Sunteți pe pagina 1din 180

i

0
6
5 3
6
=

'^o^ '^-Xi llalli

-t

^ DIEGO'

^/o
JL"XT.A

PARA

i\XPLIACI.V

DE ESTrOIOS E ISVESTIGACIO.VES CIENTFICAS

CENTRO DE ESTUDIOS HISTRICOS

CRNICA DE ALFONSO
EDICIN'

III

PREPARADA

ZACARAS GARCA VILLADA,

S.

I.

MADRID
1918

LIBRARY
UNIVERSITY OF

CALIFOINM

SANOIG0

TEXTOS LATINOS

EDAD MEDIA ESPAOLA


SECCIN PRIMER^V: CRNICAS

FASCCULO PEUMERO

CRNICA DE ALFONSO
EDICIN PREPARADA
POR

III

ZACARAS GARCA VILLADA,

S.

I.

AMERICO CASTRO
6527 Aranda Avenue La Jolla, California 92037

^/^
JUNTA PARA AMPLIACIN DE ESTUDIOS E INVESTIGACIONES CIENTFICAS

CENTRO DE ESTUDIOS HISTRICOS

CRNICA
DE

ALFONSO
EDICIN PREPARADA

III

ZACARAS gARCA VILLADA,

S.

I.

MADRID
EST. TIPOGRFICO SUCESORES DE RIVADENEYRA

Paseo de San Vicente, nm. 20.

1918

ADVERTENCIA PRELIMINAR
Los textos latinos de la Edad Media espaola estn en su mayora en el estado en que los dej el P. Flrez. La labor de este infatigable investigador es admirable, pero a nadie cabe hoy la menor duda que hay que rehacerla de nuevo, cindose estrechamente a las normas de la crtica textual moderna. Este es el fin de la presente coleccin. No tenemos la pretensin de poder dar la edicin definitiva de cada obra latina medioeval; nuestro esfuerzo tiende a ofrecer al pblico un texto bastante seguro y aproximado al arquetipo. La coleccin constar de cuatro secciones, a
saber:
i.^,

Crnicas;

2.^,

Textos literarios;

3.^,

Le-

yes

Fileros^

4.^,

Liturgia.

crnicas por ser las de

Comenzamos por las mayor uso, y como las de la

poca visigoda han sido publicadas crticamente en


Monumetta Gerinaniae Histrica^ abrimos nuestra
coleccin con las que arrancan de los primeros
si-

glos de la reconquista, sin que esto quiera decir

que renunciemos a reproducir aqullas andando


tiempo.

el

Para no entorpecer
lgico, a

la publicacin,

los textos

saldrn en fascculos separados, y sin orden crono-

medida que estn preparados para

la

im-

prenta.

CRNICA DE ALFONSO
EL AUTOR
La
crnica que publicamos
III

III

ms abajo ha

sido

atribuida a Alfonso

al

obispo Sebastin. Al

primero se
Prez
(i),

la

adjudican, entre otros, Juan Bautista


(2),

Mariana
al

Nicols Antonio (3) y Pe-

rreras (4); y

segundo,

Ocampo

(5),

Ambrosio de

Morales

La

(6), Sandoval (7) y Flrez (8). autoridad de este ltimo escritor ha arrass

trado en pos de

la

mayora de

los eruditos

que

la han venido despus, y hoy se cita crnica con el nombre de Sebastin. Sin embargo, esta opinin carece de fundamento. El nico argu-

comnmente

mento en que
(i) (2)
(3)

estriba es un prlogo puesto a la

En

el

cdice de Segorbe, que describimos ms abajo.


lib.

Historia de Espaa,
Bibliotheca

VII, cap.

XVI.
1. 1,

Hispana

Vetus. Matriti, 1788,

peg.

493.

(4) (5)

Historia de Espaa. Parte XVI. Madrid, I/27, pg. 2. Crnica general de Espaa. Madrid, 1791, t. I, p-

gina XVII.

Continuacin de la anterior, t. VII, pg. i. Historias de Idaeio..., de Sebastiano, obispo de SalaPamplona, 161 5, pg. 44. manca... Sagrada, t. XIII, 1756, pg. 464. Espaa (8)
(6)
(7)

EL AUTOR

cabeza de una coleccin de crnicas, hecha en la primera mitad del siglo XII por un compilador,

que algunos creen ser D. Pelayo, obispo de Oviedo (i). Pero ese prlogo no merece gran fe, por-

que adems de ser dos


el

siglos posterior a nuestra

crnica, est lleno de inexactitudes,

como reconoce

mismo Flrez

(2).

En
se

efecto:

En
cas de

l se

atribuyen a Isidoro Pacense las crniIsidoro;

San

afirma que ste escribi

sobre los

reyes Godos desde Atanarico hasta

Wamsu-

ba, siendo as que el clebre Arzobispo

de Sevilla

muri treinta y

seis

aos antes de que

Wamba

San Julin de Toledo la paternidad de una historia que abarca desde Wamba hasta D. Pelayo, cuando est claro que al empuar el cetro el primer monarca asturiano, haca ya ms de veinte aos que San Julin haba bajado al sepulcro; se dice, en fin, que D. Pelayo, obispo de Oviedo, escribi sobre los Godos (!) y sobre los reyes de Aragn (!) (3), lo cual es falso.
biera al trono; se concede a
(i) Nicols Antonio impugna esta opinin con razones no despreciables en su Bibliothcca Hispana Vehis. Matriti,

1/88,
(2)

t.

II,

pg. 14.

t. IV, 1756, pg. 200. Esp. Sagr.^t.IS, 1756, pg. 200, Esta ltima equivocacin es seal segura de que el prlogo no es de D. Pelayo, pues es de suponer que ste saba dnde empezaba

Esp. Sagr.,
Yi.B.i.z,

(3)

y terminaba su crnica. Adems, al anunciarse la crnica de D. Pelayo, se hace aqu en tercera persona, en vez de hacerse en primera del singular o plural, si el prologuista y el autor de
la

crnica fueran uno mismo.

ELr

AUTOR

Ante

estas inexactitudes qu crdito

merecen

estas palabras:

E a Pelagio

sum

casti et catholici regs

rege usque ad AdefonGotorum Sebastianus Sal-

vtanticensis Ecclesiae episcopus^ sicut

viaioribiis et

praedecessoribus suis inquisiuit, plenissime scripsiCr

Ntense de paso las equivocaciones que este prrafo encierra. Porque la crnica de que aqu se habla no comienza en Pelayo, sino en Wamba, ni
termina en
los reyes
co
el

reinado de Alfonso

el

de Len,

Casto

el 11

de

ni

en

el

de Alfonso,

el Catli-

el

primero de este nombre,


el

sino en Alfon-

so

III,

Magno

exclusive.

que este prlogo es obra de un compilador ignorante, y no puede servir de base para una argumentacin slida. Lo extrao es
Salta, pues, a la vista

que Flrez, despus de haber rechazado su autoridad en el tomo IV de la Espaa Sagrada^ pgina
201, la acepte en
el

tomo

XIII, pg.

464, en lo to-

cante

al

autor de nuestra crnica.

Actualmente no poseemos ms que dos argumentos firmes para orientarnos sobre este problema. El primero es
la

transmisin via7iuscrita.

Una

parte de los cdices de la primitiva redaccin, omiten el rubrum o encabezamiento; pero ocho que nos
lo

han transmitido sealan como autor a x\lfonso


terti legionensis

III.

Ade/ons regs
chronicon

cog7toniento

magni

ad Sebastianum... Es verdad que por la contextura de la frase se echa de ver que este ttulo es de origen erudito y de poca relativamente moderna; pero nada induce

EL AUTOR
el

a sospechar que sea pura invencin. Antes, por


contrario, teniendo en cuenta

que cinco de esos


familia, es

manuscritos pertenecen a

la
si

mejor

muy
me-

probable que representen,


nos realmente^
ver decisivo
la

no

literaria^ a lo

verdadera lectura del original.

El segundo argumento

nuestro

modo de

lo ofrece la carta

que

el

rey Alfonso

dirige a Sebastin, al principio


ella se declara

de la crnica. En expresamente su autor. Adefonsus


et

rex Sebastiano nostro sahUein...


ietnpore
[

nos qnidem ex eo
et

Vua7nbani\ sicut ab ajiqiis


et

praedeces-

sonbiis nostris aiidinimus


tib breuiter

era

csse

cognouimns,

ntwiabivms.

Difcil es precisar la

intervencin del
el

Rey en

el

escrito.
lo

Quizs slo dio

impulso; pero fuera que

s mismo o por otra persona, a l hay que atriburselo mientras no se aduzcan razones ms fuertes en contrario.

redactara por

La

crnica

la dirige el

Rey
el

a nuestro Sebastin.

A
ca

este personaje se le hace obispo de Salaman(i).

Hemos examinado

archivo de la Catedral

de esta ciudad, y no hemos hallado ningn documento sobre l, pues la escritura ms antigua que
all se guarda es un privilegio del conde D. Ramn y su esposa D.^ Urraca a favor de Jernimo, obispo, del ao 1102. Sospechamos que esta noticia no tiene ms fundamento que el desacreditado prlo-

(i) Dorado, B. Compendio manca. Salamanca, 1776, pg.

histrico de la ciudaa de Sala73.

EL

AUTOR
al

II

go, antes citado,

de donde pas

cdice ovetendice:

se (O) copiado por

Ambrosio de Morales, que


las

Adcfonsus rex
episcopo

castiis

Sebastiano nostro Salmaiiticensi

salutein.

Que

palabras Salmanticensi

una interpolacin lo prueba el que, (9, ningn otro las contiene. Datos ms concretos y fidedignos poseemos de otro Sebastin, que fu obispo de Orense entre 877 y 885, en el tiempo en que, aproximadamente, debi de escribirse esta crnica. De l dice el Albeldense, refirindose al ao 883: Sebastiaims quidem sedean Auriensem \tenet\ (i). Un privilegio de Alfonso III, concedido en 886 a la iglesia de Orense, afirma que, habiendo sido expulsado dicho Obispo de la silla de Arcabica (2), en la Celtiberia, recibi de manos del Rey el obispado de Orense (3). Del documento se desprende que en 886
episcopo sean

fuera del manuscrito

haba ya muerto Sebastin, y que era pariente de Alfonso III (4). Este ltimo dato explica suficiente-

mente aquella expresin

familiar

con que

el

Rey

le

saluda en la carta que encabeza

la crnica:

Adcfon-

sus rex Sebastia7io nostro salutem.

(i)

Esp. Sagr.,

t.

(2)

Unos reducen

XIII, 1756, pg. 437. esta ciudad a Albarracn; otros, a Cabeza

del Griego. El P. Fita conjetura

que su nombre y

territorio

estn representados por Alcarria; pero aade que su situacin


se halla todava indecisa. Cf. Boletn de ta

Real Academia de

la Historia,
(3)
(4)

XLI, pginas 324-344. Esp. Sagr., t. XVII, 1763, pginas


t.

El

Rey

le

53, 54 y 243. llama suprims. Ibid. pg. 246.

12

EL

AUTOR
al

La

crnica se la haba pedido Sebastin

Rey

por medio del presbtero Dulcidio. Este personaje


pudiera ser un
presbtero de
III

Toledo,

quien

mand Alfonso

embajada para el se cuenta que traslad a Oviedo el cuerpo de San Eulogio (2). Conocemos otro Dulcidio de la misma poca, Obispo de Salamanca desde 899 hasta 947 (3), a lo que parece, y que no sera extrao que hubiera que identificarlo con el anterior.
Por desgracia,
faltan las pruebas,

en septiembre del 883 con una Rey de Crdoba (i), y de quien

ms adelante la de mera conjetura.

y es intil llevar discusin, que nunca podra pasar

(i)

Esp. Sagr.,

t.

XIII, 1756, pag. 458, nm. 75 del Albcl-

dense.
(2)
(3)

Flrez, Esp. Sagr.,

t.

Dorado, Compendio

histrico de la

X, 1753, pg. 457. ciudad de Sala-

inafica, 1776, pg. 76.

A.)

REDACCIN PRIMITIVA DE LA CRNICA

LOS MANUSCRITOS

De

la

crnica de Alfonso

III

existen cuatro re-

dacciones. Tratemos, ante todo, de reconstruir la

redaccin primitiva.

sta se nos ha conservado en once cdices, que


constituyen varios grupos perfectamente distintos
entre
S.

s,

como probaremos luego. Uno de los mejores cdices de que hay


es el regalado a Felipe
II

memoria

por D. Jorge de
Biblioteca de

Veteta, caballero de Soria, para


(X').

la

San Lorenzo el Real mente Soriense^ ha desaparecido, creyndose fundadamente que qued reducido a cenizas en el incendio de dicha Biblioteca el ao 1 67 1 Por fortuna, existe una copia directa, mandada hacer por
.

Este Ms., llamado comn-

14

REDACCix primitiva: MAN'USCRITOS

el

escrupuloso

historiador

Obispo de Segorbe (f i nicamente este insigne investigador que era gtico antiqusimo. Contena las crnicas de Eusebio, de Vctor Tnense, de San Isidoro, del Biclarense, una
continuacin de ste ltimo, desde 6o i hasta 742, una lista de reyes visigodos, desde Atanarico hasta

Juan Bautista Prez, 597). De su edad nos dice

Witiza (697-710), la vida de San Emiliano, la historia de la conjuracin de Pablo contra Wamba, por San Julin de Toledo, y la crnica de Alfonso
III.

Mommsen

cree que este cuerpo de crnicas essi-

paolas debi de coleccionarse a mediados del


glo VIII, aadindose

ms tarde
la

la

de Alfonso III
el

(i).

De

todos modos,

si

se tiene en cuenta que

es-

crito

ms moderno de

coleccin es precisamente

esta crnica,

no ser aventurado afirmar que el cdice Soriense deba pertenecer a la primera mitad del siglo X. La copia princeps de Juan Bautista Prez se guarda en el Archivo de la Catedral de Segorbe, en un Ms. que ha sido minuciosamente descrito por
Villanueva
(2).

Juzgamos innecesario repetir

la

des-

cripcin. Baste notar su signatura (arma. G., es-

tante

i),

su medida (145

200 milmetros) y

el

(i)

Monunienta Gernianiae Histrica: CJwoiiica


165-166.

ini?iora,

vol. II, 1894, pginas


(2)

Viage

literario

a las Iglesias de Espaa,

t.

III.

Ma-

drid, 1902, pginas 196-220.

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS

nmero de
los folios

folios (422),

algunos de los cuales estn


III

en blanco. La crnica de Alfonso


214-223.

se halla en

Este cdice fu de uso particular de Juan Bautista

Prez, que le acot profusamente.


la

El texto de

crnica que nos ofrece

es,

teriza

no dudarlo, de los ms puros. Desde luego se caracpor la omisin de buen nmero de noticias
el

que corren en

texto vulgar.

He aqu estas omisiones: Wamba. 3; pg. 57, 11, Pa?npiiguae; 13, dies XIV; pg. 57, 15, era Pg. 57, DCCXVIIII.

1.

1-

1.

Egica.
fuit.

4;

pg.

59,

1.

5,

et

ibi

sepultus

tus fuit.

g Pelayo.
Witiza.

6;

pg.

60,

1.

3,

et

ibi

sepul-

ii;

pg.

67,

1.

6,

et

sepultus

cum uxore sua Gaudiosa


Fafila.

regira territorio

Cangas

in Ecclesia Sanctae Eulalide de Velapnio fuit.

I.

12;

pg. 67,

1.

11,

et

sepultus
7i

cum

uxore sua regina Froleua


sia Sanctae Crucis,

territorio

Cangas
6,

Eccle-

quam

Alfonso
gina 70,
ride fuit.
1.

ipse consruxit^ fuit.

14; pg.

69,

1.

Burgis; pregina

3,

sepultusque ctwi uxore sua

Ermesinda
Fruela.
et sepultus

territorio

Cangas in monasterio S. Ma4, iuste;

Aurelio.

16; pg. 72,

1.

pg. y 2^

1.

5,

cum uxore sua regina Munnia


17; pg.

O neto fuit.

72,

1.

6,

in primo gra-

i6

REDACCIN primitiva: manuscritos


72,
1.

du; pg.

14,

sepultus iu Ecclesia Sancti

Martini episcopi in valle lagneio fidi.


Silo.

18;

pg.

73,

1.

6,

et

sepultus

cum

uxore sua regina

Adosmda
7i

in Ecclesia S. loannis

aposto li et euangelisti

Prauia fuit.
pg.
'j'}^^

in Ecclesia S. Ioan7iis apostoli in


20; pg.

Vermudo.
Mauregato.
1.

19;

1.

14,

et

sepultus

Prauia
1.

fuit.

74,

i,

fratris sui;

pg. 74, Garsia.

5,

dimissis fliis paruulis

Ranimiro
et

et

Alfonso

II.

21;

pg. 75,

1.

I,

consecran

septevi episcopis fecit.

Ramiro I, domna Paterna. Ordoo I.

litoribus.

24; pg. 80,

1.

7,

cum
5,

ttxore

sua

25; 26;

pg. 81, pg.


84,

1.

multitudine.

1.

8,

ad

nostris

De
deriva

aqu resulta que en X', ejemplar del que se


6",

no existan

el

nombre

del monasterio a

que se

retir

Wamba,

ni las indicaciones concer-

nientes a las sepulturas de gica, Witiza, Pelayo y

su mujer Gaudiosa, Fafila y su mujer Froleva, Alfonso I y su mujer Ermesinda, Fruela y su mujer

Munia, Aurelio, Silo y su mujer Adosinda, Mauregato y el nombre de la mujer de Ramiro I. Tambin faltaban las otras frases que quedan apuntadas.

Es necesario no perder de vista estas omisiones, para fijar con precisin si proceden o no del original.

S tiene

adems un buen nmero de variantse

REDACCIN

KRI>[ITIVA:

MANUSCRITOS
al

IJ

propias suyas, que aduciremos


cin de los manuscritos entre

estudiar la rela-

s.

Juan Bautista Prez cotej su copia con

la trans-

cripcin de un cdice ovetense, hecha por Morales

que designamos ms abajo con


noticias (i).

la letra

O,

y con

otro fratris Michaelis Medina^ del que hay pocas

Pero en este cotejo tuvo


en
lo

la

precaucin
al

de poner

las variantes

de ambos cdices
el

margen,

sin corregir

ms mnimo
la

texto del Soriense.

Nos
26,

transmiti, pues, ste incontaminado.


T.

Biblioteca de
papel
s.

Catedral de Toledo. Ms. 27,

en

XVI,

250

350 milmetros,

354 Ewald

folios.
(2).

De l da una esmerada descripcin En su mayor parte es copia del de Se(i

gorbe, ejecutada siendo Juan Bautista Prez Can-

nigo de Toledo

581-1592). Al margen hay alguna

que otra nota de mano del mismo Prez. La crIII abarca los folios 152-157, y en su encabezamiento advierte Prez que est sacada
nica de Alfonso

Cdice aduce un nmero muy insignificante de que no es posible jar su filiacin. En el Escorial existe la segunda redaccin de esta crnica (b. I. g, folios 144 V.-I49''), que lleva al fin la siguiente suscripcin: Hace transcripta siint ex antiquo cdice inanuscripto, qni extal apiid fratrem Miehaelcn a Medina ordine Franciscoriun. Cf. Ewald, Rcise nach Spanioi iin IVinfer van iS'jS aiif iSjg (Xeues Ar(i)

De

este

variantes, por lo

cliiv

men
vol.

der Gescllsehaflfiir altere deutsche GescJiiclitskunde, voluVI, Hannover, 1881, pginas 232-233), y Axtolx, CatI.

logo de los Cdices latinos de la

Madrid,

Real Biblioteca del Escorial,

19 10, pginas 134-135.

(2)

L. c, pginas 363-365.
a

REDACCIN' primitiva: MANUSCRITOS


in-

ex cdice gothico S. Laurentii; se entiende por


"

termediario del Segorbense. El texto de

T concote-

cuerda en todo con S^ segn hemos


en
los

visto,

jndolos mutuamente, salvo en contadsimos casos,

que

las

divergencias

meramente

grficas

hay que atribuirlas a correcciones o distracciones del copista. En algunas palabras ha modernizado

Por todas estas razones juzgamos intil reproducir las variantes de T. M. Biblioteca Nacional de Madrid. Ms. 1.376 (antiguamente F-38), en papel, s. XVI, 215 335
la ortografa.

encuadernado en pasta. En 390 el dorso: Coleccin de los Historiad, antiguos de Espaa. La crnica de Alfonso III comienza en el fomilmetros,
folios,
lio

154 y termina en el 161. J/ es copia exacta de T^ hecha por el mismo escribiente, sin las notas marginales de Prez (i). Prescindimos, pues, de l

en

la edicin.

de Londres^ Egerton XV, perteneciente al P. Mariana. Es una coleccin de crnicas, idntica a la de Prez STM. Mariana utiliz directamente para la transcripcin los borradores de Juan Bautista Prez, como confiesa l mismo en el ndice de sus fuentes de la edicin de 1592. Cirot analiza minuB.
britnico
s.

Museo

1873. Ms. en papel

ciosamente este Ms.


(i)

(2).

Mommsen
es

dice de la colecReise...

De
le

la

misma opinin

Ewald,

pg. 303,

pero
(2)

atribuye falsamente

al s.

XVII.

rien.

Etiuies sur rhistoriographie espagnole, Mariana HistoBordeaux, 1905, pginas 305-310 y 449-51.

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS

IQ
(i).

cin

<.<-tota

sMupta

est

ex colledaneis Pereziamsy>
III

La
lios

crnica de Alfonso

se encuentra en los fo-

91-97.

De

lo

dicho se desprende que

no

tiene importancia ninguna para la reconstruccin del texto que buscamos.

A.

(antiguamente
1

Biblioteca Nacional de Madrid. 7.602 en XVII, 340 X T


j\Is.

253),

papel,

s.

75 milmetros, 69 folios. En el interior de la pasta: Del Seor Conde de Miranda. Contiene, adems

de
les

la

crnica de Alfonso
la

II

(fols.

i-i i) la del
los

Alana-

bendense,

de Sampiro,

la

de D. Pelayo,

complutenses, compostelanos y toledanos, stos en romance con una continuacin y algunos


privilegios (2).

El texto de

la

crnica coincide con


lo

el

de
ei

S]
las

pero es bastante defectuoso, como


siguientes incorrecciones:
ei;

prueban
17:

pg.
i}iole^

56,1.
etc.

por

pg. 66^

1.

8:

mala por

Presenta

otra particularidad, y es que una


el

mano
datos,

distinta

ha aadido en

margen todos

los

cuya omisin notamos en S^ excepto

los re-

ferentes a la sepultura de Egica,

Witiza, Alfon-

y Mauregato. Estos aditamentos nos dice esa mano que provienen ex cdice Salmanticense. No
so
I,

Silo

(i)

Momimenta Gcnnaniae

Histrica. Aticfores antiqiissi-

XI, Chronica Minora, vol. II, pg. i ; 4. De este Ms. habla tambin Gayangos en Catalogue oftiie inaniiscripts in the
mi,
t.

spa?iish hvigiiage in the British Miisemn,

t.

(1875), pginas

195-197.
(2)

EwALD,

Rcise...,

pg. 314.

20

REDACCIN PRIMITIVA: MANUSCRITOS

Salamanca un ejemplar de las crnicas de los Reyes asturianos y leoneses, pues el Obispo de Oviedo, D. Diego de Muros, que fund en la Universidad de Salamanca el Colegio de San Salvador, le leg su biblioteca, con la que fueron algunos cdices gticos de su Iglesia, sees extrao que hubiera en

gn Risco
Z.

(i).

Este cdice salmanticense, que llamamos Z,


intiles nuestros es-

ha desaparecido, habiendo sido


rica ciudad.

fuerzos por dar con l en los Archivos de la hist-

Adems de

los

aditamentos sealados,

contena estos tres, que han pasado a ^; 13, pgina ^"j^ 1. 12: Adefo7tsus <s.qui dicitnr inagnusy>\
16,
iste

pg. 71,

1.

9,

despus de

interemit.

Rex

episcopatnm in Ouetiim iranshilit a lucensi ch-

tate

quae in Asturiis ab eiiandalis aedificauit.


V.

Biblioteca Nacional de Madrid. Ms. 8.395 XVII, 205 x (antiguamente V en papel,


183),
s.

305 milmetros, 192


cdice
es,

fols.,

encuadernado en pasta.
III.

Folios 1-8: Crnica de Alfonso

Lo

restante del

en parte, parecido a
l la

lo

que se contiene
la

en

y,

pues existen en
la

crnica Albeldense,

de Sampiro, cn iriense,

de Pelayo,

la del Silense, el croni-

los anales

complutenses, compostela-

nos y de Crdena, y la crnica de Espaa, escrita por Garci-Snchez, vecino y jurado de la ciudad

de Cuenca.
El texto de
la

crnica de Alfonso

IIl

es idn-

(\)

Esp. Sagr.,

t.

XXXVIII,

pg.

14.

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS


tico al
les

21

de A. Lleva

las

mismas adiciones margina-

ex

cdice Salmanticense^

ms

las siguientes, su-

primidas en ^: 3, pg. 57, 1. 10, despus de dederunt^ aade: ^'die dominico existente hora mortis

prima idibus Octobris era DCCXIX; 14, pg. 70, 1. 3: sepultusque cum ixore sna regina Erniesinda territorio Cangas in monasterio S. Mariae fuit. V conviene tambin con A en las inco(sic)

rrecciones.

E.

Biblioteca Nacional de Madrid. Ms.


E 2),
en papel,
s.

(an-

tiguamente

XVIII, 280

X 345

milmetros, 432
el

fols.,

encuadernado en pasta. En
el

dorso: Scriptores antiqui Hispaniae. Contiene la

crnica atribuida a Isidoro Pacense,


el

Albeldense,

cronicn iriense,
las

la

crnica en que nos ocupa-

mos,

de Sampiro, Pelayo, Silense y Alfonso VII, seguida del poema de Almera, los anales compos-

de GarciSnchez, con un apndice de D. Juan de Valenzuela, y, finalmente, la genealoga de los Condes


telanos, los toledanos en
los

romance,

de Barcelona y de los Reyes de Aragn. La crnica de Alfonso ll empieza en el folio ^J termina en el 96. Su texto es semejante al de y A F", pero con dos particularidades: la primera es

que

E ha

introducido en

el

cuerpo de

la

crnica las

adiciones del Cdice Salmanticense^ que

A V tenan

al margen; y la segunda, que en E faltan los aditamentos de F ( 3, pg. 57, 1. 10): die dominico existente hora mortis (sic) prima idibus Octobris era DCCXIX y la noticia de la sepultura de Al-

22

REDACCIN PRIMITIVA: MANUSCRITOS


I;

fonso

los

de

y /^ ( 13; pg. 71,

1.

9):

Rex
(

istc

episcopatmn in Oueiumt ranstulit a lucensi ciuitate

quae in
pg. 74,
Garsia.

Asturiis ab euandalis
1.

aedifcmiit^

20,
et

5):

diviissis JiLns

parmilis Ran7)iiro

F.
131

Biblioteca Nacional de Madrid. Ms. 1.237

(antiguamente

192), en papel del ao 1606,

X 206

milmetros, 27 folios numerados,


(i).

ms

dos sin numerar

Al principio hay una carta del historiador de


Santiago de Compostela, Castell Ferrer, dirigida

desde Pincia (lase Valladolid) en 25 de abril de 1606 a D. Juan Fernndez de Velasco, Condestable de Castilla.

En

ella le dice

que habiendo emlos

prendido un viaje de investigacin a


catedrales de Astorga,
esta ltima ciudad con

Archivos

Len y Oviedo tropez en un cdice (X") en caracteres gticos que contena las historias de los obispos Isidoro, Ildefonso, Julin, Idacio y Sebastin de Salamanca (2). El original X" se ha perdido; pero Ferrer copi la crnica que llama de Sebastin, y nos la transmite en el Ms. que designamos con la letra F, fols. 1-18 (3). Segn palabras del copista:
Ewald, Rcise.., pg. 309. Habla tambin de este cdice en su Historia

(i) (2)

del Aps-

de jfesu Christo Sa?icfiago Zcbedeo. Madrid, 1610, en folio. Folios 288 V., 290 r., 366 V.-367. Debo esta noticia aBARRAUtol

DiHiGO, Rcz'ue des Biliotheqiies, 1914, pg. 208. El Ms. contiene adems, folios 19-27, Concilium one(3)
tense priinuni.

Era DCCCLIII.

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS


ea ipsa

23

qua

se

Jiabent

phrasi

liciiit fidelis sime

per

scribere...

De

esta fidelidad en la transcripcin son testilas

monio irrecusable

advertencias marginales que

Ferrar puso en una porcin de pasajes que conviene hacer constar aqu.
Fol.
I

r.,

1.

II:

iiU?nab)nus']

paresce estaba

INTIMAMOS.
Pelayo^
fol.
r., 1.

r.,

1.

1,

experivius'\ id es i experi-

mur;

fol.

5;

Luaneiisiun{\
8
V.,
1.

uel Liiianensiuii,

Alfonso

/,

fol.

9:

ct

Mora]

est

enmen-

dado ^amora; fol. 9 r., 1 3: Burgis'] dice Burgis, pero est rado pedago y paresce dezir Bardulia; fol. 9 V., 1. 10: Era DCC\ L XXXXV\'\ adonde est esta L est rado, y puesta la L como aqu
se ve.

Est una nota en

la

margen; paresce
asi:

letra

de Ambrosio de Morales; dize


satis liqtiet

Ex

superioribus

aut priorem niuneroruvi noia?n nonaginta

sigfiare aut errorern calami inesse inanifestu7n. Frcela^


fol.

10

r.,

1.

1 1

anuos

XI]

junto a este
la

nmero
rente.

XI paresce
10

ay rasura antes de
ella

X^ y

la

que est adelante de


Aurelio^
fol.
r.,

es

de otra tinta

dife-

1.

16: dione \CQ post Eroi-

que aqu ba en blanco, est en el original rado y escrito sobre la rasura de diferente tinta y letra, paresce de Morales, corfnamis eius
a7iis interitiivL^
7i

primo gradu. Verevmndus

fol.

1 1

v.,

1.

2:

Hidus regni auno

ter-

tio

exercitns]

adonde aqu

est en blanco, est

24

REDACCIN primitiva: manuscritos

rado en el original y escripto de diferente tinta y letra u4garenor7im.

Ramiro /, fol. 13 v., 1. adonde aqu est en blanco

lO: ahscns erat

7i

est en el original rado

y escripto con diferente letra y vJSiBurg^ pero de los caracteres raydos consta deca Bardnliensem.
Fol. 14
V.,
;

1.

14: perfecieque decoris

multa eiam] en esto que queda en blanco estn en


el

original raydos cinco renglones y medio,

y ray-

dos de suerte que no se puede leer

ni rastrear cosa,

en

los quales

a la

pudo estar mucho escripto, conforme brebedad con que escrive el autor.
1.

Fol. 15,

5:

Oiieto

171

pace quieuit\

aqu est

aadido de otra

letra

tinta: cu7n

uxore sua dona

Paterna^ y no estaba tal en el original. Ordoo^ fol. 17 r., 1. 6. Rex itero Grdonins
07nne7n exercitmi ciuitateiii
lo
1.

in eatn quogue^,
el

que est en blanco est raydo en 1. dem jlfiizal, ha de dezir 3e7z.

original:

Todas

estas advertencias marginales, al


la

mismo

tiempo que atestiguan


procedi Ferrer en

escrupulosidad con que

la transcripcin,

hacen ver que

en

el original

se haban introducido raspaduras y

correcciones, algunas de las cuales se deban, a lo

que parece, a Ambrosio de Morales.

No

estar de

ms tener

esto bien presente, tanto para la recons-

truccin del texto, cuanto para acoger con la de-

bida precaucin
sio

las lecciones

que ofrece

la trans-

cripcin del cdice llamado Ovetense por

Ambro-

de Morales, de

la

que hablaremos luego.

REDACCix primitiva: manuscritos


/*"

25

tiene bastantes puntos de contacto con


faltan

S.

En

tambin

los datos

referentes a la seI,

pultura de Egica, Witiza^ Pelayo, Fafila, Alfonso

Fruela, Aurelio, Silo, Mauregato, y las palabras

Pampliguae (3, pg.


( 13*

57,

1.

11); qiii dicitur

viagmis

pg. 67,

1.

12); diniissis Jiliis paruulis


1.

Rani-

miro

et

Garsia

( 20, pg. 74,


(

5); et

consecran'

septevi

pg. 75, 1. i). Sin embargo, difiere de 6^ en otros puntos tan capitaepiscopis fecit

21,

les,

que habr que colocarle en un grupo distinto

de aqul.

En
tus (

lo

tocante a

la

correccin de

la

frase, deja

bastante que desear. As escribe


2,

eiicrfens

por euen(
3,

pg.
1.

55,

1.

6),

statuvL

por statim

pg. 57,

C Biblioteca
Ee

9), etc.

Nacional de Madrid. Ms. 9.880

(antiguamente

200

X 300 milmetros,
III

92),
5
1

en papel,
2 fols.

s.

XVIII,

En

el

dorso:

Va-

rios vionimientos antigiiosy>.

Son en su mayora

escri-

turas. El cdice

pertenece a

la coleccin Burriel.

La

crnica de Alfonso

se lee en los folios 503-512.

Al principio y al margen hay esta advertencia: Copise de los adversarios de Alvar Gmez, que tuvo el P. Mariana, y por ellos cita esta historia, assi
en

de los aos de los rabes. Este Ms. se asemeja en sus omisiones y en sus variantes a F^ pero introduce algunas lecciones
la
el

suya como en

propias de

6^

entre parntesis y con

la

voz alias.

Las principales
eodem

son: Cumqtie rex uitam finisset et in

loco [Gerlicos]

sepultus fuisset ( 2, pg. 54,

26
1. I

REDACCIN PRIMITIVA: MANUSCRITOS ^


o),

lneas

y el complemento de una laguna de varias que tiene en el reinado de D. Ramiro

( 24, pg.

79,

1.

18).

Es adems muy defectuoso, y est retocado en bastantes pasajes. Aduciremos slo alguno que otro.
Corrige: praeelecitis est in regno\ ore electus est in
rcgevi. ( 2,

pg. 54,

1.

11); et hoc signu7)i\

quod hoc

sigimni (ibid. pg 55,1. 5); tyraniiorun scelestorum factus est prmceps] tyrannoruvi sequens studia facius est princeps (ibid.
1.

14), etc.
el

causa de estas

alteraciones es

muy

escaso

valor de C, y sus

lecciones no

pueden

ser aceptadas, sino en rar-

simos casos.
O.

Biblioteca Nacional de Madrid.


F

(antiguamente

58),

Ms. 1.346
s.

en

papel

XVI,

305 milmetros, 257 fols. muy conocido y ha sido descrito minuciosamente varias veces (i). Se le denomina
Este cdice es

210

comnmente Oveteiise por ser una copia sacada de un Ms. (X'") de aquella Catedral en tiempo de Ambrosio de Morales, del que lleva varias notas
autgrafas. El original

perteneca a

la

Biblioteca

de Alfonso VI de

Castilla,

como

lo

indicaba esta

suscripcin escrita en forma de

X'dh^x'mX.o:

Adefonsi

principis stwi.^y haba sido compilado por el obispo

D. Pelayo, a
genealogas,

lo

que parece, pues debajo de unas que estaban al principio, se lea:

(i)

Risco,

"jf/. STo-;-.,

vol,

XXXVIII, pginas

366-370.

EwALD,

Reise...

pginas 303-306.

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS

27

Pelagiiis
sit

ets

indignus
(!).

episcopiis propriavimiiL scrip-

haec genealoga

De

su antigedad dice

Mo-

rales

y atenindonos a las suscripciones sobredichas, deba de ser de ltimos del


vetustsimo^

que era

XI o principios del XII. La copia (O) existente hoy en la Biblioteca Nacional procede de la primitiva Biblioteca de Felipe V. La crnica de
siglo

Alfonso ni est encerrada en

los

fols.

ii V.-17 v.

se acerca en

sus

lecciones a F^ pero se dilos

ferencia

de

en que contiene

aditamentos
gica,

acerca del lugar donde fueron sepultados

Wltiza, Pelayo y su mujer Gaudiosa^ Fafila y su mujer Froleva, Alfonso I y su mujer Ermesinda, Fruela y su mujer Munia, Aurelio, Silo y su mujer

Adosinda, Mauregato. Se advierten adems estas


aadiduras:

i,

pg.

53,

1.

9:

Adcfonsus Rex
dicitvk

Castus Sebastiano nostro salmanticensi episcopo saliitem.

13, pg. 67,

1.

12:

Ade/onsts

Q\:i

MAGNUS.

Al margen de esta copia puso Morales de su puo y


letra algunas variantes del cdice Soriense (i).
*

Descritos

minuciosamente
su

los

cdices

es
los

hora de establecer

mutua

relacin.

Con

(i) Por Barrau-Dihigo nos enteramos que Contador de Arcte menciona en sus Memorias para a lisora ecdesiastica do arcebispado de Braga (Lisboa, 17 74, III, pginas 86-89),

un cdice de Alcoboza con

la

crnica de Alfonso

III,

hoy per-

dido. (Poiir rditio7i critique dii Pseiido-Scbasiicn^ Reviie des


Biblioi/icques, 1914, pg. 220, nota
i.)

28

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS


el

datos precedentes est ya casi resuelto

proel

blema, pero es preciso ahondar an ms en


asunto.

Hemos notado que

los Mss.

Sy

J^ son los que


los originales

con ms pureza nos han transmitido


de un cdice Soriense del siglo
por
fijar la

y de otro de

Oviedo, antiquisivio tambin. Comencemos, pues,


relacin de estos dos Mss.

Desde luego

se echa de ver que

ambos

se diferencian en una
significativas.

porcin de lecciones
su confrontacin:

muy

He

aqu

I,

F
tm-

p. 53,

1.

13:

usque ad

usque a tempore.

pora gloriosi Vuambani.

2, p.

54,

1.

6:

Recesuindus rex Gotorum.

Recesuintus Gothorum
rex.

1.

10: et iII eodeni loco

et

in

Toldo

sepultus

(Gerticos) se-

fuisset.

pultus fuisset.

1.

\2\ adipisci rcgniini

adipisccre nolens.

nolens.
5 ,
1.

7: coutexiit.

texuit.
creiiiatae.

3i P-

5,

1.

II:
i:

concrematae.

4, p. 58,

1.

legesque
uistihitas.

ab

legesque ab
conditas.

Vuambane

Vuamban c

58,

1.

6 OM.
12: ter

Toleto,

regnaiiit

annos

sex,

menses quattwr.

5, p.

58,

1.

prelium tgit

ter praelium gessit.

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS

5) P-

29
re-

59i

1-

2:

ut pater teneret

ut

pater obtinerct

regnum
6, p.

I.

gnum.
patris

7:

adsolium
siii

sui\ om.

reuertitur

1.

10: inquinaiiit 10:

comquinauit.

7, p.

60,

1.

missos nuncios

missos ad Africam.
om.

\.10\

ad Africam. Sarracenos in
auxilium petunt.

>>

61

1.

Sace

dotu

w-zo] om.

uero.


1.

:peccatoriim
;?/?oppressi.
9:

peccatorum pondere oppressi.


iiltimns']

1.

Rudericus

ulti-

om.

vinsvey.Go\.o-

rum.

8, p.

1.

II:
6:

62

1.

Harabes autem. \Vihanc patriam

rabes tamen.
in patria

Asturiensium.

Asturiensium.

1.

sibique Pelagium... elegerunt.

tune Pelagium... elegerunt.

9,

p.

\.\Z'.propinquans.
1.

adpropinquans.
in isto viontis

63,

6: in isto

foramine.

foramine.

1.
1.

II: snbiciani.
2:

snbdebor.

64,

excepimns.

experimus.

10, p.

1 1
,

1. 1.

12:

micantnr enses.
emittunt sagitte.

micant enses.
eniittiiutnr sagittae.

66,1.

;.

inane

in iiamnn.
popitlafitr patria.

p,

67

1.

popnlantur patriae.

1.

2:...gratias

refe-

gratias referunt

'?

di-

runt,dicentes.

centes.

30
13) P- 69,

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS


1.

i:

ex cimctis castris.

exceptis castris.

16, p. 72,

1.

4:

talionen
piens.

acci-

talionem inste excipiens.

21,

p. 75,1. 12: adstruxit.


1.

constnisit.

22, p. 76,

3:

regis
sis.

spatien-

regis cordiibensis.

1,

18: in

quodam
tellum.

cas-

in

quodam

castro.

24, p. 79,1. 17: etutalia... huieniet.

OM.

26,p.84,

1.

8:

OM.

\.

14:

De fiig le Maior
tellain et

i-

ad nostris litoribiis. deinde Maioricam


jMinoricam.

et

cam, FermenMi-

noricam.

Esta diversidad de lecciones


cio, suficiente

es,

a nuestro jui-

para establecer

la

independencia de

Sy

F, pues no se trata de meras divergencias or-

togrficas o errores de copistas, sino de variantes


sistemticas,

como
y

texuit (F)
(S),

y contexuit
}'

(S), cre-

maiae (F) y concrematae


ias{)^teneret (S)

instituas (S)

y condi' y pono de

obtifieret (F), egit (S)

gessit (F),
(^S)

inquinauit (S) y coinqui^iauit (F), 7nole


dere (F),

spaniensis (S)

cordubensis (F),

cambio de palabras que alteran

las noticias,

como
o de

in eodem loco [Gerticos'\ (S) e in

Tolcto (F),

omisin de vocablos y frases que por su trascendencia nadie hubiera pasado por alto en la transcripcin,

como el tiempo que rein Krmgio ^regnauit an?os sex^


7nenses qiiatiior^
el inste

aplicado a

la

pena sufrida
Sarracenos in

por Fruela, que faltan en

S, la frase

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS

auxiliun peUmt^ la voz Fervientellav^ y sobre todo,


el

vocablo ultimus con que se designa que Rodrigo

Godos, pormenores todos interesantsimos de que carece F. Prescindimos de


fu el postrer
los
la

Rey de

laguna de

(et iit alia...

7iuemei)^

porque segn

Castell Ferrer responde a una raspadura hecha

por mano posterior y extraa


original.

al

que, escribi el

Esta divisin de
cin

F tn

dos grupos distintos


la clasifica-

independientes entre

da margen a

de

los

otros

cdices

posteriores.

Porque

TMBAVE
de
6^

coinciden en

las variantes especficas

y Pero hemos notado que O contiene una porcin de aditamentos que no se encuentran ni en S ni en F. Por consiguiente, aunque pertenezca al
las

CO

en

de F.

grupo de este ltimo


se copi de
el
l

IMs.,

hay que admitir que no


la letra X'".

directamente, sino de otro, que es

designado ms arriba con

Tambin

AVE encierran parte de los aditamentos de O, recogidos de un cdice salmanticense

Zque

proceda de

Oviedo, y deba derivarse asimismo de X'". En cuanto a C, si bien es verdad que en el conjunto

de sus lecturas no se aparta de F,


correcciones propias de
.S".

lleva algunas

As que

la

transmisin

manuscrita debe restablecerse de este modo:

X";

= Ms. De X derivaron X' y de X' se copi y de Ms. TJ/B. X" dio lugar a X'" y a F. De ^ y F juntos procedi X'" de OZ; por de comX
original.

se

S,

este

C.

fu la raz

y,

fin,

la

32

REDACCix primitiva: manuscritos

binacin de

5 y Z resultaron A VE.
el
el

Grficamente

podemos representar
manuscritos con

rbol genealgico de los

siguiente esquema:

De
siendo

lo

dicho hasta aqu se deduce asimismo que

^ el Ms. ms puro y cercano al original, debe tomarse como base de la presente edicin. TMB hay que desecharlos por ser copias de

^.

/%

a pesar de sus incorrecciones, transmite el

texto bastante incontaminado y puede servir de auxiliar en su reconstruccin. Las variantes de los

cdices

COA VE que han


al

sido

ms o menos

in-

terpolados y viciados
las

ofrecen
crtico, crtica.

relegamos

aparato

pocas garantas y no suprimindolas


los lectores

por completo (salvo alguno que otro error evidente


del copista), a fin de

no privar a

de de

ningn elemento
los

de

Las

adiciones

Mss. OAVE^vdiXi sido naturalmente eliminadas


la

del cuerpo de

crnica.

Sera interesante precisar cundo y por quin se introdujeron en l. Desde luego, cabe afirmar

que

los

datos concernientes a

la

sepultura de los

reyes Egica, Witiza, Pelayo y su mujer Gaudiosa, Fafila y su mujer Froleva, Alfonso I y su mujer

REDACCIN primitiva: MANUSCRITOS

33

Ermesinda, Fruela y su mujer Munia, Aurelio, Silo y su mujer Adosinda, Mauregato, y las frases Sal7nanticensi epscopo (
qiii dicitur viag7ius (
i,

pg. 53,

1.

9),
1.

Adefonsus
12),
coiiso-

13, pg. ^^^

brinus eius in primo gradti ( 17, pg. 72, 1. consecran a septein episcopis fecit (21, pg. 75,1.
so VI quizs por

6),
i),

se interpolaron en el cdice ovetense de Alfon-

mano

del obispo D. Pelayo.


( 3,

Las
20,

expresiones dics

XIV

pg.
ct

57,

1.

13), di(

missis

filiis
1.

parmdis Ra?iimiro
5),

Garsia

pg. 74,

se encontraban en el cdice sal-

manticense Z, y por lo mismo tienen tambin su raz en las correcciones hechas en Oviedo. Pampliguae
lada de
( 3,

pg. 57,

1.

11), es

una aadidura

ais-

AE^ cuyo

origen no
la

podemos

puntualizar.

Los encabezamientos de
posteriores

crnica son asimismo

al original (i).

(i)

nuestras

Cuando tenamos ya terminado este estudio, lleg a manos un artculo del insigne Barrau-Dihigo, publi-

cado en
tien.

la Revue des Bibliothequcs (1914, t. XXIV, pginas 203-222), con el ttulo Poiir Vditmi critique diL Pseudo-Sbas-

Con gusto hemos visto que en la cuestin de la dependencia de los Mss. hemos coincidido en lo esencial con el sabio hispanista. Habindole escrito, para que nos comunicara el

resultado de sus investigaciones sobre la segunda redaccin, nos contest en 20 de enero de 1916, amablemente, que le era imposible complacernos por haber sido llamado a filas.

n
LAS EDICIONES

Vl\q,2l

Sandoval public en 1615 el texto de la crfragmentario e interpolado^ sacndolo del Ms. (9,

folios

133 V-146 (i). Esta edicin no contiene ms que los reyes de Asturias, desde D. Pelayo hasta la

muerte de Ordoo I, y lleva el relato de la traslacin de la famosa arca de las reliquias a la ciudad de Oviedo, insertado en el original, a lo que se cree, por el obispo D. Pelayo. De ella nos dice

adems
rrigi lo

el

editor en la nota preliminar que la coque pudo; de lo cual se deduce su escaso

valor.

(i) Historias de Idacio Obispo, que escriui poco antes que Espaa se perdiese. De Isidoro, Obispo de Badajoz, que escriui en los tiempos que se perdi Espaa, treynta y ocho aos despus. De Sebastiano, Obispo de Salamanca, que eshasta dun Ordoo Primero criui desde el Rey don Pelayo De Sampiro, Obispo de Astorga, que escrideste nombre. el Magno, Tercero deste ui desde el Rey don Alonso nombre, hasta el Rey don Vermudo, el Gotoso. De Pelagio, Obispo de Ouiedo, que escriui desde el Rey don Vermudo el Gotoso, hasta don Alonso Sptimo deste nombre, Emperador de Espaa. Nunca hasta agora impressas, con otras notas tocantes a estas historias y Reyes dellas. Recogidas por don Fray Prudencio de Sandoval, Obispo
|
| | | | |
|

36

REDACCIN primitiva: ediciones

La

editio

princeps del texto primitivo es

la

que

dio a luz D. Juan de Perreras, Bibliotecario

mayor

de Su Majestad; en 1727 (i). Los materiales por l empleados fueron: el cdice de la Santa Iglessia de Toledo f7), dos de la Real Librera, bien que en uno y otro le falta el principio (quizs y E) y otra copia de otro cdice de ella que deca ser

de

la Iglesia

de Salamanca

(2).

Este ltimo Ms.,


lo

hoy perdido, y que nosotros hemos llamado Z,


reproduce bastante fielmente V.
Perreras.

En

se hallan

todas las variantes que caracterizan

el

texto de

Se

ve,
el

pues, que este sabio historiador

no conoci

cdice S^

el

mejor de todos, y
casos y verbos (3)

adems tuvo
a su antojo.

el

desacierto de corregir algunos

errores gramaticales

como de

El P. Berganza, por rivalidades que no es del


caso enumerar, pretendi demostrar que
la

edicin

de Perreras era psima, pero

nos dio otra basDirigidas


al

de Pamplona, Coronista de su Magestad.


Cathlico don Felipe nuestro Seor.

Rey

Ao
Con

1615.
I |

Impressor

Impresso en Pamplona por Nicols de Assiayn Reyno de Navarra. 4 fols. -f- 367 pgs. -[- 5 de la tabla. La crnica de Sebastin (?) est en las pgs. 44-55. Una segunda edicin de este libro se hizo en 1634. (i) Historia de Espaa, Parte XVI. emmendada, aadida y vindicada. por Don Juan de Fer reras... En Madrid. En la imprenta de Domingo Fernandez. Ao de
licencia.
|

del

MDCCXXVII,
(2) (3)
Ibt'd.^

apndice, pginas 9-25.


2.

pg.

Ibid.

REDACCIN primitiva: EDICIONES

3/

tante peor

(i).

Todo

su trabajo se redujo a enmenla

dar arbitrariamente
rio

plana
lo

al

clebre biblioteca-

que se aprovech, segn propia confesin, de las copias que imprimi


nuestro Sandoval, de
los
la historia

de Su Majestad, para

del

Monge de

Si-

y de las clusulas que de dichas chrnicas lad D. Leas de Tuy (2).

tras-

Ms esmerada que
de Flrez
(3),

las anteriores es la

edicin
la

para

la

que se tuvieron presentes


el el

copia de Mariana (B)^


brosio de Morales (O),

cdice ovetense de

Am-

Ms. (M) de
ignor

la

Biblioteca

Nacional y

las

ediciones de Perreras y Berganza.


la

Pero

el

diligente agustino

existencia
el

e de

Sy
la

F. Aparte de

esto, introdujo

en

cuerpo

crnica la mayora de los aditamentos de O.


edicin de Flrez ha sido reproducida por
(4),

La
Migne
diendo

Huici (5) y Cobo y Sampedro, aalos dos ltimos la versin castellana (6).
convencido,
|

con crtico desengao, en con los chronicones corregidos, que escribieron el Rey D. Alonso III. Dicho el Magno. SamPelagio, Obispo de Oviedo. Isidopiro. Obispo de Astorga. ro, Obispo Pacense. El anonymo Iriense por el P. M. Fray Francisco de Berganza... En Madrid: En la Imprenta de Francisco del Hierro. Ao de 1729, pginas 371-389.
(i)
I

Perreras

el
I

tribunal de los doctos,


|

(2) (3)
(4)

Ibid., pg. 370.

Esp. Sagr.,
S. L.,
t.

t.

CXXIX,

XIII, 1756, pginas 475-489cois. 1111-1124.


latinas de la Reconquista,
t.

(5)

Las Crnicas

i,

Valencia,

1913 pginas 196-239.


(6)

Sevilla, 1870,

Revista mensual de filosofa, literatura y ciencias de II, pginas 453-461, 490-494 y 535-541-

III

VALOR HISTRICO DE LA CRNICA

La
rias, in

crnica de Alfonso

II

fu escrita en Astu-

hac patria Asturiejisinm^


el

como

dice dos ve-

ces su autor, y abarca

perodo de tiempo desde

672 hasta 866, o sea los reinados de los cinco ltimos monarcas visigodos y de los once primeros asturianos.

Su

valor histrico depende, naturallas

mente, del valor de

fuentes utilizadas y de la
lo posible

veracidad del autor. Puntualicemos en

ambos extremos, no
ticular, sino

fijndonos en cada dato par-

en

las lneas generales.


Isi-

Desde luego conoci nuestro autor a San

doro, puesto que cita su Chronica Gothonun en la


carta de encabezamiento, pero este conocimiento

debi ser

muy

superficial.

De

otro

modo no
el

se ex-

plica la errnea afirmacin

de que

clebre Ar-

zobispo de Sevilla prolong su crnica de los go-

dos hasta los tiempos del glorioso rey

Wamba,

cuando es sabido que la termin el quinto ao del reinado de Suintila, o sea en 625 (i). Ntese de paso que dicha crnica no pudo servir a nuestro
(i)

Mommsex, Chronica minora,


t.

t.

11,

pg. 293. Fl()Rez,

Esp. Sagr.,

VI, pg. 496.

40

VALOR HISTRICO DE LA CRNICA

autor para nada, por no contener noticia alguna

de

lo

que

iba a escribir.

La segunda
fonso
III

fuente que tuvo ante los ojos Al-

fu la historia

de

la

rebelin del

Conde

Pablo contra

Wamba,

escrita

por San Julin de

Toledo
que
la

(i); y no slo la tuvo ante los ojos, sino aprovech parcialmente en la narracin de aquel enojoso episodio, remitiendo al lector para

ms pormenores
el

a la fuente original ( 2). Pero en

reinado de

Wamba

nos transmite dos hechos,

que no se hallan en San Julin: uno es la derrota de los sarracenos que en una armada de 270 naves aportaron a Espaa, y otro
el

astuto

medio de
del

que se vali Ervigio para arrojar a trono, propinndole un narctico que


la

Wamba
le

priv de
el

memoria, y hacindole decalvar e imponer

ordo paenitentiae^ que segn costumbre inhabilitaba

ordenado para seguir ocupndose en los negocios temporales (2). Este hecho presenta visos de legendario; pero si se tiene en cuenta que tambin el Albendense asegura que Ervigio priv a Wamba de la corona, que los magnates de aquel entonces quitaban y ponan reyes con una despreocupacin
al

asombrosa, y que el pormenor de la ordenacin est en armona con los usos litrgicos de aquellos
tiempos, no parecer tan inverosmil.
Flrez, Esp. Sagr., t. VI, pginas 534-563. Frotin, Le liber ordimim en usage dans VEglise wisigothique et mozrabe a'Espagne du cinqime mi onzime
(i) (2)
sicle.

Pars, 1904,

pginas 87-93.

VALOR HISTRICO DE LA CRNICA

4
III

La
la

tercera fuente probable de Alfonso

es

continuacin del Biclarense, denominada por

Mommsen

Continuatio hispana (i) y por otros el Pacense (2) o Annimo de Crdoba (3). Esta crnica,

terminada en 754, pudo ser aprovechada por nuestro autor para los reinados de los monarcas visigodos. Pero, (isucedi as efectivamente?

La semejanza

de ciertas

frases

en ambas crnicas apoyan esta

conjetura. Transcribmoslas frente a frente:

Continuatio hispana (4)

Crnica de Alfonso III


Gentes
Filium
in

Hic [Egika] Gothos acerba morte persequitur (53)Egika in consortio regni Wittizanem filium sibi heredem faciens Gotho-

infra

regnum

tu-

mentes perdomuit
regno
5).

( 5).

suum Vuittizanem
sibi

socium

fe-

cit (

rum regnum retemtant


(58).

Fugatum omnem Gothorum exercitum (68).

Omne agmen Gothorum


in

fugam sunt

uersi ( 7).

Este paralelismo induce a suponer


dencia de los textos confrontados; pero,
autor tuvo noticia de

la
si

depennuestro
,3

la continuatio hispa7ia^

cmo

(i)

C/u'Onca Minora,

t.

II,
t.

(2)

Flrez, Esp. Sagr.,

pg. 334. VIII, pginas 274-317.


Cordoiie.

(3)

Tailhan,

S.

i.

Anonyine de

Chroniqie des
les

det'mers rois de Tolcde et de la conqiite de


rabes.
(4)

VEspagne par

Pars, 1885.
la

Citamos

edicin de

Mommsen.

42

VALOR HISTRICO DE LA CRNICA

de encabezamiento de su crnica afirma que no se haba escrito la historia de los Godos, desde el rey Wamba en adelante? La explicacin
en
la carta

pudiera ser sta.

La

co7it7matio

hispana trata prin-

y slo brevemente de los reyes visigodos; pudo, por lo tanto, Alfonso III cocipalmente de
los rabes,

nocerla, y, al ver las escasas lneas dedicadas a estos ltimos reyes, asegurar

por

escribir.

que su historia estaba Sin embargo, aun admitiendo como

probable, y nada ms, esta hiptesis, preciso es confesar que la crnica de Alfonso III contradice en

unas ocasiones a
la

la continuatio

hispana^ y en otras
III

completa. As, por ejemplo, Alfonso

da como

justa la represin

de

los vasallos

que se rebelaron
injusta

contra Egica;
la rebelin,

la continuatio

hispana nada dice de

califica la
III

medida de

y perse-

guidora. Alfonso

pinta a Witiza

como un hom-

bre perverso y desgarrado de costumbres; la conti7i2iatio hispana, como un prncipe justo, ecunime,

que constitua
fonso
III,

la alegra

de sus

vasallos.

Segn Al-

el

rey D. Rodrigo fu elegido por los

Go

apoder del trono tumultuosa y fraudulentamente, por insinuacin del Senado. La causa de la derrota de D. Rodos; segn la continuatio hispana^ se

drigo, en Alfonso

son sus vicios y la traicin de los hijos de Witiza; la co?iimLatio hispana no dice
III,

ms sino que huyeron los godos. Alfonso III hace a Opas hijo de Witiza, y la conti?matio hispana^ de
Egica. Estas divergencias prueban que, aun supo-

niendo como probable que Alfonso

III

conociera

la

VALOR HISTRICO DE LA CRNICA


coniinuatio hispana^ o la vici, o, lo
ble,

43
cre-

que es ms
l

transform

las noticias,

atenindose a

la tradi-

cin oral, que es otra de las fuentes por

aprove-

chada, segn se lee en


Casi en
el

la

carta de encabezamiento.
se escribi

mismo tiempo en que


se

nuestra crnica,

redact

el

Cronicn Albel-

dense
entre

(i),

ambos

y no deja de ser curioso la semejanza que existe en lo tocante a los cinco lti-

mos reyes visigodos y a los once primeros asturianos (2). La narracin es completamente paralela,
y en algunas, aunque raras ocasiones, cida en los trminos; v. gr.:
Crnica Albeldense,
[Eruigius] filiam suam coniugem dedit Egicani (44).

muy

pare-

Crnica de Alfonso III.


[Eruigius] filiam

xilonem
dit ( 4).

suam Cegregio uiro

Egicani... in coniugio de-

[Egica] filium

suum Vitizanem principem secum


regno praefecit
(45).

[Egica] filium suumVuitti-

zanem in regno cium fecit ( 5).

sibi so-

Oppa
Iste

episcopus

capi-

Oppa

episcopus est com( lo).

tur (50).
[ Fafila ]

prehensus
leuitate du-

[Fafila]

quadam

occasioin-

ctus ab urso est interfectus (51).

ne

leuitatis

ab urso

terfectus est ( 12).

(i)
(2)

Flrez, Esp. Sagr., t. XIII, pginas 433-464. En la Biblioteca Nacional existen unos folios manuscri-

tos (Sign. 18.675,

nm. 4), con el ttulo Examen critico de la Crnica de Alonso III comparada con el Cronicn Albeldense.

Es letra del s. XVIII, y su autor probable Floranes. Muchas de sus noticias son aprovechables aun hoy da.

44
[Froila]

VALOR HISTRICO DE LA CRNICA


uictorias

egit...

[Froila]
egit...

uictorias

multas

Fratrem suum nomine Vimaranem ob inuidiam


regni interfecit (53).

Fratrem suum no-

priis

mine Vimaranem promanibus interfere-

cit ( i6).

[Veremundus] uoluntarie regnum dimisit (57).

[Veremundus] sponte

gnum

dimisit ( 20.)

es la

Tan chocante como este coincidencia de ambas

paralelismo literario
crnicas en
el

fondo

de

la

narracin. Esto slo se explica o porque

am-

s, o porque han tenido comn, hoy perdido. La primera hiptesis nos parece inadmisible, porque en cada una de ellas hay sucesos trascendentales que se omiten en la otra. El Albeldense cuenta que Al-

bas a dos dependen entre

como base un

original

fonso

fu arrojado tirnicamente de su reino el


el

ao noveno de su reinado, y encerrado en


nasterio de Abelania, de

Mo-

donde

lo

sacaron Teude
fieles.
III;

los vasallos

que

le

permanecieron
lo calla

Este he-

cho tan trascendental

Alfonso

cierta-

mente no lo hubiera omitido, si lo hubiera conocido. Menos probable es que el Albeldense se sirviera de nuestra crnica, porque en ese caso no hubiera pasado por alto varios de los hechos narrados en ella con pormenores verdaderamente sugestivos, como es, por ejemplo, la enumeracin de las ciudades conquistadas por Alfonso I. Hay, pues, que admitir la existencia de un tercer escrito, fuente de los hechos en que coinciden

Albeldense y Alfonso III. El cotejo de estas dos ltimas crnicas arroja,


el

VALOR HISTRICO DE LA CRXICA

4$

por

lo

que hace a
la

la

veracidad de
la

la

narracin, un

resultado

ms favorable para

crnica albeldense
sobria y sencilla;

que para que


la

nuestra. Aqulla es

ms

sta ha introducido, en cambio, dos elementos ajenos

hacen sospechosa: uno es


cita textos

el bblico^

maravilloso. Nuestro autor tiene el


lizar,

y otro el prurito de morala

y a cada paso

de

Escritura para

confirmar su exposicin.

La

batalla de

Covadonga
in-

va revestida de una serie de milagros, inventados

dudablemente por el autor, o quizs por la tradicin oral, y recogidos por l. All se vieron los proyectiles

de los sarracenos volverse contra


perecieron
1

los

mismos que

los disparaban. All

24.000 caldeos, y fueron aplastados por un monte, que se desplom


repentinamente, los 63.000 restantes, yendo a sepultarse en el cauce del ro Deva. Y, lo que es

ms

estupendo todava, todos


aguas en
el

los aos,

al

crecer las

invierno, aparecan en el ro las seales


los

de

las

armas y de

huesos de los vencidos. Este


le

prodigio tan singular

pareci a nuestro

mismo

autor algo sospechoso, y procur quitarle su inverosimilitud, recordando el milagro del mar Rojo.

Pura invencin del autor es tambin el coloquio entre Opas y Pelayo antes de comenzar la batalla.

Al

fin

de

la

vida de Alfonso
caballeros

se cuenta que

estando

algunos

del squito del

Mo-

narca velando su cadver, resonaron en los aires


las

voces de los ngeles entonando estos versculos:


tolliUir tusts^
et

Ecce quomodo

nenio considerat; et
ini-

jiiri iusti tollunttir

etnemo percipit corde, Afacie

46

TALOR HISTRICO DE LA CRNICA


iustus;
erit

quitatis sublatus est

pace sepultura

eius (i).

Pero temiendo que


el autor:

los lectores avisados

recibieran el prodigio escpticamente, aade a ren-

gln seguido

Hoc uerum
.

esse

prorsus co~

gnoscite^ neo fabulostm

dichim putetis Alioquin lacere


( 15).

magis

eligerein

quam falsa promere maldssem

Todo

esto indica que las noticias de la crnica

hay que tomarlas con suma precaucin. Algunas son evidentemente legendarias. Hay otras, en cambio,

cuya autenticidad no se puede poner en duda.

Tales son, entre otras, las que se refieren los tres


ltimos reyes, Alfonso
11,

deo I. Nuestro autor, de la muerte de este ltimo monarca, fu contemporneo de algunos de los acontecimientos narrados, y pudo enterarse de los inmediatamente anteriores

Ramiro I y Orque escriba poco despus


el Casto^

por testigos oculares y veraces.


II

La

exactitud de la descripcin que nos hace de las baslicas

construidas en Oviedo por Alfonso


I

y Ra-

miro

podemos comprobarla en parte aun hoy


las iglesias

de Santullano (San Julin) y de Santa Mara de Naranco, que, por fortuna, se conservan casi intactas. Como norma, pues,

mismo, visitando

general se puede decir que las noticias de


nica de Alfonso
III

la cr-

no se deben rechazar

ni admitir

a ciegas, sino despus de un serio contraste con


otros documentos arqueolgicos o histricos.
(i) Este texto est tomado del tercer responsorio del segundo Nocturno del Sbado Santo, el cual est inspirado en Isaas, c. LVIL, v. i.

IV

EL latn de la crnica

Como
mos
de
la

en

el

prrafo anterior, no nos detendre-

a examinar todos los fenmenos que la lengua

crnica ofrece, sino slo los


es

ms

principales.

Su vocabulario
clsico. Sin

muy

restringido, pero, en

general, bastante propio y conforme con el latn

embargo, hay palabras de uso exclu-

sivo del latn vulgar,


1-

como
65,
1.

17 y
1.

10,
10);

pg.

cona ( 9; pg. 62, i); tiiLS ( 19, p-

gina Ti^ gina ""^i^


( 10,

subrimis^ consubrinus ( 20, p-

1.

16,

1.

17, pg.

^2^

1.

6);
el

fnagnalia
sentido de

pg. 64,

14); intimare^

en

hacer notorio (
eclesisticas^

i,

pg. 54,
los

1.

5),

y otras voces
meiropolzs^

como

diacontis^ presyter^

comunes a todos
entonces.

escritores

eclesisticos

de

El cdice S^ que representa


nuscrita
ciones,

la

transmisin malas asimila-

ms pura
y escribe
(

del original,

no hace

inri/ipencs
(

adgressae ( 3, pg. 56, 1. 9), pg. 58, 1. 11), 7imitabilem 5,


i).

H,

pg. 70,

1.

48

LATN DE LA CRNICA

En

el

uso de los diptongos, de

y de

las

geminadas existe una verdadera anarqua. Se emplea muy a menudo el pronombre


substituyendo
probrosus...
al

zse^

pronombre

/, v. gr.: Ise quideiii

Istud quide^n scelus ( 6, pg. 59, 1. 7 y 14). Tambin da el autor preferencia al verbo activo con el pronombre reflexivo en ocasiones en

que

el latn

clsico usa la voz pasiva.

Galliarum

prouinciae ciues^ coniuraiione facta^ a regno Gothorum


se absciderunty

regnogue Francorum se subdiderunt

( 2,

pg. 55, 1. 8)Es conocido su desarrollo en Preposiciones.

el latn vulgar.

Este fenmeno

lo

hallamos en nues-

tra crnica.

Citemos slo algunos ejemplos: Notum

Ubi

sit

de historia Gothorum^ pro


(

qua nobis per Dul-

cidium presbiteretn notuisti


et

alias

\Leges'\
1.

pg. 53, 1. 10); ex nomine suo edidit [Eruigius]


i,

( 4, pg. 58,
za...

2).

Lupus
12).

uero, filius de idem

Mu-

duvi de patre^ quod superahis ftterat^ audiuit...


83;
1.

emplea la preposicin a con genitivo en vez de ablativo a ouetensium. De substituye frecuentemente a ex:
( 26, pg.
el ttulo

En

se

Visa
1.

est apis de eius capite exilire ( 2,

pg. 55,
10,

3); egressique fideles


1.

de coua

ad pugnam{%

pg. 65,
(
5j

i).

Egica
1.

electus est in

regno por rex


el

pg. 58;

7),

forma que usa siempre

autor con verbos parecidos. Los Mss.


la lectura

per his

teinporibiis.^

y los cdices
1.

FOCno?> dan FO ad
en lugar del
quibtis res-

nostris litoribus ( 26, pg. 84,

8)

acusativo.

Pro substituye a

ad.

Pro

LATX DE LA CRNICA

49

taurandis doinandisque proidnciis

Paulus dux a

^El trpg. 55, 1. lO). mino directo del verbo 7nitto va acompaado de

Vuainbanc dircdus
la

2,

per en

siguiente proposicin: Diivi


ei

iiero

Sarraccni

factum cognouerunt^ statim


ceni...

per Alkamanem du-

Asturias cimi innuiiierabil excrcihL miserunt


pg.
62,
1.

( 8,

8).

En

cambio,
la

el

nombre de

regin Asturias^ que deba llevar


est sin ella.

preposicin m,

Declinaciones.
reciben

Algunos nombres
de
la

propios de

persona, pertenecientes a la primera declinacin,


la flexin

cera en anis^
Egicanis]

v. gr.

segunda en ani o de la terVuamba^ Vuavibanis\ Egica,


Fafla^

Vuitiza,

Vuitzanis\

FafLlanis\

Froila, Froilanis.

La voz

griega de la segunda

declinacin,
el

diaconus^

lleva la desinencia bus

en

dativo de plural, diaconibus^ y, en cambio, la del mismo origen, presbykr^ perteneciente a la tercera,
lleva
z>,

presbyteris
el

( 6,

pg. 59,

1.

13).

Una

forma singular es

acusativo do?naia^ por doinus

(21, pg. 76, 1. 2). Cambios de casos. Acusativo por nominativo: Sed si plenius cognoscere tas guantas caedes^ guantas

urbiun ince^isiones^ guantas strages^ guanta agniina

Francorum uel Galloritm a Vuambane


pta (
2,

sint interemel

pg.

55,

1.

15).

Ntese, de paso,

empleo de guanius por guot.


acusativo: S^Adefonsus
ca^ etc.
cepii']
1.

por Mabe^ Velegia^ Abeipul-

Nominativo
4

13,

pg. 68,

13); cuius opcris

chritudo plus praesens potest mirari^ guain eruditus

50

LATN DE LA CRNICA

(21, pg. 75, 1, 13). Acusativo por genitivo: reminisce^is ordinem ( 20, pg. 74^ Ablativo por acusativo con el trmino de 1. 4).
scriba laudare

lugar adonde o quo: Toleto aduectus (


1.

2,

pg. 55,
in

i);

\^Pelagis\ in monte
1.

Aseuua

se C07itulit{^ 9,

pg. 62,

16);

sexaginta

itero et tria millia...

uertice viontis
1.

Aseunae ascenderunt

( 10,

pg.

65,

Ablativo por acusativo, con la preposicin z>2, cuando sta significa en honor de: Basilica77t quoque in nomine Redemptoris nostri^ Salua6).
toris lesu Christi \_Adefo7isus\ 77iiro

construxii opere

(21, pg. 74, 1. 14). Verbos. El intransitivo

notesco se usa

como

transitivo:
7i
1.

Et

7it

tibi causa7n 7ttroitus Sarrace7ioru7}i


notescere77iiis...

yspania7)i ple7ie
11).

Se advierte

3,

pg. 56,

un abuso muy frecuente del


el

participio
al
CU771

de presente;

cual unas veces substituye


gr.:

con subjuntivo^

v,

Sed Ule
54,

re7me7is et

adipisci reg7iu7u nolens^

ta7)ie7i

accepit 7iuitus
1.

quod

postulabat cxercitus

2,

pg.

12); otras
7ifra
7i-

a una proposicin relativa:


reg7iu7)L
tii77ie7ites

S^Egica\ ge7ites

perdomuit. Aduersus Fra7icos

ru7)ipe7ites
1.

10).

Gallias ter praeliu7)i egit ( 5, pg. 58, Nuestro autor usa en vez del ablativo
el

absoluto

nominativo en distintas ocasiones. Pro


directas

quibus restaura7idis do7}ia7idisque prou7iciis Paulus

dux a
pg. 55,

Vua7}iba7ie
1-

cu77i

exercitu...

( 2,

10),

Egressique fideles de cotia ad pug-

nam

( 10, pg. 65, 1. i). Ntese asimismo el empleo del participio pasado de un verbo de-

LATN DE LA CRNICA

ponente

intransitivo,

Proposiciones.

Hay ejemplos en que

como

transitivo-pasivo.
las

pro-

posiciones de infinitivo llevan en lugar del acusativo-sujeto la conjuncin quod y el adverbio qualiter

con nominativo y subjuntivo y la conjuncin qrda con indicativo: scio te non latere^ fratcr^ qualiter
omnis yspania dudum sub
set

u7io
1.

regimine Gothorum
i).

es-

constituta(%g^^ig.
ecclesia
1.

6:^^

Sed

tu

non nosti
isto 7nodico
et

quia

Dovi7ti lunae comparatur (Ibid, p11).

gina 63,
montculo^

Confidhius...

quod ab

quem
geiitis
1.

conspicis,

sit

yspanie salus
(Ibid.,

Gothorum
gina
67,,

exercitus

reparandis

p-

14).

Lupus

uero...

dum

de patre quod

superatus fuerat audiuit ( 26, pg. 83, 1. 12). Recordafnini quia... ipse hos rabes, Ecclesiain Domi-

ni

persequejtes, imrnensa iimttis


1.

mole oppressit (

O,

pg. 66,

5).

La

PROPOSICIN COMPLEMENTARIA que siguc a los


la

verbos que expresan una manifestacin de

vo-

luntad y en latn clsico se construye con ut y subjuntivo, la


[

pone

el

autor a veces en

infinitivo, v. gr.:

Vuitiza'\

episcopis, presbyteris et diaconibus


1.

uxores

habere praecepit ( 6, pg. 59,

13).

La

regla de la concordancia temporal en las

PROPOSICIONES subordinadas falla a menudo.

Tam-

bin se echa de ver que


les dzmi

las

conjunciones tempora-

y cum se emplean en casos semejantes, unas el indicativo y otras con el subjuntivo, V. gr.: Raque quum Rodericus ingressum eorum cognouissct, cum omni agmine Gothorum eis praeliatuveces con

52

LATX DE LA CRNICA

rus occurrit ( 7, pg. 60, 1. 14). Qimmgiic Pclagius ingressvj/i eorum cognouit, in viontc Aseima se
contulit ( 9, pg.

62,
(

1.

15).
8,

Diim

itero
1.

Sarraceni
8).

factum cognouerunt
coniperisset...

pg. 62,

Itaqiie

^Muiinuzct\ diim internicionein exercitus gentis suae

Conjunciones.

tramos
(
2,

al

(11, pg. 66, 1. 13). La conclusiva igitur la enconprincipio como partcula de transicin

pg. 54,

1.

6);

la

copulativa

ct

en sentido

adversativo:
rivi 171
1.

Et ut tibi causam introitus Sarracenoyspaniam plene notesceremus ( 3, pg. 56,


las

11);
ct

DISYUNTIVAS

seiL

2iel^

con significado
ice I

de

copulativo, en episcopus ciuitcUis sen optimates


3,

palatii (

pg. 57^
1.

1.

5);

triclinia

dornata

2). (21, pg. 76, La consecuencia que de

las
el

notas precedentes
vocabulario,
la

se desprende es que,
ntica

si

bien

fo-

y morfologa no ofrecen en nuestra crnica muchos ni extraordinarios fenmenos, la sintaxis,


en cambio^ y
pleto del
la

construccin se apartan por comclsico.

modelo Despus de
el

este

somero estudio, resta slo

dar

texto primitivo de la crnica. Para inte-

rrumpir

la monotona y proceder con ms claridad, conservamos la divisin en prrafos que adopt

Flrez en su edicin.

V
texto de la redaccin primitiva

Adefonsi regs tertii legin ENSIS,


cognomento magni, chronicon ad Sebastianum de Regibus Gotthorum a Vuamba et Ouetensium usque ad Ordonium primum. In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Incipit chronica Visegothorum a tempore Vuambani regis usque nunc in tempore gloriosi Garseani regis
Adefonsi
I.
filii

collecta.

10

Adefonsus Rex Sebastiano nostro salutem. Notum tibi sit de historia Gothorum, pro qua nobis per Dulcidium presbiterem notuisti, pigritiaeque

ueterorum scribere noluerunt, sed silentio occultauerunt. Et quia Gothorum chronica usque ad

1-4 Memoriale Regis Alfonsi ad Sebastianum Salmanticensem episcopum de Historia Hispaniae C Chronica Adefonsi III cognomento magni... K Gottorum pmwva om. V Chronicon Adefonsi regis asturiarum E Adefonsi... primum

AV

om.

FO

In nomine... collecta om.

FOE
Rex
10

6 Yisegntcastus Se-

torum

A V regis diue

mimorie

A
O FA
Gotorum

9 Adefonso
Gottorura

F Sebastianus F Adefonsus
11

bastiano nostro Salmanticensi episcopo

SO

AVE
C

presbiterura

presbyterum

CVE

monuisti
12

pigrioresque

F
O

pigriciaeque

V pigricieque AE
S
nollue-

uetenmi

CAV
13

noluerint Vi

sed^x siiperp. in

runt

Gotorum

Gottorum J^E crnica

SO

54

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


gloriosi

tmpora
sis

Vuambani

regis Isidorus, yspalen-

sedis episcopus, plenissime edocuit, et nos qui-

dem ex
5

eo tempore, sicut ab antiquis et praedeces

soribus nostris audiuimus, et uera esse cognouimus,


tibi

breuiter intimabimus.
Igitur Recesuintus,

2.

Gothorum

rex^

ab urbe

Toleto egrediens, in uillam propriam uenit, cui no-

men
I

erat Gerticos (i),

quae nunc

dignoscitur esse, ibique proprio


o

Ouumque rex uitam finisset et in tas fuisset, Vuamba ab mnibus


regno, era

in monte Caure morbo decessit. eodem loco sepul-

praeelectus est in

DCCX. Sed

ille

renuens et adipisci reginuitus

num

nolens,

tamen accepit

quod postula-

Gerebantur enim ista in uilla, cui antiquitas Gerticos nomen dedit, quae fere centum uiginti millibus ad urbe regia
(i)

distans, in salmanticensi territorio sita est. Cf. Historia

Vuam-

bae a Juliano episcopo. Florez. Esp. Sagr., t. VI, pg. 535, 3. Crnica Albeldensc: Flrez, Esp. Sagr., t. XIII, pgina 448, 43.

usque a tempore
3 "

FO
1

Vbambani

FO

Hispalensis

FCA VE Hispalense O
corr. Flrez

quidem] quidam VE quaedam ex eo tempore om. C sicut] quae C pre-

decessoribus
5

a praedecesoribus

paresce estaba intimamus add. in marg7ie

FOV predecesoribus A F intimamus C

Era DCCIII 6 Receswindus C rex Gotorum vS rex Gottorum 5" 8 Caure] Caueae C Caurt E Gotorum O 9 dinoscitur 10 Cumque FCOV m eodem loco] in Todiscessit FCO

AVE

leto

FO

1 1

Vbamba O
12 aera

preelectus

SA

ore electus est in

regem corr. regnum om.

A VE

adipiscere

FCO

adispisci

FCO

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

55

bat exercitus: statimque Toleto aduectus, in Eccle-

siam Metrpolis Sanctae Mariae


perunctus.
apis
5

(i)

est in

regno

Ea

hora, praesentibus cunctis, uisa est

de eius capite exilire (2), et ad caelum uolitare, et hoc signum factum est a Domino ut futuras uictorias nuntiaret, quod postea probauit euentus. Astores et Vascones crebro rebellantes edomuit et
suo imperio subiugauit. Galliarum prouinciae ciues,
coniuratione facta, a regno

Gothorum

se abscide-

10 runt,

regnoqueFrancorum

se subdiderunt. Pro qui-

bus restaurandis domandisqueprouinciisPaulus dux


a

Vuambane
sibi

iunctum
triara
15

directus cum exercitu, non solum innegotium non peregit, sed contra paagens, tyrannorum scelestorum factus est

princeps.

Sed

si

plenius

cognoscere uis quantas

(i)

San Julin

dice,

en cambio, que fu ungido rey in


scilicet Petri et Pauli.

Praetoriensi Eclesia,

Sancturum

Esp,

Sagr.,t. VI, pg. 536,4. Et eo loco ipso capitis apis uisa est prosiliisse. (2)
lin.,
1.

San Ju-

c,

4.

Toletun corr. Flrcz aductus

VE
7

Ecclesia

FOC
C

inunctus

A J^E
oni.

ea]

eadem
5

presentibus

S praestantibus F

4 celum 5" et 6 nunciaret


tes

VE

et

hoc signum] quod hoc signum

F euentus]
C
ii

euertens

Astures

reuelan-

rum
ab
13

F rehellantes O Gotthorum AE
.S

8 prouintiae

Gottorum

noque Franciae

O A VCE F abciderunt F 12 prouintiis O A VE

9 Goto10 reg-

a oni.

E Vuambanae F
C

Vbambane O Vanbane

Vambane

FO VE

scelestium

negocium non prosequitur F 14 tiranorum scelercium O tyranorum A /^'tyrannorum sequens studia factus
15

est princeps

agnoscere

50

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

caedes, quantas urbium incensiones, quantas strages,

quanta agmina Francorum uel Gallorum a


sint interempta,

Vuambane
mas
5

quantasque famosissi-

idem exercuerit, quae de Pauli tyrannide excidia euenerint; beatum lulianum Metrouictorias

politanum

legito, qui historiam

huius temporis

li-

quidissime contexuit.
Illius namque tempere ducentae septuaginta yspaniae littus sunt adgressae; Sarracenorum aues ibique omnia eorum agmina ferro sunt deleta, et
3.

10

classes

eorum ignibus concrematae. Et


Sarracenorum
in

ut tibi cau-

sam

15

yspaniam plene notesceremus, originem Eruigii regis exponimus. Tempore namque Cindasuinti regis ab imperatore expulsus quidam Ardabastus ex Grecia, in yspaintroitus

niam peregrinaturus aduenit: quem Cindasuintus


honorifice suscipiens^ ei consubrinam
iugio copulauit,

suam

in

con-

ex qua natus est Eruigius. Qui Er-

quantas caedes om.

cedes

FOA
3

incenssiones
6>

F inE

cessiones

AVE

bane A sunt de Paulo tiranidi


5

FO C famossissimas VE
2 a

om.

Vbambane

Vban-

de Paulo

t^Tanide

4 exercuit SCAVE CA V de om.

litus FOCE 9 Hispaniae FCO FA V crematae FOC concremate caissam VE cursum 1 2 Hispaniam FCOA VE noteenoteceremus O nosceremus ceremus notesceremus V e in 14 Cindasuindi SAV Cindasuinthi C Cindasunthi mai'g. ex cod. Salm. V 15 Ardabatus C Graecia C Gretia VE in om. FC Hispaniam FCO 16 peregrinatus V Cindasuindus SA VE Cindasuinthus C 1 7 ei] et y VE consobrinam C coniungio FO copuUauit I'

exceda O 8 ducente

7 texuit

FCO

CA
1 1

AVE

adgresse

VE

clases

F F

AE

AVE

TEXTO DE LA REDACCIX PRIMITIVA


uigius,

57

quum

esset palatina peritia enutritus et ho-

nore Comitis sublimatus, elate et callide aduersus

regem excogitans, herbam, cui nomen est spartus, illi in potum miscuit, et statim regi memoria est
5

ablata.

Quumque

episcopus ciuitatis seu optimates


quibus penitus causa

palatii, qui regi fideles erant,

potionis latebat, uidissent

regem absque memoria


et

iacentem, causa pietatis commoti, ne rex inordinate


migraret, statim
10
ei

confessionis

paenitentiae

ordinem dederunt. Quumque rex a potione conualuisset et ordinem sibi impositum cognouisset, monasterium petiit, ibique, quamdiu uixit, in religione permansit. Regnauit annos VIIII, mensem I et in monasterio uixit annos VII, menses III. Morte propria decessit in pace.
4.

15

Post

Vuambanem

Eruigius regnum obtinuit,

cum

FCOVE
O
sparthus

eruditus

mitis

elate] clare

AE
C

calide

nem
cuit

add.

A et statim om. E 5 copi A obtimates .S 6 haec innotuerant C 7 uidisent A V C ueriti ne add. memoriam FO caussa 8 V 9 statum ei confesionis F paenitentie vS penitentiae FO penitentie A
10 die dominico existente hora mortis
bris era
11
1

2 comBamba4 illi oin. C missit in mag. miscumque ECO Quinqu VE epis3

FV enultritus E regem FOVE

(!)

prima, idibus octo-

DCCXIX

add. in marg.

ex

cumque

Monasterium Pampliguae
octo

7/(/.

AE
XIV
15

12 petiuit

FCOE F
Fl^E

C mense FO mensem

I,

dies

add. in marg. ex
dicessit

Cod. Salm.
discessit

AV
decesit

14 et morte

AV

A
C

in

pace Era

DCCX VIIII

add.

Aera DCCXXXIIII
16

Vambanem O Vubambam C

58

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


callide inuasit: legesque

quod

ab Vuambane
edidit.
fuit.

insti-

tutas corrupit, et alias


fertur,

ex nomine suo

Et ut

erga subditos modestus

Filiam suam

Cixilonem egregio uiro Egicani, consubrino Vuam5

banis, in coniugio dedit. Ipse

iam dictus Eruigius

fineproprio defunctusest Toleto, era


5.

DCCXXV (i).
et patiens

Eruigio autem defuncto, supradictus Egica

electus est in regno,


fuit.

multumque sapiens

Synodum

saepissime congregauit, sicut cano-

10 nica instituta

euidentius declarant. Gentes infra re-

gnum tumentes

perdomuit. Aduersus Francos in-

rumpentes Gallias ter praelium egit, sed triumphum nullum cepit. Filium suum Vuittizanem in regno
sibi

socium

fecit (2):

eumque

in ciuitate

Tudense

(i) Filiam suam coniugem dedit Egicani, Crnica Albeldeme, Florez, Esps. Sagr., t. XIII, pg. 448, 44. Egika in consortio regni Witizanem filium sibi here(2)

,dem regni faciens. Cf. Contimiaiio hispana. Man 11 menta Germaniae Histrica. Chronica minora, t. II, pg. 350, 58. Crnica Albc/dcnse, Esp. Sagr.,
t.

XIII, pg. 448, 45.

I quem FOC calide FA VE inuassit CA VE ab om. F Vbambane OV Vubambane C Vbambano A conditas FCO

ex om.

4 Cixilonem] Ergilonem
5

Ejicani

con-

sobrino
gio

CAVE

Vbambanis

Vubambanis

coniun-

6 difunctus

Toleto; -regnauit annos sex, menses

quatuor add.

FOC Toleti C aera A 8 multum E paciens A 9 sinoda F synoda O synodosque C sepissime SFAE congrecabit 5" 11 praedomuit FC aduersum 6" inrrumpentes F irrumpentes CA l^E Galliam C prelium SE prellium A egit] gessit FCOE sibi C
1

13 coepit

suo socium

O cupit C Yitizanem FV Vittizanem O C 14 in ciuitatem Tudensem FO

in

regno

TEXTO DE LA REDACCIX PRIMITIVA

59

prouinciae Gallaeciae habitare praecepit; ut pater

regnum Gothorum et filius Sueuorum. Ante filii electionem regnauit annos X, cum
teneret
filio
5

uero annos V. Fine proprio Toleto decessit,

era

DCCXXXVIII.
Post Egicani

6.

patris sui reuertitur Toletum. Iste

decessum Vitiza ad solium quidem probrofuit, et sicut equiis et

sus et moribus flagitiosus

viu-

lus, quibiis 7ton est intellectus (i),

cum uxoribus

et

10

concubinis plurimis se inquinauit: et ne aduersus

eum

censura ecclesiastica consurgeret, concilia dis-

soluit,

caones obserauit,

omnemque

religionis oret diaco-

dinem deprauauit. Episcopis, presbyteris


15

nibus uxores habere praecepit. Istud quidem scelus

yspanie causa pereundi

fuit.

Et quia reges

et sacer-

dotes legem Domini dereliquerunt, omnia agmina

(i)

Ps.

XXXI,

9.

prouincia Galleciae

prouintiae Galletiae

prouintia

VE Galleciae C Galletie A precepit SA 2 obtineret FCO Gotorum SO Gotthorum AVE 4 uero om. FOC discessit FO et ibi sepultus fuit add. O aera A 6 discessum FCO decesum A Vutizanus ^ VuittizaGalletiae

nus

AVE

Vittiza

sui

om.

FCOV
in
1 1

euehitur Toleti /

textil.,

reuertitur

Toletum

i)i

niarg. ex cod. atias


8 flagiciosus

Toleto

AV

probosus
rimis om.

VE

proborsus

fuit] erat

AE

erat sed su/>erj>.

uitV eqnsF

quibus ST?
1

10 plu2

disoluit FE C coinquinauit FCO C 13 deprauabit 6" presbiteris biteris C om. AE 14 precepit SA scaelus C

obse-

rauit] destruxit
eX.

/^O praes-

nie

/ COAE Hispaniae V caussa E

15 Hispa6 derelinquerunt SAE

6o

TEXTO DE LA REDACCIX PRIMITIVA perierunt. Interea

Gothorum Sarracenorum gladio


Vuittiza post regni annos
decessit, era
7.
5

X morte

propria Toleto

DCCXLVIIIT.
eli-

Vuittizane defuncto, Rudericus a Gothis

gitur in

regno

(i). Iste

nempe

in peccatis Vuittiza-

ni ambulauit: et

huic sceleri
uit. Filii

non solum zelo iustitiae armatus finem non imposuit, sed magis ampliapatris

uero Vuittizani inuidia ducti eo quod Ru-

dericus

regnum

eorum acceperat,

callide

10 cogitantes,

missos nuncios ad Africam mittunt, Sar-

racenos in auxilium petunt, cosque nauibus aduectos

15

yspaniam intromittunt. Sed ipsi qui patriae excidium intulerunt, simul cum gente Sarracenorum gladio perierunt. Itaque quum Rudericus ingressum eorum cognouisset, cum omni agmine

Gothorum
Scriptura:

eis
7i

praeliaturus occurrit:

sed dicente

uamim

currit

quem

iniquitas praece-

(i)

Crnica Albeldensc, Esp. Sagr.,

t.

XIII, pg. 449, 46.

Gotorum

SO

Gotthorum

A VE
Witiza

2 Vitiza

F anno O
O
aera

Toleti

discessit

FO
C

et ibi sepultus fuit add.

A
O

4 Vitizane
this

F
et]

Vittizane

Gotis .S"6>FGot-

AE

nempe] uero
quia

A
;

J^E

Yitizani

Yittizani

6 ambulabit

huius scaeleris

non
9

07n.
cali-

SFOAE impossuit E
de

8 Yitizani

F Yittizani

O
1 1

FAVE 10 nvLX\o?> AVE om. FC O nssos del. Y mittunt om. AE mitunt V Sarracenos viarg. F in auxilium petunt om. F aduectos] aductos EV 12 intromitunt V Hispaniam FCOAVE patria AE 13 intuUerunt FVE 16 Gotorum SO Got14 cum FCOA VE thorum AVE preliaturus SAE 17 precedit SAE
/;/

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


dit
(
I ),

Sacerdotum
uel

uel

suorum peccatorum mole


Vuittizani

oppressi,

filiorum

fraude detecti,
uersi
et

omne agmen Gothorum in fugam sunt gladio deleti (2). De Ruderico uero rege
5

nulli co-

gnita

manet causa

interitus

eius.

Rudis namque
suburbabaselica

nostris

temporibus quum Viseo


est

ciuitas et

na eius a nobis populata

esset, in

quadam

monumentum
sculptum
10

inuentum, ubi desuper epitaphion

sic dicit:

Hic

requiescit

Rudericus ultinms
simul

rex GotJioruDL.
8.

rabes

autem,

patria

cum regno

oppresso, pluribus annis per praesides babylonico

(i) Este texto nu lo hemos podido hallar, pero tiene alguna semejanza con Ps. CXXVI, i. Este prrafo, que han corregido arbitrariamente Ber(2) ganza y Flrez, por no entenderlo, hay que reconstruirlo de la

siguiente manera:

Sed, dicente Scriptura; in

namim

curril

quem

iniquitas praccedif,
vel

mole oppresum,

agmen Gothorum

in

Sacerdotum uel suorum peccatorum filiorum Vuittiziani fraude detectum omne fugam est versum et gladio deletum.

pondere FCO I Sacerdotum uero add. SAVE mole] 2 Vitizani Vittizani O male A 3 cum omni agmine Gottorum V Gotorum SO Gotthorum A omnia agmina Gottorum (7 omne agmen Gottii 4 delecti O uersa... deleta C uero oin. C cognitum 5 uia nec causa C caussa V^E deporude C 6 cum FCO A VE 7 eius a nobis] bis 8 de supe /"epitajjulata C quodam baslica COVE ultimus om. FO 10 Gotophium C 9 dicitur

AE

AVE

Gotthorum A Gottorum V Gottii E 12 opresso II Harabes 5" autem] tamen FCO presides SAE per eorum praesides C babilnico SAV

rum

SO

AE

62

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

regi tributa persoluerunt,

quousque

sibi

gerunt, et

Cordubam urbem
Sed
illis

patritiam

regem eleregnum sibi

firmauerunt. Gothi uero partim gladio, partim fame


perierunt.
5

quidam ex

ex semine regio remanserunt, Franciam petierunt; mxima uero


qui
si-

pars in hanc patriam Asturiensium intrauerunt,

bique Pelagium, filium

quondam

Fafilani ducis

ex

semine regio, principem elegerunt (i). Dum uero Sarraceni factum cognouerunt, statim ei per Alkalo

manem ducem,

qui et ipse

inruptionem fecerat, et

cum Tarech in yspania Oppanem spalensis sedis

metropolitanum episcopum, filium Vuittizani regis, ob cuius fraudem Gothi perierunt, Asturias cum
innumerabili exercitu miserunt.
15

9uit, in

Quumque

Pelagius ingressum

eorum cogno-

monte Aseuua

se contulit, in antro qui uoca-

tur

coua Sanctae Mariae; statimque eum exercitus

circumdedit, et propinquans ad
(i)

eum Oppa
t.

episco-

Crnica Albeldmse, Esp. Sagr.,


tributum persoluunt

XIII, pg. 450, 50.

quousque] quandoque
3

C ellege-

runt
5

F F

Cordobn!

Goti

SO
6

Gjtthi

Francia

petiuerunt

pecierunt

in patria

A VE FO

Asturiensem

gium

A V sibique] tune FO ibique AE 7 PellaA VE Faffilani 5 g Alchamaneni FO Alchamanum C

10 Hispania

FCOAVE
Hispalense
Vitizzani

11

irrumptionem

F
13

irruptio-

nem CA VE
12 Vitizani

F
O

spalense
Vuitizani

Hispalensis

CA VE
Go SO

AVE
VE
SA

GoXXhiAVE 15 Cnmqnt
Auseba
quans

14 mx&sexMnt

FOVE
16 Aseiua

FCOAVE

Pellagius

FO

quod

ly Snete Marie

18 adpropin-

FO appropinquans C earn AE

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


pus, sic adloquitur, dicens: Scio te
ter, qualiter

63

non

latere, fra-

omnis yspania dudum sub uno regimine Gothorum esset constitua, et omnis yspanie exercitus in uno fuisset congregatus, Smaelitarum
3

impetum; quanto magis tu in isto montis foramine te defender poteris? Imo audi consilium meum, et ab hac uoluntate animum reuoca ut multis bonis fruaris, et in pace Arabum mnibus, quae tua fuerunt, utaris. Ad haec Peaualuit sustinere

non

lo gius:

nec Arabum amicitiis sociabor, nec

me eorum

15

imperio subiciam; sed tu non nosti quia ecclesia Domini lunae comparatur, quae et defectum patitur et rursus per tempus ad pristinam plenitudinem reuertitur? Confidimus enim in Domini misericordia quod ab isto mdico monticulo, quem conspicis, sit yspanie salus et Gothorum gentis exercitus
reparandus, ut in nobis compleatur
ille

propheticus

sermo qui
et

dicit:

Visitado in uirga iniqiitates eoriim^

in jlagellis peccata eoriwi: j/iisericordian auiem

2 Hyspania FCOVE esset oin. C 3 Gotorum SO Gotthorum A VE et omnis Hispaniae exercitus cum in uno... C

Hispanie Hispaniae 4 Ismaelitarum i^F" Hismahelitarum O impepotuit substinere C voluit 5 xiwm. 6 raons om. immo FO 7 audio consilium reuoca ut... C uolumtate sed corr. m in n S 9 omnia FO

FOV

AE

SAV

que
II

fuerint

C
O

Pellagius

AV
1

10 amitiis
12 luna

.S"

meorum
14 Dei

E
C

subiciam]

subdebor
16

FCO
est
7

misericordiam

Hispaniae

rum

SO Gottliorum A VE

FCO AVE Gotoreparatus FO profeticus SE

19 flagelis

AVE

64

"

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

nican
,

non auferam ab

eis

(i).

Igitur

etsi

senten-

tiam seueritatis per

meritum excepimus,

eius mise-

ricordiam in recuperatione ecclesiae seu gentis et


regni uenturam expectamus; unde hanc multitudi5

nem paganorum spernimus


cimus.
10.

et

minime pertimesepiscopus

Tune conuersus infandus

ad
pa-

exercitum, sic dixit: Properate et pugnate, quia


nisi

per gladii uindictam, non habebitis

cum eo

10 cis

foedera. Statimque arma adsumunt et praelium

committunt, eriguntur fundibala, abtantur fundae,

micant enses, crispantur hastae ac incessanter emittuntur sagittae.

Sed

in

hoc non defuere Domini


sanctae semper Virginis

magnalia.
15

Nam quum

a fundibalariis lapides fuis-

sent emissi, et ad

domum

Mariae peruenissent, super mittentes reuertebantur


et Caldeos
fortiter

trucidabant. Et quia

Dominus

non dinumerat

bastas, sed cui uult

porrigit pal-

(i)

Ps.

LXXXVIII,

aufferam

F
3

etsi]

iit

si

5"

ut

experimus

retuperatione

AVE E ecclesie vS

excepimus]

tunt "/^fundiuala

statim C prelium S^IE 11 comniiSA V fundiala F fundibula C aptantur COV funde OA 12 micantur SAVE crispantur] eleuantur C astae F incesanter FA V emittunt S mituntur sagite A mittuntur VE 13 sagitte 5 14 cum FCOAVE fundiualariis SA fundihalariis F fundibulariis CE fundiulariis ei in
10 federa
ma>-o\ fundibulariis

SA

V
E

15 emisse

16 semper reuer-

tebant

reuertibantur

17

Chaldeos

et qui

SAE

18 astas

FOA

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

6$

mam,

egressique fideles de coua ad pugnam, Caldei

statim uersi sunt in fugam, et in duabus diuisi sunt


turmis, ibique statim

hensus
5

(i) et

Oppa episcopus est compre Alkamam interfectus. In eodem namuiginti quatuor millia

que loco centum

Caldeorum

sunt interfecti; sexaginta uero et tria millia, qui re-

manserant, in uertice montis Aseuuae ascenderunt,


atque per praeruptum montis, qui a uulgo appellatur
10 tes

Ammosa, ad

territorium Libanensium praecipiipsi

descenderunt. Sed neo

Domini euaserunt

uindictam.

Nam quum per uerticem montis qui situs


Deuae
iuxta praedium quod di,

est in ripa fluminis

citur

Casegadia [transirent]

sic

euidenter iudicio

Domini actum
15

est ut ipsius montis pars se a funda-

mentis euoluens sexaginta tria millia Caldeorum


stupenter in flumine proiecit, atque eos omnes op-

(i)
t.

Oppa

episcopus capitur. Crnica Albeldefise, Esp. Sagr.,

Xm,

pg. 450, 50.

I de] ex FO e C Chaldei statim territi C 3 compraeAlkaman hensus Alchama O 4 Alchaman milia A kaldeorum C remansein eo T 5 uigintim runt quae C 7 uerticem C Auseuae C Aseuue SO A VE 8 preruptum SA VE praemiptam C praeruptam O a om. C

CAE

FOC

Ambeso alias Amosa C Ammossa OA VE Lua9 Amosa nensium Leualtusim alias Lebanensium C Leuanensium O Libaniensium precipientes SAE 10 euasserunt FC 11 cnmFCOAVE 12 super rippam/'super ripam O CAE Deue SAE predium SA 13 Causegadia FC Causaegadia O 16 stupentes SAVE 15 tria om. T milia A Chaldeorum C in flumine om. opraessit

F F

AVE

66

TEXTO DB LA REDACCIN PRIMITIVA

pressit, ubi

hiemali
signa

usque nunc ipse fluuius, dum tempore alueum suum implet ripasque dissoluit,
et

armorum

ossium eorum euidentissime os-

tendit.
5

Non

istud

miraculum inane aut fabulosum

putetis,

sed recordamini quia qui in Rubro mari

Egyptios Israelem persequentes demersit, ipse hos


rabes, ecclesiam domini persequentes, immensa

montis mole oppressit.


in hac regione AsturienLegione praepositus Caldeorum erat nomine Munnuza, qui Munnuza unus ex qua1 1
.

Per dem tempus


ciuitate

10

sium

in

tuor ducibus
Itaque

fuit

qui prius yspanias oppresserunt. gentis

dum

internicionem exercitus

suae

comperisset, relicta urbe,


15

fugam
in

arripuit,

quum-

que Astures persequentes eum


reperissent, simul

loco Olaliense

cum

exercitu suo

eum

gladio deintra Pi-

leuerunt, ita ut ne unus


rinei portus

quidem Caldeorum

remaneret. Tune

demum

fidelium ad-

2 hyeniali

disoluit

FOA VE

et ossa

FOC eorum

om. C 4 inane] in uanumi^innane 6'7'F 5 vxdx&FO 6 Isrraelem /vi F prosequentes VE di^xv^xt 7 im8 mala sed marg. menso O inuersi montis molle C mole A male in marg. mole V prepositus SAVE Chaldeorum C 10 Gegione

FOC

1 1

Munuza
07n.
Z'"

FCOAVE F Mumuzt alrs Munnuza C Munniza O qui Mun12 Hispanias


13
5"

nuza

F^CA VE Hispaniam

C oppraes6?y ^ inter-

serunt

interemptionem
in

C internitionem

necionem
15 Astores

sue

14 relicto

cumque

FCOA VE
olaliense

"F

locum ubialiensem
t"

in

locum
-

FOAV
rum

16 repperissent
18 aggregantur

reperisent FZ

17 Chaldeo-

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

67

gregantur agmina, populantur patriae, restaurantur


ecclesiae, et

dicentes:

omnes in commune gratias referunt, S nomen Domini benedictun (i) quiconad nihilum deducit impro-

fortat in se credentes et
5

bas gentes. Pelagius post


sui

nonum decimum
morte

regni

annum completum

propria

decessit,

era

DCCLXXV.
Filius

12.

eius

Fafila in

regno successit, qui


nihil historiae

propter paucitatem temporis


10 egit.

dignum

Quadam

occasioe leuitatis ab urso interfectas


sui

est (2)
1

anno regni

secundo, era

DCCLXXVII.

Post Fafilanis interitum Adefonsus succes-

(i)

Job,

I,

21; Ps.

CXII,
t.

2;

Daniel,

II,

20.

(2)

Iste leuitate ductus

ab urso est interfectus. Crnica

Albeldense^ Esp. Sagr.,

XIII, pg. 451, 51.

populatur patria

FO
3

populatur patria alias Prauia

2 et tune add.

AVE

deo dicentes

FO

confortauit

C C

reducit

Pelagius rex add.

OC

Pellagius

A VE

post

et sepultas 6 dicessit discessit O descesit cum uxore sua Gaudiosa regina territorio Cangas in Ecclesia Sanctae Eulaliae de Velapnio fuit add. O A VE Velapine A VE

nono

SVE
O

Veanlo per

era

DCCLXXV
in

oni.

C aera A

8 Faffila

SA V FaffiUa O
vS

regno om.

E
1 1

9 propter]
et sepultus

F ystoriae

historie

hystoriae

O
VE)

cum uxore
in Ecclesia
et

sua regina Froleua (Froielia

territorio

Cangas

Sanctae Crucis,

quam

ipse construxit, fuit add.

ex cod. Saln. DCCLXXVII om.


qui

A VE fuit om. E constructus A V era FC aera A V 12 Faffilani SAVE Faffilanis O Alfonsus C Adefonsus dicitur magnus add. OEA V

68
sit in

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

regnum

(i): uir

magnae

uirtutis; filius Petri

ducis ex semine Leuuigildi et Reccaredi


progenitus.

regum

Tempore
fuit,

Egicanis et Vitizanis prin-

ceps
5

militiae

suscepit sceptra.

cum gratia diuina regni Arabum saepe ab eo fuit audacia


qui
uirtutis

compressa,
auctoritatis

Iste

quantae gratiae uel

atque

fuerit,

subsequentia acta

declarant.

Simul
lo

cum fratre suo Froilane multa aduersus Sarraest:

cenos praelia gessit, atque plurimas ciuitates ab eis

15

Lucum, Tudem, Portucalem, Bracaram, Viseo, Flauias, Agatam, Letesmam, Salmanticam, Zamoram, Abelam, Secobiam, Astoricam, Legionem, Saldaniam, Mabe, Amaiam, Septemancam, Aucam, Velegia, Albense, Mirandam, Reuendecam, Carbonariam, Abeica, Brues,
olim oppressas cepit: id
Cinisaria,

Alesanco,

Oxoma,

Clunia,

Argantia,

(i)

Crnica Albeldense^

ibid, pg. 451, 52.

2 Leouigildi
3

/'6'FLeowigildi C Recaredi
Vittizanis

FCOV

Egicani

SCA VE Vuittizani SCA VE


5

litie

SA

compraessa 8 simul enim


lia

sepe SAE audatia quante gratie


simul

FAV

4 mi6 conpressa 5

CO

namque

A VE

10 oppraessas

7 authoritatis CO VE Frolane O 9 precaepit SC coepit F Portugalem FO

Brachara metropoliBracharam metropolitanam tanam O Visco E Flauiam VE gata FO Letesma FO


11

FAE

12 Salmantica FO Mora sed con: ^amora /"Cemora O Abulam E et V in marg. Abela FO Secobia FO 13 Astorica Legione Saldania Amaiam] Almam 5" Amaia FO Yegelia 5 Vellegia 14 Septemanca Auca Miranda FO Alauense Reuendeca Carbonaria FO 1 5 16 Alescanco SAVE

FO FO

AVE

TEXTO DE LA REDACCIX PRIMITIVA

6g
uillis et

Septempublica
uiculis
suis,

(i).

Ex

cunctis castris

cum

omnes quoque rabes occupatores


interficiens,

supradictarum ciuitatum

christianos

secum ad patriam duxit. Eo tempere populantur Primorias, Lebana, 14.


Transmera,
Supporta, Carranza, Bardulies quae nunc appellatur Castella, et pars martima Gallaeciae. Alaba namque Bizcai, Alaone et Urdunia a suis incolis reperiuntur semper esse possessae, sicut Pampilona, Degius est, atque Berroza. Itaque supradictus Adefonsus admodum magnanimus fuit,
sine offensione

10

erga

Deum

et

Ecclesiam

uitam

C cambia el orden de las ciudades y las grafas a veces (i) en estos trminos: Lugo, Tudensem, Salmantica, Legione, Salama, Portugalem, Braccaram Metropolitam, Viseo, Flamas, Agatha, Bletissam, Maue, Amayam, Septemanca, Velegia. Albense, Miranda, Rebendeca, Carbonaria, Aueicabru,
Necunsaba, Alesanco, Oxoma, Clunia, Argantia, Septempublica.

I Septempuluica O ex cunctis] exceptis CO eceptis uicubus C 2 ocupatores 3 praedictarum 'Qd.xxXxts, crasiwi 6 Carranca 5 Liuana/^Leiana O et snperpositiim Burgis Burgis O Bardulia C Burgis in marg. ex cod. Salm. Bardulies om. 7 Galleciae 5 Galliciae CGalletiae Galletie A Burgis add. FCA VE sed tres 8 Alaua FC Vizcaya FC Bizcaia O Vizkaya VE ultimi ex Z Aiaone add. ex cod. Alaone] cod. Salm. Aiaone add. Urdunnia O Ordua C Salm. V Aiaone 9 possesse O 10 Pampilonia SV Deguis est] dictum est C usque i^Be-

AV

OVE

rroca

sione

12 ofen11 magnanimis SO Aldefonsus C C O ofenssione A Eglesiam 5 et Ecclesiam om. A VE et

gloriosam uitam

A VE et uitam F

JO

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

mrito inmitabilem duxit. Baselicas plures construxit et instaurauit.


feliciter in
1

Regnauit annos XVIII. Vitam


praeter-

pace
est

finiuit.

Nec hoc stupendum miraculum


quod hora
silentio,
illius

mittendum
sime actum

discessionis eius certis-

est.

Nam quum

spiritum emisisset in-

tempestae noctis

et

excubiae palatinae

diligentissime corpus

obseruarent, sbito in

aera auditur a cunctis excubantibus uox Angello

rum
nemo

psallentium:

Ecce quovwdo

tollitur tusts et

considerat, et uiri iusti tollimiur et nenio percipit

corde;

a facie

7iiquitatis sublatus est iustiis^ erit in


eius.y>

pace sepdtura

(i)

Hoc uerum
falsa

esse prorsus

cognoscite, nec fabulosum dictum putetis, alioquin


15

tacere magis eligerem,

quam

promere maluis-

sem. Aera

DCCXCV.

(i) Este texto se lee en el tercer responsorio del segundo Nocturno de Sbado Santo, y parece inspirado en Isaas, LVII, I.

imitabilem

immitabilem

COVE
'

immirabilem

A
O
5.

baslicas
3

CE
C

2 uel
finiuit,

FO

instaurabit
(est

regnauit autem

foeliciter

sepultusque

O)

cum uxore

sua re-

gina Ermesinda territorio Cangas in Mariae fuit add. O et ex cod. Saln.

(in oin.

O) monasterio

4 stumendum /^pretermitendum 5 pretermittendum VE 6 cum emissit emississet CA intempestae om. C intempeste per intempesta noctis silentia O in intempesta noctis silentia palatine SAE 7 escubie 8 obseruasscnt 11 toluntur ^ et 9 in aere C

FCOAVE

AE

AE

FCO
oj/i.

nemo... toUuntur

12

iniqui

14 fabulose
ojii.

alioquim
16 Era

AE

15 elligerem

eligerem

falssa

FOCV DCCLXV SO DCCLXXXV AE

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


1

6.

Post Adefonsi discessum Froila

filius

eius

successit in

regnum

(i).

acerrimus

fuit;

uictorias

mente et armis multas egit aduersum hosHic


uir

tem Cordubensium.
5

In loco qui uocatur Pontuuio

prouinciae Galleciae praeliauit, eosque expugnatos

lo

quinquaginta quatuor millia Caldeorum interfecit, quorum ducem adulescentem nomine Haumar, filium de Abderrahman Ibinhiscem, captum in eodem loco, gladio interemit. Vascones rebellantes superauit atque edomuit. Muniam quandam adulescentulam ex Vasconum praeda sibi seruari praecipiens, postea eam in regali coniugio copulauit, ex qua filium Adefonsum suscepit. Galleciae popules
,

(i)

Crnica Albeldense, Esp. Sagr.,

t.

XIJI, pg. 45

1,

53.

discesum

AV
FC

Fraila

F
3

post

Adefonsum regem

hic uirtute et armis

C
in

egit]

gessit

C
O

aduersus
?i

OAE
marg.

4 cordubensem

locum

SFOV
preliauit

Pontumo

Puentes de Eunie
5

V Pontunio E Ponturico alias Pomptuno C

prouincia Gallecie

F prouintia F
FO

Galletiae

prouintie Gaile-

tie

prouintiae

VE preliabit S

AV
C

expugnando
7

6 milia

tem

A FCE

Chaldeorum

Chaldaeorum

adolescen-

Ahumar

Aumar C

man

FC Iben

liiscam

S de om. C AbderraBeulchilcam alias Luenhistam C

Iben hiszam add. in marg. ex cod. Salm. interfecit ex cod. Salm. yF interemit. Rex Ouetum transtulit a lucensi ciuitate quae
dalis aedificata fuit

AV
iste

in

9 interemit] episcopatum in Asturiis a euan-

(ab

ex cod. Salm. Rex


10 superabit

iste

EuandaUs aedificauit A) add. Vascones reuellantes O reuelantes FA V


adolescen-

AV

5 Munia quandam FO quamdam C


11

tulam

CAE
C
Galletiae

piens^yFis

seruari] preda 12 coniungio copulabit


Gallitiae

AVE

seruam

preci-

13 Aldefon-

sum

FOA V

72

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

contra se rebellantes simul

cum

patria deuastauit.

Denique fratrem suum, nomine Vimaranem, propriis manibus interfecit, qui non post multum temporis talionem iuste accipiens a suis interfectus est.
5

Regnauit ann. IX et mensibus tribus.


17.

Post Froilanis interitum consubrinus eius


filius

Aurelius,
in

Froilanis fratris Adefonsi, successit

regnum

prios
10 runt,

(i), cuius tempore libertini contra prodminos arma sumantes, tyrannice surrexe-

sed principis industria superati, in seruitutem

pristinam sunt
cuit,

omnes

redacti. Praelia nulla exer-

quia

regnauit,

cum Arabibus pacem habuit. Sex annos sptimo namque anno in pace quieuit,

era
15

DCCCXII.
Post Aurelii finem Silo successit in regnum

18.

(i)

Crnica Albeldense. Esp. Sagr.

t.

XIII, pg. 451, 54,

reuelantes

FV

Vimaranum

Vimarane C

qui non]

cum
5

postea non

piens

FO

regnauit autem

4 iuste om. SAFE exciundecin CXI V et om. O

et sepultus
et sepultus

cum uxore sua regina Munnia Oueto fuit add. O cum uxore sua Munia Oueto fuit add. ex cod.
aera

Saln.

6 Froilani consubrinus eius om. F consobrinus eius in primo gradu add. ex cod. Salm. consubrinus] congermanum eius in primo gradu add. O consobrinus C 7 Froilani SCA VE Adefonsi magni add. O tyranice 10 in seruitute prstina FO 9 armas

AVE era DCCCVI add. OCVE SCAVE AVE

DCCXCVI A

AE
O

II

reducti

VE
add.

prelia

AVE SAE
cod.

nula

C
superp.

12

cum rabes

FO

sex uero

13 regnabit

sedw

quieuit, et sepul-

tus in Ecclesia Sancti Martini episcopi in ualle lagneio (laneyo

AVE)

fuit

et

ex

Salm.

A VE

14 aera

CAVE

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

73

eo quod Adosindam Adefonsi Principis filiam sortitus esset

coniugem

(i).

Iste

cum

Ismahelitis pa-

cem
5

habuit. Populos Galleciae contra se rebellan-

tes in

monte Cuperio
era

bello superauit, et suo impeVIIII et

rio subiugauit.
finiuit,

Regnauit ann.

dcimo uitam

DCCCXXI.
cum omni
sed prae-

19.

Silone defuncto regina Adosinda

Officio palatino

Adefonsum
tii

filium fratris sui, Froi-

lani regis, in solio constituerunt paterno;


10

uentus fraude Maurecati,


ioris,

sui,

filii

Adefonsi ma-

de serua tamen natus, a regno deiectus apud


in

Alabam commoratus est. Maurecatus autem regnum quod callide inuasit, per
propinquos matris suae
sex annos uindicauit
(2).

Morte propria

discessit,

iseraDCCCXXVI.
20.

Maurecato defuncto, Veremundus, subriCrnica Albeldense. Esp. Sagr.


/Vf,
t.

(i) (2)

XIII, pg. 451, 55.

pg. 451,56.

Aldefonsi

C
5

coniungem 5 est
rebelantes

C Ismaelitis FCA VE

Galletiae

OVEQaWe A
subiugabit
et
finiuit

FV

4 Ciperio

/"

superabit S

5 regnauit autem O IX FCA VE


cum uxore
sua regina Ado-

finibit

vS"

sepultus

sinda in Ecclesia S. loannis apostoli et euangelisti in Prauia


fuit

add.

era

8 Oficio

DCCCXX C Offitio V
tii

aera

AE
F
11

9 patrio

preuentus
nactus

SAE
E

10 Mauregati
deletus
13

FOC
12

sui] patrui sui

O nati C

Alauam

FV

Alaba

apud... est oin.

Mauregatus cabit ^ anos A

FCO

calide inuassit

FAVE

14 uindi-

discessit et sepultus in Ecclesia S. loannis

apostoli in Prauia fuit add.

16 Mauregato

O decessit C 15 aera AE FCO Veremudus O suprinus C

74

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


filius

us Adefonsi maioris,
eligitur (i).

uidelicet Froilanis in

Qui Veremundus uir magnaniregno mus fuit; tres annos regnauit: sponte regnum dimisit, reminiscens ordinem sibi olim impositum
5

diaconi.

Suprinum suum Adefonsum, quem Maureera

catus a regno expulerat, sibi in regno successorem


fecit (2) in

DCCCXXVIIII

et

cum eo

plurimis

annis carissime uixit.


.

10

Vitam in pace finiuit. Huius regni anno tertio Arabum exercitus 21 ingressus est Asturias cum quodam duce nomine
qui, in loco

Mokehit,

qui uocatur Lutos, a rege

Adefonso praeoccupati, simul cum supradicto duce septuaginta fere millia ferro atque coeno sunt interfecti. Iste
15

prius solium regni


in

cam quoque

Oueto firmauit. Basilinomine Redemptoris nostri, Salua-

(1) (2)

Crnica Albcldense. Esp. Sagr.


///,

t.

XIII, pg. 451, 57.

pg. 451,58.

Froilani

mudus
perp. u

O
5"

magnanimis
dimissit
filiis

CA VE uidelicet fratris sui add. C SO 3 regnabit sed del.

Vereet sii5

FCOA VE

4 impossitun

dia-

conii /'Mimissis

paruulis Ranimiro et Garsia, suprinum...

add. in marg. ex cod. Saln.

Mauregatus

A V subrinum FO sobrinum VE 6 succesorem F FCA VE 7 aera AE DCCCXXIX FOA VE pluribus FOA VE 8 charissime O V
9 huius Adefonsi add.

C regno

sed

del.

o e snpcrp.

10 quoddam Arabum] Agarenorum FO Barbarorum C II Mohet FO Morret C Makchit E Mokehit A Luuos

O C

Lutus
1 5

E FCOAVE

Aldefonso C precipitati A firmabit sed 14 primus Redemptoris om. CA VE


12

VE

13
siipcrp.

CO

ceno u ^

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


toris lesu Christi,

75

miro construxit opere; unde spenuncupatur, adiciens


latere bissenum

cialiter Ecclesia S. Saluatoris

principali altari

ex utroque

nume-

rum
5

titulorum, reconditis reliquiis

omnium Apostoin

lorum. Aedificauit

etiam Ecclesiam

honorem

Sanctae Mariae semper Virginis a septentrionali


parte adhaerentem Ecclesiae supradictae, in qua
extra principale altare a dextro latere titulum in

memoriam
10

S. Stephani,a sinistro titulum in

memoparte

riam

S. luliani erexit.

Etiam

in occidentali

huius uenerandae

domus aedem ad recondenda


necnon
et

Regum

adstruxit corpora;

tertiam

baselicam in

memoriam
plus

S. Tyrsi

condidit, cuius

operis pulchritudo
15

praesens

potest mirari,

quam

eruditus scriba laudare. Aedificauit etiam a

Circio, distantem a Palatio quasi

stadium unum,
circum-

Ecclesiam in memoriam S.
positis

luliani martyris,

hinc et inde geminis altaribus mirifica in-

opere

et

consecrare septem episcopis

fecit

add.

O
et

et

consecrari a septem episcopis fecit add.

A VE
C
7

unde
3

F
C
.S
.S

Ecclesiam ^ nuncupatur om. om. bis senum


2

AE adiiciens FAE
adiciens...

altari

AVE

FO

titulorum om.
6 Snete
supradicte

aedificabit

edificauit

FA VE

etiam

0771.

Mariae om.

F ad septentrionalem partem C
A
8 a dextro principali

Ecclesie supradicte

9
11

in

me-

moria vSy^ a sinistris rande SAE edem FA

10 etiam]
12 conxtrusit

et. 7

uene-

FOC et tertiam] alteram C 13 Tirsi FV^E basilicam CVE 14 pulcritudo 5 pulchritudinem corr. C Flrez presens OAV mirare C 16 Cirtio O 15 laudari F aedificabit 5" edificauit FAVE
circo
ris

Palacio atrium

unum

VE

17 Ecclesiae

marti

FO marthiris A

18 hin inde/^et om.

76

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

structione decoris.
triclinia uel

Nam

et regala palatia, balnea,

domata atque praetoria construxit deutensilia

cora et omnia regni


rrima.
5

fabrefecit pulche-

2 2.

Huius regni anno

XXX

rum exercitus Galleciam petiit, cum eorum uocabatur Alhabbez et


que
lo in

geminus Caldeoquorom unus dualius Melih, utri-

Alcorescis. Igitur audacter ingressi

sunt, au-

dacius et deleti sunt.

Uno namque tempore unus


Anceo

loco qui uocatur Nahron, alter in fluuio

perierunt. Subsequente itaque huius regni tempore,

adueniens quidam uir nomine Mahmuth fugitiuus a


facie regis spaniensis

Abderrahman, cui rebellionem


ciuis

diuturnam iniecerat,
15

quondam
est.

emeritensis,

susceptus est clementia

regia

in Gallela;

ibique

per septem annos moratus

Octauo uero anno,

manu Sarracenorum, conuicinos praedauit, seque tutandum in quodam castellum, quod uocatur Sancta Christina, contulit. Quod factum ut
adgregata
2 tridinia E pretoria 1 nam] sed C palacia F domata om. C 3 fabrefecit] facer fecit C
5

A VE

uel

oin. C 6 exercitmim S C Galeciam F Galletiam COA VE 8 AlcoO Melihi FO Melchis C regis F Alcorisci C Alcorexis O Alkorescis A VE audaciter ingresi A VE audatius F 10 Nag unus eorum C xonFCO hx\Q.\Q F hxi\.&o C 12 Mahamuti /^^T 13 spaniensis] cordubensis FO hispaniensis alias cordubensis C hispaniensis ^ P7i 14 ingecerat SA ingeserat VE ingesserat C cuius quodam E quodam V ciues FO 5 regia] regis C Galletia OA VE 7 aggregata C conuiscinos VE

geminum

FO A

geminus

exercitum A Chaldaeorum 7 Alahabaz FC Alahabbaz

predauit

18 castellum] castro

FCO

qui

SCAVE

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

'J'J

regalibus auribus nuntiatum est, praemouens exer-

citum, castellum, in quo


ordinat, castellum

Mahmud

erat, obsedit; acies


uallat,

bellatoribus

moxque

in

prima congressione certaminis famosissimus


5

illebel-

latorum

Mahmud

occiditur, eius caput regis aspec-

ipsumque castrum inuaditur, in quo fere quinquaginta millia Sarracenorum, qui ad auxilium eius ab Spania confluxerant, detruncantibus praesentatur,
tur,
lo in

atque

feliciter

Adefonsus uictor reuersus

est

et dos annos kaste, sobrie, inmaculate, pie ac gloriosa

pace Oueto. Sicque per quinquaginta

regni gubernacula gerens, amabilis

Deo

et

homini-

bus gloriosum spiritum emisit ad caelum, corpus


uero eius
15

cum omni

ueneratione exequiarum recon-

ditum
23.

in supradicta

ab eofundataEcclesiaS. Mariae
in pace, era

sxeo tmulo quiescit

DCCCLXXX.
filius

Post Adeonsi discessum, Ranimirus,


principis, electus est in

Veremundi
(i)

regnum

(i);

sed

Cr7iica Albeldense. Esp. Sagr.

t.

XIII, pg. 452, 59.

SAVE praemonens /^ AVE 3 ordinauit F ordinata A E uellatoribus E ualat F ballat A 4 ballator F faI

nunciatum
J

AE

premouens

Mahamut

FCO
C

^lahmuth

FCO Mahmuth A VE 6 pre8 Hispania FCO AVE 9 foeliciter C faeliciter O Aldefonsus C uictor om. A 11 caste FCOE immaculate 10 Ouetum CVE et ofn. C COAVE gloriosse VE 13 emissit FCV missit AVE celum 5 16 aera CAE DCCCXXX SF DCCCLXXXI E DCCCLXXIII in inarg. DCCCLXXX V 18 Vere17 decessum VE decesum A Ramirus C mudi O ellectus F
mossissimus
5
'

Mahamut
7

sentatur

SAP^E

milia

AVE

78

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

tune temporis absens erat in barduliensem prouin-

ciam ad accipiendam uxorem. Propter huius absentiam accidit ut Nepotianus, Palatii comes, regnum sibi tyrannice usurpasset. Itaque Ranimirus ut
5

consubrinum suum Adefonsum a saeculo migrasse, et Nepotianum regnum inuasisse, Lucensem ciuitatem Galleciae ingressus est, sibique exercitum
didicit

totius

prouinciae adgregauit. Post

paucum uero
Nepotia-

temporis in Asturias irruptionem


10

fecit, cui

us occurrit ad pontem

fluuii

Narciae, adgregata

manu Asturiensium

Vasconum; nec mora a suis destitutus in fugam est uersus, captusque a duobus comitibus, Scipione uidelicet et Somnane, in terriet

torio premoriense, sic digna factis recipiens, euulsis


15 oculis,

Monasterio deputatus

est.

Itaque subsequenti

tempore Nordomanorum classes per septemtrionalem oceanum ad littus Gegionis ciuitatis adueniunt, et inde ad locum qui dicitur Farum Brecantium
I barduliensem prouinciam alias burgensem C burgenO prouintiam A VE 4 tiranice FA tyranice VE Ramiut uidit C 5 consobrinum FAVE Aldefonsum C

sem
rus

a seculo emigrasse
inuasisse om.

FO

seculo

A
7

6 Nepocianum
Galletiae

et...

C Lucencem SA
S
9 tempus

OVE

Galle-

tieyl

8 prouintiae 6>F" prouintie y agregauit

/^Cadgre-

gabit sed siiperp. w

C inrruptionem O inruptionem A Nepocianus F 10 Narcigiae C Nartie AE agregata C 11 Asturicensium O Asturum C 13 Sonnane FO Somiane C 14 praemoriense F praemariense O primoriense FprauiensiT 16 Nor15 subsequente C manorum C clases AE 17 occeanum FCOE litus CE Gegonis SA Legionis C Goinis E 18 Fanum C Bregantium

FCO

Brigantinum

E et in marg. V

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

79

perrexeunt.

Quod

ut comperit Ranimirus iam fa-

ctus rex, misit aduersus eos exercitum


et comitibus, et

cum

ducibus
ac

multitudinem eorum

interfecit,

aues igne combussit; qui uero ex eis remanserunt


5

ciuitatem Spaniae yspalim inruperunt et

praedam

ex ea capientes, plurimos Caldeorum gladio atque


igne interfecerunt.
24.

Interim Ranimirus princeps bellis ciuilibus


est.

saepe impulsus
10

Nam

comes

Palatii Aldoroitus

aduersus regem meditans, regio praecepto excaecatus est. Piniolus etiam, qui post
fuit,

eum comes
regem

Palatii

patula tyrannide aduersus

surrexit:

ab

eo una

cum septem

filiis

suis

interemptus

est. Inter-

ea supradictus rex Ecclesiam condidit in


15

memodis-

riam Sanctae JMariae

in latere

montis Naurantii,

tantem ad Oueto duorum


eius taceam,

millia

passuum, mirae pulcon-

chritudinis perfectique decoris; et ut alia decoris

cum

pluribus centris forniceis

sit

perrexeunt] penieniunt
2 missit

FO

perrexerunt

CV

Rami-

FCE aduersum A VE 3 commitibus F 4 nabes O igni FO combusit OA conbusit 5 5 Hispaniae FOVE om. C Hispanie A Hispalim FCOAVE inrru6 ex eis SVE Chalperunt FO irnipenint E predam AE
nis

daeorum
8

7 igni

SFO

Ramirus C bellos sed del. o et supcrp. i 5' 9 saepe om. Csepe A impulssus/^Aldretus/'Aldrotus O Aldrohitus C
10 precepto

SA

excecatns
1

FO A FE

12 tiranide

nide

VE surexit A V

rremptus sed prim. r del. 16 mire pulcritudinis5^'' rie 5" distante "y F^" 18 tactam C fornice perfectaeque O fecteque alia... inueniet om. FO

inteinteremptus] interfectus ' praedictus T 15 Snete Ma-

F tyraF
et ut

17 per-

8o

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


si ali-

camerata, sola calce et lapide constructa, cui

quis aedificium consimilare uoluerit, in Spania non


inueniet.

Multa etiam non longe a supradicta cet aduersus

clesia condidit palatia et balnea pulchra atque de5

cora.

Nam

Sarracenos bis praeliauit et


sui se-

uictor extitit.

Completo autem anno regni

ptimg Oueto
25.

in pace quieuit, era DCCCLXXXVIII. Ranimiro defuncto, Hordonius filius eius

successit in
10

regnum (i),

qui

magnae patientiae atque


ex quibus Adefon-

modestiae

fuit.

Ciuitates desertas,

sus maior Caldeos eiecerat, iste repopulauit, id est

Tudem, Astoricam, Legionem


triumphauit in primordio regni
15

et

Amagiam

Pratri-

ciam. Aduersus Caldeos saepissime praeliatus est^et


sui.

Quum aduersus
atque
illo

Vascones rebellantes exercitum moueret,


illorum patriam suo iuri subiugasset,

ad propria

remeante, nuntius aduenit, dicens: ecce ex aduerso


hostis

Arabum

est.

Illico

rex ferrum et acies ad


t.

(i)

Crnica Albeldense. Esp. Sagr.

XIII, pg. 452, 60.

lapide extat add.

etiam om.

dicta

C C

2 edificium

SAE Hispania A VE
u

5 preliabit sed stiperp.

pre-

liauit

AE
vianu

7 quieuit

cum uxore

sua

domna Paterna add.

diiiersa

DCCCLXXXVII O
8

F cum uxore sua regina domina Paterna add. O requieuit defunctus era C aera AE
COA VE
11

Ordonius
patientie

9 regnum om.

magne 5

magne

atque modestie

10 desertas om.

Chaldaeos C populauit C 12 et o?n. T Amaiam C 13 Chaldaeos 67 sepissime SFA preliatus SA V 14 triumphabit 5 In primo anno Ordonius regni sui cum... add. C cum 15 GascoAldefonsus

mayor

FOAVE
FCO

nes

rebelantes

18 est] adest

TEXTO DE LA REDACCIN
illos inuertit,

PKI.AriTlVA

nec mora eorum turbam fugauit ct mucrone trimcauit. Sed nec illud silebo quod nerum factum esse cognosco. Muza qudam
uibranti

Mamentiano, cum omni gentis suae multitudine deceptus, quos Caldei uocitant Benikazzi, contra Cordubensem regem renomine, natione Gothus, sed
ritu

bellauit, eique

multas ciuitates partim gladio, par-

tim fraude inuasit; prius quidem Caesaraugustam,

deinde Tutelam et Oscam, postremo uero Toletum,


10

suum nomine Lupum posuit praefectum. Postea in Francos et Gallos arma conuertit; multas ibi strages et praedas fecit. Dos uero Francorum magnos duces, unum nomine Sanctionem et alium
ubi filium

15

Epulonem, per fraudem cepit, et eos uinctos in carcerem misit. Ex Caldeis dos quidem magnos tyrannos, unum genere Alkoresci, nomine Ibenamaz, alium Mollitem, nomine Alporz, cum filio suo Azet, parI

coiiuertit /^turbas

E turba FO fugabit S
sileo

2 mucroi^c

muero
thus

F
oii.

uibrante
Pin.

CE

O C O

Muzza 5 quidem
5

OE

4 natione
tudine

SV
C

Gotus

SO

Gothus alias Getulus


sue
6"

A VE ritum O
O

mahumetano

sua

C GotC multiregem
ciuita-

SFCOJ^
7

uocant Benraci

Chaldei FC uocant Benikazi

6 vocant

E Benichazi F
5"

Cordobensem

om.
9
1

reuelauit
8

5
10

rebelauit

F reuellauit AE ex
Cesaraugustam

tes AJ"^

inuassit

FCAVE

Tutellam F 1 arma] camma nem F et om. FC fraude FO cum


1

posuit oni.
12 predas

SFAJ'E C prefectum SAJ^E


1

E
14

SA VE
alias

Sanccin(T

Epulomne

Eprenionem

per

fraude

cepisset

coepit

caepit

missit

FCA VE

Chaldaeis

tiranos

F
C

tyranos

16 ex genere CO Alcorexi Ibenhamaz F Iben Hamat "

FO

Alcorisci

C Iben

A VE Hamza FO
6

17 mollitem]

militem/^OJf

molitem

OE Alphorum C Vzet FO

Azeth

82

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA


filius

tim pater Muza, partim


ceperunt: unde ob

tantae uictoriae

in superbia intumuit, ut se

Lupus praeliando causam tantum a suis tertium regem in


eius

Spania appellare praeceperit. Aduersus quem Ordonius rex exercitum 26.

mouit ad ciuitatem quam


instruxerat, et Albeilda

ille

nouiter miro opere

exercitu ad
Ipse
10 et

nomen imposuit. Rex cum eam uenit, et munitione circumdedit. uero Muza cum innmera multitudine aduenit,
montem,
cui

in

nomem

est

Laturzo, tentoria

15

Rex uero Ordonius exercitum in do diuisit capita, unum qui ciuitatem obsideret, alium qui contra Muzam dimicaret: statimque praelium committitur, et Muza cum exercitu suo fugatur. Taita in eis caede bacchati sunt (i) ut plus quam decem
fixit.
(i)

Lib. ludicum

XX,

25.

Muzza A VE eius om. SCA VELuph. FO preliando SAE FO ob tantae] obati SAE ob] in C obati sed i?i marg. obactae V ob tanti F caussam V 3 ut se alium tertium C 4 HispaniaivlFZi HispaniaeT apellare 5" appellari
I

caeperunt

CA VE precepit sed superp. er 5" praecepit FCO preceperit A


6 mobit 6" et ad add. quem mire om. Albailda A VE Albella C impossuit Albelda 8 exercitum sed m del. S eum 9 Muzza SA VE innumerabili Tmultitudinem sed id. m del S 10 Tauzo Ctemtoria sed corr. m in w S 11 Hordonius 5 in dua FO diuissit CA VE 12 quod 67ialiud (alium V) quod CAVE 13 1\xzz^SAVE Muza et statim C prelium SAE commititur FCO m 14 Muzza SAVE 15 cede "ivZ? uacati O baccati eius caede debachati C bachati E baccati sed h superp. S
7

FOC

FO

et

FO E

AVE F

bachati

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITH'A


millia

83

magnatorum

pariter

cum genero

suo,

nomine

Garseane, exceptis plebibus, interempta sunt; ipse

uero ter gladio confossus, semiuiuus euasit; mul-

tumque
5

ibi bellici

adparatus, siue et muera, quae

ei

Carolus rex Francorum direxerat, perdidit, et


postea effectum uictoriae habuit.

numquam
plicauit: in
fecit.

Rex

uero Ordonius

omnem

exercitum ad ciuitatem apdie

eam quoque sptimo Omnes uiros bellatores

inrumptionem
interfecit,

gladio

10

ipsam uero ciuitatem usque ad fundamenta destruxit et cum magna uictoria ad propria repedauit.

Lupus

uero,

filius

de idem Muza, qui Toleto


patre quod superatus fue-

cnsul praeerat,
rat audiuit,
15 subiecit, et

dum de

dum

Ordonio regi cum mnibus suis se uitam hanc uixit, subditus ei fuit;

postea uero

cum eo

aduersus Caldaeos praelia

multa

gessit.

A genere A VE nomine om. C 2 Garseano FOC m del. S pleuibus O interempti FC 3 ter] rex F confosus A VE semiuibus SV euassit FCA VE 4 be5" bellice FO adparatum sed corr. Uice sed corr. idt. e in m in s 5" adparatum FO apparatus Fet oin. C quam sed del. m 6 efectum F uictorie A et superp. ae ^ quam FO que A
I

milia

Garseanem sed

applicauit dd. omnem exercitum 7 Hordonius vS ad del. praedictam ciuitatem obsedit O aplicauit 8 irrup10 dextroxit tionem /^T sptima i^ 9 uiros] uero i^7 1 1 reppesed del. priinum x et supe)p. s vS detraxit VE 12 de idem] eiusdem Muzae C dauit O reppedabit 5"

AVE

eodem
deos

VE

Mnzza

SAVE
15

13 preerat yiT supperatus


7;;.

14 Hordonio 5ii

hac i^ uitam hanc


prelia

16 Cal-

FA VE Chaldaeos C Caldeis O

A VE

84

TEXTO DE LA REDACCIN PRIMITIVA

Multas et

alias

ciuitates

iam saepe dictus Orest,

donius rex praeliando cepit, id

ciuitatem Cau-

riensem

cum rege suo nomine

Zeith:

aliam uero

consimilem eius ciuitatem


5

Talamancam cum rege

suo,

nomine Mozror, et uxore sua; bellatores eorum omnes interfecit, reliquum uero uulgus cum
uxoribus
et
filiis

sub

corona

uendidit.

Iterum

lo

tmpora ad nostris litoribus peruenerunt; deinde in Spaniam perrexerunt, omnemque eius maritimam gladio igneque praedando dissipauerunt; exinde mare transiecto Nacchor ciuitatem IMauritaniae inuaserunt, ibique multitudinem Caldeorum gladio interfecerunt. Denique Maioricam, Fermentellam et Minoricam in-

Nordomani

piratidae per haec

15

sulas adgressi, gladio eas depopulauerunt. Postea

Graeciam aduecti, post triennium


sunt reuersi.

in

patriam suam

sepe

vS^'r'

dictas /^sedictus

llordonius
3

6"

pre-

liando
Zeiti

SA VE coei)it

F caepit O

cum regem suum


Mozerot

FO

FO Zelti

id est Zest

C Zeth V alliam F uero]


5

4 Talamankam

C talamancam E

quoque Maceror

F
C

Mozeros O 6 cum uxores FO 7 iterum] id est O 8 Normani Nordemanni C piratae CE piratide A V hec SA per his temporibus FOC ad nostra litora Cad nostris litoribus 10 omoin. SAVE 9 in om. C Hispaniam FCOVE nem FO et omnem C ignique FS 1 1 predando SA disijjauerunt A mari 12 Nachor FC Mauritanie SA inuasserunt FC 13 Caldeorum sed snperp. h inter C ct a S denique] deinde 14 Fermentellam om. ECO 15 agressi jp aggressi C 16 Greciam

VE

FCE

AVE

FCOA VE

S^^

VE trienium

"

TEXTO DE LA REDACCI<')X PRIMITIVA

85

Ordonius supratatus rex post XVI anno regni expleto, morbo podagrico correptus, Oueto est
defunctus, et in Baselica S. Mariae

cum

prioribus

regibus est tumulatus. Felicia tmpora duxit in


5

regno, felix stat in celo, et qui hic nimium dilectas fuit a populis,nunc

autem

laetatur

cum

sanctis

angelis

in

caelestibus regnis:

praestante domino
et Spiritu

nostro lesu Christo qui

cum Deo Patre


uiuit

Sancto
10

in unitate

deitatis

et gloriatur per

nunquam Amen.

finienda

semper

saecula

saecolorum.

Hordonius

4 faelicia

SA V C foelitia O

i podacrico
5

faelix

O C foelix O

Baslica

extat

CVE FC celo

vS"

6 letatur 7 celestibus SAJ^E in caelestibus regni domini nostri lesu Christi 6' prestante S prostrante yJ i:"

SFOAE

Deo

oin.

lo finiendam sed del.

m
om.

"

scula secolurun

SFOA

scula

E semper oui. C Amen

FOC

B.)

SEGUNDA REDACCIN

sus DIFERENCIAS

CON LA PRIMERA

Se distingue de

la

anterior en parte por

el

fon-

do, y, sobre todo, por la forma.

En

el

fondo, pres-

cindiendo de datos menudos, ofrece

las siguientes

aadiduras y modificaciones: i.^, la rebelin del duque Pablo contra Wamba la cuenta con ms por-

menores;

2.^, dice

que gica repudi a su mujer


3.,

por consejo de

Wamba;

da

la

genealoga del

rey D. Rodrigo. ste tuvo por padre a un hijo de


Chindasvinto, llamado Teodofredo, a quien gica

sac los ojos y arroj de Toledo por temor a una conjuracin. Teodofredo se estableci en Crdoba,

donde se cas con una mujer de alta prosapia, por nombre Riciln, que fu madre de Rodrigo; 4., al hablar de Pelayo, expone de muy distinta manera que
dujeron
al

el

texto primitivo los motivos que in-

caudillo de la reconquista a levantarse

Fu el caso que estando Pelayo en Asturias con una hermana suya, recibi de Mucontra los rabes.

88

SEGUNDA REDACCIN

nuza, Prefecto de Len, el encargo de dirigirse a

Crdoba con una misin especial. Mientras Pelayo cumpla su embajada, Munuza, enamorado de su
hermana, logr con engaos, casarse
Vuelto

con

ella.

mal

lo

Pelayo a tierras asturianas, llev muy a acaecido, y decidi vengar a su hersalvar a la Iglesia, alzndose contra los in-

mana y
vasores.

de Covadonga est aqu narrada ms extensamente; y al fin se dice que poco despus de la derrota de los rabes se dirigi a Asturias Alfonso, hijo de Pedro, Duque de Canta-

La

batalla

bria,
5.,

y se cas con Ermesinda, hija de Pelayo; omite la carta de encabezamiento.


los cuatro

Los pormenores de
ros faltan

primeros nme-

texto primitivo, y presentan un sello marcadamente legendario.

en

el

En
frases

la

forma han sido refundidas casi todas


el estilo

las

y se ha empeorado

la

construc-

cin sintxica.

II

LA TRANSMISIN MANUSCRITA

El texto primitivo de

la

crnica de Alfonso

III

sabemos que fu redactado en Asturias, pero la presente refundicin, dnde tuvo su origen? No lo hemos podido averiguar. El primer vestigio que de ella encontramos nos lo proporciona un cdice de la Catedral de Roda, en el alto Aragn, actualmente perdido. Este cdice estuvo en poder de D. Manuel Abad y Lasierra (i 729-1 806), Prior de Santa Mara de Meya, en la provincia de Lrida. Sobre este Ms. se ha escrito bastante, aunque,

como

advierte Barrau-Dihi-

go

(i),

nada

definitivo.

No

es este lugar oportuno

para estudiarlo a fondo.

A nosotros

nos basta reco-

(i)

rre,

t.

Reime hispmiiqie. Les origines du Royanme de ^Kava-VII (1900), pg. 161 y siguientes; t. XXIII (1910),

pg. 235, nota 2. Hablan del cdice de Meya, adems del anterior:

Traggia, Joaqun". Discurso


cesin del reyno pirenaico hasta

liistrico

sobre el origen

su-

Don

Sanc/io el

Mayor (Memo-

rias de la

Memoria

Real Academia de laHistoria),t.\\. Madrid, 1805, con paginacin propia. Oliver y Hurtado, Manuel: Discursos ledos ante la Real
III,

gO

TRANSMISIN MANUSCRITA
fin particular.

ger los datos necesarios para nuestro

El cdice contena 47 escritos distintos, segn un ndice existente en la BibliotecaReal de Madrid (2-F-4,

y 55, segn el ndice de la copia de Palomares, conservada en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia (2). Los principaantiguamente
2-J-8) (i),
les

eran

las
III,

crnicas de Orosio, de

Alfonso

algunas
la

listas

de

los

San Isidoro, de Reyes godos, leo-

neses y rabes,

cronologa de los reyes de

Pam-

plona y de Francia, de los Condes de Aragn, Pallas, Gascua y Tolosa, un fragmento sobre los orAcademia dla Historia en
drid, 1866, pg. 43.

la recepcin pblica de 1866.

Ma-

Egurex,

J.

M.

de:

Memoria
los

descriptiva de los cdices noeclesisticos

tables, consei'vados

en

Archivos

de Espaa.

Madrid, 1859, pg.


genes de

XCVI.

XiMXEZ DE Embn, T: Ensayo histrico acerca de los orAragn y Navarra. Zaragoza, 1878, pg. 49, nmero 2. Jaurgaix: La Vasconie. Elude historique et critique sur les origines du Royaune de N'avarre, du duch de Gascog?ie, des Comts de Coinininges, d'Aragn, de Foix, de Bigorre, d'lava et de Biscayc, de la Biconit de Barn et des grands Pau,impr.Garet, 1898, jiefs du duche de Gascogne, lrePartie.

XX-453

pginas.

Saxpere y Miquel, Salvador: Los orgenes del coidado


de Pallas y su historiador
vista

Fray Francisco

Llobet

y Ms

(Re-

de Archivos, Bibliotecas

Muscos). Tercera poca.


altere

Ao
(i)

VIII, 1904, pginas 374-387.

EwALD,

P:

Nenes Archiv der Gesellschaft fr


t.

deutsche Geschichtskimd^,

VI, pg. 347. Mexxdez Pidal, R: Catlogo de la Real Biblioteca. Crni-

cas generales de Espatla.


(2)

Madrid, 1898, pginas 122-123.


nm.
9.

Est. 26, gr. i.% D.

SEGUNDA REDACCIN

QI

genes del reino de Pamplona, y la lista de los Obispos de la misma ciudad. Esta predileccin por
las

cosas de Navarra es un indicio bien claro de


el

que

Ms. fu escrito

all

o en una regin vecina.

Pero de aqu no se puede sacar que la refundicin de la crnica en que nos ocupamos fuera ejecutada
en un escritorio navarro o aragons. Pudo hacerse en Len y ser trasladada y copiada en Navarra o

Aragn por
daccin de

el

que transcribi

el

cdice de Roda.

El problema, pues, del origen de esta segunda rela crnica alfonsina queda por resolver. Se ha discutido no poco sobre la edad del

cdice rotense.

Abad y

Lasierra, que lo posey, lo

juzga escrito por dos manos; una algo anterior

ao 865, y otra de mediados del siglo X (i). Traggia lo atribuye a fines del mismo siglo X. Manuel Oliver y Hurtado, a la mitad del mismo siglo. En cambio, el Sr. Sanpere y Miquel, que
al

hasta el presente es el que

ms a fondo ha

estu-

diado

el

Ms., lo divide en dos grupos, asignando


la

a uno de ellos

primera mitad del siglo XI,


del

al

otro

la

segunda mitad
nos figura que,

mismo

(2).

A
el el

nosotros se

indudablemente,

cdice deba de ser del siglo XI.

En

efecto,

admirable calgrafo D. Francisco de Santiago

Palomares

copi

fidelsimamente

varios

folios

(i)

Vase su Didcunen^ publicado por Sanpere y Miquel.

L. c, pginas 377-3/8. L. c, pg. 380. (2)

g2

TRANSMISI()N ^[AXUSCRITA

que se conservan en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia, y atenindonos a ellos, hay que concluir que el cdice perteneci a aquel siglo, sin que sea fcil determinar ms exactamente su poca. En armona
del Ms. en letra visigoda,

con este resultado estn los datos cronolgicos, que arrojan los mismos documentos copiados en el cdice,

pues hay uno, que es

S.initii)i

regiiiPampilo-

nae^ el cual termina

en

la

era MCXVIII (ao 1081).


escribir

Por esta fecha, pues, debi de acabarse de


el

manuscrito.

Ya hemos

dicho que

el original

ha desaparecido.
parcial, /*,

De

se conservan dos copias;

una

otra completa, A^ que a continuacin describimos. Biblioteca de la Real Academia de la HistoP.

ria.

parcial,

Madrid. Est. 26, gr. i.^, D, nm. 9. Es la copia sacada por Palomares en 1780; en perga-

305 mm., 86 fols. numerados y 14 sin numerar; encuademacin en piel roja. La crnica de Alfonso III se halla en los fols. 25 V.-32 v. Al principio del cdice, en los fols. no numerados, hay
mino, 200
cinco facsmiles del original, entre los que
el

cuarto
III,

contiene

el

principio de la crnica de Alfonso


crnica..,
1.

desde Incipit
(
I,

hasta Vasconie prenuntium

pg. 100,

12).

Lo llamaremos

F.

Junto con esta copia hay un tomito del

mismo
fe

tamao y encuademacin con algunas


de
lo

adverte7icias

que se

\]ia'\

hallado digno en el

cotejo.

Es una

de erratas de Abad y Lasierra a la copia de Palomares, que designamos con la sigla P}

SEGUXUA REDACCIN

93
la

A.
de
la

Biblioteca de

la

Real Academia de

His-

toria. INIadrid. Est. 21, gr. 3.^,

nm. 28, tomo VII

coleccin de D. Manuel

Abad y

Lasierra,

245 fols. Es una copia completa del cdice de Roda, hecha, segn Sanpere y Miquel, de puo de Francisco Llobet y Ms, Prior de Meya y sucesor
de

Abad y
V.

Lasierra en
III

el

dicho priorato.

La
1

cr-

nica de Alfonso

est contenida en los

fols.

89

v.

a 196

J/ Biblioteca Nacional de

Madrid. Ms. 8.831

(antiguamente X, 161), en pergamino, 174 fols. a dos columnas, 280 200 mm., s. XII, encuader-

nado en piel (i). En el interior de la pasta lleva un papel pegado que dice: Plasencia. Al final se lee
la siguiente suscripcin:

Lector scriptoris rogo sis

vievior

mnibus

Jioris.

lungens Gidllervmvi precc

Xemenumqne

sttpernis.

La

letra es francesa

y escrita
las

con gran esmero.


El cdice contiene
crnicas de
la historia

de Orosio,
i

San

Isidoro, nuestra crnica (fols.

5 5 r.-

160), la historia

de Mahoma, Ordo annoriun, de pro-

pietatibus gentium^ de
rujH,

LXXIL^

generatione lingita-

Smictiis

Isidorus de fabrica viundi, epistola

Cornelii Nepotis

ad

Salustiiii Crispiun... Inc.

Cu7n
la is-

multa

atJienis curise ago...^

y a continuacin

toria Daretis frigii de excidio troianoru7ii.

Mommsen supone
del de Roda, por

que este cdice se deriva

componerse de tratados que se


pginas 258-259.

(i)

Mommsen. Chronica minora^

vol. II,

94

TRANSMISIN MANUSCRITA

encontraban en aqul. Esto es verdad en su mayor parte; pero no absolutamente, pues el ltimo tratado de
bargo,
el

M no
M

exista

en

el

Ms. rotense. Sin em-

argumento de tan sabio historiador no carece de fuerza, y queda confirmada la dependencia de ambos cdices con la semejanza de sus lecse guarda una copia en la Biblioteca turas. De Vallicelliana de Roma, perteneciente al siglo XV.
(Sign.R, 33-) (OE. Biblioteca de El Escorial. Ms. b-i-g^ en papel, 149 fols. a dos columnas, s. XVI, 330 225

mm. Es una coleccin de


cuenta

crnicas, entre las cuales se

la nuestra (fols. 144 V.-149 r.) (2). El cdice termina con esta suscripcin: Haec transcripta sunt

ex antiguo cdice 7nanuscripto^ qui extat apud fratrem Michaelem a Medina^


ordine
Franciscoriim.

Reliqua usque ad Garsiam regeni filium Adefonsi


desiderantur.

Existen adems en

la biblioteca

de la Real Aca-

demia de

la

Historia tres facsmiles iguales al cial

tado ms arriba

describir

el

manuscrito P. Dos
su Ensayo di-

pertenecen
plicado),

al

mismo Palomares en
1

plo77itico (signatura
t.
I

2-23-1 -A, nm. 3 bis y 3 du-

(i

78

i),

lmina

XXIX

{F'),

t.

l,

lmina

XXX (^/^^J. El tercer facsmil {F3 ) (Est. 23,

(i) (2)

Mommsen. Chronica minora^ vol. II, pg. 258. Cf. EwALD. Nenes Archiv., t. VI, pginas 232-233. An-

TOLN G., Catlogo de los cdices latinos de la Real Biblioteca de El Esco7'ial, t. I. Madrid, 19 10, pginas 132-135.

SEGUNDA REDACCIN
gr.
I

95

.^j

A, nm. 6) se halla en

el

ndice de varios cdi-

gos antiguos que existen en

los

Archivos de la Corona

de Aragn. Dibiixo del carcter de su letra

breve

noticia de su contenido. Dispuesto con permiso deS.

(que Dios guarde^ por el prior de


de

M. Meia, Don Manuel


(i).

Abad y
8,

Lasierra.
f.

Ao de MDCCLXXVII
la sola

(Dibujo
el

178.) Estos tres facsmiles reproducen

mismo fragmento que F^ con

diferencia

de que

F^
1.

llega
7).

nicamente hasta subiugauit (p*


* *

gina 100,

Conocidos
mitido
la

los cdices

en que se nos ha trans-

presente redaccin^ resta averiguar pri-

mero

cul es el grupo de Mss. del texto primitivo

que ha servido de base a esta refundicin, y segundo, qu relacin guardan entre s los cdices

APME.

A
la

la

primera pregunta podemos responder que


la

base de esta segunda redaccin

constituye un

manuscrito del grupo S.


eodem
pg.
1

En
1.

efecto,

en

ella se

no-

tan las lecturas caractersticas de S: a saber, in


loco {^
1,
1.

i,

pg. 99,

9),

coiicremaiae (
1.

2,

8), tcncret ( 4, pg. 103,

18), ultijnus

rex Gothorun ( 7, pg. 107, 1. 10) y la falta del lugar donde fueron sepultados Egica, Witiza, Pelayo y su mujer Gaudiosa, Fafila y su mujer Eroleva, Alfonso I y su mujer Munia, Aurelio, Silo y
(i)

Ewald. Nenes Archiv.,

t.

VI, pginas 341-342.

g6

TRANSMISIN MANUSCRITA

SU mujer Adosinda, IMauregato, y el

nombre de

la

mujer de Ramiro. Por lo que toca a


fuera de

la segunda cuestin, parece representan un grupo de duda que cdices homogneos, y E otro distinto. A y P sachamos positivamente que son copia directa del cconviene con ellos en los errodice de Roda. res y omisiones: luego los tres se derivan de un tipo comn. Por el contrario, E est escrito ms

APM

correctamente y llena varias de las lagunas que se notan en APM: luego procede de otra rama distinta.

Para que

la

argumentacin sea ms conclulas diferen-

yente vamos a colocar frente a frente


cias

ms

salientes

de ambos grupos:

APM
(
I'

E
5-)

P%-

99'

'

Reces-

Recesuindus

. . .

in

uillam

uindus... in uillam pro-

priam
ahiilco

uenit...

quod nunc

propriam uenit... quae nunc a lutlgo appellatur

appellatur et in

Bamba

et in monte...

monte...
{
i>

P%-

99'

1-

il-"*

^^d

Ventiii ipse xennen^.

Ule renuens.
( 2,

pg. 102,

1.

12.) Oiii.

Ibique quandiu

uixit..,

8)

P%-

19' ' 20.)


1-

( 26,

pg. 129,

8-)

Om. Om.

Siiperaidt et suo imperio...

Dum

de patre quod

siipe-

ratiis erat...

Creemos que
cias.

es intil acumular otras divergen-

Las anotadas son suficientes para probar nuestra tesis, que podemos condensar en el siguiente esquema:

SEGUNDA REDACCIUX

97

rOj/

W
X"

Del original
li

E, y de X'

X se derivaron X' y proceden RAP y M.


la

X"; de

sa-

Esta nueva redaccin

public por vez pri-

mera Barrau-Dihigo en 1910 (i); mas l mismo advierte que no utiliz el Ms. i7/, porque su
intento
fu dar

a luz un texto
la

legible;

pero no

definitivo.

Adems en

reconstruccin textual

cambi no pocas veces la ortografa, adoptando la forma clsica. Nosotros, por el contrario, quisiramos dar una edicin lo ms semejante posible al arquetipo. Para conseguirlo pretendimos al principio reproducir el manuscrito de Roda, segn las copias de A.bad y
Lasierra y Palomares; pero es ste tan defectuoso
e incorrecto que
intento,
al fin

hemos

desistido de nuestro
los erro-

porque juzgamos que no pocos de

res del cdice rotense

deben

porque su texto es
nes.

ininteligible en

ser del copista, y muchas ocasio-

Hemos

preferido, por lo tanto, atenernos a es-

tas reglas, i.^

Cuando

la

lectura es

comn

a los

cuatro manuscritos ha sido aceptada sin reserva,


salvo en algunos casos en que

hemos juzgado con-

(1)

Une

rdaction inedite
t.

du

Pseiido-Sbastien

deSalaman7

qiic

{Ra'ue hispaniqtie,

XXIII, 1910, pginas 235-264.J

g8

TRANSMISIN MANUSCRITA
el

veniente corregirla, advirtindolo en


tico. 2.^

aparato

cr-

Se han conservado aquellas formas que tienen un sabor marcadamente arcaico en el latn
vulgar espaol;
tera. 3.^
la
v. gr.,

Spania, quujn^ karitas^ etc-

En

las

variantes dudosas se ha preferido

ms

correcta,
el

por no tener razn suficiente

para atribuir
pista.

error al autor

ms bien que

al

co-

La mayor

correccin

la

ofrecen E^ que a ve-

ces ha sido evidentemente retocado, y despus

M,

Finalmente, en

el

aparato crtico van impresas to-

das las variantes, con lo cual puede restablecerse


cualquiera de los cdices.

III

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN


y

nomine Domini. Incipit crnica Visegotorum a tempere Bambani regis iisque ad tmpora gloriosi Ordoni regis diuae memoriae Adefonsi
In

regis
5
I
.

filio

collecta.

Recesuindus, Gothorum rex, ab urbe Toleto

egrediens, in uillam propriam uenit, cui


Gerticos, quae nunc a uulgo appellatur

nomen

erat

Bamba, qui

in monte Caure esse dignoscitur, ibique proprio morbo discessit. Quumque rex uitam finisset et in eodem loco sepultus fuisset, ab mnibus in commune electus est Bamba in regno aera DCCX. Sed
ille

renuens

et

adipisci

[regnum] nolens, tamen


exercitus, statimque

accepit inuitus

quod poscebat

I In nomine Domini oin. APMF^^ Guisigotorum usque nunc in tempore ^-/*/"'^ 3 Oxonii P sed cot-r. P^ diue memorie APF^^ 4 collect AF^^ collecta istoria add. Incipit chronica Vuisigothorum a tempore Bambae regis usque ad tempus Garsiae regis filii Adefonsi collecta In... collecta om. F^

M
E

Gotomm APMF'^'

Gerticus

E quod APiUF'''
ojn.

abulco
qui] et

APMF'^'

apellatur

MF"- Bamba

APMF'''

E dinoscitur PMF- 9 discesit AF'^^ decesit E cumque APMEF^ finiisset E 10 edem AF^^ fuisset]esset E conmune AP comune F^ 11 era APMF^^ "jio E era DCCX oin. F^ sedjuerum ipse E 12 adipiscere APMF^^^ regnum add. nos. noUens E tamen
E
8 Caurei

P^ Cauro

ont.

sed exstat in /"

13

poposcebat APF^^^

lOO

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIOX


in ecclesia

Toleto aduectus,
est apis

Sanctae Mariae est

in

regno perunctus. Ea

hora praesentibus cunctis uisa

ex capite eius exilire et ad celos uolitare; et hoc signum factum est a Domino ut futuras uictorias nunciaret, quod postea probauit euentus.
Astures et Vascones crebro rebellantes plures uices
et

domuit et suo imperio subiugauit. Paulus quidam dux, ad prouinciam Galliam directus, statim rebellauit et omnem patriam illam conturbauit; agminibus

lo

Francorum adiuuatus, contra Bambanem regem ad prelium est praeparatus; quo predicto
rege Yasconie prenuntium est delatum, et statim
illis

in partibus

premouit exercitum. Paulum uero


fugientem persequitur rex,

de
1

ciuitate in ciuitatem

quousque Nimascum ciuitatem ingreditur, ibique eum obsidione uallauit, tertio quoque die eos

AFF'^

AP^ aecclesia 3/ aeclesia F^^ Snete Marie perhunctus APF^^ presentibus AF^*^ uissa F^ 3 caput APMF'^'-^ ex capite eius om. F^ celis APF^^ caehec APF'' signis F'"" lis >/caelum/^* 4 et otii.
I

eclesia
2

EM

nuntiaret

APF'^

p[ern]untiaret

F^

p[eriiun]tiaret

F^

6 Astores^^/*/^*"^ Bascones i?P sed corr. P^ reueuelantes AP^F^'^ rebelantes 7 edomuit Paulus... corr. nos. Paulum quendam ducem prouincie
Ijrouauit ebentus /JP/^^

Gallie directum

Paulum prouinciae Galliae 8 statimducem a Gallia directum E que APF'^ reuellauit AP^F'^ 9 conturuauit AP'F'^

APMF^^^

quendam

jrouinciae

acminibus

APF^^

10 adiubatus

APF^^

adiuuantibus

Bambam

legem F' quod praedictorum tium bis A pernuntium


ii

11 prellium

12 reg

et ODi.

APM

14 rex om.

15

Nemausum

M Vasconum E prenuni)ermouit E E ingrederetur M ingre13

preparatus APF^"'

dientem

ingredentem

16 tertioque

TEXTO PK TA SEGUNDA RF.DACCIOX

omnes

cepit,

cum eo

iudicialiter

intendit,

et ei

oculos euellere praecepit;

multa quoque agmina

Francorum
5

ibi

interemit, prouinciam

ordine suo correxit, et

quoque illam ad urbem Toletanam cum

triumpho reuersus
2.

est.

quoque tempore ducentae septuaginta aues Sarracenorum Spanie litus sunt adgressae,
Illius

ibique

omnes

pariter sunt deletae et ignibus con-

crematae. Hic rex Toleto synoda saepius agere


lo

ordinauit, sicut et in cannica sententia plenissimc

declaiatur.

Tempore namque Cindasuindi

regis,

ex

Graecia uir aduenit nomine Ardauasti, quiprefatus


uir

ab imperatore a patria sua est expulsus, mareest

que transiectus, Spania


15

aduectus;

quem iam

suprafatus
et ei
in

Cindasuindus rex magnifice suscepit,


natus
est

coniugio consubrinam suam dedit, ex qua


filius

coniunctione

nomine Eruigius.

Quumque
I

praefatus Eruigius in palatio esset nutri-

cepit oin. .y intendere


3

2 occulos

AP

euelere

precepit
5

AP acmiua AP triumfo AP reuertit APJI


6 In
illius
;

prouintiam
7:

4 nrdini J/TT

nanque temporibus
nabes

CCLXX AP
.1/

CC'"*^

LXX'i J/
gresse

AP^

lapanie

Hispaniae
lo et om.

ad-

AP
\\\x

agresse

J/

8 delete...

concremate APJI

9 sinoda ^IPJJ sepius


tencia .J
II

APM agere oin. E


.

E senAJ
1\

declarauit ./'J/Cindasiundi ZT

12 Grecia

APM
oi/i.E
15

om. J/erdauasti

ardabasti Pardabaset

E prefatus
oi/i.

14 traiectus ZTlspania

J/Hispaniam
i;

/:

iam

suprafactus

^IP supradictus Cindasiundus

E
A

16 cooiii.

niungio
est

consobrinam
18

coniunctionem

eiiT

Cumque
om.

J/Z:" prefatus

Erugius

ME

preaatus Euigius .i
^l

in

^IM

palacio

J/ nueritus

102

TEXTO

DI'

LA SEGUNDA REDACCIN

tus et

honore comitis sublimatus, superbia elatus, callide aduersus regem est excogitatus; herbam, cui

nomen
5

est spartus,

illi

dedit potandam, statimque

ei

memoria

est ablata.

Ouumque

episcopus

ciuitatis,

seu et optimates palatii qui regi fideles erant, quos


penitus causa potionis
latebat,

uidissent

regem
sta-

iacentem et memoriam nullam habentem, causa


pietatis

commoti, ne rex sine ordine migraret^


confessionis

tim
I

ei

ordinem seu

et

paenitentiae

o dederunt.

Ouumque rex

a potione surrexisset, et

factum

persensisset,

ad monasterium perrexit,
et in

ibique, quandiu uixit, in religione permansit. Fuit


in

regno annis
VII,

VIIII,

mense
III.

I,

monasterio uixit

annis

mensibus

Morte propria decessit

isaeraDCCXVIIII.
3.

Post

Bambanem

Eruigius

regnum

obtinuit,

quem

tirannide sumpsit. Multa synoda egit, leges-

que a praedecesore suo editas ex parte correxit, et alias ex nomine suo adnotare praecepit; et, ut feI

superuiayP'
sed corr. in

cogitatus ii'erbam y/'il/

par-

tus

nia^'g.

Cumque \ME
7

et oni.

obtimates

^P optimatis E

6 pocionis lateuat moti statimque

APM et om. E 9 penitentie AP penitentiae M 10 cumque ME potionem A surrexit APE II persensit APE 12 ibique quandiu uixit oni. APM 13 IX /* mense uno ME uixit oni. E 14 mensibus III]et menses tres M discessit AM 15 era APM 719 PJ iG Bambam E Erugius ME 17 que AP quod E per tyrannidem sumsit AP sinoda APM 18 pro a decessore A prodecessore P decessore if aeditas E corripit APM
AP
ii

palacii il/regis

AP^

abentem

A PAI cui AP^M

APM
8 co-

ig precepit

AP

et]eo ut

AP hic

TEXTO DE LA SECUNDA REDACCIN


runt, pius et

I03

modestus erga subditos fuit. Filiam quoque suam, nomine Ciscilonem, magno uiro Egicani, consubrino Bambani regis, in coniugio dedit.
Fine proprio defunctus est Toleto. Regnauit an5

nis VI,
4.

mensibus IV, aera


tuic in
ct

DCCXXV.
illius

regno gener

Egica successit.
fuit.

Iste

quidem sapiens

patiens

neralia egit. Gentes multas infra

Synoda geregnum tumentes

perdomuit.
10

Cum

Francis ter prelium gessit, sed


ccpit.

triumphum nullum
coniugem
callide

scendit, auunculus eius


dimitteret, eo

Ouumque regnum conBamba rex ei praecepit ut


quod pater
eius Eruigius

eum

a regno expulisset; qui dictum iussum

compleuit, et
15

quadam occasione eam

dimisit.

Sed

ante uxoris dimissionem babebat ex ea filium adulescentem, nomine Vitizanem,


in

regno participen!
habitare

fecit,

et

quem rex in uita sua eum in Tudensem


ut

ciuitatem

praecepit,

pater teneret

fertur

E subditis
3

. J

J/

sua

suan P^ Cisilonem
regis

Egicae
sas

cuns(3brino
Ts

regi

APM

Bambae
5

E E

coniungio ^^/'coniugium

M era APM DCCXXXV


6 succesitZi
7

4 annis semptem is sed. con: P' -ji^E

men-

paciens J/sinoda .iPJ/


/:
1 1

regnum

on.

APM 9 prellium cumque ME ascendit E


ei

10 triumfum

AP

accepit
e.

E
r.

abungulus
12

AP auunculus

B.

coniungem^-PErugius 13 expuUisset AP quod ille iussa 14 conpleuit AP et] in E occasionem A dimissit PE adolescen15 antequam E dimisionem E abebat /s 18 auiw. in regno Vtizanemi: 16 17 X.^mME
om.

P sedadd.

/" precepit.^P

ME

APM

APM

tare

AP abitare M precepit AP

104

TKXTO DK LA SECUNDA REDACCIN


et filius Sueiiorum; qui ante
filii

regnum Gothorum

electionem regnauit annis

et

cum

filio

annis V.

Fine proprio Tolete decessit, aera DCCXXXVIIII.


5.
-

Post Egicanis decessum, Vitiza ad regni


flagitiosiis fuit: concilia dissoluit,

solium reuertitur Tolete. Iste quidem probrosus et

moribus
sigillauit,

caones
et

uxores et concubinas plurimas accepit;

ne aduersus
lolstud

eum

concilium

fieret,

episcopis, pres-

byteris sen diaconibus

uxores habere praecepit.


fuit,

namque Spanie causa pereundi


Oda abtindanit

sicut

dicit Scriptura:
cit

iniqiitas^ re/riges<.<Si

karitas (i) et alia Scriptura dicit.


^

peccaj

popidus, orat sacerdos, si peccat sacerdos plaga


pulo>->
15

mpo-

Et quia recesserunt a Domino, ut non ambularent in uiis praeceptorum eius, et non


(2).

obseruantes custodirent qualiter Dominus prohibet


sacerdotibus inique agere,

xodo:

<(

ad Moysen in Sacerdotes qid accedtmt ad Dominnin Deiim


dicat

dum

(i)

Matt.,

XXIV,

VI.

(2)

Num.

VTTT, tq;

XYI, 46-48?

Goturum.^PJ/

finem.Pdiscessit.4PerayPJ/

r39

discessum 4 Egicae llauit.4Phuxores .^Paccipit


(W/.

APM
ii

Vittiza

siggi-

hxixores

8 presbisteris ^4

g sen

niae

AP refrigessit AP 12 caritas J/ chantas E 14 receserunt E \S uiam E preceptorum AP 16 proibet APM prosbet E sed. corr
E
11

M Hispaniae
17

abere.P precepit y4P


habundauit

10 istut

yP

Ispa-

in

marg.

Moysem P/T Dominus

add.

M.

18 quia .J

TKXTO

T>r.

T.A

KOrNDA REDACCIN

10

sanctificciitur ne forte derelinquat iUos Domiiius' (i).


^

et

iterum:

^Ouuin accedunt vimistrarc


se delictnn^

ad

aliare

sanctiim^
riantur.'f>
5

non adducant in
ita

ne forte mo-

(2) et quia reges et sacerdotes

Domino

deliqierunt,

cuneta agmina Spanie perierunt.

Interea Vitiza post regni annos

morte propria

Toleto migrauit, aera DCCXLVIII.


6.

Quo

Vitizane defuncto, Rudericus a Gothis

eligitur in regno.
10 eius

Nos uero antea prosapiem generis nuntiabimus quam regni eius exordia dispoOiii

namus.

iam
fuit,

fatus

Rudericus ex patre Teodefilius

fredo est genitus. Teodefredus uero


uindi regis
quit.
1

Cindas-

quem

pater

in aetate puerili reli-

Ouumque tempus

transisset et

ad aetatem

perfectam uenisset, uidens


tem, recogitans in corde ne

eum Egica rex eligancum Gothis coniuratio-

nem

faceret, et

eum

a paterno regno expuUeret,

Teodefredo oculos euellere praecepit, qui a regia

(i)

Exod., XIX, 22.


Levit.,

(2)

XXI,

23; Matt.,

V.

cum

ME

delinquerunt

paniae

6 Vittiza

annis

APM

AP

Ispaniae J/ His7

era

APM
APM

DCCLXVIIII

P 749 E

8 Vitazane Vittizane E Rodericus Gotis prosapiam 10 nunciaimus ./ 9 autem ante 1 1 factus Rodericus 12 CindaTeodefredus

AP

APM

siundi

13

in

etate

parbuli

reliquid

14

cumque J/^

transiisset ii
1

etatem ^4/*J/
1

elegantem

ME
E

6 Gotis

A PM

et o/n

M APM expulit M
AP
15

paruuli

rex

o/u.

A/

expellerent

expuleret

18 cuelere ZT jjrecepit

AP

I06

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN

urbe expulsus, Cordobam adiit habitaturus, ibique sortitus est ex magno genere uxorem nomine Ricilonem; et ex eis natus est filius iam dictiis Rudericus:
5

qui Rudericus iam

suprafatus

creuit
fuit.

et

ad

aetatem perfectam uenit. Yir bellator

Ante-

quam regnum
lat

adipisceretur,

Corduba

in

ciuitate

palatium est abricatus, quod nunc a Chaldaeis ValRuderici est uocitatum. Iam nunc reuertamur

10

ad ordinem regni. Postquam Vitiza fuit defunctus, Rudericus 7. in regno est perunctus, cuius tempore adhuc in
peiori

nequitia

creuit Spania.

Anno

regni

illius

tertio, ob causam fraudis filiorum Vittizanis, Sarra-

ceni ingressi sunt Spaniam.


15

sum eorum
sus
est

cognouisset,

Ouumque rex ingresstatim cum exercitu egres-

eis

ad bellum; sed suorum peccatorum

clade oppressi, et filiorum Vittizanis fraude detecti,


Gotti in fugam sunt uersi, quo exercitus fugatus

usque ad internicionem pene est deletus; et quia


I

Corduba

.i

xorem
ricus

.]/* Ricilone

2 huPJy habitandus ^i/^ abitanclus J/ yPJ/ 4 Rude3 exea^estei


5

ME suprafactus A
E
Ti
7

etate

A A

etatem
in

PM uirque E
E
ciui-

uellator AP''
tate om.

6 adipisceret
qui

APM

Cordobam

APM

Caldeis

Caldaeis

PM

uallat]

palatium

8 Roderici J/ii uocitatus .'P

cuius in tem10 Rodericus 11 perhunctus 12 nequiciae J/ Hispapore " in peiori] imperio

AP

APM
AP

niail/^anni.PJ/ 14 Is13 Vitizani^/'J/Sarrazeni.'l 16 uellum AP^ paniam Hispaniam E Cumque cum E

17

classe

APM
om.

om.

APM in
A

Vitizani
in fuga

APM

detecta

18

Gotti

ig internitionem

E con-

pene

eo pene

P et

qui

Ee

quia P*

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIOX

lO}

dereliquerunt
ueritate,

Dominum ne seruirent ei
sunt a

in iustitia et

derelicti

Domino ne

habitarent

terram

desiderabilem.

De Ruderico

vero rege,

mentionem fecimus, non certam cognouimus causam interitus eius. Rudis namque nostris
cuius iam

temporibus,

quum

ciuitas

Viseo et suburbium eius

iussu nostro esset populatum, in

quadam
ubi

ibi

baselica

monumentum inuentum
phium huiusmodi
I

est,

desuper epita-

Hic requiescit Rudericus ultivms rex Gotoruni. Sed redeamus ad illud tempus quo Sarraceni Spaniam sunt adgressi III idus nouembris era DCCLII. 8. rabes tamen regione simul et regno opest conscriptum.

presso, plures gladio interfecerunt, reliquos uero


15

pacis foedere blandiendo sibi subiugauerunt. Urbs

quoque Toletana, cunctarum gentium

uictrix,

is-

maeliticis triumphis uicta subcubuit et eis subiugata

derelinquerunt

2 ueritatem
3
5

AP derelinquerant E iusticia M AP ueritate] uirtute E abitarent M auitarent AP


A
Roderico J/ regem
interitum

desiderauilem

A
7

4 certum

causam om.

APM
E E

APM rudibus E
P
8

APM

nostri

6 cum nostrum
tViS

ME suburbii A
e\)'.di^on

M populatus AP baslica M
APM
1 1

suburbis

iussum nostrum
10

AP

monumentus inuen-

APM

9 conscriptus .^/*
illum
12

ricus

J/Gottorum

AP^
III.

Sarrazeni

A Ispaniam M

Rode-

Hispaniam
III...

aggresi "

Kalendas nouembris

M
P

DCCLII om.
13

opresso

Araues AP^ tamen om. E regionem oppraesso 14 plures om.

M
E

^iM

presso

relios

AP

15 federe ^'/^J/ siui ^/** subiugarunt

17 iwmfvs

APM

sucubuit

Io8

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN'

Per omnes prouintias Spanie praefectos posuerunt et pluribus annis Babylonico regi tributa
deseruit.

persoluerunt, et in
sibi
5

Corduba urbe patricia regnum firmauerunt. Per idem fere tempus in hac rein ciuitate

gione Asturiensium praefectus erat


gione,

Le-

nomine Munuza, compar Tarech. Ipsoquoque praefecturam agente, Pelagius quidam spatarius
Vittizanis et Ruderici

regum, ditione Ismaelitarum

oppressuSj
lo sus.

cum

propria sorore Asturias est ingres-

Qui supranominatus Munuza praefatum Pelamisit,

gium, ob occasionem sororis eius, legationis causa

Cordobam
uit;
1

sed antequam rediret, per quod-

dam ingenium sororem illius sibi in coniugio sociaquod ille dum reuertitur, nullatenus consentit,
sed quod iam cogitauerat de saluatione ecclesiae,

cum omni

animositate agere festinauit.

Tune ne-

fandus Tarech ad praefatum Munuza milites direxit,

E Ispaniae M Hispaniae E perfectos AP E Babilnico P Bauilonico A 3 persolberunt AP in om. APM Crdoba AP urbeni patriciam APM regni A regum PM 4 firnialDerunt A ferr AP sed cxpiuidum in P perfectas AP loione A Leione P lelone M ac M 6 Mimnuza .J/Munnaza P Taret .iTarec P conpartarex M
I

deseruiuit

anni

de Tarech
zani

/:

pcrfecturam .i^praeectura/:
oin.

8 Viti-

APM et Ruderici num PM diciunc ^IPM


10 es

sed add. /" Roderici J/ reg-

9 opressus J oppresus

J'^

suprafatus

E Munnuza J J/ Munnaza P inefatum AP

occassionem /' sorori T I 12 Crdoba /' causa o//. AP Cordoua .4P' Corduba J/missit quadam .IP quodam 13 coniungio ./-* 14 quo .4/'reuertit y/'J/nulatenus^/* non 1 5 sed quod] et quia J/salbationem AP eclesie AP^ aecclesiae jy 16 agere] redir J/ 17 Tarec .i/' prefatum y]/' Munnuza A Munnaza P Tune nefandus Munnuzza

M
M

TKXTO DK LA

Si;(;UNLl.\

KEDACCIUX

lOQ

qui Pelagium comprehenderet et


ferro

Cordobam usque
Asturias per-

uinctum perducerent; qui

dum

uenissent, uolentes

erat Brece, per quendam amicum Pelagio manifestatum est consilium Caldeorum. Sed quia Sarraceni plures erant, uidens se

dere in uico, cui

eum nomen

fraudulenter comprehen-

non posse eis resistere, de inter illos paulatim exiens, cursum arripuit et ad ripam fluuii Pianoniae peruenit, quem foris litus plenum inuenit, sed natandi
I

adminiculo super

pam
tens,

se transtulit,

equum quo sedebat ad aliam riet montem ascendit, quem Sarraquidem montana pe-

ceni persequi cessauerant. Ule

15

quantoscumque ad concilium properantes inuenitj secum adiunxit, atque ad montem magnum, cui nomen est Aseuua, ascendit; et in latere montis in antrum quod sciebat tutissimum se contulit, ex qua spelunca magnus fluuius egreditur nomine Deua; qui per omnes Astures mandatum dicompiehederent A conprehenderent P compraehen2 ferrum Cordoua AP^ Crdoba P Corduba compraehendere 4 cui] 3 conprendere cui nomen erat Brece quodam J/erat] est i" Brece o>/i. >///. J/ quadam 5 Pelagium .J/^manifestum ^IP con Sarrazeni vJ se] sci /:" silio PJ/ Chaldeorum is 7 eis] 8 flubii Pianonie.PPianouiaeZi WWs A PE QOJJi.M ei peruenit oni. 9 que.iPquem... invcnit] sed quia nianus natando Sarracenorum litus occupauerat J/sed o/u. quo] quod 11 Sarrizeni ^- 10 adminiculum 12 perseqviere cesaberunt ^jPcessarunt /f 13 quantiscumque y quantoscunque / 14 adiuncxit.i/' 15 Asueua Zf
I

derent

APM
AP

AP

AP

AP

AP

APM

APM

AP

16 in oni.
18

APM tutisimum P

magna

APM flubius AP

Enna

APMUxm E Astores AP

lio

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN

rigens, in

unum

concilium collecti sunt et sibi Pe-

Quo audito^ milites qui eum comprehendere uenerant, Cordobam reuersi,


lagium principem elegerunt.
regi
5

siio

omnia

retulerunt,
fecerat,

Pelagium,

de

quo

Munuza suggestionem
bellem.

manifestum esse re-

Quod ut rex audiuit, uesana ira commotus, ex omni Spania exire praeinnumerabilem hostem cepit, et Alkamanem sibi socium super exercitum posuit; et Oppanem quendam^ Toletanae sedis episco10

pum,

filium Vittizanis regis,


in

ob cuius fraudem Goti


exercitum Asturias adia consorte suo consi-

perieruntjCum Alcamane
re praecepit.

Oui Alkama
si

sic

lium acceperatj ut

episcopo Pelagius consentir

noluisset, fortitudine prelii captus,


15 fuisset

adductus,

Cordobam usque omni exercitu cum uenientesque


armatorum Asturias sunt

CLXXXVII
ingressi.

fere millia

concilium om.

APM
P
7

colecti

reAP Cordoua AP^


lerunt

Crdoba

A P Corduba

M
E

conprehende4 nun retuI\I


5

nuza
ir

AM
oni.

omnia retulerunt dicentes Pelagium

Mun-

Munnaza
est

manifestum

suggessionem

AP

subgessionem

reuellem

AP

uesaniae ir

motus
nie

APM
E

6 quo ^iP uessanie corr. nos comuesaniae in ira innumerauilem AP'^ Spahoste

AP^

AP

AP

Hispania

Ispanie

precepit

A
11

Alcama-

nem AP Alzamanem E nem A Toletane PM eum cum Alkamanem


cepit

et

om.
in

APM Opanem E ToletaE


exercitu

10 Gotti

Pelagio

AP Alcama E consilio APM 13 aceperat AP^ AP 14 nolluiset E Cordoua A Corduba PM Corduua /" 16 centum octuaginta septem E ferr AP milla APM

APM

perierant

12 pre-

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN


9.

III

Pelagius uero in monte erat Aseuua


exercitus autem ad

cum

so-

ciis suis,

eum

perrexit, et ante

ostium couae innmera fixerunt tentoria. Predictus uero


5

Oppa episcopus, in tumulum ascendens ante


sic

couam dominicam, Pelagium


ait:

adloquitur dicens:

Pelagi, Pelagi, ubi es? Qui ex fenestra respondens

Adsum. Cui episcopus: Puto


fili,

te

non

latere,

confrater et

qualiter

omnis Spania dudum

in

uno ordine sub regimine Gotorum


10 et

esset ordinata,

prae ceteris

terris doctrina

atque scientia rutila-

ret^ et

quum,

ut supra dixi,

omnis exercitus Gotho-

rum

esset congregatus, Ismaelitarum

non

ualuit sus-

tinere impetum, quanto magis tu in isto

montis ca-

cumine defender te poteris quod mihi difficile i5uidetur? Imo audi consilium meum et ab hac uoluntate

animum

reuoca, ut niltis bonis utaris et

consortio Chaldaeorum fruaris.


respondit:
ecclesia

Ad
i

haec Pelagius

Non legisti in scripturis diuinis quia Doviini ad granum sinapis ( ) deuenitur, et


13.

(I)

Matt.,XIII,

APM toria APM


uero

2 autem] P x'\sseiuia AP AP coue M fixerunt] fecere E tempcoba E tmulo APM 4 episcopus 6 Pedominica AP coua dominica M alloquitur E ayt AP^ lagi Pelai AP respondens] respiciens M 8 qualites E Ispania J/ Hispania E omni AP g GottoE scienrum E 10 et APMpre ^IP caeteris E terris 2 esse A cum ME ut om. M Gotorum APM cia E
I

muntem

AP

erat om.

cobe

0111

0111.

o///.
1

1 1

quamto .-i 15 immo 14 te w/. J/ mici^4PdiciIe .i 16 uonis.i .4PJ/hanc uolumtate ^i 17 consortia.^PJ/ Caldeorum hec AP 19 eclesia AP^ aecclesia
13

APM

112

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN

iride

rursus per

erigitur?
est.

Domini misericordiam in magis Episcopus respondit: Ver scriptum sic


dixit:

Pelagius

Spes nostra Christus

est,

quod per istum modicum monticulum, quem conspicis, sit Spanie salus et Gothorum gentis exercitus reparatus. Confido enim quod promissio Domini
impleatur in nobis,
Visitabo in

quia dictum

est

per Dauid:

uirga

iniqiitcUes eoruvi et in flagellis

peccata eorum; inisericordiam aiitcm


10 rain

ab

eis-

lesii Christi,

meam non aufeEt nunc ego fidens in misericordia hanc multitudinem despicio et minime
(i).

pertimesco prelium quod tu minaris nobis; habemus

autem aduocatum apud Patrem Dominum lesum


Christum, qui ab
15

istis

paganis potens est liberare

nos. Et conuersus episcopus ad exercitum dixit:

Properate et pugnate. Vos enim audistis qualiter


mihi respondit
nisi
et,

ut uoluntatem eius praeuideo,

per gladii uindictam non habebitis


foedus.

cum eo pa-

cis

;i)

Ps.,

LXXXVIII,

33.

misericordia

AM
5

magnis eligitur
8
uisitauo

4 quod] quia J/ 7 quia] quod

Ispanie il/Hispaniae ii

3 Xpc Gotorum yZ-'J/

M
E

APM

AP^

uirga]

gladio

10 ex hoc fidens J/ 11 Ihesu 9 auferam] auertam^/' Xpt J/ 12 preliare prelium ergo add. Codd. quod] quam quantum E minas 13 autem oui. aput ^/*Ihesum 14 Xpm J/ paganis] paucis liuerare .17" 15 exercitus 17 mici APet oni.

PM

APM

PM

PM
1

uolumtatem
habetis

AP AP preuideo AP

APM APM APM

8 uindicta

P abebitis^il/

19 federe

APM

APM habitis A

TEXTO DE EA SEGUNDA REDACCIN'

lam nunc uero praefatus Alkama iubet committi prelium; arma adsumunt, eriguntur fundibali, aptantur fundae, micant enses, crispantur
I

O.

hastae atque incessanter emituntur sagittae.


5

Sed

in

hoc non defuere Domini magnalia:

nam quum

lapi-

des egressi essent a fundibalis, et ad

domum

San-

ctae Virginis Mariae peruenissent, quae

intiis est in

coua, super mittentes reuertebantur, et Caldeos


fortiter trucidabant; et quia
lo rat bastas,

Dominus non dinumeeis

sed cui uult porrigit palmas, egressis

de coua ad pugnam, Chaldaei conuersi sunt

in fu-

gam et in duas diuisi sunt turmas; ibique statim Oppa episcopus est comprehensus et Alkama interfectus. In eodem namque loco centum uiginti
1

quatuor millia ex Chaldaeis interfecti sunt; sexaginta

uero
tis

tria millia qui

remanserant

in

uerticem mon-

Aseuue ascenderunt, atque per locum Amossa

prcfatus

AP
3

Alcania

comitti

^IP sumunt

fundiuali .1/'

abtantur ^IP funde

APM migdntur AP
AP

inicantur

31

santer
5

ac 4 aste APJI atque] hac sagitte sed corr. P^ emittunt

APM

defuisse

APM

cum

PME
AP AP

6 egresse

APM se A APM fundiuaE

ince-

Ma7 Virginis om. coba reuertebant Chaldeos 10 astas set ^Ppalmam E 9 fortiter] uehementer egressique J/ 11 pugna egressique de coba Ca\12 duabus dei 13 est o/u. A conprehencompraehensus Alcama 1 5 CXXIIII sus sunt om. Caldeis om. saxaginta milia milia in vrtice remanserunt 16 et tria humosa loca verticz P^ 17 Aseuua PE ascender
lis

AP

fundabalis

Snete

rie

APqmAP

APM

E AP

APM

APM

AP

APM EM E

AM

APM

AP

APM

PM

APM
E E

E E

APM

114

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN


ipsi

ad Lebanum descenderunt. Sed nec


euaserunt uindictam;

Domini

quumque per uerticem montis

pergerent, qui est super ripam fluminis, cui


est

nomem

Deua, iuxta uillam quae dicitur Causegadia, sic iudicio Domini actum est ut mons ipse, a fundamentis

se reuoluens, sexaginta tria millia uirorum in


ibi

flumen proiecit, et
sit;

eos

omnes mons

ipse oppres-

ubi nunc ipse fluius,


eis

dum

limites suos requirit,

ex
10

multa signa uidentibus ostendit.


fabulosum putetis,
]\laris

Non

istud

innane aut

sed

recordamini

quia qui Rubri

fluenta

ad transitum filiorum

Israel aperuit, ipse

hos rabes, persequentes eccle-

siam Domini, inmensi montis mole oppressit.


1 1
.

Praefatus uero Munuza^

dum

factum comexiliuit et fu-

perit,

ex

ciuitate

Legione maritimam

gam
sus,

arripuit: in uico

quodam

Olaliense comprehen-

cum suis mnibus

est interfectus.

Tune popula-

euasere

uilla
5

AM

Liuanun .IPJ/Libanum descender set ^-/' eque per om. y/*il/uertice cumque 4 Deba Causegaudia A Causagaudii quae] cui

ME

Dei LXIII
sit

M hactum
tria

APM
ut
8

E P E

AP

0111.

E
7

6 rebolbens AP"^
flumine .-PJ/opreslimite

AM

P LX

.IJ/milia

APM
flumen
10

opresit

P
Israhel

APM

suo
11

APM
quia]

9 uidentiay/'J/istut .4P

innanem y4/'J/

quod E 13 immenso
15

12

AP

eclesiam

AP^

aecclesiam

J/ molle " Munnuza prefatus AP Munnaza P comperiit AP 14 ex ciuitate idem Legionem AP ex ciuitate id est Legioyl/* inmensi

AM

nem

16

quoddam

corr.nos conprehensus bus] hominibus

AP AP

Clacliensem

APM Clacliense E
E
17

compraehonsus

mni-

APM

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCKX


tur patria, restauratur ecclesia, et

II5

omnes
i7i

in

com-

mune

gratias referunt Deo, dicentes: <.'^Sitnomen do(i), qiii co7ifortat

inmi baiedictum
destritit
5

se credentcs et

improbas

gentes.- Infra
filius Petri,

pauci uero temporis

spatium Adefonsus,

Cantabrorum

ducis,

ex regia prosapia, Asturias aduenit; filiam Pelagii, nomine Ermesindam, in coniugio accepit, qui cum
socero et postea uictorias multas peregit. lam deni-

10

que tune reddita est pax terris, et quantum crescebat Christi nominis dignitas, tantum tabescebat

Caldeorum ludibriosa
uitam
12.
15

calamitas. Vixit

quoque

in

regno Pelagius annis XVIIII; morte propria Canicas


finiuit,

aera

DCCLXXV.
Fafila filius eius in

Post

quem

uicem

patris

succesit. Basilicam in

opere construxit.
scitur regni
13.
(i)

honore Sanctae Crucis miro Paruo tempore uixit; quadam

occasione leuitatis ab urso interfectus esse digno-

anno secundo, aera DCCLXXVII. Quo mortuo, ab uniuerso populo AdebnI,

Job,

2 i; Ps.,

CXII,

2;

Danniel,

II,

20.

restaurantur
3

E eclesia/^'

mune^/*
paucis

confortauit i?
5

APM
E

ecclesiae aeclesia co4 dextruat ./^inprouas ^'/'* Cantabriorum 6 regni prosa-

APM

piem APM^x^\\\tE 7 nomen AP'^ Ermesinda Ermisindam coniungio 8 socro uictoria A 10 tabesceuat A Xpiani J/ 1 1 Chal9 cresceuat A deorum E 12 Pelagius om. annos /: Cunicas A

AP

APM

om.
ete

i:

era

APM

APM

775

E.

14

AP

nos

Postquam ^Pi^/ 15 baselicam /^ jtv/ twv. /" Sn16 quidam qui dum P qui E quadam corr. 17 occasionem ^IP dinoscitur i era ^-J Al/ 777 E

AM

Il6

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN

SUS eligitur in regno, qui

cum

gratia diuina regni

suscepit sceptra. Inimicorum ab eo

semper

fiiit

au-

dacia compressa; qui

cum

fratre Froilane saepius

exercitum mouens, multas ciuitates bellando cepit; id est Lucum, Tudem, Portugalem, Anegiam, Bra-

lo

charam metropolytanam, Viseo, Flauias, Letesmam, Salamanticam, Numantiam, quae nunc uocatur Zamora, Abelam, Astoricam, Legionem, Septemmancas, Saldaniam, Amaiam,Secobiam, Oxomam, Septempublicam, Arganzam, Cluniam, Mabe, Aucam, Mirandam^ Reuendecam, Carbonaricam, Abeigam,
Cinisariam et Alesanzo seu castra
culis suis,

cum

uillis et ui-

omnes quoque rabes gladio interficiens, christianos autem secum ad patriam ducens.
15

14.
rias,

Eo tempore

populantur Asturias, Primo-

Lebana, Transmera, Subporta, Carrantia, Barquae nunc uocitatur Castella, et pars mari-

dulies,

sceptra inimicorum yi audatia conprensa

E suscepit cura, AP 3 compraeliensa E Froila E sepius AMP 4 exercitu AP mobens AP est] sunt A Anegium P sed uellando yl coepit E
I

in

regnum

sceptra] met^

rorr.

6 Letesma... Cinisaria omjiia haec nomina ponmiZzxaoxo tur in nominativo apud 7 uocitatur 10 Arganzias 8 Auilam con: nos Septimancas 1 1 Rebendeca P sedcorr. P^ Carbonarica Maue

P*

APM

AM

E E

Cinasariam Valesan12 Cinasaria Abeica castris autem] uinculis cun 14 Xpistianos atque yJ/ secum om P sed add. P^ 16 Liberia PJ/A' 15 Ex tempore A populatur Carranc;a -iueria AP^ corr. nos Suporta Carrancia 17 qui x'/'^/maritimam ^'PJ/maritimae

ME APM APM E

APM

PM
E

AP

AME

TEXTO DE LA SEGUN'DA REDACCIOX

T T

tima Galleciae. Alaua


sicut Pampilonia,
uir
5

namque
est,

Bizcai, Izone et

Ur-

dunia a suis reperiuntur semper esse possessae,

Degius
et

atque Berroza. Hic


extitit.

magnus

fuit,

Deo

hominibus amabilis

Baselicas multas

fecit.

Vixit in regno annis

XMII;

morte propria

decessit.

Nec hoc miraculum silebo, quod iierius fa15. ctum esse cognosco. Ouumque spiritum emisisset
intempestae noctis silencio, et curiales
10 tini
officii

pala-

Corpus custodissent, sbito in aera auditur a

cunctis

uox angelorum psallentium: Ecce quoet

modo

tollitur uistus et nenio cansiderat; et iiiri iusti

tolluntur

nenio percipit corde;

a facie iniquitatis
eiusy> (i).

sublatiis est instus; erit in


1

pace sepultura

Hoc uerum
sem, aera

esse cognoscite, nec fabulosum putetis;

alioquin tacere magis

quam

falsa

promere maluis-

DCCXCV.

(i) Este texto est tomado del tercer responsorio del segundo Nocturno de Sbado Santo, inspirado en Isaas, LVII, i.

et Gallele

Alatie
tur

Aizme

Barroza
5

APA possessas APM 3 sicut] sic E Degius est om. ominibus P amauilis AP^ A mnibus E 4

M Acione E rdanla
8

AP Alabamque

.JPJ/ Vizeai

\'iz

Rei

AP^M

2 reperi-

baslicas
7

ME annos E
AP

6 discessit

sileo

Cumque

AP intempeste M silentia AP silencia curiales] cum APM psaofficiis palatinis APME officii palatini corr. 7ws llentium et dicentium E 14 ablatus E et erit J/ eius et nec y/'J/ fabulosum esse E prouidebam Dominum E 16 alioquim P 17 era APM DCCLXLV P 795 E
1 1 1

M cum E M

AP

9 intempesta

l'EXTO DE LA

SEGUNDA REDACCIN
filius

6.

Post Adefonsi decessum, Froila

eius

successit in

regnum. Hic
fecit.

uir

Victorias multas

Cum

mente acerrimus fuit. hoste Cordubense in


Chaldaeorum

loco Pontuuio prouinciae Galleciae prelium gessit,


5

ibique quinquaginta quatuor millia


interfecit;

10

ducem quoqueeorum, nomine Aumar, uiuum adprehendit, et in eodem loco capite truncauit. Vascones rebellantes superauit, uxoremque sibi, Muninam nomine, ex inde adduxit, unde et filium Adefonsum genuit. Galleciae populos contra
se rebellantes

superauit,

omnemque prouinciam
de tempore Vittiza-

fortiter depredauit. Iste sceleri

nis

quo sacerdotes uxores habere consueuerant,


flagella

finem imposuit; etiam multis, in scelere perma1

nentibus,

inferens monasteriis perligauit,

sicque ex tune uetitum est sacerdotibus coniugia


sortiri,

unde, canonicam obseruantes sententiam.

discessum

APM
3

accerrimus
4 Pontubio
5

Fiuila J/ 2 regno hostem Cordubesem APM'xn

marte

APM

prouintia

AP

\ibiqvie

sed corr. P^

LIIII'"'

6 quoque equi 7 apprehendit


8 reuelantes

AP equitum j\[

M apraehendit

Caldeorum Auinar nomine uibum


milia

prouincia

locwvn.

APM
AP
AP^

Gallecie

APM
P

troncauit

troncabit

^iP superauit omnemque prouinciam fortiter (lei)rauauit add. E. huxoremque AP 9 Nunniam MP1 cX oin. P sed add P^ 10 Gallecie .4 jPJ/ i i reuelantes

AP^

rebelantes

P ijrouintiam PA
13

12 scelus

quam

AM
AP

Vitizani

^IPM

quo
15

oi/i.

APM
AP^

huxores
scelera

AP

abere

consueberant
lere

A
nos

14 inposuit
flagellis

E corr.

APM

APM

scae-

16 coniungia

17 sortire

yPJ/ obserbantes

.i sententia .i

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN

IIQ

magna iam
uir asper

creuit ecclesia. Istius

mamque tempere

usque flumen Mineum populata est Gallecia. Hic moribus fuit. Fratrem suum, nomine Vi-

maranem, propriis manibus interfecit, qui non post multum tempus, uicem fraternam ei Dominus reddens,
a suis interfectus est. Regnauit annis
III,

XII,

mensibus
1

aeraDCCCVI.
in

7.

Post cuius interitum confrater eius Aure-

lius successit

regnum. Cuius tempore


in

seruilis

10

origo contra proprios dminos tyrannide surrexit,

sed regis industria superati,


Caldeis

seruitutem

omnes sunt redacti. Prelia nulla gessit. pacem habuit. Sex annis regnauit, sptimo namque proprio morbo uitam finiuit, aera
pristinam

Cum

15DCCCXI.
18.

Post cuius obitum, Silo Adeonsi


in

filiam,

nomine Adosindam,

coniugio accepit, pro qua

re etiam adeptus est regnum.

Cum

Ismaelitis pa-

cem

habuit. Galleciam sibi rebellantem, inito cer-

20 tamine, in
I

monte Cuperio
AP'
Eglesiam
3

superauit, et suo imperio

eclesiam

P aecclesiam

Mineo

A PM Golecid. P

2 flumine

Bimaraneni J/ Vuimaranem "

uice 5 4 post multo tempore 806 6 annis undecim cimi 7 era 10 orico tirannide 9 regno runt 11 set AP^ industrian!

APM

APM

E fraterna AE E
^IPM
surrexe-

APM

AP

seruitute

12 reducti

sai corr. P^
era

13

Chaldeis

abuit

AP^
uenit

14

moruo AP'

APM In era DCCCXI


AP
18
re oin.

(DCCCXV)

Carolus rex ad Cesaraugusta


17 coniungio

in inarg. 811 "

AP

es

Ismaelites

AP

19 abuit Gallicia

J/reuellantem^P' rebellante J/

20 su-

perauit et suo imperio om.

APM

I20

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIX

subiugauit. Qui
lani filius,

dum

iste regnait,

Adefonsus, Froi-

nepos Adefonsi maioris, palatium guber-

nauit, quia Silo

ex coniuge Adosinda

genuit. Hic post regni annos VIIII


5

non propria morte


filium

migrauit e saeculo, aera


19.

DCCCXX.
omnes magnates palatii Adefonsum
tiiis

Silone defimcto,

cum

regina Adosinda in solio paterno

constituerunt in regno; sed

eius Mauricatus,

10

ex principe Adefonso maiore de serua tamen natus, superbia elatus intumuit, et regem Adefonsum de
regno expulit; qui fugiens Adefonsus Alabam petiit,

propinquisque matris suae se contulit. Mauri-

catus

regnum quod tyrannide

inuasit,

YI annis uin-

dicauit.
15

20.
filius,

Morte propria discessit, aera DCCCXXVI. Mauricato mortuo, Yeremudus, Froilae


prius
in

cuius

chronica

Adefonsi maioris
in

mentionem fecimus, quia frater eius fuit, eligitur. Hic Yeremudus uir magnanimus
I

regno

fuit.

Tres

qni om.

E
2
5

regnarent .4 regnaret /'J/ Adefonsi

Froilae
3

nepus
seculo

coniunge

octaui

AP^

palacium 4 genuit] habuit

AP

guuernauit

^PJ/ AP^
anni

AP era APM E tius]

6 Siloe
terna

magnati

APM palacii M
11

821

E annis AP E
7

regine

pa-

AP

8 constituere

scrua] de sua
peciityl/

AP

tamen superbia
12

auunculus 9 de 10 superuia AP^ maiore natus, de sua

ME

quo

APE

Alauam

petit

nide
era
.

APM APM
1 5

propinque ^PJ/Maricatus.^P 13 tiranVI] sex uendicauit 14 decesit E %26

ME

Veremudo AP^ Beremudo


16 crnica

APM

P Veremundo M Froilane

y^PJ/

18

Beremudus PYeremudo P'

Veremundus J/magnus nimis APMu'm?, annis

TEXTO PE LA SEGUNDA REDACCIN

121

annos regnauit, sponte regnum dimisit ob

cau-

sam quod diachonus


regnum successorem
5

fuit.

Subrinum suum Adefonsibi

sum, quem Maurecatus a regno expiilerat,


instituit; et

in

cum eo

pliirimis

annis karissime uixit. Morte propria e saeciilo migrauit aera 21.

DCCCXXVIIII.
est
in

Unctus

regno praedictus rex ma-

gnus Adefonsiis XVIIT Kalendas Octobris aera qua


supra.

Anno

regni eius tertio

Arabum

exercitus

I o ingressiis est Asturias

cum duce quodam, nomine

Mugait, qui

in loco

Lutos ab Asturibus praeuenti,

fecti. Iste

cum eodem duce suo septuaginta millia sunt intersolium suum Oueto firmauit. Baselicam
quoque
in

honore domini
bisseno

et Saluatoris nostri lesu

I?

Christi

cum

numero Apostolorum

altara

adiungens, siue Ecclesiam ob honorem Sanctae Ma-

semper Virginis, cum singulis hinc atque inde titulis, miro opere atque forti instructione fabricariae

regnauit

om.

APM
E
5

exjoonte

dignus
catus
tuit]

ME

AP

diaconus

a oin.

E
AP

extitit^J/P

sobrinum 3 que A Maurisuccesorem insti4 in regno 6 era charisimi^ seculo .'P

AP ME
E

diaconus]

APM

829
era.

E
7

Hunctus

predictus

AP
Lutosa

ig

octobres

APAqvLO quedam P
lireuenti
lia

APM quoE corr. uos


11

10

quendam

P AP^M

prebenti

APM

Ihesu P3I 1 5 eclesiam AP^ etiam aecclesiam

APM bastores APM APM 1.XX PM mi14 Saluatoris domini E 13 basilicam ME Xpi J/bis seno E altaris APM 16 sibe AP
Mugays

12

idem

hob

AP

in

honore

Snete Marie

AP

122

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN

uit.
ris,

Etiam aliam Ecclesiam beatissimi Tyrsi martyprope domum Sancti Saluatoris, fundauit; nec

non satis procul a palatio aedificauit Ecclesiam in honorem Sanctorum luliani et Basilissae, cum binis
5

altaribus
cauit.

magno opere

et mirabili

compositione

lo-

Nam

et regia palatia,

balnea, promptuaria

atque uniuersa stipendia forniauit et instruere praecepit.

22.
10

Anno

regni eius tricessimo,

do exercitus

Caldeorum Galleciam simt


lik,

ingressi, et siiper eos

dos fratres Alcurexis, nominibus Alhabaz et Meerant praefecti; sed unus in loco qui dicitur
alius in flumine

15

Nanzeo uno tempore usque ad internecionem sunt deleti. In illius namque temporibus, uir quidam, nomine Mahamuth, ciuis Emeritensis, natione Mollites, regi suo Abderrahman
Naron,
rebellauit, eique prelia

multa

intulit,

et

exercitum

eclesian

.IP^

accclesian
3

Ai

Tirsi

martiris

Salbatoris

AP^

palatium
aecclesiam

AP palacium

cauit
sancti
uini

AP
AP
AP^

eclesiam AI^^
Baselissa
bini

AP
bonis

Basilisse

APM honore ME

edifi-

Basilisae

corr.

sitione

AP

6 p alacia

M
1 1

mirauili

AP^

nos conpo7

promtuaria

AP

pre-

cepit

AP

XXX secundo il/exerciti ^i/^ 10 ChalE Gallecie APM do AP Alcorascis ^nominibus] cognomine E Alahabat E et om. AP Melic /i 12 perfecti AP set AP uno M locum AP cui APM E 13 Nazeo AP unum AP usque 14 internicionem APM tempore P 15 quidem AP ciues APj\ 16 Mollitis APM suo om. APM Abderaman E 17 reueUauit AP^ ei quia E exercitos AP exercitus E
9 trigesimu/s

deorum

oiii.

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN


fugauit.

123

Quumque iam patriam


lile

illam habitare
et

non

ualeret,

ad Adefonsum regem adtendit,


uero per
in

honorifice suscepit.

eum septem annos cum


rex

omni collegio suo


5

prouincia Galleciae habitator

extitit;

ibique fasta superbiae elatus, contra

regem

uel patriam est inaniter meditatus. Socios


rauit,

10

adglomehostem adunauit, patriam depredauit, quod rex ut factum comperit, exercitum congregauit, et Galleciam properauit; qui praedictiis Mahamuth, dum aduentum regis audiuit, in quodam castello fortissimo

cum

sociis suis se contulit,

quem rex

perse-

quitur et in castro ab exercitu circumdatur.

Quid

multa?

Eodem

die prelium committunt, et praefaeius abscisum in re-

tum Mahamuth occidunt; caput


15 gis

praesentiam adferunt, qui statim acies disrum-

punt, castrum ingrediuntur, plus


millia

quam quinquaginta

Sarracenorum

qui

ad eum ex provinciis

Spanie aduenerant,

interficiunt.

Rex uero cum

magno triumpho

reuersus est Oueto. Qui praefatus

cumque
<7//.

ME

abitare

auitare
3

AP
.Vix's,

i ualuit

AP

ad dem
Uecie
ruie

.'iPJ/aUendit J/Zi

AP

abitator

M hauitator AP'^
P
6 inanniter

APM
fasto

AP

4 Gasupe-

AP^

aclamauit

M
E

superbie
7

AP

adclomerat

AP

quo

APM
AP

8 conperit

9 Galli-

12 cir10 tutissimo is ciam i^/quo.4/*J/predictus.] prefatum A qui cundatur 13 eo iT comittuut praedictum 14 kapud AP^ kaput /-' praecissum presencian! J/ afferunt presentiam in oni. 1 5 ingre16 castrorum dirumpunt disrumpit 18 Ispanie il/Hispaniae^' CAxmtAPM 17 milia yPJ/

AP

AP

ME

AP

AP

venerant

ig triumfo

AP prefatus AP

124

TEXTO DE

T,A

SEGUNDA

REDACCI('N'

Adefonsus rex permultis spatiis temporum gloriosam, castam, pudicam, sobriam atque immaciilatam
uitam duxit, atque
in

senectute bona post quinspiri-

quaginta dos annos regni sui sanctissimum


5

tum permisit ad caelum, et qui in hoc saeculo sanctissimam uitam egit Oueto ipse in tmulo in pace
quieuit, aera

DCCCLXXXI.
filius

23.

Post Adefonsi decessum, Ranimirus,


principis, eligitur in

Veremudi
10

regnum. Eo tempore
in

absens erat a propria sede, et

Barduliensem pro-

uinciam fuerat aduectus ad accipiendam uxorem.

Dum

dem praefatus princeps Adefonsus migrauit

e saeculo, Nepotianus, palatii comes,

regnum

tyran-

nide est adeptus. Ranimirus princeps, ut factum


15

audiuit,

Galleciae in partibus se contulit,

et

in

Lucensem exercitum coadunauit. Post paucum uero temporis spatium in Astures inciuitatem

rumptionem

fecit;

qui Nepotianus, ut eius aduen-

multis

et]
in

quia

E
seculo

AP

4 LII annis sanctissima vita

APM

celum 6 ipe

AP
/I
/-*

pace oin. 8 discessum

sed corr.
II

APM 7 quiescit E era APM 881 E APM Ranemirus AP 9 Beremudi P^ Veremundi M regno E 10 abscens AP
P
sed corr.
13

Varduliensem AP^ Narduliensem


aduectusjaduocatus
fatus

a ad Dominum sed corr. Nepocianus palacii tirannide Gallicie 16 exercitum 15 Gallele om. quodadunauit quoadunauit 17 spacium Astores irruptionem Nepo18 quo
a

AP

seculo

AP

P prouiitiam P P^ huxorem AP pre-

in

inarg

saeculo

APM
E
cianus

AP

AP

AP

ME

M M

APM

TKXTO

DI-

LA .SlX;rNDA REDACCIN'

tum
cia,

audiuit,

ad pontem

fliiuii,

cui
Inito

nomen
mora

est

Xar-

cum

exercitu obuius

fuit.

uero certamine,
fugatus;

a suis mnibus est destitutus et sine


in prouincia
5

uero Premoriense a duobus comitibus


in

Scipione et Sonnane est comprehensus et oculis


excecatus;

quem Ranimirus rex


in

monasterio

relifini-

gare praecepit, et
uit.

monstico habitu uitam

Per dem tempus Nordomanorum gens, antea


exercitu nostras ad partes peruenerunt. Ra-

nobis incgnita, gens pagana et nimis crudelissima,


10 nauali

nimirus iam fatus rex ad eorum aduentum

magnum
est

congregauit exercitum, et in loco, cui

nomen

Farum Brecantium,
agmina eorum
1

eis intulit

bellum; ibique multa

interfecit, et

aues igne consumpsit.

Alia uero pars, quae ex eis remanserat, in


recepit, et in

mare

se

prouinciam Beticam peruenit;

ciuita-

tem Ispalim sunt ingressi, ibique magna agmina Caldeorum partim gladio, partim igne sunt deleta.

flubii

AP Martie AP ]\Iarciae

obius^^/'J/

Premoriensem Sonnare corr. 6 rex eum

APM

J/ ^larcia corr. nos. hominibus J/ 4 prouintia. P sai corr. P^ 5 Scipionem et Sonnanem nos. conprehensus compraehensus

APM

religari

/:'

APM E precepit AP abitu AM


AP
Nordomandorum

auitu

Xordamanarum

J/

exercitum nostris peruenerunt in partibus ylPJ/ Renimirus .1 Renemirus P^ 11 factus 12 locum uellum AP^ 13 Bregantium 7: intuUit igni consumsit 14 nabibus 15 qui remanserunt in oin. ad 16 receperunt prouintia AP^ peruenerunt ag17 Hispalim 18 Chaldeorum 7: igni .lAl/deleti ^/' mia A
10 nabali

AP^

APM APM APM

AP

AP AP

APM

AP

APM APM

126

TEXTO DE LA SP:GUXDA REDACCIN


in-

Post anni uero circulum et ciuitatis Ispalensis


riiptionem, reuersi sunt in propriam regionem.

Sed

redeamus ad causam. Ranimirus princeps iam sepe nominatus 24. bellis ciuilibus saepisseme est impiilsatus. Do magnates, unus procer, alius

comes
elati;

palatii,

aduersus

regem eorum
l

in

superbiam sunt

sed
eis,

rex
cui

consilia cognouit, uni

ex

quum nomen

erat Aldroitus,

oculos euellere praecepit, alium,

nomine Piniolum, cum septem filiis gladio interfecit. Postquam a bellis ciuilibus quieuit, multa aedificia ex mrice et marmore, sine lignis, opere forniceo, in latere montis Naurancii, duobus tantum miliariis procul ab Oueto aedificauit Cum Sarracebis

15 nis

prelium gessit, sed opitulante


extitit.

semper
prio

Post septimum

regni
in

Deo uictor annum pro-

morbo decessit, et Oueto aera DCCCLXXXVIIII.


25.

tmulo quiescit
filius

Ranimiro defuncto, Ordonius,


ciuitates

eius,

Hispalensis urbis irruptionem

4 princebs saepius nominatus

AP E
E

spennatus
5

supra

enominatus P'

uellis

AP^

ciuibus

sime
7

APM
eis]

inpvilsatus

AP

magnati

superuia

AP^

superbia

PM eleuati Al set AP^


E
E
add.

APM

APM sepis6 palacii

cum

ME
pre-

M M M

ex

eorum

cepit
1 1

AP

10 Pinyolum

9 Ardoytus erat filiis eos

euelere

AP

VII

ad uella ciuilia A ad bella ciuilia P uella P^ a bella ciuilia edicia.PJ/ 13 Naurantii^P do ^Pilf 14 milliaribus
17

AP^

E procul oin. E edificauit APM Sarrazenis AP 15 uis obitulante AP 16 post sptimo anni regno APM discessit ^Pl/ 18 era APM 888 E 19 Hordonius AP

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIX


siiccessit in regno.

12 7

Hic
et

iiir

modestus
id

et patiens fit.

Ciiiitates

ab antiquis desertas,

est

Legionem,

Astoricam,

Tudem
suis,

Amagiam

Patriciam muris

circumdedit, portas in altitudinem posuit, populo


5

partim ex
impleuit.

partim ex Spania aduenientibus


Caldeis saepissime prelia habuit et
extitit.

Cum

semper triumphator
prouincia Vasconiae
citu

In

exordio regni sui


ubi
ille

ei rebellauit,

cum

exer-

lo tus

'

inruptionem fecit. Statim ex alia parte exerciSarracenorum aduersus eum superuenit, sed, Deo fauente. Caldeos in fugam uertit, et Vascones in proprio iure recepit. Sed neo illud silebo quod uerum factum esse cognosco. Muza quidam nomine, natione Gothus, sed ritu mamentiano, cum omni
gente sua deceptus, quos Caldei uocitant Beni
Kazi, contra

15

Cordobensem regem

rebellauit, eique

multas
sit;

ciuitates,

partim gladio, partim fraude inua-

prius

lan! et

quidem Caesaraugustam, deinde TuteOscam, postremo uero Toletum, ubi filium

est] sunt
5

regnun Asturicam Ispania J/ Hispania


I

sucessit

AP
3

M Tuden P
6
7

paciens J/

anquis

4 circundedit

Chaldeis /T sepiissime

B AP

sepissime J/preliauit

triumfator

^IP

8 prouincie

Vasconies P^ prouinciae Vasconies A prouincie Basconies Vasconie J/Basconiae Ecorr. nos. reiiellauit.]/-*' exercto^4/' exercitus]hostes APJ/ 10 Sanazeno9 irruptionem II fabenteyiPCIaldeosii Bascones /*jYv/av7-. /" rum .' s'euo APJ/ 12 in om. 13 Muzza 14 Gotus AP3 tum A mamentiario /:' Chal15 gentis sue A

AP

AP

PM

dei

iiocant

16

Cordubensem J/ regem

o///.

reuellauit

18 Cesaraugustam AP"^ 19 postremum E Toleto

APM

APM

APM
E

Tutellam

128

TEXIO DK LA SEGUNDA REDACCIN

suum Lupum posuit praefectum. Postea in Francos et Gallos arma conuertit; multas ibi strages et praedas fecit; dos uero Francorum magnos duces,

unum Sanctionem,
5

alium Epulonem, partim prelio,

partim fraude cepit, et eos uinctos in


misit.

carcerem

Ex

Caldeis dos

magnos tyrannos, unum ge-

nere Alcoreis, nomine Iben Hanza, alium Mollites, nomine Alporz, cum filio suo Azet, partim pater

Muza, partim
lo

filius

eius Lupus, preliando, ceperunt;

unde ob tantae uictoriae causam tantum in superbia intumuit, ut se a suis tertium regem in Spania
appellari praeceperit.

15

Aduersus quem Ordonius rex exercitum mouit et ad ciuitatem, quam ille nouiter miro opere instruxit, et Albailda nomen imposuit, rex cum exercitu ad eam uenit et munitione circumde26.
dit.

Ipse

uero

aduenit, et in

Muza cum innmera multitudine monte, cui nomen est Laturzo, ten-

prefectum yP Francos

et ./*

Gallo y4

pre-

das

AP

magnum ducem

unum nomine

add.

carcere Sancionem E]\I prelio] gladio 5 coepit 7 Alcorei sancti^/^ 6 Chaldeis quidem is tirannos ^'IPJ/ Mollite cui nomen E Hybenhaza Alcoreisci Azez E 8 Alpora A Alporez 9 Muza om. y4PJ/Lup AP superuia AP^ uictorie 10 ob tantae] optandi Hispania E 12 apeIspania 11 a] ad A tercium

E AP

APM

APM
AP E

AP

llare

AP precepit AP
1

Hordius

A Hordonius P
nomine

15

Albaydam

quem AP nobiter AP

inposuit

AP'^M

16 muni-

tionem
Oin,

AP

APM

17 multitudinem montem yP.l/temptoria

circundedit

18 et

APM

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN


toria fixit.

29

Rex uero Ordonius exercitum in do unum qui ciuitatem obsideret, alium capita qui contra Muzam dimicaret; statimque prelium committitur et Muza cum exercitu suo fugatur. Tanta in eis caede bachaii sunt ( ) ut plus quam decem millia magnatorum, pariter cum genere suo
diuisit,
i

nomine Garseane, exceptis plebibus, interempta


sunt.
euasit,
10

Ipse uero

ter

gladio
bellici

confossus

semiuiuus

multumque
ei

ibi

apparatus, siue et

muera, quae
perdidit,
et

Carolus rex Francorum direxit,


postea effectum uictoriae

numquam

habuit.

ciuitatem applicuit; in

Rex uero Ordonius omnem exercitum ad eam quoque sptimo die


fecit,

pugnando inruptionem
15

omnes

uiros bellato-

res gladio interfecit,

ipsam uero ciuitatem usque

ad fundamenta destruxit, et cum magna uictoria ad propria repedauit. Lupus uero, filius de idem Muza, qui Toleto cnsul praeerat, dum de patre
(i)

Lib. ludicum,

XX,

25.

quod
5

Muzza
7

za

AP Garsseanem M E confosus APE semiuig bellice y/*J/uellice /" adparatum AP apparatu M et o/n. E 10 quos AP quam M Carulus M CharoII nunquam E posthae E uictorie AP las " 12 abuit M Hordonius AP 13 applicauit PM in ea M 14 pugnando E inrumptionem P irruptionem i/ ruptionem E 16 fundanientum dextruxit AP 15 ipsa ^ 17 reppedauit AP eiusdem E 18 Muzza AP preerat AP
quun interemta bus AP^

AP

AP AP

cede uagati genero

APM 4 comittitur AP MuzAPM dece A 6 milia APM


Garseanem
om.

8 sint

E ter

0711.

dum... erat om.

APM ut hoc audiuit M

1^50

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN


regi

quod superatus erat audiuit, Ordonio mnibus suis se subiecit, et dum in hac
ei

cum
Cal-

uita uixit,

subditus

fuit.

Postea uero
gessit.

cum eo aduersus

deos prelia multa


5

27.

Multas et alias ciuitates iam saepedictus


cepit,

Ordonius rex preliando

id

est

ciuitatem

Cauriensem cum rege suo nomine


suo nomine Mozeor,
10

Zeiti,

aliam uero

consimilem eius ciuitatem Talamancam

cum rege
Bellatores

cum uxore

sua.

omnes
bus et

interfecit,
filiis

reliquum uero uulgus

cum

uxori-

sub corona uendidit. Iterum Nordomani


litoribus

pyratide his temporibus nostris


nerunt; deinde in Spaniam,

perue-

15

omnem eius maritimam predando dissipauerunt; exinde mare transiecto, Nachor ciuitatem Mauritaniae
gladio

igneque

inuaserunt, ibique multitudinem


interfecerunt; deinde

Maioricam

Caldeorum gladio et Minoricam nGrae-

sulas adgressi, gladio depopulauerunt; postea

20

ciam aduecti, post triennium in patriam sunt reuersi. Ordonius saepefatus rex, dcimo sexto 28.
Hrdonio 2 uita hac 3 Chaldeos iam w/. Tisepedictum ^-P sepedictus J/ 6 Hordoregem suum nius Zetti 7 Cariensem 10 ommhVi&APMxQWcvimAPM 9 Muzeoi-y4PiJ/MazeorP huxores AP uxores 1 1 corr. nos. uenditis
I

AP

AP

AP

AP

M
"

APME
1

pyratae

E per his AP peibenerunt AP^


ii eius
?;/.

Ispaniam
15

Hispaniam

14 dissipaberunt

yP

niari

yPJ/traiecto

Naacor

APM Mauritanie AP
/Minorica

16 Chal-

deorum
agressi

gladio oin. Grecia 19 trienium 20 Hordonius .4Psepefatus yPJ/post post sexto dcimo

ii

17 Maiorica

^J/

18 aggressi /s

AP

APM

XYF AP

TEXTO DE LA SEGUNDA REDACCIN'

I3I

anno regni expleto, morbo podagrico correptus^ Oueto est defunctus, et in baslica Sanctae Mariae

cum
5

prioribus regibus est tumulatus. Felicia tmin regno. Flix extat in celo; et qui

pora duxit
hic

nimium

dilectus fuit a populis,

nunc autem

lae-

tatur

era

cum sanctis DCCCCIV.

angelis in

caelestibiis

regnis,

29.

Ordonio defuncto, Adefonsus

filius

eius

successit in regnum...

regni om.

APM podagrio AP podacrico M


AP
3

Obe-

to

AP^

baselice Snete Marie

regis

4 celo

autem 904 E

AP et qui hic... oni. E letatur P


otn.

populis om.

APM
AP
filio

AP
5

foelicia

E
A

et
7

nunc

6 celestibus

era om.

8 Hordinio .1

Hordonio

P Adefonso

AP Ordonio...

regnum

C.)

TERCERA REDACCIN INTERPOLADA

Hay una

serie

de cdiees, que contienen una


el

coleccin de crnicas desde

principio del

mundo
la

hasta mediados del siglo doce, atribuida a D. Pelayo, obispo de Oviedo, en la

que est incluida

de Alfonso

III

con no pocas interpolaciones. Se


la

conservan estos cdices en

Biblioteca Nacional

de Madrid y llevan las signaturas siguientes: 1.5 13 (antiguamente, F-134) (i), 1.346 (antiguamente, F-58) (2), 7.089 (antiguamente, T-io) (3), 1.334
(antiguamente, F-93)
(4).

El

ms antiguo de

estos

Ms. en perg., a dos columnas, con 30 lneas cada una, 280 mm., s. XIII, encuadernado en pasta. 200 Nuestra crnica est en los fols. 38 v. - 52 v. Lo hemos descrito en la pgina 26. La crnica de Al(2) fonso III empieza en el fol. 133 v. Ms. en papel, 200 290 mm., 172 fols., sin numerar, (3) s. XVI, encuadernado en pasta. Es un cdice miscelneo. La crnica de Alfonso III se halla en los fols 44 r. - 64.
(i)

117

fols.,

x x

Ms. en papel, 165 300 mm., 113 fols., s. XVII, en(4) cuadernado en pasta. Coleccin de los falsos cronicones de Flavio Lucio Dextro y de los atribuidos a D. Pelayo. El de Alfonso III se lee en los fols. 82 r. - 91 v.

134

TERCERA REDACCIN INTERPOLADA


el

Mss. es

1.5 13,
el

perteneciente

al

siglo XIII.

Es

que describe Ambrosio de Morales con estas palabras en el Ms. 1.346, fol. 1 12: Estas historias de Espaa, como aqu se siguen continuadas, las hice trasladar de un libro que
indudablemente
tiene en Batres Garcilasso de la

Vega

entre los

li-

bros de Hernn Prez de Guzmn, su abuelo. Es

muy

pergamino y letra y en todo lo dems. La razn principal que tenemos para identificar el cdice de que habla Morales con
antiguo en
el
el

1.5

estriba en que todas las miniaturas del


descritas por el insigne histoel sitio,

cdice de Batres,
riador,

convienen exactamente en

colo-

rido, representacin

y postura de los personajes, que tiene el 1.5 13. De donde resulta que de ste se ha sacado la copia de Morales del cdice 1.346. Los cdices 7.089 y 1.334 dependen de alguno de los dos anterioe inscripciones con las
res (i).

Esta nueva redaccin interpolada se hizo sobre

un texto del

tipo X'" o

Z (2),

en

el

que se haban
la

introducido ya los datos referentes a

sepultura

de gica, Witiza, Pelayo y su mujer Gaudiosa,

(i)

El cdice 1.358 (antiguamente, F-86) del

s.

XIII con-

tiene

un trozo de esta misma redaccin que comienza en el reinado de Mauregato (fol. 29 r.), y es anlogo al del 1.5 13, salvo algunas variantes grficas de este Ms. existe una copia del s. XVII en la Biblioteca de Palacio (2-G-4). Cf. pginas 20 y 26. (2)

TERCERA REDACCIN INTERPOLADA

I35

Fabila y su mujer Froleva, Alfonso I y su mujer Ermesinda, Fruela y su mujer Munia, Aurelio, Silo y su mujer Adosinda, Mauregato. Aqu vemos

asimismo
tholeto

las variantes caractersticas

del mencio-

nado grupo de manuscritos X'" Z, a saber: in


scpiiltiis

fuisset (

2),

cremate ( 3),

condi-

tas ( 4), obtineret ( 5), pondere oppressi ( 7), la

omisin de ultimus

7), talioneni inste

excipiens

( 16), Burgis y Burgensein por Bardulies y Bardidiensem ( 14 y 23), la laguna t'/ /^/^//z... inuenict

( 24) (I):

Lo nuevo que
mos

esta redaccin aade, lo sealai


.

a continuacin sirvindonos del Ms.


al

Las
la

referencias de los prrafos remiten

texto de

primera redaccin.
Recesvinto.
lendis scpteinbris
ibiqic

proprio morbo discessit

Ka-

IIII feria era


IJiesti

DCCX
era

auno incar-

nationis domini nostri

Christi,

DCLXXII,
III, reget

anno

cicli

decem noucnalis octano

(sic)

nauit autem annos

XXI11^

riienscs

VI^ dies VI,

cum patre siio regnaiiit annos IIII, menscs Vlf dies XI. Ouumque rex uitam finisset... ( 2, 1. 9,
Pg. 54).

Wamba.
septenibribus,

es

in regno perhunctns.

Su scepit autem
usque

regni gubernacula gloriosus uamba rex Kalendis


dilata hu7ictionis sollcmpnitatis
octobris

XIII Kalendas
sentibus
cunctis...

luna
(

XXI
2,
1.

Ea
3,

ora pre55).

eucntus

pg.

(i)

Cf.

pginas 30 y 31.

136

TERCERA REDACCIN INTERPOLADA


la

Sigue

llamada Hitacin de

Wamba
Rey y
8,

(i),

o sea la

divisin

de

las dicesis espaola^,

decretada en un
los

concilio, al

que asistieron

el

Obispos.
Pelagium...
62), se ha

Pelayo. Despus de
principem clegenint ( interpolado el relato de

la frase sibigte
8,
1.

pg.

la traslacin

de una por-

cin de reliquias desde Jerusaln a Oviedo. Inc. hec


scriptura
docet

que qualiter archa cum imiltoruvi


oiie^o

pignoribiis sanc/or7i7n
lata.

ab iherusalem

sit

trans(2).

ExpL.

7iulli

hostmnL pennittebat accessum


la

Fruela. Despus de
( 16,
1.

frase gladio ntereuiit

9,

pg. 71), se aaden estas palabras:

Rex

iste

episcopatmn in oiietiun transtulit a liicensi

ciuitate

que in asturiis ab

eiiaiidalis edificata fuit.

Recurdese que esta interpolacin es propia del


Ms. Z.

Aqu se interpola una narracin acerca de la expedicin militar del Rey a Mrida con el fin de rescatar el cuerpo de Santa Eulalia, virgen y mrtir, que fu trasladado a Pravia (3) ( 19). Vermudo. Al fin de la vida de este monarca se
Silo.
(i) Sobre este documento vanse los artculos de D. Antonio Blzquez en la Revista de Archivos, Bibliotecas y Mu-

scos (1907), pg. 67

trabajo,

y siguientes. A pesar del mrito de este aun falta por hacer el estudio definitivo de tan interesante documento.
Publicado por Risco en Esp. Sagr. t. XXXVII (1789), (2) pginas 352-354. Forma parte de la narracin de la traslacin de las re(3) liquias, publicada por Risco; 1. c, pginas 354-355, Inc. Post
Attrelii finciii. Expl. curricula annoruiii.

TERCERA REDACCIN INTERPOLADA

I37
tal

inserta el resto de la historia

de

las

reliquias,

como

lo trae

Risco en

el

tomo

citado de la

Espaa

Sagrada, pginas 355-358

( 20).

Aqu se aaden inmediatamente despus de qui magne paciencie afque modestie fuit
i.

Ordoo
1.

25,

10,

pg.

80), estas

palabras:

Uxoreni

quoqiie

nomine mumvia domnam habuit ex qua hos


Ade/onsuffi,

subscriptos jilios genuit,

Veremudum^ Ntinmmiy Odariiwi^ Froilanum siue et Aragontum. Suprimimos las diferencias de las grafas, que
(i).

son bastantes, por no tener tanta importancia

t.

(i) Las ha recogido G. Cirot en XVIII, 19 1 6, pginas 14-18.

el

BuUelin Hispan que;

D.)

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA

nueva redaccin en dos manuscritos^ existentes en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia.


esta
Est. 2j, gr.
letra

Se nos ha transmitido

El primero y mejor es el que lleva por signatura 'j P-, A-i8g, Est escrito en pergamino en

136 fols., mide 170 mm. y est encuadernado en pasta. En 227 el fol. 136 V, hay una nota en alemn que dice que el manuscrito lo adquiri Guillermo Gotthold Heine en Espaa, y lo llev a Berln en 1 846. Gracias a
de principios del
s.

XIII, tiene

las

gestiones de

la

Academia

se

pudo rescatar

este

cdice, tan importante para la historia del Cid. Se-

gn todos

procede de Len. El manuscrito contiene un centn de crnicas, desde los orgenes del mundo hasta mediados del siglo once, integrado por las crnicas de San Isilos indicios

doro, la continuacin bizantino-arbiga,

la

de Al-

fonso

III (fols.

24 V.-35

r.) la

de Albelda, Sampiro,
r.).

Pelayo y
la

el

Silense

(fols.

1-64

Esta compilacin

denomina Cirot Crnica


la

leonesa.

Siguen en

el

c-

dice la historia de

rebelin de Pablo contra

140

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA


escrita por

Wamba,
ledo
(fols.

San

Julin,

Arzobispo de Tointere-

(fols.

64

r.-75
r.),

r.), la

Gesta Roderici campidodi


el

75 r.-96

que es

documento ms

sante del cdice, las genealogas de los reyes de

Navarra, Condes de Pallas, de Tolosa y de Gas-

cua
coniis

(fols.

96

r.-gS

r.), y,

por

fin,

el

Liber de pre-

ciuitatis

numantie^

de Egidio de

Zamora

(fols. 99-136), que forma un cuaderno aadido posteriormente al cdice y escrito en el s. XIV.

El otro manuscrito, que se guarda en


Biblioteca, es el sealado

la

misma

con

la

signatura Est. j,

gr. 4, G-i, perteneciente al

siglo

XV. Contiene
el

todos los textos del A- 189, menos


ciuitatis 7iiima7itie^

de preconiis

y aade algunos otros ms. Este


defectuoso.
*
*

manuscrito es

muy

que forma parte la nueva redaccin que nosotros examinamos, ha sido estudiado detenidamente y publicado
la

El texto de

crnica leonesa, de

la

por Cirot (i), profesor de Espaol en la Universidad de Burdeos. Habiendo revisado sus conclusiones^ por lo que a nuestro propsito se refiere, las
hallamos en general bien fundadas.

No
(i)

cabe

la

menor duda que

el

texto de

la

er

La

chronique lonaise, Bidletin hispantque,

t.

XI, p-

gina 259; t. XIII, pginas 133, 381; t. XVI, pg. i^. La cht'Onique lonaise et les ehroniqnes de Sbastien et de Silos, ibid.,
t.

XVIII, pginas

i,

141.

CUARTA REDACChK" IXTERPOLADA

I4I

nica de Alfonso
nuscritos, es el

III,

reproducido por estos dos ma-

de

la

segunda redaccin^ que, salvo

algunas variantes de poca monta y las interpolaciones que sealamos ms abajo, est copiado a la letra.

Creemos asimismo con Cirot


pues reproduce
hijos
la
I,

(i)

que aunque

esta cuarta redaccin tiene algn contacto con la


tercera,
frase

referente a la

mujer e

de Ordoo de

no depende inmediata-

no se explica cmo ha omitido las noticias referentes a las reliquias de Oviedo y otras frases importantes que se hallan en

mente de

ella:

lo contrario,

la tercera

redaccin.

Las interpolaciones de esta cuarta redaccin,


estn sacadas unas del cronicn Albeldense, otras
del Silense, otras son peculiares del interpolador.

Las copiamos todas a continuacin, advirtiendo que las debidas al interpolador van en letra cursiva

y las del Albeldense y Silense en tipo ordinario. Las referencias de los prrafos remiten al texto de la segunda redaccin, si no se nota otra cosa.

Recesvinto. ibique proprio morbo Kalcndis

se-

pembris die lili feria discessit ( i). Wamba. statimque est XIII Kalendis odobris
toleto aduectus (
in
i).

Despus de

la frase sicut et

cannica sententia plenissime declarauit, se

in-

(i)

L. c.,t. XVIII, pg. 21.

142

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA


as:

terpola la Hilacn de Warnba^ la cual termina

Post hoc

bamba

regnauit annos

et

mortuus

est

et sepultus est in castella in ualle

monio

in ecclesia

sancti petri (2).


5

Rodrigo

( 7).

nequitia creuit

tempore adhuc in peiore yspania. Nam is ubi culmen regale


Cuius
in
11'

adeptus est, iniuriam patris ulcisci festinans,


filios

uitice

ab yspaniis remouit, ac

summo cum

10

dedecore eosdem patrio regno pepellit. Sed et isti ad tingitanam prouintiam transfretantes, iuliano comiti,

quem

uitiza

rex

in suis fidelibus familiarissiillatis

mum

habuerat, adheserunt; ibique de

contusibi

meliis ingemiscentes mauros introducendo, et


et tocius yspanie
15

regno perditis iri disposuerunt. Preterea furor uiolate filie ad hoc facinus peragendum iulianum incitabat, quoniam rudericus rex non
pro uxore, sed eo quod
uidebatur,
sibi

pulcra pro concubina


subripuerat.
(Sense,

eidem

callide

15) (O20

Mortuo

vero roderico rege gotorwn^ uacauit trra

regni gotorum IIII annis. Per

omnes

prouintias

yspanie prefectos posuerunt, et pluribus annis babilnico


regi

tributa persoluerunt.
et

Quousque

ibi

regem elegerunt
25

cordobam urbem patriciam regnum sibi firmauerunt ( 8). Ubi primum regna?/VJuzeph annos X. Post guem Abderraman iben-

(i)
t.

Todo

esto se halla a la letra en el Silense, Esp. Sagr.,

XVII, 15. Ntese que esta es la primera vez que se hace mencin de esta leyenda en las crnicas latinas.

CUARTA REDACCIX INTERPOLADA

I43

maia regnauit annos XXXIII. Post qtcem Eiscam regnauit annos VII, menses VI. Post queni Alhaccam

XXVI, menses VI. Post giem Abderrahaman regnauit annos XXXII, menses VI. Isto regnante Ordonius rex Xpistianorum in yspania uictorias multas egit. Post Abderraman regnauit mahomath. (Cronicn Albeldense^ Esp. Sagr. t. XIII,
regnauit annos
80, pg. 460.) Pelayo. Prefatus munnuza...

cum

suis

mnibus

10 est

interfectus.

Audiens

autem rex maurorum

Hulit omnium suorum quos ad interficiendum pelagium miserat necem, et se sua spe rustratum
uidens, iulianum
pitari,

comitem

et filios uitice fecit decarei

putans eos huius

dolse conscios fuisse

15 et consiliarios. {Se^ise^

25.)

Tune

dei gratia po-

pulatur patria... Aldefonsus... filiam pelagii,

nomine

armesendam,
Frailan^
aureliitm^ et

in

coniugium accepit; ex qua genuit


et

Wimeranem

adosindam,

et

ex conczibuia

20

maurecatum ex serua. Qui cum socero et postea victorias multas peregit... uitam finiuit, Era DCCLXXV; ex quo regnare cepermit yspa-

nia goti sunt anni


ges

CCCLII^ menses

IIJ, dies F,

Re-

XXXVI
Alfonso

(11).
I.

Ouo mortuo, Era DCCLXXXII,


,

25

Adefonstts petri cantabriensis dticis filius, supradicti

petagii gener, ab u7iiverso populo electtis gratia diuina regni suscepit sceptra... cluniam de qua Orosius

ad augustinuvi scribit in crnica... njorte propria discessit, Era DCCLXXXXV (13714).


30

Aurelio. ( 17) uitam

finiuit.

<.<.Cuius

anno

re-

144

CUARTA REDACCIX INTERPOLADA

gni III Era

DCCCXV

qudam maurus, nomine

hybinnala rabbi, quem regno cesaraugusto Rex maurorum maximus Abderrahaman prefecerat, regi suo rebellis ad Karolum regem francorum, qui cum
5

saxonibus a

XXX

tribus annis bello assiduo et gra-

uissimo contendebat, uenit auxilium petitums, promittens se et

omnem regnum
si

ei

subiecturum. Alia

etiam castella et ciuitates


pturus.
10

ueniat

cum

ipso ade-

Qua spe motus, primo pampiloniam

ueniens,

a Xristianis grauissime pro paganis uexatis cum gaudio et honore suscipitur. Inde cesaraugustam
ueniens, auro correptus, rediit.

Sed quoddam

ca-

strum

in reditu

suis,

qui ultimi

ueniebant, expu-

gnare molientibus, multis


15

in ruscidis uallibus cor-

mense caroli regi prepoAnselmus sui palatii comes, rotolanus britannicus comes et alii, quos longum est numerare (i).
ruerunt: egiardus scilicet,
situs,

Sequenti

tcero anio

Rex

carolus romanufn imperum

uendicatiit.

Anno

dornini

DCCLXXVIII.

Regnauit
(Silense,

20 atttein

XLVII

annos.

Era DCCCXII.y

18-19.) Alfonso II
terfecti: Iste

{^ 21),

sexaginta fere milia sunt insui

XI regni

anno per tyrannidem a

beliane regno expulsus, et in monasterio retrusus,


25

postea a teudane et alus fidelibus reductus, regno


est restitutus et
uit.

exinde solium suum oueto firma5 8.)

(Cronicn Albeldense^

(i)

por

lo

que hace a

Estos prrafos estn bastante variados en la parte literaria.

el Silense.

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA


^

I45

Qui

prefatus

Aldefonsus...

castam...

uitam,

duxit: habuit tamen in galliis sponsam^ nomine berti-

naldaniy ex genere regali ortam

quam

uidit

nimguam,
filius

atque in senectute bona... quieuit


5

( 22).

Ordoo
eius in

I.

Ranimiro defuncto, ordonius

regnum successor extitit (Silense^ 35), ann, XVI. Qui magne patientie atque modestie
fuit ( 25), xorern

quoque nomine mnninia donnain

10

ex qua genuit VI filios^ aldefonsiwt^ verevmndum, Nunnium^ Odarium^ Froylanum et agarontem. Vir iste in mnibus negociis discretus et
habuit,

paciens fuit [Silense^ 35), et ciuitates antiquitus destructas ex quibus alfonsus maior caldeos eiecerat repopulauit,
1

id

est

25),

in maritimis

partibus Gallecie Tudem, in finibus legionensis regni

astoricam,

ipsam legionem
et

{Silense,

35),

era

DCCCXCIIII

populanit rodericus
nii regis et obiit era
20 patriciam

amayam era DCCCXCVIII; comes amayam mandato ordo-

DCCCCXLIII

nonas

octobris^

muris circumdedit, portasque earum-

dem

turribus

currere fecit

circumquamque munientibus altius {Silense, 35). Aduersus caldeos


est

sepisissime preliatus

et triumphauit

25).

25

Talamancam ciuitaten) prelio cepit; regemque eius mozeror ibi captum uoluntarie cum uxore sua Balcayz in petra sacra liberos abire permisit. (Albeldense,

60),

bellatores

eorum
et
illi

occidit,

reliquum

uero uulgus
didit
(

cum uxoribus

filiis

sub corona uenfuit

27).

Tanta quidem

animi beni-

30 gnitatis et misericordie utilitas, et

tantum mnibus

146

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA


[Albel-

pius extitit ut pater gentium uocaretur.


densCy 60.)

Porro
prfida
3

in

exordio regni, id est

in

anno,

cum

uasconum

prouintia ei rebellare niteretur,

et ipse, arreptis armis, ipsius transgressionis finem

imponere properaret, ecce ex

alia parte, ut

credo,

consilio fedifragorum uasconum multitudo mauro-

10

rum armata in necem ordonii regis occurrit. Ceterum strenuissimus rex et barbaros multis prostratis fugauit, et proprio domino mancipauit {Silense,

35)uir

Siquidem eo tempore fuerat


gnanimis, natione gotus,
errroribus nonnulli illaqueantur,
1

quidam ma-

sed ut uariis

demonum

mahomtica super-

sticiosa secta cum omni domo et gente sua ab abder-

20

rahaman deceptus muza per impositionem uocatus est. {Silense, 36). Sed nec illud silebo quod uerum factum cognosco. Muza quidem nomine, natione getulusy> ( 25), amittens quidem Xpisti sectam, sed originis magnanimitatem non deserens; erat enim inter omnes barbaros et cognatione excellentior, et militaribus armis mnibus fortior.
{Silense^

36.)

Talibus igitur fultus adversus

Abderrahaman arma sumens, ei mediam regni sui 25 partem abstulit. Primo cesaraugustam ciuitatem cum mnibus castellis et ciuitatibus sibi adiacentibus, deinde Tutelam et Oscam, postremam uero Toleto cum omni regno suo sibimet subacto, partim gladio, partim fraude inuasit. Sed toletano 30 regno lupum filium suum preponens, reuersus inde,

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA

1 47

nouam

sibi

et forti

opere constructam fidem

(i)

(sic) fabricauit.

Cui et albaida pompaticum

nomen
ei

mancipauit. Denique in francos arma convertens, magnum captiuorum et spoliorum ex eis conglomerauit domi numerum. nter quos dos caroli regis magnos duces Sancium uidelicet et adablum. (Silense^

imponens, totum cesaraugustanum regnum

'i^y)^

epulionem

in fraude cepit ( 25); et

eos ferro uinctos in carcerem trudit.


10 carolus qui

Ouem

nisi

iam seruo
eius

(2) conficiebatur et

postea

necnon et lutarius eius nepos postulatu et muneribus blandiri festinarent, totam citeriorem yspaniam ad usque rodanum flumen feludouicus
filius

1 5

rro et igne deuastare intendebat {Silense, 37). Ex caldeis quidem dos tirannos, unum ex genere Alcorexi,
alpoiz,
filius

nomine ibencamza, alium molitem, nomine

cum

filio

suo azet partim pater muza, partim

lupus preliando ceperunt ( 25). Igitur ob

tante uictorie prsperos euentus


20

muza tercium
iussit

se

yspanorum regem a
lensey

suis

appellari

(Si-

'^7).

Ad

cuius uesaniam et

rem nouam

comprimendam ordonius rex cum sibi festinandum iudicaret, strenuissimum quemque suorum militum secum ducens, in albaydam modernam ciuitatem
25

raptim proficiscitur, positisque undique castris consedit.

Quo

nuntio muza commotus, adunatus

rorum

ualidissimis copiis sine dilatione

mauad pugnam

(i)

sedem, Silense.
senio G-i.

(2)

148

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA

properat (Silense, 38); et in monte laturcio temptoria fixit ( 26). Porro ordonius rex hoc
facillimum factu considerans,
diias turbas diuisit;
5

omnem

exercitum

in

alteram que ciuitatem circum-

sederet, alteram uero ne suis auxilio foret, que ad-

10

barbarum dimicaret. Initoque certamine, tanta barbari cede prostrati sunt; quod exceptis aggregariis equitibus quorum sanguinis effusio innumerosa fuit, decem milia magnatorum pariter cum genero barbari nomine garsia interempta sunt. Ceterum muza (Silense^ 38), in monte lalaturzo
uersus
in insidiis

inuentus (Albeldense^ 60), ter gladio

confossus, cursu equi,

quem

ei qidda7n

ex

iostris eius

amicus dederat, manus hostium semiuiuus euasit.


1 5

Sed ad ciuitatem ordonius rex exercitum animosus


applicans,
est,

post

VII

dies

eam

bello

aggressus

captamque usque ad fundamentum destruxit. Omnes quoque barbaros bellatores gladio extinguens, magnam puerorum et matrum turbam in
20 captiuitatem redegit (Silense^ 38).

In quo bello

muza omnem armorum


necnon
et insignia,

et equo-

rum

fortitudinem, simulque spolia ex diuersis ui-

ctoriis congesta,

muera que

carolus
25 ulterius

ei

direxerat amisit. Ita dumtaxat quod

effectum uictorie nusquam habuit.

Quod

audiens lupus

quem muza

pater toleto prefecerat,

dum
et se

ordonius rex uictor ad propria reuerteretur,

turpi trepidatione perterritus, ei obuius occurrit,

inhermem

et

toletanum regnum suis legibus

30 subdidit.

Hoc

fedus barbarus insolubiliter seruans,

CUARTA REDACCIN INTERPOLADA


et
regi,

I49

dum

uixit,

tributarius

fuit,

et

cum eo
die

adversus caldeos multa prelia gessit. Ordonius uero


peractis regni sui

XVI

annis,

mensibus

tribus,

uno, ex corpore migrauit ad celum,


5

cuius ortus oueti tumulus egit


iulii [Silense, 38).

eraDCCCCIIII szib die VI Kalendis

nuntium {Silense^ 39). Multas et iam alias ciuitates sepe dictus ordonius rex preliando cepit, id est, ciuitatem Kauriensem cum rege
Cuius
rei
10

suo nomine

zeit.

Aliam uero consimilem

eius ciui-

tatem Talamancam prelio cepit

( 27), et

[sic]

morbo podagrico

correptus, oueto est defunctus,

et in baslica snete

marie sepultus

( 28).

Huius
in

tempore lordomanni uenientes


15

in galletie

martima

a petro comit interecti sunt.

Mauri quoque

nauibus uenientes, iterum in freto gallicano interecti

sunt (Albeldense^ 60).

ndice

geogrfico

Abeica, pginas 68 y ii6. En el Spruner-Menke (HandAtlas fiir die Geschichte des Mitelalters wid dcr 7ieiieren Zeit^ Gotha, 1880, nm. 15) aparece un Abeica en la moderna provincia de Soria sobre el Duero, cerca del actual Abejar. Govantes (Diccionario geogrdjico-hisinco, artculo balos) cree
que Abeica
es alteracin

de Abelica, balos,

latinizado.

del mismo nombre en gueda, provincia de Salamanca. Alaba, pginas 68, 69, 73, 117 y 120; provincia moderna de lava. Alaone, pg. 69. Desconocido. Existe un Alan, famossimo monasterio de esta poca; pero es difcil se refiera l, pues se encontraba en la provincia de Huesca. Albeilda, pginas 82, 128 y 147. Albelda, lugar de la provincia de Logroo, dos leguas al Sur de esta capital. Alesanco, pginas 68 y 1 16. Alesanco, pueblo de la provincia de Logroo, partido judicial de Njera. Amaia, pginas 68, 80, 116, 127 y 145. Amaya, pueblo de la provincia de Burgos, partido judicial de Villadiego. Ammosa (mons), pginas 65 y 113. Puertos de Amuesa, cerca de los Picos de Europa, partido judicial de Llanes, Oriente de Asturias, y junto a la provincia de Santander. Anceo, pginas 76 y 122. Spruner coloca un Anceo cerca de Pontevedra, sobre el ro Lrez.
las

Abela, pginas 68 y 116, vila. gata, pg. 68. Existe una dehesa
ro

proximidades del

152

NDICE GEOGRFICO

Anegia, pg. ii6. Desconocido. Argantia, pginas 68 y ii6. Arganza, pueblo de vincia de Soria, partido judicial de Burgo de Osma.

la

pro-

Aseuua

(mons), pginas 62, 65, 109,

iii y 113.

Monte

Auseba, en Asturias.
68, 80, 116, 127 y 145. Astorga. pginas 68 y 116. Oca estuvo situado cerca de Villafranca Montes de Oca, provincia de Burgos. (Vase Fl-

Astorica, pginas

Auca,
t.

rez,

XX VI,

pg.

2.)

Bamba,

pg. 99.

Lugar de

la

provincia de Valladolid, par-

tida judicial de

Mota

del Marqus.

Bardulies, pginas, 69, 116 y 124. Castilla, particularmente los Campos gticos. Berroza, pginas 69 y 117. Valle de Berrueza, situado en
la

parte occidental de la provincia de Navarra, partido judi-

cial

de

Estella.

Bracara, pginas 68 y 116. Braga en Portugal. Brece, pg. 109. Segn la crnica, estaba en

Asturias.

Hoy

existen Brecn y Brecea (Madoz,


si

es difcil determinar
la crnica.

IV, pg. 436), pero alguno de ellos corresponde al lugar de


t.

Brues, pg. 68. Briones, pueblo de groo, en las orillas del ro Ebro.
Caesaraugusa, pginas
ragoza.
81,

la

provincia de Lo-

127,

144,

146 y 147. Za-

Cangas o Canicas,
provincia de Oviedo.

pginas 67, 70 y 115. Cangas de Ons,


116.

Carbonera. Govantes Carbonera y balos) la identifica crm Caburniga, despoblado junto a la villa de Bastida, tres leguas al Sur de Miranda. Hay un Carbonera cinco leguas al Sudeste de Logroo. Carranza, pginas 69 y 116. Carranza; valle de las Encartaciones de Vizcaya (Cf. Dice, geogr.-hist. de la Real Academia de la Historia, t. I, pg. 247).
(Dice. gcogr-Jn'i/., seccin
II,

Carbonaria, pginas 68 y

arts.

Casegadia, pginas 65 y
no
lejos

14.

Quizs Cosgaya, en Libana,

de Potes.
(mons), pginas 54 y 99.

Caure

Monte Torozos, junto a

NDICE GEOGRFICO

153

Bamba, provincia de Valladolid, partido judicial de Mota del Marqus (Madoz, t. III, pg. 341). Cauria, pginas 84, 130 y 149. Coria.
Cinisaria, pginas 68 y
1

16.

Cenicero, pueblo de

la

pro-

vincia de Logroo, en las orillas del ro Ebro.

Clunia, pginas 68, 116 y 143. Situada en un cerro de Pealva de Castro, partido judicial de Aranda de Duero, provincia de Burgos. Corduba, pginas 62, 106, 108, 109, no y 142. Crdoba. Christina, Sancta (Castillo de), pg. 76. Estuvo situado en las mrgenes del ro Mao, provincia de Lugo, a siete leguas de esta ciudad, tres de Sarria y dos y media de Monforte.

Cuperius (mons), pginas 73 y 119. Spruner lo localiza entre las modernas provincias de Len y Lugo.
Degius, pginas 69 y
117.

Deyo, Monjardn, lugar de

la

provincia de Navarra, partido judicial de Estella.

Deua,

Farum Brecantium,
Fermentella
Flavias, pginas 68 y

pginas 65, 109 y 114. Ro en Asturias. pginas 78 y 12 5. .La Corua.


(Islas Baleares), pg. 84.

116. Chaves en Portugal. Gegio, pg. 78. Gijn. Gerticos, pginas 54 y 99. Lugar situado, segn San Julin {Historia Vuambae^ Espaa Sagrada, t. VI, pg. 535,3),

en territorio de Salamanca, distante 120 millas de Toledo. La segunda redaccin de la crnica lo identifica con Bamba, pueblo dla provincia de Valladolid, partido judicial de Mota del Marqus.
Ispals, pginas 79, 125 y 126. Sevilla. (mons), pginas 82, 12S y 148. Monte Laturce, situado cerca de Albelda y Clavijo, en la provincia de Lo-

Laturzo

groo.

Lebana^

pginas 65, 69,

14 y

16. Territorio

de Libana,

provincia de Santander.

Legio, pginas

66, 6^, 80, i8, 114, 116, 127 y 145. Len.


1

Letesma,
manca.

pginas 68 y
68,
"^i,

16.

Ledesma, provincia de Sala-

Lucus, pginas

116 y 124. Lugo.

Lutos, pginas 74 y

121.

Lodos? Spruner

lo localiza

hacia

154

NDICE GEOGRFICO

Lodn, en

las

mrgenes del Narca

(Asturias). Escalera, en su

Crnica de Asturias^ recoge la tradicin de que la batalla se dio en un campo pantanoso llamado Llamas del Mouro, entre Cangas y Tineo. Mabe, pginas 68 y ii6. Provincia de Falencia, partido
judicial

de Cervera de

ro Pisuerga.

Mineus,

pg. iig. Ro Mio.


130. Isla

Maiorica, pginas 84 y Minorica, pginas 84 y

130. Isla

de Mallorca. de Menorca.

(de Ebro), pginas 68 y 116. pginas 76 y 122. Spruner sita un Naharn en la provincia de Lugo^ al Sur de la capital, sobre el ro Mio, junto a Puerto Neyra.

Miranda
Nahron,

Nacchor, pginas 84 y
Alhucemas. Narcia, pg.
78.

130.

Nekor en Marruecos,

frente a

Ro Narca, en Asturias.

(mons), pginas 79 y 126. en los alrededores de Oviedo.

Naurantius

Monte Naranco,

Nimascum,
Numantia,
Olaliensis
sobre
el ro

pg. 100, Nimes.

pg. 116. Numancia, junto a Soria.

(locus), pginas 66 y 114. Spruner lo sita Naln, en Asturias. Otros lo identifican con Santa

Eulalia de Abamia, a una legua de Cangas; otros, con Santa Eulalia de Manzaneda, a tres leguas de Oviedo, y otros, final-

mente, con San Vicente de Proaza.


81, 127 y 146. Huesca. pginas 71, 72, 74, ^T, 79, 80,85, 121, 123, 126, 131, 144 y 149. Oviedo. Oxoma, pginas 68 y 1 16. Osma.

Osea, pginas

Ouetum,

Pampilona, pginas 69, 117 y 144. Pamplona, Pampligua, pg. 57. Pampliega, pueblo de la
de Burgos.

provincia

Pianonia, pg. 109. Pontuuio, pginas 71 y

provincia de Pontevedra, en

Pontumio. Puede referirse (Cf Madoz, t. XIII, pg. 272.) Portucale, pginas 68 y 116. Porto.

Spruner sita en la moderna de Puentearas, un a Puentedume, junto a Betanzos.


118.
el territorio

NDICE GEOGRFICO

155

Prauia, pg. 73. Lugar de Asturias. Primorias, pginas 6g, 78, 116 y 125.
al

Territorio situado

Sudoeste de Asturias. Reuendeca, pginas 68 y 116. Revenga, lugar al Este de Miranda, Ebro abajo, a la entrada de las Conchas. Hoy aun
se conoce el
co-hist. art.

vado de Revenga.

(Cf.

Govantes, Dice, geogrfi-

balos.)

Ruscida

uallis, pg. 144. Roncesvalles.


1

Saldania, pginas 68 y
vincia de Falencia.

16.

Saldaa, pueblo de la pro-

Salmantica, pginas 68 y 1 16. Salamanca. Secobia, pginas 68 y 116. Segovia.

Septemanca, pginas 68 y 116. Simancas. Septempublica, pginas 69 y 116. Seplveda.


Supporta, pginas 69 y 116. Sopuerta, valle del mismo nombre en las Encartaciones de Vizcaya. (Cf. Dice, gcogr. htst. de la Real Academia de la Historia, t. I, pg. 247.) Talamanca, pginas 84, 130, 145 y 149, provincia de Madrid, partido judicial de Colmenar Viejo.

Toletum,

pginas 54, 55, 58, 59, 60, 81, 83, 99, 100, loi,

103, 104, 105, 107, lio, 127, 129

y 146.

la

pginas 69 y 116. Transmiera, territorio de provincia de Santander, situado al oriente del ro Miera, lla-

Transmera,

mado en la Edad Media Asturias de Transniiera. Tude, pginas 58, 68, 80, 103, 116, 127 y 145. Ty.
Tutela, pginas
caya.
81, 127

Urdunia, pginas 6g y

y 146. Tudela de Navarra. 117. Ordua, provincia de Viz-

Velanio, pg. 67. Abamia (Santa Eulalia de), partido jude Cangas de Ons. Velegia, pg. 68. Se disputa sobre su situacin, creyndose, por el orden en que se menciona, que era una ciudad o regin entre Auca y Alaba. (Cf. Flrez. Esp. Sagr., t. XXVI,
dicial

pg. 45-)

Viseo, pginas

61, 68, 107 y 116. Viseo en Portugal.


1

Zamora,

pginas 68 y

16.

ndice

general
Pginas.

Advertencia preliminar

El Autor
A.) Redaccin primitiva de la crnica.
I.

II.

Los manuscritos Las ediciones


Valor histrico de
la

13

35
la

III.

crnica

IV. El latn de

crnica

39 47
53

V.

Texto de

la

redaccin primitiva

B.) Segunda redaccin.


I.

II.

III.

Sus diferencias con la primera transmisin manuscrita Texto de la segunda redaccin

87

La

89

99
133

C.)

Tercera redaccin interpolada

D.) Cuarta redaccin interpolada


ndice geogrfico
ndice general

139

151

157

JUNTA PARA AMPLIACIN DE ESTUDIOS

OBRAS PUBLICADAS POR EL


CENTRO DE ESTUDIOS HISTRICOS
Pesetas

Abenhazam de CRDOBA. Los

caracteres y la conducta. Tratado de moral prctica. Traduccin espaola por M. Asn AbentomlS de Alcira.- Introduccin al Arte de la Lgica. Texto rabe y traduccin espaola por M. Asn. Fase. I: Categoras.
,

Interpretacin

7
la

Abusalt de Denia. Rectificacin de


lencia

mente. Tratado de Lgica. Texto rabe, traduccin y estudio previo por C. A. Gonzlez Fa-

4
dialecto vulgar de

Alarcn y Santn (M.). Textos rabes en


Larache

Alas (L.), de Buen (D.) y R. Ramos (E.). De la Usucapin Alonso Corts (N.). Casos cervantinos que tocan a Valladolid Arigita y Lasa (M.). Cartulario de Don Felipe III, Rey de Francia. Candil y Calvo (F.). Pactum reservati dominii Castro (A.) y de Ons (F ). Fueros leoneses de Zamora, Salamanca, Ledesma y Alba de Tormes. Edicin y estudio. I: Textos Cazurro (M.). Los mom.mentos megalticos de la provincia de Gerona
.
.

4 G
3,50

8 3
12

GMEZ Moreno

(M.) y Pijon (I.). Materiales de Arqueologa Espaola. Cuaderno I: Escultura grecor.omana. Representaciones
religiosas, clsicas y orientales. Iconografa

Gras y de Esteva

(R.). Zamora en tiempo de la guerra de la Independencia, 1808-1814

Hinojosa (E. de). El elemento germnico en el Derecho espaol. JUSU (E.). Libro de Regla o Cartulario de la antigua Abada de
Santillana del

3 2 G G

Mar
los moriscos

LONGS

(P.).

Vida religiosa de

Menndez Pidal

LuzuRiAGA(L.). Documentos para la historia escolar de Espaa. I y II. 5 y 4 (R.). Cancionero de Romances impreso en Amberes, sin ao. Edicin facsmil, coi una introduccin 40 Menndez Pidal (R.). -Antologa de prosistas castellanos 4,50 Meyer Lbre (W.). Introduccin al estudio de la Lingistica romance. Traduccin de A, Castro 7
Miscelnea de estudio y textos rabes Orueta y Duarte (R. de). La vida y
15
la

obra de Pedro de

Mena
.

yMedrano. Paz (J.). Archivo General de Simancas. Catlogo

...

15

IV: Secretara

de Estado. (Capitulaciones con Francia y negociaciones diploma-

Pesetas.

de los embajadores de Espaa en aquella Corte, seguido de una serie cronolgica de stos.) Tomo i: 1265-1714 16 PREZ DE Hita (Gins). Guerras civiles de Granada. Reproduccin de la edicin de Cuenca, 1619, publicada por Paula Blanchard30 Demouge. 1.^ y 2.^ parte Riba y Garca (C.). El consejo supremo de Aragn en el reinado de Felipe II. Estudio y transcripcin de los documentos originales e inditos de este Consejo existentes en el Museo britnico 10 Ribera (J.) y Asn (M.). Manuscritos rabes y aljamiados de la Biblioteca de la Junta. Noticia y extractos por los alumnos de la Seccin rabe del Centro de Estudios Histricos 10 Ribera (J.). Historia de los jueces de Crdoba por Aljoxan. Texto 10 rabe y traduccin espaola. Prlogo ndices Rojas Zorrilla (Francisco de). -Cada cual lo que toca y La via de Nabot, publicadas por A. Castro. (Teatro antiguo spaol. Textos y estudios: II.) 5 SNCHEZ PREZ (J. A.). Particin de herencias entre los musulmanes del rito malequ. Con transcripcin anotada de dos manuscri8 tos aljamiados Serrano y Sanz (M.). Noticias y documentos histricos del conda8 do de Ribagorza hasta la muerte de Sancho Garcs III, ao 1035. Tormo y Monz (E.).Jacomart y el arte hispanoflamenco cuatroticas

centista

5
(E.). Notas del Archivo de la catedral de Toleel siglo xviii

Tormo y Monz

do, redactadas sistemticamente en obrero D. Francisco Prez Sedao

por

el

cannigo
j.
.

de la). Memoria de la vida de Fr. Francisco Jimnez de Cisneros, por Juan de Vallejo 2 Velzquez Bozco (R.). Arte del califato de Crdoba. Medina Azzahra y Alamiriya 8 VLEZ DE Guevara (Luis). La Serrana de la Vera. Publicada por R. Menndez Pidal y M."* Goyri de Menndez Pidal. (Teatro antiguo espaol. Textos y estudios: 1.) 4 VLEZ Villanueva (J.). Ensayo sobre la Agricultura, el Comercio . 6 y la Industria en Marruecos Zarco del Valle (M. R.). Documentos de la catedral de Toledo: tomos I y 11. (Datos documentales para la historia del arte espaol.) 6 y 8 Revista de Filologa Espaola. Director: Ramn Menndez Pidal. Se publica a cuadernos trimestrales desde 1914. Suscripcin: Espaa, 15 ptas ao; extranjero, 17 ptas. ao. Suscripcin especial a la tirada aparte de la bibliografa, 4 ptas. ao.
(A.
,

Torre y del Cerro

El Catlogo completo de las publicaciones de la Junta para ampliacin de estudios puede pedirse a la Secretara de la misma: Moreto, 1, Madrid.

^^Mm^AM
University of California

SOUTHERN REGIONAL LIBRARY


305 De Nev Drive
-

Parking Lot 17

LOS ANGELES, CALIFORNIA 90095-1388


Return this material to the library from which
it

FACILITY Box 951388

was borrowed.

>>fiiSirfe

of Califor
:n

Regional
Facility

S-ar putea să vă placă și