UDK 624.192:624.014.

Primljeno 25. 3. 2002.

Primjena elinih vlakana u primarnoj podgradi tunela

Enes Seferovi
Kljune rijei mikroarmirani mlazni beton, ilavost, postpukotinska nosivost, energija, deformacija, hrvatske norme Key words fiber-reinforced shotcrete, ductility, bearing capacity after cracking, energy, deformation, Croatian standards E. Seferovi Pregledni rad

Primjena elinih vlakana u primarnoj podgradi tunela

Prikazana su istraivanja mikroarmiranog mlaznog beton (MAMB) armiranog elinim vlaknima. Istraivanja su pokazala prednosti primjene tako armiranog betona u odnosu na armiranje mreama. U svijetu se ve desecima godina upotrebljava mlazni beton na taj nain armiran u zamjenu za armaturnu mreu. Ovdje su prikazana u nas prva istraivanja te vrste MAMB-a i ona su pokazala prednosti ove armature pred armiranjem armaturnom mreom. Takav MAMB primjenjen je na tunelu Sveti Rok. E. Seferovi Subject review

Use of steel fibers in the primary support of tunnels

The study of shotcrete reinforced with steel fibers is presented. The analyses have shown that the use of the reinforced concrete is more advantageous when compared to steel fabric reinforcement. Such shotcrete has been used in the world for ten years now as a replacement for steel fabric. First studies of fiber reinforced concrete conducted in our country are presented. The studies show that this concrete presents more advantages that the fabric reinforcement. This type of shocrete is currently used in the Sveti Rok tunnel. E. Seferovi Ouvrage de syntse

Mots cls bton projet renforc par micro-armature, ductilit, capacit portante aprs postfissuration, nergie, dformation, normes croates , , , , ,

Utilisation des btons renforcs de fibres dacier pour les soutnements primaires des tunnels
Larticle dcrit les tudes du bton projet renforc par une micro-armature de fibres dacier. Ces tudes ont rvl les avantages de ce type de bton par rapport aux treillis darmature. Partout dans le monde on utilise depuis des dcennies le bton projet arm par cette mthode au lieu des treillis darmature. On prsente ici les premires tudes menes chez nous ce sujet, qui ont dores et dj prsent des avantages de cette armature par rapport aux treillis darmature. Ce systme a t utilis pour le tunnel Sveti Rok. .

)
) (), . , , . , . , , . . E. Seferovi bersichtsarbeit

Schlsselworte: mikrobewehrter Spritzbeton, Zhigkeit, Tragfhigkeit nach der Rissbildung, Energie, Verformung, kroatische Normen

Anwendung von Stahlfasern in der primren Tunnelauszimmerung

Dargestellt sind Untersuchungen des mit Stahlfasern mikrobewehrten Spritzbetons (MAMB). Die Untersuchungen zeigten Vorteile des derartig bewehrten Betons im Vergleich mit der Netzbewehrung. In der Welt bentzt man schon seit Jahrzehnten derartig bewehrten Spritzbeton als Ersatz fr Netzbewehrung. Hier sind die ersten Untersuchungen dieser Art des MAMB in Kroatien dargestellt, die Vorteile dieser Bewehrungsart im Vergleich zur Netzbewehrung zeigten. Solcher MAMB wurde im Tunnel Sveti Rok angewendet.

Autor:

Mr. sc. Enes Seferovi, dip. ing. gra., Institut graevinarstva Hrvatske, Zavod za betonske i zidane konstrukcije, J. Rakue 1. Zagreb 473

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478

Primjena MAMB-a u tunelima 1 Uvod Tunel "Sveti Rok" nalazi se na buduoj Jadranskoj autocesti na dionici Sveti Rok-Maslenica i najdui je tunel do sada izgraen u Republici Hrvatskoj. Tunel izvode dva izvoditelja: "Hidroelektra-niskogradnja" - Zagreb i "Konstruktor-inenjering"- Split. Investitor tunela su Hrvatske auto ceste, a nadzor nad izgradnjom povjeren je Institutu graevinarstva Hrvatske iz Zagreba [1]. Prema dogovoru izmeu predstavnika Investitora, Nadzora i Izvoditelja radova na gradilitu tunela Sveti Rok izvrena su sva potrebna istraivanja primjene elinih vlakana u primarnoj podgradi II. i III. tunelske kategorije u kojima se koriste armaturne mree Q-139, Q-131 i sl. Pored klasinog mlaznog betona za osiguranje tunelskog iskopa (primarna podgrada) tunela Sveti Rok, a prema geotehnikom projektu i trokovniku graevinskih radova izdanih od strane IGH Zagreb, moe se koristiti mikroarmirani mlazni beton sa elinim vlaknima (MAMB) [2]. Bez obzira na tu injenicu ta vrsta mlaznog betona do danas se nije koristila niti na tunelu Sveti Rok niti na jednom, do sada izgraenom, tunelu kod nas. Mikroarmirani mlazni beton sa elinim vlaknima u zamjenu za armaturnu mreu u svijetu se koristi vie desetaka godina [3]. Prednosti primjene MAMB sa elinim vlaknima u zamjenu za armaturnu mreu predmet je ovih istraivanja. 2 Prednosti primjene MAMB sa elinim vlaknima Prednosti primjene MAMB sa elinim vlaknima u odnosu na mlazni beton armiran armaturnom mreom su slijedee: manji utroak mlaznog betona (zbog potrebne manje debljine), armaturna mrea se uvijek postavlja na odreenoj udaljenosti od stijene te je potrebno vie mlaznog betona da se armaturna mrea prekrije (min. debljina 10 cm.), manji utroak rada zbog nekoritenja armaturnih mrea (nije potrebna skela), s MAMB-om se bolje slijede neravnine iskopa, odnosno konfiguracija istog, rad je sigurniji s MAMB-om jer se armaturne mree postavljaju u uvjetima nepotpune stabilizacije podzemnog iskopa te je utoliko opasniji rad, postie se viestruka uteda u vremenu ugradnje MAMB-a radi breg napredovanja radova na definitivnom osiguranju tunelskog iskopa, 474

E. Seferovi rad u skuenom prostoru lake je organizirati uporabom MAMB-a [4, 5]. Da bi se dokazala efikasnost primjene MAMB-a sa elinim vlaknima u odnosu na klasini mlazni beton kao i razlike u nosivosti izmeu MAMB-a sa elinim vlaknima i mlaznog betona armiranog armaturnom mreom Q-139 izraeni su svi potrebni uzorci na gradilitu tunela Sveti Rok i ispitani u gradilinom laboratoriju i laboratorijima IGH u Zagrebu. Ispitivanja su vrena u skladu s vaeim hrvatskim i stranim normama i propisima [6,7]. 3 Cilj istraivanja Ova istraivanja imaju za cilj saznati razlike mehanikih karakteristika izmeu klasinog mlaznog betona i MAMBa sa elinim vlaknima te razlike izmeu nosivosti ploa armiranih MAMB sa elinim vlaknima i ploa od klasinog mlaznog betona armiranih s armaturnom mreom Q-139, a sve u skladu s metodom Europske specifikacije za mlazni beton (EFNARC,1997) [8]. 4 Program istraivanja Za odreivanje odnosa sila-deformacija te apsorpcija energije-deformacija izraene su ploe od mlaznog betona dimenzija 60x60x10 cm u skladu s Europskom specifikacijom za mlazni beton. 1. ploe od klasinog mlaznog betona, 2. ploe izraene od klasinog mlaznog betona armirane, u sredini presjeka, s armaturnom mreom Q-139, 3. ploe s MAMB sa elinim vlaknima tipa Dramix. U isto vrijeme kada su izraene navedene ploe iz istih mjeavina uzeti su uzorci za odreivanje pritisne vrstoe, vrstoe na vlak savijanjem i uzorci za odreivanje ilavosti-postpukotinske nosivosti. Sva navedena ispitivanja obavljena su u gradilinom laboratoriju i u laboratorijima IGH, Zagreb. 5 Upotrijebljeni materijali Za spravljanje navedenih uzoraka od mlaznog betona koriteni su sljedei materijali: cement PC-30dz-45S, proizvodnje Dalmacijacement Split, agregat trofrakcijski iz tunelskog iskopa, voda iz vodovoda, aditivi, superplastifikator melment L-10, proizvodnje Kema Puconci, elina vlakna proizvodnje firme Bekart pod nazivom Dramix, oznake RC-65/35 BN. GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478

E. Seferovi 6 Rezultati istraivanja

Primjena MAMB-a u tunelima Iz prikazanih dijagrama vidljivo je da je kod klasinog mlaznog betona (bez elinih vlakana) nakon pojave prve pukotine nastupio krhki lom, to znai da u takvom betonu nema postpukotinske nosivosti. Kod mlaznog betona sa elinim vlaknima (MAMB) uoava se znatna postpukotinska nosivost (ilavost).

6.1 vrstoa na pritisak i savijanje

U tablici 1. prikazani su rezultati ispitivanja, srednje vrijednosti od tri uzorka, na tlak i na savijanje nakon 28 dana starosti i to samo za betone pod br. 1 i 2 jer su betoni pod br. 1 i 3 identini. Tablica 1. Rezultati ispitivanja na tlak i savijanje Beton br. 1. bez elinih vlakana 2. s elinim vlaknima vrstoa na tlak savijanje 2 40,2 N/mm 7,32 N/mm2 41,5 N/mm2 8,70 N/mm2

6.2 Ispitivanje ilavosti (postpukotinska nosivost)

ilavost (postpukotinska nosivost) je najbolji pokazatelj po kojemu se razlikuje MAMB od nearmiranog mlaznog betona. Ona je definirana kao ukupna energija deformacija apsorbirana prije potpunog sloma uzorka. Kod mikroarmiranog mlaznog betona ilavost se izraava uglavnom preko indeksa ilavosti. Prema ASTM C 1018 indeks ilavosti predstavlja omjer povrine ispod radnog dijagrama na savijanje do neke odabrane veliine deformacije i povrine do pojave prve pukotine. Kad naprezanja u betonu dosegnu vlanu vrstou betona, nastaju pukotine u betonu. Na tim mjestima beton se relaksira, a naprezanja preuzimaju vlakna. Porastom deformacije rastu oteenja u raspucanoj zoni, a ostali dijelovi uzorka se rastereuju. Dijagrami odnosa optereenje deformacija (radni dijagram) za mlazni beton bez elinih vlakana i za mlazni beton s dodatkom elinih vlakana prikazani su na slici 1.

Slika 2. Prikaz uzorka mlaznog betona sa elinim vlaknima u fazi ispitivanja

Na slici 2. prikazan je uzorak mlaznog betona s elinim vlaknima u fazi ispitivanja. Na slici se jasno vidi veliina pukotine nakon sloma uzorka to je razlog znatno velika ilavost MAMB-a, armiranog sa elinim vlaknima. Na slici 3. prikazana je prea za ispitivanje ilavosti (postpukotinske) nosivosti uzorka.

Slika 3. Prikaz pree za ispitivanje ilavosti uzorka

6.3 Ispitivanje nosivosti (apsorpcija energije)

Slika 1. Prikaz radnih dijagrama

Za ova ispitivanja izraene su ploe dimenzija 60 x 60 x 10 cm u skladu s Europskom specifikacijom za mlazni beton EFNARC, 1996. i to: 475

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 474-478

Primjena MAMB-a u tunelima 1. ploe od klasinog mlaznog betona, 2. ploe od klasinog mlaznog betona armirane u sredini presjeka s armaturnom mreom Q-139, 3. ploe od klasinog mlaznog betona uz dodatak elinih vlakana. Ovim ispitivanjima su dobiveni odnosi optereenje-deformacija (progib) i apsorpcija energije (kapacitet ploe) i deformacija [9]. Postupak ispitivanja ploa vidi se na slici 4. a na slici 5. vidi se automatski zapis odnosa sila - deformacija.

E. Seferovi

Slika 5. Aparatura za registriranje odnosa sila-deformacija

Na slici 6. prikazani su dijagrami odnosa sila-deformacija (progib) i energija-deformacija (progib) na betonskoj ploi izraenoj od nearmiranog klasinog mlaznog betona. Na slici 7. prikazani su dijagrami odnosa sila-deformacija (progib) i energija-deformacija (progib) ispitani na betonskoj ploi izraenoj od klasinog mlaznog betona armiranoj s armaturnom mreom Q-139 u sredini presjeka ploe. U tablici 2. prikazane su maksimalno ostvarene sile i energije. Tablica 2. Prikaz rezultata ispitivanja nosivosti
Laborat. broj uzoraka 1 2 Armatura Pojave prve pukotine kod sile .[kN] 15 20 Maks. ostvarena sila i energija sila energija [kN] [J] 47 60 190 700

Nema armature Armaturna mrea Q-139 elina vlakna "Dramix" Rc-65/35-BN

3 Slika 4. Faza ispitivanja nosivosti ploe

50

87

1.500

Slika 6. Dijagrami ispitivanja nosivosti ploa od klasinog nearmiranog mlaznog betona

476

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478

E. Seferovi

Primjena MAMB-a u tunelima

Slika 7. Dijagrami ispitivanja ploa od klasinog mlaznog betona armirane s armaturnom mreom Q-39 u sredini presjeka ploe

Slika 8. Dijagrami ispitivanja ploa od klasinog mlaznog betona armirane sa elinim vlaknima

Na slici 8. prikazani su dijagrami odnosa sila-deformacija (progib) i energija-deformacija (progib) na betonskoj ploi izraenoj od klasinog mlaznog betona uz dodatak elinih vlakana tipa Dramix. 6 Zakljuak Iz dobivenih rezultata moe se zakljuiti sljedee: vrstoe na pritisak nearmiranog i armiranog mlaznog betona sa elinim vlaknima su praktino iste. vrstoe na savijanje su za cca 15% vee kod armiranog mlaznog betona sa elinim vlaknima nego kod klasinog nearmiranog mlaznog betona. ilavost odnosno postpukotinska nosivost je znatno vea kod mlaznog betona armiranog sa elinim vlaknima nego kod nearmiranog mlaznog betona, to je vidljivo na slici 1. Rezultati ispitivanja ploa i odnosa optereenje-deformacija i apsorpcija energije (kapacitet ploe)- deformaGRAEVINAR 54 (2002) 8, 474-478

cija vidljivo je da ploa armirana sa elinim vlaknima u odnosu na plou koja je armirana s armaturnom mreom Q-139 daje znatno bolje rezultate. Iz dijagrama na slici 6. vidljivo je da je ploa izraena od klasinog mlaznog betona pukla ve kod sile od 47 kN dok je apsorpcija energija 190 jula. Iz dijagrama na slici 7. vidljivo je da je ploa armirana u sredini presjeka s armaturnom mreom Q-139 pukla kod maksimalne sile od 60 kN dok je apsorpcija energije 700 jula, to je znatno manje nego kod ploe armirane elinim vlaknima. Iz dijagrama na slici 8. vidljivo je da je ploa armirana sa elinim vlaknima pukla kod maksimalne sile od 86 kN dok je apsorpcija energije 1 500 jula. Na kraju se moe konstatirati da se umjesto armaturne mree Q-139 koja se iskljuivo koristi u II. i III. tunelskoj kategoriji moe koristiti mlazni beton uz dodatak 477

Primjena MAMB-a u tunelima elinih vlakana tipa Dramix ili nekog drugog proizvoaa ako se prethodno dokae preko navedenih ispitivanja njihova uinkovitost. Prema cijenama iz trokovnika za gradilite tunela Sveti Rok uporabom elinih vlakana u mlaznom betonu umjesto armaturne mree u II. tunelskoj kategoriji uteda je cca 37%, a u III. tunelskoj kategoriji ta uteda je cca 61% ne raunajui viestruku utedu u vremenu ugradbe mlaznog betona i sigurnosti pri radu kao i znatna otpornost na udar u odnosu na nearmirani mlazni beton [4, 10]. LITERATURA
[1] [2] [3] Glavni projekt graevinskih radova tunela "Sv. Rok", knjiga A. (svibanj 1997), IGH Zavod za prometnice, Zagreb, Geotehniki projekt tunela "Sv. Rok", (1997), IGH Zavod za geotehniku, Zagreb Izvjetaj br. 21-1383/2001 o ispitivanjima karakteristika mlaznog betona uz dodatak elinih vlakana na gradilitu tunela "Sveti Rok", IGH Zavod za betonske i zidane konstrukcije, Zagrb, Fibres dacier pour la construction des tunnels et ouvrage souterrains, "Dramix" - Bekaert S.A. 1998. Fibres dacier trefile pour la construction des tunnels et ouvrage souterrains, Dramix-Bekaert S.A. 1998. [6] [7] [8] [9]

E. Seferovi S obzirom da su II. i III. tunelska kategorija u tunelu Sveti Rok i u lijevoj i u desnoj tunelskoj cijevi zastupljene vie od 90% duine tunela, ne treba naglaavati kolike bi bile utede koristei mlazni beton armiran elinim vlaknima umjesto armaturne mree. Ova istraivanja imaju za cilj da ukau projektantima tunela na prednosti uporabe MAMB-a armiranog sa elinim vlaknima u zamjenu za armaturnu mreu, posebno u II. i III. tunelskoj kategoriji.

Beton avec fibres metalliques, normalisation francaise, P18409, Avril 1993. Essais des betons renforces de fibres Norme Belge, NBN B 15-238/1992. Europaische richtlinie fur spritzbeton, Deutsche Ubersetzung der EFNARC Richlinie, 1997. La tchnologie et la mise en oeuvre du beton projete renforce de fibre, M.Legrand, animateur du grupe de travail n6, Tunnels et ouvrages souterrains N126 1994.

[4] [5]

[10] Ciment et Beton renforces de fibres, par M. Venuat, Revue des materiaux de construction, N 698, 1996.

478

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478