Sunteți pe pagina 1din 8

Nhungu - Tete Adeus - Tata Como est? - Ulibwino? Tu falas nhungu? - Imue, mombalua chi'nhungu?

Pouco - Pawono Muito - Quene quene gua - Madzi Pedra - Mwala (pl: Minhala) Amigo - Mwandzan'go Eu estou a aprender a falar nhungu - In ndiku funza kilwa chi'nhungu Calor - Kaluma Quem o chefe? - M'boni n'tongui? Sai daqui - Tchoca pamuepa Anda c - Bwera kuni Onde a barragem? - N'kuponi kubarragem? Onde est a pedra? - Uli kuponi mwala? Estrada - Ndigira Esquerda - Kumbali yamazr Direita - Kumbali yadidi Bom dia - Machibesse Boa tarde - Kumalo Bom meio-dia - Massicate Boa noite - Ussiko Estou doente - N'diko dwala Obrigado - Tatende Passe bem - Fambani bwino Dorme bem Gonabwino mataco n. m. traseiro, ndegas manmbua, muanmbua n. e adj. 2 gn. mau, malvado, safado, filho da me; ordinrio

madala n. m. homem de certa idade, referido com respeito

Lngua Cinyungwe Cinyungwe, ou Nyungwe, uma das lnguas bantas faladas por mais que 400 mil pessoas em Moambique, principalmente na margem sul do rio Zambeze, na provncia de Tete, desde a fronteira com a Zmbia at Doa no distrito de Mutarara.[1]

[editar] Classificao Segundo o Ethnologue, Ciyungwe classificada como: Niger-Congo, Atlantic-Congo, VoltaCongo, Benue-Congo, Bantoid, Southern, Narrow Bantu, Central, N, Senga-Sena (N.40), Sena.
[2]

[editar] Reconhecimento oficial Embora o portugus seja a nica lngua oficial em Moambique, cinyungwe uma das lnguas reconhecidas como "lnguas nacionais". [3][4] [editar] Sons/Fonologia
[5] [4][6]

O alfabeto de cinyungwe tem as seguintes letras: A B C D E F G H I J K L M N O P R S T U V W X Y Z. As letras K, W e Y so usadas em cinyungwe, que no utiliza a letra Q, nem tonalidade lxica ou morfolgica. [editar] Vogais

a- amuna (homens), ata (ata) e- meri (mel da melancia)

i- miti (rvores) o- moto (fogo) u- ufa (farinha)

[editar] Consoantes Estas letras tm o mesmo som que em portugus:


f- faiti (punho) l- lezi (lmina), livu (livro) m- malumi (vespas), maulo ( tarde) n- nolo (pedra para afiar), nanazi (anans) p- pepa (papel, folha, jornal) r- iro (esse) t- tatu (trs) v- anivula (ele corre a grande velocidade) z- zolo (rato de focinho comprido)

Estas letras so usadas pouco em portugus mas so comuns em cinyungwe:


k- katiyo (pintainho), koko (coco) w- wala (espcie de mapira branca), waya (arame) y- yaso (ao), papaya (papaia)

Estas combinaes de letras representam sons em Cinyungwe:


ng'- ng'oma (tambor) bh- bhuleke (travo) dh- dhuku (leno da cabea) zv- kuzvenga (dar voltas) sv- masvesve (formigas) bz- kubzina (danar, jogar) ps- kupsaira (varrer) ph- phoso (rato) th- therere (quiabo), thika (hiena) kh- khaka (pepino)

pw- pweteka (ferir) bw- bwazi (rede de pesca), bwino (bom) tw- twako (teu) dw- dwidwi (cameleo) kw- kwene-kwene (muito), kweru (cedo da tarde) gw- gwala (caminho de animais), kugwata (dividir, partir) mw- mwala (pedra), mwana (criana) sw- kusweka (partir-se) dy- kudya (comer) ny- nyasa (gazela) mb- mbalame (pssaro) mph- mphaka (gato) nd- ndimu (limo) nth- nthaka (herana) ng- ngoma (antlope gigante, goma) nkh- nkhono (caracol) nj- njinga (bicicleta), njiri (javali) nch- nchenche (mosca) bv- bvembe (melancia) pf- pfuwa (trs pedras da lareira), pfupa (osso) dz- dzai (ovo), dzino (dente) ts- tsimbe (brasa, carvo), tsoka (m sorte) mbv- mbvula (chuva), mbvuu (hipoptamo) mpf- mpfuti (espingarda), mpfuzo (comida do gado, pasto) ndz- ndzayo (pegada), ndzimbe (cana-de-aucar) nts- ntsomba (peixe), ntsato (jibia)

Estas letras existem em portugus, mas representam sons diferentes em cinyungwe:


c- cisu (faca) nunca como casa ou centro ch- kuchola (partir) nunca como chuva h- haci (cavalo) nunca como horta j- jeke (boneco), gereja (igreja) como janela s quando a palavra vem do Portugus b- baba (pai) no como beb d- dimba (horta) no como dono

g- gombe (beira-rio), girazi (vidro, culos) como em gato, nunca como gente s- sulo (coelho), diso (olho) como o som em sempre, nunca como em Jos x- xamwali (amigo), xitima (mquina a vapor) como o som em caixa, nunca como em txi

[editar] Gramtica Cinyungwe, sendo uma das lnguas bantas, conta com um sistema complexo de concordncia morfolgica em que o substantivo determina a forma do verbo. Um breve exemplo [1] pode servir para ilustrar a complexidade deste sistema. Cinyungwe Portugus munthu adakhala a pessoa est sentada. mbwaya idakhala o co est sentado. Alm de prefixos nos verbos, a concordncia pode afetar muitas outras palavras. No exemplo a seguir, todos os prefixos em negrito so determinados pela concordncia com o substantivo mbuzi (cabra) Cinyungwe Portugus Mbuzi yomwe udagulisa ire, ikana moyo? A cabra que vendeste, ainda est viva? [editar] Morfologia [editar] Substantivos Em cinyungwe, h 17 classes nominais. Tabela: Os Substantivos em Cinyungwe [7] Clase 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Prefixo Exemplo mumunthu wawanthu mumulambe mimirambe lidiso mamaso cicinthu bzibzinthu nyumba Portugus pessoa pessoas embondeiro embondeiros olho olhos coisa coisas casa

10 12 13 14 15 16 17 18

tukaukupakumu-

nyumba casas tumikulo pequenos rios kamkulo pequeno rio ufa farinha kubonera sofrer pamwala na pedra kudambo ao deserto munyumba na casa

[editar] Verbos O verbo em cinyungwe tipicamente consta de seis partes: 1. prefixo do sujeito 2. marcao do tempo 3. prefixo do objecto 4. raiz verbal 5. extenses verbais 6. vogal final Assim, o verbo "wandicholera" na frase "Wandicholera mwendo wa nkhuku" (Partiu-me a perna de galinha) mostra a seguinte morfologia. Tabela: Morfologia dum verbo em Cinyungwe [1] Sujeito Tempo Objecto Raiz Extenso Vogal final wandichol -er -a 3S PAS1 1S partir CAUS INDIC [editar] Sinttica Cinyungwe normalmente mostra uma sinttica de SVO. [editar] Vocabulrio [editar] Histria "Nyungwe" como nome prprio refere a cidade de Tete, na provncia de Tete, Moambique. Assim, a lngua Cinyungwe a lngua falada em Tete. E o grupo tnico chama-se "Manyungwe" [1]

David Livingstone chegou pela primeira vez em Tete em 1856. No captulo 31 do seu livro "Missionary Travels and Researches in South Africa," ele menciona muitos nomes de pessoas, localidades, plantas medicinais na lngua local.[8] A prxima fonte de vocabulrio cinyungwe o trabalho de Padre Victor Jos Courtois compilado em dois dicionrios e uma gramtica nos anos 1899 e 1900.[9][10][11] Em tempos modernos, o Elementos da Lngua Nyungwe de Manuel dos Anjos Martins h sido de grande importncia. [1] Publicado em 1991, o dicionrio/gramtica a fonte mais extensiva de vocabulrio que existe. Em 1997, a Sociedade Internacional de Lingustica (SIL Moambique) iniciou vrios projectos de desenvolvimento da lngua cinyungwe, inclusive livros de alfabetizao, e compilaes de contos tradicionais.[12] Uma traduo da Bblia feita por uma associao local e patrocinada pelo The Seed Company continua at hoje.[13](ingls) [editar] References 1. a b c d e Martins, Manuel dos Anjos. 1991. Elementos da lngua Nyungwe. Missionrios Combonianos. Roma. 2. http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=nyu Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. 3. http://www.mozambique.mz/pdf/constituicao.pdf Constituio da Repblica de Moambique (pdf) 4. a b Sitoe, B. e Ngunga, A. (eds), 2000. Relatrio do II Seminrio sobre a Padronizao da Ortografia de Lnguas Moambicanas. NELIMO, Universidade Eduardo Mondlane, Maputo. 5. http://lidemo.net/tinembereni-mcinyngwe/ SIL Moambique. 2010. Tinembereni mciNyungwe!: Introduo Ortografia de Nyungwe. Electronic Edition 6. http://lidemo.net/vodemo/ SIL Moambique. 2011. Vocabulrio da Lngua Cinyungwe. ed. David Ker. Nampula, Moambqiue. 7. Bister, Mikael. 1993. Chapter D: Word Classes (unpublished), p. 1. SIL Moambique, Nampula. 8. http://ebooks.adelaide.edu.au/l/livingstone/david/mission/chapter31.html David Livingstone, Missionary Travels and Researches in South Africa, text, n.d.

9. Elementos de Grammatica Tetense. Victor Jos Courtois S.J. Coimbra, Imprensa da Universidade. 1899 10. Diccionrio Portuguez-Cafre Tetense. Victor Jos Courtois S.J. Coimbra, Imprensa da Universidade. 1899 11. Diccionrio Cafre Tetense-Portuguez. Victor Jos Courtois S.J. Coimbra, Imprensa da Universidade. 1900 12. http://lidemo.net/categoria/documentos/cinyungwe/ Publicaes em Cinyungwe lidemo.net 13. http://1verse.com/project/nyungwe-nt The Nyungwe New Testament

S-ar putea să vă placă și