir caput muheris,95.Christusquare Adnm,
Canes inEcclesia, 183.Canumnaturainallatrando,183. et novissimus dictus. 113.Christus resurgeas jam noa
quid, 174. duxit ultramoritur quomodo,115.Christus quomodo se amodo
- Canticum Christus, 170. Captivare videndum discipulisnegavit, 125. Christus rexet sacer-
Captivam captivitatem
captivitatem, 171. dos, 254. Christus Deus natura est. 153.Christus Filius
Caput mulierTsquomodo vir, 95. Caput omuiumsen- Dei per naturam, nos per adoptionem, 153.Christus cur
suum corporalium receptaculum, 93. Caput ChristiDeus palam despectus mori voluit, 260.Christuscrucem suam
quomodo, 95. Caput Ecclesis Christus, pro magnodono 161.Christus lapis est aogularis, etc, 166,197.
datur, 164. Caput corporis priacipatum teaet, 189. hristus fundamentum fuudameBtorum utapoetolo-
Eortans,
Carboues ignis quia, 57. rum, etc, 166.Chrisiusdedit etaccepitdona, 170.Chri-
Cardinalium virtutum opera, 237. stus dedit secundum Deitatem non hnmanitatem, 170.
Carnnlis idem qui aaimalis, 73. Cbristus quomodo novus homo, 172.Chrislus noster sol
Caro Christi similitudiuem peccati inquo habuit, 38. iustitiffiet veritatis, 172.-Christus unctus, 172. Christus
Caro omnis hominum prster quam Christi peccatrix, 38. hostia in odorem suavitatis, 173.Christus quomodo Pa-
- Caro Christi duplox, 99.Caro nostrn incorrupta eritjbost trem deseruit, 175.Christus et Ecclesia, una caro sunt,
resurrectionem, 113.Caro Christi, caro Maris, 246.Caro 175.Christus moriturut flat Ecclesia, 175.Christus sem-
Christisolasiue vitio, 252.Caro concupiscens quid, 158. per ffiqualisPatri, 188.Christus quomodo se exinanivit,
Cnrnis voluptates, etsi delectnnt, passioaes sunt tamea 180.Christus Deusethomo, Creatoret creatus, 180.Chri-
uaturs, 9. Carnis sus rebellionem cur nobis proposuit stus seipso'minor factus est, 180.Christus homo minor
Apostolus,36. Carnis prudentia quid, 38. Carnisfilii qui, Patre, Deussquolis Patri, 180-Christus homo et Deus
156.Carnis nominetotus homo iDtelligitursecundum se una persona, 180.Christus quomo.dogenitus, 189.Chri-
vivens, 159.Carnisnominemortalitas interdum signiflca- stus Patri coomnipotens, 189.Christus quomodoprimo-
tur, 193.Caraem noa esse malam, eique aecessaria mi- genitus, 189. Christus imago Patris, 189.Chrislus caput
uistraada, 39. Carnem Christi, hoc est humanitatem Ecclesis secundum divinitatem et humanitntem. 189.
Deitati unitam adoramus, unum eumdemque Deum Cbristus quomodoprimogenitusex mortuis, 189.Christus
iaseparabiliter, 153.Carnem suam quomodo nemo odio adhuc patitur in membris suis, 190.Christussapientia et
habuit, 175.Ia carae esse, 30. De carne et ossibus esse scieotia nostra, 191.Christus quomodo umbrarum et fi-
orare, 177.Carne servire Deo, 183.
quid, 175.Carnesolum gurarum cnrpus, 193.Christus mediator eet noster et
Castitas non coDtiuentium, sed etiam coujuga- soIu8,212.Christus ut propheta et propbetarum Domi-
torum Dei donum est, 82. nus, sic et angelus et angelorum Dominus,232.Christus
Cataphrygarum hsresis de nuptiis secuudis, 86. hsres, 232.Ghristus splendor quomodo, 232.
Causas quorumdam occulit Deus, 168. bristus angelis confertur, et eis prsfertur, 233.Christus
guomodo
Charitas Dei mira erganos, 4.Charitasomoium virtu- in quo paulo minoratus ab angelis, 236.Chrlstus Filius
tum forma, 6. Choritasdonummaximum, 22.Charitnsau- per naturam.uos per adoptionem, et quanta est differen-
get cognitionemet perflcit 22.eam, 22.Chnritnsuna eadem- tia, 236.Christus non fuit iu lumbis Abrahs,neque deci-
quein Deum etproximum, Charitas proprium donum matus ut Levi, 246. Christus sacerdos et non sacerdos,
Spiritus sancti etfonssiugularis,22.Chantas quomododif- 242. Christus rex justitis et pncis, 245: Christus rex
fundituriacordibusaostris,39.CharitasimpeasamuItipli- semper fuit, sacerdos post carnemet assumptam factus,
catur, 58. Charitas etiam reddita debitorem detiaet, 248.Christus terrena contempsit, maln susiinuit nos
58 . Charitas mater omnium bonorum, 87. Chari- erudiens, 261.Cbristus immolandus signiflcabatur per
tas fons bonorum, 104. Charitas ubi adest, omnia immolationemanimalium veteris sacrincii, 276. Chnsti
frustra haberi, 104. Cnaritas au evacuabitur, 104. etymon, 1. Christi duplexnatura et ortus, 1. Christige-
Charitas in patria augmeatabilur, 105.Cliaritns quo- miua substautia, 2. Christi exinanitio qus, 2. ChriBtiet
modb flde et spe mojor, 105. Charitas faciet ut in Ads disporescausorumeffectus,26.Christi vita, et nostra
proprium, communesit omoibus,
regno, quod singulis violenta. et morum est disciplka, 63. Christiadveutus causo pec-
112.Charitasquomodo 223.Charitasperfecta.i38. catorum salus, 210. Christi omnis actiopreces fuerunt
Charitas non per affectum caruis sed spiritus habenda, hominibus,242.Christogratia datasine mensura, 160.
158.Charitos fructus spiritus, 159.Charitasomniumvir- bristum qui vere prsdicat, 70.Christumquompdopec-
8ro
tutum radix et fundamentum, 159.Charitas cur toties catum fecit Pater, 125.Christum mortuum fatenturom-
tantopere commeadetur, 159. Cbaritas supereminens, nes, Christiaoi soli, resurrexisse, 222.
169. Charitas est actiorecti itinens, 169.Charitas timo- Christianus cur in fronte signetur, 50. Christiaous si
rem servilem foras mittit, 177. Chnritnshumilitatis est malusuon salvabitur, 159.Christianiplures quam Jadsi,
tunica inconsutilis, 195.Charitas
prsmium, 181.Charitas195.Charitaseminentiorvirtuset 156. Christiani, ut nunc conversatione sunt dissimiles,
perfectionis vinculum,et ita et in futura retributione, 157.
via omnibusprsceptis scientis, 195.Charitas,prscepti Cibosqui discernit peccat, 52.
flnis, 209. Charitas quid, 209. Charitatis prscepta duo
unum sunt, 58. Choritatis magnitudo et commendatio, Circumcisiocordis quffl,14. Circumcisioquidet ejus di-
104.Charitatislougitudo,latitudo,sublimitas,profunditas, guilas,19.Circumcisioquomodofiebat,20.Circumcisiocur
168. Charitatis flhus Christus, 189. Charitatem habens lnbaptismummutata, etutriusquedifferentia,20.£ircum-
quomodo omues virtutes habeat, 59. Charitate Dei nul- cisio cur datn, et cur octavo die flebat, 20. Circumcisio
lum bonum certius, 43. cur iu carne prsputiijus,sa fleri, 20..Circumcisioantiquis
Cherubin mysterium, 250. quod uobis baptismus, 20. Circumcisio quid sigaificat,
Chirographum peccati delevit Christus 192. Chirogra- 156. Circumcisiocur8 die, 157.Circumcisioquomodonos
pha peccatorum per fusionem sanguinis dclcta, 193. sumus,233. Circumcisioethujusmodicurveteribus dnta,
Chords prsceptorum decem, 59. 246.Circumcisioneetinm facta peccatorum remissio, 20.
Chrisma et Christus, 534. Circumcisionissignificatio, 183.
1368 II. AD EXPOSITIONEM IN EPIST. D. PAULI. 1366
CircumcisussinihilprodestChristus, cur:etTimotheum Corpus multarum rerura nomen, 192. Corpug non con-
circumcidit Paulus, 157. taminat animam, 194.Corpus cur tabernaculum dicitur,
Civitassuperna, 156.Civitates duas in toto mundofa- 265, 266. Corpus Christi a quibus edendum, 265. Cor-
ciunt duo amores Hierusnlemet Babylonia, 156. pora nostra quomodo membra Christi, 81. Corporama- no-
Clamare nostrum quale esse debet, 29. stra templum Spiritus sancti, 81.Corporiau accedet
Clamor in Scriptuns quid designat, 153. gnitudo au dimmutiofletulla in resurrectione, 171.Cnr-
ClariflcatioChnsti post resurrectionem, 131. poris et sanguinis Christi participem fieri, quid sit, 93.
Co»ternumnonestincreatura,232.Coffitemumetcos- Corporis sub onere ingemiscens non vult eo spoliari,
vum differunt, 242. sed supervestiri, 123.Corporis propria sunt hujus vitse
Coelumtertium quid, 136.Ccelitres, 136.Cceli perie- omnia opera, 124. Corporis dolores plerumque immit-
rant per diluvium, et peribunt, 234. tunt angeli Satans, sed nisi permissi, 137.
Cogitatioqaemqueautnocentem aut innoceotem facit, Corporaliter quomodo in Christohabitat omnisdivini-
13. Cogitationesinvicem patebuntin judicio76. Cogita- tatis plenitudo, 192.
tio propriipericulimaximead misericordiaminclinat, 190. Correctio non potest cootingere.nisi superno juvante
Cognati omnes spiritu sumus, 65. medico, 222.Correctio quid, 362.Correctioni nec defue-
CognitioDei, qua nos cognoscere dicitur, 154. Cogni- ris, nec studueris certamini, 222.
tio perfecta hic non est in hac vitn, 185. Correptio nn in occulto, an palam fieri debet, 217.
Cognoscere Deum, et cognosci a Deo quid,*42.154. Co- Creata omnia eademqne esso a Patre, sed per Filium,
gnoscerefacerequiescereDeiquomodointelligaatur, 87. Creata omnia per Christum, 189. Creati in Cbristo
Coitusincoajugatis quando excusabilis,etquandopec- quomodo sumus, 166.
catum, 82.Quantum ad coitumconjugalem,eadem aucto- Creationem suam homo non promeruit, 21.
ritas ia muliere et viro, 82. Creatura quid sit, 40.Creatura et filiinos dicimur, sed
Colendusest Deus gratis et casle amandns, 67. Coli- distincte, 40. Creaturaomoishomo dicitur, et in homine
mus Denm, el Deus colit nos, 73. est, 41. Creaturas booas esse crentas a bono Deo, 214.
Coma judicium velaminis unde comata mulier, 97. Creavit Deus coelumet terram, 257.
Communicatiopassionnm;Chi'istiestnostra,virtus,184. Credere Deo et iu Deumdifferuut, 18.Credere non po-
Commutare gloriam Dei, 8. Commutare gloriam Dei test nisi volens, 49. Credere quid, 119. Credere oun-
quid, 9. quam possemus,nisi virtus Deiin nobis hoc operaretur,
Compunctionisspiritus quid, 51. 155. Credere in nobis operatur Deus, 193. Credenda
Compedes nostrs qus, 179. Paulus neque in
quffi, 183.Non credens neque in patria est, 221.Credi-
Comprehendisse nondum se quid dicat, 184. via, 124.Non credere hi dicti qui noluerunt,
Concaptiviomnes sumus, 65. turi non ouioes sunt, etsi prsordinati in vitam sternam,
Concordiavera, 95. prsdestinati in adoptionem filiorum, 207.
Concubitus.Ex uno concubitucur nstos dicit non eam- Credita et fides differunt, 170.
dem gratiam habuisse, 44. Crimeu.est peccatum grave, 226.Crimina criminibus
Concupiscentiaquid denotet, 30. Coocupiscentiagene- vindicantur, 9. Criminum quorumdam vindicta est eo-
rale peccatum,qun omnia peccata contineotur, 33.Con- mm augmentum, 9. Sine crimine multi, sine peccato
cupiscentiamprohibentelege, omniapeccata prohiberi,33 nemo vivit, 226.
Concupiscentiaquid, 33. Concupiscentiaquomodo aucta Cruciatus carais, 169.
per legem, 35. Concupiscentiaradix omnium malorum, Crucifigerecoocupiscentias quid, 159.
34.Concupiscentiaomnia peccataoriri, 36. Concupiscen- Crux Christi figuratur per virgam qua percussa cst pe-
tia lex est peccato, 37. Coocupisceotia ia hac vita finiri tra, 92. Crux Cbristi cur in frootibus nostris fUa, 161.
noa potest,sedmiaui, 37.Coacupi»ceatissus conseatiens Crux quando tollitur, 169.Crux Salvatoris non mors.sed
operatur peccatum, 36. peccati 193.Crucis prsdicatio Judsis erat scandalum, et
Concupiscere.Non concupiscereNon perfecti est, non post quare, 158.CrucisChristi altitudo.longitudo,profunditas
eas ire, luctnntis et labornntis, 36. concupisces,hoc latitudo, 169.Crucis latitudo, longitudo.altitudo, profun-
prscepto omaia peccata prohiberi, 33. dum, 169.Crucisinimiciqui, 185.Crucisturpior mors,189.
Condelectnrilegi Dei, 35. Culpam nostram prssentem, prsteritam et faturam
Condemnationisnibil quibus, 37. Christus delevit, 29.
Confessiooris fit ad salutem, 49. Confessioetiamlau- Cultus Judsorum ab abventu Christi impietas est, 54.
dis est, 63. Coofessiolaudis est, 63. Cupiditnset timor ports dus quibus diabolus intrat,
Conflteriquid est, 49. 712. Cupiditas omnium mnlorum radix, 218.
Configurarimorti Christi quid, 184. Cura de bona famaet oomine habenda, 142.Curis sre-
Confundiquis dicatur, 22. cularibus noo occupnndusanimus militantis Christo,221.
Conjugiumefficitnon coitus. sed solu3 consensussive Currere iu iocertum quid, 91.
voiuntas, 82. Conjugium quid, 82. Corijugiumunum de Cursum bravii amor facit, 91. Cursum quomodo con-
sacramentis Ecclesiffi,92. Conjugium contrahit sola pro- summasse se dicit Apostolus cui passiouis certnmen .
lisprocreatio, 82.Conjugium n quibus persoois legitime restnbnt, 225.
illegitimequecoatrahitur,82.Coaiugiumquaresacramea- D
tum, et an sit sacramentum, 82. Coujugiibona tria: fides,
proles.sacramentum, 82.Conjugiiseparntiogemina spiri- Dsmones non cognovisseChristum nntum, 71. Dsmo-
tnlis et corporalis, 82. nes n scientia dicti, 86. Dsmones et idola nuncupative
Conscientiahominis abyssus, 76. Conscientiaet bona dii quoque vocantur, 87Dsmonibus insita malitia nobis
fama quomodo diversimode sint, nobis necessaria, 130. nocendi, 94. Cum dffimonihuspacta, consultationes et
Conscientis mals trepidatio, 127. quidquid hujnsmodi superstitiosa sunt, 94.
Consentirefacientibusquid, 10.Consentirelegi Dei,36. Damnatio multorum justa, imo omnium, 17.
Conspersioquid, 78. Damnati ounquam liberabuntur, 159.Damnatur nullus
Contentio,10.Contentioet smulatio uude,et quomodo antequam peccet eicut, nullus caronatur antequam vin-
iis resistatur, 59.Decontentione in judicio pro ssculari- cat, 44.
bus rebus, 79. Contentio qus, 173. Dati et fructus discretio, 187.
Contristare Spiritum sanctum, 172,173. David cur nomiuetur, in geoeratione. Christi potissi
Conversatiq hominum notaada cum quibus conver- mum cum Abrahs sit facta promissio, 2.
semur, 185. Decalogidivisio, 59.Christus ut
Coaversio siue Dei adjutorio non fit, 48. Conversio Decimatusuon fuit Levi, 246.
paniset vini in corpus et sanguiuem qualis, 99. Deciinare a Deo quid, 16.
Corquid in Scripturis,8. Cor passeri, caro turturi com- Defendere a crimine non est laudare, 33.
paratur, 213. Deformitas Christi pulchritudo nostra, 161.
Coriathii, 66. - Defunctis quomodo prosunt qus facit Ecclesia, 154.
Coronam justus judex non redderet, nisi dedisset ante Defunctis quid, etquatiter prosit defunctis, 201.
gratiam pius Pater, 225. Delibatio quid, 52.
Coronatur nemo antequam viucat, 44. Delictum, peccatum, 159.Delictaqus, 192.Delictorum
Corpus per peccatum mortuum factum, 38. Corpus ct gradus tres, 19.
sangmnemChristirevera spiritaliter mnuducnre quid sit, Deserit quomodo nos Deus, 9.
81. Corpus suum et sanguinem Ghristus dedit post Desperandum non esse de11. non credentibus, 40.
typi et agni sumptionem. 98. Corpus Cbristi verum Desperotionis pecoattfm,
lsse in altari, 99. Corpus spiritale non est spiritus, Detrectatores, 10.
12. Corpus unum efficimur cum Christo per Spiritum Deusmeus a quo recte dicatur, 4.Deus Abraham, Isaac
consociantem, 170. Corpus carnis quid, 172. Corpus et Jacob, quomodo et cur dicatur, 4.Deus quomodo ano.
Cbristi Ecclesiaest, 190.Corpus carnis, id est caro, 192. bisvideatur, 8. Deusex administrntione totiusmundiin.
telligitur, sicut anima ex meliore etadministratione cor- DoctrinaEvangelii,31.Doctrjna pravorum qnasi ven-
poris, 8. Deus operatur in cordibus hominuminclinando tus et tempestas, 172.
sive ad bona siyemala, 9. Deus in sermonibus suis quo- Dolus, 10.
modojustiQc&tur,14.DeusuUor rei est, cujus auctor non Dominos.CumDominoquomodo seinper erimus, 202.
est, 15.Deuscur et quqmodomortuus, 23.Deus diligebat Donec particuls usus, 110.
aos et aderat antereconciliationem,23.Deussimuladerat DonumDeiSpiritussanctus, 170.DonaDeisunt merita
>et diligebat nos antu recoaciliationem, 23.Deuscur hunc aostra, 23. Donis Dei beatus esse aemo potest, qui est
hberet, non illum, nou esse scrutaodum.46.Deus solus dooaoti ingratus, 72.
proprie ffiternus, bonus, sapieas, immortalis, elc, 66. Dorsumcurvum hnbere, 52.
Deusproprie eorum, qui eum diliguat, 67.Dcus agricola Dulia, 183.
" vere est, nns ngricultura ejus, 73. Deuslicet sit totus
ubique, non tamen iu omnibus habitat, 75.Deusiu nobis E
quomodohabitat, 75.Deussumus peculiariterperreden-
62. Deus non potest esee pars ahcujus, 87. Ebrietas uode dicta, 59.
ieus non est pars persons quffiChristus est, 87. Deus
Btionem, Ecclesia super petram non Petrum fundata, 68.
tribus modis dicitur, 87. DeussubstantiveTrioitas dici- Iu ecclesia gradus majores et mmores, 95. Eccle-
tur, 87. Deusdeorumrex magaus super omnesdeosquo- sia quomodoregnum Dei, 110.Ecclesiaspoasa Christi;
modo intelligendum,87. Deus quomodo rebus omnlbns 133.Ecclesiatota uaa est virgo, 133.Ecclesiavestl»deal-
adest, 102.Deus omnia in omnibus quoraodo erit, iil. bata supernivem, 174.Ecclasiaex morte Christi facta,175.
Deus iu specie qua est quomodovideatur, 137.Deusngit EcclesiacumChristo unacaro, 175.Ecelesiacongregata,
ut sanet omnia, sed suo ordine, 137.Deus pauper quo- operante Deo Patre, 197.Ecclesiacum ab Abel cceperit,
modo pro nobis factus, 129.Deus quomodomagoificau- Christuscaput eorum, 203. Ecclesiahic mogna
dus ex conversionePauli, 143.Deus bonus quomodoex- Suomodo omus intelligenda,223.EcclesiffitypuscumspousoChri-
Cfficet,121. Deus verus quis, 153. Deus Pater, Deus et sto est Adnmcum Eva, 175.Ecclesiamcoalinet et vege-
Pater est, 164.Deus hominis vita est, 172. Deus qui fecit tat. Spiritus snnctus, 170.
te sino te, juBtiflcatte slne te, 182. Deusquia melior in Ecctesinsticijudicii forma describitur, 79.
"rebu80muibuB,pIusomnibuscolenduset diligendus, 185 Efflcientiaquomodoquffidamdicuntur, et Umeo ipsa
Deus ubique proesens,et ubiquetotus, non ubique habi- uon efflciant,21.
tat, 192.Deus qiiomedopatribus visibilis exhibitus est, Egregiusquis, 183.
2.10.Deus contra naturam nihil facit, et quomodo in- Elati, 10.
terdum sic facere dicatur, 53.Deus omnibus utitur ex Electi quomodo qui non erant, 162.
sontentis voluntate, 234.Deusomnianovitantequamfie- Elegit nos Deusdum non eramus, 21.
rent, 258.Deus Abraham, Isaac et Jacob cur dicitur, Electio est nullis prscedentibus meritis, 41. Electio
259.Deusin NovoTestamento alia quam in Vetere pro- gratis est, non meritorum, 51.
mittit, 260.Deo auctore, quid, 30. Deo soli Spiritus ad Eleemosyna utilior facienti quam recipienti, 130.
mensuram non datur, 56.Deo quomodo est gloria per Eleemosyna odor sunvitatis, et inceosum Dei, 187.Elee-
Jesum Christum, 66. Deum videre peccata, est punire mosyns etiam mnlispeccatoribusquetradends, 161.
peccata, 19.Deurriqui casti qusrunt in Ecclesia, 178. Elementa cur inflrma vocat Paulus et egena, 154.
Deumsecundumnaturam vidit nemo, 219.Deumcur alio Ephesiiqui, 162.
Judffiiritu colamus, 249. Ia Deo sunt omuin, et Epimenides Cretensis cur ab Apostoionon nomiae-
eus est Buperomoia, 223.
Sunm tur, 227.
DeuterosisJudsorum quid, 209. Episcopiv6rboet exemplodocere debent,17i. Episcopi
Devotatio quid, 141. presbyterorum nomine, 177.Episcopiinterpretatio, 213.
Dextera Palris quid, 43. Ad dexteram Patris quomodo EpUcopntumdesiderons opus bonum desiderat, 213.
Filius sedeat, 164. Epistofa ad Hebrsos cur elegantius scripta, 231. Epi-
Diabolusper mortem Christipriusjustitia superatusest, stols Pauli generales sunt instructiooes, 196.Epistolam
nori potentia: utroque tamen modo victus, Si. Diabolus ad Hebrsos Pauli esse, 231.
potentiffiest amator, etjustitiffidesertffioppugnatoraccr- Erubescere.Non erubcscendumest de Christo, 50.
rimus,2i. DiabolusJudsos iuduxit ad Chnsti occisioncm, Esau odium unde, 45. Esau quam longe a religione
24, Dinbolusinjuste hominem detinebat,etsi homo juste fuit, 263. Esau quomodopceuiteutinmnou inveuit, 263.
detinebatur, 24.Diaboluspost legem homini magisiusti- Esse Dei quid. 7. Esse quidicantur, quiuon esse, 21.
tit, 34. Diabolusnullampolestatem habet nisi datam de- Esse in carue quid, 38.
supei, 63. Diabolasvictus quaodo sc vicisse credebat, Evn typus carnis, 212.
189.Diabolusin cruce victus, 252.DiabolusJob tentan- Evangelists qai, 171.
dum petens exauditus a Deo,Paulns voro non, 138.Dia- Evangeliumnon subitum, sed longe ante annuntintum,
boli bonos oppugnant, non expugnant, 189. 1.AdEvangeliumsolagratiaChristipervenimus,4.Quau-
Diaconi evangelists sunt, 171. tum servusa Domino.tautumdistat Evangeiiuma lege,5.
Dies irsjudicii tempus, 11'Dies pro terapore, II. Evangeliumvirtus Deiquomodo,6. Evangelium Deinon
Dies domimquis, 73.Dies liominis quis, 73. Dieshuma- esse erubescendum, 6. Evangelium justitiam Dei quo-
nus quis, 76.Dies malos faciunt malitia ctmiseria, 174. modo revelnt, 6. Evangelium non innititur terrenis,176.
Digitus Dei, 119. Evnngeliumnou vendere licet, sed ex eo vivere, 221.
Dignitatem amisisse pejusesse quam noDhnbuisse.44. Evangelii etymoo, 1. Evangeliifructus quantus, 6.
Dii etiam sancti appellantur ia Sciipturis, 87 Evangelizareminus est quam baptiznre, 68. Evange-
DilectioDei et proximi in quibus probetur, 59. Dile- lizandumnonntmanducemussedmanducandumutevan-
ctio Dei et proximi connectuntur, 59. Dilectio perfecta gelizemus, 89.Evangelizaotesbene qui, 50. Ia evange-
non frustra prscipitur, 175.Dileetionis mutus com- uzantes propter lucrum, 89.
meodatio, 68.Dilectionemordinntamhnberedebemus,209 Eunharistiacurpanisangelorum,91.Eacharistis.8aera-
Dilexitprior nos Deusut meutum
eumdiligeremus,4-Dilexituos mnnducatione in duabus speciebusdatum, 99.De Eucharistis
Deus quanlum, et quales, 23. Diligenda ut duo Deuset multa, 99et seq.
proximus ita duo diligendi modi, 105. Exaltatio Christi secundum quod homo, 181.
Disceruimursolum a malis, per Christi gratiam, 76. Exaudit Deus aliosad voluntatem,ad saaitatem alioB,
Discessioquando flet, 206. 138.Non exaudimur misericorditerinterdum. 138.
Disciplinaquid, 262. Excscatio meritorum est, 51. Excscatio mentis qno-
DiscipulorumChristi perfectio gaudium et corona ma- modo ad Deumpertinet, 121.
gistrorum, 129. Exceptus a possioneflagellorumexceptus est-anamero
Dispensatiomysteriorum fit tam per bonos quam ma- filiorum, 261.
los, 75. Excessus mentis, 124.
Dispensatorquomodo quis dicitur, 89. Exclusoresqui, 7.
Dissensiocharitatis peslis, 158. Dissensio primum ma- Excommuoicationon debet fleri, nisi in confesso, aut
lum, uode cstera oriuntur, 97. nliquojudicio nominato atque convicto,79.Excommuni->
Diviaitasut maximehumiliata est, sic humaDitnsexal- cationis sententia non temere fereada, 79.
tata, el hoc ipsum prsdestinatum est, 4. Divinitatisple- Exemplar et exemplum, 248.
nUudo'oinnisquomodocorporaliteriaChristohabitet,192. et Exemplassequomodoin se dicitur Christus potestates
Divites suat iutus omaes fideles, 129, principatu* diaboli, 193.
Divitiffiabundantisgratiffi quts, 163:Divitis DOO timen- Exinanitio Christi qus, 2.
dui, scd morbus c.irmn, 219. Exire ab homine, 127.
Doctores glorite increuientum prster illud omnibus Expedire nihil posse qaod aoa liceat, 80.Qui noa ex-
cominunchabebuut, 164.Doctorescurpastoresdicuntur, pedit quod licilum est, 83.
171.Doctorumsive prsdicautium ordo quadraplex, 173. Exsequiarurapoiaps quatenus ferends, 201et seq.
tm II. AD EXPOSITIONEM IN EPIST. D. PAULI. 1370
Extasis quod, 124. Christi quomodo sumus, 237.
Extensio est totu vita nostra, 184. Frous Christiani cur signetur, 50.
Extolleodinon sumus de dono Dei. 204. . Frueadum qnibus, quibus utendum, 219.
Exuere veterem homioem, 172. Fugere quibus liceal Christianis, 136.
Fundameatum Christus est et fldes qus per dileetio-
F nem operatur, 73. Fundamentum spintalis fabrics in
summo, 84.
Fabulas quid vocet Apostolus. 209. Fur etlatro quis, 178.Fures si vilare non poesumus in
Facie nd fncjemvidere, 105.In faciem, 135. Ecclesia,exemploChristi ergaJudam tolerare discamus,
Faciens quodnon vult, quomodoconseatit legi, 35. 88.Fures et latroues in Ecciesia caveadi, 181.
Factores legis quomodo justilicare dicantur, 12. Futura non sunt in natura scd iu prssentia Dei,21. Fu-
Fnlinx dulcedo, 33. turum tempus quomodoperprsteritum servetur in Scri-
Falsa doctrina veri semper aliquid intermiscet, 143. pturis, 50.
Falsi aliquid de Deodicere perhorrendum eat, etiamsi ad
laudem ejus pertinere videatur, 109. G
Folaitasnon minore scelere laudatur in Deo qunm Gnlatffiqui, 140.
veritas vituperatur, 109. Galea salutis, 176.
Fnma boua quam necessaria, 130. Gemere spiritus quomodointelligitur, il.
Fato Christus non est subjectus neque sub eo natus, Gemitus columbs, 42.
sed ejus hora et tempus est ejus voluntas, 152. Geneseos II verba de Adam et Eva ad Christum perti-
in
Fermeutum quid Script, 157. nere, 175.
Fervere spiritu quomodo dictum, 56. Genethliaci, 94.
Fiat ethujusmodi quibusimprecarividetur.non optan- Gentesqus legissunt quomodofaceredicantur, 12.Gen-
tis sunt, sed prophetantis, 52. tes cur potiusquam Israelits justitiam apprehenderunt 48.
Fideliscum infidelimanere vel aoa maaere potest, 83. Gentilis quomodo Deum cognoscerepotuit, 7. Gentiles
Fidelis discedensab infideli cohabitare volenti an potest quomodo dicebantur DODgens, 51.
alteram ducere, 84.Fidelisinfidelemodio fldei disceden- Genus non salvat, 44.
tem sequi non debet, sed aliam ducere potest 84.Fideles GloriaMosiquomodoevacuata, 120.GloriaDeiest flde-
omnes per apostolos credunt, 143.Fideles qui, 162. lium iocremeotum, 163.In gloria Dei Patris esse quid,
Fides verborum, 6. Fides.quid sit et quando, 212.Fides 181. Gloria Christi est desideria suorum, 187.
rerum quid,6. Fidescum cbaritate fuadameoiumomnium GloriaDei quid, et cur implere uominata, 17. Gloris humaas
virtutum et boaorum, 6. Fides dsmonum qus. 6.Fides vires, 197.
tribus modis accipitur, 6. Fides merces vita sterna, 7. Gloriari sapienter quomodopotuit Apostolus, 137.Glo-
Fides et justitia Christi quomodo dicantur, 17.In fide riari in semetipso 160.
quid,
etperfidemmdiffereoterdicitApostolus,18.Fidesqualisa Gloriatio laudnbilis, 17.
nobis exigitur, 18. Fides differentiam non admittit, 58. Gratia quid est, 4. Gratia quando dicitur, 4. Gratiaest
Fides noslra de Trinitate habenda, 54.Fidesvera funda- specialiter rcmissio peccatorum; paxveroreconciliatio,
mentum est, etChristus, 73.Fides sola sine charitate et 4. Gratia sub merilum uon cadit, 17.Gratia Dci quid, et
bonis operibus nun sufflcit, 73. Fides Dei nummus, 102. quod solajustificat, 17.Gratiagratis datur, 17.Gratia,quia
Fides patrum per nostra eadem aqiue utrosque salvavit, gratis datur,
122.Fides io nullo fuil antegratiam, 151.Fides sine ope- Adie peccatum 19.GratiaChristiefficacioradsalutem,quam
ad damnalionem 26, 27. Gratia Christi
ribus, 157. Fides per dilectionem Christianos facit, 157. multiplcx, 26. Gratia meretur augeri, 22, G-atia Christi,
Fides dffimonumquse, 157.Fides in nobis, est Christusio virtutum perfectio qus in Christo homine fuit, 27.Gratia
nobis, 168. Fides integrn non est in solo Pntre, nec in Christiabuadans, 26. Gratiaquomodosuperabuadavitubi
solo Filio, 169. Fides et credita differunt, 170. Fides abundavitdelictum, 28.Gratiameritanostrabonafacit3i.
catholica unde, 170.Fidesscutum estjustitiffi, 176.Fides Gratiapro grntia redditur salvatis, 31. Gratia progratia
certacognitioneutrumqueinchoat,185.Fideiprincipium
et perfectio Christus, 3. Fidei laus et merces, 49 Fidei quid, 32.GratiajustiQcationiset glorificatiouis,32.Gratia
vocatur vita telerna, et quare, 82.Gratia liberat si uoan-
lux, similis est paradiso, 133.Fidci opus, dilectio siue serit, 36. Gratia sola redemptos discernit a damnatis, 46.
qua ioanis est, 157, Fidei commendatio, 184.Fidem ha-
bere possesicut charitatem est natura homioum; habere Gratia gratis data qus, 46.Gratia virtus est sacramento-
92.Gratia non tollit libernm arbitriuin, 109.Gratia
aulem fldem sicut charitatcm est gratia fidelinm, 207. rum,
Fieri noa potest, quod juste non fit, 155. Fiori aliud, non secundum meritadatur, 109.Gratia Dei sola libern-
mur a malo, 140.(iratia meritum prfficessit,non coutra,
aliud nasci, 2. 165. Gratia est prsdestinationis effectus, 166. Gratia
Figulus est Deus, 47. Cbristo nonad mensumm data, UO.Gratiffideo oecessa-
Figureeipsffiquomodo umbrs dicantur, 192. riffi habends, 17. Grotis divins augmentands modus,
Figurata magis movere debent quam figurs, 92.
Filius a Patre et Spiritu sancto missus, 152. Filius ct 184.Gratiamreddit Deuspro gratia prsraians ob merita,
225.Gratias Deo agere quid, 4.
Spiritussauctusper subjectamcreaturam visiimmutabiles
sunt ut Pater, 254.Filius omnis hominis homo, sed non H
omnishomo filinshominis potestintelligi, 236.Filius Dei
unicus ut sineflagcllo aon esset, carne iudutus est, 261. Habere et nou habere quid dicatur, 72.
Filiu8Dei sinepeccato, non tamen sine flageltofuit, 262. Habitare iu oobis quomodo Christus dicatur, 192.
Filii irs noscimur, 165. Filii charitatis Dei Patris Chri- Habitu quomodo inveattis homo Christus, 181.
stns, 189.Filii Bunt opcra, 213.Filii nomen proprietatem Hsredes Dei quomodo sumus non defuncti, 40.
ostendit,noaadoptioDem,233.FiliiDeinascimursisnmus Hsreditas eeterna sors dicitur, 188.
pacifici, 262.Fihum Christum Deo Palre minorem nou Hffiresisnonnullorumdeanimarum creatione.quodque
esse, 162. non peccaverint in caelopriusquariiinfundaatur corpori-
Finis legisChristus, 49.Finis noster Christus, 49.Fides bus, 46. Hffiresisaoa ia scriptura et sermoae, sed ia sen-
ssculorum qui, 13.Finis consummationis et consumptio- su et iatelligentia, 96.
nis, 111.Finis sine flne, 245. Haereticus quis, 97. Hsrotici quomodo exercent Ec-
Flere tanquam non flentem, 85. clesiam, 97. Hsreticis Deu? bene utitur ad utilitatem ca-
Flagellapatris toleranda, 262. tholicorum, 97. Hsreticosdiabolusquando etcur excita-
Flammam ignis facit Deus mioistros suos, 234. vit, 97. Hsreticisuo maloquomodo prosint, 97.Hsretici
Fluiams eteflluiraus 235. perdicicomparantur, 22^.Hsreticorum perversitasin cor-
'Formari Coristum ia quomodo,
nobis quid. 155. rumpendis Scripturis, 26. Hsreticorum error, serpeus,
Fornicaatis homiois cor fit servum corporis 81. 33.Hsreticorum ex inquietudine quanta scquilar utili-
Fornicatio, 1Q.Fornicatio sotafuga vincitur, 81.Forni- tas, 97. Hffireticorumanimositas semper inquieta, 223.
cilio rnaximumpotentissimumqueflagitium,81.Fornica- Hebrffiiuude dicti, 183.
uo generalis qua uon adhsreas quis Deo, adhsret Hierusalem supecna, 156.Hierusalem terrena, 136;
muudo,81.Fornicatiosoladivortium potest, 83.Foruica- Hilariter dnndura, 131.
tioestetiam idololatria etquilibetpnma superstitio, 83. Hodie genui te., quomodo intelligendum, 233.
Fornicatiomentis eodem raodoquo carnisdivortium facit, Homicidia, 10.
83; Fornicationesola quomodo quis iri corpus proprium Homo creatura mundi dicitur per excellentiam, 7. Ho-
peccat, secus tamen ia aliis fornicarios, 81.Fornicatione mo quomodoin potestatemdiabolitraditus intelligatur23.
generali quomodoquisque in corpusproprinmpeccat, 81. Homojuste tenebatur a diabolo, tametsi iujuste eum dia-
Fractio paais quomodo flt ia sacramento altaris, 99. bolus teneret, 24. Homo duplex, 33. Homo ioterior, 35.
Fratres quos vocet Paulus, 5. Eratres Chriati,qui, 4g. Homo adversario quaodo possit rcsistere, 35. Homo
FratresquatuormodisinSCripturis dicuntur, 142.Fratres nolens omuia sacramenta accipere potest, credere aon
1371 1NDICES AD OPBRA PETRI LOMBARDI. x3T2
nisi volens, 49. Homo oplimns duis, 89. Homo animalis Instauratio omnium, 163.
quis, 72. Homo dicitur factus adimaginem Dei propter lutelligenda qns, 185..
imparem similitudinem, 95; Homo sibimet abyssus, 76. lntelligibilia quae, 7.
Homo interior et exterior uaus homo, 123.Homo tam Inteatio boaum opusfacit,inteutionemdirigit fides,18.
exterior quam interior percipiet post resurrectionem ha- Interior homo, 37.
bitationis coelestisdigoitatem, 125.Homo quatenus ad Inveniendum quomodo sit et qusrendum, 185.
imnginem Dei crentus, 123.Homoexterior corpus, inte- Invidia. 10. Invidis zelus in diabolo quantus, 159.
rior anima, 172.Homo in quo est imajro Dei, 172.Horao lnvisibilia Dei per ea qus facta sunt cognosci, 7.
quo irrationnbilibus nntecellat, 172.Homonummus Dei, Iuvocare nemo vere potest' sine fide, 50.
189. Homo imago Dei imitando, 189.Homo vetus, vita Iuvocatio quid possit, 5«.
vetus, 194.Homo in quo crentus est ad imaginem Dei, Ira Dei pro pcena et viadicta, 27.Irn Deipro poenn in
194.Homoad imaginem Deifattus secundumrationalem Scripturis, 7. Ird qus, cura qua omnesnascimur, 165.Ira
aaimam, 195.Hominemveteremexuere quid, 172.Homi- duraos, diabolo orationem dat, 172.Ira qus, 173.Ira res
068suut electiui Chrislusgloriflcatus,3. Hominesuihil inconsiderata, 195.
fiunt cum peccant, 87. Hominesquod dii appellatisunt et Irasci etnonpeccare,172.Irascinobismetipsisqoid, 172.
non angeli, 87. Hominesnos spe angeli sumus, et quare, Isaac non siue magns rei flgura contra naturnm $ene-
93. HominibusSpiritus ad mensuram datur, 56. Homini- ratioois fuit promissus, 21.Isaac et Ismaelisgeaeratio, et
bas datum ad mensuram; Deusnon ad measuram accl- quid uterque nobis siguificent, 153.IsaacBlio3gratis si-
pit, 171. gnificat. 156.
Honorare patrem quid, 175. Ismaelis sunt omoes qui ia Ecclesiaterrenam felicita-
Hortus conclusus quibus constet, 222. tem qusrunt, 156.
Hostia quomodo nulla relinquitur pro peccatis nostris Israelquomodoaudisse etcognovissedicaturadventum
«5*. Dei et Evangelii doctrinam, 51.Isrnel duplex caraalis et
Humarittas Christi, pes ejus est, 164. spiritalis, 93.
Humanushomoetsermo,2IQ.Humanaomoiadubia,230. Israelitffiquare jussi sunt mulieres alienigeaas dimit-
Humilitasdispositioad purgationem mentis et conteui- tere, et quo pacto viros inducebant ad idola, 83.
plationem, 8. Humilitas vera, 57. Humilitas custodit ia
omni tentatione, 93. Humilitas Christi usqne ad quid J
extendatur, 181.Humilitas superbis medicamentura,l81.
HumilitasCuristi maximeia passione apparuit, 181.Hu- Jacobus minor quomodo frater Domini, 142.
militas charitatis meritum, 181. Jesus proprium est uomen.Christus sacramenti, 1. Je-
Hyacinthus quid, 85. — 8us Salvator omnium, 2J0. Jesu etymon, i.
Hymnus quia, 174; Juannis baptismus, 68J
Judam cur Christus non abjecit, 78. Judas quomodo
I Christum tradidit, et Christus se, 173.
JudsuaGrscoprsponitur ordineetcausa Patrum non
Idololatrialusuipuerorumsimilis, 92.Idololatriumzelo 6.Judsusqui plusdiscipliuffisuscipit,pluspunien-
lovidis Satan iuveoit, 94. us est, (3. Judsus vere quis, 13. Judsi quomodogenti-
tratia,
Idolum quid, 87.Idolum uihil esseio mundo quomodo bus digniores, 13.Judsusuode? 13.Judsorumjactantia,
intelligendum, 87. Idola per se nihil esse, iuferoi
94. 13.Judsi etsi ordine priores quam gentiles, gratia tameu
Ignis tentationis et tribulntionis,74. Ignia non estster- squales, 15. Judsos, quo consilio Iex data esset, aes-
nus, non tamen ut Deus sternus, 66. Ignis sine cisse, 28.Judsi capsnrii nostri, 44. Judffiiquomodo cre-'
splendore, nec Pater sine Filio, 232.De lgne purgatorio, dere non poterant, 50. Judsi et audivisseet cognovisse
74. Igaem qnem misit Deusin terram, 57. Ignes duo fu- qus de Deo dicta, 50, 51. Judsorum casus ettribulatio
turi, 74. nobis profuit, 53. Judsorum casus non incomparabilis,
Ignomioia et ignominiosusquid, 9. 52. JudffiosElias convertet, 53. Judajorum pars aliqua
Igooraatia Dei peccatum est, et poeuapeccati,46. 10.Igno- cur excfficata,pars non, 53.
rantia fidelis melior, quam temeraria scieutin, Igno- Judnizandum nuac non est, 145et seg.
rantia fldei neminemexcusat atoto, licetbene excuset a Judex justus judicatusinjuste, 14.Judicis non est sine
tanto, 12. Ignorans ignorabitur quomodo, 108. accusatore damnare, 78.
Ignorat quis quod non approbat, 36. Judicabilur talisqualis quisque moritur, 205.Judican-
Ignotum Dei quid, 7. dus homo quomodo ab homine, non ex arbitrio suspicio-
lliicitis qui abstinet, laudemhabet; qui vero ab licitis ais, nec usurpato judicio extraordinario, sed ex lege Dei
ae temperat, prsmium et laudem, 195. secundum ordinem Ecclesis, 79.
Jlluminet Deus quomodo omnem hominem, 212. Judiciumhabere contra aliquom,cst peccatum, 80.Ju-
ImagoDeiin aaima humana non omninodetrita est,212. dicium Dei verum et infallibife.contrahumanum, 10.Ju-
Imago, squalitas, et similitudodifferunt, 121.ImagoPa- dicium et misericordinm Deo specinliter inesse, 56.Judi-
tris Christus, 189. Imago quomodo est aliter ia aummo cium occultum quod merito unius peucaticadit in aliud,
quam in Filio, 189. Imago qus coti debet, 189. 207.Judiciidiem quomodo Filiusnescire dicatur,42. Ju-
Immunditia, 194. dicii dies non quaado futurus, sed quomodofuturus sit
Immuadum non tangere, 127. scire expedit, 202.
Impietas in Deum. 7. Jugum Christi quomodo suave, 126.
Implebimiirquomodoinomnemplenitudinem Dei, 169. Jurare verum uon est peccntum, 111.Jurat Apostolus,
Impoenitentiaeat blasphemiasive peccatum in Spiritum 5. Juratur etiam nou dicendo per, etc. 5
saactum, 11.Itnpasnitentia in nullo vivente certe cogno- Jusjurandum aisi necessariumnobisiadultum, 5. Jusju-
scitur, 11. randum a malo illius, propter quemjuratur, 5.Jusjuran-
107.
Impostura tenebras qusrit,exinanitiooccultumest dum exigens, etiamsi nescit juraturum falsum aa pec-
Incarnatio Christiet omnis my- cet, 5.
sterium, 190-Incarnationem Christi ad purum aoa intel- Justitia Dei quomodo et quare sic dicta, 6. Justitia
lexisse angelos, ante completam passionem, 167. Dei sine lege est, sed aou sine legc manifestato, 17.Ju-
Incompositi, 10- stitia quomodo per legem et prppbetas testificata, 16.Ju-
Increpan tesut plurimum verbodubitationis utuntur,86. stitia Dei quid, 16. Justitia non ex operibus, insed opera
lndignatio quid, 194. Indignatio qus, 173. ia
ex justitia, 18.Justitia Dei morte, poteatia resurre-
Iaduere Christum quid, 172.InduentesChristum, 151. ctioae, 24. Justitia plena plus exigit quam peccatum, 31
Ifldurati quomodo credere non possunt, 50. Justitia Dei, 49. Justitia legis quid, 49. Justitia fidei,49.
Inexcusabiles quos vocet Scriptura, 8. Justitia legis qus, 182.Justitia ex Cb.risto,noa ex lege,
Iufantes etiom Christus saJvat, 210. 49. Justitia duplex, divina et humana, 49.Justitia aostra
Infidelitas malignam vitam facit, 239. temperanda ia corrigeado, 172. Justitia ex fide Christi,
Iaflrmitatem aostram aosse melius est quam aaturam 182.Justitia vera, 185.Justitia slipendium quare non yi-
rerum, 86. tadicitur, sicut peccati stipeadram mora, 31. Justitiffi
Inhabitat Deusin nobis aliter quam homo in domo, 75. spes, ChriBtus,157.Justitiam Dei quomodo iniquitas no-
Inimico familiari nulla pestis major, 128. stra commendat, 15.Justitiam cum iniquitate appendit,
Iaiquilas, in bomines, 7. Iniquitatispartes, 9. Iniquita- 31. Justitiam Dei vituperare aon posseat, etiomsiomues
tis mysterium quod, 206. damnarentur, 46. De justitia aon prsscieatia jadtcat
Iniquus et prsvaricator differunt, 20. Deus, 47. Justitiam legisquomodo sectabatur Paulus, et
InnoceDtiaa Deo commendata, 195. aa damnum sit in ea fuisse, 182. .;
Inseminavit Deus omnianimffiprincipia intellectualia, Justiflcare impium, gravius esse quamjustos salvare,
232. 23. Justiftcari hominem sine operibus legis quomodoin-
lasipientes, 10. teUigatar, 18. Justiflcari aoa pluresperChristum quam
1373 II. AD EXPOSITIONEM IN EPIST. D. PAULI. 1374
per Adamcondemnantur, 25.Justificatur qnissine operi- Locum dare diabolo, 172.
bus prscedentibus, non sioe sequentibus susceptiooera Longanimitas et patientia differunt, 10.
fidei, 18.Justificat te sine te, qui fecit te sine te, 182.Ju- Loquendi modus per prsteritum de futuro in Scriptu-
stificati gratis sumus quamvis ex fide, 22. ris, 50. Loquendi modus, cum quod semper fleridicitur
Justificationesdus, 18. in aliquo, cum nb eo cognoscicoeperit, 110.
Justus hicnemo sinepeccato, 226. Justus, quique m- Lonca justitis, 176.
justus dicendusvenit, 6 Justus quomodoexflde vivat, 6.• Lotio pedum discipulorum quod nobis est exemplum,
Justi qui Christiadventum prfficesserunt,in inferno de 115.
tlnebnntur usque ad ejus possionem, 17.Justi veteres Loth uxor iu statunm snlis conversa quid designet,216.
non 80liU8verbifideliberati,8edfide incarnationis Chri- Lusus Ismaelis Paulus persecutiooem vocat, 156.
sti venturi, 27. Justus si patitur, quidinjusto contiuget? Lux interior, 171.Lux mterior qus, 171.
204.Justo quomodo lex non est posita, 210.Justum esse
melius est quam hominem esse, 182. n
Juvencffirufffi mystica ratio; 252.
L Magistri fructus, discipuli obedientia, 199.
Magnus non est qui a nobisvisus explicari potest, 157.
Laboreset omnia hujus ssculi mala qus procedunt de Majores et minores qui, 150.
peccato originali, curremaueant remisso peccato, 52. Male vivere, de noJtro est, 47. Male ngentibus com-
Lac gregiSest quidquid distribuitur praepositis, 88. pendium, cita mors, 78.
Lapis offensionis Christus, 48. Maledictumquomodo Christus pro oobis factus,9.
Latitudo charitatis et crucis, 159. Malus duobus modis non maculat, 173.Malaaoaesse
Latria soli Deo debita, 55. Latria, 183. facieada, ut veniant bona, 15. Mala nostra ad quid pro-
Laus gloris Dei est, cum multiad fidem veniunt, 173. sint, 42. Malis quomodo utatur ad profectum uostrum
Laudandus Deus non eolumvoce, sed operibuset vita, Deus, 53.Mali toleraodi quando per judicium averti non
94. possunt, 79. Malisetiam benefaciendum, 161. A malis
Legaliaquibus permissa, quibus non, sine 157.Leguliaqus quomodoseparandisumus inhac vita, 173.Malum siper-
dicantur, 28. Legaliaan post Christum peccato ser- sequeria, mnluui te fncis, 57. Malum pro malo reddere
vari poterant, 90. Legalia cur Christianis legends sint, quid, 203.
246. Maliguitas, 10.
Lepra quid sit, 143. Malitia, 10,78,194.
Lex Deiqus sit et qui sine ea peccant, sine ea peri- Mnndatum quomodo nd mortem, 33.
bunt, 12.Lex qus quontaque significet, 16. Lex sibi Manducare ex fide quid, 62.Manducnre corpus etsan-
quomodoquis esse potest, 12.Lex quid osleudit, 16.Lex guinem rcvern spiritaliter quid sit, 81. ManducareChri-
operum et fidei quid differant, 18. Lex impletur pergra- stum Vita est, 93.Maoducanset bibens modeste, frugali-
tiam fldei, 18.Lex sine gratia nonmodonou nufertpec- ter et temperanter laudat Dominum,94. Conlra per im-
eatum, imo auget, 21. Lex peccatum auferre non po- moderate sumptum cibum blnsphematur Deus, 94.
tuit, 25. Lex naturalis, et scripta, 25. Lex Mosi nou Manducntio.De manducatione corporis et sanguinis
adjuvarepoterat, sedtantum prscipere, 85. Lex natura- Cbristi, 93.
lis, 25.Lex quomodoin natura? adjntorium data, 28.Lex Mnnichffiorumhsresis, 32.Manichsorum error de ani-
data, ul homo iufirmitatemsuam aguosceret,28.Lexme- ma et corpore hominum, 37. Manichsorum error, 38.
diocri pffidagogus:perfectosigoum, duro flagellum,28. Manifestus.De maoifestis judicare licet, 217.
Lex quid, quibusque modis accipiatur, 28. Lex cur Ju- Manna unde parabatur, 91. Manna quid figurabat,
dsis tantum data, 28. Lex data omnibus, sed non pro 91, 9:2«
omnibus et pro quibus, 28.Lex carnis quid, 30.Lex spi- Mansiones multffi in pntrin, 111, 112.'
ritus cur, 32. Lex mortis cur, 32.Lex ad quid data, 33. Manus expandere qaid, 51.
Lex sancta et bona, 4. Lex Evangelii, lex spiritus, 34. Maranatha quid, 115.
LexMosisnncta et spiritualis, 34. Lex, peccatifomes cur, Maria quomodo concepit, 2. Mariarumtrium historia,
35. Lex peccati cur, 85. Lex presbyterorum caruis qus, 142.Mnria mater Domimfilia Annaeet Joachim, 142.
37. Lex carnis. peccati et mortis, 37. Lex epirituolis, et MarisRubri transitus, baptismi figura, 91.
lex spiritus difierunt, 37. Lex spiritus, lex gratise, 38. differenter pro Christo patiuntur, et Christus
Martyres43.
Lex quomodoinfirmata per caruem, 58 Lex data, ut ejus ipsis, Martyrem non facit poana, sed causa, 43.
iofirmitatead gratinm accelernrent, 171.Lex instar pae- Sro
tartyresquomodovindictam a Domioopetant, 57.Marty-
dagogi, 151.Lex cur dicitur eleraeuta mundi, 152.Lex res adversus peccata usque ad saoguioem certnnt, 57.
infirnia, 154.Lex posl Christum riunc uon distat ab auti- Martyrum dilectio perfectissimaest, 261.
qua idololatria, 154.Lex Synagogffivir, 156.Lex omnis MaterChristi virgo fabro nupta nobilitatisexstinxit ty-
completur dilectione, 159.Sub lege esse quid, 159.Lex pum, 261.
quomodobona si non est justo posila, 500. Lex quando Mathematici,94.
impletur, 261. Legem non esse malam probatur, 22.Le- Matrimonii tripertitum bonum,83.Matrimoniiindisso-
gem noa esse peccatum, sed peccati indicem. 32. Legem lubile vinculumutraque parte vivonte, 84.Matrimonium
tantum gratiam habentibus prodesse, 34. Legem concu- ratum non est, quod sineDei devotione est, 84.Matri-
piscentiam nollc quomododicatur, 36. Legemadimplens monium plura qusre in conjugium.
timore pcenaean justus, 182. Leges quatuor, 35. Leges Medialor noster esse debuit Deus et homo, 24, 212.
scripts in cordibus nostris, 249.In lege non permanse- Mediator noster Christus, el unde nomen sumptum,
runt Judsi vitio suo, 249.Legis Qei ignorantia inexcusa- 150.Medintoret Deos et homo esse debuit, 212.
bilis, 12. Legis factores qnomodojustiflcentur, 12. Legis Medicussummus ffigrosomoes invenit,38. Medicocom-
qus sunt qus gentes facere dicantur, 12. Legis opera paraturDeus, Paulussaucio, 138.Mediciutfamam acqui-
qus, 16. Legis opera rion justificant, quando faciens ea rant, desperatos ffigrossanandos eligunt, 210.
sibi tribuit, 16. Legis status per qus firmatur, 18. Legis Melchisedech,245.
dats utilitas, et ad quid data, 27. Legis infirmitas, 27. Memor et oblitus quomodo capiatur, 5.
Legis finis Christus. 49. Meodac:umfldem corrumpit, 133.
Liber et liberatus drfferunt, 31. Libern et Agar quid Meodax quisnam judicandus, 117.Mendaxest omnis
significent, 155.Liberum arbitrium in peccntore non homo, 14.
omnino prsiisse, et qui per ipsum maxime peccent, 31. Mens superior vis anims, 105.
Liberumarcitrium a nobis aoa aufertur, 35.Liberumar- Mensa quid, 51.
bitrium non tollit gratia, 109.De Kbero nrbitrio nullo Mentiendumin doctrina religionis omnino non esse,
modo prssumeudnm, 165.Liberum arbitrium bonam vo- 146. Mentiendum nuaquam, 194..
luutatem facere non potest, 182. Mereatorismodum explevit Christus, 237.
Liberaritur cur non omnes, 47. Mercenarius, 178. Mercenarii in Ecclesia tolerandi,
Libertas vera servum Christi facit, 158.Libertas vera 179.
qus, 31.LibertasChristiananon estftagitandaJudffiorum Meretrici adhsrens quomodo unum corpus est cum
more, 218. Libertate nostra aoa abutendum nobis, 158.
-Libido, ea, 81.
194.Libidinis usus naturalis, 9. Meritahominisbona, etiam esse Dei munera, 31. Me-
Licere potest aliquid, et rion expedire, etnoncontra, rita nostra boua ut sinl efflcit gratia, 31.Merita nostra
80. cum coronatDeus.sua merita coronat,32.Meritorumprs-
Licita qus dicuntur, 80. Licita solacharitate tractan- BUmptionoa sinit creder'e in Christum, 50. Meritafiunt
da, 80. bona post gratiam, 109.
Linguarum dirersitas humani generis societates in Miseria hominis communis, 184.
Christo, 170. Miseri qui, 19.
Litters vetustas, 32. MisericordiaDei noa sufficit, nisi adsit voluntas, 45.
tm INDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI. tfWfr
Misericordia etjudiciumDeospecialis, inesse, 56.Mise- tior, 86. Nuptis aec tertis aecquartsdamaaad«e,.quau-
ricordia medicina quotidiana, 56. Misericordiaquomodo quam aon siat sine verecundia, 86.
fieridebeat, 56. MisericordiamDeiconsequuatur et scien- Nutrix mater ex amore, aliena pro mercede autrit,
ter peccantes, et facilins qui ignoranter, 210. 198.
Misss ordo ostenditur, 211.
Moripeccato quid. 28. Mori cur homines Deusvoluit, O
201.Mori cur Christus voluit, 237.Morituri an sint qui
adveniente Christo vivent, 202. Obdurat Deus quomodo 46.
MorsChristitam peecatatulit quamresurrectio et utra- Obduratio quomodojusta, et quid sit, 46. Obduratio
que iustificant, etsi utriusque sit differentia, 21. Mors temporalis tantum, 46.
Filii Dei quomodo facta est nostra reconciliatio,23.Mor- Obedientiaquali modoadhidenda, 58.Obedientiaquali
tis reguum quid, 25. Mortis regnum sola Christi gratia rsodo adhibenda potestalihus, 8 ObedJentiffilaos, 27.
destruit, 25. Morset resurreetio Christi, nontaritum res, Obsecratioquid, 5, 211-
sed etiam sacramenta sunt, 29. Morsvicta non penitus Observaatis omaes Vet. TesL fnturorum umbrs,
interempta, 29. Mortem Deus non fecit, sed homo sibi 192.
per pe^catum accersjvit, 30.Morsa Deo esse quomodo Observare dies, menses, aauos et tempora quid, 154.
dicatur, et non esse, 30.Morsnon ex ipsa lege, sed homi- Obsoniiimmunditia noa timeada, sed cupiditatis, 62.
num vitio, 34.Morsetsi de peccato carnis martyribus ta- Obsiinatio quid, 2.
men utilis fuit, 42.MortemChristus quomodo.sensit, 71. Obtemperari sibi velle a minoribus et nolle obtempe-
Mors Christisi Deoodor suavia.quomodoqui-eumoccide- rare mjoribus iniquissimum est, 97.
runtpeceaverunt?173. Moracitamaleageotibuscompeo- Odibiles Deo, 10.
dium,78. Mors Ghristimagoa polliceri debuit, 253. Mor- Odorbonus qui, 119.
tis Christiet Adfficomparatio,110.Morsnostra est poena OffensioDeiin Israelitas cur tauta,62. OffeosiOBis lapis
peccati; mors Christihostin pro peccato, 110.Mortisau- Chriatus, 48.
otor diabolus, 237. Olea iu oleastrum inseri solet non contra,53. Oles in-
. Mortuus peccato Christus quomodo, 30. Mortua lex sertio, 52. Oleumexsultatiouisest Spiritus sanctus, 234.
quandodicHur, 32.Mortuumet mortale differuat,39.Mor- Oteo spiritali unctus Chrietus, 234.
taum taogere, 243. Omnes homiBea,pro omni geuerehominura,212.Om-
Moses idololntraspaucosquomodogludiovindieavlt,78. nibus per omuia placere, 94.
Mosesmare Rubrum transienS Christum fiaurat, 91.Mo- Onera diversn, 160.
ses quomodo Deum videre concupivit, 437. Ouus suum quisque portabit, et alter alteriusportare
Mulier a viro et legitimediscedeus, vivente viro, nu- jubemur, 160.
here uoa potest, similiter et virnliam ducere, 83. Mulie- Opusbonum iotentio facit,iatentioaem dirigit fides,18.
res eancts Christum, et post apostolossecuti adprspa- Opus nullum ex debito remuneraliouem a Deo reposcit,
raada victai necessaria, et quare, 88.Mulierfaclain ad- 19. Operajustiflcatumsequuutur, non prfficeduntjustifi-
jutorium viri non ad concupiscealiamcarnis,96. Muher candum, 18. Opernsunt ut msgns vires et cursus celer-
sensualitas est, 86. Mulier quid ia Swiptura, 152. rimus prster viam, 18. Operasolabonaqussnnt exdile-
Mundn mundis omnia quomodo iatelligaatur, 227. ctione, 18.Opern quffidambona videntur et nan sunt, 49.
Mundus, universum genus bomiaum, 24. Muodus cur Opera mala blaspnemis in Deum, 94. Opera ex gratia,
fnctus,7.Mundum nobiscrncifigeredebemus,etnosmun- nou contra, 165. Opera bona non exquantitate sui, sed
do, 161. Mundi rectores, 176. ex charitate plus vel minus prosunt, 104.Operabonaet
Murmurnntes in Deam reprobat, 46. pianoa frustrabuntur soaremuueratione. 165.Operisre-
Mu8cipulamdiabolo Christus tetendil, 37. muneratto etiom ex gratia Dei retribueutis, 19.
Mysterinantiqni non plene intellexerunt, 66. Mysteria Operari pro accipere, 88. Operalur in nobis Deusin-
omnis sacramenti Dei in Christo sunt, t91. clinaado siveadbonasivead mala, 9. Operatur ia aobis
Deus et velle et operari, 182. Operante et cooperante
' Deo, et bona volumus et facimus, 177:
N Opportunitas est omni medicamento necessaria, 224.
Oppugnant uon expugoant bonos diaboli, 189.
Nalisecundum carnempersequuntur filiosspiritus,156. Orare uemo vere potest, nisi prius credat, 50. Orare
Natum quod de Deo est, Deus est, 232. spiritu et mente, 106. Orandum quid sit nescimus, 41.
Notura communis omnibus est, sed non gratia est, 21. Orandum spiritu et carne, 167.Orat semper, qui bene
Naturabona a Deocreata, 32.Naturs humana sola fideet semper sgit, 203.
sanguine Cbristijustificatur, 49.Contranaturam nihilfa- Oratiooostra ioflrma aSpirilujuvatur, 41.Qratio etiom
citDeus, 53. Contranaturam quidfieriquomodo intelliga- gratis dooum est quidquid impetrat,57. 41.Oratiooecessa-
tur, 53. Natura humana in Christo solus Deus major ria est, 50. Oratio quare necessaria. Oratioaes qus,
est, 226. 311.
Naufrago idem est quibusaquis operiatur, 139. Origenis error, 41.
Negatio flt factis quoque, 227. Originalepeccatumquibus nominibus vocetur.et quid
Nequitia, 10, 78. sit, 19.Originale peccatumquomodoperjjaptismum di-
Neronem quomodo quidam Antichristum suspicati, mitlitur, el Umen in postentote remanet, 19.Originalis
206. peccarj.geaeralitas, 23. Originale peccatum etiam solum
Nitimur ia vetitum, 33. ad damnationem sufficit,26.Origiaalepeccatumnt ostera
Nobilitas Judaeorum qus, 182. ex voluntate esee, 37.
Nocendi potestas boms et malis prodest. 58. Oris coufessioflt ad solutem, 49.
Nolens omoia potest, crederenonnisi volens, 49. Osculum sanotum, 65. .
Nomea Dei iater gentes quomodo blasphematur, 13. Ostium claudere diabolo, 172-
Nominis mutatio unde in sncris, 1. Otium saaetnmqusrit charitas, 213.Otiu» etaotuosi-
Nominatio quid Paulo, 79. tas temperanda sunt, 213.
Nostra quomodo omma sint, 75. . • s? •
Notnm Dei quid, 7.
Novatianorum hsresis de secundis nuptiis, 86.
Novushoiuoquis, 172.Novaquomodoomuia facta sunt, PiBdagogusqwd, 154.
125.Nova creatura, nova vitaest, 161.NovumTeatameu- Pasdia quirJ, 26B,
tura ia legervix usque oominatoni et expressum, 249. Paaes oeoulti, sunt bsretieprurs «rrejresi 224«
Novi Testamenti promissionet, 149. Paradisus quomodo bic accipiatur, l&.
Nubere esae melius quam uri quomodo iuteHiga- Porticipes Christi qui 234. .:',.-....::••
tur,83. Parentum merita non;esB*dêf«Bti*-i»g«afl»a««.t*.
Nubes in mari Rub. Spiritus sancti figura, 91. BBrentumevwam ftlius haber* debet, 246, . t
Nomero toti quandoque attribuitur qaod majoriparti Raseeadisevibms BOBqwuest^,sÛJ*»C*ris^qu«-
convenit, 109. raada, 223- ' • j.
Nuutios habet Deus propter nos, 178. Pascha HebraicumnQme»j3B»E8«haitrBRntus>fl!»ipa-
Nuptis ad qaid concesss, 82.et quod boast et laudabi- scba immolatio eet,78^.;Pa^«diyers^:«iel»bR»>oi«etiCe-
les, 83i.Nuptiaaprobaudas docet, 82jNuptiisqnomodoMi-- lebrationis signiflcatio, 263.
cundum veniam eoitus coocedi-;intelligttw, 83i Nwptiie* Passiwper poasioui» aajSffmeatHm,^nidr .SferjBtpRa
invlts proventus mnlos solent hanoret.8Si Nuptinepri~ nobis exigat, 29. Passionibus raon quid, 32. Pasii.»*ej>»-
mntantnmaDomioo institutoetbenedictiones&blimes Ghristi -reie noseitflui per eam adt «ejujter* v&twrte
seenndce vero pcrmisss, et in prssenti, Kloriacareates, credit, 184. Passionibus Chrisli defuisse creditur,,q«id'-
86. Nuptieesecund» efaarabsat» eunt, BBU vidaitaftbea- quid membrum ejus bic patitur, 190. : .
4377 II. AD EXPOSITIONKM IN EPIST. D. PAtJLI. 1878
Pastor quis, 178.Pastoris officia,223.Pastorcs cnr di- Pcrfectum quod iospc estdicitur, 165.Perfcctusaemo
cuntur doctores et episcopi 171. in piffisentivita, 184.Perfectiquoraodo hicsintin cursu,
Pater coelestismoritur nobis iu suigmale, 4. 1'uter in uuu iu atTectu,185.
divinis non habet Patrem ut sit sicut Filius, 55. Paler Peripscma quid,77.
non solus sapiens, 66. Pater operatus est cum Filio uon Pennittere aliud quam prscipere, 83.
passus, nec natus, nee resugeus,dareetc, 152. Pater cur di- Perscrutan.luinnon essecur Deushunc, non illumlibe-
citur dedisse quod divinitas Filii poterat, 181.Paler ret, 46.
quomodo solusDeuset invisib>lisdicatur, 210.Pater non Persccutio Christianorumqns, 224.
vocandus qui ex adulterio genuerit, 262. Patris et Filii Persona nostrn, personaest Ecclesis coiporis Christi,
inseparnbilis operntio, 87. Patris et Filii squalis polen- 190. Persouffiin Evungelio tres, pastores, merccnarii et
tia, 219. Patfes antiqui permortemChristi servati, 192. fures,178.Pcrsonsrumnulla est neceptionpudDeum,195.
Patienter viventes, 179. Patienter uiorienles, 179. Pcrturbatio multorum correctoruin profuit postea ad
Patieutiaet longanimitnsdifferunt, 10.Patientiffiexem- salutcm, 224.
pln in patribus quoque mira fuisse, 261. Petra scandali Christus, 48.Petra non Petrus funda-
Paulusundenomen assumpsit, 1.Paulusomnibusdebi- mentum Ecclesis, 68.Petra quomodo Christuserat, 91.
tor, O.Pauluscur alio exordioCorinthiisscribatquamal is Petrus ore uon corde Christum negavit, 49.Petrus a
67. Paulusmavult negotia Christianorum jiercontempli- petra, non pclra a Petro, 68.
biles judicari, quam in forum deferri, 79. Paulo ad vitan- Pharao. In Pharaone lingua erat, inJosephprophetia,
dam elalionem stimulus carnis datus, 86. Paulus curni- 105.
bil a Corinthiis acciperenoluit, 189.Paulus quod Judffius Pharisffiiqni, 183.
Judffiisfaetus est, etc. Denique omnibusomnia nou per Philippi nrbs, 177.
mendacium.sedcompassionem,90.Paulus taaquam sgro- Philosophi cognoverunt Denmnohesse corporenm,nec
tue ffigrotis ministrnbnt, 90. Pnulus libertate prudenti mutabilem, nec ab aliu, eed cuuctn nb eo esse producta,
7. Philosophi utrum Trioitntisnotilium hnbuerint.S Pbi-
congruebat consuetudini Judffiorum, 90. Paulus in quo losophoium gcutilium vnnitas, 8-
plus loboravit, 109.Paulus quomodonuditatem passus, Phcbe in Cenchris, 65.
qumrens primo regnum Dei, 135. Paulo etinm fugienti Pie vivere volentes scmper pulienlur persecutionem,
curagregisfuit, 136.Paulusquomodo arcana vidit, 136et 324. Pie vivens torquctur viliis ulienis, 224.
seq.Paulusnon exEvangelio datum,sedfructuniqusre- Pignus et arrha, 163.
bat, 138.Paulus per Cbristumut Deumnouut houiiiiem Pigri in conversatione divina sinc spe sunt, 56.
mortalem factus est apostolua,141.Pauliauctoritas unde Placere hominibus propter veritatem bonum est, 94.
acquisita, 143.Paulitffidium, 179.Paulus curPetrumar- Placere omnibus per omniaquid, 94. Plncereet non pln-
guit, 145.Paulus quomodo in lege sine querela converea- cere, sed differenterdebemushominibus, 142.Placet ille
tus sit, 182.Paulns primus peccator, 210. Deo qui fidem rectem exsecutionevirtutum et perfects
Pax quid, 4. Pox mundi qute, 22. Pax vinculum est
unitatis, 169. Pax Dei an superet humanum iotellectum operationis decorat, 200.
et non ODgelicum, 186.Pax necessariaad mysteriumuni- Platonici libri Augustino allati, 90.
Plenttudo. Quomodoimplebhuurinomnein pleuitudi-
tatis, 93.Pax Cbrisli quid, 195. Pacem habere cum Deo nem Dei, 149.Plenitudo omnis quomodo in Christo et
facitfides, et qui eam cum Deohabeant, 22. Pacem evan- esse et babitare dicatur, 89.
gelizare quid, 60. Pacem charitas facit et tuetur, 195. Pluresnon comparativesemper,sed absolute interdum
Peccatorgraviussonatquam peccans, sicutirrisor quam pro multis dici, 26.
irridens,148.Peccatori quia homoest, non quiapeccator, Pcena duplex, quam Christus utramque delevit, 29.
subveniendum,164.PeecatoresquomodoCbristidicantur Posnffipeccantium ad hoc rclatse, ut corrigamur, 92.
esse,3. PeecatoresDODnosse se quomodo Christus dicat, Poenitentia.Ad poeuitentiamagendam non snfficitmo-
36. Peccatoresinpeccatisprffi8citosesse,nonprffiparatos, res in melius permutare, sed de praeteritis satisfacere
licet poenaprsparatasit secundum quodprssciti,42.Pec- DomiDOper poeoiteDtiffidolorem, etc, 139. Poenitentin
eatorum remiesio estin Spiritu sancto, 170.Peccatoribus boaorum peaequntidiaoa, 139.PoBnileolisageods opus
viscera misericordiaenon esse claudenda, 161. est pcenitentia, 226. Pcenitenti» semper locus, 254.
Peccatum omne, quod citius poenileudonon tegilnr, et Pootiflces unde nomina mutent, 1.
cansa eet et pcena peccati, et quare quomodo, 8. Pec- Populus transiens mare Rubrum, fidelium figura, 91.
caturovitari non potest, nisi ndsit gratia, 1C.Peccatumin Portare Deum in corpore quid, 82.
Spiritum sauctum,quod, etqnod duplicitcr committitur, PortffidutBper quas diabolusintrat cupidltas et timor,
11. Peccatum quomodoper virum etnonperfemioamin- 172.
travit,24. Peccatum iu omnes transieas quid, 25.Pecca- Postnlatioues quffi, 211.
tum non imputarl quid, 25. Peccatum ante legem quo- Potentia Deiio resurrectiooe, justitin nutem in morte,
modo ignotum, 25. Peccatum per legem abundavit, 28. 24. Poteotiasola Deushominemliberare poterat.sed hu-
Peccatum non post legem accessit et non ante, 33. militate maluit, 34.Poteotia solaDeushominem liberare
Peccatum per legpmrevixit, 33.Peccatum quomodoante poterat, 24.
legem morluum lntelligitur, 33. Peccutumomne mortale Potestas omnis a Deo, 58. Potestas omnis a Deo, 65.
concupiscendo committitur, 35. Peccatum quomodo in Potestas nocendi bon s et malis prodest, 63.Potestas sive
csroe habitat, 35. Peccatum quomodo in nobis hnbitat, polentia Dei quid, 68.Potestas interior diaboli occisa,
36.Peccatumde peccntoquomododamnntum in corpore, 192.Potestss tenebrurum, 165.. Potestas tenebrarum,
38. Peccatum est judicium habere contra nliquem, 80. 169.Pro potestatibus quomodo orandum et cur, 211.
Peccatum nihil est, 87. Peccatum stimulus mortis, 114. Potestatis nomine quid designetur, 58- Potestatis no-
Peccatum veluti scorpius, 114.Peccatum quomodoChri- mine quid significetur, 58.Potestatem omnem etprinci-
stus facttis, 125.Peccatum quid in Scripturis ioterdum patumquomodo evacunbitChristus,lll.Potestntibusquo-
significet, 125. Peccatum, delictum, 159. Sioe pec- modo obediendum, 58.
cato nisi unigenitus Dei esse nemo potuit, 203.Peccati Prfficeptaduo de dilectionebuam invicem cohffireotia,
cogaitio, quomodo ex lege, 16.Peccati prohibilio.nisind- 158. Prfficeptaduo charitatis unum sunt, 58. Praecepto-
sit gratia, auget ejus desiderium, 32. Peccati natura cui rum Decalogi divisio, 59.
similis, 74. Peccata videre Deum, punire est peccata, Prffidestinatio quid, 42. Prffidestinatio quid, 2. Prs-
19.Peccataquomodotectasunt, 19. Peccotauniversa ba- dcstinatioutrumdeeo quod semperfuerit, au de eoquod
ptismo solvuntur, 37. Peccata aliqua per sanctos viros non semper sit, 3. Prsdestinatio gratiffiest pneparatio,
quaremortenonnunquam punitasuut, 78.Peccata parva ipsa donatioet prffidestinationiseffectus,166.Prs-
sed crebra, collecta aggravant et opprimunt, 139. estinatioDiscaput Christus sancti membra, 3.
trutia
Peccare in similitudinem Ads, 25. Peccare est in po- Prsdestinalus estCbristussecundumhumanitatemnoa
testste malorum, sed non hoc vel hoc genere, 53. divinitatem, 3.
in Christo et in Christum diverse dicitur, 88. Peccare. PrffidicatioChrisliana cultu orationis non indiget, 69.
Non peccare quibus est datum, non naturs, id est sed Prffidicatoresmalosmaliscur mittit Deusaliquando, 50.
gratis,219.Peccanscontramandatum,supranondumpec- Prffidicatorumlabor ingens, 155.
cat, 34. Peccantem corripere quando privatim, quando Prffidico.Quia prffidicitDeus, ideo non facit, 50.
publice decet, 217. Peccasse omnes, quomodo intelliga- Prffilatioetsi dignitns mnjor, ndministratorin tamen,
tur, 17. 174.
Pedes. Sub pedibus Christi quomodo omnin subjecit Prffilatusbonus, nutritor est; malus teutator, 62.
Pater, 184. Prffioccupariin delicto quid, 159.
Pelagianorum error de peccnto originali, 24. Prffiputiumquid, 13.
Per prspositionis insolentia, 20. Prffiscirepro prffidestinare interdum poDitur, 51.
Peregriflari quid, 124.Peregrinamur iB corpore, 124, Prsscitos malosDeus non crearet nisibonorum usibua
Perfsctionis guid adhuc Apostolodefuit, 184, accomodare sciretur, 47.
iS79 INNDICKS AD OPERA PETRI LOMBARDI. 1380
Prsscientia qnid, 42. Prescientia quid, 47.Prmscienlin surrectio Christi, generalis nostra resurrectio, 4. Resur-
Dei non cogitud peccanluui, 50. Prsscientia Dei, 166. rectioniscommendatio,110.Resurrectionemfuturamqua-
Prasumere. Contra prssumcutcs et gloriantes in se- liter Judsi credebant, 113.Resurrectiofieri non potest,
ipsis, 76. Bisi prfficedeBtemorte, 113. Resurrectioues du», 222.
Prssumptio diabolica,93.Prffisumptiomeritorum BOB Resurreetionis credulitas sols nos n pngonisdistinguit,
siait credere in Christnm, 50. 222.Resurrectio sanctorum erit sineullo vitio, 171.Re-
Prffiteret prsterquam pro contra accepta, 141. surrectioCbristi ad quid nobis profuit, 184.Resurreetio
Prsterita postponenda, 18. sanctorumet impiorumdifferet,184.Resurrectio Christi,
Prscationes qus, 211. nostra est justificatio, 184.
Presbyteri qui episcopi, 177. Resurgemus ea slate qua Christus mortuus est et re-
Primitis Spiritus, 41. surrexit, 171. Resurgemus omnes in virum perfectum
I rimogenitusquomodoChristus, 189.Primogenitosin- quomodo, 171.Glorln resurgeatium diversa erit, 112.
ter multos fratres Christus quid, 42. Retributio quid, 52. Retributio squalis peccato erit,
Prisca sive Priscilla,65.
Probati Deo qui dicuntur, 97. Revelatioquid, 106.
Processio Spiritus, sicut generatio Filii inscrutabi- Rumor.Nonauscultandumfalsisrumbribusde adveatu
lis, 39. Domini, 205.
. Profundum crucis, 169. S
et
Prohiberi qus dicantur, qus permitti, 6. Sacerdotes omnes prsterquam Christusuecessitatem
Prohibitione mali, nisi adsit gratia, desiderium mali habent quotidie, 248.Sacerdotesante Aaroa omnes pri-
crescit, 33. mogeniti erant, 263. Sacerdos omnis purgatione eget
Promissionumtempns, 231. prster Chrislum, 248. Sacerdotum dignitas, 246.
Promittere plus esse et
quom prsdicare prsscire, 21. SacerdoliumJudsorum figurafuit nostri, 143.Sacer-
Propagationis son imitationis peccalum in omnes dotium leviticum, 246.
transht, 24. Sacrameotumaliud.aliud socramentivirtus, 92.Sacra-
Propheta tripliciter dicit, 105. Prophets in NovoTesta- menta omnibuscommunia,sednonsacrnmentorumvirtus
BientoScripturarum interpretes, 171. id estgratia, 92.Sacramentumet rem sacrameotiquomodo
Prophetia cur ±n enumeratioue graliarum primum est bonus accipere, malus vero sacrsmentum tantum dici-
donum, 56. tur99. Sacramenti omnis Dei mysterium in Christo,191.
Propitiatorium, 150. Sacriflciumverum, 55. Sacriflciumquotuorrespiciunt,
Propositum Dei quid, 42. Propositi fjaudatio damna- 243.Sacrificium quod Deo gratum, 248.
bilis, 216. Sfficulnrinjudicia an hnbenda, 79.
Proprium nomen ponendi pro pronomine modus, 3. Ssculum prssens nequam, cur dicitur, 141.
Proximus quis, 59.Proximusquis dicatur, 172.Proximi Snlomonet Dsniel et alii cur tam sapientes, 191.
dilectio quahs esse debeat, 59. Proximi nomine, omnis Snlus Domini, 126.
homo inielligitur, 59. Snlvosomnes fieri qnomodovult Deus,cum non omnes
Prudentia carniset spiritus, 38. salvabuatur, 212.
Psallere quid, 106. Snmaritnnorumorigo, 90.
Psalmus quid, 174. Sanctiquivocenlur,4 Sancti quomodoChristumimiten-
Pucidita virginalis conjugnli prsstantior, 86 tur nd assequendamejusj'ustitiam,24.Sanctiviriquomodo
Puer nascitur sus miseris prophets, 174.Puerietiam spectaculum sunt angehs et hominibus, 77. Saacti qui
non secuadum quod gesturi erant si diutius vivereot,sed vere, 162.Sancti luminaribus comparantur, 182.
secuodum qucd per aiios gesserint judicabuntur, .124. Sanctiflcatioqusdam in matrimonio fldeliam,84.Saa-
Pugna adulti baptizati, 29. Pugna nobis continua in ctiflcatiospiritus non potest noaessecorpus saactum, 85.
corpore mortis hujus, 37.sed Sanguinis Christi erficacia, 24.
Puto, noa dubilantis iDcrepantis apud Paulum, Sapienles insipientes qui vocentur Paulo, 6. Sa-
et
Puto quodSpiritum Dei habeo, 1 ad Corinth. vn, fo, 86. pientes in locis consistentes examinatores negotiorum
R esse voluit, non prsdicatores, 79. Sapientes ohterChri-
Rami oleastri inserti sunt patriarchs, 53. Rami fra- stus, aliter homioes, 189.
cti, 52. Sapieutia Verbi qus, 69. Snpientinaliquaadopro astu-
Ratio cur in viro signiflcata, 96. tia ponitur in Script., 75. Sapientin Deimultiformis,167.
' Recedere a nobis, 127. Sapientia et scienlin differunt, 191.Sapientiaetscientia
Reconciliarenos Deusalio modoquam per mortemFilii nostra Christus, 191. Sapientis divitiaeChristus, 91.
sui potuit: sed nullus sanands mieeris nostrse conve- Satanas in angelumlut;istransfiguralu3,sensuBtantum
aientior, 23. corporis corrumpens, uullum est inrelitfioneporiculum,
Recosciliatio per mortem Filii Dei quonam iotelli- 134.Satanns in aogelum lucis cur se transfigurat, 134.
gendo,23.vis Reconciliatiooisnostrs pretium, 24.Reconci- Satans tradere in lnteritum carnis, 78. Sataos augelus
liationis quantn, 34. datus Paulo a Deo non a diabolo, 137.Sataos tecbnas
Redimere tempus quid, 174.Redemitnos Christus,non solo Dei adjutorio cavere possumus, 234.
emit, 17. Saulus a Saule dictus, 182.
Redemptionobis dnta estin sanguineChristi fuso, 189. Scnndalumpatientes frixoriumsunt habentium chori-
Per redemptionem peculiariter Dei snmus, 81. Redem- tatem, 135.
prelium, 189. Redemptio nostra in san
ptionis nostrse253. Schema usitatius quam figura, 105.
guine Christi,refectione Scientia inutilis per se, adjuncta choritate utilis, 89.
Refectio.De corporiset sanguinisDomini,93. Scientiam suam qui addit, addit doloremperegrinatioais
Reformare se mens humana BOBpotest sicut defor- ex desiderio patrise, 86. Scientia in futuro evacuabitur,
mare, 172.Reformatio vera, 55. 185.Scientia gloris Dei qiis, 122.Seieotia,et sapientia
Regeaeratis Christus plus prsstat quom Adam gene- inter se distaut, 181.Scientis Dei nihil decedit aut suc-
ratis nocuit, 26. cedit, 55.
RegnumDeiquid, 61. RegnumDei, electi, ilO.Regnum Scriptura bonis refectio est, maiis autem laqneus,51.
Deo quomodo trndit Christus, 110.Regnum Dei est hic. Scripturs sancts cur dicantur, 53. Scripturis sacris re-
id est in mundo, sed non hinc, id est de mundo, 189. sistitur vitiis, 59.
Regnum Dei qui sunt, 189. 17.Remissio Scire Dei, 173.
Kemissioaiseffectus duplex, peccatorum Scutum fldei, 176,
cur Spiritui attribuitur, 49. Remissio peccalorum est in Secreta doctrins nulla parvulis esse tacenda. 72.
Spiritu sancco, 176. etiam ex Secundum quomodo in Scriptura usurpetur, 3.
llemunerntio operis gratia Dei retribuentis, Seducitur nemo ex his quos Deus ia vitam steruam
19.Remunerationemaoa accipiet eo quod de invitus quis elegit, 222.
fecit, 89. Semen. In semine duo sunt, 246.
Renovari secundum Deum et secundum imaginem . Seminandi tempus quod, 161.
Dei, 194.Reaovamur de die ia diem, 123. Seasibilia qus, 7.
Repetere sua quoad perfectisimperfectisque liceat, 77. Sensuatitas in muliere cnr signata, 96.
Reprobatio temporalis et sterna, 46. Sepulcrum, 21.
Requies aostra per Sabbatum flgurata, 240. Sermo humanus quis, 210.
Res significansnominerei quam significalnominariin- Serpens a Moseexoltatus quid significet, 29. Serpens
terdum solet, 91. virginitatem mentis corrumpere prsteodit, 134.Serpeos
Resipere quid, 223. S.ResurrectioChristi omaem am- qusrit nos ut Evam de poradiso Ecclesiffidejicere, 133.
Resurrectio duplex, ServiUberlasquffi,21.Servi Deian corporaliter ope-
biguitatem et diiadentiajnabstulitet compressit, 4- Re« rari debeant utvivant, 308.Servosquilibet emerepotest,
1381 II. AD EXPOSITIONEM IN EPISTJ D, PAtJLl, 1382
sed Christus eliam creare, 237. potentia, 223.
Servitus Christi omni libertate nobilior, 1. Servitus Substantia malum non est, sed defectus, 242.
libera, 176. Servitus duplex, 177. Servitus duplex, 1. Sufficit, nemini dicendum est, 184.
Servituti corpus subjicit quid, 91. SuffragiumDeinon ante necessarium quamdeflcil hu-
Signum in aito et profundo petere quid, 45. manum, 156.
Silentium tripiex, 150. Superbi, 10.
Similitudo quid, 87.Similitudinesmultas etiim de re- Superbia fecit philosophosinsipientes ei. obcscatos, 8.
bus BOBlaudandis trahi, 91. Similitudine non locorum Superbia non solum peccatum, sed et supplicium,8. Su-
inlervallo acceditur ad Deum, 95.Similitudinumdiversa perbiapeccoti caput,8.Superbiavitiorumoranium causa,
genera applicanda snnt ad Patris Filiique squalitatem 190. Superbia solnvitiorum cmnium in recte factis ca-
signiflcandam, 232. venda, 137. Superbia omnium malorum radix 218.Su-
Simon quare vocatur Petrus, 68. perbis causa divitis, 219.
Siae corpore esse non est optandcm, 175. Sustentatio Dei quid, 17.
Sobrietas templi ministrorum, 213. Susurrones, 10.
Sol justitis et veritatis Christus noster, 172. Syuagoga habuit virumlegem, 156.
Somnus quid sigriificet,59.
Sorte vocati quaado sumus, 163. T
Sosthenes, 67. Tabernaculum Dominisupremumoperimentumcur ex
Sperare quis vere dicitur,219. Spcrando et desperando pellibus hyaciathiais, 85.Tabernaculi descriptio, 150.
penclitantur homines, 11. Tegere, non imputare, et remittere uatus ratioois
Spesquid, 22.Spes non est nisi de non apparentibus. suut, 19.
41. Spes in tribulalione patientem facit, 57. Spes iuho- Templum. Ad templum Dei qui pertineat, 75.
minenoo ponendn, 68.Spes quod futurum est, certum et Tempusredimere quid. 17.Temporumobservatioquam
perfectum facit, 165. Spesnostrain crelo, 185. Spes au- damnosaetquateDU8sequenda,154.Temporamvolumina
chora aoims, 245. per elementa superiorn administrsri, 154.Tempussma-
Spiritalia sursum sunt, 194. Spiritalis homo et vita, torum mundi semp°r parstum ; Chrisli autem et suorum
72. Spiritalis omnia judicat, 72. noodum, 194.
Spiritus sanctinomen ut Patris et Filiiin solutationerepi- Tenebrs ffiterns nonfueruut, 122.Tenebrsin se, lux
stolfficurPaulusnon apposuerit, 4. Spiritus sanctuscu bis in Domino, 173.
datus22.Spiritumsanctummaliacciperenonpossuntlicet Teotatiohumana quousqueprocederedebet, et quando
tamencffiterasscramenta, 22. Spiritus Dei, qui et Christi, est veniulis, 76.Tentatio hurr.aun, 93.Tentatio carnis, si
38.Spiritu Deiagi, quid, 39.Spiritus sonctus a Pntre Filio- ei non conseotiatur, peccatumest veninle, 137.Tentatio
que procedeu8,39.Spiritus servitutis et timoris,39.Spiri- cui non dntur consensus uou est f eccntum, sed materia
tu8adoptionis,39.Spiritusidem,sedpropterdiversaopera exercendffi virtutis, 137.
dissimiliter accipitur, 39. Spiritus snnctus, Spiritus Pa- Tertullionus Novatianorum astipulator, 86.
tris, et Filii, 39. Spiritus sanctus quo testifacatur, et Testamentum NovumVeterimehus, 249.Testamentum
quando, quod sumus filii Dei, 41. Spiritus sanctus pro Novum curdictum, 249.Testamentiutriusquenon eadem
nobis ioterpellat, 41. Spiritus sanctus nliter juvat inbabi- promissa sncrnmentn.e1prscepta, 249.TestamentiYete-
tans, aliter non inhabitans, 42. Spiritus sanctus corda ris suctoritntem cur teueamus, cujus ritum non obser-
nostra scrutari, quomodointelligatur, 42.Spiritus sauctus vamus, 249.
ad mensurom homiaibus datur, 56. Spintus sanctus a Tbesaurus quid, 122. Thesaurus omnis sapieatis et
qutbusdam plus, a quibusdam minus percipitur, 56. Sj.i- scieutiseChristus, 191.
ntus sanctus igais fer.ens, 56. Spiritus Dei spiritus cba- Timor sapientis initium. 16. Timores duo ex eodem
ritatis,sptritus muodi spirilus elationis, 72. Spiritus san- spiritu, 39.Timores quatuor, 39.Timor custus, 52.Timor
ctus cum solusdicitur scire quaeDeisunt, nonexcluditur servitus, custos malorum, 85.Cumtirnoreet tremore ope-
Pater nec Fllios, 72. Spirilus sanctus noster dicitur, et randum, 82. Timor duplex, et servitus duplex, 177. Ti-
salus noBlra Dei quomodo, 72. Spiritus hominis, est moris Dei spiritus,220. Timorreposnsnon peccansfldem
anima ipsa, vel potentiu anime rationalis, 72 Spiritus habel, sed justus non est, 262. .
hominis subjectus Deoiolelligitquffippirilaliterdicuntur, Timotheumsolum psstorem inter mercenarioshabuit
72. Spiritus saactus Deus est, 75. SpirituBsanctus quo- Paulus, 182.
modoin coelestibussedens in cordibus sauctorum inha- Tolerandi mali pro pace, 127.
bitet,75.Spiritussanctus quod quosdaminhabitat nondum Tota die quomodo dicatur, 51.
cognoscentes Deum, non tnmen non cognoscentes, 75. Tradere quid in Script., 8. Tradeado Filium Pater, et
Spiritussonctusqoomodolocumiu nobis occupareintelli- seipsum Filius bene fcceruat: Judas autem male, 43.
galur, 75. Spiritus sanctus connexio Patris et Filii, 75. Transltus noster ad bona etinm amarus est, 122.
Spiritus sancti eur aliquando non fit commemorntioin Tribulatio aon tollit patieutiam, sed auget, 22. Tribu-
euumeratioue personarum et quando, 75. Spiritus homi- Intio index est flxs spei, et prsmii augmentum, 22.Tri-
nis Deoadhsrentis quomodo unuscum Spiritu Dei, 81. bulatioues urunt bomiues booos, 135. Tribulationibus
Spiritus Dei et homiuis diversitas, 81. Spiritus sanctua itur ad ccelum, 22.
andici debeatetiam Pater, ut DeumPatrem dicimus, 87. Tributum, 58.
Spiritus bominis quosianims marilus nnimalemnffectio- Trioitasnobis credenda, 55.Triaitas substantive Tr!ni-
nem tauquam conjugemregit, 95.Spiritussanctus coope- tas dicitur, 87.
rator Palris et Filii, 102. Spiritus sanctus donum Dei 'iristis nou facit, sed de ipso fit, 131.
quomodo. 102, 104.Spiritus sauctus tolam animam vege- Tristitia justorum habet qunsigaudium non habet,127.
tat, 102.Spiritu8vis anims qusdam est mente inferior, TrOpususitatius est nomen quam modus, 105.
105, 106.Spiritu et meute ornre quid, 106.Spirilus fncit Tuba novissima qus, 113.Tubs sonus quid, 263.
iotus diligiquod extra timetur, 120. Spiritus gratis facit Tunica incoosutihs charitas, 195.
ut habeamns fldem, quafacere possimus qus jubemur,
122. Spiritus sanctos pignus nobis, 124. Spiritui sancto B
qui cootumeliamfacit, 154. Spiritus Filli, 156. Spiritus Ultor est rei Deus, cujus auctor non est, 15.
sanctus efflcitnos unum corpuscum Christo,170.Spiritus Unctus Deus a Deo Cnristus est, 234.
sanctus continet et vegetat Ecclesium, 170.Spiritussnn- Unitas quamamplecteoda,40. Unitatis mysterio neces-
ctus curvariis linguis apparuit, 170.Spiritus snnctus do- saria pax est, 93.
num Dei, 170.Spiritus mentis quid, 172. Spiritum soa- Unus est in Scripturig quomodo de diversa et eadem
ctum contristare quid, 172.Spintus ssnctus est Deus, et substantia dici potest, 81. Unum utraque factum, 166.
latria adorandus,!83. Spiritu orare, 177.Spiritus sanctus Unum quod defuit Apostolo,184.Uaumet uns quid, 184.
tam Patrisquam Filii, 153.Spiritus ssnctus cur sic dictus, Uri quid est, 83, 135.
153. Spiritus sanctus virtus Dei est, 153. Spiritum san- Usque quomodousurpatur, 25.Usque adhuc quid dica-
ctnm exstinguere quid, 103.Spiritus timoris Dei, 220. tur, 14.
Splendor est ab igae, 235. Ut particuls vis, 14.
Stabilitas in ateruitate, varietas in tempore, 232. Uxor tristis, amaritudo magna, 85.Uxorispropris om-
Stetlarum appellalione sancti vocantur, 182. nis vehemens amator, adulter est, 84.
StimuluscarnisPauIo ad vitandamelationem datus,86.
Stipendium unde,31. Stipendia antiquitus pendeban- .V
turmilitibus.non numerabantur, 31. Stipendiumjustitis Vanitas philosophorum gentilium, 8. Vanitati subj'ecta
quare noo vita dicitur, sicut peucali stipeodium mors,31. in hoc mundo omnis creatura, 40.
Subjecli Deoquomodo nos sumus, et Christus Patri,75 Vectigal, 58.
Subsigteatis omaiscrerturscauBaestCreatorieomni- Yelarnen «aptis quale, 95, YelomenCapitimulieris ad-
1383 ORDO RERDM. 1384
hibendum, non ori, et quare, 95. VirginitashumansnaturfficoBditionemsupergreditur,
Velle triplex, 34. Vellebonum sine Dei auxilio homo 85. Virginitasquod excellentior coDjugio,et quomodo,
non potest, 41.Vella adjacere nobis quomodo intelliga- 86. Virgioitatem voveutibus vel viduitatem non solnm
•tur, 35. nubsre, sed etiam velle damnnbile est, 116. Virginitas
Veuditio nostrn per Adam, redemptio p.ersajaguinem cordis quid, 133.Virginitascarnis quid, 133.Yirgiaitatis
Cbristi, 34. commendatio, 85.
Venter Deus quibus est, 185. Yirgiuum vicloria major quam angelorum, 85.
Verbum perftcit baptismum, 49. Verbum Dei excidere Yirtutem hic cur sine labore ompleetimitr, 137.
quid, 44.,VerbumDei gladaus bi6acutus, 176. Visionum prsstantia, 137.Visionumtria genera, 136.
Veritas ei justitia idem, 15. Veritas Dei qiiis, 7, 212. Visionum ordo, 146.
Veritatis copnitio in gentibus esse.poluit, 7. VcritasDei, Vita hominis Christiani quomodosola coaflguretur ex
gloriaest Dei, 9. Ventas cordis-et oris exigitux,49.Veri- dictis gestisque Christi, 29. Vita booa tunc et prodest,
taa nb omaibus annuntianda, 178,Yeritutem melius est si fldcsest iaChristo, 162.Vits dute, nnimaeet corporis,
non agnovisse, quam postagnitam retroire, 190.Veritati 171. Vita hominis Deus, 172.Vita uostratotadesiderium
qui vita contradicunt, 227. Yeritatem Dei ia injustitia est boni, 184.
quomodo detinent philosophi, 7. Vitia ex corporis sensibus nasci, 39.Vitia cstera tan-
Veteres boui per fidem etiam ut nos salvabonlur, non tum in malefactovalent, superbia veroin recte factissola
ex operibus legis, 16. Vetus homo uoster cum Christo cavendn,137.Vitiaomnianoncontingere animsexcarae,
cruciflxus, 29; vetus horao, quis, 172.VeteriSet Novi {59. Vitia diabolo attributa, 159.
Testamenti appellatio, 177.Vetus Testamentum quanta Viva vox quffipossit, 155.
cura nobis et Iegendura et intelligendum, 92. Vetus Te- Vivere Chrieti quid, 30.
stamentum unde dictum, 249.VetusTestamentum cur in Vocare quid, 42. Vocati qui dicuDtur,4.Vocatisecun-
SioaArabis datum, 156. dum prbpositum sancti qui, 42.
Vetastas nostra duplex poenffiet culps per Christum Vocatio duplei, exterior et interiop, 42. Vocationein
destructa, 29.Vetustus litters, 32. qua quisque vocatus est, permanere jubetur, 84.
Vigilnutianobis adversus draconem133. uccessaria, sicut Volumus, scd Deus in nobis operatur velle, 182.
"patnbus adversus leonem patientia, Voluutas. Ex mala voluntate, bpera oinnia mnlnesse,
Vindicandi fiais, corrcctio, 88. 27. Voluntas nostra a Deo pardtur,'&. VoTuntdtesmalas
Viudictaquorumdamcrimiuumesteornm augmentum, Deusiunori melius cOnvertere'potest;'4"6.'
Voluntasbona sine
9. Vindictam quomodo sauctipetant, 57. gratia sufflcitad credendum, 48.VoluritasDeiquid,
Vino inest luxuria, 174. - 55. Voluntasnostra Dihilnori agit, sed salnnon Bofficit,
VinoleDtiaargftendi auctoritatem tollit; 174. 140.Voluntosbonnslrie gratia Deiiri homine esse potest,
Vir si dimittat uxorem snam etiam legitime, aliam du- 182.Voluutas Dei sors.cst. 188;
cere non potest, 83.Vir pro salvanda uxore mori Uebct, Voluptas omriis carnatis d diabolo est, 78.Volflptasse
exemplo Chrisli qui se pro Ecelesia in cruce cxtendit, necessitati immiscet, 59.
175.Vir uxorem instruere debet verbo vits, 175. Virl Vox verborum quid, 263,
appellatioce; id est maritidicunturnaturales sensus, qui
primum statem regunt, 95. Viri caput quomodoChristus, JE
95.Viri cur non caput velent, 95.Vir quomodoimago et
gloria Dei,-et noa mulier, 95. Vir caput mulieris quo- Zelare Dominum quid, 94.
modo, 95. Virum unius uxoris esse, 213. Zelum Dei habere rion secundum scientiam quid, 46.
ORDO RERUM
QUM IN HOC TOMO CONtlNENTUR.
PETRVS LOMBARDVS MAGISTERSENTENTIARVM, bilitate, et simplicitate

—
essentiaeDei 342
PARISJENSISEPISCOPUS. Dist. IX. De distinctione trium personarum. 546
—
Dist. X. De Spiritu sancto agitur, et priusquod sit
COLLECTANEORUM IN PAULUMCONTINUATIO. amor Patris et Filii. 549
In Epistolam II ad Corinthios.. 9 —
Dist. XI. Quod Spiritus sanctus procedit a Patre et
In Epistolam ad Galatas. 93 Filio. 551
In Epistolam ud Ephesios. 169 —
Dist. XII. Utrum Spiritus sanctus prius vel plenius
Io Epistolnm ad Philippenses. 221 procedut a Patre
— qunm a Filio. 553
In Epistolnm ad ColoSsenses. 257 Dist. XIII. Qunre Spiritus sanetus, cumsit desub-
la EpistoVamI ad Thessalouicenses. 287 stnntin Patrls, non dicalur genitus vel fHius,sed taotum
In Epistolam II ad Thessalonicenses. 311 procedeus. — 555
In Epistolam i ad Timotbffium. 325 Dist. XIV. Quod gemiua estprocessio Spiritussan-
In Epistolam II ad Timothsum. 363 cti. 557
lu Epistolam ad Tilum. 383 —
Dist. XV. Utrum Spiritus sanctus a seipsodetur. 559
In Epistolam ad Philemonem. 393 Dist. XVI. — De missione Spiritus saucti, qriffifit duo-
In Epistolam nd Bebrsos. 399 bus modis, visibiliter et invisibiliter. 962
SENTENTIARUM LlBRl QUATUOR. Dist. XVII.— De missione Spiritns saacti, quainvisi-
Monitum. 519 biliter mittitur. 564
Prologus in Iibros—Sententiarum. 521 Dist. XVIII. — Utrum eadem ratione Spiritus saactus
LIBERPRIMUS. De mysterio Triuitatis. dicatur donum et dntum sive donatum. 569
Distinctio prima. 521 —
Dist. XIX. De squalitate trium personarom. 573
Dist. II. — De mysterio Trinitatis et unitntis. 525 Dist.XX.—Ostensoquod aliqua persoriarum aliamnon
Dist. III. — Ostendit quomodo per creaturam potuerit superat magnitudine, nunc osteadit quod alia nbn excel-
coaaosci Creator. 529 lit aliam potentia. 579
—
Dist. IV. Qusritur utrum concedendum sit quod —
. Dist. XXI. Qusritur quomodo possit dicisolusPa-
Deus se geuuerit. 533 ter, vel solus Spiritus sanctus.cumsiritinsepdrabiles. 580
Dist. V. — Qusritur aa Puter genuit divinam essen- Dist. XXII. — De nomioum differentia quihus ulimur
tiam, vel ipsa Filium, an essentia genuit essentiam, vel loquentes de Deo.
—
581
ipss nec genuit, nec genita est. 535 Dist. XXni. De hoc nomine quod est persoria, quod
—
Dist. VI. Utrnm Pater Voluntate genuit Flium, an cumsecuadumsubstantiam dicitur,tamen plU'ra1iter,rion
necessitate: et an volens vel nolens sit Deus. 539 singulariter, iu—snmma accipitur. 583
Dist. VII. — Quffirituraa Pater potuerit vel voluerit Dist. XXIV. Quid signiflcetur his nominibus uaus
gignere Filium. 541 vel uaa, duo vel dute, tres vel tria, triaus vel trinitas,
—
Dist. VIII. Deveritate et proprietate,et incommuta- plures vel plurltas, distinctio vel distincts, cumais uti-
1385 QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 1386
mur de Deo loquentes. 586 Dist. X. — An omnes spiritus coelestesmittantur; et
Dist. XXV.— Quid significatur cum diciturpluruliter, ponit duasopiniones, et aucloritates quibus innituntur.
tres personse, vel ducepersons. 587 672
—
Dist. XXVI. De proprietatibus personarum,sed prius Dist.XI. —Quod quffique anima habet nngelumbonum
de hoc nomine Hypostosis. 591 ad sui custodiam delegutum, et malum ad exercitium.
—
Dist.XXVII. An easdem proprietates assignentAu- 673
Dist. XII. — Post considerationerade
gustinus et Hilaiius; et an istn sint qure dicuntur pater- 594 de nliarumrerum et
angelishubilam,
Ditas, filiatio, et—processio. agitur creatione, prscipue de ope-
Dist. XXVIII. Quodnon tantum tres prsdictffi pro- rum sex dieruni distinctione. 675
sunt in personis, sed etiaui aliffiqus aliis signi- —
Dist. XIII. Quaefuerlt prima distinctionisoperatio.
cautur nominibus, ut unigenitus.
Srietates 597 l>77
—
Dist. XXIX. De principio; quod rclutive dicitur, et Dist. XIV. — De opere secundffi diei, in qun factum
multiplicemnotat relatiouem. 600 est firmamentum. 680
Dist. XXX.— De his qua*temporaliter de Dcodicun- Dist. XV. — De opere quintffi diei, quando creavit
tur et relative secunduui accidens, quod non Deo, sed Deus ex squis volntilia et natatilia. osi
creaturis accidit. 602 Dist. XVI. — Dehominis creatione.ubi considerandum
Dist. XXXI. — Quomodo dicatur Filius squalis Pntri: est quare creatus homo, qunliter sit institutus, quoe
et
an secundum substnntiam,an secundumrelationem; ita duo suprn tractata sunt; et qunlis fnctus et qunliter la-
et similis. 603 psus, postremoquomodo sit roparaius; qus disculieuda
Dist. XXXII.— TJtrumPntcr vel Filius per Spiritum sunt. GS3
sanctum diligat.cumdiligere idemDcosit quod esse. 607 Dist. XVII.— De creatione aniuiK, utrum de aliquo
Dist. XXXIII.— Utrum proprietates personurum sint fnctn sit, vel non, et quando factn, etquam gratinm ha-
ipsffipersouffivel Deus, id est divina essentia. 610 buerit in creatione. 685
—
Dist.XXXIV. Opinio quorumdam non idem esse Dist. XVIII. — De formatione mulieris. 687
personam et essentiam vel natur&m diceutium, et eam- Dist. XIX — De primo hominis stntu anto peccatum,
dem csseutiamnon posse esse Patrcm, itFilium, etSpi- scilicet qualis fuerit secundum corpus et secundum ani-
ritum sanctum. 613 mam. 089
—
Dist. XXXV. De quibusdam qutc secuudumsulistan- —
Dift. XX. De modo procrenfcionisfiliorum si non
tiam de Deo dicuntur, qus specialemefflagitant trncta- peccassent primi parentes,et qunles nuscerentur filii. G92
tum, scilicet de scientia, et de et
prcescientia, providen- Dist.XXI. — De invidiu diuboli quand houiinemten-
tia, et dispositione,prffidcstinatioue,voluntute et poten- tandum nccessit. — GPi
tia. 617 Dist. XXII. De origine illius peccati. t97
Dist. XXXVI.—Utrum concedendumsit omniaessein —
Dist. XXIII. Quarc Dcus permiserit hominem ten-
Dei essentia, vel in eo peresseutiam, ut omnia dicuntur tnri, scicus eum esse cnsurum. 70ir
essein Dei cognitione vel prsscientia. 019 Dist. XXIV.— De grntiu hominis, et de potentiu ante
Dist. XXXVII.— Quibus modis dicatur Deusesse in casum. 701
rebus. 621 —
Dist. XXV. Redit ad liberi arbitrii consideralionem.
—
Disi. XXXVIII. Redit ud propositum,repetens supe- 706
rius dicta, ut addat olia. 626 Dist. XXVI. — De et
grntia operante cocperante. 709
Dist. XXXIX.— Utrum scientia Dei possit augerf vel Dist. XXVII.— De virtutc quid sit, et quid sit nctus
minui, vel aliquo modo mutari; utrumque enim videtur ejus. — 714
posse probari. 629 Dist. XXVIII. Prffidicta repetit ut alin addat, defiui-
Dist. XL. — Quid sit preedestinatio,et in quo differata tam assignationem poueus de gratia et libero arbitrio
prffiscientia.— 631 contra Pelagianos. 715
Dist. XLI. Utrum aliquod sit meritum obdurationis —
Dist. XXIX. Utrum homo nnte peccntum eguerit
et misericordiffi. 633 grntin operunte et cooperante. 719
—
Dist. XLII. De omnipotentia Dei, ubi prius conside- —
Dist.XXX. Quodper Adam peccatum et poenatrans-
ratur quure dicatur ommpotens. 635 it in posteros. 720
—
Dist. XLIH. Opinioquorumdam dicentium Deum nil —
Dist. XXXI. Quomodopeccalumoriginulea patrious
posse nisi quod facit. 637 transeat in filios; an sccundum animam, nn secundum
—
Dist. XLIV. Au Dcus possit facere aliquid melius carnem. 724
quam facit. — 610 —
Dist. XXXII. Quomodooriginale peccntuindimittu-
Dist. XLV. De voluntate Dei, qus essentia Dei est tur in bnptismo, cum et post sit illucoucupisccntia qum
una et aeterna, et de signis ejus. 641 dicitur originale peccatum. 726
—
Dist. XLVI. Illi sententiffi qua dictum est Dei vo- Dist. XXXIII.An peccatn oninium prsct-dentium Pa-
luntatem non posse cassari,qus ipse est, quffidamviden- trum parvuli originaliter trahunt ut pecentuin Adce.729
tur obviare. 644 Dist. XXXIV.— Qua?de peccatoanimadveitendasiut!
Dist. XLVII.— Quodvolunlas Dei scmperimpletur de 732
homine, quocunque se vertat. 648 Dist. XXXV. — Ouid sit peccatum. 734
Dist. XLVIII.— Quodaliquando homo bona voluntate Dist. XXXVI.— Quod qusdam simul sunt peccata et
aliud vult quam Deus ; et alicuando mala id quodDeus pamapeccali;quffid8mpeccalaetcausapeccuti; alin vero
bona voluntate vult. 650 peccntn, et causa et poenapeceati. 73s
—
LIBERSECUNDUS. De rerum corpomlium et spi- —
Dist. XXXVII. Aliorum ponit sententium qui dicunt
ritalium creatione et formatioae, aliisiue plunbus eis malos actus nullo niodo esse a Deo, nec esse bonossive
pertinentibus. in eo quod sunt, sivealio modo. 741
Distinctioprima. — Unum csse rerum principium Dist. XXXVIII.— De voluntale et ejus fine, ex quo et
ostendit, non— plurn, ut quidsm putaverunt. 651 ipsa judicntnr. —
XXXIX. Cum sit
743
Dist. II. Qufficonsiderandasunt de angelicanatura. Dist. voluntas de bis qute homo na-
655 turaliter hnbet, qunrepeccatum foredicatur, cumnuHnm
—
Dist. III. Qnalesfacti fucrint engeli.et quod quatuor aliud naturale peccatum sit. 7t:;
eis attributa sunt in ipso initio sufficonditionis. 657 Dist. XL. — An ex fine omnesactus pensari debeant,
—r
Dist.IV. An perfectos beatos et creavit Deus nuge- ut simplicitcr boni vel mali dicantur. 747
los, an miseros et imperfectos. 660 Dist. XLI. — An omnis intentio vel actio eorum qui ca-
Dist. V. De conversione et confirmationestantium, rent fide sit mala. 749
et aversione et lnpsu cadentium. 661 Dist. XLII. — An voluntas et actio in eodem homine
Dist. VI. — Quod de majoribus et minoribus quidsm et circa eamdemrem sint unumpeccatum, an plura. 751
ceciderunt,inter quos uuus fuit celsior, scilicet Lucifer. Dist. XLIII. — De peccato in Spiritum sanctum, quod
662 dicitur etiam peccatum ad mor'era. 734
—
Dist. VII. Quod boni angeli a Deo sunt confirmati Dist. XLIV. — De potentiapeccandi; ao sithomini vel
ut
per gratiam peccare non possint; et mali ita obdurati, a se, vel a diabolo, vel a Deo. 756
ut bene vivere nequeant. 664 —
LIBERTERTIUS. De Incarnatione Verbi.
Dist. VIII. — Utrum angeli omnes corporeisint, quod Distinctio prima. — DeIncarnalioDeVerbi, aliisque ad
quibusdam visum est, quibusAugustinusconseutirevide- hoc spectantibus. 757
tur, dicens ungeios omnes ante cnsum habuisse corpora Dist. II. — Qunre totam humanam naturam accepit,et
tenuia et spiritualin; sed in casu mutatain deterius ma- quid nomine humanitatisvel humauaenaturte intelligen- " 759
lorum corpora, ut in eis possent pati. 667 dum sit.
Dist. IX. — De ordinum distinctione, qui et quot sint. Dist. III. — De corne quam Verbum assumpsit,qualis
669 ante fuerit, et qualis assumpta sit. 760
PATROL.GXGII. 44
1387 ORDO RERUM. 1388
Dist. IV. — Quare in Scriptura sspius tribuatur incar- mentum conflciant. • 867
natio, qus opus est Trinitatis, Spiritui sauctn, el de ipso Dist. XIV. — De poenitentia. - 868
Christus etiara conceptus et nalus dicatur. 763 Dist. XV. — Quodpluribus irrctitus peccatisnon potest
Dist. V. — Si persona vel natura personam vel natu- pcenitere de— uno vere, nisi de omnibus pceniteat. 872
rain assumpsit, et si natura Dei incarnata sit. 764 Dist.XVI. De tribus qus in pcenitentiaconsideranda
Dist. VI. — De intelligeutia harum locutionum: Deus suu1;. 877
—
Dist. XVII. Triu propoaunturqusrenda, primum nn
factus esthomo, D.eusestbomo; an his locutionibus'di- sine confessionedimittatur peccatum. 880
catur Deus factus esse aliquid.vel esse aliquid, velnon Dist. XVIII. — De reiuissione sacerdotis. 885
esse aliquid.— 767 —
Dist. VII. Positis seotentiis prolatisque testimoniis, Dist. XIX. Quando hs clavesdautur etquibus. 889
intelligentiaspropositorumlocutionumexsequitursecun- Dist.XX. — De his qui in flae poeuitent. 892
—
Dist. XXI. De peccatis qus post hanc vitam dimit-
dum amgulas— sententias, et prius secundum primam. 772 tuntur. 895
Dist. VIII. An divina natura debeat dici nata de Yir- —
Dist. XXII. Si peccata dimissaredeunt. 897
giuc. IX. — De 775 —
Dist. adorationehumanilatisChristi; an ea- Dist. XXIH. De sacramento unctionis extrems. 899
dem sit adoratio humnnit.iti etdivinilatiexhibenda. 775 Dist. XXIV.— Deordinibus ecclesiasticis. 900
Dist. XXV. — De ordinatis ab hsreficis. 905
Dist. X. — AuChristus, secundum quod homo,sitper- — Desacramento conjugii,cujusiastitutio
sona vel aliquid. 777 et Dist. XXVI.
Dist. XI. — Utrum CUristussit creatura, vel creatus, causd ostenditur. 908
vel faotus. 778 —
Dist.XXVII. Qus sunt considernndain conjugio. 910
DUt. XII. — An homo ille seraper fuerit vel coeperit facint Dist. XXVIII. — Siconsensus de futuro cum jurameoto
esse. 780 coniugium. 914
—
Dist. XXIX. Coactio excludit consei-snm conjuga-
Dist. XIII. — Si Christus secunium naturam hominis lem. 916
in sapientia et gratia proficerepotuit, et profecit. 781 —
Dist. XIV. — Si anima Christihnbuerit sapientiam pa- Dist. XXX. De errore qui evacuat consensum. 916
rem cum Deo; et si omnia scit qua Deus. 783 Dist. XXXI.— De trlbus bonis conjugii. 918
—
Dist. XXXII. De solutione carnalis debiti. 922
Dist. XV. — De homiuis defectibus quos assumpsit Dist. XXXIII. — De diversis conjugii legibus. 924
Chrislus iu humaua natura. 785 —
Dist. XXXIV. De personis legitimis. 926
Dist. XVI. — Au itr-Christofuerit necessitas patiendi —
Dist. XXXV. Eodem jure utitur vir et mulier. 928
et moriendi, qus est defectus generalis. 789 Dist.XXXVI.— Si pro extrema conditione valeat
Dist. XVII. Si — omais Chnsti oratio vel voluntas uxor separari a viro, et e converso. 930
expleta sit. 790 —
Dist. XXXVII. In quo orîne nequeat fleri conju-
Dist. XVIII.— Si Christus meruit sibi et nobis; quid gium. 931
_ sibi et quid nobis. 792 Dist.XXXVIII. De — voto. 932
Dist. XIX. — Qualiter a diabolo etapeccato nos rede- Dist. XXXIX. — De dispari cultu. 934
mit per mortem. 795 —
Dist. XL. De cognatione carnali et spiriiuali. 937
Dist. XX. — Quod alio modopotuit liberare bominem, Dist. XLI. — De gradibus afflnitatis. 938
et quare potius isto. 798 —
Dist. XLII. De cognatione spirituali. 940
Dist. XXI. — Sl ia Christodivisio ia morte fuit auims —
Dist. XLIII. De resurrectionis et judicii conditione
vel carnis a Verbo. 800 943
Dist. XXII. — Si Christus ia morte fuit homo. 802 —
Dist. XLIY. De state, et statura resurgentium. 945
Dist. XXIII.— An Christus habuerit fidem et spem ut Dist. XLV.— De diversis animarum receptaculis. 948
charitatem. — 805 Dist. XLVI.— Si valde malis detur mitigatio pcens.
Dist, XXIV. Quomodointelligiturquodscriptumest: 951
Ut cumfactum fuerit, creddtis. 807 —
Dist. XLVII. De sententia judicii. 955
Dist. XXV.— De fide antiquorum. 809 Dist. XLVIII. — De forma judicis 953
Dist. XXVI.— De.spe, quid sit 811 Dist. XLIX. — Dediffereatidmansionum in coeloet in
Dist. XXVII.—Decharitate qua Deusdiligituretproxi- inferno. 957
mus, qus inChristo et in nobis est. 812 — iD
Dist. L. Si mali inferno peccabuut. 960
Dist. XXVIII.— Si illo prscepto jubemur diligere to- Articuli quibus Magister seutentiarum non teaetur
tum proximum et nos totos. 814 commuaiter ab omaibus. 961
Dist. XXIX.— De ordine diligendi, quid prias, quid
posterius. 816 MAGISTERBANDINUS THEOLOGUS
Dist. XXX.— Si melius est diligere amicos quam SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. 965
inimicos, vel e converso. 818 Petrus Colonaeuslectori beoevolo. 965
Dist. XXXI. — Si charitas semelhabila amittatur. 819 Epistola dedicatoria. 965
Dist. XXXII.— De charitote. 821 Epistola ejusdem ad Sigismundum abbalem. 967
Dist. XXXUI.Dequntuor virtutibus principalibus. 822 Yerba D. Joannis Eckiide magistro Bandino 969
Dist.XXXIV. — De septem donis Spiritus sancti. 823 —
LIBERPRIMUS. DE TRINITATE.
—
Dist. XXXV. Quomodo differant sapientia et scien- Distinctioprima. —GeneralisScripturs totius materia;
tia. 827 res et signa. Quid res, quid signum. 971
—
Dist. XXXVI. De connexionevirtutum qus nou se- Dist. II. — De sacro-sancta Trinitate. 972
parantur. 829 Dist. III. — Tribusmodis per creaturam Creatornosci
Dist. XXXVII. — De decem prsceptis, quomodo con- potuit. 975
tineautur in duobus mandatis charitatis. 830 Dist. IV. An Deus recte dicaturgeaitus. 977
Dist.XXXVIII.— De triplici genere mendacii. 833 Dist. V. — Au essentia divinarecte dicatur geaita aut
Dist. XXXIX.— De perjurio. 835 geDuisse. 978
— et
Dist. XL. De sexto septimo prscepto secuads ta- —
Dist. VI. Pater volensne an nolens genuerit. Pater
buls. 838 genuit natura. 980
LIBERQUARTUS. —
Dist. VII. Patri et Filio eadem essentia eademque
Distinctio prima. — De sacrameotis et signis sacrs- potentia. 980
mentalibus. 839 Dist. VIII. — De veritate divins essentis. 983
Dist. II. — De sacrameatis aovs legis. 841 Dist. IX. — De proprietatibus personalibus Triuitatis
Dist. III. — Quid sit baptismus. 843 et unitatis. 985
—
Dist. IV. Quodalii suscipiunt sacramentum etrem, —
Dist. X. DepersonoliprocessioneSpiritus saneti. 987
alii sacrameatum et non rem, alii rem et non sacramen- Dist. XI. — Spiritum sanctum a Patre Filioque pro-
tum. 846 cedere. 987
Dist. V. Quod baptismussque sanctus est a bono et a —
Dist. XII. An Spiritus sanctus prius vel plenius pro-
malo datur bono vel malo. 850 cedat a Patre quam a Filio. 989
—
Dist. VI. Quibus liceat baptizare. 852 Dist. XIII.— GurSpiritus sanctusnondicaturgenitus
Dist. VII. — De conflrmatioae. 855 vel fllius. 989
Dist. VIII.—De sacramento altaris et euchariatis. 856 —
Dist. XIV.— De geminoprocessu Spiritus sancti. 990
—
Dist. IX. De duobus modis manducandi. 858 Dist.-XV. Quod Spiritus sanctus a seipsodetur. 991
Dist. X.— De hsresi aliorum qui dicunt corpus Christi Dist. XVI. — Filius, quatenus est homo, Patre, et Spi-
noa esse in altari aisi ia signo. 859 ritu eancto et— seipso est minor. 992
Dist. XI. — De modis conversionis. 861 Dist. XVII. De invisibili Spiritus sancti missioae.
Dist. XII. — Ubi illa aocidentia fundantur. 864 —
993
Dist. XIII. — Sihsretici etexcommunicati hocsacra- Dist. XVIII. Aa eadem ratione Spiritus sanctus di
i389 QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 1390
catur donum et datum. 996 Dist.XX. — Quare in paradiso noa coierint primi pa-
Dist. XIX.— De squolitate trium personarum. 997 reates. —
1047
Dist. XX. — Quod una persona aliam uon superat po- Dist. XXI. De invida tentatione diaboli. 1048
tentia. 998 Dist. XXII. — De peccato hominis. 1049
Dist. XXI.— De nominum differentia, quibus de Deo —
Dist. XXIII. Quare non fecit Deushominem metio-
loquimur. 999 rem, ut qusrunl homines. 1051
Dist. XXII.— Quot modis nomina de Deo dicantur. —
Dist. XXIV. De gratia hominis et de potantia unte
999 casum. 1052
Dist. XXIII.— Desubstantialibus noniinibusdivinis in —
Dist. XXV. De libero arbitrio. Quid liberum arbi-
speciali. 999 trium ? 1052
Dist. XXIV.— Quid significetur per nomen numerale —
Dist. XXVI. Quid sit voluntas. De gratia operanle et
in divinis. 1002 cooperante. 1054
Dist. XXV.— Quid sigaiflcetur per hoc nomen Per- —
Dist. XXVII. De virtute et ejus merito: Fides non
sona. 1003 ex homine sed ex Deoest. 1056
—
Dist. XXVI. De personarum proprietatibus. 1004 —
Dist. XXVIII. De hsresi Pelagianorum. 1057
—
Dist. XXVII. Aueasdem proprietates Augustinus et Dist. XXIX.— Aa hoaio aate peccatumeguerit gratia
Hilarius assignent. 1005 operante. 1058
Dist. XXVIII.— De hoc nomine Imago. 1006 —
Dist. XXX. Quodomnesreosfeceritpeccatum Adie.
Dist. XXIX.— De hoc nomine Principium. Quid esse 1059
1007 —
Dist. XXXI. Quid per concupiscentiamintelligatur.
principium ad— creaturas. 1060
Dist.XXX. De his qus proprie temporaliter de Deo —
dicuntur. 1008 Dist. XXXII. Quomodo peccatum originale dicatur
Dist. XXXI.— De significationerelativorum similiset voluntarium. 1061
1009 —
Dist. XXXIII. Quodnon aliorum parentum, sed Adffi
jequalis.XXXII.— Utrum Pater vel Filius filius imputatur. 1062
Dist. per Spiritum peccatum — De
sanctum diligat.— 1010 Dist. XXXIV. pcccato actuali secundum ej'uscau-
Dist. XXXIII. Au proprietates personarum sint ipsffi salitatem. 1064
1011 —
Dist. XXXV. Quid sit peccatum. 1065
personffivel Deus. —
Dist.XXXVI. De varietate peccatorum. 1065
Dist. XXXIV.— Quare distincte dicatur Pater potens, —
Filius sapiens, Spiritus sanctus beniguus. 1012 Dist.XXXVII. Quod Deus non est auctor peccatorum
Dist. XXXV De scientia Dei ingenerati secundum 1066
1013 —
Dist. XXXVIII' De voluntate et fine ex qiio ipsaju-
se.
Dist. XXXVI.— Quomodores sint in Deo. 1014 dicatur. —
1067
Dist. XXXVII.— QuomodoDeus ost in rebus et locis mala. Dist. XXXIX. Quomodo volantas intelligatur esse
1015 1067
corporalibus. — An —
Dist. XL. De operibus quando sint bona et mala.
Dist. XXXVIII. praescientia Deicausa sit futuro- 1067
rum. 1016 —
Dist. XXXIX.— Aa Deiscientia possit augeri vel mi- Dist. XLI. Opera generaliter ex fine judicaotur.
aui. 1017 1068
—
Dist. XLII. An voluntas et ejus opus idem sit. 1068
Dist. XL. — De prsdestiuatiooe et reprobatione. Dist. XLIII. — De peccato in Spiritum sanctum. 1069
1018
Dist. XLI. — An' prsdestinatio et reprobatio sint ex Dist. XLIV.— Quod potentia peccandi sit a Deo.1070
meritis nostris. 1019 LIBER TERTIUS. — DE VERBO INCARNATOET
—
Dist XLII. De omnipotentia Dei. 1021 HOMINISRESTAURATIONE.
Dist. XLIII.— Quid plura possit Deus quam velit. Distinctioprima.'— De Verbo incarnato. 1071
1021 —
Dist.II. Cur Filiushumanitatera assumpserit,et quid
Dist. XLIV.— An possit Deusfacere meliora quam fa- nomine humanitatis intelligatur. 1071
cit. 1023 —
Dist. III. De Christi conceptione. 1072
Dist. XLV.— Devolunlate Dei. 1024 Dist. IV. — Christi incarnatio tribuatur
Dist. XLVI.— De permissione Dei et operatione. ritui saucto. Quomodo Spi-
1073
1025 Dist. V. — Quis sssumpsit, et quid assumptum fuerit.
—
Dist. XLVII. QuodDei voluntas semper de nobis vel 1073
a nobis impletur. 1026 Dist. VI. — sit sensus istius : Deusest homo.1074
Dist.XLVIII.— Aliquando homo bona voluntate aliud Dist. VII. —Quis
De prsdestinatione Christi. . 1075
vult quam Deus. 1027 —
Dist. VIII* QuodChristus non est aliquid secundum
LIBER SECUNDUS. — DE MUNDI CREATIONEET
HOMINISLAPSU.— quod homo.— 1075
Dist, IX. De adoratione humanitatis Christi. 1076
Distinctioprima. Unum essererum principium, non —
Dist. X et XI. Utrum Christussit creatura vel factus
plura. 1027 1076
Dist. II. — Denatura angelica in speciali.Tempus an- —
Dist. XII. An Christus peccnre potuit. 1076
gelics creationis. 1030 Dist. XIII. — Qualiter Christus
Dist. III. — Quolesfuerint facti angeli. Angelossqua- sapientia profecit.
non esse. 1031 1077
les creatos — —
Dist.XIV. Quodanima Christiscit omnia qus Deus.
Dist. IV. An augeli facti suflt beati. 1033 1077
Dist. V. — De confirmationestantium et lapsu caden- Dist. XV. — Quod defoctusnostros Christus suscepit.
tium. 1033 1078
—
Dist. VI. Cadentiumangelorum Luciferfuit celsior. —
Dist. XVI. Anin Christo fuerit necessitas patiendi et
1034 moriendi. 1078
Dist. VII. — Neque boni angeli male, neque mali bene Dist.XVII. — An Christivoluntas semper impleta sit.
velle possunt. 1035 1079
—
Dist. VIII. An angeli habent corpora. 1036 —
Dist. XVIII. De merito Christi et quid sibi meruerit
Dist. IX. — De ordinibus angelorum. —Novem ange- 1079
iorum ordines. 1037 Dist. XIX. — De modo nostrs redemptionis, et quid
Dist. X. — Ex singulis ordinibus angeli mittuntur. Christus meruerit nobis. 1080
1038 —
Dist. XX. Quod Deus aliter nos liberare
Dist. XI.— Cuique homini anativitate angelus in cu- Quare potius isto modo Christus voluit nos potuerit. iiberare.
stodiam deputatur. 1039 1081
Dist. XII. — De distinctione operum sex dierum. 1040 Dist. XXI.— An Verhum ex quo fuit homo, unquam
Dist. XIII. — Distinctio primie diei. 1041 desieril esse homo. 1081
Dist. XIV. — Distinctio secunds diei qua factum fuit —
Dist. XXII. Qua ratione dicatur passus Deus. 1082
firmamentum. 1042 Dist. XXIII. — AnChristus fidemef spemhabuerit sic-
Dist. XV.— De ornatu quints diei. 1043 ut charitatem. 1082
Dist. XVI. — De creationehominis. Quomodo homo sit —
Dist. XXIV. De flde antiquorum. 1082
factus. 1044 Dist. XXV. — De spe. Differentiainter fidem et spem.
Dist- XVII. — De creatioue anims Ads. 1044 1082
—
Dist. XVIII. De formatione mulieris. 1046 —
Dist. XXVI. Quodsancti non dicantur modo credere
Dist. XIX. De stalu hominis ante et post lapsum. velsperare. 1083
1046 Dist.XXVII. — Decharitate Christi.Duoprscepta cha-
1391 ORDO RERUM QUiE 1N HOC TOMO CONTINENTUR. 1392
ritatis. 1083 Dist. XXXVIII.— De suffragiis. defunctorum. lllft
Dist.XXVIII.et XXIX.—Angeliprscepto charitatis ob- Dist. XXXIX.— De ordine eorum qui judicandi sunt.
ligantur. 1083 1111
—
Dist, XXX. An melius sit diligereamicosquamini- —
Dist. XL. De loco judicii et sententia. 1111
micos, an e converso.
—
1084 Dist. XLI. De differeritia mansionum in ccelo et in
Dist. XXXI. Au charitas semel habita amittatur. inferno. 1H2
1085 Dist. XLII. — De visione bonorum et malorum. 1112
Dist. XXXII.— QuomodoChristus dilexit. 1085
—
Dist. XXXIII. Devirtutibus principolibus quas car- HUGO AMBIANENSISARCHIEPISCOPUSRO-
dinales appellant. 1085 THOMAGENSIS.
Dist. XXXIV.— De septem donis Spiritus sancti. Notitia 1H2
1086 Notitia altera. 1H7
—
Dist.^XXXV. Distinctio inter scientiam, intelligea- EPISTOL/EHUGONIS.
tiam, et sapientiam. 1087 EnsT. I. — Ad LudovicumFrancorum regem. — De
Dist. XXXVI.— Devirtutum connexione et ffiqualitate. mercato constituendo apud Gozengres. 1131
1087 —
EPIST.II. Adeumdem. . 1131
-
Dist. XXXVII. De decem mnndatis Decalogi, et eo- EPIST. III. — Adeumdem. — Pro libertate ecclesis S.
rum reductione ad duo charitatis mandata. 1087 Martini de Pontisara. 1131
—
T>ist.XXXVIII. De mendacio. 1088 — —
EPIST. IV.-VI. Ad Sugeriumabbatem S. Dionysii.
—
Dist. XXXIX. De perjurio. 1088 1132
—
Dist. XL. De septimo et nono prscepto secundffi t a- EPIST. V II. — Ad Innocentium II papom. — De morte
bulffi. 1090 Henrici I Angelorumregis. 1132
LIBER QCARTUS. — DE SACRAMENTISECCLE- —
EPIST.VIII. Ad eumdem. — De gestis a se super
SIASTICIS. ecclesia de Becisno. 1132
Distinctioprima, — in
Desacramentis geuere. Quid sit EPIST. IX- — Ad clerum et populum Romanensem. —
sacrameutum. 1089 De absolutione Guigonis Delphmi. 1132
—
Dist. II. De baptismo. 1091 —
EFIST.X. AdTheodoricumAmbianensemepiscopum
—
Dist. III. Quid sit baptismus. 1092 — Dehominibus qui vicejumentorumtrahebant carpent»
—
Dist. IV. De tripiici effectubaptismatis. Quorumdam ad fedificandnsecclesias. 1133
error. 1093 EPIST. XI. — Ad comitemTolosaaum.
Alphonsumabbatem Cisterciensem.— 1134
Dist. V.— jEque efflcaxest baptismus sivea bono sive EPIST. XII.—AdRainardum
amalo. 1094 Ecclesiom MortuimarisCisterciensibusconcedit. 1134
—
Dist. VI et VII. Quibus liceat baptizare. 1094 EPIST.XIII. —AdAdemarumS. Tyberii abbatem. 1134
Dist. VIII. — De sacramento Eucharistiffi.Eucharistia EPIST.XIV. — Ad Eugenium UI papam. — Ut Vize-
uude dicatur. 1094 liacense coenobiumsubRomanaesedis protectione susci-
—
Dist. IX. De duobus modis manduCandi. 1095 piat. 1136
—
Dist. X. Corpus Cbristi in omni esse altari. 1095 — —
EPIST.XV. Ad universosfideles. De cappa iucon-
—
Dist. XI. De conversionepouis in carnem Christi, et sutili. 1136
vini in sanguinem. 1096 DIALOGORUM LIBRISEPTEM.
Dist. XII. — Ubi illaaccidentiafundentur. Defractione Monitum prffivium. 1137
et partibus. 1096 Epistola Hugonis ad Mattbffium Albanensem
Dist. XIII. — Qui conflcial hoc sacramentum. 1097 pum. episco-
1141
Dist. XIV. — De pcenitenlia. Unde dicatur. Quid sit LIBER P BIKDS.— De summo bono. 1141
poenitere. — 1097 LlBES SECBHDUS. 1153
Dist. XV. An confessiode uno peccato valeat, cste- LlBEH TEETIUS. 1165
ris manentibus. 1098 LlBEB QU-ABTUS. 1177
Dist. XVI. — Detribus qus in poenitentiaconsideren- LlBER QOINTCS. 1191
tur. 1099 LlBEB SEXTUS. 1215
Dist. XVII. — Cui confessiofacienda est. 1099 Epistola Hugonis Radingensis abbatis ad Matthsum,
Dist. XVIII.— Quanto etquid Deus dimittat et sacer- 1227
dos. 1100 LlBEB SEPTIHCS. 1229
Dist. XIX. — Quando hs claves dantur et quibus. 1101 TRACTATUS IN HEXAMERON.
Dist. XX. — De his qui in flne poenitent. 1101
Dist. XXI. — An peccata dimissa redeant. l 1102 Epistola Hugonis ad Aroulfum Lcxoviensem episco-
—
Dist. XXII. De unctiouibus. 1102 pum. 1247
—
Dist. XXIII. De ecclesiasticisordinibus. 1103 LIBEEPEIMUS. 1249
—
Dist. XXIV. De ordinatis ab htereticis. 1105 CONTHA HJERETICOS U BBI TRES,
Dist. XXV. — De coujugio. 1105 Epistola Hugonis ad Albericum Ostiensemepiscopum.
Dist. XXVI.— Quid sit coniugium. 1106 1255
—
DUt. XXVII. Coactioexcludit coflsensum. 1107 PrffifatioHugonis. 1255
Dist. XXVIII.—Quoderrormatrimoniumimpediat. 1107 LUIER P BiMcs. 1257
Dist. XXIX.— De triplici bono conjugii. 1107 LIBBB SKCUNDDS. 1273
—
Dist. XXX. De his quffi matrimonium impediunt. LlBEH TEBTIUS. 1283
1108 DE
TRACTATUS MEMORIA.
—
Dist. XXXI. De differentia votorum. Divisio voti Observatio prsvia. 1299
singularis. 1108 Epistola Hugonis charissimo suo Philippo. 1299
—
Dist. XXXII. De dispari cultu. 1108 Prsfatio ejusdemHugonis. 1299
—
Dist. XXXIII. De cognatione carnis. 1109 LlBER PBIMUS. 1301
Dist. XXXIV.De gradihus afflaitatis. 1109 LlBEH SECUSDCS. 1307
Dist. XXXV.— i>e cognatioae spirituali. 1109 LlBER TEBTIUS.. 1315
Dist. XXXVI.—Deresurrectione. Quid sit tuba extremi De fide catholicn, et Oratioae dominica. 1323
judicii. 1110 Yita Sancti Adjutoris. 1345
Dist. XXXVII.—Destateet statura resurgeatium. 1110 IKIIICES ad Opera Petri Lombardi. 1351
FINIS TOMI CENTESIMI NONAGESIMI SECUNDI.
Imprimeparles UsinesBrepolsS.A.- Turnhout(Belgique)

Printedin Belgium

Migne. Patrologia Latina Tomus CXCII.

Încărcat de

Informații document

Titlu original

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Migne. Patrologia Latina Tomus CXCII.

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Pierre Lombard (1095?-1160?). Opera omnia.... 1855.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI

HAGISTRI BANDINIMEIIARM LIBRI QIIATDOR

OPUSCULA, DIPLOMATA, EPISTOL^

AGCURANTE J.-P- MIGNE

PATROLOGIAE LATINAE TOMLS 192

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXCII CONTINENTUR.

PETRUS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM.

MAGISTER BANDINUS, THEOLOGUS.

HUGO AMBIANENSIS, ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISGOPUS.

Original cdition pnbltahcd by J.P. Migne, Paris 1855

(4) Aug., De prsdestinatione scientiae. (6) Id., in ser. in natali mart.

(8) Aug., De praedestinat. (10) Id., Dc natali mart.

(20) August., De verb. Dom.

(35) Aug„ De Trinitate.

(50) Aug. in psal. xxx. (51)Aug. in psal. cxvin.

(55) August., contra Max.

(57) August., De verb. Evang.

(59) Aug., in serm. de Sal. verb.

(61) Aug., in psal. xxxvui.

(62) August., De op. monach.

(66) August., in psal. xaun.

(67) Augustinus.in Enchirid.

(82) Aug., in psalmo cxxxiv. (85) Id., De verb. Apost.

(88) Aug., in psalmo cxxx.

(89) Aug., in ser. de muliere forti. (90) Id., super Epistolam.

(94) August., De cor. etjgrat. (95) Id., contra Pelag.

ARGUMENTUM. . iC Paultis .Jpostottis, etc. Hanc Epistolam scribit

(1) Augustinus, inlib. Retract.

(5) Aug., in lib. de serm. in monte. Id., in lib. De ovibus.

(17) August. ad Hieron. (18) August. ad Hieron.

(22) August., ad Prosp. et Hilarium. (23) Id., De sermono in Epist. Joan.

(30) Aug. in psalmo xc. (31) Aug., in ser. de nativit. Joan.

(61) Aug., in psalmo cm.

(65) Augus., supcr Joannem. (69) Id., in psal. cxix.

(91) August., De cons. Evan, (92) Id., De verb, Apost.

(93) Aug., in psalmo cxi.

ARGUMENTUM. B humano generi praeslita, post ipsis apostolis spe-

(1) August. De prsdest. sanct.

(9) Augustinus, De agone Christianorum.

(10) August. in psal. LXXXV. (12) August., in psalmodeLXXVI.

(21) Aug., in lib. Sententiarium.

(22) Aug., sriper Genesim.

(30) August. ad Eudoxium.

(33*) Aug., in lib. xv, De Trinit. (34) Id., ad Paulinam.

(35) August.. De civit. Dei. (36) Id., in Enchir.

(37) Aug,, in psalmo LXI. (38) IdM inlib. Sentent,

(44) Aug., super Gonesirrv (45) Aug., in lib. contra mendacium.

(46) Aug., super Joannem. (47) August., De verb. Apost.

(48) August., de verb. Evang. (49) August., in sorm. de verb. Evangelii.

(50) August., Do doct. Chr. (55) Id., super Joan.

(59) August., De decem chord. (60) Id., De civ, Dei.

ARGUMENTUM. D « vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Josu

(2) Aug., in psalm. xc. (3) Id., De verbis Evang.

(7) August., De gratia et libero arbitrio. (8) August., De blasp. 8. Spir.

(9) Augtist.. De 83 Qusst. (14) Id., in serm, quod.

(19) August., De Trinit. (20) Id., in serm. quodam.

(21) Aug. De bono persev.

(22) August, ad Julianum. ("i3)ld., ex lib. Senlent. Prosperi.

(27) August., in serm. quod.