Ytd - Rlcgb.oh - NG: Facts For Life

ytd.rlcgb.oh.
ng
Facts For Life
Drum Publication Group

usd.w>&RvDRvHmvJ>w>rRu±l>
Third edition published in English in 2002 by UNICEF, WHO, UNESCO, UNFPA,
UNDP, UNAIDS, WFP and the World Bank.
FACTS FOR LIFE

ytd.rlcgb.oh.ng
Drum Publication Group

P.O Box 66
Kanchanaburi 71000
Thailand
drum@drumpublications.org
www.drumpublications.org
December 2007
ii ytd.rlcgb.oh.ng
ytd.rlcgb.oh.ng
w>*h>cd.wD
ytd.rlcgb.oh.ng
tqX'd.wz.
w>ympDRpkRzdtqX rd>tw>td.rlvX
1 tylRzsJ; 8
zdo.tw>'d.xD.'D; w>tD.M>*H>M>bg'D;
w>'k;tDzv
d Xrd>Ek>xH
tw>rRvdx.D oDw> w>'d.xD. 52
38
20
ytd.rlcgb.oh.ng iii
ubsH;yR
w>uwdRvXng v
ytd.rlcgb.oh.ngtw>qDvRD o; vi
w>*h>rd>yS>vXw>ub.wd>eD.tDRwz. vii
w>ul;< w>ck.b.'D;
w>qJ;uoH.'Do'X w>[XzXvl 75
w>ql;w>qgt*Rwz.
64
87
HIV/AIDS
w>n.*d>w>qg
114
eD>cdtw>uqSu
J qSD 106
95
w>'Do'Xw>b.'db.xH; w>wwX>weg'D;
132 *h>*D>tlw>td.o;wz.
146
iv ytd.rlcgb.oh.ng
w>uwdRvXng
ud;eH.’J;zdo. 11 uuGJ>bsJ.b.oH0J’.cDzsdw>qgvXw>’Do’XtDRohoh.wz.M.vDRI zdo.vX
toHwz.nDE>k rh>zdo.,J>eH.qltzDvm’D;tgwuh>oHztJ o;td.weH.tcgvDRI zdo.vXtuuG>J
wz.td.rlb.’H;0JvXw>td.rlvXtqH;vDRpSRvDR’D;w’d.xD.vJRxD.0J’t
f -uX;’d.xD.0Jtod;b.I
ySRunDtw>wl>b.cD.b.’ftRH wz.w>rRpSRvDRtDRoh0’J .M.vDRI zdo.oXylv>HG ylvRJ qlw>qg

[H.’D;w>[h.uoH.’X;vXuulpg,gbsgvDRuhRto;t*D>’D;zdo.t*R 10 tusg 7 *RoHx’J .vX
w>qg,J>rHRtCdvRD I w>qgoh.wz.tHRrh>0Jyod.w>ck.b.< w>[XzXvl< orl;zd rhwrh> w>qgzd<
w>n.*d>’D;w>tD.vDR-xK;wz.M.vDRI w>oh.nge>yX>’D;uH>pDvXu’Do’X’D;ulpg,gbsgw>qg,J>
rHRtHRtd.0Jp>h uD;M.vDRI
?ytd.rlcgb.oh.ng/tHRtw>ynd.rh>’fo;d u[h.vDRw>rRpXRo;orltw>oh.nge>yX>nDnzD q d l
ySRud;*R’J;ttd.vDRI vHmzdwoh.tHRymzsgxD.w>*h>t&h’.d wz.b.C;ySRud;*R’J;td.’D;tcG;J t
,mvXub.oh.ng0JvXub.’Do’Xzdo.tw>oHw>yS>’D;w>ql;w>qg’fvJ.< ‘D;u’Do’Xydm
rk.ydmrXRwz.zJt.d xD.’D;t[k;to;tcg’D;td.zs.J tzdtcgt*D>vDRI w>upD.vXvHmwbh.tHRt
ylRw>uG;J tDRnDnzD v
d XySRud;*Re>yX>tDR’D;vlRydmrRxGt
J RD ohM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng v
ytd.rlcgb.oh.ng
tw>qDvRD o;
?ytd.rlcgb.oh.ng/ vHmwbh.tHRtylRtd.’D;w>*h> 13 cg‘D;w>*h>wcgpkmpkmtylRtd.’D;w>*h>
rd>yS>vXt’k;td.xD.w>*h>uDwcgpkmpkmvDRI w>*h>z;’d.wcgtylRutd.’D;tqXzdoXcgpkmpkmM.vDRI
w>uwdRvXng= w>uwdRvXngrh>w>vXtwJb.C;w>rRvdt*h>zk.zk.M.vDRI zJtHRM.ymzsg

xD.0Jb.C;w>*h>uD’;D b.rEkRtCdt&h’.d vXw>ub.uG>xG’J o
D ’Xw>vJ.M.vDRI w>uwdRvX
ngtylRtJ.’d;[h.oq.xD.0JyRS unDwz.vXuy.CkmrRoud;w>’D;eDRvDRw>upD.wz.vJ>vJ>
CJmCJmM.vDRI
w>*h>cd.oh.vXw>-uX;oh.ngtDR= w>*h>wz.tHRrh>w>*h>vXrd>y>’D;ySRuG>xGw J >wz.t*D>M.vDRI

zJtHRymCkm’D;w>*h>tcD.xH;vXySRunDwz.vd.b.vXu’Do’Xzdo.t*D>vDRI w>*h>cd.oh.w
z.tHRzsg%S%J v
JS v
J <J zk.zk.’D;w>rRxGt
J RD tcHov
h RD I xJM.r;ySRue>yX>tDRnD’;D rRxG’J w
f >uG;J td.ym
tod;vDRI
w>upD.vXtrRpXRw> = M.w>uG;J EkmvDRw>upD.wz.vXtrRpXRw>*h>cd.oh.’D;w>uG;J tgxD.

tDR’D;*h>’D;usRd Ckm’D;w>[h.ul.M.vDRI w>upD.wz.tHRvDRqD’.w>uJbsK;uJz.dS 0JvXw>td.ql.
td.cVySRrRw>zdwz.t*D>’D;ySRw*Rv>v>vXtoh.ngw>*h>wz.t*D>vDRI
vi ytd.rlcgb.oh.ng
w>*h>rd>yS>vXw>ub.
wd>eD.tDRwz.
w>*h>vXvmwz.tHRrh>w>*h>rd>yS>vXyub.oh.ngtDRM.vDRI
1 ydmrk. (rd>)’D;zdo.cHuyRvXmtw>td.ql.td.cVu*hRxD.zJw>[H;zdpDRpkRtpSRuwX>cH
eH.tcgM.vDRI wuwD>CDydmrk.wz.w-uX;td.’D;t[k;to;zJto;td.pSRM> 18 eH.‘D;
35 eH.0HRtvD>cHwz.tcgM.vDRI ydmrk.wz.w-uX;’XtgM> 4 ’Xph>uD;b.I
2 ydmrk.vXtd.’D;t[k;to;ud;*Rub.vJR’d;yF;to;vXql.cVySRrRw>zdwz.ttd.‘D; rh>
td.zsJ.M.w>ub.uG>xGJtDRvXySRuG>[k;vXtpJ.eDRwz.M.vDRI ySRtd.’D;[k;o;ud;*R<
‘D;tySR[H.zdCDzdwz.-uX;oh.ngw>yeD.vXt[JzsgxD.zJySRtd.’D;[k;o;tqXuwD>’D;
ub.&J.usJRympXR0JvXurRM>w>rRpXRwbsDCDt*D>M.vDRI
3 zdo.wz.p;xD.rRvdw>vXttd.zsJ.xD.vHRvHRM.vDRI t0Joh.wz.u’d.xD.’D;rR
vdw>cVo’H;zJtrRM>w>uG>xGJ< w>tJ.w>uGH< w>u[ku,m< w>xd.[l;xd.*JRtDRCkm’D;
trRM>w>tD.vXt*hR’D;w>uG>xGJM>tw>td.ql.td.cV*hR*hRtcgM.vDRI [h.oq.xD.
zdo.wz.vXuuG>vduG>’d;w>’D;rRvdxD.to;< rXzdo.*JR< rRpXRtDR’fod;urRvdw>
’D;’d.xD.vXySR*h>0DwuyR< vXeD>cd’D;cd.Elmw>ul.ohwuyRM.wuh>I
4 zdo.td.zsJ.xD.’D;wkRvXtcD.xH;CkvgM.rd>tEk>xH rh>w>tD.w>tDxJwrHRvXt0Joh.
vd.b.0JM.vDRI Ckvg0HRtvD>cH< zdo.qH;wz.vd.b.tgxD.0Jw>tD.t*Rwz.Ckm
’D;rd>tEk>xHM.vDRI
5 cDzsdvXrd>td.’D;t[k;to;tcgwrRM>w>tD.vXt*hRtCd rhwrh> wrRM>w>tD.*hR*hRvX

tcD.xH;cHeH.tCdzdo.tcd.Elm’D;w>’d.xD.vXuh>*DRwuyRuqH;vDRpSRvDR0JvDRI p;
xD.vXzdo.td.zsJ.vHRvHRwkRto;td.cHeH.M.w>ub.pDRuG>tDRud;vg’J;vDRI zdo.
qH;w*RcHvgtwD>ylRtw,X>rh>wxD.b.M.w>ur.td.xD.vH0JwrHRrHRvHM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng vii
6 zdo.ud;*Rub.qJ;uoH.’Do’Xwcg0HRwcg zJto;td.tcD.xH;uwX>weH.’fod;u’D
o‘Xt0Joh.vXw>ql;w>qgvXt’k;’d.CHtDR< rRuh.uGJtDR’D;to;orl’.vJmvDRr>uGHm
0JohM.vDRI wkRrh>ydmrk.ud;*R’J;td.’D;tzdohvHM.w>ub.’Do’XtDRvXw>qgc.th.wH>
M.vDRI ydmrk.w*RtHRqJ;uoH.’Do’Xrh>0HRb.q.w>ub.rRuG>uhRtDRvXql.cVySRrR
w>zdM.vDRI
7 zdo.zdvXt[XzXvlub.tDw>xHw>edtgtgM.vDRI w>xHw>edvXub.tD0J‘ftrh>
rd>Ek>xH< wRol.wRo.txH rhwrh> tHo.xH (ORS) M.vDRI zJt[XzXvJRtcgrh>y.
Ckm’D;toGH. rhwrh> t[XzXrh>vJRcJtHRcJtHRtd.Ckm’D;txHM.rh>w>vDRb.,d.vXzdo.
t*D>tCd vJRqSXtDRqlw>[h.uoH.’X;wohzJtohtcVuwX>vXurRM>w>ulpg,gbsg
tqdtcVt*D>wuh>I
8 zdo.vXtul; rhwrh> w>ck.b.wz.M.uudn>uhR’.tw>vDRI b.q.zdo.vXt

ul;w*Rrh>uogqJ;zSd; rhwrh> uoguDcJtCd’D;zdo.w*RtHRtd.vXw>b.,d.tvD>vH
M.vDRI tCdw>ub.vJRpdmtDRqlw>qg[H.vXw>uulpg,gbsgtDRvXtqdtcVM.
vDRI
9 w>ql;w>qgtgrHRw>’Do’XqdtDRohcDzsdw>td.’D;eD>cdw>uqSJuqSDvDRI yub.olw>[;
vD>vXtuqSJuqSD< zJth.qg0HRtvD>cHub.ohpDpk’D;q;yF.’D;xH rhwrh> csg’D;xHzJwcsK;
zD.w>tD.w>tDtcg'D;olxHvXt[JvXw>vD>vXtylRzsJ;’D;w>ql;w>qg’D;w>ymw>tD.
w>tD‘D;xHuqSJuqSDM.vDRI
10 w>n.*d>M.w>’d;M>b.tDRzJypdRth.w>tcg’D;rh>w>qgvXtrRoHw>ohM.vDRI w>vD>
zJw>n.*d>nDEk>td.0JtvD>M.w>ub.olyh>yDRvXw>pk.vDRympXRtDR’D;uoH.rRoH
w>zdC>wz.vDRI zdo.vXtvdRud>wz.M.ub.w>rRuG>tDRvXql.cVtySRrRw>
zdvXw>[h.ympXRtDRw>rRvdwz.’D; ydmrk.vXttd.’D;t[k;to;wz.ub.tD0Ju
oH.’Do’Xw>n.*d>’fql.cVySRrRw>zdwz.[h.tDRtod;M.vDRI
11 AIDS th;pfw>qgrh>w>qgwuvkmvXySRoHohb.q.rh>ph>uD;w>qgtC>vXw>’Do‘X
qdtDRohM.vDRI HIV w>qgC>vXt’k;td.xD. AIDS tHR&RvDRto;cDzsdw>rHCkmvdm
o;vXwtd.’D;w>’Do’X (w>rHCkmvdmo;’D;wolydmcGgw>zsD.)< w>oGDoGH.wtd.’D;w>rR
uG>oGH.< x;qJ;’D;x;vXySR*kR*Rol0HRwz.< rd>vXttd.’D;w>qgC>w*R[h.w>qg
viii ytd.rlcgb.oh.ng
qltzdzJ’Xtzdtcg< td.zsJ.tzdtcg rhwrh> [h.’k;tDtzdEk>tcgvDRI t&h’d.vXySRud;
*R’J;uoh.ngb.C; HIV/AIDS t*h>’D;ub.oh.ng0JusJvXu’Do’X0J’fvJ.vDRI w>
b.,d.b.C;w>b.ulb.*mvX HIV cDzsdrk.cGgw>&hvdmtHRvDRpSR0JohcDzsdw>rHCkmvdm
o;vXtylRzsJ;M.vDRI ydmrk.vXtb.ulb.*mwh>vH’D; HIV ‘D;ydmrk.vXtb.ulb.
*m’D; HIV ohoh.wz.M.-uX;vJRxH.vdmo;’D;ql.cVySRrRw>zd wz.vXu[h.tDRw>
upD.< w>[h.ul.[h.z;’D;w>orHord;uG>tDR’fod;u’Do’Xtw>td.ql.td.cV’D;rRpSR
vDRw>b.,d.vXuulb.*mb.tzdqH;zdwz.M.vDRI
12 cDzsdrd>y> rhwrh> ySRuG>xGJw>zdwz.rh>uG>zdo.vDRwH>vDRqJ;’D;rh>ymcd.CXRvXtylRzsJ;

vXzdo.t*D>M.w>’Do’Xw>b.’db.xH;’d.’d.rk>rk>wz.oh0JM.vDRI
13 zJw>csK;cHed;o; rhwrh> *h>*D>tlw>*h>wz.uJxD.tcgzdo.wz.-uX;rRM>*H>cD.xH;ql.

cVw>uG>xGJvXty.Ckm’D;w>qJ;uoH.’Do’Xw>qgorl;zd (w>qgzd) ‘D;w>rRySJRw>tD.
M>*H>M>bgwz.vDRI w>vD>zJw>td.o;w*hRb.M.zdo.wz.M.*hR’d.vXw>uuG>xGJ
tDRvXtrd>ty>wz. rhwrh> ySRo;yS>vXtnDEk>’D;tDRwz.vDRI vDRqD‘.w>w>’k;tDzd
o.rd>tEk>M.t&h’d.vXuwD>tHRt*D>vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng ix
b.rEkRtCdt&h'd.vX
w>ympDRpkRzdtqX
w>ueDRvDRvdmo;w>upD.'D;
w>urRxGJtDR
w>ympDRpkRzdtqX
w>td.zs.J zdtg< w>[H;zdtqXbl;wvX< rd>vXt’XxD.’D;to;p>wvX rhwrh> t
o;eH.tgM> 35 eH.wz.t*D>rh>w>vDRb.,d.vXto;orlt*D>’D;nDE>k zdvXttd.
zsJ.xD.oXylwylwcDb.oH0’J .vXw>*h>tHRtCdvRD I
[H.zdCDzdw>wdmusJRrh>usJvXttd.’D;tpdurDRtguwX>vXurR*hRxD.rd>’D;zd
tw>td.ql.td.cVM.vDRI xHuD>vXt’d.xD.vJRxD.wz.tylRydmrk.tuvD>
100 bsJ.vXtxD.yS>0HR rhwrh> td.Ckm’D;ydmcGgwz.ymzsgxD.0JvXt0Jo.h tw>
vd.b.vXtrh>w>’Do‘XzdM.w>wrRvXxD.ySRJ xD.tDRb.I cDzszd o d .ydmrk.vXt
’d.xD.oD’;D ySRt*Rud;*R’J;vDRqD’.w>zJxu
H >D vXySRxD.yS>qdwz.rRM>w>rRpXRvX
[H.zdCzD w
d >wdmusJRt*D>Ckm’D;w>rRM>tcG;J t,mvXw>ul.b.ul.oh< w>[h.
w>oh.nge>yX>wz.tCdu’Do’XpXRrd>’D;zdtw>b.oHb.yS>’D;uh>*DRw*hRwb.
wz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 1
w>upD.
w>ympDRpkRzdtqX
t*h>cd.oh.wz.
w>*h>wz.vX[H.zdCDzd'D;ySRw0Xud;'l.'J;
td.'D;tcG;J t,mvXt-uX;oh.ng0J
w>ympDRpkRzdtqX
1I ydmrk.vXto;wySRJ xD. 18 eH. rhwrh> 35 eH.bsJ.wz.rh>td.’D;t[k;
to;M.w>b.,d.td.vXrd>’D;zdtw>td.ql.td.cs›t*D>vDRI
2I rd>’D;zdwz.tw>td.ql.td.cs›t*D>zdw*R’D;w*RtbX.pXRub.
pDRpkR0JtpSRuwX>cHeH.M.vDRI
3I w>b.,d.vXrd>vXttd.’D;t[k;to;’D;qH;p>tzdwz.t*D>utg
xD.zJtzdtd.vGH>*R0HRtvD>cHM.vDRI
2 ytd.rlcgb.oh.ng
w>ympDRpkRzdtqX
4I w>rRpXR[H.zdCzD w
d >wdmusJRrh>w>vXt[h.ySRw>oh.nge>yX>vXw>
u&J.usRJ p;xD.[H;tzdtcgzJv.J < u[H;zdyRJS *R’D;zdw*R’D;w*RtbX.
pXRub.td.ySRJ eH.’D;uywkm[H;tzdtcgzJv.J M.vDRI ust J .d tgbdvX
tylRzsJ;’D;w>wl>vdmtDRohvXw>u[;qS;J w>’XxD.t*D>M.vDRI
5I w>rR[H.zdCzD w
d >wdmusRJ M.rh>0Jymd rk.’D;ydmcGgcH*RvXmtrl’gvDRI ySRud;
*R’J;vd.b.vXuoh.ng0Jw>td.ql.td.cVtw>b.bsK;wz.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 3
w>upD.vXtrRpXRw>
w>ympDRpkRzdtqX
w>ympDRpkRzdtqX
1I ydmrk.vXto;wySJR 18AeH. rhwrh>

to;td.A35 eH.bsJ.wz.rh>td.'D;
t[k;to;M.w>b.,d.td.vXrd>
'D;zdtw>td.ql.td.cs›t*D>vDRI
ud;eH.’J;ydmrk.t*R 515<000 *Rb.oHvXw>uDw>cJvXtb.xGJvdmo;’D;w>td.’D;[k;o;’D;

w>td.zsJ.zdM.vDRI zJydmrk.w*RoHM.ydmrk.t*R 30 b.wl>0Jw>uDw>cJvXt‘d.trk>’D;uh>*DRw
*hRwb.tw>uDw>cJwz.M.vDRI [H.zdCzD w d >wdmusRJ ‘Do’XM>w>oHw>yS>’D;w>uh>*DRwvXwySRJ
b.wz.oh0JM.vDRI
ydmrk.zdvXto;wySJRxD. 18 eH.wz.w-uX;td.’D;[k;o;b.I w>tHRurRpXRtDR’fod;u’X’D;

td.zsJ.b.0JyRl ylRzsJ;zsJ;’D;rRpSRvDRw>b.,d.vXzdo.td.zsJ.xD.tw,X>pSRph>uD;M.vDRI vDRqD
’.w>w>tHRt&h’.d 0Jzx
J u
H >D vXySRzsq
D t
d o;wz.M.vDRI
zdo.ydmrk.vXto;p>M> 18 eH.wz.M.tuh>t*DRwtd.uwJmuwDRo;vXup;xD.td.’D;t
[k;to;’H;b.I w>td.zs.J zdM.rh>w>tuDtcJ’;D vDRb.,d.vXySRvXto;eH.wySRJ b.wz.
t*D>tgM>’H;ySR’d.wkmcd.ySRJ wz.vDRI zdo.qH;vXttd.zs.J xD.vXrd>o;p>wz.M.b.wb.
uoHumHG 0Jzt
J o;wySRJ ’H;weH.tcgM.vDRI zdo.trd>to;’H;p>w>b.,d.vXtrd>’D;tzdt*D>
’H;tgvDRI
ydmrk.o;p>wz.vd.b.w>rRpXRvDRqDvXt[k;to;utd.xD.pJRcHt*D>vDRI ydmrk.o;p>
’D;tySR[H.zdCzD w
d z.w>ub.[h.tDRw>upD.b.C;w>b.,d.vXw>td.xD.’D;[k;o;
qd’;D w>ub.y’h.[;qS;J tDR’fv.J vDRI
4 ytd.rlcgb.oh.ng
2I vXrd>'D;zdtw>td.ql.td.cVt*D>
w>ympDRpkRzdtqX
zdw*R'D;w*RtbX.pXRtpSRuwX>
ub.pDRpkR0JceH .H vDRI
w>qH;p>zdtbX.pXRw>ymvDR[dtDRrh>pSRM>cHeH.M.w>b.,d.td.vXzdo.qH;wz.uoHM.tg
xD.0J 50 rs;u,RvDRI
w>vDRb.,d.vXzdo.vXto;td.cHeH.qltzDvmtw>td.ql.td.cV’D;tw>’d.xD.t*D>M.
rh>0Jw>[H;tgxD.zdtoDw*RM.vDRI cDzsw d >[H;qdzw
d csK;zdt’d.w*RySRJ xD.cHe.H b.tCdr>d ub.
qduwD>uGmH 0Jw>’k;tDtzdtEk>qdq’d ;D rd>tw>qXuwD>td.pSRvXuuwJmuwDRM>w>tD.vDRqDvX
zdo.qH;vd.b.0Jwz.M.vDRI b.oh.oh.t0J[h.w>tH;xGJuG>xGJvXzdo.vd.b.0JwM>< vDR
qD’.w>zJzo d .td.wql.b.tcgM.vDRI yrh>b.uG>M.zdo.vXtd.zsJ.pSRM>cHe.H wz.tw>’d.
xD.vXeD>cd’D;eD>o;cHrHRvXmw*hRxJod;zdo.td.zsJ.xD.tqXtd.cHeH.wz.b.I
zJr>d w*RqH;p>tzd0RH tvD>cH’of ;d t*H>tbgu[JyRJS xD.uhRb.vD>b.p;t*D>uvd.b.0Jw>qXu

wD>cHe.H vDRI vXw>M.tCdr>d w*Rrh>qH;p>tzdtqXbl;tgwvXM.ub.’db.xH;rd>tw>td.ql.
td.cVvDRI rd>uvd.b.w>qXuwD>vXtw>td.ql.td.cs›u*hRxD.< utd.’D;w>tD.M>*H>M>bg
‘D;vd.b.ph>uD;w>*H>w>bgwcsK;vX’XxD.toDw’XM.vDRI tvD>td.vXydmcGgwz.uoh.ng
0Jw>ymvDR[dzt d qXcHe.H ’D;w>vd.b.vXw>uymyeD.zdyRJS ’X’fo;d u’Do’Xt[H.zdCzD t
d w>td.
ql.td.cs›t*D>M.vDRI
pH;’.uvdmydmrk.w*Rrh>b.’XxD.u’D;toDwbszD t
J up>’.0Jt*H>tbgwvXxD.ySRJ xD.’H;cDzs’d X
vXtylRuGmH wbstD CdtgvXzdo.utd.zs.J xD.wcsK;trk>tvgb.’D;tw,X>upSRwvXM.vDRI
zdo.vXtd.zsJ.xD.tw,X>pSRwz.tw>’d.xD.w*hRb.’D;uql;uhqgbD0x J b
D ‘d ;D zJto;weH.
twD>ylRupl;uGHmto;tgM>zdo.vXtw,X>td.’ftnDEk>tod;wz.vGH>bsDM.vDRI
3I w>b.,d.vXrd>vXtd.'D;[k;o;'D;
qH;p>tzdwz.utgxD.zJtzdtd.
vG>H *R0HRtvD>cHM.vDRI
ydmrk.w*Rrh>b.’X< td.zsJ.zdct
J RH cJtRH ’D;’k;tDzEd >k xH’;D uG>xGzJ o
d .qH;wz.M.ub.’db.xH;t
eD>cdtw>td.ql.td.cV’D;uvDRbS;H vDRbSg0JM.vDRI zJr>d w*RqH;p>tzdv>HG *R0HRtvD>cHvRD qD‘.w>
ytd.rlcgb.oh.ng 5
zJtzdw*R’D;w*RtbX.pXRrh>pSRM>cHeH.M.t0Jub.uG>qX.rJm0Jw>td.ql.td.cs›tw>*h>uDw
w>ympDRpkRzdtqX
z.’ftrh>oGH.*H>p>w>qg’D;oGH.CD.w>qgwz.M.vDRI
rd>w*Rrh>td.’D;tzdvGH>*R rhwrh> tgM>tM.w>b.,d.td.vXzdo.to;orlt*D>vDRI
4I w>rRpXR[H.zdCDzdw>wdmusJRrh>w>[h.ySR
w>oh.nge>yX>vXu&J.usJRw>vXup;xD.
[H;tzdtcgzJv.J < u[H;tzdyRJS *R'D;zdw*R
'D;w*Rub.pDRpkRySRJ eH.'D;uywkm[H;tzd
tcgzJv.J < usJt.d tgbdvXtylRzsJ;'D;w>wl>
vdmtDRohvXw>u[;qS;J w>td.'D;[k;o;t*D>
M.vDRI
w>td.ql.td.cV< w>[h.uoH.’X;wz.w>-uX;[h.ul.w>’fod;urRpXRySRoh.wz.vX[H.
d >wdmusJRtusJvXw>wl>vdmtDRoh< vXtylRzsJ;< vXw>rRxGb
zdCzD w J .tDRnD< wkRvDRwDRvDR’D;
w>[h.ySR› [h.uvHRtDRM>M.vDRI
w>’Do’XzdtusJtguvkmtusgw>olymd cGgw>zsD.rh>usJwbdvXu’Do’Xw>td.xD.’D;[k;o;’D;w>
qgvXtb.ulb.*mcDzsdrk.cGgw>&hvdmrkmvdmvXty.Ckm’D; HIV/AIDS wz.vDRI
5I w>rR[H.zdCDzdw>wdmusJRM.rh>0Jydmrk.'D;ydmcGg
cH*RvXmtrlt'gvDRI ySRud;*R'J;vd.b.vX
uoh.ngw>td.ql.td.cVtw>b.bsK;wz.vDRI
ydmcGg'D;ydmrk.wz.ub.[H;rl’gvXu’Do’Xw>td.xD.’D;[k;o;vXw>wvd.b.tDRwz.M.vDRI
t0Joh.-uX;rRM>w>upD.’D;w>[h.ul.vXql.cVySRrRw>zdwz.ttd.’fod;uoh.ng0JusJtd.
0Jtbdbv d XurR[H.zdCzD w
d >wdmusJRt*D>M.vDRI
w>upD.wz.w>rRM>tDRohvXuoH.o&.< o&.rk.uG>ySRqg< w>[h.uoH.’X;b.C;[H.zd

CDzdw>wdmusJR rhwrh> ydmrk.u&Xwz.ttd.M.vDRI
6 ytd.rlcgb.oh.ng
b.rEkRtCdt&h'.d vXw>ueDRvDRvdmo;
w>upD.'D;w>urRxGtJ RD
rd>tw>td.rlvXtylRzs;J
rd>tw>td.rlvXtylRzsJ;
ud;eHR’J;ydmrk.t*R 1<400 b.oH0v

J Xw>td.xD.’D;[k;o;’D;w>td.zs.J qH;p>zdw>
*h>uDwz.tCdvRD I ySRt*RvXtuv;bs.J b.wl>b.0Jw>td.’D;[k;o;tw>ql;
w>qg‘D;w>ql;w>qgweDRM.rh>w>b.,d.vXrd>’D;zdto;trlt*D> rhwrh> uJx.D
w>uh>*DRw*hRwb.wz.M.vDRI
ydmrk.w*Rrh>td.ql.td.cs’› ;D tD.b.w>tD.M>*H>M>bgtvXtySRJ wcsK;vXt’Xtcg<

w>td.ql.td.cst › ySRrRw>zdwz.orHord;uG>tw>td.ql.td.cst › pSRuwX>vG>H
bsDztJ ’Xtcg’D;w>rh>’k;td.zsJ.tDRvXySRvXtpJmeD>vXw>’k;td.zsJ.wuyR’ftrh>
uoH.o&.< o&.rk.uG>ySRqg’D;ySRuG>[k;wz.M.w>b.,d.upSRvDR0JvRD I w>
-uX;orHord;uG>rd>vXttd.zsJ.0HR 12 e.&H.twD>ylR’D;td.zsJ.0HRCkEGHtwD>ylR
M.vDRI
y’d.wz.td.’D;trlt’gvXub.ymvDRw>rRpXRw>tw>rRvD>vXw>uuG>xGJ
w>wcsK;td.zsJ.‘D;zJt.d zsJ.0HRtvD>cH< uod.vdq.l cs›tySRrRw>zdwz.vXurR
pXRw>zJw>td.zsJ.zdtcg’D;u[h.w>uG>xGv J RD qD‘;D uqSXydmrk.vXttd.’D;w>uD
w>cJ’d.’d.rk>rk>wz.zJt’Xtcg’D;zJtd.zsJ.zdtcgqlw>qg[H.qlngwqDM.vDRI
y’d.tgzkq;J vDRtrHRzJ[.D cd.bDr>k w>tX.vDRvXtrh>w>tX.vDRb.C;w>rRu

wX>uGmH w>yJmz;eDRz;ydmrk.ydmrXRwz. (Convention on the Elimination of All forms
of Discrimination against Women) tCdw>tHRy.Ckm’D;w>[h.vDRo;vX
u’k;td.xD.0Jw>rRpXRtvD> (Service) vXySRrd>‘Xwz.vd.b.0JM.vDRI
8J ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
[H.zdCzD 'd ;D ySRw0Xud;'l.'J;td.'D;tcG;J t,mvXuoh.ngb.0Jb.C;
1I t&h’.d vX[H.zdCzD u
d ;d ’l.’J;ub.oh.ng0Jw>[h.yvD>tyeD.vXtd.
xD.to; zJt‘Xtzd’;D td.zsJ.zdtcg’D;uymvDRw>&J.w>usJRvXurRM>
ySRvXtrRpXRw>wz.tw>rRpXRzJw>uDw>cJtd.xD.tcgM.vDRI
2I ySRvXtuG>xG[
J ;k o;pJmeD>’ftrh>uoH.o&.< o&.rk.uG>ySRqg rhwrh>
ySRuG>[k;vXw>[h.ympXRtDRw>rRvdwz.-uX;orHord;uG>ydmrk.tpSR
uwX>vG>H bsDztJ .d ’D;t[k;to;wbsDv>v>’D;rRpXRtDRzJttd.zsJ.zdu;d
bsD’;J M.vDRI
3I ySRrd>’Xud;*Rvd.b.0Jw>tD.M>*H>M>bg’D; utd.bS;H td.ogtgM>tnDE>k zJ

t’X’DwuwD>tcgM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 9
4I vDRqD’.w>w>tDrmd < tDo;H < w>oluoH.rlRbS;D < w>pk.w>ys>’D;w>o0H

o0gvXtw*hRwz.M.rRb.’dqgydmrk.vXtd.’D;t[k;to;’D;zdo.
qH;wz.M.vDRI
5I vXySRw0XtgwDRtylRw>rRw&Dwygydmrk.’D;zdo.wz.vXeD>cduh>*DRw
uyRM.rh>0JursX>tw>td.ql.td.cs›tw>*h>uDz;’d.wcgM.vDRI w>rR
w&DwygrRqgydmrk.wz.zJt’Xtcgrh>w>b.,d.vXrd>’D;zdqH;vXt[X
zXylRcH*RvXmt*D>M.vDRI
6I ydmrk.zdvXtd.’D;w>ul.b.ul.oh< tw>td.ql.td.cs›*Rh ’D;tD.b.w>

tD.vXt*hRzJtrh>’fzo
d .’D;o;p>tcgM. w>*h>uDupSR0Jzt
J ’X’D;td.zs.J zd
tcgM.vDRI
7I ydmrk.ud;*Rtd.’D;tcG;J t,mvXurRM>w>td.ql.td.cs›w>uG>xGv
J RD qD
’.w>zJt’X’D;td.zsJ.zdtcgvDRI ql.cs›yRS rRw>zdwz.ub.rh>ySRvX
tohtb.'D;ub.uG>ydmrk.wz.vXttd.’D;w>ymuJM.vDRI
10 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
1I t&h'.d vX[H.zdCzD u
d ;d 'l.'J;ub.oh.ng0J
w> [h.yvD>tyeD.vXttd.xD.zJt'Xtzd';D
td.zsJ.zdtcg'D;uymvDRw>&J.w>usJRvXurR
M>w>rRpXRzJw>uDw>cJt.d xD.tcgvDRI
zJymd rk.w*R’XwbsDv>v>tcgw>b.,d.td.vXw>uur.wrHRrHRM.vDRI w>qgvX[Jt.d xD.

wz.nDE>k w>w,mqdtRD wohb.I w>td.zsJ.xD.tqduwX>wbsDM.rh>w>vXtvDRb.,d.u
wX>M.vDRI
tvD>td.vXw>uorHord;uG>ySRrd>’Xw*RvXw>[h.uoH.’X; rhwrh> w>qg[H.wz.tpSRu

wX>vGH>bsDzJt’Xud;bsD’J;M.vDRI t&h’d.ph>uD;vXw>ub.Chw>[h.ul.vXySR’k;td.zsJ.w>pJ>eDR
(‘ftrh>uoH.o&.< uoH.o&.rk. rhwrh> ySRuG>[k;wz.) b.C;’D;w>-uX;td.zsJ.zdzJvJ.
M.vDRI
rh>vXw>b.,d.b.bDSwz.td.xD.ohowl>uvmzJ’Xtcg< td.zsJ.zdtcg rhwrh> td.zsJ.zd0HR

oDoDtcgtCd[H.zdCDzdud;*R-uX;oh.ngw>qg[H. rhwrh> w>[h.uoH.’X;vXtbl;uwX>
wzsX.tvD>’D;uwJmuwDRympXRw>yD;w>vD’;d usd.zdpzh v
d XuqSXySRrd>’Xqlw>qg[H.wohzt
J oh
tcs›uwX>t*D>M.vDRI rh>ohM.ydmrk.vXtutd.zsJ.bl;xD.w*RtHRub.ok;td.bl;to;’D;w>
qg[H. rhwrh> w>[h.uoH.’X;wpd>wvD>’fod;w>rRpXRtDRuwkRt*D>M.vDRI
[H.zdCDzdwz.rh>oh.ngvXtd.zsJ.tzduuD rhwrh> w>b.,d.tvD>td.M.t0Joh.ub.rXydm

rk.vJRtd.zsJ.vXw>qg[H. rhwrh> w>td.zsJ.zdtvD>M.vDRI w>td.zsJ.zdud;*R’J;< vDRqD’.w>
w>td.zsJ.zdtqduwX>w*RM.*hR’d.vXutd.zsJ.vXw>qg[H.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 11
[H.zdCDzd-uX;oh.ngw>qgvXtvDRb.,d.wz.t*h>’D;oh.ngqdw>yeD.vXttd.xD.to;
wz.M.vDRI
w>*h>vXtvDRb.,d.wz.zJwcsK;td.xD.'D;[k;o;
qH;p>xD.tvD>cHuwX>wbsDpSRM>cHeH.
ydmrk.to;p>M> 18 eH. rhwrh> o;yS>M> 35 eH.
ydmrk.tzdtd.vGH>*R rhwrh> tgM>vGH>*R
ydmrk.w*Rtd.zs.J zdtvD>cHuwX>wbsMD .td.zs.J qd rhwrh> tzdt.d zs.J pSRM> 2 uHv-d u>(rf)

ydmrk.td.zsJ.xD.vXtylRuGHmwbsDtd.zsJ.uD rhwrh> b.uGJ;td.zsJ.
zJtzdvXtvD>cHuwX>w’XM.tzdvDRwJm rhwrh> td.zsJ.xD.zdo.vXtoH
ydmrk.tw,X>pSRM> 38uHvd-u>(rf)
ydmrk.w*RtHRb.w>ul;wJmrhwrh>w>q;tuh>t*DR
w>b.,d.tyeD.wz.zJt'XtqXuwD>
rd>tw,X>wxD.b. (zJ’XtcgtpSRuwX>tw,X>ub.tgxD.tpSRuwX> 6 uHvd)
oGH.*H>p>< trJmcsHudylRtzH;zsgvDR0g (ySRtd.ql.td.cVtrJmcsHtzH;ub.rh>t*DR rhwrh>
*DRp>)< w>bSH;to;’d.r; rhwrh> uogwySJRtgtgb.I
tcD.< tpk’D;trJmo.nd;xD.I
zdo.vX[XzXylR[l;xJwpJ; rhwrh> w[l;’.vJmb.I
w>yeD.vXtvd.b.w>rRpXRwbsDCD
oGH.[JvDR rhwrh> oGH.CD>zJt’Xtcg rhwrh> toGH.CD>tgtguvJm rhwrh> toGH.CD>w
y,lmCDzJtd.zsJ.vDR0HRtvD>cH
tcd.qg rhwrh> [XzXqge;e;
bSD;tgwvX rhwrh> bSD;wy,lmCD
w>ud>xD.
xHcsD’Xyd>z;qdwcsK;td.zsJ.
w>xD.
w>wuHwu;tgwvX
td.zsJ.zd,HmwvX
12 ytd.rlcgb.oh.ng
2I ySRvXtuG>xG[
J ;k o;pJmeDR'ftrh>uoH.o&.<
o&.rk.uG>ySRqg rhwrh> ySRuG>[k;vXw>[h.
ym pXRtDRw>rRvdwz.-uX;orHord;uG>ydmrk.
tpSRuwX>vG>H bsDzt J .d 'D;t[k;to;wbsDv>v>
'D;rRpXRtDRzJt.d zsJ.zdu;d bsD';J tcgM.vDRI
w>-uX;uG>xGJ[k;o;ud;zsX.’J;*hR*hRcDzsdw>ur.td.xD.ohxDbdtCdM.vDRI w>[;qSJ;w>vDRysHR
vDRzk;wz.tHRohcDzsdzJydmrk.w*Roh.ngvDRto;vXt’XvHM.ub.vJR’k;eJ.to;vXw>qg
[H. rhwrh> ql.cs›ySRrRw>zdvXtrRvdb.C;w>uG>[k;wz.M.vDRI zJt’X’DwuwD>tcgub.
vJR’d;uG>to;tpSRuwX>vGH>bsD’D;td.zsJ.0HRtvD>cH 12 e.&H.’D;td.zsJ.0HRtvD>cHCkEGHM.vDRI
zJ’XtcgtoGH.CD> rhwrh> t[XzXqg rhwrh> w>vDRb.,d.tyeD.vXw>ymzsgwh>vHvXx;wz.

rh>zsgxD.wrHRrHRM.w>ub.vJRxH.vdmo;’D;ql.cs›ySRrRw>zd rhwrh> ySRuG>[k;pJmeD>wz.wbsD
CDvRD I
cDzsdySRuG>[k;pJmeD>wz.rRpXRtDRvXutd.zsJ.zdzJw>qg[H. rhwrh> uoH.’X;’D;orHord;uG>rd>zJ

td.zsJ.0HRtvD>cH (12) e.&H.tCdrRpSRvDRrd>’D;zdtw>ql;w>qg’D;w>oHw>yS>wz.M.vDRI
ySRuG>[k;pJmeDR ('ftrh>uoH.o&.< o&.rk.uG>ySRqg'D;ySRuG>[k;vXw>od.vdympXRtDRwz.)

urRpXRw>'fod;ySRrd>'X'D;zdo.wz.uySJR'D;w>td.ql.td.cs›cDzsd<
orHord;uG>[k;o;tuwD>xDb<d xJM.r;w>uDw>cJr>h yX>xD.w>uqSXydmrk.qlw>qg[H.
vXutd.zsJ.t*D>ohM.vDRI
orHord;uG>rh>toG.H xD.’d.{g< rh>vXoG.H xD.w>qgtHRvDRb.,d.vXrd>’D;zdt*D>tCdvRD I
orHord;uG>oGH.*H>p>w>qg’D;[h.tDR (Iron/Folate) uoH.wz.wuh>I
[h.rd>’D;zdqH;zdvXbH.w>rh.th. (Vitamin A) ‘fod;u’Do’Xt0Joh.vXw>qgb.*mw
z.wuh>I (vD>u0DRzJbH.w.rh. A vDR-xK;t*D>)
zJt.d ’D;[k;o;tqXuwD>orHord;uG>w>b.*mwz.vDRqD’.w>qH.usRd w>b.*m’D; w>
b.ulb.*mcDzsdw>rHCkmvdmo;< ‘D;w>ub.,gbsgtDR’D;uoH.rRoHw>C> (Anti-
biotics) wz.vDRI
qJ;M>ySRrd>’XuoH.qJ;cHbsD’fod;u’Do’XtDR’D;tzdvXw>qgc.th.wH>t*D>wuh>I
ytd.rlcgb.oh.ng 13
[h.*H>[h.bgySRydmrk.vXtd.’D;[k;o; (ySRrd>’X) wz. vXuoltHo.vXty.Ckm’D;
tJ.td.’H (IODINE) wz.’fod;u’Do’Xt0Joh.vXw>udm,l>bd’d.w>qg’D;u’Do’Xph>
uD;tzdwz.vXcgqlngwtd.’D;cd.Elm’D;uh>*DRwb.vdmb.p;wz.M.vDRI
orHord;uG>rh>zdo.vX[XzXylR’d.xD.b.bsd;b.’gupD’D{gI
tvD>rh>td.[h.tDRuoH.’Do’Xw>n.*d>w>qgwuh>I
uwJmuwDRrd>vXurRM>w>td.zsJ.zdtw>vJRcDzsd’;D [h.ul.tDRvXw>[h.’k;tDtzdE>k ’D;
uuG>xGv J RD uhRtup>to;’D;tzdq;H wz.t*D>wuh>I
[h.ul.rd>vXttd.’D;[k;o;’D;tySR[H.zdCzD v d Xub.td.zs.J tzdzv

J .J ’D;urRM> w>rR
pXRzJw>uDw>cJrh>td.xD.owl>uvmzJw>td.zsJ.zdtcg rhwrh> td.zsJ.zd0HRtvD>cH‘fvJ.
M.wuh>I
[h.ul.tDRvXu[;qSJ;w>b.*mcDzsdrk.cGgw>rHCkmt*h>’fvJ.wuh>I
orHord;uG> HIV ‘D;[h.ul.wJoud;w>vXw>vD>vXtbH.tbX’D;ymtDR’fw>clol.t
od;wuh>I ydmrk.ud;*R’J;td.’D;tcG;J t,mvXurRM>w>orHord;uG> HIV vXw>clo.l ’D;
w>[h.ul.[h.z;wz.vDRI ydmrk.vXttd.’D;[k;o; rhwrh> rd>oDoH.bSJvXtb. HIV<
rhwrh> qdurd.0JvXb.oh.oh.ub.0Jwz.-uX;Chw>[h.ul.vXql.csy› RS rRw>zdwz.
ttd.’fod;urRpSRvDRw>b.,d.vXub.ulb.*mtzd’D;uuG>xGJvDRto;t*D>vDRI
zJtd.zsJ.zdtcgySRuG>[k;pJmeDRw*Roh.ng
zJw>td.zsJ.zd,HmwvX (tgM> 12 e.&H.) ‘D;vd.b.vXuqSXySRrd>’Xqlw>qg[H.z;’d.
tcgzJvJ.I
vd.b.tgxD.uoH.tw>rRpXRtcgzJvJ.’D;ub.rRM>0J’fvJ.I
urRpSRvDRw>b.,d.vXw>b.*mt*D>’fvJ.I (pkvXtuqSD< w>zdw>vHRvXtuqSD’D;
w>td.zsJ.vD>vXtuqSD)
zdo.tvD>rh>ur.ub.rRrEkRvJ.I
rd>toGH.CD>rh>tgwvXM.w>ub.rRrEkRvJ.I
ub.wHmzdo.t’htcgzJvJ.’D;ub.uG>xGJ0J’fvJ.I
zdo.rh>wuogwbsDCDub.rRuhR0J’fvJ.I
ub.rRChxDzdo.< ‘D;rRvXR0JzJttd.zsJ.0HRtcg’fvJ.I
zJtd.zsJ.0HRurRpXRzdo.’fod;uql;rd>tEk>wbsDCD’fvJ.I
urXrd>rRvDRuhRt[H.vD>ylRylRzs;J zs;J ’fv.J ’D; uuG>xGrJ >d tHRzJzo
d .td.zs.J 0HRtvD>cH’v
f .J I
upDRvDRM>zdo.tw>pDRvDRrJm’fod;u’Do’Xw>rJmbsD.t*D>'fvJ.I
14 ytd.rlcgb.oh.ng
zJtd.zsJ.0HR<AySRuG>[k;pJmeD>-uX;
orHord;uG>rd>tw>td.ql.td.cVzJtd.zsJ.vDR0HRvD>cHwbsD’D;zJ 6 EGH0HRtvD>cHwbsD
[h.ul.ydmrk.vXu’Do’Xt[k; rhwrh> ok;w>qXuwD>vXt[k;utd.xD.toDwbst D *D>
[h.ul.ydmrk.wz.vXu[;qSJ;w>b.*mcDzsdw>rHCkmvdmo;’ftrh> HIV rhwrh> urRpSR
vDRw>b.,d.vXub.*mzdo.qH;wz.M.vDRI
3I ySRrd>'Xud;*Ruvd.b.w>tD.vX
tM>*H>M>bg'D;vd.b.ph>uD;w>
td.bS;H td.ogtgM>tnDE>k zJt'X
'DwuwD>tcgM.vDRI
ySRrd>’Xwz.vd.b.0Jw>tD.t*hRuwX>vX[H.zdCDzdwz.tD.0J’ftrh>w>Ek>xH< wRolwRo.<
w>zH;w>n.< n.< w>t’H.wz.< bk{dR[k{dR’D;yJ< yxd;tuvkmuvkmM.vDRI w>tD.oh.wz.
*hR0Jud;rHR’J;vXw>utD.tDRzJtd.’D;[k;o;tcgM.vDRI
ydmrk.wz.rh>tD.b.w>tD.vXtySJR’D;x;tpD (IRON)< bH.w.rh. (A) ‘D;zdvh;tJ;ph;’f (Folic

Acid) tCduwl>b.0JvXttd.’D;t*H>tbg’D;td.ql.td.cs›zJttd.’D;t[k;to;tcgvDRI w>
tD.wz.tHRy.Ckm’D;w>zH;w>n.< n.< w>’H.< w>’d;w>v.vXtv.vg[h< w>o.vXtvGJ>
bD< bD*DR’D;w>’d;w>v.wz.M.vDRI ql.cs›ySRrRw>zdwz.u[h.ySRrd>’Xwz.vX IRON tzsX.
zdwz.’fo;d u’Do’X rhwrh> u,gbsgtDRvXoG.H *H>p>w>qgt*D>’D;zJv>D u0DRvXbH.w.rh. A wySRJ
tvD>wz.M.w>ub.[h.bH.w>rh. A vXu’Do’Xw>b.*mt*D>M.vDRI ySRrd>’Xwz.vXw
oDtwD>ylRw-uX;tD.bH.w.rh. A tgM> 10<000 (IU- International Unit) ‘D;wEGHtwD>ylRw
-uX;tgM> 25<000 IU b.I
tHo.ub.rh>tHo.vXySRusJ.usDympXRtDR'D;tJRtd.'HM.vDRI ydmrk.vXwrRM> IODINE vXvX

ySJRySJRb.M.nDvXtzdu[;*DR rhwrh> utd.zsJ.tzdvXtcd.Elm’D;teD>up>uh>*DRwvXwySJRb.
M.vDRI w>udm,l>bd’.d M.tcDynDr>h 0Jymd rk.w*RtHRwrRM>tJ.td.’H Iodine vXvXySRJ ySRJ b.tCd
vDRI
w>rh>w,mvXtd.’D;oG.H *H>p>w>qg< w>n.*d> rhwrh> xd;uvJmw>qgM.ub.vJRwJoud;w>’D;

ql.cs›tySRrRw>zdM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 15
4I w>tDrmd < tDo;H <Aw>oluoH.rlRbS;D <A
w>pk.w>ys>'D;w>o0Ho0gvXtw*hR
wz.M.vDRI vDRqD'.w>oh.wz.tHR
rRb.'dqgrd>vXttd.zsJ.zd';D zdo.qH;
wz.M.vDRI
ySRrd>’XurR[;*DRteD>up>’.0J’D;tzdvXt[XzXylRtw>td.ql.td.cs›cDzsdtup>’.0JtDrdm’D;
td.vXcd.CXRzJyRS tDrmd 'D;tup>'.0Jto
D ;H rhwrh> w>oluoH.rlRbS;D wz.M.vDRI zJ’Xtcg rhwrh>
w>vd.b.oyS>uwX>vXub.tDuoH.< rhwrh> vXySRuG>xGJw>td.ql.td.cVtup>’.0J[h.
uoH.tCdb.’D;t&h’d.vXw-uX;tD0JuoH.b.M.vDRI
ySRrd>’Xw*Rrh>tDrdmM.tzdtd.zsJ.tw,X>upSR’D;wu;’fb.utd.’D;w>ul;< w>ck.b.< zdo.

qH;ul;e;’D;ogwvXog< w>ud>uxD.< yod.w>ck.ub.’D;w>ogxD.ogvDRtw>*h>uDt*Rw
z.uuJxD.0JM.vDRI
‘fod;w>urRvDRwH>vXzdo.u’d.xD.vXeD>cd’D;cd.ElmwuyRt*D>ySRrd>’Xwz.’D;zdo.qH;wz.
M.w>ub.’Do’XtDRvXrdmto0H’D;rh.tlvk>< uoH.rRoHw>zdC>< uoH.rRoHw>rk>w>bdw
z.tpd< w>pk.w>ys>to0Hwz.’D;w>vXtrRb.tXb.oDx.D xH{Rd ed{Rd ’ftrh>pX>x;< odv.h t
rh.tlvk>’D;w>cJ.tvGJ>weDRM.vDRI
5I vXySRw0XtgwDRtylRw>rRw&Dwyg
ydmrk.'D;zdo.wz.vXeD>cduh>*DRwuyRM.
rh>0JursX>tw>td.ql.td.cs›w>*h>uDz;'d.
wrHRM.vDRI Aw>rRw&Dwygydmrk.wz.zJ
t'XM.rh>w>b.,d.vXrd>'D;zdq;H vX[XzX
ylRcH*RvXmt*D>M.vDRI
w>rh>rRqgy,GyJ md rk.w*R< ydmrk.’D;tzdq;H w*Rub.’dqg’d.’d.rk>rk>M.vDRI ySRrd>’XvXw>rRb.

’dqgtDRwz.M.b.oh.oh.rRM>tgxD.tzdwohvXRb.I [H.zdCzD w d z.-uX;oh.ngb.C;w>
b.,d.vDRysHRtHR’D;w>-uX;}wDqXtDRvXySRvXturRqgtDRwz.M.vDRI
16 ytd.rlcgb.oh.ng
6I ydmrk.zdvXtd.'D;w>ul.b.ul.oh<
tw>td.ql.td.cs›*Rh 'D;tD.w>tD.
vXt*hRzJtrh>'H;zdo.'D;o;p>tcgM.
w>*h>uDztJ 'X'D;td.zsJ.zdtcgupSR0J
M.vDRI
ydmrk.vXtz;vHm’D;uGJ;vHmb.wz.w>urRpXRtDRvXu’Do’Xtup>’.0J’D;t[H.zdCDzdtw>
td.ql.td.cVM.vDRIydmrk.zdvXtrRvdb.w>tpSRuwX>EGHeH.wz.M.pSR’d.r;vXu’XxD.zJt
o;td.qHqJ. (vd.bDbd) tcg’D;uzsDto;pJRcHM>’H;ySRvXtw>ul.b.ul.ohtd.xJwqH;wuh>
rhwrh> ySRvXtw>ul.b.ul.ohwtd.b.wz.M.vDRI
zdo.wz.rh>tD.b.w>tD.vXt*hRzJteD>qH;’H;tcg’D;zJtvd.bDbxd .D oDtcgM.w>uDw>cJzt J
’X’D;td.zsJ.zdtcgupSRvDR0J’.M.vDRI w>tD.M>*H>M>bgwz.tusgy.Ckm’D;yJ< yxd;tuvkm
uvkm< w>’d;w>v.vXtv.vg[h’D;w>’d;w>v.< wRolwRo.vXtvGJ>bD’D;bD*DRoh.wz.
M.vDRI rh>ohrh>b.M.ub.tDph>uD;w>Ek>xH’D;tD.w>tD.vXw>rRtDR’D;w>Ek>xH< w>’H.< n.<
qDn.’D;w>zH;w>n.t*Rwz.ph>uD;M.vDRI
w>ul;xD.wJmydmrk.wz.tuh>t*DRM.’k;td.xD.ydmrk.uh>*DR’D;qH.usRd w>b.*mvXu’k;td.xD.
w>zdC>b.ulb.*m’D;w>oHw>yS>wz.M.vDRI w>rRxD.wJmydmrk.uh>*DRM.’k;’d.xD.w>qgydm
xGx
J .D w>tcHvXtvDRysHRwz.zJt.d zsJ.zdtcg’D;eD>o;tw>td.ql.td.cs›w>*h>uDvXydmrk.wz.
t*D>vDRI
7I ydmrk.ud;*R'J;td.'D;tcG;J t,mvXurRM>
w>td.ql.td.cs›w>uG>xGv J RD qD'.w>zJ
t'X'D;td.zsJ.zdtcgvDRIAql.cs›yRS rRw>zd
wz.ub.rh>ySRvXtohtb.'D;ub.
uG>ydmrk.wz.vXw>ymuJtylRM.vDRI
ydmrk.rh>rRM>w>td.ql.td.cs›tw>uG>xG’J ;D uoH.o&.wz.tw>[h.ul.zJt’Xtcgrh>*hR< zJt

td.zs.J tcgrh>*hR<td.zs.J tzd0RH tcgrh>*hRM.[;qS;J w>b.,d.b.bSv
D Xtutd.xD.zJt’Xtcgrh>
*hR< td.zsJ.zdtcgrh>*hRoh0J’.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 17
ydmrk.ud;*R’J;td.’D;tcG;J t,mvXurRM>ySRuG>[k;pJ.eDRwz.’ftrh>uoH.o&.< o&.rk.uG>ySR
qg’D;ySRuG>[k;wz.tw>rRpXR’D;urRM>*h>*D>tlw>uG>xGJrd>’D;zdtw>rRpXRwz.M.vDRI
cDzsdw>tH;xGJuG>xGJydmrk.tw>td.ql.td.cs›*hR0JtCdydmrk.wz.uoh.ngw>qXwJmb.C;
t0Jo.h tw>td.ql.td.cst › *h>cDzsw
d >[h.tDRw>upD.’D;w>[h.ul.[h.z;wz.M.vDRI ydmrk.vX
tvd.b.w>tH;xGu J >G xGb
J .C;ydmrk.tw>qgwuyR< ‘D;’fo;d uvJRb.0Jw>qg[H.vXurRM>
w>rRpXRt*D>us.d phtw>*h>uDw-uX;uJx.D w>wHmwmvXt0Jo.h t*D>b.I ySRuG>ySRqgwz.-uX;
td.’D;tw>ohw>b.*hR*hRvXuuG>xGyJ RS qg*hR*hRt*D>vDRI w>ub.[h.t0Jo.h w>rRvd’o f ;d u&h

’D;ydmrk.wz.vXw>ymuJtylR< uohymol.ymo;b.C;w>qJ;w>vR< vk>v>xloElwz.’D;u
ymuJydmrk.tw>cGJ;w>,mvXtrh>w>ymw>clol.’D;w>*h>b.C;’D;eD>up>w*R{dRM.vDRI
18 ytd.rlcgb.oh.ng
b.rEkRt&h'.d vXw>ueDRvDRvdmo;
vXw>*h>w>usdR'D;rRxGt
J RD vXtb.C;'D;
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdx.D oDw>
zdo.to;tcD.xH;Cd;eH.M.t&h’d.0J’D;vDRqD’.w>tcD.xH;oXeH.M.t&h’d.
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
uwX>M.vDRI zJtqXuwD>0JM.rh>0J*>H cD.xH;w>qXuwD>vXcgqlngw>td.ql.td.

cs<› w>’d.xD.’D;w>vJRxD.vJRxDt*D>vDRI zJtuwD>0JM.tylRzdo.wz.rRvdw>cs›
M>’H;w>qXuwD>t*RM.vDRI zdo.tDE>k ‘D;zdo.qH;wz.u’d.xD.cs›o’H;’D;rRvd
M>w>cs›cs›zt
J 0Jo.h rRM>w>tJ.w>uG<H w>u[ku,m< w>tH;xGu J >G xG<J w>[h.*H>
[h.bg< w>rRw>*JRvdvXtcd.Elmt*D>< w>’k;tD.tDRw>tD.M>*H>M>bg’D;uG>xGt J
w>td.ql.td.cs›*Rh *hRtcgM.vDRI
zdo.ud;*R’J;td.’D;tw>cG;J w>,mvXw>ub.w>qJ;vDRM>trHRvXtzd;oJp;< w>

uG>xGt
J w>td.ql.td.cs<› tD.b.w>tD.M>*H>M>bg< rRM>w>ul.b.ul.oh’;D w>’D
o’XtDRvXw>rRql;rRqg< w>rRw&Dwyg’D;w>yJmz;eDRz;wz.M.vDRI rd>y>’D;y’d.
wz.td.’D;trlt’gvXurRvDRwH>0JvXw>uymuJ< ‘Do’X’D;rRvXySRJ xD.w>cG;J w>
,mwz.tHRM.vDRI
20 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
[H.zdCDzd'D;ySRw0Xud;'l.'J;
td.'D;tcG;J t,mvXuoh.ng0Jb.C;
zdo.tw>'d.xD.'D;
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
tw>rRvdx.D oDw>
1I w>tH;xGu
J >G xG’J ;D w>u[ku,mvXzdo.w*RrRM>zJto;eH.tcD.xH;
Cd;eH.’D;vDRqD’.w>tcD.xH;oXeH.M.t&h’.d 0J’;D rh>w>vXtb.C;vX
to;orl’pD Rd ngt*D>vDRI
2I zdo.qH;wz.td.zsJ.xD.0HRp;xD.rRvdw>cs›o’H;vDRI t0Jo.h ’d.xD.’D;

rRvdw>cs›zt
J ’d;M>w>tJ.w>uG<H w>u[ku,m< w>rRM>tDRcd.Elmtw>
*JRvdwz.< ‘k;tD.tDRw>tD.vXt*hR’D;w>uG>xGt
J w>td.ql.td.cs*› Rh *hR
tcgvDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 21
3I w>[h.*H>[h.bgzdo.wz.vXu*JRvdmuG’J ;D Cko.h ng’D;rRvdw>M.rR
pXRt0Jo.h vXu’d.xD.vXeD>o;tw>wl>b.< eD>cde>D cD’;D w>oh.nge>yX>
wuyRvDRI
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
4I zdo.rRvdM>w>cDzsdtrRvd’;D (rRydmxG)J 0JyRS vXtbl;uwX>’D;tDRwz.

tcHvRD I
5I rd>y>’D;ySRuG>xGzJ o
d .ud;*R-uX;oh.ngw>[h.yvD>tyeD.wz.vXtymzsg
xD.zdo.tw>’d.xD.< ‘D;tw>’d.xD.vJRxD.wz.CXxD.tcgvDRI
22 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
Azdo.tw>'d.xD.vJRxD.'D;
Atw>rRvdx.D oDw>
1I w>tH;xGuJ >G xG'J ;D w>u[ku,mvX
zdo.w*RrRM>zJto;td.tcD.xH;
Cd;eH.twD>ylR< vDRqD'.w>zJto;
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
tcD.xH;oXeH.twD>ylRM.t&h'.d 0J';D
rh>w>vXtb.xG'J ;D to;orl'pD Rd ng
t*D>vDRI
w>uG>xG’J ;D [h.zdo.w>tJ.w>uG<H w>u[ku,mzJtcD.xH;weH.M.rRpXRzdo.vXu’d.xD.vJR

xD.t*D>vDRI w>pdmzdo.< w>zd;[kzod .’D;w>wJoud;w>’D;zdo.M.u’k;’d.xD.zdo.’D;rR*hRxD.
tw>wl>b.vXeD>o;tw>[l;w>*JRwuyRvDRI zdo.rh>td.bl;b.’D;trd>’D;tDb.rd>Ek>xHzt J tJ.
’d;tD0JtcgM.zdo.qH;uwl>b.0JvXw>bH.w>bXtd.’D;tDRvDRI zdo.tDEk>’fod;urRM>w>tD.
t*D>’D;w>urkmvRb.tDRt*D>M.vDRI
ydmrk.zd’D;ydmcGgzdud;*Rtw>vd.b.vXeD>cduh>*DRwuyR< vXcd.ElmwuyR< o;tw>[l;w>*JRw

uyR’D;ySRw0XwuyRrh>w>vXt’fod;vdmto;vDRI t0Joh.ud;*RrRvdw>oh’fod;od;vDRI t0J
oh.ud;*Rvd.b.w>tJ.w>uGH< w>u[ku,m< w>tH;xGJuG>xGJ’D;w>wl>vdmtDR’fod;od;vDRI
zdo.[D.M.rh>usJvXtymzsgxD.0Jtw>vd.b.wz.vDRI zJzo
d .[D.wbsDCeD rh>pdmxD.tDR’D;u
n;tDRM.euol.vDRb.zdo.tw>emM>eR’D;tw>’d;M>w>bH.w>bXvXto;ylRvDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 23
zdo.vXtoGH.*H>p>< tw>tD.vDR-xK;’D;ql;uhqgbDcJtHRcJtHRwz.M.uysHRw>’D;uol.tk;o;
tk;nD’d.M>’H;zdo.vXtw>td.ql.td.cs›*hR’D;t0Joh.wtJ.’d;*JRvdmuGJ< Ckoh.ngw>’D;rRCkm
ySRt*Rwz.b.I zdo.tHRvd.b.w>ue.CkmtDR’D;[h.*H>[h.bgtDRvXutD.w>M.vDRI
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
zdo.wz.tw>ol.[l;o;*JRrh>w>vXtrh>twD’;D td.’D;tpdurDRvDRI t0Jo.h rh>wrRb.w>vX

ttJ.’d;rR0J rhwrh> wrRM>w>vXto;vD0JwrHRrHRb.M.to;uthMvDRI ySRzdo.wz.nDEk>
ysHRySRpDp> (ySRvDRqD) rhwrh> w>cH;M.vDRI zdo.vXw>eHRb.z.vJtDR< w>pH.nD.tDR rhwrh>
w>wue.CkmtDRwz.u’d.xD.ySRJ ’D;w>rJmqS;’D;ymzsgxD.tw>ol.yd>o;0;’ftnDE>k tod;woh
b.I ySRuG>zdo.wz.rh>ol.plRo;plR’D;’dol.’do;zJzdo.ymzsgxD.tw>ol.yd>o;0;ql.ql.udR
udRtcgM.zdo.tHRu’d.xD.ySRJ ’D;w>ol.zSo H ;nD< w>bH.w>bXb.tDR’D;u’d.xD.vXeD>cd’;D vX
w>oh.ngcHuyRvXmM.vDRI
w>pH.nD.zdo.vXeD>cdwuyR rhwrh> w>rRw>pkq.l cD.wu;vXzdo.trJmngwz.tHRurRb.

’dzdo.tw>’d.xD.vJRxD.M.vDRI zdo.vXw>pH.nD.tDRvXw>o;xD.tylRwz.M.u‘d.xD.
’D;uJx.D ySRvXtolw>pkq.l cD.wu;vDRI w>ub.wJb.tDRzszd szd sgzsgb.C;w>vXtub.rR0J<
ymvDRM>tDRw>od.w>oDCH;CH;b.C;w>vXtwb.rR0Jwz.< ‘D;zJt0JrRw>*hRtcgy-wXRtDR
wuh>I w>rR’ftHRM.rh>w>vXt*hRvXu[h.*H>[h.bgzdo.wz.vXu’d.xD.’D;uJxD.ySR[H.zd
CDzd’D;ySRw0XzdvXt*hRw*RvDRI
rd>y>cH*RCkm’D;ySR[H.zdCDzdt*Rwz.ub.uG>xGJoud;zdo.M.vDRI y>trlt’grh>w>vXt&h’d.
uwX>M.vDRI y>w*Rub.rRvXySJR0Jw>vXtzdvd.b.0Jwz.’ftrh>w>tJ.w>uGH< w>u[ku
,m< w>rRol.ql.o;*JRtzd’;D [h.tDRw>ul.ohvXt*hR< w>tD.w>tDvXt*hR’D;w>uG>xGzJ t d w>
td.ql.td.cVM.vDRI ‘fod;cd.CXRvXzdo.td.qd;0JM.uylRzsJ;’D;w>pkql.cD.wu;t*D>y>rRpXR
0Jovh RD I y>rRpXRw>vX[H.ylRCDyRl ohvRD qD’.w>zJr>d w*R’Xtcg rhwrh> [h.tDtzdtEk>tcgvDRI
24 ytd.rlcgb.oh.ng
2I zdo.qH;wz.td.zsJ.xD.0HRp;xD.
rRvdw>cVo'H;vDRI t0Jo.h 'd.xD.'D;
rRvdw>cs›zt
J 'd;M>b.w>tJ.w>uG<H
w>u[ku,m<Aw>rRM>tDRcd.Elm
tw>*JRvdwz.<w>'k;tD.tDRw>tD.
vXt*hR'D;w>uG>xGtJ w>td.ql.td.cs›
vXt*hRtcgvDRI
w>rh>xd;bl;zdtzH;’D;rd>’D;’k;tD.tDREk>xHzJtd.zsJ.0HRtvD>cHwe.&H.twD>ylRM.urRpXRzdo.vX
u’d.xD.b.*hR*hR< utd.’D;w>’d.xD.vJRxD.’D;’k;td.xD.rd>’D;zdtw>o;pJbl;M.vDRI
zdo.wz.pl;ug0Jtph.,J>ph.vXtrh>w>zD.uG>b.w>< w>e>[l< w>eX< w>xH.’D;w>t&D>wz.
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
’fw>rRvdtyD;tvDwz.tod;’D;Ckoh.ngtgxD.0Jtcd.CXRMqX.t*h>wz.M.vDRI
zdo.wz.to;tw>qdurd.u’d.xD.vJRxD.0Jcs›o’H;zJt0Joh.wJoud;w>< xd;bl;< zd;[k‘D;

zJt0Jo.h xH.rJmvXtxH.nDE>k 0J< e>[luvk>vXte>[lnED >k 0J’;D zD.uG>b.w>yD;w>vDtuvkmu
vkmtcgM.vDRI t0Joh.rRvdw>cs›o’H;zJtrRM>w>tJ.w>uGH< w>bH.w>bXb.tDRvXttd.
zsJ.vHRvHR< ‘D;zJt0Joh.nDEk>*JR’D;qJ;usd;qJ;usX’D;[H.zdCDzdt*Rwz.tcgvDRI zdo.vXtwl>
b.0JvXw>bH.w>bXtd.vXt*D>wz.rRvdw>*hR’d.’D;uG>qX.rJmw>uDw>cJohnD’d.M>t*R
wz.vDRI
zJzo
d .to;eH.tcD.xH;CkvgtwD>ylRw>ub.’k;tDE>k tDRzJto.0HR’D;Cht0D w J bsv D >v>M.vDRI
zJto;ySRJ xD.Ckvgtcgp;xD.’k;tD.tDRw>tD.vXtM>*H>M>bg< ‘D;’k;tDtRD vXtrd>Ek>xHceH .H rhwrh>
tgM>cHeH.wuh>I [h.’k;tD.ph>uD;zdo.vXw>tD.M>*H>M>bg< uG>xGJtw>td.ql.td.cs›< ‘D;wu
wD>CDzdo.ub.’d;M>w>u[ku,m’D;w>&hvdmb.o;’D;ySRuG>xGJzdo.wz.ph>uD;M.vDRI
usJt&h’d.uwX>wbdvXzdo.urR’d.xD.vJRxD.to;’D;rRvdM>w>M.[JcDzsdto;vXySR*JR’D;
ySRwJw>’D;t0Joh.tcgvDRI ySRuG>xGJzdo.’D;rd>y>wz.uwdRw>’D;zdo.’D;pH;qXtDR’fuJ< zdo.w
z.urRvdM>w>’fcVM.vDRI rd>y>’D;yS>uG>xGJzdo.wz.-uX;wJoud;w>< z;vHm rhwrh> o;0H.M>
zdo.tDEk>’D;zdo.qH;zdwz.tw>vDRI zdo.qH;wz.rh>we>yX>w>uwdRzsX.wz.’f’.u,Xm<
w>wJoud;qdw>’D;t0Joh.M.urR’d.xD.vJRxD.tw>uwdR’D;tw>rRvdtuH>tpDM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 25
ySRuG>zdo.wz.rRpXRzdo.vXurRvdM>w>’D;’d.xD.cDzsdw>[h.uG>tDRw>toD’D;w>vXt
vDRo;pJwz.vXuuG>0J< uue.0J< uzD.b.0J’D;*JRvdmuGJb.0JM.vDRI
zdo.tDEk>’D;zdo.qH;zdwz.M.w>w-uX;ymwD>tDRxJw*R{dRvXuwD>,HmtwD>ylRb.I w>
tHRrRu,DvDRt0Joh.trd>yS>’D;tcd.Elmtw>vJRxD.vJRxDM.vDRI
ydmrk.’D;ydmcGgzdwz.vd.b.w>tD.w>tD< w>uG>xG<J w>tJ.w>uG’H ;D w>u[ku,m’fo;d od;M.vDRI

zdo.ud;*R’J;vd.b.w>[h.*H>[h.bg’D;w>pH;y-wXRzJt0Joh.rRvdw>wrHRrHR’D;wJw>uwdRt
oDwzsX.zsX.tcgM.vDRI
zJzdo.rh>w’d.xD.*hR*hRvXeD>cd rhwrh> vXcd.Elmb.tcgtvD>td.vXrd>y>ub.Chw>[h.ul.

vXql.cs›ySRrRw>zdwz.ttd.vDRI
w>od.vdqdzdo.vXtup>tusdmM.rRpXRt0Joh.’fod;urR’d.xD.vJRxD.tuH>tpDvXuqd
urd.’D;wJzsgxD.to;t*D>M.vDRI zdo.wz.rRvdusdmM>cVo’H;’D;nDu’.cDzsdt0Joh.o;0H.
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
w>o;0H.< [H.zdCDzdyl{dRweg{dR< xgzk.zdvXw>%l;tDR’D;w>*JRvdmuGJwz.M.vDRI
zdo.vXtqJ;b.uoH.’Do’XcsK;qXcsK;uwD>’D;tD.b.w>tD.M>*H>M>bgvXt*hRM.w>cG;J w>,m
vXuylRzs;J vXw>qgwz.utgxD.0J< ‘D;t0Jo.h utJ.’d;*JRvdmuG<J wJoud;w>’D;rRvdw>M.vDRI
w>tHRurRpSRvDR[H.zdCzD t
d w>b.pl;ugbl.phRvXw>uG>xGt J zdtw>td.ql.td.cs›t*D>< urR
pSRvDRph>uD;zdo.tw>xD.uF[d ;*DRcDzsw
d >ql;w>qgtCd< Ckm’D;rd>y>wz.wrRM>ph[EJ mk rh>vXb.
uG>xGJtzdvXtql;tqgw*RtCdvDRI
3I w>[h.*H>[h.bgzdo.wz.vXu*JRvdmuG<J
Cko.h ng'D;rRvdM>w>M.rRpXRt0Jo.h vX
u'd.xD.vXySR*h>0D< vXeD>o;< vXeD>cd';D
w>oh.nge>yX>wuyRvDRI
zdo.*JRvdmuGrJ >h vXw>rkmb.tDRtCdvRD I b.q.w>*JRvdmuGrJ >h ph>uD;w>t&h’.d wcgvXt0Jo.h

tw>rRvd’D;tw>’d.xD.vJRxD.t*D>vDRI w>vdmuGJ’k;td.xD.zdo.tw>oh.nge>yX>’D;w>vJR
cDzsdwz.’D;rRpXRph>uD;0JvXu’k;tgxD.o;vXtJ.’d;oh.ngw>’D;tw>emvDRto;wz.M.vDRI
zdo.wz.rRvdw>cDzsdw>rRuG>w>tuvkmuvkm< xd.o}wDRuG>w>tpXwz.< oHu>G w>oHu>G
26 ytd.rlcgb.oh.ng
wz.’D;uG>qX.rJmw>wRw>’D;t0Joh.wz.M.vDRI w>vdmuGJrRtgxD.w>ohw>b.vXusdmw
uyR< w>qdurd.qdur;wuyR< w>&J.usJRw>< w>u&Xu&dw>’D;w>rRw>qXwJmwz.M.vDRI
w>*JRvdmuGJus›cd.Elm’D;w>*JRvdmuGJwz.M.vDRqD’.w>t&h’d.vXzdo.vXtuh>*DRwvXwySJR
b.wz.t*D>vDRI
ydmrk.’D;ydmcGgzdwz.vd.b.0Jw>cGJ;w>,mxJod;wkRod;vXu*JRvdmuGJ< vdmuGJoud;< wJoud;w>

‘D;tySR[H.zdwz.vDRI w>*JRvdmuGJ’D;w>yd.oud;wJoud;w>’D;y>wz.M.rR*X>usXRxD.w>pX
CmvXy>’D;zdwz.tbX.pXRM.vDRI
[H.zdCDzd’D;ySRuG>xGJzdo.t*Rwz.rRpXRzdo.’fod;urRvdM>w>cDzsd[h.zdo.w>rRnDnDuvJm
wz.vXttd.Ckm’D;w>eJ.usJvXtzsgqSHwz.M.vDRI [h.zdo.w>vdmuGJzdwz.vXu*JRvdmuGJ
0J’D;[h.ul.tDRvXurRw>[l;w>*JRvXtoDwz.< b.q.wb.’d.pdvXzdo.tw>*JRvdmuGJ
tzDc.d w*hRI uG>xGzJ o
d .bl;bl;wH>wH>’D;ydmxGt
J w>qdurd.tcHwuh>I
ySRuG>zdo.wz.ub.o;plRzJzo d .qH;qH;zdwz.*kmusJ;pX;rRw>wrHRrHR’D;wvd.b.tw>rRpXR
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
b.tcgvDRI zdo.rRvdM>w>zJt*kmusJ;pX;rRw>wkRtrRM>0JwpktcgvDRI w>’Do’Xzdo.wz.
vXw>b.,d.b.bSt D vD>’D;ysJt0Jo.h *kmusJ;pX;rRw>toD’;D rRw>rRvXtuDwz.M.rh>cD.cgt
*hRtb.wcgvXzdo.tw>’d.xD.t*D>M.vDRI
zdo.ud;*Rvd.b.w>yD;w>vDywD>rk>wz.vXu*JRvdmuG0J ’J ;D -uX;0Jb.0JvXtw>’d.xD.vJRxD.
tuwD>t*D>M.vDRI xH< rJ;< p;cd’X< oh.ud.vd.< oyXR’D;oyXRcd.usX>wz.M.*hR’fod;’.w>
vdmuGJvXw>ySR› M>tDRvXus;ylRwz.M.vDRI
zdo.wz.xDbq
d w
D vJto;’D;rR’d.xD.vJRxD.tuH>tpDwz.vDRI ySRuG>xGzJ o
d .wz.-uX;oh.
ngw>qDwvJwz.’D;ydmxGJzdo.tcH’fod;urRpXRtDRvXurR’d.xD.vJRxD.to;cs›o’H;t*D>
M.vDRI
4I zdo.rRvdM>w>cDzsdw>rRydmxGJ
ySRvXtbl;uwX>'D;tDRwz.vDRI
zdo.qH;zdwz.rRvdw>&hvdmo;’D;ySRt*RcDzsdt0Joh.uG>vdrR’d;ySRt*Rwz.M.vDRI t0Joh.rR
vdM>w>b.C;w>wl>vdmw>ymol.ymo;’fvJ.wz.’D;w>wwl>vdmw>ymol.ymo;’fvJ.wz.
M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 27
rd>y>oh.wz.’D;’Dyk>0J>vXt’d.wz.tw>uJ’duJwJmM.t&h’d.vXw>’k;td.xD.zdo.w*Rtw>
ouJmy0;’D;w>ymol.ymo;M.vDRI zdo.rRvdM>w>cDzsdt0Joh.rR’d;0JySRw*RrRrEkRvJ.< wrh>
vXySRw*RrXtrRw>rEkRvJ.tzDc.d b.I ySReD>’d.w*Rrh>ud;yolu;d yoDw>’D;rRw>vXw>pkq.l cD.
wu;tylRM.zdo.urRvdM>w>ymol.ymo;’ftRH wz.vDRI ySReD>’d.rh>td.’D;w>ol.*hRo;0g< w>
ymuJ’D;w>0Ho;plRM.zdo.wz.ph>uD;uydmxGJw>t’dwz.tcHvDRI zdo.oh.wz.nDEk>tJ.’d;
ymrRto;vDRI w>-uX;[h.*H>[h.bgw>oh.wz.tHRcDzsdw>rRtgxD.zdo.w*Rtw>qdurd.
rSHoh.wz.M.vDRI
5I rd>y>'D;ySRuG>xGzJ o
d .ud;*R-uX;oh.ng0J
w>[h.yvD>tyeD.wz.vXtymzsgxD.
zdo.tw>'d.xD.'D;tw>'d.xD.vJRxD.
wz.CXxD.tcgvDRI
rd>y>’D;ySRuG>xGJzdo.wz.-uX;oh.ngw>xd.w>’G;eD>eD>vXrh>zdo.w*RtHR’d.xD.b.bsd;b.’g
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
upD’D{gM.vDRI t0Joh.-uX;oh.ng0Jb.C;’D;w>ub.Chw>[h.ul.[h.z;tcgzJvJ.’D;ub.
uG>xG’J ;D [h.w>tJ.w>uGq
H zl o
d .vXtuh>t*DR’D;tcd.ElmrRw>wvXwySRJ b.wz.’fv.J M.vDRI
zdo.ud;*R’J;tw>’d.xD.vJRxD.M.vDR*mvdmto;cJvXmC.C.b.q.zdo.w*Rpkmpkm’d.
xD.0J’.vXtup>’.0Jtw>’d.xD.t,lmM.vDRI
cDzsdw>uG>zdo.qH;zdwz.tw>rRqXuhRw>zJyRS xd;bl;tDRtcg< zJte>[lw>uvk>’D;xH.w>tcg

’fvJ.0HRrd>y>wz.uxH.b.vX rh>tzdwz.td.’D;w>yeD.vXw>uDw>cJvXw>’d.xD.vJRxD.t
*D>{g rhwrh> td.’D;w>yeD.wrHRrHRvXcd.Elm’D;uh>*DRwvXwySRJ wz.{gM.vDRI zdo.rh>’d.xD.u,D
u,DM.rd>y>’D;ySRuG>zdo.wz.rRpXRw>ohcDzsdoltgxD.w>qXuwD>’D;zdo.wz.< *JRvdmuGJ’D;
zdo.< uwdRw>’D;zdo.’D;pH>M>trd>yS>M.vDRI
w>rh>*JRvdmuGJpXRzdo.< uG>xGJzdo.xJtHRxJEkRb.q.zdo.rh>wrRw>eDwrHRM.rd>y>’D;ySRuG>xGJ
zdo.wz.ub.Chw>rRpXRM.vDRI w>uG>xGJqdzdo.vXtcd.Elm rhwrh> uh>*DRwvXwySJRwz.
rh>w>vXt&h’d.uwX>’fod;urRvXySJRxD.zdo.tw>ohw>b.wohzJtoht*hRuwX>vDRI rd>y>
‘D;ySRuG>xGJw>wz.-uX;[h.*H>[h.bgzdo.vXu*kmusJ;pX;rR’d.xD.vJRxD.to;’fod;urR*hR
xD.zdo.tuH>tpDt*D>M.vDRI
28 ytd.rlcgb.oh.ng
zdo.zdvXtcd.Elm rhwrh> uh>*DRwvXySJRwz.M.vd.b.w>tJ.’D;w>u[ku,mM.vDRI ‘fySRzd
o.t*Rwz.tod;zdo.w*RtHRvd.b.w>uqJ;vDRM>trHRzJttd.zs.J 0HRtcg rhwrh> td.zs.J 0HR
w,Hmb.tcg< [h.’k;tDtRD rd>tEk>xH< qJ;M>tDRuoH.’Do’X< [h.tDRw>tD.M>*H>M>bg‘D;’Do’X
tDRvXw>rRtXrRoD‘D;w>rRql.rRpd;wz.M.vDRI zdo.vXtcd.Elm rhwrh> tuh>t*DRwvXySJR
wz.M.w>-uX;[h.*H>[h.bgtDRvXuvdmuGJ’D;&hvdmrkmvdmo;’D;zdo.t*Rwz.t*D>vDRI
zdo.vXto;wzSH rhwrh> zdo.vXtb.vJRcDzsdw>uDw>cJvXol.o;tw>[l;w>*JRwz.M.nD

Ek>ymol.ymo;vDRqD0J’.M.vDRI w>t’dwz.rh>0J< t0Joh.uol.tk;o;tk;< w>uuX.xD.t
o;< wrRCkmySR*R< wrRpXRySR*R rhwrh> te>uuh.xD.owl>uvmvDRI t0Joh.nDEk>[D.< rR
w>pkql.cD.wu;’D;toud;wz.vXu*JRvdmuGJ’D;twHRoud;wz.tvD>qh.eDRtd.’.xJw*R<
rhwrh> owl>uvmwtd.’D;w>o;pJwz.vXw>rRvXtnDEk>rR0Jwz. rhwrh> uFdtvHmvJ>wz.
‘D;tD.w>wbJ’;D rHwM>b.wz.M.vDRI
rd>y>wz.w>[h.*H>[h.bgtDRvXuwJoud;w>’D;zdo.wz.0HRuue.zdo.tw>uwdR<
‘D;w>uDw>cJrh>td.xD.M.uChw>rRpXRvXuFdo&. rhwrh> ql.cs›ySRrRw>zdwz.ttd.vDRI
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
zdo.w*Rrh>td.’D;w>uDw>cJvXcd.Elm rhwrh> vXw>ol.[l;o;*JRwz. rhwrh> b.w>rRtX
rRoDtRD M.w>-uX;[h.ul.uwdRoud;w>’D;tDR’fo;d u’Do’Xw>uDw>cJvXtu[Jymd xGxJ .D
tcHwz.M.vDRI
w>eJ.usJvXvmwz.tHR[h.rd>y>w>qdurd.vXzdo.’d.xD.vJRxD.’fvJ.M.vDRI zdo.w*R’D;
w*Rtw>’d.xD.’D;tw>’d.xD.vJRxD.vDRqDvdmto;M.vDRI w>’d.xD.ubSXM.b.oh.oh.
urh>w>vXtrRnDEk>to; rhwrh> b.oh.oh.cDzsdwrRM>w>tD.M>*H>M>bgvXySJRtCd< tw>td.
ql.td.cs›w*hR< ySRw*JRvdmuGJ’D;tDR rhwrh> td.’D;w>uDw>cJe;e;usHRusHRtCdM.vDRI b.wb.
rd>y>oh.wz.utJ.’d;wJoud;w>’D;ql.cs›tySRrRw>zd rhwrh> uFdo&.wz.b.C;tzdtw>’d.
xD.vJRxD.t*h>M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 29
zdo.wz.'d.xD.vJRxD.'fv.J
zJto;td.wvgtcg
zdo.w*R-uX; w&H;CDRtcd.qlpkvXtzl;vJ;tbd;yR rhwrh> tx;cd.ttd.vDRI
xk;xD.tpkcHcDqlttd. rhwrh> qltudmylRwcD
uG>w&H;CDRw>zJte>[lyRS wJw>toD.’D; w>uvk>vXte>[lnED >k
0Jwz.tcg
ql;tDEk>’D;zD.trd>tEk>’D;tpkzdwz.
w>[h.ul.vXrd>y>'D;
ySRuG>xGJzdo.wz.
t*D> zJtd.zsJ.0HRwe.&H.tcgrXrd>xd;bl;tzH;bh.’D;tzdwuh>I
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
zJepdmqXxX.zdo.tcgpdmr;tDRvXtcd.wcDyRwuh>I
pH>M>zdo.’D;zd;[kzdo.cJtHRcJtHRwuh>I
zJw>bSH;eo; rhwrh> o;b.’dtcg’.vJmzD.A pdmzdo.u,Du,D
wuh>I
[h.’k;tDtRD Ek>cJtRH cJtRH tpSRuwX>vG>H e.&H.wbsDwuh>I
wohzJtohwJoud;w>’D;zdo.< z;M>tDRvHm’D;o;0H.,kRtw>
wuh>I
zJtd.zsJ.xD.0HRCkEGHM.vJRpdmzdo.qlql.cs›ySRrRw>zdwz.t
td.wuh>I
w>[h.yvD>tyeD.vX
w>ub.ymol.ymo;
tDRwz. wql;tDtrd>Ek>xH*hR*hR rhwrh> wql;trd>tEk>xHb.I
wrR[l;rR*JRtpktcD.wz.tgtgb.I
wymzsgxD.tw>cDqXeDwrHRzJte>[lw>uvk>oD.z;’d. rhwrh>
w>uyDRxD.’d.’d.tcgb.I
[D.z;,Hmz;xXvXwtd.’D;w>*h>vDRwH>vDRqJ;
bS;D ’D;th.vl‘;D w>oh.wz.tHR’k;td.xD.w>xHo;H edo;H w>qg
ohvRD I
30 ytd.rlcgb.oh.ng
zJto;td.Ckvgtcg
zdo.w*R-uX; zJzdo.usX>vDRtcg0H>xD.0Jtcd.’D;to;egyS>-uX;M>0JM.vDRI
zD.uG>w>vXw>bs;vDRpl>vDRpJRtDRwz.
zD.w>’D;rR[l;0;0J
wvh.vDRto;cHcDvXm
qh.eDRzJw>rRpXRtDR
zD.uG>w>zdw>vHRwz.vXtpkylR’D;xXEkmuG>0JvXtudmylR
p;xD.rR’d;w>oD.’D;w>ymrJmymeg
uG>CDRw>zJte>[lyRS ud;trHR rhwrh> zJtxH.b.rJmo.vXtvDR
qDwz.tcgvDRI
w>[h.ul.vXrd>y>
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
'D;ySRuG>xGzJ o
d .wz.
t*D> ymxD.zdo.vXw>bh.b.vXtuqSD’D; ylRzsJ;wwDRtzDcd.’fod;
zdo.u[l;u*JRb.0JvXw>obs›tylR’D; [;zD.vd.uGJb.w>
t*D>M.vDRI
pdmxD.zdo.vXtvD>b.b.’fod;zdo.uxH.b.w>vXw>
uydmuyRt*D>wuh>I
zJt0Jo.h ChtED >k wbsDv>v>M.’k;tDtRD ’D;p;xD.’k;tD.ph>uD;tDR
w>tD.t*Rwz.wuh>I (zJto;td. 6 = 8 vgtcg’k;tD.tDRw>
tD.weHRcHbsD’D;zJto;td. 8 = 12 vgtcg’k;tD.tDRw>tD.w
eHRoXbsDwRk vG>H bsDwuh>I)
wJoud;w>’D;zdo.< z;M>vHm rhwrh> o;0H.M>w>cJtHRcJtHRwuh>I
w>[h.yvD>tyeD.
vXw>ub.ymol.
ymo;tDRwz. w>xD.tDR rhwrh> rR[l;tpktcD.wM>
rR[l;tcd.xDbd (w>tHRb.oh.oh.uymzsgxD.0JvXzdo.td.
’D;te>w>b.*m ‘D;w>rh>wulpg,gbsgqdtRD b.M.te>uw
tXuGmH 0JM.vDRI)
ytd.rlcgb.oh.ng 31
zJte>[lw>oD.w>oJ< xH.rJmo.vXtxH.nDEk>0Jwz. rhwrh>
xH.rd>tEk>tcgue.Ckm0Jxw
J pJ; rhwrh> wue.Ckm0Jew
D pJ;b.I
zJto;td. A12Avgtcg
zdo.w*R-uX; qh.eDR’.tw>oh
wdeded ([;uqDzd) vXtpk’D;tcD.0HR*kmusJ;pX;*JRqXxX.
zD.Cmw>wrHRrHR’D;cgxD.tcD.
rR’d;ySRwJw>’D;w>toD.wz.0HRw>rh>rXtrRw>nDnDM.rR0Joh
o;zSHvXu*JRvdmuGJ’D;’Jpk
rRoD.w>’D;*JR’dw>wrHRrHRcJtRH cJtRH ’fo;d ySRuue.CkmtDRt*D>
zD.xXxD.w>’D;tpkr>k ’D;tpkt*Rwbd
p;xD.zD.xD.0Jw>yD;w>vDwz.’ftrh>eD.wXR’D;cG;’D;p;xD.tD.
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
w>tD.vXtup>‘.0JM.vDRI
w>[h.ul.vXrd>y>
'D;ySRuG>xGzJ o
d .
wz.t*D> nd.CDRepkqlw>yD;w>vDwcgcgttd.’D;ud;yF;trHRwuh>I wJw>
’D;zdo.‘D;*JRvdmuGJ’D;tDRcJtHRcJtHRwuh>I
olw>tD.w>tDtqXuwD>vXzdo.qH;u&hvdmrkmvdmb.’D;[H.
zdCDzdt*Rwz.wuh>I
zdo.ohxD.b.xD.rh>pJRcH< rhwrh> teD>up>tuh>t*DRrh>*hR< cd.
Elmrh>*hRrh>wvXySRJ b.M.[h.tgxD.t0Jo.h vXw>tJ.w>uG<H w>
u[ku,m‘D;[h.w>qXuwD>vXw>uG>xGt J *D>ph>uD;wuh>I
wb.ymwD>zdo.vXtvD>wwDRCDvXtge.&H.twD>ylRw*hRI
wohzJtohw>vD>vXeymzdo.tvD>ub.ylRzsJ;0JvXw>b.’d
b.xH;M.vDRI
qJ;[h.’k;tDtRD Ek>’D;rRvDRwH>’fo;d zdo.utD.b.w>tD.vX
t*hR’D;w>tD.tuvkmutvkmvX[H.zdCzD t d *Rwz.tD.
0Jwuh>I
32 ytd.rlcgb.oh.ng
rRpXRzdo.’fod;uzD.uG>eD.wXR< xHcG;’D;’k;tDvdtDRw>’D;eD.
wXR’D;xHc;G wz.wuh>I
rRvDRwH>’fod;zdo.uqJ;b.uoH.’Do’Xwz.’D;rRM>0J
bH.w.rh.vXtvd.b.0Jwz.vXvXySJRySJRM.vDRI
w>[h.yvD>tyeD.
vXw>ub.ymol.
ymo;tDRwz. zdo.wrRoD.tuvk>zJtuG>w>qlySRttd.tcg
zdo.wuG>w>yD;w>vDvXt[l;
zdo.w>bS;H to;’D;wue.CkmySRvXtuG>xGt
J RD b.
zdo.tD.w>wbJ’;D *h>vdmw>tD.w>tD
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
zJto;td.cHeH.tcg
zdo.w*R-uX; [;< xD.w> (xD.CD< xD.vDRxD.vDR) ‘D;Ch>vdmuGJ

zJw>ud;xD.w>wrHRrHR’D;t0Joh.ueJ.vDR0Jqlw>wrHRrHRtd.
w>tvD> (t’d< eg’h< rJmcsHwz.)
wJoud;w>uwdRzsX.wz. (zJto;td. 15vg C.C.tcg)
ydmxGJw>eJ.vDRnDnDzdwz.tcH
w>rh>[h.tDRpX>bdrw
h rh>w>cJ.tvG>J ’D;uG;J vdmuG0J w
J >
o;ckzJtue.w>wJyl,d,dzd’D;w>o;0H.wz.
p;xD.tD.w>vXtup>’.0J
w>[h.ul.vXrd>y>
'D;ySRuG>xGzJ o
d .
wz.t*D> z;M>zdo.tvHm< o;0H.M>tDRw>rhwrh>*JRvdmuG’J ;D zdo.
od.vdzod .vXtuy’h.[;qS;J w>yD;w>vDvXtvDRb.,d.
wz.
wJw>’D;zdo.’ftnDE>k tod; = wb.olzod .tDizJ t d w>uwdR
w*hRI
ytd.rlcgb.oh.ng 33
qJ;’k;tDtDRw>Ek>xH’D; rRvDRwH>’fod;zdo.utD.b.w>tD.vX
vXySRJ ySRJ ‘D; utD.b.ph>uD;w>tD.t*RtuvkmuvkmvX[H.zdCD
zdtD.0JM.vDRI
[h.*H>[h.bgzdo.vXutD.w>t*D> b.q.wb.rXttD.M>
ql.w>w*hRI
xk;xD.M>tDRw>od.w>oDnn D zD w
d z.’D; ymvDRM>tDRw>rk>v>uG>
pdzt
J -uX;tb.wuh>I
y-wXRzdo.zJtrRw>uJxD.uJxDwrHRrHRtcgwuh>I
w>[h.yvD>tyeD.
vXw>ub.ymol.
ymo;tDRwz. wue.CkmySR*R
zJt[;tcguXRto;uD ([;wusXR) (vJRxH.vdmo;’D;ql.
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
cVySRrRw>zd)
b.’db.xH; rhwrh> tw>ymo;qDwvJvXwtd.’D;w>*h>w>
usdR (vDRqD‘.w>zJzdo.b.w>uG>tDRvXySR*Rwz.tcg)
wtJ.’d;tD.w>
zJzdo.to;td.oXeH.tcg
zdo.w*R-uX; -uX;[;oh< Ch>oh< xD.w>uyRoh’D;pH.ohnDu’.vDRI

uG>eD.w>b.’D;oh.ngeD.w>yD;w>vD’D; w>*DRwz.cDzsdteJ.yF;0J
vXtpk
wJw>uwdRtusdRzk.zk.zdvXty.Ckm’D;w>uwdRcHzsX. rhwrh>
oXzsX.
wJtrHR’D;to;eH.b.
wJw>tvG>J b.
oh.ngeD.*H>wz.
qdurd.rSHM>w>yD;w>vDwz.’D;*JRvdmuGJ0J
tD.w>tD.vXtup>’.0J
ymzsgxD.w>tJ.w>uGH
34 ytd.rlcgb.oh.ng
w>[h.ul.vXrd>y>
'D;ySRuG>xGzJ o
d .wz.
t*D> z;oud;vHm’D;zdo.’D;wJoud;b.C;w>*DRwz.t*h>wuh>I
wJyF;zdo.vXw>wJylwz.’D;od.vdtDRxg’D;w>o;0H.zdwz.
[h.zdo.tup>’.0Jtw>tD.tvDcDwuh>I
[h.*H>[h.bgzdo.vXutD.w>’D;[h.tDRw>qXuwD>ySJRtvd.
b.0Jwuh>I
rRpXRzdo.vXuuluRvdxD.to;< ohtpk’D;pl;ugw>[;vD>t
*D>wuh>I
w>[h.yvD>tyeD.
vXw>ub.ymol.
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
ymo;tDRwz. wo;pJvXw>*JRvdmuGJ
vDRCHRcJtHRcJtHR
zD.w>zdw>vHRqH;qH;zdwz.woh
we>yX>w>uwdRnDnDzdwz.b.
uwdRw>uwdRtzsX.tgtgwoh
o;pJvXw>tD.xJwpJ;rhwrh>wo;pJeDwpJ;
zJto;td.,J>eH.
ySRzdo.w*R-uX; [;oh*hR*hR
wJw>uwdRtusdRwz.b.’D;pl;ugw>uwdRtzsX.tgzsX.
oh.ngw>uwdRzsX.vXtuG>qX.rJmvdmto;wz. (t’d< bD.
’D;CJR< xD‘D;zk.)
*JR’D;zdo.t*Rwz.
ulxD.uRxD.tcgwvd.w>rRpXRtDR
pH;qXw>oHuG>,d,dzdwz.
*H>eD.*H> 5 wkRvX 10 b.
ohtpkoh
ytd.rlcgb.oh.ng 35
w>[h.ul.vXrd>y>
'D;ySRuG>xGzJ o
d .
wz.t*D> ue.zdo.uwdRw>
wJw>’D;zdo.cJtHRcJtHR
zdo.rh>wJw>tk;t;uwmys›RM.[h.ul.tDRvXuwJw>u,D
u,D
z; rhwrh> wJM>tDRw>wJ
[h.oq.xD.zdo.tcHvXu*JRvdmuGJ’D;uCkoh.ngw>
w>[h.yvD>tyeD.
vXw>ub.ymol.
zdo.tw>'d.xD.'D;
tw>rRvdxD.oDw>
ymo;tDRwz. uG>zdo.*JRvdmuGJwuh>I zdo.rh>ysHRw>< o;xD. rhwrh> rRw>pk

ql.cD.wu;M.urh>vXttd.’D;w>uDw>cJvXol.o;*h>0D rhwrh>
w>rRql;rRqgtDRtCdM.vDRI
36 ytd.rlcgb.oh.ng
J RD vXtb.C;'D;
w>'k;tDzv
d Xrd>Ek>xH
zdo.vXw>’k;tDtRD Ek>wz.M.ql;qgpSR’D;tD.b.w>tD.M>*H>M>bgySRJ M>’fzo
d .vXw>
’k;tDtRD w>xHt*R’D;w>tD.t*Rwz.M.vDRI w>rh>’k;tDzo d .qH;zdwz.vXEk>zJ
to;td.tcD.xH;CkvgtwD>ylRM.uvDR*m’fo;d w>rRylRzs;J zdo.t*R 1I5 uuG>J
C.C.vXttd.vX[D.cd.csXto;orlu;d eH.’J;M.vDRI tgM>tM.< zdo.t*R
vXtuv;wz.tw>td.ql.td.cs›’D;tw>’d.xD.vJRxD.u*hRxD.0JM.vDRI
w>pl;ugw>tD.vXzdo.qH;t*D> rhwrh> q.zdu>D zdtEk>xHwz.M.rh>w>vDRb.

,d.vXzdo.tw>td.ql.td.cs›t*D>M.vDRI vDRqD’.w>zJr>d y>wz.ySR› w>Ek>xH<
zdo.qH;tw>tD.vXtySR› ’d.wz.wM>’D;wbsDbsDxv H XtusJ0zJ o
d .tw>tD.w
z.ph>uD;wuqSJuqSDb.tCdM.vDRI
d Xrd>Ek>xH
rd>cJvXmC.C.’k;tDtzdtEk>oh*Rh *hRvDRI ySRvX’k;tDtzdE>k to;w’lb.wz.u

w>'k;tDzv
vd.b.zdo.ty>< ‘D;t[H.zdCzD <d wHRoud;’D;bl;wH>wz.tw>[h.*H>[h.bg<

rRpXRqD.xGt
J cHM.vDRI ql.csy› RS rRw>zdwz.< ydmrk.u&X< w>&RvDRw>upD.vD>’D;
w>rRup>wz.[h.w>qD.xGJrRpXRoh0Jph>uD;M.vDRI
ySRud;*R’J;ub.rRM>w>upD.b.C;w>oh.ngw>’k;tDE>k tw>uJbsK;t*h>’D;y’d.wz.
td.’D;trlt’gvXub.[h.w>upD.tz.tHRM.vDRI
38 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
w>vX[H.zdCzD 'd ;D ySRw0Xud;'l.'J;M.td.'D;tcG;J t,mvXuoh.ng0J
w>'k;tDzv
d Xrd>Ek>xH
1I rd>Ek>xHr>h w>tD.w>tDxw
J rHRvXzdo.qH;zdwz.vd.b.0JwRk to;td.
CkvgtcgM.vDRI wvd.vXw>u[h.’k;tD.’k;tDtRD w>tD.w>tDt*RzJ
uwD>tHRb.I xH’.vJmwvd.w>’k;tDtRD b.I
2I w>b.,d.td.vXydmrk.vXttd.’D; HIV w*RueDRvDRw>qgqltzdt
td.cDzsdw>[h.’k;tDtRD Ek>xHM.vDRI ydmrk.vXttd.’D; HIV w>qgC>
rhwrh> w>qdurd.vXttd.’D; HIV w>qgC>wz.ub.vJRqlq.l cs›yRS
rRw>zdwz.vXurRuG>to;’D;Chw>[h.ul.wz.vXurRpSRvDRw>
b.,d.‘fod;w>qgokwb.ulb.*mtzd’fvJ.w*hRM.vDRI
d Xrd>Ek>xH
3I zdo.qH;wz.w>ub.ymbl;tDR’D;trd>’D; zJttd.zs.J 0HRwe.&H.tvD>cH
w>'k;tDzv
M.w>ub.p;xD.’k;tDtDREk>M.vDRI
4I w>’k;tDzo
d .Ek>cJtRH cJtRH tCdr>d Ek>xHu*hR0JvRD I rd>cJvXmC.C.’k;tDtzd
tEk>xHo*h Rh *hRvDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 39
5I w>[h.’k;tDr>d Ek>xHM.rRpXR0JvXu’Do’Xzdo.tDi’J ;D zdo.qH;zdwz. vX
w>qgvXtvDRb.,d.wz.M.vDRI w>tHR’k;td.xD.ph>uD;w>pXCmvDR
qDvXrd>’D;zdtbX.pXRM.vDRI
6I w>[h.’k;tDzod .w>Ek>xHyvDM.’k;td.xD.w>ql;w>qg’D;w>oHw>yS>w
z.M.vDRI ydmrk.w*R[h.’k;tDr>d Ek>xHvXtup>’.0Jr>h wohb.M.w>u
b.qH;M>rd>Ek>xH’;D ’k;tDtRD rhwrh> ‘k;tDtRD w>Ek>xHt*Rwz.vXvDcu
D
qSw
D bh.tylRvDRI
7I zJzo
d .to;ySRJ xD.Ckvg0HRtvD>cHM.w>ub.p;xD.’k;tD.tDRw>tD.
t*Rwz.vDRI b.q.w>ub.qJ;’k;tDp>h uD;zdo.Ek>zJto;td.cHe.H ’D;
d Xrd>Ek>xH
tgM>tM.wuh>vDRI
w>'k;tDzv
40 ytd.rlcgb.oh.ng
8I ydmrk.vXtrRw>wz.’k;tDtzdtEk>xHo0h cJ zD sd zJttd.’D;tzdtcg’k;tDtzd
vXtEk>xHwohztJ ohtbsDtguwX>M.vDRI
9I cDzsrd >d ’k;tDzv

d XtEk>xHtCdr>d 98 rs;u,RC.C.w>u’Do’XtDRvXw>
td.xD.’D;[k;o;zJttd.zs.J 0HRtvD>cHCv
k gM.vDRI b.q.ub.rh>’.zJ
ydmrk.tvk>tv>w[Ju’guhR’fb.’D;w>rh>’k;tDzo d .Ek>vXrk>eRrk>qgcJ
tHRcJtRH ‘D;w>rh>w’k;tD.zdo.w>tD.w>tDt*R’D; w>Ek>xH'Xwz.M.vDRI
d Xrd>Ek>xH
w>'k;tDzv
ytd.rlcgb.oh.ng 41
w>upD.vXtrRpXRw>
w>'k;tDzv
d Xrd>Ek>xH
1I rd>Ek>xHM.rh>w>tD.xJwrHRvX
zdo.qH;zdwz.vd.b.0JwkR
to;td.CkvgM.vDRI wvd.
'k;tDtDRw>tD.t*Rwz.b.I
xH'.vJmwvd.w>'k;tDtRD b.I
rd>Ek>xHr>h w>Ek>xHt*hRuwX>vXzdo.qH;zdwz.t*D>vDRI q.zdu>D zdtEk>xH< zdo.tw>tD.< w>Ek>

xHurl.< v;z;xH< tHo.qXxH< xH’D;rhR rhwrh> bkuFL.wz.M.w*hRxJod;rd>Ek>xHb.I
rd>Ek>xHM.nDvXzdo.u*HmbsJ;b.tDRt*D>vDRI urRpXRph>uD;zdo.tw>’d.xD.xDxD.tw>
ohw>b.’D;u’Do’XtDRvXw>ql;w>qgM.vDRI
d Xrd>Ek>xH
w>vD>vXtud>Chxw D z.’.vJmM.rd>tEk>xHM.vXySRJ vXzdo.urRM>w>xHw>edt

d *D>M.vDRI t
cD.xH;CkvgtwD>ylRM.wvd.w>’k;tDtDRvXw>xHt*Rwz.b.I w>rh>[h.’k;tD.tDRw>tD.
w>'k;tDzv
w>tD’D;w>xHw>edt*RM.u’k;td.xD.w>[XzXvl’D;w>ql;w>qgt*Rwz.M.vDRI
w>Ek>xHvXw>[h.’k;tDzdo.vXrd>Ek>xHtvD>vXtySJR’D;w>tD.M>*H>M>bgwz.M.tySR› 'd.0J vDRI

t’d< w>u[h.’k;tDzdo.w>Ek>xHvXySJRvXweH.t*D>uvd.0JtuHvd 40 (w>Ek>xH’X 80 ‘XC.
C.) M.vDRI ql.cs›ySRrRw>zdwz.ub.wJb.rd>vXu’k;tDtzdw>Ek>xHt*RvXtEk>xHtvD>
‘fod;u’G;uG>0JphvDRvXt*D>M.vDRI
w>rh>pDRuG>’D;rh>xH.vXzdo.vXw>[h.’k;tDtRD Ek>vXto;td.CkvgtzDvmwz.rh>w’d.xD.*hR
*hRb.M. =
42 ytd.rlcgb.oh.ng
w>ub.’k;tDtgxD.tDREk>cJtHRcJtHRvDRI tpSRuwX> 24 e.&H.twD>ylRub.’k;tD0JtzdEk>
12 bsDM.vDRI tDwbsDub.,Hm0JtpSRuwX> 15 rH;eH;vDRI
w>ub.rRpXRzdo.vXuurXRb.trd>tEk>’D;ql;tDb.0J*hR*hR
b.oh.oh.zdo.uql;uqg0J’D;w>ub.vJRpdmtDRqlql.cs›ySRrRw>zdwz.ttd.
cDzsdw>[h.’k;tDtRD xH’;D w>xHw>edt*Rwz.tCdzo
d .tDE>k xHpRS vDR0JvRD I rd>w-uX;[h.’k;tD
tzdvXw>Ek>xHt*Rwz.’D;-uX;[h.tDRtzdxJtEk>xHwcg{dRM.vDRI
zdo.qH;vXto;yS>M>Ckvgwz.vd.b.tgxD.w>tD.w>tDt*Rwz.vDRI w>-uX;’k;tD.ph>uD;
tDRvXw>tD.w>tDt*Rwz.wkRvXzdo.to;td.cHeH.rhwrh>yS>M>tM.M.vDRI
2I w>b.,d.td.vXydmrk.vXttd.'D;
HIV w*RueDRvDRw>qgqlzo d .
ttd.cDzsdw>[h.'k;tDtRD Ek>xHM.vDRI
ydmrk.vXttd.'D; HIV w>qgtC>
rhwrh> w>qdurd.vXttd.'D; HIV
w>qgtC>wz.ub.vJRqlq.l cs›
ySRrRw>zdwz.vXurRuG>to;'D;
Chw>[h.ul.wz.vXurRpSRvDR0J
w>b.,d.'fo;d okwb.ulb.*m
tzd'fvJ.w*hRM.vDRI
t&h’d.vXySRud;*R’J;ub.oh.ng0JvXu[;qSJ; HIV w>b.*mM.vDRI -uX;oh.ng0JvX HIV d Xrd>Ek>xH

w>'k;tDzv
rh>b.ulb.*mt0Joh.vHM.ub.ulb.*mtzdwz.vXt[XzXylRrh>*hR< td.zsJ.tzdtcgrh>*hR
’D;zJt’k;tDtzdtEk>tcgrh>*hRM.vDRI
ust
J *hRuwX>wbdvXw>u[;qS;J w>b.*mM.rh>w>[;qS;J usv J Xw>ub.*mM.vDRI w>b.,d.
vXw>pdmcD HIV vXw>rHCkmtusJupSRvDR0JzJySRwrHCkmtD.Ckmvdmto;< ySRvXw>qgwtd.
u’Ju’JrCH mk vdmto; rhwrh> rHCmk vdmto;vXusJvXtylRzsJ;’ftrh>w>rHCmk vdmo;vXwtd.’D;
w>xXEkmvDRydmcGguh>*DR rhwrh> olydmcGgw>zsD.tcgvDRI
ydmrk.vXtd.’D;t[k;to;rhwrh> rd>oDo.H bSv

J Xtqdurd.vDRto;vXtb.*mvHwz.M.-uX;
vJRxH.vdmto;’D;ql.cs›ySRrRw>zdwz.vXurRuG>toGH. rhwrh> Chw>[h.ul.[h.z;t*D>vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 43
3I zdo.qH;wz.w>ub.ymbl;tDR'D;
trd>'D;zJttd.zsJ.0HRtvD>cHwe.&H.
M.w>ub.p;xD.'k;tDtDREk>M.vDRI
zdo.vXtd.zs.J xD.oDwz.M.ub.xd;bl;to;’D;trd>tzH;bh.wohzt J oht,HmuwX>M.vDRI

t*hR’d.uwX>M.rd>’D;zdwz.-uX;rHb.vX’X;wzsX.CDrhwrh>vD>rHcd.wcgCDtylRvDRI w>-uX;’k;
tDzdo.vXrd>Ek>xHtbsDwz.tbsDzJt0Joh.tJ.’d;tD0JwbsDv>v>M.vDRI
w>rh>’k;tDzdo.tEk>wbsDCDzJttd.zsJ.0HRtvD>cHtCdrd>tEk>xHu*hR0JvDRI w>tHRrRpXRph>uD;rd>
t’XvD>vXuoG;H uhR’fo;d urRpSRvDRw>b.,d.vXtrh>w>oG.H CD> rhwrh> w>b.*mwz.M.vDRI
rd>Ek>xHymH yHmbDbv
D Xt[Jx.D zJzo
d .td.zs.J xD.0HRoDow
D z.M.rh>w>tD.t*hRuwX>vXzdo.td.
zsJ.xD.oDwz.t*D>vDRI w>tHRySJR’D;w>tD.M>*H>M>bgwz.vXu’Do’XpXRzdo.wz.vXw>b.
*mt*D>M.vDRI wbsw D cD.rd>wz.M.w>[h.ul.tDR’fo;d tokw’k;tDtzdwz.vXEk>xHqv d XtbD
yHmwz.tHRw*hRM.vDRI w>[h.ul.wz.tHRrh>w>vXtur.M.vDRI
zJzdo.td.cd;trd>tEk>xHu[JtgxD.tcgwvd.’k;tDtDRw>tD.w>tD’D;w>xHw>edeDwrHRb.I
rd>rh>td.zsJ.vXw>qg[H. rhwrh> uoH.’X;M.t0Jtd.’D;tcGJ;t,mvXurk>v>0JvXw>uymtzd

vXtuyRvX’X;w’X;CDtylR< vX 24 e.&H.twD>ylR’D;t0Jrh>’k;tDtzdtEk>wcDw>wb.[h.’k;
tDtRD vXxHrw h rh>w>Ek>xHwz.b.I
d Xrd>Ek>xH
4I
w>'k;tDzv
w>'k;tDzo
d .rd>Ek>xHct
J RH cJtRH tCd
trd>tEk>xHu*hRxD.0JvRD I rd>ud;*R
C.C.'k;tDtzdtEk>xHo*h Rh *hRvDRI
rd>oDoH.bSJzdwz.vd.b.w>[h.oq.xD.tcH’D;rRpXRtDRvXup;xD.’k;tDtzdtEk>t*D>vDRI
ydmrk.t*Rw*RvXt’k;tDtzdvXtEk>M>*hR*hR rhwrh> [H.zdCDzd< wHRoud;’D;w>u&Xu&dvXt
rRpXRydmrk.vXt[h.’k;tDtzdEk>wz.urRpXRrd>’fod;uvJRcDzsd0Jw>wvDRwH>vDRrHwz.’D;
u’Do’X0Jw>uDw>cJwz.M.vDRI
44 ytd.rlcgb.oh.ng
zJrd>’k;tDtzdEk>tcgzD.tzd’fvJ.’D;zdo.ql;tDEk>’fvJ.M.rh>w>vXt&h’d.M.vDRI w>rh>zD.zdo.
vXtvD>b.b.M.rRnDxD.M>w>vXzdo.uurXREk>’D;ql;Ek>*hR*hRt*D>vDRI
w>yeD.wz.vXzdo.td.vXtvD>b.b.vXw>u'k;tDEk>tDRwz.M.rh>0J
w>C.vdRM>zdo.trd>yS>’D*R qlrd>ttd.wcDyR
zdo.td.bl;’D;trd>
zdo.td.0Jrkm’D;ol.zSHo;nD
w>pdmzdo.vXutDEk>t*D>tvD>rh>wb.M.u'k;td.xD.w>uDw>cJwz.vXtrh>
rd>Ek>cd.rD.nd;’D;oh.z;
rd>tEk>xHwvXySRJ
zdo.*h>vdmvXutDEk>
w>yeD.vXw>'k;tDzdo.tEk>*hR*hRM.rh>0J
zdo.tudmylRtd;xD.vJ>vJ>
zdo.tc.vmxd;b.’D;rd>tEk>
rd>tEk>cd.rD.tuyRzH;bh.vXtvG>J olwz.M. w>rh>xH.b.tDRvXzdo.tudmylRtzDc.d tg
M>‘H;tudmylRtzDvm
zdo.ql;Ek>,Hm,Hm’D;ql;w0H;0J,dm,dm
rd>tEk>cd.rD.wqgb.I
rd>cJvXmC.C.tEk>xHu*hRzJ
d Xrd>Ek>xH
t0J[h.’k;tDtzdEk>tgtg
w>pdmzdo.vXtvD>b.b.’D;urXRb.trd>tEk>*hR*hRtcg w>'k;tDzv
w>[h.’k;tDzdo.Ek>cJtHRcJtHRwkRvXto;vDtD0J’D;’k;tDph>uD;tDRvXrk>eRcDwuh>I
p;xD.vXzdo.td.zsJ.vHRvHRw>ub.[h.’k;tDtDREk>wbsDv>v>zJt0JtJ.’d;tD0JtcgM.vDRI zd
o.td.zsJ.xD.oDwz.zJtED >k 0HRtvD>cHr>h rHtgM>oXe.&H.M.ud;yX>xD.tDuzDvzD ’d ;D [h.’k;tDtRD
Ek>wuh>I
zdo.[D.M.wrh>zdo.tJ.’d;w>tD.w>tDt*RtCdb.I nDEk>rh>0Jzdo.tJ.’d;rXySRpdm’D;zd;[ktDR
vDRI zdo.weDReDRw>rkmb.tDRvXuql;trd>tEk>< zdo.ql;trd>tEk>’ftgtrd>tEk>xH’ftgM.
vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 45
rd>weDRysRH 0JvXtEk>xHwvXb.tCdnED >k [h.’k;tD.tzdw>tD.w>tDt*RzJtzdtvgp>’H;tcgvDRI
b.q.rh>vXzdo.tD.w>t*RtCdzdo.ql;Ek>upSRvDR’D;rd>Ek>xHph>uD;upSRvDR0JvDRI rd>tEk>xH
u*hRxD.tgxD.zJt0Jw[h.’k;tD.zdo.vXw>tD.w>tDt*R’D;rh>b.’k;tD0JEk>*hR*hRtcgM.vDRI
w>w-uX;[h.zdo.tDrd>Ek>wz.tD.Ek>cd.rD.’d (Ekd‹vdrf) ‘D;w>Ek>xHyvDwz.b.I rh>vXzdo.b.

ql;w>yD;w>vDoh.wz.tHRM.vDRqD’D;w>b.ql;rd>Ek>cd.rD.'d.r;tCdM.vDRI cDzsdw>[h.’k;tD
zdo.vXEk>cd.rD.’d rhwrh> w>Ek>xHyvDwz.tCdrd>Ek>xHupSRvDR0J’D;zdo.tDEk>upSRvDR rhwrh>
ywkmtDEk>M.vDRI
rd>wz.ub.oh.ng0JvRD wH>vXt0Jo.h [h.’k;tDtzdq;H zdwz.xJE>k wrHR{dRM.rh>w>vXw>ySRJ vX

t*D>M.vDRI t0Joh.vd.b.w>[h.*H>[h.bg’D;w>rRpXRqD.xGJvXzdo.ty>< t0Joh.t[H.zd
CDzd< ySRvXt[H.cd.[H.CXR< twHRoud;< ql.cs›ySRrRw>zdwz.< w>rRup>’D;ydmrk.w>u&X
u&dwz.M.vDRI
cDzsdr>d wz.'k;tDtzdE>k tCdurRM>w>qXuwD>vXutd.bS;H t*D>vDRI y>’D;[H.zdCzD t

d *Rwz.rR
pXRrd>ohcDzsd[h.*H>[h.bgrd>vXutd.bSH;td.ogzJt0J[h.’k;tDtzdEk>tcgvDRI t0Joh.uuG>xGJ0J
vXrh>rd>w*Rt*D>w>tD.w>tDvXySRJ upD’{D g’D;rRpXRtDRvX[H.CDtw>zH;w>rRwz.ph>uD;M.vDRI
5I w>'k;tDzvd Xrd>Ek>xHM.'Do'XpXR
zdo.*DR'HuGH'D;zdo.qH;zdwz.vX
w>qgvXtvDRb.,d.wz.M.vDRI
d Xrd>Ek>xH
w>tHR'k;td.xD.w>pXCmvDRqDvX
rd>'D;zdtbX.pXRM.vDRI
w>'k;tDzv
rd>Ek>xHrh> ?zdo.tuoH.’Do’XtqduwX>/ wcgvDRI rd>tEk>xHrRpXR0JvXw>’Do’Xw>[XzX

vl< e>’D;o;egyS>tw>b.ulb.*m’D;w>td.ql.td.cVtw>uDw>cJt*Rwz.M.vDRI w>’Do’X
u*hR0JzzJ od .td.tcD.xH;CkvgtwD>ylRrd>’k;tDtRD xJtEk>xHM.vDRI ‘D;w>ub.qJ;’k;tDp>h uD;tDR
Ek>xHwkRzdo.to;td.cHeH.qlrJmngM.vDRI w>tD.w>tD’D;w>xHw>edt*Rwz.[h.w>’Do’X
’ftRH wuvkmwohb.I
zdo.vXw>[h.’k;tDtDREk>wz.rRM>w>u[ku,m’D;w>*JRpXRtDRtgM>’H;zdo.vXw>[h.’k;tD
tDRw>Ek>xHyvDwz.M.vDRI cDzsdw>u[ku,muG>xGJzdo.wz.tCdrRpXRzdo.u’d.xD.vJR
xD.’D;wl>b.0JvXttd.’D;w>bH.w>bXM.vDRI
46 ytd.rlcgb.oh.ng
6I w>[h.'k;tDzo d .vXw>Ek>xHyvDM.
'k;td.xD.w>ql;w>qg'D;w>oHw>yS>
wz.M.vDRI ydmrk.w*R'k;tDr>d Ek>xH
vXtup>'.0Jrh>wohM.w>ub.
qH;M>rd>Ek>xH'D;w>Ek>xHt*Rwz.'D;
xXEkmtDRvXxHc;G vXtuqSw D zsX.
tylR0HR'k;tDzo d .qH;M.vDRI
w>Ek>xHtyvD’;D Ek>cd.rD.’dvXtwuqSw D z.M.’k;td.xD.w>ql;w>qgwz.vXtrh>w>[XzXvl

’D;e>tw>b.*mwz.M.vDRI zdo.wz.oHvXw>[XzXvltCdoh0J’.M.vDRI w>ub.csDw>Ek>
xHyvD’;D Ek>cd.rD.’dwz.zJw>wcsK;’k;tDzo
d .wbsDv>v>tcgM.vDRI zdo.vXttDw>Ek>xHwz.
nDvXub.w>[XzXvl’D;w>b.*mt*Rwz.’d.M>’H;zdo.vXttDrd>Ek>xHwz.M.vDRI
w>tD.t*hRuwX>vXzdo.vXw>’k;tDtRD Ek>woht*D>M.rh>0Jw>Ek>xH’;D trd>tup>’.0Jr>h qH;M>tDR

rh>*hR< rd>vXttd.ql.td.cVt*Rw*Rrh>qH;M>tDRrh>*hRoh0JvDRI rd>tEk>xHM.w>ub.xXEkmtDR
vXxHc;G tuqSw D zsX.tylR’D;’k;tDzo
d .M.vDRI zdo.td.zs.J xD.oD’.vJmw>[h.’k;tDtRD vXxHc;G
tylRoh’D;w>rRuqSDtDRohnDu’.ph>uD;M.vDRI
Ek>xHr>h w>tD.t*hRuwX>vXzdo.qH;zdt*D>’D;zJt0Jtup>’.0Jtrd>tek>xHr>h wtd.b.tvD>M.

w>[h.’k;tD.tDRrd>vXttd.ql.td.cVt*Rw*RtEk>xHohvDRI
w>rRrd>Ek>xHrh>wM>vXReDwylRwcDw>[h.’k;tDzdo.vXw>Ek>xHurl.vXtMqX.vDR*m’frd>Ek>xH d Xrd>Ek>xH
w>'k;tDzv
tod;wz.ohvDRI w>ub.[h.’k;tDw>Ek>xHwz.tHRvXcG;zdtylRvDRI zdo.vXttDw>Ek>xHu
rl.wz.M.w>b.,d.td.vXtuoH’D;’d;M>b.w>ql;w>qgtgM>’H;zdvXttDrd>tEk>wz.vDRI
w>[h.’k;tDzo d .’D;w>Ek>xHurl.M.rRCXxD.zdo.tw>’d.xD.’D;w>ql;w>qgwz.oh0zJ w J >xX

EkmvDRxHr>h tgwvXrh>pSRwvX’D;xHr>h wuqSb D .tcgM.vDRI t&h’.d vXw>ub.csDymxH< ymck.
vDRxHcsD’D;ydmxGJ’fw>eJ.usJtd.ym0Jtod;M.vDRI
q.zdu>D zdtEk>xH’;D w>Ek>xHurl.wz.w>rh>ymwD>tDRvX’X;vXtud>tylRM.u[;*DR0JzpJ RS e.&H.

twD>ylRvDRI rd>tEk>xHM.w>ymtDRohwRk 8 e.&H.vX’X;vXtud>tylR’D;w[;*DRuGmH 0Jb.M.vDRI
ymtDRvXw>ylRw>whRvXtuqS’D ;D u;bXCmtcd.wuh>I
ytd.rlcgb.oh.ng 47
7I zJzo
d .to;ySRJ xD.Ckvg0HRtvD>cHM.
w>ub.p;xD.'k;tD.tDRw>tD.t*R
b.q.w>ub.'k;tD'.w>tDRrd>Ek>xH
wkRto;td.2 eH.'D;qltrJmngM.vDRI
zJzo
d .zdwz.ySRJ xD.Ckvg0HRtvD>cHv.d tgxD.0Jw>tD.t*Rwz.b.q.rd>tEk>xHr>h ’H;’.w>t
&h’.d uwX>vXzdo.urRM>w>*H>w>bg< y&d.xH (ef) ‘D;w>tD.M>*H>M>bgt*R’fb.H w.rh. A ‘D;x;
(Iron) tpDwz.< rh>vXzdo.rh>tDE>k M.rd>tEk>xHu’Do’XtDRvXw>qgtC>wz.M.vDRI zJzo d .
td.CkvgwkRvXweH.tcgw>ub.’k;tDqdtDRrd>Ek>xHzJwcsK;tD.wcsK;tDw>tD.t*Rwz.tcg
M.vDRI w>tHRrh>w>vXtrRvDRwH>0J’o f ;d zdo.utDb.Ek>xHvXvXySRJ ySRJ t*D>vDRI zdo.tw>tD.
tusg-uX;y.Ckm0J’;D w>’d;w>v.twd>< tzD’;D t*Hmbs;J < bk< [k< bkuLF .< yJtuvkmuvkm’D;wR
ol.wRo.< odwpJ;< n.< w>’H.< qDn.< w>zH;w>n.’D;w>Ek>xHwz.vXurRM>bH.w.rh.
’D;[D.vmtxk;tpDwz.M.vDRI zJto;td.cHe.H twD>ylRw>ub.’k;tDtRD Ek>xHzt J tD.w>tD.0HR
tvD>cH rhwrh> w>qXuwD>t*Rwz.vDRI rd>qJ;’k;tDtzdtEk>wkRtzdt0D u J J rhwrh> wkRt0J’;k tD0J
uJoh0J’.M.vDRI
w>eJ.usJvXw>'k;tD.zdo.w>tD.w>tDt*D>M.rh>0J
o;eH. 6 vgwkR 12 vgA; ‘k;tDEk>xHcJtHRcJtHR’D;[h.w>tD.t*RweHR 5 bsD
o;eH. 12 vgwkR 24 vg ; ‘k;tDE>k cJtRH cJtRH ’D;’k;tD.w>tD.vX[H.zdCzD t
d .D weHR,J>bsD
o;eH. 24 vgqltrJmng ; rd>rh>tJ.’d;[h.’k;tDtzdtEk>’D;tzdr>h b.o;tDE>k M.qJ;[h.’k;
tDtRD ’D;‘k;tD.tDR[H.zdCzD w
d >tD.weHR,J>bsDwuh>I
d Xrd>Ek>xH
zdo.ql;qgcJtHRcJtHRzJt0Joh.p;xD.[;vXtcD.vh>cd.< [;vXtcD.’D;tD.w>tD.t*R’D;wrh>
w>'k;tDzv
xJtDrd>Ek>xHxJwrHR{dRtcgM.vDRI zdo.vXtql;uhqgbDw*Ruvd.b.w>Ek>xHvXvXySJRySJRM.
vDRI rd>Ek>xHrh>w>Ek>xHvXtvXySJR’D;w>tD.uH>pD< w>*HmbsJ;tDRM>nDu’.vDRqD‘.w>zJzdo.w
tJ.’d;tD.w>tD.w>tDvXt*Rwz.tcgvDRI
w>[h.’k;tDEk>M.rRrkmxD.zdo.vXto;wrkmw*Rto;ohvDRI
48 ytd.rlcgb.oh.ng
8I ydmrk.vXtrRw>rRwz.'k;tDtzdtEk>xH
oh0cJ zD sdw>qXuwD>zJt.d b.0J';D tzdtcg
*kmusJ;pX;'k;tDtzdtEk>wohztJ ohtbsD
tgtgM.vDRI
rd>vXtd.’D;tzdzw
J >rRuwD>rh>wohM.zJt0Jt.d ’D;tzdot
h qXuwD>ub.’k;tD0EJ >k cJtRH cJtRH vDRI
ydmrk.’k;tDE>k zJtw>rRvD>rh>wohM.t0Jq;H ymtEk>xHcb

H sDoXbsD’;D ymtDRvXw>’XvXtuqSt
D ylR
ohM.vDRI w>ymuDRCmrd>Ek>xHvX’X;w>ud>tylRM>wkR 8 e.&H.M.vDRI rd>tEk>xHvXw>qH;ymtDR
M.w>ub.[h.’k;tDtDRvXvDcDvXtuqSDtylRvDRI
w>w-uX;[h.w>Ek>xHt*RvXrd>Ek>xHtvD>b.I
[H.zdCzD ’d ;D ySRw0X-uX;[h.*H>[h.bgw>rRup>wz.vXu[h.w>td.’D;[k;o;’D;w>uG>xGzJ t
d cG;J
vXw>[h.vgvJ< w>uG>xGJzdo.qH;vD>< w>vD>’D;w>qXuwD>vXt-uX;vXrd>u’k;tDtzdtEk>
rhwrh> qH;tEk>xHt*D>vDRI
9I cDzsdr>d wz.'k;tDtzdE>k tCdr>d 98 rs;u,R

C.C.'d;M>b.w>'Do'XvXutd.xD.'D;
[k;o;zJt.d zsJ.0HRtvD>cHCv k gM.vDRI b.q.
d Xrd>Ek>xH
u b.rh>'.zJymd rk.tvk>tv>w[Ju'guhR'H;
b.'D;w>rh>'k;tDE>k vXrk>eRrhwrh>rk>qgcJtRH cJtRH w>'k;tDzv
'D;w>rh>w'k;tD.zdo.vXw>tD.w>tDt*R'D;
w>Ek>xH'Xwz.tcg{dRvDRI
w>[h.’k;tDzo
d .tEk>’f,mH < w>qXuwD>vXrd>tvk>tv>u[Ju’guhRu,Hm0JvRD I vX 24 e.&H.
twD>ylRw>rh>[h.’k;tDtzdEk>pSRM> (8) bsD rhwrh> [h.’k;tD.zdo.w>tD.w>tDt*kRt*R rhwrh>
[h.’k;urXRw>Ek>cd.rD.t’dwz.M.zdo.ql;Ek>upSRvDR’D;trd>tvk>tv>u[JuhRqdqdM.vDRI
wcsK;rd>tvk>tv>[Ju’guhRM.’XxD.u’guhRwbsDu’D;ohM.vDRI w>tHRnDE>k uJx.D to;zJr>d

td.zsJ.xD.0HRtvD>cHCkvgM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 49
rd>vXwtJ.’d;’XxD.u’guhRvXtqdtcs›wz.ub.olw>’Do’XzdtusJvXt-uX;’D;tDRwcg
cgzJw>vXvmwz.td.xD.tcgM.vDRI
rd>tvk>tv>[JxD.u’guhRtDR
tzdtD.w>tD.w>tDt*R rhwrh> olw>Ek>cd.rD.t’dwz.
tzdto;ySJRxD.Ckvg
rd>rh>w[H;M>u’D;tzdtoDw*RwcsK;tzdtqH;uwX>w*Rto;ySRJ xD.cHe.H bsJ.b.M.urh>w>*hR

uwX>vXrd>’D;zdtw>td.ql.td.cs›t*D>M.vDRI rd>y>oDu;d *R’J;M.w>-uX;[h.ul.tDRb.C;[H.
zdCDzdw>wdmusJRvXql.cs›ySRrRw>zd’D;ySRuG>[k;wz.vDRI
usJvXw>u}wD[ko;wz.M.wrRb.’drd>tEk>xHb.I ‘fvJ.*hRuoH.}wD[k;weDRymCkm’D;
tD;p}wd.uFJ. (Oestrogen) ‘D;w>tHRrRpSRvDREk>xHohvDRI ySRvXtuJql.cs›ySRrRw>zdwz.tw>
[h.ul.b.C;w>’Do’XzdtusJt*hRuwX>vXrd>vX’k;tD.tzdEk>wz.t*D>vDRI
d Xrd>Ek>xH
w>'k;tDzv
50 ytd.rlcgb.oh.ng
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
J RD vXtb.C;'D;
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
zdo.vXtoHcv J Xmw0mbs.J M.toH0cJ zD st
d w>tD.vDR-xK;tCdvRD I zdo.vXt
td.’D;w>tD.vDR-xK;M.t*H>tbgup>’D;urRpSRvDRtw>}wDqXw>qgM.vDRI cDzsd
w>tD.b.w>tD.vXtw*hR< ql;qgcJtRH cJtRH ’D;w>uG>xGzJ o
d .w-uX;wb.wvX
wySRJ tCdu’k;td.xD.w>tD.vDR-xK;tw>qgvDRI
ydmrk.w*Rtw>tD.rh>vDR-xK;zJt’Xtcg rhwrh> tzdtw>tD.rh>vDR-xK;zJto;

eH.tcD.xH;cHe.H tcgM.zdo.tw>’d.xD.vXeD>cde>D o;wz.uu,DvRD 0JvRD I w>
oh.wz.tHRw>rRySRJ u’guhRtDRzJt’d.xD.tcgwM>vXRb.I w>tHRurRb.’dzd
o.tw>td.rl’DwpdRM.vDRI
zdo.wz.td.’D;tcG;J t,mvXub.td.’D;w>cd.w>CXRvXtySRJ ’D;w>tH;xGuJ >G

xG<J w>u[ku,mwz.’D;ub.rRM>ph>uD;0J*>H cD.xH;w>td.ql.td.cs›w>uG>xGJ
vXu’Do’XtDRvXw>ql;w>qg’D;rR*hRxD.tw>’d.xD.vJRxD.M.vDRI
52 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
t*h>cd.oh.wz.
w>vX[H.zdCzD 'd ;D ySRw0Xud;'l.'J;M.td.'D;tcG;J t,mvXuoh.ng0Jb.C;
w>tD.M>*H>M>bg'D;w>'d.xD.
1I zdo.qH;wz.-uX;’d.xD.*hR*hRb.b.’D;tw,X>-uX;xD.cs›cs›M.vDRI
p;xD.vXttd.zsJ.’D;wkRto;td.cHe.H M.w>ub.pDRuG>tDRud;vg’J;
M.vDRI vXcHvgtwD>ylRzdo.tw,X>rh>wxD.b.M.w>ur.td.xD.vH
wrHRrHRvHM.vDRI
2I zdo.*DR’HuzHG w
d z.vd.b.0Jr>d tEk>xH ’ft0Jo.h tw>tD.w>tDxw
J rHR{dR
wkRto;td.CkvgM.vDRI zJCv
k g0HRtvD>cHzo
d .ub.qJ;tDr>d Ek>xH’;D
tD.w>tD.t*RtuvkmtrFdrFdph>uD;M.vDRI
3I zJto;td.CkvgwkRcHe.H M.w>ub.’k;tDzo
d .rd>Ek>xH ’D;’k;tD.zdo.w>
tD.weHR,J>bsDM.vDRI
4I zdo.vd.b.bH.w.rH. A vXu}wDqXw>ql;w>qg’D;’Do’XrJmcst
H *H>p>
w>qgwz.t*D>M.vDRI bH.w.rH. A M.w>xH.M>tDRvXwRolwRo.<
w>’d;w>v.< od< w>t’H.wz.w>tD.vXySRrR’D;w>Ek>xHwz.< w>tD.
vXw>rRySRJ tDR’D;bH.w.rH.< rd>tEk>xH rhwrh> bH. w.rH. A wz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 53
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
5I zdo.ub.tD.w>tD.vXx;tpD (Iron) tgtg’fo;d u’Do’Xt0Jo.h teD>

cd’;D cd.ElmtuH>tpDwz.t*D>vDRI w>tD.vXx;tpDtg0Jwz.rh>0Jw>t
ol.< w>n.vXtodpRS < n.< w>t’H.wz.’D;w>tD.vXw>rRySRJ tDR’D;
Iron wz.’D; Iron uoH.zsX.wz.vDRI
6I tHo.vXySRxXEkmympXR Iodine tJRtd.’Hwz.M.t&h’.d vXu’Do’Xw>

rRvdrR‘d;w>uD’D;w>’d.xD.pJRcHwz.M.vDRI
7I zJzo
d .td.wql.tcgzdo.-uX;qJ;tD.w>b.qXb.uwD>vDRI zJzo
d .
ql;uhqgbD0RH tvD>cHzod .-uX;tD.b.w>tD.tgxD.M>tnDE>k wbsDvX
tpSRuwX>wEGt H wD>ylRM.vDRI
54 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
w>tD.M>*H>M>bg'D;
w>'d.xD.
1I zdo.qH;wz.-uX;'d.xD.*hR*hR'D;
tw,X>-uX;xD.cs›cs›M.vDRI p;xD.
vXtd.zsJ.xD.'D;wkRto;td.cHeH.M.
w>ub.pDRuG>tDRud;vg'J;M.vDRI
vXcHvgtwD>ylRzdo.tw,X>rh>wxD.
b.M.w>ur.td.xD.vHwrHRrHRM.vDRI
zdo.tw,X>rh>xD.b.b.ud;vg’J;M.rh>w>yeD.t&h’.d uwX>vXzdo.’d.xD.*hR*hRM.vDRI zJzd

o.vJRqlw>qg[H.wbsDv>v>M.w>ub.pDRuG>M>tDRtw,X>M.vDRI
zdo.vXw>[h.’k;tDtDRxJrd>Ek>xHwz.nDEk>’d.xD.*hR*hRb.b.zJtcg0JtHRM.vDRI w>’k;tD.rd>
Ek>xHrRpXR0J'o
f ;d u’Do’Xzdo.wz.vXw>ql;w>qg’D;urRvDRwH>vXzdo.u’d.xD.ySRJ ‘D;eD>cd’;D cd.
Elmtw>’d.xD.vJRxD.wz.M.vDRI ySRzdo.qH;vXw>w’k;tD.Ek>wz.M.rRvdw>wcs›xJod;zd
o.qH;vXw>’k;tDE>k tDRwz.b.I
vXcHvgtwD>ylRzdo.tw,X>rh>wxD.b.M.b.oh.oh.t0Juvd.b.tgxD.w>tD. rhwrh>
tD.tgxD.w>tD.vXtySJR’D;w>*H>w>bgwz.’D; rhwrh> b.oh.oh.uql;uqg rhwrh> uvd.
b.w>uG>xG’J ;D u[ku,mtDRM.vDRI rd>y>’D;ql.cs›yRS rRw>zdwz.ub.[H;*h>0DrRw>cs›cs›’o
f ;d u
CkxH.M>0Jw>ur.< w>uDw>cJvXttd.xD.wz.M.vDRI
zdo.qH;zdu;d *R’J;-uX;td.’D;w>’d.xD.vJRxD.tc;uhM.vDRI w>ub.rReD.w>yeD.'fz;d zdwz.
vXzdo.tw>’d.xD.vHmuh (growth chart) tylRzJw>pDRuG>zdo.tw,X>ud;bsD’J;’D;w>ub.
ytd.rlcgb.oh.ng 55
wdRpJbl;zd;zdwz.zJw>cHuG>zdo.ud;bsD’J;M.vDRI w>tHRuymzsgxD.0JyedusdRvXtxD.tvDRvX
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
tymzsgxD.zdo.tw>’d.xD.M.vDRI yedbsXrh>xD.vXtzDcd.wcDtcDynDrh>0Jzdo.’d.xD.*hR*hR
M.vDRI yedrh>td.bsXbsX rhwrh> vDRqltzDvmM.w>b.,d.td.0JM.vDRI
zdo.tw,X>rh>wxD.uU>uU> rhwrh> ‘d.xD.rh>w*hRb.M.ub.oHuG>w>oHuG>t&h’d.vXvm

wz.M.vDRI
• zdo.tD.w>nDEk>vXtD.upD'D{gI zdo.w*R-uX;tD.w>weHRoXbsDwkR,J>bsDvDRI zdo.vX
uh>*DR wvXwySJRb.wz.uvd.b.tgxD.w>rRpXR’D;w>qXuwD>vXutD.w>t*D>vDRI
• rh>zdo.'d;M>b.w>tD.w>tDvXvXySJRySJRupD'D{gI zdo.tD.tw>tD.rh>vXm’D;rh>ChtgxD.
0JM.w>ub.’k;tD.tgxD.tDRvDRI
• vXzdo.tw>tD.tylRw>tD.vXtrR'd.xD.zdo. rhwrh> [h.w>*H>w>bgM.pSRwvX{gI

w>tD.vXtrRpXRzdo.tw>’d.xD.M.rh>0Jw>zH;w>n.< n.< w>t’H.wz.< yJtuvkm
uvkm< w>o.udRueHwz.< wRolwRo.vXtd.’D;tpJRwz.’D;yxd;o.tuvkmuvkm
wz.M.vDRI w>tD.usgw>rh>xXEkmvDRodwpJ;M.urh>w>*hRvXw>*H>w>bgt*D>vDRI odtod
rhwrh> w>todvXty.Ckm’D;bH.w.rH.wz.rh>0Jw>vXyrRM>w>*H>w>bgt*hRuwX>vDRI
• rh>zdo.orXvXutD.w>t*D>{gIzdo.w*Rrh>zsgvXwtJ.’d;tD.0Jw>tD.wrHRrHRt&D>b.M.
w>-uX;[h.’k;tD.tDRw>tD.t*Rwz.M.vDRI w>-uX;[h.’k;tD.uG>tDRw>tD.oDwz.xDbw
d
y,kmCDM.vDRI
• rh>zdo.ql;uhqgbD{gI zdo.vXtql;uhqgbDwz.M.vd.b.vXw>u[h.*H>[h.bgtDRvX
utD.w>tD.wbsDwpJ;cJtRH cJtRH vDRI zJtql;uh0RH tvD>cHw>-uX;[h.’k;tD.tDRw>tD.wbsD
wpJ;tbstD gtgvDRI ub.tD.tgxD.ph>uD;0Jw>tD.weHRwbszD w J EGt
H wD>ylRM.vDRI zdo.qH;
qH;zdwz.w>ub.’k;tDtRD Ek>xHtgM>tnDE>k tod;vXwEGt H wD>ylRM.vDRI zdo.rh>ql;qgcJtRH
cJtHRM.ub.w>orHord;tDRvXql.cs›ySRrRw>zdvXt’d;M>b.w>rRvd0HRvHwz.M.vDRI
• rh>zdo.wz.'d;M>b.w>tD.vXtvXtySJR'D;bH.w.rH.vXu}wDqXtw>ql;w>qgt*D>u
pD'D{gI rd>tEk>xHM.vXySJR’D;bH.w.rH. A M.vDRI w>tD.t*RvXty.Ckm’D;bH.w.rH. A
wz.rh>0J< w>tol.< w>’H.< w>tD.w>tDvXw>rRtDR’D;w>Ek>xHwz.< odtod< wRol.wR
o.’D;w>’d;w>v.vXtvG>J bD’;D bD*RD wz.’D;w>’d;w>v.vXtvG>J vg[hwz.vDRI w>tD.w>
tDwz.tHRrh>wtd.vXvXyJRS ySRJ b. vDRqD’.w>zJxu H >D vXt’d.xD.vJRxD.tzXrk>wz.M.
w>ub.’k;tDtDRbH.w.rH. A tuoH.weH.cHbsDM.vDRI
56 ytd.rlcgb.oh.ng
• rh>w>'k;tDzdo.vXw>Ek>xHyvDvXrd>Ek>xHtvD>{gI zdo.to;rh>p>M>CkvgM.w>’k;tDrd>Ek>
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
xHxJwrHR{dRM.rh>w>vXt*hRuwX>M.vDRI p;xD.vXzdo.to;td.Ckvg’D; 24 vgtwD>
ylRM.rd>Ek>xHr>h 0Jw>Ek>xHt*hRuwX>vXurRM>w>tD.M>*H>M>bgt*D>vDRI w>rh>’k;tDtRD w>Ek>
xHt*Rwz.wcDw>ub.’k;tDtDRvXw>Ek>xHcG;vXtuqSD< tudmylRtd;xD.o;vJ>vJ>’D;w
b.[h.’k;tDtDRvXyvDylRb.I
• w>tD.w>tDDdw>xHw>edwz.w>ymtDRuqSJuqSDupD'D{gI w>rh>wymtDRuqSu J qDb

DS .M.zd
o.uql;uqgcJtHRcJtHRvDRI w>tD.oHupJmwz.M.w>ub.ohuqSD rhwrh> zDrHtDRvDRI
w>tD.vXw>zDt.D tDR0HRwz.w>-uX;tD.tDRwbsDCv
D RD I w>ub.’du>d xD.w>tD.vXtd.
vDRwJmwz.*hR*hR0HRr;tD.tDRM.vDRI
xHwz.ub.[JvXw>vD>vXtylRzsJ;’D;ymtDRuqSJuqSDM.vDRI w>rRM>xHvXtuqSJuqSD
cDzsd xHvXt[JvXxHz;dS bdvXw>uG>xGrJ RuqS’D ;D xXEkmvDRympXRcsd.&h (cholorin) wz.vDRI xH
vXtuqSMD .w>rRM>tDRoh0v J XxHvXw>zS;d xk;xD.tDRvX (t0Dpw d iG ;f ) xHx.D yX> rhwrh> xHyRl
rhwrh> xH’Xz;’d.wz.’D;erh>csDtDtDR’D;urh>w>vXt*hR’d.< tylRzsJ;’d.xD.M.vDRI
• w>th.w>qH.wz.w>'XEkmvDRtDRvXw>[;vD>Arhwrh>Aw>cl.vDRtDR{gI rhwrh> b.M.zd

o.utd.’D;xd;uvJmw>qg’D;w>ql;w>qgt*Rwz.M.vDRI zdo.vXtd.‘D;xd;uvJmw>qg
wz.M.ql.cs›ySRrRw>zdwz.ub.[h.’k;tDtDRvXuoH.xd;uvJmM.vDRI
• tgwuh>zdo.qH;wz.w>ymwD>tDRxJw*R{dR{g rhwrh> zdo.t'd.wz.uG>xGJtDR{gI rhrh>’f

M.wcDzo d .qH;wz.uvd.b.tgxD.ySRo;yS>wz. tw>u[ku,m’D;tw>uG>xG’J ;D w>*JR
vdmcd.*JRvdmuGJ’D;tDRvDRqD’.w>zJtD.w>tcgM.vDRI
2I zdo.qH;wz.vd.b.rd>Ek>xH'f
t0Jo.h tw>tD.w>tDxwJ rHR{dR
wkRto;td.CkvgM.vDRI
zJCvk g0HRtvD>cHw>ub.qJ;’k;tDzo
d .vXrd>Ek>xH’;D tD.w>tD.t*Rtuvkmuvkmph>uD;M.vDRI
zJzo
d .tvgp>’D;w>b.,d.td.tgtcgM.w>rh>’k;tDtRD xJr>d Ek>xHwcgurh>w>t*hRuwX>vXu’D
o’Xw>[XzXvl’D;w>b.*mt*Rwz.M.vDRI zJzdo.to.td.CkvgvHwpkt0Juvd.b.w>
tD.w>tDt*Rwz.vDRI w>ub.qJ;’k;tDEk>wkRzdo.to;td.cHeH.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 57
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
zdo.CkvgtzDvmwz.tw,X>rh>wxD.b.M.w>ub.’k;tDtgxD.tDREk>cJtHRcJtHRM.vDRI
• zdo.tDEk>xHvXCkvgzDvmwz.wvd.b.w>txHeDwrHR’D;wvd.b.’.vJmxHM.b.I
• zdo.tDEk>xHwz.tw,X>rh>wxD.b.M.b.oh.oh.uql;uhqgbD rhwrh> wtDb.w>Ek>

xHvXvXtDb.tCdvRD I ql.csy› RS rRw>zdurRuG>zdo.tw>td.ql.td.cs‘› ;D [h.ul.trd>vX
ub.’k;tDtgxD.tzdEk>xH’fvJ.M.vDRI
p;xD.zdo.to;td.CkvgbsJ.M.uvd.b.tgxD.0Jw>tD.tuvkm’ftrh>w>zH;w>n.< n.<
yJtuvkmuvkm< w>olw>o.vXtd.’D;tpJR< w>’H.< wRolwRo.’D;rd>Ek>xHp>h uD;M.vDRI zdo.
tuzkM.qH;M>’H;ySRo;yS>tuzktCdt.D w>tDw>wbsC
D w
D M>tgtgb.I b.q.zdo.t*H>tbg
’D;teD>cdrd>yS>tw>ol.xD.to;tw>vd.b.wz.M.’d.0Jtg0JvDRI vXw>M.tCdzdo.ub.
tD.w>cJtHRcJtHR’fod;urRvXySJRw>vd.b.wz.M.vDRI
• zdo.vXto;td.CkvgwkRwqHcHvgtbX.pXRwz.w>-uX;'k;tDtDRrd>Ek>xHwvD>vD>'D;w
csK;vXw>[h.vDRtDRw>tD.t*Rtcgph>uD;M.vDRI
• zdo.to;rh>ySRJ xD.CkvgqltzDc.d tcg w>b.,d.vXw>qgub.ulb.*mtDRutgxD.0J

rh>vXt0Jo.h p;xD.tD.w>tD.vXt*Rwz.ohv'H ;D p;xD.bsd.0Jov
h t
H CdvRD I w>-uX;rRu
qSDM>zdo.wz.tpk'D;t0Joh.tw>tD.w>tD.wz.ph>uD;ub.uqSD0JvDRI
• zdo.vXto;td.wqHcv H gwkRcHqv
H >HG vgwz.w>-uX;'k;tDtRD rd>Ek>xHzt
J tD.w>tD.0HRtcg
'D;zJttJ.'d;tD.0JtcgwbsDv>v>M.vDRI
3I zdo.vXto;td.CkvgwkRcHe.H
wz.w>-uX;'k;tD.tDRw>tD.
weHR,J>bsD< wu;'H;b.w>ub.
'k;tD'.w>tDRvXrd>Ek>xHM.vDRI
• p;xD.vXzdo.td.zsJ.wkRto;td.cHeH.M.t0Joh.rh>w'd;M>b.w>tD.M>*H>M>bg*hR*hRb.
M.vXtw>td.rl'uD wD>tw>'d.xD.vXteD>cdr>h *hR< vXtcd.Elmrh>*hRuu,DvRD 0J'.M.vDRI
58 ytd.rlcgb.oh.ng
• 'fod;'D;zdo.utd.ql.td.cs›xDbdt*D>vd.b.0Jw>tD.M>*H>M>bgtuvkmuvkm'ftrh> w>
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
zH;w>n.< n.< obhtuvkmuvkm< rhR< qD'H.< wRol.wRo.< w>'d;w>v.'D;rd>Ek>xHoh.
wz.M.vDRI
• zdo.wz.tuzkq;H M>'H;ySReD>'d.tuzktCdvXw>tD.wbsDv>v>M. zdo.wz.tD.w>tg

tgwM>b.I b.q.w>vd.b.vXzdo.utd.'D;w>*H>w>bg'D;teD>cdu'd.xD.t*D>M.vDRI
tCdt&h'd.vXzdo.utD.b.w>tD.wvD>vD>'fod;tw>vd.b.uvXySJRt*D>vDRI
• wohzJtohw>ub.xXEkmvDRw>’d;w>v.vXw>*HmbsJ;tDRw>n.,JmwpJ;< w>’H. rhwrh>

n.wz.qlzdo.tw>tD.tusgM.vDRI w>-uX;xXEkmph>uD;odtD.vXzdo.w>tD.usgwpJ;
zd’D; -uX;rh>0Jod*DRo.tod rhwrh> odt*RvXtvXyJSR’D;bH.w.rH.wz.vDRI
w>tD.wz.w>rh>xXEkmvDRtDRvXw>tD.cG;vXySRud;*RtD.oud;0JtCdwrh>vXzdo.urRM>w>
tD.vXvXyJSRySJRb.I zdo.qH;wz.w>ub.ymM>tDRtw>tD.vDcDvDRqDqD’fod;t0Joh.utD.
b.w>tD.vXtvd.b.0J’D;rd>y>’D;ySRuG>xGJw>wz.uxH.b.0JvXzdo.tD.w>vXmxJvJ.M.
vDRI
zdo.qH;wz.uvd.b.w>[h.*H>[h.bgtDRvXutD.w>t*D>’D;w>ub.rRpXRtDRvX
uzD.w>tD.’D;xHc;G vDcw
D z.’fv.J M.vDRI zdo.vXtd.’D;w>vDRwlmvDRumvXeD>cdu>h *DRwz.
uvd.tgxD.w>rRpXRzJttD.w>tDw>tcgvDRI
4I zdo.wz.uvd.b.0Jb.H w.rH. A vX
u}wDqXw>ql;w>qg'D;'Do'XtrJmcsHtw>
*H>p>bgp>wz.t*D>vDRIAbH.w.rH. A M.
w>xH.M>tDRvXwRolwRo.< w>'d;w>v.<
w>t'H.wz.< w>tD.vXw>rRtDR'D;w>Ek>xH
wz.< w>tD.vXw>rRtDR'D;bH.w.rH.< rd>
tEk>xH rhwrh> uoH.bH.w.rH. A wz.vDRI
zdo.td.zsJ.xD.oDwkRCkvgM.rd>tEk>xH[h.t0Joh.ud;*RvXbH.w.rH. A vXtvd.b.0JzJrd>
t0JM.vXyJSR’D;bH.w.rH. A cDzsdtD.w>tD.vXtvXyJSR’D;bH.w.rH. A ‘D;tDuoH.bH.w.rH.
A wz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 59
bH.w.rH. A M.w>xH.M>tDRohzJ w>tol.< w>t’H.< w>tD.w>tDvXw>rRtDR’D;w>Ek>xH
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
n.z;’d.tod< wcd;o.rH’D;uGHpHo.rH< EGJ.pDRyRwH>vXtbD’D;qX< w>’d;w>v.vXtv.

vgyS>’D;ob.*DRwH>wz.M.vDRI
zdo.rh>wrRM>bH.w.rH.vXvXyJSRyJSRb.M.w>b.,d.td.vXurRM>0JrJmcH;qDw>qgM.vDRI zd
o.uG>w>rh>wzsg*hR*hRzJw>cH;vDRoD’D;rk>eRtqXuwD>M.b.oh.oh.uvd.b.tgxD.
bH.w.rH. A vDRI w>ub.vJRpdmzdo.qlql.cs›ySRrRw>zdttd.’fod;urRM>bH.w.rH. A
t*D>vDRI
xHuD>weDRw>xXEkmvDRbH.w.rH. A qlodtD.’D;w>tD.*Rwz.tylRvDRI bH.w.rH. A

M.td.’fuoH.zsX. rhwrh> txHtod;vDRI w>eDRvDRM>ySRzdo.wz.vXto;td.Ckvg’D;,J>eH.
tbX.pXRwz.bH.w.rH. A uoH.zsX.weH.wbsD rhwrh> cHbsDM.vDRI
w>[XzXvl’D;w>qgzdwz.xk;uGHmbH.w.rH. A vXzdo.trd>yS>tylRM.vDRI w>rRyJSRu’guhR

bH.w.rH. A ohcDzsdw>’k;tDzdo.Ek>cJtHRcJtHR’D;zdo.vXto;yS>M>Ckvgwz.wcDub.’k;tD.
tgxD.tDRwRol.wRo.< w>’d;w>v.< w>’H.< w>tol.’D;w>tD.w>tDvXw>rRtDR’D;w>Ek>xH
wz.M.vDRI zdo.vXt[XzXvltgM> 14 oD’D;zdo.vXtd.’D;w>qgzdwz.w>-uX;[h.tDR
bH.w.rH. A 'D;ub.w>[h.tDRvXql.cs›ySRrRw>zdM.vDRI
5I zdo.ub.tD.w>tD.vXttd.'D;
x;tpD Iron tgtg'fo;d u'Do'X
t0Joh.teD>cd'D;cd.ElmtuH>tpDwz.
t*D>vDRI w>tD.vXx;tpDtgwz.
rh>0Jw>tol.< w>n.vXtodpRS <
n. < w>t'H.wz.'D;w>tD.vXw>rR
ySRJ tDR'D; Iron wz.'D; Iron uoH.
zsX.wz.M.vDRI
w>oGH.*H>p>w>qgvXtrh> Iron tpDpSRM>trR[;*DRySRunD’D;cd.Elmtw>’d.xD.xDxD.wz.M.

vDRI oGH.*H>p>tw>yeD.wz.rh>0Jys›RvDR0g< pkv.< ed;zH;vXtudylRwuyRvDR0g< w>bSH;o;uog
wvXuogb.M.vDRI w>oGH.*H>p>rh>w>tD.vDR-xK;w>qgwrHRvXtuJxD.nDEk>vX[D.cd.csX
tHRM.vDRI
60 ytd.rlcgb.oh.ng
• zdo.qH;wz.rh>wl>b.oGH.*H>p>w>qgwqH;wuh>’.vJmurR[;*DRt0Joh.tw>oh.ng
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
tw>’d.xD.vJRxD.M.vDRI
• zdo.vXto;td.cHeH.qltzDvmwz.rh>’d;M>oGH.*H>p>w>qgM.u’k;td.xD.w>uDw>cJzJt
ymzSd.rRoud;w>’D;ySR*R< tw,X>tCXtzSH’D;zdo.uzsgvXtwtJ.’d;rRCkmySR*R’D;*h>vdm
w>M.vDRI vXw>M.tCdzdo.tuH>tpDvXtqJ;usX’D;ySR*RupSRvDR0J’D;urRpSRvDRph>uD;
w>’d.xD.vJRxD.vXcd.Elmw>oh.nge>yX>wuyRvDRI
oG.H *H>p>w>qgzJyRS ’XtcgM.u’k;td.xD.ySRrd>’XtoG.H *H>p>w>qgw>uDw>cJwz.’D;urRtgxD.

w>b.,d.vXuM>w>qgb.*mzJtd.zsJ.tcg’D;rh>ph>uD;w>*h>wrHRvXrd>zdqH;tw>oHw>yS>
td.xD.t*D>M.vDRI zdo.vXttd.zsJ.xD.vXrd>vXtoGH.*H>p>wz.M.nDEk>tw,X>pSR’D;td.
ph>uD;’D;oGH.*H>p>w>qgM.vDRI Iron uoH.zsX.vXrd>’Xt*D>wz.’Do’XoGH.*H>p>w>qgvDRI
x;tpD (Iron) M. w>xH.M>tDRvXw>tol.< w>n.vXtodpSR< w>t’H.’D;obhtuvkmu

vkmM.vDRI w>tD.vXw>xXEkmvDR Iron wz.ph>uD;’Do’XoGH.*H>p>w>qgohM.vDRI
w>n.*d>’D;xd;uvJmw>qgwz.’k;td.xD.oGH.*H>p>w>qgohvDRI
• w>n.*d>M.w>’Do’XtDRohcDzsdw>rHvXyh>yDRylRvXw>pk.vDRymtDR’D;w>rRoHypdR’D;w>zdC>
uoH.wz.vXw>ymyeD.ympXRtDRM.vDRI
• zdo.vXttd.vXw>vD>vXySRb.xd;uvJmw>qgtgtvD>M. weH.ub.tD0u J oH.xd;u
vJmcHbsw D Rk oXbs’D w
f >ymyeD.ympXRtDRtod;M.vDRI cDzsw
d td.’D;eD>up>tw>uqSu J qSt
D Cd
’Do’Xxd;uvJmw>qgwoh0b J .M.vDRI zdo.w-uX;vdmuGb J ;l ’D;w>[;vD>< -uX;ohtpkct
J RH
cJtHR’D;-uX;’d;cD.zH;vXu’Do’Xxd;uvJmtw>b.*mM.vDRI
6I tHo.vXw>xXEkmympXRtJRtdR'H (Iodine)
M.t&h'd.vXw>'Do'Xw>rRvdM>w>uD'D;
w>rRpJRcHzdo.tw>'d.xD.vJRxD.M.vDRI
vXzdo.tw>’d.xD.t*D>t&h’d.vXub.rRM>tJRtdR’H (Iodine) wqH;wuh>M.vDRI zdo.rh>w

rRM>tJRtdR’H rhwrh> t0Jtrd>’XtcgtJRtdR’Hrh>vDR-xK;M.b.oh.oh. zdo.utd.xD.’D;cd.Elm<
w>e>[l rhwrh> w>uwdRwJw>tw>*h>uDwz.’D;tw>’d.xD.vJRxd.upJRcH0Jph>uD;M.vDRI
w>udm,l>bd’.d w>qgM.rh>0Jw>yeD.vXtzsgxD.tJRtdR’HpRS tuh>t*DRwrHRM.vDRI ydmrk.vXtd.

’D;udm,l>bd’d.w>qgwz.M.w>b.,d.td.vXtzduvDRwJm< td.zsJ.vXtoH rhwrh> td.zsJ.
xD.zdo.vXtcd.ElmwySJRb.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 61
cDzsdw>ql;ugtHo.vXw>xXEkmvDRympXRtJRtdR’H (Iodized salt) wz.tCdu[h.ySRrd>’X‘D;zdo.
wz.vXtJRtdR’HvXtvd.b.0Jwz.M.vDRI tJRtdR’Hto H .rh>wtd.wcDymd rk.’D;zdo.wz.-uX;
w>tD.M>*H>M>bg'D;
zdo.tw>'d.xD.
rRM>tJRtdR’HuoH.vXql.cs›ySRrRw>zdwz.ttd.M.vDRI
7I zJzo
d .td.wql.tcgzdo.-uX;tD.w>
b.qXb.uwD>vDRI zJzod .ql;uhqgbD0RH
tvD>cH-uX;tD.b.w>tD.tgxD.M>tnDE>k
weHRwbsDvXtpSRuwX>wEGtH wD>ylRM.vDRI
zJzdo.wz.td.wql.tcgvDRqD’.w>< w>[XzXvl rhwrh> w>qgorl;zdwz.tcgM.t0Joh.

tD.w>wbJ’;D trd>yS>pl;ugw>tD.vXt0Jo.h tD.wh>0Jwz.wwkRvDRwDRvDRb.M.vDRI w>tHRrh>
uJxD.tgbsDzJweH.twD>ylRM.zdo.tw>’d.xD.uu,DvDR rhwrh> uywkm0JM.vDRI
t&h’d.vXw>ub.[h.*H>[h.bgzdo.td.wql.wcs›wz.vXutD.w>t*D>M.vDRI w>tHRu
rh>w>vXtuDr>h vXzdo.vXtd.wql.wz.nDE>k wtJ.’d;tD.w>b.tCdM.vDRI t&h’.d vXeu
b.[h.’k;tDzo
d .w>tD.vXtb.o;tD.0Jwz.wbsw D pJ;wohzt
J ohtbst
D gtgM.vDRI t&h’.d
vXw>ub.[h.’k;tDtgxD.tDRw>Ek>xHM.vDRI
w>ub.’k;tD.zdo.vXwql.wcsw › z.utDw>xHw>edwohzt
J ohtbst
D gtgM.vDRI w>xHo;H ed
oH;rh>w>uDw>cJte;uwX>vXzdo.vXtb.w>[XzXvlwz.t*D>vDRI w>’Do’Xw>xHoH;edoH;
ohcDzsdw>tDxHvXvXySJRySJRM.vDRI
zdo.w*Rrh>ql;uhqgbD’D;tD.w>wbJtgtgb.M.pSRoDM.w>-uX;vJRpdmtDRqlql.cs›ySRrRw>zd
ttd.M.vDRI zdo.tw,X>rh>wxJod;u’guhR’ftvD>vD>zJwcsK;t0Jtd.wql.b.tcgM.tcD
ynDrh>0Jzdo.td.wql.xD.’H;*hR*hRb.M.vDRI
62 ytd.rlcgb.oh.ng
J RD vXtb.C;'D;
w>qJ;uoH.'Do'X
w>qJ;uoH.'Do'X
ud;eH.'J;zdo. 1I7 uuG>J *Rb.oHvXw>qgvXttd.'D;uoH.'Do'XvXw>xk;xD.

ympXRtDR'D;w>rRM>tDRohnw D z.tCdvRD I zdo.vXw>qJ;M>uoH.'Do'Xwz.
M.b.w>'Do'XtDRvXw>qgvDRysRH vDRzk;wz.vXnDE>k 'k;td.xD.w>wvXwyJRS 'D;
w>oHw>yS>wz.M.vDRI zdo.ud;*R'J;td.'D;w>cG;J w>,mvXurRM>w>'Do'Xwz.
tHRM.vDRI
zdo.ydmrk.ydmcGgud;*R'J;w>ub.qJ;M>tDRuoH.'Do'Xw>qgvDRI ySRrd>'Xwz.
ph>uD;w>ub.qJ;M>tDRuoH.'Do'XvXu'Do'XvDRto;'D;tzdvX'XvD>ylRwz.
vXw>qgc.th.wH>t*D>M.vDRI
t&h'd.vXrd>y>ud;*Rub.oh.ng0Jb.rEkRtCdb.qJ;M>tzdvXuoH.'Do'X<
qJ;tcgzJv.J < w>vD>zJv.J 'D;yJRS bsvD .J M.vDRI rd>y>wz.-uX;oh.ngph>uD;vXylRzs;J
vXuqJ;M>zdo.uoH.'Do'XzJzo d .td.wql. rhwrh> w>vDRwlmvDRumtd.wrHR
rHR rhwrh> wl>b.w>tD.vDR-xK;tcg'.vJmM.vDRI
64 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
w>qJ;uoH.'Do'X
w>qJ;uoH.'Do'X
1I w>qJ;uoH.'Do'Xrh>w>vXw>ub.rRtDRvXtqdtcsM› .vDRI zdo.ud;

*Ruvd.b.0JuoH.'Do'XzJto;tcD.xH;weH.twD>ylRM.vDRI
2I w>qJ;uoH.'Do'XM. u'Do'Xzdo.wz.vXw>qgvXtvDRysRH vDRzk;w

z.M.vDRI zdo.vXtwqJ;b.uoH.'Do'Xwz.M.uwl>b.0Jw>ql;
w>qgwz.'D;uuJx.D zdo.vXtd.'D;tw>vDRwlmvDRumwpdRo; (pkc.D
uh>*DRwyh>wqSg)< w>tD.M>*H>M>bgupSRvDR0J';D uoHumHG 0JM.vDRI
3I zdo.vXtql;uhqgbDwpJ;wrS;J < teD>cdw>vDRwlmvDRumtd. rhwrh> t

w>tD.vDR-xK;wz.qJ;uoH.'Do'Xoh';D w>b.,d.tvD>wtd.b.I
ytd.rlcgb.oh.ng 65
w>qJ;uoH.'Do'X
4I ySRrd>'Xud;*Rvd.b.vXw>u'Do'XtDRvXw>qgc.th.wH>M.vDRI rd>w
*RtHRw>rh>qJ;ympXRM>tDRuoH.'Do'X0HRvH'.vJm uvd.b.tgxD.w>
qJ;w>'Do'XuoH.c.th.wHm (tetanu toxoid vaccination) M.vDRI oHu>G
oH';d uG>ql.csy› RS rRw>zdwz.vXw>[h.ul.t*D>'D;vXuqJ;b. (tetanus
toxoid) t*D>M.wuh>I
5I zJw>qJ;M>ySRw*Rb.w*RtuoH.M. w>ub.ql;ugx;qJ;'D;x;qJ;bd
vXw>[XoHtC>M.vDRI ySRud;*R-uX;rRydmxGw
J >tHRvDRI
6I zJyRS td.oud;vXw>vD>wylRCDtgtg*D>*D>M. w>qgC>u&RvDRo;cso

› 'H;
M.vDRI zdo.wz.vXtd.vXw>td.o;zJyRS td.*D>rk>*D>yRtvD>vDRqD'.
w>zJyRS b.uDb.cJ'u
J 0DR'D;w>vD>zJb.wl>b.w>wwX>wegtcgwz.
w>-uX;qJ;M>tDR ([h.tDR) uoH.'Do'XwbsDCMD .vDRI vDRqD'.w>w>
ub.[h.tDRuoH.'Do'Xorl;zd (w>qgzd) tw>qgM.vDRI
66 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
w>qJ;uoH.'Do'X
w>qJ;uoH.'Do'X
1I w>qJ;uoH.'Do'Xw>ub.rRtDRvX
tqdtcs›M.vDRIzdo.ud;*Ruvd.b.
uoH.'Do'XzJto;tcD.xH;weH.twD>
ylRM.vDRI
zdo.wz.ub.qJ;uoH.'Do'XzJteD>zdqH;'H;tcgM.vDRI zdo.w0mC.C.oHvXw>ul;z;xD
(=uufn‡macsmif;qdk;)< oXylwyloHvXzd.vHtd.w>qg'D;vGH>ylwyloH0JcDzsdzdo.vXto;p>M>w
eH.wz.oHvXw>qgorl;zdtCdM.vDRI
t&h'd.vXzdo.td.zsJ.xD.oDwz.ub.qJ;uoH.'Do'Xud;zsX.'J;vDRI rhwrh> b.wcDuoH.

qJ;rRw>wwkRvDRb.I
vXw>'Do'Xzdo.to;eH.vXtcD.xH;weH.t*D>w>uvd.b.w>qJ;uoH.'Do'X'fvmH wdRzsgvX
ttd.vXubsH;yR 69 M.vDRI w>qJ;uoH.'Do'XurRw>wkRvDRwDRvDRzJw>qJ;M>tDRvXto;
vXw>ymyeD.tcg rhwrh> bl;'D;o;eH.vXw>ymeD.tDRtcgvDRI
vXw>*h>wrHR*hRwrHR*hRtCdzo
d .w*Rrh>wqJ;b.uoH.vXvXySRJ ySRJ vXto;tcD.xH;weH.b.
M.< t&h'd.'d.r;vXw>ub.qJ;M>zdo.uoH.qJ;wohzJtohtcs›uwX> rhwrh> zJxHuD>w>qJ;
uoH.'Do'Xtrk>eHRtcgM.vDRI
xHuD>weDRw>qJ;M>uoH.'Do'Xwz.vXw>ud;tDRvXw>qJ;*hRxD.uoH.'Do'Xt*D> (booster
shots) wz.zJzdo.to;tcD.xH;weH.twD>ylRM.vDRI uoH.qJ;wz.tHRrRwkRvDRwDRvDRtg
xD.uoH.'Do'XtuH>tpDM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 67
w>qJ;uoH.'Do'XqXuwD>vXzdo.td.zsJ.xD.oDwz.t*D>
o;eH. uoH.'Do'XvXub.[h.
td.zsJ.xD.oD BCG, yd.vHtd.'D;xHuD>weDRw>qJ;M>w>'Do'Xol.nd;w>qg
(hepatitis B)
CkEGH DPT< yd.vHt. d 'D;xHu>D weDRw>qJ;M>tDR hepatitis B 'D; HIB
10 EGH DPT< yd.vH.td.'D;xHuD>weDRw>qJ;Ckmph>uD;w>'Do'Xol.
nd;w>qg (hepatitis B 'D; HIB)
DPT< yd.vH.td.'D;xHu>D weDR[h.0JuoH.'Do'XvXw>ol.nd;
w>qJ;uoH.'Do'X
14 EGH
w>qgt*D> (hepatitis B 'D; HIB)
9 vg w>qgzd (orl;zd) zJxHuD>vXpJ;zDu[.'d.xD.vJRxDwz.w>
qJ;M>tDRzJto;td. 12vg = 15 vgtcg) 'D;xHuD>weDRw>
[h.ph>uD;uoH.'Do'XvXw>n.*d>bDrJm (ief;0gzsm;a&m*g) 'D;
w>qgzdvXtzsX.'d.wuvkm rhwrh> orl;z;'d.(qif0ufouf
*sKd ufo;dk ) t*D>wz.M.vDRI
xHuD>wbh.'D;wbh.w>ymyeD.w>qJ;uoH.'Do'XtqXuwD>uvDRqDvdmto;w*RwpJ;vDRI
BCG M.[h.w>'Do'Xw>yod.qg'D;w>vdRw*hRw>qgwz.< DPT 'Do'X'H;zoH&H,X. (qHkqdk‹em) vXtrh>udm

,l>bdw>qgb.*mvXtrRwHmwmw>ogxD.ogvDR< w>ul;z;xD (=uufnmacsmif;qkd;) 'D;w>qgc.th.wHmwz.
M.vDRI
2I w>qJ;uoH.'Do'XM.u'Do'Xzdo.wz.
vXw>qgvXtvDRysHRvDRzk;wz.M.vDRI
zdo.vX twqJ;b.uoH.'Do'Xwz.M.
uwl>b.0Jw>ql;w>qgwz.'D;uuJx.D
zdo.vXttd.'D;w>vDRwlmvDRumvXeD>cd
uh>*DR (pkc.D wyh>wqSg) w>tD.M>*H>M>bg
upSRvDR0J';D uoHumHG 0JM.vDRI
uoH.'Do'XM.'Do'Xzdo.wz.vXzdo.tw>qgvXtvDRysHRvDRzk;wz.M.vDRI zdo.ud;*R'J;
Ckm'D;zdo.vXttd.'D;eD>cdu>h *DRw>vDRwlmvDRumcJvXmub.'d;M>uoH.'Do'Xw>qgC>M.vDRI
68 ytd.rlcgb.oh.ng
zdo.M.w>'Do'XtDRcDzsdw>[h.tDRuoH.'Do'XvXtqJ; rhwrh> ttD0JM.vDRI uoH.w>'D
o'Xol.xD.M>zdo.t*H>}wDqXw>'Do'XurRw>zJ'.e[h.tDRwcsK;w>qg[Jb.tDRtcgM.vDRI
zdo.vXwqJ;b.uoH.'Do'Xwz.M.urRM>0Jw>qgzd (orl;zd) wz.< w>ul;z;xD (=uufnm

acsmif;qd;k ) 'D;w>qgC>t*RvXtrRoHw>ohwz.M.vDRI zdo.vXtwl>b.w>qgtHR'D;udn>
xD.uhRwz.M.t*H>up>< w'd.xD.*hR*hRb.b.'D; rhwrh> b.wcDteD>cdu>h *DRuvDRwlmvDRum
0JxbD Md .vDRI t0Jo.h upl;uGmH to;vXcHczD sdw>tD.vDR-xK;'D;w>qgt*kRt*Rwz.tCdM.vDRI
w>qJ;uoH.'Do'X
zdo.ud;*R'J;M.w>ub.qJ;M>tDRvXuoH.'Do'Xw>qgzd (orl;zd) vXtrh>w>qgt*h>cd.oh.
wrHRvXt'k;td.xD.w>tD.vDR-xK;< cd.Elmtw>'d.xD.pJRcH'D;w>xH.'D;w>e>[ltw>uDw>cJw
z.M.vDRI zdo.vXtb.w>qgorl;zd (0ufouf) tw>yeD.rh>0Jw>ud>xD.'D;w>tzsX.*DR*DRw
z.[Jx.D 0JvXoXoD';D tgM>oXoD< wuwD>CDt0Jo.h uul;< teg'ht.h u,GR rhwrh> trJmcsH*RD w
z.vDRI w>qgorl;zd'k;td.xD.w>oHw>yS>wz.ohph>uD;M.vDRI
zdo.vXw>vD>ud;ylR'J;ub.qJ;uoH.'Do'Xyd.vH.td.M.vDRI yd.vH.td.tw>yeD.M.rh>0Jpck .D
wz.wusXRwr; rhwrh> rR[l;rR*JR'D;ok;to;qlM.qltRH wohvXRb.M.vDRI zdo.t*R (200)
vXtb.w>qgtusgw*RM.teD>cduh>*DRuvDRwlmvDRumvXtw>td.rl'DwpdRM.vDRI
w>qgc.th.wH>tbJ;xH&, H gwz.M.'d.xD.zJw>ylRvD>b.ul;b.ugvXtb.tXwz.tylR'D;
w>rh>wqJ;M>tDRuoH.'Do'XM.ySRoHuGHmohM.vDRI
• w>qJ;M>ySRydmrk.vXttd.'D;t[k;to;wz.vXuoH.c.th.wH> (tetanus toxoid) cHbDzJw
csK;'X rhwrh> zJt'XtcgM.wrh>xJu'Do'XySRrd>'Xwz.b.'D;u'Do'Xph>uD;0Jzdo.vXtd.
zsJ.xD.oDwkRvXto;td.wEGHM.vDRI
• zJzdo.to;td.CkEGHtcg< zdo.uvd.w>[h.tDR DPT tqduwX>wbsD'D;'fod;urRxDxD.
w>'Do'Xw>qgc.th.wH>t*D>vDRI
xHuD>weDRvXtd.'D;ol.nd;w>qg (hepatitis) tw>uDw>cJM.< zdo.wz.rh>wqJ;b.uoH.

'Do'Xb.'D;zdo.t*R 100 tusg 10 *RurRM>w>qgvXtw>td.rl'DpdRngM.vDRI zdo.vX
ttd.'D;ol.nd;w>qg (hepatitis) wz.nDEk>'d;M>b.0Jol.cJpX.zJto;yS>xD.tcgM.vDRI
xHuD>weDRcDzsdw>n.*d>bDrJmwz.td.tgr;tCdySRzdo.tg*Rtw>td.rltd.vXw>b.,d.
tvD>M.vDRI w>qJ;uoH.'Do'XM.}wDqXw>qgtC>ohM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 69
vXxHuD>tgbh.tylRerdeH,g (yod.nd;w>qg) vXtuJxD.cDzsd (Haemophilus influenzae type
B (HIB) )tC>M.rRoHySRzdo.qH;tg*RM.vDRI HIB w>qgC>tHR'k;td.xD.w>cd.ElmovDnd;
vXzdo.qH;uwD>ohM.vDRI w>qgC>tHRrh>w>vDRysHR'd.uwX>vXzdo.wz.t*D>vDRqD'.w>
zdo.,J>eH.qltzDvmwz.M.vDRI w>qJ;uoH.'Do'X HIB M.'Do'Xw>oHw>yS>wz.tHRohvRD I
rd>Ek>xH'D;rd>tEk>cd.xHbDbDwz.vXt[JxD.zJw>td.zsJ.zd0HRpSRoDM.'Do'Xyod.nd;w>qg< w>
[XzXvl'D;w>ql;w>qgt*Rwz.vDRI w>'Do'Xutd.0JzJzdo.tDtrd>Ek>xH'DwuwD>ngM.vDRI
w>qJ;uoH.'Do'X
bH.w.rH. A rRpXRzdo.vXu'k;cDqXw>b.*mwz.'D;'Do'Xw>rJmwxH.wz.t*D>M.vDRI
bH.w.rH. A M.w>xH.M>tDRohvXrd>tEk>xH< w>tol.< n.< w>tD.w>tDvXw>rRtDR'D;w>
Ek>xH< pl.0Hmo.weDR'D;wRol.wRo.'D;w>'d;w>v.vXtvGJ>bD'D;w>'d;w>v.vXtvGJ>vg[h
weDRM.vDRI w>vD>zJbH.w.rH. A vDR-xK;tvD>M.zdo.vXto;td.CkvgqltzDcd.wz.w>
-uX;'k;tDtDRbH.w.rH. A uoH. rhwrh> txHzJw>[h.tDRuoH.'Do'Xtcg rhwrh> zJw>[h.
uoH. 'Do'Xtrk>eHRwz.tcgM.vDRI bH.w.rH. A M.rh>w>wrHRvXt&h'd.zJw>uulpg,gbsg
orl;zd rhwrh> w>qgzdtcgM.vDRI
3I zdo.vXtql;uhqgbDwpJ;wrS;J <
td.'D;w>vDRwlmvDRumvXeD>cdu>h *DR
wz. rhwrh> w>tD.vDR-xK;wz.
qJ;uoH.'Do'Xoh';D w>b.,d.tvD>
wtd.b.vDRI
w>*h>rd>yS>vXrd>y>wz.w[JpdmtzdvXu[h.uoH.'Do'Xb.M.rh>vXzdo.tw>ud>xD.< ul;<
w>ck.b.< [XzXvl rhwrh> td.'D;w>qgt*RzJzdo.b.qJ;uoH.'Do'XteHRM.vDRI 'fvJ.*hR<
zdo.rh>ql;uhqgbDwpJ;M.w>qJ;uoH.'Do'Xoh'D;w>b.,d.tvD>wtd.b.I
wbsDwcD.ql.cs›ySRrRw>zdwz.[h.ul.0JvXw>okwqJ;M>zdo.vXeD>cduh>*DRw*hR rhwrh> w>

tD.vDR-xK;wz.vXuoH.'Do'Xw*hRb.M.vDRI w>[h.ul.tHRrh>w>vXtur.M.vDRI zdo.
vXteD>cduh>*DRvDRwlmvDRumwz.'D;tw>tD.vDR-xK;wz.M.w>qJ;M>tDRuoH.'Do'XohvDRI
w>b.,d.tvD>wtd.b.I
70 ytd.rlcgb.oh.ng
zJw>qJ;uoH.0HRM.b.oh.oh.zdo.u[D. rhwrh> tw>ud>uxD.< w>o;Ch';D tbh.uxD.*DR
rhwrh> und;xD.wpJ;zdvDRI w>tHRrh>w>vXtnDEk>uJxD.to;vDRI [h.'k;tDzdo.w>Ek>xHcJtHR
cJtHR rhwrh> [h.'k;tD.'k;tDtDRw>vXvXySJRyJSRwuh>I zdo.tw>ud>rh>xD.tgwvXM.w>u
b.vJRpdmtDRqlql.cs›ySRrRw>zdwz.ttd.M.vDRI
rh>vXw>qgzd rhwrh> orl;zdwz.rh>w>qgtvDRysHR'd.uwX>vXySRvXtw>tD.vDR-xK;wz.t*D>

tCd< w>-uX;[h.zdo.vXttd.'D;w>tD.vDR-xK;vXte;wz.M.w>ub.qJ;M>tDRuoH.'Do
'Xorl;zdw>qgM.vDRI
w>qJ;uoH.'Do'X
4I ySRrd>'Xud;*Rvd.b.vXw>u'Do'XtDRvX
w>qgc.th.wH>M.vDRI rd>w*RtHRw>rh>qJ;ym
pXR M>tDRuoH.0HRvH'.vJmuvd.b.tgxD.
w>qJ;uoH.'Do'Xw>qgc.th.wH> (tetanus
toxiod vaccination) M.vDRI oHu>G oH';d uG>
ql.cs›yRS rRw>zd wz.vXw>[h.ul.t*D>'D;
vXuqJ;b. (tetanus toxoid) t*D>M.vDRI
[D.cd.csX'Db.h w>vD>tgwDRtylRrd>wz.b.td.zsJ.xD.zJw>td.o;zJw>uqSu
J qSpD RS 0JtvD>M.
vDRI w>tHRrh>w>b.,d.vXrd>'D;zdt*D>vXurRM>w>qgc.th.wH>'D;rh>w>qgt*h>rd>yS>wz.vX
trRoHzdo.td.zsJ.xD.oDwz.M.vDRI
ydmrk.vXtd.'D;[k;o;wz.rh>wqJ;uoH.'Do'Xw>qgc.th.wH>b.M.< w>qgc.th.wH>
tbJ;xH&H,gwz.uEkmvDRqltrd>yS>tCdto;orlutd.vXw>b.,d.tvD>M.vDRI
w>qgc.th.wH>tbJ;xH&H,g rhwrh> (rsK;d atmif;a&m*gy;kd ) wz.M.'d.xD.zJw>b.ul;b.ugvX

twuqSJuqSDwz.tylRvDRI w>qgC>wz.tHRu'd.xD.0J'.zJw>rRxD.wJmzdo.t'hysHR'D;
'DvXtwuqSD rhwrh> w>wuqSDwz.xd;b.zdo.t'hysHRcd.xd;tcgM.vDRI w>yD;w>vDvXw>
uolvXw>uwHmwJmzdo.t'hysRH M.tqduwX>w>ub.rRuqSu J qSt
D RD 0HRcst
D RD rhwrh> o.tDR
vXrh.tlv.zDcd.0HRymck.vDRtDRvDRI zJzdo.td.zsJ.0HRtuwX>wEGHM.w>ub.ymzdo.t'hysHR
uqSJuqSDM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 71
ydmrk.ud;*R'J;ub.orHord;vDRto;'fod;urRvDRwH>0JvXrh>t[H;M>b.uoH.'Do'Xw>qg
c.th.wH>upD'D{gvDRI w>tHRu'Do'Xrd>'D;tzdvXttd.zsJ.xD.oDwz.M.vDRI
ydmrk.vXtd.'D;t[k;to;wz.w>[h.tDRuoH.'Do'Xw>qgc.th.wH>oh';D w>b.,d.tvD>w
td.b.I w>ub.[h.tDRuoH.w>'Do'X'fw>&J.usJRvXw>&J.vDRympXRtDR'fvmtod;vDRI
tcD.xH;wbsD zJtoh.ngvDRto;vXt'XwbsDCD
w>qJ;uoH.'Do'X
cHbsw
D bsD zJw>[H;uoH.tcD.xH;wbsD0HRtvD>cHwvg< 'D;wb.pSRM>wcsK;td.
zsJ.tzdcHEGHM.vDRI
oXbsw
D bsD zJcHbsDwbsD0HRtvD>cHCkvgwkRvX 12 vg rhwrh> zJ'XtzdvXcHw'Xt
cgM.vDRI
vG>H bsw
D bsD zJoXbsDwbsD0HRtvD>cHweH. rhwrh> zJt'Xu'D;vXcHwbsDtcgM.vDRI
,J>bsw
D bsD zJw>[H;M>uoH.vGH>bsDwbsD0HRtvD>cHweH. rhwrh> zJ'XxD.u'D;toD
wbsDtcgM.vDRI
ydmrk.zd rhwrh> ydmrk.w*Rw>rh>[h.tDRuoH.'Do'X'fw>&J.vDRusJRvDRymM>tDR,J>bsDyRJS ySRJ M.tcD

ynDrh>0Jt0Jb.w>'Do'XtDRvXtw>td.rl'DpdRngvHM.vDRI tzdwz.ph>uD;w>'Do'XtDRM>wkR
zJto;tcD.xH;pSREGH{dRM.vDRI
5I zJw>qJ;M>ySRw*Rb.w*RtuoH.M.
w>ub.ql;ugx;qJ;'D;x;qJ;yDRvX
w>[XoHtC>M.vDRI ySRud;*R'J;-uX;
rRydmxGw
J >tHRvDRI
x;'D;w>yD;w>vDvXw>w[XoHtC>*hR*hRb.M.'k;td.xD.w>qgC>vXtrRysHRrRzk;yo;orlw
z.M.vDRI vX[H.zdCDzdtylR'.vJmw>rh>eDRolx;bd'D;x;qJ;bdwz.M.w>qgvXtvDRb.,d.
wz.&RvDRto;oh0MJ .vDRI w>-uX;ol'.xJx;qJ;bd';D x;qJ;yDRvXw>[XrRoHympXRtC>wz.
{dRM.vDRI
72 ytd.rlcgb.oh.ng
6I zJyRS td.oud;vXw>vD>wylRCDtgtg
*D>*D>M.w>qgC>u&RvDRto;cs›o'H;
M.vDRI zdo.wz.vXtd.zJw>td.o;
zJyRS td.*D>rk>*D>yRtvD>< vDRqD'.w>zJ
ySRb.uDb.cJ'u J 0DR'D;w>vD>zJb.wl>
b.w>wwX>wegtcgwz.w>-uX;qJ;
w>qJ;uoH.'Do'X
M>uoH.'Do'XwbsDCDM.vDRI vDRqD'.
w>w>ub.qJ;M>tDRuoH.'Do'Xorl;zd
w>qgwz.M.vDRI
zJw>*h>td.xD.owl>uvm'D;w>uJxD.o;vXt'k;td.xD.w>b.Ch>rSH[;zsd;wz.tcgnDEk>'k;
td.xD.w>td.o;zJw>qgC>vXtb.ulb.*mohwz.tw>&RvDRto;M.vDRI vXw>M.tCd
zdo. 12 eH.qltzDvmvXtb.Ch>rSH[;zsd;wz.w>ub.qJ;M>tDRuoH.'Do'XwbsDCD< vDR
qD'.w>orl;zdw>qgwz.t*D>'D;w>ub.[h.tDRwbsDCDzJw>[JqJ;usd; rhwrh> qDvDRvD>td.
vD>qd;oDoDtcgM.vDRI
uoH.'Do'XvXw>qJ;M>tDRzJ*h>*D>tlw>td.o;wz.M.w>ub.olx;qJ;bdvXw>oltDRw
bsD*D>wz.M.vDRI
w>qgorl;zdM.ue;'d.0JzJzdo.b.w>qgvDR-xK;'D;td.zJw>vD>vXw>td.ql.td.cs›w>&J.w>
usJRwz.w*hR0JtvD>M.vDRI
• cDzsdw>qgorl;zdwz.&RvDRo;oukRq;';cs›o'H;tCdySRzdo.vXttd.'D;w>qgorl;zdw
z.M.w>ub.ymvDRqDtRD 'D;zdo.t*Rwz.'D; uG>xGo J rHord;tDRvXql.cs›yRS rRw>zdwz.
vXt'd;M>b.w>rRvdwz.M.vDRI
• w>qgorl;zdnDEk>'k;td.xD.w>[XzXvle;e;M.vDRI cDzsdw>qJ;M>zdo.vXw>'Do'XuoH.w>
qgzdtCdu'Do'XtDRvXw>[XzXvlph>uD;M.vDRI
w>qJ;M>zdo.uoH.'Do'Xtw>&J.w>usRJ tqXuwD>rh>b.wHmwm'D;wvJRo;'fw>&J.w>usRJ t
od;b.M.wJoud;w>'D;ql.cs›ySRrRw>zdwz.vXurRyJSRuhRw>[h.uoH.'Do'X'fxHuD>tw>
eJ.usJt.d tod;wuh>I
ytd.rlcgb.oh.ng 73
J RD vXtb.C;'D;
w>[XzXvl
weH.b.weH.w>[XzXvlrRoHzo d .t*RvXtuuG>J bs.J cDzst d [XzXvl0RH tvD>cH

wl>b.w>xHo;H edo;H ’D;w>tD.vDR-xK;wz.tCdvRD I zdo.wz.oHvXw>[XzXvl
w>[XzXvl
tCdtgM>’H;ySRo;yS>wz.M.rh>vXt0Jo.h txHo;H edo;H 0Jcsc› su
› vJmtCdvRD I zdo.
200 vXt’d;M>b.w>[XzXvltusgw*RM.uoHvXw>[XzXvltCdvRD I
w>[XzXvlM.td.xD.cDzsdy,l>vDRb.w>qgC>wz.’D;w>C>wz.tHR[JvXw>
th.w>qH.usgM.vDRI w>tHRtd.xD.nDE>k to;cDzsdw>pl;uGmH w>th.w>qH.vXw
ylRwzsJ;< wtd.’D;w>&J.w>usJR< w>uqSu
J qSpD RS rhwrh> xHwuqSu
J qSD rhwrh> zd
o.wz.wtDb.rd>Ek>xHtCdvRD I zdo.vXttDxrJ >d Ek>xHwz.M.wrRM>w>[X
zXvlnn D b
D .M.vDRI
[H.zdCzD ’d ;D ySRw0Xrh>rRoud;w>Ckm’D;rh>rRM>w>rRpXRvXy’d.’D;ursX>obsu
› &X
wz.ttd.M.t0Joh.rRw>uoh’d.’d.rk>rk>vXu’Do’Xw>td.o;vXt’k;td.
xD.w>[XzXvlwz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 75
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
w>[XzXvl
1I w>[XzXvlrRoHzod .cDzsdw>xHw>edwz.[;xD.vXzdo.teD>cdu>h *DR
w>[XzXvl
tCd’;k td.xD.w>xHo;H edo;H vXzdo.tylRM.vDRI zJw>[XzXvlp;xD.

wcDt&h’.d vXw>ub.[h.tgxD.zdo.w>xHw>edwz.’D; wuwD>CDw>
ub.[h.’k;tD.tDRw>tD.w>tD’;D w>xHw>edvXttD.0J’t f nDE>k tod;
vDRI
2I we.&H.twD>ylRzdo.rh>th.qg (th._yd) tgbsD’;D w>oG.H rh>y.vXtth.

tusgM.urh>w>vDRb.,d.vXzdo.t*D>vDRI w>uvd.b.*h>*D>tlw>
rRpXRowl>uvm vXql.csy› RS rRw>zdvX’d;M>w>rRvdwz.ttd.M.vDRI
3I w>[h.'k;tDr>d Ek>xHurRpSRvDRw>[XzXvlvXte;'D;uJx.D cJtRH cJtRH M.

vDRI
76 ytd.rlcgb.oh.ng
4I zdo.vXtd.'D;w>[XzXvlwz.-uX;tD.w>tD.wy,lmCD'tf nDE>k tod;
M.vDRI zJzo
d .udn>xD.uhRvXw>[XzXvlM.tpSRuwX>zdo.uvd.
b.tgxD.0Jw>tD.wbsDtgM>'H;w>tD.vXttD.0JvXtylRuGmH M.vDRI
5I zdo.w*Rph>uD;b.uG>qX.rJmw>[XzXvlvXte; rhwrh> [XzXvl,mH ,Hm

xXxXM.ub.tD ORS tHo.xH rhwrh> uoH.zD.vXb.w>[h.tDRvX
w>[XzXvl
ql.cs›yRS rRw>zdvXt'd;M>b.w>rRvdwz.ttd.{dRM.vDRI w>[XzXvl
uoH.t*Rwz.M. tgwuh>w>oltRD wM>wkRvDRwDRvDR'D;rRqgzdo.oh
0JM.vDRI
6I vXw>'Do'Xw>[XzXvlt*D>w>th.w>qH.wz.w>-uX;uGmH vDRtDRqlw>
[;vD>ylR rhwrh> cl.vDRuGmH tDRM.vDRI
7I w>td.'D;w>uqSu J qSMD .'Do'XySRvXw>[XzXvlw>qgohM.vDRI w>u

b.ohp'k ;D csgod';D xH rhwrh> csg'D;xHuqSu
J qSzD zJ .D w>th.w>qH.0HRtvD>cH
'D;wcsK;zD.w>tD. rhwrh> 'k;tD.zdo.w>tD.wz.tcgM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 77
w>upD.vXtrRpXRw>
w>[XzXvl
1I w>[XzXvlrRoHzod .cDzsdw>xHw>ed
wz.[;xD.vXzdo.teD>cdu>h *DRtCd
'k;td.xD.w>xHo;H edo;H vXzdo.tylR
M.vDRI zJw>[XzXvlp;xD.wcDt&h'.d
vXw>ub.[h.tgxD.zdo.vXw>xH
w>edwz.'D;wuwD>CDw>ub.[h.'k;
w>[XzXvl
tD.tDRw>tD.w>tD';D w>xHw>ed't f tD.

ym0JvXtnDE>k wz.tod;M.vDRI
zdo.w*Rwe.&H.rh>th.qgtd.’D;txHoXbsD rhwrh> tgM>oXbsDM.zdo.t[XzXvlvHM.vDRI

zdo.th.qgvDRvXtxH’H;tg< w>[XzXvlwcgtHR’H;vDRysHR0JM.vDRI
ySRweDRqdurd.0JvXw>tDw>xHw>edM.rRe;xD.w>[XzXvlvDRI w>tHRwb.b.I zdo.vXt

td.’D;w>[XzXvlw>qgwz.w>-uX;’k;tDtRD w>xHw>edwohzt J ohwbsDtgtgwkRvXt[XzXvl
ywkmuGHm0JM.vDRI w>tDxHtgtgrRpXR’fod;urRySJRuhRw>xHvXtvDRoH;uGHmzJt[XzXvltcg
M.vDRI
w>xHw>edvXzdo.[XzXvlwz.-uX;tD0JM.rh>
• rd>Ek>xH (rd>-uX;’k;tDtzdtgM>’H;t’k;tDnDEk>0J)
• w>csx D H
• rhRxH
• wRolwRo.txH
• v.z;xHvXw>usJpRS v;z;oH;’D;tHo.qXwpJ;
• CDRxH
78 ytd.rlcgb.oh.ng
• xHvXtuqSJuqSDwz.< w>rh>qdurd.vXxHwuqSDb.M.w>urRuqSJuqDSxD.tDRcDzsd
w>csDrHtDR rhwrh> w>yHS>M>tDRvDRI
• ORS tHo.xHvXw>usJ.usDtDR’D;xHuqSDwz. (uG>vHmwdRzsgvXubsH;yR 83 ylR)
vXw>u[;qS;J w>xHo;H edo;H t*D>zdo.vXttDr>d Ek>xHwz.w>-uX;’k;tDtRD rd>Ek>xHct J RH cJtRH ’D;zd

o.vXt*Rwz.wcDub.tDw>vXvmwz.tHRzJwbsDv>v>vXtth._ydvDR’D;txHwz.t
cgvDRI
• zdo.vXto;td.cHe.H qltzDvmwz. = ub.tDxv H XvDczD ;’d.vG>H ylwyl rhwrh> xHc;G w0m
tbX.pXRvDRI
• zdo.vXto;td.cHeH. rhwrh> tgM>cHeH. = xHcG;z;’d.w0m rhwrh> ‘DwcG;
w>xHw>edwz.M.w>ub.’k;tDtDRvXxHcG;vXtuqSDwz.tylRvDRI w>w-uX;’k;tDw>Ek>xHy
vDeDwbsDb.I eub.rRuqJSuqSDyvD’DzsX.M.uD0J’d.r;’D;yvDvXwuqSDb.M.’k;uJxD.w>
[XzXvlw>qgM.vDRI
w>[XzXvl
zdo.rh>bS;d M.ySRuG>xGzJ o
d .-uX;td.cd;trHe;H (10) ‘D;p;xD.[h.’k;tDu’guhRw>txHu,Du,Dw
bsDwuGH;zdM.oh0JvDRI
w>ub.’k;tDzdo.w>xHtgtgwkRvXw>[XzXvlywkmuGHmto;M.vDRI
w>[XzXvlM.nDEk>td.ywkm0JzJoXoD rhwrh> vGH>oDtvD>cHM.vDRI w>[XzXvJR< [XzXvlrh>tgM>

wEG’H ;D ySRuG>xGzJ o
d .wz.-uX;Chw>rRpXRvXql.csy› RS rRw>zdvXt’d;M>w>rRvdwz.ttd.M.vDRI
2I we.&H.twD>ylRzdo.rh>th.qgvXtxH
tgbsD'D;toGH.rh>y.vXtth.tusgM.
urh>w>vDRb.,d.vXzdo.t*D>vDRI w>
uvd.b.*h>*D>tlw>rRpXRowl>uvmvX
ql.cs›yRS rRw>zdwz.vXt'd;M>b.w>rRvd
wz.ttd.vDRI
rd>y>wz.-uX;rRM>w>rRpXRvXql.cs›ySRrRw>zdwz.ttd.owl>uvmzJzdo.w*R
• th.qgxJtxHvXwe.&H. rhwrh> cHe.&H.twD>ylR
ytd.rlcgb.oh.ng 79
• th.qgy.Ckm’D;toGH.
• bS;d cJtRH cJtRH
• td.’D;tw>ud>
• o.0HRAo;tlxHe;e;uvJm
• wtJ.’d;tDxH
• *h>vdmvXutD.w>
• zdo.trJmcsHvDRutd
• zsgvXt*H>p>’D;w>bS;H w>wDRto;
• w>[XzXvltgM>wEGHwz.tcgvDRI
zdo.rh>td.’D;w>yeD.vXx;wrHRrHRvH’D;w>uvd.b.ql.cs›ySRrRw>zdwz.tw>rRpXRcs›o’H;
M.vDRI wuwD>CDw>-uX;[h.’k;tDzdo.qH;vX ORS tHo.xH’D;w>txHtedt*Rwz.M.vDRI
zdo.rh>th.qgvXtxHtbsDtgtgvXwe.&H. rhwrh> cHe.&H.twD>ylR’D;bSd;M.b.oh.oh.urh>
0J’.tb.w>vlb;dS w>qgM.vDRI w>vlb;dS w>qgM.rRoHzo
d .vXpSRe.&H.twD>ylRohvRD I Chu
oH.uoDtw>rRpXRwbsDCDwuh>I
w>[XzXvl
• w>[XzXvlb;dS w>qgM.&RvDRo;vXySRw0XtylRcso › ’H; cDzsx

d ’H ;D w>tD.vXwuqSu
J qSw
D z.
M.vDRI w>[XzXvlbSd;uJxD.zJw>td.o;vXwuqSJuqSD’D;ySReD.*H>tgwvXM.vDRI
• w>tywD>td.0JvGH>cgvXturRywkmuGHmw>qgvlbSd;’D;w>[XzXvlwz.M.rh>0J
1I xXEkmvDRw>th.w>qH.vXw>[;vD>ylR rhwrh> cl.vDRtDRvX[D.cd.vm
2I ohepk’D;csgod (q;yF.) ‘D;xHzJezD.b.w>th.wz.0HRtvD>cHwuh>I
3I olxHvXtuqSD
4I ohw>tD.uqSJuqSD< td;tzH; rhwrh> zDrHtDRcJvXmwuh>I
3I w>[h.'k;tDr>d Ek>xHurRpSRvDRw>[XzXvl
vXte;'D;uJx.D cJtRH cJtRH M.vDRI
zdo.vXtb.w>[XzXvlw*Rt*D>w>tD.w>tDt*hRuwX>rh>0Jr>d Ek>xHM.vDRI rd>tEk>xHyRJS ‘D;w>

tD.M>*H>M>bg’D;uqSJuqDS’D;rRpXRvXu}wDqXw>ql;w>qg’D;w>b.*mwz.M.vDRI
zdo.qH;vXw>’k;tDxJrd>Ek>xHwz.M.wb.w>[XzXvlw>qgnDnDb.I
80 ytd.rlcgb.oh.ng
rd>tEk>xH’Do’Xw>xHoH;edoH;’D;w>tD.vDR-xK;wu;’H;b.rRySJRM>u’guhRw>xHw>edwz.vDRI
rd>wz.wbsDbsDw>[h.ul.tDRvXzdo.t[XzXrh>vlub.[h.pSRvDR0Jrd>Ek>xHvDRI w>[h.ul.
tHRrh>w>[h.ul.vXtur.vDRI zJzo d .b.w>[XzXvltcgtrd>ub.[h.’k;tDtEk>tgM>’H;tnD
Ek>[h.’k;tD0Jtod;M.vDRI
4I zdo.vXttd.'D;w>[XzXvlwz.-uX;
tD.w>tD.wy,l>CD'tf nDE>k tod;M.vDRI
zJzo.ud
d n>xD.uhRvXw>[XvlM.tpSR
uwX>zdo.uvd.b.tgxD.0Jw>tD.wbsD
tgM>'H;w>tD.vXttD.0JvXtylRuGmH M.vDRI
zdo.vXt[XzXvlwz.tw,X>pSRvDR0J’;D tw>tD.vDR-xK;0Jcs›o’H;vDRI zdo.vXtb.w>[X

zXvlw*Rub.tD.0Jw>tD.w>tD’;D w>xHw>edwz.yJRS ttD.0JuMJ .vDRI w>tD.w>tDurRpXRtDR
vXuywkmuGHmw>[XzXvl’D;bsg0Jcs›o’H;t*D>M.vDRI
w>[XzXvl
zdo.vXt[XzXvlwz.b.oh.oh.wtJ.’d;tD.w> rhwrh> bS;d 0JtCde[h.’k;tD.b.tDRw>uuD
M.vDRI zdo.to;rh>td.CkvgC.C. rhwrh> to;rh>yS>M>CkvgM.rd>y>’D;ySRuG>xGt
J RD wz.-uX;
[h.oq.xD.zdo.wz.tcHvXutD.w>tD.wohzJtohtbsDtgtg’D;[h.tDRw>tD.vXt
uykm< w>rRbsJ;tDR rhwrh> w>tD.vXzdo.tD.0JbJwz.wuh>I w>tD.oh.wz.tusg-uX;y.
Ckm’D;tHo.wqH;wuh>vDRI w>tD.vXtuykmwz.nDvXw>utD.tDR‘D;txHtedy.tgM>’H;w>
tD.vXtudRwz.vDRI
w>tD.vXzdo.[XzXvlw*R-uX;tD.0Jwz.rh>0Jw>tD.vXtd.’D;tpJRwz.’ftrh>bk{Rd [k{Rd M.w>

rRbs;J tDR0HRymzS.d Ckm’D;obhtuvkmuvkm< n.< w>tD.vXw>zDrt
H RD *hR*hR< w>Ek>xHq.H ’D;wRol
wRo.wz.vDRI w>xXEkmvDRodvXeD.wXRxJw>Ek>xHwwXR rhwrh> cHwXRql[o k ;’D;w>’d;w>v.
wz.tusgohvRD I w>tD.wz.w>ub.uwJmuwDRtDRzJwcsK;w>’k;tD.tDR (w>tD.toD) ‘D;w>
ub.[h.’k;tD.tDRweHR,J>bsD rhwrh> CkbsDM.vDRI
zJzo
d .t[XzXvlbsguhRwpk< w>ub.[h.’k;tD.tgxD.uhRtDRw>vDRI zJtuwD>tHRzdo.ub.
tD.tgxD.w>weHRwbsDtgM>tylRuGHm rhwrh> ‘k;tDtgxD.tDRrd>Ek>xHtpSRuwX>vXcHEGHtwD>ylR
vDRI w>tHRurRySJRu’guhR*H>bg’D;w>tD.M>*H>M>bgvXt[gr>wz.zJt[XzXvltcgM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 81
tpSRuwX>zdo.M.tw,X>rh>wtd.u’guhR’ftvD>vD>b.M.w>wJvXzdo.bsguhRwoh
‘H;b.vDRI
bH.w.rH. A uoH.zsX.’D;bH.w.rH. A wz.M.rRpXRzdo.vXuudn>xD.uhRvXw>[XzXvl

M.vDRI w>tD.vXty.Ckm’D;bH.w.rH. A wz.rh>0Jrd>Ek>xH< w>tol.< n.< w>tD.vXw>
rRtDR’D;w>Ek>xH< wRolwRo.’D;w>’d;w>v.vXtvGJ>bD*DR rhwrh> bD’D;w>’d;w>v.vXtvGJ>
vg[hwz.M.vDRI
5I zdo.w*Rrh>b.uG>qX.rJmw>[XzXvl
,Hm,HmxXxXM.ub.tD ORS tHo.xH
rhwrh> uoH.vXb.w>[h.tDRvXql.cs›
ySRrRw>zdvXt'd;M>b.w>rRvdwz.ttd.
{dRM.vDRI w>[XzXvluoH.t*Rwz.M.
tgwuh>w>oltRD wM>wkRvDRwDRvDR'D;rRqg
w>[XzXvl
zdo.oh0JM.vDRI
w>[XzXvlM.nDEk>bsguhR’.tw>zJpSRoDtwD>ylRM.vDRI w>vDRysHRteD>uD>M.rh>0Jw>xHw>ed’D;
w>tD.M>*H>M>bgwz.[gr>uGmH vXzdo.teD>cd’;D w>tHR’k;td.xD.w>xHo;H edo;H ’D;w>tD.vDR-xK;
M.vDRI
rhwrh>vXql.cs›yRS rRw>zdvXM>b.w>rRvdwz.[h.uoH.tCdw>wb.[h.’k;tDzo
d .[XzXvl
wz.vXuoH.zsX.uoH.rRoHw>C> rhwrh> uoH.t*Rwz.M.b.I
usJvXw>,gbsgw>[XzXvlt*hRuwX>M.rh>w>tDw>xHw>edtgtg’D;tD ORS tHo.url.vXw>

usJtDR’D;xHwz.M.vDRI
ORS tbd.wz.rh>wtd.b.wcDw>ulpg,gbsgw>xHo;H edo;H ohcz

D sw
d >[h.tDRw>usx
J v
H Xw>usJ
tDR‘D;tHo.qXvXeD.wXRusw
J >Ek>xHtcd.’lCC
l v
l >HG wXR< ‘D;tHo.vXw>uJstRD w>Ek>xHe.D wXRw
0m0HRusJtRD vXxHtuqSw
D vHxX.M.vDRI yvD>o;vXeusJw>txHr>h vXtHo.qXrh>tgwvXM.
urRb.’dqgzdo.M.vDRI w>usJxHtHRw>rh>usJtDR’D;xHtgtgM.rRb.’dqgzdo.woh’D;tHo.
xHtw>rRtw>wkRvDRwz.upSRvDRxJwpJ;zdvDRI
82 ytd.rlcgb.oh.ng
w>qgorl;zdwz.nDEk>’k;td.xD.w>[XzXvlvXte;wz.M.vDRI w>rh>qJ;qdM>zdo.wz.
vXw>’Do’Xw>qgorl;zd’D;u’Do’XpXRuhR0Jw>[XzXvlvXtuJxD.’ftHRwuvkmM.vDRI
ORS tHo.xHw>usJxH
xHvRD qDvXw>[XzXvlt*D>
ORS tHo.xHM.rh>w>rEkRvJ.I
ORS tHo.xHM.rh>0Jto H .Chx’D ;D zJw>ust
J RD ’D;xHvXtuqS’D ;D ’k;tDtRD M.urRpXRzdo.vXtrd>
yS>txHoH;edoH;cDzsdw>[XzXvlwz.M.vDRI
w>rRM> ORS tHo.xHohzJvJ.I

vXxHuD>tgbh.tylR ORS tbd.wz.w>rRM>tDRvXuoH.’X;wz.< w>qguoH.us;< vXzFg
ylR’D;us; wz.tylRvDRI
vXurR ORS txHt*D>
w>[XzXvl
1I xXEkmvDR ORS txX.vXxH’XvXtuqSw D zsX.tylRwuh>I uG>usvJ Xeub.usw J >url.vX
xX.tuyR’D;xXEkmvDRxHuqSDvXw>-uX;xXEkmtDRwuh>I w>xXEkmxHrh>pSRwvXM.urR
e;xD.w>[XzXvloh0JM.vDRI
2I usJ ORS tHo.xHxx J wH rHR{dRwuh>I wb.usJ ORS ‘D;w>Ek>xH< w>csx
D <H wRol.wRo.txH
rhwrh> w>qXxHwz.tusgw*hR< wb.xXEkmtgxD.tHo.qXw*hRI
3I cGJ;cG;*hR*hRwuh>I xXEkmvXvDcDuqSDtylR’D;’k;tDtDRwuh>I wb.olyvDw*hRI
eub.[h.'k;tD ORS tHo.xH'fvJ.I

[h.*H>[h.bgzdo.vXutDw>xHwohzJtohtcs›uwX>wuh>I
zdo.vXto;td.cHeH.wz.tpSRuwX>ub.tD0JxHvXcG;vGH>ylwyl rhwrh> w0mzJtth.qgvDR

0J’D;txH0HRtvD>cHM.vDRI
zdo.vXto;td.cHe.H ’D;tgM>cHe.H wz.ub.tD0x

J v
H XxHc;G z;’d.w0m rhwrh> ‘DwcG;zJtth.qg
vDRvXtxH0HRtvD>cHM.vDRI
w>[XzXvlnDEk>td.ywkmzJoXoD rhwrh> vGH>oD0HRtvD>cHM.vDRI
zJwEGH0HRtvD>cHrh>wywkmb.M.ub.xH.vdmwJoud;vdmo;'D;ql.cs›ySRrRw>zdwz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 83
6I vXw>'Do'Xw>[XzXvlt*D>w>th.w>qH.
wz.w>-uX;uGmH vDRtDRqlw>[;vD>ylR rhwrh>
cl.vDRuGmH tDRM.vDRI
zdo.’D;o;yS>wz.u,l>vDRb.0Jw>qgC>vXt’k;td.xD.w>[XzXvlzw J >th.wz.b.tXxHt<D
w> tD.< pk< oyXRvDcD rhwrh> w>vD>vXw>uwJmuwDRw>tD.w>tDwz.M.vDRI o.bkvgwz.
vJRpD>vDRvXw>th.tvdR0HR[JuRh pD>vDRu’guhRvXw>tD.w>tDwz.tusg’D;vXus’J t
f RH t0Jo.h
pdmcDw>C>vXt’k;td.xD.w>[XzXvlohM.vDRI w>ub.u;bXw>tD.w>tD’D;xHwz.'fod;
o.bkvgwz.pD>vDRvXtvdRwoht*D>M.vDRI
w>th.w>qH.ud;rHR’J;’D;zdo.qH;zdwz.tth.’.vJmtd.’D;tC>tCdvRD ysHR0JM.vDRI zdo.rh>w

olw>[;vD>’D;th.qgvDR0J’.vXw>csXM.w>ub.xGgpDuGHmtDRwbsDCDvDRI 0HRxXEkmvDRtDRql
w>[;vD> rhwrh> cl.vDRuGHmtDRM.vDRI w>rh>ymw>[;vD>uqSJuqSDM.u’Do’XeRvXw>qgok
w&RvDRo;w*hRt*D>M.vDRI
w>[XzXvl
w>vD>zJw>[;vD>wtd.b.M.ySRo;yS>’D;zdo.wz.-uX;th.qg,HR,HR’D;[H.CD< usJ{dRuylR{dR<
xHtd.w>tvD>’D;w>vD>zJzdo.vdmuGJwz.’D;w>-uX;cl.vDRtDRvX[D.cd.vmM.vDRI
ySRw0XvXwtd.’D;w>[;vD>wz.M.-uX;qdurd.0JvXubDSxD.oud;0Jw>[;vD>wz.M.vDRI
w>vD>vXerRM>xH{dRed{dRwz.M.w>ub.ymtDRuqSJuqSD’D;ymtDRvXtylRzsJ;’D;q.zduD>
zd’D;ySRunDth.wz.M.vDRI
7I w>td.'D;w>uqSu J qSMD .'Do'XySRvX

w>[XzXvloMh .vDRI w>ub.ohp'k ;D
csgod';D xHuqSuJ qSzD zJ .D b.w>th.
w>qH.0HRtvD>cH';D wcsK;zD.w>tD.
rhwrh> 'k;tD.zdo.w>tD.tcgM.vDRI
w>ub.ohp’k ;D csgod’;D xHzw

J >th.qg0HR< zJw>ohzo
d .tcH0RH ’D;wcsK;zJw>’k;tD.zdo.w>td.w>tD
rhwrh> tD.w>tcgM.vDRI
84 ytd.rlcgb.oh.ng
zdo.qH;zdwz.nDE>k xXEkmtpkvXtudmylRtCdt&h’.d vXw>ub.ym[H.uqSu
J qS’D ;D vDRqD’.
w>wcsK;’k;tD.zdo.w>tD.tcguohM>zdo.tpk’D;xH’D;csgodwz.M.vDRI
w>uqSJuqSDw>rRt*Rwz.ph>uD;’Do’Xw>[XzXvlohM.vDRI
• w>ub.uwJmuwDRw>tD.’D;zDtRD rHrzH w J csK;tD.tDRM.vDRI w>tD.tqGw H z.M.‘k;td.xD.

w>[XzXvlw>qgtC>ohM.vDRI w>tD.vXw>zDtRD cHe.&H.0HRtvD>cHwz.M.w>rh>wymtDR
ud>ud>vXRvXR rhwrh> ck.ck.b.’D;w*hRvXutD.tDRt*D>b.vDRI
• w>wyS>D < w>wCmcJvXmM.w>ub.cl.vDRtDR< ‘G.J tltRD rhwrh> uGmH vDRtDRvXw>vD>vXtylR
zsJ;’fod;uywkmo.bkvgvXt&RvDRw>ql;w>qgwz.t*D>vDRI
w>[XzXvl
ytd.rlcgb.oh.ng 85
J RD vXtb.C;'D;
w>ul;< w>ck.b.'D;
w>ql;w>qgt*Rwz.
w>ul;< w>ck.b.< udm,l>bdqg’D;egth.xH,RG wz.M.rh>w>vXtuJx.D nDE>k vX
zdo.tw>td.rl’;D nDE>k wrh>w>vXte;xJM.b.vDRI
b.q.b.wbsb D s<D w>ul;’D;w>ck.b.wz.rh>w>yeD.vXtymzsgxD.w>qgvX

te;wz.‘ftrh>yod.w>ck.b. rhwrh> w>yod.qgwz.M.vDRI zJteH. 2000
twD>ylRzdo.,J>eH.tzDvmcHuvD>*RM.oHvXuvHRusdR (w>uogxD.uogvDR
w>ql;w>qgt*Rwz.
tusdR) wz.tw>b.*mtCdM.vDRI
w>ul;< w>ck.b.'D;
ytd.rlcgb.oh.ng 87
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
w>ul;< w>ck.b.'D;w>ql;w>qgt*R
wz.
1I zdo.vXtul; rhwrh> w>ck.b.wz.w>ub.ymtDRvXRvXRzd’;D [h.*H>
[h.bgtDRvXutD.w>’D;utDw>wohzt
J ohM.vDRI
2I wbsb D sw
D >ul;’D;w>ck.b.wz.rh>0J w>qgvXte;wz.tw>yeD.M.vDRI
w>ql;w>qgt*Rwz.
w>ul;< w>ck.b.'D;
zdo.vXtuogcsc› s› rhwrh> uoguDucD cJ w

J z.utd.’D;yod.w>ck.vXt
rh>yod.w>b.*mM.vDRI w>qgwz.tHRrh>w>b.,d.vXto;orlt*D>t
Cdzod .uvd.b.w>ulpg,gbsgwbsDCzD w J >qg[H.M.vDRI
3I [H.zdCDzdwz.’Do’XpXRyod.w>ck.b.ohcDzsdub.rRvDRwH>0JvXzdo.
utDb.trd>Ek>zJtcD.xH;Ckvg’D;zdo.wz.td.’D;*H>bg’D;w>qJ;ympXR
M>tdRD uoH.’Do’XM.vDRI
88 ytd.rlcgb.oh.ng
4I zdo.w*Rrh>ul;vXtChxMD .w>ub.qSXtDRqlw>qg[H.wbsDCv
D RD I
zdo.utd.’D;w>yod.qgvXtrh>w>b.*mvXyod.wuyRM.vDRI
5I zdo.’D;ydmrk.vXt’Xwz.t*D> vDRqD’.w>w>b.,d.td.zJteXb.ng
ol; rhwrh> rh.tlv.k vXySRzDt.D w>wz.tCdvRD I
w>ql;w>qgt*Rwz.
w>ul;< w>ck.b.'D;
ytd.rlcgb.oh.ng 89
w>upD.vXtrRpXRw>
Aw>ul;< w>ck.b.'D;
Aw>ql;w>qgt*Rwz.
1I zdo.vXtul; rhwrh> w>ck.b.wz.
w>ub.ymtDRvXRvXR'D;[h.*H>[h.bg
tDRvXutD.w>tDw>wohzt J ohM.vDRI
zdo.qH;zdwz.M.trd>yS>tw>ud>vDRcs›nDu’.vDRI zJzdo.ul; rhwrh> w>ck.b.tDRM.w>u

b.rRvXRtDR*hR*hRM.vDRI
zdo.vXtul;< w>ck.b.< eg’ht.h xH,RG rhwrh> tudm,l>bdqg’D;tuog’ftnDE>k wz.w>ulpg

tDRvX[H.oh’;D wvd.tD’.vJmuoH.b.I w>ub.ymt0Jo.h vXRvXRzdb.q.wb.vXRtg
wvXb.I w>ub.’k;tD.’D;’k;tDph>uD;tDRw>tD.w>tDvXtD.vXtDM.vDRI w>ub.[h.’k;tD
w>ql;w>qgt*Rwz.
w>ul;< w>ck.b.'D;
t0Joh.xJ’.uoH.zD.vXw>[h.tDRvXuoH.o&.wz.M.vDRI
zdo.vXtw>ud>xD.wz.w>ub.xGgM>tDR rhwrh> ‘k;vk.tDRxHvXtck.b.q.wb.ck.w

vXb.I w>vD>zJt.d ’D;w>n.*d>wz.M.w>ud>xD.M.rh>w>vXtvDRb.,d.vDRI ql.cs›yRS rRw>
zdub.orHord;uG>ySRzdo.wbsDCDvDRI
w>ub.rRuqSDzdo.vXtul;’D;w>ck.b.tDRwz.teg’hcJtHRcJtHRvDRqD’.w>zJtD.w>tcg
rhwrh> urHtcgvDRI w>rh>pk.pD.M.uog0JurkmwpJ;tCdzdo.rh>uogEkmxHcsDo0HM.rRpXRtDR
ohvDRI b.q.wb.rh>xHvXtuvmtzXrk>b.I
zdo.vXtnDE>k wz.w>ul; rhwrh> w>ck.rh>b.tDRM.uuDvXutDr>d Ek>xHt*D>vDRI b.q.w>

’k;tDrd>Ek>xHrRpXRzdo.vXu’k;vdmto;’D;w>ql;w>qg’D;t&h’d.vXzdo.tw>’d.xD.t*D>vDRI
vXw>M.tCdr>d -uX;’k;tDtzdE>k cJtRH cJtRH vDRI zdo.ql;Ek>rh>wohM.w>ub.qH;M>rd>Ek>xHvXxH
cG;vXtuqS’D ;D w>ub.’k;tDtRD w>Ek>xHvXxHc;G ylRM.vDRI
90 ytd.rlcgb.oh.ng
zdo.vXw>w’k;tDtDRrd>Ek>xHwz.w>-uX;[h.*H>[h.bgtDRvXutD.wpJ;wpJ;cJtHRcJtHRvDRI
zJt.d ql.xD.uhRM.w>ub.’k;tD.tDRrhRtgxD.weHRwbst
D pSRuwX>vXwEGt
H wD>ylRvDRI zdo.
tw,X>rh>wwkRu’guhR’ftvD>vD>b.M.w>wJvXtd.ql.xD.uhR*hR*hRwohb.I
w>ul;’D;w>ck.b.wz.M.&RvDRto;cs›o’H;vDRI ySRvXtul;’D;w>ck.b.wz.ub.[;qSJ;
vXuul;< uqJ rhwrh> uxlySJmw>vXzdo.tuyRM.vDRI
2I wbsDbsDw>ul;'D;w>ck.b.w>wz.M.
rh>w>qgvXte;wz.tw>yeD.vDRI
zdo.vXtuogcsc› srh› wrh>uoguDucD cJ J
wz.utd.'D;yod.w>qg< b.w>qgvX
trh>yod.w>b.*mM.vDRI w>qgwz.tHR
rh>w>b.,d.vXo;orlt*D>tCdzo d .
uvd.b.w>ulpg,gbsgwbsDCzD w J >qg[H.
M.vDRI
tg’.w>wuh>w>ul;< w>ck.b.< w>udm,l>bdqg’D;eg’hth.,GRwz.wvd.uoH.uoDb.’D;
w>ql;w>qgt*Rwz.
ubsguhR0JvDRI b.q.w>qgoh.wz.tHRrh>0Jyod.w>ck.b.tyeD.ohph>uD;tCduvd.b.0J
w>ul;< w>ck.b.'D;
vXuoH.rRoHw>C>M.vDRI
uoH.o&.Aql.cs›yRS rRw>zdwz.rh>[h.uoH.rRoHw>zdC>vXu,gbsgyod.w>ck.b.t*D>M.
t&h’d.vXuydmxGJw>eJ.usJ’D;[h.tDzdo.uoH.’fuoH.uo&.eJ.tDRwkRtvXmM.vDRI zJ
tDuoH.tbX.pXRzdo.rh>udn>xD.b.q.ub.’k;tDwkRuoH.vXmwpkvDRI
zdo.tg*RoHvX[H.ylRcDzsdyod.nd;w>qgtCd'D;rh>vXySRuG>xGJtDRwz.woh.ngvXw>qgtHR
e;xJvJ.’D;vd.b.w>ulpg,gbsgtDRwbsDCDb.tCdvDRI w>’Do’Xzdo.t*RvXtuvD>w
z.tw>oHcDzsdyod.w>b.*moh0JzJ<
• rd>y>’D;ySRuG>xGw
J >wz.oh.ngvXw>uogcsc› s’› ;D ql.ql.M.rh>0Jw>vDRb.,d.tyeD.‘D; vd.
b.0Jw>ulpg,gbsgtDRowl>uvmvDRI
• rd>y>’D;ySRuG>xGJw>wz.oh.ng0Jub.vJRulpgzdo.zJvJ.I
ytd.rlcgb.oh.ng 91
• w>rRpXRvXql.cs›wuyR’D;w>rRoHw>qgC>vXtySR› b.wz.td.uwJmuwDRto;xDbd
tCdvRD I
zJw>vXvmwz.td.xD.M.w>ub.vJRpdmzdo.qlw>[h.uoH.’X; rhwrh> uoH.o&.t

td.vDRI
• zdo.uogcs›’d.M>’H;tnDEk>tod; = zdo.vXto;td.cHvgwkRwqHcHvgwz.wrHeH;uog
tbD (50) rhwrh> tgM>tM.< zdo.vXto;td.wqHcHvgwkR,J>eH.wz.wrHeH;uogtbD
(40) rhwrh> tgM>tM.I
• zdo.uoguDuDcJcJ rhwrh> *kmuogM>0JuvHR
• zJzdo.uogEkmuvHRtcgto;egyS>vXtzDvmwcDvDRutdEkm rhwrh> zsgvDR*m’ft[XzX
ok;xD.ok;vDRto;
• zdo.ul;tgM>cHEGH
• zdo.tD.Ek> rhwrh> tDxHwoh
• zdo.bSd;cJtHRcJtHR
3I [H.zdCzD w
d z.'Do'XpXRyod.w>ck.b.ohczD sd
ub.rRvDRwH>0JvXzdo.utD.b.trd>Ek>xH
zJttd.zsJ.tcD.xH;Ckvg'D;zdo. wz.td.'D;
w>ql;w>qgt*Rwz.
w>ul;< w>ck.b.'D;
*H>bg'D;w>qJ;M>tDRuoH.'Do'XvHM.vDRI
w>’k;tDr>d Ek>xH’o
D ’Xzdo.wz.vXyod.nd;w>qg’D;w>qgt*Rwz.M.vDRI t&h’.d vXw>ub.
[h.’k;tDzdo.rd>Ek>xHzJttd.zsJ.xD.oD’D;wkRttd.CkvgM.vDRI
zdo.wz.zJteD>qH;rh>*hR< teD>'d.xD.wpJ;rh>*hRw>rh>[h.’k;tD.’k;tDtRD w>*hR*hRM.wql;wqg’D;

oHnDnDb.I
bH.w.rH. A rRpXRw>vXu’Do’Xw>ql;w>qgvXtuJxD.vXw>ogxD.ogvDRuvHRusdR<
w>qgt*Rwz.’D;’k;td.ql.xD.ySRcs›cs›M.vDRI bH.w.rH. A M.w>xH.M>tDRohvXrd>Ek>xH<
w>tol.< odo.*DRod< n.< w>tD.w>tDvXw>rRtDR’D;w>Ek>xH< qD’H.< wRolwRo.’D;
w>’d;w>v.vXt*DRp>’D;bDwz.’D;w>’d;w>v.vXvg[hwz.vDRI bH.w.rH. A M.w>[h.
tDRvXql.cs›ySRrRw>zdwz.oh0J’.ph>uD;vDRI
92 ytd.rlcgb.oh.ng
zdo.wz.w>-uX;qJ;M>uoH.’Do’XcJvXmwcsK;vXto;yJSRxD.weH.’H;b.M.vDRI xJM.r;
zdo.ub.w>’Do’XtDRvXw>qgorl;zdvXt’k;uJxD.yod.nd;w>qg’D;w>qgt*RvXtuJ
xD.vXw>ogxD.ogvDRuvHRusdRvXty.Ckm’D;w>ul;z;xD’D;w>yod.qgwz.vDRI
4I zdo.w*Rrh>ul;vXtChxMD .w>ub.
qSXtDRqlw>qg[H.wbDsCDvRD I zdo.
utd.'D;w>yod.qgvXtrh>w>b.*m
vXyod.wuyRM.vDRI
w>yod.qgrh>w>qgte;vXtrRoHzdo. rhwrh> rR[;*DRyod.wpdRo;ohM.vDRI [H.zdCDzd

wz.’Do’XpXRw>yod.qguJxD.ohzJtrRvDRwH>0JvXzdo.wz.
• w>qJ;M>tDRuoH.’Do’XcJvXm BCG M.w>’Do’Xyod.w>qgtuh>t*DRweDRM.vDRI
• w>ym,HRtDR’D;ySRvXtb.w>yod.qg rhwrh> ySRvXtul;vDR’D;toGH.wz.tCdvDRI
uoH.o&.rh>[h.uoH.vDRqDvXw>yod.qgt*D>M.t&h’d.vXw>ub.[h.’k;tDzdo.u
oH.cJvXm’fw>eJ.usJtod;vDRI zdo.rh>zsgudn>xD.b.q.qJ;’k;tDtDRuoH.wkRtvXmwuh>I
5I zdo.'D;ydmrk.vXt'Xwz.M.vDRqD'.w>
w>ql;w>qgt*Rwz.
w>ul;< w>ck.b.'D;
w>b.,d.td.zJt0Jo.h eXb.uoH.ngol;
rhwrh> rh.tlv.k vXySRzDt.D w>wz.M.vDRI
zdo.wz.rh>td.b.0JvXw>vD>vXrh.tlvk.tgtvD>M.nDvXurRM>0Jw>yod.nd;w>qg‘D;
w>ogxD.ogvDRtw>*h>uDwz.M.vDRI
zdo.vXteXb.rh.tlvk.wz.rRb.’dtw>td.ql.td.cs›oh’D;zJwcsK;vXt[Jtd.zsJ.tcg
’.vJmM.vDRI ySRrd>’Xwz.w-uX;tDrdm rhwrh> td.zJrh.tlvk.tgtvD>wz.b.M.vDRI
ngol;wz.M.w>p;xD.oltDRzJto;p>tcgM.vDRI ySR’d.xD.oDzdwz.up;xD.tDrdmzJySR
o;yS>vXtuydmuyRwz.tDrdm< zJw>bd;b.&RvDRvXtxk;M>ol.xk;M>o;wz.td.xD.t
cg’D;zJrdm’D;ngol;wz.tySR› b.’D;w>rRM>tDRohnDnDM.vDRI ySRo;p>< ySR’d.xD.oDwz.w>u
b.[h.*H>[h.bgtDRvXtokwtDrdm’D;w>[h.yvD>ph>uD;toud;wz.vXw>b.,d.wz.
tHRt*D>vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 93
J qSD
eD>cdtw>uqSu
J RD vXtb.C;'D;
eD>up>tw>uqSu
J qSD
ySRzdo.tw>qgvXtuJxD.’D;’k;td.xD.w>oHw>yS>w0mC.C.M.uJxD.o;
cDzsw
d >tC>wz.EkmvDRvXtx;cd.ylRcDzst
d tD.w>tDw> rhwrh> tDxH rhwrh> pkvX
tb.tXwz.M.vDRI w>tC>wz.tHR[JvXySRunD’;D q.zdu>D zdwz.tth.t
usgvDRI
w>ql;w>qgtgrHRtusgvDRqD’.w>w>[XzXvlM.w>’Do’XtDRohcDzsdw>td.’D;
eD>cdtw>uqSu J qScD zD sdw>xXEkmvDRw>th.w>qH.wz.qlw>[;vD>ylR< w>ohu
qSpD ’k ;D csgod’;D xHz[
J ;w>[;vD>0HR rhwrh> ohuqDMS >zdo.th.qg0HR< wcsK;’k;tD.
zdo.w>tD.< zD.w>tD.w>tD‘;D rRvDRwH>vXq.zdu>D zdtth.wz.utd.,HR’D;
[H.< usJr>k usJb<d xHyRl ’D;zdo.*JRvdmuGt J vD>wz.vDRI
ySRud;*RvXySRw0XtylRub.rRoud;w>vXuol.xD.bSx D .D ’D;pl;ugoud;w>[;
vD>< ‘Do‘Xw>rRM>xHtvD>’D;uGmH vDRxHb.tX’D;w>wySmD wySmqlw>vD>vXtylR
zs;J M.vDRI t&h’.d vXy’d.wz.urRpXRqD.xGyJ RS w0Xwz.cDzs[ d .h w>upD.b.C;
w>bDx S .D w>[;vD>vXtySR› vXmpSR’D;w>[;vD>tw>yD;w>vDvXtySR› vXmpSR’fo;d
[H.zdCzD w d z.ySR› 0JuM>t*D>M.vDRI vX0h>ylRM.w>vd.b.y’d.tw>rRpXRvXw>
pl;uGmH wCm’D;xHvXtySR› vDRvXpSR< rR*hRxD.w>[h.xH’;D w>xXzS.d w>wCmwz.
M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 95
w>upD.
J qSD
eD>cdtw>uqSu
t*h>cd.oh.wz.
eD>up>tw>uqSu
J qSD
1I w>th.w>qH.wz.w>ub.pl;uGmH tDRqlw>vD>vXtylRzsJ;M.vDRI w>pl;
ugw>[;vD>rh>usJvXt*hRuwX>M.vDRI
2I [H.zdCzD u
d ;d *RCkm’D;zdo.wz.ub.ohuqDt
S pk*Rh *hR’D;csgod’;D xHzzJ .D
w>th.w>qH.< wcsK;zD.w>tD.w>tD’;D wcsK;[h.’k;tD.zdo.tw>tD.M.
vDRI
3I w>ys>rJm’D;csgod’;D xHu;d eHR’J;M. rRpXR0JvXu’Do’XrJmcsHw>b.*mw>qg

M.vDRI vX[D.cd.csXw>vD>weDR< rJmcsHw>b.*m’k;td.xD. (rsucf rf;pyf
a&m*g) ‘D;vXcHuwX>trJmbsD.uGmH 0JoMh .vDRI
96 ytd.rlcgb.oh.ng
J qSD
eD>cdtw>uqSu
4I pl;ug’.xJxv
H XtylRzs;J ’D;xHvXw>rRuqSu
J qDt
S RD wz.wuh>I w>ub.
ymbXxH’Xwz.tcd.’fo;d xHuuqSu
J qSt
D *D>M.vDRI
5I w>tD.oHupJm rhwrh> w>tD.tqGw

H z.M.rh>w>vXtvDRysHRM.vDRI w>
tD.oHupJmwz.w>-uX;ohtRD rhwrh> zDrt
H RD M.vDRI w>tD.vXtzDro
H ;
wz.w>ub.tD.tDRwbsDCD rhwrh> rRud>xD.tDR*hR*hRM.vDRI
6I w>ub.ymw>tD.< obH.vDc’D ;D w>vD>vXw>uwJmuwDRw>tD.wz.u

qSu
J qSMD .vDRI w>ub.ymw>tD.vXw>ylRw>whRvXtcd.’D;tcd.usX>
tylRM.vDRI
7I w>rh>pl;uGHm[H.CDtw>wySDmwySmwz.vXw>vD>vXtylRzsJ;M.’D;uuJ
xD.w>rRpXRvXw>’Do’Xw>ql;w>qgt*D>M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 97
w>upD.vXtrRpXRw>
J qSD
eD>cdtw>uqSu
eD>up>w>uqSu
J qSD
1I w>th.w>qH.wz.w>ub.pl;uGmH tDRql
w>vD>vXtylRzsJ;M.vDRI w>pl;ugw>[;vD>
rh>usJvXt*hRuwX>M.vDRI
w>ql;w>qgwz.vDRqD’.w>w>[XzXvlw>qgM.[JvXw>tC>vXw>xH.M>tDRvXySRunDt
th.tusgvDRI w>tC>wz.EkmvDRqlxHusg rhwrh> w>tD.usg< pktzDcd.< obH.vDcD rhwrh>
w>vD>vXw>uwJmuwDRw>tD.’D;w>tD.rhRtvD>wz.tCdw>tD.b.tDRvXw>tD.usg’D;’k;td.
xD.w>ql;w>qgM.vDRI
w>rRt&h’d.uwX>vXw>u’Do’Xw>qgC>M.rh>w>pl;uGHmvDRySRunD’D;q.zduD>zdtth.wz.
qlw>vD>vXtylRzs;J M.vDRI ySRunDtth.wz.M.eub.pl;uGmH tDRvXw>[;vD>tylR’D;w>[;vD>
M.w>ub.ymtDRuqSu J qSMD .vDRI q.zdu>D zdtth.wz.w>ub.ymtDRvX,HR’D;[H.us’J ;D w>
vD>vXzdo.vdmuGJwz.M.vDRI
w>[;vD>rh>wtd.b.M.ySRud;*R’J;ub.th.qg’D;w>vD>vXt,HR’D;[H.wz.< usJwz.< xHusd

xHyRl wz.’D;w>vD>vXzdo.vdmuGw
J z.vDRI w>ub.cl.vDRbsXw>th.zJw>th.qg0HRwbsC
D MD .
vDRI
w>th.ud;rHR’J;Ckm’D;zdo.qH;wz.tth.’.vJmpdmw>qgC>ohtCdrh>w>vDRysHRM.vDRI zdo.
wz.rh>wth.qgvXw>[;vD> rhwrh> w>th.oyXRylRb.M.w>ub.rRuqSt D RD wbsC
D zD t
J th.
qg0HR’D;w>ub.xXEkmtth.qlw>[;vD>ylR rhwrh> cl.vDRtDRwbsDCDM.vDRI
w>[;vD>wz.w>ub.rRuqSt D RD cJtRH cJtRH M.vDRI w>ub.rRbXw>[;vD>tylR’D;vlvRD uGmH

tDRvXxHzJvJRw>[;vD>0HRwbsDCDM.vDRI
98 ytd.rlcgb.oh.ng
vD>u0DRy’d.’D; NGO wz.nDE>k rRpXRySRw0XvXubSx D .D w>[;vD>cDzsd[.h w>[h.ul.[h.
J qSD
eD>cdtw>uqSu
z;vXub.bSx D .D 0J’v
f .J ’D;bSt
D RD tySR› vXmpSRt*D>M.vDRI
2I [H.zdCDzdud;*RCkm'D;zdo.wz.ub.
ohuqSt D pk*Rh *hR'D;csgod';D xHwz.zJz.D
w>th.w>qH.< wcsK;zD.w>tD.'D;wcsK;
'k;tD.zdo.wz.tw>tD.M.vDRI
w>ohp’k ;D csgod’;D xHwz.M.rRpDumHG w>zdC>wz.vDRI w>ohpx

k x
J w
H rHR{dRM.wvXySRJ b.I w>
ub.ohpck cH v D Xm’D;csgodM.vDRI w>tHRrRpXRvXurRywkmw>qgC>’D;w>b.tXb.oDw
z.vXuEkmvDRqlw>tD.usg rhwrh> udmylRM.vDRI w>ohpMk .’Do’Xw>b.*mvXxd;uvJmw>
qgph>uD;vDRI csgod’;D xHwz.w>ub.ymtDRvXtnDvXw>uoltRD tvD>zJw>[;vD>wz.
tuyRM.vDRI
• t&h’.d vXw>ub.ohpzk t J .h qg0HRtvD>cH rhwrh> ohM>zdo.tcH0RH tvD>cHM.vDRI t&h‘.d

ph>uD;vXw>ub.ohpzk zJ .D q.zdu>D zd’;D w>tD.oHupJmwz.0HRtcgvDRI
• w>-uX;ohpx k bD w
d csK;w>uwJmuwDRw>tD.w>tD< w>cG;J vDRw>tD.w>tD rhwrh> tD.w>
tD.’D;wcsK;’k;tD.zdo.w>tD.wbsv D >v>M.vDRI w>ub.od.vdzo d .wz.vXuoh
tpkccH v
D XmzJtth.qg’D;wcsK;tD.w>’fo;d u’Do’XpXRtDRvXw>ql;w>qgt*D>M.vDRI
zdo.wz.nDE>k xXEkmtpkqt l udmylRtCdt&h’.d vXub.ohpck t

J RH cJtRH zJt.h qg0HR’D;wcsK;
tD. w>vXu’Do’XtDRvXw>qgt*D>vDRI vDRqD’.w>zJt0Jo.h *JRvdmuG’J ;D w>url. rhwrh>
q.zdu>D zd0RH tcgM.vDRI
zdo.wz.nDEk>b.*m’D;xd;uvJm’D;xd;uvJmwz.tHRrRpSRvDRrd>yS>t*H>tbgM.vDRI w>
xH.M>xd;uvJm’D;t’H.wz.ohvXySRunD’;D q.zdu>D zdwz.tth.tqH.tusgvXxH’;D uyHm
usg’D;w>tD.vXySRzDtRD wrHwz.tusgvDRI zdo.wz.w-uX;*JRbl;’D;w>[;vD> rhwrh> w>
th.w>qH.vD>wz.tuyRb.I w>ub.’d;cD.zH;vXw>[;vD>wz.tuyR’fo;d u’Do‘X
xd;uvJmwz.vX’fo;d tokEmk vDRvXtzH;bh.tylRcDzstd cD.v.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 99
• zdo.vXttd.zJw>vD>vXxd;uvJmtgwz.w>ub.’k;tDtDRxd;uvJmuoH.weH.cHbsD
J qSD
eD>cdtw>uqSu
wkRoXbsDvRD I
3I w>ys>rJm'D;csgod';D xHu;d eHR'J;M.rRpXR0JvX

u'Do'XrJmcsHw>b.*mM.vDRI vX[D.cd.csX
w>vD>weDR< rJmcsHw>b.*m'k;td.xD.
(rsufcrf;pyf) w>qg'D;vXcHuwX>trJmbsD.
uHmG 0JoMh .vDRI
rJmo.vXtb.tXM.uGJM>vGJM>0Jo.bkvgwz.’D;&RvDR0Jw>qgC>wz.vXySRunDw*Rb.
w*Rttd.vDRI zJM.rJmcsHund;xD.0J rhwrh> uuJxD.w>b.*m’D;rJmcsHtw>xHu[;*DR0J’D;
uvDRr>0JvXcHuwX>zJw>wymtDRuqSJuqSDySJR’D;w>td.ql.td.cs›tCdM.vDRI
rJmcsHtw>td.ql.td.cs›r>h *hRM.rJmcsH0guuqS0D ’J ;D rJmcsHtxHutd.’D;uuyDR0J’;D exH.b.w>ysDysD

zsgzsgM.vDRI rJmcsHrh>ChxDe;e;uvJm rhwrh> *DR’D;nd;xD.’D;txH rhwrh> tbSH;rh>xD.‘D;uG>w>rh>w
zsg*hR*hRb.tCdzdo.w*RtHRw>ub.qSXtDRqluoH.o&.vXw>rRuG>t*D>wohzJtohtcs›
uwX>M.vDRI
4I pl;ug'.xJxHvXtylRzsJ;'D;xHvX
w>urRuqSu J qSt
D RD wz.wuh>I
w>ub.ymbXxH'Xwz.tcd.'fo;d
uuqSJuqSDxD.t*D>M.vDRI
[H.zdCDzdwz.utd.ql.td.cs›’D;wl>b.w>qg’.xJpSRbsD{dRzJt0Joh.rRM>xHuqSDvXvXyJSRyJSR
’D;oh.ng0JvXub.ym0JvXuylRzsJ;’D;w>zdC>’fvJ.M.vDRI
xHrh>wuqDSb.’D;w>rRuqSDxD.tDRohcDzsdw>cDstDR rhwrh> yHS>M>tDRM.vDRI
100 ytd.rlcgb.oh.ng
xHvXtuqSMD .w>rRM>tDRzJxvH Xt[JvXxHyRD bdvXw>bSx D .D tDR’D;uG>xGt
J RD *hR*hRwz.< xHyRl <
J qSD
xHxD.yX>vXw>’Do’XuG>xGJtDR*hR*hRwz.’D;xHylR,dmvXySRql;xD.xHwz.M.vDRI xHvXtw
eD>cdtw>uqSu
uqSDwz.nDEk>[JvXxHurg< xHusd< xH’XvXtcd.usX>td;xD.to;wz.< xHylRvXtd.’D;t
uxXwz.’D;w>rRuqSDrR*hRxD.tDRohcDzdsw>csDrHtDRM.vDRI w>ub.xXEkmvDRxHqlw>'XvX
w>ymbXtcd.vXxHuqSu J qStD *D>vDRI
[H.zdCDzd'D;ySRw0Xwz.'Do'XxHohcDzsd
• rRbXxHylRcd.xd;’D;ymvDRpJ;vXw>uqD.xk;xD.xHt*D>
• w>uGHmvDRw>th.w>qH.’D;xHb.tX (vDRqD’.w>xHvXt[JvXw>[;vD>’D;w>rRuqSJu
qSDw>txH) wz.qlw>vD>vXt,HR’D;xHvXw>pl;ugtDRvXw>uzDtD.w>< tDxH’D;q+.w>
t*D>M.vDRI
• bSwD >[;vD>tpSRuwX>pDRpkR,HR’D;[H. 15 rHxX.’D;vXttd.vXw>vD>vXw>rRM>xHtzDvm
wuh>I
• xDbrd RuqSx D pH RJ < ysHR< w>ylRw>whRvXw>oltRD vXu’X.xH’;D uXRzS.d xHwohzt
J ohtuqSD
uwX>cDzsdymtDRvXw>vD>vXtuqD’S ;D w>w-uX;ymwD>tDRvX[D.cd.vdRb.I
• ymq.zduD>zd,HR,HR’D;w>vD>vXw>rRM>xH’D;[H.zdCDzdtd.w>tvD>wz.M.wuh>I
• [;qJS;w>pl;ugw>rRoHw>zdC> rhwrh> *muoH.wz.vXw>vD>vXtrRM>xHwz.tuyR
wuh>I
[H.zdCDzdwz.ymxHuqSJuqSDvX[H.ylRCDylRt*D>ohcDzsd
• ‘XxHtv D Xw>’XvXtuqS’D ;D w>ymbXtcd.
• wb.xd;bl;xHuqS’D ;D pkvXtb.tXwz.w*hRI
• ‘X.xD.xHvXw>’XylR’D;xHc;G vXtuqDw S uh>I
• xDxD.xHyDRed;vXxH’Xz;’d.tcD.xH;wuh>I
• wb.ysyJ RS xXEkmySRpkew
D *RvXw>’XylR rhwrh> vXutDxv
H Xw>’XylRvXtx;cd.vdRvdRw*hRI
• ymq.zduD>zd,HR,HR’D;w>’XxHtvD>wuh>I
w>rh>wvDRwH>vXxHvXw>tDtRD wz.tw>uqSu
J qSt
D Cdw>ub.qJ;us;d qJ;usXoHu>G vD>u0DR
ySRb.rlb.’gwz.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 101
5I w>tD.oHupJm rhwrh> w>tD.tqGw H z.M.
J qSD
eD>cdtw>uqSu
rh>w>vXtvDRysHRM.vDRI w>tD.oHupJm
wz.w>-uX;ohtRD rhwrh> zDrt
H RD M.vDRI
w>tD.vXtzDrHo;wz.w>ub.tD.tDR
wbsDCD rhwrh> rRud>xD.uhRtDR*hR*hRM.vDRI
w>zDt.D w>tD.wkRtrH*Rh *hRM.rRoHw>zdC>wz.vDRI w>tD.< vDRqD’.w>w>n.’D;qDn.wz.

w>ub.zDrHtDR*hR*hRM.vDRI
w>tC>wz.tgxD.0Jcso › ’H;zJw>tD.vXtvXRwz.tylRvDRI zJw>zDt.D w>tD.0HRw>ub.tD.

tDRwbsDC’D o
f ;d w>C>wz.tqXuwD>wtd.vXurRbl;tDRt*D>b.I
• w>rh>ymw>tD.tgM>cHe.&H.tCdw>ub.ymw>tD.ud>ud>vXRvXR rhwrh> ck.ck.M.vDRI

• w>rh>ymtD.w>tD.vXcHwbst D *D>M. w>ub.ymtDRvXt,HR’D;b.bkvg’D;w>zdC>wz.0HR
rRud>xD.u’guhRtDR*hR*hRzJwcsK;tD.tDRtcgM.vDRI
• w>Ek>xHq.H wz.*hRvXw>utD.CkmvXw>tD.tusgrh>vXt0Jo.h td.’D;*mqH. (tJ;ph;) vX
u’Do’Xw>qgC>tw>’d.xD.t*D>vDRI
w>tD.toHupJmwz.vDRqD’.w>xd;n.< qDn.wz.’D;yD.vJ.w>tD.wz.nDE>k y.Ckm’D;w>zd

C>wz.vDRI w>tD.vXw>zDrt H RD 0HRwz.rh>b.xH;vdmo;’D;w>tD.oHupJmwz.’D;’d;M>w>tC>
ohvDRI vXw>M.tCdw>tD.vXw>zDtD.0HRwz.’D;w>tD.oHupJmwz.M.w>ub.ymvDRqD
tDR’D;w>tD.tzDrHwz.vDRI w>ub.ohuqSJuqSD’D{dRCJm{dR< cl’D;w>vD>vXw>uwJmuwDRw>
tD.oHupJm0HRtcgvDRI
• rd>Ek>xHr>h w>Ek>xHtylRzs;J uwX>vXzdo.tD.Ek>zd’;D zdo.qH;zdwz.t*D>M.vDRI q.zdu>D zdtEk>

xHvXw>csDrHtDR rhwrh> pasteurized tDRwz.M.ylRzsJ;’d.M>’H;w>Ek>xHvXw>csDrHtDRwz.vDRI
• rd>rh>qH;M>tEk>xHM.w>ymtDRvXvDcDuqSDtylRzJ’X;tw>ud>tylRoh0JvDRI
• w>ub.yvD>o;’D;uG>xGw J >zJw>uwJmuwDRzdo.tDE>k ’D; zdo.qH;zdwz.tw>tD.tcgvDRI
w>tD.wz.w>ub.uwJmuwDR’D;’k;tD.tDRwbsDCDM.vDRI rh>ohw>wb.ymqGHtDRb.I
102 ytd.rlcgb.oh.ng
• wRol.wRo.’D;w>’d;w>v.wz.w>ub.td;tzH; rhwrh> ohtRD ’D;xH*Rh *hRvDRI vDRqD’.w>
J qSD
zJw>uwJmuwDRtDRvXw>u’k;tD.zdo.tDEk>’D;zdo.qH;zdwz.vXtoHupJmtcgM.vDRI
eD>cdtw>uqSu
*muoH.’D;w>rRoHw>zdC>uoH.wz.w>rh>wxH.b.tDRvXrJmcsHvXwRol.wRo.’D;w>
’d;w>v.tzDcd.b.q.rh>w>vXtvDRysHRvDRzk;M.vDRI
6I w>ub.ymw>tD.obH.vDc'D ;D w>tD.vX
w>uwJmuwDRtvD>wz.uqSu J qSMD .vDRI
w>ub.ymw>tD.w>tDvXw>ylRw>whRvX
ttd.'D;tcd.usX>tylRM.vDRI
w>tC>vXw>tD.usgwz.w>,l>vDRtDR’D;’k;td.xD.w>qgohM.vDRI vXw>u’Do’Xw>
tD.vXw>zdC>t*D>
• w>b.ymw>vD>vXw>uwJmuwDRw>tD.wz.uqSJuqSDM.vDRI
• ‘Dwz.< obH.vDcD< oyXR’D;vDcDwz.w>ub.ymuqDStDR’D;rRbXympXRtcd.M.vDRI
• w>uH;nmvXw>rRuqSv D cD ’D ;D rDc.wz.w>ub.q+.tDRud;eHR’J;’D;vdCt h RD vXrk>M.vDRI vD
cD< obH.’D;rDc.wz.w>ub.rRuqSDtDRwbsDCDzJtD.w>0HRtvD>cH’D;ymxD.tDRvXw>ym
vDRvDcDtzDcd.vDRI
• w>tD.w>tDwz.w>ub.ymtDRvXw>ylRw>whRvXw>rRbXtcd. ’fo;d uylRzs;J ’D;w>zdC>’D;
q.zduD>zdt*D>vDRI
• rhwrh> vXw>rRuqSw D >Ek>xH’Xwz.tHR’D;xHcsu D ;d rk>eHR’J;M.w>w-uX;[h.’k;tDzo
d .w>Ek>xH
yvDwz.b.I rh>vXw>oh.wz.tHRy.Ckm’D;w>zdC>vXt’k;td.xD.w>[XzXvlot h CdvRD I
zdo.wz.w>-uX;’k;tDtDRrd>Ek>xH’D; rhwrh> ‘k;tDtDRw>Ek>xHvXxHcG;ylRM.vDRI
7I w>rh>pl;uGHm[H.CDtw>wyDSmwySmwz.
vXw>vD>vXtylRzsJ;'D;uuJx.D w>rRpXR
vXw>'Do'Xw>ql;w>qgt*D>M.vDRI
w>Cl;w>C>wz.&RvDRto;cDzsdo.bkvg< pDvD< ,k>wz.vXtCktD.w>tD.tqGHtpDR’D;oh.

oloh.o.tzH;wz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 103
vXySRw0XtylRw>xXzSd.uGHmvDRw>wCmtvD>rh>wtd.b.’D;[H.zdCDzdwz.upk.vDR0Jw>uGHm
J qSD
vDRw>wCmtylR’D;bsXvDRtDR rhwrh> CduGHmtDRM.wuh>I

eD>cdtw>uqSu
w>ym[H.CD’D;w>cd.w>CXRuqJSuqDS< ylRzsJ;’D;w>th.w>qH.< w>wySDmwySm’D;xHb.tXb.oD

wz.M.’Do’XySRvXw>ql;w>qgohM.vDRI [H.CDtxHb.tXwz.w>uGHmvDRtDRohylRylRzsJ;zsJ;
cDzsdw>cl.vDRw>ylRvXxHb.tXu,GREkmvDR rhwrh> w>cl.M>xHusdRqlw>’d;usd;wz.oh0JM.vDRI
*muoH.wz.’ftrh>uoH.rRoHw>zdC>’D;uoH.rRoHw>rk>w>bdwz.rh>w>vDRysHR0J’d.r;zJw>
oh.wz.tHREkmvDRqlxH{dRed{dR rhwrh> qlw>tD.usg< b.tXpk’D;cD.wz.tcgM.vDRI w>ulw>
uR’D;w>ylRw>whRvXw>oltRD vXw>_yd*muoH.tcgwz.w>w-uX;q+.tDRzJxv H Xw>oltRD vX
[H.tuydmuyRb.I
uoH.rRoHw>zdC>’D;uoH.rRoHw>rk>w>bdwz.w>w-uX;oltDRvX[H.’D;xHusdxHuGmtuydm
uyRb.I *muoH.wz.w>w-uX;ymtDRbl;bl;’D;xH’Xwz.’D;w>tD.w>tDwz.b.I wb.ym
uDRw>tD.vXw>rRoHw>zdC>uoH.’D;*m[D.pDt’X< tw>ylRw>whRwz.tylRvhRwuhRb.I
104 ytd.rlcgb.oh.ng
J RD vXtb.C;'D;
w>n.*d>w>qg
w>n.*d>w>qg
w>n.*d>w>qgM.rh>w>qgte;wuvkmvXt&RvDRo;cDzsdypdRth.w>tCdvRD I
ud;eH.’J;ySRb.w>n.*d>vXtbsD 300 uvD>’D; 600 uvD>tbX.pXRvX[D.cd.’D
wbh.’D;ySRzdo.t*RwuvD>C.C.oHvXw>qgtHRtCdvRD I zJw>n.*d>nDE>k
b.w>tvD>M.< w>n.*d>w>qgtHRrh>w>vXtrRoHzo d .tguwX>’D;zdo.zdw
z.tw>’d.xD.w*hR0Jb.M.vDRI
w>n.*d>rh>w>t&h’.d vXySRrd>’Xwz.t*D>vDRI w>n.*d>’k;td.xD.w>oG.H *H>p>w>

qgvXte;< zdvDRwJm< w>td.zsJ.xD.vXtoH< zdo.td.zsJ.xD.tw,X>pSR’D;
maternal death wz.M.vDRI
w>rRpXRo;orlwz.tHRohczD sw
d >’Do’Xqd’;D ulpg,gbsgqdw>n.*d>wz.M.vDRI
106 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
w>n.*d>w>qg
w>n.*d>w>qg
1I w>n.*d>w>qgM.w>pdmqSXtDRcDzsdypdRth.w>tCdvRD I w>rHvXyh>yDRvX
w>pk.vDRympXRuoH.rRoHw>zdC>M. rh>ust
J *hRuwX>wbdvXu’Do’X
ypdRth.w>t*D>vDRI
2I w>vD>zJw>n.*d>td.tgM.rh>w>b.,d.tvD>vXzdo.wz.t*D>vDRI
zdo.vXtw>ud>xD.wz. ub.w>orHord;uG>tDRvXuoH.o&.w
bsDC’D ;D rRM>w>n.*d>uoH.vXt-uX;’D;zdo.wohzt
J ohtcs›uwX>M.
vDRI
3I w>n.*d>w>qgrh>w>vDRyHsRvXydmrk.vXt’Xwz.t*D>M.vDRI w>vD>zJw>
n.*d>tgtvD>M.ySRrd>’Xwz.-uX;’Do’Xqdto;’D;tDuoH.rRoHw>n.
*d>C>vXb.w>[h.tDRvXuoH.o&.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 107
4I zdo.vXtwl>b.w>n.*d> rhwrh> bsgxD.vXw>n.*d>wz.vd.b.0Jw>
w>n.*d>w>qg
xHw>ed’;D w>tD.tgtgM.vDRI
5I [H.zdCzD ’d ;D ySRw0X’Do’Xw>n.*d>ohczD sdrRoud;w>’fo;d uywkmypdRt

w>’d.xD.tgxD.t*D>M.vDRI
108 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
w>n.*d>w>qg
w>n.*d>w>qg
1I w>n.*d>w>qgM.w>pdmqSXtDRcDzsdypdR
th.w>tCdM.vDRI w>rHvXyh>yDRvXtpk.
vDRympXR'D;uoH.rRoHw>zdC>M.rh>usJt*hR
uwX>wbdvXu'Do'XypdRth.b.w>t*D>
M.vDRI
ySRw0Xzdud;*Rw>ub.’Do’XtDR’fod;ypdRokwth.tDRt*D>vDRqD’.w>zdo.qH;’D;ySRrd>’Xwz.
M.vDRI ypdRwz.[;0hR0DRth.w>tguwX>zJrk>vDREkm’D;rk>[JxD.oDtqXuwD>M.vDRI
yh>yDR< ,.bs;o’X rhwrh> csD.wz.w>rh>pk.vDRtDRqluoH.rRoHw>zdC>vXw>ymyeD.tDRtusg

0HRwpkypdRrh>pD.vDRvXtzDcd.’D;ypdRuoHuGHm0J’.M.vDRI w>-uX;olcsD.vXw>pk.vDRympXR’D;
uoH.rRoHypdRwbsD*D>wz. rhwrh> yh>yDR< ,.bs;o’X’D;csD.vXw>pk.EkmtDRvXuoH.usgwbsD
b.wbsDwuh>I tgwuh>w>ub.pk.vDRu’guhRuoH.zJw>p;xD.olu’guhRwbsD< tpSRuwX>
CkvgwbsD rhwrh> w>q+.tDR0HRySJRxD.oXbsDM.vDRI ql.cs›ySRrRw>zdvXt’d;M>w>rRvdw*Ru
[h.ul.b.C;uoH.rRoHw>C>vXtylRzsJ;vXySRunDt*D>’D;w>qXuwD>vXw>ub.cl.vDR
u’guhRtDRwbsDM.vDRI
zdo.qH;zdwz.M.w>ub.’k;rHtRD vXyh>yDRtylRvDRI yh>yDRtySR› rh>’d.[H.zdCzD u

d b.ySR› yh>yDRz;’d.
wzsX.vXzdo.qH;zdwz.urH0J’.t*D>M.vDRI zdo.vXttDrd>Ek>xHwz.ub.rH’D;trd>vX
yh>yDRtylRvDRI
yh>yDRvXw>pk.vDRuoH.wz.w>ub.oltDRud;rk>eHRwkR’.vJmzJw>qXuwD>vXypdRpSRtcg
M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 109
w>olyh>yDRvXw>pk.vDRypdRuoH.wz.rh>wohwcDw>rRxGJ'fvmtod;ohvDRI
• w>bs;vDR,.bs;o’X< w>ulw>uR rhwrh> vXw>pk.vDRtDR’D;w>rRoHypdRuoH.vXyJ}wD
z;’d.’D;yJ}wDzdwz.
• w>xDxD.w>’Do’XypdR’fx;xhCh’fyh>yDRtod;wz.vXyJ}wD’D;yJ}wDzdwz.
• w>’GJ.ypdRuoH.’D;uoH._ydoHypdRwz.
• w>ulw>uRvXtrRbXpk’D;cD. (qhuRpk’k.xD’D;zsD.cHxDcD. rhwrh> puX;z;xDeH.) wz.w>
-uX;oltDRzJw>p;xD.cH;vDRtcgvDRI w>tHRt&h’d.r;vXrd>’D;zdqH;zdwz.t*D>M.vDRI
2I w>vD>zJw>n.*d>td.tgM.rh>w>b.,d.
w>n.*d>w>qg
vXzdo.wz.t*D>vDRI zdo.vXw>ud>xD.
tDRwz.w>ub.orHord;tDRvXuoH.o&.
wbsDC'D ;D rRM>w>n.*d>uoH.vXt-uX;'D;
zdo.wohzt J ohtcs›uwX>M.vDRI
zJyRS vX[H.ylRw*R*Rtw>ud>rh>xD. rhwrh> zdo.qH;orXvXutD.w> rhwrh> bS;d < tcd.rlR’D;w>

xD.tDRM.w>qdurd.vXuJxD.w>n.*d>ohvDRI
zdo.vXw>ud>xD.tDR’D;w>qdurd.vXtb.w>n.*d>wz.w>ub.[h.tDRuoH.,gbsgw>
n.*d>’fuoH.o&.wz.eJ.vDRtod;M.vDRI zdo.vXtd.’D;w>n.*d>wz.w>rh>wulpg,gbsg
tDRvXwoDCt D wD>ylRM.uoHumHG 0Jo.h oh.vDRI ql.cs›yRS rRw>zdwz.u[h.ul.b.C;w>ulpg
,gbsg’fvJ.wuvkmrh>w>t*hRuwX>’D;uqJ;td.xD.to;qH;,HmvJ.M.vDRI
zdo.vXttd.’D;w>n.*d>wz.w>ub.ulpgtDR’fw>,gbsgw>n.*d>w>qgtod;vXvXySJRySJR
M.vDRI zdo.tw>ud>rh>udn>xD.cs›cs›uvJmb.q.w>ub.ulpg’H;’.w>wkRuoH.vXmwpk
vDRI w>rh>wulpg,gbsgtDRwkRuoH.vXmb.’D;w>n.*d>uxD.e;xD.’D;uuDvXw>ulpg,gbsg
t*D>vDRI
zJw>ulpg,gbsgtHRtvD>cHw>n.*d>w>qgyeD.rh>td.’H;wcDw>ub.pdmqSXzdo.tHRqlw>qg[H.
vXu’d;M>w>rRpXRt*D>vDRI w>uDw>cJwz.urh>0J<
• zdo.wrRM>uoH.vXvXySJRySJR
• zdo.td.ph>uD;’D;w>qgt*Rwz.
• w>n.*d>w>qgwl>cDqXuoH.vXw>[h.’k;tDwcgtHRM>vHtCd w>ub.qDwvJM>tDRu
oH.t*Rwz.vDRI
110 ytd.rlcgb.oh.ng
zdo.vXw>ud>xD.tDRwz.w>ub.rRck.vDRwkRvXtw>ud>vDR0JwpkvDRI
• w>ub.xGgM>tvdR’k;vk.tDRvXxHck. (wrh>xHck.wvXb.I)
• rRbXzdo.xJw>ulw>uRpSRbh. rhwrh> xJ,.wbh.wuh>I
3I w>n.*d>w>qgrh>w>vDRysHRvXySR'Xwz.
t*D>M.vDRI w>vD>zJw>n.*d>tgtvD>M.
ySRrd>'Xwz.-uX;'Do'Xqdto;'D;tDuoH.
rRoHw>n.*d>C>vXb.w>[h.tDRvX
w>n.*d>w>qg
uoH.o&.wz.M.vDRI
ySRrd>’Xwz.uwl>b.w>n.*d>t*D>tw>cG;J w>,mtd.tgM>’H;ydmrk.t*Rwz.vDRI w>qgtHRvDR

b.,d.’d.r;zJySR’XtcgvDRqD’.w>zJ’XtcD.xH;w’XtcgM.vDRI w>tHR’k;td.xD.oGH.*H>p>w>
qg< [XzXvDRwJm< td.zsJ.qd’D;td.zsJ.xD.vXtoHwz.M.vDRI zdo.vXttd.zsJ.xD.vXtrd>
vXttd.’D;w>n.*d>w>qgzJt’Xtcgwz.M.tw,X>upSR0JtCd’d;M>b.w>b.*mnD’D;oHzJ
td.zsJ.xD.tcD.xH;weH.twD>ylRohM.vDRI
ySRrd>’Xwz.ub.tDuoH.’Do’Xw>n.*d>zJt’Xtcg’fuoH.o&.eJ.vDR[h.ul.tDRtod;M.
vDRI
uoH.’Do’Xw>n.*d>tC>M.wylRzsJ;vXw>utDtRD zJw>td.’D;[k;o;tcgb.M.vDRI ql.cs›yRS

rRw>zdwz.uoh.ng0Jw>’Do’Xw>n.*d>uoH.zJvJ.wcgrh>w>*hRuwX>vXydmrk.td.‘D;[k;o;
wz.t*D>vJ.M.vDRI
ySRrd>’Xwz.ub.rH0JvXyh>yDRvXw>pk.tDR’D;uoH.wz.vXu’Do’XypdRth.w>t*D>vDRI
ydmrk.vXttd.’D;w>n.*d>tyeD.wz.w>ub.ulpgtDRwkRvDRwDRvDRvXu’Do’Xw>oH
w>yS>t*D>vDRI
J .l csy› RS rRw>zdwz.vX (Iron)

ydmrk.vXtd.’D;t[k;to;wz.rh>qd;uh’;D b.w>n.*d>M.-uX;Ch0q
‘D;bH.w.rH. A uoH.wz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 111
4I zdo.vXtwl>b.w>n.*d> rhwrh>
bsgxD.vXw>n.*d>wz.vd.b.0J
w>xHw>ed';D w>tD.tgtgvDRI
w>n.*d>M.rh>vXyeD>cdrd>yS>w>*H>w>bgtCdzdo.tuyXRxD.’D;teD>cduh>*DRtxHwz.[;xD.
uGHm0JM.vDRI zdo.wz.w>-uX;[h.tDRw>tD.w>tD’D;w>xHw>edcJtHRcJtHR’fod;u’Do‘XpXRw>
tD.vDR-xK;’D;w>xHoH;edoH;wz.M.vDRI
w>n.*d>w>qg
w>’k;tDzdo.vXEk>cJtHRcJtHRM.u’Do’Xw>xHoH;edoH;’D;rRpXRzdo.’fod;zdo.u’k;vdmto;’D;
w>qgb.tuvkmuvkmCkm’D;w>n.*d>w>qgM.vDRI zdo.vXtd.’D;w>n.*d>w>qgwz.w>
ub.’k;tDrd>Ek>xHwohzJtohcJtHRcJtHRM.vDRI
zdo.wz.rh>b.w>n.*d>cJtRH cJtRH M.urRb.’dzo d .tw>’d.xD.’D;cd.Elmtw>’d.xD.vJRxD.

vDRI ‘k;td.xD.ph>uD;oGH.*H>p>w>qgM.vDRI zdo.vXtb.w>n.*d>cJtHRcJtHRwz.w>ub.
orHord;uG>tDRvXrh>ttd.’D;oGH.*H>p>w>qg{gM.cJtHRcJtHRvDRI
5I [H.zdCDzd'D;ySRw0Xwz.'Do'Xw>n.*d>
ohczD sdrRoud;w>'fo;d uywkmypdRtw>'d.
xD.tgxD.t*D>M.vDRI
ypdRwz.[;z;xD.0JvXw>vD>zJxHtd.tvD>wz.M.vDRI t’d< ypdRz;xD.ohnDzJxHurgwz.<

xHuvdmwz.< w>ylRwz.< xHusdRbdwz.’D;eD.’D;wySDmvXtb.pD.wz.M.vDRI ypdRz;xD.
ohph>uD;zJxHusdzdwz.tuX>cd.’D;zJxH’X< w>ylRw>whRvXxXEkmvDRxH’D;pHmysDylRwz.M.vDRI
w>rRpSRvDRypdRteD.*H>ohcDzsd
• rRbXuGHmxHuvdmwz. rhwrh> xk;xD.uGHmxH
• usX>bXw>ylRw>vD>vXxXEkmxHwz.tcd.
• w>rRuqSDeD.{dRrHR{dRw>wySDmwySmwz.vX[H.tcd.tCXR
w>n.*d>rRb.’dySRw0X’DwzkngM.vDRI ySRud;*R’J;urRoud;w>’fod;urRpSRvDRw>vD>zJypdR
z;xD.oh’D;u&J.usJRpk.vDRyh>yDR’D;uoH.rRoHw>zdC>M.vDRI ySRw0Xwz.-uX;Chw>rRpXRvX
ql.cs›ySRrRw>zdwz.’D;y’d.yyS>vXttd.vXvD>u0DRtylR’fod;urRpXRtDRvXu’Do’X
’D;rR[gr>uGmH w>n.*d>w>qgt*D>M.vDRI
112 ytd.rlcgb.oh.ng
J RD vXtb.C;'D;
HIV/AIDS
ySRvX[D.cd.csXwz.’d;M>b. AIDS (Aquired Immune Deficiency Syndrome)
w>yeD.vXrRpSRvDReD>up>*H>}wDqXw>qgwz.M.vDRI HIV/AIDS M.uJx.D 0J’.
[D.cd.’Db.h tw>*h>uDvMH .vDRI chcgcJtRH zdo.’D;o;yS>tuuG>J t*RvG>H qHt.d ’D;
HIV/AIDS ‘D;zdo.vXto;td.wqH,>J eH.qltzDvmtpSRuwX> 10I4 uuG>J *R
HIV/AIDS
wz.M.trd>ty>w*R*RoHumHG vX AIDS tCdvRD I
w>qgtHRb.*mySRo;p>wz.tgxD.uU>uU>M.vDRI zJ 2001 eH.M.ySRb.*m’D;

w>qgtHRtgxD.t*R,J>uuG>J ’D;w0mM.rh>0JyRS o;p>vXto;td. 15 = 24 eH.
tbX.pXRvDRI ydmrk.o;p>wz.M.w>b.,d.td.tgvXt*D>vDRI w>w,mvXySR
o;p>wz.M.w>b.,d.td.tgvXt*D>vDRI w>w,mvXySRo;p> 11I8 uvD>M.
td.’D; HIV/AIDS ‘D; 7I3 uvD>M.rh>0Jymd rk.’D; 4I5 uvD>M.rh>0Jymd cGgwz.vDRI
AIDS M.td.xD.cDzsd HIV (Human Immunodeficiency Virus) vXtrh>w>qgC>vX

trRpSRvDRySRunDt*H>}wDqXM.vDRI HIV w>qgC>rR[;*DRySRunDt*H>vX
t}wDqXw>qgt*Rwz.vDRI w>rh>tDuoH.tCdurRpXRySRvXttd.’D; HIV
wz.’fo;d to;orluxDx.D b.q.uoH.zD.rEkRwz.r;rRbsgw>qgC>tHRw
ohb.vDRI
114 ytd.rlcgb.oh.ng
J *hRuwX>wbdvXuxD’g HIV ‘D; AIDS &RvDRo;t*D>M.vDRI ySRud;
w>’Do’Xrh>ust
*RvXxHu>D ud;bh.’J;tylR-uX;oh.ngub.[;qS;J ’fo;d tokwrRM>w>qgtHR’D;t
okw&RvDRb.w>qgw*hRt*D>M.vDRI
d ’Do’XM>0J HIV tw>&RvDRto;M.vDRI xH

ydmcGguh>*DRw>zs.D rRpXRo;orloch zD st
uD>ud;bh.‘J;ub.ymw>uorHord;uG>’D;w>[h.ul.wJoud;b.C; HIV t*h>'f
w>t&h'd.wcgtod;M.vDRI ySRud;*R’J;td.’D;tcGJ;t,mvXuChw>[h.ul.
wJoud;vXw>ymtDRvXw>clo.l tylR’D;rRuG>oG.H vXtup>tw>b.o;tzDc.d
vDRI td.ph>uD;’D;cG;J ,mvXu’Do’Xt0Jo.h ’fo;d tokwb.w>yJmz;eDRz;tDRcDzsv
d X
ttd.’D; HIV/AIDS w>qgtCdb.vDRI
ySRvXttd.’D; HIV/AIDS wz.M.uvd.b.0Jw>tH;xGu J >G xG’J ;D w>tJ.< w>e>yX>

M.vDRI w>ub.rR[;*DRuGmH ySR*h>0D< w>qJ;w>vR’D;xH±>l uD>oJ;*h>0Dw>}wDqXvX
HIV/AIDS
t}wDCmw>rRM>w>rRpXRvX HIV/AIDS t*D>M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 115
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
HIV/AIDS
1I HIV/AID
rh>w>qgvXw>ulpg,gbsgtDRwohb.q.w>’Do’XtDRohM.
vDRI HIV w>qgC>M.’k;td.xD. AIDS ‘D;&RvDRto;cDzsw
d >rHCmk vdmo;
HIV/AIDS
vXwtd.’D;w>’Do’X (w>rHCmk vdmo;vXwtd.’D;ydmcGgw>zs.D ) w>oGo

D .HG
vXx;’D;x;qJ;yDRvXtwuqDS (nDE>k x;vXw>oltRD vXw>qJ;uoH.
uoD)< rd>vXtb.*m’D;w>qgwz.tw>qgb.*mqltzdozh t J ’Xtcg<
td.zsJ.tcg’D;’k;tDtzdE>k tcgvDRI
2I ySRud;*R’J;vXty.Ckm’D;zdo.wz.M.w>b.,d.td.vXub. HIV/
AIDS wz.vDRI ySRud;*R’J;vd.b.w>upD.’D;w>ul.ohb.C;w>qgt
*h>’D;rRpSRvDRw>b.,d.M.vDRI
3I ySRw*Rv>v>vXqdurd.0JvXtb. HIV M.-uX;vJRxH.vdmo;’D;ql.

cs›yRS rRw>zdwz. rhwrh> vJRqlw>uG>xGJ HIV/AIDS vXurRM>w>uwdR
[h.ul.’D;w>rRuG>oGH.wz.t*D>M.vDRI
116 ytd.rlcgb.oh.ng
4I w>b.,d.vXw>rRM> HIV cDzsdw>rHCmk vdmo;M.w>rRpSRvDRtDRohzyJ RS
wrHCmk vdmo;b.tcgrh>*hR< rh>rRpSRvDRySRvXtrHCmk vdmo;teD.*H><
ySRvXw>qgC>wtd.u’Ju’J< rhwrh> w>rHCmk vdmo;’D;wxXEkmydmcGg
HIV/AIDS
uh>*DR rhwrh> olymd cGguh>*DRw>zsD.zJrC
H mk vdmo;tcgM.vDRI w>rh>olymd cGg
uh>*DRtusbJ .b.< oltRD wbd,>l CD’;D w>rRylRzs;J ySRunDto;orloch zD sd
w>‘Do’X HIV tw>&RvDRto;M.vDRI
5I ydmrk.zdwz.w>b.,d.td.vXu’d;M>b. HIV ‘D;vd.b.w>rRpXRvX

u’Do’Xto;‘D;w>’Do’Xto;vXzJtwo;vDrC H mk tcg rhwrh> w>rHCmk
vXwylRzsJ;b.wz.M.vDRI
6I rd>y>’D;o&.orgwz.rRpXRySRo;p>wz.vXu’Do’Xto;vX HIV/AIDS
ohczD sw
d oJ ud;w>’D;t0Jo.h vX ub.[;qS;J ’fo;d tokwrRM>w>qgC>’D;
&RvDRw>qgC>oh’v f .J ’D; y.Ckm’D;uolr.k cGgw>zs.D vXust
J b.’fv.J ’D;
uol0x J bD w
d bd,>l CDt*D>M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 117
7I rd>w*RvXtd.’D; HIV M.tw>qgb.ulb.*mtzdozh t J ’Xtcg rhwrh>
zJt.d zs.J tcg rhwrh> zJ’;k tDtzdtEk>tcgvDRI ydmrk.’X rhwrh> rd>toDwz.
vXtb. HIV w>b.*mwz. rhwrh> qdurd.0JvXtb.w>b.*mwz.
HIV/AIDS
-uX;wJoud;w>’D;ql.csy› RS rRw>zdwz.vXurRuG>toG.H ’D;uChw>[h.

ul.wJoud;w>t*D>vDRI
8I HIV &RvDRo;ohp>h uD;cDzsw

d >olx;’D;x;qJ;yDRvXw>[XrHtRD ’D;tg’.w>
wuh>x;vXw>oltRD vXuqJ;uoH.wz.vDRI ‘Dzvd Xw>pl;ugtDR0HRvH
wz. rhwrh> w>yD;w>vDvXw>pl;ugtDRvXw>uuG;J rhwrh> qJ;zsdz;H bh.
wz.ph>uD;pdmCkm’D; HIV w>qgC>M.vDRI
9I ySRvXttd.’D;w>b.*mcDzsw d >rHCmk vdmto;wz.M. w>b.,d.td.tg

vXurRM> HIV ‘D;u&RvDR HIV qlyRS *Rttd.M.vDRI ySRvXttd.’D;
rk.cGgoG.H xH;w>b.*mw>qgwz.-uX;ulpg,gbsgto;vXtcs›’;D [;qJ;S
w>rHCmk vdmo; rhwrh> rHCmk vdmo;vXtylRzs;J (w>rHCmk vdmo;vXwxX
EkmydmcGguh>*DRqlymd rk.uh>*DRylR) rhwrh> pl;ugydmcGgydmrk.w>zs.D wz.M.vDRI
118 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
HIV/AIDS
1I AIDS rh>w>qgvXw>ulpg,gbsgtDR
wohb.q.w>'Do'XtDRohM.vDRI
HIV w>qgC>M.'k;td.xD. AIDS
w>qg'D;&RvDRto;cDzsdw>rHCmk vX
HIV/AIDS
wtd.'D;w>'Do'X (w>rHCmk vdmo;
vXwtd.'D;ydmcGgw>zsD.) w>oGo
D .HG vX
x;'D;x;qJ;yDRvXtwuqSD (nDE>k x;
vXw>oltRD vXw>qJ;uoH.uoD)<
rd>vXtb.*m'D;w>qgwz.tw>qg
b.*mqltzdozh t J 'Xtcg< td.zsJ.zd
tcg'D;'k;tDtzdtEk>tcgvDRI
AIDS M.td.xD.cDzsd HIV vXtrR[;*DRySRunDtrd>yS>t*H>}wDqXM.vDRI
ySRvXttd.’D; HIV w>qgC>wz.nDE>k td.rl0w

J bsK;eH.wcsK;vXtw>qgtyeD.wz.td.zsgxD.
0JwpkM.vDRI t0Joh.uzsgtd.ql.td.cs›’D;uwl>b.0JvXttd.ql.td.cs›b.q.t0Joh.u&R
vDRtw>qgC>qlySR*Rttd.M.vDRI
AIDS M.rh>0Jw>b.*mvX HIV tywD>tuwX>wqDM.vDRI ySRvXttd.’D; HIV wz.t*H>p>

vDRrh>vXteD>cdeD>up>wtd.’D;tuH>tpDvXu’k;vdmo;’D;w>qgwz.tCdM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 119
ySRo;yS>wz.tg’.wuh>zJtb.*m’D;w>qg0HRtvD>cH (7) eH. wkRteH. 10 r; AIDS utd.
xD.0JvRD I rhr>h zdo.qH;wcD AIDS td.xD.cs›o’H;M.vDRI w>qg AIDS M.w>ulpg,gbsgtDRwoh
b.q.uoH.toDwz.tHRrRpXRySRvXttd.’D; AIDS wz.utd.rlb.tqXuwD>tgxD.yJRS ‘D;
w>ol.zSHo;nDM.vDRI
vXw>*h>tgrHRtylR HIV M.cD*mqlySRw*Rqlt*Rw*Rttd.ohcDzsdw>rHCkmvdmo;vXw>’Do’X

wtd.< zJySRvXtd.’D;w>qgC>tydmcGgtxH< ydmrk.uh>*DRxH rhwrh> toGH.wz.EkmvDRqlySRw*R
w*RteD>cdrd>yS>tylRM.vDRI
HIV vJRcD*mqlySRw*Rqlt*Rw*RohcDzsdw>olx;’D;x;qJ;yDRvXw>w[XrHtDR (tg’.w>wuh>

x;qJ;uoH.) ‘D< CJm rhwrh> w>yD;w>vDt*Rwz.vXw>pl;ugvXw>ul;uGJ; rhwrh> w>qJ;zsdql
eD>cdu>h *DRylR’D;w>oGyD RS vXtd.’D;w>qgC>wz.oG.H M.vDRI oG.H vXw>uoGMD >ySR*Rwz.M.w>u
b.rRuG> HIV w>qgC>ud;bsD’J;M.vDRI
w>rRM> HIV/AIDS wohcDzsdw>xd;b.ySRvXttd.’D; HIV wz.b.I w>zd;[k< w>[H;pkuG>rJm<

HIV/AIDS
w>ul;’D;w>uqJwz.&RvDRw>qgC>wohb.I w>pdmcD HIV/AIDS wohcDzsdw>[;vD>tvD>

qh.eDR< vDwpJ <d vDq<DS rJmxHuvR< obH.vDc<D w>uR< vD>rH’g< w>yD>xHurg rhwrh> ursX>w>vk.
xHvD>wz.M.b.I HIV/AIDS wz.M.&RvDRto;wohcDzsdypdRw>C>’D;w>zdC>t*Rwz.
th.w>b.I
2I ySRud;*R'J;vXty.Ckm'D;zdo.wz.M.
w>b.,d.td.vXub. HIV/AIDS w
z.vDRI ySRud;*R'J;vd.b.w>upD.'D;
w>ul.ohb.C;w>qgt*h>'D;rRpSRvDR
w>b.,d.wz.M. vDRI
zdo.vXtd.’D; HIV/AIDS wz.td.’D;tw>vd.b.vDRqD’o f ;d utD.b.w>tD.vXt*hR< w>qJ;

uoH.’Do’X’D;w>uG>xGJw>td.ql.td.cs›’fod;u[;qJS;w>ql;w>qgvXzdo.tuwD>wz.t*D>
M.vDRI zdo.rh>b.w>qgM.vDRwH>vXzdo.trd>’D;zdo.ty>cH*RvXmub.w>qgvHM.vDRI vd.
vXw>ub.vJR[;td.oud;’D;uG>xGJtDRvXt[H.M.vDRI
120 ytd.rlcgb.oh.ng
xHu>D zJ HIV w>b.*mtgtvD>M.wrh>xJtvDRb.,d.xJvXzdo.wz.ub.*mb.rhr>h wcDt
0Joh.utd.'D;w>wl>b.vXol.vXo;cDzsd HIV/AIDS tw>qgb.ulb.*mtySR[H.zdCDzd’D;
t0Joh.tySRw0Xwz.tcgM.vDRI
• zdo.trd>ty>< o&.org’D;ySRuG>xGJtDRwz.rh>oHvX HIV/AID tCdwcDzdo.uvd.b.

w>rRpXRvXurRe>yX>to;vXw>rEkRuJx.D to;vXt0Jo.h tw>td.rltylR’D; urRrkmxD.
o;vXtw>vDRr>’D;w>ol.tk;o;tk;wz.’fvJ.M.vDRI
• zdo.zd.CJzw
d z.ub.[H;xD.[H.cd.CDc.d trlt’g’D; ub.uG>qX.rJm0Jr>k usRd 0JRuGmw>*h>
uDvXt[H.zdCzD t
d ylRM.vDRI zd.CJzw
d z.w>rh>tH;xGu
J >G xGt
J RD vXySR*Rwz.wcD< [H.zdCzD d
t0JM.uvd.b.tgxD.w>rRpXRvXuuG>xGJzdo.wz.t*D>M.vDRI
• zdo.vXttd.’D; HIV/AIDS wz. rhwrh> [H.zdCzD v

d Xb.w>qg HIV/AIDS wz.tusgM.
w>wue.CkmtDR’D; rRo;’fw>ymvDRzsD.tDRvXySRw0XylR’D;orXvXu[h.ql.cs›w>uG>xGJ
’D;uFdwz.wwl>vdmtDRb.M.vDRI cDzsdw>[h.w>rRvd*hR*hRb.C; HIV/AIDS wz.tCd
HIV/AIDS
o&.< o&.rk.wz.< ySRvXtd.’D;w>ul.b.ul.ohwz. rRtgxD.tw>e>yX>’D;tw>tJ.
w>uGH’D; rRpSRvDRw>yJmz;eDRz;ohM.vDRI
d Xtwl>b. HIV/AIDS w>qgwz.wylRCDM.vDRI w>

w>-uX;*kmus;J pX;vXw>uymzS.d [H.zdCzD v
ub.*kmusJ;pX;ph>uD;vXw>uymzS.d ’k;td.xD.zd.CJw>uG>xGvJ >D wz.vDRI ySRzd.CJzw
d z.to;
tw>wl>b.upSRvDR0JzJb.w>uG>xGJtDRvXbl;wH>wz. rhwrh> tup>tySRw0Xzdwz.tcg
M.vDRI
ySRo;p>xJpSR*R{dRrRM>w>upD.trh>twD< t-uX;tb.vXtvd.b.0Jwz.M.vDRI zdo.vX

rRvdw>wz.-uX;’d;M>b.0Jw>upD.< w>*h>w>usRd vXt-uX;tb.b.C; HIV/AIDS ‘D;w>td.
rltvk>tySR› < w>ohw>b.vXuvk>tD.to;orlwcsK;vXtrRb.C;to;’D;rk.cGgoG.H xH;&hvmd
rkmvdmwz.M.vDRI w>ub.[h.tDRw>oh.nge>yX>vXcgcJtHR’fod;urRpJRcHt0Joh.vXrk.
cGgoGH.xH;w>&hvdmrkmvdmwz.’D;od.vdtDRvXtrlt’gwz.M.vDRI
zdo.vXtwtd.vXw>uG>xGt J RD tvD>< vXusrJ >k cd. rhwrh> vX’Ju0DRwz.tylRM.w>b.,d.td.

tgr;vXub.*m’D; HIV ‘d.M>’H;zdo.t*Rwz.M.vDRI w>ub.[h.tDRw>rRpXRwbsDb.w
bsDM.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 121
3I ySRw*Rv>v>vXqdurd.0JvXtb.
HIV M.-uX;vJRxH.vdmo;'D;ql.cs›
ySRrRw>zdwz. rhwrh> vJRqlw>uG>xGJ
HIV/AIDS vXurRM>w>uwdR[h.ul.
'D;w>rRuG>oG.H wz.t*D>M.vDRI
w>wJoud;w>’D; HIV ‘D;w>rRuG>oGH.rRpXRySR’fod;w>uoh.ngqdvXtb.*m’D; HIV

‘D;urRpXRySRvXtvd.b.w>rRpXRwz.rRvdb.C;w>qgt*kRt*RvXt0Jo.h u’d;M>b.0Jw
z.’D;rRvdtd.rlCkm’D;[;qSJ;0J’fod;tokwb.ulb.*mySR*Rwz.oh’fvJ.vDRI w>wJ[h.ul.
oud ; w>’D ; w>rRuG > oG H . M.rRpXRph > uD ; yS R vXtwb.*m’f ’ D ; w>qgoh . wz.ok w rR
b.*mto;t*D>cDzsw d >[h.w>oh.nge>yX>b.C;w>rHCmk rhwrh> td.’D;rk.cGgw>&hvmd vXtylRzs;J
’D;w>qgt*D>M.vDRI
w>rRuG>oG.H rhr>h (negative) M.tcDynDr>h 0JyRS w*RvXtrRuG>toG.H w*RtHRwtd.’D; HIV rhwrh>

HIV/AIDS
qdwvXvXw>uCkxH.M>w>qgtC>t*D>tCdvDRI zJtcD.xH;CkvgM.w>rRuG> HIV wzsg*hR

*hR’H;b.I zJCkvg0HRtvD>cHw>ub.rRuG>u’D;wbsDvXrh>t’d;M>w>qgC>’H;{gM.vDRI rh>vXySR
vXtb.*m’D;w>qgw*Rtw>qgb.*mySRt*Rohu;d qXuwD>’J;tCdt&h’.d vXw>ub.pl;ug
ydmrk.AydmcGgtw>zsD.zJw>td.’D;rk.cGgoGH.xH;w>&hvdm rhwrh> [;qSJ;w>xXEkmydmcGguh>*DRqlydmrk.
uh>*DRtylRM.vDRI
[H.zdCDzd’D;ySRw0Xwz.-uX;ChxD.w>qD.xGJrRpXR’fod;w>u&J.usJRM>tDR HIV/AIDS w>[h.

ul.wJoud;w>vXw>ymtDR’fw>clo.l tod;< w>rRuG>oG.H ’D;w>*h>w>usdRvXu’Do’XpXRySRo;yS>
’D;zdo.wz.vXw>ql;w>qgwcgtHRt*D>vDRI
cDzsdw>rRuG> HIV/AIDS tCdurRpXReD>’Drg0Rwz.vXuqXwJm0JvXrh>t-uX;[H;tzd{gw-uX;

[H;0Jb.vJ.{gvDRI zJrg rhwrh> 0Rw*R*Rb.*mw>qgtHRvH’D;trg rhwrh> t0Rb.*m’D;w>qg
tHRohu;d qXuwD>’J;vDRI
ySRo;p>zdwz.rh>oh.ng HIV &RvDRto;’fvJ.< ub.[;qJS;rk.cGgw>&hvdmrkmvdmo;’fvJ.‘D;

rRM>w>zsD.wz.rh>oh0JtCdw>qduwD> HIV tw>&RvDRo;M.uJxD.ohupD’DvDRI
122 ytd.rlcgb.oh.ng
4I w>b.,d.vXw>rRM> HIV cDzsdw>rHCmk
M.w>rRpSRvDRohzyJ RS rh>wrHCmk b.tcg
rh>*hR< rh>rRpSRvDRySRvXtrHCmk teD.*H><
ySRvXtw>qgC>wtd.rh>rHCmk 'D;ySRvX
tw>qgC>wtd.u'Ju'J rhwrh> rh>rHCmk
'D;wxXEkmcGguh>*DR rhwrh> olymd cGguh>*DR
w>zsD.zJrC H mk vdmo;tcgM.vDRI w>rh>ol
ydmcGguh>*DRw>zsD.tusJb.b.< oltRD wbd
,l>CDtCdw>rRylRzs;J ySRunDto;orloh
cDzsdw>'Do'X HIV tw>&RvDRto;M.vDRI
ySReD>’Drg0RcH*Rtw>qgC>rh>wtd.b.eDw*RM.u’Do’Xt0Jo.h cH*RvXmvX HIV/AIDS w>qg

C>M.vDRI
HIV/AIDS
ySRw*R*Rtd.’D;ySRvXt&hvmd 0JvXrk.cGgoG.H xH;wuyRteD.*H>’H;tg< w>b.,d.vXw>b.*m
HIV/AIDS ‘H;tgM.vDRI ‘fv. J *hRySRud;*R’J;ySRvXtrHCmk ’D;ySRt*RtgwpH;pSRwpH;’d;M> HIV/
AIDS ohud;*RvDRI
• ‘fo;d euwJvXySRw*RrRM> HIV vDRwH>{gwvDRwH>{gM.usJt.d xJwrHR{dRvXeuoh.ng

M.rh>0Jw>rRuG>oG.H M.vDRI ySRvXw>qgb.*mtDRM.tcD.xH;uzsgySRJ ’D;w>td.ql.td.
cs*› Rh *hRM.vDRI
ySRvXurHCmk vdmto;cH*Rrh>woh.ngvDRwH>0JvXwtd.’D; HIV w>b.*mb.’D; -uX;rHCmk

vdmo;vXusv J XtylRzs;J M.vDRI w>rHCmk vdmo;vXtylRzs;J pH;w>M.rh>0Jw>wxXEkmydmcGguh>*DR
qlymd rk.uh>*DRylR (zJw>wxXEkmydmcGguh>*DRqlymd rk.uh>*DRcd.xd;) rhwrh> ql;ugw>zsD.xDbzd J
trHCmk vdmo;tcgvDRI (w>zsD.M.ub.rh>0J Latex condoms rh>vXw>zsD.’ftRH wuvkmM.
uD0v J Xuxl.zsd0J rhwrh> upS>H xD.0JvRD I rh>vXw>zsD.vXw>rRtDRvXq.zdu>D zdtzH; rhwrh>
vXtblbw l z.M.xl.zsn d 0D v
J RD I) w>zs.D wz.M.w>w-uX;olu’guhRtDRb.I
ytd.rlcgb.oh.ng 123
• ySRrHCmk vdmto;cH*Rub.ol0w J >zs.D zJrC
H mk vdmo;wbsv
D >v>’D;rh>wtJ.’d;ol0w
J cDcH
*RvXmub.vDRwH>vX HIV tC>wtd.’D;tDRb.M.vDRI ySRw*Rw>b.*mtDRohzt J
rHCmk vdmo; (w>rHCmk vdmo;vXwtd.’D;w>zs.D ) xJwbs{D Rd ’.vJmM.vDRI
• ‘fo;d w>u’Do’X HIV w>b.*mt*D>w>ub.olw>zs.D zJw>rHCmk vdmo;vXydmrk.uh>*DR
rh>*hRvXcHyRl rh>*hRM.vDRI
zJw>pl;ugw>zs.D vXttd.’D;w>xHbs.d bs› (w>xHvX rhwrh> uoH.vXtrRbs.d bsw › z.) M.

wxl.zsdnDnDb.I xJ condom wcgrh>wbsd.bs›ympXRto;tCdw>ub.xXEkmtgxD.
(Silicone) rhwrh> (glycerine) wz.M.vDRI zJw>oh.wz.wtd.b.tvD>w>olx;cd.xH
oh0v J RD I b.q.w>w-uX;olw>bsd.bs›xv H Xw>rRtDRvXodt.D ’D;&h.eD.odtodwz. (od
tD.< odvXw>zSLzdo. baby oil)< &h.eD.uFJvH (a&eH*s,fvD) ‘ftrh> vaseline ‘D;w>zSLvdRvX
trRb.pD.zH;bh.wz.vhRwuhRb.I rh>vXw>oh.wz.tHRrR[;*DRw>zs.D ohtCdvRD I
• HIV &RvDRto;ohcz
D sd oral sex (w>pl;ugx;cd.’D;ysR› vXuxd;ySRt*Rw*RteD>cdu>h *DRvX
HIV/AIDS
urRrkmto;t*D>) ph>uD;t*D>M.vDRI ydmcGgwz.uol0w

J >zs.D ydmcGguh>*DR (Condom) ‘D;ydmrk.
wz.upl;ug0J latex rhwrh> dam vXtrh>w>zsD.bH.bH.vXydmrk.t*D>M.vDRI
w>b.*mcDzsrd .k cGgoG.H xH;w>&hvmd o;wz.td.xD.0JzyJ md rk.’D;ydmcGgtuh>t*DRxd;b.vdmo;

tCdw>ub.od;qdympXRcGgw>zs.D wcsK;zJu>h *DRwz.xd;bl;’H;b.to;tcgvDRI
w>rHCmk vdmo;vXwtd.’D;w>xXEkmydmcGguh>*DRqlymd rk.uh>*DRylRM.rh>ust

J *hRuwX>wbd vX
HIV ub.*mt*D>b.q.w>tHRw’Do’Xw>b.*mt*RvXttd.xD.cDzsr d .k cGgoG.H xH;w>&h
vdmwz.b.I
w>rh>wtJ.’d;olcgG w>zs.D b.’D;ust

J *RwbdvXtylRzs;J M.rh>0Jw>pl;ugydmrk.tw>zs.D vDRI ydm
rk.tw>zsD.M.uykm’D;vXtuyRM.w>rRtDR’D;yv;pwH;wuvkmvXw>rRtDRvX
(Polyurethane) ‘D;tuwX>wcDtd.’D;w>tuGDRvXtuykmwz.vDRI w>tuGDRzdvXtylRqH;
M.w>pl;ugtDRvXw>uxXEkmvDRw>yD;w>vDtRH vXydmrk.uh>*DRtylR’D;utd.*X>zJtvD>zJw>
td.’D;rk.cGgw>&hvmd o;tcgM.vDRI w>tuGRD vXt*RwuyRwcDt.d vXydmrk.uh>*DRtcsX’D;rR
bXCmydmrk.tvH>bhM.vDRI wcsK;p;xD.rHCkmvdmto;ydmrk.uxXEkmvDRydmrk.w>zsD.vX
124 ytd.rlcgb.oh.ng
tpkr>k wz.vDRI ydmrk.tw>zs.D wz.M.rh>vXtrRto;’D; (polyurethane) yv;pwH;tCdw>
olw>bs.d bsx
› w
H cg*hRwcg*hRoh0vJ RD I
w>tDo;H rhwrh> tDuoH.M.rRwHmwmySRw*Rtw>qXwJmohvRD I ySRvXtoh.ngqd AIDS

tw>qg’D;w>rHCkmvdmo;vXtylRzsJ;wz.’.vJmwyvD>o;zJttDoH; rhwrh> oluoH.0HRtvD>
cHvRD I
5I ydmrk.zdwz.w>b.,d.td.tgvX u'd;M>
b. HIV 'D;vd.b.w>rRpXRvXu'Do'X
to;'D;w>u'Do'Xto;vXzJtwo;vD
rHCmk tcgrhwrh>w>rHCmk vXwylRzsJ;b.
wz.M.vDRI
HIV/AIDS
vXxHu>D tgbh.tylRM.ySRvXtb. HIV wz.tusgydmrk.zdteD.*H>M.tgM>ydmcGgzdteD.*H>M.
vDRI ydmrk.o;p>wz.M. HIV b.*mt0Jo.h cDzsd
• ydmrk.zdwz.we>yX>0Jw>b.,d.wz. rhwrh> w}wDqXvDRto;zJttd.'D;rk.cGgoG.H xH;

w>&hvmd tcg
• t0Jo.h tydmrk.uh>*DRt,JRzdwz.blM>’H;ydmrk.vXt’d.wkmcd.ySRJ wz.tCdw>b.,d.

td.tgM>’H;ySRt*RvDRI
• b.wbsb D syD md cGgo;yS>wz.Ck0v

J Xu&hvmd rkmvdmto;’D; ydmrk.o;p>vXtw>vJRcDzsv
d X
rk.cGgoG.H xH;wuyRwtd.eDwpJ;tCdw>qgtC>ub.ulb.*mtDRt*D>tcG;J t,m
pSR0JvRD I
ydmrk.o;p>’D;ydmrk.o;yS>wz.td.’D;tcG;J t,mvXvXySRJ ySRJ vXuorXw>&hvmd vXwvd.b.0J

rhwrh> w>’Do’Xwtd.wz.M.vDRI rd>y>’D;o&.orgwz.-uX;wJoud;w>*h>tHR’D;ydmrk.’D;
ydmcGgzdwz.’fod;t0Joh.uoh.ng0Jydmrk.zdwz.tw>cGJ;w>,m< uod.vdydmcGgzdwz.vX
uohymuJymd rk.zd’w f >tywD>xJo;d ’D;tDR’D;urRpXRzdo.rk.wz.vXu[;qS;J rhwrh> ‘Do’X
to;vXrk.cGgoG.H xH;w>&hvmd vXwtJ.’d;0Jwz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 125
6I rd>y>'D;o&.orgwz.rRpXRySRo;p>
wz.vXu'Do'Xto;vX HIV/AIDS
ohczD sw
d oud
J ;w>'D;t0Jo.h vXub.
[;qS;J 'fo;d tokwrRM>w>qgC>'D;&RvDR
w>qgC>oh'v f .J 'D;y.Ckm'D;uolr.k cGg
w>zsD.vXusJtb.'fv.J 'D;uol0x J b D d
wbd,>l CDM.vDRI
ySRo;p>wz.-uX;oh.ng0J HIV/AIDS w>b.,d.wz.M.vDRI rd>y>o&.org< ql.cs›yRS rR

w>zdySRuG>xGJw> rhwrh> ySRvXtuJySRw0Xtcd.te>wz.ub.[h.yvD>ySRo;p>wz.vX
HIV/AIDS w>qgt*RvXtb.ulb.*mcDzsw d >rHCmk ’D;[k;o;vXw>w&J.usRJ ympXRtDRwz.
tw>vDRb.,d.t*h>vDRI
HIV/AIDS
w>wJoud;w>’D;ySRo;p>wz.b.C;rk.cGgoGH.xH;w>&hvdmrkmvdmM.wrh>unDxJM.b.I
uswJ bdvXw>p;xD.wJoud;w>’D;zdo.qH;uFzd w d z.M.rh>0Jt0Jo.h e>[lb.C; HIV/AIDS
{gvDRI w>vXt0Joh.wJb.eRtusgtur.rh>td.wrHRrHR’D;[H;CDRw>cGJ;w>,mvXeuwJ
e>yX>tDRw>*h>vXtb.wz.wuh>I w>wJoud;w>’D;w>’due.ySRo;p>wz.M.rh>w>vX
t&h’.d vDRI rd>y>rh>wtJ.’d;wJb.C;w>*h>tHRwcDt0Jo.h Chw>[h.ul.vXo&.org< bl;
wH>’D;ySRw0Xw*R*RvXuwJoud;w>b.C;w>*h>vXtb.’do.l ’do;nDwz.vXub.wJ
oud; w>’D;tzd’v f .J vDRI
ySRo;p>wz.ub.oh.ng0JvXuoH.’Do’X’D;uoH.vXt,gbsg HIV/AIDS wtd.b.vDRI

ub.oh.ng0JvXw>’Do’Xo;vXw>qgtHRt*D>vDRI w>-uX;[h.*H>[h.bgySRo;p>wz.vX
uorXrk.cGgoG.H xH;w>&hvmd vDRI
zdo.wz.-uX;oh.ng0JvX HIV b.tDRwohzt

J vdmuG’J ;D t&hvmd rkmvdm’D;ySRzdo.’D;o;yS>vX
ttd.’D; HIV ‘fwHRoud;wz.tcgb.vDRI
ySRvXttd.’D; HIV/AIDS wz.vd.b.w>uG>xG’J ;D w>qD.xGrJ RpXRvDRI ySRo;p>wz.rRpXR0J

ohczD syd mzsgxD.tw>tJ.w>uG<H w>’do.l ’do;vDRI
126 ytd.rlcgb.oh.ng
7I rd>w*RvXtd.'D; HIV M.tw>qgb.ul
b.*mtzdozh t J 'Xtcg rhwrh> zJt.d zsJ.
tcg rhwrh> zJ';k tDtzdE>k tcgvDRI ydmrk.'X
rhwrh> rd>toDwz.vXtb. HIV w>b.
*m rhwrh> qdurd.0JvXtb.w>b.*m
wz.-uX;wJoud;w>'D;ql.cs›yRS rRw>zd
wz.vXurRuG>toG.H 'D;uChw>[h.ul.
wJoud;w>t*D>M.vDRI
usJt*hRuwX>wbd’fod;rd>wz.pdmcD HIV qltzdttd.okwohw*hRM.rh>0J’fod;u’Do’X HIV

w>b.*mvXydmrk.wz.vDRI
w>[h.*H>[h.bgydmrk.’D;oq.xD.vXurHCkm&hvdmo;vXrk.cGgoGH.xH;vXtylRzsJ;< pl;ugydmcGg
HIV/AIDS
w>zs.D < ulpg,gbsgw>qgvXttd.xD.cDzsrd .k cGgoG.H xH;w>&hvmd wz.M.rRpSRvDR HIV w> b.*m
vXydmrk.tylRohvDRI ydmrk.w*Rrh>oh.ngvDRto;vXw>qgb.*mtDRvHwpkuvd.b.w>qD.
xGv
J Xo;tw>wl>b.wuyR’D;[h.ul.rRpXRtDRvXuymvDRw>qXwJm’D;ymvDRw>&J.w>usRJ vX
cgqlngt*D>vDRI u±l>vXt[h.oq.xD.ySRw0X’D; NGO wz.rRpXRydmrk.wz.tHRvXuym
vDRw>qXwJmt*D>ohvRD I
ydmrk.vXttd.'D;t[k;to;-uX;oh.ng
• w>ulpg,gbsg’D;uoH.vXw>ymyeD.ympXRzJw>td.’D;[k;o;tcgwz.M.rRpSRvDRw>b.
,d.vXupdmqSXw>qgqlzdo.wz.ttd.vDRI
• w>rh>uG>xGyJ RS rd>’XzJt.d ’D;t[k;to;’D;td.zs.J tcgM. rRpSRvDRw>b.,d.vXupdmqSXw>qg
b.*mvDRqlzdo.qH;wz.ttd.vDRI
rd>toDoH.bSJwz.ub.oh.ng0JvXusJtd.tbdbdvXu[h.’k;tD.tzdw>tD.’D;w>vXtvDR
b.,d.wz.vDRI ql.cs›ySRrRw>zdwz.rRpXRrd>y>vXuCkM>0JusJvXu’k;tD.zdo.w>’fzdo.
u’d.xD.yJSR’D;w>td.ql.td.cs›ylRzsJ;’D; HIV M.vDRI
zdo.vXtd.zsJ.xD.vXwtDb.uoH.’D;td.’D; HIV w>b.*mwz.tw>cG;J w>,mtd.oXylwyl

vXutd.zs.J Ckm’D; HIV vDRI ySRzdo.vXttd.’D; HIV w>qgb.*mM.uoHumHG 0Jzt
J o;wcsK;ySRJ
xD.,J>eH.b.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 127
8I HIV &RvDRo;ohp>h uD;cDzsdw>olx;'D;
x;qJ;yDRvXw>w[XrHtRD 'D;tg'.w>
wuh>x;vXw>oltRD vXuqJ;uoH.
wz.vDRI 'DzdvXw>pl;ugtDR0HRvHwz.
rhwrh>w>yD;w>vDvXw>pl;ugtDRvX
w>uuG;J rhwrh> qJ;zsdz;H bh.wz.ph>uD;
pdmCkm'D; HIV w>qgC>M.vDRI
x;qJ;’D;x;qJ;yDRvXw>w[XrHtRD wz.M.pdmcD HIV w>qgC>vXySRw*Rqlt*Rw*Rtd.ohM.

vDRI w>rh>w[XrHw>yD;w>vDwz.’D;w>w-uX;qJ;ySRw*RtzH;bh.b.I
ySRvXtqJ;uoH.rlRbSd; rhwrh> rHCkmvdmo;’D;ySRvXtqJ;uoH.rlRbSd;wz.w>b.,d.td.vX

u’d;M>b. HIV w>b.*mvDRI ySRvXtqJ;uoH.wz.ub.ol0x J ;’D;x;qJ;yDRvXtuqSx
D b
D d
HIV/AIDS
’D;wb.olySRt*Rw*Rtx;qJ;bd rhwrh> x;qJ;yDReDwbsDb.I
uoH.qJ;M.w>ub.[h.tDR’.xJvXql.cs›ySRrRw>zdvXtxD.b.w>rRvdwz.{dRvDRI zJw>
qJ;M>uoH.’Do’Xqlzod . rhwrh> o;yS>w*Rb.w*Rttd.M.’D;w>ub.olx;’D;x;qJ;yDRtoD
vXw>[XrHtDR*hR*hRwz.M.vDRI
w>oloud;x;’D;x;qJ;yDR’D;ySRw*R*hRw*R*hR’D;rhrh>'.vJmeySR[H.zdCDzd’.vJmpdmcD HIV rhwrh>

w>ql;w>qgvXtvDRb.,d.vXo;orlt*D>ohvRD I rwRw*Rr;w-uX;oloud;x;‘D;x;qJ;yDRw
z.b.I rd>y>wz.-uX;rXql.csy› RS rRw>zdw*Rpl;ug0Jx;’D;x;qJ;yDRtoDyRS w*Rb.w*Rt*D>vDRI
zJw>ul;w>uG;J w>’D;’DvXw>w[XrHtRD wz.M.pdmcD*m HIV ohvRD I w>yD;w>vDvXw>ul;w>uG;J tDR

wz.w>ub.[XrHtRD vXySRw*Rb.w*Rt*D>y.Ckm’D;[H.zdCzD ’d .0Jt*D> rhwrh> xGguqSt D RD ’D;
*mtD. (c|wfaq;) rhwrh> ‘D;xHcsDM.vDRI
w>yD;w>vDwrHRv>v>vXw>uoltDRvXuwHmzdo.td.zsJ.xD.oDwz.t’hM.w>ub.[X
rHtRD *hR*hRM.vDRI zJw>zD.zdo.’hv.’D;oG.H {dRxH{Rd wz.w>ub.yvD>o;*hR*hRM.vDRI w>ub.
olpkzsD. (latex) wz.M.vDRI
128 ytd.rlcgb.oh.ng
w>yD;w>vDvXw>pl;ugtDRvXw>rRrJtvD>< w>qJ;uH.qJ;uGD (w>qJ;,D>)< w>wl>e>’D;w>qJ;x;
ulpg,gbsgwz.M. rhwrh> vXw>[XrHtDRxDbdzJuol0JvXySRw*Rb.w*Rt*D>M.wrh>w>ylR
zsJ;uJmqd;b.I ySRvXtrRw>’fod;tHRwcgub.uG>xGJvDRto;’fod;tokwzD.b.w>oGH.w>pDR
zJtrRw>wz.tHRtcgvDRI
9I ySRvXttd.'D;w>qgw>b.*mcDzsdw>rHCkm
vdmo;wz.M.w>b.,d.td.tgvXurRM>
HIV 'D;u&RvDR HIV qlyRS t*Rttd.vDRI
ySRvXttd.'D;rk.cGgoG.H xH;w>b.*mw>qg
wz.-uX;ulpg,gbsgo;vXtcs'› ;D [;qS;J
w>rHCmk vdmo;rhwrh>rHCmk vdmo;vXtylRzsJ;
(w>rHCkmvdmo;vXwxXEkmydmcGguh>*DRqlydmrk.
uh>*DRylR rhwrh> pl;ugydmrk.ydmcGgw>zsD.wz.)
HIV/AIDS
M.vDRI
w>b.*mvXttd.xD.cDzsdw>rHCmk tCdM.rh>w>b.*mvXt&RvDRto;cDzsdw>rHCmk vXtrh>ySR

unDrd>yS>txH< ydmcGgtcsHto.txH (tqSd;)< ydmrk.uh>*DRtxH rhwrh> w>toGH. rhwrh> w>b.
xd;bl;vdmo;zJr.k cGguh>*DRtzH;bh.tuydmuyRwz. (vDRqD’.w>zJt.d ’D;w>ylRvD>< w>uzdx<H
w>vDRobsL;< w>b.ul;b.uG;’D;w>ylRvD>vXttd.xD.cDzsdw>qgwz.tHRvDRI)
w>qgvXtuJxD.cDzsdw>rHCkmwz.’k;td.xD.w>wl>b.vXeD>cdeD>cDwuyR’D;rR[;*DRph>uD;eD>cd
uh>*DRM.vDRI
w>qgvXtuJxD.cDzsdw>rHCkmtCd’ftrh> *Edak nmif;usa&m*g vXtuJxD.vXydmcGguh>*DR rhwrh>

qh;zvh; (Syphilis) w>qgwz.rRtgxD.w>b.,d. HIV w>b.*mM.vDRI ySRvXtb.w>qg
b.*m vXw>rHCmk tCd (umvom;a&m*g) M.w>b.,d.tgM>’H;ySRywD>rk>zd wz. 5 bsD wkRtbsD
10 zJt0Joh.td.’D;rk.cGgtw>&hvdmrkmvdmo;vXtwylRzsJ;’D;ySRvXtb. HIV w>qgM.vDRI
• w>pl;ug latex w>zsD.wz.zJw>rHCkmvdmo;zJydmrk.uh>*DR< cHylR rhwrh> x;cd.wz.tcgM.
rRpSRvDRw>qgvXtb.*mcDzsdw>rHCkmvdmo;vXty.Ckm’D; HIV w>qgwz.M.vDRI
• ySRvXw>qdurd.tDRvXtb.w>b.*mcDzsdw>rHCmk wz.-uX;vJRqlq.l cs›yRS rRw>zdwz.t
td.’fod;urRuG>tw>qgvXw>uulpg,gbsgtDRt*D>vDRI t0Joh.-uX;[;qSJ;rk.cGgtw>&h
ytd.rlcgb.oh.ng 129
vdmo; rhwrh> rRrk.cGgtw>&hvdmo;vXtylRzsJ; (w>rHCkmvdmo;vX wxXEkmcGguh>*DRqlrk.
uh>*DRylR rhwrh> olcgG w>zsD.) wz.vDRI t0Jo.h rh>oh.ngvDRto;vXtb.w>qgvXtrh>CJ
oJw>qg'D;w>qgvXtb.*mcDzsdw>rHCkmvHwpkub.wJb.0Jtrg rhwrh> t0R rhwrh> t
w>tJ.wDM.vDRI ySRcH*Rvdmrh>wulpgto;wbsDCDb.’D;t0Jw*Rub.t0Jw*R’D;ub.
*mvdmto;,>cD,>cDM.vDRI w>qgvXtb.*mtgwuh>wz.M.w>ulpg,gbsgtDRoh0J’.
M.vDRI
ydmcGgvXtb.w>qgb.*mvXw>rHCmk tCdwz.zJtqH.qgtcguqg0J< w>txHwz.u[JvRD

vXydmcGguh>*DR rhwrh> nd;< uzdxH’D;o;zJydmcGguh>*DRtuyR’D;vXtylRM.vDRI ydmrk.vXtb.w>
qgb.*mvXw>rHCkmtCdutd.’D;w>xH[JvDRvXtvGJ>vDRqD’D;teXwrkm< qg rhwrh> o;zJydm
rk.uh>*DRtuydmuyR’D;w>qg rhwrh> w>toGH.[J,GRvDRvXydmrk.uh>*DRw>wymol.ymo;
tylRzJw>td.’D;rk.cGgoG.H xH;w>&hvmd tvD>cHM.vDRI w>b.*mvXte;M.u’k; td.xD.w>ud>xD.<
w>qgvX[XzXylR’D;tzdt.d wohb.M.vDRI ‘fv.J *hRydmrk.vXtd.’D;w>qgb.*mvXydmrk.uh>*DR
M.tgwuh>w>yeD.wzsgeDwrHR’D;ydmcGgweDRph>uD;wrh>vXtymzsgtw>yeD.wz.b.vDRI
HIV/AIDS
‘fM.tod;zJw>uDw>cJvXtd.vXrk.cGgtuh>t*DRuyRM.xDbw
d rh>0Jw>qgb.*mvXw>rHCmk vdm
o; (CJoJw>qgwz.b.) w>b.*mt*RvXtrh>w>qgukRxD.< qH.usdRw>b.*mvXtw&R
vDRto;cDzsdw>rHCkmb.q.’k;td.xD.w>b.wrkmwvRzJydmcGguh>*DRtuydmuyRvDRI
w>uCko.h ngCJow J >qg = w>qgvXtb.*mcDzsdw>rHCmk ohM.rh>w>rRuG>tDRvXw>rRuG>w>

qgtC>t’X;M.vDRI ‘fvJ.*hR< wbsDbsDwnDvXeuvJRrRuG>t*D> rhwrh> tySR› ’d.wvX M.vDRI
p;xD.vX 1990< [D.cd.bDrk>w>td.ql.td.cs›u&X[h.ul.0J ?w>&J.usJR,gbsg w>qgtyeD./
vXySRvXtb.Atd.’D;w>qgwz.tHRt*D>vDRI w>vXty.CkmvX ?w>&J.usJR,gbsgw>qg
tyeD./ M.rh>0J
• w>rRvDRwH>w>tC>cDzsdw>yeD.vXttd.xD.
• pl;ug (flow charts) vXttd.xD.zJw>rRuG>vDRwH>w>qgtyeD.vXuulpgw>yeD.vDRqDvX
w>xH.b.tDR
• w>ulpg,gbsgw>*h>vXt’k;td.xD.w>qgyeD.wz.tHR
• w>’k;oh.ng’D;ulpg,gbsgph>uD;ySRvXtrRrk.cGgoGH.xH;w>&hvdmwz.
• w>rRuG>w>qgC>vXw>qg’X;vXtySR› uvHRwtd.tgtg
w>rRusJwcgvXtpl;ug flow charts M.w>rRM>tDRohnDu’.’D;w>urRM>w>ulpg,gbsgwbsD

CDvXtySR› w’d.b.’D;wkRvDRwDRvDRM.vDRI
130 ytd.rlcgb.oh.ng
J RD vXtb.C;'D;
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
ud;eH.’J;zdo.t*R 750<000 *RoHvXw>b.’db.xH;tCdvRD I t*R 400 uvD>
ph>uD;b.‘dqg’d.’d.vXw>b.’db.xH;wz.tCdvRD I w>b.’db.xH;tgtg*D>*D>
’k;td.xD.uh>*DRwvXwySRJ ’D;cd.Elmb.’dow
h z.vDRI w>b.’db.xH;wz.rh>0Jw>
vXt’k;td.xD.w>oHw>yS>‘D;w>uhw>uG.J vXzdo.zdtg*Rt*D>vDRI
w>b.’db.xH;vXtuJx.D to;nDE>k wz.M.rh>0Jw>vDRCHR< rh.tlt.D < vDRtk;

xH’;D w>b.’db.xH;vXusJq;l uydmvdRM.vDRI w>b.’db.xH;wz.tHRnDE>k uJ
xD.vX[H.cd.[H.CXRM.vDRI w>b.’dcv J Xmwz.tHRw>’Do’XtDRohvRD I w>b.
’dwz.tHRwe;tguJmqd;zJrd>y>wz.oh.ng0Jub.rRrEkRzJw>b.’db.xH;uJ
xD.tcgM.vDRI
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
132 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
t*h>cd.oh.wz.
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
1I w>b.’db.xH;wz.M.w>’Do’XtDRohzrJ >d y>’D;ySRuG>xGzJ o
d .wz.uG>zd
o.vDRwH>vDRqJ;’D;ymtDRvXw>vD>vXtylRzsJ;M.vDRI
2I zdo.wz.w>ub.ym,HRtDR’D;rh.tl< z.uylRwz.< rh.tl’X< rh.’G;H ’D;

vDr.h tlw>yD;w>vDwz.wuh>I
3I zdo.qH;zdwz.xD.w>uyRrkm0JvRD I w>ub.yvD>o;vXCDwz.< [H.ylR w>'Do'Xw>b.'db.xH;
w>uG>uDvRD w>tvD>< yJ}wDz’d ;D w>vdmuGv

J >D wz.’fo;d u’Do’Xzdo.vX
tokwvDRwJmt*D>vDRI
4I CJm{dR’D{Rd < x;&H;< w>zdw>vHRvXtcd.plue.th.’D;xHc;G ’D;rJmxHuvRt

uhtcDwz.’k;td.xD.w>b.’db.xH;’d.’d.rkmrkmohvRD I w>yD;w>vDwz.
tHRw>ub.ymtDRvXzdo.tpkz.D wwkRb.tvD>vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 133
5I zdo.qH;zdwz.nDE>k xXEkmvDRw>zdw>vHRqltudmylRvDRI w>ub.ymw>
yD;w>vDq;H qH;zdwz.vXzdo.tpkz.D wwkRtvD>’fo;d u’Do’Xw>,l>vDR
b.w>yD;w>vDwz.t*D>vDRI
6I wb.xXEkmvDRw>pk.w>ys>< uoH.uoD< uoH.rR0gw> (c|waf q;)< tJ;pH;

’D;&h.eD.odwz.vXxHtyD vDyRl b.I w>txHted’t
f RH wz.’D;w>tpk.t
ys>wz.M.w>ub.ymtDRvXw>ylRw>whRvX w>uG;J eD.ympXRtrHRvDRwH>
vDRqJ;’D;ymvXzdo.wxH.’D;zD.wwkRtvD>wuh>I
7I
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
zdo.wz.vDRbsXxHvmohzcJ rH ;H eH;twD>ylR’D; zJxt

H .d pSRudmtcg’.vJmvDRI
w>w-uX;ymwD>zdo.xJw*R{dRzJt0Jo.h td.vXxHusg rhwrh> bl;’D;xHtcg
b.I
8I zdo.vX,J>eH.qltzDvmwz.M.vDRqD’. w>w>b.,d.td.vXt*D>zJusJ
ql;uydmvdRvDRI t0Jo.h ub.td.’D;ySRw*R*RzJt[;vXusrJ >k cd.’D;w>u
b.od.vdtRD vXub.cDusJ’;D [;vXusJuyRzJt0Jo.h p;xD.[;ohtcg
vDRI
134 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
w>'Do'X
w>b.'db.xH;wz.
1I w>b.'db.xH;wz.M.'Do'XtDRohzJ
rd>y>'D;ySRuG>zdo.wz.uG>zdo.vDRwH>
vDRqJ;'D;ymtDRvXw>vD>vXtylRzsJ;M.
vDRI
zdo.vXto;td. (18) vg’D;vGH>eH.tbX.pXRwz.td.’D;w>b.,d.z;’d.vXuoH’D;rRM>w>

b.’db.xH;’d.’d.rk>rk>M.vDRI w>b.’db.xH;tgwuh>uJxD.vX[H.ylRvDRI w>b.’db.xH;cJ
vXmC.C.M.w>’Do’XtDRohM.vDRI
w>*h>rd>yS>vXt'k;td.xD.w>b.'db.xH;vX[H.ylRwz.M.rh>0J<
• zH;n.b.w>ud>vDRobsL;cDzsd rh.tl< z.uGm< oyXRzDt.D w>< w>tD.ud>ud>< xHcs<D xHcso D 0H<
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
odud>< rh.tl’X< x;ud>’D;vDrh.tlw>yD;w>vDwz.I
• b.ul;b.ugvXrJmxHuvRtuhtcD< ‘D{dRCJm{dR< x;&H;’D;uGgwz.M.vDRI
• vDRwJmvXvD>rHcd.< yJ}wDzd< pDReDRcd.’D;CDoGgwz.tzDcd.
• udm,l>b.uwm’D;phbh.< qhuRo. rhwrh> w>o.udRueHwz.
• b.w>pk.w>ys>cDzsdtb D .&h.eD.od< uoH.rRoHw>zdC>< uoH.tD.0gw>’D;w>rRpDw>tCH.
(acs;c|wfaq;)
• ("gwv f ukd )f = vDr.h tlx;k b.zdo.zJtxd;b.vDr.h tltyD;tvD rhwrh> vDysRH rhwrh> qJ;EkmvDR
eD.uhbd rhwrh> ‘Dwz.qlvDrh.tltylRzdwz.tylRtCd
w>wrHRv>v>vXtuuJx.D w>vDRysRH vXzdo.vXt*JRql.t*D>M.w>ub.ymtDRvXw>vD>vX

tylRzsJ;’D;vXzdo.zD.wwkRb.tvD>M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 135
zdo.wz.M.w>rk>v>vXw>urXtrRw>wrHRrHRvXw>qXuwD>,Hm,HmxXxXtylRwM> rhwrh>
rRw>rRvXtvDRb.,d. rhwrh> trRwHmwmtw>ul.b.ul.ohwohb.I w>ub.’Do‘Xzd
o.wz.vXw>rXql.rXud>< w>yD;w>vDvXtuJx.D w>vDRysRH ’D;w>zD.’D;rRw>b.C;'D;*mvXt
uJxD.w>pk.w>ys>ohwz.vDRI
2I zdo.wz.w>ub.ym,HRtDR'D;rh.tl<
z.uGmvD>wz.< rh.tl'X< rh.uG;H 'D;
vDr.h tlw>yD;w>vDwz.wuh>I
w>b.’db.xH;vXtb.zdo.wz.tusgrh.tlt.D b.w>’D;b.w>ud> (xHcsv D RD vl) wz.M.y.

vXw>b.’db.xH;vXte;wz.tusgvDRI zdo.wz.w>ub.’Do’XtDR’fo;d tokwxd;b.z.
uylR< xHcsDuvm< w>tD.ud>ud>’D;x;ud>wz.M.vDRI w>ud>b.< rh.tltD.w>M.’k;td.xD.
w>b.’db.xH;vXte;’D;td.wD>’D;t’d;bD.wz.’D;b.wbsDbsDzo
d .oHvXtCdov h RD I w>b.’d
b.xH;tgwuh>M.w>’Do’XtDRohM.vDRI
rh.tltD.b.w>M.w>'Do'XtDRohcDzsd
• w>ymzdo.vXt,HR’D;rh.tl< rh.uGH;’D;rdmpHu&J;wz.
• w>ymz.uylRwz.vXw>vD>vXtrJmo.yXR’D;ymtDRvXw>vD>xD.xD’;D zdo.zD.wwkRtvD>
M.vDRI w>rh>pl;ugz.uylRvXw>bSt D RD vXuyHmvXtxD.xDwpJ;tzDc.d ’D;wrh>vXttd.vX
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
[D.cd.zDcd.b.vDRI
• ymoyXRtpkzD.wz.vXt,HR’D;zdo.tpkzD.wkRtvD>wuh>I
• ym&h.eD.od< ‘;qH.< rh.tl’X< rh.uG;H < yeJ< uJ;pfr.h uG;H < x;ud>vXtud>’D;vDr.h tlysHRwz.vX
zdo.tpkzD.wwkRtvD>wuh>I
zdo.wz.rh>xXEkmb.zk;tpkrk> rhwrh> w>yD;w>vDt*RwcgcgvXvDrh.tlylRtylRM.urh>w>vDR

b.,d.vXt*D>’d.r;M.vDRI w>-uX;ymbXvDrh.tltylRwz.vXu’Do’Xzdo.’fod;tok*dmEkm
tpk’D;w>t*Roh.wz.t*D>vDRI
vDr.h tltysRH wz.w>ub.ymtDRvXzdo.zD.wwkRb.tvD>< vDr.h tlysRH wz.vDq’D .w>vXw

td.’D;tzH;bh.wz.M.rh>w>vDRb.,d.vXzdo.t*D>vDRI
136 ytd.rlcgb.oh.ng
3I zdo.qH;wz.M.xD.w>uyRrkmvDRI
w>ub.yvD>o;vXCDy}J wDz'd ;D w>vdmuGJ
vD>wz.'fo;d u'Do'Xzdo.vXtok
wvDRwJmt*D>vDRI
cDzsdw>vDRwJmvXw>z;xDtCdu'k;td.xD.w>yElRxD.< CHu>'D;cd.w>b.'db.xH;te;wz.M.
vDRI w>'Do'Xzdo.vDRwJmvXw>z;xDohcDzsd
• w>wrXzdo.xD.qlw>xDxD.tvD>vXtwylRzsJ;wz.M.b.I
• pl;ugx;usdRAyJ}wDtpkzD.wz.vXu’Do’XCDoGg< yJ}wD’D;[H.tw>uG>uDtvD>wz.
• ym[H.uqSJuqSD’D;’k;[JEkmw>uyDRwz.M.vDRI
4I 'D{Rd CJm{dR< x;&H;< w>zdw>vHRvXtcd.pl

ue.th.'D;xHc;G 'D;rJmxHuvRtuhtcD
wz.'k; td.xD.w>b.'db.xH;'d.'d.rk>rk>
ohvRD I w>yD;w>vDwz.tHRw>ub.ymtDR
vXzdo.tpkzD.wwkRb.tvD>vDRI
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
xHc;G ’D;rJmxHuvRtuhtcDwz.b.ul;b.ugw>vJ>vJ>CJmCJm< toG.H ,GR’D;tylRvD>wz.b.
*mohvRD I [H.CD’;D zdo.*JRtvD>wz.ph>uD;wb.td.’D;yvDtuhtcD< rJmxHuvRtuhtcDwz.
b.I w>ub.od.vdzo d .qH;wz.’fo;d tokwxd;b.yvDtuhtcD’;D rJmxHuvRtuhtcDwz.
’D;w>ub.od.vdph>uD;zdo.t’d.wz.vXupl;uGHmw>oh.z;wz.qlw>vD>vXtylRzsJ;M.vDRI
‘D{dRCJm{dR< ‘DvlRc.ql.’D;x;&H;wz.M.w>ub.ymtDRvXzdo.zD.wwkRtvD>vDRI zdo.t’d.

wz.w>ub.od.vdtDRvXuzD.0J’fod;tokwb.ul;b.ugtDRw*hRvDRI
w>cd.plue.th.< pJ;zDu[.’D;x;0g’XvXtth.xD.wz.M.’k;td.xD.w>b.*mw>ylRvD>vX
te;wz.ohvDRI zdo.*JRvdmuGJtvD>wz.M.ub.ylRzsJ;’D;w>yD;w>vDwz.tHRvDRI w>wySDm
vX[H.ylRCDyRl ’ftrh>yvDo.h z;’D;x;0g’XvD>vHRM.w>ub.uGmH vDRtDRqlw>vD>vXtylRzsJ;vDRI
w>b.’db.xH;t*kRt*RvX[H.uydm[H.uyRM.w>’Do’XtDRohcDzsdw>od.vdzdo.wz.vX
w>uGHmvdmuGJvX> rhwrh> x;&H;wz.rh>w>vDRysHRvDRb.,d.t*h>wuh>I
ytd.rlcgb.oh.ng 137
5I zdo.qH;zdwz.nDEk>xXEkmvDRw>zdw>vHRql
tudmylRvDRI w>ub.ymw>zdw>vHRqH;qH;
zdwz.vXzdo.tpkzD.wwkRb.tvD>'fod;
u'Do'Xw>,l>vDRb.w>yD;w>vDwz.t*D>vDRI
zdo.rH’D;vdmuGJtvD>wz.M.w>ub.ymtDRuqSJuqSD< ylRzsJ;’D;w>yD;w>vDoh.wz.’ftrh>qh
uREk>o.< zJo.zsX.< phtbh.< w>csH’D;w>o.udRueHwz.vDRI
zdo.qH;qH;zdwz.M.w-uX;’k;tD.tDRobh[D.vm< w>qXud.vd. rhwrh> w>tD.vXttd.’D;

tCHqH;qH;zdwz. rhwrh> tcsHwz.b.I
zdo.qH;zdwz.M.w>ub.uG>xGt J RD xDbzd t
J tD.w>tD.tcgvDRI w>ub.ul;M> rhwrh> rRqH;
vDRM>w>tD.qltuhqH;qH;zdwz.vDRI
w>ul;< uvHRxD.’D;uvk>CJ< uogoD.z;’d. rhwrh> rRoD.w>uvk>wohb.wz.M.ymzsgxD.0J

vXzdo.td.’D;w>uogtw>uDw>cJ’D;b.oh.oh.tudm,l>bduvDRwD> rhwrh> uuwmohM.
vDRI w>udm,l>bduwmM.rh>w>uJxD.o;owl>uvmvXtuJxD.vXw>vDRysHRvXo;orlt*D>
ohM.vDRI ySRuG>xGzJ o
d .wz.rh>xH.0JvXowl>uvmzdo.uogwM>b.’D;rh>wxH.’.vJmzdo.
xXEkmw>qltudmylRb.q.ub.ymol.ymo;0JvXb.oh.oh.urh>zdo.tudm,l>vDRuwm
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
vDRI (uG>w>ulpg,gbsgqdvXudm,l>bduwmt*D> ubsH;yR 140 wuh>I)
6I wb.xXEkmvDRw>pk.w>ys>< uoH.uoD<
uoH.rR0gxD.w>(c|wfaq;)tJ;pH;'D;&h.eD.
odwz.vXxHyvDtylRb.I w>txHted't f RH
wz.'D;w>tpk.tys>wz.M.w>ub.ymtDR
vXw>ylRw>whRvXw>uG;J eD.ymtrHRvDRwH>vDR
qJ;'D;ymvXzdo.wxH.'D;zD.wwkRtvD>wuh>I
w>pk.w>ys>M.rh>w>vDRysHRvDRzk;t’d.uwX>vXzdo.qH;wz.t*D>vDRI uoH.rR0gxD.w> (c|wf

aq;) < uoH.pk.vXtrRoHw>zdC>Ckm’D;&h.eD.od’;D uoH.rR[gr>w>CH.w>rl; (acs;c|wfaq;)
wz.rRoHzdo. rhwrh> rRb.’dzdo.wpdRo;oh0J’.M.vDRI
138 ytd.rlcgb.oh.ng
w>tpk.tys>tgrHRwrh>xJvXw>,l>vDRb.tDRr;w>vDRysHRutd.0Jb.Iw>pk.wz.rRoHw><'k;
td.xD.cd.Elmtw>[;*DR< rJmcsHwxH.w>'D;urRb.'dwpdRo;zJ
• teXb.0J
• tb.zdo.zH;bh. rhwrh> EkmvDRqlzdo.trJmcsHylR
• EkmvDRAb.tX’D;zdo.tqhulqhuRwz.tcgvDRI
w>rh>xXEkmvDRw>pk.w>ys>wz.qlw>qXxHyvD rhwrh> bH.,.yvD rhwrh> xHc;G wz.tylRzdo.

uqdurd.ur.0JvXw>txHt*R’D;utDb.zk;0JvDRI uoH.uoD< *m’D;w>pk.w>ys>ud;rHR’J;M.
w>ub.ymtDRvXtup>’.0Jt’XylR’D;u;wH>Cmtcd.CH;CH;M.vDRI
uoH.rRpDw>tCH.< uoH.rR0gxD.w>< *muoH.’D;uoH.uoDwz.M.w>wb.ymwD>tDRvX

zdo.tpkz.D wkRtvD>eDwbsb
D .I w>-uX;yH;tcd.CH;CH;’D;uG;J ympXRtrHRvXtuyRvDRI w>ub.
ymtDRvXpdRxDxl. (bH.’d.) wz.tylR’D;0HmwH>tcH rhwrh> ymtDRvXpD>z;xDwz.tzDcd.zJzdo.
wxH.’D;zD.0JwwkRb.tvD>vDRI uoH.uoDvXySRo;yS>wz.t*D>M.rRoHzo d .qH;wz.ohvRD I
w>ub.’k;tDzdo.qH;wz.xJ’.uoH.vXySR[h.vXt0Joh.t*D>M.vDRI uoH.rhrh>vXySRt
’d.w*R rhwrh> w>[h.tDRvXzdo.t*Rw*Rt*D>M.w>w-uX;’k;tDtDRvhRwuhRb.I
w>rh>[h.zdo.qH;wz.vXuoH.rRoHw>zdC>tgtg rhwrh> [h.ur.tDRM.’k;td.xD.w>e>w

[lvXzdo.qH;wz.t*D>ohvDRI uoH.M.w>ub.oltDR’.’fql.cs›ySRrRw>zd (uoH.o&.) t
w>eJ.usJtod;M.vDRI uoH.tJ;py&h (Aspirin) M.nDEk>’k;td.xD.w>pk.w>ys>vXowl>uvm
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
tylRohvDRI w>ub.ymtDRvXzdo.wxH.’D;zD.wwkRtvD>vDRI
7I zdo.wz.vDRbsXvXxHvmohzw J >qXuwD>
pSRM>cHr;H eH;twD>ylR'D;zJxt
H .d pSRudmtcg'.vJm
vDRIw>w-uX;ymwD>zdo.xJw*R{dRzJt0Jo.h
td.vXxHusgrhwrh>bl;'D;xHtcgb.M.vDRI
w>ub.ymbXxHylRwz.< xH’X’D;xHpJRvXxHtd.vXtylRwz.tcd.vDRI
w>ub.od.vdzdo.qH;wz.vXub.yD>xHzJteD>qH;’H;tcgrh>vXt0Joh.wvDRbsXtCdvDRI
w>w-uX;od.vdzdo.vXuyD>xHzJxHusdvXxH,GRql.’D;ysJyD>xHxJw*R{dRb.I
ytd.rlcgb.oh.ng 139
8I zdo.,J>eH.qltzDvmwz.M.vDRqD'.w>
w>b.,d.td.vXt*D>zJusJuql;uyRvDRM.
vDRI t0Jo.h ub.td.'D;ySRw*R*RzJt[;
vXusJr>k cd.'D;w>ub.od.vdtRD vXucDusJ
'D;[;vXusJuyRzJt0Jo.h p;xD.[;ohtcgvDRI
zdo.wz.wqdurd.w>vXuuJxD.to;wz.zJt0JCh>xD.qlusJrk>cd.zDcd.b.tcgvDRI [H.zd
CDzdwz.ub.uG>xGJt0Joh.vDRwH>vDRqJ;M.vDRI
zdo.w-uX;*JRzJusJuyR< vDRqD’.w>zJt*JR’D;bDvfzsX.tcgM.vDRI
w>ub.od.vdzdvXu[;vXusJuyR’D;uG>w>qlrh.tlzD;wz.td.tvD>M.vDRI
zJzdo.qH;wz.cDusJM.w>ub.od.vdtDRvX
• utd.uwD>vXusJuyR
• uG>w>cHuyRvXm
• wcsK;cDusJue.odvh.’D;odvh.,D>wz.tuvk>
• zD.ySRt*Rw*Rtpk
• [;wb.Ch>w*hR
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
zdo.t’d.wz.w>ub.od.vdtDRvXuuG>xGJzdo.qH;wz.’D;uJ’duJwJmvXt*hRM.vDRI
zdo.vXt’d.xD.wz.b.’db.xH;’D;wkRvXtoH0JohcDzsdtb.’db.xH;vXvh>,D>ohcDzsdtod.
vdzdo.vXtd.’D;vh>,D>wz.ub.yvD>to;zJteD.odvh.,D>vXusJrk>cd.’fvJ.M.vDRI
zJzdo.’d;vh.,D>tcgub.od;cd.zsD. rhwrh> ySR’d;vh.,D>tcd.zsD.wz.M.vDRI
zdo.wz.w>b.,d.td.tgvXt*D>zJtqh.eDRvXodvh.trJmng rhwrh> w>wuG>xGJtDR’D;

td.xJw*R{dRvXodvh.,D>tvD>cHtcgM.vDRI
140 ytd.rlcgb.oh.ng
w>[h.ul.vXw>ulpg,gbsgqd
w>ub.pl;ugw>,gbsgqdtusw
J z.'fo;d u'Do'Xw>qg'fo;d
tokwe;xD.zJw>CkuoH.tw>rRpXRwM>wbsC D b
D .tcgM.vDRI
w>ulpg,gbsg rh.tlr>h tD.zdo.tqhuq l u

h Rwz.M.bd.bXzdo.’D;,.rHv;k
qdr.h tlt.D w> rhwrh> w>ulw>uR rhwrh> wvh.vDRzdo.vX[D.cd.vdRvXurRoH
rh.tlt*D>wuh>I
rRck.vDRw>vD>vXrh.tlt.D wbsC D wD uh>I pl;ugxHvXtck.’D;tu
qSvD XvXySRJ ySRJ wuh>I rh.tlt.D tylRvD>rh>tgwcDxXEkmvDRzdo.qlvD
cDq.+ w>tylR rhwrh> ‘k;vk.tDRxHc.k M.wuh>I vXw>urRck.vDRw>
ylRvD>t*D>u,Hm0JwcDe.&H.C.C.M.vDRI
ymw>ylRvD>vXrh.tlt.D uqSu J qSC
D xh ’D ;D rRbXCmtDR’D;,.ysb
› H
b.q.wb.pXtDRCH;CH;w*hRI w>ylRvD>vXrh.tlt.D M.rh>’d.M>ph
bh.z;’d.wbh. rhwrh> rh>p;xD.uzdx.D M.qSXtDRqluoH.o&.t
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
td.wuh>I wb.rRoh.z;w>uzdx.D w*hRI rh>vXw>zH;bh.wz.tHR
’Do’Xw>ylRvD>ohtCdM.vDRI
wb.ok;uGmH w>wrHR*hRwrHR*hRvXtpJb;l ’D;w>ylRvD>wz.w*hRI w>
ylRvD>tzDc.d wvXuGmH xHwb.xXEkmvDRw>t*ReDwrHRw*hRI
[h.’k;tDzo d .vXw>xHw>edwz.’ftrh>wRol.wRo.txH rhwrh> xH
vXw>ust J RD ’D;tHo.’D;tHo.qXwz.wuh>I
w>,gbsgqd zdo.w*RvDo[D.rh>xk;tDR rhwrh> rh.tlt.D tDRM.wcsK;exd;bl;tDRt

vDo[D.tl cgM.rRoHuGHmrh.tlwuh>I zdo.w*Rto;rh>oyhRb.to;M.rRvXR
xk;w> tDR’D;CkM>uoH.uoDtw>rRpXRwbsDCw D uh>I
zdo.rh>uoguDucD cJ J rhwrh> rh>wuogM.ymrHvRD zdo.vXtcsXCH’;D ym
wphvRD tcd.vXtvD>cHwpJ;zdwuh>I yH;bXzdo.teg’h’;D tlEmk uvHRqlt
udmylRwuh>I tlq.l ql.wkRvXzdo.to;egyS>xD.xDwuh>I *H>wkRvXoX
0HRtlu’D;wbsDwuh>I qJ;rR’ftRH wkRvXzdo.p;xD.uogxD.uhRwuh>I
ytd.rlcgb.oh.ng 141
AAw>[h.ul.vXw>ulpg,gbsgqd
w>b.’dvXcd. rhwrh> ysd>CHwz.vDRqD’.w>udmbdM.rh>w>vDRysHR’d.
w>ulpg,gbsgqd r;rh>vX’k;td.xD.uh>*DRoH rhwrh> rh>w>vDRb.,d.vXo;orlt*D>M.vDRI
w>b.'dvXw> ymyeD.cd.’D;ysd>tw>[l;w>*JR’D;[;qS;J w>0HmyuHysd>CH’o
f ;d w>u}wDqX
vDRCHRrhwrh>w> w>b.’db.xH;vXutd.xD.wz.M.wuh>I
b.'dvXusqJ ;l zdo.vXt[l;0;woh rhwrh> w>qgtDRe;e;uvJmwz.b.oh.oh.t
uydmvdR CHuu>M.vDRI wb.ok;uGHmw>b.’db.xH;tvD>b.I zD.CmtDRvX
w>o;*X>tylR’D;rRM>uoH.w>rRpXRvXtcs›wuh>I
zdo.to;rh>oyhRM.ymtDRvXRvXRzd’D;rRM>ql.cs›w>rRpXRwbsDCD
wuh>I
zdo.w>yElRrh>xD. rhwrh> txl.wvHmM.pk.vDRw>vD>vXtb.’dvX
xHc.k ck.tylR rhwrh> ymxD.xHc.k ud.vd.vXw>ylRvD>zDc.d oXrHe;H wuh>I
wb.ymEkmvDRxHck.vXzH;bh.tzDcd.vdRvdRw*hRI rhrh>wcDbd.bXxHck.
ud.vd.’D;w>uH;nm0HRr;xd;tDRwuh>I zJexd;b. 0HR (15) rHe;H M.xk;uGmH
tDRvXxHyRl ’D;rh>wbsgrRu’D;toDwbsw D uh>I w>ck.-uX;rRpSRvDRw>ql;
w>qg< w>nd;’D;w>yElRwz.M.vDRI
vXw>b.ul;'D;w>ylRvD>qH;qH;zdwz.t*D>
ohpDw>ylRvD>’D;xHcsDrH (xHvXw>csD’D;ymck.vDRtDR) ‘D;csgodwuh>I
w>ulpg,gbsg
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
rRChxzD ;H bh.vXttd.vXw>ylRvD>tuyRM.wuh>I
qd w >b.ul ;
rRbXw>ylRvD>’D;w>uH;nmvXtuqS’D ;D rRbXtDR’D;,.ys›bv H XtzDc.d
b.ug'D;w>ylR wuh>I
vD>wz.
vXw>b.ul;'D;w>ylRvD>vXte;wz.t*D>
zJw>ylRvD>uyRyvDtuhtcD rhwrh> w>t*Rwz.rh>td.xDCmM.wb.
ok;uGmH tDRw*hRI b.oh.oh.w>t0JM.u’Do’Xw>oG.H ,GRvDR’D;cDzsed
ok;uGmH tDRtCderRe;xD.w>ylRvD>vXtb.’dM.vDRI
zdo.toG.H rh>vDRtgtgM.ymxDx.D uh>*DRvX tb.’dxMD >to;egyS>
tywD>’D;qD.vDRw>ylRvD> (w>rh>qJ;b.wcgcgwcDq.D vDRvXtuydm
uyR) ‘D;w>uH;nmuqSw D uhvXw>cs;H ympXRtDRwuh>I qD.wH>vDRym
pXR’ftRH wkRvXw>oG.H td.ywkmwpkM.wuh>I
142 ytd.rlcgb.oh.ng
wb.xXEkmvDRw>rk>w>bd rhwrh> q.zduD>zdtuhtcDwz.vXw>ylR

w>ulpg,gbsg vD>tylRw*hRI w>tHR’k;td.xD.w>b.*mohM.vDRI
qd w >b.ul ; u;bXw>ylRvD>’D;,.ysb › w
H uh>I wb.bd.bH’;D ,.bsb › C
H ;H CH;rh>
b.ug'D;w>ylR vXuysJtnd;xD.tCdvRD I
vD>wz. vJRpdmzdo.qlw>[h.uoH.’X; rhwrh> rRM>ql.csw › >rRpXRwbsC D D
wuh>I oHu>G ql.cs›yRS rRw>zdwz.vXrh>zdo.-uX;qJ;uoH. ’Do’X
w>qgc.th.wH>{gM.vDRI
w>ulpg,gbsgqd zdo.qH;zd’;D zdo.wz.rh>ul;M.wb.rRwHmwmtDRw*hRI rXt0Ju;l xk;

w>udm,l>bd xD.uGmH w>vXttd.vXtudm,l>tylRwcgM.wuh>I w>wcgtHRrh>w[;
xD.cs›o’H;b.M.*kmusJ;pX;xk;xD.uGHmM>tDRvXzdo.tudmylRwuh>I
uwm
w>vXtd.vXtudm,l>bdtylRwcgM. rh>td.’H;’.w>vXzdo.tudm,l>
bdtylRM.w>ub.rR’fvXvmtod;M.vDRI
zdo.tD.Ek>'D;zdo.qH;wz.t*D> ; zD.*X>zdo.tcd.’D;tudmbdwuh>I
w&H;vDRzdo.tcd.vXtvDRusX>’D;ymtDRzk.M>’H;zdo.tcD.wuh>I zJtys>d cHcD
tuql;M.yD>vDRM>tDR,J>bDwuh>I w&H;u’guhRzdo.trJmvXtzDcd.
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
wuyR’D;qD.vDRzJto;egyS>tCHvXttd.vXEk>cd. rD.wz.tuql;,J>bD
wuh>I rR’ftHRwkRvXw>vXtuwmvXtudm,l>ylR[;xD.uGHmwpkwuh>I
exk;xD.w>zdw>vHRwcgvXtuwmrh>wM>vJRqSXzdo.qlql.cs›ySRrRw>zd
ttd.wbsC D w
D uh>I
zdo.vXt'd.xD.wz.t*D> ; *JRqXxX.vXzdo.tvD>cH’D;epkcHcDM.zD.
ympXRzdo.t,D>‘hwuh>I pSDRwH>pkcd.o.'D;pkcd.o.vXttd.'D;pkrk>wcDM.
ymtDRvXw>vD>vXzdo.t'htzDcd.'D;o;ylRxd;tzDvmwpJ;wuh>I ymxD.
pkv.vXpkc.d o.tzDc.d 'D;qD.EkmvDR'D;qD.xD.tDRvXzdo.t[XzXylRwuh>I
rR'fo;d tHRcJtRH cJtRH wkRvXw>vXtuwmCmvXtudm,l>bdr>h wM>wcDqXS
tDRqluoH.o&.vXtbl;'D;tDRwbsDCDwuh>I
ytd.rlcgb.oh.ng 143
erh>qdurd.vXtcd.'D;tudmb.'dohM.wb.ok;zdo.tcd.w*hRI rR
w>ulpg,gbsg ydmxGJw>eJ.usJvXvmb.q.wb.rR[l;rR0;tcd.b.I
qdw>uogt zdo.rh>td.'D;w>uDw>cJvXuuogt*D> rhwrh> rh>wuogb.M.ym
w>uDw>cJ rhw rHeRD tDR0HRok;wphtcd.vXtvD>cHwpJ;wuh>I u;wH>zdo.teg'h';D tl
rh> w>vDRtk;xH EkmvDRuvHRqltudmylRwuh>I tluvHRql.ql.wkRzdo.to;egyS>
[Juzdx.D M.wuh>I *H>wXwkRoX'D;tlEmk u'D;wbsw
D uh>I rRtDR'ftRH
wkRvXzdo.uogxD.uhRwuh>I
zdo.uogb.q.to;rh>oyhRM.wvh.zdo.qltuyR'fo;d tysR›
okwu;wH>CmuvHRusdRw*hRM.wuh>I
w>ulpg,gbsgqd zdo.w*Rrh>,l>vDRb.w>tpk.M.wb.rRql.vXub.bSd;xD.uGHm
w>pk.w>ys>wz. t*D>w*hRI w>tHRurRqge;xD.zdo.vDRI
w>tpk.rh>td.vXzdo.tzH;bh.'D;qhuRtvdRM.xk;uGHmw>ulw>uR
'D;vlvRD xHvXtrd>yS>tvdRwuh>I ohpu D mHG zH;bh.'D;csgodtbsDbsDwuh>I
w>pk.w>ys>rh>EkmvDRqlzdo.trJmcsHylRM.ohpDM>zdo.trJmcsHtpSRu
wX>trHeH; 10 wuh>I
w>'Do'Xw>b.'db.xH;
vJRpdmqSXzdo.qlw>[h.uoH.'X; rhwrh> w>qg[H.wbsDCDwuh>I rh>

ohM.vJRpdmCkmw>tpk. rhwrh> uoH.yvDwbsDCD'D;eRwuh>I wohzJ
tohrR*X>zdo.'D;ymtDRbS.› bS.› bSD.bSD.wuh>I
144 ytd.rlcgb.oh.ng
*h>*D>tlw>uJx.D o;wz.
J RD vXtb.C;'D;
w>wwX>weg['D;
w>wwX>weg'D;
zJw>wwX>weg’D;*h>*D>tlw>uJx.D owl>uvmtcgzdo.wz.nDvXuwl>b.0Jw>
ql;w>qg‘D;w>wl>b.vXeD>cd’;D vXol.vXo;tCdv.d b.0Jw>uG>xGv
J RD qD’;D w>
u[ku,mwz.vDRI
vX[D.cd.csXtHRySRb.uDb.cJe.D *H>td.0J 27 uuG>J ’D;ySRb.ok;vD>ok;ust

J uuG>J
30 M. vDRI ySRoh.wz.tusg (80) rs;u,RM.rh>ydmrk.’D;zdo.wz.M.vDRI zJ
1990 wkR 1999 M.ySRtuuG>J 200 C.C.b.wl>b.w>wwX>wegvXttd.
xD.o;wz.vDRI ySRzS.D ySR,mzdwz.b.wl>0Jw>wwX>wegwz.M.vDRI zJxu H >D
vXtvJRxD.vJRxDwz.tylRySRtgM> 90 rs;u,RoHczD sdw>wwX>wegtCdvRD I
zdo.t*R (9) uuG>J bsJ.b.w>rRoH< b.’db.xH;uJx.D zd.CJ rhwrh> b.w>

xk;vDRz;tDR’D;trd>ty>cDzsw
d >obH.obk.vXtuJx.D wh>vHtylRuGmH teH.wqH
bsJ.twD>ylRM.vDRI
146 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.
w>wwX>weg['D;
t*h>cd.oh.wz.
w>wwX>weg'D;*h>*D>tlw>td.o;wz.
1I zJw>wwX>weg’D;*h>*D>tltw>td.o;wz.tylR< ySRzdo.wz.-uX;rRM>
*H>cD.xH;w>td.ql.td.cs›w>uG>xG<J vXty.Ckm’D;uoH.’Do’Xw>qg
orl;zd< w>tD.vXvXySRJ ySRJ ’D;uoH.rRySRJ w>*H>w>bgwz.M.vDRI
2I w>’k;tDzo
d .vXrd>Ek>xHM. vDRqD’.w>t&h’.d 0Jz*J >h *D>tlw>td.o;wz.
tcgM.vDRI
3I zdo.wz.M.*hR’d.vXw>uuG>xGt
J RD vXtrd>ty> rhwrh> ySRo;yS>vXt
*RvDRqD’.w>zJw>td.o;vXw>b.*H>*lmtd.tcgM.vDRI rh>vXw>tHRrR
vXRzdo.to;tCdvRD I
ytd.rlcgb.oh.ng 147
w>wwX>weg['D;
4I w>pkq.l cD.wu;vXttd.xD.vX[H.ylRCDyRl < vXw>’k;w>,R’D;w>w

wX>wegt*Rwz.M.rRysHRzdo.’D;rRo;xD.zdo.wz.vDRI zJw>*h>w
z.tHRuJx.D tcgzdo.uvd.b.w>uG>xGv J RD qD< w>u[ku,mvDRqD
’D;w>cG;J w>,mvXuymzsgxD.tw>wl>b.cD.b.’D; rRzsgxD.tw>vJRcDzsd
vXusJvXtb.*D>’D;to;eH.’.0JM.vDRI
5I [D.vmrh.yd>’D;pku0JRvXtwyd>z;’H;b.wz.M. vDRb.,d.vDRysHRvDR
zk;’d.r;vDRI w>w-uX;xd;bl;tDR rhwrh> ,D>tDRb.I ol.xD.bSx D .D M>zdo.
tw>vdmuGv J >D u0DRvXuvdmuGbJ .0JyRl ylRzsJ;zsJ;’D;[h.yvD>tDRvXokw
*JRegpdR’D;w>yD;w>vDvXtwoh.ng0Jwz.w*hRI
148 ytd.rlcgb.oh.ng
w>upD.vXtrRpXRw>
w>wwX>weg['D;
w>wwX>weg'D;
*h>*D>tlw>td.o;wz.
1I zJw>wwX>weg'D;*h>*D>tlw>td.o;wz.
tylR< ySRzdo.wz.-uX;rRM>*H>cD.xH;
w>td.ql.td.cs›w>uG>xGv J Xty.Ckm'D;
uoH.'Do'Xw>qgorl;zd< w>tD.vXvX
ySRJ ySRJ 'D;uoH.rRySRJ w>*H>w>bgwz.M.vDRI
zJySRtd.*D>rk>*D>yRtcgw>qgC>wz.&RvDRto;ohcs›o’H;vDRI zdo.vXttd.vXw>td.o;vX
tuwHmuwlmvDRqD’.w>zJttd.vXySRb.uDb.cJ’u J 0DR rhwrh> w>td.o;vXtwl>b.w>w
wX>wegwz.tcgvDRI w>ub.qJ;M>tDRuoH.’Do’Xwz.vDRqD’.w>uoH.’Do’Xw>qgorl;
zdzJt[JwkRvDRvXw>vD>toDtcgM.vDRI w>ub.[h.ph>uD;tDRuoH.rRySJRbH.w.rH. A vDRI
zJw>qJ;M>uoH.vX*h>*D>tltqXuwD>M.w>ub.olx;qJ;bd’;D x;qJ;yDRwbsD*>D wz.M.vDRI
zdo.wz.uwl>b.0Jw>qgorl;zd’.d ’d.rkmrkmzJt0Jo.h tw>tD.vDR-xK; rhwrh> td.b.zJw>vD>

zJw>wuqSJuqSDtcgM.vDRI
• rh>vXw>qgorl;zd&RvDRto;cs›o
› ’H;tCd zdo.vXtb.w>qgorl;zdwz.w>ub.ymvDR
qD< ym,HR’D;zdo.t*Rwz.0HR< w>ub.rRuG>tDRvXuoH.o&.wz.’D;[h.’k;tDtDR
bH.w.rH. A uoH.wz.vDRI
• w>qgorl;zdM.nDEk>’k;td.xD.w>[XzXvlvXte;vDRI w>qJ;M>zdo.vXw>’Do‘Xw>qg
orl;zdM.u’Do’Xzdo.wz.vXw>[XzXvl’D;yod.w>ck.b.wz.M.vDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 149
zJtcD.xH;weH.M.vXw>*h>wrHRrHRtCdzdo.w*Rrh>wqJ;b.uoH.‘Do’XM.w>ub.qJ;
M>tDRuoH.wohzJtohtcs›uwX>M.vDRI
w>wwX>weg['D;
2I w>'k;tDzo
d .vXrd>Ek>xHM.t&h'.d 0J
vDRqD'.w>zJ*>h *D>tlw>td.o;wz.
tqXuwD>tcgM.vDRI
ySR[H.zdCDzd< rd>t*Rwz.’D;ql.cs›ySRrRw>zdwz.rh>ySRvXt&h’d.vXttd.’D;w>oh.nge>yX>
vXurRpXRrd>vXt’k;tDtzdE>k wz.< u[h.*H>[h.bgrd>vXu’k;tDtzdE>k zJtcD.xH;CkvgxJ’.rd>
Ek>xHwrHR{dR’D;’k;tDtRD wkRvXzdo.to;td.cHe.H ’D;tbs.J M.vDRI zdo.vXCkvgzDc.d wz.’fw>’k;
tDw>Ek>xHtod;w>ub.’k;tD.ph>uD;tDR’D;w>tD.t*RvXvXySRJ ySRJ M.vDRI
w>ub.uG>xGJ’D;[h.*H>[h.bgvDRqDrd>vXtwl>b.w>o;CXtw>qgwz.’fod;urRrkmrRbsg
uhRto;rh>vXw>o;CXtw>qgM.rRb.’drd>tw>’k;tDzdo.Ek>xHM.vDRI
w>ub.uG>xGJvDRqD’D;[h.’k;tDzdo.qH;vXto;td.CkvgqltzDvmwz.vXrd>tEk>xHxJw
rHR{dR’fod;u’Do’Xt0Joh.vXw>ql;w>qg’D;w>oHw>yS>t*D>vDRI
w>rh>xH.vXw>vd.b.vXw>ub.’k;tD.zdo.qH;tw>tD.wz.M.rd>’D;ySRuG>xGJzdo.wz.
w>ub.’k;eJ.tDR’D;[h.ul.tDRvXuuwJmuwDRw>tD.uqSJuqSD’fvJ.M.vDRI zdo.vXw>
’k;tD.tDRw>tD.t*Rwz.w>ub.zd;[k’;D pdmtDRxDbMd .vDRI zJw>[h.’k;tDtRD w>Ek>xHyvDtcg
w>w-uX;ymwD>tDRxJw*R{dRb.I w>[h.ul.vXw>u’k;tDzdo.w>Ek>xHvXvDcDylRM.vDRI
3I zdo.wz.M.*hR'd.vXw>uuG>xGJtDR
vXtrd>ty> rhwrh> ySRo;yS>vXt*R
vDRqD'.w>zJw>td.o;vXw>b.*Hm*lm
td.tcgM.vDRI rh>vXw>tHRrRvXRzdo.
to;tCdM.vDRI
zJw>jyKxD. rhwrh> w>uJx.D owlmuvmtcgy’d.yyS>< ySRb.rlb.’gtcd.te> rhwrh> [D.cd.bD

rk>pXzSd.u&Xub.rRvDRwH>0J’fod;zdo.wz.tokwvDRz;b.’D;trd>ty>wz.t*D>vDRI
150 ytd.rlcgb.oh.ng
w>vDRrk>vDRz;wz.rh>td.xD.wcDy’d.yyS>’D;ySRb.rlb.’gwz.ub.[h.zdo.wz.vXw>
’Do’XvDRqD’D;w>u[ku,mtH;xGJuG>xGJM.vDRI y’d.yyS>’D;ySRb.rlb.’gwz.td.’D;trlt’g
w>wwX>weg['D;
vXtvlRCkM>uhR0Jzdo.tySR[H.zdCDzd’D;ymCkmuhRzdo.’D;tup>’.0Jt[H.zdCDzdvDRI
zJw>uJx.D to;owl>uvmtcgw>ub.uG>xGyJ mpXRM>zdo.wz.vXtvDRz;’D;tup>‘.0Jt

[H.zdCDzdM.vDRI rh>ohM.[H.zdCDzdt*RvXtd.vXzdo.tySRw0XtylR-uX;uG>xGJtDRwkRvXzd
o.wz.xH.M>uhRtbl;twH> rhwrh> ySRvk>zdtDR0HRwpkM.vDRI
zdo.vXtvDRrk>vDRz;’D;trd>ty>vXw>uJxD.o;owl>uvmtylRwz.M.w>wb.qdurd.
tDRvXtuJz.d CJ’;D w>wb.[h.’k;vk>zdtRD vXySRt*Rwz.b.I zJw>Ckx.H zdo.trd>ty>’D;t
bl;twH>wz.wM>’H;b.tcgw>ub.ymtDRvXzdo.vXtd.’D;tbl;twH>vXttd.rl’;H wz.M.
vDRI w>CkuRh zdo.trd>ty>’D;tbl;twH>wz.rh>wM>wcDt*hRuwX>M.rh>0Jw>ub.[h.’k;vk>
zdtDRql[H.zdCDzdvXtw>[JvDRpXRvDRoGJ.’fod;’D;tDRwz.ttd.M.vDRI w>tHRuJxD.to;rh>
wohb.r;w>ub.[h.’k;vk>zdvRD tDRql[.H zdCzD t d *RvXtw>qJ;w>vRw’fo;d rhwrh> td.vX
uD>t*R’D;uJuvkm*Rwz.ttd.vDRI
vDRqD’.w>[H.zdCzD vd Xtb.Ch>xD.qlw>pkq.l cD.wu;tylRwz.t*D>w>b.ok;vD>ok;usq

J l
[H.toD rhwrh> xHu>D toDwbh.M.rh>w>vXtuD’;D tvDRCXol.CXo;M.vDRI ySRb.uDb.cJzd
o.weDRb.uG>qX.rJm0JvXb.rRvdtgxD.w>usmd toDwusmd ’D;w>qJ;w>vRtoDwz.M.vDRI
4I w>pkq.l cD.wu;vXttd.xD.vX[H.ylR<
vXw>'k;w>,R'D;w>wwX>wegt*Rwz.
tCdM.rRysHR'D;rRo;xD.zdo.wz.M.vDRI
zJw>*h>uJx.D tcgzdo.uvd.b.w>uG>xGJ
vDRqD< w>u[ku,mvDRqD';D w>cG;J w>,m
vXuymzsgxD.tw>wl>b.cD.b.'D;rRzsgxD.
tw>vJRcDzsdvXusJvXtb.*D>'D;to;eH.'.0J
t*D>vDRI
zJySRunD< w>vD>w>usJ rhwrh> w>zdw>vHRwz.vDRr> rhwrh> b.w>rRysHRrRzk;tDR’D;zJySRo;yS>

wz.to;b.zS.D b.,m rhwrh> to;rh>zsg’H0Rh ’H0RD tgwvXtCd’;D zdo.uysHRw>’D;wl>b.0JvX
w>o;oyhReD.uGHmtDRvDRI
ytd.rlcgb.oh.ng 151
zJw>qDwvJtd.xD.tqXuwD>’D;*h>*D>tlw>*h>wz.uJxD.tcgrd>y>wz.t*D>uD’d.r;vXu[h.
tzdvXw>tJ.w>uG’H ;D w>bH.w>bXM.vDRI
w>wwX>weg['D;
zJzdo.wz.ysHRw>< wl>b.w>ql;w>qg rhwrh> w>vJRcDzsdvXtql.vDRysHRvDRzk;wz.0HRtvD>

cHnDEk>ymzsgxD.0Jw>ymo;zsgvXtol.CXo;CX rhwrh> rRuDrRcJto;M.vDRI zdo.weDRysHRw>
wue.Ckmw>< *kRto;vXw>vD>cHb.q.weDReDRtXoDe;’d.xD.vDRI ySRzdo.weDRzsgvXt
wl>’D;vJRcDzsdw>oh.wz.tHRM>b.q.t0Joh.ysHR’H;’.w>vDRI zdo.wz.zJtwl>b.w>rRw
&DwygxDbdtCdzsgvXtnDEk>vXt*D>b.q.eD>eD>M.rRqgtDR’H;’.w>vDRI
zdo.rh>wrRM>w>rRpXRvXue>yX>vDRuhRtw>wl>b.wz.b.’D;t0Jto;ub.’d’;H tgxD.M.
vDRI
• ud;eHR’J;tw>rR = cDzsdzdo.wz.rRb.uhRtw>rR’ftrR0Jud;eHR’J;’ftrh>w>vJRxD.uFd<
w>tD.w>tD’;D w>rHw>*JRvXtqXuwD>b.b.tCd zdo.uwl>b.0JvXtrRM>w>bH.w>
bX’D;tw>td.o;’ftnDE>k tod;uU>uU>M.vDRI
• w>[l;w>*JRvXw>*JRtDRrkmwz.M.rRpXRzdo.vXuuG>qX.rJmw>ol.CXo;CXM.vDRI
w>-uX;’k;td.xD.w>cGJ;w>,mzJzdo.wz.uvdmuGJb.0Jw>*JRvdmuGJvXtw>rRql;rRqg
vdmo;wz.’D;w>*JRvdmuGJt*Rwz.’ftrh>w>’k;td.xD.w>vD>vXzdo.u*JRvdmuGJb.ylR
ylRzsJ;zsJ;'fod;zdo.u’Ju’JuqJ;usd;qJ;usX’D;&hvdmrkmvdmb.to;t*D>vDRI w>whw>*DR
rhwrh> w>*JR’D;w>vdmuGJzdwz.rRpXRzdo.vXuymzsgxD.tw>wl>b.’D;rRb.*D>to;’D;
w>vJRcDzsdvXtvDRCXol.CXo;wz.vDRI w>rRrkmxD.uhRzd’Hzdo.wz.to;’D;w>*JRvdm
uGJM.rh>w>vXtnDEk>rRto;’D;uJxD.w>rRpXRvXzdo.qH;wz.t*D>’d.r;vDRI w>tHRrh>zd
o.tusJvXurReXRuGmH tw>wl>b.’D;w>b.’db.xH;vXtwl>b.0Jwz.vDRI
• zdo.wz.w>-uX;[h.*H>[h.bgtDRvXuwJb.C;w>rRwHmwmtDRrEkRwz.M.vDRI w>u
b.[h.*H>[h.bgtDRvXuymzsgxD.tw>qdurd.qdur;b.q.w>wb.rRql.tDRb.I
vd.vXw>ub.ue.t0Joh.’D;[h.tDRtcGJ;vXuymzsgxD.w>vXtxH.0J’D;tvJRcDzsdb.
0Jwz.M.vDRI
• zdo.vXto;td.oXeH.’D;Cke.H tbX.pXRwz. uwl>b.0JvXtd.’D;trlt’gvXw>uDw>cJ

wcgtHRtzDc.d vDRI w>wl>b.’ftRH wz.’k;td.xD.w>wl>b.vXtd.’D;w>ur.M.vDRI zdo.
’ftHRuvd.b.ySRo;yS>wz.tw>rRpXR’D;tw>tH;xGJuG>xGJM.vDRI
152 ytd.rlcgb.oh.ng
• zdo.wz.vd.b.0Jw>wJrmk xD.to;wy,l>CDvRD I w>w-uX;uvmtDR rhwrh> [h.tDRw>
pH.nD.b.I zJt[H.zdCzD v
d Xtbl;’D;tDRw*Rrh>b.vJRw>,HRM.w>ub.wJqt d RD vDRI w>
w>wwX>weg['D;
ub.wJb.zdo.wz.vXySRw*RM.vJRzJv.J < u[JuRh tcgzJv.J ’D;zJyRS t0JM.rh>wtd.t
cgrwRuuG>xGJzdo.vJ.M.vDRI
• rh>vXzdo.’d.xD.oDwz.td.’D;w>e>yX>b.C;w>’k;w>,R’D;w>td.o;vXtvDRysHRvDRzk;
wz.tCdvXusw J eDRM. tvDRb.,d.’d.M>’H;zdo.qH;wz.rh>vXtwl>b.0JvXtd.’D;tw>
ur.vX}wDqXw>uJx.D o;wz.wohb.tCdvRD I vXcHM.uzsgvXtuG>qX.rJm0Jou h pD’D
b.q.tw>qdurd.’D;o;tw>wl>b.cD.b.wz. w’d.wkmcd.ySRJ 0J*Rh *hR’H;b.M.vDRI ySR’d.
xD.oDwz.nDE>k zJto;’d.xD.’D;to;b.’d0zJ tJ b.uG>qX.rJm’D;w>wz.tHRtcgvDRI t0J
oh.uxD’g0J’.ySRb.rlb.’g< oluoH.uoD rhwrh> [k.w>bs.w>M.vDRI rhwrh> t0Jo.h u
wl>b.0JvXwtJ.’d;ue.Ckmw>< ysHRw> rhwrh> uwJmuwDRo;vXuvJRcDzsdb.0Jw>vJRcDzsd
vXtw*hRvDRI ySR’d.xD.oDwz.uvd.b.0JyRS ’d.wkmcd.ySRJ wz.tw>rRpXR’fo;d uuG>qX.
rJmtw>vJRcDzsdwz.tHRvDRI ySRymCkmySRo;p>’d.xD.oDwz.vXySRw0XylR’D;w>[h.tDRw>
vD>vXurRCkmrRoud;w>M.rh>w>vXtuJbsK;M.vDRI
• wHRoud;< o&.org’D;ySRw0Xzdwz.rh>ySRt&h’d.wz.’D;[h.zdo.’d.xD.oDwz.vXw>rR
pXR’D;w>u[ku,m< w>[h.w>bH.w>bXzJt0Jo.h ’d;oMRxD.to;vXt0Jo.h t[H.zdCzD d
t*D>ph>uD;vDRI ySR’d.xD.oDwz.w>ub.[h.*H>[h.bgtDRvXuwJoud;b.C;tw>vJR
cDzsd’D;twHRoud;’D;ySRvXtemM>0Jwz.’D;urRoud;w>vXySRw0Xtw>[l;w>*JRwz.M.
vDRI
• zJzo
d .tw>wl>b.’D;cDqXuhRw>wl>b.e;wvX’D;,Hm0J’.d r;M. uvd.b.0Jw>rRpXRvDRqD
vXySRuwdR< [h.ul.w>wz.ttd.vDRI
5I [D.vmrh.yd>'D;pku0JRvXtwyd>z;'H;b.
wz.M.vDRb.,d.'D;vDRysHRvDRzk;'d.r;
M.vDRI w>w-uX;xd;bl;tDR'D;,D>tDRb.I
ol.xD.bSx
D .D M>zdo.tw>vdmuGt J vD>u0DR
vXuvdmuGJb.0JylRylRzsJ;zsJ;'D;[h.yvD>tDR
vXokw*JRegpdR'D;w>yD;w>vDvXtwoh.ng0J
wz.w*hRI
ytd.rlcgb.oh.ng 153
[D.vmrh.yd>wz.M.td.’D;tuh>t*DRt’d.tqH;’D;tvG>J tuvkmuvkmvDRI rh.yd>wz.w>ubsX

vDRtDRvX[D.cd.vm rhwrh> ymclol.tDRvXeD.usg< oh.usg’D;xHusgM.vDRI rh.yd>vXx;th.xD.
w>wwX>weg['D;
cDzsdt.d b.vXysDyRl vXrlc.d uvHRoD.*DRusgwz.uDvXw>uuG>eD.uG>CgtDRb.q.w>b.,d.

td.’H;’.w>vDRI
[D.vmrh.yd>wz.M.nDE>k w>xH.tDRzsgzsgwohb.I zJw>vD>vXok;tw>[l;w>*JRtd.tvD>wu

yR rhwrh> w>vD>vXw>wue.CkmtDRw>vD>vXw>rJw>rgcJbXtDRtvD>wz.M.w>ub.yvD>
o;vD R vD R qD q D M .vD R I w>vD > vXttd . ’D ; rh . yd > wz.w>ub.rReD . tD R ’D ; w>cd . CH
vXty.Ckm’D;w>CHcb H b »
d s;uJ;vdmto; ( ) t*DR< oh.bd0.zdvXtuh>t*DRbs;uJ;vdmo; ( »)
‘D;eD.vXtvDRCHRwz.t*DRwz.vDRI ySRw-uX;vJRqlw>vD>vXw>rReD.tDR’ftHReDw*Rb.I
w>w-uX;xd;bl;rh.yd>’D;pku0JRvXwyd>z;’H;wz.eDwbsb
D .I w>yD;w>vDwz.tHRuyd>z;xD.0Jzt
J
b.’D;[D.cd.b.q.wbsDbsDwyd>z;ph>uD;b.I ‘fvJ.*hRrh>w>vXtvDRb.,d.’H;‘.w>vDRI
w>’GJ.tluGHmysDwz.M.urRyd>z;[D.vmrh.yd>wz. rhwrh> rRysDuGHmw>vD>w>usJwz.M.vDRI
rh.yd>weDRw>qDvDRymtDR’fod;uyd>z;xD.zJw>,D>b.tDR< w>xGJb.tDR rhwrh> w>xk;b.ysHR’D;

weDRcDzsdxd;b.0J rhwrh> rRwphb.0JtCdM.vDRI ySRwb.xGJb.x;ysHReDw*Rb.I rh>vX[D.
vmrh.yd>td.vXw>zDvmohtCdvRD I w>vD>zJr.h yd>td.wzsX.vHM.’D;nDE>k utd.tgxD.ph>uD;vDRI
ySRvXtxH.rh.yd>w*R-uX;td.ywkm’D;,D>u’guhR0JtcD.vD>vXt,D>wh>0Jwz. rhwrh> *JRqXxX.
td.0J*X>*X>’D;Chw>rRpXRM.vDRI
zJySR,D>b.rhwrh>b.'db.xH;'D;rh.yd>vHM.=
• qD.wH>Cmw>vD>zJtoG.H ,GRvDRtvD>wkRtoG.H ywkmwuh>I
• w>oG.H rh>wwkm’D;toG.H ,GRvDRrh>wpSRvDRb.’D; pXCmw>uH;nmzJw>b.’dtzDc.d wohzt

J oh
bl;’D;w>ylRvD>wcgCH;CH;’D;qSX’fo;d urRM>uoH.uoDw>rRpXRM.wuh>I rh>wrRM>w>rRpXR
vXtgM>we.&H.twD>ylRb.’D; Ch.vDRw>uH;nmbHu;d e.&H.vXuorHord;uG>toG.H ,GRvDR
t*D>wuh>I toG.H rh>ywkm’D;Ch.vDRuGmH w>uH;nmbHwuh>I
• zdo.rh>o;oyhRb.q.rh>uog’H;’.w>wcD< wvh.CDRzdo.qltuyR’fod;tys›Rokwb.
uwmCmvXw>urRvDRwH>w>vD>vXuylRzsJ;t*D>M.vDRI t*hRuwX>rh>0Jw>ub.rX
ySRvXtohwz.Ch.vDRuGmH rh.yd>M.vDRI
154 ytd.rlcgb.oh.ng

Ytd - Rlcgb.oh - NG: Facts For Life

Încărcat de

Informații document

Titlu original

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Ytd - Rlcgb.oh - NG: Facts For Life

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

ytd.rlcgb.oh.

Drum Publication Group

FACTS FOR LIFE

Drum Publication Group

ySRunDtw>wl>b.cD.b.’ftRH wz.w>rRpSRvDRtDRoh0’J .M.vDRI zdo.oXylv>HG ylvRJ qlw>qg

w>uwdRvXng= w>uwdRvXngrh>w>vXtwJb.C;w>rRvdt*h>zk.zk.M.vDRI zJtHRM.ymzsg

w>*h>cd.oh.vXw>-uX;oh.ngtDR= w>*h>wz.tHRrh>w>*h>vXrd>y>’D;ySRuG>xGw J >wz.t*D>M.vDRI

w>upD.vXtrRpXRw> = M.w>uG;J EkmvDRw>upD.wz.vXtrRpXRw>*h>cd.oh.’D;w>uG;J tgxD.

5 cDzsdvXrd>td.’D;t[k;to;tcgwrRM>w>tD.vXt*hRtCd rhwrh> wrRM>w>tD.*hR*hRvX

8 zdo.vXtul; rhwrh> w>ck.b.wz.M.uudn>uhR’.tw>vDRI b.q.zdo.vXt

12 cDzsdrd>y> rhwrh> ySRuG>xGJw>zdwz.rh>uG>zdo.vDRwH>vDRqJ;’D;rh>ymcd.CXRvXtylRzsJ;

13 zJw>csK;cHed;o; rhwrh> *h>*D>tlw>*h>wz.uJxD.tcgzdo.wz.-uX;rRM>*H>cD.xH;ql.

1I ydmrk.vXto;wySJR 18AeH. rhwrh>

ud;eH.’J;ydmrk.t*R 515<000 *Rb.oHvXw>uDw>cJvXtb.xGJvdmo;’D;w>td.’D;[k;o;’D;

ydmrk.zdvXto;wySJRxD. 18 eH.wz.w-uX;td.’D;[k;o;b.I w>tHRurRpXRtDR’fod;u’X’D;

zJr>d w*RqH;p>tzd0RH tvD>cH’of ;d t*H>tbgu[JyRJS xD.uhRb.vD>b.p;t*D>uvd.b.0Jw>qXu

rd>w*Rrh>td.’D;tzdvGH>*R rhwrh> tgM>tM.w>b.,d.td.vXzdo.to;orlt*D>vDRI

w>upD.wz.w>rRM>tDRohvXuoH.o&.< o&.rk.uG>ySRqg< w>[h.uoH.’X;b.C;[H.zd

ud;eHR’J;ydmrk.t*R 1<400 b.oH0v

ydmrk.w*Rrh>td.ql.td.cs’› ;D tD.b.w>tD.M>*H>M>bgtvXtySRJ wcsK;vXt’Xtcg<

y’d.tgzkq;J vDRtrHRzJ[.D cd.bDr>k w>tX.vDRvXtrh>w>tX.vDRb.C;w>rRu

3I ySRrd>’Xud;*Rvd.b.0Jw>tD.M>*H>M>bg’D; utd.bS;H td.ogtgM>tnDE>k zJ

4I vDRqD’.w>w>tDrmd < tDo;H < w>oluoH.rlRbS;D < w>pk.w>ys>’D;w>o0H

6I ydmrk.zdvXtd.’D;w>ul.b.ul.oh< tw>td.ql.td.cs›*Rh ’D;tD.b.w>

zJymd rk.w*R’XwbsDv>v>tcgw>b.,d.td.vXw>uur.wrHRrHRM.vDRI w>qgvX[Jt.d xD.

tvD>td.vXw>uorHord;uG>ySRrd>’Xw*RvXw>[h.uoH.’X; rhwrh> w>qg[H.wz.tpSRu

rh>vXw>b.,d.b.bDSwz.td.xD.ohowl>uvmzJ’Xtcg< td.zsJ.zdtcg rhwrh> td.zsJ.zd0HR

[H.zdCDzdwz.rh>oh.ngvXtd.zsJ.tzduuD rhwrh> w>b.,d.tvD>td.M.t0Joh.ub.rXydm

ydmrk.w*Rtd.zs.J zdtvD>cHuwX>wbsMD .td.zs.J qd rhwrh> tzdt.d zs.J pSRM> 2 uHv-d u>(rf)

zJ’XtcgtoGH.CD> rhwrh> t[XzXqg rhwrh> w>vDRb.,d.tyeD.vXw>ymzsgwh>vHvXx;wz.

cDzsdySRuG>[k;pJmeD>wz.rRpXRtDRvXutd.zsJ.zdzJw>qg[H. rhwrh> uoH.’X;’D;orHord;uG>rd>zJ

ySRuG>[k;pJmeDR ('ftrh>uoH.o&.< o&.rk.uG>ySRqg'D;ySRuG>[k;vXw>od.vdympXRtDRwz.)

[h.ul.rd>vXttd.’D;[k;o;’D;tySR[H.zdCzD v d Xub.td.zs.J tzdzv

ydmrk.wz.rh>tD.b.w>tD.vXtySJR’D;x;tpD (IRON)< bH.w.rh. (A) ‘D;zdvh;tJ;ph;’f (Folic

tHo.ub.rh>tHo.vXySRusJ.usDympXRtDR'D;tJRtd.'HM.vDRI ydmrk.vXwrRM> IODINE vXvX

w>rh>w,mvXtd.’D;oG.H *H>p>w>qg< w>n.*d> rhwrh> xd;uvJmw>qgM.ub.vJRwJoud;w>’D;

ySRrd>’Xw*Rrh>tDrdmM.tzdtd.zsJ.tw,X>upSR’D;wu;’fb.utd.’D;w>ul;< w>ck.b.< zdo.

w>rh>rRqgy,GyJ md rk.w*R< ydmrk.’D;tzdq;H w*Rub.’dqg’d.’d.rk>rk>M.vDRI ySRrd>’XvXw>rRb.

ydmrk.rh>rRM>w>td.ql.td.cs›tw>uG>xG’J ;D uoH.o&.wz.tw>[h.ul.zJt’Xtcgrh>*hR< zJt

td.’D;tw>ohw>b.*hR*hRvXuuG>xGyJ RS qg*hR*hRt*D>vDRI w>ub.[h.t0Jo.h w>rRvd’o f ;d u&h

uwX>M.vDRI zJtqXuwD>0JM.rh>0J*>H cD.xH;w>qXuwD>vXcgqlngw>td.ql.td.

zdo.ud;*R’J;td.’D;tw>cG;J w>,mvXw>ub.w>qJ;vDRM>trHRvXtzd;oJp;< w>

2I zdo.qH;wz.td.zsJ.xD.0HRp;xD.rRvdw>cs›o’H;vDRI t0Jo.h ’d.xD.’D;

4I zdo.rRvdM>w>cDzsdtrRvd’;D (rRydmxG)J 0JyRS vXtbl;uwX>’D;tDRwz.

w>uG>xG’J ;D [h.zdo.w>tJ.w>uG<H w>u[ku,mzJtcD.xH;weH.M.rRpXRzdo.vXu’d.xD.vJR

ydmrk.zd’D;ydmcGgzdud;*Rtw>vd.b.vXeD>cduh>*DRwuyR< vXcd.ElmwuyR< o;tw>[l;w>*JRw

zdo.wz.tw>ol.[l;o;*JRrh>w>vXtrh>twD’;D td.’D;tpdurDRvDRI t0Jo.h rh>wrRb.w>vX

w>pH.nD.zdo.vXeD>cdwuyR rhwrh> w>rRw>pkq.l cD.wu;vXzdo.trJmngwz.tHRurRb.

zdo.wz.pl;ug0Jtph.,J>ph.vXtrh>w>zD.uG>b.w>< w>e>[l< w>eX< w>xH.’D;w>t&D>wz.

zdo.wz.to;tw>qdurd.u’d.xD.vJRxD.0Jcs›o’H;zJt0Joh.wJoud;w>< xd;bl;< zd;[k‘D;

ydmrk.’D;ydmcGgzdwz.vd.b.w>tD.w>tD< w>uG>xG<J w>tJ.w>uG’H ;D w>u[ku,m’fo;d od;M.vDRI

zJzdo.rh>w’d.xD.*hR*hRvXeD>cd rhwrh> vXcd.Elmb.tcgtvD>td.vXrd>y>ub.Chw>[h.ul.

w>o;0H.< [H.zdCDzdyl{dRweg{dR< xgzk.zdvXw>%l;tDR’D;w>*JRvdmuGJwz.M.vDRI

zdo.*JRvdmuGrJ >h vXw>rkmb.tDRtCdvRD I b.q.w>*JRvdmuGrJ >h ph>uD;w>t&h’.d wcgvXt0Jo.h

ydmrk.’D;ydmcGgzdwz.vd.b.0Jw>cGJ;w>,mxJod;wkRod;vXu*JRvdmuGJ< vdmuGJoud;< wJoud;w>

cDzsdw>uG>zdo.qH;zdwz.tw>rRqXuhRw>zJyRS xd;bl;tDRtcg< zJte>[lw>uvk>’D;xH.w>tcg

zdo.vXto;wzSH rhwrh> zdo.vXtb.vJRcDzsdw>uDw>cJvXol.o;tw>[l;w>*JRwz.M.nD

zdo.w*R-uX; [;< xD.w> (xD.CD< xD.vDRxD.vDR) ‘D;Ch>vdmuGJ

zdo.w*R-uX; -uX;[;oh< Ch>oh< xD.w>uyRoh’D;pH.ohnDu’.vDRI

ymo;tDRwz. uG>zdo.*JRvdmuGJwuh>I zdo.rh>ysHRw>< o;xD. rhwrh> rRw>pk

w>pl;ugw>tD.vXzdo.qH;t*D> rhwrh> q.zdu>D zdtEk>xHwz.M.rh>w>vDRb.

rd>cJvXmC.C.’k;tDtzdtEk>oh*Rh *hRvDRI ySRvX’k;tDtzdE>k to;w’lb.wz.u

vd.b.zdo.ty>< ‘D;t[H.zdCzD <d wHRoud;’D;bl;wH>wz.tw>[h.*H>[h.bg<

w>h>cd.oh.vXw>-uX;oh.ngtDR= w>h>wz.tHRrh>w>h>vXrd>y>’D;ySRuG>xGw J >wz.tD>M.vDRI

5 cDzsdvXrd>td.’D;t[k;to;tcgwrRM>w>tD.vXthRtCd rhwrh> wrRM>w>tD.hR*hRvX

13 zJw>csK;cHed;o; rhwrh> h>D>tlw>h>wz.uJxD.tcgzdo.wz.-uX;rRM>H>cD.xH;ql.

ud;eH.’J;ydmrk.tR 515<000 Rb.oHvXw>uDw>cJvXtb.xGJvdmo;’D;w>td.’D;[k;o;’D;

zJr>d wRqH;p>tzd0RH tvD>cH’of ;d tH>tbgu[JyRJS xD.uhRb.vD>b.p;t*D>uvd.b.0Jw>qXu

rd>wRrh>td.’D;tzdvGH>R rhwrh> tgM>tM.w>b.,d.td.vXzdo.to;orlt*D>vDRI

ydmrk.wRrh>td.ql.td.cs’› ;D tD.b.w>tD.M>H>M>bgtvXtySRJ wcsK;vXt’Xtcg<

3I ySRrd>’Xud;Rvd.b.0Jw>tD.M>H>M>bg’D; utd.bS;H td.ogtgM>tnDE>k zJ

w>rh>w,mvXtd.’D;oG.H H>p>w>qg< w>n.d> rhwrh> xd;uvJmw>qgM.ub.vJRwJoud;w>’D;

w>rh>rRqgy,GyJ md rk.wR< ydmrk.’D;tzdq;H wRub.’dqg’d.’d.rk>rk>M.vDRI ySRrd>’XvXw>rRb.

td.’D;tw>ohw>b.hRhRvXuuG>xGyJ RS qghRhRt*D>vDRI w>ub.[h.t0Jo.h w>rRvd’o f ;d u&h

ydmrk.zd’D;ydmcGgzdud;Rtw>vd.b.vXeD>cduh>DRwuyR< vXcd.ElmwuyR< o;tw>[l;w>*JRw

zJzdo.rh>w’d.xD.hRhRvXeD>cd rhwrh> vXcd.Elmb.tcgtvD>td.vXrd>y>ub.Chw>[h.ul.

zdo.JRvdmuGrJ >h vXw>rkmb.tDRtCdvRD I b.q.w>JRvdmuGrJ >h ph>uD;w>t&h’.d wcgvXt0Jo.h

rd>cJvXmC.C.’k;tDtzdtEk>ohRh hRvDRI ySRvX’k;tDtzdE>k to;w’lb.wz.u

rd>Ek>xHr>h w>Ek>xHthRuwX>vXzdo.qH;zdwz.tD>vDRI q.zdu>D zdtEk>xH< zdo.tw>tD.< w>Ek>

t&h’d.vXySRud;R’J;ub.oh.ng0JvXu[;qSJ; HIV w>b.mM.vDRI -uX;oh.ng0JvX HIV d Xrd>Ek>xH

w>tD.thRuwX>vXzdo.vXw>’k;tDtRD Ek>wohtD>M.rh>0Jw>Ek>xH’;D trd>tup>’.0Jr>h qH;M>tDR

Ek>xHr>h w>tD.thRuwX>vXzdo.qH;zdtD>’D;zJt0Jtup>’.0Jtrd>tek>xHr>h wtd.b.tvD>M.

rd>rh>w[H;M>u’D;tzdtoDwRwcsK;tzdtqH;uwX>wRto;ySRJ xD.cHe.H bsJ.b.M.urh>w>*hR

zdo.tw,X>rh>xD.b.b.ud;vg’J;M.rh>w>yeD.t&h’.d uwX>vXzdo.’d.xD.hRhRM.vDRI zJzd

w>oGH.H>p>w>qgvXtrh> Iron tpDpSRM>trR[;DRySRunD’D;cd.Elmtw>’d.xD.xDxD.wz.M.

oG.H H>p>w>qgzJyRS ’XtcgM.u’k;td.xD.ySRrd>’XtoG.H H>p>w>qgw>uDw>cJwz.’D;urRtgxD.

6I zJyRS td.oud;vXw>vD>wylRCDtgtgD>D>M. w>qgC>u&RvDRo;cso

wbsDwcD.ql.cs›ySRrRw>zdwz.[h.ul.0JvXw>okwqJ;M>zdo.vXeD>cduh>DRwhR rhwrh> w>

zdo.vXtb.w>[XzXvlwRtD>w>tD.w>tDt*hRuwX>rh>0Jr>d Ek>xHM.vDRI rd>tEk>xHyRJS ‘D;w>