Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
320, sefembro-oezembro/2005 1
Clouoio oe Limo Cosfo
0niversioooe Feoerol oe Sonfo Coforino
Eliono Avilo
0niversioooe Feoerol oe Sonfo Coforino
Glorio Anzoloo, o oonsoinoio Glorio Anzoloo, o oonsoinoio Glorio Anzoloo, o oonsoinoio Glorio Anzoloo, o oonsoinoio Glorio Anzoloo, o oonsoinoio
mesfio e o " mesfio e o " mesfio e o " mesfio e o " mesfio e o "feminismo oo feminismo oo feminismo oo feminismo oo feminismo oo
oifereno" oifereno" oifereno" oifereno" oifereno"
! !! !!"#$%& "#$%& "#$%& "#$%& "#$%&' )#*" +,*-.& #-*$+ + /&0*,-1$-23& 4$05+%"0*+6 5" 76&,-+ 809+65:+ #&1," + /&0#/-;0/-+
%"#*-2+ 0+ <-#*=,-+ 5& 4"%-0-#%&> "04&/+05& #$+ ?",#?"/*-@+ "?-#*"%&6=.-/+ 5+ 5-4","02+
-0*",#"//-&0+6 0+ +,*-/$6+23& 5" $%+ ?&6A*-/+ 5" /&+6-93& /&0*,+ + "B/6$#3& 5+ +6*",-5+5" 5&#
6$.+,"# ?,-@-6".-+5&# 5+ /&0#*,$23& 5+ %&5",0-5+5"C 80/&,+05&D#" 0+# ,"46"BE"# +/+5;%-/+#
#&1," &# "#/,-*&# 5" 809+65:+> +# +$*&,+# 5"#*+/+% +# %+0"-,+# ?"6+# F$+-# + *"&,-+ 5+
-5"0*-5+5" %"#*-2+ 5" 809+65:+ "#*G +0*"/-?+05& 03& +?"0+# /,A*-/+# +&# /&0/"-*&# 5" #$H"-*&>
5-4","02+ " %&5",0-5+5"> %+# *+%1I% +F$"6+# F$" "04+*-9+% +# 5-#*-02E"# "0*," @",#E"#
/+?-*+6-#*+# " @",#E"# /,A*-/+# 5& <-1,-5-#%& /$6*$,+6C
J JJ JJ+6+@,+#D/<+@" +6+@,+#D/<+@" +6+@,+#D/<+@" +6+@,+#D/<+@" +6+@,+#D/<+@"' -0*",#"//-&0+6-5+5"> <-1,-5"9> *"&,-+ F$"",> ?&6A*-/+ -5"0*-*G,-+> ?&6A*-/+ 5"
+6-+02+#C
| beQon fo fhink, "Yes, |'m o ohioono buf fhof's nof oll | om. Yes, |'m o womon buf fhof's nof oll | om.
Yes, |'m o oyke buf fhof ooesn'f oefine oll of me. Yes, | oome from workinQ oloss oriQins, buf |'m no
lonQer workinQ oloss. Yes, | oome from o mesfizoje, buf whioh porfs of fhof mesfizoje Qef privileQeo?
Only fhe Sponish, nof fhe |noion or blook." | sforfeo fo fhink in ferms of mesfizo oonsoiousness. Whof
hoppens fo people like me who ore in befween oll of fhese oifferenf oofeQories? Whof ooes fhof oo fo
one's oonoepf of nofionolism, of rooe, efhnioify, ono even Qenoer? | wos fryinQ fo orfioulofe ono
oreofe o fheory of o Boroerlonos exisfenoe. . | hoo fo, for myself, fiQure ouf some ofher ferm fhof
woulo oesoribe o more porous nofionolism, openeo up fo ofher oofeQories of ioenfify.
[Comeei o pensor. "Sim, sou ohioono, mos isso noo oefine quem eu sou. Sim, sou mulher, mos isso
fombm noo me oefine. Sim, sou lsbioo, mos isso noo oefine fuoo que sou. Sim, venho oo olosse
proleforio, mos noo sou mois oo olosse proleforio. Sim, venho oe umo mesfioQem, mos quois soo os
porfes oesso mesfioQem que se fornom privileQiooos? S o porfe esponholo, noo o inoiQeno ou
neQro." Comeei o pensor em fermos oe oonsoinoio mesfio. O que ooonfeoe oom Qenfe oomo
eu que esfo oli no enfre-luQor oe fooos essos oofeQorios oiferenfes? O que que isso foz oom nossos
oonoeifos oe nooionolismo, oe roo, oe efnio, e mesmo oe Qnero? Eu esfovo fenfonoo orfioulor e
orior umo feorio oe exisfnoio nos fronfeiros. [...] Eu preoisovo, por oonfo prprio, oohor olQum oufro
fermo que puoesse oesorever um nooionolismo mois poroso, oberfo o oufros oofeQorios oe
ioenfioooe.]
Glorio E. Anzoloo, K0*",@-"L#
Seoo Debofe Seoo Debofe Seoo Debofe Seoo Debofe Seoo Debofe
CLA0D|A DE L|MA COS!A E EL|ANE Av|LA
2 Esfuoos Feminisfos, Florionpolis, 13(3}. 1-703, sefembro-oezembro/2005
Sobre Sobre Sobre Sobre Sobre +%+#+%- "0*&# +%+#+%- "0*&# +%+#+%- "0*&# +%+#+%- "0*&# +%+#+%- "0*&# oul furoi s e o oul furoi s e o oul furoi s e o oul furoi s e o oul furoi s e o
oonsfifuioo oo sujeifo mesfio oonsfifuioo oo sujeifo mesfio oonsfifuioo oo sujeifo mesfio oonsfifuioo oo sujeifo mesfio oonsfifuioo oo sujeifo mesfio
A imporfnoio oe Glorio Anzoloo poro o surQimenfo
oo oisoussoo sobre oifereno no bojo oo feminismo norfe-
omerioono noo pooe ser menosprezooo. Co-orQonizoooro
oe umo oos mois imporfonfes onfoloQios emblemofioos oo
feminismo oo oifereno, M<-# N,-5." O+66"5 PQ N+/R' S,-*-0.#
1Q !+5-/+6 S&%"0 &4 O&6&,,
2
Anzoloo frouxe, o porfir oe
seu luQor oe esoriforo ohioono s morQens oo onone,
infervenes oos mulheres feminisfos oe oor, lsbioos, juoios
e mulheres oo !eroeiro Munoo, enfre oufros, poro o oenfro
oo oebofe feminisfo norfe-omerioono, of enfoo oominooo
pelo miopio oos feminisfos oonsioerooos bronoos,
onQlfonos, heferossexuois, profesfonfes e oe olosse moio.
Com o irrupoo oessos vozes hisfrioo e esfrufurolmenfe
reprimioos ou sem espoo, o oisoussoo sobre oifereno se
oeslooo oo plono oe umo oioofomio oe Qnero (o oifereno
enfre homens e mulheres, enfre mosoulino e feminino} e
oominho rumo explorooo oos oiferenos enfre os
mulheres e no inferior oos mulheres - fnioo que moroou
prinoipolmenfe os preooupoes infeleofuois e profioos
milifonfes feminisfos no ooooo oe 180, revelonoo o
reoonheoimenfo oe que o oompo sooiol esfo inferseofooo
por vorios oomooos oe suboroinooo que noo pooem ser
reouzioos unioomenfe quesfoo oe Qnero.
Esse foi um periooo em que, oom o enfrooo oos
oebofes sobre ps-mooernismo e ps-esfrufurolismo no
ooooemio norfe-omerioono, ossisfimos o umo mossivo
oesesfobilizooo oe oerfezos, veroooes, oesinfeQrooo oe
episfemoloQios e o explorooo, oenfro oo feminismo, oos
mlfiplos opresses oonsfifufivos oos oiferenos enfre os
mulheres. !ereso oe Lourefis, Aorienne Pioh, Elizobefh
Spel l mon, Mori o LuQones e Normo Al oron (poro
orbifroriomenfe oifor openos olQumos ouforos} peroorrem
o ourso oberfo por Anzoloo, exominonoo e polemizonoo
os quesfes sobre oifereno. oifereno sexuol poro olm
oos formuloes oioofmioos, oifereno rooiol, oifereno
fnioo, oifereno ps-ooloniol. O feminismo oo oifereno,
porfonfo, oisfonoio-se oos oeferminoes biolQioos poro
solienfor os insories sooiooulfurois oos sujeifos olm oo
Qnero, o que obriro, nos onos 10, ourso poro o onolise
oo inferseooionolioooe oo Qnero. SeQunoo os oisousses
oe Miohele Borreff e oe Nonoy Froser sobre o oonoeifo oe
oifereno,
3
os onos 180 mosfrorom oomo os oiversioooes
oulfurois, rooiois, oe olosse, efo. oonfribuirom poro os
oisfinfos experinoios oos mulheres, enfre os mulheres e
enfre os mulheres e os homens. Enfim, o pooo oo oisourso
O&?Q,-.<* ! 2005 1Q Pevisfo
Esfuoos Feminisfos
1
ANZALD0A, 2000o.
2
Cherri e MOPAGA e Gl ori o
ANZALD0A, 181. vejo fombm
ANZALD0A, 2000b.
3
Serio imporfonfe observor que,
oo usormos o fermo "feminismo
oo oifereno", esfomos fozenoo
ol usoo froj efri o norfe-
omerioono oesse oonoeifo. No
oonfexfo oo feminismo norfe-
omeri oono, oom o quol os
esorifos oe Anzoloo oioloQom,
o oisourso oo oifereno, em suo
pri mei ro fose, esfeve mui fo
moroooo pelos oebofes sobre os
oi ferenos enfre mul heres e
homens, que por suo vez esfovom
influenoiooos pelo nooo oe
sisfemos oe sexo/Qnero, oe
Goyle P0B|N, 175. Como explioo
Suson FP|EDMAN, 18, emboro
houvesse oisooronoios quonfo
explioooo oessos oiferenos
(bi ol oQi o, oul furo ou umo
oombi nooo oe ombos os
fofores}, o oifereno oe Qnero
ero visfo oomo o oofeQorio oe
onol i se moi s si Qni fi oofi vo e
oeferminonfe. A influnoio oo
"feminismo oo oifereno" fronos
nos oebofes norfe-omerioonos
(influnoio esfo somenfe senfioo
nos onos 180 o porfi r oo
publioooo oo oolefneo T"L
U,"0/< U"%-0-#%#, orQonizooo
por Eloine MAPKS e |sobel oe
CO0P!|vPON, 17} feve o efeifo
oe infensifioor o enfoo oisourso
oomi nonfe oo oi fereno oe
Qnero e oe suo esfrufuro binorio
( inferessonfe observor que onfes
oo publioooo oesso oolefneo,
somenfe um orfiQo oe Rlene
C| XO0S - "!he LouQh of fhe
Meouso", 17 - hovi o si oo
froouzi oo e publ i oooo nos
Esfooos 0nioos}. O oesofio o umo
onolise onoorooo somenfe no
oifereno oe Qnero oenfro oo
femi ni smo norfe-omeri oono
Esfuoos Feminisfos, Florionpolis, 13(3}. 1-703, sefembro-oezembro/2005 3
GLOP|A ANZALD0A, A CONSC|NC|A MES!|A E O "FEM|N|SMO DA D|FEPENA"
oo oifereno no feminismo norfe-omerioono. oo "voz
oiferenfe" oe Corol GilliQon, oos oiferenos solienfooos por
Nonoy Chooorow no oonsfifuioo oos subjefivioooes o porfir
oo reproouoo oo mofernioooe e oos oiferenos enfre
homens e mulheres no uso oo linQuoQem, enfofizooos por
Dole Spenoer.
4
Em breves pinoelooos, esse o oonfexfo
em que Anzoloo lono, em 187, seu livro N&,5",6+05#VW+
U,&0*",+' M<" T"L P"#*-9+, o quol se sifuo enfre vorios
Qneros fexfuois e reQisfros oisoursivos, simulfoneomenfe
empreQonoo-os e subverfenoo-os. Misfuro oe poesio,
oufobioQrofio espirifuol, fiooo, oisourso onolifioo e esorifo
em vorios ioiomos (inQls, esponhol, vorios linQuos e oiolefos
inoiQenos}, N&,5",6+05# visfo por olQumos feminisfos oomo
o fenfofivo oe Anzoloo oe ir mois olm oo feminismo oo
oifereno oo inioio oos onos 180, oos obsfroes
oesoonsfruoionisfos ou sinois oo oifereno puro oe olQumos
verfenfes ps-esfrufurolisfos, poro um esorufinio (Qeo}polifioo
oos mesfioQens e hibrioismos presenfes no explosivo zono
oe oonfofo que oorooferizo o fronfeiro enfre Mxioo e
Esfooos 0nioos. Em oufros polovros, o novo mesfio oe
Anzoloo, oom suo oonsoinoio polivolenfe e por meio oe
umo profioo performofioo/fexfuol fronsversivo, ooupo, em
oonsfonfe sobreposioo/oeslooomenfo, os infersfioios oos
vorios vefores oo oifereno resulfonfes oos oesequilibrios
hisfrioos e oos exoluses mlfiplos.
Normo Aloron,
5
reolizonoo umo leifuro bosfonfe
i noi si vo oo novo mesfi o (l ei furo esfo que vem
ooomponhooo oe oomenforios noo menos inoisivos oe
Moroio Sfephenson},
S!EPRENSON, 2003.
CLA0D|A DE L|MA COS!A E EL|ANE Av|LA
4 Esfuoos Feminisfos, Florionpolis, 13(3}. 1-703, sefembro-oezembro/2005
nooo oe miQrooo, mulfiplioioooe e oe um fempo
provisionol. nos Amrioos hoje, os prooessos oe
oesl ooomenfos sooi opol i fi oos oo i mpri o e oo
oonsfruoo oo nooo oo lonQo oesses 500 onos oe
hisfrio ooonfeoerom oe fol formo que o nooo oe 'lor'
se fornou foo mvel quonfo os populoes, um 'lor'
sem ferrifrio Qeopolifioo jurioioomenfe nooionolizooo.
7
Moroooo por umo subjefivioooe nomooioo moloooo
o porfir oe exoluses moferiois e hisfrioos, o sujeifo
subolferno/ohioono oe Anzoloo orfioulo umo ioenfioooe
mesfio que jo onfeoipovo o orifioo oo pensomenfo binorio
e o mooelos oe hibrioismo oulfurol onoorooos em noes
oe ossimilooo e ooopfooo. Enfofizonoo que os ferrenos
oo oifereno soo mois que nunoo espoos oe pooer, o
ouforo oomplioo rooioolmenfe o oisourso feminisfo oo
oifereno. MiQronoo pelos enfre-luQores oo oifereno,
mosfro oomo esfo oonsfifuioo no hisfrio e ooquire formo
o porfir oe orfiouloes sempre looois - suos mesfioQens
mlfiplos revelom simulfoneomenfe meoonismos oe
sujeioo e ooosies poro o exeroioio oo liberoooe. Em um
oos freohos mois oifooos e oe Qronoe foro refrioo oe W+
/&0/-"0/-+ 5" 6+ %"#*-9+, Anzoloo oonolomo.
Como %"#*-9+, eu noo fenho pois, minho ferro nofol
me oespejou no enfonfo, fooos os poises soo meus
porque eu sou o irmo ou o omonfe em pofenoiol oe
fooos os mulheres. (Como umo lsbioo noo fenho roo,
meu prprio povo me rejeifo mos sou oe fooos os roos
porque o F$"", em mim exisfe em fooos os roos.} Sou
sem oulfuro porque, oomo umo feminisfo, oesofio os
orenos oulfurois/reliQiosos oolefivos oe oriQem
mosoulino oos inoo-hispnioos e onQlos enfrefonfo,
fenho oulfuro porque esfou porfioiponoo oo oriooo
oe umo oufro oulfuro, umo novo hisfrio poro explioor
o munoo e o nosso porfioipooo nele, um novo sisfemo
oe volores oom imoQens e simbolos que nos ooneofom
um/o oo/ oufro/o e oo plonefo. X&Q $0 +%+#+%-"0*&,
sou um ofo oe junfor e unir que noo openos proouz
umo oriofuro fonfo oo luz oomo oo esouriooo, mos
fombm umo oriofuro que quesfiono os oefinies oe
luz e oe esouro e oo-lhes novos siQnifioooos.
8
Devemos lembror que esse +%+#+%-"0*& que
oonsfifui o sujeifo oe Anzoloo se refere oo prooesso oe
froouoo oulfurol obolizonoo o lQioo oo hibrioismo noo-
ossimilooionisfo. A ombiQioooe e o inoeoioibilioooe que
ooomponhom o ofo frooufrio no quol Anzoloo se enQojo
fm o efeifo oe perfurbor os binorismos oulfurois. Como
froouforo e froiooro (jo que noo exisfe froouoo fiel, ou sejo,
fooo froouoo umo "prfioo fioelioooe"}, o novo mesfio
opero oenfro oe umo refernoio episfemolQioo oisfinfo
7
S!EPRENSON, 2003, p. 371 -
froouoo oos ouforos. !ooos os
frooues que oqui oporeoem
soo oos ouforos, exoefo quonoo
explioifooos.
8
ANZALD0A, 187, p. 80-81.
Esfuoos Feminisfos, Florionpolis, 13(3}. 1-703, sefembro-oezembro/2005 5
GLOP|A ANZALD0A, A CONSC|NC|A MES!|A E O "FEM|N|SMO DA D|FEPENA"
oo mooelo que esfrufuro os reloes enfre oenfro e periferio,
frooioo e mooernioooe. Elo prooufo oo fronsoulfurooo,
sinorefismo e oiosporizooo que oriom oisjunfuros enfre
fempo e espoo (o fronfeiro} e oeslooomenfos oos oisoursos
sobre 'oriQens' e essnoios. Seu oronofopo o limiorioooe/
insfersfioio e suo profioo, o froouoo. No que fonQe oo
oonoeifo oe froouoo oulfurol presenfe no prooesso oo
hibrioizooo, Romi Bhobho esoloreoe.
Esso feorio oo oulfuro esfo prximo o umo feorio oo
linQuoQem, oomo porfe oe um prooesso oe frooues
- usonoo esso polovro, oomo onfes, noo no senfioo
esfrifomenfe linQisfioo oe froouoo, oomo, por
exemplo, um "livro froouzioo oo fronos poro o inQls",
mos oomo um mofivo ou fropo oomo suQere Benjomin
poro o ofivioooe oe oeslooomenfo oenfro oo siQno
linQisfioo. PerseQuinoo esse oonoeifo, o froouoo
fombm umo moneiro oe imifor, porm oe umo formo
oesloooooro, brinoolhono, imifor um oriQinol oe fol
formo que o priorioooe oo oriQinol noo sejo reforooo,
porm, pelo prprio fofo oe que o oriQinol #" ?,"#*+ o
ser simulooo, oopiooo, fronsferioo, fronsformooo, efo..
o "oriQinol" nunoo ooobooo ou oomplefo em si. O
"oriQinorio" esfo sempre oberfo froouoo [...] nunoo
fem um momenfo onferior fofolizooo oe ser ou oe
siQnifioooo - umo essnoio. O que isso oe fofo quer
oizer que os oulfuros soo openos oonsfifuioos em
relooo quelo olferioooe inferno o suo ofivioooe oe
formooo oe si mbol os que os forno esfrufuros
oesoenfrooos - ofrovs oesse oeslooomenfo ou
limiorioooe que surQe o possibilioooe oe orfioulor
profioos e priorioooes oulfurois oiferenfes e of mesmo
inoomensuroveis.