Sunteți pe pagina 1din 31

PanoramadelartduXX&XXImesicle.

CoursdeSphoraThomasdestinauxB1. TabledesMatires. CommentlirelasculptureduXXmesicledansunecontinuitclate? I.ConditionsdmancipationdelasculpturevisvisdelAcadmisme. a)AcadmismeetsituationartistiquelafinduXIXmesicle. b)Laruptureaveclatraditionsefaitelledelammemanireetaummemoment enpeintureetensculpture? c)Importancedespeintrespourlibrerlasculpture. d)LechocdesArtsditPrimitifs II.Quandlasculpturedevientellemoderne? a)Naissanceducubisme. b)Brancusi. III.Futurisme. PourquoitantdeManifestesauXXmesicle? IV.AvantGardesRusses a)Constructivisme b)Suprmatisme. V.Cintisme. VI.Minimalisme. VII.ArtConceptuel.+MarcelBroodthaers:unefigureparticulire. VIII.ArtPostminimal Postminimalismeamricain ArtePoveraEuropen LandArt LOBJETdanslartdesXX&XXImesicle. Dadasme. Surralisme. PopArt&NouveauRalisme. Objets802000.

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Conclusion. CommentlirelasculptureduXXmesicledansunecontinuitclate?

I.Conditionsdmancipationdelasculpturevisvisde lAcadmisme.
a)AcadmismeetsituationartistiquelafinduXIXmesicle. Cfr;LEliteArtistedeNathalieHeinich(sociologue).(Gallimard2006). Dansnosdmocratiesactuelles,lesartistesformentunesortedaristocratie. Commentestonpassdelancienstrotypeducrateurmauditceluiduprovocateur omniprsent?Etsilavantgardetaitenralitractionnaire? LapositiondartistechangequandlaRvolutionFranaise,rorganisantlasocit, supprimelescorporationsetlesacadmies. Lesartistesacquirentalorsunstatutlibral(exemptdepatente):peintureetsculpture sontdevenuslibrescestdireduressortintellectueletnonplusmanuel.(Artisan). Lemotartisteapparatpourlapremirefoisdanslevocabulaireadministratifdelaloi en1798.Ilsagitdunenouvellecatgoriesocialequiattireratantlesfilsdebourgeoisque lesenfantsdeproltaires.CestlpoqueolapeinturesepopularisegrceauxSalons pendantquelalittraturesediffusegrceauxfeuilletonsdanslesjournaux. LArtAcadmique. NpendantlaRvolution,ilestajustauxgotsdelanouvellecouchedenotablesissuede laRvolutionetdelEmpire.IlsedfinitparlerejetdelartaristocratiqueduXVIIIsicle. (Watteau,Boucher)etuneractioncontreleRomantismequiexaltaitlapersonnede lartiste.(Friedrich). Ilsagissaitdefaireleconsensusautourduneculturedejustemilieu. Toutlefonctionnementdusystmesappuyaitsurlexistencedeconcourscouronnspar desrponseshonorifiques. Descaractristiquesdelinstitutionacadmiquedcoulentlespropritsdelart acadmique. Lartistenepeutmanifestersavirtuositquesurleterraindelatechniqueetdelaculture historique. Dansluvre,cestlemomentintellectuelquicompte:lacadmismedfendune esthtiqueducontenu.Lartacadmiquesesouciedelalisibilit,instaureunelangue officielle,uncodequisimposetantlaconceptionqularception. Lartacadmiqueprneuneesthtiquedufinietlorsquecettedimensionsabsente commedanslOlympiaouleDjeunersulherbedeManet,cesuvresparaissent malpropresphysiquementet/oumoralement,facilesetdoncpeuhonntes. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

LacritiquerelvechezManetdesfautes.Onluireprochesonmanquedefini. Larvolutionimpressionnistenauraitconsistquprsenterenuvresachevesles esquissesdespeintresacadmiques. Lemonopoleacadmiquereposaitsurtoutunrseaudecroyancesquiserenforaient mutuellement.CroyancesdespeintresdanslalgitimitduJury;delEtatdanslefficacit duJury,dupublicdanslavaleurdulabelacadmique.Cescroyancescroisesseffondreront petitpetitentrainantlaruineducapitalsymboliquequellesfondaient. Lacrationen1863duSalonsdesrefussfavoriseraledveloppementdunmilieu artistiquelibrehorsdelInstitutionquiseralafoislelaboratoiresocialdumodedepense etdustyledeviecaractristiquedelartistemoderneetunmarcholesaudaces novatricesenmatiredarttrouverontunminimumindispensabledegratifications symboliquespoursedvelopper. Baudelaire:Lamodernitcestletransitoire,lefugitif,lecontingent,lamoitidelartdont lautremoitiestlterneletlimmuable.(Salon1859) b)Laruptureaveclatraditionsefaitelledelammemanireetaummemoment enpeintureetensculpture? Lasculptureest,auXIXmesicle,essentiellementcommmorative,productivede monumentspublicset/ouprivs. QuandRodinproduitlesBourgeoisdeCalais(1884)etCamilleClaudellesCauseuses (1885),leurdmarcheplastiquerestetrsclassiqueenregarddecequisepasseau mmemomentenpeinture.LesImpressionnistesontrompuaveclatraditionacadmique tantparleurmanirequeparleurssujets. Ilyadoncundcalageincontestableentrelapeinturequiprcdelasculpturedansla ruptureaveclepass. c)Importancedespeintrespourlibrerlasculpture. Enfait,lerenouveaudelasculptureirasenracinerdanslesuvresdartistes/peintresqui vontbouleverserlasculptureparcequepoureuxcemdiumestunmoyendexprimenter etdesolutionnerdesquestionsquilsseposentenpeinture. Daumier:sesbusteschargesquivalentssculptsdesescaricatures. Degas:sesessaissculptsenpltreluipermettaientdtudierlemouvementdeschevaux etdesdanseusesquilefascinaient.Cesuvresfragilesntaientpasdestinesaupublic. ExceptionfaitesdesaDanseuse,enbronze,prsenteauSalondesIndpendantsen 1881oelleprovoquaunnormescandale. Gauguinprcdelescubistesparsonintrtpourlastatuaireprimitive.Ilouvrelavoieau primitivismemodernelafindunXIXmesicleprisonnierdesongocentrismeculturel. d)LechocdesArtsditPrimitifs Maillol:Lartngrerenfermeplusdepossibilitsquelartgrec.Nousnesavonsplusprendre cesliberts.Noussommestropasservisaupass. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Valry:Ceuxquinontpasnosrpugnances,nousrpugnent. M.Thvoz:Ilnousafalluunsiclepourprendrenosdistancesvisvisduneesthtique acadmiqueetdesesconnotationsidologiquesetceladevraitnousalertersurlesthtique quiestlantre,danslaquellenoussommesimmergs,sanslereculquirendepossibleun regarddmythificateur. LinfluencedelArtngresurlapeintureetlasculpturesefaitsentirParisds1907etse gnraliseen1920.Ilsagitdunervaluationfondamentaledelartdespopulationsdites primitivesdesEmpirescoloniauxdOcanieetdAfrique. DelaRenaissanceRodinetMaillol,lasculptureoccidentaleobitauprincipedu naturalisme.Larttribalsorientedlibrmentverslesurnaturel.Satcheestsouvent dincarnerlinvisible.Ilnerecherchepaslaressemblance.Ilrelvesouventdurituelactif. Laconstructiondunefigurenesefondepassurunprincipeglobaletsynthtiquedes diffrentslmentsducorps. Lesuvresassemblentsouventplusieursmatriauxhtroclites. Laleonplastiqueetlafortespiritualitincarnesparcesobjetsinterpellrenttantles expressionnistesAllemandsquelescubistes. Ainsiretrouvetoncettedoubleinfluencedanslessculpturesenboispeintdes expressionnistesAllemands(Kirschner;SchmidtRotluff).Ilsexprimaientainsileur rvolteintellectuellecontrelreindustrielleassimileladcadenceetla dshumanisation.(Dunpointdevuestrictementsculpturalcetteveineaboutitpluttune impasse).

II.Quandlasculpturedevientellemoderne?
a)Naissanceducubisme. EnFrance,ladcouverteetlassimilationdesArtsprimitifsdbouchesurla fragmentationenfacettesducubismeanalytiquedePicasso. En1909PicassoraliseTtedeFernandeOlivier,sacompagne.Lasculptureafricaine yrejointlaleonczanienne.Cetteuvrevraimentnovatriceavaittprcdeparune sriedepeintures(!)dontlesfameusesDemoisellesdAvignon.(1907)etdun premierbustedeFernande(1906),unportraitauxvolumestraditionnels. En1909Picassosemblecderundsirfougueuxdedmolition.Dtruisantlafigure,il sinsurgecontrelundessujetslesplusrespectsetrespectablesdelasculpture traditionnelle. (Nousverronsplustardcommentlartcontemporainsouvredeplusenplusdeschamps

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

dusavoirtrangerlesthtiqueetlartstrictosensucommelaphilosophie,lapolitique,la psychanalyse,lascienceetc.Ainsi,danslecasdelaTtedeFernande(1909)estil possibledydtecterlchodesthoriesfreudiennessurlafragmentationduMoi!) Entouttatdecause,ondcledansLaTtedeFernandeunsouciderpartiretde multiplierlesjeuxdelumiresurdessegmentsdesurfacesclairstanttdeladroite, tanttdelagauche,produisantalternativementuneffetconcaveouconvexe. Matissegalementpeintreetsculpteur,rejointPicassodanscettevolontdinterprter librementunsujetenprenantdescadresderfrencesendehorsdesnormes traditionnelles.Leurmodlenestplusunepersonneouunechosemaisunecertainevision deceuxci;lebutntantpluslimitationmaislacrationduneprsence.(cfr.Artafricain!) Laserpentine. Maislasculpturenestvraimentdevenuemodernequaprs1912datelaquellePicasso raliseLaGuitaresuiviedunemultitudedAssemblages. Ilassociealorsunetechniquehritedelapeinture(naturemorte),cestdirecellede lassemblageimprovisdlments,aveclesressourcesexpressivesqueluiarvllart tribal.Cefaisantilvacuedesonpropossculptpratiquementtoutelhistoiredela sculptureoccidentale. Laguitareetlesautresassemblagesinstituentlalibertdespratiques,dpassentles notionsdebloc,detaille,demodelage.Ilsprivilgientlemploidematriauxnouveaux. Touslesmatriauxdsormaissontsusceptiblesdedevenirsculpture. LaGuitarentantnisculpte,nitaille,nimodele:pourladsigneronuseradutermede Construction. Lesartistescubistessesonttoujoursdfendusdetoutevolontthorique(pasde Manifeste!). Ilsontvoulutransmettreleurvisiondumondeetmontrerquelaperceptionnestpasun actesimplepermettantdenregistrerlespectacledelanaturemaisquecestsurtoutune activitdelesprit. Lescubistesneprsententpluscequilsdcouvrentdumondemaiscequilsen connaissent. Apolinairediraquilssontpassduneralitdevisionuneralitdeconception (voirinfraducours!) Lescubistesintroduisentunenouvelleproblmatiqueduvraietdufaux,delaralitetde lillusiondanslart,notammentparleprocdtechniqueducollage.Enintgrantdans leurstableauxdeslmentsempruntsaurel(ticketsdemtro,journauxetc),ils engendrentdevritableschanesdeparadoxesdansladialectiqueArt/Ralit. b)ConstantinBrancusi.(18761957) Personnalitmarginaleetinclassable(dupointdevuedesmouvements!). IldbarquedesaRoumanienataleParisen1904etquittelatelierdeRodinavecces SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

mots:Alombredesgrandsarbresriennepousse. Sonuvreestdense;sesthmespeunombreux;soninfluencenorme. Ilfuttoutesavielarecherchedeformesabsoluessusceptiblesdetraduiresanature contemplativeetsonimmensesoifdabsoluetdternel.(Lacolonnesansfin!) Quandiltravaillelebois,ildmontrequilnajamaisoublisespremierscontactsavecles matriauxbrutsetlestravauxlislaterre.(IltaitbergerdanslesCarpates.) Unefaonaussidassumerlhritagedelartprimitif. AuLouvre,ilestdavantageattirparlesfiguresCycladiques(2000avantJC)queparles uvresdelaRenaissance. QuandilraliseLeBaiseren1909(!),ilremonteloindanslestempsprhistoriques pouruneuvrequiseprsentecommeunbloctraitdefaongraphiquequandilsagit dindiquerleslignesonduleusesdeschevelures,letraitementdesbrasetdesyeux rappelantcertainespierresfunrairesmgalithiques. Pourluiaussiilestplusimportantdvoquerlidedelachosepluttquedenrestituer saralitnaturaliste.(cfrMatisseetPicasso).AinsilesformesdesesmultiplesMuses endormies,ralisesdansdiversmatriaux,sontellesemprunteslavieorganiqueet voquentunesortedtatoriginelquincarneluf. Bienquesesformestendentverslabstraction,Brancusinchappepaslafigurationparla faondontilnommechacunedesessculptures.(Coupe;Premierpas;La ngresseblanche,Sculpturepouraveugles) Trsttaussi,Brancusiseproccupadetrouvercequidistinguaitunobjetsculptdun autreobjet. Ildisait:Delammemanirequelecadredlimitelapeinture,cestlesoclequiisoleetfait lasculpture.Etsilenestainsi,alorsportonstousnoseffortssurlesocle:dsormaissocle etsculptureferontuntoutindissociable. Ilorganisedesentits,socle/sculpturedontlapartieinfrieurenettementplusbrute contrasteaveclapartiesuprieurepluslisseetstylise. (LespritduBouddha1927,MellePoganyIII1931,etc) CestainsiquenatlidedelaColonnesansfin,1938:unsocledevenuautonomequi dvoreraitsapropresculptureetsemettraitprolifrerlaverticale. MaislacolonneestaussiissueduBaiserquiincarneluniondumasculinetdufminin. B.avaitimagincetteuvrecommedeuxmoitisquipouvaienttrevuessparmentou ensemble.Cetteiderevientdanslescolonnesquisemblentnavoirnidbutnifinouqui semblentindiqueruncommencementidaldeschoses(delasculpture?). EllessontleBaiserportsonaboutissementlogiqueextrme(commePrincesseX,1916, taitlaboutissementduneextrmesimplificationducopsfminin,prcisait Brancusi).IlyadanslesColonnesunetensionvidenteentredeuxmoitisuniesquise fondentenuneseuleforme. Danssonatelier,onentrouvaitdenombreusesvariationsdetoutesdimensions. Ensemblemajeuretmonumentalralisen1937poursavillenataleTargaJiu. LaTableduSilence. LaPorteduBaiser.LaColonnesansfin. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Brancusieutaussiunefaontrspersonnelledetravaillerlalumiredanslamatire. CestlecasdanslesformeslancesdesesOiseauxdontlOiseaudanslespace.1940. Onydclelaboutissementrussidesonimmensedsirdesimplification. Brancusi:Cenestpaslaformeextrieurequiestrellemaislessencedeschoses. Pourtantdecettevrit,ilestimpossiblequiconquedexprimerquelquechosederelen imitantlasurfaceextrieuredeschoses.Ainsilasimplicitnestellepasunbutdanslartmais onyarrivemalgrsoi,ensapprochantdusensreldeschoses.

III.LeFuturisme

Cemouvement,dimpulsionitalienne,futrendupublicviaunManifestepublien1909(!) ParisdansleFigaroetdontlauteurtaitFilippoTommasoMarinetti. NOTEIMPORTANTEAUSUJETDESMANIFESTESAUXXMESICLE. LeXXmesicleestuneredeManifestes. LepremieravaittproclamparCourbetdslafinduXIXmesicleetdfinissaitles objectifsduRalisme.Lamultiplicationdesmanifestesindiquequelesartistesnetravaillent pluspourunequelconqueinstanceextrieure,religieuseoupolitique,maisquilsdfendent dsormaisdespointsdevuequileursontpropres. Ainsiseregroupentilsetrassemblentilsleursidesmotricesauseindunmanifeste. LederniermanifesteseraceluidelArtePoveraen1968. Ensuite,onassistelmergencedegnrationsdartistesplusindpendantset individualistescapablesdesedfendreetdesimposerensolitaire. OnvoitaussiapparatreleconceptdeMythologiePersonnelle.(voirinfra). Lesfuturistesitalienstaientcontemporainsdescubistes. Aladiffrencedecesderniers,avantgardespresquemalgreuxetsansmanifeste,les futuristesontmisenplaceunedoctrinesoustendueparuncomportementgnral. Lesthtiquefuturisteseradoncleproduitduneintressantedialectiqueentrepraxiset thorie.EllesedgagedequelquesdeuxcentManifestesjalonnantlhistoiredu mouvement. CesManifestestaientsouventlarsultantedesexpriencesmenesdanstousles domainesavecungrandespritdinventivit.Ilnempchequedanslensemble,les crationsformellesdesfuturistesresterontendedeleursthories. (ex:Formesuniquesdelacontinuitdanslespace,1913deBoccioni:sujet anthropomorphique;matriautraditionnel.) ExtraitsduManifestegnralde1909: 4)uneautomobilerugissanteestplusbellequelaVictoiredeSamothrace. 5)Nousvoulonsglorifierlaguerreseulehyginedumonde,lemilitarisme,lepatriotisme, legestedestructeurdesanarchistes,lesbellesIdesquituent,etlemprisdelafemme.

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

12)CestenItaliequenouslanonscemanifestedeviolenceculbutanteetincendiaire,par lequelnousfondonsaujourdhuilefuturismeparcequenousvoulonsdlivrerlItaliedesa gangrnedeprofesseurs,darchologues,decicronesetdantiquaires. LItalieattroplongtempslegrandmarchdesbrocanteurs. Nousvoulonsladbarrasserdesmusesinnombrablesquilacouvrentdinnombrables cimetires.Muses,cimetires!...Identiquesvraimentdansleursinistrecoudoiementdecorps quineseconnaissentpas. Extraitsdumanifestedelasculpture: Ilfautdtruirelaprtenduenoblesse,toutelittraireettraditionnelle,dumarbreetdu bronzeetniercarrmentquelondoiveseservirexclusivementdune()matirepourun ensemblesculptural Ilfautproclamerhautevoixquedanslintersectiondesplans()ilyabienplusdevrit quedanstouslesseinsetdanstouteslescuissesdehrosetdeVnusquienthousiasment lincurablesottisedessculpteurscontemporains.I V.AvantGardesRusses Entre1896et1932,laRussieconnatuneextraordinaireexplosionartistique. Lessallesdexpositionssouvrentauxnouveauxcourantsdelarteuropen:lesymbolisme, limpressionnisme,lefauvisme,lecubisme,etc DescoloniesdepeintresetdesculpteursrussesdbarquentParis.Dimportantes collectionsdartmoderneseconstituentMoscou. AParis,lecubismetaitrestunemditationesthtiquetrsempirique. EnRussieilfaitlobjetdunevritablethorie. Constructivisme. CestenRussiequelesthoriescubistesetfuturistestrouventleurpleinpanouissement. VladimirTatlinetablitlaliaisonhistoriqueentrelesconstructionscubistesdePicasso quilrencontreen1913ParisetlesdbutsduconstructivismeMoscou. Ilsera,enoutre,lepremierfranchirlepasdcisifdelafigurationlanonfigurationen sculpture. Sesreliefsnereprsententriendautrequedesformesmatriellesdanslespace:un matriaureldansunespacerel.(Picassoavaittendance,danssesassemblages, mtamorphoserlesmatiresdansunmondebeaucoupplusimaginaire.) Cetteconsciencedelespaceestlabaseduconstructivismeetdesonpendantle suprmatisme. LemanifesteconstructivisteestpubliMoscouen1920. Dansnotresculpture,lespacenestplusuneabstractionlogiqueouuneide transcendantale.Ilestdevenuunlmentmatrielmallable.Ilestdevenuuneralit. TatlineetdautresartistesintitulentleursuvresReliefouContreReliefpar analogieavecletermecontreattaquequelonpeutsouventliredanslesjournauxde lpoque.LanotiondetransparenceestsouventmisepardesartistescommeGabo,

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

PevsnerouRotchenko. Ellecorrespondunidalpolitiquequiconsisteluttercontrelarigidithirarchiqueet socialedelancienmondequireposaitsurdesbarriresopaquesetinfranchissables. Pourlesrvolutionnairesrusses,latransparenceestlamtaphoredunesocitsansclasse, enconstantevolution. Pourlesconstructivistes,lasculpturedoittreabstraiteetnonsymbolique. Aulieudetitres,leursconstructionsportentparfoisdesnumrosdesrieslinstardes produitsindustriels.(Steinberg). AlexandreRotchenkoestlunedespersonnalitsparmilesplusoriginalesdecetteavant garderusse.IlestlauteurdemultiplesConstructionsspatialessuspendues(1919). Lissitsky:ingnieur/architecte,auteurdetravauxgraphiquesquicomportaientdesplans gomtriquesmlantlapeintureaureliefetnommsProun(1919). Ilsdevaient,selonleurauteurabolirlafrontireentrelartpicturaletlarchitecture. Trsrapidementleconstructivismevastendretouslesarts:architecture,thtre, cinma,designetlittrature.Partoutlanotiondeproductionfutsubstituecellede crationetcomportaituneexigencedconomiedesmoyens.Leffetesthtiquenedevait rsulterenchacundesesartsquedesrapportsformelsdevolumeetdespace.Ledsir utopiqueycoexistaitaveclaspirationutilitaire. Danscetteesthtique,lesdiffrentsartssontrelisparunemmefinalit:cellede construirelaviequotidienne. Lesfrontiresentreartsmajeursetmineurssontsouventsupprimes.(Notionde transparence!). Cetteesthtiqueestdoncaussiunethique:celledelarvolutionenacte. Lemessageartistiqueyestnouunmessagepolitiquequiveutquelartbeausoitutileet quelvolutiondelartsoitlamesuredecelledelasocit. LactivitdelavantgarderussesubiralecontrecoupdelamortdeLninequimarquelafin dulibralismeenart.LesartistesquittentlaRussiequandilsnadmettentpasdtrerduits ausilence.Lestalinismetriomphantleuropposepartirde1922,leralismesocialistequi renouaitaveclenaturalismeacadmiquedelpoquetsariste. Lesuprmatisme. En1915,Ptrograd,lexposition0.10,ladernireexpositionfuturisteproposeune srieduvresdeMalvitchdontsonCarrnoirsurfondblanc. Cetteuvrenestpasapparuegratuitementmaisavaittprcdepardenombreuses peinturesrefltantuncheminementmentalreprenantceluidelapeintureoccidentalede sontempsenacclr. LeCarrnoirtaitlefruitdunelonguerflexionsurlapeintureetsurlesdegrsderalit delimage.(cfrMondrian). Malvitchaccompagnaitcetableaudunebrochure(Manifeste)intitule: Ducubismeetdufuturismeausuprmatisme:lenouveauralismepictural. Jenairieninvent,jaiseulementsentilanuitenmoimmeetenelle,jaientrevulachose nouvellequejaiappelsuprmatisme.Celasestexprimparunesurfacenoirequi reprsentaituncarr.Jaihsitjusqulangoissequandilsestagidequitterlemondedela volontetdelareprsentation. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Malvitchaffirmelautonomiedesformes,toutesissuesducarr.Lesuvressuprmatistes dfientlattractionterrestre:ilnyaplusdeloidegravit;lesformesflottentdansun espaceuniversatomiquepeupldestructuresindpendantes. Lesformesnereprsententrien.Cestlquersideleursens. Malvitchyrejointlesicnesdesonpeuple,engendrantdestableauxpurement contemplatifs. CestdirequentreleRienetleTout,ilconcentreleToutdanslimpntrable impersonnalitgomtriquedunesurfacenoire.Lesuprmatismespirituelsopposeau matrialismeaffirmdesconstructivistes. Cequicomptecestlactiondirectedelacouleursurlme.(cfr:KandinskyinDuSpirituel danslArt:Lacouleurestlatouche,lillemarteauquilafrappeetlmelinstrumentaux cordesinnombrables.)Lescouleursontuneffetphysiqueetpsychique.Ilyenasix, encadresparlenoiretleblancquisont,enpeinture,cequesontlessilencesenmusique. MalevitchvoluepetitpetitverslardactiondesonManifesteblancquincarneleCarr blancsurfondblanc. Ainsienvientilabandonnerlapeintureauprofitdelaplume. LapenseblanchedeMalvitchaboutitauRien,cestdirelabsoluphilosophiqueauquelil consacraunpetitrecueilintitulDieunestpasdchu.Lart.Lglise.LaFabrique.(1922) Lesuprmatismedevientdavantageunephilosophiedumondeetdelexistenceplutt quunstylepictural. AutourdeMalvitchsecreuncerclecomparableceluiquientoureFreudVienne.Ce cercleapourbutledveloppementdusuprmatismedanstouslesdomainesdexpression: architecture,artsappliqus,musique,posie,thtreetlittrature. Surlefrontdelarchitecture,leCarrBlancestdevenuCubeBlanc. LesPlanitesetlesArchitectonestransfrentlapensesuprmatisteduplanauvolumedans lespace. Qualifidephilosopherveur,Malvitchmeurt,solitaire,en1935.V .Cintisme. Beaucoupdartisteslisauconstructivismeavaientutilislesressourcesdelatechnologie depointe. Cettetendanceseconfirmeaprsladeuximeguerremondialeengendrantunnouvel esthtismequalifidArtCintiqueetdontleManifesteJaunefutpublien1955par Vasarely. Lartcintiquenevisepasreprsenterlemouvementmaislincarnerenutilisantdes processusdillusionspsychophysiologiquespourquelespectateurvoitncessairement commeenmouvementcequinebougepasspcialement. Laccentestmissurlemouvementrelet/ouillusoiremaisaussisurlesressourcesde llectricit.Lartcintiqueincarnelimpactdelascienceetdelatechniquesurlart. Ilcherchedmythifierlesnotionsdartetdartiste. CestGaboquids1920enavaitralislexempleinsurpassableavecsatigeanimeparun moteuretdontlevolumentaitquelecorpsvirtuelduneoscillationdpourvueenralit demasse. Lartcintiquecommeartdumouvementvirtueloufictifutilisesouventdesrseaux effetsperspectifs:superpositionsdefeuillestranslucides,interfrencesdelignes,etc.,le

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

buttantdengendrerchezlespectateuruneffetnondfinitif.(Soto) Lartcintiquecommeartdumouvementrelajoutecesparamtreslefaitdengendrer unecompositionellemmenifixe,nidfinitive.(Calder,Tinguely,Bury) Lartcintiquecommeartdeslumiresenmouvementditparfoisluminocintisme. (MoholyNagy,N.Schffer) LeLaserouvritlechampcratifdesdimensionsplusvastesencoreoffrantlasculpture daborderunechelledegrandeurjusquelimpensable. Enmmetempsquunetotaledmatrialisation.(Reuterswrd) Lemouvementintroduitdanslartunenouveautdetaille: Lapossibilitpourluvredeserecrerindfiniment. Sonapparitiondanslartestuneinnovationaussiimportantequelanaissancedela perspectiveauXVmesiclequivisaitaucontrairefixerlesfiguresdanslespace pictural.V I.Minimalisme TermedsignantletravaildecinqartistestravaillanttousNewYorkdanslesannes soixante.IlsagitdeDonaldJudd,SolLewitt,CarlAndre,DanFlavinetRobertMorris. Cesartistesonttouspublidesarticlesdansdesmagazinesetdescatalogues.Le minimalismesedveloppeenractioncontrelexpressionnismeabstraitdontJ.Pollock taitlexempleparexcellence=paroxysmedelartdugesteetdelexpressionimmdiate. Leminimalismeluireprendrasongigantismeetsonextradimentionnalitquiimposeau spectateur,incapabledesaisirluvredanssatotalit,uneredfinitionconstantedesa positiondanslespaceetdoncdesaperception. Lesminimalistesrejettenttoutefoislasentimentalitnohumanistede lexpressionnismeabstraitainsiqueledcritBarbaraRose:Unartdontlimpersonnalit neutreetmcaniquecontrastesibrutalementaveclestyleexpressionnisteabstrait romantiqueetbiographique,quelepublicestfrigorifiparsonapparentmanquedmotionet decontenu. Ellecritaussi:Parsoncaractredirect,drangeant,intransigeantetparfoisbrutalce nouvelart,tropgrandoutropingratoutropvideoutropennuyeuxpourplaire,est certainementdunaccsdifficile. LucyLipparden1966:Lepluspassionnantchezcesartistescestleurdmonstrationque lintensitnestpasncessairementmlodramatique. Luvredartminimalentretientunerelationphysiqueetexistentiellelespaceetnon plusesthtiqueoutranscendantale. Luvreminimaleestconstitueduneadditiondlmentsmodulaires:nestdoncpas structurepardesrelationsinternes(sculpturetraditionnelle). Sonvolumepeuttrequasiimmatriel(nondeFlavin,plaquesausoldeC.Andre) Sesformessontneutres,gomtriques,horizontales.Sonchelleestcalculeaumm prs:lagrandissementoularductionlevideraitdesonsens.(Lewitt). Sesmatriauxsontsouventindustrielsetexcutsdanscecas,daprslesindicationsde lartisteetnonparluimme. Laquestiondusocleensculpture,djposeparBrancusiaudbutdusicle,devientici

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

cruciale. Luvreminimaledoitsusciterdesractionsprdominancephysiques.Limpression doittreimmdiate,dnuedambigut,sansrapportaveclammoiredexpriences esthtiquespasses. Laneutralitvouluedecesuvresdpourvuesdimageetdetoutcontenupsychologique ouexpressif,sedrobelacontemplation/interprtationetobligelespectateurreporter sonattentionsurluimmedansunerelationdquivalencesimple. Lesthtiquedelartminimaltendsurtoutprovoquerchezlespectateurlexprience esthtiquepureenlincitantconcentrersonattentionsurlaperceptiondirectedes lmentsprimaires(lignes,couleurs,plans,formes)etnonsurleurinterprtation symbolique. Lasculpturedevientaveclesminimalistes:Unensembledlmentsmodulairesaux dimensionsspcifiques,associsunlieuspcifiqueetdestinsprovoquerdes ractionsspcifiques. LobjetminimalestqualifiparDonaldJudddespecificobject:cestleWhatyousee iswhatyouseedeFrankStella(peintreminimaliste). Ladiffrenceentrelobjetdarttraditionneletlobjetspcifique,expliqueJudd,cestquele premierproposetoujoursunobjetvoirquinestjamaislpourluimmeparcequilest signifiant,cestdirequilyatoujoursenluiunepartdetranscendancequinous conduitaudeldelaralitconcrtedutableauouduvolume. Lobjetminimalestsensneriendire;treinsignifiant! Parexemplesilyadelacouleur,cellecinestlquepourtenirlesformesensemble. Ellenereprsentequelunitvisuelle. (Pourledveloppementdechacundesartistesminimalistes,voirnotespersonnellesprises aucours!)V II.ArtConceptuel Silesartistesminimalistesaccordaientbeaucoupdimportancelidequiprsidela ralisation,luvredevaitnanmoinsexistercar,disaitD.Judd,ilyatoujoursunepart dimprvisibledanslaralisation Toutefois,ilnestpastonnantquecettetendanceaitfiniparaboutirunmouvement dartistesquineveulentplusnireprsenter,niexprimer.Desartistesquiexposentdes propositionsartistiques,touteslarecherchedelidedelart.(L.Weiner:Premire proposition1960.) UndesartistesparmilesplusclbresdecettemouvanceseraJosefKosuth. ArtasIdea,asidea:oneandtwochairs:uvretmoignantdelafaondontlartiste conceptuelprendcommeobjectifexclusifdesacrationlidedelart,leconceptdelart. Sonbuttantdenexplorerlefonctionnement. (VoirMarcelBroodthaers:MusedArtModerne:dpartementdesAigles,infra!). LapropositionartistiquedeKosuthauncaractretautologiquecomparableunequation mathmatiquedontlesdeuxtermessautovrifient. (cfr.ExpoWittgenstein,lejeudelindiciblePBA,Bxl,1990).

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Kosuthinsistesurlanaturelinguistiquedetouteproductionartistique. LartdoittreproducteurdeSensetnondApparence. SonmanifesteArtafterPhilosophyrevendiqueunartpurementrflexif. Lartconceptueltmoigneduneattitudeanalytiquelgarddesapropreactivit. Ilrenverselanciensystmequivoulaitquelartaitunpublicdufaitquelartsoffrait commeundivertissement. Lepublicdelartconceptuelsavreracompossurtoutdartistescequirevientdirequun publicspardesparticipantsnexistepas. Lartdevenaitaussisrieuxquelaphilosophieoulasciencequinontpasdepublicnon plus. Toutleproblmedelartconceptuelrsideradanslafaondeprsenterdesdmarches intellectuellesentantquuvresdart.Carsilartconceptuelnevisepasncessairement produireuneffetvisuelparcequilaspcifiquementrecoursaulangagecommeforme,il neseconoitpaspourautantcommeunechoselittraire. Ainsi,entantquediscours,ilnadesensquensinscrivantdanslespaceinstitutionnalis desartsvisuels. Cestcequilediffrenciedelaphilosophiestrictosensu.Silintrtdecetartestde provoquernotrerflexionsurlanaturedelart,lesquestionssemblentvitespuiserenune tentativeperdue,lalimiteimpossible,dedfinitionontologiqueinatteignabledelart. Raressontdailleurslesartistesquiparviendrontsenteniraustrictelangagecomme matriaudeleurexpression. (Kosuth:ChambresdamisGand87;P.Corillon;B.Queeckers.;B.Nauman;R.Graham; M.Franois;F.GonzalesTorres;M.Snow;M.Raetz) (Exemplesetanalysesduvres:voirnotescours.) MarcelBroodthaers:unefigureparticulire M.B.atlibraire,photographedereportage,guideconfrencierdansdesexpositionsdart contemporain,critiquedartmaissurtoutpoteavantdadopterlgedequaranteansla positiondartiste,parfaitementconscientdtreenreprsentationdesonproprerledex potedevenungociantdesapropreproductiondartiste. LuvredeBroodthaerscommencecommeunparisappuyantsurlaclbredclaration: Moiaussijemesuisdemandsijepouvaisvendrequelquechoseetrussirdanslavie.Lide dinventerquelquechosedinsincremetraversalespritetjememisaussittautravail, imprimsurlinvitationdesapremireexpositionlaGalerieStLaurentBruxellesen 1964. Onpouvaityvoirsapremiresculpture:unesriedinvendusduneplaquettedeses pomes,immobilissdanslepltreetintitulsLePenseBte. Broodthaerscriraencoreausujetdecetteuvre:Lelivreestlobjetquimefascine,caril estpourmoilobjetduneinterdiction.Matoutepremirepropositionartistiqueporte lempreintedecemalfice.Jaipltrmoitiunpaquetde50exemplairesdunrecueil SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

invendusOnnepeutlirelelivresansdtruirelaspectplastique.Cegesteconcretrenvoyait linterdictionauspectateur,enfinjelecroyais.Maismagrandesurpriseaucunneutla curiositdutexte,ignorantsilsagissaitdelenterrementduneprose,duneposie,de tristesseoudeplaisir.Aucunnesestmudelinterdit. IlyadansloeuvredeM.B.lestracesdunincessanttravailanalytique. Sonprojetsapparenteunecritiquedelidologiedelartetdelartcommeidologie inspiredunelectureattentivedeMallarm,Goldmann,FoucaultetLacan. Ausujetdesuvresprsentantdescoquillesdemoulesoudufsildira: Desmoules,desufs,desobjetssanscontenuautrequelairetsansgrce. Seulementleurscoquillesexprimantlevideforcment. Cestlesoclequilfautregarder. Enfaitjevouslivredelaralitavecmesuvres. LapratiquedeBroodthaersinterrogeaussilelienentrelartetlamarchandise: jenecroispasquilsoitsrieuxdedfinirlArt,sinonautraversduneconstante,savoirla transformationdelartenmarchandise.AinsipeutonparcourirluvredeB.comme lanalyseetledmontageironiquedecequiconditionnentlaproductionetlarceptionde lartdanslessocitspostindustrielles,dansdescircuitsde+en+fermsetpourunpublic de+en+restreintoualin. LapratiquedeB.sinscritdansleprolongementdulangage. Ildiralorsduneinterviewen1974:Cesobjetsrcentsportentlamaniresensationnelle, lesmarquesdunlangage.Mots,numrotations,signesinscritssurlobjetluimme.Onpeut penserquesesproccupationsrejoignentaussicellesdeRolandBarthesquivenaitdcrire LeDegrzrodelcriture. En1968,M.B.fondeunmusefictif:LeMusedArtModerne.DpartementdesAigles. SouslentteduCabinetdesMinistresdelaCulture,unelettreenannoncelouverture. LadresseprivedeM.B.sejuxtaposeunefonctionpubliquefictive:cellede conservateur.Linaugurationalieudanssamaison,ruedelaPpinireBruxelles.Le discoursdouvertureseraprononcparJohannesCladders,conservateurofficieldumuse dartmodernedeMnchengladbach. M.B.dclarera:LemotMuseestpeintsurlafaade,onlelitlenversdelarue, lendroitdelintrieur.Jevisavecmafamilledanscettesituation.Veuillezmerendrevisite, vousverrezceslieuxmuseoulartpeuttreestductjardinetleresteductrue Tousleslmentsdecemusefictifcaissesvides,camion,cartespostales,inscriptions, lettresmultiplesconcernentlanotiondenvoi,deparcours,dedestination.(Ilnyapas duvresausenstraditionnelduterme.) Apartirdavril68,M.B.rdigedeslettresouvertesaveclentteduDpartementdes Aigles,misespartirdediffrentslieux(Bruxelles,Ostende,Kassel,Dsseldorf,Anvers, Paris)etadressesenviron5001000personnesappartenantaumondedelart. Lacirculationdeslettresdiffuseleconceptdumuse.Partantdelalettre,M.B.introduit danslenvoilamobilitdelaparole,lanonfixitdusensassociauxincidencesdu SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

quotidien. Dssespremireslettres,lesenjeuxdelaprisedeparole,deseffetsdelaventeetdelachat, durledelartisteetdumensongesontexposs. Aufildutemps,M.B.ouvriraetfermeradessectionsdesonMusefictifdiverses occasions:expositionsdartcontemporain;biennalesetc Ainsivirentlejour:LasectionXVIImesicle;LaSectionXIXetXIXmebis,laSection Documentairequisesttenuelt69surlaplagebelgeLeCoq.OnvitM.Broodthaerset HermanDaled(collectionneur)portantdescasquettesMuseumetcreusantdansle sable,entredeuxmares,leplanphmredunmuse.Ilsplantentdeuxpancartesportant lunelexpressionbilingueDfenseabsoluedetoucherauxobjetsetlautre,galement bilingue,MuseumvoorModernKunstAfdelingXIXeeuw.(MusedArtModerne DpartementXIXmes.) LaSectioncinma(1970),LaSectionFinancireduDpartementdesAiglesestouverteen 197071lorsdelafoiredartdeCologneaveccettenote:MusedArtModernevendre pourcausedefaillite. En72M.B.ouvrelaKunsthalledeDsseldorf,laSectiondesFigures:lAigle,de lOligocnenosjours. Onytrouvaitpasmoinsde300objets,peintures,sculptures,objetsdusage,publicitset autresbandesdessinesreprsentantlaigle.Lesempruntsprovenaienttantdemuses publicsquedecollectionsprives.Lexpositiontaitconuedansunsoucidenon hirarchie,denonprvalencedessymbolesentreeux.Chaqueobjettaitmunidune plaquetteportantlamention:Cecinestpasuneuvredart.Celleciincarnantune contractionsurlemodedelacollisiondunedoublefiliation:DuchampMagritte,: BroodthaersemprunteMagritteLatrahisondesimages:cecinestpasunepipede quoinierDuchamp:ceciestunobjetdart. Lexpositioninstauraitunrapportdeforceentrelaviolenceinstitutionnalisedumuse (quinousfaitprendrenimportequoipourdelart)etlaviolencepotiquedun rassemblementdobjetshtroclites(allantdeltiquettedebotedecamembertlaigle prcolombien). Cettefictionmettaitaujourlesconditionsdevritdelaprsentationmusale. Broodthaersmettaitenuvrelafonctiondesprsentoirsetdesprsentateursdansle mondedelartpostduchampien. Unobjetquelconque,pourvuquilsoitmontrdansetparcemondeorgnelatautologie (voirsupra:KosuthetWittgensteinetvoirinfra:M.DuchampinDadasme)est automatiquementaccompagndunetiquettevirtuellequiditCeciestdelart. LafinduMuse. AlissuedelaDocumenta5deKassel(1972),Broodthaersdclarelafermeturedeson muse.Illuiestdeplusenplusdifficiledchapperlennuietdedjouerlesconventions delartisteetlespigesdesgaleries. Ilpubliepourledireunconstatlaconiquerappelantlesenjeuxdesafictionetlechemin parcouru:M.B.Jesuisnen1924.Jedeviensartisteen1963.Jefondeunmuse(MusedArt ModerneDpartementdesAigles)en1968.Jenterrecemuseen1972laDocumenta, Kassel.Jeredeviensartistelammeanne. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Parlasuite,ilorganiseradesrtrospectivescommeautantderelecturesdesonpropre travailquilnommeraDcor. Lelangagecontinueyoccuperuneplacemajeureetsonproposviseratoujourslefaitd Apprendrelire.

VIII.ArtPostMinimal

Cfr.ExpositionauWhitneyMuseumdeNewYorkenjanvier1991:MindoverMatter: minimalisme/postminimalismeouletriompheduconcept. Rappel:Lesminimalistessemployaientviterlespigesdelinterprtation.Luvredart devaittreabsolumentneutreetlespectateurdevaitavoiraccslachoseensoi. Lartminimalouvraitlaportegrandelartconceptuel.Lideprimantsurlaforme. Maislartconceptuelsloignerapresquedentredejeudelartminimalavecune gnrationdartistesquisaperutvitequelachoseensoinexistequeparlesvertusde lapense,unepensequisautocensure! Ainsilasubjectivitvatellerapidementvincerlobjectivitminimale. Lespostminimalistesdelafindesannes60,entreprirentdedmonterleminimalisme classiqueenrintroduisantdesidesdansdesobjetsquiavaienttdlibrment musels.Parex:LeCube:Houseofcard:onetonpropdeR.Serra,ou Cube:AccessionIIdEvaHesse. a)Postminimalismeamricain. Lartisteamricainnesepositionnepassurunehistoiretrsanciennemaissurune situationpoliticosocialeetesthtiquedfiniecourtterme.(AlinversedelartisteItalien: voirinfra!) LacitdeManhattan,parexemple,seprsentecommegomtrique,strictementdlimite parsonfleuve,sesponts,sestunnelsetsedfinitcommeunespaceclostechnologisaux racinespeuprofondesetfacilescerner.(><Rome:voirinfra) LespostminimalistesamricainsquesontRichardSerra,EvaHesse,KeithSonnier, BruceNauman,etBarryLeVaattachent,dslemilieudesannes60,unegrande importanceauxaspectsirrationnelsetincontrlablesdeluniversdessensations humaines.Leursambitionsesthtiquesvisentdconstruirecellesdumondeminimaliste sanspourautantsappuyerleurtoursuruneidologieclairementdfiniemaisau contraireenpermettantauxincertitudesdelexpriencehumainedeprendreplaceausein mmedeleurscrations. Cesartistesontrecoursdesmatriauxsensuels,amorphesetphmrespourdesformes ambigesetorganiquesetdesimagesinattendues. Ilssoulignentlefragile,levulnrable,lhumain,letransitoire:toutesqualitsignoresde lartminimal.Etquisontautantdemtaphoresducaractreimprvisibleetirrationnelde lastructuresocialeellemme. b)ArtePovera. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Romeestunevillemythique,archtypalequiaconservlesstratesdesiclesdactivits humaines:Antiquit,Renaissance,baroque,poquecontemporainesinterpntrentenun rseaucomplexedinfluencesquifonctionnentcommeunesensibilit,uneexprienceque chaquehabitantporteensoi,inconsciemment. AinsilepostminimalismevatilsexprimerautrementenItalie(aveclArtePovera)et ailleursenEurope(JosephBeuys,ThierrydeCordier)avecdesattitudesesthtiquesqui viserontdabordsedbarrasserduStyleInternational(=minimaliste)quiavait tendancesimposerpartoutenutilisantlesrelaisquesontlesgaleriesetlapresse spcialise. LesartistesdeLArtePovera,MarioMerz,JanisKounellis,GilbertoZorio,Luciano Fabro,GiuseppePenone,AnselmoetPistoletto,voulaientfairesentirladimension mythiquedelexpriencehumaine. Ilsragissaientaussilopulencedesannes60ensintressantauxdchets.Ils dveloppentlaconviction(hritedePieroManzoni)quunemythologieindividuellesert defondementlaconnaissanceuniverselle. GermanoCelanttaitlethoriciendecemouvement.IlenpublialemanifesteBologneen 1968.LesuvresdelArtePoverasontsouventenmatriauxorganiques.Ellesdonnent voirdessubstancesnaturellesinstablesquivoquentlesprocessusbiologiquesou physiques.(Penone;Zorio).LesuvresdelArtePoveratraduisentunedmarche volontairementintuitive.Cestlessencedumatriauquivaengendrerlalogiquedu dveloppementdeluvre,lacrationnmanantplusdelidemaisdelexprimentation directedurel. Lesproduitsdecetartvisentretrouverlaralitprimairedelanatureetde lhomme.Ilsagitdinterpellerlasubjectivitindividuelle,linconscientcollectifetdes ralitsmythiques.c.LandArt. Danscecontextedartpostminimalistedesartistesprennentengrippelacultureetses symbolesetintgrentdansleursuvresunepensecologique. Lespremiersearthworkscestdiretravauxutilisantcommematriauxdebase,la terre,lesol,entassentdesdtritusdanslesgaleries.(W.DeMaria,R.Smithson,R.Morris). Lidologiedecesartistesincarneleurpessimismelgarddelasocitindustrielleetdu potentieldestructeurdelatechnologie. R.Smithson,W.DeMaria,etM.Heizer,vontconstruireleurstravauxloindesgaleriesetdes muses,lextrieurdeceuxci. IlsagitdeprendrelamesuredevastepaysagetelquelvoquelepeintreB.Newman: Unlieuintemporeloulimmensitdelanaturesituelhommeenunautretemps. R.Long,Anglais,utiliseralepaysagedunefaonmoinstitanesqueenexploitantlamarche etenlaissantunetracedesonpassage,amnageantlesmatriauxtrouvssurplace, sachantquelanaturefiniraparreprendresesdroitseteffaceracesuvres. Christo:Sesinterventionssedistinguentparleurimplicationsociale. Ellesneseproduisentpasdansdesendroitsinaccessiblesoupeufrquentsmaislo ellesinterpellent.Sesuvrestransformentdefaonprovisoireetphmredes SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

monumentsoudespaysages. Sesprojetssontradicaux,soudains,irrationnels,limagedelindividualismeduXXme sicle,inutilescommelartengnral. Ilsagiticidesoulignerlimportancedumdiumphotographiquepourassurerla permanencedutravailviasatrace.CestdailleurslquersidelacontradictionduLand Art:toutenaffirmantqueluvreestlelieuilnepeutviterdemontrerla photographiedulieu,lemdiumdeluvreetcela,unmomentolespectateurade moinsenmoinsfaireaveclaralitetdeplusenplusaveclimage.(Phnomnequina faitquaugmenterjusquaujourdhui!) Lerisquetantquelimagephotographiquesoit,progressivement,considrecommeplus bellequelaralitetlefface,enquelquesorte.Etsilimageprendlepassurlaralit,cest quelaralitestdetropdiraJeanBaudrillard. Conclusion: Latendanceconceptualiserlartentranadanssonsillageunsrieuxproblme dinterprtationpourlepublic.Alheureactuellelaforceestdeconstaterqueledomaine dessujetscouvertsparlartstendlinfinienglobantquasimenttout,dumilitantisme politiqueauxpropossexuelsenpassantparlautobiographie.Nombreuxsontlesartistes quirefusentdtrelimpidesetexigentlanalyse.Certainsscnariincessitentunetelle quantitdexplicationsquelesuvressombrentsouslavalanchedesdescriptions. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

ApothosedelOBJETdanslartdesXX&XXImesicle.
UndesphnomnesparmilesplusmarquantsdelartduXXmesicleestlenvahissement duchampartistiqueparlaralit,uneralitquotidienne,banaleetvulgaire. Laquestionquiseposealorsestdesavoirsicerel,unefoisinscritdanslechamp artistique,estdemmenaturequeceluiquelonctoieauquotidien? Etsilnelestpas,alorsquelleestsanature? Ds1912,unenjeusenoueautourdecetteinterrogationdurel. Ainsidansunesynchronietroublante,PicassoetBraquecrentleurspremierscollages pendantqueMarcelDuchampinventeleconceptdeReadyMade.(infra). PourPicassoetBraque,ilsagitdatteindreletableaudanssonintgritdespaceabstrait, propretouteslesfictionslapluscommunetantlerenduillusionnisteduvisiblepar ladjonctiondunlmentbrutsoustraitlaralit:journal,papierspeints,ticketdemtro fonctionnentcommeautantdeminesdestinesdtruirelesconventionsinscrivantle tableaudanslespacespcifiquedelart.Cetteintrusiondanslechampclosdelapratique picturaledunfragmentbrutdematriauprlevlaralitconstitueunevritable rvolution. Lecollagesaffirmecommeleprocsdesfondationsdelapeintureoccidentale: lillusionnisme.(ToutcommeLaGuitare(1912)metuntermeauxpratiquestraditionnelles delasculpture;nitaille,nimodele;faitesdebricetdebrocetsanssoclepossible).Le collage,quiconsisteintroduireunlmentnonpicturalsurlatoile,engendreunenouvelle problmatiqueduvraietdufauxdanslart,celledurapportentrelaralitetlillusion. Cesttoutlespaceenvironnant,cestdirelasurfacepeinte,quisetrouvefrappe dimpuissancereprsenterautrechosequellemme:lillusionestmorte,lapeinturenest plusquematire. LimagepeinteettoutcequellevhiculaitdepuislaRenaissancevolentenclatsCe quexprimeaussilecubisme.

IlfautchercherloriginedelespritDadaNewYorken1915quandM.DuchampetF. Picabiafontscandale,lepremieravecsesReadyMadeetlesecondavecsestoiles Mcanomorphes.MaiscestdansunrestaurantdeZurichen1916quelpisodeDada commencerellementlorsquelepoteallemandHugoBallouvrelecabaretVoltaire. Syrunissent,unepliadedejeunesrvolts,potes,plasticiens,dserteursrfugis,tous intellectuels,sinsurgeantcontrelestraditionspolitiques,sociales,culturellesetartistiques occidentalesquiontaboutitaudsastredelaguerre1418. Ensemble,ilsdclarentquetoutestabsurde,toutestrejeter,ycomprislart. LeroumainTristanTzaraorganisedessoiressubversives. IldonneralesdfinitionslesplusdtonantesdumouvementDada: Dadanesignifierien,Dadaestunproduitdelabouche.Mmesilfuttrouvparhasard, SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

IDadasme

lemotvoquelangationdelesthtique,lerefusdesvaleursbourgeoisesetla revendicationduneattitudecrativetotalementspontaneetimprvisible. Art,motperroquetremplacparDadaplsiosaureoumouchoir,critencoreTzara. Pourprovoquerlarupturedfinitiveaveclordrebourgeois,commelesfuturistesitaliens dontilsprocdent,lesdadastesincitentaudsordre,ladestruction,ladsacralisation enmultipliantlesmanifestationsscandaleuseseticonoclastes. Dunpointdevueesthtique,leprincipedengation,lemprisdelalogique,lanti dogmatisme,lirrationalismedevaientdonnerunauthentiqueespritderechercheune grandetensionspirituelleetladcouvertedelalibertabsoluedanslactecrateur. AinsinestilpastonnantquecemouvementleplusnihilisteduXXmesicleaitengendr lundesmouvementslesplussubversifetfcond:LeSurralisme. Defait,lespritdadacontinueradesoufflerdansbiendesmanifestationsdelart contemporainquilcontribuevivifier. LexpansiondumouvementsefitverslAllemagne,Berlin,CologneavecH.Arpet M.Ernst,HanovreavecK.Schwitters. DadasemanifesteensuiteParisoM.Duchamp,F.PicabiaetA.Bretonseretrouvent. uvresde: H.Arp:TtedeTzara1916 M.ErnstFruitdunelongueexprience,1919 K.Schwitters:Merzbild R.Hausman:Lespritdenotretemps,1919 Lesuvresdadastes,quandellesexistent(carilseurentbeaucouprecoursaulangage commematriau(!)),sontdesrictus,dessignesdamertumeteintsdhumour.Leur caractreprovocateuretnihilisteincarnebienleDadaestcontrelartlartcestDada. Cecaractrepasseraparlactiondestructiveduneesthtiquequifragmentemots,images etsupports(ex:dchiruredetexteetrcrituredepomesalatoires!).

IILeSurralisme

En1924,AndrBretonpublieleManifesteduSurralisme. a)Lesthtiquesurraliste. Sansabandonnerleprocsdadastedelasocit,leSurralismesillustreraparlavolont derendreaumondeunsenspartirdeparamtresinusitsoumpriss: leRve,leHasardetlInconscient. Lesthtiquedusurralismeadessourcesfreudiennes.Elledbouchesurunethique. Cellecidonnelinconscientetlalibidounrlemoteurdanslacration,peruecomme unelibrationspontanedelinfracassablenoyaudenuitdudsir.(Breton). Cettespontanit(automatique!)satteintviaunerigueurmoraleextrmequicondamne lafacticitetlesfauxsemblantsdelartcommeinstitution. Lesurrelestunpointdelespritocessenttouteslescontradictions. Cepointestimmanentaumonde,vcucommefusionpotiquedurveetdelaralit. AinsiBretonproposetildanslAmourFoucettetrangedfinition,triplement

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

dialectique,delaBeaut: Labeautserarotique/voile,explosante/fixe,magique/circonstancielleounesera pasdontM.Duchampproposeunevisionnondpourvuedeffroietautitrerempli dtranget: Etantdonns:1Lachutedeau 2Legazdclairage (194666) b)Lesensdugroupe:lthiquesurraliste. LeSurralismefabriqueunmythecollectifauqueladhrentsesmembres. Lespritdecorpsestlednominateurcommundecesrassemblementshtroclites dhommesetdefemmes.Lcritureautomatiqueenestunsymptmecarelleestune maniredefairedisparatrelindividu;lerendresolubledanslacommunaut. Bretoninvitesesamisabdiquerleurpersonnalit. Plustard,RolandBarthesdcriralentreprisededsacralisationentameparles surralistescommelesprmicesdecequilappelleraen1968Lamortdelauteur. Lessurralistesfrquententlesmmescafs,sortentensemble,partentenvacances plusieurs,partagentleursamourset(lecaschant)viventsouslemmetoit. Lesuvrescollectivessontlgions:LesChampsMagntiquesdeBreton&Soupault; LImmaculeConceptiondEluardetdeBreton;LesProverbesdEluardetdePeret. Ilsaimentsephotographierensemblejouantaveclescodesduportraitdegroupe. Danscecasencoreilsagitdesafficherentantquepuissancecollective;unemanirede fairecorpsaveclimage. c)LeMerveilleux. Lessurralistesonttparticulirementsensibleslamagiedecertainslieuxurbains. AndrBretoninstallelanotiondemerveilleuxaucentredelapotiqueetdelesthtique surralistes:ilsagitselonluidunevaleurfondamentalequelontrouvetantdanslamagie primitiveetarchaquedesartsetdescivilisationslointainesquedanslattention scrupuleuseporteauxhasardsduquotidien.Lemerveilleuxsurgitloonnelattendpas. Ilnestpaslemmetouteslespoques;ilparticipeobscurmentdunesortede rvlationgnraledontledtailseulnousparvient:cesontlesruinesautempsdu romantisme,cestlemannequinmoderneoutoutautresymbolepropreremuerla sensibilithumainedurantuntemps. Danslesannes20,lanotiondemerveilleuxestsouventassocieltrange,au fantastique. Bretonemploieunvocabulairepsychanalytiquepourexprimercecontenulatentquele poteachargedervler. LeMerveilleuxestsuscitparlesconduitesquioprentlafusiondelimaginaireetdurel dollargissementdelesthtiquesurralistedesdomainesextrieursauxBeaux Arts:traditionspopulaires,objetsethnologiques,ArtBrut=artdesfousetdesenfants, objetstrouvs. LeMerveilleuxmodernesurralisteesttroitementconnectlenvironnementurbain: surlestracesdeCharlesBaudelaire,laville,etsurtoutParis,seralelieudeson jaillissement.CeMerveilleuxestaussililhistoiredumouvement:ilexisteunevritable gographieetmmeunetopographiesurralistesmarquesparleslieuxosevivait laventurecollective. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

LePaysagedeParisdAragon,LamourfoudeBretonvoquentleurspromenades nocturnesdanslesvieuxquartiersdeParis.LaPlaceDauphineoulaTourSaintJacques photographisparBrassadeviennentdesobjetsfonctionnementsymboliques. d)Lobjetsurraliste. LobjettrouvseralemoyenparexcellencepourmettreenvaleurleMerveilleux surraliste. DslepremiernumrodelaRvolutionsurraliste,lobjetestinstallaucentredes proccupationsdugroupe.Lessurralistessonttrssensiblesaumotifdelavitrineetde ltalageincongrudobjets. En1936,lExpositionsurralistedobjetslaGalerieCharlesRattonfaisaitsongerun vritablecabinetdecuriosits. MaxErnst:Objetrecommandauxfamilles1936 J.Miro:LObjetducouchant1932 Giacometti:LePalais4hdumatin1932 IlyeutaussilesObjetsbouleversantsdePaulNougen1929etceux fonctionnementsymboliquedeS.Dali.Partoutsurgitcetteinquitantetrangetqui natdupouvoirperturbateurdesobjetsetquiinspireraBretonsonrecueilLObjet fantme.Lobjetleplusbanal,dbarrassdesafonction,semueenunprcipitdenotre dsir,enuncatalyseurdesfantasmesdudcouvreur. Danslesobjetssurralistes,ilnyapasseulementlimageproduiteparlassemblagedes matriauxmisenjeuxquiimporte,maisaussilaporteallgoriquefonctionnement symboliquequijaillitdelalecturedutitre. Lacombinaisondobjetsincongrusavaitpoureffetdefairejaillirunesignification inconsciente.(WhynotSneezeSlavy,Duchamp). Lesrfrencessexuellesysontfrquentes.(ObjetdarddeDuchamp51) Limportanceetlapossibilitdengendrerunmessageirrationnelserareconnu lpoquepardesartistesnayantaprioririenvoiraveclesurralisme. AinsiLeCorbusieren1925ornesonappartementtype,danslepavillondexposition LespritNouveau,decailloux,defragmentsdosetdepommesdepin,baptisantces lmentsempruntslanaturedobjetsractionspotiques. BretonpublieraaussiunarticleintitulCrisedelObjetillustrparM.Ray,olobjet esseuletdpouilldesafonctioninitialeestmontrexorbitparlacte photographique.Bretonydcritlesobjetsenmutationderle. e)Lelangageetleschoses. Lessurralistesontvouludrglerlereletsaloi. Cestlaloidulangagequiestlaplusmiseencause.Cetteloiquiassignechaquechoseun nomappropri,quelonenseignedslenfanceetquenoussommespridutilisersous peinedentrepascompris.Orcetteloiquirelielesobjetsauxmotsetviceversaavaitt miseencauseparFreuddansuntextede1910intitul:Dessensoppossdanslesmots primitifs.IlestintressantdesavoiraussiqueJacquesLacan,formlapense SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

freudienne,futprochedessurralistesaupointdcriredanslarevueLeMinotaure. Ildevaitparlasuiteutiliserceconceptdeloipourvoquerlaccsdelenfantauchamp dulangagecommeduneentredanslesymboliquerendueobligatoiretantdonn laterreurinstaureparlergnedesnomspropres.LarflexiondeLacansurles mcanismesentrelesobjetsetleursnoms,consistee.a., constatercombiencemcanismeemprisonnelutilisateurdulangagedanssonpropre nomcestdiredansuneconceptionimmuabledesonidentit. Dolintrtdelaconvictionsurralistequetoutescesloispouvaienttreenfreintes, toutescesrelationschangesaugrdelimaginationetdelammoire(linconscient)de chacun. f)MarcelDuchamp Ilinauguredesattitudesplastiquesquivontmodifierenprofondeurtoutlartdela deuximemoitiduXXmesicle.Danslensembledesonuvreilpoursuitdeuxbuts fondamentaux: Celuidetrouveruneformedartplusmentalequevisuelle. Lefaitdatteindreladisparitiondesactivitsartistiquescestdireaudveloppement ultimedelide.(cfr:lArtConceptuel:voirsupra!) Lelangageoccuperadoncuneplacedechoixdanssestravaux;ilfutlegrandmatredu calambourenart. BelleHaleineeaudeVoilette.(1921) Rebelleetdadasteilaffirmaen1915:Jaimelattitudequiconsistecombattrelinvasion lesbrascroiss. Pourlui,ilyavaitquelquechosedeplusqueouiounonouindiffrent:labsence dinvestigation.(intuitionprmonitoiredelaneutralitminimaliste?) Ilsedisaitcontrelemotantiparcequillevoyaitcommeatheopposcroyant. Latheestaussireligieuxquelecroyantetlantiartisteaussiartistequelartiste; Duchampsedfinitanartistecestdirepasartistedutout. Onobserveaussicegotpourlelangageetsesjeuxdanssongotdudplacementquil appliqueauxobjetsusuelsetdanslacrationdesReadyMade. Duchampremetainsiencauselaconceptionsculairedelartistiquedontdcoulaient desnotionstelleslebeau,lauthentique,leprcieuxdemmequilentamedefaon irrmdiablelalignedepartageentrelereletlimaginaire. Leprocddedplacementpeutsappliquer: Soitaucontextephysiquedelobjetenmodifiantlanglevisuelsouslequellobjetest ordinairementperuetenlisolantdesonenvironnementhabituel:Trbuchet ,1917.Soitdefaonplusabstraiteensattaquantaucontextelogiqueparlerebaptme delobjetaumoyenduntermenayantaucunrapportvidentaveclobjet: Fontaine1917. Duchampparlaitdesesobjetsentermesdebeautdindiffrence(notiondehasard). LobjetusuelditReadyMade,devientuvredartdslors,quarrachsoncontexte habituel,ilestreplacdanslenvironnementinstitutionnalisdesobjetsditdart. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Duchampengendreunartduprtporterparoppositionaumodleunique. ObjetdArtcependantpuisquelobjetnauradautrefinalitdsormaisquelacontemplation esthtique. LaRouedeBicyclette,1913:Letabouretdatelierrsoutleproblmedusocle.(cfr. Brancusi)Lesigeenbas,laroueenhautcapabledesemouvoir,rendentcomptede manireplusconvaincantedesFormesuniquesdelacontinuitdanslespacede Boccioni. g)ManRay. VoiciManRay.Voicilhommettedelanternemagique.A.Breton. SonamiDuchampcrivaitpourledfinir:ManRay,n.m.syn.deJoie,Jouer,Jouir! Artistemultimdiaavantlalettre,M.RaytablitunvraitraitdunionentrelEuropeetle NouveauMonde.Ilestaussi,avecDuchamp,celuiquiillustrelemieuxleglissement progressifdudadasmeausurralismedudbutdesannes20. ByitSelf:unedesespremiresuvresdinspirationDada,cepetittotemimpliquequil seseraitfaitluimmeetneseraitquunquivalentpotiqueduReadyMade. DesobjetsdtournscommeCadeau1921ouObstruction1925(sortedinstallation avantlalettre)doiventautantlapratiqueduReadyMadequlespritsurralistenaissant ParisautourdA.Breton. Amricain,nourridenonsenseanglosaxon,lelangageestaussichezluiunmoteurcratif. Ilaimaitengendrerdescascadesdesenstraverslesjeuxdemots. IlnommaitsesobjetsObjetsdemonaffection. Audpart,sesobjetssontusageinterne,cestdirerservsunpetitcercledamiset doncrarementexposs,encoremoinsvendus,construitssouventpourletempsdune photo. TristanTzaradiraleurpropos:cesontdesquivalentsdelcritureautomatique,dela posiesurraliste.Desobjetsquirventetquiparlentdansleursommeil. TouteslesuvresdeM.R.sontplusieursentresdufaitdesapratiqueduneposie analogique:lassemblageinsolite,dunepart,letitredautrepart,enfermentlexistencede lobjetdansunfiletserrolobjectifetlesubjectif,linconscientetleconscientsectoient etslectrisent.Cependanttoutescessignificationsnesurgissentquaprsdificationde lobjetetntaientjamaisprmdites. OnreprochaM.R.davoirrefaitcertainsobjetsdanslesannes60,cequiluifitdire: Silacrationestdivine,lareproductionesthumaine. Cependantcesmultiplesntaientjamaisabsolumentidentiques: AinsiObjetdtruire(1923),lefameuxmtronomeorndelildeLeeMiller,changede titreaufildesreproductionsetdevient:Objetindestructible,LastObject,LostObject, Motifperptuel. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

Chaquetitreintroduitunaspectdiffrentdelidedindterminationetdemanque perptuelquisoustendtoutletravaildeM.R. Cequimanquenoustous.1935. Autreexempledercuprationgniale:LnigmedIsidoreDucasse(=LeComtede Lautramont),dtriorparunmalencontreuxdballageestrestaurparM.R.quienfile danslenouveauficelageunetiquettechapardedansunhtelaveclamention:Donot disturbNepasdranger. LeradicalismedeM.R.trouvesonapothosedanssonAutoportraitde1944. Uncadredeboisentoureunefeuilledacierflexiblequifaitmiroir,rflchissantet dformantlimagedetousceuxquiviennentdevant. Enunseulgeste,ManRay: renoncesonstatutdauteuruniqueletransmettantquiconqueseposedevantluvre. Dclareparcetterenonciationquilnyaniorigine,niauteuruniquedeluvre. Fournitchaqueauteursuccessifuneimagequi,dforme,donneceluiquiposepour sonportrait,uneidentitderechange. Lefonctionnementdumiroir,quireproduitmcaniquementlimagecommeuneimage quiestabsencedintrioritducrateur,metfinlaconceptionromantiqueduflux crateurdontluvrejaillitcommeleaudunesource. LorigineuniqueavaitdjtattaqueparDuchamplorsquilseddoublaitenRrose SlavyouRichardMutt. LoriginesupposeparailleurslexistencedunoriginalbafouaussiparleReadyMadequi estobjetproduitenmassedontlanatureestdtrereproductible. LarflexionsurloriginedeluvresenracinechezManRaydanssapratiquedela photographiequiinstaureparnaturelesystmedelareproduction. Maisentablissantcerapportentrelaphotoetlobjet,Raynousfaitpntrerdansune vertigineusegaleriedemiroirs. Aveclavido,laphotocopieetc,nousvivonsdsormaisdeplusenplusdanslordredu simulacrecarnoussommesenpermanenceencontactavecdesmultiplessansoriginaux. LesobjetsdeManRayposentdonctrsttlaquestiontrscontemporainedustatutde loriginal. (EvocationdelathmatiqueMachinesclibatairesetlesfemmessurralistes:voir notespersonnelles)Artistes:F.Picabia;MaxErnst;Duchamp;H.Bellmer.ClaudeCahun; MeretOppenheim;DoraMaar) (RenMagritte:voirnotescours)

III.PopArt&NouveauRalisme.

U.S.A. Alafindesannes50unesriedartistesamricainssinsurgentcontrelexpressionnisme

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

abstrait(Pollock!)etrenouentaveclaralit.Ilslefontdanslecontextesocial,culturelet conomiquedesGoldenSixtiesolatraditiondunouveauestneetolemoderneest adoptdunemanirebeaucoupplustriomphalistequenEurope.(voirinfra:Nouveau Ralisme). ANewYork,cesttouteunegnrationdartistesquipartageungotidentiquepourles biensdeconsommationcourantedelabotedelessiveauhamburgercommela publicit,lecinma,labandedessineetc.Cesartistessimposentsousletermegnrique dePopArt. JasperJohns:Larfrenceaurelstablitchezluidaborddansletraitementdusupport: Collagesurlatoileviergedepapierjournalquiaffleureensuitedanslesintersticesnon peintsetaffirmesanatureconcrtedobjetreconnaissableaudpenddelapeinturequi apparattelunmaquillagedanstoutesonartificialit.Safacture,prochedecelledes expressionnistesabstraitsapparatcommelamanirede.Ensomme,J.J.ralisealors lapeinturedunepeinture. J.J.dveloppesafaonlapratiquedureadymadeensemparantdimages/objets prexistantstelscibles,drapeaux,chiffres,universellementlisiblesetquiprsententla particularitdtredeuxdimensions.Nulbesoindesubterfugesillusionnistespourles reprsenterdansleuraspectrel:lapeinturedunecibleESTunecible;celledundrapeau ESTundrapeau:letableausidentifielobjetquilreprsente. J.J.poselaquestiondesavoircequidistinguelabanalitdelobjetdesatransposition artistiqueetyrpond:Cestlinterventiondelartiste Ensculpture,J.J.tientlesobjetsfamiliersdistance(botesdebireenbronze)parlafaon dontillessocle.Alalimitedelareconstitutionexacte(hyperraliste),ilsoulignelcart entrereprsentationetralitpardimperceptiblesdtails. J.J.parledupoidsqueprendlimageselonsonmatriau. RobertRauschenberg:PrincipalinitiateurduPopArtAmricain.Iloptepourlemtissage despratiquesartistiquesmlantlaphoto,ladanse,lamusiqueetlapeinture. SesCombinepaintingsassocientlapeinturelapratiqueducollageetdelassemblage, intgrantdeslmentsduquotidienleplusbanal,voireleplustrivial.Toutobjet,dela bouteilledecocalapouleempaille,participellaborationderbusmonumentaux. ClaesOldenburg:amplifielehiatusentrelevraietlefaux,lereletlimaginaire,dansdes uvressouventmonumentales. Iltraquelesicnesdelaculturedemasseamricaine,lesdsacralisantenlesconvertissant enimagesmonumentales.Iljoueaveclesnouvellesvaleursdelaviemoderneamricaineet lefaitavecdevraismoyensdesculpteurpuisquiltravaillesurlcartquilyaentrelerel etsareprsentation,exploitante.a;lamatireetlchelle. Orlesnouvellesvaleursdelaviemoderneamricaineonttraite.a; lalimentation:dolesyndromedufastfoodetunsystmedevaleurreposantsur lquation:plusgros=meilleur.Undesaspectdesontravailconsisteraliserdes rpliquesgrossiresenpltreauxcouleurscriardesdemarchandisescomestibles:fausse nourriture,vraisimulacre.Oldenburgprsentelesdpouillesdurel:lobjetnyestplus quesacaricature. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

lhygine:dolasacralisationdelasalledebainetdessanitairesdevenuslesattributs dunenouvellearistocratieetdontlquationserait:Plusabrille,plusafaitriche. Ilralisedessculpturesmolles.Objetsmagnifismaissansarmature,quisaffaissent,vids detoutcontenucommedetoutsens.Ilsnesontplusquelaparodiedeuxmmes,lafois drlesetpathtiques.Cessculpturesmonumentalesincarnentuneoffensivecontrela sculpturetraditionnellecommeexpressiondevaleurshumainesnoblesetintemporelles passantpardesmatriauxnoblesetdurablesmaisellesillustrentaussilabanalitet linconsistancedesvaleursdunecertainevieamricaine. RoyLichtenstein:Sondsirdedistanciationetunsoucidelanonymatlepoussent transformersapratiquepicturaleenunepratiqueprochedecelledureadymade.Par exemple,ilsesaisitducodedereprsentationstylistiquedelabandedessineety transcritceluidelexpressionnisme(lecoupdebrosse). Lapeinturedevientunechosedistinctedetoutcequellepeutreprsenter. AndyWarhol:rsumeluitoutseullespritduPopArt.Ilsefitlechantreironiqueet acerbedecettesocit.Jeveuxtreunemachine. A.Westfascinparlepouvoirdelimage.Ilsedfinissaitaussibusinessartist. Star,crateur,ralisateur,acteur,ilutilisaitmagistralementlesmdiasetnereculaitdevant aucunetrivialit.Sonuvrereprendenoutrelaquestiondelafrontireentreloriginalet lacopie,entrelartetlartefact.(crfM.RayetM.Duchamp). SivousvouleztoutsavoirsurA.W.,vousnavezquregarderlasurfacedemespeintures,de mesfilms,demoi:mevoil.Souslasurface,ilnyarien. A.W.sepositionnelexactopposdunPaulValryquandilcrit:Cequilyadeplus profond,cestlapeau. A.W.optedemblepourlesimulacre.Orceluiciappartientauxprincipesdelasduction quiopposeaudiscoursdelavrit,lastratgiedesapparences;laplnitudedusens,le miroitementdessurfaces;lamassivitdelEtre,lartdeladisparition. Sduirecestmourircommeralitetseproduirecommeleurre,,crivaitBaudrillard dansDelaSductionen1979. A.W.adoptelatechniquedelasrigraphiequiannulelafacturemanuelledelartiste. Demmeilempruntesessujetsauxjournauxetauxmagazinesgrandtirage,privilgiant lesphotographiesaustyleleplusimpersonnelquilagranditetrptelinfini. DuportraitdeMarilyn,labouteilledeCocacolaenpassantparlachaiselectrique,tout estplacaummeniveau,toutnestplusquimagesdimages.Cestlquersideunedes dimensionsmajeuresdeloeuvredeA.W..Cequilnousmontreestaucombledela distanciation:lareproductiondelareproduction. Lcholointainduneralitdevenuecepointfacticeforcederptitionsquellenoffre plusdellemmequedeseffigiesfantomatiques,lissesetvidesdesens. EnFrance. LemouvementNouveauRalisteestfonden1960parPierreRestanyquienseraleporte paroleetquisechargeradelapublicationduManifeste. SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

LesNouveauxRalistesconsidrentlemondecommeuntableaudontilssapproprient desfragmentsdotsduniversellesignifiante.Danslaviolenceducontexteurbainetfaceau dferlementdelapublicitsexprimercestsapproprierlemonde. Chacundesmembresdugroupesexprimeradefaonquelquepeusystmatiquepartirde gestesfondamentaux.Tousmettront,dunemanireouduneautre,lesobjetsenjeu. Limpactdelatechnologieetdelasocitdeconsommationnestpasressentidelamme manireenEuropequauxEtatsUnis:dunctilestperucommeuneruptureavecles archtypestraditionnelsdugotetdelasensibilit,delautreunsignedematuritdela civilisationindustrielle.Dunctcelaproduituneheureusesynthseculturelleincarne parlesCombinePaintingsdeRauschenbergetdelautre,chezlesN.R.unesuccessionde gestes/limitesdanslappropriationdurel. YvesKlein:sedtachedembledugroupeparuneapprochedunordreplus mtaphysique,voiremystique.Desesimprgnationsdobjetsparlacouleur,lY.K.B. (YvesKleinBlue) Ildira:Lebleucesttoutaupluslamerouleciel;cequilyadeplusabstraitdanslanature tangibleetvisible.(CfrlArtConceptuelolobjetnestquunprtextepourexposerune ide).Christo:Procderadansunpremiertemps,lemballagedobjetsdivers.Cenefut quunetapeverslaralisationdactesplastiquesbeaucoupplusgigantesquesetmarqus dusceaudelphmritpourlemballagedobjetslchellesurdimensionn.(LePont NeufParis;leReischstadtBerlin).ProlongationduLandArt. Arman:LobjetnestplusrvlparsonunicitcommechezDuchampmaisau contraireparsonnombre,samultiplication. Laccumulationetlabrisuredobjetssontlesgestesauxquelscetartisteeutleplussouvent recours.En1960ilfaitLePleinlaGalerieDIrisClert,reprsentantedumouvement. Armanrecherchelesseuilsquantitatifsrefltantlaprimautaccordedanslaviemoderne, lanotionabstraitedequantit.Lexcsdanslarptitionafindexorciser,toutenla dnonant,lasoumissionlaconsommation,autoujoursplus.LesBrisures regroupentlesColrescestdiredesuvresbasessurladestructiondobjets: souventdesinstrumentsdemusique. ConsciousVandalismestunhappeningquieutlieulagalerieGibsondeNewYorken 1975aucoursduquelArmandtruisitenvingtminutescoupsdehcheunechambre coucherbourgeoise.(cfr.Fluxus).TheDayAfter1983:salonLouisXVcompltement calcinpuiscoulenbronze. CommeSchwitters,ArmansintresseraauxPoubellessesaisissantduneralit chaotiquequiseprsentecommelantithsedelaccumulation. Alorsquelordonnancementetlaclassificationprvalaientdanslepremierregistre,dans lesPoubelles,cestledsordreetlehasardquirgnent.Sidanslesaccumulations lobjetpeuttreneuf,danslespoubellescestlerebutquiprvautetsetrouveexpos. Spoerri:Ralisedespigeagesdobjets.Ilsevoulaittopographeduhasardobjectifavec sesrestesderepascollssurunetable.Ildisait:Neprenezpasmestableauxpiges pourdesuvresdart.Cestuneinformation,uneprovocation,uneindicationpourlilde regardercequilnapaslhabitudederegarder.Riendautre.Etdailleurs,lartquestceque cest?Cestpeuttreunepossibilitdevivre. Csar:Lacompressiondobjets.Avecceprocd,Csarramnelasculptureaubloc SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

originelenretournantsonsenspuisquilenfaitlaboutissementfinaldunobjetprim.Ces compressionssontdesantiassemblages,desvolumesabstraits,auxartesvivesqui engloutissentlepassdecequinestpastotalementeffaclextrieur.Dansses assemblagesdobjetsenmtalsouds,ilengloutitlepassjusquengendrertoutautre chose.Onneparleplusdedtournementmaisdedisparition. MartialRaysse:Ilbrouillelescartesaupointquelerelintroduitdanssesuvres sembletoujoursplusartificielquelefauxvritable.><Picassodanslestableauxduquelle relrendaitimpuissantlepictural. Tinguely:SesituesuruncheminallantduConstructivismeauNouveauRalismeen passantparleDadasme.Ilexaltelesvertusesthtiquesdelamachineetralisedes machineriestragicoludiques. LesBalubasmimentunehumanitdontlagitationvaineetmcaniqueeststigmatise pardestressautementsfrntiquesetdontlebesoinpathtiquedesduireestsoulignpar descolifichetsvoyantsquilesrendentunpeuplusridiculesencore. Cerenvoilanthropomorphismetrouveraunesortedapothoselorsquunedeses machinessesuicideraauMOMANewYorken1960.Laconstructiondeluvreavait dur3semainesetseslmentsprovenaientdedptsdordures,destockdeferrailles: rouedebicyclette,potsdechambre,tamboursdemachinelaver,moteursdappareils lectriques,bidonsDesmoteursprogrammsdevaientdclencherunecentaine doprationslheureprvue:ilyavaitdesMtaMaticsdessinantlponge,desmachines crirecrpitant,descricsdestinsrenverserlamachineetautresengins:fumignes, couleursrenverses,odeursrpandues:lHommageNewYorksedtruisitenlespace detrenteminutes. NikideSaintPhalle:Uniquefemmedugroupe.Ellenauradecessedemettreen accusationunesocitfascineparlaviolenceetladestructionpardesparodiesde labstractiontachisteetdelactionPainting(deuxmouvementsdominantdanslapeinture aummemoment!)etpardesassemblagesdobjetsdiverssouventempruntsaufourre toutfminin.Laccouchementrose.1960. IV.Objets80/2000 Lesannes80sontmarquesparunretourenforcedelobjetdanslechampdelart.A ltatdedchetouparfaitementneuf.Lobjetresteundesmatriauxprivilgisdela sculpture.Sansdouteparcequilestomniprsent,presquomnipotentmaisaussiparcequil offreauxartistesquiyontrecours,unegrandeindpendanceconomique. Facileconsommer,trsviteprim,lesartistesnontaucunmallercuprer.Dans luvredebonnombredentreeux,lobjetnestplusquunprtextedanslamesureoilest choisisansdouteunpeupoursaformemaissurtoutcommetmoinduneutilitetdune fonctiondsormaisrvolue. Loeuvreestalorsunconstatdelavaliditphmreetduremplacementcontinuelde touteschosesdanslaviemoderne.Enrcuprantlesrsidusdunepoque,lartisteposeun gestesymboliquedanslemouvementirrversibledutempsettentededonnercesobjets unevaleurpermanentequiestcelledelart.

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

TonyCragg;BillWoodrow;GuillaumeBijl(Compositionstrouves);HeimSteinbach (Jachtedoncjesuis.Ltagre/prsentoir);RichardArtschwager(LeCoefficient dart);BertrandLavier;JefKoons(Lasurenchre).

V.Conclusion.

Ilsemblequelafonctioncritique,subversiveetdrangeantequelamodernitavaitattach lartetlacrationsesoitpetitpetitvanouie. J.Koons,parexemple,estaudeldugot,audeldelart,danscettetransesthtiquedont parlaitBaudrillard: Toutelamachineriedumondesesttrouvetransfigureparlesthtique:mmeleplus marginaletleplusbanal,mmeleplusobscnesesthtise,seculturalise,semusalise. Koonsincarneraitlassomptiondelasousculturedemasse,lindiffrencevisvisdetout destinesthtiquecequeBaudrillardnommait:Unelaideurladeuximepuissanceparce quelibredurapportsoncontraire. Revenonsencemomentcl:leReadyMadedeM.Duchamp,cettechosequinapasde nomtoutdesuite,Lamortdelart,cestdireFontaine,lurinoirsignR.Muttalias M.Duchamp. Depuiscejourde1917,notremuseimaginaire,jusquelempliduvresdartvritables (cestdireproduitsdunepraxisquinestpaslaportedetous)atdstabilispar cetteirruption.Nousavonstousfiniparintriorisercetteimagedurinoirdansnotre histoiredelartaummetitre,etcestcelaquiestproblmatique,quunautoportraitde RembrandtouunpaysagedeVanGogh.Or,ilyaactuellementsurlascnedelart,un formidabledferlementdobjets,plusoumoinsdtournsoumanipuls,aupointquelon peutparfoissedemandersinotremuseimaginairededemainneressemblerapasune versionultrasophistiquedeLaSamaritaine:toutyseracheretsansutilit.Ilpourraity avoirunrayonmobilier,trangeetnigmatique,signArtschwager,unrayon letromnagerfossilisparLavier,ouWoodrowetCraggetunrayonjouetsgrceJeff Koons. Noussommesdansunesituationdoublementparadoxale:lepremierparadoxecestquele Readymadentaitpasvraimentfaitpourtreregard,maisseulementpourexister. Aujourdhuicesimages,forcedtrereproduites,diffuses,sontdevenuesdesuvres dart. LedeuximeparadoxecestquelereadyMadeinitialementtaitcensdissoudrelanotion mmeduvredart.Ctaitungesteterminal,ungestedeclture.Orfinalementilaun hritageconsidrable:lerefusdelatraditionafiniparfonderunetradition.Toutcelatant bienduneironiequiauraitpluDuchamp.Illavaitdailleursprvulorsquildisait: Nimportequoipeutdevenirbeauauboutdepeudetemps,sivousrptezlopration tropsouvent. LesthtiqueduReadyMade,etdoncdelobjet,afaitexisterlabeautdindiffrenceet celaaprslorgiedessensationsprovoqueparlimpressionnisme,MatisseetPicasso. Or,laBeautdindiffrencesupposeunepermabilitabsolueaureletcestcequia

SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

finipararriverdanstoutlartcontemporaindesdegrsdivers,duPopArtau Minimal:Warholparexemplesesttoujoursservidimagesreadymade,mmesictait pourleurinjecterdesqualitspicturalesourtiniennesclassiques.LeReadyMadeafini parmanipulerlesregardseninstaurantdansceuxcilaconcidenceentrelartetlerelpar lebiaisduseullangage:lartnestpasmort,simplementonnesaitplusoilest. Cestcelalaconfusioncontemporaine. Cesartistesfondentleurlangagesurlafondamentaleambigutdelobjet. Ilsneseprsententpascommedesinventeursdeformesmaiscommedestacticiensdela miseenscne. IlsbrouillentlesfrontiresentreArtetProduction.LeReadyMadeestbienunProduit; maisdanslamesureoildevientmoralementetpratiquementinutilisable,etquilestentr dansledomainedesarts,restetilunproduit? Saformegardesammoirefonctionnellequiattestequilaserviouquilpourraitservir. DanscesensleReadyMadecourtcircuitelerapportproduction/consommation. Ledjldumondesetrouvedvoydansuncontresensplusrichedesensquecedjl. Maiscersultatestlepurproduitduneconventionmoraledudiscoursesthtique:ces uvresdoiventgagnerleconsensusduspectateur,forcersacomplicit.Dosonextrme dpendancevisvisducommentaire. Cemanirismedesannes80asuscitlescommentairesetlesanalysesdunefoule dexgtes:GillesDeleuzepoursaLogiquedusens;JeanBaudrillard:Systmedes objetsmaisaussiBarthes,Foucault,Lacan,Heidegger Pourcelailfautjouerledoublejeudelaproductionetdesacontrefaon.Ilretirelobjet sonutilit;lobjetuvredevenuimproductif,bienquejouantlaproductionseddoubleet remetenquestionleprocessusentier:ellesednonceellemmecommenonuvreeten mmetempscommefauxproduitauqueltoutusagenormalestdni.Alafoisuvreet produit,luvretrahitlunetlautre,remettantenquestionladistinctionentreartet production,entreartetmarchandise. Lesprixquevalentcesuvresreprsententlcartfictifentrelartetlaproduction industrielle.Cettenouvellesculptureobjective(GiulettadeLavier,TVsetde Woodrow,CompositiontrouvedeBijl)rpondpartiellementlaquestion:Quenest ildelartauseindelasocitindustrielle?(Cfr.Broodthaers!). Cesartistesnousproposentdesuvresenportefaux,oupluttensituationdedouble jeux.Lenjeunenrestepasmoinsouvert:soitlesuvresnousalinent,soitellesnous librentetcestauspectateur(nous!)dechoisir,carcesobjetsnontensoiriende propreoudimpropre,riendalinantnidelibrateur. Cesreadymadesauseconddegrnontpluslavaleursmantiqueabsoluedesreadymade originels.Dansuncontexteanonyme,cesuvresrestentanonymesetpassentinaperues. Ellesnefranchissentleseuildelaconscienceesthtiquequelorsquellessontplacesen situationdedisponibilitaumimtismeculturel. Danscecontexte,lemuseestlespacerservlart,lelieuparexcellencedelarencontre entrelatactiquemaniristeetlediscoursesthtique.Lescataloguesconstituentdansce contexteleslmentscharniresdusystme:lafoistmoinsetoutilsderfrence. (UneparfaitejourneparfaitedeMartinPage:extraitp.3031) SyllabusofficielArtContemporainSphoraThomasAnne20102011

S-ar putea să vă placă și