Sunteți pe pagina 1din 316

fr >

'\

fil

^n

iS

^M9 ^

T r

RECUEIL
DE

TEXTES LATINS ARCHAQUES

OUVRAGES DU MEME AUTEUR


Parus
la
}iinie

librairie.

Morphologie historique du
Lucrce.

latin,

1914. In-12 cart


et

fr.

50

De

la

Nature, Livre IV, texte, traduction

commentaire, 1916. In-8 broch

fr.

50

RECUEIL
DE

TEXTES LATINS
ARCHAQ.UES
PAR

Alfred ERNOUT
Professeur a la Facult des Lettres de Lille

PARIS
LiIBRAIRIB
II,

O. K.IjIISrCICSIH3CIC
i i

RUE DE Lille,
1916

TOUS DROITS RSERVS.

SEEN BY PRE^saVATiON

HATE

\:.:j_i

AVANT-PROPOS

La connaissance de

la

langue latine ne saurait se

concevoir sans l'examen des textes qui nous en rvlent


l'aspect
le

plus

ancien.

Mais l'tude des

documents
en
la

archaques est reste jusqu' prsent chose assez malaise.


Inscriptions
et

textes,

souvent obscurs et

difficiles

eux-mmes, sont disperss dans des


lecture ne peut tre entreprise sans
tissage.

recueils

dont

un

assez long appren-

D'autre part ces recueils, tablis


littraire,

du point de
traitent

vue historique ou

ngligent

ou ne

qu'incidemment

les

questions
le

linguistiques

que sou-

lvent les documents. Enfin

grand nombre

et la chert

de ces

publications en

interdisent

l'acquisition

la

majorit.
Il

est

donc ncessaire, pour remdier ces inconv-

nients d'ordres divers, de publier des extraits. Mais tandis

que l'Angleterre peut


Wordsvv'orth,
le petit

citer le

volumineux ouvrage de
consacre aux
a

choix d'inscriptions dit par M.


partie
est

Lindsay,

dont

une bonne

inscriptions

archaques,

tandis

que l'Allemagne

col-

sans parler des collections d'inscriptions de


et

de

Dessau

Willmanns

le

livre

(inachev)

d'Engelbrecht
la

Schneider, les petits manuels d'Ernst Diehl dans

VI

AVANT-PROPOS
Texte

lection des Lietzmann's Kleine


la littrature

publie Bonn,

archaque

depuis longtemps t nglige

en France.

Il

n'existe gure chez


et

nous que des ditions

de pices isoles de Plaute de

de Trence, ou des recueils

Morceaux

choisis de ces auteurs destins l'en;

seignement secondaire. De textes pigraphiques, point

point non plus de fragments d'Ennius. de Lucilius ou

de leurs contemporains;
qui
ait

le

dernier recueil de ce genre


d'A. E. Egger,
,

paru chez nous est

le livre

Latini

sermonis vetustioris reliquiae selectae


tion
reste,

dont

la

publicaet

remonte
ne

1843.

Il

est

aujourd'hui puis;

du

le serait-il

pas

que, n'ayant pas bnfici de

tout

l'effort
il

philologique de ces quatre-vingts dernires

annes,

apparatrait

peu prs

inutilisable.
le

C'est pour remdier ce


a t

manque que

prsent choix

compos.

Il

comprend deux

parties, l'une
littraires.

de textes

pigraphiques, l'autre de textes


possible
les

Autant que
classs

textes

pigraphiques ont

par

ordre chronologique et groups par rgions d'origine, de

manire
les

faire apparatre

l'volution de la langue

et

diffrences dialectales.

la

fin

du

recueil ont t

places les inscriptions anciennes

que nous ne connais-

sons que par des transcriptions plus rcentes ou par des


citations d'crivains
rostrale,
loi
:

chant des frres Arvales, Colonne


lois

fragments des

de l'poque des
les

rois,

de

la

des

XII Tables. Les textes

plus difficiles sont


classique
;

accompagns d'une traduction en

latin

tous
et

sont suivis d'un commentaire explicatif qui signale


s'efforce de rsoudre
les

diverses difficults. L'ensemble

AVANT-PROPOS

VII

comprend 149

inscriptions d'ingale

importance, mais

parmi lesquelles on a tch de n'omettre aucun monu-

ment

intressant l'histoire de la
la

langue latine, depuis

l'poque
jusqu'au

plus ancienne que nous puissions atteindre


sicle

commencement du i"
la varit

avant

l're

chr-

tienne. Par

mme

des inscriptions publies


littraires

et

sacres et profanes, officielles et prives,

vulgaires, en vers et en prose

le

choix pourra servir

galement ceux qui veulent tudier plus spcialement


l'pigraphie latine pendant la priode rpublicaine.
texte est celui

Le

du Corpus

Inscriptionum Latinarum,
inscription.

dont

la

rfrence est
partie

donne pour chaque

La seconde

comprend

les

textes littraires.
il

l'exception de quelques pages de Caton,


utile de publier des

n'a pas sembl

fragments de prosateurs. Les pre-

miers orateurs et historiens latins ne nous sont connus

que par les extraits qu'en donnent

les crivains postrieurs.

Or

les

anciens ne se piquaient pas dans leurs citations


rigoureuse.
isoles,

d'une exactitude

Aussi, l'exception

de

quelques formes

conserves cause

mme
et

de

leur apparente bizarrerie, la langue des

prosateurs arpar
l

chaques apparat-elle rajeunie, modernise,

sans intrt linguistique. Les textes potiques au contraire

ont chapp davantage ces transformations

la

forme
ficiles.

mme du
Seule
la

vers rendait les changements plus dif-

graphie

originale

des

auteurs

est
;

suspecte d'avoir subi des modifications assez profondes

que

l'on

compare, par exemple,

le

texte d'Ennius tel

qu'on

le lit

aujourd'hui avec une inscription contempo-

VIII

AVANT-PROPOS

raine

du pote.
est

Mais

la

restitution

de

la

graphie

ancienne

choseextrmement incertaine

et prilleuse;

les inscriptions

mmes, par
officielle,

suite de la tendance archa-

sante de

la

langue
Il

ne fournissent qu'un guide


se rsigner adopter

assez peu sr.

faut

donc

une

orthographe conventionnelle. L'inconvnient

est rela-

tivement petit en comparaison des enseignements qu'on


recueille

en ce qui concerne
le

les

autres parties de

la

grammaire,

vocabulaire et

la

mtrique.
la

Les textes potiques ont t emprunts

priode

qui s'tend depuis Livius Andronicus jusqu' Labrius,

embrassant peu prs toute l'poque rpublicaine. Le


choix a t
guistique
;

fait

surtout en considration de l'intrt linfait, les

mais en

fragments

les

plus importants
le recueil,

au point de vue

littraire

ont pris place dans

qui peut ainsi servir d'illustration une histoire des


origines des diffrents genres

de
.

la

posie

latine,

en

dehors de Plante
gnral d'aprs

et

de Trence

Le

texte est tabli en


:

les ditions les

plus rcentes

Vahlen
pour

pour Ennius, Marx pour Lucilius, Ribbeck


fragments
tragiques
vrifi

les

et

comiques.

Toutefois

chaque
l'a

fragment a t
serv
;

dans l'auteur qui nous


les

con-

c'est le cas

notamment pour
ditions.
littraires

passages
a

mendonn
textes

tionns par Nonius et Festus, dont

M. Lindsay

rcemment

d'excellentes
les

Comme
ne

les

pigraphiques,

textes

sont accompagns
rien

d'un commentaire qui


d'essentiel

s'efforce

de

omettre

A. Ernout.

BIBLIOGRAPHIE
Corpus Inscriptionum Latinarum, I-XV, Berlin, Reimer, 1863 sqq. Carmina Latina epigraphica, conl. Fr. Bcheler, C. E. I, II, Leipzig, Teubner 1895- 1897. Legis XII Tabularum reliquiae ed... Rudolfus Schoell, Leipzig, Teubner, 1866.
C.
I.
.
.

Caton
Baehreks
RiBBECK J

M. Porci Catonis De Agri Cultura


Fragmenta poetarum Latinorum

liber...

ex

recensione Henr. Keilii, Leipzig, Teubner, 1884.


collegit et

emen-

davitAemiliusBaehrens, Leipzig, Teubner, 1886. Tragicorum Romanorum fragmenta tertiis curis recognovit Otto Ribbeck, Leipzig, Teubner,
1897.

Comicorum Romanorum... fragmenta


Ennius
LuciLius

tertiis curis

recognovit Otto Ribbeck, Leipzig,Teubner, 1898. Ennianae poesis reliquiae iteratis curis rec. loh.

Vahlen, Leipzig, Teubner, 1903. C. Lucili carminum reliquiae, ed. Fried. Marx, III,

Leipzig, Teubner, 1903-1905.

Festus

Sexti

Pompei

Festi

De verborum

significatu

quae

supersunt

cum

Pauli

epitome...
3.

ed.

W. M.
ed. Car.

Lindsay, Leipzig, Teubner, 191

A. Celle
G. L.

A. Gelli Noctium Atticarum

libri

XX,

Hosius, Leipzig, Teubner, 1903. Grammatici latini ex recensione Henrici Keilii,


I-VIII, Leipzig, Teubner, 185 7-1 870. Macrobius Franc. Eyssenhardt iterum recognovit, Leipzig, Teubner, 1893. Nonii Marcelli De compendiosa doctrina libros XX... ed. W. M. Lindsay, Leipzig, Teubner,
Servii

Macrobe
NoNius

Servius

1903grammatici qui feruntur in Vergilii carmina coramentarti recensueruntG.Thiloet H. Hagen,


I-III,

Leipzig, Teubner,

881-1902.
latina..

Varron

M. Terenti Varronis De lingua


Gtz
et Fr. Schll
,

edd.

G.

Leipzig, Teubner, 1912.

PREMIRE PARTIE

TEXTES PIGRAPHIQUES

INSCRIPTIONS ANTERIEURES

AU

III^

SIECLE

Manios
1.

med

fhe

fhaked
3,

Numasioi

CI.

L.

XIV, 4123.

onway,

Italie

Dialects 280.

droite sur

gauche une fibule d'or trouve Prneste, en 1871 Le caractre du bijou, la forme des lettres situent l'inscription vers l'an 600 avant l're chrtienne. C'est la
plus vieille inscription latine qu'on possde
;

Inscription en caractres grecs, grave de

elle

pr-

sente en outre des particularits dialectales.

Les voyelles brves sont maintenues en syllabe intrieure,


la la

au lieu de passer

t,

fijefhaked,

dsinence -os n'est pas encore devenue -us

diphtongue premier lment long -i n'a Numasioi. Les consonnes finales son -i final
:

Numasioi ; : Manios pas perdu


;

sont

notes
pas
ri

Manios, med, fhejhaked


sonoris
:

intervocalique n'est

encore

Numasioi

Numisi, Nume-

Manius me fecit L'interprtation en est facile Numeri Manios gentilice rare, qu'on retrouve en falisque. med accusatil form de me -\- une particule d d'ori:
: :

gine obscure.
phol.

Il

ne

s'agit

pas en

tout
cf.

cas

d'une con-

fusion de l'ablatif et de l'accusatif,


:

Ernout, Mor-

forme de parfait dialectale, 147. fbefhaked redoublement et dsinence secondaire, correspondant la forme romaine feced de l'inscr. de Duenos, n 3,

4
cf.
3

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


osq, fefacid
subj.
parf. 3 sg.,
fefaciist

fut.

ant.

sg.

Nnmasioi

datif,

ayant encore
X-'O)

la finale -/; cf.

inscr.

de Buenos :Duenoi, gr.


hort
:

de

*'Lb'(m, osq.

hrti

Nunuisioi
I.

dantes

NioiiisioC.

L.

formes romaines corresponP 32, VI, 30986, Niunesin


1906,
61
;

Bullett.

comunale

di

Roma

Numisiiis

abouti enfin Nnmerins

quoi hoi

..

TEXTES EPIGRAPHIQUES
Notizie degli
simils,
2'

Scavi,

reproduits
;

1899, p. 151 sqq., avec des facdans la Revue Archol. 1899,

sem.,p. 511 voir galement l'article de P. Lejay, Rev. Crit. 1901, i" sems., p. 128.
I
.

hoi ou bien ho[nce,

mire haste droite d'un n.


ic
:

le trait

vertical peut tre

la pre5

3 sorl

ou bien sord[es.

lecture douteuse,
.

8 et 9 graves la tte en bas. 9 hai 7 re ou bien ri 12 aprs i de ri on disou bien hab, forme de habere ?

la pierre tant brise, peut-tre io

tingue une barre verticale

rit[e

ou iter rite
.

ne notant pas
entre

les

consonnes doubles
et

V inscription
fac-simil

11 Vinterponction
le

loiuquiod
ment
la

iouxmenta
ou

kapia ne figure pas dans

loiuouiod.

Diverses indications fournies par l'criture

(notamP^^"

forme de h B,

r', r P,

q 9> u
la

VY)

mettent de situer l'inscription dans


est

premire moiti

environ du V^ sicle avant notre re.


Il

impossible de donner de ce texte une interprsuivie


la
:

tation

outre que

la

cassure

de

la

pierre

entran

disparition d'une partie


il

du

texte importante,

mais impossible prciser,

a trop
la

de lacunes

et

d'incertitudes dans l'interprtation de


Il

partie restante

semble cependant que ce

soit

un

texte religieux,
et

aualogue

aux

inscriptions

de Spolte

de Lucrie,
sacre,
les

(n* 64 et 91) interdisant l'accs d'une enceinte


et le

dpt d'immondices (sordes)

et,
il

en outre fixant
est

droits

du rex sacrorum. D'ailleurs


se

probable que

plusieurs textes de lois diffrents, mais tous de caractre

religieux,

trouvent runis sur


archaque
1.
i
.

la

mme

pierre.

La graphie
rgi
)),

est trs

Les diphtongues sont


13 quoi qui
, 1.
5

notes soigneusement,
1.

et

recei

10 iouxmenta

imenta

16 loiuquiod}

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES


-oive? .

Le groupe
tinctes
quoi,
1.
:

n'est

pas

encore

contract en n

iovestod ist

Les

trois gutturales
est

sourdes sont dis:


.

par k
rale

1 (/// i et 13 7 quos, 1. 14 }ieqii\c, 1. 16 loiuqtiiod ; la mdiane \. 2 sakros, 1. 8 kalutorem, 1. 11 kpia ; la guttu-

la labio-vlaire

note par

sourde palatale
signe
:

et la

sonore g sont rendus


1.

par

un

mme
1.

rccei
:

Le d

final est
1.

partout not
?, 1.

esed esset ou erit ,


1.

10 od},

i^velod

15 iovestod
cf.

16 loiiiquiod,S2Lu

toutefois kapia capiat ,


faciat
L'iii final

osq. fakiiad,

ombr. faia
-xui-

subsiste
1.

8 kalalorem

le

groupe
cf.

galement:
*louk-).

10 iouxinenta de *ioug-s-menta,

45

prnestin Ios?m

lna

de *louk-s-n (racine
la 2'

*leiik-[

Enfin dans les thmes en -ro- de


n'a pas encore absorb Vo final
se

dclinaison,
et le

1';-

du thme,

groupe

maintient

1.

2 sakros en face de

latin

classique

sacer

1.

quoi:

Nom.

masc. sg. form du thme *quo


/
:

la

particule pideictique

quoi est

d'abord devenu quei,

C.

L L.
1.2.3

I-

de Duenos C.
reprsenter
*es-s-d,
cf.

10 (n 13) puis qui. L L. P 4(n 3).

On

a qoi dans Tinscr.

^^^^'^^

^^^d sacer esset ou erit

Esed peut

un impft.
le

du

subj

dsinence secondaire
l'inscr.

prsent sied
futur

dans

de Duenos,

3,

ou un

thmatique
/

dsinence primaire
-t

*es-e-ti,

avec chute de

final et

affaiblissement de

en

-df ayant le sens d'un impratif.


1.

5 rcei

peut tre

le

datif de rex dsinence cor-

recte -ei,
1.

ou

l'infinitif passif

de reg.
sans

8 et 9

kalatorem

ici

doute

le

serviteur

du

rex sacrorulu

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
I.

7
racine *)'//^-/

10 iouxmenta
II hapia

les attelages ,

mme

*yug1.

que dans jung


:

subjonctif prsent,

avec perte

du -d

final
1.

de

la

dsinence secondaire
?

15 iovestod just

, cf. ions, iils .Q*yowos.

On

a
')

propos galement de
estd

lire

diou estod di (' de jour

Toutefois l'interponction se prte mal cette

interprtation

lovesatdeivosqoi medmitatneitedendocosmisvircosied
astednoisiopetoitesiaipakarivois
|

duenosmedfecedenmanomeinomdzenoinemedmaaostatod.

3.
de

C.

I.

L.

4.

Conway,

Italie

Dialects

p. 329 sqq.
3

Inscription

grave 'sur un vase compos

petits rcipients

souds ensemble, trouv en 1880


Quirinal
et
le

Rome

dans

la

valle situe entre le


le

Viminal.

M.

Dressel, qui a acquis


les

vase, a publi
dell'

le

premier l'inscription dans


risp.

Annal,
pi.

Inst. di cor-

arch.

1880, p.

158 sqq.

L.

En France
et

le

texte a t tudi par

M.

Bral dans les

C. R. de l'Ac.
Rev.

des I. 1882, IV srie, tome X, 23 sqq., Archol. VII, 1882 sqq. (avec fac-simil)
L'inscription
est

grave

la

pointe,

de droite

gauche,
;

comprend 3 parties spares par des intervalles les mots ne sont pas spars les uns des autres Comme l'inscription, malgr les efforts de nombreux
et

savants, prsente encore beaucoup d'obscurits, et qu'on


est loin d'tre

arriv

et dfinitive, la sparation des

une interprtation satisfaisante mots est arbitraire, et


Voici
titre

varie suivant les

diteurs.

d'exemple
:

la

sparation adopte par les diteurs

du Corpus

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


iovesat deivos qoi

med

mitt, nei ted

endo cosmis

virco sied
|

asted noisi ope toitesiai pakari vois.

duenos med

feced en

manon einom

dze noine

med

maao

statod.

Graphie. Les consonnes ne sont pas redoubles;


3

les

gutturales sont distinctes


:

le

signe Q. note
:

la
le

labio-

vlaire

qoi

i, le

K,

la
la

mdiane pakari
sourde palatale
1
.

1.

mme
:

signe
virco
1

C
.

note
I

la fois
?

et la
.

sonore

virg

et feced

fcit

On

a gale-

ment

cosmis,

surprenant, au lieu de*Q.osMis.

D'aprs

Plutarque,
Carvilius

Quaest.

Rom.
av.

54,

c'est le

consul Spurius
le

Ruga (293

J.C.) qui
serait

aurait invent

signe G, de

mme

que ce

L. Papisius Crassus

(dictateur en 339 av. J.-C.) qui aurait le premier chang son nom en celui dePapirius. Il est plus vraisemblable d'attribuer la rforme Appius Claudius Caecus, censeur en l'an 312 av. J. C. Le groupe dude duenos situe l'inscription avant 260, cf. plus loin n 14. Tous ces traits indiquent que l'inscription date du IV* sicle avant notre re

Phontique. Les diphtongues sont intactes


nei,

ei

deivos,

einoni ; oi

noisi, toitesiai,

d:^enoi

ai

toitesiai.

Us

intervocalique se

maintient,

toitesiai

de

mme

que le groupe -svi-, cosmis. Le d final est galement conserv


statod

)ned, ted, sied, feced,

1.

iovesat

sens incertain

deivos

forme ancienne de
et la

dens, antrieure la chute du u devant tion de la diphtongue; cf. osq. deivai

rduc,

deae

skr.

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
devh
'

med
tat?.

dieu

qoi qui , cf. quoi inscr.


1.

neque
sied

vosv.

endo
.

accusatif, cf.

dinosmedfeced
osq.

du Forum.
mitt mit

nei ni , cf.
in

mi

ne... pas

neip

cf. indi-gena,

indu-gredl, gr.
sit
P^

cosmisvircosied

cmis virg
prs, de

douteux.

:3
le

p. subj

opt.

sum, dsinence

secondaire
1.2.

-d (issue de

-t), classique siet et sit


la

sens est trs obscur, et

sparation des mots

hypothtique
1.

dmnos
?)

nicd feced en

manom

bonus
bonus,

feced forme
dadkatted

dnenos > diionus > me fecit in bonum comme duellum > bellum,*szuepnos ^somnus,etc.
d'aoriste degr
cf.

Buenos (Bennus

ou

long de
osq.
l'osque

la

racine *dh- et

dsinence secondaire -d,

deded
et
le

ddit

dedicavit

prnestin
.

ont une forme redoublement, cf. plus haut n i Feced correspond gr. -Hr,y.i. La dsinence est une dsinence
d'aoriste
;

la

3*"

pers.
.

Fcioe, got. ivait

du
en

parfait est .en -e


:

skr. vcd-a, gr.


iv,

manom
antiqui

bonum dicebant manum

forme ancienne gr. cf. Varro L. L. VI,

c.endo.

11

bonum
in

et

P. F.

109. L.

car
;

mine Saliari Cerus manus intcUegitur creator bonus

mme

racine dans
:

Mnes

et

immnis.
la

einom

douteux, peut-tre rapprocher de

con-

jonction ombrienne enom


d^enoi
:

tum
?

texte

altr

duenoi

datif de

duenos

Des

interprtateurs lisent

mine die noni , ce qui est invraisemblable, phontiquement et morphologiquement. maao altr lire malo ou nuino ? statod 3 p. sg. impr. fut. de st.
d:(e
: :
:

rduit

Le signe note dans un souffle.


/;

la

transcription des

mots

sanskrits

un

10

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

INSCRIPTIONS

DU

III^

SIECLE

Monnaies.

Romanom
4.

C.
:

I.

L.

I'

I,

As romain, en

bronze,

de

5 livres,

antrieur l'anne 264.


gnitif pluriel, avec l'ancienne
I.

Romanom
-ont, cf.

forme en

Romano, sans -m, C.

L.

I',

13

c.

L.

Pulio L.

f.

C.

Modio
5

Cn.

f.

5.

CI.

L. r,

a.

As d'une

livre

de Lucrie, entre

314

et

254.

Pulio,

Modio
.

nominatifs sans

-s

final

Pulius,

Modius

Seic(ninom)

6.

C.

I.

L.

I'

II.

Monnaie d'argent de
la

Signia,

antrieure 268. Notez

diphtongue

ei.

Benventod p

propom
19.

7.

C.

I.

L.

I ',

Avers

et revers

d'une monnaie

de Bnvent, postrieure 268, date de l'envoi d'une colonie romaine.


Bcfivetitod
:

ablatif avec
final.
;

syncope de

intrieur, et

maintien du d

propom
est sans

probum

mtal de bon aloi

le

second p

doute une simple faute du graveur.

TEXTES PIGRAPHIQ.UES

II
vel

p Suesano prboum
:

probom

vel

prbom

proboum

vel

8.

C.
:

I.

L.

I'

i6.

Revers

et avers

de statres d'ar-

gent de Suessa, un peu aprs 268.


Suesano
gn.
:

pi.

les

consonnes doubles ne sont pas


et -iim

encore notes
indique

Suesa-,

L'hsitation entre

~om
la

dans probom, proboum

sans doute

priode de transition

pendant

laquelle la finale

-om

(-os) passe

-um

-tis).

Tiano

9.

C.
:

I.

L.

I'

21

c.

Monnaie de bronze de Teaen hiatus,


trs frquent

num,

vers 254.

Tiano

passage de

dans

les dialectes

campaniens.

Coza p

Cozano
I.

10.

C.

L.

14.

Monnaie de bronze de Cora,


du passage de
pi.
i

aprs 273.

Le:^ prsente
r
:

le

stade intermdiaire
cf.

*Cosa^Co^a>Cora,
rrum
.

osq.

gn.

egma:(nm de

*egmasom

Ladinsi

Ladinod

11. C. I. L. r 24 b et a. Monnaie de bronze de Larinum, avant 254. Le d note ici un son analogue celui qu'avait le d intervocalique en ombrien, et qui est not ou rs, cf. p e f i parsi pede ce qui explique la transcription latine par r : Larinum.
/,

12

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


Ladinci
:

locatif,

form du thme
/,

vocalisme

Ladine
ri

la

dsinence

d. osq.

terei

in territo-

Paistano

12.

C.
et

I.

L.

I'

17. Statre de

bronze de Paestum

ntre 273

268.

SCIFIONUM ELOGIA (n' I3-18)


a) [L.

Cornelijo Cn.

f.

Scipio

h) Cornlius Lucius Scipio Barbatus

Gnaivod ptre
j

prognatus, fortis vir sapiensque,


|

Quoius forma virtutei parisuma


Consol censor
Subigit
aidilis
\

fuit,

quei fuit apud vos,


abdoucit.

Taurasia Cisauna

Samnio cepit

omne Loucanam opsidesque

13. C. I. L. I- 6, 7, Bcheler C. E. 7. Sarcophage en pperin ou pierre d'Albe, trouv au del de la porte Capne prs de la voie Appienne, sur l'emplacement des tombeaux des Scipions, cf. Cic. Tusc. l,'], 13 an tu
:

egressus porta Capena, cniii Calatini, Scipionuiu, ServiUo-

rum,

MetelloruHi

sepulcra
la

vides,

miseras

putas

ilJos ?

maintenant dans

cour du muse du \'atican. C'est

le

tombeau de
en
n'est pas

L. Cornlius Scipion consul en 298, censeur


;

290, pre du suivant

mais l'inscription en vers

contemporaine de sa mort, et parat mme plus rcente que celle de son fils, qui suit. 1 une premire ligne titiilus, incomplte, 2 parties
:

dont

les

caractres sont,

non gravs mais

peints

au

TEXTES PIGRAPHIQUES

minium

une inscription plus rcente en saturniens

de 6 vers rpartis sur 4 lignes, dont la premire et une partie de la seconde recouvrent une inscription plus
ancienne, martele
:

au dessus de prognattis on distingue


c]?^o[r.

encore

eso,

sans doute

Le caractre rcent de l'inscription mtrique apparat immdiatement la comparaison de Cornlius avec la forme Cornelio du titulus; elle doit tre postrieure l'an 200. La graphie est archasante, mais non sans inconsquences.

Les diphtongues sont notes


tei,

Gnaivod,

aidilis ; virtu-

qiiei ;

Taurasia, Cisauna; Loucanam, abdomit, mais


lieu de *Loucios, fuit

Liicius

au
C.

au

lieu

de

*fueit,

cf.

juueit

L
:

L.

I-

1297. Les consonnes ne sont pas


;

redoubles

parisuma

le

final est

gard

Gnaivod;
;

Vm

final n'est pas inscrit fois

Taurasia, Cisauna, onme

toute-

on

a Loucanani peut-tre parce

que
le

le

mot suivant

commence
de
s final
:

par une voyelle.


traits

Mais d'autres

sont modernes

rtablissement

Cornlius Lucius Barbatus, prognatus, aidilis,


-ns:

du groupe
vante.
b.
I

consol,

censor,

cf.

l'inscription

sui-

Cornlius Lucius au lieu de Lucius Cornlius,

cause du rythme.
2 Gnaivod

Gna
;

prognatus
:

filius cf. inscr.

prognatuin

Publio

sens assez rare

prognatus chez
abavus,

les
cf.

archaques a plus

souvent

le

sens de avus,

EnniusTrag.
mais
paire.

inc.

108 Ribb. Tantalo prognatus, love natu s ;

toutefois

Plante

Men.
trad.

1078 Moscho prognatum


y.aXoy.av^^s?

fortis vir sapiensque

du grec

allu-

sion l'ducation grecque des Scipions; l'loge ancien


tait fortis ac strenuus,

ou bonus ac

strenuus, Gell.

XVII>

14

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

13. 3. L'expression a t adopte par la littrature clas-

sique;

cf.

Cicron pro Mur. 20, proMil. 96, Horace Ep.

IL
3

I,

50.

qiioius

forma

virtntei parisiima fuit, qiioius

forme de
:

gnitif issue de *qi(oi-os, et

prononce

quoiiiis

parisnma

forme de superlatif dans Plante Cure. 506. Cet loge de la beaut, sentiment tout fait tranger aux vieux Romains, tmoigne d'une influence des ides
grecques, et de
Scipio Barbatus
la

mme

date assez tardive de l'inscription.

est

antrieur

l'influence

de

l'hell-

nisme.

4 Taurasia: ville du Samnium, cf. Tite-Live XL, 38, 3; Cisaium: inconnue par ailleurs. Saiiinio: accusatif ou
ablatif?
5

subigit, abdbucit
*57//'^o-/V^

prsents surprenants,

drait

*abdouxit.

on atten-

o)iine

Loucanam,

scil. terraui.

Traduction

L. Conieliiis Cn.

f. Scipio

Cornlius Lucius Scipio Barbatus

Gnaeo ptre prognatus,


Cuius forma

fortis vir sapiensque,

virtuti parissima fuit ;

Consul, censor, aedilis qui fuit apudvos.

Taurasiam, Cisaunam <iin'>' Samnio


Subigit

cepit

omnem Lucaniam

obsidesque abducit.

a) X.

Cornelio L.

f.

Scipio

aidiles cosol cesor

b)

Hnc oino ploirume cosentiont Rfomai] Duonoro optumo fuise viro, Luciom Scipione. Filios Barbati

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
Consol censor aidilis hic fuet a pud vos].

I5

Hec cepit Corsica Aleriaque urbe


Dedet Tempestatebus aide mereto[d.]

14.
fils

C.

I.

L.

8, 9,

Bcheler C. E.

6.

pitaphe du

du prcdent, qui fut consul en 259, censeur en 260. L'inscription se compose aussi de deux parties 1 un titulus ancien, peint au minium, sur un fragment de sarcophage, trouv en 1780 au mme endroit que le prcdent, maintenant au muse du Vatican 2" un Carmen plus rcent en saturniens, grav sur le
:

devant d'un sarcophage dont


trouv en 16 14,
Barberini.
b.

la partie

droite est brise,


la

et

conserv l'entre de

bibliothque

R[omane, Mommsen, R[omani


Havet
,
coll.

Grotefend,
,

R[omai

Rischl et

Livio

XXIX

1 1

qui vir optimus

Romaeesset

XXIX,

14, 8 a intotacivitate virumbonoruin


.

optimum esse
3

2 viro [viroro""] supplev


5

Grotefend, Ritschl.
;

filios

lliom Wlfflin

urbe [pucnandod] Ritschl


;

[cla-

sid]

Bilcheler 6

mereto[d Lonnnat^ch

mereto[d votam]

Ritschl, Biich.

mereto [lubenter] Grotefend.

Phontique,
Cornelio, cosol
;

rt)

Dans

le

titulus, noter
/
:

au
-;/-

lieu

de u

au

lieu de

aidiles; le

maintien de

la
:

diphtongue
cosol

ai,

mme mot;
cesor
cosol,

la

rduction de
. la la

dans ns-

consul

censor
cesor

La graphie

reproduit

prononciation
voyelle prc-

courante; Yn ne se prononait pas, et

dente tait allonge. Le tmoignage des inscriptions est

confirm par ceux de Quintilien

I,

7,

29

et

de Velius
:

Longus G.
fournie par

L. VII,

79 K. qui

crit
.

de Cicron

libenter

dicebat 'foresia, Megalesia, horlesia


les

La preuve inverse

est

doubles graphies formsus et fornionsus,

l6

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


totis

thsaurus et tbensaiirus,

et totiens,

etc.

Enfin des

formes romanes

comme

l'italien/wt), le fr. le

remontent

t{ii)snm, i(n)su}a.
/')

La graphie

est archasante, et plus


:

constante que

dans l'pitaphe prcdente inconsquences


avec -s
:

toutefois

il

a
;

quelques
oino mais

cosentiont
et

mais

consol, censor
la
ici

Lucioni, avec -w; final,


Jlios,
:

rduction de
s'agit-il
le

diphtongue;
d'une forme
portait
*Jlio,

mais peut-tre
graveur dont

rajeunie par

le
,

modle

c.--d. *fi]wm

accusatif qu'il a
la

interprt

comme un
trois vers

nominatif. Si
se

*fiUo{j)i) tait

vraie leon, l'inscription

composerait de deux parties symtriques de


et offrant

chacune,
b.
I

chacune un sens complet.


Cf. l'loge

Honc

oino etc.

Calatinus, consul en 258 et

du consul A. 254 dans Cicron De


:

Atilius
fin. II,

35, 116, Cato mai. XVII, i


tiufit

unicum pluriiuae conseu-

geutes populi
:

primarium
assez

fuisse viruni.
:

L.

oino ploi-

ruHie

opposition

rare

gnralement

unutn

omnes.

Honc de *hom-\- ce >> home attest . I. houc^ hune, comme cy"/.5 oino uncus.
i(oenigenos, unigenitos

S.

C.

des Bacch. n

> P. F. 211 L., 126. ploirunie


de
*plois,
cf.

P 366 num

>>
cf.

oinvorsei

(.(.

niversi

plrim

de

*plois-o-moi,

comme plus

ploeres

plrs

dans Cicron de Leg.


diffrent, et

6; une forme vocalisme ayant maintenu s intervocalique est dans


III, 3,

Festus 223 L. plisinia


est la

plrima

cosentiont

-ont
cf.

dsinence ancienne primaire, issue de

*-onti,

nequinont nequeunt Festus 161, L. grec dorien, oi-

2 duonoro

bonrum

graphie archasante.

Au

tmoi-

gnage de Cicron Orat. LV, 153 (cf. Quintilien, I, 4, 15) c'est Duellius, consul en l'an 260, qui le premier

TEXTES EPIGRAPHiaUES
adopta pour son

I7

nom

la

graphie Bellius.

On

dans

Naevius

cit par
Siiiiul

Festus 482 L.

iwna eorum portant ad navis

diionoro

optiiiiio

bonrum optumum
cf.

imitation

d'une tournure
y.ay.)v xxy.iffTs

grecque

Sophocle Oed. R.

334
-oje-y

817.

etc., et
;

PJaute niiserortun iniserrumus, Men.

viro

gnitif pluriel en -om des


sviniiii,

thmes en

conserv dans triumvirum,


3
-/

etc.

Barba t i

et

non

* ci, cf.

sansdipthongueja dsinence du gnitif est gaul. Segoiiiari, irl. niaqi du fils .


aidilis
:

4 Consol censor
causa.
fuet
:

ordre rgulier modifi,

tnetri

Ve peut reprsenter soit


-ci *fueit,
cf.
1.

l'c

de

la

dsinence seconsoit enfin


-i,

daire -ed, soit

ploiriinie,

cf.

ligne suivante hec hc ,


tatbus .
3

6 Teinpestatebus

TempesCor-

Hec

noter l'hsitation entre


:

hic

1.

et hec ici.

sica AJeriaqiie nrbe

accusatifs sans

-/;/

final.

Sur

les faits
I,

historiques, voir Tite-Live Periocha XVII, et Florus


i8, 15 sqq.

6 Dedet Tempestatebus:

cf.

Ovide

Fast. VI, 193

Te qiwque, Tempestas.

ineritain dlabra fateinur

Ciim

paetie est Corsis obriita classis aquis.

Traduction

L. Cornlius L. j. Scipio aedilis

consul censor.

Hune

ununi plurimi consentiunt Roniac


Fil i us Barbt i

Bonorutn optimum fuisse virorum

Lucinm Scipionem.

(ou L. Scipionem,
\filium Barbait^.

Recueil de Textes latins.

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAl'aUES


Consul ccnsor
aediJis hic fuit apitdvos.

Hic

cepit

Corsicam Aleriamqiic iirhem.


iiierito.

Ddit Tempestatibus aedeni

Quei apice insigne Dial

is

fl

aminis gesistei.
|

Mors perfe cit tua ut essent omnia brevia, Honos fama virtusque, gloria atque ingenium.
'

Quibus
5

sei

in longa lieu

set tibe utiervita.


| |

Facile facteis superases gloriam

maiorum.
recip
i

Quare lubens
Terra, Publi,

te ingremiu,
i

Scipio,

prognatum Publio,
I-

Corneli.
8. Partie ant-

15.

C.
du

I.

L.

10, Biicheler

C. E.

rieure d'un sarcophage en

pierre
et

d'Albe, trouv vers

1780, maintenant au Vatican,


l'pitaphe
Hls de l'Africanus

sur laquelle est grave


petit-fils

maior,

du con-

sul de l'an 218, pre adoptif de fut

Scipion Emilien, qui

Paul-mile

augure en 180 (Tite-Live XL, 42), adopta le fils de (id. XLIV, 44) et mourut sans doute vers 170 avant J.-C. Voir sur le personnage Cicron Cat.
; ;

De ofiT. I, 33, 121 Brut. XIX, 77. Mai. XI, 35 Le premier vers de l'inscription est une addition postrieure
;

il

et lui seul

est d'un caractre plus petit que les autres, forme un saturnien sur une seule ligne. II

clbre

la

fonction

de fiamen Dialis d'abord

omise,

parce que l'habitude antrieure tait de ne clbrer que l'dilit, le consulat et la censure. L'inscription primitive se

composait donc,

comme

les

prcdentes, de six

La graphie est archasanle, mais les formes rcentes sont beaucoup plus nombreuses que les anvers.

ciennes
.

'

Cette pitaphe et les trois qui suivent, bien que postrieures I aux deux prcdentes, leur ont t jointes, parce qu'elles forment avec elles un ensemble difficilement sparable.

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES

19

V.

Quei

qui ,cf. plus haut n 2.

apiceni) msigncQii)

gesistei gessisti , la
f; cf.
:

diphtongue

finale ei note

sim-

plement
2

esseiit

ici

Ernout Morphol. 297 B. la consonne et redouble, cf. au contraire

I gesistei,

v. 5 supera ses.

ancien thme en -s ; driv hones-tus. proprement ancienne forme de locatif masc. 4 j^/ *so-, dont il y a quelques traces en neut. du pronom latin; en osque c'est la forme fminine qui s'est rpandue:
3

honos
:

svai.

utier, la

forme ancienne
cf.

serait *oitier, cf. oitile

C.

1.

L.

586. La diphtongue
vers
5

est rduite

longa

liciiiset

allitration;

facile facteis.

Facile forsitan .

6 ingremiii in

gremium
:

7 Piibli Corneli

vocatifs joindre Scipio.

a) L. Cornlius Cn.

f.

Cn. n. Scipio

b)

Magna
etate

sapientia

multasque virtutes
posidet hoc saxsum.
{ |

quom parva

Quoiei vita defecit. non


Is hic situs quei 5

honos honore.
|

nunquam
{

victus est virtutei.


:

Annos gnatus XX is Ne quairatis honore

1;

oc>is m an datus quei minus sit mand[at]u[sl.

16. C. I. L. P II, Bucheler C. E. 9. Table de sarcophage en pierre d'Albe, trouve avant l'anne 1781, maintenant au muse du Vatican. Le Scipion dont il
s'agit est
3

sans doute

le frre
;

de Cn. Scipio Hispanus.


vel

l[oc]eis

Motnmsen

Diteitst

Deitist

Ritschl

[divjeis Biicheler; alii alla.

L'inscription prsente des allitrations, des oppositions,

mme
dentes.

des jeux de mots {honos

defecit,

mndatus),

et elle

est d'un caractre

beaucoup plus

littraire

que

les

prc-

20
b)'
I

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Magiiam)
;

sapicntia{jii)

2 qmm
ombr.

fausse graphie

archasante

la

prposition

n'a jamais

commenc
;

par

une

labio-vlaire, cf. osq. corn,


cf.

corn, etc. et

n 12e.
habi-

saxsum:
lettre

cxstrad

du

S.
le

C. des Bacch, w^ 126

tude ancienne de noter

phonme x

par une

double

et

XS, qui s'est surtout rpandue au temps du pote grammairien Accius dont Tinscription est contempoQiwiei cui
et

raine.
3

contamination de
eut

ijuoi

datif

du thme
hones-

*qtio-,

de *quci datif du thme


;

*qiii-.

Construction
{scil.

embarrasse
tas

il

faut entendre

non honos

morum)
:

defecit

honoreni) (sciJ. fecit ut nonadipisce-

retur honorem).

4 virtutei vertu . IV, 10


6

sans doute locatif


3
loceis

sous

le

rapport de

la

mandatits
;

loceis

locls

inferns

restitution incertaine
:

pour mandre,
sil

cf.

Cicron Cat.

LoitnJuui acternis tenebris lunudarc.


qtiairatis

Ne

honore quei minus


sit

quaeratis
accusatif
;

honorem qu non
qiiei
:

ablatif

mandatus honore du thme *qni-, employ pour


:

qn, la suite d'une confusion assez

frquente. minus
aliqnem
I,

niandatus

Ne

sens ngatif
honore
:

comme

dans quominus.
rare et bizarre,

expression

mandare contamination sans


69
et

doute de mcutare aliqnem honore, Cicron Rep.

honorem aJicui mandare, Cicron Verr. IV, 37, 81

L. Corneli L.

f.

P.

n.

Scipio quaist.
|

tr. mil.

annos
|

gnatus XXXIII

mortuos. pater
L.

regem ntioco subegit.

17.
tuf,

C.

I.

12.

trouv au

xvii'^

sicle,

Fragment de sarcophage en maintenant au muse du

Vatican, qui porte l'pitaphe de L. Scipio, questeur en

167 (Tite-Live

XLV,

44),

mort vers 160.

TEXTES EPIGRAPHiaUES
I

21
-ius, cf.

Conieli

S.

C. des Bacc. Claiidi, Vakri,Miniici.

2 quaistor)

nepos r(ibunus) milQtun) 4 annos gnatus


[.]

abrviation frquente des

noms en

XXXIII
dans

innovation

la

mention de
'

l'ge n'est pas faite

les inscriptions
'

prcdentes.

6 Antioco

pas d'aspiration, ni

final;

n'est pas

devenu

;/.

a) Cn. Cornlius Cn.


tr. mil. II,

f.

Scipio Hispanus
|

pr. aid.

cur. q.

vir

si.

iudik.

'

vir sacr. fac.

b) Virtutes generis mieis moribus accumulavi,

Progeniem genui, facta patris

petiei.

Maiorum optenui laudem,


Laetentur
:

ut sibei

me

esse creatum

stirpem nobilitavit honor

I), Bucheler C. E. 958. Trois tables en pierre d'Albe, numrotes, trouves en 1782, dont la premire est perdue, les deux autres sont au muse du

18.

C. I.L. P

Vatican.

Epitaphe de M. Cornlius Scipio Hispanus,

praetor peregrinus en 139.


a)

pr{aitor) aidQlis) cnr(^idis) quaistor) tr(^ibunus}


bis,

milijtum')

Xvir sKJtibus) iudikandis) Xvir sacris)

jacQiiudis).

Noter
formule

le
si.

maintien de l'orthographe archaque sans


iudik.

la

b) Inscription
mieis miis,

compose de 2
.

distiques lgiaques.

meis

cherch galer

tongue

finale.

monosyllabique.

peliei
la

j'ai

3 sibei

scand --, malgr

diph-

honor, Vs final a t remplac par r


:

d'aprs les cas obliques

honor-eni, etc.

22
tilies

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


Saranes
I

C.

M.

f.

fin

19. du

C.
III*

I.

L.

I-

23. Tte de blier en bronze de la

sicle.
:

Atilies Sranes

nomin.

pi. Atilii

Sarani. La langue

pigraphique archaque prsente un grand nombre de nominatifs pluriels en -eis, -is, -es de thmes en -oje- de
la 2*

dclinaison, et des dmonstratifs


hiscc)
:

is

(Jeis,

eeis, eis,

eisdeni), ille, hic {beis, beisc,

sur l'origine de ces

formes, voir n 126 et Ernout Morphol.,

33,

note.

iscolapio dono[m]

L.

lbanius E.

f.

ddit.

20.
le

CI.
-0I-.

L.

26

VI, 30842
:

litteris

antiquis

Aiscolapio Aesculapi

noter

la

diphtongue

-ai- et

groupe

Cf. Aisclapi pocoloin, n

100; grec Alsy.Xa-i ( ct

de

'A(j-/.Ar,-i;).

M.

C.

Pomplio No.

f.
|

dedron

Hercole.

21.

CI.

L.

V-,

30, VI, 30898. Petite base de pierre


litteris

calcaire trouve

Rome
.

bonis valde antiquis

Marciis Caiis Pompilii Novijilii dedenint Herciili.

Pomplio

Pompilii

On

a voulu voir dans ces

formes
-0
le

en-o, dont on connat quatre exemples, des duels en

comparables
dans

duo. C'est tout fait

invraisemblable
latin

duel, l'poque historique, est


les autres dialectes italiques.
:

mort en

comme

Les trois autres inscrip:

tions sont dialectales

deux sont de Prneste

TEXTES PIGRAPHIQ.UES
Apolon[e
ron.
I

2$
|

C.

?j

Metilio
st
|

[C.
|

f.

?]

magistre

corve-

C. Anicio

1. ?

riando

...

22.

C.

I.

L.

P
|

59,

XIV, 2847
|

8;

Q. K. Cestio Q.

f.

Hercole donu

[djedero.

23.

C.

I.

L.

S XIV, 2891

La troisime provient de Lanuvium


Q. A. Aidicio Q.
f.,

T. Rebinio Q.

f.

aidile moltatico.

24.

Notiz.
p.

d. Scavi, 1907, p.

656, Ephem. epigr.,

IX, 619,
II

386.

s'agit l sans
-os,

doute de nominatifs pluriels dialec-

taux en

avec chute de -s

Nvlans
ou
liers

Nolani

peut-tre, et

final, comparable osq. ombr. I kuvinus Iguvin plus simplement, de nominatifs singu-

employs fautivement
)),cf.

la

place de pluriels.

dedron dederunt

dedrot

Cl.

L.

378 (n 75),
la

dedro, n 76, inscription

de Pisaurum.

Hercole Hercul de *Hercolei avec rduction de

diphtongue

ei ;

ci.

l'inscription suivante.

M. Bicoleio V.

1.

Honore

donom dedet mereto.

25. C. I. L. P 31. Bloc de travertin provenant du temple de l'Honneur, trouv prs de la Porte Colline.
V(ibt) l(jbertus).

Honore

cf.

Hercole;

dedet

mereto

ddit merit .

24

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAaUES


|

parti

M. Mindios L. fi. P. CondetiosVa.fi. Apolones dederi


I |

aidiles

vicesma

ve

26. C, I. L. P 37 VI, 29. Lame de bronze Rome, maintenant au muse de Munich.


;
;

trou-

Inscription trs nglige et fautive


L(ic) filins,

M. Mind'ms
vicesimam

P. Coudetiiis Fari)

filins aediles

partent ApoUiiiis dedere.


vicesimam l'absence du second /s'explique une faute du graveur, et non par une syncope parti parteni , accusatif en / ou confusion de e et de / ? cf. dederi. Apolones noter le maintien du second

vicesma

par

grec 'A-iXXwvs;,

cf.

Apolone n 89.
c et

dederi

de-

dere , avec confusion de

de

/.

INSCRIPTIONS DE NEMI.
C.

Manlio Aci.

cosol pro
]

poplo

Arimenesi.

27. C. I. L. P 40, XIV, 4269. Tablette de bronze, dbut du provenant du temple de Diane Nini
:

11'^

sicle av. J.-C.

poplo:

C. Manlins Acilins consul pro populo Ariniinensi. forme ancienne sans n, mais absence de -d final.
:

Arimenesi
-)is-

noter

pour

sans -nie-, et
ville

la

rduction de

comme

dans

cosol.

Ariminum,

d'Ombric, au

nord de Pisaurum.

Diana

M.

Livio
I.

M.

f.
|

praitor ddit.

28.

C.
:

L.
ii''

P
s.

41,

XIV, 4182

a.

Inscription de

Nmi

dbut du

av. J.-C.

Diana

datif issu de *Diani, avec chute

du second l-

TEXTES PIGRAPHIQ.UES
;

2}

ment de diphtongue premier lment long cf. Fortnna Prneste, n 34, Matuta Pisaurum, n 76, Nmi Ernout MorphoL, 17. C. I. L. I- 43, 45
;

Poublilia
filiod
j

Turpilia

Cn.
ddit.

uxor

hoce

seignum

pro

Cn.

Dianai

donum
I.

29.

C.
mot.

L.

P 42; XIV, 4270;


la

galement de
:

Nmi. Plus rcente que


seignum au lieu de

prcdente, mais archasante


:

dans

le

signiini

il

n'y a pas de diphtongue


final,

fliod

avec -d

mais seignum, donum

au lieu de *seicuom, *doiiom.

INSCRIPTIONS DE TIBUR
C.

Placentios Her.
Je

f.

Marte sacrom.
Marte donu dede.

Sur
C.

revers

Placentius Her.

f.

30. C. I. L. P 47, XIV, 3563. Plaque de bronze provenant des environs de Tibur (Tivoli), maintenant
Paris.

Noter l'hsitation entre Marte Mart


dede

-ios

et -ius,

-om

et

-u(^m^.

ddit
cf.

peut
3

reprsenter *dede-d
*dede-t,
cf.

(dsinence

secondaire),

ou

Ernout MorphoL,

297 C.

INSCRIPTIONS DE
a) M. Fourio C.
f.

TUSCULUM
Fortune

tribunos
|

[militajre de praidad

dedet.

26

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


f.

b) M. Fourio C.

tribunos

militare de praidad Maurte

dedet.

31-32.
Furii

C.
I. L.

I.

L.

P 48

et 49,

Colonnes trouves
cf.

Tusculum
50-58;

prs

XIV, 2577 et 2578. du tombeau des


Forhmae Marti
ddit.

C.

XIV

2700, 2707.

M.Furius

tribunns militaris depraeda

praidad diphtongue dans Fortune, diphtongue comme en ombrien. Maurte, forme rduite pour Mapassage de
/

FoO'/o,

mais tribums

e.

militare avec chute de -5 final et

a la

et le -d final

la

finale -ai

est

rduite

-e

vorte(J), cf.

n" 120.

INSCRIPTIONS DE PRENESTE
Apolon[e
ron.
I

C.

Q.?]
1.

Metilio [C.
|

f. ?J
|

magistre

corave-

C.

Anicio
I.

(?) st

riando

...

33.
Sur
en

C.

L.

59,

XIV, 2847/8. Fragment d'un


n 21.

autel en pierre d'Albe trouv Prneste.


le pluriel Melilio, cf.

magistre-es des

lire

sans

doute magistres, forme de nominatif en


-o/e-,

thmes

frquente Prneste,
S. L., XIII,

cf.

plus haut n 19, et

Ernout M.

magistre est

343 sqq. L'penthse de e dans rapprocher des faits d'penthse analogues


crcverunt de *coisavisont,
.

que

l'on constate en osque.

cf.

coraveron
coisatens

plignien

crverunt

La diphtongue

oi

aboutit

comme

en ombrien, non

comme

en latin de

Rome.

TEXTES EPIGRAPHiaUES
Orcevia.
leia
I

27
Diovo.
fi-

primocenia

Numeri nationu. cratia donom. dedi


|

Fortuna.

34.

C.

I.

L.

60,

XIV

2863. Plaque de bronze

trouve Prneste.
Orcevia

Numeri
:

(jixor^ nationis gratia Fortunae lovis

filiae pritnigeniae

donuin dedi.

nationu; Diovo

gnitifs singuliers

en
de

*-os correspon-

dant

ceux en
-ii

-is (issu

de

*-es')

du
-s

latin

Rome

-o s'est

assourdi en
cause

dans nationu,

et s'est
;

du u (v) prcdent

maintenu dans Diovo, final est tomb. On a


dsinence
46.
-os,

galement Salut us n 37. Sur d'autres exemples de

cette

M.

S.

L. XIII, 347,

Ernout Morphol.

nationu

voir

cratia cause

d'une naissance

cf.

P. F. 165, 4 L.
natio

in pecoribus quoque bonus proventus feturae bona

dicitur .

datif singulier^ cf. n 28 fileia ; Fortuna primocenia forme intermdiaire entre la forme plus ancienne jfe/, du latin correspond e du et la forme rcente filia
:

prnestin en hiatus,

cf.

conea cicnia

XIV, 3205
Sur
cette

Ovius

etc.

primocenia

Oveo C.

I.

L.

forme sans apoI.

phonie, correspondant au latin primigenia.

XIV 2862

et

Fortune premire ne de Jupiter, voir C. 2868.

L.

Fortuna Primic.
l

L. Dcumius. M.

f.
{

don. ded.

35.
neste.

C.

I.

L.

1445, XIV, 2855. galement PrPrimic.


la

Fortuna,

datif.

cf.

forme primocenia de

l'inscription prcdente.

Dcumius
:

ayant valeur syllabique

de-, cf.

Decumius , avec d Gminia Geminia ,

28 C.
I.

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


L.

XIV,

142; Plnviio

Petronius

XIV, 3210

etc.

sur

ces faits

voir

M.

S. L. XIII, 307 sqq.

Q.

K. Cestio Q.

f.

Hercole donu
|

[d

edero
f(ili) HercttJi do-

Quintus) Kaeso} Ccstii Quinti)


dederunt.

nnm

36.
^ux
et

CI.

L.

i26i,XIV, 2891.
haut n 21

Cestio, cf. plus

et 33. Hercole, ibid.


la

\d\edero

dederunt
-t final.

avec amuissement de

nasale,

chute du

L.

GemenioL.
|

f.

Pelt.

Hercole dono
{

dat lubs merto


|

pro sed sueq.

ede leigibus
L.

ara Salutus

37.

C.

I.

62,

XIV

2892.

Lucins) Geminius Ljici^ f{iJins) Pelt


mer{e)to pro
se siiisqiie

Q) Hercnli

do-

no(i){) dat lnb{)s

eisdem legibus

Ara
le

Salntis.

Pelt (?) abrviation obscure

Convv-ay rapproche

de lieu Peltiiimini et y voit l'indication de l'origine du donateur. Jnhs lubs, lubens , avec amuis-

nom

sement de
merto

la

nasale, et b notant b,

c.

n"^ 3

et 80.

mereto

avec syncope de en syllabe

int-

rieure inaccentue.
siieque

sueisque, susque

la la

rduite e,Vs s'est

amuie devant
eisdem
ici

diphtongue -ei- est consonne suivante,


cf.

comme

dans ede
;

Jei^biis

ci

note

sans

doute

1,

osque li^ud

lge .
e.
1.

ara Salutus
,

aux

mmes

conditions que l'Autel

du Salut

sur Salutus, voir n 34.

TEXTES PIGRAPHIQUES
Mino Colionia Artoro Mai.

29

38.

C.

I.

L.

XIV, 3100.

Artoro Mai(oris itxor^

Mino Cumia

L.
I.

f.

39.

C.

L.

XIV, 3111,

Mai Fabricia

40.

C.

I.

L.

XIV, 3133,

Maio Tutia

Q.
I.

f.

41.

C.

L.

XIV, 328^.

Quorta Tondia

L.

f.

42. CI.
latin

L.

Inscriptions provenant

XIV, 3283. du cimetire de Prneste.


.

Mino, Maioc *iMins, *Mais avec chute de -\ final; Maior, Minor cf. P. F. 109 L. Minores et Maiores inter cognomina feminriun poni solebant.
;

Quorta de *Qnrta avec


voyelle.
quattuor.

-or

reprsentant rgulier de -r

Le vocalisme du

latin Qitartus est

analogique de

30

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES


MIROIRS ET CISTES DE TRAVAIL TRUSQUE

TROUVS A PRKESTE.
Miroirs
opeinod devincam ted
:

43,
p. 503.

C.

I.

L.

I-

547,

Ephem.

epigr. IX,

980,

opinor devincam
cf.

te.

opeitwd,

n 63.

Castor

Amucos Polouces
L.

44. CI.

548,

XIV, 4094.

Castor,

Amycus,

Polliix.

Poloces Losna Amuces

45.

C.
le

I.

L.

549,

XIV

4095.

Pollnx,

Lna, Amycus.
traitement

Noter

de

la

diphtongue
:

ou

dans

Poloces, Losna, et le

maintien de -sn

losna de *luksn;

racine *leuk-l *louk-

briller .

Cudido Venos Vitoria

Rit.

46. C. I. L. P 550, graveur pour Cupido. Rit


Bikheler.

XIV
:

Rit(us).

4096. Cudido faute du Mommsen; Ris(us)

Cupido Venus Victoria Rit (?)


cf.

Venos,

opos n

118.

Vitoria

rduction dialectale

du groupe

-f/-

-/-.

TEXTES PIGRAPHiaUES
luno lovei Hercele

3I

47.

CI.
sans

L.

551,

XIV 4097
?)

Hercele grav

de droite gauche.

luno lovi Herculem (conciliai

Hercele,

doute

forme

trusque,

cf.

Heraceli

Fabretti 2528.

Marsuas Painsscos. Vibis Pilipus cailavit

48.

C.

I.

L.

552,

XIV

4098. Painsscos, /aw/^

pour *Painis(s)cos.

Marsuas
p.

Painiscus. Vibius Philippus caelavit.

Vibis, cf.

n 78. Pilipus, sans aspiration ni redouble-

ment du

Mirqurios lixentrom

49.

C.
cf.

I.

Alixentros,

L. P 553, XIV 4099. Alixentrom XIV 4103 Victoria Alixentros.


:

ou

Mercurius Alexandrufu (ou -*drus).


cf.

cf.

n 91; Alixentrom: transcription par -eniros de -avpo du gr.

Mirqurios:

stircus

n 62;

la

'AXi^avpo;

rvle

une influence trusque,

cf.

Elysntre, Fabretti 44,

2500.

Oinomavos rio Melerpanta

50.

CI. L.P 554, XIV,

4100.
.

Oinouiaus, Ario, Blier ophontes

Melerpanta forme trusque, issue de *Pelerpanta.

32

RECUEIL DE TEXTES LATIKS ARCHAQUES


Taseos Luqorcos. Pilonicos Tasei
filios

51.

C.
Aiax

I.

L.

I-

55,

XIV

4101. Tascio, Corpus.

Theseus (J^ Lyciirgns. Phihnicus TheseiQ^filins.

Tells
I

Alcumena
L.

52.

C.
;

I.

556,

XIV, 4102.

Thetis,

Aiax, Alcumena.

Telis

cf.

Ernout M.

S.

L. XIII,

331,

Elm.

dial

p. 80.

Cistes

Dindia Macolnia fileai ddit


|

Novios Plautios med Romai

fecid.

53.

C.

ciste dite

I. L. I- 561, XIV 41 12. Inscription de la de Ficoroni, maintenant au muse Kircher

Rome. Dindia Macolnia noms


tios

prnestins

Novios Plau-

noms

de

l'artiste,

dnotant une

origine
la

campaseconde

nienne.

L'inscription,

comme

l'indique

ligne, a t sans

doute grave Rome.


d.fikia n 34.

fileai filiae ,

luno

lovos

Mercuris

Apolo

Leiber

Hercle

Victoria

Menerva Diana Mars Fortuna

54.
Diana
gauche.

C.
(crit

I.

L.

563,

XIV

.^105. lovos
sont gravs de

Menerva
droite

Diama* par

erreur^)

TEXTES PIGRAPHIQ.UES
Fercles

33
luno
Mircurios

Micos

Aciles Victoria

Diesptr

lacor iax Veritus

55.
Sur

C.

I.

L.

564,

XIV
M.

4106. Victoria de
S. L.

droite

gauche.
Fercles,

voir Ernout

XIII, 307. lacor,


n 49.

personnage inconnu.
Diesptr Diespiter
;

Mircurios,

cf.

Silanus

Doxa

Ladumeda

Aiax

Oilios

Leces

Soresios

Acmemeno

Istor Lavis Ebrios


I.

56.
vercle

C.

L.

565,

XIV

4108. Ebrios sur


ilus

le

cou-

surnom de Silne. Silanus Doxa Ladumeda (?) Aiax


sans doute

Leces (?)

Soresios (?)

Lavis (?) Ebrios (?). D'autres cistes prsentent galement des suites de
Istor (?)

Agamenvto,

noms

propres, mais difficilement identifiables, et ayant

subi l'influence trusque.

a confie piscim
ii

h
e

crevi alia

cofeci

feri

porod

madent recte

mise sane

g asom fero

57.
tion

C.
de

I.

L.

I-

560

cf.

Duvau, Mlanges d'Arch.


t.

et d'Hist.

l'Ec.

de

Rome
ciste

1890,

303 sqq. Inscrip-

grave sur une


piscem

reprsentant une scne de

cuisine.

Confice

confeci

crevi alia (lecture et sens

feri porro

misce sane

assum
fait

madent

douteux)

recte

(lecture douteuse)

fero . Dialogue entre

un

cuisi-

nier et ses aides.


inisc:

mme

de graphie que dans

lubs, cf. n 37.

Recueil de Textes latins.

34

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


|

M. Saufeius M. f. Rutilus C. f. Saufeius G. f. Flacus culinam f d. s. s. c. eisdem|q. locum emerunt de Tondeio L. f. publicum est longu p. CXIVIIIS latum muro ad L. Tondei vorsu p. XVI.
.
I
|

q.

L.
af

58.
3

C.

I.

L.

I-

471, XI\'3002. Prneste, i" sicle

avant J.-C.
faciendani) d(/) s{enatus) s{ententid) coeravere)

longu

longum avec chute des


cf.

final. v.

^7/ ab .

Ernout, Elments

dial. s.

ad L.

^=^ semis

Ton-

dei

gnitif

comme

dans ad Vestae.

INSCRIPTION DE LANUVIUM
Q. Caecilius Cn. A. Q. Flamini
1

leibertus lunone Seispitei

matri reginae

59.

C.

I.

L.

XIV

2090. Epistyle de marbre prolunone, Scis-

ve lant de Lanuvium.
.^loter les
3

dsinences de datif
:

e, ei, i

piu'i,

malri.

Seispitei

Sispiteni

lunonem, quam vulgo

sospitem appellant, antiqui usurpabanl Festus

462 L

luno Sospita, Ovide Fast. 255, Silius Italiens 13, 364.

INSCRIPTIONS DE NORBA

lunone Locina

dono pro

C.

Rutilio P.

f.

60. C. 1. L. P 371, XI, 6294. Plaque de bronze provenant des ruines du temple de Junon Norba.

lunone avec
:

lunoni Lucinae donuni pro C. Rutilio P.f. -e issu de -ei; Locina -0- issu de -ou- -eu-)
:

TEXTES PIGRAPHiaUES
correspondant du latin de
-a
cf.

35

mme
n 34.

Rome cf. losna n 45 ; rduction de -ai qu' Prneste et Pisaurum,

P. Rutilius

M.

f.
I

lunonei Loucina

ddit meretod

Dio-

vos castud

61.
dente.
(c

CI.

la

L.

I-

360;

mme

origine que

la

prc-

P. Rutilius

M.

f.

lunoiii Liicinae

ddit inerito lavis

castu.

Noter

variation entre lunone Locina de l'inscription

prcdente, et lunonei Loucina de celle-ci.


Diovos,
cf.

n 34.

castud

ablatif de castus, s.

Mme

formule sur une


interprtait lu;

autre inscription lunone Loucinai Diovis castud facitud,

C.

I.

L.

I-

361, VI 357 que

Mommsen

noni Lucinae lavis {coniugi) caste facita

M. Lommatzch
quae lavis castus

explique
vacant ur

lunoni Lucinae fer Us

eis facito

Diovos castud signifierait donc aux ftes de

Jupiter

INSCRIPTIONS FALISQ.UES
a)
I

ovei lunonei Minervai

Falesce quei in Sardinia sunt


|

donum dederunt. magistreis


Voltai
1))
f.
I

L.LatriusK.

f.

Salv e]na

coiraveront.

Gonlegium quod est aciptum aetatei aged ai] Opiparum a d] veitam quolundam festosque
Quei soveis a ast utieis opidque Volgani

dies,

Gondecorant

sai pi
i

sume comvivia loidosque,


nperatoribus summeis,

5 Ququei hue dederu^nt

Utei sesed lubent es be ne iovent optantis.

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

C. 1. L. P 364, Xr, 3078, Bucheler C. E. 2. de bronze, grave sur les deux cts, et portant une ddicace faite Jupiter, Junon et Minerve par les

62.

Lame

cuisiniers falisques tablis


la

enSardaigne, L'occupation de Sardaigne date de 238, mais l'inscription est notablepostrieure, peut-tre

ment
pour

du temps des Gracques


inconsquences
aciptiiiii
:

la cf.

graphie archasante
le

prsente des

redoublement des consonnes


coi rave ront,
ei

accepu et con-

tum

mais smnmcis; pour l'hsitation entre


entr

dederunt mais

et^:

goii dcorant

decorant

entre

et

;,

veitam mais comvivia, entre a


etc. L'inscription b

et ae, aetatei

mais saipisumc,

semble

tre
b.

en saturniens, mais incorrects.


3

a[ast]utieis ou a[rg]utieis.

Traduction

a) lvi lunoni Miiicrvae Falisci qui in Sardinia siinl

donutn dederunt; niagistri L.

Lai ri us K(aesonis?)

Jilius

Sahena
b)

VoJtae filins cnraverunt.


est

Colleginm qnod

acceptnni aetali agendae


dieSy

Opiparuni ad vitani colendani festosque

Qui

suis astuliis opeque

Volcani

Condecorant saepissinie convivia Indosque,

Coqni hoc dederunt iniperatoribus sunuuis,


Uti
sese lubentes bene iitvent optantes.

a) Flesce
inagistreis
:

nominatif avec rduction de


pluriel, cf. n 19.

nomin.

SaJvena
la

-ci

-e.
:

la

suffixe

trusque,

cf.

Porsenna, Caecina, etc.


:

b) Aciptum aetatatei agedai


vie

aciptum

agrable pour passer

1'/

s'explique sans doute par


;

fermeture

de

devant un groupe de consonnes

phnomne qu
n 49 Alixentros

se produit

dans d'autres dialectes

cf.

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
Alexander

37
?

ou bien analogique de

accipio

agedai

simple faute du graveur pour agendai.


2 veitam
racine
fivati
la notation ei est un faux archasme; la comporte non une diphtongue mais un /, cf. skr. il vit qiiolundam le qii ne reprsente pas la
:

labio-vlaire de la racine (col de


et

*k^^'el, cf.

gr. Xsfi.ai
c
;

wquilimis) mais une notation archasante de


oqiioltod,
;

cf.

S.C. des Bacch.

n 126.

extension analogique de l'ablatif des 3 opid ope thmes en -/- un thme consonantique, dont il y a d'autres exemples pigraphiques, cf. n' 64 et 126.

Volgani,
5

Plante Aul. 359. quqiiei hue Vu de ces formes s'explique mal


cf.
:

pas-

sage dialectal de
inperatoribus

//

devant gutturale
:

sunniieis

c'est--dire

Jupiter,

Junon,

Minerve
128-129.

cf.

Tite-Live \l, 29 et Cicron, Verr. IV, 57,

Menerva
sententiad

sacru

La
{

Cotena
;

L.

f.

pretod de

zenatuo
|

vootum

dedet

cuando datu rected

cunca-

ptum.

63.

C.

I.

L.

trouve

Paieries

P365, XI, 3081. Tablette de bronze en 1860, maintenant au muse Kir-

cherRome.
de scnaius

Minervae sacrum. Lars Cotena L(arlis) J(JUus) praetor sentejilia vium ddit ; quando datuni, recte
le

conceptum.

Menerva
n 28;

nom
:

de

la

desse vient sans doute de


;

Ttrusque Menrva^ Meneruva

sur

le

datif en -,

voir

pretod
;

la

diphtongue
final,
s'il

-ai- est rduite e

comme
n 43,

en ombrien

le

n'est pas

une

faute de gracf.

veur, s'explique par l'influence du d suivant,

30

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES


;

opeinod devimain ted


falisque

:^eiiatiw

confusion frquente en
Zertenea Sertinia ,

de^et
Sexto

;{,

cf.
;

Zextoi

Conway 324
:^enatiio

correspondant au

latin -uis,

forme de gnitif en -nos, senaluis, et qu'on retrouve


n 126; vootum
le
:

dans

le S.

C. des Bacch.
la

senattios,

habi-

tude italique de noter


voyelle.
rected
-',
:

longue par

redoublement de

sans doute ancienne forme d'instrumental en


-d.

le

d doit tre analogique des formes d'ablatif en

INSCRIPTIONS DE L OXIBRIE ET DU PICENUM


a)
5

Honce loucoin ne qu i s violatod neque exvehito neque exfertoquod louci siet neque cedito nesei quodie res deina anua fiet. eod die quod rei dinai causa
| \ { I
'

10

"f

iat, sine

dolo cdre

icetod. seiquis
|

b) violasit,

love

bovid
|

piaclum datod.
eiuspiacli

seiquis
|

scies
|

5 violasit, dolo

malo
;

lovei bovid piaclum


{ {

datod et a.
ei]

CGC
I

moltai suntod

moltaique dicator

10
I

exactio est

od.
L.

64.

C.

I.

^6G, XI 4766. Cippe


L'inscription
est

en pierre

la

calcaire,

trouv Spolte en
de
la

1876, maintenant

bibliothque

ville.

grave des

deux cts. Graphie et Phontique


redoubles
tantt
:

les
;

consonnes ne sont pas


d
final

anua,
:

violasit

le

est

tantt not,
;

omis

violatod, licetod, datod, suntod, estod, bovid

mais

exvehito, exferto, cedito, dolo, malo.


les

Mme flottement
seiquis, lovei,

pour
cdre.

diphtongues

d'une part

iesei,

de

l'autre lave; deinai

mais dinai; dinai, moUai mais


devant
s
:

cedito

N est amui

scies.

TEXTES EPIGRAPHIQUES
Traduction

39

Himc lucmn
Eo
die,

neqtiis violato,

neque exvehito neque exferto

qiiod luci sit, neque caedito nisi eo die


fiet.

quo

res

divina

anuua

quod

rei

divinae causa fit,


'^lovi

sine dolo caedere

liceto.

Si quis violaverit,
violaverit,
;

bove

piacuhim dato. Si quis


et

sciens

lovi bove

piacnlum dato

a(sses)

CCC

midtae sunto

eius piaculi nniJiaeque dicatori exactio esto.


:

Honcede *hom-ce: cf. honc n 14. loucom cf. pour la 1 diphtongue osq. liivke in lc 4 louci, gnitif
possessif.

forme dialectale, avec rduction ^ de la 5 cedito diphtongue f/ qu'on retrouve en ombrien (Pisaurum est en Ombrie), cf. kvestur en face de osq. kvaisstur, lat. quaestor. 6 nesei ns, avec e quivalent du
:

latin
vis.

de

Rome.

8 deina de *deivina,

comme

sis

de

si

syncope de inaccentu, ou 9 cdre caedere exemple d'criture syllabique avec d=de, cf. n 35. I violasit subjonctif-optatif en -ssini du type B. faxiH, correspondant au futur en -s fax, usit
:
:

l'poque archaque dans


indicass, Plaute,

les

verbes en

-- et

en

--,

cf.

Poen. 888, negassim Asm. ^o^,probibessit Fseud. 14, licessit Asin. 603. bavid extension analogique de l'ablatif en -id des thmes en -/- un thme

termin par une sonante,

*givu-, cf.

boum,
et

bbus et
coventionid

non
S.

*bovium,

*bovibus.

Cf.

opid n 62,

C. des Bacch. n 126.


2 piachim :de *pi-llo-ni
;

-*tlo- (-*tro-') suffixe

d'instru-

ment, diffrent du suffixe de diminitif *-ro-/o->> *-culu-, tout au moins l'origine. L'intercalation d'une voyelle de liaison u, -*cIo-^-*cuJu-, a tabli entre les deux une

homonymie
7 moltai
:

d'origine secondaire.
gnitif en fait

d'amende

, cf.

ombr. mol-

40
lam
tae

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQjUES

multam
\ei]
:

ombr. muta

multa

, i>ioiar

mul-

9 dicator

substantif driv de dicre, mais dont on


;

n'a pas d'autre exemple


trat

dsigne sans doute un magis-

ou un

prtre.

Apolenei

65.
et les

C.

L.

368, XI, 6290. Cette inscription


n

suivantes jusqu'au

76 sont graves sur des

cippes trouvs Pisaurum, et datent

du commencement
des confinale. Cf.

du

II'

sicle av. J.-C.


.

Apolenei Apollin

Non redoublement
la

sonnes;

==
I.

/;

maintien de

diphtongue
y^/'o/^'W

Apolone C.

L.

399 (Cals),

P 384

(territoire

des Praetuttii), ApoJine IX, 5803 (Picenum).

Fide

66.
Fide

CI.
:

L.

P369, XI, 6291,


- issu

datif,

avec

de

-ci.

lunone

67.

C.

I.

L.

P370, XI 6292. lunone:

datif.

luno Loucina

68.

C.
C.

I.

L.

P371, XI, 6293.

Salute

69.

I.

L.

P373, XI, 6295

Salute

datif.

TEXTES EPIGRAPHiaUES
dei Maria

4I

70.
:f.

C.

I.

L.
:

P374, XI, 6296.


sans doute datif avec - issu de -ai
;

dei(va)

Maricd

n 28.

Lebro

71.

C.

cf.

I.
:

L.

PjSi.XI 6303.
un ancien
ci

Liber

reprsente

>>
p.

en

latin

de

Rome;
deiv.

Ernout, Elments dialectaux,

56sqq.

No V

sede
L.

'

P.

Popaio Pop.

f.

72.

CI.
:

P375,XI 6297.
;

div(i) Novensides. P. Popaeiis Pop(aei). filins.

Varron L. L. V, 74 compos de iioviis forme Nmensilcs avec / semble tre d'origine sabine, d. Ernout Elm. dialectaux, p. 203.
Noi'esede
;

cf.

et iusideo

la

Cesula

Atilia
I.

donu
L.

da Diane

73.
Diane

C.

P376, XI298.
:

<soter la rduction des diphtongues

Cesida Caesula,
des

*Dianai

consonnes

finales:

comme en ombrien, et la chute donii donum , da dat .


dede

Feronia

Sta Tetio

74.

C.

I.

L. I-377,

XI,
Sta

6299

Feroiiiae Sla-

(tius^ Tetiiis dedil.

Feronia
ddit ,

datif, cf. n 34.

Sta(tio) dede
cf.

deded,

ombrien dede, osq. deded,

feced n 3.

42

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


lunone
rec.
|

matrona
I.

Pisaurese

dono dedrot

75. C.

riint.

L.

P378, XI 6300.
dede-

Innoni reg(Jtiae) malronae Pisaiirenses doniim


sans

Matrona reprsente
dialectal

doute un nominatif plur.


et

en -as qu'on retrouve en osque


arae

en ombrien, matrona

osq.

aasas
final

ombr. urtas

ortae , avec chute

de

-s

comme

dans Pisaurese. Toutefois


pi.

pourrait tre *matron-i, nomin.

en
cf.

-/

avec chute du

second lment de
19-

la

diphtongue;

Ernout Morphol.
cf. *scies

Pisaurese

n 64.
f.

sur
:

la
cf.

rduction de -ns,
n 64 cdre
;

sciens
-;//,

dedrot
;

sur

la

rduction de

dedro n 76

dedero n 36.

Livia

Matre Matuta deda


I

dono dedro

matrona

M.

Curia

Pola

76.

C.

I.

L. P379,

XI 6301. Les

lignes 5-7 ont

t rajoutes postrieurement.

Matri Matutae donum dederunt matronae.

la

M.

Curia

Pola Livia *dedant.

Matuta'. desse du matin, et aussi de

maturit; cL

mturuSy mattinus
suffixe,

mme
I.

racine

*uui-,

avec un autre

dans nine, mnus.


cf.
:

Matuta,
siua.
cf.

deda

n 28 et C.

L.

forme ombrienne

ombr.

dirsa, dersa det ,

Sacro Matre Murredoublement de d; dirsans dent (le groupe

P580

-rs- note

un d vibrant
f.

l'intervocalique).

L. AvilioV.

V. Alfieno Po.
L.

f.

pagiveheia

77.

C.

I.

la pointe sur le bord d'une

P382, IX, 5699. Inscription grave coupe de bronze trouve

TEXTES EPIGRAPHIQUES

43

Cupra Montana, dans


Avilio, Alfieno

le

Picenum

titulus perve-

tustus.

final

pagivcheia
.

nominatifs en
:

-os,

avec chute de

sans doute

pagi Veheiani (Cuprenscitii,

sium)

Jordan interprte pagi

dcrte

Bucheler,

pagi pecunia vectigali

L. Terentio L.
|

f.

C.

Aprufenio C.
f.
|

f.

L. Turpilio G.
|

f.
[

M, Albani L. f. T. Munatio T. dederont ticod


I

quaistores

aire molta-

78.
de

C.

I.

L. I-383, IX, 5351. Plaque de


;

bronze

avant J.-C. Albani de *Albanis, avec rduction -/- du suffixe de


sicle
cf.

Firmum Picenum

m"

drivation *-)'o-, frquente dans les dialectes italiques,


osq.

Pakis
la

Pacius

ombr. Fisim

Fisium

aire moltaticod avec l'argent

provenant des amendes;

noter

diphtongue rt/ dans

aire, quaistores; moltaticod

viultatici.

L. Opio C.

1.
I

Apolene dono ded.


I.

mereto

79.

L.

ciano, sur le territoire des Praetuttii, dans

P384. Inscription provenant de Mosle Picenum


:

L. Opins Cai)

Iihertiis^

Apollini doniun

dduit}

mrita.

Inscriptions
Albsi ptre

du centre et du sud de

l'Italie.

80. C. I. L. P385, VI, 3672, IX, 4177. Lame de bronze trouve Alba Fucens, colonie fonde en 304
sur
le territoire

des ques.

44

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


Alb{ii)si pair.
la

Noter
h,

rduction du groupe -us-

la

valeur de b
;

comme
-/

dans

libs

n' 37 et 85, lubs n


la

82

l'hsitation

entre
paire.

et -e

pour

dsinence du datif:

Albsi mais

via inferior
|

privatast
|

T.

Vmbreni

C.

f.
|

precario itur.

pecus plostru
I

niquis agat.

81.

C.
L.

I.

L. IX, 4171. Table de pierre trouve

Cliternia, chez les Eques, litteris antiquis .

Privatast privata est

precario itur:

mme

expres-

sion

CI.
:

P 1215 (X, 4480):

privatiim, precario adeitur

(Capoue); et vieam precareani ri464 (V. 700). plostru forme dialectale avec rduction de la diphtongue -au- , V. Ernout, lm. dial. 216. niquis, mme forme, issue de neiquis, Sententia Minuciorum C. I. L. P58^, 1. 34, 40, cf. n"' 138 et 126.

vecos Supn
queistores
|

Victorie seinq

dono dedet

lubs mereto.
|

Sa.

Magio

St.

f.
|

Pac. Anaiedio St.

f.

82.

trouv Trasacco sur

P388, IX 3849. Cippe de pierre le bord du lacFucin. vicus Sup(jyi(^as')Victoriae Scinq {?^donum ddit libens
C.
L.

merito.

Quaeslores

Sa{Ivius)

Magiiis

St(ati)

f(_ilius),

Pac(ius) Aiiaiedius Stali^


Fecos
:

/(Jliiis) .
la

de

vcus n 84.
/

Supnas
L.

*u'eikos,

avec rduction de

diphtongue,

cf.

Supnas
:

avec /attest par un

longa C.

I.

IX 3906

P.

Ser. Supinates ,p note


Victorie,
tti

ici

p {Supnas
,

T. Sex. Herennieis Sex. f. comme vcos^


tote
:

avec -ai rduit


seinq.
:

ombr.

inexpliqu.

de *toutai

civi-

lubs

cf.

plus haut n' 37

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
et 80.

45;
la

qneistores

erreur du graveur, qui

diph-

tongue

n'tait pas familire.

St. Staiedi,

V. Salviedi,
I.

Pe. Pagio

Fougno aram

83.

G.

L.

mme provenance
simis .

que

la

389, IX 3867. Base carre, de prcdente, litteris antiquis-

Slatiiis}

StaiediQts),

VQbius) Salviedius), Pe (?}

Paciiis Fiicino

aram <C

dederont

>

Le^et le o' sont confondus: Pagio, Foiigno; le ^semble avoir une valeur syllabique, cf. Supn. de l'inscr. prcdente. Les
et la

noms

propres hsitent entre


;

la

dsinence

*-.is

dsinence

*-ios

cf.

plus haut n 78.

Aninus

vcus

Valetudne

donum

dant

84. C. I. L. I-391, IX 3813. Inscription provenant de Castelluccio di Lecce, sur le territoire Marse.
Vcus:
cf.
I.
l.

n 82. L.

Vaktudne

Valetudini

mmei

forme C.
iiidne d. d.

p39o(IX 3812)

V. Vetius Sa.f. Fale-

m.

inscription

du

mme endroit.

dant
\

pluriel avec

mot
s^

collectif sujet.

V.[tiediu
meTJi.
I

Ve's une

Erinieet

Erine
|

ptre

dono

lib[s].

85.

C.

I.

L.

I-392,
;

IX 3808.

Inscr.

trouve

Ortona, en pays Marse


V.

caractres archaques.

A tidi us
:

Fesonac Eriniaeet Erinipatri doniim meri-

to) libens.

Fesuna Volsqaes

nom

de

desse qu'on
\

retrouve

chez

les
\

Pa. Fi. Pacuies mdis

Fesiuie diimtn ded.


et les

Ca. Cumnios cg/r

(Conway 253);

Ombriens, Tab.

46

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


3, 6,

Eug. IV,
nie,

elle est

accouple Pomone.
n 82.

Eri-

epithte tire

autrement connu.

du

nom
lihs, cf.

suivant Erine, qui n'est pas

T. Vetio
I

duno
C,
le
I.

didet

Herclo

lovio

brat.

data

86.

L. I-394,

IX 3414.

Inscr.

trouve

Navelli sur

territoire des Vestiniens.

TQus)

Veltiiis

donmn

ddit Herculi lovio gratia


.

Duno

dnum

avec passage dialectal de

data
hral.

abrviation d'un

mot qu'on retrouve en osque

et

en

plignien, et apparent sans doute au latin gratia.

Fortunai

Poblicai

sacra

87.

C.

I.

L.

I'397,

IX

15-13. Inscription

des

environs de Bnvent.

Q. Lainio Q.

f.

praifectos pro trebibos fecit.

88.
C'est

C.
le

I.

L. I-398, IX, 6205. Inscription grave


la

sur un vase de bronze campanien. trebibos


seul
-bos,

tribubus

archaque

exemple devenue

authentique de
-bus

dsinence

en

latin classique.

C. Hinoleio C.

1.
|

polone dono ded.

C. I. L. 1^399, X 4632. Petit coffre d'argile, 89. du miheu du m* sicle, trouv Cals en Campanie.

C{aius') Hiuuleius

C{ni)

Iibcrliis}

Apolliui donuni

ded(Jt^.

Apolone

cf.

n 26.

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
L.

47

Canoleios L.

f.

fecit Calenos.

90.

C.

I.

L. I-40,

X 8054,

2,

XI 6703.

Mme

pro-

venance que

l'insc.

prcdente.

In hoce loucarid stircus

ne [qu]is fundatid neve cada.


\

ver
[in]

'

proiecitad neveparentatid.

sei

quisarvorsu hac faxit,

ium

quis volet pro ioudicatod n. [L]


|

manum
[

iniect[i]o

estod seive

macrijsteratus volet moltare,

[Ijicetod.

401, IX, 782. Inscription trouve Lucrie, en Apulie. Elle a t publie en rSi, mais la
L.
I-

91.

C. L
si le

pierre est aujourd'hui perdue,


vrifier

et

il

est

impossible de

texte a t correctement lu et transcrit.

4 [ceivjium
Phontique.

Mommsen
Noter
le
ci
:

NI sur

la copie,

n L Monint-

sen; 6 iniecto sur la copie.

maintien des diphtongues ou


sei,

loucarid, ioudicatod;

seive; de -d final -.fundatid,

proiecitad, parentatid, ioudicatod, estod, licetod ; le

passage
;

de

-erc- -ire- : stircus;


e
cf.
:

de
;

en hiatus: ium

l'pen:

thse de
arvorsu,

tnacisteratiis

la

forme ar du prfixe ad

126.

loucarid

lcar, sur le
ici

thme en -i *loucari^ modle des thmes en -o'e-. Le mot est synonyme de lcus en latin Incar appcllatur aes quod
ablatif en -id d'un
;

ex lacis captatur

P. F.,
c.

ro6 L.
Prneste

stircus stercus

Mirqurios, n 49,

Firmum Picenum Mirciirio, IX, 5350. Mme phnomne en osque amiricatud immercat .
fundatid, proiecitad, parentatid
:

formes tranges
Il

on

attendrait *funditod *proiecitod *parentatod.


tre de subjonctifs
*fundassit,

s'agit

peut-

*parentassit,
-//-

*proiecissat,
cf.

analogues aux formes de parfait en


trlbarahattins aedificaverint .

de l'osque,

48

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


arvorsu hoc

adversum hc
cf.

sei

hc,

ablatif

fminin,

arvorsu adverbe,

n 126;

cf.

ques esent quel arvorsi

snm ead feciseut.


c.

sei

quis arvorsu hac faxit

quelqu'un

agit par rapport cette loi

d'une manire contraire


praetere, proptere.

galement posthc, praeterhc,


III sqq.
iiini
:

Sur

la

phontique de arvorsu, voirErnout, lm. dialectaux,


d. osque
iniectio
:

p.

ionc.

manum
tio

manitni accusatif dpendant de iniec;

d'aprs inicere jnanuin


tibi

mme
est ?

construction, Plaute
cf.

Truc. 622 quid


626. Sur
prnestin
la

hanc aditio
iniectio,

Amp.

19,

Cure.
I,

manus
:

voir Aulu-Gelle,

XX,

45.

macisteratus
;

penthse osque, qu'on

retrouve

en

d. n 33 magistre. Traduction
:

((

In hoc hico stercus nequis fundito neve cadaver proiecito Si quis adversus hanc (Jegeni)
fecerit
,

neve parentato.

in

eum
esto.

quis volet pro iudicato n(umniuni)

L manuni

iniectio

Sive mgistratus volet mnltare,


le

Jiceto.

Pour
n 64.

fond, on rapprochera l'inscription de Spolte,

Pesceniaes

C.

1.

Laudicaes

ossa heic sita sunt.

92.

C. I.L. P 1212, X, 4282. pitaphedeCapoue.


:

Pesceniaes, Laudicaes

gnitifs singuliers

cf.

Ernout,

Morphol.,

16,

Remarque.
Sosander

Aquilliaes C.

1.

Tertiae

C.

quillius

1.

93. Rome.
Pour

C.

I.

L.

P
cf.

1249, VI, 12274. pitaphe trouve


inscr. prcdente.

Aquilliaes,

TEXTES EPIGRAPHiaUES
DEDICACES DE CAPOUE

49

a)N.

10

40

50

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


ldos, cravere , etc. Les
la

coiravere

noms

propres,

campaniens pour

plupart, ont les nominatifs en -ius^


Sexti,

ou en
cf.

-/,

par ex.

Rosci,

latin

Sextitis,

RosciuSy

n 78.

Agria Sueia N.

f.

sacerdos
I'

Cerer. et Venerus.
5

97.

C.

I.

L.

1183, X,

191. Inscr. trouve au


:

mont
n 34.

Cassin, en Campanie. Venenis

sur ce gnitif,

cf.

Tu qui secura spatiarus mente


Et nostri voltus derigis
Si quaeris

viator

inferieis,

quae sim. cinis en et tosta favilla, Ante obitus tristeis Helvia Prima fui. Coniuge sum Cadmo ^ ^ _ ^ v. fructa Scrateio,

Concordesque pari viximus ingenio

Nunc data sum


Deducta et

Diti

longum mansura per aeum,


aqua Stygia
1847. Bcheler C. E.,

fatali ign et

98.

C.
:

I.

L.

!
:

1220, IX,

960. pitaphe d'Helvia


Distiques lgiaques
spatiarus

Prima,

trouve

Bnvent.
Ernout,

poque de Csar ? forme dialectale pour spatiaris

Morphol.,
nostri
:

178.

2 construire
nostris.
;

cf.

et
.

nostri

quivaut
fructa,

Vers

derigis voltus ififerieis

incomplet

<dilecto> Mommsen.
7 aeum

Ritschl

<

vixit

dum

> frucfa,
Sent,

aevum

mme

graphie que

fluio,

Min., n 138.

TEXTES EPIGRAPHIdUES

5 i

COUPES ET VASES DE PROVENANCES DIVERSES.


Aecetiai pocolom.

99.

C.
I.

I.

L.

I-

439, XI, 6708,


cf.

I.

Vase peint de

Voici (trurie).
Aecetiai Aequitiae
neste, C.
;

signum Aequittis Pr-

L.,

XIV, 2860.

Aisclapi pocolom.

100.
Chiusi
;

C.

I.

L.

440, XI, 6708,


,
cf.

2.

Vase peint de

l'inscription porte pococolom.

Aisclapi Aesculapi

n 20.

Belolai pocolom.

101.
Florence.

C.

I.

L.

441, XI, 6708,

3.

Vase peint de
C.

Blolai sans doute Bellonae ;

on

a Dnelonai S.

des Bacc, n 126.

Coera pocolo.

102.
Coera

C.

I.

L.

442, XI, 6708, L. Vase peint de

Horta. Q)ira Garucci,


crae

gnitif en -as avec chute de s final,

du type pater faniilis.


Fortunai pocolo

103.

C.

I.

L.

443, IX, 258. Vase cannel des

environs d'Otrante.

52

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

lunones pocolom.

104.
de Voici
;

C.

I.

L.

444,

XI, 6768,

5.

Vase peint
des thmes
;

l'inscription porte Iiiuonenes.


-es

lunones, avec la dsinence primitive


c

onsonantiques,
j

devenue

-is

en

latin

classique

cf.

nos jQ^ g^

jo.

Keri pocolom.

105.
de Voici.
Keri

C.
Cer

I.

L.

445, XI, 6708,


maniis

Coupe

peinte

, cf. Ceriis

creator bonus P. F.

109 L.

Lavernai pocolom.

106.
de Horta.

C.

I.

L.

446, XI, 6708,

7.

Coupe

peinte

Menervai pocolom.

107.
qumn.

C.

I.

L.

447, XI, 6708,

8.

Vase de Tar-

Saeturni pocolom.

108.
nue.

CI.

L.

P
,

449, XI, 6708;

9.

Origine inconest

SaeUirni

Saturni

mais

la

diphtongue ac

inex-

plique; on
lette

a 461, provenant de Rome). La forme Sateiirnus de l'abrg

Satitnw

CI.

L.

XV, 6121 (amu-

de Festus 423 L. est-elle une faute de copie pour Saeiurnus ?

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
Salutes pocolom.

53

109.
Saintes

C.
:

I.

L.

450, XI, 6708, 10.

Coupe

peinte

de Horta.
cf.

lunones, n 104.

Vnres pocolom.

110.

C;

I.

L.

451,

XI, 6708,

II.

Vase

de

Tarquinii.

Vestai pocolo.

111.

C.

I.

L.

452. Vase de Lanuvium.

eqo K. Anaios.

112.
eqo

C.
ego

I.

L.

474, X, 8336,
Falerii.

I.

Graffito sous

un vase en bucchero de
le

graveur a confondu
le

le

signe

c,

notant

la fois c
qilia

tig, et
L.,

signe q,

comme

dans prnestin Pra.

C.
L.

I.

XIV, 3219

Procilia

Mme
sur

faute

C.

I.

P
:

479,

XV, 6159 galement

un vase en

bucchero

eqo Fidfios.

eco

C.

ntonios.

113.

C.

I.

L.

462,

XV, 6122. Couvercle

de

fontaine provenant de

Rome.

mor med
1 14.

Flaca dede.
I.

C.

L.

477, XIV, 6158. Bote

onguents

provenant de Rome.

Amor me

Flaccae ddit.

54

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES


Rustiae Rustiu
|

iousit caper.

I. L. P 47S, XV, 6160. Petite cruche provenant d'une ncropole Je l'Esquilin.

115.

C.

Rustiae RusIiiis^

iiissit

capere

pour
15
:

la

svntaxe

Bcheler compare Tacite Ann., XIII,


inssit exsurgeret.
loitsit
fiiit
:

Britannica

la

langue archaque hsite entre

ii

et

ou au par-

de

iube.

Oa

lit

iousit

dans

le

dcret de

Paul-Emile,

n 125 (189 av. J.-C), sur

le titulus

Aletrinas, n 132

(date incertaine entre 154 et 90 av. J.-C.) sur la borne de Caecilius C. I. L. P 633, in fronte ; mais iusit, ibid.,
in agro (141 ou n av. j.-C), iusit sur une autre borne de Caecilius C. I. L.P 634, sur une de Sex. Atilius Saranus C. I. L. P, 636 (135 av. J.-C); iouserunt Sent. Minuciorum n 138, 1. 4, mais insrant, 1. 3 (117 av.

J.-C.)

ionserit lex Acilia

Repet., n 136,
1.

1.

12 (123-122
C. Bacch.,
la

av. J.-C),

mais
9 et
la

inscrit,

69

iousiset

S.

n 126,

1.

18 (186 av. J.-C),

toutefois
:

mme
1.

inscription a

dipthongue au prsent

io/ibeatis,

27.

Ces hsitations semblent attester une ancienne alternance H /ou entre le prsent et le parfait. A l'poque classique, le vocalisme fi du prsent s'est gnralis dans toute la
conjugaison
iissus.
:

iiibe,

iissl

(*ioussl aurait

abouti *isl).

caper; avec chute de

-c final, cf.

tanger, n

nomne qu'on

retrouve dans

le

latin vulgaire

117, phde basse

poque: facer C. I. L., VI, 18282, dans Charisius G. L. I. 124 K.


ne atigas. non sum tua, M. sum.

hiher dare,

Fannius

116.

CI.

L.

499,

XV

6902. Grave sur une


l'Esquilin.

lampe provenant d'une ncropole de

M{arci)

TEXTES PIGRAPHIQUES
:

55

atigas forme de subjonctif de attingo, correspondant tagam de tango. Tagam, altigam sont des subjonctifs
-- btis

en
cf.

directement sur

la racine,

sans l'infix nasal


advejiio,

venam, advenam en face de


*-ye- / -yo;

venio,

sans

le

sufxe

V optx'i tagit,

Lex

reg.

Sotae sum. noli

me
L.

tanger.
I-

117.
nance.
tanger,

C.
cf.

I.

501,

XV,

6903.

Mme

prove-

coper, n 115.

C. Ovio Ouf. fect.

C.

I.

L.

P
tte

cou d'une
fec(i)t.

545, XI, 6720, 20. Inscr. grave sur le de Mduse. C. Ovins Ouf(entina tribu)

C.

Pomponi

Quir. opos.

118.
sur
((

le

C.I.L. I- 546, XI, 6720, 21. manteau d'une statue de bronze de C. Pomponi Ouir{ina tribu) opus
.

Inscr. grave

Jupiter.

opos: noter
cf.

le

maintien de

la finale -os, gr.

yv-c;;

n 46.

Marspiter.

119.
une

C.

I.

L. I- 970, VI, 487.

Inscription sur

petite

colonne de pprin provenant du Palatin.

Marspiter

mme

formation que luppiter.

56

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES


Mavortei.

120.

C.

I.

L.

991,

VI, .|73. Trouve sur la

voie Appienne.

Mavortei
cf.

datif de

Mavors, forme archaque de Mars


63) Mavorles.

n" 32, et Accius

(fr.

Devas

Corniscas

sacrum.

121.

C.

I.

L.

975. VI, 96, 30691. Inscription


,
cf.

du Trastevere.
Deis Corniscis sacriun

Festus 56 L.

Cornis-

carum
qiwd
in

divariini locus erat trans Tiberiiii cornicibiis dicaitts,

lunonis tntela

esse

putabaniur

Devas de
riel, c.

*deiiuis, Corniscas
;

de *Coniiscis, datif plu 22.

MatuUi, n" 76

Ernout Morphol.,

fFjorte For[tunai]

donum dant
coiraverunt
j

conlegiu
A. Cassi C.

lani
1.
|

Pisci-

nenses.
neli Oor.

magistreis
1

T. Cor-

...

Forte Fo[rtunai]

violaries

rosaries

coronarres
|

[m]a-

c[istresj coe'ravere].

L.

122-123. P 980, VI,


en
-^
:

C.
nom.

I.

L.

978, VI, 167, 30707

C.

T.

169, 30707.

Inscriptions provenant du

sanctuaire de ForsFortuna au Trastevere. Noter les


sg.
-/,

nom.
datif
;

les

pi.

en

Forte Fort .

en
i

-eis,

-es,

cf.

n" 19;

le

conlegiu collegium

lani

lanii . Piscinences

qui ad piscinam pubicam consis-

tebant .

M. Claudius M.

f.
|

consol

Hinnad

cepit.

124.

C.

I.

L.

608, VI, 1281. Base de pprin,

trouve sur l'Esquilin, provenant d'une statue vole lors

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
de
la

57
(cf.

prise et

du

pillage

Tite-Live,

XXIV,

39)

et

d'Henna par Marcellus ramene Rome en 211

av.

J.-C.

Hinnad:

ablatif
:

de

Henn

cf.

C.

I.

L,

622,
|

m, 14203"
Tite-Live,

f. inperator de re^e Perse Macedonilmsque cepet (inscription de 167 av. J.-C, cf.

L. Aimiliiis L.

XLV,
le

Hinnad
d'une

fournit

27), et C. I. L. I-, 613, 615, 616. premier exemple qu'on ait de la nota-

tion d'une consonne


transcription
:

double

toutefois
;

il

peut s'agir

n'est pas clair

du grec henkaion on attendrait *Hennad


:

1'/

de

Hinnad

trace d'une pro-

nonciation locale

DECRET DE PAUL-EMILE
L.

Aimilius L.

f.

inpeirator decreivit

utei quel

Has-

tensium servei
5 essent.

in turri

Lascutana habitarent
iousit,

leiberei

agrum oppidumqu.
|

quod ea tempestate pose{

disent,

item possidere habereque


]

dum
|

poplus
XII

senatusque
k.

Romanus

vellet.

act. in castreis

a. d.

Febr.

125.

C.

I.

L.

I-

614,

II

5041. Table de
est

bronze

trouve en 1866 prs de Gads en Espagne, maintenant

au muse du Louvre, sur laquelle


de L.

grav un dcret

Aemilius Paullus, datant de 189 av. J.-C; cf. Tite-Live XXXVI, 2; XXXVII, 57, Plutarque Paul-

Em.

4.

L'inscription

note

fidlement
elles

les

diphtongues,
:

et

mme
est

en introduit o

ne se justifient pas
e et

inpeifinal

rator, decreivit,

o
//
:

ei

note respectivement

e.

remplac par
Il

Hastensinni,

agrum
:

oppidiun, poplus

Romanus.

n'y a plus de -d final

turri Lascutana.

De

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHACIUES

plus les consonnes doubles sont notes peu prs rgu-

lirement, sauf dans posidere et


texte

ioitsit.

C'est

le

premier

o le redoublement des consonnes se rencontre; sur Hinnad cf. n 125. D'aprs Festus 374 L., c'est
Ennius (239-169) qui aurait
usage
:

le

premier introduit cet


in scrihendo utpote
:

nulla tune geminabatur

littera

quam

consnettidinem

Ennius mutavisse

Jertur,

Graccns

Graeco more
prvalut
pas

nsiis.

Du
de

reste l'usage

du double signe ne
jusqu'

tout

suite, et

l'poque des

Gracques, on trouve des consonnes doubles notes par

une seule
de Gads.
iousit
:

lettre.
:

Hastensiuni

habitants de HastaRegia,

un peu au nord
qu'on Popu-

cf.

91. popitis
cf.

forme

syncope
:

retrouve Nmi,
hts reprsente

n 27, et en ombrien
*po-pel-os

poploni.

un ancien
:

devenu *popolos^po-

pulns.

Traduction

Liicins) Aeniiius Lnci} f(J]ini) impcrator decrevit ut,

qui Hastensiuni servi in tnrri Lascutana hahi tarent,


essent.

liber

Agrum
vellel.

oppidunique), quod ea teinpestate possedis-

sent, item possidere habereque iiissit,

dnni popuJus senatiisque

Romnns

Act{a) in

castris ante)

d(Jeni)XII

k{(ilen-

das^ Febrjiarias^.

Lettre des consuls aux habitants de l'Ager Teuranus notifiant le senatus-consulte relatif aux Bacchanales
Q.

Marcius

L.

f.,

S.

consoluerunt n.

Octob.
L.

Postumius apud aedem


f.,

L.
j

f.

cos.

senatum

Duelonai. se. arf.


C.
f.

M. Claudi M.

f.,

Valeri P.

Q.

Minuci

TEXTES EPIGRAPHIQUES
De Bacanalibus quel foideratei
|

59

esent, ita exdeicen-

dum

censuere

Neiquis eorum Bacanal habuise velet. sei ques

esent,

queisibei deicerent necesusese Bacanal habere, eeis utei


5 adpr.

urbanum Romam venirent, deque eorum ver^bja audita esent, utei senatus
|

eeis rbus, ubei


|

noster decer-

neret,

dum

ne minus senator
j

res cosoloretur.

bus G adesent |quom e a Bacas vir nequis adiese velet ceivis


i
|

Romanus neve nominus Latini neve socium quisquam, nisei pr. urbanum adiesent, isque |d]e senatuos sentenminus senatoribus G adesent quom ea res tiad, dum ne
|

cosoleretur, iousiset. ce[n]suere.


|

10

Sacerdos ne quis vir eset. magister neque vir neque

neve pecuniam quisquam eorum neve magistratum, nevepro magistratu[d] neque virum neque mul^ierem quisquam
mulier quisquam eset,
|

comoine

m habuise ve^ljet,
|

fecise velet, neve post hac inter sed conioura^se nev]e comvovise neve conspondise, neve conpromesise velet, 15 neve quisquam fidem inter sed ddise velet. sacra in oquoltod ne quisquam fecise velet, neve in poplicod neve
|
|

in
I

preivatod neve exstrad urbera sacra quisquam fecise


pr.
|

velet, nisei

urbanum
{

adieset, isque de senatuos sen-

tentiad,

dum

ne minus

senatoribus G adesent
|

quom

ea

res cosoleretur, iousiset. censuere.

20 quisquam

Hominesplous V oinvorsei virei atque mulieres sacra ne fecise velet, neve inter ibei virei plous duo1

bus, mulieribus plous


pr. urbani

tribus

arfuise

vlent, nisei de
|

senatuosque

sententiad, utei suprad

scrip-

tum

est.
|

Haice utei in coventionid exdeicatis ne minus trinum noundinum, senatuosque sententiam utei scientes esetis,

eorum

sententia

ita fuit

sei

ques esent, quel arvorj

25 sum ead fecisent quam suprad scriptura est, eeis rem caputalem faciendam censuere atque utei hoce in tabolam ahenam inceideretis, ita senatus aiquom censuit,
;
|

uteique

eam

figier

ioubeatis,

ubei facilumed

gno scier

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


potisit
;

atque

utei ea Bacanalia, sei


|

quam
30
est.

sei

quid ibei sacri est.

ita utei

qua sunt, exstrad suprad scriptum


datai
|

in diebus

quibus vobeis tabelai

erunt,

faciatis utei

dismota sient. In agroTeurano.

C. I. L. I- 581, X 104. Texte grav sur une table de brou/^e trouve en 1640 dans le Bruttium, probablement sur l'emplacement de Vager Teuranus indiqu au bas de l'inscription, et dont on ne possde aucun autre monument. Nanmoins on peut l'identifier avec la TaKp'.vY-jV y.wpav que Strabon VI, i, 3 place en avant de Thurii, aux environs du Taypiavbv ffy.-/.v dont Ptolme III, I, 19 indique l'emplacement dans le golfe de Tarente. L'inscription est maintenant au muse de Vienne. Sur les faits historiques qui ont motiv le sna-

126.

XXXIX,

tus-consulte en l'an 568 (186 av. J.-C.) voir Tite-Live 8-18.

L'avantage
localise;

de cette inscription
il

est

d'tre date

et

ne faut pas oublier que c'est, non l'original romain, mais la lettre envoye par les consuls
mais
propos du snatus-consulte,
ranus par un
et

grave dans l'ager Teu-

homme

peu

clerc

en

latin.

Toutefois cette

ignorance du graveur, atteste

par ses fautes d'ortholui, est

graphe

et les

lacunes laisses par


transcrit
le

une garantie
remis.

certaine qu'il a

d'une manire exacte, mcalui

nique presque,

modle qu'on
de

avait

On

peut donc considrer l'inscription

tiquement dans
sa fondation.
1.

le latin officiel

comme crite authenRome en l'an 568 de


la loi osque de

Sacanal

itiscr.;

de

mme dans
de Bansae.

1.

ip on a Sansae au

corr. AEgyptiits.

lacune.

lieu

Banlia

1.

utra inscr.y

1.

6 senatorbus inscr.; aprs adesent

1.

9 iousisent inscr., corr.


le

Mommsen
les

mme

faute

1.

19:

pluriel est maintenu par

diteurs

du Cor-

TEXTES PIGRAPHiaUES
pus, mais s'explique difficilement.

l
13 lacune

1.

triangulaire comble par AEgyptius.


inscr.

quiquam

inscr.

ii, 12,
1.

12 magistratuo
le

1.

confond facilement T>

et

O.

15 dquoltod inscr.;
1.

graveur

18 iousisent inscr.

in

agro Teurano
caractre, qui
71e

addition d'une autre

main

et

d'un autre

faisait pas partie

del

lettre des consuls.

PHOxTiauE. Focal is me. Aprs


rencie en e: adiese
etc.;
1.

/,

un

autre

se diffI.

7, adiesent
/

1.

8,

en face de habuise
1.

on

a ^

au lieu de
1,

attendu dans conpromesise

14

note un

et

L'ancien
luerunt
1.

est

non une diphtongue. maintenu en syllabe intrieure


1.

conso;

i, cosoleretur

6, 9,
:

18, taholam

1.

16

il

est

pass M en syllabe finale


-oje- sont

les

nominatifs des thmes en

en -us,

les

pers. pi. des verbes sont


/

en -unt.

U n'est
1.

pas encore pass

dans caputalem, facilumed


et exactitude
1.

25 et 27.

Les diphtongues sont notes avec soin


toutefois

on

aedem
/

1.

en

fiice

de aiquom
cf.

26.

La
de

dis-

tinction entre

et
1.

est observe,
7, etfoideratei
1.

par ex. Latini gn.


pi.

o
\.

est

ancien

nom.

avec
1.

-ei

*-oi,

2. L'alternance nei quis

et ne guis

10 peut s'ex-

pHquer par l'ordre


2.

diffrent des mots.

Consonantisme.
il

l'encontre

du dcret de Paul-

Emile,

n'y a pas de consonnes redoubles. L'aspire


est
2,

7 du grec
nalibus
cf.
1.

note par
1.

la

Bacanal
I,

4.

Quintilien

5,

20;

c et non pas ch BacaSur la notation des aspires, Havet, Manuel de critique ver-

sourde

bale,

971 A.
final
est

Le d
cf.

maintenu, par affectation d'archasme,

n 125. Toutefois l'addition finale in agro Teurano,


fait

qui ne

pas partie

du

texte officiel, a la graphie con-

forme

la

prononciation de l'poque.

62

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

Le groupe du-

subsiste dans Diielonai

1.

2,

graphie
par
,

archasante, d. n 14.

Le groupe qn

est introduit,
1.

affectation d'archasme dans oqtioltod

15

occult

dont

la

racine n'a jamais eu de labio-vlaire,


Jjclaii

cf. celre, irl.

celtm, V. h. a. serait *oqoJtod.

hehlen

La graphie phontique
c.

Une

faute analogue est quolundiii,

plus

62.

On
n

a
3,

Duenos

vu plus haut, propos de l'inscr. de que des confusions se sont rapidement


les trois

produites entre

signes servant noter les diffc, k,

rentes sortes de gutturales

qu.

l'poque du S.

C,
\

on

crivait ^/^ow lorsque ,

tout en prononant cuin

c'est sur ce

modle qu'a

t invente la graphie oqtioltod

qui correspond en ralit une prononciation occult.

Le groupe -nsI.

est tantt conserv, tantt rduit

s:

cos
1.

consuls, *cosules
18,
:

consohierunt
14.

1.

6 cosoleretur,
-sni- est

id.

9,

cf.
1.

plus haut n

Le groupe
(f)

maintenu

30 dismota.
dans

Vm

du
//
:

prfixe
:

coin se

main1.

tient devant la spirante bilabiale


elle passe n
les autres cas

comvovise
1.

13;
con~

consoUicrnut

i,

spondise

1.

13,

mme

devant l'occlusive labiale/?:


latin est

coiipro-

mesise 1,13.

Dialectismes.

La prposition ad du

remplace
1.

par ar

1.

2 arf.

adf(uerunt)

1.

21 arfuise,

24

arvorsum, d. n 91.

Le
-us
:

gnitif singulier des

nominus

1.

7, voir n 34

thmes consonantiques est en celui des thmes en -u-,


;
:

non en

-s (issu de -ous)
cf.

17, 21, 23,

z^enatuo
et

senatuos 1. 8, mais en -nos u 63, forme doublement dia-

lectale par la flexion

par

le

vocalisme de

la

dsi-

nence.

La langue de
lectale,

l'inscription

est

donc archasante, diare-

peu sincre. Ce
au

sont des caractres qu'on

trouve

mme

degr dans

toutes les inscriptions

TEXTES PIGRAPHIQ.UES
officielles

63
qui en rendent

de l'poque rpublicaine,

et

l'utilisation si dlicate et le tmoignage si peu sr. Minuci reprsentent sans 1. 2. Claitdi Valeri doute, non des nominatifs en -i{s), mais les formes abr-

ges des

noms
:

des greffiers, les

noms

des consuls tant

tout au long.
foidcratei

driv
;

de

*foidos'^foediis,

apparent lui-

mme
3.

fldo

rac. *bheidh-/ *bhidh- (^fids).


:

exdeicendum
deico,

la

diphtongue peut reprsenter

celle
/; ei

du simple
passant

rac. *deik-,

ou

tre la notation de
:

en syllabe intrieure. Exdeicendum


et

en -endus,

non en

-undiis.

participe
la dsi-

censuere

noter

nence en

face de consohieruut.

mier
ne

Nei guis; mais cas, le mot en


-{-

Lu

sacerdos ne quis

eset.

tte de la phrase
:

a la
le

Dans le preforme pleine


le

particule pideictique
la

dans

second,

mot

atone a

forme rduite
:

ne.
veile, nolle

habuise veJet

la

construction de

avec l'in-

quand il s'agit d'exprimer un ordre ou une dfense, cf. Caton R. R. N ne quid misse velit insciente domino, ne quid dominum celavisse
finitif parfait est trs frquente,
-.

velit.

Tite-Live, dans

le

rcit

des vnements- relatifs


fois cette

aux Bacchanales, emploie plusieurs


tion;
cf.

construcqui Bacchis
velit.

par ex.

XXXIX,

14,

ne quis,

iniiatus esset, coisse aut convenisse

sacrorum causa

Le

parfait indique

que Ton interdit V accomplissement de


l'inscription distingue encore le
:

l'acte.

nom. thme *qui-, et le quei de *quoi, thme *quo-. nom. pi. du relatif qui Caton crit de mme Orig. I, i si ques homines sunt. Le latin classique, qui conserve cette distinction au nom.
4. ques... quel
:

pi.

de l'indfini quis

ques de *queyes,
:

sg., l'a

supprime au

pluriel.

^4
sibei
:

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


de\*.ubbci; d.,

pour

l'aspire et la

diphtongue,

osq. sifei.
necesus
:

est

l'origine

ngation, et de *cessus, substantif de


d

:

une forme compose de ne la mme racine que

ne cessus

est

il

n'y a pas

moyen de

se soustraire

devenue une sorte de compos indclinable. L'ana-

logie a refait ensuite

un

adjectif en -us, -a, -uni

d'o

necessum. Nccessis est form l'origine d'un


-/-: *cessis,

thme en
necessis, -e.

sur lequel a t refait l'adjectif:

Necessus se retrouve dans Trence, Eun.

998, Haut.

la

360,

cf.

Aulu-Gelle XVI,
pi.
/.

8.
is,

eeis

nom.
/'/",

masc.
eeis

de

correspondant

forme

classique

reprsente
s'est

thme
cf.

*eio-,

auquel

un nominatif *ew-i d'un ajout un -s, qu'on retrouve


-o/e-,

galement dans quelques nominatifs de thmes en


plus haut n 19.
:

Le nominatif du pronom osque est en -s iusc i . Pour is, l'extension de a t peut-tre favorise par le fait que le pronom avait des *formes d'un thme en */- (nom. sg. m. et n. is, id) dont le nom. pi. et t *l'S de*eyes, comme qus. A ct de eeis on trouve ieis C. L L. P 402, eis C. L L. P 582 1, 16, 23 L L. P 147 1, etc. La cisdeiu forme s'est tendue aux autres dmonstratifs, d'o heisce
1'.^
;

C. L L. P 678, bisce C. L L. P 681, heis P 1347; Plante Most. 510. ut'i a un la diphtongue est surprenante utei
:

illisce

dans
l'in-

dans

ul'i-nniii,

ul-que etc.

peut-tre utei a-t-il subi

fluence de uhei.
7 adiese
:

de *adi-is-se;
de
-es-

le suffixe -is-

ayant une voyelle


diffrenci en

brve,

1'^'

ne peut
l'a
/,

noter une ancienne diph:

to ngue,
e

comme on
un premier

suppos

1'/

s'est

aprs

comme

dans

soci-ets

en face de

nov-its.

TEXTES PIGRAPHIQ.UES
socinm
:

65

gnitif pluriel correct.


:

10. magister
tte

titre spcial

du personnage qui
le

est

la

d'un collge religieux.


:

neque vir neqiie millier qiiisquam

thme

*qiii- s'aple

pliquant indiffremment au masculin et au fminin,

composs avaient, dans l'ancienne langue, la mme forme pour le masc. et le fm. Le fminin classique qiiae est emprunt au thme du relaqiiis et

pronom

ses

tif

ii.coiiioineni

commni

, et les .

pour la diphtongue, cf osq. minikad anciennes formes nioinos, moi m'a


24,

mnus, mnia
13. posthac
:

hac ablatif fminin, cf arvorsiint ead

1.

cf.

n 91.
conioiirase
:

forme contracte en face de comvovise. la forme prverbe n'a pas le redoubleconspondise ment. forme ancienne, drive de /w/)//<j', qu'on 15. poplicod
:
:

retrouve dans

la loi

de Bantia :poplicen 137,


n'est

1.

11.

Le
:

rapport entre popUcus et publicus


pbliciis

pas trs net

semble avoir subi l'influence de piih'es. cf. pour la diphtongue l'osq. preivatnd 16. preivatod
:

privt
exstrad

.
:

ablatif fminin,
-oje-.

analogique de celui en -d

des thmes en
i^.ploits:

Sur

le

groupe xs
*plois,
cf.

cf.

n 16.

on attendrait

n 14; pions doit


*oinii-

tre influenc par minus.


oinvorsei niversi , sans
vorsei, cf.

doute graphie pour

I'

oinumana

nimamma

C.

L.

I-

566,

comme

iiienta

pour inventa C. L L.

1202 (X, 4362)


la

vins pour vivns C. L L. I' 1223 (IX, 1927). Pour diphtongue initiale, cf. en outre oino n 8.

Homines pions V... ne

qtiisqiiani... velet

anacoluthe.
c

Recueil de Textes latins.

66
20.
*ibhi,

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES


iiiter ibei
:

inter est suivi

du

locatif de
Li

is

//v/,

de

onibr. ife.

De mme en osque
est suivie

prposition

contrud

contra
le

de

excic, locatif
:

d'un pro-

nom
tia.

qui pour

sens correspond hic

smie pis contrud


, table

exeic fefacns si quis

contra hoc fecerit

de Ban-

virei pions diiohiis, ntiilieribiis pions tribus

inulieribus

au

lieu

de

niuliercs par attraction


:

avec

tribus.

22. Haice

ace. pi.

neutre issu de *h

+ +
'

^^,

P'^''-

ticules pideictiques.

coventionid
ablatif
et 64.

graphie

tymologique

pour
-/-,

conli,
cf.

et

en

-id,

analogique des thmes en

n'

62

23. nonndinum: de *iiovendinoui

devenu iion)idiiini)i, puis


subi l'influence

nundiniim. La graphie nondinnm a

de

novem,

comme

nnus au lieu de *nnnus.


:

scientes esetis

emploi de

la

priphrase pour

plus de

solennit.

ij.Jgier

infinitif passif
:

en

-ier et

en

-l

est

obscure
a

peut-tre est-ce

non en-/". L'origine une forme dialectale.


-er, la
c(.

L'osque

en

effet

un

suffixe

de passif

vincter

vincitur

. Il se

peutqu'ilse soit ajout


passif.

dsinence

qui n'tait pas caractristique du

La dsinence

-/Vr est
2'j
.

bannie de
:

la

prose classique.

facilnmed

les superlatifs
-e

en

-l

sont sans doute d'an;

ciens instrumentaux en
le

qui n'avaient pas de -d final

-d semble avoir t introduit analogiquement d'aprs

les ablatifs

en -d

certld d'aprs certd.

gnoscier

pour

l'initiale, cf. gr. vi-vvc-ff/.-o).

potisit potissit, possit .


le

On

attendrait *pote

sit

avec

neutre de
;

l'adjectif. *Pote est

devenu
polis

potest, *pote

sif^

possit

mais de bonne heure,

est

devenu,

comme

satis, invariable, et,

ct de possnm, s'est cre

une con-

TEXTES PIGRAPHIQ.UES

67

jugaison tymologique, potis siim,oii potis a t employ


sans considration de

genre ou de nombre.
de
cire,

Potisit

et

non

*potisiet,

parce que l'auxiliaire enclitique est atone.


:

29. tahelai
la lettre

les tablettes

sur lesquelles tait

des consuls, relative au snatusconsulte.

30. simt, pluriel correspondant


sis, siet, cf.

aux

3 pers.

du

sg. siem,
sient

grec

sr^v

de

*i~'.r,'f,

pi.

tlv/.

Toutefois

peut tre analogique de


in agro Teiirauo
:

siet.

d. n 125.

Traduction

conseilles)

O. MarcitisL. fIins), Spurins) Postutnins L. fjlius) senatum consuluerunt N(onis) Octob(jihus) apud
f{ilii(s),

aedem Bellonae. Sc(jibend6) adfiienmt)


f{iUus).L. Faleriliis) P.
f(ilius).

M. CIaudi(jis)M. Q. Minuci{us) Cf.


ita

De
:

Bacchanalihus quifoederati essent

edicendnm

censuere

Neqiiis

eonim Bacchanal habuisse


esse

velet.

Siqui essent
ci

gui sibi dicerent necesse


praetoreni) urbaniiin

Bacchanal habere,

uti

ad
ubi

Romani

venirent, deqiie cis rebiis,

corum verba
ne

aiidita essent, uti senatus noster decerneret, duni

minus scnatoribus

adessent cuni ea res consuleretur.


vellet civis Ronianiis, nei'e

Bacchas vir nequis adiisse


nis Latini, neve socioruni

nomi-

quisquam,

nisi praetoreni)

urbanum

adiissent, isque de senatus sententia.

dum

ne minus scnato-

ribus

adessent

cum

ea res consuleretur, iussisset. Censuere.


esset.

Sacerdos nequis vir

Magister neque vir neque mulier

quaequam

esset neve

pecuniam quisquam eorum communem havellet,

buisse vellet neve

magistratum,neve pro magistrat u neque lina'e posthac inter

rum

neque

muUerem quisquam fecisse

se coniurasse neve convovisse


sisse vellet,

neve conspondisse neve compromi-

neve quisquam fidem inter se ddisse vellet. Sacra in

occulto ne

quisquam

fecisse vellet,

neve in publico neve in pri-

68
vato,

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


neve extra urbeiii

sacra quisqnaiii fecissc vcUel,

nisi

pr(aelreni)nrbanum
ne minus senaloribus
iitssisset.

adiisset,

isquedescnatns scntentia,
ciiin

dum

adessent

ca

res

consnlereltir,

Ceiisnere.

Homines plus
quisquam
fecisse

universi,

viri alque luuliercs, sacra


interibi

ne

velJet,

neve

viri

plus

duobus,

miilieribus plus tribus adfuisse vellent, nisi de praetoris}

urbani scnalusque

seiitentia,

uti

supra scriptuui

est.

Haec
fuit

uti in contione edicatis ne

minus trinuiu nuudiiium,


esselis,

senatusque sententiam uti scientes


:

eorum

seiitentia ita

siqui essent
est, eis

qui adversum
capitaleni

ea fecissent, qndui supra


uti

scriptum

rem

faciendam censuere. Atque


senatus

hoc in tabulavi

ahenam

inciderelis, ita

aequum
;

cen-

suit, utique eani Jigi iubeatis, ubi facilliuic nosci possit

atque

uti ea Baccbanalia, siqua suiil,


est,

extra quaui siqitid ihi sacri

in diebus
sint.

X quibus vobis

tabellae datae eruut faciatis nti

dimot

In a^ro Teurano.

Epistula L. Corneli praetoris ad Tiburtes.


L. Cornlius Cn. f. pr. sen. cons. a. d. III nonas Maias subaede Kastorus. scr. adf. A. Manlius A. f. Sex. Iulius [...I L. Postumius S. f. Quod Teiburtes v. f quibusque de rbus vos purgavistis, aniraum advortit ita utei aequom fuit ea senatus ut vos deixsistis vobeis non5 nosque ea ita audiveramus non indouceea nos animum nostrum tiata esse bamus ita facta esse, proptereaquod scibamus, ea vos merito nostro facere non potuisse, neque vos dignos quei ea faceretis. neque id vobeis neque rei esse oitile esse facere. et postquam vostra poplicae vostrae tanto magis animum nostrum 10 verba senatus audivit,
[

indoucimus,

ita utei

ante

arbitrabamur, de eieis rbus

TEXTES PIGRAPHiaUES
af vobeis

69
eieis

peccatum non

esse.
|

quonque de

rbus
vos-

senatuei purgati estis, credimus, vosque

trum indoucere oportet, item vos populo


gatos fore.

animum Romano

pur-

XIV, 3)84. Table de bronze, aujourd'hui perdue, trouve au xvi^ s. Tibur dans les fondations de l'glise Saint-Laurent, o l'on place l'ancien temple d'Hercule. C'est une lettre du prteur L.

127.

C.

I.

L. P, 586,

Cornlius, sans doute celui qui fut consul en

15e av.

J.-C, adresse aux Tiburtins pour leur une dcision du Snat leur gard,
1

faire

connatre

pr{aetor) sen(aHuii) cons(jiluit) a(nte) d(iem)

2 scr{ihend6) adfjienmi)
3

v(erha) fec(Jslis)
le S.

Aprs
final
;

C. des Bacchanales,

il

n'3'
;

a plus trace de -d
les

les

consonnes sont redoubles


\.

diphtongues
\.

sont maintenues :deixsistis


1.

5,

indoiicchanius
est

6, oitile
flg
:

10; toutefois
1.

la

diphtongue ai
1.

remplace par
1.

aede

i,

aequoni
:

4,
1.

poplicae vostrae
3,

8;

ei

et
1.

sont
8,

confondus
quei
1.
1.

Teibiirles
eieis

utei

1.

4,

10, vobeis
1.

5,

8,

11, 12,

senatuei

12,

mais purgati

12.
I

Kastorus

Castoris

Noter

le

maintien du signe
cf.

/T devant a suivant, et la finale de gnitif -us,


5

n 34.

deixsistis

sur

la

graphie, voir n" l.

6 scibamus: forme analogique,

comme

le

futur

sclbd,

d'aprs amre, anibam, amb; inonere,

monbam
125.

tnonb.

8 poplicae
I I

eieis

pronom

is.

= af

adjectif tir de poplus, n


datif-ablatif pluriel

iis, fs,
:

du thme

*eio- du.
cf.

doublet, sans doute dialectal, deab,


p.

Ernout lm. dialectaux


peccatum non
ce sujet.
esse qu'il

92

de

eieis

rbus af vobeis

n'y a pas eu faute de votre part

70
2

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


qiioiujiit'i(
;

CLimque ;

la

graphie

(jiion-

est surpre-

nante

on

attendrait qiioni, avec m, devant la gutturale

labiovlaire suivante; et

du reste g no nique est la forme normale en pigraphie. senatmi pour le snat, au yeux du snat . la prposition in n'est 13 animuin vostruin indoitcere
:

pas rpte devant

le

complment

aprs

le

verbe

com-

pos indoHcere; construction frquente


chaque.

l'poque ar-

Ddicace des Vertuleii.


M. P. Vertuleieis C. f. Quod re sua di f eidensasper afleicta Parens timens heic vovit, voto hoc solut[^o]
| |
|

Dejcuma facta poloucta leibereis lubeltes Donu danunt Hercolei maxsume mereto. Semol te orant se v]oti crebro condemnes.
| |
|

10
4.

128.

C.

I.

L. V,

1175, X, 5708. Bicheler C. E.


les

Inscription en vers saturniens, grave sur pierre d'Albe,

trouve prs de Sora dans


cule, et qui date d'environ

ruines du temple d'Her150 av. J.-C. Les saturniens


intervalles. Ils

sont spars

les

uns des autres par des


faite
la

com-

mmorent l'ofirande
ou Invictus de

par les \'ertuleii Hercule \'ictor

dme

{deciinm, dcciina^ de leurs biens.


faire, soit

Cette offrande pouvait se

aprs une conqute,


ici,

comme
ficile.

le fit

la suite

Mummius {c. n 129), soit, comme d'un vu fait pour sortir d'une situation
la
cf.

dif-

Offrir

decmiia se disait imiifiremment decnnuini

poUiiccre

ou profana re,

Macrobe
y),

III

12, 2 a Testai iir

Varro... iiiaiores solilos decimani Herciili vovere nec decein


dies interniittere qiiin poIJiicerent

et III,

6,

11 ^Octavins

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES

7I

Her remis
tient ce
la

hene re gesta dcima

HerciiUprofanavil^^. Ceci

que
la

la dcciinia

pouvait se prsenter soit sous

aux dieux (autel, statue, etc.), forme de banquet 'cena Hercidana, dont une part revenait au dieu 'polluctiiiii', Tautre aux prtres L. VI, 54 cf. Varron L. et au peuple 'profanatiiin ... hinc profanatiim quid ni sacrificio \ ad que Herculi

forme de prsent
sous

soit

deciima appellaia ab eo
id est ut

est qiiod sacrificio

quodamfana\ri]tur,

fani

lege sit.
:

Id dicitiir polJiK^c^tmi', qtiod a porex mercibiis

riciendo esl fief nui


recla snni

cttni euini

libamenla por-

Herculi

in araui, iitm pollii<^c^tiiin esl, ut cuui


sit

profan<Zat^uiii d ici t tir, id est proinde ut


Vertuleieis
:

fani fact uni...


;

y>

nominatif pluriel

comme
la

leibereis, v. 3

cl.

plus haut n 19.


difeidens diffidens
TT-'Oo).
;

pour
la

diphtongue

ei,

cf.

gr.

Difeidens est construit avec l'ablatif,


la

comme //o,
le

confido;
datif, cf.

construction

plus
:

frquente est avec

Csar B. G. \l, 38, 2


saluti.
:

hic diffisus suae atque

omnium
asper

Mommsen
le
ei
:

restitue aspere adverbe;

mais asper

peut avoir
afleicta

sens qu'il a dans Virgile Aen. 8, 365.

note

ici

la

racine ne

comporte pas de

diphtongue.
heic
:

locatif

ici,

sur cet autel

la

decuma fada poloucia


offerte
:

dime

ayant t runie

et

asyndte.

lubetes

lubentes

par l'influence

. La chute de 1' peut s'expliquer du nominatif singulier Jubs, o Vri s'as,

muissait devant

demi
dans
la

accusatif

comme dans donum


est

cosol.

danunt

dant

cette

forme, dont l'origine


littrature
Bell. P. 42,

obscure, est assez


cf.

frquente

archaque,

Plaute
etc.;

Naevius

Pacuvius 206,

on

Pseud. 767, a de mme

72
obinunt,

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


prodinioit,
neqiiinont,
inseriiiiinfiir,

fcrinunt,

expleniDit.
seinol

simul

forme neutre de
neutre de facilis

l'adjectif *semilis,

comparables
voti
l'a

faciil,

J
;

condemnare

cf.
le

exaucer un

vu

obliger celui qui


la

form

3
;

remplir,

en

lui

accordant

condition

pose
2/
/>

Titinus, Veliterna (152), cit par

Nonius

fartasse

votiiiii

fuisse, quo die liber foret.


:

nnuc

eiits voti

condemnatiist

iiiiiiolavit hosliain.

j 1

On
V, 80,

trouve dans Virgile dainnabis


et voti reus

tti

qiioque votis Bue.

Aen. V, 237.

DDICACES DE MuMMlUS
L.

Mummi
I |

L.

f.

cos.
|

Duct(u) Corinto

auspicio imperioque
deleto
|

eius Achaia capt a).


|

Romam
|

redieit

triumphans.
| |

Ob hasce res bene gestas quod in bello voverat, Hanc aedem et signu Herculis Victoris
|

Iraperator dedicat.

10

129.

C,

I.

L.

I^

626, Bcheler C. E.
Caelius,

3.

Inscription

en saturniens, grave sur travertin, trouve en 1786

Rome
le

sur
Il

le

mont

maintenant au
et

muse du
c'est

Vatican.

s'agit

d'un temple

dune

statue offerts par


;

vainqueur de Corinthe Hercule Vainqueur


poil Hcta, cf. l'inscription

une dediiia
vante.

prcdente et
la

la sui-

Nous avons
C.
I.

d'autres preuves de

gnrosit de

627 (IX, 4882) L. Mummiiis COS. vico (inscription sur deux bases de statues trouves C. I. L. I- 628 (IX, Monteleone dans le Samnium)
L. P,
1

Mummius,

TEXTES EPIGRAPHiaUES

73 de
f.

4540) Z. y[iii}iiiis COS. Nursia C. I. L. I- 630


j

ded. N{icrsinis\ inscription


(II 11 19)

[L

Mumnijins L.
6,

inip.
I

[Co}-]iutho capta

\vico lta]iceiisi (inscription d'I-

talica

en
-%

Espagne);
lys^sv
zi

cf.
-.'.

Strabon VIII,
-Zy)
xi'uitr)

28 (d'aprs
twv
v

Polybe)
'Pwy.r,

-/.y).

ivaOr, y.TO)v
^.v

-Av.iix

'Axl

''.Jta

v"j6v (scil.
Tcv o
y.a'.

pracda
t-^

Miiinmi

Corinthiac)

xs'.yOa'..

a?

/.jy./ao

y avait des ddicaces analogues de L. Aemilius Regillus dans le temple Larimii peniiariiioriiiii (Tite-Live, XL, 52) et de T. Sempronius Gracchus dans le temple Matris Matutae (id. XLI, 28). Mummius fut consul en 14e, et triompha en 145 avant J.-C. Mais il se peut que nous ayons atfaire une
'Pw;xy;; ttsas'.; ='7.:v.

Il

reproduction tardive d'une inscription


faite

plus ancienne,
:

l'occasion

d'une restauration du temple


trininpbaiis,

les

formes

Achaia,

avec

leur

notation

des

aspires grecques (malgr Corinto), ne

semblent pas con-

temporaines de
Miinuni
etc.;

Mummius. *Mummis

driv

en -yo- d'un thme

*Mumnio-, cf .n78, etMercuris

Mercurius

Prneste,

ou bien abrviation comparable

celle des

noms

des greffiers Claudi, Vakri, Miniici (n i2).


ductii anspici iniperioqiic
:

du

S.

C. des Bacch

formule rserve au gnral

en chef,

c.

Plante

Amp.

196.
diictii, iiiiperio, atispicio siio

Ht gesserit
et V.

rem publicatn
657.
:

192

et

Corinto dekto
latin,

le

genre de Corhithus est douteux en


cf.

comme en
:

grec;
ei

plus haut Cor intbo capta.

redieit

la

graphie

note un
les

la

pers.

du

sg.

du

parfait est

longue chez
r"-'

auteurs archaques, d'aprs


cf.

l'analogie de la

pers.;

Plante Merc. 530

redieit

dans l'Ambrosianus.

74

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


hasce resce

bene gestas

expression

toute

faite

pour

succs militaires, d. Plante Pers. 754 hello Ennius (Ann. 5^7 Vahl.). exstincto, rehene gesia

dsigner

les

al Roiiuiims huiiio,

tamen

etsi res bcne

gesast,

corde suo trpidt.

Sancte

De decuma, Victor, tibei Lucius Mumius donum Moribus antiqueis promiserat hoc dare sese Visum animo suo perfecit, tua pace rogans te
5

Cogendei dissolvendei tu ut
Perficias

facilia faxseis,

decumam

utfaciat verae rationis,

Proque hoc atque

alieis donis

des digna mernti.

130. C. I. L. P 632, IX 4672, Bucheler C. H. 248. Autre ddicace de Mummius, en hexamtres dactyliques, trouve
Rate,

aujourd'hui

perdue.

Il

s'agit

galement d'une
1.

deciinia

Hercule Victor.
pro usura
inscr.
:

Munius,

corr. edit. 3

promiserat,

Moiiiiiisen, Biicheler;

hoc

^quod^,
a

Rischl 7 doneis vcl

donis.

La correction promiserat
vers, inscandable

avec pro
phrase.

usura,

pour but de rtablir et de permettre

le
la

construction de
3

la

suo

monosyllabe

cf.

comme
tuut

tua,

tua pace avec ta

permission
5

Plaute

Rud. 268, Trence Eun. 466.


facilia faxseis
:

cogendei dissolvendei

scander
I',

/(7-

clia trisyllabe, cf. viglias vigilias

C.

I.

L.

1139,

Plaute Pers. 761 speclaria fecla, Ennius Ann.


cap(jyibus, et
la
:

490(242)

note.

facilia faxseis

suppler negotia ou consilia

ou bien/^r/-

TEXTES EPIGRAPHIQUES
lia faxseis

75
lui

quivaut kfacultateiii faxis


lui

que tu
:

donnes

optatif en -5/m rendes facile ; faxseis kl facult, tu notamqu'on trouve defacio, cf. dixiin, ausim, adaxim,

ment dansPlauteArap. 632, Aul. 50


dei,

cogendei dissohen-

gnitifs

de grondifs avec

ei

notant

faxseis ; cogendei

de toucher

, cf.

/ comme dans Trence Heaut. 144

sqq.
iuscripsi ilico

aedis mercede
coegi.

quasi talent a

ad quindecim

dissolvendei de payer , cf.

Trence Ph. 654 sqq.


nunc fabuler,

sed niihi opus erat, ut aperte tihi

aliquant idwn quae adferret, qui dissolverem

quae debeo

decumni
exact .
alieis donis

verae

rationis

une dme
dons, voir

d'un

compte

sur ces autres

la

notice de

l'inscription prcdente.

MiLLIAIRE DE POPILLIUS.
fecei ab Regio ad Capuam et in ea via ponteis omneis miliarios tabelariosque poseivei hince sunt Nouceriam meilia4,I Capuam XXCIIII Muranum 4, XXIIII Cosentiam CXXIII Valentiam C^XXX adfretum ad statuam CCXXXr Regium CCXXXVII. sumaaf Capua
|

Viam

10 Regium meilia CCCXXI


fugiteivos Italicorum
|

.
|

.eteidem praetor

in

Sicilia
|

nes BCCCCXVII. eidemque


15 plico
I

aratoribus

homiprimus fecei ut de agro poforum aedisque cdrent paastores.


conquaeisivei redideique
\ |

poplicas heic fecei.

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

131.

C.

I.

L.

P 638 X

6950. Milliaire place par

P. Popillius Laenas, consul en 132 av. J.-C, Forum Popilii en Lucanie, et trouve prs de Polla dans le val
di

Diana.

La confusion entre
consonantiques
des thmes en

ei

et

est

constante

l'inscription

distingue soigneusement les accusatifs en -es des thmes


:

homines
:

1.

12 des accusatifs en
1.

-is (-eis)

-/-

ponteis ouuieis

acdis

\.
1.

15.
3,

Les

consonnes ne sont pas redoubles

tabelarios
1.

stima

summa
est

I.

8 redidei reddid
fois

11.

La voyelle

longue

une
le

note par une


:

lettre
1,

double,

comme

l'enseigne

pote Accius

paastores

14, mais arato-

ribus. L'aspiration
1.

grecque n'est pas note Regio, Regiuni


de pn, compos

et 8.

poseivei posiv , parfait rgulier

de *po-sin.

8 suma
9 eidem

en tout

aj cf. n 58.

idem

.
:

II conquaeisivei

le

groupe

aei

note une prononciacf.

tion intermdiaire entre ai et ae,

Caeicilius C.

L.

633,

2491.

Inscription en l'honneur
L.

de L. Betilienus Varus.
haec quae infera scripta
facienda coiravit
|
I

Betilienus L.

f.

Vaarus
[

sont de senatu sententia


5 in oppido

semitas
|

omnis, porticum qua


j

in

pura

ubei

ludunt,
sedes,

horologium,
!

arcem macelum,

eitur,
1

camad

basilicam

calecandam,
10
I

lacum

balinearium,

lacum

p ortam

aquam
|

in

opidum adqu.
senatus
filio
|

arduom
|

pedes

CCCX4,,fornicesq.
res

fecit. fistulassoledasfecit.

obhasce

censorem fecere
ese
iousit.

bis

stipendia

me-

15

reta
rino.

populusque statuam

donavit Censo-

TEXTES EPIGRAPHIQUES

77

132. C.

I.

L.

II 66,

X, 5807. Inscription en
ddie par
les habi-

l'honneur de L. Betilienus Varus,


tants d'Aletrium, entre 130 et
1.

10 adou

inscr.

90 avant J.-C. adqu. Moniinsen.

Les archasmes du titulus ont dj t examins dans Vaarus, seedes, cf. psles inscriptions prcdentes
;

tores

n 131.

L'/ est

frquemment not par


infr
,

calecandam, solcdas,

mcreta
2 infera

sans syncope de

intrieur, cf.

plus supcraque parens


3

C.

I.

L.

P, 1221, VI,

9499.

senntu

senats , gnitif, avec omission de 5 final.

6, 7 eitiir

hiduut

noter l'quivalence de l'imperson-

nel et de la
face

pers.

du

pi.

liidunt et

non

*loidont,

en

de

coi ravit.
cf.

8 calecandam calcandam ,
caJcepolitis

gr. -/Xi;, et calicatis

dans Festus 51 L. lo-ii adqu. arduoiii ad arcem, vers


II Censoriuo
:

la

hauteur .
lui a

cognomen honorifique qui


double censure;
iJv

donn
riolan
[xaiwv

cause de sa
I
:

cf.

Plutarque Co

/.%'.

K-^v-wptvs,

01; oLizioz'.%z xq/r^xf^v


I,
3
:

'Po)-

of^\xo:;
:

Valre

Maxime IV,

Marcius Rutilus^

Censorinus

iteruni

enim censor creatus...

pitaphe de Claudia
:

Hospes quod deico pauUum est asta ac pellege. Heic est sepulcrum hau pulcrura pulcraifeminae. Nomen parentes nominarunt Claudiam. Suom mareitum corde deilexit souo. Gnatos duoscreavit. horunc alterum In terra linquit. alium sub terra locat.

Sermone

lepido,

tum autem incessu commodo.


lanam
fecit.dixi.abei.

Domum

servavit,

78

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

133.

C.

I.

L.V- 1211,

VI 1534e, Bcheler C.
le

E. 52.

pitaphe du temps
trouve
iambiques.
I 1

des Gracques (133-122 av. J.-C.)

Rome, perdue depuis

wi"

sicle.

Snaires

pellige lucundus
hospes tranger
.

2 sepulcnimhau piilcriim pillerai

jeu de

mots

et antisepiil-

thse, avec allusion l'tymologie populaire de

crum qu'on dcomposait en se, prfixe marquant gnement, l'absence, et pulcrum beau , malgr
frence de quantit des deux5^-.
L'aspiration dans puleher n'a
pillerai,

l'loila dif-

dissyllabe.

t note qu' partir de

l'poque deCicron.
3

noinen...

nominarunt

figura etvmologica,

comme
graphie

servituiem servire, etc.

(cf.

noter l'inconsquence de 4 suom... sono pillerai et feminae)


:

la

5-6 aller um...alium

asymtrie sans exemple; alium


gracieux
:

peut tre pour viter altrnm.


7 eommodus

dcent

et

donum

servavit,

lanain feeit

loges traditionnels,

devenus

vite des clichs .

PITAPHE DU MIME PROTOGNE

Protogenes Cloul[i]

suavei heicei situst

mimus

Plouruma que

fecit

populo soueis
j

gaudia nuges

134. CI.
Epitaphe du

L. P, 1297, IX, 4463, Bcheler C. E. 361.

mime

Protogne, trouve prs d'Amiteraetate

num.

Carmen Enniana

non multo posterius

TEXTES EPlGRAPHiaUES
BiichcJer.

79
premier
est trs

Hexamtres dactyliques, dont


:

le

incorrect

il

faut scander siivds, et

I siiaveis)

stist.

suavis

Bcheler.
iiiiinus,

Protogeiies

Chili suavis hic situsl

Pliilima qui fecit populo suis gaudia nugis.

La graphie
siiavei

est trs incorrecte

la

diphtongue

finale

de

suavis

et

de

heicei

hic(e)
la

est

inexplioi,

cable.
ci.

Dans plouruma,

ou note

forme ancienne a
notant
ci.

ploirume n 14.
que, nuges

qui, nugis

avec

soucis,

monosyllabe.

EPITAPHE DE MARCUS CAECILIUS


Hoc
est factum

Hospes, gratum est

monumentum Maarco quom apud meas


,

Caicilio.
|

restitistei seedes

:
{

Bene rem gras et valeas,

dormias sine qura.


Biicheler

135.
1
.

CL

L.

1202, VI 13696;

C. E.
sur
d'aprs

pitaphe en vers saturniens, trouve


voie

Rome

la

Appienne. Contemporaine

d'Accius

Ritschl.

LEX ACiLiA REPETUKDARUM (Extraits)

Deheisce,dum mag. autinperiumhabebunt,


ioudicium non
mil. leg
habebii,
.

fiet.

v- Die,

cos.,

pr.,

mag.
d.

eq.
Ir.

[cens., aid., tr. pi, q., III vir cap., 111

vir a.

a.,

IIll primis aliqua earum,


iiei

dum mag.

aut iiipcrium

in ions educitor...

\\

..

Quei eoruni c]x eo mag.

8o

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES


inperiove abierit quo min[iis
in ions eiiiicatiir, e.
h.
l.

n.

>

^
De pat ronds
tlandeis.
v.

Qiiei e\

/.'.]

1.

pequniam
1.

petet

nomenque

detuler[;7j, quoius

eorum ex
..

h.

ante

k.

Sept, petitio erit. sei eis volet sibei patronos in

eam rem

10 darei, pr., ad

quem

[noni^jn

dctulcrit...

\\

patronos ceiveis

Romanes ingeiiuos ei dato, duni'\ neiquem eorum det sciens ^^^7^;d. m., quoiei is, q[noius nomen delalmn erit,
soccr vitricus privigiuisvc siet, queivc ciei sohrinus siet pro\-

piusve
siet.

eum ea cognatione
in

at/igat,

queive

[f/]ei

sodalis
is

queive in eodem conlegio

siet,

quoiave in fide

erit

maioresve

maiorum

fide fueri[;/]t [(jucive


\\

in fide

11

eiiis

cril, niaioresi'e in

quaestiont' ioudiciO(/ue puplico


circa

maiorum pdc furrint... condemnatu[y


liceat,

..

queive]

siet,

quodqu] ei
1.

eum
1.

in

senalum kgei non


erit. -x^

neive

eum

ex h

ioudexin eam rem

erit,

neive

eum

que[/ ^]x h.

patronus datus

12

De
x. Pr.,

CDL

vireis]

in

bn n

</

;;]num legundis
is

quei inter peregrinos ious deicet,


1.

in diebus

proxum., quibush.

populus plebesve iouserit, facito

ut CDLviros lgat.

14

Quos

legerit,
i//dicet.

eos
v-

patrem
Q.[tiei ex.

tribu///
l.

cogno1.

menque
quaeret,

h.

in

hune annuin

isdie... ex quo legerit, eorum, quei ex] h.

CDLvireis in
in

eum annum

lectei erunt,

ea nomina omnia

tabula, in albo, atramento script's,

patrem tribum

co^'nomenque tributimque d/scriptos


positos suo niagistratu servato.
||

bab[(7(i, eosque pro-

15

Sei quis describere volet,

is

pr. permittito potestatemque

serihendi, quei volet, facito. Pr., quei legerit, quos f]

h.

1.

CDLviros legerit, facito recitentur in contione iuratoque


sese
[d't'.s"

t'A'

/;.

/.

legise,

de quitus
esse

sibei

consultum
oeliles

siet

optumos

eos ioudices

futuros

quosque

/cjudices

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
exaestumaverit esse
legerit, is pr.
:

eosque CDLviros, quos ex h. 1. omn/s in tabulais puplicis scriptos in per-

ptue habeto.-x.

19

De
deis

nomine de ferundo iudicibusque legun(/.

1^-26)

26

ludicum patrotiornvj que nomina] utei


taintabolis habeantur.
ret,
-v. Pr.,

scrip1.

quei ex h.

quae-

fac[//o eos Lviros, qii]os is


1.

quei petet et unde petepat[/'o//cv,

tur ex h.

legerint ed[idriii]t, eosque


h.
.

quos

27

qiiei pelet

ex

I.

acceperit

||

/;/

taholeis

popJiceis

scriptos haheat

Ea

iiomiua (/]uei petiverit et unde petitum


popli[a'/.f

erit,

quei eorum volet extaboleis


.

descrihcndi

is

pr. potestatem facile

] -x,

Eisdem ioudices unius


sient. "v Quei iudices e[v
b.
1.

rei
eius rei

in

perpetuom
quam
in

lectei eriiiit,]

rem
28
.

eis iudices lectei


|[

er[//,

ioudices in perpe-

tuoiii sunlo...

pequniamex [/;. /.] capiet, eum ob eam rem, quod pequniam ex h. 1. ceper[//, iici uvc tribu iiio]veto, neive equom adimito, neive quid ei ob eam rem
.^]uei

fraudei esto.

x^

49

De] reis

quomodo iudicetur.
re quaeret,

v.

Ubi duae partes


dcixerint

iudicum, quei ader[M7//, causam


pr., quei de ea

sibi liqucre

utei eis
||

iudice^s.

quei iudicare

50 negarint, semovant[//r/rta/o.. .Jremagito. Tum praetor quom soueis viatoribus apparitoribusque nei de i[udicio
iudex discedat curato
digitos]

sitellauque latani diorilos...

altam
[adpoiii

XX, quo ioudices sorticolas conieciant


1

51

fitcito..

...

^/o//5]que iudicisis

praetor sorticolam

unam

buxeam longam
parte

digitos IIII,
in

la[/(Z/// digitos...

ah utraque

ceratam

qua

sorticola ex altra parti leitera


6

Recueil de Textes

l.\tins.

82

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


scripta siet,

ex a//f]ra parti C,

inmanu palam dato

a.\[lc||

52 ramqiic Uram
Index
ifa

velil leiteram eiiin iiidiceni inducereiubelo..

inducifo]

eamque sortem ex hace


sortcin
iii

lege apertam

bracioque aperto leiteram digiteis opertam pala[/ ad cam


sitellain deferto cauqiic

populiim.
versus

/Jtemque in
ilaque

eos

ceteros

sini^'ilatim

\\x\dices
||

osleiidito,

53

i 11

cam

sitellam coniecito...

..v-

Senten tiae quomodo pro non tientu


index
pronontiatonis /(Tr/]undai
is in

-v.

Quel
sorti

causa ad sitellam
deraitito cl

veniet.

eam

sitellam

manum

eam
in
..
[

decinii

54 vexam popul[('

ostendilo... /]udiciu[w...

qiiamque
is ei..
||

rjeum sententiara [ea sors hab]neTit, palam proiioiitialo, uhei A leitcra scripla

erit 'apsohv',

uhei

leitcra

scripta

erit

'co;/]demno',

ubei nihil

scriptum

erit, 'seine suffragio'.

Ex qua

sorti

pronontiarit,

eam

sortem proxsumo

iud[/V... in nnm'ju.iii transdito.

70

lege

ludiciuni iici qiiis i npcdia t '\^ Q/w^] ex hace n<dicmm fieri oportebit, quom ex hace lege fieri opor.

||

tebit, nei quis

magistratus prove magistratu prove [quo


erit facilo,

inperio poleslatcvc

qtio^

minus setiusve
1.

fit

iudiceturve

neive quis eum, quei ex hace lege iudicium

exercebit, neive

eum. que[/

ex h.

iudicabit, neive

eum,
neive
id co
;

quei ex h. l.petet neive

eum, unde

petetur,

ah

eo iudicio

71 avocato

ncive'\

\\

avocarier iubeto, neive

abducito

abducier iubeto, neive facitoquo quis eorum minus ad iudicium adesse poss[/7... quove quoi eorum minus
///(//V/]o

in

verba audeire, in consilium


dimitere
nisci

eire, iudicare liceat

neive iudicium

iubeto,

nisei

quom
\\

senatu[.f

72 ioure ivcabilur... oui

vocabuntur, extra quam

quom ccnluriaeaut] tribus intro sei quid in saturam feretur.

I. L. r 198; Schneider Dialect. ital. 293; Schriften I', Gesammeke Mommsen pp. 1-64. Onze

136.

C.

fragments, dcouverts au

xyi"" s., et

en partie conservs
de bronze

Naples

et

Vienne, d'une grande table

TEXTES PIGRAPHiaUES
(2
"'

83
sur
le

X C"

82 environ), qui

portait

recto

le

texte de la lex
la lex

Repetundarum,

et sur le verso, le texte

de

Agraria.

La premire date de 123-122, la seconde de av. J.-C. Le texte prsente des lacunes considrables que la collation des divers fragments, o se retrouvent les mmes formules, permet de combler en partie. Les fragments prcdents donnent une ide suffisante
la langue trs composite de l'inscription. C'est un mlange de formes archaques ou archasantes et contemporaines, employes arbitrairement. Les diphtongues sont tantt notes, tantt omises i et ei sont confondus; de mme / et e, et u; les consonnes doubles sont notes ou rendues par un seul signe, etc. (voir l'index de Schneider, p. 1 62). Les mmes phno-

de

mnes
aussi

se

retrouvent dans
inutile

le

texte

de

la

lex Agraria

est-il

de donner

des

extraits

de

cette

dernire. 8 heisce
hisce

magQsIralitni) du
prfixe

d'assimilation de

1"?/

inperiitm
:

pas
iiidi-

ioiidicium

mais

cium

\.

39, 41.

Dic(tator), cos(ul), praetor),

7na{gtster)

egiiitiiin^, ceusoi-) aid(JJis),

tr(Jbunus plebis), q(jiaestot-),

III vir capQtalis), Illvir a{gris) dandis} a{dsignandis),


trQbuniis)
l(ege)

mil(ituni)

leg(ionibus).

1.

e(tus) h(ac}

n(ihilum^ r{ogato).
:

peqiiniam
qtioius

emploi archasant de

cf. ei,

cuius

n 13.
Vi

devant u,
:

cf.

n 2.

eis

nom.

sing.

avec

emploi incorrect de
10 nei
cf.

ne

de

is

tant bref.

dolo) maJo)

quoiei, datif cui

n l.
vitricus

beau-pre
sobrinus

, privigniis

fils

ou

fille

d'un

premier
nel .

lit,

cousin germain du ct materis,

eiei ei

datif de

sans doute analogique de

84
quoiei.

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

attigat

subjonctif radical de

att'uigo,

sans

l'in-

fix nasal, cf. n 116.

sodaJis:

cf.

Cicron pro Cael,


12. 4.

11,

26

sodaJes siint

qui eiiisdem collegii sunt,

Gaus Dig. 47,


quoius, -a, -uni
11

quam

Graeci -atpav

vocanl

quoiave: quoia abl.

fm

de

puplico

forme intermdiaire entre


est
et
ici

l'ancien /)0/)//Vm5

et le rcent publiais

12

CDL

il

question

de

450

jurs, lire

annuellement,

des conditions qu'ils doivent

pour

tre ligibles.

remplir

ions deicct jus dicet . iusserit ,


cf.

proxuinis'). iouserit
ii\eos... indicet
:

126.

indicare, est construit,

comme
19.

celare,

docere,

avec deux accusatifs.


:

CDLvireis

nominatif

pi.

en -m, d.

n''

ea notnina oiiinia... scriptos, patrem tributn coguoineuque

tributimque discriptos habeto


cripta qu'il
;

on
is

attendrait scripla et dis-

le

rdacteur a confondu avec une autre formule


la fin

emploie

habeto.

tributimque
legisse
le

du
:

pr. omnis

scriptos..

le

que est superflu,

sans doute

bourdon du que de cognomen.


1 5

legise
:

oetilcs utiles

exaesluuia-

verit

noter

maintien de

ac.

i^

De

noinine deferiindo: noui en dferre dfrer quel-

qu'un au tribunal du prteur . deferundo la forme en -undus est normale dans Plante et Trence pour les verbes des 3^ et 4' conj. mais le S. C. des Bacch a exdei:

cendum, facienduni, n 126.

26

is

quei petet

et

unde petctur

le

demandeur

et le

dfendeur

legcrint ediderint

ont choisis

et

ont dsigns

edere

terme technique: edere iudiciuni, edere tribus. 28 fraudi esse olicui causer prjudice

TEXTES PIGRAPHiaUES
49
semi'ant[itr
:

85

sans doute simple faute

pour

senio-

veantur.

^oqiiom
sorticolas

faux archasme pour citm.


sorticulas
;

les

bulletins .

soucis suis ,

conieciant

cf.

adiese n

126
:

51 parti
sorti.

ablatif rgulier d'un

thme en

-/,-

comme
sed vel

inducere aplanir en comblant, effacer , Ciciani facta simt;

ron ad Att. XIII, 14, 2: noinina indiici, vel mntari possunt


52 bracio
:

orthographe archaque, sans

la

notation de

l'aspire; classique hracchinni, de gr. ^p^X'-wv.

70

53 ex qiia sorti: attraction t^ouv sortein exqiia. qiio minus set insve: tautologie.

la

aiideire eire,

71 quove quoi eorum minus audire, re ;


/.

quominusve
diphtongue

cui
ei

erum

la date

de l'inscription note

LOI
1

DE BAXTIA
prov[/c/rtw
.

(64
I

lettres)

ne q\ie
in

(45 lettres)

(42 (42

lettres)

sena / seiv]e

in

poplico
data (32

ioudicioj
lettres)

ne sen[tentiam
I

rogato
is

tabellamve iwi

lettres) iieive

testumon]i\im deicito
ei

neive quis
f/^z/Jontiari

mag. testumonium poplice


[sinilo. iieire ioudiceni
I

de [ferri neive

eum

neive

arhitrum neive recupe^ra

5 [/]orem dato. neive

is in

poplico luuci praetextam neive


\niag. ibi praetextam soleasve
j

soleas
habere

h[a/'t'/]o.

neive quis

mag. queiquomque comitia conciliumve habebit. eum sufragium ferre nei sinito [ neive
si ni to.
|

eum

eum

censor in snat uni legito neive in snat u] relinquito.


.

(2.) [Seiir. pi

q.,

lllvir cap., Illvir a. d. a., ioudex^,

quoi ex hace lege plebeive scito factus erit, senatorve


fecerit ^^]esseritve, quo ex hace lege
|

[quaefieri oporteat

86

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQ.UES


minus fiant,
qiuieve e]xh.
1.

facere oportuerit oportebitve

non

fecerit sciens d. m., seive advorsus


[sciens d.
j

hance legem

fecerit

ni.

damnas

eslo

dare

HS... n,el] eam


lettres)

pequniam quel volet magistratus


10 quel petet, pr. recuperatores
|

exsigito. sei postulabit


[..

(31

..

qnos

quoique dari opo]TtealddL\.o, iubetoque eum, sei ita parit,

condumnari populo, facitoque ioudicetur.


[erit,
I

sei

condemnatus
det,

quanti condemnatus

erit,

praedes^ ad q. urb

aut bona eius poplice possideantur facito. sei quis mag.

multam inrogare
esto,

volet

[i/"<''

familias taxsat, liceto, eiq.

X'olet, dum ininoris] partus omnium rerum siremps lexs

quasei sei

is

haace lege
|

{pequniam, qiiae

s.

s.

e.,

e.xegisset].

(3.) [Cos., pr.,aid.. tr.pl.,


(///]ei

q.,

Illvircap., Illvir a.d.a.,


quei-

nunc

est,

is in

diebus
1.

V proxsumeis, quibus
[

15

que eorum sciet


ranto, iiteii.
s. est.

h.

popolum plebemve [iousisse, iouitem] die, cos., pr.. mag. eq., cens.,
Illvir a. d.
a.,

aid., tr. pi., q., Illvir cap.,

ioudex, ex
/)]ost

h.

1.

plebive scito
|

[factus...

queiquomquc eorum

bac factus erit, eis in diebus V proxsumeis, quibus quisque eorum mag. inperiumve inierit. iouranto, [utei i.
|

s.

est.

eis

consistunto pro

ae]die

Castorus palam luci in

forum vorsus, et eidem in diebus V apud q. iouranto perlovem deosque [Pcnateis sesc quae ex 1). 1. oporijehii facturum, neque sese advorsum h. 1. facturum scientem [quo, d. m., neque seese facturum neque intercesurum, quae ex h. l. oportebil, minus fiant qu ei ex h. 1. non iouraverit, is magistratum inperiumve nei petite neive
:
| |

20 gerito neive habeto, neive in senatu


|

[sentcntiam dei-

cito

deicereve

eum] ni quis
quei
;

sinito,
1.

neive

eum censor
is

in

senatum
q.

legito. quel ex h.
[eius
I

ioudicaverit.
s. s.

facito

apud
et

urb.

ila

utei

e.

ionrarit

nomen pcraccipito,

jc]riptum

siet

quaestor que
1.

ea

nomina

eos, quei ex h.
I

apud sed iourarint.


|

facito in taboleis

[popliceis perscribat].

(4) [Quei senator

est eritve

inve senatu senteiiti]a.m. deixe-

TEXTES PIGRAPHIQUES
rit

87
diebus
Icgeiii

post hance legem rogatam, eis in


|

proxsuple-

meis, quihns qmsqu.[e eorumsciet

hance

popolum
ex

hemvc

ioiisise,

/jouranto apud quaestorem ad aerarium


:

palam luciper lovem deosque Penate[7V


25
I

scse qiiae

h. 1.

oportehit

legem
(20 (30

facturum esse, neque se^se advorsum facturum esse, neque seese, quominus
|

hance
sei. ..

lettres)...
|

lettres).,

(32 lettres)., se hoice leegei.. anodni [/o]uraver[/;//.. (24 lettres)...


..

Suivent j lignes extrmement mutiles.

137.
le,

Fragment d'une
la ville

table de bronze trs

mutila

provenant de
et

de Bantia aux confins de

Lucanie
latine

de l'Apulie, trouv en 1790; maintenant au muse de Naples. Sur l'une <^es faces tait grave la loi

sur l'autre une loi en un des documents les plus prcieux que nous ayons de ce dialecte. Le fragment principal tait accompagn de cinq fragments sans importance, aujourd'hui perdus. La loi date de l'poque
le texte,

dont nous donnons


qui

langue osque,

constitue

des Gracques (133-118 av. J.-C). Les restitutions (en


italique) sont de

Mommsen. Le
le

fragment conserv, qui

constitue environ
tient la fin de

sixime du document original, conqui est relative

la loi,

aux sanctions.
traces
:

C.

L.

Pi97;p582.
et

Graphie

phontique
:

Nombreuses
1.

de

gra-

phie archaque
cit
1.

maintien des diphtongues


2,iouranto
1.

deicito d-

3, iondicio\.
1.

16, 17 etc.; maintien


1.

de

popolum

14, vorsus

17, taboleis
:

21

emploi
9
;

du signe
groupe
(mais

q devant une voyelle vlaire


:

pequniam
1.

1.

du
4

A'5

-taxsat

1.

12, proxsumeis
la

14; redouble:

ment de

la

voyelle pour indiquer


17), haace
1.

longue
1.

luiici
1.

1.

liici 1.

1.

12 (mais hace
\.

7), seese

25.

Testumoniitm

et condiimnari

10 en face decondem-

88

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


sont surprenants. Tcstuinouiuni est form du

iiatus ibid.)

thme

*testi-

de

lestis,

et

du

suffixe

complexe *moni-,
v.

cf. alininiiiin,

aliniiiia, tristimniitin [ristiiiiiiia etc.,


II,

Brugmann, Grundriss
aboutit

i-,

169, p. 241; condumnari

prsente l'apophonie d'un atone en syllabe ferme, qui

normalement
//, cf.

c. Il

semble qu'une voyelle atone


vers

devant une labiale


le

ait
:

tendu, en latin archaque,


;

son

capio

ocrnpo

mouco

nioiutnienlnm.

3 mag(Jsiralus)

4 poplico
cf.

liiiici:

l'poque archaque lux


hici S.

est

masculin,
cuin

Plaute Aul.
liici

primo
5

748

claro,

Trence Ad. 841


neiqiiis

neive:
:

cf.

C. des Bacch.

n 126.

sufragmm

comme
il

partout ailleurs
ici

les

sont redoubles,

a sans doute

faute

consonnes du graveur

plutt qu'archasme.
7 trQbuuiis) pJ{ehis) q{itaestor^ III vir cap(jlalis^ Illvir
cigris) d(andis)

adsignandis)

pebcivescito,

mais

1.

15 picbive scilo.

8 h(ace) ]{cge)
d{pl6) m{iil)

9 praetor) 10 parit a pareat


11

forme sans doute


:

dialectale.
la

ad

qijtaestoreni) urb{aniii)i) dci

exemple de
le datif.

consla

truction de dare avec ad,

remplaant
:

On
dans

retrouve dans

la

loi

de Furfo
I.

sei

qiiod

ad
;

eaiii

aedem
les

donum datum

crit,

C.

L.

736, IX 3513

et

auteurs archaques.
12 diiDi ininoris] partus fainilias taxsat jusqu' con-

currence de

la

moiti de

la

familia ;

cf.

A. Celle 7,
:

3,

37

ecqna landein

kx

est taiii

acerba, quac dicat

si

quis

ilhid jacere voliierit, mille


esto...

minus

diuiidiuui faiiiiliae niiilta

Festus, 288, 34 L. eu m quis volet magisiratus

multare,

dum

minore parti jainilias taxt,

liceto...

TEXTES PIGRAPHiaUES
partus
cf.
:

S^
y.

n 34.

familias
taxsat
:

gnitif dialectal de pars, avec dsinence -us


:

gniii conserv dans paer familias

en latin classique.
dtim...
les

deux lments de

la

particule, qui

sont souds l'poque classique, sont encore indpendants.

jonction
*taxo,
video,

Dumtaxat (ou duniaxat) est compos de la condum et d'une forme de subjonctif d'un verbe -re, qui est tango ce que viso, quaeso sont qnaero, et signifie proprement jusqu' ce qu'il
.

touche

sireiups

ou

sirempse,
.

ci.

Plaute

Amph.
;

ment semblable

Etymologie obscure

le

73 exactesecond lipse
:

ment peut
em-pse,

tre l'accusatif archaque

du pronom
5/

employ adverbialement.
sei
:

12 quasei
si.

noter

la

rptition de

comme

dans

nisi

13 quae s{iipra^ s{crip1a^

e(^st).

14 Cos{ii), praetor^ aidQlis^.


1 5

i{nfra)

scriptitn)

dictalor^ inag(tster^ eq{in-

hitii).

16

eis

nominatif pluriel de
cf.

is,

cf.

n 126,

1.

4, p. 64.

17 Castonis, gn. sing.,

plus haut p^rZ/w.

18
ego

sese

reprsente chacun des magistrats, et quivaut


:

du

style direct

d'o scientem.
syllepse.

21 supra)

scriptuni') e(st).
.
. .

23-24

Oiiei... deixerit

eis

ioiiranto

SENTENTIA MINUCIORUM
Q.

M. Minucieis

Q.

f.

Rufeis de controvorsieis inter


|

Genuateis et Veiturios in re praesente cognoverunt, et

coram

inter eos controvosias composeiverunt,

et

qua

90
lege

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

agrum possiderent
essent,

et

qua

fineis firent dixserunt.


;
[

eos fineis facere terminosque statui iuserunt


facta

ubei ea

Romam coram

venire iouserunt.

Romam
|

coram sententiam ex senati consulte dixerunt eidib. Decemb. L. Caecilio Q. f., Q. Muucio Q. f. cos. Qua ager privatus casteli Vituriorum est. quem agrum sequi licet. is ager vectigal eos vendere heredemque
nei siet.

Langatium

fineis

agri

privati: ab

rivo
|

infimo. qui

oritur ab fontei in Mannicelo

ad flovium

Edem

ibi

terminus stat. inde flovio suso vorsum inflovium Lemurim. inde flovio Lemuri susum usque ad rivom Comberane.

inde rivo Comberanea susum usque ad comvalem Caeptiemam ibi termina duo stant circum viam Postumiam. ex eis terminis recta regione in rivo Vendupale. ex rivo Vindupale in flovium Neviascam. inde dorsum
|

10 fluio Neviasca in flovium Procoberam. inde

flovio Pro-

coberam deorsum usque ad rivom Vinelascam infumum; ibei terminus stat. inde sursum rivo recto Vinelesca; ibei terminus stat propter viam Postumiam. inde alter trans viam Postumiam terminus stat. ex eo termine, quei stat trans viam Postumiam. recta regione in fontem in Manicelum. inde deorsum rivo, quei oriadterminum, quei stat ad tur ab fonte en Manicelo flovium Edem.
I
, '

Suivent
Puis

quelques lignes monotones, dix environ,


texte continue ainsi

fixant les limites de Vager publiais des Langenses.


le
:

Quem agrum poplicum

indicamus esse, eum agrum

castelanos Langenses Veiturios po[.M']dere fruique videtur

25 oportere.
in

pro eo agro vectigal Langenses Veituris poplicum Genuam dent in anos singulos vie. n. CCCC.
|

Langenses eam pequniam non dabunt neque satis arbitratuu Genuatium, quod per Genuenses mo[r]a non fit, que setius eam pequniam acipiant
sei
1

facient

TEXTES EPIGRAPHiaUES

9I

tum quod in vicensumam,

agro natum erit frumenti partem partem sextam Langenses in poplicum Genuam dare debento in annos singolos. Quei intra eos fineis agrum posedet Genuas aut
eo
|

vini

Viturius, quei
Q.

eorum posedeit
vectigal
|

k.

Sextil.

L.

Caicilio
|

Muucio
ita.

COS.,

eos ita posidere colereque liceat. e[/]s

quei

posidebunt,

Langensibus

pro

portione

30 dent
ni

Langenses. qui eorum in eo agro agrum posidebunt fruenturque. praeter ea in eo agro


uti ceteri

quis

posideto

nisi

de

Veituriorum sententia,

dum

maiore parte Langensium ne alium intro mitt nisi


|

Genuatem aut Veiturium colendi causa, quei eorum de Langensium Veiturium sententia ita non parebit. is eum agrum nei habeto nive fruimino. Quei ager compascuos erit, in eo agro quo minus
maiore parte
\

pecus [/ijascere Genuates Veituriosque liceat


incetero

ita.

utei

agro

Genuati compascuo.

niquis

prohibeto,

nive quis vim facito, neive prohibeto

35 agro ligna materiamque

quominus ex eo sumant utanturque.

Vectigal anni primi k. lanuaris secundis Veturis Lan-

genses in poplicum
k.

Genuam dare

lanuar.

primas

debento. quod ante Langenses fructi sunt eruntque,


\

vectigal invitei dare nei debento.


|

Prata
Q.

quae
COS.

fuerunt proxuma faenisicei L.


in

Caecilio

Muucio
I

agro poplico.

genses
et

posident et quem Odiates quem Cavaturineis et quem Mentovines


|

quem Vituries Lanet quem Dectunines


posident. ea

Langensibus et Odiatibus et Dectuninebus et Cavaturines et Mentovines, quem quisque eorum


prata
invitis

40 agrum
aut

posidebit, inviteis eis niquis sicet nive pascat


|

nive fruatur. sei Langueses aut Odiates aut Dectunines

Cavaturines

aut

Mentovines

malent

in eo

agro

alia prata inmittere defendere sicare, id uti facere liceat.

dum ne ampliorem

modum pratorum
\

habeant,

quam
iniou-

proxuma aestate habuerunt fructique sunt. Vituries, quei controvorsias Genuensium ob

92

RECUEIL DE TEXTES LATIKS ARCHAQUES


rias iudicati aut

damnati sunt,
\

sei quis in vinculeis

ob

eas res est, eos omneis

solvei

mittei

leiber[i?;7']ique

45

Genuenses videtur oportere ante eidus Sextilis primas. iniquom videbitur esse, ad nos Sei quoi de ea re adeant primo quoque die et ab omnibus controversis et
hono. publ.
Leg.
Pelioni
li.

Moco Meticanio Meticonif., Plaucus


f.

Peliani[o]

138. Table de bronze, trouve en 1506, dans la valle du Polcevera (Procobera, Porcohera dans l'inscription, Porficera dans Pline H. N. 3, 5, 48), maintenant Gnes. Elle contient un arbitrage des frres Minucius,
le territoire respectif des Genuates et des La sentence fut rendue sous le consulat de L. Caecilius et de Q. Mucius (1. 5) qui furent en charge

dlimitant

Veiturii.

en l'an 117 avant J.-C. Ainsi l'inscription peut tre exactement date. C. I. L. I'i99, 1-584, V 7749, et Mommsen, Gesammelte Schriften I, i, 383 sqq. 1. 29 eus, tabula, 1. 44 leiberi tabula.
Graphie
et

Phontique

archasantes, avec des incons-

quences.
1.

Non redoublement
1.

des consonnes

iuserunt
1.
1.

3,

iouserunt
esse
1.

4;

posidere
1.

1.

29;

\w7l\s
1.

possiderent

3, 8,

partout
anos
1. 1.

55, essent
1.

4;

casteli

5,
1.

conivakm

25

mais annos
1.

28, Manicelum

12, Mannicelo
1.

6; mitt
:

31

mais
1.

mittei

44; acipiant
1.

27. Diph-

tongues

iouserunt
1.

4, m'isiuserunt
1.

3, iniourias I.43
ibei
1.

mais

iudicati
1.

43
l

quei

i\ qui\. 6,
1.

10

//;/ 1.

inviteis

40 mais terminis
1.

8, uive, neive
ei

1.
:

34. Rcifontei
1.

proquement un
Genuateis
2

primitif est not par


1.

Jiiieis ei

^,faenisicei
:

1.

37.

Il

galement

confusion entre
1.

et

Cavaturineis mais Mentovines


1.

39; Veituriorum 1. 31, Veturis 1, 35, Vituries Voyelles confusion entre ^ et / posedet possidet
:

37.
1.

28

TEXTES EPIGRAPHIQTJES
mais posidebunt
et Vindupale,
1.

93

1. 29, 30, sicet secet 1. 40, Vendnpale infimo 1. 6, infumo 1. 10; 9; entrez^ et /
:

entre

/<

et

singolas
:

1.

28, singulos
1.

1.
1.

25.

Le groupe

se rduit
la

dorsiim

9 {deorsnni

10). L'inscrip-

tion vite
l'autre
1.

succession de deux u dont l'un est voyelle,


les

consonne, d'o

graphies
1.

/mww

1.

6, fliiio,
1.

9 fluvium, flavi.
1.

Sur Muucio

5, arbilratiiu

26;

pequniain

26, voir n^ 131 et 137.


est

Le groupe -mgiieses
1.

tantt rduit, tantt not


1.

Lan-

40, Langenses

24;

le

et le

o'/^

sont confon-

dus,

cf. le

mme
-rs-

mot.
tend se rduire -s1.

Le groupe
vulgaire
siim
1.
:

comme
1.

en

latin

controvosias
1.

2 {controvorsieis

r);

snsovor-

7, siisuin
il

7.

Enfin

a tendance runir dans la graphie la pr-

position proclitique au
viiim
1.

mot
13.

qu'elle

dtermine

i)iflo-

7,

adtenninitm

1.

Miiiucieis

sur ces nominatifs en

-eis

-es,

-is,

trs

nombreux dans
Arpinas,

l'inscription, voir plus haut n 19.


pi.

2 Gentuiteis :acc.

de Geniias,

-aiis,

form

comme

-atis, Sainnis,- itis.

praesetite: on attendrait praesenll. 'ui re praesente formule consacre et dont le sens est clairement expliqu

parla traduction grecque zl

ty;v

aJTi'Vlav
:

aO(.')v

(Egger).

coram
dicta
inissis
cf.

cf.

Dig. 4,

8,

27, 4

sententia (ab arbitro)

non coram litigatoribus non valebit, nisi in coinprohoc specialiler

expressum

sit.

composeiverunt,

n 131.
^ fineis
:

le

nominatif
:

et l'accusatif pi.

des thmes en
*fines.

-/-

sont confondus

on du

attendrait
statiii

nom.
:

eos

Jineis facere tenninosque

iuserunt
:

noter l'emploi

simultan de

l'actif et

passif

ils leur

ordonnrent de

94

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


et

fixer leurs limites,

de faire placer des bornes


devraient
placer
les

slatuere

indiquerait

qu'ils

bornes

eux-mmes.
iousenmt
5-6
: :

cf.

1 5

qiiem

agnim

eos

vendere beredenique

seqiii licet

queui agriim est

la la fois

complment de

vendere tl sujet

de heredcmque scqui.
adjectif form comme vigil, classique vectisoumis l'impt , Langatium ce sont les mmes, avec un suffixe diffrent, que les Lanou^enses Veiturii plusieurs fois
vectigal
:

galis

nomms
actuel.

le

Mannicelus

nom actuel de la nom de montagne,


accusatif de Edus,
:

rgion est Langasco.


sans doute
le

Maniceno

Edem

nom de
?

fleuve; abh

Ede

dclinaison dialectale

ligure

Ce

fleuve correspond

peut-tre au SdodeJa actuel.


snso vorsiun: suso^^ sursuiii, snsiini dans

Caton A. C.

32,

33,

viteiii

siisiiiii

vorsuin souper diiciio; en

remontant
Lemiiris
:

peut-tre aujourd'hui
:

le Leiniiieoii

Lemo.
ex omni

Comberaneatn)

nom

de rivire.

comvalem

(^

convallem

coiivallis est planifies

parti comprehensa inontibiis coUibiisve. Vallis dmhiis ateri-

bus inclusa planifies

P. F. 33 L.

termina

le

neutre est surprenant en face de terminos


:

Le mot est neutre galement en osque termina . Tcr////;/^/ est sans doute le pluriel de termen, -inis attest par Varron L. L. V, 21, qui est lenn, -onis, employ par Ennius Ann. 479480, cequegr, Tpy.a esta xi^[Uv. On attendrait toutede
la
1.

3.

teremenni

fois

*tenninibiis
est

au lieu de
le

teniiinis,

mme

ligne

et

termina

peut-tre

pluriel collectif de

lerminuSy

comme

loca celui

de

locns.

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
8-9
recta regione
: :

95

dorsiim

oppos snrsum
I^

en ligne droite . en descendant


II,

dissyl-

labe dans Lucrce


1 1

362,
:

viam Postumiam
J.

205, etc. cette route a t construite en

148 av.
25 toute
la

C.
niiinmos)
:
:

vic(j.criatos)

monnaie en usage sur


ces pices quivalaient

cte ligurique

400 de

300 denarii romains. 26 qno setiiis quo minus ; cf. nihUosetius nanmoins , et dans la Lex Repetundarum 1. 70 quo minus
seliusve, Cornificius
set lus

Rhet.
t

l,

12, 21
est la

mipediniento

est ,

quo

forme correcte ; secius n'apparat qu' l'poque o les groupes -ti- et -ci- se sont confondus; on ne peut donc rapprocher setius de
feratnr.
Sltius avec
rj'sTojv,

gr.

ni de

secus

qui

est

apparent sequor, gr.


possdit ,

-s;j.a'.

etc.

cf.
:

28 posedet
notant un
qiiei
.
.

possidet
n 136.

, posedeit

avec

ei

i,

eos

syllepse.
:

30-3
le

de maiore parte Langensinui Vcituriorum sententia

voisinage de de a
:

amen maiore
ita

parte

il

faudrait le

gnitif

maioris partis.
. .

32 queieorum.
ita

non parebit:

scil.

quemeorum...
niqtiis pro-

possedisse

non

parebit .
. . .

33 in eo agro quo minus


hibeto
1.

liceat,

dpend de

34.

lgre;

34 ligna bois brler , bois qu'on ramasse materiam bois de construction .


<i
.

de

36 quod.

fructi

siint

construction

frquente

l'poque archaque

^j faenisicei sans doute gnitif de faeiiisiciiini fenaison substantif neutre qu'on trouve. Inscr. regni
:

Neap.

6746

Geniinis

tutela

Mercuri

faeuisicium

<)6

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


;

viu(e)ae occantiir
siciei

ou bien faute du graveur pour


, cf.

*faeni-

de

*jaenisicies ?

39 quisque quisquis, quicumque 156, Trence Hec. 65, 386, etc.


I

Plaute M. G.

cati

42-43 qiiei controvorsias Genncnsiniii oh iniourias 'mdiaut damnati sitnt la construction de l'accusatif con:
.
.

trovorsias

indicali suut est

surprenante
:

controvorsias
diffiiidi-

semble tre un accusatif de relation propos de rends avec les Gnois , d'aprs l'actif controvorsiani
care, cf. Tite-Live
I,

26, 43, 16 perdneUionem indicare. eos omneis solvei mittei leiber{are)ique Gennenses videtur
:

oportere

confusion de

la

construction
eos

active

et

de

la

construction passive; on attendrait

omneis solvereniitiere
;

hiberarcqne Gennenses (sujet) vidctnr oportere


Passif latin, p.

24
45
li.

et 44.
sei

. .

cf.
:

Ernout,
;

sei

quis

eos

syllepse

de

mme 44

et

quoi.

adeant.
:

45 bono. publ.

Les mots se compltent facilement

honoribns} publicis) librentur), mais semblent tre

une

intrusion fautive dans l'inscription, o

ils

ne cadrent pas

avec

le

contexte.

On

attendrait

ah omnibus controversiis

<;

abstineant

> (Mommsen).

46
noter

Leg(ati).
la

Meticanio Meticoni, PcJiani

Pelioni

diffrence

de vocalisme entre
fils.

les

noms

des

pres et les

noms

des

LEX CORNELIA DE XX
VIII de
Col.
I

dUAESTORlBUS
-v

XXQ.

...

Lad_

q.
|

urb.. quel

nebit,

eam

mercedem
|

aerarium provinciam optideferto, quaestorque quei


optinebit,
|

aerarium
ei

provinciam

eam pequniam

scribae scribeisque heredive

eius solvito, id-

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
5 que ei sine fraude sua facere liceto,
|

97

quod sine malo pequlatuu fit, olleisque hominibus eam pequniam capere liceto. Cos. quei nunc sunt, iei ante k. Decembrais primas de eis, quei cives Romanei sunt, viatorem
|
|

ea decuria viator appa10 reat, quam decuriam viatorum exnoneisDecem| |

unum

legunto, quei in

bribus

primeis quaestoribus ad
oportebit.

aerarium
cos.

ap-

parere oportet
|

Eidemque

antek.

sunt,

Decembr. primas de eis, quei cives Romanei praeconem unum legunto, quei in ea de{

curia praeco appareat,

quam

decuriam praeco|

15

num

ex noneis Decembribus primeis

quaestori-

bus ad aerarium apparere oportebit...


32. Eosqueviatores eosque praecones omneis, quos eo ordine dignos arbitrabuntur, legunto.
|

Quam
35
is in

in

quisque

decuriam
I

ita viator lectus erit,

ea decuria viator

esto item utei ceterei eius


|

decuriae viatores

erunt.

Quamque
erit,
|

in

quisque

decuriam
ria praeco

ita

praeco lectus

is

in ea decu1

esto ita utei ceterei eius decuriae


eis viatoribus

praecones erunt. Sirempsque


eis viatoribus
I

deque

q.

40 esto, quasei
Col. II
1

'

sei ei viatores in

omnium rerum iuus lexque eam decuriam in

tribus viatoribus

quam
bus,

in

quisque decuriam
erit.

antea lectei sublectei essent. eorum ex bac lege


|

sirempsque eis praeconipraeconibus quaestori omnium rerum iuus lexque esto, quasi sei ei praecones decuriam in III praeconibus antea lec5 in eam tei sublectei essent, quam in quisque decuriam eorum ex bac lege praeco lectus erit.

viator lectus

deque

eis

Quos quomque
scito

quaestores
ea lege

ex lege

plebeive
ei

viatores

lgre
iure

sublegere
|

oportebit,

quaestores eo
Recueil de Textes latins.

viatores IIII

le-

98
10

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


sublegunto, quo iure qua lege q., quei nunc sunt. viatores III legerunt sublegerunt quosque quomque quaestores ex lege plebei va

gunto

scito

praecones lgre

sublegere oportebit,
|

ei

quaestores eo

iure ea lege praecones

IIII

le-

gunto sublegunto, quo iure qua lege quaestores, nunc sunt, praecones III legerunt sublequei
1

15 gerunt,

dumni quem

in eis viatoribus praeconiin

bus

legundeis

sublegundeis

eius

viatoris
|

praeconis locum
sublegant,
scita

viatorem praeconem legant quoius in locum per leges plebeive


]

cebit

viatorem praeconem legei sub legi non liita que de eis quattuor viatoribus quaes;
|

20 tor queiquomque
utei

erit viatores

sumito

habeto,

ante
I

toribus

hanc legem rogatam de tribus viaviatores habere sumere solitei sunt


;

itaque

de

eis

quattuor
|

praeconibus quaestor
|

queiquomque erit praecones sumito habeto, utei ante hanc legem rogatam de tribus praeconibus praecones habere sumere solitei sunt. Itemi

25 que eis viatoribus


lectei erunt,

praeconibus quei ex hac lege


; [

vicarium dare

subdere ius esto

li|

cetoque, utei cetereis viatoribus praeconibus,

qua

in quisque decuria est, vicarium dare subdere


|

iuus erit
vicarios
''

licebitque;
{

itemque quaestor.
utei

ab

eis

accipiunto,

aacetereis viatoribus
!

30 praeconibus vicarios accipei oportebit. Viatores praecones, quei ex hac lege lectei
,

sublectei erunt,

eis viatoribus
|

gistratus prove mag.


dato,

praeconibus mamercedis item tantundem


|

quantum
is

ei

viator.

praeconei darei opor|

35 teret, sei

viator

de

tribus

viatoribus isque

praeco de tribus praeconibus esset,


j

quei
|

ante

hanc legem rogatam utei legerentur


sunt.
{

institutei

Quas in decurias viatorum praeconum consul

TEXTES EPIGRAPHIQUES

95^

ex hac lege viatores praecones legerit, quorum 40 viatorum praeconum nomina in eis decurieis
|

ad aedem

Saturni

'

in

pariete
||

intra

caulas

proxume ante hanc legem


viatorum' praeconum ad

[scripta erunt, eoruni

q. iirb.,

quel aerarium pro. .

vinciam optinebit, eam mercedem deferto

139. C.

I.

L.

202,

587. Table de

bronze

(1,07X0,80) trouve
la lex Cornelia

de Naples, sur laquelle


de

Rome, maintenant au muse est grav un fragment (le 8^) de


relatif

XX qiiaestoribus,
la

au choix des
les mamarque la

viatores, praecones, apparitores, gistrats.


fin

par les consuls et

Date, 8r av. J.-C. Cette inscription


priode archaque;

de

la

langue en

effet
:

en

est

toute classique, sauf quelques restes anciens

maintien

de

la

diphtongue

ei,

graphies telles que peqidatuu, imis


olle
:

ius ,
I

emploi du pronom

oUeis

1.

4.
q(iiaestori).
eo

qQiaestoreni) iirhanum)

28 qnaeslor{es) 39

8 viatores appeUantur qui magislratibus apparent,

quia

initio,

omnium tribuum cnm

agri in propinquo erant

Urbis atqne adsidue homines rusticabantur, crebrior opra

eorum

erat in via

quam

urbe,

quod ex agris plerumque ho

mines evocabantur a magistratibus.

Festus 508 L.

38 siremps, 41 subligere

cf.

n 137.

lire

en remplacement

, cf.

Varron L.

L. VI, G6, Tite-Live XXIII,

23,4.
.

Table
II,

II, 25 vicariuma un supplant a ceteris. 29 aacetereis

lOO

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

[B]ona pul;chra P]roserpina, Plutoni[s


u]xsor, seive [me Salviamjdeicere oportet,
eripias salu[tem]. corp[us], colorem, vires,

virtutes Av, on]ia[es]. T^rjadas Plutoni


5 viro tuo. [Nipossit cogitati]onibus s[ueis

hoc]

quicqui[d

vit[are. Protinus tradas illanc

Febri quart[an]ae, t[ertianae, cottidianaej,

quas

cum

illa [l]ucten[t.

deluctent

illanc]

vinant, vincan[t, usque

dum animam]

10 eius eripiant. [Qu]are hanc victimam


[tibi]

trado, [Proserpin]a, seive

[Pros]erpina, se[ive
[opo]rtet.

me me Ach]eruosiam

dicere

Me
illi

m[ittas a]rcessitum cane[m

tricepi]te[m, qui Avoniae]s cor eripiat.

15 [Polliciarus

te

dat]urum tresvictim[as],
sei

palmas. carica[s, porcum ni]grum-hoc


perfecerit an[te
[Salv]ia, tibi

mensem] Martium. Haec, dabo, cu[m] compotem feceris.

Do tibicaput[A]von[iae]s. Pr[ose]rpina Salvia, d[o] 20 tibi frontem Avonia[es. Pr]oserpina Salvia,


do
tibi

supercilia [Avonijaes, Proserpina

4 Avoniaes resUtui

Avoniae

d. sed cj.

1.

14, 19, 21, 22, 23.


;

4;
4

tab. I Ploti

tab. ^
;

Maximae Vesoniae

Vesoniaes,

setnel;

tdK

nomen perditum
5,

tab.
;

F Aqu[illiae
tab.

sic iibique.
i
;

6 hoc] quicquijd

hoc vitare

protinus om.

tab. i,

^,4, j

illanc; illunc tab. i.

12 dicere ubique; cf.l. 2 deicere.

14 tricepitem
falso.

sic

tab.

i,

^,

S;

deest

1114

tricipitem lesl. d.,

15 Polliciarus, sic tab. i,


pollicearis rest. d., falso.

(... lliciarus),

(... ciarus); deest in y,

18 Salvia. P]r[oscrpiua S[alvia...] tab.


pijna tab. 4
;

Salvija tab. y, Prosertab. i.

deest in

_f

compotem compote,
;

20 Avonia[e],

d. , falso.

TEXTES EPIGRAPHIQUES
[Sajlvia, do tibi palpe[tra]s Avoniaes, Proserpi[na
S]alv[i]a, do [ti]bi pupillas [Av]onia[e]s, [Proserpina

lOI

Saljvia, do t[ibi] oricula[s, lajbra,

[nares],nasuin.

25 [dejntes, liguam Avon[iaes, ni dicejre possit


[Avojnia quid
s[i]bi [doljeat;

[coUum, umerojs

[br]acchia, digito[s, ni] possit ali[quit]

seadiutare; pec[tus, iocijnera, cor,

pulmones, ni [possit] quit sentire 30 quit sibi dolea[t; intest]ina, venter,


umblicus, scapul[as], latera, ni po[ssit]

dorm[i]re

viscum sac[r]um, ni possi[t] urinam f[ace]re [nati]s, femina anum, gen[ua, crur]a, tibias, pedes,
:
:

35 talos, [p]la[ntas, digi]tos, ungis, ni


[po]ssit [stare] su[avirtu]te. Seive
plus, [seiv]e
fuerit,

p[ar]vum [scri]ptum
ego [Avo]niam

quomodo quicqui[tlegiti]me

scripsit, mandav[it, s]eic

22 palpetras 24 oricula[s];
nares,

sic

intah.y, deesl alias; palpebras ed.,falso.


;

oriclas, tab. ), deest alias, labras tab. ^


;

oriculas, labra,

nasum, dents, liguam


dents
;

narejs labra or[iculas, nasujm, linlabras,

[gjuam,

tab.

oriclas,

dents tab. j
.leest

n]ares, labra, [oriculas

nares, nasum, lingua, linguam dents njasum, tab. 4

;.
citiii

27 aliquit, eoo

tab. i,

y, aliquid, d., falso.


;

29, 30 quit sentire quit; ni possit sentire quit, tab. i, ;, 4

deest

J;sentique

/fl.

7, /(ro sentire.
;

31 vel scapulae?

scapulas, latera, ni

possit

dormire

latera, ni
)
;

possit dormire, scapulas, ni possit sanus dormire, tab. i, 4,


lae tab

scapu-

y
:

32 ni

nei tab.
natis,

deest alias

34, 35

femina,
5
;

anum

natis,

anum, [femjina,
.

tab i, 4

femina,

[natis,

anum]

deesl in ^.

38 quicqui[t] restitni ex tab.


qui[d], d.

iibi

Icgitur q.

lgitime;

quic-

39 seic ego Plotiti[bi trjado,

tab.

i.

102
40
tibi

RECUEIL DE TEXTES LATIKS ARCHAaUES

trado, man[do], ut tradas [illanc mjensi Februario. [Maie perdat, maie e]xs[et,J

maie disperd[at. Ma]nd[es, trjadas


nei po[s]s[i]t ampli[us] ull[um]

men[s]em aspicere,
45 contemplare.
40-41
ut tradas
i
;

vi[dere],

illanc

ut tradas,

[mandes mejnse Fc'bruari[o

ejcillunc, tah.

tradas mandes, tah. j.


i.
_j

41

mense
:

tah.
i,

41 exset 45 nei

lab.

,deest in
;

4,j

exseat ed.,Jaho.

ni, tah.

i,j

deest alias

140.

Tabella defixionis ou formule d'envotement,

faisant partie d'un

l'Universit

groupe de cinq, acquises en 1908 par John Hopkins, et publies par M. W. Sherl'American Journal of Philology, supplI,

wood Fox dans


ment,
blettes

vol.

XXXIII,

janv.-mars 1912.
textes

fournissent

des

Ces cinq taremarquablement semtrs lgres

blables,

qui ne prsentent
:

que de

diver-

gences

omission, addition, ou dplacement d'un mot,

ou

variation dans la graphie; seuls les


:

sonnages envots diffrent

trois

noms des pernoms de femmes,


Avoniaes <iser(tab.
;

Avonia (tab. 2),


(tab.
5),

Maxima
et

Vesonia (tab. 3), Aqn\iUia](}^


Plotiiis

un

nom d'homme
i),

vtis'^

(tab.

un autre disparu
n'est sans lacune

4).
la

cune de ces inscriptions

mais

Aucomdate

paraison des cinq textes mutils permet de restituer l'en-

semble avec certitude. Ni


n'en

le

lieu d'origine,

ni la

sont exactement connus. L'diteur croit


la

qu'elles

proviennent de Rome, quoique


traces

langue prsente des

de provincialisme; quelques indices fournis par

TEXTES EPIGRAPHIQUES
l'criture et l'orthographe

IO3
les situer

permettent de
dpit de
la

entre

75

et

50 avant J.-C.
rpubUcaine.
2 de l'diteur;

En

ces obscurits, ce

texte est

un document prcieux de

langue vulgaire

l'poque

numro

Le texte suivant est celui du on y a joint les variantes fournies

par les autres tablettes.


2 uxsor
cf.

n i6.
:

seive deicere

maintien de

la

diphtongue. Salvia

d-

riv de salviis.

sur ce gnitif, v. n 92. 4 Avoniaes nominatif pluriel dialectal, 8 quas


: :

cf.

osq. pas

quae

Ernout Morphol.
:

19.

12 Proserpina

accus., avec chute de

final.
?

siam
1.

peut-tre lapsus pour Acherousiain

Achenio:

dicere

cf.

2 deicere.

13

Me

dsigne

la tablette

d'exscration, glisse dans

un tombeau,

et qui

dans

la

compagnie du mort, desle

cend jusqu'aux enfers.


14 tricepitem tricipitem doute l'influence de triceps.
15 PoUiciariis
dialectale, sans
:

vocalisme

est

d sans
-ris est

la

dsinence -rus au lieu de


cf.

doute campanienne,
la.

plus haut n 98;

de

mme

le

passage de eah.
:

22 palpet ras

doublet populaire de palpebra, auquel


rduction de au
suffixe diminutif

remonte

le fr. paupire.
:

23 orioidas

la

0, le

caractrisent la
tab. 3, cf. oclos

forme vulgaire ; on trouve aussi oriclas Audollent Tabell. def. 135, b, 12.
labra
;

24

On lit

ici

la

tab.

abras fminin

cf.

bradas Audollent 135 a 2, itestinas id. 190, 10. licua dans Audollent cf. 25 liguam linguam
;

134 b 2. 28 iocinera

emploi populaire de pluriel;

cf.

fr.

les

104

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

joies , par ex.

dans

avoir les foies blancs


ieciir

.
:

Le mot
jeknos.

lituanien correspondant

est
,

un
la

pluriel

29

qiiit senti re

qiiit

quid

sonore
sentire.

finale s'est

assourdie devant

la

sourde

initiale
cf.

de

^oventcr b.2,
3, 5.

peut-tre neutre;

AudoUent 135

a 3-8;

nominatif au lieu d'accusatif; on a 31 umbliats dans Audollent uni liens 135 a 4 h 6; ublicu 190 II. }2viseinii de vise us, -i forme vulgaire de viseiis, eris.
:

35

33 natis ungis

accus, pluriel correct de

uats,

-ium,

cf.

ungus
le

condamne

avec rduction de gu g, que grammairien Caper ungtte non unge G.


,
:

L. VII, 105 K.

39 seic sic )),cf. 2. 45 conteniplarc la forme active du verbe s'est dj substitue au dponent dans Plante, Ennius, Accius, etc.,
:

cf.

Nonius 469,35

et

470.

Recto

nec Rhodine apud 5 M. Licinium Faustum mortua sit nec loqui Ita uti mortuos nec ad nec sermonare possit. deos nec ad homines acceptus est, seic Rho10 dine aput M. Licinium accepta sit et tantum vaquantum ille mortuos quei leat, Verso: istic sepultus est. Dite pater, Rhodine tibi commendo. uti semper odio sit M. Licinio Fausto Item M. Hedium Amphionem. Item C. Popillium Hermiona. Item 5 Apollonium. Item Vennonia
:

Quomodo mortuos,
{

qui istic

sepultus est,

loqui

nec sermonare potest, seic


|

Sergia Glycinna.

141.
tion,

C. L L.

1012, VI, 140. Tablette d'exscra-

en plomb,

trouve

Rome; poque

fin

de

la

rpublique.

TEXTES EPIGRAPHiaUES
sennonare
:

lOJ
grec d'esclave

vulgarisme.
:

Rhodine

nom

ou d'affranchie

Dite

la tabella

vient sans doute d'une rivale.

vocatif de Dis, Ditis

surnom de Pluton^ d. Er:

Rhodine accusatif, de nout Morphol. p. 62 note. mme que plus loin Vennonia Hermiona, Sergia Glycinna

avec chute de n,

finaux.

Eucharis Licinia[e
Tixi[t an. XIIII.]

1.]

docta erodita omnes artes

virgo,

Heus oculo errante quel aspicis lti domu[s, Morare gressum et titulumnostrum perlege,

mor

parenteis

quem

ddit natae suae.

Ubei se religuiae conlocarent corporis.


5 Heic viridis aetas

cum

floreret

artibus

Crescente et aevo gloriam conscenderet,


Properavit hra tristis fatalis

mea

Et denegavit ultra veitae spiritum.


Docta, erodita paene Musarum manu, 40 Quae modo nobilium ludos decoravi choro, Et graeca inscaena prima populo apparui. En boc intumulo cinerem nostri corporis Infistae Parcae deposierunt carmin. Studium patronae, cura, amor, laudes, decu[s

i5 Silent ambusto corpore et leto tacent.


Reliqui fletum nata genitori

meo
diem.

Et ante cessi, genita post,


Bis bic septeni

leti

mecum

natales dies

Tenebris tenentur Ditis aeterna dom[u. 20 Rogo ut discedens terram mihidic[as levem.

142.

C.

I.

L.

I^

12 14,

VI 10096, Bcheler C.

E.

55. Epitaphe en snaires iambiques grave sur marbre,

trouve

Rome poque
;

de Sylla ou de Csar.

I06
3

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES


parenteis
:

barbarisme, par affectation d'archasme,

pour
4

parentis.
lihei
:

scander ^^.
vitae .
;

8 veitae

9 erodita erudita

il

n'y a jamais eu d'o sans

r//c^zV,

pas plus que de diphtongue dans vita.


1

Infistae infestae
cf.

deposierunt

verunt,

plus

haut n 131.

doublet de deposi

carmin

par leur

chant

, c.-.-d.

par leur dcision.


I

19 domu,

cf. V.

ace. pi. domits.

Prfmae

Pompeiae

ossua heic.
|
[

Fortuna spondet multa Vive in dies et horas,


]

multis, praestat nemini.

nam proprium

est nihil.
|

Salvius et Hros dant.

143. C. I.L. P 1219, VI 24563, Bcheler C. E. 185. Epitaphe avec deuxsnaires iambiques trouve Rome.
ossua
lier,
:

pluriel

d'un neutre ossn non attest au singuos, ossis.

doublet de

Le premier vers
lieu

a sept pieds

Mommsen

lit

Fors au

de Fortuna

Ritschl supprime multa.

Ultuma
I

suorum
{

Cupieinnia
|

L.
|

f.

Tertulla

fuueit

quius

heic

relliquiae

suprema

manent.

144. C. Rome.

I.

L.

1297, VI 16614. Epitaphe trouve

fuueit fuit

))

avec un notant l'ancien

/"/

du

parfait,

cL fuimiis dans Ennius,


quius forme nouvelle

Ann.
;

377.
est cjuoiiis,
:

la

forme ancienne

qu'on

a par

exemple dans

l'inscription suivante

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
Fuit
tistia

IO7
veixsit,
|
|

uxor

mihei,
|

quoius corporis reliquiae


nario

femina opituma quod superant sunt


|

in

hoc pa-

145. C. femme d'un

1. L. I1206, VI 1958. pitaphe de la boulanger, grave sur un coffre de marbre


;

en forme de corbeille pain {pmiarhmi)


Cicron?,cf. Bcheler C. E. 13, 14.

poque de

CHANT DES FRERES ARVALES


Enos Lases iuvate,
{

[ejnos Lases iuvate,

enos Lases iuvate.


5

Neveluae rue Marma sins incurrere in pleores, neve lue rue Marmar [si]ns incurrere inpleoris,
neve lue rue Marmar sers incurrere in pleoris. Satur furere Mars, limen [sal]i, sta berber, saturfu,fere Mars, limen sali, sta berber, satur fu, fere Mars, limen sa[l]i, s[t]a berber.
|

10 [Semjunis alternei advocapit conctos,

semunis alternei advocapit conctos


|

simunis altern[ei] advocapit


|

[conctjos.

Enos Marmor iuvato,


enos
15 enos

Marmor iuvato, Marmor iuvato.

Triumpe triumpe triumpe trium [petrijumpe.

146. C.

I.

L.

2,

VI 2104, Bcheler C. E.

Table de marbre, trouve


sur laquelle est

grav

le

au Vatican en 1778, protocole d'une sance de la

Rome

confrrie des 12 frres Arvales en l'an


(f-

218 aprs J.-C.


cannen
e.

. .

ibi sacerdotes

chisi sticcincti libellis acceptis


:

des-

cindentes tripodaverunt in verba haec

enos

q.s. post tripoet libellos

dationem deindesigno date biibliciintroier(jnnt)

rece-

I08

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

perunt.

Au

milieu de ce protocole est doncgrav \ecararvalitiiii,

menfratriiDi

rituel trs
la

archaque qui remonte


;

sans doute aux origines de


l'poque de l'inscription,

confrrie elle-mme
il

mais

avait depuis

des

sicles

cess d'tre intelligible pour ceux qui le prononaient;


l'alphabet

mme

dans lequel
ni

tait crit le

n'tant plus emplo3"

mme

modle ancien, connu, devait donner


:

lieu toutes sortes d'erreurs et

de confusions

aussi le

texte

est-il

trs

corrompu, rajeuni, dfigur par des

fautes de

tout genre qui en rendent l'interprtation im-

possible, et lui enlvent presque toute valeur linguis-

tique.

En

dpit des efforts multiples des philologues et

des linguistes, l'explication en est presque


conjecturale.

uniquement

Tout

ce qu'on peut dire, c'est qu'il a trait

frres Arvales, et qu'il

une crmonie du 29 mai, date de la runion des est rythm trois temps (jripo1.

daverunt in verba haec).

4 luaerue.

1.

et 6 luerue.

1.

9 saii sia.

1.

12 alter-

nie.

2 Enos est

interprt ordinairement nos,


'^.zi

d'aprs le

rapport du grec
Peut-tre faut-il

et

[xoi,

mais sans raison srieuse.

Lases

lire enom, d. ombr. enonii<. tum . forme antrieure au rhotacisme, connue de


T,

Quintilien

4,

13

Lases
:

et

asa fueruni

sens trs obscur neve luem 4 Neve luae Que) me ruem ruinam ? Marniar, forme redoublement du nom du dieu

=
:

Mars.
sins

sins?

trs

douteux. M. Ehrlich Rhein. Mus.


spare ainsi
:

Neue Folge LXMII 603


si}!

impratif de ^m,

comme

duc de

di'ic}

sin sin currere


in pleores
:

la

traduction
ni

in plrs n'est satisfaisante ni

pour

le

sens,

pour

la

forme.


TEXTES EPIGRAPHiaUES
6 sers sans
;

IO9

ordinairement

comme

doute faute de graveur on l'interprte siris mais la formule devait


;

se rpter trois fois identiquement.

Ju

7 Satur furere :sans doute mal copi cf. la ligne suivante saturfu, Jere Mars sois rassassi, cruel Mars?
;
:

impratif de

la

racine *bhu-},

cf.

fu-, forem, etc.

berber, sens

inconnu.

10-12 Semiinis

Smns
la

sans doute dieux des se-

mences,
dialectal

cf.

plignien Semunii

Smnum
mme,
au

Si l'interle

prtation est juste,

forme Semunis prsente


si

passage
futur,
:

de.

Advocapit de

c'est

un

aurait
fal.

un p

dialectal (falisque ?)
, pipafo

lieu

de b

latin
le

cf.

cupa

cubt

bibam

mais

singulier

advocapit ne peut se construire avec alternei qui semble

bien tre
conctos
II,

un nominatif
((

pluriel.

quisque
Joe.

d'aprs Marx, ad Lucilium 1322,

424, qui interprte

divos alterni advocabit quisque .

M. Ehrlich
pit{e),
accipiie

laud. fait de semunis

un

gnitif partitif

quivalant seminis, dcompose advocapit en ad vos caavec tmse, c.--d. accipitevos


vos
alterni
et traduit
v.

seminis

quisque

Tout

ceci est trs

aven-

tureux.
13
1 5

Marmor
Triumpe

sans doute doublet de


:

Marmar.

sorte d'exclamation triomphale. L'aspi-

ration n'est pas encore note.

COLONNE ROSTRALE

[Secest]ano[sque

op]

[sidionejd exemet lecione[sque Cartaciniensis omnisj

[majximosque macistr[a]tos

l[uci

palam post

dies]

IIO

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAaUES

5 [pjucnandod cepet.

[n]ovem castreis exfociont, Macel[amque opidom] Enque eodem mac[istratud bene] [r]em navebos marid consol primos c[eset copiasque] [cjlasesque navales primos ornavet pa[ravetque, cumque eis navebos claseis Poenicas omn[is item ma-]

[x]umas copias Cartaciniensis praesente[d Hanibaled]


10 dictatored ol[orJom in altod marid pucn[andod vicet]
[vjique

nave[is

cepejt

cum

socieis

septer[esmom

[quin-]

[queresm]osque triresmosque naveis X[XX, mersetXIII].

[Aurojm captom nuraei [arcen]tom captum praeda 15 [omne] captom aes (^ (^


:

Q (^ Q (^ (^ ^[ [...]
:

0 0BCD[
numei

I [

[Pri-]

[mos qujoque navaled praedad poplom [donavet [mosque] Cartacini[ens]is [incejnuos d[uxet in]
[triumpod
.

pri-]

eis

capt

147.

C.

I.

L.

25, VI, 1300 add. p. 3136 n. 31591.

Rome en 1565, mainteConservateurs du Capitole, avec une des palais au nant Duilius, l'honneurde consul en 26oavant inscription en

Colonne de marbre trouve

J.-C,
cf.

cause

de sa victoire navale sur


20, Quintilien
III,

les
i,

Carthaginois,
7, z|2,

Pline H. N. 34, 5, VI, 663, Servius ad Georg


le

Silius

29. La colonne, connue


a t

sous

nom

de Colonne Rostrale,

restaure
;

l'poque impriale, sous Auguste ou Claude et c'est de cette poque que date galement l'inscription, en style
archasant.

Aussi

la

graphie en

est-elle

trs incons-

quente, et certaines formes sont-elles de vritables bar-

barismes sans existence

relle,

par ex.

1.

exfociont

exfugiunt

la

racine alternance
1.

*bheitg-lbhug-,

gr.

eYw

(puvcv,

n'a jamais eu d'o;

6 navebos naviest *nvitait

bus

Vi a roujours exist
;

dans
:

le

thme qui

en

latin

\c\lasesqiies

navales

la

forme ancienne

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
*clasisqne navalis , avec -7est

III
1.

provenant de *-ins;

8 claseis

une forme rajeunie


t

l'poque de Duilius la
1.

confu:

sion de

Qi ei n'tait pas ralise;

lo dictatored

l'a-

thmes consonantiques est en -e et non en -ed^; 1. la forme ancienne serait *navaUd. Les 17 navaled rdacteurs ont remplac automatiquement tous les u par
blatif des
:

des

0,

tous

les

par des

e,

et rtabli

partout l'ablatif

le

d final

pour donner
;

leur inscription

chaque
1.
<)

d'autre part certaines


1.

un faux air arformes sont modernes


:

praesente[d,

14

et

ij praeda,pracdad,

1.

15 acs

on

Utendr2in*praisente[d ou*praise)itid, *praida*praidad, *ais

avec

la

diphtongue

-ai-.

Quelques

traits

par contre sont


:

justes,

notamment

l'emploi de c pour g
etc.,

macistr[a]tos

magistrats

6 c[eset gessit
le

le

non redou-sin:

blement des consonnes,


1.

maintien du groupe

12 triresmos trirms

Biicheler)

6'navebos corrig ^^navebus 9 praesente[d]= -rrapivio; ou YjYouiAvou {Wolfflin') 10 pucn[a devicit]

Wlfflin, d'aprs Cicron Orat. 153, Cat. 44.

Pour
prifiiis

les faits,

numrs
:

1.

VIII, II. io;Fasti Capit.

4 cf. Polyb. C. Duilius


et

i,

24; Zonaras,
n.cos,

M.f.M.

navalem de
k.

Siculeis

classe
II

Poenica egit ann.


49. Ligne 12:
;

CDXCIII
Polyb.
I.

intercal. ;

Tac. Ann.

cf.

1,

23, Zon. VIII, lijOros. IV, 7

Eutrop.

II,

20.
dans
|

Toutefois une inscription trouve rcemment


d. scavi
|

et publie

les

Not.

one capt
tude.
c'tait la

om.

1900 p. 499, et C. I. L. V 19 porte :c]osoIed ...] L'poque de ce texte ne peut tre fixe avec exacti-

En tout

cas cosoled est

une forme

artificielle et

analogique

si

forme ancienne,

elle aurait subsist

un

-d final se

mainte-

nant en latin aprs voyelle brve.

112

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQjQES


148. LEGES Q.UAE

DICUNTUR REGL\E
Si tagit,

Pellex

demissis
I

aram lunonis ne tangito. agnum feminam caedito


5

lunoni crinibus

Pauli Festus 248,


3-

Lindsay,

s.

v. peJices.

A. Celle

IV,.

3,

pellex

pelex codd. Pauli

paelex Gell.

aram

aedeiTr

GelL; tanget Paulns, tangitGW/.; tagit Ernoiit.


Pellex
sres.
Il
:

ni l'tymologie, ni la graphie

du mot ne sont
;

semble tre en rapport avec


)i

pellis
.

d. pour

le

sens scorliim peau


tagit
:

et

prostitue

optatif radical,

correspondant au subjonctif

///

tagam;
vie tagit

cf.
y>.

Pacuvius 344 Ribb. (85)

ego si

quisquam

agnum

feininain
f.

sur cette notation du

fminin, voir Wfflin Arch.


7,

lat.

Lex. u. Gr. 3, 562;

280; Ernout Ml. de Saussure, 214 sqq.

a) Si

hominem fulmen
si

lovis occisit, ne supra


est,
ei

genua
fieri

tollito

b)

Homo

fulmine occisus
s.

iusta

nuUa

oportet.
II,

IL Festus

V.

occismn 190 L.; Pline N. H.


f.

54.

fulminibus
occisit
:

cod. F.;

low'is Scaliger.

forme d'optatif

n 64,

violasit.

en
:

-sim,

cf.

Inscriptions

ne

tollito

suppler m/V^/<w euyn; oles


loi

mission

trs

frquente dans

textes de lois des pro-

noms sujet

et

complment,

cf.

des XII tables.

ius-

ta: scil. funera.

Si qui(s)

hominem liberum

dolo sciens morti duit, parici-

das esto.
III P.

F.

247 L. qui

codd.

TEXTES EPIGRAPHiaUES
:

II3

didt optatif athmatique en --, cf. tagit fr. I, form d'un thme *dow- diffrent de d, et qu'on retrouve galement dans les composs de la racine *dh- pla-

cer

credidm,

interduim, perduini. Cf.


etc., et

le

subjonctifs
:

en -am v creduam,
neniqiie mihi,

peciiaque salva servassis

Caton R. R. 141, 3 pasiores duisqiie bonam salutem valetudinostrae,


cf.

donw familiaeque
L.

paricidas

nominatif d'un thme masculin en -a-,


1
;

hosticapas P. F. 9

sur ces formes voir de Saussure,


13.

Mlanges Havet 459 sqq., Ernout Morph.


sens, Festusad loc.
:<.<....

Pour

le

par ricida non

iitiquc is,

qui paren-

tem

occidissei, dicehatur, sed qiialetncunque

hominem indem-

natiim.

Si

quisquam
P. F.
:

aliuta faxit, ipsos lovi sacer esto.

IV
ita

L.

aliuta

adverbe compos de aIi\-*iita (qui


uhi
ibi').

comme

tatif

athmatique
ipse.

*fac-sim.

faxit

serait

^cf.

ipsos

plus haut
ipsiis,

occisii,

op-

doublet ar-

chaque de

Si parentem puer verberit ast puer divis parentum sacer esto

ille

plorassit

paren<s>,

V Festus
verberit
:

260 L. semble
qiiis

lex Servi Tulli


tre

une forme
in
iiire

d'optatif en

-/-

cf.

viudicit

ni

endo eo

vindicit,

Leges XII
d.

Tabul.
olle
:

III.

pronom archaque de mme sens que


illuc .

ombr. ulu, ulo

ille,

lini,

plorassit id

est

<iin^-

claniarit, dix <ierit dieni'^


Recueil de Textes latins.

Festus ad

1.

114

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

149.

FRAGMENTA LEGUM
Tabula I

XII

TABULARUM

1. Si

in ius vocat, ito.


.

Ni

it,

antestamino: igitur

em
.

ca3

pito
i

Si calvitur

pedemve

struit,

manum
.

endo iacito

morbus aevitasve vitium escit, [qui in ius vocabit] iumentum dato si nolet, arceram ne sternito
:

Porphyrio ad Hor. Serm.I, 9, 65 cf. Cicronde Legg. II, 4, 9; A. Celle XX, i, 25 sqq. 2. Festus 40810 L. 3. A. Celle XX, i, 24, 25, cf. Varron rpovToB'.oaa188) vehchatiir eu m uxore vehiculo xaAo (Bch.
I.

I.

semelaut
ret.

bis

anno,

cum

arccraiu, si non vcllet, non sterne-

la

Sur toute

procdure, voir

May

et

Becker, Prcis

des Institutions du
I
.

droit priv de
:

Si in ius vocal

se.

aclor,

Rome, 234 sq. pelitor (le demandeur)


deux

ito

se.

reus{\Q dfendeur). Partout les

sujets s'op-

posent implicitement.
antestamino
:

sur cette forme d'impratif, voir Ernout

Morphol. 243.

antestari,

form

sans doute par

haplologie de *antelestari.

em

accusatif de

is,

issu
euni,

de
a

ini (d'ailleurs attest,

d.

P. F. 92 L.

im pro

noininativo

is

comme

quem de *quim.
2
pedcni si mit, in

XII

significat fugit, ut ait Ser. Sul-

picius. Festus,

232 L.

endo
evooO'.;

forme ancienne de la prposition, d. gr. hzz-i, forme postrieure indu, dtrne l'poque clas:

sique par

///.
:

3 aevitas

sur

cette

forme,

v.

Vendryes, Intensit

TEXTES EPIGRAPHiaUES
initiale

II5
suiii,

178

et 243.
cf.

escit

inchoactif de

avec

le

sens futur,

Ennius Ann. 494.


uniis hoino
.

Duni quidein
vitium

Ronianus ioga

siiperescit

empchement

Adsiduo vindex adsiduos esto


volet vindex esto
II

proletario

iam

civi quis

A. Celle XVI, 10,

cf.

Cic.

Top.

2, 10.

civi cui quis, codd. Gel!.;

cm

delevit Schoell.
re,

Adsidniis dicitur qui in ea

qiiam frquenter agit y

quasi consedisse videaiur. Alii assiduum locupklem, quasi

niuJtorum assium, dictum pularnnt. AJii eum qui sumptu


proprio miJitabaf, ab asse dando vocatum aestimaruut

F.

8 L.

P.

adsiduos

nom.

sine;.

Rem
foro

ubi pacunt orato

Ni pacunt, in comitio aut in

ante

meridiem

dicito. 4. Si

ambo praesentes. 3. ambo praesentes,

caussam coiciunto, cum peroranto Post meridiem praesenti litem adsol

occasus suprema tem-

pestas esto
III

Auctorad Herenn.

II,

13,

20

cf.

A. Celle X\1I,

2,

10, etc.

coniciunt codd. GeJL,corr. Scaliger

cum com
:

Schoell,

tum Moinmsen
ceteri

com= secum,
Au
cas

invicem; sol

Gell., solis

Rem

ubi pacunt

pacionetn aniqui dicehant

Festus 296 L.,

o il y a transaction cf. quam nunc pactionein dicimus etpactum. Le verbe paco (scil. pago) a divS;
:

paru devant

le

driv de pax

paciscor.

Caussam

coi-

Il6

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

ciiinio qu'ils

rsument

la

cause
la

Caussa

orthographe

archaque, avec maintien de

consonne double aprs diphtongue. Snx sol occasus v. A. Celle ad loc. et XIV, 7, 8. Festus semble avoir connu la leon solis occasus, cf. 188 L. occasus, iiiteritus, vel solis, cum decidita superis infra terras , mais l'emploi du participe est confirm
par Plante Epid. 144 ante occasitm
sole.m;
id.

Men. 437,

1022

Lucilius 55 qiiae suhlata ouinia sunt

sole occaso oh-

ducloque.

Tabula II

Morbus sonticus

aut status dies

cum

hoste

quid

horum
esto.

fuit

vitium iudici arbitrove reove,

eo dies diffensus

i, 27; Cic. de Off. I, 12, 37; Festus I A. Celle XX, 336 L. qui porte nuum au lieu de vitium ; die au lieu de

dies.

morbus sonticus
qui iudici

morbus vehementior

cendihabens , A. Cell.

XX,

i,

27.

vint graviter

nohoste

status dies

cum

L.

causa
:

est

constitutus

Stare

transitif.

cum peregrino
:

Festus 414
laud. et

hostis

cf.

Cicron

loc.

Varron L. L. V,
bant perduellem
.

3 hostis...

eoverbo dicebant percgrinum

qui suis legibus uteretur, nunc dicunt eu m qiiem tum diceCf. hospes issu par haplologie de *hosti-

potis, ail. Gast., v. si. gosii


3.

hte

vitium, d. fragm.

reove l'une des


, cf. idco.

deux

parties .

I,

co

adverbe

en ce cas

TEXTES EPIGRAPHIQ.UES
Cui testimonium defuerit, vagulatum ito.
II, 3
is

IIJ

tertiis

diebus ob portum ob-

Ob

praepostone

Festus 514, 7 L. antiquos

usos esse pro ad,

iestis est

Ennius aimait lih. XIF (Ann. ^^6^... et in Iphigenia (202) Festus2i8, L. /)cr//rm in XII pro domo positiun omnes fere consentiunt id. 262 cf. le nom de dieu driv
;

Portuniis qui clavini

manu

tenere fingebatur et deus pii-

tabtur esse portarnm P. F. 48 L. Portus est

un thme

en--, de
passage
,

mme

sens que porta,


a les
i.-e.
:

cf.

angiportiis troit

dont on

correspondants dans d'autres


avest. pJrdtuh passage,

langues du domaine
V.

porte

h. a. furt, anglo-sax./t?rt/
etc.

Ritu-magus,

obvagiiJatuni
convicio .

Fart
:

, gaul. ritii-

dans

supin
cf.

d'un driv de

vagire se plaindre grands cris ,


gulatio... quaestio

Festus 514 va-

cum

Tabula III
Aeris confessi rebusque iure iudicatis trigint dies iusti

sunto
3
.

Post deinde

manus

iniectio

esto

In ius ducito

Ni iudicatum facit aut quis endo eo in iure vindicit, seducito


.

cum

Vincito aut nervo aut compedibus


si

XV

pondo
vi-

ne minore aut

volet maiore vincito

Si volet, suo

vito. Ni suo vivit. [qui

eum vinctum
plus dato.

habebit,] libras farris

endo diesdato.
I.

Si volet,

texte

A. Celle XX, 1,45 aeris confessi gnitif de relation?, douteux. confessi de qiio facta confessio est

A. Gell. XV, 13, II 3 iudicatum facere se soumettre au jugement , ici payer la dette . endo eo ineo, inibi . vindicit cf. Leges Regiae, V.

Il8

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


minusve secuerunt,

Tertiis nundinis partis secanto. Si plus

se fraude esto
II.

A. Celle

XX,
:

c,

49.
pi lires forent
cjnibiis
reiis

partis secanto
iudicatus, secare,

iiain si

esset

si vellent,

atque partiri corpus addicli


loc. se
:

sibi

hominis permisenint A. Celle, ad

autre forme

de sd

sans cf. s-dul, s-crus etc.

Adversus hostem aeterna auctoritas esto.


III.

Cicron
cf.

De

Off. i, 12, 37.


II.

hostem,

plus haut, tab.


.

auctoritas

le

droit

de rclamer

Tabula
Si

IV
(?) filius a

pater filium ter

venumdavit

ptre

liber

esto.

Ulpien
duit.

fr. t.
:

venuHulavit

X, i, GausInst. i, 132. forme sans doute modernise de ventim-

Tabula
1
.

V
ita ius

Uti legassit super pecunia tutelave suae rei,

esto.
I.

Ulpien

fr.

XI, 14;

Caus

Inst.

II,

224, Justin
ciuu

II,

22, etc.
legassit, faciet

de

mme

nmicupassit tab.

VI

nexum

mancipiuuique, uti liugua uuucupassit,

ita ius esto ;

etc.

TEXTES EPIGRAPHIQUES
2. Si intestate

II9

moritur, cui suus hres nec escit, adgna3. Si

tus proximus familiam habeto.


gentiles familiam habento.
2.

adgnatus nec
Inv.
cf.

escit,

Ulpien

br.

XXYI,
et

Cic.

De

II,

50, 148. 3,
III,

Ulpien in Coll. Mos.


escit
:

R. XVI, 4^;
tab.

Gdius,

17.

cf.

tab.

I,

nec

cf.

MIL
voir

Sur
S8-41.

les

adgnatiet

les gentiles,

May

et Becker, pp.

Tabula VII fr. 7


Vias muniunto
agito
:

ni

sam

delapidassint, qua volet, iumenta

Festus, 508 L.

oms^m

cod. F.,corr.
;

Moninisen

dela-

pidassunt cod. F. corr. Momnis.


sani

ageto cod. F, agito


*so-,

VYZ
dans

eam

du thme pronominal

qu'on retrouve
soc,

dans sapsa
e:r.6de*(7s.

ea ipsa , dans les adverbes

sic,

et

Tabula VIII
a
.

Qui
a.

malum carmen

incantassit
2,

Occentassit

I.

PlineN. H. XXVIII,

17, b. Festus 190, L.

(occentassint cod. F., corr. SchoelV):


Occentassit antiqui dicebant qiiod

nnnc conviciuni fecerit


iit

dicimus, qiiod idclare

et

ciim

quodamclamore fit,

procul

exaudiri possit.
ficri

Quod

turpe

putatur

Festus 190.
2,

habetur, quia non sine causa

Incantassit ^ occentassit

cf.

dans Pline N. H. XXVIII,

10

qui fruges excantassit .

e
.

120
Si Si

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


rupsit, ni

membrum

cum

eo pacit, talio esto

iniuriam alteri f axsit, viginti quinque aeris poenae sunto

II.Festus496L.; A. Celle
corr. Tiirn.

XX,

i, 12.

rupita^^W. GelL,

viginti quinque aeris: propter cetera s veroiniurias

XXV

assim poena erat constituta

Gaius,

3,

223.

Si

noxfurtum
III.

faxsit,

siim

occisit, iure

caesus esto.
i,

Macrobe
:

Sat. i, 4,

i9;A. Celle VIII, i,XX,


*noctos,
vj7.t6

15.

nox
Ici

adverbe form d'un gnitif */wcto


cf.

thme
.

consonantique,
encore

got. naht, gr. vu;,

de nuit

les sujets

s'opposent implicitement.

Si adort furto

quod nec manifestum

erit,

duplione dam-

num

decidito.
cf. A. Celle XI, 18, 15. apud antiques significabat agere P.

IV. Festus 158 L.;

Adorare

S'il plaide propos d'un vol

F. 17 L.

nec
;

mip
pas

non

de *nei-que got.
la

;//-/;

non non

, cf.

osque

-que n'a

ici le

sens de

conjonction, mais sert simplement


la

renforcer le sens

de

ngation. Cf.

dans

les

XII Tables

V, 7

ast ei custos

nec escit (Festus ad 1.).

dcider

transiger .

Patronus

si

clienti

fraudem

fecerit, sacer esto


cf.

V. Servius ad Aen. VI, 609

A. Celle

XX,

i,

40.

121

TEXTES EPIGRAPHiaUES

Qui se sierit testarier libripensve fuerit, ni testimonium


iariatur, inprobus intestabilisque esto

VI. A. Celle
testarier

XV,

13, ii.

fariatur Hosius ciun codd.; fatiatur Schoell.


:

passif tre pris

sans doute ne-farius qu'on

tmoin fariatur, c. ne peut avouer , d'un

xerhe farior, non autrement attest.

Si

telum manu fugit magis quam

iecit,

<aries

subici-

tur>.
Cicr.

ProTull.2i,

51.
iecit.

Changement implicite duns fugit,

Tabula
. . .

neve aurum addito

At cui auro dents iuncti escunt,

ast im

cum

illo

sepeliet uretve, se fraude esto.

Cic.

De

Leg. 2, 24, 60.

Tabula XII
Si

servus furtum faxit noxiamve noxit.


2,
i.

Ulp. ad d. D. 9,4,

DEUXIEME PARTIE

TEXTES LITTRAIRES

A. Prose

CATON
235-248

DE AGRI CULTURA LIBER


INTRODUCTION
Est interdum praestare
'

mercaturis

tam periculosum

siet

et

item fenerari
sic

rem quaerere ni ^, si tam honeset ita in

tum

siet.

Maiores nostri

habuerunt,

legibus

posiverunt, furem dupli condemnari, feneratorem quadrupli.

Quanto peiorem civem


furem, hinc
laudabant,
licet
ita

existimarint feneratorem

quam quom
qui
ita

existimari.

Et virum

bonum

iaudabant,

bonum

agricolam

bonumque colonum. Amplissime


laudabatur. Mercatorem
;

laudari existimabatur

autem strenuom studiosumque rei quaerendae existimo verum, ut supra dixi, periculosum et calamitosum. At ex agricolis et viri fortissimi et milites strenuissimi* gignuntur, maximeque pius quaestus stabilissimusque consequitur, minimeque invidiosus minimeque maie cogitantes sunt, qui in eo
'
:

studio occupati sunt.


I.

Construire: Quaerere. rem mercaturis


faire

est

interdum praestare

chercher
suprieur
;

fortune dans lejcommerce est parfois se montrer


il

c.--d.

arrive qu'il vaille mieux.

n'ont pas de diphtongue;


est) chose

mme

racine que/t'-/z.v.

i.fcnus etlesdrivs commerce


3. (le

prilleuse

noter l'absence
4. strenuissimus.

de
-uus

esse

dans cette phrase


n'vite pas les

et

dans

la

prcdente.
et

Caton
et

com-

paratifs

superlatifs d'adjectifs

en

en

-ius,

il

emploie
;

arduius, arduissimo, perpetuius, -issivio, industrtiiorem, innoxiiorem


cf.

toutefois

ici

maxime

pius.

126

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

DEVOIRS DU MAITRE DE MAISON


II.

Pater familias ubi ad villam venit, ubi Larem fami-

liaremsalutavit,
si

fundum eodem
at

die, sipotest,

circumeat

Ubi cognovit quo modo fundus cultussiet, operaque quae focta infectaque sient,

non eo

die,

postridie.

postridie eius diei vilicum vocet, roget quid operis siet


factimi, quid restet, satisne temperi opra sient confecta,

possitne quae
vini,

reliqua

sient conficere,

et

quid factum

frunienti,

aliarumque
dicit

cognovit, rationem inire


ei

rerum omnium. Ubi ea oportet operarum, dierum. Si


vilicus sedulo se fecisse, ser-

opus non apparet,

vos

non

valuisse,

tempestates

malas
',

fuisse,

servos
aliasque

aufugisse,

opus publicum

effecisse

ubi

eas

causas multas dixerit, ad rationem

operum operarumque

vilicum revoca-.

Quom

tempestates pluviae fuerint, quae

villam purgari,

imbrem fieri potuerint, dolia lavari^ picari, frumentum transferri, stercus foras efferri, stercilinium fieri, semen purgari, funes sarciri, novos
opra per
fieri
;

centones,

cuculiones

familiam

oportuisse

sibi

sarcire.

Per

ferlas potuisse

fossas veteres tergeri,

publicam muniri, vpres


ditias fieri.

recidi,

hortum

fodiri

',

viam pratum

purgari, virgas vinciri, spinas runcari, expinsi far,

munquae

Quom
sint,

servi aegrotarint, cibaria

tanta dari
sint,
:

non

oportuisse.

Ubi ea cognita aequo animo


curare
uti perficiantur

reliqua opra

rationes

putare

argentariam, frumentariam, pabuli causa quae


;

parata sunt

rationem vinariam, oleariam, quid venierit,


siet,

quid exactum
I
.

quid relicuom
(se).
3
.

siet,

quid
passage
fodlre

siet

quod

Opus puhlicwii
cf.

effecisse

la

3<=

la 2^ personne.

2.

revoca
:

brusque de

Jodiri

JoJio,

l'poque
:

archaque,

Ernout, Morphol. 222 note.

4.

rationes pnlare

TEXTES LITTERAIRES
accipiunda sint satis

12']

veneat

quae

satis

accipiantur;

reliqua quae sint uti conpareant. Siquiddesit in


uti paretur;

annum,
sint
locari

quae supersint, utiveneant

quae opus quae

locato^, locentur, quae opra


velit, uti
ret.

fieri velit, et

imperet, et ea scripta relinquat. Pecus conside-

Auctionem uti faciat. Vendat oleum, si pretium habeat, vinum, frumentum, quod supersit vendat
:

boves vetulos, armenta


pelles,

delicula'',

oves deliculas, lanam,

plostrum vtus, ferramenta vetera, servom senem, servom morbosum, et siquid aliut supersit, vendat. Patrem familias vendacem, non emacem esse oportet.

SACRIFICE

AVANT LA MOISSON
facis,

danearn' hoc

CXXXIV. Priusquam messim modo fieri oportet.


hordeum,
flibam,

porcam praecifiir,

Cereri[porca praecida-

nea] porco femina, priusquam hasce fruges condas,


triticum,

lano lovi lunoni praefato,


inmolabis. lano struem
te

semen rapicium. Ture vino priusquam porcum feminam


:

hac strue

volens
purer

ommoveto- sic lane pater, ommovenda bonas preces precor, uti sies propitius mihi liberisque meis domo familiaeque
comptes.

les

5. opits sint

locato

anciens auteurs de twts, opus

esse

avec

l'ablatif
;

emploi frquent chez les neutre du partie,


Cist. 129 tacere nequeo

passif; cf. Plaute Baccli. 398 okvigiatost opus

quod

tacito iisus est.

6 delicula
driv de

diminutif de delicus

sevr

",

compos de

de

-\- lacos,

lac.

I. PraecidiVieaiii porcavi dicebant, quam immolare erant soliti P. F. 243 L. antequam novam frugempraeciderent. 2. k obiiioveto pro admoveto diccbaturapudantiquos F. 222 L. Kstrues gnera liborum erant, digitorum coniunctorum similia, qui continebantur
>y

in transversum superiecta panicula

P. F.

409 L.

3.

feirtuvi

128

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHACIUES

' lovi ommoveto et mactato sic hoc ferto obmovendo bonas preces precor, volens propitius mihi liberisque meis domo
:

meae.

Fertum

luppiter, te

uti sies

familiaeque meae;

mactus''

hoc

ferto.

Postea

lano

vinum dato

sic

lane pater,

uti. te

strue

ommovenda

bonas preces bene precatus sum, eiusdem rei ergo macte vino inferio esto. Postea lovi sic luppiter, macte isto ferto esto, macte vino inferio esto. Postea porcam praecidaneam inmolato. Ubi exta prosecta erunt, lano struem ommoveto mactatoque item, uti prius obmo-veris. lovi fertum obmoveto mactatoque item, uti prius feceris. Item lano vinum dato et lovi vinum dato, item
5
:

uti prius datum ob struem obmovendam et fertum Ubandum. Postea Cereri exta et vinum dato.

INCANTATION POUR GUERIR LES FOULURES

LX. Luxum siquod est, hac cantione sanum fiet. Harundinem prende tibi viridem P. IIII aut quinque longam, mediam diffinde, et duo homines teneant ad
coxendices. Incipe cantare,in alio
dardaries
asiadarides
s. f.

una

petes,

moetas uaeta daries usque dum coeant.

Motas uaeta daries dardares

astataries dissunapiter,

dum
genus

coeant.
libi

Ferrum insuper

iactato.

usque Ubi coierint et

dictum, quod crebrius ad sacra ferebatur, nec sine strue,

altero gnre

P. F. 75 L.

libi,

4.

quae qui adferebant struferctarii appellabantur. niactns magis auctus P. F. 112 L. 5. iiifr-

rium vinum
tur. P.

id,

quod
:

in sacrificando infra

labrum paterae pone.a-

F.

100 L.

L'tymologie de Festus rapproche faussement


inferius

inferius

de inferus

comme

arferius ( arfera aqua, quae

inferislibabatur, dicta a ferendo \sive vasvini quod sacris adhihehatury>

P. F, 10) est apparent

s.

ferre.

TEXTES LITTERAIRES
altra alteram tetigerint, id
sinistra praecide,

I29
et

manu prehende
in

dextera
alliga,
f.

ad

luxum

aut ad fracturam
alio
s.

sanum
luxato.

fiet.

Et tamen cotidie cantato


et luxato.

vel

Vel hoc modo, hut hauat hut

ista pista sista

dannabo dannaustra,

Vel hoc modo,

hut,

haut, haut istasis tarsis rdannabou dannaustra.

LE

CHOU
antistat.

CLVI. Brassica est quae omnibus holeribus Eamesto' vel coctam, vel crudam. Crudam si

edes, in

acetum intinguito. Mirifice concoquit, alvom bonam facit, lotiumque ad omnes res salubre est. Si voles in
convivio
esto

multum

bibere cenareque libenter, ante

cenam

crudam quantum voles ex


comesto aliqua
si

aceto, et item, ubi cenate

veris,
ris,

V folia.
voles.

Reddet

quasi nihil ede-

bibesque

quantum

Alvom
les trs

voles deicere superiorem, sumito brassicae


erit P. IIII.

quae levissima

Inde facito manipulosaequa-

conligatoque. Postea ollam statuito

cum

aqua.

Ubi occipiet fervere, paulisper demittito unum manipulum, fervere dsister. Postea ubi occipiet fervere, paulisper demittito ad modum dum quinque numeres, eximito. Item facito alterum manipulum, item tertium.
Postea conicito, contundito, item eximito in linteum, exurgeto sucum quasi heminam in pocillum fictile. Eo
indito salis micam quasi ervom et cumini fricti tantum quod oleat. Postea ponito pocillum in sereno noctu. Qui poturus erit, lavet/ calida, bibat aquam mulsam,
I.

esto

impratif futur de fdoa je

mange

2.

hnrt

sens

rflchi qu'il se lave .

Recukil ce Textes latins.

130

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

cubet incenatus. Postea mane bibat sucum deambuletquc horas IIII, agat, negoti siquid habebit. Ubi libido veniet,

nausea adprehendet, decumbat purgetque


bilis

se.

Tantum

pituitaeque eiciet,
.

uti ipse miretur,

unde tantum

iet.

B. Posie

LIVIUS

ANDRONICUS
ODISSIA

Virum mihi, Camena,


Pater noster, Saturni

insece

versutum

filie...

Tuque mihi

narrato

omnia disertim
plurimi
|

Matrem <Cproci> procitum

venemnt

1.

cenda

A. Gellc XVIII, et a Q.. Ennio


versus
I.

9,

ego arbitrer

et a

M. Catone
littera.

inse-

insece

scriptum sine

OfFendi...

librum... Livi Andronici, qui inscriptus est 'Oo-iaista, in

quo

erat
I, I.

primus

cum hoc

verbo sine u

littera.

Homre Od.

Baehrens
2.

Vers saturnien,

comme
K. o

tous les fragments de l'Odysse.

insece =vvj:,

mme
II,
I,

racine que inquam.

Priscien G. L.
2.

305

filie et

fili

L. A.

in

Od.

Baehr.

Hom.
Od.

45, 81,

XXIV,

485. Cf. galement

le

voc.

Laertie, Livius

4.
te

Neqite tamen
3.

ohlitus suvi,

Laertie noster

Nonius. 509, 20

disertim...

Livius n Baehr,

VI

Hom.

I,

169.
4. Paul. Fest.

252 L.

procitum,

cum prima
;

syllaba corripitur,

significat petitum... Livius.

Hom.

I.

245. Baehr. 8.
<:;proi>> Zander.

matrem

<;meam>

Diintier,

Havet

132
5

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


In

Pylum

devenies

aut ubi

ommentans

Ibidemque

vir

summus
|

adprimus Patroclus
profata

Quando
Atque

dies adveniet,

quem
|

Morta

est

escas

habemus

mentionem
Graeciam redire
Calipsonem

Partim errant, nequinont


10

Apud nimpham

Atlantis

filiam

significat 5. Festus 208 L. ommentans, L. in O. quom ait... obmanens, sed ea significatione qua saepe fieri dicitur, id enim est mantare Hom. I 284-5. Baehr. 9. devenies TbP. advenies K. O. Millier. <h>aut Lo ubi Liinlsay, ibi ed.pr. X. 6. A. Celle VI, 7, 11 adprimum autem longe primuni. L. in
:

O...
7.

Hom.

III,

iio, Baehr. 11.


II Caesellius...

A. Celle
'

III, 16,

Vindex
'
:

in lectionibus suis
'

antiquis Tria, inquit,


'

Morta

))

'OSuTTSta

et

nomina Parcarumsunt Nona ', Decuma ', versum Hune Livii, antiquissimi poetae, ponit ex Sed honio minime malus Ca6ellius Mortam quasi

nomen

accepit,

cum

accipere quasi

Moeram
O.

deberet.

Hom,

II,.

99-100. Baehr, 12. 8. Priscien G. L.

II,

198, K. L. in

escas pro escae. .

Hom.
9.

IV, 213, X, 177. Baehr. 13. habeamus G. Hennann. habeainus <Crusus> m. Baehr.
Festus i6c L.

nequinont pro nequeunt, ut solinunt,


dicebant antiqui.
L. in

feri-

nunt, pro soient

et feriunt

O.

Hom.

IV,

498. Baehr. 14.

neqe (zW neque) nunc nequinunt Lindsay.


10. Priscien

cod.,

corr.

Ursiiius,

nequeinont

Baehr.,

G. L.

II,

210 K.

Calipsonem...

Livius.

Hom.

iV, 5)7, V, 14, XVII, 145. Baehr. 16.

TEXTES LITTERAIRES

I33

Utrum genua amploctens


Ibi

virginem oraret
videbis
venisse.

manens

sedeto,

donicum
|

Me

carpento vehentem

meam domuni
macrt
|

15

Namque nullum peius Quamde mare saevom;


Topper confringent
|

humanum
sunt magnae,

vis et cui

inportunae undae.

Mercurius cumque eo

filius

Latonas

Nam

diva Monetas

filia

im docuit
venimus
Circai.

a) Topper
II.

citi

ad aedis

Diomde G.

L.

I,

mmutaverunt amploctor crebro


142-3. Baehr. 19.

584 K. vulgo dicimus amplector, veteres dictitantes ut L. in O. Hom. VI,

12-13. Charisius. G. L.

I,

197,

K.

Donicum pro donec

ita

L.

Hom.

VI, 295-6. Baehr. 20.


:

vehentem

sens

moven

me

faisant conduire .

14-16. Festus 482 L. Topper... cito, sic <CLivius> in Odyssia


(in

eodem

coJ)
:

humanum
humanum
III
:

Hom. VIII, homonem F.

138-9. Baehr. 22.


Ursinus.
2.
viret
cod., vires

Aitgus-

tinus, vires et Havet, vis et Lindsay.

employ substantivement.

Ennius 65 (Ann, 97)


265,

3.

2.

quamde =^ quam
,

cf.

vis,

nominatif pluriel

cf.

Lucrce

II

586,
:

1033

mme celui
L.
II,

qui sont beaucoup de forces


s. e.

xa ij-aXa xapTp;
17.

eVt).

confringent,

eum.
K.

Priscien G.

198

(cf.

v. 8)

Hom.

VIII,

322-3.

Baehr. 23
18. Priscien, ibid.

Hom.

VIII, 480-1. Baehr. 25.


vel

filiam codd.

filia

<i>m

<e>m

(ace.

de

is)

BcheJer

filia

<:;me>. Lindsay

19-21. Festus 482. L. Topper... in antiquissimis


riter ac
I.

scriptis

cele-

mature... L. in O. vetere...
i et

Hom.

XII, 16 sqq. Baehr. 28.

Circae cod. Inter

unum

vel plures versus intercidisse

pro-

bahileest. 3. milliacoJ.,

muksi Bcheler

134 20
b)

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Simul duona eorum


alia in

portant ad navis,

Milia

isdem

inserinuntur

sic

quoque fitum

est

Quae quoniam

audivi

fantis^ gavisi

Dusmo
25 Inque

in loco

mnum

suremit

hastam

carnis

Vinumque, quod

libabant,

anclabatur

Deque manibus dextrabus

22. Nonius 475, 17 XIII, 40. Baehr. 30.

fite

imperativo

modo...

L.

O.

Honi.
in

23. Priscien

G.
:

L.

II,

482 K.
32.

gavisi pro gavisus sum... L.

O.

Hom.

IX, 415. Baehr.

paucis codd.
24. P.

fantis Bergfeld, boantis Lo.

F. 59 L.

apud L.

significat

dusmosum

locum...

Hom. XIX,

439. Baehr. 35. 25. P. F. 383 L. suremit sumpsit

Hom. XXI,

433-4.

Baehr. 37. 26-7. Priscien G. L.


nis...

L.

28.

haec carII, 208 K. ... nominativum A. in O. Hom. XXIII, 304-5. Baehr. 39. Nonius 493, 16 dextrabus pro dexteris. L. in O. Hom.
534. Baehr. 40.

XXIV,

TEXTES LITTERAIRES

I35

FRAGMENTS DES TRAGEDIES

w_ v_ ^ w_ nam
Accensa
et

ut

Pergama

praeda per participes aequiter

Partita est

autem lascivom Nerei simum pecus Ludens ad cantum classem lustratur ^


5

Tum

Nemo

haec vostrorum ruminetur mulieri

v^ in sedes conlocat se regias

Clutemestra iuxtim,

tertias natae

occupant

Ipsus se in terram saucius

fligit

cadens

1-3.

Nonius5i2, 37
I

aequiter pro aeque... Livius Aegistho

Ribb.
2.

(2-4) Sn. iamb.

4-5.

praedam codd., corr. lunius. Nonius 335, 28 lustrare


s.

est circumire... L.

Aegistho

158, 33
I
.

V.

pecus. Ribb. II (5-6) Sn. iamb.


;

L'

Nereis simum codd. j}^ rei s. 158, corr. Bentimis cantem^A cantu E. classem ^* -sum 5*
.

2.

gantum

6.

Nonius 166, 27

.,

ruminari dictum in
(8) Sn. iamb.

memoriam

revocare.

L. Aegistho.
xositx codd

Ribb.

IV

corr . Onioiis,

vostrum D.

Heiitsius.

vostrorum
7-8.

cf.

Plaute Most. 280; Stich. 141.

Nonius 127, 34
:

iuxtim pro iuxta... L. Aegistho.

Ribb.

VI (lo-ii) Sn. iamb.


Clutemestra
9.

transcription archaque de Kj-raiii.vr;!jtpa.

fligi,

Nonius 110, 32

adfligi. L.

Aegistho

Ribb.

VII (12)

Sn. iamb.

136

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


virtuti, sed

10 Praestatur laus

multo ocius

Verno gelu

tabescit.

Confluges ubi conventu

campum totum inumigant

Obsecro

te,

Anciale, |matri ne quid tuae advorsus


[fuas

Florem anculabatn Liberi ex

carchesiis

15

v_

sed qui sunt hi, qui ascendunt altum ocrim

lo-ii.

Nonius 207, 52

gelu neutri generis. Livius

Aiace Mastitransp. Rihh.,

gophoro

Ribb.

II

(16). Sn. iamb.

p. virtuti laus gelu set

m.

o.

venio tabescit codd.

verno Biwhelerp. v. 1., 12. Nonius 162. 17


fluunt. L.

set g.

m.

vento

t.

Lindsay.
rivi diversi

confluges, loca in quae

con-

Andromeda.
:

Ribb. 18. Sept, troch.


;

confluges F

confluge Z,5*

conflugae subito Havet. conventuni,

codd. corr. lunius.


13.

Nonius III, 14

fuam, sim vel fiam... L. Hermiona

Ribb. Ribb.

23. Sept, troch. 14. P. F. 10 L. anclare haurirc e Graeco descendit...


Inc.
I

(30). Sn. iamb.

anclabant, codd., corr. Scaliger.


Anciilare, anclare
:

emprunt du

gr.

vTXev

exautlre est dans

Plaute Stich. 273,

cf.

quam invenimus
Plauto lectum
est,

d,

Sergius G. L. IV, 477 K. nam ante / numverum in paucis /, ut exantlavit ', quod in
'

hoc

est

exhaurivit. Antlre est pass dans la

l^conjug.

comme

parasitrl, de

-apaaiT?v.
libro

15. Festus 192 L.

ocrem
II

antiqui, ut Ateius Philologus in

Glossematorum
Livium.
ocris
:

refert,

montem confragosum
(31). Sn. iamb.
;

vocabant,

ut

apud

Ribb, Inc.

cf.

ocriciihan et vwdiocris

Ernout Elm.

dial.

205.

TEXTES LITTERAIRES
Mulier, quisquis
es, te

I37

volumus

Quo

Castalia per struices saxeas lapsu accidit

Quem

ego

nefrendem

alui

lacteam

inmulgens

[opem
Puerarum manibus confectum pulcerrime
20 Quinquertiones praeco
in

mdium <pro>vocat

16.

rum
troch

Nonius 197, 31 quis et generi feminino adtribui posse veteauctoritas voluit. Livius... Ribb. Inc. VI (36). Fragment de
408 L.
struices antiqui

17. Festus

dicebant extructiones

omnium

rerum... Ribb. Inc. VII (37). Sept, troch. struices de stniix doublet de stnis l'ombr. strula reprsente
: :

*struicida.

18. P. F. 157 L.

alii

dicunt nefrendes infantes esse

nonduni

frendentes, id est frangentes. Livius... Ribb. Inc. VIII (38) Sn.

iamb.

Sur un autre sens de nefrendes, voir Ernout Elm. dial. 201. puer, pueri ', cuius femininum 19. Priscien G. L. II 230 K.
'

puera

'

dicebant antiquissimi... L. in Odissia. (Baehr. 3). Mea puera, quid verhi ex tuo ore supra fugit ?
Charisius G. L.
(40). Sn. iamb.
I.

(mea puer
Ribb. Inc.
puera
:

Sj K.

et

5a^/;r.)

|Idem

alibi...

X
cf.

Ernout Ml. Saussure,

p. 221.

20. Festus 306 L. quinquertium vocabant antiqui


7:v:aOov, ut indicat versus hic (trag. inc. 17)
:

quem

Graeci

omnis aequalis vincehat quiiiquertio.


L.

quoque

ipsos athletas sic

nominat

Paulus
Inc.

ipsos

quoque
Sn.

thletas

L. quinquertiones appellat .

Ribb.

XI

(41).

iamb. quinquertium
driv de ars,

transcription

du

gr.

zvxaOXov de qutnque

-f-

un

*artium

*quinquartium

devient

quinquertium, dont quinquerti,

-inis est

phontiquement un driv form sur le

modle des

substantifs grecs en -wv, -wvo;.

138

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

NAEVIUS

DE BELLO PUNICO

Amborum
I

uxores

Noctu Troiad exibant capitibus opertis, Fientes ambae, abeuntes lacrimis cum multis
| |

Eorum sectam sequontur


5

multi mortales,
exibant

Multi

alii

e Troia

strenui viri,
|

Urbi foras

cum auro
|

illic

Senex fretus pietati deum allocutus, Summi deum rgis fratremNeptunum, Regnatorem marum
|
|

10 Inerant signa expressa,


|

quomodo
|

Titani,

Bicorpores Gigantes

magnique Atlantes
filii

Rhuncus

ac Porpureus

Terras

1-3. Servius

Dan. ad Aen.

III,

10 Naevius enim inducit uxores

Aeneae
Baehr.
2.

et

Anchisae

cum

lacrimis Ilium relinquentes his verbis...

4. Saturniens.

Troiade exibant codd.,


et

corr. Vossms.

4-6. Ser\'ius

Anchisa
Urbi

Dan. ad Aen. II, 297 Naevius B. Aenea fugientibus haec ait... Baehr. 5.
Havet;
illic

P.

primo de

6. ubi codd., corr. Baehr., ibi


:

codd. illinc Havet.

ablatif.
II,

7-9. Priscien G. L.

351 K. inveni

marum

pro marium...

apud N.
I.

in

carmin B. P.

Baehr. 12.

pieta phires codd., pietate noiiiiuUi.

10-12. Priscien G. L.

carmin B. P.
Titan dicebant

1
:

pro Terrae
.

II,

198,

(de genetivo

in-rt5)

N.

in

id.

217

Titanus quoque pro

unde N...

TEXTES LITTERAIRES
Ei venir in

139?

meniem

hominum
|

fortunas

lamque
1 5

eius

mentem Fortuna
|

fecerat

quietem

Blande

et

docte percontat,
liquisset
|

Aeneas quo pacto

Troiam urbem

Manius
Partem
Ducit
exerciti
|

Valerius consul

in

expeditionem

20 Seseque

perire

mavolunt ibidem
|

Quam cum

stupro redire

ad suos popularis
victoribus danunt

eam carnem

vicissatim

volvi victoriam

13. Priscien, ibid. Baehr. 21.

fortunas au

gnitif, d'aprs

l'analogie de ineminl, etc.,


tiii,

cf.

tibi in

mentem
7
;

est cogitt ionis et

amoris

chez Claudius Mamertinus 96,

CicronDefin. 5, 1.2. 242 K. cuius (5f zZ. voahuli inqiiies) etiam simplex in usu invenitur triuni generum. N. in carmin B. P. 1.
venit mihi Patonis in mentem,
14. Priscien

G. L.

II,

Baehr. 22.
15-16.

Nonius 474,

perconta...

2 liquerit significat et reliquerit...


2.

N. B. P. lib. II 355, N. B. P. lib. I . Baehr. 24.


;

reliquisset codd.

Non. 474,
I,

liquerit (reliquerit)

335

liquisset

Merula.
17-19. Charisius G. L.
libro III . Baehr. 35.

128, K.

Exerciti

Gn. Naevius

B. P.

seseque

20-21. Festus 418 L. stuprumpro turpitudine... N. Baehr. 39. i codd. <;e> i Fabien, vei (=:r v) Baehr.
;

22. Nonius 97,


42.
23.

19 danunt, dant.

..

N.B.

P, libro

IV

Baehr.

Nonius 185, 16

vicissatim

per vices. N. B. P.

lib.

IV Baehr.

43-

140

RFXUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES

Septimum decimum
25

annumilico sedent
bruti

quod
Queunt.

nec

satis sardare

Fams

acer augescit

hostibus.

Magnae metus tumultus


|

pectora possidit

Fato Metelli

Romae

fiunt consules

NAEVI EPIGRAMMA
30 Inmortalis mortalis
Firent divae
si

foret fas flere,

Itaque

Camenae Naevium poetam. postquam est Orcho traditus thesauro,

Obliti sunt
24.

Romae

loquier lingua Latina.


lib.

Nonius 325,

7 ilico, in eo loco. N. B. P.

VI

Baehr.

44.
27. Priscien G. L.

25-26. P. F. 429 L. Sardare, intellegcre. N... Bachr. 53. II, 152 K. et 229 (de cer fciiiinino) N. in

carmin B. P.
28.

Baehr. 54.
possidit

Nonius 214, 7 metus... femininoN. Baehr. 57. Magni codd., corr. Lindsay; intus codd., corr. d. princ.
possidet 5*
29.

Pseudo-Asconius
et

in Cic. Verr.

I,

10, 29,

V,

2, p.

140 Orelli

dictum facete

contumeliose

in Metellos
?

antiquoni Naevii est

Ribb. 65. Saturnien ou sn. iambique

ce vers les Metellus ont

Malum dabunt
(cit
le

rpondu par celui-ci Naevio poetae. Metelli


:
|

par Caesius Bassus G. L. VI, 266 K. qui

le

donne comme

meilleur exemple de saturnien).


30-33. A.
Gelle
I,

24

Tria

epigrammata.., Naevii, Plauti,

Pacuvii, quae, facta ab ipsis, sepulcris

eorum

incisa sunt...

epigramma
Baehr.

Naevii plnum Varro,


3

superbiae Campanae...

ab ipso

dictum.

(p. 296).

Orci Baehrens, Orchi


dare y>Skut^ch.

cod.

Buslidianus

sed thesauro

tit

dono

TEXTES LITTERAIRES

I4I

TRAGEDIES

Suo sonitu
Laetus

claro fulgorivit luppiter.

sum

laudari

meabs

te, pater,

a laudato viro.

Vos, qui regalis corporis custodias


Agitatis, ite
5

actutum

in frondiferos locos,

Ingenio arbusta ubi nata sunt, non obsitu.

\J

\J

ducite

Eo

argutis linguis

mutas quadrupdes
tute scis
?

Ignotae

iteris

sumus

w_ w_

1. Nonius iio, 21 fulgorivit, fulgorem fecit vel fulmine afflavit. Naevius Danae Ribb. fr. XI (12). Sn. iamb. XV, 6. Snque 2. Cicr. Tusc. IV, 31, 67; ad Fam. V, 12 Epist. 102, 16. Ribb. Hector proficiscens II (15) Sept, troch.
;

3-5.

Nonius 325,

ingenio

veteres dixerunt et sua sponte vel

natura. N. Lycurgo. Ribb. V(2i). Sn. iamb.


3.

ubi nata Scaiger

vineta codd. obsitu

obsita Seal.

mutus onomatopoeia est incertae vocis, quasi mugitus. Nam mutus sonus est proprie qui intellectum non habet. N. Lvcurgo... Ribb. VI (24) Sn. iamb.
6-7.

Nonius

9, 19

2.

eo tum codd.,

del.
I,

Havet
'

eo

cum

Rihb. ex Mercero.
:

229 K. et hoc iter dicimus enim huius itineris quamvis antiqui hoc iter, iteris et hoc itiner, itineris dixerunt... N. in Lycurgo. Cf. Nonius 124, 31 s. v. ignotae insciae et 485, 5 iteris positum pro itineris. Ribb. X (33) Sn.
8.

PriscienG. L.
;

'

'

'

iamb.
ignotae Nonius 124, ignoti 485
et cod.

Prise.

ignotei Lindsay.

142

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Proinde hue Dryante regem prognatum ptre,


10 Lycurgum cette
!

Dubii faventem per fretum intro currimus.

Neminem

vidi,

qui

numro

sciret,

quicquid scito
[opust.

Odi summussos

proinde

aperte dice

quid

sit,

[< quod

>> times.

FRAGMENTS COiMIQUES
\J

\J

Vicistis.

ww eho an vicimus ? Volop <Cest>. Quo modo

Dicam
[tibi.
'

dicite ' vcl date ', ab 9-10. Nonius 84, 34 cette significat eo quod cedo. N. L3'curgo. Ribb. XXI (46). Sn. iamb. cette de *c-\-dte donnez-ici , cf. osq. ce-bmist hue veuerit
' ;

la

particule -ce peut tre prpose,


:

comme

dans

le cas

prcdent, ou

postpose
11.

cf.

hic, illic

de
<'

*hie, *illice,

osq.

i:!^-i-c

is .

Nonius 205, 27

fretum... masculini... Naevius.

Ribb.

Inc. III (53) Sn. iamb.

12. Festus
sciret...

172 L. numro... apud Naevium... Ribb. Inc. VIII (58). Sept, troch.
Bicheler
:

i.

e.

nimium
id
cod.

Quicquid,

qui

quod

cod

scito Scaliger,

scit

opus

Litids.

vius... Ribb. Inc.

summussi, murmuratores. NaeX. (60) Octon. iamb. quod add. Seal. dice die . L'emploi de la forme pleine est frquent chez les auteurs archaques; cf. Ernout Morphol., 240. 1-2. Charisius G. L. I, 239 K. Ribb. AgitatorialV (i i) Sn. iamb.
13. Festus 384; P. F. 385 L.
2.

volop

volop quomodo =z volupe.

cod.

volupe

est Both.

TEXTES LITTERAIRES

I43
et

Quis

heri

apud

te ?

Praenestini

Lanuini hos[pites.

Altris

Suopte utrosqiie decuit acceptes cibo, inanem volbulam madidam dari,

Altris nuces in proclivi profundier.

Ubi

vidi,

exanimabiliter timedus

pedibus proti-

[nam me

dedi.

w_ ^ populus
Quae ego
Quanto

patitur, tu patias

w_

in theatro hic

meis probavi plausibus,


regeni rumpere
:

10 Ea non audere

quemquam

libertatem hanc hic superat servitus

5-6.
I.

Macrobe Sat.

III,

18, 6. Ribb. Ariolus II (21). Sn.

iamb.

qui Bamb. m. 2. Lanvini x.


w. vulvulam codd.

Lanuvini
i.

(u.

3,

altris Geppert,

alteris

bulbulam,

e.

vulvulam Geppert, bul37, 84;


;

bam
3.

ta

4 profundier Scriverins profundcre w. volbulam cf. Apicius 54 Sch., Pline N. H. XI,


;

sur la

forme voir Havet, Arch.

f.

lat.

Lex. u.

Gramm.

IX, 523

Manuel

de critique verbale, 929. 4. Les noix de Prneste


;

taient

clbres,

comme

l'apprend

Macrobe ad loc. cf. Festus 76 L. 7. Nonius 376, 15 s. V. protinus et quoniam nonnulli veterum pro eo quod protinus' est protinam vel 'protinis convertunt, exempla de his necessaria decerpenda sunt Ribb. Colax IV (35). Octon. iamb. tamedus //* timidus Lindsay. timedus LS*
1
' '

'

'

Cf. Plaute Cure. 363

'

ostium ubi conspexi, exinde


fr.

me

ilico

pro-

tinam dedi
fugi .
8.

',

id.

Astraba

15.

Nonius explique
'

pedibus longius
in Proiccto...

Ribb.

Diomde G. L. I, 400 K. item patio' Naevius I (67). Fragment de sn. iamb.


I,

9-11. Charisius G. L.

216 K.

Ribb.

Tarentilla

(72) Sn.

iamb.

144

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Quasi in choro ludens datatim dat


Alii

se et

commufacit.

[nem
adnutat,
alii

adnictat,

alium

amat, alium
[tenet.

Alibi
15

manus
dat

est
alii

occupata,

alii

percellit

Anulum

spectandum, a
at

labris

pedem, alium invo[cat,.


lit-

Cum

alio cantat,

tamen

alii

suo dat digito

[teras.

Numquam

quisquam amico amanti


et

arnica nimis[fiet fidelis^

Nec nimis morigera

devota quisquam

erit

_w

[Immo
quos
scicidi in ius

conscindam atque abiciam

12-16. Isidore Orig.

I,

25

Ennius de quadam impudica

P. F^

26 L.
tilla

adnictat

saepe et leviter oculo annuit. Naevius in Tarenaliquot glossaria quae


fr. II
;

(2)...

Sic

versum
t,
:

sive

Livio,

sive

Plauto adtribuunt. Ribb.


1
.

(75) Sept, troch.


in

quase Ribb. quae codd.


;

choro

pila

corr.

Bicbeler

sese

alii Ga.2; amat w/ hamat ? Ribb. 3 alibi pervellit (ii, corr. Dacier 4 alii dat anulum w, corr. Millier; expectandum aliisvel aspectandum codJ., corr. Both. (collato Plauti Asin. 778)
o),

corr. Otto

datJo, corr. Ribb.

Cf. Plante Asin. 775 sqq.

17-18. Charisius G. L.

I,

248

nimis

Ribb. Tarentilla XI

(90) Octon. troch.


2.
erit

moriger

et

nota cod. morigere morata Btcheler

mulier

vire

supplevit Ribb.

19. Priscien
*

G. L.

II,

517 K. scindo, scidi


I

vetustissimi etiam

scicidi
scicidi

'

proferebant. Ribb. Tcsticularia

(94) Sn. iamb.

minus
.v.

vel sci(s)cidimus

codd.,

corr. Ribb.

conscindam

concidam

TEXTES LITTERAIRES

I45

20

Si umquam quicquam filium rescivero Argentum amoris causa sumpse mutuom, Extemplo illo te ducam, ubi non despuas.

Etiam qui res magnas manu saepe gessit gloriose, Cuius facta viva nunc vigent, qui apud gentes
[solus praestat,

25

Eum

suus pater

cum

pallio

uno ab amica

abduxit.

Libra lingua loquemur ludis Liberalibus

Ecqui fuerit persibus


20-22. A. Gelle
*

cum

argenti adest oratio

II,

19,

6 Aliter... dictum esse

'

rescivi

'

aut

rescire

'

apud
is

eos, qui diligenter locuti sunt,

nondum

invenimus,

quam
tra

super

rbus, quae aut consulte consilio latuerint, aut convenerint...

spem opinionemve usu


I.
si

N.

in

Triphallo... Ribb.

96. Sn. iamb.

cumquam,
illuc.

Ribb.,

set si

Hert:;^,

sive

u.

Skutscb., 2

sum-

psisse codd., corr. Fruter.


3.

illo=z

Gronove pense
...

qu'il s'agit

du moulin o

l'esclave

est

muni d'un

billon.

23-25. A. Celle VII, 8,


incertura,

fama tamen, cum


constitisse

propemodum

Scipionem istum, verone an falso haud sincera fuisse et hosce versus a Cn. Naevio poeta in eum
s

esset adulescens,

scriptos esse... Ribb. Inc. III (108-110) Septn. iamb.


pallio unod Ribb 3. palliod unod Bcheler, hiatus vitandi causa uno <^diOmuxn'^ Baehrens p. <^olim> Sevfferl. manu vaut ici deux brves, cf. Bcheler Dclin, latine 241 de
;
|

la trad. franaise.

26. P. F.

103 L. Liberalia, Liberi festa, quae apud


Ribb. Inc.

Graecos

dicuntur Atovjjta. Naevius...

(113). Sept, troch.

loquimur
27. Festus

cod.

238 L. persibus (persicus


ut Plautus (fr.

codd., corr. Seal iger) pern-

cutum
et

significare videtur,

37) Naevius et qui...

Ribb. Inc. IX (116) Sept, troch.


qui fuerit persicus carpenti adstratio, cod.
:

persibus

cf.

ErnoutElni.

dial. p.

212. Ribbeck rapproche

le

pro-

verbe grec, Paroem.gr. 11,727 :/pj70ijaoyv:o;,-; insazTS-w Xoyo;. Recueil de Textes l.\tiss. 10

146

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

ENNIUS

ANNALES
LIBER
I

Musae quae pedibus magnum

pulstis

Olympum

Ova parire solet genus pennis condecoratum, Non animam etpost inde venit divinitus puUis
:

Ipsa anima.

_ww ^^ v^w _ww terraque corpus Quae ddit ipsa capit, neque dispendi
_v^w

facit

hilum

_ww _ memini me
veter occubuit

fiere

pavom

Cum
I.

Priamus sub Marte Pelasgo

I. 583 K. pario cum ex hoc dicamus infinitivum parre tertio ordine, apud veteres parire

2-4. Varr. L. L.

Varr.L.L. VII, 19. Vahlen I (i). V, 59; Diomde G. L.

dictum reperimus ut apud E.


Vahl. IX (10). 5-6. Varr. L. L. V, 60;
terra codd., corr. Bergk.
id.

Cf.

Prise,

G. L.

II,

401,

K.

ihid.

V,

m;

IX, 53. Vahl. X(i3).

neque dispendii facit quicquam. pavos, Ennius Donat, ad Ter. Andr. II, 5, 18 memini videre pro vidisse. Ennius... ad Ad. I. 2, 26 feret producta prima syllaba. E. etc. Vahl. XI (15)
neque dispendi Jacit
7.
hilitin
I,

Charisius G. L.

98, K.

fieri codd., corr. IJherg.

8. Priscien

G. L.

II,

quod Capri quoque approbat


Vahl. XIII (17).
veter
le
:

97, K. veterrimus quasi a veter positivo, auctoritas et usus antiquissiniorum. E.

forme de nominatif analogique refaite sur veleris, d'aprs modle pauper, pauperis. Mme forme dans Accius Ribb. 481
:

(sn. iamb.)

Veter fatonun terminus sic iitsserat.

TEXTES LITTERAIRES

I47
pulchra dearum

Docmsque Anchisesque Venus quem


10 Fari donavit, divinum pectus habere
Constitit inde loci propter sos dia

dearum

Quam

prisci casci

populi tenuere Latini

Quem
15

Caelus genuit

Cum

saevo obsidio magnus Titanu' premebat


verst stellis fulgentibus

Qui caelum

aptum
bene firmum.

Accipe daque fidem foedusque

feri

9-10.

Probus

11. Festus

in Verg. Ed. 6, 31 p. 14, 2 Keil. Vahl. XIV (18) 586 L. SOS pro eos antiqui dicebant ut Ennius.

Vahl. XVII (22) dia dearum, A. Augustinus


inde loci
:

dea diarum.

rum.

gnitif partitif semblable uhi gentium,

nusquam
substantif

terra-

SOS cf.
,

XII Tab., tab. VII,


*divios,
cf.

7.

dia avec
est attest
12.

de

gr.

to;
cf.

de *tf to;

le

dium

dans Paul. Fest. 65 L.,

suh di etc.

ait....

Varr. L. L. VII, 28 cascum vtus esse signifcat E. quod Vahl. XIX (24)

13-14.

Charisius

Nonius 197, 9 caelum neutre G. L. I, 72, K. Vahl. XXI (26)


dans Ennius, Incerta

masculine.

Ennius

caelus, cf.

LXXIV (546)

Fortes
15.

Romani

< sunl >


i,
i,

qiianiquam caelus profnndus.

Nonius 216, 23

obsidio feminino....

ncutro

Vaiil

XXII

(28)
16.
17.

Macrob
Macrob.

Sat.

VI,

9. Vahl.

XXII

(29).

Sat. VI,

13. Vahl.

XXV (32)

148

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


Olli respondit rex Albai Longai

Quos homines quondam


20 Et

Laurentis terra recepit

cita

cum

tremulis anus attulit artubus lumen.


lacrinians exterrita

Talia tuni

memorat

somno

Eurydica prognata, pater

quam

noster amavit,

Vires vitaque corpus

meum

Nam me visus homo

pulcher per

nunc deserit omne. amoena salicta


:

25 Et ripas raptare locosque novos

ita

sola

Postilla, germana soror, errare videbar Tardaque vestigare et quaerere te neque posse Corde capessere semita nulla pedem stabilibat.
:

Exim compellare
30 His verbis
:

pater

me voce

videtur

10

gnata, tibi sunt ante gerendae

Aerumnae, post ex fluvio fortuna resistet. Haec effatus pater, germana, repente recessit Nec sese ddit in conspectum corde cupitus,

Quamquam
35

multa manus ad caelicaerula templa 15 Tendebam lacrumans et blanda voce vocabam. Vix aegro cum corde meo me somnus reliquit.

18. Atilius

Fortunatianus G. L. VI,
. .

28.},

K. maximus qui

est

versus syllabas habet XVII.

minimushabet XII

ut est Ennianus.

Donat. G. L. IV, 396 K, diaeresis ut'olli... Albai Longai' Vahl. XXVI (33). 19. Priscien G. L. II 337, K. Laurentis etiam pro Laurens
dicebant, Ennius in A. Vahl.

XXVII
20,

(34).
:

20-36. Cicron,

de Div.

i,

40 sqq

narrt enim

et

apud

Hnnium
I.

Vestalis

illa...

Vahl.

XXVIII

(35).

et cita codch, excita vitlgo, ut

cita Baehrens.
iter
:

corpus B.
exin

8.
1

quaerere ferundae

te

quaerere
1

Weil.

3.

vita

meum

10.

A ni2.

exim 5,

1.

o gnata Ascensiana
Davis.

521
13,

cognata AB, cognita


12
poiiiuit

gerendae
Davisiiis.

codJ.,

et

HV

codd., traiisp.

17.

cum BH, tum A

Baehrens.

TEXTES LITTERAIRES
Ilia

I49

dia nepos, quas

aerumnas

tetulisti!

luno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,


Mercurius, lovis, Neptunus, Volcanus, Apollo

40 Indotuemr ibi lupus femina, conspicit omnis Hinc campum cleri passu permensa parumper,
:

Conicit in silvam sese.

Curantes magna

cum

cura,

mm cupientes

Regni, dant operam simul auspicio augurioque.


hi monte

45

devovet atque secundam At Romulus pulcher in alto Quaerit Aventino, servat genus altivolantum.
se

Remus auspicio
avem
servat
.

Solus

Certabant urbem

Romam Remoramne
cum

vocarent.

Omnibus
50 Expectant

cura viris uter esset induperator.


;

veluti consul

mittere signum
et

57. Charisius G. L.

I,

90, K. neptis grammatici noluntdici.


dixit ita e. q.
s.

advocant

Ennium quod
;

Cf. Explan, in Donat.

G. L. IV, 565 K. Nonius 215,6 nepos dici et femina potest, Ennio auctore, quae nunc neptis dicitur. Festus 364 462 L.
;

Vahl.

XXXI

(55).
I,

58-39. Apule, de deo Socr. 2, 6, 23. Martianus Capella

42.

Vahl.

XXXVII

(62).

2. loi'is

nominatif.

40-42. Nonius 378, 22 parumper cito et velociter. E. Vahl.

XLIII(7o).
2. in

campo praemens

codd.

corr. Coluviiia.

lupus femina

voir Ernout Ml.

Saussure

p.

214;

cf.

lupus feia

Ann.68.
43-62. Cicr. de Divin.
3.
I,

48,

107. Vahl.

XLVII
A.

Hinc Remus,

volgo. devoverat

quae

Foss.

(77).
5. altevplan-

..

150

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


Volt,

omnes

avidi spectant ad carceris oras,

Quam mox

emittat pictis e faucibus currus,

10

Sic expectabat populus atque ore timebat

Rbus, utri magni victoria


55

sit

data regni.

Interea sol albus recessit in infera noctis.

Exin candida se radiis ddit icta foras lux. Et simul ex alto longe pulcherruma praepes Laeva volavit avis. Simul aureus exoritur sol,

Cedunt de caelo ter quattuor corpora sancta 60 Avium, praepetibus sese pulchrisque locis dant.
Conspicit inde
sibi

data

Romulus

esse priora,

Auspicio regni stabilita scamna solumque.

20

luppiter, ut

muro
ut

fretus

magis quamde manus

vi

At

tu,

non

sum,

summam

servare decet

rem

tumcodcL, corr Vahl


Festtis,

ex Macr.

VI,

2,

23.

cito,

10.

quamox
si

codJ

314 L.

quani

mox

significat

quam

mox,

significabit

quattor?

vium bisyll B. propriam Foss. A, Vind.


18.
14, 16,

paulo posl vel postea .


.

sed

per se ponas

17. quattuor bisyll. vel

20. priora corr. ex p priam ^"055.


fin

18.

Les

vers se terminent par des monosyllabes

de

vers trs frquente dans Ennius

cum

63. Festus 313, 314 L. quamde pro quam usos esse antiques Vahl. multi veteres testimonio sunt, tum Ennius in primo.
.

XLVIII

(97).

tvancodd., manus \\Scaliger,

manu

sa

(=

sua) Baehr.

quamde,
popularis.

cf.

Ann.

II,

XV

(136) quande tuas omnes legiones ac


usus est Ennius libro
I.

64. Festus 584 L.

sum pro eum

Vahl.
cod.

(98). Astu nonvi, Vahl. d. prima.

XLIX

Attu non

ut

sum,

d.

secundacum

summa

co^. corr. Ursinus

TEXTES LITTRAIRES
65 Virgines,

I5I

nam

sibi

quisque domi

Romanus

habet sas

Cum

superum lumen nox intempesta

teneret

Maerentes flentes lacrimantes commiserantes


_vv^

_ww Nerienem
vi

Mavortis et

Herem

Nam

depugnare sues
seritote

stolidi soliti sunt.

70 Aeternum

diem concorditer ambo

Quod mihi

reique, fidei, regno vobisque, Quirites,


fliciter ac

Se fortunatim,

bene vortat

O
65
.

Tite tute Tati

tibi

tanta tyranne tulisti

qui dicat in libro (lOl).

Festus 452 L. sas Verrius putat significare eas, teste Ennio I... cum suas magis videatur significare Vahl LU
.

I, 14. Vahl. LUI (102) Diomde G. L. I, 447, K. homoeoptoton fit cum escurrit in eosdem casus et similes fines, ut Ennius ... grammatici. Vahl. LIV (103) 68. A. Celle XIII, 23, 18. Vahl. LV(io4)

66. Macrob. Sat. VI, 67.

oratio
et
alii

Nerienem
Ani,
-nis,

accus

de Nrt,
5/.

-nis
Ici

avec alternance

nom sabin du mme type que Ennius scande par erreur NrLVI
(105).

nem au
69.

lieu

de Nrnem

Festus 416-7 L. stolidus, stultus... Vahl.


I,

70. Charisius G. L.

196,

K.

concorditer Ennius .

Vahl.

LVII(io6). 7172. Nonius 112,


(107).
I.
rei

Fortunatim, prospre .

Vahl.

LVIIl

Ea mihi

reliquae Vahl. II

cum codd

reliquae

corr. Roth.

monosyllabe, Jdei dissyllabe


Priscien

73.

G.

L.

II,

591, K.

brevem

'te'

syllabam pro

152

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


Pectora *diu* tenet desiderium, simul inter

75 Sese

sic

memorant

o Romule,

Romule

die

Qualem

tepatriae custodem di genuerunt!

O pater,
Tu

o genitor, o sanguen dis oriundum

produxisti nos intra luminis oras.

LIBER

II

Olli respondit svavis sonus Egeriai

80 Mensas constituit idem ancilia bis sex >> Libaque fictores Argaeos et tutulatos

<

'met'

ei

(nominativo
cf.

'tu')

addcrc soient
I.

Ennius

et

gramniaticr

passim,

Isidor.

Orig.
littera

verborum ex una

parhomoeon est multitudo inchoantium, quod est apud E. Vahl.


35,

14

LX(io4).
74-78. Cicr. Rep.
I,
.
.

41, 64. Priscien G. L., 250,


ut ait E.
.
.

veteres

hoc sanguen dixerunt.


I.

Vahl. LXI (iio).


;

Pectora diu (dia


:

2) cod
1 1

Cic

dulce Baehr.

sanguen

cf.

Scenica v.

ab olla

79. Varr. L. L. VII, 42 apud et ab ollo Vahl. I (119).


:

Ennium.

olli valet

illi

dictum

Sz'ris dissyllabe. Egeriai

scander

_^^_-

80-81. Varr. L.
lia'

L. VII, 45 apud Ennium 'mensas... ancidicta ab ambecisu, quod ea arma ab utraque parte, ut Tracum^
'Libaque...': liba
libis.

incisa.

quod
.

libandi causa fiunt. Fictores dicti a fin.

gendis

Argei ab Argis.

tutulati dicti hi, qui in sacris in capi-

tibus habere soient ut

metam.

Id tutulus appellatus

ah eo quod.

Festus 484, L. tutulum vocari aiunt flaminicarum capitis ornaquidam pilleum lanatum forma metali figuratum, quo mentum.
. .

flamines ac pontifices utantur,

eodem nomine
^ai/Z^^r.

vocari. Ennius...

Vahl. 11(120).
I

bis sex

(/(/.

Corsseiiu

<

primus >

TEXTES LITTERAIRES
Volturnalem, Palatualem, Furinalem
Floralemque, Falacrem etPomonalem
fecit

I53

Hic idem.
85

Si

quid

me

fuerit

humanitus, ut teneatis
ferro

_wv--_

quianam legiones caedimus


ita

Et simul effugit, speres

funditus nostras

Qui

ferro minitere atque in te ninglus

At

sese,

sum quae dederatin luminis


VIL
45;
cf. v.

oras

82-4. Varr. L. L.
.

84. Vahl.

III

(122).
passage.

C'est
I.

O. MUer

qui a reconnu des hexamtres dans ce

Furinalem:
ei ei

quod

Nam
quod
sic

Varron L. L. VI. 19 Furrinalia a Furrina, deaeferiae publicae dies is cuiusdeae honos apud antiques. sacra instituta annua et flamen attributus nu-nc vix nomen
cf.
;

notum
1-3.

paucis . P.

F. 284 L. Palatualis flamen constitutus

est,

in tutela eius deae

Palatium

est
. .

Ac V.

P. F.

Il

Floralem.

hic facit idem, Baehreiis efficiens

duos hexametros
I.

daques.

Scander Pltulm 4 longues avec svnizse. -2 vers sponscander hicc. 3 Hic


:

85. Festus

152 L.

'me'

pro mihi dicebant antiqui


cf.

ut

Ennius
Jual',

cumait... Vahl.
Trin. 157
5/

IV (125)
Aen. X,

Plante Poen. 1085

si

quid

me

quid eo fuerit.

86. Servius in

quianam,

cur,

quare.

Ennianus
ut E...

sermo

est.

Vahl. VI (127).

87. Festus

446 L.

speres antiqui pUiraliter dicebant

Vahl. VII (128).


speres nomin. pi. d'un substantif forme Ann. 429. Vahl.
:

sps,

speris, cf.

sprre

Mme

88. Festus 184 L.

nin^ulus,

nullus

ut Ennius...

Vahl. IX

(130).

Forme

rcente et analogique d'aprs sivgulus.

89. Festus 384 L. Vahl.

(131)

cf.

Ann.

XLi.x (98).

154

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


sese

90 Adnuit

mecum

decernere ferro

Volturus in spinis miserum mandebat

homonem.
sepulcro
!

Heu, quam
At tuba

crudcli condebat

membra

terribili

sonitu taratantara dixit.

Ostia munita est


95

idem

loca navibus pulchris

Munda

facit,

nautisque mari quaesentibus vitam.

90. Priscien G. L.

II,

504, K.

vetustissimi inveniuntur etiam


in -ui

produxisse

(scil.

paenultinam perfectorum

dcsinentium) ut

'cruo eri, arguo argi,


^(fwT/V

annuo anni, Ennius... Vahl. XII (133). =r adnuvit; ci.fuimus Ann. '^'j'j, fisset Ann. 257; Plante
L. II, 206,

Amp.
*

1052, Epid. 363, Most. 85.

91-92. Priscien G.

K.

vetustissimi

tamen

etiam

homo homonis

'

declinaverunt. Ennius...
I,

nam

et vultur et vulturus et

vulturius dicitur. Charisius G. L.

147, K. vulturius... Cicero...

vultur Maro... volturus Ennius 'vulturus in spineto

debat hominem'.

campo vel
I.

in silvis,

supinum manAcn. VI, 595 ubi libri habent in miserum vel supinum. Vahl. XVII (138-139).
Cf. Serv. in
xien.

spinis

AW;,

co//.

VIII, 6^J,

silvis

codd.,

spineto Bachr.

cum

Charisii codd.
et

humana

hemonem Merulaex Pauli Festo hemonem hominem dicebant .


>>

89, L.

hemona

homnem forme dialectale, cf. le nom. plur. osquc humuus *homnes, homines sans alternance. 93. Priscien G.L. II, 450 K. Servius in Aen. IX, 501. Vahl. XVIII
;

(140). 94-5. Festus 512 L. ...quaesere ponitur ab antiquis


rere, ut est

pro

quae-

apud Ennium

P. F.

127 L.
1.

mundus quoque
'

appellatur

lautus et purus Festus exapogr.

XII, 126 L. Ennius

idem loco

navibus
I.

celsis

munda

f;icie

atque etiam are'.

loca Festus 312, loco 126; locus Baehr.


cf. Trag. 120 (sept, troch.) Liberum quaesendum causa familiae matrem tuae

quaesentibus

et

129 (octon. iamb.)

Duxit me iixorcm liherorum

sibi

quaesendum gratia

TEXTES LITTERAIRES
LIBER
III

155

Et densis aquila pennis obnixa volabat

Vento quem perhibent Graium genus ara lingua.

Postquam lumina
Circum
100

sis

oculis

bonus Ancus

reliquit

sos quae sunt

magnae gentes opulentae

Hac noctu

filo

pendebit Etruria tota

Prodinunt famuli

tum candida lumina

lucent.

LIBER VI

Navos repertus homo Graio ptre Graius homo rex

96-97. Probus ad Verg. Ed. 6, 31 p. 19, K. Vahl.


aquil
:

II

(147).

avec allongement de

la finale

brve

la

coupe.

98. Festus 388 L. SOS...

per dativum
reliquid F.

casum idem Ennius


et

interdum pro suos ponebant ut effert . Vahl. III (149).

cum

Lindsay.
III,

Imit par Lucrce


99. Festus ibid.

1025.

sos pro

eos antiqui dicebant, ut Ennius

lib.

(XVII)
Cf.

et III....)

Vahl.

(151).

lib.

VII (XVIII) 256:

Diim
lib.

censent terrere minis, hortantur ibeisos;


:

XI (XII) 356

Contendunt Graecos, Graios memorare


et

soient sos

fragment VII, 7 de la loi des XII Tables. 100. Macrob. Sat. I, 4, 17. Vahl. VI (152).
ICI. Festus 254 L.
102. Festus 168 L.

prodinunt, prodeunt..

1.

navus

celer ac strenuus a
lib.

IX Vahl. (156). navium velocitate

videtur dictus. Vahl. III (177). Cf.

XVI, 427.

15e

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES


Aiio
te,

Aeacida,

Romanos

vincere posse

^ww

'w stolidum genus Aeacidarum

105 Bellipotentes sunt magis

quam

sapientipotentes

Proletarius publicitus scutisque feroque

Ornatur

ferro,

muros urbemque forumque

Excubiis curant.

Incedunt arbusta per

alta,

securibus caedunt,
ilex,

iio Percellunt magnas quercus, exciditur


Piniis proceras pervortunt

Fraxinus frangitur atque abies consternitur


:

alta,

omne

sonabat
5

Arbustum fremitu

silvai frondosai.

Nec mi aurum posco nec mi pretium


II,

dederitis

103. Cicr. de Divin.


bolia.

56, 116; granimatici

passim de amphi-

Vahl. V(i79). de
i

ult. syll. G. L. IV, 221 K. Huera duplicem una quamvis figura sit, si undique fuerit cincta vocalibus ut... et Velius Longus G. L. VII. 55, K. 104-5. Cicr. ibid. Vahl. VI (180). 106-8. A. Gelle XVI, 10, Nonius 155, 22 proletarii cives dicebantur qui in plebe tenuissima erant, et non amplius quam mille et quingentos aeris in censum deferebant. Vahl. VIII (183).

/4z7o: cf. Incert.

sonum

dsignt,

I. sicuti
et

isque

coild.

GelL; scusque Jinitina

scuteisque

Gioiiov.

Baehr.

109-113. Macrob. Sat. VI,

2, 27.

Vahl.

(187).

4. pceros Par. proceres alu

114-121. Cicr. de Off.


6. virtuti
'c/

I,

12, 38. Vahl.


?

XII (194).
7.

virtute coda.; an virtutci

me

libertati codd.corr.

Lachmann.
I.

dederitis

subjonctif parfait avec

7.

3. vita)ii

cernaimis

= de

vita

decernamus,
Ouaju

cf.

Ennius Medea
navi ter

(262) sub armis

vialivi vitavi cernere

seiiiel

modo parre

TEXTES LITTERAIRES
115

I57

Non

cauponantes bellum sed belligrantes^

Ferro,

non auro, vitam cernanius


velit

utrique.

Vosne

an

me

regnare era quidve ferat Fors


:

Virtute experiamur. Et hoc simul accipe dictum

Quorum
Dono,

virtuti belli fortuna pepercit,


libertati

120 Eorundem

ducite,

me parcere certum est. doque volentibus cum magnis

dis.

_v^_w.^ divi, hoc audite parumper, Ut pro Romano populo prognariter armis Certando prudens animam de corpore mitto.

LIBER VII

125

_vw_ww_ww_

scripsere

alii

rem

Versibus, quos olim Faunei vatesque canebant,

Cum
ww
Nos

nec

neque Musarum scopulos ww ^w dicti studiosus quisquam erat ante hune.

ausi reserare.

4.
5.

velu avec

1.

Joindre era Fors,

cf.

Lo Anal.

Plaut.

I,

20.

Accipe: Pyrrhus s'adresse Fabricius, au v. 8 (ducite) aux trois

ambassadeurs.

Eorundem trisyllabe. Nonius 150, 7 s. V. prognariter, strenue tanter... Ennius A. libr. VI Vahl. XVII (208).
7.

122-4.

fortiter ac

cons-

diu codd., corr. Juniits.


Brut. 19, 76; 18, 71. Cf. Orat. 47, 157 scripsere
I, 50, 114 Fauni v. c).

125-9. Cicr.
alii

rem

51, 171 (v. 2); de Divin.


:

(v. 2);

Origo

g.

R.

(v. 2). Quint. IX, 4, 115 (2

Varr. L. L. VII, 56 versibus q. o. Fauni et vatesque canebant.

Fauni dei Latinorum,

ita ut

et

Faunus

et

Fauna

sit

hos versibus
fari,

quos vocant Saturnios

in

silvestribus locis traditum est solitos

l')S

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAaUES

130 Nec quisquam sophiam, sapientia quae perhibetur.


In somnis vidit prius,

quam sam

discere coepit.

Appius

indixit Karthaginiensibus bellum.

Et melior navis

quam quae

stlataria portt

Denique

vi

magna quadrupes eques atque elephanti

135 Proiciunt sese.

Haece locutus vocat, quocum bene saepe libenter Mensam sermonesque suos rerumque suarum
quos fando Faunos
sibus viendis .
dictos.

Antiques poetas vates appellabant a ver-

432 L. versus quoquc antiquissimi, quibus Faunus hominibus videtur, Saturnii appellantur. Quibus et a Nacvio bellum Punicum scriptuni est, et a multis aliis plura comCf. FestLis
fata cecinisse

posita sunt. Vahl.

(213).
sas Vcrrius

130-1. 'Festus

L. 4.32

putat significare cas teste

Ennio qui dicat in libro I (LU) cum suas magis videatur significare, sicuti eiusdem 1. VII fatendum est eam significari, cum ait...
Vahl.
I
.

II

(218).
cod. Festi, corr. Scaliger.
I,

philosophiam

152. Cicr. de Invent.

19, 27. Vahl.

VI (223).
genus

la

133. Schol. Vallae ad luven. 7, 134.

Vahl. IX (226).
erat navigii
stlatta

stlataria:d. sllatta dans Festus

410

L.

latum
*stltd
cf.

magis quam altum,


fminin de
*stllus

sic

appellatum a latitudine
;

de

ancienne forme de ltus

pour

phontique,

stlis et lis, stlocus et locus.

134-5.

A. Celle XVIII,

Quod

Q..

Ennius in VII Annali 'qua-

drupes eques', ac non 'quadrupes equus', ut legunt multi, scriptum


reliquit. Macrob. Sat. VI, 9, 9. Servius Vatic. in Georg. III, 216. Nonius 106,26 equitem pro equo. Vergilius Georg. lib. III (116)

Ennius AnnaH

lib.

VII. Vahl. XIII (232).

Descriptum definitumquc est a Q.. i Ennio in Annali VII graphice admodum sciteque sub historia Gemini Servili, viri nobilis, quo ingenio, qua comitate, qua modes-

136-153. A. Celle XII, 4,

TEXTES LITTERAIRES

I59

Comiter impertit, magnam cum lassus diei Partem fuisset de summis rbus regundis
140 Consilio indu foro lato sanctoque senatu ; 5 Cui res audacter magnas parvasque iocumque Eloqueretur, et cuncta malaque et bona dictu Evomeret, si qui vellet, tutoque locaret Quocum multa volup i [gaudia] clamque palam;

[que;
145 Ingenium cui nulla

malum

sententia suadet
;

10

Ut

malus doctus, fidelis, Suavis homo, facundus, suo contentus, beatus, Scitus, secunda loquens in tempore, commodus,
faceret facinus, levis aut

[verbum Paucum, multa tenens antiqua, sepulta vetustas 150 Quae facit; et mores veteresque novosque tenen[tem,
tia,
1

qua fide, qua linguae parsimonia, qua loquendi oportunitate,. amicuni esse conveniat hominis gnre et fortuna superioris... L. Aelium Stilonem dicere solitum ferunt Q.. Enniuni de semetipso haec scripsisse. Vahl. XIV (234).
3.

comiter impertit

congeriem
lociis

partit Fabl. d. I; sed

renim suaet

rum genetivus
7.

partit ivus. 4. recundis Bern. Paris, fecundis Voss. mai.


corriiplus
:

cuncta malusque codd.


:

ut

eloqueretur

cunctfi
;

probant
et

E. et haud cunctans Bergk

el.
:

nec cunctans Fr.

Marx

el.

unose malaque Fahl. in apparatn el. sed (= sine) cura Hosius. 9. quicum Voss. min. volup gaudia vel voluptate gaudia codd.

volup
14.

<!ac> gaudia

Hosius cum vigata multa volup <[sibi fecit>>

Vahl. in appar. 11. aut Voss. haut Paris. 8664, Bern. 404.

haud Vahl.
Hosius ex

paucorum

libri, corr. Ttirnebus


I.

vetustas

quem

facit

Grouofio. lprudenter Vahl. d.

17. Serv. sic compellat

Dousa

et

Lachmann.
I. cf.

bene saepe, ci.

Ann.

I,

^2 foedusque feri bine firmum. 4. fisset

plus haut v. 90.


^. volup
;

Nonius 187, 7 Plaut. Asin. 942; Cas. 784. verbum paucum gnitif pluriel. 15 Le passage brusque du nominatif l'accusatif, la rptition de tenens (14) tenentem {\<y) l'incohrence des ides indiquent que le
13.
:

l60

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES

Multorum veterum

leges

divomque hominumque,
posset,
sic.

Prudentem, qui dicta loquive tacereve Hune inter pugnas conpellat Servilius
LIBER
VIII

Postquam Discordia
155 Belli ferratos postes portasque refregit,
Pellitur e

taetra

medio

sapientia, vi geritur res,

Spernitur orator bonus, horridus miles amatur.

Haud doctis dictis certantes nec maledictis, Miscent inter sese inimicitias agitantes
:

160

Non

exiure

manum

consertum, sed magis ferro


p.

texte est

corrompu. M. Havet (R. Phil. II, 1878, une lacune aprs paiicum. Vahlen avait propos 15
et
i']

teriens res

96) suppose Multo-

rum
Il

prudenter, pour en revenir au texte des mss. dans sa 2^ d.

faut supposer
la

que tenentcm

tt

prudente!

dcpcndem de

hniic

du

17.

Mais

construction est force et peu probable.

18. inter pugnas

inter

pugnandum, mdia
cf.

inter proelia.

154-161. 1-2. Servius in Aen, VII, 622";


60.
3

Horace Sat.
30 (3,
II, III

sqq. A. Gell.

XX,

10, i. Cic. pro


i

Mur.

14,

4, 7, 8)

1,4, ad

Fam.
dictis
:

VII, 13, 2 (7, 8); Lactance V,

(2).

Vahl.

(266-273),

3. pellitur codd. Gell.,

tollitur ro^/J. Cicer. praeter. 2. 5.

nec maleinimici-

sed maledictis Columna, nunc maledicta Baehr. 6.


et

tiam Vahl.
Cic. ad

Hosius cum codd.


ceteri.

Fam.; manu

opf.; inimicitias codd. deter. 7.

manum
Gell.

ferro

errore codd. Gell.

8, rei repetunt vel reipetunt codd. Gell.


5. nec vialedictis
:

3, le

solita pauci codd.

cf.

Cic. in Ant.
belli

XIV,
que

7 quae sunt

urbanarum
V,
8, 13.

maledicta litium,non iniustae


6. inimicitias
:

internicivi notae;TiteL\ve

pluriel plus frquent

singulier

cf.
:

Cic. pro
la

Balb. 27, 60 o-nostras inimicitias ipsi inter nos creramusi^

longue

inimicitim et l'hiatus sont de plus


7.

difficiles
scil.

admettre.

Non
est
:

ex iure
('

manum

consertum,
te

vocant.

La formule du deman;

deur

Inde Un ego ex iure


:

dfendeur

unde tu me ex

manum consertum voco celle du iure manum consertum vocasti, indc ibi

TEXTES LITTRAIRES

l6l
solida vi.

Rem

repetunt

regnumque petunt, vadunt


:

Certare abnueo

metuo legionibus labem.


mihi
erit

(f

Hostem qui

feriet

Carthaginiensis

Quisquis

erit, cuiatissiet

165 lamque fere pulvis ad caelum vasta videtur

Ob Romam
Summus
ibi

noctu legiones ducere coepit.


capitur meddix, occiditur alter.

LIBER IX

Livius inde redit

magno mactatus triumpho

ego

te

revoco. Cf.

May

et

Becker, Prcis des Institutions du droit


.

priv de
162.

Rome,
:

p.

240 sqq
L.
I,

8. solidd VI

avec

la force entire, rien

que

la force.

Diomde G.

382, K. apud veteres et abnueo dictuni

annotamus, ut E... Vahl. VIII (279). Cf. abnuebuntSc. 329.


165.

163-4. Cicr. pro Balb. 22, 51. Vahl. IX (280). Nonius 217,9 " pulvis generi masculini, ut saepe. Feminiui

Ennius... Vahl.

(282).

166. Paul. Fest. 187 L. ob praepositio... pro ad, ut Ennius...

Cf. Festus 206, Paulus 133. Vahl. XXIII (297). 167. Paul. Fest. iio L, << meddix apud Oscos
tusest. Ennius. Vahl.

nomen

magistra-

XXIV

meddix'. osq.

meddiss,

(298). meddis index

cf.

ombr. mers, mers

ius .
168.

Servius Daniel,

in

Aen.

IX, 641 mactus

autem apud

veteres mactatus dicebatur, ut E. Vahl. 11(301).

Recueil de Textes latins,

l62

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


Additur orator Cornlius suaviloquenti

170 Ore Cethegus Marcus Tuditano collega Marci filius _^v^_v^\^_ww wv is dictust oUis popularibus olim

Qui

tutn vivebant

homines atque aevom agitabant

Flos delibatus populi Suadaeque medulla.

175 Africa

terribili

tremit horrida terra tumultu


repente
esset.

_^^ mortalem summum Fortuna


Reddidit e

summo

regno ut famul oltimus

Sed quid ego haec

memoro

dictum factumque
[facit

frux

169-174. Cicr. Brut.


5;

XV,
(II,

58
15,

cf.

ad

v.

4 sqq, A. Gell. XII,

2,

Quintil. XI,

3,

31

4).

Cicr.

Cato

Maior

14,

50.

Vahl. IV (305).
codd., corr. Schti 4 dictus corr. agebant corr. Gronov. 6 Suadaeque vulg. suadas F' suadis F^ suadae Fs.
2.
:

Marcus studio collegam


Joe.
5

Gronov. ad Gell.

175. Festus 138 L. metonymia... quac continet


tur, ut E.

quod contineIII,

cum

ait...

Cicr. Or. 27, 93

de Orat.

42,

167

ad Varr.
176-7.
2. e

epist.

IX, 7,

2.

Vahl. VI (310).

tremis cod. Festi.

Nonius 110, 8

famul, famulus.

Ennius

lib.

IX.

Vahl. VIII (312).


add.

Gifanius. famul ut optimus codd.


; ;

ut famul Gifanius.
coll.

ultimus N. Faher
305.
reddidit ut

oltimus Lindsay infimus Vahl.

Plaut. Capt.

effecit ut,

cf.

Ter. Andr. 390 hic reddcs, otiniia qiiae

nunc sunt
1034.

certa ei coiisilia, incerta ut sieiit.

famul,

cf.

Lucrce

III.

178. Priscien G. L.

II

278. K.

frux etiam frugis fagit genetiin

vum,
pro
(314).

qui %tm tou ojyn) graeco verbo nascitur. Ennius...

VIIII

'frugi'

'homo

frux'

ponit

quod

est

adiectivum..

Vahl.

IX

TEXTES LITTRAIRES
Rastros dentefabres capsit causa poliendi

163

180 Agri

Debil homo.

LIBER X

Insece,

Musa, manu Romanorum induperator

Quod

quisque in bello gessit

cum

rege Philippe.

Egregie cordatus

homo

catus

AeHus Sextus

185 Insignita fere

tum

milia militum octo


tolerare potentes

Duxit delectos bellum

179-180. Nonius 66, 23


ut polita

politiones,

agrorum

cultus diligentes
.
.

omnia dicimus

exculta et ad nitorem deducta. Ennius.

Vahl. XIII (319).


I. dentiferos H^^o-nw, dentifabros Oniotis.

181

Nonius 95, 30
'^-

debil, debilis,
3
;

182-3.

Celle XVIII, 9,

cf.

Vahl. XVI (324). E. Paul Fest. 99 L. inseque apud


. .

Ennium

die; inscrit dixerit.


cf.

Inseque codd. Ge. sed


184. Cicr.
18.

Vahl. I (326) commentarium Gelli.


1,45, 198; Tusc. 1,9,
'

deRep.

I,

18, jo; de Orat.

VarronL. L. VII, 46 apud Ennium iamcata signa fere sonitum dure voce par abaiif (459) cata acuta hoc enim verbo dicunt Sabini;
:

quare 'catus Aelius Sextus' non,

ut aiunt, sapiens sed acutus.

Vahl. V(33i).
185-6. Priscien G. L.
in
II,

30,

K.

finalis dictionis subtratitur


.
.

m
VI

mtro plerumque, si a vocali incipit sequens dictio. simi tamen non semper eam subtrahebant. Ennius.
.
.

vetustis-

Vahl

(532)-

164

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAl'aUES


Sollicitari te

Tite

sic

noctes diesque

Tite,

si

qui J ego adiuero


te

curamve levasse

Quae nunc
190 Ecquid
erit

coquit et verst in pectore fixa,


?.
.

praemi

nie vir haud

magna cum

re,

sed plenus fidei

Veluti

si

quando

vinclis venatica velox

Apta

solet, si forte

<^feras> ex nare sagaci

Sensit, voce sua nictit ulutatque ibi acute.

195 Et simul erubuit ceu lact et purpura mixta

187-191. Cic. Cato Maior I, i ;Vahl. VII (334). 2. adiuero; cf. Trence Phorm. 537 (sept, troch.) Fieri miserum, qui meduduni, ut dixti, adiuerit comiter
Catulle 66,
1

(pentam

Non ila me divt,veragemuiil, iuerint Forme analogique des autres parfaits en


292, remarque.
5
.

-u'i

Ernout Morphol
Lucrce V, 102

fid

gnitif

form d'aprs

dii

repris par

muni ta fidei 192-4. Festus 184 L. nictit (nittit codd. F.) canis in odorandis Vahl. IX (340). ferarum vestigis leviter ganniens, ut E. 1-2. vinculis. veneno scapta cod. Fest ., corr. Tuniebus 2 feras
nec iacere indu inanus, via qua
.

add. 0. Mtieller
nictit

acuta et cod. Fest.

avec

cf.

Configunt
Il s'agit

Ann. 402 (lib. XV, 16). parmam, tinnlt hastilibus umbo


nictlre, et ce

d'un verbe

peut tre une trace de

la

longue
IX.

primitive, aussi bien qu'une licence mtrique.

195

Nonius 483,

lact

nominativo casu. Ennius


corr.

lib.

Vahl.

(352). essi mulier erubuit codd.


lact
:

XV

Xon

Gulielmius
I

uominatil,

cf. Caecilius

Titthe

(220 Ribb.).

TEXTES LITTRAIRES
LIBER XI

l6$

Tum

clipei

resonunt

et ferri stridit

acumen.

LIBER

XII

Omnis
In

mortalis victores, cordibus vivis

Laetantes, vino curatos,

somnus repente

campo passim

tnollissimus perculit acris.

200 Unus homo nobis cunctando restituit rem. Non enim rumores ponebat ante salutem. Ergo postque magisque viri nunc gloria claret.
Sicut fortis equos, spatio qui saepe
Vicit

suprme Olympia, nunc senio confectus quiescit

205 Nos sumus Romani, qui fuimus ante Rudini

Ennius.

G. L. Il, 445 K. sono, sonas et sonis. 475. Vahl. VI (568). 197-9. Priscien G. L. II, 1 55, K. acer et alacer et saluber et
196.
Priscien
id.

celeber quamvis acris et alacris plerumque faciant et salubris et celebris

feminina;

in

utraque tamen terminatione


.

communis etiam
Vahl.
I

Seneris inveniuntur prolata.

Ennius

in XII... id., 250.

(567). 200-2. Macrob. Sat. V, 1,23 (ad Aen. VI, 846). Cicr. deOff. i, 24, 84; Cato Mai. 4, 10. Servius in Aen. VI, 845. T. L. XXX, alii passim. Vahl. 11(570). 26, 7
:

2.

non enim
?

noenum
:

Lachtiann ad Lucr.

III,

198.

pnbt avec d

allongement mtrique ou trace de l'ancienne


5,

longue

203-4. Cicr. Cat. Mai.


205. Cicr. de Orat.
fimiis,
cf.
III,

"14. Vahl. VI (374). 42, 168. Vahl. VIII (377).

plus haut v. 90.

t66

recueil de textes latins archaques


liber xiv

Verrunt extemplo placidum mare

marmore
pulsum

flavo

Caeruleum spumat

sale conferta rate

Nunc

est ille dies


si

cum

gloria

maxima

sese

Nobis ostendat,

vivimus sive morimur.

2IO

Infit

o cives, quae

me

fortuna ferocis

Contudit, indigno bello confecit acerbo!

LIBER XV

Malos defindunt,

liunt tabulata falaeque

206-7. ^- Celle

II,

26,

21.

Priscicn G. L.

II,

171
I

K.

hic et

hocsal... etiam hoc sale E. protulitin XIIII Vahl.


I. placide codd .

(384).

2, sale Prise, mare Gell. K. deponentia in -rior desinentia orior et morior tam secundum tertiam quani secundum quartam declinaverunt auctores. E. in XIIII. Vahl. IV (391). morimur avec . 210-211. Priscien G. L. II, 518 K. vetustissimi tamen tam

GelL, corr. Parrhasius

208-9. Priscien

G.

L.

II,

501

producebant

quam

corripiebant

supradicti

verbi,

id

est

(tundo)

tutudi paenultimam.

Ennius in XIIII. Vahl. VIII (394) . I. ferocis: ferosic codd., ferox sic Columna ferocem Dousa ex Verg. Aen I, 263. 2. indigne et Columna nomin. sing. Infit Paul. Fest. 100, L. infit, incipit ferocis
.

comme praecoquis.
212. Nonius 114, 6 falaesunt turres ligneae. Ennius
lib.

XV...

Vahl. 11(397).
faae Paul.
Fest. 78 L.
significat

falae dictae ab altitudine, a falado,

quod

apud Etruscos

caelum.

TEXTES LITTRAIRES

167

Occumbunt multi letum ferroque lapique Aut intra muros aut extra praecipe casu.
215 Undique conveniunt velut imber tela tribuno Configunt parmam, tinnit hastilibus umbo,
Aerato sonitugaleae, sed nec pote quisquam

Undique nitendo corpus discerpere ferro. Semper abundantes hastas frangitque quatitque.
220 Totum sudor habet corpus, multumque
laborat,

Nec

respirandi

fit

copia

praepete ferro

Histri tela

manu

iacientes sollicitabant.

LIBER XVI

Postremo longinqua

dies confecerit aetas

213-4. Priscien G.

L.

Il,

281 K. vetustissimi etiam praecipis

genetivum qui

nominativo praeceps secundum analogiam nomi.

nativi protulerunt.

E. in

XV

A.

id.

tamen etiam huius


IX, 806-815.
2. tinn'it
3.

lapis protulerunt
3, 3.

E. in

XV,

250, 9 vetustissimi Vahl. III (398).


.

215-222. Macrob. Sat. VI, avec;

Vahl. VI (401) Cf Verg. Aen.


v.

cf.

plus haut
:

uict'it

194.

nec pote quisquam

on

attendrait nec pote quemquavi,


?

ou bien

faut-il lire necpoti\s)

quisquam

diei in

5 Q_. Enniusin XVI Ann. dies scripsit pro hoc versu... Vahl. IV (413). postrema codd., corr. Bergk. postremae Hosius cum O*. confece-

223. A. Celle IX, 14,

rit

quod

fecerit
I,

Hosius cum quibusd. codd.


diei
\

Cf. Lucr.
poris omnis.
dis
:

^^j quapropter longa

infiuita aetas anteacti tevi-

cf.

le gnitif

rfl^w dans Lucr. IV, 1083.

l8

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES

Tune timido manat

ex

omni corpore sudor

225 Matronae moeros complent spectare faventes

Aestatem autumnus sequitur, post acer hiempsit


Spero,
si

speres

quicquam prodesse potissunt

Quo

res sapsa loco sese ostentatque iubetque

Si luci, si

nox,

si

mox,

si

iamdata

sit

frux

LIBER XVII

230

It

eques

et

plausu cava concutit ungula terram

224. Macrob. Sat. VI,


V. 194 et 216.

i,

50 (ad Aen.

III,

175) Vahl. VIII (418).

tnant avec . Trace de la longue primitive


cf.

ou licence mtrique

225. Ser\'ius Lemovic. in Georg. I. 18; 135, 16 Thil. favens pro volens. favere enim veteres etiam velle dixerunt. Ennius...
. .

Idem

Vatic. in Georg. IV, 230; p. 338, 17 Thil.


II,

Vahl. IX (419).
Servius in

226. Priscien G. L.

153 K. Cf.

lih.

XII,

i.

Aen,

VI, 685. Vahl.


acer, cf.

XIV

(424).

inversement

cm

v. 199.

227. Festus 446 L. Vahl. XIX (429). Cf. plus haut v. 87. 228. Festus 432 L. Ennius... ait sapsam pro ipsa nec
ponit in
sapsa
I.

alia,

XVI...
sa ipsa

Vahl.

XX (430)
*sos, *sa,

=z

du dmonstratif
L.
II,

*som, ea ipsa,

cf. lex

XII

Tab., tab. VII.


229. Priscien. G.

278 K.

frux

etiam frugis

facit geneti-

vum, quia -o

tou cpp^w graeco verbo nascitur. E. in XVI... Vahl.

XXI

(431).
:

liici

locatif,

nox gnitif adverbial,

cf. si

nox ftirtum faxsit lex XII

tab., tab. VIII, fr.

i.fnix

cf.
i,

plus haut v. 178.

250. Macrob. Sat. VI,

22.

Vahl.

(439). Cf. plus haut v. 134.

TEXTES LITTRAIRES

169

dux

ipse vias

Tollitur in caelum clamor exortus utrisqiie

Concurrunt
:235

veluti venti

Imbricitor, aquiloquesuo

cum spiritus austri cum flamine contra

Indu mari magno fluctus extollere certant.

INCERTA

genitor noster Saturnie,

maxime divom

luppiter hic

risit,

tempestatesque serenae
omnipotentis.

Riserunt

omnes

risu lovis

Exin per terras postquam celerissimus rumor

240 Oscitat

in

campis caput a cervice revolsum


Il,

231. Priscien G. L.

199

primae declinationis femininoantiquissinii


III

rum genetivum etiam


terminare
clatns
.

in -as

more Graeco solebant


Vahl.

Ennius

in XVII...

232. Macrob. Sat.


12 Vahl.)

VI,

i,

(441). 21 (ad Aen. XI, 745). Vahl. IV(442)

Lachmann ad

Lucr. VI, 1260 coll. Enn. 422 (Aun. XVI,

quiclanios oppugnantis vagore volanti et Quint.

1,4, 13
2,
i,

233-5. Macrob. Sat. VI,


2. contra
:

28 (ad Aen.

II,

416) Vahl.

(445).

cf.

Properce

II,

45. Lucrce IV, 843.

236. Priscien
Saturnie
:

G. L.
la

noter

III (457). 237-8. Servius in .celerissimus pro celerrimus 239. Priscien G. L. II, 334 K superlativum protulerunt. E. in A.. Vahl. V (460). 240-1. Servius in Aen. X, 396. Vahl. XIII (472).
. .

III, 205 K. Vahl. II (456). forme de vocatif. Aen. I, 254 p. 94, 25 Thil. Vahl.

IJO

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

Semianimesque micant

oculi

lucemque requirunt

Capitibus nutantis pinos rectosquecupressos

Dum

quidem unus homo Romanus toga

superescit

Septingenti sunt paulo plusaut

minus anni,
condita

245 Auguste augurio postquam

inclita

Roma
[est.

Illyrii restant sicis

sybinisque fodentes

Capitibus

242, A. Celle XIII, 21, 13. Vahl. XXVIII (490). suppler evertunt. Scander captihiis avec liaplologic
:

ci.facilia^=facliaC.
3,

I.

L.

P 632

striglihtis

strigilibus

Juvnal
?

263

ou bien y
(494).

a-t-il

quivalence mtrique

^^^^^^~^^

243. Festus 394 L.

superescit significat supererit. E.

Vahl.

XXXII

superescit.

Mme

Qiioi, si hinc superescit, Spartani atque


cf. escit,

forme dans Accius Ribb. 266 (sn.-iamb.): Amyclas trado <iego^


I.

Lex XII Tab.,


(501).

244-3. Varr. R. R.

III,

i,

2.

Suet.

Octav. 7 (v, 2).


lllyri

Vahl.

XXXVIII

246. P. F. 453 L.
simile. E... Vahl.

sybinam appellant
(504).
coll
.

telum venabuli
74 L.

XL

fodentes
fodere
,

corf.,

fodantes Merula

Paul. Fest

fodare,

quem

sequlttir Vahl.

La correction de Merula fodantes est analogiquement sur l'infinitif /oti^r^ de


fodi les archaques font correspondre

inutile.

Fodentes est form

mme

que, inversement,
ci
.

un

infinitif fodtre,

Plante

M. G. 374

(sept,

iamb.)

Itou possunt niibi minaciis tuis hisce oculi ecfodin.

TEXTES LITTERAIRES
Et

I7I

tum

sicut

equos qui de praesepibus fartus

Vincla suis magnisanimis abrupit, etinde


Fert sese campi per caerula laetaque prata, 250 Celso pectore saepe iubam quassat simul altam, Spiritus ex anima calida spumas agit albas
*

Cumque

caput caderet, carmen tuba sola peregit

Et pereunte viro raucum sonus are cucurrit.

Corpore tartarino prognata Paluda virago, 255 Cui parimber et ignis, spiritus et gravis terra

Tantidem quasi

fta

canes sine dentibus latrat

Aut permaceret

paries percussus trifaci

_ww_^'w_ww_vw

laetificum gau

_wv^ w^_ divom domus altisonum


260 _v^w ww_v^v^_v^w endo suam do

cael

247-251. Macrob. Sat. VI,

3,

7(adAen.
56.

XI,

492).

Vahl. L.

(U).
Vahl. LI (519). K. Varr. L. L. VII, 37. Festus 494 L. tartarino cum dixit Ennius, horrendo et terribili Verrius vult accipi, a Tartaro, qui locus [est] apud inferos. " Vahl. LU (521).
252-}. Lactance in Stat. Theb. XI, 254-5. Prob.
in
:

Verg.

ecl.

6, 31

p. 18

canis

L. L. VII, 32 dubitatur. utrum primum una an canes sit appellata dicta enim apud veteres una canes, itaque E. Vahl. LVIII (528). 256. Varr.
.

257. Paul. Fest. 504 L.

trifax
. .

rum quod
risius

catupulta mittitur. E.
I, I.

telum longitudinis trium cubito Vahl. LXIV (534).

258-260.

G.

L.

2,3 Auson. technopaegnion 13, 17, 18. 3. Cha278 K. apocope est cum ex ultima parte loquellae

172

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

_vw

_wv^

saxo cere comminuit

brum

Massili portabant iuvenes ad litora tanas

Qua murum

fieri

voluit,

urgemur

in

unum

Machina multa minax minitatur maxima mris


265 Introducuntur

legati

Minturnenses

Olli crateris ex auratis hauserunt

aut
ut.
.

littera detraliitur
.

aut syllaba
I.

littera ut et

Diomde G. L.

441 K.
I,

plurimi

(Aen. X, 480) syllaba Vahl. XCIX, alii.


figura est

Q CI
alibi

(574). 261-2. I Servius in


fit

Aen
secto

412

circum dea fudit

tmesis, quae

cum

uno sermone

aliquid interponimus, ut

III, 381) septem subiecta trioni . Sedhoc tolerabile sermone composite, ceterum in simplici nimis est aSperum quod tamen faciebat antiquitas, ut. 2 Diomde G. L. I., 401,

(Georg.

est in

K.

et alii.

Vahl.

CXXXVII, CXXXIII
urguere

est

(609).

263. Nonius 418, 12


Antiquitate

premere, cogre... Varro


citatus.

Rerum Humanarum. Vahl. CXXXVIII(6i7).


voluit avec
7
;

Versus Enni a Varrone

cf. coniudlt v.
I,
.

211.

264.

Diomde G. L.
.

447 K.

parhomoeon

fit

cum

verba

similiter incipiunt, ut.

Vahl. CXLII (621). 265. Victorinus de metrisG. L. VI, 211, K. hexameter versus

.
.

dactylicus.

in versu

hic sine ulla varietate

duodecim syllabarum species una est. Quippe omnesin se spondaeos habet, etvocatur spon-

diazon, ut est.

Vahl.
fr.

266. Censorinus
(624).

CXLIV (623). de metris G. L. VI, 615, K. Vahl.

CXLV

TEXTES LITTERAIRES

I73

SCENICA

Serva cives, dfende hostes,


W
Vita

cum

potes defendere

>-'

_w _w summam
extolles et pro
tollmit,

famam

tu tibi pro mala bona paratam gloriam.

Maie volentes famam


_vy

bene volentes gloriam.


subices
et spiritu

_w _

per ego

deum sublimas

Umidas, uiide oritur imber sonitu saevo


Multis

sum modis circumventus, morbo,

exilio

atque

[inopia;

Tum

pavor sapientiam

omnem mi exanimato
vitae

expec[torat
:

Mater terribilem minatur


10

cruciatum etnecem;
et tanta confiden|tia

Quae nemo

est

tam firmo ingenio

Ennius Achille. I. Nonius 277, 27 defendere depellere... Vahl. IV (6) Ribb. I. Sept, troch. glo2-4. Isidor. de diff. verbor. 218 inter famam et gloriam
:

ria

quippe virtutum

est,

fama vero vitiorum. E.


in

in

A.

Vahl.

(7) Ribb. VII (10) Sept, troch. 3-6. Festus 394, L. subices E.
dixit...

A. pro subiectis posuit


2.

cum
(10),

A. Gell. IV,
Sept, troch.

17,

14.

Nonius 169,

Vahl.

VI

Ribb.
I.

II (2).

sublimas, om.cod. F. subiices Vahl. 2 indecoi. F. et om. cod.F.


:

spiritu

strepitu codd. Gell.

6-1

1.

Cicr. de Orat.
8, 19.

III,

58,

218

de Fin. IV, 23, 62; V, 11,


(22) Ribb.
II

31

Tusc. IV,

Vahl. Alcmeo de Orat.

II

(20).

3.

Mater Ribb.
:

alter codd., ultor olhn Vahl.


III,

expectort

cf. Cicr.

38, 54, Quint. VIII, 3, 31;

Nonius

16, 7.
:

4. Qitae

scil.

cum immimre

videat.

174

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAdUES

Quin

rfugit

timido

sanguen atque exalbescat


[metu.
5

...

unde haec flamma

oritur

Incede, incede, adsunt,

me

expetunt.

Fer mi auxilium, pestem abige a me, flammiferam


[hanc vim quae
15

me

excruciat.

Caerulea

incinctae angui

incedunt,

circumstant
taedis.
5
:

intendit

[cum ardentibus
crinitus Apollo

Arcum auratum
Diana facem

luna innixus

iacit a laeva.

Sed mihi ne utiquam cor consentit

cum oculorum
[aspectu

ww

20
5.

Cassandra Mater gravida parre <rex>sanguen;


cf.

se

ardentem facem
Nonius 224, 10 sqq.

plus haut

Ann.
II,

v. 77, et

12-18. Cicr. Acad. pr.

28, 89; cf. pro Rose.

Am.

24, 67.

Vahl. Alcmeo
1.

III

(27) Ribb.
2

III

(25).
3,

metrum incertum

fragm. de sept, troch. ou de crtique.

4 octon. troch. ou anap. 5-7. dimtreanap. 2. incedunt incedunt: adsunt, adsunt, me


incedunt (Furiae) Hahii ex Lamhino
Orell.
;

med
lus,

expetunt

/^;7'^.

adsunt
Vahl.

Orellius.

me me
5

4 caeruleo angui Columna


suppl.

caeruleae (-lee)
in

igni libri.

<^Eccum>
micans

Ribb.

<;hac>

apparalu

lunata

coni. Ribb.

cum

prior. II, 17, 52; ibid., II, 27, 88. Vahl. praeced. coniunx. Ribb. IV (32) Sept, troch. incomplet. aspectu <truci> suppl. Ribb.

19. Cicr. Acad.

20-31. Cic. de Div.


Inc. V. Sn. iamb.
\. <^.-iC>

I,

21, 42;

Vahl. Alexandcr

(55),

Ribb.

add.Bicheler 2

fato

Heinsius

ii\c\.o
^.v

codd.

menlem

Lambinus. 7 Apollinem 9 9 vocem divinam

Eliensi Davi'i.

TEXTES LITTERAIRES

17:5

quo fato pater Priamus somnio, mentis metu Perculsus, curis sumptus suspirantibus,
:

Visa est in somnis Hecuba


ipse

Rex

Ecsacrificabat hostiis balantibus.

25

Tuni coniecturam postulat pacem petens, Ut se edoceret obsecrans Apollonem, Quo sese vertant tantae sortes somnium.
Ibi ex oraclo

voce divina edidit


10

Apollo, puerum, primus Priamo qui foret

30

Postilla natus, temperaret tollere

Eum

esse exitium Troiae,

pestem Pergamo.

Hecuba
Sed quid oculis rabere
visa es

derepente

arden[tibus
?

Le passage
4,

sumptus
;

songe
tibi
I

cf.

doute tire de l'Alexandre (Paris) d'Ennius. consumptus. 6 coniecturam l'interprtation du PlauteCurc. 246 potin coniecturam facere, si narrent
est sans
: :

hac nocte quod ego somniavi dormiens;


;

Rud. 612.

lonem; forme grcisante

cf.
:

C.
cf.

I.

L.

I^

nium: gn.

pi.

II,

II postilla
.

Ann.

57 (n 26). 26.

7 Apol 8 som-

32-49. Cicr. de Divin


13). de Divin.

I,

31, 66,

55. 112 (12 et

16) ad Attic.
:

Non.

V. 16-18 Cic. de Div. I, 50, 114. Vahl. 112, 25 (:o). Alexander VIII (54) Ribb. VI-VII (39-56). Septn. troch. 12-15 dim. anapest. 16-17 octon. troch. i-ii
.

(1-15). Orat. 46, 155 (6 et VIII, 11, 3 (12).

rabere Lambin, rapere codd.


Vahl. 2.

et

Vahl.

&st codd. et

<^Aut>ubi
.
.

illa

Lachmann ad Lucr.

<^tua> add Rei^ius virginali optuma tum codd. optuma tu Vahl. 5 Neque me Vahl. Neque invitam me A. ciet. Namque cum codd., qui inteUegit
Vahl.
\

Lambin, visa I, 186 et Lachm. ibid. 3. optumavisa es


.

rum

Haiipt,

Ribb.

6.

vero. codd. vereor Ribb.


.

8.

repperisti cod. Leid.

ABV
invo-

peperisti cod. Eliensis

9.

men

AV me BH
AHV.

med Lambin.

10.

luta Varro

inXonio. 11. referte

14. Advenit et V.

17e

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQ.UES

Ubi

illa

<Ctua>>

paulo

ante

sapiens

virginalis

[modestia

Cassandra
Mater,
Missa

optumarum multo mulier melior mulie[rum,.


:

35

sum superstitiosis hariolationibus Namque Apollo fatis fandis dementem


Virgines vereor aequalis, patris mei

invitam
factum-

meum

[pudet^

Optumi

viri.

Mea

mater,

tui

me

miseret,

mei

[pigeti

Optumam
40

progeniem Priamo
illos

peperisti extra

me

[hoc dolet.

Men

obesse,

prodesse

me

obstare,

illos
t

[obsequi

Adest, adest fax obvoluta sanguine atque incendie;

Multos annos

latuit

ives,

ferte

opem

et restin-

[guite

lamque mari magno classis cita Texitur exitium examen rapit.


:

45

Adveniet, fera velivolantibus


15. complebit Palatinus, complevit
o/)/ /?///,

15

scd. cf. 18. 77. iudicabit

Haupt.
3.

Cf.

Plaut. Capt.

825 non ego mine parasitus sum, sed


, cf.

regunv

rex regalior.
4. Superstiliosiis
:

prophtique

Plaut.

Amp.

323, Cure.

397, 6.

Rud.

II 39.

noter les

factum gn. p\.; patris mei devant mon pre . 5-8cf. Quint. IX, 3, 77. 13. Texitur est construite cf. Virg. Aen. XI, 326: Bis denas-

meum
4.

rimes,

Italo texatnus robore navcs.

exitium

gn.

pi.

Cf.

Plaut. Truc.

314 examen mali

TEXTES LITTERAIRES

I77

Navibus complebit manu

litora

Eheu

videte

ludicavit inclutura iudicium inter deas

tris aliquis

Quo

iudicio

Lacedaemonia mulier, Furiarum una,


[adveniet.

50

Ex opibus summis egens, Hector, tuae


*

* *

Quid petam
Auxilio
exili

praesidi aut exequar

quove nunc
?

aut fugae frta sim

Arce

et

urbe orba

sum

quo accidam

quo

appli-

[cem

Cui nec
5 5

arae patriae

demi

stant, fractae et disiectae

[iacent,

Fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes Deformati atque abiete crispa
* * *

O
o

pater, o patria, o Priami

domus,
!

Saeptum

altisono cardine
te

templum

Mdi

ego

adstantem ope barbarica


regifice.

10

Tectis caelatis laqueatis,

Auro, ebore instructam


50-64. Cic. Tusc.
26,

III, 19,44. de Orat. III, 47, 183 (2); ibid.^ 102 (2 et 8). Servius in Aen. II, 241. Cic. Orat. de Orat. III, 58, 217 (7, 12, 13) Tusc. I, 35, 85 27 93 (4)Servius Dan, in Aen. I, 726 laquearibus (10, 12, 14).

III,

legitur et lacuaribus.

Cicero Tusc. (10).


turpari a
57,

III (14).

Cic. pro Sest. cha V (85). Ribb. IX X(7s).


et I.

53

(13)

Non.

181,

Tusc. turpitudine Cicero Tusc. Vahl. Androma121


Cic.
III,
.

22,

libr.

(8-13).

Sn. iamb;2-4 ttram. crtiques 5-7 septn.


fugae
Bentley

trocli.

8-15.

dim. anapest.
3.

min Oxon., fuga

ceteri.

4 accedam

(=
12

:.

?.

Recueil de Textes latins.

lyS

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UKS

Haec omnia vidi inflammari, Priamo vi vitam evitari, lovis aram sanguine turpari
!

15

65

Vidi, videre

quod me passa aegerrume Hectorem curru quadriiugo raptarier,


Hectoris

natum de muro

iactarier

His erat in ore Bromius, his Bacchus pater,


Illis

Lyaeus
pariter

vitis

inventer sacrae

70

Tum

evham <Cevhoe cantans> evliium Ignotus iuvenum coetus alterna vice


Inibat, alacris Bacchico insultans

modo.

Caelum

nitescere, arbores frondescere,

Vites laetificae pampinis pubescere,


accidiim) libri optitni, accidam Beni.
19, adstante
//7'/.

h. corr.

9 adstantcni Tiisc.

III,

10. lacuatis 5crt7H5.

13-15. Noter encore les rimes.


vita enlever la vie .

14 evitari:

dnominatif' de

65-7. Cicr. Tusc. I, 44. 105(1-2) Varron L. L. X, 70 (3) coniunx. Scaliger. Vahl. Andromacha III, 82 (v. 3.) et VI, 100
:

(1-2). Ribb. XII (91). Sn.


3.

iamb.
eiecit

de Troiano muro coda., glossema


iactari Vahl.
I,

Scaliger. de

Troiano
Ribb.

muro

68-72. Charisius G. L.
107. Sn. iamb.
1.

241

K.

Valil.

Athamas

123

His Fahriciiis

is

codd.

3
:

c^cvhoe

evhoe>

Fahricius

<^evhoe

cantans^
5.

Bikheler. 4 ignotus

unosus

Vahl. in appar.

alacris: nominatif.
I,

73-77. Cicr. Tusc.


122,

16 incurviscere

Valil.

Nonius 28,69; de Orat. III, 38, 154 Eumenides VU (151) Ribb. Incerta
;

incertor.

LXXII
:

(133). Sn. iamb.


laetificare Reg. laetiscere Pal. a.

2. laetificae

Vers imits d'Eschyle,

Eum.

885

et

903 sqq.

TEXTES LITTERAIRES
75

I79

Rami bacarum

ubertate incurvescere,

Segetes largiri fruges, florere omnia,

Fontes scatere, herbis prata convestirier

Quid hoc
Quid
80

hic clamons, quid

tumulti

est ?

nomen

[qui usurpt
in castris strepiti est
?

meum

Nos

quiescere

aequom

est ?

Nomus ambo UHxeum

Eurypylus

Patricoles, ad vos adveniens auxilium et vestras

[manus
Peto, priusquam oppeto
*
* *

malam pestem mandatam [hostili manu,

Neque sanguis

ullo potis est pacto profluens con[sistere.


* * *

Si

qui sapientia magis vestra mors devitari potest


Aesculapi

85

Namque
Non

Hberorum

saucii opplent
[ticus

por:

potis accedi.
: :

tumulti; 490,6 strepiti. Vahl. Hec(156) Ribb. IV^b (143). Octon. iainb. 80. Diomde G. L. i, 387 K. (veteres) nomus 'dicunt pro co quodest 'novimus ', ita ut Ennius in Lustris Vahl. III (160) Ribb.
toris

78-9. Nonius 428, 29

Lytra

'

(137) Sn. iamb.


I.

quiescere quasi quescere.


II,

Ulixeum
38.
II

Bcheler,

Ulixem

coda.

81-91. Cicr. Tusc.

16,

Orat.
(314)

46,

155.

Vahl. Hect.

Lytra

IV (161) Ribb.
Patricoles
!'/

Incerta

i-io. Octon. iamb.. II Septn. troch.


I.

Patrocles

co(f(/.

oppetam Beni,

vi

ail.,

unus
:

Oxon. Leid. 6 potis Both. potest codd. certe Eurypylus

c. q. s.

de

l80

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


Patricoles

Certe Euiypylus hicquidem

est

[hominem exercitum
Eurypylus
v^_

^_

v^

w_

qui

iilteri

exitium part
parti-

Eum

scire oportet, sibi

paratum pestem ut
[cipet

parem.

Patricoles

Eloquere,

eloquere, res

Argivom

proelio

ut

se

[sustinet.

Eurypylus 90

Non

potis

ecfari

tantum

dictis

quantum
[suppetit

factis

10

Ubi tortuna Hectoris nostram acrem aciem incli[natam <<dedit>>

Melius

est virtute ius


:

nain saepe virtutem mali

Nanciscuntur

ius atque

aecum

se

malis

sper-

[nit procul.

versu amhigitur
^3ir3Xu.m. Bentley
tit

hune

recepit Fabien,

eiecit

Ribh.

8 paratam
factis

codd.

10 potis Davis, potest codd.

quantum

suppe-

l|Laboris Vahl. II

<dedit>

5M/?/)/.

Rihb.

92-5. Nonius 399, 8 spernere rursum segregare. Ennius Hectoris Lytris. Vahl. XIX (188) Ribb. (160). Septn. troch.

XV

I.

eius codd., corr. Bentiu

2 atque L.

TEXTES LITTRAIRES
.^w
wv--

l8l
:

miserere anuis

95

Date ferrum qui

me anima

privem

Haec tu

etsi

perverse dices, facile Achivos flexeris

Nam cum

opulenti locuntur

pariter atque igno[biles,

Eadem dicta eademque


Senex sum
100
:

oratio aequa

non aeque valet.

utinam mortem oppetam, priusquam


[evenat

Quod

in pauperie

mea senex

graviter

gemam

94-5. Nonius 472, 32 miserete. Ennius Hecuba. Vahl. IV (i97)Ribb. V (168). Dim. anapest. i. anuis Scaligei :manus codd. (untiiii punctutn infra tn, duo supra
erasa in L).

96-98. A. Gell. XI, 4, I Euripidis versus (293 sqq.) sunt in Hecuba Hecuba, verbis sententia brevitate insignes inlustresque
.

est

ad Ulixem dicens

t6 8' w[Aa, xav xaxi;


T.v.'Si'.

^>yi^,

ctov ojv

Xdyo? yo x x'ooo'jVTojv
Soxo'jvTwv
axi-'jt

XXX

T'jjv

o xaxov aGivii.

Hos versus Q.. Ennius, cum eam tragdiam verteret, non sane incommode aemulatus est Versus totidem Enniani hi sunt sed ignobiles tamen et opulenti vrl Bene, sicuti dixi, Ennius ooo'jv-tov xa Soxo-jvtwv satisfacere sententiae non videntur nam nequeomnes ignobiles Boouit nequeomnes opulenti eooouatv. Vahl. Hecuba V (199) Ribb. IV (165). Septn. troch. 2. Nam opulenti cum Poison et Hosius, namqueop. cum Sca. :
.

liger hiatus vilandi causa.

99-100. Nonius 494, 3 pauperies pro paupertate. Ennius Hecuba 507, 19 evenat pro eveniat Vahl. Hecuba VII (203); Ribb. VI (170) cf. Eurip. 497. Sn. iamb.
I.

utinam moriar

m.

o. coda. p.

4^4

eveniat ihid

pauperiem

senex C* pauperie senex

D*

pauperie et miseria Bicheler.

102

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

palm
Sed

et crinibus

numquam

scripstis, quis

parentem aut hospi[tem

Necasset,

quo quis cruciatu

perbiteret.

Agamemno
Quis homo
te

exsuperavit

usquam gentium impu[dentia


?

Menelaus
105 Quis autem malitia
te ?

Ego

proiector

quod

tu

peccas,

tu delinquis, ego

[arguor

contrahebant, ut
'

loi. Cicr. Orat, 45, 153 sine vocalibus saepe brevitatis causa ita dicerent multi modis ' et ' vas argcnteis
' '

palm

et crinibus

'

'

tecti fractis

'.

Ad Enni Hecubam
'/i^'^l

rettulit

Valilen, coll.

Eurip.

Hecuba 837

zal

xa xdjxatai

Vahl. XI

(208).
102-3.

Nonius 155, 30
et

perbitere, perire.

Ennius Hecuba...
Cf. Eurip.

Vahl.

XIV

(211) Ribb. VIII (175) Sn. iamb.


1247.
Vossius, scripsistis Viih!
is
.

Hec.

802 sqq.

I. scripstis

ctiiii

codd

qu\Junius mccas-

sat codd. corr.ed. pritic.


I
.

quo

Poiitatius, cruciatur corr. Jioiius

La correction de
L'emploi de

quis en qui adopte par tous les diteurs est

inutile.

l'indfini s'explique trs bien ici.

104-5. Cicr. Tusc. IV, 36, 77. Vahl. Iphigenia IV (222) Ribb.

IV (191). I Sept, troch. 2 Rythme iamb. I. usquam Oxon. aliq ., Bentley umquixm
:

ceteri

106-8. Rufininus de

fig.

sent, et eloc.

37

Rhet.

lat.

47,

18

Halni

Tjy/.p'.at;

sive

vTiEat;
.

comparatio rerum atque pcrsona

rum

inter se contrariarum, ut.

Vahl. Iphig. VI (225) Ribb. VI

(194) Sept, troch.

TEXTES LITTRAIRES

183

Pro malefactis Helena

redeat,

virgo pereat inno[cens


?

Tua

reconcilietur uxor,

mea necetur
caelo quid

filia ?

Astrologorum
II

signa

in

fit

observa[tionis,

Cum
Quod

capra aut nepa aut exoritur

nomen
caeli

aliquod

[beluarum
est ante

pedes

nemo

spectat,

scrutan-

[tur plagas.

Nutrix

Utinam ne

in neniore Pelio securibus

Caesa accedisset abiegna ad terram trabes,

Neve inde
3.

navis inchoandi
filia

exordium
.

Cohmuia. 30; de Divin. II, 13. 50 Donat in Ter. Ad. III, 3, 32 (v. 3) Sn. de morte Claud. 8 (3). Vahl. Iphig. XII(242)Ribb. VIII (199) 1-2 Octon. troch. 3
codd., corr
I,

mea negetur

mea

109-111.

Cicr. de

Rep.

18,

sept,
I.

troch.

quid

sit

codd. quaerit, observt lo\\s

Mai

quaesit Leopardi

quaesit, observt,

lovis

Ribh

noenu

spectat

Fleckeisen et Ribh.

non
1.

videt Donat. scrutatur Rihb.

Texte douteux. Vahlen construit ohservationis signa astrologorum signa dans ce cas est un accusatif complment de ohservatiocf. Plante Amph. 519 quid tibi banc nis, et remplace un gnitif
;

curatio est rem,

Lindsay Syntax of Piautus 27. 3. cf. Cicron Tusc. V, 39, 114; Trence Adr. 386. 112- 120. Rhet. ad Herenn. II, 22, 34 (1-7). Priscien de metris Terent. G. L. III, 423, K. (1-8) Cicr. de Fato 15-34 (1-2; 8-9);
pro Caelio
30,

III,

320,

K.

Nat. deor. 8, 18 (i, 8 et 9); de Inv. I. 49, 91 (1-2) 75 (1-2) ; Varr. L. L. VII, 33 (1-2) Priscien G. L. II, vetustissimi trabes pro trabs proferebant. Ennius in
;

Medea
iamb.

(1-2) , etc. Vahl.


cf.

Medea Exul

(246) Ribb.

(205). Sn.

Euripide Md. Isqq.


singul. cuin

2. caesa... abiegna,

Varrone, alii pluraliter caesae

184

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

115 Coepisset, quae nunc nominatur

nomine
5

Argo, quia Argivi

in ea delecti viri

Vecti petebant pellein inauratam arietis


Colchis, imperio rgis Peliae, per dolum.

Nam numquam

era errans

mea domo

efferret

[pedem
120 Medea, animoaegra, amore saevo saucia.

Paedagogus

Antiqua

erilis fida

custos corporis,

Quid

sic te extra aedis

exanimata liminas

Nutrix

Cupido

cepit

miseram nunc

me

proloqui

Caelo atque terrae Medeai miserias

acccdissent abicgnae.
5

5.

inchoandi, vel inclioandae


et

alii

alla.
Titll.

sqq.

sectiiidiint

I,

16. 9
1.

Uliinim ne
accedisset

2
3

aegra =
das

constitiienmt Scriverius
:

Hahniiis, Anal.

aegro Vahl.ciim aliquot codd.


cf.

Ter. Phorm. 157.

accidisset, cf.

Andromacha V
:

(88)

qito accedavi

exordium

inchomidi

navis

mme

constr.

que
of

dans Plaute
;

Capt.

852 nominandi islonim


lucis

tihi erit

iiiagis

qiiam edundi copia


Plaut.

1008
cf.

tuendi

copiaiii

(Lindsay Svnt.

78

et
:

coepisset exordium inchoandi Vendryes M. S. L. XVI, 252 sqq.) Ter. Andr. 709 immo etiam narrationis incipit mi initiuni

8. efferret

extulisset.
.

121-2. Nonius 39, 3 eliminare extra limen eicere. Ennius Medea exulc... Cf. id. 292, 17. Vahl. II (255) Ribb. 214.
.

Sn. iamb. Cf. Euripid. 49.


2. sit
:

corr. Mercier
III,

123-4. Cicr. Tu.sc.

26, 63. Vahl.

Medea Exul

III

(259),

Ribb. 216. Sn. iamb.


2.

Medeae

codd

Medeai Tiniieb.

TEXTES LITTRAIRES

185

Medea
125

Quae Corinthum arcem altam


Multi suam rem bene gessere
Multi, qui

habetis,

matronae

[opulentae optimates,
et

publicam patria
[procul

domi aetatem

agerent, propterea

sunt

[improbati.

Medea

_^ _ nam

ter

sub armis malim vitam cernere


parre.

Quam

semel

modo

Creon
130
Si te

secundo lumine hic offendero,

Moriere.

1-2. Cf. Eurip.

Med.

57-58.

i.

citpido

me

cepit

proloqui au

lieu de proloqttendi d'aprs cupto proloqui

125-7. Cicr. ad

Fam.
i

VII, 6,

i.

Ribb. (219). Contulit Politianus Mise. cap. 27. Eurip.


versus restituit Bentley,
I
.

Vahl. Medea Exul IV (259) v. 214;


2 Sept, troch.
Ehiisleiiis
:

et

Octon. troch.

Inter i

et

lacunam

indic. Ribb.

ne mihi

vitio

vos vortatis, a patria


;

quam sic supplevit quod absiem.


in

128-9. Varr. L. L. VI, 81

Nonius 261,

22 cernere
(i)
;

rursum
ibid., 8

dimicare vel contendere.


'<

Ennius

Medea exulc

cernere,

amittere.

(1-2) Vahl.

(262)
116.

Ribb.

VI (222).

Cf. Eurip. 250. Sept, troch.


I. vilani

cernere

cf.

plus haut

Ann.
11,

v.

29; ad Att. rv. I). Vahl. Medea Ex. VI (264) Ribb. VII (224). 352. Sn. iamb.
130.
Cicr.

pro Rabirio Tost.

VII,

26,

Cf.

Eurip.

l8

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Medea

Nequaquam

istuc istac ibit

magna

inest certatio.

Nam

ut ego illi Ni ob rem ?

supplicarem lanta blandiloquentia,


*
* *

135

Qui

volt esse

quod

volt, ita dat se res, ut

operam
[dabit.

nie traversa mente mi hodie tradidit repagula,

Quibus ego iram


Mihi maerores,

omnem

recludam atque

illi

per-

[niciem dabo,
illi

luctum, exitium

illi,

exilium
[mihi.

Medea Qui
ipse sibi

sapiens prodesse

non

quit,

nequisapit

[quam
140

Non commemoro quod

draconis saevi sopivi impe-

[tum,

Non quod domui vim taurorum

et segetis

armatae

[manus.

132-8. Cicr. Nat. Deor. III, 25, 65. Vahl. Medea Ex. Incerta incert. XC, 161 (4); (266) Ribb. VIII 226 (1-3) 228 (5-7). Cf. Eurip. 365 sqq., 598. Sept, troch.
;

VII
IX,

2. lUiscochL iWi Ribb. coll.

Eurip. 568

to'voe

4 esse volt quod volt,

<^ei]> ita Ribb. propter accentiis


3.

ni ob

rem

si ce n'tait

dans

mon

intrt .
III,

159. Cicr. ad

Fam. VII, 6; de Off.

15,

62.

Vahl.

Med.

VIII
jj.'.a(o

(273)

Ribb.

XV
G.

(240).
L.

Cf.

Eurip.

fragm.

905. Nauck^

aootaTTjV ojxi; oxty aiio ctoso. Sept, troch.


I.

140-1. Charisius

284, K.

id.

286. Vahl.

Med. IX

(274) Ribb. Incerta incert. troch

XCIV

(172). Cf. Eurip. 476 sqq. Sept,

TEXTES LITTRAIRES

187

Medea

Quo nunc me

vortam, quod

iter

incipiam ingre[di
?

Domum

paternamne anne ad Peliae

filias ?

laso

Tu me

amoris magis

quam

honoris servavisti gra[tia.

145

Utinam ne umquam, Mede. Colchis cupido corde [pedem extetulisses


!

Sol, qui

candentem

in caelo

sublimt facem

142-3. Cicr. de Orat.

III,

58, 217. Vahl.

Med.

(276) Ribb.

(231). Cf. Eurip. 502. Sn. iamb.


.

I Cf. rimitation de Caus Gracchus Quo me miser couferam ? Quo vortam ? In Capitoliumne ? At frat ris sanguine madet. An domum ? Matremne ut miseram lamentantem videam et ahiectam ?
:

(cit

par Cicron de Orat. III, 56, 214; Quint. XI, 3, 115) et de Cicron, pro Muraena, 41, 88. 144. Cicr. Tusc. IV, 32, 69. Vahlen Medea Ex. XI (278) Ribb. XI (233). Cf. Eurip. 530. Sept, troch.
servavisti Cratandrina, servasti codd.

14$. Nonius 297, 24 efferre significat proferre... Ennius Medea... Vahl. XII (279) Ribb. XVI (241) cf. Eurip. 431. Octon. anap.
I.

Medt, Meineke, Anal. Alexandr. 46, Usener, Gtternamen 161


LA''.

mane

Colchis Fruterius, Lipsius

cordis codd.

Medea

foras
:

unions

Mede

portis Lindsay. extetulisses Bficbeler ut anapaesti sint


,

extulisses codd

efficiens trochaeos difficiles.

146. Nonius 170, 10, sublimare,

extollere.

Ennius Medea... 752 vel 764.


septen.

Vahl. XIII (280) Ribb. XII (234) Cf. Eurip.

Sn.

iamb
I. atite
fiiit.

Sol supplet

Vahl.

<;audiat> inappar., ut

troch.

sublimas Columna.

l88

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

^_

sy

fructus

verborum aures aucupant

Medea
Salvete,

optima corpora
accipite

Cette

manus

vestras

measque

Chorus
150 luppiter, tuque adeo

summe

Sol, qui

res

omnis
[spicis,

Quique tuo

<Ccum>
;

lumine mare terram caelum


[contines,

Inspice hoc facinus

priusquam

fit,

prohibessis
[scelus!

147.

Nonius 467, 14

aucupavi activum positum pro passive...

Ennius Medea...
131 vel 772.
I
.

Vahl.

XIV

(281)

Ribb. IV (218). Cf. Eurip.

Fragment de

sn. iamb.

fluctus, Junius in margine, fremitus Millier.

cedo...

Nonius 85, I cette significat dicitc vel date, ab eo quo Vahl. XV (282) Ribb. XIII (255). in Medea. Cf. Eurip. 1069. De mtro ambigitur. 150-2. Probus in Verg. Ed. 6, 31, p. 16, 2 K. Vahl. Medea
148-9.

Ennius

>>

Exul
I
.

XVI
:

(284) Ribb.
.

XIV

(237)
,
.

cf.

Eurip. 1251. Sept, troch.


?

spicis Vahl

inspicis codd

vel specis
.

<^cum>

add. Vahl

contines
res

contues Vossius maria Porson


inspicis
|

Tuque adeo summe,

qui

omnis

iSj^, p. 80.

fit

quique tuo, Sol, lumine Havet Rev. Phil, III, prohibessis Bolh. prohibesse et Par, fit codd.
spectare, rac. *spek. Cf.
.

prohibesse Va t.
I. spicis

ou plmot

specis, cf.

Ann. 421 quos


d'optatif, cf.

uhi rex

epiilo spexit

de cotihus

celsis

prohibessis

forme

C.

I.

L.

566 (no 64).

TEXTES LITTRAIRES

189

Asta atque Athenas, anticum opulentum oppidum,

Contempla,

et

templum

Cereris ad laevam aspice.

Phoenix
155 Sed vimm vera virtute vivere animatum addecet, Fortiterque innoxium stare adversum adversarios.

Ea

libertas est, qui pectus

purum

et

firmum

ges:

[titat

Aliae res obnoxiosae nocte in obscura latent.

Plus miser sim

si

scelestum faxim quod dicam fore.

160 Ego

cum

genui,

tum

moriturum

scivi

et

ei

rei
;

[sustuli

Praeterea

ad Troiam

cum

misi ob

defendendam
[Graeciam,

Varr. L.

155-4. Nonius 470, 4 contempla. L. VII, 9. Vahl. XVII (287).

Ennius Medea...
Ribb.

Medea

(altei-a

Enni) 243. Scn. iamb. 15 5-8. A. Gell. VI, 17,


(257). Sept, troch. I addecet Carrio
.

i.

Vahl.

Phoenix

III

(500) Ribb.

II

adiecit codd. 2 stare Bentley orare Rihh.


:

vocare

coda . 4 obnoxiosae Acidalius

obnoxio se vel obnoxiae codd. 159. Nonius 507, 22 faxim, fecerim. Ennius Phoenice. Vahl. VII (308) Ribb. III (261). Sept, troch. I. sim Delrio suni codd. et Lindsay scelestim vel scelestem codd.,
. .

corr,ed. pr.

160-2. Cicr. Tusc.

II,

deConsol.
I.

11,

2 (v.
II

i).

13, 28, ihid., 24, 58. Sn. ad Polyb. Fronton de bello Parthico, p. 217 Nab.

Vahl. Telamo

moriturum

Seneca, Ciceronis
.

(312) Ribb. Incerta incert. XLV(85). Sept, troch. /, morituros Vahl. huic Seneca ei
3

Cicero 2 missi Frontonis cod


I.

scibam Fronlo sciebam Ciceronis codd.

Le moriturum des mss. de Snque et de Cicron peut trs bien tre l'ancienne forme invariable d'infinitif futur, cf. A. Gell. I, 7. La correction morituros est donc inutile.

190

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Scibam

me

in

mortiferum bellum, non

in epulas

[mittere.

More antiquo audibo atque

auris tibi contra


[das

uten-

dabo

Telamo
Ego deumgenus essesemperdixiet dicamcaelitum, 165 Sed eos non curare opinor quid agat humanum
[genus
:

Nam

si

curent, bene bonis


*
* *

sit,

maie malis, quod

fnunc abest.
Sed superstitiosi vates inpudentesque
harioli,

Aut

inertes, aut insani, aut

quibus egestas

impe5

[rat,

Quisibisemitam nonsapiunt,alteri monstrant viam, 170 Quibus divitias pollicentur, ab iis drachumam
ipsi

petunt.

De

his divitiis sibi

deducant drachumam, reddant


[cetera.

165. Nonius 506,

audibo pro audiam. Ennius Telamone...

(515) Ribb. III (278) Sept, troch. 164-171. Cicr. de Divin. II, 50, 104 (v. 1-2), de Nat. Dcor. III, 32, 79 (5), de Divin. I, 58, 132 (4-8). Vahl. Telamo IV (316) Ribb. I-II (269). Sept, troch.
III

Vahl.

4. sad Ciceroni atlribuit Vahl. 7

dracumam

i?//;/;.

8 lecloris

aliciiiiis

lascivia coiifectum esse putat Ribb.

On

peut comparer Accius Astyanax

IV Ribb. 169-170 (Scn.

iamb.).

A7/ credo augitribus, qui auris verbis ivitant


Alinas, suas ut auro locupletent domos.
et

Antigona

Ribb. 142 (sept, troch.)


iaiii

iam neque di regunt


boiiiinibus.

Neque profecto

deuil! supreiitus

rex

<^iaiu^ curai

TEXTES LITTERAIRES

I9I

Deum me

sentit tacere pietas,

civium porct pu[dor.

Thyestes
Nolite, hospites, ad

me

adir

ilico istic,

Ne

contagio

mea

bonis umbrave obsit.

175 Tanta vis sceleris in corpore haeret.

Unus hospitum

Quidnam

est,

obsecro,

quod

te adiri

abnutas

Thyestes
Ipse

summis

saxis fixus asperis, evisceratus,

Latere pendens, saxa spargens tabo,

sanie et san-

[guine atro
172.

Nonius 160,
cf.

mone.
porcet

Vahl. VIII
:

porcet significat prohibet. .. Ennius Tela(328)Ribb. VII (282). Octon. iamb. Pacuvius Atalanta Ribb 67 (Sn iamb )
5
.
. .

mi gnate,

ut verear eloqui porcet pudor

quitus
Porce

et

Accius Epigonis

oculis quisquain
iaiii

285 Ribb. (Sept, troch.) nostrum poterit illorum optai


?

Vultus, quos
est

ab armis anni porcent

compos de po forme

rduite de

*upo

-\- arced,

cf.

pn de *po-sin
Cicr. Tusc. III, 12, 26(v. i-3)deOrat. III, 41, 164 Vahl. Thyestes VIII (349) Ribb. VIII (303)Ttram. bacch. avec clausule iambique au 4e vers I. isxx Pith. Monac. Tusc. istic ^. 3 Mec praeviittit Bentley ut ver-

173-6.

(4).

4 obsecro ? quid te Ribb in Pison. 177-180. Cicr. Tusc. I, 44, 107 19, 43 (1-2). Nonius 405, 3 spargere, madefacere. Lucilius, lib. XXIX (errore
sus expleatur
.

manifesto)
troch.

Vahl.

Thyestes

XIV

(362) Ribb.

XI

(309).

Sept.

192

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES

Neque sepulcrum, quo


180 Ubi remissa humana
vita

recipiat,

habeat

portum

[corporis,

corpus requiescat malis

Homo

qui erranti comiter mostrat viam,


facit
:

Quasi lumen de suo lumine accendat


Nilo minus
ipsi lucet,

cum

illi

accenderit.

SATURAE
LIBER
III

Enni poeta salve, qui mortalibus Versus propinas flammeos meduUitus.

180-3. Cicr. de Off.

Balb.

16, 36.

ibid., III, I, 16, 51; cf. Vahl. Inc. XVII (398). Ribb. Inc.

15,

54: pro
(366).

XXIX

Sn. iamb.
I.

mostrat viam
2 quasi

alii

Ainhr. Beni. h. viam monstrat vel monstrat v. lumen de suae lumine accendit facis /. /. Hartman

Mnemos.
I
.

XXI (1893) 382. scander honid, 2 sud monosyllabe.


Nonius
Vahl.
33, 7 " propinare a
Sat.
1.

1-2.

Gracco tractum
159, 13

est,

post

potum

tradere...
lis...

Ennius
6.

III... id.

medullitus a medul-

Sn. iamb.

TEXTES LITTERAIRES
LIBER VI

I93

Quippe
5

sine cura laetus lautus

cum

advenis,

Infertis malis, expedito bracchio,

Alacer celsus, lupino expectans impetu,

Mox cum

alterius abligurias bona,

Quid censs domino

esse

animi

pro divom fidem

[5

Cibum

ille tristis

servat, tu ridens voras.

VARIA
Scipio
Sparsis hastis longis

campus splendet

et horret.

EPIGRAMMATA
Aspicite, o cives! senisEnni imaginis

formam

Hic vestrum panxit maxima

facta

patrum.

3-8.

Donatin Ter. Phorm.

II, 2,

25

num

hi versus rvera

Enni

sint dubitatur. Vahl. 14. Sn.


2. infestis Ritschl 3

iamb.

impetu expectans coA/., transpos. Muret; lupino

escam impetu petens Baehrens 5 dominos codd., corr. Muret 6 ille tristis (est addit Oxon.) cibum dum (civium dum Liigd.). vulg. ille cibum servat, Vahl., sed scansio difficilior est tristis est dum cibum ille tristis Petermann vorans codd. voras d. pr. in- est sans doute privatif non garnies . 2. infertis 9. Macrob. Sat. VI, 4, 6 (ad Aen. XI, 601) Servius in Acn. XI,
;
;
:

601. Vahl. Varia VIII (14).

Hexamtre dactylique souvent


I-II(i,2; 3-4) Cicr. Tusc.
I,

cit

pour l'absence de coupes.


;

15, 34; cf. 49, 117

Cato mai. 20,

73. Vahl. I-II (Varia 15-17) Dystiques lgiaques.


2. pinxit codd.

sed cf.
.(J

Ann. 299

Tibia
.

Mnsarum
Unde
et

pangit melos. P.

9 5 et 2 3 5

<(

pangendo, id

est figere

poetae pangere versus


ij

Recueil de Textes latins,

194

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

Nemo me lacrimis
Faxit.

decoret nec funera fletu

Cur

Volito vivos per ora virum.

Hic

est ille situs, cui


factis

nemo

civis

neque hostis

Quibit pro

reddere opis pretium.

A
Si

sole oriente supra Maeotis paludes

Nemo
fas

est qui factis aequiperare queat.

endo plagas caelestum ascendere cuiquam


[est,

10

Mi

soli caeli

maxima

porta patet.

HEDYPHAGETICA
Omnibus
ut Clipea praestat mustela marina
!

Mures sunt Aeni aspera<Cque> ostrea plurima


[Abydi.
dicuntur
...
;

pangere, figere... imle etiam versus paugi vel figi in


cf. 237.
cf.

cera dicunUir
2.
III

panxitz=z pepigit. 4
(5-6) Sn.

Virgile Georg. III, 9.


52.

Epist. 108,

Vahl.

III

(Varia

19).

Dystique
opis

lg.
6. quivult codd. quibit Pincianiis quivit

Muret, operae codd.

Vahl IV (7-10) Cicr. Tusc. V,


lg.

17, 49.

Vahl. IV (Varia 21) Dystique


34.

Hedyph. Apule Apolog. 39. Vahl. Varia


i.Clupeae Turnebus. 2 que add. Bergk.
codd. corr. Casauhon.
3

Hexam.

dactyl.
finis,

apud Ambraciae

37 si erit, sume Vahl. cum codd. si est, tibi Baehr. hiatus vitandi causa 6 tu add. Baehr. apud Cumas vel ro 11 mures mure.x Casauboii. KtAT); Bergk. lo pinguia carne Flor
.

v. 6 forment tous deux des anapestes au premier pied, apud Ambraciae


I,
3

t sans doute exclamatif.

Mifylenae et nielanuruvi du

TEXTES LITTRAIRES
Mitylenae
est

195

pecten caradrumque apud

Ambra[ciensis;
si

Brundisii sargus

bonus

est,

hune magnus

est

[<Ctibi> sume.
15
5 Apriculum piscem scito primum esse Tarenti. Surrenti <tu>> elopem fac emas, glaucumque apud [Cumas. Quid scarum ? praeterii cerebrum lovis paene su-

[premi
Nestoris ad patriam
hic capitur

magnusque bo[nusque
:

Melanurum turdum merulamque umbramque ma[rinam.

20 Polypus Corcyrae. cal varia pinguia acarnae, 10 Purpura, muricuH, mures, dulces quoque echini.

EPICHARMUS
Istic est is lupiter

quem

dico,

quem

Graeci vocant

Aerem, qui ventus est et nubes, imber postea, Atque ex imbre frigus, ventus post fit, aer denuo.
25 Haece propter lupiter sunt
ista,

quae dico

tibi,

Quando mortaUs atque

urbes beluasque omnis iu[vant.


5

finis

des manuscrits est inscandable


III

mais

le

nom

de TAmbracie

est

confirm par Athne


9.

92, d.

Ces

accusatifs sont difficiles expliquer, et c'est

une construcy a peut-tre

tion force que de les rattacher prcu'terii

du

v. 7.

Il

une lacune entre 8

et 9.

10. polypus avec , du dorien :i;.)u7:o;, cf. Athne VII, 318, f. 22-26. Epich. Varr. L. L. V, 65. Vahl. Varia VII (54) Sept, troch. 4. Hec Flor. corr. L. Spengel 5 qua Flor. quia Laetus quoniam

O. Mller quando Lachmann., iuvat Flor. iuvant L. Spengel.

196

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

PACUVIUS
Amphio
Quadrupes
tardigrada, agrestis, humilis, aspera,
;

Brevi capite, cervice anguina, aspectu truci


Eviscerata, inanima, ciim animali sono.
Astici
Ita
5

saeptuose dictione abs te datur


aegre contuit
:

Quod coniectura sapiens Non intellegimus, nisi si

aperte dixeris.

Amphio
Testudo.

_v^

si

no<Cn>>

est

ingratum reapse quod

feci

bene

Die <^mihi>> quid faciam

quod me moneris,
[efFectum dabo.

1-7. Cicr. de Divin., 11,64,

i33;Nonius
.

170,

12 saeptuose,

obscure. Pacuvius Antiopa (4 et 5)

Ribb. Antiopa

IV
:

(3-8) Sn.

iamb.
2. capite brevi, codd. 4.
5.

saeptuosa, Ribb. dictio, codiL

corr. Ribb,

consectura vel consecutura codd.; corr. Roth. contulit codd.; corr.

Vossiiis.

8.

Festus548 L.

rcapsc est re ipsa. P. in

Armorum

iudicio...

Ribb.V
9.

(26). Sept, trocli.

re apse

re epse,

i.

e.

r ips.
)>

Nonius 507, 25 moneris pro monueris. P. Arm. iud. Ribb. VII (30) Sept, trocli. milii add. Ribb. dabo Junius, da codd. moneris. Cf. Pacuvius Chryses XXXI (112) octonaire iamb.
:

Di

monerint meliora

atqiie iimentiatn

averruncassint

ttiatn

TEXTES LITTRAIRES
10 Proloqui

197

non paenitebunt
quando
est

liberi

ingrate ex loco.

Nam
Qui

canis,

percussa lapide,

non tam

[illum adpetit,
sese
icit,

quam

illum

eumpse lapidem, qui


ipsa icta est, petit.

quod primordium exquirendum Capessam ad stirpem


insistani dubito, aut

Viam quam

1 5

Quas

famulitas, vis, egestas, fama, formido,

pudor

Suspensum

in laevo bracchio ostendo

ungulum.

10. Nonius 475, i8 (31). Sept, troch.

paenitebunt. P.

Arm.

iud.

Ribb. VIII

prologo nunc paenitebunt libunt


G. Hermanii; fartasse
iud. Ribb.
lihere.
3

liberi

grato codd.

proloqui non,

11-12. Nonius 124,

icit

significat percutit, ab ictu. P.

Arm.

XIV
:

(38). Sept, troch.


ses vel se codd.;

2. sese Vossiiis

eumpse

Vossius

eum ipsum

codd.
2.

sese^=

canem

qin

= qu.
cum
codd.,

13-14.

Nonius 226,

55 stirpem, generis feminini... masculino...

P. Atalanta. Ribb.
1-2.

dubito

quam

VI (50) Sn. ianib. insistam viam || aut quod... Lindsay


exquirentem, codd.,

ejficiens octonarios iruncos.

covr. d. princ._

13. Nonius 109, 27 (' famulitas est servitus. P. Atalanta... Ribb. VII (53). Sept, troch. 16. Festus 514, L. ungulus Oscorum lingua anulus. P. Ata-

lanta.

Ribb.

XV
:

(64).

Sn.

iamb.

Cf.

Pacuvius Iliona

XVI

(215) sn. iamb.

repitgnanti egoporro hune vi detiaxi iiugulum.

198

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Ubi ego

me gravidam

sentio adgravascere

Propinquitate parti
Cives, antiqui amici

maiorum meum,

30 Consiliumsocii, augurium atque extum interprtes, Postquam prodigium horriferum, portentum pavos

w_ w nam isti qui linguam avium intellegunt, Plusque ex alieno iecore sapiunt quam ex suo,
Magis audiendum
25

quam auscultandum

censeo.
conti-

Hoc

vide, circum supraque

quod complexu

[net

Terrain
Solisque exortu capessit candorem, occasu nigret,
Id

quod

nostri

caelum memorant, Grai perhibent


[aethera
:

Quidquid

est hoc,

omnia animt, format,

alit,

au5

[get, crt,

30 Sepelit recipitque in sese omnia,

omniumque idem
[est pater,

Indidemque

eadem

aeque

oriuntur de

integro

[atque
17-18.

eodem

occidunt.
P. Ata-

Nonius 486,

2 parti

et

partuis,

pro partus...

lanta. Ribb.

XIX

(69). Sn. iamb.

19-21. Cicr. Orat. 46, 155. Ribb. Chryses IV (80). Scn. iamb.
2.

pavos

pavor.
I,

22-24. Cicr. de Divin.


est

57, 131;

Non. 246, 10
Oxon.Rehdig.

auscultare

obsequi (v.
I. isti

3).

Ribb. Chryses

(83). Sn. iamb.

Ed., Vind., Leidenses

trs; istos

25-31. Varron L. L. V. 17; Cicr. de Nat. Deor. II, 36, 91, (v, 2), de Divin. I, 57, 131 (v. 5-7). Nonius 144, 9 nigret, nigra
fit

(v. 3).

Versus

i, 2,

4cum
II,

5-7

coniungendos esse perspexit Sca-

liger.

Ribb. Chr^-ses VI (87). Sept, troch.


rapessit

Cf. Lucrce V, 318 sqq.,


3.
:

codd

Non.

7.

991 sqq. aeque Bchehr

que, codd.

TEXTES LITTERAIRES
Si

I99

qua potestur

investigari via

Ossuum inhumatum aestuosam aulam


Responsa explanat
35 Cognoscendi
:

mandat ne matri

fuat

umquam

aut contuendi copia.

^ _ primum hoc
Faxis.

Ni

abs te oro,

minus inexorabilem

turpassis vanitudine aetatem


flectas fandi

meam,

Oro

minime

me

prolixitudine.

Nonne

officium fungar volgi, atque aegre maie fac-

[tum feram
40 Pater Achivos
in Caperei saxis pleros perdidit

32.

Nonius 508, 24

potestur propotest... P. Chryse Ribb. XIII

(100). Sn. iamb.


II, 234 K. quidam tamen veterum et 'hoc ossum' proferebant, unde P. in Chryse. Ribb. XV (102-103). Fragm. de sept, troch. 34-35. Nonius III, 8 fuam, sim vel fiam. P. Dulorcste. Ribb.

33. Priscien G. L.

ossu' et 'hoc

. .

III (116).
I.

Sn. iamb.

ne Junius

me codd.

matris coni. Bikheler.


vanitudo pro vanitate...

36--38.

Nonius 184, 6

P. Duloreste (i,

2) 160, 12 prolixitudine (3).

Utrumque locum coniunxit Lachtroch.


:

mann
1.

in Lucret. II, 734. Ribb. VII (122). Sept,


:

minus Ribb. nimis codd. 3. minime Ribb. mine codd. 2. Notez les optatifs faxis, turpassis. N ;= ne, cf. neiqttis S. C. Bacch. C. I. L. I^ 581 (n 126). 39. Nonius 497, 19 accusativTJs positus pro ablativo...P. Duloreste..
.

Ribb.

(129). Sept, troch.

40. Priscien

G.

L.

II,

182 K.

vetustissimi

tamen

et

ahera

utra...

solebant proferre, et plerus, plera,

plerum, absque 'que'

additione. P. Duloreste... Ribb.

XVI

(136). Sept, troch.

200

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Lamentas,

fletus facere

compendi
sese, ipsa

licet

Habet hoc senectus


Spisse ut videantur

in

cum

pigrast,

omnia

ei confier!.

yj

Tyndareo
a te

45 Cuius
Mater,

fieri contumeliam vereturmaxume ?

te appelle, tu,

quae curam somno suspen[sam


levas,

Neque

te

mei miseret,

surge

et

sepeli

natum
ferae

<tuom>
Volucresque...
* * *

priusquam

Neu

reliquias, quaeso, mias sireis denudatis ossibus


5

50 Per terram sanie delibutas foede divexarier.

41.

Nonius 152,28" lamentas pro lamcntationes. P. Hermiona.


tardum... P.

Ribb. XII (17s). Sn. iamb. 42-43. Nonius 593, 3 spissum significat miona. Ribb. XII (179). Sn. iamb.
1.

Her-

sese Ribb.

se codd.

cum pigra

est ipsa codd.


in se

2.

ut spisse
||

omnia videantur
ipsa ut V. c.
s.

codd.

;.

habet hoc [senectus]

cum

pigra est

o., Lindsay.

44-45. Nonius 496, 44 cum sit veretur illam rem... veteribus genetivum pro accusativo poni placet... P. Hermiona. Ribb. XVIII
(182). Sept, troch.

A
2.

te

T.

f.

c.
I

cuius<;me>
Tusc. Disp.

v.

m.
44,

Ribb.
II, 8.

Sur

la

construction, v. Lindsay Syntax of Plautus


I,

46-50.

Cicr.

106.

Ribb.

Iliona

IV (197)

Octon. iamb.
2.

codd.

<ix.uom^ s itpplevit Betitley. 4. neu rehquias neu r. m sic sireis Bcheler.


: . .

semiassi(s) reis,

1-5

C'est l'ombre de Polydore qui parle. 4) sireis

=:

sirs,

sub-

jonctif optatif de sitw,

du type capsiiii,faxim

TEXTES LITTERAIRES

201

Di me

etsi

perdunt, tamen esse adiutam expetunt,

Quom

prius

quam

intereo spatium ulciscendi da-

[nunt.

te,

Sol, invoco, ut

mihi potestatem duis

Inquirendi mei parentis.

55

w_

ques sunt is?

Tgnoti, nescio ques ignobiles.

Cedo, quorsum

itiner tetinisse aiunt?

Caelitum camilla, expectata advenis

salve, hospita

51-52.

Nonius 97, 14

.
.

danunt, dant... P.

Iliona.

id.

104,

expetunt pro volunt


I.

Ribb. IX (206). Sn. iamb.

petunt, codd

p. 97. 2

quod

prius, codd.

p.

97

cum,

codd.,

p. 104.

55-54. Charisius G. L.

I,

102 K. hres, parens, homo... masin


II

culine gnre semper dicuntur, et P.

Medo cum

ostenderet a

Medo matrem
.

quaeri, ait... Ribb.

Charisius G. L. I, 133 K. ' 55 in arte grammatica disputavit, antiques


nari

ita
:

(219) Sept, troch. im' pro eum. nam ita Scaurus

'is

eius ei

eum'

vel

'im',

'im ques' ...hune... declinumro plurali 'is'. id. 91


est
<

'ques' autera
.

dixisse

veteres testimonio

'ques'...

Priscien.

G. L.
'i'

III,

9 K.

Cato et Pacuius nominativum quoque


:

pluralem non solum in


ques', ut

et 'ae', sed

etiam in

'es',

'qui, quae' vel

P. inMedo... Ribb. III (221). Sept, troch.


tetinerit

56.

Nonius 178, 8
:

pro tenuerit. P. in Medo... Ribb.

VIII (226). cedo Mercier


57.

credo codd.

itinere codd., corr. Aldina.


:

Varron L. L. VII, 34 in Medo 'caelitum... camillam qui glossema interpretati dixerunt adrainistram. Servius Dan. in Aen. XI, 543; Macrob. Sat. III, 8, 7. Ribb. XIII (232). Sept, troch.

202

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

Quis tu

es,

mulier,

quae

me

insueto nuncupasti

[nomine?
fulvom pulverem o Manibus isdem, quibus Ulixi saepe permulsi, abluam, Lassitudinemque minuam manuum moUitudine.
flavis

Cedo tuom pedem

<mi>,

lymphis

[ut

Ulixes

Pedetemptim
Dolor...

ac sedato nisu,

Ne succussu arripiat maior


* * *

Chorus
65

Tu quoque

Ulixes,

quamquam

graviter
es

Cernimus ictum, nimis paene animo


Molli, qui consuetus in armis

Aevom

agere
* *

Ulixes

70 Retinete, tenete! opprimit ulcus Nudate heu me miserum, excrucior Operite abscedite iam iam.
:
:

10

Varron L. L. VI, 60 nuncupare, nominare... Diomde G. 454 K. quis mulier, cum dici debeat quae mulier, apud Pacuvium... et alii grammatici. Cf. Nonius 198, i. Ribb. Medus XX
58.
I,

L.

(259). Sept, troch.

Quis, quis, Lindsay cum codd,,

efficiens sic oclon.


I

iamh.

59-61. A. Gelle

II,

26, 13. Ribb. Niptra


codd.
vel

(244). Sept, troch.

tuum
lumpis

Flecki'iseii,

Ritschl.

tum vel tamen fulvum Palat. favum


II,

<mi> (^dd.
aJii.

Peerlkamp.

flavum,

62-73. Cicr. Tuscul.

21, 48. Ribb. Niptra

IX (256). Rythme
6.
:

anapestique.
I.

P. ite

et Cic. codd.

ac Charisius G. L.
8.

I,

214 K.
.

consuetus:

coQSuetu's Wolff, consueris, Bentley

opprimite codd

corr. Vossius.

TEXTES LITTERAIRES
Mittite
:

203

nam

attrectatu et quassu

Saevom

amplificatis dolorem.

Conqueri fortunam adversam, non lamentari de[cet


:

75 Id viri est officium, fletus muliebri ingenio additus.

Nam me
Quovis

perbitere,

illis

opitularier

exitio cupio,

dum

prosim

w_

Postquam

est

oneratus frugum

et floris Liberi

^ ^ ^
80 Ut quae

precor veniam petens

egi, ago, vel

axim, verruncent bene.

multimodis varie dubium

et

prospemm copem
[diem
!

74-75. Cicr.
troch.

Tusc.

II,

21,

48.

Ribb.

Niptra

(268). Sept.

76-77. Nonius 153, 23

c'

perbitere, perire... P. Periboea. Ribb.

IX

(287). Sn. iamb.


p.

Nam me
Quicberat
78.

quovis exitio cupio


|

dum

possim

illis

opitularier,

Nonius 498, 17
>

genetivus positus

pro ablativo... Pacuvius


vertant...

Periboea...

Ribb. XII (291). Sn. iamb.

79-So. Nonius 185, 24 verruncent, id est

Pacuvius

Periboea.

id.

505, 28 axim, egerim... Ribb.

XVII

(296). Sn.

iamb.
2.

Uti quae

<ego>

egi, ago,

axim, Bcheler

81. Nonius 84, 25 copi pro copioso... P. Periboea...

Ribb.

XXV

(307). Sept, troch.


:

dubium, prospentm

gn. plur. dpendants de copem.

204

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Nam Teucrum

rgi sapsa res rstibiliet.

Telamo
Segregare abs
te

ausu's

aut sine

illo

Salaminem
[ingredi,
aetate

Neque paternum aspectum

es veritus,

quom

[exacta indigem

85 Liberum lacerasti, orbasti, extinxti, neque

fratris

[necis

Neque

eius gnati parvi, qui tibi in tutelam est tra[ditus


?

^ ^

ut ego

si

quisquam me
esse et

tagit

Fortunam insanam
Saxoque

caecam

et

brutam perhi-

[bent philosophi,
instare in globoso praedicant volubili.
inipulerit fors, eo cadere

90 Id quo saxum

Fortunam
[autumant.

Insanam autem

esse aiunt, quia atrox incerta insta-

[bilisque
82. Festus 4.32 L.
ait

sit

sas Verrius putat significare eas...


alia.
..

idem cum

sapsam pro
83-86. Cicr.

ipsa

nec

et P. in Teucro...

Ribb.

IX (324),

Sn. iamb.

De

Orat.

II,

46, 193. Ribb. Teucer XII (327). Sept,

troch.

87. Festus 490 L. iamb.


tagit
;

tagit

P. in Teucro.

Ribb.

XX

(344). Sn.

d. hagm.

des Leges Regiae.


II,

88-97. Auctor ad Herenn.


Sept, troch.
2.

23, 36.

Ribb. Incert.

XIV

(366).

saxo instare in globos (globoso Paris. Il


Par.
uterque,

;/;.

2)

possc dicant
globe,

volubili,

Herhip..

Bern.,

saxeoque

instare

Bainb. Leid.

Darmst.; saxique instar globosi esse dicunt volubilem,

Corb. 3)

id

quo

Paris. II; idquod, Herbip. Par. P. m. i, Bern.;

quo

TEXTES LITTERAIRES

20)
quia nil cernt
:

Caecam ob eam rem

esse itrant,

[quo sese adplicet

Brutam, quia dignum atque indignum nequeat

in-

[ternoscere.

Sunt autem
95

alii

philosophi, qui contra

Fortunam
[negant

-J-

Ullam miseriam
magis veri

esse,

temeritatem esse omnia

[autumant.
Id

simile esse

usus reapse experiun[do edocet


:

Velut Orestes

modo

fuit

rex,

factust

mendicus [modo. 10
calvitur

Postquam calamitas complures annos arvas

profectione

laeti

piscium lasciviam

100 Intuentur, nectuendi satietas capier potest. Interea prope iam occidente sole inhorrescit mare,

Tenebrae conduplicantur,

noctisque

et

nimbum

[obcaecat nigror,
Cdrb. m.
i,

quia quo Corb. m. 2, Darmst.; ideo quia quo Baiitb. Leid.

Paris. P. m. 2.
tuit

y.

4, 5. inverso ordine leguntur. esse otnis. codd., resti-

Hennann.

{onuna. Bamb.

Z^iW.; fortunam, 9. negent Batub.


:

Leid. Darmst. 8. locus corruptus; alii aliter restituant

ullam mise-

ritatem esse autumant (autumanitatem Herbip., temeritatem Erf.)


Paris, uterq., Bern., Herbip. ullam miseritatem esse sed temeritatem

omnia omnia

rgi
rgi

autumaent Corb. ullam esse miseriam, sed temeritate autumant, Barnb. Leid. Darmst. fortunam negant
|

esse ullam, sed temeritate res rgi

omnes autumant,

edd.

98. Nonius 192, 34 arva neutri sunt generis... feminino. Ribb. Inc. XXXV (396). Sept, troch.

complures, Bergk
Inc.
2.

plures codd.
I,

99-j(o6. Cicr. de Divin.

14,

24; de Orat.

III,

39, 157.

Ribb.

KLV

(409). Sept, troch.


:

intuentur; scil. nautae. 4 h/Vw^mw

gnitif pluriel.

206

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

Flamma

inter

nubes coruscat, caelum tonitru con[tremit,


5

Grando mixta imbri


105

largifico subira

praecipitans
[cadit,

Undique omns

venti

erumpunt, saevi existunt


[turbines,

Fervit aestu pelagus.

Topper tecum,
Sagittis nivit,

sit

potestas, faxsit

si

niecum

velit

plumbo

et saxis

grandinat.

ACCIUS

Tu

pertinaciam esse, Antiloche, hanc praedicas


aio et ea
dici

Ego pervicaciam

me

uti

volo

Nam
5

pervicacem

me

esse et vincere

Perfacile patior, pertinacem nil

moror.
5

Haec

fortis sequitur, illam indocti possident.

Tu

addis

quod

vitio est,

demis quod laudi datur.

107. Festus 482 L. topper fortasse valet in Enni et Pacui scriptis.

Pacuvius...

Ribb. Inc. LI (424). Sept, troch.


nivit

sist Ribb.;

sin Ribb.

108.

Nonius 507, 29
III (4).

pro ninguit.

Pacuvius Paulo...
gr. vsEt.
:

Ribb.
1-6.

nivit

forme sans Nonius 433,


:

infixe nasal
3

de

la

racine

*sneig''-'-h..

pervicacia et pertinacia

hoc distant

pervi-

cacia est

interdm bonarum rerum perseverantia, pertinacia semper


..

malarum. Accius Myrmidonibus.


2. aio, v.

Ribb. 1(4-9). Sn. iamb.


et

Aldina

axcodd.
et

et ea Fruter, et a coda.,
:

hac Scaliger,
Mill-

^-4post 5-6 Both


3-4. Cf.

Ribb. dici, Scaliger

dicis. codd. vincier

ier.

Ennius Scen. 379 Vahl.

pcrvince pertinaci pervicacia.

^fortis

ace. pluriel.

TEXTES LITTERAIRES

207
scis quali in te
[siet

Nolo equidem
Fidelitate,

sed tu huic,

quem
viri

ob fidam naturam

Ignosce.

10 ^

^ ^ ^ ^

^ heu

Cuiatis stirpem funditus

fligi

studet

Deum
V

regnator nocte caeca caelum e

conspectu
[abstulit.

ut quae

Tetinerii,

tum absentem rbus dubiis coniugem nunc prodat ultorem ?


iure factum
incilas,

15

Matrem ob

genitorem inius-

[tum adprobas
^
v^

w
\^
<->

<->

SIC

Multi, animus

quorum

atroci vinctus malitia est,

Composita dicta e pectore evolvont suo, Quae, cum componas dicta factis, discrepant.

7-9.

bus. Ribb.

Nonius 109, 29 fidelitatem, IX (19-21). Sn. iamb. lo-ii. Nonius iio, 37 fligi,
I

id est

fidem. A. MyrtnidoniAccius...

adfligi.

Aegistho

Ribb.

(21-22). Sn. iamb.


I, 88 eripiunt Octon. iamb.
i.

i2.Servius Dan. in Aen.

e. abstollunt.

Ribb.

Clutemcstra
13-14.

III (32).

Nonius 178, 10
3

tetinerit

pro tenuerit... Accius Clute-

mestra. Ribb. VIII (38-9). Sept, troch.


15.

Nonius 125,

incilareest increpare

velimprobare. Accius...

Clutemestra. Ribb.

X (41).
:

Sept, troch.

matrem
16-19.

ob, Grotius

matre
31

meo

co^(/.

Nonius 257, Accius Agamemnonidis.

conponere,

simulare

vel

fingere.

Ribb. II (45-48). Sn.

iamb.

208

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


late viridia et

20 Locorum

frugum ubera

^ ^

qui ducat eu m te socerum viderit, Generibus tantam esse inpietatem ?


?

Quid tam obscuridicumest tamve inenodabile


Si tui veretur te progenitoris, cedo.

25

O
An

dirumque hostificumque diem, o


aspecti atque horribilem
!

Vim torvam

maia aetate mavis maie mulcari exemplis

om?"

[nibus
y

20.
loci...

Nonius 498, 8
codd.;

genetivus positus pro


I

ablativo vel adverbio

Accius Erigona. Ribh.

(49). Scn. iamb.

locronum
Btcheler

Locrorum

Aid.; locorum

Botli

lucorum

meone...
I.

21-2. Nonius 487, 30 generibus pro Ribb. IV (64-5). Sept, troch.


qui ducat
.

generis.

Accius Alc-

quis deicat Millier, viderit socerum, coda.: corr.

Vossius
23.

Nonius

15, 7

enoda

significat explana... Accius...

Alphesi-

boea.

Ribb.

III (75).

Sn. iamb.
veretur illam rem... veteribus gene-

qui itam vel quid itam codd.; obscuri dicunt codd., corr. Mercier.
24. Nonius497, 3 cum tivum pro accusativo poni
(76). Sn. iamb.
sit

placet...

Accius Alphesiboea Ribb. IV

Veretur, impersonnel

cf.

Pacuvius Hermiona (182). cedo


pro aspectus.
Accius.
..

donne.

25-6.

Nonius 48), 27

aspecti

Alphesi-

boea. Ribb. VIII (80). Dim.anapest.


I.

odirum

odiorum
12

ceteri

o dcirumque Mi'dler.

2.

ovium
dixe-

turbam: corr. S.
27. Nonius
runt.
.

I,

aetatem [malam senectutem veteres


. .

Accius Amphitryone.
codd.,
;

Ribb.
I

III

(85).

Octon.

iamb.

mala
Millier

malad

Ribb.;

an

mala

aetateV'/ow hiatu, C. F.

W^

an mala

<me> ?

TEXTES LITTERAIRES
Nisi quid tua facultas nobis tulat

209

opem, peream ^^
mala auxere
in

Multi iniquo, mulier, animo

sibi

[malis,

30 Quibus natura prava magis

quam

fors aut fortuna

[obfuit.

Qui neque

terraest datus, nec

cineris

causa

um-

[quam

evasit vapos.

Donec
_\^

tu auxilium, Pcrseu, tetulisti mihi.

_w nam tropaeum
est
:

ferre

me

a forti viro
tali

Pulcrum

si

autem

vincar, vinci a

[<Cmi>
28.

est

nullum probrum.
tollo
tuli...

Macrobe

in

G. L. V, 607 K.

fero tuli

et

Accius vero in

Andromeda etiam ex
.
.

eo,

quod

est

tulo,

quasi a

themate

tuli dclint.
;

Ribb.

III

(102). Sept, troch.


;

quid Both

quod codd 29-30. Nonius 425,


;

opem

Both
et

operam codd
fortuna hoc distant.

15 Fors

Fors est

casus temporalis

Fortuna dea ipsa

est.

Accius... Andromeda.

Ribb. VII (109). Sept, troch. 1. inquo codd., corr. Junius


2. fors

(h) ausere, codd. corr. Guliehnius.


:

mit fortuna
il

repertus

avait

Fortunatie an forte un temple ddi Fors Fortuna, au Trastvre


:

cf.

Accius Ribb. 182

cf. Inscr. nos

122-123
et

31. Nonius 487, 12 vapor Ribb. IX (112). Sept, troch.


32.

vapos... Accius

Andromeda.

Nonius 178,

15 tetulit, tulit.

Accius Andromeda. Ribb.

XIII (116). Sn. iamb.


33-34. Macrob. Sat. VI, I, 56 Vergilius [Aen. X, '449 sqq.] Accius Armorum ludicio. Ribb. III (148-9). Sept, troch.

mi

add.

Hermann

vinci

nuUumst

tali

probrum

Beri^k; fartasse

vinciera

n. e. p. 2. Noter la valeur de a
tali

une

dfaite, venant d'un tel

homme, n'a

rien de honteux.

Recueil de Textes latins.

14

210

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES

Atreus
35 Iterum Thyestes

Atreum adtractatum

advenir,
:

Iterum iam adgreditur et quietum exsuscitat maius miscendumst malum, Maior mihi moles, Qui illius acerbum cor contundam et comprimam.

me

Atreus
oderint

40

Dum

metuant.

Qui non

sat

habuit coniugem inlexe in stuprum.

Atreus

w_ w quod

rein

summa summum

esse arbitrer

Periclum, matres conquinari regias,

Contaminari stirpem ac misceri genus

35-8. Cicr. de Orat. III 58,

218; Tusc. IV,

56, 77 (v.
III

deNat. Deor.
Sn. iamb.

III

26,

68 (v. 5,4). Ribb.


I,

Atreus

5, 4); (198-201).

39-40. Cicr. de Off.


4).

28, 97 et passim.

Ribb. Atreus

V(203-

Rythme iambique

41. Cicr. deNat. Deor.

III,

26,

68. Ribb. Atreus VI (205).

Sn. ianib.
42-4. Cicr. de Nat. Deor.
8).
III,

26, 68. Ribb. Atreus VII (206-

Sn. iamb.
I. in re in Leid.

C,

in

re

summa
;

codd.

aliq. 2.

conquinari,

cf.

Marins Victorimis G. L. VI, 22 K. quoinquinari (co-) codd.; regiam Vtiid.,Reg. Med. regiam regias /;>>. regum, regias Davis.
3
.

ac misceri

admisceri w.

TEXTES LITTERAIRES
45 Adde hue quod mihi portento caelestum pater Prodigium misit, regni stabilimen mei,

211

Agnum

interpecudes aurea clarum coma,


esse e regia,
5

Em

clam Thyestem clepere ausum


in re adiutricem

Qua

coniugem

cepit sibi.

50 Id quod multi invideant multique expetant insci[tiast

Postulare, nisi laborem

summa cum

cura ecferas.

Ne cum

tyranno quisquam epulandi gratia Accumbat mensam aut eandem vescatur dapem.

^ nam neque
55

sat fingi

neque

dici potest

Pro magnitate.

45-9. Cicr. de Nat. (209-213). Sn. ianib.


I
.

Deor.

III,

26,

68.

Ribb.

Atreus VIII
Ribb.

addo codd. caeleste Pal. 4


;

em (= eum) dam
quem

quem
Sept,

chm Leid. A quemdam, quem


troch

dan,

clean etc. ceteri

50-1. Cicr. pro Sestio48, J02. Ribb. Atreus IX^ (215-6).

Noter

la

construction id quod invideant. Cf. id. 424


?

Niitn quis non mortalis florem libeiiim invidit tnemn

(troch. sept.).
52-3.

Nonius 415, 26
et vescatur
:

vesci est edere.

Accius Atreo.

Ribb.

(217-8). Sn. iamb.

Accumbat
54-5.
chis.
I.

construits avec l'accusatif.

Nonius 136, 25

magnitate pro magnitudine. Accius Bac-

Ribb.

IX (247-8). Sn. iamb.


codd., corr. Quicherat
:

nam quae

neque Ribb. cum d.

a. 1480.

212

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES

Non

genus virum ornt, generi

vir fortis loco.

Ita et fletu et tenebris obstinatus

speciem amisi lu[minis

Conspiciendi insolentia.

Qui,

nisi

genitorem

ullo,

nullum meis dat finem


[miseriis.

60 Age, ge, amolire, amitte, cave vestem

attigas.

Ab

classe

ad

urbem tendunt, neque quisquam po[test

Fulgentium
56.

armum
(<

armatus ardorem obtui.


significare vult

Nonius 341, 17

locnm dccus

Accius Dio-

mede.
I.

Ribb. 111(272). Sn. iamb. generis Mercier forti codd., corr.


;

Jiiniiis.

Comic. Rom. Fragm. Incerta LXXVII... honio locum ornt, non hominem locus. Accius Dio57-8. Nonius 322, 26 Insolens rursumnonsolcns..
Cf. dans Ribbeck
.

mcde.

Ribb.

VI (275-6). Octon. iamb.


f.

I. effletu codd., et

Rotb
.

fletu

Giiliehnius

amisi L, amissi ceteri


*.

2 conspicient ins.
I.

corr
.

Both. insolentiam

LB

speciem la

vue

59.

Nonius 185, 19

ullo pro

ultus fuero. Accius

Epigonis.

Ribb. VI (293). Sept, troch. genitores nuUo L' eis 5 *.


ullo

60.

XV

^^ *ulso, cf. velle de *vel-se. C'est un futur du typc/axo. Nonius 75, 28 attigat, contigat... Accius Epigonis. Ribb. (304). Sn iamb.
.

Attiras est aitingo

comme

tagani

tiDigo

type de

subjoncti*

radical, sans infixe nasal.

61-2. Nonius 495, 22 accusativus numeri singularis positus pro genetivo plurali. Accius... Epinausimache. w Ribb. IX (3 18-9). Sn. iamb.

armorum

codd.

xmum

Bentin.; animatus Both.

TEXTES LITTERAIRES

213

Mavortes armis duo congressos crederes

Scamandriam undam
65 Atque acervos
alta in

salso

sanctam obtexi san[guine


explevi

amni corpore

hos[tico.

Pastor

w_ w_

w tanta moles labitur

Fremibunda ex alto, ingenti sonitu et spiritu. Prae se undas volvit, vertices vi suscitt
:

Ruit prolapsa, pelagus respargit,

reflat.
5

70

Ita

dum

interruptum credas ninibum volvier,


ventis

Dum

quod sublime

expulsum

rapi

Saxum

aut procellis, vel globosos turbines


:

Existere ictos undis concursantibus

Nisi quas terrestris pontus strages conciet,


63. Charisius G. L.
I,

126 K.

duos, hos duo.

Ribh. Epinausi-

mache XI

(321). Sn. iamb.


cf.

Martes cod.;

Inscr. n 120.

64-5. Nonius 192, 2

amnem.
.

..

feminino..

Accius Epinausi-

mache.
1.

Ribb. XII (322-3). Sept, troch. umandriam codd., coir Fruter. obtexus coda., corr

Jun

ob-

tinxi Quicherat

66-80. Cicr. de Nat. Deor.


pastor, qui

II 35,

89

Atqui
ut

ille

apud Accium

navem numquam

ante vidisset,

procul divinum et

novom vehiculum Argonautarum e monte conspexit, primo admirans et perterritus hoc modo loquitur [I]. Dubitat primo, quae sit ea natura quam cernit ignotam, idem iuvenibus visis auditoque nautico cantu (II-III).

Priscien
ciere,

G.

L. III,

424 K.

cum

perturbatione

10, 12, 2-4]. Nonius 90, commovere. Accius Medea(9).


f

8 con

Ribb.

(391-405). Sn. iamb.


2. spiritu Priscianus, strepitu Cicer. codd.

reflat Prise, refluit Cicer. codd.

1 1

4 respargit Erl. respergit undanti infracto Prise Parr


.

214

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQ.UES


lo

75 Aut forte Triton fuscina evertens specus Supter radices penitus undante in freto

Molem

ex profiindosaxeam ad caelum erigit.


II.

III

Sicut lascivi atque alacres rostris perfremunt

Delphini, item alto muleta Silvani melo 80 Consimilem ad auris cantum etauditum

refert. 15

Nunc
Capsit

si

me matrem mansues

misericordia

Forte ante auroram, radiorum ardentum indicem,

Cum
85

<Ce>> somno in segetem


terras ferro

agresti cornutos
[cient,

Ut rorulentas

famidas

Proscindant glebasque arvo ex moUito excitent.

AR,
sicut

Vat.Leid.

F
.

erigit Z,ac/;w, eruit coid.

1 3

sicut lascivi i?/W.

md
illa

codd

14 item alto muleta Rihb. item alia m\Ax2i codd.;

item

mota
:

vel

muta

Bicheler,

item

alta
5

moles C. F. W. Mdler.
. . .

reflat

tantt . quod

= aliquod.

recule en mugissant

dum
et

diim

tantt

81-2. Nonius 383, 12

mansuetem
..

tum, ut
83-6.

si

nominativus mansues.

Accius Meleagro.

mansuem, pro mansue Ribb. XI

(453-4). Sn. iamb.

Nonius 395, 21
Ribb.
I

segetem... ipsam terram dicimus. Accius

Oenomao.
I.

(493-96). Sn. iamb.


.

icne

codd., corr

Turtieb.;
*.
3

add. Lipsius.

summo ^

terram

ardentem codd corr P. 2 '<e> A * fumidas Ribb. fidas codd.


.

diffidas coni. Lindsay, alii alia.

4 molli codd. corr. Bergk

molli ex-

suscitent Fruter.
seges.

Cf. Accius Ribb. 234' (sn. iamb.)

Probae

etsi

in segetem siinl dtriorent datae

Fruges, tamen ipsae suapte natura enitent

TEXTES LITTRAIRES

21

Ego Ut essem adfinis tibi, non Tuam petii gnatam numro


:

ut te extinguerem,
te

expugnat timor.
aut praecisum

Quemcumque

institeram

grummum

[iugum
90 Vos
actutum atque opre magno edicite Per urbem, ut omnes, qui arcem Alpheumque acite

[colunt,

Cives ominibus faustis augustam adhibeant

Faventiam, ore obscena dictu segregent.

Quis

tu es mortalis,

qui in dserta et tesca

te

ad?

[portes loca

Philocteta

95

Heu

qui

saisis fluctibus

mandet
?

Me

ex sublimo vertice saxi


:

lam iam absumor

conficit

animam

Vis volneris, ulceris aestus.

87-8. Festus.174 L.

f(

numro nimiuni
Ribb.

cito, ccleriter

Accius in

Oenomao.

VI (502-3).

Cf.

nimium. Nonius 352, lyi


.

Sn. iamb.

cxpurgat Litids. cumcod. expugnat Mi'dler.


89.

Nonius

15, 21

grummus

dicitur agger

congerie dictus.

Accius

Oenomao.

Ribb. VIII (506). Sn.

iamb.
et

Accius Oenomao.
94
.

90-93. Nonius 357, 14 Ribb.

obscenum

significat

maledictum.
aspera, dill-

X
;

(508-511). Sn. iamb.


Festus 488 L. tesca.
. .

Varron L. L. VII,
.

11

cilia aditu.

Ribb. Philocteta

XII

(554").

tesqua Festi cod., tesca Varro,


95-8. Cicr. Tusc. 11,7, ^9-

cf.

Octon. iamb. Ernonl Eltn. dialect

2^6;

adportes Aldus, adportas Festi cod., appones Varronis Flor.


l^il^'b.

Philocteta XIX(562-5).

Dim.

anapest
2.
s.

hYnriiReg

m. 2

2l6

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Abtorque prorim

ac suppa tortas copulas,

100 Sol qui micantem candido curru atque equis

Flammam
Quianam

citatis

fcrvido ardore explicas,

tani

adverse augurio atque inimico omine


?

Thchis radiatum lumen ostentas tuom


lussit proficisci

exilium quovis gentium,


agri.

105

Ne

scclere tuo

Thebani vatescant

^ nam

si

me regnum Fortuna

atque opes

Eripere quivit, at virtutem nec quiit.

Quinam Tantalidarum
ParcturPaut quaenam

internecioni

modus
[tili

umquam

ob mortem Mvr?

10 Poenis lucndis dabitur satias supplici

99.

Nonius 200,58

copula generis fcminini. Accius Phinidis.

Ribb. IV (575). Sn. iamb. obtorque, Passerai, prorem


prris doublet de prra,

supra L.
Inlris, riuis

comme

ct de hra, rfniia,

peut-tre analogique de

iiavis.

100-5. Priscien de metris Terent. G. L. III, 424 K. u nec solum comici huiuscemodi sunt usi iambis, sed ctiam tragici vetustissimi... Apule Florid. II, 10 (v. i, 2) Ribb. Phocnissae I (581-4). Sn. iamb. 1. candentem fervido cursu ^4/)/;/. punicantem Becichetnus 4 osten-

xum

codd. ostcnxs Heiiisiiis, ostensti Vossius

Vers traduits du prologue des Phniciennes d'Euripide.


104-5.

Nonius 185,7

"

vatescant signiicat inhorrescant vel dese-

rantur. Accius Phoenissis.

106-7. Macrob. Sat. VI,

Ribb. XII (599-600). Sn. iamb. I, 57 Accius in Telepho. Ribb. VI


-U'/

(619-620). Sn. iamb.


2. nec quiit i?/W'.; nequit

nequivit codd.
III,

108-110. Cicr. de Nat. Deor.

58, 90. Charisius

G. L.

I,

91

K. Ribb.

Incert. VII (657-9). Sn. iamb.

TEXTES LITTERAIRES

217

Nam

neque pretio neque amicitia neque vi impelli [neque prece Quitus sum.

_w _w quorum

genitor fertur esse

ops gentibus.
:

Vim
115

Gallicam obduc contra in aciem exercitum


hostili fuso

Lue patrum

sanguen sanguine.

Te

sancte venerans precibus, invicte, invoco,

Portenta ut populo, patriae verruncent bene.


Patrio

exemplo

et

me dicabo

atque

animam devoro
[hostibus.

Castra haec vestra est

Optume

escis

meri-

[tus a nobis

w_

II 1-2.

quivi hoc

Diomde G. L. 1,385 K. Accius quitus sum ponit pro unde omnia permodo. Idem alibi eodem modo
.

disci ac percipi

queumur.
L.
II,

Ribb. Inc. IX (661-2). Sept,

troch.

113. PriscienG.
et

321 K. vetustissimi tamen etiam hic


et

haec

et

hoc

'ops' et

'cops' pro opulentus

copiosus profere-

bant. Accius de Hercule dicens. Ribb. Incert. troch

XVI

(669). Sept,

115. Nonius 224, 18 sanguis... neutro

Accius in Aeneadis
ve vel vae codd.
pa-

autDecio.
I
.

Ribb. Praetextae
.

III (3-4).
.

Sn. iamb.
:

acie codd
.

corr. d.

pr

lue Bicheler
et

trium Both

et

Ribb.

fusum Aid.

Ribb.

116-7. Nonius 185, 22 verruncent, id est vertant. Accius Aeneadis aut Decio. Ribb. IV (5-6). Sn. iamb. 118. Nonius 98, 10 devorare absumere, eripere. Accius Aenea:

dis.

Ribb. Praet. XI (15). Sept, troch. Dvrd n'est pas l'ind. prs, de dvnlre
le fut
.

(\)

comme

le

croit

Nonius, mais
1

ant

contract de devoveo

19.

Nonius 200, 36

castra generis sunt neutri.

Feminini Accius

Aeneadis aut Decio. Ribb. Praet. XII (16). Sept, troch.


essis codd. et Ribb.,
I'

coll.

adessint in lex Acilia Repet.,


is

G.

I.

L.,

198,

I.

63. escis Both, est

Vossius, es sic Bicheler

2l8

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES


1

Tarquinius
120 Quoniam quieti corpus nocturno impetu
Dedi, sopore placans artus languidos,

Visum

est

in

somnis pastorem ad

me
;

adpellere

Pecus lanigerum eximia pulcritudine

Duosconsanguineos

arietes inde eligi

125 Praeclarioremque alterum immolare me.

Deinde eius germanum cornibus connitier, In me arietare, eoque ictu me ad casum dari Exin prostratum terra, graviter saucium,

Resupinum
Radiatum

in caelo contueri
:

maximum

10

130 Mirificum facinus

dextrorsum orbem flammeum


cursu novo.

solis linquier

II

Coniectores

Rex, quae

in

vita

usurpant homines, cogitant, cu[rant, vident,

20-141. Cicr

Divin.

I,

22,

44
sit

cuiusnam modi

est
?

Superbi
[I]

Tarquini
igitur
[II].
>)

somnium
Brutus

de quo in Bruto Acci loquitur ipse


interpretatio
facta
et

Eius

somnii a coniectoribus quae


Ribb.
I

videamus

(17-38). Sn. iamb. (1-12)

troch. sept.

(15-22).
3. visas est Heinsiautis, visust Laiiibiiius. pastorem Orelli, pastor M. 4 sq. inversuni in Ubris ordinem correxenint Fruler et Muret.
7.

connitier;

comidcr
B.

Hciiisius

9 terga Ei-l., in terra Kavser

10

maxime
I.

L^W.

pr .; ac post

maximum

add

libri.

i2liquier,

cod. Ballioleiisis, teste Davisio.

Quoniam
))

sens temporel,

iinpelii

nocturm

la

tombe de

la

nuit

8. ad

casum dari

tre jet terre .

Coniectores ci. Plaute Cure. 249 quin coniectores a

me consilinm

petiint

TEXTES LITTERAIRES

219
si

Quaeque agunt
Minus mirum
135 Proin vide ne
Is

vigilantes agitantque, ea

cui in

est,

sed di

[somno rem tantam haut temere


accidunt,

[improvise offerunt.

15

quem

tu esse

hebetem dputes aeque


[ac pecus,

sapientia

munitum
expellat

pectus egregie gerat,


:

Teque regno

nam

id

quod de sole osten[tum est tibi,


!

Populo commutationem rerum portendit fore Perpropinquam. Haec bene verruncent populo [nam quod dexterum 20 140 Cepit cursumab laeva signum praepotens, pulcher[rume Auguratum est rem Romanam publicam summam
[fore.

III

/_ qui recte consulat, consul cluat.

15.

Christ; di
Elieiis
.

mirum Maniitiiis, mirandum en; mirandum, di, deleto scd, rem tantam Neukirch, in re tanta oj inproviso m, visa ofTerunt oui. Ed., se offerunt Cautabr 16 dputas
;

t{*,

Heimius 18 que om. Heinsius, 17. egregium t,corr. Both id. om. Ed. ostensum Ed. per20. perpropinquam Tunibe propinqua Leidd. AB Vind., propinqua Heins Ed. dexterum Vosshis, ad dexteram m. 21: caepit Leid. A, coepit Leid. B. 142. Varron L. L. V, 80 consul nominatus qui consuleret populum et senatum, nisi illinc potius unde Accius ait in Bruto.
.

Ribb. 111(39). Sn. iamb.


cluat Palvier, consulciat
'o,

consul fuat Aiigtislinus,

siet

Niebubr

220

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

INCERTA IXCERTORUM
Aiax
Aperte fatur
lubet, potiri
dictio, si intellegas
;

Tali dari arma, qualis qui gessit fuit,


si

studeamus Pergamum.
profiteor esse, mest

Quem
5

ego

me

aecum

frui
5

Fraternis armis mihique adiudicarier,

Vel quod propinquos, vel quod virtute aemulus.


Aiax

Cuius

ipse princeps iuris iurandi fuit,


scitis,

Quod omnes
10

solus

neglexit fidem
institit.

Furere adsimulare, ne coiret,

Quod

ni

Palamedi perspicax prudentia


malitiosam audaciam,
falleret.
5

Istius percepset

Fide sacratae ius perpetuo


116. Auttor ad Herenn.
1.
II,

26, 42; Ribb.

XXX

(49). Sn. iamb.

se aliquot coda

iimle sei

Marx

Pergamum
.

Paris, Herb. Beru.


est

Pergamo

? 4

Beru. Herb.

quam Corb. mea me enim


.

Paris,

m. 2 quae Bainb. mea


quae ego
.

Par.

est Baiiib. Leid


.

mea

profiteor

esse Turfieb. 6
virtutis Batiib

quia... quia Banib


Leid.
et les

Darmst

quia... quod Leid.

Darmst.
deux suivants proviennent sans doute de VArsuppler

Ce fragment
5
.

nioriini iitdiciuiii d' Accrus

mihique adiudicarier

^ea^

7-12. Cicr. de Off.


4.

III,

26, 98. Ribb.

XXXI
<p

(55). Sn. iamb.

Palamedi Banib

IVuer^h.
a,

Palamedis
6

percepisset

pers-

pexet Kloti astutiam

Gud.

Wakefield

sacrata pJerique, sacra-

tum Bern
I
.

Il s'agit

du serment prt Tyndare,

et

dore, III, 19, 9, l'initiative revient Ulysse.


contraire de dsista.
:

Ovide Metam. XIII, 56. extinxevi n'avait devin cf. Virg. Aen. IV, 606 percepset , 5 impudence . 6 fide erepsemus Horace Sat. I, 5, 79. audacia
;

4 Palamedi

dont d'aprs ApoUo5

institit

coepit,

cf.

;
:

gnitif.

TEXTES LirrERAIRES

221

Aiax
Vidi
te,

Ulixes, saxo sternentem Hectora,


:

Vidi tegentem clipeo classem Doricam


15

Ego mnc pudendam

trepidus hortabar fugam.

Perron an fato moerus Argivom cecidit

Tetulit senilis Poeas ad caelum

manus
atque

Adsum

atque advenio Accheninte vix via

alta

[ardua,

20 Maxumis, ubi

Per speluncas saxis structas asperis pendentibus rigida constat crassa caligo inferum.

15-15. Charisius

G. L.

I,
:

284 K.
'

per
q.

mycterismon,
s.'

id est

derisum quendam, tam

quam

vidi te e.

Haec omnia derisu

quodam

dicta sunt a fortiori ad

non fortem.

Ribb.

XXXII

(61).

Sn. iamb.
16. Quintilien VIII, 6, 10. Ribb.

XXXV
.

(69). Sn. iamb.

ferron an

f.

Bcheler ferro
turres

a.n

Bamb

ferro
I.

non
L.

alii

moerus
ttioer[um
I-

cf. portas
I.

C.

1230, IX, 1140 L. 1^770, X, 220; circum stipatum moerum C. I. L.


tnoiros,
I'

C.

12 16, VI, 14358.

Argivom

gn. pi.

Appartient

sans doute

au Philoctte d'Accius
17.

Pompei commentum G. L. V, 296 K. Consentius

ibid.

387. Ribb.

XXXVI (70).

Sn. iamb.
vel poeta codd. 16,

Poeas Lindetuanii poetas 18-20. Cicr. Tusc. I,


troch
3. rigida
:

Hraclides d'Accius?
XXXVIII
696
:

37.

Ribb.

(75).

Sept,

glace . crassa cf. Lcr.


est certis in

aui quia crassior

partibus aer.

inferum

gn. pi. Ribbeck compare ces vers un fragment du


c'est

Polyxne de Sophocle 480 N, o

l'ombre d'Achille qui parle

.,

222

RECUEIL DE TEXTES LATIN'S ARCHAQUES

^ V _w _w_w _ posquam

pater

Adpropinquat iamque paene ut comprehendatur


[part,

Puerum

interea optruncat

membraque
:

articulatim
[dividit,

Perque agros passim dispergit corpus


25 Ut,

id ea gratia,

dum

nati dissupatos artus captaret parens,

Ipsa interea effugeret, illum ut

maeror tardaret

se-

[qui,

Sibi salutem ut familiari pareret parricidio.

Non commemoro quod

draconis saevi sopivi impe[tuni

Non quod

doinui vim taurorum

et segetis

armatae

[manus

30 Refugere oculi, corpus macie extabuit Lacrimae peredere uniore exsanguis gnas
;

21-27. Cicr.

de Nat.

Deor.

III,

26, 67. Ribb.

XCIII (165).

Sept
I.

troch

posquam Leid
tirs

postquam
la
I,

disputtes Leid. C, dissip-

tes o.

Vers

sans doute de

Mde

d'Accius.
per
:

28-29. Charisius G. L.

284 K.

paralipsim,
e. q.
s.

cum
id.

volu286.

mus
1.

negantes aliquid indicare,

tamquam
.

non

Ribb.

XCIV(i72).
cod
.

Sept, troch.
p. 2S6 latronis
statiii

memoro
etdomus
tirs

p. 2S4 sopivit cod


viroruni cod

oppressi

cod. p. 284.
2.
ista
.

p.

2S4 non quod domavit viros


p. 2S4.

cod.

p. 286,corr.

Lindemaun armata
de
la

cod.

Vers

Mde d'Accius ou d'Ennius,


111,

imits d'Euripide,

Med. 476 sqq.


30-35. Cicr. Tusc.
2.

12,26. Ribb, Cil (189).


. .

Sn. iamb.

umorem

Reg Pith.
.

humorem Gud Biux

situ intoris

Mon.b.

situ nitoris i^s.

mucoris

vel indccoris vel \'\cx.ons ce ter i Oxotin

TEXTES LITTERAIRES

223

Simm

inter oris barba pedore horrida atque

Intonsa infuscat pectus inluvie scabrum


\j v^_

w_

v^_

w nilne

te

35

Horum

fortunae, nil commiserescit


:

meae

Finge advenam esse

nil fraterni

nominis

Sollemne auxilium

et

numen

Pietatis

movet

LUCILIUS
LIBER

Quo populum

atque urbein

pacto servare potis[set

Amplius Romanam.

Infamam 7

honestam

turpemque

odisse

popi-

[nam

3.

pedore

= paedore.
G.

Vers hypermlre avec lision de

qtie

devant

intonsa

du vers suivant.

D'aprs Welcker, ce fragment appartient au


34-37. Charisius
L.
I,

Medus de Pacuvius.
.

280 K.

zeugma.

plures sententiae

uno verbo cluduntur.


I. nil

Ribb.

CXLVI

(245). Sn. iamb

hominum

te codd.,corr.

Ribb. 4

nomen
;

coda.

corr.

Haupt

Appartient sans doute au Thveste d'Accius


1-2. Schol.
5.

Veron. ad Aen. XII, 680

Non.

161. 15 popinones, vel hi, quos

rios,
cf.

a popinis, vel luxuriosi qui se

Marx 5-6. nunc dicimus tabernapopinis dedunt... Marx 11

Ernout Elm. dialect. p. 218 infamam honestam, codd. infamem turpem atque inhonestam,

Passerai,

224

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHA'aUES

ww \j^
5

\^\j

^w

wv^

ut

Nemo

nostrum qain aut pater optimus divom, Aut Neptunus pater, Liber Saturnus pater, Mars
sit

lanus Quirinus pater

siet ac

dicatur ad

uuum.

LIBER

II

Vivite lurcones, comedones, vivite ventres.

Nam
10

quid moetino subrectoque huic opus signo Ut lurcaretur lardum et carnaria fartim
?

Porro conficeret
_wv^

^w v^v^ _
lepide

ut iure peritus

Qi-iam

Xis'.

compostae

ut

tesserulae

[omnes
Arte pavimento atque emblemate vermiculato.

4-7. Lactance Inst. IV, 3,


2.
8.

12,

Marx

19-22.

divom =^ derum. Nonius 11. 9 Lucilius Satyr.


;

lib.

in

librum

II

transp.

Marx, 75
9-1
1.

cf.

seq.
:
:

cum
3

Nonius 10, 27 lurcones dicti a lurchando lurchare est cibum sumere. Lucilius Sat.l. II ; Marx 78-80. I. Moetino cuuiniaiusc. Lindsay. subiecto, codd.,corr. F. Doiisa. parum codd., del. Lindsay, porro Marx. forme ancienne de niutiniis cf. niiito priapus 1. moetino;
aviditate

Hor. Sat.
2.

I,

Festus 142 L.

Subrecto = erecto. fartim, adverbe, d.farci.


G. L.
I,

2, 56;

mutinium, mutuniatus ;M.utini


3. conficeret :zr

Tiilini sacelluin,

comederet.

12. Charisius

82

Marx
;

81. Cf. iure consultus.


;

13-14. Cic. de Orat.

III,

43, 171

Or. 44, 149; Brut. 79, 274

Marx
I.

84.
X'.;

compostae! Wilkins.

2. arte

avec art, compostae


;>.

s. e.

sunt

cf.

Virg.

Aen.

I, 6^<^.

pavimento

dans un carrelage

TEXTES LITTERAIRES
15

22 5
atque Sabi-

Graecum

te,

Albuci,

quam Romanum

[num,

Municipem Ponti,
Praeclarorum

Tritani, centurionum,
ac

hominum

primorum

signife-

[rumque,
Maluisti dici. Graece ergo praetor Athenis,
Id

quod

maluisti,

te,

cum

ad

me

acccedis,
:

[saluto

20

Xatps, inquam, Tite

Lictores,

turma omnis,
[chorusque
:

\xipt Tite

Hinc

hostis

mi Albucius, hinc
[inimicus.

LIBER

III

Tu

partem laudis caperes, tu gaudia

mecum

Partisses

-WW

\J\J

.^

2)

Degmmabis,
13-21. Cic. de Fin.

uti castris

viamque mensor facit olim.


88.
:

I,

5,

Marx

7.

chaere,

Marx cum
:

codd.

chorusque
est

cohorsque Mauutis.

2.

municipem Ponti
33.

concitoyen de Pontius, centurion dont parle


Titani
:

Cicron de Sen.
force physique.

il

question de ce Titanus dans

Pline H. N. VII, 81. Pontius et Titanus taient clbres par leur

primorum
i^r
cf.

terme technique
signt/erum
:

pritnores,

qui combattent
maluisti escorte
:

au

rang

gn.

plur.

trisyllabique,

Horace

Sat. 2, 2, -jS pituita.


i.

ceux
4.
:

6.

turma

du

prteur,

cf.

Salluste lug. 98,

Nonius475, 23 partiret pro partiretur... Marx 97. Nonius 63, q grumae sunt loca mdia, in quae directae quattuor congregantur et conveniunt viae. Est autem gruma mensura quaedam, qua fixa viae ad lineam deriguntur, ut est agrimen22-23.
.

24-25

sorum

et talium... Lucilius lib. III...

Marx 99.
15

2. ut, codd., corr. Millier.

Recueil de Textes latins.

226

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


Praeterea

omire

iter

est

hoc labosum atque luto[suni

Verum
Susque
Illud

haec

ludus

ibi,

susque

omnia

deque
[fuerunt

et

deque fuere,

inquam,

omnia ludus
[iocusque
:

30

opus durum, ut Setinum accessimus finem, Aigilipes montes, Aetnae omnes, asperi Athones.
est

Conturbare animam potis

quicumque

adoritur.

Hinc mdia remis Palinurum pervenio nox.


Ostrea nulla
26.
fuit,

non purpura, nuUa

peloris

ab eo

Nonius 489, 13 (qui fait tort de lbsiislQ syn. de hhrisus) quod est labos, labosum facit non laboriosum Marx 109. 27-30. A. Gelle XVI, 9, 6 Marx 1 10.
;

2.

et

haec

Doiisa,

ea

Baehrens.

4.

aigilipes
\

h.\y\\\-ii

Francken
:

Loewe Prodr. 337 et Hosius cj. Homre I, //. omnes ocres, Loewe Gloss. Nom. 229. de haut en bas expression de mpris ou 2. susque deque ludus iocusque: expression d'indiffrence cf. A. Gell. ad loc. proverbiale, cf. Trence Eun. 300 ludum iocumque dicet fuisse ilhtm alterum.
atyt'Xijro'.,
: ;

31. Priscien
32.

G. L.

II,

501, K.
;

Servius ad Aen. X, 244

Marx Marx

120. 127.
i;

No;c

=r

noctis (adverbe)

cf.

A. Gell. VIII,

Macrob.

I,

4,

19.

Fin d'hexamtre monosyllabique, frquente chez Lucilius.


33.
lib. III

Nonius 216, (Marx 132).

5
.

ostrea

generis feminini.

Lucilius

Sat.

neutri. Lucilius Sat. lib.

IX (Marx 328)
si ostrea

quid ergo,

cerno,
?

cognorim fluvium,

Umum

ac
\

caeuum sapere ipsum


cognorit...)

(Marx
idem.,

quid ergo
lib.

? si tetiera ostrea

hoc

XIII (Marx 440). fit idem in cena. dabis ostrea milibus


?

nummum

empta

TEXTES LITTERAIRES
Taiitalus, qui poenas

22/
poenas

ob

facta nefantia,

35

Pendit

E somno pueros cum mane


Romanis

expergitus clamo

ludis forus olim ornatus lucernis

LIBER IV

Aeserninus

fuit

Flaccorum mune<<re>- quidam


vita illa

40

Samnis, spurcus homo,

dignus locoque.

Cum

Pacideiano componitur, optimus multo

Post homines natos gladiator qui fuit unus.

Occidam illum equidem

et

vincam,

si

id

quaeinquit,

[ritis

34-5.
36-7.

Nonius 489,

15

nefantia pro nefanda.


I,

Marx
II,

140.

Diomde G. L.
:

376, K.

Priscien G.

L.

513, K.

Marx 142.
38. Nonius 206, 17
lius lib. III...

Forum
:

generis

neutri. Masculini, Luci-

Marx

146.

59-42
L. Sat.

Nonius 393, 33
;

spurcum, saevum vel sanguinariuni,


18 conponere rursus significat con;

lib. IIII

id.

257,

parare . Cf. Quint. IX, 4, 38 ; Cicr. de Opt. Gen. Orat. 6, 17 Tusc. II, 17, 41 ; Orat. 48, 161 ; ad Quint, fr. III, 4, 2. Miu-x
149.
I.

Aserninus codd. Non.

Tiirnhe.

2, ista cod.

pro locoque

eodd.

p.

corr. ex Cic. unae codd., munerc, Non. 257; illa 393, Cicer. homo secum multo 257. 3, pAcidaune, codd. ilnd.
;

longe, Cic, opt. gen. or. 4. natos

natus, codd. p. 393.

43-48.
anime...

Cicr. Tusc. IV, 48

sit

sane Pacideianus aliquis

hoc

Marx 153.

228

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Verum

illud

credo fore

in os

prius

accipiam
[ipse,

45

Quam

gladium

in

stomacho

furia et

pulmonibus
sisto-

Odi hominem,
Nobis,

iratus

pugno, nec longius quic:

[quam

quam

dextrae gladium

dum accommodet
alter
;

Usque adeo, studio atque odio

illius,

cferor
[ira.

Rinoceros velut Aethiopus

50

Subicit huic fulcrum, fulmentas quattuor addit.

Haeret verticulis adfxum in posteriore


Parte

atque

articulis

nam,

ut nobis

talus

ge-

[nusque, est

Succussatoris, taetri tardique caballi

3. sur'ia, coihl

,
.

sura Rossbacb

furiae Scaiger; alla

alil.

vobis

fere codd., corr. Baehrens.

49. Priscicn G. L. II, 217 pro Aethiops... Marx 159.


50.

K.

Lucilius

in III

Aethiopus

dixit

Nonius 206, 27
.

fulmcntum neutro.

tcminino Lucilius

S.

IV

Marx

160.
corr. Scaliger.
:

fuldum, codd.,
51-2.

Nonius 207, 29

genu neutri

est generis.

Masculin!...

Marx
53.
id.

161. Cf. Festus 510 L. verticulas

cum

ait Lucilius, ita

appel-

lavit vertebras.

Nonius
s.

16,

29

succussare est

susum frquenter excutere;

86, 1}

V. caballus.

Marx 165.

TEXTES LITTRAIRES

229
se.

j-^^ _w qui

edit se, hic

comedit

LIBER V

5 5

Quo me habeam pacto,


Quando
Pars
in eo

tametsi non numro mansi quo

quaeris, docebo,
in

maxima non
[est

hominum
velis,

Ut per<Ci>isse
Debueris.

quem

visere nolueris,

cum
5

Hoc

nolueris et debueris

te

60

Si

minus

delectat,

quod

atsyvsv

et

Eissocratium

[hoc
Ar,pw5s{7que simul

totum ac
si

<j\j\>.\>.zip(XY.i(iioz:,

Non operam
54. Priscien G. L.

perdo,

tu hic...

II,

522, K. In edo

unum anomalum

invenidice:

tur

edo, es, est .

Vetustissimi etiam edo, edis, edit

bant correpta prima syllaba... Marx 171. Cf. apud Lucilium


Adsequitur nec opinantem, in caput
insilit, ipsitm

Commanducatur totum
in

cotupexa comestque.
;

Non. 477, 10; 478,


,
.

31,

81, 29

Marx 179.

2.

comisque

codd

corr. F?

55-62.
2.

A. Celle XVIII,

8, 2

mansti Hosius ex Nannio.

Marx 181.
6.

atexnon codd.

(quod atechnon)

7. yXTjpwicjque codd. ferme, lerodesque Marx axr,(ij8c; Marx. Studcmund et Hosius, miraciodes Marx. Ces vers proviennent sans doute d'une ptre un ami ngligent, qui devait tre en outre un puriste d'o les vers 5 et suivants. Aprs pars hominum il y a une lacune les vers suivants sont prc:

ds dans A. Celle de
2-3
.

tuenim

tali es socordia.
;

la

priphrase dsigne les vivants

cf.

l'expression

abire ad

plures.

4-5.

velis,

volueris, debueris

homoeoteleute. Debueris nolueris,


hoc

subjonctifs parfaits, avec

7.6. Eissocratium

r=

hov.^i-zzivi

un

vice de l'cole d'Isocrate .


,7.

non operam perdo

Je

ne vais pas perdre

mon

temps

l'entretenir

230
Si

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

tam corpus loco validuin ac regione maneret Scriptoris, quam vera manet sententia cordi.
65

Intubus praeterea pedibus praetensus equinis

Flebile cpe siinul lacrimosaeque ordine tallae

Lippus edenda

acri assiduo ceparius

cepa

Nam
Hoc
70

si,

quod

satis est

homini,
lioc

id satis esse

potis[set,

sat erat

nunc cum

non

est,

qui

credi-

[mus porro
Divitias ullas

animum mi

expiera potisse

LIBER VI

_ww _ non

te

porro procedere porcent

63-64. Nonius
I. loco ac regione
:

173,

16

sententia,

sensibilitas
cf.

Marx
II,

189.

hendiadyin frquent,

Lucrce,

534. 2.

cordi

locatif.
I,

65. Charisius, G. L.

100,

Scliol. in

Verg. Gcorg.
Masculin! ...

I,

120;

Nonius 209,
193-

intiba

generis

neutri

Marx

66. Nonius 201, 2


67.

cpe generis neutri . Marx 194.


.

Nonius 201, 8 cepa feminini 68-70. Nonius 445, 26 multum


:

Marx 195.
eo distant quod mulseu conti203.

et satis

tum
I
.

intnitum est, satis finituni: avaris illud, hoc parcis


lib.

nentibus applicandum est. Lucilius


potis esse potisset (-tuisset
3.

V.

Marx

potesset quid. apud


;

Dousam

potisset Iiinius.

potisse

posse LA'^

potesse quid. ap. Dousam.

71. Nonius 160, 10 porcet significat prohibet .

Marx 234.

TEXTES LITTERAIRES

23
serves nec

Cui neque iumentum

est

nec

cornes
[ullus,

Bulgam,

et

quidquid

habet

nummorum, secum
[habet ipse
;
:

Cum
75

omnia in una Sunt honiini bulga ; bulga haec devincta <la>certo


bulga cenat, dormit, lavt
[est.

Trs a Deucalione grabati restibus

tenti

Hoc
_v^v^

tu apte credis

quemquam
impune
rati

latrina petisse

_ww _

peccare

sunt

Posse et nobilitati facul propellere iniques.

80

Haec, inquam, rudet ex

rostris

atque

heiulitabit,

Concursans, veluti angarius, clareque quiritans.

72-5

Nonius 78,
lib.

bulga est folliculus omnis,


.

quam

et

crumi-

nam

veteres appellarunt

Et est

Lucilius Sat.

VI...
et

bracchium pendens Marx 243. Cf. P. F. 31 L. bulgas


sacculus ad
.

Galli sacculos scorteos appellant


3
.

F? 5-^ ; cf. Havet Arch: f. K. Z., XL, 112 sqq. in una corr. Lachmanu. seti hominibus b. h. corr Marx. 4 c^nocod. 76. Nonius 181, 27 tenta dictum pro extensa Marx 251 77. Nonius 212, 13 latrina gnre feminino; et est lavatrina, Marx 253. quod nunc balneum dicitur. hoc hic Marx crdit codd. corr. Dousa. 78-9. Nonius III, 23 facul pro faciliter; huic contrarium est
lavit

L, Lindsay

Marx

lavt

lut.

Lex.

II.

Gr.

XV, ^/^

Jacobsohn

difficul.

Marx 258.
.

nobilitate, codd. et Linds

nobilitati
est

Marx.
clamare
:

80-1. Nonius

2i,20
.

quiritare

tractum ab

is

qui

Quirites invocant.
2. angarius
:

Marx 261 Ancarius Mnrx.


.

232

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


LIBER
Vil

Rador, subvellor^ desquamor, pumicor, ornor.


Expilor,

<ex>pingor.
caries,

Ne
85

auriculam obsidat

ne vermiculique

Quos

oculi

non sunt neque nasum

et

qualia

[sunt

Calda siem ac bene plena,

si

olorum atque anse[ris

collus

Qui

tediligat, aetatis facieque tuae se

Fautorem ostendat,

fore

amicum

polliceatur

Sat.
I

82-3. Nonius 95, 15 desquamt, squamis Marx 264. lib. VII.


.)
.

cxpoliat...

Lucilius

sador subbellor,

codil.

coir.

Tiiriieh.

2 pingor codd.

expilor

et pingor, Guiet, expolior,

pingor, Doitsa patcr

Cf. Plante Poen. 219 sqq. 84.


266.

Nonius 21, 26

caries

est

vetustas vel

putrilago

Marx

vermiculi qui

Marx
5

ex Laclwuinn.
.
.

85. Nonius 215,

nasus masculin!. Neutri Lucilius.

Marx

267.

quos
86.
line...

queis lunius.
"

Nonius 200,19

coUum
;

neutri est generis.

collus

mascu-

Marx 268. caldais sem tW caldissime

plenai iasolorum, codd.

autem dandi qui purissime nunc dicitur, sed facic dixerunt... C. Caesar in libro de analogia secundo huius die et huiusspecie dicendum putat. Marx 26Q
87-8. A. Celle IX, 14, 21 In casu
locuti sunt,

non

faciei , uti

TEXTES LITTERAIRES

233

Primum
90

fulgit, uti

caldum

e furnacibus ferrum.

Tristes, difficiles

sumus, fastidimus bonorum

LIBER

VIII

_\^w quod gracila

est,

pernix,

quod pectore puro,

Quod

puero

similis

Gallinaceus
Altius

cum

victor se gallus honeste

^in^

digitos

primoresque

erigit

unguis

LIBER IX

95

Praesul ut amptruet inde, ut volgus redamptruet


[inde

89. Nonius 506, 8 fulgit pro fulget.


et

Marx 291.
fornacibu', /. Dousa
;

furnacium(-tium)(;o(W.
.

furnacibu'
p.

iWrtr.v,

Lindsay

Cf.

Ernout. Elni. dialect.

175,5. v, fui-nus.

90. Nonius 496, 21 genetivus casus positus pro accusativo...

Marx 293.
91-2. Nonius 489, 23 gracila est pro gracilis... Marx 296. 93-4. Nonius 427, 25 priores et primores hanc habent diversi-

tatem

priores
res.
.

quaeque
in

enim comparativi sunt gradus Marx 300.


:

primores

summae
;

2. mtelitus, codd.

sustulit in

Aldine

intulit in Lcichuiann

altius

Marx.
95
.

Festus334L. redantruarediciturinSaliorum exultationibus ;


165, 17 redandruare, redire...

cf.

Non.

Marx
:

320.
.

redandruet, Lindsay

cum

codd.

Nonii; inde

at cod

Festi.

234

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


Si nihil

ad faciem

et

si

olim lupa prostibulumque,

Nummi
Non

opus, atque subit

haec quid valeant, quidve hoc intersiet illud


?

Cognoscis
100 Pars
est

primum

hoc,

quod

dicimus esse

[poema^
parva poesis

epistula item quaevis

nia poesis opus totum, ut tota

non magna poema Ilias una est,


'-s;

est.

Una

Oji;

sunt Annales Enni atque

unum,
5

Et maius multo estquam quod dixi ante poema.


105 Quapropter dico
:

nemo, qui culpat Homerum,


dixi ante poesin
:

Perpetuo culpat, neque quod

Versum

unum

culpat,

verbum,

enthymema,
[locumve.

96-7. Nonius 498, 13 genetivus pro ablativo


1. si

olim cdd.
ul viil.

solum

Lipsiiis.
:

Marx 334.
:

2.

numi L'
:

numini B* C^
cf.

minimi,

A^.

subit

obsit codd.
:

assis Lips.

si nihil,

etc.:

phrases nominales

nihil

ad faciem,

Plaute

Cist. 71, Merc. 428.

98-100. Nonius 428, 8


poesis est
verbis expeditur.

poesis et
;

textus scriptorum

poema hanc habent distantiam poema inventio parva quae paucis


:

Marx

338.

1-2. nunc... cognosces/. Do5a. 2. poesis .4^

poema. LB'^ et Marx.

101-7. Nonius 428, 13.


2.

Marx

341.
:
:

totaque totum totaque illa summa est, codd. corr. I. Doiisa una est, una ut Osai; annales E. Marx. 3. sunt Lachniann estoc codd. t.oz Lachm. opus Marx. ut codd. 4. est maius codd. Marx, et Lindsay. 7. locumve Lachm., locum <unum> Marx. locumque vel locum, codd. 1-7. Mme dans doctrine dans Varron Parnienone 398 cit par Nonius 428, 19 poema est lexis enrythmos, id est verba plura modice in quandam coniecta formam. Itaque etiam distichon, epigrammation vocant poema. Poesis est perpetuom argumentum ex
Ilias

TEXTES LITTERAIRES

2^$

'A' primum
Deinde.

est,

hinc incipiam, et quae

nomina

[ab hoc sunt,

II o

'Aa'

primum

longa,

<Ca^

brevis

syllaba.

Nos

tamen

unum
[pacte

Hoc faciemus
Scribemus

et

uno
:

eodemque,

ut

dicimus^

pacem

placide

lanum, aridum acetum ,

'Aps; "Apsc Graeci ut faciunt.

Fervere; ne longum, vero hoc lectoribus tradam

rythmis, ut
nius R. G.
IXia,

Ilias
la

Homeri
60
r)

et

Annales Enui. Poetice


la

est ars
;

rerum. C'est
I,

reproduction de

doctrine grecque

;uotir)at;
.

cf.

earum Aphthofj.

p. o

W.

II,

25,3 Sp.

[jlv

yp r.iia

7ioir|ij.a

xSv 'AyiXXsoj; ottXwv xarauxeuT


:

108-113. Terentius Scaurus G. L. VII, 18, K.


illa

per

adiectionem
scribi

videntur esse

vitiosa,

quod Accius geminatis vocalibus

natura longas syllabas voluit,

cum

alioqui, adiecto vel sublato apice,

longitudinis et brevitatis nota possetostendi.


et

Nam

singulares vocales
satura-

produci et corripi possunt.

Unde etiam
ait e.

Lucilius, in
s.

rum
3.

de orthographia praecipiens,
a

q.

nono Marx 351


add.

primum

codd.

aa

geminum
le

Rihbeck.

<a>.

Rihb. ab

Goet:(j-Schoell
3.

La notation de

la
;

longue par
cf.

redoublement de

la

voyelle

se
;

rencontre en osque

Maatreis

Mt ris, von Planta 180


:

quelques exemples

pigraphiques

en

latin

paastores, miliaire

de

Popilius i32av.J.-C., G.I. L. I%658(noi3i);(ifl/fl ibid., 1438, etc.


4. eodeni
6.
:

dissyllabe.
II.

^Ape "Aps

E, 31
fervit

114*

Nonius 503, 21

pro fervet...
:

Marx 556.

Cf. Accius

Ribb. 482-3... classis aditu occluditiir

Fervit.

236

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

115 Fervit

aqua

et

fervet

fervit

nunc, fervet

ad

[annum

Meille

hominum, duo
.

meilia , item hue

*"

[utroque opus,

meiles

Meilitiam

Tenues

'/'
:

pilam

inqua lusimus, pilum


fit.

Quo
Quae

piso, tenues. Si

plura haec feceris pila


peila

iacimus, addes ^e
iioc

ut plenius

120 _wv^ wv^_ porro


Fecerit,
/

si filius

Luci
.

solum, ut

Corneli Cornificique

lam puerci

venere

'c'

postremum
solum
fict.

facito

[atque 'f

Ut puerei

plures fiant.

T
,
'<"',

si fiicis

Pupilli, pueri, Lucili

hoc unius

125

Mendaci furique addes


lusseris.

cum

dare furei

('

Hoc
Quint.

illi

factum
6, 8
;

est

uni

tenue hoc facis


;

'/'
;

K. Priscien G. L.

Nonius 503, i Probus G. L. IV, 241, Marx 357. ai annum post annum dans un an . 116-119. Terentius Scaurus G. L, VII, 19, K. Velius Longus
115.
I,

II,

478, K.

56,

Marius Victorinus VI, 18.


122-3. Velius

120. Charisisius G. L.
56,

1,

78, K.
;

Longus G. L. VII,

K.

G. L. I, 79K. 124-5, Quint. I, 7, Longus G. L. VII, 56, K. iMarx 358-370.


risius

Quint,
15.

I,

7, 15

Cha-

126-7 Velius
2.

I.

meille, meilia Scaliger: mille milia coda.


:

tiam Seal.
piso
Seal.
;
i

miles, militiam codd.


:

meiles;

meili3.

pilam qua ludimus, Seal.

ipso codd.
id.
:

5.

fecerit

ferit /.

Dousa

feceris,

F. L.

Schmidt
3.

solum,

colum

eodd.

tenues

abrge subjonctif.

Sur toute cette thorie gramsqq.

maticale de Lucilius, d'origine probablement grecque, voir l'important article de

Sommer, Herms XLIV, 1909, 70

TEXTES LITTERAIRES

237
fit.

Haec

illei

fecere

addes

'e',

ut pinguius

_v^w abbibere

<hic>

non multum

est

'd'

siet

[an 'b\

130

^^ v-/^ ^^
'^'ne

atque
est

accurrere scribens

an

non

quodquaeras eque

labores.

Pelliciendus ,

quod

est

inducendus, geminat

'/'.

LIBER XI

Lucius Cotta senex, Crassi pater huius Paceni,

Magnus
135
Lentus.

fuit trico

nummarius, solvere

nulli

abbire

G. L. VII, 63, K. Marx 374. non codd. corr. Marx. non multum est: cf. Virgile Georg. II, 272 Martial I, 130-1. Velius Longus G. L. VIII, 62, K. Marx 375.
129. Velius Longus
:
;

108, 7.

I.

scribes codd.

scribas

Dousa

scribens ego.

2.

aeque

codd.,

corr.

Marx.
:

eque labores

tmse,

cf.

deque petigo,

deque

dicata,

Marx 983,

997sitio

132. Cassiodor. ex Cornuto G. L. VII, 49, K. per vero praepoomnibus intgra praeponitur, nisi cum incidit in / litteram, adviri

finem consonantem, quam elegantioris sermonis


lunt

geminare ma-

quam

r litteram

exprimere...
tricones,
:

Marx 581.
morosi
et

133-5.

Nonius 22, 30
1.

ad reddendum duri.

Lucilius sat.

XI.

(lentus)

id est facilis.

Marx 413

238

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

Quintus Opimius ille, lugurtini pater huius, Et formosus homo fuit et famosus, utrumque

Primo adulescens

posterius dat rectius sese.

LIBER XIV

Idne aegre est magis, an quod

pane

et

viscre

[privo

1^0

Quod

viscus dederas tuquidem, hoc est

viscera

[largi.

LIBER XV

Multa

homines

portenta

in

Homeri
primis

versibus
[ficta

Monstra putant

quorum
et

in

Polyphemus
[duccntos

Cyclops longus pedes,

porro huic maius bacil-

[lum

Quam

malus navi

in corbita

maximus

ulla.

sum dictum
3.

136-8. Nonius 505, 32 fama est rursus infamia infme... Marx 418.
da, codd., corr
.

unde

et

famo-

dare Turnch
>(

et

Marx.
. .

139-40. Nonius 184, 18


Sat.
1.

viscus positum pro viscera.


.

Lucilius

XIV.
.

..

id., 470, 30 largi pro largire.

Marx 475.
longue,

21. tuquidem

avec m bref;

hocc,

compt
est

comme

de

*hod-ce

141-4.

Nonius 533, 16
.

corbita

genus navigii
versificata
5-*-

tardum

et

srande.
I
.

Lucilius Sat.

1.

XV.

Marx 480.

versi ficta LA''

C^,

versus

ficta

D*

corr. Roth.

2,

3. cyclops ducentos D-*. 4 navis coiJ. :corr Dousa pater.

TEXTES LITTERAIRES
145 Terriculas, Lamias, Fauni quas Pompiliique Instituera Numae, tremit has, hic omnia ponit.

239

Ut pueri
Vivere

infantes credunt signa

et esse homines, sic isti Vera putant, credunt signis cor inesse in

omnia aena somnia ficta


aenis.
5

150 Pergula pictorum,

veri nihil,

omnia

ficta,

wv nemo

est halicarius posterior te.

Hune milli passum qui vicerit atque duobus Campanus sonipes succussor, nullus sequetur
Maiore in spatio ac diversus videbitur
ire.

155 Tintinnabulum abest hinc surpiculique holerorum

Paenula,

si

quaeris, cantherius, serves, segestre,

Utilior mihi

quam

sapiens.

I, 22, 13; Epitome 22. Marx 484. omnia, codd. : corr. Lachmann. 6 fctorum, Marx. I. 2. Fauni Numaeque Pompilii: nom. plur. 2. hic omnia ponit hic adverbe cf. Cicronde Fin. II, 8, 24.

145-150. Lactance Inst.

4.

151. CharisiusG. L.

I,

96,

K.

tam Verrius

tradit, et

sicmultidixerunt

Alicam sine adspiratione dic<^quanivis> Lucilius XV...


;

cum
7.

adspiratione dixerit.
I.

Marx 496.
de mille substantivo,
cf.

152-4. A. Gelle

16, 10

Macrobe

I,

5,

Marx

506.

I. milli abl.

de mille

construire

Campanus

sonipes
. .

succussoi
2. nullus

qui vicerit hune


sequetur

non sequetur, cf. Plaute Rud. 143 nullus venit. Marx 510. 155. Nonius 490, 24 holerorum pro holerum. holerorum cf. dat. pi. holeris Cato R. R. 149, 2.
.

{=

le

cheval dont

je

viens de parler).

156-7. Nonius 537, 10 paenula est vestis


accipimus...
I.

quam

supra tunicam

Marx 515.
corr. lunius.
cf.

paenulam codd.:

2. [Sur l'accord de utilior,

Cicron Leg.

I,

i, i.

240

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


LIBER XVI

Rex Cotus

ille

duo hos ventos, Austrum atque


[Aquilonem,

Novisse aiebat solos

<se4>

demagis

istos

lo Ex nimbo Austellos nec nosse nec esse putare.

LIBER

XX

Proras despoliate et detundete guberna

LIBER XXVI

_^ _^ _^ _^ _
158- 160.

hic cruciatur fam,

Nonius98, 17
;

demagis valdc magis. Luciliuslib XVI...

Marx 527.
1.

duos hos coJ^.


demagis

corr. Saumaise.

2,

novissime, codd
et

:corr^

Bentin. aiebat L. aiebat <^se>solos demagis d. princ.


2.
:

Lindsa\\.
.

espagnol demas en outre

cf.

demane

demain

guberna pro gubernacula. Lucilius Sat. pari ratione in lib. XX... Marius Victorinus G. L. VI, 56, K. versu et apocope recepta est, id est subtractio syllabae syllabarumve
161.
cuiuslibet

Nonius 490, 30

<^partis> orationis, mtro cogente

facta

quae sive in

verbo, sive in
tur.
I. liate
.

nomine Marx 578.


coci.

acciderit, pro intgra parte orationis accipie-

detundite, codd. Non. (-ditate

*)

proras detcndite

et spo-

gub.,

Mar

Vict.

guberna,

repris par

Lucrce IV, 459.

Cf.

Ennius Ann. 451

replet te laetificum

gau

(= gaudhim)
inluvies, sordes... Lucilius lib.

162-3.

Nonius 125, 34

XXVI...

Marx 599.

TEXTES LITTRAIRES
Frigore, inluvie,

24 1
incuria.

inperfundie, inbalnitie,

Ut

Romanus

populus

victus

vi

et

superatus
[proeliis

165 Saepe est multis, bello vero nuniquam, in quo sunt

[omnia.

Di monerint

meliora,

amentiam avermncassint
[tua

Depoclassere aliqua sperans

me

ac

deargentassere,

Decalauiicare, eburno speculo despeculassere.

inperfundie

inperfunditie

Guiet

inbalnitie,

inperfunditic

Marx.
2. inperfundie, inbalnitie, crations

de

Lucilius pour

rendre

le

grec Xouaa que traduit dj inluvies.

Le

livre

XXVI

est

en septnaires tochaques.

164-5. Nonius 437, 17 bellum et proelium hoc differunt, quod proelia partes sunt belli, hoc est in bello congressiones. Lucilius
lib.

XXVL..
:

1)

420, 31

vis est

celer

impetus...

Marx

613.
I.

vi

vei Millier ex pag.

420

iihi

legitur vel.

166.

Nonius 74, 22
:

averruncare,

avertere...

id.

507, 24

moneris pro monueris...

Marx 653.

Di monerint diminuerint codd. 167-8. Nonius 97, 7. Marx 682.


I.

depeculassere vel

depoculassere codd.
.

depoclassere
;

Scbmidt. decdnticare Qiiicherat


culassere L. F. Scbmidt.

L. F.

2.

depeculassere an/J.

despe-

Recueil de Textes latins.

16

242

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


LIBER XXVII

Ardum, miserinum atque

infelix

lignum sabucum
[vocat

LIBER XXVIII

170

w_ w_

v^ v^_

hoc eu m

feceris,

Cum
Non

ceteris reus

una tradetur Lupo.

aderit

p-/af

hominem

et stoechiis

simul

Privabit, igni

cum

et

aqua interdixerit.
et

Duo
175
0'''i

habet stoechia, adfuerit anima


corpus, anima est -vu[/a)
si
:

corpore

posterioribus

Stoechiis,

id maluerit, privabit

tamen.

LIBER

XXX

Multis indu locis sermonibus concelebrarunt

169. Nonius 74, 20

ardum pro aridum.

Lucilius

lib.

XXVII...

Marx 733.
I
.

miserinum
s\gn\m\ codd.

Quicherat, Lindsay ex F^;


:

miserrimum Ma/vv
:

f.v

LB^
1
.

lignum, lunius- vocat, codd.


:

vocant lun.

sbiimm avec

septnaire trochaque.
31, p.

170-6. Probus ad Verg. Ecl. VI,

340, 23

Hagen. Marx

784.
2.

Lio

L.

Cornlius

Lentulus

Lupus

index improbus

Servius ad Aen. X, 104 qui princeps senatus


Serni.
II,
I,

fuit
I,

Schol. Horat.

67.

Il

est

encore

nomm

par Lucilius
te et

54
"

occidunt, Litpe, sapcrdae


3
.

iura
'.

siliiri.
^p'/.^'-i
'

non aderit

non adesse

'

faire dfaut
:

honoribus
aniniti

civilibus (Bcheler) ;axo'.y ea


4.

principia.

cum

et

deux brvesavec hiatus: 5-7: Bchelcr construit

et corpore...

privabit tamen.
:

6-7. posterioribus stoechiis

quae postremo

dixi.

Snaires

iambiques.
177.

Nonius 275,

concelebrare,

diffamare

dictum a cel

britate. Lucilius lib.

XXX...

Marx 970.

TEXTES LITTERAIRES
IXCERTAE SEDIS RELIQ.UIAE

245

^^

Cecilius pretor ne rusticus

fit

Inguen ne
180 Nunc vero

existt, papulae,

tama, ne hoa noxit atque pro[festo

mani ad noctem,

festo

Totus item pariterque die populusque patresque lactare indu foro se omnes, decedere nusquam. Uni se atque eidem studio omnes dedere et arti, A'erba dare ut caute possint, pugnare dolose, Blanditia certare, bonum simulare virum 185
Insidias facere, ut
si

[se,

hostes sint

omnibus omnes.
cognitus qui
sis
!

O lapathe,
In

ut

iactare,

nec es

satis

quo Laelius clamores, sophos ille, solebat Edere, compellans gumias ex ordine nostros
L. VII, 96;
la

178. Varron L.
1

30.

Sur

la

rduction de

Diomde G. L. I, 452, K. Marx diphtongue, v. Emout. lm. dialecdicitur

taux, p. 58. 179. Festus 494 L.

tama

cum
p.

labore viaesanguis in crura

descendit et

tumorem
v.

facit...

Marx 1195.
dial.

Sur boa, type/a.vm.

Ernout. Elm.

125.

iioxit

subj.

opt.

du

180-6. Lactance Inst. V, 9, 20; Marx 1228. I. a mani cf. Plaute Most. 6. botius vir 534

salut, et aussi

de recommandation
5,
II,

formule de omnes candidatos bonos viros


:

ilicimus.

Snque Epist.
.

i.

187-192
I.

Cicr. de

Fii;i.
i.

24.

Marx 1235
.

iactare^

iactaris,

e.

iaces conteniptus

3.

gumias,

cf.

244
190

RECUEIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES

Publi, o gurges,

Galloni, es

homo

miser

[inquit.

Cenasti in vita

numquam

bene,

cum omnia
[ista

in
5

Consumis

squilla et acupensere

cum decimano.
sollo

Vasa quoque omnino dirimit, non

dupundi

Virtus, Albine, est pretium persolvere

verum

195 Ouis in versamur, quis in vivimus rbus potesse; Virtus est, homini scire id quod quaeque habeat
[res
;

Virtus, scire liomini rectum, utile, quid

sit,

hones-

[tum,

Quae

bona, quae mala item, quid inutile,

turpe,
5

[inhonestum;
Virtus quaere ndae finem
rei scire

modumque
;

200 Virtus

divitiis

pretium persolvere posse

Virtus id dare quod re ipsa debetur honori,

Hostem
Ernout Elm.
personnage.
II,

esse

atqueinimicum hominum morumque [malorum,


p.

dial.

177.

4.

Puhlius Gallonus. Voir sur ce

Cicr. pro Quinct. 94, de Fin. 11,90; Horace Serm. cum squilla et acupensere 6. construire 2, 47 et scholiaste.

decimano.

decimanus =^maxiinus, terme de lalangue


:

militaire

cf.

P. F. 62 L.

et

magna.
30.

Nam

decumana ova dicuntur et decumani fluctus quia sunt ovum decimum mains nascitur, et fluctus decimus fieri

maximus
S

dicitur.

Vid. Ovide Trist.

I,

2,

49

Metam.

XI,

193

Festus 384 L. sollo Osce dicitur id quod nos totum voca.

mus.

Lucilius.

id est

non

tota.

Marx

15 18.

I. dirimit:
sollo
:

redimit Dousa.

ace. pi. n.
tota

osque,

cf.

Ernout Elm.

dial.

229

non

sollo

dupundi :=

non dupundi.
5, 2

194-206. Lactance Inst. VI,


6. rei, codd.
:

re

Lachnanu.

11

Marx 1326. magni facere

cod. S. (Paris.),

TEXTES LITTRAIRES Contra defensorem

245

hominum morumque bono[rum,


10

Hos magni
205

facere, his

bene

velle, his

vivere ami[cum,

Commoda

praeterea patriai prima putare,


tertia

Deinde parentum,

postremaque nostra.

TRABEA
Lena delenita argento nutum observabit meum, Quid velim, quid studeam. Adveniens digito [inpellam ianuam,
Fores
Alacris

patebunt.

De

inproviso Clirysis ubi

me

[aspexerit,

obviam mihi veniet complexum exoptans

[meum,
5

Mihi

se dedet

Fortunam ipsam anteibo

fortunis

[meis

Ego voluptatem animi nimiam

summum

esse erro-

[rem arbitrer.

magis

facere, magnificare, ceteri.

12 patriae
une
;

codd.

patriai

Burid

mann
I.

pretium persolvere veruni


quaeque habeat
res
:

attribuer

juste valeur.

52.

5.

qiiod

expression vague

cf.

Salluste Cat. LI. 20:

de poena possuin equidem dicere id qtiod res hahet


rellem;;nt). 11-12.
1-5. Cicr.
6.

(=

ce qui en est
I,

Sur

la

doctrine, cf. Cicron de OfF.

Tusc. IV, 31, 67. Ribb. I (i) Sept, troch. Cicr. Tusc. IV, 15, 55. Ad Fam. II, 9; de Fin.
II

II, 4,

13.

Ribb.

(6) Sept, troch.


les seuls

Ce sont

fragments connus de cet auteur.

246

RECUtIL DE TEXTES LATIXS ARCHAQUES

AQUILIUS
Ut
illura di perdant,

primus qui

lioras repperit,
!

Quique adeo primus statuit hic solarium Qui mihi comminuit misero articulatim diem.

Nam
5

unum > me puero venter erat solarium omnium istorum optumum et verissu[mum 5 Ubivis monebat esse, nisi cum nil erat. Nunc etiam cum est, non estur, nisi soli lubet.
<;

Multo

Itaque adeo iam oppletum oppidumst

solariis,

Maior pars populi

< iam >>


empta

aridi reptant

fam.

CAECILIUS STATIUS

actutum
1-9.

voltis,

est

noltis,

non empta
[est

facetia

A. Celle III, 3, 4 alias probavit (Varro) adductus filo atque sermonis Plauto congruentis easque iam noniinibus aliorum

occupatas Plauto vindicavit, sicuti istam


nius, cui est

quam nuperrime legebaNani cum iu illis una et viginti non sit et esse Aquili dicatur, nihil tamen Varro dubitavit quin Plauti foret, neque alius quisquam non infrequens Plauti lector dubitaverit, si vel hos solos ex ea fabula versus cognoverit, qui quoniam sunt, ut de illius Plauti more dicam 'Plautinissimi', propterea et

nomen

Boeotia.

meminimus
e. q. s.

cos

et
I.

ascripsimus.
1-9.
ta.

Parasitas

ibi

esuriens haec

dicit

Ribb.

fr.

Sn. iamb.

4.

unum

Herl:^,

om.

6 ubi

iste 'o,

corr.

Ribb. 7

quod

},

corr.

Both. estur edd. vett. est w. 8 est

oppidum w,

transp.

adeo oppletum
arida Hert:^.

est

oppidum

solariis

Hosiiis. 9.

Hennann itaque iam Hert:^, om w


.

6. esse, de edo.

quand il y a <^ de quoi manger >. Outre ce passage, on ne connat de lui qu'un vers. I. Diomde G. L. I, 586 K. apud veteres reperimus nolumus non vultis f ut est in Aethrione apud Caecilium.
7. qiiom est
:

id

quod
Ribb.

Aethrio
noHis
:

(5) Sept, troch.


voltis.

forme contracte de *ne

TEXTES LITTERAIRES

2^7

^_ quamquam
Advenio, ne
Reare
:

ego mercede hue conductus tua

tibi

me

esse
si

ob eam rem obnoxium


dicis mihi.

audibis maie,

maie

Itane

Itanest

Antipho invenitur profluia fide ? immemoris, itanest madida memoria

<C Est

>

haec caterva plane gladiatoria,


alius socius

Cum suom sibi

socium

sauciat.

Ere, obsecro, hercle, desine.

Mane,

coepiam

2-4. A. Celle VI, 17, 13


rus est, quin scit

...quisadeotam linguae Latinaeigna-

eum

dici

obnoxium,

cui quid ab eo, cui esse

obnoxius

dicitur,

incommodari
est,

et noceri possit, et qui


?

habeat
ille

ali-

quem

noxae, id

est

culpae suae, conscium

...quae vero

gram-

maticus finitione usas

ea videtur in verbe tam multiplici


eius

unam
:

tantum

modo

usurpationem

notasse,
est in

qua quidem congruit


in his versibus

cum
e. q.

significatu,
s.

quo Caecilius usus

Chrysio
I

Ribb. Chrysion (hnmo Crusion)


Vat. dixis Carrio
;

(22) Sn. iamb.

3. dicis

an dices?

C'est

un

cuisinier qui parle.

C. L. II, 354 K. apud antiquos hic et haec memohoc memore proferebatur. In quo testis est Capcr, antiquitatis doctissimus inquisitor. Ostendit enim Caecilium in Epiclero sic protulisse e. q. s. Ribb. I (30) Sn. iamb.
5-6. Priscien
ris et
:

invenitur Spengel ex duobus codd. inventas , est inventus Bothe. immemoris. On a de mme praecoqiiis, coiicordis, etc., cf. v. 10.
I
.

7-8.

Donat

in Ter.

Ad. IV,

5,

34.

Ribb.

Ex hautu hestos

(cf.

Gicr. Tusc. V, 12, 36) I, 38. Sn. iamb. plena w, corr Lindebrog.
.

9.

Nonius 89,

1 5

((

coepere,

incipere.

Caecilius

Hypobolimaeo

Rastraria. Ribb.

V
:

(90) Sn. iamb.

obsecro Spengel

obscuro codd.

248
10

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

Modo

fit

obsequens, hilarus, comis,


concordis,

Communis,
Is

dum

id

quod

petit potitur.

demum
:

miser

est,

qui

aerumnam suam
et factis facit, si

nesciat

[occultare

Foris

ita

me

uxor forma

laceam,
qui

tamen indicium,
Quae,
I

nisi

dotem, omnia quae

nolis

habet

[sapiet de
5

me

discet,

Qui

quasi ad hostis captus liber servie salva urbe

[atque arce.

Dum

eius

mortem

inhio,

egomet

inter vivos vivo

[mortuos.

Quae, mihi quidquid


Ea
Ita

placet,

eo privatum

it

me,

[servatam <; velim

>

me

clam

se

cum mea

ancilla ait

consuetum.

Id
:

[me

arguit

plorando orando instando atque obiurgando


lilam uti venderem.

me

[optudit,

20

Aequalis et cognatas

Nunc credo inter sermonem serit


:

suas

10

Quis vostrarum
II,

fuit intgra aetatula,

lo-ii. Priscien G. L.

282 K.

Concors, concordis: antiproferre in his


III

quissimi

tamen solebant genetivo similem


?

nomina-

tivum. Caecilius in Gratine...


bacch. et clausule iambique
concordis
:

Ribb. Karine

(108-109).

Dim.

cf.

12-26. A. Gelle

immenioris v. 6. II, 23 (qui ibidem Menandri versus

citt

quos imi-

tatus est Gaecilius.) Ribb.


1-3.

Plocium
;

(142-157).
;

Octon. anapestiques
;

4-8. Octon. trocliaques


11-13. Crtiques
;

9.

Ttram.

crtique

10. Sn.

iamb

14. Sn.

iamb. Gf.
;

Skutsch. Pauly

Wissowa R. E.
Bcheler
nescit
5
:

coniques d'aprs
nesciat Ribb.
et

III, 1191; 15. Oct. troch haec erunt concilia hodie


:

ou glydiffrer

sermone miser. Gf. Seyffert


I.
5
;

Phil.

z'el

Slransp. Ribb.

Dum

Woch., 1884, 6. nequh codd. 2. ferre cocid. corr Ribb. < ego eius mortem inhio, egomet
;
.

>

TEXTES LITTERAIRES

249

Quae hoc idem


25

a viro

Imptrant suo, quod ego anus modo Effeci, pellice ut meum privarem virum ?

Haec erunt

concilia

hocedie

differar

sermone
15

[misre.

Sed tua morosane uxor, quaeso,

est

[rogas

Va
?

30

Taedet mentionis, quae mihi Qui tandem ? Ubi domum adveni, adsedi, extemplo savium Nil peccat de savio Dat ieiuna anima. Ut devomas volt quod foris potaveris.

Edepol, senectus,

si

nil

quicquam

aliud viti

Adportes tecum,

cum

advenis, ununi id sat est,

Quod
In
35

diu vivendo multa quae non volt videt.

amore suave est summo summaque inopia Parentem habere avarum, inlepidum, in liberos Difficilem, qui te nec amet nec studeat tui.

Aut

tu illum furto fallas aut per litteras


ego exNonio J02, 12. vivo mor-

vivo riiortuus inter vivos, Hosius


tuus inter vivos

w transp. Ribb. 6 quae w, quaen Ribb. 9-10. illam aequalis, 5/i'i/5c/; eam coifa. eam uti venderem. nunc credo inter suas cognatas sermonem serit Ribb. efficiens letram bacch. 15 hodie codd.,
|

corr.

Bergk. differor sermone miser


II,

cochl. corr.

Ribb.

Nonius 253, 11 s. v. anima rursum alitusoriset odor. Caecilius: quae mihl... anima. Ribb. Plocium II
26-30. A. Gelle
25, 11.
(i

58-161) Sn. iamb.


I
.

quani e(r)rogas codd. Gell.

quam

rogas, Hosius

31-33. Cicr.

venire (1-2)

25; Non. 247, 5 s. v. Ribb. Plocium IX (173-175) Sn. iamb.

Cato Mai

8,

advenire,

34-44. Cicr., deNat. Deor.

III,

29, 72. Ribb.

Synephebi

(199-

209) Sn

iamb

250

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHACiUES


Avertas aliquod nomen, aut per servolum
Percutias pavidum, postremo a parco ptre
5

40

Quod sumas quanto

dissupes libentius

Quem

neque

quo

pacto

fallam

nec quid

inde

[auferam,

Nec quem dolum ad eum aut machinam commo[liar

Scio quicquam:
Praestrigias

omnis meos dolos, fallacias, 10 praestrinxit commoditas patris.


ita

45

Pro deum, popularium omnium,

omnium

adules-

[centium

Clamo, postule, obsecro, oro, ploro, atque inploro


[fidem
!

<

in civitate fiunt facinora capitalia

Nam

>> ab amico amante argentum accipere


[meretrix noenu volt.

Praesertim quae non peperit lact non habet

4. fructu

0),

corr. Rcheler

11 praestigias w, corr. Bichehr.


I.

45-8. Cicr., de Nat. Deor.

6,

13. Ribb.

Synephebi
syllaha
lit

III (2 11-

214) Sept, troch.


I
.

omnium (seiel)codd.,
Cicero; 4.

rest.

Mantttius.

3. deest

< hac >

ficri,

non
5

vult codd., corr. Ribb.


lact
1

49.

Nonius 483,

nominative casu, ab eo quod

est lac...

Caecilius Tithe. Ribb.

(220) Sn. iamb.

TEXTES LITTERAIRES
50

25
putet,

w_ v^_ deum qui non Aut stultum aut rerum


Cuii in

summum
esse

inperitum existumem

manu

sit,

Quem
Quem

sapere,

quem esse dementem velit, quem sanari, quem in morbum


[inici.

contra amari,

quem

expeti,

quem

arcessier.

SEXTUS TURPILIUS

Homo

unica est natura ac singularia

v^_

w_
se

at

etiam
talento

ineptus

meus mihi
tetigi

est

iratus
[pater,

Quia

argenti

veteri

exemple [amantium.

50- S4. Cicr. Tusc. IV, 32, 68 (de amore agens) Ribb.
263). Sn. iamb.
I.

XV

(259-

ego vero

Amorem,
I.

siippl.

Bentley.

cuii Ribb., cui foJii.cuius

Ernesti; cf. qitoiei C.

L.

Pu

et

Pomponius 144-146 (Praefectus


ut si qtiis est

morum)
Amici
1.

atnicus, gaudet si cui quid boni


est

Evenit, cuii atnicus

germanitus.

Non. 491,

2 singularia pro singulari. Ribb.

Demetrio X,
Turpilius

28. Sn. iamb.


2-3. Non. 408, 31 tangere etiam circumvenire. Demetrio... Ribb. XVI, 35-6. Octon. iamb.
:

2.

amanti

corr. Carrio.

252

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Ergo edepol docta dico


5

quae mulier volet


indulgentem
et

Sibi

suum amicum

esse

diutinum,

Modice atque parce

eius serviat cupidines.

Ere,

ST. Q.uaeso edepol, quo ante lucem te subito rapis, cum uno puero ? PH. Nequeo esse intus,

10

ST. Quid

ita ?

[Stphanie.

PH. Ut
silentio.

soient,

me

curae

[somno segregant,
Forasque noctis excitant

At enim

scies ea

quae

fuisti nescius.

Hortatur hominem,

quam primum
!

proficisceret.

w_ v^_ w_ w_ ne me attigas apage Manum. Heia, quam ferocula est

aufer
!

4-6.

Non. 342, 36
dici

modo
iamb.
2.

volunt... Turpilius

modicum... veteres moderatum et cum Demiurgo. Ribb. I 37-39. Sn.


corr. Acidalius.
3
;

summam

amcan^ codd.,

cupidini, lunius.

7-10. Priscien de metris G.

L. III, 425

K.

Ribb.

Epiclerus

I,

50-55. Sn. iamb.


11.

Nonius 501, 19

nominativus pro genetivo. Turpilius Epi-

clero Ribb.

IX

(65). Sn. iamb.

inscius codJ., corr. Grautoff.

Hetaera

Nonius 470, 39 proficisceret pro proficisceretur. Turpilius Ribb. VI (81). Sn. iamb. 13-14. Nonius 75, 26 attigat, contigat. Turpilius Leucadia
12.
?
.

Ribb. VI, 106-107. Sept. iamb.


I

attigat

Lindsay cum codd.


sic

corr.

lunius

atque corr. Ribb.


attigat
|j

Sept,

troch.
f.

disposuit

Lindsay:

ne

me

atque aufer

m.

h. q.

e.

TEXTES LITTERAIRES
15

253
prospexit vigilans

Dum

ego conixi somno, hic

sibi

[virginem

\J

\J

w forte eo die
delenificae ut Atticae

Meretricis ad

me

convene[rant

Condixerantque
Antiphila,

cenam apud

me,

Thais

atque

[Erotium,

<

Lais

>,

Pythias

ego extra cubui


[dominia.

20

Nemo umquam
Neque turbam

vidit

facere

ebrium ire interdiu neque fores exurere


coniveo,

15. Priscien

G.

L. II,

478 K.

secundum tertiam protulerunt


in
-.VI

veteres, praeteritum

quod etiam conivo tam \n-vi quam

habuit. Turpilius vero in Paraterusa. Ribb.

(173) Sept,

troch.

exhibitor,

Nonius 281, 23 dominus rursum appellatur convivii unde et dominia convivia... Turpilius Philopatre. Ribb. VII (185-8) Octon. iamb.
16-19.
2.

delenificae Juniiis

delenitatae (-te) codd., qiiod sfn'avit Lind-

say

convenerat vel
testatur
:

cum
Non.

venerat codd. corr. luniiis,


;

dixerant quae, codd. corr. Iiinius. 4. Lais add. Ribb.


sed

(quod) 3 quo domina codd.,

dominia

2. meretricis

nominatif
s.

pluriel.

20-21. Nonius 524,26

V.

turbam

et turbas

diversam volunt

habere significationem, ut
tiones.

sit

turba populi conventus, turbae, turba-

Nos

contra lectum invenimus et indiscrte positum et pro

turbis turbam... Turpilius Thrasyleone.

Ribb.

II

(199-200) Sn.

iamb.

254

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

FABULA TOGATA
TITINIUS
Da pensam lanam qui non redJet temperi Putatam recte, facito ut multetur malo.
:

Nec noctu nec diu

licet

fuUonibus quiescant

Eu

ecastor,

si sitis

moratae ambae ibus pro ut ego

[moribus

Date

illi

biber

iracunda haec

est.

yj_

w_ <a>>

stultitia cupidinis.

Petunt consilium, bona


Parvi ut
fiiciatur.

bonomm

gratia

1-2. Nonius 369, 26 putare aptare. Titinius FuUonibus. Ribb. VI (22-25) Sn. iamb. 3. Nonius 98, 20 diu pro die: unde et interdiu dicitur. Titinius FuUonibus. Ribb. IX (27) Sept. iamb. 4. Nonius 486, 12 ibus pro is minus Latinum putat consuetudo, cum veterum auctoritate plurimum valeat. Titinius Gemina.

Ribb.

XVI

(59), Oct. iamb.


sitis

moratae

codd., traiisp. Ribb.

ut

moribus
5.

cod.

N.

Fabri, maioribus, mao-,


I,

ego pro, traiisp. Heimaiin mau-, ceteri

Charisius G. L.
:

99

biber, t6 t.'.vm. G.

Fanoius Annaliuni

octavo
6-8.

domina

eius ubi ad villam venerat, iubebat biber dari...

Titinius in PrUia... Ribb.

VI (78) Rythme troch. Nonius 507, 16 facitur pro fit... Titinius Quinto. Cf. Priscien G. L. Il 577 K. Ribb. I (95-97) Sn. iamb. i.a add. Ribb.; 2 bona bonorum Herniaui, bona Non., bonuni parvi ut Prise, ut p. Non. Prise.
;

TEXTES LITTERAIRES
Ipsus

255

quidem

hercle ducere <C hanc

> sane nevolt.


non
valentia
:

10

Sapientia gubeniator

navem

torquet,

Cocus

magnum ahenum, quando

fervit,

paula con[futat trua.

L.

AFRANIUS

w _ ^ fateor, sumpsi non ab illo modo, Sed ut quisque habuit, conveniret quod mihi,

Quod me non

posse melius facere credidi,

Etiam a Latino.
5

Hem

isto parentum est vita vilis liberis, Ubi malunt metui quam vereri se ab suis.

9.

Nonius 144,

<t

nevult pro

non

vult. Titinius Setina. Ribb.

(105) Sn. iamb. hanc add. Quiche rat.


Nevolt
:

cf.

Plante Trin. 11 56

nisi tu nei'is.

lo-ii. Nonius 19, 17 truam veteres a terendo,

quam nos dimi,

nutive trullam dicimus, appellari voluerunt. Titinius Setina. Id.


87, II
s.

V.

confutare est confundere vel committere


, 186,

249, 19

confutare,

27 valentia, fortitudo , 503, 4 fervit. Ribb. XV (127-8) Octon. iamb. 1-4. Macrobe Sat. VI, i, 4 Afranius enim togatarum scriptor

commovere

in ea togata, quae Compitalia inscribitur, non inverecunde respondens arguentibus, quod plura sumpsisset a Menandro, fateor, inquit,
e. q. s.

Ribb.

(25-28) Sn. iamb.


codd.,

quod conveniret Both, vel quo ?


2.

transp.

Both;

quodque

codd.,

quod

5-6.

A. Celle XV, 13,3


te...

utor et vereor et hortor et consolor


:

communia verba
vereor abs

sunt, ac dici utroqueversus possunt

vereor te et

Afranius in Consobrinis

hem... hic vereri ex ea

pirte dictum est, quae est

non

usitatior.

Ribb.

(53-34) Sn.

iamb.

Em,

Rihh., vitabilis, codd., corr. Lipsius.

256

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

w_ w_
Rus
ire,

qui conere noctu clanculum

dotem ne repromittas,
iatites, et

vafer,

Honeste ut

nos ludas diutlus.

O
10

dignum facinus adulescentis optumas Bene convenientes, concordantes cum vireis Repente viduas factas spurcitia patris
!
!

Vigiians ac soUers, sicca, sana, sobria,

Virosa non sum, et

si

sim, non desunt mihi

Qui
15

ultro dent

aetas intgra est,

formae

satis.

< Sic >>

sollicite

corde corpus non potitur nunc


[quie.

7-8. Nonius 20, I vafrum est callidum et quasi valde Afruni et urbanum... Afranius Divortio... Rihb. I (47-49) Sn. iamb. remittat L : 2 brusire, codd. : corr. Gidielmus repromittat F'/i^
.

corr. Gidielmus,

rtro mittas
:

Rihb.
.

non

est

MuUer

inhoneste

Onions; ludas Fi

laudas

LB^

Sur vafer,
9-1 1.

cf.

Ernout, Elin.
I

dial. s. v.

Nonius 394,

spurcum, saevum

vel

sanguinarium...

Afranius Divortio.
I
.

Ribb. IV (52-54) Sn. iamb.


:

o indignum, Delrio, 2 concordes, codd.


Innitts,

corr.

Millier

con:

cordesque
corr. Guiet.

et

c.

Both.

vires

codd.,

viris

Muret 4

facias

11-14. Nonius 21, 34 virosae mulieres dicuntur virorum adpetcntes vel luxuriosae.., Afranius Divortio... Ribb. VIII (61-3)

Sn. iamb.
2. si

sum
:

codd., corr. Stephanus

desint Quicherat.
:

Virosus
dicti

Xonius 28, 25 mulierosi mulierum adpetentes. Afranius Vopisco (Ribb. XVI, 371)de
tnnlierosus, cit par

mme

homo
15. Priscien G. L.

mulierosiis coufert
II

me

ilico alio.

242 K. quies quietis. Vetustissimi tamen hoc quoque secundum supra dictam proferebant declinationem.
Afranius in Emancipato...

Ribb.

(77) Sept, troch.

TEXTES LITTRAIRES

257
viri.

Optandum uxorem quae non


v^_ v^_

vereatur

^ quis tu es ventoso in loco,


silices

Soleatus, intempesta noctu, sub love,

Aperto capite,

cum

findat gelus

20

Ubi hice Moschis, quaeso, habet, meretrix Neapo[litis ?

Formosa virgo
Isti,

est

dotis

dimidium vocant
:

qui dotis neglegunt uxorias


fortis.

Praeterea

Non

potest quin

illa

stacta

longeque

et multis olat.

16. Nonius 496, 41 cum sit veretur illam rem... veteribus genetivum pro accusativo poni placet... Afranius... in Emancipato...

Ribb.

XXI
:

(99) Sn. iamb.

quae

ve

quam

17-19. Nonius 207, 35 gelu... masculini. Afranius Epistula. Ribb. I (104-6) Sn. iamb.
2.

sub divo

corr. Ribb.,

sub dio Mercier, sub diu

Bi'tcheler. 3. fin-

dit

Quiche rat.

20.

Nonius 318,
III

5,

habere rursus habitare... Afranius Excepto.


meletrix

Ribb.

(136) Sn. iamb. hic codd., corr. Bergk; Moscis

co^fJ.

21-23. Nonius 306, 19 fortis etiam dives... Afranius Fratriis.

Ribb.

1(156-8) Sn. iamb. Pour le sens, d. Plante Trin. 1133. 24. Nonius 147, I olat pro oleat. Afranius
fr.

Fratriis... Priscien

G.

L.

II,

444 K.

oleo oies, et olo olis. Afranius in Fratriis...

Ribb. XII (178) Sept, troch. qui in illas tacta L quin illa tacta
:

B''
is,

illa est acta,

codJ. Prise.

que

et cunctis, Prise.

quacumque

Ribb.

Recueil de Textes latins.

17

258
25

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES


Illud

mmento, ne quid inprudentius

Blateres.

Ipsi

me

velle

vestimenta dicito.

Occasione capta mulier involat


In collum, plorat, orat
;

occurrit nepos
frigit.

30

Pausillus

neptis porro de lecto

Non sum tam

criminosa

quam

tu, vipera

Gannire ad aurem

numquam

didici

dominicam.

Gallum sagatum, pingui pastum

taxea.

35

Usus me genuit, mater peperit Memoria Sophiam vocant me Grai, vos Sapientiam.
:

25-6.

Nonius 78, 32

((

blaterare, confingere per

mendacia. Afra-

nius... Incendio.

Ribb. IV (194-195) Sn. iamb.


.

in primis, codd., corr

Ribb.

G. L. II, 227 K. ipsi pro ipsius Afranius in Omine.. Ribb. IX (250) Sn. iamb. 28-30. Non. 308, 14 Frigere est et friguttire, cum sono sussi. Ribb. IV (245-7) Sn. iamb. iire... Afranius Privigno.
27. Priscien
. .

occasionem cartha (casta B)


Mercier.

corr. Diibner

occasionem nacta.

51-32. Isidore Differ. 86; Nonius 450,


proprie canum... etiam
runt.

11

gannire

cum

sit

humanam vocem
:

nonnulli gannitum vocaves.

Afranius Prosa

Gannire
2,

e. q.

Ribb.

(282-3) Sn.

iamb.
33. Isidore Orig.

XX,

24

taxea lardum
II

est Gallice

dictum.

Unde
34-5

et
.

(284) Sn. iamb. A. Gelle XIII, 8 eximie hoc atque'verissime Afranius


Afranius in Rosa... Ribb. Prosa

poeta de gignenda comparandaque sapientia opinatus, quod eam filiam esse Vsus et Memoriae dixit... versus Afranii sunt in togata,
cui Sellae

nonien

est...

Ribb.

(298-99) Sn. iamb.

TEXTES LITTERAIRES

2)9

Adeo

ut te satias caperet toti familiae.

Si possent

homines delenimentis

capi,

Omnes
40

haberent nunc amatores anus.

Aetas et corpus tenerum et morigeratio,

Haec sunt venena formosanim mulierum Mala aetas nulla delenimenta invenit.
Praefestinamus quae
sit

causa sciscere.

Quod

sit

necessura

scire,

praesertim in brevi.
in ostio.

Inscribat aliquis arse verse


v^_

45
36.

non possum verbum


II,

facere

ipsi

obbrutui.
ipsius

Priscien G. L.
toti (totae

227 K.

pro

Afranius

in

Homine...
ut.
. .

II,

266

idem in Suspecta: adeo quamquam inveniantur apud veteres et nominuni


Fossius) pro
totius
est geneti-

modo declinata (unus, ullus, uuUus, solus, totiis, alias) id vum in -/, et dativum in -0 desinentia. Nec solum haec,
quae
simili declinatione proferuntur, sicut
.

sed

omnia

iam

in superioribus osten-

dimus... Afranius in Suspecta: adeo.

familiae, pro totius. Ribb.

VIII (32 5) Sn. iamb. Cf. Plante Fragm. Inc.


toti familiae
:

III

gannit odiosus omni totae faniiliae.


isti-modi, isti-fonnae, cf.

gnitif

du type

Ernout,

Morphol.
37-41.

107.
2,

Xonius

aetatem

malam senectutem

veteres dixe-

runt. Afranius Vopisco... Ribb.


5.

XX (578-382)

Sn. iamb.
in

multa, Qiiicherat^, qui persona)u deinde mutavit


Charisius

42-3.

G. L.

I.

208 K.

necessum... Afranius

Vopisco... Ribb.

XXIX
arse

(395-6) Sn. iamb.


verse averte

44. P. F. 17 L.

enim lingua
nius ait...

arse averte, verse

ignem significat. Tuscorum ignem constat appellari. Unde Afraiamb.

Ribb. Inc.

IX (415) Sn.

in ostio arseverse Pauliis

45. P. F. 201 L. obbrutuit, obstupuit, a bruto, quod antiqui pro gravi, interdum pro stupido dixerunt. Afranius. Ribb.
.

Inc.

XI (418) Sn. iamb.

26o

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

L'ATELLANE
L.

POMPONIUS BONONIENSIS

At ego rusticatim tangam,

< nam

>> urbanatint
[nescio-

v^_ v^_ w_ ^ hucco, puriter Fac uti tractes. Lavi iandudum manus.

Atque auscultare

disce,

si

nescis loqui.

Clandestino tacitus taxim perspectavi per cavom.


_v^

_w
fit,

Kj

Kj noli, quaeso, irascere

More

moriri

suam <i

vir

>> quisque ut uxo[rem velit.

\j

\j-

w balnea,

Forus, macellus, fana, portus, porticus.

1.

Nonius i66, 28
. .

rusticatim pro rustice

etiam circumvenire.
troch

Poniponius Aleonibus.

409, Ribb.

tangere

(7) Sept,

nam, add Guiet


.

2-3.

Nonius 516,

15:

puriter.
.
.

Pomponius

Aruspice

ve\

Pexore (Pectore codd .) Rustico.


2. uti
4.
:

Ribb. I (lo-ii) Sn.

iamb.
Asina...

ut rem, Ribb.
auscultare, audire.

Nonius 246, 18
I

Pomponius

Ribb.

(12) Sn. iamb.

5. Nonius 178, 19 taxim, sensim vel occulte. Pomponius Buccone Adoptato. Ribb. I (25) Sept, troch. 6-7. Nonius 127, 9 irascere, irasci. Pomponius Citharista (eta-

rista,

codd.) Ribb.

(30-31) Sept, troch.

vir,

add

Ribb.

8-9.

Nonius 206, 20

forum generis
II

neutri. Masculin!...

Pompo-

nius Petitore... Ribb.

(37-58) Sn. iamb.

TEXTES LITTRAIRES 10

201

Longe ab urbe vilicari, quo erus rarenter venir, Id >> non vilicari, sed dominari est mea sen-

<

[tentia.

Miseret

me eorum,

qui sine frustis ventrem frus[tarunt

suom.

_v^

_w ^ _w _w _w
maior,

sed

meus

Frater

postquam

vidit

me

vi

deiectum

[domo,
15

Nupsit posterius dotatae, vetulae, varicosae, vafrae.

Nunc, quando
Ibus.

noluisti facere, fac voluptati sies

Ergo, mi Dossenne,
illud

cum

istaec

memore memi[nisti, indica,

Qui

aurum

abstulerit

Non

didici

[hariolari gratiis.
lo-i
tilo

Nonius 164,24
186, 2

rarenter

pro rare... Pomponius Ergasvel villae

cf.

vilicari

est rusticari,

praeesse

515, 31 rarenter... ))Ribb. 1(45-46) Sept, troch.


1. id

add. Both.
frustre

12.

Nonius 473, 16
II

pro frustrer. Pomponius Maiali.

Ribb

(79) Sept

troch

13-15. Nonius 145, 24 nubere veteres

etiam viros dicebant,


tis.
..

Ribb.

fr. I

nunc (87-89) Troch.


ita ut
:
<<

Itali

dicunt.

non solum mulieres, sed Pomponius Pannuceaafrae codd.


:

sept.
;

2.

me

indeiectum codd.

corr. Mercier

corr. Iiinius.

Nonius 486, 17 ibus pro is minus Latinum putat consuetudo, cum veterum auctoritate plurimum valeat Pomponius Pappo Agricola. Ribb. IV (105-104) Sept, troch.
16-17.
.

noluisti

voluisti Rihb

18-19.

Nonius 514, 23

memore

pro memoriter, Pomponius


77 K., Ribb. 1(109-110)

Philosophia. Cf. Sept, troch.


I.

Priscien G. L.

III,

nidos sed ne 2 gratis, codd. corr. Mercier.

262
20

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

Pappus hicin Maedio

habitat,

senica

non sescun[ciae ?

Mirum

ni haec

Marsa

est

in colubras

callet can-

[tiunculam.
Sciunt

hoc

omnes,

quantum

est

qui

cossim
[cacant,

Quot

laetitias

insperatas

modo mi

inrepsere

in
!

[sinum

Ego
25

dedita opra,

te, pater,

solum

foras

Seduxi, ut nequis esset


Praeter nos,
tibi

testis tertius

cum tunderem

hibeas lubens.

20. Nonius 17, 18 senica significat senex.

Pomponius

Pictori-

hus . Ribb.
hic in

(m)
.

Sept, troch.

medio,

vel hic

medio

coJd., corr. Limsay:

medicus Ribb.
Pic-

hic cinaedus, Mler

21.

Nonius 482, 8

callet illani

rem pro

illa re.

Pomponius

toribus Ribb. VII (118). Troch. sept.

canticulam coda., corr. Passerai.


22. Nonius 40,
Porcaria. Ribb.
I

24

cossim dictum quasi coxim. Pomponius

[Porcetra] (129) Sn. iamb.

hoc sciunt coda., corr. Guiet 23. Nonius 500, 30 accusativus pro nominativo. Pomponius Praecone Posteriore . Ribb. IX (141). Sept, troch. quod codd., corr. lunius mihi codd., corr. Ribb. Laetitias insperatas nominatif pluriel, imit d'un dialecte osco;
:

campanien

cf.

tabella devotionis, Inscr., n"

140

qiias

cum

illa luc-

tent, deluctent.

Pomponius 24-6. Nonius 210, 31 labea rursum feminini. (Novius codd.) Praecone posteriore . Ribb. X (142-144) Sn.
. .

iamb.
I.

Ergo codd ., corr

lunius.

TEXTES LITTRAIRES

263

Ego quaero quod comedim

has quaerunt quod


:

[cacent

contrariumst.

Ego rumorem

parvi facio,

dum

sit,

rumen qui
[inpleam.

NOVIUS
30

w_ v_

v^_

Recte.

v_

V primum quod Secundum quod

dicebo.

dicebo.

Eo

[melius...

Tibi,

dum

vivebo,

fidelis ero.

27. Nonius 84,

comedim procomedam.
corr.

Pomponius Prosquos codd.

tibulo. Ribb. III (151) Sept, troch.

quod edim codd


corr. edd.
;

Miink
.

has codd. his Ribb.

contrarius est codd

corr.

Munk.
.
.

has

cf. plus

haut

laetitias insperatas

28.

Non.
et

18,

13

rumen
:

dicitur locus in ventre


et

quo cibus

su-

mitur

unde redditur

unde

ruminare

dicitur.

Pomponius Pros

IV (152) Sept, troch. 29-30. Nonius 507, I dicebo pro dicam. Novius Dapaticis Ribb. 1(8-9) Sept. iamb.
tibulo . Ribb.
1-2.

primum quod

dicebo

recte,

secundum quod

dicebo,

est

melius, Ribb.
I
.

quo Liudsay.
3

31. Nonius 509, Sept, troch.

vivebo. Novius Dapaticis . Ribb.

II

(10)

cum

codd.

corr

Ribb.

264

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAdUES

Puerum
Sit cuius

mulieri

praestare

nemo

nescit,

quanto
[melior

vox

gallulascit,

cuius iam ramus robo[rascit.

O
35

pestifera portentifica trux tolutiloquentia

Quia supellex multa, quae

non

utitur,

emitur
[tamen.

Limen superum, quod mei misero saepe


Inferum autem,
ubi

confregit

[caput

ego omnis digitos

diffregi

[meos.

w Huic puellae praecoquis libido

inest.

32-3. Nonius 116, 28 gallulare, pubescere. Novius

Exodio.

Ribb. 11(20-21) Sept, troch. I. nemo scit, codd. corr. Both


34. Nonius 4, 5 tolutim dicitur quasi volutlm vel volubiliter... Novius Gallinaria . Ribb. II (38) Sept, troch. Ponticum (=: Ponticorum, phasianorum) pontica fera codd. Bchehr et Lindsay sontica fera Guliehn portentifica Ribb. 35. A. Gelle XV, 13, 4 Novius in Lignaria verbum, quod est id est quae usui non est. utitur, ex contraria parte dicit: quia.
: ;
.

Ribb.

II

(43) Sept, troch.

Nonius 336, 13 limen non solum quod sub pedibus est etiam quod superius est ingressu. Novius Macco Exule... Ribb. II (49-50) Troch. sept. I. mei mihi D\ sed cf. Lachimiiui in Lucr 246. 2 digitos omnis defregi, codd. : ubi ego Both., u. c. o. d. saepe Quicherat
36-7.
dicitur, sed
:
.

<

>

corr. Minier.

38.

Nonius

150, 25, praecox et

praecoca,

quod

est

immatura.

Novius.

Ribb. Incert.

V(io6)Sn. iamb.

TEXTES LITTRAIRES

265

LE MIME

DECIMUS LABERIUS
Hic
est ille gurdus,

quem ego me

abhinc menses
[duos ex Africa

Advenientem excepisse
<C Et

tibi iiarravi...

<

>

ego mirabar quo

modo mammae mihi

Sic

>> descendiderant.

Figura

humana

inimici ardore ignescitur.

Non

putavi, inquit,

hoc eam facturum...

1-2. A. Celle XVI, 7, 8 Laberius in Mimis, quos scriptitavit, oppido quam verba finxit praelicenter. .. item in Cacomnemone hic est, inquit, ille . Quint. 1,5, 57 gurdos quos pro stolidis dccepit volgus, ex Hispania duxisse originem audivi. Ribb. I, (13-14). Octon. iamb. hic est inquit ille gurdus q. e. a. m. d. e. A. venientem e. t.
:
|
|

n.

Hosius ciim
I

Seyffert, efficiens troch. sept.

duos menses codd. Gell., transp. Bothe;


venientem codd.
3-4.
Gell.
9,

2,

advenientem Ribb.

A. Celle VI,

18 Valerius Antias in libre Historiarium


:

LXXV
iamb.

verba haec scripsit

deinde ftinere locato ad forum desceudidit


ita

Laberius quoque in Catulario

scripsit.

Ribb.

(19-20) Sn.

5.Nonius48i,
Ribb.
I

ignescitur pro ignescit.

Laberius Colace

(26) Su. iamb.


;

nimio ardore Both.


6.

animi candore Ribb.

A. Celle

i, 7,

12 Laberius inCemellis...
et

Non

ergo

isti

omnes
et

soloecismus quid esset ignorarunt, sed Quadrigarius futurum


Ribb. 51.
et

Gracchus dicturum,
et

facturum, et Antias processurum,


indefinito

Plau-

tus occisurum, et Laberius facturum

modo

dixerunt.

Rythme

troch. (?)

2 66

RECUEIL DE TEXTES LATIKS ARCHAQUES

10

Democrltus Abderites physicus philosophus, Clipeum constituit contra exortum Hyperionis, Oculos effodere ut posset splendore aereo. Ita radiis solis aciem effodit luminis,
Malis bene esse ne videret civibus.
5

splendorem pecuniae Volo elucificare exitum aetatis meae, Ne in rebona esse videam nequam filium.
Sic ego fulgentis

15

Non mammosa, non

annosa,

non

bibosa,

non

[procax
7-14. A. Celle X, 17

historiae Graecae scriptum est,

Democritum philosophum in monumentis virum praeter alios venerandum aucoculorum sua sponte
se

toritateque antiqua praeditum, luminibus


privasse, quia
sui in
si

existimaret cogitationes

commemationesque animi
et exactiores fore,

contemplandis naturae rationibus vegetiores

eas videndi inlecebris et

factum eius

oculorum impedimentis modumque ipsum, quo caecitatem facile


in

liberasset.
sollertia

Id

sub-

tilissima conscivit, Laberius pocta

mimo, quem

scripsit Restio-

nem, versibus quidem satis munde atque graphice factis descripsit, sed causam voluntariae caecitatis finxit aliam, vertitque in eam rem, quam tum agebat, non inconcinniter. Est enim persona, quae hoc apud Laberium dicit, divitis avari et parci, sumptum plurimum
asotiamque adulescentis viri deplorantis. Versus Laberiani sunt... . Non. 106-18 elucificare, dictum a luce. Laberius sic... meae
:

Ribb.
6.

I.

(72-79). Sn. iamb.


:

ego

ito codd.

Non

fulgenti LC'^D'^

Non.

tis

Voss. Gell.

Gell.

splendore co(W. Non., splendore in codd.


naes. fulgenti splendorei coni.

Gell., corr. d.

Tor-

Lindsay

vel potins

splendore fulgenti.

quem sequitur Rihh. 15. A. Celle III, 12, 4 bibosum dictum nondum etiam usquam repperi, nisi apud Laberium neque aliud est quod simili inclinatu
7 aetatis codd. Non., aetati Gell.
:

dicatur.

quae

Non enim simile est ut hoc modo dicuntur quoniam


:

vinosus aut vitiosus ceteraque,


a vocabulis,

non

a verbo incli-

nata sunt. Laberius in


ita

Mimo,

qui Salinator inscriptus est, verbo hoc

utitur . Ribb.

I.

(80) Sept, troch.


Klot:!^
;

annosa

anosa R.

pannosa Studemiind.

TEXTES LITTRAIRES

267
peluim.

Amore

cecidi

tamquam

blatta in

EX INCERTIS FABULIS
Prologus
Ncessitas, cuius cursus transversi

impetum
!

Voluerunt multi effugere, pauci potuerunt,

Quo me
20

detrusit paene extremis sensibus

Quem

nulla ambitio, nulla

umquam
:

largitio,
5

Nullus timor,

vis nulla, nulla auctoritas

Movere potuit
Viri excellentis

in inventa de statu

Ecce in senecta ut
25

facile lbefecit loco

mente clmente

dita
!

Summissa placide blandiloquens oratio Etenim ipsi di negare cui nil potuerunt,

10
?

Hominem me
Ego
30
16.

denegare quis posset pati


nota
e

bis tricenis annis actis sine

Eques Romanus

Lare egressus

meo
die

Domum revertar
:

mimus. Nimirum hoc

tur

Nonius 545, 22 pelvis, sinus aquarius in quo varia pelluununde ei nomen est. Laberius Virgine . Ribb. I (94).
Ernout, Ek'tn.
dial., pp.

blatta, cf.

85 et

123. peluim trisyllabe.


libertatis

17-43.

Macrobe

Sat. II, 7

Laberium asperae

equitem

Romanum Caesar quingentis milibus invitavit, nam et ipse ageret mimos, quos scriptitabat. Sed
si invitet,

ut prodiret in scepotestas

non solum
(98-124).

sed etiam
in

si

supplicet, cogit

unde

se et Laberius a Cae

sare

coactum

prologo testatur his versibus...


I,

Ribb.

Cf. A. Celle VIII, 15, Cicr., Of.


3.

31, 114. Sn. iamb.

detrusti Scaliger. 8

dmenti Heinsius.
s

13 t omis, codd., add.

Fruterius.

18 ^ons codd.

corr

Lipsius. 21

fiexibilem
corr
: .

nie,

codd.

transp. Muret, flexilem


fiH,

me

Bcheler. 22

nunc codd.,

Schneide-

quo

([uoTConi. Ribb. inapparatu. 27 sepulcri

sepulchris B..

268

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAaUES

Uno

plus vixi mihi

quam vivendum

fuit.

15

Fortuna, inmodcrata in bono aeque atque in malo,


Si tibi erat

libitum litterarum laudibus

Florens cacumen nostrae famae frangere,


3 5

Cur cum vigebam membris


Satis facere

praeviridantibus,
viro,
?

populo

et tali

cum poteram

20

Non me

fexibilem conu rvasti ut carperes

40

Nuncine me deicisPquo? quid ad scaenam adfero? Decorem formae an dignitatem corporis, Animi virtutem an vocis iucundae sonum ? Ut hedera serpens vires arboreas necat, 25 Ita me vetustas amplexu annorum enecat
:

Sepulcri similis nil nisi

nomen

retineo.

Porro, Quirites

libertatem perdimus.

45

Necesse

est

multos timeat

quem

multi timent.

Non

possunt primi esse omnes omni in tempore.


ad gradum

Summum

cum

claritatis veneris,

Consistes aegre, nictu citius dcidas.


Cecidi ego, cadet qui sequitur
:

laus est publica.

44. Macrobe ibL


poterat,

In

ipsa

quoque actione subinde

se,

qua

ulciscebatur inducto habitu Syri, qui velut flagris caesus

praeripientique se similis exclamabat. Ribb.


.

II (125) Sn. iamb. 45. Macrobe ibid Et paulo post adiecit.... Quo dicto universitas populi ad solum Caesarem oculos et ora convertit, notantes

inpotentiani cius hac dicacitate lapidatam.


vertit

Ob

haec in Publilium
III

favorem

. Cf.

Snque de

Ira II, 11, 3.

Ribb.

(126) Sn.

iamb.
46-49. Macrobe Sat. II, 7, 7 (Publilius Syrus) cum mimos componerct ingentique adsensu in Italiae oppidis agere coepissct,

productus

Romae

pcr Caesaris ludos,

omnes

qui tune scripta et ope-

TEXTES LITTRAIRES
50
Incipio

269

adulescenturire

et

nescio quid

nugarum
[facere.

Quaenam mens, quae

deleritas

vos subpolitores
[facit

Cum

cano eugio

puellitari

Lavite item hillam

Cocus

si

lumbumadussit,

flagris

[caeditor.
ras suas in

scenam locaverant provocavit,


in quis et
:

ut singuli secuni posita

invicem materia pro tempore contenderent.


superavit

Nec

ullo rcusante

omnes,

Laberium. Unde Caesar adridens hoc

modo

pronuntiavit

Favente

tibi

me

victus es, Laberi, a

Syro

statimque Publilio
gentis sestertiis

palmam et-Laberio anulum aureum cum quinddit. Tune Publilius ad Laberium recedentem ait:
contendisti scriptor,

Quicum
riecit

hune spectator subleva.

Sed et Laberius sequenti statim commissione mimo novo intehos versus e. q. s. Ribb. IV (127-30) Sn. iamb. nictu Ribb. nec codd. citius quam ascendas Par. quam descendas Ba. 50. Nonius 74, 15. Ribb. VIII (1^7) Octon. troch 51-52. Nonius 490, 20 deleritas, deleratio. Laberius Ribb. IX (158-139) Octon. iamb.
:

deleritas

cf.

Ernout, Elin

dial., p.

150.
:

Nonius 122, 8 Bohillae, oppidum in


53.

hillas intestina veteres esse dixerunt


Italia,

unde

quod eo bos

intestina vulnere trahens

advenerit. Laberius . Ribb. XII (145) Sept, troch. labit item vel labitatem, codd. corr Ribb. flagris:
.

fragilis

L.

caedetur flagris

i?it^.

fragulis caeditor Millier;

caeditur Linisay,

cum

codd.

INDEX

aa

=a

272

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

amploctens

INDEX
castud
3 5
1 1

273

condecorant

caussam
Cavaturineis, -ns .
pi.
/>/.,

abl.

91

cedito, cdre

38

cedo
ceivis

208
59

celerissimus
cepa, -pe cepet
cere...

169

230
1

10

brum
sg.

172

Cererus g.
cesor

49
14
25, 28

Cestio n. pi.

Cesula
ceterei, -reis

41
97, 98 142,

cette

188
1

Circai

3 3

Cisaunaac.

sg.
1

12

clamr
claseis, c]lases ac. pi.

69
10
58

Claudi

n. sg.

coepiam/</.

247
51

Coera g.
cofeci

sg.

coeravere

49
3 3

cogendci gn.
coiciunto
coiravere 49, -ont
56, -vit
3
1

74
1

5,-unt49,

76

comedit

229
59
91

comoinem
compascuos
composeiverunt

89

comvalem
bomvivia

90
3 5

comvovise
concordis n. m.

59 248

Recueil de Textes latins.

274
cuidtis

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHA1Q.UES

INDEX
duonoro
14 esed 4, 6, esent
estod

w)
39

dusmo
dzenoi
Ebrios

134
7,8, 9

47
181
8

evenat
exaestumaverit

33

exanimabiliter
exdeicatis 59,

145

eco

ede

= isdeni
ac.

53

exdeicendum

59

28

exemet
exerciti g. sg.

109 159

Edem

90
229
59 152
75, .J)/. 49, 86, 97

edo, edit
eeis n. pi.

exfociont
expergitus
exsigito

no
227
86
59,

Egeriai g.

eidemn.
eidib

50^.

exstrad
extaboleis
extetulisses

60
81

90
92 80
68, 69

eidus
eiei dat.

187

extum^.
faciatur

/)/.

198

eieis

einoni
eire
eis

7,8
82
sg.
11.

254
232
59

iade

gtt.

pi. 81, 91,

facilumed

abl.

pi
)!. ;i/

97,

no
81

faciund. 49, -dai


facteis

82
18

eisdem 34
eitur

em
en

ac. de is

76 114, 211
7, 8,

factum g. pi.

176 265
91

facturum invar.
faenisicei

no
107

endo
enos

7, S

n3,

114, 117, 194

falaeque

166
//.

Falesce

pi.

35

eod
eqo
:=:

38

familias g. sg.

86, 126

ego

53

famul
famulitas
fastidire
faxit

162

eques =z equus

158, 168

197 233
47, 115, 121

cquom
ergo
Erine dat.
Erinie dat.

81

128
45 45
105

194

faxseis
faxsit

74

206

erodita
escas g. sg.
escis

feced
fecei

7,8
75
32

132
escit

217,

114,

119,

fecid

escunt
ese =: esse
59,

121

fecise
fect

59
55 18

76

Recueil de Textes latiss.

276
Fercles

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQ.UES

INDEX
Hercole dat.

277

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHA1Q.UES


iousiset

INDEX
loucarid ab.

279

28o
Mirqurios

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES

INDEX
Oinomavos

281

282
plostru

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHA1Q.UES

284
sanguen

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHA1Q.UES


152,

INDEX
Staiedi n. sg.

285

286
urbe

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


ac. sg.

15, urbi

TABLE DES MATIERES


Premire Partie

TEXTES PIGRAPHIQUES
Pages
Inscriptions antrieures au
iii^ sicle

nos 1-3

5_c)

Inscriptions du

iii^ sicle

nos ^.12

10-12
12-21

Scipionum Elogia
Inscriptions de

nos 13-18

Ddicaces nos 19-25

22-24
24-25
25

Nmi

Inscription de
Inscriptions de

nos 27-29 Tibur no 30

Tusculum

nos 31-32

25-26

Inscriptions de Prneste nos 33-58

26-34
34

de Lanuvium no 59 Inscriptions de Norba nos 60-61


Inscription

34-35

Inscriptions falisques nos 62-63 Inscriptions de l'Ombrie et Inscriptions

35-58
nos 64-79
nos 80-124.
. .

du Picenum

3^-45

du centre

et

du sud de

l'Italie

43-57
57-5-8

Dcret de Paul-Emile no 125


Snatus-consulte des Bacchanales no 126
Lettre du prteur L. Cornlius aux Tiburtins no 127.
.

58-68
..

68-70
70-72
72-75

Ddicace des Vertuleii no 128


Ddicaces de
Milliaire

Mummius

ns
1 3 1

129-130

de Popillius no

75-76 Varus no 132.


.

Inscription en l'honneur de L. Betilienus

76-77
77-79
79-85

Epitaphes de Claudia, de Protogne, de Marcus Caecilius nos


1

3-1

3 5

Lex

Acilia

Repetundarum no 136
1

Loi de Bantia no

37

85-89
89- 96

Sententia Minuciorum no 138

Lex Cornelia de

XX

quaestoribus no 139

96-99

9 1

288

RECUEIL DE TEXTES LATINS ARCHAQUES


Pages

Tabellae devotionis nos 140141

100-105

Epitaphes nos 142-145

105-107

Chant des frres Arvales no 146 Colonne rostrale n 147


Leges regiae n 148 Leges XII tabularum n 149

107-109
1091 1

112-113
114-121

Deuxime partie

TEXTES LITTRAIRES
Prose.

Caton De

Agricultura fragments
Posie.

125-130

Livius Andronicus

Odysse
Fragments des tragdies

1 3

i-i 34

135-137

Naevius

De

bello punico

38-140

Epitaphe

140
141 -142

Fragments des tragdies


Fragments comiques

142-145

Ennius
Fragments des Annales
Scenica

146-172

173-192
192-193
193-195

Saturae
Varia, Epigrammata, Hedyphagetica, Epicharmus

Pacuvius
Fragments des tragdies
196-206

Accius Fragments des

tragdies

206-2 1

Incerta incertorum
LuciLius

220-223

Fragments des

satires

223-245

TABLE DES MATIERES


Trabea
Aquilius
Caecilius Statids

289
Pages

245

246

Fragments des comdies

246-251

SeXTUS TURPILIUS
Fragments des comdies
251-253

Fragments des fabulae togatae


TiTiNius
L. Afranius

254-259
254-255

255-259 260-264
260-265

Fragments des atellanes


L.

POMPONIUS BONONIENSIS

NoviDS
Fragments des mimes

263-264

Decimus Laberius

265-269

MACOS, PKOTAT tKFKlS, IMPRIMEURS

..xf.

ifmm

li^P

"WJ

S-ar putea să vă placă și