Sunteți pe pagina 1din 6

REVISTA MULTIDISCIPLINAR DA UNIESP

33

A DESCONSTRUO DOS PROCESSOS IDENTITRIOS DOS GNEROS SEXUAIS EM JUDITH BUTLER

ARAJO, Jair Bueno de1

Resumo: Este artigo se prope entender qual a diferena entre sexo e gnero sexual. Para isso, nos valemos fundamentalmente da anlise do livro Problemas de Gnero da filsofa feminista Judith Butler, que dialoga com a filsofa Simone de Beauvoir, percursora da luta poltica do movimento feminista da dcada de 1940 na Frana. Deste dialogo possvel percebermos as contradies e imbricamento de qual significado poltico que o corpo assume enquanto pertencimento identitrio ao gnero sexual feminino ou ao gnero sexual masculino e os seus problemas com a definio de gnero construdo pelo discurso poltico das feministas. Palavras-chave: Feminismo. Gnero. Identidade. Poder. Abstract: The purpose of this research is to understand the gender and sexual orientation differences. For this, it was taken into analysis the book Problemas de Gnero (GENDER TROUBLES) from the feminist philosopher Judith Butler, which dialogs with the philosophy of Simone de Beauvoir, pioneer on the feminist liberation political fight that took place in France on 1940. From this dialog it is possible to notice the contradictions and adversities concerning the political meaning the body assumes when belonging to a female identity or a male identity and their problems to determine gender, brought up by the feminists political speech. Key-words: Feminism. Gender. Identity. Power.

INTRODUO No nossa preocupao nos aprofundarmos na histria do feminismo, pois este no o objetivo de nosso trabalho. Contudo, importante um breve discorrer, para entendermos, como se constroem as identidades sexuais de gneros.

SABER ACADMICO - n 11 - Jun. 2011/ ISSN 1980-5950

REVISTA MULTIDISCIPLINAR DA UNIESP

34

No existe uma data especfica do que seja feminismo: este termo traduz todo um processo que tem razes no passado, que se constri no cotidiano, e que no tem um ponto predeterminado (ALVES; PITANGUY, 2003, p. 7). De acordo com os estudiosos dos movimentos feministas, podemos afirmar que o mesmo enquanto movimento social foi vivido em ondas: como todo processo de transformao social, as ondas feministas encontraram contradies, avanos, medos, superaes que, de acordo com as foras que as produziram e as produzem, polemizam problemticas e questionamentos sobre o que ser homem e o que ser mulher. A primeira onda emergiu com as francesas como Flora Tristam e Jeane Deiron, assim como outras (os) no final do sculo XIX, que oriundas (os) das causas socialistas do sculo XIX, reivindicavam a emancipao do proletariado e, consequentemente, a emancipao das mulheres; cujos passos foram dados como movimento liberal feminino de luta pela igualdade de direitos civis, polticos e educativos, visando emancipao das mulheres enquanto cidads. A segunda onda, surgiu em meados da dcada de 60/70 do sculo XX, com Betty Friedan, Kate Millet, Juliet Mitchell, mas aliceradas, principalmente, sobre a obra O Segundo Sexo, de Simone de Beauvoir. por tal obra ter sido publicada em 1949 que a tomaremos como um marco transitrio da primeira para a segunda onda do movimento feminista.

GNERO E (DES)CONSTRUO SOCIAL Judith Butler, no seu livro Problemas de Gnero, deixa muito claro que o problema detectado por ela em relao a gnero2, no seria o culminamento do fracasso do movimento feminista. Pelo contrrio, os problemas sempre existiram, mas, a nossa incumbncia descobrir a melhor maneira de cri-los, a melhor maneira de t-los (BUTLER, 2008, p. 7). Dito deste jeito tira-se a suposta culpa que o movimento feminista enquanto um discurso intelectual, filosfico e poltico que tem como meta, direitos iguais entre homens e mulheres e uma vivncia humana liberta de padres opressores baseados em normas de gnero, teria assumido, seno fosse na tentativa de elucidar e contribuir significativamente sobre a historia da mulheres e que inclusive, gnero fosse questionado, mas, no desprezado.

SABER ACADMICO - n 11 - Jun. 2011/ ISSN 1980-5950

REVISTA MULTIDISCIPLINAR DA UNIESP

35

Para Butler, a formulao usual de gnero no qual esto fundados os atributos culturais que o constroem e em seu oposto o sexo, uma marca preestabelecida sobre o qual o gnero opera. Tais afirmaes foram/so questionamentos das feministas do sculo XX, a comear por Beauvoir, escritora e ativista/feminista, fez parte de um grupo de filsofos-escritores do existencialismo - movimento que influenciou a cultura europia de meados do sculo passado e repercutiu no mundo inteiro. Publica O Segundo Sexo, pioneiro manifesto do feminismo, no qual prope novas estruturas para o relacionamento humano, especificamente entre homens e mulheres. O gnero para algumas feministas tende a articular a opresso das mulheres numa distino entre sexo e gnero (como gnero construdo historicamente), sobre um sexo j determinado pelo fisiolgico (pnis x vagina), que so imperativos da nossa cultura para a construo das identidades de qualquer corpo sexuado. O que est em questo para Butler, ir para alm dos gneros, pois o mesmo no deve ser visto e buscado enquanto origem e ou uma verdade sexual, (gnero feminino ou masculino) mas, sim, enquanto investidas polticas designadas como origem e causas de naturalizar categorias de identidades masculinas e femininas. Ou seja, como homens e mulheres devem se portar socialmente. Tais identidades so verdades, so efeitos de instituies, prticas e discursos cujos pontos de origem so mltiplos, difusos e que s possvel se manifestar sobre os corpos sexuados que ora so postos como licitudes e ou ilicitudes ao corpo dos anormais, por exemplo, o corpo homossexual que at meados da dcada de 1970 sob o discurso mdico era uma patologia e ainda hoje sob o discurso judaico-cristo um pecado. Butler, ao analisar o feminismo, busca na teoria de poder em Foucault, na qual o poder, no atua simplesmente oprimindo ou dominando as subjetividades, mas, opera de forma imediata na sua construo. Para ela a heterossexualidade e o falocentrismo so instituies identitrias compulsrias de poder e discurso pela qual o gnero se produz reproduzindo-se, a partir do momento em que
a categoria das mulheres s alcana estabilidade e coerncia no contexto da matriz heterossexual (grifo meu, assim, como todas as sexualidades tem como referncia a heterossexualidade) (BUTLER, 2008, p. 23).

SABER ACADMICO - n 11 - Jun. 2011/ ISSN 1980-5950

REVISTA MULTIDISCIPLINAR DA UNIESP

36

O gnero para Butler so significados culturais assumidos pelo corpo sexuado supondo por um momento a estabilidade do sexo binrio, no decorre da que a construo de homens aplique-se exclusivamente a corpos femininos ou que o termo mulheres interprete somente corpos femininos (BUTLER, 2008,24). Neste caso o o sujeito gendrado seria antes, o resultado de repeties constitutivas que impem efeitos substancializantes (ARN/PEIXOTO, 2007,133). Com base nestas definies, a autora chega afirmar que o gnero ele prprio uma norma. A norma do sujeito gendrado a definio de uma identidade em oposio outra, entre o aceito ou no aceito, entre o normal e o anormal. Desde o nascimento da pessoa imposto: menino ou menina? O ultra-som resolve. Sendo menino, poderia at brincar de boneca, vestir calcinha, furar a orelha etc., mas, no. Os pais, avs, tios, primos, irmos, a sociedade, enfim, no lhe do permisso. Mas, vai se chamar, Mateus, Marcos, Joo, Ezequiel, Jeremias, Paulo, Jesus..., Deus? - Ningum ousou! Usar roupinha azul, amarela, branca, rosa. Opa! Rosa!? No!!! Rosa de (MARIA, MARTA, ESTER, APARECIDA, ASSUNO, AUXILIADORA, SARA...). A menina pode brincar de carrinho, desde que no perca a sua feminilizao, mas, fica estabelecido que carrinho, bola, pipa, videogame so de menino, para convalidar a sua masculinizao, e boneca, casinha, panelinha, batom, sapato de salto, o primeiro suti, estes so de menina. A partir desta interpelao a,
nomeao do sexo um ato performativo de dominao e correo que institui uma realidade social [...] O gnero uma realidade tenuante construda atravs do tempo por meio de uma repetio incorporada atravs de gestos, movimentos e estilos" (ARN/PEIXOTO, 2007,134)

Sexo e gnero esto na mesma ordem mimtica, na qual gnero reflete o sexo ou por ele restrito. Nesta perspectiva que necessrio descontruir os gneros, pois assim, descontrumos os sexos, ou o binarismo que acomoda gnero e sexo em corpos opostos. Levanta-se dessa ciso to radical entre sexo gnero, dvidas sobre ambos. Para Butler, sexo construto e to culturalmente construdo quanto gnero: a rigor, talvez o sexo sempre tenha sido gnero, de tal forma que a distino entre sexo e gnero revela-se absolutamente nenhuma (BUTLER, 2008,25).

SABER ACADMICO - n 11 - Jun. 2011/ ISSN 1980-5950

REVISTA MULTIDISCIPLINAR DA UNIESP

37

Ou seja, a estabilidade interna da ordem pr-estabelecida e eficientemente assegurada entre binarismo sexo/gnero s possvel pela ordem do discurso, fazendo com que nenhum nem outro seja neutro e tampouco o sexo seja anterior a cultura. O que Butler nos aponta que o sexo deixa de ser significante sobre o qual se constri o significado dos gneros. Ou seja, o prprio significante sexo questionado em sua materialidade dita como neutra ou a priori para que os corpos sejam inscritos de acordo com o seu sexo que nunca natural, mas, est inscrito no campo das foras produtivas que as constroem, so dispersas, so mltiplas e naturalmente no existe uma identidade prestabelecida, no entanto, culturalmente, se incita uma identidade heterossexual como condio natural das relaes humanas.

CONSIDERAES FINAIS Este artigo procurou demonstrar que no existe a priori uma natureza que defina identidade sexual e identidade de gnero. Ambas so construdas socialmente e so investidas dos mais diferentes poderes discursivos. Butler nos sinaliza, a desconstruo das identidades fixas e de que as mesmas pensadas e resinificadas sejam armas para questionar os conservadorismos identitrios do que funda as desigualdades entre os corpos gendrados. Ou seja, a fronteira entre o binarismo, sexo-gnero, perturbadoras.
O que acontece ao sujeito e a estabilidade das categorias de gnero quando o regime epistemolgico da presuno da heterossexualidade desmascarado [...] qual a melhor maneira de problematizar as categorias gnero que sustentam hierarquias dos gneros e a heterossexualidade compulsrias? (BUTLER, 2008,8).

heterossexualidade-homossexualidade-bissexualidade,

so

porosas

Por fim, somente a desnaturalizao de gnero e sexo que possvel problematizar a heterossexualidade assim, como, a dominao masculina, categorias a principio sustentadas pelas relaes de gnero que intrinsicamente fundadas no binarismo do rgo sexual so determinantes para a construo das identidades sociais, (aceitas ou no), sobre os corpos sexuados.
SABER ACADMICO - n 11 - Jun. 2011/ ISSN 1980-5950

REVISTA MULTIDISCIPLINAR DA UNIESP

38

REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS ALVES, Branca Moreira; PITANGUY, Jaqueline. O que feminismo. So Paulo: Brasiliense, 1981. (Coleo Primeiros Passos, 44). ARN, Mrcia; PEIXOTO JUNIOR, Carlos Augusto. "Subverses do desejo: sobre gnero e subjetividade em Judith Butler". Cadernos Pagu [online], v. 28, p. 129-147, 2007. Disponvel em http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010483332007000100007&lng=pt &nrm=iso. Acesso em: 15 jan. 2011. BEAUVOIR. O Segundo Sexo: A experincia vivida, 2 ed. Trad. Srgio Milliet. Rio de Janeiro, RJ: Nova Fronteira, vol. 2, 1980. BUTLER, Judith. Problemas de Gnero: feminismo e subverso da identidade; Trad. Renato Aguiar. 2 ed. Rio de Janeiro: civilizao Brasileira, 2008. LOURO, G. L. Gnero, sexualidade e educaao: Uma perspectiva ps-estruturalista Petropolis, RJ: Vozes 1997.

Mestrando em Educao Arte e Histria da Cultura pelo Centro de Comunicao e Letras da Universidade Presbiteriana Mackenzie, e professor de geografia da rede Pblica e Privada de Ensino de So Paulo. Entendemos gnero como descries das condies de vida das mulheres em diferentes perspectivas, que os estudos iniciais do movimento feminista investigou, as desigualdades econmicas, sociais, politicas, jurdicas etc. (Guarcira:18), contudo, ainda impregnadas das caractersticas biolgicas (da as flexes de sexo)de que homens e mulheres so biologicamente distintos e que a relao entre ambos decorre desta distino.
2

Texto recebido em 18 de janeiro de 2011. Aprovado em 30 de maio de 2011.

SABER ACADMICO - n 11 - Jun. 2011/ ISSN 1980-5950

S-ar putea să vă placă și