Sunteți pe pagina 1din 8

A PROPSITO DO CONCEITO DE FORMAO DISCURSIVA EM MICHEL FOUCAULT E MICHEL PCHEUX

Cludia Rejanne Pinheiro GRANGEIRO Universidade Estadual Paulista/Faculdade de Cincias e Letras de Arara uara !UNE"P/FCLAR# PARI" $II% CE&I'EC (olsista CAPE" &outorado claudiarejanne)*+ahoo,co-,.r

&i/e-0 1alar se- coisas 2 co-)rar o ue seja se- -oeda !3o4o Ca.ral de 5elo Neto#

IN'RO&U67O U-a dos te-as -ais )ulsantes desenvolvidos no interior da cha-ada Anlise do &iscurso de linha 1rancesa 28 se- duvida8 a uest4o da 91or-a:4o discursiva;8 visto ue este conceito est direta-ente relacionado co- a )ro.le-tica do "ujeito8 e- seu du)lo as)ecto de constitui:4o0 lin<=>stico e s?cio%hist?rico, Partindo8 )ois8 de tais )re-issas8 o )resente tra.alho te- co-o o.jetivo discutir a no:4o de 1or-a:4o discursiva )elo vi2s de u- cotejo entre as a.orda<ens de dois te?ricos cardeais dessa disci)lina0 5ichel Pcheu@8 cujo <ru)o instituiu e sedi-entou suas .ases e)iste-olo<icas e 5ichel Foucault8 in uietante e -ulti1acetado 1iloso1o8 cujas ela.ora:Aes8 co-o u-a 91lecha no cora:4o do )resente;8 dei@ara- suas -arcas indel2veis nesse ca-)o do sa.er8 B -edida ue )ensou a rela:4o entre o &iscurso8 o "ujeito8 o Poder e a Cist?ria, 'ais dilo<os e/ou duelos !Gre<olin8 DEEF# desenvolvera-%se no conte@to de u-a conjuntura )ol>tica e1ervescente8 de u-a )ro1unda revis4o do -ar@is-o e de u- Estruturalis-o do-inante nas cincias hu-anas, N4o te-os8 so. hi)?tese al<u-a8 a )retens4o de res)ostas )rontas8 ao contrrio8 o nosso intuito 2 o de a)ontar al<uns ele-entos de re1le@4o8 )ara ue8 co- 1ulcro nos )arG-etros ele-entares dessa disci)lina8 )ossa-os tratar hodierna-ente os conceitos8 a1astando%nos dos )eri<os das evidncias do j dito, H, &I"CUR"O E FOR5A67O &I"CUR"IIA E5 FOUCAUL' A 1or-ula:4o do conceito de 1or-a:4o discursiva e- Foucault est desenvolvida8 )rinci)al-ente na Ar ueolo<ia do "a.er8 )u.licado e- HJKJ,

E- tra.alhos anteriores8 co-o a Cist?ria da Loucura e o Nasci-ento da Cl>nica8 ele j havia analisado os -ecanis-os de constitui:4o do sa.er da -edicina e da loucura, E- As Palavras e as coisas8 Foucault analisa a -udan:a dos sa.eres da 2)oca clssica )ara a 2)oca -oderna !)assa<e- do s2culo $IIII ao s2culo $I$# co- rela:4o aos te-as da vida8 do tra.alho e da lin<ua<e-, Atrav2s dessa anlise8 ele a)onta as rela:Aes entre di/er e 1a/er, &istanciando%se8 tanto da id2ia de ue a )alavra 2 a coisa8 co-o da conce):4o )latLnica de lin<ua<e- co-o re)resenta:4o8 Foucault de1ende ue a )alavra institui a coisa8 ou seja8 se a lin<ua<e- se coloca e- -ovi-ento )elos discursos8 ent4o8 s4o esses discursos ue institue- os o.jetos de ue 1ala-M 2 a discursivi/a:4o8 o 1alar so.re ue constitui o 9re1erente;, Assi- sendo8 ele n4o )rocede a sua anlise )artindo do sujeito ou do o.jeto )or ue8 )ara ele8 esses ele-entos n4o e@iste- a )riori, Eles s? v4o e@istir a )artir do -o-ento e- ue 1ore- constitu>dos )or u-a )rtica dentro de u-a sociedade8 co-o )or e@e-)lo8 o cor)o, Na Idade 52dia8 o cor)o do ho-e- n4o era visto da -es-a 1or-a ue no s2culo IIII8 )elo 1ato de encontrar%se a uela e)iste-e .astante deter-inada )elo teocentris-o8 )elas su)ersti:Aes8 etc,8 di1erente-ente do s2culo IIII e- ue8 co- a desco.erta da )atolo<ia8 o cor)o )assa a ser visto co-o u- conjunto de ?r<4os e a 5edicina )assa a discursivi/%lo8 a 1a.ricar )rticas/di/eres so.re ele,H Esses di1erentes sa.eres nascera-8 )ois8 de )rticas8 de 1or-as de or<ani/a:4o, O ue se conclui da> 2 ue o )r?)rio sujeito 2 u-a )osi:4o discursiva8 u-a 1un:4o dos discursos, Para Foucault8 9so-os seres de lin<ua<e- e n4o seres ue )ossue- lin<ua<e-; !Foucault8 DEEE8 ), DE%DH#, N nessa )ers)ectiva de a.orda<e- ue se insere- as id2ias desenvolvidas na Ar ueolo<ia do "a.er8 as uais8 a )rinc>)io8 constituiria- o )re1cio de As )alavras e as coisas, "e<undo Gre<olin !DEEO8 ), DP#8 a Ar ueolo<ia do sa.er 2 u- livro de carter te?rico%-etodol?<ico8 e- ue o autor re1lete so.re seus tra.alhos anteriores e siste-ati/a u-a s2rie de conceitos .asilares )ara a a.orda<e- do discurso, "ua )reocu)a:4o 1unda-ental8 nesse -o-ento8 2 a de analisar as condi:Aes de )ossi.ilidade dos discursos, Assi-8 )ara a constru:4o do conceito de 1or-a:4o discursiva8 Foucault vai o)erar construindo os conceitos )ela ne<ativa8 tendo se-)re e- vista seu o.jetivo de descrever os -ecanis-os de constitui:4o das 9cincias do ho-e-;, Interessava%lhe8 )ois8 sa.er o ue s4o esses do->nios8 essas -assas eni<-ticas ue cha-a-os a 5edicina8 a Gra-tica8 a Econo-ia )ol>tica8 etc, N8 )ois8 da coloca:4o de tais uestAes de onde ve- o conceito de 1or-a:4o discursiva de Foucault !HJJP#, Para ele8 os discursos s4o u-a dis)ers4o8 ou seja8 s4o 1or-ados )or ele-entos ue n4o est4o li<ados )or nenhu- )rinc>)io de unidade a )riori8 ca.endo B Anlise do &iscurso descrever essa dis)ers4o8 .uscando as 9re<ras de 1or-a:4o; ue re<e- a 1or-a:4o dos discursos, Assi-8 )ara o autor8 9se-)re ue se )uder descrever8 entre u- certo nQ-ero de enunciados8 se-elhante siste-a de dis)ers4o e se )uder de1inir u-a
H

"o.re o cor)o8 h u- tra.alho )renhe de anlises detalhadas e consistes ue -o.ili/a-8 dentre outros conceitos8 a uest4o do ar uivo e do enunciado 1oucaulteanos8 nu- su)orte .astante atual ue 2 a revista0 5ILANER8 Nilton, A disciplinaridade dos corpos: o sentido em revista, In Foucault e os domnios da linguagem: discurso, poder, subjetividade, "ARGEN'INI8 Ianice e NAIARRO%(AR(O"A8 Pedro !or<s#, "4o Carlos0 Editora Claralu/8 DEEF,

re<ularidade !u-a orde-8 correla:Aes8 )osi:Aes8 1unciona-entos8 trans1or-a:Aes# entre os o.jetos8 os ti)os de enuncia:4o8 os conceitos8 as escolhas te-ticas8 tere-os u-a 1or-a:4o discursiva; !HJJP8 ) FO#, EFoucault8 as re<ras ue deter-ina- u-a 1or-a:4o discursiva a)resenta-%se8 )ois8 co-o u- siste-a de rela:Aes entre o.jetos8 ti)os enunciativos8 conceitos e estrat2<ias, 'odos esse ele-entos caracteri/a- a 1or-a:4o discursiva e- sua sin<ularidade8 )ossi.ilitando a )assa<e- da dis)ers4o )ara a re<ularidade, D D, FOUCAUL' E PECCEU$0 &ISLOGO" 'RAN"IER"O" A d2cada de KE 1oi u- -o-ento de <randes de.ates te?ricos no esco)o das cincias hu-anas e o au<e da cha-ada 9crise do )aradi<-a -ar@ista;, Nesse -o-ento8 co-e:ara- a vir B tona as denQncias dos o)ositores do re<i-e ue se instalou na UR"" a)?s a -orte de Lnin, Not>cias de 5oscou asso-.ravao -undo8 )or conta dos 1a-osos 9e@)ur<os stalinistas;, A -4o de 1erro da )erse<ui:4o aos anti<os l>deres da revolu:4o8 os gulags, etc8 lan:ara)ro1undos uestiona-entos na es uerda e- n>vel -undial, 5ichel Pcheu@ )ertencia ao Partido Co-unista Francs e estivera li<ado ao 9<ru)o e- torno de Althusser;8 in1luente 1il?so1o do -ar@is-o 1rancs8 antes do tr<ico des1echo de sua vida )essoal, Althusser o)era u-a releitura de 5ar@8 no tocante B uest4o da ideolo<ia8 conce.ida e- 5ar@ co-o 91alsa conscincia;, Na )ri-eira )arte de Ideolo<ia e A)arelhos Ideol?<icos do Estado !HJPF#8 Althusser a1ir-a ue8 nu-a sociedade de classes8 )ara -anter a sua do-ina:4o8 a classe do-inante <era -ecanis-os de )er)etua:4o ou de re)rodu:4o das condi:Aes -ateriais8 ideol?<icas e )ol>ticas de e@)lora:4o, Essa do-ina:4o se e1etiva8 )ois8 atrav2s de dois -ecanis-os8 os uais8 e- s>ntese8 di/e- res)eito aos -ecanis-os de o)era:4o da ideolo<ia0 a# os ARE !A)arelhos Re)ressivos do Estado# T o E@2rcito8 a Pol>cia8 a 3usti:a8 etc,8 e os AIE !A)arelhos Ideol?<icos do Estado# T a I<reja8 a 1a->lia8 a Escola8 etc, Para a descri:4o do 1unciona-ento da ideolo<ia8 Althusser !O), Cit# 1or-ula trs )ostulados0 a# .# c# A ideolo<ia re)resenta a rela:4o i-a<inria de indiv>duos co- suas reais condi:Aes de e@istnciaM A ideolo<ia te- u- a e@istncia )or ue e@iste se-)re nu- a)arelho e na sua )rtica ou suas )rticas e A ideolo<ia inter)ela os indiv>duos co-o sujeitos,

Assi-8 )ara Althusser8 9a ideolo<ia e@)ri-e se-)re8 seja ual 1or a sua 1or-a !reli<iosa8 jur>dica8 )ol>tica# )osi:Aes de classe; !),DO#, Foi8 )ortanto8 co- .ase na conce):4o althusseriana de ideolo<ia ue Pcheu@ ela.orou a sua teoria do discurso, Entretanto8 e- vrios dos seus te@tos8 5ichel Pcheu@ a1ir-a ue o conceito de 1or-a:4o discursiva co- o ual tra.alha 2 e-)restado de Foucault, No entanto8 essa trans)osi:4o n4o
D

Na Ar ueolo<ia do "a.er8 a coloca:4o do conceito de 1or-a:4o discursiva a> n4o se es<ota, Ele vai8 e- se<uida8 es-iu:ar cada u- desses ele-entos co-)onentes da no:4o de 1,d0 1or-a:4o dos o.jetos8 das -odalidades enunciativas8 dos conceitos8 das estrat2<ias8 etc,

ocorre8 de 1or-a linear8 tran =ila e cont>nua8 visto ue Foucault esta.elecia as rela:Aes entre os di/eres e os 1a/eres8 a)ontando )ara a n4o%autono-ia das )rticas discursivas, Foucault n4o tra.alhava co- as uestAes de luta de classes e ideolo<ia na -es-a )ers)ectiva do -ar@is-o, Para o -ar@is-o8 o -otor da hist?ria 2 a luta de classesO8 cujos e-.ates ocorre- continua-ente at2 ocorrer u-a revolu:4o8 ue )ro-overia u-a ru)tura na estrutura da sociedade8 cujo resultado Qlti-o seria o desa)areci-ento da classe do-inante en uanto tal, Para 5ar@8 a constru:4o de u-a sociedade co-unista !sociedade se- classes8 )ortanto8 se- e@)lora:4o do ho-e- )elo ho-e-# seria o <rande desa1io !1i-# hist?rico da classe tra.alhadora,F Foucault8 )or sua ve/8 contesta essa conce):4o de hist?ria co-o continuidade8 discorda da id2ia de ru)tura8 conce.endo a id2ia de aconteci-ento hist?rico n4o co-o 9ru)tura;8 -as co-o 9irru):4o;, Ao inv2s de ideolo<ia8 ele tra.alha co- a constitui:4o de sa.eres/)oderes8 os uais8 se<undo ele8 n4o )assaria- necessaria-ente )ela uest4o das classes sociais e n4o estaria- necessaria-ente deter-inados8 ne-es-o e- 9Qlti-a instGncia; )elos 1atores econL-icos0
9La noci?n de ideolo<>a -e )arece di1>cil-ente utili/a.le )or tres ra/ones, La )ri-era es ue8 se uiera o no8 est sie-)re en o)osici?n virtual a al<o ue ser>a la verdad, Ahora .ien8 +o creo ue el )ro.le-a no est en hacer la )artici?n entre lo ue8 en un discurso8 evidencia la cienti1icidad + la verdad + lo ue evidencia otra cosa8 sino ver hist?rica-ente c?-o se )roducen los e1ectos de verdad en el interior de los discursos ue no son en s> -is-os ni verdaderos ni 1alsos, "e<undo inconveniente8 es ue se re1iere8 )ienso8 necesaria-ente a al<o co-o a un sujeto, U tercero8 la ideolo<>a est en )osici?n secundaria res)ecto a al<o ue de.e 1uncionar )ara ella co-o in1raestructura o deter-inante econ?-ico8 -aterial8 etc, Por estas tres ra/ones8 creo ue es una noci?n ue no )uede ser utili/ada sin preca ci!n; !<ri1os nossos#, !FOUCAUL'8 ),) HVH/HVD,

, Assi-8 Foucault conce.e as 1or-a:Aes discursivas n4o e- ter-os de ideolo<ia8 ter-o )ro1unda-ente -arcado historica-ente )elo vi2s -ar@ista de )osi:Aes no tocante B luta de classes8 -as e- ter-os de sa.eres/)oderes, 'al )ers)ectiva 1oucaultina era contestada )elos -ar@istas authusserianos, &o-eni ue Lecourt8 )or e@e-)lo8 e- Sur l rcheologie du savoir. A propos de Michel Foucault critica Foucault no tocante ao ue cha-a de 9)ontos de 1u<a; W acusando%o de desenvolver u- discurso )aralelo,K Nesse sentido8 2 so-ente considerando esse conte@to e)iste-ol?<ico8 te?rico e )ol>tico tenso8 ue se torna )oss>vel co-)reender as uestAes -ais )ro1undas ue estava- na .ase das di1eren:as e- torno da uest4o da 1or-a:4o discursiva entre u- autor e o outro, Nesse sentido8 uando Pcheu@ tra/ )ara a A& a no:4o de 1or-a:4o discursiva8 ele 1a/ as reada)ta:Aes relacionando tal conceito B uest4o da ideolo<ia e da luta de classes, 'ratava% se8 se<undo o )r?)rio Pcheu@ de e@trair da no:4o de Foucault o ue 9ela tinha
O

W K

9A hist?ria8 desde o in>cio at2 os nossos dias te- sido a hist?ria da luta de classe,; 5AR$8 X, e ENGEL"8 F, Manifesto comunista, "4o Paulo0 (oite-)o8 HJJV, O.via-ente8 essa 2 u-a si-)li1ica:4o8 a <rosso -odo8 da teoria -ar@ista da hist?ria e da luta de classes co- todos os )ro.le-as ue ual uer si-)li1ica:4o i-)lica, LECOUR'8 &, Sur l rcheologie du savoir. A propos de Michel Foucault, La )ens2e8 n HWD8 HJPE, Leia%se 9)ontos de 1u<a; e 9discurso )aralelo; e- rela:4o ao -ar@is-o do ual Foucault se distancia no tocante Bs uestAes do ti)o sujeito8 continuidade8 ru)tura8 -otor da hist?ria8 etc,

de -aterialista e revolucionria;P8 justa-ente a conce):4o 1oucaultiana de discurso co-o )rtica, 3 e- Pcheu@8 a 1or-a:4o discursiva 2 de1inida co-o0
A uilo ue8 nu-a conjuntura dada8 deter-inada )elo estado de luta de classes8 deter-ina o ue )ode e deve ser dito !articulado so. a 1or-a de u-a aren<a8 de u- ser-4o8 de u- )an1leto8 de u-a e@)osi:4o8 de u- )ro<ra-a8 etc, !PYCCEU$8 HJJW8 ), HKE#,

A ui8 s4o .astante )erce)t>veis duas .ases e)iste-ol?<icas 1unda-entais na teoria de 5ichel Pcheu@0 )or u- lado8 a necessidade de )ertenci-ento Bs teses althusserianas de luta de classes e ideolo<ia8 e )or outro8 a )ers)ectiva de 1ulcro na Lin<=>stica8 onde se acentua a uest4o dos <neros do discurso e da -aterialidade lin<=>sticaV Ainda co- rela:4o B 1or-a:4o discursiva e- Pcheu@8 o ue se o.serva 2 u-a )ro1unda reela.ora:4o das teses althusserianas8 )rinci)al-ente no ue di/ res)eito B inter)ela:4o do sujeito )ela ideolo<ia, E- Les Verit s de la !alice", !HJPW#8 Pcheu@ coloca a )ro.le-tica da teoria -aterialista dos )rocessos discursivos so. o si<no das condi:Aes ideol?<icas de repr"# $%"&'rans("r)a$%" das rela:Aes de )rodu:4o, Ao acentuar a uest4o da trans1or-a:4o8 ele est a)ontando clara-ente u-a )ers)ectiva de a1asta-ento de )oss>veis inter)reta:Aes 1uncionalistas do te@to authusseriano8 no sentido da n4o%univocidade da 1,d8 a)ontando )ara a sua hetero<eneidade, No tra.alho a)resentado e- u- "i-)?sio no 52@ico so.re o discurso )ol>tico8 e- HJPP8 e )u.licado e- HJPV8 Re-onte-os de Foucault a ")ino/a8 Pcheu@ rediscute a no:4o de ideolo<ia8 a.rindo es)a:o )ara a uest4o das 1ronteiras -aleveis da 1or-a:4o discursiva, Para Pcheu@0
Na uilo ue concerne B ideolo<ia8 corres)onde ao 1ato de ue os a)arelhos ideol?<icos do estado s4o8 )or sua )r?)ria nature/a )lurais0 eles n4o 1or-a- u.loco ou u-a lista ho-o<nea8 -as e@iste- dentro de rela:Aes de contradi:4o% desi<ualdade%su.ordina:4o tais ue suas )ro)riedades re<ionais !sua es)eciali/a:4o,,, nos do->nios da reli<i4o8 do conheci-ento8 da -oral8 do direito8 da )ol>tica8 etc# contri.ue- desi<ual-ente )ara o desenvolvi-ento da luta ideol?<ica entre as duas classes anta<onistas8 intervindo desi<ual-ente na re)rodu:4o ou na trans1or-a:4o das condi:Aes de )rodu:4o, PYCCEU$ !DEEE8 ), J#,

Pcheu@ o)era8 )ois8 co- a cate<oria -ar@ista da contradi:4o dos 9dois -undos e- u- s?;8 de ue 9o <2r-en do novo est dentro do velho;8 ou na re1or-ula:4o de Lnin0 9o u- se divide e- dois;8 o ue si<ni1ica ue 9u-a ideolo<ia n4o 2 idntica a si -es-a8 ela s? e@iste so. a -odalidade da divis4o8 e n4o se reali/a a n4o ser na contradi:4o ue co- ela or<ani/a a unidade e a luta dos contrrios; PYCCEU$ !DEEE8 ), HH#,
P V

PYCCEU$8 5, #emontemos de Foucault a Spino$a, 'rad, (rasileira de GREGOLIN8 5,R,I8 -i-eo, A ui s4o )oss>veis duas a)ro@i-a:Aes te?ricas ue n4o ser4o o.jeto deste tra.alho0 5iZail (aZhtin8 co- a uest4o dos <neros do discurso e Ro<er Chartier co- a uest4o da -aterialidade do discurso, "o.re essa )ers)ectiva8 ver (ARONA"8 R,L, Forma%&o discursiva em !'cheu( e Faucault: uma estranha paternidade. In Foucault e os
domnios da linguagem: discurso, poder, subjetividade, "ARGEN'INI8 Ianice e NAIARRO%(AR(O"A8 Pedro !or<s#, "4o Carlos0 Editora Claralu/8 DEEF8 ),) FW%KD, Articulando autores co-o Guilho-ou8 (ranca%Roso11 e Courtine8 o autor

a)onta al<uns ele-entos nessa dire:4o8 su<erida )ela Pro1a, 5aria do Rosrio Gre<olin8 e- seus se-inrios no Pro<ra-a de P?s%<radua:4o e- Lin<=>stica da UNE"P/FCLAR, PYCCEU$8 5, Sem)ntica e discurso: uma crtica afirma%&o do *bvio, 'rad, Eni Pulcinelli Orlandi et al, Ca-)inas0 Editora da UNICA5P8 HJJW,

Isso uer di/er ue a 1,d 2 u-a unidade dividida8 a ual8 e-.ora seja )ass>vel de descri:4o )or suas re<ras de 1or-a:4o8 )or suas re<ularidades8 ela n4o 2 una8 -as hetero<nea8 n4o de 1or-a acidental8 -as constitutiva, Assi-8 no interior de u-a -es-a 1,d, coa.ita- vo/es dissonantes ue se cru/a-8 entrecru/a-8 dialo<a-8 o)Ae-%se8 a)ro@i-a-%se8 diver<e-8 e@istindo8 )ois8 es)a:o )ara a diver<ncia8 )ara as di1eren:as8 )ois u-a 1,d 2 9constitutiva-ente 1re =entada )or seu outro; !PYCCEU$8 HJJW8 ), WP#, Esse 9outro; da 1or-a:4o discursiva 2 justa-ente o interdiscurso8 no:4o )ro1unda-ente i-)ortante no esco)o da A&8 visto estar relacionada co- outras uestAes cardeais8 tais co-o0 a -e-?ria discursiva8 ue a)ro1unda a rela:4o da lin<ua<e- co- os )rocessos s?cio%hist?ricosM a rela:4o do interdiscurso co- o intradiscurso8 a )osi:4o do sujeito do/no discurso8 a uest4o da n4o%evidncia do sentido e diversas outras8 so.re as uais n4o va-os tratar nesse -o-ento, "o.re a uest4o do interdiscurso8 jul<a-os )ertinente8 colocar ue a -era constata:4o da )resen:a de outras 1,ds no 1io do discurso8 n4o 2 su1iciente, Necessrio se 1a/ u-a anlise -ais a)urada so.re os ti)os )articulares de rela:4o ue estes discursos esta.elece- co- os outros, E- outras )alavras8 2 necessrio8 lan:ando -4o de todo o dis)ositivo te?rico de ue dis)o-os8 veri1icar ue e1eitos )articulares de sentidos s4o )rodu/idos )or essas a)ro)ria:Aes de outras re<iAes do sa.er/)oder/di/er8 os uais atua- de -aneira constitutiva na sedi-enta:4o da 1or-a:4o discursiva, CON"I&ERA6[E" FINAI" No cotejo entre as conce):Aes de 1or-a:4o discursiva de duas das )ilastras da cha-ada Anlise do &iscurso 1rancesa o.serva-os ue8 no caso de 5ichel Foucault8 o ue se )erce.e 2 ue8 ao discutir a uest4o do enunciado relacionando%o B no:4o de ar uivo8 da )rtica discursiva e8 ao )ro)or u-a conce):4o de For-a:4o &iscursiva nu-a )ers)ectiva de descontinuidade e dis)ers4o8 a)ontando8 no entanto8 a )ossi.ilidade concreta de se encontrar re<ularidades nessa dis)ers4o8 Foucault toca direta-ente nas uestAes nevrl<icas do discurso8 co-o )or e@e-)lo8 a )osi:4o do "ujeito da/na 1,d, 'anto assi- o 2 ue o )r?)rio Pcheu@8 vai tra.alhar co- .ase na sua 1or-ula:4o8 <uardando8 necessaria-ente8 as devidas di1eren:as e)iste-ol?<icas, No ue di/ res)eito a 5ichel Pcheu@8 o ue se )erce.e ao lon<o dos seus te@tos8 2 u- lento e )aulatino desloca-ento das teses althusserianas, Na verdade8 Pcheu@ nunca a.andonou total-ente a tese da inter)ela:4o do sujeito )ela ideolo<ia8 ne- a cate<oria inerente a esta conce):4o ue 2 a cate<oria -ar@ista da luta de classes, No entanto8 ao a)ontar )ara a )ers)ectiva do n4o% 1echa-ento da 1,d8 do atravessa-ento da 1or-a:4o discursiva )elo 9outro; e dos de-ais as)ectos )ertinentes Bs uestAes da interdiscursividade8 e e- seu ulti-o te@to +iscurso:,strutura ou acontecimento8 ao a)ontar )ara a necessidade de se )or na 9escuta do ordinrio dos sentidos;8 Pcheu@ a)ro@i-a%se das )ers)ectivas historio<r1icas conte-)orGneas !&e Certeau8

etc# e a.re u- i-enso le ue de )ossi.ilidades )ara a Anlise do &iscurso, U-a das uestAes ue jul<a-os )ertinentes e atuais )ara a A& trata%se da no:4o de ideolo<ia8 e- sua rela:4o8 )or ve/es considerada direta8 co- a 1or-a:4o discursiva8 a)ontando u- )ouco na dire:4o B ual nos )ro)use-os inicial-ente8 ue 2 a do hodierno trata-ento dos conceitos, Conte-)oranea-ente8 2 di1>cil conce.er u-a rela:4o direta entre 1or-a:4o ideol?<ica e 1or-a:4o discursiva8 co-o al<o do ti)o0 9a cada 1or-a:4o ideol?<ica corres)onde u-a 1or-a:4o discursiva;, Considerando8 ainda8 ue as 1ronteiras da 1,d n4o s4o 1i@as8 a -ulti)licidade das -aterialidades e a he<e-onia do interdiscurso8 co- as diversas 1or-a:Aes discursivas cada ve/ -ais se inter)enetrando8 n4o 2 su1iciente atestar8 na -aterialidade do discurso8 a )resen:a de outras 1,ds, Necessrio se 1a/ u-a anlise -ais a)urada so.re o ti)o es)ec>1ico de rela:4o ue u-a 1,d esta.elece co- a outra8 e uais os e1eitos de sentido advindos dessa rela:4o8 visto ue a sociedade conte-)orGnea8 deno-inada )or al<uns de 9)?s%-oderna;8 continua )renhe de 9l>n<uas de -adeira;8 as uais se utili/a-8 diuturna-ente8 das 9l>n<uas de vento;, E co-u- a a)ro)ria:4o do discurso )u.licitrio8 e- lar<a escala8 )or e@e-)lo8 )elo discurso )ol>tico8 reli<ioso8 advindos da> )ro1undas trans1or-a:Aes dos re<i-es enunciativos dessas 1,ds, Nessa )ers)ectiva8 2 )oss>vel8 desejvel8 necessrio8 )ara a Analise do &iscurso8 reela.orar o conceito de ideolo<ia8 nu-a )ers)ectiva discursiva8 seo)L%la B verdade ou B cincia\ N )oss>vel utili/%lo 9co- )recau:Aes; ou deve ser de1initiva-ente descartado8 aceitando%se8 1inal-ente8 o 1i- das ideolo<ias\ Por outro lado8 2 )oss>vel )ensar e- do-ina:4o ideol?<ica8 hoje8 -o-ento eue as rela:Aes sociais se co-)le@i1icara-8 co- a prise de parole de diversos outros ele-entos identitrios co-o as uestAes 2tnicas8 de <nero8 etc8 coo!s# )oder!es#/sa.er!es# entranhados e- todos os as)ectos da cultura8 ca)a/es de sere- lidas no cor)o\ A )artir dos ele-entos a)ontados8 )ode-os veri1icar ue a aura de evidncias e- torno dos conceitos )ertinentes a este ca-)o do sa.er deve ser des1eita8 )articular-ente8 no tocante Bs rela:Aes entre 1or-a:4o ideol?<ica/sujeito/ideolo<ia, Acredita-os8 )ois8 ue ual uer tra.alho s2rio eual uer ca-)o de )es uisa deve voltar%se continua-ente )ara as suas .ases e)iste-ol?<icas no sentido de u-a constante interro<a:4o/ela.ora:4o/reela.ora:4o8 co-o di/ia 5ichel Pcheu@8 de 9suas uestAes i-)erdoveis;,

*i+,i"-ra(ia H, AL'CU""ER8 L, Aparelhos ideol*gicos do estado, Presen:a8 Lis.oa8HJPF, D, (AXC'IN8 5, -'neros do discurso In0 ,st tica da cria%&o verbal, "4o Paulo0 5artins Fontes8 HJJD8 ca), )) DPJ/ODK, O, FOUCAUL'8 5, !oder . ,strategia In0 Microfsica del poder8 Las ediciones de La Pi ueta8 5adrid8 HJVE,

/ .0000000000000000000000. A ar1ueologia do saber, Rio de 3aneiro0 Forense Universitria8 HJJP, W, %%%%%%%%%%%%%%%%, As palavras e as coisas, "4o Paulo0 5artins Fontes8 DEEE, K, GREGOLIN8 5,R, +iscurso e Mdia: a cultura do espet2culo, "4o Carlos0 Claralu/8 DEEO, P, %%%%%%%%%%%%%%%% in Fernandes8 C,A e "AN'O"8 3,(,C, 3eorias ling4sticas: problem2ticas contempor)neas, U.erlGndia0 E&UFU8 DEEO,
V, %%%%%%%%%%%%%%%%, Foucault e !'cheu( na Analise do +iscurso, "4o Carlos0 Editora Claralu/8 DEEF,

J, GRANGEIRO8 C,R,P, O discurso religioso na literatura de cordel de 5ua$eiro do 6orte, Crato0 A Prov>ncia Edi:Aes8 DEED, HE, LECOUR'8 &, Sur l rcheologie du savoir. A propos de Michel Foucault, La )ens2e8 n HWD8 HJPE, HH,5AL&I&IER8 &, A in1uieta%&o do discurso. #e 7ler8 Michel !'cheu( hoje, Ca-)inas0 Pontes8 DEEO, HD,5AR$8 X, e ENGEL"8 F, Manifesto comunista, "4o Paulo0 (oite-)o8 HJJV, HO,PYCCEU$8 5, Sem)ntica e +iscurso 0 uma crtica afirma%&o do *bvio, Ca-)inas8 Editora da Unica-)8 HJJW, HF,%%%%%%%%%%%%%, Re-onte-os de Foucault a ")ino/a, 'rad, (rasileira de GREGOLIN8 5,R8 -i-eo8 DEEE, HW, "ARGEN'INI8 Ianice e NAIARRO%(AR(O"A8 Pedro !or<s#, "4o Carlos0 Editora Claralu/8 DEEF,

S-ar putea să vă placă și