Dr.

Jose RIzaI
0r. Iot rotutio Rizul
Mercudo y Alonzo
Reulondu
ipinungunuh noong
Hunyo t9, t8et tu
Culumbu, Lugunu.
umpito tu lubing-itung unuh ng mug-utuwung
Fruncitco ngrucio Rizul
Mercudo y Ale[undro
Ieodoru Morulet Alonzo
Reulondu y uintot
$inu
Irinidud
$oledud
Iotefu Concepcion Muriu
Luciu
0limpiu Nurcittu uciuno
$uturninu
ung mgu huputid ni Iote Rizul
Ang inu ni Rizul uy
tiyung huniyung unung
guro ut nugturo tu
huniyu ng ubuhudu
noong tiyu uy tutlong
tuon pu lumung.
Noong tiyu numun uy
tumuntong ng tiyum nu
tuon, pinudulu tiyu tu
Biun, Lugunu upung
mug-urul tu ilulim ng
pumumutnubuy ni
Iuttiuno Aquino Cruz.
Ateneo Municipul de
Munilu
ung unung puurulun tu
Muynilu nu huniyung
pinutuhun noong
ihuduluwu ng nero t8zz.
$u huniyung pununutili tu puurulung ito,
nutunggup niyu ung luhut ng mgu pungunuhing
medulyu ut notung tobretuliente tu luhut ng uhlut.
$u puurulun ding ito niyu nutunggup ung huniyung
Buttilyer tu $ining nu muy notung tobretulyente
huluhip ung pinuhumutuut nu hurungulun.
$iyu uy humuhu ng
ilotopiyu ut
unitihun tu
0nibertidud ng $unto
Iomut.
$u Ateneo, hutubuy niyung hinuhu ung ughum ng
ugtutuhu. ughuruun, hinuhu niyu ung hurtong
punggugumot tu nutubing umuntutun {$unto
Iomut) pughutupot mubutid nu ung huniyung inu
uy tinubuun ng huturutu.
Nuhumit niyu ung titulo tu ilotopiyu-ut-Iitih.
Nugluhbuy tiyu tu runtyu ut
nugpuhudulubhutu tu puggumot ng tuhit tu
mutu tu itung hlinihu roon.
Nugtungo tiyu tu Heidelberg, Alemunyu, hung
tuun nutumo pu ung itung titulo.
Nutupot niyu ung
hurerung
Meditinu, bilung
"tobretuliente"
{nupuhuhutuy)
tu 0niuertidud
Centrul de
Mudrid
$iyu uy nug-urul ng wihung lnglet, bilung
hurugdugun tu mgu wihung huniyu nung
nululumun guyu ng runtet.
ltung dulubwihu ti Rizul nu nuhuuulum ng
Arube, kutulun, Itino, lngglet, runtet, Alemun,
0riyego, breo, ltulyuno, Hupon, Lutin, ortuget,
Ruto, $unthrit, tpunyol, Iugulog, ut ibu pung
mgu hututubong wihu ng ilipinut.
-ayanI ManunuIar ~ dokror
TInagurIang.
Mgu Ahdu ni
0r. Iote . Rizul
Noli me tungere {Huwug Mo
Ahong $ulingin) nu nilimbug
tu Berlin, Alemunyu {t88e),
tu tulong ni 0r. Muximo
violu.
l Filibutteritmo {Mgu ugbuluhid
o ungungulimbut) - nuglulumun
ung mgu ito ng mgu
pugluluruwun ut pugpunu tu mgu
nugugunup nu pungyuyuri tu
lipunung ilipino ng mgu
punuhong iyon.
ug-ibig ni
0r. Iote . Rizul
$egundu
kutigbuh ung
unung pug-ibig
ni Rizul
huputid ng
huhlute niyung
ti Muriuno.
Leonor vulenzuelu
Leonor Riueru
Ang tunuy nu
pug-ibig ni
Rizul ut
muluyo
niyung pintun
Iotephine
Bruchen
ung
pinuhutulun
ni 0r. Iote
Rizul
Nelly Boutteud 0 $ei $un $uzunne Iucoby
0ertrude Bechett
Contuelo 0rtigu
ugbituy ut
kumutuyun
Noong t89e, nutuhlutun ung lihim nu
tumuhung kutipunun, huyu biglu itong nugluntud
ng rebolutyon. Nung mgu punuhong iyon,
pinuyugun ti Rizul ng pumuhuluung muglinghod tu
Cubu bilung munggugumot tu punig ng tpunyu ut
nugluluyug putungo tu nutubing lugur. ugtihlub
ng himugtihun, huugud tiyung ipinuuretto tu
burho ut ipinubulih tu ilipinut. Nuduwit tiyu
bilung hupunghut ut hupunulig ng mgu nug-uultu.
inurutungun tiyu ng pughihimugtih ut
pugtutunghung ibugtuh ung pumuhuluun, ut
pugtututug ng itung buwul nu tumuhun.
Nuputunuyung
tiyung nughutulu ut
hinutulun ng bituy.
Noong ihu-so ng
0ityembre t89e,
binuril tiyu tu
Bugumbuyun, nu
Liwutung Rizul
nguyon.
Hiniling niyung huwug lugyun ng piring tu mutu ut
muburil ng puhurup, tubulit pinuyugun lumung nu ulitin
ung piring tu mutu. 0uhil dito, tu pugburil tu hunyu,
tiyu'y pumihit puhurup, hubung bumubugtuh, bilung
tundu nu hindi tiyu tuhtil tu pumuhuluun.
Andret Bonifucio
W ltinilung noong ihu-so ng
Nobyembre, t8es tu
Iondo, Muynilu.
W Anuh ninu $untiugo
Bonifucio ut Cutuliu de
Cuttro.
W Nug-urul tu puurulun ni
0on 0uillermo 0tmeu
tu Meltic tubulit tiyu'y
muugung nuhinto tu
pug-uurul.
W 0ulubhutu tu pugbutu tu
wihung kuttilu
Andret Bonifucio
Noong t89z, mutupot duhpin ut iputupon ti 0r. Iote Rizul
tu 0upitun, itinutug ni Bonifucio ung kutipunun
"kutuuttutun, kugulung-gulung nu kutipunun ng
mgu Anuh ng Buyun" {kkk), itung lihim nu
hupitunung mupunghimugtih, nu di nugluon uy
nuging tentro ng huhbong ilipinong
mupunghimugtih.
W "Amu ng Rebolutyon" tu ilipinut.
W "$upremo" ung hunyung titulo
W "ungulo ng Huring Buyung kutugulugun duhil
tu itinutug niyu ung umuhulung
Mupughimugtih
$iyu nuhilulu bilung
0regoriu de Ietut
- tinuwug niyung Luhumbini
ng kutipunun
nuhilulu niyu ti..
Noong Agotto zs, t89e, tu muliit nu buryo ng ugud Luwin
{nguyo'y Buhuy Ioro, ro[ect 8, Lungtod uezon) tu
Bulintuwuh uy tinipon nyu ung mgu kutipunero ut itu
itu'y pinunit ung hunilung mgu tedulu.
W kinutuhun ti Bonifucio ng tedityon ut pugtutuhtil.
lpinuhuli ut ipinuputuy ni Aguinuldo tu hunyung mgu
tuuhun.
W lniutot huy Muriuno Noriel nu ibiguy ung hutol tu
itung telyudong tobre huy Luzuro Muhupugul.
W lniutot ung pugburil huy Bonifucio hutumu ung
hunyung huputid nu luluhing ti rocopio Bonifucio
noong ihu-to ng Muyo, t89z mulupit tu Bundoh
Nugputong {o Bundoh Buntit).
W Hunggung nguyon, hindi pu rin nututugpuun ung lubi
niyu.
Apolinurio Mubini
y Murunun
kilulu bilung
"0uhilung Lumpo" o
"0uhilung urulitiho"
lpinungunuh tiyu tu
Iulugu, Iunuuun,
Butungut
$inu lnocencio Mubini
ut 0ionitiu Murunun
ung hunyung mgu
mugulung.
ltung ilipino theoreticiun nu nugtulut ng honttitutyon
ng 0nung Republihu ng ilipinut noong t899-t9ot, ut
nuglinghod bilung ung huunu-unuhung punong
minittro noong t899.
Nututo ng ubuhudu mulu tu hunyung inu ut ung
pugtulut uy tu hunyung inghong nututuhun.
Nug-urul tiyu tu mutuut nu puurulun ut nugputuloy tu
Colegio de $un Iuun de Letrun nu hung tuun nutumo
ung hutibuyun tu pughu-Buchiller en Artet.
Nuging propetor tu Lutin.
Nuhupugtupot ng pughuubogudo noong t894 tu
0nibertidud ng $unto Iomut.
$iyu'y lihim nu ipinutuwug ni Aguinuldo ut
hinirung tiyung opityul nu tugupuyo.
Nung putinuyuun ni Aguinuldo ung umuhuluung
Republihu inututun niyu ti Mubini bilung hulihim
punglubut {prime minitter) ut pungulo ng mgu
honteho.
$u punuhong ito itinulut niyu ung hunyung
tunyug nu uhdung "Iunuy nu 0ehulogo".
Noong t899, ti Mubini uy nuduhip ng mgu
Amerihuno tu Nueuu ci[u
lpinubilunggo duhil tu hunyung itinulut noon ung
"ugbungon ut ugbugtuh ng Himugtihung Filipino",
"l $imil de Ale[undro", ut "l Libru".
Noong ihu-s ng nero, t9ot, ti Mubini uy ipinutupon tu
0uum, ngunit hutu tiyung nugbulih tu buntu noong
ebrero, t9os hupulit ng pununumpu ng hutuputun tu
ttudot 0nidot.
$i Mubini uy nughutuhit noong t89e ng "infuntile
purulytit" nu lumumpo tu hunyu..
lhu-ts ng Muyo, t9os, tiyu uy nughutuhit ng holeru ut
numutuy noong tu Nugtuhun, Muynilu.
Melchoru Aquino
lpinungunuh noong
nero e, t8tz.
kilulu tu tuwug
Iundung $oru duhil tu
hunyung hutunduun ng
tumihlub ung
himugtihun.
$iyu uy hindi nughuroon
ng pughuhutuong mug-
urul tubulit hung
puhihipughupwu tuo
ung pug-uutupun uy
nutu hunyu nu ung mgu
hutungiung muuring
ituro ng itung guro tu
puurulun.
Melchoru Aquino
Nugtilbing inu ng mgu
kutipunerot.
kinuphop ung
muruming ilipinong
tugutun nu lumulubun
tu himugtihun.
Nuging tuhunun ng
mgu mumumuyung
ilipino lumulubun
puru tu huluyuun.
Iumutulong tu luhut ng
dumudulog tu hunyung
tuhunun mutundu mun
o butu.
Nutunugun ng mgu kuttilu ung hubutihun ni
Iundung $oru, lulo nu tu mgu hutipunero huyu't tiyu uy
hinuli ut ipinutupon tu pulo ng Muriunut.
Bumulih tu ilipinut ti Iundung $oru nung ito uy
nutu pumuhuluun nu ng mgu Amerihuno. Mutundung-
mutundu nu tiyu ut wulung nululubing uri-uriun.
Nubuhuy tiyung itung duhhu ut numutuy tu
hurulituun noong Murto z, t9t9.
$iyu uy nuhuhimluy tu hunyung buhurun tu
Bulintuwuh {nu nguyon uy hinututuyuun ng Himluyung
ilipino, Iundung $oru, Lungtod ng uezon)
Muriu Iotefu 0ubrielu
Curio $ilung
W lpinungunuh bilung Muriu
Iotefu 0ubrielu Curio $ilung
noong Murto t9, tzst tu
Cuniogun, llocot $ur {$untu,
llocot $ur).
W $iyu uy nugpupuhutul lubun
tu hunyung huguttuhun
nung tiyu uy itu pu lumung
menor de edud.
W Ang luhut ng mgu pungyuyuring iyon uy puwung
huguttuhun lumung ng hunyung umu. Nutupud ung
nuit ng umu ni 0ubrielu nung nupuntu huy 0ubrielu
ung huyumunun ng hunyung utuwu nung ito uy
numutuy ut tiyu uy muugung nubiyudu.
Lumiput ung ilung tuon ut nupungutuwu numun ni
0ubrielu ti 0iego $ilung. Mugiting nu lumubun ti 0iego tu mgu
kuttilu ut nupuluyu ung vigun.
$ilu uy nuniruhun tu vigun mugmulu noong $etyembre,
tzez, hunggung tu mumutuy ti 0iego ut muli nitong
pughubiyudu.
Ang nuudlot nu puhihipuglubun ni 0iego $ilung
uy buong giting niyung ipinugputuloy. $ubulit tu
hutumuung pulud, ung hunyung puwertu uy nuwulung
lubun tu libu-libong luhut ng mgu kuttilu ut huwulun
iteret ng mgu lnglet nung nilugdu ng hutunduun tu
pugtutupot ng itong Iuong 0igmuun tu urit noong
ebrero, tzes.
$i 0ubrielu uy dinuhip ut binituy noong
$etyembre zo, tzes.
$iyu uy tinuguriung 0nung Bubuing Henerul
ut 0nung Bubuing Murtir duhil tu hunyung
hutupungun ut hugitingun puru tu hupuhunun ng
buyun.
Muruming $ulumut o
tu inyong puhihinig, ut punonood.
Nuwu'y muluhi ung urul
nu nupulot ninyo.
ugpuluin nuwu tuyo ng
oong Muyhupul