Sunteți pe pagina 1din 94

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAERFANT ALIF N USEDWEL AELNAW

Adlis-iw tmazi$ t tmazi$ Adlis-iw n tmazi$t


Aseggas wis

n Ulmud Alemmas

adlis-iw n tmazi$t
Imeskaren
- Muhub ERRUC - Ali LEWNIS - Remvan ACUR
Unu$en : BELQASEM asan akked Lwiza Lusin Asmugen d umday : Massa Koual Ouahiba
Isem n temsiwt : MEBANI

Office National des Publications Scolaires ONPS

2006

MS: 1011 / 06 ISBN: 9947-20-467-7 Dpt lgal 236 - 2006

2010 2011

adlis-iw n tmazi$t asggas wis 4 n ulmud almmas

TAZWART
Ha-t-an, ihi, temmed taffa. Annar, igar-d, la yetterwat. Letab n waas n yiseggasen d waas n tsutwin, la iteffe$ $er tafat. Ivelli kan, alama yewa uselmad timerar ara d-yaf avris ara yesselmed. Ass-a, aql-a$ newwev $er udlis n Useggas wis Reba n ulmud Alemmas. Di yal adlis, ama d wa, ama d wid i t-izwaren, llan yivrisen n t$uri, llan yirmad n tira, llant temsirin n tutlayt... ayagi, ad d-imel belli win iteddun $ef tidet yessawav . Adlis-agi, am wid i t-izwaren yebna $ef tesnedwelt s usenfar ; yegber timussniwin ara yefken i unelmad ayen swayes ara iqeeb ugar tal$iwin n yinaw. Isenfaren, llan sin: amezwaru, d tira n tullist; ma d wis sin d tas$unt tamugilt n yivrisen imesfukal. Xas akken yella uzraw n wullis deg yidlisen uqbel wa, nu$al $ur-s tikkelt niven. Ay$er? Tamezwarut, acku yella wayen yenan ullis mazal ur yettwaxdem ara: tewwi-d ad yissin unelmad iberdan i yeafar unallas mi ara d-iekku. Tis snat, tullist, tezmer ad d-teslal lemala n t$uri $er unelmad. Tin yernan $ur-s, tullist d yiwet n tewsit n tsekla ara yilin d azea gar tmacahut d wungal. Amek? Tal$a-s, am tin n tmacahut ur $ezzifet ara mli, maca takayt-is mai d tamakunt, tcuba $er tilawt am tin n wungal. Ma d asfukel, d tikkelt tamezwarut ara ren yinelmaden nne$ amek yeddes d wamek iteddu. Snat n tgezmin ideg yella usfukel: tamezwarut llan deg-s yivrisen at-snat n turdiwin ( turda d tmeglurda), tis snat d ivrisen ideg tella kan yiwet n turda. Di yal tagzemt, ad tafem: Sin yivrisen n yiwen wanaw. Amawal. Tajerrumt: tamsirt d yilu$ma. Taseftit: tamsirt d yilu$ma. Tirawalt: tamsirt d yilu$ma. Asefru. Asebter-nni d nekk ara yarun ideg ttilin yilu$ma n usenfali s tira, ulac-it tikkelt-a, maca yella urmud n ufares s tira, yeafar-d avris wis sin n tegzemt. Isefra i d-yeddan deg udlis-a, ahat, llan kra seg-sen d at-uswir yekkan cwi nnig tezmert n yinelmaden. Si tama niven, di lemer-agi nsen, d inubiyen, d tinubiyin, ad wioen kra n tirga d cwi n yijeooigen, ur ten-nkebbel ara kan di tmedyazt n umennu$. ef waya, yezmer uselmad ad d-yefren isefra niven ma yeb$a. Acku ilaq ad tawev tutlayt-agi nne$ ad tekcem $er akk ta$ulin n tudert. Ad nekkes yir tannumi i as-id-yerran ledada d amna. Ad tfel akkin i yifergan i as-id-gan leqrun.
Imeskaren

AGBUR
Asenfar Agatu Tagzemt
sb :8

Ivrisen
- Tamettant n umeddakkel

- Tu$alin sb :14 Asefru: D acu-tt ? D acu-tt? sb : 16 - Meqqran, tea-t tizi sb :18 - Aeddad n Lqalus sb :24 Asefru: Aeddad n Lqalus
sb :26

2 01
Tira n tullist tameyant

Sb : 05

3 4 5

- Tigzirt n Tafukt sb :28 - Gelden sb :34 Asefru: Asmi sb :36 Inebgi n tmara sb :38 - Amnafeq sb :44 Asefru: med Umerri sb :46 - Ya$mur yeb$a ad yesqirr Ireg sb :48 - Ireg yexde sb :54 Asefru: Din-din sb :56 - Mi d-yu$al Gelden sb :58 - Nnif aseaf sb :64 Asefru: Amebus-iw sb :66 - Yuker, edre$; yeggul, umne$ sb :70 - Tifina$ sb :76 Asefru: Imazi$en sb :79 - adyu d yidlisen sb :80 - Tira d umaru sb :86 Asefru: Abernus amellal
sb :88

6 7 02
Sb : 61

AGBUR
Iferdisen n tutlayt
Tajerrumt : Addad : tal$a d twuri sb :11 Taseftit : Aswa$ sb :12 Tirawalt : Tamsertit : d+t (d taqcict) d+t( d tmellalt) sb :13 Tajerrumt : Imattaren sb :21 Taseftit : Attwa$ sb :22 Tirawalt: Tamsertit : ad d-t [ ad d-awi] [ a d-yas] sb :23

Afares s tira
Afares n uvris anda anallas ad yili d agensay

Aktazal

Afares n uvris anda anallas ad yili d az$aray

Tajerrumt: Anammal n usentel sb :30 Beddu n usenfar : Taseftit : Amya$ sb :31 Tira n tegnit Tirawalt: Tamsertit : tamezwarut n n+w -n+y tullist n + r / l / f sb :32 Tajerrumt:Tibawt sb :41 Afares n uvris s Taseftit: Tal$a tasuddimt tuddist sb :42 tguri n udiwenni Tirawalt: Tamsertit :deg / $ef / $er + isem sb :43 Tajerrumt:Tafyirt tumyigt sb :51 Taseftit: Azalen n wurmir s ad sb :52 Tirawalt: Tizdit : isem d uwsil-is sb :53 Afares n wullis s tguri n tigawin d ukras n taluft

Ad ktazle$ iman-iw

sb : 60

Tajerrumt: Asemgired gar t$uni d usagel (mi ulac tis$unin) sb :61 Afares n taggara n Taseftit: Izri yezwaren sb :62 tullist Tirawalt: Tizdit : amyag d uwsil-is + tizel$iwin n tnila sb :63 Afares n uvris Tajerrumt: Tis$unin n usagel sb :73 imesfukel ideg Taseftit: Imal yezwaren sb :74 ara tili turda d Tirawalt: Tizdit gar tenze$t d uwsil-is sb :75 tmeglurda Tajerrumt: Tis$unin n t$uni sb :83 Taseftit: Tafelwit n tseftit sb :84 Tirawalt: Tizdit sb :85 Afares n uvris imesfukel ideg ad ilint turdiwin

Ad ktazle$ iman-iw

Sb : 80

Asenfar 1
Tira n tullist tameyant i useb$er n temkarvit n u$erbaz. Tigezmin n usenfar: 1. Tira n uvris ullis ideg anallas d az$aray. 2. Tira n uvris ullis ideg anallas d agensay. 3. Tira n tegnit tamezwarut n tullist 4. Tira n tigawin d udiwenni di tullist. 5. Tira n tmukrist di tullist. 6. Tira n taggara n tullist Tagzemt Asefled/ta$uri n yivrisen Avris: Tamettant n umeddakkel sb : 8 - Tu$alin sb :14 Asefru: d acu-tt ? D acu-tt?sb :16
sb :18

Igburen n tutlayt

Afares s tira

Tajerrumt: addad: tal$a d twuri sb :11 Taseftit: aswa$ sb :12 Afares n uvris Tirawalt: tamsertit: anda anallas d+t (d taqcict) ad yili d d+t( d tmellalt) sb :13 agensay Afares n uvris anda anallas ad yili d az$aray Beddu n usenfar : Tira n tegnit tamezwarut n tullist

Asenfar 1u

- Meqqran, tea-t tizi Tajerrumt: imattaren sb :21 Taseftit: attwa$ sb :22 - Aeddad n Lqalus sb : Tirawalt: tamsertit: 24 ad d-t [ ad d-awi] Asefru: Aeddad n [ a d-yas] sb :23 Lqalus sb :26 Tajerrumt: anammal n usentel sb :30 Taseftit: amya$ sb :31 - Tigzirt n Tafukt sb :28 Tirawalt: tamsertit : - Gelden sb :34 n+w Asefru: Asmi sb :36 n+y n + r / l / f sb :32

Tajerrumt:tibawt sb :41 - Inebgi n tmara sb :38 Taseftit:Tal$a tasuddimt tuddist sb :42 Afares n uvris Asefru: med Umerri Tirawalt: tamsertit :deg / $ef / $er + s tguri n sb :46 udiwenni isem sb :43 - Ya$mur yeb$a ad yesqirr Ireg sb :48 - Ireg yexde sb :54 Asefru: Din-din sb :56 Tajerrumt: tafyirt sb :51 Taseftit: Azalen n wurmir s ad Afares n wullis s tguri sb :52 n tigawin d Tirawalt: tizdit : isem d uwsil-is sb :53 ukras n taluft

- Mi d-yu$al Gelden Tajerrumt: asemgired gar t$uni d Afares sb :58 usagel sb :61 n taggara n - Nnif aseaf sb :64 Taseftit: Izri yezwaren sb :62 tullist Asefru: Amebus-iw Tirawalt: tizdit : amyag d uwsil-is + sb :66 tizel$iwin n tnila sb :63

Nua nekk d umejjay-nni $er tzeqqa ideg yella Mu. Afrag yeur d imdanen, zedren di tsusmi. Sin ne$ tlata kan i d-irefden s wallen walan-d amejjay mi yezri. Yenna-yi-d Mass Nikuzya : Waqila dayen lamana tewwev bab-is. er tama n wussu i$ef yevleq Mu; baba, yessader i ta$ect-is, yettcehhid-as . Yemma teqqim $er tama-s, ivudan-is tturaren s teqqucin n ttesbi. Ma d ezzi, tameut-iw, tesnexfat kan. Baba, isnemmer aas amejjay-nni. Yu$al yezzi-d $ur-i : Ad teddiv ad teev imekli ke d umejjay, imir ad iddu yid-s umeksa-ina amecu. Ma d ke ha-t-an userdun, ef abrid-ik $er At-Buwaddu, ad d-tawiv yemma-s n Mu. Meqqar ma dagi ara yemvel, ad ter mmi-s tikkelt taneggarut.

Mulud MEMMRI : Tawrirt ittwattun; d tasuqilt

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Acu-t wanaw n uvris-agi ? Acu i t-id-yemmalen ? Anallas n uvris-a, d awadem ne$ xai ? Acu i iru ad d-yawi Meqran i Mu ? Acu$er si lebid i as-t-id-wwin yerna armi icax deg-s waan ? Melmi tevra tedyant-agi ? Acu i d-yemmal yisem n umejjay Nikuzya ? Acu$er yugi ad d-yeddu umejjay di tazwara ? Ayen qqimen yiberdan n taddart d ilmawen ? Acu n tenfaliyin i d-yesskanen takat n Meqran tezen ?
11

Suffe$-d si tseddart taneggarut awalen ne$ tifyar i d-yesskanen lezen n takat n Meqran $ef tmettant n Mu. Acu i d anamek n tefyirt : ass-nni i as-teur i umeddakkel-iw Mu ? Nadi deg uvris tekksev-d tafyirt niven yesan anamek aluman ?

12 13

11

Tajerrumt
er imedyaten-a

Addad n yisem : tal$a d twuri


5. Allen-is qqersent seg 6. Tezde$-it tsusmi 7. Ha-t-an userdun.

1. Yudef-it waan. 2. Yugi umejjay ad d-iddu. 3. S kra i d-nela deg ubrid netta yezxuxem kan. 4. Yettgesmumuv $ef tewwurt.

yimei.

D acu-ten wawalen-ina yuran s uzegga$ ? D acu-t waddad n yal yiwen, d ilelli ne$ d amaruz ? D acu i d-yeskanen addad n yal yiwen? Af-d addad ilelli n yal yiwen tiniv-d amek yule$ waddad amaruz ines. D acu i d tawuri n yal yiwen deg yismawen yettuderren?

Ad cfu$

Isem yesa sin waddaden : addad ilelli (md : axxam) d waddad amaruz ( md : uxxam). Amek yettale$ umaruz ? Yettale$ : S ubeddel n [a] s [u] : abrid ubrid ( xas ma neqqar-d webrid) S tmerna n [w] : awal S tmerna n [y] : iles yiles, wawal, udem wudem. imensi yimensi (deg umeslay ulac amaruz n yimensi). tmeut, tamurt tmurt.

S u$elluy n te$ri tamezwarut : tameut

S ubeddel n te$ri [a] ne$ [i] s [e] : taqcict teqcict, tislatin teslatin. Gret tamawt: 1. Llan yismawen ideg ur d-yettban ara waddad amaruz : wid ibeddun s tergalt ( fad, la, beu, loib, lqima) , kra n wuntiyen iwezzlanen : (tama, tala, timmi, tasa) 2. Ad nettaru : yirgazen, yimdanen xas neqqar-d yergazen, yemdanen. Melmi yettili yisem d amaruz ? Isem yettili d amaruz mi ara yili d asemmad imsegzi, ama d asemmad n umeskar : (yedda uqcic), ama d asemmad n use$ru arumyig ( d uric uqcic-a). Yettili da$ d amaruz mi ara yevfer tanze$t ama d asemmad s tenze$t ( iffe$ $er uza$ar) ama d asemmad n yisem (yewwi tasarut n tewwurt).

Ilu$ma
Af-d anwa i d ilelli anwa i d amaruz deg yismawen-agi: udrar, adfel, ubruri, wuccen, tefsut, tasga, tagrest, tmeddit, izem, yidles.
1

Efk-d amaruz n yal yiwen deg yismawen-a, tiniv-d amek yule$: afus, amdan, tamtunt, i$isi, im$aren, tafawet.
2 3

Af-d tawuri n yal awal yettuderren :


Iwwet-d ubruri, yessa-d i udfel. Yerza $er wayla-s, yufa-d timellalin n tsekkurt.

13

Tirawalt
er imedyaten-a
1. 2. 3.

Tamsertit: d + t

Tedda d tislit, ilindi. Tedda d teslit, ilindi. Tekker gar tem$art d teslit

Anida yemgarad ususru $ef tira di tefyar-a ? Amek i as-neqqar i d yellan di yal yiwet di tefyar-a ? Anwa addad ideg llan yismawen ivefren d di yal tafyirt ? Limer d isem amalay i d-ivefren d : Yeqqim d argaz. Yeqqim d urgaz.

Yella kra n wugur di lmeneq ? D acu, ihi, i d ssebba n yimesli[tt]?

Ad cfu$

Mi ara yemlil d (ama d d n tilawt amedya 1u , ama d tanze$t amedya wis 2 , ama d tas$unt n tuqqna amedya wis 3 ) akked yisem unti ibeddun s t , itteffe$-d yimesli [tt], d aya i wumi neqqar tamsertit. Maca xas tella temsertit deg umeslay, di tira ulac-itt, yal asekkil ad ittwaru wed-s. Gret tamawt : 1. d n tilawt iafar-it waddad ilelli ( d axxam, d taddart) 2. d mi ara yili d tas$unt ne$ d tanze$t yeafar-itent waddad amaruz. 3. d d tas$unt ma teqqen isem $er yisem niven ( ageffur d ubruri), d tanze$t ma teqqen asemmad $er umyag ( yedda d warrac).

Ilu$ma
1 Di tefyar i d-iteddun, derrer d n tilawt, s yiwen n ujerriv, derrer tas$unt n t$uni d s sin yijerriven, rnu d tanze$t, s tlata yijerriven .

Lxir d uzzal, ccer d uffal. Lxir d ccer d atmaten. Ur keccem ara gar yiccer d uksum. Yedda d yimeddukkal-is $er unnar n wurar. Yea a$rum d wudi. Yedda d t$ezza iseggxen. D taqettunt i irennun $er taffa. D kemm i d tigejdit, d tasedda n Tefriqt i Yimazi$en d asirem. Di tze$wa n zik-nni yettili uddaynin d tkanna. Tusa-d si tmazirt, teur-d taqecwalt d tiurin d tbexsisin.

Tazabut

15

m
Ad nnadi $ef unamek n uvris


11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Acu-t wanaw n uvris-agi ? Acu i t-id-yemmalen ? Anallas, d awadem ne$ ala ? Yettikki di tedyant ne$ ala ? Anda yettidir umdan-agi ? Anta i d tamurt-is ? Acu$er ur t-qilen ara yimdanen i d-imuggar deg ubrid ? Ayen yekcem s afrag $ef yixef n tfednin am umakar ? Amek i iulfa i leyuv d isemmaven ? Lara anda yezde$ texla, anda rran yimezda$-is ? Acu$er yeggumma ad iqerreb ? Acimi yettna$ urgaz-agi d yiman-is, ma ad yekcem ne$ ala ? Acu n tenfaliyin i d-yemmalen aya ? Ayen i yesseta ad yessiwel i yat uxxam ? D acu i t-isewqen ? Acu$er i iulfa i yiman-is d aberrani ? Ay$er yeggumma ad inamer ay-is akken ad yekcem s axxam nsen ? Acu i d-isuven deg uqerruy-is armi yu$al mebla ma yera imawlan-is ? Yelha wamek i tt-yefra ne$ ala ? Acu$er ?

Ad cfu$

Win i d-iekkun (anallas) yezmer ad yili d awadem, ad d-iku ayen yera. Aas n tmitar i t-id-yemmalen: imataren ...... $, ne$ n ........ , imqimen iwsilen ...... iw (inu), .... nne$,

Asenfali s tira
Kemmel-as i tedyant n uvris-a, anallas ur yettikki ara deg uvris, mai d awadem. Sugend a$rib-nni mi iteddu deg ubrid, yewwev $er ubadad (arrt) n taddart, lam ye$li-d, ulac amesni.

17

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Ma nkenna asefru-a $er tewsatin niven n tsekla akka am yinzan, tiqenna,


anta tawsit u$ur yettemcabi?

Deg wacu i as-tettemcabi? ef wacu i d-yewwi awal umedyaz deg usefru-agi? er wacu i icuba ayen i$ef i d-yewwi awal? Deg wacu tettemcabi temi $er tjeooigt akked tmes? Suffe$-d aktawal n tmes seg uvris. Acu yeb$a ad t-id-imel yis-s umeskar? Amek yettwali imdanen-agi? Acu$er
11 12 13 14 15 16 17 18

yettwali yilemi imdanen am yizan ?

Anwa ur nettru fell-as: $ef wacu ttrun?


Acu$er ttrun fell-as? Melmi ttrun fell-as? Acu tnumek tefyirt ukin-d fuden ur swin ? Acu n wawalen swayes i nezmer ad nessenfel amyag ukin-d di tefyirt-agi ? Amek-itt tmes yu$en deg yixeclawen ? Ayen i tt-yesserwes $er wayen-nni ? Acu neafar s tmu$li ? Acu i a$-d-yessken umedyaz deg tefyirt-agi ? Acu n tmeddit i$ef d-yemmeslay umedyaz dagi?

19

Tagzemt tis
& Avris
Anallas az$aray

Meqran, tea-t tizi

as akken d adfel, Meqran yeb$a ad yawev $er taddart-is. Imi abrid n ukerrus yergel, yedhem si Tizi n Kwilal.

Akken kan yers cwi wavu, yebda-d udfel d tilezda timexva. ellint-d sdat wallen-is amzun d iferea. Isebbaven-is, ttaklen ibeayen d udfel, ttijjiqen amzun akken qqaren-asid : Ffel akkin i tizi . Deg yiwet n tegnit, kra din yu$al d amellal, amzun d ulman imellalen i yessan $ef wakal, yal lxiv sani yerra.Tilezda-nni n udfel, uqbel ad d-awvent $er wakal, ttgent-d unu$en d ifulkayen ; ma d ibruyen n ubruri $ellin-d srid $er wakal. Meqran, iulfa amzun d kra i as-yennven . Yezzu$ur ivarren-is amzun akken ttwarzen. Mi yewwev $er tizi, adfel yu$ lal isenna-tt akken ilaq. Iij akked lamu-s yeffer-iten usigna. Si tizi, Meqran iwala flalint-d tuddar sdat wallen-is. Urad yewwiv udfel $ur-sent. Am warezg nsen wid yellan deg yixxamen nsen, beden $ef teooaot yekkren di tizi. Avu, yettseffir di tizi. Itezzi am tnifift armi yettel Meqqran deg ubernus-is. Ur d-yekkis ara iman-is armi i as-yenna i Rebbi D acu i ak-xedme$ ? Yerra nnefs armi urent turin-is. Deg ubrid yettawin d akessar $er lerc-is, yal iciqer fell-as taddart, ulac tin yewwev udfel. Iwala abbu itteffe$-d seg yixxamen. Xas mazal ur yewwiv ara udfel $ursen, asemmiv-is yewwev-iten. D argaz ne$ d tameut, ad ilin d tama n lkanun. Ulac ayen yifen i$imi $er lkanun mi d-iteddu udfel . Ad d-heggin ayen ilaqen : timin, irden, alim, zzit, aser$u Izgaren, ad ten-qqnen deg uddaynin. Ad stummnen i talwit, ad suggmen ar d-yelhu lal. Akken kan ara d-$lint tmeimin timezwura n udfel ad ff$en $er yizenqan yigardan ad uraren, ad cennun : A Rebbi efk-d ameim :

20

Ad ne, ad neqqim, Ad nefk i yizgaren alim. Meqran, yeqqar-as deg wul-is : Am warezg nsen ukessar-ina di tuddar ! Yessugen-d times tu$ deg user$u ; deg yiv, imdanen zzin-d i lkanun, ttmeslayen : yenna wagu, yenna wavu . Yeb$a ad tfakk fell-as lmerta ideg yella, ad d-yaf iman-is gar-asen, ad yexmet di te$mert, ad as-yekkes usgar-nni ihebbjen di tfekka-s. Yeb$a da$en ur isell ara i ta$ect-nni i as-id-yettawi wavu ; tikwal, isell-as tettini gar yira ; tikwal, amzun tremmeg-d fell-as ; tikwal, ur as-isell ara mli, yettagar-itt less n yisebbaven $ef udfel. Tettsu$u-d ta$ect-nni, teqqar-as-id : Nekk d tameut-ik . Yeb$a ad d-yaf iman-is yettemriri$ deg uxxam. Yerfed aqerruy-is, iulfa-as yewzen aqenar, imuqel, tikkelt niven, tuddar ideg llan wid yufan iman nsen deg yixxamen nsen, teflali-as-id Tesga $ef yiwet n tewrirt, ur yegmin fell-as. Qrib ur tt-yeqil ara. Yeldi i$allenis, igar ti$ri : A ezziiii Maca ur yesli ara i unina n ta$ect-is. Zi$, imi-s yeqqujjer seg usemmiv, ur yelli kra i dyeff$en seg-s. Tafekka-s teqqur akk. Ti$ri-s tezder di tsusmi n temlel. Sya $er da yettsuvu-d wavu, yesviqiy-as nnefs, yettruu tasusmi-nni. Alama i$umm imi-s s ucvav n ubernus-is i yessawav ad yerr nnefs.

Mulud MEMMRI, si Tawrirt yettwattun. Tasuqilt : R.

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Acu-t wanaw n uvris-agi? Acu i t-id-yemmalen? Anallas, d awadem deg uvris ne$ ala? Anta tasemhuyt ideg tevra tedyant-agi ? Acu i tt-id-yesskanen ? Anda yeb$a ad iru Meqran ? Acu$er yeggumma ad yelu ? Acu yessarem Meqran mi yewwev $er Tizi n Kwilal ? Acimi, zik-nni, medden, ttaggaden adfel ? Acu$er igardan emmlen adfel ? Acu$er d ta$ect n tmeut-is kan i wumi isell ?
Acu$er yettargu times d yi$imi sdat lkanun ? 12 Acu$er i as-id-yewwi Rebbi isell i ta$ect n tmeut-is ? 13 Di taggara, Meqran yettna$ d sin wuguren : acu-ten wuguren-agi ? 14 Acu$er yuggad Meqran tagnit deg i d-ye$li?
11

Afares s tira
Meqran, asav n Tewrirt Yettwattun, yeb$a ad yu$al $er tmeut-is yellan di Tesga. Maca iberdan yettawin $er taddart-is reglen s udfel. Mi d-yebda udfel, Meqran yu$-it lal di Tizi n Kwilal, $ef tiggit n Jerjer. Sugen-d amek ara tevru yid-s di taggara.

21

Amawal
ers yesa sin yismawen n tigawt : timersiwt akked tarusi. Ha-ten-a kra n yimyagen yesan asala$ am ers, wali amek yettale$ yisem n tigawt nsen, ma am timersiwt ne$ am tarusi : del, gen, er, mel, sel, en$, els, gar, er.
1. Amyag 2.

Wali ma yella wassa$ anamkay gar wawalen yuran s uzuran :


Adfel isenna-tt. Yessemnenni iferrugen di era. Amnay yettna$ s-ufella n uudiw.

3. Af-d

anwa amyag ukkud yecrek aar yal isem. Amedya : tanezdu$t zde$.

Avu Ulman Aser$u Ibruyen Abruri

.................... .................... .................... .................... ....................

4.

Suffe$-d seg umyag ttel, isem n tigawt akked yisem akmam. Amedya: seg umyag zdem ad d-nessuffe$ isem n tigawt azdam akked yisem akmam tazdemt. Suffe$-d seg uvris aktawal n tegrest ( awalen yeqqnen $er tegrest).

5. 6.

a- Af-d deg uvris aknaw n wawal tilezda. b- Melmi i qqaren medden tanfalit-a: yerra tilezda i yimeu$en-is. Fren yiwet:

Mi yesueg walebav, yugi ad isel i kra, ur t-yeqbil ara. Mi ara d-yewwet udfel $ef walebav, ur i$umm ara imeu$en-is. D ut n te$ri mi ara d-yettu$al deg umkan yettawin ut . Senfel s yiknawen awalen yettuderren Yezzu$ur ivarren-is am wakken ttwarzen. Ad suggmen ar d-yelhu lal. Times tu$ deg user$u. Ad yexmet di te$mert. Ur yegmin ara fell-as.

7.

Af-d deg uvris awal i wumi twulem tbadut-a :

8.

22

Tajerrumt Imattaren
er tafyirt-a
- Acu te$ram ivelli?
1. D acu-t wanaw n tefyirt-agi? 2. Acu i t-id-Yemmalen? 3. Anwa awal swayes tebda? 4. Acu i d-yemmal wawal swayes 5. Amek i as-neqqar?

tebda?

Ad cfu$

Llant snat n tefyar timattarin 1- yiwet s umattar Md: Anwa argaz i d-yusan ? 2-tayev mebla amattar. Md: ad tedduv azekka? Amattar yezmer ad d-yas wed-s di tazwara n tefyirt. Md: Acu teiv? Ne$ ad t-idtezwir d n tilawt. D acu i d-yewwi ? ne$ tanze$t n . N wacu-ten yidrimen-a ? Asesten yezmer ad d-yawi : - $ef wadeg: - anda yezde$ ? - $ef wakud: - melmi ara d-yawev ? - $ef t$ara: - amek iga ? - $ef tnekta: - acal n yidlisen i te$riv ? Ha- ten-i kra n yimattaren : anwa, anta, anwi, anti, acu, anda, melmi, sani, ay$er, acu$ef, acu$er, acimi, ukud, swayes, u$ur, amek ...

Ilu$ma
1

Err amattar iwatan deg yilmawen.


Amek , anda, acal, ayen, sani, anwa, acu, anta, iga uxxam-ina daxel i d-yusan $ur-wen ivelli ? ara tensev ? . ur d-tusiv ara $er tme$ra n gma-k ? . i t-yu$en ugrud-ina mi la yettru ? .. i d tamurt-ik ? .. i d azal n tkerrust-ina ? .. i terriv ?

Semres imattaren-agi di tefyar.

Acu, amek, anwa, anti, acu$er, u$ur, ayen, ukud. Aql-ik d amsaltu. Efk-d 8 n yisestanen, i unehhar n tkerrust ixedmen tawa$it deg ubrid, $ef lekwa$ev, arured, ideg, tazwara, atg. Semres imattaren iwatan.
3

23

Tirawalt
er tafyirt-a

Tamsertit: ad d-t

- Mi d-twalam $er aq ajaji n tmes, azzlet-d.


1. Amek 2. Amek 3. D acu

i d-ne$ra amyag yettuderren? i t-nura ? ur d-neddi ara di lmeneq, yella di tira?

Ad cfu$

Mi d-temlal tzel$a n tnila d d umatar udmawan t n wudem wis 2 n wunti n wasuf ne$ win n wudem wis 2 n usget i$elli umatar-agi deg ususru maca tewwi-d ad t-nerr di tira Md: - Mi d-tusa[mi d-usa]yemma-s, yessawel-a$-d. - Akken kan i d-ters, [i d-ers] tuffeg.

Ilu$ma
Ales tira i uvris-agi terrev imyagen $er wudem wis 2 unti asuf . Mi d-uli$ $er taddart win i yi-d-imuggren ad izul fell-i d$a ad yi-d-yessuter axeddim ne$ ma zemre$ ad as-rre$ mmi-s $er lakul.
1 2

Tazabut (aselmad ad d-i$er avris s temsertit)


Mi ara d-tasev $er taddart, ad ten-id-tawiv yid-m. Ad d-tekkrev ad twaliv, ad tazzlev ad d-tawiv, ad tqimev ulac. Azekka ad d-tas ad d-tini ayen twala. Mi d-teldi imi-s, ad d-teffe$ twizet. Akken kan i d-temmeslay, eqqlen-tt d tteryel, rewlen.

Aru-d 5 n tefyar anda ara d-terrev ad d- t

25

At Mraw akked At us; Aql-i la neooe$ azduz, Ay At ebbi get-as afus. Tu$al s axxam, yenna-as urgaz-is: Acu i d am-d-yenna ? . Teka-as, tawed-as ifyar i d as-d-yenna ueddad. Yenna-as: tettakkev awal i bu-tergin ! . Tama n Lqalus, tella yiwet n taddart temsedaw yid-sen, wwven armi qrib i tt-xlan. Iu yiwen wass ueddad $er yimvebbren n taddart-nni, yenna-asen: Ayen yevran yid-i teram-t. Tura ma teb$am, ad awen-ssenze$ taddart, ad tt-texlum . Nnan-as: Amek ? . Yenna-asen: Ilaq taessastnwen yal iv ad n-tqare axxam-iw, mi n-twalam $er aq ajaji n tmes, azzlet-n . Yiwen yiv, avu la yessafag iqremyad, medden akk sen. Aeddad yekker, yebdad i taddart seg yixef. Axxam i$ef iedda isekkwe-as tawwurt seg bea. Yuli $er terict n uxxam-is, yeddem-d tadla n yi$lel, yessa$-itt, yesedda-tt-id si aq. Idawen walan-d ajaji mbeid, uzzlen-d s lesla, zzin-d i taddart si yal idis, mekknen-as times. Tendeh armi tewwev s ixxamen imezwura n taddart. Leyav yekker, win yemm$en $ef tmegelt, ad iu ad d-yeldi tawwurt, yaf-itt tsekkwe si bea. A-t-a wakken texla taddart n Lqalus. Mulud MEMMRI Seg :Isefra n teqbaylit iqburen, sb 166, 168,170.

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Acu-t wanaw n uvris-agi ? D acu i t-id-yemmalen ? Anallas, d awadem deg uvris ne$ ala? Anda tevra tedyant ? Melmi tevra ? D acu i as-yevran i ueddad ? Ay$er i as-yewwi umesbali tameut-is ? Amek i yedder ueddad tadyant-agi ? Amek i d-yerra tta ? Anwa i t-iawnen ?
11

Acu-ten wafrayen nwen $ef wayen yevran d ueddad ? 12 Suffe$-d seg uvris, awalen ne$ tifyar i d-yeskanen aeddad yennu$ni . 13 Acu n uzduz i$ef d-yettmeslay ueddad deg usefru ines ? 14 Yessemres azduz i$ef i d-yemmeslay ne$ ala?

Afares s tira
Ise$, tirrugza akked lerma fen azal meqqren di tmetti n at zik. Maca di taddart n Lqalus yiwet si tuddar n Leqbayel, s ufus n kra n yierraven tettwakkes lerma i ueddad n taddart: s cchada n ur kksen-as tameut-is, yu$-itt yiwen, sugnet-d tifrat niven i tekayt-a .

27

Amawal
1.

Kemmel ismawen niven Agafa


.................... .................... ....................

2. Af-d

seg uvris awalen iwatan i tbadutin-a :

D iberdan n uvar. D taqabact n leqvi. tafyirt n wadar amezwaru qqen-itt $er unamek-is. Tafyirt Anamek-is - Yeqqen snesla di tmegrevt-is Yen$a bnadem - Yettwalas di tmegrevt ielleq snesla

3. Yal

4.

Tigi yu$en d: a-) D tigi ideg im$an d yisekla d imexva. b-) D tigi yeuren.

Awalen yettuderren di tefyar i d-iteddun kkan-d si tefransist, nessexdam-iten mi ara nettmeslay, maca llan s tmazi$t ; af-iten-id seg uvris
5.
Yewwev-d

dija $er da.

Yea a$rum d ufemaj.

6.

Qqen yal awal n wadar amezwaru d wawal i as-iwulmen deg wadar wis sin Aqvar Tajlibt Lferg Aglaf Tizizwa Ifrax Izgaren Izamaren

7. Amyag

ddu d aknaw n umyag lu ; wiss kan ma ulac anda mgaraden ? Hatent-a tefyar, af-d anida i tzemrev ad ten-tesxedmev di sin akked wanda i tzemrev ad tesxedmev yiwen, wayev xai.

armi yewwev s axxam.

Ur teis ara ssaa-a, akken ilaq. Yal ass n loema, akked baba-s $er ssuq. Temmel-it yemma-s, -as di leb$i.

Mi ara tturaren yilmeyen n Leqbayel di Tizi-Uzzu d walebav n trebba, iban ukkud wul-iw.
8.

Taqnut : jebde$ amrar yenhezz udrar. D acu-tt ? d acu-tt ?

31

Tajerrumt
er imedyaten-a

Isem anammal n usentel

1. Yebna-asen urgaz axxam i warraw-is. 2. Argaz, yebna-asen axxam i warraw-is. 3. Axxam, yebna-asen-t urgaz i warraw-is. 4. Arraw-is, yebna-asen urgaz axxam. 5. Arraw-is, axxam, yebna-asen-t urgaz. 6. Argaz, arraw-is, yebna-asen axxam.

Af-d ul n tefyirt tamezwarut, mesub tafyirt taddayt : ayen ur nezmir ad ittwakkes. D acu-ten wawalen-ina i d-yernan $er umyag (ul n tefyirt) ? Serwes tafyirt tamezwarut $er tiyav. D acu i ibeddlen ? I deg unamek beddlent kra ne$ ala ? ( xas ulama cwi mavi). Acu$er i zwaren yismawen-ina ? d acu i d-mmalen?

Ad cfu$

Anammal n usentel d isem (ne$ ahat sin) ilelli i d-yezgan di tazwara n tefyirt uqbel amyag. D isem-a i a$-id-yemmalen asentel n tefyirt. Win yettmeslayen yemmal-d s uawan n ta$ect-is belli isem anammal n usentel yesa azal meqqren deg unamek n tefyirt : imensi, # yea. Tettili da$en tesgunfut gar unammal n usentel d yiricen niven n tefyirt. Di tira, tasgunfut-a, nemmal-itt-id s tefrayt

Ilu$ma
1

Af-d inammalen n usentel yellan di tefyar-agi .


Inebgi, yea imensi. Yea yinebgi imensi. Imensi, inebgi, yea. Aru, yettawi-t-id netta. Atmaten-is, u$alen-d $er tmurt. Akal, fergen-t akk. Tameddakkelt-is, yuzen-as tijeooigin.

Ha-tent-a tefyar d timagnuyin, err-itent d tifyar ideg ara yili unammal n usentel.

Ff$en yirgazen $er lexla. Ur as-ttgen ara azal i tmussni. Yugar-ik umeddakkel-ik lemer. Inoer ufella tiregwa i yisekla-s.

32

Tirawalt
er imedyaten-a
1. 2.

Tamsertit : tanze$t n + isem

Tiddukkla nsent, tekkat $ef yizerfan n tmeut. Ini-asen, ay afrux, i yieddaden n wawal. 3. Di tememmert i ye$ra awal n Rebbi. 4. Merri$it waman n leber. 5. Alay, ay aru, ad wali$ tamurt n baba d yemma. 6. Ur telhi ara te$zi n yiles. 7. Yedda netta d warraw n Mala. 8. Tagi d taqsivt n ueddad yesser$en taddart.

Af-d anida tella tenze$t n . Serwes gar lmeneq d tira.

D tanze$t n i yessertayen imesli amezwaru n yisem ne$ d imesli-nni amezwaru i tt-yessertayen ?

I deg umedya aneggaru, d acu i t-id-yeafaren?

Ad cfu$

Mi ara temlil tenze$t n d kra n yimesla n yismawen i d-irennun $ur-s, ttemyexlaven, d ayagi i wumi qqaren tamsertit : N + t = [t-t], n + y = [g-g], n + l = [l-l], n + b = [m-b], n + w = [bbw], n + r = [r-r], n + m = [m-m] Maca deg umeslay kan i tella temsertit. Di tira, yal imesli ad yettwaru akken yella di lael-is. Gret tamawt: mi ara temlil tenze$t n d wawal ibeddun s u , d rrwa i tettruu tenze$t-nni deg umeslay.

Ilu$ma
1

Tazabut (aselmad ad d-izubet s temsertit).


Axxam

n tidet, la i$elli, yekcem rekku di llsas-is.

Ccna n Leqbayel wissen anda akka imal. Yewwev $er tegi n yizmawen. Ad tawvev $er yiwet n temdint. Neooa-awen amkan, a rreba n yilem. Diri win itetten tidi n uxeddam. Iemmel timucuha n tteryel. n waman, tuli s igenni.

Asmi tennekbal tmurt s tiggdi n wuzzal. Ye$li ubelyun $er lqa n lbir. Ileu tikli n yifker. Iij n me$res, yessibrik i$ess. Yu$-d kilu n ssker akked uqaleb n ssabun. Yewwi yid-s avella n rremman. Yekcem uvar-is di l$ar n wuccen.

Ha-tent-a tefyar, af-d anida yettili umserti deg umeslay gar tenze$t n d yisem.
Tiqit

34

Asefru emmle$ mi ara d-thedrev

emmle$ mi ara d-thedrev Kra ara d-tiniv ad iyi-inu emmle$ mi ara d-tevsev Tavsa-m tecbe d asefru Tikwal mi ara d-tevsev Desse$ ula d nekkini Tikwal mi ara d-tevsev Ttulfu$ s ul-iw yeldi Awal-im d awal Yenta deg wul Yeggugem yimi Yeqqel d acallaw Deg yiv kan i d-imeqqi.

Tikwal mi ara yi-d-terel emmle$ ad ili$ wed-i Tikwal mi ara yi-d-terel Ttikrihe$ ad re$ l$aci Tikwal mi ara yi-d-terel Tettu$-kem ula d kemmini Tikwal mi ara yi-d-terel Tteraqe$ anwa i d nekkini Kerhe$ aemmel emmle$ wid yecban $ur-i Tayri-w xas temvel Ccfaya, ad iyi-tt-id-tesmekti.

Si Mu.

39

& Avris

Tullist: timitar n taluft + tadyant tamerwayt.

Tagzemt tis

Inebgi n tmara

Yiwen wass n ertadem, Gelden yeffe$ netta d tmeut-is, rzan $er tegi, ad sfeqden $ef uqvar nsen. Ireg, yeb$a ad yeddu maca yugi-as baba-s ; tamezwarut, yebed sani ara ruen; tis snat, ilaq ad yili win ara yeqqimen deg uxxam. Wissen kan ma ur ineddem ara baba-s imi i as-yugi ad yeddu ? Zrint kra n timar, yeffe$-d Yireg $er berra, yeiin i yiij, yessikkid idurar akked tizzegzewt i ten-yedlen, yeqqar-as deg wul-is : Ass n loema, ad rzu$ $er temdint, ad d-e$ imensi dinna $er emmi . Yeqqim yettargu armi i t-id-yesduqqes ut n ubar. Yekker, yessikkid metwal luva-nni iseg d-yekka ut-nni. Yesla i lewouh niven. Ur-din akka, iwala yiwen urgaz s tamart, yeqqen tacacit, iselsa-s qqersen, yettazzal-d, yesuvul, ittsiti $ef tmegelt-is. Zi$ yuges, yettwet s ugari $er uvar. Argaz-nni i d-iteddun, zi$, d amnafeq, amkan-is gar yimcumen. Iru, taggara n yiv, mi qrib ad yali wass, $er temdint akken ad d-ya$ lbarud, iter-d deg ubrid-is $ef yimestal. Iquzem-iten akken yezmer, irewwel seg ucruf $er wayev ; maca xas yerwel mai s waas i yeooa imestal-nni, yerna netta yuges. Yera siwa awwav ur yettawev ara $er tegi . Iwala axxam n Gelden d$a yerra $er dinna. Yewwev, yufa Ireg, yenna-as : - Ke d mmi-s n Gelden ? - D mmi-s ih. - Nekk d amnafeq, qqaren-iyi Megdal. Vefren-iyi-d yimestal. Tura, ilaq ad iyi-teffrev dagi $ur-k, ur zmire$ ara ad kemmle$ akka alama d tigi.

40

- Amek ara k-ffre$ mebla ma yera baba ? D acu ara yi-d-yini mi ara d-yawev ? - Ad ak-yini ayen akka txedmev, d ise$, d tirrugza. - Anda teriv d acu ara d-yini ? - iwel ffer-iyi, ad k-ihdu Rebbi, qrib ad d-awven. - Arou ar d-yu$al baba. - Amek ? ad arou$ ? Di kra n ddqayeq ad d-ilin da. Aha tura sellek-a$, ad iyi-teffrev ne$ ad kkse$ izi$er-ik. - Ireg, ur yuggad ara mavi. Yennirset akken ilaq, yerra-as : amrig-nni inek d ilem, ulac tildunin daxel-is, yerna ur ak-id-ggrint ara ula di tbagust-ik. - Tettuv tella tfala-agi . Maca ma rewle$-ak ur tezmirev ara ad iyi-d-tqevev. D$a ineggez, yua akkin ciu.
(Tettkemmil )

Asegzi n wawalen: Agari: d tarast Ittsiti: yettekkay Ad nnadi $ef unamek n uvris

Ayen yerza Gelden d tmeut-is $er tegi? Acu$er ur wwin ara Ireg yid-sen? Acu i t-id-yesduqsen si targit? Anwa i d-yerzan $er-s? Acu i d-yelsa? Acu i d-yewwi yid-s? Ayen yesuvul? Acu i t-yu$en? Ayen tafrara i iru ad d-ya$ lbaud di temdint? Ayen i irewwel $ef yimestal?
Acu i yessuter umnafeq deg Yireg? 12 Ayen ur yuggad ara Yireg amnafeq?
11 13

D acu i d-yemmalen deg uvris belli tezmer ad d-tevru kra n taluft?

41

Taseftit
er tifyar-a

Tal$a tasuddimt tuddist n umyag

- Yessengar yilef iqwiren. - Msengaren yiderma $ef tlisa. - Ttemyarun tikarviwin di Yennayer. - Smen$en gar-asen.
1. Af-d imyagen yellan di tefyar. 2. Efk-d tal$iwin nsen tierfiyin. 3. Acu nerna i tal$iwin-agi? 4. Ibeddel unamek n yimyagen ne$ ala? 5. Yella umgired deg unamek n yizwiren

ne$ ala ?

Ad cfu$

Amur ameqqran n yimyagen san tal$a taerfit ( ne$ tamezwarut) akked tal$iwin tisuddimin. Kradet n tal$iwin-agi n umyag: aswa$, attwa$, amya$, zemrent ad mlilent gar-asent akken ad d-fkent yiwet n tal$a d tuddist.Tal$a tuddist tettale$ s tmerna n yizwiren i tal$a tamezwarut (sin n yisekkilen ne$ ugar i irennun di tazwara n umyag). Tal$a-agi tettale$ s yizwiren s d m amedya: en$ men$ smen$ ne$ m d s amedya: ngar sengar(aswa$) msengar(amya$/ aswa$) - Amyag di tal$a tuddist, ifetti am wakken tfetti tal$a taerfit ( ne$ tamezwarut) $er wanav, $er yizri, $er wurmir ama d aerfi ama d ussid - Kra n yimyagen ur sin ara tal$a tuddist : krez, fres,...

Ilu$ma
1

Efk-d aswa$, amya$ d tal$iwin tuddisin (ma llant) i yimyagen-agi. Amyag Rwel Aki Nfel Ndeh Aru Maggar er Aswa$ Amya$ Tal$a tuddist

Ini-d anta tal$a ideg llan yimyagen-agi tefkev-d tal$a nsen taerfit.

Myuafen afus yirgazen-agi asmi llan d imeyanen. Sin yixxamen-a mseen tagella d lmel. Tennebra tmeut $ef wulac Ttemyarun seg wasmi llan d imeyanen.

44

Tirawalt Tamsertit: deg, $er, seg + isem


er tifyar-a
- Gelden yeffe$ netta d tmeut-is $er tegi. - Ilaq ad yili win ara yeqqimen deg uxxam. - Iter-d deg ubrid-is $ef yimestal. - Irewwel seg ucruf $er wayev.
1. Acu 2. Acu

i d-mmalen wawalen yettuderren? n waddad ideg llan yismawen i ten-id-ivefren?

Ad cfu$

Tanze$t d awal armeskil ( ur tettbeddil ara tal$a-s). Tinza$ teqqnent isemmaden $er umyag anagar tanze$t n i iteqqnen isem $er yisem. Isem i d-ivefren tinza$ yettili d amaruz slid deffir s n wallal; akked ar . Md: iru s axxam. Qqim ar aggur niven. Tettili temsertit gar tenza$ d yisem:[iu f-var] $ef uvar - [iu a l-leber] iu $er leber - [iteddu $ef-fakal] $ef wakal. Tettili temsertit deg umeslay kan, ulac-itt di tira. Ha-tent kra n tenza$: $er, si (seg), di (deg), $ef, n, i, s, ar, nnig, ddaw, d (yid), gar/ gar, sdat

Ilu$ma
1

Suffe$-d tinza$ di tefyar-agi .

Yezzi u$ella-nni $er yimestal-nni, yenna-asen ad kecmen s axxam : Ahaw kecmet s axxam, nadit mli. S yiwen uvar kan i ileu, ur yezmir ara ad yawev $er tegi yerna loerra n yidammen ha-tt-a dagi i tebes. Ikker Yireg yemel timeqwa n yidammen i d-yuddamen seg uvar n umnafeq-nni. Mi ifukk, yu$al ad yeien i yiij $ef yiman-is.

Smed ilmawen s tenza$ iwatan


..

ubrid, .. ubrid, leqrar-is d abrid.

Yewwet azrem. aqerru, yen$a-t. Avar iteddu .. aar. Ti$ilt tettakk-it tayev. Icerreg aserwal-is.. yi$ir. i$ir. Asemmiv Ueggan yessergagay ta$ma yilef.

Err tinza$-agi di tefyar ara d-teffked: $ef, ar, di, ddaw, n.

45

t. dagi i tebes. - Ur tebbrev ara amek ara yexdem baba mi ara ier tkecmem s axxam-is netta ulac-it.

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Ayen yeqbel Yireg ad yeffer amnafeq? Acu yessuter deg-s yireg akken ad t-yeffer? Anda i t-yeffer? Acu yexdem i umkan ideg i t-yeffer akken ur t-eqqlen ara? Anwi i d-yerzan $er-s mi yella yeaen? Isem-is u$ella nsen? Ayen i t-ttaggaden akk yimnufaq? Acu yessuter Ya$mur deg Yireg? Yenna-as-id anda yeffer umnafeq ne$ ala? Acu xedmen yimestal umbed?
11 12

Acu twalam, ad asen-id-yini Yireg anda i yeffer amnafeq ne$ ala? acu$er? Acu twalam ad t-yexdem Gelden mi ara ier kecmen-as yimestal s axxam-is, netta di tegi?

Ad cfu$

Di tullist (am di tmacahut) tigawin, i tent-id-yeggaren d taluft tamerwayt ne$ d taluft i d-iverrun trewwi tagnit tamezwarut. Mi ara tekres taluft tgellu-d s wayen $ef ur yebni yiwen, verrunt-d tedyanin, ttbeddilent tudert n yiwudam ama $er wayen yelhan ama $er wayen n dir. Tullist deg-s adiwenni. Adiwenni-agi, yis-s i sedduyen yiwudam tigawin zun akken ttidiren di tilawt.

Afares s tira
Yeksa ulli mmi-s n tem$art - deg uza$ar - tezzin kra n yimakaren - Sugen-d adiwenni yellan gar-asen. - Ansi i d-kkan ? wwin ulli-nni.

47

Asefru

med Umerri

med Umerri d yiwen n ueqqi i d-yekkren mgal lbael n umnekcam afransis d baca$at-is. I$ul tameqranit : itekkes i yinesba$uren, yettakk-asen-t i yigellilen. I wakken ad t-ten$ Fransa i wumi yessew ameragu, tessexdem ameddakkel-is n tidet, yesnubget-it s axxam-is ad ye imensi. Ndin-as ticerket, n$an-t mi iru ad igar tagella s imi-s

Akken kan yebda tikli Aas i tt-yeddan fell-as Semman-as medden imenfi Netta d tirrugza i d ayla-s Ma d win yellan d aneli I med isburr talaba-s Anwa-t med Umerri Deg umada$ i yettili

Isemme adriz $ur-s messus Inuda $ef tlelli S-anda inuda afus Yufa tagmat ur telli Yeqqel umdan d aarus Di yal ti$mert d agani Anwa-t med Umerri Ma ur as-yezmir Uumi?

Teffe$-d tejalt d tameqqrant Win t-in$an ar d ad tt-yawi Yiwen wass atma-s sumen-t I as-izemren d nutni Abeckiv bu-seba ellqen-t I med heggan-d imensi Wi in$an med Umerri D atmaten-is ne$ d Aumi?

Izem immut di laman Din i ye$li $ef uvebsi Adaw ief wi t-yen$an Izwi-as akk tilkin-is med immut di laman Am netta am lejdud-is Immut med Umerri Ilul-d med Umerri

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Ayen i as-semman medden imenfi? I netta, $ef wacu yeffe$ $er tegi? Anwi imdanen i d-yettaf $er tama-s? Acu$er deg umada$ i yettili? Acu fkan Yiumyen akken ad t-id-fen? Anda i t-n$an? Acu yella ixeddem mi i t-n$an? Ayen deg uxxam n umeddakkel-is i t-n$an? Anwa i t-yen$an? Ayen Aumi ur as-yezmir ara, atma-s zemren-as?
11 12

Amer MEZDAD Seg udlis Tafunast n Yigujilen sb.12

Ayen i t-iserwes umedyaz $er yizem? Anwi lejdud i$ef d-yettmeslay umedyaz deg uvris? 13 Acu inumek wafir-agi: Immut med Umerri, ilul-d med Umerri?

48

& Avris

Tagzemt tis
Ya$mur yeb$a ad d-yesqirr Ireg

Tullist: taluft tekres

Megdal, irwel-d, yufa-d Ireg iman-is deg uxxam, yefka-as idrimen d$a winna yefferit. Cwi akka a-ten-a wwven-d yimestal, b$an ad asen-id-yini anida yella Megdal.

A$ella n yimestal, yeef Ireg deg umeu$, yenna-as :Ah ya lkare, cukke$ limer ad ak-fke$ kra n yibeqqayen, ad d-tiniv tidet. Ireg yettavsa, yerra-as : - D Gelden i d baba, ma ur teriv ara. - Teriv, ma yehwa-yi ad k-awi$ $er lebs, ad tegnev dinna $ef walim, ivarren-ik urzen. Imir ma tugiv ad iyi-d-tiniv anida-t Megdal ad kseddi$ $er lfinga ad yafeg uqerruy-ik. Ireg yeerveq d tavsa, yera d tikellax : - Nni$-ak d Gelden i d baba. Yeneq-d yiwen gar yiserdasen-nni, yenna-asen i yimeddukkal-is : - Cukke$ yif-it ma ur d-newwi ara taluft akked Gelden. Amasay-nni nsen iweq d acu ara yexdem. Nutni dayen fukken anadi n uxxam n Gelden. D acu yellan ni deg uxxam n umsedrar ? abla, akersiw, isendyaq, lewal n yada akked kra n lewal n uxxam. Ireg yeef tamcict-nni yesluffuy-as, yettavsa $ef yimestal-nni imi ewqen d acu ara xedmen. Yua yiwen n userdas $er taffa-nni n usa$ur. Imuqel tamcict-nni d warraw-is, yea tafala n tmegelt-is di taffa-nni. Yenna-as deg wul-is : Yehwa-yi kan rri$ ddhen-iw $er uremmu-agi n lqerv . Mi yewwet akken, ur yelli kra yembawlen di taffa. Ireg yeqqim yevleq acemma ur as-iru, ur as-teqqarev ara akk yella win yeffer dinna. Imestal akked u$ella nsen ikcem-iten layas, bdan ssikkiden metwal luva-nni ansi ara u$alen. A$ella-nni nsen, yefhem mai s usigged ara d-yesqirr Ireg. Ixemmem cwi, yufa-d mazal-as kan ad yerev ad t-id-yesseneq s uellel d usevme. Yenna-as : - Aha ay ayaw amecu, ri$ keini d uric, ad d-teff$ev d kra. Maca urar-agi tetturarev yis-i d iri-t. Limer mai di baba-k ay sseta$, ad k-cekkle$, ad k-awi$ yid-i. - ay ! - Mi ara d-yu$al baba-k ad as-ini$ kullec, ad as-ini$ teskaddbev-iyi, ad i$li deg-k s ujelkav. - Akka i t$ilev. - Ad twalivmaca muqelma teb$iv ad ak-fke$ yiwet n t$awsa ay ack-itt. - Teram ma tu$em d awal-iw ad tekkrem ad tkemmlem abrid nwen ma tram ad tqevem Megdal uqbel ad yekcem $er tegi, acku ma yewwev, kra itetten a$rum ur yettizmir ara ad t-id-yeef.

50

Amawal
1.

Ha-tt-a tefyirt : Yekkat wul-is. a. Anwa awal i izemren ad yili d aknaw n umyag yekkat . b. Qqen gar tefyirt d unamek-is. Tafyirt Yekkat ugeffur Yekkat di medden Yekkat uzzal Yekkat-as lea Yekkat taqbaylit Yekkat agiar Yekkat avebsi n seksu yal ass Yekkat kan Anamek Yessen-itt mli. Yetturar-it. Ijebbed kan, ur yettezzib ara. ellin-d waman seg usigna. Ittmeslay fell-asen ayen n dir. Ur yettaggad ara. Itett-it. Yettlusu akken yelha.

Gar wawalen-agi, af-d anwa awal ukkud yecrek aar wawal tamu$li : Muqel, tam$ilt n yilef, ti$ilt, l$ella.
2. 3. Suffe$-d seg uvris amawal n timmarewt, rnu-d wid niven i tessnev xas ulac-iten deg uvris. 4. Af-d 5.

ansi i d-yekka wawal amsedrar , amek yule$ ?

D acu i d taffa ? a- D acu n umgarad yellan gar : taffa, taqettunt, tamuqint. b- D acu i tfehmev deg yinzi-a : d taqettunt i irennun $er taffa. Fren yiwet n tririt : Ad d-iqirr: a- ad d-yini tidet tamara fell-as. b- Ad d-i$er. Senfel awalen yettuderren s yiknawen iwatan Ireg yettavsa. Ad tegnev dinna $ef walim . Ivarren-ik, urzen. Taffa-nni n usa$ur. Yiwwas, ad d-iwwet uemmal, kul wa lemer deg uar-is.

6.

7.

52

Taseftit
er imedyaten-a

Azalen n wurmir s ad

ad irzu $er tmurt. 2. Asmi i t-ri$, ad yili xemsin n yiseggasen di lemer-is. 3. Win yeb$an tamazi$t, ad yissin tira-s. 4. Deg umenzu n tefsut, tilawin d telmeyin d yigardan, ad rren ti$rifin di tvellat, ad fen abrid $er lexlawi. Tigawt n yimyagen yeftin $er wurmir aerfi di tefyar-a tevra ne$ ala ? Di tefyirt tamezwarut, amyag ad iru yemmal tigawt yevran deg yizri ne$ d tigawt ara yevrun deg yimal. I tefyirt tis snat, d tigawt ara yevrun deg yimal ne$ d tigawt deg waydeg ur netteqq ara ? I di tis tlata d tis reba?

1. Azekka,

Ad cfu$

Urmir aerfi s ad yemmal-d tigawt urad nevri, tezmer ahat ad tevru. S umata, urmir aerfi s ad , yemmal-d imal : ayen ara yevrun $er sdat. Maca yesa da$en azalen niven : Tarelkint: ( ayen ideg ur netteqq ara) : Ad yesu 10 iseggasen. Asfillet: Ad ig Rebbi trebev. Ad iqucc ! Asendeh: Win yeb$an tibexsisin, ad yeu tineqlin. Tannumi ( ayen xeddmen medden ama zik ama tura) : Ass wis seba, ad tru teslit $er tala, ad tawi yid-s asagem ...

Ilu$ma
1

Af-d azalen n wurmir di tefyar-a : Ad ixde Rebbi kra ixedden. Ad d-yefk Rebbi talwit. Azekka, ad sewwqe$. Ad awin tadu-nni $er wasif, ad tt-ssirden, ad tt-fesren, mi tekkaw ad tt-sefsun. Win i as-yennan teshel tefert, ad tt-yefes mebla arkasen. Deg unebdu i d-iteddun, ad seddi$ kra n wussan di teftist.

2 Aru-d tifyar s $ur-k, sexdem urmir s ad , ad yesu azalen-a : imal, tarelkint, asfillet, amata.

54

Tirawalt
er imedyaten-a

Tizdit gar yisem d yiwsilen-is.

Kkre$-d d axim i yiman-iw Yuoew-d wul-iw dewessu Win i wumi ki$ le$bayen-iw S zzyada n tevsa ad yettru.
1. 2.

Taddart-a, taddart-ina, di temsal ur cligen ara. Af-d anwi awalen i teqqen tizdit Di 4 tefyar timezwura, d acu-ten wawalen i d-yeqqnen $er yisem ? I wawalen i d-yeqqnen $er wawal taddart , d acu-ten ? Kemmel d wudmawen niven akk : ul-iw, ul-ik Amek i asen-neqqar i wawalen-a yettuderren : axxam-a, axxam-ina, axxam-ihin.

Ad cfu$

Gar yisem d umqim udmawan awsil nettarra tizdit acku amqim-agi ur yettili ara kan akka wed-s ; alama yella yisem ara yili. Nwala yakan gar yisem d umqim awsil n usget nezmer ad nerr tizdit am wakken nezmer ur tt-nettarra ara. Ma gar yisem d umqim awsil n wasuf, d tamara ad tili tizdit ( er adlis-iw n tmazi$t, Aseggas wis Sin) Tella da$en tizdit gar yisem d urbib ameskan, ama d win n tama ( -a, ayi, agi, adi, agikana) ama d win tuggugt ( ina, ihin ), ama d win n ubdar (-nni).

Ilu$ma
1

Tazabut Veggren ayen i$ef ettben, kul wa ay iveggar d i$san-is. Lmut ad tt-yevleb yiles-im, ad teddem lemer-im. Si loiha-w henni iman-im, nadi $ef rrbe-im, seg yiri-w emmde$-am ru. Thuddev temi-k s ufus-ik, s ufus-ik i d-tu$ev aan. Di ccetla nsen ay tt-ufan txessart i d-slalen Taqsivt-agi, d aqesser. Ttu$ tamazi$t-nni, ttu$ wid i yi-d-iebban. Deg yidurar-ihin i d-tettuebba, tif akk tilmeyin di sser tebba. Freq awalen i ilaq ad ferqen, err tizdit anida ilaq. Uliw gzem-it, celle-it, veggar-it s aman. Ay arracnne$, Lezzayer d tamurtnne$. Ad ak-id-tsiwel tmurtik.

55

Tullist: taluft tekres

& Avris

Ireg yexde
Amestul-nni yugi ad yebru i temsalt. Ittmekkinas ssaa-nni. Ireg yeggumma ad tt-yeef, maca yettecmumu, yenna-as : - Ay$er tettmesxirev fell-i. - Aeq Rebbi ar s nniya-w. Ini-yi-d anida yella Megdal , ssaa-agi d ayla-k. Ireg, yettezmumug ; yea-t kan s wallen. Ierrev ad yeqel ma d tidet i as-id-yeqqar ne$ yettkellix fell-as. Yenna-as Ya$mur:

Ad iyi-ikkes Rebbi ar d ak-fke$ ssaa-agi, haten-a edren, aql-a$ gar yirgazen. Mi as-yettmeslay akken, yessaay ssaa-nni armi qrib ad t-yennal yis-s deg umayeg. Itezzi deg wawal iqqar mazal armi yeqel belli Ireg yebda yettemebbar d rray-is. Aqcic-nni, s tidet, yergeg amek ara yexdem : ad d-issenz imenfi-nni yeffer di taffa n usa$ur, mai d ise$ ; ad yeqqim, ssaa-nni tewwi ul-is. Yekkat wul-is, ad as-tiniv ad d-icerreg idmaren-is. Ssaa-nni, mazalitt teluleq-d sdat wallen-is ; tikwal, tettnal-it-id deg yixef n wanzaren-is. Yessemaed cwi afus-is ayeffus, yettmekkin-it s leqel s leqel $er ssaa-nni armi i tt-yennul s yivudan-is. Yeef-itt-id di tdikelt n ufus-is xas akken amestul-nni mazal ur as-id-ibri ara ssaa, tettirriq i yiij iran-is d izegzawen. Yen$a-t me. Yerfed Yireg afus-is azelmav, yes$el $er deffir n urur-is s uvad-is, mesub $er taffa-nni i$ef yevleq. A$ella-nni n yimestal, yefhem akken ilaq. Yebra-as i ssaa-nni. Aqcic ikeccebitt. Mm$en yimestal $ef taffa-nni n usa$ur, xewwlen-tt-id akk, yeffe$-d Megdal, yuges, yettuddum d idammen, axedmi deg ufus-is maca tiyita yea semmvet d$a yeggumma ad ibedd. Innegdam. Idem fell-as Ya$mur, yekkes-as-id tafala-nni n lfuci. Cekklen-t. Yemrare$ $ef wakal am tquccivt-nni ara tnexxzev. Yezzi $er Yireg, yenna-as : Ah ya ay axedda . Ireg yewwet afus-is $er loib-is, yeddem-d idrimen-nni i as-id-yefka Megdal mi akken i t-yeffer, yerra-as-ten acku iulfa ur ten-yuklal ara tura. Ma d imenfi-nni ur yerri ara akk ddhen-is $er yidrimen-nni, yezzi s ttawil $er u$ella-nni n yimestal, yenna-as : Teriv, ur zmire$ ara ad lu$, a mmi-s n tmurt ? ! tamara fell-awen ad iyi-tebbim alama d tamdint. - Seg-lli, xuvi, tettneggizev am yibki. Xas kkes a$bel i wul-ik, zemre$ mavi ad k-bibbe$ $ef urur-iw ma ilaq. Awi-d kan imi k-id-fe$. Yerna, ay ameddakkel, tura kan ad k-idnexdem aferrug, ad k-nawi fell-as alama newwev $er lewari-ina n Ti$ilt n Yibir$en, ad k-nebbi $ef wayis. - Ihi d$a igarrez mavi maca ma ulac a$ilif rret-as cwi n walim i uferrug-agi nwen akken ad bule$ akken ilaq.

56

& Avris

Tullist: ferru n taluft + tagnit n taggara.

Tagzemt tis

Mi d-yu$al Gelden

Mi d-yu$al Gelden d tmeut-is si lexla, ufan-d mmi-tsen Ireg issenz-d imenfi yeffren dinna $ur-sen. Gelden, yeggumma ad yamen s twa$it yexdem mmi-tsen d tecmat d lif i d-ise$li fell-asen Mi iwala Gelden imestal-nni, yenna-as deg wul-is : Ahat usan-d akken ad iyi-awin ? Maca ur yelli kra yexdem akken ad t-awin. Yettqadar akk medden, nutni da$en ttqadaren-t. d argaz n lali akken qqaren. Maca d amsedrar. Di tallit-nni qlil umsedrar ur nettwalas ara di kra taluft : ama d timen$iwt, ama Gelden yettnadi ad d-yemmekti ... yufa, yufa belli azal n mraw n yiseggasen aya, ur isexdem ara amrig ines akken ad ine$. D acu kan akken qqaren : laman d agrireb. Si laman i d-yekka lxuf. Ihegga iman-is i umennu$, ma yella terra tmara, ad yenna$. Yeneq $er tmeut-is: Sers tacekkart-nni theggiv iman-im ad temmrev timgeyal. Tsers tacekkart-nni. Yefka-as tamegelt-nni ielleq $er tayet, iemmer tinna yellan gar yifassen-is, yetta sleqel-sleqel s axxam-is, iteddu yeddaray isekla yellan rrif n ubrid. Iteddu mxatla-mxatla i wakken ma yella kra yellan ad yeffer deffir walebav n yisekla, ad yewwet syinna. Tameut-is, teafar-it asurif s usurif, teef lfuci-nni akked tbagust teur d tildunin. Mi ara yekker yimen$i, tameut n lali, $er yimesdurar, ilaq ad d-teef tama i urgaz-is, ad as-id-tettemmir tamegelt. A$ella-nni n yimestal, mi iwala Gelden isers avad-is $ef zznad, iweq amek ara yexdem. Yettxemmim, yeqqar-as deg wul-is : I limer ad yili Megdal yettili-as i Gelden ne$ ahat d ameddakkel-is, mai terwi ? ! Yiwen ne$ sin deg-ne$ iban ad ten-yawi d asfel. Ne$ limer ad d-iqqres fell-i s rrsas xas akka nettemyili. ! Yu$al iga-d cwi n teb$est i yiman-is, yetta wed-s metwal Gelden akken ad as-yessefhem ayen yevran yerna ad as-yemmeslay am win ara yemmeslayen i umdan ukkud yemyussan mli ; maca cwi-nni n ubrid yellan gar-asen icebba-as-t Rebbi d amecwar ur nettfakka. Yeneq $ur-s : Azul! ay ameddakkel aqdim. Amek telliv ay argaz n lali ? D nekk, d Ya$mur. Gelden ibedd. Winna yetta $ur-s, yettmeslay-as ma d netta yessalay cwi-cwi taxenfuct n tmegelt-nni ines yettwellih-itt $er yigenni. Ya$mur, yewwev $ur-s, yenna-as : Azul a gma, ddeqs aya ur nemmir ara. - Azul ! - Yewwi-yi-d ubrid sya d$a nni$-as ad eddi$ ad ten-re$. Ass-a, xas neya mai di rraye. Neef-d amcum-nni n Megdal. Teneq-d tmeut n Gelden : Lemdu-lleh a sidi. Acu-t wass-nni, yuker-a$ ta$avt yerna d tin

60

Amawal
1. Af-d

deg uvris ismawen n tigawt n yimyagen-a:


yennu$ yen$a

Yiwen n uar nsen ne$ ala ? Rnu efk-d ismawen n tigawt n yimyagen-agi:

ad

yazen ad seddu$ ad afen sers yekker

2. Llan sin wawalen deg uvris kkan-d seg yiwen n uar, $ur-sen yiwen n unamek maca tal$a nsen temgarad. Af-iten-id. 3.

Suffe$-d seg uvris aktawal n amennu$. Aru-d tifyar s yal yiwen deg-sen. Nadi-d deg uvris sin yiknawen n umyag sentel . d-iqqres fell-i s rrsas xas akka nettemyili. Amek yeddes umyag-agi yettuderren ? Af-d yiwen wawal yezdi uar yid-s.

4.

5. Ad

6.

Siwa win ib$an ad ife iles-is ara ixedmen tigawt yexdem Megdal Acu tnumek tefyirt-agi yettuderren ? Nadi-d deg uvris akk tifyar i yesan anamek am wa (ad ife iles-is).

62

Tajerrumt
er imedyaten-a
- Yesla, yerwel. - Yesla yerwel.

Asemgired gar t$uni d usagel

1. Acal n yimyagen 2. I di tis snat ?

i yellan di tefyirt tamezwarut ?

3. Amek i as-neqqar i tefyirt yesan ugar n yiwen n umyag ? 4. Acal n yisumar i yellan? 5. Anwi-ten? 6. Anwa ixedmen tigawt deg sin yimyagen n tefyirt 1ut ? 7. I deg umedya wis sin, anwa i tt-ixedmen? 8. Yella wacu yellan gar sin yimyagen ne$ ala ? Yemgarad unamek

n snat tefyar-a ne$

ala? Acu i d tamentilt? 9. I deg umedya wis sin, acu yellan gar yisumar?

Ad cfu$

Tafyirt tuddist d tafyirt izemren ad tesu sin n yisumar ne$ ugar. Llan sin wassa$en gar tefyar : ta$uni d usagel. Assa$ izmer ad d-yili s tes$unt ne$ s unamek kan, mesub mebla tas$unt. Ta$uni tettili-d s tefrayt di tira, s usider n ta$ect deg umeslay, ma d asagel ulac asider n ta$ect di tmenna. Md: - yesla, yerwel (d ta$uni). - yesla yerwel (d asagel).

Ilu$ma
1

Di tefyar i d-iteddun, ini-d anda tella t$uni d wanda yella usagel. Yesla yemmut Yesla, yemmut Yea, yeswa, yees. Iwala-t yerwel s axxam. Issawel-as, yerwel. Yekkat, yettru. Yuli, iubb-d. Yuzzel, yuli. Yerbe, yufa-t. Iwala uccen yerwel. Iwala uccen, yerwel. Kemmel i yimyagen-agi tsuff$ev-d tifyar ideg ara yili usagel d t$uni. Twala-tt. Isawel.. Yufa .. Yerwel Yenna-as Iseqsa-t..

63

Taseftit
er imedyaten-a
- Mi wwve$ $er-s yella yeffe$. - Mi d-yessawel tu$ ff$e$.

Izri yezwaren

1. Af-d imyagen yellan di tefyar-a. 2. Acal n yimyagen i yellan deg umedya amezwaru? 3. Efk-d tal$a taerfit nsen. 4. Muqel amyag wis sin d wis krad, anti timera ideg llan? 5. Tigawin i d-mmalen yimyagen-agi, vrant, verrunt ne$ ad 6. Anta tigawt yezwaren?

vrunt?

Ad cfu$

Izri yezwaren d akud i nessemras i wakken ad d-nessenfali tigawt yevran uqbel yiwet n tigawt niven yevran deg yizri. Izri yezwaren yettale$ s yimallalen a$ d ili mi ara ilin ftin $er yizri akked umyag niven yeftin ula d netta $er yizri. Md: - Yella yefra wurar mi d-ters ad tecve. - Tu$ yefra wurar mi d-ters ad tecve.

Ilu$ma
1

er imedyaten-a tafev-d izri yezwaren. Asmi i t-ri$ yella yufa-d axeddim. Mi t-tewwet trisiti, yella yebzeg. Mi d-yekcem tu$ tesse$ ayefki. Yella yeffe$, mi d-wwten di tewwurt. Ad yili yees mi kecme$. Mi tevra yid-s twa$it-nni tu$ yuven . Sefti amyag wis sin $er yizri yezwaren. Mi yesla/e. Asmi t-ri$/aven Mi d-ye$li u$rab-nni/ cve Mi t-tmuggar/ zweo. Mi i d-yessawel/inig Efk-d 4 n yimedyaten anda ara tesmersev izri yezwaren

64

Tirawalt Tizdit gar umyag d yiwsilen-is d tzel$iwin n tnila

1. Af-d imyagen yellan di tefyar. 2. Anwi awalen i d-yeqqnen $er umyag s tezdit? 3. Lemmer ad nekkes tizdit gar umyag d tzel$a n tnila, ad ibeddel unamek n umyag ne$ ala? 4. Acu i d-rennunt ihi tzel$iwin i umyag? 5. Anda ttilint tzel$iwin, sdat ne$ deffir n umyag?

Ad cfu$

Tizel$iwin n tnila d awalen yeqqnen $er umyag d yiwsilen-is. Daymi nettarra gar-asent d umyag d yiwsilen, tizdit. Mi ara rnunt tzel$iwin-a: [d], [n] - d : tettarra tigawt s umata $er win yettmeslayen. - n tettarra tigawt s umata $er win i wumi ttmeslayen. Tizel$iwin n tnila zemrent ad ilint sdat ne$ deffir umyag. Imedyaten: - Yefka-as-ten-id. - Yuzen-as-ten-in. - Ad as-ten-id-yefk. - Ad as-ten-in-yazen.

Ilu$ma
1

Err tizdit anda iwata Neroa lexbar im Ur d yusi ara Nuroa lexyal im Fell as nera Awi d afus im Sken iyi d udem im I yecbe yisem im A Oamila. (Lewnis AYT MENGELLAT)

Tazabut Tsawel-as-d i Mayas akken ad as-id-yawi idrimen-nni, ur as-ten-id-yewwi, ur as-ten-idiceyye. Yessawev-as-ten-id mmi-s armi d axxam, terra-as-ten yerna tsuffe$-it timendeffirt. Seg wass-nni, ggulle$ ur ten-teif alama tusa-d tewwi-ten s yiman-is.

65

Asefru

Amebus-iw

Rru-is la d-yesselqaf Am ueqqa gar yi$uraf Yettraou nnuba-s yettru Umebus-iw. Yuggad ad as-tinim d amcum Taggara ad t-tettum er-s anwa ara yeren asalu ? Umebus-iw

Ma fki$ awal i medden f cc$el ad yarez ufus-iw D tasa-w i yi-ismendagen Tessibrik deg wussan-iw Ufi$ imdanen heddren Mi valle$ bran i wallen Ay avu d ke ara yi-imlen Ma mazal yedder ne$ ala Umebus-iw
e

Lbael igar-d isuraf er sdat d lkaf deffir-s lmut la d-teddu Umebus-iw Siwel-as ay ul-iw siwel-as Ma yesla-d ini-as ader win i d-yesnuzu Umebus-iw

Ay avu ihuzzen izemran Ttxil-k ini-d ay avu Cbi$ loedra yerkan Ugin medden d aser$u Anda tella ssebba i t-yenfan I t-icleqfen si gar-yimawlan Ay avu i yi-d-inudan Ma iwea-k-id ne$ ala Umebus-iw

La d-yeggar wul nnhati Mi d-yewwev uqebli n me$res Mi refde$ abuqal s imi Ad d-tas laoa ad iyi-t-tekkes Ass-a, si$ ifat-iyi Ti dayen ur t-tettwali Ay avu qqim-d mel-iyi Anida i as-tebra lmuja I Umebus-iw

Talwit i ttraou$ tebel Nefka tted ur d-tusi ara Taluft tucbit tkeel Thenna-yi-d $er lara Ass-a ri$ ayen ieel Tisin-is ay$er tebel Yugi ad yeknu sdat ddel Ie-it Berwagiya Umebus-iw.

Ad nnadi $ef unamek n usefru

er wacu i icuba umeskar amebus ? Acu$er ? Acu yuggad umebus ? Acu n ti$ri i as-igar umeskar ? Amek ttwalin medden amebus ? Acu$er i d-yeggar wul-is nnhati ? Ayen yezga yettxemmim $ef umebus ? Ayen ggumman ad as-id-brun ? Anida i t-ebsen ?

Lwennas MATUB Tesfift Ru ayul 1982

68

Ad ktazle$ iman-iw
Acu i twalav deg yisenfaren i d-turam?
Wali ma tzemrev :

Ad takzev avris ullis ? Ad tegzuv tamlilt n yiwudam deg ullis ? Ad ten-id-tgelmev ? ad takzev akk anawen n yivrisen? Ad d-tsemgirdev gar tmacahut d tullist? Ad takzev tagnit tamezwarut di tullist ? Ad d-txedmev agzul i uvris i te$riv? Ad terrev tikerrist d tigawin d udiwenni di tegnit tis snat di tullist?
Melmi i tettafev iman-ik? mi txeddmev:

. wed-k ? . di sin ? . d agraw ? . d yinelmaden n tesmilt akken ma llan ?


Muqel ma tzemrev ?

Ad takzev tal$a taerfit n umyag ? Ad tissinev tal$iwin n umaruz d twuriwin swayes d-igellu? Ad tsemgirdev gar tal$iwin n umyag ? Ad tseftiv imyagen di tmera akken ma llant ? Ad takzev tis$unin n t$uni d tid n usagel? Ad taruv war tamsertit di yal tagnit ? Ad tsemgirdev gar t$uni d usagel ? Ad takzev azalen n wurmir s ad , ad t-tesmersev akken iwata? Ad tsemgirdev gar uvris n tesrit (mesub mai d tamedyazt) d usefru? Ad terrev tizdit anda iwata?

69

Asenfar wis 2
Askar n tes$unt tamugilt: ivrisen imesfukal ad izmiren ad d-awin $ef yiba$uren n useklu d uareb fell-as ne$ $ef yimihan n tba$a ne$ $ef tvullit n usebiber $ef twannavt ne$ ... Tigezmin n usenfar:
1. Afares

n uvris imesfukel bu-snat n turdiwin. 2. Afares n uvris imesfukel bu-yiwet n turda.

Tagzemt

Asefled/ta$uri n yivrisen

Igburen n tutlayt

Afares s tira

Asenfar wis 2

Ivrisen: Tajerrumt: tis$unin n usagel sb :73 1- Yuker, hedre$; Afares n uvris yeggul, umne$ sb :70 Taseftit: imal izwaren sb :74 imesfukel Tirawalt: tizdit gar tenze$t d umqim bu-snat n 2- Tifina$ sb :76 awsil sb :75 turdiwin. Asefru: Imazi$en sb :79 Ivrisen: 1- adyu d yidlisen
sb :80 2- Tira 86

d umaru sb :

Tajerrumt: tis$unin n t$uni sb :83 Taseftit: tafelwit n tseftit sb :84 Tirawalt: tizdit: sb :85

Afares n uvris imesfukel buyiwet n turda.

Asefru: Abernus amellal sb :88

& Avris

Tagzemt
Yuker, edre$; yeggul, umne$

Asfukel: avris bu-snat n turdiwin.

ut

Asenfar wis 2
72

Mi ara imuqel bnadem $er deffir s amezruy nne$ nekkni s Yimazi$en, ad yaf d tagi i yevran yid-ne$ mai d abrid mai sin. Di 3000 n yiseggasen-agi ieddan, seba leonas i d-ikecmen tamurt nne$. Akken ma llan u$en tamurt s yi$il. Maca yal yiwen issetba timucuha i yi$il. Yal yiwen deg-sen ifesser amezruy i yiman-is, inoer-it akken i as-ilaq. Nitni i d a$-iswa$en heddren, nekkni swa$en nessusum. Amezruy nne$ d nitni i t-yuran (ne$ i t-izelgen, ne$ i t-isdergen), d nitni i iwezznen, qqaren-d ayen ilaqen d ayen ur nlaq. Ayen ilaqen d ayen i asen-yehwan i nitni. Armi di tmurt n baba-tne$ d jeddi-tne$ nezga-d d i$riben, ur a$-id-yettawi umedda di teqsivt alama taqsivt d tin n wiyiv, nekkni texva-a$ ne$ tuza-a$ kan akka di rrif. Ad tt-id-bdun d i$il, mi a$-ferqen ad a$-ren, ad a$-tthuzzun di ddu n tmucuha nsen. Qqaren-a$: nusa-d $ur-wen d zzyara n gma-s $er gma-s, irna newwi-awen-d rrema : am ssed nwen kunwi yeddren armi ken-id-qesden watmaten $ef ur tebnim ! Maca Maca tedder-d tidet, u, mi d-teder tidet naf tagmat issafeg-itt wavu, ala win ara k-yinin : I wumi-k ke imi d nekk lli$ ? Nufa-d qqaren : Sawle$ i wayla n medden, ar ass-a la t-ttraou$, sawle$ i wayla-w yenna-k : aql-i. Ihi, ma yella win i$eflen zik, ass-a, ur d-iqqim ara umkan i lekdeb, acku lekdeb taswit kan i yettalas, s lqerb ne$ s ul, yiwwas, tidet ad t-te$vel, acku tidet am zzit : i teb$uv ti$zifev a lweqt labudd yiwwas ad d-tifrir. Ad d-tifrir tidet ma yella ula d nekkni nawen-itt, ma yella ula d nekkni newwi-d

tamacahut nne$ akken tella, mai akken i tt-b$an wiyiv ne$ akken i tt-zewwqen.
3000 n yiseggasen aya nekkni d Iskutiyen i uba$ur n wiyiv, ncennu ccnawi n wiyiv, nmedde lemde nsen, nettwali s wallen nsen. Maca nnuba tura tezzi : ma yella zik nees mazal lal, ass-a, d nekkni i d-ia wawal .

Ihi tagrayt n wawal d ta : lam la yetteftutus, tura d tikli ad ifnu yiv, a-tt-aya tfejrit nne$.
Lmulud At-MEMMER

Tigzi n uvris

Melmi i d-qqaren medden anzi-a: Yuker, edre$; yeggul, umne$? Anwa yuran avris-a? i wumi i t-yura? Anta turda ( ay ne$ tamu$li) i yeb$a umaru ad a$-tt-id-imel mai $ef tidet i tbedd? Anta turda swayes yeb$a umaru ad namen? Suffe$-d akk imataren udmawanen akked yimqimen udmawanen ( ama d ilelliyen,
ama d iwsilen) yellan deg uvris. Wali anwa udem i yeggten.

Anwi i d-yeqsed umaru s wudem amezwaru n usget: nekkni ne$ s uwsil nne$? Anwi i d-yelha umaru s wudem wis tlata n usget nutni akked umatar n ? Af-d assa$ yellan gar uvris-a d uzwel-is. Anwa amqim i yessexdam umaru mi ara yettmeslay i yime$riyen? er wacu icuba tidet? Ay$er?
D acu xeddmen yimnekcamen mi ara d-kecmen tamurt nne$? 12 Deg uvris-a, amaru, iekku-d ne$ igellem-d ne$ yeb$a ad a$-yerr nellez (ad a$11

iqenne) s takti-s?

73

Amawal
1.

Isem abrid d agetnamkay, wali anwa i d anamek-is di yal tafyirt, qqen-it $ur-s. Tifyar ideg yella yisem abrid - Yiwen n ubrid kan i d-usi$ $er da. - D abrid! - Kkes-d amek ur neriv, ur as-nufi abrid. - Ur iteddu ara d ubrid. - Ye$za akk ubrid-nni i n-yettawin $ur-wen. Taqnut:
Leu$,

Inumak-is ne$ iknawen-is - Tikli n lali. - D sswab, d ay yelhan. - Tikkelt. - D ansi tteddayen medden. - Tifrat, ttawil.

2.

leu$, ma d netta ur t-qvie$. D acu-t ? d acu-t?

3.

D acu i d anamek n tenfalit-a:


Nnig

ubrid, ddaw ubrid, leqrar-is d abrid.

4. Af-d

anamek n umyag a$ di tefyirt-a.

U$en tamurt s yi$il.

5.

Qqaren s teqbaylit : Ayen i d-yefka usa$ur ( lqerv) d aba$ur.

D acu i d anamek n wawal aba$ur deg uvris? iskutiyen i uba$ur n wiyiv.

6.

Fren anwa i d anamek n wawal i$il:


Akken ma llan u$en tamurt s yi$il. Mesub: a- kkan-d akk seg yi$il, mai seg luva. b- kecmen-d tamurt s ddre. iknawen (=) i wawalen yettuderren

7. Af-d

Mi ara imuqel bnadem $er umezruy nne$. Yiwwas, tidet, ad t-te$vel.

inemgalen ( ) i wawalen yettuderren I teb$uv ti$zifev a lweqt, labudd, yiwwas, tidet, ad d-tifrir.
8. Af-d

74

Tajerrumt
er imedyaten-a
Yera

Tis$unin n usagel

belli tusiv-d. Yees iwakken ad yestefu. Yekker-d mi d-yenqer yiij. Te$liv acku tettazzalev.

ad d-yas xas yeya. Ad teev ma yugar-d. Yeqqim amzun yestufa.

ad yili umur wis sin wed-s ? ( akka am umedya wis2: iwakken ad yestefu.) 5. Smel tis$unin n usagel almend n unamek nsent. ( tamezwarut ur tettekki ara acku tas$unt belli teggar-d asemmad usrid). Iswi Akud Aqbal Tamentilt Tawtilt Aserwes

1. Acal n yimyagen i tesa yal tafyirt? 2. Amek i asent-neqqar i tefyar igan akka? 3. Isem nsen yimuren n tefyirt tuddist? 4. Limer ad nekkes amur amezwaru, yezmer

]
1 2

Ad cfu$

Tafyirt tumyigt yesan ugar n yiwen umyag, qqaren-as tafyirt tuddist. Tafyirt tuddist, llan deg-s, ma ulac, sin yimuren i wumi qqaren isumar. Assa$ gar sin yisumar-a yezmer ad yili d ta$uni ne$ d asagel. Nwala yagi amek yezmer ad yili usagel (akked t$uni) mebla tas$unt md: yesla yusa-d maca yettili da$en s tes$unt n usagel. Tis$unin n usagel bvant d taggayin almend n unamek nsent. Tas$unt n usemmed aerfi: belli. Tid n wakud: mi, segmi, seg wasmi, ar, armi, skud, asmi, qbel / uqbel. Tid n tmentilt: acku, axaer, imi, seg wakken. Tid n yiswi: i wakken, akken, bac, amar. Tid n uqbal: xas / $as, xas ulama, xas akken. Tid n userwes: akken, amzun, am wakken... Tid n tewtilt: ma, limer, lemmer, lukan

Ilu$ma
Akez tis$unin n usagel, smel-itent lasab n unamek nsent. Yewwev di tafat acku iru zik. Limer ad d-yeuqqet ugeffur, ad a$-yawi uemmal. Xas mei, yefhem kra yellan. Ixeddem akken yezmer. Mce taberkukest akken ad ak-yekkes usemmiv. Ma yezmer, ad d-yerr tta. Seg wakken tebba, tekna. Ddem snat tefyar tierfiyin, suffe$-d yis-sent tafyirt tuddist s tes$unt n usagel Azekka, ad kkre$ zik. Ad awve$ di lawan s a$erbaz. ( iswi) Yeya. Yesedda sin yiswan. ( aqbal). Zemre$. Ad zegre$ asif yemel. ( tawtilt) Kra yekka yiv, nettat teqqar. Azekka-nni ad teseddi akayad. ( tamentilt) Yettermimiz. Yettargu. ( aserwes)

75

Taseftit

Imal yezwaren

er imedyaten-a Aejmi-agi, mi ara d-tawev tefsut, ad yili yenza.


Asmi ara d-ase$, ad ya$ lal yeqqur lecic Ad yili yees, akka imir-a.

er wacu i ftin yimyagen n tefyar-a? 2. Imyagen yenza akked yeqqur ftin $er yizri . I tigawt nsen di tefyar-a, tevra ne$ mazal? 3. D acu i d-yemmalen ur tevri ara? 4. Qren gar mi ara d-tawev akked ad yili yenza. Anta tigawt ara yezwiren tayev? 5. I wazal tesa tefyirt tis tlata ad yili yees, tedel akked snat timezwura ne$ ala? 6. D acu ilaqen, ihi, i wakken asumer deg yella ad yili + amyag yeftin $er yizri, ad asnefk azal n yimal yezwaren? Qren gar snat tefyar-a, deg unamek. Ad yili yeffe$. Mi ara awve$ s axxam, ad yili yeffe$.
1.

76

]
1

Ad cfu$

Ad yili + amyag yeftin $er yezri ne$ ad ya$ lal+ amyag $er yizri mmalen imal yezwaren, mesub d tigawt ara yevrun $er sdat maca uqbel tigawt niven ara yevrun deg yimal ula d nettat. Mi ara yili ad yili + amyag yeftin $er yezri wed-s kan, ur yettwaqren ara $er tigawt niven n yimal ne$ $er wakud n yimal, yezmer ad d-imel kra deg icukk kan bnadem ad yevru ( am tefyirt tis tlata). Llant temnavin ideg ssexdamen da$en ad ta$ akka am ad + ili. D acu kan deg waydeg mxalafen: ili mazal ifetti d wudmawen akk, ma 1d ad ta$, kan akka i yett$imi.

Ilu$ma
Akez imal yezwaren di tefyar-a: Azekka, ad yili yiij. Mi ara d-yekker tanezzayt, ad ili$ zegre$ i wasif. Terza $er Tizi-Uzzu, ad d-ta$ iselsa. Mi ara tru $er Tizi-Uzzu, ad ilint fukkent tqendyar-nni. Akka imir-a, ad yili yees. Asmi ara yergel iberdan udfel, ad t-ya$ lal yemne.

Tirawalt

Tizdit gar tenze$t d umqim awsil


Imedyaten Yerzef $er gma-s.


Yerzef $ur-s. Yebna deg wakal-is.

Yebna deg-s. Yeffe$ d yimeddukkal-is. Yeffe$ yid-sen.

1. 2. 3. 4. 5.

Amek i asen-qqaren i yisemmaden i d-ggarent tenza$? D acu i yezmer ad yili usemmad s tenze$t: d isem ne$ d amqim awsil? Ay$er ur ineev ara umqim awsil $er tenze$t? D acu yessenfal umqim awsil n tenze$t? D acu yellan gar tenze$t d umqim awsil?

]
1 2 3

Ad cfu$

Amqim udmawan yezmer ad yili d ilelli ( nekk, ke, netta) ne$ d awsil ama n yisem ( isem-iw), ama n umyag ( yessen-iyi, yenna-as), ama n tenze$t ( fell-asen, fell-i). gar tenze$t d umqim awsil tettili tezdit. Yu$ lal yal mi ara yili umqim d awsil, Gar-as d wawal wu$ur yeqqen tettili tezdit, ay akken yeb$u yili wawal-nni. Gret tamawt: kra n tenza$ ttbeddilent ciu gar mi ara yili d isem i tent-id-ivefern akked mi ara yili d amqim awsil: s yis-, d yid-, $er $urTanze$t ar yeafar-itt yisem ilelli, ma d amaruz i tt-id-ivefren, tesiv d $er i ilaq ad taruv; ur ilaq ara ad taruv: iru ar uxxam.

Ilu$ma
Tazabut La ttnadi$ fell-am, anida telliv? Win yewwten deg-ne$ la sma. Ufan-a$ abrid wigi sennig-ne$. Senfel yal isem s umqim awsil n tenze$t. Tezdel ddaw yis$aren. Yecrek d watmaten-is. Iqeu-d s yidrimen. Yewqe gar yira. Yunag $er temdint. Yekka-d nnig yimeddukkal-is. Kkes allus s umqim awsil n tenze$t. Yu$-d takerrust. Ixeddem s tkerrust. Iemmel taftist. deg unebdu, ittruu $er teftist. Yeddem-d iblaven. Yewwet aqjun s yiblaven. Iemmel arraw-is. Ixeddem $ef warraw-is.

77

d asexdem n tira $ef yiekwan i d-lemden $ur-sen. Acku di temnavin niven n Tmaz$a - deg umalu, deg tlemmast, deg tneruft - $ef yira ay uran s tfina$ maca d ira yexvan iekwan. Ula d lemer n tfina$ yemmal-d belli di Tmaz$a i d-frurint. Imussnawen yettnadin deg temsalt n umezruy nsent, ufan d tira yellan deg utaram, mesub tid ibeden $ef Qeraj, ay d tiqdimin akk. Limer si Qeraj i d-kkant tira-a nne$ tili d tid iqerben $er temdinin n Yifniqen ara yilin d tiqdimin, ad agarent tiyav. Yerna, da$en, akken b$un semm$en Yifniqen tira nsen d yidles nsen, ur ten-ssawaven ara alama d tamiwin iggugen aas fell-asen, am tneruft d Tegzirin Tiknariyin. Tis tlata, amcabi ttemcabin yisekkilen ur yesi azal ameqqran acku drus i yettemcabin yerna isekkilen n tfina$ d at-t$emmar ( [, H,][ , ...) ma d wid n Yifniqen ur sin ara ti$emmar. Mebla ma nettu, tifina$, ttarun-tent, zik-nni, seg usawen d akessar ma d agemmay afniqi iteddu seg uyeffus s azelmav. Ihi, tagrayt n wawal d ta: izmer lal, $er Yifniqen i d-lemden yimezwura nne$ asemres n tira $ef yiekwan maca ur d-wwin ara $ur-sen agemmay. Amek, agemmay newwi-t-id maca nbeddel-as tanila? Ay$er? Amek, tira nelmed-itt-id $er Yifniqen maca anagar setta n yisekkilen i yettemcabin gar tfina$ d tira nsen? Ay$er ara nbeddel tal$a i yisekkilen akk slid setta? Tamsalt-a n umcabi, ur tettedday ara di tewwurt. Ma yella kra n umcabi i$ef d-tewwi ad d-mmeslayen yimussnawen d win yellan gar tfina$ d yizamulen n turi n Yimazi$en: aas n yisekkilen n tfina$ i yettemcabin $er wunu$en yellan $ef yira ne$ $er rrqem i ttgent tlawin deg uea d win sunu$ent $ef lewal n tala$t akked d wid i xeddment d ticrav. D unu$en-agi akk i d asurif amezwaru n Yimazi$en $er tira. Seg-sen i d-frurint tfina$. Ulac agemmay di ddunit i d-yennulfan kan akka $ef tikkelt. Di t$ermiwin akk, tella tallit i d-ineoren abrid i ugemmay. Limer s tidet d arval i d-nervel tira tafniqit, ay$er ur d-nufi ara ivrisen n tmazi$t uran s ugemmay afniqi am wakken llan kra n yivrisen yuran s yisekkilen n tarabt di tallit talemmast akked wid yuran s ugemmay n tefransist di lqern wis 19 asmi d-kecmen Yirumyen? Aas n temsal mazal ur frint ara, tewwi-d ad nesse$z deg-sent. Tewwi-d da$en ad d-nini belli aas n yimazrayen i yeb$an ad a$-sneven tamsalt-a n urval, amzun akken kra yellan $er wiyiv i t-id-newwi, ur yelli kra i d-nesnulfa. B$an ad a$-wellhen d ubrid n tatut d nngar. Di taggara, ad nessali awal akka: tifina$ d Imazi$en i tent-id-yesnulfan. Kunwi a tisutiwin n wass-a, yessefk ad terem belli asmi tamazi$t nne$ tesa tira, aas n tutlayin ( Gar tid i d-yufraren ass-a di ddunit) mazal ur d-nnulfant ara. Ihi, ayen ihudd umezruy, ad t-ibnu umezruy.
R. Negmer-d kra n tikta i tira n uvris-a Seg uvris n S. HACHI akked S. CHAKER

79

Tigzi n uvris

I wumi yettmeslay umaru deg uvris-a? Deg uvris llant snat n turdiwin (leyuy), ini-d anti? Anta turda i ira umaru ad tt-ihudd? Anta turda ukkud yeb$a ad neddu? Suffe$-d seg uvris ifukal i$ef ters yal yiwet si turdiwin. Amaru n uvris yeqqim d arawsan ne$ yemla-d inani imal $er yiwet n turda mgal
tayev? Amek? Segzi-d. Anwa amur n uvris ideg d-issken sani imal

Suffe$-d seg uvris imedyaten i yessexdem umaru akken ad d-issegzi ifukal-is.

80

Ad cfu$

Avris imesfukel d avris ideg win i t-yuran yettnadi ad ibeddel tidmi (ay) n win ara tye$ren $ef kra n temsalt. Ad irev ad t-isellez (ad t-iqenne) s takti ines, ad t-id-yawi $er tmu$li ines. Daymi, di tuget, ameskar n uvris imesfukel, mai d arawsan, yettmili $er kra n takti ne$ kra n tidmi. Da$-netta aas n tmitar, deg uvris, i yes$alen $ur-s am yimqimen d yimataren n wudem amezwaru ( ama n wasuf, ama n usget): nekk / nekkni, ...$, n; .-iw, nne$,.-iyi, ya$, atg. Avris imesfukel yezmer ad yeddes s snat n turdiwin. A$awas-is, ad yili akka: tazwart, ad d-yebder deg-s umaru tamukrist ne$ tamsalt i$ef ara d-yawi awal; taseddart n turda tamezwarut; taseddart niven n tmeglurda ( turda mgal tamezwarut); taseddart n tsemlilt, ad yerev deg-s ad yessemlil turda d tmeglurda, ad d-yeffe$ s yiwen ay. Yal turda tbedd $ef yifukal, wigi da$en bedden - xas akken tikwal kan - $ef yimedyaten. Di tuget, d turda ira ad tt-isse$li umaru i d tamezwarut; tameglurda tettas-d d tis snat i wakken ad d-tejbed ame$ri.

Asefru

Imazi$en

Zed$en lemwaji n rrmel Akked yidurar n waman Zed$en times d udfel I asen-itt$iman $e f yigelman Zed$en Alas akked Ttel e f i d-gman Zed$en amada$ tigi f t$altin sersen tudrin Vsan i yal inebgi a I sen-i$evmen tiyedrin Ssera s lxir tneggi Nutni ur t-rin
e

Zed$en idles, tutlayin Si lemqadra n yi$erfan Am warrac am tedayin Lemmden $er widak yecfan Ass-a, Imazi$en ur yin Myufan Zed$en tamurt n llhu Yesdukkel yisem n Tmaz$a Ad nekkes ssbi$a I tlisa i d-igan macahu ef lbael nnehhu Afus nne$ uroin yen$a D agellid la$a S tmazi$t tugdut ad telhu.

Zed$en fad n bessif Zed$en tereg n wussan Amezruy d asif Yessemsan late ansi d-usan Ay iij nsen uxsif A tafat nsen yensan San ti ad tsiff Idisan n kra n win d-iksan Zed$en ccfawa n tatut Ceffun kan $ef tmucuha Yal wa anda iebba atut D ubrid-is iwehha Amezruy win ib$un yaru-t Ur nnin: ha!

Imazi$en Imula

[...]

81

& Avris

Tagzemt tis
adyu d yidlisen

Tallit n wass-a, d tallit n tal$ut d teywalt. Amdan, yezga yettaf-d iman-is am win ibedden gar sin n yiberdan. Yettas-as-id ufran yewer, gar t$uri d usmuzget. adyu tettas-d s sshala, mebla letab. Amseflid n adyu isell isalan s yives, ad yebren kan tiqeffilt ad d-yeef. as asefled n adyu yettas-d s sshala ur nezmir ara ad d-nini ta$uri n yidlisen tekfa. Imi di tmura sut-t$erma meqqren am Fransa, Lalman d Marikan ad ilin yimdanen i iemmlen ad qqimen i yiman nsen akken ad xemmen amek ara gzun amaval ideg ddren. Maca ass-a, ad yesissef umdan $ef uktam n yime$riyen n yidlisen ula di tmura yesan ansay aqbur deg yidles yuran. as akka, ta$uri n yidlisen ur tettmettat ara. Acimi ? Acku adlis yettawes-a$ ad neswingem mi nella di tussaft, d netta i d asafar i ugezdef. Adlis d ameddakkel n umdan, uroin i as-yessuter kra, uroin i t-yesnu$ni anagar tamussni i as-d-yettawi $ef yimedyazen, d yineggalen, d yimassanen d netta i d takatut n talsa. Deg yidlisen i nezmer ad d-nagem timayin n ddunit. Kra n wayen nera ne$ nessen deg-s i yella. Yis-s i nettaga aswingem d umahil aggag. Di tumert ne$ deg u$ilif, adlis yezga $er yidis nne$, yerna yessinig-a$ mebla idrimen $er yi$iren uroin nwala, nrezzu $er-sen mebla ma nga asurif. Kra n umdan i yeqqaren idlisen, ldin-as allen, fkan-as tamussni ad as-tessken iberdan. Degmi, imir-a, ime$riyen n tidet ur zmiren ara ad rewlen $ef t$uri ne$ ad tt-ooen imi teqqel-asen d asedwel, d tannumi.

82

Asegzi n wawalen
Yudsen, ades: qerreb Swingem (d awal n tcelit): xemmem Tussaft : mi ara teqqimev wed-k. Tal$ut: isalan Aktam: anqas

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Acu i iemmel umdan, d adlis ne$ d asefled n adyu? Acu i t-id-yemmalen? Amek yettarra usefled n adyu amdan? Acu i d-tettawi t$uri n yidlisen i umdan? Ayen d adlis i yesan ame$lid aas? Efk-d ifukal? Ayen ur yezmir ara ume$ri n tidet ad yeoo ta$uri?

83

Amawal
1.

Efk-d sin wawalen yezdin aar d wawal takatut , rnu-d sin akked wawal talsa . i d anamek n tenfalit ?

2. Acu

Yufa-d iman-is am win ibedden gar sin yiberdan ? Adlis d takatut n talsa? Nrezzu $er tmura mebla ma nga asurif ?
3. Efk-d

inemgalen n wawalen-agi

Md: Tumert a$ilif Asmuzget Amiri Su$ ef Kcem Snu$ni

4.

Nadi-d deg uvris aknaw i wawalen-agi Asmuzget = Tallit n wass-a = Yettawi-d = Sshala =

5.

Af-d ismawen n tigawt n yimyagen-agi Md: Sefled asefled Sisef qqim er Izmir Suter Swingem

6.

Suffe$-d seg uvris aktawal n usikel.

84

Tajerrumt
er imedyaten-agi

Tis$unin n t$uni

B$i$ ad ddu$ maca uggade$ imennan. Ass-a d uzekka, d ageffur. Argaz akked tmeut-is qqimen $er lkanun. Ad yeddu ne$ ad yeqqim.

1. Acal n yisumar i yellan di tefyirt tamezwarut? 2. Anwa awal swayes qqnen? 3. I di tefyirt tis snat, acu-ten wawalen i yeqqen d ? 4. I di tefyirt taneggarut, acu-ten wawalen i yeqqen ne$ 5. Acu xeddmen wawalen d, ne$ ... ? 6. Amek i asen-nessawal?

]
1 3

Ad cfu$

Tafyirt tumyigt yesan ugar n yiwen umyag, qqaren-as tafyirt tuddist. Tafyirt tuddist, llan deg-s, ma ulac, sin yimuren i wumi qqaren isumar. Assa$ gar sin yisumar-a yezmer ad yili d ta$uni ne$ d asagel. (er tamsirt $ef usagel akked t$uni). Ta$uni tezmer ad tili mebla tas$unt md: yea, yeswa maca yettili da$en s tes$unt n t$uni (yecban tigi i dnefren s wadda). Tas$unt d awal armeskil. Llant tes$unin n usagel, llant tid n t$uni. Tis$unin n t$uni teqqnent awal s awal ne$ asumer s asumer. Maca awalen d yisumaragi tt$iman d ilelliyen. Ha-tent-a kra n tes$unin n t$uni: d, akked, ne$, maca, ahat, yerna, d$a, lad$a, wamag(wanag), ihi, walakin, mana tis$unin n t$uni bvant d taggayin almend n unamek nsent.

Ilu$ma
Derrer tis$unin di tefyar i d-iteddun. Tamda-agi zeddiget ihi telha i usuccef. Asuccef deg yilel yelha maca yewer. Ad d-yas ne$ ad t-nekkes. Qqimen yinelmaden akked yiselmaden nsen. Ur d-yusi ara, ihi yuven. 2 Smed ilmawen s tes$unin-a: ne$, maca, d$a, mana. D sske d tisent? Ad iru . ad yeqqim. Yeb$a ad yeddu. yuven. Ye$li. yemmut. D igellil . yu$-d takerrust. Semres tis$unin-agi di tefyar s-$ur-k. Maca, ihi, ne$, akked, d$a.

85

Taseftit

Tafelwit n tseftit

Asefti n yimyagen seddu , myaru . Smed tafelwit-a Izri Udmawen n tseftit Izri ilaway Izri ibaway Urmir Urmir s ad Anav aerfi

dm. 1u dm. w2 dm. w3 m. dm. w3 nt. dm. 1u dm. w2 m. dm. w2 nt. dm. w3 m. dm. w3 nt. Ama$un n wurmir:

Ama$un n yizri: Ilaway : Ibaway : Udmawen n tseftit dm. 1u dm. w2 dm. w3 m. dm. w3 nt. dm. 1u dm. w2 m. dm. w2 nt. dm. w3 m. dm. w3 nt. Urmir ussid

asget

asuf

Anav ussid

Ama$un n wurmir ussid: Ilaway: Ibaway: Isegzal: dm. = udem m. = amalay nt. = unti dm 1u = udem amezwaru dm w2, w3 = udem wis sin, udem wis tlata.

86

asget

asuf

Tirawalt
er imedyaten-agi
Yedda-d gma-s Iu $ur-sen. Yefka-as-ten-in ivelli. Ad d-yas azekka. Ad n-yeddu yid-sen Meqran. Ad tent-in-yazen akked baba-s.

Tizdit

1. Muqel amedya amezwaru, acu nerra gar umyag d tzel$a n tnila ? 2. Kkset tizdit te$rem-d amedya i tikkelt tis snat. Ibeddel unamek ne$ 3. Anda nerra tizdit? 4. Muqlet imedyaten, tinim-d anda nettarra tizdit? 5. Acu$er i tt-nettarra dinna?

ala?

]
1

Ad cfu$

Nettarra tizdit : Gar umyag d tzel$iwin n tnila: Md: yusa-d, ad d-yas. Ad n-yas, yusa-n. Gar yisem d uwsil-is (deg wasuf kan): Md: axxam-is, maca axxam nsen, axxam ines. Gar umyag d yiwsilen-is (ama zwaren ama ggran, ama d isemmaden usriden ama d irusriden). Md: - Yewwi-as-ten-id. - Ad as-ten-id-yawi. Gar tenze$t d uwsil-is: Md: $ur-sen, ddaw-as, nnig-i Gar yiwsilen n umyag d tzel$iwin n tnila: Md: ad as-ten-in-yawi.

Ilu$ma
Err tizdit anda iwata. Irvel asen ten sin n yiseggasen aya maca ar ass a yiwen ur inuda ad as ten id yerr. Mi n yewwev, ini as ad yi d yessiwel akken ad t sfehme$. Acal i as fkan deg s? Melmi i d tewwiv awal fell as? A$ en ibeac Ad yekfu lebd yettfuxun

Efk-d imedyaten i kra n wanda tella tezdit.

87

& Avris

Tira d umaru

Deg useggas n 1974, Muemmed Garfi d Ben Muemmed san yiwet n tesgilt di adyu tis-snat, isem-is : Timlilit n ddurt, yal wa ad as-nbedd $ef tewwurt. ef waya, uen yiwen wass $er Dda Lmulud $er CRAPE anda yella di lawan-nni d imvebber. Steqsan-t $ef wamek i yettwali axeddim n umaru, amek i ilaq ad yaru, d acu i$ef ilaq ad yaru yerra-asen-d:

Tiririt i temsalt i icban tagi t$umm kan, balak txulef ayen i wumi tsellev yal ass anda niven, axaer akka i t-wala$ lame-agi. Amek ? Ur ilaq ara ad as-yini umdan i wayev d acu n yixef i ilaqen ad t-yaru. Amdan ad yili i yiman-is kan. Nekk ilaq-iyi ad aru$ s temsalt-agi ne$ s tayev, axaer ma tenniv i yiman-ik : ilaq ad aru$ s temsalt-a ne$ s ta, d ayen n dir ara taruv. Ur yedil ara umaru ara d-yesnulfun adlis ara d-yini seg uqerru-s, seg wul-is, akked win ara yarun idlisen ne$ i$misen yellan d aslav. Aslav d aslav, tira d tira. Sin n yiberdan-agi ur dilen ara, amek ? Ma twalav ilaq, ad d-thedrev $ef uxxam ne$ $ef wayev, teriv ilaq-ak ad d-tiniv ayen yellan, ayen twala ti-ik d wayen yesla umeu$-ik; ad tesfehmev i l$aci ayen ahat ur rin ara. Maca win i d-yesnulfuyen adlis ne$ taqsivt ne$ ayen niven, mi ad d-teffe$ seg uqerru-s, mai d aslev kan, ilaq ula s-$ur-s ad yernu kra, yerna a-t-an yera tamsalt-nni. Ma teooivtt kan akken s-ufella, amar ad d-yas wayen ara txedmev, ur d-tetteffe$ ara akken ilaq; ilaqak ad tt-tkemlev alama d ayen tgerrez, mesub ur tettizmirev ara ad ternuv syin akkin. Deg mi ula d netta s yiman-is yettussu s wanect-agi, amek? Yella wass, ad d-tekkrev be, ad d-tafev igenni icbe, ad t-id-tafev yeldi-a$ tiwwura, tikta ad d-ttuunt seg uqerru ne$ seg wul, ad asent-usse$ laqent. D akken, win ara tent-ye$ren, win ara tent-iwalin urant di tektabt, ad tent-yaf laqent, uent-d akken yelha.

88

Llant tebiyin niven, ad d-tekkrev, ad d-tafev igenni i$umm, sekkwent tewwura-s, ayen? Axaer ass-nni ur d-yeldi ara walla$-ik $ef wayagi. Yella lxilaf gar wayen ara taruv teriv-t d wayen ara taruv ur t-teriv ara. Ur ilaq ara i umdan ad d-yesnulfu ayen i d-yenna uqerru-s, acku d amdan am yimdanen niven, ad d-yini ayen i$ef mlalen, ayen i t-yenan, ayen yellan di lbal mea. Ilaq ad d-thedrev $ef wayen i ized$en di lbal i medden mea, ma d ayen i d-qqaren nutni s yiman nsen, yal be ad afen menwala ad t-id-yini, fiel ma tenniv-t-id, ur d-tenniv ara ayen ara stenfen medden. Ma d$a di tmurt nne$, d ayen i isehlen. Amek? Tamurt nne$, tewwi-d tilelli mai aas aya. Akken kan tebda deg ubrid-agi amaynut, tamurt d taqdimt, maca d ayen ara d-yini i ixuen, nekk ad d-ini$ iuqet, iu; fehme$ takemt-nni i wumi ur zmiren ara yimdanen, d ayen ur nferru, maca ilaq-as ad ifren garasent, ilaq tin ara yextir ad tt-ye$z alama win ara as-d-islen ad as-yaf anamek i wayen i dyeqqar.
Seg Awal $ef Dda Lmulud sb : 47- 49

Ad nnadi $ef unamek n uvris

Amek i yettwali umeskar tamsalt n tira ? Acu n umgired i iwala gar tira d tmenna? ef wacu i d-tewwi ad yaru umeskar? Acu$er? I umaru amek i as-d-tewwi ad yaru $ef temsalt? Melmi i yettaf umaru iman-is di tira? I mi ara nettaru $ef tmurt, acu i d-tewwi ad t-id-nini fell-as? Teshel tira n yidlisen ne$ tewer ? Acu$er ?

Ad cfu$

Avris imesfukel d avris ideg win i t-yuran yettnadi ad ibeddel tidmi (ay) n win ara t-ye$ren $ef kra n temsalt. Ad irev ad t-isellez (ad t-iqenne) s takti ines, ad t-id-yawi $er tmu$li ines. Daymi, di tuget, ameskar n uvris imesfukel, mai d arawsan, yettmili $er kra n takti ne$ kra n tidmi. Da$-netta aas n tmitar, deg uvris, i yes$alen $ur-s am yimqimen d yimataren n wudem amezwaru ( ama n wasuf, ama n usget): nekk / nekkni, ...$, n; .-iw, nne$,.-iyi, ya$, atg. Avris imesfukel yezmer ad yesu yiwet kan n turda.

Afares s tira
Deg yiseggasen-agi ineggura nettwali tawennavt terka, tlu$ mai d kra. Tadawsas temmar. Acu i d-tewwi ad t-yexdem umdan akken ad iareb $ef tdawsa-s d twennavt ideg yettidir.

89

Asefru

Abernus amellal

Tamu$li-w s adrar tvul Mmeslaye$ d wul Yenna-k kra ur iyi-ihwi

usse$ ittmeyyiz yettmuqul ef tevsa yeggul Mudde$-as leqq ma yerwi

Kkes-d anida ur yeddi Lebda d ibeddi Nnif yezga d amwanes-is

Ay abernus mellulen Ay$er i k-beddlen Tettun seg wansi i d-tekkiv

Abernus yellan mellul Beddlen-as nnul Ass-a yu$al d aqehwi []

Ay abernus amellal A mmi-s n lelal Tesiv s yifassen i k-yezvan

Ay atma aql-i-n mlelli$ Uggade$ ad $li$ Mai d aan ay uvne$

Tevra d wul amzun yessev Mi k-yera tumsev Yessereg ula d ired []

Bab-ik rran-t d tisulal De g wasmi ara d-ilal Ulac tereg i t-yexvan

Am wass-a ad t-ifsusev ber i wumi tussev y S ifassen nne$ ad k-nessired

Kkes-d lmena ur d-imlal Yerna ur yuklal Yectaq ives ula deg wuvan

ekkun-iyi-d $ef jeddi Mi ara d-ieddi Am yizem s ubernus-is

Ad nnadi $ef unamek n usefru


Ayen yeggul wul $ef tevsa? Acu i t-yerzan? Anwi i yettlusun abernus? Amek i d-yettban mi i t-yelsa?

Ay atma ur gezzmet layas I tmennam ad d-yas Aggur am wass-a ad d-ilal


eyyeb EBDELLI Seg udlis Anthologie de la posie kabyle de Yusef NASIB

Amek tga ti$mi? Amek tu$al tura? Amek i rran bab n ubernus? Acu-t waggur i$ef d-yettmeslay umeskar?

90

Ad ktazle$ iman-iw

Acu i twalav deg usenfar i d-turam?


Wali ma tzemrev :

Ad takzev avris imesfukel? Ad t-tegzuv ? Ad d-tmeslayev $ef kra n temsalt yerna ad d-tefkev fell-as ifukal ? Ad d-tefkev asentel d yifukal iwatan ? Ad d-te$rev avris imesfukel yerna ad tegzuv ? Ad d-txedmev agzul i uvris i wumi tesliv ? Ad d-talsev i uvris te$riv s tmenna?
Melmi i tettafev iman-ik? mi txeddmev:

. . . .

wed-k ? di sin ? d agraw ? d yinelmaden n tesmilt akken ma llan ?

Muqel ma tzemrev ?

Ad takzev imal yezwaren ? Ad takzev tis$unin n t$uni? Ad takzev tis$unin n usagel? Ad takzev addad n yisem? Ad d-terrev tizdit kra n wanda twata? Ad tesmersev akk timera d tal$iwin n yimyagen?

91

Amawal
N
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Tamazi$t Abadad (seg bedd, bded : tre debout) (pan-berbre) Afatus, (ifutas) (seg ftutes: tre miett) (kb) Agari (M.A) Agensay (Seg Agensu = intrieur) dialecte du Maroc Agezdef (clh) Amday (seg mdey= monter Ame$lid (L j l) Amiri ( seg ri, er : aimer) (LJL, MC) Amnafeq (kb) Amrig (MW) Amseflid (MW) Anallas (seg n : agent + ales : raconter, narrer) Anamkay (seg anamek: sens ) Anammal (seg mel: indiquer) (kb) Anaw (clh) Armas
(M.A) ( M.A)

Tafransist Arrt Dtail Cartouche Intrieur (adj.) Paresse, oisivet, dsoeuvrement Montage Bienfait, intert Ami, amant Bandit dhonneur Arme Auditeur, couteur. Narrateur Smantique Indicateur Type Rcepteur Rception

Anermas (seg rmes: saisir, recevoir)

Asagel (seg agel: suspendre, dpendre) seg : lexique de BERKAI Subordonnation Asatal (B.B) Contexte Asektem (MW) Aselkim (lexique informtique de S. SAAD) Asmugen (seg meggen= penser, rflchir ( M.A) Asurif (kb). Awes (kb) Ayis Az$aray (Seg az$ar = extrieur (MZ) Fates Imesfukel (seg afakul : argument) (mw) Ktem (MW)
Llez (kb)

Dbit, diminution Ordinateur Conception Pas (le) Aider Cheval Extrieur Etre dtaill Argumentatif Dbiter, diminuer Etre content, convaincre Etre calme, tranquille

Nnirset (M.A)

92

32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53

Sefled (MW) Sfates Ste$ (M.A) Stummen (kb) Swingem Tabagust Tafala (M.A) Tagrayt (MW) Takalast (B.B) Takatut (MC) Tal$ut (MW) Tamdayt ( M.A) Tameglurda (seg mgal: contre+ turda: hypothse) Tamenzit (timenziyin) ( M.A) Tanedlist ( seg n: lieu + adlis) Tarelkint (Ar+lken= tre sr, certain) Tiggit (MC) Timririn (kb) et (M.A) Tullist (MW) Tussaft (L j l) Udad (MC) Yergeg (kb)

couter Dtailler Exploser Jouir de, prendre plaisir Penser, rflchir Ceinture Baionnette Conclusion Album Mmoire Information Guet-apens Antithse pitaphe Librairie Incertitude Sommet dun col, dune montagne Kb: Embarras, gde difficults / M.A: sentiers. La nouvelle Solitude Mouflon tre dans lembarras

Isegzal :
Clh

: chleuh

Kb : kabyle Ljl : Alojaly, dictionnaire touareg-franais (parler du NiGar) M.A : Alas alemmas (Maroc) : touareg

MC

Mw : amawal n tmazi$t tatrart : mozabite

Mz

93

S-ar putea să vă placă și